BEZPIECZESTWO PRA CY 9/2004

16
statycznych z powierzchni takich materia-
w. S to bowiem warunki nieadekwatne
do niedajcych si przewidzie zmiennych
warunkw rzeczywistych, a wic wyniki
takich bada nie maj wikszego praktycz-
nego znaczenia. Nie upowaniaj one na-
szym zdaniem do jakichkolwiek uoglnie,
a zwaszcza do wprowadzania odpowied-
nich, znormalizowanych procedur klasy-
fikacyjno-kwalifikacyjnych na podstawie
tego rodzaju bada. Majc na wzgldzie
potrzeb przeamania pewnego impasu,
jaki powsta m.in. w zwizku z brakiem
racjonalnej metody oceny waciwoci
antyelektrostatycznych modyfikowanych
materiaw odzieowych, zawieraj-
cych wkno z rdzeniem przewodzcym,
w Instytucie Przemysu Organicznego
opracowano koncepcyjnie i zweryfiko-
wano procedury, umoliwiajce formaln
klasyfikacj jakociow oraz kwalifikacj
uytkow, w aspekcie wymaga ochrony
przed elektrycznoci statyczn, wszel-
kiego typu materiaw przeznaczonych
na odzie ochronn oraz gotowych ubra
ochronnych [5]. Na ich podstawie powstay
projekty dwch norm midzynarodowych
IEC, zgoszonych formalnie przez Stron
Polsk w 2003 r. Podobne procedury opra-
cowano w IPO rwnie w odniesieniu do
materiaw podogowych.
PIMIENNICTWO
[1] Kowalski J.M. Elektryczno statyczna w proce-
sach technologicznych; Projektowanie procesw tech-
nologicznych cz. III Bezpieczestwo procesw che-
micznych, Praca zbiorowa pod red. L. Synoradzkiego
i J. Wisialskiego, Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2001, str. 63 84
[2] Kowalski J.M., Wrblewska M. Opracowanie da-
nych wyjciowych do modeli wypadkowych powodo-
wanych przez elektryczno statyczn. Sprawozdanie
IPO nr EMC 330200014-1, Warszawa 2002
[3] Kowalski J.M., Wrblewska M. Okrelenie
parametrw krytycznych niezbdnych do oceny za-
groenia wypadkowego przez elektryczno statyczn
w rodowisku pracy. Sprawozdanie IPO nr EMC
330200014-2, Warszawa 2002
[4] Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych
i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie
ochrony przeciwpoarowej budynkw i innych obiek-
tw budowlanych i terenw. DzU nr 121, poz. 1138
[5] Kowalski J.M., Wrblewska M. Opracowanie me-
tody oceny i kryteriw kwalifikacji odziey ochronnej
do rodowisk zagroonych wybuchem w aspekcie wy-
maga ochrony przed elektrycznoci. Sprawozdanie
IPO nr EMC 001600014, Warszawa
Wstp
ywice epoksydowe s to chemoutwar-
dzalne zwizki, ktrych czsteczki zawie-
raj co najmniej dwie grupy epoksydowe.
ywice epoksydowe s otrzymywane
bezporedni metod polikondensacji
1,2-epoksy-3-chloropropanu (epichlorohy-
dryna) z dihydroksylowymi fenolami lub
poliglikolami w rodowisku alkalicznym.
Znaczenie przemysowe maj ywice
otrzymywane z 1,2-epoksy-3-chloropro-
panu i 2,2-bis(p-hydroksyfenylo)proponu
(dian, bisfenol A).
W Polsce ywice epoksydowe s pro-
dukowane pod nazw Epidian. Epidiany
s czystymi dianowymi ywicami epok-
sydowymi nie zawierajcymi rozpusz-
czalnikw, rozcieczalnikw, wypeniaczy
i innych dodatkw. W zalenoci od
stosunkw molowych substratw (epichlo-
rohydryny, dianu) i warunkw kondensacji
s otrzymane Epidiany rnice si midzy
sob wielkoci czsteczki, iloci grup
epoksydowych i grup hydroksylowych:
Epidian

3, Epidian

4, Epidian

5,
Epidian

6 ywice maoczsteczkowe
w postaci lepkich cieczy
Epidian

1, Epidian

2 ywice
rednioczsteczkowe w postaci staej,
o niskiej temperaturze miknicia
Epidian

010, Epidian

011,
Epidian

011A, Epidian

012, Epidian

013, Epidian

014, Epidian

016 ywi-
ce wysokoczsteczkowe w postaci staej,
o wysokiej temperaturze miknicia.
Epidiany s stosowane do produkcji
lakierw, farb, klejw, syciw, szpachlwek
itp. W tabeli 1. zestawiono kompozycje
epoksydowe produkcji krajowej wytwa-
rzane na bazie Epidianw [1, 2].
ywice epoksydowe i ich kompo-
zyty znajduj szerokie zastosowanie
w przemyle samochodowym, lotniczym,
elektronicznym, budowlanym. Laminaty
(tkaniny z wkna szklanego lub wglo-
wego nasycone ywic epoksydow) s
stosowane do produkcji szybowcw, ka-
roserii samochodowych, jachtw. Puszki
konserwowe maluje si lakierami epok-
sydowymi. S one rwnie uywane jako
syciwa elektroizolujce w elektrotechnice
i elektronice. W przemyle stoczniowym
i maszynowym s powszechnie stosowane
epoksydowe farby proszkowe. Wykazuj
one rwnie wysok odporno na czynniki
atmosferyczne. Farby proszkowe stosun-
kowo atwo nakada si na powierzchni.
Kolejn grup wyrobw epoksydowych
stanowi kleje epoksydowe. Kleje cha-
rakteryzuj si wysok przyczepnoci do
kadego podoa. Skutecznie mog zast-
powa lutowanie, spawanie i nitowanie.
W przemyle samochodowym, elektro-
technicznym i elektronicznym s stosowane
wyroby uzyskane z toczyw epoksydowych.
Szerokie zastosowanie znajduj lane
ywice epoksydowe. S one doskonaym
materiaem do izolacji i hermetyzacji
dr in. WOJCIECH DOMASKI
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Pastwowy Instytut Badawczy
Dianowe ywice epoksydowe
zagroenia czynnikami chemicznymi
W artykule omwiono zagroenia czynnikami chemicznymi wystpujcymi podczas produkcji i prze-
twrstwa dianowych ywic epoksydowych. Same ywice epoksydowe nie stwarzaj zagroenia
dla pracownikw, lecz surowce stosowane do ich produkcji oraz do ich modyfikacji i utwardzania
s substancjami szkodliwymi i niebezpiecznymi dla zdrowia. W artykule w formie tabel zestawiono
podstawowe informacje o niebezpiecznych i szkodliwych substancjach najczciej stosowanych przy
produkcji i przetwrstwie dianowych ywic epoksydowych.
Diane epoxide resin hazards posed by chemical agents
This article discusses chemical hazards present at workstations during the production and processing of diane epoxide
resins. Epoxide resins do not pose hazards for workers, but the raw materials used in producing, modifying and curing
them are harmful and dangerous for the workers health. Basic information on harmful and dangerous substances
which are most frequently used in producing and processing diane epoxide resins is presented in tables.
BEZPIECZESTWO PRA CY 9/2004
17
przekadnikw prdowych, przekadnikw
napiciowych, prostownikw i kondensato-
rw. Lane ywice epoksydowe s rwnie
stosowane w budownictwie jako materiay
uszczelniajce i podogowe.
Wytwarzanie i zagroenia
Synteza dianowych ywic epoksydo-
wych przebiega w ukadzie wielofazowym
w rodowisku silnie alkalicznym. ywice
epoksydowe s produkowane metod cig
oraz metod wsadow. Podczas kondensa-
cji dianu i epichlorohydryny nie powstaj
uboczne lotne produkty reakcji. Jednak sto-
sowane w procesie reagenty nie s obojtne
dla zdrowia ludzi. Pracownicy s naraeni
na bezporednie dziaanie tych zwizkw
podczas przygotowywania produkcji.
W tabeli 2. podano najwysze do-
puszczalne stenia (NDS), najwysze
dopuszczalne stenia chwilowe (NDSCh)
podstawowych substratw stosowanych
do produkcji dianowych ywic epok-
sydowych, niektre ich niebezpieczne
wasnoci oraz metody ich oznaczania na
stanowiskach pracy [3, 4, 5].
Surowe dianowe ywice epoksydowe
s substancjami dranicymi. W kontakcie
ze skr powoduj jej zaczerwienienie,
mog powodowa uczulenie. ywice
epoksydowe s szkodliwe dla rodowiska,
a zwaszcza dla organizmw wodnych.
Przetwarzanie ywic
i zagroenia
Utwardzanie
Proces utwardzania ywicy epoksy-
dowej jest reakcj grup epoksydowych
i wodorotlenowych obecnych w cz-
steczkach ywicy z aktywnymi grupami
Dianowe ywice epoksydowe
zagroenia czynnikami chemicznymi
Tabela 1
KOMPOZYCJE WYKONANE NA BAZIE EPIDIANW
Symbol
kompozycji
Epidian
Zastosowanie Utwardzacz Uwagi
51, 52, 53 Klej do metali, szka, ceramiki, spoiwo,
syciwo, masa zalewowa
trietylenotetraamina kompozycja zawiera rozcieczalnik oraz napeniacz
(mczka kwarcowa, porcelanowa lub statytowa)
57 Klej do metali, szka, ceramiki, tworzyw
sztucznych, skry
trietylenotetraamina
100 Klej do metali, szka, ceramiki, tworzyw
sztucznych
dicyjanodiamid ywica i utwardzacz zmieszane razem; kompozyt w postaci
proszku lub nieregularnych bryek
101 Klej do metali, impregnat dicyjanodiamid mieszanina ywicy i utwardzacz zawierajca lotny
rozpuszczalnik
111 Lakier elektoizolacyjny poliaminoamid dua zawarto rozpuszczalnika
112 Lakier ochronny poliaminoamid dua zawarto rozpuszczalnika
115, 1450 Pprodukt do farb poliaminoamid dua zawarto rozpuszczalnika
200, 202 Syciwo do laminatw, klej do papieru,
drewna, skry
poliaminoamid dua zawarto rozpuszczalnika; moliwo zamiany
utwardzacza na poliamid
311 Szpachlwka poliaminoamid zawiera rozcieczalnik i napeniacze mineralne
410 Szpachlwka samochodowa trietylenotetraamina py aluminiowy jako napeniacz
430 KM Kit trietylenotetraamina rozcieczalnik z mczk kwarcow
450 Spoiwo, syciwo trietylenotetraamina rozcieczalnik z mczk kwarcow
505 Spoiwo do mas podogowych poliaminy rozpuszczalnik z mczk kwarcow
520 Spoiwo do laminatw, syciwo dimetyloanilina zawiera rozpuszczalnik
560 Roztwr do gruntowania podoa pod
posadzki epoksydowe
modyfikowana amina
alifatyczna
zawiera rozpuszczalnik
560 (561 lux) Wylewka kompozycja posadzkowa modyfikowana amina
alifatyczna
zawiera mczk kwarcow i rozcieczalnik
562 Antyelektrostatyczna kompozycja
posadzkowa
poliamina alifatyczna zawiera mczk kwarcow, wkno wglowe
i rozcieczalnik
601, 607 Spoiwo, syciwo poliaminy zawiera rozcieczalnik
664 Masa na cienkopowokow posadzk diamina cykloalifatyczna zawiera mczk kwarcow, pigmenty i rozcieczalnik
Tabela 2
WASNOCI PODSTAWOWYCH SUROWCW STOSOWANYCH DO PRODUKCJI DIANOWYCH YWIC EPOKSYDOWYCH
Lp. Nazwa i numer CAS
NDS
mg/m
3
NDSCh
mg/m
3 Wasnoci i dziaanie Metoda oznaczania
1. 1-chloro-2,3-epoksypropan;
epichlorohydryna; tlenek
2-chloropropylenu [106-89-8]
1 Substancja atwopalna.
Substancja toksyczna: dziaa toksycznie,
w przypadku naraenia drog oddechow, kontaktu ze skr i po
spoyciu, moe by przyczyn raka (rakotwrcza kat.2)
Substancja rca: wywouje oparzenia, moe powodowa
uczulenie w przypadku kontaktu ze skr
PN-81/Z-04029/01
2. 4,4-(propano-2,2-diylo)difenol;
4,4-izopropylidenodifenol;
2,2-bis(p-hydroksyfenylo)propan; dian;
bisfenol A; difenylopropan [80-05-7]
Substancja szkodliwa: dziaa dranico na oczy, ukad
oddechowy i skr, moe powodowa uczulenie w przypadku
kontaktu ze skr

3. Wodorotlenek sodu [1310-73-2] 0,5 1 Substancja rca: wywouje powane oparzenia PN-84/Z-04005/02
PN-88/Z-04005/06
BEZPIECZESTWO PRACY 9/2004
18
Tabela 3
WASNOCI NIEKTRYCH SUROWCW STOSOWANYCH DO PRODUKCJI DIANOWYCH YWIC EPOKSYDOWYCH
Lp. Nazwa i numer CAS
NDS
mg/m
3
NDSCh
mg/m
3 Wasnoci i dziaanie Metoda oznaczania
1. Bezwodnik ftalowy; bezwodnik kwasu
ftalowego; izobenzofuranodion-1,3
[85-44-9]
1 2 Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku
spoycia.
Substancja dranica: dziaa dranico na oczy (istnieje
ryzyko powanego uszkodzenia oczu), moe powodowa
uczulenie w przypadku naraenia drog oddechow
i kontaktu ze skr
PN-88/Z-04194/02
2. Bezwodnik heksahydroftalowy;
bezwodnik 1,2-cykloheksylodikarbo-
ksylowy [85-42-7]
Substancja dranica: istnieje ryzyko powanego uszkodzenia
oczu, moe powodowa uczulenie w przypadku naraenia
drog oddechow i kontaktu ze skr
3. Bezwodnik maleinowy;
furanodion-2,5; bezwodnik kwasu
maleinowego; bezwodnik kwasu cis-
etylenodikarboksylowego
[108-31-6]
0,5 1 Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku
spoycia. Moe powodowa uczulenie w przypadku
naraenia drog oddechow i kontaktu ze skr. Substancja
rca: wywouje oparzenia.
PN-91/Z-04217/02
4. Dietylenotriamina; 2,2-iminodiety-
loamina; 2,2-iminobis(etyloamina);
3-azopentano-1,5-diamina; DETA
[111-40-0]
4 12 Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku
kontaktu ze skr i po spoyciu
Substancja rca: wywouje oparzenia, moe powodowa
uczulenie w przypadku kontaktu ze skr
PN-Z-04296:2001
5. Etylenodiamina; etano-1,2-diamina;
1,2-diaminoetan; EDA [107-15-3]
20 50 Substancja atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku
kontaktu ze skr i po spoyciu.
Substancja rca: wywouje oparzenia, moe powodowa
uczulenie w przypadku naraenia drog oddechow
i kontaktu ze skr
PN-88/Z-04191/02
6. Piperydyna; pentametylenoamina [110-
89-4]
0,2
1
Substancja wysoce atwopalna.
Substancja toksyczna: dziaa toksycznie w przypadku
naraenia drog oddechow i kontaktu ze skr.
Substancja rca: wywouje oparzenia

7. Trietylenotetraamina;
3,6-diazaoktano-1,8-diamina;
N,N-bis(2-aminoetylo)etylenodiamina;
TETA [112-24-3]
6
2
12
2
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku
kontaktu ze skr i po spoyciu.
Substancja rca: wywouje oparzenia, moe powodowa
uczulenie w przypadku kontaktu ze skr

8. 4,4-diaminodifenylosulfon;
sulfon p-aminofenylowy;
bis (4-aminofenyl)sulfon;
4,4-sulfonodianilina; Dapsone;
VERTANAL; DDS [80-08-0]
5
1
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku
spoycia

9. Benzylodimetyloamina;
N,N-dimetylobenzyloamina; [103-
83-3]
5
1
Substancja atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku
naraenia drog oddechow, kontaktu ze skr i po spoyciu

10. 2-(Dietyloamino)etanol;
dietyloaminoetanol; alcohol
dietyloaminoetylowy [100-37-8]
50 Substancja atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku
naraenia drog oddechow, kontaktu ze skr i po spoyciu.
Substancja rca: wywouje oparzenia
PN-Z-04245-2:1996
11. 1,2,3,7-Tetraazaadamantan; 1,2,3,7-
tetraazatricyklo[3.3.1.13,7]decan;
heksamety-metylenotetraamina;
urotopina {100-97-0)
4 Substancja wysoce atwopalna: moe powodowa uczulenie
w przypadku naraenia drog oddechow i kontaktu ze skr
PN-Z-04272:2001
PiMOP 1997, z.162
12. Trietanoloamina; 2,2,2-nitryloetanol;
tris(2-hydroksyetylo)amina [102-71-6]
5
3
10
3
Substancja dranica: dziaa dranico na oczy, ukad
oddechowy i skr

1
wg normatyww dawnego Zwizku Radzieckiego.
2
Podstawy i Metody Oceny rodowiska Pracy kwartalnik.
3
wg normatyww obowizujcych w Szwecji.
utwardzaczy. Do utwardzania ywic
epoksydowych s stosowane bezwodniki
kwasw i poliaminy.
Bezwodniki kwasowe s utwardzacza-
mi reagujcymi z ywicami w podwy-
szonej temperaturze. Bezwodnik ftalowy
(nazwa handlowa Utwardzacz F) i bez-
wodnik heksahydroftalowy to najczciej
stosowane zwizki z tej grupy. W celu
przyspieszenia reakcji, do mieszaniny
wprowadza si aminy trzeciorzdowe,
np. N,N-dimetyloanilin, diazobicyklo-
undekan, zasady Mannicha, np. 2,4,6-tri-
s(dimetyloaminometylo)fenol stearyniany,
zwizki litu, niektre organiczne zwizki
cyny lub organiczne borany.
Zwizki aminowe, jak poliaminy
alifatyczne, aminy cykloalifatyczne,
modyfikowane aminy alifatyczne i cy-
kloalifatyczne, aminy trzeciorzdowe,
aminy aromatyczne, modyfikowane aminy
aromatyczne, poliaminoamidy, imidazoele
stanowi drug liczn grup utwardzaczy
ywic epoksydowych.
Krtki opis niebezpiecznych waciwo-
ci oraz charakterystyk oddziaywania na
czowieka najczciej stosowanych utwar-
dzaczy dianowych ywic epoksydowych
przedstawiono w tabeli 3. W tabeli tej
podano rwnie normatywy higieniczne
i metody oznaczania tych zwizkw w po-
wietrzu na stanowiskach pracy [3, 4, 5].
Rozcieczalniki
ywice epoksydowe charakteryzuj si
du lepkoci, co jest w wielu przypad-
kach czynnikiem utrudniajcym ich sto-
sowanie i przetwarzanie. W celu zmniej-
szenia lepkoci przetwarzanych mieszanin
BEZPIECZESTWO PRACY 9/2004
19
Tabela 4
WASNOCI NIEKTRYCH NIEAKTYWNYCH ROZCIECZALNIKW
Lp. Rozcieczalnik
NDS
mg/m
3
NDSCh
mg/m
3 Wasnoci i dziaanie Metoda oznaczania
1. 4-tert-Butylotoluen;
p-tert-butylotoluen
[98-51-1]
30 - Substancja wysoce atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog
oddechow, kontaktu ze skr i po spoyciu, dziaa dranico na skr,
wchaniana przez skr
MOWSChwP, IMP,
d, 1994
1

2. Dietylobenzen
[25340-17-4]
100 400 Substancja wysoce atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog
oddechow, kontaktu ze skr i po spoyciu, dziaa dranico na skr,
wchaniana przez skr
PN-Z-04131:2001
3. Etylobenzen; fenyloetan
[100-41-4]
100 350 Substancja wysoce atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog
oddechow, wchaniana przez skr, moe dziaa szkodliwie na nie
narodzony pd
PN-79/Z-04081/01
4. Etylotoluen [25550-14-5] 100 - Substancja atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog
oddechow i kontaktu ze skr
PN-Z-04016-5:1998
5. Ftalan dibutylu;
dibutylowy ftalan DBP
[84-74-2]
5 10 Substancja toksyczna: moe dziaa szkodliwie na nienarodzony
pd (rozrodczo kat. 2), moliwe ryzyko upoledzenia podnoci
(rozrodczo kat. 3)
PN-89/Z-04208/04
6. Ftalan dietylu; dietylowy
ftalan [84-66-2]
5 15 Substancja toksyczna: moe dziaa szkodliwie na nienarodzony pd PN-89/Z-04208/03
7. Ftalan dimetylu;
dimetylowy ftalan [131-
11-3]
5 10 Substancja toksyczna: moe dziaa szkodliwie na nienarodzony pd PN-89/Z-04208/02
8. Ftalan bis(2-etyloheksylu);
ftalan di(2-etyloheksylu);
DEHP [117-81-7]
1 5 Substancja toksyczna: moe upoledza podno, moe dziaa
szkodliwie na nienarodzony pd (rozrodczo kat. 2)
PN-89/Z-04208/05
9. Ksylen [95-47-6] 100 350 Substancja atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia
drog oddechow i kontaktu ze skr, moe dziaa szkodliwie na
nienarodzony pd.
Substancja dranica: dziaa dranico na skr
PN-78/Z-04116/01
PN-89/Z-04023/02
10. Metakrylan butylu;
ester butylowy kwasu
metakrylowego [97-88-1]
100 300 Substancja atwopalna.
Substancja dranica: dziaa dranico na oczy, ukad oddechowy
i skr, moe powodowa uczulenie w przypadku kontaktu ze skr
PN-Z-04283:2001
PiMOP 1998, z.19
11. Metakrylan metylu;
ester metylowy kwasu
metakrylowego [80-62-6]
50 400 Substancja wysoce atwopalna.
Substancja dranica: dziaa dranico na ukad oddechowy i skr,
moe powodowa uczulenie w przypadku kontaktu ze skr, moe
dziaa szkodliwie na nienarodzony pd
PN-92/Z-04113/09
12. Octan winylu [108-46-6] 10 30 Substancja toksyczna: moe dziaa szkodliwie na nienarodzony pd PN-87/Z-4178/02
13. Styren; winylobenzen
[100-42-5]
50 200 Substancja atwopalna
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog
oddechow, moe dziaa szkodliwie na nienarodzony pd
Substancja dranica: dziaa dranico na oczy
i skr, wchaniana przez skr
PN-71/Z-04035
PN-86/Z-4152/02
14. Toluen; metylobenzen
[108-88-3]
100 350 Substancja wysoce atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog
oddechow, moe dziaa szkodliwie na nienarodzony pd, wchaniana
przez skr
PN-78/Z-4115/01
PN-89/Z-4023/02
15. Trimetylobenzen;
mezytylen [526-73-7]
100 170 Substancja atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa dranico na ukad oddechowy
PN-Z-04016-4:1998
16. Winylotoluen [25013-
15-4]
100 300 Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog
oddechow
PN-Z-04319:2001
PiMOP 1. 16, 997
1
Metody oznaczania wybranych substancji chemicznych w powietrzu rodowiska pracy.
stosuje si rozcieczalniki nieaktywne,
ktre nie bior udziau w reakcji i pozostaj
nie zwizane w utwardzonej ywicy (w-
glowodory aromatyczne, ftalany i metakry-
lany) oraz rozcieczalniki aktywne, ktre
reaguj z ywic lub utwardzaczem (etery
monoglicydowe alkoholi i fenoli, tlenek
styrenu, tlenki olefin i terpenw).
Krtki opis niebezpiecznych waciwo-
ci oraz charakterystyk oddziaywania na
czowieka nieaktywnych rozcieczalnikw
przedstawiono w tabeli 4. W tabeli tej
podano rwnie normatywy higieniczne
i metody ich oznaczania w powietrzu na
stanowiskach pracy. Te same informacje
dotyczce aktywnych rozcieczalnikw
przedstawiono w tabeli 5 [3, 4, 5].
Napeniacze
Napeniacze s kolejnym skadni-
kiem kompozycji (nie wszystkich) ywic
epoksydowych. Stosowanie napeniaczy
przynosi wiele korzyci technologicznych,
jak przeduenie czasu ycia kompozycji,
stabilno ciepln, ognioodporno itp.
Napeniacze w zalenoci od postaci
w jakiej s dodawane do ywic epoksy-
dowych mona podzieli na proszkowe,
granulowane i wkniste.
Aluminium, korund, krzemian glinu,
kreda, krzemionka koloidalna, mczka
kwarcowa, sproszkowana mied, mika,
mikrokulki szklane, piasek kwarcowy, talk
BEZPIECZESTWO PRACY 9/2004
20
Tabela 5
WASNOCI NIEKTRYCH AKTYWNYCH ROZCIECZALNIKW
Lp. Rozcieczalnik
NDS
mg/m
3
NDSCh
mg/m
3 Wasnoci i dziaanie
Metoda
oznaczania
1. Eter allilowo-glicydowy;
3-(2,3-epoksypropoksy)
propan [106-92-3]
Substancja atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog oddechow
i po spoyciu, istniej ograniczone dowody dziaania rakotwrczego (rakotwrcza
kat. 3), moliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia
(mutagenna kat. 3), moliwe ryzyko upoledzenia podnoci, moliwe ryzyko
szkodliwego dziaania na nienarodzony pd.
Substancja dranica: dziaa dranico na ukad oddechowy i skr, istnieje
ryzyko powanego uszkodzenia oczu, moe powodowa uczulenie w przypadku
kontaktu ze skr.

2. Eter butylowo-
glicydowy;
1-butoksy-2,3-
epoksypropan [2426-
08-6]
Substancja atwopalna.
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog oddechow
i po spoyciu, istniej ograniczone dowody dziaania rakotwrczego (rakotwrcza
kat. 3), moliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia
(mutagenna kat. 3), moliwe ryzyko upoledzenia podnoci, moliwe ryzyko
szkodliwego dziaania na nienarodzony pd.
Substancja dranica: dziaa dranico na ukad oddechowy, moe powodowa
uczulenie w przypadku kontaktu ze skr.

3. Eter diglicydowy 1,4-

butanodiolu; 1,4-bis(2,3-
epoksypropoksy) butan
[2425-79-8]
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog oddechow
i kontaktu ze skr.
Substancja dranica: dziaa dranico na oczy
i skr, moe powodowa uczulenie w przypadku kontaktu ze skr.

4. Eter fenylowo-
glicydowy;
1,2-epoksy-3-
fenoksypropan
[122-60-1]
0,6 3 Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku naraenia drog
oddechow, moe by przyczyn raka (rakotwrcza kat. 2), moliwe ryzyko
powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia (mutagenna kat. 3), dziaa
szkodliwie na organizmy wodne, moe wywoywa dugo utrzymujce si
szkodliwe zmiany w rodowisku wodnym. Substancja dranica: dziaa dranico
na ukad oddechowy i skr, moe powodowa uczulenie w przypadku kontaktu
ze skr.
PN-Z-04243-
2:1996
5. Tlenek styrenu;
fenylooksiran;
(epoksyetylo)benzen
[96-09-3]
Substancja szkodliwa: dziaa szkodliwie w przypadku kontaktu ze skr, moe
by przyczyn raka (rakotwrcza kat. 2).
Substancja dranica: dziaa dranico na oczy.

itp. to najczciej stosowane napeniacze

proszkowe. Osobn grup stanowi zwiz-
ki barwice, ktre mog by rwnoczenie
barwnikami i napeniaczami. Zwizkami
barwicymi mog by barwniki i pigmenty
pochodzenia organicznego i nieorganicz-
nego, jak: biel barytowa (BaSO
4
), biel
cynkowa (ZnS), biel tytanowa (TiO
2
),
grafit, sadza itp.
Napeniacze o budowie wknistej s to
na og wkna szklane, grafitowe, kwar-
cowe lub metalowe, rzadziej pochodzenia
organicznego. Pewien rodzaj napeniaczy
stanowi maty wykonane z wkien i sto-
sowane do wytwarzania laminatw.
W czasie przetwarzania ywic epok-
sydowych na stanowiskach pracy moe
wystpi zagroenie pyami. Szczeglnie
niebezpieczne dla zdrowia s pyy zawie-
rajce woln krzemionk. Pyy wystpuj
rwnie podczas mechanicznej obrbki
odleww, laminatw (cicie, szlifowanie
itp.). Wyszych ste pyw naley
spodziewa si podczas szlifowania po-
wierzchni po szpachlowaniu lub w czasie
cicia laminatw.
Podsumowanie
Dianowe ywice epoksydowe charak-
teryzuj si du odpornoci chemicz-
n, wyjtkowo wysok przyczepnoci
i odpornoci na czynniki atmosferyczne.
Dlatego s one stosunkowo bezpieczne dla
uytkownika i rodowiska. Pewien problem
natomiast stanowi surowce stosowane
do produkcji ywic oraz ich utwardzania
i modyfikowania. Mnogo stosowanych
surowcw podczas produkcji kompozycji
zawierajcych dianowe ywice epoksy-
dowe stwarza due prawdopodobiestwo
zagroenia czynnikami chemicznymi.
Prowadzcy zakad powinien zapozna pra-
cownikw z zagroeniami jakie wystpuj
na stanowiskach pracy oraz z poziomem
ryzyka, na jakie s naraeni pracujcy na
tych stanowiskach. Przy rozpoznaniu zagro-
e naley zwrci szczegln uwag, czy
w procesie produkcyjnym nie s stosowane
czynniki chemiczne o waciwociach ra-
kotwrczych.
Zagroenia wystpujce przy pracach
z dianowymi ywicami epoksydowymi
wynikaj ze stosowania lotnych zwizkw
organicznych (rozcieczalnikw i rozpusz-
czalnikw), ktrych szkodliwe dziaanie
opisano wczeniej oraz s zwizane z py-
em powstajcym w wyniku mechanicznej
obrbki ywic np. szlifowania, cicia,
usuwania nadlewek itp. Zagroenie pyem
wystpuje rwnie podczas mieszania
ywic z napeniaczami.
Eliminacja lub zmniejszenie ryzyka za-
groenia czynnikami chemicznymi powinna
by ukierunkowana na skuteczn wentylacj,
hermetyzacj i automatyzacj procesw, sto-
sowania szczelnych pojemnikw i urzdze
oraz waciw organizacj miejsc pracy.
PIMIENNICTWO
[1] Czub P., Boncza-Tomaszewski Zb., Pczek P.,
Pielichowski J. Chemia i technologia ywic epoksy-
dowych. WNT, Warszawa 2002
[2] Encyklopedia techniczna. Chemia. WNT,
Warszawa 1993
[3] Karty charakterystyk substancji niebezpiecznych.
Wersja 3.0, CIOP-PIB, Warszawa 2003
[4] Czynniki szkodliwe w rodowisku pracy wartoci
dopuszczalne 2003. D. Augustyska, M. Poniak
(red.). CIOP-PIB, Warszawa 2003
[5] Zacznik do rozporzdzenia Ministra Zdrowia
z dnia 2 wrzenia 2003 w sprawie wykazu sub-
stancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacj
i oznaczeniem, klasyfikacj i oznaczeniem. DzU nr
199, poz. 1948