P

rojekt Testamentu ycia, ogo-

szony 10 lutego 2009 roku, zosta
przygotowany przez Polsk Grup
Robocz ds. Problemw Etyki Ko-
ca ycia, w ktrej skad wchodz
lekarze, etycy, prawnicy i teologo-
wie z orodkw uniwersyteckich
caej Polski, pod przewodnictwem
ks. prof. Wojciecha Booza (Centrum
Ekologii Czowieka i Bioetyki UKSW)
i dr med. Magorzaty Krajnik (Kate-
dra i Zakad Opieki Paliatywnej Col-
legium Medicum, UMK).
Prezentowany poniej projekt Te-
stamentu ycia oparty jest na doku-
mentach Kocioa, w tym Karcie Pra-
cownikw Suby Zdrowia z 1995 r.,
ktra powouje si na dokumenty
Stolicy Apostolskiej.
Podobne opracowania zostay
ju zaaprobowane przez episkopaty
w Niemczech i Hiszpanii.
Projekt Testamentu ycia
UMIERA PO LUDZKU
Rozwaajc problem wprowa-
dzenia Testamentu ycia, na-
ley najpierw rozpatrzy ta-
kie zagadnienia, jak: warunki
uporczywej terapii i o ile ak-
ceptujemy prawa chorego do
odstpienia od niej, z czego
rezygnuje osoba pozostawia-
jca Testament ycia i czy ze
wszystkiego moe zrezygno-
wa, czy mona zrezygnowa
z prawa do ycia, jakie jest
rozrnienie pomidzy rezy-
gnacj z uporczywej terapii
a pasywn eutanazj. Cho-
dzi o to, by do zagadnienia
umierania podej w sposb
racjonalny i uwzgldniajcy
godno czowieka.
Niniejsze owiadczenie mojej woli dotyczy wszystkich osb podej-
mujcych decyzje o leczeniu i prowadzcych leczenie w sytuacji, gdy-
bym z powodu choroby lub wypadku nie mg(a) sam(a) podejmowa
decyzji lub wyraa swojej woli. Wol moj jest w takiej sytuacji:
1. Aby nie podejmowano wobec mnie nadzwyczajnych i nieproporcjonalnych dziaa
przeduajcych ycie, o ile kompetentni lekarze stwierdz, e dziaania te jedynie
przeduayby moj agoni.
2. Aby opieka lekarska w tym przypadku koncentrowaa si na agodzeniu objaww,
w szczeglnoci blu, nawet gdyby rodki potrzebne dla umierzenia blu mogy spo-
wodowa skrcenie ycia.
3. Aby zapewni mi moliwo umierania godnie i w spokoju, o ile to moliwe w cisej
cznoci z moimi najbliszymi oraz w znanym mi otoczeniu.
4. Aby zapewniono mi opiek duszpastersk (moje wyznanie to ..............................................
...............................).
5. Aby osob uprawnion do podejmowania decyzji w moim imieniu bya (imi, nazwi-
sko, stopie pokrewiestwa, pesel), a w razie jej/jego nieobecnoci: ....................................
...................................................................
6. Aby wskazana powyej uprawniona osoba podejmowaa decyzje po wysuchaniu opi-
nii przynajmniej osb bezporednio uczestniczcych w leczeniu.
7. Aby decyzje uprawnionej osoby, szczeglnie co do nadzwyczajnoci i nieproporcjo-
nalnoci dziaa przeduajcych ycie, traktowano w taki sam sposb, jak traktowano
by moje wasne.
8. Miejsce na dodatkowe rozporzdzenia:
To owiadczenie jest Wyrazem mojej woli, ktre sporzdzam wiadomie i dobrowolnie,
w obecnoci wiadkw:
1. Imi, nazwisko, pesel
2. Imi, nazwisko, pesel
Data, miejscowo
Podpisano.
Imi, nazwisko, adres, pesel
Zgadzam si na wykonywanie obowizkw osoby uprawnionej do podejmowania decy-
zji w imieniu (Imi, nazwisko), w sytuacji, ktrej dotyczy niniejsze owiadczenie.
(Imi, nazwisko, stopie pokrewiestwa, pesel)
Owiadczenie sporzdzono w .......... egzemplarzach, po jednym dla kadej podpisanej
powyej osoby.
F
o
t
.

S
z
y
m
o
n

B
r
z

s
k
a
6
Nigdy nie jest za wczenie, by spisa testament ycia
7
F
unkcjonuje, czerpic z ycia, ile si da, unikajc trudnych
tematw zwizanych z cierpieniem lub blem. Tymczasem
nigdy nie jestemy zbyt modzi, by sporzdzi wasny testament
ycia albo przynajmniej zastanowi si nad niektrymi aspekta-
mi takiej praktyki. Z pewnoci warto czasem pomyle o swo-
jej mierci, ktra prdzej czy pniej przyjdzie i sprbowa j
po swojemu zaplanowa. Dzi dyskusja dotyczca testamentu
ycia dotara do Polski, cho temat nie jest nowy i wiele pastw
ma ju za sob wieloletnie debaty oraz wypracowane okrelone
regulacje prawne. Paradoksalnie niewiele osb zdaje sobie spra-
w, e wypowiadajc nauczon w dziecistwie modlitw Zdro-
wa Maryjo, koczcej si sowami w godzinie mierci naszej,
jako stawia si w perspektywie umierania modlc si de facto
o dobr mier. Odwoujc si do rzeczywistoci doczesnej, tak-
e testament ycia ma by wyrazem troski o kocowe chwile
ziemskiego bytowania. Przez testament ycia naley rozumie
dokument, ktry zawiera instrukcje dotyczce medycznego
postpowania i opieki sporzdzony na wypadek, gdyby jego
autor nie by w stanie samodzielnie wyrazi swej woli z uwagi
na kondycj fizyczn uniemoliwiajc waciw komunikacj
(najczciej na skutek wypadku lub choroby).
Dlaczego warto?
Do niewtpliwych korzyci wynikajcych ze sporzdzenia
testamentu ycia naley wiadomo przysugujcych choremu
praw oraz przeduenie obowizywania jego woli na czas, gdy
nie jest w stanie jej samodzielnie wyraa. Personel medyczny
moe nie zna pacjenta, jego systemu wartoci, oczekiwa, std
uprzednie wyjawienie wasnych pragnie moe by pomocne
przy podejmowaniu decyzji zwizanych z interwencjami me-
dycznymi. Czasami nawet nasi najblisi nie s do koca zazna-
jomieni z naszymi przekonaniami, szczeglnie w obszarze tak
delikatnym, jak koniec ycia. Przygotowanie testamentu ycia
moe uwolni innych od ciaru podejmowania decyzji w na-
szym imieniu, a chodzi tu najczciej o wybory nieatwe. Pozwo-
li by moe unikn niepotrzebnych konfliktw midzy rodzin
a personelem medycznym. W wielu krajach istnieje moliwo
delegowania prawa do decydowania w imieniu pacjenta, ktry
sta si niekompetentny, by samodzielnie stawia czoa rozma-
itym wyzwaniom. Decyzje osoby delegowanej s traktowane
jakby pochodziy od samego chorego. Mona zatem swj los
powierzy komu zaufanemu, znajcemu nasze preferencje.
Argumenty przeciw
Sporzdzenie testamentu ycia niesie rwnie okrelone ry-
zyko. Czowiek, ktry zmieni zdanie, na przykad tu przed wy-
padkiem, nie bdzie mg cofn tego, co napisa. Badania po-
kazuj, i ludzie cieszcy si zdrowiem inaczej oceniaj leczenie
medyczne, ni wtedy gdy znajd si w sytuacji powanej choro-
by bd kalectwa. Osoby zdrowe najczciej nie dopuszczaj do
wiadomoci ewentualnoci przebywania w stanie dugotrwaej
choroby, uzalenienia od innych i opowiadaj si za skrceniem
swego ycia, gdyby wizao si ono z licznymi niedogodnocia-
mi. Kiedy za znajd si w sytuacji uciliwej choroby, najczciej
wybieraj leczenie przeduajce ycie. Zapisy testamentu mog
okaza si nieodwracalnym wyrokiem ograniczajcym realizacj
jakiego dobra, ktrego w momencie spisywania dokumentu
nie brano pod uwag.
UMIERA PO LUDZKU
Ks. dr Piotr Aszyk SJ. Katedra Etyki Wyszej Szkoy Filozoficzno-Pedagogicznej
Ignatianum w Krakowie, Papieski Wydzia Teologiczny w Warszawie
Testament ycia za czy przeciw?
F
o
t
.

S
z
y
m
o
n

B
r
z

s
k
a
Na og czowiek, ktry jest w peni si i energii nie myli o kocu swego ycia, nie zaprzta sobie
gowy przykrymi spekulacjami, i jego los mgby si gwatownie i niepomylnie odmieni.
Przygotowanie testamentu ycia moe uwolni innych od ciaru podejmowania decyzji w naszym imieniu, a chodzi tu najczciej o wybory nieatwe
8
Konkretne postulaty uywane w testamentach ycia ujmowa-
ne s zazwyczaj w oglnych terminach (uciliwo, niepropor-
cjonalno, nadzwyczajno). Nieatwo za pomoc takich poj
oceni szczegowe procedury, wic zapisy testa-
mentu mog okaza si nieadekwatne do stanu
pacjenta. Trudno sporzdzi pen list interwen-
cji medycznych, ktrych zastosowanie moe oka-
za si zasadne lub niezasadne w hipotetycznych
sytuacjach. Zatem naley przyj, e nie sposb
przewidzie wszystkich moliwych scenariuszy,
jakie mog si przytrafi. Nadto sztuka leczenia
rozwija si bardzo gwatownie, warto wic co jaki
czas uaktualnia swj testament.
Rezygnacja z pewnych form leczenia nie moe
by postrzegana jako zachta, by ogranicza pa-
cjentowi podstawow opiek, w sytuacji kiedy
personel medyczny nie podziela konkretnych decyzji zawartych
w owiadczeniu woli. Testament ycia nie moe zmusza pra-
cownikw suby zdrowia do podejmowania dziaa, ktre bd
rozpoznawane jako ze i sprzeczne z sumieniem ludzi zatrudnio-
nych instytucji, do ktrej si trafi.
Podsumowanie
W wietle przytoczonych powy-
ej argumentw za i przeciw spi-
sywaniu testamentu ycia naley
zada fundamentalne pytanie: czy
w ogle warto podejmowa trud
sformuowania owiadczenia woli?
Czy istnieje szansa zredagowania
tekstu, ktry obejmowaby wszystkie potencjalne ewentualno-
ci i byby przydatny? Przyszo jest nieprzewidywalna i najle-
piej byoby, gdyby nie trzeba byo wcale z testamentw ycia
korzysta. Mimo to naley szuka najlepszej moliwej formuy
zabezpieczajcej najpeniej dobro pacjenta, bowiem niedosko-
nay testament ycia jest lepszy ni aden. Testament ycia nie
moe by obowizkiem, do ktrego zmuszani maj by pacjenci,
na przykad przed dopuszczeniem ich do powanych operacji.
Wybr, by nie sporzdza takiego dokumentu, naley uszano-
wa na rwni z jemu przeciwnym.
Szeroko rozumiana kwestia testamentu ycia
nastrcza take wiele praktycznych problemw.
Jest nim np. kwestia deponowania testamentw
i wgldu w nie osb postronnych. W testamentach
ycia naley unika sformuowa uywanych przez
zwolennikw eutanazji. Dokument nie moe wyra-
a woli popenienia czynw zych moralnie lub za-
kazanych prawem, nie moe zachca do eutanazji
ani dopuszcza odmowy przyjmowania pynw lub
pokarmw. Testament nie moe pozwala na rezy-
gnacj z podstawowej pielgnacji i zabiegw za-
pewniajcych waciw higien organizmu. Kobie-
ty dodatkowo winny w testamencie ycia rozway
ewentualno ciy.
Trzeba namysu i roztropnego podejcia do
konkretnych rozstrzygni, gdy od nich zalee moe ludzkie
ycie. Testament ycia moe wyraa ch uycia nawet heroicz-
nych rodkw albo rezygnacj z metod, ktre wydaj si nie do
UMIERA PO LUDZKU
zniesienia. Sporzdzenie testamentu nie zwalnia od przeprowa-
dzenia rozmw z najbliszymi i dzielenia si opiniami na temat
koca wasnego ycia. Czasem dobrze jest zawczasu podj nie-
wygodne tematy, zanim nie bdzie
mona przekaza tego, co chciaoby
si oznajmi bliskim. Testament nie
musi by jedynie sformalizowanym
pismem skadajcym si z zakazw
i nakazw, warto po sobie pozo-
stawi wicej ni zakrelone krzy-
ykiem rubryki w standardowym
szpitalnym druku.
Przed kilku laty w trakcie spo-
tkania z profesorem Edmundem
Pellegrino, wybitnym lekarzem, filo-
zofem i wykadowc, kto z uczest-
nikw zapyta go o stosunek do sporzdzania tak zwanych testa-
mentw ycia. Odpowiedzia, i w wietle jego praktyki klinicz-
nej, sigajcej kilku dekad, zachcaby raczej swoich pacjentw
do napisania listu na wypadek problemw zdrowotnych lub
ewentualnej choroby ograniczajcej moliwoci podejmowania
decyzji. Miaoby to osobisty wymiar, personalizo-
waoby proces nieuniknionego opuszczania tego
wiata, cho z pewnoci nie musiaoby uatwia
pracy lekarzom i nie oszczdzioby blu rodzinie.
Warto obok testamentu ycia zostawi najbli-
szym kilka ciepych sw na czas rozki.
Praktyka sporzdzania testamentw ycia
winna wypywa z troski o dobro chorych i wia-
domoci, e pozostajemy ludmi bez wzgldu na
stan zdrowia. Zanim osoba nie wypowie ostatniego sowa, nie
wyda ostatniego oddechu, serce nie uderzy po raz ostatni yje
ze wszelkimi konsekwencjami tego faktu. Cierpienie jest dla
zwolennikw eutanazji czym wstydliwym i niepojtym, pod-
czas gdy wiele osb chorych, niepenosprawnych lub kalekich
jest w stanie przekroczy wasne ograniczenia. Przygotowanie
do dobrej mierci moe przybra form zachty do ycia i wy-
penienia pozostaego czasu w sposb jak najpeniejszy. Jed-
nakowo, nie mona aprobowa
wysikw na rzecz sztucznego
przeduania agonii i niepotrzeb-
nego mnoenia cierpie chorych.
Umieranie winno by procesem
bezbolesnym, za dyskomfort
choroby zminimalizowany. Ko-
cowe stadium choroby moe by
bardzo wanym okresem ycia nie
tylko dla odchodzcego pacjen-
ta, ale take dla osb mu bliskich.
Pacjentowi potrzebny jest perso-
nel medyczny wraliwy na jego
potrzeby, ktry potrafi skutecz-
nie przeciwdziaa blowi i by
roztropnym doradc. Medycyna
nie powinna zdominowa ostatniego etapu choroby i procesu
umierania pacjenta, podporzdkowujc wasnym celom ich oso-
bowy i indywidualny charakter.
Testament ycia nie moe
zmusza pracownikw suby
zdrowia do podejmowania
dziaa, ktre bd
rozpoznawane jako ze
i sprzeczne z sumieniem ludzi
zatrudnionych instytucji,
do ktrej si trafi.
Wybr, by nie sporzdza
takiego dokumentu, naley
uszanowa na rwni z jemu
przeciwnym.
Przygotowanie do dobrej
mierci moe przybra form
zachty do ycia i wypenienia
pozostaego czasu w sposb
jak najpeniejszy. Jednakowo
nie mona aprobowa
wysikw na rzecz sztucznego
przeduania agonii
i niepotrzebnego mnoenia
cierpie chorych.