51 adunki elektryczne i zasada zachowania adunku.

adunek elektryczny jest podstawow cech materii. Wszelka znana jej postad musi wystpowad w w jednym trzech
stanw (dodatni, obojtny, ujemny). (obojtny kiedy ilod adunkw dodatnich i ujemnych jest taka sama)
adunki jednoimienne odpychaj si, a rnoimienne-przycigaj.
adunek elementarny, e = 1.602189.10
-19
Kady realnie istniejcy adunek q, niezalenie od jego pochodzenia mona
zapisad jako iloczyn ne gdzie n jest ujemn albo dodatni liczb cakowit. Wyjtek stanowi kwarki (1/3 e i 2/3 e)
Mwimy wic e adunek elektryczny jest wielkoci skwantowan.
Cakowity adunek elektryczny ukadu odosobnionego, tzn. Suma dodatnich i ujemnych adunkw nie moe ulegad
zmianie. (zasada zachowania adunku). Ukadem odosobnionym nazywamy taki ukad przez ktrego granice nie
przenika materia ani energia w adnej postaci.
Ciaa mona elektryzowad przez zetknicie z ciaem naadowanym; dotyk, pocieranie oraz indukcj.

52 Oddziaywanie pomiedzy adunkami i prawo Coulomba.
53 Siy wzajemnego oddziaywania (zarwno przycigania, jak odpychania) dwch punktowych adunkw
elektrycznych q1 i q2 dzaaj wzdu prostej czcej te adunki a ich wartod jest wprost proporcjonalna do
iloczynu wartociobu adunkw oraz odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odlegoci r midzy nimi



Sia F jest zawsze skierowana wzdu prostej czcej oddziaywujce adunki (sia centralna) i odpowiada
przyciganiu (F<0) w przypadku rnoimiennych adunkw i odpychaniu (F>0) w przypadku jednoimiennych
adunkw.



Prawo to stosuje si tylko do przypadkw w ktrych odlegod miedzy adunkami jest du wiksza od rozmiarw
adunku. ( czyli dla adunkw punktowych.)
Z prawa Coulomba wiemy, e adunki elektryczne oddziauj na siebie si zalen od wielkoci tych adunkw i
odlegoci midzy nimi.
Moemy wic powiedzied, e wok kadego adunku roztacza si pewien obszar, POLE, w ktrym na inne adunki
dziaaj siy kulombowskie.
Pole wytworzone przez adunki elektryczne nazywamy polem elektrycznym.
Pole takie charakteryzuje si nateniem informujcym nas o wielkoci siy dziaajcej na adunek umieszczony w
tym polu.

53. Pole elektryczne i waciwoci je charakteryzujce.


Poniewa na ciao, o rnym od zera adunku elektrycznym umieszczone w polu elektrycznym dziaa siea, to
przesunicie takiego ciaa wymaga wykonania pracy. ( dodatniej lub ujemnej)
Pole elektryczne jest zachowawcze, to znaczy e wartod wykonanej pracy nie zaley od drogi, po ktrej przemieszcza
si adunek, lecz tylko od pocztkowego i koocowego pooenia adunku.

Dla tego rodzaju pola mona wprowadzid pojcie energii potencjalnej w ten sposb, by praca wykonana przy
przeniesieniuadunku pocztkowego do punktu koocowego bya rznic energii potencjalnej.
E
p
= E
p,B
- E
p,A
= W
A>B
Energia potencjalna w nieskooczonoci (r
A
zmierza do nieskooczonoci) jest rwna 0. Z wyraenia na E
p,A
wynika, e
C=0. Stad wzr na E
p,B
ma postad:

Z wzoru tego wynika, e ukad adunkw rnoimiennych (np. atom z dodatnim jdrem i ujemnymi elektronami) ma
ujemn energi potencjaln.

Tak wic energia potencjalna adunku w polu elektrostatycznym jest rwna pracy jak wykona sia zewntrzna
rwnowaca si pola przy przemieszczeniu tego ciaa (adunku) z nieskooczonoci do danego punktu pola. Z
przeprowadzonych wyej obliczeo wynika, e praca wykonywana przez siy zewntrzne zaley od pocztkowej
i koocowej odlegoci r od rda pola. Wartod pracy przy przesuniciach prostopadych do kierunku promienia jest
rwna 0 (cos 90
o
= 0).
Otrzymalimy wielkod skalarn opisujc przedmiot umieszczony w polu elektrostatycznym. Aby otrzymad wielkod
skalarn opisujc to pole zdefiniujemy potencja V:
.

Potencjaem bdziemy wic nazywad wielkod skalarn, ktrej wartod jest rwna wartoci energii potencjalnej
przypadajcej na jednostk adunku.
Dla rda punktowego, lub rda o punktowo symetrycznym rozkadzie gstoci adunku:
.
Jednostk potencjau elektrycznego jest 1 wolt.
[V] = 1V
Jednostka: 1V=1J/1C std: 1J=1VAs
Std czsto stosowana jednostka pracy: 1 eV = 1,6 e-19 J
Zasada superpozycji dla potencjau (dla n rde):

Wykorzystujc wzr definiujcy potencja otrzymamy wzr na prac przy przemieszczeniu adunku q z punktu A do
punktu B:

Powysz rnic potencjaw nazywamy napiciem elektrycznym U.












Natenie pola elektrycznego jest wektorow wielkoci fizyczn opisujc pole elektryczne, rwn stosunkowi
wektora siy oddziaywania elektrostatycznego (F) dziaajcej na umieszczony w danym punkcie pola adunek prbny
(Q) do wartoci tego adunku.
Wzr na natenie pola:

Jednostk natenia pola elektrycznego jest

, a take rzadziej stosowana
.
Natenie pola elektrycznego obrazuje si stosujc techniki uywane do obrazowania pl wektorowych, rysujc linie
pola (linie styczne do wektora pola), linie / powierzchnie ekwipotencjalne (prostopade do linii pola).



54.Zasada superpozycji dla ukadu adunkw.Natenie wypadkowego pola elektrycznego E wytworzonego przez
ukad adunkw jest rwne sumie wektorowej nateo pl wytwarzanych przez poszczeglne adunki z osobna.

Jeeli na rysunku 5. zastpimy adunek Q
0
dodatnim adunkiem jednostkowym, to w punkcie P otrzymamy

natenia E
1
, E
2
, E
3
, pochodzce od adunkw Q
1
, Q
2
, Q
3
. W rezultacie analogicznie jak na rysunku 5 moemy
okrelid wypadkowe natenie pola elektrycznego E (Rysunek 6.).


55.Praca przy przemieszczeniu adunku i potencja pola elektrycznego

















56. Zwizki midzy wielkociami wektorowymi i skalarnymi dla pola elektrycznego








Natenie pola elektrycznego jest wielkoci wektorow.
Liczbowo natenie jest rwne stosunkowi siy dziaajcej na adunek umeszczony w polu do wielkoci tego adunku:



a wc nie zaley od adunku.
Zwrot natenia pola przyjmujemy za zgodny ze zwrotem siy dziaajcej na adunek dodatni.
Jeeli rdem pola elektrycznego jest pojedynczy adunek punktowy Q, to natenie pola flektrycznego w danym
punkcie przestrzeni jest wprost proporcjonalne do wielkoci tego adunku i odwrotnie proporcjonalne do kwadratu
odlegoci r tego adunku:





Wektor E jest rwnolegy do wktora r poprowadzonego od adunku Q do punktu P i wypadku dodatniego(ujemnego)
adunku ma ten sam (przeciwny) zwrot.
Jeeli pole jest wytworzone przez kilka adunkw punktowych jest wektorow sum natzeo pl pochodzcych od
poszczeglnych adunkw.

Praca wykonana przy przeniesieniu adunku z punktu A do B





57. Dipol elektryczny (potencja, dipol w polu elektrycznym).

dipol elektryczny - ukad dwch rnoimiennych adunkw elektrycznych q, umieszczonych w pewnej odlegoci l
od siebie. Linia przechodzca przez oba adunki nazywa si osi dipola; tego rodzaju dipole wykazuj elektryczny
moment dipolowy
Potencja dipola elektrycznego:
Potencja pola adunku punktowego w prni wynosi:

Potencja pola wytworzonego przez wiele adunkw elektrycznych jest sum algebraiczn poszczeglnych
potencjaw.
Elektryczny moment dipolowy jest to wektorowa wielkod fizyczna charakteryzujca dipol elektryczny. Elektryczny
moment dipolowy p dwch punktowych adunkw o jednakowych wartociach q i przeciwnych znakach jest rwny
iloczynowi odlegoci midzy nimi 2a i wartoci adunku dodatniego:
p=2aq
Wektor p ma kierunek prostej czcej adunki i zwrot od adunku ujemnego do dodatniego.

A B
A
o
B
o
B A
Ep Ep Ep
r
Qk q
r
Qk q
W = A = =

Moment
dipolowy tworzy kt u z liniami si pola. Na dipol dziaaj dwie rwne i przeciwnie skierowane siy F i F o wartoci:
F=qE
Wypadkowa sia jest rwna 0, ale istnieje wypadkowy moment obracajcy dipol wok osi przechodzcej przez
punkt 0:

A w postaci wektorowej:


Aby zmienid poaenie dipola w zewntrznym polu elektrycznym musi zostad wykonana przez czynnik zewntrzny
praca :

Lub w postaci wektorowej:




58. Strumieo pola elektrycznego, prawo Gaussa.

strumieo pola jest wielkoci skalarn opisujc pole wektorowe oraz jego rdowod. Definicja formalna
strumienia pola opisywanego wektorem przechodzcego przez dan powierzchni S to:


strumieo natenia pola elektrycznego przenikajcy przez dowoln powierzchni zamknit w jednorodnym
rodowisku o bezwzgldnej przenikalnoci dielektrycznej , jest rwny stosunkowi cakowitego adunku
znajdujcego si wewntrz tej powierzchni do wartoci teje przenikalnoci.


Prawo Gaussa zastosowane do dowolnej, hipotetycznej powierzchni(powierzchni Gaussa) podaje zwizek pomidzy
strumieniem przechodzcym przez powierzchni i cakowitym adunkiem zamknitym wewntrz niej.

W postaci cakowej:

W postaci rniczkowej:
Dywergencja indukcji pola elektrycznego rwna jest gstoci adunku:

Dla materiaw liniowych:




59. Przykady zastosowao prawa Gaussa (wyprowadzenie p. Coulomba z p. Gaussa).

Wyprowadzenie p. Coulomba z p. Gaussa
Stosujem prawo Gaussa do odosobnionego adunku q.
Stosujemy powierzchni kulist o rodku w punkcie q i promieniu r, dziki symetrii E jest prostopade do niej i ma
tak sam wartod w kadym jej punkcie.
E i dS w dowolnym punkcie s skierowane na zewntrz, kt midzy nimi wynosi 0.
Prawo Gaussa redukuje si do postaci:
Natenie pola jest rwne w kadym punkcie, wic moemy je
wycignd spod znaku caki.
Caka jest rwna powierzchni kuli, wic mamy:
czyli:



Wzr podaje bezwzgldn wartod natenia pola elektrycznego E w dowolnym punkcie oddalonym o r od adunku
q0.
Umieszczamy adunek q w punkcie, w ktrym obliczylimy E. Sia dziaajca na adunek wynosi:
F=Eq, podatawiajc wartosd E otrzymujemy prawo Coulomba:





Przykady zastosowania prawa Gaussa
- Obliczenie pola elektrycznego adunku punktowego
Przyjto kulisty ksztat powierzchni Gaussa



std pole rwne
2 2
0
4 r
q
k
r
q
E = =
tc

Sia Coulomba:
2
0
4r E ds E s d E
q
s s
t
c
= = =
} }

2
0
0
r
qq
k E q F = =


o Liniowy rozkad adunkw

Jednorodnie naadowany nieskooczenie dugi (l>>r) cienki prt (drut)
gstod liniowa
(

=
m
C
dl
dq

za.
const
l
q
= =
wybieramy powierzchni Gaussa w
ksztacie walca









Z prawa Gaussa
}
=
s
s d E
q

0
c
rl E ds E q
s
t c c 2
0 0
= =
}

Ostatecznie pole wynosi:
r rl
q
E
t c

t c 2 2
0 0
= =


o Paski rozkad adunkw

Nieskooczona naadowana paszczyzna
gstod powierzchniowa (

=
2
m
C
ds
dq
o

za. paszczyzna naadowana jest jednorodnie cz.
const
S
q
= = o

Przyjmujc powierzchni Gaussa w ksztacie walca o podstawie S
wyliczamycakowity strumieo
' ' ' u + u = u
z prawa Gaussa
0
c
q
= u

std
S
q
E ES
q
0 0
2
2
c c
= =

po uwzgldnieniu gstoci powierzchniowej pole wynosi:
0
2c
o
= E

Pole zaley od gstoci adunku, nie zaley od odlegoci.

- Dwie nieskooczone paszczyzny naadowane rnoimiennie
za. paszczyzny naadowane s jednorodnie cz.
const
S
q
= = o
i oddalone s o d ( ).
Pole elektryczne pomidzy paszczyznami (wewntrz paskiego kondensatora) jest stae i wynosi:
E

>
E
r

>
>
>
>
+
+
+
+
+
+
+
+
+
s > <
u'
> <
> <
o
E E
E
E
u
u

0 0 0
2 2 c
o
c
o
c
o
= + =
+
E
<
< > >
> >
<
< > >
> >
<
< > >
> >
<
< > >
> >
<
< > >
> >
<
< > >
> >
+
+
+
+
+
+
+
-
-
-
-
-
-
-


Powierzchnia przewodnika

Na powierzchni metalicznej (przewodzcej) cay adunek gromadzi si na zewntrz (wewntrz pole E=0), istnieje
tylko skadowa prostopada do powierzchni a skadowa styczna rwna si zeru (gdyby istniaa skadowa styczna to
pynby po powierzchni prd wywoany ruchem elektronw).
0 0
c
o
c
= =
S
q
E
Linie si pola wychodz na zewntrz powierzchni (przechodz tylko przez jedn podstaw S
powierzchni Gaussa w ksztacie walca).

Rozkad objtociowy adunkw
o
o Izolowany przewodnik

Jeli na metaliczny, objtociowy przewodnik izolowany (aby nie odprowadza adunkw) wprowadzimy, w sposb
przypadkowy, adunek to bdzie on wytwarza pole elektryczne przemieszczajce swobodne elektrony ku
powierzchni przewodnika, a do momentu kiedy pole wewntrz zniknie. Zastosujmy twierdzenie Gaussa dla
przewodnika o dowolnym ksztacie z zamknit powierzchni Gaussa tu poniej powierzchni przewodnika.
s d E
q
S
wew

=
}
0
c
poniewa pole E = 0 wewntrz to q
wew
= 0, czyli nie istnieje adunek wewntrz, poniewa
cay adunek zgromadzi si na powierzchni przewodnika


60. Kondensatory (paski i cylindryczny).

Kondensator to element elektryczny (elektroniczny) zbudowany z dwch przewodnikw oddzielonych dielektrykiem.
Doprowadzenie napicia do okadzin kondensatora powoduje zgromadzenie si na nich dunku elektrycznego.

Gdzie C to pojemnod kondensatora, czyli jego zdolnod do gromadzenia adunku.
Jeeli kondensator jako caod nie jest naelektryzowany, to cay adunek zgromadzony na jego okadkach jest
jednakowy, ale przeciwnego znaku.
Jednostk pojemnoci jest Farad:


Kondensator paski
Rysunek przedstawia kondensator paski, w ktrym dwa przewodniki tworz ukad zoony z 2 rwnolegych pytek o
powierzchni A, umieszczonych w odlegoci d. Jeli poczymy chwilowo okadki z bateria na jednej okadce pojawi
si adunek ujemny, na drugiej dodatni. Jeli d jest mae w porwnaniu z wielkoci okadek, to midzy okadkami
mamy ole jednowodne.

Pojemnod obliczamy z prawa Gaussa (powierzchnia zaznaczona na rysunku).Strumieo na bocznych ciankach
powierzchni Gaussa wynosi 0Pozostaje powierzchnia Gaussa midzy okadkami, tak wic:



Praca potrzebna do przeniesienia adunku prbnego z jedne okadki na drug W=Vq
Rnica potencjaw okdek:

czyli V=Ed.

C=V/q, a wic:







Kondensator cylindryczny
Kondensator cylindryczny skada si z 2
wsprodkowych okadek o promieniach a i b,
oraz dugoci l.
Zamy, e l>>b, tak e rozproszanie linii si na
koocach moe byd pominite przr rozproszeniu.

Powierzchnia Gaussa: unieszczony
wsprodkowo cylinder o promieni r i d. l

Z prawa Gaussa otrzymujemy:


Po przeksztaceniu:


Rnica potencjaw okadek:
Pojemnod wynosi:
a wic zaley tylko od czynnikw geometrycznych a, b , l



Zagadnienie 61 CZENIE SZEREGOWE I RWNOLEGE KONDENSATORW.

a. Poczenie szeregowe kondensatorw:



Podczajc napicie V do ukadu powyej, wszystkie kondensatory naaduj si poprzez indukcj takim samym
adunkiem q na okadce pierwszego kondensatora zbierze si adunek, ktry spowoduje powstanie takiego samego
adunku o przeciwnym znaku na drugiej okadce itd. np. adunek ujemny na pierwszej okadce odepchnie elektrony z
drugiej okadki i przez to zaindukuje na niej adunek dodatni, odepchnite elektrony z kolei wpyn na pierwsz
okadk drugiego kondensatora i znowu powstanie tam adunek ujemny, ktry zaindukuje adunek dodatni na
drugiej okadce drugiego kondensatora itd.

Natomiast napicia na poszczeglnych kondensatorach V
1
, V
2
, V
3
, ..., V
n
bd rne w zalenoci od pojemnoci
danego kondensatora
V
q
C = . Moemy zapisad:
n
n
C
q
V
C
q
V
C
q
V
C
q
V = = = = ..., , , ,
3 2
2
1
1
.

Przy poczeniu szeregowym wypadkowa rnica potencjaw wynosi:
|
|
.
|

\
|
+ + + + = + + + + = + + + + =
n n
n
C C C C
q
C
q
C
q
C
q
C
q
V V V V V
1
...
1 1 1
... ...
3 2 1 3 2 1
3 2 1
.

Pojemnod zastpcza dla poczenia szeregowego kondensatorw jest rwna:


Suma odwrotnoci pojemnoci poszczeglnych kondensatorw poczonych szeregowo jest rwna odwrotnoci
pojemnoci zastpczej takiego ukadu.




b. Poczenie rwnolege kondensatorw:

= + + + + =
|
|
.
|

\
|
+ + + +
=
|
|
.
|

\
|
+ + + +
= =
n n n
n n
C C C C C C
C C C C C C C C
q
q
V
q
C
1 1
...
1 1 1 1
1
...
1 1 1
1
1
...
1 1 1
3 2 1
3 2 1 3 2 1


Rnica potencjaw na kadym kondensatorze jest taka sama, rwna podczonemu napiciu V wszystkie grne
okadki s poczone ze sob oraz z zaciskiem a, podczas gdy wszystkie dolne okadki s poczone ze sob oraz z
zaciskiem b.

adunki na poszczeglnych kondensatorach q
1
, q
2
, q
3
, ..., q
n
s rne, stosujc zalenod
V
q
C = dla kadego
kondensatora z osobna otrzymujemy:
. ..., , , ,
3 3 2 2 1 1
V C q V C q V C q V C q
n n
= = = =

Przy poczeniu rwnolegym cakowity adunek ukadu jest rwny:
n
q q q q q + + + + = ...
3 2 1
.

Pojemnod zastpcza dla poczenia szeregowego kondensatorw jest rwna (przyrwnujemy adunki):
( )

= + + + + = + + + + = + + + + =
n
n n n n
C C C C C C V V C V C V C V C q q q q CV ... ... ...
3 2 1 3 2 1 3 2 1
Suma
pojemnoci poszczeglnych kondensatorw poczonych rwnolegle jest rwna pojemnoci zastpczej takiego
ukadu.







Zagadnienie 62 ENERGIA I GSTOD ENERGII POLA ELEKTRYCZNEGO.

Naadowany kondensator posiada energi potencjaln U rwn pracy niezbdnej do naadowania go zabierania
elektronw z jednej okadki (aduje si dodatnio) i przeniesienia ich na drug okadk (aduje si ujemnie).

Wyprowadzenie wzoru na energi pola elektrycznego:
Przypudmy, e w czasie t z jednej okadki na drug zosta przeniesiony adunek q(t), rnica potencjaw V(t)
pomidzy pytkami po czasie t wynosi q(t)/C. Przeniesienie dodatkowej, maej iloci adunku dq

wymaga wykonania
dodatkowej, maej pracy dW, danej zalenoci: q d
C
t q
q d t V dW '
'
= ' =
) (
) ( .

W trakcie adowania kondensatora rnica potencjaw ronie, wic przenoszenie dalszych porcji adunku dq jest
coraz trudniejsze (wymaga wicej energii). Cakowita praca na przeniesienie adunku q, rwna energii potencjalnej
zgromadzona w kondensatorze, wynosi zatem:
C
q q
C
q d t q
C
q d
C
t q
dW
q
q q
2
0
2
0 0
2
1
2
1
) (
1 ) (
=
'
= ' ' = '
'
=
} } }
. Biorc pod
uwag zalenod CV q = moemy napisad: .
2
1 ) (
2
1
) (
2
2
CV
C
CV
U W = = =

Energia ta jest zwizana z polem wewntrz kondensatora.

Wyprowadzenie wzoru na gstod energii pola elektrycznego:
Pomijajc rozproszenie w pobliu brzegw, natenie pola elektrycznego E w kondensatorze paskim ma t sam
wartod we wszystkich punktach midzy okadkami zatem gstod energii u (czyli energia zawarta w jednostce
objtoci) rwnie musi byd staa:
Ad
CV
Ad
U
u
2
2
1
= = , gdzie A pole powierzchni okadki, d odlegod midzy
okadkami, czyli Ad objtod przestrzeni midzy okadkami.

Podstawiajc zalenod
d
A
C
0
_c
= (patrz zagadnienie 63 prawo Gaussa dla kondensatora z dielektrykiem) do
powyszego wzoru na gstod energii u oraz wiedzc, e natenie pola elektrycznego wynosi
d
V
E = , otrzymujemy:
2
0
2
0
2
2
0
2
0
2
1
2 2
2
1
E
d
V
Ad
AV
Ad
d
AV
u _c
_c _c
_c
=
|
.
|

\
|
= =

=

Rwnanie
2
0
2
1
E u _c = jest oglnie suszne (pomimo, e zostao powyej wyprowadzone dla kondensatora
paskiego) - jeeli w jakim punkcie przestrzeni istnieje pole elektryczne o nateniu E to moemy uwaad, e w tym
punkcie jest zmagazynowana energia w iloci
2
0
2
1
E _c na jednostk objtoci.
Zagadnienie 63 PRAWO GAUSSA DLA KONDENSATORA Z DIELEKTRYKIEM.

Umieszczenie dielektryka (izolatora) pomidzy okadkami kondensatora powoduje wzrost pojemnoci (odkrycie
Faradaya). Stosunek pojemnoci kondensatora z dielektrykiem do pojemnoci bez dielektryka nazywamy sta
dielektryczn danego izolatora. Dowiadczalnie, umieszczajc takie same adunki na kondensatorze z dielektrykiem
i kondensatorze bez dielektryka (oba maj takie same wymiary, okadki z tego samego materiau) moemy
stwierdzid, e:
_
0
V
V
d
= , czyli wzr dla kondensatora paskiego z dielektrykiem przyjmuje postad:
d
A
C
0
_c
= .

Pogld atomistyczny: rozsunicie adunkw w indukowanych dipolach (drobiny dielektrykw w obecnoci pola
elektrycznego maj zdolnod do uzyskania momentu dipolowego przez indukcj) oraz zgromadzenie si nadmiaru
adunkw jednego znaku na powierzchniach dielektryka wytwarza wewntrz niego dodatkowe pole E

, przeciwne do
pola zewntrznego E
0
. Wypadkowe natenie pola E w dielektryku jest wektorow sum E i E
0
(skierowane tak samo
jak E, ale mniejsze od niego). Wykorzystujc zalenoci:
_
0
V
V
d
= oraz Ed V = - prawdziw dla
kadego kondensatora paskiego (dla kondensatora bez dielektryka
0
0
E
V
d = , dla takiego
samego kondensatora z dielektrykiem
E
d
E
V
d = , otrzymujemy: _ = =
d
o
V
V
E
E
0
(*).

Wyprowadzenie prawa Gaussa dla kondensatora z dielektrykiem:
___________________________________________________________________________
Prawo Gaussa dla kondensatora bez dielektryka:
Prawo Gaussa w oglnej postaci:
}
= =
S
E
q
S d E
c
|

.
Dla kondensatora paskiego bez dielektryka moemy zapisad prawo Gaussa w nastpujcej postaci (powierzchnia
Gaussa zaznaczona lini przerywan o wysokoci h, zamknita paskimi powierzchniami A o ksztacie i wielkoci
okadek kondensatora):
A
q
E q A E
E
0
0 0 0 0
c
c | c = = = (#) - wektor natenia E jest stay pomidzy okadkami
(wewntrz grnej okadki oraz w bocznych ciankach powierzchni Gaussa rwny 0).


___________________________________________________________________________

Na podstawie prawa Gaussa dla paskiego kondensatora z dielektrykiem otrzymujemy (powierzchnia Gaussa jak
wyej):
A
q
A
q
E q q EA S d E
0 0
0 0
c c
c c
'
= ' = =
}

(@), gdzie q jest indukowanym adunkiem
powierzchniowym, q swobodnym adunkiem na okadkach.
Korzystajc z rwnania (*) _ = =
d
o
V
V
E
E
0
i podstawiajc je do
zalenoci (#)
A
q
E
0
0
c
= otrzymujemy:
_ c _
1
0
0
= =
A
q E
E .
Porwnujc prawo Gaussa dla kondensatora bez dielektryka po
przeksztaceniu rwnanie (#) oraz prawo Gaussa dla kondensatora z
dielektrykiem (@), otrzymujemy:
|
|
.
|

\
|
= ' ' =
'
=
_ _ c c _ c
1
1
1
0 0 0
q q q q
q
A
q
A
q
A
q
.

Podstawiajc
|
|
.
|

\
|
= '
_
1
1 q q do prawa Gaussa dla paskiego kondensatora z dielektryka postaci: q q S d E ' =
}

0
c ,
otrzymujemy:
q S d E
q
S d E q S d E q q S d E = =
|
|
.
|

\
|
+ =
|
|
.
|

\
|
=
} } } }

_ c
_
c
_
c
_
c
0 0 0 0
1
1 1
1
1 .

Prawo Gaussa w rodowisku dielektrycznym: q S d E =
}

_ c
0
- jako adunek q zamknity wewntrz powierzchni
Gaussa bierzemy tylko adunek swobodny, indukowany adunek powierzchniowy jest uwzgldniony po lewej stronie
rwnania dziki wprowadzeniu .






Zagadnienie 64 TRZY WEKTORY ELEKTRYCZNE (NATENIE E, INDUKCJA D, POLARYZACJA P)

Rwnanie dla paskiego kondensatora z dielektrykiem (wyprowadzone w zagadnieniu 63):
A
q
A
q
A
q
A
q
A
q
A
q '
+
|
|
.
|

\
|
=
'
=
0
0
0 0 0
1
_c
c
c c _ c
.







Natenie pola elektrycznego E
w dielektryku
Indukowany adunek powierzchniowy na
jednostk powierzchni - polaryzacja
elektryczna P
Indukcja elektrostatyczna D


Natenie pola elektrycznego E

:
|
|
.
|

\
|
=
A
q
E
0
_c
- wzr na natenie pola elektrycznego E w dielektryku
Wektor E

zwizany jest z cakowitym, aktualnie istniejcym adunkiem, zarwno swobodnym, jak i polaryzacyjnym.

Oglnie natenie pola elektrycznego E okrela si dziaajc na odpowiednio umieszczony adunek prbny:
q
F
E

= , jednostka [N/C].

Polaryzacja elektryczna P

:
A
q
P
'
=
Indukowany adunek powierzchniowy q pojawia si podczas polaryzacji dielektryka, zapis rwnowany:
Ad
d q
P
'
= ,
gdzie d grubod pytki dielektrycznej, licznik wyraenia elektryczny indukowany moment pytki dielektrycznej
(iloczyn adunkw polaryzacyjnych q i odlegoci midzy nimi d), mianownik wyraenia objtod pytki (Ad),
dlatego rwnanie
Ad
d q
P
'
= moemy okrelid jako indukowany, elektryczny moment dipolowy na jednostk objtoci
dielektryka.

Elektryczny moment dipolowy jest wektorem, wic polaryzacja elektryczna P

jest rwnie wektorem o zwrocie od

ujemnego do dodatniego adunku indukowanego.
Wektor P

wie si z adunkiem polaryzacyjnym, rwnanie w postaci wektorowej: ( )E P

1
0
= _ c . W prni ( = 1)
wektor polaryzacji rwny jest 0, jednostka *C/m
2
].

Indukcja elektrostatyczna D

: P E D

+ =
0
c , gdzie
A
q
D = .
Wektor D

wie si z adunkiem swobodnym, rwnanie w postaci wektorowej: E D

0
_c = , jednostka [C/m
2
].


Oglnie dla materiaw izotropowych (mona im przypisad jedn sta dielektryczn ), zwroty wektorw D

, P

oraz
E

s takie same.

Prawo Gaussa w obecnoci dielektrykw mona zapisad jako: q S d D =
}







Zagadnienie 65 NATENIE PRDU ELEKTRYCZNEGO (GSTOD PRDU, PRDKOD UNOSZENIA ADUNKW).

Elektrony swobodne w odosobnionym przewodniku metalicznym znajduj si w cigym i bezwadnym ruchu (dziki
energii cieplnej) przez przewodnik nie pynie prd (przeprowadzajc hipotetyczn paszczyzn przez przewodnik,
liczba elektronw przechodzcych w jednostce czasu z prawej na lew stron rwnaaby si liczbie elektronw
przechodzcych ze strony lewej na praw).

Przyoenie napicia U pomidzy kooce przewodnika spowoduje ustalenie si wewntrz przewodnika pola
elektrycznego nastpi uporzdkowany ruch nonikw = prd elektryczny. W metalach nonikami s elektrony, w
pprzewodnikach elektrony i dziury, w gazach i cieczach elektrony i jony (aniony, kationy). Natenie prdu
definiujemy nastpujco:
t
q
i = [1A = 1C/1s] - natenie prdu elektrycznego to ilod adunku, jaka przepywa przez
przekrj poprzeczny przewodnika w jednostce czasu (
dt
dq
i = - jeeli szybkod przepywu nie jest staa). Natenie
prdu i (charakterystyczne dla danego przewodnika) jest wielkoci makroskopow.

Gstod prdu j:
Zwizan z natenie prdu i wielkoci mikroskopow jest gstod prdu j. Gstod prdu j jest wielkoci
wektorowa, jej kierunek i zwrot wyznacza kierunek prdkoci adunkw dodatnich. W oglnej postaci:
}
= S d j i

,
gdzie S d

jest elementem powierzchni, po ktrej odbywa si cakowanie. Jeeli rozkad prdu na przekroju
przewodnika o powierzchni A jest rwnomierny, to wartod gstoci prdu j we wszystkich punktach tego przekroju
wynosi:
A
i
j = .

Prdkod unoszenia adunkw v
u
:
W zewntrznym polu elektrycznym elektrony uzyskuj sta, redni prdkod unoszenia v
u
w kierunku E.
Na podstawie gstoci prdu j moemy wyznaczyd prdkod unoszenia adunkw v
u
. W drucie liczba elektronw
przewodnictwa wyniesie nAl (Al objtod drutu, n liczba elektronw przewodnictwa w jednostce objtoci).
adunek o wartoci ( )e nAl q = przepynie na koniec drutu (z lewej
strony na praw) w czasie
u
v
l
t = . Podstawiajc t, q do wzoru na
natenie prdu i oraz wiedzc, e
A
i
j = , otrzymujemy:
ne
j
nAe
jA
nAe
i
v nAev
v
l
nAle
t
q
i
u u
u
= = = = = = .



66.Opr prdu elektrycznego, opornod oraz przewodnictwo elektryczne.
Rezystancja jest miar oporu czynnego, z jakim element przeciwstawia si przepywowi prdu elektrycznego.
Zwyczajowo rezystancj oznacza si symbolem (wielka litera R).
Jednostk rezystancji w ukadzie SI jest om (1 ).
Odwrotnod rezystancji to konduktancja, ktrej jednostk jest simens.
Dla wikszoci materiaw ich rezystancja nie zaley od natenia prdu, wwczas natenie prdu jest
proporcjonalne do przyoonego napicia. Zalenod ta znana jest jako prawo Ohma:


Rezystywnod (opornod waciwa) to miara oporu z jakim materia o danych wymiarach przeciwstawia si
przepywowi prdu elektrycznego.
Rezystywnod jest zazwyczaj oznaczana jako (maa grecka litera rho).
Jednostk rezystywnoci w ukadzie SI jest om metr (1 m).
Odwrotnod rezystywnoci to konduktywnod.
Rezystywnod okrela wzr na zalenod rezystancji przewodnika od jego wymiarw:

Z czego wynika:
,
gdzie: R - rezystancja, S - pole przekroju poprzecznego elementu, l - dugod elementu.
Rezystywnod jest wielkoci charakterystyczn dla substancji w danej temperaturze.
W oglnoci rezystywnod metali wzrasta wraz z temperatur, a rezystywnod pprzewodnikw zmniejsza si przy
wzrocie temperatury.
Rezystywnod niektrych substancji w niskich temperaturach znika cakowicie; zjawisko to nazywa si
nadprzewodnictwem.
Przewodnictwo elektryczne - to zjawisko skierowanego przenoszenia adunkw elektrycznych przez dodatnie lub
ujemne noniki prdu (np. elektrony, jony) w orodku pod wpywem przyoonego zewntrznego pola elektrycznego.
Zalenie od natury fizycznej adunkw wytwarzajcych prd elektryczny wyrnia si nastpujce rodzaje
przewodnictwa elektrycznego:
- elektronowe,
- dziurowe,
- jonowe,
- domieszkowe
- mieszane.
Ponadto przewodnictwo elektryczne mona podzielid na:
- samoistne,
- niesamoistne.

67. Prawo Ohma oraz przykady odstpstw od tego prawa.
Prawo Ohma mwi, e natenie prdu staego I jest proporcjonalne do cakowitej siy elektromotorycznej w
obwodzie zamknitym lub do rnicy potencjaw (napicia elektrycznego) midzy koocami czci obwodu nie
zawierajcej rde siy elektromotorycznej.
Mona j opisad jako:

Wspczynnik proporcjonalnoci w tej relacji nazywany jest konduktancj, oznaczan przez G.

lub w ujciu tradycyjnym:


Odstpstwa (3 rda):
- W przypadku przepywu pradu przez przewodniki niemetaliczne pprzewodniki
stwierdzono wystepowanie odstepstw od prawa Ohma dla wartosci
natezen wewnetrznego pola E > 10^5 10^6 V/cm. Prawo Ohma
nie stosuje si tez w przypadku poaczenia dwch pprzewodnikw lub pprzewodnika
i metalu.

- Z Resnicka:
Zalenod U=IR nie jest stwierdzeniem prawa Ohma. Przwodnik spenia to prawo tylko wtedy, jeli jego wykres I(U)
jest liniowy, tzn. jeli R nie zaley od U i I. Zalenod R=U/I jest ogln definicj oporu przewodnika suszn bez
wzgldu na to, czy przewodnik ten spenia prawo Ohma, czy nie.

- Prawo Ohma jest cile suszne tylko wtedy, jeli dany przewodnik znajduje si w
staej temperaturze. Poniewa przepywajcy prd wydziela w przewodniku ciepo,
temperatura jego wzrasta i opr zmienia si. O fakcie tym naley pamitad stosujc prawo
Ohma.


W przewodnikach obserwuje si odstpstwa od prawa Ohma przy bardzo wielkich gstociach prdu. Wreszcie
naley wspomnied o tym, e wspczesna elektronika szeroko wykorzystuje elementy, ktre nie speniaj prawa
Ohma. Nale tu rozmaitego typu diody, tranzystory, termistory, tyrystory itp. Badania oporu elektrycznego rnych
cia prowadz do wniosku, e:
Prawo Ohma stosuje si do wszystkich cia jednorodnych i izotropowych przy
niewielkich napiciach i nateniach prdu.



68. Obwd prdu staego pomiar prdu oraz napicia.
Pomiar napicia - V - staego ( DC ) - t wielkod mierzymy woltomierzem. Przyrzd (woltomierz) wpinamy do
ukadu, zawsze rwnolegle do elementu na ktrym mierzymy napicie. Przykad wczenia woltomierza przy
pomiarze napicia staego pokazane s na rys. 1. Idealny woltomierz posiada nieskooczenie du rezystancj
wewntrzn. W zwizku z tym oczekuje si pomijalnie maego upywu prdu przez cewk pomiarow.


Pomiar prdu - A - staego ( DC ) - t wielkod mierzymy amperomierzem. Przyrzd (amperomierz) wpinamy do
ukadu, zawsze szeregowo z elementem, przez ktry pynie mierzony prd. Przykad wczenia amperomierza przy
pomiarze prdu staego pokazane s na rys. 3. Idealny amperomierz posiada nieskooczenie ma rezystancj
wewntrzn. W amperomierzach realizowalnych fizycznie wartod rezystancji wewntrznej jest rna od zera. W
zwizku z tym wystpuje na nich spadek napicia majcy wpyw na dokadnod wyniku dokonanego pomiaru.




69. II prawo Kirchoffa i czenie opornikw w szereg.
Drugie prawo Kirchhoffa - zwane rwnie Prawem napiciowym, dotyczy bilansu napid w zamknitym obwodzie
elektrycznym.
Tred prawa:
Suma wartoci chwilowych si elektromotorycznych wystpujcych w obwodzie zamknitym rwna jest
sumie wartoci chwilowych napid elektrycznych na elementach pasywnych tego obwodu:

Gdzie to wartod chwilowa sem k-tego rda; - napicie na l-tym elemencie oczka.
Prawo to wystpuje rwnie w prostszej wersji:
Suma napid rdowych w dowolnym obwodzie zamknitym prdu staego rwna jest sumie napid na
odbiornikach.

Przykadowy obwd zamknity:


Dla poniszego obwodu zamknitego z prawa napiciowego wynikaj nastpujce wasnoci:


Inny przykad obwodu zamknitego





70. I prawo Kirchoffa i poczenie rwnolege opornikw.
Pierwsze prawo Kirchhoffa prawo dotyczce przepywu prdu w rozgazieniach obwodu elektrycznego,
sformuowane w 1845 roku przez Gustawa Kirchhoffa. Prawo to wynika z zasady zachowania adunku. Wraz z drugim
prawem Kirchhoffa umoliwia okrelenie przepywajcych prdw w obwodach elektrycznych.

Prawo to brzmi: Suma algebraiczna nateo prdw dopywajcych(+) i odpywajcych(-) z danego wza jest
rwna 0. lub Suma nateo prdw dopywajcych do wza jest rwna sumie nateo prdw wypywajcych z
tego wza.
Bilansw prdw w wle obwodu elektrycznego prdu staego
Dla kadego wza obwodu elektrycznego suma algebraiczna wartoci chwilowych prdw jest rwna zeru.

Przyjmuje si konwencj, e prdy zwrcone do wza maj znak (+), za prdy ze zwrotem od wza maj znak (-),
np.:

Zasada bilansu prdw

Dla kadego wza obwodu elektrycznego suma nateo prdw dopywajcych do wza jest rwna sumie prdw
odpywajcych od wza, np.:

Dla orodkw cigych
Dla orodkw cigych prawo przyjmuje postad: caka po powierzchni zamknitej gstoci prdu jest rwna zero:

- J - gstod prdu (np. w A/metr
2
)
- S - powierzchnia m
2


CZENIE RWNOLEGE


W tak poczonych opornikach napicia na kadym z nich s rwne, a z pierwszego prawa Kirchoffa wiemy, e:




71.Obwd RC



a)adowanie
Zamy, e przecznik S ustawiony jest w pozycji a, z zasady zachowania energii wyznaczamy jaki prd utworzy si
w tak utworzonym obwodzie.
dt i dq =
praca wykonana przez rdo dW= dq c musi byd rwnaenergii , ktra w czasie dt pojawi si jako energia cieplna
( dt R i
2
) na oporze plus przyrost energii zgromadzonej na kondensatorze dU=d(
C
q
2
2
) , otrzymujemy:
dq c = dt R i
2
+ d(
C
q
2
2
) albo dq c = dt R i
2
+ dq
C
q
, co po podzielone przez dt daje:
dt
dq
C
q
R i
dt
dq
+ =
2
c , pamitamy, e i
dt
dq
=
C
q
iR + = c ( tego mona nie wyprowadzad ,z prawa Kirchhoffa od razu napisad)
Zamiast i podstawiamy: i
dt
dq
=
C
q
R
dt
dq
+ = c , std
) 1 (
/ RC t
e C q

= c , c C q = jest to adunek wystpujcy w kondensatorze stanie rwnowagi, gdy t

RC t
e
R dt
dq
i
/
= =
c


) 1 ( )
1
(
/ RC t
e q
C
V

= = c V na kondensatorze

t= RC, t-staa czasowa


Gdy przecznik S znajduje si w pooeniu a przez czas t RC > kondensator zostanie cakowicie naadowany
b)gdy przecznik S zamyka obwd w punkcie b
rozadowywanie

0 = c

0 = +
C
q
R
dt
dq
, std:
RC t
e q q
/
0

=
RC t
e
RC
q
dt
dq
i
/ 0
= =
RC t
e q
C
V
/
)
1
(

= = c V na kondesatorze
C q c =
0
, std rwnanie moemy zapisad jako:
RC t
e
R
i
/
c
= , i =
R
c
jest pocztkowym nateniem prdu, gdy t=0


0 = +
C
q
iR
q
C
V
c
1
= Ri V
R
=

c- na kondensatorze
R- na oporze




72. Pole magnetyczne (linie si pola, wektor indukcji B, strumieo pola).

Przestrzeo otaczajc magnes albo przewodnik z prdem nazywamy polem magnetycznym. Podstawowym
wektorem tego pola jest wektor indukcji magnetycznej B, reprezentowany przez linie indukcji. Jest on zwizany z
liniami indukcji w nastpujcy sposb:
1)styczna do linii indukcji w dowolnym punkcie daje kierunek wektora B w tym punkcie
2)linie indukcji rysuje si w ten sposb, by ich liczba na jednostk przekroju poprzecznego bya proporcjonalna do
wartoci B, czyli tam gdzie linie s blisko siebie B przyjmuje due wartoci, a tam gdzie daleko- mae

Def wektora B
Jeeli dodatni adunek prbny q
o
porusza si w stron punktu P z prdkoci v i jeeli na ten adunek dziaa sia F, to
w punkcie P istnieje pole magnetyczne o indukcji B, gdzie B jest wektorem speniajcym zwizek : B v q F

=
0

F=q
0
vBsinu , u - kt zawarty pomidzy v i B



F osiga maksymaln wartod dla v prostopadego do B, a zanika gdy v zda do 0 lub jest rwnolege albo
antyrwnolege do wektora B
Jednostk wektora B jest Tesla
m A
N
s m C
N
m
Wb
T

= = =
1
) / (
1
1 1
2


Strumieo indukcji magnetycznej
}
= S d B
B

| , cakowanie wykonuje si po przestrzeni( zamknitej albo otwartej), dla ktrej chcemy okrelid
B
|
Jednostk strumienia indukcji magnetycznej jest weber (Wb).


73. Czstka naadowana w polu E i B (wzr Lorentza).
Jeeli czstka porusza si w obszarze, w ktrym istniej oba pola(magnetyczne i elektryczne), si wypadkow
dziaajc na t czstk otrzymujemy z poczenia rwnao E q F
el

= i B v q F
B

=
0
, std otrzymujemy wzr
Lorentza
B v q E q F

+ =
0 0

Szczeglny przypadek obserwujemy wtedy, gdy pola E i B s skrzyowane, czyli B

jest prostopade do E

, wtedy
E B v

= , a F=0, z tego wnioskujemy ze przy przejciu przez zoenie takich pl tor czstki ani jej prdkod nie
ulegn zmianie




74. Przewodnik z prdem w polu magnetycznym.

Pole magnetyczne wywiera take wpywa na przewodnik z prdem, poniewa prd jest zbiorem poruszajcych si
adunkw.



n-lb elektronw przypadajca na jednostk objtoci drutu
F-rednia sia dziaajca na pojedynczy elektron
j-gstod prdu
nAl- ilod swobodnych elementw jakie posiada prt
F=q
0
vBsinu ,u =90
0
F=ev
u
B
ne
j
v
u
=
F=e
ne
j
B
n
jB
=
F=(nAl)F=nAl
n
jB
=Bil dla prta uoonego prostopadle do wektora B, oglnie
B l i F

=

Rniczkowo:
B l id F d

=




75. Energia potencjalna w polu magnetycznym przy obrocie ramki z prdem.


W ramce takiej indukuje si sia elektromotoryczna o e
o
o c sin sin BS
dt
d
BS
dt
d
= =
u
= , dziaa na ni moment
skrcajcy u t sin )
2
( 2 '
b
iaB = , a i b wymiary ramki, B-wartod indukcji,
dla cewki: taki moment dziaa na kady zwj, a wypadkowy moment skrcajcy jest wtedy rwny
u t t sin ' NiabB N = = =>

= B t
Poniewa na obwd z prdem, lub inny dipol magnetyczny umieszczony w zewntrznym polu magnetycznym,
dziaaj momenty skrcajce, aby spowodowad zmian orientacji takiego dipola, siy zewntrzne musz wykonywad
prac (dodatni lub ujemn). Wobec tego dipol magnetyczny ma energi potencjaln zwizana z jego orientacj w
zewntrznym polu magnetycznym.
Magnetyczna energia potencjalna dla dowolnego pooenia scharakteryzowanego przez kt jest, z definicji, rwna
pracy, jak musz wykonad siy zewntrzne, aby obrcid dipol z pooenia, w ktrym ma on zerow energi
potencjaln (=90
o
) do pooenia opisanego przez kt . Std:
} } }
= = = =
u u u
u u u u u u t
90 90 90
cos sin sin B d B d NiabB d U

= B U