Professional Documents
Culture Documents
Henryk
Gasiul
To jest przykład tego jakie kategorie zachowań ludzkich mogą obejmować emocje, jak wiele
jest tych kategorii i jak trudno jest ustosunkować się, uchwycić te emocje. Emocje mogą być
definiowane z różnych opcji np. z poziomu psychologii psychoanalitycznej, z poziomu
psychologii behawioralnej, psychologii humanistycznej itd. Różne perspektywy spojrzenia na
emocje —> różne aspekty są podkreślane.
Współczesne źródła różnic w interpretacji emocji tak naprawdę wynikają z
pewnych orientacji.
1. orientacja na fizjologiczną psychologię -> wtedy podkreśla się, że emocje i wszelkie
procesy emocjonalne lub zastępczo procesy afektywne (prof. proponuje by zamiennie
stosować te pojęcia) są interpretowane i opisywane w kategoriach fizjologicznych (niektórzy
z tej orientacji mówią, że emocji jako takich nie ma są tylko pobudzenia fizjologiczne)
2. druga ścieżka interpretacji akcentuje aspekt fenomenologiczny (podmiotowy) wskazuje na
fakt doświadczania pewnych stanów świadomości, doświadczania przeżyć. W związku z tym
emocje to jest efekt wewnętrznych procesów (wyjściowo są one procesami
psychologicznymi), które uaktywniają cały szereg fizjologicznych komponentów czy
procesów. To człowiek doświadcza, człowiek jest sprawcą Emocje są b. zróżnicowanymi
zjawiskami.
Emocje to są te stany, procesy, które dają szansę wyrażenia jednostkowego człowieka,
pokazanie jedności w przeżywaniu człowieka. O ile osobowość nadaje koloryt w sensie takiej
maski, emocje to bezpośredni, czuły sygnał tego co się w osobowości dzieje, tego co się
dzieje na zewnątrz w pewnym układzie między mną a drugim człowiekiem i osobowością.
Emocje są wyrazem ludzkiego zaangażowania, oznaką bycia aktywnym, intensywności tej
aktywności. Emocje trzeba ustawić w kategoriach interakcji, podobnie jak osobowość. Stany
emocjonalne nie powstaną jeśli nie ma pewnej interakcji, są pewną formą interakcji. Emocja
ma swoją specyfikę: jest reakcją ale poniekąd jest również sposobem odpowiadania na
rodzaj i jakość danej interakcji. Spotykamy się z różnymi rodzajami interakcji np.
interakcja wewnątrz mnie, interakcja moja z moimi wartościami, jako stanami
wyobrażeniowymi, interakcja z własnym ciałem tzw. odczuciami ( coś strzyka mi w żołądku,
coś gładkiego wewnątrz pływa ) jakość interakcji pokazuje klimat tej interakcji - to jest
sposób odpowiadania na jakość i rodzaj interakcji, sposób doświadczania jakości interakcji.
Stan emocjonalny jest odpowiadaniem na jakość interakcji zachodzącej pomiędzy podmiotem
doświadczającym a oddziaływującym nań obiektem (różnym obiektem). Emocje są form ą
odpowiedzi organizmu. EMOCJA jest sposobem odpowiadania na rodzaj i jakość danej
interakcji, patrząc od strony wewnętrznej podmiotu można powiedzieć sposobem
doświadczania jakości tej interakcji. Emocje są formą odpowiedzi organistycznej tzn. że
emocja tworzy jedną zespoloną całość. Emocja jest stanem całościowym, nie tylko stanem
poznawczym bądź tylko stanem fizjologicznym, (człowiek jest złożony z ciała, psyche, ducha
- tworzy jedną złożoną całość, tak samo emocje). Jak człowiek reaguje emocjonalnie to
reaguje jako całość organistyczna, organistyczna oznacza, że na dany rodzaj i jakość
interakcji następuje odpowiedź w postaci reakcji ciała, odczuć wewnętrznych, jakiegoś stanu
natury organistycznej.
Jakość interakcji pokazuje klimat tej interakcji
Rodzaj interakcji wskazuje na to z jakim aspektem rzeczywistości mamy do czynienia (np.
może to być interakcja między dopływającymi do mnie dźwiękami a mną jako podmiotem,
inny rodzaj interakcji interakcja między osobą, która się do mnie uśmiecha a mną. Emocja
jest rozumiana jako forma odpowiedzi ( nie jest to reakcja, ale forma odpowiedzi, nie jest to
reagowanie ale odpowiedź ). Używanie pojęcia reakcji wskazuje na to, że człowiek jest istotą
reaktywną, a używanie określenia „odpowiedź, odpowiadanie" na rodzaj interakcji oznacza,
że człowiek jest kimś aktywnym w tworzeniu emocji, człowiek odpowiada tzn. że jest też
sprawcą. Emocje nie mogą być traktowane tylko jako forma reaktywności na interakcję
pomiędzy daną osobą a danym aspektem rzeczywistości - to byłoby lekceważeniem osobowej
natury człowieka. Człowiek jest sprawcą- np.ja wcale nie zareaguję, bo mogę w sobie
wzbudzać uczucia szlachetne, wyzwalać za pomocą instrumentów, ale de facto ja
odpowiadam (a nie tylko reaguję) jestem sprawcą, biorę udział w tworzeniu emocji i w tym
sensie należałoby to uchwycić. Podkreślając fakt, że emocja jest pewną interakcją, pewnym
sposobem odpowiadania na jakość i rodzaj interakcji. Tym samym podkreśla się to jaką
naturę ma człowiek. Nie mogę tego zrozumieć jeśli założę, że jestem tylko istotą, która
reaguje - takie założenia ma swoje następstwa „np. stany emocjonalne mogą mną sterować
np. żona mówi do męża, że go opuści - po 25 lalach małżeństwu -powód niedostosowanie
seksualne i już go nie kocha - ta dama ma problemy emocjonalne ". Tu nie chodzi o to, że
człowiek nie podlega emocjom, ale o to, że ma szansę na kontrolę. „ bo nie byłoby potrzeby
terapii, kontroli emocji u człowieka. Uczymy się przez to, że możemy być aktywni w
pewnych stanach np. jak Państwo wyzwalacie w sobie uczucia przebaczenia, uczuciu
zniesienia jakiejś negatywnej emocji, człowiek czasem niejako wchodzi w to silą woli i
pojawia się w pewnym momencie wyższy poziom zrozumienia"
Psychologia humanistyczna mówi, że człowiek uczy się być podmiotem ( ja mogę stać się
równie dobrze przedmiotem np.jak profesura to czwarta żona, jak przełomowy moment w
karierze to zmiana żony „człowiek z wiekiem rozumie, że pierwsza jest najlepsza z różnych
powodów " Ta interakcja musi założyć pewną synchroniczność ( kompatybilność ) dyspozycji
podmiotu (człowieka) i obiektu wchodzącego w akt interakcji z podmiotem. Dyspozycja musi
być kompatybilna (synchroniczna) np. ja wcale nie zareaguję emocjonalnie na muzykę
derwiszów (muzułmanów tańczących) patrzę na to zaciekawiony, lekko zdziwiony, bo we
mnie (jako podmiocie) nie ma dyspozycji (w innej kulturze wyrosłem); małe dziecko nie
zareaguje na wódkę a człowiek w moim wieku, który nie jest dogmatycznym abstynentem -
zareaguje. Można powiedzieć, że to jest jakaś harmonia między napięciem wypływającym z
podmiotu a obiektem zsynchronizowanym z danym podmiotem. Do tej harmonii też się
dorasta, człowiek czasem nie rozumie pewnych znaczeń.( np. Państwo nie rozumiecie
pewnych testów, ale potem jak „wejdziecie" w te testy to będziecie odkrywać świat znaczeń i
potem nagle jak będziecie widzieć Roschacha to będzie on wzbudzał u was stan ekstazy. Ja
dorastam do znaczenia, dyspozycja moja dorasta. Zatem zjawiska emocjonalne traktowane
jako forma interakcji, zjawiska emocjonalne i emocje obejmują b. wiele zakresów (przykład
Paula Yanga, który pokazuje, że zjawiska emocjonalne afektywne mogą tak wiele rzeczy
obejmować).
Można sprowadzić wszystkie zjawiska emocjonalne do 4-ech kategorii, inaczej mówiąc,
sprowadzić wszystkie zjawiska emocjonalne i opisać je w postaci 4 poziomów.
l. predyspozycje emocjonalne ( powtarzam, że jest to opis zjawisk emocjonalnych poprzez
wyróżnienie pewnych poziomów, chodzi tylko o to byście uchwycili pewien schemat
myślenia, który proponuję ) najniższy poziom zjawisk emocjonalnych tj. poziom
predyspozycji emocjonalnych.
Predyspozycja oznacza możność danego sposobu odpowiadania na rodzaj i jakość interakcji
np. o predyspozycji stanowią właściwości natury ludzkiej np. predyspozycją może być
emotywność jako cecha natury osobowej, natura osobowa jest emotywna - wrażliwa na stałe
zmiany. Gdybyśmy na przykładzie temperamentu potraktowali te poziomy zjawisk
emocjonalnych, to w tej konwencji o poziomie predyspozycji mogą decydować po prostu
mechanizmy neurofizjologiczne, są mechanizmy natury biologicznej, ta natura tworzy układ.
Np. jakbyście wzięli pod uwagę, na przykładzie temperamentu wytłumaczę (tabelka ).
Tabela jest tylko dla ułatwienia zrozumienia pewnych rzeczy, nie trzeba jej
znać"
W tabeli są wyróżnione 4 typy temperamentu flegmatyk, melancholik, sangwinik, choleryk na
podstawie Eysencka. Jeśli człowiek w swojej naturze biologicznej ma taki układ gdzie jest
przewaga pobudzenia nad hamowaniem, jest to dyspozycja biologiczna, neurofizjologiczna -»
w tym momencie kora jest nadmiernie stymulowana - ta predyspozycja powoduje, że my
mamy pewne skłonności do pewnych zachowań (do pewnego sposobu odpowiadania na
rzeczywistość). Organizm właściwie jest podporządkowany nadrzędnej zasadzie homeostazy,
zatem nadmierny poziom pobudzenia nad hamowaniem powoduje, że ja jestem prowokowany
przez biologię do przywrócenia równowagi (ja nie muszę odbierać tego od razu, na takim
bezpośrednim poziomie, to jeszcze jest na poziomie nieświadomym pewnej reakcji np.
dziecko w szkole podstawowej kręci się w ławce, student potrafi siedzieć spokojnie na
wykładzie, rozumie. Poziom predyspozycji oznacza jaki mechanizm może leżeć u podłoża
tego żeby kształtować dyspozycję.
2. poziom dyspozycji emocjonalnej
Dyspozycje emocjonalne to jest skłonność do łatwiejszego wzbudzania emocji. Poziom
predyspozycji oznacza jaki mechanizm może leżeć u podłoża tego żeby kształtować
dyspozycję. Np. jeśli mamy u podłoża mechanizm: pobudzenie przeważa nad hamowaniem to
ta predyspozycja wyznacza dyspozycję do zachowania introwertywnego. Dlatego
introwertywnego, ponieważ jest potrzeba równowagi, jak jest za bardzo pobudzenie to
człowiek ucieka od stymulacji, a jak uciec od stymulacji zachowywać się w sposób
introwertywny (zamknięty). W wyniku powtarzalności tego układu staje się on dyspozycją
(czyli ja na ogół mogę mieć taki styl reagowania ). Dyspozycja jest wynikiem pewnych
doświadczeń, pewnych układów, predyspozycji i związania z tym środowiska i
doświadczenia. Dyspozycja powoduje to, że może we mnie powstawać różny stan
emocjonalny.
3. Stany emocjonalne mogą mieć charakter skłonności, skłonności np. u introwertyka o
charakterze flegmatycznym może dominować nastrój pogodny i to jest stan emocjonalny.
Stan emocjonalny wskazuje na pewne układy nastrojów, skłonność do pewnych nastrojów.
4. proces to ostatni poziom. Procesem jest to jak w tej chwili odpowiadamy (reagujemy, co
się w tej chwili dzieje). Ten proces może troszeczkę inaczej przebiegać u introwertyka i
u .........i................
Ten sposób myślenia pokazuje jak głęboko emocje mogą sięgać. To co Państwu mówiłem to
jest
wyjściowa forma definicji emocji.
PYTANIE NR 2
CO W PSYCHOLOGII JEST KLUCZOWE, JAKIE PROBLEMY PSYCHOLOGIA MA
ROZWIĄZAĆ W KWESTII ZWIĄZANEJ Z EMOCJAMI ?
PROBLEM l.
Czy mam do czynienia z kategoriami emocji czy z wymiarami emocji ?
Co jest prawdziwe do opisu zachowań: kategorie czy wymiary emocji ?
Potoczna obserwacja (potoczne doświadczenie) wskazuje na to, że mamy skłonność do
kategoryzowania emocji - opisujemy strach, lęk, radość.
wtedy powstaje
PROBLEM 2.
Ile tych kategorii można uchwycić
Czy są pewne kategorie podstawowe
Czy są kategorie wtórne
Powstają różne typologie, np. TYPOLOGIA R. PLUTCHIKA (Roberto Plaezika).
PLUTCHIK uważa że istnieją pewne podstawowe, pierwotne kategorie emocji.
2) CHARAKTERYSTYKA EMOCJI
4) EMOCJE PIERWOTNE :
Kryterium biologiczne
Kryterium powszechności występowania emocji u wszystkich ludzi.
Kryterium pierwotności (podstawowości)
Kryterium uniwersalności biologicznej oraz uniwersalności kulturowej
5) EMOCJE WTÓRNE
6) PROBLEM UCZUCIA A EMOCJE - podobieństwa i różnice
7) PERSPEKTYWY Z JAKICH MOŻEMY SPOJRZEĆ NA
EMOCJE podaje się 4 podstawowe perspektywy spojrzenia na
emocje. perspektywa podmiotu perspektywa obserwatora
perspektywa społeczna perspektywa biologiczna
Perspektywa podmiotu jest najbardziej analizowana przez - poznawcze teorie emocji.
Perspektywa obserwatora najczęściej są to tzw. ekspresywne teorie emocji Perspektywa
społeczna - teorie kulturowo-spoleczne emocji Perspektywa neurofizjologiczna
(biologiczna) - teorie neuro fizjologiczne emocji.
8) WŁAŚCIWOŚCI EMOCJI
podaje się 4 podstawowe właściwości emocji. Każda emocja posiada swoją:
silę, kierunek, jakość, pobudzenie emocjonalne
W ZAŁĄCZENIU TABELA:
PODSTAWOWE MODELE PRZEBIEGU PROCESÓW EMOCJONALNYCH I
PREDYSPOZYCJI EMOCJONALNYCH
Model adaptacyjny Darwina ( model bliski motywacyjnemu ) - pojawia się współcześnie w
postaci różnych teorii emocji.
Darwin wskazywał pewne fakty decydujące o zmianie zachowań i pozwalające wnioskować
o pewnych stanach doświadczanych przez ludzi (ludzi traktował jak efekt końcowy ewolucji).
Darwin wskazywał, że we wszystkich kulturach różne emocje są związane z pewnymi
wzorcami zmian w mięśniach. Różne emocje (zmiany mięśniowe) wyzwalają różną ekspresję.
Zatem istnieje tzw. uniwersalny język. Każdy z nas, bez względu na kulturę, pokazuje pewien
styl ekspresji. Ten styl '' ekspresji pozwala wnioskować o przeżyciach wspólnych dla ludzi.
We wszystkich kulturach różne emocje są związane z różnymi zmianami mięśniowymi
( szczególnie na twarzy ). Zmiany te (wzorce i sposoby reagowania widoczne przede
wszystkim na twarzy ale i na całym ciele) są (podobne) u ludzi i u zwierząt (np. jak człowiek
się zajeża)
U ludzi i u zwierząt przyjemne (pozytywne) emocje i nieprzyjemne (negatywne) emocje
wyrażają się w przeciwstawnych wzorcach zmian somatycznych ( wzorcach ekspresji ). Dlatego
też na podstawie zmian somatycznych można domniemywać jakie stany emocjonalne są
przeżywane Wg Darwina wzorce zmian somatycznych związane z daną emocją mają znaczenie
funkcjonalne. Wzorce zachowań, związane z danym stanem emocjonalnym dają szansę adaptacji
do otoczenia a jednocześnie przystosowują sobie otoczenie. Wprowadzenie takiego sposobu
myślenia ma bezpośredni wpływ na współczesne ekspresywne teorie emocji. U Darwina kluczem
do zrozumienia emocji jest ekspresja to co wyraża ciało (a szczególnie twarz). To co wyraża
ciało pełni jednocześnie funkcję adaptacyjną daje szansę przystosowania (przez wzorce ekspresji
ja wyzwalam pewne zachowania u innej osoby). Upraszczając Darwina przedstawię schemat
interpretacji jego myślenia, gdzie cykl znaczeń przebiega następująco: sytuacja (zdarzenie) =>
percepcja tej sytuacji (uruchamia się kod poznawczy) •=> następuje ekspresja twarzy (pojawia
się pewien styl wyrażania siebie) => pojawiają się odczucia związane z tą ekspresją. Proces
ewolucji prowadzi do tego, że ekspresja twarzy związała się z pewnym stanem psychicznym
-wyzwalanie się ekspresji twarzy => uruchamia momentalnie pewne wzorce pobudzeń
wewnętrznych => te wzorce pobudzeń wewnętrznych w ciele wyzwalają => pewne odczucia
wewnętrzne. Jest to pewien automatyzm , który wg Darwina jest efektem ewolucji (coś
wdrukowane) (np. jak się zmarszczycie to macie tendencję do odczuwania stanu emocjonalnego
np. gniewu, smutku). W efekcie stan emocjonalny pojawia się w następstwie ekspresji (tak jakby
ona była podstawą) i wyzwala dalsze emocjonalne zmiany w ciele. Ekspresja stanowi wg
Darwina pewną formę działania. Darwin i jego konwencja leży u podłoża współczesnych
ekspresywnych teorii emocji
CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" str. 360 biologicznym badaniom emocji
dał początek Karol Darwin, który pierwszy położył nacisk na zachowanie i ekspresję emocji.
Wysunął tezę, że wzorce emocjonalne są dziedzicznymi, wrodzonymi reakcjami,
niezależnymi od woli, których biologiczna użyteczność sprawdziła się w trakcie ewolucji.
Prace Darwina udowodniły, że mechanizmy ruchowe i mięśniowe, za pośrednictwem których
człowiek wyraża swoje emocje, wyewoluowały z podobnych mechanizmów jak u
udomowionych ssaków " Lange, Wegner i Cannon wychodzili z pozycji analiz
fizjologicznych (zajmowali się fizjologią,
strukturą biologiczną człowieka) a nie analiz psychologicznych. Teoria Jamesa znajduje
swoje
uzasadnienie w podkładach fizjologicznych na które wskazywał Lange i Wegner.
Teoria Canona też jest teorią fizjologiczną a nie psychologiczną. Canon zaczynał od analizy
struktur
neurofizjologicznych, które odpowiadają za powstawanie stanów emocjonalnych.
teorie fizjologiczne/trzewiowe Langego i Wegnera
teoria fizjologiczna/wzgórzowa W. Cannona
W teoriach psychologicznych podkłady neurofizjologiczne także się omawia. Żadna teoria nie
jest wolna od analiz na poziomie neurofizjologicznym nawet teoria Magdy Arnold.
Inny styl myślenia proponuje Pauł McLean (Maklin). Pauł McLean zaproponował jedną z
najbardziej fascynujących neurologicznych teorii emocji. McLean rozszerza pętlę Papeza o
pewne struktury przede wszystkim o ciało migdałowate i przegrodę (o śródmózgowie). Ta
teoria jest silnie nasycona schematem myślenia ewolucyjnego. McLean uważa, że w trakcie
ewolucji u ludzi rozwinęło się przodomózgowie, które posiada triadyczną strukturę oznacza
to, że mózg składa się z trzech typów mózgów, które różnią się strukturą anatomiczną i
procesami chemicznymi jakie w nich zachodzą. Najstarszy typ mózgu jest czymś
podstawowym u gadów (występuje u gadów), drugi typ u ssaków natomiast trzeci typ u
naczelnych.
Pierwszy typ mózgu wg niego zabezpieczał ochronę siebie i gatunku. Jego struktury zostały
tak rozwinięte by mogły w nich przebiegać prawidłowo procesy zabezpieczające pożywienie i
dające możliwość znalezienia i utrzymania partnera. W trakcie ewolucji najstarszy typ mózgu
(który się rozwinął u gadów) u człowieka niejako pozostał. Ten typ mózgu, który służył
zabezpieczeniu siebie (ochronę siebie) i gatunku.
Drugi typ mózgu umożliwiał nowe sposoby zachowania, ułatwienie przebiegu relacji
dziecko-matka, pojawiły się takie formy zachowania jak lęk, gniew, agresja, ekscytacja.
Drugim typem mózgu wg McLeana jest system limbiczny i on dostarcza informacji o
charakterze czysto emocjonalnym i dzięki temu te informacje kierują zachowaniem
wymagającym ochrony siebie i gatunku.
Trzeci typ mózgu (najmłodszy ewolucyjnie) rozwinął się wtedy gdy pojawiła się
konieczność posługiwania się informacjami o charakterze werbalnym (symbolicznym).
Emocje tutaj są efektem pobudzenia/uaktywnienia struktur werbalnych. W rezultacie może
powstać stan emocjonalny w wyniku słowa. Np. Jaki piękny jesteś" - i człowiek się ekscytuje.
Wg McLeana zrozumienie emocji wymaga uchwycenia zasad działania przede
wszystkim drugiego typu mózgu, tego co on nazywa systemem Umbicznym. Drugi typ
mózgu składa się z limbicznego płata i osi podkorowej. Jest ważny - bo jest położony
strategicznie (w miejscu centralnym) dzięki temu układ limbiczny kontroluje impulsy płynące
z wcześniejszych ewolucyjnie układów i z najpóźniejszycjh ewolucyjnie układów. I to
nazywa wisceralnym mózgiem. W latach 70 i 80-tych poddał szczegółowej analizie niektóre
struktury, które składają się na układ wisceralny. Uważał, że w mózgu wisceralnym trzy
elementy są kluczowe, żeby zrozumieć emocje: ciało migdałowate, hipokamp i przegroda.
Mózg zawiera różne obwody w zależności od tego, który z tych trzech elementów dominuje.
Joseph Le Doux zwracał uwagę na to, że kluczową rolę w tworzeniu emocji ma ciało
migdałowate. Jest to podstawowa struktura, która odpowiada za emocje. Le Doux uważa, że
aby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć pewne schematy i pewne układy, które zostały przez
ewolucję wytworzone w strukturach neuronalnych organizmów. Szczególną uwagę zwraca na
ewaluację (czyli wartościowanie bodźca). Aby się pojawiła emocja musi być dokonany
proces ewaluacji (wartościowania bodźca, wartościowania informacji, która wpływa do
człowieka). Wartościowanie z reguły polega na porównywaniu dopływającej informacji z
wcześniej nagromadzoną informacją. Można by rzec, że ewaluacja (wartościowanie)
dopływającej informacji jest dlatego możliwa gdyż wcześniej została już zakodowana w
pewnych strukturach informacja przez człowieka. To zakodowanie może być wynikiem
przekazu programu wiedzy przez dziedziczność czyli jest to tak jakby pamięć gatunku lub
wynik zakodowana będący efektem doświadczeń.
U zwierząt to porównanie informacji dopływającej z wcześniej nagromadzoną ma charakter
działania instynktownego. U człowieka w b. niewielkim stopniu zależy od działania
instynktownego (chociaż ma też swój udział). Żeby zrozumieć jak powstaje emocja to trzeba
zrozumieć dodatkowe elementy, które wprowadza Le Doux. Wg niego ciało migdałowate jest
kryterialnym ciałem przez które informacja musi przechodzić zawsze. Do ciała
migdałowatego docierają impulsy z różnych układów (z różnych stref). On wyróżnia trzy
kategorie: obszary monomodalne, polimodalne i supramodalne.
Obszary monomodalne - miejsca skojarzeniowe specyficzne dla danego zmysłu dla danego
receptora. To są obszary, które odpowiadają za reprezentację informacji danego typu
informacji o danym charakterze np. obszar monomodalny typu: jednostkowa informacja o
charakterze wzrokowym, jednostkowa informacja o charakterze słuchowym. Obszary
monomodalne - miejsca skojarzeniowe specyficzne dla danego zmysłu. Te miejsca
odpowiadają za reprezentację informacji w postaci jednostek percepcyjnych. Z obszarów
monomodalnych np. jednostkowa informacja węchu, jednostkowa informacja smaku i
jednostkowa informacja zapachu jest przesyłana do obszarów polimodalnych. Obszary
polimodalne integrują te pojedyncze informacje w pewne całości.
Obszary monomodalne - obszary odpowiadające za odbiór pojedynczych, specyficznych
form informacyjnych.
Obszary polimodalne - integrują informacje monomodalne w pewne większe jednostki.
Najwyższą formą są obszary supramodalne, które odbierają informacje z wielu obszarów
polimodalnych (z wielu obszarów polimodalnych integrujących informacje monomodalne)
Obszary supramodalne mają charakter abstrakcyjny, one w najbardziej wyraźny sposób
odpowiadają za informacje o charakterze abstrakcyjnym. Czy pamiętacie z psychologii
ogólnej - wg prof. Kazimierza Bukowskiego podział układów informacyjnych:
monokonkretne, polikonkretne, hierarchiczne? Te informacje mogą przebiegać na różnym
poziomie, ponieważ do ciała migdałowatego dochodzą pobudzenia z obszarów
monomodalnych (zmysłowych) pojedynczych i dochodzą również informacje z kory
skojarzeniowej z obszarów o charakterze polimodalnym i supramodalnym. Ciało
migdałowate ma charakter ciała integrującego te wszystkie obszary informacyjne.
Obszary monomodalne - do ciała migdałowatego dochodzą informacje, które mają charakter
jednostkowych informacji rejestrowanych przez receptory, dochodzą także informacje, które
mają charakter informacji ułożonych w pewne całości - polikonkretnych, polimodalnych
obszarów i do ciała migdałowatego docierają informacje, które mają charakter informacji
supramodalnych z kory mózgowej (z poziomu abstrakcyjności). Ciało migdałowate jest
odpowiedzialne za pewien sposób przetwarzania tego wszystkiego i przekładania na układy
emocjonalne. Ponieważ ciało migdałowate ma bezpośrednie połączenie ze wzgórzem i
wiadomo, że nie ma możliwości innego działania bez wzgórza często Joseph Le Doux
uważa, że bramą do emcocji (ciało migdałowate odpowiada) jest wzgórze (przez wzgórze i
tak wszystkie informacje muszą przejść) niemniej to ciało migdałowate decyduje o emocji
(nie wzgórze). Wzgórze jest tylko bramą przez którą wszystkie informacje przepływają.
Wyróżnione są obszary poli, mono jak i supramodalne. Może być taka sytuacja, że ciało
migdałowate jak i kora mózgowa mogą być równolegle pobudzane z różnych układów stąd
też jest możliwa reakcja na bodziec wcześniej niż nastąpi uświadomienie, ponieważ
pobudzenie trafi bezpośrednio przez wzgórze do ciała migdałowatego i od razu następuje
reakcja. Może być z poziomu myśli (poziomu abstrakcyjnego) do ciała migdałowatego => i
następuje reakcja.
To jest trochę myślenie jak u Papeza: bez względu na to jakim układem biegnie impuls
zawsze wpada w pętlę. Bez względu jakim układem biegnie informacja w ten układ ciała
migdałowatego zostaje zakotwiczona.
Le Doux - wg niego ewaluacja jest podstawą powstania emocji. Ewaluacja (oszacowanie)
czy informacja dopływająca jest zgodna z pewnym wzorcem wrodzonym, czy też
doświadczeniem, które to doświadczenie jest zespołem informacji jednostkowych może mieć
charakter automatyczny albo świadomy. Ewaluacja może mieć charakter bazujący na
wrodzonych doświadczeniach organizmu albo ewaluacja (wartościowanie) może mieć
charakter świadomy czyli odwołujący się do nabytych doświadczeń (do informacji, które
zostały nabyte). Te dwie ścieżki: l) ewaluacja w sposób automatyczny albo 2) ewaluacja w
sposób świadomy nazwane są przez Le Douxa l) reakcją pierwszego typu albo 2) reakcją
drugiego typu. Reakcja pierwszego typu —reakcja automatyczna, reakcja drugiego typu —
reakcja świadoma. Reakcje pierwszego typu mają charakter mimowolny i natychmiastowy,
przypominają wzorce zachowania występujące u zwierząt. Gdy informacja dopływa jest
natychmiast rejestrowana, oceniana przez system, który jest uwarunkowany pewną
wrodzonością (gatunkowo). Na poziomie ciała migdałowatego dokonuje się natychmiastowa
ocena zdarzenia (bo jest uruchamiany program wrodzony reakcja I typu). Następuje od razu
reakcja emocjonalna. Człowiek nie musi uświadamiać sobie czegokolwiek tylko może od
razu reagować płaczem, krzykiem, agresją bo to jest reakcja gdzie zdarzenie jako źródło
informacji płynące przez układy receptoryczne trafia w pewien informacyjny kod wrodzony i
on automatycznie uruchamia pewne reakcje. Reakcje drugiego typu mają charakter reakcji
kontrolowanej, dowolnej wtedy człowiek najpierw sobie uświadamia, porównuje a efektem
tego jest reakcja emocjonalna.
Zależy na jaki układ porównań informacyjnych natrafi: jak na automatyczny - ekspresja jest
pierwszą reakcją— a jak na dowolny to poznanie jest pierwszą reakcją.
Neuroendokrynologiczna teoria emocji Henryego jest obecnie modna, choć dość mało
znana. To jest inny sposób patrzenia, jedna ze współczesnych teorii. W ZAŁĄCZENIU
TEBELE:
• NEUROENDOKRYNOLOGICZNA KONCEPCJA J.P. HENRYEGO. SCHEMAT
EMOCJI NEGATYWNYCH.
• NEUROENDOKRYNOLOGICZNA KONCEPCJA J.P. HENRYEGO. SCHEMAT
EMOCJI POZYTYWNYCH. Wg Henryego stan emocjonalny zawsze aktywizuje układ
limbiczny ale również jest związany z pewnym uaktywnieniem pracy układu przysadka -
nadnercze i tym samym wydzielaniem pewnego zestawu hormonów. W zależności od tego
jakie układy hormonalne zostaną uaktywnione taki stan emocjonalny pojawi się u człowieka.
Żeby emocja w ogóle powstała musi być rejestracja pewnego zdarzenia (on to nazywa
psychospołeczną percepcją zagrożenia). „psychospołeczna" - człowiek będąc w danej
kulturze / społeczności określa, które zdarzenia (sytuacje) mogą mieć charakter zagrażający,
które charakter przyjemny. To są następstwa ewolucyjnego myślenia. Przykład: jadę
autobusem i ktoś zaczyna demolować autobus to mogę to rejestrować jako
zagrożenie (gdybym nie znał tej sytuacji nie rejestrowałbym tego jako zagrożenie). U
Henryego żeby powstała emocja musi być proces rozpoznawania sytuacji. Tu procesy
poznawcze pełnią dość istotną rolę musi być przewidywanie niejako pewnych zdarzeń,
pewnych skutków zdarzeń. Przy przewidywaniu zostaje uaktywniona czoło-skroniowa Henry
uważa, że człowiek wszystko nazywa: procesy, zdarzenia, wizualną syntezę przestrzeni w
jakiej się znajduje, logiczny wgląd czyli ogólnie jest to ocena sytuacji. W efekcie
rozpoznania (oceny) pojawia się emocja.
Wg Henryego układy emocji negatywnych
Gniew jest wtedy, kiedy jest uruchomione jądro centralne ciała migdałowatego => w efekcie
gniew wyzwala zachowania typu walka, wysiłek czy uporczywość a z tym związane są
zmiany w zakresie podwyższenia ciśnienia krwi podwyższenia pulsu noradrenalina w górę,
adrenalina też trochę, testosteron zwiększa się, kortyzole na tym samym poziomie pozostają.
Lęk - jądro podstawowe ciała midałowatego zostaje uruchomione i następuje zachowanie:
próba ucieczki a z tym związane są zmiany w zakresie lekkiego podwyższenia ciśnienia krwi,
pulsu, adrenaliny, kortizolu. Szuka, które z tych wzorców neuroendokrynnych towarzyszą
pewnym stanom emocjonalnym. Stąd nazwa neuroendokrynologiczna teoria emocji.
Depresja - w depresji najistotniejszy jest udział hipokampa i przegrody, następuje
zachowanie: utrata kontroli, podporządkowanie a z tym związane są zmiany w zakresie:
ciśnienie krwi utrzymuje się , puls obniża się, testosteron spada. Wg Henryego układy
emocji pozytywnych Żeby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć układy pobudzeń
wzajemnych, układy neuronalne i endokrynogenne bo to tworzy jedną całość i wtedy
wyzwala pewne formy zachowań. Pozytywne - podobny jest układ tylko inne są systemy
pobudzeń - ciśnienie krwi spada, puls spada przy spokoju jakiś człowiek odczuwa stan
spokoju naradrenalina i adrenalina spada w dół. Przy uczuciu ekscytacji, uniesienia
(pobudzenia pozytywnego) hipokampa przede wszystkim istotną rolę i ciało migdałowate i z
tym związane są zmiany w układach endokrynogennych wydzielania. Dla każdej emocji,
dzięki temu można ustalić pewne wzorce wydzielań hormonalnych. Henry uważa, że takie
wzorce udało się ustalić i na podstawie tego można różnicować stany emocjonalne. Inaczej
patrzy na podstawy neurofizjologiczne emocji Tomkins. - b. współczesny przedstawiciel
tzw. ekspresyjnych teorii emocji. W ZAŁĄCZENIU TEBELA:
MODEL WEWNĘTRZNYCH AKTYWATORÓW AFEKTU WEDŁUG TEORII S.S.
TOMKINSA Wg Tomkinsa aby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć z jednej strony zmiany
mięśni twarzy a z drugiej strony wokalizację. Uważa, że w odczytach wokalizacji (zmiany
oddychania) i w odczytach twarzy (zmiany mięśni twarzy) a przede wszystkim przez zmiany
skórne odczytuje się zmiany emocjonalne. Wprowadza pojęcie tzw. gęstości nerwowego
pobudzenia / drażnienia. Rys. linia wskazująca na gęstość neuronalnego pobudzenia
(drażnienia), a tutaj jest ta linia wskazująca na czas trwania. Żeby zrozumieć tą teorię:
„gęstość" - liczba pobudzeń nerwowych w określonej jednostce czasowej (liczba pobudzeń
impulsów nerwowych w określonej jednostce czasowej). Sprawą umowną jest jaką jednostkę
czasu się przyjmuje. Wyróżnia trzy klasy aktywatorów emocji (czynników aktywizujących
emocje wzbudzanie emocji, l) wzrost (podwyższenie) stymulacji 2) utrzymywanie się
stymulacji 3) obniżanie się stymulacji. Trzy klasy dające szansę opisu form drażnień
nerwowych prowadzących do wzbudzania emocji. W zależności od tego jak szybko następuje
podwyższenie, obniżenie stymulacji lub jak długo utrzymuje się stymulacja doświadczamy
takich stanów emocjonalnych. Przykłady:
przy stymulacji b. szybkiej i podwyższeniu gęstości pobudzeń następuje stan odczuwania
zaskoczenia emocja zaskoczenia
przy nie tak szybkiej czasowo ale podwyższonej stymulacji następuje stan lęku,
przy wolnej czasowo ale podwyższonej stymulacji następuje zainteresowanie
przy utrzymującej się stymulacji mamy do czynienia ze złością lub ze stanem dystresu –
układu negacji gdy mamy trochę większą gęstość pobudzenia (czyli większą stymulację,
więcej jednostek drażnienia) w danym momencie czasowym utrzymujące się na stałym
poziomie wówczas człowiek odczuwa złość, jeśli mniejszą wtedy stan dystresu. Przy
raptownym spadku stymulacji drażnień następuje przy szybszym śmiech przy wolniejszym
radość. Przykład: utrzymujące się na jednym poziomie stałe drażnienie nerwowe np. to może
być utrzymujący się ciągły hałas młota walącego w bruk =^ jeśli on się utrzymuje na pewnym
poziomie drażni => wyzwala stan dystresu (może wyzwalać natomiast jeśli utrzymuje się na
poziomie wyższym silny huk - może wzbudzać złość. Natomiast jak nagle wyłączą ten młot
=> człowiek odczuwa radość bo nagle jest spadek tej stymulacji (jeśli jest raptowne to może
wzbudzać nawet śmiech przy pewnych układach).
K.H. Pribram wg niego emocja jest b. bliska motywacji. Wszystkie procesy, które wybijają
ze stabilnego położenia (tzn. są niezgodne z planem, z oczekiwaniami) to są procesy, które
generują afekty (emocje). Wyzwolenie tego afektu jest od razu związane z działaniem więc
emocja jest de facto motywem, staje się motywem. Stan motywacji wskazuje, że organizm
przygotowuje się do pewnego stanu oddziaływania na otoczenie, co przywraca utraconą
równowagę. U niego również, kluczową rolę odgrywa działanie układu siatkowatego (patrząc
od strony neurologicznej działanie systemu pobudzeń) i wdrukowanie pewnego programu
(pewnych doświadczeń). P.H. Lindsay mówi tylko o pobudzeniach a K.H. Pribram mówi,
że aby zaistniało pobudzenie musi być stan rozbieżności pomiędzy planem (programem, który
jest wynikiem pewnych doświadczeń) a stanem rzeczywistym (który tworzy rozbieżność). Ta
rozbieżność wywołuje stan pobudzenia. Ta teoria (przedstawiona w sposób prymitywny i
schematyczny) uświadamia, że aby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć nie tylko układ
jednostkowy organizmu ale także układ człowiek-doświadczenie i człowiek-pewien system
oddziaływań na otoczenie. Emocja jest interakcją. De facto emocja nie powstaje sama z siebie
ona jest jakością interakcji, która przebiega między podmiotem a otoczeniem, między
podmiotem (w ramach samego podmiotu) a jakąś strefą jego życia. Tylko wtedy wyzwala
stan napięcia , inaczej nie byłoby możliwości wzbudzenia emocji.
Coraz częściej szuka się kryteriów neurofizjologicznych, które pozwalają odróżnić stany
emocjonalne przeżywane przez człowieka. Poza tymi kryteriami o których była mowa:
np. gęstość pobudzenia emocjonalnego (drażnienia nerwowego) jest kryterium -
Tomkins układ endokrynnyjest kryterium - Henry
Rycina nr 9
Neuroendokrynologiczna koncepcja J.P.Henry'ego - schemat emocji podstawowych
negatywnych
Rycina nr 10
Neuroendokrynologiczna koncepcja J.P.Henry^ego - schemat emocji podstawowych —
pozytywnych
PSYCHOLOGIA EMOCJI 30.01.2000 r. WYKŁAD NR 4 Prof. dr liab.
Henryk Gasiul
6) wydaje się, że w ostateczności kształt ekspresji jaką człowiek ujawnia jest rezultatem
trzech układów:
• wrodzonych wzorców emocji, biologicznie uwarunkowanych schematów chemicznych.
Ostatecznie to jak ja ukazuję emocje jest efektem wrodzonych wzorców czyli biologii.
• nabytych, społecznie ustalonych, określonych sposobów ujawniania emocji, kultura
modyfikuje
• mimika jako wyraz emocji jest efektem indywidualnych właściwości ekspresywnych, które
nadają
pewien koloryt i jednocześnie modyfikują przebieg tych procesów ekspresji. B. duży
udział ma
indywidualność, dyspozycje indywidualne.
To jest uchwycenie emocji z wąskiej perspektywy teorii ekspresywnych. Najbardziej istotną
teorią ckspresywną, którą przedstawiłem była i jest teoria Tomkinsa. Niewiele jest teorii
ekspresywnych. Możecie w literaturze spotkać jeszcze jedną teorię ekspresywną - teorię
Plutchika, ale tu ekspresja nic ma charakteru b. wąskiego, nie jest tylko sprowadzona do
twarzy, głosu czy skóry. U Plutchika ekspresja jest b. szeroko traktowana. Wg Plutchika
emocje pełnią pewne funkcje i dzięki temu, że pełnią pewne funkcje dają szansę
przystosowania się do środowiska. Tu ekspresja jest traktowana jako forma pewnego
zewnętrznego zachowania. Emocje wyzwalają pewne zewnętrzne zachowania a więc pełnią
pewną funkcję i tym samym ułatwiają mu zaspokojenie pewnych potrzeb, motywów, które
każdy z nas posiada. Ta teoria z tego właśnie względu jest ekspresywna. TABELA NR 6 -
SCHEMAT PRZEBIEGU PROCESÓW EMOCJONALNYCH WEDŁUG R. PLUTCHIKA
(w załączeniu)
TABELA NR 7 - SEKWENCJA ZDARZEŃ UCZESTNICZĄCYCH W TWORZENIU
POSZCZEGÓLNYCH EMOCJI (w załączeniu) Fakt podejmowania zachowań jest
ekspresją. Możecie spotkać w literaturze teorie ekspresywne gdzie:
• ekspresja jest sprowadzana tylko do relacji twarz - odczucie wewnętrzne, tak jak u
Tomkinsa
• ekspresja jest traktowana w kategoriach b. szerokich, jest pewną formą podejmowania
aktywności i
ta aktywność służy jakiejś funkcji, tak jak u Plutchika
Kolejny układ, który jest b. istotny i który tworzy pewien styl myślenia o emocji to
podmiotowy komponent emocji (doświadczeniowy, fenomenologiczny komponent emocji).
To jest najtrudniejszy zestaw teorii.
Patrząc z perspektywy biologii na człowieka, na jego stan emocjonalny szukamy
mechanizmów ncurofizjologicznych, które odpowiadają za wzbudzenie emocji, za przebieg
emocji. Począwszy od teorii najprostszych czyli trzewiowych, wzgórzowych a skończywszy
na teoriach współczesnych: teoria Le Douxa, teorie kręgu Papeza, teorie związane z
aktywacją układu nerwowego. Patrząc z pozycji obserwatora na emocje widzimy w
emocjach ekspresję i stąd pojawiają się teorie ekspresywne.
Patrząc z perspektywy podmiotu, tego, kto przeżywa emocje to wchodzimy w teorie
poznawcze, teorie fcnomcnologiczne, które będą omówione na następnym wykładzie.
Na poziomie pojęciowym:
Nowość - oczekiwania: przyczyna/skutek oceny prawdopodobieństwa.
Dominujący udział poznania i ono dyktuje wyzwalanie emocji informacji o poziomie
pojęciowym,
wtedy ocena kiedy się stan emocjonalny pojawił.
Źródło afektu: oceny przypominane, antycypowane lub wyprowadzane. Przypominam sobie
np. że
kiedyś gdy byłem spotkaniu było b. przyjemnie. Przypomnienie powoduje wyzwalanie
stanów
emocjonalnych ale to jest układ pojęcia, abstraktu, oczekiwania. Oczywiście to może być na
poziomie
.schematycznym np. ciągle widzę sąsiada kiedy o 8 rano chodzi z psem i nagle zaskoczenie:
sąsiad nie
pojawił się o 8. To jest nowość: „znaność" dopasowywanie do schematu i wtedy ta nowość
wyzwala
stan np. niepewności.
To jest jedna z prób interpretacji, rozwiązania tego dylematu.
Druga próba interpretacji, zdaniem Prof. racjonalna: Pętla ciepłego sprzężenia zwrotnego D.
Candlanda (Kandlanda) i E. Berscheid (Berszajd - ona ). Mówią, że dyskusja o tym co
późniejsze,
co wcześniejsze nie ma racji bytu. Każdy proces psychiczny, który jest uruchamiany ma w
sobie
zawsze zarówno element motywacyjny, emocjonalny i poznawczy. Każdy proces psychiczny
ma te
elementy w sobie ale one występują w nim w różnym nasileniu. Dla D. Candlanda jest tylko
kwestia
zależności co jest pierwsze pobudzone.
Może być jako pierwsze pobudzone doznanie i może być jako pierwsza pobudzona ocena
poznawcza.
W efekcie: pobudzenie oceny poznawczej, jako pierwszej, automatycznie uruchamia
fizjologiczną
reakcję a jeśli pierwsza będzie reakcja Fizjologiczna na pobudzenie to na zasadzie ciągłej
pętli
wzajemnie sprzężonych zwrotnych układów, od razu zostanie pobudzone również
doświadczenie
emocji i poznanie.
Nie można dlatego powiedzieć co jest pierwsze, bo pierwsze jest to, co najpierw zostanie
pobudzone,
a to i tak uaktywnia pozostałe elementy. To jest schemat myślenia niewiele wnoszący, bo bez
wielkich
analiz wiemy o tym, że tak jest.
Prof. odwołuje się do swojej książki, która ma być wydana i prosi o zwrócenie uwagi na
TEORIĘ STANU ZALEŻNEGO Gordona Palera.
Teoria, która wskazuje na to, że informacja dopływająca do człowieka, który przeżywa dany
stan
emocjonalny, jest łatwiejsza do odtworzenia wtedy, gdy pojawi się ten sam stan przeżywania
emocjonalnego.
Eksperyment:
Wprowadzano człowieka w stan hipnozy i wyzwalano w nim wspomnienia, które budziły w
nim stan emocjonalny pozytywny. Potem przedstawiano opowiadanie o życiu lub jakichś
postaciach i wyprowadzano z hipnozy. Za kilka dni proszono tego człowieka przypomnienie
sobie pewnych rzeczy. Wprowadzano go w stan emocjonalny podobny jak w hipnozie.
Okazało się, że jeśli człowiek w hipnozie przeżywał stan szczęścia („emocjnonalnie
pogodny"), opowiadanie było przedstawiane mu o pozytywnych i negatywnych elementach
życia czy jakiś postaciach, po kilku dniach jak wprowadzano tego człowieka w stan
szczęśliwości łatwo przypominał sobie te opowiadania, które wiązały się ze stanem
szczęśliwości gorzej inne i odwrotnie stan emocjonalny negatywny - łatwiej negatywne. I
dlatego to zjawisko nazwano teorią stanu zależnego.
CYTAT Z KSIĄŻKI „PSYCHOLOGIA I ŻYCIE" jako wstęp do teorii Lazarusa
„ Teorie oceny poznawczej. Wielu badaczy zainteresowało się rolą procesów poznawczych w
różnorodnych reakcjach (m.in. emocjonalnych). Co oznacza stwierdzenie, że dane poznawcze
determinują reakcja emocjonalną? Magda Arnold i Richard Lazarus pracowali nad tym
problemem.
Oni omawiają tego rodzaju dane poznawcze w kategoriach oceny.
Ocena (appraisal) to inaczej oszacowanie znaczenia bodźca.
Magda Arnold była jedną z pierwszych osób, które posługiwały się tym pojęciem w teorii
emocji.
Zaproponowała model sekwencyjny. —
Pierwszym krokiem w tej sekwencji jest: percepcja, dzięki której odbierane są bodźce
zewnętrzne.
Drugim krokiem jest: ocena, która polega na wartościowaniu bodźców jako dobrych i
korzystnych lub
złych i szkodliwych. Ocena ta następnie determinuje emocję, którą definiuje się jako
odczu\vaną
tendencję „ku bodźcom" ocenianym jako dobre lub „od bodźców" ocenianych jako złe.
Ekspresję emocji określa się jako układ reakcji fizjologicznych, które towarzyszą odczuwanej
tendencji. Mogą one być zorganizowane tak, by sprzyjały zbliżeniu lub wycofaniu się
(unikaniu).
Ostatnim krokiem jest działanie, kiedy to występuje rzeczywiste zbliżenie lub wycofanie.
Temu sposobowi ujęcia problemu bardziej złożoną postać nadał Richard Lazarus. Postuluje
on dwa podstawowe rodzaje procesów oceny: ocenę pierwotną (primary appraisal), w której
określa się, czy sytuacja jest groźna, czy nie, oraz ocenę wtórną (secondary appraisal), która
polega na szacowaniu różnych możliwych sposobów radzenia sobie ze spostrzeganym
zagrożeniem. Jeśli sytuacja jest spostrzegana jako zagrażająca, to istnieją dwie możliwe
strategie uporania się z tą sytuacją (coping strategies):
a) działanie bezpośrednie, takie jak walka lub ucieczka, z towarzyszącymi im negatywnymi
stanami emocjonalnymi
b) łagodzące przewartościowanie (benign reappraisal), w którym dana osoba zmienia ocenę
sytuacji, uznając ją za mniej groźną, przez co redukuje negatywny stan emocjonalny.
Pozytywne emocje następuję po ocenie sytuacji jako niezagrażającej (włączając tu łagodzące
przewartościowania). Cala ta analiza kładzie nacisk na interakcję między ocenami
poznawczymi a reakcjami emocjonalnymi.
Teoria Magdy Arnold i Teoria Richarda Lazarusa, obie te teorie wysuwają argumenty
przeciw koncepcji neutralnego, niezróżnicowanego wzbudzenia, któremu później nadaje się
znaczenie, jak to proponował Schachter. Postulują one, że istnieją różne wzorce reakcji
fizjologicznych, lecz że reakcje takie nie determinują ani nie powodują emocji. Przeciwnie
Model Richarda Lazarusa. Lazarus jest dominującą postacią jeśli chodzi o interpretację
stresu w psychologii stresu. Teoria Lazarusa jest obecnie najbardziej dominującą, ma b. wiele
ciekawych wymiarów.
Żeby zbudować teorię stresu Lazarus musiał utworzyć pewną koncepcję emocji. Generalnie
dla Lazarusa b. istotną rzeczą jest zrozumienie jakości relacji. Emocja jest zdarzeniem
relacyjnym. Emocja jest pewnym układem. Nie może emocji zrozumieć jeśli nie zrozumie się
jej jako stanu relacji pomiędzy pewnymi zdarzeniami. To co jest istotne dla człowieka i
wyznacza jakość relacji musi być też w jakiejś mierze związane z osobistym interesem. Jeśli
nie jest związane z osobistym interesem nie wyzwala stanu emocjonalnego.
Dla zrozumienia stanów emocjonalnych ważny jest fakt, że emocje są stanami relacyjnymi i
musi być to związane z osobistym interesem. Osobisty interes wyznacza bowiem możliwość
dalszego kierowania zdarzeniami, wymaganiami. Każdą emocję wg Lazarusa cechuje
specyficzny rodzaj znaczenia relacyjnego, podstawowy temat relacyjny. Np. dla emocji lęku
podstawowym tematem relacyjnym jest stanie w obliczu niepewnego zdarzenia i w zależności
od tego jaką treść ma to zdarzenie ono wyzwala pewien styl zachowania
Każdą emocję cechuje specyficzny rodzaj znaczenia relacyjnego. Dla rozumienia emocji
ważne jest zrozumienie podstawowego tematu relacyjnego. Każda emocja ma sobie właściwy
temat relacyjny. Emocja lęku występuje w stanie pojawienia się jakiegoś zagrożenia. Żeby
zrozumieć w jaki sposób emocja się pojawia (w jaki sposób generuje się) trzeba uwzględnić 3
podstawowe elementy, które opisują sposób tworzenia się emocji.
Lazarus wykorzystuje dotychczasowe osiągnięcia tworząc teorię b. zwartą, spójną i
przejrzystą w swoim wyrazie. Istotne są 3 elementy: ocena pierwotna, ocena wtórna i środki
zaradcze. Ocena pierwotna i ocena wtórna może być podporządkowana pod pojęcie szersze
mianowicie oszacowanie/ocenę. Oszacowanie jest b. istotnym procesem, kluczowym do
powstania emocji. W zakres oszacowania wchodzi tzw. ocena pierwotna i ocena wtórna.
Oszacowanie/ocenę można traktować w kategorii stylu lub w kategoriach procesu. Proces
wskazuje na zmiany poznawcze, jakby konstruowanie rzeczywistości. Oszacowanie w
znaczeniu procesu oznacza konstruowanie pewnej rzeczywistości z której wyłania się jakaś
jakość relacji.
Styl oszacowania oznacza dyspozycję do pewnego sposobu oceniania rzeczywistości. W
wyniku pewnych doświadczeń związanych z różnymi zdarzeniami wypracowujemy sobie
pewne style (stałe formy) oceny zjawisk. Te stałe formy oceny zjawisk można nazwać stykm
oszacowania. Każdy z nas ma pewien styl oceny/oszacowania zjawisk. Ten styl zależy od
wielu rzeczy, ale przede wszystkim od właściwości podmiotu, od pewnych dyspozycji
osobowościowych (b. szeroka gama). Wg Lazarusa ocena/oszacowanie, które składa się z
oceny pierwotnej i oceny wtórnej jest kluczem do zrozumienia emocji.
WYJAŚNIENIE TEGO JAK POWSTAJE EMOCJA ocena pierwotna, ocena wtórna
(ponowna ocena), środki zaradcze.
Ocena pierwotna -jakie znaczenie mają dla osobistego dobrostanu (mówiłem, że emocje są
związane z osobistym interesem) pewne zdarzenia (wydarzenia).
.Przykład: Jakie znaczenie ma postać („postura szafy") nagle pojawiająca się podczas
nocnego spaceru na Pradze: czy ta postać może zagrażać, może mnie zniszczyć czy nie.
Ocena pierwotna to ocena zdarzenia ze względu na mój osobisty dobrosten. Lazarus twierdzi,
że ocena pierwotna następuje w sposób automatyczny, b. szybki, ponieważ jest wynikiem
pewnych doświadczeń, pewnego stylu, pewnych dyspozycji. Ta ocena pierwotna jest czymś
co można nazwać emocjonalnym rozgrzaniem (emotional hit) „rozgrzanie mózgu". Ocena
pierwotna bazuje na 3 elementach (wymiarach, właściwościach) mianowicie:
1) związek z celem - w jakim zakresie (Jakim stopniu) dane zdarzenie (wydarzenie) odnosi
się do moich osobistych celów, które chcę zrealizować, czy sąjakieś elementy, które
bezpośrednio mogą zagrażać moim osobistym celom.
Przykład: idę na dworzec i jedzie tramwaj obok dworca, nie wyzwala to żadnej emocji bo
nie ma związku z moim celem, ponieważ ja idę na dworzec, nie chcę przebiec przez ulicę
po której jedzie ten tramwaj (on mi nie hamuje przejścia).
2) czy wydarzenie jest zbieżne, czy rozbieżne z celem (jeśli wydarzenie ma związek z
celem, następuje ocena na ile to wydarzenie jest zbieżne z możliwością realizacji celu.
Jeśli nie ma związku z celem nie ma warunku zbieżności z celem. Ma związek z celem, na
ile jest zbieżne lub rozbieżne, że może mi zablokować realizację celu czy nie. Np.
wydarzenie ma związek z celem ale nie jest rozbieżne z jego realizacją („wyrostki w
parku, w nocy mogą mnie nie zaczepiać, w ogóle na mnie nie reagować). Na ile to
zdarzenie może blokować mi pewne chęci, czyli być konkurentne (niezgodne z chęciami)
lub nie blokować być zbieżne, zgodne jest z chęciami.
3) typ zaangażowania ego: na ile ten cel do którego dążę, który przez to zdarzenie ma być
spełniony lub naruszony, angażuje mnie jako osobę i jaką „część" mnie angażuje. Jaki typ
zaangażowania wyzwala, czy angażuje jakieś idee, jakieś cele życiowe, wartości moralne
może zaangażować w społeczny szacunek (ego może blokować bądź też pozwalać na ich
realizację). Emocja jest następstwem oceny pierwotnej. Jak ocena pierwotna będzie
taka: ma związek z celem, blokuje/ angażuje ego => następuje stan emocjonalny. Jest
związek z celem, angażuje mnie (w tym wartości moralne) ale daje mi szansę realizacji
celu - to powstają pozytywne emocje. Jak ma związek z celem, ale może naruszyć
możliwość osiągnięcia celu, narusza też ego •=> powstanie emocja negatywna. Ocena
pierwotna jest pierwszym krokiem do pojawienia się emocji.
OCENA WTÓRNA to kolejny etap szacowania. Ocena wtórna polega na tym, że człowiek
ocenia możliwości poradzenia sobie z sytuacją w jakiej się znajduje. Przedmiotem oceny
wtórnej jest:
określenie możliwych środków zaradczych, przy możliwych zasobach osobistych, możliwość
strategii, rozpoznanie strategii dzięki której można poradzić sobie z danym zdarzeniem.
Tego typu ocena ma również podstawowy wpływ na rodzaj doświadczania emocji. Ocena
wtórna może być wyrażana w następujący sposób czy jestem w stanie poradzić sobie z tym,
który pojawia się w ciemnej ulicy i blokuje mi cel (przebieg mojego spaceru może być „lekko
naruszony") ale nie musi to we mnie wzbudzić emocji negatywnej strachu, bo jeśli ja też
jestem postury szafy ćwiczonej w karate, judo i innych walkach to w tym momencie
napotkana „postura szafy" w jakimś sensie pozwoli mi podnieść własne znaczenie (przez
sprawdzenie siebie, swoich możliwości). Środki zaradcze przy moich zasobach. Jeśli są dobre
środki zaradcze wtedy ten stan emocjonalny jest trochę modyfikowany. Ocena wtórna ma b.
istotne znaczenie dla ostatecznego stanu emocjonalnego. Ocena wtórna posiada 3
komponenty (wymiary, elementy):
1) działanie udaremnione przez jakiś obiekt. Jakieś wydarzenie jest dotychczas pod moją
kontrolą-Na ile to wydarzenie, które się pojawia jest poza moją kontrolą (lub poza
możliwościami w ogóle np. jak sobie nie poradzę w danej sytuacji to nie mogę sobie
przypisać, że ja sobie nie poradziłem w życiu lub np. spotykam osobę „postura szafy" ale
jestem słabeuszem, jak mnie ktoś trąci to się rozpłaczę. W tym momencie ja nie mam
zasobów by obdarzyć siebie zaufaniem (poradzę sobie) lub siebie obwiniać, że sobie nie
poradziłem.
2) potencjalna możliwość poradzenia sobie ze zdarzeniem (generalnie środki zaradcze są
sposobem radzenia, strategiami radzenia). Tu Lazarus mówi o wymiarze, potencjalnej
możliwości poradzenia sobie. Ten wymiar wskazuje na to czy i jak dana osoba może poradzić
sobie z wymaganiami sytuacji (czy i jak). Czy jest w stanie poradzić sobie z realizacją
osobistych zobowiązań, na ile ma możliwości. Ten potencjał zaradczy nie oznacza
rzeczywistego radzenia sobie z sytuacją. To jest moje psychiczne przekonanie, że ja mam taki
potencjał.
3) oczekiwanie w stosunku do tego jaka będzie przyszłość. Oczekiwanie w stosunku do
przyszłości jest efektem oceny możliwości zmiany na lepsze lub na gorsze. [To jest b. trudne.
To są w zasadzie teoretyczne elementy. Gdybyśmy opisywali w czasie przebiegu realnego
zdarzenia to moglibyśmy powiedzieć: ocena pierwotna, ocena wtórna i ta ocena wtórna jest
pewnym automatyzmem jak i ocena pierwotna. Czy są potencjalne możliwości żeby sobie
poradzić, czy jestem w stanie sobie poradzić (Jestem słaby ale szybko biegam mogę uciec). W
momencie gdy mam potencjalne możliwości ( dobre nogi żeby uciec) a nie wykorzystałem
tego następuje zwrot (analiza przeszłości, obwinianie siebie)] Tu jest oczekiwanie co do
przyszłości, nie tylko, że ma możliwości albo, że ucieczka coś zmieni na lepsze, że uniknę a
może coś zmieni na lepsze to, że podejdę do „szafy" a „szafa" rozpłacze się bo okaże się, że
to szafa i więcej nic. I to buduje pewne elementy. Ocena wtórna jest oceną działań
zaradczych.
Ocena wtórna (ponowna ocena) powoduje, że człowiek na nowo przebudowuje ocenę
pierwotną ocena pierwotna: nie poradzę sobie
ocena wtórna: „nie jest taki groźny, mogę dać sobie radę", ocena pierwotna ulega trochę
modyfikacji Lazarus wyróżnia 2 rodzaje działań zaradczych: koncentracja na problemie i
koncentracja na emocji (stanie, który przeżywamy)
radzenie sobie przez koncentrację na emocji (koncentracja na emocji), poznawcze strategie
radzenia sobie.
Przebieg emocji jest taki: oszacowanie (proces oszacowania jest kluczem do emocji), w to
oszacowanie wchodzi ocena pierwotna i ocena wtórna. Ocena pierwotna zbieżności z celem,
na ile może blokować cel i na ile angażuje mnie. Ocena wtórna jakie mogę podjąć środki,
działania zaradcze.
W ZAŁĄCZENIU: RYCINA NR 18 „Teoretyczny schemat systemu emocji według teorii R.
Lazarusa Style oczacowania. Na styl oszacowania składają się przyczyny poprzedzające
(ponieważ modyfikacją przebiegu emocji jest to, co było wcześniej, co tworzy pewien stan
dyspozycji emocjonalnej):
zmienne osobowościowe [wartości lub zobowiązania, przekonania (egzystencjalne poczucie
kontroli),
sens życia, jakość istnienia]
zmienne otoczenia (sytuacyjne) wymagania, ograniczenia, zasoby (np. układ społeczny),
niejasność
szkody, groźba szkody.
To może modyfikować przebieg emocji. —
Dany styl emocji (dany układ emocjonalny) często/czasem powtarza się. Ten układ i w ogóle
emocje
same w sobie wyzwalają bezpośrednie następstwa.
Bezpośrednie następstwa:
- zmiany fizjologiczne w wyniku oceny pierwotnej
- pozytywne albo negatywne uczucia w wyniku oceny wtórnej
- jakość rezultatu spotkania w wyniku ponownej oceny
W wyniku oceny pojawia się stan emocjonalny. Jeśli te stany emocjonalne będą się powtarzać
(a
wiadomo, że będą gdy człowiek dodatkowo przypisze, że pewne zdarzenia są zgodne a pewne
blokują
jego interes osobisty - czyli mają znaczenie).
Stres to stan pobudzenia (występujący w wyniku przypisania znaczenia pewnym
zdarzeniom). Gdy
przypisze się znaczenie danym zdarzeniom to wtedy mogą być długotrwałe następstwa.
Długotrwale następstwa stresu:
- somatyczne zdrowie/choroba
- morale (dobrostan)
- funkcjonowanie społeczne
W ZAŁĄCZENIU RYCINA NR 19 „Model poznawczo-m otywacyj no-emotywnego
systemu według
teorii R-Lazarusa"
osobowość (dyspozycje)
układ sytuacyjny
warunki sytuacji
proces oszacowania — wynik oszacowania ma duże znaczenie dla emocji
wynik oszacowania
przeniesienie działania na proces radzenia sobie czyli strategie: strategia koncentracji na
emocjach
(czyli manipulowanie wewnętrznym stanem) lub koncentracja na problemie (przez działanie).
-
Rycina nr 18 Teoretyczny schemat systemu emocji według teorii
R.Lazarusa
PROCESY
POŚREDNICZĄCE
PRZYCZYNY BEZPOŚREDNIE DŁUGOTRWAŁE
POPRZEDZAJĄCE CZAS l C2...C3...Cn NASTĘPSTWA NASTĘPSTWA
SPOTKANIE 1...2...3...n
Zmienne Ocena pierwotna Zmiany Somatyczne
osobowościowe Ocena fizjologiczne zdrowie/
Wartości lub wtórnaPonowna choroba
zobowiązania Pozytywne albo
Przekonania
ocena negatywne uczucia Morale (dobrostan)
(egzystencjalne Jakość rezultatu Funkcjonowanie
poczucie kontroli) spotkania społeczne
Zmienne otoczenia
(Sytuacyjne)
wymagania,
ograniczenia, zasoby
(np. układ społeczny)
Niejasność szkody
Groźba szkody
Działania zaradcze
Koncentracja na problemie
Koncentracja na emocji
Szukanie, otrzymywanie i korzystanie ze wsparcia społecznego
Tabela nr 12
Poziomy przetwarzania informacji prowadzące do wzbudzenia emocji w interpretacji
K.R.Scherera
Nowość Zgodność
Poziom Źródło afektu Cele/potrzeby Możliwości ja / normy
zaradcze
Pojęciowy Oczekiwania: Oceny Świadome Zdolność Ja idealne
przyczyna/ przypominane, cele, plany rozwiązywania oceny moralne
skutek oceny antycypowane problemów
prawdopodobi lub
eń stwa wyprowadzane
Z innej strony patrząc społeczność być może stwarza tylko podstawy ku odmienności
spełniania się
natury ludzkiej emocjonalności. Społeczność sama w sobie tej natury nie tworzy tylko
stwarza
podstawę ku możliwości spełniania się w dany sposób natury ludzkiej emocjonalności.
W wyżej wskazanym wymiarze przykładem może być UJĘCIE R. PLUTCHIKA, On
podkreśla b.
istotny, przyczynowy związek emocji z kulturą,. Wg niego emocje są czymś, co jest
wynikiem
naturalnych dyspozycji i łańcuch ewolucji (adaptacji do środowiska). Plutchik podkreśla
związek
emocji z osobowością (z cechami osobowości). W tym wymiarze swej teorii podkreśla istotny
związek emocji z instytucjami społecznymi. To jest interpretacja Plutchika, ona ma charakter
ewolucyjny.
TABELA NR 8 - PODSTAWOWE EMOCJE I HIPOTETYCZNE INSTYTUCJE
SPOŁECZNE
USIŁUJĄCE SOBIE Z NIMI PORADZIĆ (w załączeniu)
Te instytucje pomagają w jakimś sensie radzić sobie z emocjami. Pomagają manipulować
ekspresją
emocji. Np.
Religia musi uporać się z problemami śmierci i utraty a śmierć i utrata wyzwala zawsze lęk.
Religia
musi uporać się z lękiem egzystencjalnym człowieka. Lęk egzystencjalny jest motorem by
przyjmować pewien system wierzeń
Małżeństwo jako instytucja musi uporać się z doświadczanym powszechnie przeżyciem typu
zachowanie związane z popędem seksualnym. Popęd seksualny wiąże się z emocja radości
czyli
instytucja małżeństwa musi sobie poradzić z emocją radości, która wynika z popędu
seksualnego
przez stworzenie instytucji małżeństwa i rodziny, bo inaczej byłyby zaburzenia w życiu
społecznym.
Instytucja Wojny i Policji jest odpowiedzią na emocję gniewu. Policja musi sobie radzić z
gniewem
człowieka.
Instytucja Psychoterapeuty radzi sobie z emocją akceptacji - choroba umysłowa wyzwala
pewien stan
emocjonalny, powoduje zerwanie z rzeczywistością co jest b. trudne dla podmiotu, który
może być
odseparowany od społeczności. Społeczność musi darzyć tę osobę akceptacją ale ta osoba jest
trudna
do zaakceptowania więc buduje instytucje psychoterapeuty, żeby ludzie mogli zaakceptować
chorego.
Terapia jest forma akceptacji pewnej odmienności.
Generalnie R. Plutchik pokazuje związek emocjonalny tej dyspozycji biologicznej z kulturą,
ze
społecznością. Ten związek jest na tyle silny i wyrazisty, że daje szansę rozróżnienia
pewnych
prawidłowości
Tyle można powiedzieć na temat układu czynników socjokulturowych i samych teorii
socjokulturowych. Jest to propozycja pewnego myślenia. Kultura, społeczność w efekcie
buduje pewne predyspozycje emocjonalne. Gdybyśmy powiedzieli, że predyspozycją
emocjonalną są cechy naturalne człowieka (np. kompozycja neurofizjologiczna) to kultura
poprzez wykorzystanie tej kompozycji neurofizjologicznej (tej predyspozycji) buduje jakiś
stan dysponujący do łatwiejszego wzbudzania pewnych stanów emocjonalnych, buduje coś z
czym człowiek później łatwiej sobie radzi, buduje instytucje, które go wspomagają. Kultura
jest czynnikiem b. ważnym, ale nie wystarczającym do pełnego uchwycenia emocji dlatego
wymagane jest b. wiele wymiarów sfery życia emocjonalnego. Następny istotny temat, który
omówię na następnym wykładzie to próba odp. na pyt.:
„Na ile emocje mogą stać się motywami i jak emocje mogą tłumaczyć odmienność zachowań
motywacyjnych?"
Tabela nr 8
Podstawowe emocje i hipotetyczne instytucje społeczne usiłujące sobie z nimi poradzić
Nazwa emocji Powszechne doświadczenia Rodzaj instytucji
Lek Śmierć i utrata Religia
Gniew Frustracja i zakazy Wojna (i policja)
Radość Popęd seksualny i zachowanie Małżeństwo i rodzina
Smutek Śmierć i utrata Religia
Wstręt Choroba Instytucje medyczne
Akceptacja Choroba umysłowa Psychoterapeuta (szaman)
Zdziwienie Nowość Sport i gry
Ciekawość Gromadzenie pożywienia, Nauka i technologia
(antycypacja) przygotowanie i ochrona