Z PRACOWNI

p m . n o n s i t * .
(Z wycieczki naukowej odbytej kosztem Kasy pomocy naukowej imienia
Dr. J . Mianowskiego).
PODA
Odo Buj wi d.
Odbitka z Gazety Lekarskiej 1885 r.
8170
WA RSZA WA .
Skad gwny w Ksigarni Gebethnera i Wolffa
Krakowskie Przedmiecie.
1886.
U V l '
I M l
flosBOJieHO IJeH3ypoio
BapmaBa, 5 fleKaCpa 1885 roj(a.
\> c j l ^( K ^d u m li n
^1iM> i l l i i
Druh K. Kowalewskiego. Warszawa. Krlewska, 2.9.
Odbitka, z Gazety Lekarskiej. Nr. 32 z d. 8. V I I I . 1885.
Z pracowni profesora Roberta Kocha.
( Z wycieczki naukowej odbytej kosztem kasy pomocy naukowej im. D-r J . Mianowskiego).
Poda
O <1 o B u j w i cl.
Berlin 12 Lipca 1885 r.
Z d. 1 Lipca r. b. prof. K och rozpocz wykady bakteryjologii, ktre posta
ram si przedstawi w formie moliwie zblionej do tej, w jakiej byy prowadzone,
a wic w oddzielnych odczytach. Nie od rzeczy jednak, sdz, bdzie opisa
naprzd pracowni i sposb wykadu.
Nowo otworzona pracownia bakteryjologiczna mieci si w gmachu, oddawna
do Uniwersytetu nalecym, pooonym przy K losterstrasse Nr. 36. Gay w
2 pitrowy gmach przeznaczony zosta na instytut hygieniczny, skadajcy si
z kilkunastu gabinetw i pracowni. Trudno teraz wszystko po szczegle opisy
wa, gdy tylko waciwa pracownia bakteryjologiczna jest na ukoczeniu: reszta
za, mianowicie pracownia chemiczna, dopiero si urzdza.
Pracownia i gabinety prof. K oc ha zajmuj cae drugie pitro. Wchodzi
w to: pracownia profesora i asystentw; dwie due sale o 6 i 4 oknach dla pra
cujcych, kilka oddzielnych gabinetw, mieszkanie asystenta (2 pokoje i przed
pokj) i pokj przeznaczony do uprztania i oczyszczania naczy, w ktrym stale
4 sucych pracuje. Do tego doczona jest czysta i jasna piwnica. Zwierzta,
do dowiadcze przeznaczone, nie maj jeszcze staego pomieszczenia; godn jest
jednak uwagi czysto, w jakiej s chowane. winki morskie i krliki zamiesz
kuj drewniane skrzynki z drucian siatk ze wszystkich stron, oprcz u dou;
kl atki , wysane obficie sianem, pachn czystoci; zwierzta rwnie czyste
i rzewe.
Myszy mieszcz si w klatkach oraz w sojach szklanych, wysanych na cal
trocinami, zaopatrzonych w przykryw z drucianej siatki z elaznym ciarkiem.
Wikszy gabinet dla pracujcych (dugo 19,5 metrw; szeroko 6,5; wy
soko 3,5) posiada wzdu 6 okien, st z jednej sztuki dugoci 19,5 metrw i dla
pracujcych 12 miejsc, zaopatrzonych w numera porzdkowe. Do kadego miej
sca naley tu 1| szufladki i rubowe wycieane krzeso. Pomidzy kad par
okien znajduje si przy cianie nad stoem szafka o 4 pkach; na najwyszej "pce
stoi 4 litrowa butla z wod destylowan, z niei rurka z naciskaczem opuszcza si
na kilka cali po nad powierzchni stolika i w kierunku paskiego naczynia szkl-
nego, sucego do opukiwania. Tryskawki nie s tu w uyciu i w ogle unika
si dotykania czegobd ustami. Do kadego miejsca przy pomienionym stole
naley rwnie: lampka gazowa, soiczek z szlifowan przykrywk, napeniony
stonym kwasem siarczanym do wrzucania zanieczyszczonych szkieek przykryw
kowych (zwaszcza ze szkodliwych preparatw), naczynie ze szklan przykryw, oko
o 1i litra objtoci majce, wypenioneo% kwasem karbolowym, do wrzucania za
nieczyszczonych szkie przedmiotowych i innych przedmiotw.
Ca dugo sali zajmuje st drewniany, zaopatrzony z obu stron w szuf
ladki (po 2 dla kadego pracujcego) i w schowanka szafkowe na klucz zamykane,
w ktrych mieszcz si rne przedmioty nalece do pracujcych. Na stole do
kadego naley 1 lampka gazowa i do dwch elazna statywa do filtrowania o 3
kkach wyoonych porcelanowemi obrczkami. Przy cianie przeciwlegej
oknom znajduj si: 2 piece, szafa z wakami; 2 szafy z odczynnikami, szafa wen
tylacyjna z aparatami paro wemi do sterylizacyi i innemi; dalej odgrodzone drewnia
n przegiod, do sufitu sigajc, 2 przestrzenie; w jednej stoi lodownia i pki do
hodowli przy zwykej temperaturze, w drugiej aparat hodowlany ogrzewany.
Przy jednej ze cian pozostaych znajduje si wzniesienie i tablica dla pro
fesora, przy jednej za i drugiej piecyki do sterylizacyi. za pomoc gorcego po
wietrza, oddzielone od ciany warstw niepalnej tektury (bostonitu).
Doda naley, e sala posiada 4 zlewy i nad kadym 4 krany wodocigowe,
dostarczajce obficie czystej wody. Przytem pomidzy 2 pracujcymi znajduje si
pod stolikiem duy gliniany kube do wrzucania wszelkich odpadkw. Porzdek
i czysto przestrzegane s tu z wielk cisoci; bo kto rzuci, powiadaj, na po
dog kawaek bibuy, ten rwnie nieostronie zachowa si z substancyj infekcyjn
Po wykadzie suba wszystkie takie pozostaoci, jak rwnie dysekowane zwie
rzta, pali i wszystkie sprzty obmywa roztworem sublimatu. Po skoczonem za
jciu, na stoach nie powinno znajdowa si nic, oprcz dopiero co wymienionych
naczy; reszt chowa si lub niszczy.
Pracujcy paci za kurs 60 marek i skada 10 marek kaucyi, za rzeczy po
wierzone swojej opiece, ktre powinien zwrci w caoci. Oprcz wymienioT
nych s to nastpujce przedmioty:
1) 4 lejki szklane, 1 duy (litr) 3 mae (50100 k. c.).
2) 1 duy 2 litrowy cylinder z grubego szka.
3) 3 mae (szklanki).
4) 1 dua (H litra) kolba. 1 mniejsza ('/2litra).
5) 10 kolbek E rl enmey era (soikowate z zaokrglonem dnem, stojce,
po % litra),
6) 50 probwek (1518 cmtr. dug., 1,5 szerok.) i peczka drewniana na
48, przenona,
7) 5 par duych paskich naczy szklanych z grubego szka (wchodzcych
jedno w drugie), rednicy 25 cmt. (do hodowli na kartoflu i pytkach),
8) 25 szklanych pytek (10 cmtr. szer., 15 dug.) do hodowli na elatynie
0 wymiarach takich, aeby kade miejsce byo dla mikroskopu dostpne.
9) 25 aweczek szklanych do tyche pytek.
10) 8 flaszeczek (50 cmtr. obj.) z korkami i przez nie przechodzcemi pipet-
kami do barwnikw, umieszczonych w odpowiedniej drewnianej podstawce z wy
obieniami.
11) 2 pary szkie zegarkowych (10 cmtr. rednicy),
12) 5 z grubego szka naczyniek czworobocznych z okrgem wyobieniem
1przykrywk.
13) 3 paskie naczynia do barwienia z przykrywkami,
14) 3 pary maych szklanych naczy do 5) podobnych.
15) Paeczki szklane.
2
3
16) Deseczka do sekcyi myszy i 4 drewniane czworoboczne podstawki
mniejsze i wiksze.
Wszystkie inne potrzebne przedmioty kady musi sobie sprawi, a miano
wicie: noe do mikrotomu, 4 igy platynowe, 2 igy do szczepie, 4 skalpele,
4 noe do kartofli, szkieka przedmiotowe z wyobieniem i paskie oraz przy
krywkowe, 2 pary szczypczykw, noyczki, materyje odywcze i drobne inne rze
czy. Zwierzta dostarczane s za opat.
K ur s rozpoczyna si o godzinie 9-tej wykadem, w ktrym przyjmuje
udzia 12 suchaczy, lekarzy; (w tej chwili anglikw, amerykanw i niemcw; po
midzy nimi jest take 1francuz). Wykad trwa 11| godziny, poczem nast
puj wiczenia pod kierunkiem profesora, przy pomocy 3 assystentw:
P i aggego, W ei ssego i F rank a.
W jednym z pierwszych dni po rozpoczciu wykadw, Dr. K oc h oglda
mikroskopy (gdy nie wszyscy zaopatrzeni s w jednakowe) i zwraca uwag na
sposoby moliwie dokadnego uytkowania przyrzdu. Za najlepsze uwaa mi
kroskopy L e i t z a, znacznie od Zeissa i Hartnacka tasze. Za najodpo
wiedniejszy uwaa przyrzd z mocn, wysok, przechylon w ty statyw, prawie
kwadratowym moliwie szerokim (910 cmt. rednicy) stolikiem z 2-ma rubami
do nastawienia: zwyczajnej i mikrometrycznej. Zaniezbdny uwaa rwnie K och
przyrzdowietlajcyA bbego, i to w formie najbardziej do pierwowzoru zblionej,
z 2-ma lusterkami. Modyflkacyi H ar tnacka nie uwaa za zupenie dobr. Systemy
proponuje tylko 2: jedenbardzosaby (21ub3Hart.), drugi olejny (I I Hart.). Okula
ry jaknajsabsze (23 Hart.). Za konieczny uwaa rwnie rewolwer na 2
dystansy. (Mikroskop H ar tnacka Nr. V I I I A Cennik z 1885 r. odpowiada tym
wymaganiom bardzo dobrze, tylko immersyja powinna by I I ). Ogldajc prepa
rat niezabarwiony, prof. K. uywa wzkiej diafragmy i wklsego lusterka, przy-
czem aparat owietlajcy posuwa nieco ku doowi. Przy ogldaniu za prepara
tu zabarwionego usuwa zupenie diafragm przyblia aparat owietlajcy do
szkieka przedmiotowego (wzgldnie do gruboci: czem grubsze, tern dalej) i uy
wa lusterka paskiego. Wodn immersyj uwaa za zupenie nie wystarczajc
i nigdy jej nie uywa.
A teraz przystpujemy do wykadw.
W y k a d I.
Bakteryjologija jest now nauk; datuje ona dopiero od 185060 roku.
Wprawdzie bakteryje obserwowa jeszcze L oeuwenhock, a nawet w swojem
dziele z 1686 r. przedstawia ich rysunki bardzo dokadnie, co jest godne podzi-
wienia, zwaywszy trudnoci nastrczajce si przy takich, jakie posiada, rod
kach. Widzia on Leptothrix buccalis, widzia mi k r o k o k k i i znajdywa te
same trudnoci, jakie dzi napotykamy przy klasyfikacyi niektrych krtkich
bakteryj, gdy z rwnem prawem mona je do kokw jak i do lasecznikw za
liczy.
W wykadach niniejszych pominiemy rzeczy ksikowe, pod uwag wemie
my za tylko praktyczne sposoby badania i hodowania bakteryj.
Nie jest to wszystko tak atwem,jak si dawniej zdawa mogo. Nie do jest
wzi co pod mikroskop i patrze; trzeba pozna drogi i wyrobi sobie metod
moliwie od bdw woln. To te w praktycznych zajciach nie opucimy naj
mniejszej drobnostki, aeby badanie moliwie bez zarzutu wykona.
Po pewnych sporach co do natury bakteryj, zostay one wreszcie zaliczone
do dziedziny botaniki i pozostayby tu, gdyby nie ich cisy zwizek z medycyn.
Bni badacze pracowali nad niemi. Pierwszym, ktry prbowa usystematyzo
wa bateryje, by B i 11 r o t h; wiele te pracowa nad niemi N a g e 1i; lecz pod
wzgldem ukadu najwiksze pooy zasugi Ferd. C o h n, ktry nada im miano
4
^bakteryj i umieci w rodzinie grzybw (P i 1z e). Nie potrzebujemy nadmie
nia, e nazwa bakteryje zupenie nie odpowiada teraniejszemu stanowi nauki
o tych tworach. Pierwotnie oznaczaa ona ustroje laseczkowate, gdy tym czasem
obecnie musimy zaliczy tu take twory kuliste i rubowate, ktre w kadym ra
zie na miano powysze nie zasuguj.
Popeniamy rwnie bd, zaliczajc bakteryje do grzybkw, gdy przed
stawiaj one wicej podobiestwa do wodorostw i dla tego nawet waciwiej byoby
je nazwa bezbarwnemi wodorostami. W kadym razie, jeeli grzyby i wodoro
sty umiecimy jako dwa kracowe ogniwa acucha, bakteryje musimy postawi
po rodku
Przyczyny, ktre nas do tego skaniaj, s nastpujce:
1) Grzyby przedstawiaj grzybni (mycelium), skadajc si z nici, zoo
nych z czoneczkw i posiadajcych rozgazienia; od one wiksze lub mniejsze,
ale zawsze bd; tyczy si to zarwno pleni, ktra dugie gazki wypuszcza,
jak i drody, dajcych drobne pczki, ktre jednak za gazki uwaa moemy.
Co do innych wasnoci naley wspomni, e grzyby nie zawieraj chlorofilu i yj
pasorzytnie na innych rolinach, lub jako sprofityna ich szcztkach.
Wodorosty skadaj si take z dugich czoneczkowatych nici; nigdy jednak
nie daj rozgazie. Mnoenie odbywa si tu za porednictwem dzielenia ko
mrki macierzystej, a wic nawet pczkw nie ma. Zawieraj one chlorofil i nie s
pasorzytami.
Porwnywajc teraz z obydwoma temi grupami bakteryje, widzimy, e z j e
dnej strony nie daj one rozgazie, e nie maj chlorofilu, i mno si przez
dzielenie, z drugiej za, yj jako pasorzyty lub sprofity.
Wielko nie moe stanowi rnicy. Pomidzy bakteryjami s bowiem
niektre due, podugowate, owalne, zupenie do drody podobne i nie "mniejsze
od niektrych ich gatunkw. Rnica polega na tem e drode daj pczki,
a bakteryje dziel si poprzecznie, wyduajc si przed tem prawie wdwjnasb.
Napotykamy tak mnogo formwwiecie bakteryj, e oryjentowanie si byo
by niezmiernie trudnem, gdybymy nie mogli ich sprowadzi do pewnych ogl
niejszych ksztatw. Usiowa, jakich na tem polu nie szczdzono, wymienia nie
bdziemy; bdziemy trzyma si ukadu Ferd. C o h n a.
Odrniamy trzy gwne postacie bakteryj.
1) Bakteryje, 2) mikrokoki, 3) spirylle. Pierwsze s prostemi laseczkami,
drugie kulkami, trzecie laseczkami skrconemi szrubowato.
Pomidzy jednym, a drugim ksztatem znajdujemy wiele ogniw porednich,
ktre dadz si zaliczy do jednej ub drugiej postaci. Ferdynad Cohn dodaje
jeszcze jedne: posta bacterium, t. j. laseczk, ktrej dugo jest 2 razy wi
ksz od szerokoci, formie za, ktrmy pod tem mianem wymienili, nadaje na
zw bacillm.
Ten jednak podzia mao znajduje usprawiedliwienia: odrniamy natomiast
due i mae, a wic: dugie i krtkie bakteryje; due i mae kokki.
Przed rezpoczciem zaj naszych z bakteryjami musimy rozpatrzy naj
przd twory, ktre czsto wystpuj razem z niemi, zanieczyszczej ich hodowle
i rwnie maj znaczenie w patologii: s to p 1e n i o w c e rnego rodzaju.
J ak pomidzy bakteryjami znajdujemy chorobotwrcze i niewinne, tak rwnie
podobne wasnoci spotykamy pord pleniowcw.
Z pomidzy wielkiej iloci gatunkw wybierzemy 4 typy, ktre wemiemy za
podstaw grupowania.
1) Do pierwszego typu zaliczymy grzybek najpospolitszy ze znanych, bar
dzo czsto spotykany na rnych materyjaach pokarmowych (konfiturach, owo
cach). Przedstawia si on w postaci popltanej sieci wkien, z pomidzy kt-
r>
rycli wystrzelaj supki; na tych ostatnich znajdujemy widekowate rozgazienia,
a na nich znowu umieszczone s sznurki zarodnikw (sporae), w postaci pdzelka.
J est to Penicillium.
2) Drugi typ przedstawia si tak samo prawie; tylko sie skada si z mo
cniejszych wkien, a supki rwnie grubsze posiadaj na kocu gwk, "na kt
rej promienistemi rzdami ukadaj si zarodniki. J est to Aspergillus.
3) Trzeci wreszcie rodzaj przedstawia jeszcze grubsze nici i posiada supki
nieco do poprzedniego podobne. Zarodniki jednak zawarte s tu wewntrz wo
reczka znajdujcego si na kocu supka. Supki mog by rozgazione i po
siadaj na kocu gazki woreczek z zarodnikami. J est to Mucor.
4) Wymienimy jeszcze jako odmienny gatunek: Oidium. Supki z zarodnika
mi ulegaj tu na kocu poprzecznemu dzieleniu, i w ten sposb wytwarzaj si
zarodniki.
Z tych 4 rodzajw Penicillium jest zupenie niewinn pleni; Aspergillus,
mianowicie niektre jego podgatunki s bezwarunkowo chorobotwrczemi. To
samo da si powiedzie o Mucor i o Oidium.
Dr o d e, ktrych znamy take wiele rodzajw, s to okrgawe lub owa
lne komrki, zaopatrzone w pcherzyk (vacuola). Rozwijajc si, maj ksztat
pczkw, wychodzcych z komrki macierzystej.
w i c z e n i e i.
Obejrzmy najprzd goem okiem rne rodzaje pleniowcw, drody i bakte
ryj. Na tej i tamtej obok lecej powce kartofla widzimy szaro-zielonawe wy
sepki, ku rodkowi pyem zarodnikw okryte, u brzegw biae, do drobnych pro
mienisto uoonych niteczek podobne, centymetr i wicej rednicy majce; s to
plenie, prawdopodobnie kolonije Penicillium, ktre, spadszy z powietrza, rozwiny
si na posianych na kartoflu bakteryjach karbunkuowych. Takich hodowli nie
moemy nazwa czystemi hodowlami ani pleni, ani bakteryj; gdy jedne s z dr u
giemi zmieszane. Po barwie i ksztacie wysepek mona sdzi, e s tu rne
gatunki pleni, co najmniej dwie: Penicillium i Aspergillus. Drobnowidz wtpliwo
ci rozstrzygnie.
W tych trzech kolbkach (E r 1e n m e y e ra) widzimy: w jednej czarnym
pyem okryt mas, w drugiej tak brunatno-szaro-zielonaw, w trzeciej jasno-
tawo-zielon. S to trzy wybitne podrodzaje Aspergillus w stanie czystych
hodowli. Dwa pierwsze nie s chorobotwrcze; trzeci jest czsta przyczyna
spraw chorobowych.
W tych dwch kolbkach mamy znowu rodzaj biaego i tawego puchu,
wznoszcego si ku otworowi z dna kolbki; jest to Mucor.
Na tej powce kartofla widzimy bialo-taw kaszowat, nieco poysku
jc plam; s to bakteryje karbunkuowe. Dalej na innej pofwfee widzimy
luzowat, biaaw mas, ku rodkowi w fady i karbki uoon,. Dotykajc ig
warstw gbszych, moemy je wycign w dugie nici luzowe" J est to b a k t e-
r y j a k ar t o f 1o w a ( Kartoffelbacillus). Na nastpnej powce mamy podobne
do bakteryj karbunkuowych ogniska. J est to bak te r y j a si anowa, Heu-
Bacillus, B. subtilis.
Na tych dwch powkach kartofla widzimy dwa ogniska. J edno piknej
purpurowej barwy z metalicznym zielonawym poyskiem ku rodkowi, przypomi
najcym poysk krysztakw fuksyny; jest to Microccocus prodigiosus\ inny cegla-
sto-rowy, z I ndyj przywieziony, Microccocus Indicus.
To rowo-pomaraczowe ognisko na kartoflu to rowe drode, Rosa-
Hefe; czarny, jak sadze czarne drode, Schwarze Hefe-, biay biae drode,
Weisse Hefe.
Co do badania dr o bno wi dz o wego y wy c h drobnoustrojw, naley
je wykonywa, o ile monoci, w warunkach dla nich dogodnych, a wic w wilgo
6
tnej przestrzeni. Urzdzi j atwo ze szkieka przedmiotowego, zaopatrzonego
w zagbienie (Hohlobjeotrager). W tym celn brzegi zagbienia oprowadzamy
pdzelkiem, umaczanym w waselinie, a na nie kadziemy szkieko przykrywkowe
z kropelk pynu, zawierajcego bakteryje. Szkieko powinno tak lee, aby
kropla pynu bya ze wszystkich stron zamknita. W ten sposb pyn bardzo
dugo zachowuje si i nie wysycha. J ako pynu uywamy wody lub bulijonu, kt
rego sposb przygotowania niej bdzie podany.
Przy poszukiwaniach najlepiej trzyma si brzegw szkieka, gdzie warstwa
pynu jest najciesz. Aby kropelk pynu wprowadzi w moliwie cienk war
stewk, rozpocieramy j na szkieku kocem platynowego -drutu, w keczko
zgitego, ktry przed uyciem i po uyciu wypalamy, a przynajmniej nieco ogrze
wamy (wyej 150 C.) w pomieniu gazowym wraz ze szklan paeczk, w ktrej
jest osadzonym.
Dla zapoznania si z bakteryjami, najlepiej obejrze bakteryje sienne i kar-
bunkuowe.
W y k a d II.
Ogldajc bakteryje sienne i karbunkuowe, atwo dostrzedz wan rnic
midzy niemi, pomimo wielkiego podobiestwa ksztatw tych obu drobnoustro
jw. Bakteryje karbunkuowe s nieruchome, podczas gdy sienne okazuj ywy
ruch. Wedug tej wasnoci dzielimy bakteryje na r uc home i n i er u
chome.
U ruchomych bakteryj spostrzegamy przyrzd ruchowy, mi gawk ; jak
u siennych na obu kocach. Na tem szkieku widzimy fotograficzny obraz takich
siennych bakteryj z dwiema migawkami, ktre rzadko si udaje fotografowa,
a nigdy widzie za ycia. S to rubowo skrcone cienkie woski, ktre u ywych
bakteryj s w tak szybkim ruchu, e ich nigdy nie dostrzegamy. Czasem widzimy
tylko ruch drobniuclinych czsteczek okoo jednego lub drugiego koca bakteryi;
daje si to dostrzedz, jeeli bakteryje pywaj w bardzo rozcieczonym pynie
odywczym. Each tych drobnych czsteczek nie moe zalee od czego innego,
jak tylko od ruchu migawek.
Ogldajc bakteryje k ar bunk u owe, przekonywamy si, e s to lase
czki rnej dugoci, od kilku do kilkunastu i wicej mikromilimetrw. W hodo
wlach kartoflanych nie znajdujemy bardzo dugich z powodu, e warunki nie s
zbyt sprzyjajce takiemu rozwojowi. K artofel jest gruntem nieco kwanym,
a bakteryje karbunkuowe rozwijaj si najlepiej, jak i wiksza cz innych,
w obojtnych lub sabo alkalicznych orodkach. Zupenie inaczej wygldaj one
w buijonie, mianowicie wyrastaj w bardzo dugie nitki ') Nitki te nie s jedno
lite, lecz skadaj si z wielkiej iloci czoneczkw, nie zawsze jednak wyranie
jeden od drugiego oddzielonych. Za ycia te ostatnie widzialne s o wiele tru
dniej, ni po mierci; dostrzegamy je najlepiej po zabarwieniu roztworem jodu
(12% roztwr jodku potasu z dodatkiem wyskokowego roztworu jodu do bru
natnego zabarwienia). Zdarza si jednak, e po dodaniu takiego roztworu jodu
nitka przedstawia czoneczki bardzo krtkie, prawie kubiczne.
J est to skutek zbyt silnego dziaania jodu, przyczem powstaj wytwory sztu
czne. Najlepiej poznamy,e podzia nie jest sztucznym, jeeli w kadym czoneczku
znajdziemy jeden zarodnik. Czoneczki nie przechodz pewnej dugoci; doszed
szy do niej, bakteryje dziel si w poprzecznym kierunku i tworz nici z czone
czkw zoone.
') Bardzo dobre rysunki, mogce suy do objanienia tego, o ozem tu mowa, znajduj, si
w wieo umieszczonej w Gazecie Lekarskiej pracy D-ra J ak owsk i ego.
W niektrych razach spostrzega si daj w czoneczkach mocno poy
skujce owalne ciaka. S to z ar o d ni k i (sporae), w jednym czoneczku
spotykamy nie wicej jak jeden taki zarodnik. S to take komrki, pocho
dzce z czoneczka jako z komrki macierzystej. J eeli znajdziemy twr po
dobny do bakteryi, a w nim takie ciako poyskujce, to mamy do czynienia na pe
wno z bakteryj; jeeli jednak spotykamy w pynie duo takich ciaek, to nie mo
emy jeszcze napewno twierdzi, e to s zarodniki, gdy kuleczki tuszczu i ma-
teryje rozpadowe mog by zupenie do nich podobne. Pewno mamy wtedy
dopiero, gdy ujrzymy wyrastajc z takiego ciaka bakteryj, ktra wydostaje
si z pknitej otoczki zarodnika. Poysk zarodnikw niektrzy przypisuj ich
tuszczowej naturze. Z pewnoci jednak nic teraz o tem powiedzie nie mo
emy.
Zarodniki przedstawiaj wzgldem rnych czynnikw odporno daleko
wiksz ni bakteryje, z ktrych pochodz. Podczas gdy te ostatnie zabite by
mog czsto przez pi-oste wysuszenie w cigu kilkunastu minut lub przez pod
wyszenie ciepoty do 5560 O., a zreszt przez wszystkie prawie chemiczne
i inne czynniki silnego natenia, to zarodniki natomiast mog przetrwa
nieraz ciepot such, wynoszc 120 C., a dopiero ciepota 150 C. napewno
wszystkie zabija. K och posiada preparat, moe unikat w swoim rodzaju, mia
nowicie krew myszy zebran w 1870 roku, zawierajc zarodniki bakteryj kar
bunkuowych. wysuszon bardzo powoli. K rew ta, w roku zeszym zaszcze
piona, wywoywaa karbunku z wszystkiemi jego objawami; a wic zarodniki
przetrway lat 14. Teraz K och nie probowa ich siy, jednak nie sdzi, aby
przez rok miay j utraci. Podobny preparat posiada I och z roku 1876.
Za to strumie pary wodnej przy ciepocie 100 C. zabija wszystkie zarod
niki dotychczas znane, w cigu p godziny.
Nie u wszystkich dotychczas znanych bakteryj udao si wykaza zarodniki-
Bardzo wiele z nich, i to obdarzonych silnemi chorobotwrczemi wasnociami, na
szczcie, nie posiada zarodnikw. Do takich naley np. bakteryja cholery. By
moe jednak, e bakteryje potrzebuj do wytworzenia zarodnikw szczeglnych,
dotychczas nieznanych warunkw. W ogle trzeba powiedzie, e bakteryje
posiadajce zarodniki wybitnie wyrniaj si odpornoci, o ktrej wspomnie
limy wyej. Nie dosy zatem, widzc niebarwicy si punkt w rodku bakteryi,
nazwa go zarodnikiem, trzeba wykaza jeszcze, e bakteryja posiadajca taki
punkt nie zamiera przy prostem wysuszeniu lub ogrzaniu powyej 600 C.; jak
si to dzieje z bakteryjami bez zarodnikw.
Wracamy teraz do pl eni . Preparat z pleni trudniejszym jest do
otrzymania ni z bakteryj lub drody; tych ostatnich dosy jest wzi nieco na
szkieko i bada lub zabarwi w jakimbd pynie. Tymczasem ple trudno na
sika wod i dlatego musi by najprzd odpowiednio przygotowan. Najlepiej
w tym celu zanurzy badan czstk pleni do mieszaniny 50$ alkoholu i wody
z dodatkiem kilku kropel amonijaku, poczem mona bada w glicerynie.
Teraz przystpimy do przygotowywania k ar t o f l i pod hodowl e
pleni i bakteryj. Nie jest to taka prosta rzecz, jak si zrazu zdaje. Poniewa
mamy otrzyma czyste hodowle, przeto trzeba oczyci kartofle z wszelkich za
nieczyszcze. Inaczej popeni moemy grube bdy, jak si to ju niejedno
krotnie zdarzao.
K artofel musi by nie za stary i niezbyt wiey. Stare kartofle atwo mog
by zepsute i zawiera niepodane zarodniki rnych bakteryj. wiee za kartofle
nie zawsze nadaj si do hodowli; nie ronie na nich np. bakteryja karbunkuowa.
Kartofel, majcy by uytym, oczyszczamy z ziemi i pyu, obmywajc go szczotk
w cigym strumieniu wody; dalej wyrzynamy wszelkie zagbienia i oczka, o ile
monoci oszczdzajc naskrek, ktry stanowi najlepsz oson
Oczyszczenie takie nie jest jednak w stanie usun wszystkich zarodnikw.
Aeby to osign, zanurzamy kartofel w roztworze sublimatu 1:1000, ktry po
zostae zarodniki zniszczy. Po godzinnem moczeniu kartofli w sublimacie, prze
nosimy je (w kocioku blaszanym z otworami w dnie) do aparatu, w ktrym wy
twarza si silny strumie pary. W tym strumieniu pary wodnej gotujemy kartofle
przez p godziny. Nastpnie wyjmujemy je, nie dotykajc rkami i zostawiamy
do ostudzenia. Po zupenem ostudzeniu (na co potrzeba okoo godziny czasu),
wyjmujemy kartofel dwoma pakami umaczanemi w sublimacie i wieo wypalo
nym ale niezbyt gorcym noem przekrawamy na dwie poowy, nie dotykajc
brzegw. Powki kadziemy przekrojem do gry w szklanny paski klosz,
uprzednio wymyty roztworem sublimatu, na dnie ktrego znajduje si wiar
tka bibuy, take w sublimacie umoczona. W ten sposb moemy umieci w j e
dnym kloszu okoo 6 powek.
Teraz wypalonym i ostudzonym noykiem, drucikiem lub ig platynow
przenosimy czstk materyjau, zawierajcego ple lub bakteryje i lekko pociera
my powierzchni kartofla. Nastpnie przykrywamy hodowl takime, lecz nieco
wikszym kloszem szklanym, rwnie zaopatrzonym u dna w mokr wiartk bi
buy i stawiamy hodowl w spokojnem miejscu. Wszystko to, co powiedzielimy,
trzeba robi o ile mona^szybko, aby drobnoustrojw z powietrza nie zapruszy.
Kolonije rnych bakteryj i pleni wyrastaj w tych warunkach do prdko.
Micrococus prodigiosus, indicus, bujaj ju na drugi dzie, bakteryje sienne, karbun
kuowe take ju s na drugi dzie wyrane; najduej rosn drode.
Zaszczepiamy teraz k ar b u n k u 2 biaym myszom i wince morskiej.
I m zwierz jest mniejsze, tem atwiej dziaaniu zarazka ulega. I lo dziaajca
na mysz w cigu 24 godzin zabija wink zaledwie w cigu 4060 godzin. My
szy znajduj si w czystym szklanym soju, wysanym trocinami na par centy
metrw i przykrytym drucian siatk z ciarkiem. Mysz wydostajemy ujmujc
szczypcami za ogon; przytrzymujemy nastpnie palcami pomidzy brzegiem soja
a siatk, wystrzygamy sterylizowanemi w pomieniu noyczkami wosy nad ogo
nem, przecinamy skr i wprowadzamy za pomoc igy cz hodowli z kartofla.
To samo powtarzamy z drug mysz. wince morskiej szczepimy na brzuchu
okoo linii biaej. (Krew w tych razach nie sczy si i ranki goj si szybko).
wi c z en i a.
Ogldanie bakteryj kartoflowych. Rozwijaj si one w postaci wodnisto-lu-
zowej masy, poczem ksztatuj si w bonk pomarszczon, z pod ktrej mona
wyciga ig gsty luz w dugie nici. Bakteryje s nieco mniejsze od siennych
i nieruchliwe. Starsze zawieraj zarodniki w postaci byszczcego ziarenka,
umieszczonego w rodku lub na jednym kocu laseczki.
Szczepienie rnych bakteryj na wieo przygotowanych kartoflach.
W y k a d III.
Do niedawna bardzo trudnem byo badanie bakteryj, zwaszcza w tkankach,
pord ktrych te mae twory nie daway si bez stosownych odczynnikw odr
ni. Trudno ta wynikaa w czci take z braku odpowiednio urzdzonych
systemw mikroskopowych. Z pocztku dziaano na tkanki roztworami wgla
nw alkalicznych lub alkalijw gryzcych, ktre, tkank niszczc i zprzezroczysz-
czajc, nie oddziayway na bakteryje. Alkalija wszelako nie dziaaj na drobne
pyki mineralne lub kropelki tuszczu, ktre, przypominajc z ksztatu drobno
ustroje, znacznie przeszkadzay w badaniu. Wprowadzenie karminu i hematoksy-
liny nie wiele uatwio technik bakteryjologiczn.
Dopiero W e i g e r t, zastosowawszy bar wni k i ani l i nowe do bada
nia bakteryj w ppowinie nowonarodzonego dziecka, doszed do nadspodziewanych
wynikw. Uy on do tego najprzd fijoletu gencyjanowego. J est to preparat nie
czysty, mieszanina rnych barwnikw, poyteczny jednak wanie przez te do
mieszki. e one pomagaj w barwieniu, dowiadczalnie wykaza E h r 1i c ii, bar
wic bakteryje grulicze za pomoc czystej fuksyny z dodatkiem nieznacznej
loci aniliny. Ten wanie dodatek znajduje si pomidzy innemi w fijolecie
gencyjanowym.
Znamy teraz i uywamy bardzo wielu barwnikw anilinowych. Na pierw-
szem miejscu stoifijolet gencyjanowy, dalej fuksyna, bkit metylenowy (Methylen--
blau), Bismarkbraun. Kady posiada obok dobrych take i ze strony. Grency-
jana barwi bardzo szybko i czasem nawet zaciera szczegy; porednie miejsce
zajmuje fuksyna; metylenblau barwi dobrze, ale powoli i blednie z czasem. Bis
markbraun barwi powoli, najlepiej w skrawkach i nieocenionym jest dla fotogra
fowania bakteryj, gdy tylko on daje tu dobre obrazy, w skutek nieprzepuszczania
chemicznych promieni widma.
Barwniki najlepiej rozpuszcza w 8090$ spirytusie do nasycenia, t. j. eby
osad barwnika pozostawa na dnie naczynia. Z takich nasyconych alkoholowych
roztworw przygotowujemy wodne, dolewajc je do wody a do ciemnego zabar
wienia. Do tego celu uywamy 3050 gramowych flaszeczek, z przechodzc
przez korek pipetk; nalewamy wody dystylowanej i dolewamy tyle alkoholowego
roztworu, ile potrzeba. Wezuwin rozpuszczamy nie w alkoholu lecz w wodzie
i przed uyciem filtrujemy. Wad wszystkich tych roztworw (oprcz wspomnio-
nej wezuwiny) stanowi domieszka alkoholu, ktra, jeeli jest znaczniejsz, przesz
kadza w barwieniu. Dla tego te flaszeczki niezbyt szczelnie zamykamy, ab
alkohol mg si ulatnia.
Przedmiot, majcy by zabarwionym, rozpocieramy na szkieku w warstew
ce moliwie cienkiej; mona dla wikszej dokadnoci rozetrze go midzy 2-ma
szkiekami, jak to radzi E h r 1i c h, lub (co stosuje si do gstej masy kolonii
bakteryjowych) puszczamy na szkieko malutk kropelk wody, najlepiej zakr
conym w keczko kocem platynowego drucika, potem rozprowadzamy w niej g
st mas i zostawiamy do wyschnicia. Suszenie nad ogniem nie jest waciwe,
gdy zmienia ksztaty bakteryj. Po wysuszeniu na powietrzu, musimy postara
si o utrwalenie preparatu na szkieku, inaczej bowiem atwo si zmywa. Da
wniej uskuteczniano to przez dugie suszenie lub zanurzanie preparatu na kilkana
cie godzin do mocnego alkoholu. Obecnie unikamy tej straty czasu, przeprowa
dzajc szkieko trzykrotnie przez pomie lampki gazowej, ani zbyt szybko, ani
te za wolno. Ta czynno jest bardzo wan: jeeli za szybko bdzie wykonan,
to bakteryje atwo si spukuje; jeeli za wolno , to trac one zdolno barwienia
si i zbyt wysychaj, wskutek czego daj zupenie odmienne obrazy; okoo bakteryj
tworzy si wtedy obrczka z przezroczystej masy, w ktrej czsto barwnik osia
da i zmy si nie daje. Tak mas kropek barwnika niektrzy przyjmuj
za osobn otoczk, co jednak jest bdem, gdy osonka waciw jest tylko nie
ktrym bakteryj om i inaczej wyglda.
Teraz przystpujemy do bar wi eni a. W tym celu na szkieko z pre
paratem puszczamy kilka kropel mocnego wodnego roztworu gencyjany lub fuksy
ny i poruszamy szkieko (trzymajc je w szypczykach) w t i ow stron dla j e
dnostajnego rozprowadzenia barwnika. K ilka minut wystarcza do zabarwienia
czystej hodowli lub rzadkiego pynu. Niektre baktryje wymagaj duszego
czasu i rnych dodatkw. Dla karbunkuowych wystarcza powysza manipula-
cyja; metylenblau i bismarkbraun musz dziaa znacznie duej. Nastpnie oplu-
kujemy szkieko, puszczajc kroplami wod destylowan, ale bardzo sabym stru
mieniem i tyle tylko, ile potrzeba dla spukania barwnika; potem opieramy szkie
ko brzegiem o bibu dla zebrania nadmiaru wody, kadziemy na szkieko przed
9
10
miotowe i pokrywamy kawaeczkiem bibuy dla zebrania wody pozostaej na gr
nej powierzchni. Po zdjciu bibuy preparat jest gotw. Teraz puszczamy
kropl oleju na szkieko i badamy za pomoc immersyi. Przystpujc do
badania zabarwionego preparatu, usuwamy diafragm, kierujemy paskie lusterko
i przysuwamy aparat owietlajcy moliwie blizko do powierzchni dolnej szkieka
przedmiotowego.
Chcc preparat na s t a e zachowa, cieramy olej za pomoc pocinicia
0 bibu lub ptno i puszczamy kropelk wody na brzeg szkieka, aby takowe wy
pyno do gry. W ten sposb moemy zdj szkieko bez uszkodzenia cienkiej
warstewki bakteryj, na nim si znajdujcej. Teraz osuszamy szkieko, kadc
je na bibule na kwadrans lub duej w miar potrzeby; z blaszanej kapsli (jakich
uywaj malarze do farb olejnych) puszczamy kropl balsamu kanadyjskiego
1na ni kadziemy suchy preparat.
w i c z e n i a .
Barwienie podug wskazanego sposobu. S e k c y j a myszy, ktrej zaszcze
piono w dniu poprzedzajcym karbunku, przyczem zwraca si uwag na poo
enie myszy po mierci: koczyny wycignite, zwierz ley na grzbiecie. Zwykle
mier nastpuje tu odrazu: zwierz dostaje kurczw i po kilku gwatownych ru
chach pada nieywe. Mysz kadzie si na deseczce (20 ctm. dugiej, 10 szerokiej)
i przypina dugiemi szpilkami. Skr ostronie zdejmuje si, aby nie uszkodzi bony
brzusznej. Zielone zabarwienie pod skr brzucha wskazuje na rozpoczynajcy
si rozkad, ktry szybko wystpuje po mierci z karbuukuu. ledziona, u zdro
wej myszy zaledwie 2 mm. rednicy majca, powikszona jest 23 razy, a nieraz
10 razy jest wiksz. W maej iloci soku z puca lub ledziony, roztartego na
szkieku i zabarwionego gencyjan i fuksyn, znajdujemy bardzo atwo dostrze
galne bakteryje karbunkuowe.
W y k a d IV.
Chcc zabarwi bak t er y j e, znajdujce si w t k a n c e, naley j naj
pierw stwardni. W tym celu umieszczamy tkank w wyskoku i to odrazu w
absolutnym, gdy przekadanie ze sabszego do mocniejszego nie przedsta
wia adnych korzyci. Pod nazw absolutnego wyskoku rozumiemy ten, jaki si
w handlu znajduje, majcy okoo 956%. Aby preparat naleycie stwardnia,
trzeba: 1) eby lea w alkoholu okoo 24 godzin; tylko wyjtkowo mae kawaki
twardniej prdzej, po 1012 godzinach, 2) kawaki nie powinny by wiksze ot.
i l 2 ctm. sz., 3) naczynie z alkoholem powinno by due, aby woone pre
paraty nie roz wadniay alkoholu, 4) preparaty umieszcza naley nie bezpored
nio na dnie naczynia, lecz na bibule, aeby dostp alkoholu uatwi. Preparad
stwardniony w alkoholu krajemy wprost, lub uywamy do tego mi k r o t o mu
ktre bywaj rne. Pierwotny by drewniany z dwoma podprkami przesu-
wanemi, z ktrych jedna suya do umieszczenia preparatu, druga do umocowa
nia brzytwy. Ten mikrotom (L o n ga) zosta zupenie przerobiony przez
Z ei s s a. W najwikszem uyciu s teraz mikrotomy S c hanz a z Lipska
i K a t s c ha z Monachium. Mikrotom K a t s c h a posiada urzdzenie do
krajania preparatw wieych, za pomoc eteru zamroonych. Preparaty takie
nie s jednak dobre do celw bakteryologicznych, gdy zabarwienie bakteryj
j est w tym razie o wiele gorsze, ni w preparatach z alkoholu.
Preparaty mniejszej objtoci przyklejamy na korku za pomoc elatyny
glicerynowej, ktry to sposb jest dogodniejszy, gdy preparat nie kruszy si tak
atwo, ani te nie psuje brzytwy (jak w razie przyklejenia gum arabsk). e
l at y na gl i c er y no wa przygotowuje si w nastpujcy sposb: najedn
11
cz elatyny nalewamy 2 czci (na wag) wody, zostawiamy do napcznienia
na kwandrans, zlewamy wod, ktra nie wsika, dolewamy 4 cz. gliceryny i roz
puszczamy na kpieli wodnej. Chcc przyklei preparat, naley mas rozpu
ci, wzi gst kropl za pomoc szklanej paeczki, umieci na korku,
woy w ni z lekka osuszony bibu z alkoholu preparat i umieci wszystko
w alkoholu na kilkanacie godzin do stwardnienia.
B ar w i en i e bak t e r yj w s k r awk ac h jestto robota, wymaga
jca duego wypracowania. Skrawek umieszczamy naprzd w barwniku na kilka
do kilkunastu minut lub nawet na kilka do kilkunastu godzin, zalenie od rodzaju
bakteryj i uytego barwnika. Roztwr barwnika powinien by tak stony, aby
w warstwie 1 ctm. gruboci bardzo mao by przezroczysty. Nastpnie skrawek
opukujemy w wodzie lub kwasach, kadziemy do absolutnego alkoholu na kilka
do kilkunastu minut a do stwardnienia, przekadamy dla sprzezroczyszczenia
{resp.' nasiknicia balsamem) do olejku godzikowego, terpentynowego, a naj
lepiej cedrowego. Skrawek powinien zupenie si sprzezroczyci, aby podoona
pod spd jego iga wyrane kontury okazywaa; adnej matowoci by nie po
winno (co oznacza e preparat zawiera wod i wtedy napo wrt do mocniejszego
alkoholu skrawek trzeba przeoy). Teraz skrawek moe by rozpatrywany
lub te zachowany na stae w kropli balsamu kanadyjskiego.
Wymienione rkoczyny s oglne; do kadej metody i kadego rodzaju
bakteryj inaczej bra si naley. Powtarzamy tu raz jeszcze kolejne roboty:
1) barwnik, 2) woda. kwas i t. p. rodki usuwajce nadmiar barwnika,
3) alkohol, 4) olejek cedrowy, 5) balsam kanadyjski.
Stosujc ten sposb barwienia jednym barwnikiem do bakteryj karbunkuo-
wych,_ postpujemy ta,k: skrawek umieszczamy na kilkanacie minut w roztworze
gencyjany lub fuksyny, opukujemy w wodzie z dodatkiem kwasu octowego (na
20 k. c. 3 krople) do znikania silniejszych oboczkw barwnika, przekadamy do
abso. alkoholu i t. d. jak wyej powiedziano. Czasu cile oznaczy nie mona,
zaley on od wprawy i potrzeby, naley stara si otrzyma o ile mona najmniej
zabarwion tkank.
w i c z e n i a :
Sekcyja winki morskiej, ktrej zaszczepiono karbunku. Dokoa miejsca
szczepienia puchlina, po przeciciu tame galaretowata masa, gruczoy obrzmiae
i stwardniae, pod skr krwawe wynaczynienia, jak rwnie i w dolnym prawym
zrazie puca. We krwi i w soku wszystkich organw bardzo duo bakteryj kar-
bunkuowych. Demonstracyja dwch silnie rozwinitych kolonii Micr. prodigiosus
i M. indicus. Pierwsza rozpostart zostaje po prawej stronie tafelki szklanej,
druga po lewej. Za dodaniem kropli amoniaku do micr. prodigiosus, otrzymujemy
barw pomaraczow waciw micr. indicus-, za dodaniem kropli kwasu octowego
do m. indicus, otrzymujemy barw purpurow waciw m. prodigiosus. Zatem
na tym samym kartoflu 2 rne rodzaje grzybkw wytwarzaj 2 barwniki, z kt-
rych jeden posiada w swoim skadzie wicej kwasu, drugiwicej alkali. Mamy
tu przykad grzybkw wytwarzajcych barwnik. Oprcz barwnika micr. pro
digiosus wytwarza trymetylamin, a m. indicus inne ciaa wonne. Me wiemy j e
szcze, czy te grzybki nie wydaj jakich szkodliwych produktw; nie jest to nie-
moebnem.
O ile dotychczas moemy przypuszcza, bakteryje w nastpujcy sposb
sz k odz i mog ust r oj owi .
1) Szkodz mechanicznie, zatykajc wiato naczy i sprowadzajc w ten
sposb zaburzenia w kreniu, resp. odywianiu ustroju i jego wanych narzdw,
co w kocu do- mierci prowadzi moe. Przykad takiego dziaania widzimy na
bakteryj ach karbunkuowych.
12
2) Mog szkodzi, zabierajc ustrojowi niezbdne czci odywcze, np. tlen
ciakom krwi, co rwnie do bakteryj karbunkuowych odnie si daje.
3) Mog te bakteryje wytwarza szkodliwe dla ustroju substancyje, kt
re nagromadzajc si wywouj objawy otrucia.
Tak dziaa musz bakteryje cholery. Produkta tak dziaajce znamy
z prac B a urna n a i B r i e g e ra, ktry to ostatni oddzieli i zbada chemi
cznie t. zw. ptomainy.
4) Bakteryje mog rwnie szkodzi porednio, mianowicie pozostawiajc
po sobie szkodliwe produkta przemiany wstecznej samych tkanek, z ktrych cz
ci odywcze przez bakteryje wyczerpane zostay, takie dziaanie widzimy w za
kaeniu gnilnem.
Szczepienie gr u l i c y 2 myszom i dwom winkom morskim, jak rwnie
nosaci z ny, aby rezultat mona byo obserwowa pod koniec kursu. Obie te
choroby przebiegaj chronicznie. Grulica pochodzi z czystej hodowli pierwotnie
otrzymanej z mapy, a wcigu 3| lat co kilka tygodni odnawianej, W ten spo
sb jest to ju 54 pokolenie, ktre mimo to zupenie tak samo dziaa jak pierwsze.
J ednej ze winek morskich wstrzykujemy hodowl grulicz do otrzewnej. Do
wstrzykiwali uywa prof. K oc h strzykawki wasnego pomysu, skadajcej si
z szklanej rurki z podziak (w rodzaju szprycki bez toka), na koniec ktrej za
kada si zwyczajna iga P r avaza; grny koniec rurki zaopatrzony jest w me
talow opraw z kranikiem, do ktrej przytwierdzony jest gumowy balonik.
Rurk z opraw i ig bardzo atwo sterylizowa mona na gorco, czego nie mo
na wykona ze zwyczajn szpryck P r aw a za:
Balonik z mocnej i do twardej czerwonej gumy posiada u gry otworek,
ktry si zatyka palcem; pociskajc wypdzamy powietrze a wcigamy pyn,
nastpnie za zamknwszy kranik wpuszczamy powietrze przez otworek. W ten
sposb przeszkadza si dostaniu pynu zakanego do wntrza baloniku.
W y k a d V.
Dawniej w celach hodo wani a pasorzytw uywano zawsze tylko pyn
nych orodkw, ktre przygotowywane byy bd z odwarw misnych, bd
rolinnych z dodatkiem rnych soli mineralnych, lub bez takowych, o ile chodzio
o hodowanie pasorzytw, sposoby te wystarczay. I naczej jednak rzecz si ma
gdy chcemy w takiej hodowli odosobni dany pasorzyt; wtedy musimy ucieka si
do przypuszcze. Mamy np pyn z bakteryjami; bierzemy z niego kropl i prze
nosimy do czystego pynu; jeeli w tej kropli byo tysic bakteryj, to teraz znaj
d si one w znacznem rozrzedzeniu, tak e kropla nowego roztworu bdzie za
wieraa przypumy 100 bakteryj; nowa kropla z tego pynu 10 i t. d.; mo
emy wreszcie przypuszcza, e mamy do czynienia z jedn bakteryj w kropli.
W ten sposb jednak postpujc, moemy w ostatniej kropli mie rwnie dobrze
1000 jak adnej bakteryi. gdy nie znamy szybkiego i pewnego sposobu liczenia
drobnoustrojw. Rwnie mog by bardzo rozmaite obok siebie. Przy tem ba-
k tery je nie le w^pynie jednostajnie: jedne trzymaj si bliej powierzchni inne
bliej dna; wreszcie jeeli s ruchliwe mieszaj, si cigle z sob.
Inaczej rzecz si przedstawia, jeeli do hodowania uyjemy o r odk w
st a ych, np. el at y ny odywczej. Wylewajc tak elatyn z bakte-
ryjami na pytk, z kadego osobnika bakteryj otrzymujemy oddzieln kolonij,
ktre me mog si z sob czy, gdy s sta przegrod oddzielone.
Z pocztku uywano do hodowli staych kartofla i jak widzimy rezultaty
otrzymano niezgorsze. Mona wzi tak mao bakteryj, e bd leay pojedyn
czo na powierzchni kartofla, a wtedy kada da pocztek oddzielnej kolonii, ktre
monaby znw zebra i dalej hodowa. Najlepszym jednak rodkiem okazaa si
el at y n a odywcza przygotowana w nastpny sposb:
P kilograma (funt) wieego woowego misa, wolnego od nadmiaru tu
szczu i drobno posiekanego, nalewamy litrem wody (1000 ctm. szeciennych =
kwarta polska), w mocnym szklanym soju, mieszamy dobrze paeczk szklan
i stawiamy na lodzie na 15'20 godzin. Po upywie tego czasu cedzimy sok przez
ptno, wyciskamy starannie miso rkami lub pras rczn i otrzymujemy w ten
sposb okoo 950 ctm. szeciennych wodnistego czerwonego "pynu. Pyn ten zle
wamy do obszernej 2 litrowej kolby, dodajemy 100 grm. suchej elatyny w arku
sikach (przeciskajc je przez szyjk), dosypujemy nastpnie 10 grm. suchego mi
snego peptonu i 5 grm. soli kuchennej i zostawiamy po zamieszaniu na kwadrans,
aby elatyna napczniaa. Teraz ogrzewamy kolb na kpieli wodnej o tyle tylko,
ile potrzeba do rozpuszczenia elatyny. Pyn powinien pozosta czerwonym. Dla
przypieszenia roboty i ujednostajnienia mieszaniny, mieszamy zawarto kolby
od czasu do czasu. Szkodliwem jest strcenie znaczniejszych iloci biaka, gdy
wtedy otrzymujemy mniej czyst elatyn. Po rozpuszczeniu elatyny, przyst
pujemy do zobojtnienia pynu, ktry posiada dosy wyranie kwany odczyn.
W tym celu ukadamy dla prbowania na biaej bibule jeden pod drugim 10 pa
pierkw czerwonych i niebieskich lakmusowych i dolewamy do kolby z pocztku
po 5 ctm. szeciennych potem mniej, nareszcie kroplami nasycony roztwr wgla
nu sodowego. Po kadem dolaniu mieszamy zawarto kolby i prbujemy odczyn
za pomoc dugiej szklanej paeczki. Ostatecznie powinnimy otrzyma sabo
alkaliczny odczyn, t. j. taki aby czerwony papierek lekko niebieszcza, a niebieski
ju nie czerwienia. Lepiej otrzyma elatyn nieco wicej alkaliczn anieli
kwan.
Nastpnie strcamy biako. Mona to osign przez gotowanie pynu
wprost na ogniu. Ten sposb jest jednak bardzo niedogodny, gdy kolby nadzwy
czaj atwo pkaj, a elatyna przepala si;- dlatego lepiej ca kolb wstawi na
| 1godziny do parowego aparatu, gdzie ciepota jest taka" wanie jakiej po
trzeba do strcenia biaka.
Przyrzd parowy (Dampfsterilisationsapparat) jest to rodzaj wysokiego na |
1 metra kocioka z przykrywk, oboonego ze wszystkich stron warstw wojoku
dla zatrzymania ciepa. Wewntrz znajduje si druciana kratka, na ktrej stoi ru
chomy kocioek z biaej blachy z przykrywk. Ogrzewa si gazem. R ohr beck
przygotowuje teraz pmetrowe aparaty, mogce by do 1 metra podwyszone.
Po wyjciu kolby z parowego aparatu, prbujemy czy si odczyn nie zmieni,
poczem przecedzamy nieco pynu do probwki i gotujemy. J eeli pyn mtnieje ozna
cza to, e nie caa ilo biaka zostaa strcona, stawiamy wic znw kolb do pa
rowego przyrzdu dopki elatyna przy gotowaniu mtnie nie bdzie.
Dalej przystpujemy do cedzenia. W tym celu w duym lejku, albo lepiej
w 2-ch, umieszczamy bibuowe filtry, ktre sporzdzamy w ten sposb, e wiartk
bibuy skadamy we czworo, tak, e po obciciu brzegw otrzymujemy czwart
cz koa o kcie prostym, kt ten zmniejszamy skadajc bibu do moliwie
ostrego kta, poczem rozkadamy j, wyrwnywamy nietrafione fadki i ukadamy
na lejku tak, aeby ostre brzegi fad opieray si o powierzchni lejka. Dobrze
jest pod tym filtrem umieci na dnie lejka drugi may. Wielko lejkw po
winna by taka, aeby mona byo prawie odrazu zla na nie ca elatyn. Z po
cztku otrzymujemy elatyn nieco mtn: ot dopty wlewamy j napowrt do
lejka, a stanie si zupenie przezroczyst, nieopalizujc. Cedzenie odbywa
si powoli; aeby jednak elatyna nie zastygaa, ogrzewamy lejek od czasu do
czasu lampk gazow. S osobne do tego lejki, otoczone wod ogrzewan do
odpowiedniej ciepoty, te jednak do cedzenia elatyny s zbyteczne. Nie po
winna te elatyna by zbyt gorc, gdy traci zdolno krzepnicia.
_ 13
14
Po otrzymaniu takiej 10$ elatyny (skadu tego najlepiej stale si trzyma)
naley zla j do sterylizowanych poprzednio probwek, zatkanych wat. tery-
lizacyia taka odbywa si w nastpujcy sposb:
Probwki 15 ctm. dugie, 1518 mm. szerokie z cienkiego szka, dokadnie
wymyte i wod przekroplon opukane, oraz osuszone, zatykamy niezbyt mocno
i nie zasabo korkiem z waty zwyczajnej (nie hygroskopowej), ustawiamy w dru
cianej czworobocznej puszce i stawiamy w piecyku gazowym, w ktrym ciepot
doprowadza si do 140150, t. j. a, do sabego zbrunatnienia waty. W takie
probwki, uprzednio ostudzone, lejemy elatyn do /3wysokoci, starajc si nie
zamacza brzegw probwek. Mona to robi albo z kolbki z dzi bki emal bo
te za pomoc odpowiedniego lejka z kranem, co jednak jest zbyteczne. Po na
laniu, zatykamy probwk wat, starajc si trzyma korek watowy tak, aeby
powierzchni stykajcej si z probwk nie dotkn palcami. Po napenie
niu, naley wszystkie probwki sterylizowa w parowym przyrzdzie przez
kwadrans. Zwykle jednorazowa sterylizacyja wystarcza; dla pewnoci moemy
j na drugi dzie powtrzy. Dobrze przygotowana elatyna nigdy si nie
psuje i nic si w niej nie rozwija. (Po jednarazowej sterylizacyi z 50 probwek
w cigu 1^miesica ulega zepsuciu jedna).
wi c z en i a:
Sekcyja biaych myszy, zmarych wskutek micrococcus tetragenus. Narzdy
woono do spirytusu; ledziona przedstawia biaawe ogniska rozmikczenia,
w pucach wybroczyny krwawe, to samo miejcami w wtrobie. Sok zawiera
wielkie iloci micrococus tetragenes, ktry najlepiej si barwi bkitem metylo
wym. Po zabarwieniu widzimy galaretowate obwdki, w ktrych w czworobok uo
one le di-obne kokki; czworoboki mniejsze grupuj si w wiksze. W skrawkach
mona barwi jak bacillus anthraois; miejscami znajdujemy ogromne, ciemno zabar
wione masy tylko z tych bakteryj zoone.
W y k a d 7.
Poszukiwania bakteryj wtkankach winnimy uskutecznia moliwie szybko po
mierci, gdy inaczej bakteryje rozmnaaj c si, dostaj si z powierzchni cia lub z ka
nau pokarmowego do ssiednich narzdw. Popeniono ju duo bdw z powo
du, e za mao uwagi zwracano na t okoliczno. W tem le bdy np. Emme-
ri c i a, ktry wszdzie i zawsze bakteryje znajdowa: bo te bra zawsze trupy
najmniej w 12 godzin po mierci. W ciepej porze roku rozmnaanie postpuje
jeszcze szybciej. Zwykle najpierw znajdujemy gnilne bakteryje w otrzewnej,
potem w wtrobie, pucach, sercu, najpniej w mzgu. W yle wrotnej znajdu
jemy je bardzo prdko, zkd prof. L usti g z Hanoweru zrobi zaraz Bkcillamie
der Pferde, gdy znajdowa bakteryje u bardzo wielu padych koni.
Osobliwie szybko bakteryje przechodz do krwi uduszonych, strzedz si
zatem naley ciemn przyczyn gwatownej mierci, zaraz bakteryjami objania.
Zdarzyo si to pewnemu profesorowi, ktrego szczury zaraz po zaszczepieniu
prbnem wszystkie na drugi dzie rano. znaleziono nieywemi. Pokazao
si po staranniejszem ledztwie, e str umieci zwierzta w ciasnem pudeku
i wModatku na noc je przykry. Wszystkie bakteryje byy po prostu gnilne. W ra
zach wtpliwych, najlepiej bra bakteryje wprost z krwi, w mzgu si znajduj
cej. W takiej krwi w jednym przypadku gwatownej mierci wskutek dostania
si do puc mas wymiotnych, pomimo wczesnej sekcyi. znalaz K och bak
teryje i otrzyma z nich dokadne fotografije.
Szczepic bakteryje na elatynie w probwkach, uwaa naley, aeby stery-
lizacyjabya dobr,t. j. abypo kilku nawet dniach nic siwgalarecie nie rozwijao.
Zdarza si pomimo to, e w wacie zatykajcej probwk znajduj si zarodniki
pleni, ktre rozwijaj si powoli i dostajc si do wntrza probwki, zanieczy
szczaj wten sposb hodowl. Zdarza si to wtedy najczciej, gdy zatykamy pro
bwk kauczukow czapeczk, aeby wilgo zbytnio nie parowaa. Dlatego
te lepiej czapeczek tych nie uywa.
Przenoszc hodowl z probwki do probwki z elatyn, robimy to w nastpu
jcy sposb: odkorkowujemy probwk z hodowl, majc by przeniesion, krcc
watowy korek dopty, pki nie czujemy, ewata przyklejona do cianki zostaa od
krcon. Probwk t trzymamy pomidzy wskazujcym a 3-im palcem lewej rki
ukonie, aeby nic do niej z powietrza nie wpado. Tak samo odkorkowujemy probw
k z elatyn ikorki oba trzymy pomidzy palcami prawej rki, tak, jak probwk
w lewej. Wszystko to zmierza ku temu, eby korka nie pooy, ani nie dotkn
wewntrznej jego powierzchni palcami. Do tych operacyj koniecznie przyzwy
czai si trzeba. Teraz drutem platynowym wypalonym i ostudzonym (osadzo
nym w duszej od probwki szklanej paeczce) zdejmujemy ma czstk hodo
wli i przenosimy j wkuwajc drut przez 2/ 3 grne czci elatyny, Staramy
si przytem nie dotkn drutem cianek tak jednej jak i drugiej probwki.
Rozpatrzmy teraz sposb zachowania si hodowanych bakteryj wzgl
dem elatyny odywczej. MBt ogcocus -prodigiosus bardzo szybko rozpuszcza j
i opada na dno pynu. Gi-odu uwagi jest ta wasno jego, e zabarwienie r
owe okazuje si tylko u gry, w miejscu zetknicia si z powietrzem. Podobnie
zachowuje si m. indicus. Kartoflowe bakteryje na elatynie nie rosn, bakteryje
karbunkuowe rozwadniaj elatyn nie zbyt silnie i puszczaj na wszystkie
strony promienie w rodzaju korzonkw. Drode nie rozrzedzaj elatyny, ro
sn wolno i obficie korzonki wypuszczaj. Wygld hodowli jest"tak charakte
rystyczny, e nie badajc drobnowidzowo, moemy jedne bakteryje od drugich od
rni i nawet stopie czystoci oznaczy.
Badanie bakteryj w powietrzu dokonywamy za pomoc szklannych cylindrw,
wysokich na 20 ctm., szerokich na 45, sterylizowanych przy 140 C., zatkanych
wat; na dnie takiego cylindra ustawiamy, za pomoc blaszanej zgietej linijki,
miseczk szklan z sterylizowan elatyn. Po zatkaniu napowrt wat, cylin
der przenosimy do przestrzeni, ktr zamierzamy bada, zdejmujemy watowy ko
rek, umieszczamy go w drugim takime sterylizowanym cylindrze, aby co do nie
go si nie uczepio, poczem zostawiamy naczynie na pewien oznaczony czas otwar-
tem. Po upywie tego czasu, np. kwadransa, p godziny, zatykamy napowrt cy
linder wat. Po paru dniach rozwijaj si na powierzchni elatyny kolonije tem
obficiej, czem wicej znajduje si bakteryj w powietrzu. S to w czci plenie
w czci bakteryje. Najmniej znajdujemy ich w powietrzu nieporuszajcem si
np. w piwnicach, zamknitych przestrzeniach, najwicej w powietrzu miast.
Do ilociowego badania suy przyrzd HessV go, skadajcy si z du
giej na 70 ctm., szerokiej 3- 4 szklanej rury, zatkanej u jednego koca korkiem
kauczukowym z rurk szklan przeze przechodzc, zaopatrzon dwoma wato-
wemi korkami: jeden z nich wystaje do wewntrz duej rury, drugi koniec nakry
ty dwoma czapeczkami: wewntrzn przedziurawion, zewntrzn cakowit. Obie
szczelnie dopasowane s do brzegw.Rur szklan du sterylizujemy w parze wo
dnej, poczem wlewamy do niej 50 ctm. szeciennych elatyny, znw sterylizujemy,
poczem umieszczamy j poziomo na stoliku do zastygnicia elatyny, przyczem
koniec watowego korka wystajcego ze szklanej rurki lekko si macza.
Teraz przystpujc do badania, odwizujemy kauczukow czapeczke bez
otworka i czymy koniec rurki szklanej z aspiratorem, przecigajcym litr powie
trza w cigu 5 minut. Aspirator skada si z 2-ch litrowych kolbek, zawieszonych
na statywie, na ktrej ley poziomo rura. Bakteryje i plenie z powietrza pa
daj na elatyn i rozwijaj si tam w kolonije, ktre nie powinny zblia si
zbytnio do przeciwlegego koca, ani te rozwija na umoczonym w elatynie
16
korkn watowym. Suy to_ jako sprawdzenie, e wszystko opado w rurze.
Uddzieine kolonije mona wyjmowa za pomoc dugiego druta i bada lub przy
gotowywa z nich czyste hodowle.
W y k a d 8.
. Baiwienie podwjne skrawkw czsto daje znacznie lepsze wyniki, ni po
jedyncze. Celem tego barwienia J est: otrzyma inaczej zabarwione bakteryje,
a inaczej sam tkank. Opiera si ono na tem, e powinowactwo bakteryj od
barwnikw jest odmienne, anieli powinowactwo tkanki. Barwienie podwjne do
bywa si w rny sposb.
. 1) Skrawki przebarwione w roztworze gencyjany (ub innych barwnikw)
umieszczamy na 10 minut w 5% roztworze wglanu potau. Zabarwienie staje
si nieco ciemniejsze. Potem opukujemy skrawki w duej iloci wody, najlepiej
w dwch wodach, potem za umieszczamy w wyskoku. Ten rozpuszcza barwnik
tkaniu, pozostawiajc w znacznej czci nietknitem zabarwienie bakteryj. J eeli
preparat przed woeniem do wyskoku umiecimy na par minut w wezuwiie. otrzy
mamy podwojne zabarwienie: bakteryje zabarwi si fljoletowo, tkanka brunatno.
, . kPosob Wei gerf a. Po wyjciu z gencyjany opukujemy skrawek
w woazie z dodatkiem kwasu octowego (3 krople na 20 ctm. szeciennych). Da
lej umieszczamy go w pikrokarmini, potem w wyskoku. Sposb ten nadaje sie
do barwienia bardzo wielu bakteryj. Stae zasady postpowania kady musi dla
siebie^sam wyprowadzi po dokadnem porwnawczem zbadaniu.
^) Sposb 0-ramma polega na barwieniu w roztworze barwnika w wo
dzie anilinowej. T przygotowujemy, kcc 3$ aniliny handlowej {Anilinl)
z wotl_ i cedzc powsta emulsyj po kwadransie stania. Woda anilinowa
nie da si przechowa duej nad dzie jeden, chyba e dodamy 5 10$ wyskoku,
wtedy si przez kilka dni bez rozkadu utrzymuje. Do wody anilinowej dodaje
my barwnika tyle, eby na powierzchni pynu otrzyma zielonawo-metaliczn
lekK powloczk. Odbarwiamy skrawek, umieszczajc go w roztworze jodu i jod
ku potasu (1 grm. jodu, 2 grm. jodku potasu, 300 wody). Nie wszystkie bakteryje
Darwie mona tym sposobem (zreszt jak i kadym innym) np. bakteryje tyfusu,
cholery kur me daj si zabarwi.
. 4) Bakteryje przymiotu L ustgar tema barwi si jak wyej, a odbar
wiaj nadmanganianem potasu i kwasem podsiarkowym. Odbarwiaja sie one take
zapomoc roztworu chlorku elaza (Eisenchlorid).
Mwic o barwieniu bakteryj, naley wspomnie o bdach jakie sa tutaj mo
liwe: 1) ze strony osadw barwnika, 2) ze strony ziarnistych komrek (Korne hen-
zeuen), ktre daj obraz bardzo do mikrokokw podobny. Wygld ich odpowiada
biaym ciakom krwi, wypenianym kuleczkami nierwnej wielkoci. Rni sie
one od bakteryj tem, e na szkieku przegrzanem, gdzie bakteryje sie nie barwi"
przyjmuj silne zabarwienie. E hrl i ch poleca barwi je gsta mieszanina sa-
rraniny, mduliny i eozyny w glicerynie.
W y k a d 9.1
Hodowle na elatynie, jak wyej powiedziano, mog by oddzielane w spo*
sob nie pozostawiajcy adnej wtpliwoci co do czystoci hodowli. Otrzymujemy
takie hodowle przez rozpostarcie elatyny, zawierajcej bakteryje, na szklanych .
sterylizowanych pytkach. K ada bakteryja daje pocztek jednemu ognisku,
ktre moemy przenie do probwki z elatyn i hodowa.
Caa procedura odbywa si, jak nastpuje: rozpuszczamy elatyne w ciepej
wodzie i zanurzamy w ni na druciku, zagitym w keczko, zanieczyszczon bo
17
dowie. Chcc mie jeszcze bardziej rozrzedzon hodowl, przenosimy ma cz
stk powyszej do nowej probwki z rozpuszczon elatyn. Pynn elatyn
wylewamy na pytki szklane, 810 ctm. szerokie, 15 dugie. Pytki uprzednio
sterylizujemy przy 150 C. w blaszanych pudekach. Aeby elatyna przy roz
lewaniu spyna jednostajnie i prdko zastyga, musimy do tego zastosowa oso
bn metod. "Mamy mianowicie trjktn z deseczek statyw, na ktrej stoi
szklane naczynie z pytk szczelnie dopasowan; wypeniamy je wod z lodem,
pokrywamy dzwonem i zostawiamy do stygnicia. Pytk, na ktr mamy wy
la elatyn, kadziemy na kilka minut pod klosz, poczem wylewamy elatyn
z bakteryjami i rozprowadzamy j po pycie paeczk, zostawiajc brzeg na
1ctm. szeroki od elatyny wolny. Gdy elatyna zastygnie, wyjmujemy pytk
z pod klosza i kadziemy j na szklanej aweczce, nad ktr moemy postawi
jeszcze kilka podobnych z pytkami. Pomidzy aweczk i pytk winna lee
bibua z nadpisem Wszystko razem umieszczamy w dwch szklanych kloszach
jeden w drugim, jak przy opisie hodowli na kartoflach bya mowa.
Zwykle ju na 2 lub 3 dzie znajdujemy kolonije w postaci drobnych kro
pelek. Po skierowaniu maego powikszenia (2 Hartn.), wkuwamy w rodek
takiej kolonii drucik platynowy i przenosimy na szkieko do badania, poczem
w razie potrzeby moemy atwo podobnie przenie je do probwek z elatyn.
W ten sposb badamy na bakteryje rne rzeczy, np. mleko, wod i t, p..
Przy badaniu wody, puszczamy do elatyny pewn jej ilo, np. ctm. sze
ciennego, a jeeli woda obfituje w bakteryje, to po skceniu pierwszej elatyny,
cz jej odmierzon wlewamy do drugiej probwki wylewajc na pytki mamy
tym sposobem pytk oryginaln, piewsze rozrzedzenie, drugie i t. d..
Zastosowujc "t metod do badania wody, znajdujemy nastpujce cyfry:
woda studzienna zawiera odlOO, 000150,000 bakteryj w jednym szeciennym ctm.
Woda ze Sprei przed filtrowaniem okoo poowy, lub mniej tego, co po filtro
waniu. Czasem po przekropleniu bardzo mao zostaje bakteryj. Rnica pomi
dzy liczbami K ocha a cyframi miejskiego wodocigu jest do znaczn. Po pT
filtrowaniu K och znajduje o % mniej, ni przedtem;tymczasem wodocig daje
nastpne cyfry:
Woda ze Stralau (stary wodocig; ze Sprei Woda z Tegelsee rz. Hawel czysta, i teraz nj-
(w szeciennym ctm. zawiera zarodnikw): wicej uywana (przed poczeniem ze Spre).
Przed filtro .yaniem maximum . . . . 8,360 Przed filtrowaniem maximum . . . . 8,113
minimum . . . 938 minimum . . . . 1.384
Po filtrowaniu ma.cimum..................... 903 Po filtrowaniu m a x i m u m ..................... 141
m i n i m u m ..................... 12 m i n i m u m ..................... 8
Rnica zaley chyba od rozmnaania si bakteryj w samych wodocigo
wych rurach.
w i c z e n i a :
Bakteryje nosacizny, zaszczepione przed kilkoma dniami myszom, przypra
wiy je o mier. Myszy polne przedstawiaj wogle doskonay odczynnik na t
chorob, gdy oddziaywanie objawia si tu znacznie szybciej, ni u innych zwierzt,
nieraz w par dni, tymczasem u innych, np. u winek morskich, nieraz potrzeba
par miesicy;*zato objawy postpuj wolno i s bardzo charakterystyczne, mi a
nowicie: zapalenia ropne staww i bony luzowej. W rnych narzdach, a naj
lepiej w pucach wykry je teraz mona. Podobne sni eco do gruliczych.
W y k a d 10.
Bakteryje nosacizny, ktre w zbiorze posiadamy, pochodz z czowieka. By
on prosektorem w Petersburgu (A l brecht). Przez 3 l ata cierpia na ropnie
w rnych miejscach i stawach, wreszcie umar. Czstka ropy, wzita z gbo
kiego ropnia na przedramieniu, dala czyst hodowl bakteryj nosacizny, ktre
te s ju kilkakrotnie przenoszone na rne orodki i nie straciy zabjczych
_ 18
swoich wasnoci. Najlepiej rosn one na orodku chleba, kaszy kartoflowej
i skrzepej surowicy przy ciepocie 871' C..
Na orodku chleba ich kolonije maj wygld rdzawych owalnych plam; na
surowicy kolor jest biao szarawy
Orodek chlebowy przygotowujemy w nastpujcy sposb: na miako utarty,
twardy chleb (10 grm.), wsypany do kolbki E r l eumeyer a objtoci 75 ctm. sze
ciennych, nalewamy podwjn ilo wody (25 ctm. szeciennych), do otrzyma
nia niezbyt gstej kaszy, zamykamy wat i ogrzewamy w parowym przyrzdzie
przez dwa dni po p godziny. Otrzymamy w ten sposb kawaek ciasta dosta
tecznie sterylizowanego. (Ogrzewanie jednorazowe nie wystarcza). Szczepienie
odbywa si w zwyky sposb: ujte kocem drutu platynowego czstki hodowli
lub ropy badanej przenosimy na powierzchni tak przygotowanego$chlebowego
orodka, (kolbk trzymamy nieco pochyo, lub do gry dnem, aeby unikn przy
mieszek z powietrza) i zatykamy wat. Kolbk stawiamy teraz do przyrzdu
hodowlanego z ciepot 87 O.. Bakteryje rozwijaj si bardzo powoli w cigu
kilku tygodni. Gdy s ju rozwinite, trzymane jaki czas w pokojowej ciepo
cie dugo y mog, jakkolwiek kolonije nie rosn.
Na elatynie nie rosn. Na kartoflu rosn przy podwyszonej ciepocie.
K sztat i wielko bakteryj nosacizny zblia je do bakteryj gruliczych;
s jednak nieco grubsze, maj rwniejsz powierzchni i bardziej spiczasto zao
krglone koce. Barwi si najlepiej fuksyn i metylowym bkitem. Skrawki
zostawia naley w fuksynie z wod anilinow przez 24 godzin.
Poniewa bakteryje nosacizny rosn przy ciepocie 37 C. rwnie na suro
wicy krwi, opiszemy zatem sposb przygotowania takowej i hodowli na niej.
Pr zygotowani e surowi cy. Surowica winna pochodzi z krwi woowej
lub owczej i by zbieran bezporednio na miejscu zabicia zwierzcia. - W tym
celu podstawiamy pod strumie krwi, bijcy z przecitych naczy szyjowych, na
czynie szklane z szerokim otworem (sj 34 litrowy). Po napenieniu, naczynie
naley przykry i postawi na lodzie, lub w zimnem miejscu. W ten sposb krew
musi zostawa nieporuszon 24 -36 godzin; w cigu tego czasu wydziela si suro
wica w postaci przezroczystego tawego pynu, ktry naley zla ostronie,
aeby czerwonych ciaek nie wpuci i porozlewa zaraz do probwek zatkanych
wat i sterylizowanych (przy 150 O.).
Naczynie, w ktrem krew przez czas ustawania si surowicy pozostaje,
sterylizujemy gorc wod i roztworem sublimatu (1:1000), poczem lady tego
wydalamy za pomoc kilkarotnego opukiwania wyskokiem, wreszcie wysuszamy
przez 24 godziny do\ilotnienia si ladw wyskoku.
Napenione do % objtoci probwki przenosimy teraz do przyrzdu ogrze
wanego wod o ciepocie 6570 O., gdzie nastpuje krzepnienie surowicy.
Dno przyrzdu ustawiamy ukonie, aeby nada surowicy moliwie du po
wierzchni i powoli doprowadzamy ciepot do 70 C , wyszej unika naley,
gdy zestalona surowica jest wtedy mao przezroczyst i zbyt kruch. W cigu
12 godzin surowica staje si coraz bardziej opalizujc, mtn, wreszcie traci
pynn zwartoi nabiera galaretowatej; ogrzewanie winno trwa dotd, a
galaretowe drganie powierzchni surowicy, powstajce przy wstrzsaniu przy
rzdu, zupenie znika i zwarto przypomina biako jaja kurzego, ugotowanego
na" twardo. Teraz naley probwki wyj z przyrzdu i ustawi pionowo w su-
chem miejscu. Kropelki pary, zebrane pod wat na szkle,; opadaj na dno pro
bwki i formuj zapas wody przydatny do zastpienia tej iloci, jaka przez
dugie stanie wyparuje.
W ten sposb przygotowana surowica, jeeli bya czysto otrzymana i w zi
mnie trzyman, nie psuje si po najduszym czasie, tylko powoli wysycha. Sposb
dawniejszy ( Di ntego), polegajcy na kilkakrotnem ogrzewaniu do 58 C , nie
19
jest potrzebny; chyba jeeli przypuszczamy, e znajdowa si mog tiiewyloue
zarodniki bakteryj. Wiadomo bowiem, e taka ciepota zabija wszystkie
znane bakteryje, nie szkodzc zarodnikom; jeeli wic po jednokrotnem
przez godzin ogrzewaniu do 58 O. pozostay jeszcze jakie zarodniki, to bakte
ryje, z nich w cigu 24 godzin wylone, bd przez ponowne nastpnego dnia
ogrzewanie do 58 C. take zabite. Gdy za jeszcze jakie zarodniki pozostan,
to w kadym razie wszystkie zostan zabite po 5-krotnem takiem, codzie po-
wtarzanem, ogrzewaniu.
Tutaj zatem czymy sterylizacyj surowicy z zestalaniem, upraszczajc przy-
tem metod. W kadym razie przed szczepieniem hodowli naley kilka dni po
trzyma surowic na prb, czy w niej jakie bakteryje nie zostay. W cigu te
go czasu rozwin si one w kolonije; jeeli te ostatnie znajdujemy, to probwki
takie za niezdatne naley uwaa.
Zestalona surowica powinna by opalizujc, tawo brunatnej barwy,
w blizkiej od oka odlegoci prawie zupenie przezroczyst, mianowicie w cie
szych warstwach; na dnie powinno si znajdowa kilka kropel przezroczystej bez
barwnej wody, z pary powstaej.
Dla zaszczepienia hodowli na citej surowicy przenosimy na powierz
chni czstk ropy, zawierajcej np. bakteryje nosacizny, (dokonywamy tego, jak
zwykle, zapomoc platynowego druta, nieco zgitego na kocu, wypalonego
i ostudzonego), pocierajc lekko moliwie du powierzchni. Probwk trzy
mamy pochyo, aeby co z powietrza nie wpado. Po ukoczonej operacyi
stawiamy probwk z surowic do przyrzdu hodowlanego przy ciepocie
37 O.. Bakteryje nosacizny rozwijaj si bardzo wolno, w cigu 12 tygodni
w postaci biao - szarawych plam, nieco rop przypominajcych. Watowego
korka nie naley czapeczk kauczukow pokrywa z przyczyn, wymienionych
wyej.
A p ar at y hodo wl ane posiadaj rn budow. Ze wzgldu na re-
gulacyj ciepa znamy dwie postacie.
1) A parat hodowlany dA r sonval l a skada si z pustego cylindra o po
dwjnych cianach z blachy miedzianej, pomidzy ktre nalewa si woda przez
otworek, umieszczony z boku w grnej cianie. Po wypdzeniu pcherzykw
powietrza otwr zatyka si korkiem kauczukowym z ruchom przeze przecho
dzc rurk szklan o kocach otwartych. Woda staje w niej nieco ponad po
ziomem wody w przyrzdzie. W grnej cianie rwnie znajduje si duy otwr
(przykrywany cile dopasowan pokryw) do wprowadzenia wewntrz przy
rzdu naczy_ z hodowlami. Z boku przyrzdu, w jego cianie zewn
trznej, znajduje si rwnie otwr, przez ktry woda moga by sie wydo
sta z przyrzdu, gdyby nie okrywaa go cienka kauczukowa czapeczka, ktrej
elastyczno jest tak znaczn, e najmniejsze podniesienie wysokoci wody w szkla
nej rurce wyciska j nieco na zewntrz. Czapeczk ow okrywa cile meta
lowa pokrywa z dwiema rurkami: jedna z nich otworem skierowana wprost do
rodka czapeczki; przy wysokiem cinieniu wody w przyrzdzie moe w otwr
by cakowicie zatkany przez czapeczk. Ta rurka wprowadza gaz z prze
strzeni pomidzy czapeczk, a metalow pokrywk; doprowadza go za druga
wspomniana rurka.
J eeli teraz ogrzejemy przyrzd, to woda rozszerzy si, podniesie si w szkla
nej rurce, a cinienie wywarte wyprze nieco kauczukow czapeczk ku rurce odpro
wadzajcej gaz, skutkiem czego, otwr nieco si zamknie i pomie zmniejszy.
Wysuwajc lub wsuwajc rurk odprowadzajc, moemy otrzyma dowoln cie
pot, ktrej granice waha nie przechodz '/10 C..
Niedogodn stron przyrzdu jest szybka stosunkowo utrata elastycznoci
w kauczuku owej czapeczki po kilku miesicach, skutkiem czego regulowanie
odbywa si mniej dokadnie; wan niedogodnoci jest rwnie i niemono
wstawiania wikszych naczy, np. kloszy, ograniczy si trzeba probwkami
i kolbkami.
2. Przyrzd hodowlany C o h na, udoskonalony przez K oc ha, skada si
z szeciobocznej skrzynki, majcej ksztat szafki o wymiarach 50, 40, 2S ctm."
ciany podwjne z zewntrz wyoone wojokiem. W grnej cianie z prawej
i lewej strony znajduj si dwa otworki: jeden do wprowadzenia termometru,
drugi regulatora. Przestrze wewntrzna podzielon jest za pomoc ru
chomej cianki na 2 poowy, kada za" z nich na dwa piterka. Po otwarciu
drzwiczek (o podwjnej cianie). znajdujemy szklan szyb, ktra suy do ogl
dania hodowli, znajdujcych si wewntrz przyrzdu bez ich wyjmowania i ozi
biania w ten sposb caego wntrza. Przyrzd ten ogrzewamy gazem, ktry do
pywa przez regulator nastpujcej budowy:
Do rurki szklanej ze zbiorniczkiem, wypenionym rtci u dou, wchodzi przez
korek cienko zakoczona druga rurka szklana o rednicy znacznie mniejszej.
Przyrzd umieszcza si w wodzie danej ciepoty i moe by przez mniejsze lub
wiksze opuszczenie rurki ponad rt tak regulowanym, e gaz dopywa w iloci
potrzebnej. Skoro ciepota otaczajca podniesie si wyej, rt rozszerzona zbli
a si ku otworkowi rurki cienkiej i zmniejsza dopyw gazu lub odwrotnie. Teraz
regulatory takie urzdzane s jeszcze inaczej: cinienie mianowicie zaley nie
wprost od rtci, lecz od pary wyskoku i eteru, nad rtci umieszczonego. Para ta
Xozszerzajc si, wyciska rt ku grze i powoduje znacznie wiksz czuo przy
rzdu. (Opis nie wystarcza: trzeba zobaczy).
W zimie koniecznym jest jeszcze jeden przyrzd, mianoAYicie may gazo
metr do regulowania cinienia gazu, ktre jest innem rano ni wieczorem. G-az
przepywa przez przyrzdzik blaszany, zaopatrzony w ciarek, ktry podnosi
si lub opada w miar cinienia i w ten sposb przymyka lub otwiera' rurk, gaz
doprowadzajc.
Pomie gazowy, ktry skrzynk hodowlan ogrzewa, jest bardzo may.
Aeby unikn uchodzenia gazu, gdy takowy zaganie przypadkiem, K och obmyli
przyrzd bardzo prosty, zapomoc ktrego gaz sam si zamyka. Przyrzd w
kosztuje u Eohrbecka 20 marek.
- 20
Wykad II. Bakteryje cholery.
Badajc wyprnienia, lub wie zawarto kiszkow osb, zmarych na
choler, znajdujemy tu waciwe tej sprawie chorobowej bakteryje. Badanie na
ley wykona o ile mona szybko po mierci, dla uniknienia rozkadu, gdy wtedy
ilo bakteryj si zmniejsza, ustpujc miejsca innym bakteryjom lub nawet (po
kilku dniach) cakowicie znikajc. W I ndyjach znajdowa K och w bielinie
wilgotnej, zawierajcej wyprnienia choleryczne, prawie czyste hodowle. Zda
rzyo si to np. u jednego I ndyjanina, ktry bdc chorym miertelnie, zosta
opasany przecieradem i pozosta w niem 3 dni po mierci. Preparaty z ogro
mnej iloci wyprnie, znajdujcych si w przecieradle, nie zawieray prawie
zupenie innych bakteryj.
Bdy rnych badaczy pochodz czsto ztd, e poszukiwa dokonywaj na
osobach, zmarych po kilku lub kilkunastu dniach (Emmeri ch). W wymiocinach
bakteryje choleryczne znajduj si bardzo rzadko. W doach kloacznych gin
one szybko (po kilkudziesiciu godzinach) natomiast w wodzie mocno zanieczy
szczonej organicznemi materyjami znajdowano je.
Bakteryje cholery maj wygld laseczko waty, ksztat nieco zgity na wzr
pksiyca lub pisarskiego przecinka. Nie tylko jednak ten ksztat jest im wa
ciwy. Mog one by proste, esowate, w postaci 3 lub 5, mianowicie jeeli s
21
poczone po 2, 3 lab wicej. Grubo icli zaley od iloci odywczego rodka;
przy obfitoci takowego moe by 1i 2 razy wiksz. Bakteryje wieo za
szczepione na elatynie odywczej lub w kolonii na pytce, posiadaj grubo
gruliczych i podobn dugo, obdarzone s wawym ruchem szrubowym po
stpujcym i pywaj czciej pojedynczo nie czc si w nitki. Pozostajc
przez kilka dni w kropli bulijonu w wilgotnej przestrzeni (szkieko z wyobie
niem), staj si ciesze i cz w dugie nitki majce ksztat spirylli. Nie s to
jednak prawdziwe spirylle, gdy takowe nigdy si na czoneczki nie rozpadaj:
ksztat za pomieniony zaley od upoledzonego rozmnaania si (resp. ^dzielenia
si) skutkiem wyczerpania materyjau pokarmowego. Gdy pozostaj jeszcze
duej w tym samym pynie, rozmnaajc si coraz wolniej, staj si.jeszcze
ciesze i bardziej powyginane, jak to si da zreszt zauway i u wielu in
nych bakteryj, znajdujcych si w zych warunkach odywiania; podobny
ksztat przyjmuj np. bakteryje karbunkuowe, stajc si take do spirylli
podobnemi.
Bakteryje cholery rozmnaaj si w pynach obojtnych, lub sabo alkalicznych;
gina w kwanych. S one wraliwe na zmiany ciepoty i rozmnaaj si najlepiej
przy 37 C.; ciepota poniej 10 G. i powyej 45 G. wkrtce je zabija. Nie for
muj one zarodnikw; przynajmniej dotychczas zarodniki takie nie s znane. Tu
Wanie ley przyczyna atwoci dezynfekcyi. Na szkieku wysuszone przy cie
pocie pokojowej, ju po 10 minutach trac one zdolno do ycia i nie mog byc
przeszczepione; w rodkach nieco duej zachowujcych wilgo (np. w ptnie)
gina po paru godzinach wysuszenia. f
Profesor Ce cc i twierdzi, e znalaz zarodniki i pokazywa K ochowi
bakteryje z pewnym rodzajem pcherzykw, do zarodnikw podobnych. Nie
byy to jednak zarodniki, gdy bakteryje z takowemi flie posiaday waciwej zaro
dnikom odpornoci i po wysuszeniu w cigu paru godzin zdolno do ycia traciy.
Znajdujc si w odpowiednim rodku odywczym, bakteryje cholery mno
si nadzwyczaj szybko: bul i jon mtnieje ju po kilku godzinach, a po 24 staje si
zupenie nieprzezroczystym. W ustroju ludzkim i zwierzcym bakteryje znajduj
si z pocztku tylko w kiszkach cienkich, gdzie odczyn jest sabo alkaliczny.
Hodowle bakteryj cholery na pytkach rosn w postaci koonij po
woli rozrzedzajcych elatyn; le w niej takie kolonije w doeczkach
z ma iloci pynu. I nne bakteryje kaowe wcale elatyny nie rozrzedzaj;
bakteryje za, z wygldu do cholerycznych podobne, jak np. bakteryje F i nk l er a
lub serowe szybko rozrzedzaj elatyn i formuj due krople pynu. Przytem
kolonija bakteryj cholerycznych przy slabem powikszeniu posiada wygld dro-
bnokrystaicznej bezkolorowej, sabo odgraniczonej masy, kolonija za bakteryj
F i nkl er a posiada ostry kontur, brunatny odcie, ziarnisty jednostajny wygld-
Na kartoflu bakteryje cholery rosn sabo /przy ciepocie 37 C., przy ciepocie
zwykej nie rosn: tymczasem bakteryje F i nkl er a rosn na kartoflu silnie przy
pokojowej ciepocie; za bakteryje serowe wcale na kartoflu nie rosn. Bakte
ryje cholery rosn rwnie w bulijouie z Agar-agar. Sposb przygotowania
wkrtce opiszemy.
Hodowle w probwce z elatyn, za pomoc wkcia igy platynowej prze
niesione, rosn rwnie bardzo charakterystycznie: ukucie rozszerza si sto
pniowo od gry, elatyna rozrzedza si powoli, formujc u gry krople gazu (po
woli drcego powietrza) i koczy si u dou ostro; pyn pozostaje przezroczy
stym, stopniowo powstaj w nim grube kaczki, bakteryje za F i nkl er a daj
ukucie w postaci worka rozszerzone, kulisto zakoczone , pyn mtny bez
kaczkw. Bakteryje serowe rozrzedzaj elatyn podobnie szybko jak bakte
ryje F i n k 1e r"a i formuj pyn z opadajcemi drobnemi kaczkami. _
Wygld drobnowidzowy, przy pierwszem badaniu, nie wiele ujawnia ronie
pomidzy bakteryjami K oc k a i F i nk l er a. Gdy jednak rozpatrujemy jedne
22
obok drugich spostrzegamy atwo znaczne rnice. Bakteryje K o cha s ciesze,
mniej zgite i rwnej wszdzie gruboci: bakteryje I 1i n k 1e ra s ptora do
2.razy grubsze od bakteryj K oc ha (jeeli wemiemy odpowiedni okres np. je
dnoczenie wieo zaszczepione hodowle), mocniej zgite, grubsze w rodkowej
czci, przypominajce nieco pync pijawk.
j ak zawsze przy badaniu bakteryj tak i tutaj, zwraca naley uwag nie
tylko na morfologiczne rnice pod drobnowidzem widzialne wygld hodowli na
elatynie, rnice fizyjologi i chorobotwrcze wasnoci winny by rwnie
uwzgldnione. Na te strony silny nacisk kadzie K och, pomijane za bywaj
one przez jego przeciwnikw.
Bakteryje cholery do ostatnich czasw daway ujemne wyniki przy szczepie
niu ich zwierztom. Wstrzyknite do krwi nie wywoyway one adnych zmian,
ale te we krwi nigdy ich nie znajdowano; jednak wstrzyknite do odka
nie wywoyway rwnie adnych, waciwych cholerze, zaburze. Trzeba byo
wynale inne drogi zakaenia. Ni cati i E i etsch otrzymali wyniki dodatnie
po wstrzykniciu bakteryj cholery bezporednio do dwunastnicy, po uprzedniem
podwizaniu przewodu ciowego. Wykazali oni wic, e dziaa zabjczo
na owe bakteryje. Dowiadczenia jednak takie zdaniem K oc ha s zbyt gwa
towne; sama operacyja moe szkodliwie oddziaywa na ustrj, a zatem podobne
rzeczy przyjmowane by winny z wielk ogldnoci.
W ostatnich czasach udao si K o c ho w i w sposb znacznie prostszy
zakaenie uatwi. Zauway on mianowicie, e 1) kwany odczyn odka za
bija bakteryje, 2) zawarto odka u winek morskich ju po 3-eh godzinach
przechodzi do kiszek grubych, gdzie odczyn jest sabo kwany, a zatem bakte
ryje, znajdujce si w kiszkach cienkich, rozmnoy si nie maj czasu. Trzeba
wic byo 1) zobojtni sok odkowy; 2) zwolni ruch robaczkowy dla zatrzy
mania bakteryj w sabo alkalicznym soku kiszek cienkich. Cel ten zostaje osi
gnitym przez nastpujce postpowanie:
Za pomoc mikkiego zgbnika odkowego, winka morska otrzymuje
20 ctm. szeciennych 5% roztworu sody; po upywie kwadransa dostaje ona okoo
20 ctm. szeciennych bulijonu mocno zamconego rozwinitemi w nim baktery-
jami, a po kwadransie 2 ctm. szeciennych trae opii s i m p l Makowiec wstrzy
kuje si wprost do otrzewnej, gdy wtedy dziaanie jego jest znacznie szybszem.
Nie zadaje si on przed bakteryjami, gdy inaczej zwierzta staj si zbyt nie
czue, tak, e zgbnik moe by atwo do tchawicy wprowadzony, nie wywou
jc silnych odruchw ze strony zwierzcia.
Po upywie 2--3 dni, zwierzta umieraj; nie wszystkie jednak. Objawy
pomiertne ograniczaj si do znacznej iloci pynu w kiszkach cienkich z du
iloci lasecznikw cholery. Rozwolnienia i wymiotw nie bywa.
Dziaanie na ustrj bakteryj cholery, tmaczy K oc h wywizywaniem si
trujcych produktw, podobnych do tych, jakie wytwarzaj grzyby trujce. Szko
dliwa substancyja dziaa na nerwy naczynioruchowe, powodujc zmian stosun
kw osuiotyczynych, resp. wysik do kiszek. Przyjmujc tak drog szkodzenia
ustrojowi, nie potrzeba naturalnie poszukiwa bakteryj we krwi, gdy tam mog
one wcale nie przechodzi.
Na tej te zasadzie nie wydaje si K o c h o w i moliwem szczepienie
ochronne bakteryj cholerycznych Trujce pierwiastki wywizuj si szybko,
bakteryje bowiem mno si bardzo prdko, prdzej ni inne znane, a wic tru
dno sdzi, aeby ustrj usposobi do takiego oddziaywania, jakie jest wzgl
dem innych chorb zakanych moliwem. Wobec jednak empiryi, jakiej w szcze
pieniach trzyma si musimy, ostatniego sowa wyrzec nie mona. Wiadomo tylko,
e metoda jak D- r F er r an stosuje, do adnych wynikw nie prowadzi. Po
mijajc tajemniczo i ch drogiego sprzedania sekretu, nie pewnemi s jego
hodowle, w ktrych widzia on rne pseudo-okresy rozwoju, przez sumiennych
23 -
badaczw nie potwierdzone. Oogonos, oosferas, cuerpos muriformes, nale, do dzie
dziny fantazyi, jak wielu niepowoanych mikrografw si powoduje. Z pocz
tku Fe rr an twierdzi, e jego hodowle ludziom zaszczepiane s wzmonioneini
bakteryjami cholery; gdy mu dowiedzouo, e nie moe by mowy o wzmocnieniu
tam, gdzie nieznane s warunki rozwoju i dziaania, zacz twierdzi, e je osabia.
Prba wobec suchaczy wykonan i z 6 winkami morskiemi, z ktrych trzem
przed 2-ma tygodniami wstrzyknito czyste hodowle bakteryj cholerycznych
pod skr (adnych objaww odczynu nie byo, zwierzta byy i pozostay zdro
we), przez wprowadzenie hodowli tych bakteryj do odka po nprzedniem zobo
jtnieniu kwasu odkowego i wstrzykiwaniu makowca, wypady poniekd na
niekorzy szczepie, gdy z 6 zmary, po 2 dniach, 3, pomidzy niemi 2 szcze
pione. K och, po wykonaniu podobnych prb na kilkudziesiciu zwierztach,
wyprowadza wniosek, e szczepienie ochronne nic nie pomaga.
Go do dezynfekcyi bakteryj cholerycznych, to wynika ona z poznanych dotd
ich warunkw yciowych. Wiemy mianowicie, e 1) nie posiadaj one zarodni
kw, 2) gin przy wysuszaniu. 3) nie mog y w kwanym rodku, 4) gin
w gnijcych materyjach, 5) mog y w wodzie. -
Wnioski ztd bd nastpujce: wysuszenie przez kilka godzin na socu,
lub ogrzanie niej punktu wrzenia, zabija bakteryje. znajdujce si w przedmio
tach po cholerycznym pozostaych. Zlewanie kloak rnemi rodkami do celu
nie prowadzi, trzeba nieczystoci poddawa duszemu gniciu, naturalnie przypu
szczajc, e do wody studziennej nic si nie dostaje. Ta ostatnia w razie epi
demii do niczego nie powin by uywan. Wyprnienia i wymiociny zlewa
obficie kwasem siarczanym, solnym, lub sublimatem.
Co do zapobiegania to przypominamy, e zdrowy kana pokarmowy przed
stawia najlepsz ochron.
W y k a d 12.
Bakteryje posocznicy myszy. Bakteryje bkitnego mleka. Bakteryjologiczne badanie ziemi
Bakteryje zoliwego obrzku i tca.
Z gnijcych wd kanaowych otrzymano, zapomoc hodowli na pytkach,
pomidzy innemi drobne laseczkowate bakteryje, ktre zaszczepione myszom,
wywouj u nich objawy waciwe posocznicy (septioaemia),
Makroskopowo hodowla ich na elatynie wyglda w postaci lekkiego oboku,
otaczajcego miejsce wkucia igy; oboczek w staje si wyranym ju po 12-stu
godzinach, zaokrgla si w niektrych miejscach, rozszerza i wreszcie po tygo
dniu lub wicej mci ca elatyn, nie rozpuszczajc jej. co nastpuje w sabym
stopniu, dopiero po paru tygodniach i to tylko w grnej czci.
Badajc pod drobnowidzem tak hodowl, widzimy drobne proste laseczki,
uoone w nitki z wyranych czoneczkw zoone. Grubo i dugo ich
mniejsz jest od gruboci bakteryj grulicy, cholery i nosacizny. Hodowle w bti-
lijonie skadaj si z czoneczkw pojedynczych, lub zczonych po 2; rzadko
w postaci duszych nitek.
Najlepsze zabarwienie daje fuksyna. W skrawkach bakteryje nie atwe
s do wykazania. Na kartoflu nie rosn.
Hodowla zaszczepiona myszy wywouje ju na drugi dzie objawy osabie
nia, zmczenia; powieki skleja luzo-ropa, tak, e zwierz oczu otworzy nie mo
e i umiera po paru lub kilku dniach.
Kolonije bakteryj bkitnego mleka rosn na nieprzegotowanem mleku
w postaci plam ciemno-bkitnego koloru. S to laseczki wiksze od gruli
czych, prawie proste, o rwnej powiex-zchni.
24
Na kartoflu rosn one w zwykej ciepocie i wytwarzaj brudno-bkitny
barwnik. Podobnie rozrastaj si one na elatynie, ktrej nie rozpuszczaj, dajc
na powierzchni podobnego/, koloru zabarwienie; w gbi ukucia nie wida barw
nika, formowanie si jego zaley wic od przystpu powietrza.
Bakteryjologiczne badanie ziemi uskutecznia si podug zasad wiadomych.
Odrobina ziemi rozsypuje si po pytce, lub te wpuszcza do probwki z rozpu
szczon elatyn, miesza i na pytk wylewa. J eeli pragniemy otrzyma roz
cieczenie, kropl takiej elatyny przenosimy do czystej elatyny i wtedy na py
tk wylewamy.
Otrzymujemy w ten sposb bardzo duo kolonij, prawdopodobnie jednak
wyrasta cz tylko znajdujcych si w istocie bakteryj, gdy i tu, jak zawsze,
nie wszystkie bakteryje na elatynie rosn. Zarodniki tych bakteryj zachowuj
si bardzo odpornie, tylko ciepota do 150 C. i wyej podniesiona, zabija je na-
pewno.
Ze znajdowanych tu bakteryj, znamy dwa rodzaje, mogce wywoa bardzo
grone dla ustroju nastpstwa. Mwimy tu o bakteryjach zoliwego obrzku
i tcowych.
Pierwsze znalaz P asteur we krwi zwierzt, padych na t chorob i uwa
ajc je za przyczyn gnilnych zakae w oglnoci, nazwa je vvibrion ,s6j>tiqueu.
Bakteryje te powoduj szybk puchlin i mier z objawami zaduszenia, winka
morska, ktrej zaszepion zostaa ziemia taka pod skr, zmara w cigu 40 go
dzin; objto jej powikszya si prawie w dwjnasb. Tkanka czna wype
niona wysikiem w iloci olbrzymiej; puchlina postpowaa stopniowo od miejsca
zaszczepienia.
Bakteryje zoliwego obrzku maj wygld laseczkowaty; ksztat i wiel
ko bardzo je zblia do bakteryj karbunkuowych. Bnica polega na wasno
ciach fizyjologicznycli. W zwierztach padych znajdujemy je w surowiczym
wysiku tkanki cznej, rzadko i w bardzo maej iloci we krwi. Widoczne s
one tutaj, jako laseczki pojedyncze lub poczone po kilka w kabkowato zgite
nici, obdarzone sabym postpowym ruchem. Dwie te wasnoci pozwalaj od
rni je od bakteryj karbunkuowych, od ktrych rni si jeszcze i hodowla
mi. gdy nie rosn na kartoflu i bardzo rzadko udaj si na elatynie. Hesse
hodowa je, zagbiajc kawaeczki wieo wycitej tkanki cznej lub kawaeczki
powierzchownych mini w citej surowicy.
P as t eu r hodowa je bez przystpu powietrza w atmosferze bezwodnika
wglanego.
Ziemia ogrzana do 150, nie sprowadza szkodliwych nastpstw przy szcze
pieniu; jest to dowodem, e dziaaj tutaj bakteryje.
W podobnych warunkach, w tyche gatuukac ziemi, znajdowano obok
bakteryj zoliwego obrzku, inne, nie mniej niebezpiecznemi obdarzone wa
snociami. S to mianowicie bakteryje zakanego tca (infectise Tetanus). N i-
col ai er znalaz je w 12 razach na 18 badanych gatunkw ziemi. Objawy t
cowe wystpuj u zwierzcia po przebytym czasie, potrzebnym do wywoania zo
liwego obrzku, czsto bowiem te i tamte bakteryje znajduj si obok siebie.
Zwierz dostaje objaww tcowych dopiero po kilku dniach, podczas gdy obrzk
ju po 28 zwierz zabija. Skurcz toniczny zaczyna si od miejsca, gdzie
szczepienia dokonano. Mysz, ktrej zaszczepiono ziemi wzit z piwnic
niemieckiego ministeryjum spraw wewntrznych, po 4-ech dniach miaa przy
kurczone' obie dolne koczyny, ktrych minie przedstawiay znaczn twardo.
Kady mocniejszy haas wywoywa u zwierzcia drgawki. Po kilku godzinach
nastpia mier z objawami postpujcego tca.
Bakteryje tca podobne s z wygldu do bakteryj posocznicy myszy. S to
cienkie laseczki.
Ze zwierzcia na zwierz przenie mona oba rodzaje bakteryj z tyme
skutkiem. Najlepszym przenonikiem bakteryj tcowych, j est wedug Ni co-
l ai era ropa, gromadzca si okoo miejsca szczepienia.
25
W y k a d 13.
Przygotowanie Agar-agaru. Bakteryje grulicze.
elatyna odywcza, przygotowywana w sposb wyej podany, przedstawia t
niedogodno, e nawet mocno stona rozpywa si przy ciepocie 30 O., sku
tkiem czego nie moe by uyty do hodowli w takiej ciepocie. Aeby to umo-
ebni, uywamy rnych matryjaw, np. fuscus crispus, lub wodorostu japoskie
go zwanego Agar-agar. Posiada on wasno silnego pcznienia, przyczem otrzy
ma mona do czysty (zawsze jednak nieco mtny) pyn, zastygajcy w gala
ret, nierozpywajc si nawet przy 50 C..
Do przygotowania galarety z Agar-agaru, potrzeba najprzd otrzyma ros
w sposb przy elatynie ody wczej podany, doda w ilociach wymienionych pepto
nu i soli kuchennej, zobojtni, strci biako przez ogrzewanie w cigu godziny
w parowym aparacie, przecedzi i doda \% Agar-agar (na p litra 5 gramw),
poczem wstawi do parowego aparatu, a si rozpynie (na co okoo godziny
czasu potrzeba). Uprzednio naley Agar-agar dokadnie pi'zemy wod i pozo
stawi na | godziny do napcznienia. Gdy si ju na gorco rozpuci (na dnie
dugo pozostaj nierozpuszczone kawaeczki), naley przela cay pyn przez
druciane sitko, dla oczyszczenia z grubszych czstek, poczem trudno caa po
lega na czystem przecedzeniu.
Operacyja ta jest jedn z najmozolniejszych. Oszczdzamy sobie czas
i prac najlepiej w sposb nastpujcy:
Do obszernego lejka, ktry moe w sobie ca ilo Agaru zmieci, ka
dziemy podprk z drucianego trjkta, aeby pooony na patek flaneli nie
opuszcza si niej 2/ 3w gb lejka i nie styka z cianami tego poza % grn.
Na ten flanelowy filtr zlewamy ca ilo gorcego agarowego bulijonu, ktry
szybko przepywa do podstawionej kolby (pomidzy szyjk kolby a lejek wsta
wiamy kawaek drucika, aeby unikn stykania si mokrych powierzchni oboj
ga). Teraz przelewamy powtrnie Agar przez filtr i t. d. 34 razy, a zacznie
spywa wolnym strumieniem lub czstemi kroplami. Nastpnie wstawiamy wszy
stko do parowego przyrzdu i zostawiamy na kilka godzin przy sabem wrzeniu
wody. W ten sposb otrzymujemy bulljon agarowy zupenie przezroczysty
na gorco i zlewamy go do sterylizowanych probwek. Po zastygniciu, wy
stpuje mt i nieco kaczkw; przezroczysto jest jednak taka, e kad koo-
nij bakteryj atwo moemy rozrni. peracyj przecedzenia z mniejsz do
godnoci moemy uskuteczni w ogrzewanym wod lejku.
J ak wyej powiedzielimy, galarata agarowa przedstawia t dogodno, e
me rozpywa si w ciepocie hodowlauej, rwnie nie rozpuszczaj jej adne
bakteryje; niedogodno polega na tem, e nie przystaje ona cile do cian na
czynia wskutek wydzielenia nieco wody: to te przygotowujc pytki z Agaru
umieszczamy j e w suchych kloszach, bez przykadania mokrej bibuy, inaczej wszy
stko moe spyn.
Na agarowej galarecie mona hodowa wicej ni na elatynie, makro
skopowo jednak hodowle agarowe s tak podobne jedna do drugiej, e nie ma
my tutaj tych odrbnoci, jakie elatynowe hodowle posiadaj.
Grulica jest jedn z chorb zakanych, w ktrej z zupen pewnoci mo
emy bakteryje wykaza, gdy posiadamy na nie odczynnik chemiczny; wzrok
wic nasz jest tu pod cig kontrol niezaprzeczonej cisoci.
26
Wszystkie bakteryje, jak wiadomo, atwiej si barwi, w rozczynach alkali
cznych, podobnie a nawet nieco mocniej, jak jdra komrek; na tej te zasadzie, je
eli odbarwimy protoplazm i jdra,moemy przy pewnej wprawie, uchwyci chwil,
w ktrej bakteryje jeszcze si nie odbarwiy. Bakteryje grulicze posiadaj wa
sno t w najwyszym stopniu; podczas gdy protoplazma, jdra, inne bakteryje,.
nawet zarodniki, ktre najduej barwnik zatrzymuj, ju si odbarwiy, te nie s
jeszcze odbarwione. Do odbarwienia tkanek i materyj na grulic badanych uy
wamy bardzo energicznych odbarwiajcych czynnikw, jakiemi s kwasy mine
ralne, ktre pomimo to bardzo powoli na bakteryje grulicze oddziaywaj; np.
rozcieczony kwas azotny po 5-ciu minutach dziaania jeszcze zabarwienia w zu
penoci nie niszczy.
Pierwotny sposb, jakiego profesor K och uy do barwienia bakteryj gru
liczych, by nastpujcy: tkanki lub materyje zawierajce bakteryje grulicze
poddawa on dziaaniu sabo alkalizowanego potaem stonego wodnego roztworu
bkitu metylenowego w cigu 24 godzin, poczem w cigu kilku minut odbarwia
mocnym wodnym roztworem wezuwiuy. Po ustpieniu prawie zupenem bki
tnego zabarwienia z tkanek, bakteryje grulicze pozostaway niebiesko za
barwione.
Prof. E hrl i ch zmieni metod t w ten sposb, e zamiast alkalizowa po
taem, przyczem atwo powstaje osad barwnika, alkalizowa roztwr fuksyny ani
lin i odbarwia rozcieczonym kwasem. Wymieniamy cakowite postpowanie:
Dowody przekroplonej dolewamy okoo 3$ handlowej aniliny, kcimy mocno,
aeby cz jej w postaci zawiesiny pozostaa nierozpuzczon, stawiamy na
kwadrans w spokoju, filtrujemy przez zmoczon bibu (nie przepuszcza kropel
zawiesiny) i dodajemy tyle stonego roztworu fuksyny lubfijoletu gencyjanowego,
aeby otrzyma metalicznie zielonawo odbijajcy oboczek na powierzchni ciemno-
rowego lub fijoletowego pynu w szkieku zegarkowem. Do tak przygotowane
go barwnika kadziemy szkieka z badan materyj: plwocin, lub skrawki na 24
godzin. Dla szybkiego zabarwienia zagotowujemy barwnik z umieszzonemi
w nim szkiekami; stae zabarwienie wystpuje wtedy ju po upywie 1 godzi
ny. Po upywie tego czasu ciemno-rowo zabarwione szkieka zanurzamy do
roztworu 1:3 lub 4 kwasu azotnego i trzymajc je w szczypczykach poruszamy
kilkakrotnie w t i ow stron dla zmycia barwnika; po upywie 1 minuty za
nurzamy szkieko do wyskoku, znw szybko poruszamy w cigu 1 minuty,
przyczem zmywa si barwnik osadzony w kropelkach i krysztakach na obu po
wierzchniach szkieka. Teraz opukujemy szkieko wod. Sabe zabarwienie
rowe, ktre przy opukiwaniu w wyskoku powrcio, pozostaje w preparacie,
lecz znika po zanurzeniu go do wodnego roztworu bkitu metylenowego; barwi
on wszystko to co si w kwasie azotnym odbarwio, nie tykajc bakteryj gruli
czych, wci mocno rowo zabarwionych.
J eeli do zbarwienia uylimy fijoletu gencyjanowego, to barwimy to we-
zuwin. W pierwszym razie bakteryje grulicze bd zabarwione ciemno-r-
owo, w drugim ciemno-fijoietowo.
Bakteryje grulicze s to twory 28 jjl dugie, cienkie, nieco wygite, rzad
ko proste. Wczystej hodowli s one nieco mniejsze, ni te, jakie znajdujemy w plwo
cinie i tkankach. Grubo te nie jest stal. Przy powikszeniu I I olejnej iin-
mersyi moemy zauway,, e kada bakteryj a skada si z czoneczkw, co j
czyni nieco do gsienicy motyla z ksztatu podobn. Pomidzy czoneczkami mo
na czasem zauway miejsca z owalnym zarysem; s to zarodniki, ktre si sfa-
bo barwi. K oc h znalaz je w narzdach proswkow i przewlek grulic
dotknitych; pniej znalezione zostay one przez tego i innych badaczy w r
nych wytworach zozowych i wilku (lupus). Podobne bakteryje znalezione zo
stay i w trdzie, czy jednak s identyczne, tego twierdzi z pewnoci nie
mona, hodowli ich bowiem dotychczas nie otrzymano.
27
Hodowle bakteryj gruliczych udaj si na surowicy i agar-agar z bulijonem
misnym, pochyo w probwce umieszczonych. W cigu 23 tygodni na po
wierzchni gruntu odywczego tworz si biaawe uszczki, nie drce wgb
i nie rozpywajce si. Hodowle musz by czyste, inaczej bakteryje grulicze
zostaj pokonane przez swoich ssiadw, gdy rosn wolniej od innych bakteryj.
Przy slabem powikszeniu udaje si widzie na powierzchni surowicy w dobrze
rozwinitych hodowlach esowate figury, w jakie ukadaj si pojedyncze bakte
ryje. Aeby otrzyma na szkieku preparat z takiej figury, naley dotkn po
wierzchni hodowli szkiekiem pokrywkowem i wiadomym sposobem zabarwi.
Hodowle w tym celu robi naley nie w probwce lecz w sterylizowanem szkla-
nem przezroczystem czworobocznem naczyku (w ksztacie miseczki do tuszu)
z odpowiedni przezroczyst pokrywk, ktrej nie zdejmujc, moemy atwo ho
dowle bada przy slabem powikszeniu. Naczyko takie moe rwnie su
y do oczyszczania hodowli, gdy posiada atw do sprawdzenia du po
wierzchni.
Bakteryje grulicze zaszczepione wince morskiej do otrzewnej spowodo
way po 2-u tygodniach mier przy objawach wyniszczenia. J ama otrzewnej
pokryta gruzekami wieemi i serowatemi; obszerne zrosty z gruzekami. olbrzy
mio powikszone i w znacznej czci zserowaciae gruczoy krzkowe; sie wi
ksza przedstawia jeden olbrzymi zlepek serowatych guzekw. Szkieko umacza
ne w soku tych gruzekw ujawnia prawie czyste hodowle bakteryj gruliczych,
rozsianych pomidzy biaemi ciakami w postaci duych grup; wikszo bakteryj
posiada zarodniki.
Setki szczepie dokonanych przez K o c ha i innych dowiody niezaprzecze-
nie zakanoci grulicy. Nie zawsze jednak udaj si takowe i nie wszystkie
zwierzta ulegaj zakaeniu z rwn atwoci. Dowodzi to. e do dziaania
jadu potrzeba pewnego usposobienia, lub przynajmniej wprowadzenia znacznej
iloci bakteryj.
Bakteryje grulicze zachowuj bardzo dugo zdolno barwienia si; twier
dzenie, e po kilku miesicach trac j, nie jest prawdziwem. Za dowd posu
preparaty, jakie udao mi si otrzyma z powierzchni stawowej palca operowanego
przez K o cha przed 11-u laty. Przez ten czas pozostawa on w spirytusie. Po
zrobieniu ze skrawkw i zabarwieniu, udao mi si wykaza i zdeinonstrowa
prof. M oc z owi i wspuczestnikom kursu nieliczne bakteryje grulicze, za
warte w komrkach olbrzymich i zewntrz takowych.
Wy k a d 14.
Produkty dziaania bakteryj.
J u w pierwszych wykadach wspomniano, e kada z bakteryj niszczc
tkank wydaje waciwe sobie bd to wonne, bd te barwne produkty. Tak micn
prodigiosus wydaje wo trzymetyljaku, indieus amonijaku (?); oba te rodzaje wyda
j barwnik rowy, brunatniejcy pod dziaaniem alkalijw; bakteryje zielonej ro
py wydzielaj barwnik do fluorescyny podobny; bakteryje bkitnego ml eka
bkitny i t. p.. Podobnie pod wpywem bakteryj formuj si materyje fizyjolo-
gicznie dziaajce, na ktre zwrci uwag gwnie Sel m i. a ktre nosz ogl
n nazw ptomainw. B er g man a dawno ju znalaz sepsyn, ktrej przypi
sywa zakane wasnoci. B ri eger i B a urna u n potrafi.fi rozoy sep
syn i wynaleli inne jeszcze produkty dziaania bakteryj produkty mniej
lub wicej trujce dla zwierzcego ustroju. Obszerniej opisa je B r i e g e r
w pracy p. t. Cfntersuchungen iiber Ptomaine. Berlin. 1885.
Chemicznie bliej zbadane s nastpujce:
1. Putrescyna i jej poczenia:
a) chloroplatynijan putrescyny: C4H14N3PtCl6 w postaci drobnych
igiekowatych to- p om a raczo wy cli krysztakw.
- 28 -
b) Ciilurozolan putrescyny OtHl4N22HAuGli: brdnote, koloru
gumiguty, drobne krysztaki.
c) Wodan putrescyny: czworoboczne graniasto-supy, p centyme
tra dugie, bezbarwne.
2. K adaweryna:
a) Chloroplatynijan kadaweryny: CsHisNaPtClu, w postaci 11,5mm.
graniastosupkw, koloru dwuchromianu potasu.
b) Chlorozotan kadaweryny: C5t i , N 22H AuOU, graniastosupy ko
loru kanarkowo-tego, przypominajce chromian potasu obo
jtny, ! ctm. dugie.
c) Rtciochlorek kadaweryny: biae, 2 mm. dugie igieki.
d) Cbloro-wodan kadaweryny: C,Hj6N22HC1; biae, drobne rozpy
wajce si krysztaki.
3. Chloroplatynijan sepsyny: C5Hl0N2H2PtC]6; drobne gumigutowo-te
krysztaki.
4. Chloraplatynijan-etylidendyjaminu [C2H4(NH2)2]H2PtCla; w postaci dro-
bno-krystaicznego tego proszku.
5. Pikrynijan neurydyny 05HJ4N2[C6H3(N02)3]; zieonawo-te igieki,
23 mm. dugie.
6. a) Chloroplatynijan choliny (C5H15N 02)2H2PtC]6, krysztaki podo
bne do dwuchromianu potasu, 1 mm. dugie.
b) Rtcio-chlorek choliny: C5H14NOC16HgCl2: biae igieki.
7. Chloroplatynijan mydaleiny: proszek brudno-ty.
8. Chloroplatynijan neuryny (C5Hi 3lSr)2PtCl6: igieki do dwuchromianu po
tasu z zabarwienia podobne.
W y k a d 15.
Bakteryje ran chirurgicznych. Staphylococcus aureus; staphylococcus albus; streptococcus pyogenes;
streptococcus erysipelatis.
Rosenbach odrnia w chirurgicznych chorobach 7 rodzajw bakteryj:
staphylococcus pyogenes aureus; staphylococcus pyog. albus; streptococcus pyogenes; mi-
crocoecus pyogenes tenuis; 3 rodzaje bacillus saprogenes. Pierwsze 3 byy pokazy
wane przez K ocha. Staphylococcus albus i aureus, tak zwane z powodu grupo
wania si w wysepki do winnego grona podobne, znajduj si w 1opniach rne
go rodzaju; staphylococus aureus take i przy zapaleniu szpiku kostnego (osteomye-
litis). Drobno widzowo nie mona ich odrni. Przedstawiaj si one w postaci mi-
krokokw okrgych, niezbyt drobnych, lecych w grupach, czsto po 2 lub po 3f
czasem pojedynczo. Hodowle rozrzedzaj szybko elatyn odywcz, mcc ta
kow i dajc grudkowaty osad na dnie rozrzedzonego pynu; staphylococcus albus
daje biae, aureus zocisto te grudki. Na agar-agar rosn one zarwno wewntrz
jak na powierzchni, rozszerzajc si od miejsca ukucia w postaci zbkw i ko
rzonkw na rne strony. Rosn rwnie na kartoflu. Objaww gnicia, wywi
zywania si wonnych i gazowych produktw nie wywouj.
Zaszczepione u zwierzt wywouj ropnie.
Streptococcus pyogenes z wygldu bardzo j est podobnym do mikrokoka ry
F ehl ei sena; ronie w postaci raca, nie rozrzedza elatyny (na ktrej
bardzo powoli si rozrasta). Znajdowano go osobno lub w poczeniu z poprzedza-
jcemi przy ropnicy. Fizyjologiczne dziaanie podobne do 2 poprzedzajcyeh.
Microc.oc.cus erysipelatis (waciwie streptococcus) wyrasta w ksztacie dugich
paciorkowatych sznurkw, mianowicie w hodowlach z bulijonu. elatyny nie
rozrzedza Fizyjologiczne objawy nieco zblione do tych, jakie wywouje poprze
dzajcy. Antagonizm jego wzgldem streptococcus pyogenes zasuguje na baczn
uwag. J eeli mianowicie na uchu krlika zaszczepimy ostatni, to po przejciu
objaww chorobowych (obrzk, czerwono, gorco), mikrokok ry nie wywoa
ju adnych zmian sobie waciwych, nie przyjmie si wic wcale. J est to co podo
bnego do tego, co znamy od dawna dla ospy ludzkiej ( Yariola) i krowianki ( Vaccina).
Na uwag zasuguj rwnie fakta znikania nowotworw zoliwych po za
szczepieniu mikrokokw ry. Przypadki podobne empirycznie znane byy
i dawniej.
- 29 -
Pomijamy niektre z bakteryj, pokazywanych tylko przy wykadach bez bar
dziej szczegowego rozpatrywania ich wasnoci. Pozostaj jeszcze uwagi
0 dezynfekcyi, szczepieniach ochronnych i fotografii.
Wykad 14. wiczenia dezynfekcyjne.
Dezynfekcyja nie jest rwnoznaczn z odwanianiem. Przy waciwej dezyn
fekcyi staramy si zabi bakteryje i ich zarodniki, dokonywamy za tego bd to
za pomoc czynnikw chemicznych, bd te za pomoc gorca. Co do czynnikw
chemicznych, to wiemy, e mocne alkalija, kwasy i niektre sole oddziaywaja za
bjczo na pasorzyty. Najlepszym rodkiem j est sublimat, ktry powstrzymuje y
cie bakteryj w rozcieczeniu 1:200,000, a zabija ju w rozcieczeniu 1:10.000.
Wiksza cz innych rodkw (stosowanych w duych rozcieczeniach) zabija
bakteryje, lecz nie oddziaywa na zarodniki, lub te tylko powstrzymuje rozwj tych
1 tamtych. W tej chwili szczegowiej opracujemy tylko wpyw podwyszonej
ciepoty, jako czynnika dezynfekcyjnego. W tym celu zbadamy rozwj drobno
ustrojw przed i podziaaniu ciepa. Uyjemy do tego: 1) pleni, 2) drody
3) bakteryj karbunkuu, 4) ich zarodnikw, 5) ziemi ogrodowej.
Kady z wymienionych drobnoustrojw zawinity w mae bibuowe torebki
(po 9 z kadego rodzaju) bdzie poddany:
1) dziaaniu suchego ciepa przy 100 C. w cigu godziny.
2) dziaaniu ciepa suchego przy 140 O. w cigu godziny.
3) dziaaniu strumienia pary wodnej przy 100 C. przez f godziny.
. Bakteryje karbunkuowe otrzymano z krwi myszy, przez maczanie w tako
wej sterylizowanej jedwabnej niteczki i wysuszenie na powietrzu.
Po dokonanem ogrzewaniu w sposb powyszy otrzymano nastpujce wyniki:
1) Ciepota 100 C. sucha, zabia plenie, drode i bakteryje karbunku
owe. l e ostatnie zaszczepione myszom i rozpostarte na pytce z elatyna nie
day znaku ycia. Z ziemi ogrodowej i z zarodnikw karbunkuowych wvroslv
liczne kolonije.
2) Ciepota 140 C. sucha, w cigu godziny .'stosowana.zabia wszystkie
u^yszy6 1 zai' e rozw^n^ nic na elatynie, ani nie przyjo
3) Podobny skutek zrobi mocny strumie pary wodnej w cigu n ffo
diny przy ciepocie 100 C.. 1 g
Wyk ad 17.
Szczepienie ochronne.
Oddawna znanym jest fakt. e przebycie pewnych chorb zakanych chroni
na pewien czas od ponownego zaraenia si takowemi. Pakt ten dugi czas no-
zostawa znanym ze strony empirycznej, a nawet znalaz zastosowanie w szcze
pieniu ospy ochronej. W ostatnich jednak czasach udao si znale podstawy
naukowe, dajce obszerne pole do dalszych w tym zakresie bada.
Wiadomo jest, e bakteryje posocznicy myszy zabijaj takowe, nie oddziaJ y-
waj cna winki morskie; microc. tetragenes zabija myszy i winki, nie zabija za
krlikw. Posocznica myszy zaszczepiona krlikowi wywouje u niego tylko miei-
cowe objawy zapalne; po jednokrotnem przebycie, krlik nie jest zdolnym do po-
30
Wtrnego przyjcia zarazka. (Porwn. variola i vaccina). Mowa tu o czasie nie
zbyt dugim: od paru tygodni do kilku miesicy; na duszy czas badania nie byy
robione.
J akie zmiany zachodz w tych razach, powiedzie trudno; moe dalsze po
stpy chemii co w tym wzgldzie wyka. Dotychczas wiadomo tylko, e
tkanki ustroju nabieraj pewnej odpornoci
Pierwszy T oussai nt zauway, e krew karbunkuowa, ogrzana powyej
450. przez czas krtki, traci zabjcze wasnoci. Nie udao mu si jednak waci
wie wytmaczy swojego spostrzeenia: sdzi! on bowiem, e taka ciepota zabija
bakteryje. Ponowne zaszczepienie wieej, nieco ogrzanej krwi karbunkuowej, po
kilku dniach, tygodniach lub nawet miesicach zrobione, nie zabija zwierzcia.
Tumaczy on to spostrzeenie w ten sposb, e bakteryje karbunkuowe zostaj
zabite przez ciepot 45 O., za ich produkta zabezpieczaj tkanki od ponowne
go zakaenia.
P asteur wykry natomiast, e ciepota taka nie zabija bakteryj karbun
kuowych, lecz je osabia, pozbawiajc zabjczych wasnoci. Dowid on dalej,
e stopie osabienia zaley od duszego lub krtszego dziaania, mniej lub wi
cej podniesionej ciepoty i na tej zasadzie otrzymuje swoje vacoins, ktre szcze
pi bydu jako zabezpieczenie od karbunkuu.
Osabienie takie mona doprowadzi do matematycznej prawie cisoci, sto
sujc ciepot odpowiednio miarkowan. Ogrzewajc np. przez 10 mi nut do
5051 C., otrzymujemy zupenie sabe bakteryje, ktre nie zabijaj nawet my
szy; to samo otrzymujemy prowadzc ogrzewanie w ciepocie 42,5 41,5 C.
przez 3 tygodnie, lub w 49 O. przez 20 minut, w 48uC. przez godzin i t d.;
wogle czem nisz mam ciepot, tem duej trzeba ogrzewa, tem pewniejszy
skutek. Nie tyczy si to zarodnikw, ktre przez ogrzewanie wasnoci swoich
nie trac i jeeli wytworz si przed terminem mog da silniejsz hodowl.
Ztd pochodzi, e P asteur owskie vaccins nie s zupenie pewne; na okoli
czno powysz mao on zwraca uwagi.
Stosujc rne ciepoty, otrzymujemy rne stopnie osabienia: mamy np.
1) bakteryje nie zabijajce myszy; 2) nie zabijajce krlika dla myszy za zabj
cze; 3) zabijajce krlika nie zabjcze dla barana; 4) zabjcze dla barana nie szko
dliwe dla wou. Stopni takich, odpowiadajcych rnej wielkoci zwierztom,
K och urzdza 5 i hoduje z moliw cisoci, przestrzegajc wytwarzania si
zarodnikw.
Z dowiadcze dokonanych z takiemi bakteryjami wynika: 1) e nie wszy
stkie zwierzta zachowuj si z jednakow odpornoci (biorc nawet pod
uwag ciar ciaa); 2) e szczepienie ochronne nie dla wszystkich zwierzt ma
znaczenie. J eeli np. u myszy zaszczepimy najsabszy stopie karbunkuu, to
nie chroni on od zabjczych wasnoci nastpnego stopnia. Wiksze zwierzta
i czowiek zachowuj si wzgldem karbunkuu nieraz bardzo odpornie, tak, e
nawet znaczne iloci silnych bakteryj nie sprowadzaj mierci.
Dotychczas tedy szczepienia ochronne nie do maj pewnych podstaw, aeby
ze wszystkiemi bakteryjami mogy by stosowane. Najmniej moebnemi s one
dla bakteryj cholery. Z tem wszystkiem osabienie bakteryj nie dowodzi zmien
noci gatunku, jak sdzi Nagel i . Bakteryje karbunkuowe wywouj zawsze
tylko karbunku, tyfusowetyfus, gruliczegrulic i t. d.; nigdy jedne nie mog
zastpi drugich. J eeli poszukamy analogii u wyszych rolin, to znajdziemy co
podobnego u migdaa (amygdalus commuis). Widzimy tu 2 odmiany morfologi
cznie zupenie podobne, fizyjologiczuie rne. J edna daje migday sodkie, druga
gorzkie; pierwsza nie przechodzi w drug, pomimo wszelkich wysikw ogrodni
czych; c mwi o przejciu np. migdaa w kasztan?
Na zakoczenie kilka sw o utrwalaniu drobnoustrojw za pomoc foto
grafii. Dawniej uywano w tym celu maych ciemni optycznych, ktre zakadano
wprost na rur drobnowidzu, po uprzedniem jej ustawieniu. Obrazy w ten sposb
otrzymane s zbyt mao dokadne, aeby mogy rysunek zastpi. Dla tego te
K och urzdza fotografij inaczej.
Preparat zabarwiony wezuwin (tylko ten barwnik nadaje si do fotografii)
umieszcza on w zwyky sposb pod rur, ktr przechyla pod ktem prostym do
zwykego stanu (poziomo do powierzchni stou, jak lunet np.) kierujc otwr
objektywu w kierunku promieni sonecznych, dla skupienia ktrych na fotogra-
fowanem polu umieszcza pod rur system Sei ber f a Nr. 7. Okular zdejmuje,
na rur za zakada torb dajc si dowolnie wydua. Koniec torby za
mknitym jest przez ramki, w ktre wkada si spreparowana fotograficzna klisza.
Zdjcie odbywa si sposobami zwykle uywanemi w fotografii, jak rwnie otrzy
manie pozytywy i przeniesienie na papier. Przed rur, na drodze promieni so
necznych umieszcza si heliostat, ktry poczony z zegarem odbija promienie
soneczne w kierunku rury, stosujc si do zmiany pooenia soca; ustawianie
bowiem przyrzdw pochania tyle czasu, e promienie soneczne mog si zupe
nie z przed preparatu usun.
- 31
S P R O S T O W A N I E :
Str. 3 w. 16 z gry po wyrazie mikroskopy doda: Zeissa; za w pracowni uywa mikro
skopw Leitza.
Str. 4 w. 18 z gry, na pocztku doda 2).
Str. 9 w. 25 od dou po wyrazie wody, doda: (lub bulionu).
Str. 14 w. 15 od dou zam. Bacillamie powinno by Baeillaemie.