Podstawowe problemy

kognitywistyki: !wiadomo"#
!wiadoma wola to iluzja.
Koncepcja Daniela Wegnera
Wyk"ad dwunasty
Andrzej Klawiter
http://www.amu.edu.pl/~klawiter
klawiter@amu.edu.pl
czwartek, 31 maja 2012
Daniel M. Wegner
The Illusion of
Conscious Will
MIT Press, 2002
2
czwartek, 31 maja 2012
Dwa sposoby wyja#niania dzia"a$
!
Wyja#nienie kauzalne - allocentryczne - za
czynnik(i) sprawczy dzia"ania uznaje czynniki
zewn%trzne wzgl%dem podmiotu (fizyczne,
biologiczne, kulturowe, okre#laj&ce warunki
otoczenia, stan mzgu, dotychczasow& histori%
podmiotu, itp.) ktre wzi%te "&cznie stanowi&
przyczyn% podj%tego przez podmiot dzia"ania
!
Wyja#nienie fenomenalno-intencjonalne -
egocentryczne - podj%cie dzia"ania jest
skutkiem #wiadomego odczucia, 'e nakazuje to
niczym niewymuszona, wolna wola podmiotu
3
czwartek, 31 maja 2012
Doznanie #wiadomej woli
!
Wola jest odczuciem
!
David Hume twierdzi", 'e wola jest wewn!trzn" impresj",
ktr" odczuwamy i ktrej jeste#my #wiadomi, kiedy
rozmy#lnie wywo$ujemy nowy ruch naszego cia$a lub now"
percepcj! w umy#le
!
Stanowisko Humea poci&ga pogl&d, 'e je#li podmiot nie ma
poczucia (nie do#wiadcza) #wiadomej woli, to nie uzna
podj%tego dzia"ania za swoje lecz za wymuszone na nim
przez czynniki, nad ktrymi nie ma on w"adzy
!
Mog& wyst&pi( czynniki odpowiedzialne za dzia"anie (intencje,
plan post%powania, itd.), a ono samo mo'e by( nawet
wykonane lecz je#li podmiot nie b%dzie mie( doznania, 'e
impuls do jego podj%cia da"a jego w"asna #wiadoma wola, to nie
uzna go za swoje
4
czwartek, 31 maja 2012
Cechy #wiadomej woli
!
Ma charakter doznania (podobnie jak
#wiadomo#( fenomenalna)
!
Jest pierwszoosobowa
!
Jest sprawcza
5
czwartek, 31 maja 2012
Zaburzenia w odczuwaniu
#wiadomej woli
!
Syndrom obcej r%ki: sytuacja, w ktrej osoba
ma poczucie, 'e jej r%ka dzia"a samodzielnie i
nie poddaje si% kontroli.
!
Odczucie bezwolno#ci w stanach
hipnotycznych
!
Do#wiadczenie obrotu stolika w seansach
spirytystycznych
6
czwartek, 31 maja 2012
Dzia"anie a odczuwanie dzia"ania
!
Warto odr'ni( dzia"anie (sprawstwo) od poczucia dzia"ania
(sprawstwa)
!
Zazwyczaj odczucie, 'e dzia"amy towarzyszy faktycznemu
dzia"aniu. Mamy wtedy do czynienia ze zwyk"ym dzia"aniem
dowolnym
!
Kiedy odczucie, 'e nie dzia"amy faktycznie towarzyszy jego
brakowi mamy do czynienia ze zwyk"& bezczynno#ci&
!
Kiedy dzia"aniu nie towarzyszy poczucie sprawstwa pojawiaj&
si% automatyzmy (nale'& do nich zaburzenia wskazane na
poprzednim slajdzie)
!
Kiedy mamy poczucie sprawstwa lecz to nie my dzia"amy (np.
traktujemy ruchy postaci w grach komputerowych jako
wywo"ane przez nas cho( s& one niezale'ne od nas) wyst%puje
iluzja kontroli
7
czwartek, 31 maja 2012
Warunki ludzkiego dzia"ania
8
Odczucie
sprawstwa
Brak odczucia
sprawstwa
Sprawstwo Zwyk"a
czynno#(
dowolna
Automatyzm
Brak sprawstwa Iluzja kontroli Zwyk"a
bezczynno#(
czwartek, 31 maja 2012
Moc sprawcza #wiadomej woli
!
Obserwuj&c kamie$, ktry rozbija szyb%
przypisujemy mu si"%, ktra sprawi"a, 'e szyba
rozpad"a si% na kawa"ki
!
Mamy sk"onno#(, aby podobnie interpretowa(
zwi&zek mi%dzy wol& a dzia"aniem. Wol%
traktujemy jako si"%, ktra sprawia, 'e podj%te
zostaje dzia"anie
!
Osoba o silnej woli to ta, ktra potrafi podj&(
dzia"anie nawet w niesprzyjaj&cych
okoliczno#ciach, osoba o s"abej woli nie potrafi
zdoby( si% na dzia"anie nawet w sprzyjaj&cych
warunkach
9
czwartek, 31 maja 2012
Wola empiryczna a wola
fenomenalna
!
Ta si"a woli odnoszona jest jednak nie do faktycznych
czynnikw, ktre s& odpowiedzialne (s& sprawcami) za podj%cie
dzia"ania lecz do tego, co odczuwane (doznawane) jest jako
odpowiedzialne za dzia"anie.
!
Powiedzie( mo'na, 'e dzia"anie jest skutkiem woli
empirycznej, czyli czynnikw faktycznie decyduj&cych o jego
wykonaniu, natomiast ludzie przypisuj& sprawstwo woli
fenomenalnej, czyli temu co odczuwane jako wywo"uj&ce
dzia"anie
!
Wola empiryczna to faktyczne relacje mi%dzy umys"em a
dzia"aniem (bada je naukowa psychologia), natomiast wola
fenomenalna to bie'&ce odczuwanie tego, co brane jest za
zwi&zek mi%dzy umys"em a dzia"aniem
!
Wola fenomenalna bierze pozorny zwi&zek przyczynowy za
faktyczny
10
czwartek, 31 maja 2012
Przyczynowo#( mentalna: faktyczna
i pozorna
!
Faktyczne zwi&zki przyczynowe pomi%dzy
zjawiskami umys"u a powi&zanymi z nimi
dzia"aniami s& bardzo skomplikowane i podmiot
nie jest w stanie ich zidentyfikowa(.
!
Dlatego te' bierze za przyczyny dzia"a$ te
stany mentalne, ktre potrafi zidentyfikowa( i
ktre kwalifikuje ze wzgl%du na nast%puj&ce
cechy: pierwsze$stwo, spjno"# i
wy%&czno"#
11
czwartek, 31 maja 2012
Cechy doznania #wiadomej woli
!
Pierwsze$stwo: doznanie wyprzedza dzia"anie
!
Spjno#(: doznanie jest zgodne z dzia"aniem
!
Wy"&czno#(: doznaniu nie towarzysz& inne
czynniki mog&ce by( przyczynami dzia"ania
12
czwartek, 31 maja 2012
Intencja jako zapowied) dzia"ania
!
Poczucie, 'e dzia"anie jest skutkiem #wiadomej
woli ma charakter pozornego zwi&zku
przyczynowego, w ktrym #wiadoma wola
poprzedza i wywo"uje dzia"anie.
!
Wra'enie to bierze si% st&d, 'e #wiadoma wola
pe"ni - w najlepszym razie - funkcj% zapowiedzi
(preview) dzia"ania
!
Ta zapowied) brana jest za przyczyn%.
!
Przypomina to branie wskazania kompasu za
przyczyn% zmiany kursu statku
13
czwartek, 31 maja 2012