You are on page 1of 65

PSYCHOLOGIA EMOCJI 3.10.1999 WYKŁAD NR l Prof. dr hab.

Henryk
Gasiul

Mamy 16 godzin, źródłem informacji bezpośredniej i uzupełnieniem wykładów będzie moja


książka.
którą wyda wydawnictwo ATK w tym roku akademickim.
„Teoria emocji i motywacji. Rozważania psychologiczne" H. Gasiul
„Natura emocji" Ekman, Thurstone (Terston) 1998. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
„Czuję, myślę, jestem" Kolajczyk Halina 1999, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
„Koncepcja trangresyjna człowieka" Kozielecki Jan 1987, PWN
„Szansę rozwoju osobowości" Łukaszewski Wacław 1984, ( strony 293-352 )
„Współczesne teorie motywacji" Madsen K.B. 1980, PWN
„Motywacja a osobowość" Masiow, PAK
„Poprzez galaktykę potrzeb" Psychologia dążeń ludzkich Obuchowski Kazimierz Poznań
1995, Zysk i
Spółka
„Człowiek, wartości, sens" Studia z psychologii egzystencji ks. prof. Popielski Kazimierz
1996, KUL
inna opcja „Emocja, motywacja, osobowość" Reykowski Janusz
„Od zawiści do zemsty" Psychologia społeczna kłopotliwych emocji Zaleski Zbigniew 1998
DO EGZAMINU: WYKŁADY I UZUPEŁNIENIE - KSIĄŻKA H. GASIULA
Psychologia emocji w powiązaniu z psychologią osobowości jest specyficzną teorią
zachowania, nie
ogólną, ale teorią, która ma wąski aspekt, wąski wymiar tej rzeczywistości o której mówię a
która
obejmuje stan emocjonalny, emocje, motywację.
Emocje z motywacjąsąb. ściśle powiązane, w zasadzie nie można mówić o emocjach bez
motywacji.

PYTANIE NR l : CZYM JEST EMOCJA?


etymologicznie emovere od dwóch łacińskich słów , e oznacza „na zewnątrz", movere
oznacza
„poruszać się" => ruszać się na zewnątrz
Amerykanie interpretują e jako coś poza, na zewnątrz a movere jako przenoszenie się z
jednego
miejsca na drugie => Emocje to ruszanie się z pewnego układu na zewnątrz, ruszanie się poza
stan
dotychczasowy, stan obecny, stan typowy.
Reasumując: Emocje to zakłócenie pewnego stanu rzeczy, ruszam się z pewnego układu na
zewnątrz.
Kilka przykładów, potem zbuduję własną interpretację tego czym są emocje. np.
PAUL YANG uważa, że tak naprawdę 8 rodzajów zjawisk można nazywać
emocjami.
• emocje to proste uczucia przyjemności i nieprzyjemności (przykrości) związane z
zapachami, kolorami, smakami
• emocje to negatywne organiczne uczucia głodu, pragnienia bólu, zmęczenia i pozytywne
organiczne uczucia np. zadowolenie z jedzenia, wypróżniania się, czyli nie tylko doznania
związane z sensorami (doznania sensoryczne), ale doznania związane z pewnymi motywami,
napięciami wewnętrznymi organizmu, pewnymi dążeniami
• uczucia związane z podejmowanymi czynnościami pragnienie zaspokojenia popędu (nie
chodzi o sam popęd ale o pragnienie zaspokojenia), pragnienie picia, uczucia związane np. z
nudą, z oburzeniem
• emocje obejmują także zjawiska tego typu jak sentymenty, postawy moralne, religijne,
estetyczne, intelektualne, społeczne, które wcześniej wypracowaliśmy, które bazują na
wcześniejszym doświadczeniu, zachowaniu, których doświadczyliśmy, które zostały w nas
niejako wdrukowane
• emocje to utrzymujące się nastroje: wesołości, smutku, uniesienia, podniecenia, niepokoju
itd.
• patologiczne afekty różnego rodzaju: afekt typu głęboka depresja, mania, nienawiść, strach
• emocje typu śmiech, płacz, zakłopotanie, cierpienie, poniżenie, wstyd
• procesy emocjonalne parametry flegmatyczny, depresyjny, nastrojowy

To jest przykład tego jakie kategorie zachowań ludzkich mogą obejmować emocje, jak wiele
jest tych kategorii i jak trudno jest ustosunkować się, uchwycić te emocje. Emocje mogą być
definiowane z różnych opcji np. z poziomu psychologii psychoanalitycznej, z poziomu
psychologii behawioralnej, psychologii humanistycznej itd. Różne perspektywy spojrzenia na
emocje —> różne aspekty są podkreślane.
Współczesne źródła różnic w interpretacji emocji tak naprawdę wynikają z
pewnych orientacji.
1. orientacja na fizjologiczną psychologię -> wtedy podkreśla się, że emocje i wszelkie
procesy emocjonalne lub zastępczo procesy afektywne (prof. proponuje by zamiennie
stosować te pojęcia) są interpretowane i opisywane w kategoriach fizjologicznych (niektórzy
z tej orientacji mówią, że emocji jako takich nie ma są tylko pobudzenia fizjologiczne)
2. druga ścieżka interpretacji akcentuje aspekt fenomenologiczny (podmiotowy) wskazuje na
fakt doświadczania pewnych stanów świadomości, doświadczania przeżyć. W związku z tym
emocje to jest efekt wewnętrznych procesów (wyjściowo są one procesami
psychologicznymi), które uaktywniają cały szereg fizjologicznych komponentów czy
procesów. To człowiek doświadcza, człowiek jest sprawcą Emocje są b. zróżnicowanymi
zjawiskami.
Emocje to są te stany, procesy, które dają szansę wyrażenia jednostkowego człowieka,
pokazanie jedności w przeżywaniu człowieka. O ile osobowość nadaje koloryt w sensie takiej
maski, emocje to bezpośredni, czuły sygnał tego co się w osobowości dzieje, tego co się
dzieje na zewnątrz w pewnym układzie między mną a drugim człowiekiem i osobowością.
Emocje są wyrazem ludzkiego zaangażowania, oznaką bycia aktywnym, intensywności tej
aktywności. Emocje trzeba ustawić w kategoriach interakcji, podobnie jak osobowość. Stany
emocjonalne nie powstaną jeśli nie ma pewnej interakcji, są pewną formą interakcji. Emocja
ma swoją specyfikę: jest reakcją ale poniekąd jest również sposobem odpowiadania na
rodzaj i jakość danej interakcji. Spotykamy się z różnymi rodzajami interakcji np.
interakcja wewnątrz mnie, interakcja moja z moimi wartościami, jako stanami
wyobrażeniowymi, interakcja z własnym ciałem tzw. odczuciami ( coś strzyka mi w żołądku,
coś gładkiego wewnątrz pływa ) jakość interakcji pokazuje klimat tej interakcji - to jest
sposób odpowiadania na jakość i rodzaj interakcji, sposób doświadczania jakości interakcji.
Stan emocjonalny jest odpowiadaniem na jakość interakcji zachodzącej pomiędzy podmiotem
doświadczającym a oddziaływującym nań obiektem (różnym obiektem). Emocje są form ą
odpowiedzi organizmu. EMOCJA jest sposobem odpowiadania na rodzaj i jakość danej
interakcji, patrząc od strony wewnętrznej podmiotu można powiedzieć sposobem
doświadczania jakości tej interakcji. Emocje są formą odpowiedzi organistycznej tzn. że
emocja tworzy jedną zespoloną całość. Emocja jest stanem całościowym, nie tylko stanem
poznawczym bądź tylko stanem fizjologicznym, (człowiek jest złożony z ciała, psyche, ducha
- tworzy jedną złożoną całość, tak samo emocje). Jak człowiek reaguje emocjonalnie to
reaguje jako całość organistyczna, organistyczna oznacza, że na dany rodzaj i jakość
interakcji następuje odpowiedź w postaci reakcji ciała, odczuć wewnętrznych, jakiegoś stanu
natury organistycznej.
Jakość interakcji pokazuje klimat tej interakcji
Rodzaj interakcji wskazuje na to z jakim aspektem rzeczywistości mamy do czynienia (np.
może to być interakcja między dopływającymi do mnie dźwiękami a mną jako podmiotem,
inny rodzaj interakcji interakcja między osobą, która się do mnie uśmiecha a mną. Emocja
jest rozumiana jako forma odpowiedzi ( nie jest to reakcja, ale forma odpowiedzi, nie jest to
reagowanie ale odpowiedź ). Używanie pojęcia reakcji wskazuje na to, że człowiek jest istotą
reaktywną, a używanie określenia „odpowiedź, odpowiadanie" na rodzaj interakcji oznacza,
że człowiek jest kimś aktywnym w tworzeniu emocji, człowiek odpowiada tzn. że jest też
sprawcą. Emocje nie mogą być traktowane tylko jako forma reaktywności na interakcję
pomiędzy daną osobą a danym aspektem rzeczywistości - to byłoby lekceważeniem osobowej
natury człowieka. Człowiek jest sprawcą- np.ja wcale nie zareaguję, bo mogę w sobie
wzbudzać uczucia szlachetne, wyzwalać za pomocą instrumentów, ale de facto ja
odpowiadam (a nie tylko reaguję) jestem sprawcą, biorę udział w tworzeniu emocji i w tym
sensie należałoby to uchwycić. Podkreślając fakt, że emocja jest pewną interakcją, pewnym
sposobem odpowiadania na jakość i rodzaj interakcji. Tym samym podkreśla się to jaką
naturę ma człowiek. Nie mogę tego zrozumieć jeśli założę, że jestem tylko istotą, która
reaguje - takie założenia ma swoje następstwa „np. stany emocjonalne mogą mną sterować
np. żona mówi do męża, że go opuści - po 25 lalach małżeństwu -powód niedostosowanie
seksualne i już go nie kocha - ta dama ma problemy emocjonalne ". Tu nie chodzi o to, że
człowiek nie podlega emocjom, ale o to, że ma szansę na kontrolę. „ bo nie byłoby potrzeby
terapii, kontroli emocji u człowieka. Uczymy się przez to, że możemy być aktywni w
pewnych stanach np. jak Państwo wyzwalacie w sobie uczucia przebaczenia, uczuciu
zniesienia jakiejś negatywnej emocji, człowiek czasem niejako wchodzi w to silą woli i
pojawia się w pewnym momencie wyższy poziom zrozumienia"
Psychologia humanistyczna mówi, że człowiek uczy się być podmiotem ( ja mogę stać się
równie dobrze przedmiotem np.jak profesura to czwarta żona, jak przełomowy moment w
karierze to zmiana żony „człowiek z wiekiem rozumie, że pierwsza jest najlepsza z różnych
powodów " Ta interakcja musi założyć pewną synchroniczność ( kompatybilność ) dyspozycji
podmiotu (człowieka) i obiektu wchodzącego w akt interakcji z podmiotem. Dyspozycja musi
być kompatybilna (synchroniczna) np. ja wcale nie zareaguję emocjonalnie na muzykę
derwiszów (muzułmanów tańczących) patrzę na to zaciekawiony, lekko zdziwiony, bo we
mnie (jako podmiocie) nie ma dyspozycji (w innej kulturze wyrosłem); małe dziecko nie
zareaguje na wódkę a człowiek w moim wieku, który nie jest dogmatycznym abstynentem -
zareaguje. Można powiedzieć, że to jest jakaś harmonia między napięciem wypływającym z
podmiotu a obiektem zsynchronizowanym z danym podmiotem. Do tej harmonii też się
dorasta, człowiek czasem nie rozumie pewnych znaczeń.( np. Państwo nie rozumiecie
pewnych testów, ale potem jak „wejdziecie" w te testy to będziecie odkrywać świat znaczeń i
potem nagle jak będziecie widzieć Roschacha to będzie on wzbudzał u was stan ekstazy. Ja
dorastam do znaczenia, dyspozycja moja dorasta. Zatem zjawiska emocjonalne traktowane
jako forma interakcji, zjawiska emocjonalne i emocje obejmują b. wiele zakresów (przykład
Paula Yanga, który pokazuje, że zjawiska emocjonalne afektywne mogą tak wiele rzeczy
obejmować).
Można sprowadzić wszystkie zjawiska emocjonalne do 4-ech kategorii, inaczej mówiąc,
sprowadzić wszystkie zjawiska emocjonalne i opisać je w postaci 4 poziomów.
l. predyspozycje emocjonalne ( powtarzam, że jest to opis zjawisk emocjonalnych poprzez
wyróżnienie pewnych poziomów, chodzi tylko o to byście uchwycili pewien schemat
myślenia, który proponuję ) najniższy poziom zjawisk emocjonalnych tj. poziom
predyspozycji emocjonalnych.
Predyspozycja oznacza możność danego sposobu odpowiadania na rodzaj i jakość interakcji
np. o predyspozycji stanowią właściwości natury ludzkiej np. predyspozycją może być
emotywność jako cecha natury osobowej, natura osobowa jest emotywna - wrażliwa na stałe
zmiany. Gdybyśmy na przykładzie temperamentu potraktowali te poziomy zjawisk
emocjonalnych, to w tej konwencji o poziomie predyspozycji mogą decydować po prostu
mechanizmy neurofizjologiczne, są mechanizmy natury biologicznej, ta natura tworzy układ.
Np. jakbyście wzięli pod uwagę, na przykładzie temperamentu wytłumaczę (tabelka ).

KATEGORIE ZJAWISK EMOCJONALNYCH NA PRZYKŁADZIE


TEMPERAMENTU
PREDYSPOZYCJA DYSPOZYCJA STAN PROCES
Przewaga procesu skłonność do na ogół powolne reakcje
pobudzenia nad zachowań typu dominuje utrzymujące się
hamowaniem introwertywnego stan trudno je wywołać
Kora mózgowa tendencje do pogodny ocena poznawcza
nadmiernie stymulowana zrównoważenia zdaje się być podstawą
niska labilność (porównanie do wyzwalanej emocji
gałęzi sympatycznej klasycznego typu
AVN flegmatyka)

Tabela jest tylko dla ułatwienia zrozumienia pewnych rzeczy, nie trzeba jej
znać"
W tabeli są wyróżnione 4 typy temperamentu flegmatyk, melancholik, sangwinik, choleryk na
podstawie Eysencka. Jeśli człowiek w swojej naturze biologicznej ma taki układ gdzie jest
przewaga pobudzenia nad hamowaniem, jest to dyspozycja biologiczna, neurofizjologiczna -»
w tym momencie kora jest nadmiernie stymulowana - ta predyspozycja powoduje, że my
mamy pewne skłonności do pewnych zachowań (do pewnego sposobu odpowiadania na
rzeczywistość). Organizm właściwie jest podporządkowany nadrzędnej zasadzie homeostazy,
zatem nadmierny poziom pobudzenia nad hamowaniem powoduje, że ja jestem prowokowany
przez biologię do przywrócenia równowagi (ja nie muszę odbierać tego od razu, na takim
bezpośrednim poziomie, to jeszcze jest na poziomie nieświadomym pewnej reakcji np.
dziecko w szkole podstawowej kręci się w ławce, student potrafi siedzieć spokojnie na
wykładzie, rozumie. Poziom predyspozycji oznacza jaki mechanizm może leżeć u podłoża
tego żeby kształtować dyspozycję.
2. poziom dyspozycji emocjonalnej
Dyspozycje emocjonalne to jest skłonność do łatwiejszego wzbudzania emocji. Poziom
predyspozycji oznacza jaki mechanizm może leżeć u podłoża tego żeby kształtować
dyspozycję. Np. jeśli mamy u podłoża mechanizm: pobudzenie przeważa nad hamowaniem to
ta predyspozycja wyznacza dyspozycję do zachowania introwertywnego. Dlatego
introwertywnego, ponieważ jest potrzeba równowagi, jak jest za bardzo pobudzenie to
człowiek ucieka od stymulacji, a jak uciec od stymulacji zachowywać się w sposób
introwertywny (zamknięty). W wyniku powtarzalności tego układu staje się on dyspozycją
(czyli ja na ogół mogę mieć taki styl reagowania ). Dyspozycja jest wynikiem pewnych
doświadczeń, pewnych układów, predyspozycji i związania z tym środowiska i
doświadczenia. Dyspozycja powoduje to, że może we mnie powstawać różny stan
emocjonalny.
3. Stany emocjonalne mogą mieć charakter skłonności, skłonności np. u introwertyka o
charakterze flegmatycznym może dominować nastrój pogodny i to jest stan emocjonalny.
Stan emocjonalny wskazuje na pewne układy nastrojów, skłonność do pewnych nastrojów.
4. proces to ostatni poziom. Procesem jest to jak w tej chwili odpowiadamy (reagujemy, co
się w tej chwili dzieje). Ten proces może troszeczkę inaczej przebiegać u introwertyka i
u .........i................

Ten sposób myślenia pokazuje jak głęboko emocje mogą sięgać. To co Państwu mówiłem to
jest
wyjściowa forma definicji emocji.
PYTANIE NR 2
CO W PSYCHOLOGII JEST KLUCZOWE, JAKIE PROBLEMY PSYCHOLOGIA MA
ROZWIĄZAĆ W KWESTII ZWIĄZANEJ Z EMOCJAMI ?

PROBLEM l.
Czy mam do czynienia z kategoriami emocji czy z wymiarami emocji ?
Co jest prawdziwe do opisu zachowań: kategorie czy wymiary emocji ?
Potoczna obserwacja (potoczne doświadczenie) wskazuje na to, że mamy skłonność do
kategoryzowania emocji - opisujemy strach, lęk, radość.
wtedy powstaje
PROBLEM 2.
Ile tych kategorii można uchwycić
Czy są pewne kategorie podstawowe
Czy są kategorie wtórne
Powstają różne typologie, np. TYPOLOGIA R. PLUTCHIKA (Roberto Plaezika).
PLUTCHIK uważa że istnieją pewne podstawowe, pierwotne kategorie emocji.

W układzie • centrycznym: radość, akceptacja, lęk, zdziwienie. Wg R. PLUTCHIKA


(Placzika) kryterium bycia kategorią podstawowąjest po prostu zachowanie i uczy pewnego
zachowania. Jest to myślenie ewolucyjne emocja powstała bo człowiek musiał się
przystosować, emocja była formą reakcji na to co się dzieło w środowisku i emocja tym
samym uczyła spełniania jakiś dążeń. Rozwój poznawczy dlatego nastąpił, gdyż poznanie
musiało służyć emocjom nie odwrotnie. Poznanie jest na usługach emocji bo emocje a nie
poznanie dają szansę przystosowania, bo emocje wyrastają z dążeń. Są pewne typowe wzorce
zachowań, które leżą u podstaw każdej emocji. Oprócz emocji pierwotnych istnieją emocje
wtórne. Emocje wtórne tworzą się przez powiązanie emocji pierwotnych np. powiązanie
emocji akceptacji i lęku tworzy emocje submisji (podlegania) poczucie bycia podległym, -
powiązanie emocji zdziwienia i lęku daje emocje strachu, powiązanie emocji zdziwienia i
smutku rozczarowania
powiązanie wstrętu i gniewu daje pogardę

R. PLUTCHIK opracował tzw. BRYŁĘ EMOCJI


w górę idąc oznaczył intensywność emocji
wymiar intensywności emocji polega na tym, że im
wyżej położona emocja tym bardziej intensywna
np. zachwyt jest bardziej intensywny niż zaduma

im emocje są położone dalej od siebie tym bardziej


są różne np. żal i zachwyt dalej od siebie niż żal i
obrzydzenie
On uważał, że to kategorie dla emocji są ważne bo
kategoria da się opisać zachowaniem. Kluczem do
zrozumienia tego jest motyw nazwa „prototypowy
wzorzec zachowania" czyli inkorporacja
dla zachowania, związanego z pożywieniem, które prowadzi do odrzucenia czegoś np.
wymioty
emocją jest wstręt. Każde zachowanie jest związane z właściwą sobie emocją. Dzięki
związkowi motywacji z emocjami tworzą się pewne instytucje społeczne, instytucje
społeczne powstały w wyniku tego, że człowiek doświadczał pewnych emocji a człowiek
doświadczał emocji bo musiał się przystosować. Bardzo wielu autorów uważa, że kategoria
jest emocją. Inne sposoby myślenia gdy uważa się, że kategorie nie są dobre a przy
charakteryzacji zjawisk emocjonalnych ważniejsze są wymiary emocji,
bo lepiej jest opisywać zjawiska emocjonalne. Emocje trzeba opisać przy pomocy wymiarów
przyjemność - nieprzyjemność, odprężenie - napięcie, spokój - podniecenie. Wymiary emocji,
bo emocji jest więcej niż wrażeń, których da się wyróżnić ok. 50 tyś. Dlatego, że emocji jest
więcej, by je nazwać lepiej użyć dymensji. Są autorzy, którzy opisują emocje za pomocą
kategorii i dymensji - łączą je ze sobą np. R. PLUTCHIK uważa, że są kategorie emocji ale
każda emocja może być może być bardziej lub mniej przyjemna, bardziej intensywna mniej
intensywna jest to też wymiarowość. Obecnie uważa się, że lepsza jest wymiarowość.

PSYCHOLOGIA EMOCJI 7.11.1999 r. WYKŁAD NR 2 Prof. dr hab.


Henryk Gasiul DEFINICJA EMOCJI
Emocja jako pojęcie budzi wiele kontrowersji. Określenie czym jest emocja, co to jest emocja
wymaga przyjęcia pierwotnych założeń potrzebnych do uchwycenia pewnego kontekstu w
jakim te emocje się rozważa. Zaproponowałem pojmowanie emocji jako pewnych jakości
doświadczeń interakcyjnych. Emocja ma charakter pewnej interakcji. Jakość tej interakcji,
doświadczenie jakości tej interakcji jest właściwie stanem emocjonalnym. Emocja sama w
sobie może być również ujęta jako pewna forma odpowiedzi na interakcję i jako pewna forma
jakości odpowiedzi na interakcję, ponieważ słowo odpowiedź oznacza, że w tworzeniu
emocji (powstawaniu emocji) człowiek jest istotą aktywną, nie jest tylko reaktywny.
Człowiek może wzbudzać pewnego rodzaju stany w sobie, może pewnymi stanami również
sterować. Człowiek nie jest do końca istotą reaktywną. CHARAKTERYSTYKA EMOCJI
W psychologii emocji poruszana jest kwestia charakterystyki emocji. Wskazałem na to, że
problemem współcześnie b. istotnym w psychologii jest próba odpowiedzi na pytanie: Czy
emocje mogą być uchwycone w postaci kategorii czy raczej w postaci pewnych wymiarów?,
Czy można mówić o kategoriach emocji typu radość, smutek, wstręt, gniew, czy raczej
powinno się mówić o emocjach charakteryzując je w układzie wymiarów np. przyjemny-
nieprzyjemny, pociągające-odpychające Wydaje się, że można by te rzeczy pogodzić,
przykład Plutchika (wykład nr l) - bryła emocji. Plutchik uważał, że można wyróżnić
podstawowe kategorie emocji. O kategorii emocji świadczy z jednej strony - gdybyśmy
patrzyli z poziomów interakcji - jakość interakcji. Różne są rodzaje interakcji, różne są
kategorie interakcji np. interakcja z drugim człowiekiem i wtedy może to być inna jakość niż
interakcja z jakimś źródłem dźwięków. Inny rodzaj interakcji i wyzwala inną jakość. Ta inna
jakość jest często kategoryzowana i da się uchwycić (ująć) w pewne ramy. O jakości emocji
czy o kategorii emocji świadczy inność odczuć, które człowiek przeżywa, ale poza tym
również inność mechanizmów neurofizjologicznych tkwiących u podłoża emocji. Kwestia b.
dyskusyjna wymiary czy kategorie. Można by to pogodzić. Argumentem na rzecz istnienia
kategorii emocji jest fakt z jednej strony rodzaju interakcji i jakości interakcji. Jakość
interakcji oznacza, że człowiek ma inne odczucia wewnętrzne, a jak ma inne odczucia
wewnętrzne znaczy, że może inną emocję przeżywać. O jakości interakcji i jakości emocji
może świadczyć też mechanizm neurofizjologiczny. (obecnie w psychologii emocji b.
szeroko rozbudowany jest dział, który poszukuje neurofizjologicznych mechanizmów,
komponentów, które tkwiłyby u podłoża różnych kategorii emocji i rzeczywiście znajduje się
takie mechanizmy, komponenty czy struktury). Czy to jest takie pewne - do tej pory jeszcze
nie bardzo wiadomo, w każdym razie są prowadzone jakieś obiecujące badania w tym
względzie. To jest argumentem na rzecz, odmiennych kategorii emocji, na rzecz możliwości
istnienia kategorii emocji a nie tylko istnienia wymiarów emocji. Plutchik wyróżnia pewne
kategorie emocji a oprócz tego każda kategoria emocji może mieć różną intensywność i ona
w różnym wymiarze w przestrzeni wielowymiarowej może być opisana. Mogą być emocje o
pewnej kategorii, które mają charakter bardziej pociągający-bardziej odpychający; bardziej
przyjemny-bardziej nieprzyjemny, emocje silniejsze (intensywniejsze)-słabsze. Wymiary są
wpisane w kategorie emocji i jednocześnie z kategorią emocji wyraźnie związane. PODZIAŁ
NA EMOCJE PIERWOTNE I WTÓRNE W psychologii emocji, poza problemem
kategoria czy wymiar emocji, pojawia się problem podziału na emocje pierwotne i emocje
wtórne a z tego bezpośrednio wynika problem czy są uczucia i emocje i czy są to dwie różne
rzeczy. EMOCJE PIERWOTNE :
Pomijając wszelkie b. wyraźne różnice teoretyczne wydaje się, że większość autorów zgadza się
z tym, że kryterium przynależności do emocji podstawowej jest przede wszystkim mechanizm
biologiczny (kryterium biologiczne), który leży u podłoża emocji. Pierwotne emocje to te, w
których wyraźnie istnieje mechanizm biologiczny, podłoże biologiczne (zawsze istnieje podłoże
biologiczne, ale tu wyraźnie jest mechanizm neurofizjologiczny), wyraźne struktury
biologiczne, które wyznaczają dany sposób przeżywania, pewien sposób jakości interakcji. Poza
tym emocje pierwotne to te, które dzięki wyraźnemu mechanizmowi biologicznemu
(podkładowi neurofizjologicznemu) występują u wielu gatunków, nie przynależą tylko
człowiekowi. Jest pewna ciągłość ewolucyjna z gatunkami niższymi bo te same struktury
biologiczne występują w gatunkach niższych niż człowiek i u człowieka.
Kryterium biologiczne wskazuje na to, że l) jest konkretny mechanizm biologiczny (emocje
pierwotne związane są z konkretnymi strukturami biologicznymi (z konkretnymi mechanizmami
neurofizjologicznymi precyzyjnie rzecz biorąc) 2) emocje pierwotne występują u wielu
gatunków, nie tylko u człowieka także u gatunków niższych (u zwierząt niższych - nie u robaka,
ale u szympansa => u ssaków przede wszystkim).
Kryterium powszechności występowania emocji u wszystkich ludzi. Emocje pierwotne
inaczej podstawowe (różnie można mówić, tutaj mówię o emocjach pierwotnych w znaczeniu
tych fundamentalnych, podstawowych) one towarzyszą człowiekowi od samego początku,
człowiek nie musi się ich uczyć. Te emocje (stany emocjonalne) występują u wszystkich ludzi
bez względu na rasę, narodowość.
"Przykład : emocją pierwotną (podstawową), występującą w każdej kulturze jest emocja
gniewu, emocja wstrętu, emocja zdziwienia, emocja smutku, emocja radości. Niektórzy żeby
być bardziej precyzyjnymi mówią, że do emocji pierwotnych należą te, które ujawniają się
zaraz po urodzeniu w l roku życia. Oczywiście jest to wzmocnienie tego argumentu
biologicznego.
Kryterium pierwotności (podstawowości) do emocji pierwotnych należą emocje, które
związane są z najbardziej istotnymi zadaniami adaptacyjnymi u zwierząt i u ludzi. Jest
możliwość spełniania najbardziej podstawowych zadań adaptacyjnych przez człowieka i przez
zwierzę wyższe. Zadanie adaptacyjne to np. obrona przed niebezpieczeństwem, reprodukcja,
eksploracja, orientacja na rzeczywistość. Zadania adaptacyjne wiążą się bezpośrednio z
pewnymi reakcjami, odpowiedziami i to, że te odpowiedzi zawsze występują ilekroć występuje
uruchomienie danego motywu, zadania adaptacyjnego potwierdza fakt pierwotności emocji.
Kryterium uniwersalności biologicznej oraz uniwersalności kulturowej, czyli bez względu
na kulturę pojawiają się te same stany emocjonalne. Jest to niekwestionowane kryterium. Żeby
odpowiedzieć na pytanie, co jest podstawową emocją a co jest wtórną emocją trzeba
odpowiedzieć na pytanie jaka jest natura zwierząt czy wystarczy uniwersalność biologiczna do
tego żeby zakwalifikować daną emocję do emocji pierwotnych, podstawowych. Pyt. Czy
zwierzę przeżywa poczucie winy, wstyd, uczucia moralne, religijne, uczucia praksyczne -
związane z wykonywaną pracą, działalnością (czy w ogóle może wykonywać pracę). Jeśli
założymy, że zwierzę nie przeżywa takich uczuć jak wstyd, wina, lęk egzystencjalny to wskazuje
bezpośrednio na to, że człowiek ma inną naturę. Jeśli szukamy w naturze przyczyn pierwotności
musimy powiedzieć jaka jest natura człowieka, czyli co jest pierwotne u człowieka. Zakładamy,
że natura człowieka jest osobowa. W naturze osobowej jest coś co nazywa się emotywnością.
Emotywność to dyspozycja w ogóle do przeżywania emocjonalnego pewnych jakości
emocjonalnych. Ta emotywność, jest atrybutem osobowym, jest to pojęcie bardziej filozoficzne
(tak jak racjonalność jest wpisana w naturę osobową, tak samo emotywność). Ta emotywność
ma inny charakter niż emotywność zwierzęcia. Człowiek ma naturę osobową związaną z
racjonalnością, ,rozumnością w efekcie inny będzie układ elementów podstawowych, które
odpowiadają za sposób odpowiadania (jakość reakcji) za odpowiedź na pewne formy interakcji.
Pierwotność emocji byłaby związana i musiałaby uwzględnić poza uniwersalnością biologiczną,
kulturową również naturą osobową człowieka => te emocje są pierwotne u-człowieka, które
wypływają z jego natury osobowej. W efekcie do emocji pierwotnych (podstawowych) u
człowieka będzie należał także lęk egzystencjalny, wstyd, wina w tym układzie te emocje nie
występują u zwierząt, występują tylko u ludzi. Te stany emocjonalne można kształtować,
wzmacniać lub osłabiać to jest kwestia psychologii wychowawczej, klinicznej i psychologii
szeroko pojętych oddziaływań na człowieka, rozwoju człowieka. Człowiek bardzo daleko
odszedł od natury zwierzęcej dzięki kulturze jaką wytwarza. Dzięki naturze osobowej bardzo
daleko odeszliśmy od zaplecza biologicznego. Człowiek w tym momencie można powiedzieć
dysponuje naturą biologiczną, może ją wykorzystywać na różne sposoby dzięki posiadaniu
pewnych atrybutów, które są atrybutami osoby. Lęk człowieka mimo porównywalności
uczestniczących w nim mechanizmów biologicznych nie jest takim samym lękiem, jak lęk
zwierzęcia z uwagi, że inna jest natura.
Natura osobowa nasyca sobą i powoduje, że ten lęk jest wręcz inaczej przeżywany. W
przeżycia te włączają się systemy pewnych ocen, wartościowania, doświadczeń kulturowych,
nacisków itd. Natura osobowa powoduje inne spełnianie się mechanizmów biologicznych.
Biologia jest niejako przesycona tą innością natury i nią zdominowana, bo ta natura jest
jakościowo wyższa i będzie zawsze dominować. Człowiek biologicznie podlega wpływom
natury , ale dzięki temu, że ma naturę osobową może to zaplecze wykorzystywać w różny
sposób, może im b. silnie ulegać lub nie.
„Stan depresji ducha" powoduje zanik, obniżenie sprawności biologicznej, dlatego człowiek
ma świadomość mniejszych szans. Jeżeli człowiek zostanie zniewolony przez własny stan
chorobowy, obniża się stan ducha ale na tyle on się obniży, na ile biologia go ogarnie, na ile
człowiek da się biologii. Heroizm ludzki polega na tym, że walczy on jak gdyby ze swoją
biologią, z własnym stanem chorobowym i często go przezwycięża. To jest dziwny
mechanizm. Natomiast jeśli człowiek ma świadomość mniejszych szans i podda się biologii
bo np. wie, że ma nowotwór i dopuści do świadomości to, że ma mniejsze szansę na
dysponowanie biologią, jak dopuści to do świadomości może nastąpić upadek ducha stan
depresji i w efekcie może nastąpić szybkie zejście tego człowieka. Kluczem jest to co dyktuje
stan natury osobowej, często jest to kluczem do zrozumienia emocji u człowieka.
""Reasumując: argumenty na rzecz emocji pierwotnych to uniwersalność biologiczna,
uniwersalność kulturowa i (tego nie spotkacie w podręcznikach polskich) argument natury
osobowej. U człowieka """ emocja musi się spełniać inaczej, ponieważ ma on naturę osobową i
w tej naturze jest coś co powoduje inne nasycenie, inną jakość doświadczeń. Natura osobowa
dyktuje jednocześnie inność stanów i inne kategorie emocji, które nie występują u zwierząt.
EMOCJE WTÓRNE :W tym układzie, bez względu na to jaki argument podajemy, emocje
wtórne to emocje które są wypracowane, ukształtowane na bazie dyspozycji, które człowiek
posiada do przeżywania. Emocje wtórne to emocje, które często są wynikiem "pewnych
doświadczeń człowieka. Emocje wtórne to wynik pewnego zderzenia dyspozycji, którą posiadam
w swojej naturze osobowej z doświadczeniami, które zdobywam przez całe życie. W wyniku
doświadczeń mogę reagować na „pchłę jako moją przyjaciółkę, bo żyję w pchłach". U innego
człowieka, który ma inny system doświadczeń pchła może być wrogiem, wyzwala stan
emocjonalny agresji. Doświadczenie zawsze jest tym wyznacznikiem spełniania się emocji. Z
doświadczeniem związana jest kultura, w której my się wychowujemy. Doświadczenie to jest
jednostkowy system elementów, które poprzez spotkanie się z dyspozycją jako pewnym
sposobem reagowania powodują, że pewne kategorie włączają się i wyzwalają w nas jakąś
odpowiedź. Istotnym elementem, może nawet bardziej kluczowym niż jednostkowe
doświadczenie. jest kultura. Kultura to system wartościowania, układ norm wyznaczający pewne
trendy myślowe. Kultura pokazuje co jest znaczące bardziej a co mniej, jakie wartości są istotne
a jakie nieistotne. W rezultacie moje doświadczenie jest przesycone innymi schematami w
wyniku bycia w danych trendach myślenia, trendach kulturowych. Gdy pojawia się naruszenie
danej wartości, danego obiektu o pewnej kategorii kulturowo b. znaczącej wyzwalany jest stan
emocjonalny, pewna reakcja emocjonalna, odpowiedź czyli tzw. emocja wtórna. Przykład :
uczucia religijne - człowiek generalnie może reagować na świat w ogóle pewnym lękiem
egzystencjalnym, świat jest zagrożeniem, jest nieznany . nie umie wytłumaczyć tego zjawiska
jakim jest świat => ta samoświadomość powoduje, że uruchamia się lęk egzystencjalny => ten
lęk może być skanalizowany w różne układy znaczeń. Dana religia może powodować, że lęk jest
kanalizowany w pewne układy znaczeń takie, które zwalniają z lęku i jednocześnie dają szansę
wyzwolenia zupełnie innych stanów uczuciowych. „ katolik w świątyni Buddy ma możliwość
doznać uczuć religijnych ale to nie będą takie uczucia religijne jak u człowieka, który jest
wyznawcą buddyzmu. Dany system znaczeń powoduje wyzwalanie się we mnie pewnych stanów
emocjonalnych dlatego gdyż on wyzwalał we mnie pewne układy nagradzania-karania,
przyjemności- przykrości. Emocje wtórne buduje się na bazie emocji
pierwotnych^_przez^.drąznienie stanów emocjonalnych (jak widzę, że koleżanka wychodzi za
mąż to płaczę - to jest pewien klimat, który jest klimatem wartości: małżeństwo, piękno bycia w
kościele - to jest ten stan uczuć wtórnych. Należy mieć świadomość tego, że te pojęcia dają się
tylko teoretycznie rozróżnić. Pierwotność – uniwersalność a w wyniku powiązania
uniwersalności z doświadczeniem i z kulturą powstaje wtórność ale w tej wtórności ciągle
przewija się ta uniwersalność (jak ja doznaję uczucia uniesienia w wyniku medytacji tam też
występuje pewien stan naturalny, który wyzwalany jest przez uniwersalność biologiczną).
Kłopotliwe jest rozróżnienie: to na pewno emocja pierwotna a to wtórna.
.pierwotności może świadczy ć automatyzm, na wtórność składa się doświadczenie, pewien styl
wychowania, coś w czym ja jestem, coś co dzięki interakcjom społecznym może być dla mnie
znaczące. To interakcje społeczne nadają znaczenie zdarzeniom. Zatem rozróżnienie na e.
pierwotne i e. wtórne w tym kontekście ma swoje uzasadnienie. PROBLEM UCZUCIA A
EMOCJE - podobieństwa i różnice Wydaje się, że to nie to samo, ale w psychologii nie ma na
ten temat jednoznaczności. Gdybyśmy weszli w taki tradycyjny układ: każda emocja posiada trzy
komponenty
1) komponent neurofizjologiczny, baza biologiczna
2) komponent przeżyciowy, doświadczeniowy czyli to wewnętrzne odczucie
3) komponent ekspresywny ( ekspresji ) czyli to co jest widoczne w moim ciele na zewnątrz.
Każda emocja posiada te wszystkie komponenty tylko, że komponenty te są o różnym
nasileniu. Przykład : Ja mogę być wewnętrznie b. spięty aleja nie muszę tego ujawniać na
poziomie ekspresji dzięki temu, że mam mechanizm samokontroli, który hamuje tę ekspresję
(chociaż do końca nie zahamuję w przypadku gdy ta emocja jest silna, bo są różne
współruchy zwężenie źrenic -rozszerzenie, lekkie drgania mięśni twarzy nie zawsze czytelne
dla potencjalnego odbiorcy, ale dla wyszkolonego, wyrafinowanego na pewno).
Powtarzam: generalnie w każdej emocji występują 3 komponenty: neurofizjologiczny,
przeżyciowy- doświadczeni owy, ekspresywny. W tej konwencji, w tym uchwyceniu (styl
myślenia anglosaski) emocja jest tym co tworzy ten układ trzech komponentów a uczucie to jest
komponent wewnętrzny, doświadczeniowy. Różnica między emocją a uczuciem, polega na tym,
że jak mówimy, o uczuciu to mówimy w znaczeniu wewnętrznych doświadczeń stanu
przeżyciowego. Uczucie to jest to, co ja przeżywam wewnętrznie. Emocja jest to to, co się wiąże
w jedną całość a więc mój stan przeżycia wewnętrznego czyli uczucie, ekspresja i to co tworzy
podstawę biologiczną. Ten przedstawiony stopień zróżnicowania i pokazania podobieństw,
jedności między uczuciami a emocjami jest najłatwiejszy. Perspektywa dość szeroko
przyjmowana. Inny punkt widzenia : jeden z znakomitych psychologów polskich Pro f.
Łukaszewski uważa, że emocje i uczucia różnią się między sobą w sposób wyraźny (to jest
autorskie ujęcie) chyba najbardziej wyraźne z podanych przez autorów polskich. Wg
Łukaszewskiego różnice między emocją a uczuciem:
różnica nr l: emocje mają charakter transsytuacyjny, uczucie może trwać bez względu na
sytuację np. ja jestem zakochany bez względu na sytuację w jakiej ja się znajduję z tą osobą,
w tej chwili mogę na nią reagować gniewem ale nie zmienia to mojego uczucia do tej osoby.
Generalnie mogę różne stany emocjonalne przeżywać ale uczucie się utrzymuje.
różnica nr 2: emocje są zazwyczaj krótkotrwałe. U Łukaszewskiego emocje trwają tak długo
jak długo występuje (on mówi „wzbudzony popęd") jakiś stan napięcia a uczucia
charakteryzują się względną trwałością (oczywiście uczucia też się zmieniają, ale w stosunku
do krótkotrwałości emocji są b. trwałe, dłużej trwają np. mogę przestać być zakochany ale
uczucie zakochania dłużej trwało niż uczucie gniewu wobec tej osoby. W tej konwencji jest
to względna stałość) różnica nr 3: emocja ma charakter względnie jednorodny tzn., że w
danym momencie występuje jedna emocja konkretna, wyraźna kategoria danej emocji (gniew,
wstręt) bardzo jednorodna. Uczucia mają charakter często różnorodny (niejednorodny), w
uczuciu przepływają różne stany, uczucie jest przesycone (kocham, trochę nie lubię, różne
fluktuacje są tego) - to wskazuje na dynamiczność systemu ludzkiego. Człowiek jest
dynamiczny, człowiek ciągle się staje, dzieje. różnica nr 4: uczucia są podporządkowane
raczej refleksji, mają swój wątek refleksyjności natomiast emocje mają raczej charakter
impulsywny (charakter pewnego automatyzmu, nie są kontrolowane przez refleksję). Emocje
są raczej sterowane przez procesy podkorowe (przez ten czysty biologiczny podkorowy
mechanizm czy układ limbiczny) a uczucia są sterowane przez korę mózgową. Uczucia są
emocjami wtórnymi. Emocje - emocje pierwotne, uczucia - emocje wtórne.
Żeby emocja wtórna powstała musi być element pewnego doświadczenia, pewnej kultury,
pewnego znaczenia, pewnej refleksji po prostu musi być udział kory - w efekcie uczucie jest
tą emocją wtórną. Reasumując: uczucia są sterowane przez strukturę korową, przez element
refleksyjny a emocje przez podkorową, przez element impulsywny. Problem emocje a
uczucia ukaże pewną perspektywę. PERSPEKTYWY Z JAKICH MOŻEMY SPOJRZEĆ
NA EMOCJE W psychologii emocji ważny problem to perspektywy z jakich możemy
spojrzeć na stan emocjonalny. Na emocje możemy patrzeć z różnych punktów widzenia i w
efekcie inaczej można interpretować zachowania człowieka. Często podaje się 4 podstawowe
perspektywy spojrzenia na emocje.
1) perspektywa podmiotu - chwytam emocje od strony tego kto doświadcza tych emocji,
próba uchwycenia życia emocjonalnego od strony tego kto przeżywa ten stan emocjonalny.
Tu powstaje wiele problemów psychologicznych. Czy są osoby, które przeżywają pewne
kategorie silniej (mocniej)-słabiej. Emocje, z tej perspektywy patrząc, stanowią podstawowy
czynnik powodujący zmienność obiektów uwagi dzięki temu, że następuje zmienność stanów
przeżywania. Zmienia się uwaga, zmieniają się również obiekty uwagi następuje fluktuacja
(przepływ), pewna płynność uwagi i w tym sensie emocje, patrząc ze strony podmiotu, mogą
być też wskaźnikami pewnych znaczeń u człowieka, (wskaźnikiem pewnych znaczących dla
niego informacji). Z tej perspektywy patrząc to, co dla człowieka jest ważne, jakie wartości są
ważne, bo on przez stany uczuciowe skupia na tym uwagę Te subiektywne doświadczenia
dają mi szansę odczytać różne jakości emocji. Patrząc na emocje z perspektywy podmiotu
największy udział w interpretacji i analizie emocji pełnią poznawcze teorie emocji,
najbardziej są tu zaawansowane.
2) perspektywa obserwatora (bardzo ważna perspektywa) - na emocje mogę popatrzeć z
perspektywy obserwatora. Obserwatorem jest ten, kto wnioskuje o stanie emocjonalnym
drugiego człowieka, wnioskuje po ekspresji twarzy, ciała ludzkiego. W efekcie obserwowanie
stanu zewnętrznego może prowadzić również do określenia pewnych specyficznych
właściwości danej osoby, (tzn. specyficznego sposobu odpowiadania na pewne rodzaje
interakcji, na pewne bodźce, pewne układy). Z perspektywy obserwatora ja patrzę jak
człowiek wyraża siebie na zewnątrz i ta zewnętrzna strona daje szansę wnioskowania o jego
indywidualności, niepowtarzalności a jednocześnie daje mi szansę wnioskowania co dla niego
jest znaczące, jakie rodzaje interakcji są znaczące, jakie jakości interakcji są znaczące.
Obserwator zewnętrzny może badać emocje w sposób obiektywny. Ta perspektywa
obserwatora oznacza, że emocje mogą być badane w sposób obiektywny, ponieważ to, co
człowiek ujawnia może być rejestrowane przez wielu obserwatorów. W rezultacie powstają w
psychologii tzw. skale wyrazu mimicznego, skale ekspresji czyli takie mapy rozpoznawania
stanów emocjonalnych, które człowiek przejawia bo przeżywa wewnętrznie. Ekspresja jest
czynnikiem bardzo istotnym. Z perspektywy obserwatora najpełniej, w szczególny sposób,
mogę pracować nad psychologią emocji (również z biologicznej ale nie w tak szczególny
sposób). Perspektywa obserwatora mówi, że emocje podlegają pewnym prawom,
perspektywa podmiotu (moich doświadczeń) nie mówi mi o tym, bo ja jestem sam ten, który
przeżywa. Ja nie wejdę w stan doświadczeń człowieka chyba, że on mi powie, ale jak mi
powie to już jest ekspresja, to jest interpretacja. Ekspresja mówi mi o tym, że emocje są
rządzone pewnymi prawami. Perspektywa obserwatora mówi mi jakie są relacje tego
człowieka z otoczeniem, można wnioskować o tym jakie są wartości przez niego cenione,
jakie są strefy znaczeń, jakie są przekonania tej osoby na temat świata i siebie samego.
4) perspektywa społeczna pozwala spojrzeć na emocje jako na pewne wypracowane,
narzucone przez społeczność sposoby reagowania. Perspektywa społeczna mówi o tym, że
pewne emocje, pewne stany emocjonalne, które człowiek przeżywa (ja tylko wnioskuję, że
przeżywa ) mogą być w pewien sposób wyrażane, przejawiane (np. zachowanie emocjonalne
zgodne z oczekiwaniami społecznymi). Społeczność narzuca pewne sposoby przejawiania
emocji, dzięki temu ja poznaję z jakiej kultury, społeczności ten człowiek się wywodzi.
Przykład :
W latach 40-tych kulturę japońską określano kulturą winy i wstydu, bo ten stan emocjonalny był
u nich dominantą. Japończycy ciągle się kłaniają. Sposób przejawiania agresji np. kultura
euroamerykańska - agresja jest przejawiana w kategoriach ambicji, aspiracji i to jest bardziej
pożądane niż zaczepianie kogoś na ulicy. W innej kulturze, w innych układach agresja przejawia
się w zabijaniu jakiś zwierząt, polowaniu. 4) perspektywa biologiczna ma obecnie b. wiele
obiecujących badań, analiz, pokazuje b. ciekawe zjawiska. Pokażę to w ramach tzw.
neurofizjologicznych teorii emocji. Te teorie chwytają emocje z perspektywy biologicznej.
Każda perspektywa ma to do siebie, że daje szansę pokazania się innej grupie teorii emocji.
Perspektywa podmiotu jest najbardziej analizowana przez - poznawcze teorie emocji.
Perspektywa obserwatora najczęściej są to tzw. ekspresywne teorie emocji Perspektywa
społeczna - teorie kulturowo-społeczne emocji Perspektywa neurofizjologiczna
(biologiczna) - teorie neurofizjologiczne emocji. Mówię o tych perspektywach bo dalej w tej
konwencji będą też prowadzone analizy. WŁAŚCIWOŚCI EMOCJI
W psychologii emocji oprócz problemów: czy są pierwotne i czy są wtórne emocje, czy są
uczucia i czym różnią się od emocji, z jakiej perspektywy możemy patrzeć na człowieka,
który przeżywa stan emocjonalny (na człowieka jako na istotę emocjonalną) występuje
kwestia właściwości samych emocji. Najczęściej w polskiej psychologii ogólnej podaje się 4
podstawowe właściwości emocji. Każda emocja posiada swoją:
silę bardziej lub mniej intensywna emocja
kierunek w znaczeniu coś jest pociągające-odpychające, emocje pozytywne-negatywne,
przyjemne-
nieprzyjemne
jakość każda emocja ma swoją jakość, emocje wyzwalają pewne formy zachowań i to, że
emocje
mogą wyzwalać odmienne formy zachowań świadczy o jakości emocji
pobudzenie emocjonalne - stan pewnej mobilizacji, który przede wszystkim przejawia się na
poziomie neurofizjologicznych zmian (przyspieszenie akcji serca, oddychania, zwolnienie
trawienia -
działanie gałęzi sympatycznej układu nerwowego). Pobudzenie emocjonalne na poziomie
psychicznym przejawia się w zmianie umysłowości, w zmianie uwagi - przy optymalnym
poziomie
pobudzenia człowiek szybciej kombinuje, bardziej koncentruje uwagę lub też przy zbyt
wysokim
pobudzeniu albo zbyt słabym w ogóle nie kombinuje, rozproszona uwaga, chaotyczne
przetwarzanie
informacji. ZASADY PSYCHOLOGII EMOCJI - inny sposób
uchwycenia właściwości emocji
Proponuję inny sposób. Właściwości emocji uchwycone w tzw. zasadach psychologii emocji.
Podstawowe zasady w psychologii emocji. Zasady, które stanowią opis, z jednej strony
właściwości
emocji (procesów emocjonalnych) a z drugiej strony umożliwiają uporządkowanie wiedzy na
temat
emocji.
ZASADA NR l
ZASADA RÓŻNICOWANIA EMOCJI
Zasada ta wskazuje na to, że istnieją odrębne emocje, które różnią się między sobą ze
względu na
podłoże neurofizjologiczne, wzorce ekspresji, wewnętrzne doświadczenia (3 komponenty
emocji:
neurofizjologiczny, ekspresywny i wewnętrzny, doświadczeniowy, przeżyciowy). Ta zasada
mówi o tym, że występują oddzielne stany , oddzielne emocje i kwestia wyróżnienia jakie to
są oddzielne emocje, które są bardziej pierwotne a które wtórne jest kwestią b. wewnętrzną
danego autora, kwestią autorską. Każda z wyróżnionych emocji pobudza w sposób odmienny
człowieka do działania. Można powiedzieć, że kryterium rozróżnienia emocji jest najczęściej
charakter wyzwalanych przez daną emocję działań, charakter motywów działań. Jeśli dana
emocja wyzwala pewną kategorię działań to jest inna niż ta emocja, która wyzwala inną
kategorię działań. ZASADA NR 2
ZASADA WSPÓŁWYSTĘPOWANIA I WZAJEMNEGO ODDZIAŁYWANIA NA
SIEBIE KOMPONENTÓW EMOCJI.
Każda emocja zawiera 3 komponenty emocji. Każdy komponent emocji powoduje
uruchomienie innych komponentów emocji. Jeśli występuje jeden komponent ekspresywny
to on z reguły pobudza inne komponenty (pobudzenie komponentu przez uaktywnienie
jednego z komponentów to jest zasada współwystępowania a jednocześnie wzajemnego
oddziaływania). Jak człowiek nagle poczuje wewnętrzny skutek u siebie to uaktywnia
komponenty neurofizjologiczne i ekspresję, (dygresja : starzenie się to normalny proces
rozwoju) To jest właściwość emocji, że są komponenty i one na siebie oddziałują. Z tego
wynika, że jest układ interaktywny. ZASADA NR 3
ZASADA KSZTAŁTOWANIA ( WYZWALANIA ) EMOCJI. l Ta zasada wskazuje na
to, że emocje nigdy nie występują w formie pojedynczej niezwiązanej ze sobą. \ Jedna emocja
jak się pojawia to ma tendencję do uruchamiania następnej emocji, tworzy się swoisty ,'
łańcuch. Ten łańcuch może być w każdej chwili przerwany. Pojawienie się danej emocji ma
tendencję do kształtowania nowej emocji ( do tego by była swoista fluktuacja - płynność
emocji). Przykład : w wyniku naruszonej cenionej wartości moralnej => odczuwam poczucie
winy czyli emocję winy => to uczucie winy może prowadzić do tego, że czuję się głupio, jest
mi wstyd => to uczucie wstydu może prowadzić do tego, że czuję wobec siebie agresję
( autoagresja ). Trzeba wziąć pod uwagę to, że są emocje, które mają większą tendencję do
kształtowania innych i są emocje, które nie mają takiej tendencji. ZASADA NR 4
ZASADA EMOCJONALNEJ KOMUNIKACJI.
Człowiek najpełniej komunikuje o swoich stanach emocjonalnych przez ekspresję widoczną
dla obserwatora. Niektóre stany emocjonalne mogą być odczytywane bez względu na kulturę
(w sposób powszechny odczytywane są wyrazy mimiczne). Ta ekspresja komunikuje o tym
jaki jest mój stan emocjonalny. Zasada ta wskazuje na to, że komponent ekspresywny jest
pewną formą, która daje mi szansę komunikowania tego co czuję. Są stany emocjonalne,
które nie są odczytywane w sposób jednoznaczny, ponieważ zależy to od tego w jakiej
kulturze człowiek się wychowuje (czasami pewne grymasy mogą być źle odczytywane przez
nas ponieważ to jest człowiek z innej kultury). Podobnie jest z doświadczeniami
indywidualnymi np. jeden człowiek jak się cieszy to się marszczy i nie wiadomo czy on się
cieszy, czy kpi a inny całą buzią jak słoneczko - to jest wyraz ekspresji, to trzeba poznać i
odczytać.
Generalnie chodzi o to, że następuje kodowanie i dekodowanie ekspresji emocji bez względu
na język, kulturę, wykształcenie ale oprócz tego występuje też zawężenie do pewnych
podgrup społecznych. Jest to b. ważna zasada. Wydaje się, że dzięki temu, iż emocje mogą
być przez ekspresję komunikowane dziecko uczy się własnych stanów emocjonalnych.
Istnieje tzw. fizjonomiczna teoria -która mówi o następującym mechanizmie: dziecko tylko
wtedy nauczy się stanów emocjonalnych gdy widzi twarz matki, bo przez twarz matki odbija
siebie.
Ta zasada nie do końca jest jeszcze opracowana, ale głównie chodzi o to, że emocje wyrażane
na zewnątrz dają szansę bycia komunikowanym komuś innemu i odczytu siebie. ZASADA
NR 5
WSKAZUJĄCA NA EMOCJE JAKO CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE OSOBISTY
ROZWÓJ l PRZYWIĄZANIE EMOCJONALNE.
Emocje tworzą pewien koloryt człowieka (ujawniają koloryt codzienności ludzkiej) wskazują
na jakość przebiegu interakcji, świadczą o poprawności spełniania się człowieka, o jego
zadowoleniu z rozwoju, z adaptacji, z tego co robi lub niepoprawności.
Dzięki temu, że emocje są sygnałem tego jak się człowiek czuje, spełnia ( czy czuje się osobą
rozwijającą czy nie, przystosowaną czy nie) zwrotnie ( ponieważ człowiek jest istotą
interakcyjną ) wyzwala u innego człowieka pewne stany emocjonalne a wyzwalając sam
sobie podnosi stan rozwoju, napędza pewien kierunek rozwoju. Jeśli np. dziecko cieszy się, że
rozebrało budzik na części, ten jego uśmiech radości jest przez kogoś odczytywany ( np.
przez rodzica ) i nagle dziecko widzi w twarzy rodzica ( to jest właśnie zasada
komunikowalności emocji ), że rodzic wcale się wraz z nim nie cieszy, wręcz przeciwnie jego
twarz robi się drapieżna -> w rezultacie jego stan emocjonalny, który miat związek z tą
aktywnością zostaje kodowany jako pewien sygnał, że tak nie powinno się robić, ponieważ
natychmiast jest odpowiedź innego typu i on powinien rozwój, adaptację jak gdyby na inne
tory wstawić.
Ta zasada wskazuje na to, że emocje mogą wpływać na kształtowanie interpersonalnych
więzi, kształtowanie pewnego stylu rozwoju człowieka.
Emocje są wskaźnikiem, świadectwem pewnych zaburzeń osobowości. Przykład :
( psychopata zupełnie inaczej przeżywa pewne stany: ( nie ma odczuć wyższych, nie ma tej
komunikowalności ) => w rezultacie nie ma szansy na rozwój (bo nie ma odbicia tak jak u
innego człowieka), nie ma przywiązania (bo emocje pokazują (obrazują) styl przywiązania
do drugiego człowieka). ZASADA NR 6
ZASADA INTERPERSONALNYCH SYSTEMÓW.
Zgodnie z tą zasadą stany emocjonalne powodują zmiany w zakresie różnych innych stanów
psychicznych człowieka. Stany emocjonalne ( wyzwolone emocje ) powodują zmiany w
zakresie motywacji, poznania, myślenia, wszystkich procesów, działań ludzkich. Ta zasada
wskazuje na to, że występuje ścisła zależność między emocją a innymi systemami
psychicznymi u człowieka. To jest specyficzna właściwość emocji, że emocja wzbudzona
zawsze powoduje oddziaływanie na inne stany, inne procesy psychiczne. Emocja zawsze
wpływa na poznanie, działanie, myślenie, spostrzeganie i w efekcie modyfikuje te procesy.
Jeśli modyfikuje poznanie to zwrotnie wyzwala też we mnie inne stany emocjonalne. To
jedna sprzężona ze sobą całość. Właściwością emocji jest to, że one oddziałują na inne
układy psychiczne. ZASADA NR 7
ZASADA WRODZONYCH FUNKCJI ADAPTACYJNYCH I PSYCHOPATOLOGII.
To jest ujęcie typowo adaptacyjne. Emocje pełnią pewną rolę w przystosowywaniu się
człowieka do otoczenia. Dzięki temu, że człowiek pokazywał emocje wyzwał pewne formy
zachowań u innych zwierząt !? a jednocześnie w jakimś sensie podporządkowywał sobie
otoczenie. Dzięki temu, że ktoś inny emocje przejawiał ja się podporządkowywałem pod jego
schemat działania. Ta zasada mówi o tym, że pewne emocje pełnią pewne konkretne funkcje
adaptacyjne, dają szansę przystosowania. Przykład : emocja gniewu pełni funkcję adaptacyjną
daje szansę przystosowania. Dzięki temu, że ja pokażę gniew przystosowuję sobie otoczenie.
Dziecko przystosowuje sobie otoczenie wyzwalając pewne zachowania, dzięki temu, że
ujawnia wstręt przystosowuje siebie do pewnego układu środowiskowego. ZASADA NR 8
ZASADA PSYCHOPATOLOGII.
Emocje mogą prowadzić do stanów patologicznych. Emocje są u człowieka wskaźnikiem
naruszenia pewnych normatywów, pewnych norm społecznych. Emocje, które są wzbudzone
w wyniku naruszenia pewnych normatywów mogą dyktować różne formy zachowań.
Przykład : jeśli naruszę pewne normy => to najczęściej doznaję poczucia winy czy wstydu
lub innego stanu emocjonalnego. To poczucie winy, wstydu =>jest czynnikiem
dynamizującym mnie do zmiany zachowań, jest czynnikiem b. ważnym bo daje szansę na
korekcję ale człowiek nie chce się korygować, przyznać do własnego błędu. => W efekcie ta
emocja może uruchamiać różne mechanizmy obronne, bo człowiek nie znosi napięcia
wewnętrznego. Te mechanizmy obronne mogą prowadzić do różnych form zaburzeń i to jest
właśnie zasada psychopatologii. Jeżeli człowiek nie umie rozwiązać wstydu, winy, własnego
uczucia upokorzenia - tłumi , broni się przed tym - narasta stan, który zniekształca siebie i
całą rzeczywistość a prowadzi do patologii, neuroz. Niektórzy autorzy mówią wprost, że
zaburzenie patologiczne to jest wynik niemoralnego zachowania człowieka, są takie b.
skrajne ujęcia. ZASADA NR 9
ZASADA EMOCJONALNEGO ZARAŻANIA SIĘ.
. Emocja doznawana przez jedną osobę może wyzwalać zbieżne stany u innych osób. Emocje
doznawane przez jedną osobę mogą wyzwalać podobne, stany u drugiej osoby. Tą zasadą
można wytłumaczyć pewne grupowe zachowania się ludzi np. kibiców na stadionie. Stan
emocjonalny powoduje jakieś napięcie i człowiek zaraża się tym napięciem. Przykład : na
ślubie kobiety często płaczą-jest ślub, jest w związku z tym jakiś klimat, jest emocja i ja się
zarażam tym stanem emocjonalnym,
gdy widzę na ulicy radosnego człowieka, który się do mnie uśmiecha też mam tendencję do
uśmiechania się, jeśli ktoś wrogo na mnie patrzy, mam tendencję do ucieczki lub też
wrogości.
Ta właściwość emocji zostaje wykorzystana w przekazach reklamowych, chodzi o klimat
uczuciowy, który jest nośnikiem.
ZASADA SELF REGULACJI - REGULACJI SOBĄ I WYKORZYSTYWANIA
EMOCJI
Człowiek jeśli chce może podjąć odpowiedni wysiłek by kontrolować swoje stany
emocjonalne. Jest
to możliwe dzięki temu, że są różne komponenty emocji. Mogę regulować stanem
emocjonalnym
przez zmianę odczuć, ekspresji, układów pobudzenia wewnętrznego. W efekcie jeśli
człowiek chce
może się nauczyć sprzężenia zwrotnego - na tym polega feet beck- uczenie się stanów
emocjonalnych
przez kontrolę fal mózgu itd. Jeśli człowiek chce, "nioze~'regulować wykorzystując
posiadane
komponenty emocji (poprzez komponenty emocji). Ta zasada wskazuje na to, że człowiek
może
wykorzystywać różnie emocje. Fakt, że emocja ma komponenty wskazuje na to, że ja mogę
oddziaływać różnie na człowieka.
Przykład : mogę ekspresją tak wytwarzać stany emocjonalnie u drugiego człowieka, że on
ulegnie mi,
mogę się zgrywać ekspresją,
mogę pokazywać cudowną twarz (na tym polega kokieteria - człowiek wystawia się tak do
drugiego
człowieka żeby go zachęcić ekspresją, nie zawsze to jest zgodne z wewnętrznymi odczuciami,
wewnętrznie może czuć co innego),
mogę wykorzystać emocje na rzecz własnego interesu, tworzenia pewnego układu - dzięki
temu ja go
wciągam drugiego człowieka w swoją orbitę. Wykorzystanie tej zasady może wskazywać też
na
charakterystyczny stan emocji.
OMÓWIENIE KLASYCZNYCH TEORII EMOCJI
Klasyczne teorie emocji tworzą pewien fundament pod współczesne kontrowersje związane z
psychologią emocji, warto sięgnąć do źródeł gdyż jest to klucz do współczesnych
kontrowersji.
KLASYCZNA TEORIA EMOCJI propozycja Wiliama Jamesa (powstała w IX wieku,
1884 r -
psychologia zaczynała się dopiero rozwijać). Tekst Jamesa:
„Nasz naturalny sposób myślenia o tych pospolitych emocjach jest taki: umysłowa percepcja
jakiegoś faktu wyzwala umysłową afektację nazywaną emocją a teraz taki stan umysłu
prowadzi do cielesnej ekspresji. Moja teoria przeciwnie uważa, że zmiany cielesne są
bezpośrednim następstwem percepcji pobudzającego zdarzenia a nasze odczuwanie tych
zmian w takiej formie w jakiej one występują jest emocją. W potocznym myśleniu jest tak, że
tracimy szczęście i dlatego płaczemy, spotykamy niedźwiedzia i dlatego ogarnia nas strach i
dlatego uciekamy, to jest potoczne myślenie. Hipoteza. której bronię mówi natomiast, że
prezentowana wyżej kolejność następstw jest nieprawidłowa nasz stan umysłowy jest
wyzwalany bezpośrednio przez objawy cielesne, które muszą wystąpić jako pierwsze stąd
bardziej uzasadnione jest założenie stanowiące o tym, ze odczuwamy przykrość, ponieważ
płaczemy, boimy się ponieważ drżymy. Bez stanów cielesnych następujących po percepcji
sama percepcja byłaby w swojej formie zbyt czysta poznawczo, bezbarwna, pozbawiona
emocjonalnego ciepła" Kolejność zdarzeń (następstw) w pojawianiu się emocji jest
następująca:
1) percepcja pobudzającego doświadczenia (zdarzenia) - najpierw jest rejestracja i percepcja
jakiegoś zdarzenia np. idzie niedźwiedź
2) percepcja zmian cielesnych - następuje uaktywnienie mięśni szkieletowych ( moja kora
mózgowa
rejestruje to co się dzieje w mięśniach szkieletowych
wnioskuję o przyczynie zmian
cielesnych Reasumując:
1) percepcja pobudzającego zdarzenia
2) percepcja zmian cielesnych
3) wnioskowanie o przyczynie zmian cielesnych i to jest emocja Następuje najpierw
rejestracja zdarzenia wraz z rejestracją zdarzenia następuje reakcja ciała, rejestruję reakcję
ciała i w zależności od tego jaką reakcję rejestruję taki jest stan emocjonalny - czyli tak
jakbym nadawał znaczenie mojemu ciału (to co się z moim ciałem dzieje ).
Teoria Wzgórzowa ( talamiczna) emocji Cannona
Według Cannona nie jest tak jak mówi James. Emocja powstaje wtedy kiedy następuje
moment rejestracji i pobudzenia ośrodka we wzgórzu. Kolejność zdarzeń byłaby następująca:
rejestracja jakiegoś zdarzenia ( receptor odbiera jakiś układ ) w efekcie odbioru następuje
przepływ impulsów do wzgórza, we wzgórzu może być uaktywniony tzw. wzorzec
pobudzenia jeśli zostaje on uaktywniony zostaje również pobudzona kora mózgowa. Jest to
teoria raczej o charakterze fizjologicznym niż psychologicznym, operuje ona pojęciami o
charakterze fizjologicznym
1) rej estracj a przez receptory
2) impuls do wzgórza
3) pobudzenie we wzgórzu pewnego wzorca ( wzorzec pobudzeń )
4) w efekcie pobudzenia tego wzorca następuje rozhamowanie kory mózgowej, co powoduje
jednocześnie uruchomienie mięśni szkieletowych, układów steralnych i trzewnych
5) w efekcie zwrotnie jest też rejestrowanie zmian w układzie szkieletowym i steralnym przez
korę
mózgową i to tworzy emocje. W stanie braku dopływu bodźców wzgórze jest w sposób
naturalny
hamowane przez korę mózgową
Wg Cannona emocja jest pewnym stanem pobudzenia neurofizjologicznego, w którym
kluczową role odgrywa wzgórze. Cannon dlatego zaprzecza Jamesowi bo uważa, że trzewia
czy układy pobudzeń typowe dla silnych emocji nie mogą być do końca poczytane za źródła
emocjonalnych odczuć, ponieważ one tak naprawdę zbyt wolno działają a jednocześnie nie
działają w sposób b. specyficzny, w efekcie nie mogłyby stanowić podstawy różnicowania
kategorii emocji a James mówi, że podstawą różnicowania emocji jest to, co się dzieje w ciele
i by emocja powstała to musi być układ pobudzeń przez fluktuację impulsów przez wzgórze.
Wzgórze odgrywa kluczową rolę. We wzgórzu jest pobudzany wzorzec dzięki pobudzeniu
wzorca zostaje pobudzona kora mózgowa w efekcie uaktywnienia kory mózgowej następuje
pobudzenie dalszych innych układów trzewnych i mięśni szkieletowych.
TEORIA MAGDY ARNOLD ustawia rzeczywistość emocji w kategoriach naturalnych,
zdrowego myślenia, rozsądku. Wskazuje na to, że podstawą emocji jest świadome
wartościowanie emocji przez człowieka, świadoma ocena. Emocja jest możliwa wtedy gdy
następuje stan pewnej oceny, stan pewnego wartościowania. Można przedstawić ten schemat
w następujący sposób: l) jest receptor 2) rejestracja jakiegoś zdarzenia i 3) te impulsy biegną
przez wzgórze ( ona uważa, że wzgórze pełni rzeczywiście b. istotną rolę ) we wzgórzu są
tzw. stacje przekaźnikowe. Impuls przez stację przekaźnikową we wzgórzu biegnie do kory
mózgowej 4) w korze mózgowej następuje tzw. ocena. ewaluacja tego impulsu (tego co jest
rejestrowane przez receptor ) 5) w efekcie ewaluacji następuje uaktywnienie różnych
wzorców emocji, wzorców emocjonalnych. Np. niepokój, wrogość jak uaktywnią się te
wzorce emocjonalne wtedy następuje przebieg impulsu z kory mózgowej przez układy
wzgórzowe, następuje pobudzenie sympatycznego i parasympatycznego układu nerwowego.
W rezultacie tego pobudzenia następuje pobudzenie różnych szkieletowych i wisceralnych.
Zwrotnie jest to rejestrowane przez korę mózgową jako zmiany w ciele. Tu układ byłby
następujący (gdybyśmy z Jamesem porównywali i analizowali to na poziomie
psychologicznym to percepcja jakiegoś zdarzenia np. wchodzi na salę wykładową niedźwiedź
(i nie tak jak mówi James od razu się trzęsę a jak się trzęsę znaczy, że się boję) następuje,
uruchamia się stan ewaluacji oceny czy ten niedźwiedź jest ładny-brzydki zagraża-nie
zagraża, jest pociągający-odpychający. W efekcie ewaluacji następuje uruchomienie pewnego
wzorca w korze mózgowej w wyniku pewnych moich doświadczeń. Ja np. wiem, że takie
zwierzęta gryzą, jak to zostanie uaktywnione i ocenione, że niedźwiedź może mnie zjeść to
następuje przez wzgórze pobudzenie gałęzi sympatycznej i parasympatycznej czyli człowiek
się trzęsie, ucieka, zaczyna być spięty zwrotnie rejestruję, że jestem spięty, że chcę uciekać.
Schemat jest następujący: l) jest percepcja 2) ocena 3) emocja 4) działanie. Jest to ujęcie
zupełnie inne ale normalne i zdroworozsądkowe. Autorka określa emocje jako odczuwaną
tendencję w kierunku czegokolwiek intuicyjnie ocenianego jako dobre, korzystne albo od
czegokolwiek intuicyjnie odczuwanego jako złe, niekorzystne. Emocja to odczuwana
tendencja. Ten łańcuch następstw percepcja, wartościowanie (ocena), emocja, działanie":"
Emocja jest odczuwaną tendencją w kierunku czegokolwiek intuicyjnie, automatycznie (w
wyniku doświadczeń tworzy się pewien automatyzm) oceniane jako dobre, korzystne lub od
czegokolwiek intuicyjnie, automatycznie odczuwanego jako złe, niekorzystne.
1) DEFINICJA EMOCJI

2) CHARAKTERYSTYKA EMOCJI

3) PODZIAŁ NA EMOCJE PIERWOTNE I WTÓRNE

4) EMOCJE PIERWOTNE :
Kryterium biologiczne
Kryterium powszechności występowania emocji u wszystkich ludzi.
Kryterium pierwotności (podstawowości)
Kryterium uniwersalności biologicznej oraz uniwersalności kulturowej
5) EMOCJE WTÓRNE
6) PROBLEM UCZUCIA A EMOCJE - podobieństwa i różnice
7) PERSPEKTYWY Z JAKICH MOŻEMY SPOJRZEĆ NA
EMOCJE podaje się 4 podstawowe perspektywy spojrzenia na
emocje. perspektywa podmiotu perspektywa obserwatora
perspektywa społeczna perspektywa biologiczna
Perspektywa podmiotu jest najbardziej analizowana przez - poznawcze teorie emocji.
Perspektywa obserwatora najczęściej są to tzw. ekspresywne teorie emocji Perspektywa
społeczna - teorie kulturowo-spoleczne emocji Perspektywa neurofizjologiczna
(biologiczna) - teorie neuro fizjologiczne emocji.

8) WŁAŚCIWOŚCI EMOCJI
podaje się 4 podstawowe właściwości emocji. Każda emocja posiada swoją:
silę, kierunek, jakość, pobudzenie emocjonalne

9) ZASADY PSYCHOLOGII EMOCJI - inny sposób uchwycenia właściwości emocji


ZASADA NR l - ZASADA RÓŻNICOWANIA EMOCJI ZASADA NR 2 - ZASADA
WSPÓŁWYSTĘPOWANIA I WZAJEMNEGO ODDZIAŁYWANIA NA SIEBIE
KOMPONENTÓW EMOCJI.
ZASADA NR 3 - ZASADA KSZTAŁTOWANIA ( WYZWALANIA ) EMOCJI. ZASADA
NR 4 - ZASADA EMOCJONALNEJ KOMUNIKACJI. ZASADA NR 5 - WSKAZUJĄCA
NA EMOCJE JAKO CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE OSOBISTY ROZWÓJ I
PRZYWIĄZANIE EMOCJONALNE. ZASADA NR 6 - ZASADA
INTERPERSONALNYCH SYSTEMÓW. ZASADA NR 7 - ZASADA WRODZONYCH
FUNKCJI ADAPTACYJNYCH I PSYCHOPATOLOGII.
ZASADA NR 8 - ZASADA PSYCHOPATOLOGII. ZASADA NR 9 - ZASADA
EMOCJONALNEGO ZARAŻANIA SIĘ. ZASADA NR 10 - ZASADA SELF REGULACJI
- REGULACJI SOBĄ I WYKORZYSTYWANIA EMOCJI

10) OMÓWIENIE KLASYCZNYCH TEORII EMOCJI


KLASYCZNA TEORIA EMOCJI propozycja Wiliama Jamesa (powstala w IX wieku, 1884 r
-psychologia zaczynała się dopiero rozwijać).
TEORIA CANNONA – teoria wzgórzowa ( talamiczna) emocji
TEORIA MAGDY ARNOLD

PSYCHOLOGIA EMOCJI 5.12.1999 WYKŁAD NR 3 Prof. dr hab.


Henryk Gasiul
CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" 1997, rodź. XVIII-
Neurofizjologiczne mechanizmy zachowania emocjonalnego - J. Zagrodzka str. 359
„Jak zauważył, w swe/publikacji na temat biologicznych podstaw emocji, jeden z
najwybitniejszych •współczesnych badaczy w tej dziedzinie, Joseph Le Dowc: „Mimo
oczywistego znaczenia emocji w ludzkim życiu, naukowcy wciąż nie są w stanie w pełni
zdefiniować tego zjawiska". Wciąż nie ma zgodności na przykład co do tego, czy istnieją tzw.
podstawowe emocje, czyli uniwersalne dla wszystkich gatunków i kultur, jaki jest wpływ emocji
na procesy poznawcze, na ile emocje zależą od tych procesów, jaką rolę odgrywa w emocjach
świadomość. Nie ma jednej, ogólnie uznanej definicji emocji, ponieważ każda podkreśla inny
aspekt tego złożonego zjawiska. Niewątpliwie emocje wchodzą w skład podstawowego systemu
kontrolującego zachowanie, który skłania organizm do działania. Towarzyszą pobudzaniu i
zaspokajaniu popędów, bądź apetytywnych (gdy człowiek lub zwierzą doży do kontaktu z
bodźcem), bądź awersyjnych (gdy go unika). Znak emocji (przyjemna lub przykra) i kierunek
zachowania motywacyjnego (dążenie lub unikanie) są ze sobą na ogół ściśle związane. Emocje
pobudzają układ autonomiczny i hormonalny, przygotowując organizm do skutecznego
działania.
Rola emocji jako czynnika przystosowawczego nie ogranicza się tylko do funkcji motywacyjnej.
Trzeba pamiętać, że zarówno u zwierząt jak i człowieka służą one także komunikacji i ustalaniu
reguł życia społecznego.
Emocje można rozpatrywać jako behawioralne i wegetatywne zmiany (ekspresja emocji) w
odpowiedzi . na bodziec biologicznie znaczący lub też jako przeżywanie, doświadczanie
określonych, przyjemnych lub nieprzyjemnych stanów (dostępne dzięki introspekcji). Tylko
ekspresja emocji poddaje się obiektywnym metodom badawczym.

CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" str. 376


„Dotychczas nie powiodły się żadne próby całościowego wyjaśnienia neuronalnych
mechanizmów emocji. Dużo badań poświęcono emocjom negatywnym, ich ekspresja jest
wyraźna u wszystkich prawie gatunków i dopracowano się kilku dobrych modeli
doświadczalnych. Podłoże neuronalne emocji pozytywnych jest znacznie słabiej poznane.
Bardzo ostrożne i jedyne, uogólnienie wyników badań nad różnymi przejawami emocji pozwala
na stwierdzenie, że w ich ośrodkową kontrolę są zaangażowane przede wszystkim: struktury
układu limbicznego (zwłaszcza ciało migdałowate), podwzgórze oraz śródmózgowie. Struktury
te pozostają ze sobą we wzajemnych związkach anatomicznych i funkcjonalnych. Ciało
migdałowate pełni rolę szczególną, nadając „koloryt" emocjonalny i motywacyjny bodźcom
sensorycznym napływającym ze środowiska. To, czy struktury te stanowią jedyny i uniwersalny
system dla wszystkich rodzajów emocji, pozostaje jeszcze niewiadome. Strach, wyzwalany
przez bodźce lub pamięć bodźców zagrażających, jest kontrolowany przez tzw. system obronny
obejmujący ciało migdałowate, brzuszno -przyśrodkowe podwzgórze i istotę szarą
okołowodociągową. Organizacja neuronalna emocji takich jak gniew czy wściekłość nie jest
dokładnie poznana. Podłoże biochemiczne emocji awersyjnych jest także wciąż przedmiotem
intensywnych badań. Implikuje się udział wielu neuroprzekaźników i neuromodulatorów.
Emocje określane jako przyjemne wiąże się z tzw. układem nagrody, którego struktury znajdują
się przede wszystkim wzdłuż przebiegu przyśrodkowego pęczka przodomózgowia.
Nagradzające działanie samodrażnienia, jak również większości środków uzależniających,
wynika, jak się wydaje, z nasilenia transmisji dopaminergicznej.
Odniesienie wyników badań neurobiologicznych do ludzkich zachowań emocjonalnych, tak
jak w przypadku każdej ekstrapolacji, musi być bardzo ostrożne. Emocje stosunkowo proste
jak strach i przyjemność maj ą prawdopodobnie zbliżone mechanizmy u zwierząt i u
człowieka. O typowo ludzkich złożonych emocjach, takich jak miłość czy zazdrość, w sensie
neurobiologicznym nie wiemy właściwie nic".
Trzeba zrozumieć schematy myślenia dot. powstawania zjawisk emocjonalnych (stanów
emocjonalnych). Takie schematy myślenia najbardziej znane, klasyczne to:
schemat myślenia Jamesa i Langego: najpierw są pewne zmiany peryferalne =>
świadomość tych
zmian powoduje pojawienie się emocji.
Magda Arnold odwraca schemat myślenia Jamesa i Langego: percepcja pewnego
zdarzenia => w
wyniku percepcji - ocena tego zdarzenia => ocena prowadzi do pojawienia się stanu
emocjonalnego.
Stan emocjonalny, jak się pojawi, to wywołuje pewną formę gotowości do działania. Stan
emocjonalny, w tym ujęciu, jest stanem prowokującym do motywacji. Emocja prowadzi do
motywacji. W uzupełnieniu kilka propozycji, które tworzą podstawowe modele przebiegu
procesów
emocjonalnych - układ teorii klasycznych na którym bazują współczesne teorie emocji.
Teoria percepcyjno-motywacyjna Roberta Leppera. Autor akcentuje: poznanie i
motywację/od
tego zaczyna całość rozważań. Autor podaje, że emocji nie da się od siebie odróżnić na
podstawie:
• odmiennej świadomości doświadczania tych stanów,
• reakcji cielesnych,
• funkcji adaptacyjnych, które one pełnią.
Wg Roberta • Leppera w/w kryteria są tylko częściowo słuszne. Szukał układu, takiej
funkcji psychicznej, procesu psychicznego, który byłby procesem kluczowym i kryterium
pozwalającym na odróżnienie emocji od siebie. Tym kryterium dla Roberta Leppera są
efekty motywacyjne wyzwalane przez emocje. Motywacja jest kryterium rozróżnienia emocji.
Żeby odróżnić emocje od siebie trzeba odp. na pytanie jakie zachowania są wzbudzane przez
pewne stany psychiczne a zatem stany lęku - ktoś ucieka, stany gniewu - ktoś atakuje.
Rozróżniamy, rozpoznajemy emocje tylko dlatego, że są motywami (i to jest jedyne
kryterium odróżnienia emocji od siebie), że wzbudzają pewne działania. Emocje to motywy,
które powodują uruchomienie pewnych zachowań, aktów, działań. Stany emocjonalne (nie
będą kwestią utrzymywania się pewnych form percepcji, pewnych form zmian cielesnych)
będą tak długo trwały jak długo będzie trwała skłonność do pewnego działania. Przy
powstawaniu samego procesu emocjonalnego b. istotny udział ma poznanie (procesy
percepcji). Nie ma możliwości działania, powstania motywacji jeśli nie będzie percepcji.
Robert Lepper twierdzi, że procesy percepcyjne muszą zaistnieć, ponieważ dają szansę
rozpoznania skutków działania lub rozpoznania rzeczywistości, która daje szansę pojawienia
się pewnych aktów działania. Procesy percepcyjne są b. istotne ale nie są kluczowe dla
powstania emocji. Emocja zależy od tego jakie działania zostaną wzbudzone w wyniku
pojawienia się pewnych form zakłócenia. Ta teoria jest motywacyjną teorią emocji
( motywacyjna teoria psychologiczna). Zrozumieć emocje to zrozumieć motywację a więc to
jakie działania wyzwalają pewne stany, które są emocjami.

Robert Lepper - b. ważna rola percepcji poznawczej.


Percepcja sytuacji motywacyjnie znaczącej ( emocja jest motywem ). Percypuję sytuację i
może ona wzbudzać
we mnie działanie. Sytuacja jest motywacyjnie znacząca gdy wzbudza działanie ( wejście
koleżanki wyzwala we
mnie to, że chcę działać wobec koleżanki). Percepcja sytuacji jeśli uruchamia działanie, jeśli
ja pragnę działać (
podejść do pani ) to pragnienie staje się motywem => wówczas to jest emocja. Ten motyw to
emocja. Jeśli
uruchamiam działanie ( emocja jest motywem) wówczas działanie przejawia się jako emocja
łącznie ze
zmianami cielesnymi np. pobudzeniem wewnętrznym i wtedy ekspresję emocjonalną).
percepcja sytuacji => pragnę działać emocja => uruchamiam działanie => jeśli uruchamiam
działanie
emocja jest motywem

Teoria peryferalna emocji W. Jamesa


Peryferalna - on uważa, że emocje powstają w wyniku zmian cielesnych na peryferiach.
rejestracja zdarzenia (percepcja sytuacji) => zmiany cielesne ==> świadomość zmian
cielesnych rej estrowana j est j ako stan emocj onalny
Jako pierwsze muszą być zmiany cielesne i dopiero potem pojawia się emocja. Emocja jest
następstwem zmian cielesnych.

Model poznawczy emocji M. Arnold


Poznawcza, ponieważ emocje powstają w wyniku poznania.

CYTAT Z KSIĄŻKI „PSYCHOLOGIA I ŻYCIE"


„Teorie oceny poznawczej. Ocena to inaczej oszacowanie znaczenia bodźca. Jedną z
pierwszych osób, które posługiwały się tym pojęciem w teorii emocji, była Magda Arnold
(1960), która zaproponowała model sekwencyjny. Pierwszym krokiem w tej sekwencji jest
percepcja, dzięki której odbierane są bodźce zewnętrzne. Następnym krokiem jest ocena,
która polega na wartościowaniu bodźców jako dobrych i korzystnych lub złych i szkodliwych.
Ocena ta następnie determinuje emocję, którą definiuje się jako odczuwaną tendencję „ku
bodźcom" ocenianym jako dobre lub „od bodźców" ocenianych jako złe. Ekspresję emocji
określa się jako układ reakcji fizjologicznych, które towarzyszą odczuwanej tendencji. Mogą
one być zorganizowane tak, by sprzyjały zbliżeniu lub wycofaniu się (unikaniu). Ostatnim
krokiem jest działanie, kiedy to występuje rzeczywiste zbliżenie lub wycofanie "

W ZAŁĄCZENIU TABELA:
PODSTAWOWE MODELE PRZEBIEGU PROCESÓW EMOCJONALNYCH I
PREDYSPOZYCJI EMOCJONALNYCH
Model adaptacyjny Darwina ( model bliski motywacyjnemu ) - pojawia się współcześnie w
postaci różnych teorii emocji.
Darwin wskazywał pewne fakty decydujące o zmianie zachowań i pozwalające wnioskować
o pewnych stanach doświadczanych przez ludzi (ludzi traktował jak efekt końcowy ewolucji).
Darwin wskazywał, że we wszystkich kulturach różne emocje są związane z pewnymi
wzorcami zmian w mięśniach. Różne emocje (zmiany mięśniowe) wyzwalają różną ekspresję.
Zatem istnieje tzw. uniwersalny język. Każdy z nas, bez względu na kulturę, pokazuje pewien
styl ekspresji. Ten styl '' ekspresji pozwala wnioskować o przeżyciach wspólnych dla ludzi.
We wszystkich kulturach różne emocje są związane z różnymi zmianami mięśniowymi
( szczególnie na twarzy ). Zmiany te (wzorce i sposoby reagowania widoczne przede
wszystkim na twarzy ale i na całym ciele) są (podobne) u ludzi i u zwierząt (np. jak człowiek
się zajeża)
U ludzi i u zwierząt przyjemne (pozytywne) emocje i nieprzyjemne (negatywne) emocje
wyrażają się w przeciwstawnych wzorcach zmian somatycznych ( wzorcach ekspresji ). Dlatego
też na podstawie zmian somatycznych można domniemywać jakie stany emocjonalne są
przeżywane Wg Darwina wzorce zmian somatycznych związane z daną emocją mają znaczenie
funkcjonalne. Wzorce zachowań, związane z danym stanem emocjonalnym dają szansę adaptacji
do otoczenia a jednocześnie przystosowują sobie otoczenie. Wprowadzenie takiego sposobu
myślenia ma bezpośredni wpływ na współczesne ekspresywne teorie emocji. U Darwina kluczem
do zrozumienia emocji jest ekspresja to co wyraża ciało (a szczególnie twarz). To co wyraża
ciało pełni jednocześnie funkcję adaptacyjną daje szansę przystosowania (przez wzorce ekspresji
ja wyzwalam pewne zachowania u innej osoby). Upraszczając Darwina przedstawię schemat
interpretacji jego myślenia, gdzie cykl znaczeń przebiega następująco: sytuacja (zdarzenie) =>
percepcja tej sytuacji (uruchamia się kod poznawczy) •=> następuje ekspresja twarzy (pojawia
się pewien styl wyrażania siebie) => pojawiają się odczucia związane z tą ekspresją. Proces
ewolucji prowadzi do tego, że ekspresja twarzy związała się z pewnym stanem psychicznym
-wyzwalanie się ekspresji twarzy => uruchamia momentalnie pewne wzorce pobudzeń
wewnętrznych => te wzorce pobudzeń wewnętrznych w ciele wyzwalają => pewne odczucia
wewnętrzne. Jest to pewien automatyzm , który wg Darwina jest efektem ewolucji (coś
wdrukowane) (np. jak się zmarszczycie to macie tendencję do odczuwania stanu emocjonalnego
np. gniewu, smutku). W efekcie stan emocjonalny pojawia się w następstwie ekspresji (tak jakby
ona była podstawą) i wyzwala dalsze emocjonalne zmiany w ciele. Ekspresja stanowi wg
Darwina pewną formę działania. Darwin i jego konwencja leży u podłoża współczesnych
ekspresywnych teorii emocji
CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" str. 360 biologicznym badaniom emocji
dał początek Karol Darwin, który pierwszy położył nacisk na zachowanie i ekspresję emocji.
Wysunął tezę, że wzorce emocjonalne są dziedzicznymi, wrodzonymi reakcjami,
niezależnymi od woli, których biologiczna użyteczność sprawdziła się w trakcie ewolucji.
Prace Darwina udowodniły, że mechanizmy ruchowe i mięśniowe, za pośrednictwem których
człowiek wyraża swoje emocje, wyewoluowały z podobnych mechanizmów jak u
udomowionych ssaków " Lange, Wegner i Cannon wychodzili z pozycji analiz
fizjologicznych (zajmowali się fizjologią,
strukturą biologiczną człowieka) a nie analiz psychologicznych. Teoria Jamesa znajduje
swoje
uzasadnienie w podkładach fizjologicznych na które wskazywał Lange i Wegner.
Teoria Canona też jest teorią fizjologiczną a nie psychologiczną. Canon zaczynał od analizy
struktur
neurofizjologicznych, które odpowiadają za powstawanie stanów emocjonalnych.
teorie fizjologiczne/trzewiowe Langego i Wegnera
teoria fizjologiczna/wzgórzowa W. Cannona

KLASYCZNE TEORIE EMOCJI MOŻNA PODZIELIĆ NA II GRUPY


1) tzw. teorie psychologiczne starają się pokazać z perspektywy psychologicznej, jakie
procesy są najpierw uaktywniane aby móc później doprowadzić do jakiś zmian
wewnętrznych. W efekcie 3 procesy są zawsze kluczowe:
proces percepcji
proces motywacji
proces ekspresji (wyrażania emocji)

W teoriach psychologicznych podkłady neurofizjologiczne także się omawia. Żadna teoria nie
jest wolna od analiz na poziomie neurofizjologicznym nawet teoria Magdy Arnold.

2) tzw. teorie fizjologiczne


a) teorie trzewiowe najbardziej związane są z nazwiskami C.Langego i Wegnera
trzewiowe teorie emocji mówią o tym, że w wyniku pewnego zdarzenia (sytuacji) następują
=> zmiany w naczyniach (naczyniowo-ruchowe) => wtórne zakłócenia
np. u Langego te zmiany powodują => zakłócenia, które są odbierane w postaci różnych
wrażeń. (to jest schemat myślenia zgodny z Jamesem percepcja sytuacji, zmiany cielesne) tu
należy przeakcentować, że chodzi o wtórne zakłócenia.
Same zakłócenia są emocją u Wagnera - radykalne podejście.

CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" sfr. 360


„•w końcu XIX wieku powstała tzw. trzewna teoria emocji sformułowana niezależnie
od siebie przez dwóch uczonych - W. Jamesa i C. Langego. Zwrócili uwagę na związek
emocji z reakcjami wegetatywnymi. Uważali jednak, że zmiany fizjologiczne nie są
następstwem doznawanych emocji, ale źródłem, że są pierwotne, a dopiero ich
percepcja wywołuje uczucia subiektywne. Uważali też, że zmiany fizjologiczne są
odrębne dla każdego rodzaju emocji. Wiele obserwacji i dowodów doświadczanych
dość szybko podważyło tę teorię np. te same zmiany wegetatywne towarzyszce różnym
emocjom"

b) teoria wzgórzowa W. Cannona


w tych teoriach też jest pewien układ wejścia w psychologiczną analizę
Wg Cannona najpierw następuje rejestracja sytuacji-percepcja sytuacji zakłócającej
homeostazę (ale już wprowadzenie pojęcia homeostazy oznacza, że wchodzimy w układ
interpretacji na poziomie biologicznym) W efekcie sytuacji zakłócającej homeostazę
następuje
=> rozhamowanie kory mózgowej i uaktywnienie wzgórza => i wtedy pojawia się emocja
jako
wzorzec pobudzenia wzgórza, który uwalnia różne reakcje cielesne to tzw. wzgórzowa teoria
emocji.
CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A ZACHOWANIE" sf r. 360
„Badania wskazujące, że emocje powodują wzbudzenie ośrodkowego układu
nerwowego, zapoczątkowały nową fazę bardzo intensywnych studiów nad
mechanizmami neuronalnymi kontrolującymi procesy emocjonalne. Pierwotnie za
siedlisko emocji uważano wzgórze ze względu na jego rolę w percepcji oraz na to, że
opisano uderzające zmiany w zachowaniu emocjonalnym po jego uszkodzeniu. Już w
latach 30-tych XX w P. Bard ( początkowo,
podobnie jak W.B. Cannon, rzecznik „koncepcji węgorzowej"), uwal podwzgórze za
strukturę kluczową dla ekspresji emocji".

KLASYCZNE TEORIE EMOCJI PODJĘŁY SIĘ ROZWIĄZANIA


NASTĘPUJĄCYCH PROBLEMÓW:
1) problem następstw zdarzeń, które prowadzą do pojawiania się procesów
emocjonalnych.
Tego .problemu się nie rozwiązało do końca bo nadal we współczesnych koncepcjach
podejmowane są zagadnienia:
co jest pierwsze: percepcja, poznanie czy zmiany cielesne Klasyczne analizy znajdują
odbicie we współczesnych badaniach i analizach teoretycznych.

2) w klasycznych teoriach także pojawia się problem podłoża neurofizjologicznego emocji.


Analizy najpełniej zapoczątkowane przez Cannona (mimo że Wegner i Lange też to
ukazywali) znajdują odbicie we współczesnych koncepcjach u Josepha Le Doux i Jamesa
Papeza. „ Jak wejdziemy w neurofizjologię, będę starał się bardzo upraszczać to wszystko
byście nie mieli wrażenia zdominowania przez biologię". We współczesnych teoriach
akcent położony jest na podstawowe znaczenie struktur neuronalnych np. podstawowe
znaczenie wzgórza ( na które wskazał Cannon) w powstawaniu emocji.
Klasyczne teorie wskazały na bezpośredni związek emocji i motywacji, który jest
oczywisty i zostało to udowodnione w sposób teoretyczny i empiryczny. Lepper mówił,
że emocja jest motywacją. Arnold mówi, że wyzwalany stan emocjonalny wyzwala
tendencję do pewnych działań.
Kolejny nurt wskazał na to, że aby zrozumieć emocję trzeba zrozumieć jakie formy
ekspresywne prowadzą do tej emocji - Tomkins
Każdy proces emocjonalny (każda emocja) zawiera w sobie 3 komponenty: komponent
neurofizjologiczny, komponent podmiotowy (doświadczenie, świadomościowy) i
komponent ekspresywny. Można by taki trójpodział uznać za przyjęty w psychologii.
Wychodząc z tej perspektywy można zacząć analizę od komponentu najbardziej
dysponującego do powstawania emocji. Najbardziej trwałym komponentem jest podkład
neurofizjologiczny => neurofizjologiczne koncepcje.
Można na proces emocjonalny patrzeć z różnych perspektyw: perspektywa biologiczna,
społeczna, podmiotowa, obserwatora. W tym momencie chodzi o to by spojrzeć na
emocje z perspektywy biologicznej (od strony biologii). Udział pewnych struktur
neurologicznych jako podstawa emocji.
Teoria Jamesa Papeza (Pejpeza). Chodzi o pojęcie tzw. pętli (obwodu, kręgu) Papeza.
Odszedł od teorii wzgórzowej Cannona w sposób b. wyraźny. J. Papez przedstawił
szczegółowy opis emocji, których podłożem jest obwód składający się z kilku struktur (nie z
jednej struktury np. ze wzgórza). Ten obwód odpowiada za stan emocjonalny, który zawiera
się w jednym układzie limbicznym. Decydującą rolę w powstawaniu emocji pełni hipokamp
(ciało zwane hipokampem). Wg Papeza pomiędzy strukturami neuronalnymi występuje
wzajemna zależność (wzajemny układ wzbudzania się) sensorycznym wejściem z otoczenia
jest chwytanie impulsów przez układ wzgórzowy (we wzgórzu następuje rejestracja
impulsów) następnie te impulsy przechodzą. Na pętlę Papeza składa się: sklepienie / przednie
wzgórze / zakręt obręczy / kora asocjacyjna / hipokamp.
Generalnie na pętlę Papeza składa się pięć ciał neuronalnych: sklepienie / przednie wzgórze /
zakręt obręczy / kora asocjacyjna / hipokamp. CYTAT Z KSIĄŻKI „MÓZG A
ZACHOWANIE" str. 361 ,James Papez stworzył pierwszą kompleksową teorią emocji.
Emocje są przeżywane świadomie i są uzależnione od procesów poznawczych. Istotna jest
rola podwzgórza w ekspresji emocji. Istnieje obustronna komunikacja miedzy podwzgórzem
a wyższymi ośrodkami korowymi. Substrat anatomiczny emocji opisał w postaci złożonego
kręgu neuronalnego obejmującego główne struktury płata limbicznego, formującego pierścień
wokół -wzgórza i pnia mózgu. Uważał, że kora wpływa na podwzgórze za pośrednictwem
zakrętu obręczy, który z kolei wysyła projekcję do hipokampa, a hipokamp przez sklepienie -
do ciał suteczkowatych w podwzgórzu. Podwzgórze za pośrednictwem drogi suteczkowato-
wzgórzowej przesyła informacje do przednich jąder wzgórza i z powrotem do zakrętu
obręczy.
Koncepcja Papeza miała ogromny wpływ na badania reakcji emocjonalnych,
dzięki zwróceniu uwagi na znaczenie struktur limbicznych w regulacji emocji,
a późniejsze badania podtrzymały jej słuszność w zasadniczych zarysach.
Teoria Papeza nie uwzględniała jednak zupełnie znaczenia dala migdałowatego w procesach
emocjonalnych, którego rola już wkrótce miała się okazać szczególnie istotna.
Jednocześnie z opublikowaniem teorii Papeza, amerykańscy badacze H. Kiwer i
P.C. Bucy, opisali spektakularne objawy zmian emocjonalnych po uszkodzeniach
płatów skroniowych u małp. Kolejne doświadczenia przeprowadzane w różnych
laboratoriach wykazały, że strukturą odpowiedzialną za te zmiany jest ciało
migdałowate i jego połączenia z korą. Okazało się, że takie uszkodzenia płata
skroniowego, które nie obejmują ciała migdałowatego, nie wpływają na
zachowanie emocjonalne zwierząt.
W konsekwencji tego odkrycia i dalszych licznych badań oraz doniesień
klinicznych, Paul McLean włączył do kręgu Papeza ciało migdałowate oraz
jeszcze jedną ze struktur limbicznych -przegrodę.

W latach 60., J.H. Nauta stworzył koncepcję kręgu limbiczno-śródmózgowego


ze względu na bardzo silne ąferentne i eferentne powiązania śródmózgowia z
ciałem migdałowatym i podwzgórzem, jak również liczne prace dowodzące roli
śródmózgowia w ekspresji emocji.
Dzisiaj uważa się, ze struktury limbiczne wraz z podwzgórzem i śródmózgo wiem stanowią
funkcjonalną całość l odgrywają zasadniczą rolę w zachowaniach emocjonalnych "

Schemat kręgu emocjonalnego J.W. PAPEZA

Przy czym faktyczną rolę w powstawaniu emocji pełni hipokamp ( zakręt


hipokampa). Pętla Papeza działa jako jedna całość. W zasadzie jak jest
pobudzony jakiś element z tej całości jest pobudzona całość. Ilekroć jest
pobudzony układ ciało suteczkowate to jest pobudzona całość, jak jest
pobudzone sklepienie to jest pobudzona całość zawsze występuje układ
pobudzenia całości.
Czasami jest tak, że pewne informacje docierają tylko do pewnych struktur (i on mówi o
pewnych wejściach informacyjnych).
Występują trzy ścieżki doprowadzające impulsy do kory mózgowej, gdzie kora mózgowa
odczytuje to później jako stan emocjonalny. Te trzy ścieżki to: l) strumień myśli, 2) strumień
ruchu / ścieżka ruchu, 3) strumień uczuć.
Strumień myśli czasami jest taka sytuacja, że bezpośrednio jest drażniona kora mózgowa
(sensoryczna) następuje przewodzenie impulsów od wzgórza bezpośrednio do kory
mózgowej (sensorycznej). Dzięki pobudzeniom kory sensorycznej pobudzana jest kora
asocjacyjna (układy skojarzeniowe, asocjacyjne). Jak jest pobudzona kora asocjacyjna
pobudzona cała pętla , zarówno hipokamp =>jak hipokamp to dalej wzgórze / podwzgórze i
dalej - zamyka się pętla. Np. przypominam sobie jak kiedyś byłem na spotkaniu z jakąś
osobą, która mi czymś strasznie imponowała i w tym momencie => wytwarza się pewien stan
skojarzenia strumień myśli dociera od razu do kory sensorycznej (przypominam sobie), stan
skojarzenia => i nagle odczuwam ciepło, takie pobudzenie wewnętrzne => cała pętla. I stąd
można tłumaczyć wg niego to dlaczego czasami jest tak, że najpierw musi być percepcja by
powstała emocja. Inna sytuacja np. jest bezpośrednie pobudzenie przez on tzw. ścieżkę ruchu
(strumień ruchu) jest to przewodzenie impulsów poprzez wzgórze poprzez wiodącą torebkę
do ciała prążkowanego (ono znajduje się blisko móżdżku i tych układów, które pobudzają
całą motorykę ). W efekcie może być taka sytuacja, że jest automatyczne wyrażanie tych
emocji. Ale jak jest pobudzenie wyrażania emocji czyli impulsy tak jakby uderzają w tą strefę
motoryki (tu może mieć rację Nina Buli i James Papez), ale gdy jest pobudzona strefa
motoryczna to momentalnie na zasadzie pętli są pobudzane wszystkie układy w efekcie
człowiek ma świadomość, człowiek percypuje pewne zdarzenia, człowiek ma pewne uczucia.
Strumień uczuć czyli przewodzenie wiązki impulsów przez dolną część wzgórza do
podwzgórza i ciała suteczkowate i przednie jądro zakrętu obręczy w środkowej ścianie
półkuli mózgowej => jeżeli tym kanałem płynie to jest pobudzony przede wszystkim układ
odczuć wewnętrznych. W efekcie odczuć pojawi się ruch i pojawi się świadomość. Tu też
może mieć rację James Papez dlatego, że pętla jest pobudzona cały czas i bez względu na to
jaką ścieżką wpływają impulsy, zawsze pobudzona jest cała pętla. To jest ten schemat
myślenia przyjęty przez Papeza. Można wytłumaczyć poprzez struktury neuronalne co jest
pierwsze a co jest wtórne nie przyjmując założeń jako udowodnionych, że najpierw jest
poznanie, że najpierw jest odczucie, ponieważ bez względu na to jakim strumieniem to płynie
zawsze jest pobudzone jedność psychologicznych doznań (nazwijmy to jedność odczuć
cielesnych).

Inny styl myślenia proponuje Pauł McLean (Maklin). Pauł McLean zaproponował jedną z
najbardziej fascynujących neurologicznych teorii emocji. McLean rozszerza pętlę Papeza o
pewne struktury przede wszystkim o ciało migdałowate i przegrodę (o śródmózgowie). Ta
teoria jest silnie nasycona schematem myślenia ewolucyjnego. McLean uważa, że w trakcie
ewolucji u ludzi rozwinęło się przodomózgowie, które posiada triadyczną strukturę oznacza
to, że mózg składa się z trzech typów mózgów, które różnią się strukturą anatomiczną i
procesami chemicznymi jakie w nich zachodzą. Najstarszy typ mózgu jest czymś
podstawowym u gadów (występuje u gadów), drugi typ u ssaków natomiast trzeci typ u
naczelnych.
Pierwszy typ mózgu wg niego zabezpieczał ochronę siebie i gatunku. Jego struktury zostały
tak rozwinięte by mogły w nich przebiegać prawidłowo procesy zabezpieczające pożywienie i
dające możliwość znalezienia i utrzymania partnera. W trakcie ewolucji najstarszy typ mózgu
(który się rozwinął u gadów) u człowieka niejako pozostał. Ten typ mózgu, który służył
zabezpieczeniu siebie (ochronę siebie) i gatunku.
Drugi typ mózgu umożliwiał nowe sposoby zachowania, ułatwienie przebiegu relacji
dziecko-matka, pojawiły się takie formy zachowania jak lęk, gniew, agresja, ekscytacja.
Drugim typem mózgu wg McLeana jest system limbiczny i on dostarcza informacji o
charakterze czysto emocjonalnym i dzięki temu te informacje kierują zachowaniem
wymagającym ochrony siebie i gatunku.
Trzeci typ mózgu (najmłodszy ewolucyjnie) rozwinął się wtedy gdy pojawiła się
konieczność posługiwania się informacjami o charakterze werbalnym (symbolicznym).
Emocje tutaj są efektem pobudzenia/uaktywnienia struktur werbalnych. W rezultacie może
powstać stan emocjonalny w wyniku słowa. Np. Jaki piękny jesteś" - i człowiek się ekscytuje.
Wg McLeana zrozumienie emocji wymaga uchwycenia zasad działania przede
wszystkim drugiego typu mózgu, tego co on nazywa systemem Umbicznym. Drugi typ
mózgu składa się z limbicznego płata i osi podkorowej. Jest ważny - bo jest położony
strategicznie (w miejscu centralnym) dzięki temu układ limbiczny kontroluje impulsy płynące
z wcześniejszych ewolucyjnie układów i z najpóźniejszycjh ewolucyjnie układów. I to
nazywa wisceralnym mózgiem. W latach 70 i 80-tych poddał szczegółowej analizie niektóre
struktury, które składają się na układ wisceralny. Uważał, że w mózgu wisceralnym trzy
elementy są kluczowe, żeby zrozumieć emocje: ciało migdałowate, hipokamp i przegroda.
Mózg zawiera różne obwody w zależności od tego, który z tych trzech elementów dominuje.
Joseph Le Doux zwracał uwagę na to, że kluczową rolę w tworzeniu emocji ma ciało
migdałowate. Jest to podstawowa struktura, która odpowiada za emocje. Le Doux uważa, że
aby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć pewne schematy i pewne układy, które zostały przez
ewolucję wytworzone w strukturach neuronalnych organizmów. Szczególną uwagę zwraca na
ewaluację (czyli wartościowanie bodźca). Aby się pojawiła emocja musi być dokonany
proces ewaluacji (wartościowania bodźca, wartościowania informacji, która wpływa do
człowieka). Wartościowanie z reguły polega na porównywaniu dopływającej informacji z
wcześniej nagromadzoną informacją. Można by rzec, że ewaluacja (wartościowanie)
dopływającej informacji jest dlatego możliwa gdyż wcześniej została już zakodowana w
pewnych strukturach informacja przez człowieka. To zakodowanie może być wynikiem
przekazu programu wiedzy przez dziedziczność czyli jest to tak jakby pamięć gatunku lub
wynik zakodowana będący efektem doświadczeń.
U zwierząt to porównanie informacji dopływającej z wcześniej nagromadzoną ma charakter
działania instynktownego. U człowieka w b. niewielkim stopniu zależy od działania
instynktownego (chociaż ma też swój udział). Żeby zrozumieć jak powstaje emocja to trzeba
zrozumieć dodatkowe elementy, które wprowadza Le Doux. Wg niego ciało migdałowate jest
kryterialnym ciałem przez które informacja musi przechodzić zawsze. Do ciała
migdałowatego docierają impulsy z różnych układów (z różnych stref). On wyróżnia trzy
kategorie: obszary monomodalne, polimodalne i supramodalne.
Obszary monomodalne - miejsca skojarzeniowe specyficzne dla danego zmysłu dla danego
receptora. To są obszary, które odpowiadają za reprezentację informacji danego typu
informacji o danym charakterze np. obszar monomodalny typu: jednostkowa informacja o
charakterze wzrokowym, jednostkowa informacja o charakterze słuchowym. Obszary
monomodalne - miejsca skojarzeniowe specyficzne dla danego zmysłu. Te miejsca
odpowiadają za reprezentację informacji w postaci jednostek percepcyjnych. Z obszarów
monomodalnych np. jednostkowa informacja węchu, jednostkowa informacja smaku i
jednostkowa informacja zapachu jest przesyłana do obszarów polimodalnych. Obszary
polimodalne integrują te pojedyncze informacje w pewne całości.
Obszary monomodalne - obszary odpowiadające za odbiór pojedynczych, specyficznych
form informacyjnych.
Obszary polimodalne - integrują informacje monomodalne w pewne większe jednostki.
Najwyższą formą są obszary supramodalne, które odbierają informacje z wielu obszarów
polimodalnych (z wielu obszarów polimodalnych integrujących informacje monomodalne)
Obszary supramodalne mają charakter abstrakcyjny, one w najbardziej wyraźny sposób
odpowiadają za informacje o charakterze abstrakcyjnym. Czy pamiętacie z psychologii
ogólnej - wg prof. Kazimierza Bukowskiego podział układów informacyjnych:
monokonkretne, polikonkretne, hierarchiczne? Te informacje mogą przebiegać na różnym
poziomie, ponieważ do ciała migdałowatego dochodzą pobudzenia z obszarów
monomodalnych (zmysłowych) pojedynczych i dochodzą również informacje z kory
skojarzeniowej z obszarów o charakterze polimodalnym i supramodalnym. Ciało
migdałowate ma charakter ciała integrującego te wszystkie obszary informacyjne.
Obszary monomodalne - do ciała migdałowatego dochodzą informacje, które mają charakter
jednostkowych informacji rejestrowanych przez receptory, dochodzą także informacje, które
mają charakter informacji ułożonych w pewne całości - polikonkretnych, polimodalnych
obszarów i do ciała migdałowatego docierają informacje, które mają charakter informacji
supramodalnych z kory mózgowej (z poziomu abstrakcyjności). Ciało migdałowate jest
odpowiedzialne za pewien sposób przetwarzania tego wszystkiego i przekładania na układy
emocjonalne. Ponieważ ciało migdałowate ma bezpośrednie połączenie ze wzgórzem i
wiadomo, że nie ma możliwości innego działania bez wzgórza często Joseph Le Doux
uważa, że bramą do emcocji (ciało migdałowate odpowiada) jest wzgórze (przez wzgórze i
tak wszystkie informacje muszą przejść) niemniej to ciało migdałowate decyduje o emocji
(nie wzgórze). Wzgórze jest tylko bramą przez którą wszystkie informacje przepływają.
Wyróżnione są obszary poli, mono jak i supramodalne. Może być taka sytuacja, że ciało
migdałowate jak i kora mózgowa mogą być równolegle pobudzane z różnych układów stąd
też jest możliwa reakcja na bodziec wcześniej niż nastąpi uświadomienie, ponieważ
pobudzenie trafi bezpośrednio przez wzgórze do ciała migdałowatego i od razu następuje
reakcja. Może być z poziomu myśli (poziomu abstrakcyjnego) do ciała migdałowatego => i
następuje reakcja.
To jest trochę myślenie jak u Papeza: bez względu na to jakim układem biegnie impuls
zawsze wpada w pętlę. Bez względu jakim układem biegnie informacja w ten układ ciała
migdałowatego zostaje zakotwiczona.
Le Doux - wg niego ewaluacja jest podstawą powstania emocji. Ewaluacja (oszacowanie)
czy informacja dopływająca jest zgodna z pewnym wzorcem wrodzonym, czy też
doświadczeniem, które to doświadczenie jest zespołem informacji jednostkowych może mieć
charakter automatyczny albo świadomy. Ewaluacja może mieć charakter bazujący na
wrodzonych doświadczeniach organizmu albo ewaluacja (wartościowanie) może mieć
charakter świadomy czyli odwołujący się do nabytych doświadczeń (do informacji, które
zostały nabyte). Te dwie ścieżki: l) ewaluacja w sposób automatyczny albo 2) ewaluacja w
sposób świadomy nazwane są przez Le Douxa l) reakcją pierwszego typu albo 2) reakcją
drugiego typu. Reakcja pierwszego typu —reakcja automatyczna, reakcja drugiego typu —
reakcja świadoma. Reakcje pierwszego typu mają charakter mimowolny i natychmiastowy,
przypominają wzorce zachowania występujące u zwierząt. Gdy informacja dopływa jest
natychmiast rejestrowana, oceniana przez system, który jest uwarunkowany pewną
wrodzonością (gatunkowo). Na poziomie ciała migdałowatego dokonuje się natychmiastowa
ocena zdarzenia (bo jest uruchamiany program wrodzony reakcja I typu). Następuje od razu
reakcja emocjonalna. Człowiek nie musi uświadamiać sobie czegokolwiek tylko może od
razu reagować płaczem, krzykiem, agresją bo to jest reakcja gdzie zdarzenie jako źródło
informacji płynące przez układy receptoryczne trafia w pewien informacyjny kod wrodzony i
on automatycznie uruchamia pewne reakcje. Reakcje drugiego typu mają charakter reakcji
kontrolowanej, dowolnej wtedy człowiek najpierw sobie uświadamia, porównuje a efektem
tego jest reakcja emocjonalna.
Zależy na jaki układ porównań informacyjnych natrafi: jak na automatyczny - ekspresja jest
pierwszą reakcją— a jak na dowolny to poznanie jest pierwszą reakcją.
Neuroendokrynologiczna teoria emocji Henryego jest obecnie modna, choć dość mało
znana. To jest inny sposób patrzenia, jedna ze współczesnych teorii. W ZAŁĄCZENIU
TEBELE:
• NEUROENDOKRYNOLOGICZNA KONCEPCJA J.P. HENRYEGO. SCHEMAT
EMOCJI NEGATYWNYCH.
• NEUROENDOKRYNOLOGICZNA KONCEPCJA J.P. HENRYEGO. SCHEMAT
EMOCJI POZYTYWNYCH. Wg Henryego stan emocjonalny zawsze aktywizuje układ
limbiczny ale również jest związany z pewnym uaktywnieniem pracy układu przysadka -
nadnercze i tym samym wydzielaniem pewnego zestawu hormonów. W zależności od tego
jakie układy hormonalne zostaną uaktywnione taki stan emocjonalny pojawi się u człowieka.
Żeby emocja w ogóle powstała musi być rejestracja pewnego zdarzenia (on to nazywa
psychospołeczną percepcją zagrożenia). „psychospołeczna" - człowiek będąc w danej
kulturze / społeczności określa, które zdarzenia (sytuacje) mogą mieć charakter zagrażający,
które charakter przyjemny. To są następstwa ewolucyjnego myślenia. Przykład: jadę
autobusem i ktoś zaczyna demolować autobus to mogę to rejestrować jako
zagrożenie (gdybym nie znał tej sytuacji nie rejestrowałbym tego jako zagrożenie). U
Henryego żeby powstała emocja musi być proces rozpoznawania sytuacji. Tu procesy
poznawcze pełnią dość istotną rolę musi być przewidywanie niejako pewnych zdarzeń,
pewnych skutków zdarzeń. Przy przewidywaniu zostaje uaktywniona czoło-skroniowa Henry
uważa, że człowiek wszystko nazywa: procesy, zdarzenia, wizualną syntezę przestrzeni w
jakiej się znajduje, logiczny wgląd czyli ogólnie jest to ocena sytuacji. W efekcie
rozpoznania (oceny) pojawia się emocja.
Wg Henryego układy emocji negatywnych
Gniew jest wtedy, kiedy jest uruchomione jądro centralne ciała migdałowatego => w efekcie
gniew wyzwala zachowania typu walka, wysiłek czy uporczywość a z tym związane są
zmiany w zakresie podwyższenia ciśnienia krwi podwyższenia pulsu noradrenalina w górę,
adrenalina też trochę, testosteron zwiększa się, kortyzole na tym samym poziomie pozostają.
Lęk - jądro podstawowe ciała midałowatego zostaje uruchomione i następuje zachowanie:
próba ucieczki a z tym związane są zmiany w zakresie lekkiego podwyższenia ciśnienia krwi,
pulsu, adrenaliny, kortizolu. Szuka, które z tych wzorców neuroendokrynnych towarzyszą
pewnym stanom emocjonalnym. Stąd nazwa neuroendokrynologiczna teoria emocji.
Depresja - w depresji najistotniejszy jest udział hipokampa i przegrody, następuje
zachowanie: utrata kontroli, podporządkowanie a z tym związane są zmiany w zakresie:
ciśnienie krwi utrzymuje się , puls obniża się, testosteron spada. Wg Henryego układy
emocji pozytywnych Żeby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć układy pobudzeń
wzajemnych, układy neuronalne i endokrynogenne bo to tworzy jedną całość i wtedy
wyzwala pewne formy zachowań. Pozytywne - podobny jest układ tylko inne są systemy
pobudzeń - ciśnienie krwi spada, puls spada przy spokoju jakiś człowiek odczuwa stan
spokoju naradrenalina i adrenalina spada w dół. Przy uczuciu ekscytacji, uniesienia
(pobudzenia pozytywnego) hipokampa przede wszystkim istotną rolę i ciało migdałowate i z
tym związane są zmiany w układach endokrynogennych wydzielania. Dla każdej emocji,
dzięki temu można ustalić pewne wzorce wydzielań hormonalnych. Henry uważa, że takie
wzorce udało się ustalić i na podstawie tego można różnicować stany emocjonalne. Inaczej
patrzy na podstawy neurofizjologiczne emocji Tomkins. - b. współczesny przedstawiciel
tzw. ekspresyjnych teorii emocji. W ZAŁĄCZENIU TEBELA:
MODEL WEWNĘTRZNYCH AKTYWATORÓW AFEKTU WEDŁUG TEORII S.S.
TOMKINSA Wg Tomkinsa aby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć z jednej strony zmiany
mięśni twarzy a z drugiej strony wokalizację. Uważa, że w odczytach wokalizacji (zmiany
oddychania) i w odczytach twarzy (zmiany mięśni twarzy) a przede wszystkim przez zmiany
skórne odczytuje się zmiany emocjonalne. Wprowadza pojęcie tzw. gęstości nerwowego
pobudzenia / drażnienia. Rys. linia wskazująca na gęstość neuronalnego pobudzenia
(drażnienia), a tutaj jest ta linia wskazująca na czas trwania. Żeby zrozumieć tą teorię:
„gęstość" - liczba pobudzeń nerwowych w określonej jednostce czasowej (liczba pobudzeń
impulsów nerwowych w określonej jednostce czasowej). Sprawą umowną jest jaką jednostkę
czasu się przyjmuje. Wyróżnia trzy klasy aktywatorów emocji (czynników aktywizujących
emocje wzbudzanie emocji, l) wzrost (podwyższenie) stymulacji 2) utrzymywanie się
stymulacji 3) obniżanie się stymulacji. Trzy klasy dające szansę opisu form drażnień
nerwowych prowadzących do wzbudzania emocji. W zależności od tego jak szybko następuje
podwyższenie, obniżenie stymulacji lub jak długo utrzymuje się stymulacja doświadczamy
takich stanów emocjonalnych. Przykłady:
przy stymulacji b. szybkiej i podwyższeniu gęstości pobudzeń następuje stan odczuwania
zaskoczenia emocja zaskoczenia
przy nie tak szybkiej czasowo ale podwyższonej stymulacji następuje stan lęku,
przy wolnej czasowo ale podwyższonej stymulacji następuje zainteresowanie
przy utrzymującej się stymulacji mamy do czynienia ze złością lub ze stanem dystresu –
układu negacji gdy mamy trochę większą gęstość pobudzenia (czyli większą stymulację,
więcej jednostek drażnienia) w danym momencie czasowym utrzymujące się na stałym
poziomie wówczas człowiek odczuwa złość, jeśli mniejszą wtedy stan dystresu. Przy
raptownym spadku stymulacji drażnień następuje przy szybszym śmiech przy wolniejszym
radość. Przykład: utrzymujące się na jednym poziomie stałe drażnienie nerwowe np. to może
być utrzymujący się ciągły hałas młota walącego w bruk =^ jeśli on się utrzymuje na pewnym
poziomie drażni => wyzwala stan dystresu (może wyzwalać natomiast jeśli utrzymuje się na
poziomie wyższym silny huk - może wzbudzać złość. Natomiast jak nagle wyłączą ten młot
=> człowiek odczuwa radość bo nagle jest spadek tej stymulacji (jeśli jest raptowne to może
wzbudzać nawet śmiech przy pewnych układach).

Są to elementy analiz uzasadniane w sposób empiryczny, gdzie badano gęstość stymulacji i


szybkość pojawiania się stanów emocjonalnych. Jednocześnie pytano osobę jaki odczuwa
stan
emocjonalny - stąd też opracowano taką skalę.
W ZAŁĄCZENIU obrazujący wyniki w/w analiz Tomkinsa: MODEL
WEWNĘTRZNYCH
AKTYWATORÓW AFEKTU WEDŁUG TEORII S.S.TOMKINSA
Pomijam różne rzeczy, które tutaj jeszcze wchodzą w grę oddychanie, wokalizację bo to są
analizy szersze.
Ta myśl prowadzić do tego, że kluczem nieraz do zrozumienia jest nie to jakie struktury
neuronalne ale że kluczem do zrozumienia emocji jest znak pobudzenia. Wchodzimy w teorie
najbardziej znane - teorie pobudzenia, które mówią, że aby zrozumieć emocje trzeba
zrozumieć
poziom aktywacji (poziom pobudzeń)
P.H. Lindsay - wg niego żeby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć poziom pobudzenia
(poziom aktywacji). Strukturą odpowiedzialną z wzbudzenie jest układ siatkowaty. Wszystkie
pobudzenia płyną przez układ siatkowaty, który wzmacnia impulsy => dalej istotną rolę
odgrywa wzgórze, podwzgórze, przysadka mózgowa (jako ten układ, który jest
odpowiedzialny za inne systemy endokrynne) i kora mózgowa. Stąd też dużo tych linii, które
wskazują, że pobudzenie płynie w różnych kierunkach w różnych układach. Kluczem do
zrozumienia emocji jest układ siatkowaty, to na ile on wzmacnia impulsy lub je osłabia. Jak
wzmacnia impulsy to drażni różne struktury, które są właściwe dla układu limbicznego, dalej
te struktury drażnią korę mózgową i wtedy człowiek odczuwa stan emocjonalny lub nie. Im
wyższy stan napięcia (aktywacji) tym wyższa jest intensywność tych emocji. W zależności od
tego jaka jest kategoria zdarzeń, która uruchamia aktywację można mówić o takiej a nie innej
kategorii emocji. Do tego poziomu musi jeszcze być poziom percepcji i nazwania (poznania)
czyli proces poznawczy.
Teoria Lindsaya znajduje się u podłoża współczesnych teorii zapotrzebowania na stymulację i
pewnych współczesnych teorii temperamentu). P.H. Lindsay - wg niego do zaistnienia emocji
potrzebne jest podwyższenie poziomu stymulacji (ogólna czynność, gotowość, która jest
wyzwalana przez stan aktywacyjny) poza tym co się dzieje w wyniku tego, że następuje
pobudzenie => następuje również koncentracja uwagi na pewnym zdarzeniu. Żeby zrozumieć
emocje trzeba zrozumieć stan pobudzenia i to (w wyniku tego pobudzenia) na jakim
zdarzeniu następuje skoncentrowanie uwagi. Dwa wymiary są tutaj istotne: wymiar aktywacji
i w wyniku tej aktywacji wyostrzenia uwagi, (w efekcie wyostrzenia uwagi zmienia się
świadomość => zmienia się świadomość, zmienia się jakość emocjonalna).
Podejście poznawcze Tibom ??? wprowadził jednostkę TOTE. Żeby zrozumieć zachowanie
człowieka [jednostka TOTE to jednostka poznawcza, jednostka działania (aktywności)
człowieka].
Przykład: wchodzę do tramwaju i wkładam bilet do kasownika /wejście do tramwaju jest
pewną formą rzeczywistości i ja do niej muszę się dostosować/ uruchamiany jest cykl
działania -wkładam bilet do kasownika następuje T-test, próba / naciskam kasownik 0-
operate.działanie / wyjmuję bilet, sprawdzam czy jest skasowany T-test / po skasowaniu
następuje E-exit wyjście i wejście do następnej jednostki TOTE np. zauważam -jakaś osoba
znana T- test / cześć jak się masz 0-operate działanie / on mi nie odpowiada T-test / E-exit
cofam się.
Działanie jest kluczowym przebiegiem tego układu Test Operate Test Exit. Jest to
interpretacja na poziomie psychologicznym. Tu podstawą zrozumienia emocji jest stan
równowagi (stabilizacji). Przykład: kiedy następuje wyjście i przejście do innej jednostki: idę
do kasownika test, operate, test próbuję - nie skasowany / nie ma exit- wyjścia przechodzę do
następnej jednostki. próbuję działam - nie wyszło, próbuję działam - nie wyszło. Tu istotny
dla zrozumienia emocji jest stan równowagi (stabilizacji). Równowaga jest to stan gdzie moje
działanie zostaje wykonane zgodnie z moimi oczekiwaniami. Przez sprawdzenie tego
wykonania następuje porównanie czy to jest tak samo jak oczekiwałem czyli jest jakby
przywrócenie równowagi. Patrząc od strony neuronalnej (fizjologicznej) ta teoria podkreśla
rolę pamięci (uczenia się). W jednostce TOTE jest istota pamięci, trzeba zrozumieć jakie były
wcześniejsze doświadczenia, wcześniejsze wikłające sytuacje, które wyzwalają napięcie. W
efekcie sama emocja to jest wynik pewnego porównania części mojego planu (programu,
który jest z danymi doświadczeniami związany) z aktualną sytuacją. To nie Jest tylko efekt
samej czystej aktywacji (żeby była czysta aktywacja musi być odniesienie do pewnego
materiału wcześniej zapamiętanego). W efekcie jeśli dany układ nie pasuje do pewnego
programu (oczekiwań, planu) to właśnie ten układ powoduje wyzwalanie się napięcia,
aktywizuje (to co Lindsay mówił) następuje stan pobudzenia i ten stan powoduje wyzwolenie
się działania.

K.H. Pribram wg niego emocja jest b. bliska motywacji. Wszystkie procesy, które wybijają
ze stabilnego położenia (tzn. są niezgodne z planem, z oczekiwaniami) to są procesy, które
generują afekty (emocje). Wyzwolenie tego afektu jest od razu związane z działaniem więc
emocja jest de facto motywem, staje się motywem. Stan motywacji wskazuje, że organizm
przygotowuje się do pewnego stanu oddziaływania na otoczenie, co przywraca utraconą
równowagę. U niego również, kluczową rolę odgrywa działanie układu siatkowatego (patrząc
od strony neurologicznej działanie systemu pobudzeń) i wdrukowanie pewnego programu
(pewnych doświadczeń). P.H. Lindsay mówi tylko o pobudzeniach a K.H. Pribram mówi,
że aby zaistniało pobudzenie musi być stan rozbieżności pomiędzy planem (programem, który
jest wynikiem pewnych doświadczeń) a stanem rzeczywistym (który tworzy rozbieżność). Ta
rozbieżność wywołuje stan pobudzenia. Ta teoria (przedstawiona w sposób prymitywny i
schematyczny) uświadamia, że aby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć nie tylko układ
jednostkowy organizmu ale także układ człowiek-doświadczenie i człowiek-pewien system
oddziaływań na otoczenie. Emocja jest interakcją. De facto emocja nie powstaje sama z siebie
ona jest jakością interakcji, która przebiega między podmiotem a otoczeniem, między
podmiotem (w ramach samego podmiotu) a jakąś strefą jego życia. Tylko wtedy wyzwala
stan napięcia , inaczej nie byłoby możliwości wzbudzenia emocji.
Coraz częściej szuka się kryteriów neurofizjologicznych, które pozwalają odróżnić stany
emocjonalne przeżywane przez człowieka. Poza tymi kryteriami o których była mowa:
np. gęstość pobudzenia emocjonalnego (drażnienia nerwowego) jest kryterium -
Tomkins układ endokrynnyjest kryterium - Henry

Propozycja bliska Tomkinsowi - aktywność autonomicznego układu nerwowego AUN.


Na podstawie aktywności AUN można przewidywać stany emocjonalne.
Przykład: tempo pracy serca jest wysokie lub niskie mogę przewidywać jaki jest stan
emocjonalny. Przy tempie wysokim - gniew, lęk, smutek, przy niskim - szczęście, wstręt,
zdziwienie. Ale przy tempie wysokim istotna jest jeszcze temperatura skóry: wysoka to
gniew, niska to lęk i smutek. Szuka się takich wskaźników emocji. Zaczyna się niejako od
tyłu patrzy się, rejestruje na podstawie wariografu (wariograf- urządzenie, które rejestruje te
wszystkie zmiany w układzie semantycznym).
WARIOGRAF ( POLIGRAF KEELERA ) - aparat do badania prawdomówności
notujący zmiany pulsu, oddychania, ciśnienia krwi badanego itd. ( opierający się na
domniemaniu, że aktowi kłamstwa towarzyszą określone zmiany fizjologiczne )
Rejestruje się zmiany w układzie somatycznym i jednocześnie pyta się człowieka jakie stany
emocjonalne są przez niego przeżywane / odczuwane. Ustala się takie swoiste mapy
rozpoznające. Są to takie analizy głęboko zaawansowane.

RÓŻNICOWANIE EMOCJI NA PODSTAWIE AKTYWNOŚCI AUN

Tempo pracy serca


wysokie niskie gniew, lęk, smutek szczęście, wstręt,
zdziwienie temperatura skóry
wysoka niska
gniew lęk i
smutek
Omówienie tabeli:
1.Teoria James`a -najpierw następuje percepcja zdarzenia potem pojawiają się zmiany
cielesne i świadomość tych zmian jest rejestrowana zmiany emocji, ale wcześniej pojawiają
się zmiany cielesne.
2.Teoria Buliła - zniżona jest do teorii James`a. Wprowadza pojęcie tzw postawy
motorycznej, Pojawienie się zmiany postawy motorycznej ukierunkowuje świadomość na
zastałe zmiany w naszym ciele głównie w sferze motorycznej, co powoduje doświadczanie
emocji.
3.Teoria Arnolda - to teoria o charakterze poznawczym. Jak wszędzie
Model Autor 1 2 3 4 5
Peryferalny w. James Sytuacja - Percepcja Zmiany Świadomość
(teoria zdarzenie sytuacji cielesne zmian –
psycholo - doświadczenie
giczna) emocji
Peryferalny N. Bull Sytuacja – Percepcja Zmiany Ukierunkowan Działani
( teoria zdarzenie sytuacji cielesne – ie
psychologiczn) postawa świadomości
motoryczna przez postawę
motoryczną –
doświadczenie
emocji
Poznawczy M.Arnolda Sytuacja – Ocena, Doświadczanie Zmiany Pragnien
model korowy( zdarzenie oszacowanie emocji cielesne działania
teoria sytuacji.
psychologiczn
a i
fizjologiczna)
Motywacyjny ( R.Lepper Sytuacja – Percepcja Jeśli Przejawia się
poznawczy) zdarzenie sytuacji uruchamia jako emocja,
( teoria motywacyjnie Działanie czyli łącznie ze
psychologiczn znaczącej jest motywem, zmianami
a) wówczas cielesnymi
Adaptacyjny K.Darwin Sytuacja – Percepcja Ekspresja Stan Ekspresj
( motywacyjny zdarzenie sytuacji twarzy i z nią emocjonalny stanowi
) związane wraz z sobie działania
odczucia właściwymi
zmianami
cielesnymi
Trzewiowy K.Lange Sytuacja – Naczyniowo Wtórne
( teoria zdarzenie -ruchowe zakłócenia
fizjologiczna) zdarzenia typu wrażeń
( wewnętrzne
doznania) oraz
innych
zakłóceń
cielesnych
Trzewiowy M.A.Wegner Sytuacja – Zmiany Emocja jest Te zmiany
( teoria zdarzenie cielesne- aktywnością i mogą, lecz nie
fizjologiczna) trzewiowe reaktywnością muszą
tkanek i prowadzić do
organów innych zmian
pobudzanych cielesnych i
przez AUN umysłowych
Wzgórzowy W.Cannon Sytuacja - Percepcja Rozhamowani Emocja jako
( teoria zdarzenie sytuacji e kory – wzorzec
fizjologiczna) zakłócającej uaktywnianie pobudzenia
homeostazę wzgórza wzgórza
uwalnia
reakcje
cielesne

Rycina nr 9
Neuroendokrynologiczna koncepcja J.P.Henry'ego - schemat emocji podstawowych
negatywnych

Rycina nr 10
Neuroendokrynologiczna koncepcja J.P.Henry^ego - schemat emocji podstawowych —
pozytywnych
PSYCHOLOGIA EMOCJI 30.01.2000 r. WYKŁAD NR 4 Prof. dr liab.
Henryk Gasiul

Proces emocjonalny tworzą trzy komponenty: komponent i)eurol'izjologicziiv, eksprcsywny i


podmiotowy (wyraża się w poziomie doświadczania stanów przeżywania, doświadczaniu
emocji).
Komponent neurofizjologiczny (biologiczny): wskazuje na człowieka jako istotę cielesną
(jest to
pewien schemat myślenia)
Komponent ekspresywny (to, co wyraża człowiek przeżywający pewien stan emocjonalny):
wskazuje
na związki człowieka ze społecznością i sposobność do podejmowania komunikacji z innymi
ludźmi.
Człowiek poprzez ekspresję ujawnia siebie, a dzięki temu, że ujawnia siebie ma możliwość
nic tylko
ukazania własnego stanu ale wpływania na zachowanie innych osób.
Komponent podmiotowy (przeżyciowy): wskazuje na świat intymny człowieka, świat
prywatny i na
pewną sprawczość zachowań ludzkich. Poprzednio przedstawiłem teorie, które wskazują na
podstawy
biologiczne życia emocjonalnego. Wobec każdej z tych teorii można wysunąć wiele zarzutów
ale
również dla każdej z nich istnieją argumenty, które stanowią o jej znaczeniu.
KOMPONENT EKSPRESYWNY - TEORIE EKSPRESYWNE EMOCJI
Generalne refleksje nad ekspresją:
Komponent ekspresywny jest czymś kluczowym dla wyrażania zachowań i dla wpływania na
zachowanie innych. Ten komponent wskazuje na autentyczność, zwartość zachowań
ludzkich, jest zewnętrznym przejawem tego, co się dzieje wewnątrz człowieka. Ekspresja
może być i jest sposobnością do wyrażania własnych postaw, nastawień i własnych
moralnych zachowań. Czasem człowiek może przez ekspresję ujawnić świat wewnętrzny
własnych przeżyć. Ekspresja jest ważna (koloryt baletu, koloryt teatru), ekspresja ma w sobie
filozofię życia, może stawać się pewnym stylem życia np. taniec flamenco, tango. Przez tango
wyraża się pewne stany emocjonalne, stan ducha ludzkiego.
Reasumując: ekspresja jest czymś, co wskazuje na wewnętrzny stan człowieka, jest pewną
podstawą wyzwalania doświadczeń emocjonalnych i w tym momencie ekspresja staje się
czymś, co może nam pokazać postawę twórczą człowieka. Dzięki temu, że człowiek wyraża
swój stan - tworzy, kreuje pewną rzeczywistość. To jest uzewnętrznienie własnego stanu
wewnętrznego. Dzięki temu uzewnętrznieniu można łatwo odczytać człowieka. Np. można
odczytać manieryzmy w ujawnianiu uczuć, wrażliwość moralną człowieka (człowiek zdolny
do przeżywania winy, wstydu, radości, człowiek bezwstydny, obojętny, cyniczny).
Komponent ekspresywny ma duże znaczenie w kontaktach interpersonalnych, bo wpływa na
zachowanie podmiotu, wyraża to zachowanie i wpływa na zachowanie innych ludzi, w
związku z tym często ten komponent staje się instrumentem manipulacji zachowaniami
innych ludzi, ale również staje się elementem manipulacji zachowaniami własnymi, ponieważ
ja siebie w jakiś sposób ujawniam i ludzie mnie w jakiś sposób odbierają i oni poprzez odbiór
(odczytanie mojej ekspresji) mojego zachowania zewnętrznego uwiarygodniają je. FUNKCJE
EKSPRESJI:
Interpretacja Junga: ekspresja to jest „maska"'. Maska jaką człowiek nakłada (jest to pewien
archetyp) to pewna tendencja do pokazywania siebie zgodnie z pewnymi oczekiwaniami
społecznymi. Te tendencje są bardzo wyraźne w różnych sferach naszego zachowania. Np.
wojownicy nakładali maski po to by być nierozpoznawalnymi. Nakładanie maski jest
zjawiskiem powszechnym. Nakładamy maski z jednej strony po to by być kimś kto tylko
tworzy element danej grupy (nie być identyfikowanym jako określona osoba, pewna
indywidualność) ale również nakłada się maskę po to aby dzięki temu bardziej identyfikować
się z zachowaniami, które wyraża maska. W związku z tym np. jeśli ja nakładam maskę
tygrysa to z jednej strony ukrywam się pod tą maską a z drugiej strony wyzwala to we mnie
(poprzez identyfikację z tygrysem) poczucie mocy, pewnej drapieżności, agresywności. To są
zachowania b. istotne. Patrząc z tej strony można powiedzieć, że ekspresja jest pewną
sposobnością do tego aby człowiek np. mógł w wojsku się dobrze czuć, aby mógł
usankcjonować swą agresję wobec innych grup społecznych, ponieważ sam jest elementem
pewnej grupy społecznej. Często maska zwalnia z odpowiedzialności. Ludzie, którzy w stanie
pokoju są opanowani, poprawni w swoich zachowaniach, ponieważ są identyfikowani jako
konkretne osoby, kiedy stają się członkiem danej grupy (można by to rozszerzyć na kibiców
na stadionie) osoby chowają swą indywidualność, są zwolnione z odpowiedzialności,
odpowiedzialność zostaje przypisana danej grupie, całej grupie. Jest to b. ważny i wygodny
element pewnych stanów psychicznych.
Reasumując: ekspresja jest swego rodzaju maską, która ukrywa indywidualność i tym samym
broni intymności, broni mojego świata, własności a z drugiej strony ekspresja (czyli maska)
daje poczucie wspólnoty i jednocześnie skłania do odwołania się do podobieństwa zachowań
z innymi np. czuję i wyrażam nienawiść ale inni członkowie czują i wyrażają w ten sam
sposób nienawiść. Należy zwrócić uwagę na łatwość wzbudzania ekspresji w sytuacjach
przejmowania pewnego klimatu emocjonalnego. Zjawisko motorycznej mimiki - wtedy gdy
człowiek imituje ekspresję innych ludzi gesty, sposób mówienia, sposób poruszania się - jest
takim wymownym świadectwem wpływu ekspresji na zachowanie człowieka.
Ważne dla podkreślenia znaczenia elementu ekspresy wncgo emocji są pierwsze kontakty
człowieka z matką. B. istotne są doświadczenia z twarzą ludzką u małych dzieci, u
niemowląt, (b. wiele badań jest na ten temat prowadzonych). Przez twarz matki i ekspresję
ciała matki dziecko uczy się odczytywania własnych stanów tzn. gdyby nie było ekspresji
twarzy, ciała matki dziecko nie mogłoby nauczyć się rozpoznawania własnych stanów
emocjonalnych. Twarz innej osoby uczy rozpoznawania. Twarz matki jest odbiciem mojego
stanu psychicznego, jest wskaźnikiem jednocześnie korygującym moje zachowanie,
korygującym mój sposób przeżywania. W efekcie , tak jak by to określili teoretycy
psychologii relacji z obiektem, psychologii selfu poprzez twarz matki następuje tak jakby
wewnętrzne różnicowanie na to co dobre i na to co złe, to buduje Ja'' - konstmkt wewenętrzny
osobowości. Dlatego tak ważny jest ten element ekspresji emocji. Twarz jest symbolem
osoby, nośnikiem niejako zachęcającym do interakcji międzyosobowych.
Wiele badań wskazuje na to, że kultura modyfikuje ekspresję, sposób wyrażania emocji.
Kultura i trendy, które dominują w danym społeczeństwie narzucają pewne sposoby
zachowania, nie modyfikują one samych tendencji do przeżywania emocji, sposobu
wyrażania emocji ale modyfikują możliwość i adekwatność sposobów przejawiania się
emocji. Np. w tej chwili wypada płakać a w innej nie, w tej śmiać się a w innej nie. To jest
coś co tworzy pewną sposobność a jednocześnie narzuca pewien styl funkcjonowania. Sama
w sobie kultura nie jest w stanie zmienić ekspresji twarzy ale pozwala i ukazuje w jakich
sytuacjach i jak można tę ekspresję przejawiać, kiedy należy wyrażać pewne rzeczy. Jak się
okazało w pewnych badaniach, gdzie przeprowadzano analizy, porównywano społeczeństwa
permisywne i społeczeństwa, które nakładają wiele zakazów i nakazów. W społeczeństwach
bardziej permisywnych czyli zezwalających na pewną swobodę zachowań, działań badani
swobodniej, głośniej śpiewają, pełniej otwierają usta, robią to tak jakby z większą ekspresją.
PERM1SJA daw. pozwolenie, zezwolenie. Między tymi społeczeństwami różnice są właśnie
w ekspresji na poziomie śpiewu. Głos i twarz są hamowane przez pewne trendy zachowań
narzucanych przez kulturę. Ekspresja uświadamia znaczenie jakie ma społeczność tworząc we
mnie pewne stany emocjonalne, znaczenie jakie ma inny człowiek z którym wchodzę w
interakcję w wyzwalaniu i modyfikowaniu moich stanów emocjonalnych. Dzięki temu, że jak
ja coś wyrażam, uwalniam i mam na to przyzwolenie społeczne to wzmacniam stan
wewnętrzny. Dzięki temu, że jak ja coś wyrażam, uwalniam ale społeczność hamuje to
uwalnianie (ta ekspresję) ja również hamuję emocjonalny stan wewnętrzny. Następuje stan
tak jakby wewnętrznego uczenia emocji, rozpoznawania emocji, stosowności w przejawianiu
emocji.
Żeby odp. Na pyt. czy ekspresja jest czymś uniwersalnym, czy ekspresja twarzy i w ogóle
całego ciała
jest rzeczywiście językiem uniwersalnym prowadzono wiele eksperymentów i badań.
Były prowadzone badania nad odczytywaniem przez różne nacje, kultury (Amerykanie USA,
Brazylijczycy, Czylijczycy, Argentyńczycy, Japończycy) z twarzy tego jakie stany
emocjonalne ta twarz
wyraża.
Szczęście 97% USA, 100% Japończycy odczytują jako stan szczęścia, można powiedzieć, że
między
kulturowych różnic nie ma
Wstręt Brazylijczycy odczytują najtrafniej 97%
Zdziwienie, zaskoczenie 87% Brazylijczyków, 100% Japończyków odczytuje trafnie, tu są
pewne
różnice, ale generalnie zbieżność istnieje
Smutek największa rozbieżność 84% Amerykanów, 59% Brazylijczyków, 88%
Czylijczyków, 62%
Japończyków
Ekspresja smutku wyrażana przez twarz może być trochę modyfikowana przez kulturę. Być
może to
wynika z tego, że w pewnych kulturach nie wypada jawnie wy rażąc'pewnych stanów
emocjonalnych.
Np. w kulturze azjatyckiej nie wypada wyrażać stanu smutku, przygnębienia wobec
przełożonych jest
to niestosowne, jest to traktowane jako nietakt, lub też jeśli oczekuje tego osoba o pewnym
autorytecie
to wypada okazać smutek w danym momencie i być może dlatego są te dysproporcje.
Gniew tu odczyt jest lepszy
Lęk zróżnicowanie w odczycie
Badania wśród mieszkańców Nowej Gwinei w Brazylii, lata 50-te, 60-te. Przedstawiciele tych
narodowości odczytywali tak samo jak Europejczycy stany emocjonalne. Odczyty były trafne.
Badania Paula Ekmana - autorytetu w zakresie ekspresji twarzy i tych teorii, które zajmują
się
ekspresją twarzy - wskazują na to, że pewne emocje gniew, zaskoczenie, szczęście, wstręt
pojawiają
się w każdej kulturze i są takie same, nie ma w zasadzie różnic między kulturami.
Eksperymenty, analizy, które miały udowodnić jaki jest wpływ ekspresji na stany wewnętrzne
przeżyć i
na ile ekspresję można uczynić podstawowym, krytcrialnym punktem całości rozważań na
temat życia
emocjonalnego.
Na początku XX przeprowadzano eksperymenty po to, by zobaczyć czy tak samo człowiek
reaguje, czy
tak samo wyrażane są poprzez ekspresję pew^ne stany emocjonalne. Przeprowadzano
eksperymenty o
tyle drastyczne, że był człowiek prowokujący do wyzwalania pewnych stanów
emocjonalnych,
pokazywał on badanym np. obrazki pornograficzne - obserwowano jak osoby reagowały, np.
dawał im
szczura i nóż, mówił by odcięli łeb szczurowi, jak oni nie chcieli sam to robił - obserwowano
przy tym
jak reaguje twarz badanych , robiono im zdjęcia , np. mówił by włożyli rękę do naczynia z
zimną wodą i
coś wyłowili, tam był rak, który szczypał - obserwowano reakcje badanego. Dziwne i przykre
prowokacje robiono. Okazało się, ze w tych syt. typu zabicie szczura wszyscy przeżywali
sytuację
szoku, strachu natomiast ekspresja była u różnych ludzi była różna. Jeden człowiek nie
reagował, inny
krzyczał, inny uciekał. To uświadomiło, że ekspresja twarzy i w ogóle ekspresja ciała jest
jakimś
elementem, ale ona, mimo przeżywania tych samych stanów wewnętrznych u różnych ludzi,
zupełnie
inaczej przejawia się u każdego człowieka. Na 100 osób u 10 tak samo się przejawia a u 90
inaczej.
Wniosek z tego, że są duże różnice indywidualne w zakresie ekspresji emocji. Możemy
przeżywać
te same stany emocjonalne lęk, zdziwienie, zaskoczenie ale na twarzy możemy zupełnie
inaczej
reagować. Duży jest udział mechanizmów indywidualnych, które do końca nie są
rozpoznane.
Współczesne eksperymenty Paula Ekmana
uruchomienie mięśni twarzy, proszono badanego: unieś brwi, ściągnij je razem, unieś
powieki, zaciśnij
wargi i dla 6 wyróżnionych emocji, które badano podawano specjalną instrukcję, która
zawierała opis
form angażowanej ekspresji. Poza tym dokonywano pomiarów neurofizjologicznych (akcję
serca, temp.
skóry). Okazało się, że jest ogromne podobieństwo w przeżywanych stanach wewnętrznych.
Osoby,
którym podawano instrukcję zaciśnij wargi, podnieś brwi do gon7, zaciśnij zęby mówiły, że
doświadczały stanów wewnętrznych b. podobnych np. jedna z osób jak otrzymywała te
instrukcje miała
wrażenie jakby była zagniewana, chociaż de facto nie czuła w sobie gniewu. To by
wskazywało na to,
że stan ekspresji staje się pewną dyspozycją do wyzwolenia stanu wewnętrznego i te
stany wew. są
b. podobne u wszystkich ludzi.

Eksperymenty Jamesa Lairda, który uważa, że na subiektywne doświadczenia emocji mają


wpływ wyjaśnienia jakie ludzie podają przy pojawianiu się danych form zachowań b. istotne
są atrybucje. Na to jak ja doświadczam emocji mają wpływ interpretacje, wyjaśnienia jakie ja
jako człowiek podaję przy pojawieniu się danej formy zachowania.
Laird przeprowadzał eksperymenty w których wyzwalał pewne stany emocjonalne.
Wprowadzał badanego do pomieszczenia gdzie było dużo różnych urządzeń (elektrody, kable
itd.) następnie mówił, że to są badania nad mięśniami twarzy, prosił , żeby osoby angażowały
części twarzy zgodnie z pewną instrukcją. Okazało się, że osoba, zupełnie nieświadoma tego,
że badano tam emocje angażowała mięśnie twarzy zgodnie z instrukcją i wewnętrznie
przeżywała pewne stany emocjonalne. Z tego wniosek, że uruchomienie pewnych mięśni,
uruchomienie pewnego układu twarzy, pewnego układu ciała powoduje wzbudzenie się
pewnych odczuć wewnętrznych. Laird interpretuje to w ten sposób, że jeśli ja widzę, że
mam ściśnięte wargi, wtedy zaczynam przypisywać temu pewne atrybucje, właściwości i to
zachowanie na mocy pewnego nawyku, pewnych przyzwyczajeń jest interpretowane jako
emocja gniewu, agresji, strachu itd. Człowiek jeśli uruchomi pewne zachowania mięśniowe
to te stany napięć mięśniowych wyzwalają w nim pewien subiektywny stan wewnętrzny,
który odbiera jako pewną jakość emocjonalną.
Wpływ zachowań motorycznych na stany emocjonalne i na pamięć. Komponent ekspresywny
(niektórzy autorzy nazywają ten komponent - komponentem motorycznym) jako to co
reprezentuje emocje może być również podstawą kodowania doświadczeń w pamięci,
podstawą tak jakby lepszego kodowana do pamięci pewnych informacji.
Eksperyment Roberta Zajonca, rzekomym celem eksperymentu była ocena jakości
słuchawek. Osobom badanym powiedziano, że słuchawki są używane przez biegaczy,
rowerzystów i istotną rzeczą jest sprawdzenie tego jak słuchawki funkcjonują w stanic ruchu
ciała. Podzielono osoby badane na grupy, każda próba osób badanych miała słuchać takich
samych utworów muzycznych, tekstów i komentarzy na temat tych tekstów z tym, że różne
grupy osób badanych proszono o wykonywanie innych zadań. Jedną grupę osób proszono aby
w trakcie słuchania różnych próbek dźwiękowych, tekstów kiwały głową (wzorzec typowy
dla „nie", przeczenie), inną grupę (wzorzec typowy dla „tak"). Po jakimś czasie pytano o to
co dane osoby zapamiętały. Nie pytano o dźwięki, pytano o ukryte interpretacje na temat
tekstów, które były podawane (krótkie zdania, tekściki). Okazało się, że osoby, które
poruszały głową na „tak" zapamiętały znacznie więcej tekstu. Oznaczało by to, że nauczenie
się pewnej ekspresji motorycznej, stanu akceptacji tego co się słucha powiązanego ze
stanem emocjonalnym tym samym bardziej konsoliduje ślady pamięciowe.
Reasumując: komponent motoryczny powoduje lepsze utrwalenie pewnych informacji, ale
jednocześnie
ten komponent motoryczny musi mieć pewną jakość - „komponent motoryczny akceptacji" a
nie
negacji.
Dlatego b. ciężko jest człowiekowi zmienić postawę, ponieważ my często staramy się zmienić
postawę
poprzez komponent poznawczy (posługując się sugestią, perswazją) a postawę można często
zmienić
poprzez komponent motoryczny. To jest (szeroko interpretując) pewien postulat
wychowawczy, żeby
móc zmienić własne zachowania należy być aktywnie zaangażowanym działając w danych
formach
zachowania a nie tylko przeżywając dane formy zachowania.
Eksperyment ten wskazał na to, że istnieje zależność między tym co się wykonuje, jakie
mięśnie się
angażuje a tym jakie stany wewnętrzne się pojawiają w wyniku angażowania się tych mięśni.
Stąd powstały pewne propozycje teoretyczne. Ekspresja ma duży wpływ na stan wewnętrzny.
Najbardziej znaczącą teorią ekspresywną. która wskazuje na podstawową rolę twarzy (mięśni
twarzy)
jest TEORIA TOMKINSA - TEORIA MIMICZNEGO SPRZĘŻENIA ZWROTNEGO
To jest próba
ujęcia zasady wcześniej przedstawionych eksperymentów. Tomkins uważa, że afekt}' są
bardziej
naglące niż popęd. Afekty zawsze działają wzmacniająco na stany emocjonalne. Stany
emocjonalne
stają się tym samym podstawowym systemem motywacyjnym, ponieważ brak wzmocnienia
ze strony
emocji powoduje wygaszenie popędu natomiast wzmocnienie ze strony emocji powoduje
wzmocnienie
popędu.
Kluczową kwestią jest znaczenie ekspresji. Charakterystyczne u Tomkinsa jest bardzo silne
związanie
emocji z ekspresją twarzy.
Badania wskazują na to, że jak człowiek myje twarz to skóra inaczej funkcjonuje po to by
zabezpieczyć
dopływ tlenu do kory mózgowej.
Glos -jest również ważną rzeczą, chodzi o oddychanie, wokalizację. Każda emocja ma swój
program,
który na poziomie neurofizjologicznym jest uaktywniany i który powoduje inny styl
oddychania, zmianę
głosu, inną wokalizację. Każda emocja wiąże się z inną jakością wokalną. Jak człowiek jest
smutny to
inna jest jakość wokalna niż wtedy gdy człowiek jest napięty.
Duże jest znaczenie tego komponentu ekspresywnego, na ile on może wpływać zwrotnie na
stany
wewnętrzne np. jak ktoś słyszy swój załamujący się głos przed każdym publicznym
wystąpieniem, to on
będzie zawsze przed każdym wystąpieniem „padał" i im bardziej się załamuje, tym bardziej
jeszcze
będzie się załamywał. Jest to dowód na mimiczne sprzężenie zwrotne, ja w jakiś sposób
siebie „widzę
w ciele", inni w jakiś sposób reagują na moje ciało, oni wyzwalają we mnie pewne stany
emocjonalne
lub uwiarygodniają mój stan emocjonalny. W efekcie to tworzy pewną kompozycję
kształtującą te
wewnętrzne układy.
ZNACZENIE KOMPONENTU EKSPRESYWNEGO - podsumowanie
1) każda emocja ma sobie właściwe wskaźniki, sobie właściwe formy ekspresji bez względu
na kulturę. Istnieją odrębne wskaźniki w zakresie ekspresji twarzy takich emocji jak lęk,
zdziwienie, gniew, wstręt, smutek, szczęście w większości emocji.
2) wydaje się, że emocjonalne formy ekspresji są wieloskładnikowymi sygnałami tzn.
emocjonalne formy ekspresji tworzą pewien zespół sygnałów obejmujący przede wszystkim
twarz, glos i skórę. Na ten związek wskazują przede wszystkim badania Tomkinsa, ale na te
sygnały składa się również cala ekspresja ciała: postawa, sposób siedzenia, chodzenia.
Najważniejsza jest jednak twarz.
3) ekspresja emocji ma ograniczony czas trwania. Z analiz Ekmana wynika, że zdecydowana
większość ekspresji trwa od 0,5 sekundy do 4 sekund. Krótszy lub dłuższy czas trwania
ekspresji emocji raczej świadczy o udawanym przeżywaniu emocji. Tu chodzi o
autentyczność przeżywania emocjonalnego. Jeśli mamy do czynienia z autentycznością
przeżywania emocjonalnego to z reguły, z wielu badań wynika, ekspresja nie trwa dłużej niż
4 sekundy, ponieważ gdyby b. długo trwała (organizm nie dopuszcza do tego) nastąpił by
paraliż mięśni twarzy. Czas trwania emocji może być dobrym wskaźnikiem symulacji.
4) ekspresja emocjonalna może być symulowana. Są osoby, które udają zakłopotanie,
zdziwienie. Czy można odczytać kiedy człowiek symuluje a kiedy nie, kiedy udaje emocje a
kiedy nie. Jednym ze wskaźników symulacji jest czas trwania emocji. Jeśli emocje trwają
dłużej niż 4s to jest to symulacja. Poza tym b. ważnym wskaźnikiem jest koordynacja ruchów
mięśni twarzy, synchronizacja, harmonijność mchów mięśni twarzy. Przy symulacji mogą
pojawiać się mikroekspresje, dysharmonie w twarzy, swego rodzaju przerywniki. W
kontakcie naturalnym między laikami te mikroekspresje nie są wyczuwane natomiast
doświadczeni, wyczuleni terapeuci wychwytują w kontakcie z pacjentem tą dysharmonie, te
przerywniki w twarzy. B. ważnym wskaźnikiem jest także symetryczność ekspresji. Przy
symulacji może pojawić się pewna asymetria w zakresie uaktywnionych mięśni twarzy.
Należy brać pod uwagę fakt, że symulacja nie musi być w pełni świadoma. Czasami ludzie w
sposób nawykowy symulują, mają przyjęte w twarzy nawyki. Wielu autorów podkreśla, że
jeśli ludzie wierzą, iż mówią prawdę i z tym związane są pewne stany emocjonalne to
wówczas trudno jest odczytać symulację. Jeśli ja wierzę, że mówię prawdę -wówczas jest
autentyczność, natomiast jeśli ja mam świadomość, że oszukuję to wtedy bardzo łatwo
rozpoznać to z twarzy.
5) za wywołanie każdej z emocji odpowiadają jednakowo u wszystkich ludzi właściwości
zdarzeń. Chodzi o cechy formalne zdarzeń, nie chodzi o treść zdarzeń, (np. we mnie może
wzbudzić smutek to, że koło mi odpadło od samochodu, a u innego człowieka smutek
wzbudza dopiero to (cegła spadla mu na głowę, lekko się przestraszył, nic mu się nic stało),
że konserwatorzy dachów źle wykonują swoją pracę. Treść może być b. różna a tu chodzi o
to, że każda emocja ma jednakowe u wszystkich ludzi właściwości zdarzeń wyzwalające
emocje
np. dla wywołania strachu ważne jest zagrożenie szkodą lub szkoda po prostu, czym jest ta
szkoda -to zależy od znaczeń jakie człowiek nadaje temu zdarzeniu
dla wywołania smutku ważna jest utrata obiektu do którego człowiek byt przywiązany
(jaka jest treść tego obiektu, jaki to obiekt to sprawa wtórna)
dla wywołania wstrętu ważne jest coś odrażającego dla zmysłów bądź przekonań. To są
cecliy nazwijmy to formalne. Dla każdej emocji występują wspólne wszystkim ludziom i
dające się odróżnić zmiany w układzie nerwowym. Jeśli mówimy na poziomie ekspresji,
istnieją pewne wzorce pobudzenia twarzy, mięśni twarzy, stan wokalizacji dla różnych
jakości emocji.

6) wydaje się, że w ostateczności kształt ekspresji jaką człowiek ujawnia jest rezultatem
trzech układów:
• wrodzonych wzorców emocji, biologicznie uwarunkowanych schematów chemicznych.
Ostatecznie to jak ja ukazuję emocje jest efektem wrodzonych wzorców czyli biologii.
• nabytych, społecznie ustalonych, określonych sposobów ujawniania emocji, kultura
modyfikuje
• mimika jako wyraz emocji jest efektem indywidualnych właściwości ekspresywnych, które
nadają
pewien koloryt i jednocześnie modyfikują przebieg tych procesów ekspresji. B. duży
udział ma
indywidualność, dyspozycje indywidualne.
To jest uchwycenie emocji z wąskiej perspektywy teorii ekspresywnych. Najbardziej istotną
teorią ckspresywną, którą przedstawiłem była i jest teoria Tomkinsa. Niewiele jest teorii
ekspresywnych. Możecie w literaturze spotkać jeszcze jedną teorię ekspresywną - teorię
Plutchika, ale tu ekspresja nic ma charakteru b. wąskiego, nie jest tylko sprowadzona do
twarzy, głosu czy skóry. U Plutchika ekspresja jest b. szeroko traktowana. Wg Plutchika
emocje pełnią pewne funkcje i dzięki temu, że pełnią pewne funkcje dają szansę
przystosowania się do środowiska. Tu ekspresja jest traktowana jako forma pewnego
zewnętrznego zachowania. Emocje wyzwalają pewne zewnętrzne zachowania a więc pełnią
pewną funkcję i tym samym ułatwiają mu zaspokojenie pewnych potrzeb, motywów, które
każdy z nas posiada. Ta teoria z tego właśnie względu jest ekspresywna. TABELA NR 6 -
SCHEMAT PRZEBIEGU PROCESÓW EMOCJONALNYCH WEDŁUG R. PLUTCHIKA
(w załączeniu)
TABELA NR 7 - SEKWENCJA ZDARZEŃ UCZESTNICZĄCYCH W TWORZENIU
POSZCZEGÓLNYCH EMOCJI (w załączeniu) Fakt podejmowania zachowań jest
ekspresją. Możecie spotkać w literaturze teorie ekspresywne gdzie:
• ekspresja jest sprowadzana tylko do relacji twarz - odczucie wewnętrzne, tak jak u
Tomkinsa
• ekspresja jest traktowana w kategoriach b. szerokich, jest pewną formą podejmowania
aktywności i
ta aktywność służy jakiejś funkcji, tak jak u Plutchika
Kolejny układ, który jest b. istotny i który tworzy pewien styl myślenia o emocji to
podmiotowy komponent emocji (doświadczeniowy, fenomenologiczny komponent emocji).
To jest najtrudniejszy zestaw teorii.
Patrząc z perspektywy biologii na człowieka, na jego stan emocjonalny szukamy
mechanizmów ncurofizjologicznych, które odpowiadają za wzbudzenie emocji, za przebieg
emocji. Począwszy od teorii najprostszych czyli trzewiowych, wzgórzowych a skończywszy
na teoriach współczesnych: teoria Le Douxa, teorie kręgu Papeza, teorie związane z
aktywacją układu nerwowego. Patrząc z pozycji obserwatora na emocje widzimy w
emocjach ekspresję i stąd pojawiają się teorie ekspresywne.
Patrząc z perspektywy podmiotu, tego, kto przeżywa emocje to wchodzimy w teorie
poznawcze, teorie fcnomcnologiczne, które będą omówione na następnym wykładzie.

PSYCHOLOGIA EMOCJI 13.02.2000 r. WYKŁAD NR 5 Prof. dr hab.


Henryk Gasiul

Na emocje można patrzeć z perspektywy obserwatora, biologicznej i z perspektywy podmiotu


Emocja
związana podmiotowo może być ujęta w perspektywie mechanizmów, które tworzą podstawę
pod
doświadczenie (uświadomienie).
Perspektywa podmiotowa oznacza z reguły świadomość doświadczania stanów
emocjonalnych, stan
przeżywania, wymiar przeżywania emocji. Na emocje z perspektywy podmiotowej można b.
różnie
patrzeć. Trzeba postawić sobie pytanie: Jaki proces jest kluczowy dla powstawania emocji.
Czy
najpierw jest poznanie (ocena) a potem jest pobudzenie, czy być może jest odwrotnie
najpierw jest
pobudzenie. Teorie ekspresywne - pobudzenie układu ekspresji, napięcia mięśni, wokalizacji
=> w
efekcie następuje uświadomienie i ten fakt "uświadomienia powoduje przeżywanie emocji -
to jest
myślenie peryferalne.
Teorie klasyczne wprowadziły dylemat czy poznanie i ocena jest pierwsza czy też pobudzenie
jest
pierwsze.
Patrząc na emocje z perspektywy podmiotu należy powrócić do problemu co jest pierwsze
ocena czy
też pobudzenie, dlatego że określenie tego ustawia perspektywę podmiotową w różnym
świetle.
S.Schachter by dojść do pewnych wniosków zaczął od eksperymentów. Eksperyment jest
zawsze metodą najbardziej wiarygodną, najszybszą i najskuteczniejszą.
DWUCZYNNIKOWA TEORIA EMOCJI S.SCHACHTERA I JEROME SINGERA
(gdzie dominującym jest Schachter). Schachter uważa, że podstawowy udział w powstawaniu
procesów emocjonalnych ma zarówno ciało jak i umysł (body and mind). Sam stan cielesny
wg Schachtera stanowi czynnik wyzwalający, prowokujący do poszukiwania wyjaśnień.
Zrozumienie emocji wymaga uchwycenia sposobu dokonywania atrybucji ( jakie właściwości
przypisujemy danemu zdarzeniu ). Człowiek uczy się od przyjaciół, rodziny, społeczności
nazywania pewnych stanów ciała. W pewnych sytuacjach niedookreślonych gdy nie da się do
końca nazwać sytuacji, z pomocą zawsze przychodzi ktoś z zewnątrz kto daje mi szansę
określenia tego stanu. Jest to teoria dwuczynnikowa dlatego, ponieważ żeby zrozumieć
emocje trzeba zrozumieć dwa podstawowe procesy: to co dzieje się w ciele (szczególnie
ważny jest stan pobudzenia) i to co dzieje się w umyśle ( szczególnie ważna jest ocena,
atrybucja (jakie właściwości przypisuje się danemu stanowi ciała) Przypisanie właściwości
powoduje pojawienie się danych stylów doświadczenia.
Schachter przyjmuje, że emocja wyrasta z poznawczej interpretacji pobudzenia. Możliwość
powstania emocji występuje wtedy, kiedy istnieje możliwość poznawczego określenia tego,
co się dzieje w ciele (poznawczego - ocena wartościowanie). Poznanie (umysł) i pobudzenie
(ciało) to dwa elementy i dlatego dwuczynnikowa teoria emocji.
Emocja powstaje wtedy, gdy człowiek odczuwa pobudzenie, które wiąże się zawsze z
aktywnością układu nerwowego. To pobudzenie jest tylko dyspozycją do pojawienia się
emocji, wyzwala poznanie, ukierunkowuje poznanie. Stan pobudzenia jest czynnikiem
wyzywającym, prowokującym do tego, że człowiek szuka przyczyn swego pobudzenia.
Wtedy włącza się poziom poznania, oceny, wartościowania. Poziom oceny, poznania,
wartościowania wraz z tym pobudzeniem tworzą coś co można nazwać układem
emocjonalnym. Jest taki schemat w kolejności następstw: widzisz niedźwiedzia na sali
wykładowej, pobudzony zostaje system oceny, oceniasz poznawczo czy sytuacja jest
bezpieczna czy nie. Określasz przeżywany stan pobudzenia jako strach, ponieważ uciekasz od
czegoś. Zostaje określone otrzymane pobudzenie, poznawczo nazwane. Jak zostaje nazwane
za tym następuje zachowanie, jakieś działanie.

CYTAT Z KSIĄŻKI „PSYCHOLOGIA I ŻYCIE"


„Współcześni psychologowie są przekonani, że emocja nie jest zdeterminowana jedynie przez
reakcje fizjologiczne, lecz wymaga poznawczej oceny sytuacji bodźcowej. Jedna z teorii głosi,
że reakcje fizjologiczne (w zasadzie niezróżnicowane) determinują intensywność emocji;
natomiast dla określenia jej jakości (jaka to emocja) ludzie wykorzystują dane poznawcze
istotne emocjonalnie (opierając się na sygnałach odbieranych ze swego bezpośredniego
otoczenia). Teoria ta była sprawdzana w eksperymencie.
EKSPERYMENTSCHACHTERA I SINGERA (przedstawiony przez prof. podczas
wykładu) U osób badanych (mężczyzn) wywołano przekonanie, że eksperymentator bada
wpływ nowej mieszanki witaminowej na funkcjonowanie wzroku. Badani otrzymywali
zastrzyk, a następnie udawali się do poczekalni - rzekomo po to. aby czekać na wystąpienie
efektu zastrzyku. Grupa eksperymentalna: zastrzyk w rzeczywistości zawierał adrenalinę,
która zwykle powoduje przyspieszenie tempa pracy serca, tempa oddychania, drżenie i
niekiedy wzmożony napływ krwi do twarzy (charakterystyczne dla pobudzenia osiprzysadka-
nadnercze). Grupa kontrolna: badani otrzymywali zastrzyk placebo, które bezpośrednio nie
powodowało żadnego fizjologicznego pobudzenia. — Eksperymentatorzy
manipulowali także poznawczą oceną stanu organizmu przez osoby badane. Pierwszej grupie
osób badanych (adreno-poinformowani) powiedziano o „ubocznych skutkach" zastrzyku;
mieli więc oni właściwe wyjaśnienie swego pobudzenia. Drugiej grupie (adreno-nie
poinformowani) powiedziano, ze nie będzie żadnych skutków ubocznych, Trzeciej grupie
(adreno-blędnie poinformowani) powiedziano, że skutkami ubocznymi będzie drętwienie,
swędzenie i ból głowy.
Ostatnie dwie grupy byty pozbawione właściwego wyjaśnienia swego stanu pobudzenia.
Przewidywano, że badani z tych grup będą aktywnie poszukiwać w swym bezpośrednim
otoczeniu właściwych wyjaśnień tego , co czują, a zatem będą bardziej podatni na wpływ
wszelkich występujących w nim bodźców.
Każdy z badanych studentów zastawał w poczekalni innego studenta, czekającego rzekomo,
podobnie jak on, na wystąpienie działania zastrzyku. W rzeczywistości był to pomocnik
eksperymentatora, który .wkrótce zaczynał zachowywać się w sposób „ emocjonalny".
Połowie osób badanych demonstrował swe rozbawienie: bazgrał, rzucał samolociki z papieru.
W obecności pozostałych osób badanych stawał się coraz bardziej zirytowany i rozgniewany
z powodu kwestionariusza, który eksperymentator dał im do wypełnienia, aż w końcu darł go
i wypadał z pokoju. Badani wypełniali również kwestionariusze, w których opisywali własny
stan emocjonalny. Osoby badane w tych dwóch grupach, które nie znały właściwego
wyjaśnienia swego pobudzenia, czuły się uszczęśliwione, gdy pomocnik eksperymentatora
zachowywał się figlarnie, były zaś mniej szczęśliwe, gdy udawał on rozgniewanego.
Przypuszczalnie spostrzegane zachowanie i nastrój pomocnika eksperymentatora wpływały
na ich ocenę własnego nie wyjaśnionego pobudzenia. Właściwie poinformowani badani,
którzy znali już odpowiednie wyjaśnienie swego pobudzenia fizjologicznego, nie byli podatni
na nastrój pomocnika i efekty te u nich nie wystąpiły. Podobnie u badanych z grupy
kontrolnej (placebo), u których nie występowało żadne fizjologiczne pobudzenie, lecz
otrzymywali te same społeczne dane poznawcze, różnice te nie wystąpiły. Wyniki
eksperymentu zdają się potwierdzać teorię, że jakość stanów emocjonalnych jest
zdeterminowana przez czynniki poznawcze. Osoby badane znajdujące się w stanie
pobudzenia fizjologicznego (którego nie potrafiły wyjaśnić) określały swoje emocje w różny
sposób, zależnie od poznawczych aspektów sytuacji. Wyniki takie podważają bezpośrednio
wcześniejszą teorię emocji, która sugerowała istnienie związku przyczynowego między
wzbudzeniem fizjologicznym a doświadczeniem poznawczym.
Jednakie metodologiczna rzetelność opisanych powyżej badań również została podważona.
Problemy metodologiczne: Adrenalina oddziaływuje w różny sposób na różnych ludzi - czas
wystąpienia i trwania objawów oraz ich intensywność zależą od ciężaru ciała i innych
czynników. Teoria ta nadal oczekuje na definitywną weryfikację.
Brak możliwości wyjaśnienia fizjologicznego pobudzenia (adreno-nie poinformowani) i
(adreno-błędnie poinformowani) zaczyna być wyzwalana potrzeba oceny, co się dzieje w
naturalny sposób z organizmem. W tym momencie następuje odwołanie się do otoczenia.
Otoczenie umożliwia poprawne określenie przeżywanego stanu. W tym momencie następuje
szukanie wskaźników w otoczeniu. Dzięki temu spełniona zostaje potrzeba nazywania emocji i
zachowanie adekwatnie do tego jak została nazwana emocja. Jak nazwano emocję - gniewem
- zachowanie adekwatne do gniewu. To jest ta myśl Schachtera.
Dwuczynnikowa teoria emocji jest już w zasadzie teorią klasyczną. Ta teoria spowodowała
uruchomienie pewnych poszukiwań interpretacyjnych i to było b. cenne.
Możliwości zaradcze z każdą emocją trzeba sobie poradzić. Obecnie w teoriach emocji
Lazarus jest szczególnym przykładem współczesnego (lat 90-tych) myślenia o emocjach.
K.R. Scherer jest bliski Lazarusowi. U Schelera b. wyraźnie są pokazane poziomy
przetwarzania informacji, dobry przykład przedstawienia, zobrazowania poziomów.

Na poziomie schematycznym: w wyniku doświadczeń wyprowadzenie pewnych


stereotypów
myślowych.
Nowość - jeśli jest coś co nie pasuje do schematu wyzwala stan emocjonalny.
Źródło tych afektów (stanów emocjonalnych): wyuczone preferencje i awersje. Struktura
poznawcza jest nabyta, to nie jest coś wrodzonego na poziomie organizmu, jest nabyta i w
efekcie to
tworzy schemat, strukturę.
Na tym poziomie poznanie ma już b. istotny udział, ale niekoniecznie dominujący.

Na poziomie pojęciowym:
Nowość - oczekiwania: przyczyna/skutek oceny prawdopodobieństwa.
Dominujący udział poznania i ono dyktuje wyzwalanie emocji informacji o poziomie
pojęciowym,
wtedy ocena kiedy się stan emocjonalny pojawił.
Źródło afektu: oceny przypominane, antycypowane lub wyprowadzane. Przypominam sobie
np. że
kiedyś gdy byłem spotkaniu było b. przyjemnie. Przypomnienie powoduje wyzwalanie
stanów
emocjonalnych ale to jest układ pojęcia, abstraktu, oczekiwania. Oczywiście to może być na
poziomie
.schematycznym np. ciągle widzę sąsiada kiedy o 8 rano chodzi z psem i nagle zaskoczenie:
sąsiad nie
pojawił się o 8. To jest nowość: „znaność" dopasowywanie do schematu i wtedy ta nowość
wyzwala
stan np. niepewności.
To jest jedna z prób interpretacji, rozwiązania tego dylematu.

Druga próba interpretacji, zdaniem Prof. racjonalna: Pętla ciepłego sprzężenia zwrotnego D.
Candlanda (Kandlanda) i E. Berscheid (Berszajd - ona ). Mówią, że dyskusja o tym co
późniejsze,
co wcześniejsze nie ma racji bytu. Każdy proces psychiczny, który jest uruchamiany ma w
sobie
zawsze zarówno element motywacyjny, emocjonalny i poznawczy. Każdy proces psychiczny
ma te
elementy w sobie ale one występują w nim w różnym nasileniu. Dla D. Candlanda jest tylko
kwestia
zależności co jest pierwsze pobudzone.
Może być jako pierwsze pobudzone doznanie i może być jako pierwsza pobudzona ocena
poznawcza.
W efekcie: pobudzenie oceny poznawczej, jako pierwszej, automatycznie uruchamia
fizjologiczną
reakcję a jeśli pierwsza będzie reakcja Fizjologiczna na pobudzenie to na zasadzie ciągłej
pętli
wzajemnie sprzężonych zwrotnych układów, od razu zostanie pobudzone również
doświadczenie
emocji i poznanie.
Nie można dlatego powiedzieć co jest pierwsze, bo pierwsze jest to, co najpierw zostanie
pobudzone,
a to i tak uaktywnia pozostałe elementy. To jest schemat myślenia niewiele wnoszący, bo bez
wielkich
analiz wiemy o tym, że tak jest.
Prof. odwołuje się do swojej książki, która ma być wydana i prosi o zwrócenie uwagi na
TEORIĘ STANU ZALEŻNEGO Gordona Palera.
Teoria, która wskazuje na to, że informacja dopływająca do człowieka, który przeżywa dany
stan
emocjonalny, jest łatwiejsza do odtworzenia wtedy, gdy pojawi się ten sam stan przeżywania
emocjonalnego.
Eksperyment:
Wprowadzano człowieka w stan hipnozy i wyzwalano w nim wspomnienia, które budziły w
nim stan emocjonalny pozytywny. Potem przedstawiano opowiadanie o życiu lub jakichś
postaciach i wyprowadzano z hipnozy. Za kilka dni proszono tego człowieka przypomnienie
sobie pewnych rzeczy. Wprowadzano go w stan emocjonalny podobny jak w hipnozie.
Okazało się, że jeśli człowiek w hipnozie przeżywał stan szczęścia („emocjnonalnie
pogodny"), opowiadanie było przedstawiane mu o pozytywnych i negatywnych elementach
życia czy jakiś postaciach, po kilku dniach jak wprowadzano tego człowieka w stan
szczęśliwości łatwo przypominał sobie te opowiadania, które wiązały się ze stanem
szczęśliwości gorzej inne i odwrotnie stan emocjonalny negatywny - łatwiej negatywne. I
dlatego to zjawisko nazwano teorią stanu zależnego.
CYTAT Z KSIĄŻKI „PSYCHOLOGIA I ŻYCIE" jako wstęp do teorii Lazarusa
„ Teorie oceny poznawczej. Wielu badaczy zainteresowało się rolą procesów poznawczych w
różnorodnych reakcjach (m.in. emocjonalnych). Co oznacza stwierdzenie, że dane poznawcze
determinują reakcja emocjonalną? Magda Arnold i Richard Lazarus pracowali nad tym
problemem.
Oni omawiają tego rodzaju dane poznawcze w kategoriach oceny.
Ocena (appraisal) to inaczej oszacowanie znaczenia bodźca.
Magda Arnold była jedną z pierwszych osób, które posługiwały się tym pojęciem w teorii
emocji.
Zaproponowała model sekwencyjny. —
Pierwszym krokiem w tej sekwencji jest: percepcja, dzięki której odbierane są bodźce
zewnętrzne.
Drugim krokiem jest: ocena, która polega na wartościowaniu bodźców jako dobrych i
korzystnych lub
złych i szkodliwych. Ocena ta następnie determinuje emocję, którą definiuje się jako
odczu\vaną
tendencję „ku bodźcom" ocenianym jako dobre lub „od bodźców" ocenianych jako złe.
Ekspresję emocji określa się jako układ reakcji fizjologicznych, które towarzyszą odczuwanej
tendencji. Mogą one być zorganizowane tak, by sprzyjały zbliżeniu lub wycofaniu się
(unikaniu).
Ostatnim krokiem jest działanie, kiedy to występuje rzeczywiste zbliżenie lub wycofanie.
Temu sposobowi ujęcia problemu bardziej złożoną postać nadał Richard Lazarus. Postuluje
on dwa podstawowe rodzaje procesów oceny: ocenę pierwotną (primary appraisal), w której
określa się, czy sytuacja jest groźna, czy nie, oraz ocenę wtórną (secondary appraisal), która
polega na szacowaniu różnych możliwych sposobów radzenia sobie ze spostrzeganym
zagrożeniem. Jeśli sytuacja jest spostrzegana jako zagrażająca, to istnieją dwie możliwe
strategie uporania się z tą sytuacją (coping strategies):
a) działanie bezpośrednie, takie jak walka lub ucieczka, z towarzyszącymi im negatywnymi
stanami emocjonalnymi
b) łagodzące przewartościowanie (benign reappraisal), w którym dana osoba zmienia ocenę
sytuacji, uznając ją za mniej groźną, przez co redukuje negatywny stan emocjonalny.
Pozytywne emocje następuję po ocenie sytuacji jako niezagrażającej (włączając tu łagodzące
przewartościowania). Cala ta analiza kładzie nacisk na interakcję między ocenami
poznawczymi a reakcjami emocjonalnymi.
Teoria Magdy Arnold i Teoria Richarda Lazarusa, obie te teorie wysuwają argumenty
przeciw koncepcji neutralnego, niezróżnicowanego wzbudzenia, któremu później nadaje się
znaczenie, jak to proponował Schachter. Postulują one, że istnieją różne wzorce reakcji
fizjologicznych, lecz że reakcje takie nie determinują ani nie powodują emocji. Przeciwnie
Model Richarda Lazarusa. Lazarus jest dominującą postacią jeśli chodzi o interpretację
stresu w psychologii stresu. Teoria Lazarusa jest obecnie najbardziej dominującą, ma b. wiele
ciekawych wymiarów.
Żeby zbudować teorię stresu Lazarus musiał utworzyć pewną koncepcję emocji. Generalnie
dla Lazarusa b. istotną rzeczą jest zrozumienie jakości relacji. Emocja jest zdarzeniem
relacyjnym. Emocja jest pewnym układem. Nie może emocji zrozumieć jeśli nie zrozumie się
jej jako stanu relacji pomiędzy pewnymi zdarzeniami. To co jest istotne dla człowieka i
wyznacza jakość relacji musi być też w jakiejś mierze związane z osobistym interesem. Jeśli
nie jest związane z osobistym interesem nie wyzwala stanu emocjonalnego.
Dla zrozumienia stanów emocjonalnych ważny jest fakt, że emocje są stanami relacyjnymi i
musi być to związane z osobistym interesem. Osobisty interes wyznacza bowiem możliwość
dalszego kierowania zdarzeniami, wymaganiami. Każdą emocję wg Lazarusa cechuje
specyficzny rodzaj znaczenia relacyjnego, podstawowy temat relacyjny. Np. dla emocji lęku
podstawowym tematem relacyjnym jest stanie w obliczu niepewnego zdarzenia i w zależności
od tego jaką treść ma to zdarzenie ono wyzwala pewien styl zachowania
Każdą emocję cechuje specyficzny rodzaj znaczenia relacyjnego. Dla rozumienia emocji
ważne jest zrozumienie podstawowego tematu relacyjnego. Każda emocja ma sobie właściwy
temat relacyjny. Emocja lęku występuje w stanie pojawienia się jakiegoś zagrożenia. Żeby
zrozumieć w jaki sposób emocja się pojawia (w jaki sposób generuje się) trzeba uwzględnić 3
podstawowe elementy, które opisują sposób tworzenia się emocji.
Lazarus wykorzystuje dotychczasowe osiągnięcia tworząc teorię b. zwartą, spójną i
przejrzystą w swoim wyrazie. Istotne są 3 elementy: ocena pierwotna, ocena wtórna i środki
zaradcze. Ocena pierwotna i ocena wtórna może być podporządkowana pod pojęcie szersze
mianowicie oszacowanie/ocenę. Oszacowanie jest b. istotnym procesem, kluczowym do
powstania emocji. W zakres oszacowania wchodzi tzw. ocena pierwotna i ocena wtórna.
Oszacowanie/ocenę można traktować w kategorii stylu lub w kategoriach procesu. Proces
wskazuje na zmiany poznawcze, jakby konstruowanie rzeczywistości. Oszacowanie w
znaczeniu procesu oznacza konstruowanie pewnej rzeczywistości z której wyłania się jakaś
jakość relacji.
Styl oszacowania oznacza dyspozycję do pewnego sposobu oceniania rzeczywistości. W
wyniku pewnych doświadczeń związanych z różnymi zdarzeniami wypracowujemy sobie
pewne style (stałe formy) oceny zjawisk. Te stałe formy oceny zjawisk można nazwać stykm
oszacowania. Każdy z nas ma pewien styl oceny/oszacowania zjawisk. Ten styl zależy od
wielu rzeczy, ale przede wszystkim od właściwości podmiotu, od pewnych dyspozycji
osobowościowych (b. szeroka gama). Wg Lazarusa ocena/oszacowanie, które składa się z
oceny pierwotnej i oceny wtórnej jest kluczem do zrozumienia emocji.
WYJAŚNIENIE TEGO JAK POWSTAJE EMOCJA ocena pierwotna, ocena wtórna
(ponowna ocena), środki zaradcze.
Ocena pierwotna -jakie znaczenie mają dla osobistego dobrostanu (mówiłem, że emocje są
związane z osobistym interesem) pewne zdarzenia (wydarzenia).
.Przykład: Jakie znaczenie ma postać („postura szafy") nagle pojawiająca się podczas
nocnego spaceru na Pradze: czy ta postać może zagrażać, może mnie zniszczyć czy nie.
Ocena pierwotna to ocena zdarzenia ze względu na mój osobisty dobrosten. Lazarus twierdzi,
że ocena pierwotna następuje w sposób automatyczny, b. szybki, ponieważ jest wynikiem
pewnych doświadczeń, pewnego stylu, pewnych dyspozycji. Ta ocena pierwotna jest czymś
co można nazwać emocjonalnym rozgrzaniem (emotional hit) „rozgrzanie mózgu". Ocena
pierwotna bazuje na 3 elementach (wymiarach, właściwościach) mianowicie:
1) związek z celem - w jakim zakresie (Jakim stopniu) dane zdarzenie (wydarzenie) odnosi
się do moich osobistych celów, które chcę zrealizować, czy sąjakieś elementy, które
bezpośrednio mogą zagrażać moim osobistym celom.
Przykład: idę na dworzec i jedzie tramwaj obok dworca, nie wyzwala to żadnej emocji bo
nie ma związku z moim celem, ponieważ ja idę na dworzec, nie chcę przebiec przez ulicę
po której jedzie ten tramwaj (on mi nie hamuje przejścia).
2) czy wydarzenie jest zbieżne, czy rozbieżne z celem (jeśli wydarzenie ma związek z
celem, następuje ocena na ile to wydarzenie jest zbieżne z możliwością realizacji celu.
Jeśli nie ma związku z celem nie ma warunku zbieżności z celem. Ma związek z celem, na
ile jest zbieżne lub rozbieżne, że może mi zablokować realizację celu czy nie. Np.
wydarzenie ma związek z celem ale nie jest rozbieżne z jego realizacją („wyrostki w
parku, w nocy mogą mnie nie zaczepiać, w ogóle na mnie nie reagować). Na ile to
zdarzenie może blokować mi pewne chęci, czyli być konkurentne (niezgodne z chęciami)
lub nie blokować być zbieżne, zgodne jest z chęciami.
3) typ zaangażowania ego: na ile ten cel do którego dążę, który przez to zdarzenie ma być
spełniony lub naruszony, angażuje mnie jako osobę i jaką „część" mnie angażuje. Jaki typ
zaangażowania wyzwala, czy angażuje jakieś idee, jakieś cele życiowe, wartości moralne
może zaangażować w społeczny szacunek (ego może blokować bądź też pozwalać na ich
realizację). Emocja jest następstwem oceny pierwotnej. Jak ocena pierwotna będzie
taka: ma związek z celem, blokuje/ angażuje ego => następuje stan emocjonalny. Jest
związek z celem, angażuje mnie (w tym wartości moralne) ale daje mi szansę realizacji
celu - to powstają pozytywne emocje. Jak ma związek z celem, ale może naruszyć
możliwość osiągnięcia celu, narusza też ego •=> powstanie emocja negatywna. Ocena
pierwotna jest pierwszym krokiem do pojawienia się emocji.
OCENA WTÓRNA to kolejny etap szacowania. Ocena wtórna polega na tym, że człowiek
ocenia możliwości poradzenia sobie z sytuacją w jakiej się znajduje. Przedmiotem oceny
wtórnej jest:
określenie możliwych środków zaradczych, przy możliwych zasobach osobistych, możliwość
strategii, rozpoznanie strategii dzięki której można poradzić sobie z danym zdarzeniem.
Tego typu ocena ma również podstawowy wpływ na rodzaj doświadczania emocji. Ocena
wtórna może być wyrażana w następujący sposób czy jestem w stanie poradzić sobie z tym,
który pojawia się w ciemnej ulicy i blokuje mi cel (przebieg mojego spaceru może być „lekko
naruszony") ale nie musi to we mnie wzbudzić emocji negatywnej strachu, bo jeśli ja też
jestem postury szafy ćwiczonej w karate, judo i innych walkach to w tym momencie
napotkana „postura szafy" w jakimś sensie pozwoli mi podnieść własne znaczenie (przez
sprawdzenie siebie, swoich możliwości). Środki zaradcze przy moich zasobach. Jeśli są dobre
środki zaradcze wtedy ten stan emocjonalny jest trochę modyfikowany. Ocena wtórna ma b.
istotne znaczenie dla ostatecznego stanu emocjonalnego. Ocena wtórna posiada 3
komponenty (wymiary, elementy):
1) działanie udaremnione przez jakiś obiekt. Jakieś wydarzenie jest dotychczas pod moją
kontrolą-Na ile to wydarzenie, które się pojawia jest poza moją kontrolą (lub poza
możliwościami w ogóle np. jak sobie nie poradzę w danej sytuacji to nie mogę sobie
przypisać, że ja sobie nie poradziłem w życiu lub np. spotykam osobę „postura szafy" ale
jestem słabeuszem, jak mnie ktoś trąci to się rozpłaczę. W tym momencie ja nie mam
zasobów by obdarzyć siebie zaufaniem (poradzę sobie) lub siebie obwiniać, że sobie nie
poradziłem.
2) potencjalna możliwość poradzenia sobie ze zdarzeniem (generalnie środki zaradcze są
sposobem radzenia, strategiami radzenia). Tu Lazarus mówi o wymiarze, potencjalnej
możliwości poradzenia sobie. Ten wymiar wskazuje na to czy i jak dana osoba może poradzić
sobie z wymaganiami sytuacji (czy i jak). Czy jest w stanie poradzić sobie z realizacją
osobistych zobowiązań, na ile ma możliwości. Ten potencjał zaradczy nie oznacza
rzeczywistego radzenia sobie z sytuacją. To jest moje psychiczne przekonanie, że ja mam taki
potencjał.
3) oczekiwanie w stosunku do tego jaka będzie przyszłość. Oczekiwanie w stosunku do
przyszłości jest efektem oceny możliwości zmiany na lepsze lub na gorsze. [To jest b. trudne.
To są w zasadzie teoretyczne elementy. Gdybyśmy opisywali w czasie przebiegu realnego
zdarzenia to moglibyśmy powiedzieć: ocena pierwotna, ocena wtórna i ta ocena wtórna jest
pewnym automatyzmem jak i ocena pierwotna. Czy są potencjalne możliwości żeby sobie
poradzić, czy jestem w stanie sobie poradzić (Jestem słaby ale szybko biegam mogę uciec). W
momencie gdy mam potencjalne możliwości ( dobre nogi żeby uciec) a nie wykorzystałem
tego następuje zwrot (analiza przeszłości, obwinianie siebie)] Tu jest oczekiwanie co do
przyszłości, nie tylko, że ma możliwości albo, że ucieczka coś zmieni na lepsze, że uniknę a
może coś zmieni na lepsze to, że podejdę do „szafy" a „szafa" rozpłacze się bo okaże się, że
to szafa i więcej nic. I to buduje pewne elementy. Ocena wtórna jest oceną działań
zaradczych.
Ocena wtórna (ponowna ocena) powoduje, że człowiek na nowo przebudowuje ocenę
pierwotną ocena pierwotna: nie poradzę sobie
ocena wtórna: „nie jest taki groźny, mogę dać sobie radę", ocena pierwotna ulega trochę
modyfikacji Lazarus wyróżnia 2 rodzaje działań zaradczych: koncentracja na problemie i
koncentracja na emocji (stanie, który przeżywamy)
radzenie sobie przez koncentrację na emocji (koncentracja na emocji), poznawcze strategie
radzenia sobie.

Strategie typu koncentracja na emocji to manipulowanie wewnętrznym układem przykrości.


Środki
zaradcze typu: bronię się, powiem sobie to nic strasznego, manipuluję własną przykrością -
mechanizm obrony z mojej strony. Poznawcze strategie - manipuluję stanem psychicznym.
Rodzaj strategii koncentracji na emocji Lazarus nazywał podejmowaniem strategii
paliatywnej
Wyciszającąco -łagodzącej. Dążenie do złagodzenia.
Strategie typu radzenie sobie przez koncentrację na problemie: człowiek podejmie pewne
działania
np. mogę podejść do obiektu niebezpieczeństwa i zacząć rozmowę, która rozmywa stan
agresji.

Przebieg emocji jest taki: oszacowanie (proces oszacowania jest kluczem do emocji), w to
oszacowanie wchodzi ocena pierwotna i ocena wtórna. Ocena pierwotna zbieżności z celem,
na ile może blokować cel i na ile angażuje mnie. Ocena wtórna jakie mogę podjąć środki,
działania zaradcze.
W ZAŁĄCZENIU: RYCINA NR 18 „Teoretyczny schemat systemu emocji według teorii R.
Lazarusa Style oczacowania. Na styl oszacowania składają się przyczyny poprzedzające
(ponieważ modyfikacją przebiegu emocji jest to, co było wcześniej, co tworzy pewien stan
dyspozycji emocjonalnej):
zmienne osobowościowe [wartości lub zobowiązania, przekonania (egzystencjalne poczucie
kontroli),
sens życia, jakość istnienia]
zmienne otoczenia (sytuacyjne) wymagania, ograniczenia, zasoby (np. układ społeczny),
niejasność
szkody, groźba szkody.
To może modyfikować przebieg emocji. —
Dany styl emocji (dany układ emocjonalny) często/czasem powtarza się. Ten układ i w ogóle
emocje
same w sobie wyzwalają bezpośrednie następstwa.
Bezpośrednie następstwa:
- zmiany fizjologiczne w wyniku oceny pierwotnej
- pozytywne albo negatywne uczucia w wyniku oceny wtórnej
- jakość rezultatu spotkania w wyniku ponownej oceny
W wyniku oceny pojawia się stan emocjonalny. Jeśli te stany emocjonalne będą się powtarzać
(a
wiadomo, że będą gdy człowiek dodatkowo przypisze, że pewne zdarzenia są zgodne a pewne
blokują
jego interes osobisty - czyli mają znaczenie).
Stres to stan pobudzenia (występujący w wyniku przypisania znaczenia pewnym
zdarzeniom). Gdy
przypisze się znaczenie danym zdarzeniom to wtedy mogą być długotrwałe następstwa.
Długotrwale następstwa stresu:
- somatyczne zdrowie/choroba
- morale (dobrostan)
- funkcjonowanie społeczne
W ZAŁĄCZENIU RYCINA NR 19 „Model poznawczo-m otywacyj no-emotywnego
systemu według
teorii R-Lazarusa"
osobowość (dyspozycje)
układ sytuacyjny
warunki sytuacji
proces oszacowania — wynik oszacowania ma duże znaczenie dla emocji
wynik oszacowania
przeniesienie działania na proces radzenia sobie czyli strategie: strategia koncentracji na
emocjach
(czyli manipulowanie wewnętrznym stanem) lub koncentracja na problemie (przez działanie).
-
Rycina nr 18 Teoretyczny schemat systemu emocji według teorii
R.Lazarusa
PROCESY
POŚREDNICZĄCE
PRZYCZYNY BEZPOŚREDNIE DŁUGOTRWAŁE
POPRZEDZAJĄCE CZAS l C2...C3...Cn NASTĘPSTWA NASTĘPSTWA
SPOTKANIE 1...2...3...n
Zmienne Ocena pierwotna Zmiany Somatyczne
osobowościowe Ocena fizjologiczne zdrowie/
Wartości lub wtórnaPonowna choroba
zobowiązania Pozytywne albo
Przekonania
ocena negatywne uczucia Morale (dobrostan)
(egzystencjalne Jakość rezultatu Funkcjonowanie
poczucie kontroli) spotkania społeczne

Zmienne otoczenia
(Sytuacyjne)
wymagania,
ograniczenia, zasoby
(np. układ społeczny)
Niejasność szkody
Groźba szkody
Działania zaradcze

Koncentracja na problemie
Koncentracja na emocji
Szukanie, otrzymywanie i korzystanie ze wsparcia społecznego

Rozwiązania każdego stresującego spotkania

Tabela nr 12
Poziomy przetwarzania informacji prowadzące do wzbudzenia emocji w interpretacji
K.R.Scherera
Nowość Zgodność
Poziom Źródło afektu Cele/potrzeby Możliwości ja / normy
zaradcze
Pojęciowy Oczekiwania: Oceny Świadome Zdolność Ja idealne
przyczyna/ przypominane, cele, plany rozwiązywania oceny moralne
skutek oceny antycypowane problemów
prawdopodobi lub
eń stwa wyprowadzane

Schematyczny „Znaność": Wyuczone Potrzeby Schematy ciała Schematy ja


dopasowywani preferencje i nabyte, schematy
e do schematu awersje motywy społeczne

Senso- Nagła, silna Wrodzone Potrzeby Dostępna (Dopasowanie


motoryczny stymulacja preferencje i podstawowe energia empatyczne?)
awersje
PSYCHOLOGIA EMOCJI 12.03.2000 r. WYKŁAD NR 6 Prof. dr hab.
Henryk Gasiul
Dwa rodzaje analiz, które prowadzą do zrozumienia tego jak funkcjonuje świadomość
doświadczanych zmian i na ile ta świadomość ma wpływ na przeżywanie stanów
emocjonalnych.

TEORIA MARUSZEWSKiEGO I ŚCIGAŁY - teoria typowa dla PSYCHOLOGII


POZNAWCZEJ.
Można o tej teorii przeczytać w książkach, prof. wskazuje tylko na pewne aspekty, kluczowe
elementy godne uwagi. Wg tej teorii specyficzne właściwości emocji, stanowiące podstawę
dalszych analiz mogą być sprowadzone do 4 najważniejszych układów:
1) emocje występują wewnątrz człowieka, stanowią część systemu odpowiedzialnego za
tworzenie reprezentacji umysłowych „np. widzę na ulicy b. Ładną dziewczynę, to czy ona jest
prowokacyjna zależy od tego czy ona we mnie wzbudzi stan emocjonalny ale za ten stan
emocjonalny ja sam odpowiadam, zatem nie można traktować jej jako sprawcy czynów
nierządnych, ponieważ sprawcą jestem ja sam jako człowiek". Emocje są wewnątrz człowieka
i one stanowią część systemu, który odpowiada za tworzenie reprezentacji rzeczywistości w
ogóle.
2) emocje są zawsze skierowane na coś lub na kogoś. To jest interakcyjne podejście, wspólne
właściwie wszystkim teoriom. Emocje charakteryzują relacje między podmiotem a kimś lub
czymś. Rodzaj relacji tworzy treść emocji.
3) emocje są procesami, które zmieniają się w czasie. Czas jest tu b. istotnym elementem.
4) Emocje wpływają na zachowanie a zwrotnie zachowanie może zmienić siłę emocji, jakość
emocji
i generalnie formę reprezentacji emocji.
To są cechy, właściwości, założenia stanowiące klucz do dalszego rozumienia reprezentacji
emocji. To są cechy, które mają istotne znaczenie dla rozwoju reprezentacji emocji, ponieważ
nas w tej chwili interesuje poznanie tego jak tworzy się świadomość emocji, która wyznacza
potem przejaw, sposób wyrażania tego stanu emocjonalnego.
KODY OBRAZOWE Wg Maruszewskiego najwcześniej w życiu człowieka (bezpośrednio
po urodzeniu) pojawiają się tzw. kody obrazowe, które zawierają informacje na temat wyrazu
mimicznego, pantomimiki, pobudzenia fizjologicznego. Kody obrazowe jest to chwytanie
tego jak moje ciało się zmienia, jakie mam gesty, jaki ruch wykonuję, pocę się, widzę w
lustrze, że jestem czerwony z jakiegoś powodu. Kody obrazowe to dopływ informacji, które
tworzą pewien swoisty obraz własnego ciała i sposób jego reagowania na różne sytuacje.
Autorzy przypuszczają, że kodowanie obrazowe bazuje na mechanizmach związanych z
przetwarzaniem sensomotorycznym (z przetwarzaniem informacji na poziomie
sensomotorycznym). Warto przypomnieć sobie to na czym polega ludzkie myślenie. Myślenie
ludzkie to łańcuch operacji myślowych za pomocą których przetwarza się informacje, czyli
treści zakodowane (spostrzeżenia, wyobrażenia i pojęcia). Zanim to myślenie pojawi się w
swoim pełnym wyrazie i kształcie przechodzimy prze etap myślenia na poziomie
sensomotorycznym. Ten etap myślenia to jest przetwarzanie informacji zakodowanych w
spostrzeżeniach, dziecko myśli w kategoriach konkretnych obrazowo-spostrzeźeniowych.
Podobnie jest z kodami obrazowymi - to bazuje na mechanizmie sensomomotorycznego
przetwarzania informacji. Jak twierdzi prof. Maruszewski w wyniku kodowania obrazowego
powstają proste reprezentacje, które mają charakter reprezentacji skryptopodobnych. Skrypt
to jest pewna forma organizacji, schemat pewnych zachowań, pewnych zdarzeń „np. jak
człowiek pierwszy raz w życiu wchodzi na wykład to jeszcze nie ma wytworzonego schematu
tego jaki może być układ interakcyjny między osobą prowadzącą wykład a słuchaczami, gdy
jednak wchodzi drugi i trzeci raz skrypt już istnieje i człowiek czuje się pewniejszy" tak samo
jest z kodami obrazowymi. Kody obrazowe tworzą pewne schematy. Człowiek przejawia
jakąś mimikę, odczuwa jakiś stan podniecenia to zostaje rozpoznane i daje orientację w
świecie i w sobie samym.
KODY WERBALNE to drugi rodzaj informacji. Kod werbalny jest związany z pojawieniem
się etykiety werbalnej. Dla danego stanu, który przeżywam, który mani w swoim obrazie
zaczyna być dopasowywana nazwa, określenie. To jest podobne do myślenia Schachtera,
który mówił, że dopóki nie mogę nazwać emocji to właściwie nie jestem w stanie jej
rozpoznać, dopiero wtedy kiedy jestem w stanie poznać tę emocję (a być może kieruję się
pewnymi wskaźnikami zewnętrznymi) wówczas potrafię nazwać emocję i wtedy zgodnie z tą
emocją się zachowuję. Podobnie jest tutaj. Kod werbalny oznacza, że pojawia się nazwa na
kod obrazowy. Etykieta pełni funkcję oznaczającą jakiś rodzaj, charakter. Ta etykieta będzie
zależała od kompetencji językowej. Jeśli mam dobre kompetencje językowe (mam już
opanowane parę pojęć to łatwiej nazywam) jeśli nie to nie potrafię nazwać pewnych stanów
emocjonalnych. Poza tym zależy to od społeczności, kultury, ponieważ ona wyznacza pewne
stany przeżywania.
KODY ABSTRAKCYJNE (pojęcia) to trzeci rodzaj kodu, który składa się na reprezentację
emocji. Kod abstrakcyjny wskazuje na reprezentację emocji jako pojęcia. Ta reprezentacja
emocji jest najbardziej ogólna i jednocześnie najbogatsza. Emocja staje się pewnym
pojęciem, które zawiera wiedzę na temat pochodzenia danego stanu wewnętrznego, wiedzę na
temat możliwości określenia tego stanu wewnętrznego i wiedzę na temat związków z innymi
stanami. Kod abstrakcyjny jest to najwyższa forma organizacji reprezentacji. Uruchomienie
kodów abstrakcyjnych może być b. różne. Kod abstrakcyjny jest możliwy wtedy gdy u
człowieka w aparacie poznawczym pojawia się zdolność do myślenia w kategoriach logiczno-
abstrakcyjnych. Samo uruchomienie kodów abstrakcyjnych może następować różną drogą;
drogą pośrednią poprzez kody werbalne, odczucie gniewu można uruchomić przez kod
werbalny albo drogą bezpośrednią przez uruchomienie pewnych metafor - człowiek
porównuje stan przeżywany do innego zjawiska („ np. taki stan emocjonalny jakby ktoś
pięścią uderzył mnie w klatkę piersiową"). Wg Maruszewskiego ważne są procesy, które
umożliwiają przejście między kodem werbalnym a obrazowym a także później między kodem
obrazowym a abstrakcyjnym i werbalnym a abstrakcyjnym. Są różne procesy, które
odpowiadają za to przechodzenie.
NATURA REPREZENTACJI EMOCJI WG MARUSZEWSKIEGO I ŚCIGAŁY (w
załączeniu) - tu są zaznaczone procesy, które odpowiadają za przejście z jednego poziomu na
drugi.
Pierwszy poziom przejścia: z kodu obrazowego na kod werbalny. Wg Maruszewskiego dwa
procesy odpowiadają za przejście z poziomu kodu obrazowego na poziom kodu werbalnego:
proces werbalizacji i wizualizacji. Werbalizacja to jest nazwanie emocji. Przejście z kodu
obrazowego na kod werbalny może polegać na tym, że „np. trzęsę się na widok dziewczyny
na wykładzie i do tego trzęsawiska mogę dostosować nazwę, określam, że się trzęsę czyli
werbalizuję, osoba zaczyna mnie ekscytować". Wizualizacja jest bogatszym procesem, ona
wymaga świadomego wysiłku, wizualizacja to odtworzenie wszystkich elementów, które są
już nazwane (z poziomu nazwy, odtworzenie wszystkich elementów, które mogą tworzyć kod
obrazowy) „np. nazywam : czuje miłość i aby przejść na kod obrazowy miłości muszę
ogarnąć wszystkie elementy, które tworzą ten kod obrazowy. Te elementy to zarówno moja
ekspresja ciała, obrazy, które w wywołują w ogóle emocje, pewne skojarzenia sytuacji,
wartości, oczekiwań. Wizualizacja to proces bogatszy, podporządkowany szerszym regułom
wnioskowania.
Drugi rodzaj procesów: przejście z kodu werbalnego na kod abstrakcyjny. To wymaga
procesu semantyzacji. Sematyzacja to przejście z kodu werbalnego na kod abstrakcyjny -
oznacza przechodzenie z poziomu określeń na poziom znaczeń czyli na poziomy bardziej
abstrakcyjne. Semantyzacja - w sieci pojęciowej rejestrowana jest zawsze wiedza na temat
emocji i dzięki tej rejestracji następuje pojawienie się układów znaczeniowych. Semantyzacja
to nadawanie znaczeń i wejście na wyższy poziom myślenia. Przejście z kodu abstrakcyjnego
na kod werbalny wymaga desemantyzacji. Desemantyzacja to proces umożliwiający zmianę,
weryfikację poprzednio stworzonych znaczeń. Desemantyzacja czyli przejście z poziomu
wyższego na niższy jest b. potrzebna po to by ciągle modyfikować nadane znaczenia, nazwy.
Gdyby nie było desemantyzacji istniałaby sztywność tego systemu. To wszystko jest
reprezentacją poznawczą. Emocje są jednym z elementów, który tworzy reprezentację
poznawczą. Przejście z kodu obrazowego na abstrakcyjny wymaga symbolizacji.
Symbolizacja to proces tworzenia, próba przekształcenia obrazu w symbol lub metaforę.
Metafora czy symbol ma znaczenie, czyli to jest wejście od razu na poziom pewnej abstrakcji.
Przejście z kodu abstrakcyjnego na kod obrazowy wymaga desymbolizacji. Desymbolizacja
jest zdolnością interpretacji symboli w kategoriach kodów obrazowych.
Są trzy komponenty emocji: neurofizjologiczny, ekspresywny i doświadczeniowy
(przeżyciowy). Komponent przeżyciowy można zrozumieć jako formę reprezentacji
poznawczej. Na komponent przeżyciowy doświadczeniowy emocji można też patrzeć z
pozycji fenomenologicznej. Psychologia fenomenologiczna próbuje spojrzeć na emocje od
strony ich doświadczania.
TEORIA NORMANA DEnZINA - najbardziej znany współczesny autor teorii jeśli chodzi o
fenomenologiczne podejście do emocji. Wg niego emocje są czymś centralnym dla
egzystencji człowieka. Ten autor pisze wprost „ludzie są ich emocjami". Aby zrozumieć kim
jest osoba trzeba zrozumieć emocje. Jak się nie zrozumie emocji to się nie zrozumie osoby.
Analiza Defeina skupiona na wymiarze biologicznym (jest to analiza pomijająca wymiar
doświadczenia) jest analizą b. zubożałą. Traktowanie emocji jako tego, co płynie z ciała (ciało
dyktuje emocje) prowadzi do traktowania ciała jako rzeczy, przedmiotu a takie traktowanie
jest już błędem w sensie psychologii humanistycznej, fenomenologicznej, egzystencjalnej
gdzie człowiek jest podmiotem, ciało też jest podmiotem. Centralnym przedmiotem badań
DeSfeinajest próba odp. na pyt. jak emocja jako forma świadomości jest wzbudzana,
wyrażana i odczuwana. Emocjonalność lokalizuje człowieka w świecie społecznych interakcji
tzn. emocje są zawsze doświadczane jako wewnętrzne uczucia, które są generowane przez
interakcje z innymi osobami. Nie można zrozumieć emocji poza układem interakcyjnym z
osobą. Osoba nie może doświadczać emocji bez domniemywanej lub wyobrażanej obecności
innych osób. Akcent położony jest tu na subiektywną naturę doświadczania emocji. Samo
nazwanie sposobu doświadczania emocji ulega ciągłym zmianom, zróżnicowanym
interpretacjom. U Denzina występuje często pojęcie „uczuć do siebie". On często nazywa
emocjami self-feeling. Emocje nie mogą isnieć inaczej jak w interakcji z osobami. Emocje do
siebie nie mogą istnieć inaczej jak w interakcji do siebie samego (uczucia do self). Emocje są
zawsze formą odniesienia do siebie lub do innych, dlatego też będą b. mocno związane z
systemem ja każdej osoby. Żeby zrozumieć emocje trzeba zrozumieć cały system ja. To jest
układ podmiotowy. To jest pewna filozofia, ona w sensie psychologicznym jest mało
konkretna. Denzin uważa, że emocje nie są rzeczami, ale procesami i w doświadczeniu
emocjonalnym centralnym obiektem nie jest sama emocja, ale ja, który doznaję emocji,
uczuć. Źródło emocji zawsze związane jest z ja, bo to ja czuję. Tymczasowość takiej
emocjonalnej świadomości ma zawsze charakter samorefleksyjny, samowzbudzający się.
Przeszłość, teraźniejszość, przyszłość wszystkie te wymiary w układzie temporalnym, te
doświadczenia stają się częścią doświadczenia emocjonalnego i one napędzają dalej
zmienność w systemie cielesnym. Żaden proces nie stanie się emocją jeśli nie dotknie ja. Jeśli
proces dotknie ja, to ja na zasadzie pewnego koła samorefleksji uaktywniam w sposób
automatyczny (na zasadzie jedności psychofizycznej) zmiany w ciele. Początek tego
wszystkiego tkwi we mnie, w ja, w mojej osobie a nie w reprezentacji poznawczej, nie w
układzie takich czy innych wzbudzeń. Emocje stanowią zawsze w takim układzie pewne
sposoby usprawiedliwienia siebie, wytłumaczenia własnych zachowań, ponieważ one są
związane z ja. Każdy stan emocjonalny w jakimś sensie jest pewnym pokazaniem siebie,
usprawiedliwieniem siebie bądź też zanegowaniem siebie. Te usprawiedliwienia stanowią
emocjonalne korzyści.
Reasumując: zrozumieć emocje wg tego ujęcia to zrozumieć Ja", to, że emocje są procesem,
że od ciała nie zależą, zależą tylko ode mnie jako podmiotu. Emocje tylko wtedy mogą być
procesami, kiedy stanowią formę interakcji międzyosobowej inaczej nie są procesami. Ta
interpretacja budzi wiele zastrzeżeń. Po pierwsze nie jest czytelna, po drugie budowana
językiem filozoficznym i dla psychologa to nie jest takie jasne. Psycholog może sobie różne
fantastyczne teorie tworzyć ale zawsze teoria musi być przełożona na język operacji (czyli jak
to zmierzyć, jak to zbadać).
Trudno byłoby zrozumieć pewne stany emocjonalne pomijając fakt, że sprawcą pewnych
stanów jest sam człowiek. Trudno byłoby zrozumieć, że źródłem doświadczenia
emocjonalnego jest tylko to, co wynika z predyspozycji, ekspresji, reprezentacji. Trudno
byłoby zrozumieć, dlaczego człowiek np. może doznawać wzruszeń cielesnych, związanych z
cierpieniem. Cierpienie właściwie tak determinuje człowieka, że powinien on w ogóle tylko
destrukcyjnego stanu emocjonalnego doznawać a jednak ludzie czasami w cierpieniu (gdzie
wyrażają ból i smutek) doznają pewnych, duchowych uniesień czyli pewnych stanów
pobudzenia uczuciowego, które tak jakby powoduje, że on staje się uskrzydlony mimo
swojego cierpienia. To oznacza, że są jakieś wymiary rzeczywistości psychicznej człowieka,
które wymykają się układom czysto cielesno-reprezentacyjnym.

SOCJOKULTUROWE TEORIE EMOCJI


Powtórzenie: Zrozumieć emocje to zrozumieć możliwości uchwycenia perspektyw z jakich
można spojrzeć na emocje. Zrozumieć emocje to zrozumieć predyspozycje, dyspozycje i
stany.
Gdybyśmy spojrzeli ze strony perspektyw to: teorie neurofizjologiczne ~ to jest perspektywa,
teorie ekspresywne - to jest również jakaś perspektywa spojrzenia na emocje. Perspektywa
biologiczna -dyktuje inny sposób interpretacji życia emocjonalnego, perspektywa
obserwatora - dyktuje inny sposób interpretacji życia emocjonalnego (teorie ekspresywne),
perspektywa podmiotu - dyktuje inny sposób interpretacji emocji: poziom reprezentacji
poznawczych tak jak u Maruszewskiego bądź też poziom doświadczenia czyli czysto
fenomenologiczne ujęcie. Perspektywa socjokulturowa - na emocje można byłoby popatrzeć z
perspektywy kultury i społeczności w jakiej wzrasta człowiek. Perspektywa socjokulturowa
mówi o tym, że emocje są uwarunkowane przez kulturę, przez społeczność w której człowiek
się wychowuje, w której żyje. Tych teorii jest b. dużo. Prof. wskazał na kilka elementów
godnych uwagi:
Sposoby myślenia, które można by zaliczyć do socjokulturowych interpretacji emocji są b.
istotne. Takim sposobem myślenia jest TEORIA SPOŁECZNEGO ETYKIETOWANIA.
Ta teoria wskazuje na to, że dla nazwania emocji człowiek kieruje się pewnymi wskaźnikami
pochodzącymi z otoczenia. Przypomnijcie sobie Szachtera i Singera (ich eksperyment) - dla
nazwania emocji, gdy człowiek nie ma pełnej informacji i jest to stan, który do końca nie da
się jednoznacznie wytłumaczyć człowiek szuka wskaźników z otoczenia. Tak jak w
eksperymencie Szchachtera z adrenaliną poinformowani, niepoinformowani (wykład o
emocjach nr 5 z 13.02.2000 r.). W tym eksperymencie wskaźnikiem z otoczenia było
zachowanie osoby (wesołkowaty lub gniewny) powodowało, że badany mógł znaleźć nazwę
dla swojego stanu. Te teorie często nazywają się teoriami społecznego etykietowania, ale
wielu autorów mówi, że one do końca me należą do nurtu socjokulturowego. Wszakże
szeroko ten nurt ujmując można byłoby je zaliczyć.
Bardziej pasują do tego nurtu tzw. TEORIE SPOŁECZNEGO WNIOSKOWANIA to są
teorie, które czasem uważa się za pewną formę odmiany społecznego etykietowania. Są
bliskie TEORIOM SPOŁECZNEGO ETYKIETOWANIA. Zgodnie z tymi teoriami emocja
jest społecznie wyuczona przez to, że ja się wychowuję w danej kulturze. Emocja jest
wyuczoną przez daną kulturę, społeczność teorią, z góry narzuconą, która pozwala wyjaśnić
przyczyny mojego zachowania. Człowiek uczy się, stan odniesienia tego typu, że kogoś
pogłaszczę, kogoś kopnę w kostkę, to tworzy jakąś teorię. Ja się wyuczyłem, że przytulanie
się i głaskanie nazywa się sympatią, miłością a kopanie w kostkę nazywa się agresją,
gniewem. Jest to pewna aprioryczna teoria (narzucona a priori), która pozwala wytłumaczyć
moje zachowanie. Teorie społecznego wnioskowania dopuszczają możliwość popełnienia
przez człowieka błędu. Te teorie mówią o tym, że choć mamy narzucone pewne schematy,
aprioryczne możliwości interpretacji własnych zachowań to czasami nazywanie emocji może
być trudne, kłopotliwe. Ta teoria może być czymś błędnym. Te teorie poprzez dopuszczanie
możliwości popełniania błędów dopuszczają fakt, że ludzie mogą przedstawiać fałszywy
obraz swoich stanów emocjonalnych. Te teorie dopuszczają możliwość popełniania błędów,
niepoprawnego odczytywania własnych zachowań. To w efekcie może powodować, że
zaprzeczam pewnym emocjom lub też nazywam je inaczej a tak naprawdę przeżywam co
innego. Jest to odbierane przez zewnętrznego obserwatora następująco: człowiek sprzeczny,
który mówi, że przeżywa emocje gniewu a okazuje się , że on kogoś darzy sympatią.
SPOŁECZNY KONSTRCKTYWIZM podobny do społecznego wnioskowania z tym, ze
konstruktywizm traktuje emocje jako społecznie wyuczone intelektualne reprezentacje,
intelektualne konstrukcje w rezultacie raczej charakteryzujące w ogóle zachowanie człowieka
niż same emocje. Konstruktywizm traktuje emocje jako semantyczne interpretacje służące do
ukazania zachowań jako czegoś znaczącego i zrozumiałego.
Teodor Kemper to przedstawiciel słabszej odmiany konstruktywizmu społecznego.
Dzięki temu, że jest słabsza pokazuje kiedy pojawia się forma typowa dla konstruktywizmu.
Kemper uważa, ze emocje są zakorzenione w naturze dzięki ewolucji, która według niego
miała charakter społeczny (gdyby nie było charakteru społecznego nie byłoby ewolucji). Wg
Kempera nie ma emocji, które byłyby w pełni wewnętrzne, wolne od kontekstu
zewnętrznego. Emocje są zakodowane w naturze dzięki ewolucji. Ewolucja sama w sobie ma
charakter społeczny i dlatego, że ewolucja ma taki charakter nie ma emocji takich, które
miałyby charakter czysto wewnętrzny. Emocje nie mogą być wolne od kontekstu
zewnętrznego, bo maja charakter społeczny (bo ewolucja ma charakter społeczny). Wg
Kempera podłoże czysto fizjologiczne mają emocje tzw. pierwotne, do nich należą:
gniew, lęk, depresja i szczęście (zadowolenie).
Te emocje są powszechne dla całego gatunku ludzkiego bez względu na kulturę, ponieważ w
rozwoju ontogenetycznym zawsze były b. znaczące i mają dużą wartość dla przetrwania
człowieka. Jest to słabsza odmiana konstruktywizmu, która zakłada, że: jest układ biologiczny
będący wynikiem ewolucji (a ewolucja ma charakter społeczny), w efekcie same emocje nie
mogą być zjawiskiem czysto wewnętrznym, zawsze mają kontekst zewnętrzny. Wg Kempera
emocje, które mają swoje podłoże fizjologiczne są podporządkowane czynnikom społecznym.
Wg Kempera układ zależności mógłby wyglądać następująco: rezultaty stosunków
społecznych prowadzą do zróżnicowanej aktywności układu nerwowego (stosunki społeczne:
człowiek się spotyka z innymi ludźmi, człowiek jest w pewnym sensie pod wpływem innych
ludzi, ich statusu, pozycji). Stosunki społeczne prowadzą do uaktywnienia w pewien sposób
centralnego układu nerwowego (gdyby tego nie było nie byłoby oddziaływania na system
nerwowy) w efekcie komunikaty płynące z systemu nerwowego zwrotnie są doświadczane
jako pewien stan wewnętrzny, ten stan jest nazywany stanem emocjonalnym, tak naprawdę
przyczyna tego jest układ społeczny. Przyczyna emocji jest zawsze układ społeczny i dlatego
to jakie będą powstawały następne emocje zależy od społeczności w której człowiek żyje, od
kultury.
Poza 4 pierwotnymi emocjami powstają emocje wtórne, kształtowane właściwie przez
ośrodki socjalizujące. Wg Kempera:
emocja winy jest uspołecznioną formą lęku, lęku przed karą za niepoprawne zachowanie. Lęk
został
wytworzony jako ewolucyjny układ, ale ewolucja z natury jest czymś społecznym. Człowiek
wchodząc ze swą naturą w układ nowego kontekstu społecznego może ten lęk modyfikować
tworząc
wtórny poziom emocji, którym jest np. wina
uczucie dumy jest uspołecznionym zadowoleniem, powstaje wtedy kiedy jest kontekst
społeczny,
który sygnalizuje mi, że cos jest dobrze
uczucie wstydu jest efektem uspołecznienia gniewu do siebie samego
Społeczność wytwarza konstrukty. To jest ta słabsza odmiana konstruktywizmu.
Silna odmiana konstruktywizmu mówi, że wszystkie emocje są konstruktami społecznymi.
Skrajny konstruktywista to jest Rom Harre. On twierdzi wprost, że nie ma czegoś takiego jak
emocje, są tylko różne sposoby działania i odczuwania, ujawniania własnych postaw,
własnych opinii. Ciekawe jest to, że jego analizy są logiczne, poprawne. Wg niego emocje są
i były cielesnymi zapisami ocen moralnych i postaw, a oceny moralne powstają dzięki
społeczności, kulturze. Można by się zastanawiać nad tym Czy kultura ma wpływ na emocje,
abstrahując od pewnych układów teoretycznych. Silna jest zależność emocji od kontekstu
kulturowego, historycznego, politycznego, społecznego. B. wiele analiz było na ten temat
prowadzonych. Lata 70-te antropologiczne analizy wskazywały na różnice w ujawnianiu się
emocji między różnymi kulturami, obecnie te różnice się zacierają się z uwagi na to, że
różnice międzykulturowe się zacierają. Obszernie były analizowane emocje wstydu i winy.
Mówiono o kulturach winy i wstydu. Ruth Benedykt prowadziła badania w latach 40-tych,
wyróżniła narodowości kultury wstydu i kultury winy, pokazała te różnice i te mechanizmy.
Inny autor interesował się zmianami w społeczeństwie anglo-amerykańskim przeprowadzał
analizy porównując dwa ostatnie wieki. Zmiany w zakresie emocji wiązał ze zmianami
społeczno-kulturowymi. Z oczekiwaniami religijnymi, zmianami demograficznymi.
Zauważył, że smutek przed nastaniem XIX w. był wyraźnie umniejszany natomiast w epoce
wiktoriańskiej był dominującą emocją osiągającą prawie poziom obsesji. Pod koniec XIX w.
Obrzędy żałobne były b. rozbudowane smutek i żal zajmowały dużo miejsca w życiu
prywatnym i publicznym. Początek XX w. - zwrot smutek traktowany jako coś plebejskiego,
chorobliwego, zwrot w kierunku izolacji człowieka od żalu i smutku. Optymizm prowadzi do
przeżywania tylko emocji pozytywnych. Nasza kultura jest kulturą emocji i ona narzuca
pewien schemat myślenia, przeżywania „Don't worry by happy", „Keep smiling", myśl
pozytywnie. Ludzie średniowiedza - był emocjonalny stan osłabionego zainteresowania
światem, znudzenie światem, lekceważący stosunek do świata, melancholia, dystans. Kultura
ma istotny związek z emocjami i ona narzuca przez pewne społecznie sankcjonowane
schematy myślenia pewien styl przeżywania, doświadczania świata i siebie samego.
W pewnych kulturach występują zróżnicowane nazwy stanów emocjonalnych takie, które nie
występują w innych kulturach, „np. w terminologii tajtańskiej jest wiele form gniewu, gniew
jako:
wynik irytacji, wściekłości, wyrastający ze stosunków osobistych, związany ze stanem układu
interpersonalnego małżeńskiego. W tej terminologii występuje obniżona świadomość emocji
smutku, winy, depresji.
Kultura ma znaczenie, ale jeśli kultura jest traktowana jako klucz i jedyna przyczyna to jest to
błąd i nadużycie. Kultura i społeczność jest ważna, ponieważ koryguje, uczy sposobu
wyrażania emocjonalnego przez komponent ekspresywny. Kultura i społeczność uczy
sposobu wyrażania emocji, uczy kontroli i tym samym zmienia stany wewnętrzne. B. istotny
jest język, który dana kultura, społeczność proponuje na określenie różnych stanów. Język
powoduje, że pojawia się dana forma reprezentacji poznawczej.

Z innej strony patrząc społeczność być może stwarza tylko podstawy ku odmienności
spełniania się
natury ludzkiej emocjonalności. Społeczność sama w sobie tej natury nie tworzy tylko
stwarza
podstawę ku możliwości spełniania się w dany sposób natury ludzkiej emocjonalności.
W wyżej wskazanym wymiarze przykładem może być UJĘCIE R. PLUTCHIKA, On
podkreśla b.
istotny, przyczynowy związek emocji z kulturą,. Wg niego emocje są czymś, co jest
wynikiem
naturalnych dyspozycji i łańcuch ewolucji (adaptacji do środowiska). Plutchik podkreśla
związek
emocji z osobowością (z cechami osobowości). W tym wymiarze swej teorii podkreśla istotny
związek emocji z instytucjami społecznymi. To jest interpretacja Plutchika, ona ma charakter
ewolucyjny.
TABELA NR 8 - PODSTAWOWE EMOCJE I HIPOTETYCZNE INSTYTUCJE
SPOŁECZNE
USIŁUJĄCE SOBIE Z NIMI PORADZIĆ (w załączeniu)
Te instytucje pomagają w jakimś sensie radzić sobie z emocjami. Pomagają manipulować
ekspresją
emocji. Np.
Religia musi uporać się z problemami śmierci i utraty a śmierć i utrata wyzwala zawsze lęk.
Religia
musi uporać się z lękiem egzystencjalnym człowieka. Lęk egzystencjalny jest motorem by
przyjmować pewien system wierzeń
Małżeństwo jako instytucja musi uporać się z doświadczanym powszechnie przeżyciem typu
zachowanie związane z popędem seksualnym. Popęd seksualny wiąże się z emocja radości
czyli
instytucja małżeństwa musi sobie poradzić z emocją radości, która wynika z popędu
seksualnego
przez stworzenie instytucji małżeństwa i rodziny, bo inaczej byłyby zaburzenia w życiu
społecznym.
Instytucja Wojny i Policji jest odpowiedzią na emocję gniewu. Policja musi sobie radzić z
gniewem
człowieka.
Instytucja Psychoterapeuty radzi sobie z emocją akceptacji - choroba umysłowa wyzwala
pewien stan
emocjonalny, powoduje zerwanie z rzeczywistością co jest b. trudne dla podmiotu, który
może być
odseparowany od społeczności. Społeczność musi darzyć tę osobę akceptacją ale ta osoba jest
trudna
do zaakceptowania więc buduje instytucje psychoterapeuty, żeby ludzie mogli zaakceptować
chorego.
Terapia jest forma akceptacji pewnej odmienności.
Generalnie R. Plutchik pokazuje związek emocjonalny tej dyspozycji biologicznej z kulturą,
ze
społecznością. Ten związek jest na tyle silny i wyrazisty, że daje szansę rozróżnienia
pewnych
prawidłowości
Tyle można powiedzieć na temat układu czynników socjokulturowych i samych teorii
socjokulturowych. Jest to propozycja pewnego myślenia. Kultura, społeczność w efekcie
buduje pewne predyspozycje emocjonalne. Gdybyśmy powiedzieli, że predyspozycją
emocjonalną są cechy naturalne człowieka (np. kompozycja neurofizjologiczna) to kultura
poprzez wykorzystanie tej kompozycji neurofizjologicznej (tej predyspozycji) buduje jakiś
stan dysponujący do łatwiejszego wzbudzania pewnych stanów emocjonalnych, buduje coś z

czym człowiek później łatwiej sobie radzi, buduje instytucje, które go wspomagają. Kultura
jest czynnikiem b. ważnym, ale nie wystarczającym do pełnego uchwycenia emocji dlatego
wymagane jest b. wiele wymiarów sfery życia emocjonalnego. Następny istotny temat, który
omówię na następnym wykładzie to próba odp. na pyt.:
„Na ile emocje mogą stać się motywami i jak emocje mogą tłumaczyć odmienność zachowań
motywacyjnych?"

Tabela nr 8
Podstawowe emocje i hipotetyczne instytucje społeczne usiłujące sobie z nimi poradzić
Nazwa emocji Powszechne doświadczenia Rodzaj instytucji
Lek Śmierć i utrata Religia
Gniew Frustracja i zakazy Wojna (i policja)
Radość Popęd seksualny i zachowanie Małżeństwo i rodzina
Smutek Śmierć i utrata Religia
Wstręt Choroba Instytucje medyczne
Akceptacja Choroba umysłowa Psychoterapeuta (szaman)
Zdziwienie Nowość Sport i gry
Ciekawość Gromadzenie pożywienia, Nauka i technologia
(antycypacja) przygotowanie i ochrona

You might also like