1

Iwona M. Musialik:

Technika gosowa - prba retrospekcji
i aktualne pogldy na zagadnienie
w obszarze ksztacenia i terapii gosu profesjonalnego.

Jego gos by instrumentem jego duszy...

Gos ludzki to zjawisko fascynujce swoim piknem i tajemnic. Jego
poznanie od dawna pozostaje tematem licznych docieka artystw, pedagogw
i naukowcw, ktrym towarzyszy nieodparta ch uchylenia rbka tajemnicy -
skd bior si gosy rozpoznawane po jednym dwiku i wzruszajce tumy
suchaczy? W jaki sposb utalentowany aktor i piewak pracuj nad tekstem czy
partytur danego utworu? Jak rozwizuj rnorodne problemy zwizane z
prac na scenie?
Mowa i piew s bezporednim odzwierciedleniem kompetencji gosowych
czowieka. Ksztatuj si pod wpywem rodowiska kulturowego oraz
indywidualnej wraliwoci i konstytucji psychofizycznej kadego z nas.
Szczeglnym wykadnikiem profesjonalnych umiejtnoci gosowych pozostaje
niewtpliwie bogata i zrnicowana literatura piewacza. Wikszo
wspaniaych partii wokalnych z oratoriw i oper, a take pieni pisana bya
bowiem z myl o konkretnych piewakach, ich fenomenalnych gosach
i indywidualnych, artystycznych predyspozycjach do kreowania muzyki
wokalnej. Inspirowane dowiadczeniem piewaczym i pedagogicznym
wiczenia Conconea, Vaccaia, Garcii, Viardot czy Ltgena su kolejnym
pokoleniom adeptw sztuki scenicznej w ksztatowaniu prawidowej emisji
i impostacji gosu potwierdzajc predyspozycje i stopie sprawnoci gosowej
przyszych piewakw i aktorw. W swoim zamyle sposb pracy nad gosem,
instrumentem pracy zawodowej i artystycznej, nie zmienia si od wiekw.
Odkry i przeduy natur - oto cel podejmowanych wysikw, a zarazem
najkrcej sformuowana i wyraona potocznym jzykiem definicja techniki
gosowej.
Zagadnienia zwizane z gosem profesjonalnym spotykaj si ze zoon,
wielospecjalnociow interpretacj. Gos ludzki podlega bowiem bezustannie
dziaaniom artystyczno - scenicznym, twrczym, edukacyjnym i naukowym.
Wchodzc w tak rozlegy i wci rozbudowujcy si zakres wiedzy praktycznej
i teoretycznej musimy przyj fakt rnorodnej oceny zjawisk towarzyszcych
pracy gosem i pracy nad gosem. Napotykamy te konieczno klasyfikowania
problemw gosowych oraz rozpoznawania ich na nowo w perspektywie
aktualnej wiedzy o gosie.
Niniejszy artyku ma na celu pokaza w oglnych zarysach, jak ksztatuje si
i pogbia wiadomo artystyczna, pedagogiczna i naukowa w odniesieniu
2
do problemw techniki gosowej, a take w jaki sposb osignicia
wspczesnej nauki znajduj swoje zastosowanie w ksztaceniu i terapii gosu
profesjonalnego.
Prace wymienione w przypisach do artykuu, zwizane tematycznie ze sztuk
ywego sowa, ksztatowaniem si stylw wykonawczych, jak rwnie
metodami ksztacenia i terapii gosu, stanowi bibliografi przedmiotu
z koniecznoci zawon i fragmentaryczn. Zamierzeniem autora byo ujcie
zagadnie techniki gosowej w sposb syntetyczny i zachcajcy czytelnika
do samodzielnych poszukiwa oraz studiowania bogatych materiaw
rdowych powieconych problemom techniki gosowej.



Pocztki gosu profesjonalnego - przegld wybranych faktw do 1854 r.

Technika gosowa, sztuka ywego sowa i sztuka wokalna postrzegane
s w perspektywie kulturowej i historycznej jako pojcia bezporednio ze sob
powizane. Mow i piew oceniamy bowiem jako umiejtnoci naturalne,
w rnym stopniu uwiadamiane i oparte na spontanicznie stosowanych
zasadach gosu naturalnego.
1
Istotnym staje si zatem stwierdzenie, kiedy i w
jakich okolicznociach naturalne umiejtnoci gosowe nabray charakteru
opisowego: zostay rozpoznane, nazwane i usystematyzowane wg jasnych
kryteriw, zyskujc tym samym postawy i ramy tchn.
2


II tysiclecie p.n.e. - powstaj teksty Rygweda (Wiedza hymnw) i Samaweda
(Wiedza pieww), a w II w. p.n.e. Natyasastra - traktat Bharaty o teatrze,
gdzie wskazane s zwizki sowa, muzyki i taca; w sanskryckich tekstach
zostaje bardzo precyzyjnie wyjaniona techniczna strona piewu - sposb
wydobywania dwikw, a take zwizki sowa i muzyki
3
;
V-IV w. p.n.e. - Teatr Dionizosa w Atenach funkcjonuje jako przejaw
tosamoci spoecznej, a festiwal Dionizosa stanowi wane wito religijne,
wydarzenie spoeczne i polityczne - mniej sztuk w dzisiejszym tego sowa
rozumieniu; w praktyce teatru ateskiego ksztatuj si cise reguy
kompozycyjne ruchu scenicznego, mowy i piewu. Grupy aktorw
identyfikowane s z okreleniem technitai (praktykujcy techne). Naley
w tym miejscu wyranie podkreli cisy zwizek jzyka tragedii z retoryk,
pojmowan w kategoriach techne. W II w. p.n.e. termin technitai ( artyci
Dionizosa) jest oficjalnie przyjmowany jako nazwa cechu aktorskiego
nb. odpowiada mu w jzyku aciskim termin artifices - praktykujcy ars
(rzemiosa i sztuki); ateski sownik dostarcza w zakresie gosowej praktyki
scenicznej okrele dotyczcych jakoci poszukiwanych dwikw -
najwyej ceni si pikny ton gosu; w traktatach O gosach (przypisywanych
Arystotelesowi) idealny gos jest okrelany jako ligys lub ligyros - wysoki
3
i skoncentrowany, przypominajcy cykady, szaracz i sowiki,
jednoczenie czysty, sodki i wibrujcy; Arystoteles w Retoryce zwraca
uwag na konieczno unikania przez aktora sztucznoci mwienia oraz
zdolno aktora do powtarzania tych samych sw ze zmienn intonacj
gosu; kwintesencja sztuki aktorskiej (zgodnie z Poetyk Arystotelesa) to
umiejtno waciwego rozpoznania form wypowiedzi (schema tes leksos),
jak np. rozkaz, proba, groba, pytanie, odpowied itp.; za nadrzdn
w sztuce scenicznej jest przyjmowana zgodno walorw gosowych
z osobowoci i nastrojem prezentowanej przez aktora postaci; zostaje
rwnie podkrelona konieczno codziennego, systematycznego
wykonywania wicze gosowych przez aktorw i chrzystw
4
;
V w. p.n.e. - Grecy jako pierwsi w rdziemnomorskim krgu
cywilizacyjnym nazywaj i porzdkuj spontanicznie dotd stosowane
zasady retoryki; pocztki retoryki opisowej (sztuki perswazji: argumentacji
i przekonywania) wizane s z dziaalnoci pedagogiczn sofistw
(nauczycieli mdroci) Koraksa i Tejzjasza (V w. p.n.e.);
za najwybitniejszego sofist uwaa si Gorgiasza (ok. 485-375 p.n.e.)
5
;
Arystoksenes (ok. 354-300 r. p.n.e.) ucze Arystotelesa, filozof o
przydomku muzyk, systematyzuje wiedz o muzyce, wczajc do niej
obszar praktycznych dziaa, ktre wykorzystuj gos w profesjonalnym
zakresie:


TEORIA PRAKTYKA

Podstawy Zastosowanie wychowawcza produkcyjna
naukowe techniczne

arytmetyczne
kompozycja wykonanie
fizykalne
muzyczna poetycka

taneczna

Harmonika Metryka przy pomocy przy pomocy
instrumentw ruchw
Rytmika
przy pomocy
gosw

Tabl. 1. Systematyzacja wiedzy o muzyce dokonana przez Arystoksenesa
6
.

4
Marek Fabiusz Kwintylian (ok. 35-95 n.e.) pisarz i wybitny retor rzymski
wydaje Institutio oratoria - najpeniejszy podrcznik retoryki antycznej,
w ktrym przedstawia w 12 ksigach niemal ca wiedz Grekw i Rzymian
z zakresu retoryki
7
;
Galen (130-200) grecki fizjolog, ojciec laryngologii, opisuje i nazywa
najwiksze chrzstki krtani, wprowadza m. in. pojcie glottis(gonia)
8
;
(nb. Galen pozostaje ostatecznym autorytetem w zakresie anatomii
w Europie do czasu Vesalisa (1514-1541) i w zakresie fizjologii do czasu
Harveya (1578-1657);
Leonardo da Vinci (1452-1519) tworzy pierwszy przekrj przez krta,
fady gosowe i cakowity profil krtani (1490); ww. studium krtani zostao
uzupenione przez Panconcelli-Calzia dopiero w 1943 r. (!); mechanizm
tworzenia gosu porwnuje z mechanizmem tworzenia dwiku w piszczace;
Gioseffo Zarlino (1517-1590), woski teoretyk i kompozytor wydaje traktat
muzyczny Institutioni harmoniche (1558) obejmujcy komentarze istotne
dla ksztatowania si wokalnych stylw wykonawczych w XVI - wiecznej
Europie;
Andreas Vesalius (1514-1564), flamandzki anatom, twrca nowoytnej
anatomii publikuje De Corporis Humani Fabrica (1543), zawierajc
wspaniae ilustracje krtani wykonane przez uczniw Tycjana; praca ta
do dzisiaj zaskakuje swoj dokadnoci i bogactwem detali;
Heinrich Schtz (1585-1672), najwikszy niemiecki kompozytor swoich
czasw, pisze traktaty, ktre pozostaj bezcennym, do czasw Johanna
Matthesona (1681-1764) rdem rozwaa na temat piewu;
Giovanni Camillo Maffei (XVI w.) woski piewak, lekarz i lutnista
w Discorso della voce del modo dapparare di cantar di gurgunta (1562)
prbuje jako pierwszy przedstawi kompletn metod nauki piewu;
przechodzi do historii jako pierwszy muzyk fizjolog;
Giulio Caccini (1546-1618), czonek Cameraty florenckiej, piewak
i nauczyciel piewu, eksperymentator opery przedstawia dzieo Le nuove
musiche (1602), zawierajce m. in. pierwsze wskazwki wykonywania
messa di voce
9
;
Benigne de Bacilli (ok.1625-1690), chrmistrz i nauczyciel piewu
dokumentuje w Remarque curieuses...(1668) pocztki francuskiej szkoy
wokalnej, okrela poprawnoci stylu wokalnego: prawidowe intonowanie
dwiku, prawidowe podtrzymywanie i prowadzenie gosu, prawidowe
wykonywanie kadencji i ozdobnikw, prawidowa pulsacja krtaniowa,
prawidowe wykonywanie accentis i ksztatowanie passages i diminucji,
dobre wymawianie sw, oddawanie ich wyrazu i namitnoci,
przestrzeganie rozmiarw sylab; sztuka piewania to wg Bacillego
praktyka;
5
Giovanni Andrea Bontempi, waciwie G. A. Angelini (ok. 1624-1705)
autor pierwszej woskiej historii muzyki (1695), kompozytor, piewak
(kastrat - sopran) i teoretyk, opisuje metod ksztacenia w synnej papieskiej
szkole piewu w Rzymie;
Alessandro Scarlatti (1660-1725), mistrz sztuki piewaczej i kompozytor
przyczyni si do powstania neapolitaskiej szkoy operowej - rozsawi j
w Europie m.in. Nicolo Porpora, reprezentujcy drug generacj piewakw
szkoy neapolitaskiej;
Johann Mattheson (1681-1764) niemiecki teoretyk muzyki, krytyk, piewak
operowy, kompozytor i dyrygent (przyjaciel Haendla) pozostawi jako
podsumowanie i ukoronowanie swojej bogatej twrczoci traktat teoretyczny
Der vollkommene Capellmeister (1739), w ktrym zostay poruszone niemal
wszystkie zagadnienia praktyczne, teoretyczne i estetyczne wane dla
kompozytorw, kantorw, dyrygentw i organistw XVIII w.;
Jean Philippe Rameau (1683-1764), francuski kompozytor i teoretyk
wydaje liczne prace z zakresu historii muzyki jak i techniki gosowej,
m.in. Code de musique pratique (1760);
Nicolo Antonio Porpora (1686-1766), ucze A. Scarlattiego, wielki
kompozytor operowy i wspaniay piewak wpisuje si na karty historii jako
najwikszy nauczyciel sztuki wokalnej. Jego najwybitniejszymi uczniami byli
m.in. Caffarelli, Farinelli, Montagnanna. Porpora nie opisa swojej metody
pracy (George Sand powica szkole Porpory swoj powie Consuello);
Daniel Dodart - francuski lekarz i fizjolog publikuje prac Mmoire sur les
causes de la voix de lHomme (1703), ocenian jako pierwsza naukowa
praca o gosie, w dzisiejszym tego sowa rozumieniu
10
;
Pier Francesco Tosi (1653-1732), woski piewak operowy (kastrat),
kompozytor i pedagog, wyda cenne uwagi o piewie - Opinioni decantori
antichi e moderni, o sieno osservazioni sopra il canto figurato (1723), ktre
stanowi podstaw techniki bel canto
11
; Tosi przedkada wiedz muzyczn
piewaka nad jego predyspozycje gosowe;
Johannes Adam Hiller (1728-1804) niemiecki kompozytor, pisarz
muzyczny, instrumentalista (klawesynista, flecista), wspaniay piewak (bas)
i organizator ycia muzycznego, publikuje prac Anweisung zum
musikalischrichtigen Gesange (1774), ktra przynosi mu miano ojca
singspielu. Sztuk wokaln przedstawia w czterech podstawowych
elementach: dobry gos (rwnie czysta, wyrazista mowa), dokadne
intonowanie wysokoci dwikw i interwaw, poczucie rytmu oraz
umiejtno wydobywania wyrazu waciwego danej pieni;
Gasparo Pacchiarotti (1740-1821) ostatni wielki kastrat soprano, jako jeden
z wielu mu wspczesnych, tworzy metod nauki piewu, ktr adaptuje
i publikuje Antonio Callegari - Modi generali del canto... (1836);
6
Jacoub Forrein - francuski fizjolog po raz pierwszy uywa terminu cordes
vocales (struny gosowe)(1741) i demonstruje wibracje fadw gosowych
na krtani psa;
Johann Friedrich Agricola (1720-1774), niemiecki kompozytor, organista,
klawesynista, pedagog i pisarz muzyczny, ucze J.S. Bacha i J.J. Quantza,
w Anleitung zur Singkunst...(1757) przedstawia m. in. teori fonacji;
tumaczy i objania traktat o sztuce piewu P.F. Tosiego;
Anselm Bayly (1718/19-1794) - angielski piewak i pedagog w A Practical
Treatise on Singing and Playing... (1771) przedstawia wskazania
metodyczne dla nauczycieli piewu, dostarcza cennego podsumowania
spisanych opinii innych autorw na temat kontroli oddechowej;
Giovanni Battista Mancini (1716-1800) woski piewak (kastrat) i pedagog
w Pensieri e reflessioni pratiche sopra il canto figurato (1774) przedstawia
problemy bel canto;
Manuel Garcia (starszy) (1775-1832), hiszpaski tenor, kompozytor
i pedagog, jeden z najwaniejszych popularyzatorw muzyki Rossiniego
poza Itali, inicjuje wielk tradycj wokaln i pedagogiczn swojej rodziny
(czworo jego dzieci byo piewakami, syn Manuel by najwybitniejszym
pedagogiem wokalistyki XIX w., wielk saw zyskay rwnie dwie crki:
Pauline Viardot i Maria Malibran);
Nicola Vaccai (1790-1848), woski kompozytor i nauczyciel wydaje ok.
1838 r. Dodici ariette per camera per linsegnamento del belcanto italiano,
ktre s wykorzystywane do dzisiaj w ksztaceniu gosu;
Wolfgang von Kempelen - niemiecki fizjolog rozwija teori wibracji fadw
gosowych (1791);
Vincenzo Manfredini (1737-1799) kompozytor, pedagog i pisarz muzyczny
w Regale Armoniche (1797) przedstawia cenne uwagi na temat bel canto;
Paolo Giuseppe Concone (1801-1861), woski organista, kompozytor
i nauczyciel piewu wydaje pi zeszytw wokaliz do nauki piewu,
do dzisiaj wykorzystywanych w ksztaceniu gosu;
Rene Dutrochet - francuski lekarz i fizjolog przedstawia swoj teori
na temat mechanizmu fonacji - porwnuje funkcj fadw gosowych
z funkcj warg w grze na instrumencie dtym (1806);
Domenico Corri (1744-1825) woski kompozytor i wydawca, ucze
Porpory, w The Singers Preceptor. Treatise on Vocal Music... (1810[1]
zalenie od rda) opisuje metod nauki piewu Porpory;
Gesualdo Lanza (1779-1859), woski piewak i nauczyciel dziaajcy
w Londynie wydaje Lanzas Elements of Singing (1813) - jedn
z najcenniejszych prac powiconych technice wokalnej;
Francesco Lamperti (1813-1892), woski piewak i pedagog, przechodzi
do historii jako ostatni domniemany przedstawiciel starej szkoy bel canto;
7
Carl Liscovitz przestawia prac naukow Theorie der Stimme (1814), ktra
zawiera midzy innymi uwagi na temat przepywu strumienia powietrza
midzy fadami gosowymi;
Pauline Viardot (1821-1910), crka M. Garcii, wspaniay mezzosopran,
wydaje wiczenia wokalne wykorzystywane do dzisiaj w praktyce
pedagogicznej - cole classique de chant (1861);
Richard Mazkenzie Bacon, angielski fizyk i matematyk w swojej pracy
Elements of Vocal Science (1824) przestawia problemy akustyki toru
rezonansowego;
Francesco Bennati, woski piewak i lekarz, ucze G. Pacchiarottiego,
wydaje poprzez Krlewskie Towarzystwo Naukowe w Paryu publikacje
naukowe powicone problemom emisji gosu m.in. w Du mchanisme
de la Voix Humaine dans la Chant i Recherches sur le Mchanisme de la
Voix Humaine (1830 - 33) przedstawia m. in. zagadnienie krycia gosu
12
;
Charles Wheadstone, angielski fizyk i wynalazca, formuuje teori
formantw (1837), ktra daje podstawy rozumienia zjawiska rezonansu
i ksztatowania toru rezonansowego gosu;
Johann Mler, fizyk i fizjolog niemiecki, odnotowuje wpyw cinienia
podgoniowego i napicia fadw gosowych na czstotliwo i natenie
gosu (1837);
Manuel Garcia (1805-1906), najwybitniejszy pedagog wokalistyki XIX w.,
hiszpaski baryton, pracownik szpitala wojskowego, studiujcy fizjologi
gosu, wydaje kompletny traktat o sztuce piewu - Trait complet de lart du
chant (1847), obejmujcy wszystkie istotne zagadnienia zwizane ze sztuk
piewacz: podstawy fizjologii gosu, klasyfikacja gosw, zasady artykulacji
i techniki wokalnej. Traktat ten po dzi dzie nie znajduje rwnego sobie
opisu problemw gosu profesjonalnego jest Bibli Gosu piewaczego;
zjawisko powstawania dwiku wie Garcia z efektem przepywu powietrza
przez fady gosowe zwierajce si w pulsowaniu; wybitny fizjolog i fizyk
niemiecki H.L.F. Helmholtz uzasadnia interpretacj Garcii -1875)
13
;
1854 - Garcia demonstruje publicznie dziaanie lusterka laryngologicznego -
jest to ostatnia z dziewiciu, jak wskazuje na to literatura, podejmowanych
wczeniej prb skonstruowania podobnego instrumentu przez dziaajcych
niezalenie od siebie wynalazcw (Bozzini, Senn, Babington, Cagnaird de la
Tour, Benatti, Beame, Avery, Warden); nb. laryngoskopia porednia
(larynks gr. - krta, skopein gr. - oglda) zapocztkowuje rozwj
laryngologii i pozostaje do dzisiaj podstawowym badaniem
laryngologicznym.

Systematyzacja wiedzy w zakresie techniki gosowej

8
Najpniej uformowanym kryterium oceny zjawisk wystpujcych w mowie
i piewie jest kryterium naukowe. Z kocem XIX w. rozpocz si i postpowa
proces specjalizacji naukowej, ktry obj nauki fizyczne i biologiczne,
przyczyniajc si rwnie do wyodrbnienia psychologii jako nauki. Postp
techniczny umoliwi obiektywne definiowanie zjawisk zwizanych z procesem
gosotwrczym, mow i piewem. Ten fakt skupi uwag wielu wspaniaych
artystw i pedagogw (m. in. M. Garcii, H. Curtisa, J. Reszke). Od dawna byo
bowiem wiadomo, a kolejne prby opisywania rnorodnych praktyk
gosowych wskazyway z jednoznaczn determinacj, i sine scienta ars nihil
est. Kryterium naukowe stao si czynnikiem weryfikujcym wyobraenia
o zasadach i reguach profesjonalnej pracy gosem w zakresie jego ksztacenia
i terapii.
Moliwoci artykulacyjne i wyrazowe gosu ludzkiego, indywidualnie
zrnicowane i w praktyce nieograniczone podlegaj prawidowociom
wynikajcym z psychofizycznej struktury narzdu gosowego i koordynacji
procesu gosotwrczego. Wyranym odwzorowaniem wspomnianych
prawidowoci s m. in. uksztatowane w sposb autonomiczny kulturowo
fonetyczne i estetyczne wzorce artykulacyjne mowy i piewu.
14
Naukowe
zdefiniowanie fizjologicznych prawidowoci procesu gosotwrczego stwarzao
szans doskonalenia metod ksztacenia i terapii gosu. Ten fakt przyczynia si
prawdopodobnie w gwnej mierze do postpujcej wymiany i syntezy
profesjonalnych dowiadcze artystycznych i naukowych w zakresie
rozwizywania rnorodnych problemw techniki gosowej.
Dat 1854 mona przyj za symboliczn w dziedzinie bada gosu.
Zastosowanie laryngoskopii w badaniu narzdu gosowego zasadniczo nie
zmienio uksztatowanych wczeniej pogldw zarwno na temat zjawiska gosu
ludzkiego i procesu gosotwrczego. Jednake uzyskany z zastosowaniem
laryngoskopii poredniej obraz fonacji w obiektywny sposb uzasadni
konieczno kontynuowania bada i pogbiania wiedzy na temat narzdu
gosowego i jego dziaania.
15

Z kocem XIX w. zosta wyznaczony ostatecznie obszar poszukiwa oraz
metodyka postpowania badawczego, skierowanego ku ju znanym i jeszcze
niezbadanym zjawiskom zwizanym z gosem ludzkim. Wiedza o gosie
zaczyna w tym czasie podlega wyranej systematyzacji. Ilustruje j poniszy
schemat :








9





Teoria i praktyka techniki gosowej





empiryzm mechanizm instrumentu gosowego
rozumiany jako praktyczne dziaania, z uwzgldnieniem jego penej
wyrastajce z bogatej tradycji charakterystyki psychofizjologicznej
i dorobku gosu profesjonalnego / tworzenie gosu i fizyczne parametry
/ wykonawstwo artystyczne, szkoy / procesu gosotwrczego: akustyczne,
aerodynamiczne i kinestetyczne /

naukowe dowody
i naukowa interpretacja
wszelkich doktryn przyjmowanych
w ksztaceniu, terapii i kadym innym
postpowaniu odnoszonym do gosu.



Tabl. 2. Systematyzacja wiedzy z zakresu techniki gosowej w II po. XIX w.


Tak rozumiane i ujmowane podstawy wiedzy o gosie pozwoliy sformuowa
w przyszoci system elementarnych poj i zasad postpowania,
przyjmowanych w procesie ksztacenia gosu zawodowego oraz jego terapii.


Aktualne moliwoci dyskutowania i rozwizywania problemw techniki
gosowej

Przysuchujc si dyskusji prowadzonej przez nauczycieli piewu na temat woskiej szkoy
bel canto, mona odnie wraenie, e wiedz na ten temat posiada kady z nich lub aden.
/ W.J. Henderson /

Niezalenie od antagonizmw dzielcych cz rodowiska zwizanego
z gosem profesjonalnym, postpowa proces pogbiania wiedzy
i weryfikowania wczeniej uksztatowanych pogldw na temat techniki
gosowej. Od koca XIX w. podejmowano konsekwentnie prby naukowej
10
interpretacji zjawisk gosotwrczych . Druga poowa XX w. to czas wytonych
i owocnych prac naukowych powiconych gosowi ludzkiemu, a take czas
niesabncych dyskusji na temat metod ksztacenia i terapii gosu. Motywem
i inspiracj dla bada naukowych stay si wybitne predyspozycje piewakw
a take niedyspozycje gosowe, wymagajce profesjonalnej diagnozy i terapii.
Znaczcy wpyw na zakres i wyniki prowadzonych bada miao umocnienie si
istniejcej wczeniej wsppracy rodowisk artystycznego, pedagogicznego
i naukowego oraz fakt technicznego i finansowego wsparcia ww. bada.
Wyniki bada naukowych postawiy przed artystami i pedagogami, lekarzami
i terapeutami jednoznaczne wymagania: podda jak najszerszej interpretacji
konkretne zjawiska i problemy gosowe. Odpowiedzialno i troska o gos
piewaka, aktora, ucznia i pacjenta przesuny na dalszy plan spory o autorytet
i bezwzgldne forsowanie indywidualnych pogldw na temat techniki
gosowej.


a/ visible voice - obraz gosu

Przy pomocy dostpnych technik i metod badawczych zarejestrowano
mechanizm fonacji, artykulacji i oddychania. Przedstawiono w niemaym
zakresie fizjologiczny obraz procesu gosotwrczego. Wnikliwe badania
mechanizmu krtani, badania suchu, akustyczno-fizjologiczna charakterystyka
toru rezonansowego, a take wiedza na temat mechanizmu i fizjologii
oddychania pozwoliy dostrzec w nowym wietle zjawiska powszechnie znane,
nie do koca waciwie tumaczone (np. podparcie oddechowe - appoggio, atak
dwiku, otwarcie, pozycja gosu, skupienie gosu, kolor - timbre,
wibracja i wiele innych)
16
.
Zostay dostarczone naukowe dowody na cise powizanie kompetencji
gosowych czowieka z jego kondycj psychiczn i fizyczn. Ten fakt przyjto
za podstaw do rozumienia i rozwizywania problemw techniki gosowej.
Discover your voice How to develop healthy voice habits, Is your voice
telling on you?, Professional Voice The Science and Art of Clinical Care -
to tytuy publikacji, a zarazem zagadnienia, przedstawiane szczegowo
i dyskutowane w najnowszych pracach na temat gosu profesjonalnego.
17

Znaczc rol w popularyzacji szeroko rozumianej wiedzy o gosie odgrywaj
liczne publikacje powicone technice gosowej. Przyjmuj one zdecydowanie
charakter interdyscyplinarny. Warto podkreli, i wielu foniatrw, fizjologw
czy akustykw prowadzcych badania naukowe posiada piewacze
dowiadczenie zawodowe.
18

Obraz procesu gosotwrczego opisany parametrami naukowymi jest
przejrzysty i stanowi logiczne odniesienie dla istotnych problemw
wystpujcych w praktyce gosu profesjonalnego. Instrument gosowy
ukazuje si nam jako niezwykle zoony w budowie i funkcji, w dziaaniu
11
skoordynowany w najwyszym stopniu i w kadym wypadku indywidualnie
zrnicowany.


b/ metody pracy nad gosem profesjonalnym

Podstaw ksztacenia i terapii pozostaje estetyczne wyobraenie gosu.
Niezastpionym instrumentem w ocenie jakoci gosu w mowie i piewie jest
w dalszym cigu ucho nauczyciela i ucznia. Ucze odwzorowuje umiejtnoci
mistrza i pod jego kierunkiem zdobywa pierwsze dowiadczenia i wyobraenia
dotyczce pracy gosem i wykonawstwa artystycznego. Od obu stron wymagana
jest umiejtno dostrzegania i waciwego oceniania zoonych warunkw
koordynacji gosotwrczej (np. swobody oddechowej, wyzwolonych rejestrw,
ruchliwoci i skali gosu, wyrazistoci sowa, dynamiki, wolumenu i wibracji),
a take systematyczne zapoznawanie si z literatur i jej problemami
wykonawczymi.
Posiadana przez nas obecnie wiadomo techniki gosowej jest efektem
wieloletniej praktyki i cigoci dowiadczenia artystycznego, pedagogicznego
i naukowego w tym zakresie. Stosowane powszechnie czysto eksperymentalne,
czy te skoncentrowane na procesach fizjologicznych metody pracy nad gosem,
pozostaj jednake metodami nakazw, prb i bdw- odbieranych
i rejestrowanych przez ywy instrument. Zdarza si, e poprawnie
wykonane wiczenie wokalne zatrzymuje proces i zamyka gos, gdy
tymczasem zadanie gosowe wykonane w sposb niedoskonay tzn. wedug
innego ni przyjmowalimy zamysu - oywia wyobrani i aparat
piewajcego, przywraca wraenie zestrojenia instrumentu, a tym samym
swobody i radoci wykonawczej. Niewaciwe rozumiana kontrola gosu jest
zawsze sygnalizowana. Coraz wiksz rol w pracy nad gosem profesjonalnym
odgrywa zatem obiektywna diagnoza i konsultacja foniatryczna, neurologiczna
i psychologiczna, ktra jest wykorzystywana powszechnie w ocenie narzdu
gosowego i charakteryzowaniu indywidualnej, psychofizycznej predyspozycji
artysty, ucznia czy pacjenta. Moliwo obiektywnego diagnozowania
problemw gosowych staje si szczeglnie pomocna w terapii gosu i doborze
wicze przywracajcych sprawno gosow i koordynacj gosotwrcz.

c / prognozy

Zagadnienia techniki gosowej kojarzone s obecnie, podobnie jak inne
obszary wiedzy praktycznej i teoretycznej, z oglnie dostpn i wci rosnc
iloci informacji - nie zawsze zbadanych i merytorycznie istotnych.
Wykorzystywanie tych informacji w pracy nad gosem wymaga wczeniejszego
odniesienia ich do sprawdzonych wzorcw ksztacenia i terapii gosu,
wiarygodnych rde oraz wiedzy pyncej z szerszych obszarw poznania.
12
Podstawowe pytanie stawiane dzi w rodowiskach zwizanych z gosem
profesjonalnym odnosi si do stwierdzenia, co jest faktem, a co jedynie opini
przyjmowan powszechnie w sferze poj i praktyk stosowanych w pracy nad
gosem. Dokonuje si naturalny proces oczyszczania dostpnej wiedzy o gosie
z bdw, przesdw i faszywych absolutw, ktre funkcjonuj w rnym
stopniu i zakresie w obszarze ksztacenia artystycznego i terapii gosu.
Gos ludzki to doskonay i niebywale wraliwy instrument komunikacji.
Profesjonalne dowiadczenie nie dopuszcza istnienia w pracy nad gosem
pustych szczliwych przypadkw.
19
Kade z dostrzeganych zjawisk
gosowych, wystpujcych w mowie czy piewie, wynika z okrelonej struktury
i cigoci procesu psychofizycznego. Do specjalistw rnorodnych dziedzin
naley zatem odkrywanie i precyzyjne definiowanie zoonych uwarunkowa
koordynacji gosotwrczej, jak rwnie zjawisk kulturowych, np. zmian
zachodzcych w sferze przyjmowanych wzorcw estetycznych gosu
artystycznego, czy te obowizujcych regu jzykowych.
W programach edukacji publicznej przeomu XX i XXI w. zwraca uwag
zjawisko szerokiej akceptacji szkoy, sucej jednemu tylko celowi -
przygotowaniu modego czowieka do pracy. Odwoywanie si w procesie
ksztacenia do kultury, tradycji i historii, ktre wspiera samodzielne, twrcze
mylenie uczniw - w edukacji konsumentw i pracownikw do wynajcia
jest lekcewaone i oceniane jako nieistotne.
20
Czy i w jakim stopniu, lub jakimi
sposobami opisana wyej rzeczywisto moe wkracza i wkracza w obszar
gosu profesjonalnego? To pytania o cel i sposb pracy artystw i nauczycieli,
ale przede wszystkim pytanie skierowane do modych ludzi - pytanie o
wiadomo, z jak ksztatuj swoje talenty, swoj wraliwo i dojrzao nie
tylko zawodow. To pytanie o odpowiedzialno i zaangaowanie, z jakim
tworzymy otaczajc nas rzeczywisto.


Pojcie techniki gosowej - przesanki do definicji


Technika to nic innego jak zbir pomysw, a wic tworw ludzkiej wyobrani,
ktre daj si zastosowa wiele razy. Tak pojta technika musi by produktem
twrczej inspiracji.
W. Lutosawski.

Pojcie tchn uksztatowane w staroytnej Grecji i tumaczone w Rzymie
jako ars, oznaczao w redniowieczu, pocztkach ery nowoytnej, a nawet
jeszcze w dobie owiecenia umiejtno robienia czego - w znaczeniu
wytwarzania przedmiotu (np. garnka, odziey) lub dokonania (dowodzenia
wojskiem, przeprowadzenia rozprawy sdowej itd.) W wiekach rednich tchn
obejmowao zarwno sztuki pikne jak i rzemioso, przyjmujc za kryterium
zarwno umiejtny wytwr i sam umiejtno wytwarzania, wykonywania
13
czego. Podstaw umiejtnoci stanowia znajomo regu i wiedza fachowa.
Robienie czego bez regu, z natchnienia lub fantazji, byo w ocenie
staroytnych i scholastykw przeciwiestwem sztuki. Nie nazywa si sztuk
irracjonalnej roboty - rozstrzyga problem tchn Platon.
21

Poszukujc przesanek do definicji techniki gosowej naley odnie si do
gosu jako instrumentu, uksztatowanego wg zasad natury i podlegajcego cile
okrelonym reguom sowa i muzyki.









umiejtno
naladowania
dwikw i gosw




wraliwo na barw
dwiku,
jego wysoko,
dynamik, czas
trwania i sposb
artykulacji
doskonalenie
wyrazistoci
mowy
inwencja
w wykonywaniu
wicze gosowych



Podstawy techniki
gosowej





postrzeganie
kompozycji
wypowiedzi sownej
i muzycznej



sprawno czytania
tekstu i partytury
rozpoznawanie figur
retorycznych
w sowie i muzyce
( czytanie ze
zrozumieniem)
postrzeganie formy
utworu













umiejtno
budowania kreacji
scenicznej




umiejtno
kojarzenia
nabywanych
dowiadcze i wiedzy
umiejtno
zastosowania
nabywanych
dowiadcze i wiedzy
umiejtno
utrzymywania staej
dyspozycji gosowej
wiadomo etyki
zawodowej

Tabl. 3. Podstawy techniki gosowej

Podstaw umiejtnoci wymaganych na scenie od piewaka i aktora stanowi
zawsze pikny gos - wyrazista wymowa, precyzyjna intonacja, poczucie rytmu,
a nade wszystko kreacja artystyczna. Wybitne predyspozycje i umiejtnoci
gosowe we wszystkich epokach miay wpyw na ksztatowanie si estetycznych
prawide wykonawczych ywego sowa, muzyki wokalnej i instrumentalnej.
14
Wyrane potwierdzenie tego faktu znajdujemy m.in. w europejskiej praktyce
muzycznej XVIII w. - w ksztatujcej si formie opery, w kompozycji i reguach
wykonywania arii da capo.
22

Niezalenie od uwarunkowa historycznych i kulturowych dyspozycja
zawodowa piewaka i aktora bya i jest ksztatowana w oparciu o jego
wrodzone, naturalne predyspozycje, wszechstronn edukacj i codzienne
wiczenia. Prawdziwa bezporednio, waciwa kademu artycie, wybucha w
nim z now si po systematycznej i wytrwaej pracy, (...) oczyszczeniu ze
sztamp, brudw, przyzwyczaje, frazesw i kabotystwa.
23
Gos i ciao staj
si instrumentem w przekazywaniu treci wyraonych sowem i muzyk. Tre
utworu determinuje technik kompozytora, rnicuje technik i poziom
wymaga stawianych przed wykonawc.
24

W dowiadczeniu artystycznym technika gosowa bdzie zawsze odnoszona
do szczeglnej wraliwoci i umiejtnoci rozpoznawania przez piewaka
i aktora jego wszechstronnej, niezwykej mobilizacji ciaa, myli i emocji.
Kiedy odkrywamy predyspozycje gosowe - odkrywamy niepowtarzalne
moliwociami, jakimi obdarzya nas natura. Jej instrument czeka jedynie
na inspiracj, czeka, a zagra na nim ... nasza dusza. Oto przypuszczalnie
istota tchn.


Przypisy:

1
Por. M. Korolko Sztuka retoryki. Warszawa 1998, Wiedza Powszechna, s. 31.
2
tchn sztuka, nauka rzemioso, biego, wg: W. Kopaliski Sownik wyrazw obcych i zwrotw
obcojzycznych. Warszawa 1990, Wiedza Powszechna, s. 506.
3
D. Szlagowska Kultura muzyczna antyku. Gdask 1996, Akademia Muzyczna im. St. Moniuszki w Gdasku.
Skrypty i podrczniki, s. 74.
4
M. Kocur Teatr antycznej Grecji. Wrocaw 2001, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, s. 159-161.
5
M. Korolko, ibid. s. 174-186.
6
cyt.za: D. Szlagowska, ibid. s.74.
7
M. Korolko, ibid. s. 185-186.
8
Przestrze midzy fadami gosowymi.
9
Pynne przechodzenie przez wszystkie stopnie dynamiki - od piano do forte i powrt do piano podczas
trwania jednego dwiku; test umiejtnoci kontrolowania gosu.
10
por. B. White, Singing Techniques and Vocal Pedagogy. New York London 1989, Garland Publish, Inc. s.
154.
11
Dos. pikny piew termin funkcjonujcy w praktyce gosu piewaczego od XVII w., odnosi si do
techniki i estetyki ksztatowania gosu piewaczego. W Zotym Wieku Muzyki Wokalnej, jak nazywa si w
Europie siedemnaste i osiemnaste stulecie, nauczyciele piewu mieli ma wiedz z zakresu fizjologii gosu i
opisywali zjawiska gosowe w sposb subiektywny opierajc si na odczuciach towarzyszcych im podczas
piewu, np. piewanie na oddechu, opieranie dwiku itp. Wiele z uywanych wwczas okrele
funkcjonuje do dzi w argonie piewaczym.
12
W praktyce wykonawczej krycie dwikw oznacza umiejtno utrzymania barwy, ktr ma gos w swej
rednicy, w grnym zakresie skali danego gosu. Dokadny opis zjawiska i jego uwarunkowa przedstawia m.in.
Garcia, Vennard, Titze, Sataloff.
13
H.L.F. Helmholtz On the Sensation of the Ton as Physiological Basis for the Theory of Musick, tum. z wyd.
niem. 1863. London 1875, Ellis A.J, Longman.
14
E. Barba, N. Savarese A Dictionary of Theatre Anthropology - The Secret Art of the Performer. London and
New York 1991; E. Fubini, Historia estetyki muzycznej. Krakw 1997, Musica Iagellonica.
15

15
Uzyskany z zastosowaniem lusterka laryngologicznego obraz fonacji potwierdzi zoony charakter procesu
gosotwrczego, podlegajcego skoordynowanej w najwyszym stopniu czynnoci ukadu oddechowego,
czynnoci fonacyjnej krtani, ukadu rezonansowego i narzdu artykulacyjnego. Wspczenie przyjmowana
definicja narzdu gosowego podkrela cao anatomiczn i fizjologiczn narzdu gosowego (czkowska).
16
Por. R. Miller The Structure of Singing. New York 1986, Schimer Books; R.T. Sataloff Professional Voice -
The Science and Art of Clinical Care. San Diego-London 1997, Singular Publishing Group Inc; I.R. Titze
Principles of Voice Production. Engelwood Cliffs, N.J. Prientice Hall, 1994; O. Brown Discover Your Voice.
San Diego-London 1998, Sing. Publisch. Group i in.
17
D.R. Boone Is Your Voice Telling on You ?, London 1997 Whurr Publish. Ltd; O. Brown Discover Your
Voice. San Diego - London 1998, Sing. Publish. Group; R.T. Sataloff, ibid.; W. Vennard Singing. The
Mechanism and the Technic. New York 1968, Carl Fisher Inc.

18
Np. Sataloff, Titze, Indik i in.
19
M. Czechow O technice aktora, oprac. M. Soek. Krakw 1995 (komentarz do wydania: T. omnicki); por.
C. Berry Voice and the Actor. London 1973.
20
N. Postman W stron XVIII stulecia. Warszawa 2001, Pastwowy Instytut Wydawniczy, s. 185.
21
W. Tatarkiewicz Dzieje szeciu poj. Warszawa 1982, PWN, s. 93-95.
22
S. Stanford Styl i technika wokalna XVII i XVIII w. (1979) tum. C. Zych. Canor nr 4-8.
23
M. Czechow, ibid.
24
por. [Jadwiga Rapp] Z [...]rozmawia Krzysztof Lipka Nigdy w yciu nie zapiewaam
w Warszawie Pasji Janowej... Muzyka 21 nr 7, s. 26-34.