tab.

1
p
r
z
y
m
i
o
t
n
i
k
p
r
z
y
k

a
d
JAKA? JAKI? JAKIE?
r
z
e
c
z
o
w
n
i
k
rodzaj mski rodzaj nijaki rodzaj eski
a
e
o
e

a
a
i
um

i
l. poj.
To jest dobry student.
czarny kot.
wysoki dom.
To jest dobra studentka.
zimna noc.
mia pani.

To jest mae dziecko.
due mieszkanie.
adne imi.
nowe muzeum.
y
MIANOWNIK Kto? Co?
k, g
Sprawd, czy umiesz. Zrb wiczenia na:

Zwykle rodzaj gramatyczny i rodzaj naturalny rzeczownika si zgadzaj; potomstwo
zwierzt ma zazwyczaj rodzaj nijaki:
ojciec, syn, brat, tata, mczyzna, dentysta - r. mski
mama, kobieta, pani, sprzedawczyni - r. eski
dziecko, szczeni, piskl - r. nijaki
Rodzaj gramatyczny rzeczownika decyduje o rodzaju innych odmiennych czci
mowy, np.: przymiotnika, zaimka, liczebnika czy czasownika w czasie przeszym.
Przymiotnik wystpuje w trzech rodzajach, dostosowujc si do rzeczownika.


* jeli przymiotnik koczy si na: -k lub -g, to w rodzaju mskim ma kocwk:
-ki lub -gi, a w nijakim -kie lub -gie:

wysoki, wysokie, drogi, drogie
kocwka -i, -ie wystpuje rwnie po spgoskach mikkich:
gupi, gupie, tani, tanie
Jaki? Jaka? Jakie?
To zaimki pytajce o cechy osb lub rzeczy.
W jzyku polskim rzeczowniki, przymiotniki, zaimki, liczebniki i imiesowy
przymiotnikowe odmieniaj si przez przypadki. Przypadek to kategoria
gramatyczna, ktra pokazuje, jak funkcj w zdaniu peni dana cz mowy.
W jzyku polskim wystpuje 7 przypadkw.
Deklinacja
PRZYPADEK PYTANIE
MIANOWNIK
DOPENIACZ
CELOWNIK
BIERNIK
NARZDNIK
MIEJSCOWNIK
WOACZ
kto? co?
kogo? czego?
komu? czemu?
kogo? co?
(z) kim? (z) czym?
o (w, na, przy, po) kim? o (w, na, przy, po) czym?
------
MI ANOWNI K
To pierwszy przypadek i zarazem podstawowa forma danego sowa. W zdaniu
mianownik peni funkcj podmiotu. Mianownika uywamy rwnie po przyimku jako.
Rodzaj rzeczownika
W liczbie pojedynczej rzeczownik moe wystpowa w trzech rodzajach: mskim,
eskim lub nijakim. O rodzaju rzeczownika decyduje jego kocwka.
rodzaj mski
Wikszo rzeczownikw rodzaju mskiego koczy si na spgosk i ma tak
zwan kocwk zerow ().
Istnieje grupa rzeczownikw oznaczajcych mczyzn, ktre kocz si na -a.
Nazywaj one gwnie wykonawcw czynnoci oraz zawody:
dentysta, poeta, kierowca, pianista, artysta
(w rodzaju eskim: dentystka, poetka, artystka)
rodzaj eski
Najczciej rzeczowniki rodzaju eskiego kocz si na -a: mapa, studentka
Istnieje grupa rzeczownikw, ktre kocz si na spgosk: noc, mysz, powie,
mio, zo (czsto s to rzeczowniki nazywajce emocje).
Maa grupa rzeczownikw ma kocwk -i: pani, sprzedawczyni, bogini, mistrzyni.
rodzaj nijaki
Rzeczowniki rodzaju nijakiego maj kocwki: -o, -e, -. Najbardziej
rozpowszechniona jest kocwka -o, najrzadziej wystpuje -.
Istnieje grupa rzeczownikw pochodzenia aciskiego zakoczonych na -um:
centrum, muzeum, gimnazjum, laboratorium, hospicjum.
przymiotnik
miy,-a,-e
wysoki,-a,-ie
nowy,-a,-e
stary,-a,-e
r. mski -y /-i *
miy student
wysoki mczyzna
nowy sownik
stary kubek
r. eski -a
mia studentka
wysoka pani
nowa ksika
stara komrka
r. nijaki -e / -ie *
mie dziecko
wysokie zwierz
nowe zdjcie
stare muzeum
pytanie
odpowied
r. mski
Jaki jest ten student?
Jaki jest ten mczyzna?
Ten student jest
sympatyczny.
Ten mczyzna jest
wysoki.
r. eski r. nijaki
Jaka jest ta studentka?
Jaka jest ta pani?
Jakie jest to dziecko?
Jakie jest to muzeum?
Ta studentka jest
sympatyczna.
Ta pani jest wysoka.
To dziecko jest
sympatyczne.
To muzeum jest
interesujce.
I przypadek Kto? Co?
Rodzaj przymiotnika
MI ANOWNI K
To pierwszy przypadek i zarazem podstawowa forma danego sowa. W zdaniu
mianownik peni funkcj podmiotu. Mianownika uywamy rwnie po przyimku jako.
AsPEKt NIEDOKONANy
RAZ, tERAZ, ZARAZ ZAWsZE, ZWyKLE, CZstO WCZORAj, jUtRO
AsPEKt DOKONANy
i
jecha
lecie
pyn
chodzi
jedzi
lata
pywa
pj
pojecha
polecie
popyn
id, idziesz
szedem, szede*
bd szed**
dzi
wczoraj
jutro
jad, jedziesz
jechaem, jechae
bd jecha
lec, lecisz
leciaem, leciae
bd lecia
pyn, pyniesz
pynem, pyne
bd pyn
chodz, chodzisz
chodziem, chodzie
bd chodzi
jed, jedzisz
jedziem, jedzie
bd jedzi
latam, latasz
lataem, latae
bd lata
pywam, pywasz
pywaem, pywae
bd pywa
poszedem, poszede***
pjd, pjdziesz
pojechaem, pojechae
pojad, pojedziesz
poleciaem, poleciae
polec, polecisz
popynem, popyne
popyn, popyniesz
tab. 26 CzAsOWNIKI ruChu 1
Uwaga na formy rodzaju eskiego: *szam, sza / **bd sza / ***poszam, posza
i, chodzi, pj
jecha, jedzi, pojecha
lecie, lata, polecie
pyn, pywa, popyn
jedzi
Formy tej uywamy dla wyraenia czynnoci powtarzajcej si, rutynowej. Czsto
wystpuje ona z okreleniami czasu: zawsze, zwykle nigdy.

W wakacje jedzimy na wie.
Zwykle jed do szkoy autobusem.
pojecha
Formy dokonanej uywamy dla wyraenia czynnoci jednorazowej, krtkotrwaej,
ktr zakoczylimy lub planujemy zakoczy (bdzie widoczny rezultat).

Pojechaem do Warszawy i obejrzaem t wystaw.
Pojedziemy na wakacje i wrcimy wypoczci.
Czasowniki te oznaczaj poruszanie si w powietrzu. Mog odnosi si do ptakw,
owadw lub ludzi, ktrzy poruszaj si za pomoc rodkw transportu (samolotem,
helikopterem, lotni, balonem itd.). W mowie potocznej czasowniki te s uywane, kiedy
kto lub co szybko si porusza, idzie lub biegnie. Zasady ich uycia s analogiczne do
omwionych ju zasad stosowania czasownikw: i, chodzi, pj.

Musz wyczy komrk, bo lec samolotem.
On czsto lata tanimi liniami i korzysta z rnych promocji.
Moe kiedy polecimy do Ameryki.
Lec do domu, bo jest bardzo pno.

Czasowniki te oznaczaj poruszanie si po wodzie. Odnosz si zarwno do fizycznego
wykonywania czynnoci pywania, jak i poruszania si za pomoc rodkw transportu
(statkiem, promem, jachtem, dk itd.). Uywamy ich analogicznie do czasownikw: i,
chodzi, pj.

Pyniemy jachtem przez Kana Augustowski.
Uwielbiam pywa w morzu.
Jutro popyn na drugi brzeg jeziora.
CZASOWNI KI RUCHU 1
Czasowniki ruchu to osobna grupa, ktrej wspln cech, oprcz semantycznej, jest istnie-
nie trzech form kadego czasownika: niedokonanej, dokonanej i iteratywnej oznaczajcej
powtarzalno, wielokrotno danej czynnoci.
Do najczciej uywanych czasownikw ruchu nale i, chodzi, pj i jecha,
jedzi, pojecha oraz te, ktre zostay utworzone na ich bazie.
Czasownikw tych uywamy, kiedy mwimy o poruszaniu si pieszo, a take gdy mwimy
o oglnych atrakcjach: kinie, teatrze, filharmonii, imprezie itd. (id do kina, czsto chodzimy
do teatru, pjd na koncert). I i chodzi to formy niedokonane, a pj ma aspekt
dokonany.
i
Formy tej uywamy dla czynnoci jednorazowej niedokonanej lub takiej, ktra odbywa
si teraz albo odbdzie si w najbliszej przyszoci.

Dzi id do szkoy razem z siostr.
Nie mog teraz rozmawia, bo id ruchliw ulic i nic nie sysz.
Po poudniu id odwiedzi chor koleank.
chodzi
Formy tej uywamy dla wyraenia czynnoci powtarzajcej si, rutynowej. Czsto
wystpuje ona z okreleniami czasu: zawsze, zwykle, nigdy.

Ona chodzi do szkoy podstawowej.
On codziennie chodzi na spacer.
Nigdy tam nie chodz.
pj
Formy dokonanej uywamy dla wyraenia czynnoci jednorazowej, krtkotrwaej, ktr
zakoczylimy lub planujemy zakoczy (bdzie widoczny rezultat).

Tato poszed do sklepu i kupi chleb.
Pjdziemy do znajomych, wrcimy przed pnoc.
Pjd do biblioteki i wypoycz t ksik.

Czasownikw tych uywamy, kiedy mwimy o poruszaniu si za pomoc rodkw
transportu lub gdy cel naszej drogi jest odlegy (jad do Gdaska, jedziemy w dalek
podr). Jecha i jedzi to formy niedokonane, a pojecha ma aspekt dokonany.
jecha
Formy tej uywamy dla czynnoci jednorazowej lub takiej, ktra odbywa si teraz
albo ma mie miejsce w najbliszej przyszoci.

Dzi jad do szkoy tramwajem.
Nie mog teraz rozmawia, bo jad pocigiem i nic nie sysz.
Jad w weekend w gry.
Czasowniki ruchu to osobna grupa, ktrej wspln cech, oprcz semantycznej, jest
istnienie trzech form kadego czasownika: niedokonanej, dokonanej i iteratywnej oznaczajcej
powtarzalno, wielokrotno danej czynnoci.
Do najczciej uywanych czasownikw ruchu nale i, chodzi, pj i jecha, jedzi,
pojecha oraz te, ktre zostay utworzone na ich bazie.
STOP
tab. 27 CzAsOWNIKI ruChu 2
wchodzi
przychodzi
przechodzi
wychodzi
podchodzi
obchodzi
wchodzi
dochodzi
rozchodzi si
schodzi
odchodzi
nadchodzi
po
wy
w
z
przy
prze
do
od
pod
roz
nad
szedem
szede
szed
szam
sza
sza
szlimy
szlicie
szli
szymy
szycie
szy
po
wy
we
ze
przy
prze
do
ode
pode
roze
nade
wychodzi
wychodz
wychodzisz
wychodzi
wychodzimy
wychodzicie
wychodz
wchodzi
wchodz
wchodzisz
wchodzi
wchodzimy
wchodzicie
wchodz
dochodzi
dochodz
dochodzisz
dochodzi
dochodzimy
dochodzicie
dochodz
schodzi
schodz
schodzisz
schodzi
schodzimy
schodzicie
schodz
przychodzi
przychodz
przychodzisz
przychodzi
przychodzimy
przychodzicie
przychodz
przechodzi
przechodz
przechodzisz
przechodzi
przechodzimy
przechodzicie
przechodz
Jeeli ruch nie odbywa si w okrelonym kierunku, to uywamy formy iteratywnej
czasownika, ktra to forma tutaj nie oznacza powtarzalnoci. Interesujce jest,
e w przypadku form wyraajcych ruch bezkierunkowy, moemy utworzy od nich
osobny aspekt dokonany.
Agnieszka chodzi po Starym Miecie i robi zdjcia.
Agnieszka pochodzia po Starym Miecie i zrobia adne zdjcia.
Jutro pochodz po sklepach, eby kupi ojcu prezent.

Dzieci biegaj po parku.
Dzieci pobiegay po parku i wrciy do domu.
Niech dzieci pobiegaj po ogrodzie przed kolacj.

Ada jedzi na rowerze przed domem.
Ada pojedzi na rowerze, a potem z apetytem zjad obiad.
W weekend Marek pojedzi po okolicy, moe znajdzie jaki dom na sprzeda.

Dorota pywa w jeziorze.
Dorota popywaa w jeziorze, a teraz opala si na brzegu.
Skoczya si burza, id popywa w jeziorze.
Czasowniki ruchu tworzone na bazie i
Ruch bez okrelonego kierunku
Czasowniki ruchu tworzone na bazie chodzi
id
idziesz
idzie
idziemy
idziecie
id
...jd
...jdziesz
...jdzie
...jdziemy
...jdziecie
...jd
prefks +
l. poj. l. poj. l. mn. l. mn.
CZASOWNI KI RUCHU 2

zej
zejd
zejdziesz
zejdzie
zejdziemy
zejdziecie
zejd
przyj
przyjd
przyjdziesz
przyjdzie
przyjdziemy
przyjdziecie
przyjd
przej
przejd
przejdziesz
przejdzie
przejdziemy
przejdziecie
przejd
doj
dojd
dojdziesz
dojdzie
dojdziemy
dojdziecie
dojd
wej
wejd
wejdziesz
wejdzie
wejdziemy
wejdziecie
wejd
wyj
wyjd
wyjdziesz
wyjdzie
wyjdziemy
wyjdziecie
wyjd
pj
pjd
pjdziesz
pjdzie
pjdziemy
pjdziecie
pjd
pj
wyj
wej
zej
przyj
przej
doj
odej
podej
rozej
nadej
Czasowniki te budujemy zawsze wedug tej samej reguy. Dodajemy odpowiedni prefks
do podstawowej odmiany i, przy czym zawsze nastpuje alternacja i:j.
Czas przeszy tych czasownikw tworzymy na bazie nieregularnej formy przeszej
czasownika i. Uwaga na redukcj -e w rodzaju mskim w liczbie pojedynczej.
Czasowniki te tworzymy bardzo regularnie, dodajc do podstawowej odmiany chodzi
odpowiedni prefks. Czas przeszy tworzymy od nich standardowo (wychodziem itd.).