China goes global

UNIWERSYTET DZKI
Zakad Azji Wschodniej

CHINA GOES GLOBAL
Rosnce znaczenie Chin
na arenie midzynarodowej
pod redakcj Magorzaty Pietrasiak
i
Tomasza Kamiskiego
d 2012
Copyright by Zakad Azji Wschodniej U, 2012
RECENZENCI
prof. dr hab. Marek M. Dziekan, prof. dr hab. Adam W. Jelonek
REDAKTOR
Boena Walicka
PROJEKT OKADKI
Marta Grabowska
SKAD I AMANIE
Wydawnictwo Naukowe Ibidem
ul. Krtka 6, 95-006 Kurowice koo odzi
tel. (042) 214 00 04; 665 126 997
e-mail: alopatka@ibidem.com.pl
www.ibidem.com.pl
Zakad Azji Wschodniej U
ul. Narutowicza 59a, 90-131 d
e-mail: kbwism@uni.lodz.pl
www.wsmip.uni.lodz.pl/jednostki/strona_zakladu_azji/index.html
ISBN 978-83-62332-03-8
SPIS TRECI
Wstp .......................................................................................................7
CHINY W WIECIE POMIDZY ODPOWIEDZIALNOCI
A OBRON WASNYCH INTERESW
Dobrochna Augustyniak, Anna Piekarska, Chiska polityka kursowa
a problem globalnej nierwnowagi nansowej ........................................11
Katarzyna Woche, Ekspansja rm chiskich jako instrument realizacji
polityki zagranicznej Pastwa rodka. Rosnca rola chiskich korporacji
w wybranych regionach wiata. ...............................................................31
Marcin Socha, Chiny jako partner midzynarodowej wsppracy
w zakresie ochrony rodowiska ...............................................................49
Karolina Kotulewicz, Wsppraca gospodarcza i polityczna ChRL
i Republiki Modawii .............................................................................65
CHINY WOBEC PROBLEMW AFRYKI I BLISKIEGO WSCHODU
Marcin Przychodniak, Reakcja ChRL wobec destabilizacji politycznej
w krajach Afryki Pnocnej i Bliskiego Wschodu ....................................85
Hayssam Obeidat, Aspekty strategiczne w relacjach midzy Chinami
a krajami Afryki Wschodniej na przykadzie Sudanu ..............................97
Dorota cilewska, Chiska Republika Ludowa i Arabia Saudyjska
przyja pod bokiem USA? ..................................................................109
6
CHINY WOBEC KRAJW AZJI POUDNIOWO-WSCHODNIEJ
Robert Jakimowicz, Stosunki pomidzy ChRL i ASEAN
w latach 19912011. Wybrane aspekty polityczne i gospodarcze ..........123
Micha Zarba, Chiny wobec pastw Pwyspu Indochiskiego.
Wsppraca czy prba uzalenienia? .....................................................139
Maciej Michaek, Chiskie wpywy w Azji Poudniowej na przykadzie
stosunkw ChRL ze Sri Lank ..............................................................153
CHINY I INDIE TRUDNE SSIEDZTWO DWCH
AZJATYCKICH GIGANTW
Agnieszka Kuszewska, Stanowisko Chin wobec indyjsko-pakistaskiego
koniktu o Kaszmir w latach 19492011 .............................................169
Joanna Dobkowska, Od rywalizacji do wsppracy: ewolucja stosunkw
chisko-indyjskich w dziedzinie bezpieczestwa energetycznego ...........187
ROSJA W POLITYCE CHIN: PARTNER, RYWAL,
PUNKT ODNIESIENIA?
Micha Lubina, Rosja w polityce zagranicznej Chin.
Rosnca asymetria stosunkw rosyjsko-chiskich ...............................203
Mateusz Smolaga, Zarys dziaalnoci Chiskiej Republiki Ludowej
i Federacji Rosyjskiej w roli wschodzcych donatorw
pomocy rozwojowej analiza porwnawcza .........................................213
WSTP
Rola Chin na arenie midzynarodowej ulega dynamicznym zmianom. Kraj,
ktry jeszcze niedawno by biorc pomocy, uzalenionym od inwestycji zagra-
nicznych i dostpu do technologii, staje si czoowym donatorem, globalnym
inwestorem i eksporterem nowoczesnych rozwiza technologicznych. W lad
za tym ronie pozycja polityczna Chiskiej Republiki Ludowej, a jej przywd-
cy coraz asertywniej broni wasnych racji i interesw w wiecie. Jednoczenie
polityka go global staa si codziennoci dla chiskich przedsibiorstw, ktre
z sukcesami umacniaj swoj obecno we wszystkich regionach wiata.
Publikacja, ktr oddajemy w Pastwa rce, jest prb analizy najwaniej-
szych przejaww rosncej pozycji tego pastwa na wiecie. Jest to debata o Chi-
nach zarwno w kontekcie przywdczej roli w gronie pastw rozwijajcych
si i ich tradycyjnej polityki regionalnej, jak i w kontekcie wyjcia poza ni.
Go global oznacza bowiem nie tylko zajcie miejsca jednego z liderw gospo-
darki wiatowej, ale take inicjatora midzynarodowych strategii politycznych.
Chiny konsekwentnie kreuj si na powanego i przewidywalnego gracza, od-
powiedzialnego za przyszo relacji midzynarodowych. Prezentowane tu wy-
niki bada autorw z kilku gwnych polskich orodkw naukowych wstpnie
byy dyskutowane podczas VII Spotka Wschodnioazjatyckich, ktre odby-
y si w odzi, na Wydziale Studiw Midzynarodowych i Politologicznych
Uniwersytetu dzkiego, 26 i 27 maja 2011 r.
Ksika zostaa podzielona na pi tematycznych czci. W skad kadej
z nich wchodzi od dwch do czterech rozdziaw, w ktrych analizowane s
poszczeglne zagadnienia czstkowe.
W pierwszej czci rozwaania autorw skupiaj si na uchwyceniu widocz-
nego w polityce chiskiej denia do zbalansowania dbaoci o wasne interesy
narodowe z ciarem zaangaowania w rozwizywanie globalnych problemw,
takich jak chociaby skutki ocieplania klimatu czy globalna nierwnowaga -
nansowa.
8
Kolejne czci pracy powicone s analizie roli Chin w poszczeglnych re-
gionach geogracznych i ich relacjom z ssiadami. W czci drugiej skupiamy
uwag na Bliskim Wschodzie, Afryce Pnocnej i Wschodniej. To niezwykle
niestabilne regiony, w ktrych gos Chin coraz bardziej si liczy, co wzbudza
niepokj tradycyjnych aktorw politycznych zaangaowanych w tej czci wia-
ta krajw europejskich oraz USA.
Cz trzecia dotyczy Azji Poudniowo-Wschodniej, stanowicej tradycyjnie
obszar wpyww Pastwa rodka. Jeden z rozdziaw dotyka kwestii skompli-
kowanych relacji pomidzy Chinami i ASEAN, najwaniejsz organizacj re-
gionaln.
W czci czwartej omwione zostay stosunki chisko-indyjskie. Z racji
wielkoci obu krajw oraz ich rosncych ambicji politycznych sposb rozwi-
zania dzielcych je trudnych problemw bdzie w nadchodzcych latach nie-
wtpliwie przykuwa uwag spoecznoci midzynarodowej. Oba skadajce si
na t cz pracy rozdziay uwiadamiaj polskiemu czytelnikowi skal i wag
zagroe bezpieczestwa pyncych z Azji Poudniowej.
Ostatnim analizowanym tematem jest Rosja i jej relacje z Chinami. Mimo
e Federacja Rosyjska zdaje si politycznie skoncentrowana na Europie, to jed-
nak z racji swojego pooenia geogracznego i interesw musi angaowa si
rwnie w Azji Centralnej i Wschodniej. Tym samym skazana jest na dialog
z Chinami. Wsppraca pomidzy dwoma postkomunistycznymi, rzdzonymi
autorytarnie mocarstwami jest niezwykle wanym fenomenem politycznym we
wspczesnym wiecie. Jak ciekawe jest to zagadnienie, przekonuje ostatni roz-
dzia ksiki, stanowicy analiz porwnawcz Chin i Rosji jako pastw udzie-
lajcych pomocy rozwojowej.
Mamy nadziej, e niniejsza publikacja bdzie stanowia cenny wkad do dys-
kusji nad rol Chin w wiecie, celami i narzdziami ich polityki zagranicznej
oraz moliwoci efektywniejszego wczenia tego kraju w, proces rozwizywa-
nia problemw globalnych. Serdecznie dzikujemy wszystkim, ktrzy przyczy-
nili si do powstania ksiki, a przede wszystkim autorom poszczeglnych roz-
dziaw pracy za wysiek woony w odpowiednie przygotowanie tekstw.
Magorzata Pietrasiak i Tomasz Kamiski
CHINY W WIECIE POMIDZY
ODPOWIEDZIALNOCI
A OBRON WASNYCH INTERESW
Dobrochna Augustyniak
Anna Piekarska
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu
CHISKA POLITYKA KURSOWA A PROBLEM
GLOBALNEJ NIERWNOWAGI FINANSOWEJ
Globalny wiat XXI w. to z jednej strony wiat zliberalizowanych ryn-
kw nansowych, a z drugiej wiat duej suwerennoci pastwowej w kszta-
towaniu wewntrznej polityki walutowej. To wanie owa specyka naszych
czasw spowodowaa, e globalny system ekonomiczny boryka si dzi z pro-
blemem globalnej nierwnowagi. Problemem, ktry przez ponad dekad swo-
jego istnienia, nie doczeka si wci ani naukowego wyjanienia, ani jednolitej
analizy przyczyn. Badacze wymieniaj kilka scenariuszy i kilka grup przyczyn,
ktre zostan omwione w dalszej czci pracy. Jedn z nich stanowi prowadzo-
na przez rzd Chiskiej Republiki Ludowej celowa polityka niedowartociowa-
nia waluty krajowej RNB (renminbi, zwana te potocznie yuanem). Niniej-
szy artyku ma na celu prb odpowiedzi na pytanie, jaki wpyw na tworzenie
i utrzymywanie si globalnej nierwnowagi ma chiska polityka kursowa oraz
okrelenie skutkw uwolnienia renminbi dla wiatowej gospodarki. Ze wzgl-
du na ograniczenia w objtoci artykuu skupiono si na polityce chiskiej i jej
efektach, nie brano natomiast pod uwag polityki innych pastw, ktre notuj
nadwyki w swoich bilansach patniczych, oraz pastw decytowych. Przyj-
to hipotez, e chiska polityka kursowa to jedna z gwnych przyczyn global-
nej nierwnowagi. W celu werykacji hipotezy opracowanie zostao podzielone
na cztery czci. Dwa pierwsze podrozdziay to wstp teoretyczny, analizujcy
problem wiatowej nierwnowagi i jej przyczyn oraz chisk polityk kursow
i jej wpyw na bilans patniczy. Kolejne czci stanowi rozwinicie problemu
poprzez pokazanie globalnego wpywu prowadzonej polityki kursowej i uwol-
nienia kursu na wyrwnanie nierwnowagi.
12
1. WIATOWA NIERWNOWAGA FINANSOWA I JEJ PRZYCZYNY
1.1. Nierwnowaga globalna oraz sposoby jej deniowania
Globalizacja wiatowych gospodarek to w ostatnich latach jeden z gwnych
trendw ksztatujcych wiatow ekonomi
1
. Liberalizacja handlu oraz inte-
gracja wiatowych rynkw nansowych spowodoway, e gospodarki narodowe
przestay by suwerennymi bytami, natomiast stay si systemem wzajem-
nie zalenych podmiotw
2
. Procesy wystpujce w gospodarce amerykaskiej
ju od poowy lat 90. XX w. stworzyy podstawy powstawania nierwnowa-
gi, ktra nastpnie przyja wymiar globalny, dane ekonomiczne wskazuj jed-
nak dopiero na okres po tzw. kryzysie azjatyckim, ktry mia miejsce w latach
19971998
3
.
Wrd ekonomistw panuje cigy spr w kwestii zdeniowania pojcia
nierwnowagi globalnej, co powoduje, e nie mona w sposb bezporedni
przytoczy jej denicji. Najczciej nierwnowagi globalne mierzone s
za pomoc decytw i nadwyek poszczeglnych pastw na rachunku obrotw
biecych. Przyjmujc za podstaw takie rozwizanie, warto si zastanowi,
kiedy gospodarka wiatowa znajduje si w punkcie rwnowagi. Jak pisze
Richard Cooper, stan idealny stan rwnowagi oznacza, e suma wszyst-
kich sald dodatnich na rachunkach obrotw biecych i wszystkich sald
ujemnych, przy uwzgldnieniu bdw pomiaru, jest rwna
4
. Jak pokazuj
dane Midzynarodowego Funduszu Walutowego, aktualnie wiatowa gospo-
darka znajduje si w fazie dodatniej nierwnowagi (Wykres 1).
Krajami o najwikszym wpywie na tworzenie nierwnowagi s Stany Zjed-
noczone Ameryki Pnocnej (najwikszy decyt) oraz Chiny (najwiksza nad-
wyka). Klasykowanie krajw na te z ujemnym rachunkiem obrotw biecych
i te z dodatnim powoduje powstawanie wiata dwubiegunowego. Na jednym
jego kracu wystpuj pastwa azjatyckie oraz eksporterzy ropy naftowej. Pa-
stwa te ceni sobie wysoki udzia oszczdnoci w gospodarce oraz szukaj rda
przewagi konkurencyjnej w mechanizmie kursowym
5
. Po drugiej stronie mamy
natomiast stawiajce na konsumpcj kraje europejskie i USA, charakteryzuj-
1
P. R. Lane, G. M. Milesi-Feretti, Europe and Global Imbalances, Economic Policy 2007, Vol. 22,
s. 521.
2
K. Pakravan, Global Financial Architecture, Global Imbalances and the Future of the Dollar in a Post-
Crisis World, Journal of Financial Regulation and Compliance 2011, Vol. 19, No. 1, s. 20.
3
K. Rybiski, Globalizacja w trzech odsonach, Warszawa 2007, s. 224225.
4
R. N. Cooper, Global Imbalances: Globalization, Demography, and Sustainability, Te Journal
of conomic Perspectives 2008, Vol. 22, No. 3, s. 9394.
5
M. Corden, Chinas Exchange Rate Policy Its Current Account Surpluses and the Global Imbalances,
Te Economic Journal 2009, Issue 119 (November 2009), s. 437438.
13
ce si niskim poziomem oszczdnoci i wysokimi wydatkami inwestycyjnymi,
jak rwnie ekspansywn polityk skaln
6
.
Wykres 1
Nierwnowaga rachunkw obrotw biecych w skali globalnej
(dane w mld USD, na rok 2011 i 2012 prognoza)
rdo: opracowanie wasne na podstawie IMF, World Economic Outlook, April 2011.
Podobne spojrzenie prezentuje K. Rybiski, ktry nie deniuje pojcia nie-
rwnowagi, lecz wskazuje na jedyn sytuacj, ktra zasuguje na to miano. Po-
niewa globalna nierwnowaga nie miaa w swojej krtkiej historii innej posta-
ci ni cechy podane przez tego autora, moemy przyj, e wystpuje ona, gdy
mona zauway cznie ponisze czynniki
7
:
wysoki decyt na rachunku obrotw biecych USA,
ujemne oszczdnoci w krajach anglosaskich, gwnie w USA,
silne wzrosty cen nieruchomoci w krajach anglosaskich, w niektrych
przypadkach majce charakter bbli spekulacyjnych, powodujce
decyt oszczdnoci sektora prywatnego, rosncy decyt w obrotach
biecych i szybki wzrost zaduenia zagranicznego kraju,
bezprecedensowa akumulacja rezerw dewizowych przez instytucje
sektora publicznego w krajach azjatyckich i krajach eksportujcych
rop naftow.
6
M. Chinn, H. Ito, Global Current Account Imbalances: American Fiscal Policy versus East Asian
Savings, Review of International Economics 2008, No. 16 (3), s. 479.
7
K. Rybiski, op. cit., s. 178179.
14
1.2. Proces tworzenia oraz przyczyny nierwnowagi w skali globalnej
Bardzo dugo za gwn przyczyn globalnej nierwnowagi ekonomici
uznawali tworzenie si bliniaczych decytw. Koncepcja ta wskazuje na sil-
ne powizanie pomidzy decytem budetowym a decytem na rachunku ob-
rotw biecych, wskazujc, e dugotrway decyt budetowy prowadzi bez-
porednio do decytu na rachunku obrotw biecych
8
. Zostaa ona jednak
odrzucona ze wzgldu na niewielki wpyw sektora nansowego na bilans pat-
niczy oraz moliwoci aplikacji jedynie do niewielkiej liczby krajw
9
. W teorii
nansw midzynarodowych powstao do tej pory wiele koncepcji prbujcych
wytumaczy powstawanie globalnej nierwnowagi. Do najwaniejszych prb
mona zaliczy ponisze teorie: powstanie nieformalnego systemu Bretton Wo-
ods II, globalna nadwyka oszczdnoci, globalna susza inwestycyjna, ujemne
oszczdnoci w Stanach Zjednoczonych, efekty kryzysu lat 90. w krajach azja-
tyckich (w tym model wzrostu oparty na eksporcie i motyw ostronociowy
akumulacji znacznych rezerw dewizowych), wstrzsy wpywajce na relatywn
atrakcyjno inwestycyjn obszarw gospodarczych, optymalny poziom de-
cytu obrotw biecych w ujciu midzyokresowym oraz teorie kwestionuj-
ce poprawno pomiaru
10
. Jednak, mimo wielu poprawnych wnioskw i mo-
liwych do zaakceptowania scenariuszy, kada z koncepcji posiada elementy
niewyjanione lub nie do zaakceptowania przy dzisiejszym stanie wiedzy eko-
nomicznej. Gdy jednak, podajc za K. Rybiskim, dokonamy kompilacji wy-
mienionych wyej teorii, dojdziemy do scenariusza, ktry pokazuje proces po-
wstawania nierwnowagi globalnej.
Za pocztek procesu tworzenia nierwnowagi uwaa si jak ju wspomnia-
no lata 90. XX w., kiedy USA zaczy dostrzega korzyci z przenoszenia
produkcji lub usug poza granic kraju przy zachowaniu dotychczasowej gru-
py klientw (oshoringu) oraz inwestycji w najnowsze technologie
11
. Podjte
dziaania doprowadziy do zwikszenia konkurencyjnoci gospodarki amery-
kaskiej, a rezultatem tego by wzrost napywu kapitau, potgowany przez kry-
zys azjatycki, ktry przesun popyt inwestycyjny z rejonu objtego kryzysem.
Stany Zjednoczone, wiadomie lub nie, stay si gwnym importerem wia-
towych oszczdnoci, wspierajcym tworzenie ogromnych rezerw walutowych
przez kraje azjatyckie. W tym samym czasie kraje azjatyckie rozpoczy realiza-
cj strategii wzrostu, opartej na eksporcie i konkurencyjnych kursach waluto-
8
K. Pakravan, op. cit., s. 20.
9
R. W. Ferguson, Global Imbalances (przemowa w Instytucie Europejskim podczas obrad dotyczcych
kwestii nansowych i monetarnych, Waszyngton, 23.04.2004).
10
K. Rybiski, op. cit., s. 188225.
11
Ibidem, s. 188.
15
wych, oraz zwikszay poziom swoich oszczdnoci, co dodatkowo pogorszyo
stan bilansu patniczego USA. Zwikszajca si nadwyka globalnych oszczd-
noci w okresie suszy inwestycyjnej, niskich stp procentowych i szybkiego
wzrostu krajw Azji doprowadzia do wzrostu cen najpierw na amerykaskim
rynku akcji, a nastpnie na rynku nieruchomoci. Wzrost cen doprowadzi do
wzrostu posiadanego majtku (akcji i nieruchomoci) i pobudzi popyt, zwik-
szajc tym samym amerykaski decyt budetowy. Od roku 2004 znaczc rol
w pogbianiu globalnej nierwnowagi zacza odgrywa droejca ropa naf-
towa, nadwyki w bilansach patniczych krajw eksporterw ropy i pocztko-
wo malejce, a pniej ujemne oszczdnoci gospodarstw domowych w USA.
Nie mona rwnie lekceway polityki monetarnej, postpujcej od 2005 r.
aprecjacji dolara i niedowartociowania kursu renminbi. Niedowartociowania,
ktre w zalenoci od zastosowanej metody bada waha si od 11% (Funke,
Rahn), przez 35% (Frankel), a do 60% (Jeong, Mazier)
12
.
Jak pokazuje kompilacja teorii tumaczcych, powstawanie globalnej nie-
rwnowagi, rola Chin, jako gwnego przedstawiciela grupy pastw azjatyc-
kich w jej tworzeniu, jest ogromna i wie si obran przez wadze w Pekinie
polityk wzrostu gospodarczego opart na konkurencyjnej i korzystnej polityce
walutowej.
Ponadto, patrzc z perspektywy wiata dwubiegunowego nadwykowych
Chin i decytowych USA trudno nie zauway, e osignicie rwnowagi
moliwe jest tylko poprzez przywrcenie sprawnego funkcjonowania mecha-
nizmw rynkowych. Tu warto odwoa si chociaby do mikroekonomicznej
koncepcji rwnowagi dugookresowej wydatkw przy istnieniu instytucji kre-
dytowych czy mechanizmu kursowego przywracania rwnowagi.
2. POLITYKA KURSOWA I KSZTATOWANIE SI
BILANSU PATNICZEGO CHIN
2.1. Polityka kursowa
Emitentem chiskiej waluty narodowej jest Chiski Bank Ludowy.
Od lat 80. w Chinach stopniowo liberalizuje si przepisy nansowe, ktre po-
cztkowo zabraniay obywatelom posiadania obcych walut, a obcokrajowcom
wywoenia renminbi za granic. Moga by wywoona jedynie waluta chiska,
ktra zostaa wymieniona przy wjedzie do kraju i nie zostaa wykorzystana,
a jej ilo naleao dodatkowo potwierdzi w deklaracji celnej. Dzi brak jest
12
A. Bouveret, S. Mestiri, H. Sterdyniak, op. cit., s. 35; w publikacji tej zostaa zawarta szersza kompilacja
wynikw rnych bada niedowartociowania renminbi przeprowadzonych w latach 20032005.
16
kontroli iloci posiadanej waluty przy wjedzie i w wielu miejscach mona do-
kona wymiany walut obcych. Wci istniej jednak ograniczenia dla przedsi-
biorcw chiskich, ktrzy mog nabywa waluty zagraniczne za renminbi tylko
w celu importu i opacenia innych wydatkw zwizanych z przywozem, i to po
akceptacji banku centralnego
13
.
Od 1994 do czerwca 2005 r. Chiny prowadziy polityk sztywnego kur-
su renminbi do dolara
14
. W 2005 r. przeprowadzono reform, w wyniku kt-
rej waluta chiska zostaa zwizana z koszykiem walut
15
, w ktrym central-
ne parytety byy ustalane pod koniec kadego dnia. W cigu dnia kurs mg
si waha w zakresie +/- 0,3% w stosunku do notowania porannego
16
. Razem
z t zmian zostaa ogoszona aprecjacja w stosunku do dolara amerykaskie-
go o 2,1%, a sama reforma miaa by krokiem ku bardziej pynnemu kursowi,
opartemu w wikszej mierze na rynkowym popycie i poday. Jednak w prakty-
ce wahania kursu renminbi nadal miay duy zwizek z wahaniami dolara, co
potwierdzaj wyniki bada przeprowadzonych przez J. Frankela i S. J. Wei
17
.
Ponadto w nastpnych miesicach bank centralny dokona znacznych inter-
wencji na rynku walutowym (w wysokoci ok. 18 mld dolarw miesicznie, co
byo kwot porwnywaln do interwencji dokonywanych wczeniej, w 2005 r.,
przed reform)
18
. W 2007 r. zwikszono zakres waha do +/- 0,5% w stosun-
ku do parytetu centralnego. W roku 2008, w odpowiedzi na niespokojn sytu-
acj na wiatowych rynkach nansowych, Chiny ocjalnie powrciy do kursu
sztywnego wobec dolara, ale ju w czerwcu 2010 r. bank centralny wprowadzi
ponownie kurs pynny zarzdzany, ustalany w odniesieniu do koszyka walut,
z marami waha wynoszcymi 0,5% w obie strony
19
.
rednie tempo wzrostu PKB w Chinach w latach 19802008 wynosio
prawie 10%, na zblionym poziomie ksztatowao si rwnie tempo wzro-
stu gospodarczego w latach 20042008, podczas gdy eksport wzrasta rednio
o 22%
20
. Jak twierdz Guo i NDiaye, oznacza to siln zaleno chiskiego
13
J. Sprysak, System nansowy Chin [w:] Chiny Indie. Ekonomiczne skutki rozwoju, red. K. Kosiski,
Lublin 2008, s. 256257.
14
M. Goldstein, N. Ladry, Chinas Exchange Rate Policy Dilemma, Te American Economic Review
2006, Vol. 96, No. 2, s. 422.
15
Struktura koszyka nie zostaa jednak ujawniona, co pozwala na snucie domysw, jaki udzia mia
w nim dolar amerykaski.
16
K. ukrowska, Chiny i Indie dwie rne strategie rozwoju [w:] Chiny Indie. Ekonomiczne skutki
rozwoju, s. 37.
17
J. A. Frankel, S. J. Wei, Assesing Chinas Exchange Rate Regime, Economic Policy, July 2007, s. 611.
18
M. Goldstein, N. Ladry, op. cit., s. 422.
19
NBP, Raport na temat zjawisk zachodzcych w midzynarodowym systemie walutowym, Departament
Integracji ze Stref Euro, 2010, s. 30.
20
W. Torbecke, H. Zhang, Te Eect of Exchange Rate Changes on Chinas Labour-Intensive
Manufacturing Exports, Pacic Economic Review 2009, Vol. 14, Issue 3, s. 398.
17
wzrostu gospodarczego od eksportu, zwaszcza do krajw wysoko rozwini-
tych
21
. Patrzc na obrany przez Chiny eksportowy model rozwoju, nie mona
nie zauway kluczowej roli, jak odgrywa w nim polityka kursowa. To wanie
niedowartociowanie renminbi przyczynia si do wysokiej konkurencyjnoci
gospodarki Pastwa rodka. Wynika to z faktu, e im niszy kurs danej waluty
cena, jak trzeba zapaci w danej walucie za nabycie jednostki waluty inne-
go kraju
22
tym produkty nabywane w tym kraju s tasze dla zagranicznych
odbiorcw
W celu zobrazowania powyszej prawidowoci mona pokusi si o po-
rwnanie stopnia niedowartociowania waluty chiskiej ze zmianami eksportu
(Wykres 2). Do konstrukcji poniszego wykresu uyto najprostszej miary nie-
dowartociowania (cho posiadajcej rwnie liczne wady): indeksu Big Maca,
pokazujcego iluprocentowy wzrost wartoci waluty chiskiej doprowadziby
j do rzeczywistego poziomu rynkowego
23
. Z zestawienia tego wynika, e w la-
tach 20032009 wzrost chiskiego eksportu powizany by z wartoci waluty
krajowej.
21
K. Guo, P. NDiaye, Is Chinas Export-Oriented Growth Sustainable?, IMF WP/09/172, August 2009,
s. 3. W ostatnim czasie zaczy pojawia si wtpliwoci, czy chiski wzrost gospodarczy mona nazwa
opartym na eksporcie. Tez t prbuj podway m.in. badania ekonomisty UBS J. Andersona (http://
www.allroadsleadtochina.com/reports/prc_270907.pdf, dostp 2.02.2012). Jednak cz ekonomistw
(m.in. D. He i W. Zhang, Tingvall i Ljungwall, Makin), na czele z badaczami pracujcymi dla MFW, nadal
utrzymuje, e motorem napdowym chiskiej gospodarki by wanie eksport. Niektrzy bior rwnie
pod uwag inwestycje, ale jako czynnik drugorzdny (m.in. Herrerias i Orts). Wydaje si, e zaoenie
o silnej korelacji midzy wielkoci eksportu a wzrostem gospodarczym nie jest bezpodstawne, gdy:
1) silny wzrost gospodarczy nie pojawi si ju na pocztku polityki otwartych drzwi, gdy gospodarka
bya gwnie nastawiona na import, a dopiero po zaistnieniu silnych zacht inwestycyjnych do eksportu;
D. Skopiec, Polityka kursowa Chin jako instrument realizacji proeksportowej strategii wzrostu gospodarczego,
Studia Ekonomiczne 2001, nr 4 (LXXI), s. 384;
2) nie podwaono w sposb jednoznaczny tej hipotezy, prace, ktre j obalay, nie zyskay uznania ani
rzdu samych Chin, ani najwikszych organizacji midzynarodowych;
3) osignicie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego za pomoc silnego ukierunkowania gospodarki
w kierunku eksportu osignito ju wczeniej, m.in. w krajach tygrysach azjatyckich czy USA.
22
P. Boyk, Midzynarodowe stosunki ekonomiczne. Teoria i polityka, Warszawa 2008, s. 244.
23
Indeks Big Maca zosta wymylony w 1986 r. przez dziennikarzy czasopisma Te Economist
i od tego czasu wzbudza kontrowersje wrd ekonomistw. Przez wielu jest traktowany jako przystpny,
zabawny, lecz jednoczenie zbyt upraszczajcy sposb na pokazanie rnic w wartoci pienidza w rnych
krajach (m.in. z uwagi na to, e w skad ceny Big Maca wchodzi koszt dbr/usug, ktre nie stanowi
przedmiotu wymiany midzynarodowej, lub wymiana ta jest mocno ograniczona; np. A. M. Taylor,
M. P. Taylor, Te Purchasing Power Parity Debate, Te Journal of Economic Perspectives 2004, Vol. 18,
No. 4, s. 136. A. Landry zwraca rwnie uwag na koszty transportu, bariery celne i rnice w kosztach
prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, nawet jeli rozpatrujemy rne regiony lub miasta w tym samym
kraju A. Landry, Te Big Mac: A Global-to-Local Look at Pricing, Economic Letter Insights from the
Federal Reserve Bank of Dallas, Vol. 3, No. 9, September 2008, http://dallasfed.org/research/eclett/2008/
el0809.html, dostp 10.02.2012). Stosunkowo czsto jest jednak rwnie wzmiankowany w kontekcie
cakiem uytecznej miary odnoszcej si do teorii parytetu siy nabywczej, ktra mimo swych wad
moe by przydatna do przewidywania przyszych zmian kursu walutowego, co potwierdzaj badania
K. W. Clements, Y. Lan i S. P. Seah (K. W. Clements, Y. Lan, S. P. Seah, Te Big Mac Index Two Decades
on an Evaluation of Burgernomics, July 2010, http://ssrn.com/abstract=1081843, dostp 10.02.2012).
18
Wykres 2
Wpyw niedowartociowania chiskiego renminbi na wielko eksportu Chin
rdo: Opracowanie wasne w oparciu o dane: www.imf.org oraz www.economist.com.
Gdy niedowartociowanie waluty ulegao zmniejszeniu, wielko eksportu
przyrastaa w wolniejszym tempie, natomiast gdy niedowartociowanie ulegao
zwikszeniu, eksport wzrasta znacznie szybciej. Mona z tego wycign wnio-
sek, e w przypadku gospodarki chiskiej niedowartociowanie waluty krajowej
nie wpywa na fakt, i Chiny eksportuj z roku na rok coraz wicej, ale ewident-
nie wpywa na wielko przyrostw eksportu. Oczywicie nie ma to wpywu na
samo zjawisko zwikszania masy eksportu z jednej prostej przyczyny: perma-
nentne niedowartociowanie renminbi wpywa na dugookresow konkurencyj-
no Chin, gdy zabezpiecza atrakcyjny dla importerw zagranicznych poziom
cen w dugim okresie. Analizujc Wykres 2 nie mona take pomin bardzo
istotnej kwestii: powysze wnioski sabiej sprawdzaj si w latach 2002 i 2010,
jednak jest to silnie zwizane ze specyk tych okresw. Jeli chodzi o rok 2002,
wida tu duy przyrost eksportu mimo wzrostu wartoci renminbi wynika to
z przystpienia tego kraju do WTO i, co za tym idzie, z liberalizacji obrotw
handlowych wielu pastw z ChRL. W przypadku lat 20092010, powinnimy
mie w pamici kryzys gospodarczy, ktry doprowadzi do znacznego spadku
konsumpcji w wielu krajach, czego efektem by z kolei ogromny spadek eks-
portu (2009 r.). Gdy w 2010 r. gospodarki pastw wiata zaczy podnosi si
z osabienia, wolumen chiskiego eksportu wzrs o 34% w porwnaniu z ro-
-20
-10
0
10
20
30
40
50
60
70
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
niedowartociowanie yuana
liczone indeksem Big Maca
(wartoci %)
zmiana eksportu (wartoci %)
19
kiem poprzednim
24
, gdy jednak porwnamy warto eksportu w miliardach do-
larw pomidzy rokiem 2008 a 2010, nadal jest ona nisza o 229 mld
25
.
2.2. Bilans patniczy
Chiski bilans patniczy nie ksztatuje si w sposb typowy, zwaszcza je-
li porwnywa go z bilansami innych krajw rozwijajcych si. L. Capiello
i G. Ferruci wskazuj w raporcie przygotowanym dla Europejskiego Banku
Centralnego na wystpujce tu osobliwoci
26
:
utrzymywanie przez duszy okres nadwyki zarwno na rachunku
obrotw biecych, jak i obrotw kapitaowych;
wielko i struktura obrotw biecych, gdzie mona obserwowa
nadwyk nieprzerwanie od 1994 r.;
wielko i struktura nadwyki na rachunku obrotw kapitaowych,
gdzie zarwno po stronie wpyww, jak i wypyww najwaniejsz rol
odgrywaj bezporednie inwestycje zagraniczne, a przy tym przepywy
kapitau s znaczco ograniczone przez restrykcje pastwowe.
Duo uwagi powica si nadwyce na rachunku obrotw biecych, ktrej
decydujc skadow w latach 19972009 pozostaje saldo obrotw hand-
lowych (Wykres 3). W roku 2009 nadwyka obrotw handlowych stanowia
84% cakowitej nadwyki na tym rachunku, a w latach poprzednich proporcje
te ksztatoway si bardzo podobnie. Ogromny wzrost salda handlu zagran-
icznego Chin w latach 20042008 ma przyczyny zarwno w przyspiesze-
niu tempa wzrostu eksportu, jak i spowolnieniu tempa wzrostu importu
27
.
Do szybszego wzrostu eksportu przyczynio si przystpienie Chin do WTO
w 2001 r., co pocigao za sob wiksz integracj z gospodark wiatow i znie-
sienie ogranicze pozataryfowych, oraz poprawa produktywnoci w sektorze
pracochonnych dbr eksportowych. Czciej wskazuje si jednak na spadek
tempa wzrostu importu. Wynika on z wczeniejszego boomu inwestycyjnego
w sektorze dbr przemysowych, co z kolei byo nastpstwem zwikszonego
popytu wewntrznego na te produkty. Taka sytuacja w rachunku obrotw
handlowych moe by przejciowym efektem polityki gospodarczej pastwa,
zmierzajcej do spowolnienia szybkiego wzrostu inwestycji krajowych, lub te jest
24
http://www.imf.org, dostp 4.05.2011.
25
http://www.un.org, dostp 4.05.2011.
26
L. Cappiello, G. Ferrucci, Te Sustainability of Chinas Exchange Rate Policy and Capital Account
Liberalisation, ECB Occasional Paper No 82, March 2008, s. 3235.
27
Przecitna roczna stopa wzrostu eksportu wzrosa z 23,8% (20002004) do 26,3% (20052007),
natomiast przecitna roczna stopa wzrostu importu spada z 26,3% (20002004) do 19,8% (20052007);
M. Corden, op. cit., s. 432.
20
bardziej trwaym zjawiskiem wynikajcym ze zmian strukturalnych w chiskiej
gospodarce, ktre maj swoje rdo w rozwoju technologicznym
28
.
Biorc pod uwag pozostae pozycje rachunku obrotw biecych, warto
zwrci uwag na dochody z inwestycji, ktrych saldo osigno warto dodat-
ni w roku 2005 i od tego czasu ronie. Jest to zwizane z faktem, e w pozycji
tej ujmowane s rwnie dochody z rezerw, ktre notuj znaczny wzrost w ostat-
nich latach, jak i transfery, a w szczeglnoci prywatne transfery dochodw.
Wykres 3
Ksztatowanie si rachunku obrotw biecych w Chinach
z podziaem na poszczeglne pozycje
(saldo obrotw handlowych, usug, transferw i dochodw z inwestycji)
w latach 19972009 (mld USD)
rdo: opracowanie wasne na podstawie IMF, International Financial Statistics.
Jak zostao nadmienione, rwnie na rachunku obrotw kapitaowych no-
towane s nadwyki, gownie dziki duym dodatnim saldom bezporednich
inwestycji zagranicznych. S one najwaniejsz form nansowania zagra-
nicznego, rednia warto ich napywu w latach 19972006 wynosia ponad
50 mld USD, a w latach 20072008 wzrosa ponad dwukrotnie
29
. W roku ko-
lejnym, w wyniku kryzysu na wiatowych rynkach nansowych, powrcono do
poziomu z roku 2006, a wic 78 mld USD. O silnej pozycji Chin w tej dziedzi-
28
L. Capiello, G. Ferruci, op. cit., s. 35.
29
IMF, International Financial Statistics, http://elibrary-data.imf.org/FindDataReports.aspx?d=33
061&e=169393, dostp 5.05.2011.
21
nie moe wiadczy fakt, e w latach 19962006 ok. 1/4 wiatowych inwestycji
bezporednich kierowanych do krajw rozwijajcych si zostao zrealizowanych
w tym pastwie
30
. Zauwaalna jest jednak rwnie tendencja wzrostowa w po-
zycji dotyczcej wypyww inwestycji portfelowych, dokonywanych najpraw-
dopodobniej przy zachcie rzdu, ktry w ten sposb moe prbowa zmniej-
szy nadwyk bilansu patniczego i zagodzi presj na aprecjacj renminbi
31
.
Rachunek obrotw kapitaowych Chin naley rozpatrywa mimo to w kon-
tekcie surowych regulacji ograniczajcych przepywy kapitau. Ich charaktery-
styczn cech jest asymetria: wypywy s regulowane bardziej restrykcyjnie ni
wpywy. W tym kontekcie mniej zaskakuje fakt, e rwnie na tym rachunku
tworzy si nadwyka.
Nadwyki na rachunku biecym i kapitaowym nie s przeznaczane na we-
wntrzne inwestycje i konsumpcj, ale powikszaj zasb rezerw, ktre od ko-
ca lat 90. rosn w szybkim tempie, osigajc w ostatnich latach niespotykane
rozmiary (Wykres 4).
Wykres 4
Rezerwy walutowe Chin, wliczajc zoto, w latach 19972009 (mld USD)
rdo: opracowanie wasne na podstawie IMF, International Financial Statistics.
Na koniec 2011 r. rezerwy te wyniosy 3,18 bln USD
32
. Aby uwiadomi
sobie, jakiego rzdu s to wielkoci, mona porwna je do wartoci PKB Chin
oraz PKB Stanw Zjednoczonych (Tabela 1). W 2002 r. rozmiar rezerw prze-
kroczy 20% chiskiego PKB, a w roku 2009 byo to prawie 50%. W porw-
30
L. Capiello, G. Ferruci, op. cit., s. 36.
31
Ibidem.
32
www.bankier.pl, dostp 24.01.2012.
22
naniu do PKB USA, udzia ten take bardzo szybko wzrasta z 3,7% w 2003 r.
do 17,4% w roku 2009. Powstaje pytanie o przyczyn gromadzenia tak du-
ej iloci rezerw. Po azjatyckim kryzysie nansowym wydawao si rozsdne,
aby kraje regionu dysponoway wystarczajco du pul rodkw, ktre mo-
gyby suy do agodzenia negatywnych skutkw gwatownych ruchw kapi-
tau. Jednak chiskie rezerwy walutowe s duo wysze, ni mgby wskazy-
wa motyw ostronociowy. M. Corden podaje dwa moliwe tumaczenia tej
sytuacji
33
. Po pierwsze, tak dua nadwyka rachunku obrotw biecych i tak
duy poziom rezerw mog by skutkiem ubocznym, a nie celem samym w so-
bie polityki gospodarczej Chin, ktra koncentruje si na zapobieganiu inacji
oraz utrzymaniu zatrudnienia w sektorach eksportowych dziki zachowywaniu
stabilnego i niskiego kursu walutowego w stosunku do dolara. Istotne s rw-
nie inne aspekty polityki gospodarczej, jak np. brak systemu emerytalnego
czy niewydolno systemu porednictwa nansowego, ktre prowadz do wy-
sokich oszczdnoci, zarwno w sektorze gospodarstw domowych, jak i przed-
sibiorstw. Po drugie, racjonalne moe by odkadanie w czasie wykorzystania
zgromadzonych rodkw na inwestycje socjalne i infrastrukturalne do czasu,
kiedy poprawie ulegnie funkcjonowanie administracji publicznej w poszczegl-
nych prowincjach, a take system bankowy i rynek kapitaowy. Tylko wtedy b-
dzie moliwe efektywne wykorzystanie zasobw nansowych.
Tabela 1
Udzia chiskich rezerw walutowych w PKB Chin i PKB Stanw Zjednoczonych
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
Warto rezerw
jako % PKB Chin
15,4% 15,0% 14,9% 14,3% 16,6% 20,5% 25,4%
Warto rezerw
jako % PKB USA
1,8% 1,7% 1,7% 1,7% 2,1% 2,8% 3,7%
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Warto rezerw
jako % PKB Chin
32,2% 36,8% 39,8% 44,3% 43,5% 49,2% 49,2%
Warto rezerw
jako % PKB USA
5,2% 6,6% 8,1% 11,0% 13,7% 17,4% 20,0%
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych Banku wiatowego.
33
M. Corden, op. cit., s. 436437.
23
3. WPYW CHISKIEJ POLITYKI WZROSTU
NA WIATOW SYTUACJ EKONOMICZN
3.1. Wpyw chiskiego eksportu na pastwa wysoko i sabo rozwinite
Amerykaski konsumpcjonizm stanowi jeden z wyznacznikw XXI w.
Nie byby on jednak moliwy, gdyby nie moliwo ycia na kredyt i relatywnie
tasze produkty azjatyckie. Skutki tego s ewidentne USA mierz si z naj-
wikszym decytem obrotw handlowych w caej historii swojej pastwowoci.
Rosncy decyt w handlu z Chinami, jak wskazuj badania Arory i Vamvaki-
disa, w latach 20012008 przekada si na obnienie wzrostu amerykaskiego
PKB o ok. 0,1% rocznie
34
. Podobny wpyw zosta stwierdzony rwnie w przy-
padku Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec i Woch.
Nie wiadomo, jak dugo pastwa wysoko rozwinite bd toleroway chi-
sk polityk wzrostu opart na wysokiej konkurencyjnoci eksportu. Zapew-
ne do czasu, a ich lokalne gospodarki nie zaczn mierzy si z narastajcymi
trudnociami nie tylko na obrocie rachunkw biecych, ale rwnie w sferze
bezrobocia, inacji czy narastajcych niepokojw spoecznych. Wtedy, jak pro-
gnozuje byy szef MFW w rozmowie z gazet Financial Times, istnieje groba
wystpienia wojen walutowych
35
. Dzisiaj, patrzc z perspektywy tego, co dzia-
o si w roku 2010, jest to sytuacja bardzo prawdopodobna. Wsplna akcja
bankw centralnych Szwajcarii, Wielkiej Brytanii, USA i Norwegii, polegajca
na podjciu dziaa na rzecz osabienia walut krajowych, miaa bezprecedenso-
wy charakter zarwno na poziomie poszczeglnych krajw, jak i w skali caej
gospodarki wiatowej
36
. Coraz bardziej realna staje si przy tym groba szersze-
go protekcjonizmu wasnych gospodarek przez pastwa Zachodu. Prby dzia-
a deliberalizacyjnych wida w polityce amerykaskiej (m.in. projekt ustawy
Schumer-Graham, nakadajcy ujednolicon 27,5-procentow stawk podat-
ku na dobra z Chin)
37
. Pamitajc, e ponad poowa chiskiego eksportu traa
na rynki USA, UE i Japonii, jakiekolwiek restrykcje byyby ogromny ciosem
i regresem w rozwoju Chin.
Gospodarki pastw Azji Poudniowej, Poudniowo-Wschodniej oraz
Wschodniej to sie naczy wzajemnie powizanych, czego najlepszym wyra-
34
V. Arora, A. Vamvakidis, Chinas Economic Growth: International Spillovers, IMF WP/10/165,
lipiec 2010, s. 6.
35
A. Beattie, IMF Chief Warns on Exchange Rate Wars, http://www.ft.com/intl/cms/s/0/304e7430-
d0c1-11df-8667-00144feabdc0.html#axzz1lyHZpN3j, dostp 2.05.2012.
36
NBP, Departament Integracji ze Stref Euro, Raport na temat zjawisk zachodzcych w Midzy-
narodowym Systemie Walutowym, Warszawa, grudzie 2010, s. 18.
37
J. A. Frankel, S. J. Wei, op. cit., s. 585.
24
zem s badania Torbecke i Zhang, ktre wykazay, e 10-procentowa depre-
cjacja jednej z walut regionu wzgldem innych walut zwiksza eksport kraju
deprecjacji o 8%
38
. Te same badania wskazay te, e deprecjacja walut krajw
grupy ASEAN w stosunku do dolara obniyaby eksport Chin do USA o 7,5%.
Moe to wskazywa na to, e Chiny poprzez niedowartociowany kurs swojej
waluty w stosunku do dolara, a zarazem w stosunku do innych walut regionu,
przyczyniaj si do wolniejszego rozwoju tych pastw. Prawdopodobnie gdyby
Pastwo rodka zdecydowao si na dostosowanie kursu do warunkw rynko-
wych, umoliwioby to dywersykacj rde importu dla krajw Europy, Ame-
ryki Pnocnej i Poudniowej czy eksporterw ropy naftowej. Dywersykacja
rde produkcji oznaczaaby, e wiksza liczba pastw mogaby czerpa korzy-
ci z eksportu i w ten sposb pobudza wewntrzny wzrost gospodarczy
39
.
Chiskiej polityki eksportowej nie mona jednak jednoznacznie oskara
o osabiane pozostaych pastw azjatyckich, gdy czerpi one porednie korzyci
z rozwoju Pastwa rodka. Oczywicie trudno jest zdiagnozowa, ktra cieka
rozwoju: w cieniu Chin czy droga na wasn rk jest bardziej efektywna.
Niemniej jednak Chiny s nie tylko wielkim eksporterem, ale kupuj rwnie
8% globalnego importu, co czyni je jednym z najwikszych importerw
40
.
Jako importer wielu rodzajw towarw, podzespow, dbr porednich oraz -
nalnych maj one bezporedni pozytywny wpyw na eksport swoich partnerw.
Jak pokazuj badania Arora i Vamvakidisa, w latach 20012008 eksport netto
do Chin by wanym czynnikiem wzrostu PKB w takich krajach, jak Hong-
kong (1,2%), Korea Poudniowa (0,26%), Malezja (0,18%), Filipiny (0,6%)
i Tajwan (2%)
41
.
3.1. Chiskie rezerwy walutowe a stopy procentowe
Sztywny kurs renminbi do dolara jest czynnikiem powanie ograniczajcym
autonomi polityki monetarnej i moliwo posugiwania si stop procentow
42
.
38
W. Torbecke, H. Zhang , op. cit., s. 398.
39
Postawiona hipoteza wynika z historycznych procesw majcych miejsce w gospodarce wiatowej
w ostatnim stuleciu. Na t prawidowo zwraca uwag m.in. japoski ekonomista Kaname Akamatsu
(jako jeden z elementw tzw. teorii szyku lotu dzikich gsi), powouje si na ni rwnie Tomas Palley z
Instytutu Spoeczestwa Otwartego, piszc, zgodnie z paradygmatem hierarchicznoci, e najwyszy czas,
aby eksport z Chin zacz by zastpowany przez nowe, mniej rozwinite gospodarki, tak jak miao to
miejsce w przypadku wypierania Japonii i Korei przez Chiny czy te USA przez Japoni; T. I. Palley Export-
Led Growth: Evidence of Developing Country Crowding-Out, 2003, http://www.thomaspalley.com/docs/
articles/economic_development/crowding_out.pdf, dostp 10.02.2012. Jest to jednak temat do dalszych
bada, ktre jednoznacznie przesdziyby o prawidowoci postawionej hipotezy lub j obaliy.
40
NBP, s. 36.
41
V. Arora, A. Vamvakidis, op. cit., s. 19.
42
M. Goldstein, N. Ladry, op. cit., s. 423.
25
Podwyszenie stopy procentowej powoduje bowiem, przy innych czynnikach
niezmienionych, wzrost napywu kapitau, poniewa nie nastpuje automaty-
czne dostosowanie si kursu walutowego, ktre amortyzowaoby t zmian.
Zarwno krtko-, jak i dugookresowa stopa procentowa w Chinach bya
w okresie 19942005 wysza ni w Stanach Zjednoczonych (z wyjtkiem lat
19992001, kiedy amerykaska stopa 3-miesiczna bya wysza od chiskiej)
43
.
Wysoka stopa procentowa, wraz z czynnikami demogracznymi (spadek pop-
ulacji w wieku poniej 15 lat w zwizku z polityk jednego dziecka i przez to
zmniejszenie roli dzieci w utrzymywaniu rodzicw w starszym wieku), saboci
systemu emerytalnego, ograniczeniami w konsumpcji (wynikajcymi m.in.
z wysokich cen towarw zagranicznych spowodowanych niskim kursem juana),
oraz czasami take wymienianymi czynnikami kulturowymi, stanowi zacht
do oszczdzania
44
. W efekcie stopa oszczdnoci w Chinach jest bardzo wyso-
ka, w roku 2003 wynosia 44% PKB, a w 2009 r. 54,2% PKB
45
. Oszczdnoci
te nie przekadaj si jednak na inwestycje. Cho stopa inwestycji rwnie jest
wysoka i wykazuje na przestrzeni lat tendencj wzrostow, to wci istnieje
znaczna luka pomidzy oszczdnociami i inwestycjami (dla porwnania sto-
pa inwestycji wynosia w 2003 r. 41,2% PKB, a w 2009 r. 48,2% PKB
46
).
Gwn przyczyn takiego stanu rzeczy jest niewydolny system bankowy. Ban-
ki nie speniaj efektywnie swojej roli jako porednicy na rynku nansow-
ym. Po kryzysie azjatyckim rzd obj je cilejsz kontrol i ograniczyy tem-
po kredytw udzielanych przedsibiorstwom kontrolowanym przez pastwo.
Uwolnione rodki nie zostay skierowane na nansowanie sektora prywatne-
go, gdy ich status by tradycyjnie niszy ni przedsibiorstw pastwowych,
a poza tym brak byo wiarygodnych metod oceny ich bilansw
47
. Bank cen-
tralny ogranicza kreacj pienidza kredytowego m.in. poprzez utrzymywanie
wysokiej stopy rezerw obowizkowych. Nadwyki pynnego pienidza lokowa-
ne s w bezpiecznych zagranicznych aktywach, takich jak amerykaskie bony
skarbowe (US Treasury Bills).
Struktura rezerw walutowych wskazuje na wysok zaleno od ameryka-
skiej waluty. Wikszo rezerw lokowanych jest w aktywach denominowanych
w dolarach (aktualnie jest to 65%
48
), szczeglnie we wspomnianych bonach
43
A. Bouveret, S. Mestiri, H. Sterdyniak, Kurs rwnowagi dla waluty chiskiej: zdanie odrbne, Bank
i Kredyt, sierpiewrzesie 2007, s. 31.
44
Ibidem, s. 32.
45
World Economic Outlook Database, April 2011.
46
Ibidem.
47
W. T. Woo, Wyzwania dla wzrostu gospodarczego Chin, Zeszyty BRE Bank CASE, nr 93 (2007),
s. 20.
48
J. Bielecki, Pekin uratuje stref euro. Chiny bd nadal kupowa obligacje zaduonych pastw, http://
www.forsal.pl, dostp 16.08.2011.
26
skarbowych, co oznacza, e Chiny nansuj w ten sposb amerykaski de-
cyt budetowy. W dugim okresie taka sytuacja nie jest korzystna dla Pastwa
rodka z dwch powodw
49
. Po pierwsze, bony skarbowe oferuj bardzo nisk,
cho pewn stop zwrotu. Po drugie, wysokie jest prawdopodobiestwo, e re-
zerwy strac bardzo na wartoci w przypadku spodziewanej deprecjacji dolara
(lub rewaluacji renminbi). Szacuje si, e 20-procentowa rewaluacja renminbi
wobec gwnych walut rezerwowych oznaczaaby strat kapitau w wysokoci
8% PKB
50
. Ryzyko walutowe mogoby zosta czciowo przerzucone na przed-
sibiorstwa i bardziej rwnomiernie rozoone w rnych sektorach chiskiej
gospodarki dziki liberalizacji przepyww kapitaowych. Naley jednak pami-
ta, e na decyzj o liberalizacji maj te wpyw inne czynniki. Z powodu wspo-
mnianych zagroe chiski bank centralny rozpocz od 2007 r. dywersykacj
posiadanych zasobw rezerw
51
.
Jakie s skutki dla wiatowej gospodarki zwizane z chisk nadwyk bilan-
su patniczego i akumulacj ogromnej iloci rezerw? M. Corden zwraca uwa-
g, e efekt ten naley rozpatrywa dla wszystkich nadwyek cznie. Nadwyki
w krajach o wysokim poziomie oszczdnoci, tzw. glut saving countries
52
, powo-
duj spadek realnej globalnej stopy procentowej w pastwach decytowych,
zwaszcza w Stanach Zjednoczonych, bdcych najwaniejszym krajem decy-
towym. To z kolei przyczynia si do ekspansji kredytowej oraz powoduje zwik-
szenie wydatkw na konsumpcj i inwestycje. W efekcie moe nastpowa po-
gbianie si decytw tych krajw (ich powstawanie, co wida na przykadzie
USA, ma jednak take inne, wewntrzne przyczyny). Niskie stopy procentowe
s korzystne dla poyczkobiorcw, a przede wszystkim dla najwikszego po-
yczkobiorcy, jakim jest rzd USA. Trac natomiast Amerykanie, ktrzy oszcz-
dzaj. Rezerwy inwestowane w aktywa dolarowe sprawiaj take, e dolar nie
ulega deprecjacji, mimo rosncego decytu Stanw Zjednoczonych, cho oczy-
wicie na kurs dolara wpyw maj rwnie inne czynniki, m.in. polityczne.
4. CZY KURS RENMINBI POWINIEN ZOSTA UWOLNIONY?
W ocenie celowoci uwolnienia kursu renminbi brak jest powszechnej zgo-
dy. Wikszo badaczy nie ma wtpliwoci, e jest on niedowartociowany,
cho kwesti sporn stanowi, o ile procent. Najwiksze rnice zda pojawiaj
si jednak w pracach badawczych nakierowanych na odpowied na pytanie, czy
49
M. Corden, op. cit., s. 434.
50
M. Goldstein, N. Ladry, op. cit., s. 424.
51
M. Corden, op. cit., s. 434.
52
Ibidem, s. 437.
27
rzd chiski powinien uwolni swoj walut, czy te powstrzyma si od tych
dziaa. W tej czci artykuu skoncentrowano si na pokazaniu wad i zalet ka-
dego rozwizania.
Do gwnych propagatorw uwolnienia chiskiej waluty mona zaliczy
przedstawicieli rzdw oraz rmy wytwrcze z pastw Triady
53
. Ich koronny ar-
gument kadzie nacisk na pogorszenie konkurencyjnoci dbr chiskich wobec
krajowych, co skutkowaoby zmniejszeniem wolumenu eksportu z Chin (wobec
wyszych cen) oraz popraw bilansu obrotw biecych. Jak wskazuj empiry-
czne badania W. Torbecke i G. Smitha, 10-procentowa aprecjacja renminbi
wobec kursw walut odbiorcw nalnych chiskich produktw rzeczywicie
zmniejszy eksport do tych krajw o 1112% na dobra sabo przetworzone
(np. tekstylia, artykuy ywnociowe) i o 4% na dobra silnie przetworzone
54
.
Bardziej ostroni w swoich szacunkach s natomiast analitycy Deutsche Bank,
ktrzy 10-procentowy wzrost waluty chiskiej wi z 2,5-procentowym spad-
kiem eksportu i 1-procentowym wzrostem importu. Zaznaczaj oni jednak, e
w perspektywie kilku lat eksport moe spa nawet o kilkanacie procent, a im-
port wzrosn o 6,5%
55
. Oznacza to, e zadziaaby tu neoklasyczny mechanizm
wyrwnywania nadwyki bilansu patniczego, ktry doprowadziby do wyrw-
nania bilansw obrotw biecych pomidzy krajami silnie decytowymi (USA,
Unia Europejska) a Chinami, doprowadzajc jednoczenie do zmniejszenia ni-
erwnowagi nansowej (dodatniej po stronie USA i ujemnej po stronie Chin).
Analizujc skutki dla obrotw handlowych Chin, warto przy tym zauway, e
wzrost wartoci chiskiej waluty wpynie nie tylko na popraw bilansw hand-
lowych krajw najlepiej rozwinitych, ale przyczyni si rwnoczenie do rozwoju
tych najsabiej rozwinitych. Jak pisz B. Maniam, M. Mei i P. Dheeriya, nawet
20-procentowa aprecjacja renminbi nie poprawi sytuacji producentw w USA,
ale bdzie z pewnoci wielk szans dla krajw rozwijajcych si
56
. Szans, co
warto podkreli, dwojakiej natury. Z jednej strony, jak szacuje W. Torbecke
w analizie dla Azjatyckiego Banku Rozwoju, wzrost o 10% wartoci chiskiego
renminbi nie wpynie ujemnie na eksport z tych krajw do najwikszych
globalnych odbiorcw
57
, lecz stworzy szans jego zwikszenia. Z drugiej strony
natomiast, pogorszenie sytuacji handlowej zwikszy rwnie zapotrzebowanie
53
Przez pastwa Triady rozumie si USA, UE i Japoni.
54
W. Torbecke, G. Smith, How Would an Appreciation of the RENMINBI and Other East Asian
Currencies Aect Chinas Exports?, Review of International Economics 2010, Vol. 18, Issue 1, s. 106.
55
Deutsche Bank, Quantyfying the Impact of RENMINBI Appreciation, Asia China Breaking News,
2010, s. 34.
56
B. Maniam, M. Mei, P. Dheeriya, Chinese Currency: To Appreciate or Not to Appreciate Tats
the Question, Academy of Accounting and Financial Studies Journal, January 2006, s. 7.
57
W. Torbecke, Te Eect of Exchange Rate Changes on Trade in East Asia, ADBI Working Paper 263,
Tokyo: Asian Development Bank Institute 2011, s. 14.
28
Chin na produkty zagraniczne pochodzce gwnie od najbliszych ssiadw
i biednych krajw Afryki czy Ameryki Poudniowej. Jak wynika z powyszego
rozwaania na temat spadku obrotw handlowych Chin, w konsekwencji wz-
rostu waluty krajowej takie posunicie doprowadzi do spadku udziau takich
pastw jak Chiny, USA czy kraje europejskie w tworzeniu nierwnowagi, a co
za tym idzie do zmniejszenia nierwnowagi w skali globalnej.
Gdyby Chiny zdecydoway si na rewaluacj i stopniowe wyrwnywanie
waluty krajowej z poziomem rynkowym, bezsprzecznie doprowadzioby to
do zmniejszenia wartoci posiadanych rezerw mierzonej parytetem siy nabyw-
czej. Cho taka sytuacja budzi obawy rzdu chiskiego, na pewno jest dobrym
posuniciem dla przywrcenia rwnowagi w skali globalnej. W cigu ostatnich
20 lat Chiny stay si gwnym wiatowym poyczkodawc (eksporterem kapi-
tau), natomiast kraje Europy Zachodniej gwnymi poyczkobiorcami (impor-
terami kapitau). Tak nierwnomierny przepyw kapitau powoduje zaburzenia
w funkcjonowaniu wiatowych rynkw nansowych i wraz z jednostronnym
przepywem dbr jest rdem nierwnowagi. Jak wspomniano wczeniej, stan
rwnowagi ma miejsce wtedy, gdy suma decytw rwna jest sumie nadwyek.
W przypadku rezerw walutowych istniej ogromne i rosnce nadwyki po stro-
nie Chin oraz ogromne i rosnce decyty po stronie krajw zachodnich, kt-
re mog by powoli wyrwnywane, gdy waluta chiska zwikszy swoj warto
w stosunku do walut pastw zachodnich.
Mimo ogromnych obaw rzdu chiskiego wobec negatywnych skutkw
wzrostu wartoci waluty krajowej, decyzja ta moe mie pozytywne skutki
dla kraju z jednoczesnym niewielkim wpywem na warto eksportu. Cho, jak
pokazano wyej, rewaluacja renminbi spowoduje spadek eksportu, to, jak po-
kazuj badania Zheng, Guo, Jiang, Zhang i Wang w oparciu o dane historycz-
ne z lat 20052006, aprecjacja waluty krajowej nie doprowadzi do osabie-
nia tempa wzrostu gospodarczego w perspektywie dugookresowej
58
, a jedynie
do zmniejszenia nierwnowagi poprzez zmniejszenie decytu obrotw bie-
cych USA.
Nie brak take gosw krytycznych w stosunku do idei uwolnienia kursu
renminbi. Niektrzy badacze rozwaaj kwesti, czy w przypadku Chin
mona stosowa te same modele kursu rwnowagi co w przypadku pastw
rozwinitych. Zwracaj uwag na to, e w przypadku pastwa rozwijajcego si,
jakim s Chiny, rwnowaga zewntrzna musi by podporzdkowana rwnow-
adze wewntrznej, a przede wszystkim nadrzdnemu celowi, jakim jest redukcja
bezrobocia
59
. Std te kurs rwnowagi dla Chin to kurs, ktry pozwala speni
58
G. Zheng, L. Guo, X. Jiang, X. Zhang, S. Wang, Te Impact of RENMINBIs Appreciation on Chinas
Trade, Beijing, Academy of Mathematics and Systems Science, Chinese Academy of Sciences, 2006,
s. 515.
59
A. Bouveret, S. Mestiri, H. Sterdyniak, op. cit., s. 26.
29
ten cel, a nie taki, ktry zapewni rwnowag bilansu patniczego. Istotne jest tu
zaoenie krtkiego okresu. W dugim okresie bowiem aktualnie obowizujce
relacje kursowe nie s korzystne dla Pastwa rodka. Dyskusja nie tyle dotyczy
koniecznoci aprecjacji renminbi, a sposobu, w jaki miaoby to nastpi. Pod-
stawowym argumentem przemawiajcym za koniecznoci stopniowego uwal-
niania kursu i jego powolnej aprecjacji jest fakt, e znaczny wzrost wartoci ren-
minbi w krtkim czasie spowodowaby ogromne osabienie konkurencyjnoci
chiskiego eksportu, a co za tym idzie wzrost bezrobocia. Orientacj na ek-
sport musiaaby wtedy zastpi orientacja na wzrost stymulowany czynnikami
wewntrznymi, a by to byo moliwe, naley upora si m.in. ze saboci popytu
wewntrznego. Poza tym narazioby to Chiny w krtkim okresie na gwatowny
napyw zagranicznego kapitau spekulacyjnego, a w konsekwencji na problemy
inacyjne
60
, co z kolei byoby bardzo destabilizujce dla gospodarki w momencie
spodziewanego pniej odwrcenia tego trendu. Aprecjacja powoduje bowiem,
e inwestowanie w kraju staje si drosze i przez to mniej opacalne. McKinnon
przywouje przykad Japonii, ktra take podlegaa, podobnie jak Chiny, silnej
presji ze strony rodowiska midzynarodowego, aby umoliwi umocnienie si
wasnej waluty w stosunku do dolara
61
. Aprecjacja jena w latach 19851995
spowodowaa utworzenie si baki spekulacyjnej na rynkach nieruchomoci
oraz akcji. Gdy w latach 90. baka pka, wywoao to spowolnienie gospodarcze
i deacj, przy tym wystpowa tu krytycznie niski poziom stp procentowych
(puapka pynnoci), co oznaczao w praktyce brak moliwoci oddziaywania
na koniunktur poprzez polityk monetarn
62
.
ZAKOCZENIE
W kontekcie bardzo wysokich nadwyek w bilansie handlowym i duego
niedowartociowania renminbi warto pokaza, jak mona by poradzi sobie
z tymi dwoma zjawiskami jednoczenie. Odpowied mona znale, analizujc
neoklasyczny mechanizm wyrwnywania nadwyki bilansu patniczego.
Warto tu doda, e prba doprowadzenia do rwnowagi ma zarwno wady
i zalety. Niepodane z perspektywy Chin jest na pewno obnienie eksportu,
skutkujce spadkiem obrotw handlowych i powizanych z nimi dochodw
ludnoci i budetu, a take wielkoci rezerw walutowych
63
. Jak twierdz ekono-
60
J. A. Tatom, Imbalances in China and U.S. Capital Flows, NFI Working Paper, 2008, s. 14.
61
R. McKinnon, Exchange Rate or Wage Changes in International Adjustment?, ZEW Centre
for European Economic Research Discussion Paper No. 05-064, 2005, s. 3.
62
Ibidem, s. 4.
63
A. Budnikowski, E. Kawecka-Wykrzykowska, Midzynarodowe stosunki gospodarcze, Warszawa 2000,
s. 204205.
30
mici, s to jedne z przyczyn, ktre nadal powstrzymuj wadze rzdowe przed
uwolnieniem kursu walutowego
64
. Z drugiej strony, takie dziaania automa-
tycznie doprowadziyby do spadku inacji oraz umoliwiyby zmniejszenie glo-
balnej nierwnowagi. Naley wspomnie tu, e do zlikwidowania nierwnow-
agi niezbdna jest wsppraca z krajami decytowymi, szczeglnie USA, ktre
rwnie powinny dostosowa swoj polityk pod tym ktem.
Gdyby chiskie wadze rzeczywicie stosoway polityk kursu pynnego, to w
wyniku wysokiej poday walut zagranicznych na rynku chiskim (pochodzcej
ze sprzeday dbr za granic) doszoby do aprecjacji renminbi. Wzrost wartoci
chiskiej waluty spowodowaby wzrost cen produktw chiskich i spadek cen
produktw zagranicznych, co posunoby za sob spadek popytu na drosze
dobra z Chin i wzrost popytu na relatywnie tasze dobra zagraniczne. Przesu-
nicia w handlu zagranicznym Kraju rodka doprowadziyby do przywrcenia
rwnowagi bilansu handlowego, a w dalszej kolejnoci rwnowagi zewntrznej.
64
M. Obstfeld, K. S. Rogo, Global Current Account Imbalances and Exchange Rate Adjustments,
Brookings Papers on Economic Activity, Vol. 2005, No. 1 (2005), s. 69.
Katarzyna Woche
Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie
EKSPANSJA FIRM CHISKICH JAKO INSTRUMENT
REALIZACJI POLITYKI ZAGRANICZNEJ
PASTWA RODKA.
ROSNCA ROLA CHISKICH KORPORACJI
W WYBRANYCH REGIONACH WIATA
1. CHISKIE FIRMY A POLITYKA ZAGRANICZNA
PASTWA RODKA
Chiny s najludniejszym rozwijajcym si krajem na wiecie, ktry, aby kon-
tynuowa ten proces, bdzie coraz bardziej wzmacnia wspprac ze wszystki-
mi pastwami i regionami niezalenie od ich lokalizacji, ustroju politycznego
i uwarunkowa historycznych. Gotowo prowadzenia szerokiej wymiany han-
dlowej, wsppracy gospodarczo-technicznej oraz wymiany naukowo-kultural-
nej ze wszystkimi krajami i regionami wiata wynika z wszechstronnej polityki
otwarcia Pekinu na wiat. Uprawiajc niezalen, samodzieln i przede wszyst-
kim pokojow polityk zagraniczn, Chiny maj na celu stworzenie dobrego
midzynarodowego otoczenia dla reformy i realizacji procesw modernizacyj-
nych w Pastwie rodka
1
.
Obserwatorzy poczyna Chin w dziedzinie polityki zagranicznej mog za-
uway, e kraj ten nie nawizuje strategicznych sojuszy z adnym mocarstwem
czy blokami pastw oraz nie bierze udziau w sojuszach militarnych. Pastwo
rodka deklaruje utrzymanie pokoju wiatowego i poparcie dla wszystkich kra-
jw, ktre s rwnymi czonkami spoecznoci midzynarodowej.
Jednym z pierwszych wyranych wyrazw intencji stworzenia nowego adu
midzynarodowego bya Pancha shila (z hinduskiego pi zasad), czyli pi
zasad pokojowego wspistnienia, zawartych w preambule chisko-indyjskiego
1
Chiska polityka zagraniczna, http://polish.cri.cn/chinaabc/chapter4/chapter40201.htm.
32
traktatu w sprawie Tybetu z 29 kwietnia 1954 r. Te zasady to: wzajemne po-
szanowanie integralnoci terytorialnej i suwerennoci, wzajemna nieagres-
ja, wzajemna nieinterwencja w sprawy wewntrzne, rwno i oboplne
korzyci oraz pokojowe wspistnienie. W dniu 28 czerwca 1954 r. premier-
zy Zhou Enlai (Chiny) i Jawaharlal Nehru (Indie) we wsplnym komunikacie
wyrazili zamiar uczynienia z Pancha shila podstawy pokoju i bezpieczestwa
midzynarodowego
2
.
W cigu 60 lat od powstania nowych Chin uksztatowany zosta swoisty
styl polityki zagranicznej o chiskiej specyce. Pekin stoi przed wielo-
ma szansami i wyzwaniami ze wzgldu na tworzc si wielobiegunowo
wiata oraz postpujc globalizacj gospodarcz w wyniku czego stosunki
midzynarodowe bd ulega diametralnym zmianom. Chiny sigaj po r-
norodne rodki, metody czy sposoby postpowania dla osignicia zaoo-
nych celw rozwojowych. Owe rodki i metody podlegay i nadal podlegaj
wraz z rozwojem spoeczestw oraz stosunkw midzynarodowych znacz-
cej ewolucji. Na przykad powoli i stale maleje znaczenie rodkw militarnych
i stosowania przemocy na rzecz wdraania bardziej mikkich metod, w tym
rodkw gospodarczych. Odzwierciedla to rwnie ewolucj polegajc na re-
latywnym zmniejszaniu si w polityce Chin znaczenia tradycyjnie pojmowane-
go bezpieczestwa na rzecz celw zwizanych z rozwojem, dobrobytem i pozio-
mem ycia.
W literaturze przedmiotu
3
przewaa klasykowanie instrumentw polity-
ki zagranicznej wedug dziedzin ycia spoecznego, z ktrych one pochodz.
W zwizku z tym mona wyodrbni instrumenty polityczne, ekonomiczne,
wojskowe, psychospoeczne, normatywne i inne. Mimo e podstawowe znacze-
nie wci zachowuj niezmiennie instrumenty polityczne, instrumenty gospo-
darcze maj w przypadku Chin, jako najszybciej rozwijajcego si kraju na wie-
cie i rosncej potgi gospodarczej, znaczenie dominujce. Poprzez bezporedni
transfer dbr, zwaszcza nansw, umoliwiajcych zarwno rozwj wasny,
jak i krajw docelowych, przez uprzywilejowane znoszenie barier handlowych,
po inwestycje bezporednie, Chiny buduj sie ogromnej liczby mniejszych
korporacyjnych i inwestycyjnych powiza, ktrych sia jest wielokrotnie wik-
sza ni sia jednego, najmocniejszego nawet powizania politycznego. Rozwj
tego pastwa odbywa si na wszystkich moliwych paszczyznach, we wszyst-
kich sektorach gospodarczych, na wszystkich szerokociach geogracznych i re-
alizowany jest poprzez miliony chiskich rm, nie za przez polityczne sojusze
Pastwa rodka.
2
Sownik poj i organizacji midzynarodowych pancha shila, http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/.
3
Stosunki midzynarodowe: geneza, struktura, dynamika, red. E. Haliak, R. Kuniar), Warszawa 2006.
33
Warto jednak wspomnie, e Chiny stosuj rwnie z sukcesem wspierajce
instrumenty psychospoeczne, jak promocja kultury i nauki, ktre su kszta-
towaniu korzystnego wizerunku pastwa i budowaniu jego prestiu na scenie
midzynarodowej, zjednywaniu sobie innych spoeczestw, kreowaniu warun-
kw uatwiajcych wywieranie wpywu politycznego.
2. KORPORACJE CHISKIE JAKO GOSPODARCZY
INSTRUMENT REALIZACJI POLITYKI ZAGRANICZNEJ
Tylko w styczniu i lutym 2010 r. chiscy inwestorzy dokonali bezporednich
inwestycji zagranicznych (Foreign Direct Investment, FDI) w 693 zagranicz-
nych rmach w 89 krajach na czn kwot 4,66 mld USD
4
. Obrt FDI wzrs
o 17,8% w stosunku rocznym i wynis 9,38 mld USD. Na koniec lutego,
w zwizku z chiskimi kontraktami FDI, za granic pracowao 768 tys. osb
(wzrost o 57 tys. osb r/r)
5
. Regionalny podzia FDI w tym okresie przedsta-
wiono na poniszym wykresie.
Regionalny podzia chiskich FDI
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Ministerstwo Gospodarki, Departament Ana-
liz i Prognoz, Chiny i Indie w procesie globalizacji. Potencjalne konsekwencje dla Polski, War-
szawa, stycze 2007.
4
Ministerstwo Handlu Chiskiej Republiki Ludowej, Chiskie inwestycje zagraniczne w 2010 r.,
http://beijing.trade.gov.pl/pl/aktualnosci/article/a,7876,.html, dostp 18.03.2010.
5
Ibidem.
48,60%
40,70%
3,00%
5,40%
1,30% 1%
0,00%
10,00%
20,00%
30,00%
40,00%
50,00%
60,00%
Azja Afryka Ameryka
aciska
Europa Ameryka Pn. Oceania
34
Wartociowo najwiksze kontrakty FDI zawierane byy w dziedzinie komu-
nikacji i transportu 5,09 mld USD (27,2% wartoci wszystkich FDI), energii
4,27 mld USD (22,8%), budownictwa 3,85 mld USD (20,6%) i petroche-
mii 3,53 mld USD (18,9%)
6
.
Rozwj bezporednich inwestycji za granic wpisuje si w taktyczne cele
ekspansji Chin na rynkach zagranicznych, w zwizku z czym rzd wprowadzi
wiele reform majcych na celu ich realizacj. Szczeglnie wane byo zdecen-
tralizowanie procesu zatwierdzania projektw, uproszczenie procedur aplikacji
dziki zmniejszeniu liczby wymaganych dokumentw oraz umoliwienie apli-
kowania online, co zdecydowanie zwikszyo dostpno procedur. Jednocze-
nie zwikszono zakres moliwoci uycia waluty zagranicznej na cele inwestycji
zagranicznych oraz przeniesiono monitoring i ocen zasadnoci zapotrzebowa-
nia i uycia waluty zagranicznej na OFDI na poziom lokalny. Zniesiono rw-
nie obowizek transferu zyskw zagranicznych z powrotem do Chin, dziki
czemu umoliwiono wykorzystanie zarobionych walut na reinwestycje za grani-
c, co przyczynia si do dodatkowego zwikszenia aktywnoci i zasobw chi-
skich przedsibiorstw
7
.
Z upywem lat rzd centralny przenosi coraz wicej uprawnie na poziom
lokalny, przez cay czas zachowujc jednak kontrol nad najwikszymi inwesty-
cjami zagranicznymi. Kolejnym uatwieniem w ekspansji zagranicznej przed-
sibiorstw chiskich byo zniesienie w roku 2006 dugo obowizujcego grne-
go limitu bezporednich inwestycji zagranicznych w walutach obcych (do tego
czasu obowizywa limit 5 mld USD). Wynikajca z powyszych posuni libe-
ralizacja inwestycji spowodowaa gwatowny wzrost ich dynamiki w ostatnich
latach
8
.
Oprcz pomocy ekonomicznej i uatwie prawno-proceduralnych, rzd
wprowadzi rwnie szeroki zakres udzielania informacji dla przedsibiorcw
oraz pomoc organw administracji rzdowej w realizacji zamierze w zakresie
OFDI. Zgodnie z Decision on Reforming the Investment System, wydanym przez
Rad Pastwow Chin w 2004 r., rzd chiski planuje dalsz liberalizacj w za-
kresie inwestycji zagranicznych i docelowo chce zmieni swoj rol z zatwier-
dzajcej i kontrolujcej na monitorujc i wspomagajc
9
.
Dziaania rzdu w Pekinie bardzo szybko przyniosy efekty, poniewa
od 2004 r. nastpi dynamiczny wzrost inwestycji, ktre w roku 2007 osigny
6
Ibidem.
7
Chiny: strefa specjalnego znaczenia, http://pi.gov.pl/parp/chapter_86196.asp?soid=8DCE190A72
EB4642A0CC941282A282DA, dostp 14.07.2010.
8
Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Polsce, Departament Azji i Pacyku, O. Wojciechowska,
Charakterystyka chiskich inwestycji za granic, Warszawa 2009, s. 2.
9
Ibidem.
35
warto ok. 25 mld USD, a ju w 2008 r. gwatownie wzrosy ponad dwa razy.
Pod koniec tego roku skumulowana warto inwestycji Chin za granic wy-
niosa ok. 170 mld USD. Wedug danych MOFCOM poprzez bezporednie
inwestycje zagraniczne pod koniec 2006 r. ponad 5000 chiskich inwestorw
otworzyo prawie 10 000 zagranicznych rm w 172 krajach i/lub strefach eko-
nomicznych
10
.
Pierwszym krajem pod wzgldem chiskich zagranicznych inwestycji bez-
porednich jest Hongkong, pochaniajcy ponad poow wszystkich FDI, a na-
stpnie znane raje podatkowe i centra nansowe oshore, takie jak Brytyjskie
Wyspy Dziewicze czy Kajmany. W tych trzech krajach ulokowano ponad 80%
chiskiego OFDI w latach 20032006. Kolejnymi odbiorcami chiskich bez-
porednich inwestycji zagranicznych byy Australia, Holandia, Korea, Makao,
Rosja, Singapur, Sudan i Stany Zjednoczone
11
.
Dziki liberalizacji wewntrznych przepisw i zmniejszania kontroli pa-
stwa w latach 20052006 rozpoczy si chiskie inwestycje w innych regio-
nach wiata, jak Karaiby i Ameryka Poudniowa, ktre wyprzedziy Azj jako
gwny region inwestycji zagranicznych z Chin. W Ameryce Poudniowej gw-
nymi miejscami inwestycji byy centra nansowe, takie jak Bahamy, Brytyjskie
Wyspy Dziewicze i Kajmany, ktre w latach 20032007 stanowiy a 97% ca-
oci chiskich inwestycji w tym regionie
12
.
Od 2004 r. obserwuje si znaczne zwikszenie ekspansji inwestycyjnej Chin
w Afryce od 2003 do 2004 r. FDI wzroso a czterokrotnie. W rezultacie tego
w latach 20032006 chiskie inwestycje zagraniczne w Afryce stanowiy 3,6%
caoci FDI Chin, co stawia je na tylko nieznacznie niszym poziomie ni inwe-
stycje w Europie. Benecjentami chiskich inwestycji w Afryce s takie kraje,
jak: Algieria, Nigeria, Sudan i Zambia, co wyranie podkrela ukierunkowanie
si Pekinu na pozyskiwanie surowcw naturalnych. Afryka wyprzedzia Europ
jako odbiorca chiskich inwestycji i znalaza si na trzecim miejscu najbardziej
atrakcyjnych regionw inwestycyjnych, po Azji i Ameryce Poudniowej.
Gwnym rodkiem chiskich bezporednich inwestycji za granic stay
si stopniowo fuzje i przejcia (M&A). Chiskie OFDI na zagraniczne M&A
wzrosy z zaledwie 60 mln USD w 1990 r. do 5,3 mld USD w 2005 r. i a
15 mld USD w 2006 r. Dla rm chiskich fuzje i przejcia s najszybszym
i najbardziej efektywnym rodkiem do zdobycia zaawansowanej technologii,
znanej marki czy innych dbr strategicznych za granic. Dlatego te tego typu
inwestycje skierowane s, odwrotnie ni wikszo chiskiego OFDI, do kra-
10
Ibidem, s. 3.
11
Ibidem, s. 4.
12
Ibidem.
36
jw wysoko rozwinitych gwnie Ameryki Pnocnej i UE, poniewa stay
si one szczeglnie popularn form inwestycji zagranicznej ukierunkowanej
na sektory nowych technologii, komunikacji i surowcw naturalnych.
Coraz wicej chiskich bezporednich inwestycji za granic traa do krajw
rozwijajcych si, a nie do krajw rozwinitych, gdzie Chiny uwaane s za is-
totne rdo kapitau dla rozwoju gospodarczego. W latach 20032006 kra-
je rozwijajce si otrzymay 94,7% cakowitego OFDI z Chin, a pod koniec
2006 r. byy w posiadaniu 95,3% globalnej wartoci chiskich bezporednich
inwestycji za granic.
Zgodnie z opracowaniem polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych
Charakterystyka chiskich inwestycji za granic mona je podzieli na pi gw-
nych kategorii pod wzgldem motywacji:
projekty pozyskania surowcw naturalnych ( projects seeking natural
resources),
projekty pozyskania rynkw zbytu ( projects seeking product markets),
projekty pozyskania aktyww strategicznych, wczajc w to zaawan-
sowan technologi, nazwy marek i sieci klientw/dystrybucyjne
(projects seeking strategic assets including advanced technology, brand
names and customer/distribution networks),
projekty dywersykacji ( projects seeking diversication),
projekty zwikszenia wydajnoci ( projects seeking eciency)
13
.
Dwie pierwsze z wymienionych motywacji maj w przypadku Chin szcze-
glne znaczenie. W cigu ostatnich dwch dekad z jednego z najwikszych
azjatyckich eksporterw ropy Chiny zmieniy si w drugiego najwikszego im-
portera tego surowca, jak i wielu innych wanych surowcw naturalnych. Dla-
tego te zapewnienie i kontrola nad surowcami naturalnymi stay si jednymi
z gwnych celw chiskiego rzdu dla podtrzymania wzrostu gospodarczego.
Strategiczne projekty polityki zagranicznej z zakresu pozyskania surowcw
naturalnych zdominowane s zatem przez kilka duych rm pastwowych, ta-
kich jak China National Oshore Oil Corporation (CNOOC), China Natio-
nal Petroleum Corporation (CNPC), Sinochem i Sinopec w sektorze energe-
tycznym, oraz Baosteel, China Minmetals i Capital Iron and Steel Corporation
w sektorze surowcw mineralnych. W przypadku realizacji projektw zwiza-
nych z pozyskiwaniem surowcw naturalnych inwestorzy chiscy mog dodat-
kowo liczy na wsparcie rzdu w uzyskiwaniu preferencyjnych kredytw i in-
nych narzdzi nansowych. Aby wspomc pastwowe rmy w wygrywaniu
13
Ministerstwo Spraw Zagranicznych w Polsce, Departament Azji i Pacyku, O. Wojciechowska,
Charakterystyka chiskich inwestycji, s. 6.
37
przetargw na eksploatacj, zakup lub dostp do zagranicznych z surowcw
naturalnych, rzd chiski oferuje krajom dostawcom surowcw szeroki dostp
do poyczek, duych projektw rozwojowych, szczeglnie w infrastruktur,
i innych bilateralnych projektw inwestycyjnych.
Inwestycje zagraniczne w chiskich rmach pastwowych (SOE) realizowa-
ne s zgodnie z planami rzdowymi dziki odpowiedniej strukturze kierownic-
twa, w ktrej osoby na kierowniczych stanowiskach wci s wybierane przez
administracj rzdow. Firmy takie nie s zagroone bankructwem oraz maj
dosy atwy dostp do pomocy pastwowych i poyczek o oprocentowaniu po-
niej rynkowego.
Bardzo racjonalne wydaje si zatem stwierdzenie, e zaleno duych rm
pastwowych od rzdu w zakresie decyzji o inwestowaniu ma na celu realizacj
politycznego lub strategicznego planu pastwa, jak zapewnienie rde energii
w postaci surowcw naturalnych czy wspomaganie pastwowych rm w osi-
gniciu wysokiej pozycji w skali midzynarodowej. Z wczeniej wymienionych
motywacji dla inwestycji zagranicznych wpywy rzdu s najbardziej istotne
w projektach poszukiwania surowcw naturalnych, aktyww strategicznych
i dywersykacji. Pozostae dwa motywy inwestycji za granic w celu zwik-
szenia wydajnoci i poszukiwania nowych rynkw s najprawdopodobniej
wynikiem ekonomicznej kalkulacji poszczeglnych rm.
W zwizku z obawami przed przejciem ekonomicznym krajw nie wsz-
dzie akceptowane s prby chiskich inwestycji, a wielu potencjalnych odbior-
cw inwestycji podchodzi do chiskich inwestorw z nieufnoci i dystansem.
Dotyczy to szczeglnie pastw rozwinitych, ktrych rzdy ywi podejrzenia,
e wiele dziaa inwestycyjnych podejmowanych przez chiskie przedsibior-
stwa ma charakter nie komercyjny, a zwizany z realizacj strategicznych ce-
lw rzdu chiskiego i moe nie by zgodny z interesem ich pastw. Blokada
polityczna niektrych inwestycji chiskich obejmuje gwnie przedsiwzicia
na du skal, zwizane z przejciem aktyww strategicznych lub unikalnych
technologii.
Ze wzgldu na powysze ograniczenia oraz w celu zapewnienia staoci do-
staw surowcw energetycznych, a rwnoczenie posiadania odpowiedniego in-
strumentu wpywu politycznego, Chiny inwestuj w pastwach, w ktrych
14
:
pastwa zachodnie znaczco ograniczyy lub prawnie zakazay (USA)
inwestycji rodzimym koncernom (Iran, Sudan, Birma/Myanmar, Syria);
rzdy d do przeamania monopolu zachodnich koncernw (Gwinea
Rwnikowa, Libia);
14
P. Andrews-Speed, Chinas Energy Policy and Its Contribution to International Stability [w:]
M. Zaborowski (ed.), Facing Chinas Rise: Guidelines for an EU Strategy, Chaillot Paper No. 94, EU Institute
for Security Studies, December 2006, s. 80.
38
rzdy prowadz antyzachodni polityk na arenie midzynarodowej
(Wenezuela, Iran);
rzdy d do pozyskania pomocy nansowej, technologicznej i infra-
strukturalnej z Chin (Angola, Sudan, Nigeria);
rzdy d do utrzymania pastwowej kontroli nad wydobyciem
i eksportem surowcw energetycznych (Kazachstan, Rosja).
Ponadto warto podkreli, e w najbliszym czasie jeszcze bardziej zauwaal-
ny bdzie dynamiczny wzrost aktywnoci inwestycyjnej chiskich koncernw.
Zgodnie z prognozami Midzynarodowego Funduszu Walutowego, w 2015 r.
eksport chiskiego kapitau ma by wyszy o 64 mld USD od wielkoci in-
westycji napywajcych
15
. Biorc pod uwag dotychczasowe poziomy zagra-
nicznych inwestycji bezporednich w Chinach, wielko chiskich inwestycji
poza granicami moe przekroczy poziom 100 mld USD. Mona zatem wnio-
skowa, e ostatnie zakupy europejskich aktyww to dopiero pocztek wielomi-
liardowych transakcji, ktre bd miay miejsce ju w niedugim czasie.
W wietle powyszych argumentw wyania si intensywna polityka ekspansji
chiskich przedsibiorstw na rynkach wiatowych, poczona ze zwikszonym
wykorzystaniem zagranicznych rezerw walutowych pastwa. Dziaalno in-
westycyjna Chin wykazuje silne ukierunkowanie zagranicznych inwestycji
na pozyskiwanie dbr strategicznych oraz dostpu do z surowcw natu-
ralnych (np. na kontynencie afrykaskim). Wszystko wskazuje na to, e Pekin
przygotowuje si do strategicznego umocnienia swojej pozycji na wiecie i ma
zamiar sta si w przyszoci samodzieln potg gospodarcz.
3. CHISKIE KORPORACJE REALIZATOREM POLITYKI
ZAGRANICZNEJ PASTWA W WYBRANYCH
REGIONACH WIATA NA PRZYKADZIE AFRYKI I EUROPY
Chiny zrealizoway ju inwestycje w 160 krajach wiata
16
, rwnie w Euro-
pie Zachodniej, gdzie Wielka Brytania zajmuje obecnie szste miejsce w klasy-
kacji krajw pod wzgldem wielkoci chiskich FDI. Jednak gwny kierunek
chiskich inwestycji to kraje afrykaskie, a dominujce brane to wydobywa-
nie surowcw, gwnie energetycznych, co wynika z wdraania dalekowzrocz-
nej polityki rozwojowej.
15
Peoples Republic of China: 2010 Article IV Consultation-Sta Report; Sta Statement; Public Infor-
mation Notice on the Executive Board Discussion ,Washington 2010, s. 36.
16
H. S. Tuszyski, O dzisiejszych Chinach raz jeszcze, http://globaleconomy.pl/content/view/144/9/.
39
3.1. Kontynent afrykaski
Chiny sukcesywnie wypieraj wpywy amerykaskie, francuskie czy angiel-
skie i staj si, po Stanach Zjednoczonych i Francji, trzecim partnerem han-
dlowym Afryki. W ostatnich latach odnotowujemy przyrost obrotw chisko-
afrykaskich na poziomie 5060% rocznie. Obecnie ju blisko 700 chiskich
korporacji zainwestowao na kontynencie afrykaskim, co w decydujcy sposb
wpyno na imponujcy, wynoszcy 5,2% wzrost gospodarczy Afryki. Chiny
plasuj si na drugim, po Stanach Zjednoczonych, miejscu wrd konsumen-
tw ropy naftowej
17
. W cigu ostatnich 20 lat zuycie ropy w tym pastwie
wzroso czterokrotnie i wynosi 7,2 mln baryek dziennie. Krajowe wydoby-
cie ropy naftowej zaspokaja tylko poow aktualnych potrzeb chiskiej gospo-
darki, dlatego afrykaskie zoa tego surowca s bardzo atrakcyjne dla Pekinu.
Ponadto import ropy z Afryki pozwala na zapewnienie dywersykacji dostaw
energii i wiksze uniezalenienie od sytuacji na Bliskim Wschodzie. Z tego po-
wodu chiskie rmy inwestuj w eksploatacj z ropy naftowej i gazu ziem-
nego w rnych rejonach kontynentu afrykaskiego. Okoo 25% importowa-
nej przez Chiny ropy pochodzi z Zatoki Gwinejskiej oraz z Sudanu, ktry jest
drugim, po Nigerii, producentem tego surowca w Afryce
18
. Pozyskuje si take
nowe pola roponone w Zachodniej Afryce, np. w Mauretanii. W pastwach
posiadajcych due zasoby ropy, jak: Sudan, Nigeria, Angola i Czad, wpywy
tradycyjnych pastw kolonialnych nieustannie malej na rzecz Chin, co w du-
ym stopniu spowodowane jest tym, e rzd chiski przed podpisaniem kon-
traktu na eksploracj lub produkcj nie przedstawia politycznych warunkw
rzdom afrykaskim
19
.
Jak wczeniej wspomniano, ju prawie 700 pastwowych rm chiskich za-
inwestowao w Afryce, m.in. w przemys wydobywczy, elektroenergetyczny, bu-
downictwo, telekomunikacj, przerbk metali i drewna, a te dziaania inwe-
stycyjne otrzymuj wsparcie w postaci przemylanej polityki ze strony wasnego
pastwa, ktre rwnie angauje si w projekty gospodarcze w Afryce
20
. Dro-
gi, mosty i tamy budowane przez chiskie rmy powstaj znacznie niszym
ni dotd kosztem, charakteryzuj si dobr jakoci, a czas realizacji takich
przedsiwzi jest wielokrotnie krtszy ni dotychczas. Nawet miejsca uwaane
powszechnie za mao dochodowe znajduj si w centrum zainteresowa chi-
skich koncernw. Dziki takim podejciu chiskich inwestorw ponownie wy-
dobywany jest metal z kopalni miedzi w Zambii. Ponownie uruchomiono te
17
Chiski rajd safari, http://www.skarbiec.biz/analizy/safari.htm.
18
Ibidem.
19
Ibidem.
20
Chiskie inwestycje w Afryce, http://www.exporter.pl/bazy/Kraje/229.php.
40
dawno opuszczone szyby naftowe w Gabonie. Chiczycy stawiaj w tym kraju
budynki administracyjne, szpitale, szkoy i zakady przemysowe
21
. Wane dzi
regiony aktywnoci chiskiej to: Etiopia (przemys telekomunikacyjny), Kongo
(kopalnie miedzi), Kenia i Nigeria. W Kenii Chiczycy wyremontowali drog
midzy Mombassa i Nairobi, a dla Nigerii umiecili na orbicie pierwszego sate-
lit telekomunikacyjnego. Bardzo obiecujco rozwija si wsppraca z Republi-
k rodkowoafrykask, gdzie Chiczycy inwestuj w budownictwo mieszka-
niowe oraz obiekty sportowe.
Szczegln uwag naley powici tu Angoli, poniewa po wznowieniu ze-
rwanych ponad 30 lat temu stosunkw, ta bya portugalska kolonia staa si dru-
gim co do wielkoci partnerem handlowym Chin w Afryce. Otwarta na 17 lat
linia kredytowa, o wartoci 2 mld USD i oprocentowaniu 1,7%, tylko pozor-
nie wydaje si nieopacalna dla banku chiskiego. W rzeczywistoci Chiczycy
uzyskali opacalne kontrakty na odbudow Angoli, zniszczonej 30-letni wojn
domow. Ponadto w zamian za pomoc ju dzi Chiny otrzymuj 10 tys. bary-
ek ropy dziennie
22
.
Bariery gospodarcze stawiane chiskim inwestorom na kontynencie europej-
skim i amerykaskim sprawiaj, e rmy chiskie wykorzystuj Afryk dla lo-
kowania interesw, na ktre nie maj zgody w innych regionach. W odpowie-
dzi na europejskie i amerykaskie ograniczenia w przemyle lekkim rozpoczy
one lokowanie swojej produkcji tekstylnej w Afryce. W Luandzie, stolicy Ango-
li, powstaje Chinatown, stanowice azjatycki dom chiskich menederw, a w
Maputo, stolicy Mozambiku, hipermarket zaopatrywany wycznie towarami
sprowadzonymi z Chin
23
.
Ponadto prezydent Chin, Hu Jintao, osobicie odwiedza kraje afrykaskie
i wspiera rozwj rm chiskich na tym obszarze. W 2010 r. przywdca Chin
odby wizyty w Egipcie, Gabonie i Algierii. Pekin, skupiajc si na budowie po-
tgi gospodarczej imperium nansowego z wyczeniem podboju militarnego,
w pewnym sensie kolonizuje Afryk w wymiarze ekonomicznym, co stanowi
cz geoekonomicznej strategii Pastwa rodka.
Dokonujc oceny chiskiej ekspansji gospodarczej na kontynencie afryka-
skim, nie sposb nie zauway, e proces ten jest gboko przemylany, konse-
kwentnie realizowany i, na ile to moliwe, wspierany przez pastwo. W celu
wsparcia interesw przedsibiorstw chiskich w Afryce Chiny umorzyy cznie
10 mld USD dugw krajom tego regionu, wysyaj tam lekarzy, a take przyj-
muj tysice studentw i pracownikw afrykaskich na uniwersytety i szko-
21
Ibidem.
22
Ibidem.
23
Ibidem.
41
lenia w Chinach
24
. Chiny buduj stosunki z Afryk poprzez dostarczanie jej
zintegrowanego pakietu pomocy, ktry na dugi czas stworzy warunki udziau
w afrykaskim rynku chiskim rmom.
3.2. Europa
Kraje UE pozostaj najwikszym partnerem handlowym Chin
25
. Warto
handlu zagranicznego Chin w 2010 r. wyniosa ok. 2813 mld USD, w tym
eksport 1506 mld USD, a import 1307 mld USD. Nadwyka handlowa osi-
gna ok. 199 mld USD. Warto dwustronnych obrotw na koniec listopada
2010 r. wyniosa 3 mld EUR. Import z krajw UE do Chin w tym okresie wy-
nis 151,6 mld USD (wzrost o 32,6%)
26
. Wedle szacunkw dotyczcych cae-
go 2010 r. w wymianie handlowej Chin z poszczeglnymi krajami i terytoriami
najwikszymi partnerami byy
27
:
W chiskim eksporcie: USA (20%), Hongkong (jako specjalny region
administracyjny Chin o odrbnej walucie, 12%), Japonia (8,3%),
Republika Korei (4,6%), Niemcy (4,3%);
W chiskim imporcie: Japonia (12,3%), Hongkong (10,1%), Republika
Korei (9%), USA (7,7%), Taiwan (6,8%), Niemcy (5,5%).
Zagregowana warto bezporednich inwestycji zagranicznych (FDI) w Chi-
nach do koca 2010 r. wyniosa 655,5 mld USD, natomiast inwestycje Chin
za granic osigny ju warto 278,9 mld USD.
Europejskie kraje opniy swoje zaangaowanie w rozwj chiskiej gospo-
darki. Wyjtkiem s Niemcy, ktre do dzisiaj s bardzo aktywne na chiskim
rynku, co jest wspierane bardzo dobrymi stosunkami politycznymi midzy rz-
dami obu krajw. Niemcy to jedno z niewielu pastw europejskich, ktre po-
siadaj wypracowan strategi postpowania z Chinami
28
.
Jako dobry przykad ekspansji Chin na rynku europejskim naley przyto-
czy starania czterech inwestorw cigajcych si o przejcie niemieckiego ban-
ku WestLB, wrd ktrych znalaz si China Development Bank
29
. Inny bank,
24
Chiski rajd safari
25
Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Informator ekonomiczny o krajach wiata: Chiska Republika
Ludowa, 2010.
26
Ministerstwo Gospodarki, Chiska Republika Ludowa, Informacja o stosunkach gospodarczych
z Polsk, http://www.mg.gov.pl/Wspolpraca+z+zagranica/Wspolpraca+gospodarcza+Polski+z+krajami+
wschodnimi+i+pozaeuropejskimi/Chiny.htm.
27
Ibidem.
28
B. Gralczyk, Okrakiem na barykadzie, czyli o stosunkach polsko-chiskich raz jeszcze, http://www.
polska-azja.pl/2011/03/31/okrakiem-na-barykadzie-czyli-o-stosunkach-polsko-chinskich-raz-jeszcze/,
dostp 31.03.2011.
29
Chiskie banki na owach w Europie i USA, wyborcza.biz, dostp 31.01.2011.
42
Industrial&Commercial Bank of China, otwiera swoje oddziay w Paryu, Am-
sterdamie, Madrycie, Brukseli oraz Mediolanie. Chiscy bankowcy uczszczaj
rwnie na szkolenia dotyczce niemieckiego rynku kapitaowego, na ktrych
poszerzaj wiedz o niemieckich bankach, niemieckim systemie nansowym,
gospodarce, skutkach kryzysu w niemieckiej gospodarce, a take o przywdz-
twie i zarzdzaniu ryzykiem. Wrd wykadowcw s nie tylko profesorowie
ekonomii, ale te praktycy, menederowie z Deutsche Banku czy Deutsche Tele-
kom, a nawet niemieckiego banku centralnego, Bundesbanku. Co roku na szko-
lenia przyjeda sze grup zoonych z 2030 wysoko postawionych bankierw
z China Development Bank
30
.
Intensywne zakupy przez Chiny aktyww w Europie rwnie wskazuj
na zamiary dokonywania coraz wikszych transakcji i przygotowania do do-
minacji ekonomicznej. W latach 20032005 chiskie rmy kupiy 18 euro-
pejskich przedsibiorstw za kwot 44 mld USD. W latach 20092010 przej-
tych zostao 118 rm. Przedstawiciele chiskiej administracji rzdowej odbyli
w 2010 r. wiele wizyt w Europie, co, zdaniem przywdcw pastw europej-
skich, przyczynio si do otwarcia nowych moliwoci dla rm chiskich i euro-
pejskich
31
. Premier Wielkiej Brytanii, David Cameron, nazwa cilejsze wizy
handlowe prawdziw szans dla brytyjskiej gospodarki. W Hiszpanii i Szkocji
inwestorw z Pastwa rodka powitano niczym wybawcw, gdy, m.in., we-
dug oblicze szkockiego rzdu, inwestycja Chin w raneri w Szkocji uchroni
blisko 2 tys. miejsc pracy.
W styczniu 2011 r. ocjaln wizyt w Hiszpanii, Niemczech i Wielkiej Bry-
tanii zoy wicepremier Chin, Li Keqiang. Celem wizyty byo zacienienie wi-
zw gospodarczych pomidzy Chinami i krajami Unii Europejskiej. W cigu
dziewiciu dni chiski wicepremier odwiedzi Hiszpani, Niemcy i Wielk Bry-
tani. W trakcie bilateralnych rozmw podpisano liczne porozumienia dotycz-
ce inwestycji i wsppracy w sektorze telekomunikacyjnym, nansowym, mo-
toryzacyjnym, energetycznym i transportowym, o wartoci ok. 20 mld EUR
32
.
Midzy innymi hiszpaski oddzia rmy Vodafone i chiski Huawei utworz
wsplne centrum badawczo-rozwojowe, rma Indra IT zbuduje system kon-
troli lotw dla dwch chiskich lotnisk, a cz wyposaenia w nowych elek-
trowniach atomowych bdzie pochodzia od hiszpaskich partnerw. Przed-
stawiciel chiskiego rzdu, podobnie jak przedstawiciele licznych chiskich
delegacji odwiedzajcych Europ w 2011 roku, podkrela wsparcie Pastwa
30
Ibidem.
31
Chiskie tourne po Europie zakoczone sukcesem, http://wyborcza.biz/ biznes/1,101562,
8941346,Chinskie_tourn%C3%A9e_po_Europie_zakonczone_sukcesem.html, dostp 13.01.2011.
32
D. Konieczny, Chiskie interesy w Europie, http://www.polska-azja.pl/2011/01/18/d-konieczny-
chinskie-interesy-w-europie/.
43
rodka dla procesu integracji europejskiej, dziaa majcych na celu stabiliza-
cj kursu euro oraz deklarowa ch utrzymania przez rzd chiski zakupu ob-
ligacji zaduonych krajw strefy euro (Hiszpania, Portugalia, Grecja, Irlandia).
Wyrazi przy tym gotowo dalszego otwierania chiskiego rynku dla dbr wy-
twarzanych w UE. Chiny obiecay rwnie kupi obligacje hiszpaskie.
W Wielkiej Brytanii zawarto umowy za ok. 3,12 mld EUR, gwnie w prze-
myle wydobywczym, samochodowym oraz nowoczesnych technologiach. Mi-
dzy innymi Chiczycy zainwestowali w ranerie w Szkocji i wsplne wiercenia
z koncernem BP na Morzu Poudniowochiskim
33
. Podobnie efektem wizyty
w Niemczech s kontrakty warte 8,7 mld EUR, w tym najwiksze z Volkswa-
genem i Daimlerem na kupno samochodw, a take na modernizacj chiskich
elektrowni atomowych i dostaw kontenerowcw
34
. W sumie wszystkie umowy
podpisane w cigu dziewiciodniowej wizyty s warte ponad 17 mld EUR.
Tymczasem eksperci, w tym europejski komisarz ds. przemysu Antonio Ta-
jani, przestrzegaj przed zaangaowaniem Chin w sektor innowacyjny i strate-
giczne gazie przemysu w Unii Europejskiej oraz przejmowaniem europejskich
rm przez koncerny chiskie, dysponujce ogromnymi rodkami nansowymi
oraz szukajce korzystnych inwestycji i szansy na przejcie w ten sposb tech-
nologii
35
. Natomiast Jonathan Holslag z Brussels Institute of Contemporary
China Studies twierdzi, e Chiny wytwarzaj coraz wicej produktw, w kt-
rych do tej pory specjalizoway si rmy europejskie, jak np. zaawansowane
materiay, elektronika, a ponadto produkuj je taniej, za rzd chiski aktywnie
wspiera krajowe rmy w ich ekspansji na rynkach midzynarodowych. Prze-
jcia europejskich rm z unikalnym know-how przez Chiczykw mog sta-
nowi zagroenie dla unijnej gospodarki
36
. Antonio Tajani jest zdania, e Unia
Europejska powinna ustanowi specjalny urzd, ktry miaby moliwo blo-
kowania przej przez podmioty spoza UE, jeli takie przejcie stanowioby
zagroenie pozyskania unikalnych technologii. Podobna instytucja dziaa ju
w Stanach Zjednoczonych
37
.
Kontynuowanie zakupw obligacji pastw z obrzea strefy euro w okresie
powanych trudnoci w pozyskaniu kapitau ma na celu budow nowego, po-
zytywnego wizerunku Pastwa rodka jako kraju zaangaowanego w rozwizy-
wanie globalnych problemw gospodarczych, ale ley rwnie w gboko po-
jtym interesie Chin
38
. Oprcz kwestii dywersykacji posiadanych nadwyek
33
Chiskie tourne po Europie zakoczone
34
Ibidem.
35
Ibidem.
36
M. Chudziski, Unia zablokuje chiskie inwestycje?, http://di.com.pl/, dostp 2.01.2011.
37
Ibidem.
38
Pekin, interesowny wybawca, http://www.presseurop.eu/pl/content/article/450191-pekin-interesow
ny-wybawca, dostp 5.01.2011.
44
kapitaowych poprzez ograniczanie, w miar moliwoci, zakupw papierw
rzdowych denominowanych w USD, Chiny kalkuluj, e kadorazowe pro-
blemy w pozyskaniu kapitau przez pastwa peryferyjne strefy euro wpywaj
na wzrost kosztw nansowania dugu. Powoduj one jednoczenie osabienie
kursu EUR wzgldem USD, co przekada si, wskutek sztywnego powizania
juana z dolarem amerykaskim, na deprecjacj europejskiej waluty wzgldem
juana. Sabe i niestabilne euro powoduje przede wszystkim spadek konkuren-
cyjnoci chiskiego eksportu. Dlatego te wzgldnie silne euro ley w interesie
gospodarczym Chin.
Jednym z najwaniejszych celw w dugofalowej perspektywie politycznej
i gospodarczej rzdu chiskiego jest rwnie uzyskanie przez Chiny ze stro-
ny UE miana gospodarki rynkowej oraz zagodzenie ogranicze dotyczcych
transferu najnowszych technologii. Nieudana prba przejcia przez chisk r-
m Xinmao holenderskiego producenta kabli wiatowodowych i kabli specja-
listycznych Draka
39
potwierdza istnienie, wspomnianych wczeniej, powanych
obaw i duej rezerwy w krgach decyzyjnych UE dotyczcych chiskiej eks-
pansji inwestycyjnej. Potgowane s one m.in. przez pojawiajce si medial-
ne oskarenia o nielegalne pozyskiwanie technologii w Chinach, np. ostatni
przypadek dotyczcy wycieku danych na temat programu budowy samocho-
dw o napdzie elektrycznym francuskiego koncernu Renault
40
. Chiny ocze-
kuj take zakoczenia kilkudziesiciu postpowa antydumpingowych, ktre
UE prowadzi przeciwko producentom z Pastwa rodka.
Na koniec tej czci artykuu naley jeszcze podkreli, e za kwot odpowia-
dajc wartoci chiskich rezerw walutowych, ktra wynosi ok. 2,8 bln USD
41
,
mona by kupi 17 spord 20 rm zajmujcych pierwsze miejsca w rankin-
gu najwikszych wiatowych spek Global 2000 miesicznika Forbes. Po-
zostae trzy rmy to koncerny z Chin. Na licie Forbesa mona w sumie
znale 161 spek chiskich, ktrych czna warto giedowa przekracza
3,4 bln USD. Jeli za chodzi o kapitalizacj giedow, to chiskie rezerwy wy-
starczyyby na kupno poowy spek notowanych na wszystkich europejskich
parkietach
42
.
Ponadto naley pamita, e kade wiksze chiskie przedsibiorstwo, a tyl-
ko takie traaj do Europy, jest wspierane przez pastwo. Faktycznie zatem jego
39
M. Nowicki, M. Chodu, Chiczycy wyruszyli na podbj wiata. Czy wykupi Uni Europejsk?,
http://m.newsweek.pl/wiadomosci-biznesowe,chinczycy-wyruszyli-na-podboj-swiata--czy-wykupia-
unie-europejska,81922,2,1.html, dostp 13.09.2011.
40
D. Konieczny, Chiskie interesy w Europie, http://www.polska-azja.pl/2011/01/18/d-konieczny-
chinskie-interesy-w-europie/.
41
R. Przasnyski, Open Finance, wiatowi giganci w chiskim portfelu, http://waluty.com.pl/a77399-
swiatowi_giganci_w_chinskim_portfelu.html, dostp 28.03.2011.
42
Ibidem.
45
potencja staje si wprost nieograniczony, bo, gdy zachodzi taka potrzeba, mog
za nim stan nadrzdne interesy pastwa chiskiego.
4. EKSPANSJA FIRM CHISKICH W DOBIE
KRYZYSU GOSPODARCZEGO
Pastwo rodka w 2010 r. awansowao na drug, po Stanach Zjednoczonych,
pod wzgldem wielkoci PKB (mierzonego wedug biecego kursu wymiany)
gospodark na wiecie i osigny rwnie status najwikszego eksportera, naj-
wikszego konsumenta energii oraz najwikszego rynku motoryzacyjnego
43
.
Dug publiczny Chin, wliczajc w to zaduenie rzdw lokalnych, jest sza-
cowany na ok. 60%, podczas gdy w pastwach rozwinitych, ktre obecnie
mierz si z problemem nadmiernych decytw budetowych, jego redni po-
ziom w okresie kilku najbliszych lat moe przekroczy poziom 100% PKB
44
.
Wikszo krajw zachodnich odnotowaa w 2009 r. niewielki wzrost lub spa-
dek PKB, natomiast w Chinach gospodarka rozwijaa si w tempie ok. 10%.
W 2010 r. wzrs on o ponad 10% i wikszo prognoz makroekonomicznych
przewiduje dynamiczny rozwj przez kolejn dekad. Prognozy te wskazuj
rwnie, e w 2020 r. Chiczycy bd kupowa ponad 40% wytwarzanych
na wiecie towarw luksusowych, a 2021 r. Pastwo rodka przegoni Stany
Zjednoczone pod wzgldem wielkoci gospodarki
45
.
Chiski pakiet stymulacyjny rni si diametralnie od pakietu ameryka-
skiego. Program antykryzysowy Chin stanowi ok. 13% PKB, natomiast amery-
kaski program to ok. 5% PKB. Chiskie rodki nansowe zostay przeznaczo-
ne gwnie na projekty infrastrukturalne, wdroenie systemw zabezpieczenia
spoecznego oraz zwikszenie siy nabywczej mieszkacw wsi, co ma wpyn
na wzrost udziau wydatkw konsumpcyjnych w PKB oraz stworzy podstawy
dla utrzymania wysokiej dynamiki rozwoju w dugim okresie. Pakiet antykry-
zysowy w Stanach Zjednoczonych mia na celu utrzymanie, poprzez ulgi podat-
kowe oraz pakiety pomocy spoecznej, popytu wewntrznego oraz zachowanie
stabilnoci sektora nansowego. W amerykaskim pakiecie nakady na infra-
struktur stanowiy ok. 10% wartoci pakietu. Rezultatem skali chiskiego pro-
gramu oraz skoncentrowania wydatkw rzdowych i kredytw dugotermino-
wych na realizacji projektw infrastrukturalnych i budowlanych umoliwio
utrzymanie rosncej gospodarki na ciece wzrostowej w okresie najwikszego
spadku popytu na rynku wiatowym
46
.
43
D. Konieczny, R. Pyel, Kryzys jako szansa, czyli stymulacja po chisku, Rzeczy Wsplne 2011, nr 4.
44
Ibidem.
45
Ibidem.
46
Ibidem.
46
Chiny w ostatnich trzech dekadach odnotoway olbrzymi sukces gospodar-
czy, osigajc rednioroczny wzrost na poziomie 10%, ktry umoliwi ponad
600 mln obywateli wydostanie si z ubstwa. Chiny rosn na gospodarcz po-
tg, mimo kryzysu gospodarczego oraz powanych problemw wewntrznych,
do ktrych nale rozwarstwienie dochodw, degradacja rodowiska naturalne-
go, rosnca inacja i konieczno zacieniania polityki monetarnej. Rzd chi-
ski dodatkowo jeszcze zachca zagranicznych inwestorw do kontynuowania
swojej dziaalnoci w Chinach i wprowadza obniki podatkw VAT na towary
eksportowane oraz ulgi reinwestycyjne
47
.
W celu przeciwdziaania negatywnym skutkom kryzysu rzd chiski zacz
prowadzi jeszcze aktywniejsze dziaania dyplomatyczne w regionie Ameryki
Poudniowej oraz Afryki, poniewa dalsze zacienienie stosunkw gospodar-
czych wpynie na pozyskanie nowych rynkw zbytu. Chiskie korporacje, dys-
ponujc duymi nadwykami kapitaowymi, d bowiem do wykorzystania
powstaej w wyniku kryzysu szansy nabycia atrakcyjnych aktyww po znacz-
nie niszych cenach. Tego typu dziaania wadz i koncernw z Pastwa rodka
moglimy rwnie obserwowa w 2010 r. w Europie, gdzie w trakcie licznych
wizyt podpisano wiele umw dotyczcych inwestycji i wsppracy, m.in. w sek-
torach telekomunikacyjnym, nansowym, motoryzacyjnym, energetycznym,
morskim i transportowym. Szefowie chiskich delegacji deklarowali rwnie
ch utrzymania przez rzd chiski zakupw obligacji zaduonych peryferyj-
nych krajw strefy euro (Hiszpania, Portugalia, Grecja, Irlandia
48
).
5. PODSUMOWANIE
Silna pozycja Chin w odniesieniu do partnerw z caego wiata budowana
jest na potdze i przewadze chiskich korporacji. Rola chiskich rm, bardzo
znaczca w Azji i Ameryce Pnocnej, ronie rwnie na tak trudnych rynkach,
jak Afryka i Europa. Zapewnienie bezpieczestwa i rozwoju pastwa chiskie-
go, wzrost jego siy, prestiu oraz wzrost pozycji na arenie midzynarodowej re-
alizowane s w dzisiejszych czasach poprzez wchodzenie rm chiskich na te
rynki, przejmowanie nad nimi kontroli i dominacj. Chiska polityka zagra-
niczna realizowana jest zatem pienidzem, nie broni, a jej realizatorami s r-
my chiskie.
Pastwo rodka przyjo bardzo skuteczn strategi budowy ogromnej iloci
mniejszych powiza, ktrych sia jest wielokrotnie wiksza ni sia jednego,
najmocniejszego nawet powizania. Rozwj Chin odbywa si na wszystkich
47
Ibidem.
48
Ibidem.
47
moliwych paszczyznach, we wszystkich sektorach gospodarczych, na wszyst-
kich szerokociach geogracznych i realizowany jest poprzez miliony chiskich
korporacji, nie za przez polityczne i militarne sojusze Pastwa rodka. Polity-
ka zagraniczna nie jest mimo tego realizowana oddolnie, poniewa w Chinach
powizania polityki i biznesu s niezwykle silne, a tysice pastwowych rm
sterowych jest z ramienia rzdu.
Zaleno duych rm pastwowych od rzdu w zakresie decyzji o inwe-
stowaniu ma na celu realizacj politycznego lub strategicznego planu pastwa,
jak zapewnienie rde energii w postaci surowcw naturalnych czy wspoma-
ganie pastwowych rm w osigniciu wysokiej pozycji w skali midzynarodo-
wej. Wpywy rzdu s najbardziej istotne w projektach poszukiwania surowcw
naturalnych, aktyww strategicznych i dywersykacji. W zwizku z obawami
przed przejciem ekonomicznym krajw nie wszdzie akceptowane s prby
chiskich inwestycji, a wielu potencjalnych odbiorcw inwestycji podchodzi
do chiskich inwestorw z nieufnoci i dystansem. Dotyczy to w szczeglno-
ci pastw rozwinitych, ktrych rzdy ywi podejrzenia, e liczne dziaania
inwestycyjne podejmowane przez chiskie przedsibiorstwa maj charakter nie
tyle komercyjny, co zwizany z realizacj strategicznych celw rzdu chiskiego
i by moe niezgodny z interesem ich pastw. Blokada polityczna niektrych
inwestycji chiskich dotyczy przede wszystkim przedsiwzi na du skal,
zwizanych z przejciem aktyww strategicznych lub unikalnych technologii.
Trzeba rwnie podkreli, e strategia rozwoju Pastwa rodka opiera si
na wzmocnieniu wasnego kapitau. Intensywne zakupy przez Chiny aktyww
w Europie rwnie wskazuj na zamiar dokonywania coraz wikszych tran-
sakcji i dominacji ekonomicznej. W latach 20032005 chiskie rmy kupiy
18 europejskich przedsibiorstw za kwot 44 mld USD. W latach 20092010
przejtych zostao 118 rm. Take spektakularna ekspansja gospodarcza Chin
w Afryce zaczyna wzbudza zazdro w pastwach Zachodu. Imponujcy, 5,2-
procentowy wzrost gospodarczy Afryki jest w znacznej mierze efektem chiskich
inwestycji.
Chiny mog poszczyci si ogromnymi dokonaniami w zakresie ekspansji
gospodarczej na wszystkich kontynentach, gdzie dotychczasowi gracze s suk-
cesywnie wypierani przez inwestorw chiskich. Polityka zagraniczna Chin,
ktrej narzdziem w dzisiejszych czasach s rmy chiskie, jest zagadnieniem
szczeglnie zoonym, rwnie ze wzgldu na to, e realizowana jest wyjtkowo
skutecznie. Ze wzgldu na ogromne rodki nansowe chiskich funduszy in-
westycyjnych i pastwowe wsparcie dla SOE oraz polityk zachcania do inwe-
stycji za granic, chiski kapita na wiecie prawdopodobnie odgrywa bdzie
w przyszoci coraz wiksz rol.
Marcin Socha
Uniwersytet dzki
CHINY JAKO PARTNER MIDZYNARODOWEJ
WSPPRACY W ZAKRESIE OCHRONY RODOWISKA
Obserwujc zmiany zachodzce w polityce zagranicznej Chiskiej Republi-
ki Ludowej w cigu ostatnich 20 lat, mona zauway, e pastwo to nie tylko
dy do rozwijania wasnych moliwoci oddziaywania pod wzgldem ekono-
micznym czy militarnym, ale podejmuje rwnie intensywne dziaania majce
na celu budowanie pozytywnego wizerunku midzynarodowego. Pomimo po-
stpujcych reform ekonomicznych oraz aktywnej dziaalnoci w skali global-
nej, ChRL nadal pozostaje celem zmasowanej krytyki midzynarodowej. Jed-
nym z istotnych rde zarzutw kierowanych pod adresem rzdu w Pekinie
jest pogarszajca si sytuacja ekologiczna wewntrz kraju. Rozwaania na te-
mat stanu rodowiska naturalnego w Chinach przywodz na myl doniesienia
o licznych katastrofach ekologicznych oraz komunikaty dotyczce alarmujce-
go tempa dewastacji ekosystemu. Chiska Republika Ludowa jest przedstawia-
na jako pastwo, ktre w walce o zapewnienie szybkiego rozwoju gospodarcze-
go, nie zdaje sobie sprawy z rosncych zagroe ekologicznych.
Celem niniejszego artykuu jest pokazanie transformacji podejcia Chin
do zagadnienia wsppracy ekologicznej, postpujcej wraz z rozwojem gospo-
darczym oraz procesem umacniania si pozycji kraju na arenie midzynarodo-
wej. Chiny stopniowo przystpuj do nowych porozumie z zakresu ochrony
rodowiska zarwno tych o zasigu regionalnym, jak i globalnym. Opraco-
wanie zostao podzielone na trzy czci. Pierwsza z nich opisuje rosnce znacze-
nie Chiskiej Republiki Ludowej w regionalnych negocjacjach ekologicznych
na przykadzie mechanizmw wsppracy w Azji Pnocno-Wschodniej. Naj-
waniejszym zagadnieniem jest tu pytanie o rol Chin w formowaniu si sys-
temu wsppracy ekologicznej w regionie? Nastpna cz ukazuje podejcie
ChRL do midzynarodowej debaty ekologicznej o zasigu oglnowiatowym
na przykadzie negocjacji klimatycznych prowadzonych na forum ONZ. War-
to zastanowi si nad tym, czy wraz z postpem w negocjacjach klimatycznych
50
doszo rwnie do zmiany pozycji Chin w rozmowach na forum Konferencji
Stron? Celem ostatniej czci artykuu jest zasygnalizowanie, e wraz z rosn-
c aktywnoci na forum midzynarodowym rzd w Pekinie rozpocz rwnie
wiele daleko idcych inicjatyw ekologicznych w polityce wewntrznej. Anali-
za chiskiej aktywnoci ekologicznej w wymienionych wyej obszarach ukazu-
je, e w wyniku postpujcej degradacji ekosystemu oraz rosncej krytyki mi-
dzynarodowej problem ochrony rodowiska nabiera coraz wikszego znaczenia
zarwno w chiskiej polityce wewntrznej, jak i zagranicznej. Rosnca aktyw-
no i wzmoona dywersykacja form ekologicznej wsppracy Chin wiadcz
o coraz istotniejszej pozycji tego pastwa w midzynarodowym dyskursie eko-
logicznym.
1. CHISKI ROZWJ GOSPODARCZY
A STAN RODOWISKA NATURALNEGO
W AZJI PNOCNO-WSCHODNIEJ
Rozwaajc midzynarodowe implikacje ekologicznych problemw Chi-
skiej Republiki Ludowej, naley zwrci uwag na fakt, e pastwo to stao si
najwikszym rdem zanieczyszcze transgranicznych zarwno w regionie Azji
Pnocno-Wschodniej, jak i w skali globalnej. Chiny swj niezwykle dynamicz-
ny wzrost gospodarczy przypaciy degradacj rodowiska naturalnego na sze-
rok skal. Gospodarka energetyczna, w duym stopniu oparta na spalaniu w-
gla, przyczynia si do powstawania wysokiego prawdopodobiestwa kwanych
deszczy na terytorium caego kraju oraz na obszarach innych pastw regionu
1
.
W ostatnich latach Chiny wysuny si na pierwsze miejsce w globalnym ran-
kingu emiterw gazw cieplarnianych
2
. Istotnym problemem przyczyniajcym
si do zwikszenia emisji tlenkw siarki oraz dwutlenku wgla jest saba wydaj-
no oraz due straty sektora energetycznego
3
. Postpujca degradacja rodo-
wiska ma negatywny wpyw na poziom ycia obywateli. Skala zanieczyszcze
podawana przez organizacje pozarzdowe oraz pras midzynarodow jest alar-
mujca.
Siedem z dziesiciu najbardziej zanieczyszczonych miast na wiecie
znajduje si w Chinach;
Okoo 2/3 chiskich miast ma ogromne problemy z przetwarzaniem
odpadw;
1
W. Koon-Kwai, Greening of the Chinese Mind: Environmentalism with Chinese Characteristics, Asia-
Pacic Review, Vol. 12, No. 2, s. 41.
2
International Energy Agency, CO
2
Emissions from Fuel Combustion Highlits, http://www.iea.org/
co2highlights/co2highlights.pdf, dostp 30.05.2011.
3
H. Hayami, M. Nakamura, K. Yoshioka, A Joint Japan-China Research Project for Reducing Pollution
in China in the Context of the Kyoto Protocol Clean Development Mechanism (CDM), Managerial and
Decision Economics, Vol. 24, No. 2/3, s. 215.
51
1/3 kraju cierpi z powodu postpujcej erozji gleby;
75% jezior oraz poowa rzek jest powanie zanieczyszczona;
75% ciekw nie jest poddawanych oczyszczaniu;
60% ludnoci pije wod, ktra nie spenia standardw wiatowej Or-
ganizacji Zdrowia
4
.
Z uwagi na nawarstwiajce si problemy ekologiczne oraz transgraniczny
charakter wielu zanieczyszcze konieczne stao si opracowanie zrwnowaone-
go planu rozwoju, obejmujcego pastwa regionu Azji Pnocno-Wschodniej,
przy udziale ChRL
5
.
Na przeszkodzie poprawy sytuacji w tym kraju stoi niech jego rzdu
do uczestnictwa w wicych wielostronnych porozumieniach dotyczcych
ochrony rodowiska. Czonkostwo w organizacjach ekologicznych bdzie ob-
ligowao Chiny, jako pastwo stanowice najwiksze rdo zanieczyszcze,
do ponoszenia wysokich kosztw na rzecz ich redukcji. Jednym z aspektw
chiskiej polityki ochrony rodowiska, utrudniajcym wprowadzanie nowych
inicjatyw, jest przyznanie priorytetu polityce wspierania wzrostu gospodarcze-
go. Zanim zostanie wydane pozwolenie na wprowadzenie jakichkolwiek projek-
tw proekologicznych, zarwno na poziomie oglnokrajowym, jak i lokalnym,
wadze daj od inicjatora projektu przeprowadzenia bada, ktre dowiod,
e dana inicjatywa nie doprowadzi do znacznego obnienia tempa wzrostu go-
spodarczego
6
. Jeszcze do niedawna niech ChRL do silniejszego angaowania
si w projekty ekologiczne stanowia jedn z najwikszych trudnoci na dro-
dze do utworzenia wydajnego systemu walki z zanieczyszczeniami w kraju oraz
w caym regionie Azji Pnocno-Wschodniej.
2. ROLA CHIN W REGIONALNYM DYSKURSIE
EKOLOGICZNYM NA PRZYKADZIE WSPPRACY
W AZJI PNOCNO-WSCHODNIEJ
Dobrym przykadem, ukazujcym trudnoci w nawizaniu wielostronnego
dialogu ekologicznego, s negocjacje w Azji Pnocno-Wschodniej. Za pocz-
tek rozwinitej wsppracy na tym obszarze mona uzna powstanie Pnoc-
no-Wschodnio-Azjatyckiej Konferencji Wsppracy w zakresie Ochrony ro-
dowiska NEAC (Northeast Asian Conference on Environmental Cooperation).
4
E. C. Economy, Chinas Environmental Challenge: Political, Social and Economic Implications,
Council on Foreign Relations, http://www.cfr.org/china/chinas-environmental-challenge-political-social-
economic-implications/p5573, dostp 20.09.2011.
5
H. Hayami, M. Nakamura, K. Yoshioka, op. cit., s. 213.
6
Ibidem, s. 214.
52
Konferencja ta bya wynikiem wzmoonej aktywnoci ekologicznej po Szczy-
cie Ziemi w Rio de Janeiro w roku 1992
7
. Organizacja staa si skutecznym
forum wymiany informacji oraz rozmw prowadzcych do zapocztkowania
wielu pionierskich inicjatyw przyjaznych rodowisku. Jedn z takich inicjatyw
jest Plan Dziaania dla Pnocno-Wschodniego Pacyku NOWPAP (North-
west Pacic Action Plan), ktry koncentruje si na rozwizaniu problemu zanie-
czyszczenia mrz i wd przybrzenych. U podstaw dziaalnoci NOWPAP ley
opracowywanie narodowych planw zwalczania i zapobiegania zanieczyszcze
wd przybrzenych, ktre s konsultowane i koordynowane podczas spotka
ministrw rodowiska
8
.
Bez wtpienia jedn z najlepiej rozwinitych zielonych inicjatyw jest Pod-
regionalny Program Wsppracy w zakresie Ochrony rodowiska Azji P-
nocno-Wschodniej NEASPEC (North-East Asian Subregional Program on
Environmental Cooperation). Gwnym zadaniem tej organizacji jest przeciw-
dziaanie negatywnym skutkom zanieczyszcze powstaych w wyniku spalania
wgla
9
. Jest to pozytywny przykad porozumienia regionalnego, ktre rozpocz-
o dziaalno jako forum wymiany informacji i z czasem zostao przeksztacone
w instytucj dc do implementacji realnych projektw redukcji zanieczysz-
cze
10
. Co wicej, jako jedna z nielicznych struktur ekologicznych w regionie,
NEASPEC prbuje utworzy wasny fundusz nansowy oparty na kontrybucji
pastw czonkowskich. Niestety, wielko funduszu moe wiadczy o ograni-
czonym zainteresowaniu jego czonkw. Korea Poudniowa zgodzia si prze-
kaza 200 000 USD, Japonia 170 000 USD, a Chiny tylko 50 000 USD
11
.
W przypadku instytucji, ktra powinna wyksztaci wasne mechanizmy moni-
torowania zanieczyszczenia powietrza oraz opracowa metody zwalczania pro-
blemu, kwoty te s niezwykle niskie.
W celu silniejszej koordynacji dziaa ekologicznych w Azji Pnocno
-Wschodniej w 1999 r., w wyniku porozumienia Chin, Japonii i Korei Po-
udniowej, powoano do ycia Trjstronne Spotkania Ministrw rodowiska
TEMM (Tripartite Environmental Ministers Meetings). Gwnym celem co-
rocznych spotka jest rozwinicie instrumentw wsppracy regionalnej oraz
usprawnienie procesu implementacji projektw ekologicznych na teryto-
rium pastw czonkowskich
12
. Niestety, dziaalno TEMM napotyka proble-
7
Y. Chung, Designing an Eective Environmental Regime Complex in Northeast Asia, Woodrow Wilson
School, Princeton University 2010, s. 6.
8
T. Wakana, Environmental Cooperation in Northeast Asia, 9th Northeast Asian Conference on En-
vironmental Cooperation (NEAC), Ulan Bator, July 2000, s. 3.
9
Ibidem.
10
Y. Chung, op. cit., s. 7.
11
E. Yoon, South Korean Environmental Foreign Policy, Asia-Pacic Review 2006, Vol. 13, No. 2, s. 82.
12
S. Shin, Domestic Environmental Governance and Regional Environmental Cooperation in Northeast Asia,
http://www.nautilus.org/projects/seoul/workshoppapers/Domestic_Environmental_Governance_and_
53
my podobne do tych, ktre hamuj rozwj pozostaych wielostronnych form
wsppracy dotyczcej ochrony rodowiska w Azji Wschodniej. Jak na razie,
aktywno organizacji nie zaowocowaa istotnym zwikszeniem liczby inicja-
tyw ekologicznych oraz nie przyspieszya tempa ich wprowadzania. Dlatego te
gwnym celem dwch kolejnych spotka w roku 2007 i 2009 byo uspraw-
nienie dziaalnoci TEMM. Ministrowie rodowiska Chin, Japonii i Korei Po-
udniowej przyjli owiadczenie mwice o utworzeniu niezalenego fundu-
szu oraz usprawnieniu mechanizmw implementacji rozwiza naturalnych
dla rodowiska. Zaproponowano rwnie, aby projekty TEMM objy swoim
zasigiem inne pastwa Azji Pnocno-Wschodniej
13
.
Wymienione wyej formy wsppracy zostay wybrane ze wzgldu na swj
pionierski charakter, lecz stanowi zaledwie wycinek inicjatyw podejmowanych
w celu polepszenia sytuacji ekologicznej w regionie Azji Pnocno-Wschodniej.
Wzrost liczebnoci wielostronnych porozumie, spotkania na wysokim szcze-
blu oraz powstawanie nowych form wymiany informacji na temat poszczegl-
nych zagroe wskazuj na znaczcy postp w negocjacjach dotyczcych ochro-
ny rodowiska. Naley jednak zwrci uwag na to, e coraz wiksza liczba
organizacji ekologicznych nie jest jednoznaczna z popraw stanu rodowiska
naturalnego w regionie. Jeli zmierzymy ich efektywno poprzez liczb real-
nie wprowadzonych projektw, to stan ten nadal pozostawia wiele do yczenia.
Okazuje si, e wikszo porozumie wielostronnych charakteryzuje si nie-
wydolnoci w skutecznej implementacji dziaa proekologicznych na terenie
krajw sygnatariuszy. Wiele z nich nie ma wyksztaconych mechanizmw -
nansowych oraz nie opracowuje konkretnych planw dziaania. Poza tym liczba
wprowadzanych projektw nie jest w stanie sprosta gwatownie postpujcej
degradacji rodowiska naturalnego w niektrych pastwach regionu, takich jak
ChRL oraz Republika Korei.
Jedn z przyczyn sabej dziaalnoci porozumie wielostronnych s proble-
my w nawizaniu skutecznego dialogu ekologicznego oraz niech do przyjcia
wicych prawnie zobowiza. Jak ju wczeniej wspomniano, ChRL dosy
niechtnie ustosunkowuje si do prb utworzenia mechanizmw wielostronnej
wsppracy w zakresie ochrony rodowiska. Wadze w Pekinie preferuj poro-
zumienia dwustronne, ktre skupiaj si na realizacji konkretnych projektw
i nie wymagaj przyjmowania kosztownych zobowiza. Dwustronna wsp-
praca w zakresie ochrony rodowiska w regionie Azji Pnocno-Wschodniej ma
do specyczny charakter z uwagi na niezwyk pozycj Japonii, czyli gwne-
Cooperation_in_NEA.pdf, dostp 10.04.2011.
13
Tripartite Joint Research on Environmental Management in Northeast Asia, http://enviroscope.iges.
or.jp/modules/envirolib/upload/2253/attach/nea_report_nal.pdf, dostp10.04.2011.
54
go donatora pomocy rozwojowej. W latach 80. na skutek krytyki midzynaro-
dowej, wynikajcej z koncentracji japoskiej pomocy rozwojowej na projek-
tach nansujcych rozwj przemysu i infrastruktury, rzd w Tokio postanowi
przeznaczy wicej rodkw na nansowanie inicjatyw ekologicznych oraz pro-
jektw wspierajcych zrwnowaony rozwj
14
. Wsparcie nansowe stao si
podstaw dwustronnej wsppracy w Azji Wschodniej. W latach 90. mona za-
obserwowa intensykacj wsppracy dotyczcej ochrony rodowiska pomi-
dzy Japoni i ChRL. Chiny stay si jednym z najwikszych odbiorcw japo-
skiej pomocy wspierajcej zrwnowaony rozwj w postaci grantw, poyczek,
wsplnie nansowanych projektw oraz transferu technologii
15
.
Rozwijajc si dwustronn wspprac chisko-japosk charakteryzu-
je postpujca instytucjonalizacja. W roku 1994 podpisano Chisko-Japo-
skie Porozumienie o Wsppracy na rzecz Konserwacji i Ochrony rodowiska.
Dwa lata pniej utworzono Chisko-Japoskie Centrum Przyjani na rzecz
Ochrony rodowiska oraz Japosko-Chiskie Forum Wsppracy Ekologicz-
nej. Zaczto take wprowadza pionierskie inicjatywy na szczeblu lokalnym,
takie jak Japosko-Chiski Plan Ekologicznego Rozwoju Miast oraz Sie In-
formowania Ekologicznego
16
. Efektywna wsppraca w latach 90. zaowocowaa
rozwiniciem dwustronnych inicjatyw na niespotykan skal. Chisko-japo-
ska wsppraca ekologiczna jest bez wtpienia jednym z lepiej rozwijajcych si
elementw kooperacji pomidzy tymi pastwami. Jej wynikiem byo wdroe-
nie wielu istotnych projektw ekologicznych na terytorium Chin, kt rych ce-
lem jest szkolenie specjalistw w zakresie ochrony rodowiska
17
. Japoska po-
moc nansowa umoliwia stworzenie podstaw walki z degradacj rodowiska
naturalnego, dziki czemu Chiczycy mogli przenie wasne dziaania ekolo-
giczne na wyszy poziom.
Jeli chodzi o wspprac z Kore Poudniow, naley zwrci uwag na fakt,
e z kocem lat 90. pastwo to przeszo z pozycji odbiorcy pomocy rozwojowej
do roli donatora. Ma to istotny wpyw na wzrost koreaskich ambicji odgry-
wania istotniejszej roli w regionalnych negocjacjach ekologicznych. Korei za-
ley przede wszystkim na porozumieniu z Chinami z uwagi na bliskie ssiedz-
two oraz zwizany z tym problem zanieczyszcze transgranicznych
18
. W 1993 r.
podpisano Porozumienie o Wsppracy w zakresie Ochrony rodowiska, kt-
re skupia si na najwaniejszych zagroeniach zwizanych z jego degradacj.
14
M. T. Boyko, J. Timmons Roberts, Human Development Report 2007/2008 Media Coverage
of Climate Change: Current Trends, Strengths, Weaknesses, Human Development Report Oce 2007, s. 31.
15
Y. Chung, op. cit., s. 6.
16
Ibidem, s. 7.
17
Ibidem, s. 6.
18
E. Yoon, South Korean Environmental Foreign Policy, Asia-Pacic Review 2006, Vol. 13, No. 2, s. 86.
55
W roku 1999 postanowiono przenie wspprac na wyszy poziom, podpisu-
jc porozumienie o Partnerstwie w zakresie Ochrony rodowiska. Nowa forma
wsppracy ma dotyczy wikszej liczby zagroe ekologicznych
19
.
Przeszkody w nawizaniu skutecznej wsppracy w regionie wynikaj
gwnie z odmiennego podejcia najwaniejszych pastw do kwestii ochrony
rodowiska. Przywdcy polityczni, rozwijajc wspprac ekologiczn, nie
zawsze kieruj si podobnymi przesankami. Chiska Republika Ludowa
przykada szczegln uwag do kwestii suwerennoci, bezpieczestwa
energetycznego oraz zapewnienia stabilnego wzrostu gospodarczego. Korea
Poudniowa, podobnie jak ChRL, niechtnie zatwierdza porozumienia, kt-
re mogyby si negatywnie odbi na jej sytuacji gospodarczej oraz konkuren-
cyjnoci produktw eksportowych
20
. Z kolei Japonia, ktra pragnie odgrywa
rol lidera wsppracy ekologicznej oraz forsowa coraz bardziej rygorystyczne
porozumienia, nie moe prowadzi skutecznej polityki rozwijania wsppracy
na skutek zaszoci historycznych
21
. Nadziej budzi fakt, e w niektrych pa-
lcych kwestiach Chiny zdecydoway si na nawizanie trjstronnej wsppra-
cy. Chiczycy podpisali porozumienie z Japoni i Kore Poudniow, majce
na celu monitorowanie zjawiska pyw i burz piaskowych w regionie
22
. Wsp-
praca ta jest o tyle wana, e, podobnie jak w przypadku kwanych deszczy i za-
nieczyszczenia powietrza, zjawisko okrelane mianem tego pyu ma zasig
transgraniczny, a Chiny s gwnym rdem tych zanieczyszcze.
Podsumowujc wtek wsppracy ekologicznej w Azji Pnocno-Wschodniej,
naley zwrci uwag na niezwykle istotn rol Chin w formowaniu mechani-
zmw wsppracy regionalnej. Jak ju wczeniej wspomniano, Chiska Repu-
blika Ludowa jest gwnym rdem zanieczyszcze transgranicznych, dlate-
go te pozostaym pastwom Pnocno-Wschodniej Azji zaley na silniejszym
zaangaowaniu Pekinu w inicjatywy redukcji tych zanieczyszcze. Obszar Azji
Pnocno-Wschodniej ma te duy problem z wyksztaceniem skutecznych me-
chanizmw wielostronnego dialogu dotyczcego ochrony rodowiska oraz im-
plementacj wystarczajcej liczby projektw ekologicznych. Jedn z istotnych
przyczyn tego stanu jest niech Chin do uczestniczenia w wicych porozu-
mieniach wielostronnych. Blokuje to rozwj wielostronnych organizacji eko-
logicznych, ale naley zauway, e jest to rwnie czynnik decydujcy o wy-
gldzie wsppracy ekologicznej w regionie. Zamiast budowania rozlegych
struktur negocjacji wielostronnych, Chiczycy preferuj dwustronne formy
19
T. Wakana, op. cit., s. 8.
20
E. Yoon, op. cit., s. 80.
21
Ibidem, s. 84.
22
Y. Chung, op. cit., s. 2.
56
wsppracy ekologicznej, ktre najczciej przyjmuj posta konkretnych pro-
jektw ekologicznych realizowanych na terytorium ChRL. Naley jednak za-
znaczy, e sytuacja ta ulega stopniowej zmianie. W pierwszej dekadzie XXI w.
mona zaobserwowa silniejsze zaangaowanie Pekinu w wielostronnym dialo-
gu ekologicznym. Chiny, bdc najwikszym rdem zanieczyszcze w regio-
nie oraz pastwem posiadajcym najwikszy potencja gospodarczy, stay si
kluczowym graczem, bez ktrego niemoliwe bdzie sformuowanie skutecz-
nych mechanizmw wsppracy w Azji Pnocno-Wschodniej. Warto zwr-
ci uwag na wystpowanie podobnej zalenoci w mechanizmach wsppracy
ekologicznej o zasigu globalnym.
3. ZNACZENIE CHIN W NEGOCJACJACH EKOLOGICZNYCH
O ZASIGU GLOBALNYM NA PRZYKADZIE
NEGOCJACJI KLIMATYCZNYCH W RAMACH ONZ
Chiska aktywno w zakresie ochrony rodowiska coraz czciej wykra-
cza poza obszar Azji Wschodniej. Z uwagi na gwatowny rozwj gospodarczy
tego pastwa oraz towarzyszc temu degradacj rodowiska naturalnego Chi-
ny stay si jednym z najwaniejszych elementw globalnego systemu ochrony
rodowiska. Przykadem rosncego znaczenia tego pastwa w midzynarodo-
wym dialogu ekologicznym s negocjacje klimatyczne na forum Organizacji
Narodw Zjednoczonych. Midzynarodowy dialog klimatyczny przybra na
sile w roku 1992, od Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro. Podczas tej konferen-
cji 155 pastw oraz czonkowie Unii Europejskiej podpisao Ramow Kon-
wencj ONZ w sprawie zmian klimatu (United Nations Framework Convention
on Climate Change UNFCCC)
23
. Sygnatariusze zobowizali si do nawiza-
nia szerszej wsppracy w zakresie zwalczania negatywnych skutkw zmian kli-
matycznych. Czonkowie ONZ spotykaj si na Konferencjach Stron, ktre
stay si gwnym forum negocjacji dotyczcych problemu globalnego ocie-
plenia. Jednym z najwaniejszych mechanizmw wypracowanych przez czon-
kw konwencji jest Protok z Kioto, podpisany w roku 1997, ktry nakada
na pastwa uprzemysowione obowizek dokonania redukcji emisji gazw cie-
plarnianych do roku 2012. Charakterystyczn cech Protokou, a wedug nie-
ktrych jego gwn saboci, jest niezwykle ulgowe potraktowanie pastw
rozwijajcych si, ktre nie musz dokonywa ci emisyjnych. Zostaa do nich
zaliczona Chiska Republika Ludowa, Indie, wikszo pastw azjatyckich oraz
krajw Bliskiego Wschodu. Zwolnienie tych pastw z obowizku redukcji emi-
23
S. Wickowski, Przyrodnicze podstawy inynierii rodowiska, Kielce 2000, s. 539.
57
sji osabia skuteczno Protokou z Kioto, poniewa w latach 19902008 za-
obserwowano znaczcy wzrost emisji gazw cieplarnianych w omawianych re-
gionach
24
.
Niech pastw rozwijajcych si do redukcji emisji staa si gwn przy-
czyn niewydolnoci negocjacji klimatycznych. Konikt doprowadzi do odej-
cia od Protokou z Kioto przez jednego z najwaniejszych sygnatariuszy, czyli
Stany Zjednoczone. Prezydent George W. Bush jako gwn przyczyn odst-
pienia od Protokou poda brak kontrybucji ze strony pastw rozwijajcych
si, emitujcych due iloci gazw cieplarnianych
25
. Skierowano wiele zarzu-
tw pod adresem Chin, ktre, jak ju wczeniej wspomniano, wysuny si
na pierwsze miejsce w rankingu emitentw gazw cieplarnianych. Podobnie
jak w przypadku negocjacji ekologicznych w Azji Pnocno-Wschodniej, udzia
ChRL we wsppracy sta si warunkiem powodzenia oglnowiatowych roz-
mw klimatycznych. Naley zaznaczy, e od pocztku rozmw Chiny bardzo
niechtnie odnosiy si do planw redukcyjnych na swoim terytorium, przyj-
mujc retoryk pastw rozwijajcych si, zrzucajc odpowiedzialno za glo-
balne ocieplenie na pastwa uprzemysowione. Chiczycy odmawiali przyjcia
zobowiza redukcyjnych w obawie przed obnieniem konkurencyjnoci wa-
snej gospodarki. Nie oznacza to jednak, e wadze ChRL nie wykazuj zaintere-
sowania udziaem w negocjacjach klimatycznych. Chiscy dyplomaci preferuj
inne podejcie do kwestii globalnego ocieplenia. Wedug nich wszelkie porozu-
mienia dotyczce ograniczenia emisji powinny by dobrowolne oraz opiera si
na rozwoju bada i transferze technologii ekologicznych do pastw rozwijaj-
cych si. Poza tym, podobnie jak w przypadku negocjacji w regionie Azji P-
nocno-Wschodniej, chiska dyplomacja preferuje prowadzenie dialogu klima-
tycznego w mniejszym gronie. Wyrazem tego byo przystpienie Chin do nowej
organizacji, jak jest Partnerstwo Azji i Pacyku na rzecz Czystego Rozwoju
i Klimatu (PAP). W skad organizacji wchodzi 6 pastw: Stany Zjednoczone,
Australia, Chiny, Indie, Japonia oraz Korea Poudniowa, ktre s odpowiedzial-
ne za ponad 50% globalnych emisji gazw cieplarnianych
26
. Wsppraca we-
wntrz PAP odbywa si w ramach dobrowolnych inicjatyw, polegajcych gw-
nie na projektach wymiany technologicznej. Poza tym prowadzenie negocjacji
w gronie 6 pastw pozwala na sprawowanie wikszej kontroli nad podejmowa-
nymi decyzjami. Wsppraca w ramach Partnerstwa znacznie bardziej odpo-
24
International Energy Agency, CO
2
Emissions
25
R. Falkner, Te United States and the Global Climate Norm: Whos Inuencing Whom?, Annual
Convention of the International Studies Association, New York 2009, s. 4.
26
S. Karlsson-Vinkhuyzen, H. Van Asselt, Exploring and Explaining the Asia-Pacic Partnership
on Clean Development and Climate, International Environmental Agreements 2009, No. 9, s. 196.
58
wiada Chiskiej Republice Ludowej ni negocjacje prowadzone na forum Kon-
ferencji Stron, gdy do stou negocjacyjnego zasiadaj wszyscy czonkowie ONZ.
W ostatnich latach w ramach intensykacji dialogu klimatycznego na forum
ONZ mona zaobserwowa aktywniejszy udzia Chin w procesie podejmowa-
nia decyzji. Chiska pozycja negocjacyjna nie opiera si ju tylko i wycznie
na postawie defensywnej, ktra ma za wszelk cen ochroni gospodark kra-
ju przed kosztami redukcji dwutlenku wgla. Jako jedno z najpotniejszych
gospodarczo pastw Chiny stay si nieodzownym elementem budowania sys-
temu wsppracy w zakresie ochrony klimatu. Dowodem na to mog by po-
stanowienia Konferencji Stron w Kopenhadze z roku 2009, ktra zakoczya
si podpisaniem Porozumienia z Kopenhagi, wyznaczajcego nowe kierun-
ki wsppracy klimatycznej. Naley zaznaczy, e nowe porozumienie zostao
podpisane gwnie dziki naciskom ze strony Stanw Zjednoczonych i ChRL.
Przyjte ustalenia mona uzna za sukces chiskiej dyplomacji, poniewa do-
brze wpisuj si one w oczekiwania tego pastwa odnonie do globalnej polity-
ki klimatycznej. Porozumienie ma si opiera na dobrowolnych i niewicych
prawnie planach redukcyjnych, kadc duy nacisk na wymian technologiczn
oraz stworzenie mechanizmw pomocy dla pastw rozwijajcych si.
W Porozumieniu z Kopenhagi pastwa uprzemysowione wystpiy z nie-
zwykle ambitnymi deklaracjami redukcyjnymi. Ku zadowoleniu spoecznoci
midzynarodowej udao si rwnie uzyska deklaracje redukcyjne od pastw
rozwijajcych si, w tym Chin. Deklaracja Chiskiej Republiki Ludowej za-
kada ograniczenie emisji dwutlenku wgla na jednostk Produktu Krajowe-
go Brutto o 40% do roku 2020 w stosunku do poziomu emisji z 2005 r. oraz
zwikszenie udziau wytwarzania energii z alternatywnych rde do 15%
27
.
Indie zobowizay si do redukcji emisji o 25% iloci emisji na jednostk Pro-
duktu Krajowego Brutto
28
. Brazylia wysuna propozycj redukcji w granicach
3639%, a Republika Poudniowej Afryki zobowizaa si zmniejszy ilo wy-
twarzanego dwutlenku wgla o 34%
29
. Pomimo tego e proponowane plany re-
dukcyjne wygldaj na niezwykle ambitne, krytycy Postanowienia z Kopenhagi
zwracaj uwag na fakt, e wikszo deklaracji nie daje gwarancji wykonania
zaoe przyjtych w porozumieniu
30
. Warto jednak zwrci uwag na zmiany
27
Dokumenty z ocjalnej strony powiconej UNFCCC, http://unfccc.int/les/meetings/cop_15/
copenhagen_accord/application/pdf/chinacphaccord_app2.pdf , dostp 20.04.2011.
28
Ibidem.
29
M. den Elzen, F. Andries Hof, A. Mendoza Beltran, Te Copenhagen Accord: Abatement Costs and
Carbon Prices Resulting from the Submissions, Environmental Science and Policy, Vol. 14, December 2009,
s. 30.
30
J. Morgan, Reections from Copenhagen: Te Accord and the Way Forward, World Resources
Institute, http://www.wri.org/stories/2009/12/reections-copenhagen-accord-and-way-forward, dostp
20.04.2011.
59
zachodzce w reimie negocjacji klimatycznych oraz na ewolucj chiskiej po-
zycji negocjacyjnej. W pocztkowej fazie rozmw Konferencji Stron gwn si
napdow procesu wydaway si pastwa uprzemysowione, a szczeglnie kra-
je Europy Zachodniej. Obecnie to Chiny znalazy si w centrum decyzji maj-
cych wpyw na ksztat przyszych porozumie klimatycznych.
4. WZROST LICZBY ZIELONYCH INWESTYCJI I PROJEKTW
EKOLOGICZNYCH NA TERYTORIUM CHIN
ledzc rozwj midzynarodowych negocjacji ekologicznych, mona zauwa-
y rosnce zaangaowanie Chiskiej Republiki Ludowej zarwno w ujciu re-
gionalnym, jak i globalnym. Silniejsza obecno Chin w midzynarodowym
dialogu ekologicznym nie jest jedyn oznak rosncego znaczenia kwestii eko-
logicznych w tym kraju. Procesem, ktry moe pozytywnie wpyn na sytuacj
ekologiczn w tym kraju, jest zwikszenie liczby projektw ochrony rodowi-
ska nansowanych z zewntrz. Chiczycy coraz chtniej witaj proekologicz-
ne inwestycje w regionie. Od roku 1979 pastwo to zostao objte programem
japoskiej pomocy rozwojowej ODA. Pomoc ta wspieraa gwnie rozwj in-
frastruktury. Od pocztku lat 90. japoskie poyczki zaczy nansowa coraz
wiksz liczb projektw ekologicznych. W tym okresie Chiny stay si jednym
z gwnych odbiorcw rodkw ekologicznych pyncych z rnych pastw.
Przykadem moe tu by wzrost inwestycji zwizanych z ochron klimatu w ra-
mach Mechanizmu Czystego Rozwoju (CDM Clean Development Mecha-
nism), zawartego w Protokole z Kioto.
Mechanizm Czystego Rozwoju pozwala pastwom uprzemysowio-
nym, bdcym sygnatariuszami Protokou z Kioto, na dokonywanie re-
dukcji emisji gazw cieplarnianych na terytorium pastw rozwijajcych si,
ktre zazwyczaj posiadaj nisze standardy ekologiczne. Ograniczenie emi-
sji dwutlenku wgla zostaje zaliczone na konto pastwa nansujcego
projekty CDM. Gwnymi pastwami rozwijajcymi mechanizm CDM s
kraje Unii Europejskiej oraz Japonia. Wykres 1 pokazuje, e ponad 60% ca-
kowitych redukcji w ramach Mechanizmu Czystego Rozwoju ma pochodzi
z terytorium Chin. Mechanizm Czystego Rozwoju jest tylko pojedynczym
przykadem gwatownego rozwoju zagranicznych projektw ekologicznych
na terytorium ChRL. Due zainteresowanie pastw uprzemysowionych zie-
lonymi inwestycjami w tym kraju wynika z rosncego znaczenia gospodarcze-
go Chin. Poniewa Chiczycy chtnie witaj zielone inwestycje, realizowanie
podobnych inicjatyw jest wyrazem chci rozwijania wsppracy z ChRL i moe
doprowadzi do intensykacji stosunkw handlowych oraz polepszenia wize-
60
runku pastwa nansujcego projekt. Wsparcie midzynarodowe nie ograni-
cza si tylko i wycznie do pomocy nansowej. Dziaalno organizacji poza-
rzdowych oraz tworzenie projektw ekologicznych we wsppracy z innymi
pastwami ma ogromny wpyw na aktywizacj chiskiego spoeczestwa, pro-
wadzc do stworzenia efektywnych narzdzi wsppracy ekologicznej na szcze-
blu lokalnym. Pozytywnym przykadem mog by przedsiwzicia realizo-
wane pomidzy chiskimi i japoskimi miastami oraz projekty modelowych
miast przyjaznych rodowisku
31
. W wielu przypadkach rozwinicie wsppra-
cy na szczeblu lokalnym przynosi znacznie lepsze efekty ni szeroko zakrojone
dziaania na poziomie midzyrzdowym oraz wprowadzanie projektw w skali
caego kraju. Warto zwrci uwag na postpujc dywersykacj ekologicznej
wsppracy Chin z innymi pastwami. Moe to doprowadzi do wytworzenia
nowych, skuteczniejszych narzdzi kooperacji oraz przeoy si na realn po-
praw sytuacji w najbardziej zanieczyszczonych regionach ChRL.
Wykres 1
Podzia redukcji emisji w ramach Mechanizmu Czystego Rozwoju pod wzgldem pastw
przyjmujcych inwestycje klimatyczne
rdo: http://cdm.unfcc.int, dostp 17.05.2011.
31
K. Morton, International Aid and Chinas Environment, London 2005, s. 77.
61
W zwizku z postpujc degradacj rodowiska naturalnego wadze chi-
skie zaczy powica coraz wicej uwagi kwestiom ekologicznym rwnie
w polityce wewntrznej. Wyrazem tego moe by wzrost funduszy przezna-
czanych na ochron rodowiska wewntrz kraju. Wykres 2 przedstawia podzia
rodkw przeznaczonych na ochron rodowiska w latach 20022005.
Wykres 2
Podzia rodkw nansowych na ochron rodowiska Dziesity Plan Picioletni
rdo: http://english.sepa.gov.cn/plan/Tenth.htm, dostp 20.04.2011.
Wykres 2 pokazuje koncentracj rodkw nansowych w walce z najbardziej
uciliwymi problemami ekologicznymi, jakimi s zanieczyszczenie wd i po-
wietrza. Warto rwnie zwrci uwag na cakowit warto inwestycji, ktra
przekroczya 84 mld USD. W zaoeniach kolejnego planu rozwoju gospodar-
czego ChRL, na lata 20062011, na kwestie ochrony rodowiska pooono
znacznie wikszy nacisk ni kiedykolwiek wczeniej. Jednym z gwnych za-
oe stao si zwikszenie wydajnoci energetycznej oraz zmniejszenie zuycia
wody i produkcji odpadw
32
. Dwunasty plan picioletni, na lata 20112015,
zakada przeznaczenie ogromnej sumy 313 mld USD w celu wspierania rozwo-
ju zielonych inwestycji oraz sektora odnawialnych rde energii
33
.
Zwikszanie nakadw na ochron rodowiska nie powinno by dla nikogo
zaskoczeniem, biorc pod uwag negatywne skutki zanieczyszczenia na ycie
32
R. Hirono, Japans Environmental Cooperation with China During the Last Two Decades, Asia-
Pacic Review 2007, Vol. 14, No. 2, s. 5.
33
L. Xiang, R. Xiaozheng, China to Boost Green Investment, http://usa.chinadaily.com.cn/business/
2011-09/25/content_13787036.htm, dostp 25.09.2011.
62
obywateli oraz na stan chiskiej gospodarki. Carin Zissis w artykule opisuj-
cym chiski kryzys ekologiczny podkrela, e postpujca degradacja rodowi-
ska naturalnego moe mie destabilizujcy wpyw na og chiskiego spoe-
czestwa oraz doprowadzi do rozruchw i protestw wewntrz kraju, czego
wadze ChRL prbuj za wszelk cen unikn
34
. Pogldy te podziela rwnie
Elizabeth C. Economy, ktra w jednym ze swoich artykuw wymienia liczne
negatywne implikacje, jakie zanieczyszczenie rodowiska bdzie miao na sytu-
acj w Chinach. Niektre nastpstwa, takie jak problemy zdrowotne, rozwj
chorb powodowanych przez zanieczyszczenia, migracje ludnoci, zmniejsze-
nie produktywnoci oraz znaczce straty w chiskiej gospodarce, s na tyle po-
wane, aby skoni warstwy rzdzce do prowadzenia bardziej proekologicznej
polityki
35
.
Zaskakujc jest jednak skala rozwoju inwestycji ekologicznych w tym kra-
ju oraz przewidywane tempo zwikszania wydatkw w nadchodzcych latach.
Mamy tu do czynienia z niezwykle ciekaw sytuacj, w ktrej pastwo, postrze-
gane jako jedno z najwikszych rde zanieczyszcze, znalazo si na pozycji
lidera w kategorii zielonych inwestycji. Wedug doniesie prasowych Chiny
wyprzedziy pod tym wzgldem Stany Zjednoczone
36
. Naley przy tym zauwa-
y, e wzrost chiskich inwestycji ekologicznych nie zawsze jest rwnoznacz-
ny z popraw sytuacji w kraju. Chiny przeznaczaj coraz wicej rodkw na
ochron rodowiska, jednak postpujcy wzrost gospodarczy sprawia, e ilo
zanieczyszcze rwnie wzrasta. Przykadem moe by wzrost zapotrzebowania
na wgiel o ponad miliard ton w latach 20062010
37
.
Warto zastanowi si nad innymi przyczynami silnego zainteresowania
ChRL zielonymi inwestycjami. Niektre doniesienia wskazuj na ekono-
miczny charakter nowej chiskiej polityki ekologicznej oraz energetycznej.
Po pierwsze, zwikszanie funduszy na ochron rodowiska jest prb zmniej-
szenia strat w chiskiej gospodarce oraz kosztw, jakie pastwo przeznacza na
zwalczanie negatywnych skutkw zanieczyszcze. Wedug danych udostpnio-
nych przez chisk Krajow Rad Ochrony rodowiska oraz Narodowe Biuro
Statystyczne, szacuje si, e tylko w 2004 r. straty wywoane przez zanieczysz-
czenie rodowiska przekroczyy kwot 65 mld USD, a kwoty zwizane z prze-
twarzaniem zanieczyszcze 36,5 mld USD
38
. Wida wic, e straty powodowa-
34
C. Zissis, Chinas Environmental Crisis, Council on Foreign Relations, http://www.cfr.org/china/
chinas-environmental-crisis/p12608, dostp 21.09.2011.
35
E. C. Economy, op. cit.
36
S. Tandon, China Overtakes U.S. in Green Investment, http://www.industryweek.com/articles/
china_overtakes_u-s-_in_green_investment_21415.aspx?Page=1, dostp 20.09.2011.
37
J. Melik, China Leads World in Green Energy Investment, http://www.bbc.co.uk/news/business-
14201939, dostp 20.09.2011.
38
Chinas Green Investment to Outpace GDP Growth, http://www.worldwatch.org/node/4705,
dostp 21.09.2011.
63
ne przez degradacj rodowiska s na tyle due, aby przekona chiskie wadze
o koniecznoci podjcia dziaa. Inwestowanie w sektor odnawialnych rde
energii moe by rwnie odpowiedzi na rosncy kryzys energetyczny ChRL.
Gospodarka energetyczna jest oparta gwnie na spalaniu wgla. Co prawda,
Chiny posiadaj ogromne zasoby tego surowca, lecz s one w wikszoci po-
oone w pnocno-zachodnich prowincjach, co wie si z duymi kosztami
transportu
39
. Rozwijanie bada nad alternatywnymi rdami energii moe do-
prowadzi do wikszego uniezalenienia si Chin od importu surowcw ener-
getycznych oraz zmniejszenia kosztw w sektorze energetycznym. Bez wzgldu
na przyczyny kierujce chisk polityk wspierania ekologicznych projektw
naley stwierdzi, e zainteresowanie zielonymi inwestycjami moe stanowi
pocztek pozytywnych zmian w ekologicznej sytuacji kraju.
W ramach podsumowania warto zwrci uwag na postpujc dywersy-
kacj chiskich narzdzi wsppracy ekologicznej zarwno pod wzgldem za-
sigu oddziaywania, jak i charakteru wsppracy. Chiska Republika Ludowa
stopniowo angauje si w coraz wiksz liczb inicjatyw ekologicznych o zasigu
lokalnym, regionalnym oraz globalnym. Chiska aktywno przyjmuje posta
negocjacji midzynarodowych na najwyszych szczeblach, projektw wsppra-
cy regionalnej, wymiany technologicznej, licznych mechanizmw przyciga-
nia inwestycji ekologicznych oraz coraz liczniejszych przedsiwzi majcych
charakter wsppracy lokalnej. Wida wyrane przesunicie w pozycji negocja-
cyjnej Chin, ktre jeszcze 20 lat temu bray udzia w dyskursie ekologicznym
gwnie z pozycji pastwa rozwijajcego si, ktre nie potra poradzi sobie
z problemem zanieczyszczenia rodowiska bez pomocy innych pastw. Obser-
wujc pozycj Chin w midzynarodowych negocjacjach ekologicznych, zarw-
no w ujciu regionalnym, jak i globalnym, mona zauway rosnce znacze-
nie tego pastwa. Ponadto korzystajc z pomylnej koniunktury gospodarczej,
Chiczycy rozpoczli ogromne inwestycje w sektorze ekologicznych techno-
logii, co wydaje si pocztkiem prby przeamania negatywnego obrazu Chin
jako pastwa zacofanego pod wzgldem ochrony rodowiska. Dziki temu sta-
j si one integraln czci midzynarodowego reimu wsppracy ekologicz-
nej, nie tylko ze wzgldu na powany stan degradacji rodowiska w tym kraju,
ale rwnie z uwagi na rosnc ch rozwijania wsppracy oraz uczestniczenia
w decydujcych rozmowach dotyczcych sytuacji ekologicznej.
39
J. Melik, op. cit.
Karolina Kotulewicz
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
WSPPRACA GOSPODARCZA I POLITYCZNA CHRL
I REPUBLIKI MODAWII
1. WSTP
Obecnie w wiecie objtym procesami globalizacji coraz bardziej za-
cieraj si granice midzy pastwami i kontynentami. Z roku na rok na are-
nie midzynarodowej wzrasta znaczenie regionu Azji Wschodniej i Azji Po-
udniowo-Wschodniej, a szczeglnie Chiskiej Republiki Ludowej (ChRL).
Chiny od chwili otwarcia si na wiat nawizay stosunki dyplomatyczne nie-
mal ze wszystkimi pastwami na globie i staraj si prowadzi polityk majc
na celu rozwj korzystnej wsppracy.
Przykadem takich dziaa ChRL w sferze polityki zagranicznej jest prawie
niezwocznie nawizanie stosunkw dyplomatycznych ze wszystkimi niepodle-
gymi krajami powstaymi po upadku ZSRR, do grona ktrych zalicza si tak-
e Republika Modawii (RM)
1
. Pastwo to od chwili ogoszenia niepodlegoci
w 1991 r. jest objte nieustannym procesem transformacji systemowej. Dopie-
ro w 2000 r. przeamao ono spadek PKB. Wedug Gwnego Urzdu Staty-
stycznego Modawii w 2010 r. jej PKB per capita wynis 2500 USD, co upla-
sowao kraj pod wzgldem rozwoju gospodarczego na 176. miejscu na wiecie.
Zwykle mae, ubogie i nieposiadajce zasobw pastwa s niepodanymi
kandydatami do inwestowania dla kraju, ktrego gospodarka zajmuje drugie
miejsce na wiecie. Jednak ChRL w praktyce nie stosuje tej zasady i ju od 20 lat
wykazuje due zainteresowanie Modawi. Co wicej, Chiczycy uwaaj, e
relacje modawsko-chiskie zaczy si ju w XVII w., kiedy Nicolae Milescu-
Sptarul
2
zosta rosyjskim ambasadorem w Chinach.
1
Nazwa uywana w tekstach ocjalnych to Republika Modowy. Natomiast w niniejszym artykule
zgodnie z Urzdowym wykazem nazw pastw i terytoriw niesamodzielnych (Komisja Standaryzacji Nazw
Geogracznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Gwnym Geodecie Kraju, Gwny Urzd
Geodezji i Kartograi, Warszawa 2011, s. 27) uywam nazwy Republika Modawii.
2
Urodzi si w 1636 r. w miejscowoci Mileti na terytorium Ksistwa Modawskiego, w ro-
dzinie bojarskiej, zmar w 1708 r. w Moskwie. Zdoby solidne wyksztacenie. W latach 16511671
66
Niniejszy artyku ma stanowi skromn prb przedstawienia i podsumo-
wania przebiegu stosunkw politycznych i wsppracy gospodarczej pomidzy
Chisk Republik Ludow i Republik Modawii w latach 19922010.
2. WSPPRACA POLITYCZNA CHRL I REPUBLIKI MODAWII
W pierwszej poowie lat 90. XX w. polityka zagraniczna ChRL wzgldem
Republiki Modawii polegaa na uznaniu niepodlegoci nowego kraju na kon-
tynencie europejskim oraz na podtrzymaniu przyjaznych stosunkw. Z kolei
dla Republiki Modawii Chiny byy liderem wrd pastw azjatyckich w za-
kresie rozwoju gospodarczego. Do najwaniejszych wydarze zalicza si ocjal-
ne uznanie przez ChRL w grudniu 1991 r. niepodlegoci Modawii
3
. Kolej-
nym krokiem byo nawizanie 30 stycznia 1992 r. stosunkw dyplomatycznych
midzy oboma krajami
4
. Natomiast otwarcie przedstawicielstw dyplomatycz-
nych nastpio nieco pniej. Niemniej to Chiczycy jako pierwsi 30 czerwca
1992 r. otworzyli swoje przedstawicielstwo dyplomatyczne w Kiszyniowie
5
.
Od samego pocztku nawizania stosunkw dyplomatycznych oba kraje po-
dejmoway liczne prby nakrelenia kierunkw wzajemnej wsppracy poprzez
organizowanie licznych spotka na szczeblu szefw pastw, rzdw i szefw re-
sortw branowych. W listopadzie 1992 r. z ocjaln wizyt do Chin uda si
pierwszy prezydent Modawii Mircea Snegur
6
. Podczas wizyty podpisano 14
dokumentw, tworzcych podstawy prawne stosunkw bilateralnych
7
. Jedno-
na subie pastwowej u modawskich i waachskich hospodarw, wypenia zlecenia dyplomatyczne
w Konstantynopolu, Sztokholmie i Paryu. Zwolennik zblienia Modawii z Rosj. W 1671 r. zosta
skierowany przez patriarch jerozolimskiego Dosieja do Rosji, gdzie pozosta na zaproszenie Artamona
Matwiejewa, odpowiadajcego na dworze carskim za sprawy midzynarodowe. Wada biegle: rumuskim,
aciskim, greckim, starogreckim, rosyjskim, francuskim, tureckim, woskim, szwedzkim i chiskim.
Znany ze swoich prac naukowych z dziedziny lozoi, geograi, historii, sztuki tumaczenia. W latach
16751678 kierowa rosyjskim poselstwem w Chinach.
3
Porozumienie midzyrzdowe o wsppracy handlowo-gospodarczej z 18.01.1992, Protok rozmw
z 19.01.1992 midzy delegacj rzdow RM i rzdow delegacj handlowo-gospodarcz ChRL.
4
30.01.1992
, http://www.mfa.gov.md/cooperare-bilaterala/,
dostp 19.05.2011.
5
Relaiile dintre Republica Popular Chinez i Republica Moldova au fost i rmn arminioase,
Sptmna, 30.10.1998.
6
http://www.mfa.gov.md/cooperare-bilaterala/, dostp 19.05.2011.
7
Dokumenty podpisane 6 listopada 1992 r.:
Porozumienie o wsppracy kulturalnej zawarte midzy Rzdem Republiki Modawii i Rzdem
Chiskiej Republiki Ludowej;
Porozumienie midzy Rzdem Republiki Modawii i Rzdem Chiskiej Republiki Ludowej
o wspieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji;
Porozumienie o przyjani i wsppracy zawarte midzy Ministerstwem ds. Modziey, Sportu
i Turystyki Republiki Modawii i Chisk Federacj Modzieow;
Porozumienie o wsppracy w dziedzinie turystyki zawarte midzy Ministerstwem ds. Modzie-
y, Sportu i Turystyki Republiki Modawii i administracj rzdow ds. turystyki ChRL;
Protok o ustanowieniu pocze lotniczych zawarty midzy Rzdem Republiki Modawii
i Rzdem Chiskiej Republiki Ludowej.
67
czenie ChRL udzielia swojemu partnerowi kredytu towarowego w wysokoci
5 mln USD
8
.
Wraz z otwarciem w Kiszyniowie przedstawicielstwa dyplomatycznego ChRL
stosunki dwustronne nabray dynamiki. W dniach 1821 padziernika 1993 r.
po raz pierwszy od chwili uzyskania przez Modawi niepodlegoci z ocjaln
wizyt do Kiszyniowa udaa si delegacja chiska, ktrej przewodniczy Ten
Zengpei, zastpca ministra spraw zagranicznych ChRL. Celem wizyty byo
przeprowadzenie dwustronnych konsultacji midzy MSZ Republiki Modawii
i MSZ ChRL dotyczcych zacienienia stosunkw dyplomatycznych midzy
dwoma krajami. Wynikiem wsplnych dziaa bya pierwsza (45 kwiet-
nia 1995 r.) w Modawii ocjalna wizyta Qian Qichena, wicepremiera Rady
Pastwowej i ministra spraw zagranicznych ChRL, ktrej celem byo otwarcie
Ambasady Republiki Modawii w Chinach. Prezydent RM 5 sierpnia 1995 r.
podpisa stosowny dekret i w marcu 1996 r.
9
w Beijing otwarto Ambasad Re-
publiki Modawii
10
.
Tu po otwarciu placwki dyplomatycznej Modawii w Chinach, 2328 mar-
ca 1996 r. z ocjaln wizyt w ChRL przebywa po raz pierwszy przewodnicz-
cy parlamentu RM Petru uczyski
11
, nastpnie w dniach 37 wrzenia 1996 r.
pierwsz wizyt w ChRL zoy wczesny minister spraw zagranicznych Mo-
dawii Mihai Popov
12
. Podejmowane przez naczelne organa wadzy pastwowej
i resorty branowe dziaania przyczyniy si do powoania modawsko-chiskiej
Midzyrzdowej Komisji ds. Wsppracy Gospodarczej i Naukowo-Technicz-
nej. Zacza pracowa pod koniec 1999 r., kiedy strony powoay jej skad per-
sonalny i zainaugurowano jej pierwsze posiedzenie
13
.
Dzi mona ju miao stwierdzi, e stworzenie ram prawnych oraz nawi-
zanie przyjaznych stosunkw bilateralnych midzy Chinami i Modawi byo
Dokumenty podpisane 7 listopada 1992 r.:
Porozumienie o wsppracy naukowo-technicznej zawarte midzy Rzdem Republiki Modawii
i Rzdem Chiskiej Republiki Ludowej;
Porozumienie o zniesieniu obowizku wizowego przy organizacji wyjazdw subowych zawarte
midzy Rzdem Republiki Modawii i Rzdem Chiskiej Republiki Ludowej;
Porozumienie o zniesieniu obowizku wizowego dla grup turystycznych zawarte midzy Rz-
dem Republiki Modawii i Rzdem Chiskiej Republiki Ludowej;
Porozumienie o udzieleniu kredytu pastwowego na dostaw towarw z ChRL do Modawii za-
warte midzy Rzdem Republiki Modawii i Rzdem Chiskiej Republiki Ludowej;
Wsplne owiadczenie Republiki Modawii i Chiskiej Republiki Ludowej.
8
, o, 22 (374), 9.06.2000.
9
Relaiile moldo-chineze ncep nc din sec. XVII, cnd Nicolae Milescu-Sptarul a viyitat China,
Sptmna, 30.10.1998.
10
Republica Popular Chinez, http://www.mfa.gov.md/politica-externa/cn/, dostp 19.05.2011.
11
http://www.mfa.gov.md/cooperare-bilaterala/, dostp 19.05.2011.
12

Ibidem.
13
, http://md2.mofcom.gov.cn/aarticle/aboutus/addressofcommercialcounselor/
200412/20041200009139.html, dostp 19.05.2011.
68
wanym osigniciem w stosunkach obu pastw koca XX w. co wicej, stao
si to podwalin dobrych relacji modawsko-chiskich w XXI w.
W dniach 712 czerwca 2000 r. na zaproszenie przywdcy ChRL Jiang Ze-
mina z ocjaln wizyt w ChRL przebywa po raz drugi prezydent RM. Tym
razem by to Petru uczyski, wczeniej piastujcy stanowisko przewodniczce-
go parlamentu. Wizyt przygotowywano niezwykle starannie, poniewa wadze
Modawii doszy do wniosku, e Chiny mog sta si, jeli nie najwaniejszym,
to bardzo obiecujcym partnerem Kiszyniowa. Dla Modawii bardzo wane
jest uzyskanie wsparcia ze strony ChRL w realizacji reform spoeczno-gospo-
darczych. Przykad Chin w wielu dziedzinach jest godny naladowania i za-
stosowania w naszym kraju. Przez Chiny, ktre odgrywaj bardzo wan rol
w regionie Azji, moemy rozwija wspprac z innymi pastwami, zdobywa
nowe, mao znane dla modawskich producentw rynki powiedzia P. u-
czyski, jednoczenie podkrelajc, e wzmocnienie bazy prawnej w rozwoju
stosunkw midzy naszymi pastwami bdzie sprzyja zacienieniu wsppracy
w sektorze rolnym, w przemyle winnym oraz pozwoli zastosowa nowe tech-
nologie. W tym celu bd omawiane moliwoci tworzenia wsplnych przed-
sibiorstw i wsparcia ze strony rzdu przedsibiorcw zainteresowanych rozwo-
jem dwustronnej wsppracy
14
.
Wizyta prezydenta RM w ChRL miaa charakter pastwowy. Z delegacj
modawsk spotkay si najwaniejsze osoby w kraju: przewodniczcy ChRL
Jiang Zemin, przewodniczcy Rady Pastwa Zhu Rongji oraz przewodniczcy
parlamentu Li Peng. Podczas wizyty strony podpisay umow o unikaniu po-
dwjnego opodatkowania, a take porozumienia w dziedzinie lotnictwa cywil-
nego, ochrony zdrowia i nauk medycznych. Oprcz tego przywdcy podpisali
wspln deklaracj o rozwoju wsppracy wielostronnej w XXI w., w ktrej zo-
stay okrelone priorytety stosunkw bilateralnych midzy Modawi i China-
mi w biecym tysicleciu
15
. Porozumienie o wsppracy zawary ponadto Izby
Przemysowo-Handlowe obu pastw
16
.
Po bardzo udanej wizycie P. uczyskiego w Chinach wadze Modawii za-
czy razem z ChRL pracowa nad przygotowaniem pierwszej ocjalnej wizyty
przywdcy ChRL w Modawii. Doszo do niej 1920 lipca 2001 r.
17
Przyjazd
przywdcy ChRL Jiang Zemina do Modawii
18
nastpi w momencie zmiany
14
...
15
. , , o, 23 (375), 16.06.2000.
16

17
. , ?, o, 25 (425),
20.07.2001.
18
Bya to jedna z kilku wizyt przywdcy ChRL w Europie Wschodniej, odwiedzi wwczas rwnie:
Rosj, Biaoru, Ukrain oraz Malt.
69
wadzy w kraju i bya to pierwsza wizyta przywdcy obcego pastwa po zmianie
rzdu. W 2001 r. wadz w RM, po zwycistwie w przedterminowych wybo-
rach parlamentarnych, obja partia komunistyczna, a prezydentem kraju zosta
jej przywdca Vladimir Voronin. Jiang Zemin udzieli Modawii bezzwrotnej
poyczki w wysokoci 1 mln USD
19
. Narody modawski i chiski nawiza-
y ciepe, przyjacielskie stosunki. W cigu ostatnich kilku lat midzy naszymi
pastwami aktywnie rozwija si wsppraca w sferze polityki, gospodarki, na-
uki i kultury powiedzia na lotnisku Jiang Zemin. Przyjechaem do waszego
kwitncego kraju z wielkim yczeniem, by jeszcze bardziej zacieni nasz przy-
ja i zdynamizowa wspprac gospodarcz. Z przyjemnoci poznam prezy-
denta Vladimira Voronina i inne najwaniejsze osoby w Modawii, z ktrymi
bdziemy w cigu najbliszych lat rozwija nasze stosunki dwustronne
20
. Pod-
czas tej wizyty ChRL i RM podpisay midzyrzdowe porozumienie dotycz-
ce wsppracy w obszarze szkolnictwa oraz porozumienie o wsppracy zawary
Ministerstwa Kultury obu pastw
21
.
Wizyta przywdcy ChRL przyczynia si do zacienienia wsppracy rzdo-
wej midzy oboma krajami. W dniach 2024 listopada 2001 r. po raz pierwszy
z ocjaln wizyt w ChRL przebywa premier RM Vasile Tarlev. Wizyta ta bya
szeroko komentowana przez chiskie rodki masowego przekazu. W czasie wi-
zyty premiera RM premier ChRL Zhu Rongji podkrela, e widzi w Moda-
wii strategicznego partnera i ma nadziej, e chiskim przedsibiorstwom uda
si za porednictwem rynku modawskiego wyj ze swoimi towarami na ryn-
ki krajw WNP i rynek UE. To samo powiedzia wwczas przywdca Chin
Jiang Zemin: Wiem, e Pana spotkanie z premierem naszego kraju byo bardzo
owocne i mam nadziej, e nasza wsppraca w sferze politycznej i gospodar-
czej bdzie bardzo intensywnie si rozwija. Wynikiem wizyty byo podpisanie
midzyrzdowego memorandum o wsppracy w dziedzinie uprawy winoroli
i produkcji wina. Ponadto Ministerstwa Sprawiedliwoci obu pastw zawary
umow o wsppracy
22
.
W odpowiedzi na wizyt premiera RM w ChRL, 2325 lipca 2002 r. z ro-
bocz wizyt do Kiszyniowa przybya delegacja MSZ ChRL pod przewodnic-
twem Li Zhaoxinga, zastpcy ministra spraw zagranicznych ChRL. Podczas
spotkania obie strony przeprowadziy konsultacje na temat dwustronnej wsp-
19
. , , o, 26 (426),
27.07.2001.
20
. ,
21
, , 128 (2258), 21.07.2001;
, http://
press.try.md/item.php?id=6909, dostp 19.05.2011.
22
. , , o, 43 (443),
23.11.2001.
70
pracy w ramach modawsko-chiskiej Midzyrzdowej Komisji ds. Wsppra-
cy Gospodarczej i Naukowo-Technicznej. W tym samym roku, 25 sierpnia
1 wrzenia, z ocjaln wizyt w ChRL przebywaa przewodniczca parlamentu
RM Eugenia Ostapciuc. W trakcie spotkania z przewodniczcym parlamen-
tu ChRL Li Pengem obie strony podkreliy znaczenie rozwoju wsppracy
midzyparlamentarnej midzy oboma krajami. Wtedy te delegacja modaw-
ska przeprowadzia rozmowy ze stron chisk na temat otwarcia w Modawii
modawsko-chiskich przedsibiorstw przemysu spoywczego, elektroniczne-
go i elektrotechnicznego
23
. E. Ostapciuc zaprosia take przewodniczcego par-
lamentu ChRL do zoenia ocjalnej wizyty w Modawii
24
. Nie trzeba byo
na to dugo czeka, poniewa do spotkania doszo ju 1 listopada 2002 r., kiedy
do Modawii przyjechaa delegacja parlamentarna z Chin
25
.
W dniu 13 listopada 2002 r. w Kiszyniowie odbyo si drugie posiedzenie
modawsko-chiskiej Midzyrzdowej Komisji ds. Wsppracy Gospodarczej
i Naukowo-Technicznej. Gwnym tematem przeprowadzonych konsultacji
bya wsppraca w sektorze przemysowym, rolnym oraz wsppraca inwesty-
cyjna midzy oboma krajami. W tym celu, przed rozpoczciem roboczego spo-
tkania Komisji w Kiszyniowie, 48 wrzenia 2002 r. zorganizowano wystaw,
w ktrej wzio udzia 105 rm z Chin. Strona chiska zaprezentowaa pro-
gram rzdowy SPARK, skierowany do potencjalnych inwestorw zainteresowa-
nych inwestowaniem za granic w sektor rolny
26
.
Rezultatem tych wsplnych inicjatyw bya przeprowadzona 2326 lutego
2003 r. trzecia ju ocjalna wizyta prezydenta RM, tym razem V. Voronina,
w Chinach na zaproszenie przywdcy Chin Jiang Zemina. Z przywdc Mo-
dawii spotka si Jiang Zemin, Sekretarz Generalny Chiskiej Partii Komuni-
stycznej Hu Jintao, premier Rady Pastwa Zhu Rongji i przewodniczcy par-
lamentu Chin Li Peng
27
. Podczas wizyty strony podpisay bardzo wane, jak
podkrelay wadze Modawii, porozumienie dotyczce udzielenia przez stron
chisk pomocy technicznej i eksperckiej w zakresie tworzenia stref wolnego
handlu na terytorium RM. Po powrocie do Modawii prezydent Voronin po-
wiedzia, e ChRL jest gotowa zainwestowa w gospodark jego kraju ponad
1 mln USD. W wyniku powyszych uzgodnie w kolejnych latach ChRL zain-
23
, o, 32 (480),
6.09.2002.
24
, http://www.nm.md/les/hidden_y2002/08/23/old,
dostp 27.09.2011.
25
, http://old.kp.md/freshissue/politics/
159383/, dostp 27.09.2011.
26
http://www.nm.md/les/hidden_y2002/08/23/old, dostp 27.09.2011.
27

71
westowaa w budow w Kiszyniowie wspczesnego Centrum Tradycyjnej Me-
dycyny Chiskiej
28
, ktre ocjalnie otwarto 24 czerwca 2011 r.
29
Niewtpliw zasug dobrych stosunkw politycznych ju wwczas byo to,
e stay si one paszczyzn, w oparciu o ktr rozwijay si powizania i kontak-
ty pomidzy przedsibiorcami obu pastw
30
. Rozwj wsppracy gospodarczej
midzy dwoma krajami przyczyni si do zawarcia 20 czerwca 2005 r. nowe-
go porozumienia midzyrzdowego o wsppracy gospodarczej i pomocy tech-
nicznej
31
. Poza tym na uwag zasuguje fakt zorganizowania pod koniec 2005 r.
w Pekinie I Festiwalu Kultury Modawskiej i Wina, ktry da po raz pierwszy
moliwo mieszkacom Chin zapoznania si z osobliwociami i nurtami kul-
tury modawskiej, jak rwnie z wysok jakoci produkowanych tam win
32
.
Oba kraje rwnolegle zacieniay take wspprac midzyparlamentarn,
o czym wiadczy zoenie w RM 2022 maja 2006 r. pierwszej ocjalnej wi-
zyty przez przewodniczcego Staego Komitetu Parlamentu ChRL Wu Bang-
guo. Podczas pobytu w Modawii chiski go spotka si z przewodniczcym
parlamentu RM Marianem Lupu, premierem Vasile Tarlevym i prezydentem
Voroninem. Wu Bangguo na pocztku pobytu w Chinach powiedzia, e ce-
lem jego wizyty jest aktywizacja midzyrzdowych relacji i wspieranie dwu-
stronnej wsppracy w priorytetowych obszarach. Zaproponowa ponadto, by
zostaa zachowana czstotliwo kontaktw na najwyszym szczeblu, by roz-
wijano wspprac midzy komitetami specjalistycznymi, roboczymi organa-
mi ustawodawczymi i modymi parlamentarzystami oraz by oba kraje zacie-
niay wspprac na szczeblu organizacji midzynarodowych i regionalnych
w celu realizacji wsplnych interesw. Z kolei Marian Lupu wyrazi gotowo
strony modawskiej do aktywnego rozszerzania kontaktw midzyparlamen-
tarnych obu pastw i wsppracy z ChRL w celu wniesienia jeszcze wikszego
wkadu w rozwj stosunkw bilateralnych. Potwierdzi, e Modawia uznaje za-
sad jednoci Chin i uwaa Tajwan za ich integraln cz, za co Wu Bang-
guo wyrazi mu wdziczno. Wynikiem spotkania byo zawarcie porozumie-
nia o wsppracy techniczno-gospodarczej midzy ChRL i Modawi, a take
kontraktu midzy chisk rm Huawei Technologies i modawskim Moldte-
lecomem
33
.
28
, http://press.try.md/item.php?id=25965,
dostp 26.09.2011
29
, http://ru.
publika.md/link_214371.html, dostp 26.09.2011.
30

31
Republica Popular Chinez
32
, , 2.02.2007.
33
. ,
http://www.fmprc.gov.cn/rus/wjb/zzjg/dozys/dozysgjlb/1756/1758/t254096.htm, dostp 19.05.2011.
72
Podczas spotkania z premierem Modawii Wu Bangguo podkreli: Cieszy
mnie to, e wsppraca na paszczynie politycznej rozprzestrzenia si take
na inne sfery i w ten sposb obie strony wykazuj coraz wicej entuzjazmu w za-
kresie stosunkw dwustronnych, cechujcych si duym potencjaem
34
. Chi-
ski go zaznaczy, e strona chiska szanuje system spoeczny i drog rozwoju
obran przez nard modawski, podtrzymuje wysiki Modawii na rzecz zapew-
nienia suwerennoci pastwowej, niepodlegoci i integralnoci terytorialnej.
Powicamy duo uwagi rozwojowi stosunkw z waszym krajem i jestemy
gotowi aktywizowa kontakty na najwyszym szczeblu, pogbia wsppra-
c handlowo-gospodarcz, rozszerza wymian kulturalno-spoeczn na rzecz
zacienienia wsppracy midzypastwowej mwi Wu Bangguo
35
. Z kolei
prezydent RM oznajmi, e rzd, parlament i partie polityczne Modawii maj
takie same zdanie na temat priorytetw rozwoju przyjaznej wsppracy z Chi-
nami, poniewa odpowiada to podstawowym interesom naszego narodu
36
.
Wizyta przewodniczcego parlamentu Chin w Modawii zapocztkowaa
nowy etap w stosunkach midzy oboma krajami, polegajcy na rozwoju wsp-
pracy midzyrzdowej. W dniach 1114 padziernika 2006 r. z ocjaln wi-
zyt do Chin uda si A. Stratan, minister spraw zagranicznych i integracji
europejskiej RM
37
. Spotka si z premierem Rady Pastwowej Chin Wen Jia-
bao, ministrem spraw zagranicznych Li Zhaoxingiem i szefem Departamen-
tu ds. Wsppracy Midzynarodowej Komitetu Centralnego Komunistycznej
Partii ChRL Wang Jiarui. Premier Wen Jiabao na pocztku posiedzenia powie-
dzia, e rzd Chin przywizuje szczeglne znaczenie do wsppracy z Moda-
wi i do jej wzmocnienia oraz dywersykacji kierunkw wymiany towarowej
w oparciu o poszanowanie interesw obu krajw. Natomiast modawski mini-
ster w przemwieniu wygoszonym na posiedzeniu rzdu ChRL opisa sytu-
acj gospodarczo-spoeczn swojego kraju, podkrelajc, e cechuje si on przy-
jaznym klimatem inwestycyjnym, a take przekonywa, e wiele modawskich
podmiotw gospodarczych jest zainteresowanych nawizywaniem kontaktw
z chiskimi rmami. Z kolei premier Wen Jiabao zauway, e rzd chiski
wspiera chiskich inwestorw zainteresowanych inwestowaniem w Modawii,
co przyczynia si do dywersykacji modawskiego eksportu. Wysocy urzdni-
cy w Pekinie odnotowali znaczenie stosunkw dwustronnych i zapowiedzieli,
34
- . , http://www.fmprc.gov.cn/rus/
wjb/zzjg/dozys/dozysgjlb/1756/1758/t254099.htm, dostp 19.05.2011.
35
. , http://www.fmprc.gov.cn/rus/wjb/
zzjg/dozys/dozysgjlb/1756/1758/t254101.htm, dostp 19.05.2011.
36
, http://md2.mofcom.gov.cn/
aarticle/bilateralvisits/200608/20060802990001.html, dostp 30.03.2011.
37
La 1114 octombrie Ministrul Andrei Stratan se va aa n vizit ocial n China, http://www.mfa.
gov.md/comunicate-presa-md/475036/, dostp 19.05.2011.
73
e pod koniec roku (2006) odbdzie si kolejne robocze posiedzenie modaw-
sko-chiskiej Midzyrzdowej Komisji ds. Wsppracy Gospodarczej i Nauko-
wo-Technicznej. Wreszcie A. Stratan przekaza premierowi ChRL zaproszenie
od premiera RM Vasile Tarleva do zoenia ocjalnej wizyty w Modawii. Na-
stpnie, na spotkaniu ministrw spraw zagranicznych gwnie analizowano w-
czesny stan stosunkw dyplomatycznych midzy obu krajami. W trakcie dys-
kusji wysoko oceniono dwustronn wspprac w ramach rnych organw
i wyspecjalizowanych agencji ONZ oraz udzielane w zwizku z tym wzajemne
wsparcie w sprawach bdcych przedmiotem wsplnego zainteresowania. Mi-
nistrowie obu krajw zobowizali si zacienia wspprac midzy minister-
stwami oraz podjli decyzj o przeprowadzeniu w 2007 r. konsultacji na szcze-
blu wiceministrw
38
.
Koniec 2006 r. to przede wszystkim zorganizowanie 68 grudnia w Peki-
nie trzeciego posiedzenia wsplnej komisji ds. gospodarczych. Po zakoczeniu
jej prac zosta sporzdzony protok, w ktrym strony zaznaczyy, e naley
wzmocni i udoskonali baz prawn regulujc stosunki handlowo-gos-
podarcze, w celu stworzenia bardziej przyjaznych warunkw dla nawizania
i rozszerzenia wsppracy midzy rmami. Ponadto przedsibiorcy obu kra-
jw prbowali rozpocz prac nad realizacj w Modawii wielu wsplnych
projektw. Bardzo pomocny w tym okaza si zorganizowany ju po raz dru-
gi, tym razem w Szanghaju, Festiwal Kultury Modawskiej i Wina, w ramach
ktrego odbyo si modawsko-chiskie forum biznesowe
39
. Wynikiem tych
dziaa byo kilka wizyt chiskich przedsibiorcw w Modawii. W dniach 21
24 wrzenia 2007 r. przebywaa tu z wizyt delegacja chiskiej rmy Covec
40
.
W padzierniku 2007 r. z trzydniow robocz wizyt do Modawii uda si
Siuj Tunkai, minister gospodarki ChRL wraz z przedstawicielami 20 chiskich
zakadw winiarskich
41
. Z kolei 2324 listopada 2007 r. Modawi odwiedzi
zastpca szefa rzdu ChRL Hui Liangyu, w celu spotkania z najwyszym kie-
rownictwem RM i omwienia problemu zacienienia wsppracy gospodarczej
midzy oboma krajami
42
.
Bardzo ciekawy pod wzgldem wydarze na paszczynie stosunkw
chisko-modawskich by rok 2008. Rozpocz si on od przeprowadzenia
38
Viceprim-ministrul Andrei Stratan a avut n China mai multe ntrevederi, http://www.mfa.gov.md/
noutati/46/, dostp 19.06.2011.
39
, http://www.nm.md/daily/article/2007/02/02/0101.html, dostp 27.09.2011.
40
COVES , http://md2.mofcom.gov.cn/aarticle/bilateralvisits
/200709/20070905133978.html, dostp 30.03.2011.
41
, http://md2.mofcom.gov.cn/aarticle/bilateralvisits/200708/20070
805008839.html, dostp 30.03.2011.
42
- , http://md2.mofcom.gov.cn/
aarticle/bilateralvisits/200711/20071105235352.html, dostp 30.03.2011.
74
410 marca IV posiedzenia Midzyrzdowej Komisji ds. Wsppracy Gospo-
darczej
43
, w ktrym wzia udzia take delegacja Izby Przemysowo-Handlo-
wej RM, skadajca si z przedstawicieli rnych bran
44
. Gwnym rezultatem
prac Komisji byo podpisanie porozumienia o budowie w Modawii centrum
medycznego. Strona chiska zadeklarowaa gotowo wyasygnowania na ten
cel 700 tys. USD
45
Nastpnie 19 maja 2008 r. po raz pierwszy ocjaln wizy-
t w Chinach zoy przewodniczcy Sdu Najwyszego RM Ion Muruneanu,
ktry spotka si z Wang Shengjunem, przewodniczcym Sdu Najwyszego
ChRL
46
. Z kolei w maju 2008 r. chiskie miasto Hangzhou odwiedzia delega-
cja 9 modawskich producentw win. Z czonkami modawskiej delegacji spo-
tka si zastpca gubernatora prowincji
47
.
W 2008 r. miay miejsce rwnie wizyty na szczeblu rzdowym. W dniu
22 wrzenia Modawi odwiedzia parlamentarna Komisja Spraw Zagranicz-
nych Chin. Jej czonkowie spotkali si z A. Stratanem, ministrem spraw zagra-
nicznych i integracji europejskiej RM. Stojcy na czele grupy parlamentarzy-
stw Ma Wenpu przywiz ze sob pomoc nansow dla rzdu Modawii, ktra
zostaa przeznaczona na przezwycienie skutkw suszy i powodzi, jaka miaa
miejsce w Modawii latem 2008 r. Z kolei rzd Modawii udzieli pomocy hu-
manitarnej dla powodzian z prowincji Syczuan, ktrzy bardzo ucierpieli z po-
wodu trzsienia ziemi w maju 2008 r. Oprcz tego strony omwiy udzia Mo-
dawii w wiatowej Wystawie EXPO 2010 w Szanghaju i planowan w zwizku
z tym przez stron modawsk akcj w zakresie promocji modawskich win
na rynku chiskim
48
.
W odpowiedzi na wizyt chiskich goci 1824 padziernika 2008 r. z o-
cjaln wizyt w ChRL przebywa przewodniczcy parlamentu RM M. Lupu,
ktry spotka si z wicepremierem Rady Pastwa ChRL Li Keqiangiem, prze-
wodniczcym parlamentu Chin Wu Bangguo oraz przewodniczcym Chiskie-
go Komitetu Narodowej Politycznej Rady Konsultatywnej Chin Jia Qinglinem.
Chiscy urzdnicy podkrelili, e stosunki chisko-modawskie na paszczynie
politycznej rozwijaj si bardzo dobrze, co z roku na rok przekada si zarwno
na wzrost obrotw handlowych midzy dwoma krajami, jak i na zacienienie
wsppracy w sferze humanitarnej i kulturalnej. Przewodniczcy Parlamentu RM
43
. , -: , o, 9 (745), 14.03.2008.
44
- , http://md2.
mofcom.gov.cn/aarticle/bilateralvisits/200804/20080405482051.html, dostp 30.03.2011.
45
, http://moidom.md/news/1/?print, dostp 5.04.2011.
46
2009, , , 2009, s. 55.
47
, http://md2.mofcom.gov.cn/aarticle/bilateralvisits/
200807/20080705655452.html, dostp 30.03.2011.
48
ntrevedere Andrei stratan Ma Wenpu, http://www.mfa.gov.md/noutati/3385/, dostp 19.05.2011.
75
stwierdzi, e Modawia podziwia rozwj Chin, jaki dokona si w cigu ostat-
nich 30 lat, i bdzie korzysta z tych dowiadcze
49
.
Miesic pniej, dokadnie 18 listopada 2008 r., czonek Biura Politycz-
nego CK KPCh, sekretarz generalny sekretariatu CK KPCh, minister ds. ka-
drowych Li Changchun odwiedzi Modawi. Wynikiem tej wizyty byo pod-
pisanie przez obie strony Porozumienia o udostpnieniu przez Rzd ChRL
Rzdowi RM bezzwrotnej pomocy nansowej na kwot 20 mln juanw (ponad
3 mln USD)
50
. W rezultacie tak oywionych kontaktw w latach 20052008
na wysokim szczeblu midzy Chinami i Modawi zostao zawartych 10 poro-
zumie o pomocy technicznej
51
.
W kwietniu 2009 r. w Modawii odbyy si wybory parlamentarne, w wy-
niku ktrych uleg zmianie skad parlamentu i zacza narasta sytuacja kryzy-
sowa z powodu nieudanych wyborw gowy pastwa. Chiny, jako jeden z wa-
nych partnerw zagranicznych Modawii, bacznie obserwoway zachodzce tu
zmiany. W tym celu 27 kwietnia 2009 r. zastpca ministra spraw zagranicz-
nych ChRL Li Huei spotka si z wczesnym ambasadorem Modawii w Chi-
nach Jakobem Timciucom. Podczas spotkania Li Huei podkreli, e strona
chiska szanuje prawo narodu modawskiego do samodzielnego wyboru dro-
gi jej przyszego rozwoju i wyraa nadziej, e sytuacja w Modawii bdzie roz-
wijaa si w sposb stabilny. Chiny s gotowe w imi przyjani nadal rozwija
owocn wspprac polityczn z Modawi oraz rozszerza j na inne dziedzi-
ny stosunkw dwustronnych. Z kolei Jakob Timciuc poinformowa Li Hueia
o wewntrznej sytuacji w jego kraju i zaznaczy, e Modawia przywizuje due
znaczenie do wsppracy z ChRL oraz wyrazi nadziej na dalsze zacienienie
stosunkw w dziedzinie handlu, gospodarki, rolnictwa i transportu, co miao
przyczyni si dla dobra rozwoju obu narodw
52
.
W dniu 16 grudnia 2009 r. Andrei Popow, wiceminister spraw zagranicz-
nych i integracji europejskiej, reprezentowa RM w spotkaniu z Zhang Xiao,
zastpc dyrektora generalnego Departamentu Europy i Azji rodkowej Mi-
nisterstwa Spraw Zagranicznych Chin, ktry przewodniczy delegacji biorcej
udzia w konsultacjach ministerialnych. Popow przekonywa, e Modawia bya
49
, http://www.fmprc.gov.cn/rus/wjb/
zzjg/dozys/dozysgjlb/1756/1758/t519227.htm, dostp 19.05.2011;
, http://www.fmprc.gov.cn/rus/wjb/zzjg/dozys/dozysgjlb/1756/
1758/t519225.htm, dostp 19.05.2011; , http://
www.fmprc.gov.cn/rus/wjb/zzjg/dozys/dozysgjlb/1756/1758/t519570.htm, dostp 19.05.2011.
50
, http://md2.mofcom.gov.cn/aarticle/bilateralvisits/200811/2008110590
4767.html, dostp 30.03.2011.
51
Do koca 2008 r. Modawia i Chiny zawary 44 porozumienia.
52
. ,
http://www.fmprc.gov.cn/rus/wjb/zzjg/dozys/dozysgjlb/1756/1758/t559432.htm, dostp 19.05.2011.
76
i pozostaje wiernym przyjacielem Chin i jest zainteresowana tak samo jak Pe-
kin kontynuowaniem wsppracy i zachowaniem zwizanych z tym pozytyw-
nych tendencji
53
.
We wrzeniu 2010 r. doszo do zmiany na stanowisku ambasadora RM
w Chinach. Nowo mianowany ambasador nadzwyczajny i penomocny RM
Anatol Urecheanu 3 wrzenia wrczy prezydentowi Republiki Chiskiej Hu
Jintao listy uwierzytelniajce. Podczas tej uroczystoci modawski dyploma-
ta powiedzia, e kierownictwo RM widzi w Chinach strategicznego partnera.
Poza tym wysoko oceni pomoc nansow udzielan w ostatnich latach Moda-
wii ze strony Chiny. Ambasador odnis si do strategicznego partnerstwa chi-
sko-modawskiego, podkrelajc, e Modawia chce si rozwija i wsppraco-
wa z drug najwiksz gospodark wiata, wskazujc tym samym na aspekt
gospodarczy tego partnerstwa. Prezydent Hu Jintao odpowiedzia, e oba kraje
bardzo aktywnie wsppracuj na paszczynie politycznej, ktra daje moliwo-
ci wykorzystania potencjau w zakresie wsppracy gospodarczej, handlowej,
w rolnictwie oraz w sferze edukacji i kultury, oraz zaznaczy, e rzd chiski za-
chca rodzime rmy do inwestowania w Modawii
54
.
Tydzie pniej, 11 wrzenia 2010 r., premier Vlad Filat zoy ocjaln
wizyt w Chinach, podczas ktrej spotka si z prezydentem Szanghaju, ktry
powiedzia, e udzia Modawii w Wystawie wiatowej w Szanghaju to dla niej
wielka szansa, poniewa moe si ona sta bardziej rozpoznawalna na wiecie
i bdzie moga lepiej ocenia szanse rodzimego biznesu. Modawia to kraj, ktry
synie ze swoich win, a Chiny cechuj si duym potencjaem konsumpcyjnym.
W przeszoci Chiczycy woleli likier, a dzi coraz bardziej gustuj w winach.
To bardzo wane, eby Modawia wprowadzaa swoje wina na rynek chiski.
Modawski premier podkreli, e jego kraj jest zainteresowany uruchomieniem
jak najwikszej liczby projektw z udziaem chiskich przedsibiorcw, m.in.
w sferze infrastruktury drogowej i parkw przemysowych, a take zaprosi pre-
zydenta Szanghaju do Modawii, podkrelajc, e dowiadczenie Chin wzbudza
w jego ojczynie wielkie zainteresowanie.
Premier Modawii spotka si take z kierownictwem rmy Huawei Tech-
nologies Co. Ltd., ktra ma swoje przedstawicielstwo w Modawii, gdzie za-
trudnia 30 pracownikw. W tym samym dniu (12 wrzenia) odbyo si forum
szanghajsko-modawskie, w ktrym wzio udzia 38 modawskich i ponad
400 chiskich przedsibiorcw. Gwnym celem spotkania byo zacienienie
53
Pledoarii pentru aprofundarea cooperrii moldo-chineze, http://www.mfa.gov.md/comunicate-presa-
md/478716/, dostp 19.05.2011.
54
Ambasadorul Anatol Urecheanu a prezentat scrisorile de acreditare Preedintelui Hu Jintao, http://
www.mfa.gov.md/comunicate-presa-md/482204/, dostp 19.05.2011.
77
wsppracy midzy przedsibiorcami obu pastw
55
. W tym dniu w ramach or-
ganizowanej w Szanghaju wystawy EXPO 2010 zosta przeprowadzony Dzie
Republiki Modawii.
Oprcz gospodarczego wizyta Vlada Filata miaa take charakter polityczny.
W dniu 13 wrzenia 2010 r. doszo do jego spotkania z premierem Wen Jiabao,
ktry podkreli, e wsppraca z Modawi ukada si niezwykle dobrze od sa-
mego pocztku nawizania midzy dwoma krajami stosunkw dyplomatycz-
nych i Chiczycy s gotowi j zacienia we wszystkich branach, a szczegl-
nie w sektorze rolnym. Filat ze swojej strony podzikowa Chinom za wsparcie
w bardzo istotnych kwestiach dotyczcych niepodlegoci, suwerennoci i inte-
gralnoci terytorialnej Modawii. Podkreli te, e rozwj przyjaznych stosun-
kw z Chinami stanowi priorytet polityki zagranicznej jego kraju, a on sam b-
dzie dokada wielu stara w celu rozwoju w przyszoci przyjaznych stosunkw
z Chinami
56
.
W ostatnim dniu wizyty premiera Filata, 14 wrzenia, w Pekinie, w ramach
chisko-modawskiej Komisji ds. Wsppracy Gospodarczej odbyo si jej pi-
te posiedzenie i zosta podpisany stosowny protok, w ktrym odnotowano, e
wadze chiskie wyraziy gotowo wymieniania si dowiadczeniami, organi-
zowania szkole i seminariw w celu podnoszenia kwalikacji przedsibiorcw,
a obie strony zobowizay si do organizowania spotka, w ramach ktrych
biznesmeni obu krajw bd mogli nawizywa kontakty i poszukiwa poten-
cjalnych partnerw. Bardzo istotnym tematem rozmw by eksport i sprzeda
modawskiej produkcji alkoholowej na rynku chiskim, ktr, mimo cztero-
krotnego wzrostu w ostatnich latach, nadal uwaano za symboliczn. Moda-
wianie zaprosili inwestorw chiskich do udziau w programie modernizacji
brany rolno-spoywczej, a bezporednio uprawy winoroli i produkcji wina.
Program zakada stworzenie w Modawii publiczno-prywatnego centrum rol-
no-spoywczego. Oprcz tego strony podpisay midzyrzdowe porozumienie
o udzieleniu przez ChRL Modawii bezpatnej pomocy w wysokoci 3 mln
USD, z czego 500 tys. miao zosta przeznaczone na usuwanie skutkw let-
niej powodzi
57
. Wizyt premiera Filata w Chinach mona zaliczy do udanych.
wiadczy o tym to, e 24 grudnia 2010 r. premier RM i ambasador ChRL
w Modawii Li Fang podpisali porozumienie o przyznaniu Modawii pomocy
55
. , , http://kp.md/
daily/24556.5/731795/, dostp 30.03.2011.
56
,
, http://www.fmprc.gov.cn/rus/wjb/zzjg/dozys/dozysgjlb/1756/1758/
t752947.htm, dostp 19.05.2011.
57
V - -
- , http://www.allmoldova.com/moldova-news/1249056147.html,
dostp 25.09.2011.
78
technicznej w wysokoci 750 tys. USD, ktr rzd przeznaczy na zakup urz-
dze biurowych
58
.
3. WSPPRACA GOSPODARCZA CHRL I REPUBLIKI MODAWII
Aktywizacja dwustronnych kontaktw midzy Modawi i Chinami nie
pozostawaa bez wpywu na wielko ich wymiany handlowej. W latach 1992
1997 wymiana towarowa midzy obu krajami bya znikoma, by nie powiedzie
adna. Wizao si to przede wszystkim z wewntrznymi trudnociami gos-
podarczymi Modawii, ktrymi kraj ten w szczeglny sposb by dotknity na
pocztku lat 90. XX w. Dlatego dopiero od 1997 r.
59
obroty handlowe midzy
ChRL i Modawi charakteryzuj si stabilnym wzrostem chiskiego eksportu
oraz dynamicznym rozwojem importu z Modawii (Tabela 1).
Tabela 1
Wielko wymiany handlowej midzy ChRL i Republik Modawii w latach 19972010
(w mln USD)
Wyszczeglnienie Eksport Import Saldo
1997 1,6 1,600
1998 1,6 1,600
1999 1,2 0,032 1,168
2000 3,0 1,000 2,000
2001 8,4 0,015 8,385
2002 11,8 1,400 10,400
2003 21,5 0,071 21,429
2004 37,7 0,078 37,622
2005 73,9 0,628 73,272
2006 116,9 0,367 116,533
2007 202,9 0,989 201,911
2008 325,5 2,300 323,200
2009 246,5 0,922 245,578
2010 320,2 2,300 317,900
rdo: opracowanie wasne na podstawie danych GUS Republiki Modawii.
Jak wynika z danych zawartych w Tabeli 1, od 1997 r. nieustanie wzra-
sta wielko wymiany handlowej midzy Chinami i Modawi. Chiny w la-
tach 19972010 w znaczcy sposb zwikszyli eksport do Modawii, z 1,6 mln
58
China a donat Moldovei echipamentul n valoare de 750 mii USD, http://www.azi.md/ro/print-
story/14956, dostp 5.04.2011.
59
Pomimo nawizania stosunkw dyplomatycznych ju w 1992 r., dopiero od 1997 r. Chiny i Moda-
wia zaczy prowadzi wymian handlow.
79
USD do 320,2 mln USD, wtedy gdy import z Modawii, cechujcy si rwnie
wzrostem, by bardzo symboliczny i wzrs z 32 tys. USD do 2,3 mln USD.
Przez cay analizowany okres wymian handlow Chin i Modawii cechuje do-
datnie saldo obrotw, ktre w 2010 r. wynioso 317,9 mln USD. Fakt ten
wiadczy o tym, e rynek Modawii jest bardzo chonny, a stosunkowo niedrogi
import z Chin w sposb znaczcy uzupenia wewntrzne niedobory towarowe
tego kraju. Tak duy wzrost w omawianym przedziale czasowym przyczyni si
do tego, e w 2010 r. kluczowymi partnerami w handlu zagranicznym dla Mo-
dawii stay si Chiny i Turcja, z ktr obrt towarowy wynis po stronie im-
portu powyej 250 mln USD.
Najwaniejsze chiskie towary eksportowane do Modawii to: ry, orzesz-
ki arachidowe, tkaniny, ubrania, maszyny i urzdzenia elektryczne, tworzywa
sztuczne i wyroby z nich, metale nieszlachetne i wyroby z nich, produkty prze-
mysu chemicznego, szo i wyroby ze szka. Natomiast Chiny importuj z Mo-
dawii gwnie produkcj przemysu alkoholowego, gdzie dominuj produkty
winiarskie.
Drugim rodzajem wsppracy gospodarczej midzy Chinami i Modawi
jest wsppraca inwestycyjna. Do realizacji wsplnych przedsiwzi oba kra-
je przystpiy w drugiej poowie lat 2000., kiedy Modawi odwiedzia liczna
grupa potencjalnych chiskich inwestorw. W 2010 r. czna warto bezpo-
rednich inwestycji zagranicznych w Modawii, liczona narastajco, przekroczy-
a 2,7 mld USD, natomiast zaangaowanie kapitau chiskiego w gospodark
Modawii jest, mimo wielokrotnie podkrelanego w artykule zainteresowania,
stosunkowo niewielkie. Wedug danych modawskiej Izby Przemysowo-Han-
dlowej w Modawii zarejestrowane s 22 modawsko-chiskie przedsibior-
stwa, z ktrych dziaa jedynie 12, a wielko chiskich inwestycji bezpored-
nich w gospodark Modawii w okresie 20002010 wyniosa 6,1 mln USD.
Od 2009 do koca 2011 r. Chiny i Modawia pracoway nad realizacj kil-
ku projektw infrastrukturalnych i produkcyjnych. Na ten cel rzd Chin, w ra-
mach programu inwestycyjnego Gwnej Chiskiej Korporacji Inynierskiej
COVEC, zadeklarowa 1 mld USD
60
. Przedstawiciel COVEC w Modawii,
60
China Overseas Engineering Group Co. Ltd. (COVEC) wraz ze swoj rm-matk Chisk
Inyniersko-Kolejow Korporacj (CREC) s podporzdkowane Komitetowi Rady Pastwowej ChRL
ds. Kontroli i Zarzdzania Majtkiem Pastwowym. Ta megarma odpowiada za realizacj najwikszych
projektw gospodarczych. W skad COVEC-CREC wchodzi 37 przedsibiorstw, 7 instytutw naukowo-
badawczych, rmy konsultingowe i projektowe, kompania ds. budowy midzynarodowych projektw
inynierskich, 10 rm budowlanych, 3 wyspecjalizowane rmy inynierskie ds. budowy mostw, tuneli
i urzdze elektrycznych. Liczba pracownikw COVEC-CREC to 280 tys. osb. Korporacja zrealizowaa
do koca 2008 r. ponad 1500 duych projektw w ponad 60 pastwach wiata z wykorzystaniem
wspczesnych technologii. Kilkakrotnie bya odnotowana w Ksidze Rekordw Guinnesa. Amerykaskie
czasopismo biznesowe Forchun zaliczyo COVEC-CREC do 5000 najwikszych przedsibiorstw wiata.
Korporacja ta jest najwiksz rm budowlan Chin i trzeci rm budowlan na wiecie. COVEC-
80
Roman Birledeanu, podkreli, e inwestycje chiskie s skierowane na realiza-
cj projektw w sferze infrastruktury (budowa drg, energetyka, zaopatrzenie
w wod pitn oraz budowa oczyszczalni ciekw), rolnictwa i przemysu prze-
twrczego, co ma na celu stworzenie w przyszoci wysoko wydajnych pro-
dukcji itd. Jak powiedzia Xiang Zhao z COVEC: Kwota, ktra jest omawia-
na z partnerami modawskimi, zgodnie z 1. Protokoem. wynosi 1 mld USD,
jednak linia kredytowa nie jest ograniczona do tej kwoty. Strona chiska moe
zapewni nansowanie wszystkich potrzebnych i uzasadnionych przez stron
modawsk projektw.
Rwnie chiska rma Shangdong AUHUA poinformowaa opini pu-
bliczn w Modawii, e planuje uruchomi w tym kraju zakad specjalizujcy
si w produkcji kolektorw sonecznych wykorzystywanych do produkcji ener-
gii elektrycznej, ciepej wody uytkowej i ogrzewania. Zaplanowano, e zosta-
nie on wybudowany w miecie Orhei na terytorium parku przemysowego i zaj-
mie obszar 20 hektarw. Warto inwestycji wedug strony chiskiej wyniesie
60 mln . Zasaniajc si tajemnic handlow, dyrektor rmy Chen Anxiang
nie poinformowa o dokadnej dacie rozpoczcia budowy zakadu i oddania go
do uytku. Natomiast podkreli, e uruchomienie go da zatrudnienie 2 tys.
osb. Alternatywne rda energii to dua szansa dla Modawii, ktra za-
oszczdzi ogromnie rodki na ogrzewaniu, energii elektrycznej i podgrzaniu
wody. Kolektory soneczne mog by take wykorzystywane do owietlania
ulic powiedzia podczas konferencji prasowej dyrektor modawskiej orga-
nizacji na rzecz przycigania inwestycji (MIEPO) A. Timus. Du wag do za-
mierze chiskiego inwestora przywizuje obecny rzd modawski oraz powi-
zane z nim instytuty pastwowe, ktre widz w tym przedsiwziciu moliwo
modernizacji istniejcej infrastruktury i wykorzystania wspczesnych rozwi-
za dla dobra spoeczestwa i rozwoju gospodarczego kraju
61
.
Oprcz omawianych planowanych inwestycji Chiny w cigu 20 lat udzie-
liy Modawii pomocy nansowej w formie bezzwrotnych poyczek, kredy-
tw na bardzo dogodnych warunkach (korzystniejszych ni kredyty udzielane
przez MFW) oraz grantw. W sumie w latach 19922010 wadze Chin zade-
klaroway przyznanie Modawii ponad 1,5 mld USD na realizacj rnego ro-
dzaju projektw, ktrych wiksza cz zostaa ju zainwestowana na realizacj
omwionych wyej modawsko-chiskich projektw. Najwikszych inwestycji
w Modawii wymaga sektor infrastruktury. Bez jej poprawy kraj ten nie moe
CREC ma upowanienie rzdu Chin do zawierania kontraktw zagranicznych. Posiada przedstawicielstwa
w 23 pastwach wiata. Specjalnie do pracy w Modawii i Europie Wschodniej zostaa otwarta rma
COVEC Eastern Europe, ktra uzyskaa zezwolenie na dziaalno budowaln i jest gotowa realizowa
projekty inwestycyjne.
61
. , , http://www.komersant.md/node/786, dostp 5.04.2011.
81
marzy o wzrocie bezporednich inwestycji gospodarczych, ktre na razie ogra-
niczaj si do najbardziej rozwinitych regionw, czyli centrum i Autonomii
Gagauzka. Pozwoli to zniwelowa wystpujce obecnie rnice w rozwoju go-
spodarczym pomidzy poszczeglnymi regionami Modawii oraz zbliy do sie-
bie poziom ycia mieszkacw miast i wsi.
Wpyw na popraw wskanikw gospodarczych Modawii ma rwnie po-
szerzenie rynkw zbytu podstawowego produktu eksportowego tego kraju, ja-
kim jest wino. Po zaamaniu si handlu z Federacj Rosyjsk tutejszy przemys
winiarski zacz boryka si z bardzo powanym problem, jakim by zbyt pro-
dukcji winiarskiej. Dobre stosunki polityczne midzy Chinami i Modawi po-
zwalaj nie tylko zdywersykowa kierunki eksportu, ale i osign dobr pozy-
cj na nowo zdobytych rynkach. Biorc pod uwag wielko rynku rosyjskiego
i rynku chiskiego, wydaje si, e ten drugi moe w przyszoci przynie Mo-
dawii solidny dochd z eksportu tego podstawowego produktu eksportowego.
Mwi o tym ostatnio premier RM Vlad Filat, wystpujc 16 lutego 2011 r.
na otwarciu w Kiszyniowie jubileuszowej XX Midzynarodowej Specjalistycz-
nej Wystawie Wina Expovin Moldova 2011, zaznaczajc, e rynek chiski jest
dla Modawii rynkiem strategicznym. Ju na obecnym etapie wzrost eksportu
wina przyczyni si do aktywnej wsppracy rzdu z producentami, w wyniku
czego Modawii udao si zacign kredyt w Europejskim Banku Inwestycyj-
nym w wysokoci 75 mln , w caoci przeznaczony na rozwj brany winiar-
skiej oraz na zwikszenie sprzeday jej wyrobw
62
.
4. ZAKOCZENIE
Jak wynika z powyszej analizy, polityka zagraniczna Chin wobec Moda-
wii jest realizowana powoli i drog maych krokw. Polityka zagraniczna ChRL
wobec krajw rozwijajcych si jest realizowana w oparciu o okrelony scena-
riusz. Pocztkowo Chiny staraj si zaprzyjani ze swoim partnerem na pasz-
czynie politycznej. Nastpnie kontakty te s umacniane poprzez udzielenie
partnerowi pomocy, przyjmujcej rne formy. Dopiero kolejnym krokiem jest
rozwijanie wsppracy gospodarczej.
Dla Modawii udzielenie przez Pekin pomocy nansowej, a co wicej, pozy-
skanie jeszcze jednego rda nansowania, w sytuacji kiedy USA i Unia Euro-
pejska staraj si upora ze skutkami kryzysu nansowego i ograniczaj wspar-
cie nansowe dla krajw rozwijajcych si, jest nadzwyczaj istotne. Jest take
wane z powodu powstania nowej sytuacji midzynarodowej w regionie, ponie-
62
, , http://www.
export.by/act=news&mode=view&id=29134, dostp 30.03.2011.
82
wa Chiny, poprzez zacienienie zwizkw nansowych z ssiadami Federacji
Rosyjskiej, wkraczaj na teren jej wpyww.
Patrzc w kierunku wschodnim, Chiny w ten sposb mog zdoby narz-
dzia nacisku w przyszych negocjacjach z Moskw. Modawia wci nie roz-
wizaa koniktu terytorialnego i na jej terytorium wci stacjonuj od 1992 r.
wojska rosyjskie. Negocjacje prowadzone w tej sprawie z Moskw nie powiody
si. Najwaniejszym problemem w relacjach z Rosj jest Naddniestrze. Region
ten dy do niepodlegoci lub integracji z Rosj, tymczasem Modawia skon-
na jest przyzna mu jedynie autonomi.
Natomiast patrzc w kierunku zachodnim, od 2007 r. Modawia bezpored-
nio graniczy z Uni Europejsk. Dzi jest krajem objtym unijnym programem
Partnerstwa Wschodniego, a w przyszoci chciaaby uzyska pene czonko-
stwo w UE. Chiny staraj si zaistnie ze swymi inwestycjami take na rynku
europejskim, ale na razie napotykaj rnego rodzaju trudnoci. Zacienienie
wsppracy gospodarczej Chin z Modawi oraz rozwj wsppracy inwestycyj-
nej w sektorze rolnym, przemyle lekkim i winiarskim pozwoli zmodernizowa
przemys modawski.
Biorc pod uwag oba kraje Chisk Republik Ludow i Republik Mo-
dawii naley podkreli istnienie midzy nimi olbrzymich rnic, ktre spra-
wiaj, e nie mog by one rwnoprawne. Pomimo to obu pastwom zaley
na rozwijaniu bilateralnej wsppracy ze wzgldu na cele polityczne (Naddnie-
strze i wsparcie dla Modawii) i gospodarcze pozyskanie kapitau. Podejmo-
wane dziaania wiadcz o tym, e Chiny, dc do realizacji swoich interesw,
chc pozyska sojusznikw w regionie Europy Poudniowo-Wschodniej.
CHINY WOBEC PROBLEMW AFRYKI
I BLISKIEGO WSCHODU
Marcin Przychodniak
Uniwersytet Warszawski
REAKCJA CHRL WOBEC DESTABILIZACJI
POLITYCZNEJ W KRAJACH AFRYKI PNOCNEJ
I BLISKIEGO WSCHODU
1
Kraje arabskie pooone na Bliskim Wschodzie i w Afryce Pnocnej
2
od wie-
lu lat stanowi istotny element polityki zagranicznej ChRL. Relacje Pekinu
z poszczeglnymi pastwami tego regionu wpyway w istotny sposb na pozy-
cj Chin na arenie midzynarodowej. Od momentu powstania Chiskiej Re-
publiki Ludowej kierownictwo Komunistycznej Partii Chin (KPCh) doceniao
polityczne znaczenie wymienionego wyej obszaru geogracznego, zwaszcza
w kontekcie zimnowojennego koniktu. Do wspomnie koncepcj Mao Ze-
donga o kluczowej roli Bliskiego Wschodu jako miejsca przyszego starcia po-
midzy USA a ZSRR, rozstrzygajcego losy zimnej wojny. Warta zauwaenia
jest rwnie wczeniejsza fascynacja i zapoyczenia, jakich dopucili si twr-
cy Ruchu 4 Maja
3
od ideologii zaoycielskiej Izraela syjonizmu. Przyglda-
jc si polityce zagranicznej ChRL na przestrzeni lat nie wolno take zapomina
o deniu do przywdztwa w ruchu pastw niezaangaowanych, ideologicz-
nej i politycznej rywalizacji z ZSRR i USA czy koncepcji eksportu rewolucji,
w ktrej rola krajw afrykaskich czy wanie bliskowschodnich bya znaczca.
Wanym czynnikiem ksztatujcym obecno Chin na arenie midzynarodowej
w tym kontekcie by rwnie stosunek do koniktu izraelsko-palestyskiego
i wsparcie przez Pekin de Organizacji Wyzwolenia Palestyny do uzyskania
wasnego pastwa.
1
Tekst zaktualizowany we wrzeniu 2011 r.
2
Podobne wyszczeglnienie obszaru geogracznego wynika z faktu wystpowania rewolucji spo-
ecznych zarwno w krajach arabskich pooonych na Bliskim Wschodzie, jak i w Afryce Pnocnej.
3
Ruch 4 Maja to nazwa studenckiego ruchu politycznego w Chinach wyraajcego protest
przeciwko postanowieniom traktatu wersalskiego. By on jednak rwnie podstaw dla szerszego fermentu
intelektualnego, stanowicego odnow oglnonarodowego przebudzenia w kulturze i sztuce.
86
Wraz z przemianami zwizanymi z polityk Deng Xiaopinga i kluczow
zmian obszarw zainteresowania Chin na Bliskim Wschodzie ich obecno
w tym regionie rwnie ulega zmianie. Proces ten prawdziwej intensywnoci
nabra jednak dopiero w okresie drugiej fali przemian ekonomicznych w Chi-
nach lat 90. Ch utrzymania wysokiego poziomu wzrostu PKB, pozyskania
zachodniego kapitau czy nowoczesnych technologii wymagaa od ChRL re-
zygnacji z dotychczasowych dogmatw politycznych i podjcia prby rede-
nicji, a nawet (jak w przypadku Izraela) odbudowy stosunkw dyplomatycz-
nych z krajami Bliskiego Wschodu i Afryki Pnocnej. Reaktywacja kontaktw
z Izraelem w 1992 r. i pniejszy intensywny wzrost chiskich inwestycji ka-
pitaowych w Afryce i na Bliskim Wschodzie, powizany z zalenoci od su-
rowcw energetycznych (Iran, Arabia Saudyjska), wyznaczay platform po-
lityczno-gospodarcz, na ktrej Chiny funkcjonoway w momencie ostatniej
regionalnej destabilizacji na Bliskim Wschodzie i w Afryce Pnocnej.
W niniejszym artykule chciabym przedstawi czynniki gospodarcze i poli-
tyczne wpywajce na zachowanie Chin wobec destabilizacji politycznej w kra-
jach Bliskiego Wschodu i Afryki Pnocnej w okresie od stycznia (eskalacja
protestw spoecznych w Tunezji) do wrzenia 2011 r., tj. sformuowania nieza-
lenych od Muammara Kaddaego wadz w Libii (Tymczasowej Rady Narodo-
wej). Przedmiotem analizy bdzie rwnie prba wyjanienia, czy i jaki wpyw
na sytuacj wewntrzn w Chinach miay rewolucje arabskie w 2011 r., a tak-
e, w jaki sposb zaangaowanie ChRL w powysze konikty moe mie zna-
czenie w ramach obecnoci tego kraju na arenie midzynarodowej.
1. WSPCZESNE PRIORYTETY CHIN
NA BLISKIM WSCHODZIE I W AFRYCE PNOCNEJ
Obecno Chin na Bliskim Wschodzie i w Afryce Pnocnej oraz zwizane
z tym priorytety polityki zagranicznej Pekinu byy ju wczeniej wielokrotnie
opisywane przez badaczy problemu
4
. Podsumowujc i niejako czc ich wza-
jemne koncepcje naleaoby wskaza na dwa podstawowe czynniki warunkujce
obecn polityk Chin w regionie: 1) zagwarantowanie stabilnoci w regionie,
utrzymujcej obecny ukad sojuszy gospodarczo-politycznych i kontynuacj
wsppracy ekonomicznej; 2) wykorzystywanie zaangaowania politycznego
na Bliskim Wschodzie do wzrostu pozycji ChRL na arenie midzynarodowej,
zwaszcza w stosunkach z USA.
4
Wicej na temat strategii Chin na Bliskim Wschodzie [w:] J. B. Alterman, J. W. Garver, Te Vital
Triangle. China, the United States, and the Middle East, Washington 2008, s. 1921; R. G. Sutter, Chinese
Foreign Relations. Power and Policy since the Cold War, Plymouth 2010, s. 297310; Y. Shichor, Te Middle East
in Chinas Foreign Policy. 19491977, Cambridge 1979.
87
Podstawowym priorytetem w polityce Chin na Bliskim Wschodzie jest d-
enie do zachowania politycznego status quo, a tym samym zagwarantowania
stabilnoci w regionie (wei-wen). Spenienie tego kryterium umoliwia bowiem
realizacj najwaniejszego z celw w polityce zagranicznej Pekinu: utrzymania
wzrostu gospodarczego, a co za tym idzie oddalenia groby destabilizacji we-
wntrznej w ChRL. Kraje arabskie Afryki Pnocnej oraz Bliskiego Wschodu
(Egipt, Libia, Arabia Saudyjska) to wane miejsca ekonomicznej aktywnoci
chiskiego kapitau pastwowo-prywatnego.
Zagroenie tej aktywnoci stanowio take istotny czynnik wpywajcy na re-
akcj Pekinu wobec destabilizacji politycznej w krajach Afryki Pnocnej i Bli-
skiego Wschodu. Rewolucje arabskie wpisyway si jednoczenie w opty-
ce Pekinu w dotychczasowe niekorzystne dla Chin, zarwno w kontekcie
gospodarczym, jak i politycznym, wydarzenia w innych krajach Afryki, m.in.
w Demokratycznej Republice Kongo, Zimbabwe, Sudanie czy Angoli. Wadze
ChRL zday sobie spraw, e brak odpowiedniej reakcji moe wywoa efekt
domina, ktry gdyby przybra zbyt due rozmiary i dotkn ktrego z wa-
niejszych ni Egipt czy Libia bliskowschodnich partnerw mgby powanie
zagrozi sytuacji gospodarczej w Chinach.
Drugi z istotnych dla obecnoci ChRL na Bliskim Wschodzie czynnikw
nabiera w ostatnim czasie coraz silniejszego znaczenia. Wzmacnia go rosn-
ca asertywno i zdecydowanie Chin w relacjach bilateralnych oraz aktyw-
no na forach wielostronnych (MFW, BRICS, ONZ). Reakcja na wydarzenia
arabskich rewolucji pozwolia bowiem ChRL w silniejszy sposb podkreli
rosnc i zmieniajc si rol na arenie midzynarodowej, gwnie w kontekcie
sporw z USA czy UE
5
.Wraz z wizerunkiem potgi gospodarczej wadze w Pe-
kinie stopniowo i ostronie podejmuj dziaania obliczone rwnie na wzrost
statusu politycznego. Poprzez swoje zaangaowanie na Bliskim Wschodzie sta-
raj si stopniowo zmienia wasn pozycj polityczn na arenie midzynaro-
dowej. Przykadem podobnego dziaania byo m.in. wysanie na Morze rd-
ziemne fregaty Xuzhou, standardowo operujcej w regionie Zatoki Adeskiej
6
,
5
Zbiene z t tendencj jest coraz bardziej zdecydowane stanowisko Chin w sprawach spornych z USA
czy UE. Symptomatyczne byo zachowania premiera Wen Jiabao podczas szczytu ChRLUnia Europejska
w 2010 r., kiedy niemale naruszajc kanony dyplomatyczne, zada on od pastw 27 ostatecznego
uregulowania kwestii spornych, w tym gwnie zniesienia embarga zbrojeniowego i przyspieszenia nadania
statusu gospodarki rynkowej [za] Wen Jiabo Attends the 13th EUChina Summit, http://www.fmprc.gov.
cn/eng/topics/wenjiabaozonglifangwenouyasiguo/t759689.htm, dostp 22.01.2012; Wen: EU to End
Arms Embargo Against China, http://www.china.org.cn/video/2010-10/08/content_21074047.htm,
dostp 22.01.2012.
6
Jej praktyczny udzia w misji ewakuacyjnej chiskich specjalistw by znikomy. W momencie,
gdy wpyna na wody terytorialne Libii, wikszo obywateli ChRL ju zostaa wywieziona z tego kraju
drog lotnicz.
88
majcej wspomc proces ewakuacji pracownikw chiskich z ogarnitej wojn
domow Libii
7
.
Podobn klasykacj czynnikw wpywajcych na obecno ChRL na Bli-
skim Wschodzie zaproponowali m.in. J. B. Alterman i J. W. Garver. Dla nich
motywem dziaania Chin w tym regionie jest przede wszystkim rozwj przy-
jaznej, wielowymiarowej wsppracy i relacji wzajemnego zrozumienia i zaufa-
nia ze wszystkim krajami regionu, co zawiera w sobie rwnie pewien stopie
neutralnoci wobec toczcych si koniktw bliskowschodnich
8
. Jako drugi
wany czynnik autorzy ci wymieniaj skanalizowanie dostpnych na Bliskim
Wschodzie surowcw jako elementu rozwoju Chin
9
, co dodatkowo potwier-
dza priorytetowe znaczenie kwestii ekonomicznych.
2. ETAPY REAKCJI CHRL NA WYSTPIENIA W KRAJACH
BLISKIEGO WSCHODU I AFRYKI PNOCNEJ W KONTEKCIE
PRIORYTETW PEKINU NA BLISKIM WSCHODZIE
Reakcja ChRL na zmian status quo w regionie nie miaa staego charakteru
i nie bya oparta o jednolit strategi realizowan zgodnie z dyrektywami KPCh
czy jakimkolwiek zintegrowanym planem politycznym. Zgodnie z przedstawio-
nymi wyej priorytetami funkcjonowania Chiskiej Republiki Ludowej w re-
gionie, gwnym celem wadz w Pekinie byo denie do przywrcenia stabi-
lizacji oraz zminimalizowanie ewentualnych strat ekonomicznych. Dlatego te
pocztkowo wadze w Pekinie praktycznie nie sformuoway okrelonego sta-
nowiska i przyjy postaw wyczekujc, zgodn z formu wymylon jeszcze
przez Deng Xiaopinga: Zyska na czasie, nigdy nie wychodzi na czoo, a osi-
ga sukcesy wykorzystujc sprzyjajce okolicznoci
10
. Wraz z rozwojem prote-
stw w Tunezji i w Egipcie Chiny prowadziy wywaone dziaania, wzywajc
wszystkie strony do umiaru, a zakulisowo wspierajc wsppracujce z nimi re-
imy pastwowe. W dniu 6 lutego 2011 r. Renmin Ribao napisa np., e rzd
egipski kontynuuje dziaania majce na celu przywrcenie porzdku spoecz-
nego
11
.
7
Szerzej zob.: D. Pierson, Libyan Strife Exposes Chinas Risks in Global Times for Oil, http://www.
latimes.com/business/la--china-oil-20110310,0,6747704, dostp 11.03.2011; C. Buckley, China urges
Libya to Protect Investment, http://www.reuters.com/assets, dostp 30.08.2011; J. Jumbo, China`s Second
Coming to Libya, http://www.atimes.com/atimes/China/MH31Ad01, dostp 31.08.2011.
8
J. B. Alterman, J. W. Garver, op. cit., s. 19.
9
Ibidem, s. 19.
10
R. G. Sutter, op. cit., s. 37.
11
P. Link, Middle East Revolutions: Te View from China, http://www.nybooks.com/blogs/
nyrblog/2011/feb/17/middle-east-revolutions-the-view-from-china, dostp 19.02.2011; China Hopes
89
Jednak wraz z narastaniem skali protestw w Afryce Pnocnej i krajach Bli-
skiego Wschodu wadze w Pekinie znalazy si w sytuacji, w ktrej dalsze zaj-
mowanie neutralnego stanowiska miaoby negatywny charakter dla interesw
ChRL. Zdaway sobie bowiem spraw, e waga zaangaowania Chin na Bli-
skim Wschodzie jest podobna do USA, ale moliwoci oddziaywania ju duo
mniejsze
12
. Dlatego te reakcja chiskiego MSZ stopniowo ulegaa intensy-
kacji, wraz z rozwojem wydarze i rozprzestrzenianiem si demonstracji na ko-
lejne kraje regionu. W wystosowywanych przez nie komunikatach za kadym
razem zwracano uwag na konieczno denia do pokoju i cisej obserwacji
wydarze w regionie bliskowschodnim
13
. Stanowisko Pekinu w obliczu rozwi-
jajcej si rewolucji w Egipcie mimo wzrastajcego zaangaowania byo jed-
nak w dalszym cigu ograniczone do krytyki krajw zachodnich, oskaranych
o destabilizacj w regionie i ostron prb podkrelania koniecznoci powrotu
do rozmw. ChRL staraa si jednoczenie ukierunkowa dyskusj spoeczno-
ci midzynarodowej dotyczc przyczyn demonstracji spoecznych i ewentual-
nych przyszych konstrukcji ustrojowych w tych krajach, wskazujc na nieade-
kwatno modelu zachodniego ustroju politycznego dla narodw krajw Afryki
Pnocnej i Bliskiego Wschodu.
Dopiero intensykacja wojny domowej w Libii w marcu 2011 r. i inicjaty-
wa Rady Bezpieczestwa ONZ dotyczca przyjcia rezolucji, zgodnie z ktr
moliwe stao si zbrojne wsparcie pastw zachodnich, stanowiy punkt zwrot-
ny
14
. Komunistyczna Partia Chin odebraa te wydarzenia jako spore wyzwanie
polityczne, zwaszcza w kontekcie rosncego zaangaowania w konikt krajw
europejskich i USA. Stanowio to ju bezporednie zagroenie podstawowych
interesw ChRL i wymagao jej bezporedniego i penego udziau w wydarze-
niach. Istotny by rwnie, oczywicie, aspekt ochrony ycia i zdrowia obywateli
chiskich oraz majtku chiskich rm dziaajcych w Libii w sytuacji trwajcej
wojny domowej. Ustanowiono sztab kryzysowy, na czele ktrego stan wice-
premier Zhang Dejiang, ktrego podstawowym celem byo przeprowadzenie
sprawnej ewakuacji obywateli ChRL. Swoim autorytetem politycznym podob-
ne dziaania wsparli przewodniczcy Hu Jintao i premier Wen Jiabao
15
. Jedno-
Egypt Restores Stability, Order at Early Date, http://news.xinhuanet.com/english2010/china/2011-01/31/,
dostp 31.01.2011.
12
P. Ford, Why a Nervous China Aims to Shield Citizens from Egypt News, http://www.csmonitor.com,
dostp 2.02.2011.
13
China Calls for Peaceful Dialogue in Middle East, http:///news.xinhuanet.com/english2010/
China/2011-03/08, dostp 9.03.2011; China Respects Choice of Tunisian People: Vice FM, http://news.
xinhuanet.com/english2010/China/2011-03/08, dostp 8.03.2011.
14
Dotyczy to rezolucji Rady Bezpieczestwa ONZ nr 1973 z 17 marca 2011 r., http://daccess-dds-ny.
un.org/doc/UNDOC/GEN/N11/502/44/PDF/N1150244.pdf?OpenElement, dostp 25.01.2012.
15
Chinese President, Premier order All-Out Eorts to Secure Life, Property of Nationals in Libya, http://
news.xinhuanet.com/english2010/china/2011-02/22, dostp 23.02.2011.
90
czenie MSZ Chin wzmacniao stabilizacyjny przekaz dotyczcy koniecznoci
pokojowego i dyplomatycznego rozwizania powstaej sytuacji
16
.
Pogarszajca si sytuacja w Libii i zwizane z tym rosnce zagroenie dla chi-
skich inwestycji stanowiy jeden z wanych argumentw powodujcych, e wa-
dze w Pekinie nie zawetoway rezolucji RB ONZ nr 1973 z 17 marca 2011 r.
Wiedziano, e oznaczaoby to znaczce pogorszenie sytuacji wasnego kraju
w ramach dialogu midzynarodowego oraz praktyczne pozbawienie realnych
moliwoci wpywu na dalszy rozwj sytuacji w regionie. Byoby to rwnie
o tyle znaczce, e zmniejszaoby moliwo ewentualnej kooperacji ze wiatem
zachodnim w obliczu moliwego zagroenia islamskiego w Xinjiangu
17
. De-
cyzja Chin w RB ONZ wynikaa jednak gwnie z uzgodnie w ramach Ligi
Pastw Arabskich, gdzie szczegln rol odegray relacje Chin z Arabi Saudyj-
sk, od wielu lat pozostajc w konikcie z reimem Muammara Kaddaego
18
,
a bdca gwnym eksporterem ropy naftowej do ChRL
19
.
Wadze w Pekinie zdaway sobie spraw z faktu, e wstrzymanie si od go-
su stawia je w dwuznacznym pooeniu, zarwno w kontekcie historycznym
(jako byego lidera pastw niezaangaowanych), jak i wspczesnym (jako pa-
trona gospodarczego i powanego inwestora wikszoci reimw w Afryce, Azji
Centralnej czy Ameryce Poudniowej). Dlatego prowadzona polityka miaa
charakter dwutorowy zaraz po wstrzymaniu si od gosu nad rezolucj 1973
Chiny rozpoczy krytyk operacji zbrojnej prowadzonej przez kraje zachod-
nie jako niezgodnej z postanowieniami ONZ. Rzeczniczka chiskiego MSZ
owiadczya m.in., e rezolucja RB ONZ zostaa podjta, aby zapobiega hu-
manitarnej klsce, a nie, aby j jeszcze dodatkowo zwiksza
20
. Nagwki za-
mieszczane w tamtym okresie w Peoples Daily wyranie prezentoway kie-
runki chiskiego zaangaowania: Chiny sprzeciwiaj si dziaaniom bez zgody
ONZ
21
, Chiny zapewniaj o swoich wahaniach dotyczcych rezolucji w spra-
16
China Hopes Libya Can Peacefully Restore Stability, http://news.xinhuanet.com/english2010/
china/2011-03/03, dostp 4.03.2011.
17
Obawy te potwierdza wykorzystanie argumentu o moliwym zwycistwie fundamentalistw
islamskich w procesie jaminowej rewolucji w komentarzu partyjnej gazety Global Times Color
Revolutions Will not Bring about Real Democracy, http://opinion.globaltimes.cn/editorial/2011-01/618452,
dostp 31.01.2011.
18
Suby specjalne Libii byy podejrzane o organizacj zamachu na czonkw saudyjskiej rodziny
krlewskiej w 2003 r. Po wykryciu pochodzenia niedoszych zamachowcw Arabia Saudyjska wycofaa
swojego ambasadora z Trypolisu na 9 miesicy.
19
Chiny s najwikszym importerem ropy naftowej z Arabii Saudyjskiej, skd dziennie otrzymuj
ok. 1,1 mln baryek tego surowca P. Lee, China and the Libyan Muddle, http://www.atimes.com/atimes/
China/MC19Ad01, dostp 21.03.2011.
20
China Says Libya Fighting Risks Regional Stability, Reuters, 24.03.2011.
21
China Voices Opposition to Actions beyond UN Authorization in Libya, http://news.xinhuanet.com/
english2010/china/2011-05/03, dostp 4.05.2011.
91
wie zakazu lotw nad Libi, czy Jak humanitarna jest zachodnia interwen-
cja w Libii?
22
Wadze w Pekinie nawizay w tym kontekcie cis wspprac
z Rosj, dc niemale do skoordynowanego sprzeciwu wobec polityki pastw
zachodnich w Libii.
ChRL chciaa bowiem z jednej strony zatrze negatywne wraenie zwi-
zane z brakiem weta wobec rezolucji RB ONZ nr 1973 u pozostaych reimw
afrykaskich i bliskowschodnich, a z drugiej strony nie zraa do siebie kra-
jw zachodnich. Suy temu miaa m.in. nadzwyczajna intensykacja obec-
noci dyplomatycznej Chin w regionie oraz publiczne sugestie, e poziom cen
ropy zaley od wstrzymania interwencji pastw zachodnich w Libii
23
. Wizy-
ty w prawie wszystkich najwaniejszych krajach regionu odby m.in. specjalny
wysannik Chin ds. Bliskiego Wschodu Wu Sike. W maju 2011 r. w Zjedno-
czonych Emiratach Arabskich zorganizowano natomiast specjalny szczyt Chin
z Rad Wsppracy Pastw Zatoki (Gulf Cooperation Council), w ktrym
wzi udzia m.in. minister spraw zagranicznych Chin Yang Yiechi. Po jego
zakoczeniu chiski go uda si z ocjaln wizyt do Egiptu, gdzie rozma-
wia z sekretarzem Ligii Arabskiej Amrem Mouss, szefem egipskiej dyplomacji
Nabilem El-Arabim i szefem Rady Najwyszej Egipskich Si Zbrojnych Hus-
seinem Tantawim
24
. W kwietniu 2011 r. w Chinach przebywa take minister
spraw zagranicznych Maroka, ktrego o pomocy ChRL gorco zapewnia wice-
przewodniczcy Xi Jinping
25
. Potwierdzeniem podobnej strategii chiskiej, ob-
liczonej na przejcie gospodarczych kontraktw, ktre zdaway si traci kraje
zachodnie, by komentarz redakcyjny opublikowany w dzienniku Global Ti-
mes. Stwierdzono w nim, e [reimy arabskie] mog zacz szuka nowych
partnerw poza wiatem zachodnim, a Chiny bd na nich czeka
26
. Nowe
zaangaowanie nansowe ChRL miaoby dotyczy gwnie Kairu. Po zawiro-
waniach zwizanych m.in. z wstrzymaniem i wznowieniem dotacji saudyjskich
dla Egiptu
27
i cigych brakw nansowych naprawa gospodarki tego kraju bez
wsparcia z zewntrz jest praktycznie niemoliwa. Jednoczenie aden z pod-
miotw na arenie midzynarodowej (zarwno UE, jak i USA same zmagaj si
22
P. Lee, Syrian Sauce for the Chinese Gander, http://www.atimes.com/atimes/China/MC26Ad01,
dostp 28.03.2011.
23
Mei Xinyu, Arab Unrest Will Shake Oil Process, Global Finance, http://en.huanqiu.com/opinion/
commentary/2011-04/640340, dostp 1.04.2011.
24
China, Arab Countries Seek Deeper Cooperation: Chinese FM, http://news.xinhuanet.com/
english2010/china/2011-05/04, dostp 4.05.2011.
25
Chinas Vice President Calls for Stability in West Asia, North Africa, http://news.xinhuanet.com/
english2010/china/2011-04/11/c_13823897, dostp 25.01.2012.
26
Mei Xinyu, Revolutionary Tide Sees New Friends for China, http://opinion.globaltimes.cn/
commentary/2011-02/625073, dostp 21.02.2011.
27
$4 Billion Saudi Aid for Egypt, http://www.arabnews.com/saudiarabia/article420017, dostp 26.01.2012.
92
z kryzysem gospodarczym) oprcz Chin wanie nie ma rodkw, aby do-
nansowa nowy reim egipski. Ewentualne wsparcie Pekinu bdzie si oczywi-
cie wizao ze stopniowym uzalenianiem si Kairu od polityki Chin.
Powysz strategi potwierdzaa polityka ChRL na Bliskim Wschodzie we
wrzeniu 2011 r. W dalszym cigu ma ona charakter dwukierunkowy. Z jednej
strony Chiny s zdecydowane nie dopuci do intensykacji dalszych protestw
na tym obszarze, m.in. w Syrii. Std wanie wspomniana wyej oywiona dy-
plomacja, rozszerzona m.in. o wizyt w regionie wiceministra spraw zagranicz-
nych ChRL oraz specjalnego wysannika Wu Sike, ktry m.in. w marcu 2011 r.
spotka si z ministrem spraw zagranicznych Syrii, ktrego zapewnia o wspar-
ciu dla polityki reimu prezydenta Assada
28
. Oba pastwa podkrelay wwczas
swoje wieloletnie pozytywne kontakty, dajc jednoczenie sygna spoecznoci
midzynarodowej o braku zgody Pekinu na ewentualn eskalacj polityki wia-
ta zachodniego wobec Syrii. Z drugiej strony, ChRL zintensykowaa relacje
z Libi i zbuntowan, ale jednoczenie uznawan przez wikszo pastw Tym-
czasow Rad Narodow, liczc, e w nowych warunkach bdzie mona konty-
nuowa konkretn wspprac. Dowodem na ewolucj stanowiska ChRL byo
m.in. uznanie przez Chiny legalnoci TRN w kraju, jako ostatniego z wanych
uczestnikw dialogu
29
.
3. ODDZIAYWANIE WYDARZE W AFRYCE PNOCNEJ
I NA BLISKIM WSCHODZIE NA SYTUACJ WEWNTRZN CHRL
Wadze w Pekinie zwielokrotniy ostatnio wydatki na rodki bezpieczestwa,
a budet przeznaczony na tego typu dziaalno w nastpnych latach przekro-
czy rodki wydawane na siy zbrojne
30
. Zintensykowaniu ulega dziaalno
aparatu represji wobec nielicznych ju dziaaczy praw czowieka. Zatrzymano
i aresztowano kilkadziesit osb, wzmocniono kontrol Internetu i liczb funk-
cjonariuszy Ludowej Policji Zbrojnej (Peoples Armed Policy PAP) na ulicach
miast ChRL. Jednoczenie zapowiedziano znaczcy wzrost wydatkw na cele
spoeczne, zgodnie z przedstawionym niedawno 12. Planem Picioletnim. Pre-
28
Syrian FM, Chinas Special Envoi to Mideast Discuss Peace Issues, http://news.xinhuanet.com/
english2010/china/2011-03/28, dostp 28.03.2011.
29
Czonkowie TRN potwierdzaj gotowo do utrzymania w mocy dotychczasowych umw z China-
mi B. Spegele, China Recognizes Libyas NTC, http://online.wsj.com, dostp 13.09.2011.
30
Szerzej zob.: C. Buckley, China Internal Security Spending Jumps Past Army Budget, http://www.
reuters.com/article/2011/03/05/china-unrest-idUSTOE72400920110305, dostp 26.01.2012; J. Page,
Internal Security Tops Military Spending, http://blogs.wsj.com/chinarealtime/2011/03/05/internal-
security-tops-military-in-china-spending/, dostp 26.01.2012; C. Le Mier, Chinas Security Spend, http://
www.iiss.org/whats-new/iiss-experts-commentary/chinas-security-spend/, dostp 26.01.2012.
93
mier Wen Jiabao zapowiedzia, e nie jest suszne czynienie analogii pomi-
dzy Chinami i krajami takimi jak Tunezja czy Egipt
31
. Czy powysze dziaania
wynikay z obawy przed powtrzeniem w Chinach wydarze rewolucji arab-
skich? I tak, i nie.
Same wydarzenia w Tunezji, ale przede wszystkim w Egipcie i Libii byy bar-
dzo intensywnie obserwowane przez majc dostp do Internetu cz spoe-
czestwa chiskiego, tzw. netizens (ok. 300 mln Chiczykw)
32
. Pozostaj oni
rodowiskiem stosunkowo niezalenym, czsto wykorzystujcym sie kompu-
terow do wymiany nieskrpowanych informacji. Z drugiej jednak strony
nierzadko s manipulowani przez wadze w Pekinie. Internetowy po czci
charakter arabskich rewolucji sprzyja rozszerzaniu wiadomoci o jego przy-
czynach, pozwalajc na ich w miar swobodn konfrontacj. Rosnca korup-
cja, inacja, wysokie ceny mieszka czy ja przypadkiem nie znam podobne-
go kraju? kpi jeden z chiskich internautw
33
. Wadze chiskie, oczywicie,
podjy dziaania zapobiegawcze (blokada wyszukiwa internetowych i cenzura
informacji dotyczcych Egiptu rodkom masowego przekazu nakazano korzy-
stanie jedynie z serwisu agencji rzdowej Xinhua), ale miay one charakter ruty-
nowy, a nie nadzwyczajny. Uytkownicy Internetu w Chinach szybko nauczyli
si je omija, np. po zablokowaniu hasa wyszukiwawczego Egipt i Muba-
rak powstaway zastpcze, np.: Mu Xiaoping czy Mu Jintao, na ktre cen-
zura nie reagowaa
34
.
Szczeglny charakter odbioru wydarze w Egipcie, Tunezji, Bahrajnie czy
Libii przez wadze i spoeczestwo ChRL pokazao opublikowanie na jednym
z portali internetowych prowadzonych przez emigrantw chiskich, podpisa-
nego przez organizatorw Jaminowych Demonstracji, wezwania adresowa-
nego do Narodowego Kongresu Ludowego ChRL (ukazao si w momencie,
gdy wanie trway jego obrady). Wzywao ono do publicznego okazywania
niezadowolenia z obecnej sytuacji w Chinach, na wzr wydarze w Egipcie czy
Tunezji. Autorzy tego ogoszenia wskazali konkretne miejsca do organizacji de-
monstracji w 13 duych chiskich miastach. Motywowali konieczno wyra-
enia swojego sprzeciwu wobec wadz m.in. argumentami spoecznymi. Pisali
31
China Rejects Comparison with N. Africa Uprising, AP, 14.03.2011.
32
Chinese Netizens Top Half a Billion in 2011, http://english.cntv.cn/program/bizasia/20120113/
115855.shtml, dostp 26.01.2012.
33
B. Blanchard, Wary China Avoids Comment on Calls for Reform in Egypt, Reuters, 2.02.2011.
34
E. Wong, D. Barboza, Wary of Egypt Unrest, China Censors Web, http://www.nytimes.
com/2011/02/01/world/asia/01beijing, dostp 1.02.2011. Szerzej zob.: A. Higgins, K. B. Richburg,
China Mulls Impact of Mideast Uprisings, http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/
2011/01/31, Egypt Unrest, China Censors Web, http://www.nytimes.com/2011/02/01/world/asia/
01beijing, 31.01.2011; D. Schwartz, Jasmine in the Middle Kingdom: Autopsy of Chinas (Failed) Revolution,
Asian Outlook 2011, No. 1, s. 15.
94
np.: () kiedy Japonia, Korea czy Tajwan przechodziy proces industrializacji,
potray wzbogaci przewaajc wikszo spoeczestwa. Dlaczego wic pod-
czas chiskiej industrializacji wikszo zwykych ludzi jest w dalszym cigu co-
raz ubosza
35
? Tezy autorw nie byy zanadto radykalne, a jednoczenie zacho-
wyway element moliwoci osignicia kompromisu z wadz, o czym wiadczy
zapewnienie: Nie chcemy koniecznie obala rzdu ()
36
. Take proponowa-
ne hasa na planowanych demonstracjach nie miay radykalnego charakteru
(Chcemy mie co je, mie gdzie pracowa i mie gdzie mieszka). Opubli-
kowanie w Internecie powyszego wezwania nie spotkao si ze znaczcym od-
zewem spoecznym (w Pekinie pojawio si ok. 200300 ludzi
37
), w przeciwie-
stwie do ogromnej mobilizacji si porzdkowych i policji.
Dlaczego wic jaminowa rewolucja w krajach Bliskiego Wschodu i Afry-
ki Pnocnej jest mao prawdopodobna w ChRL? David Gosset twierdzi, e in-
spiracja spoeczestwa chiskiego wydarzeniami w krajach arabskich jest nie-
moliwa gwnie ze wzgldu na to, e podobna rewolucja spoeczno-polityczna
dawno si ju w Chinach odbya
38
. Uwaa on bowiem, e reformy i otwarcie
Chin na wiat przez Deng Xiaopinga, rozpoczte w latach 80., stanowiy ci-
gle trwajc socjologiczno-polityczn wiosn o chiskiej charakterystyce, ktra
() moe by porwnywana jako transformacja jaminowa
39
. Teza ta jest by
moe nieco kontrowersyjna, chociaby ze wzgldu na zbyt atwe przeniesienie
poj w ramach zupenie rnych warunkw kulturowych, gospodarczych i po-
litycznych, ale nie sposb odmwi jej pewnych trafnych punktw.
Gdyby jednak chcie j odrzuci, to czy mimo wszystko udaoby si znale
wsplne punkty dla sytuacji wewntrznej krajw arabskich i ChRL? Jed-
nym z najczciej przywoywanych argumentw jest liczba niezadowolonych
modych, wyksztaconych ludzi, majcych problemy ze znalezieniem pier-
wszej pracy. Cytowany powyej D. Gosset wskazuje dwa najwaniejsze pow-
ody, ktre czyni podobny projekt niemoliwym. Po pierwsze uwaa on, e
mieszkacy Chin nale generalnie do obywateli zadowolonych ze swojego sta-
nu ycia i moliwoci, jakie w tym kontekcie stawia przed nimi pastwo. Tez
t potwierdzaj rwnie niezalene sondae opinii publicznej, wskazujce, e
ponad 80% Chiczykw jest zadowolonych z pozycji swego kraju na arenie
35
Open Letter to the National Peoples Congress from the Organizers of the Chinese Jasmine Rallies, http://
chinadigitaltimes.net, dostp 25.02.2011 (orygina w jzyku chiskim, http://news.boxun.com/news/gb/
china/2011/02/201102201151, dostp 21.02.2011).
36
Ibidem, http://news.boxun.com/news/gb/china/2011/02/201102201151, dostp 21.02.2011.
37
C. Custer, A Resolution that Was Not, http://chinageeks.org/2011/02/the-revolution-that-wasnt,
dostp 21.02.2011.
38
D. Gosset, A Jasmine Tea Transformation, http://www.asia-times.com/atimes/China/MC02Ad01,
dostp 2.03.2011.
39
Ibidem; http://www.asia-times.com/atimes/China/MC02Ad01, dostp 2.03.2011.
95
midzynarodowej
40
. Dotyczy to, oczywicie, kontekstu materialnego, ale obec-
nie zdominowa on wszelkie pogldy wikszoci obywateli dotyczce ich udziau
w yciu publicznym. Std te frustracja i niezadowolenie z sytuacji spoecznej
nie mog mie tak wielkiego wpywu na zachowanie spoeczestwa jak w kra-
jach Afryki Pnocnej i Bliskiego Wschodu. Drugim powodem, jaki wymie-
nia Gosset, jest natomiast poczucie codziennej stabilnoci i staoci. Sprowad-
za on je gwnie do potrzeb ekonomicznych, ale zauwaa, e podobne denie
do uzyskania jak najwikszych korzyci materialnych pozwala zapomnie
o problemach dnia codziennego
41
. Nie mona wic nie zauway, e porw-
nania jaminowej rewolucji z sytuacj we wspczesnych Chinach s o tyle ni-
etraone, e mimo pozornych podobiestw odnosz si jednak do zupenie
innej sytuacji spoeczno-ekonomicznej.
Mao prawdopodobna jest rwnie intensykacja w tym kontekcie dziaa
ze strony muzumaskich Ujgurw w Xinjiangu, gwnie ze wzgldu na niski
stopie powiza pomidzy nimi a krajami arabskimi oraz co znacznie wa-
niejsze znikom rol islamu jako katalizatora arabskich rewolucji. Wskaza-
ne powyej czynniki powoduj wic, e moliwo inspiracji wewntrz ChRL
jest stosunkowo niemoliwa. Realny konikt wewntrzny w Chinach mgby
si rzeczywicie wywodzi z kwestii spoecznych, ale dotyczyby raczej podzia-
u rodkw nansowych pomidzy poszczeglnymi prowincjami i niezgody
na dziaania Pekinu, orodka centralnego, zwizanego jednoczenie z siln po-
zycj polityczn i ambicjami niektrych lokalnych dziaaczy KPCh. Prawdopo-
dobiestwo pojawienia si podobnych wypadkw w przyszoci warunkowane
jest gwnie przez cztery czynniki negatywne dla rozwoju sytuacji wewntrznej
w Chinach: korupcj, nierwno spoeczn, bezrobocie i inacj.
40
Pew Global Project Attitudes, Te Chinese Celebrate Teir Roaring Victory, as they Struggle with Its
Costs, http://www.pewglobal.org/les/pdf/261.pdf, dostp 26.01.2012.
41
D. Gosset, op. cit.
Hayssam Obeidat
Uniwersytet Jagielloski
ASPEKTY STRATEGICZNE W RELACJACH
MIDZY CHINAMI A KRAJAMI AFRYKI WSCHODNIEJ
NA PRZYKADZIE SUDANU
Analizujc stosunki ChRL z Afryk, moemy doj do wniosku, e wymiar
strategiczny ustpuje tu miejsca sprawom gospodarczym i handlowym. Tym-
czasem ma on charakter priorytetowy, jeli spojrzymy na niego pod ktem osi-
ganych, korzystnych dla obu stron, interesw.
O ile Chiny w stosunkach z Afryk koncentruj si na zapewnieniu so-
bie importu energii i surowcw z tego kontynentu, o tyle otwarcie Afryki jest
nieporwnywalnie bardziej wielopaszczyznowe. Kraje afrykaskie importuj
chiskie produkty, zwikszaj wiatowy presti Pekinu oraz ograniczaj w Afry-
ce wpywy Tajwanu. Afryka widzi rwnie Chiny w roli inwestora, dostawcy
nowoczesnych technologii i oczekuje pomocy w swoim rozwoju.
Chiny rozpoczy wspprac z krajami Afryki od pomocy gospodarczej,
ktrej udzieliy bez warunkw politycznych. Wzmocnio to ich pozycj na tym
kontynencie. Cho rewolucja kulturalna w latach 19611966 osabia stosunki
chisko-afrykaskie, to w latach 80. i 90. nastpio ich ponowne oywienie.
Przeom w polityce Chin wobec Afryki nastpi po 2000 r., kiedy doszo
do znacznego wzrostu wymiany handlowej oraz inwestycji chiskich, zwaszcza
w wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego. Sudan za jest najlepszym przy-
kadem skali wsppracy midzy Chinami i krajami Afryki.
W niniejszym artykule zostanie przeprowadzona analiza wizji strategicznych
stosunkw midzy Chinami i Afryk, w szczeglnoci Sudanem, na przykadzie
relacji: politycznych, gospodarczych i handlowych, przede wszystkim od lat 80.
Dziedziny te s ze sob powizane i uzupeniaj si wzajemnie, zgodnie z inte-
resami kadej ze stron.
98
1. STOSUNKI CHIN Z KRAJAMI AFRYKI: RYS HISTORYCZNY
Polityka Chin wobec Afryki, a gwnie Sudanu, w cigu minionego pwie-
cza zmieniaa si wielokrotnie. Z jednej strony bya ona zwizana ze wzgldami
polityki chiskiej, a z drugiej z sytuacj na arenie midzynarodowej. Mona
powiedzie, e istniej trzy gwne etapy polityki Pekinu wobec Afryki. Poczt-
kowo Chiny traktoway ten kontynent jako obszar strategicznych interesw,
zwaszcza w latach 60. i 70. Nastpnie, od koca lat 70., datuje si okres wyco-
fania si Pekinu z Afryki. Z kolei od pocztku lat 90. zauwaalny jest powrt
ChRL do strategicznego zainteresowania tym kontynentem.
Pomimo e kontakty Chin z Afryk sigaj daleko w histori i istnieje wiele
dowodw na ywotne relacje handlowe midzy nimi, to w rzeczywistoci efek-
tywne stosunki zostay nawizane dopiero po powstaniu Chiskiej Republiki
Ludowej w 1949 r.
1
W swojej polityce Chiny w tym okresie koncentroway si na kontynencie
afrykaskim jako stree strategicznych interesw w kontekcie globalnej walki
ideologicznej midzy blokiem socjalistycznym a pastwami Zachodu. W latach
60. i 70. Chiny popary reimy afrykaskie, na czele ktrych stali komunici;
w tym czasie naleay one do Trzeciego wiata.
Dopiero na pocztku lat 60. Pekin zintensykowa swoj polityk wobec
kontynentu afrykaskiego. Stao si to w okresie walki narodowowyzwole-
czej, jak prowadziy kraje afrykaskie, aby uniezaleni si od kolonializmu
europejskiego. Komunistyczne Chiny zdecydowanie popary aspiracje ruchw
politycznych tych krajw, ktre przewanie przyjy ideologi komunistyczn.
Z tego te powodu Chiny prboway w wyzwolonych krajach afrykaskich
propagowa myli Mao Zedonga
2
.
Chiska polityka w tym okresie bya bezporednim odzwierciedleniem wal-
ki ideologicznej midzy Chinami a Zwizkiem Radzieckim i skupia si na an-
tysowieckiej retoryce oraz dziaaniu blokujcym wpywy radzieckie na konty-
nencie afrykaskim,
Intensykacja kontaktw Chin z krajami afrykaskimi nastpia po wizy-
cie pierwszego premiera tego kraju, Zhou Enlai, na przeomie 1963 i 1964 r.,
ktra obejmowaa 10 krajw: Algieri, Maroko, Tunezj, Etiopi, Ghan, Gwi-
ne, Mali, Sudan, Somali i Egipt
3
. Podczas konferencji w Ghanie 15 stycznia
1
Li Anshan, China and Africa: Policy and Challenges, China Security, Summer 2007, Vol. 3, No. 3,
s. 6993 [w:] World Security Institute, http://www.wsichina.org/%5Ccs7_4.pdf.
2
Ibidem.
3
Premier Zhou Enlais Tree Tours of Asian and African Countries, http://www.fmprc.gov.cn/eng/
ziliao/3602/3604/t18001.htm (strona internetowa MSZ Chin).
99
1964 r. Zhou Enlai sformuowa pi zasad, ktrymi Chiska Republika Ludo-
wa kierowaa si w polityce wzgldem krajw afrykaskich
4
.
Za najistotniejsze uzna wwczas: wspieranie ruchw narodowowyzwo-
leczych, solidarno narodw, nienaruszalno suwerennoci, rozwizywa-
nie koniktw na drodze konsultacji i unikanie szeregowania Afrykaczykw.
Tych pi zasad i deklaracje z Bandungu w duej mierze ksztatuj do dzisiaj
chisk polityk zagraniczn wobec pastw afrykaskich. Nieco zmienia si
natomiast ich interpretacja, gdy Chiny zrezygnoway z promowania idei ko-
munistycznych
5
.
Chiskie zainteresowanie Afryk obejmuje ponisze kwestie:
1) Mao Zedong traktowa Chiny jako kraj rozwijajcy si;
2) Denie Chin do uzyskania legitymacji jako jedynego reprezentanta
ChRL (Mao Zedong odkry znaczenie Afryki po gosowaniu w ONZ
w 1963 r., kiedy 17 krajw afrykaskich gosowao za uznaniem
Tajwanu, a jedynie 14 na ChRL);
3) Walka ideologiczna ChRL z ZSRR w Afryce
6
.
Aktywno polityki Chin w Afryce przybraa charakter pomocy i wsp-
pracy gospodarczej. Pekin budowa szkoy, szpitale i stadiony. Najsynniejszym
przykadem wsparcia z tamtego okresu jest kolej czca Tanzani z Zambi. Je-
dyn korzyci, jak miay z tego Chiny w tym czasie, byo zerwanie przez kraje
afrykaskie kontaktw dyplomatycznych z Tajwanem i uznanie polityki jed-
nych Chin. Oczywicie warunek ten przetrwa do dzi
7
.
2. POLITYKA CHIN WOBEC AFRYKI W LATACH 19701989
W latach 19701972 Chiny nawizay stosunki dyplomatyczne z 11 kraja-
mi afrykaskimi
8
. Intensykacja kontaktw z Afryk miaa na celu pozyskanie
gosw za przyjciem Chin do ONZ w 1971 r.
9
; za gosowao 76, przeciw 35,
a 17 krajw wstrzymao si od gosu. Po wykreleniu Tajwanu z ONZ Chi-
ny zostay staym czonkiem Rady Bezpieczestwa z prawem weta. Spord
4
Li Jiasong, Big Events in the History of Foreign Aairs of Peoples Republic of China, Beijing: World
Aairs Press 2001, s. 310311.
5
Mohammad Irahim Fidha, Siyasat Alseen al-kharijiya wa al-alam al-thaleth 19391969 (Polityka
zagraniczna Chin i kraje Trzeciego wiata 19391969), Amman 1980, s. 83.
6
Mohammad Issa El Sharkawy, Al-Tahruk al-diplomasy al-seeny Afykiya (Dyplomacja Chin
w Afryce), Alsiyasa Al-Dawliya (Polityka Midzynarodowa) 1983, No. 72, 1983, s. 153.
7
Abdel Salam Ibrahim Bagdadi, Al-tadruba al-seeniya Afrykiya: 19492008 (Dowiadczenia Chin
w Afryce w latach 19492008), Dirasat Istratidiya (Studia Strategiczne-Bagda), No. 97, s. 31.
8
Li Anshan, op. cit.
9
Ibidem.
100
48 krajw afrykaskich 47 uznao ChRL. W ten sposb za pomoc krajw
Afryki i Azji w padzierniku 1971 r. Chiny przyjto do ONZ w miejsce Repu-
bliki Chiskiej na Tajwanie (zajy tym samym stae miejsce w Radzie Bezpie-
czestwa ONZ), dziki czemu szybko zaczy zyskiwa coraz powszechniejsze
uznanie midzynarodowe.
Dla ChRL kraje afrykaskie maj olbrzymie znaczenie ze wzgldu na obro-
n interesw chiskich w instytucjach midzynarodowych. Dla kolejnych chi-
skich rzdw kontynent ten odgrywa kluczow rol w polityce zagranicznej,
ktra przyja na tym etapie dwa gwne cele
10
:
1) Poszukiwanie politycznego wsparcia w ramach systemu ruchu krajw
niezaangaowanych oraz potwierdzenie przynalenoci do tej grupy;
2) Propagowanie teorii o trzech wiatach, ktr Deng Xiaoping przedsta-
wi na forum ONZ w 1974 r.
Wedug chiskiej teorii, system midzynarodowy zoony jest z trzech
wiatw: dwch ostro rywalizujcych ze sob supermocarstw (USA i ZSRR),
pastw rozwinitych i Trzeciego wiata, zoonego z pastw rozwijajcych si.
Deng owiadczy, e Chiny nale do Trzeciego wiata i nigdy nie stan si su-
permocarstwem dcym do hegemonii. Stanowisko to, odrzucajce czyjkol-
wiek dominacj na arenie midzynarodowej i umieszczajce Chiny w gronie
krajw rozwijajcych si, pozostaje centralnym elementem wspczesnej polity-
ki zagranicznej Pekinu
11
.
Analitycy widz w polityce Chin wobec Afryki, zwaszcza w okresie od lat 60.
do 80., odzwierciedlenie koniktu ideologicznego pomidzy Chinami a ZSRR,
ktry mia miejsce w Afryce. Dlatego te ChRL popieraa kady kraj afryka-
ski, w ktrym nie byo wpyww radzieckich nawet jeli kraj ten nalea do
obozu zachodniego albo nie zgadza si z Pekinem ideologicznie. Przykadem
tego jest stanowisko Chin wobec wojny domowej w Angoli w 1975 r., kiedy
popary one ruchy, ktre otrzymay pomoc amerykask, a zwalczay narodowy
ruch wyzwolenia Angoli tylko dlatego, e by popierany przez ZSRR
12
.
Po objciu wadzy przez Denga Xiaopinga w 1976 r. Chiny skoncentro-
way si na reformie politycznej i gospodarczej kraju po zniszczeniach spowo-
dowanych rewolucj kulturaln. Pragmatyczny Deng zrezygnowa z koniktu
ideologicznego zarwno wobec ZSRR, jak i USA
13
. Prowadzc polityk mo-
10
Ibidem.
11
San-shiun Tseng, Te Republic of Chinas Foreign Policy towards Africa: Te Case of ROCRSA, http://
wiredspace.wits.ac.za/bitstream/handle/10539/7120/1.pdf?sequence=1.
12
R. Marques de Morais, Te New Imperialism: China in Angola, World Aairs, March/April 2011,
http://www.worldaairsjournal.org/articles/2011-MarApr/full-Morais-MA-2011.html.
13
Ahmed Ibrahim, Al-abaad al-istratidya lil ulaqat bain al-Seen wa Afrikiya (Wymiary strategiczne
w stosunkach chisko-afrykaskiej), Afaq Afrikiya (Perspektywy dla Afryki) 2007, No. 23, s. 55.
101
dernizacji Chin, politycy chiscy zaczli wtpi w przydatno maoistowskiej
koncepcji przeciwstawiania si gwnie Zwizkowi Radzieckiemu, aby w ten
sposb zbudowa nowe, wielkomocarstwowe Pastwo rodka, dorwnujce
ZSRR i USA. Dla Denga Xiaopinga i innych przywdcw chiskich stawao
si bowiem oczywiste, e linia znajdujca wyraz w popieraniu zarwno skrajnie
prawicowych reimw, jak i lewackich ugrupowa maoistowskich w niekt-
rych pastwach zmniejszaa krg przyjaci Chin w wiecie
14
. Przyczynio si to
do spadku ich aktywnoci dyplomatycznej, gospodarczej i handlowej w Afryce.
W latach 80. nastpi znaczcy zwrot w polityce Chin wobec Afryki, kt-
re zaczy odnawia i rozszerza stosunki z pastwami rnych rejonw wia-
ta. Podr premiera Zhao Ziyanga po Afryce (przeom 1982 i 1983), bd-
ca pierwsz po 20 latach wizyt szefa chiskiego rzdu na tym kontynencie,
przypieszya rozwj kontaktw i wsppracy. Chiny popularyzoway przy oka-
zji cztery zasady udzielania pomocy krajom rozwijajcym si: rwno i wza-
jemne korzyci, rozliczanie konkretnych wynikw, zrnicowanie oraz wsplny
rozwj. Byo to odejcie od formuy czystej pomocy na rzecz wsparcia roz-
wojowego. Wspomniana wizyta przyczynia si do obnienia pozycji Tajwanu
w Afryce: 3 nowe pastwa (Angola, Wybrzee Koci Soniowej i Lesotho) na-
wizay stosunki dyplomatyczne z ChRL, podczas gdy Tajwan by uznawany je-
dynie przez RPA oraz mocno od niego uzalenione Swizi i Malawi
15
.
Polityk chisk po przejciu wadzy przez Denga oraz wizyt premiera
Zhao Ziyanga w Afryce mona scharakteryzowa nastpujco
16
:
1) Podkrelenie niezalenoci polityki chiskiej od USA i ZSRR oraz przy-
jcie lozoi pokojowego wspycia midzynarodowego ze wszyst-
kim krajami wiata;
2) Potrzeba dziaania na zasadzie wsplnego interesu pomidzy krajami
afrykaskimi i ChRL;
3) Udzielenie krajom Afryki pomocy gospodarczej bez warunkw poli-
tycznych, co miao na celu osignicie wsplnych korzyci gospodar-
czych.
Chiny kady nacisk na realizacj wsplnych projektw inwestycyjnych oraz
rnorodne formy pomocy chiskiej dla Afryki
17
.
14
http://www.stosunki-miedzynarodowe.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=850:
miedzynarodowe-konsekwencje-chiskiej-polityki-modernizacji-i-otwarcia&catid=79:miedzynarodowe-
stosunki-polityczne&Itemid=109.
15
I Dan Large, Shiuh-Shen Chie, China Rising in Africa: Whither Taiwan?, Paper presented at the
Fifth Conference of the European Association of Taiwan Studies, Charles University, Prague, 1820 April 2008.
16
G. Shelton, China and Africa: Building an Economic Partnership, South African Journal of International
Aairs 2001, Vol. 8, Issue 2, http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/10220460109545365.
17
Muna Husain Ubaiyd, Al-ulaqat al-Seeniya al-Afrykiya malaf Al-Seen w Afrykiya (Stosunki chisko-
afrykaskie w dokumencie Chin i Afryki), Al-Malaf Al-Siyasy (Dokument polityczny), Uniwersytet
Bagdadzki, April 2008, No. 38, s. 28.
102
3. NOWA POLITYKA CHRL WOBEC AFRYKI
W 1996 r., po wizycie w Afryce prezydenta ChRL Jiang Zemina, ogoszono
pi zasad nowej polityki chiskiej wobec Afryki, ktre obejmoway nawiza-
nie mocnych i przyjacielskich stosunkw, osignicie rwnoci stron w handlu
dwustronnym, wspprac we wsplnym rozwoju gospodarczego oraz wsplne
spojrzenie w przyszo
18
.
Powysza polityka zostaa okrelona przez Bogdana Gralczyka jako strate-
gia pjcia w wiat
19
. Wedug niego w jej ramach poczesne miejsce przypado
Afryce. Pierwszorzdn rol w tym procesie nadano, powoanemu z chiskiej
inicjatywy, dwustronnemu Chisko-Afrykaskiemu Forum Wsppracy
20
.
To ono doprowadzio do zwoania dwch konferencji na szczeblu ministrw
spraw zagranicznych (w padzierniku 2000 r. w Pekinie i w grudniu 2003 r.
w Addis Abebie)
21
. Na wspomnianych szczytach uzgodniono jako ramy wsp-
pracy sprawy polityczne, pokj oraz bezpieczestwo (walka z terroryzmem,
przestpczoci zorganizowan i handlem narkotykami). Najwaniejszym
punktem byo dziaanie na rzecz rozwoju gospodarczego w Afryce i Chinach.
Pekin wyraa przy tym ch uczestnictwa w siach pokojowych ONZ w Afryce
oraz poparcie dla krajw Afryki w Radzie Bezpieczestwa
22
.
W trzecim forum, ktre odbyo si w Pekinie 25 listopada 2006 r., uczest-
niczyo i to na najwyszych szczeblach a 48 delegacji pastw afryka-
skich. Chiny ogosiy wwczas inicjatyw skadajc si z 8 punktw. Miaa ona
na celu wzmocnienie wsppracy gospodarczej i handlowej z Afryk. Zawie-
raa rwnie podwojenie wielkoci pomocy gospodarczej w postaci udzielenia
preferencyjnych kredytw o wartoci 2 mld USD, przyjcie preferencji dla ku-
pujcych wartoci 2 mld USD oraz powoanie do ycia chisko-afrykaskie-
go funduszu rozwoju o wartoci 5 mld USD, ktry mia zachca rmy do in-
westowania w Afryce. Inicjatywa dotyczya rwnie otwarcia rynku chiskiego
dziki znacznemu zmniejszeniu ca na produkty afrykaskie traajce na rynek
chiski
23
.
Pierwszym efektem tej inicjatywy byo zawarcie porozumienia o budowie
strategicznego partnerstwa pomidzy Chinami i Afryk
24
. Chiny zrealizoway
18
Ibidem.
19
B. Gralczyk, Chiny: mocarstwo przyszoci?, Komentarz Midzynarodowy Puaskiego, 2009, http://
www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,520,Chiny_mocarstwo_przyszlosci.
20
Forum on China Africa Cooperation Addis Ababa Action Plan (20042006), www.iss.co.za/af/
regorg/unity_to_union/pdfs/au/chinaafrica03.htm, 2003.
21
J. Holsag, Chinas New Security Strategy for Africa, www.carlisle.army.mil/usawc/parameters/
Articles/09summer/holslag.pdf, 2009.
22
Ibidem.
23
Ibidem.
24
Ibidem.
103
wikszo obietnic zawartych w 2006 r. Bogdan Gralczyk podaje, e w 2008 r.
obroty handlowe pomidzy Chinami i krajami afrykaskimi osigny poziom
106 mld USD. Pomimo kryzysu nansowego w 2008 r.
25
Chiny zwikszy-
y take pomoc rozwojow dla Afryki (ze 44 mln USD w roku 2005 do sumy
dwukrotnie wikszej w nastpnym roku), buduj w Afryce pi nowych stref
gospodarczych, tworz specjalny fundusz w wysokoci 5 mld USD na rzecz
wspierania chiskich rm i kampanii inwestujcych w Afryce. Podobn kwot
przeznaczono ju na poyczki i kredyty dla tamtejszych partnerw. Ekspansja
jest zakrojona na tak szerok skal, e w Chinach ksztaci si nawet afryka-
skich specjalistw (ok. 15 tys. osb z Afryki skorzystao z chiskich stypendiw
rzdowych), buduje drogi i koleje (Angola, Nigeria), szpitale, szkoy, zapory
wodne (wspomniany Sudan), wspiera tamtejsze rolnictwo i projekty w zakre-
sie irygacji. Chiskie domy towarowe, a nawet pchle targi z tanim towarem
i metk Made in China, stay si ju czci afrykaskiego krajobrazu. Obec-
nie Pekin jest trzecim, po USA i Francji, partnerem handlowym Afryki, a lada
dzie moe sta si nawet pierwszym
26
.
4. CHINY I KRAJE AFRYKI WSCHODNIEJ
Podobnie jak z innymi krajami afrykaskimi Chiny nawizay mocne sto-
sunki z krajami Afryki Wschodniej, zwaszcza z Keni, z ktr zawarto wiele
porozumie dotyczcych rolnictwa, gospodarki oraz nowych technologii.
Wizyta Wu Bangguo, przewodniczcego Staego Komitetu Oglnochiskiego
Zgromadzenia Przedstawicieli Ludowych, na przeomie padziernika i listopada
2004 r. w czterech pastwach (Zimbabwe, Zambia, Nigeria i Kenia), przyczynia
si do wzmocnienia wsppracy gospodarczej i handlowej oraz wymiany parla-
mentarnej
27
. Nawet Somalia, pastwo, ktre tkwi w chaosie politycznym, znaj-
duje si w krgu zainteresowa chiskiej polityki. W 2005 r. podpisano z pre-
zydentem tego wiele umw; jedna z nich przewiduje udzielenie afrykaskiemu
krajowi 6 mln USD poyczki.
Ponadto Pekin zachca rmy chiskie do inwestowania w Ugandzie i posz-
erzenia wsppracy dotyczcej rolnictwa, irygacji, infrastruktury oraz udzielenia
pomocy edukacyjnej i zdrowotnej. Natomiast w Czadzie Chiny inwestoway
gwnie w wydobycie ropy naftowej, mimo e kraj ten utrzymuje stosunki dy-
plomatyczne z Tajwanem
28
. Z Etiopi za czyy Pekin relacje dotyczce roz-
woju zasobw ludzkich
29
.
25
B. Gralczyk, op. cit.
26
Ibidem.
27
Alliances: Te Case of China [w:] Achanging Global Order Eastern African Perspective (Eastern Africas
Role and Interests), 2005, s. 3645.
28
Ibidem.
29
Ibidem.
104
Stosunki Chin z Tanzani obejmoway wiele dziedzin: polityk, gospodark,
kultur, wojsko, medycyn oraz handel. Obroty handlowe midzy nimi osigny
794 mln USD w 2007 r. Tanzania otrzymaa rwnie pomoc gospodarcz, co
miao na celu wzmocnienie tej wsppracy
30
. Chiny pomagaj take w modern-
izacji armii tanzaskiej poprzez szkolenia i dostawy broni dla tego pastwa
31
.
5. STOSUNKI CHISKO-SUDASKIE
Strategiczne partnerstwo midzy Chinami i Sudanem opiera si na ekonomii
i jest, oczywicie, korzystniejsze dla strony silniejszej w tej relacji. Intensykac-
ja stosunkw gospodarczych i handlowych nastpia po wycofaniu si USA
z inwestycji w sudaski przemys naftowy. Pekin zastpi rmy amerykaskie,
wchodzc w strategiczne inwestycje naftowe w tym kraju.
W 2007 r. wikszo inwestycji chiskich w Sudanie bya lokowana
w przemys naftowy, petrochemi oraz budow rurocigw i osigna kwot
6 mld USD, co podkrela wano tych relacji dla obu stron
32
.
Spord krajw Afryki Wschodniej Chiny najbardziej zainteresowane s Su-
danem ze wzgldu na jego wielko i zasoby naturalne. Pocztki kontaktw
ChRL z tym pastwem sigaj koca lat 50. Stosunki dyplomatyczne pastwa
te nawizay 4 lutego 1959 r. Pocztkowo wsppraca miaa charakter gwnie
kulturalny, ju od 1960 r. Chiny przyjmoway na swoje uczelnie sudaskich
studentw
33
. Uznanie ChRL przez Sudan nastpio mimo naciskw i grb
USA dotyczcych wstrzymania pomocy gospodarczej krajom, ktre nie uznaj
Tajwanu
34
.
Blisza wsppraca, przede wszystkim w sferze gospodarczej, rozpocza
si w latach 70. Od 1970 r. Chiny dostarczay Sudanowi pomoc gospodar-
cz. Natomiast za pocztek obustronnie korzystnej wymiany handlowej uwaa
si rok 1981. Najwiksze natenie tych relacji nastpio po dojciu do wadzy
obecnego prezydenta Omara Hasana Ahmada El-Baszira na przeomie lat 80.
i 90. oraz na pocztku XXI w.
35
Przyczyn tego stanu rzeczy jest kilka. Przede wszystkim chodzi o surow-
ce, a szczeglnie o rop naftow. Coroczny, ok. dziesicioprocentowy wzrost
gospodarczy rodzi bardzo due zapotrzebowanie na rop naftow (2. miejsce
30
Polityka Chin wobec Sudanu, http://www.psz.pl/tekst-1352/Polityka-Chin-wobec-Sudanu, 2005.
31
San-shiun Tseng, op. cit.
32
J. Jiang, J. Sinton, Overseas Investments by Chinese National Oil Companies: Assessing Te Drivers and
Impacts (International Energy Agency), http://www.iea.org/papers/2011/overseas_china.pdf, 2011.
33
San-shiun Tseng, op. cit.
34
Ibidem.
35
Polityka Chin wobec Sudanu
105
po USA), ktremu Pekin nie jest w stanie sam sprosta. Sudan, objty od 1989 r.
embargiem Stanw Zjednoczonych, z ktrego wycofay si amerykaskie kam-
panie naftowe, potrzebowa chiskich inwestycji w sektorze energetycznym.
Z kolei Chiny, korzystajc z amerykaskiego zaangaowania w Europie rod-
kowej po upadku ZSRR oraz w Zatoce Perskiej, chtne inwestoway w wydo-
bycie ropy naftowej w Sudanie. Dla Pekinu zaangaowanie w tym kraju miao
by punktem odniesienia do ekspansji na Afryk, gwnie wok rwnika.
W tym celu w czerwcu 1995 r. doszo do podpisania listu intencyjnego po-
midzy Chinami i Sudanem o wsppracy w dziedzinie wydobycia ropy naf-
towej. Natomiast we wrzeniu tego samego roku zawarto umow dotyczc
udzielenia Sudanowi preferencyjnych kredytw jako czci inwestycyjnego pro-
jektu wydobycia ropy naftowej
36
.
W 1996 r. CNPC (China National Petroleum Corporation) obja 40%
udziaw w GNPOC (Great Nile Petroleum and Oil Corporation)
37
. Najwik-
szym sukcesem tego konsorcjum s inwestycje w poudniowym Sudanie, gdzie
udao si osign poziom wydobycia 15 mln ton baryek rocznie
38
. Poza tym
rmie udao si tej zbudowa rurocig o dugoci 1500 km do miasta Port Su-
dan, a take raneri w pobliu Chartumu
39
.
Polityka Pekinu dotyczca wydobycia ropy naftowej w Sudanie jest odzwier-
ciedleniem polityki chiskiej w Afryce, ktra opiera si na wzajemnych korzy-
ciach. O ile Chiny zdobyy dostp do rde ropy naftowej, o tyle Sudan dziki
chiskim inwestycjom zaata dziur budetow po dojciu do wadzy Al-Baszi-
ra. Sudan ma partnera, ktry dysponuje prawem weta, co uniemoliwia uchwa-
lanie rezolucji przeciwko niemu
40
. Niewtpliwie Chiny wiele razy broniy Su-
danu przed zachodnimi naciskami, zwaszcza w Radzie Bezpieczestwa ONZ.
Sprzeciwiay si rwnie naoenia embarga gospodarczego na Sudan. Dziaa-
nia Chin w Radzie Bezpieczestwa byy skoordynowane zarwno z Sudanem,
jak i z Uni Afrykask, co stanowio inn jako prowadzenia polityki przez
wielkie mocarstwa wobec kontynentu afrykaskiego
41
.
Wiadomo, e polityka Chin w Sudanie traktowana jest przez USA i inne kra-
je zachodnie jako zagroenie dla ich interesw w tym i innych krajach afryka-
skich. Prowadzi to do koniktu interesw z byymi pastwami kolo nialnymi,
36
P. S. Goodman, China Invests Heavily in Sudans Oil Industry, www.washingtonpost.com/ac2/wp-
dyn/A21143-2004Dec22?language=printer, 2004.
37
PetroChina, CNPC, and Sudan: Perpetuating Genocide, http://home.comcast.net/~berkshire_
hathaway/reports/PetroChina_CNPC_Sudan.pdf, 2007.
38
Ibidem.
39
Ibidem.
40
Gaafar Karrar Ahmed, Te Chinese Stance on the Darfur Conict, www.humansecuritygateway.com/
documents/SAIIA_TeChineseStanceontheDarfurConict.pdf.
41
Ibidem.
106
jak Francja czy Wielka Brytania. Kraje zachodnie przegrywaj na tym polu, po-
niewa nie chc pogodzi si z utrat lukratywnych kolonii i nie umiej roz mawia
z tymi krajami na zasadach partnerskich, a tego w Afryce nikt nie lubi
42
.
Podczas wizyty w Chinach w lutym 2006 r. Al-Baszir owiadczy, e stosun-
ki chisko-sudaskie s naturalnymi relacjami midzy dwoma pastwami, kt-
re s budowane na zasadach partnerskich, przewidujcych wzajemne korzyci
oraz nieingerencj w sprawy wewntrzne
43
. Prezydent Sudanu doda rwnie,
e stosunki obustronne s owocne
44
. Stwierdzi ponadto: Relacje z Chinami
wyrniaj si tym, e s dalekie od jakichkolwiek celw politycznych, ponie-
wa Chiny nie ingeruj w nasze sprawy wewntrzne. Dlatego te wszystkie kra-
je afrykaskie d do nawizania dobrych stosunkw z Chinami
45
.
Strategiczne stosunki chisko-sudaskie ugruntowaa 4 wrzenia 2006 r. wi-
zyta doradcy prezydenta Sudanu ds. politycznych w Chinach. Jej gwnym ce-
lem byo nawizanie kontaktw z Chisk Parti Komunistyczn, poniewa
Nafee Ali Nafee peni take funkcj sekretarza generalnego Sudaskiego Kon-
gresu Narodowego
46
.
Najwiksz inwestycj nienaftow bya budowa zapory Marwi, ktra ma
11 km dugoci i wytwarza 3000 MW energii oraz suy do nawadniania
ogromnego obszaru rolnego. Zbudowano wok niej fabryki i zaoono gospo-
darstwa rolne
47
. Oprcz tych inwestycji prowadzone s rwnie inne, takie jak:
budowa mostw midzy miastami, projekty rolne itd.
Polityka Chin charakteryzuje si konstruktywn wspprac w celu pozy-
skania przychylnoci krajw afrykaskich, zwaszcza tych wschodnich, a wrd
nich Sudanu, poprzez udzielanie im pomocy gospodarczej bez stawiania wa-
runkw politycznych bd zwikszania inwestycji
48
.
Mona wnioskowa, e Chiny bezustannie d do tego, aby ich polityka
wobec Afryki bya pozytywna i udana. Powiciy na to wszystkie swoje mo-
liwoci, zarwno polityczne, poprzez poparcie ich walki narodowowyzwole-
czej, jak i przez zwikszenie inwestycji, wymiany handlowej oraz pomocy go-
spodarczej.
42
J. Mazurek, Rywalizacja gospodarcza USA-Chiny, www.bizneschiny.pl/index.php?option=com_
content&task=view&id=1080&Itemid=2.
43
Wzajemne wizyty ocjalne, dokumentacja, radio i TV Sudanu stosunki chisko-sudaskie, www.
sudanradio.info/china.
44
Ibidem.
45
Ibidem.
46
Ali Askouri, Chinas Investment in Sudan: Destroying Communities, http://pambazuka.org/en/
category/comment/38848.
47
Marwi Dam, www.marefa.org/index.php/%D8%B3%D8%AF_%D9%85%D8%B1%D9%88%
D9%8A.
48
Ibidem.
107
W dniu 9 lipca 2011 r. Al-Baszir odwiedzi Chiny. Wizyta prezydenta Su-
danu bya integraln czci strategii Chin, dcych do poszukiwania rde
energii. Sudan jest rwnie zainteresowany strategicznymi relacjami z krajem,
ktry ma wpyw na polityk wiatow oraz powikszenie przychodw pastwa.
Sudan dba o swoje stosunki z Chinami z nastpujcych powodw:
1) Stany Zjednoczone i kraje Zachodu, a zatem pastwa, ktre maj
moliwoci technologiczne i inwestycyjne w przemyle naftowym, naoyy
na niego embargo. Chiny natomiast, majce podobne moliwoci, nie ulegy na-
ciskom USA. Z tego powodu Sudan dy do bliszych relacji z Pekinem. Nawet
nawizanie przez Chiny stosunkw dyplomatycznych z Poudniowym Sudanem
nie przeszkadza Sudanowi we wzmocnieniu swoich relacji z Pekinem;
2) Bojkot naoony przez Stany Zjednoczone na Sudan ogranicza mu dostp
do technologii rozwijajcych gospodark. Wobec tego stosunki z Chinami s
niezbdne w celu uzyskania wymaganej technologii i czci zamiennych oraz
modernizacji obiektw przemysowych;
3) Podpisanie z Chinami umowy dotyczcej rozwoju przemysu sudaskiego
i reformowania rolnictwa pozwala na powizanie Sudanu z Chinami w strate-
gicznych projektach inwestycyjnych oraz na wzmocnienie wzajemnego part-
nerstwa, tym bardziej e Sudan potrzebuje nowych miejsc pracy dla 41% bez-
robotnych;
4) Chiny zaopatruj Sudan w bro, mimo e Rosja te eksportuje j do tego
kraju. Pekin sta si rwnie w tej dziedzinie partnerem strategicznym;
5) Posiadane przez Chiny prawo weta pozwala na obron krajw afrykaskich
przed naciskami Zachodu. Stao si tak w przypadku Sudanu, kiedy kraje za-
chodnie dyy do uchwalenia rezolucji w sprawie Darfuru. Zabiegi Chin
zapobiegy uchwaleniu rezolucji oraz ciganiu prezydenta tego kraju przez
Midzynarodowy Trybuna Karny;
6) Chin ulokoway swoje interesy w obu pastwach Sudanu, co umoliwia
odgrywanie przez nich bardzo wanej roli w rozwizywaniu rnic, ktre
pojawiaj si midzy dwoma krajami. Pekin peni tu rol mediatora;
7) Sudan chce cign setki miliardw dolarw zdeponowanych w USA,
ktre mona by zainwestowa z korzyci dla obu sudaskich krajw;
8) Chiny mog korzysta z wiedzy, jak Sudan dysponuje o kontynencie
afrykaskim. Wymiana informacji i dowiadcze midzy tymi krajami pozwala
Sudanowi na zdobycie technologii informatycznej, potrzebnej do dziaalnoci
cywilnej i wojskowej.
PODSUMOWANIE
Inwestycje chiskie w Afryce, a Sudan jest tego najlepszym przykadem,
maj due znaczenie i skal. Dotycz m.in.: wydobycia ropy naftowej, infra-
108
struktury, przemysu oraz rolnictwa. Obejmuj prawie wszystkie dziedziny, na-
wet kulturalno-naukowe.
Jest to polityka wzajemnych korzyci Chiny maj dostp do surowcw,
a w zamian pomagaj rozwizywa problemy gospodarcze.
Pekin dy do osignicia sukcesu w swojej polityce w Afryce. Zmobilizowa
cay swj potencja polityczny i gospodarczy w celu pozyskania przychylnoci
krajw Afryki. Chiny udzieliy bowiem poparcia tym pastwom w odzyskaniu
niepodlegoci w latach 50. i 60. albo poprzez zwikszenie eksportu do wik-
szoci krajw na kontynencie afrykaskim.
Pomoc gospodarcza dla Afryki, bez stawiania warunkw politycznych, po-
budzia chiskie rmy do zaangaowania si w rnych projektach gospodar-
czych, np. w Sudanie. Firmy z Chin uzyskay dostp do sektora naftowego oraz
infrastruktury, otrzymay wszelkiego rodzaju uatwienia, dziki ktrym stosun-
ki chisko-sudaskie ulegy wzmocnieniu. O skali tych stosunkw wiadcz
wielkie projekty, ktre zostay zrealizowane w Sudanie.
Reasumujc, dla Chin Sudan moe by dobrym kandydatem na partnera
strategicznego w ich oglnej polityce wobec Afryki, czym jest zainteresowany
rwnie Chartum.
Z ca pewnoci nie podoba si to Stanom Zjednoczonym, ktre bd pr-
boway utrwali izolacj Sudanu.
Dorota cilewska
Uniwersytet dzki
CHISKA REPUBLIKA LUDOWA I ARABIA SAUDYJSKA
PRZYJA POD BOKIEM USA?
Globalna polityka, cho nieustannie wzburzana sztormami niepokojw
i nieprzewidzianych zdarze, pozostaje domen pragmatyzmu, w dugim okre-
sie woln od skrupuw, w ktrej, parafrazujc synne sowa lorda Palmersto-
na, nie ma trwaych sojuszy, a jedynie stae interesy. Nic nie jest pewne czy
niezmienne, a ideologia i zapewnienia o przyjani prdzej czy pniej ustpi
musz miejsca rachunkowi zyskw i strat. Perspektywa obustronnych korzyci
moe za zaowocowa partnerstwem krajw lecych, zdawaoby si, na prze-
ciwlegych biegunach systemu midzynarodowego. Aliansem rwnie egzotycz-
nym jak dokonujce si w ostatnich latach zblienie Chiskiej Republiki Lu-
dowej ze skrajnie konserwatywnym, tradycyjnie zwizanym z USA Krlestwem
Arabii Saudyjskiej.
1. CHISKI SMOK WIECZNIE GODNY
Nietrudno domyle si, e u podoa zainteresowania ChRL wspprac
z Arabi Saudyjsk ley potrzeba wyjcia naprzeciw rosncemu popytowi na rop
naftow. Krajowe zasoby, gwarantujce wydobycie na poziomie ok. 4 mln b/d
1
,
ju w 1993 r. okazay si niewystarczajce
2
, a w poowie lat 90. wadze porzuciy
strategi samowystarczalnoci. W 1997 r. rozpocza si restrukturyzacja prze-
mysu wydobywczego, w wyniku ktrej energetyk zdominoway China Natio-
nal Petroleum Corporation (CNPC) i Chinese National Petrochemical Corpo-
ration (Sinopec) oraz China National Oshore Oil Corporation (CNOOC),
zdolne do podjcia midzynarodowej rywalizacji o dostp do surowcw
3
.
1
J. Jiang, J. Sinton, Overseas Investments by Chinas National Oil Companies, Raport MAE, luty 2011,
s. 17, http://www.iea.org/papers/2011/overseas_china.pdf, dostp 28.04.2011.
2
Ibidem, s. 10.
3
R. I. Rotberg, China into Africa. Traid, Aid and Inuence, Washington 2008, s. 113.
110
Obecnie ponad poowa ropy pochodzi z importu, a roczny wzrost popytu
siga 500 000 b/d, co stanowi 70% przyrostu w regionie Azji i Pacyku i jed-
n trzeci przyrostu wiatowego
4
. Byskawiczny rozwj rynku samochodowego
(w 2009 r. Chiny przecigny USA, sprzedajc 13,6 mln maszyn, przy raptem
10,4-milionowej sprzeday amerykaskiej
5
) praktycznie uniemoliwia przezwy-
cienie tego trendu, czynic ChRL coraz bardziej zalen od dostaw z zagra-
nicy. Wedug ekspertw Midzynarodowej Agencji Energetycznej, do 2030 r.
cztery pite chiskiej ropy pochodzi bdzie z importu
6
, osigajcego wwczas
warto 10,9 mln b/d
7
.
2. ARABIA SI USAMODZIELNIA
Rozmiar i chonno rynku, a take aktywno chiskich korporacji wydo-
bywczych na Bliskim Wschodzie (skd pochodzi obecnie 47% sprowadzanej
do ChRL ropy naftowej
8
), prdzej czy pniej musiay si spotka z zaintere-
sowaniem Arabii Saudyjskiej, kraju posiadajcego ok. jednej pitej zasobw
(niemal 267 mld baryek), a zarazem najwikszego producenta (9,76 mln b/d)
i eksportera (7,32 mln b/d) ropy naftowej na wiecie
9
. Majcego w dodatku roz-
winit, efektywn infrastruktur raneryjn i petrochemiczn i rwnie zdo-
minowanego przez rmy-giganty: Saudi Arabian Oil Company (Saudi Aram-
co) i Saudi Basic Industries Corporation (SABIC), co znacznie uatwiaoby
kooperacj na wielk skal.
Przez lata jednak Arabia nie moga w peni rozwin wsppracy gospo-
darczej z ChRL, majc rce zwizane wasn polityk zagraniczn, opieraj-
c si na ostentacyjnym sojuszu z USA. Saudowie, pragnc na kadym kroku
uzmysawia partnerowi rol ich kraju dla jego bezpieczestwa energetycznego,
podporzdkowali dziaalno Aramco pryncypium pierwszestwa w sprzeda-
y do USA. Firma ta miaa obowizek by gwnym dostawc ropy na amery-
kaski rynek nie tylko w skali roku, lecz take w kadym kolejnym miesicu.
Chocia wizao si to z ograniczeniem elastycznoci posuni i gigantycznymi
stratami, stan ten utrzymywano a do poowy 2003 r. Awanturnicza polityka
4
Ibidem, s. 110.
5
J. Simpkins, Number of the Day: With 13.6 Million Vehicles Sold Last Year, China Has Passed the U.S.
as the Worlds Largest Auto Market, http://moneymorning.com/2010/01/11/china-auto-sales-2/, dostp
1.05.2011.
6
J. Jiang, J. Sinton, op. cit., s. 11.
7
R. I. Rotberg, op. cit., s. 110.
8
J. Jiang, J. Sinton, op. cit., s. 11.
9
Dane za 2009 r.; Saudi Arabia. Country Analysis Brief, http://www.eia.doe.gov/countries/country-
data.cfm?ps=SA#undened, dostp 1.05.2011.
111
w ramach tzw. wojny z terroryzmem, odwetowe ataki Al-Kaidy w Arabii, nara-
stajcy konikt izraelsko-palestyski i niezdolno USA do zmuszenia Izraela,
by zaakceptowa saudyjski plan pokojowy, oraz seria artykuw w ameryka-
skiej prasie dotyczca rzekomego udziau w zorganizowaniu atakw z 11 wrze-
nia sprawiy jednak, e czara goryczy w kocu si przelaa. Wadze dokona-
y modykacji linii politycznej, stawiajc gigantowi za cel pozostanie jednym
z kilku gwnych dostawcw ropy dla USA
10
.
Arabia Saudyjska zacza dy do czciowego chocia uniezalenienia si
od autorytatywnego sojusznika oraz zwikszenia opacalnoci produkcji ropy
naftowej poprzez dywersykacj rynkw zbytu, wiksz uwag zwracajc
na Wschd, a zwaszcza na Chiny. Kraj, ktry gwarantowa Krlestwu to, cze-
go potrzebowao najbardziej: wysoki i stabilny popyt, nadto moliwo wejcia
przez arabskie rmy na rozlegy i chonny rynek Pastwa rodka
11
, wreszcie
nieingerencj w wewntrzne sprawy pastwa i brak naciskw na demokratyza-
cj. Nic wic dziwnego, e przejwszy w sierpniu 2005 r. formalnie wadz
12
,
krl Abdullah ju w styczniu nastpnego roku uda si z pierwsz ocjaln wi-
zyt wanie do ChRL.
3. CHISKO-SAUDYJSKI ROMANS POLITYCZNO-GOSPODARCZY
Kooperacja Krlestwa z Pastwem rodka stanowi przykad duumwiratu po-
lityki i gospodarki, w ktrym racja stanu sprzyja napdzaniu wsppracy han-
dlowej, a kontakty w sferze biznesowej prowadz do zacienienia wizi politycz-
nej. Pocztek rzeczywistego zblienia mona za sprbowa wyznaczy na lata
19981999, a wic okoo dekad po nawizaniu stosunkw. W 1998 r. Chi-
ny odwiedzi po raz pierwszy Abdullah, wwczas de facto regent Arabii Saudyj-
skiej. Podczas o rok pniejszej rewizyty prezydenta Jianga Zemina osignito
porozumienie w sprawie umoliwienia chiskim przedsibiorcom importowa-
nia ropy z Krlestwa, a saudyjskim inwestowania w chiskim sektorze rane-
ryjnym
13
. W tym samym mniej wicej czasie rozpoczy si przymiarki do ne-
gocjacji midzy Sinopec, Saudi Aramco i Exxon Mobil w sprawie rozbudowy
10
A. Myers Jae, J. Elass, Saudi Aramco. National Flagship with Global Responsibilities, s. 7881,
http://www.rice.edu/energy/publications/docs/NOCs/Papers/NOC_SaudiAramco_Jae-Elass-revised.pdf,
dostp 2.05.2011.
11
Jedn z podstawowych strategii ekspansji zagranicznej chiskich pastwowych korporacji
wydobywczych streci mona sowami rynek za surowce; J. Jiang, J. Sinton, op. cit., s. 16.
12
Faktyczne rzdy sprawowa od 1996 r., zastpujc dotknitego poraeniem poowiczym brata, krla Fahda.
13
Ch. Zambelis, Shifting Sands in the Gulf: Te Iran Calculus in China-Saudi Arabia Relations, http://
www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews[tt_news]=36371&tx_ttnews[backPid]=7&cHash=
305f844510, dostp 30.04.2011.
112
ranerii w Quangzhou w Fujian. Opiewajca na 3,5 mld USD umowa midzy
gigantami zakadaa podwojenie mocy przetwrczej z 80 000 b/d do 160 000 b/d
14

oraz budow i obsug 750 stacji benzynowych. Zrealizowawszy wstpne zao-
enia w roku 2005, udziaowcy podjli decyzj o zwikszeniu potencjau prze-
twrczego do 240 000 b/d, co udao si osign w roku 2009
15
.
W dziaalnoci na terenie Chin Saudi Aramco nie ogranicza si do Quang-
zhou, prowadzone s te rozmowy w sprawie kupna 25% udziaw ranerii
w Qingdao w Szantungu o mocy przetwrczej 200 000 b/d. W myl umowy
Saudi Aramco miaoby odpowiada za poda 80% przetwarzanej tam ropy
16
.
Trwaj te negocjacje odnonie do budowy ranerii w prowincji Yunnan (o po-
tencjale 200 000 b/d) we wsppracy z CNPC
17
. Wyglda wic na to, e ak-
tywno arabskiego giganta w Pastwie rodka stanowi element przemylanej
strategii zabezpieczenia popytu na saudyjski eksport
18
, a zarazem maksymaliza-
cji pyncych z niego zyskw. Podobn ciek zmierza SABIC, ktry we wsp-
pracy z Sinopec powoa dwa lata temu do ycia kompleks petrochemiczny
o wartoci 2,7 mld USD w miecie Tianjin we wschodnich Chinach
19
.
W dziaalnoci rm wydobywczych z Pastwa rodka na terenie Arabii
prawdziwy przeom nastpi w roku 2004, czyli wkrtce po rozlunieniu strate-
gii eksportu do USA. Sinopec zdoby wwczas kontrakt na poszukiwanie gazu
ziemnego na pustyni Rub al-Khali (gdzie znajduje si najwiksze pole naftowe
wiata, al-Ghawar), ktry Krlestwo udostpnio zagranicznym korporacjom
po raz pierwszy od 25 lat
20
. W nastpnym roku Chiny rozpoczy negocjacje
z OPEC, podczas ktrych stwierdzono, e poszerzenie wsppracy krajw-eks-
porterw ropy naftowej z ChRL prowadzi bdzie do oboplnych korzyci
21
.
14
Saudi Arabia Aramco in China, http://www.allbusiness.com/mining/oil-gas-extraction-crude-
petroleum-natural/819684-1.html, dostp 1.05.2011.
15
Warto inwestycji wzrosa do 4,9 mld USD; A. Henni, Fujian Renery Starts Full Operations,
http://www.arabianoilandgas.com/article-6487-fujian-renery-starts-full-operation/, dostp 2.05.2011.
16
Saudi Oil Grows Out of Fujian in China, http://www.whatsonxiamen.com/news4228.html, dostp
2.05.2011.
17
A. DiPaola, Aramco, PetroChina Plan 200,000 Barrel Oil Renery in China, http://www.bloomberg.
com/news/2011-03-20/aramco-says-accord-signed-with-petrochina-for-china-renery.html, dostp 3.05.2011.
18
Arabom chodzi tu zwaszcza o zabezpieczenie popytu na rop redni i cik, znacznie tasz,
ktrej obrbka wymaga jednak wyspecjalizowanych ranerii. Podczas gdy aden z zachodnich partnerw
nie wykazuje zainteresowania importem gorszych jakociowo gatunkw ropy, Chiny deklaruj ch
przystosowania wasnej infrastruktury do ich przetwrstwa; Ch. Zambelis, op. cit.
19
SABIC and Sinopec Celebrate 3.2 Million-Ton Petrochemical Complex at Tianjin, China, http://www.
sabic.com/corporate/en/newsandmediarelations/news/20091103.aspx, dostp 4.05.2011.
20
J. Calabrese, Saudi Arabia and China Extend Ties Beyond Oil, http://www.jamestown.org/programs/
chinabrief/single/?tx_ttnews[tt_news]=3895&tx_ttnews[backPid]=195&no_cache=1, dostp 29.04.2011.
21
Joint Statement of the 1st China-OPEC Energy Dialogue, http://www.opec.org/opec_web/en/press_
room/1040.htm, dostp 4.05.2011.
113
Ukoronowanie nowej przyjani przynis za pocztek roku 2006, kiedy krl
Abdullah, wbrew oczywistym oczekiwaniom, zainaugurowa swe rzdy seri wi-
zyt w pastwach azjatyckich, zaczynajc od Chin. Podczas pierwszej w historii
bytnoci saudyjskiej gowy pastwa w ChRL doszo do podpisania umw doty-
czcych wsppracy technicznej, handlowej i ekonomicznej, unikania podwj-
nego opodatkowania, kooperacji w zakresie szkolenia kadr, udzielenia przez
Arabi poyczki na modernizacj infrastruktury zamieszkiwanego przez mniej-
szo muzumask miasta Aksu w Xinjiangu, a przede wszystkim wsppra-
cy na polu wydobycia ropy, gazu ziemnego i innych surowcw mineralnych
22
.
Prezydent Hu Jintao ju w kwietniu tego samego roku zrewanowa si wizyt
w Rijadzie, podczas ktrej doszo do zawarcia kolejnych umw zacieniajcych
wzajemne relacje, w tym do wydania przez prezesw Saudi Aramco i Sinopec
Memorandum of Understanding. Arabska korporacja zobowizaa si w nim
do zwikszenia do 2010 r. dostaw ropy dla chiskiego partnera do 1 mln b/d
23
.
Chiski prezydent, jako drugi w historii zagraniczny przywdca, uzyska moli-
wo wygoszenia przemwienia przed Malis a-ura (Rad Konsultatywn)
24
,
w ktrym, co ciekawe, odnis si do niepokojw na Bliskim Wschodzie, pro-
ponujc pomoc w ich rozwizaniu, co (jak do tej pory, co prawda, jedynie na
poziomie deklaratywnym) interpretowa mona jako prb konkurencji z USA
o rol stabilizatora sytuacji w regionie
25
. Trend ten utrzymany zosta podczas
kolejnej wizyty prezydenta Pastwa rodka w lutym 2009 r., kiedy Abdullah
i Hu Jintao wsplnie wezwali do utworzenia niepodlegej Palestyny. Ponownie
na kadym kroku podkrelano przyja czc oba kraje, a wadcy przedsta-
wiono grupk dzieci ocalaych z trzsienia ziemi w Syczuanie w 2008 r., ktre
przekazay mu podzikowania za pomoc oarom kataklizmu
26
.
Dobra wola okazana w relacjach dyplomatycznych znalaza wymierne prze-
oenie na kontakty biznesowe, ktre przekroczyy nawet pierwotne zaoenia.
Chiski import saudyjskiej ropy ju w roku 2009 przekroczy liczb 1 mln b/d,
by w grudniu osign 1,2 mln b/d. W tym czasie popyt w pogronych w kry-
22
China, Saudi Arabia Forge Closer Relationship, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2006-
01/24/content_515060.htm, dostp 2.05.2011; Saudi Arabia, China Ink Energy Deal, http://www.
msnbc.msn.com/id/10989062/ns/business-going_green, dostp 3.05.2011.
23
Oil Giants Saudi Aramco and Sinopec Sign Agreement, http://www.asharq-e.com/news.asp?id=4664,
dostp 3.05.2011.
24
Wczeniej zaszczyt ten spotka jedynie prezydenta Francji, Jacquesa Chiraca.
25
Saudi-Sino Relations: President Hu in Riyadh, http://www.susris.com/articles/2006/nid/060424-
saudi-china.html, dostp 3.05.2011.
26
Arabia Saudyjska udzielia wwczas Syczuanowi najwikszej pomocy humanitarnej na kwot 60 mln
USD; L. Xing, China to Strengthen Ties with Saudi Arabia, http://www.chinadaily.com.cn/china/2009-
02/11/content_7463011.htm, dostp 3.05.2011; G. A. Khan, China to Build Makkah Monorail, http://
archive.arabnews.com/?page=1&section=0&article=119124&d=11&m=2&y=2009, dostp 4.05.2011.
114
zysie USA spad do 998 000 b/d, najniej od 22 lat
27
. Chiny stay si najwa-
niejszym importerem ropy z Krlestwa, co zostao szeroko rozgoszone przez
stron arabsk. O tym za, e chiskie zainteresowanie bliskowschodnimi kopa-
linami jest zjawiskiem trwaym, wiadczy moe fakt, e planowane jest powsta-
nie ropo- i gazocigu, pozwalajcych omin zatoczon i bardzo niebezpiecz-
n za spraw grasujcych w niej piratw Cienin Malakka. Do roku 2013 ma
powsta gazocig cigncy si a do Regionu Autonomicznego Guangxi oraz
krtszy ropocig, koczcy si w Kunming, stolicy prowincji Yunnan (gdzie
Arabia Saudyjska zdoaa zagwarantowa sobie monopol na dostawy ropy)
28
.
Wspomnie te naley o kolejnym wielkim joint venture midzy Saudi Aramco
i Sinopec, ktrego projekt zosta wstpnie podpisany w marcu 2011 r. Powoa-
na przez oba giganty spka Red Sea Rening Company do 2014 r. planuje roz-
budow saudyjskiej ranerii w Yanbu nad Morzem Czerwonym do mocy prze-
twrczej 400 000 baryek cikiej ropy dziennie
29
. Cakowity koszt inwestycji
szacowany jest na 12 mld USD
30
.
Pozytywne dowiadczenia zwizane ze wspprac z Chinami skaniaj Kr-
lestwo do rozszerzenia kooperacji na inne obszary sektora energetycznego. Ara-
bia, opierajca energetyk niemal wycznie na paliwach kopalnych, dowiad-
cza obecnie gwatownego wzrostu zapotrzebowania na elektryczno, ktre
do roku 2032 ma ulec potrojeniu
31
. By zapobiec nadmiernemu skaeniu ro-
dowiska, konieczny jest rozwj alternatywnych rde energii, w tym elektrow-
ni atomowych. Szans na dywersykacj krajowej energetyki Arabia upatruje
w kooperacji m.in. z Chinami, czego wyrazem mog by ogoszone w kwietniu
2011 r. plany podpisania z ChRL porozumienia w sprawie wsppracy nukle-
arnej
32
.
Kontakty gospodarcze midzy Pastwem rodka i Krlestwem nie ograni-
czaj si wycznie do sektora energetycznego, obejmujc swym zasigiem naj-
27
J. Simpkins, Saudi Arabia Shifts Its Focus to China as the United States Falls Out of Favor,
moneymorning.com/2010/02/23/saudi-arabia-china, dostp 3.05.2011.
28
Construction of Sino-Myanmar Pipeline Starts, http://www.chinadaily.com.cn/china/2010-09/10/
content_11288046.htm, dostp 4.05.2011; Ch. Buckley, K. G. Qing, Saudi Aramco to Supply Crude
to New PetroChina Renery, http://www.reuters.com/article/2011/03/20/china-aramco-renery-id
USTOE72J00720110320, dostp 3.05.2011.
29
Saudi Aramco, Sinopec Sign Yanbu Renery MOU, http://uk.reuters.com/article/2011/03/16/
aramco-sinopec-renery-idUKLDE72F24W20110316, dostp 4.05.2011; Red Sea Rening Company
Yanbu Export Renery, http://www.zawya.com/projects/project.cfm/pid240506084841/Red-Sea-
Rening-Company--Yanbu-Export-Renery?cc, dostp 5.05.2011.
30
Saudi Aramco Yanbu Renery, Saudi Arabia, http://www.hydrocarbons-technology.com/projects/
aramco-yanbu/, dostp 5.05.2011.
31
Oil Giant Saudi Arabia Looks to Alternative Energy, http://www.alarabiya.net/articles/2011/01
/25/134945.html, dostp 3.05.2011.
32
A. Sambidge, Saudi Arabia Eyes Nuclear Power Deal with China, http://www.arabianbusiness.com/
saudi-arabia-eyes-nuclear-power-deal-with-china-393537.html, dostp 3.05.2011.
115
rniejsze dziedziny. W roku 2007 grupa arabskich inwestorw dokonaa za-
kupu za 2 mld USD 2,7% udziaw w Bank of China, co stanowio najwiksz
na wiecie transakcj kupna akcji od szeciu lat
33
. Pastwo rodka jest te przed-
miotem zainteresowania rmy tekstylnej Ajlan ibn Abdulaziz Al-Ajlan & Bros.,
pozyskujcej bawen z Jiangsu, Szantungu i Xinjiangu
34
.
Chiskie korporacje staraj si rwnie w peni wykorzysta szanse , jakie
stwarza nacisk wadz na rozwj wsppracy biznesowej. Sztandarowym przy-
kadem tego moe by zaangaowanie si Aluminum Corporation of China
Limited (Chalco) w rozpoczty w 2006 r. i zaplanowany na kolejne 30 lat,
ju teraz wart okoo 30 mld USD, projekt znany jako Jizan Economic City.
W roku 2007 spka podpisaa opiewajc na 3 mld USD umow, zobowi-
zujc si do wybudowania huty aluminium razem z malezyjskim MMC Inter-
national Holdings Ltd. i arabskim konsorcjum zdominowanym przez Saudi
Binladin Group
35
. Wielkim osigniciem zdawao si te podpisanie podczas
wizyty Hu Jintao w Rijadzie w 2009 r. kontraktu na budow kolejki czcej
najwitsze miejsca islamu Mekk z gr Arafat i Min. Na mocy opiewaj-
cej na 1,78 mld USD umowy China Railway Construction Corporation Limi-
ted (CRCC) w cigu dwch lat stworzy miaa na potrzeby pielgrzymw pi
linii kolejki, z ktrych kada mogaby przetransportowa 60 00080 000 osb
na godzin
36
.
4. ZGRZYTY WE WZAJEMNYCH RELACJACH
Tym razem jednak sukces okaza si mie bardzo gorzki smak, a z pozoru
lukratywny kontrakt, bdcy w istocie bardziej politycznym manifestem przy-
wdcw obu krajw ni wynikiem decyzji o charakterze komercyjnym, przy-
nis korporacji straty rzdu 640 mln USD. Desperacja wadz ChRL, pragn-
cych za wszelk cen wylansowa wizerunek Pastwa rodka jako dostarczyciela
usug dla wiatowej ummy i tym samym zatrze negatywne wraenie zwiza-
ne z polityk wobec chiskich muzumanw, zostaa bezbdnie wychwycona
przez stron saudyjsk. W rezultacie Chiczycy musieli boryka si z kaprysa-
mi arabskich zleceniodawcw windujcych standardy, narzucajcych wasnych
podwykonawcw, dokonujcych zmian w projektach i ocigajcych si z prze-
siedleniami ludnoci
37
. Nie mwic ju o zakazie wstpu przez niemuzuma-
33
Saudi Oil Grows Out of Fujian in China
34
Ibidem.
35
Ground Breaking of Jazan Economic City: MMC in $3bn Aluminium Smelter and $2bn Power Deal,
http://www.ameinfo.com/139844.html, dostp 6.05.2011.
36
Mecca Monorail to Open Tis Year, http://www.kippreport.com/2010/03/mecca-monorail-to-open-
this-year, dostp 5.05.2011.
37
J. Garnaut, China Inc Goes O the Rails in Saudi Arabia while Building Mecca Monorail, http://
www.smh.com.au/opinion/politics/china-inc-goes-o-the-rails-in-saudi-arabia-while-building-mecca-
116
nw do Mekki, z powodu ktrego 600 robotnikw China Railway nawr-
cio si na islam ju 24 godziny po otrzymaniu materiaw zaznajamiajcych
z podstawami wiary
38
.
Gehenna pracownikw chiskiej rmy, zwizana z koniecznoci zaspo-
kojenia potrzeb wizerunkowych Pastwa rodka, nie stanowi bynajmniej je-
dynej rysy na obrazie serdecznej przyjani, jaki chcieliby odmalowa wiatu
przywdcy obu krajw. rdem zgrzytw jest te np. kwestia dumpingu arab-
skich petrochemikaliw
39
, o ktry oskarany jest zwaszcza SABIC
40
. Na wza-
jemne stosunki moe te rzutowa kwestia Ujgurw w Xinjiangu dla wadz
ChRL niebezpiecznych separatystw, dla mieszkacw Arabii przeladowanych
braci w wierze. I chocia Krlestwo, majc na uwadze korzyci ze wsppracy
z ChRL, stara si pomija milczeniem represje stosowane przez Pastwo rodka
wobec radykalnej czci mniejszoci ujgurskiej w ramach chiskiej interpretacji
tzw. wojny z terroryzmem, nie wiadomo, jak si to skoczy. Arabia Saudyjska,
zgaszajca pretensje do roli przywdczyni wiata muzumaskiego, w przypad-
ku nasilenia si ruchw poparcia dla Ujgurw bd przeladowa muzuma-
nw w samych Chinach, chcc unikn kompromitacji, bdzie musiaa zdoby
si na bardziej zdecydowan reakcj.
Najwaniejsz koci niezgody, rzutujc na caoksztat stosunkw bilate-
ralnych, wydaje si jednak Iran. Dla Arabii to konkurent w wycigu do roli
gwnego gracza w regionie, stwarzajcy nieustanne zagroenie eksportem re-
wolucji (postrzegane przez Saudw jako na tyle powane, e w marcu 2011 r.
zdecydowali si na interwencj celem niedopuszczenia do przewrotu w ssied-
nim Bahrajnie), na dodatek stale zwikszajcy swj potencja nuklearny. Dla
Chin to kluczowy partner gospodarczy, drugi co do wanoci dostawca ropy,
tym cenniejszy, e niezwizany z USA, bdcy wrcz kart przetargow w sto-
sunkach z Waszyngtonem. Obiekt wzmoonej aktywnoci USA, gotowych za-
biega u Arabii o przekonanie ChRL do wsparcia sankcji wobec Iranu na forum
Rady Bezpieczestwa ONZ, o czym moe wiadczy wizyta Hillary Clinton
w Rijadzie w lutym 2010 r.
monorail-20101116-17uvd.html, dostp 4.05.2011.
38
600 Chinese Working in Saudi Embrace Islam, http://muslimmedianetwork.com/mmn/?p=4752,
dostp 4.05.2011.
39
Przede wszystkim metanolu, ktrego produkcja i eksport po zanionych cenach, subsydiowane
rzekomo przez saudyjskie wadze, miay prowadzi do naruszenia interesw chiskich producentw.
ChRL zagrozia nawet, e oboy arabskie wyroby petrochemiczne cem antydumpingowym, ostatecznie
pomys ten zosta jednak zarzucony; Sipchem: No Chinese Duties on Saudi Methanol Exports, http://www.
menafn.com/qn_news_story_s.asp?StoryId=1093374879, dostp 4.05.2011.
40
SABIC Denies Methanol Dumping in China, http://en.news.maktoob.com/20090000006891/
SABIC_denies_methanol_dumping_in_China/Article.htm, dostp 5.05.2011.
117
Wysiki sekretarz stanu w celu pozyskania arabskiej pomocy spezy jednak
na niczym, a saudyjski minister spraw zagranicznych stwierdzi nawet do ob-
cesowo, e Chiczycy nie potrzebuj od Arabii Saudyjskiej wskazwek odno-
nie do tego, co powinni czyni
41
. Dlaczego Krlestwo nie chciao wic sko-
rzysta z okazji do potwierdzenia swej roli regionalnego lidera, wzmocnienia
pozycji w relacjach z USA i osabienia kopotliwego ssiada? Dlatego, e szansa
taka w istocie nie istniaa, a podjcie si roli porednika nie przyniosoby wzro-
stu prestiu, tylko kompromitacj i dalsz antagonizacj Teheranu. Saudowie
doskonale bowiem zdali sobie spraw z faktu, ktrego Amerykanie nie byli
w stanie poj. Ot, skrajnie merkantylny charakter bliskowschodniej poli-
tyki ChRL czyni niemoliwym wymuszenie na niej lojalnoci wobec jednego
partnera, tak samo jak nakonienia Pastwa rodka do naraenia wasnych in-
teresw w imi midzynarodowego bezpieczestwa. Beijing woli postpowa
w myl zasady pokorne ciel dwie matki ssie, z jednej strony wymieniajc si
wyrazami przyjani z Arabi, z drugiej wetujc sankcje wobec Iranu i po cichu
dostarczajc mu benzyn i wsparcie w programie nuklearnym.
Stosunki Krlestwa i Pastwa rodka tylko pozornie charakteryzuje wic
harmonia i bezkoniktowo. Midzy obiema stronami wystpuj powane
rozbienoci, ktre mog znale ujcie w najmniej odpowiednim momencie.
O ile bowiem ze strony saudyjskiej posunicia koniktogenne ograniczaj si
do stwarzania obstrukcji inwestorom czy dumpingu towarw, o tyle represje
wobec chiskich muzumanw i wsparcie dla Iranu, na ktre Arabia Saudyjska,
jako partner sabszy, stara si obecnie przymyka oczy, w przyszoci mog pro-
wadzi do znacznego pogorszenia stosunkw. Sowa byego ambasadora USA
w Rijadzie Charlesa W. Freemana Jr. o tym, e Arabia Saudyjska bierze sobie
chisk on
42
, maj zastosowanie o tyle, o ile dotycz narzuconego okolicz-
nociami maestwa z rozsdku, ktremu wadze obu pastw na si prbuj
przyda cechy wielkiej mioci.
5. USA ODSTAWIONE NA BOCZNY TOR?
Co jednak zrozumiae, nawet wymuszony maria musia wywoa poru-
szenie w USA. Waszyngton, zdajc sobie spraw z rosncego znaczenia ChRL
w regionie, stara si przeciwstawi niekorzystnym trendom, ale tak, by nie za-
gci i tak ju dusznej atmosfery wok wycigu o surowce. Postawiono na ar-
41
Saudi Arabia Rejects US Call to Sway China a gainst Iran, http://www.news.az/articles/iran/9221,
dostp 5.05.2011.
42
S. Mufson, As China, U.S. Vie for More Oil, Diplomatic Friction May Follow, http://www.
washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/04/14/AR2006041401682.html, dostp 5.05.2011.
118
gument ekonomiczny i prb wyjcia naprzeciw saudyjskiej potrzebie posiada-
nia stabilnego kontrahenta, co znalazo wyraz podczas nadzwyczajnego szczytu
krajw producentw i importerw ropy naftowej w uddzie w 2008 r., kiedy
sekretarz energii USA S. Bodman wezwa Arabi do zwikszenia produkcji
43
.
Zasugerowanie zwikszenia popytu nastpio w fatalnym momencie, ponie-
wa ju rok pniej Ameryk dotkna recesja, a import saudyjskiej ropy spad
do najniszego od lat poziomu. Nastpca Bodmana, S. Chu nie kreli ju wizji
rosncych potrzeb, prbujc raczej zamydli partnerowi oczy hasami rozwoju
bada i technologii
44
. Obecna administracja skupia si na dywersykacji rde
surowcw oraz na rozwoju energii odnawialnej, mona wic stwierdzi, e pod
wzgldem gospodarczym USA nie s w stanie przelicytowa ChRL w wycigu
o wzgldy Arabii. Dlatego te susznie staraj si unika zaostrzenia stosunkw
na tle rosncych powiza gospodarczych midzy Rijadem a Pekinem, wzy-
wajc wrcz Krlestwo do zwikszenia eksportu do Chin celem marginalizacji
znaczenia Iranu dla ChRL
45
.
Waszyngton nie zdaje sobie chyba jednak sprawy, w jak niebezpieczn gr
prbuje zagra, angaujc saudyjsk rop w misj osabienia Teheranu. Obci-
enie Iranu sankcjami, jego izolacja i spadek dochodw z produkcji ropy naf-
towej uderz przede wszystkim w zwykych obywateli. Nie wydaje si te, by
Chiny, kierujc si waciwym sobie pragmatyzmem, zrezygnoway ze wspar-
cia dla Republiki Islamskiej. Co najwyej, bd go udziela w sposb mniej
jawny. Skonienie Krlestwa do pozyskania ChRL do ligi antyiraskiej moe
za zaowocowa rozszerzeniem kooperacji midzy Pekinem a Rijadem o sfer
tzw. high politics, doprowadzajc do powstania alternatywnego, a nie jak do-
tychczas komplementarnego wobec relacji z USA, aliansu.
Obecnie bowiem Arabia Saudyjska, mimo e w ostatnim czasie znacznie bar-
dziej asertywna w relacjach z Ameryk, nadal nie moe sobie pozwoli na pe-
n niezaleno od Waszyngtonu. Rijad prbuje raczej wykorzysta aktualny
ukad si celem zapewnienia sobie moliwie jak najwyszej pozycji w stosun-
kach z USA, z samego partnerstwa strategicznego jednak adn miar nie re-
zygnuje. Arabia, w przeciwiestwie chociaby do pastw afrykaskich, nie jest
krajem zdesperowanym, ktry mona by w peni przecign na swoj stron
samym tylko systemem zacht ekonomicznych. Tymczasem USA s potrzebne
skrajnie niepopularnej dynastii rzdzcej (ktra w marcu 2011 r. musiaa rato-
wa si przed niepokojami spoecznymi rekordow sum 93 mld USD wspar-
43
G. Meyer, Saudi Oil Flows East as Asian Demand Rises, http://www.ft.com/cms/s/0/a5274b62-
1f17-11df-9584-00144feab49a.html#axzz1MWRYwMEr, dostp 5.05.2011.
44
Ibidem.
45
M. Lee, Exclusive: How U.S. Trying to Wean China O Iranian Oil, http://www.reuters.com/
article/2011/05/02/businesspro-us-china-iran-nuclear-idUSTRE7411QG20110502, dostp 6.05.2011.
119
cia dla obywateli
46
) nie tylko jako gwarant wzgldnego bezpieczestwa na Bli-
skim Wschodzie, ale i jej politycznej egzystencji.
Chocia wic Arabia Saudyjska pozostaje partnerem bardzo trudnym, a kra-
je te dzieli zbyt wiele, by mona byo mwi o szczerej przyjani, nie wydaje si,
by w perspektywie kilku najbliszych lat mogo doj do zerwania czy znaczcej
marginalizacji sojuszu Rijadu z Waszyngtonem. Obie strony cz bowiem stae
interesy, ktrych nie jest w stanie przesoni nawet amerykaska misja dziejo-
wa i awanturnicza polityka na Bliskim Wschodzie. Dopki ChRL nie prbuje
realnie konkurowa z USA o rol policjanta i stabilizatora sytuacji w regionie,
dopty dzwony w Waszyngtonie nie musz bi na trwog. Rozwijajc metafo-
r o chisko-arabskich zalubinach, Charles W. Freeman Jr. susznie stwierdza:
Saudowie nie rozwodz si z nami. W islamie mona mie wicej ni jedn
on i oni s w stanie sobie z tym poradzi. Jeeli jednak USA zaley na pod-
trzymaniu strategicznego partnerstwa z Krlestwem take w duszej perspek-
tywie, adn miar nie powinny zasypia gruszek w popiele, lecz zawsze stara
si by on najwaniejsz i najukochasz.
6. PODSUMOWANIE
Poczwszy od koca ubiegego wieku, zauwaalne jest wyrane zblienie na
linii PekinRijad, stanowice wypadkow aktywnoci ChRL na arenie midzy-
narodowej, nieprzemylanej polityki USA w regionie Bliskiego Wschodu, a w
ostatnich latach take kryzysu nansowego. Partnerstwo chisko-arabskie wy-
daje si w swej istocie jednak bardziej lukratywn wspprac gospodarcz ni
sojuszem w tradycyjnym tego sowa znaczeniu. wiadczy o tym pewna margi-
nalizacja sfery high politics i przymykanie przez obie strony oczu na dysonan-
se polityczne. W stosunkach midzy Krlestwem i ChRL polityka bardzo czsto
peni funkcj suebn wobec ekonomii, a publiczne wyrazy przyjani suy maj
budowaniu atmosfery sprzyjajcej rozwojowi wymiany handlowej i inwestycji.
Rosnce powizania gospodarcze stanowi jednak stabilny fundament chi-
sko-arabskiego partnerstwa, z czasem mogcego ewoluowa w kierunku strate-
gicznego sojuszu. Stany Zjednoczone, tradycyjny sprzymierzeniec Arabii, chcc
unikn marginalizacji wpyww na Bliskim Wschodzie, a zarazem nie dyspo-
nujc obecnie porwnywalnym z chiskim systemem zacht gospodarczych,
powinny w tej sytuacji skupi si na zabezpieczeniu tych sfer sojuszu, w ktrych
obecnie nie grozi im realna konkurencja ze strony ChRL, jak np. partnerstwo
militarne, oraz na przezwycieniu nieufnoci alianta chociaby poprzez zaan-
gaowanie go w misj ksztatowania pokoju w regionie.
46
King Abdullah Announces $93 Billion Boost for People, http://gulftoday.ae/portal/d95d1c26-6b51-
4f97-9d97-4f6624f124d1.aspx, dostp 6.05.2011.
120
Powodowana godem surowcw aktywno Chin na Bliskim Wschodzie nie
przyniosa jak na razie wybitnie negatywnych skutkw (co nie znaczy, e rezul-
taty pogoni za rop nie stan si znane dopiero za kilkadziesit lat, w warun-
kach potencjalnego wiatowego niedoboru surowcw), niemniej jednak powin-
na stanowi przestrog zarwno dla USA, jak i pozostaych krajw Zachodu.
Pastwa globalnej Pnocy winny uzmysowi sobie peni potencjau midzy-
narodowego ChRL. Niezadajcej zbdnych pyta, nieferujcej wyrokw, nie-
narzucajcej swego wiatopogldu, a przy tym wspierajcej swe ambicje wart-
kim strumieniem gotwki i obietnic dostpu do olbrzymiego rynku. Potga
Pastwa rodka kryje si w umiejtnoci dogadania si z kadym, pozyskania
najbardziej nawet egzotycznych partnerw. Take takich, ktrzy nie bd w sta-
nie zdywersykowa swojej uwagi na Wschd i Zachd i bd musieli bezgra-
nicznie zawierzy chiskiej onie.
CHINY WOBEC KRAJW
AZJI POUDNIOWO-WSCHODNIEJ
Robert Jakimowicz
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
STOSUNKI POMIDZY CHRL I ASEAN
W LATACH 19912011.
WYBRANE ASPEKTY POLITYCZNE I GOSPODARCZE
W ostatnich dwch dekadach, ostatniej XX w. i pierwszej XXI w., mia
miejsce intensywny rozwj gospodarczy zarwno Chiskiej Republiki Ludo-
wej, jak i wikszoci krajw ASEAN
1
. Blisze nawizanie stosunkw wsppra-
cy obu wanych podmiotw midzynarodowych przynosio im przez analizo-
wany okres wymierne korzyci, m.in. polityczne i gospodarcze. Nie oznacza to
jednak braku wyzwa i zagroe stojcych przed Stowarzyszeniem i Chisk
Republik Ludow, zarwno w najbliszym czasie, jak i duszej perspektywie,
w relacjach pomidzy nimi oraz na szerszej arenie midzynarodowej. Prba eg-
zemplikacji i analizy obustronnych relacji minionego dwudziestolecia moe
przynie odpowied na pytanie, jakiego rodzaju mog by to wyzwania i za-
groenia i ewentualnie, jakie rodki Chiny i ASEAN powinny podj, aby im
sprosta i zapobiega. Stawk jest ich dalszy harmonijny rozwj i dugotrwaa
stabilizacja rodowiska midzynarodowego w regionie Azji i Pacyku.
Ogromny postp, jaki ma miejsce w stosunkach midzy Chinami i Stowa-
rzyszeniem, w ostatnich 20 latach mg by moliwy m.in. dziki systematycz-
nemu rozwojowi przez poprzednie 40 lat.
Chiny ustanowiy pierwsze stosunki dyplomatyczne z Wietnamem, Indo-
nezj, Myanmarem (Birm) i Kambod, a nastpnie z Laosem
2
. ChRL, razem
z Myanmarem i innymi krajami, zainicjowaa pi zasad pokojowego wsp-
istnienia na midzynarodowej konferencji krajw Azji i Afryki, ktra odbya
1
Stowarzyszenie Narodw Azji Poudniowo-Wschodniej (Association of South East Asian Nations
ASEAN) zostao zaoone w 1967 r. przez Filipiny, Indonezj, Malezj, Singapur i Tajlandi. W kolejnych
latach do ASEAN-u doczyo kilka pastw: w 1984 r. sutanat Brunei, w 1995 r. Wietnam, w 1997 r.
Laos i Myanmar (Birma), w 1999 r. Kamboda. Zob. J. Palmowski, Sownik najnowszej historii wiata
19002007, t. 5, Warszawa 2008, s. 125.
2
Zhang Jiuhuan, Fruitful Results and Broad Prospects A Review of 20 Years of ChinaASEAN Relations,
Foreign Aairs Journal, Spring 2011, No. 2, s. 71.
124
si w 1955 r. w Bandungu. Rozdwiki midzy ChRL i ZSRR doprowadziy
do normalizacji stosunkw Chin ze Stanami Zjednoczonymi, a reformy zapo-
cztkowane przez Deng Xiaopinga pozwoliy na budow gospodarki rynkowej
w Pastwie rodka.
Byy to przesanki jakociowe, ktre pozwoliy na blisz wspprac gospo-
darcz Chin, szczeglnie z zaoycielskimi i najbardziej rozwinitymi czonka-
mi ASEAN. Niewtpliwie wyrazem tego byo wznowienie przez Chiny sto-
sunkw dyplomatycznych z Indonezj w 1990 r., zawieszonych od 1965 r.,
po tzw. incydencie 30 wrzenia, oraz ustanowieniu wkrtce potem stosunkw
dyplomatycznych z Singapurem i Brunei
3
. Bez ustanowienia stosunkw dyplo-
matycznych z krajami ASEAN Chiny nie mogy uzyska penych ocjalnych
stosunkw ze Stowarzyszeniem, a ich nawizanie oznaczao ostateczne odsu-
nicie obaw z przeszoci i budow wzajemnego zaufania. Po powstaniu ChRL,
a przed powoaniem ASEAN-u w 1967 r., wrd obaw rzdw krajw Azji Po-
udniowo-Wschodniej narastaa jedna z istotniejszych, dotyczca tzw. pitej ko-
lumny. Rzdy te niepokoi fakt, e Chiny uyj Chiczykw zamieszkujcych
na terytoriach ich krajw do obalenia ich wadzy. Prbujc rozproszy wspo-
mniane obawy, rzd chiski upowszechni prawo dotyczce jednego obywatel-
stwa, co odegrao pozytywn rol w procesie nawizywania stosunkw dyplo-
matycznych z Indonezj i Myanmarem
4
.
Inna obawa zwizana bya z ewentualnym poparciem ze strony Chin dla ak-
tywnie dziaajcych w krajach Azji Poudniowo-Wschodniej w latach 1960.
i 1970. komunistycznych, antyrzdowych si zbrojnych. Niemniej jednak rzd
chiski, prbujc j rozproszy, wyranie podkrela, e problemy zwizane
z komunistami s wewntrznymi sprawami innych krajw i e Chiny nigdy
nie bd si do nich wtrca. Stanowisko to, odrzucajce ingerencj w sprawy
wewntrzne innych pastw, uatwio nawizanie stosunkw dyplomatycznych
z Malezj, Filipinami i Tajlandi
5
.
Inna obawa, ktr Pekin musia rozproszy, wizaa si z dynamicznie
rozwijajc si gospodark Pastwa rodka i bya postrzegana w kontekcie
ewentualnej budowy podstaw hegemonii chiskiej w tym regionie wiata.
Aby zagodzi te niepokoje, ChRL zacza konsekwentnie prowadzi
polityk harmonijnego wiata i budowania przyjani oraz partnerstwa z kra-
jami ssiadujcymi. Bya to strategia wzmacniania wzajemnego zaufania i promo-
wania rozwoju stosunkw dwustronnych
6
.
3
Ibidem, s. 72.
4
Ibidem, s. 73.
5
Ibidem.
6
Ibidem.
125
Prowadzc program reform i otwarcia, w zasadzie od pocztku 1979 r.,
Chiny zaczy prowadzi aktywn polityk handlow wobec krajw ASEAN,
a rwnoczenie kontynuowa dynamiczny proces pogbiania instytucjonaliza-
cji wzajemnych relacji.
Generalnie rozwj tych dziaa moemy podzieli na trzy etapy. Pierwszy
to lata 19671990, drugi obejmuje lata 19912001, najnowszy za rozpocz
si w 2003 r. i trwa do dzi. Moemy take przyj, e zosta on zamknity
w roku 2010, w ktrym zakoczy si okres wdraania Porozumienia o Stre-
e Wolnego Handlu ChinyASEAN (ChinaASEAN Free Trade Agreement
CAFTA), stanowicy w tym procesie istotn cezur czasow. W zwizku z tym
rok 2011 stanowiby pocztek czwartego, najnowszego etapu obustronnych
stosunkw, ktrego horyzont czasowy jest w tej chwili trudny do okrelenia.
W trakcie pierwszego etapu (19671990) obustronne stosunki charaktery-
zoway si wzajemn podejrzliwoci, ktra poniekd wypywaa z czci wspo-
mnianych wyej obaw. Stosunki handlowe jeszcze w drugiej poowie lat 1960.
byy odzwierciedleniem lat 1950. i pierwszej poowy lat 1960., co wynikao
m.in. z zimnej wojny i chiskiej polityki niezalenoci. Wolumen handlowy
z Azj Poudniowo-Wschodni by w tym czasie may. Jego cech charaktery-
styczn byo to, e by to handel poredni, ktrego wikszo prowadzi Hong-
kong. Poza tym znaczc cz handlu stanowi handel przygraniczny pomi-
dzy Chinami i Wielkim Subregionem Mekongu, ktrego wartoci nie zostay
ujte w adnych ocjalnych statystykach
7
. Sytuacja zacza si wyranie zmie-
nia po uzyskaniu przez ChRL czonkostwa w ONZ w 1971 r. i wizycie pre-
zydenta Richarda Nixona w Chinach w 1972 r., ktra zapocztkowaa proces
normalizacji stosunkw chisko-amerykaskich, zakoczony nawizaniem sto-
sunkw dyplomatycznych midzy USA i ChRL 1 stycznia 1979 r.
Warto handlu midzy Chinami i Azj Poudniowo-Wschodni wzrosa
o 76,01%, tj. z 454,43 mln USD w 1972 r. do 799,85 mln USD w 1973 r.
W kolejnych latach warto handlu agodnie si podnosia i opadaa
8
. Dopie-
ro jednak po nawizaniu stosunkw dyplomatycznych przez czonkw ASEAN
z Chinami i formalnego uznania przez nie ASEAN-u jako regionalnej organi-
zacji w latach 1970., obie strony zaczy stopniowo umacnia wzajemne kon-
takty poprzez intensywne dziaania obustronne, co byo szczeglnie wyrane
na przeomie lat 1970. i 1980. Stao si to moliwe dziki wspomnianej ju
reformie Deng Xiaopinga, oznaczajcej prne budowanie gospodarki rynko-
wej w Chinach oraz kolejnej zmianie w polityce zagranicznej Pekinu
9
. Tymcza-
7
Chen Wen, ASEANChina Trade Relations: Origins, Progress and Prospect [w:] ASEANChina Eco-
nomic Relations, ed. by Saw Swee-Hock, Singapore 2007, s. 69.
8
Ibidem.
9
Zhao Jianglin, Recent Development of ChinaASEAN Trade and Economic Relations: From Regional
Perspective [w:] ASEANChina Trade Relations: 15 Years of Development and Prospects, Te Gioi Publishers 2008,
126
sem pobudzany przez polityk wolumen handlowy w 1980 r. wzrs o 49,59%
w porwnaniu do poprzedniego roku. Chocia warto handlu wzrosa znacz-
nie z 76,93 mln USD w 1950 r. do 903,86 mln USD w 1980 r., udzia w ca-
kowitym handlu zagranicznym Chin w rzeczywistoci spad z 6,8% do 5,0%.
Wytumaczeniem tego obnienia prawdopodobnie by fakt, e Chiny dziki
otwartej polityce stay si bardziej ukierunkowane w stron Zachodu
10
.
W 1991 r., rozpoczynajcym drugi etap rozwoju wzajemnych stosunkw
pomidzy analizowanymi krajami, ChRL nawizaa lub wznowia stosunki dy-
plomatyczne ze wszystkim pastwami czonkowskimi ASEAN, co byo istot-
nym bodcem intensywnego rozwoju relacji politycznych i gospodarczych.
W 1990 r. Chiny nawizay stosunki dyplomatyczne z Indonezj i Singapu-
rem. W 1991 r. ustanowiy lub wznowiy stosunki dyplomatyczne ze wszystki-
mi krajami Azji Poudniowo-Wschodniej, w tym z Brunei
11
. Byy to niewtpli-
wie wydarzenia, ktre wpyny na wysokie tempo wzrostu handlu pomidzy
Chinami i Stowarzyszeniem. Wzrost ten w latach 1991, 1993, 1994 i 1995 wy-
nosi odpowiednio: 20,64%, 28,21%, 23,07% i 42,14%
12
. W 1991 r. warto
handlu obustronnego wyniosa ok. 8 mld USD, aby w 2001 r. osign powy-
ej 40 mld USD. Udzia ASEAN w handlu zagranicznym Chin wzrs z 2,3%
w 1991 r. do 5% w 2000 r., czynic je szstym najwikszym partnerem handlo-
wym Chin
13
. W latach 19912000 obustronna warto handlu wzrosa prawie
piciokrotnie, tj. z 7 mld 959 mln USD w 1991 r. do 39 mld 562 mln USD
w 2000 r. (zob. Tabela 5).
Struktura handlowa pomidzy obu stronami w tej dekadzie ulegaa znacz-
cej zmianie. Pocztkowo, poza Singapurem, pozostae kraje eksportoway do
Chin przede wszystkim bogactwa naturalne i podstawowe produkty. Na po-
cztku lat 1990. dwoma gwnym produktami eksportowymi z szeciu krajw
ASEAN byy paliwa kopalne i drewno. Wynosiy one wicej ni 50% eksportu
do Chin. W 2000 r. sytuacja zmienia si. We wzajemnej wymianie handlowej
zaczo pojawia si coraz wicej nowych towarw, urzdze mechanicznych
i elektrycznych. Ich eksport z ASEAN wzrs z 12,4% do 48,4%
14
. General-
nie na pocztku lat 1990. dwie trzecie caej wartoci eksportu ASEAN do Chin
byo oparte na bogactwach naturalnych szczeglnie wglowodorach, drew-
nie, produktach tuszczowych i olejowych, ale ju tylko 22% w 1999 r.
15
Jed-
s. 2, http://yataisuo.cass.cn/english/articles/showcontent.asp?id=1131.
10
Chen Wen, op. cit., s. 69.
11
Ibidem.
12
Ibidem.
13
ChinaASEAN Trade Relations, http://english.nanning.gov.cn/n725531/n752421/n753487/n653
95/1550495.html.
14
Ibidem.
15
Titapha Wattanapruttipaisan, ASEANChina Economic Relationships and Co-Operation in Trade
and Investment: Patterns and Potential, http://www.asean.org/3003.htm.
127
nak ju w 2000 r. gwnym produktami eksportowymi z Singapuru do Chin
byy kineskopy, procesory danych i inne przemysowe wyposaenie elektryczne.
W przypadku lipiskiego eksportu do Chin a 57% stanowiy pprzewod-
niki. Natomiast eksport z Malezji i Tajlandii obejmowa du cz produktw
mechanicznych i elektrycznych
16
.
Tabela 1
Obroty handlowe midzy Chisk Republik Ludow i krajami ASEAN
w latach 19911997 (w mln USD)
Lata 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997
Brunei 13 15 11 16 34 39 33
Filipiny 384 364 495 748 1 306 1 387 1 662
Indonezja 1 884 2 025 2 139 2 641 3 491 2 657 4 518
Laos 29
Kamboda
Malezja 1 332 1 457 1 788 2 741 3 346 3 620 4 406
Myanmar 643
Singapur 3 077 3 268 4 891 5 044 6 848 7 366 8 706
Tajlandia 1 269 1 318 1 351 2 024 3 363 3 149 3 597
Wietnam 1 054 1 150 1 435
Razem 7 959 8 447 10 675 13 214 19 442 19 368 25 029
rdo: Na podstawie danych z Direction of Trade Statistics Yearbook, International Mo-
netary Found Database and Browser, Publications Services Washington, Fund, DC 20431
USA wersja elektroniczna na pycie CD, 2011.
Jeli chodzi o handlow struktur eksportow Chin do krajw ASEAN,
to jeszcze w 1980 r. towary przemysowe stanowiy okoo 47% eksportu, a w
2000 r. ju 90%. Wan cech zmiany struktury chiskiego eksportu w la-
tach 1990. byo stopniowe wypieranie produktw pracochonnych przez pro-
dukty kapitaochonne, takie jak urzdzenia mechaniczne i elektryczne
17
. Chiny
eksportuj do ASEAN gwnie produkty oglnego i specjalnego uytkowania.
Import ASEAN z Chin by stosunkowo bardziej zrnicowany. Pi najwa-
niejszych produktw importowych, jakimi byy maszyny elektryczne, sprzt
komputerowy, produkty wglowodorowe, bawena i tyto, obejmowao prawie
dwie pite wartoci caego importu na pocztku lat 1990., a w 1999 r. ju 57%
(wraz ze zboami, statkami i odziami, zastpujcymi bawen i tyto)
18
.
Tak szybki rozwj handlu z krajami ASEAN niewtpliwie sta si istotn
okolicznoci w procesie stara Chin o wejcie do wiatowej Organizacji Han-
16
ChinaASEAN Trade Relations
17
Ibidem.
18
Titapha Wattanapruttipaisan, op. cit.
128
dlu (WTO) udao si im to osign w 2001 r. Tu przed wejciem do WTO,
tj. w 2000 r., byy premier Zhu Rongji wystpi z propozycj umocnienia
wsppracy gospodarczej i integracji oraz zaoenia strefy wolnego handlu po-
midzy Chinami i ASEAN
19
.
Propozycja ta bya konsekwencj prowadzonego w tym czasie szerokiego
dialogu partnerskiego i wykonania Wsplnej deklaracji, dotyczcej budowania
partnerstwa dobrossiedzkiego zorientowanego na XXI w., zawartej w 1997 r.
20
Rok 2002 zapocztkowa trzeci etap, tzw. etap partnerstwa strategicznego.
Na przeomowym szczycie w 2002 r. Chiny i ASEAN podpisay cztery kluczo-
we porozumienia: Deklaracj na temat zachowania si na Morzu Poudnio-
wo-Chiskim, Wspln Deklaracj na temat wsppracy na polu nietradycyj-
nych kwestii bezpieczestwa, Ramowe Porozumienie dotyczce wszechstronnej
wsppracy gospodarczej i Memorandum na temat wsppracy gospodarczej
21
.
Ramowe Porozumienie na temat wszechstronnej wsppracy rozpoczo proces
ksztatowania Strefy Wolnego Handlu ChinyASEAN (CAFTA). W 2003 r.
Chiny przyczyy si do Traktatu o przyjaznych stosunkach i wsppracy
w Azji Poudniowo-Wschodniej, stajc si tym samym pierwszym jego sygna-
tariuszem spoza ASEAN-u. W kolejnym roku wszystkie pastwa czonkowskie
ASEAN jednomylnie uznay status chiskiej gospodarki jako w peni rynkowej
i podpisay Ramowe porozumienie dotyczce handlu towarami i rozwizywania
sporw
22
.
W tym miejscu naley wspomnie, e w tym czasie chiskie media dru-
kowane, telewizja, muzyka, ywno i kultura popularna rozpowszechniane
byy w Azji jak nigdy przedtem. W regionie pojawili si take chiscy turyci:
800 tys. osb zwiedzio Tajlandi w 2002 r., podczas gdy wicej ni 600 tys. od-
wiedzio Singapur w 2004 r.
23
Poza tym Chiny i ASEAN pracoway wsplnie
nad odpowiedzi na trudnoci i wyzwania, takie jak wybuch SARS w 2003 r.,
tsunami na Oceanie Indyjskim w 2004 r. i midzynarodowy kryzys nansowy
w 2008 r.
24
W 2010 r. Chiny i ASEAN wymieniy midzy sob wicej ni 100 tys. stu-
dentw, z ktrych ponad 40 tys. pochodzio z ASEAN, a ponad 70 tys. z Chin.
Ponadto w tym samym roku ludzie z rnych regionw odbyli ponad 11 mln wi-
zyt pomidzy Chinami i ASEAN. Wszystkie kraje ASEAN zaczy przyciga
19
Chen Wen, op. cit., s. 72.
20
Zhao Jianglin, op. cit., s. 2.
21
D. Shambaugh, China Engages Asia. Reshaping the Regional Order, International Security, Winter
2004/2005, Vol. 29, No. 3, s. 75.
22
Zhao Jianglin, op. cit., s. 2.
23
D. Shambaugh, op. cit., s. 77.
24
Zhang Jiuhuan, op. cit., s. 69.
129
chiskich turystw do siebie
25
.Wymienione wyej elementy i pogbianie insty-
tucjonalizacji wzajemnych stosunkw sprzyjao dalszej dynamice rozwoju han-
dlowego i gospodarczego.
Tabela 2
Obroty handlowe midzy Chisk Republik Ludow i krajami ASEAN
w latach 19982004 (w mln USD)
Lata 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Brunei 9 8 74 165 263 346 299
Filipiny 2 016 2 287 3 142 3 567 5 259 9 400 13 327
Indonezja 3 633 4 830 7 464 6 735 7 928 10 229 13 469
Laos 26 32 41 62 64 109 113
Kamboda 95 137 104 206 230 354
Malezja 4 269 5 279 8 045 9 429 14 271 20 128 26 248
Myanmar 594 508 621 632 862 1 077 1 145
Singapur 8 126 8 563 10 821 10 855 14 023 19 352 26 697
Tajlandia 3 593 4 216 6 623 7 216 8 557 16 483 17 338
Wietnam 1 241 1 318 2 466 2 815 3 264 4 634 6 738
Razem 23 507 27 136 39 434 41 580 54 697 81 988 105 728
rdo: Na podstawie danych z Direction of Trade Statistics Yearbook
Po pierwsze, pozycja ASEAN w imporcie z Chin wzrastaa. Odsetek ASEAN
w cakowitym imporcie Chin wzrs z 5,75% w 1990 r. do 11,36% w 2005 r.
ASEAN by pitym najwikszym rdem importu ChRL w 2001 r., a sta si
czwartym i trzecim odpowiednio w 2002 i 2005 r.
26
Ujemn stron handlu
obustronnego dla Chin by decyt. W 1993 r. pastwo to miao decyt w han-
dlu z ASEAN w wysokoci 965,2 mln USD, a powikszy si on w 2004 r.
do 20,07 mld USD, co dawao wwczas 18,96% wolumenu handlu dwustron-
nego. Natomiast w 2005 r. decyt nieznacznie spad do 19,63 mld USD
27
.
W kolejnych latach chiski decyt handlowy konsekwentnie spada, a do mo-
mentu, gdy osignito niewielk nadwyk 64 mln USD w 2009 r.
Jednak w 2010 r. ChRL miaa z ASEAN decyt handlowy rzdu
16 mld 244 mln USD (Tabela 5). W tym miejscu trzeba take podkreli, e
rola Chin jako rynku eksportowego w omawianym okresie bya znacznie wa-
niejsza ni jako rdo importu dla ASEAN. Na przykad w 2003 r. Chiny byy
pierwszym rynkiem eksportowym dla indonezyjskiego drewna, niepowlekane-
go papieru do pisania i drukowania oraz papierw i kartonw powlekanych
25
Ibidem.
26
Chen Wen, op. cit., s. 72.
27
Ibidem. Podana wysoko decytu z 1993 r. 965,2 mln USD rni si od podanej przez Midzy-
narodowy Fundusz Walutowy 1 mld 307 mln USD. Zob. Tabela 5.
130
kaolin lub innych nieorganicznych substancji. Byy take pierwszym rynkiem
eksportowym dla malezyjskiego oleju palmowego, tuszczy zwierzcych i rolin-
nych, oleju i gumy naturalnej oraz lipiskiej miedzi ranowanej i stopw mie-
dzi, tajlandzkiej ropy naftowej i gumy naturalnej, natomiast drugim rynkiem
eksportowym dla indonezyjskiego oleju palmowego, lipiskich bananw i taj-
landzkiej ropy naftowej
28
.
Handel obustronny pomidzy Chinami i picioma pierwotnymi czonka-
mi ASEAN skoncentrowa si w 2003 r. na towarach przemysowych zamiast
na produktach pierwszej potrzeby.
W tym miejscu wypada podkreli, e w maju 2009 r. czonkowie ASEAN + 3
utworzyli fundusz z kapitaem 120 mld USD, ktry ma stanowi azjatyck al-
ternatyw dla Midzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) i wspiera
kraje Azji Poudniowo-Wschodniej przeywajce trudnoci ekonomiczne
29
.
Tabela 3
Obroty handlowe midzy Chisk Republik Ludow i krajami ASEAN
w latach 20052010 (w mln USD)
Lata 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Brunei 261 315 354 212 422 1 007
Filipiny 17 559 23 414 30 634 28 596 20 526 39 326
Indonezja 16 798 19 078 24 999 31 602 28 282 42 733
Laos 131 218 262 418 713 1 063
Kamboda 438 539 1 016 948 898 1 250
Malezja 30 725 37 117 46 439 53 523 51 860 74 192
Myanmar 1 209 1 460 2 062 2 624 2 925 4 442
Singapur 33 247 40 863 47 199 52 417 47 826 56 916
Tajlandia 29 631 27 725 34 631 41 157 38 172 52 956
Wietnam 1 189 9 954 15 120 19 482 21 044 30 092
Razem 131 188 160 683 202 716 230 979 212 668 303 977
rdo: Na podstawie danych z Direction of Trade Statistics Yearbook
W 2010 r. warto wolumenu handlowego pomidzy Chinami i krajami
ASEAN osigna w przyblieniu 292,8 mld USD, co oznaczao 37,5-pro-
centowy wzrost w stosunku do poprzedniego roku, w ktrym warto handlu
obustronnego wyniosa 183 mld USD
30
, czyli by to 36-krotny wzrost w sto-
28
Chen Wen, op. cit., s. 7274.
29
Dzi powstaa ocjalne strefa wolnego handlu midzy Chinami a pastwami ASEAN, http://www.
wiadomosci24.pl/arykul/dzis_powstala_ocjalne_strefa_wolnego_handlu_miedzy_121115.html, dostp
11.09.2011.
30
Eksport Chin do ASEAN wynis 138,3 mld USD (30,1-procentowy wzrost w stosunku
do poprzedniego roku), a import Chin z ASEAN 154,6 mld USD (44-procentowy wzrost w stosunku
131
sunku do jego wartoci z 1991 r., kiedy wynosi 7,96 mld USD
31
. Co wicej,
suma ta przekroczya znacznie oczekiwan warto, tj. 250 mld USD. Wedug
chiskich statystyk Chiny stay si najwikszym partnerem handlowym ASEAN,
a ASEAN czwartym najwikszym partnerem handlowym Pekinu.
Natomiast w odniesieniu do wzajemnych inwestycji pomidzy obu strona-
mi, biorc pod uwag ich czn skumulowan warto z poprzednich okre-
sw, w 2010 r. wyniosy one ponad 70 mld USD, czyli 180 razy wicej ni
za 1991 r., kiedy ich czna warto wyniosa 383 mln USD
32
. W latach 1990.
zarwno ASEAN, jak i Chiny inwestoway powane rodki za granic. Bezpo-
rednie inwestycje zagraniczne (BIZ), poczynione przez Chiny w innych kra-
jach, osigny redni 2,1 mld USD rocznie (19891994). W kolejnych latach
(19952000) wzrosy do 2,2 mld USD rocznie. Zewntrzne BIZ z ASEAN-5
(poza Brunei) przecitnie wynosiy rocznie 3,7 mld USD w latach 19891994.
W 2000 r. osigny 7 mld USD
33
. Chiny byy miejscem docelowym dla BIZ
z niektrych krajw czonkowskich ASEAN bezporednio albo przez Specjal-
ny Region Administracyjny Hongkong. Podobnie kilka krajw czonkowskich
ASEAN take byo gospodarzem importu strumieni BIZ, zarwno bezpored-
nio, jak i przez przedsiwzicia trzeciej strony. W 1995 r. BIZ ChRL w ASEAN
wynioso 114,4 mln USD, a w 1999 r. 135,8 mln UDS. Przepywy takich in-
westycji w ASEAN do tego stopnia byy skromne, e przecitna roczna wyno-
sia 146 mln USD w latach 19951999. Wynosiy one mniej ni 0,5% ca-
kowitych BIZ rocznie w ASEAN, poza latami 19981999, kiedy przecitna
roczna wyniosa 1,3%
34
. Bardziej znaczce chiskie BIZ w ASEAN pojawiaj
si od 2003 r., ich warto wyniosa wwczas 1,5 mld USD. Natomiast wedug
danych z Tabeli 4 BIZ ASEAN w Chinach osigay o wiele wiksze wartoci.
Na przykad w 1998 r. ich warto wyniosa 4 mld 180 mln USD, co oznaczao
udzia 9,2% w caoci BIZ, ktre napyny do Pastwa rodka (zob. Tabela 4).
Po dekadzie przygotowa, 1 stycznia 2010 r. zacza formalnie funkcjono-
wa Strefa Wolnego Handlu ChinyASEAN. Jej obszar obejmuje ogromny ry-
nek, ktrego cakowity roczny wolumen handlowy wynosi 4,5 bln USD
35
.
Wedug chiskich statystyk redni roczny wzrost handlu pomidzy China-
mi i ASEAN od 2005 do 2007 r. wynis ok. 25%. W latach 20082009 licz-
do poprzedniego roku). Zob. Ding Ying, FTA Driving Asian Growth. Te Fledgling ChinaASEAN Free
Trade Area Has Proved Its Worth in the Region, Beijing Review, 27.01.2011, s. 12.
31
Wedug danych Midzynarodowego Funduszu Walutowego warto handlu ChinyASEAN
za 2009 r. wyniosa 212 mld 664 mln USD. Zob. Tabela 5.
32
Zhang Jiuhuan, op. cit., s. 69.
33
Titapha Wattanapruttipaisan, op. cit.
34
Ibidem.
35
Ding Ying, op. cit., s. 12.
132
ba ta spada do ok. 3% z powodu globalnego kryzysu nansowego
36
. Xu Nin-
gnin, zastpca wykonawczy sekretarza generalnego ChinyASEAN, chiskiego
sekretariatu rady biznesowej, stwierdzi, e wprowadzenie w ycie CAFTA byo
trudne w pocztkowym okresie ze wzgldu na utrzymujce si skutki kryzysu
nansowego. Niemniej jednak, jak podkreli, liczby pokazuj, e wzrost han-
dlu w przyszoci bdzie si utrzymywa
37
.
Tabela 4
Rzeczywiste wzajemne bezporednie inwestycje zagraniczne
pomidzy Chinami i ASEAN (w mld USD)
BIZ ASEAN
w Chinach
Udzia BIZ ASEAN
w Chinach
(%)
Chiskie BIZ
w ASEAN
Udzia chiskiego
BIZ w ASEAN
(%)
1993 0,99 3,6
1994 1,89 5,6
1995 2,59 6,9
1996 3,21 7,7
1997 3,39 7,5
1998 4,18 9,2
1999 3,31 8,2
2000 2,85 7,0
2001 3 6,4
2002 3,26 6,2
2003 2,93 5,5
2004 3,04 5,0 1,5 4,3
2005 3,11 5,1 0,6 1,5
2006 3,35 5,3 2,5 4,9
rdo: Zhao Jianglin, Recent Development of ChinaASEAN Trade and Economic Rela-
tions: From Regional Perspective [w:] ASEANChina Trade Relations: 15 Years of Development
and Prospects, Te Gioi Publishers 2008, s. 2, za: http://yataisuo.cass.cn/english/articles/
showcontent.asp?id=1131, za: China Statistics Yearbook (19942007) i World Investment Re-
port (2007).
W tym miejscu naley podkreli, e bezporednio handel stymuluj wyjt-
kowo niskie taryfy celne. Przecitna taryfa celna Chin na towary importowane
z ASEAN gwatownie spada z 9,8% do 0,1%, natomiast na importowane to-
wary chiskie w Brunei, Indonezji, Malezji, Filipinach, Singapurze i Tajlandii
z 12,8% do 0,6%. Przy czym pozostae cztery pastwa czonkowskie ASEAN
Kamboda, Laos, Myanmar i Wietnam spodziewaj si zrealizowa zerow
36
Ibidem.
37
Ibidem.
133
stawk celn na 90% chiskich towarw w 2015 r.
38
Dziki CAFTA, poza pro-
mowaniem gospodarczej wsppracy midzy Chinami i Stowarzyszeniem, han-
del i inwestycje osigny w stree wolnego handlu wysoki poziom. W przypad-
ku inwestycji od stycznia do listopada 2010 r. Chiny zainwestoway w ASEAN
10,8 mld USD, z kolei Stowarzyszenie zainwestowao w tym samym czasie
5 mld USD w ChRL. By to 35-procentowy wzrost w stosunku do poprzednie-
go roku
39
. Dodatkowym bodcem dla inwestycji ChRL w krajach ASEAN jest
stawianie barier handlowych dla chiskich produktw przez Stany Zjednoczo-
ne i kraje europejskie. Wiksza liczba inwestycji w krajach ASEAN umoliwia
dostp do zagranicznych rynkw, takich jak Japonia, Korea Poudniowa, Euro-
pa i Stany Zjednoczone
40
.
Tabela 5
Obroty handlowe midzy Chisk Republik Ludow i ASEAN
w latach 19912010 (w mln USD)
Rok Chiski eksport Chiski import Obroty wzajemne Bilans
1991 4 136 3 823 7 959 313
1992 4 259 205 8 464 54
1993 4 684 5 991 10 675 -1 307
1994 6 385 6 829 13 214 -444
1995 9 707 9 735 19 442 -28
1996 9 710 10 707 20 417 -997
1997 12 715 13 340 26 055 -625
1998 10 700 13 758 24 458 -3 058
1999 12 170 14 869 27 039 -2 699
2000 17 175 22 387 39 562 -17 175
2001 17 953 23 210 41 163 -5 257
2002 23 519 31 174 54 693 -7 655
2003 30 852 48 306 79158 -17 454
2004 42 790 62 936 105 726 -20 146
2005 55 364 75 003 130 367 -19 639
2006 71 154 89 530 160 684 -18 376
2007 93 340 108 374 202 714 -15 034
2008 113 982 116 994 230 976 -3 012
2009 106 364 106 300 212 664 64
2010 138 072 154 316 292 388 -16 244
Razem 785 031 921 787 1 706 818 -136 756
rdo: Na podstawie danych z Direction of Trade Statistics Yearbook
38
Ibidem.
39
Ibidem.
40
Ibidem, s. 13.
134
Mimo to istniej przeszkody, ktre stanowi hamulec dla jeszcze bardziej dy-
namicznej wsppracy handlowej i gospodarczej.
Po pierwsze, jest to decyt handlowy po stronie chiskiej, ktry w 2010 r.
wynis ponad 16 mld USD, cho w wymianie towarw z takimi krajami jak
Wietnam, Singapur i Indonezja Chiny maj nadwyk. Aby osign trwa
rwnowag handlow pomidzy obu stronami, naley bra pod uwag rne
poziomy rozwoju poszczeglnych pastw czonkowskich ASEAN. Poza tym
gwn przeszkod dalszej wsppracy handlowej i gospodarczej s problemy
zwizane z systemem logistyki w CAFTA. Z powodu rnorodnych standar-
dw midzynarodowych i warunkw koszty logistyki w CAFTA pozostaj na-
dal zbyt wysokie
41
. Pomimo tych i innych trudnoci, wanymi elementami wza-
jemnej wsppracy jest realizacja konkretnych projektw.
Na przykad droga liczca 1800 km, czca Kunming z Bangkokiem, zosta-
a ukoczona w 2008 r. i skrcia czas podry midzy tymi miastami o poow,
tj. o 20 godzin. Ponadto Chiny zdecydoway si wyda miliardy USD na bu-
dow szybkiej kolei do Singapuru, ktra rwnie bdzie czynnikiem oznaczaj-
cym wspprac gospodarcz w CAFTA
42
.
Dynamiczny rozwj handlowy i gospodarczy, ktry przynosi zacienianie
wizi na wielu rnych paszczyznach pomidzy obu stronami, ma niewtpli-
wie swoje granice. W pewnym stopniu s one okrelane przez Stany Zjedno-
czone i Uni Europejsk.
Chiny wykorzystuj fora kierowane przez ASEAN do wykluczenia Stanw
Zjednoczonych z regionu. Poza wspprac gospodarcz proponuj wiksz
regionaln wspprac dotyczc bezpieczestwa w zamian za nieobecno
USA. Do wspomnianych forw naley zaliczy przede wszystkim ASEAN + 3
(ASEAN + Chiny, Japonia, Korea Poudniowa) i ASEAN + 1 (ASEAN + Chi-
ny). Oczywicie, wielostronna instytucjonalizacja wzajemnych relacji odgrywa
tu bardzo istotn rol, przy czym pojcie wszechstronnego bezpieczestwa
jest o wiele szerzej rozumiane ni pojcie bezpieczestwa w przypadku Stanw
Zjednoczonych, ktre generalnie sprowadza si do bezpieczestwa wojskowego
w postaci sojuszy wojskowych, a wraz z nimi z prb realizacji programu de-
mokratyzacji w stylu amerykaskim. Natomiast pojcie wszechstronnego bez-
pieczestwa jest rozumiane przez kraje ASEAN jako wewntrzna stabilizacja
spoeczna i bezpieczestwo reimu. Ponadto wszechstronne bezpieczestwo
czone jest z tzw. wartociami azjatyckimi i odrzuceniem zachodnich poj
praw indywidualnych i politycznych
43
. Naley podkreli na marginesie, e po-
41
Ibidem.
42
Ibidem.
43
J. Lee, Chinas ASEAN Invasion, Te National Interest, May/June 2007, No. 89, s. 43.
135
jcie wartoci azjatyckie zostao stworzone na Zachodzie i przyjte przez spo-
eczestwa krajw Azji Wschodniej i Poudniowo-Wschodniej w okrelonym
stopniu, poniewa w tradycji cywilizacji chiskiej, koreaskiej czy japoskiej
nie istniao. Do tych wartoci zalicza si: tradycj silnej wadzy, uznanie i sza-
cunek dla rodziny w wymiarach ycia spoecznego i gospodarczego, drugorzd-
n rol kobiet w yciu spoecznym i rodzinnym, poleganie na nieformalnych
rozwizaniach, uzgodnieniach i decyzjach w yciu spoecznym i gospodarczym
oraz komunalizm, odzwierciedlony w silnym przywizaniu do wsplnot lokal-
nych
44
. Wartoci owe su niewtpliwie jako jeden z istotnych instrumentw
przeciwstawiania si dominacji Stanw Zjednoczonych, podobnie jak Regio-
nalne Forum ASEAN (ASEAN Regional Forum ARF).
Do ARF, bdcego preferowanym forum politycznego bezpieczestwa re-
gionalnego, poza pastwami ASEAN oraz wielu innymi biorcymi w nim
udzia, nale take Stany Zjednoczone i Chiny
45
. Ich uczestnictwo stanowi
z jednej strony podniesienie znaczenia ASEAN, a z drugiej tworzy pewien
element rwnowagi pomidzy obu potnymi rywalami. Zatem czonkostwo
USA w ARF jest niewtpliwie wanym elementem ograniczania ewentualne-
go hegemonizmu Chin w regionie. Za udokumentowanie takiego kierunku
mona uzna Wspln wizj rozszerzonego partnerstwa ASEANStany Zjed-
noczone, pod ktr w listopadzie 2005 r. podpisay si obie strony
46
. Innym
elementem strategii Stowarzyszenia przeciw dominacji jest Traktat o Przyjani
i Wsppracy (Treaty of Amity and Cooperation TAC), stanowicy w rzeczy-
wistoci wielostronne porozumienie o nieingerencji
47
.
Wanym forum dla ASEAN jest ASEM (AsiaEurope Meeting)
48
, cho
miejsce Unii Europejskiej w tym regionie okrelaj przede wszystkim stosunki
handlowe.
44
E. Haliak, Stosunki midzynarodowe w Regionie Azji i Pacyku, Warszawa 1999, s. 52.
45
W dniu 25 lipca 1994 r. odbyo si pierwsze spotkanie ARF w Bangkoku, w ktrym udzia
wzio: sze pastw ASEAN Brunei, Filipiny, Indonezja, Malezja, Singapur i Tajlandia; sze pastw
partnerw poministerialnego dialogu Australia, Nowa Zelandia, Japonia, Kanada, Republiki Korei
i USA; przedstawiciel Unii Europejskiej; trzy pastwa majce wwczas status obserwatora ASEAN Laos,
Papua-Nowa Gwinea i Wietnam oraz zaproszone ChRL i Rosja. Zob. ibidem, s. 420.
46
J. Lee, op. cit., s. 42.
47
Ibidem.
48
AsiaEurope Meeting jest procesem nieformalnego dialogu, ktry zosta zapocztkowany w 1996 r.
Celem ASEM jest umocnienie wsppracy pomidzy krajami Europy i Azji, a szczeglnie pastwami
czonkowskimi UE i ASEAN. W skad ASEM wchodzi 45 podmiotw: 27 pastw UE, Komisja Europejska,
10 czonkw Stowarzyszenia Narodw Azji Poudniowo-Wschodniej oraz Chiny, Japonia, Republika
Korei, Mongolia, Indie, Pakistan i Sekretariat ASEAN. Pierwszy szczyt ASEM odby si 2 marca 1996 r.
w Bangkoku. Nastpne 34 kwietnia 1998 r. w Londynie, 2021 padziernika w Seulu, 2224 wrzenia
2002 r. w Kopenhadze, 89 padziernika 2004 r. w Hanoi, 1011 wrzenia 2006 r. w Helsinkach, 24
25 padziernika 2008 r. w Pekinie i 45 padziernika 2010 r. w Brukseli. Kolejny szczyt ma si odby
56 listopada 2012 r. w stolicy Laosu Wientianie. Zaoeniem ASEM jest rozwj wsppracy na trzech
136
Ju w drugiej poowie lat 1990. XX w. UE bya trzecim partnerem handlo-
wym ASEAN i ChRL, przy czym rynek ASEAN ma due znaczenie dla krajw
unijnych, poniewa jest wikszy od japoskiego czy chiskiego. Tak dobra po-
zycja Unii Europejskiej wynika z tratowania jej przez kraje ASEAN jako prze-
ciwwagi dla rosncych wpyww politycznych i gospodarczych Pekinu
49
. Tak-
e zarwno Stany Zjednoczone, jak i pastwa unijne stanowi wany element
rwnowacy, wobec moliwej hegemonii ChRL. Przy tym Stany Zjednoczone,
w odrnieniu od UE, s mocno zaangaowane militarnie w regionie Azji i Pa-
cyku, co daje im silniejsz pozycj. Stany Zjednoczone maj zawarte sojusze
z Japoni, Filipinami, Kore Poudniow, Tajlandi, Singapurem i faktycznie
z Tajwanem, krajami, ktre w istocie stanowi przednie pozycje obrony USA
i s podstaw ich dominacji w regionie. Ponadto wsppraca obronna Stanw
z Malezj, Indonezj i Now Zelandi jest znaczca. Na marginesie naley take
podkreli, e Indie staj si faktycznie partnerem strategicznym dla Waszyng-
tonu
50
. Naley tu doda, e Malezja, Tajlandia, Singapur i Indonezja sprzyjaj
amerykaskiej obecnoci wojskowej, poniewa zapewnia ona stabilne rodowi-
sko midzynarodowe
51
.Przeprowadzona wyej egzemplikacja i analiza skania
do wycignicia kilku wnioskw i prby udzielenia odpowiedzi na postawione
na pocztku pytanie.
Dynamiczny rozwj gospodarczy Chin stanowi jeden z wanych elementw
wszechstronnego rozwoju krajw ASEAN. Niemniej jednak politycy Stowarzy-
szenia doskonale zdaj sobie spraw, e wraz z ogromnymi korzyciami, jakie
przynosi im wsppraca gospodarcza i handlowa z ChRL, jak i wymiana na in-
nych paszczyznach, tworzy si okrelony stopie uzalenienia od niej.
Wyania si kwestia, jak duy margines uzalenienia mona stworzy, aby
nie przekroczy pewnej granicy i w kolejnych latach stanowi wany orodek
midzynarodowego wpywu, a tym samym by rwnorzdnym graczem wo-
bec mocarstw majcych swoje interesy w regionie Azji i Pacyku. Dlatego tak
wane dla Stowarzyszenia s relacje zarwno ze Stanami Zjednoczonymi, jak i z
Uni Europejsk, postrzeganymi jako elementy rwnowace rosnce wpywy
gospodarcze i polityczne ChRL, a take militarne, w przypadku USA.
W tym miejscu naley podkreli, e ASEAN jest traktowany jako Stowa-
rzyszenie krajw rozwijajcych si (poza kilkoma bogatszymi pastwami wcho-
dzcymi w jego skad).
paszczyznach: politycznej, ekonomicznej oraz kulturalno-naukowej i spoecznej w duchu wzajemnego
poszanowania i rwnoci. Zob.: http://www.msz.gov.pl/ASEM,(Asia-Europe,Meeting),608.html; http://
www.aseminfoboart.org/Calendar/Summit/, dostp 11.09.2011.
49
European and Asia-Pacic Integration: Political, Security, and Economic Perspectives, ed. Yu-Ming Shaw,
Taipei 1998, s. 77.
50
J. Lee, op. cit., s. 4445.
51
Ibidem.
137
W zwizku z tym innym istotnym czynnikiem dla rozwoju krajw ASEAN
jest dostp do najnowoczeniejszych technologii amerykaskich i europejskich,
ktrych nie posiadaj Chiny. Oczywicie denie do utrzymania wzgldnej rw-
nowagi w regionie Azji i Pacyku nie bdzie oznaczao w adnym wypadku ogra-
niczania dalszego dynamicznego rozwoju relacji pomidzy ASEAN i ChRL.
Chiny, podobnie jak ASEAN, odnosz niekwestionowanie korzyci, szcze-
glnie ze wsppracy gospodarczej i handlowej. Musz jednak cigle udowad-
nia Stowarzyszeniu, e nie maj wobec niego adnych zamiarw hegemonicz-
nych, gdy w przeciwnym razie poniosyby niepowetowane straty. W zwizku
z tym politycy chiscy prowadz cige dziaanie majce na celu redukcj braku
zaufania i obaw w sferze bezpieczestwa narodowego. Niewtpliwie ich zmniej-
szeniu suy nieprzerwany rozwj wzajemnych wizi gospodarczych, ktry ma
by cigle korzystny, take dla Stowarzyszenia.
Poza tym wanym elementem jest pogbianie wizi dwustronnych z ka-
dym pastwem czonkowskim ASEAN.
Inn wan paszczyzn dla Chin jest aktywne uczestnictwo w regionalnych
organizacjach, szczeglnie w takich jak ASEAN + 1, ASEAN + 3 czy w funk-
cjonujcych od niedawna Szczytach Wschodnio-Azjatyckich.
Podsumowujc mona stwierdzi, e dopty ChRL bdzie zaleao na poko-
jowym otoczeniu midzynarodowym, dopki Stowarzyszenie bdzie si tak dy-
namicznie rozwija, jak obecnie. Naley pamita, e pomidzy ChRL i ASEAN
istnieje asymetria na wielu paszczyznach. ASEAN zarwno dzisiaj, jak i w daj-
cej si przewidzie przyszoci zawsze bdzie sabszym partnerem od Chin.
Micha Zarba
Uniwersytet dzki
CHINY WOBEC PASTW PWYSPU
INDOCHISKIEGO.
WSPPRACA CZY PRBA UZALENIENIA?
1. WPROWADZENIE
Skomplikowana sytuacja polityczna na Pwyspie Indochiskim utrzymy-
waa si w powojennej historii a do lat 90. Zimna wojna i zaangaowanie Sta-
nw Zjednoczonych w wydarzenia w subregionie sprawiy, e sytuacji baczniej
zacza si przyglda Chiska Republika Ludowa. Po wycofaniu si Amery-
kanw z Indochin stosunki ChRL z pastwami subregionu stay si niezwykle
zoon kwesti. Mimo wsparcia, jakiego Pastwo rodka udzielio komuni-
stom z pnocnej czci Wietnamu, podczas walk z armi amerykask, relacje
midzy Chinami i proklamowan po zakoczeniu koniktu Demokratyczn
Republik Wietnamu zaczy si komplikowa. Pekin wspar bowiem komuni-
styczny reim, ktry doszed do wadzy w ssiadujcej z DRW Kambody. Prze-
ladowania mniejszoci wietnamskiej w tym kraju doprowadziy do zbrojnej
interwencji Wietnamu na terytorium pastwa rzdzonego przez Czerwonych
Khmerw, na co sprzyjajcy kambodaskim komunistom Chiczycy odpo-
wiedzieli wysaniem swoich wojsk pod granic wietnamsko-chisk. Wietnam,
podobnie jak rok wczeniej Laos, zawar w 1978 r. sojusz ze Zwizkiem Ra-
dzieckim, korzystajc z rozamu na linii MoskwaPekin. Obawiajc si rosn-
cej roli DRW w regionie i nieprzewidywalnego reimu Czerwonych Khmerw,
w stron Pastwa rodka zwrcia si Tajlandia. Mimo pocztkowej niech-
ci ze strony prawicowych rzdw, sprawujcych tam wadz tu po nawiza-
niu stosunkw dyplomatycznych z Chinami w 1975 r., Bangkok, jako jedyny
przedstawiciel ASEAN na Pwyspie Indochiskim, rozpocz prby przywr-
cenia pokoju w regionie przy wsppracy z ChRL. Rozwj tajsko-chiskich
relacji i koczcy zimn wojn upadek Zwizku Radzieckiego doprowadziy
140
do ustabilizowania sytuacji w subregionie. W 1991 r. Wietnam wznowi sto-
sunki dyplomatyczne z Pastwem rodka, co zaowocowao wspprac na rzecz
unormowania sytuacji wewntrznej w Kambody. Dowodem na ch zacienie-
nia relacji Chin z krajami Pwyspu Indochiskiego byy rwnie wsplne sta-
rania Chiskiej Republiki Ludowej i ASEAN na rzecz pogbienia integracji
w Azji Poudniowowschodniej poprzez przyjcie Wietnamu, Kambody, Laosu
i Myanmaru do struktur Stowarzyszenia.
Celem niniejszego artykuu jest omwienie polityki chiskiej wobec pastw
Pwyspu Indochiskiego. Z uwagi na liczne aspekty zagadnienia analizie zosta-
n poddane jego dwa kluczowe obszary: 1) budowa tzw. Korytarzy Ekonomicz-
nych, przy asycie Azjatyckiego Banku Rozwoju, oparta o realizacj planw roz-
budowy infrastruktury komunikacyjnej, energetycznej i telekomunikacyjnej,
ktra ma na celu zacienianie wizi handlowych; 2) polityka hydroenergetyczna,
ktra skupia si wok rzeki Mekong, przepywajcej przez poudniowe Chiny
i wszystkie pastwa Pwyspu Indochiskiego. Wskazane zostan rzeczywiste
cele chiskiej strategii wobec subregionu oraz korzyci i zagroenia dla krajw
pwyspu wynikajce z polityki Pastwa rodka. Artyku bdzie prb potwier-
dzenia tezy, e mimo deklaracji wobec ssiednich krajw o Pokojowym Rozwoju
Chin i wynikajcych z niego oboplnych protw, korzyci nie s rwnomierne,
co w efekcie prowadzi do uzalenienia sabszych pastw w regionie, czego przy-
kadem jest wanie sytuacja krajw Pwyspu Indochiskiego.
2. POROZUMIENIE O WSPPRACY
WIELKIEGO SUBREGIONU MEKONG
Niezwykle istotn inicjatyw dla zacieniania relacji midzy Chisk Re-
publik Ludow a pastwami Pwyspu Indochiskiego jest Porozumienie
o Wsppracy Wielkiego Subregionu Mekong (Greater Mekong Subregion
GMS), ktrego inicjatorem jest Azjatycki Bank Rozwoju (Asian Development
Bank ADB). Po ustabilizowaniu si sytuacji w Kambody, na szczycie w Ma-
nili w 1992 r. podjto decyzj o nawizaniu wielopaszczyznowej wsppra-
cy midzy chisk prowincj Yunnan a pozostaymi picioma pastwami po-
oonymi w dorzeczu Mekongu: Wietnamem, Laosem, Kambod, Tajlandi
i birmaskim stanem Szan. ADB uruchomi pomoc rozwojow, obejmujc
55 projektw na sum 13,8 mld USD, w postaci inwestycji wasnych i poy-
czek dla krajw dorzecza. Inicjatywa, oprcz wsparcia nansowego obejmowaa
rwnie pomoc techniczn: konsultacje ze specjalistami oraz analizy wykony-
wane przez orodki badawcze. Coroczne szczyty GMS, z udziaem przedstawi-
cieli Azjatyckiego Banku Rozwoju i pastw subregionu, miay by powicone
141
ewaluacji wdraania projektw rozwojowych, np. w 2001 r. przyjto wielora-
mow strategi wsppracy na najblisze 10 lat
1
. Wyszczeglniono kilka poten-
cjalnych sektorw, gdzie szanse na szybkie osignicie zadowalajcych efektw
byy najwiksze. Podjto rwnie decyzj, e co 3 lata bd organizowane szczy-
ty z udziaem pastw, ktre byy bezporednio objte inicjatyw GMS.
Priorytetem dla wsppracy w ramach Greater Mekong Subregion bya
przede wszystkim budowa Korytarzy Ekonomicznych, czyli realizacja planw
infrastrukturalnych obejmujcych budow drg czcych kluczowe orodki
miejskie, rozbudow kolei i portw lotniczych, wzw telekomunikacyjnych
oraz energetycznych sieci przesyowych. Te dziaania miay w efekcie uatwi
rozwj relacji ekonomicznych midzy krajami subregionu i odbudowa bied-
niejsze gospodarki Pwyspu Indochiskiego, takie jak Kamboda czy Laos.
Program Greater Mekong Subregion zakada istnienie trzech Korytarzy Eko-
nomicznych; Poudniowego, ktry mia czy poudniowe rejony Tajlandii
i Wietnamu, biegncego przez centrum Kambody; Wschodnio-Zachodniego,
majcego stanowi pomost midzy Morzem Poudniowochiskim a Oceanem
Indyjskim, przecinajc przy tym Myanmar, Tajlandi, Laos i Wietnam, oraz
Pnocnego, czcego chiskie poudnie z ssiednim Wietnamem, biegncego
take wzdu Tajlandii
2
.
Jedn z kluczowych gazi dla wsppracy w Indochinach miaa by rozbu-
dowa sieci przesyajcych energi elektryczn, ktrej celem byo przypiesze-
nie procesu elektrykacji subregionu i uatwienie realizacji inwestycji na mniej
dostpnych terenach. Ze wzgldu na ogromny potencja hydroenergetyczny,
jaki daje Mekong i jego dopywy, planowano rwnie unowoczenienie sta-
rych i budow nowych elektrowni wodnych w subregionie. Wiksza ilo ener-
gii generowanej z hydroelektrowni pozwoliaby Tajlandii zwikszy swoje bez-
pieczestwo energetyczne, a krajom biedniejszym, takim jak Laos, dla ktrego
przychody ze sprzeday energii wynosz ok. 20% PKB, przyniosaby jeszcze
wiksze zyski dla budetu pastwa
3
. Ju w pierwszych latach po nawizaniu
wsppracy Azjatycki Bank Rozwoju przekaza rodki na budow elektrowni
wodnych w Laosie. W 1994 r. przyznano poyczk w wysokoci 60 mln USD
na budow Teu Hinboun, co pozwolio pokry 25% kosztw realizacji pro-
jektu, a dwa lata pniej udzielono 52-milionowego wsparcia, co stanowio po-
ow kwoty niezbdnej do budowy obiektu Nam Leuk. ADB zaangaowa si
1
L. Yang, Country Report on Chinas Participation in Greater Mekong Subregion Cooperation, www.gov.cn,
dostp 15.05.2011.
2
Asian Development Bank, Development of Economic Corridors,www.adb.org (portal Azjatyckiego
Banku Rozwoju), dostp 15.05.2011.
3
E. Goh, Developing the Mekong: Regionalism and Regional Security in China-Southeast Asian Relations,
London 2007, s. 51.
142
rwnie w projekt Nam Ngun 3, na ktry ma przeznaczy 220 mln USD, oraz
w budow elektrowni wodnej Song Bung 4 w Wietnamie
4
.
3. ROLA CHIN W REALIZACJI ZAOE INICJATYWY
GREATER MEKONG SUBREGION
Pocztkowo pomoc Azjatyckiego Banku Rozwoju opieraa si na udziela-
niu doranego wsparcia pastwom Pwyspu Indochiskiego. Gwny inicja-
tor wsppracy regionalnej w dorzeczu Mekongu, Noritada Morita, zapropo-
nowa przede wszystkim wdroenie projektu konstrukcji tamy Xeset w Laosie,
co rozpoczo si w 1991 r., oraz zbudowanie drg czcych stolice pastw in-
dochiskich. Dopiero pod koniec lat 80. do wsppracy z Azjatyckim Bankiem
Rozwoju przyczyy si Chiny, ktre w niedugim czasie stay si jednym z naj-
wikszych dunikw Banku.
Pierwszy szczyt z udziaem przedstawicieli szeciu pastw objtych subre-
gionalnym programem wsppracy Azjatyckiego Banku Rozwoju odby si
Phnom Penh w 2002 r. i by okazj dla Chin do przejcia inicjatywy wobec
sabszych politycznie partnerw. Chiski premier Zhu Rongji podczas swojego
wystpienia okreli kluczowe sektory, w ramach ktrych wsppraca miaa zo-
sta zacieniona. Podkreli konieczno rozbudowy infrastruktury komunika-
cyjnej, a take podnis kwesti bezpieczestwa energetycznego w subregionie
i rozwoju turystyki, opierajcej si w duej mierze na atrakcyjnoci pooonych
nad Mekongiem orodkw
5
. Chiny wyszy rwnie z inicjatyw powoania,
we wsppracy z ADB, specjalnego funduszu na rzecz rozwoju regionalnej
wsppracy i walki z bied w regionie, co byo jednoczenie pierwsz chisk
inicjatyw podjt wsplnie z midzynarodow instytucj nansow
6
. Pieni-
dze w kwocie ok. 20 mln USD miay by jednak rozdysponowane nie tylko po-
midzy kraje subregionu rzeki Mekong, mogy z nich korzysta bowiem take
pastwa objte inn subregionaln inicjatyw Azjatyckiego Banku Rozwoju,
CAREC (Central Asia Regional Economic Cooperation), w tym take chi-
ski Xinciang
7
. Na szczycie w Phnom Penh ustalono ponadto, e nastpne spo-
tkanie przedstawicieli szeciu pastw subregionu odbdzie si w stolicy chi-
skiej prowincji Yunnan, Kunmingu, co miao podkreli dominujc rol Chin
wzgldem pozostaej pitki.
4
Asian Development Bank, Te ADBGMS Support for Hydropower Dams and Power Grid, www.
bothends.org, dostp 15.05.2011.
5
Y. Hidetaka, Te Mekong Region, Regional Integration and Political Rivalry Among ASEAN, China
and Japan, Asian Perspective 2010, Vol. 34, No. 3, s. 89.
6
Ibidem.
7
Inicjatyw CAREC, zawizan w 1997 r., zosta objty Xinciang oraz pastwa Azji Centralnej:
Afganistan, Azerbejdan, Kazachstan, Kirgistan, Mongolia, Tadykistan, Uzbekistan i Pakistan.
143
Wen Jiabao rozpocz drugi szczyt z 2005 r. przemwieniem pod roboczym
tytuem Silniejsze partnerstwo dla wsplnego dobrobytu, w ktrym zaprezento-
wa siedem obszarw dalszej kooperacji, zwracajc uwag na kwesti rozwoju
wsppracy w zakresie rolnictwa i podkrelajc konieczno zmniejszania barier
handlowych. Plan zaprezentowany przez chiskiego premiera zosta przyjty
bez gosw sprzeciwu. Na szczycie zaakceptowano rwnie objcie inicjatyw
innego terytorium ChRL, Autonomicznego Regionu GuangxiZhuang, kt-
ry nie jest geograczn czci subregionu rzeki Mekong. Szczegln aprobat
dla tej inicjatywy wyrazi Wietnam, graniczcy z tym regionem Chin, jednak
kraje ASEAN, nieobjte programem GMS, z niepokojem przyjy decyzj, jaka
zapada podczas obrad. Dla Pastwa rodka to niezwykle istotny krok, kt-
ry ma pomc w realizacji Strategii Rozwoju Regionu Zachodniego, do ktre-
go zalicza si GuangxiZhuang i Yunnan, a take prowincje Gansu, Qinghai,
Shaanxi, Guizhou, Syczuan oraz regiony autonomiczne: Tybet, Mongoli We-
wntrzn, Ningxia i Xinciang, ujty w inicjatywie CAREC. Program ten przyj-
to w 2002 r., by w perspektywie 20 lat zmniejszy dystans gospodarczy midzy
zachodnimi Chinami, ktre wytwarzay wtedy zaledwie 15,8% PKB ChRL,
a wschodni czci kraju, generujc blisko 62% krajowego dochodu
8
. Wadze
w Pekinie licz na to, e regionalne inicjatywy przypiesz rozwj ekonomicz-
ny biedniejszych terytoriw Chin, szczeglnie tych zaangaowanych w inicja-
tyw Greater Mekong Subregion, gdy to wanie rejony poudnia, pod wzgl-
dem PKB na mieszkaca, plasoway si pod koniec trzeciej dziesitki, biorc
pod uwag 31 jednostek administracyjnych ChRL
9
. Z tego te powodu pod-
czas szczytw pastw GMS Chiny forsuj inicjatywy korzystne z punktu widze-
nia wadz Yunnanu i GuangxiZhuang. Szybko ukoczono budow autostrady
midzy Kunmingiem i Bangkokiem oraz rozpoczto rozbudow portw lotni-
czych, deklarujc jednoczenie zacienienie wizi gospodarczych midzy Yunna-
nem a stolic Tajlandii. W ycie wdraany jest ponadto projekt trakcji kolejowej
z Kunmingu do Singapuru, co znacznie poprawioby komunikacj chiskiego
poudnia nie tylko z krajami indochiskimi, ale te z pozostaymi czonkami
ASEAN. Trwa jednoczenie budowa mostu Chiang KhongHouayxay na dro-
dze czcej Laos i Tajlandi, trzeciego mostu na Rzece Czerwonej, oraz trasy
KunmingHanoiHaiphong, ktra po chiskiej stronie granicy jest ju goto-
wa. Wsplne dziaania obserwowane s te na granicach pastw pnocnych
Indochin, gdzie rozbudowywane s przejcia graniczne. Przedsiwzicia podej-
mowane w ramach porozumienia GMS wpisuj si jednak w plany utworzenia
Pnocnego Korytarza Ekonomicznego, natomiast projekty zwizane z budo-
w pozostaych dwch szlakw komunikacyjnych s na drugim planie. Chi-
8
J. Dore, X. Yu, Yunnan Hydropower Expansion, Chiang, Mai 2004, s. 9.
9
National Bureau of Statistics of China, China Statistical Yearbook 2010, s. 3591.
144
nom zaley bowiem na inwestycjach infrastrukturalnych, ktre polepszyyby
jako oraz efektywno transportu i komunikacji z pastwami ASEAN, ktre
od 2010 r. obowizuje umowa o wolnym handlu z ChRL. Spord pastw P-
wyspu Indochiskiego umowa ta obejmuje jedynie Tajlandi, co sprawia, e roz-
budowa infrastruktury midzy Kunmingiem i Bangkokiem oraz ch stworzenia
w niedugim czasie autostrad sigajcych jej pnocnych regionw, znajdujcych
si blisko terytoriw pozostaych pastw ASEAN, staa si priorytetem.
Wymiana handlowa midzy Chinami a Tajlandi signa poziomu
53 mld USD w roku 2010, zwikszajc si w cigu piciu lat a dwukrotnie.
Jest to najwysza warto w zestawieniu z pozostaymi pastwami pwyspu.
Bangkok wci pozostaje kluczowym partnerem ChRL w Indochinach. Wzrost
bilansu handlowego Pastwa rodka z pozostaymi pastwami subregionu bu-
dzi jednak wielkie nadzieje w Pekinie i w stolicach krajw pooonych nad Me-
kongiem. W picioletnim okresie a o 25 razy zwikszya si bowiem jego
warto w kontaktach z Wietnamem, przekraczajc sum 30 mld USD, o 8
z Laosem, o 4 z Myanmarem i niespena o 3 z Kambod. Nieco w tyle w tych
statystykach pozostaje Kamboda, co wydaje si wynika z pierwszestwa reali-
zacji inwestycji zwizanych z budow Pnocnego Korytarza Ekonomicznego
10
.
Patrzc z perspektywy dwch chiskich regionw zaangaowanych w inicja-
tyw GMS, mona rwnie dostrzec pozytywy wsppracy w dorzeczu Me-
kongu. W 2005 r. wymiana handlowa z pastwami subregionu sigaa blisko
1,2 mld USD, by zwikszy si trzykrotnie w cigu piciu lat
11
. Rozwj wsp-
pracy wida rwnie na przykadzie regionu GuangxiZhuang, ktry pod ko-
niec 2009 r. zanotowa sigajc 5 mld USD warto bilansu handlowego z kra-
jami GMS
12
. Blisko trzykrotnie zwikszy si te czny przychd Yunnanu
i Gunagxi, co pocigno za sob zwikszenie dochodu na mieszkaca. Porw-
nujc jednak chiskie poudnie z lepiej rozwinitymi obszarami Pastwa rodka,
wida wyranie, e dystans ekonomiczny midzy tymi rejonami nie zmniejsza si
i mimo wyranego wzrostu wartoci wymienionych wyej wskanikw Yun-
nan i Guangxi pozostaj jednymi z najbiedniejszych regionw Chin.
4. YUNNAN W STRATEGII ROZWOJU
CHISKIEJ REPUBLIKI LUDOWEJ
Poudnie Chin jest traktowane przez wadze jako przyczek (Bridgehe-
ad Strategy), ktry pozwoli na rozwijanie kontaktw z pastwami dorzecza
10
L. Yang, op. cit., s. 1.
11
X. Huo, Special Supplement: Kunming Fair Promotes Regional Trade, wms2.mofcom.gov.cn (portal
Ministerstwa Handlu ChRL, dostp 15.05.2011.
12
Asian Development Bank, Guangxi Zhuang Autonomous Region, www.gms-eoc.org (portal Azja-
tyckiego Banku Rozwoju powicony inicjatywie GMS), dostp 15.05.2011.
145
Mekongu, co z kolei uatwi Pastwu rodka dostp do Oceanu Indyjskiego
i utoruje drog do Afryki oraz na Bliski Wschd. Wedug chiskich strategw
Yunnan jest bowiem jedynym w swoim rodzaju potencjalnym wzem komuni-
kacyjnym, ktry moe poczy wschodni cz Azji z jej poudniowym i po-
udniowowschodnim obszarem
13
. Strategiczna waga Yunnanu wynika rwnie
z walorw geogracznych prowincji. Grski obszar, przez ktry przebiega sze
duych rzek azjatyckich, stwarza bowiem ogromny potencja dla rozwoju sek-
tora energetyki wodnej, co moe stanowi remedium dla problemu zwiksza-
jcego si zapotrzebowania na energi w Chinach
14
. Obecnie elektrownie wod-
ne produkuj 22% energii wytwarzanej przez Pastwo rodka, a czna moc
ich generatorw siga 210 GW. Potencja hydroenergetyczny Chin jest jednak
dwukrotnie wikszy
15
. Szacuje si go na 428 GW, z czego 25% przypada na rze-
ki Yunnanu (Tabela 1).
Tabela 1
Potencja hydroenergetyczny najwikszych chiskich rzek
Lp. Rzeka Potencja mocy
instalacyjnej (MW)
1 Jinsha/Jangcy 210 810
2 YarlungZangbo 54 960
3 Rzekata 35 770
4 Mekong/Lancang 28 930
5 Rzeka Perowa/Zhu 25 760
6 Saluin/Nu 30 410
7 Pozostae rzeki 41 970
Ogem 428 610
Junnan 103 130
rdo: J. Dore, X. Yu, op. cit., s. 4.
O moliwociach ChRL w zakresie rozwoju sektora energetyki wod-
nej wiadczy budowa Zapory Trzech Przeomw na rzece Jangcy, ktra, cho
pod wzgldem moliwoci produkcyjnych ustpuje tamie Itaipu na granicy pa-
13
Ministry of Commerce, Peoples Government of Yunnan Province, China to Build Yunnan
the Overpass Between Indian Ocean and Pacic Ocean,www.prnewswire.com, dostp 15.05.2011.
14
Oprcz wspomnianego ju Mekongu, przez Yunnan przepywaj take: Irrawadi (chin. Dulong),
Saluin (chin. Nu), Rzeka Perowa (chin. Zhu), Rzeka Czerwona (chin. Huang He) oraz Jangcy (na po-
udniu znana pod nazw Jinsha).
15
F. Hao, Te Tree Gorges Project: A Dilemma of Energy Security and Sustainable Development in China,
Lund 2003, s. 14.
146
ragwajsko-brazylijskiej, nadal przoduje, biorc pod uwag moc zainstalowa-
nych generatorw.
Najwiksze nadzieje wzgldem sektora hydroenergetycznego w Yunnanie
wie si z budow kaskady omiu tam na Mekongu. Pierwszy obiekt w jego
dorzeczu, tama Manwan, powsta ju w 1996 r., a natychmiast po ukoczeniu
budowy rozpoczy si prace nad projektem Dachaoshan, ktry zrealizowano
w cigu kolejnych siedmiu lat. W 2010 r. powstay jeszcze dwie hydroelektrow-
nie: Jinghong, o mocy instalacyjnej 1 500 MW, zblionej do dwch wymie-
nionych wyej obiektw, oraz Xiaowan, ktrej generatory dysponoway trzy-
krotnie wiksz moc. Planowana jest budowa kolejnych czterech tam, trzech
o maej mocy instalacyjnej, nieprzekraczajcej 1 600 MW cznie, i najwiksze-
goze wszystkich omiu obiektw, hydroelektrowni Nuozhadu (Tabela 2)
16
.
Tabela 2
Projekt kaskady tam w Yunnanie na rzece Mekong
Manwan Dachaoshan Jinghong Xiaowan
Nuo-
zhadu
Gan-
lanba
Gong-
guoqiao
Men-
song
Elewacja (m) 994 895 602 1 236 807 533 1 319 519
Dzia wodny
(km
2
)
114,500 121,000 149,100 113,300 144,700 151,800 97,200 16,00
Roczny przepyw
(m
3
/s)
38,790 42,260 58,030 38,470 55,190 59,290 31,060 63,700
Zbiornik
(mln m
3
)
920 890 1 123 14 560 22 400 ?? 510 ??
Wysoko (m) 126 118 118 292 254 ?? 130 ??
Moc instalacyjna
(MW)
1 500 1 350 1 500 4 200 5 500 250 750 600
Roczna wydajno
(GWh)
7 805 7 021 8 059 18 990 23 777 780 4 060 3 380
Tereny zalane
(ha)
415 826 510 3 712 4 508 12 343 58
Koszt
(mln yuanw)
200 800 1 000 3 000 3 600 600 3 800 2 200
16
Plan budowy Nuozhdu zosta ocjalnie zatwierdzony w marcu 2011 r.
147
Manwan Dachaoshan Jinghong Xiaowan
Nuo-
zhadu
Gan-
lanba
Gong-
guoqiao
Men-
song
Przesiedlona
ludno
3 513 6 100 2 264 32 737 23 826 58 4 596 230
Status
Wybudo-
wana,
19861996
Wybudo-
wana,
19962003
Wybudo-
wana,
2001
2010
Wybudo-
wana,
2003
2010
W planach
W pla-
nach
W pla-
nach
W pla-
nach
rdo: E. Goh, op. cit., s. 9.
5. POLITYKA HYDROENERGETYCZNA CHIN
A SYTUACJA KRAJW DOLNEGO BIEGU RZEKI MEKONG
Sektor energetyki wodnej jest postrzegany jako jedna z potencjalnych pasz-
czyzn wsppracy midzy krajami Wielkiego Subregionu Mekong, jednak reali-
zacja planu budowy kaskady tam w chiskiej czci dorzecza budzi kontrowersje
i niezadowolenie takich pastw, jak Laos, Kamboda, Wietnam czy Tajlandia.
Ich rzdy obawiaj si bowiem deregulacji Mekongu, ktry dla biedniejszych
pastw Indochin stanowi nie tylko podstaw funkcjonowania ludnoci, ale i ca-
ej gospodarki. Pastwa pooone w dolnym biegu rzeki wskazuj na negatywne
skutki, jakie moe wywoa budowa tam w Yunnanie. Istnieje ryzyko redukcji
przepywu wody, co pocignoby za sob zmniejszenie obszarw owisk, a jej
nage upusty mog znacznie utrudni ycie mieszkacom nadbrzenych miej-
scowoci, prowadzc do powodzi lub erozji gleby. Co wicej, pooenie geo-
graczne stawia Yunnan w na tyle uprzywilejowanej sytuacji wzgldem pastw
Indochin, e regulujc przepyw w hydroelektrowniach na chiskiej czci rze-
ki, ich zarzdcy wpywaj na moliwoci produkcyjne obiektw pooonych
w dorzeczu Mekongu na terytorium Tajlandii, Laosu, Kambody i Wietnamu.
Ju w 1993 r. wadze w Wientian protestoway przeciwko budowie tamy Man-
wan, tumaczc swoje stanowisko obaw zmniejszenia poziomu wody na rzece.
Niepokoje okazay si uzasadnione, bo ju trzy lata pniej, kiedy zakoczono
budow pierwszego obiektu na Mekongu, odnotowano najniszy od lat stan
rzeki w tzw. zotym trjkcie
17
. Chiny zapewniay jednak, opierajc si o wa-
sne badania, e po wybudowaniu tamy Xiaowan przepyw wody zwikszy si
o ok. 40%, a wraz z powstaniem obiektu Nuozhadu a o 170%
18
.
17
E. Goh, op. cit., s. 44.
18
Ibidem, s. 43.
148
Niepokj wrd pastw dolnego biegu rzeki powrci, kiedy spadki pozio-
mu wody na Mekongu w porze suchej odnotowywano take po wybudowa-
niu tamy Dachaoshan. Pniejsze analizy podwayy jednak tez, e wina ley
po stronie chiskiej, poniewa wedug ekspertw na niski poziom wody mo-
gy mie wpyw mniejsze ni zazwyczaj opady deszczu. Tajlandia powouje si
mimo to na pomiary pochodzce z orodka Chinag Saen, ktre potwierdzaj
niepokj krajw indochiskich. Dane wskazuj, e przepyw wody w latach
19932003 (jeszcze przed budow Jinghong i Xiaowan) zmniejszy si o 25%
w porwnaniu z okresem 19621992. Problem przybra na wadze w pniej-
szych latach, gdy Bangkok oskary Chiny o manipulowanie poziomem wody
na Mekongu. Pastwu rodka zarzucono bowiem otwieranie luz hydroelek-
trowni w terminach eglugi statkw chiskich, co miao im uatwi spyw, nie
baczc na harmonogramy podry tajskich jednostek. Eksperci stwierdzaj, e
taki stan utrzyma si do chwili wypenienia rezerwuarw Jinghong i Xiaowan,
co moe potrwa nawet 10 lat. Co wicej, Chiny mog zmniejsza poziom
wody w krajach dolnego biegu z koniecznoci, co bdzie podyktowane obo-
wizkiem wypenienia umw o handlu energi pochodzc z obiektw na Me-
kongu. Przeciwnicy budowy tam podnosz rwnie inne argumenty. Wody rzek
nios ze sob osady, bdce naturalnym nawozem zapewniajcym urodzajno
nadrzecznych gleb. Deregulacja rzeki wpywa te na jej zasolenie, co determi-
nuje wielko plonw czy liczb owisk, przy czym naley zaznaczy, e miesz-
kacy Indochin yj wanie z rolnictwa i rybowstwa. Mekong stanowi take
istotne rdo pokarmu dla zwierzt yjcych w pobliu jego koryta, a erozje
gleby czy powodzie powoduj zanikanie ich naturalnego rodowiska.
Rosncemu sceptycyzmowi sprzyja stanowisko Chin wobec prb zawarcia
formalnych aktw wprowadzajcych regulacje w kwestii korzystania z zaso-
bw rzeki Mekong. W tym zakresie wsppracuj ze sob Wietnam, Tajlandia,
Kamboda i Laos, w oparciu o struktury utworzonej w 1995 r. Komisji Rzeki
Mekong (Mekong River CommisionMRC). Cho Chiny przystpiy do o-
cjalnego dialogu z MRC, prowadzonego gwnie wok technicznych zagad-
nie, to jednaknie chc podpisa Mekong Agreement, zapewniajcej wymian
danych hydrologicznych i stanowicej partnerskie zasady korzystania z zaso-
bw rzeki. Co wicej, Pastwo rodka nie jest sygnatariuszem adnej umowy
midzynarodowej regulujcej pokrewne kwestie, sprzeciwiajc si nawet przy-
jtej przez Zgromadzenie Oglne ONZ Konwencji o prawie pozaeglowne-
go uytkowania midzynarodowych ciekw wodnych
19
. Chiska wsppraca
z ASEAN ograniczya si do jednego aktu. W 2002 r. podpisano bowiem umo-
19
Przyjciu konwencji, oprcz Chin, sprzeciwiy si take Turcja i Burundi. Dokument nadal czeka
na ratykacj, mimo e za jego przyjciem byo 103 czonkw ONZ.
149
w o wymianie danych hydrologicznych, lecz natychmiast pojawiy si go-
sy, e wadze Yunnanu bd dostarcza je wybirczo
20
. Chiny mogyby wyj
z wasn inicjatyw w celu rozwizania sporu, co ocieplioby ich wizerunek.
Pierwsze wyjcie moe stanowi przystpienie do Komisji Rzeki Mekong i wy-
negocjowanie jak najkorzystniejszych dla siebie warunkw. Istnieje due praw-
dopodobiestwo, e kraje dolnego biegu rzeki ugiyby si pod naporem chi-
skiej dyplomacji i skoniy ku mniej kontrowersyjnym planom ChRL. Wydaje
si nawet, e dostarczanie wiarygodnych danych hydrologicznych nie byoby
dla Pastwa rodka zadaniem utrudniajcym budow kaskady. Pastwa Pwy-
spu Indochiskiego, spodziewajc si zagroe, mogyby w por zabezpieczy
si przed negatywnymi skutkami chiskiej interwencji na Mekongu. Wreszcie
Pekin sam moe by inicjatorem wsppracy, np. w ramach forum konsultacyj-
nego, stajc si jednoczenie liderem w subregionie, ktry nie przyglda si bez-
czynnie problemom krajw dolnego biegu rzeki, forsujc przy tym korzystne
dla siebie regulacje.
Dla uwidocznienia moliwoci, jakie stoj przed ChRL, mona przytoczy
analogiczne przykady z innych regionw wiata. Sytuacja wyglda podobnie,
jeli chodzi o dorzecze Eufratu i Tygrysu, gdzie Turcja jest pooona w ich gr-
nym biegu wzgldem sabszych gospodarczo i militarnie Iraku i Syrii. Wa-
dze w Stambule zdecydoway si ju w 1991 r. na budow duej tamy Atatrk
na Eufracie, ktra miaa nawadnia poudniowozachodni cz kraju
21
. Tur-
cy maj rwnie ambitne jak Chiny plany wykorzystania zasobw rzek, o czym
wiadczy projekt budowy 22 hydroelektrowni wzdu Tygrysu i Eufratu. Trze-
ba zaznaczy, e rzeki te s wanym rdem wody pitnej i stanowi istotne za-
plecze dla przemysu oraz rolnictwa miast Iraku, takich jak Bagdad, Mosul czy
Basra. Turcy rwnie nie poparli wspomnianej wczeniej Konwencji Narodw
Zjednoczonych, jednak okazali wol wsppracy ju w czasie budowy tamy
Ataturk, uwalniajc wystarczajce dla funkcjonowania gospodarki Iraku i Syrii
iloci wody. Co wicej, byy take pomysodawc projektu budowy Rurocigu
Przyjani, ktry w zaoeniu miaby nawadnia zagroone susz tereny Bliskie-
go Wschodu
22
. Analogii w geopolitycznej sytuacji krajw indochiskich mo-
na si take doszukiwa w pooeniu Bangladeszu, ktry znajduje si w dolnym
biegu Gangesu wzgldem Indii. Ostro krytykowane za polityk hydroenerge-
tyczn New Delhi, byo jednak skore i na pewne ustpstwa, co zaowocowao
podpisaniem wielopaszczyznowego porozumienia w 1996 r.
23
20
A. Elhnace, Hydropolitics in the Tird World: Conict and Cooperation in International River Basins,
Washington 1999, s. 149.
21
A. Cargoglu, M. Eder, Water Conict: Te Euphrates-Tigris Basin [w:] Turkey in World Politics:
An Emerging Multiregional Power, red. K. Kirisci, B. Rubin, Boulder 2001, s. 237.
22
Z rnych wzgldw projekt nie wszed jednak w ycie.
23
A. Elhnace, op. cit., s. 179.
150
Chiczycy w ramach wsppracy GMS staraj si wypracowa korzystne
dla siebie kontrakty energetyczne. W 2004 r. hydroelektrownie w Yunnanie
rozpoczy eksport energii do wietnamskiej prowincji Lao Cai, a w cigu ko-
lejnych szeciu lat kluczowy gracz na rynku chiskim China Southern Power
Grind zaopatrywa ju kolejne siedem pnocnych prowincji kraju. Podobne
dziaania miay miejsce w pnocnym Laosie, gdzie w 2009 r.Chiczycy uzy-
skali zgod na zaopatrywanie czterech prowincji ssiadujcych z Yunnanem
24
.
Chiczycy staraj si, by ich przedsibiorstwa miay wpyw na rozwj sek-
tora hydroenergetycznego na terenie Indochin. Obecnie rmy z ChRL s ju
zaangaowane w budow dwch obiektw: Xeset 2 i Nam Lik 1-2 w Laosie,
a SinohydroCorporation i China National Electronics Import podpisay pi
umw z wadzami Laosu, uzyskujc zgod m.in. na budow kaskady na rzece
Nam Ou i tamy Pak Lay na Mekongu, na ktrym Datang International Po-
wer Generation Company planuje budow elektrowni w okolicach miasta Pak
Beng
25
. Uwaga Chiczykw skupia si rwnoczenie na kambodaskim po-
tencjale hydroenergetycznym, np. realizacja piciu aktualnie wdraanych w tym
kraju projektw odbywa si przy wsparciu koncernw z Pastwa rodka. Ak-
tywne jest Sinohydro, ktre wyoyo sum 600 mln USD na budow tamy
Kamchay w pobliu Narodowego Parku Bokor, ale i China Southern Power
Grid Company, ktre uzyskao zgod na budow tamy Sambor na Mekongu;
jej moc ma siga 2600 MW
26
. Bardziej sceptycznie do wsppracy z Chinami
nastawiona jest Tajlandia, dysponujca rozbudowan infrastruktur hydroener-
getyczn. Tajowie wycofali si z planw importu energii pochodzcej z elek-
trowni wodnej Jinghong, ale ze wzgldu na rosnce zapotrzebowania na energi
pastwowa spka EGAT zdecydowaa si podpisa umow o zakupie energii
z elektrowni Nuozhadu
27
. Wadze Tajlandii planuj rwnie sprowadza ener-
gi z Birmy, gdzie potencja hydroenergetyczny jest najmniej wykorzystywany,
a w planach s duego kalibru inwestycje
28
. Mowa przede wszystkim o budowie
tamy Ta Sang, o generatorach majcych moc 7000 MW, czy obiekcie Weigyi,
o nieco mniejszej mocy instalacyjnej
29
. Wikszo inwestycji, w tym dwie wy-
mienione powyej, bd jednak realizowane przy udziale chiskiego kapitau.
24
L. Yang, op. cit.
25
C. Middleton, J. Garcia, T. Foran, Old and New Hydropower Players: Agendas and Strategies [w:]
Contested Water Scapes in the Mekong Region: Hydropower, Livelihoods and Governance, red. F. Molle, T. Fo-
ran, M. Kknen, Chiang, Mai 2009, s. 33.
26
C. Middleton, New Report Urges Better Energy Planning in Cambodia before Hydropower Dams Are
Developed, Portal International Rivers, www.internationalrivers.org, dostp 15.05.2011.
27
E. Goh, op. cit., s. 32.
28
Szacuje si, e wykorzystuje si zaledwie 6% birmaskiego potencjau hydroenergetycznego.
29
Tasang Dam, www.burmariversnetwork.org (portal powicony birmaskiej gospodarce wodnej,
dostp15.05.2011.
151
Co wicej, koncerny z Pastwa rodka podpisay ju wstpne umowy zezwala-
jce na prowadzenie bada na rzece Szweli i Saluin, gdzie maj powsta kolejne
hydroelektrownie.
6. PODSUMOWANIE
W ostatnich latach notuje si wzrost wymiany handlowej midzy China-
mi i pastwami Pwyspu Indochiskiego. Eksperci wskazuj jednak na mae
moliwoci zbytu rynkw takich pastw, jak chociaby Laos czy Kamboda,
podkrelajc jednoczenie zacieniajc si wci wspprac ChRL z Wiet-
namem i Tajlandi. Mimo chiskich deklaracji o strategicznym partnerstwie
Pastwa rodka z ASEAN, Stowarzyszenie obawia si rosncej roli bilater-
alnych kontaktw z krajami indochiskimi, co w dalszej perspektywie moe
stawia pod znakiem zapytania jedno organizacji i wspln wykadni
dla polityki wobec Chiskiej Republiki Ludowej. Niezadowalajce efekty roz-
woju chiskiego poudnia, co pozostaje nadal priorytetem Chin w ramach
wsppracy subregionalnej, skania Pastwo rodka do stawiania na perspekty-
wiczne sektory gospodarki, takie jak hydroenergetyka.
Potencja Yunnanu i korzyci, jakie przynosi sprzeda energii, sprawia,
e kontynuowane s prace nad budow kaskady omiu tam na Mekongu
w poudniowych Chinach, co rodzi zagroenie dla efektywnoci elektrow-
ni wodnych poonych w krajach dolnego biegu rzeki. Pastwa dorzecza nie
maj realnych narzdzi wywierania presji na ChRL, a niekorzystne pooenie
geograczne wzgldem Yunnanu potguje tylko bezradno wobec polity-
ki potniejszego ssiada. Co wicej, aktywno chiskich koncernw ener-
getycznych w subregionie da korzyci z handlu energi wanie tym podmio-
tom, zmniejszajc przychody do budetw pastw indochiskich, ktre bd
pochodziy gwnie ze sprzeday koncesji
30
. Moliwo kontroli przepywu
wody na Mekongu za porednictwem tam w Yunnanie i dua liczba hydroelek-
trowni w GMS, kierowana przez chiskie koncerny, daje ChRL moliwo
wprowadzenia dyktatu cenowego w zakresie handlu energi pochodzc z elek-
trowni wodnych. Zwaywszy na znaczenie rzeki dla pozostaych gazi gospo-
darki, pastwa Pwyspu s trzymane w szachu, a ich sytuacja zaley od jakoci
relacji z Chisk Republik Ludow.
30
Przykad moe stanowi inwestycja Nam Teun 2 w Laosie, ktra pod cakowit kontrol pastwa
zostanie oddana po upywie 25 lat od budowy. Szacuje si, e najwiksze korzyci w pocztkowej fazie
eksploatacji tamy odnios zagraniczni inwestorzy.
Maciej Michaek
Uniwersytet Warszawski
CHISKIE WPYWY W AZJI POUDNIOWEJ
NA PRZYKADZIE STOSUNKW CHRL ZE SRI LANK
Rosnca potga oraz midzynarodowe znaczenie Chin i Indii rodzi jedno
z fundamentalnych dla nadchodzcego adu wiatowego pyta o relacje midzy
tymi dwoma wschodzcymi mocarstwami. Prbujc znale na nie odpowied,
nieuchronnie trzeba zwrci uwag na aktywno obu pastw w basenie Oce-
anu Indyjskiego, majcego dla nich strategiczne znaczenie. Jednym z elemen-
tw aktywnoci Chin i Indii wobec tego akwenu jest bez wtpienia ich poli-
tyka wzgldem Sri Lanki. Do niedawna pogrona w niekoczcej si wojnie
domowej wyspa znajduje si na obszarze tradycyjnie uznawanym przez Indie
za ich wyczn stref wpyww. Oba kraje cz silne wizy historyczne, kul-
turowe i gospodarcze, wsppracuj one rwnie na forum takich regionalnych
organizacji midzynarodowych, jak SAARC, BIMSTEC i IOR-ARC
1
. Jednak
to dziki pomocy Chin udao si w 2009 r. zakoczy wewntrzny konikt
na Sri Lance i stworzy warunki do podwignicia wyspy ze zniszcze. Nawi-
zane na tej paszczynie kontakty Pekinu z Kotte znacznie si ociepliy, a wsp-
praca gospodarcza rozwina do takiego poziomu, e wzbudzio to niezadowo-
lenie Indii. W efekcie rosncej obecnoci chiskiej na wyspie, zaniepokojone
Indie zwikszyy powojenn pomoc i zintensykoway swoje inwestycje na Sri
Lance. Patrzc na map mona si jednak zdziwi, dlaczego ta tropikalna wy-
spa budzi tak due zainteresowanie obu azjatyckich potg. Pytanie to dotyczy
zwaszcza ChRL, ktra jako pastwo spoza regionu, w krtkim czasie zwikszy-
a swoje zaangaowanie na wyspie do niespotykanego w historii poziomu. Aby
zrozumie znaczenie Sri Lanki zarwno dla Chin, jak i caej Azji Wschodniej,
konieczne jest wic nieco blisze spojrzenie na histori i uwarunkowania relacji
1
SAARC South Asian Association for Regional Cooperation, wicej: http://www.saarc-sec.org/;
BIMSTEC Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation, wicej:
http://www.bimstec.org/; IOR-ARC Indian Ocean Rim-Association for Regional Cooperation, wicej:
http://www.iorarc.org/.
154
dwustronnych obu krajw. Jest to rwnie niezbdne, aby sprbowa odpowie-
dzie na pytanie, czy zblienie chisko-lankijskie rzeczywicie stanowi zagroe-
nie dla Indii.
1. HISTORIA STOSUNKW SRI LANKI I CHIN
1.1. Historia przed II wojn wiatow
Fundamentalny wpyw na dzieje Cejlonu
2
ma jego unikalne pooenie geo-
graczne. Mona tu wyrni trzy zasadnicze elementy: blisko subkontynen-
tu indyjskiego, z ktrego na wysp promieniowaa hinduska kultura; usytu-
owanie w rwnej odlegoci pomidzy Afryk Wschodni i Azj Wschodni, co
zapewniao bogactwo dowiadcze; strategiczne pooenie na trasie morskich
szlakw, czcych zachd ze wschodem, wzmacniajce poczucie lankijskiej
wyjtkowoci i kosmopolitycznego charakteru wyspy jako cznika rnych
wiatw. Jakkolwiek najwikszy wpyw na dzieje Cejlonu miay Indie, wielo
partnerw midzynarodowych zawsze bya czynnikiem chronicym przed ca-
kowit dominacj kontynentalnego ssiada. Od pocztku swego politycznego
istnienia wyspa utrzymywaa stosunki z potgami z caego wiata. Mona przy
tym stwierdzi, e ju wtedy stosunki z Chinami zajmoway miejsce szczeglne.
Umacniane zwaszcza w okresie VX w. n.e., znalazy potwierdzenie w szesna-
stu ocjalnych delegacjach syngaleskich krlw, ktre dotary wwczas na dwr
cesarski Chin
3
. Cejlonowi bardzo odpowiadaa rola regionalnego centrum han-
dlu morskiego i cznika pomidzy Chinami, Indiami i Afryk, zapewniaj-
ca mu dostatek i niezaleno. Z perspektywy Chiczykw wyspa, znana jako
Shih-tzu
4
, miaa proporcjonalnie mniejsze i czysto handlowe znaczenie, bdc
jednak jednym ze staych elementw morskiego jedwabnego szlaku. Z portu
w Guangzhou wypyway transporty pene jedwabiu i drewna sandaowego,
wymieniane w lankijskich portach na drogocenne kamienie i ko soniow.
Nasilajce si od IX w. najazdy wadcw poudniowoindyjskich doprowa-
dziy do chaosu na wyspie i zawayy na znacznym osabieniu kontaktw z Chi-
nami. Zasadniczych zmian na tym polu nie przyniosa rwnie era kolonialna,
kiedy to Cejlon znajdowa si kolejno w sferze wpyww Portugalczykw, Ho-
2
Pastwo lankijskie nosio t nazw a do 1972 r., kiedy zdecydowano o zmianie nazwy na Sri Lanka
(Lanka). Nazwa Cejlon nadal funkcjonuje jako nazwa wyspy, na ktrej znajduje si Sri Lanka.
3
Ministry of External Aairs of Sri Lanka, http://www.mea.gov.lk/index.php?option=com_content
&task=view&id=338&Itemid=104, dostp 26.04.2011.
4
H. Bielenstein, Diplomacy and Trade in Te Chinese World 5891276, Leiden 2005, s. 15.
155
lendrw i Brytyjczykw. Ci ostatni, rzdzcy tu przez niemal 150 lat, uczynili
z niego jeden z elementw swej gospodarczej potgi, zakadajc na terytorium
wyspy olbrzymie plantacje herbaty, kawy i kauczuku. Poniewa w tym okresie
Pastwo rodka rwnie zmagao si z rosnc obecnoci imperiw kolonial-
nych na swoim terytorium, czego wiadectwem byy m.in. dwie wojny opiu-
mowe, budowanie bliszych kontaktw dwustronnych nie byo moliwe
5
.
1.2. Okres powojenny
Uzyskanie niepodlegoci przez Cejlon w 1948 r. oraz utworzenie ChRL
w 1949 r. postawio przed tymi pastwami nowe wyzwania, a take stworzyo
szans na ponowne odnalezienie swojego miejsca w spoecznoci midzynaro-
dowej. Jakkolwiek dla Cejlonu pierwszym obranym kierunkiem byo utrzyma-
nie bliskich kontaktw z Brytyjsk Wsplnot Narodw
6
, rwnie szybko zacz
on dy do odtworzenia swojej azjatyckiej pozycji w oderwaniu od kolonial-
nej przeszoci. Podobne denia miay miejsce w Chinach, co spowodowao, e
stosunki pomidzy tymi pastwami nabray duego znaczenia. Ju w styczniu
1950 r. Cejlon uzna Chisk Republik Ludowo-Demokratyczn, w tym sa-
mym roku utworzono rwnie Lankijsko-Chiskie Towarzystwo Przyjani (Sri
Lanka-China Friendship Society)
7
. Do prawdziwego przeomu doszo 18 grud-
nia 1952 r., kiedy podpisany zosta traktat handlowy zwany Paktem Ryu i Kau-
czuku
8
. Zakada on kupowanie przez Chiny caej lankijskiej produkcji kauczu-
ku 50 tys. ton rocznie po cenie o 40% wyszej od rynkowej i jednoczesne
kupowanie przez Cejlon 200 tys. ton chiskiego ryu znacznie poniej ceny
rynkowej. Porozumienie to byo wwczas niezwykle korzystne dla obu stron
9
,
jednoczenie jednak mocno uzaleniao gospodark Cejlonu od ChRL w wy-
niku tego wyspa znikaa ze wiatowego rynku kauczuku. Pi lat pniej usta-
nowiono stae placwki dyplomatyczne, co nastpio po wizycie Zhou Enlaia
na wyspie.
Rozwj stosunkw dwustronnych spowolnio nieco krwawe powstanie
w Tybecie w 1959 r. oraz wojna chisko-indyjska w 1962 r., po ktrej Cejlon
5
Szerzej patrz: J. K. Fairbank, Historia Chin, Warszawa 2004, rozdz. 915.
6
Za rzdw premiera D. S. Senanayake przegosowano czonkostwo w Brytyjskiej Wsplnocie
Narodw, podpisano pakt obronny z Wielk Brytani, a take aktywnie wczono si w utworzenie wspl-
notowej organizacji Planu Kolombo w 1950 r.
7
Sunday Observer, http://www.sundayobserver.lk/2010/10/03/fea02.asp, dostp 27.04.2011.
8
K. M. de Silva, W. H. Wriggins, J. R. Jayewardene of Sri Lanka: 19061956, University of Hawaii
Press 1988.
9
Chiny dziki temu porozumieniu zapewniay sobie cenne dostawy kauczuku, ktrego jako surowca
strategicznego nie chciay im sprzedawa pastwa antykomunistyczne. Cejlon natomiast dziki korzystnym
cenom znacznie si na tym pakcie wzbogaci w roku obrachunkowym 1952/1953 osign zysk netto
w wysokoci 92 mln rupii, co dwuipkrotnie przewyszyo wczesny decyt budetowy ibidem.
156
stara si mediowa midzy stronami. Wydarzenia te nie miay jednak dugo-
trwaych konsekwencji i ju w 1963 r. doszo do podpisania umowy morskiej
10

oraz wizyty premier Bandaranaike w Pekinie, za rok pniej do rewizyty Zhou
Enlaia w Kolombo. Przyja wczesnych administracji obu krajw uwieczniy
nawet snansowane przez Chiny centra pamici S. Bandaranaike
11
. W 1971 r.
oba kraje zamanifestoway swoj przyja take w praktyce, gdy wieloletnie
wsparcie udzielane przez Sri Lank w staraniach ChRL o uzyskanie staego
miejsca w Radzie Bezpieczestwa ONZ przynioso ostateczny sukces, za Pekin
wspiera zbrojnie rzd w Kolombo podczas tumienia powstania, jakie wybu-
cho przeciwko niemu
12
. Traktat handlowy z 1952 r. rozszerzony zosta o inne
towary i by regularnie przeduany a do 1982 r., kiedy zadecydowano o ko-
niecznoci osignicia nowego porozumienia. Podpisane zostao ono w 1984 r.
(Agreement on Economic & Trade Cooperation)

i obejmowao take wymian in-
formacji, wsplne misje handlowe oraz utworzenie sdu rozjemczego ds. han-
dlowych
13
. Chiny ponadto udzieliy pierwszych kredytw lankijskiemu part-
nerowi, a take utworzono specjaln komisj (Join Commission), stanowic
podstaw do oywienia wymiany kulturalnej i turystycznej.
W latach 90. miao miejsce podpisywanie kolejnych, mniej znaczcych po-
rozumie, za w 2000 r. Sri Lanka silnie wspieraa Chiny w ich staraniach
na rzecz czonkostwa w wiatowej Organizacji Handlu (WTO) i porozumie-
niu APTA (Asia Pacic Trade Agreement). Pomimo serdecznych stosunkw po-
litycznych, w ostatnich dwch dekadach XX w. stosunki gospodarcze Sri Lanki
i Chin traciy na znaczeniu. Podczas gdy w latach 70. Pekin by najwaniejszym
partnerem handlowym Sri Lanki, w roku 1997 znalaz si dopiero na 30. miej-
scu pod wzgldem wolumenu wymiany dwustronnej. Wynikao to ze zmian
zachodzcych w obu gospodarkach a take otwierania si wyspy na nowe ryn-
ki i nowych partnerw. Od lat 80. a do dzisiaj ronie rwnie lankijski decyt
handlowy z Chinami, osigajc w 2010 r. okoo 640 mln USD
14
.
Stosunki Sri Lanki z Chinami osigny now jako, odkd w 2005 r. rz-
dy w Kotte przej Mahinda Rajapaksa, wprowadzajc plan polityczny Ma-
10
Nadawaa ona swego rodzaju klauzul najwyszego uprzywilejowania w handlu morskim, za: T. K.
Premadasa, Sri Lanka China Trade Relationship, Asian Tribune, 20.10.2007, http://www.asiantribune.
com/node/7893, dostp 27.04.2011.
11
S to Te Bandaranaike Memorial International Conference Hall (BMICH) oraz Sirimavo
Bandaranaike Memorial Exhibition Centre, za: R. Jinith de Silva, China, Sri Lankas Closest Ally, http://
www.cpac.org.cn/yszz/detaile.php?subid=1339&id=503, dostp 27.04.2011.
12
W 1971 r. mia miejsce zbrojny komunistyczny zryw modziey, kierowanej przez Rohana
Wijeweer, krwawo stumiony przez rzd centralny, Sunday Observer, http://www.sundayobserver.
lk/2010/10/03/fea02.asp, dostp 27.04.2011.
13
T. K. Premadasa, op. cit.
14
Dane Ministry of Commerce, Peoples Republic of China, http://english.mofcom.gov.cn.
157
hinda Chintana
15
. Ten dziesicioletni plan, na lata 20062016, ma uczyni
ze Sri Lanki wielkie wiatowe centrum morskie, lotnicze, energetyczne, han-
dlowe i naukowe. Jednym z jego priorytetw byo zakoczenie trwajcej ju
wier wieku wojny domowej przeciwko Tamilskim Tygrysom (LTTE), orga-
nizacji walczcej zbrojnie o niepodlego pnocnej czci Cejlonu, zamiesz-
kanego przez mniejszo tamilsk. Gdy Rajapaksa zdecydowa si na znaczce
dozbrojenie w tym celu swojej armii, okazao si, e nikt, nawet Indie, nie chce
mu jej sprzedawa
16
. Jedynym krajem, ktry si na to zdecydowa (a faktycz-
nie ju to robi), byy Chiny. Chiczycy, zaangaowani w konikt na Sri Lance
od samego pocztku, lecz dotd ostroni oraz zalecajcy rozwizania polityczne,
zmienili strategi i gwatownie zwikszyli swoj pomoc militarn. Szacuje si,
e tylko w 2008 r. przekazali lankijskiej armii bro wart miliard USD, m.in.
myliwce F-7 (eksportowa wersja chiskich Chengdu Jian-7), bro przeciwlot-
nicz i radary
17
.
Co wicej, Chiny nie ograniczyy si do pomocy w zakoczeniu koniktu
w tym dyplomatycznej, sprzeciwiajc si na forum ONZ wprowadzeniu re-
zolucji potpiajcej eskalacj walk z LTTE, ale po jego zakoczeniu w 2009 r.
zaangaoway si w odbudow zniszczonego kraju. Dziki potnym kredytom
z chiskich bankw (gwnie rzdowego Exim Banku), oferowanym na ko-
rzystnych warunkach (a waciwie bezwarunkowo, w przeciwiestwie do tych
oferowanych przez pastwa zachodnie), oraz pomocy chiskich specjalistw,
budowany jest najpotniejszy port w regionie (Hambantota), drugie na wy-
spie midzynarodowe lotnisko (Mattala), elektrownia w Puttalam (Norocholai
Power Station), linia kolejowa Palai Kankasanthurai oraz wiele drg, w tym
autostrada Kolombo Katunayake, gdzie znajduje si gwne lankijskie lot-
nisko. Interesujcym przykadem wsppracy obu krajw jest rwnie wy-
strzelenie w listopadzie 2012 r. przez chisk rm Great Wall Industry Corp.
pierwszego lankijskiego satelity. Chiczycy przeznaczyli take milion USD
w gotwce i dary rzeczowe o wartoci 20 mln USD na pomoc humanitarn dla
15
Projekt rozwoju wyspy w latach 20062016. Peny tekst dokumentu dostpny na stronie
Ministerstwa Finansw i Planowania Sri Lanki, http://www.treasury.gov.lk/docs/MahindaChintana
TenYearDevelopmentPlan.pdf, dostp 30.04.2011.
16
Dziao si tak z powodu brutalnoci rzdowych operacji (1200 cywilnych oar miesicznie) oraz
oskare o amanie praw czowieka, za: S. Guha, China Is a Treat to Global Good, UPI Asia, 11.05.2009,
http://www.upiasia.com/Security/2009/05/11/china_is_a_threat_to_global_good/5754/.
17
Ostrono wynikaa m.in. z troski o niepogarszanie stosunkw z Indiami. Rwnie obecnie
Pekin gono podkrela, e jego dziaania nie maj charakteru antytamilskiego oraz e Chiny nie zajmuj
adnego stanowiska wobec wewntrznej sprawy Sri Lanki, jak jest trwajcy w niej konikt etniczny,
za: V. Sakhuja, Sri Lanka: Beijings Growing Foothold in the Indian Ocean, South Asia Speaks, http://
southasiaspeaks.wordpress.com/2009/06/15/sri-lanka-beijings-growing-foothold-in-the-indian-ocean/,
dostp 30.04.2011.
158
oar wojny domowej, a ponadto pomagaj w rozminowywaniu kraju
18
. W su-
mie w latach 20062010 Pekin wspar Sri Lank kwot przekraczajc 3 mld
USD i sta si jej najwikszym obecnie donatorem. Towarzyszy temu dyna-
miczny wzrost dwustronnej wymiany handlowej, ktrej warto zwikszya si
z poziomu 97 mln USD w 2005 r. do 1639 mld USD
19
w 2009 r., co uczyni-
o ChRL drugim partnerem importowym Sri Lanki, odpowiadajcym za bli-
sko 14% caoci jej importu
20
. Sri Lance, cho w mniejszym stopniu, udaje si
jednoczenie zwiksza wasny eksport do ChRL z 59 mln USD w 2009 r.
do 80 mln USD w 2010 r., a wic o 35%
21
. Ponadto w 2009 r. w Mirigama
na pnoc od Kolombo utworzono pierwsz specjaln stref ekonomiczn wy-
cznie dla Chiczykw, ktrej rozbudow zajmuje si Huichen Investment Hol-
dings Ltd., z siedzib w Hongkongu
22
.
Niespotykany dotd poziom osigno rwnie ocieplenie w sferze politycz-
nej. Wzajemne wizyty przedstawicieli obu krajw stay si wyjtkowo czste,
pastwa wspieraj si te w regionalnych organizacjach, m.in. Chiny uzyskay
status obserwatora przy SAARC, za Sri Lanka zaproszona zostaa przez Pekin
do uczestnictwa w IV Szczycie Inicjatywy Kunming w 2010 r.
23
Jednoczenie
podnis si poziom kontaktw pocjalnych. Prezydent Rajapaksa odwiedza
Chiny czciej, ni wymaga tego mogyby jego protokolarne obowizki, m.in.
odby swoiste tourne po Chinach w 2007 r., z okazji pidziesiciolecia usta-
nowienia penych stosunkw dyplomatycznych
24
. W 2010 r., z inicjatywy w-
czesnego wicepremiera Li Keqiang, Rajapaksa przyby na ceremoni zamkni-
cia wystawy Expo w Szanghaju, za rok pniej odwiedzi Pekin, tym razem
na osobiste zaproszenie Hu Jintao. Odpowiednio odnotowa mona wiksz
liczb wizyt chiskich przedstawicieli na wyspie, odbywanych przy najrniej-
szych okazjach, m.in. na tygodniowych obchodach 65. urodzin Rajapaksy ba-
wi specjalny wysannik chiskiego prezydenta Sang Guowei, wiceprzewod-
niczcy Staego Komitetu Oglnochiskiego Zgromadzenia Przedstawicieli
Ludowych
25
. Wychodzc naprzeciw rosncym potrzebom, linie Sri Lankan Air-
18
M. Michaek, Cudowna rywalizacja Chin z Indiami, Portal Spraw Zagranicznych, 28.11.2010, http://
www.psz.pl/tekst-35352/Maciej-Michalek-Cudowna-rywalizacja-Chin-z-Indiami, dostp 27.04.2011.
19
China Foreign Aairs 20062010, Department of Policy Planning, Ministry of Foreign Aairs PRC.
20
Te World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook.
21
Wedug wylicze gazety Daily FT, http://www.ft.lk/2011/02/15/china-invites-sri-lanka-to-hold-
trade-fair-biz-forum-in-kunming/.
22
Reuters, http://in.reuters.com/article/2009/07/01/idINIndia-40731520090701, dostp 30.04.2011.
23
Stronami Kunming Initiative jest Bangladesz, Myanmar, prowincja Yunnan oraz pnocno-wschodnie
prowincje Indii. Celem inicjatywy jest stworzenie wielkiej sieci pocze transportowych,usprawniajcych
komunikacj i wymian handlow w regionie.
24
Ministerstwo Sri Lanki w ChRL, http://www.embbiz.net/com/slemb/index.html, dostp 28.04.2011.
25
Organ penicy najwysz wadz ustawodawcz w ChRL pomidzy sesjami parlamentu. Ocjalnym
powodem wizyty Sang Guowei by fakt, e podczas tych obchodw miao miejsce otwarcie budowanego
159
lines uruchomiy a 11 regularnych pocze lotniczych do Pekinu, Szanghaju
i Hongkongu.
Pola gospodarki i polityki uzupenia wsppraca w takich dziedzinach, jak
owiata i kultura. W 2007 r. podpisane zostao Memorandum of Understan-
ding pomidzy lankijskim Kelaniya University i chiskim Beijing Foreign Stu-
dies University, na mocy ktrego oywiono dwustronn wymian studenck.
Na jego podstawie Pekin co roku funduje stypendia 104 lankijskim studentom
(w 2009 r. w sumie uczyo si ich w ChRL 901, w porwnaniu do 281 studen-
tw w roku 2006), za chiscy studenci mog uczy si jzyka syngaleskiego
na Sri Lance. Otworzono take Instytut Konfucjusza, majcy promowa chi-
sk kultur i jzyk na wyspie. W 2008 r. podpisana zostaa natomiast umowa
o wsppracy kulturalnej, regulujca zasady wymiany artystycznej pomidzy
oboma krajami
26
.
2. UWARUNKOWANIA OBECNYCH RELACJI
CHISKO-LANKIJSKICH
2.1. Miejsce Sri Lanki w polityce zagranicznej ChRL
Naley podkreli, e stosunki Chin ze Sri Lank w zasadzie zawsze byy do-
bre, dowiadczay rwnie nagych przyspiesze, jak w 1952 r. za spraw podpi-
sania umowy handlowej. Przyspieszenie, ktre mona obserwowa od 2005 r.,
wyznacza nowy szczyt w zacienianiu dwustronnych relacji, warto wic odpo-
wiedzie na pytanie, co obecnie tak wyrnia ma, tropikaln wysp Cejlon
z punktu widzenia Pekinu.
Najwaniejsza przyczyna chiskiego zblienia ze Sri Lank ma podoe czy-
sto ekonomiczne. Jest to kwestia jednego z larw chiskiej gospodarki, ja-
kim s SLOCs morskie szlaki komunikacyjne (Sea Lines Of Communication).
Drog morsk odbywa si zarwno wikszo chiskiego eksportu, jak i im-
portu strategicznie wanych dbr, przede wszystkim surowcw energetycznych.
Najwaniejszym SLOC z punktu widzenia Pekinu jest ten biegncy od Mo-
rza Poudniowochiskiego, przez cienin Malakka, Ocean Indyjski, do Zatoki
Perskiej, ktrym, jak si szacuje, sprowadza on 80% swojej ropy naftowej
27
. Po-
niewa bezpieczestwo tego szlaku ma olbrzymie znaczenie dla funkcjonowa-
przy wsparciu Chiczykw portu w Hambantota, http://www.psz.pl/tekst-35243/Otwarto-najwiekszy-
port-w-Azji-Poludniowej, dostp 28.04.2011.
26
Ministerstwo Sri Lanki w ChRL, http://www.embbiz.net/com/slemb/index.html, dostp 28.04.2011.
27
H. V. Pant, China, A Great Power Like Any Other, ISN ETH Zurich, http://www.isn.ethz.ch/
isn/Current-Affairs/Security-Watch/Detail/?ots591=4888CAA0-B3DB-1461-98B9-E20E7
B9C13D4&lng=en&id=112669, dostp 30.04.2011.
160
nia chiskiej gospodarki, Pekin nie chce ju duej polega w tej kwestii na do-
tychczasowych gwarancjach oty USA i samemu stara si go zabezpieczy.
W tym celu tworzy w pobliu szlaku wiele baz morskich i lotniczych, dziki
ktrym kontrola ta bdzie moliwa. Polityka owa zostaa nazwana przez ame-
rykaski Departament Obrony tworzeniem sznura pere na Oceanie Indyj-
skim
28
. Sri Lanka znajduje si w centrum tego sznura, stanowic jeden z jego
kluczowych elementw. Chodzi tu zwaszcza o budowany i nansowany przez
Chiczykw port gbokomorski w Hambantota, rodzinnym miecie Mahindy
Rajapaksy. Otwarty ju obiekt ma ukoczony zosta w 2014 r. i sta si nie tyl-
ko jednym z najwaniejszych portw przeadunkowych na Oceanie Indyjskim
(zdolnym przyj 33 statki jednoczenie, posiadajcym magazyny paliwa lotni-
czego i LNG oraz suche doki do przeprowadzania remontw), ale take baz
marynarki wojennej Sri Lanki i cho ocjalnie tego nie potwierdzaj Chin.
Chiskie okrty ju dzi wizytuj lankijskie porty i wobec doskonaych stosun-
kw politycznych i gospodarczych aktywno ta moe tylko wzrosn.
Obecno ChRL na Oceanie Indyjskim przynosi te drug istotn korzy,
a mianowicie odsonicie mikkiego podbrzusza najwikszego regionalnego
rywala Indii. Daje to pewn strategiczn rwnowag pomidzy dwoma wscho-
dzcymi mocarstwami, poniewa Indie (cho nie maj tego typu obiektu w po-
bliu chiskiego wybrzea) maj bazy wojskowe na rwnie ywotnym dla Pe-
kinu Oceanie Indyjskim. Obecno chiskiej marynarki w regionie umoliwi
monitoring ruchu jednostek cywilnych i wojskowych na Oceanie Indyjskim,
a take bazy amerykaskiej marynarki Diego Garcia
29
i indyjskich instalacji nu-
klearnych. Wedug czci wojskowych ekspertw bardzo opacalne dla ChRL
byoby rwnie utworzenie na Sri Lance centrum monitorowania przestrzeni
kosmicznej, ktre dziaaoby m.in. na potrzeby chiskich rakiet balistycznych,
bdcych obecnie najwaniejsz chisk broni mogc przeciwstawi si ame-
rykaskim lotniskowcom. Warto doda, e coraz czciej wskazuje si na Ocean
Indyjski jako akwen o najwikszym globalnym znaczeniu w XXI w.
30
Ponadto
Pekin dziaa na rzecz zblienia Sri Lanki ze swoim drugim najwaniejszym so-
28
Najwaniejsze bazy znajduj si na wyspie Hainan (ChRL), Sittwe (Myanmar), Chittagong
(Bangladesz), Hambantota (Sri Lanka), Marao (Malediwy) i Gwadar (Pakistan) Ch. J. Pehrson, String
of Pearls: Meeting the Challenge of Chinas Rising Power Across the Asian Littoral, Strategic Studies Institute
of United States Army War College, lipiec 2006.
29
Wicej o chiskich obawach zwizanych z amerykask obecnoci w regionie: P. Sokala, Wizja,
polityka i sia w subie wielkiej strategii Chin, Warszawa 2010.
30
Tez tak jako pierwszy postawi Robert Kaplan na amach Foreign Aairs w kwietniu 2009 r.
O znaczeniu tego akwenu przesdzi: obecno szerokich mas wyznawcw islamu wzdu jego brzegw,
uwarunkowania polityki energetycznej oraz coraz silniejsza pozycja Pekinu i New Delhi w globalnym
ukadzie si. Zarys artykuu dostpny jest na stronie FA: http://www.foreignaairs.com/articles/64832/
robert-d-kaplan/center-stage-for-the-21st-century, dostep 30.04.2011.
161
jusznikiem poudniowoazjatyckim Pakistanem. Kraj ten tradycyjnie stara si
rwnoway potg regionalnego rywala Indii poprzez zblienie z mniejszy-
mi pastwami subregionu, dzielcymi jego antyindyjskie obawy. Za kadencji
Perveza Musharrafa Pakistan sta si drugim najwikszym dostawc uzbrojenia
dla rzdu w Kotte
31
, podpisa porozumienie o wolnym handlu, a obecnie sta-
ra si wczy gospodarczo w chiskie plany inwestycyjne na wyspie. Pakista-
skie rmy obecne s ju przy produkcji cementu oraz w przemyle jubilerskim.
Handel dwustronny w 2010 r. przekroczy poziom 250 mln USD
32
, za paki-
staski minister spraw zagranicznych M. Qureshi ogosi pogbione stosunki
ze Sri Lank. Islamabad korzysta w ten sposb gospodarczo, a take zajmuje
swoje miejsce w chiskiej strategii okrania Indii, o ktr New Delhi gono
oskara Chiczykw.
Obok zyskw strategicznych, zblienie ze Sri Lank ma przynosi rwnie
tradycyjne korzyci, jak pene otwarcie lankijskiego rynku na chiskie towary
i si robocz. Przy niezliczonych chiskich projektach budowlanych na wyspie
pracuje ju okoo 30 tys. chiskich robotnikw. Pekin forsuje wprowadzenie
umowy o wolnym handlu ze Sri Lank, rozwaa take przeniesienie czci wa-
snej produkcji przemysowej na wysp, do czego skaniaj go nisze koszty pra-
cy Lankijczykw i blisko niektrych rynkw docelowych, gwnie poudnio-
woazjatyckich i afrykaskich. Przykadem tego typu aktywnoci s prowadzone
obecnie negocjacje na temat otworzenia na Sri Lance montowni samochodw
przez chiskie rmy FAW Car Company i SAIC
33
. Chiczykom zapropono-
wano take moliwo rozpoczcia bez przetargu wydobycia ropy i gazu ze z
w zatoce Mannar, ktrego opacalno testuje China National Petroleum Cor-
poration (CNPC)
34
. Nie bez znaczenia jest wreszcie zyskanie kolejnego sojusz-
nika na forum midzynarodowym. Sri Lanka regularnie zajmuje stanowisko
bliskie Chinom wobec najwaniejszych wydarze midzynarodowych, popiera
polityk jednych Chin i dystansuje si wobec gonych incydentw w Tybecie
i Xinjiangu (jak zamieszki w Urumczi w 2009 r.), okrelajc je jako wewntrz-
n spraw ChRL
35
.
31
F. Shaikh, Pakistans Relations with Sri Lanka Serving China?, Sri Lanka Guardian, http://www.
srilankaguardian.org/2011/03/pakistans-relations-with-sri-lanka.html, dostp 30.04.2011.
32
http://www.thenancialexpress-bd.com/more.php?news_id=125177, dostp 30.04.2011.
33
http://www.defence.pk/forums/china-defence/24154-future-china-sri-lanka-relations.html, dostp
30.04.2011.
34
Szerzej na temat z w zatoce Mannar: http://tamilnation.co/intframe/tamileelam/070920oil.
htm, dostp 4.03.2012 r.
35
Sri Lankan News, http://rstlanka.com/english/news/recent-riots-in-xinjiang-region-china/, dostp
4.03.2012.
162
2.2. Znaczenie relacji z ChRL w polityce wewntrznej i zagranicznej
Sri Lanki
Tradycyjnie najwaniejszym partnerem Sri Lanki s Indie. Oba kraje cz
silne wizy historyczne, kulturowe, religijne i gospodarcze. Na wyspie yje dua
hinduistyczna mniejszo tamilska (18%)
36
, ktra stanowi przedmiot zainte-
resowania Indii, bo wielu Tamilw mieszka rwnie w jej poudniowych sta-
nach. Indie s przy tym najwaniejszym partnerem handlowym, odpowiada-
jcym na mocy wprowadzonego w 2000 r. porozumienia o wolnym handlu
za 20% importu Sri Lanki i 5% eksportu
37
. Od momentu uzyskania niepod-
legoci w 1948 r. Sri Lanka podejmowaa jednak starania, aby unikn cako-
witego zdominowania przez wikszego ssiada. Tak polityk prowadzi obecnie
rwnie prezydent Mahinda Rajapaksa, znaczco zacieniajc stosunki z ChRL.
Bliskie relacje z Chinami tworz dla niego bardzo korzystn sytuacj, w kt-
rej posiada dwch potnych partnerw zagranicznych (Indie i Chiny) i moe
rwnoway ich obecno na wyspie. Oba wschodzce mocarstwa wchodz
w ten ukad, chcc uzyska jak najwiksze wpywy na strategicznie pooonej
wyspie. Po 6 latach takiej polityki daje si sysze opinie, po raz pierwszy w hi-
storii, e Chiny osigny ju taki sam poziom wpyww na Sri Lance, jaki maj
Indie
38
. Ukad ten daje Rajapaksie nowe moliwoci w polityce midzynarodo-
wej, za element rywalizacji obu mocarstw przynosi swego rodzaju wycig Pe-
kinu i New Delhi w oferowaniu mu pomocy
39
.
Stosunki chisko-lankijskie przede wszystkim opieraj si jednak na kwe-
stiach gospodarczych. Aby mc w peni skupi si na gospodarce, konieczne
byo najpierw zakoczenie wyniszczajcej kraj wojny domowej. W tym celu
ju w 1987 r. Indie wysay na wysp wojsko, ale misja ta zakoczya si po-
rak i od tamtej pory New Delhi nie angaowao si bezporednio w kon-
ikt. Pastwa demokratyczne przede wszystkim USA i UE byy niechtne
do udzielenia pomocy, bdc przeciwnymi eskalacji koniktu i wypominajc
wadzom wyspy pogbiajcy si kryzys humanitarny oraz coraz czstsze przy-
padki amania praw czowieka. W tej sytuacji pojawia si pomoc chiska, ofe-
rujca wszystko, czego rzd w Kotte potrzebowa w walce z LTTE. Chiczycy
podkrelali przy tym, e walka przeciwko trzem zom terroryzmowi, sepa-
36
Procent ludzi posugujcych si jzykiem tamilskim, za: Te World Factbook.
37
Ibidem.
38
Twierdzi tak m.in. John Gooneratne, emerytowany lankijski dyplomata i autor ksiki Decade
of Confrontation: Sri Lanka and India in the 1980s, http://www.atimes.com/atimes/South_Asia/
LH13Df02.html, dostp 30.04.2011.
39
Wicej na temat tego wycigu, majcego miejsce w wikszoci maych pastw Azji Poudniowej:
M. Michaek, Cudowna rywalizacja Chin z Indiami
163
ratyzmowi i ekstremizmowi jest ich staym priorytetem. Wsppraca wojsko-
wa ze Sri Lank szybko rozwina si we wspprac gospodarcz, dziki czemu
Rajapaksa mg uruchomi swj potny plan odbudowy zniszcze wojennych
i zainicjowa projekt Mahinda Chintana. W tym celu kluczowa staa si jed-
nak pomoc zagraniczna dla wyniszczonego kraju, ktra najatwiej bya osigal-
na ze strony Chin. Dziki nastpujcemu zblieniu z ChRL i przycigniciu
inwestorw z caego wiata wyspa jest dzi wielkim placem budowy i przeywa
prawdziwy boom inwestycyjny. Jak stwierdzi lankijski minister spraw zagra-
nicznych G. Peiris, odkd wojna si skoczya, s trzy rzeczy, ktrych potrze-
buje Sri Lanka inwestycje, handel i turyci
40
, a wszystkie chtnie oferuje Pe-
kin. Jedynie agowy przykad wsppracy port w Hambantota ma zapewni
70 tys. nowych miejsc pracy na wyspie, a w 2020 r. odpowiada za 20% do-
chodu Sri Lanki
41
. Wsparcie oferowane przez ChRL jest wic olbrzymi szan-
s na rozwj i cywilizacyjny skok dla wyspy. Tymczasem z perspektywy Lan-
kijczykw USA i UE nie rozumiej tego przeomowego momentu w historii
Sri Lanki i zamiast patrze w przd, kad akcent na najbardziej bolesne kar-
ty przeszoci, takie jak amanie praw czowieka. Jakby na potwierdzenie tego
kraje europejskie cofny z tego powodu Sri Lance specjalne preferencje celne
(GSP plus)
42
, chcc w ten sposb wymusi na niej decyzj o rozliczeniu wszyst-
kich zbrodniarzy wojennych. Ta rnica perspektyw zachca jednak Rajapaks
do przyjmowania antyzachodniej retoryki i dalszego zblienia z innymi potga-
mi, gwnie z Chinami.
PODSUMOWANIE
Poziom bilateralnych relacji Sri Lanki i ChRL oraz obustronne korzyci
z nich pynce pozwalaj stwierdzi, e zblienie to nabiera duego znacze-
nia w subregionie Azji Poudniowej. Jednak na pytanie o to, dokd owa zay-
o moe doprowadzi Sri Lank, nie moemy da prostej odpowiedzi. Zaley
ona od wielu czynnikw, spord ktrych mona wyodrbni wobec spadku
wpywu pastw Zachodu na wydarzenia w regionie polityk trzech gwnych
aktorw: Sri Lanki, Chin i Indii.
Przed Sri Lank stoj wyzwania niemal rwnie wielkie co szanse. Budzcy
wiele emocji i opromieniony saw pogromcy Tamilskich Tygrysw Mahinda
Rajapaksa z wizj i rozmachem sprawuje swj urzd, uzaleniajc si jednak co-
40
http://www.chinadaily.com.cn/cndy/2010-08/13/content_11147909.htm, dostp 30.04.2011.
41
http://www.psz.pl/tekst-35243/Otwarto-najwiekszy-port-w-Azji-Poludniowej, dostp 30.04.2011.
42
Te Colombo Consensus: Brotherly Love, Massive Aid and No Questions Asked, Te Economist,
8.07.2010, http://www.economist.com/node/16542629, dostp 30.04.2011.
164
raz bardziej od Pekinu. Praktycznie wszystkie inwestycje na wyspie nansowane
s z zagranicznych poyczek i kredytw. Inwestycje te, poprzedzone potny-
mi wydatkami wojennymi oraz wiatowym kryzysem gospodarczym, sprawia-
j, e Sri Lanka stoi dzi na krawdzi wypacalnoci. Wbrew optymistycznym
raportom rzdowym, podkrelajcym dynamiczny wzrost gospodarczy (6,9%
w 2010 r.) i liczb nowych inwestycji, fundamenty nansowe s kruche. Dug
publiczny osign w 2010 r. 86,7% PKB i szybko ronie, powiksza si rw-
nie decyt w handlu zagranicznym
43
. Eksport, uzaleniony od popytu w ogar-
nitych kryzysem pastwach Zachodu (ok. 40% eksportu), nieprzerwanie ma-
leje od dekady, by osign w 2009 r. poziom z roku 1987
44
. Do tego dochodzi
powane ochodzenie polityczne pomidzy Kotte i pastwami demokratyczny-
mi, ktre rwnie nie pozostaje bez wpywu na gospodark
45
. Wszystko to co-
raz mocniej uzalenia Sri Lank od ChRL, poniewa stosunki kontrowersyjnej
rodziny Rajapaksw z rzdzcym Indiami rodowiskiem Singh-Gandhi nie na-
le do najatwiejszych
46
. Co wicej, historia lat 80. na Sri Lance uczy, e moe
ona balansowa indyjskie wpywy, ale nie moe by antyindyjska
47
. Decydujce
okae si wic, jak dugo rzd Sri Lanki bdzie potra utrzyma wewntrzn
stabilizacj i manewrowa midzy dwoma potnymi ssiadami, zamieniajc
jednoczenie dzisiejsze inwestycje w rzeczywist popraw sytuacji na rynku pra-
cy i bogacenie si mieszkacw
48
.
W odniesieniu do ChRL kluczowe jest pytanie o to, jaki poziom zblienia
ze Sri Lank uwaa ona za optymalny. Pomimo wymienionych wczeniej ko-
rzyci naley bowiem pamita, e polityka wzgldem Kotte jest jedynie ele-
mentem chiskiej polityki wobec caego Oceanu Indyjskiego i jako jego rw-
nie istotne skadowe mona uzna zblienie Chin z Pakistanem i Myanmarem.
Co charakterystyczne, chiska wsppraca wojskowa z Myanmarem bya przez
pewien czas wyolbrzymiana, czego nie mona wykluczy rwnie w przypad-
ku Sri Lanki. Mona jednoczenie wtpi, by Chiczycy poprzez uzalenianie
43
Dane ekonomiczne za Te World Factbook.
44
IMF: Sri Lankas Exports/GDP Falling for Years, Tamil Guardian, 6.02.2011, http://www.
tamilguardian.com/article.asp?articleid=2992, dostp 4.03.2012.
45
Ochodzenie to przynosi zaskakujce konsekwencje rwnie w polityce wewntrznej M. Rajapaksy,
dla przykadu wypowiedziana w listopadzie 2010 r. wojna przeciwko pszenicznemu terroryzmowi.
Wicej na ten temat: M. Michaek, Dokd pynie Sri Lanka, http://www.psz.pl/tekst-35217/Maciej-
Michalek-Dokad-plynie-Sri-Lanka, dostp 4.05.2011.
46
Szerzej na temat problemw politycznych w relacjach Indii i Sri Lanki: A. N. Shamsi, India-Sri
Lanka Relations: A Critical Review, http://newsdawn.blogspot.com/2011/11/india-sri-lanka-relations-
critical.html.
47
Sri Lanka prbowaa wwczas wydosta si spod indyjskiej dominacji poprzez zblienie z Zachodem,
co zakoczyo si askiem i prob prezydenta Jayawardene o indyjsk interwencj militarn na wyspie.
48
Wicej na temat problemw gospodarczych: http://www.thesundayleader.lk/2010/02/21/sri-lankas-
debt-crisis-worsens/, dostp 4.05.2011.
165
od siebie Sri Lanki byli skonni powaniej nadwery swoje stosunki z India-
mi, ktrych znaczenie jest dla Pekinu nie do przecenienia.
Wreszcie naley wspomnie o Indiach. Kraj ten traktuje ca Azj Poudnio-
w i Ocean Indyjski jako swoj wyczn stref wpyww i jest wysoce zaniepo-
kojony wzrostem chiskiej obecnoci w regionie. Reagujc na dziaania Peki-
nu, nie ogranicza si te do wyraania dezaprobaty, ale stara si stworzy wasn
sie baz morskich w regionie i coraz wicej inwestuje na Sri Lance. Nie bez zna-
czenia pozostanie przy tym kwestia tamilskiej mniejszoci na Cejlonie, ktrej
cikim losem szczeglnie przejta jest tamilska ludno poudniowych stanw
Indii. W efekcie New Delhi nie zaakceptuje lankijskich de do wydostania
si spod jego dominacji i bdzie dy do utrzymania jak najwikszego wpywu
na wydarzenia na wyspie.
Prbujc oceni stan i kierunek relacji ChRL i Sri Lanki mona wic uzna
e s one bardzo bliskie i odgrywaj coraz wiksz rol w regionie. Jednoczenie
jednak zblienie obu pastw ma pewne granice opacalnoci u wszystkich zain-
teresowanych stron, co oznacza, e niewielkie s szanse na to, aby Sri Lanka sta-
a si w przewidywalnej przyszoci niezatapialnym chiskim lotniskowcem
na Oceanie Indyjskim, czyli sta baz chiskiego lotnictwa i marynarki u wy-
brzey Indii
49
. Co wicej, jeeli lankijscy decydenci nie wyka si dostatecz-
n dojrzaoci i nie zdoaj utrzyma rwnowagi pomidzy wpywami Indii
i ChRL na wyspie, stosunki z New Delhi zaogni si, Sri Lanka straci swobod
na arenie midzynarodowej, a regionalna wsppraca pastw Azji Poudniowej
stanie pod wielkim znakiem zapytania.
49
Niezatapialnym lotniskowcem nazywane byy w przeszoci takie wyspy jak Malta czy Tajwan,
suce za bazy wojenne (odpowiednio brytyjsk i amerykask) w bezporedniej bliskoci rywala. Odnonie
do samej Sri Lanki warto rwnie przypomnie, e w przeszoci podobne obawy jak dzi ywiono wobec
wzrostu chiskiego zainteresowania Myanmarem, ktre pniej okazay si wyolbrzymiane.
CHINY I INDIE TRUDNE
SSIEDZTWO DWCH AZJATYCKICH
GIGANTW
Agnieszka Kuszewska
Szkoa Wysza Psychologii Spoecznej
STANOWISKO CHIN WOBEC INDYJSKO-
PAKISTASKIEGO KONFLIKTU O KASZMIR
W LATACH 19492011
1. WPROWADZENIE
Kilkudziesicioletni konikt o Kaszmir, rozgrywajcy si midzy Indiami
i Pakistanem, od samego pocztku (rok 1947) przykuwa uwag spoecznoci
midzynarodowej, czego efektem byo m.in. zainteresowanie Rady Bezpiecze-
stwa i rezolucje ONZ. Chiska Republika Ludowa odgrywa szczegln rol
w tym konikcie, co wie si m.in. z faktem, e Azja Poudniowa jest regio-
nem, w ktrym Chiny prowadz geopolityczn gr z Indiami, realizujc po cz-
ci swoje mocarstwowe aspiracje.
Analizujc chiskie stanowisko wobec koniktu, naley postrzega Chiny
zarwno jako jedn ze stron biorcych w nim udzia (ze wzgldu na fakt posia-
dania czci Kaszmiru, terytorium Aksai Chin, bdcego przedmiotem sporu
z Indiami), jak i ssiada dwch pozostajcych ze sob w kilkudziesicioletnim,
nierozwizanym dotd sporze pastw. Naley ponadto zaznaczy, e w wyni-
ku posiadania staego fotela w Radzie Bezpieczestwa ONZ, Chiny odgrywa-
j znaczc rol w ksztatowaniu wiatowego pokoju i bezpieczestwa i bra-
y czynny udzia w procesie generowania swojej roli w rozwizaniu koniktu.
Stanowisko Chin wobec kaszmirskiej rywalizacji midzy Indiami i Pakistanem
byo i pozostaje czynnikiem wpywajcym zarwno na relacje chisko-paki-
staskie, jak i chisko-indyjskie. Byo to widoczne zarwno w momentach jego
eskalacji, np. za spraw poparcia udzielanego Pakistanowi, jak i w okresie, gdy
politycy z New Delhi i Islamabadu zasiadali do stou negocjacyjnego. Sytu-
acja taka nasilia si w pierwszym dziesicioleciu XXI w., kiedy to, niezalenie
od rozmw indyjsko-pakistaskich, Chiny kontynuoway realizacj wasnych
interesw strategicznych i gospodarczych w Azji Poudniowej. Wsppraca mi-
170
litarna z Pakistanem oraz rosnce w szybkim tempie gospodarcze relacje z In-
diami stanowi wan cz globalnej mocarstwowej strategii Pekinu. Konikt
kaszmirski pozostaje do istotnym czynnikiem porednio ksztatujcym spe-
cyk relacji Chin z dwoma zwanionymi pastwami. Naley take podkreli
fakt, e wszystkie trzy pastwa posiadaj bro nuklearn (Chiny wspieray roz-
wj potencjau nuklearnego Pakistanu), co wcza do omawianej problematyki
kwesti midzynarodowego bezpieczestwa na skal ponadregionaln.
Celem artykuu jest:
Prezentacja rysu historycznego roli Chin w przebiegu koniktu indyjsko-
pakistaskiego, zwaszcza w jego kluczowych fazach (np. nuklearyzacja);
Omwienie biecej problematyki sojuszu chisko-pakistaskiego z jego
strategiczno-polityczny aspektem, z uwzgldnieniem czynnika indyjskiego;
Analiza kwestii biecych, takich jak stanowisko Pekinu wobec proble-
mu terroryzmu w kontekcie sojuszu z Pakistanem oraz wobec dziaa Indii
w Dammu i Kaszmirze.
2. RYS HISTORYCZNY
Chiska Republika Ludowa zostaa proklamowana w roku 1949, a wic
dwa lata po wycofaniu si Brytyjczykw z subkontynentu indyjskiego i po-
dziale na dwa niepodlege pastwa: Indie i Pakistan, ktre natychmiast stoczy-
y pierwsz wojn o przynaleno Kaszmiru. Chiny od pocztku staray si
ksztatowa relacje z oboma nowo powstaymi krajami. Warto podkreli, e
Indie byy jednym z pierwszych niesocjalistycznych pastw, ktre ustanowiy
relacje dyplomatyczne z Chinami (1 kwietnia 1950 r.). W roku 1954 chiski
premier Czou Enlai i jego indyjski odpowiednik Jawaharlal Nehru wsplnie
zainicjowali synne Pi Zasad Pokojowego Wspistnienia (tzw. pancha shila),
ktre miay regulowa wzajemne stosunki. Byy to: wzajemne poszanowanie in-
tegralnoci terytorialnej i suwerennoci, wzajemna nieagresja, wzajemna niein-
terwencja w sprawy wewntrzne, rwno i oboplne korzyci oraz pokojowe
wspistnienie
1
.
Na pocztku lat 50. komunistyczne Chiny zachowyway neutralno w kwe-
stii koniktu kaszmirskiego, unikajc jednoznacznego opowiadania si po kt-
rej ze stron. Sytuacja zacza jednak ulega zmianie na przeomie lat 50. i 60.,
co byo rezultatem nasilajcej si rywalizacji indyjsko-chiskiej.
1
Szerzej patrz: S. Shirk, One-Sided Rivalry: Chinas Perceptions and Policies Toward India [w:] Te India
China Relationship. What the United Stated Needs to Know, ed. F. Frankel, H,. Harding, New York 2004,
s. 7677.
171
Region Kaszmiru by przedmiotem eskalacji napicia w relacjach chisko-
indyjskich na pocztku lat 60. XX w. Ukad si w regionie uleg zmianie w wyni-
ku wojny midzy Indiami a Chinami, do ktrej doszo w padzierniku 1962 r.
2

Region Aksai Chin ma dla Pekinu istotne znaczenie strategiczne przebiega
tamtdy droga do Lhasy z Xinjiangu. Konstrukcja tej wanie trasy bya zreszt
gwnym punktem zapalnym koniktu chisko-indyjskiego z roku 1962. Wal-
ki, ktre toczyy si midzy 20 padziernika a 20 listopada 1962 r., zakoczy-
y si porak i upokorzeniem Indii, ktre utraciy obszar Aksai Chin i kilka
tysicy onierzy
3
. W chwili obecnej spr pozostaje nierozwizany, za granica
chisko-indyjska w Aksai Chin okrelana jest na mocy porozumie z lat 1993
i 1996 mianem linii rzeczywistej kontroli . Zostaa ona uwzgldniona na po-
niszej mapie, przedstawiajcej podzia Kaszmiru pomidzy trzy pastwa nu-
klearne: Indie, Chiny i Pakistan.
W rezultacie wojny granicznej stosunki chisko-indyjskie ulegy zamro-
eniu. Natomiast stosunki pakistasko-chiskie w duym stopniu poprawiy
si, czego rezultatem stao si podpisanie z inicjatywy Pakistanu porozumienia
granicznego midzy tymi dwoma pastwami, co nastpio 2 marca 1963 r.
4

Na jego mocy Pakistan przekaza Chinom cz Kaszmiru (konkretnie Gilgit-
Baltistanu) Dolin Shaksgam
5
. Warto podkreli, e strony porozumiay si, i
nowy traktat graniczny bdzie wynegocjowany w momencie ostatecznego roz-
wizania koniktu indyjsko-pakistaskiego o Kaszmir. Uregulowanie kwestii
granicznych dao podstawy do dalszego rozwoju relacji bilateralnych. W tym
samym roku podpisano take porozumienia dotyczce wymiany handlowej
(Chiny stay si najwikszym nabywc pakistaskiej baweny), za w nastp-
nym uzgodniono poyczk dla Pakistanu w wysokoci 60 mln USD na zakup
chiskich towarw
6
. Taki obrt spraw by niezwykle korzystny dla Pakistanu,
ktremu indyjska przegrana zapewnia wiksz pewno siebie w konfrontacji
z potniejszym ssiadem. Przyczynio si do tego polityczne poparcie ze stro-
ny Chin, na ktre Islamabad mg od tej pory liczy, take w kwestii Kaszmi-
ru. Przebywajcy wwczas z wizyt w Pakistanie chiski premier Czou En-Lai
popar Ayub Khana, wyraajc nadziej, e konikt o Kaszmir zostanie roz-
2
Szerzej patrz: S. Ganguly, Border Issues, Domestic Integration, and International Security [w:] ibidem,
s. 111120.
3
Idem, Conict Unending. India-Pakistan Tensions since 1947, New York 2001, s. 3637. Do koniktu
nieprzypadkowo doszo wanie w tym roku. Supermocarstwa zaangaowane byy wwczas w kryzys kubaski
i mona byo domniemywa, e nie bd miay chci angaowa si w niewielki spr graniczny w Azji.
4
Tekst porozumienia dostpny w jzyku angielskim na www.tpprc.org/documents/agreements/1963-A.
pdf, dostp 10.02.2012.
5
Indie, ze wzgldu na fakt nieuznawania podziau Kaszmiru, oczywicie nigdy nie zaakceptoway tej
decyzji i roszcz pretensje do wspomnianego obszaru. Przyp. aut.
6
S. Ramachandran, Decision Making in Foreign Policy, New Delhi 1996, s. 106.
172
wizany zgodnie z wol Kaszmirczykw
7
. Mona zatem stwierdzi, e w wy-
niku eskalacji napicia w relacjach chisko-indyjskich, stanowisko chiskie
w sprawie Kaszmiru od pocztku lat 60. przybrao form propakistask, Chi-
ny wspieray prawo Kaszmirczykw do samostanowienia i przeprowadzenie na
spornym terytorium plebiscytu. Takie stanowisko byo w peni zgodne z tym,
co na forum midzynarodowym gosi Pakistan.
Mapa 1
Podzielony Kaszmir
8
rdo: A. Kuszewska, Indyjsko-pakistaski konikt o Kaszmir, Warszawa 2010, s. 335.
7
S. M. Burke, Mainsprings of Indian and Pakistani Foreign Policies, Minneapolis 1974, s. 179.
8
Cz pakistaskiego Kaszmiru Obszary Pnocne przemianowano na Gilgit-Baltistan na mocy
Gilgit-Baltistan (Empowerment and Self-Governance) Order z 29 sierpnia 2009 r. Przyp. aut.
173
Przegrana w wojnie z Chinami wpyna take na strategiczne decyzje zwi-
zane z problemami bezpieczestwa na subkontynencie indyjskim. Indie pod-
jy radykalne kroki majce na celu modernizacj si militarnych. Za spraw
zwikszenia budetu na cele obronne zmodernizowano lotnictwo, wyposaajc
je w nowoczesny sprzt. Do roku 1965 Indie miay take pod broni 870 tys.
onierzy w szesnastu dywizjach. Dwie z tych dywizji piechoty byy rozmiesz-
czone w Kaszmirze, osiem wzdu wschodniej i zachodniej granicy z Pakista-
nem, a sze wzdu granicy z Chinami. Mona zatem atwo wywnioskowa,
e czynnik chiski, obok pakistaskiego, sta si podstawowym komponentem
polityki bezpieczestwa Indii. Pakistan tymczasem mg wystawi przeciw In-
diom 7 dywizji w czci zachodniej, za Wschodni Pakistan dysponowa zaled-
wie jedn dywizj
9
. Wywoao to niepokj wrd dowdcw pakistaskich si
zbrojnych
10
. W Islamabadzie uwaano, e rozbudowa si indyjskich ma suy
unicestwieniu Pakistanu. Uznano, e w istocie wyzwanie to stanowio gwny
cel dla New Delhi, ktre nigdy nie pogodzio si z podziaem subkontynentu.
Alians chisko-pakistaski da Karaczi (do 1966 r. miasto to penio funk-
cj stolicy Pakistanu) wiksz pewno siebie w relacjach z Indiami i by jed-
nym z czynnikw, ktry skoni je do podjcia prby rozwizania koniktu
o Kaszmir zgodnie z wasn wizj. W 1965 r. Pakistan doprowadzi do eskalacji
koniktu, przeprowadzajc w indyjskiej czci Kaszmiru Operacj Gibraltar,
ktra miaa na celu uwolnienie muzumanw zamieszkujcych indyjsk cz
Kaszmiru poprzez wywoanie tam antyindyjskiego powstania
11
. Jednym z kilku
motyww, ktre kieroway pakistaskimi przywdcami podczas podejmowania
tej decyzji, by niewtpliwie fakt, e wierzyli oni w pomoc ze strony nowego so-
jusznika Chin, mimo e kraj ten nie zoy wyranej obietnicy pomocy woj-
skowej dla Pakistanu na wypadek wojny z Indiami, ograniczajc si do sow-
nego poparcia
12
. Trzeba jednak podkreli, e ewentualne przystpienie Chin
9
Ibidem, s. 37.
10
Na poparcie tej tezy warto zacytowa sowa marszaka Asghara Khana, zwierzchnika si powietrznych
Pakistanu: Rozbudowa indyjskich si zbrojnych wywoaa du trosk u wszystkich mylcych ludzi
w pakistaskich siach zbrojnych. Pod paszczykiem przygotowa do konfrontacji z Chinami udao
im si otrzyma pokan pomoc od Stanw Zjednoczonych przy budowaniu milionowej armii, prawie
podwajajc liczebno si powietrznych i zwikszajc moliwoci produkcji czogw. Pakistan stan
w obliczu bardzo niebezpiecznej sytuacji. Jeli natychmiast nie stawimy jej czoa i odpowiednio nie
przygotujemy si, nadejdzie czas, kiedy Indie, rozbudowawszy wystarczajco swoje siy militarne, bd
mogy osign wszystkie cele polityczne bez uciekania si do dziaa wojennych A. Khan, Te First
Round, Ghaziabad 1971, s. 6364.
11
Wicej na temat przebiegu omawianych wydarze: A. Kuszewska, Indyjsko-pakistaski konikt
o Kaszmir, Warszawa 2010, s. 87 i nast.
12
W rzeczy samej, Chiny nie uczyniy prawie nic w kierunku pomocy Pakistanowi, kiedy wojna ju
wybucha. Przykadem sownego poparcia Chin byo spotkanie BhuttoChen Yi w Karaczi 4 wrzenia
1965 r. Wwczas chiski minister spraw zagranicznych popar pakistask sprawiedliw akcj,
krytykujc indyjsk zbrojn prowokacj w Kaszmirze. Potem nastpiy kolejne owiadczenia popierajce
174
do koniktu zbrojnego midzy Indiami i Pakistanem byo praktycznie niemo-
liwe ze wzgldu na potencjaln reakcj zimnowojennych supermocarstw
13
. Pa-
kistaska akcja skoczya si porak, a kosztowny dla Indii i Pakistanu kon-
ikt zbrojny z roku 1965 nie rozwiza koniktu kaszmirskiego.
Podczas kolejnej eskalacji w relacjach midzy Indiami i Pakistanem na po-
cztku lat 70. (kiedy doszo take do wspieranych przez Indie walk narodowo-
wyzwoleczych w pakistaskim Bengalu Wschodnim, zakoczonych powsta-
niem niepodlegego Bangladeszu) Chiny ponownie zajy stron Pakistanu,
opowiadajc si za utrzymaniem (nawet siowym) jednoci pastwa. Zarzucano
Indiom mieszanie si w sprawy wewntrzne ssiada. Premier Chin Czou En-laj
uzna, e Chiny traktuj wojn domow jako czysto wewntrzn spraw Paki-
stanu, ktra powinna by rozwizana bez obcej ingerencji
14
.
Podczas debaty nad rezolucj Rady Bezpieczestwa Pekin zaprezentowa
swoj wizj rozwizania sytuacji. Projekt chiski potpia Indie za agresj na Pa-
kistan. Wyraa dezaprobat w stosunku do Indii za udzia w utworzeniu, jak to
ujto, tzw. Bangladeszu. Wzywa inne pastwa do udzielenia poparcia Pakista-
nowi, za obie strony do wycofania wojsk. Chiska propozycja nie zostaa jed-
nak poddana pod gosowanie
15
. Werbalne poparcie Chin dla Pakistanu nie po-
mogo: na mapie Azji Poudniowej powstao niepodlege pastwo Bangladesz,
za Islamabad przegra kolejn konfrontacj z Indiami, do ktrej doszo pod
koniec 1971 r.
16

W latach 80. nastpio odejcie Chin od polityki jednoznacznego wspierania
Pakistanu w kwestii kaszmirskiej, Pekin raczej skania si ku temu, by obydwa
zwanione pastwa rozwizay problem w rozmowach dwustronnych. Podob-
nie zreszt wyglday lata 90., ktre charakteryzoway si polityk neutralnoci
pakistaskie poczynania, a take groby skierowane przeciw Indiom, ktre, zdaniem Chin, tworzyy bazy
wojskowe przy ich granicy. Zob. V. Schoeld, Kashmir in Conict. India, Pakistan and the Unending
War, London 2003, s. 110111; S. Ganguly, Conict Unending, s. 46. Cyt. za: A. Kuszewska, op. cit.,
przyp. 41, s. 91.
13
Potencjalne przystpienie Chin do wojny oznaczaoby jego olbrzymi eskalacj, dlatego te byo
traktowane cakiem powanie przez spoeczno midzynarodow. Brytyjski premier, Harold Wilson,
wyda w zwizku z tym owiadczenie, w ktrym obiecywa wsparcie dla Indii zarwno ze strony Wielkiej
Brytanii, jak i Stanw Zjednoczonych w przypadku chiskiej interwencji. Jedyn akcj, na jak pozwoliy
sobie Chiny, byo ultimatum wobec Indii wydane 17 wrzenia, nakazujce rozebranie rzekomych fortykacji
przy granicy. Poniewa nie byo dowodw na to, e takie fortykacje w ogle kiedykolwiek powstay,
Chiczycy ogosili 20 wrzenia, e zostay one usunite. Rezygnacja z ultimatum bez przeprowadzenia
adnej akcji zbrojnej bya bez wtpienia spowodowana ostr reakcj ze strony Stanw Zjednoczonych
i Zwizku Radzieckiego na jego wprowadzenie. Obydwa mocarstwa wystosoway bowiem wobec Chin
ostrzeenie, gdy tylko ultimatum ujrzao wiato dzienne A. Kuszewska, op. cit.
14
Cyt. za: B. Wizimirska, IndiePakistanBangladesz: midzy wojn a pokojem, Warszawa 1981,
s. 238240.
15
Opis projektu rezolucji na podstawie: UN Security Council Draft Resolution 10421, www.un.org,
dostp 6.02.2012.
16
Wicej: A. Kuszewska, op. cit., s. 106110.
175
Chin wobec sprawy Kaszmiru. W tym samym czasie jednak Pekin rozwija rela-
cje polityczne i strategiczne z Pakistanem, wspomagajc rozbudow jego poten-
cjau nuklearnego. Antyindyjskie powstanie, ktre wybucho w indyjskiej czci
Kaszmiru w roku 1989, sprawio, e na spornym terytorium zaczy stopnio-
wo powstawa ugrupowania polityczne (i zbrojne zwaszcza w pakistaskim
Azad Kaszmirze), reprezentujce wyzwolecze denia Kaszmirczykw (cz
z nich do dzi opowiada si za przyczeniem do Pakistanu, a nawet za islami-
zacj caych Indii). By to istotny element, ktry w bezporedni sposb wpyn
i do dzi wspksztatuje dynamik koniktu indyjsko-pakistaskiego
17
. Chiny
nie udzieliy poparcia separatystom, nie angaujc si w t spraw.
3. CHINY A NUKLEARYZACJA KONFLIKTU KASZMIRSKIEGO
I PROBLEM TERRORYZMU
Maj 1998 r. by przeomowy w historii relacji indyjsko-pakistaskich. Oby-
dwaj ssiedzi prawie jednoczenie przeprowadzili prby z uyciem broni jdro-
wej. Tym samym zaskoczona spoeczno midzynarodowa stana w obliczu
nuklearyzacji tego dugotrwaego koniktu. Bro nuklearna w posiadaniu zwa-
nionych od dziesicioleci pastw sprawia, e odtd eskalacja koniktu moe
mie istotne reperkusje ponadregionalne, a nawet globalne. Spoeczno mi-
dzynarodowa natychmiast potpia prby jdrowe i wezwaa obydwa pastwa
do ich zaniechania. Reakcja Chin na prby Indii z 11 maja 1998 r. bya po-
cztkowo bardzo stonowana, ograniczono si waciwie do suchego przekaza-
nia informacji w mediach. Chiscy politycy zapewne pamitali krytyk, jak
wywoay Chiny swoimi prbami z 1964 r., poza tym, podobnie jak reszta
wiata, Pekin by zaskoczony sytuacj i potrzebowa czasu na przygotowanie
waciwej reakcji. W mediach informowano krtko o tym wydarzeniu, nie do-
dajc jednak adnych komentarzy, poza tym, e Stany Zjednoczone potpi-
y prby. W dniu 12 maja rzecznik Ministerstwa Spraw Zagranicznych ChRL
Zhu Bangzao odmwi komentarzy i nie odpowiedzia na pytanie, czy Chiny
wznowi swoje testy nuklearne w odpowiedzi na przeprowadzone prby indyj-
skie. Dwa dni po testach indyjskich Chiny doczyy jednak do pastw wyra-
ajcych wobec nich dezaprobat. Po kolejnych indyjskich prbach 13 maja,
reakcja bya ju natychmiastowa. Owiadczenie wydane przez chiskie MSZ
14 maja stwierdzao m.in.: Chiski rzd jest w gbokim szoku i niniejszym
17
Szczegy dotyczce przebiegu koniktu w XXI w. zob. np.: S. Ganguly, P. Kapur, India, Pakistan
and the Bomb: Debating Nuclear Stability in South Asia, Columbia 2010; A. Gogowski, Pakistan. Historia
i wspczesno, Krakw 2011. Odnonie do wydarze sprzyjajcych jego deeskalacji zob.: A. Kuszewska,
Desekurytyzacja koniktu o Kaszmir w latach 20032010. Perspektywa indyjska i pakistaska [w:] Zaawan-
sowane zapobieganie koniktom, red. W. Kostecki, Warszawa 2011, s. 169 i nast.
176
wyraa cakowite potpienie. Postpowanie Indii jest niczym innym jak skan-
dalicznym wyrazem pogardy dla dziaa spoecznoci midzynarodowej zmie-
rzajcych do zakazania prb nuklearnych []
18
. Chiny nie wykluczyy wzno-
wienia prb nuklearnych, budzc tym samym oczywisty niepokj na wiecie
i obawy przed jdrowym wycigiem zbroje w Azji. W pocztkach czerwca
Ziang Zemin, wczesny chiski prezydent, zaagodzi te obawy, udzielajc wy-
wiadu Agencji France Presse. Jego najwaniejsze tezy brzmiay:
Chiny posiadaj bro nuklearn, ale zoyy jednostronne zobowizanie,
e bd uywa jej jedynie w odpowiedzi na atak z zewntrz;
Chiny wspieraj cakowity zakaz przeprowadzania testw z uyciem broni
nuklearnej i same nie zamierzaj wznawia testw;
Indie traktuj Chiny jako potencjalny cel ataku nuklearnego i powinny
by uznane za winne eskalacji nowych napi w Azji Poudniowej
19
.
Naley podkreli, e Chiny w znacznym stopniu przyczyniy si do nu-
klearyzacji koniktu kaszmirskiego, bdc dostarczycielem technologii nukle-
arnej do Pakistanu; nuklearna wsppraca midzy oboma krajami rozpocza
si na przeomie lat 70. i 80. XX w., a wic niedugo po tym, jak Indie prze-
prowadziy pierwsz udan podziemn prb jdrow na pustyni Radastanu
(maj 1974 r.)
20
. Przyspieszyo to decyzj Islamabadu o budowie wasnego pro-
gramu nuklearnego, ktry mgby zrwnoway potencja i si uderzeniow
Indii. Taktyka ta znalaza potwierdzenie we wspomnianym 1998 r., kiedy Pa-
kistan zaprezentowa swoje moliwoci, przeprowadzajc prby 28 i 30 maja,
a wic kilkanacie dni po prbach indyjskich.
Upadek wie World Trade Center we wrzeniu 2001 r. otworzy now er
w historii stosunkw midzynarodowych, wpywajc take, m.in. za spraw
kampanii afgaskiej, na relacje midzynarodowe w Azji Poudniowej. Krt-
ko po atakach na WTC, w Indiach doszo do ataku na tamtejszy parlament:
13 grudnia 2001 r. okrelony zosta indyjskim 11 wrzenia
21
. Zamach prze-
prowadziy organizacje Lashkar-e-Toiba oraz Jaish-e Mohammed, posiadajce
swoje bazy operacyjne na terytorium Pakistanu. Dla Indii by to argument po-
twierdzajcy, e Pakistan jest pastwem czynnie wspierajcym terroryzm. Chi-
ny uwanie obserwoway rozwj wydarze, w wyniku ktrych ich sojusznik
zjednoczy si z USA w kampanii antyterrorystycznej prowadzonej przez pre-
zydenta Busha. Pervez Musharraf nie mia praktycznie innej opcji, ni przyj
amerykaskie ultimatum, mwice, kto nie jest z nami, jest przeciwko nam.
18
Cyt. za: W. P. Singh Sidu, J. Yuan, China and India: Cooperation or Conict?, London 2003, s. 31.
19
Foreign Broadcast Information Service (FBIS) Daily Report China 98154, June 4, 1998.
20
S. Wolpert, Nowa historia Indii, Warszawa 2010, s. 471472.
21
Zob. m.in.: N. Mukherji, Who Attacked Parliament?, http://www.revolutionarydemocracy.org/
rdv10n2/parliament.htm, dostp 6.02.2012.
177
Chiny byy powanie zaniepokojone umoliwieniem przez Pakistan lotw ame-
rykaskim samolotom nad pakistask przestrzeni powietrzn (ataki samo-
lotw bezzaogowych na Al-Kaid przeprowadzano z terytorium Pakistanu);
domagay si te wgldu w tre porozumienia amerykasko-pakistaskiego.
Nie mona jednoznacznie potwierdzi, czy Musharraf speni t prob. Chiny
doskonale zdaj sobie spraw ze zoonej sytuacji polityczno-strategicznej Paki-
stanu, ale nie mog podj adnej interwencji, by nie by postrzegane na are-
nie midzynarodowej jako oponent walki z terroryzmem. Nie ma jednak wt-
pliwoci co do tego, e USA nie zastpi Chin jako sojusznik Pakistanu i nie
bd mie tam takich wpyww, jakie ma Pekin, zwaszcza w kontekcie ostat-
nich wydarze, ktre mocno nadwyryy alians amerykasko-pakistaski
22
.
Chiny zostay postawione w trudnej sytuacji: z jednej strony chciay udzie-
la wsparcia pakistaskiemu sojusznikowi, z drugiej za nie mogy pozwoli so-
bie na oskarenia o wspieranie terroryzmu. Reakcja na atak odzwierciedlaa ich
podejcie do sprawy kaszmirskiej prezentowane u progu XXI w.: Pekin potpi
zamach na parlament w New Delhi, wyraajc take opini, e obydwa pastwa
powinny uregulowa sporne kwestie w ramach dwustronnego dialogu. Tym sa-
mym Chiny kontynuoway swoj polityk nieinterwencji.
Od koca 2003 r. stosunki indyjsko-pakistaskie weszy w faz deeskala-
cji za spraw rozmw zainicjowanych przez rzdzcego Pakistanem gen. Per-
veza Musharrafa i indyjskiego premiera Atala Bihari Vaypayee. Po raz kolejny
dialog indyjsko-pakistaski zosta jednak zerwany po atakach terrorystycznych
przeprowadzonych w Bombaju w 2008 r., w wyniku ktrych zgino ponad
180 osb; ponownie powrci wwczas indyjski zarzut o pakistaskie wspar-
cie dla terroryzmu
23
. Ocjalnie Chiny potpiy ataki, zoyy kondolencje
na rce rzdu Indii. Z drugiej jednak strony zaoferoway pene wsparcie i po-
moc dla Pakistanu w razie akcji odwetowej Indii (ktra najprawdopodobniej
22
Chodzi tu nie tylko o ataki samolotw bezzaogowych, ktrych oarami s take cywile
po pakistaskiej stronie granicy, ale rwnie o amerykask akcj z pocztku maja 2011 r., w wyniku ktrej
specjalny oddzia US SEALs zabi Osam bin Ladena w operacji Geronimo. Najbardziej poszukiwany
terrorysta wiata ukrywa si w pakistaskim miecie Abbottabad, kilkadziesit kilometrw od stolicy
kraju. Amerykaska operacja rozsierdzia pakistaski wywiad i armi oraz postawia Islamabad w trudnej,
dwuznacznej sytuacji podwjnego gracza wobec amerykaskiego sojusznika. Trudno bowiem zaoy,
e potna, posiadajca ogromn kontrol nad obywatelami Pakistanu i obcokrajowcami przebywajcymi
na jego terytorium ISI (pakistaska agencja wywiadowcza) nie wiedziaa o kryjwce bin Ladena, przyp.
autora.
23
Zarzut ten okaza si suszny: wadze Pakistanu przyznay w 2009 r., e zamachy byy planowane
na terytorium tego pastwa. Zamachowcy pochodzili z Pakistanu. Zob. Pakistan Admits Mumbai Attack
Planned On Its Soil, Arrests Main Operator, Fox News, 12.02.2009, http://www.foxnews.com/
story/0,2933,491364,00.html, dostp 6.02.2012. Interesujc histori rekrutacji modych zamachowcw
do islamskich organizacji ekstremistycznych przedstawia Pamela Constable na podstawie zezna Ajmala
Kasaba, jedynego ze sprawcw, ktry przey. Zob. P. Constable, Playing with Fire. Pakistan at War with
Itself, New York 2011, s. 2223.
178
uderzyaby w terytorium pakistaskiego Kaszmiru), potwierdzajc cigo so-
juszu z Pakistanem. Chiny w ten sposb jasno wyraziy swoj polityk wobec
ewentualnego kryzysu w Azji Poudniowej, potwierdzajc stanowisko prezen-
towane np. przez Waszyngton, e wojna w regionie to istotne zagroenie dla sta-
bilizacji i bezpieczestwa take na skal ponadregionaln. Z drugiej jednak
strony Pekin jasno wyrazi ch kontynuacji dyplomatycznego i militarnego
wsparcia dla Islamabadu na wypadek wojny w Kaszmirze.
4. ASPEKT STRATEGICZNO-POLITYCZNY
SOJUSZU CHISKO-PAKISTASKIEGO
Alians chisko-pakistaski jest niewtpliwie jednym z waniejszych sojuszy
strategicznych na kontynencie azjatyckim, obydwa pastwa okrelane s mia-
nem sojusznikw na kad pogod (all-weather allies). W 2010 r. a 82%
Pakistaczykw przychylnie oceniao Chiny
24
. Przywdca ChRL Hu Jintao
stwierdzi, e przyja Chin z Pakistanem jest wysza ni gry i gbsza ni oce-
any
25
. Jest to wielowymiarowa wsppraca polityczna, gospodarcza i strategicz-
na, trwajca ju od kilkudziesiciu lat. Po wojnie chisko-indyjskiej z 1962 r.
nawiza si midzy pastwami sojusz strategiczny. Pekin zacz dostarcza mi-
litarnej, technicznej i gospodarczej pomocy Islamabadowi, czemu towarzyszyo
nawizanie regularnych kontaktw na najwyszym szczeblu. Pomoc militarna
rozpocza si w 1966 r. Potem Chiny wspieray sprzeciw Pakistanu wobec in-
terwencji ZSRR w Afganistanie. Jeszcze w okresie zimniej wojny gwnym ce-
lem sojuszu byo zbalansowanie wsppracy Indii z ZSRR. Po upadku elaznej
kurtyny sytuacja nie ulega znaczcej zmianie, co wicej, ostatnie dwie deka-
dy przyniosy pogbienie wsppracy: Chiny s staym rdem dostaw sprz-
tu wojskowego dla armii pakistaskiej
26
. Do dzi uprzywilejowanie dla Pekinu
24
Na podstawie raportu China Seen Overtaking U.S. as Global Superpower, opublikowanego 13 lipca
2011 r. przez Pew Research Center, http://www.pewglobal.org/2011/07/13/chapter-4-views-of-china/,
dostp 15.02.2012.
25
M. Submal, Pakistan Shows Signs of Turning Away from the United States, http://thenewamerican.
com/world-mainmenu-26/asia-mainmenu-33/5624-pakistan-shows-signs-of-turning-away-from-the-
united-states, dostp 9.09.2011.
26
Naley jednak podkreli, e Pakistan pozostaje najwaniejszym benecjentem amerykaskiego
wsparcia zarwno militarnego (sprzt amerykaski jest lepszy pod wzgldem jakociowym od chiskiego),
jak i gospodarczego, mimo e w lipcu 2011 r., w wyniku zaostrzenia relacji z Islamabadem po zabiciu
bin Ladena (Pakistan ograniczy liczb amerykaskich doradcw wojskowych i zaostrzy polityk wizow
wobec amerykaskiego personelu), USA zdecydoway si zmniejszy o 800 mln USD pomoc militarn.
Naley przy tym podkreli, e np. po katastrofalnej powodzi w Pakistanie z 2010 r. USA udzieliy temu
krajowi pomocy w wysokoci 690 mln USD, Chiny za zaledwie 18 mln. Dane za: Pakistan and China.
Sweet as Can Be? Te Economist, 12.05.2011, http://www.economist.com/node/18682839, dostp
12.09.2011.
179
to jeden z larw pakistaskiej polityki zagranicznej. Indie za, obecnie czoo-
wy wiatowy nabywca broni
27
, podpisuj umowy z Rosj, ktra w 82% pokry-
wa indyjskie zapotrzebowanie na bro
28
. cigu ostatnich 20 lat Chiny zaanga-
oway si w pomoc militarn dla Pakistanu: dostarczaj np. wielozadaniowe
samoloty bojowe JF-17 Tunder. Jeszcze w latach 80. w wyniku wsppracy
chisko-pakistaskiej opracowano projekt K-8 Karakorum; s to przeznaczone
do zaawansowanych szkole samoloty odrzutowe, ktre mona take wykorzy-
stywa jako lekkie samoloty szturmowe. Od roku 1994 seryjna produkcja tych
samolotw prowadzona jest na dwch liniach: chiskiej i pakistaskiej
29
. Obie
armie regularnie organizuj wsplne wiczenia wojskowe.
Rok 2011 by szczeglny w relacjach pakistasko-chiskich, jeli chodzi
o zacienianie bilateralnej wsppracy w rnych dziedzinach. Skadaj si na to
przede wszystkim dwa czynniki. Po pierwsze, zaostrzenie relacji na linii Islama-
badWaszyngton po zabiciu w maju 2011 r. Osamy bin Ladena w pakista-
skim Abottabadzie. Islamabad natychmiast zwrci si do swojego sojusznika.
Premier Gilani ju w poowie maja by z czterodniow wizyt w Pekinie, gdzie
usysza sowa wsparcia i pochway za to, e Pakistan stoi na pierwszym fron-
cie wiatowej walki z terroryzmem. Chiny potwierdziy zamiar wspierania Pa-
kistanu we wdraaniu strategii antyterrorystycznej. Kolejnym elementem za-
ostrzajcym alians amerykasko-pakistaski s ataki samolotw bezzaogowych
przekraczajcych granic afgasko-pakistask, w wyniku ktrych na teryto-
rium Pakistanu gin cywile, co wywouje masowe antyamerykaskie manife-
stacje. W maestwie z rozsdku relacje niewtpliwie ulegy ostatnio znacz-
nemu ochodzeniu. Trudno jednak zakada, e grozi im cakowite zamroenie,
bo Pakistan pozostaje przecie pastwem o statusie Non-NATO major ally i be-
necjentem amerykaskiej pomocy militarnej i infrastrukturalnej, a take wa-
nym dla USA partnerem strategicznym w regionie. Niewtpliwie jednak ocho-
dzenie relacji WaszyngtonIslamabad i brak pewnoci, jak potocz si one po
wycofaniu wojsk NATO z Afganistanu, porednio wpywa take na dalszy
rozwj wsppracy Islamabadu z Pekinem, sojusznikami na kad pogod.
Po drugie, rok 2011 by szczeglny w relacjach chisko-pakistaskich, ponie-
27
W marcu 2011 r. szwedzki instytut badawczy SIPRI opublikowa raport, z ktrego wynika, e udzia
Indii w wiatowym imporcie broni by najwikszy na wiecie i wynosi 9% w latach 20062010. Chiny
i Korea Poudniowa s na drugim miejscu (6%), Pakistan na kolejnym (5%) Tanks to Russia India Tops
Global Arms Importers List, Russia and India Report, 15.03.2011, http://indrus.in/articles/2011/03/15/
thanks_to_russia_india_tops_global_arms_importers_list_12286.html, dostp 15.02.2012.
28
Ibidem. Dokadne dane dotyczce transferu broni z Rosji do Indii dostpne s w bazie danych
opracowanej przez SIPRI. Naley wpisa nazw pastwa dostawcy i odbiorcy, http://armstrade.sipri.org/
armstrade/page/trade_register.php, dostp 15.02.2012.
29
Wenezuela odebraa pierwsze K-8 Karakorum, http://militaria.re.pl/artykul/8920.html, dostp
13.09.2011.
180
wa uroczycie obchodzone byo szedziesiciolecie nawizania stosunkw dy-
plomatycznych. Przekada si to na liczne decyzje o charakterze politycznym,
strategicznym i gospodarczym, a take manifestuje si poprzez akcentowanie
przez Chiny wsparcia dla Pakistanu w sprawie kaszmirskiej (przykadem jest tu
kwestia wiz, omwiona w punkcie 4.2.).
4.1. Chiska obecno w Kaszmirze i Pakistanie
W ostatnich latach Chiny zwikszaj swoj obecno w pakistaskim
tzw. Azad Kaszmirze
30
oraz w Gilgit-Baltistanie (do 2009 r. okrelany jako Ob-
szary Pnocne)
31
. Charakter tej obecnoci jest wielowymiarowy, przede wszyst-
kim chodzi tu o liczne inwestycje chiskie o charakterze infrastrukturalnym
(budowa drg, linii kolejowych) i strategicznym. Blisko linii kontroli, od-
dzielajcej indyjski i pakistaski Kaszmir, sprawia, e dziaalno ta budzi w In-
diach uzasadniony niepokj i stanowi due wyzwanie dla polityki bezpiecze-
stwa Delhi. Chiskie inwestycje w Pakistanie to m.in.:
Rozbudowa autostrady Karakorum (korytarz Karakorum Gwadar);
Utworzenie wza transportowego z Gwadaru do Xinjiang;
Budowa rwnolegej do autostrady linii kolejowej;
Budowa ropocigw i gazocigw (transport ropy z krajw arabskich i afry-
kaskich jako istotny element polityki bezpieczestwa energetycznego Chin).
Port Gwadar, znajdujcy si w pakistaskiej prowincji Beludystan, w Cie-
ninie Ormuz, (poblie Zatoki Perskiej), jest niezwykle istotny pod wzgldem
strategicznym. Codziennie przechodzi przez niego kilkanacie milionw bary-
ek ropy naftowej. Szybki dostp do portu moe zapewni Chinom zwiksze-
nie bezpieczestwa energetycznego, a wic czynnika majcego kluczowe zna-
czenie z punktu widzenia prnie rozwijajcej si gospodarki. Da to Chinom
moliwo byskawicznego poczenia z pakistaskimi portami Cieniny Or-
muz, a take z Kanaem Sueskim, co stanowi bdzie ogromne uatwienie lo-
gistyczne. Blisko do Afganistanu i Tadykistanu daje Chinom zyski dyplo-
matyczne, strategiczne i polityczne. Moe to w bezporedni sposb wpyn
na sytuacj geostrategiczn i handel w basenie Oceanu Indyjskiego i w Central-
nej Azji. Nie dziwi wic fakt, e rozbudowa infrastruktury jest jednym z gw-
nych przedmiotw zainteresowania Chin w regionie. W rozbudow nowocze-
30
Mianem Azad (wolny) Kaszmir okrela si w Pakistanie cz Kaszmiru administrowan
przez Islamabad. Indyjsk cz czyli Dammu i Kaszmir niejednokrotnie nazywa si Kaszmirem
okupowanym przez Indie. Wicej o sytuacji w obydwu czciach Kaszmiru zob. A. Kuszewska, Indyjsko-
pakistaski konikt, s. 179 i nast.
31
China Has Major Presence in Pakistan-Occupied Kashmir: Gilgit Activist, 2010.09.02, http://sify.
com/news/china-has-major-presence-in-pakistan-occupied-kashmir-gilgit-activist-news-international-
kjcnubijjdc.html, dostp 14.05.2011.
181
snego portu Gwadar Pekin zainwestowa ju 200 mln USD
32
. Take ukoczona
w 1986 r. autostrada Karakoram, czca Xinjiang z Baltistanem w Pakistanie
(806 km dugoci w Pakistanie, 494 km w Chinach), ma ogromne znaczenie
strategiczne, poniewa przebiega w pobliu linii kontroli, dzielcej sporne te-
rytorium Kaszmiru midzy Indie i Pakistan. Budowa tego poczenia scemen-
towaa przyja chisko-pakistask i wzbudzia zrozumiay niepokj Indii.
Nazwano j nawet mianem drogi nuklearnej proliferacji: w 2003 r. ameryka-
ski satelita odkry 12 transportw chiskich pociskw nuklearnych do Pakista-
nu, ktre przemieszczay si wanie autostrad Karakorum.
Podejrzenia te potwierdzi Institute for Defence Studies and Analysis , in-
dyjski think tank, ktry opublikowa w marcu 2011 r. raport
33
, gdzie stwierdza,
e za spraw swojej wzmoonej obecnoci w zajmowanym przez Pakistan Kasz-
mirze (zwaszcza w regionie Gilgit-Baltistan), Chiny mog przej ten region
do 2020 r. Raport zwraca uwag na konieczno dostosowania indyjskiej poli-
tyki strategicznej do zmieniajcych si realiw, podkrelajc take lekcewaenie
przez Islamabad woli miejscowej ludnoci, ktra jest przeciwna chiskiej pe-
netracji regionu. Zwraca si uwag, e wiksza cz (580 z 806 km) pakista-
skiego odcinka pakistasko-chiskiej autostrady Karakoram, przez ktr Pekin
potajemnie dostarcza materiay nuklearne Islamabadowi, przebiega przez paki-
staski Kaszmir, co skutkuje wieloma strategicznymi implikacjami dla bezpie-
czestwa regionalnego, zwaszcza dla Indii. Ponadto dla New Delhi obecno
w Cieninie Ormuz jest elementem pekiskiej polityki sznura pere, ktrej
celem jest okrenie Indii przez rozbudow strategicznej wsppracy morskiej
z ssiadami Indii
34
.
4.2. Problem wiz szpila dla Indii?
W relacjach chisko-indyjskich w ostatnich latach pojawi si draliwy pro-
blem dyplomatyczny, ktry ma bezporedni zwizek ze stanowiskiem Chin wo-
bec koniktu kaszmirskiego i sta si przedmiotem zakulisowych negocjacji
35
.
Jest on wyrazem czciowego odejcia od chiskiej polityki nieingerencji i sta-
32
R. Kaplan, Chinas Port in Pakistan?, Center for a New American Security, May 2011, http://www.
cnas.org/node/6455, dostp 12.09.2011.
33
Pakistan Occupied Kashmir: Changing the Discourse, Institute for Defence Studies and Analysis,
New Delhi, May 2011, http://www.idsa.in/book/PakistanOccupiedKashmirChangingtheDiscourse,
dostp 12.04.2011.
34
Ch. Person, String of Pearls: Meeting the Challenge of Chinas Rising Power Across the Asian Littoral,
Strategic Studies Institute, Carlisle July 2006, http://www.strategicstudiesinstitute.army.mil/pdles/
PUB721.pdf, dostp 15.09.2011.
35
Basharat Peer, Letter from New Delhi: Clash of the Tigers. Is Chinese-Indian Relationship in Danger?,
January 6, 2010, Foreign Aairs, http://www.foreignaairs.com/features/letters-from/letter-from-new-
delhi, dostp 21.06.2011.
182
nowi prezentacj stanowiska odnonie do problemu przynalenoci indyjskiej
czci Kaszmiru. Wadze chiskie (chiskie ambasady w Indiach) wydaj osob-
ne wizy dla indyjskich obywateli mieszkacw Dammu i Kaszmiru, nie wbi-
jajc ich do paszportw, jak w innych przypadkach. W Indiach odczytywa-
ne jest to bardzo negatywnie, jako manifestacja faktu, e Chiny nie zgadzaj
si, i Dammu i Kaszmir stanowi cz Indii. Praktyk t Chiny zaczy ju
w 2008 r., ale problem eskalowa w lipcu 2010 r., kiedy Pekin chcia da tak
wiz indyjskiemu generaowi, B. S. Jaswalowi. Podobne problemy wizowe mia
jeden z liderw Mirwaiz Umar Farooq, Wszechpartyjnej Konferencji Hurriyat,
reprezentujcej denia Kaszmirczykw
36
.
W dniu 20 padziernika 2010 r., podczas Szczytu Azji Wschodniej (forum,
na ktrym corocznie od 2005 r. spotykaj si liderzy krajw regionu), premier
Indii poruszy ten temat z premierem Wen Jiabao. W dniu 26 padziernika
2010 r. chiski premier owiadczy, e problem powinien by rozwizany dro-
g wzajemnych konsultacji, ale polityka osobnych wiz pozostaje bez zmian
37
.
Dla Indii jedynym wyjciem jest natychmiastowa rezygnacja Chin z tej prak-
tyki (odnoszcej si te do mieszkacw indyjskiego stanu Arunachal Prade,
do ktrego Chiny roszcz pretensje, uznajc go za cz Tybetu). Problem po-
zostaje nierozwizany i jest jedn z bardziej draliwych kwestii w relacjach chi-
sko-indyjskich, uderzajc w ide terytorialnej integralnoci, ktra stanowi klu-
czowy komponent indyjskiej polityki bezpieczestwa.
5. PODSUMOWANIE
Stanowisko Chin w sprawie Kaszmiru w latach 19492011 naley analizo-
wa w oparciu o szersze spektrum, a wic przez pryzmat relacji Chin z Pakista-
nem oraz z Indiami. Za spraw wojny granicznej ChinyIndie z 1962 r. Pekin
sta si czci koniktu, zdobywajc niezamieszkan, ale istotn strategicznie
cz Kaszmiru Aksai Chin. W kontekcie Kaszmiru Chiny mona wic po-
strzega w dwjnasb: jako stron koniktu i jako kraj realizujcy swoje strate-
giczne interesy w Azji Poudniowej i Centralnej, czego istotnym komponentem
jest wieloletni sojusz z Pakistanem i relacje z Indiami, oscylujce midzy znacz-
co rosnc gospodarcz wspprac a strategiczn rywalizacj mocarstwow.
Pekin jako jedn z gwnych zasad swojej polityki zagranicznej podaje za-
sad poszanowania suwerennoci innych pastw oraz zasad nieinterwencji
36
Mirwaiz Free to Go to China, But Stapled Visa Wont Do: Govt, Express India, http://www.
expressindia.com/latest-news/Mirwaiz-free-to-go-to-China-but-stapled-visa-wont-do-Govt/544199/,
dostp 12.06.2011.
37
China Rebus India, Says Its Policy on J&K Visas Unchanged, http://www.deccanherald.com/
content/107699/stapled-visas-kashmiris-stay-says.html, dostp 12.05.2011.
183
w ich sprawy wewntrzne. Z drugiej jednak strony, Chiny nie lekcewa isto-
ty realizowania wasnych strategicznych interesw na terenie Azji Poudniowej.
Zakoczenie koniktu o Kaszmir ewentualnym podpisaniem porozumienia
pokojowego midzy Indiami i Pakistanem nie ley w interesie Chin, m.in. dla-
tego, e pojawiaby si kwestia ostatecznego rozwizania problemu Aksai Chin,
zajmowanego przez Chiny od wojny z Indiami. Poza tym rywalizacja indyjsko-
pakistaska umoliwia Chinom utrzymanie militarnego sojuszu z Pakistanem,
ktry potrzebuje rozwija swj arsena nuklearny przede wszystkim po to, aby
zbalansowa potg Indii w regionie. Strategiczny sojusz z Islamabadem, ak-
centowanie poparcia dla Pakistanu w sprawie Kaszmiru i realizowanie swoich
interesw tu przy linii kontroli ku wciekoci Indii, nie przeszkadza Chi-
nom zacienia wsppracy gospodarczej z New Delhi. Ostentacyjne wymie-
rzanie partnerstwa z Pakistanem przeciwko Indiom nie ley zatem w interesie
Pekinu.
Chiny podkrelaj poparcie dla zwalczania terroryzmu, wic go take
z koniktem kaszmirskim: potpiy atak na indyjski parlament w 2001 r., lecz
reakcja na zamach w Bombaju, przeprowadzony przez grupy operujce na tery-
torium Pakistanu, bya bardzo oszczdna. Ocjalne, do enigmatyczne stano-
wisko zostao opublikowane dopiero tydzie po atakach; Indiom i Pakistano-
wi zalecano wzmocnienie dwustronnego dialogu i wsppracy. W kontekcie
wojny z Al-Kaid Pekin akcentuje poparcie dla Pakistanu, ktry, jak podkrela-
j chiscy politycy, stoi na przednim froncie walki z terroryzmem.
Chiny czy wieloletni sojusz z Pakistanem, pastwa te okrelane s jako so-
jusznicy na kad pogod, co podkrelane jest przy kadej okazji do dwustron-
nych spotka. Pekin kontynuowa udzielanie tego wsparcia pomimo zmian rz-
dw w Pakistanie (kraj charakteryzuje cykliczne przejmowanie wadzy przez
rzdy wojskowe, a czynnik militarny odgrywa czoow rol w kreowaniu an-
tyindyjskiej polityki bezpieczestwa Islamabadu). Naley podkreli, e sojusz
pakistasko-chiski przeszed pewn ewolucj. Pocztkowo jego celem byo
gwnie zrwnowaenie potencjau Indii (sprzymierzonych z ZSRR), obecnie
Pakistan jest wanym elementem chiskiej polityki zabezpieczania interesw
w rejonie Morza Arabskiego, zwaszcza jeli chodzi o zapewnienie drg dostaw
surowcw energetycznych.
Nastpujce kwestie charakteryzuj obecn polityk Chin wobec Kaszmiru
w cigu ostatnich lat:
1. Wymiar polityczny. Przyjcie nowej polityki wizowej wobec osb zamiesz-
kaych w indyjskim Kaszmirze, ktrym wydawane s osobne wizy, bez zwycza-
jowego wbijania ich do paszportu, jak ma to miejsce w innych przypadkach.
Naley podkreli, e osoby legitymujce si pakistaskim paszportem (take
184
mieszkacy Azad Kaszmiru i Gilgit-Baltistanu) poddawane s zwyczajowej pro-
cedurze, nie wydaje si im osobnych wiz. Taka polityka sugeruje, e Chiny trak-
tuj tylko indyjski Kaszmir jako terytorium sporne, zgodnie ze stanowiskiem
Pakistanu, nie uznajc go jednoznacznie za integraln cz Indii.
2. Wymiar bezpieczestwa. W lipcu 2010 r. Chiny odmwiy wydania wizy
gen. B. S. Jaswalowi, z Indyjskiego Dowdztwa Pnocnego, gdy dowodzi
oddziaami armii rozlokowanymi na terytorium Dammu i Kaszmiru, ktrych
zadaniem byo opanowanie kaszmirskiego ruchu oporu. W Indiach przekaz ten
odczytano w sposb jednoznaczny: nikt z indyjskich si militarnych, kto suy
na spornym terytorium (a wic ogranicza walk o wolno uciskanych Kasz-
mirczykw co jest zgodne ze stanowiskiem Pakistanu), nie jest mile widziany
w Chinach. Takie podejcie do osb zawodowo zwizanych z indyjsk armi
wie si bezporednio z aspektem bezpieczestwa.
3. Wymiar strategiczny. Rosnca wieloaspektowa obecno Chin w Azad
Kaszmirze i Gilgit-Baltistanie. Widoczny jest tu duy kontrast w chiskiej poli-
tyce wobec obydwu czci Kaszmiru: inwestycje w projekty rozwojowe i strate-
giczne w jednej czci Kaszmiru i odmowa uznania prawomocnego zarzdzania
Indii drug czci spornego terytorium. Naley podkreli, e ten aspekt poli-
tyki chiskiej nie jest w zaoeniu jedynie antyindyjski, wie si bowiem take
z realizacj istotnych interesw strategicznych Chin w Pakistanie.
Mona wysnu wniosek, e widoczne jest tu zaostrzajce si w cigu ostat-
nich dwchtrzech lat werbalne poparcie dla stanowiska Pakistanu, cho decy-
zje Chin maj przede wszystkim charakter bd uderzenia w kwestie niezwykle
prestiowe i honorowe dla Indii (utrzymanie Kaszmiru jako element integral-
noci terytorialnej, niezwykle wany dla pastwowoci indyjskiej, jest niewt-
pliwie tak kwesti), bd te s po prostu rezultatem polityki Chin, konse-
kwentnie realizowanej w regionie. W gruncie rzeczy konikt kaszmirski jest
rozgrywany przez Pekin wycznie do realizacji wasnych interesw w strate-
gicznie istotnym regionie Azji Poudniowej. Jest to wic propagandowy element
przyjani na kad pogod z Pakistanem, ktry z racji swojego geopolityczne-
go pooenia stanowi dla Chin punkt wyjcia do krajw Azji Centralnej i Za-
toki Perskiej. Trudno zakada, aby Chiny istotnie popary pakistaskie dziaa-
nia zbrojne, zmierzajce do przejcia kontroli nad indyjskim stanem Dammu
i Kaszmir (gdyby do takich doszo, co jest mao prawdopodobne).
Reasumujc, istnieje kilka powodw, dla ktrych chiskie wsparcie dla Pa-
kistanu w sprawie Kaszmiru ma charakter werbalny:
Eskalacja koniktu pakistasko-indyjskiego doprowadziby do destabili-
zacji w regionie Azji Poudniowej;
Pod znakiem zapytania stanaby rozwijajca si w byskawicznym tempie
wsppraca gospodarcza midzy Indiami i Chinami;
185
Dla Chin Pakistan to pomost w relacjach ze wiatem muzumaskim, sta-
bilna sytuacja w tym kraju ley w jak najlepiej pojtym interesie Pekinu;
Potencjalnym skutkiem koniktu byaby prawdopodobnie konieczno
uregulowania kwestii Aksai Chin; rodzi si pytanie, czy gdyby Pakistan istotnie
przej Kaszmir, Chiny oddayby sojusznikowi swoj cz, wan pod wzgl-
dem strategicznym? Wydaje si to mao prawdopodobne, dla Chin Aksai Chin
to przecie cz Xinjangu, a nie Kaszmiru.
Powysza analiza pozwala na konkluzj, e status quo i stan mikkiego kon-
iktu, w jakim pozostaj Indie i Pakistan, suy chiskim interesom. Z jednej
strony umoliwia to rozwj wsppracy militarnej z Pakistanem, ktrej efek-
tem jest nie tylko szeroko pojty handel broni, ale take utrzymywanie obec-
noci chiskiej armii w strategicznym rejonie Cieniny Ormuz. Z drugiej za
nie niesie za sob koniecznoci rzeczywistego demonstrowania sojusznicze-
go wsparcia dla Islamabadu poprzez angaowanie si w dziaania zbrojne wy-
mierzone przeciw Indiom. Wtpliwe, by Chiny istotnie zaangaoway si mili-
tarnie w otwarty konikt indyjsko-pakistaski, jeli w bezporedni sposb nie
zagraaoby to bezpieczestwu Pekinu. Prawdopodobiestwo wejcia stosun-
kw midzy New Delhi a Islamabadem w faz najwyszej eskalacji jest jednak
w chwili obecnej znikome, zatem gbia chiskiej przyjani pozostanie w tym
aspekcie zapewne przedmiotem politycznych przemwie.
Joanna Dobkowska
Uniwersytet Warszawski
OD RYWALIZACJI DO WSPPRACY:
EWOLUCJA STOSUNKW CHISKO-INDYJSKICH
W DZIEDZINIE BEZPIECZESTWA ENERGETYCZNEGO
Dynamiczny rozwj gospodarczy, cechujcy Chiny i Indie w cigu ostatnich
dziesicioleci, powoduje zmian w percepcji kwestii bezpieczestwa i rozszerze-
nie jego denicji o elementy bezpieczestwa ekonomicznego, ekologicznego
czy human security. Szczegln wag przypisano bezpieczestwu energetyczne-
mu, co wynika z dotychczasowego i przewidywanego wzrostu zapotrzebowania
na surowce energetyczne. Poniewa Chiny i Indie w procesie produkcji energii
korzystaj w coraz wikszym stopniu z surowcw nieodnawialnych importowa-
nych z krajw trzecich, najwaniejszym aspektem bezpieczestwa energetycz-
nego staje si stabilno i pewno dostaw surowcw energetycznych po ko-
rzystnych cenach.
Mimo wsppracy gospodarczej nawizanej na pocztku lat 90. XX w., jesz-
cze do niedawna Chiny i Indie rozpatryway zaopatrzenie w surowce energe-
tyczne gwnie w kategoriach geostrategicznych. Traktujc siebie nawzajem
jako rywali, pastwa te koncentroway si na uzyskaniu kontraktw na dosta-
wy poprzez przebijanie ofert oraz ograniczanie moliwoci konkurenta nawet
za cen dodatkowych kosztw ekonomicznych. Od 2006 r. mona zaobserwo-
wa pozytywn ewolucj tego podejcia. Chiny i Indie, widzc nieefektywno
ekonomiczn dotychczasowych posuni, zdecydoway si na podjcie wsp-
pracy take w tej dziedzinie.
W niniejszym artykule przedstawiona zostanie zmiana polityki zagranicznej
Chin wzgldem Indii w zakresie bezpieczestwa energetycznego. Cz pierw-
sza stanowi prezentacj najwaniejszych uwarunkowa ekonomicznych, poli-
tycznych i geostrategicznych chiskiej polityki zagranicznej w tej dziedzinie,
wskazujc na zmian pozycji Chin na midzynarodowym rynku energetycz-
nym. W czci drugiej przedstawione zostan poszczeglne dziaania zagranicz-
188
ne Pekinu w dziedzinie bezpieczestwa dostaw surowcw, obrazujce ewolucj
roli Indii w chiskiej polityce energetycznej w latach 19912010 i nadanie jej
wymiaru pragmatycznego.
1. UWARUNKOWANIA POLITYKI ENERGETYCZNEJ CHIN
Na bezpieczestwo energetyczne pastwa wpywaj takie czynniki, jak:
wielko pastwa, stopie jego uprzemysowienia i rozwoju gospodarczego,
struktura produkcji energii i zasobno w surowce energetyczne, a take mi-
dzynarodowa sytuacja pastwa, charakteryzujca moliwo importu przez nie
surowcw energetycznych z krajw trzecich. Za bezpieczne pod tym wzgldem
uwaa mona pastwo posiadajce zrnicowan struktur produkcji energii,
zdywersykowane rda surowcw energetycznych i odpowiednio zabezpie-
czon infrastruktur ich dostawy. Ilo uzyskiwanych surowcw musi pozwa-
la na pokrycie biecych potrzeb pastwa oraz na stworzenie rezerw, za ca-
o importu musi charakteryzowa si przystpn cen, moliw do zapacenia
zarwno przez pastwo-kontrahenta, jak i przez odbiorcw nalnych. Zaopa-
trzenie pastwa w surowce energetyczne mona rozpatrywa nie tylko w sposb
ekonomiczny (jak powyej), lecz take w kategoriach geostrategicznych. Rw-
norzdnym celem staje si wtedy take ograniczenie moliwoci dostaw pa-
stwa-rywala. Dane pastwo gotowe jest ponie dodatkowe koszty, by wpyn
negatywnie na bezpieczestwo energetyczne drugiego pastwa
1
.
W polityce energetycznej Chin w stosunku do Indii od pocztku lat 90.
mona byo zaobserwowa zarwno ujcie geostrategiczne, jak i ekonomiczne.
Na uksztatowanie chiskiego podejcia do tego zagadnienia wpyna przede
wszystkim kwestia rosncej konsumpcji energii oraz zasobno w surowce ener-
getyczne, a take wewntrzne uwarunkowania polityczne, takie jak model
sprawowania wadzy i rola pastwa w planowaniu i decydowaniu gospodar-
czym. Jednak dla polityki energetycznej kluczowe s przede wszystkim aspira-
cje mocarstwowe obydwu pastw, ich ekspansja w regionie Azji Poudniowo-
Wschodniej i relacje z pastwami regionu.
1.1. Uwarunkowania ekonomiczne: konsumpcja i struktura produkcji
energii
Rozwj ekonomiczny, zapocztkowany w Chinach w 1978 r. przez reformy
gospodarcze, jest nieodcznie zwizany ze wzrostem zuycia energii, przede
1
Szerzej na temat teoretycznych uj bezpieczestwa energetycznego np. A. V. Belyi, Energy
Security in International Relations (IR) Teories, http://www.hse.ru/data/339/636/1233/ReaderforLectures
OnEnergySecurity.doc, dostp 10.09.2011.
189
wszystkim na cele produkcji. Wzrost gospodarczy i industrializacja w przypad-
ku wszystkich pastw rozwijajcych si a zatem zarwno Chin, jak i Indii
nie tylko wymagaj energii jako niezbdnego wkadu, lecz rwnie generuj
dalszy wzrost zapotrzebowania
2
.
Zgodnie z informacjami IEA (International Energy Agency, Midzyna-
rodowa Agencja Energii) na 2008 r., zuycie energii w Chinach wynioso
1 993 306
3
, co czyni je drugim po Stanach Zjednoczonych konsumentem ener-
gii na wiecie. Wedug prognoz amerykaskiej EIA (U.S. Energy Information
Administration, Agencja Informacyjna Departamentu Energii USA) w Chi-
nach do 2035 r. naley oczekiwa redniego wzrostu PKB rzdu 5,8% (naj-
wyszego na wiecie), co przeoy si na stale wzrastajc konsumpcj energii
4
.
W przypadku Chin zuycie energii bdzie wzrastao duo bardziej gwatownie
ni w przypadku Indii, co wynika z przemysowego charakteru chiskiej go-
spodarki, jednak oba pastwa bd odnotowywa cigy wzrost zuycia energii,
rwnie w porwnaniu z reszt wiata. Obrazuje to Tabela 1:
Tabela 1
Cakowite zuycie energii w latach 20052035 (w biliardach BTU)
Pastwo
Wartoci rzeczywiste Wartoci przewidywane rednia zmiana
roczna
20072035
2005 2006 2007 2015 2020 2025 2030 2035
Chiny 68,4 73,0 78,0 103,2 126,0 150,8 175,8 200,5 3,4%
Indie 17,5 18,8 20,3 24,6 29,1 32,8 36,7 41,5 2,6%
wiat 472,7 483,1 495,2 553,6 611,5 673,2 737,5 809,8 1,8%
rdo: EIA International Energy Outlook 2010, http://www.eia.doe.gov/oiaf/ieo/pdf/ie-
ohecon.pdf, dostp 10.09.2011.
Dla zrozumienia polityki zagranicznej Chin kluczowa jest take struktu-
ra produkcji energii. Zgodnie z danymi IEA na 2008 r. w Chinach najwicej
energii wyprodukowano z surowcw nieodnawialnych wgla i ropy naftowej
(cznie 83,7%)
5
. Jednak produkcja energii elektrycznej, najwaniejszej dla roz-
woju gospodarczego i industrializacji, odbywa si przede wszystkim przy uyciu
wgla. Od 1990 r. jego zuycie w produkcji energii elektrycznej wzroso prawie
2
S. Paul, R. N. Bhattacharya, Causality between Energy Consumption and Economic Growth in India:
A Note on Conicting Results, Energy Economics 2004, No. 6, s. 977978.
3
2008 Energy Balance for China, http://www.iea.org/stats/balancetable.asp?COUNTRY_CODE=CN,
dostp 10.09.2011.
4
2010 International Energy Outlook: World Energy Demand and Economic Outlook, http://www.eia.
doe.gov/oiaf/ieo/world.html, dostp 8.09.2011.
5
China: Share of Total Primary Energy Supply in 2008, http://www.iea.org/stats/pdf_graphs/CNTPE
SPI.pdf, dostp 9.09.2011.
190
trzykrotnie
6
i w dalszym cigu dominuje on wrd chiskich surowcw energe-
tycznych. Widoczne uzalenienie Chin od wgla wynika zarwno z jego niskiej
ceny, jak i z braku odpowiedniej legislacji, majcej zapobiega jego nadmierne-
mu wykorzystywaniu
7
. Dziaania rzdu w Pekinie zmierzaj jednak do zwik-
szenia wydajnoci energetycznej oraz ograniczenia zuycia tego surowca (a tak-
e ropy naftowej), m.in. poprzez wycofanie subsydiw na paliwa, promowanie
energooszczdnych gazi przemysu oraz zwikszanie udziau odnawialnych
rde energii
8
.
2.2. Uwarunkowania polityczne i geopolityczne
Istotnym czynnikiem wewntrznym jest autorytarny system polityczny
Chin, czsto porwnywany z indyjsk demokracj. Cz autorw jest zda-
nia, e demokratyczne procesy w spoeczestwie indyjskim nie tylko spowal-
niaj rozwj gospodarczy, lecz rwnie utrudniaj dobry kontakt z ssiadami
pastwami najczciej autorytarnymi
9
, a jednoczenie zasobnymi w surowce
energetyczne bd istotnymi jako pastwa tranzytowe. Chiny natomiast czsto
nawizuj z nimi efektywn wspprac. Przykadem mog tu by energetycz-
ne relacje z Myanmarem, a take Bangladeszem i Pakistanem. Umiejscowione
w rejonie Zatoki Bengalskiej zoa ropy naftowej i gazu czyni z Myanmaru
potencjalnie interesujcego partnera zarwno dla Chin, jak i dla Indii
10
. Mimo
tradycyjnej przynalenoci Myanmaru do indyjskiej strefy wpyww, to dziki
poparciu udzielonemu juncie wojskowej na forum ONZ Chiny ciesz si wik-
sz przychylnoci birmaskiego rzdu, co daje im dodatkowy atut w negocja-
cjach
11
. Wysiki indyjskiej dyplomacji staj si niewystarczajce, a polityczne
stanowisko chiskiego rzdu wydaje si dla Myanmaru kluczowym argumen-
tem (przynajmniej w ocenie indyjskich politykw). Jednak, zdaniem niekt-
rych, Myanmar kieruje si wzgldami ekonomicznymi, a nie ideologicznymi
6
China: Electricity Generation by Fuel, http://www.iea.org/stats/pdf_graphs/CNELEC.pdf, dostp
8.09.2011.
7
2010 International Energy Outlook
8
S. Tnnesson, . Kols, Energy Security in Asia: China, India, Oil and Peace, s. 2021, http://www.
prio.no/les/le47777_060420_energy_security_in_asia__nal_pdf, dostp 9.09.2011.
9
R. Meredith, Chiny i Indie. Supermocarstwa XXI wieku, Warszawa 2009, s. 90 i nast.
10
Burma (Myanmar) Proven Reserves of Natural Gas: Historic Data with Chart, http://www.
tititudorancea.com/z/ies_burma_myanmar_dry_natural_gas_proved_reserves.htm, dostp 9.09.2011;
World Proved Reserves of Oil and Natural Gas, Most Recent Estimates, http://www.eia.doe.gov/emeu/
international/reserves.html, dostp 11.09.2011.
11
Szerzej np. G. Lundholm, China Trumps India in Myanmar Gas Stakes, Asia Times, 11.09.2007;
S. Ramachandran, China Secures Myanmar Energy Route, Asia Times, 3.04.2009.
191
lub politycznymi
12
, czego ilustracj moe by podjta w 2006 r. wsppraca
z Indiami, m.in. w sferze militarnej i energetycznej
13
.
Czynnikiem wewntrznym kluczowym z punktu widzenia konkurencji mi-
dzy Chinami i Indiami pozostaj rwnie rnice midzy stopniem zaangao-
wania wadzy centralnej w gospodark pastw, widoczne w sferze planowania
i koordynowania rozwoju polityki energetycznej oraz nansowania inwesty-
cji. W Chinach od 2005 r. dziaa Energy Leading Group, jednostka o cha-
rakterze ponadministerialnym, kierowana przez premiera Wen Jiabao. Jej za-
daniem jest tworzenie oglnonarodowej strategii rozwoju energetycznego.
Istniejca od 2008 r. National Energy Administration koordynuje tworzenie
i wprowadzanie w ycie strategii energetycznych na poziomie krajowym w ra-
mach poszczeglnych ministerstw i sektorw. Gdy tylko Chiny rozpoczy im-
port surowcw energetycznych, utworzone zostay naftowe spki pastwowe
(National Oil Companies, NOCs), wrd ktrych najwiksze to Sinopec oraz
CNPC. Ich zadaniem jest eksploracja z zagranicznych. W Indiach brakuje
spjnej strategii rozwoju energetycznego, nie ma te odpowiednich instytucji,
ktre tworzyyby plany dugoterminowe. Rzd w New Delhi, mimo powoania
pastwowych spek naftowych (takich jak ONGC Videsh Ltd.), nie udziela
im pomocy nansowej, co stanowi istotne ograniczenie dla rozwoju indyjskich
inwestycji. Wsparcie nansowe chiskiego rzdu dla NOCs przybiera formy
bezporednich dotacji (np. 5 mld USD dla CNPC w celu snalizowania umo-
wy z kazachsk spk KazMunaiGas) oraz pomocy nansowej dla pastw-do-
stawcw
14
.
Modernizacji Chin i Indii na paszczynie ekonomicznej i politycznej towa-
rzysz nowe uwarunkowania geopolityczne, wrd ktrych najwaniejszym s
aspiracje mocarstwowe obydwu krajw. Chiny konsekwentnie d do wiel-
kiego renesansu chiskiego narodu, rozumianego jako odzyskanie utraconego
w XIX w. statusu mocarstwa wiatowego. Uczyniy ogromny postp od ko-
ca lat 70., realizujc wytyczone przez Deng Xiaopinga zaoenia pragmatyzmu
i pokojowego otoczenia midzynarodowego
15
. Indie od 1991 r. realizuj poli-
12
Szerzej np. P. C. Joseph Chinas String of Pearls Strategy Around India in Tatters, http://frontierindia.
net/wa/chinas-string-of-pearls-strategy-around-india-in-tatters/266/, dostp 10.09.2011.
13
Szerzej np. India, Myanmar Set to Increase Military, Energy Co-Operation, http://www.india-defence.
com/reports-2772, dostp 11.09.2011; M. Lall, India-Myanmar Relations Geopolitics and Energy in Light
of the New Balance of Power in Asia, Institute of South Asian Studies Papers, No. 29 (2008), s. 13.
14
Szerzej na temat porwnania zaangaowania wadz centralnych Chin i Indii w sektor energetyczny:
Zhao Hong, China and India: Energy Policies, s. 1015, http://www.eai.nus.edu.sg/BB462.pdf, dostp
11.09.2011.
15
Szerzej B. Gralczyk, Chiski feniks. Paradoksy wschodzcego mocarstwa, Wydawnictwo Sprawy
Polityczne 2010, s. 312313; U. Kausch, Renaissance der Globalisierung. Deutschland und der Wiederaufstieg
von Indien und China, http://indien-netzwerk.de/navigation/wirtschaft/artikel/globalisierung.htm, dostp
11.09.2011.
192
tyk dobrych stosunkw z ssiadami i Stanami Zjednoczonymi, co, zgodnie
z koncepcj premiera Narashimy Rao, ma stworzy warunki do rozwoju pozy-
cji midzynarodowej
16
. Zmiana paradygmatu z idealistycznego na pragmatyczny,
wzrost znaczenia czynnika ekonomicznego i rozwj wsppracy regionalnej rze-
czywicie doprowadziy do zwikszenia pozycji Indii jako gracza globalnego
17
.
Jednak i w chiskiej, i w indyjskiej polityce energetycznej najistotniejsze s
stosunki z pastwami regionu. Kierujc si zasad pragmatyzmu, Chiny w prze-
ciwiestwie do Indii zdoay w wikszoci rozwiza lub wyciszy spory tery-
torialne z ssiadami istotnymi jako potencjalni dostawcy lub pastwa tranzyto-
we
18
. Z punktu widzenia Indii kluczowe s przyjazne relacje Pekinu z Pakistanem
i Myanmarem
19
. W przypadku Pakistanu Chiny, oprcz dugoterminowego so-
juszu, wspomagaj rozwj jego cywilnego programu nuklearnego
20
oraz inwe-
stuj m.in. w rozbudow portu Gwadar
21
. Myanmar za jest benecjentem chi-
skich inwestycji w regionie wybrzea Zatoki Bengalskiej i Wysp Kokosowych
22
.
Inwestycje te s przeprowadzane przez Chiny w ramach tzw. strategii sznura
pere (string of pearls strategy)
23
. Zaoeniem tej koncepcji jest tworzenie punk-
tw chiskiej obecnoci gospodarczej i wojskowej, takich jak port gbinowy
w Sittwe (Myanmar), infrastruktura do transportu kontenerowego w Chitta-
gong (Bangladesz) czy wspomniany port w pakistaskim Gwadarze
24
. Reali-
zowanie owej strategii stanowi manifestacj chiskiej potgi (take militarnej)
w regionie, umoliwia utrzymywanie dobrych stosunkw i podejmowanie dal-
szej wsppracy z krajami istotnymi jako potencjalni dostawcy surowcw lub
pa.stwa tranzytowe oraz daje moliwo ochrony interesw chiskich na mor-
16
S. Ganguly, Indias Foreign Policy: Retrospect and Prospect, http://www.ufmg.br/cei/wp-content/
plugins/download-monitor/download.php?id=6, dostp 10.09.2011.
17
Szerzej o pragmatycznym wymiarze indyjskiej polityki regionalnej np. C. S. Kuppuswamy, Indias
Look East Policy A Review, http://www.southasiaanalysis.org/%5Cpapers37%5Cpaper3662.html,
dostp 10.09.2011; S. Shahin Indias Look East Policy Pays O, Te Asia Times, 11.10.2003.
18
Szerzej np. C. Bajpaee, India, China Locked in Energy Game, Asia Times, 17.03.2005, http://
www.atimes.com/atimes/Asian_Economy/GC17Dk01.html.
19
Szerzej np. Port in Chinas String of Pearls Worries India, Indian Express, 15.05.2009.
20
China, Pakistan Civilian Nuclear Cooperation Consistent with Intl Obligations: Chinese FM, Xinhua
News Agency, 21.09.2010.
21
Sudha Ramachandran, Chinas Pearl in Pakistans Waters, Asia Times, 4.03.2005.
22
C. Devonshire-Ellis, Chinas String of Pearls Strategy, http://www.china-brieng.com/news/2009/03
/18/china%E2%80%99s-string-of-pearls-strategy.html, dostp 9.09.2011.
23
Warto zauway, e samo okrelenie strategia sznura pere nie powstao w Chinach, lecz zostao
utworzone przez amerykaskiego analityka Booza Allena na okrelenie dziaa chiskich. Nie jest to zatem
ocjalna strategia pastwowa, lecz raczej wyraz pewnej koncepcji bezpieczestwa, reprezentowanej przez
rzd w Pekinie. Szerzej np. I. Rehman, Chinas String of Pearls and Indias Enduring Tactical Advantage,
http://www.idsa.in/idsacomments/ChinasStringofPearlsandIndiasEnduringTacticalAdvantage_
irehman_080610, dostp 11.09.2011.
24
C. J. Pehrson, String of Pearls: Meeting the Challenge of Chinas Rising Power Across the Asian Littoral,
Strategic Studies Institute, U.S. Army War College, 2006, s. 34.
193
skich szlakach komunikacyjnych (Sea Lines Of Communication, SLOCs). Ko-
nieczno ochrony chiskich i indyjskich SLOCs wynika przede wszystkim
ze znaczenia Oceanu Indyjskiego. Poniewa wikszo wiatowego tranzytu
(a przede wszystkim handlu lokalnego) odbywa si drog morsk, przez tam-
tejsze szlaki komunikacyjne odbywa si ok. 70% caego wiatowego transportu
ropy naftowej
25
, szczeglnie z krajw Afryki i Bliskiego Wschodu. Jako zbior-
nik zamknity
26
, a jednoczenie umoliwiajcy dostp do czterech kontynen-
tw, Ocean Indyjski atwo moe podlega dominacji jednego pastwa, majce-
go przewag w cieninach o znaczeniu geopolitycznym. Z tego wynika aktywna
postawa Chin oraz prby ograniczania ich wpyww przez rzd w New Delhi.
Realizacja koncepcji sznura pere, cho skuteczna z punktu widzenia eko-
nomicznego i energetycznego, ma negatywny wpyw na poczucie bezpiecze-
stwa i stabilnoci w regionie. Prowadzi do wzrostu rywalizacji na paszczynie
ekonomicznej, militarnej i prestiowej
27
. Istotny dla polityki rywalizacji pozo-
staje fakt, e ChRL charakteryzuj si lepszym zaopatrzeniem w surowce ener-
getyczne oraz wyszym poziomem rezerw
28
, co motywuje Indie do dalszych
dziaa majcych na celu ograniczenie rozwoju chiskiego potencjau, nato-
miast Chiny do stara na rzecz utrzymania swojej przewagi. Jednak post-
pujca ekonomizacja wzajemnych relacji wpyna na zmian polityki Pekinu,
ktre day priorytet przesankom gospodarczym i wsppracy.
Dla bezpieczestwa energetycznego Chin i Indii istotne s rwnie sto-
sunki z eksporterami surowcw spoza regionu; dotyczy to przede wszystkim
pastw Bliskiego Wschodu, z ktrego pochodzi wikszo importu ropy naf-
towej
29
. W obydwu przypadkach osi relacji pozostaj kwestie energetyczne.
Chiny zainteresoway si regionem Bliskiego Wschodu wraz z koniecznoci
importowania ropy naftowej i gazu. Dotd udaje si im utrzymywa dobre
relacje z pastwami, ktrych polityk mona oglnie scharakteryzowa jako
25
R. D. Kaplan, Center Stage for the Twenty-rst Century: Power Plays in the Indian Ocean, Foreign
Aairs 2009, No. 2, s. 19.
26
W przeciwiestwie do Atlantyku i Pacyku, na Ocean Indyjski mona wpyn jedynie poprzez
kilka cienin. Std te wynika ich znaczenie strategiczne oraz konieczno utworzenia stabilnego systemu
bezpieczestwa morskiego na tym akwenie. Szerzej np. P. Lehr, Te Challenge of Security in the Indian
Ocean in the 21st Century, Working Paper 2002, No. 13; S. F. S. Lodi, Indian Ocean and Our Security,
http://www.defencejournal.com/2000/mar/indian-ocean.htm, dostp 9.09.2011.
27
Szerzej np. J. J. Blazevic, Defensive Realism in the Indian Ocean: Oil, Sea Lanes and the Security
Dilemma, China Security 2009, No. 3, s. 22; Indian Navy Development, Global Security, http://www.
globalsecurity.org/military/world/india/in-navy-development.htm, dostp 11.09.2011; T. Mohan Malik,
China-India Relations in the Post-Soviet Era: Te Continuing Rivalry, Te China Quarterly 1995,
No. 142, s. 321.
28
Zhao Hong, op. cit., s. 2.
29
Masataka Osumi, China and Indias Energy Strategies in Middle Eastern Oil-Producing Nations,
s. 3740, http://eneken.ieej.or.jp/en/data/pdf/373.pdf, dostp 10.09.2011.
194
antyamerykask, szczeglnie z Iranem, Sudanem i Syri
30
. Odsetek chiskie-
go zapotrzebowania pokrywany przez kraje tego regionu stale ronie
31
. Wyj-
tek od politycznego klucza stanowi Arabia Saudyjska, ktra ju w 2006 r. bya
najwikszym eksporterem ropy naftowej do Chin
32
. Rwnie w polityce Indii
Bliski Wschd peni znaczn rol, zwaszcza e zaleno energetyczna jest tu
wysza ni w przypadku Chin
33
. Indie wsppracuj przede wszystkim z Ara-
bi Saudyjsk, Iranem i Kuwejtem
34
. Na znaczeniu zyskuje ponadto region Azji
Centralnej, ze szczeglnym uwzgldnieniem Kazachstanu, a take Tadykistanu
i Mongolii. Chiny i Indie do inwestycji w tym regionie skania geograczna bli-
sko oraz moliwo czciowego uniezalenienia si od dostaw drog morsk.
Mimo tradycyjnej przewagi Chin, uzyskiwanej take za porednictwem SCO,
Indie rwnie podejmuj aktywne dziaania, majce umoliwi im eksploatacj
tamtejszych zasobw
35
.
2. EWOLUCJA ENERGETYCZNEJ POLITYKI ZAGRANICZNEJ
CHIN WZGLDEM INDII
Indie stanowi kluczowy element chiskiego rodowiska bezpieczestwa,
take w jego wymiarze energetycznym. To wanie postrzeganie tego kra-
ju w duym stopniu determinuje dziaania Chin na arenie midzynarodowej.
Zmianom tej percepcji mona zatem przypisa podzia relacji chisko-indyj-
skich w dziedzinie bezpieczestwa energetycznego na dwa etapy: pierwszy, cha-
rakteryzujcy si rywalizacj i geostrategicznym ujciem energetyki, oraz drugi,
w wikszym stopniu opierajcy si na wsppracy i korzystajcy z ujcia ekono-
micznego. Cezur w tym przypadku moe stanowi rok 2006, gdy oba pastwa
zdecydoway si na sformalizowanie wsppracy
36
.
Cho rywalizacja ta toczy si midzy podmiotami gospodarczymi, przeka-
da si ona w znacznej mierze na relacje polityczne midzy Chinami a Indiami,
30
Ibidem, s. 47.
31
Jin Liangxiang, Energy First: China and the Middle East, Middle East Quarterly 2005, No. 2,
s. 310.
32
Szerzej na temat ewolucji relacji midzy Chinami i Arabi Saudyjsk np. H. V. Pant, Saudi Arabia
Woos China and India, Middle East Quarterly 2006, No. 4, s. 4552.
33
Masataka Osumi, op. cit., s. 37.
34
Ibidem, s. 4244.
35
Szerzej np. G. Sachdeva, Indias Attitude towards Chinas Growing Inuence in Central Asia, China
and Eurasia Forum Quarterly 2006, No. 3, s. 2425, http://www.silkroadstudies.org/new/docs/CEF/
Quarterly/August_2006/Sachdeva.pdf, dostp 11.09.2011; S. Ramachandran, Indias Foray into Central
Asia, Asia Times, 12.08.2006; S. Peyrouse, Economic Aspects of the ChineseCentral Asia Rapprochement, http://
www.silkroadstudies.org/new/docs/Silkroadpapers/2007/0709China-Central_Asia.pdf, dostp 11.09.2011.
36
China, India Sign Energy Agreement, http://www.chinadaily.com.cn/english/doc/2006-01/13/
content_511871.htm, dostp 12.09. 2011.
195
co wynika z duego zaangaowania pastw w dziaania NOCs oraz ujmowania
kwestii energetyki przez pryzmat interesw nacjonalistycznych (zamiast wsp-
pracy midzynarodowej) i bezpieczestwa geostrategicznego. Przykad prze-
niesienia takiej rywalizacji z poziomu gospodarczego na midzyrzdowy mog
stanowi negocjacje prowadzone w 2005 r. midzy CNPC a ONGC Videsh
dotyczce przejcia udziaw w spce wydobywczej PetroKazakhstan lub ne-
gocjacje z 2006 r. midzy Sinopec a ONGC Videsh o dostp do nigeryjskie-
go pola naftowego. W obu przypadkach niepowodzenie podmiotu indyjskiego
przyczynio si do wzrostu napicia midzy pastwami i uniemoliwio zawar-
cie porozumienia o ewentualnym podziale udziaw
37
.
Pocztkowo Chiny postrzegay Indie jako rywala, a dziaania obu pastw
sprowadzay si do wycigw w skadaniu ofert dotyczcych licencji na wydo-
bywanie z i budow odpowiedniej infrastruktury
38
. Najbardziej reprezenta-
tywnym przykadem realizacji polityki wspzawodnictwa jest walka o dostp
do z surowcw energetycznych w ramach tzw. projektu Shwe, obejmujce-
go birmaskie zoa w rejonie Zatoki Bengalskiej. Obydwa pastwa staray si
uzyska wyczne prawa do eksploatacji z, skadajc konkurencyjne ofer-
ty. W 2005 r. podpisano wprawdzie trjstronne porozumienie o utworzeniu
wsplnego gazocigu przez Bangladesz, jednak ze wzgldu na egoistyczne po-
stawy pastw nie mogo ono doj do skutku
39
. Mimo wysokich kosztw kon-
tynuowano polityk rywalizacji: najczciej bardziej aktywna strona chiska ne-
gocjowaa moliwo eksploatacji z w rejonie Zatoki Bengalskiej, a dziaania
rzdu w New Delhi sprowadzay si do ograniczania chiskich udziaw. Ilu-
struje to chisko-birmaska umowa z 2009 r. o budowie ropo- i gazocigu
KyaukpyuKunming, przyznajca Chinom trzydziestoletni koncesj na eks-
ploatacj z. Jednoczenie Indie, starajc si ograniczy wpywy chiskie, wy-
negocjoway dla Komisji Ropy Naftowej i Gazu Ziemnego koncesj na 30%
zasobw wydobywanych z tego obszaru
40
. Przykady podobnej rywalizacji na
terenie Myanmaru mona mnoy. Gdy Chiny zadecydoway o utworzeniu
kolejnych rurocigw midzy Myanmarem a prowincj Yunnan
41
, rzd indyj-
37
J. Lee, C. Cull, China and Indias Growing Energy Rivalry, http://oxstones.com/china-and-indias-
growing-energy-rivalry/, dostp 12.09.2011; V. Hate, Indias Energy Dilemma, South Asia Monitor
2006, No. 98, s. 34.
38
P. Mitra, D. Tompson, China and India: Rivals or Partners?, http://csis.org/les/media/csis/
press/0504mitrathompson_feer.pdf, dostp 12.09.2011.
39
T. Sinha, ChinaMyanmar Energy Engagements: Challenges and Opportunities for India, s. 2, http://
www.ipcs.org/pdf_le/issue/IB134-SEARP-Tuli.pdf, dostp 12.09.2011.
40
J. Malhotra, Myanmar Pipelines Conrm Chinas Place in Bay of Bengal, http://www.business-
standard.com/india/news/myanmar-pipelines-conrm-china%5Cs-place-in-baybengal/362405/, dostp
11.09.2011.
41
Construction Begins on ChinaMyanmar Oil Pipeline, http://pipelinesinternational.com/news/
construction_begins_on_china-myanmar_oil_pipeline/008677/, dostp 12.09.2011.
196
ski uzna, e nie ma zamiaru zrezygnowa z bengalskich zasobw i w styczniu
2010 r. zdecydowa o wykupie czci udziaw w projektowanym na rok 2013
rurocigu, jednak przejte przez Indie 4% nie byo w stanie zagrozi ponad
pidziesicioprocentowemu wkadowi chiskiemu
42
. Mona uzna, e chi-
sko-indyjskie relacje dotyczce z energetycznych w Myanmarze utrzymaj
swj rywalizacyjny charakter, a wspzawodnictwo to, ze wzgldu na opisane
wyej przesanki polityczne, bdzie przechylao si na korzy Chin
43
.
Rywalizacja Chin i Indii widoczna jest take cho w mniejszym stopniu
w innych regionach wiata zasobnych w surowce, m.in. w Afryce (w szczegl-
noci Afryce Subsaharyjskiej), Azji Centralnej oraz Ameryce aciskiej. Rw-
nie w tym przypadku to rzd chiski przej inicjatyw, starajc si zapewni
sobie wyczne prawa dla NOCs do eksploatacji z. Dziaania takie zmusza-
j rzd w New Delhi do podjcia rywalizacji i powielania chiskiego denia
do zapewnienia sobie wycznoci dostaw. Wie si to ze wzrostem inwestycji
obydwu pastw w Afryce
44
, Azji Centralnej
45
i Ameryce aciskiej
46
. Podkre-
lana jest jednak przewaga Chin, wyjaniana gwnie wsparciem nansowym
ze strony pastwa
47
.
Mimo istnienia wielu paszczyzn rywalizacji w dziedzinie dostpu do surow-
cw energetycznych, Chiny i Indie zwrciy uwag na nieefektywno ekono-
miczn takiego postpowania. Byy indyjski minister do spraw paliw natural-
nych, Mani Shankar Aiyar, w wywiadzie dla Te Economic Times podkreli,
i oba pastwa musz dostrzec, e niezdrowe wspzawodnictwo w uzyskiwa-
niu dostpu do pl naftowych innych pastw koczy si jedynie podnoszeniem
kosztw dla nas samych
48
. Strona chiska posza o krok dalej, proponujc
wsplne skadanie ofert, co stao si podstaw do nawizania formalnej wsp-
pracy
49
. Inicjatywa jednak naleaa do Indii, ktre w 2005 r. zainicjoway dialog
42
D. Chakraborty, GAIL, ONGC Videsh Buying Myanmar Pipeline Stake, http://www.dnaindia.com/
money/report_gail-ongc-videsh-buying-myanmar-pipeline-stake_1336407, dostp 12.09.2011.
43
T. Sinha, MyanmarChina Energy Engagement: Implications for India, s. 34, http://www.ipcs.org/
article_details.php?articleNo=2898, dostp 12.09.2011.
44
W 2005 r. w Chinach wyniosy one 1 595,3 mln USD, natomiast w 2004 r. w Indiach 1 968,6 mld
USD. Dane za: UNCTAD: FDI Stocks in Africa from Selected Developing Asian Economies, http://www.
unctad.org/Templates/WebFlyer.asp?intItemID=4180&lang=1, dostp 9.09.2011.
45
Przykadem takiej inwestycji jest przejcie Petrokazakhstan przez CNPC w 2005 r. za sum 4,2 mld
USD. Szerzej: S. Peyrouse, op. cit., s. 5455.
46
W 2004 r. w Chinach wyniosy one 40 mld USD, w 2005 r. w Indiach natomiast zaledwie 3 mld
USD. Szerzej: A. Gurria, Te Impact of China and India in Latin America: Challenges and Opportunities, http://
www.oecd.org/document/24/0,3343,en_2649_34487_39605158_1_1_1_1,00.html, dostp 12.09.2011.
47
J. J. Schatz, M. Sappeneld, On Chinas Heels, India Vies for Its Old Edge in Africa, http://www.
csmonitor.com/World/Africa/2008/0505/p01s04-woaf.html, dostp 12.09.2011.
48
T. Madan, Te Brookings Foreign Policy Studies Energy Security Series: India, s. 45, http://www.brookings.
edu/~/media/Files/rc/reports/2006/11india_xauthorname/2006india.pdf, dostp 12.09.2011.
49
S. Varadarajan, India, China and the Asian Axis of Oil, Te Hindu, 24.01.2006.
197
pomidzy Mani Shankarem Aiyarem i wiceprzewodniczcym ChRL Zhangiem
Xaoqing, poparty nastpnie przez premiera Wen Jiabao podczas jego wizyty
w tym samym roku
50
. Stanowice efekt tych rozmw Memoranda o wsppra-
cy w dziedzinie energetyki, podpisane w styczniu 2006 r. przez chiskie i in-
dyjskie NOCs (po stronie chiskiej Sinopec, CNPC oraz CNOOC, natomiast
po stronie indyjskiej m.in. Oil and Natural Gas Corp., ONGC Videsh, Oil In-
dia Ltd., Indian Oil Corp., Bharat Petroleum Corp Ltd i Hindustan Petroleum
Corp Ltd), stanowi pierwszy formalny przykad wsppracy energetycznej. Po-
rozumienia te dotycz wsplnego skadania ofert w celu zmniejszenia ryzyka
inwestycyjnego i obnienia kosztw
51
(patrz Tabela 2). Maj raczej zachca
do podejmowania wsppracy, ni wyklucza rywalizacj, oraz ustanowi ramy
wsppracy w postaci wsplnej grupy roboczej
52
.
Tabela 2
Przykady wsppracy chisko-indyjskiej w sektorze energetycznym
Projekt Kraj Udzia Chin Udzia Indii
Pole naftowe Yadavaran Iran Sinopec: 51% ONGC: 29%
Omimex De Columbia Ltd.
(przejcie zasobw naftowych
spki)
Kolumbia Sinopec: 50% ONGC: 50%
Wykup 37% udziaw
w Syrian Oilelds
nalecych do PetroCanada
Syria
Wspwasno
z ONGC: 37%
Wspwasno
z Sinopec: 37%
rdo: N. Chatterjee, A Political Perspective on Energy Security Cooperation between India and
China, http://www.dur.ac.uk/resources/sgia/SGIARWPO8-3India.doc, dostp 12.09.2011.
Stopniowo wsppraca chisko-indyjska rozszerzaa si, obejmujc Azj
Centraln. Obecno indyjska w tym regionie jest niewielka w porwnaniu
z udziaami rm chiskich; sytuacja ta tym bardziej skania spki indyjskie
do podejmowania wsppracy w celu obnienia kosztw (przede wszystkim in-
frastrukturalnych). Przykad tego moe stanowi umowa z 2009 r. o wsplnej
eksploatacji z w regionie Satpajew w Kazachstanie, jednak projekt nie zosta
jeszcze ukoczony
53
.
50
M. Regg, Lanxin Xiang, China and Indias Quest for Energy: A Factor of Cooperation or Conict?, s. 15,
http://majarueegg.com/Archivos/Written%20Work/China%20and%20Indias%20quest%20for%20
energy.pdf, dostp 12.09.2011.
51
India, China Aim to Team Up for Oil Assets, China Daily, 17.08.2005.
52
T. Madan, op. cit.
53
Jen-kun Fu, Reassessing a New Great Game between India and China in Central Asia, China
and Eurasia Forum Quarterly 2010, No. 1, s. 20.
198
3. PODSUMOWANIE
Rosnce zapotrzebowanie na surowce energetyczne, wice si z dynamicz-
nym tempem rozwoju gospodarczego Chin i Indii, moe stanowi przesank
do zachowa zarwno konkurencyjnych, jak i kooperacyjnych w celu zapew-
nienia sobie bezpieczestwa surowcw energetycznych. Od ponownego nawi-
zania relacji dyplomatycznych, po zakoczeniu zimnej wojny rzdy w Pekinie
i New Delhi prezentoway obydwie postawy. Wzajemna nieufno i nacjonali-
styczne postrzeganie problemu dostaw zasobw spowodoway pocztkow do-
minacj ujcia geostrategicznego, polegajc na agresywnej konkurencji. Stop-
niowa zmiana podejcia na bardziej pragmatyczne staa si gwnym powodem
zmiany zachowania obydwu rzdw. Nie naley spodziewa si cakowitego
wyeliminowania podejcia geostrategicznego oraz strategicznej rywalizacji, jed-
nak pozytywna ewolucja relacji energetycznych bdzie dla Chin korzystna za-
rwno w wymiarze ekonomicznym, jak i politycznym.
Analizujc czynniki skaniajce Chiny do wsppracy w dziedzinie energe-
tyki, mona wyrni utrzymujcy si wysoki wskanik wzrostu gospodarcze-
go, zaleno od importowanych nieodnawialnych surowcw energetycznych
54

oraz trosk o zapewnienie bezpieczestwa energetycznego w jego ekonomicz-
nym aspekcie
55
. Ponadto, jako pastwa rozwijajce si, Chiny i Indie samo-
dzielnie nadal maj ograniczone moliwoci reprezentowania swoich interesw
na midzynarodowych rynkach energetycznych, a ustalenie wsplnych stano-
wisk mogoby poprawi ich sytuacj negocjacyjn. Wspprac stymulowa
take midzynarodowy kryzys nansowy z 2008 r., skania on bowiem pa-
stwa do wikszej rozwagi i unikania zbdnych kosztw
56
.
Odwoujc si do oglnego obrazu relacji indyjsko-chiskich i ich prag-
matycznego charakteru, mona oczekiwa stopniowego wzrostu wsppra-
cy, do czego dy bd przede wszystkim mniej zasobne w surowce energe-
tyczne Indie. Dla Chin bdzie to korzystne, poniewa przyczyni si take do
zmniejszenia kosztw uzyskiwania dostpu i eksploatacji zasobw, moe rw-
nie stanowi czynnik stabilizujcy rodowisko polityczne. Stabilizacja nie do-
tyczy jednak regionu Azji Poudniowo-Wschodniej, gdzie wspprac utrud-
niaj ze relacje Indii z pastwami regionu oraz inicjowany przez Chiny spr
54
Przewiduje si, e w przypadku Chin do 2020 r. zuycie ropy naftowej wzronie do 400 mln ton,
z czego 57,5% bdzie pokrywane dziki importowi. Dla porwnania, w 2010 r. przewidywany odsetek
wynosi niecae 42%. Dane za Transforming Coal for Sustainability: A Strategy for China, Energy for
Sustainable Development 2003, No. 4, s. 4.
55
B. K. Singh, Energy Security and ChinaIndia Cooperation, s. 18, http://www.iaee.org/en/publica
tions/newsletterdl.aspx?id=92, dostp 12.09.2011.
56
Ma Jali, China, India Stroke an Energy Bond, China Daily, 2.02.2010.
199
o stref wpyww na Oceanie Indyjskim. Mimo dziaa na rzecz usunicia tych
ogranicze i czsto deklarowanej woli wsppracy, w tym regionie bdzie si
ona rozwija najwolniej, a obecna sytuacja sprzyja raczej narastaniu konik-
tw. Wiksz szans powodzenia maj wsplne projekty podejmowane w bar-
dziej odlegych regionach, gdzie granice chiskiej i indyjskiej strefy wpyww
nie s a tak wyrane. Dotyczy to przede wszystkim Afryki, Ameryki aciskiej
i Azji Centralnej. Stworzone dotychczas ramy instytucjonalne powinny zach-
ca przedsibiorstwa naftowe do wsppracy, co doprowadzi do zwikszenia
potencjau negocjacyjnego obydwu pastw, uatwiajc Chinom dywersykacj
ich dostawcw zasobw energetycznych, a take do dalszego zacieniania relacji
chisko-indyjskich.
Ze wzgldu na rol surowcw jako potencjalnego rda koniktw mi-
dzynarodowych poprawa stosunkw chisko-indyjskich w dziedzinie bezpie-
czestwa energetycznego wpywa pozytywnie na oglny klimat bezpieczestwa
midzynarodowego. Zostaa ona rwnie dostrzeona przez midzynarodowe
instytucje z dziedziny energetyki, ktre obecnie musz uwzgldnia znacznie
silniejsz pozycj Indii i Chin na midzynarodowym rynku energetycznym.
W dugim okresie wsppraca ta moe nie tylko poprawi pozycj negocjacyjn
pastw, lecz doprowadzi do zmiany zdominowanego przez eksporterw mi-
dzynarodowego porzdku energetycznego.
ROSJA W POLITYCE CHIN: PARTNER,
RYWAL, PUNKT ODNIESIENIA?
Micha Lubina
Uniwersytet Jagielloski
ROSJA W POLITYCE ZAGRANICZNEJ CHIN.
ROSNCA ASYMETRIA STOSUNKW
ROSYJSKO-CHISKICH
Stosunki rosyjsko-chiskie z racji wielkoci obu pastw, pooenia geogra-
cznego, potencjau gospodarczego i wojskowego stanowi jedno z najwaniej-
szych zagadnie wspczesnego wiata
1
.
Rosja, jeszcze 20 lat temu jedno z dwch mocarstw globalnych, mimo upad-
ku znaczenia w porwnaniu z okresem ZSRR, pozostaje najwikszym pastwem
wiata, czonkiem Rady Bezpieczestwa ONZ i jednym z najwaniejszych
uczestnikw wiatowego adu politycznego. Chiny, najludniejszy kraj wiata,
przeywaj okres bezprecedensowego rozwoju, zapocztkowanego 30 lat temu
reformami rynkowymi. ChRL coraz pewniej zmierza do stania si drugim su-
permocarstwem i rzucenia wyzwania Stanom Zjednoczonym. Tym samym Ro-
sja i Chiny s jednymi z najwaniejszych pastw wspczesnego wiata i analiza
stosunkw midzy nimi ma kluczowe znaczenie dla zrozumienia procesw za-
chodzcych na naszym globie.
W badaniu relacji midzy Chinami i Rosj naley bra po uwag przede
wszystkim dwie kwestie. Pierwsza to fakt, e oba pastwa stanowi odmien-
ne tosamoci kulturowo-cywilizacyjne, zarwno od siebie, jak i od Zachodu.
Druga to dziedzictwo historyczne.
Pojcie tosamoci cywilizacyjno-kulturowej
2
to jeden z czynnikw two-
rzcych zesp wewntrznych wyznacznikw polityki zagranicznej
3
. Bdziemy
je rozumie jako cech tworzc kultur polityczn kraju, w tym wypadku Ro-
sji i Chin.
1
D. Mierzejewski, Stosunki chisko-rosyjskie. Spojrzenie z Moskwy, Homo Politicus. Rocznik poli-
tologiczny 2007, nr 1, s. 131.
2
A. Czarnocki, Cywilizacyjno-kulturowa tosamo Rosji [w:] Federacja Rosyjska w stosunkach midzy-
narodowych, red. A. Czarnocki, I. Topolski, Lublin 2006, s. 26.
3
Z. J. Pietra, Podstawy teorii stosunkw midzynarodowych, Lublin 1986, s. 92101.
204
Korzystajc ze stworzonych przez Almonda, Verbie i Powella typw kul-
tur politycznych: zaciankowe, podporzdkowania i uczestnictwa, wyr-
nimy kultury polityczne Rosji i Chin jako modelowe wrcz przykady kultur
podporzdkowania, wystpujcych w strukturach scentralizowanych pastw
o wadzy autorytarnej
4
. Do Rosji i Chin bdziemy te odnosi to, co Stanisaw
Ossowski okrela w swoich czterech typach adu spoecznego jako ad mono-
centryczny, ktry zakada koncentracj wadzy kierujcej hierarchicznie struk-
turalizowanym spoeczestwem i scentralizowanym systemem politycznym
5
.
Ma to w kontekcie omawianego przez nas zagadnienia znaczenie kluczowe.
Z kultur politycznych Rosji i Chin bierze si ich pojmowanie polityki i stosun-
kw midzynarodowych, a wyrastaj one z odmiennych od zachodnich zaoe
aksjologicznych.
W spoeczestwach tych dominuj wartoci kolektywistyczne i autorytar-
ne, ktre dominuj nad liberalnym i demokratycznym sposobem mylenia.
Na wasno prywatn spoglda si podejrzliwie, a wadza nie jest pojmowa-
na w kategoriach instrumentalnych, lecz w sposb absolutny. Jednostki musz
podporzdkowa si interesom caoci pastwa, narodu czy partii. Kade wy-
stpienie na rzecz obrony praw czowieka jest traktowane jako podrywanie tra-
dycji rodzimych i dziaanie na szkod pastwa
6
. Za Krzysztofem Gawlikowskim
uwaamy tym samym, e niemoliwe jest okrelenie uniwersalnej tosamoci
midzynarodowej, gdy o jej ksztacie czsto decyduje kontekst kulturowy
7
.
A ten w przypadku Rosji i Chin jest diametralnie odmienny od zachodniego.
Ponadto zgadzamy si z diagnoz Huntingtona, e oba te kraje (stanowice
dla amerykaskiego badacza osobne cywilizacje, odpowiednio prawosawn
i chisk) s skore do korzystania ze zdobyczy technologicznych Zachodu, ale
nie przyjmuj jego wartoci ideologicznych i kulturowych, zwaszcza za liberal-
nej demokracji czy te prymatu jednostki nad zbiorowoci
8
.
Prowadzi to do konstatacji, e swoisty antyokcydentalizm jest istotn cech
relacji rosyjsko-chiskich, co przejawia si m.in. w ich sprzeciwie wobec unipo-
larnego wiata, chci rwnowaenia poziomu relacji z USA, obronie przed in-
gerencj w strefy wpywu uznawane za wasne, a take oglnym sprzeciwem ak-
sjologicznym wobec wartoci szeroko rozumianego Zachodu.
Drug kwesti, w kontekcie tego artykuu nawet waniejsz, jest dziedzic-
two historyczne. Za Franciszkiem Ryszk uwaamy, e w nauce o polityce wa-
4
J. Szczupaczyski, Wadza i spoeczestwo, Warszawa 1995, s. 145.
5
K. Janowski, Kultura polityczna [w:] Wprowadzenie do nauki o pastwie i polityce, red. B. Szmulik,
M. migrodzki, Lublin 2004, s. 343.
6
S. Biele, Tosamo midzynarodowa Federacji Rosyjskiej, Warszawa 2006, s. 302.
7
Tosamo midzynarodowa Federacji Rosyjskiej, red. S. Biele, Warszawa 2006, s. 26.
8
S. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy ksztat adu wiatowego, Warszawa 1997, s. 82.
205
ne s nie tylko konstatacje zaczerpnite z historii najnowszej, ale i ustalenia wy-
wiedzione z wielowiekowych dowiadcze historycznych
9
. Nauka historyczna,
dziki zastosowaniu metody genetycznej, zakadajcej, e kade zjawisko ma
sw genez oraz rodzi nastpstwa i skutki
10
, jest bardzo dobrym narzdziem
do zrozumienia dzisiejszych stosunkw rosyjsko-chiskich. Przede wszystkim
z jednego powodu: relacje owe od pocztku rozwijay si w warunkach wzra-
stajcej przewagi Rosji w zakresie militarnym, gospodarczym i psychopolitycz-
nym
11
. Tak byo w wieku nierwnoprawnych traktatw, w okresie Republi-
ki Chiskiej, a ju szczeglnie w pierwszych latach istnienia ChRL. Pniej,
na skutek rywalizacji KPCh i KPZR, relacje midzy tymi krajami znalazy si
na skraju wojny, a nastpnie zostay zamroone. Bez wzgldu na poziom tych
relacji, zawsze to jednak Rosja/ZSRR bya stron silniejsz. Wszystko zmieni-
o si w 1991 r., gdy Rosja nie utrzymaa radzieckiej pozycji supermocarstwa,
spadajc do rzdu potg regionalnych, a Chiny z zacofanego mocarstwa regio-
nalnego przeksztaciy si w jedn z czoowych potg gospodarczych wiata,
handlowego giganta, rozpoczynajc walk o pozycj supermocarstwa w wielo-
biegunowym wiecie
12
. Tym samym od chwili upadku ZSRR rozpoczyna si
tendencja odwrotna to Chiny coraz bardziej zyskuj na sile, w relacjach wza-
jemnych powolnie buduj swoj pozycj, dziki czemu osigaj przewag. Ten-
dencja ta pogbia si i staje si coraz bardziej widoczna.
Upadek ZSRR by momentem przeomowym w zmianie ukadu si midzy
Rosj a Chinami. Chocia pocztkowo Chiny uwaay rozpad ZSRR za fatalne
wydarzenie, o niebezpiecznych konsekwencjach wewntrznych i zewntrznych
dla siebie samych, to jednak potray ukry swoj reakcj i kierowa si cha-
rakterystycznym dla Deng Xiaopinga pragmatyzmem
13
, ktry przynis skut-
ki w skali dugofalowej. Deng nakaza (a raczej przypomnia kierownictwu,
e maj si niezmiennie kierowa kilkoma zasadami. Pierwsz byo tao gu-
ang yang hui (ukrywa moliwoci i czeka na stosown chwil), a dru-
g nei jin wai song (spokj na zewntrz, represje wewntrz)
14
. W efekcie
KPCh wzmocnio kontrol nad spoeczestwem i skonsolidowao swoj wa-
dz, za na zewntrz powstrzymywao si od aktywnego krytykowania dziaa
Gorbaczowa czy wprowadzania elementu sporw ideologicznych do stosunkw
radziecko-chiskich i twardo trzymao si najwaniejszych zasad polityki za-
9
F. Ryszka, Nauka o polityce. Rozwaania metodologiczne, Warszawa 1984, s. 323.
10
A. J. Chodubski, Wstp do bada politologicznych, Gdask 2008, s. 27.
11
B. Rychowski, Stosunki ChinyRosja w okresie transformacji [w]: RosjaChiny. Dwa modele trans-
formacji, red. R. Paradowski, K. Gawlikowski, Toru 2001.
12
T. Dmochowski, Radziecko-chiskie stosunki polityczne po mierci Mao Zedonga, Gdask 2009, s. 820.
13
Por. ibidem, s. 760820.
14
Ibidem, s. 774775.
206
granicznej, rwnie sformuowanych przez Deng Xiaopinga, w postaci 24 zna-
kw: rzeczowo obserwowa rozwj wypadkw, utrzymywa nasze stanowisko,
spokojnie odpowiada na wyzwania, ukrywa nasze moliwoci, czeka na sto-
sown chwil, pozostawa wolnym od ambicji i nigdy nie roci sobie prawa
do przywdztwa
15
.
Tymczasem w samej Rosji pocztkowy entuzjazm wobec zmian prodemo-
kratycznych ustpi miejsca rozczarowaniu i resentymentom wobec Zachodu.
W tych okolicznociach zblienie z Chinami stao si nieuniknionym skut-
kiem wewntrznej i zewntrznej saboci pastwa oraz zagroenia jego pozy-
cji w Azji, jak i elementem wzmacniajcym wasn pozycj w grze politycznej
ze wiatowym hegemonem USA
16
. Ponadto Chiny miay zwikszy rol Ro-
sji w strukturach regionalnych, takich jak: APEC, ASEAN czy ASEM, a dy-
namicznie rozwijajce si gospodarka chiska stwarzaa szans na rynki zbytu
i rozwj Dalekiego Wschodu
17
. Dla Chin, izolowanych i poddanych embargu
przez Zachd po wydarzeniach na placu Tiananmen, zblienie rwnie byo
korzystne. Zaczy pozyskiwa z obszaru postradzieckiego najnowoczeniejsze
techniki i technologie bez embarga, co przyspieszyo rozwj kraju, ponadto
w nowej sytuacji ChRL uzyskaa moliwo aktywizacji swych dziaa na caej
przestrzeni postradzieckiej, szczeglnie w Azji Centralnej
18
. Jak konstatuje Bo-
gumi Rychowski, kraje czuy si nawzajem potrzebne
19
.
W rezultacie nastpio wyranie oywienie wsppracy w latach 90., cze-
go efektem bya wymiana gospodarcza i militarna, a take coraz cilejsze
wspdziaanie polityczne. Do wspomnie, e w okresie prezydentury Bory-
sa Jelcyna stosunki rosyjsko-chiskie przeszy od konstruktywnego partner-
stwa (1994 r.) do strategicznego partnerstwa (1996 r.) i wsplnej deklara-
cji o wiecie wielobiegunowym (1997 r.). To, co jednoczyo oba pastwa, to
sprzeciw wobec wiata jednobiegunowego i hegemonistycznej pozycji Stanw
Zjednoczonych. W samej Rosji z czasem uwiadomiono sobie wag wektora
azjatyckiego: Zwrot w polityce zagranicznej rozpocz si w momencie obj-
cia stanowiska szefa rosyjskiej dyplomacji przez Jewgienija Primakowa znaw-
c problematyki wschodniej, a zarazem zwolennika wielosektorowej polityki
rosyjskiej
20
. Patrzc jednak na stosunki rosyjsko-chiskie w latach 90. nie spo-
15
Shih Chun-yu, China, Soviet Union Establish New Relations of Good-Neighbourliness, Cooperation,
Dagongbao, 16.05.1991, s. 1314 [w:] T. Dmochowski, op. cit., s. 659.
16
Ibidem, s. 812.
17
R. Jakimowicz, Azja Pnocno-Wschodnia w polityce zagranicznej Rosji w pierwszych latach XXI wieku
[w:] Rosja, Chiny, Japonia w polityce globalnej. Materiay pokonferencyjne, Piotrkw Trybunalski 2008, s. 169.
18
B. Rychowski, op. cit., s. 22.
19
Ibidem.
20
K. Kraj, Chiski kierunek azjatyckiej strategii Rosji [w:] Chiska polityka zagraniczna i jej uwarun-
kowania, red. J. Marszaek-Kawa, Toru 2008, s. 42.
207
sb nie dostrzec, e obie strony wykorzystyway je na uytek relacji z Zacho-
dem (tak jest, swoj drog, do dzi). Stosunki Rosji z Chinami pozostaway
do pewnego stopnia funkcj relacji Rosja Zachd, im gorsze stosunki z Za-
chodem, tym wiksze zainteresowanie wspprac z Chinami
21
. Gdy stosunki
na linii Moskwa Waszyngton saby, Rosja rekompensowaa to intensykacj
wsppracy z Pekinem. Wszystko przez to, e Moskwa traktowaa swoj poli-
tyk azjatyck jako przeciwwag dla jej potencjalnej marginalizacji w sprawach
europejskich, a take jako kontrapunkt wobec globalnych wpyww Ameryki.
Partnerstwo z Chinami zapewniao korelowanie wysikw na arenie midzyna-
rodowej, w celu budowania wsplnego frontu przeciw USA
22
. Stwierdzenie
to potwierdzi sam Jelcyn, mwic, e szacunek ze strony Zachodu wymaga
wsppracy z Chinami
23
. Warto doda, e w rosyjskiej kulturze politycznej po-
jcie szacunku dla Rosji ma niebagatelne znaczenie.
Wadze w Pekinie rwnie wykorzystyway czynnik rosyjski jako kart
przetargow w kontaktach z USA. I to skuteczniej. Stao si to najbardziej wi-
doczne w 1998 r. podczas wizyty Billa Clintona w Chinach. Byo to uwiecze-
nie konsekwentnych i misternych zabiegw dyplomacji chiskiej zmierzajcych
do umocnienia pozycji Chin; w rezultacie tej wizyty Chiny po raz pierwszy
w swej nowoytnej historii zaczy spenia rol lidera we wasnym regionie
geopolitycznym
24
. W tym momencie cisy sojusz z Rosj nie by ju tak po-
trzebny, a strategiczne partnerstwo stawao si raczej sloganem ni realnoci.
Tym bardziej e, cho stosunki na poziomie pastwowym rozwijay si dyna-
micznie, to nie mona tego samego powiedzie o poziomie regionalnym (mimo
wci wzrastajcej przygranicznej wymiany handlowej). Lata 90. to przede
wszystkim obawy ludnoci rosyjskiego Dalekiego Wschodu o chisk ekspan-
sj emigracyjn
25
, podsycane przez samowolne dziaania niektrych rosyjskich
politykw dalekowschodnich
26
. Brak elementarnego porozumienia i zaufania
midzy tymi narodami prowadzi do silnych resentymentw
27
. Wszystko to
sprawio, e znany sinolog rosyjski Siergiej Tichwinski okreli stosunki rosyj-
sko-chiskie obrazowo jako: na grze gorco, na dole zimno
28
. Mona doda,
e na grze gorco te byo gwnie na pokaz.
21
M. Sowikowski, Stosunki rosyjsko-chiskie w okresie prezydentury Wadimira Putina [w:] Rosja,
Chiny, Japonia, s. 199.
22
S. Biele, op. cit., s. 305.
23
M. Sowikowski, op. cit., s. 199.
24
B. Rychowski, op. cit., s. 35.
25
. . , 90-:
, 1998, s. 75.
26
A. . , . XVIIXXI , 2007,
s. 304.
27
. , , 2008, s. 307.
28
. . , , 2008, s. 219.
208
Tym samym mona powiedzie, e azjatycki wektor polityki rosyjskiej po-
nis porak: Paradoks w latach 90. XX stulecia polega na tym, e Rosja
postrzegajc siebie jako naturalny pomost midzy Zachodem a Azj, nie bya
akceptowana ani przez stron zachodni ani azjatyck
29
. Jednak ironia tej sy-
tuacji skonia Rosj do wikszego zaangaowania si na Wschodzie
30
.
Miao to miejsce ju za prezydentury Wadimira Putina, ktry w trakcie wi-
zyty w Pekinie (2000 r.) w symboliczny sposb okreli Rosj jako ptaka szy-
bujcego dziki dwm skrzydom europejskiemu i azjatyckiemu, co miao
symbolizowa zrwnowaenie obu komponentw polityki zagranicznej FR
31
.
Po objciu przez niego urzdu doszo do zintensykowania wsppracy ekono-
micznej, za wsppraca wojskowa staa si najbardziej spektakularnym larem
wzajemnych stosunkw
32
. Kontakty polityczne nie pozostaway w tyle. Pocz-
tek rzdw Putina to w relacjach wzajemnych owiadczenie w sprawie obrony
przeciwrakietowej i deklaracja pekiska (2000 r.), a przede wszystkim Ukad
o dobrossiedztwie, przyjani i wsppracy (2001 r.)
33
. Traktat ten wypeni
pustk po wyganiciu poprzedniego z 1950 r.
34
, za jego naczelnym hasem
byo przyjaciele na zawsze i nigdy wicej wrogowie
35
. By to bardzo wany
etap w stosunkach midzy dwoma krajami, gdy wypracowano nowy model
wsppracy, jakim posuono si m.in. podczas powoywania SOW
36
. Kolej-
nym dowodem na intensykacj relacji byo wanie powoanie Szanghajskiej
Organizacji Wsppracy (na bazie Szanghajskiej Czwrki) w 2001 r., ktra staa
si forum gwarantujcym wpyw Rosji i Chin na sytuacj polityczn w regio-
nie Azji Centralnej
37
.
Wadimir Putin jako pierwszy uwiadomi sobie w peni, e cise poli-
tyczne partnerstwo z Pekinem nie jest dla Rosji adnym luksusem i nawet nie
kwesti wyboru to bezwzgldna konieczno w dugiej perspektywie dziejo-
wej
38
. Widoczne stao si to szczeglnie po prozachodnim zwrocie w polity-
ce rosyjskiej, jaki nastpi w wyniku zamachu na WTC 11 wrzenia 2001 r.
Na Kremlu ju wkrtce zrewidowano to zaoenie, gdy nie doprowadzio ono
29
S. Biele, op. cit., s. 304.
30
Ibidem.
31
M. Sowikowski, op. cit., s. 198.
32
D. Mierzejewski, op. cit., s. 133.
33
I. Topolski, Stosunki chisko-rosyjskie [w]: Chiny w stosunkach midzynarodowych, red. K. Iwaczuk,
A. Zitek, Lublin 2003, s. 135.
34
, XXI . , , , .
. . , 2004, s. 322.
35
I. Topolski, op. cit., s. 135.
36
M. . , . ,
, 2008, s. 270.
37
D. Mierzejewski, op. cit., s. 132.
38
S. Biele, op. cit., s. 320.
209
do podstawowego celu polityki rosyjskiej, jakim byo wypchnicie Zachodu
z terenu tzw. bliskiej zagranicy, w nastpstwie czego obudzio to frustracj Mo-
skwy i byo powodem kolejnego zwrotu tym razem (znw) w stron Peki-
nu
39
. Wrd decydujcych wydarze majcych wpyw na t decyzje wymienia
si wanie bezprecedensowy wzrost aktywnoci pastw i instytucji Zachodu
na obszarze postradzieckim, a take umocnienie si tendencji hegemonistycz-
nych USA w systemie stosunkw midzynarodowych, koncepcj utrzymania
midzynarodowej pozycji Rosji, w tym take prby odbudowy statusu mocar-
stwa, wymagajce ograniczenia hegemonii i unilateryzmu Stanw Zjednoczo-
nych, oznaczajce rwnie budow systemu wielobiegunowego (do czego ko-
nieczna bya wsppraca z Chinami); wreszcie program umacniania rosyjskiej
pastwowoci, ktrego fundamentem bya centralizacja stanowica antytez
wartoci zachodnich
40
.
Z kolei jeli chodzi o Chiny, podstawowym powodem intensykacji wsp-
pracy by wzrost gospodarczy ChRL, a co za tym idzie rosnce zapotrzebowa-
nie na gaz i rop. Chiny potrzebuj dobrych i poprawnych stosunkw z Rosj
z uwagi na fakt, e rozwijajcej si gospodarce musz zapewni dostawy surow-
cw energetycznych
41
. Ponadto rozwizanie koniktu granicznego (dodajmy
po myli Pekinu) otworzyo drog do wsppracy regionalnej i rozwoju pro-
wincji Chin Pnocno-Wschodnich
42
. ChRL wykorzystaa rwnie wsppra-
c z Rosj do propagowania wasnej wizji wiata, czego najlepszym przykadem
byo podpisanie drugiego wsplnego komunikatu o sytuacji midzynarodowej
w XX w., gdzie obie strony zgodziy si na formu Deng Xiaopinga pokj
i rozwj jako najwaniejsz tendencj w wiatowych relacjach
43
. Intensykacja
relacji umoliwia rwnie wspprac wojskow, czego symbolem byy wspl-
ne manewry misja pokojowa 2005.
Wszystkie wymienione wyej cechy przyczyniy si do tego, e okres dru-
giej kadencji Wadimira Putina to czas szczeglnej intensykacji relacji rosyj-
sko-chiskich. Wtedy rwnie zaczy si wyania podstawowe rnice. Ko-
rzystajc z wysokich cen ropy naftowej, Putin rozpocz modernizacj kraju
(dziki czemu mona okreli Rosj mianem pastwa paliwowego)
44
, ktrej
istotn czci skadow by wektor azjatycki. Plan zakada przycignicie in-
39
D. Mierzejewski, Rosyjski zwrot. Chiskie relacje z Rosj a zapotrzebowanie Pastwa rodka na su-
rowce naturalne [w:] Chiska polityka zagraniczna, s. 57.
40
M. Sowikowski, op. cit., s. 199.
41
D. Mierzejewski, Rosyjski zwrot, s. 5471.
42
M. . , op. cit., s. 391.
43
D. Mierzejewski, Rosyjski zwrot, s. 5471.
44
L. Szewcowa, Rosja przed nowym cyklem politycznym. Paradoksy stabilnoci i petro-state [w:] Imperium
Putina, Warszawa 2007, s. 22.
210
westycji nie tylko chiskich, ale rwnie japoskich i koreaskich (tak by wza-
jemnie rwnowayy swoje wpywy) i dziki nim doprowadzenie do awansu
cywilizacyjnego rosyjskiego Dalekiego Wschodu
45
(a szerzej do wzmocnie-
nia roli Rosji w Azji)
46
. Dopki ceny ropy pozostaway na wysokim poziomie,
Rosja moga dyktowa ceny Chinom
47
, a take umiejtnie rozgrywa kwesti
budowy nowych ropocigw. Tym samym Putin mia moliwo prowadzenia
tego, co Dominik Mierzejewski nazwa bismarckowsk polityk: jej daleko-
sinym celem miao by wyprowadzenie Rosji na geopolityczn szachownic
48
.
Jednak dwa czynniki gwne sprawiy, e ukad si zmieni si diametralnie na ko-
rzy Chin.
Pierwszym by wyom w monopolistycznej pozycji Rosji w Azji Centralnej,
jakiego dokonaa ChRL porozumiewajc si z Turkmenistanem, Kazachstanem
i Uzbekistanem w sprawie gazocigu biegncego do Xinjiangu
49
, ktry zosta
otwarty pod koniec 2009 r. Tym samym zaamany zosta monopol Rosji na do-
stawy surowcw do Chin, wzroso ponadto znaczenie ChRL (kosztem Rosji)
na terenie Azji Centralnej, gdy to wanie ten kraj zacz si jawi jako regio-
nalny stabilizator
50
.
Drugim gwnym czynnikiem by wiatowy kryzys gospodarczy mocno
uderzy w Rosj, lecz nie w Chiny, ktre wyszy z niego wzmocnione. Chi-
ny wspary Rosj kredytami (m.in. dla koncernw Rosnieft' i Transnieft'),
lecz w zamian doprowadziy do wybudowania odgazienia ropocigu Syberia
Wschodnia Ocean Spokojny (WSTO) do chiskiego Daqingu
51
. Ropocig
rozpocz funkcjonowanie 1 stycznia 2011 r. i jest pierwsz tras przesyu rosyj-
skich surowcw do Chin
52
. Tym samym w cigu 3 ostatnich lat Chiny wytrci-
y Rosji z rki dwie wane karty przetargowe: monopol na dostawy surowcw
w Azji Centralnej i moliwo rozgrywania karty ropocigu.
Do tego mona jeszcze doda kilka pomniejszych czynnikw: zmian bi-
lansu handlowego (na ujemny dla Rosji), sposb rozwizania spornych kwestii
granicznych czy dystansowanie si od poparcia rosyjskich de do rewizji adu
midzynarodowego, co stao si szczeglnie widoczne w trakcie wojny Rosji
z Gruzj
53
.
45
. , , Moskwa 1998, s. 40.
46
M. . , op. cit., s. 372.
47
D. Mierzejewski, Rosyjski zwrot, s. 57.
48
Ibidem, s. 71.
49
. Gacek, ChinyRosja: strategiczne partnerstwo czy nieunikniony konikt? Wybrane aspekty kszta-
towania si relacji wzajemnych [w:] Chiska polityka zagraniczna, s. 20.
50
http://www.polska-azja.pl/2010/03/08/rywalizacja-chin-i-rosji-o-surowce-w-azji-srodkowej/,
dostp 7.08.2012.
51
M. Kaczmarski, W. Konoczuk, RosjaChiny: umowa o ropocigu do Daqingu jako przejaw nowego ksztatu
stosunkw dwustronnych, Tydzie na Wschodzie. Biuletyn Orodka Studiw Wschodnich 2008, nr 10.
52
Tydzie na Wschodzie. Biuletyn Orodka Studiw Wschodnich 2011, nr 1.
53
M. Kaczmarski, W. Konoczuk, op. cit.
211
Kolejnym sukcesem Chin byo doprowadzenie do przyjcia programu
rozwoju rosyjskiego Dalekiego Wschodu w 2009 r. Plan ten, skadajcy si
z 205 wsplnych projektw, przewiduje zaangaowanie Chin w zagospodaro-
wanie bogactw naturalnych i podniesienie poziomu cywilizacyjnego regionu
54
.
Ten pozornie korzystny dla obu stron program tak naprawd wytrca z rk Ro-
sji kolejn kart przetargow moliwo dywersykacji inwestycji zagranicz-
nych w Region Dalekowschodni. Przypomnijmy, e jedn z gwnych cech
azjatyckiego wektora polityki rosyjskiej byo umiejtne rozgrywanie i balanso-
wanie wpyww Chin, Japonii i Korei
55
. W tej sytuacji jednak to Chiny zajmu-
j decydujc pozycj w regionie. Rozwj Dalekiego Wschodu jest uzaleniony
od ich wsparcia materialnego, ludzkiego i technologicznego, co z jednej strony
jest korzystne dla Rosji, bo dziki temu region si rozwinie
56
, ale z drugiej daje
Chinom kolejny argument w relacjach wzajemnych; moe mie rwnie dale-
kosine skutki w przyszoci.
Wszystko to jest potwierdzeniem zmiany modelu relacji dwustronnych.
Moskwa staje si partnerem sabszym, a Chiny zaczynaj okrela agend tych
stosunkw; dominuj w niej najistotniejsze z punktu widzenia Pekinu kwestie
gospodarcze oraz postrzeganie Rosji jako zaplecza surowcowego dla gospodarki
chiskiej
57
. Co wicej, Chiny nie zamierzaj wspiera Rosji w rywalizacji z Za-
chodem i s zainteresowane przede wszystkim korzystnymi dla siebie aspekta-
mi wsppracy gospodarczej z Rosj, w tym zwikszeniem importu rosyjskich
surowcw energetycznych
58
. Chiny staj si coraz silniejsze, ich pozycja w rela-
cjach z Rosj ronie, a co za tym idzie, powstaje moliwo ksztatowania owych
stosunkw po myli Pekinu, zgodnie z ich wasn wizj wiata i adu midzy-
narodowego. Wzmocnienie Chin powoduje osabienie Rosji, w efekcie z relacji
tych si rzeczy zaczyna wyania si obraz dominujcego Pastwa rodka, na-
rzucajcego Rosji swoj wizj. Rosja z kolei ma coraz mniej narzdzi wpywa-
nia na Pekin i przeciwdziaania tendencji do spychania jej do roli surowcowe-
go zaplecza Chin. Std te stosunki rosyjsko-chiskie charakteryzuj si tym,
co moemy okreli mianem rosncej asymetrii.
By wyjani przedstawione pojcie, naley odwoa si do Keohane i Nye
i podj za nimi rozrnienie poj: wraliwoci i bezsilnoci, saboci, podat-
noci na zranienie
59
. Wedug tych badaczy asymetryczna wspzaleno jako
54
Yan Wei, Commerce, Culture and Communication. Building Stronger Relationship with Russia,
Beijing Review 2010, No. 4, s. 10.
55
A. . , Wostocznaja ,
, 2006, s. 145.
56
M. . , op. cit., s. 369.
57
M. Kaczmarski, W. Konoczuk, op. cit.
58
Ibidem.
59
R. O. Keohane, J. S. Nye, Power and Interdependence, New York 2001, s. 12.
212
rdo wadzy oznacza wadz jako kontrol nad zasobami lub potencja wpy-
wania na rezultaty. Aktor mniej zaleny ma znaczce zasoby wadzy wwczas,
gdy zmiany, jakie moe zapocztkowa lub zagrozi ich dokonaniem, bd go
kosztowa mniej ni jego partnerw
60
. Idc za stwierdzeniem Waltza, e im
bardziej wraliwe staj si kraje, tym bardziej wewntrzna polityka gospodar-
cza musi by dostosowana do warunkw zewntrznych
61
, dochodzimy do kon-
statacji uczynionej przez idcego tym samym sposobem mylenia R. Harrisona
Wagnera, i wspzaleno midzy stronami nierwnymi oznacza asymetri,
czyli sytuacj, w ktrej jedna ze stron potrzebuje korzyci czerpanych ze stosun-
ku bardziej ni druga
62
. Tym samym wraliwo oznacza obcienie koszta-
mi polityki narzuconej z zewntrz, tak dugo dopki nie zostanie zmieniona
polityka, ktra zmieni t sytuacj. Bezsilno jest wtedy, gdy polityka zostaa
ju zmieniona
63
. W przypadku stosunkw rosyjsko-chiskich mamy do czynie-
nia z sytuacj, w ktrej na skutek skutecznych dziaa Pekinu, Rosja staje si
coraz bardziej wraliwa na polityk chisk i znajduje si na dobrej drodze,
by sta si wobec niej bezsilna. Tym samym stosunki te charakteryzuje ro-
snca asymetria.
Polityka Chin wobec Rosji jest ukierunkowana gownie na sprawy gospo-
darcze, silne wspieranie kapitau chiskiego, ale take na promocj wasnej wi-
zji wiata i wasnego soft power (wymiany naukowe, kulturalne, wspieranie sty-
pendiw dla modziey). Mimo wizerunkowej prezentacji doskonaej, wrcz
wzorcowej wsppracy, stosunki midzy oboma krajami bywaj twarde. Chi-
czycy w kontaktach z Rosjanami s niezwykle asertywni i zazwyczaj osigaj
wszystkie swoje cele (nie da si powiedzie, e vice versa). Ponadto stosunek
Chin do Rosji jest w pewnym sensie nawizaniem do tradycyjnego, sinocen-
trystycznego pojmowania stosunkw midzynarodowych przez Pastwo rod-
ka i tendencja ta bdzie si prawdopodobnie zwiksza. Stale rosnca pozycja
Chin, ich sukcesy gospodarcze i umacnianie pozycji na arenie midzynarodo-
wej spychaj Rosj w oczach Pekinu na dalszy plan i w pewnym sensie redukuj
jej rol do li tylko dostarczyciela surowcw mineralnych, potrzebnych chiskiej
gospodarce. Tendencja ta si utrzymuje, a wszystko wskazuje na to, e bdzie si
pogbia. To Chiny nadaj ksztat relacjom wzajemnym i w dajcej si przewi-
dzie przyszoci nadawa go bd.
60
Ibidem, s. 13.
61
Ibidem.
62
R. H. Wagner, Economic Independence, Bargaining Power and Political Inuence, International
Organisation, 3/42.
63
R. O. Keohane, J. S. Nye, op. cit., s. 13.
Mateusz Smolaga
Uniwersytet Warszawski
ZARYS DZIAALNOCI CHISKIEJ REPUBLIKI
LUDOWEJ I FEDERACJI ROSYJSKIEJ W ROLI
WSCHODZCYCH DONATORW POMOCY
ROZWOJOWEJ ANALIZA PORWNAWCZA
Celem artykuu jest zbadanie aktywnoci Chiskiej Republiki Ludowej
(ChRL) i Federacji Rosyjskiej (FR) w dziedzinie wiadczenia pomocy rozwojo-
wej. Zastosowanie metody porwnawczej ma posuy lepszemu zarysowaniu
podobiestw i rnic w sposobie realizacji wskazanej aktywnoci obu pastw.
Termin wschodzcy donatorzy zosta stworzony poprzez analogi do ka-
tegorii wschodzce gospodarki. Odnosi si on do dawcw pomocy rozwo-
jowej, ktrzy cay czas jeszcze rozwijaj swe zdolnoci do udzielania pomocy.
Okrelenie wschodzcy oznacza, e z przysz rol tych donatorw w systemie
wsppracy rozwojowej wizane s znaczne nadzieje
1
.
1. PORWNANIE PRZEBIEGU
PROCESW ROZWOJOWYCH CHRL I FR
Chiny kontynentalne od 1979 r. korzystaj ze wsparcia oferowanego
przez czonkw Komitetu Pomocy Rozwojowej (Development Assistance
Committee, DAC) Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (Orga-
nisation for Economic Co-operation and Development, OECD). Jest ono kla-
sykowane jako Ocjalna Pomoc Rozwojowa (Ocial Development Assistan-
ce, ODA), musi wic spenia nastpujce warunki: wiadczenie przez sektor
ocjalny (wadze krajowe bd regionalne lub organizacje midzynarodowe),
przeznaczenie na cele spoeczne i gospodarcze oraz znajdowanie si jego odbior-
1
M. Smolaga, Wschodzcy donatorzy droga od biorcw do dawcw pomocy rozwojowej [w:] Ubstwo
i wykluczenie: Wymiar ekonomiczny, spoeczny i polityczny, red. A. Grzdziska, K. Majdziska, A. Sulowska,
Warszawa 2010, s. 405406.
214
cy (kraju) na specjalnym wykazie publikowanym przez DAC OECD (DAC
List of ODA Recipients)
2
.
Federacja Rosyjska, a de facto w pierwszych latach jeszcze ZSRR, w wyni-
ku drastycznie pogarszajcej si sytuacji spoeczno-gospodarczej bya zmuszona
korzysta z wsparcia pastw DAC OECD w latach 19902004.
Przez 31 lat ChRL otrzymaa cznie ODA w wysokoci ponad 51,1 mld USD
(34,1 mld USD w latach 19902004), natomiast wsparcie rozwojowe pozy-
skane przez Rosj wynioso ok. 22,2 mld USD. Dynamika wzrostu pomocy
rozwojowej uzyskiwanej przez Rosj bya bardzo wysoka, jednak w adnym
z analizowanych lat FR nie uzyskaa tak wysokiego wsparcia jak ChRL, cho
w 2000 i 2003 r. bya tego bliska (zob. Wykres 1)
3
.
Wykres 1
Porwnanie pomocy otrzymywanej przez Chiny i Rosj (w mln USD, ceny biece)
rdo: Opracowanie wasne na podstawie bazy danych Grupy Banku wiatowego (http://
data.worldbank.org/indicator/DT.ODA.ALLD.CD, dostp 13.04.2011).
2
Zob. DAC Statistical Reporting Directives, DCD/DAC(2010)40/REV1, Development Co-operation
Directorate, Development Assistance Committee, Organisation for Economic Co-operation and
Development, Paris 2010, s. 11; Ocial development assistance denition and coverage, http://www.
oecd.org/document/4/0,3746,en_2649_33721_46181892_1_1_1_1,00.html, dostp 31.01.2011). Naj-
nowsz wersj, obowizujc od 1 stycznia 2012 r., dla przepyww pomocowych w latach 20112013,
DAC List of ODA Recipients mona znale na stronach internetowych OECD (http://www.oecd.org/
dataoecd/9/50/48858205.pdf, dostp 31.01.2011).
3
W tekcie operuj liczbami bezwzgldnymi. O innej tendencji mona mwi, gdy podzieli si kwot
wsparcia rozwojowego otrzymywanego przez Chiny i Rosj przez liczb mieszkacw. Z oblicze wynika,
e w 2004 r. ChRL otrzymaa ok. 1,3 USD per capita, natomiast wynik FR by kilkukrotnie wyszy
i wynis ok. 9,6 USD. Kierujc si powyszymi danymi, mona postawi tez, e pomoc Zachodu bya
bardziej odczuwalna przez spoeczestwo rosyjskie. Jej pena werykacja wymagaaby jednak pogbionej
analizy, z uyciem m.in. czynnika parytetu siy nabywczej dolara w obu krajach.
215
Federacja Rosyjska znalaza si na 65. miejscu w Rankingu Ranking rozwo-
ju spoecznego (Human Development Index) i eksperci UNDP (Programu Na-
rodw Zjednoczonych ds. Rozwoju, United Nations Development Program-
me) zaliczyli j do grona pastw o wysokim poziomie rozwoju. ChRL zaja
89. miejsce i sklasykowano j w grupie krajw o rednim poziomie rozwoju.
W rzeczywistoci jednak rnica wskanikw nie jest bardzo dua (0,055) Chi-
ny prezentuj si lepiej w dziedzinie przewidywalnej dugoci ycia, natomiast
Rosja osigna wiksze sukcesy w dziedzinie edukacji i gospodarki.
Tabela 1
Poziom rozwoju ChRL i Federacji Rosyjskiej w ujciu HDI
Pozy-
cja
w ran-
kingu
HDI
Na-
zwa
kraju
Warto
wskani-
ka HDI
Przewi-
dywalna
dugo
ycia
(w la-
tach)
rednia
dugo
edukacji
(w la-
tach)
Przewi-
dywalna
dugo
edukacji
(w latach)
Dochd
Narodo-
wy Brut-
to (PPP, w
USD
z 2008 r.)
DNB
HDI
Poza-
docho-
dowe
HDI
65 FR 0,719 67,2 8,8 14,1 15 258 -15 0,729
89 ChRL 0,663 73,5 7,5 11,4 7 258 -4 0,707
rdo: opracowanie wasne na podstawie Human Development Report 2010: 20th Anni-
versary Edition. Te Real Wealth of Nations: Pathways to Human Development, United Na-
tions Development Programme, Palgrave Macmillan, New York 2010, s. 144.
Przygldajc si ewolucji trendw chiskiego i rosyjskiego HDI, mona za-
uway, e w latach 19901995 poziom indeksu rozwoju FR znacznie si obni-
y i dopiero w okolicach 2005 r. powrci do poprzednich wartoci. Natomiast
w przypadku ChRL mamy do czynienia z procesem cigego i dynamicznego
rozwoju (mona si pokusi o porwnanie, e jest to dugi marsz ku wysokie-
mu poziomowi rozwoju). Rnice w wartociach HDI ChRL i FR s stopnio-
wo coraz mniejsze
4
.
2. NAJWANIEJSZE UWARUNKOWANIA
HISTORYCZNO-KULTUROWE ORAZ EWOLUCJA
WIADCZONYCH PRZEZ CHRL I FR PROGRAMW POMOCOWYCH
Pocztkw udzielania pomocy rozwojowej przez ChRL i ZSRR (ktrego
FR jest nastpc, jak si wydaje, rwnie w dziedzinie wsppracy rozwojowej)
mona doszukiwa si jeszcze w pierwszej poowie lat 50. ubiegego wieku, czyli
niewiele pniej ni w przypadku zachodnich donatorw (std nazywanie Chin
i Rosji mianem nowych dawcw jest co najmniej niecisoci)
5
.
4
Human Development Report 2010..., s. 149.
5
Zob. m.in. N. Woods, Whose aid? Whose inuence? China, emerging donors and the silent revolution
in development assistance, International Aairs 2008, Vol. 84, Iss. 6, s. 12; R. Manning, Will Emerging
216
Wrd gwnych czynnikw sprawczych akcesji ChRL i ZSRR do klubu
dawcw wsparcia dla krajw rozwijajcych si naley wymieni: koczc si
wojn na Pwyspie Koreaskim i potrzeb odbudowy zdewastowanego dziaa-
niami zbrojnymi sojusznika z Pnocy, ch odpowiedzi na zachodnie progra-
my pomocowe, wzrost zainteresowania problematyk krajw pozaeuropejskich
wrd tzw. pastw socjalistycznych.
Czynnikiem silnie ksztatujcym zimnowojenn aktywno pomocow
ChRL i nadal wpywajcym na obraz chiskiej wsppracy rozwojowej byo
angaowanie si w tworzenie idei pokojowego wspistnienia w regionie oraz
wspprac afroazjatyck, stanowice pokosie porozumienia chisko-indyj-
skiego z 1954 r. i konferencji z Bandungu z 1955 r.
6
Zainteresowanie obu analizowanych pastw wspieraniem rozwoju tzw. Trze-
ciego wiata nie charakteryzowao si staym nateniem
7
. Pocztek lat 70. by
okresem, w ktrym zarwno ChRL, jak i Zwizek Radziecki aktywnie an-
gaoway si w to dziaanie. Jak podaway wczesne rda, Pekin wspomg
w 1972 r. inne kraje rozwijajce si kwot rwn 592 mln USD, a rok pniej
przekaza na ten cel kolejne 331 mln USD. Moskwa w tym czasie zaoferowaa
tym podmiotom pomoc odpowiednio w wysokoci 774 i 245 mln USD
8
. Je-
liby porwna dane w duszej perspektywie czasu, okazaoby si, e na prze-
strzeni pierwszych 20 lat ZSRR by hojniejszym donatorem ni ChRL (zob.
Tabela 2).
Donors Change the Face of International Co-operation?, Development Policy Review 2006, No. 24,
s. 371373; P. Kragelund, Te Return of Non-DAC Donors to Africa: New Prospects for African Development?,
Development Policy Review, Vol. 26, Iss. 5, s. 565576; M. Davies i in., How China delivers development
assistance to Africa, Centre for Chinese Studies, University of Stellenbosch, Department for International
Development (DFID), Pekin 2007, s. 6; G. T. Chin, B. M. Frolic, Emerging Donors in International
Development Assistance: Te China Case, International Development Research Centre, Ottawa 2007,
s. 45; B. Behari, Te Facets of Foreign Aid, Vora &CO. Publishers, PVT. Limited 1968, s. 123124;
K. Smith, T. Yamashiro Fordelone, F. Zimmermann, Beyond the DAC: Te welcome role of other providers
of co-operation, DCD Issues Brief , May 2010, OECD Development Co-operation Directorate, http://
www.oecd.org/dataoecd/58/24/45361474.pdf, dostp 31.01.2011), s. 4; R. S. Walters, Soviet Economic
Aid to Cuba: I959I964, International Aairs 1966, Vol. 42, No. 1; M. Goldman, A Balance Sheet
of Soviet Foreign Aid, Foreign Aairs 1965, Vol. 43, Iss. 2; M. Smolaga, Ewolucja zaoe i charakter
pomocy rozwojowej wiadczonej przez Chisk Republik Ludow, Forum Politologiczne 2010, t. 11:
Chiny i pastwa azjatyckie karty z historii i wyzwania wspczesnoci, red. Degefe Kebede Gemechu.
6
A. Harmer, L. Cotterrell, Diversity in donorship: Te changing landscape of ocial humanitarian
aid..., s. 11.
7
Zob. J. Dhanapala, China and the Tird World, New Delhi 1985, s. 116117.
8
Zob. Communist Economic Assistance to Developing Countries, Munich, 7.06.1974, dokument
z zasobw Open Society Archives (www.osaarchivum.org), dziaajcego przy Uniwersytecie rodkowo-
europejskim (Central European University) z siedzib w Budapeszcie, s. 3. Podane kwoty s wycenione
w wczesnych dolarach (naley je pomnoy cztero- lub piciokrotnie, aby otrzyma biec warto
dolara amerykaskiego).
217
Tabela 2
Pomoc wiadczona na rzecz krajw rozwijajcych si przez tzw. kraje socjalistyczne
w latach 19541973
(suma, kwoty w mln USD ceny z pocztku lat 70.,
bez uwzgldnienia wzajemnego wsparcia udzielanego innym krajom socjalistycznym)
Region, do ktrego
kierowano wsparcie
ZSRR
Europa
Wschodnia
(bez Jugosa-
wii)
ChRL
i KRL-D
Suma %
Afryka 1 275 948 1 567 3 790 22,4
Azja 3 519 1 093 860 5 472 32,4
Bliski Wschd 3 421 2 273 312 6 006 35,6
Ameryka aciska
(bez Kuby)
654 795 169 1 618 9,6
Suma 8 869 5 109 2 908 16 886 100
Udzia w caoci 52,5% 30,3% 17,2% 100% x
rdo: Communist Economic Assistance to Developing Countries, Munich, 7.06.1974, s. 3.
Zblione dane (lecz obejmujce okres do 1968 r.) prezentuje Zoa Dobrska, powoujc si
na rda ONZ (zob. Z. Dobrska, Z problemw gospodarczych krajw rozwijajcych si, War-
szawa 1972, s. 129130).
Co charakterystyczne, stron przejawiajc najwiksz aktywno w Afryce
bya ChRL, natomiast ZSRR dominowa w zakresie wspierania rozwoju w Azji
i na Bliskim Wschodzie
9
.
Najwikszymi benecjentami pomocy pastw socjalistycznych (suma
za lata 19541973, w USD z 1974 r.) byy: Egipt (2070 mln USD), Indie
(2033 mln), Iran (1407 mln), Irak (1015 mln), Afganistan (930 mln), Paki-
stan (871 mln), Algieria (854 mln), Indonezja (770 mln), Syria (690 mln),
Chile (672 mln), Turcja (530 mln). Wskazanym 11 pastwom zaoferowano
cznie 11,84 mld USD, co stanowio ponad 70% caoci nakadw pastw
socjalistycznych na pomoc krajom rozwijajcym si. Powysze zestawienie nie
obejmuje wzajemnego wspierania si przez pastwa socjalistyczne
10
. Gwny-
mi odbiorcami tej pomocy wrd krajw rozwijajcych byy: Kuba, Wietnam
(w tamtym okresie jeszcze tylko jego pnocna cz), Korea Pnocna i Mon-
golia. Zoa Dobrska przytacza opini wyraon 6 marca 1971 r. w Te Econo-
mist, e pomoc radziecka dla innych krajw socjalistycznych znacznie prze-
kracza pomoc udzielan przez ZSRR krajom rozwijajcym si
11
.
9
Zob. Z. Dobrska, Z problemw gospodarczych krajw rozwijajcych si, Warszawa 1972, s. 130.
10
Communist Economic..., s. 3.
11
Z. Dobrska, op. cit. s. 130.
218
Pierwsza poowa lat 70. bya okresem szczytowych stara ChRL o wpy-
wy w pastwach globalnego Poudnia, a co za tym idzie, hojnego wspierania
ich nansowo. Jednak w wyniku mierci Mao Zedonga w 1976 r., rehabili-
tacji Deng Xiaopinga i przyjcia przez III plenum KC KPCh zaproponowa-
nych przez niego reform spoeczno-ekonomicznych oraz kursu otwierania si
na wiat nastpia gboka zmiana polityki zagranicznej ChRL, take w dzie-
dzinie niesienia pomocy rozwojowej. Jan Rowiski przedstawia opini, e w la-
tach 19771980 nastpio wyrane osabienie wizi ChRL z Trzecim wiatem.
By to wynik zbytniego identykowania si z polityk mocarstw zachodnich
i koncentrowania si na kontaktach z rozwinitymi krajami kapitalistycznymi
12
.
Pomimo nasilajcych si w latach 80. trudnoci gospodarczych, ZSRR nie
mg, ze wzgldw ideologicznych, prestiowych i strategicznych, pozwoli so-
bie na gwatowne wstrzymanie pomocy wiadczonej na rzecz krajw rozwi-
jajcych si. Jeszcze w 1987 r. radzieckie kredyty i granty dla krajw rozwi-
jajcych si miay wynie netto 18,5 mld USD, co miao odpowiada 1,8%
PKB ZSRR
13
. Dopiero rozpad bloku wschodniego i pocztek dezintegracji
ZSRR spowodoway, e radzieckie wsparcie rozwojowe zostao wstrzymane, co
spowodowao olbrzymie problemy dla jego czoowych benecjentw.
ChRL i FR przeszy seri reform gospodarczych, czsto take tych uznawa-
nych za bolesne dla spoeczestwa, utrzymywanych w pewnej mierze de fac-
to w duchu zalece instytucji Systemu z Bretton Woods i innych zachodnich
ekspertw
14
. Warto jednak podkreli, e oba pastwa na pewnym etapie do-
konay selekcji propozycji zmian ekonomicznych (utrzymana zostaa kontrola
pastwowa nad rnymi dziaami gospodarki) i zachoway szczegln wstrze-
miliwo, jeli chodzi o reformy polityczne. Wbrew pierwotnym przewidy-
waniom, nie stay si take pionierami implementacji zaoe Konsensusu Wa-
szyngtoskiego.
FR i ChRL wznawiay stopniowo programy pomocowe dla zagranicy, gdy
ich potencjay gospodarcze ju zostay wystarczajco wzmocnione. Pomimo
12
J. Rowiski, Polityka zagraniczna Chiskiej Republiki Ludowej 1981. Dokumenty i materiay, War-
szawa 1984.
13
G. Graziani, Gorbachevs Economic Strategy in the Tird World, Washington Papers, Center for
Strategic and International Studies, Washington D.C. 1990, s. 1617.
14
Zob. M. Alessandrini, T. Buccellato, China, India and Russia: Economic Reforms, Structural Change
and Regional Disparities, Centre for the Study of Economic and Social Change in Europe, University
College London, http://eprints.ucl.ac.uk/17441/1/17441.pdf, dostp 31.01.2012, s. 48; K. Sutton,
S. E. Zaimeche, Te collapse of state socialism in the socialist Tird World [w:] Te Companion to Development
Studies, red. V. Desai, R. B. Potter, London 2002, s. 25; L. Lawrence, J. Yang, Te deregulation of state-
owned enterprises in India and China, Comparative Economic Studies 2001, Vol. 43. Iss. 3, s. 7576;
D. Shlapentokh, Lessons from China: Russian foreign policy and its implications, Crime, Law & Social
Change, Vol. 41, Iss. 3, s. 246, 252255; S. Philion, Te Social Costs of Neoliberalism in China, Dollars
& Sense 2007, Iss. 271, s. 2235.
219
zmian odnoszcych si do formy, wielkoci i niektrych kierunkw oferowane-
go wsparcia, zarwno ChRL, jak i FR nie odciy si od dziaalnoci pomoco-
wej z okresu zimnej wojny. Uzasadnione jest wic mwienie o powrocie Chin
i Rosji do grupy donatorw, a nie o ich ponownym wejciu w zupenie odrb-
nym kontekcie.
Elementem wpywajcym na wspczesn wspprac rozwojow tych kra-
jw jest odwoywanie si do wizw kulturowych i historycznych (szczeglnie
widoczne jest to w przypadku kontaktw Rosji z innymi czonkami WNP) oraz
korzystanie z atutu posiadania silnej diaspory w ssiednich krajach, ktre czsto
s benecjentami ich ODA.
3. PRZESANKI ORAZ CELE ANGAOWANIA SI CHRL I FR
W UDZIELANIE POMOCY ROZWOJOWEJ
Wrd przesanek powrotu ChRL i FR do wiadczenia pomocy rozwojowej
na pierwszy plan wysuwa si aktywno tych pastw w uniwersalnych i regio-
nalnych organizacjach midzynarodowych. Poudniowe struktury integracyjne
i gospodarcze
15
s czynnikiem wpywajcym na ksztat pomocy wielu wscho-
dzcych donatorw. Dlatego wanie nie mona zapomina o aktywnoci Pa-
stwa rodka w kontaktach z potencjalnymi benecjentami wsparcia rozwojo-
wego podczas spotka Ruchu Pastw Niezaangaowanych
16
czy G-77
17
, nawet
mimo opinii o zmniejszajcym si znaczeniu tych inicjatyw
18
. Szans na zapre-
zentowanie aktywnoci midzynarodowej Chin moe by dalszy rozwj wsp-
pracy w duchu G-20
19
. Na ksztatowanie kierunkw wsppracy rozwojowej
15
Struktury midzynarodowe skupiajce pastwa globalnego Poudnia, ktrych celem jest integracja
polityczna czonkw i/lub intensykacja wsppracy gospodarczej pomidzy nimi.
16
Organizacja bdca rezultatem Konferencji z Bandungu z 1955 r. Skupiaa pastwa, ktre
sprzeciwiay si zimnowojennemu podziaowi wiata na antagonistyczne bloki polityczne. W nowych
realiach midzynarodowych nie zaprzestaa spotka i pozostaa jednym z forw koordynacji wsppracy
krajw globalnego Poudnia. Obecnie Ruch tworzy 115 podmiotw. Pomimo braku czonkostwa,
ChRL wyraaa pozytywny stosunek do wartoci i idei reprezentowanych przez organizacj i od 1992 r.
uczestniczy w jej szczytach jako obserwator. Zob. China and the Non-Aligned Movement, informacja
na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych ChRL (http://www.fmprc.gov.cn/eng/wjb/zzjg/gjs/
gjzzyhy/2616/t26347.htm).
17
G-77 (Grupa 77, Te Group of 77, alter. Te Group of 77 at the United Nations) to zrzeszenie krajw
rozwijajcych si, zawizane podczas pierwszej sesji UNCTAD (Konferencji Narodw Zjednoczonych
ds. Handlu i Rozwoju, United Nations Conference on Trade and Development) w czerwcu 1964 r.
Nazwa ugrupowania pochodzi od pierwotnej liczby pastw czonkowskich (obecnie skupia ona 132 kraje).
Celem G-77 jest artykuowanie i promocja wsplnych interesw gospodarczych i zwikszenie zdolnoci
negocjacyjnych podczas prac instytucji Systemu Narodw Zjednoczonych. Zob. strona internetowa
zrzeszenia: http://www.g77.org.
18
Zob. A. Harmer, L. Cotterrell, Diversity in donorship: the changing landscape of ocial humanitarian
aid..., s. 14.
19
Czyli prb nieformalnego zarzdzania gospodark wiatow poprzez wypracowywanie wsplnych
stanowisk przedstawicieli najbardziej wpywowych podmiotw midzynarodowych globalnej Pnocy
220
ChRL mog mie wpyw fora wsppracy regionalnej, w ktrych udzielaj si
Chiny kontynentalne: Forum Wsppracy Gospodarczej Azji i Pacyku (Asia-
Pacic Economic Co-operation, APEC), Szanghajska Organizacja Wsppracy,
czonkostwo w Azjatyckim Banku Rozwoju (Asian Development Bank, ADB)
proces ASEAN + 3
20
. Pogbienie kooperacji rozwojowej ChRL w ubiegej
dekadzie jest niewtpliwie powizane z utworzeniem Forum wsppracy Chi-
nyAfryka (Forum on ChinaAfrica Cooperation). Biorc pod uwag fakt,
e w koncepcji wsppracy na linii PoudniePoudnie pokadane s due na-
dzieje, naley si spodziewa zwikszenia aktywnoci wschodzcych donatorw
w wymiarze regionalnym i interregionalnym.
Przygldajc si pozycji FR, trzeba przede wszystkim zwrci uwag na czon-
kostwo tego kraju we Wsplnocie Niepodlegych Pastw, Eurazjatyckiej Wspl-
nocie Gospodarczej, Szanghajskiej Organizacji Wsppracy oraz G-8 i G-20.
Kierunek zainteresowania Moskwy wskazuje take uczestnictwo w APEC oraz
ASEAN Regional Forum (a ponadto dialog partnerski z samym ASEAN).
W ramach uzupenienia warto doda, e Rosja badaa moliwo przystpie-
nia do ADB i Midzyamerykaskiego Banku Rozwoju (Inter-American Deve-
lopment Bank)
21
.
W przypadku dziaalnoci pomocowej ChRL i FR nie bez znaczenia pozo-
staje fakt, e s one staymi czonkami Rady Bezpieczestwa ONZ. Wie si to
zarwno z prestiem, jak i globaln perspektyw polityki zagranicznej, z ktrej
moe wynika dodatkowa aktywno pastwa.
By moe truizmem jest twierdzenie, e podstawowym celem wszystkich
donatorw pomocy dla krajw Poudnia powinno by wspieranie rozwoju tych
podmiotw (rozumianego jako eliminacja poszczeglnych problemw spoecz-
no-gospodarczych lub po prostu jako proces poprawy warunkw ycia zamiesz-
kujcych je mieszkacw). Biorc pod uwag specyk badanej materii (silne
powizanie z polityk zagraniczn i innymi politykami szczegowymi), nie po-
winno dziwi, e dawcy ODA wyznaczaj swej dziaalnoci dodatkowe cele
(ktre nie zawsze musz by ocjalnie wyartykuowane).
Tymi celami dodatkowymi w przypadku ChRL i FR s:
dysponowanie dodatkowym narzdziem rywalizacji z innymi pastwami;
kreowanie bezpiecznego otoczenia midzynarodowego dla pastwa-
donatora;
i Poudnia, w tym m.in. ChRL. Taka wsppraca moe odbywa si przy okazji dopraszania pozostaych
partnerw do spotka G-8 lub te w zupenie innej formule organizacyjnej.
20
Zob. L. Cotterrell, A. Harmer, Diversity in donorship: the changing landscape of ocial humanitarian
aid. Aid donorship in Asia, s. 25.
21
Russian Federation Economic Policy in 2008, Ministry of Foreign Aairs of the Russian Federation
Information and Press Department.
221
rozwizywanie problemw transnarodowych, zagraajcych sytuacji
wewntrznej donatora, szeroko rozumiane tworzenie sprzyjajcego
rodowiska dla rozwoju donatora;
okazywanie i rozwijanie partnerstwa z krajami-biorcami, budowa
regionalnego soft power
22
i pozytywnego wizerunku pastwa;
wzmacnianie wizi kulturowych pomidzy donatorem i benecjentem;
dodatkowa aktywizacja na arenie midzynarodowej, zaprezentowanie
siebie jako pastwa posiadajcego zdolnoci do odpowiedzi na naj-
waniejsze wyzwania spoeczno-gospodarcze (w tym kryzysowe sytu-
acje humanitarne);
wzrost prestiu i stopniowe odzyskanie (potwierdzenie) pozycji mo-
carstwowej.
4. WYSOKO I GWNI BENEFICJENCI POMOCY
W odrnieniu od tradycyjnych dawcw, wschodzcy donatorzy nie roz-
powszechniaj szczegowych statystyk na temat swej aktywnoci pomocowej.
Std informacje uyte w analizie dotyczce wysokoci dostarczanej pomocy oraz
jej gwnych benecjentw bd musiay mie charakter szacunkowy.
W cigu ubiegej dekady wielko nakadw FR na pomoc rozwojow ule-
ga wielokrotnemu zwikszeniu. Przed rokiem 2000 wolumen rosyjskiej ODA
by raczej niski. Pomidzy latami 20022003 i 20052006 roczne wydatki FR
na ODA (bez uwzgldnienia odduania) zostay podwojone wzrosy z 50
do 100 mln USD. W cigu nastpnych dwu lat wolumen ODA przekroczy
220 mln USD. Ostatecznie w 2009 r. wielko rosyjskiej ODA osigna war-
to 785 mln USD. Rosja postawia sobie za cel, by w dugim okresie poziom
jej ODA osign postulowany
23
prg 0,7% PKB
24
.
Podane wielkoci nie uwzgldniaj umorzenia zaduenia krajw Poudnia
wzgldem FR. Do poowy ubiegej dekady wikszo oferowanego wsparcia
rozwojowego stanowio umarzanie zaduenia. Szacuje si, e FR anulowaa
krajom rozwijajcym si od 11 do 80 mld USD
25
.
22
Istot koncepcji tzw. mikkiej siy (soft power) Josepha Nyea jest osiganie celw politycznych
nie za pomoc przymusu, nacisku bd groby, lecz w odwoaniu do oglnie rozumianej atrakcyjnoci
pastwa. Soft power nie powinno si jednak utosamia z kupowaniem wpyww, lecz z tworzeniem
takiego wizerunku pastwa, z ktrym identykowa si bd spoeczestwa i decydenci z innych krajw.
W takim wypadku podjcie podanych dziaa politycznych bdzie atwiejsze ni w przypadku mao
atrakcyjnych konotacji. Zob. J. Nye, Te Benets of Soft Power, tekst na dostpny na stronie internetowej
Harvard Business School (http://hbswk.hbs.edu/archive/4290.html).
23
Postulaty przekazywania krajom rozwijajcym si 0,7% (pierwotnie nawet 1%) dochodu
narodowego krajw rozwinitych pojawiay si m.in. w deklaracjach Zgromadzenia Oglnego ONZ
powiconych kolejnym tzw. Dekadom Rozwoju, a wspczenie w Milenijnych Celach Rozwoju.
24
S. N. Bobylev i in., National Human Development Report in the Russian Federation 2010. Millennium
Development Goals in Russia: Looking into the Future, UNDP Russia, Moscow 2010, s. 108110.
25
Ibidem, s. 110.
222
Raport przedstawiony w kwietniu 2011 r. przez Rad Pastwa ChRL za-
wiera informacj, e do koca 2009 r. Chiny dostarczyy 256,29 mld yuanw
(CNY) pomocy (106,2 mld CNY to granty, 76,54 mld CNY nieoprocentowa-
ne poyczki i 73,55 mld USD poyczki preferencyjne), co stanowio rwnowar-
to 38,54 mld USD
26
. Warto zestawi te dane z wypowiedzi premiera ChRL
Wen Jiabao, ktry w 2008 r., na spotkaniu wysokiego szczebla ws. Milenijnych
Celw Rozwoju (MCR), stwierdzi, e liczc od 1950 r. do koca 2007 r. Chi-
ny dostarczyy krajom rozwijajcym si 30 mld USD pomocy (z czego 13 mld
w postaci grantw)
27
.
Przywoywany raport Rady Pastwa zawiera informacj, e w ramach opera-
cji umarzania zaduenia w sumie anulowano dugi 50 krajw rozwijajcych si
na sum 25,58 mld yuanw. Z zaprezentowanych danych wynika, e w przy-
taczajcej wikszoci benecjentami tych operacji byy pastwa afrykaskie
(35 krajw, 312 z 380 umw oraz 18,96 mld CNY). Nie jest jasne, czy przed-
stawione powyej statystyki s wliczane przez stron chisk do oglnej warto-
ci udzielonej pomocy.
Charakterystyczne jest, e ChRL nadal utrzymuje w tajemnicy wolumen swej
rocznej pomocy rozwojowej. Wedug wylicze Deborah Brautingam, wolumen
chiskiej pomocy w roku 1996 wynosi 410 mln USD, a w roku 2000 sta-
nowi rwnowarto 645 mln USD. Rok pniej, ze wzgldu na rozpoczcie
przez Pekin operacji odduania krajw rozwijajcych si, wielko oferowanej
pomocy miaa przekroczy prg 1,14 mld USD. Dynamika wzrostu wolume-
nu chiskiej pomocy pozostaa wysoka, gdy wielko oferowanego wsparcia
w 2005 r. wyniosa ok. 1,78 mld USD, a rok pniej ok. 2,17 mld USD. Zda-
niem cytowanej autorki, chiska pomoc dla krajw rozwijajcych si w 2007 r.
miaa wynie ok. 3,05 mld USD. Naley jednak pamita, e nie wszystkie
ujte wydatki pomocowe ChRL musz spenia szczegowe kryteria stawiane
ODA przez DAC OECD
28
. Jeliby odj wysoko kwoty podanej przez pre-
miera Wena Jiabao od wartoci zaprezentowanych w raporcie Rady Pastwa,
okae si, e w latach 20082009 ChRL dostarczya krajom rozwijajcym si
ok. 8,5 mld USD pomocy, czyli redni wolumen wsparcia wynis w tym okre-
sie ok. 4,25 mld USD.
Zgodnie z deklaracjami wadz w Pekinie, okoo 2/3 chiskiej pomocy w-
druje do krajw najsabiej rozwinitych (Least Developed Countries) i krajw
26
Zob. Chinas Foreign Aid. Information Oce of the State Council Te Peoples Republic of China,
April 2011, Beijing (tekst zamieszczony na chiskich rzdowych stronach internetowych, http://www.
gov.cn/english/ocial/2011-04/21/content_1849913.htm, dostp 31.01.2012) oraz China may expand
its foreign aid in future: vice minister, chiska rzdowa agencja informacyjna Xinhua (www.chinaview.cn),
26.04.2011.
27
D. Brautigam, Te Dragons Gift. Te Real Story of China in Africa, New York 2009, s. 165.
28
Ibidem, s. 165166, 317.
223
o niskim dochodzie. Do koca 2009 r. ChRL wspomoga 161 pastw i 30 or-
ganizacji regionalnych, 123 kraje otrzymuj od Chin pomoc regularnie (z cze-
go 30 to pastwa azjatyckie, 51 ley w Afryce, 18 to kraje Zachodniej Hemisfe-
ry, 12 znajduje si w Oceanii, a kolejne 12 to pastwa wschodnioeuropejskie).
W 2009 r. Afryka otrzymaa 45,7% chiskiej pomocy, Azja 32,8%, Ameryka a-
ciska i Karaiby 12,7%, Oceania 4%, Europa 0,3%, inne czci wiata 4,5%
29
.
Rosyjskimi priorytetami regionalnymi s: Wsplnota Niepodlegych Pastw
i Eurazjatycka Wsplnota Gospodarcza. Inne regiony priorytetowe rosyjskiej
pomocy rozwojowej to: Afryka Subsaharyjska, a take najbiedniejsze kraje re-
gionu Azji i Pacyku oraz Ameryki aciskiej, ktre potrzebuj pomocy w osi-
ganiu MCR
30
.
5. KONTROWERSYJNE OBSZARY
DZIAALNOCI POMOCOWEJ CHRL I FR
Dziaalno wschodzcych donatorw zwizana z prowadzonym wsparciem
rozwojowym moe wywoywa kontrowersje. Przyczynami tego stanu rzeczy s
zarwno rozbienoci odnonie do wizji wspierania procesw rozwojowych bene-
cjentw pomocy, jak i rne interesy wschodzcych i tradycyjnych dawcw ODA.
W marcu 2008 r. Komitet ds. Rozwoju Parlamentu Europejskiego przygo-
towa raport na temat aktywnoci ChRL w Afryce
31
. Zawiera on nastpujce,
czsto krytyczne, ale i kontrowersyjne tezy na temat pomocy ChRL dla pastw
afrykaskich:
Skupienie wsparcia chiskiego na sektorze energetycznym moe pro-
wadzi do wzrostu zachowa korupcyjnych, ogoocenia kontynentu
z zasobw naturalnych, zwikszenia polaryzacji spoeczestw afryka-
skich, destabilizacji makroekonomicznych, zagroenia planw reduk-
cji biedy oraz wprowadzenia zrwnowaonego rozwoju;
Preferowanie przez ChRL modelu wsppracy na zasadzie pomoc
za rop (aid for oil);
Groba wzrostu zaduenia pastw afrykaskich ze wzgldu na form
pomocy chiskiej;
Pomoc chiska jest w duym stopniu pomoc wizan;
Zagroenie dla rodowiska naturalnego, zwizane z pochopnym -
nansowaniem inwestycji przez Chiczykw;
29
Chinas Foreign Aid...
30
S. N. Bobylev i in., op. cit., s. 109110.
31
Report on Chinas policy and its eects on Africa (2007/2255(INI)), Committee on Development,
Rapporteur: Ana Maria Gomes, European Parliament, 28.03.2008.
224
Niestawianie warunkw udzielenia pomocy przez ChRL ma by za-
groeniem dla demokratycznych przemian w Afryce;
Rozwijanie afrykaskiej infrastruktury transportowej jest dziaaniem
majcym uatwi eksport surowcw;
Wyczenie z pomocy rzdowej ChRL pastw uznajcych rzd na Tajwanie.
Autorzy raportu wezwali Pekin do koordynacji pomocy rozwojowej ChRL
z wysikami Unii Europejskiej oraz globalnymi, multilateralnymi programami
(jak choby Millenium Project) i uczynienia z MCR priorytetu w ich polityce
rozwojowej skierowanej do kontynentu afrykaskiego.
Prezentujc mity i realia chiskiej pomocy w Afryce, Deborah Brautigam
kreli nastpujce pola, wok ktrych tworz si kontrowersje: nastawienie
na surowce, poparcie wadz w Sudanie i Zimbabwe, dywersja zachodnich
dziaa, majcych na celu promocj demokracji i praw czowieka, pogarszanie
problemu korupcji, niesprawiedliwe subsydia dla chiskiego eksportu, niskie
standardy w zakresie ochrony rodowiska i kwestii spoecznych
32
.
Zarzuty stawiane ChRL (np. interesowne udzielanie wsparcia, groba zadu-
ania si benecjentw pomocy czy istnienie pomocy wizanej) s problemami
wystpujcymi take u wielu tradycyjnych donatorw ODA. Std te mona
zaryzykowa wniosek o pewnej dozie hipokryzji zawartej w oskareniach Parla-
mentu Europejskiego. Trafny wydaje si apel tej instytucji o uczynienie z Celw
Milenijnych priorytetu dla dziaa pomocowych. Jednak, przynajmniej w war-
stwie retorycznej, ChRL wcale ich nie ignoruje. Nie jest te prawd, e udziela
pomocy tylko pastwom eksportujcym rop naftow, cho s one na pewno
specjalnymi partnerami Pekinu
33
. Na specjalnej konferencji prasowej, zwiza-
nej z prezentacj raportu Rady Pastwa na temat wiadczonej pomocy, chi-
ski wiceminister handlu Fu Ziying argumentowa, e oskarenia o prowadzenie
wsppracy rozwojowej tylko dla uzyskania surowcw s nieadekwatne, gdy
to nie Chiny, a kraje Zachodu s ich gwnymi odbiorcami, a Pastwo rodka
wspiera take kraje pozbawione bogactw naturalnych
34
.
Z rnych powodw (takich jak: sabo dostpnych informacji, niech
do komplikowania stosunkw, nadzieje tradycyjnych donatorw na stanie si
mentorami w dziedzinie wsppracy rozwojowej, ograniczona kolizja interesw
w obszarach szczeglnej aktywnoci) mniejsz uwag przyciga dziaalno FR
w roli donatora. Tematem, ktry moe wywoywa krytyk ze strony czonkw
DAC oraz zachodnich organizacji pozarzdowych, jest wspieranie przez FR
32
D. Brautigam, op. cit., s. 273306.
33
Zob. S. F. Jackson, Chinese Ocial Development Assistance in Africa: New Money, Old Times.
Presentation to International Studies Associacion Annual Meeting, San Francisco 2008 [szkic tekstu].
34
Chinas aid to Africa for friendship, not resources: MOC, chiska rzdowa agencja informacyjna
Xinhua (www.chinaview.cn), 26.04.2011.
225
podmiotw nieuznawanych przez innych czonkw wsplnoty midzynarodo-
wej (Abchazji, Osetii Poudniowej czy Naddniestrza)
35
. Kwesti powszechnie
znan s ponadto zastrzeenia rodowisk pozarzdowych wobec stanu realizacji
przez Rosj katalogu praw czowieka. Taka postawa moe z atwoci przerodzi
si w krytyk jakoci rosyjskiej wsppracy rozwojowej (pod zarzutem promocji
nieliberalnych wzorcw)
36
. Krytyka stosunku rzdu FR do kwestii praw czo-
wieka powizana jest z zastrzeeniami odnonie do jego aktywnoci na arenie
midzynarodowej, np. w Radzie Bezpieczestwa ONZ, gdzie przedstawiciele
rosyjscy czsto maj wetowa rezolucje wymierzone np. w autorytarne reimy
afrykaskie
37
.
Agata Wierzbowska-Miazga i Marcin Kaczmarski, analitycy z Orodka Stu-
diw Wschodnich, zarzucaj rosyjskiemu systemowi pomocy rozwojowej, e
nie uwzgldnia sektora pozarzdowego, wasnego czy kraju benecjenta, w dys-
trybucji swojej ODA (nota bene, podobny zarzut w duej mierze mona posta-
wi chiskiej pomocy rozwojowej). Ujmujc dan kwesti bardziej teoretycz-
nie, mona stwierdzi, e w opisywanym przypadku donator nie jest zaintereso-
wany powizaniem oferowanego przez siebie wsparcia rozwojowego ze wzmac-
nianiem wsppracy rozwojowej sensu stricto (kooperacji obejmujcej zarwno
podmioty publiczne, jak i niepubliczne oraz wykraczajcej zasigiem tematycz-
nym poza tradycyjnie pojmowan pomoc)
38
. Przywoywani autorzy wytykaj
FR take polityczne warunkowanie jej ODA
39
. Naley jednak nadmieni, e
kwestia warunkowania pomocy oraz wykorzystywania jej do realizacji intere-
sw politycznych i gospodarczych donatora jest nieodczn kontrowersj, to-
warzyszc uyciu przez jakie pastwo instrumentu pomocowego.
6. PODSUMOWANIE
Polami, na ktrych zauwaono gwne podobiestwa pomidzy dziaalno-
ci pomocow ChRL i FR, s: spucizna socjalistycznego wsparcia oferowa-
nego przez Pekin i Moskw w okresie zimnej wojny oraz zbieno w celach
dodatkowych angaowania si tych pastw we wspczesn wspprac rozwo-
35
Zob. Putin Visits Breakaway Abkhazia, conrms aid commitment, www.chinaview.cn, 12.08.2009.
36
S. Felzer, Russia as a Donor Initiative Program. Results of Qualitative Study with journalists in G-7
countries (wyniki badania w postaci prezentacji na stronach Grupy Banku wiatowego, http://siteresources.
worldbank.org/INTRUSSIANFEDERATION/Resources/305499-1109933291285/767611-
1303822127620/1_S_FELZER_G-7_ENG.pdf, dostp 31.01.2012), s. 11.
37
Zob. P. Jordan, A Bridge Between the Global North and Africa? Putins Russia and G8 Development
Commitments, African Studies Quarterly 2010, Vol. 11, Iss. 4, s. 84, 90.
38
A. Wierzbowska-Miazga, M. Kaczmarski, Rosyjska pomoc rozwojowa, Komentarze OSW 2011,
nr 62, s. 4.
39
Ibidem, s. 5.
226
jow. Analizowane pastwa nie odciy si od swych dowiadcze w roli dona-
tora nabytych w okresie nasilonej rywalizacji ideologicznej mocarstw, a wrcz
odwrotnie, mona zauway cigo pomidzy poprzedni i obecn aktywno-
ci pomocow Rosji i Chin. Oferowanie przez oba pastwa wsparcie rozwojo-
we jest powizane z celami polityki zagranicznej, m.in. z odzyskaniem lub uzy-
skaniem pozycji mocarstwowej.
Co prawda, procesy rozwojowe ChRL i FR nie przebiegay jednolicie, jed-
nak obecne rnice w potencjale rozwojowym nie s ogromne. Dodatkowo
warto zauway instrumentalne i selektywne wykorzystanie przez oba kraje
proponowanych przez Zachd liberalnych reform, ktre byy dla ChRL i FR
jedynie rodkiem do celu (wzmocnienia siy gospodarczej), a nie celem samym
w sobie.
Rosja obecnie wiadczy mniej pomocy krajom rozwijajcym si od ChRL.
Biorc jednak pod uwag dynamik wzrostu wolumenu rosyjskiej i chiskiej
ODA, mona przewidzie, e ju niedugo wsparcie obu pastw dla globalne-
go Poudnia bdzie si mierzy w miliardach USD. Charakterystyczne jest nie-
wyjawianie przez ChRL i FR szczegowych statystyk odnonie do oferowanej
przez siebie pomocy rozwojowej oraz posiadanie stref szczeglnej aktywnoci
zwizanych z caoci swoich polityk zagranicznych.
Z dziaalnoci pomocow ChRL i FR wi si, i w przyszoci nadal bd
si wiza, rne kontrowersje odnotowywane przez kraje czonkowskie DAC.
Wnioskiem pyncym z badania jest teza, e ChRL i FR mog by postrze-
gane jako przedstawiciele jednego, postsocjalistyczno-mocarstwowego modelu
wschodzcych donatorw.