Janusz Kokociski

INSTYTUT ENERGETYKI
ODDZIA TECHNIKI CIEPLNEJ
ITC w odzi
WIBROAKUSTYCZNE BADANIA WZW OYSKOWYCH
Streszczenie
W pracy omwiono badanie stanu zuycia oysk za pomoc sygnaw wibroakustycznych. Praca zawiera
zarwno informacje dotyczce metodyki bada stanu oysk za pomoc sygnaw wibroakustycznych, jak
i przedstawia przykadowe badania oyska za pomoc tych sygnaw.

1. WSTP

oyska s to elementy maszyn i urzdze, ktrych gwnym zadaniem jest przenoszenie obcie
roboczych z elementw wirujcych na korpus przy maych oporach ruchu. Ze wzgldu na kinematyk
oyska dzielimy na lizgowe i toczne, natomiast ze wzgldu na sposb przenoszenia obcienia
z wirnika na korpus oyska dzielimy na poprzeczne (promieniowe), wzdune (oporowe)
i poprzeczno-wzdune (skone).

2. TYPOWE USZKODZENIA STANU OYSK

Znaczna cz uszkodze oysk to uszkodzenia przedwczesne wynikajce bezporednio z:
- nieprawidowoci powstaych w trakcie produkcji: tolerancja wykonania, niejednorodno
materiau,
- nieprawidowych czynnoci montaowych: ze montowanie i zamontowanie, tolerancja wymiarw,
deformacja oyska,
- bdnego magazynowania i transportu: nieostrone pakowanie, wpyw drga, konkretnego przypadku.

Statystyk uszkodze oysk tocznych wg SKF [6] przedstawiono w tablicy 1.

Tablica 1.
Statystyka uszkodze oysk tocznych wg SKF [6].

Przyczyna
uszkodzenia
Procentowy udzia
Ze smarowanie 36%
Zmczenie 34%
Zy monta 16%
Zanieczyszczenie 14%

Istnieje wiele przyczyn powstawanie drga w oysku, najczciej jednak przyczynami s:
- drgania wasne oyska lub jego elementw,
- luz promieniowy lub osiowy oyska,
- brak wywaenia koszyka utrzymujcego elementy toczne,
- bdy wykonania oyska.
Poziom sygnaw wibroakustycznych wzrasta ze wzrostem zuycia oyska.
Rozrniamy trzy fazy jego uszkodzenia:
- faza szumowa,
- faza drganiowa,
- faza termiczna.



Faza szumowa
Obejmuje oysko od chwili powstania pierwszych mikrouszkodze. Pojawiaj si one
pocztkowo w wysokich pasmach czstotliwoci 30 60 kHz. Symptomem drganiowym w tych
pasmach jest przyspieszenie drga, a zastosowanie maj akcelerometry o najwikszej
czstotliwoci rezonansowej. W pierwszej fazie s to pojedyncze impulsy drganiowe stopniowo
jednak w miar powikszania uszkodze sygnay te zamieniaj si w szum szerokopasmowy
poziomie do 4,0 m/s
2
. W miar powstawania mikrouszkodze pasmo drga zawa si w okolicy
czstotliwoci drga elementw oyska lub jego obudowy, najczciej nieruchomej bieni
zewntrznej (4 10 kHz). Na tle tego szumu pasmowego pojawiaj si wysokie impulsy, tym
czstsze im wicej mikrouszkodze powstaje na elementach oyska. Pod koniec fazy szumowej
szczytowe przyspieszenie drga obudowy oyska moe siga 40 m/s
2
i powinno by sygnaem
do planowej wymiany oyska np. przy najbliszym postoju maszyny.
Faza drganiowa
W przypadku, gdy oysko nie zostanie wymienione po etapie szumowym, nastpuje powolne
powstawanie ubytkw, warto szczytowa przyspiesze drga znaczco wzrasta.
Szczytowa warto przyspieszenia drga moe wzrosn do 500 m/s
2
. Przy takiej wartoci drga
ywotno oyska moe wynosi ju tylko kilka godzin, nastpuje znaczne zwikszenie luzw w
oysku.
Faza termiczna
W przypadku, gdy dwa poprzednie etapy zostan bdnie zdiagnozowane oraz zignorowane, dalsza praca
oyska powoduje jego znaczn deformacj oraz spore ubytki masowe. Z tego powodu generowane jest o
wiele wiksze ni podczas normalnej pracy tarcie, co wie si bezporednio ze znacznym wydzielaniem
ciepa. Nastpuje wzrost oporw ruchu. Energia wydatkowana na pokonanie siy tarcia zostaje
przeznaczona na ciepo, zmieniajc jednoczenie wasnoci wytrzymaociowe oyska. oysko osiga
bardzo wysok temperatur, a nastpnie ulega awarii.
Z punktu widzenia diagnostyki oysko powinno by wymienione pod koniec fazy szumowej przed jego
wejciem w faz drganiow, a w adnym przypadku nie naley dopuci do fazy termicznej.
W wyniku wieloletnich bada M.P. Blake i W.S. Mitchel [ 4 ] zaproponowali nastpujce kryteria
drganiowe dla oysk, ktre przedstawiono w tablicy 2.
3. DIAGNOSTYKA DRGANIOWA OYSK
oyska toczne nale do czci maszyn niezwykle wraliwych na drgania mechaniczne, dlatego te
bardzo wanym jest przeprowadzanie ich staej kontroli dla zapewnienia ich poprawnej bezawaryjnej
pracy. Do najczciej stosowanych metod pomiarowych drga oysk stosuje si:
- pomiar oglnego poziomu drga wzw oyskowych,
- pomiar wspczynnikw szczytu,
- analiza widmowa drga,
- pomiar kurtozy,
- analiza obwiedni,
- metoda Shock Puls - SPM,
- pomiar haasu.

3.1. Pomiar oglnego poziomu drga oyskowych
Pomiar polega na pomiarze przyspieszenia oraz prdkoci drga oyska w trzech kierunkach poziomym x,
pionowym y oraz osiowym z. Wyniki pomiarw porwnujemy ze stosownymi normami i przepisami.
Najczciej jest to norma ISO 10816 oraz zalecenia z tablicy 2.

Tablica 2.
Symptomy drganiowe stanw oysk tocznych [ 4 ] 38 200 mm (1,5 cali 8 cali rednicy zewntrznej.
Klasyfikacja uszkodzenia
Stan oyska:

Warto szczytowa
przyspieszenia drga
obudowy

Prdko drga
obudowy
g Impulsy mm/s
AA katastrofalny, (awaryjny, wycz)
A napraw w cigu 2 dni
B do planowej wymiany w cigu 21 dni
C niewielki defekt
D bez uszkodze
100
17,8
3,16
0,56
0,01-0,1
200
35,0
6,0
1,0
0,2
140,5
59,25
25,00
10,5
0,25-4,5
g = 9,81 m/s
2
Impulsy chwilowe impulsy
ponad poziom redni
obserwowane na oscyloskopie

3.2. Pomiar wspczynnika szczytu
Wspczynnik szczytu jest stosunkiem wartoci szczytowej sygnau drganiowego do jego wartoci
skutecznej w danym przedziale czstotliwoci drga. Warto wspczynnika szczytu moe by estymat
stanu oyska tocznego. Najczciej metoda ta opiera si na pomiarach przyspieszenia drga. Przyjmuje
si, e wspczynnik szczytu WSK wikszy od 3 wiadczy o symptomie uszkodzenia oyska.
WSK =
RMS
Peak
p
p

p
Peak
przyspieszenie szczytowe sygnau drganiowego [m/s
2
],
p
RMS
przyspieszenie skuteczne sygnau drganiowego [ m/s
2
].







Przyspieszenie
drga
Warto szczytowa Peak


WSK 3:1
WSK
Max (10 15):1
WSK 3:1



Warto RMS

oysko bez wad Pocztkowa faza Poszerzajce si
uszkodzenia uszkodzenie


Rys. 1. Warto wspczynnika szczytu dla oyska tocznego w czasie jego eksploatacji.

Wspczynnik szczytu jest szczeglnie wraliwy na wystpowanie uszkodze, ktrym towarzysz
impulsowe siy wymuszajce, szczeglnie jeli wymuszenie impulsowe jest wspokresowe z
obrotami wau, na ktrym oysko jest osadzone.

3.3. Analiza widmowa drga

Oszacowanie zakresu drga wza oyskowego najczciej przeprowadza si, korzystajc z szybkiej
transformaty Fouriera FFT (Fast Fourier Transform). Wyraa si ona wzorem:
dt e t W t f f F
ft j
T

=

2
0
) ( ) ( ) (

gdzie:
f(t) wykres czasowy drga,
W(t) okienko cakowania najczciej Hanninga.
Analiz t przeprowadza si w wielu pasmach analizy, starajc przyporzdkowa poszczeglnym
czstotliwociom drga odpowiednie uszkodzenia maszyny oraz odseparowa ich od czstotliwoci drga
odpowiadajcych uszkodze oyska.






3.4. Pomiar kurtozy
Kurtoza k jest miar stanu technicznego wyznaczon dla przebiegu czasowego.
k =
( )
4
4

u - x E

E estymator wartoci oczekiwanej,
x zmienna losowa,
u warto rednia,
odchylenie standardowe.
Dla rozkadu gausowskiego kurioza wynosi 3. Jeeli kurioza przyjmuje warto wiksz
od 3, moe to wiadczy o spaszczeniu rozkadu, ktry moe by spowodowany wystpowaniem
impulsw w sygnale czasowym.
Warto kurtozy oysk kulkowych w pamie 10 kHz 20 kHz . Sprarka GARO 22 C.
System monitorowania drga firmy MBJ Electronics

Tablica 4. Wartoci kurtozy KRT oyska kulkowego SKF, przeciwbienego typu 7320
BECEBM (oznaczone w ukadzie jako 3H ).
Lp. Data pomiaru [rr-mm-dd] KRT
1 2010-02-25 4.4
2 2010-03-31 3.3
3 2010-04-01 3.0
4 2010-04-02 4.0
5 2010-04-02 4.6
6 2010-04-06 4.3
7 2010-04-22 6.2
8 2010-04-28 4.2
9 2010-05-20 4.1
10 2010-06-09 4.5
11 2010-07-15 75,75
12 2010-07-16 5.8
13 2010-07-26 4.4
14 2011-05-04 6.7
15 2011-05-05 6.7
16 2011-05-06 7.8
17 2011-05-17 5.6
18 2011-05-20 5.3
19 2011-05-24 8.3
20 2011-06-22 5.4








Rys. 2. Warto zbiorcza kurtozy oyska kulkowego (3H ) sprarki.


















3.5. Analiza obwiedni
Analiza obwiedni sygnau polega na tym, e sygna drganiowy po wstpnej filtracji rezonansu
czujnika podlega demodulacji, a nastpnie wyznaczone jest widmo powstaej obwiedni sygnau. Tak
wyznaczone widmo obwiedni sygnau drganiowego moe zawiera skadowe o czstotliwociach drga
odpowiadajcych defektom elementw oyska.

Przykad pomiarw drga uszkodzonego oyska z zastosowaniem analizy obwiedni przedstawiono
na rys. 3.
a) b)






c) d)





Rys. 3. Analiza obwiedni, (a) Przebieg czasowy sygnau drganiowego, (b) Przebieg czasowy po filtracji,
(c) Obwiednia sygnau drganiowego po filtracji i wyprostowaniu, (d) Analiza widmowa obwiedni
sygnau.








Warto obwiedni w pamie 500 Hz 10 kHz . Sprarka GARO 22 C.
System monitorowania drga firmy MBJ Electronics
Tablica 3. Wartoci obwiedni drga 500 Hz 10,0 kHz AVG [m/s
2
] oyska kulkowego
SKF, przeciwbienego typu 7320 BECEBM (oznaczone w ukadzie jako 3H ).
Lp. Data pomiaru [rr-mm-dd] AVG [m/s
2
] Peak [m/s
2
]
1 2010-02-25 8.28 34.72
2 2010-03-31 20.94 92.98
3 2010-04-01 5.53 11.20
4 2010-04-02 6.73 28.59
5 2010-04-02 5.95 26.47
6 2010-04-06 5.59 26.04
7 2010-04-22 12.55 160.74
8 2010-04-28 6.78 28.64
9 2010-05-20 7.52 33.43
10 2010-06-09 7.60 37.13
11 2010-07-16 6.12 28.64
12 2010-07-26 5.04 20.78
13 2011-05-04 4.70 26.55
14 2011-05-05 3.38 20.34
15 2011-05-06 3.50 14.93
16 2011-05-17 3.23 17.95
17 2011-05-20 5.00 29.05
18 2011-05-24 3.88 16.98
19 2011-06-22 4.76 29.86



Rys. 4. Warto zbiorcza obwiedni drga dla oyska kulkowego (3H) sprarki.

3.6. Metoda Shock Puls SPM

Metod SPM (ang. Shock Pulse Method) opatentowano pod koniec lat 60. Polega ona na detekcji
i pomiarze impulsw udarowych w obszarze rezonansowym przetwornika drga (32 Hz) [7 ], a nastpnie
analizowanie fali udarowej wywoanej zderzeniem si dwch elementw. Impulsy te s odpowiedzialne za
utworzenie fali cinieniowej, ktra tworzy si na styku elementw tocznych z bieni. Metoda Shock Puls
polega na odczycie, gromadzeniu, a nastpnie przetwarzaniu informacji o fali cinieniowej na sygna
impulsw elektrycznych najczciej poprzez czujniki piezoelektryczne. W metodzie tej dowiadczalnie
ustalono skal oceny jakoci oysk tocznych uwzgldniajc wielko oyska oraz prdko obrotow
wau. Dowiadczalnie rwnie okrelono poziom prdkoci uderze v
n
(ze wzgldu na zwizek prdkoci z
energi uderzenia) oyska pracujcego poprawnie jako:
V
n
= n d
gdzie:
n prdko obrotowa wau [ min
-1
],
d rednica wewntrzna oyska [ mm],
, wspczynniki ustalone dowiadczalnie.
Warto SPM sygnau wyliczana jest z zalenoci:

SPM = 20 log ( v
n
/v
n0
) [ dB ]
gdzie :
v
n
prdko uderzenia oyska uszkodzonego.
Ocena stanu oyska polega na porwnaniu aktualnie zmierzonego poziomu prdkoci uderze
z poziomem okrelonym dla oyska pracujcego poprawnie. Wyraony w decybelach stosunek tych
poziomw zawiera informacj o stanie oyska (rys. 5). Szczeglnie wane jest to, e odczyt pomiarw
prowadzonych w obszarze drga rezonansowych przetwornika jest silnie uzaleniony od sposobu jego
mocowania i lokalizacji.
Na rys. 5 przedstawiono rozwj uszkodze w oysku obserwowany na podstawie pomiaru impulsw
udarowych SPM.




















Rys. 5. Rozwj uszkodze w oysku obserwowany na podstawie pomiarw impulsw
udarowych SPM.


Naley pamita, e gwn informacj w metodzie Shock Puls nie jest warto drga, lecz warto fali
cinieniowej. Gdy znane s rodzaje impulsw oraz odpowiadajce im uszkodzenia, moliwe jest dokonanie
diagnozy oyska oraz wykrycie jego uszkodzenia. Przykadem s:
- Impulsy uderzeniowe o regularnych odstpach, ktre s najczciej spowodowane znacznym
uszkodzeniem oyska w postaci popkanej bieni,
- Impulsy uderzeniowe o nieregularnych odstpach, ktre s spowodowane powstaniem odciskw
drobin na powierzchni oyska,
- Impulsy uderzeniowe o niskim poziomie, ktre s zazwyczaj tworzone przez przypadkowe losowe
uderzenia pomidzy chropowatociami powierzchni.











3.7. Pomiar haasu
Najczstszym powodem gonej pracy oyska jest przedostanie si do wntrza oyska zanieczyszcze,
takich jak piasek farba lub woda, jak rwnie bdne dobranie rodka smarnego lub nieprawidowe jego
dozowanie (zbyt maa lub nadmierna ilo), co powoduje zwikszenie jego gonoci pracy. Rwnie zbyt
may luz oyska, odksztacenie jego oprawy lub ocieranie uszczelnienia s czstymi przyczynami haasu
oyska. Pomiaru haasu oyska dokonuje si w polu bliskim w odlegoci mikrofonu ok. 10 cm od
obudowy oyska.










Rys. 6. Poziom dwiku oyska kulkowego z symptomem uszkodzenia jego bieni zewntrznej.













3.8. Drgania udarowe w oyskach
W literaturze firmy Brel & Kjaer [3] stosowane s nastpujce wzory na drgania udarowe oysk,
ktre przedstawione w tablicy 1.
W tablicy tej przedstawiono czstotliwoci drga bdcych symptomami:
- Uszkodzenie piercienia zewntrznego oyska,
- Uszkodzenie piercienia wewntrznego oyska,
- Uszkodzenia elementw tocznych.

Czstotliwoci drga elementw oysk tocznych s wyliczane wedug nastpujcych wzorw [2]:

- uszkodzenie koszyka oyska, FDF (Fundamental Train Frequency):

= cos 1
2
1
PD
BD
f f
r FDF
[ Hz ]
- uszkodzenie piercienia zewntrznego oyska, BPFO (Ball Pass Frequency Outer):

= cos 1
2 PD
BD
f
n
f
r BPFO
[ Hz ]
- uszkodzenie piercienia wewntrznego oyska, BPFI (Ball Pass Frequency Inner):

+ = cos 1
2 PD
BD
f
n
f
r BPFI
{ Hz ]
- uszkodzenie elementu tocznego oyska, BDF (Ball Defect Frequency):

=
2
cos 1
PD
BD
f
BD
PD
f
r BDF
[ Hz ]
gdzie BD - rednic czci tocznej, PD

- rednica podziaowa oyska, - kt dziaania oyska,
n - liczba czci tocznych w oysku, f
r
- wzgldn czstotliwoci obydwu bieni.








4. PRZYKADY BADA DRGA OYSK
4.1. Drgania oyska wau oczyszczarki lotniskowej
Wa oczyszczarki lotniskowej obraca si z prdkoci obrotow 480 obr./min, co odpowiadao
czstotliwoci 8 Hz. Z obu stron wau zastosowane byy oyska dwurzdowe wahliwe typu 1311.
Posiada ono 2x15 kulek, rednic podziaow PD = 90 mm, rednic kulki BD = 14 mm. Zgodnie
ze wzorami przedstawionymi w punkcie 3.6 otrzymujemy.
f
BPFO
= 50,7 Hz; f
BPFI
= 69,3 Hz; f
BDF
= 50,2 Hz;
a) b)







Rys. 7. Widmo przyspieszenia drga poziomych uszkodzonego oyska oczyszczarki lotniskowej.
a) Pasmo analizy 800 Hz, b) Pasmo analizy 3200 Hz.
a) b)







Rys. 8. Widmo przyspieszenia drga poziomych nowego oyska oczyszczarki lotniskowej.
a) Pasmo analizy 800 Hz, b) Pasmo analizy 3200 Hz.

Warto szczytowa przyspieszenia drga poziomych:
- oyska uszkodzonego: p
Peak
= 396 m/s
2
- oyska nowego: p
Peak
= 9,4 m/s
2




rednia warto skuteczna RMS przyspieszenia drga poziomych:
- oyska uszkodzonego: p
RMS
= 54,8 m/s
2
- oyska nowego: p
RMS
= 4,0 m/s
2

Wyliczony wspczynnik szczytu WSK:
- oyska uszkodzonego: WSK = 7,2:1

- oyska nowego: WSK = 2,3:1 a) b)

Rys. 9. Widok uszkodzonego oyska. a) Bienia zewntrzna, b) Kulka

4.2. Drgania oyska lizgowego sprarki
Poniej przedstawiono drgania wzgldne sprarki niskoprnej pracujcej z prdkoci obrotow
10 620 obr./min. Pomiary drga wykazay powstawaniem drga samowzbudnych, subharmonicznych
o czstotliwoci czstotliwoci obrotowej rwnej 89 Hz spowodowanych nadmiernym luzem
oyskowym oraz drga o czstotliwoci skadowej obrotowej spowodowanych zarwno
niewywaeniem wirnika, jak i jego rozosiowaniem z turbin. Przedstawiono je na rys. 10. Po
usuniciu tych nieprawidowoci drgania wzgldne zmniejszono kilkakrotnie. Przedstawiono je na
rys. 11.
a) b)






Rys. 10. Widmo przemieszczenia drga wzgldnych wau sprarki z podwyszonymi luzami
oyskowymi. a) Pasmo analizy 800 Hz, b) Pasmo analizy 6400 Hz.



a) b)







Rys. 11. Widmo przemieszczenia drga wzgldnych wau sprarki po likwidacji luzw oyskowych
oraz rozosiowania i niewywaenia. a) Pasmo analizy 800 Hz, b) Pasmo analizy 6400 Hz.


Literatura:
[1] Brel & Kjaer: Peak and Envelope Analysis for Bearing Fault Detection. Aplication notws
BO 0286-11.
[2] Brel & Kjaer: Machine Condition Monitoringusing Vibration Analysis. Aplication notws
BO 0247-11.
[3] Brel & Kjaer: Wibracje i wstrzsy. Karta diagnostyczna.
[4] Bloke M.P. and Mitchel W.S., 1972. Vibration and acoustic measurement handbook, New York,
Spartan Books, Chapter 22.
[5] Szymaniec S. Analiza drga wzw oyskowych silnikw elektrycznych. Napdy i sterowanie
Nr 10 2009 r.
[6] SKF. Katalog. 2004.
[7] Cempel Cz., Tomaszewski F., Diagnostyka maszyn. Zasady oglne. Przykady zastosowa. MCNEMT,
Radom 1992.
[ 8] Dwojak J., Rzepiela M., Diagnostyka drganiowa stanu maszyn i urzdze. Przewodnik praktyczny.
Biuro Gamma. Warszawa 1999.