Professional Documents
Culture Documents
projektu Zaprojektuj swój Kurator, projekt aranżacji oraz Opracowanie graficzne / Graphic Design
identyfikacja / Curator, Exhibition Jakub Jezierski
zysk. Poprawa konkurencyj- Design and Identity
Margarita Bergfeldt Matiz Krój pisma / Typeface
ności przedsiębiorstw poprzez Berling Nova
Komisarz wystawy / Exhibition Manager
zastosowanie wzornictwa Izabela Jasińska Wydawca / Published by
Instytut Wzornictwa Przemysłowego
(innowacja produktowa Organizator / Organizer
Instytut Wzornictwa Przemysłowego sp. z o.o. Druk / Print
i procesowa). ul. Świętojerska 5/7, 00–236 Warszawa Drukarnia Efekt Warszawa
www.iwp.com.pl
© 2009 Autorzy / Authors
The exhibition was created as
Warszawa / Warsaw 2009
part of the key project Design
your Profit. The improvement of Współpraca / Co-operation
Instytut Szwedzki w Sztokholmie
the competitiveness of enterprises
through the application of design
(product and process innovation),
Patron honorowy / Honorary Patronage
conducted by Instytut Wzor- Ambasada Szwecji w Warszawie
7
Beata Bochińska
Wstęp / Introduction
11
Lisbeth Svengren Holm
Szwedzka ekonomia i wartość wzornictwa
przemysłowego / Swedish Economy
and the Value of Industrial Design
35
Kerstin Wickman
Cztery elementy / The Four Elements
95
Lista wystawców / Exhibitors
and Producers list
(7)
Ju fler kockar,
desto sämre soppa
Beata Bochińska
Szwedzkie przysłowie „Im więcej kucharzy, tym The Swedish proverb “Ju fler kockar, desto sämre
gorsza zupa” doskonale oddaje rzeczowe podejście soppa”, which literally means “the more cooks, the
do wzornictwa naszych północnych sąsiadów znad worse the soup” perfectly renders our northern
Bałtyku. Tradycja prostego i funkcjonalnego designu Baltic neighbours’ approach to design. The tradition
jest wspólna nie tylko dla projektantów skandynaw- of a simple and functional design is common not
skich, ale także dla całego regionu Morza Bałtyc- only for Scandinavian designers, but also for the
kiego, w tym Polski. Regały Billy z Ikea i typowa entire region of the Baltic Sea, including Poland.
polska „meblościanka Kowalskiego” mają podobny The “Billy” bookcases and wall shelves of IKEA and
demokratyczny rodowód i podobnie postawione the typical Polish wall unit are of similar democratic
założenia projektowe, a jednak to te pierwsze stały origin and similarly established design assumptions,
się produktem globalnym. Szwecja może pochwalić however the first ones became a global product.
się także innymi, poza Ikea, globalnymi markami Sweden may, apart from IKEA, boast other,
opartymi o wzornictwo, jak chociażby Electrolux, global brands based on designing, as for example
Volvo, Absolut, Ericsson, których produkty prezen- Electrolux, Volvo, Absolut, Ericsson, whose products
towane są na wystawie współczesnego wzornictwa were presented at the exhibition of contemporary
szwedzkiego Cztery Elementy. A zatem, gdzie tkwi Swedish design: Design 4 Elements. Now then,
sekret ponadnarodowych sukcesów tego zaledwie where lies the rub of the transnational success of
9-milionowego narodu? that scarcely 9-million nation?
Raporty poświęcone wzornictwu i innym prze- Reports devoted to design and other creative
mysłom kreatywnym, które ukazały się w ostatnich industries, which were published during the
latach, między innymi cykl raportów BEDA opubli- last years, among others the BEDA reports cycle
kowanych za lata 2000–2005, raport Sir Coxa z 2005 published for the years 2000–2005, Sir Cox’s report
czy raport KEA z roku 2006 , zgodnie wskazują
1
of 2005 or KEA’s report of 20061, accordingly indicate
zarówno na dwucyfrowy wzrost samego rynku usług both a double-digit increase of the design service
(8)
związanych z designem, jak i na ich istotny wpływ market and its significant impact on the development
na rozwój konkurencyjności całej gospodarki. Bada- of the competitiveness of the entire economy. An
nie aplikacji wzornictwa przeprowadzone przez IWP analysis of the application of design conducted by the
w roku 2007 w ponad 300 polskich firmach – zakoń- IWP (Institute of Industrial Design) in 2007 in over
czone raportem dla Ministra Gospodarki, potwierdza 300 Polish companies – concluded with the report
świadomość kluczowej roli wzornictwa u zdecydo- for the Minister of Economy, confirms the awareness
wanej większości badanych przedsiębiorstw. Polscy of the key role of design in most of the examined
przedsiębiorcy uznają jego znaczenie szczególnie dla enterprises. Polish entrepreneurs recognize its
wyróżnienia produktu na rynku, wzrostu satysfakcji significance especially for distinguishing the product
konsumenta i poprawy wizerunku firmy, a także dla on the market, increasing consumer satisfaction and
podniesienia ceny i marży. W konsekwencji raportu improving the company’s image, as well as for raising
IWP, wzornictwo zostało uznane za strategiczny prices and margins. As a result of the IWP report,
kierunek rozwoju polskiej gospodarki i objęte pro- industrial design was declared a strategic orientation
gramem wsparcia w ramach Programu Operacyjnego in the development of the Polish economy and
Innowacyjna Gospodarka, co oznacza blisko 200 included in a support programme within the
mln euro na finansowanie projektów wzorniczych Operational Programme of Innovative Economy,
w przedsiębiorstwach oraz 4 mln euro na projekt which denotes almost 200 million Euros for financing
kluczowy Instytutu Wzornictwa Przemysłowego. industrial design in enterprises and 4 million Euros
Zadaniem realizowanego przez Instytut projektu for a key project of the Institute of Industrial Design.
Zaprojektuj Swój Zysk – skierowanego do przedsię- The aim of the project Design Your Profit, realized
biorców i projektantów, który wystartował w maju by the institute and directed at entrepreneurs and
2009 roku i potrwa do 2011, jest udostępnienie wiedzy designers, which started in May 2009 and will last till
i dobrych praktyk w obszarze wzornictwa ponad 550 2011, is to make knowledge and good design practices
firmom i 100 projektantom. available to 550 companies and 100 designers.
Jak pokazuje przypadek Szwecji, wizerunek kraju As in the case of Sweden, the country’s image
może być budowany poprzez dobry design. W ramach can be built by good design. Within the regional
współpracy regionalnej krajów regionu Morza Bał- cooperation of the Baltic countries, which in
tyckiego, której patronuje w Polsce Urząd Komitetu Poland is under the patronage of the Committee
Integracji Europejskiej, planujemy wykorzystać on European Integration, we are planning to use
powinowactwo w myśleniu o roli i znaczeniu designu the connections and think about the role and
(9)
dla społeczeństwa i gospodarki w procesie budowania significance of design for society and economy in
wizerunku całego regionu Morza Bałtyckiego. IWP the process of building the image of the entire
jest inicjatorem i głównym organizatorem festiwalu Baltic Sea region. The IWP is the initiator and
designu krajów nadbałtyckich Gdynia Design Days, chief organizer of the design festival of the Baltic
którego założenia świetnie wpisują się w taką współ- States – Gdynia Design Days, where in 2009 we
pracę (w 2009 na GDD pokazujemy między innymi presented a.o. the Swedish design exhibition
wystawę wzornictwa szwedzkiego). Design 4 Elements, the premises of which perfectly
Czy owocem wsparcia państwa dla designu będzie correspond to such a cooperation.
powstanie globalnych polskich marek opartych Will the governmental support of design bear
o wzornictwo, z jego charakterystycznym demokra- fruit in the form of global Polish brands based on
tycznym rysem? Czy nastąpi rozwój projektowania design, with its characteristic democratic features?
uniwersalnego (np. dla niepełnosprawnych, starszych, Will universal design (e.g. for the disabled, the
wykluczonych) kierującego się ideą zrównoważonego elderly) develop, following the idea of sustainable
rozwoju, ekologii, oszczędności energii (co tak podzi- development, ecology, energy saving (which we
wiamy u szwedzkich partnerów)? Odpowiedzi na te admire in our Swedish partners)? Those questions
ważne pytania otrzymamy w najbliższych latach. will be answered in the next few years.
Tymczasem przytoczmy znane polskie przysłowie Meanwhile let us quote the well-known Polish
„Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść”, które proverb „Gdzie kucharek sześć, tam nie ma co jeść”,
podobnie jak tytułowe powiedzenie szwedzkie nawo- which in turn literally translates as “where there are
łuje do prostoty i umiaru w poszukiwaniu rozwiązań, six cooks, there is nothing to eat” and which just
także projektowych. Oglądając szwedzki design like the Swedish title proverb calls to simplicity and
trudno nie zgodzić się z tym przesłaniem. moderation in the search of solutions, also design
solutions. In view of Swedish design, it is rather
difficult not to agree with that message.
1) The BEDA (The Bureau of European Design Associations) 1) The BEDA (The Bureau of European Design Associations)
Communication Series 2000–2005; The Cox Review of Creativity in Communication Series 2000–2005; The Cox Review of Creativity in
Business 2005, KEA European Affairs’s The Economy of Culture in Business 2005, KEA European Affair’s The Economy of Culture in
Europe 2006. Europe 2006.
(11)
Szwedzka Swedish
ekonomia Economy and
i wartość the Value of
wzornictwa Industrial
przemysłowego Design
Lisbeth Svengren Holm
Wprowadzenie Introduction
Związek pomiędzy wzornictwem i ekonomiczną The relationship between design and economic
opłacalnością jest często postrzegany przez projek- viability is often perceived as unproblematic by
tantów jako bezproblemowy – w takim sensie, że the designers in the sense that they presume
zakładają oni pozytywną współzależność pomiędzy a positive correlation between good design and
dobrym designem a rentownością. Ale jednocześnie, profitability. At the same time the relationship
związek ten został uznany za skomplikowany, po- has also been perceived as problematic, since
nieważ często mamy do czynienia z brakiem wiedzy, there is often a lack of knowledge about how,
w jaki sposób, kiedy i dlaczego design jest opłacalny. when, and why design is viable. The arguments
Argumenty przybierają często formę anegdotyczną. are often anecdotal. Scientific studies, that in
Badania naukowe, które w bardziej systematyczny a more systematic manner examine whether this
sposób pozwalają ustalić, czy powyższe stwierdzenie is indeed the case, suggest that those companies
jest prawdą, wskazują, że firmy umiejące korzystać that are good at using design strategically
z wzornictwa w sposób strategiczny odnoszą większe are more profitable than others. This was for
zyski niż konkurencja. Takie wyniki wskazały ba- instance the result of a study done by two
(12)
dania przeprowadzone przez dwóch amerykańskich American researchers in 1997 and 20011 and
naukowców w latach 1997 oraz 20011, potwierdzone confirmed by a study done by the British Design
przez badanie zrealizowane przez British Design Council in 2004, see figure 1 below.
Council w roku 2004 (rys. 1).
Rentowność / Profability
Czas / Time
1994 2004
Firmy intensywnie stosujące wzornictwo / Design intensive companies
Rysunek 1: Wzrost średniej wartości udziałów w spółkach, które Figure 1: The development of the average share value between those
otrzymały nagrody za design, a tym samym zostały uznane za dobry companies who have received design awards, thereby considered as
wzór (niebieska linia), w porównaniu ze średnią wartością udziałów good design (blue curve) in comparison with the average share value
w 500 największych firmach (czarna linia) notowanych na Giełdzie of the largest 500 (black curve) on FTSE (Financial Times Stock
Papierów Wartościowych w Londynie (Financial Times Stock Exchange London).
Exchange London). Source: Design Council, February 2004
Źródło: Design Council, luty 2004 r.
(13)
Zatem, czy założenia projektantów są słusz- So, are the designers right in their
ne? Aby ocenić, czy projektanci mają rację, należy assumptions? To judge whether the designers
spojrzeć na wzornictwo w świetle dynamiki biznesu are right or wrong we have to see design in
i gospodarki, co pozwoli zrozumieć zarówno powody, relation to the dynamics of business and
dla których wzornictwo faktycznie ma wpływ na economy in order to understand why design
rentowność, jak również warunki, które muszą być indeed contributes to a profitable business but
spełnione, aby taka sytuacja zaistniała. W niniejszym also the conditions for it. In this article we will
artykule omówimy rozwój wzornictwa, w szczególno- discuss the development of design, in particular
ści wzornictwa przemysłowego, oraz sposoby, w jakie industrial design, and how it creates values to
wzornictwo pomaga w tworzeniu wartości dla bizne- business and an increased competitive strength
su oraz przewagi konkurencyjnej dla przedsiębiorstw to enterprises in the Swedish context. We will
w kontekście rynku szwedzkiego. Na początku omó- start with the development of the Swedish
wimy rozwój szwedzkiej ekonomii i jego konsekwen- economy and its consequences on industrial
cje w odniesieniu do wzornictwa przemysłowego. design. The recent financial crises have changed
Obecny kryzys finansowy zmienił sytuację i strukturę the situation for and the structure of the
szwedzkiej ekonomii, uwydatniając cechy gospodarki Swedish economy, thereby enhancing Sweden as
usługowej. Zmiany te rozpoczęły się kilka lat temu, a service economy. This change started several
natomiast przyspieszenie nastąpiło pod koniec roku years ago but accelerated when the economic
2008, gdy Szwecję dotknęła recesja. recession hit Sweden in the end of 2008.
1
Szwedzka ekonomia i wpływ na wzornictwo Swedish Economy and the impact on design
Szwecja słynie z formy i wzornictwa. Dotyczy to Sweden is known for its form and design. This
wszelkich produktów, począwszy od szkła, poprzez applies to everything from glass, textiles to
tekstylia, samochody i telefony. Istnieje jednak automobiles and telephones. We differentiate,
rozróżnienie pomiędzy formą i wzornictwem prze- however, between form and industrial design.
mysłowym. Podczas gdy forma odnosi się do firm While form is closely linked to materials based
zajmujących się produkcją wyrobów ze szkła, teksty- companies, such as glass, textiles, fashion and
liów, mebli oraz branży mody, wzornictwo przemy- furniture, industrial design is more related to
(14)
Tabela 1: Wzrost populacji w Szwecji, w milionach osób Table 1: Swedish population development, in million
To właśnie dzięki firmom z inwencją, która po- But it was actually those companies with
zwoliła im na bardziej skuteczne dotarcie do rynków inventions that solved the needs of these
eksportowych, nastąpił rozwój i dobra koniunktura, companies to more efficiently extract their
od lat stanowiące cechy charakterystyczne szwedz- products and reach export markets, which led to
kiej gospodarki. Dla przykładu – stworzenie wyso- the prosperity and the successful business that has
kiej jakości wiertarek przez firmę Atlas Copco wyni- characterized the Swedish industry. For instance
kało z zapotrzebowania szwedzkich firm górniczych, Atlas Copco’s development of high quality drilling
które chciały zwiększyć skuteczność wydobycia machines was based on the needs of the Swedish
kruszcu. W celu dotarcia do rynków eksportowych, mining companies to improve the efficiency of
niezbędny był niezawodny system transportu, który ore mining. In order to reach export markets an
przez kilkaset lat umożliwiał żeglugę handlową, efficient transport system was needed, which has
a następnie transport kolejowy, drogowy i lotniczy. benefited shipping for many hundred years, and
Duże odległości i ostry klimat zmusiły szwedzkich later on also the operation of trains, trucks and
producentów pociągów, ciężarówek i samolotów aircraft. The long distances and harsh climate
do skoncentrowania się na jakości ich wyrobów. forced the Swedish manufacturers of trains,
Dlatego firmy, takie jak Asea (ABB od r. 1988), Volvo trucks and aircrafts to focus on quality. Therefore,
i Scania musiały sprostać wysokim wymaganiom companies like Asea (ABB since 1988), Volvo and
lokalnych klientów. Jednocześnie wykorzystywały Scania, had to live up to the high demands of their
możliwości eksportowe, co doprowadziło do szybkiej domestic customers. At the same time they could
internacjonalizacji. Dzisiaj wspomniane firmy są utilize their competence for export which led to
liderami w swoich branżach. Fakt, że tylko nieliczne an early internationalization and today they are
z nich mają szwedzkich właścicieli można częściowo world leaders in their fields. The fact that few
wytłumaczyć globalizacją ekonomii oraz tym, że of them have Swedish owners could partly be
w Szwecji zlokalizowanych jest niewielu głównych explained by the globalization of economy and the
udziałowców. fact that Sweden has few large shareholders.
(16)
Sukces szwedzkich korporacji oparty na wynalaz- The success of the Swedish corporations,
kach i internacjonalizacji, jaka nastąpiła na przeło- based on inventions and internationalization in
mie XIX i XX wieku, wpłynął na rozwój kultury the end of the 19th and beginning of the 20th
technologicznej, która zdominowała przemysł century, created a strong engineering culture
w Szwecji. Asea, założona w roku 1883 (od 1988 no- that has dominated Swedish industry. Despite
sząca nazwę ABB po fuzji z Brown Boveri), działając being a high-tech B2B-company Asea, founded
jako firma B2B w oparciu o zaawansowane techno- in 1883 (since 1988 ABB after the merger with
logie, w połowie lat 60. stworzyła wewnętrzny dział Brown Boveri), built up an internal industrial
wzornictwa projektowego, zatrudniając specjalistów design department in the mid 1960s, employing
kształconych na projektantów wyrobów metalowych designers educated as metal designers or silver
lub złotników w Konstfack (Szkoła wyższa sztu- smiths at Konstfack (University College of
ki, rzemiosła i designu) w Sztokholmie. Następnie, Arts, Crafts and Design) in Stockholm. Asea’s
dyrektor projektowy Asea rozpoczął współpracę design manager then started to collaborate with
z Konstfack i zorganizował kursy wzornictwa Konstfack and gave courses in industrial design.
przemysłowego. Był to początek edukacji w zakresie These were the embryo to the industrial design
wzornictwa przemysłowego w Szwecji. Jednakże education in Sweden. The design department,
dział wzornictwa Asea nie przetrwał usprawnień however, did not survive the rationalizations in
przeprowadzanych w firmie w końcu lat 60., a pro- the end of the 1960s and the designers started
jektanci rozpoczęli niezależną działalność. To z kolei a consultancy of their own. This was the start
stanowiło początek jednego z najlepszych szwedz- for one of the most successful industrial design
kich biur projektowych, Ergonomidesign. consultancy in Sweden, Ergonomidesign.
Przypadek powyższy pokazuje również rozwój The case is also an illustration of the
branży wzornictwa przemysłowego. W tamtych development of the industrial design sector.
latach, jedynie duże firmy produkujące sprzęt AGD It was only the large consumer capital
czy samochody posiadały wewnętrzny dział pro- goods companies, like white goods and car
jektowy. Większość przedsiębiorstw zatrudniała manufacturers who had internal design
projektantów jako doradców. Projektanci wzornictwa departments. Most companies commission
przemysłowego z kolei pracowali głównie w mikro- designers as consultants. The industrial
firmach, w jedno- lub dwuosobowych zespołach. designers in turn mostly form micro-companies
Sytuacja zaczęła się zmieniać mniej więcej dziesięć with one or two persons constellations.
(17)
lat temu. Biura projektowe zaczęły się rozwijać, This situation started to change a decade ago.
firmy zajmujące się doradztwem technologicznym Industrial design consultancies started to grow,
zatrudniać projektantów wzornictwa przemysłowego, engineering consultancies employed industrial
a coraz więcej przedsiębiorstw stworzyło wewnętrz- designers and more companies built internal
ne działy projektowe. design departments.
Musimy pamiętać jednakże, że wzornictwo We should remember, however, that industrial
przemysłowe jest niewielką gałęzią przemysłu. Na design as an industry is small. There are about
rynku działa około 700 projektantów wzornictwa 700 industrial designers, and most work in small
przemysłowego, z czego większość pracuje w nie- consulting companies still with two to three
wielkich biurach doradczych w dwu-, trzyosobowych people. There are about ten industrial design
zespołach. Istnieje około dziesięciu biur projekto- consultancies with more than 15 employees;
wych zatrudniających ponad 15 osób; największym the largest is Ergonomidesign with about 60
z nich jest Ergonomidesign – ok. 60 pracowników. employees. The size notwithstanding, it is
Niezależnie od wielkości, wzornictwo przemysłowe an industry that has importance for Swedish
to branża ważna dla szwedzkiego przemysłu a liczba industry and the number of industrial designers
projektantów wciąż rośnie – głównie dotyczy to osób increase, not the least with people with
posiadających wykształcenie zarówno projektowe, a background in both design and engineering.
jak i technologiczne. The domination of the engineering driven
Dominacja szwedzkich producentów opierających manufacturers in Sweden is both an asset and
działalność na technologiach to dla wzornictwa a liability for industrial design. The industrial
przemysłowego zarazem zaleta, jak i wyzwanie. Kon- competitive focus is on quality with high
kurencja w branży projektowej skupia się na jakości demands on material and performance. This is
oraz wysokich wymaganiach odnośnie materiału an asset for industrial design as they have been
i wykonania. Dla projektantów wzornictwa przemy- forced to strengthen their own competence on
słowego to zaleta, ponieważ zmusza ich do zwięk- these issues. It is at the same time a liability as
szania własnych kompetencji. Jednocześnie jest to industrial design is associated to form first and
utrudnienie, ponieważ wzornictwo przemysłowe na function second, to consumer goods essentially,
pierwszym miejscu łączone jest z formą (wyglądem), following that many B2B companies neglect
a dopiero potem z funkcjonalnością, szczególnie the relevance of industrial design for their own
w przypadku dóbr konsumenckich. Podążając takim operations.
(18)
kich firm i organizacji w zakresie zakupu i wdraża- organizations to purchase and integrate design
nia projektów. Cel ten osiąga dzięki prowadzeniu into their business. This is achieved through
programów edukacyjnych, seminariów i projektów educational programs and seminars, projects
umożliwiających firmom współpracę z projektan- where companies are given opportunities to
tami, okazjonalnym pomniejszym dotacjom, oraz work with designers, occasionally through
współpracy z osobami zajmującymi się badaniami a minor financial subsidy, and collaboration
z zakresu wzornictwa i zarządzania projektami. with researchers within design and design
Jeden z większych projektów, podczas którego management.
firmy miały okazję współpracować z projektantami, One large project where companies had the
został zrealizowany w roku 2005, który został oficjal- opportunity to work with designers took place
nie uznany przez szwedzki rząd jako Rok Designu. in 2005 which was declared as the official Design
Działania mające na celu zorganizowanie Roku De- Year by the Swedish Government. The Design
signu rozpoczęły się w 2001 r., gdy Minister Handlu Year was initiated in 2001 when the Minister for
i Przemysłu wyraził zainteresowanie działalnością Trade and Industry announced an interest to
branży projektowej. Wydarzenie to nie było przy- make a special effort within the design field. This
padkowe, a raczej stanowiło owoc pracy SVID oraz was not a sudden incident, but rather a result of
zainteresowania państw, takich jak Dania, Finlandia, SVID’s work and the fact that other countries
Norwegia oraz Wielka Brytania zainwestowaniem such as Denmark, Finland, Norway and the UK
znaczących sum w branżę projektową, w celu zwięk- would also invest large sums of money on design
szenia swojej konkurencyjności. Ponadto, podobne to strengthen each country’s competitiveness.
działania zaczęły podejmować kraje azjatyckie. Kilka In addition, countries in Asia were about to do
państw przyjęło założenie, że wzornictwo może similar efforts. Several countries have adopted
zwiększyć konkurencyjność przedsiębiorstw, a tym the view that design can enhance enterprise
samym zwalczyć negatywne skutki wzrastających competitiveness and thereby resist the negative
kosztów pracy. effects of increased wage costs.
SVID otrzymała 51 milionów SEK na inwestycje SVID received 51 millions SEK to invest in
w projekty związane z wzornictwem przemysłowym industrial design related projects over a period of
w latach 2003–2005. Budżet obejmował dziesięć three years, 2003–2005. The budget covered ten
głównych projektów o różnych tematach, oraz 500 main projects with different emphases and with
podprojektów o różnej skali. W rezultacie, w progra- more than 500 sub-projects of varying sizes. In
(20)
mie udział wzięło 484 firm oraz 66 jednostek samo- the end 484 companies, 66 municipals and public
rządowych i przedsiębiorstw państwowych. Wśród companies participated in this project. The
głównych tematów znalazły się m.in. „pracownicy projects had themes like “employees and firms in
i firmy w dobrej kondycji”, „projektowanie usług”, good shape”; “service design”; “design for medical
„design dla eksportowej technologii medycznej”, technology export”; “design for transportation
„design dla podwykonawców z branży transportowej” sub-contractors” and “design for packaging”.
oraz „design dla branży opakowań”. Przedsięwzięcia The company projects covered everything from
realizowane przez firmy dotyczyły wszelkich dzie- innovation to branding and work place design.
dzin, od innowacji poprzez zarządzanie marką do An extensive evaluation of these projects
projektowania miejsc pracy. was carried out in 2006 by Ulla Johansson2,
Ocenę powyższych działań przeprowadził w roku researcher at Växjö University. The most notable
2006 Ulla Johansson2, naukowiec z Uniwersytetu results were the sales increases and new jobs that
Växjö. Najważniejsze osiągnięte korzyści to wzrost could be identified. 44 companies responded
sprzedaży oraz nowe miejsca pracy. W ramach to the questionnaire that they had had, or was
przeprowadzonego badania, 44 firmy przyznały, że expected to have, sales increases of together
już osiągnęły lub oczekiwały wzrostu sprzedaży between 444 and 745 million SEK. This was
o łącznej wartości pomiędzy 444 a 745 milionów only 10 percent of all projects, but, on the other
SEK. Wyniki powyższe dotyczyły jedynie 10 procent hand, these 10 percent were so successful from
wszystkich projektów, natomiast z drugiej strony an economic point of view that they alone
już powyższe 10 procent stanowiło z ekonomiczne- motivated the whole investment of 51 million
go punktu widzenia sukces motywujący wydatek SEK. However, design is rarely the only reason
inwestycyjny w wysokości 51 milionów SEK. Jednak for an increased turnover. Many different factors
design sam w sobie rzadko kiedy jest jedynym po- matter. To ascertain which role design did have
wodem zwiększonych obrotów. Znaczenie tutaj ma in these projects a distinction was made between
wiele różnych czynników. Aby upewnić się, jaką rolę if design had been a necessary condition for the
odegrał design w powyższym programie, dokonano success or if design had contributed as one factor
rozróżnienia w zależności od tego, czy design stano- among others. 27 firms (with a joint turnover
wił niezbędny czynnik decydujący o sukcesie, czy też increase of over 200 million) replied that they
był jednym z takich czynników. 27 firm (które odno- “do not think it could have been achieved
towały łączny wzrost obrotów o ponad 200 milionów without design action.”
(21)
SEK) stwierdziło, że „ich zdaniem taki wzrost byłby Movimento is a young company that develops
niemożliwy bez zastosowania designu”. analytical tools for vehicle manufacturers. That
Movimento to młoda firma zajmująca się produk- means developing new tools that can measure
cją narzędzi analitycznych na potrzeby producentów various properties of the new technologies
pojazdów, co oznacza wytwarzanie nowych narzędzi introduced into the cars. In the design
służących do pomiaru różnych właściwości nowych management analysis of the company corporate
technologii stosowanych w samochodach. W trak- policies involving a strong user perspective
cie analizy procesu zarządzania designem w firmie, of the products was formed. Moreover, the
opracowano polityki korporacyjne, przewidujące designer went through the company’s overall
zwiększoną koncentrację na uwzględnianiu perspek- communication with customers and a new
tywy użytkownika produktów. Ponadto, projektant communications platform was developed. This
zbadał proces komunikacji firmy z klientami, i na is the achievements according to the project
tej podstawie stworzono nową platformę komunika- manager at Movimento in the interview by Ulla
cyjną. Powyższe osiągnięcia zostały przedstawione Johansson.
przez kierownika projektu w Movimento w trakcie “We revised all graphic material, web, logotype
rozmowy przeprowadzonej przez Ulla Johanssona. – but also products and the whole environment
„Dokonaliśmy przeglądu wszystkich materiałów for the company’s premises. The company carried
graficznych, strony internetowej, logotypu – jak out almost all proposals from the designers
również produktów oraz całego otoczenia i siedzi- more or less directly. This was immediately
by firmy. Spółka mniej lub bardziej bezpośrednio reflected on the market. Customers perceived the
dostosowała się do wszystkich propozycji projek- company uniform and credible. This resulted in
tantów. Skutek był natychmiastowy. Klienci zaczęli extreme big business. We received an order for
postrzegać firmę jako spójną i wiarygodną. Wyniki 65 million we would not have received otherwise.
uległy znaczącej poprawie. Otrzymaliśmy zamówie- In addition, the company also drew attention of
nie na 65 milionów, którego w innej sytuacji nigdy Teknikföretagen and were awarded “The Grand
byśmy nie dostali. Ponadto, nasza firma zwróciła Award of Design” in 2005 for our work with an
uwagę spółki Teknikföretagen i w 2005 r. otrzyma- overall design strategy for the company and the
liśmy nagrodę The Grand Award of Design za nasze impact this has led to.”
osiągnięcia w zakresie ogólnej strategii projektowej Another aspect, besides increased turnover
oraz jej rezultatów” . and new employments, is that other positive
(22)
Kolejnym pozytywnym rezultatem współpra- effects had also been achieved through the
cy z projektantami, poza wzrastającymi obrotami collaboration with the designers, for instance
i nowymi wakatami, jest np. zwiększona kreatyw- increased creativity, in the sense that the climate
ność objawiająca się pojawieniem bardziej twórczej of the company had become more creative and
atmosfery w firmie oraz zmianą sposobu myślenia new ways of thinking about innovation. These
o innowacji. Takie czynniki mogą odnosić długoter- issues can have a long term effect on companies’
minowy wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstw competitiveness (Johansson, 2006).
(Johansson, 2006).
projektowych. Firmy sklasyfikowane na poziomie is where companies use design but only see
drugim korzystały z wzornictwa, lecz postrzega- design as styling, i.e cosmetic that will give
ły design wyłącznie w kategoriach stylizacji, czyli a nice finish to their products. On the third level
pewnej kosmetyki umożliwiającej ładne wykoń- designers and design are part of the development
czenie produktu. Na poziomie trzecim, zarówno processes. The fourth level is where design is
projektanci, jak i wzornictwo byli postrzegani jako seen as a strategic resource. It is the combination
część procesu rozwoju firmy. Na poziomie czwartym of design for increased innovation and design
z kolei, wzornictwo stanowiło już czynnik strate- as a communication tool to support a brand
giczny. To właśnie połączenie designu stosowanego and a unique identity, which forms the basis for
w celu zwiększenia innowacyjności oraz designu jako design as a strategic resource.
narzędzia komunikacji wspierającego rozwój marki “We are making trucks and product design has
i unikalnej tożsamości, stanowi podstawę do traktow- been an important competitive advantage for us
ania wzornictwa jako czynnika strategicznego. since the late 80s. Over the years, our approach to
„Zajmujemy się produkcją ciężarówek, a design design has matured, and design is now as natural
stanowi dla nas od końca lat 80. ważny czynnik prze- as a function, ergonomics and economy. To succeed
wagi konkurencyjnej. Wraz z upływem czasu nasze in combining all the elements and allow them to
podejście do wzornictwa stawało się coraz bardziej “bear one another” is the challenge and the major
dojrzałe, a w chwili obecnej jest dla nas elementem success factor.” Dan Ullmestrand, Atlet Trucks
tak naturalnym jak użyteczność, ergonomia i ekono- Both surveys are based on a questionnaire
mia. Największym wyzwaniem i głównym czynni- answered by approximately 1.000 companies
kiem sukcesu jest skuteczne połączenie wszystkich (1.308 in 2004 and 920 in 2008). The survey
tych czynników i pozwolenie, aby wspólnie przynio- population was firms in Sweden with at least
sły efekty”. Dan Ullmestrand, Atlet Trucks 20 employees. Companies with design as a core
Powyższe badania zostały zrealizowane na function, for example architectural and design
podstawie ankiet, na które odpowiedziało około firms, have been excluded from the population.
1000 firm (1308 w 2004 r. i 920 w 2008 r.). Badaniami Companies are distributed evenly between sizes
objęto firmy w Szwecji zatrudniające co najmniej 20 and between service and manufacturing.
pracowników. Przedsiębiorstwa, których działalność The survey made in 2008 shows that more
polega głównie na projektowaniu, na przykład firmy companies (31% compared to 22%) think that
budowlane i biura projektowe, zostały wyłączone design is a strategic resource compared with the
(24)
z badań. W badaniach wzięły udział firmy różnej survey of 2004. The number of companies who
wielkości, wywodzące się z różnych sektorów usług do not recognize any relevant design in their
i produkcji. operations has decreased (23% compared to 27%).
Badanie przeprowadzone w roku 2008 wskazu- When asked what the companies see as the
je, że w porównaniu z badaniem z roku 2004 coraz advantage of design most companies see design
więcej firm (31% w porównaniu z 22%) uważa, iż as a support for strengthening the brand (53
wzornictwo stanowi czynnik strategiczny. Spadła %). Other issues are better communication,
ilość firm, które nie stosują wzornictwa w swojej improvements for customers, increased income
działalności (23% w porównaniu do 27%). and new ways of thinking which is seen as
(25)
Obniżenie kosztów
Saving costs
9%
Nowe sposoby myślenia
New ways of thinking 27%
Zwiększone dochody
Increased income
32%
Ulepszenia dla klientów
Improve for customers 34%
Lepsza komunikacja
Better communication 39%
Umocnienie marki
Strenghten the brand
53%
Rysunek 3: Wpływy wzornictwa zdaniem przedsiębiorstw Figure 3: What companies see as contributions by design
(26)
Na pytanie, czy zgadzają się ze stwierdzeniem, że Asked if they agree that investment in design
wzornictwo wpływa na zwiększenie rentowności, contributes to increased profitability a majority,
53% firm odpowiedziało tak, z czego 16% całkowicie 53%, said yes, of which 16% said yes absolutely.
zgodziło się z tym stwierdzeniem. Najbardziej opty- Those who were most positive were textile and
mistyczne były firmy z branży tekstylnej i meblar- furniture companies and vehicle manufacturers.
skiej oraz producenci pojazdów.
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Całkowicie się zgadzam Zgadzam się Nie do końca się zgadzam Wcale się nie zgadzam
Agree completely Agree Do not agree completely Do not agree at all
Rysunek 4: Jak przedsiębiorstwa postrzegają relacje pomiędzy inwestycja- Figure 4: How strong the companies see the relationship between invest-
mi projektowymi a rentownością ment in design and profitability
Choć niepotwierdzone statystycznie, wyniki Although not statistically ascertain this result
powyższe wskazują na zwiększoną świadomość is an indication of an increased awareness of
odnośnie wartości wzornictwa, popartą innymi the value of design that is supported by other
badaniami i tendencjami – na przykład faktem, że studies and trends, for instance that industrial
biura projektowe współpracują ze sobą w większym design consultancies are working to a greater
zakresie na polu strategii designu, łącząc innowacyj- extent with design strategies combining both
ność oraz rozwój marki. W celu stworzenia przewagi innovation and branding. To create competitive
konkurencyjnej, firmy muszą wykazywać większą advantages companies need to be innovative
innowacyjność, niezależnie od tego czy wytwarzają regardless if they have manufacturing of their
produkty we własnym zakresie, czy też nie. Dodatko- own or not. In addition to this there is an
(27)
wo, obserwujemy zwiększony nacisk na przyjazność increasing demand for user friendliness and
dla użytkownika oraz świadomość środowiskową. environmental awareness. Since the user and the
W związku z tym, że użytkownik oraz środowisko, environment as well as creativity and innovation
a także kreatywność i innowacja stanowią kluczowe are deeply rooted in the design process
elementy procesu projektowania, firmy wykazują companies are also more interested in working
coraz większe zainteresowanie współpracą z projek- with industrial designers. This has also given the
tantami wzornictwa przemysłowego. Z tego powodu, design departments at companies like Electrolux,
rola działów projektowania w przedsiębiorstwach, Sony Ericsson, and Volvo a more strategic role.
takich jak Electrolux, Sony Ericsson czy Volvo stała
się bardziej znacząca.
natomiast infrastruktura rynku i słaba logistyka nie based companies, entering the market but the
wpłynęły dobrze na ich rozwój, wiele firm upadło na infrastructure and weak logistics did not support
początku lat 90. Jednak Internet pozostał i stał się a further development and many of them
ważną dziedziną również dla starszych firm. Obecny crashed in the early 1990s. But Internet remained
kryzys również wpłynął na przyspieszenie trans- important also for the old established companies.
formacji przemysłu w kierunku sektora usług. Co The recent economic collapse has also accelerated
równie ważne, Internet stał się wręcz podstawą wielu the transformation of the industry to become
rodzajów działalności. Taka sytuacja wpłynęła także more service oriented. Not least, the Internet has
na szwedzkie wzornictwo przemysłowe, i widać wy- certainly made an entrance on the economic stage
raźnie, że szwedzcy projektanci wzornictwa przemy- as a base for activities. This has also affected the
słowego zaczęli koncentrować się na projektowaniu Swedish industrial design and we see that the
usług i projektowaniu interakcji. Swedish industrial designers have started to focus
on service design as well as interaction design.
Produkt Krajowy Brutto (PKB), w miliardach USD Gross Domestic Production (GDP), in billion US$
Dochód Narodowy Brutto per capita w USD Gross National Income per capita in US$
Szwecja to niewielki, ale bogaty kraj. Nawet jeżeli Sweden is a small but wealthy country. Even
podstawę bogactwa stanowi przemysł technologiczny, if the technology driven industry has been the
nie jest przypadkiem, że dwie największe na świe- basis for this wealth it is no coincidence that
cie firmy produkujące dobra konsumenckie zostały two of the world’s largest and most successful
założone w Szwecji – mowa o H&M i IKEA. Można consumer companies were founded in Sweden,
uznać, że firmy te odniosły sukces dzięki modzie lub i.e H&M and IKEA. It would be easy to believe
formie, ale w rzeczywistości swoją pozycję zawdzię- that these companies have built their success
czają skutecznym systemom produkcji i dystrybu- on fashion or form, but it is rather an efficient
cji. Dwa wspomniane przedsiębiorstwa znane były production and distribution that have formed
z naśladowania trendów i nowoczesnego wzornictwa. the basis for their position on their respective
Sytuacja ta uległa zmianie w ciągu ostatnich dzie- market. These companies were known to be
sięciu lat. Obecnie H&M i IKEA posiadają własne quick to copy trends and new design. That has
duże działy projektowe, a ich menadżerowie zajmują changed over the last decade. H&M and IKEA
pozycje strategiczne. Obie firmy bardzo dobrze radzą currently have major design departments and
sobie z wychwytywaniem nowych trendów i sty- their design managers are in strategic positions.
lów, które następnie wkomponowują w swoje nowe Both companies are now very good at picking up
projekty. Nie podążają za modą, tylko ją dyktują. trends, new lifestyles and translate these into
Powyższe ulepszenia były konieczne, gdyż firmy new designs. They are trend setters rather than
nie byłyby w stanie utrzymać swoich pozycji bez followers. This is also a necessary development
inwestycji projektowych. Fundacja IKEA Stichting as it would not have been possible to keep their
Foundation ofiarowała 250 milionów SEK na potrze- positions without the design investments. IKEA
by programu edukacyjnego w zakresie wzornictwa Stichting Foundation has for instance donated
i badań prowadzonych na Uniwersytecie w Lund. SEK 250 million to a design education program,
Dotacja została wykorzystana również na budowę and research, including a new building, at Lund
nowego obiektu na terenie Uniwersytetu. Właściciele University. The owner of H&M (Family of Erling
H&M (rodzina prowadząca fundację Erling Persson Persson Foundation) donated SEK 30 million to
Foundation) ofiarowała 30 milionów SEK na potrzeby a master of fashion design and a professorship at
kursów z zakresu projektowania mody na Uniwersy- Stockholm University.
tecie w Sztokholmie.
(30)
Szkoła designu na Uniwersytecie Umeå należy University have started similar technical design
do najlepszych na świecie. Oferuje 3-letnie progra- programs.
my licencjackie oraz 2-letnie uzupełniające studia The Design School at Umeå University is
magisterskie. Od samego początku w szkole prowa- counted as one of the best in the world. It was
dzone były kursy z zakresu projektowania interakcji, early to embrace the Bologna structure with
wzornictwa transportowego oraz zaawansowanego a three-year candidate and a two-year masters
wzornictwa produktu. Wszystkie programy magister- program. These were profiled almost from the
skie prowadzone są w języku angielskim i cieszą się start; interaction design, transportation design
dużą popularnością wśród zagranicznych studentów. and advanced product design. All Masters
Pozostałe szkoły designu – Konstfack, HDK w Göte- programs are in English and attract many foreign
borgu oraz Design School na Uniwersytecie Lund students. The other design schools, Konstfack,
rozpoczęły niedawno realizację programów eduka- HDK in Göteborg and Design School at Lund
cyjnych w wyżej wspomnianej strukturze 3+2 lata. University have recently embraced the 3+2
Uczelnie pracują nad opracowaniem różnych profili structure. They are about to develop different
studiów magisterskich, które będą odzwierciedlały profiles for their respective masters programs.
rozwój społeczeństwa i obejmowały zagadnienia These master profiles do reflect the development
związane ze zrównoważonym wzrostem, zarządza- of the society and includes sustainability, design
niem designem i sektorem usług. management and services.
Wszystkie programy edukacyjne przewidują All design programs have frequent
współpracę z firmami z branży, zarówno dla potrzeb collaborations with companies, both in the short
krótkoterminowych projektów oraz współpracy przy term projects and diploma projects. Most of the
przygotowywaniu pracy dyplomowej. Większość industrial design programs have also introduced
branżowych programów uwzględnia również zarzą- design management as part of the curricula to
dzanie designem w celu przygotowania studentów do prepare students for meetings with companies
spotkań z firmami na poziomie organizacyjnym lub on an organizational and management level.
zarządczym. Ponadto, przyszli projektanci i przedsię- Moreover, most industrial design consultants
biorcy powinni rozumieć ekonomię biznesu i wyka- and entrepreneurs need to understand business
zać umiejętności przewodzenia. economics and leadership.
Choć dawne społeczeństwa przemysłowe często Despite the fact that the old industrial
stają się społeczeństwami usługowymi, tak jak ma to societies, as is the case with Sweden, is turning
(32)
miejsce w Szwecji, znaczenie designu czy wzornictwa more into service societies the role of design,
przemysłowego opartego na innowacyjnym postrze- even industrial design which is based on
ganiu produktu fizycznego staje się ważniejsze niż a training of thinking innovative about physical
kiedykolwiek. Podczas gdy produkcja jest przeno- products, is more important than ever. As
szona na tereny innych państw, znaczenie designu manufacturing has been out-sourced to other
wzrasta również dla firm przenoszących produkcję. countries design has increased in importance also
Jednym z powodów takiej sytuacji jest to, że w przy- for these companies. One reason for this is that
padku, gdy dana firma nie prowadzi produkcji we when companies no longer own the production
własnym zakresie lub jej produkcja jest zlokalizowa- or have it located far from the headquarters
na w znacznej odległości od biura głównego, na zna- communication and innovation, with increased
czeniu zyskują komunikacja i innowacja uwzględnia- user and environmental friendliness will be more
jące większą przyjazność dla użytkownika oraz dla important. As we have seen from the various
środowiska. Jak wynika z przedstawionych powyżej studies companies view design in particular as
badań, firmy postrzegają design jako środek służący a means to strengthen communication and brand.
umacnianiu komunikacji oraz marki. Design staje Design becomes the basis for corporate marketing
się podstawą marketingu korporacyjnego i strategii and brand strategies. Design is not only about
rozwoju marek. Projektowanie nie polega jednak wy- communication, the core is about creativity and
łącznie na komunikacji – jego kluczowym elementem innovation. The capability to visualize ideas and
jest kreatywność i innowacja. Możliwość wizualizacji to think creative and holistically about the use,
pomysłów, kreatywnego i holistycznego podejścia do the user and environment, brand and perception
używania produktu, użytkownika i środowiska, oraz is of great value also for service providers.
marki i percepcji, stanowią wielką wartość również Therefore we now see that more and more service
dla usługodawców. W związku z tym, wyraźnie companies and organizations in the public sector
widoczna jest zwiększona współpraca pomiędzy collaborate with industrial designers.
usługodawcami i organizacjami publicznymi a pro-
jektantami wzornictwa przemysłowego.
1) Hertenstein, J. and Platt, M. 1997. Developing a Strategic Design 1) Hertenstein, J. and Platt, M. 1997. Developing a Strategic Design
Culture. „Design Management Journal”, tom 8, nr 2 Culture. Design Management Journal, vol 8, no 2
Hertenstein, J., and M., Platt with D. R. Brown. 2001. Valuing design: Hertenstein, J., and M., Platt with D. R. Brown. 2001. Valuing design:
Enhancing corporate performance through design effectiveness. „De- Enhancing corporate performance through design effectiveness.
sign Management Journal”, tom 12, nr 3 „Design Management Journal, vol 12, nr 3
2) Johansson, U. 2006. Design som utvecklingskraft. En utvärdering av 2) Johansson, U. 2006. Design som utvecklingskraft. En utvärdering
regeringens designsatsning 2003–2005 (Design as a force for develop- av regeringens designsatsning 2003–2005 (Design as a force for
ment. An evaluation of the Governmental efforts 2003–2005). Växjö development. An evaulation of the Governmental efforts 2003–2005).
University Press. Växjö University Press.
3) Wartość udziałów pięciu największych firm notowanych na 3) The share value of the five largest companies on the Stock
Giełdzie Papierów Wartościowych w Sztokholmie dn. 2009-06-12, Exchange, Stockholm 2009-06-12 in billion SEK:
w miliardach SEK: H&M 308.6
H&M 308.6 Nordea 257.6
Nordea 257.6 Ericsson 236.9
Ericsson 236.9 Telia Sonera 172.4
Telia Sonera 172.4 Volvo 107.2
Volvo 107.2
(35)
Można by się spodziewać, że wystawa poświęco- An exhibition dealing with Swedish design might
na szwedzkiemu wzornictwu skoncentruje się na be expected to concern itself with the delicate,
delikatnej, wyciszonej i funkcjonalnej elegancji, low-key, functional elegance that was so much
która wpisała się w latach 50. XX wieku w termin a part of the term Scandinavian design in the
skandynawskiego wzornictwa i która zapewniła 1950s and that established Sweden’s position on
pozycję Szwecji na światowej mapie w tej dziedzi- the world map of design. Or it might concern
nie. Wystawa taka mogłaby też prezentować piękne itself with more beautiful everyday wares. For
przedmioty codziennego użytku, ponieważ to właśnie it is such items that have left their mark on the
one pozostawiły wyraźny ślad w rozwoju wzornictwa development of design in Sweden throughout the
w Szwecji na przestrzeni całego XX wieku. 20th century.
Jeśli głębiej rozważymy ten temat, to dobrze Carefully considered, well-made everyday
wykonane przedmioty codziennego użytku powin- items were to be available to all. This led
ny być dostępne dla wszystkich. Ta myśl sprawiła, to Swedish designers becoming pioneers in
że szwedzcy projektanci stali się pionierami badań researching and developing aids for the disabled.
i rozwoju produktów dla osób niepełnosprawnych. Their starting point was the belief that it is
Punkt wyjścia stanowiło przekonanie, że trudności poor design rather than physical disabilities that
dnia codziennego biorą się raczej ze złego wzornic- creates difficulties in life. If more items could
twa, niż z fizycznej niepełnosprawności ludzi. Gdyby be used by more people then fewer people would
więcej z nich miało szansę korzystania z większej see themselves as disabled. Hence the notion of
liczby przedmiotów, wtedy mniej osób uważałoby się “design for everybody” – design for all.
za niepełnosprawne. Stąd narodziny pojęcia „design About the year 1970, Maria Benktzon and
for everybody” – design dla wszystkich. Sven-Eric Juhlin at the company now known
Około roku 1970 Maria Benktzon oraz Sven-Eric as Ergonomidesign AB started to investigate
Juhlin z firmy znanej obecnie pod nazwą Ergono- how they could simplify everyday activities for
midesign AB rozpoczęli badania nad tym, w jaki people with reduced strength in their hands and
sposób mogliby ułatwić codzienne czynności arms. The bread saw, designed for Gustavsbergs
osobom o obniżonej sprawności rąk i nóg. Pierw- fabriker in 1974, was the first result. It really
(36)
szym rezultatem ich prac stała się piła do krojenia looks like a saw and, compared with traditional
chleba, zaprojektowana dla Gustavsberg w 1974 bread knives, it puts very little strain on the
roku. Wygląda naprawdę jak piła, oraz, w porów- shoulder, wrist and the fingers. A whole program
naniu z tradycyjnym nożem do chleba, w niewiel- of tools for eating, light but elegant plastic
kim stopniu obciąża ramiona, nadgarstek i palce. drinking “glasses” and suchlike was produced at
Począwszy od końca lat 70. i na przestrzeni lat 80. the end of the 1970s and throughout the 1980s.
wyprodukowano cały zestaw narzędzi do jedzenia, A body-care series called Beauty was launched
lekkie, ale eleganckie szklanki do picia oraz podobne in 1998, comprising a bath brush, apparatus for
produkty. W 1998 roku została wprowadzona na washing the hair, nail-file holder and comb and
rynek seria produktów do pielęgnacji ciała o nazwie this has simplified life for many people. The
Beauty. Seria składa się ze szczotki do mycia ciała, coffeepots and teapots that Ergonomidesign AB
urządzenia do mycia włosów, uchwytu na pilnik produced for airline SAS with a tray carrying a
do paznokci oraz grzebień, i ułatwia życie wielu milk jug and sugar greatly facilitated the work
ludziom. Ergonomidesign AB zaprojektowało dla of the airhostesses. The balance point of the
linii lotniczej SAS dzbanki do kawy i herbaty wraz pot was carefully tested, as was the shape of
z tacką na dzbanuszek z mlekiem i cukier, znacząco the handle, the spout, the lid and the chosen
ułatwiające pracę stewardess. Starannie przetesto- material. The pot was so appreciated that many
wano punkt ciężkości dzbanka, podobnie jak kształt flight companies bought it for their cabin crew.
rączki, dzióbka, pokrywkę oraz wybrany materiał. This exhibition has however chosen a
Dzbanek zdobył takie uznanie, że wiele innych firm different approach. The focus is on the four
lotniczych zakupiło go dla swoich załóg. elements that are insolubly linked with our
Wystawa Cztery Elementy przyjęła jednak inne survival on the planet: earth, fire, water and air.
założenia. Koncentruje się na czterech żywiołach Industrial designer Margarita Bergfeldt Matiz,
nieodłącznie związanych z naszym życiem na plane- who is famous for her work on designing the first
cie – ziemi, ogniu, wodzie i powietrzu. Projektantka international space station, is responsible for this
wzornictwa przemysłowego, Margarita Bergfeldt down-to-earth yet poetic exhibition concept.
Matiz, która wsławiła się pracą przy projektowaniu In ancient Greece the number four was
pierwszej międzynarodowej stacji kosmicznej, od- considered to be the “world number” that could
powiada za tę przyziemną, a jednocześnie poetycką explain most things. The number four described
koncepcję wystawy. human life, which divides into childhood,
(37)
W starożytnej Grecji cyfra cztery uznawana była youth, maturity and old age. It described the
za „liczbę świata”, mogącą wiele wyjaśnić. Liczba temperaments (choleric, melancholy, sanguine,
„cztery” opisuje życie człowieka, które podzielone phlegmatic) and the four tastes (sweet, sour,
jest na dzieciństwo, młodość, dorosłość oraz starość. salt, bitter) as well as the fundamental virtues
Opisuje również usposobienie człowieka (choleryk, (prudence, fortitude, justice and temperance).
melancholik, sangwinik, flegmatyk) oraz cztery sma- We are still strongly influenced by this Greek
ki (słodki, kwaśny, słony, gorzki), a także podstawowe understanding of the world. There are four
cnoty (rozwaga, męstwo, sprawiedliwość i wstrze- seasons to the year just as there are four
mięźliwość). Do dziś pozostajemy pod dużym wpły- directions on the compass. The four virtues
wem myślenia starożytnych Greków. Mamy cztery can be seen as a set of rules for designers. They
pory roku, podobnie jak cztery strony świata. Cztery should work wisely (prudence) and perseveringly
cnoty mogą być postrzegane jako zestaw zasad dla (fortitude), ethically (justice) and economically
projektantów. Powinni pracować mądrze (rozwaga), (temperance). The exhibition contains many
wytrwale (męstwo), etycznie (sprawiedliwość) oraz products representative of this spirit. But many
ekonomicznie (wstrzemięźliwość). Wystawa Cztery items are also humorous, sensually attractive and
Elementy prezentuje wiele produktów zaprojekto- surprising.
wanych w tym właśnie duchu. Chociaż jest też wiele
rzeczy zabawnych, przyciągających zmysłowością
oraz zaskakujących.
Ziemia Earth
(38)
Cobra MK1
urządzenie wiertnicze /
motor-driven breaker
projekt / design
Björn Dahlström
firma / company
Atlas Copco Tools Sverige
zdjęcie / photo
Thomas Jeansson
(40)
Karl - Johan
nóż do grzybów / mushroom knife
projekt / design Ergonomidesign
firma / company HB Oracta
(44)
Lampel
lampa wisząca z doniczką / pendant lamp and flowerpot
projekt / design Margot Barolo
firma / company Bsweden
zdjęcie / photo Bengt O Pettersson
(46)
Volvo YCC
auto twojego pomysłu / your concept car
projekt / design Volvo YCC team
firma / company Volvo Car Corporation
(48)
Snooze
fotel / lounge chair
projekt / design
Stefan Borselius,
Fredik Mattson
firma / company
Blå Station AB
(49)
Weibulls
opakowania na nasiona / seed packages
projekt / design Imperiet
firma / company
Weibulls Trädgård
(50)
Grass Pot
lampa wisząca / pendant lamp
projekt / design Phet Jitsuwan
firma / company Phet Jitsuwan
(52)
Streambox
drewniana zabawka / wooden toy
projekt / design Patrik Pettersson
firma / company Playsam
Danny
deskorolka / skateboard
projekt / design Johan Höög
firma / company Widow Skateboards
(54)
Ogień Fire
Szwedzkie zapałki przyczyniły Swedish matches have
się do rozwoju gospodarki, ale contributed to the growth
to także przez nie, jak w przy- of the economy as well as
padku upadku szwedzkiego causing capital to go up in
Krügera w latach 20. XX wieku, smoke in conjunction with
szwedzki kapitał rozszedł się the Swedish Krüger crash of
niczym dym. the 1920s. Fire is a symbol of
Ogień jest symbolem conflicting phenomena like
sprzecznych zjawisk, takich heat and warmth, purity and
jak gorąco i ciepło domowe, grime, metamorphosis and
oczyszczenie i sadza, przemia- great danger. The proverbs
na i duże niebezpieczeństwo. alluding to fire generally
Przysłowia dotyczące ognia deal with how risky it is
mówią ogólnie, że zabawa to play with fire. But the
z ogniem jest ryzykowna. Nie “Solstickan” label designed
mniej jednak na rynku szwedz- by Einar Nerman in 1936
kim ciągle mocno trzymają się and featuring a silhouette of
zapałki Solstickan, których ety- a little boy happily striding
kietę z małym chłopczykiem along beneath an orange
dzielnie wędrującym pod pro- sun, is still going strong.
mieniami słońca zaprojektował A percentage of the return
w 1936 roku Dinar Nerman. on each box of matches goes
Pewien procent ze sprzedaży to children’s charities.
każdego pudełka trafia na cele
dobroczynne przeznaczone dla
dzieci.
(55)
Speedglass 9100
maska spawalnicza / welding shield
projekt / design Ergonomidesign
firma / company 3M Svenska AB
zdjęcie / photo Per Olsson
(56)
Another Swedish
fire-lighting invention
is Light My Fire, a steel
firelighter developed by
the Swedish army. A mask
that automatically protects
Swedish FireSteel® the eyes from brightly
zapalarka / fire starter
projekt / design dangerous flames and
Lars Fält
firma / company your lungs from dangerous
Light My Fire
gases when welding is the
Speedglass 9100, from 3M
Inny szwedzki wynalazek Svenska AB. The ergonomic
ułatwiający zapalanie to Light solutions are thoroughly
My Fire, stalowa zapalniczka tested to suit workers
opracowana dla szwedzkiego
wojska. Z kolei Speedglass Snapalarm
czujnik dymu / smoke detector
9100 firmy 3M Svenska AB to projekt / design Ergonomidesign
firma / company OG Invent
maska, która automatycznie
chroni oczy przed oślepiająco
mocnym płomieniem oraz Looftlighter
podpalarka do grilla /
płuca przed szkodliwymi BBQ lighter
projekt / design
oparami podczas spawania. Propeller by Semcon
firma / company
Ergonomiczne rozwiązania Looft Industries AB
zdjęcie / photo
są poddawane dokładnym Markus Oliveras
Solstickan
pudełko zapałek / matchbox
projekt / design Einar Nerman
firma / company Stiftelsen Solstickan
(58)
Lava
świecznik / candle holder
projekt / design Louise Hederström
firma / company Design House Stockholm
(59)
Glow
kosz na pochodnie /
torch cage
projekt / design
Eva Schildt
firma / company
FLORA Wilh. Förster
GmbH & Co. kG
zdjęcie / photo
Achim Hatzius
Tools
cookware / przybory kuchenne
projekt / design
Björn Dahlström
firma / company
Iittala
(64)
Palmett
lampa z akrylu / acrylic lamp
projekt / design Anna Holmquist,
Chandra Ahlsell
firma / company Folkform
(66)
Woda Water
Woda i powietrze są żywiołami Water and air are the two
chyba najbliższymi szwedzkiej elements that are perhaps
duszy – o ile można mówić closest to the Swedish
w takich kategoriach. Istnieje soul if one can speak in
cały szereg produktów służą- such terms. A vast range of
cych do oczyszczania, badania products has been concerned
wody, przemieszczania się za jej with purifying, studying,
pomocą, czy w inny sposób wy- moving or using water but
korzystywania, a także w celu also with protecting people
ochrony człowieka przed from floods whether these
powodziami spowodowanymi are caused by swollen rivers
wiosennymi wylewami rzek as the snow melts in the
czy ulewami. Wystawa Cztery spring or by downpours.
Elementy pokazuje wiele The exhibition shows
projektów mających sprostać several examples of designs
tym potrzebom. Na przykład to meet these needs. The
Noaq Tubvall – opracowana Noaq Tubvall, for example,
w Szwecji nadmuchiwana is a Swedish-designed
przegroda, mającą chronić inflatable barrier that
przyrodę i budynki przed protects nature and buildings
powodzią. Mokra parasolka to from floods. Wet umbrellas
raczej drobny praktyczny pro- is a minor practical problem
blem, który w nader elegancki which Eva Schildt has
sposób rozwiązała Eva Schildt. elegantly solved. A synthetic
Syntetyczna gąbka w stojaku sponge sucks in effectively
na parasole zaprojektowanym water in the umbrella-stand
dla Design House Stockholm which she made for the
wchłania skutecznie wodę. Design House Stockholm.
(67)
Umbrella Stand
stojak na parasole
projekt / design Eva Schildt
firma / company
Design House Stockholm
(68)
E/S Orcelle
statek transportowy przyjazny
środowisku / environmentally friendly
cargo ship
projekt / design No picnic
firma / company Wallenius Wilhelmsen
Logistics AB
(70)
1230
szczotka do naczyń /
dishbrush
projekt / design
A&E DESIGN AB
firma / company
Jordan
Speedboat V-24
racing boat /łódź wyścigowa
projekt / design Ocke Mannerfelt
firma / company
Ocke Mannerfeldt Design
zdjęcie / photo Claes Axstål
Urbana
peleryna
przeciwdeszczowa /
rain-poncho
projekt / design
Nina Jobs
firma / company
Simplicitas
zdjęcie / photo
Thomas Dahlgren
(72)
F rostwork
misa / bowl
projekt / design Ingegerd Råman
firma / company Orrefors Kosta Boda AB
zdjęcie / photo Roland Persson
(76)
Powietrze Air
Powietrze kojarzy nam się We associate transparency
z przejrzystością. Powietrze, with air. The Swedish
światło i zieleń uznawane były functionalists of the 1930s
przez szwedzkich funkcjo- regarded light, air and
nalistów w latach 30. za lek greenery as both a cure
na choroby oraz za naczelne for ill health and a guiding
zasady urbanistyki. Smukłe principle for urban planning.
bloki mieszkalne zapewniały Slim apartment blocks
naturalne światło zarówno ensured natural light from
ze wschodu, jak i z zachodu. both east and west. And
Zaś modernistyczne balkony modernistic balconies
górowały w powietrzu niczym hovered in space like the
mostki na transatlantyku. Bal- bridge of a transatlantic
kon był miejscem, gdzie można liner. The balcony was
było dosłownie napełnić płuca a place where one could
powietrzem. literally fill one’s lungs with
Dzisiaj uważamy inaczej. air.
Powietrze nie zawsze jest tak Today we know better.
„ozdrowieńczym napojem”, jak Air is not always the healthy
zwykło się uważać w latach beverage that one imagined
30. Niepożądane substancje in the 1930s. More and
zanieczyszczają powietrze, more particles mix with
zwłaszcza w dużych miastach. the oxygen, especially in
W najtrudniejszych warunkach large cities. When climatic
klimatycznych osoby chore conditions are most
na astmę potrzebują urządzeń hazardous, people with
analitycznych. Podczas pracy asthma would need an
w przemyśle, do ochrony przed inflammation analyzer. And
szkodliwymi gazami może być working in industries you
potrzebna maska do oddychania, might need a breathing mask,
(79)
SR 200 / SR 500
maska oczyszczająca powietrze /
full face mask air purifying respirator
projekt / design Per Sundström
and Caran Design
firma / company Sundström Safety AB
LSV series
zestaw narzędzi
pneumatycznych / pneumatic tools
projekt / design LSV38 – Anders Nelsson,
LBB16 – Stefan Elmqvist
firma / company Atlas Copco Tools and
Assembly Systems GI Division
(82)
Pacemaker
kieszonkowy DJ system / the pocket-size DJ system
projekt / design No Picnic
firma / company Tonium AB
zdjęcie / photo Ola Bergengren
(84)
Gubbe
pojemniki na żywność dla stacji kosmicznej / foodcontainers for space
projekt / design Margarita Bergfeldt Matiz / No Picnic
firma / company No Picnic
zdjęcie / photo Camilo Matiz
(86)
Peltor
nauszniki ochraniające dla dzieci / child ear protection
projekt / design 3M Svenska AB
firma / company 3M Svenska AB
(88)
Camouflage
lampa wisząca / pendant lamp
projekt / design Front
firma / company Zero
zdjęcie / photo Jonas Lindström
(91)
Posłowie Afterword
W żadnym innym kraju konsumenci nie mają takiego In no other country have consumers had such
wpływu na proces projektowy jak w Szwecji. Ergono- an influence on the design process as in Sweden.
midesign AB oraz inne pracownie projektowe prze- Ergonomidesign AB and other design offices
prowadzają dogłębne badania użytkownika produktu. make profound user studies. The consumer’s
Jednakże rola konsumenta została w pewnym zakre- role has however to some extent been reduced
sie zredukowana z przyczyn ekonomicznych. Pojawił because of economic reasons. Another model for
się inny model rozwoju produktu. Firma projektowa product development has grown up instead. The
No Picnic, której udziałowcy ukończyli Uniwersytet design firm No Picnic, whose partners graduated
Konstfack w Sztokholmie w 1993 roku, angażuje swo- from Konstfack in Stockholm in 1993, integrate
ich zleceniodawców w kreatywny proces. Wszyscy the people commissioning their designs into the
siadają przy jednym stole, wymieniają się pomysłami creative process. They all sit around the same
oraz dyskutują nad szkicami, dopóki nie wypracują table, exchanging ideas and discussing sketches
ostatecznej wersji. until they arrive at the final solution.
Wiele osób w Szwecji, zwłaszcza młodych, inte- Many people in Sweden are fiercely interested
resuje się wzornictwem. Kursy wzornictwa wyra- in design, especially younger people. Design
stają niczym grzyby po deszczu. Design jest przed- courses are springing up like mushrooms in
miotem dyskusji w szkołach i w biurach. Obecnie, the forest. Design is discussed in schools and at
bardziej niż kiedykolwiek wcześniej, jest większe workplaces. Now, more than ever before, there
zrozumienie roli wzornictwa. W latach 50. niewiele is an understanding of the importance of design.
osób rzeczywiście rozumiało, co naprawdę oznacza Back in the 1950s few people actually knew what
słowo „design”. Ale co najważniejsze, firmy zlecające the word design really implied. But it is important
projektantom opracowanie nowych koncepcji wiedzą that the companies that give the designers
na czym polega proces projektowania i zdają sobie commissions understand the design process
sprawę, że projektanci znają potrzeby konsumentów, and that the designers have an understanding
nawet jeśli nie są one wyraźnie wyartykułowane. of the consumers’ needs, even if those aren’t
Tym samym można stwierdzić, że wystawa Cztery clearly worded. Thus it can be argued that the
Elementy przedstawia efekty spotkania różnych present exhibition is concerned with the meeting
rodzajów kreatywności; kreatywności projektanta between different sorts of creativity; that of the
i kreatywności producenta. designer and that of the producer.
(92)
Rzeczywistość nieustannie się rozwija i zmienia, Just as things are constantly in a state of
a tym samym zmienia się podejście do designu. Moż- development, so attitudes to design are changing.
na to chyba zauważyć w nazwach, jakie przyjmują Perhaps one can see the names that design firms
firmy projektowe. W latach 70. i 80. szwedzkie firmy choose as a sign of this. During the 1970s and
zajmujące się wzornictwem nazywały się: Design 1980s the Swedish design firms called themselves
Gruppen, Ergonomi Design, Industriell Design, Design Gruppen, Ergonomi Design, Industriell
Utvecklings Design AB; lub po prostu wykorzysty- Design, Utvecklings Design AB; or they just
wały nazwiska swoich właścicieli. Kolejne pokolenie used the names of the partners. The next
firm wzorniczych używa nazw: No Picnic, Propeller, generation of design firms has names like No
Cyberry, Loop, Monitor, Reload Design, Sprinkler, Picnic, Propeller, Cyberry, Loop, Monitor, Reload
itp. Z pewnością te nowe nazwy wskazują na szybsze Design, Sprinkler, etc. Surely the new names
tempo i na więcej humoru w świecie inspirowanym indicate a more rapid tempo and more humour in
komiksami, komputerami, grami komputerowymi a world inspired by comics, computers, computer
i muzyką. Podejście i środowisko zmieniają się, ale games and music. Attitudes and the environment
cztery żywioły – ziemia, woda, powietrze, ogień – change but the four elements – earth, water, air,
pozostają bez zmian. Bez nich nie byłoby życia na fire – remain. Without them there would not be
naszej Matce Ziemi. life on mother earth.
wystawców and
Producers list
Ziemia / Earth Ogień / Fire Woda / Water Powietrze / Air