Z chomika Valinor

SZTUKA WOJNY
Sun Tzu

ROZDZIA

PIERWSZY

WYLICZENIA WSTPNE
1.

Wojna to sprawa o ywotnym znaczeniu dla pastwa, obszar ycia lub mierci, droga do przetrwania
lub zagady. Zagadnienie to trzeba wic dokadnie rozpatrzy.

2. Dlatego wynik wojny okrela pi podstawowych czynnikw i porwnanie walczcych stron wedug
ich si oraz siedmiu dalej wymienionych skadnikw.

3. Pierwszym z tych czynnikw jest droga. Drugim niebo. Trzecim ziemia. Czwartym dowdztwo. Pitym zasady.
4. Droga lub wpyw moralny sprawia, e ludzie myl tak samo jak rzdzcy, wic pjd z nimi na ycie
i na mier, nie bojc si jednego ani drugiego.

5.

Niebo to dziaanie wiata i ciemnoci, dobrej i zej pogody, chodu w zimie i w lecie, czyli prowadzenie dziaa wojskowych zgodnie z odmianami przyrody. Od przestrzegania tych warunkw zaley zwycistwo.

6. Ziemia to pochyo terenu, odlego i blisko, czy s atwe czy trudne do przebycia, otwarte i
bezpieczne czy zdradzieckie, do ycia czy do mierci.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 1 z 25

7. Dowdztwo to mdro, rzetelno i czowieczestwo, mstwo i surowo.

8. W zasadach mieszcz si porzdek wojskowy i utrzymanie dyscypliny, ustalanie dowdztwa, drogi
zaopatrzenia w rzeczy potrzebne wojsku.

9. Nie ma wodza, ktry nie sysza o tych piciu czynnikach. Kto je sobie przyswoi, zwycia. Kto ich
sobie nie przyswoi, przegrywa.
10. Dlatego, aby przewidzie wynik wojny, oceniaj strony wedle tych czynnikw i rozpatruj, co nastpuje:

11. Ktry wadca susznie wytycza drog? Ktry dowdca wykazuje wiksze zdolnoci? W ktrym wojsku
lepiej wykorzystuje si stan nieba i ziemi. Gdzie staranniej przestrzega si zasad i rozkazw? Ktre
wojsko mocniejsze

12. Dziki lepszemu wyszkoleniu i uzbrojeniu onierzy i dowdcw?

13. W ktrym rzetelniej i bezstronniej rozdziela si nagrody i kary?
14. Wedug tego mog przepowiedzie, ktra ze stron odniesie zwycistwo, a ktra poniesie klsk.
15. Dowdca, ktry przestrzega moich wylicze na pewno zwyciy. Niechaj dowodzi. Dowdca, ktry
ich nie przestrzega, na pewno przegra. Trzeba si go pozby.
16. Jeli dowdca pozna korzyci pynce z moich wylicze, niechaj zapewni sobie korzystne pooenie,

ktre sprzyja naszemu zwycistwu. Rozumiem przez to gitko i najlepsze wykorzystanie okolicznoci korzystnych dla zdobycia przewagi.

17. Wojna to sztuka wprowadzania w bd.

18. Wic jeeli co moesz, udawaj, e nie moesz. Jeeli jeste gotw, udawaj bezczynno.
19. Bdc blisko, udawaj, e jeste daleko. Bdc daleko, udawaj, e jeste blisko.
20. Jeeli wrg szuka swojej korzyci, poka mu przynt, aby go zwabi. Pomieszaj przeciwnika i wtedy
uderzaj.

21. Kiedy jest grony, przyczaj si i bd podwjnie gotw. Kiedy jest silniejszy, unikaj go.
22. Kiedy wpada w gniew, podbechtuj go.
23. Kiedy lkliwy i ostrony, pobudzaj go do zadufania.
24. Kiedy wypoczty, nkaj go i wyczerpuj.
25. Kiedy jednomylny, skcaj go.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 2 z 25

26. Atakuj, kiedy nie jest na to przygotowany. Pojawiaj si tam, gdzie on si ciebie nie spodziewa.
27. Oto strategia wiodca do zwycistwa. Lecz nie mona wszystkiego przewidzie.
28. Kto dostatecznie obliczy pooenie na spotkaniu w wityni przed bitw, ma przewag nad wrogiem.
Kto j niedostatecznie obliczy, ustpuje wrogowi. Komu z obliczenia wypadnie duo punktw, moe

wygra, a komu mao, nie moe wygra. A c dopiero taki, ktremu nic nie wypado? Po takim wyliczeniu wynik staje si dla mnie jasny.

ROZDZIA

DRUGI

Prowadzenie wojny
1. Na og do prowadzenia wojny trzeba mie tysic lekkich wozw bojowych, tysic krytych skr
cikich wozw taboru i sto tysicy onierzy w pancernych pasach.
2.

Przy zaopatrywaniu na odlego tysica li wydatki w kraju i w polu, koszta przyjmowania doradcw i
goci, materiaw takich jak klej i laka, utrzymania wozw bojowych i uzbrojenia wynios tysic
sztuk zota dziennie. Dopiero gdy si ma takie pienidze, mona wystawi sto tysicy wojska.

3.

Przy tak ogromnej armii najwaniejsze jest szybkie zwycistwo. Gdy wojna si przewleka, bro tpieje, ostrza si ami i duch upada. Sia wyczerpuje si w obleganiu miast.

4. Kiedy armia wdaje si w przewleke dziaania, nie wystarczy na to zasobw pastwa.

5.

Gdy bro stpi si i ostrza poami, zapa wyganie, siy i skarb si wyczerpi, ssiedni wadcy wykorzystaj wasze cikie pooenia, aby uderzy. Choby wtedy mia dobrych doradcw, nie obrcisz
wynikw na swoj korzy.

6. Dlatego syszy si o gupim popiechu w prowadzeniu wojny, lecz nie znamy przypadku dziaa bojowych, ktre byyby udane, jakkolwiek przewleke.
7. Bo nie zdarzyo si jeszcze, aby przewleka wojna przyniosa krajowi korzy.
8.

Kto zatem nie umie poj, jakie zo kryje si we wszczciu wojny, nie potrafi te naleycie zrozumie, jak czyni to w sposb przynoszcy korzyci.

9. Umiejcy prowadzi wojn nie potrzebuj drugiego poboru ani dodatkowego zaopatrzenia z kraju.
10. Wyposaenie wojenne bior ze swojego kraju, prowiant od przeciwnika. Tote wojsku wystarcza
ywnoci.
11. Kraj biednieje od dziaa wojennych przez dowoenie prowiantu z daleka. Transport zaopatrzenia na
due odlegoci wpdza ludno w ubstwo.

12. W pobliu wojsk ceny staj si wygrowane. Ze wzrostem cen wyczerpuj si zasoby ludu. Kiedy si
wyczerpi, trzeba zwikszy daniny i podatki na wojsko.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 3 z 25

13. Sia zbrojna zuywa si w bitwach i zasoby wyczerpuj si. Gospodarstwa w kraju popadaj w ndz.
Przepada siedem dziesitych ich bogactwa.
14. Sze dziesitych z pastwowych zasobw odchodzi na rozbite wozy, na zmczone konie, na pancerze i hemy, strzay i kusze, wcznie i halabardy i tarcze, woy pocigowe i cikie wozy dostawcze.

15. Dlatego mdry wdz stara si wyywi swe wojska na koszt wroga, bo jeden korzec ywnoci zdobyty na wrogu jest wart dwudziestu korcw z kraju, a jeden cetnar paszy zdobytej na wrogu to dwadziecia przywiezionych z kraju.
16. Tote bodcem do zabijania wroga jest pobudzenie swych ludzi do wciekoci.
17. A bodcem do grabienia dobytku wroga jest nastpujcy po tym podzia zdobyczy.
18. Jeeli wic podczas bitwy wozw bojowych zdobyto ich ponad dziesi, daj nagrod tym, ktrzy

zdobyli pierwszy. Wymie chorgwie i znaki na wasne, wcz zdobyte rydwany do swoich, obsad je
i odelij do bitwy.

19. Jecw traktuj dobrze i dbaj o nich.

20. Znaczy to: zwycia wroga i powiksza swoje siy.
21. Dlatego na wojnie liczy si zwycistwo, a nie dugotrwae dziaania. Tote wdz, ktry zna si na
wojnie, rozstrzyga o losach ludzkich i bezpieczestwie pastwa.

ROZDZIA
STRATEGIA

TRZECI

ZACZEPNA

1. Na og lepiej tak prowadzi wojn, aby zdobyte wrogie pastwo zachowa bez uszczerbku. Zniszczenie go jest gorszym rozwizaniem.

2.

Lepiej przechwyci wrogi puk w caoci ni go zniszczy. Lepiej przechwyci wrog kompani w caoci ni j zniszczy. Lepiej przechwyci wrogi pluton w caoci ni go zniszczy. Lepiej przechwyci
wrog sekcj ni j zniszczy.

3. Dlatego sto zwycistw w stu bitwach nie jest szczytem umiejtnoci. Szczytem umiejtnoci jest pokonanie przeciwnika bez walki.
4. Tak wic najwaniejsze jest uderzenie w sam strategi przeciwnika.
5. Na drugim miejscu stoi rozbicie jego sojusznikw.
6. Dopiero na trzecim miejscu rozbicie jego armii.
7. A najgorsze jest obleganie twierdzy. Warowne miasta naley atakowa tylko wtedy, kiedy nie ma innego wyjcia.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 4 z 25

8.

Na przygotowanie oson i wozw oblniczych, broni i wszelkiego wyposaenia potrzeba co najmniej

trzech miesicy, na wykonanie nasypw ziemnych wiodcych na mury potrzeba jeszcze co najmniej
trzech miesicy.

9.

Jeeli wdz nie opanuje swej niecierpliwoci i rozkae, aby wojsko pio si na mury jak mrwki jedna trzecia z niego wyginie, nie zdobywszy miasta. Oto zgubne skutki oble.

10. Kto umiejtnie prowadzi wojn, zwycia nieprzyjacielskie wojska bez bitwy, zdobywa miasta bez
szturmowania ich, podbija obce pastwa bez przewlekych dziaa wojennych.

11. Twoim celem powinno by zdobycie krainy podniebnej bez adnego dla niej uszczerbku. Dziki
temu wojska twe nie bd wyczerpane, a mimo to w peni skorzystasz. Oto sztuka strategii zaczepnej.

12. Tote jest zasad prowadzenia wojny: jeli masz dziesiciu na jednego przeciwnika, we go w okrenie.
13. Jeli piciu na jednego, uderzaj.
14. Jeli dwch na jednego, podziel swoje siy na dwoje.
15. Jeli siy s rwne, mona wyda mu bitw.
16. Kiedy ustpujesz mu liczb, umiej si wycofa.
17. Ale jeli mu nie dorwnujesz, umiej si wymyka, bo sia maego jest tylko upem dla silniejszego.
18. Wdz to zazwyczaj osona pastwa. Jeli ta osona jest odporna, pastwo na pewno bdzie mocne.
Jeli osona jest wtpliwa, pastwo na pewno bdzie sabe.

19. Wada moe cign nieszczcie na swoje wojska trzema sposobami.

20. Jeli kae wojsku i na przd, nie wiedzc e nie powinno i na przd, albo jeli kae wojsku wycofa si, nie wiedzc, e nie powinno si cofa. Okrela si to jako sptanie wojska.
21. Jeli nie znajc si na wewntrznych sprawach wojskowych wcza si w zarzdzanie nimi. Wprawia
to dowdcw i onierzy w pomieszanie.

22. Jeli nie znajc si na dowodzeniu wojskiem wyznacza dowdcw tak jak urzdnikw, nie rozumiejc potrzeby stosowania rnych taktyk w rnych okolicznociach. Rodzi to nieufno u dowdcw
i onierzy.

23. Jeli w wojsku panuje zamt i podejrzliwo, ssiedni wadcy bd sprawia kopoty. To wanie znaczy: niead w armii prowadzi do cudzego zwycistwa.
24. Tote istnieje pi okolicznoci, w ktrych mona przewidywa zwycistwo.
25. Zwyciy ten, kto wie, kiedy walczy, a kiedy nie walczy.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 5 z 25

26. Zwyciy tan, kto umie dowodzi zarwno duymi siami, jak i maymi.
27. Zwyciy ten, w czyich szeregach dowdcy i onierze pragn tego samego.
28. Zwyciy ten, kto roztropny i wyczekuje, kiedy wrg okae si nieroztropny.
29. Zwyciy ten, kto ma zdolnych dowdcw, do ktrych wadca si nie wtrca.
30. Na tych piciu okolicznociach polega znajomo drogi do zwycistwa.
31. Dlatego powiadam: Znaj wroga i znaj siebie, a choby stoczy sto bitw, nic ci nie grozi.
32. Kiedy nie znasz wroga, a siebie znasz, masz szanse raz wygra, a raz przegra.
33. Kiedy nie znasz ani wroga ani siebie, pewne jest, ze kada bitwa okae si dla ciebie grona.

ROZDZIA

CZWARTY

UFORMOWANIE
1. Za dawnych czasw ten, kto biegy w prowadzeniu wojny, najpierw czyni si niezwycionym i czeka, kiedy okae si, e przeciwnika mona zwyciy.
2. Niezwyciono zaley od nas samych, ale podatno na klsk zaley od przeciwnika.
3. Wynika z tego, e umiejcy walczy moe uczyni si niezwycionym, lecz nie moe sprawi, aby
wrg by niezawodnie podatny na zadanie mu klski.

4. Dlatego powiedziano, e zwycistwo mona przewidzie, ale nie mona go wymusi.

5.

Niezwyciono polega na obronie. Moliwo zwycistwa polega na ataku.

6. Obrona znaczy, ze brakuje nam siy. Atak znaczy, e siy mamy w nadmiarze.
7. Kto biegy w obronie kryje si jakby pod dziewit ziemi. Kto biegy w ataku, uderza jakby z dziewitego nieba. Moe wic tak obroni si, jak i odnie cakowite zwycistwo.
8. Przewidywa zwycistwo, ktre byle kto moe przewidzie, to nie jest szczyt biegoci.
9.

Nie jest to szczyt umiejtnoci, e kto wygra bitw i uznano go w kraju podniebnym za mistrza.

Udwign puch jesienny to jeszcze nie dowd wielkiej siy. Odrni soce od ksiyca to jeszcze
nie dowd wietnego wzroku. Usysze grzmot to jeszcze nie dowd czujnego suchu.
10. Za dawnych czasw nazywano biegymi w sztuce wojennej tych, co zwyciali, gdy zwycistwo byo
nietrudne.

11. Dlatego bitwy mistrza sztuki wojennej nie s niczym wyjtkowym, nie przynosz mu sawy za mdro ani chway za mstwo.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 6 z 25

12. On bowiem zwycia przez to, e nie popenia bdw, to znaczy, e dziaa kiedy ma zapewnione
zwycistwo. Zwycia wroga ju zwycionego.

13. Tote dowdca umiejcy walczy zajmuje pozycje, na ktrych nie moe by pokonany, i nie traci
adnej sposobnoci, aby pokona wroga.
14. Dlatego zwyciskie wojsko nie rusza do bitwy, dopki nie ma zapewnionych warunkw do zwycistwa. Natomiast wojsko skazane na klsk najpierw rusza do bitwy, a potem spodziewa si wygra.

15. Kto umiejtnie prowadzi wojn, ten przestrzega drogi i prawa. Dziki temu wada zwycistwem i
klsk.
16. Skadnikami sztuki wojennej s: po pierwsze odlego, po drugie pojemno, po trzecie liczba, po
czwarte porwnanie, po pite zwycistwo.

17. Miara odlegoci wynika z terenu.

18. Pojemno wynika z odlegoci, ocena liczby wynika z pojemnoci, porwnanie si wynika z liczby,
szanse zwycistwa wynikaj z porwnania si.
19. Tak wic zwyciskie wojsko to jakby jeden cetnar przeway jeden gran. A wojska skazane na klsk
to jakby gran przeciw cetnarowi.

20. Dziki temu zwyciski wdz tak prowadzi swych ludzi do walki, jakby spitrzone wody, nagle uwolnione runy w ogromn przepa. Na tym polega ich uformowanie.

ROZDZIA

PITY

SIA
1. Wielkimi siami kieruje si w zasadzie tak samo jak maymi. Rzecz tylko w podziaach i liczbach.
2.

Wielk liczb wojska dowodzi si tak samo jak ma liczb. Chodzi tylko o formacje oraz ich znaki.

3.

Aeby wojsko byo w stanie oprze si natarciu przeciwnika, nie ponoszc klski, potrzebne s dziaania zarwno przez zaskoczenie, jak i zwyke.

4. Wojska tak rzucone na wroga, jak arno uderza w jajko, to przykad uderzenia peni w pustk.
5.

W bitwie przewanie uywa si zwykych si, aby nawiza walk, a nadzwyczajnych, aby zwyciy.

6.

Moliwoci tych, ktrzy zyskali biego w uywaniu si nadzwyczajnych, s nieskoczone jak niebo i
ziemia, niewyczerpane jak przepyw wielkich rzek i potokw.

7. Kocz si i zaczynaj na powrt, jak soce i ksiyc. Umieraj i znowu rodz si, jak cztery pory
roku.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 7 z 25

8. Tonw nie ma wicej ni pi, lecz ukadanych z nich melodii jest tyle, e mona ich sucha bez
koca.
9. Barw podstawowych jest tylko pi, ale z ich poczenia wynikaj tak nieskoczone odcienie, e ni
da si ich wszystkich obejrze.

10. Smakw jest tylko pi, ale ich poczenia s tak rozmaite, e nie da si wszystkich posmakowa.
11. W bitwie s tylko siy zwyke i szczeglne, ale z ich odmian wynikaj niewyczerpane moliwoci.
12. Albowiem te dwie siy rodz jedna drug, jak ogniwa poczone w krg bez pocztku i koca. Kt
wyczerpie wszystkie ich moliwoci?
13. Kiedy wzburzona woda unosi gazy, to przez swj rozmach.
14. Kiedy uderzajcy z gry jastrzb razi sw zdobycz, to dziki temu, e dokadnie wymierzy.
15. Tak i rozmach dobrze prowadzonej walki jest przemony, a uderzenie cile wymierzone
16. Ich moc jak w peni napitej kuszy, a wybrany moment jak zwolnienie jej spustu.
17. W zgieku i wrzasku bitwa wydaje si bezadna, lecz porzdek musi by zachowany. Wojska zdaj si
kbi w kko, ale nie dadz si pokona.

18. Pozorny zamt bierze si z porzdku, pozorne tchrzostwo z odwagi, pozorna sabo z siy.
19. Porzdek od nieporzdku rni si organizacj, odwaga od tchrzostwa rni si rozmachem w
dziaaniu, sia i sabo rni si uformowaniem.
20. Kto umie wprawi przeciwnika w ruch, zaskakuje go pozorami, na ktre tamten idzie. Wabi go przynt, na ktr wrg si na pewno zapie. Porusza go i nci, czyhajc na niego ze wszystkimi siami w
zasadzce.
21. Wic kto biegy w prowadzeniu wojny, aby zwyciy, stara si wykorzysta sposobno na swoj
korzy, a nie wymaga wszystkiego od swych podwadnych.

22. Potrafi zatem dobra takich ludzi, ktrzy wykorzystaj sposobno.

23. Kto zrczny w obracaniu sytuacji na swoj korzy, umie wysa swoich ludzi do bitwy jak toczce
si pnie i gazy. Na rwnym gruncie pnie i gazy zwyky lee bez ruchu, a na pochyoci ruszaj z
miejsca. Kanciaste zatrzymuj si, okrge si tocz.

24. Ot strategiczna przewaga wojsk umiejtnie dowodzonych w bitwie da si przyrwna do okrgych gazw staczanych z gry wysokiej na tysic mil. To jest sia.

ROZDZIA
PUSTKA

SZSTY

I PENIA

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 8 z 25

1.

Zazwyczaj ten jest wypoczty i gotw, kto pierwszy zaj pole bitwy i oczekuje wroga. A znuony
jest, kto przyby pniej i od razu rzuca si do bitwy.

2.

Tote biegy w sztuce wojennej sprowadza wroga na pole bitwy, a nie daje si jemu sprowadza.

3.

Kto chce sprawi, aby wrg sam przyszed, zwabia go na jakie uatwienie i korzy. Kto chce spra-

4.

Kiedy wrg czuje si wypoczty, nkaj go. Kiedy najedzony, spraw, aby godowa. Kiedy odpoczywa

wi, aby nie przyszed, odstrasza go za pomoc szkd i przeszkd.

w spokoju, porusz go z miejsca.

5.

Pojawiaj si w miejscach, gdzie wrg musi popieszy z pomoc i gdzie najmniej si ciebie spodziewa.

6.

Przejdziesz tysic li nie mczc si, jeeli idziesz przez miejsca, gdzie nie masz wroga.

7.

Aby mie pewno, e zdobdziesz to, co atakujesz, atakuj to, czego wrg nie broni. Aby mie pewno, e utrzymasz to, czego bronisz, bro tego, czego wrg nie atakuje.

8.

Wic jeli umiesz atakowa, wrg nie wie, gdzie si broni. Jeeli umiesz si broni, wrg nie wie,

9.

Tak ulotny i nieuchwytny, e nie ma postaci. Tak cudownie tajemniczy, e go nie sycha. Dziki

gdzie atakowa.

temu staje si panem losw swojego przeciwnika.

10. Idzie naprzd nie spotykajc oporu, bo uderza w sabe miejsca przeciwnika. Wycofuje si nie cigany, bo tak szybki, e nie mona go zapa.

11. Kiedy zechcemy walczy, przeciwnik, choby go chroniy wysokie mury i gbokie fosy, musi z nami
walczy. Bo uderzamy na to, czego on musi broni.
12. Kiedy chcemy unikn bitwy, wystarczy nakreli lini na ziemi. Wrg i tak nie bdzie mg z nami
walczy, gdy odcigamy go od innych celw.

13. Jeli potrafimy okreli uformowanie przeciwnika, a wasne ukry, to moemy si skupi, a on si
musi rozproszy. Jeli skupimy si w jednym miejscu, a wrg bdzie podzielony na dziesi, uderzymy na niego w tym miejscu z przewag dziesiciu do jednego, czyli z przewag liczebn. Wtedy
moemy uderzy wielu na jednego i le bdzie z tym, na kogo uderzylimy.
14. Wrg nie moe wiedzie, gdzie zamierzamy wyda mu bitw. Bo jeli tego nie wie, musi by w pogotowiu w mnstwie miejsc. A gdy on si szykuje w wielu miejscach, nam przyjdzie w dowolnym
miejscu pobi niewielu.
15. Wic jeli przygotuje si w zwikszonej liczbie z przodu, bdzie mia sabe tyy, a jeeli z tyu, to

bdzie wty przodu. Jeeli przygotuje si z lewej, bdzie podatny na uderzenie z prawej, a jeeli z
prawej, bdzie sabszy po lewej. A jeli przygotuje si wszdzie, to wszdzie okae si saby.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 9 z 25

16. Zawsze bdzie saby, kto musi przygotowa si przeciw wrogowi zewszd. Zawsze bdzie silny, kto
zmusi wroga, eby przygotowa si przeciw niemu zewszd.
17. Jeeli znasz miejsce i dzie bitwy, moesz pomaszerowa do niej choby tysic li. Ale jeli nie znasz

miejsca i dnia bitwy, lewe skrzydo twe nie zdoa pomc prawemu ani prawe lewemu, stra przednia
nie wesprze tyw ani tyy nie wespr strz przedniej. Tym bardziej w przypadku, gdy posiki oddalone s o kilka, a nawet kilkadziesit li.

18. Cho oceniam wojska z Yue (jedno z pastewek chiskich z czasw Sun Tzu) jako liczne, czy przewaga ta okae si skuteczna?
19. Powiadam wic, e do zwycistwa mona doprowadzi. Bo nawet jeli wrg ma duo wojska, mona
nie dopuci do tego, aby przystpio z nami do walki.

20. Rozpoznaj wic plany przeciwnika, aby wykry ich mocne i sabe strony.
21. Sprowokuj go do dziaania i sprawd, na jakiej zasadzie ksztatuj si jego poruszenia.
22. Zbadaj uksztatowanie jego si, gdzie mocne i gdzie wte, rozpoznaj pole jego ycia i mierci.
23. Kiedy go sprawdzisz w potyczce, dowiesz si, gdzie ma nadmiar siy, a gdzie niedostatek.
24. Dlatego szczyt uformowania wojska polega na tym, aby nie miao ono widocznej formy. Kiedy jej nie
ma, najsprytniejszy szpieg niczego nie wykryje i nawet mdrzec nie zdoa niczego przeciw tobie zaplanowa.

25. Chobym ujawni cibie zmienn strategi, wiodca do zwycistwa, ludzie tego nie pojm. Wszyscy
widz, jak odniosem to zwycistwo, ale nikt nie rozumie, jak doszedem do uformowania, ktre mi
je przynioso.

26. Dlatego zwycistwa w bitwach nie dadz si powtrzy, bo ksztatuj si one coraz to inaczej w odpowiedzi na niewyczerpan rozmaito zmiennych okolicznoci.
27. Wojsko mona porwna do wody, bo jak woda nie trzyma si na wyynach i poda w d, tak i
wojsko unika peni si, a uderza w ich pustk.

28. Jak woda szuka sobie drogi zalenie od terenu, tak i wojsko zda do zwycistwa, unikajc mocnych
punktw i wyszukujc sabe punkty przeciwnika.
29. Jak woda zmienia swj przepyw zalenie od pochyoci terenu, tak i wojsko nie ma staej taktyki.
30. Kto potrafi zwycia zalenie od zmian w sytuacji przeciwnika, o tym powiadaj: boski.
31. Wrd piciu ywiow nie ma takiego, ktry by stale przewaa. Z czterech pr roku adna nie trwa
wiecznie. Soce bywa krtkotrwae i dugotrwae, ksiyc ma swe ycie i mier.

ROZDZIA

SIDMY

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 10 z 25

ZMAGANIA
1.

ZBROJNE

Zwyka kolejno wojny jest taka, e wdz otrzymuje rozkaz od wadcy, gromadzi wojsko, mobilizuje ludno i zajmuje pozycje naprzeciw wroga. Tworzy z armii harmonijn jedno zgromadzon w
obozie. Rusza w pole i spotyka si z przeciwnikiem.

2.

Nie ma nic trudniejszego ni zmagania wojenne. Ich trudno polega na tym, aby krt drog zamieni w prost i przeciwnoci obrci w korzy.

3.

Czynisz wic drog nieprzyjaciela krt, podrzucajc mu przynt atwych korzyci. Moesz dziki
temu wyruszy pniej ni on, z dotrze do celu wczeniej. Kto potrafi to sprawi, zna strategi
drg krtych i prostych.

4.

Takie dziaania wojenne mog by zarwno korzystne, jak niebezpieczne.

5.

Jeli dla osignicie korzyci wprawisz w ruch wszystkie swoje siy, nic na tym nie zyskasz.

6.

Jeli dla osignicia korzyci porzucisz swj obz, stracisz posiadane wyposaenie i zasoby

7.

Wic jeeli si odoy cikie uzbrojenie i ruszy jak najpieszniej, nie odpoczywajc dniem ani noc,

maszerujc z podwjn szybkoci na odlego stu li, wszyscy trzej dowdcy dostan si do niewoli. Bo doborowe oddziay wyprzedz te sabsze, ktre zmcz si i pozostan w tyle, tak i na
miejsce przybdzie tylko jedna dziesita wojska.
8.

W forsownym marszu na odlego pidziesiciu li dowdca stray przedniej na og zostanie pobity i tylko poowa wojska dotrze do celu. W forsownym marszu na odlego trzydziestu li dotr na
miejsce dwie trzecie.

9.

Tak wic ginie wojsko, ktre nie ma cikiego wyposaenia, nie ma paszy, nie ma prowiantu, nie ma
zapasw.

10. Kto nie zna zamiarw ssiednich wadcw, nie moe z gry zawiera z nimi sojuszw. Kto nie zna

przyrody gr i lasw, niebezpiecznych urwisk i wwozw, bagien i moczarw, nie moe prowadzi
maszerujcych wojsk.

11. Kto nie korzysta z miejscowych przewodnikw, nie moe wykorzysta zalet terenu.
12. Wojna opiera si na wprowadzeniu w bd. Posuwaj si naprzd, kiedy jest to korzystne, rozpraszajc i skupiajc swe siy, zmieniajc sytuacj na swoj korzy.

13. Bd szybki jak wicher, spokojny jak las, napastliwy i aroczny jak ogie, niewzruszony jak gra,
nieprzenikniony jak ciemno, nagy jak piorun.
14. Kiedy grabisz wsie, rozdzielaj swe siy. Kiedy zagarniasz kraj, dziel si zdobycz.
15. Rozwa za i przeciw, a potem ruszaj.
16. Zwycia ten, kto zna sztuk podchodzenia drog i krt, i prost. To jest sztuka manewru wojennego.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 11 z 25

17. Ksiga o kierowaniu wojskiem w bitwie powiada "Kiedy mwi, nie sysz, wic uywaj bbnw i
gongw. Kiedy patrz, nie widz si, wic uywaj sztandarw, proporcw.

18. Bbny i gongi, sztandary i proporce skupiaj na sobie oczy i uszy ludzi, aby tworzyli jedno. Wtedy
miaek nie pjdzie do przodu samotnie, tchrz nie cofnie si w ty. To zasada kierowania du liczb wojsk.

19. W walce nocnej uywa si wielu pochodni i bbnw, w dziennej sztandarw i proporcw, aby podziaa na oczy i uszy swoich i zmyli nieprzyjaci.
20. Caej armii mona odebra ducha, a jej dowdcy mona odebra serce.
21. Z rana duch jest rzeki, w dzie wtleje, a pod wieczr myli zwracaj si w stron domu.
22. Tote biegli w prowadzeniu wojny unikaj wroga, gdy jego duch jest rzeki, a uderzaj, kiedy wtla.
Tak si wykorzystuje stan ducha.

23. Zachowuj porzdek i czekaj, a wrg popadnie w rozprenia. Bd spokojny i czekaj, a wrg si
stanie krzykliwy. Tak si wykorzystuje opanowanie.
24. Trzymajc si w pobliu pola bitwy czekaj na wroga nadchodzcego z daleka. Odpoczywaj i czekaj

na wroga zmczonego. Z wojskami dobrze odywionymi czekaj na godnych. Tak si wykorzystuje i

zachowuje siy.

25. Nie uderzaj na wroga kroczcego pod sztandarami w cakowitym porzdku. Nie rzucaj si na potn armi w szyku bojowym. Tak si wykorzystuje zmienne okolicznoci.

26. Sztuka wojowania polega wic na tym, eby nie uderza na wroga znajdujcego si powyej nas i
nie rusza na niego, gdy ma za sob wzgrze.
27. Kiedy wrg udaje, e ucieka, nie cigaj.
28. Nie rzucaj si na jego doborowe oddziay.
29. Nie ykaj podawanej ci przynty.
30. Nie przeszkadzaj mu w powrocie do domu.
31. Otoczonemu wrogowi musisz pozostawi jedn drog wyjcia.
32. Nie przypieraj wroga do muru.
33. Tak naley prowadzi wojn.

ROZDZIA
DZIEWI

SMY

ZMIENNYCH

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 12 z 25

1.

Oglna zasada wojny jest taka, e dowdca otrzymuje od wadcy polecenie, aby zgromadzi wojska i
zmobilizowa ludno do walki.

2. Nie obozuj na trudnym terenie.

3. Na wanych pograniczach zawieraj sojusze.
4. Nie zatrzymuj si na terenie odcitym.
5. Teren zamknity wymaga zaradnoci.
6. Na mierciononym terenie trzeba walczy.
7. Bywaj drogi, ktrymi i nie naley. Bywaj wojska, ktrych nie naley atakowa. Bywaj miasta,
ktrych nie naley zdobywa. Bywaj tereny, o ktre si nie naley ubiega.

8. Bywaj przypadki, w ktrych nie naley sucha rozkazw wadcy.

9. Wdz dokadnie obyty z korzyciami dziewiciu zmiennych umie posugiwa si wojskiem.
10. Wdz nie rozumiejcy, jakie korzyci wynikaj z dziewiciu zmiennych, nie potrafi wykorzysta zalet
terenu, nawet jeeli z nim jest obeznany.
11. Wdz nie znajcy sztuki dziewiciu zmiennych, nie potrafi najskuteczniej wykorzysta swojego wojska, nawet jeli rozumie pi korzyci.

12. Dlatego rozwaajc je mdry wdz musi bra pod uwag czynniki zarwno korzystne, jak niekorzystne.
13. Jeli dowdca w obliczu trudnoci w peni rozpatrzy czynniki korzystne, potrafi wypeni swe zadania. Jeeli wszystko idzie dobrze, a dowdca w peni rozpatrzy czynniki niekorzystne, potrafi unikn niepowodze.
14. Ssiednich ksit mona sobie podporzdkowa, groc, e si im wyrzdzi co zego.
15. Mona ich zaprzta, sprawiajc im cige kopoty. Mona ich zatrudni, podsuwajc im obietnice
korzyci.

16. Oto zasada prowadzenia wojny: nie polega na tym, e wrg nie przyjdzie, tylko na gotowoci do
odparcia go. Nie polega na tym, e nie napadnie nas, tylko na zapewnieniu sobie takiej siy, ebymy nie mogli by napadnici.

17. Oto pi niebezpiecznych wad u wodza.

18. Jeli uporczywie wyzywa mier, mog go zabi.
19. Jeli nade wszystko boi si o wasne ycie, moe dosta si do niewoli.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 13 z 25

20. Jeeli porywczy, da si podpuci.

21. Jeli zbyt honorowy, mona go pohabi.
22. Jeeli zbyt si troszczy o swoich ludzi, atwo go niepokoi i drczy.
23. Te pi to powane braki u wodza, w dziaaniach wojennych mog sprowadzi nieszczcie.
24. Skutkiem tych saboci wojska stale ponosz klski, a ich dowdcy trac ycie. Trzeba o tym dobrze
pamita.

ROZDZIA
WOJSKO
1.

DZIEWITY
W MARSZU

Oto na co baczy naley w rozmieszczaniu wojsk i ocenie przeciwnika: przekraczajc gry trzymaj
si dolin, a obozy rozbijaj na wysokich miejscach, twarz do soca.

2.

Uderzaj z gry. Nie atakuj pod gr.

3.

Tyle o rozmieszczaniu wojsk w grach.

4.

Przeprawiwszy si przez wod zatrzymaj si w pewnej odlegoci od rzeki.

5.

Kiedy nacierajcy wrg przeprawia si przez wod, nie spotykaj go na samym brzegu. Lepiej pozwoli, aby polowa jego wojsk si przeprawia, i wtedy uderzy.

6.

Jeli chcesz wyda bitw, nie spotykaj wroga tu nad wod. Ustaw si na wysokim miejscu twarz do
soca. Nie zajmuj wobec niego pozycji w dole rzeki.

7.

Tyle o rozmieszczeniu wojsk nad rzek.

8.

Sone bagna przechod jak najszybciej. Nie zwlekaj. Jeli spotkasz nieprzyjaciela na rodku sonych
bagien, musisz zaj miejsce tam, gdzie trzcina i woda, z tyu las.

9.

Tak rozmieszcza si wojska na bagnach.

10. Na rwninie zajmuj pozycje na otwartym terenie, ze wzniesieniami po prawej stronie, pole bitwy
majc przed sob, a za sob teren bezpieczny.
11. Tak rozmieszcza si wojska na rwninie.
12. Oto cztery korzystne pozycje. Zapewniy one cesarzowi Huangdi zwycistwo nad czterema wadcami.

13. Dla wojska lepsze s miejsca wysokie od niskich, pooone w socu, a nie w cieniu. Miejsca, gdzie
atwo o ywno i wod, aby zaspokoi swe potrzeby, gdzie ludzie i konie mog wytchn i odzyska siy, miejsca wolne od chorb. Takie warunki zapewni zwycistwo.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 14 z 25

14. Koo wzgrz, pagrkw, grobli i nasypw ustawiaj si po stronie sonecznej, praw stron do zbocza.
15. Wszystko to jest korzystne dla wojska i zapewnia posuenie si zaletami terenu.

16. Jeli ulewne deszcze padaj w grnym biegu rzeki i spywa spieniona woda, chccy si przeprawi
niech poczekaj, a woda opadnie.
17. Gdzie s rwce potoki, niebiaskie studnie, niebiaskie wizienia, niebiaskie sida, niebiaskie puapki, niebiaskie szczeliny w grach, z takich miejsc czym prdzej uchod i nie zbliaj si do nich.

18. Trzymaj si od nich na odlego, a cigaj tam przeciwnika. Staraj si, aby takie miejsca mia za
sob.
19. Kiedy na skrzydach armii SA niebezpieczne wwozy lub zasche sadzawki pokryte trzcin i sitowiem, albo lasy grskie o spltanym poszyciu, naley je dokadnie sprawdzi, bo w takich miejscach
urzdza si zasadzki i ukrywa szpiegw.
20. Kiedy wrg jest zaczajony w pobliu, to znaczy, e polega na zaletach terenu. Kiedy z daleka wyzywa ci do walki, pragnie, aby si posun do przodu. Kiedy ustawi si na rwnym gruncie, to znaczy, e zaj korzystne dla siebie pozycje.
21. Poruszajce si drzewa to znak, e wrg si zblia.
22. Kiedy w zarolach napotkasz mnstwo przeszkd z drzew i trawy, to znaczy, e wrg chce ci zmyli.

23. Ptaki podrywajce si do lotu to znak, e wrg czyha w zasadzce. Pierzchajce w popochu dzikie
zwierzta to znak, e wrg ci usiuje zaskoczy.
24. Kurzawa stojca wysokim supem wiadczy o zblianiu si wozw bojowych. Py cielcy si nisko i
szeroko wiadczy o zblianiu si piechoty.

25. Kiedy py podnosi si w rnych miejscach, to znaczy, e wrg zbiera chrust na opa. Liczne i mae
kbki kurzu tu i wdzie to znak, e zakadaj obz.
26. Gdy posowie nieprzyjacielscy przemawiaj w uniony sposb, a przygotowania nie sabn, to znaczy, e wrg szykuje si do natarcia.

27. Kiedy wrg przemawia wojowniczo i pokazuje, e rusza naprzd, to znaczy, e zamierza ustpi.
28. Kiedy posowie przepraszaj, wrg chce odetchn.
29. Kiedy wrg nie dozna adnej poraki, a prosi o rozejm, to znaczy, e co knuje.
30. Kiedy lekkie wozy bojowe ruszaj naprzd i ustawiaj si w szyku, to znaczy, e wrg szykuje si
do bitwy.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 15 z 25

31. Gdy w oddziaach jego zaroio si i wozy bojowe staj w szyku, to znaczy, e wrogowi przybywaj
posiki.
32. Kiedy cz nieprzyjacielskich si rusza naprzd, a cz si wycofuje, to znaczy, e wrg chce ci
zwabi.

33. Kiedy jego onierze stoj wsparci o swoj bro, to znaczy, e doskwiera im gd.
34. Gdy nosiciele wody sami pij, zanim j ponios do obozu, to znaczy, e wroga drczy pragnienie.
35. Kiedy nieprzyjaciel widzi sprzyjajc mu sytuacj, a mimo to nie rusza, eby j natychmiast wykorzysta, to znaczy, e jest wyczerpany.
36. Kiedy ptaki gromadz si nad obozowiskiem, to znaczy, e jest puste.
37. Jeeli po nocy sycha krzyki, to znaczy, e wrg wpada w popoch.
38. Nieporzdek w wojsku wskazuje, e jego wdz nie cieszy si powaaniem.
39. Kiedy sztandary i proporce s w cigym ruchu, znaczy to, e w wojsku panuje rozprenie.
40. Jeli oficerowie zoszcz si, to znaczy, e siy wojska s na wyczerpaniu.
41. Gdy onierze karmi konie jagami, a sami jedz miso, gdy nie odwieszaj garnkw i nie wracaj
do namiotw, to znaczy, e s doprowadzeni do ostatecznoci jak zbje.

42. Jeli onierze wci zbieraj si w mae grupki i szepc, to znaczy, e armia nie ufa ju swojemu
dowdcy.
43. Kiedy wdz prowadzi z onierzami dugie, dobrotliwe i uprzejme rozmowy, to znaczy, e straci ich
zaufanie.

44. Jeli wdz zbyt czsto nagradza, to znaczy, e jest u kresu swych moliwoci. Jeeli zbyt czsto karze, to znaczy, e pooenie jego stao si rozpaczliwe.
45. Jeli najpierw traktuj onierzy brutalnie, a potem boj si ich, to znaczy, e niedostwo signo
szczytu.

46. Kiedy od wroga przychodz posowie z pojednawcz mow, to znaczy, e chce zaprzesta walki. Ale
jeeli wrg przez duszy ca sprzeciwia ci si zajadle, a mimo to nie rusza do bitwy ani te nie odstpuje, przygldaj mu si bardzo uwanie.

47. Na wojnie przewaga nie wynika z samej liczebnoci. Nie nacieraj zbyt pochopnie.
48. Staraj si skupia wasne siy, mie jasne rozeznanie sytuacji wroga i pene poparcie u swoich ludzi.
To wystarczy. A kto niczego nie przewidzia i lekceway wroga, niewtpliwie zostanie przez niego
schwytany.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 16 z 25

49. Jeli bdziesz kara onierzy, nim zapewnisz sobie ich oddanie, stan si nieposuszni. Jeeli SA
nieposuszni, trudno si nimi posugiwa. A jeeli bd ci oddani, lecz nie wymusisz dyscypliny, nie
bd si nadawa do uytku.

50. Dlatego pozyskuj ich ludzkim podejciem, a zarazem wymagaj od nich bezwzgldnej dyscypliny
wojskowej. Dziki temu pozyskasz ich wierno.

51. Jeeli w szkoleniu onierzy rozkazy s nieugite, bd posuszni. Jeeli rozkazy wydawane w toku
szkolenia nie s stanowczo wymuszane, nie bd posuszni.
52. Kiedy rozkazy dowdztwa s szanowane, dowdca i jego onierze bd si naleycie dopenia.

ROZDZIA

DZIESITY

UKSZTATOWANIE

TERENU

1. Zalenie od jego uksztatowania teren mona okreli jako dostpny, nieokrelony, ograniczony,
urwisty lub rozlegy.
2.

Jako dostpny okrelamy teren, na ktry obydwie armie mog wkroczy z rwn atwoci. Na takim

terenie dobrze jest walczy temu, kto pierwszy zaj wysze miejsce po stronie sonecznej i zapewni
sobie drogi zaopatrzenia.
3.

Teren wcigajcy to taki, po ktrym atwo i, ale trudno powrci. Jeli przeciwnik nie jest gotw

moesz go tam dopa i pokona, ale jeli jest gotw i od razu go nie pobijesz, trudno ci si bdzie
wydosta. To niekorzystne.
4.

Teren jednakowo niekorzystny dla obu stron okrelamy jako nieokrelony. W takim terenie lepiej zachowa dystans, choby nas wrg nci. Nie bierz przynty i wycofaj si. Jeli sam go zncisz, aby
wyszed w p drogi, korzystniej bdzie na niego uderzy.

5. Kto pierwszy zaj teren ograniczony, niech obsadzi go i oczekuje wroga. Jeli uczyni to pierwszy,
nie id za nim, chyba e zajmie go i zamknie tylko czciowo.

6. Na urwistym terenie trzeba zaj pozycj wysoko po stronie sonecznej i czeka na przeciwnika. Jeeli on to uczyni pierwszy, wycofa si, a nie i za nim.
7.

Na terenie rozlegym, kiedy wrg znajduje si w pewnej odlegoci, przy siach mniej wicej wyrwnanych trudno go skoni do walki, a napierania na niego nie jest korzystne.

8.

Oto zasady dotyczce szeciu rodzajw terenu. Ich nadzwyczaj dokadne rozpatrzenie jest podstawowym obowizkiem dowdcy.

9.

Na wojnie moe si zdarzy ucieczka, brak karnoci, rozprenia, zagada, chaos i pogrom. adna z
tych szeciu klsk nie wynika z przyczyn naturalnych. Wszystkie wynikaj z bdw dowdcy.

10. Kiedy warunki strategiczne s dla obu stron takie same i atakuje si dziesi razy liczniejszego
przeciwnika, skutkiem tego bdzie ucieczka.
11. Kiedy onierze s mocni, a oficerowie sabi, skutkiem tego jest brak karnoci.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 17 z 25

12. Kiedy oficerowie s mocni, a onierze sabi, skutkiem tego jest rozprenie.
13. Kiedy wysi oficerowie wciekaj si i nie przestrzegaj karnoci, a dajc upust swojej urazie, napotkawszy wroga rzucaj si na niego samowolnie, tak, i wdz nie zna siy swych wasnych wojsk,
skutkiem tego bdzie zagada.
14. Kiedy wdz okae si saby i nieudolny, a jego dowdztwo niedbae, kiedy jego polecenia s niejasne, kiedy brak ustalonych regu dla oficerw i onierzy, a szyki s ni to pionowe, ni poziome, skutkiem tego jest chaos.
15. Kiedy wdz nie potrafi ocenia przeciwnika i maymi siami uderza na wielkie, a sabymi na silne,
kiedy nie wprowadza do dziaania stray przedniej ani doborowych oddziaw, skutkiem tego musi
by pogrom.
16. Oto sze zasad wskazujcych, kiedy armia zmierza do klski. Ich znajomo jest podstawowym
obowizkiem wodza i wymaga dokadnego zbadania.

17. Korzystne uksztatowanie terenu jest pomocne w bitwie. Tote do cnt gwnodowodzcego naley
ocena nieprzyjaciela i stworzenie warunkw prowadzcych do zwycistwa, takich jak wyliczenia zagroe i odlegoci. Kto w bitwie ma pen znajomo tych czynnikw, na pewno wygra, a kto walczy
bez tej wiedzy, na pewno bdzie pobity.
18. Jeeli pooenie jest zwyciskie, a wadca rozkaza nie wszczyna bitwy, wdz moe postanowi, e

bdzie walczy. Jeli pooenie jest takie, e nie moe wygra, a wadca rozkaza wytoczy bitw,
wdz nie musi go sucha.

19. Jeeli wdz idc naprzd nie szuka sawy, a odstpujc nie lka si pewnej kary, lecz ma na celu wycznie obron swego narodu i dobro wadcy, jest skarbem dla pastwa.

20. Bo troszczy si o swych onierzy jak o dzieci, a oni pjd z nim w najgbsze wwozy. Bo dba o
swoich ludzi jak o wasnych ukochanych synw, wic pjd z nim na mier.
21. Ale jeli pobaa swym onierzom, a nie umie si nimi posugiwa, jeli kocha ich tak, e nie potrafi
wymusi posuszestwa dla swych rozkazw, jeli w wojsku panuje rozprenie, a on go nie umie
powcign, s jak rozpieszczone dzieci, z ktrych nie ma adnego poytku.
22. Jeli wiem, e moi onierze mog uderzy na wroga, tylko nie wiem, e wrg jest odporny na atak,
moje szanse zwycistwa zmniejszaj si o poow.

23. Jeli wiem, e wrg jest podatny na atak, tylko nie wiem, e moi onierze s niezdatni do ataku,
moje szanse zwycistwa zmniejszaj si o poow.
24. Jeli wiem, e na wroga mona uderzy i e moi onierze s do tego zdatni, tylko nie uwiadamiam

sobie, e nie powinienem atakowa z powodu uksztatowania terenu, moje szanse zwycistwa znw
zmniejszaj si o poow.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 18 z 25

25. Ot dowiadczeni w sprawach wojennych, kiedy ruszaj do walki, nie popeniaj bdw, a ich
moliwoci pokonania wroga nic nie ogranicza.
26. Dlatego powiedziano: znaj przeciwnika i znaj siebie, a twoje zwycistwo bdzie niechybne. Znaj niebo i znaj ziemi, a twoje zwycistwo bdzie cakowite.

ROZDZIA
DZIEWI

JEDENASTY
TERENW

1. Jeli chodzi o wykorzystanie wojska, teren mona okreli jako rozpraszajcy, atwy, sporny, otwarty,
skupiajcy, odcity, nieprzystpny, okrony i miercionony.

2. Gdy ksi walczy na swoim wasnym obszarze, znajduje si na terenie rozpraszajcym.

3. Kiedy tylko troch wejdzie do kraju wroga, znajduje si na terenie atwym.
4. Teren rwnie korzystny dla obu stron, ktokolwiek by go pierwszy zaj, okrela si jako sporny.
5. Teren jednakowo dostpny dla obu stron okrela si jako teren otwarty.
6. Teren pooony na zetkniciu kilku graniczcych ze sob pastw nazywa si terenem skupiajcym.
Kto pierwszy go zajmie, pozyska ca krain podniebn.
7.

Kiedy armia wtargna gboko do kraju wroga, zostawiajc daleko za sob wiele nieprzyjacielskich
miast i miasteczek, jest na terenie odcitym.

8.

Kiedy armia przekracza gry, lasy, przepastne urwiska lub wwozy, bagna i mokrada lub jakiekolwiek miejsca trudne do przebycia, chodzi o teren nieprzystpny.

9. Teren, do ktrego jest wskie dojcie, drogi wyjciowe krte i mog ich atwo strzec niewielkie siy,
ktre mog zwiza nasze siy, chocia wiksze, zwie si okronym.

10. Teren, z ktrego mona uj z yciem tylko rzucajc si z ca moc do walki, a mona zgin, jeeli
si tego nie zrobi, okrela si jako miercionony.
11. Nie wystpuj zatem do walki na terenie rozpraszajcym. Nie zatrzymuj si na pograniczu.
12. Nie atakuj wroga zajmujcego teren sporny. Na terenie otwartym nie daj si odci, lecz uwaaj, aby
siy twe byy zwarte i niepodzielne.

13. Na terenie skupiajcym sprzymierzaj si z ssiednimi pastwami. W gbi cikiego terenu uwaaj,
eby nie dopuszcza si grabiey.
14. Na nieprzystpnym terenie przyj do przodu, na okronym dziaaj doranie. Na mierciononym
walcz.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 19 z 25

15. Za dawnych czasw ludzie uznawani za biegych w sztuce wojennej uniemoliwiali wrogowi czno
stray przednich i tylnych, wspdziaanie duych i maych oddziaw, udzielenie wsparcia przez
lepsze oddziay gorszym, zblienie midzy zwierzchnikami a podwadnymi.

16. Kiedy siy wroga si rozproszyy, przeszkadzano w ich poczeniu, a jeli si poczyy, nie dopuszczano do stanicia w szyku.
17. Jeli byo to korzystne dla tych biegych dowdcw, ruszali do walki, a jeli niekorzystne, trwali na
miejscu.

18. Pytaj mnie: Jak mam sobie poradzi, jeeli chce na mnie uderzy wrg bardzo liczny i dobrze zorganizowany? Odpowiem: Zagarnij co takiego, na czym mu szczeglnie zaley, a przychyli si do
twoich da.

19. Istot wojny jest szybko. Zajmuj to, do czego przeciwnik nie zdy dotrze. Posuwaj si drogami,
ktrych nie przewidzia. Uderzaj tam, gdzie si nie zabezpieczy.
20. Oglne zasady najazdu s takie, e im gbiej wtargniesz na teren przeciwnika, tym bardziej zwarte
s twoje oddziay i tym mniej prawdopodobne, e wrg ci pokona.

21. Naley grabi yzny kraj, aby wojska miay pod dostatkiem prowiantu.
22. Dbaj o wyywienie wojska. Nie mcz go bez potrzeby. Utwierdzaj je w duchu jednomylnoci, dodawaj mu si. Przemieszczaj swe oddziay i obmylaj strategi tak, aeby wrg nie potrafi przewidzie
twych ruchw.

23. Rzucaj swe wojska w takie sytuacje, z ktrych nie ma odwrotu, aeby wolay mier od dezercji. Bo
kiedy twoi oficerowie i onierze s gotowi umrze, czy mgby oczekiwa, ze dadz z siebie mniej

ni najwicej? Na skraju zagady nie bd si ju ba niczego. Nie majc si gdzie zwrci, sta bd
niewzruszenie. Wdarszy si gboko do wrogiego kraju bd jak jeden m. W tej potrzebie nie
uchyl si od zaciekej walki.

24. Takie wojsko nie potrzebuje zachty do czujnoci. Spenia swe obowizki bez przymusu, jest oddane
swemu dowdcy bez adnych stara i przestrzega dyscypliny bez nakazw. Zabro gada o wrbach, po kres plotkom, a nie opuszcz swoich oddziaw a do mierci.

25. Nasi onierze nie maj w nadmiarze pienidzy, ale nie dlatego, eby gardzili bogactwem. Nie licz
na dugie ycie, ale nie dlatego, by gardzili dugowiecznoci.
26. W dniu, gdy ka im ruszy w bj, zy siedzcych zwil im konierz, zy lecych ciekn po ich policzkach.

27. Ale postaw ich w sytuacji bez wyjcia, a wyka si odwag nie mniejsz ni Zhuan Zhu i Cao Gui.
28. Biegy dowdca dziaa jak w z Changshan. Kiedy zada mu cios w eb, uderza ogonem, kiedy w
ogon, uderza bem, a kiedy porodku, uderza i bem i ogonem.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 20 z 25

29. Pytaj mnie: Czy wojsko mona przyuczy, aby poczynao sobie jak w z Changshan? Odpowiadam:
Mona. Bo jakkolwiek nienawidz si ludzie z Wu i Yue, ale przeprawiajc si przez rzek w odzi
zaskoczonej wichur bd sobie pomaga, tak jak prawa do pomaga lewej.
30. Nie wystarczy polega na sptanych koniach i zagrzebanych koach wozw.
31. Waciwy sposb kierowania wojskiem to stara si, aby silni osignli ten sam poziom odwagi, tak

jak wykorzystanie terenu polega na jak najlepszym spoytkowaniu jego czci lecych wysoko i nisko. Ot biegy dowdca tak prowadzi swe oddziay, jakby wid jednego czowieka za rk, ktry
moe tylko pj z nim.

32. Wdz musi by spokojny i nieprzenikniony, bezstronny i opanowany, srogi w narzucaniu dyscypliny.
33. Umie zatyka uszy i zasania oczy swoich oficerw i onierzy.
34. Nie pozwala uprawia zabobonw zabobonw uwalnia wojsko od wtpliwoci. Dziki temu a do
mierci nie bdzie groby z gry przeznaczonych nieszcz.
35. Zmienia swj sposb dziaania i przeksztaca plany, aby ludzie nie wiedzieli, co robi.
36. Zmienia miejsca obozowania i wybiera drogi okrne, aby nie mona byo ich przewidzie.
37. W dniu, gdy prowadzi swe wojska do bitwy, jakby wspi si na wysoki mur i odtrci drabin.
38. Wprowadza wojska gboko w kraj wrogich ksit ksit wtedy zwalnia spust.
39. Pali okrty, rozbija garnki, pdzi swych onierzy jak stado owiec raz tu, raz tam, eby nikt nie wiedzia, dokd zmierzaj.

40. Zbiera wojska i rzuca je tam, gdzie najniebezpieczniej.

41. Oto s powinnoci wodza. Rnice w stosowaniu si do dziewiciu rodzajw terenu, zalety i wady
dziaa zaczepnych zaczepnych obronnych, osobliwoci natury ludzkiej, wszystko to trzeba zna jak
najdokadniej.

42. W oglnoci dziaania wojska w obcym kraju opieraj si na tym, e im gbiej wdaro si na teren
nieprzyjacielski, tym bardziej trzyma si razem, a im pyciej, tym atwiej si rozprasza.
43. Kiedy opuszczajc swj kraj wojsko przekracza granic, jest to miejsce odcicia si. Kiedy s odsonici z czterech stron, jest to miejsce drg rozstajnych. Kiedy wtargnli gboko, to miejsce cikie,

a kiedy nie gboko, to miejsce atwe. Kiedy za wojskiem s umocnione punkty oporu, a przed nim
ciasne przejcia, to miejsce okrone. Kiedy nie ma si gdzie zwrci, to miejsce mierci.
44. Ot na terenie rozpraszajcym dbam, aeby wojsko byo poczone jednoci celu.
45. Na terenie pogranicznym skupiam je.
46. Na terenie spornym podcigam tyy.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 21 z 25

47. Na terenie otwartym szczeglnie zwaam na obron.

48. Na terenie skupiajcym umacniam swoje powizania z sojusznikami.
49. Na terenie cikim dbam o stae zaopatrzenie.
50. Na terenie trudnym poruszam si po drogach.
51. Na terenie okronym zagradzam wejcia i wyjcia.
52. Na terenie mierciononym mog uwiadomi swoim ludziom, e bd walczy na mier. Bo taka
jest natura onierzy, i otoczeni broni si, walcz w sytuacji bez wyjcia i w zagroeniu suchaj
rozkazw.
53. Kto nie zna zamiarw ssiednich wadcw, nie moe z gry sprzymierza si z nimi. Kto nie zna

uksztatowania kraju, gr i lasw, niebezpiecznych wwozw, bagien i mokrade, nie moe tamtdy
prowadzi wojska. Jeli nie uyje miejscowych przewodnikw, nie zdoa wykorzysta moliwoci terenu. Wdz choby jednej z tych rzeczy nie znajcy nie nadaje si na dowdc armii zwizku ksit.

54. Kiedy wadca przewodzcy zwizkowi ksit napada na potne pastwo, nie daje mu czasu na
zgromadzenie si. Jego powaga i wpyw nie daj wrogowi pozyska sojusznikw.

55. Wic nie walczy si o sojusze z innymi w krainie podniebnej i nie umacnia u nich swej pozycji. Dla
osignicia swoich celw wystarczy powaga i wpyw, jakie ma u wrogw. Dziki temu zagarnia si
miasta i pustoszy pastwa.

56. Udzielaj niezwykych nagrd i wydawaj niezwyke polecenia, a bdziesz mia na zawoanie ca armi
tak, jakby jednego czowieka.
57. Przydzielaj wojsku zadania, lecz nie ujawniaj swych planw. Posuguj si nimi dla osignicia korzyci, lecz nie mw o niebezpieczestwach. Rzucaj ich w sytuacje groce mierci, a bd walczy o
ycie. Wysyaj ich w miejsca, skd nie ma wyjcia, a przeyj. Bo tylko wojska postawione w takim
pooeniu potrafi klsk obrci w zwycistwo.

58. Istota dziaa wojskowych polega na udawaniu, e stosujesz si do zamysw nieprzyjaciela.

59. Kiedy je starannie rozpoznasz, naley skupi swe siy na wrogu i zabi jego wodza, choby z odlegoci tysica li. To si nazywa: dokonywa cudw i osign cel w sposb przebiegy i pomysowy.
60. Z dniem wypowiedzenia wojny naley zamkn przejcia graniczne, poama karby, zabroni spotykania si z wysannikami wroga, w tajemnicy ustali strategi i z mwnicy witynnej zarzdzi wykonywanie tego, co postanowiono.
61. Gdy wrg chyli drzwi, trzeba z tego czym prdzej skorzysta i wpa tamtdy z wojskiem. Uprzedzi
go w zagarniciu tego, co ma dla niego warto, ale tak, eby nie wiedzia, kiedy to nastpi.

62. Bd gitki w obmylaniu swych posuni, zawsze gotw zmienia je zalenie od sytuacji przeciwnika, zanim postanowisz o przebiegu i wyniku bitwy.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 22 z 25

63. Dlatego bd z pocztku bd niemiay jak dziewica. A kiedy wrg osabi czujno i da ci wejcie,
bd prdki jak zajc, eby wrg nie zdy ci si przeciwstawi.

ROZDZIA
ATAK

DWUNASTY

OGNIOWY

1.

Jest pi sposobw atakowania ogniem. Pierwszy to palenie ludzi, drugi zapasw, trzeci wozw i

2.

Aby posuy si ogniem, trzeba go przenie.

3.

Trzeba mie zawsze pod rk rodki suce do zapalania ognia.

4.

Do podpalania trzeba wybra stosown por i odpowiedni dzie.

5.

Stosowna pora to susza i upa. Dzie jest odpowiedni, kiedy ksiyc stoi w gwiazdozbiorach Ji, Bi, Yi

wyposaenia, czwarty skadw. Pity to uywanie pociskw zapalajcych.

albo Hen, bo w tych dniach zrywaj si wiatry.

6.

Trzeba wybiera jeden z piciu rodzajw ataku ogniowego zalenie od zmieniajcych si warunkw.

7.

Kiedy ogie wybuch we wrogim obozie, trzeba go czym prdzej podtrzyma z zewntrz. Ale jeli u

8.

Gdy poar sign szczytu, ruszaj za nim, jeeli moesz. Jeeli nie moesz, nie ruszaj si.

9.

Jeeli mona obz nieprzyjacielski podpali z zewntrz, nie czekaj, a dostaniesz si do rodka, tyl-

nieprzyjaciela panuje spokj, nie piesz si i nie atakuj go.

ko wybierz odpowiedni czas i podpalaj.

10. Kiedy podpala si z wiatrem, nie atakuj pod wiatr.
11. Kiedy wiatr cigle wieje w dzie, w nocy ucichnie.
12. Armia musi zna pi rodzajw ataku ogniowego i stale si ich wystrzega.
13. Kto pomaga sobie w ataku ogniem, jest bystry, kto pomaga sobie powodzi, jest mocny.
14. Woda moe odgrodzi wroga, ale nie zniszczy jego zapasw i wyposaenia.
15. Zwyciy w bitwie i osign swj cel, a pniej osignicia tego nie wykorzysta, to dopiero klska. Jej nazwa brzmi: marnotrawstwo przez opieszao.

16. Tote mwi si: rozumy wadca przewidujco rozwaa sytuacj, zanim rozpocznie wojn, a dobry
wdz t sytuacj w peni wykorzystuje.
17. Jeli pastwo nie odniesie korzyci, nie ruszaj do walki. Jeeli nie jeste pewien zwycistwa, nie wyprowadzaj wojska. Jeli nie jeste zagroony, nie wszczynaj bitwy.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 23 z 25

18. Wadca nie moe rozpta wojny, bo si zezoci. Wdz nie moe rozpta bitwy, bo si obrazi.
Ruszaj do walki tylko jeli na tym skorzystasz, inaczej nie rb tego. Gniew ostygnie, obraza przejdzie, ale zniszczone pastwo si nie odrodzi, a zabici nie wrc do ycia.

19. Dlatego wiaty wadca jest ostrony, jeli chodzi o wojn, a dobry wdz nie dziaa pochopnie. Tak
si zachowuje byt pastwa i cao wojsk.

ROZDZIA

TRZYNASTY

SZPIEGOSTWO
1.

Kiedy wystawiono armi w sile stu tysicy i wysano j na wojn w odlegoci tysica li, wydatki ponoszone przez nard oraz nakady ze skarbu wynios po tysic sztuk zota dziennie. Bdzie trwa
cigy niepokj w kraju i za granic, na drogach ludzie wyczerpani przez obowizek przewozu,
sprawy siedmiuset tysicy domostw w rozsypce.

2.

Dwie armie mog przeciwstawia si sobie cae lata, eby rozstrzygn o zwycistwie w jednym
dniu bitwy. Jeeli skpy dowdca poauje tytuw, zaszczytw i paruset sztuk zota na wykrycie,

jaka jest sytuacja wroga, to z jego strony szczyt nieludzkoci. Kto taki nie jest wodzem godnym
swych onierzy, podpor dla wadcy ani panem zwycistwa.
3.

wiaty wadca i mdry dowdca, ilekro rusz si, zwyciaj wroga. A przewyszaj zwykych ludzi tym, e wszystko wiedz zawczasu.

4.

Tego, e si wie zawczasu, nie mona uzyska od duchw ani bstw, ani z podobiestwa do przeszoci, ani z gwiezdnych wylicze. Mona to uzyska tylko od ludzi, ktrzy znaj sytuacj wroga.
Do tego potrzeba szpiegw.

5.

Jest pi rodzajw szpiegw: miejscowi, wewntrzni, podwjni, przeznaczeni na mier i przeycie.

6.

Kiedy dziaa rwnoczenie te pi rodzajw szpiega, nikt nie zna ich sposobw dziaania. Nazywa

7.

Miejscowi szpiedzy to zatrudniani przez nas mieszkacy obcego kraju.

8.

Wewntrzni szpiedzy to zatrudniani przez nas urzdnicy obcego pastwa.

9.

Podwjnymi szpiegami nazywamy nieprzyjacielskich szpiegw, ktrych my zatrudniamy.

si ich boskim kbkiem. Dla wadcy to istny skarb.

10. Szpiegami na mier nazywamy tych, ktrym umylnie dostarczamy faszywych wiadomoci, po
czym ich ujawniamy i oni je przekazuj wrogowi.
11. Szpieg na przeycie to taki, ktry wraca od nieprzyjaciela z wiadomoci.
12.

Ze wszystkich ludzi bliskich dowdztwu aden nie jest z nim w bardziej poufnych stosunkach nieli

szpieg. Ze wszystkich nagrd najbardziej hojne s te, ktre wypaca si szpiegom. Pord wszystkich spraw nie ma bardziej tajnych ni te, ktre dotycz szpiegostwa.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 24 z 25

13. Kto nie zalicza si do najmdrzejszych, nie moe uywa szpiegw. Kto nie naley do najbardziej
ludzkich i sprawiedliwych, nie moe si posugiwa szpiegami. A kto nie jest wraliwy i bystry, nie
dowie si od nich prawdy.

14. Delikatna to sprawa! Delikatna! Nie ma takiej rzeczy, w ktrej nie daoby si uy szpiegostwa.
15. Ale jeeli okae si, e plany dotyczce tajnych operacji zostay przedwczenie ujawnione, naley
zabi szpiega i wszystkich, z ktrymi o tym rozmawia.
16.

W ogle czy chodzi o wojska, na ktre chcemy uderzy, czy o warowne miasto, ktre chcemy zdoby, czy ludzi, ktrych chcemy umierci, najpierw trzeba pozna tosamo dowdcy garnizonu,
jego sztabu, domownikw, doradcw, odwiernych i stranikw. Trzeba wysya szpiegw, aby si
tego dowiedzie.

17.

Wane jest wykrywanie, kogo wrg do nas przysa jako szpiegw. Trzeba ich przekupi, aby przeszli na nasz sub. Naley da im odpowiednie polecenia i odesa. Tak pozyskuje si i uywa
podwjnych szpiegw.

18.

Przez podwjnego szpiega mona pozyskiwa i zatrudnia szpiegw miejscowych i wewntrznych.

19. Tym sposobem mona si te dowiedzie, w jakie faszywe wiadomoci zaopatrzy naszego szpiega przeznaczonego na mie, aby je przekaza wrogowi.
20. Rwnie tym sposobem wyprawi mona we waciwym czasie i z odpowiedni poleceniem szpiega
przeznaczonego na przeycie.

21.

Wadca musi by dokadnie powiadomiony o dziaaniach szpiegw wszystkich piciu rodzajw. A

poniewa w uzyskiwaniu tej wiedzy o nieprzyjacielu najwaniejszy jest podwjny szpieg, naley
okazywa mu szczegln hojno.

22.

Za dawnych czasw cesarstwo Yin zawdziczao swj rozkwit temu Yi Zhi, ktry przedtem suy
pastwu Xia. Podobnie L Ya, poprzednio bdcy w subie Yin, bardzo si przyczyni do rozkwitu
dynastii Zhou.

23. Dlatego tylko wiaty wadca i wybitny dowdca, umiejcy dobiera sobie szpiegw spord ludzi
najrozumniejszych, mog dziki temu okazywa rzeczy wielkich. Tajne dziaania s szczeglnie
istotne na wojnie. Na nich opieraj si wszystkie posunicia i ruchy wojsk.

SZTUKA WOJNY Sun Tzu

strona 25 z 25