A N A L I Z A A P L I K AC J I

W ZO R N I C T WA
P R Z E MYS ŁOW E G O
Ministerstwo Gospodarki
Departament Rozwoju Gospodarki
–
Plac Trzech Krzyży 3/5
00-507 Warszawa
tel.: +48 22 693 42 61
faks: +48 22 693 40 84
e-mail: sekretariatdrg@mg.gov.pl
http://www.mg.gov.pl
–
Raport przygotowany przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego,
Zakład Rozwoju Nowego Produktu
–
Autorzy:
Beata Bochińska – Prezes Zarządu
Instytutu Wzornictwa Przemysłowego Sp. z o.o.
Dr Iwona Palczewska – Dyrektor Pionu Badań i Rozwoju w IWP
Anita Putkiewicz – Kierownik Zakładu Rozwoju Nowego Produktu w IWP
–
Korekta merytoryczna:
Prof. dr hab. Jerzy Ginalski – Ekspert w Zakładzie Rozwoju Nowego Produktu w IWP
–
projekt graficzny i dtp:
Zdanowicz & Pawrowski
foto:
Archiwum Instytutu Wzornictwa Przemysłowego oraz materiały własne producentów
 Ministerstwo Gospodarki

A N A L I Z A A PL I K AC J I
W ZO R N I C T WA
P R Z E MYS ŁOW E GO

W P O L SK I C H
PR Z EDS I Ę B I O R S T WAC H

Warszawa, grudzień 2007

Spis treści
Podsumowanie dla kierownictwa 6
1. Cel raportu 8
2. Główne wnioski 10
3. Rekomendacje autora 16
4. Wzornictwo przemysłowe 20
5. Wspieranie rozwoju wzornictwa w Polsce 24
6. Ochrona własności intelektualnej 38
7. Wzornictwo w wybranych krajach Unii Europejskiej 48
8. Analiza stopnia wykorzystania i rozwoju wzornictwa przemysłowego
w polskich przedsiębiorstwach – badania ilościowe i jakościowe IWP 60
9. Wyniki badania ilościowego 76
10. Wyniki badania jakościowego 116
11. Dobre praktyki – Studia przypadków 148
12. Projektowanie wzornicze jako sposób na prowadzenie własnej działalności gospodarczej 160
13. Metodyka przygotowania raportu 164
14. Bibliografia 166
15. Rozpowszechnianie raportu i kontakt 170
16. Ograniczenie odpowiedzialności autora 172
17. Instytut Wzornictwa Przemysłowego 174
Spis ilustracji
Rozkład próby 1 | Rozkład procentowy podmiotów według branży. N=301 65
Rozkład próby 2 | Rozkład procentowy podmiotów ze względu na region. N=301 65
Rozkład próby 3 | Rozkład procentowy podmiotów ze względu na liczbę zatrudnionych. N=301 66
Rozkład próby 4 | Rozkład procentowy podmiotów ze względu na wielkość miejscowości. N=301 66
Rozkład próby 5 | Rozkład procentowy podmiotów ze względu na wiek firmy. N=301 67
Rozkład próby 6 | Branżowy rozkład firm w poszczególnych regionach. N=301 67
Rozkład próby 7 | Płeć osób badanych 68
Rozkład próby 8 | Wykształcenie osób badanych 68
Rozkład próby 9 | Stanowiska osób badanych 68

Spis tabel
Tabela 1 | Przemysł kreatywny w krajach EU 56
Tabela 2 | Zrealizowany rozkład próby 63
Tabela 3 | Rozkład próby przedsiębiorstw – sektor branżowy i wielkość przedsiębiorstwa 72
Tabela 4 | Średnia liczba projektów wprowadzonych na rynek w zależności od branży 79
Tabela 5 | Średnia liczba projektów wprowadzonych na rynek w zależności od wielkości firmy 80
Tabela 6 | Średnia liczba nowych projektów w okresie ostatnich 12 miesięcy
w zależności od branży 81
Tabela 7 | Średnia liczba nowych projektów w okresie ostatnich 12 miesięcy
w zależności od wielkości firmy 81
Tabela 8 | Ważność czynników wewnętrznych wpływających na sukces ekonomiczny firmy 92

Spis rycin
Rycina 1 | Wzornictwo przemysłowe; J. Ginalski 22
Rycina 2 | Drabina designu 54

Spis fotografii
Foto 1 | Nagrzewnica LEO PLASTIC (producent Flowair) 151
Foto 2 | Fotel ON (producent PROFIm) 155
00

Podsumowanie dla kierownictwa

Niniejszy raport, oparty na szczegółowych badaniach ilościowych i jakościo-

wych, jest pierwszą próbą analizy aplikacji wzornictwa w polskich przedsię-
biorstwach działających w gospodarce rynkowej. Do tej pory w Polsce nie były
prowadzone niezależne, systematyczne badania dotyczące aplikacji wzornictwa
dla reprezentatywnej próby krajowych przedsiębiorstw.
Zakres i skala przeprowadzonych badań jest porównywalna z badaniami pro-
wadzonymi w innych krajach Unii Europejskiej, także tych wiodących w za-
kresie rozwoju wzornictwa, jak na przykład kraje skandynawskie. Wzorem dla
przygotowania badań jest program badawczy prowadzony w UK przez Design
Council.
Zakresem tego raportu nie jest porównanie wyników badań aplikacji wzornic­
twa w Polsce z wynikami innych krajów, co wymagałoby dodatkowych prac uni-
fikujących metody badań i normalizujących wyniki.
Wyniki badań pokazują dużą i wciąż rosnącą świadomość roli wzornictwa
w promocji produktów, osiąganiu przewagi konkurencyjnej oraz rozwoju firmy
wśród polskich przedsiębiorstw, niezależnie od badanej branży. W każdej bran-
ży ukształtowała się grupa liderów wzornictwa, czyli firm, które częściej niż
inne podejmują świadome inwestycje we wzornictwo.
Badania wskazują na duży potencjał rozwoju przedsiębiorstw stosujących inno-
wacje oparte na wzornictwie. Jednocześnie polskie firmy potrzebują narzędzi
do oceny i aplikacji wzornictwa, metodyki i procedur wdrażania nowych pro-
duktów, przygotowanej kadry i organizacji, a także narzędzi wspomagających
zarządzanie rozwojem nowego produktu oraz sprawdzonych wyspecjalizowa-
nych doradców i dostawców usług projektowych. Braki te wynikają z faktu, że
polskie przedsiębiorstwa były zazwyczaj poddostawcami korzystającymi z ob-
cych wzorów.
Przygotowany przez IWP kluczowy projekt promocji wzornictwa i rozwoju oto-
czenia biznesu, realizowany w ramach POIG, jak również inne projekty objęte
statutową działalnością IWP, mają wspierać tworzenie profesjonalnego otocze-
nia firm w obszarze wzornictwa. Analogiczne działania są dotowane ze środków
publicznych w większości gospodarek Unii Europejskiej, także tych, w których
praktyka aplikacji wzornictwa jest znacznie bardziej ugruntowana i podnosi
rentowność oraz konkurencyjność przedsiębiorstw.
 Cel raportu 00

1.
Cel raportu

Wazon CZTERY PORY ROKU

projekt: Marzena Wolińska
producent: KROSNO S.A.
Dobry Wzór 2004
00

1. Cel raportu

Niniejszy raport został opracowany przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego

dla potrzeb Ministerstwa Gospodarki na zlecenie Departamentu Rozwoju Gos­
podarki.
Głównym celem niniejszego opracowania jest analiza aplikacji wzornictwa
przemysłowego i użytkowego w Polsce (w polskich przedsiębiorstwach), której
rezultatem ma być:

> Opisanie stanu aplikacji wzornictwa w Polsce.

> Ocena stopy zwrotu z inwestycji we wzornictwo (w przedsiębiorstwach stosu-

jących wzornictwo).

> Stopień wykorzystania specjalistycznego kapitału ludzkiego (projektanci,

studia projektowe).

> Rekomendacje dla przedsiębiorstw, studiów projektowych.

> Rekomendacje dla instytucji publicznych, podejmujących działania dla roz-

woju innowacyjności gospodarki oraz organizacji otoczenia biznesu.
 Główne wnioski 00

2.
Główne wnioski

Odkurzacz
WODNIK Duo Plus z filtrem wodnym
projekt: Ergo Design, zespół projektowy Zelmer
producent: ZELMER S.A.
Nagroda Dyrektora IWP 2002, Dobry Wzór 2002
010

2. Główne wnioski

Autorzy raportu pragną zwrócić uwagę na następujące główne wnioski wypły-

wające z analizy przeprowadzonych badań.
Większość badanych polskich przedsiębiorstw dostrzega istotną rolę i potencjal-
ne korzyści wynikające z aplikacji wzornictwa dla promocji produktów i osiąga-
nia przewagi konkurencyjnej:

… 76% przedsiębiorstw uważa, że wzornictwo odgrywa kluczową lub ważną rolę

dla ich rozwoju, a 27% dostrzega istotny wpływ wzornictwa w ostatnim okresie.

… 86% firm uważa, że opłaca się inwestować we wzornictwo (98% liderów).

… 78% firm deklaruje, że pracuje nad nowym wzorem.

… We wzornictwo inwestują szczególnie firmy duże.

… Przedsiębiorstwa, szczególnie liderzy wzornictwa1), doceniają korzyści z apli-

kacji wzornictwa w zakresie:

… Poprawy konkurencyjności produktów – 86% firm (w dużym stopniu – 34%);

liderzy – odpowiednio: 71% i 51%,

… Istotnego wzrostu (powyżej 25%) ceny produktów – 27% firm (liderzy – 49%;
a 22% z nich – powyżej 40% ceny),

… Satysfakcji konsumentów – w dużym stopniu 51% firm (60% liderów).

… Świadomość wartości wzornictwa jest zależna od branży:

… Wzornictwo jest szczególnie doceniane w branżach dóbr konsumpcyjnych,

takich jak wyposażenie wnętrz, AGD, odzież i akcesoria, ceramika i oświet-
lenie.

… Niższe jest zainteresowanie wzornictwem w obszarze dóbr inwestycyjnych

lub środków transportu (nie dotyczy motoryzacji).

… Postrzeganie roli wzornictwa jest proporcjonalne do konkurencyjności branży.

)  Liderem wzornictwa jest przedsiębiorstwo świadomie inwestujące we wzornictwo w stopniu znacznie wykracza-
jącym ponad przeciętną. Definicja lidera wzornictwa stosowana w tym raporcie podana jest w Rozdziale 9 - „Wyniki
badania ilościowego”.
 011

> Jednocześnie firmy definiują modyfikację istniejących własnych lub cu-

dzych wzorów jako inwestycję we wzornictwo, co rodzi ryzyko plagiatów:

… Ponad połowa firm modyfikuje cudze wzory, uważając, że stosuje wzornic­

two.

… Jedynie co dziesiąta firma realizuje wyłącznie nowe projekty wzornicze, pod-

czas gdy zdecydowana większość przedsiębiorstw wprowadza nowe i mody-
fikuje istniejące wzory (własne lub obce).

… Co dwunasta firma deklaruje, że nie korzysta z projektantów i wyłącznie mo-

dyfikuje cudze wzory lub otrzymuje gotowe wzory od kooperantów.

> Badania wskazują na niedostatek zasobów i specjalistycznej wiedzy na

temat zarządzania wzornictwem oraz metod oceny efektywności wzornic­
twa dla rozwoju biznesu, zarówno wśród profesjonalistów zajmujących się
wzornictwem w przedsiębiorstwach, jak i dostawców usług projektowych:

… Tylko w połowie firm istnieje wyodrębnione stanowisko lub dział zajmujący

się rozwojem produktów wzorniczych.

… Większość firm, szczególnie małe i średnie, nie prowadzi badań preferen-

cji konsumentów; ocena wzornictwa jest intuicyjna, dokonywana w oparciu
o opinię pracowników lub dystrybutorów.

… Zaledwie 5% firm potrafi ocenić stopę zwrotu i ryzyko decyzji inwestycyjnych

związanych z wzornictwem.

… Oczekiwania przedsiębiorstw wobec projektantów wykraczają poza kształto-

wanie formy i funkcjonalności produktu i obejmują obszary związane z mar-
ketingiem, sprzedażą, logistyką, dystrybucją i obsługą klienta:

… 56% firm oczekuje współpracy projektanta na każdym etapie powstawania

produktu, wobec 41% zorientowanych wyłącznie na pozyskanie projektu for-
my zewnętrznej (styling),

… Chociaż większość firm korzysta z usług projektantów, wewnętrznych lub ze-

wnętrznych, rzadko ocenia ich przygotowanie jako w pełni wystarczające.

… Relatywnie często (w opinii firm) zdarzają się rozbieżności między dostar-

czonym wzorem a oczekiwaniami przedsiębiorstwa oraz między stosunkowo
wysoką ceną projektu a jego wartością.
012

… Internet i prasa branżowa stanowią podstawowe źródło wiedzy o projektan-

tach, firmy mają niewielkie możliwości weryfikacji tych informacji poza włas-
nym doświadczeniem.

> W przedsiębiorstwach rośnie gotowość do outsourcingu usług projektowa-

nia, zarówno przez zatrudnianie profesjonalnych studiów projektowych,
jak i zakup licencji:

… Co trzecia firma współpracuje okazjonalnie z zewnętrznymi projektantami,

co siódma – stale.

… 69% liderów wzornictwa zatrudnia wewnętrznych projektantów, a 46% korzy-

sta z usług zewnętrznych projektantów, zależnie od sytuacji.

… 9% firm kupuje licencje.

… Firmy uważają, że barierą inwestycji we wzornictwo są niezbędne nakłady

finansowe i jednocześnie trudność w ocenie stopy i ryzyka zwrotu z inwe-
stycji:

… 38% firm uważa, że barierą jest dostępność środków na inwestycje we wzor-

nictwo w połączeniu z trudnością oceny stopy zwrotu i ryzyka.

… Cztery firmy na dziesięć uważają, że projekt wzorniczy jest zbyt drogi, jed-
nocześnie deklarują relatywnie niskie nakłady na wzornictwo w stosunku do
obrotów (większość nie podaje tych informacji).

… Jednocześnie część przedsiębiorstw nie zna cen pozyskania projektów wzor-

niczych.

> Wsparcie instytucji publicznych, w tym administracji państwowej oraz in-

stytucji otoczenia biznesu, dla rozwoju wzornictwa było do tej pory ogra-
niczone:

… Do chwili obecnej przepisy nie pozwalały na finansowanie inwestycji w nowe

wzory ze środków przeznaczonych na rozwój innowacyjności.

… Przełomem w tym zakresie może stać się program POIG 2007-2013, który
zapewnia zarówno środki na rozwój otoczenia biznesu, jak i na inwestycje
własne przedsiębiorstw.

> W obszarze szkolnictwa brakuje specjalistycznych studiów i kursów dla

profesjonalistów zarządzania wzornictwem jako narzędziem biznesowym,
zarówno w uczelniach kształcących kadry zarządzające dla przedsiębiorstw,
jak i dostawców usług projektowych:
 013

… Projektanci wzornictwa kształcą się niemal wyłącznie w Akademiach Sztuk

Pięknych, w niedostatecznym stopniu zorientowanych na aspekty ekono-
miczne projektowania oraz współpracę z przemysłem (brak praktyk zawo-
dowych).

… Poza ASP brakuje instytucji edukacyjnych oferujących kursy lub studia uzu-
pełniające z zarządzania wzornictwem i rozwojem nowego produktu.

Podsumowując, należy zwrócić uwagę na duży potencjał rozwoju wzornictwa

w polskich przedsiębiorstwach, co wynika z rosnącej świadomości, presji kon-
kurencyjnej oraz – coraz częściej – własnych pozytywnych doświadczeń.
Liderzy wzornictwa, konkurujący z markami międzynarodowymi, dostrzega-
ją możliwości podniesienia atrakcyjności własnych produktów oraz potencjał
tkwiący w wysokiej stopie zwrotu z inwestycji we wzornictwo.
Z drugiej strony ocena kompetencji zarówno przedsiębiorców, jak i dostawców
usług projektowych, wskazuje na istotne braki i niedostatki po stronie umie-
jętności zarządzania, jak i zasobów dla zdefiniowania i wdrożenia skutecznej
strategii osiągania przewagi konkurencyjnej dzięki wzornictwu. W konse-
kwencji posiadany park maszynowy i know-how w zakresie technologii nie
jest w pełni wykorzystany.
 Rekomendacje autora 015

3.
Rekomendacje autora

Lampy Puff
projekt i producent: Puff-Buff Design
ASP Warszawa – Nagroda Wydz. Wzornictwa im. prof.
Jerzego Sołtana 2007; wyróżnienie w konkursie Design
Management Europe Award 2007
finalista PRODECO 2007 i Dobrego Wzoru 2006
016

3. Rekomendacje autora

Dla podjęcia efektywnego wysiłku wsparcia rozwoju wzornictwa w celu zwięk-

szenia innowacyjności i konkurencyjności gospodarki pożądane są opisane po-
niżej działania.

3.1. Rekomendacje dla instytucji publicznych podejmujących działania

dla rozwoju innowacyjności gospodarki oraz organizacji otoczenia biz­
nesu:

> Objęcie obszaru wzornictwa programem systematycznych badań, których

wyniki będą udostępnione zarówno administracji, jak i przedsiębiorstwom.
Badania te powinny być w pełni porównywalne (standaryzowane) w ra-
mach Unii Europejskiej.

> Udostępnienie narzędzi wsparcia finansowego dla wdrożeń innowacyjnych

projektów wzorniczych, w tym aplikacji wymagań ergonomicznych oraz
ochrony praw autorskich.

> Podjęcie współpracy międzynarodowej w ramach Unii Europejskiej nad

programem rozwoju wzornictwa.

> Podjęcie studiów nad efektywnością wzornictwa oraz udostępnienie ich

wyników przedsiębiorstwom i dostawcom usług projektowych.

> Rozwój istniejącego szkolnictwa specjalistycznego zgodnie z potrzebami

rynku, w tym przygotowanie studiów uzupełniających dla absolwentów
szkół artystycznych, technicznych i menedżerskich w celu zapewnienia
profesjonalnej kadry.

> Rozwój ogólnopolskich i regionalnych instytucji otoczenia biznesu w celu

zapewnienia profesjonalnych usług projektowych oraz upowszechniania
metodologii wdrażania nowego produktu wzorniczego, w tym także wy-
miana doświadczeń i promocja dobrych praktyk.

> Powierzenie, wzorem innych krajów europejskich i wschodzących gospo-

darek, koordynacji strategii rozwoju i promocji wzornictwa profesjonalnej
instytucji, działającej na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, dla zachowa-
nia odpowiednich standardów.
 017

> Włączenie promocji wzornictwa do programów promocji kraju (np. EXPO),

w celu zaprezentowania kompetencji i możliwości polskiej gospodarki.

Realizacja wybranych działań została zainicjowana przez Instytut Wzornictwa

Przemysłowego we współpracy z Ministerstwem Gospodarki w postaci niniej-
szych badań oraz programu kluczowego IWP rozwoju otoczenia biznesu reali-
zowanego ze środków POIG w latach 2008-2011.

3.2. Rekomendacje dla przedsiębiorstw i dostawców usług projekto­

wych

> Systematyczne uzupełnianie kompetencji w zakresie zarządzania wzornic­

twem, między innymi poprzez: kształcenie kadry, przegląd i modyfikację
procesów zarządzania wzornictwem oraz obserwację dobrych wzorców
krajowych i zagranicznych.

> Opracowanie i wdrożenie strategii inwestycji we wzornictwo dla podniesie-

nia konkurencyjności produktów, poprawy uzyskiwanych wyników, a tym
samym podniesienia wartości przedsiębiorstwa.

> Wypracowanie metodyki wdrożenia nowego produktu, w tym oceny efek-

tywności inwestycji we wzornictwo, metody przygotowania i prowadzenia
projektu.

> Wykorzystanie dostępnych środków publicznych (np. POIG) dla inwestycji

we wzornictwo oraz zminimalizowanie własnego ryzyka biznesowego.

> Zwiększenie nakładów na badania preferencji konsumentów w celu opty-

malizacji zwrotu i zminimalizowania ryzyka inwestycji w nowy projekt
wzorniczy.

> Współpraca z instytucjami otoczenia biznesu, posiadającymi kompetencje

w zakresie aplikacji i oceny efektywności wzornictwa.

> Właściwy dobór profesjonalnych partnerów i dostawców usług wzorniczych

dla uzyskania optymalnego efektu oraz zabezpieczenia się przed plagiatami.
 Wzornictwo przemysłowe 019

4.
Wzornictwo przemysłowe

Dywan _mohohej! DIA

projekt: Magdalena Lubińska, Michał Kopaniszyn
producent: Moho Design Sp. z o.o.
Wallpaper Best Textile 2006, Śląska Rzecz 2005
nagroda „1 z 20 najlepszych projektów z ostatnich 5 lat“
(„2+3D” 2007)
020

4. Wzornictwo przemysłowe

ICSID

ICSID (The International Council of Societies of Industrial Design) jest między-

narodową organizacją typu „non-profit”, promującą rozwój wzornictwa przemy-
słowego na świecie. ICSID istnieje od 1957 roku i ma swoją siedzibę w Mont-
realu (Kanada). Obecnie do ICSID należy ponad 150 członków z ok. 50 krajów,
reprezentujących ponad 150 tys. projektantów.
Członkami ICSID są stowarzyszenia zawodowe, instytucje rządowe, przedsię-
biorstwa, a także instytucje i organizacje zajmujące się promocją, edukacją, któ-
rych celem jest rozwój wzornictwa przemysłowego.
W roku 2007 ICSID powołała kapitułę przyznającą tytuł Światowej Stolicy De-
sign aplikującym miastom; pierwszym jest Turyn (2008), a kolejnym Seul (2010).
Na wniosek ICSID corocznie, od roku 2008, dzień 28 czerwca będzie obchodzo-
ny jako Światowy Dzień Design.
W Polsce do tej organizacji należą: Stowarzyszenie Projektantów Form Przemy-
słowych (od 1964 r.)2) oraz Instytut Wzornictwa Przemysłowego (od 2007 r.).

Definicja wzornictwa przemysłowego wg ICSID

ICSID określa definicję wzornictwa przemysłowego poprzez jego cele i zadania.

> Cel
Wzornictwo jest działalnością twórczą, mającą na celu uzyskanie określonych
cech przedmiotów, procesów, usług oraz ich relacji, w całościowych cyklach ist-
nienia życia produktów lub usług. Wzornictwo jest głównym czynnikiem inno-
wacyjnego humanizowania technologii, jak też kluczowym czynnikiem wymia-
ny kulturalnej i gospodarczej.

> Zadania
Wzornictwo dąży do odkrywania i oceny powiązań strukturalnych, organiza-
cyjnych, funkcjonalnych, ekspresyjnych i gospodarczych, stawiając sobie za za-
danie:

… wzmocnienie globalnej równowagi i ochrony środowiska (etyka globalna),

)  Stowarzyszenie Projektantów Form Przemysłowych (www.spfp.diz.pl).

 021

… zapewnienie korzyści i swobody całej społeczności ludzkiej, indywidualnym

i zbiorowym adresatom, producentom i aktorom rynku (etyka społeczna),

… wspieranie różnorodności kulturowej niezależnie od postępujących procesów

globalizacji (etyka kulturowa),

… zapewnienie produktom, usługom i ich zespołom takiej formy, która łączyła-

by komunikację (semiotyka) i estetykę .

Wzornictwo zajmuje się produktami, usługami i systemami będącymi owocami

działania narzędzi, organizacji i logiki, jakie wprowadziła industrializacja – nie
tylko w przypadku wytwarzania seryjnego. Przymiotnik „przemysłowy” w od-
niesieniu do wzornictwa musi wiązać się z pojęciem przemysłu lub jego zna-
czenia jako sektora produkcji, względnie nawiązywać do historycznego pojęcia
„działalności wytwórczej”. Wzornictwo jest działalnością angażującą szerokie
spektrum specjalistów i obejmuje swym zasięgiem produkty, usługi, grafikę,
wnętrza oraz architekturę. Łącznie działania te powinny udoskonalać – w har-
monii z innymi pokrewnymi profesjami – wartość egzystencji.
Określenie projektant wzornictwa odnosi się do jednostki uprawiającej profesję
intelektualną, a nie po prostu rzemiosło lub świadczenie usług dla przedsię-
biorstw3).

Inne definicje wzornictwa

Zdaniem sir George’a Coxa, przewodniczącego rady Design Council UK, wzor-
nictwo łączy kreatywność i innowacyjność, nadaje formę pomysłom, tak by stały
się praktycznymi i atrakcyjnymi propozycjami dla użytkowników lub konsu-
mentów. Wzornictwo można określić jako kreatywność zrealizowaną w formie
konkretnego efektu końcowego4).
Wzornictwo nie obejmuje jedynie strony wizualnej (estetycznej, artystycznej)
produktu czy usługi (jak to często jest potocznie rozumiane), ale integruje różne
obszary, jak nauka czy technika (Rycina 1).
Dobrze zaprojektowany produkt uwzględnia zarówno uwarunkowania rynku
(potrzeby konsumenckie, sytuację ekonomiczną, konkurencję), cele biznesowe
firmy, jak i charakter marki. Proponuje nowe (innowacyjne) rozwiązania i tech-
nologie, dające nową wartość dla użytkownika, czy też usprawniające proces
produkcji lub – zgodnie z najnowszymi trendami – będące przyjaznymi dla śro-
dowiska.

)  www.icsid.org.
)  Cox G., Cox Review of Creativity in Business: building on the UK’s strenghts; 2005.
022

Rycina 1
Wzornictwo przemysłowe; J. Ginalski5)

PRZEMYSŁ

SZTUKA

RYNEK WZORNICTWO
PRZEMYSŁOWE

TECHNIKA

NAUKA

)  Ginalski J., Wzornictwo przemysłowe, prezentacja dla IWP; 2007.

 Wspieranie rozwoju wzornictwa w Polsce 023

5.
Wspieranie rozwoju
wzornictwa w Polsce

BIRDS
kolekcja koordynowanych tekstyliów domowych
marka DECORADOR
projekt: Ewa Szyszka-Oczkowska
producent GlobalDom Sp. z o.o.
Dobry Wzór 2006
024

5. Wspieranie rozwoju wzornictwa w Polsce

5.1. Wpływ rozwoju wzornictwa przemysłowego i innowacji na konku­

rencyjność gospodarki – bieżąca sytuacja, szanse i zagrożenia

Analiza SWOT przygotowana w Instytucie Wzornictwa Przemysłowego

Silne strony
> Polska gospodarka w dużym stopniu opiera się na branżach produkcyjnych,
które w najbliższych latach nadal będą miały znaczący udział w tworzeniu
krajowego PKB – korzyści z aplikacji wzornictwa są istotne dzięki efektowi
skali w tych branżach.
> Polska ma bogate tradycje wzornictwa i rozwinięte szkolnictwo w tej dyscy-
plinie.
> Na rynku funkcjonuje liczna grupa dostawców usług projektowych, z do-
świadczeniem zarówno krajowym, jak i zagranicznym, przygotowana do
współpracy z przedsiębiorstwami.
> Polskie przedsiębiorstwa są skłonne do podejmowania ryzyka dla zapewnie-
nia dalszego rozwoju.
Słabe strony
> Relatywnie niski stopień innowacyjności polskich przedsiębiorstw.
> Liderzy rynku zbudowali swoją pozycję na zleconych wzorach kontrahen-
tów zagranicznych, stąd w ograniczonym stopniu posiadają doświadczenie
w tworzeniu własnych produktów i doceniają rolę wzornictwa.
> Wzornictwo jako czynnik rozwoju innowacyjności było do tej pory niedoce-
niane przez administrację państwową.
> Brak jest praktyki i świadomości prawa ochrony prawa autorskiego (kopiowa-
nie wzorów).
> Kształcenie dostawców usług projektowych na Akademiach Sztuk Pięknych
odbywa się w pewnym oderwaniu od zagadnień ekonomicznych.
> Polskie przedsiębiorstwa w niewielkim stopniu korzystają z badań konsu-
menckich.
 025

> Brak badań dotyczących aplikacji i efektywności wzornictwa, brak europej-

skich standardów monitorowania aplikacji i efektywności wzornictwa.
Szanse
> Możliwość konkurowania dobrze zaprojektowanymi produktami na rynkach
Europy Zachodniej i innych krajów rozwiniętych (korzystna relacja jakości
do ceny).
> Przychylne nastawienie krajowych przedsiębiorstw do aplikacji wzornictwa.
> Wykorzystanie w przedsiębiorstwach środków na rozwój wzornictwa, dostęp-
nych w ramach POIG, w tym projektu kluczowego IWP.
> Wykorzystanie we wdrażaniu wzornictwa doświadczeń z krajów Europy Za-
chodniej.
> Potraktowanie wzornictwa jako ważnego składnika innowacyjności i udo-
stępnienie środków dla rozwoju innowacyjności (inwestycje w maszyny czy
know-how).
> Wykorzystanie absolwentów wydziałów wzornictwa Akademii Sztuk Pięk-
nych dla zaspokojenia rosnących potrzeb w zakresie usług projektowych.
> Wykorzystanie wzornictwa dla promocji polskiej gospodarki za granicą.
Zagrożenia
> Rosnąca konkurencja ze strony rozwijających się krajów o taniej produkcji:
Chiny, Korea, Indie, Brazylia etc., rozwijających wzornictwo własnych pro-
duktów.
> Ograniczenie roli wzornictwa do powierzchownej stylizacji (styling) produktów.
> Marnotrawstwo środków publicznych – nieprofesjonalna koordynacja strate-
gii rozwoju i promocji wzornictwa (np. brak kompetencji w alokacji środków
z POIG).

5.2. Wzornictwo w Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka

W Programie Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka na lata 2007-2013 zapla-

nowano działania, które mają wspomóc polskie przedsiębiorstwa w realizacji
projektów wzorniczych. Wśród tych działań należy wymienić:

> działanie 4.2 Stymulowanie działalności B+R przedsiębiorstw oraz wsparcie

w zakresie wzornictwa,
026

> działanie 1.4-4.1 Wsparcie projektów celowych oraz wsparcie wdrożeń wyni-
ków prac B+R,

> działanie 5.2 Dyfuzja innowacji,

> działanie 5.4 Zarządzanie własnością intelektualną.

(Uwaga: Informacje o poszczególnych programach zostały przygotowane na pod-
stawie projektów dokumentów i mogą ulec zmianie w momencie uruchomienia
Działań, które jest planowane na I kwartał 2008 roku.)

Działanie 4.26)
Stymulowanie działalności B+R przedsiębiorstw oraz wsparcie w zakre­
sie wzornictwa

W ramach tego działania przedsiębiorstwa mogą uzyskać wsparcie na prowa-

dzenie prac B+R oraz wsparcie wdrożeń nowych produktów, wykorzystujących
wzornictwo przemysłowe jako źródło przewagi konkurencyjnej. Z programu tego
będą mogły skorzystać mikro, małe, średnie i duże przedsiębiorstwa. Przed-
siębiorca będzie mógł wystąpić o dofinansowanie w przypadku chęci zakupu
prawa do wzoru przemysłowego lub użytkowego, a także wytworzenia takiego
wzoru we własnym zakresie (o ile wykaże we wniosku, że posiada odpowiedni
potencjał ludzki i techniczny). Jednym z kryteriów uzyskania dofinansowania
będzie wdrożenie wzoru do produkcji w danym przedsiębiorstwie. Projekt bę-
dzie oceniany także pod kątem opłacalności oraz zgodności z prawem unijnym.
Wydatki kwalifikowane w ramach Działania 4.2 obejmują:

> cenę nabycia albo koszt wytworzenia nowych aktywów związanych z pro-
wadzeniem badań i prac rozwojowych lub z opracowaniem i wdrożeniem do
produkcji wzoru przemysłowego lub użytkowego przez przedsiębiorcę,

> cenę nabycia wartości niematerialnych i prawnych w formie patentów, licen-

cji, nieopatentowanej wiedzy technicznej,

> raty spłat wartości początkowej aktywów lub wartości niematerialnych

i prawnych przez korzystającego, należnej finansującemu z tytułu umowy
leasingu prowadzącej do przeniesienia własności tych aktywów na korzysta-
jącego, z wyłączeniem leasingu zwrotnego,

)  Opracowano na podstawie Pakietu informacyjnego, Działanie 4.2 Stymulowanie działalności B+R przedsiębiorstw
oraz wsparcie w zakresie wzornictwa; PARP, Zespół Badań i Rozwoju/Zespół Instytucjonalnego Systemu Wsparcia;
Warszawa 2007; www.parp.gov.pl oraz Gralec W. (PARP), Wsparcie projektów wzorniczych z POIG; 2007.
 027

> wydatki na zakup szkoleń specjalistycznych bezpośrednio związanych z na-

byciem, wytworzeniem, leasingiem środków trwałych lub wartości niemate-
rialnych, o których mowa w punktach powyżej, w wysokości nie przekra-
czającej 10% całkowitych wydatków kwalifikowanych (kwota wsparcia na
szkolenia nie może przekroczyć 1 mln PLN),

> cenę zakupu przez przedsiębiorcę analiz przygotowawczych i usług dorad-

czych związanych z inwestycją, w wysokości nie przekraczającej 50% wy-
datków faktycznie poniesionych na ten cel, przy czym usługi te nie mogą być
elementem stałej lub okresowej działalności przedsiębiorcy lub być związane
z bieżącymi wydatkami operacyjnymi przedsiębiorcy,

> cenę nabycia prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego gruntu do
wysokości 10% wydatków kwalifikowanych,

> cenę nabycia własności budynku lub budowli pod warunkiem, że poza speł-
nieniem warunków ogólnych przedsiębiorca przedstawi opinię rzeczoznawcy
budowlanego potwierdzającą, że nieruchomość może być używana w okre-
ślonym celu, zgodnym z celami projektu objętego wsparciem, lub określającą
zakres niezbędnych zmian lub ulepszeń,

> cenę nabycia robót i materiałów budowlanych,

> raty spłat wartości początkowej gruntów, budynków i budowli przez korzy-
stającego, należnej finansującemu z tytułu umowy leasingu do wysokości ich
wartości początkowej z dnia zawarcia umowy leasingu, poniesione do dnia
zakończenia realizacji inwestycji, z wyłączeniem leasingu zwrotnego,

> cenę nabycia używanych aktywów w przypadku mikro, małych i średnich

przedsiębiorców oraz inwestycji polegającej na nabyciu przez niezależnego
inwestora aktywów bezpośrednio związanych z przedsiębiorstwem, które zos­
tało zlikwidowane lub zostałoby zlikwidowane, gdyby zakup nie nastąpił.

Intensywność wsparcia zależy od wielkości przedsiębiorstwa oraz miejsca rea-

lizacji inwestycji (zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów w sprawie usta-
lenia pomocy regionalnej z dnia 13 października 2006 r.). Wartość wsparcia
w ramach działania 4.2 wynosi odpowiednio dla przedsiębiorstw:

> mikro i małych: 50-70%,

> średnich: 40-60%,

> dużych: 30–50%.

028

W przypadku wydatków szkoleniowych zostały określone odrębne poziomy in-

tensywności wsparcia. Wartość wydatków kwalifikowalnych na część szkolenio-
wą może wynosić maksymalnie 1 mln PLN i odpowiednio dla przedsiębiorstw:

> mikro i MSP – maksymalnie 45%,

> dużych – maksymalnie 35%.

Wydatki na analizy przygotowawcze oraz doradztwo w przypadku MSP mogą

być dofinansowane do 50%. W przypadku dużych przedsiębiorstw pomoc na
doradztwo może wynieść maksymalnie 50% poniesionych kosztów i stanowi po-
moc de minimis.
Minimalna wartość kosztów kwalifikowalnych dla części inwestycyjnej wynosi
400 tys. PLN, a maksymalna – 21 mln PLN.

Działanie 1.4 – 4.17)

Wsparcie projektów celowych oraz wsparcie wdrożeń wyników prac B+R

W ramach tego działania projekty będą realizowane dwuetapowo. Pierwsza faza

obejmować będzie przeprowadzenie badań przemysłowych i prac rozwojowych
w działaniu 1.4.
Działanie 1.4 (Wsparcie projektów celowych) jest realizowane w ramach 1. osi
priorytetowej, koncentrującej się na zwiększeniu znaczenia sektora nauki
w gospodarce przez realizację programów badawczych na rzecz przedsię-
biorstw. Działanie to ma na celu wspieranie projektów obejmujących przedsię-
wzięcia techniczne, technologiczne lub organizacyjne (badania przemysłowe
i prace rozwojowe).
Badania przemysłowe są rozumiane jako planowane badania ukierunkowa-
ne na zaadoptowanie na potrzeby przedsiębiorstwa nowej wiedzy, która może
być wykorzystana w rozwoju nowych produktów, procesów czy usług lub może
przyczynić się do znaczącego udoskonalenia produktów i usług już istniejących.
Wyniki tych badań nie mogą mieć jeszcze przełożenia na zastosowanie ulep-
szeń w konkretnych produktach (towarach lub usługach) lub też wprowadzenie
nowych produktów.
Prace rozwojowe polegają na wykorzystaniu dostępnej wiedzy na potrzeby
planowania produkcji, projektowania nowych produktów bądź usług. Prace te
mogą obejmować stworzenie wszelkiej dokumentacji niezbędnej do wdrożenia

)  Opracowano na podstawie Pakietu informacyjnego; Działanie 1.4-4.1 Wsparcie dla przedsiębiorców na prace ba-
dawcze i rozwojowe; PARP, Zespół Badań i Rozwoju/Zespół Instytucjonalnego Systemu Wsparcia; Warszawa 2007.
 029

do produkcji wyników badań w tym: przygotowanie projektów, planów, opraco-

wanie prototypów urządzeń, przeprowadzenie niezbędnych testów.
W ramach działania 1.4 dofinansowane będą:

> projekty badawcze obejmujące przeprowadzenie badań (we własnym zakre-

sie lub zlecenie zewnętrznej jednostce badawczej) z niezbędną częścią do-
radczą,

> koszty bezpośrednie prowadzenia prac badawczych i rozwojowych, takie

jak:

… wynagrodzenia wraz z pochodnymi od wynagrodzeń osób zaangażowanych

bezpośrednio w realizację projektu oraz osób zarządzających projektem,

… koszty zakupu lub używania sprzętu i aparatury,

… wartość amortyzacji budynków w zakresie i przez okres ich używania na po-

trzeby projektu itp.,

… zakup badań, usług doradczych oraz nabycie wartości niematerialnych

i prawnych.

Stworzenie prototypu będącego efektem prac badawczo-rozwojowych kończy

okres kwalifikowalności wydatków w ramach działania 1.4, przy czym w ra-
mach projektów badawczych nie jest dopuszczalne utworzenie prototypu o ko-
mercyjnym przeznaczeniu. Komercjalizacja efektu badań jest przedmiotem pro-
jektu w ramach działania 4.1.
Działanie 4.1 (Wsparcie wdrożeń wyników prac B+R) jest kontynuacją prac ba-
dawczych i rozwojowych z działania 1.4. Ze względu na to, że działanie to jest
realizowane w ramach 4. osi priorytetowej, koncentruje się na praktycznym za-
stosowaniu wyników prac badawczych w działalności gospodarczej przedsię-
biorcy. Warunkiem kontynuacji działań przez przedsiębiorcę w ramach działa-
nia 4.1 jest przedstawienie sprawozdania potwierdzającego zakończenie badań
przemysłowych i prac rozwojowych objętych wsparciem, a także przedłożenie
przez przedsiębiorcę analiz ekonomicznych i badań rynkowych potwierdzają-
cych celowość wdrożenia wyników prac. Poprawne zrealizowanie części ba-
dawczej projektu warunkuje przystąpienie do drugiej fazy projektu – wdrożenia
wyników przeprowadzonych badań w przedsiębiorstwie.
Z założenia wszystkie projekty powinny obejmować zarówno część badawczą,
jak i wdrożeniową, co powinno zostać uwzględnione w dokumentacji aplikacyj-
nej. Jeżeli jednak przeprowadzone badania nie przyniosą oczekiwanych wyni-
ków, bądź wykonane badania rynkowe wskażą, że wdrożenie wyników badań
030

jest nieopłacalne dla przedsiębiorcy, działania inwestycyjne przewidywane dla

drugiej fazy nie zostaną dofinansowane. W takich przypadkach przedsiębiorca
nie będzie jednak zobowiązany do zwrotu środków uzyskanych na realizację
prac badawczych w ramach pierwszego etapu badawczego.
Wsparcie w ramach Działań 1.4 i 4.1 będą mogły uzyskać mikro, małe, średnie
i duże przedsiębiorstwa.
Maksymalna kwota dofinansowania na prace badawcze (w ramach działania
4.1) to 7,5 mln EUR, a w przypadku II etapu projektu (wdrożenia wyników prze-
prowadzonych badań do produkcji) – 20 mln PLN.

Działanie 5.28)
Dyfuzja innowacji

Działanie 5.2 dotyczy wspierania instytucji otoczenia biznesu świadczących

usługi proinnowacyjne oraz ich sieci o znaczeniu ponadregionalnym. Ma na
celu ułatwienie przedsiębiorcom na terenie całego kraju dostępu do komplek-
sowych, wysokiej jakości usług biznesowych, niezbędnych z punktu widzenia
prowadzenia działalności innowacyjnej.
Ponadto przewidziane jest wzmocnienie instytucji otoczenia biznesu oraz ich
sieci o znaczeniu ponadregionalnym, działających na rzecz wsparcia działalno-
ści innowacyjnej przedsiębiorstw, m.in. w zakresie transferu technologii, wy-
korzystania praw ochrony własności przemysłowej, prowadzenia działalności
kooperacyjnej oraz wykorzystania wzornictwa przemysłowego.
Budżet działania wynosi 65,7 mln EUR, a jego beneficjentami są instytucje oto-
czenia biznesu oraz sieci tych instytucji.
Rodzaje projektów:

> przygotowanie i rozwój pakietu usług o charakterze proinnowacyjnym (skła-

dający się z usług doradczych, szkoleniowych, informacyjnych oraz usług
sieciowego poszukiwania partnera), służących podniesieniu innowacyjności
przedsiębiorstw działających na terenie Polski,

> dofinansowanie świadczenia wybranych, wyżej wymienionych usług dla

przedsiębiorców,

> dofinansowanie funkcjonowania instytucji należących do sieci IOB oraz in-

stytucji o zasięgu ogólnokrajowym, świadczących usługi proinnowacyjne,

)  Opracowano na podstawie informacji zamieszczonych na www.fundusze-ue.com.pl oraz pomocy Zespołu Wdraża-
nia Instrumentów Instytucjonalnych PARP.
 031

a także dofinansowanie wspólnych przedsięwzięć podejmowanych przez in-

stytucje skupione w sieci,

> dofinansowanie funkcjonowania jednostki koordynującej działalność sieci

(o charakterze sekretariatu sieci),

> dofinansowanie budowy i rozwoju systemu informatycznego obejmującego

informacje o innowacjach, obsługującego jednostkę koordynującą działal-
ność sieci (m.in. źródła innowacji, przedsięwzięcia innowacyjne na różnych
etapach rozwoju: projekty badawcze, prace B+R, prototypy etc., lista pod-
miotów zaangażowanych w działalność innowacyjną – m.in. uczelnie, jed-
nostki badawczo-rozwojowe, inkubatory technologiczne, centra transferu
technologii, przedsiębiorcy – powiązania kooperacyjne),

> wsparcie wykorzystania wzornictwa przemysłowego wśród przedsiębiorców.

Działanie 5.49)
Zarządzanie własnością intelektualną

W ramach tego działania przedsiębiorcy będą mogli występować o dofinanso-

wanie uzyskania ochrony prawnej wzorów przemysłowych i użytkowych.
Wsparcie będzie obejmować:

> koszty przygotowania zgłoszenia przez zawodowego pełnomocnika, który

zgodnie z przepisami obowiązującymi w danym kraju jest uprawniony do
występowania przed właściwym organem udzielającym ochrony,

> opłaty urzędowe za dokonanie zgłoszenia wynalazku/wzoru użytkowego/

wzoru przemysłowego,

> koszty prowadzenia postępowania przed właściwym organem w celu uzyska-

nia ochrony,

> koszty tłumaczenia,

> koszty reprezentacji zawodowego pełnomocnika przed danym organem włas-

ności przemysłowej.

Objęcie własności przemysłowej ochroną na terytorium RP będzie możliwe pod

warunkiem wykorzystania trybu zgłoszenia międzynarodowego, w ramach któ-
rego terytorium RP nie jest jedynym terytorium wnioskowanej ochrony.

)  Gralec W. (PARP), Wsparcie projektów wzorniczych z POIG; 2007.

032

5.3. Udział jednostek badawczo-rozwojowych w kreowaniu innowacyj­

ności poprzez wzornictwo i transfer wzornictwa dla przedsiębiorstw – na
przykładzie IWP

Środowisko instytutów badawczych, ośrodków badawczo-rozwojowych, central-

nych laboratoriów to ponad 20 tys. osób, w tym 5 tys. z tytułami i stopniami
naukowymi. Jest to znaczący potencjał badawczy i doświadczalno-produkcyj-
ny. W jednostkach tych powstaje wiele innowacyjnych opracowań, rozwiązań
i wdrożeń w różnych obszarach gospodarki, dominują jednak prace z obszaru
techniki i technologii.
Instytut Wzornictwa Przemysłowego jest jedyną państwową instytucją prowa-
dzącą działalność na rzecz stymulowania innowacyjności i konkurencyjności
polskich przedsiębiorstw poprzez wzornictwo.
W Polsce, w przeciwieństwie do innych państw UE, nie funkcjonują sieci regio-
nalnych ośrodków typu design council (DC), o zadaniach promocyjno-informa-
cyjnych, których celem działania byłoby wywoływanie popytu na profesjonalne
usługi projektowe. Istniejące na południu oraz północy kraju dwa ośrodki (Ślą-
ski Zamek Sztuki i Przedsiębiorczości, Pomorski Park Naukowo-Technologicz-
ny), które powstały w roku 2006, działają niezależnie, a zasięg ich działalności
z racji posiadanych zasobów i kompetencji ograniczony jest do regionu10) i funk-
cji wyłącznie informacyjnej.
IWP, realizując swoje cele statutowe, stara się poszukiwać najbardziej efektyw-
nych metod współpracy pomiędzy przemysłem, projektantami i sferą nauki oraz
jednocześnie wypracowywać standardy takiej współpracy, prowadząc działal-
ność:

> badawczo-rozwojową, zarządzania wdrożeniami,

> upowszechnieniową, wystawienniczą, wydawniczą,

> doradczą i szkoleniową

w zakresie wzornictwa, ergonomii i rozwoju nowego produktu, o dużym znacze-

niu gospodarczym i społecznym.
Tematyka prac badawczych obejmuje zagadnienia z obszaru zarządzania wzor-
nictwem, ergonomii i biomechaniki dla tworzenia podstaw merytorycznych
wspomagających rozwój nowego produktu, kształtowania środowiska pracy

10)  Grzecznowska A., Mostowicz E., Miszczak M., Efektywność ekonomiczna aplikacji wzornictwa; Prace i Materiały
IWP, 18; Warszawa 2006.
 033

i życia człowieka oraz kreowania wzornictwa przemysłowego jako ważnego ele-

mentu strategii społeczno-gospodarczej państwa i tożsamości kulturowej.
Instytut, współpracując z administracją państwową i samorządową, opracowu-
je ekspertyzy i raporty, wspierając wśród decydentów rozwój świadomości roli
wzornictwa, jako jednego z najbardziej efektywnych mechanizmów podnoszą-
cych konkurencyjność przedsiębiorstw na rynku.
Wzornictwo często niesłusznie kojarzy się jedynie z powierzchowną „kosme-
tyką” produktu. Innowacyjność formy jest ściśle związana z innowacyjnością
techniczną, a nawet ją wyprzedza. Prawdziwe cechy innowacyjne produktu
można osiągnąć, uznając wzornictwo za integralną część całego procesu projek-
towania. Według J. Ginalskiego: zarządzanie innowacyjne (zarządzanie przez
innowacje) jest nie projektową, lecz menedżerską działalnością twórczą. Jest spo-
sobem zarządzania firmą, w którym polityka innowacyjna stanowi główne na-
rzędzie rozwoju. Największe i długofalowe sukcesy odnoszą te firmy, w których
zarządzanie innowacyjne znajduje się w rękach osób mających wykształcenie
i praktykę zawodową w dziedzinie wzornictwa przemysłowego, uzupełnioną do-
datkowymi, specjalistycznymi studiami i praktyką w zakresie zarządzania11).
Instytut poszukuje najbardziej efektywnych form współpracy z przedsiębior-
stwami i projektantami wzornictwa w zakresie rozwoju nowego produktu
i transferu wiedzy. Oprócz tradycyjnych form wsparcia, jak udział w projektach
celowych, badawczych, rozwojowych, dofinansowywanych ze środków budże-
towych za pośrednictwem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, reali-
zuje także bezpośrednie umowy dwustronne, wielostronne, umowy licencyjne,
projekty złożone, obejmujące pełny proces rozwoju nowego produktu: od kon-
cepcji i założeń, przez badania rynku, określenie grupy docelowej, poprzez pra-
ce badawcze i rozwojowe, prototypowanie, aż po wdrożenie produktu na rynek
i działania promocyjne.
Działania skierowane na promocję wzornictwa wśród przedsiębiorstw mogą od-
bywać się zarówno na drodze bezpośredniej, jak i pośredniej. Instytut podjął
współpracę z jednostkami samorządu terytorialnego, aby przez odpowiednie
ukierunkowanie strategii rozwoju miast czy regionów stworzyć warunki dla
rozwoju sektorów gospodarki związanych z wzornictwem, np. takich jak sektor
branż kreatywnych.
Rozwój działalności Instytutu związanej z transferem wiedzy realizowany jest
poprzez organizację szkoleń i warsztatów dla przedsiębiorców, kadry menedżer-
skiej, osób zarządzających marketingiem nauki, a także wystaw, konkursów,

11)  Ginalski J., Liskiewicz M., Seweryn J., Rozwój nowego produktu; ASP Kraków; 1995.
034

konferencji i seminariów, wskazujących rolę wzornictwa jako czynnika pozycjo-

nującego produkt na rynku i zwiększającego jego konkurencyjność. Zdaniem
Instytutu obiecującą drogą upowszechniania wiedzy z zakresu zarządzania
wzornictwem są, realizowane we współpracy z uczelniami wyższymi, studia
podyplomowe oraz udział pracowników instytutu jako wykładowców akademi-
ckich w procesie kształcenia projektantów.
Działalność IWP, ukierunkowana na poszerzenie wiedzy w zakresie kreowania
i wdrażania innowacji produktowej, przy wykorzystaniu profesjonalnego desig-
nu, mieści się w priorytetach rządowych programów związanych z włączeniem
się Polski w budowanie globalnej gospodarki opartej na wiedzy (GOW) oraz
z działaniami wspierającymi innowacyjność w polskich przedsiębiorstwach,
ujętych w:

> Strategii Rozwoju Kraju na lata 2007-2015, Priorytet 1. – Wzrost konkurencyj-

ności i innowacyjności gospodarki;

> Narodowej Strategii Spójności na lata 2007-2013; Program Operacyjny: Inno-

wacyjna Gospodarka, Priorytet 5. – Dyfuzja Innowacji;

> Krajowym Programie Reform na lata 2005-2008; Priorytet 3. – Wzrost Inno-

wacyjności Przedsiębiorstw;

> Narodowych Strategicznych Ramach Odniesienia 2007-2013;

> Narodowym Programie Zdrowia na lata 2006-2015;

> Programach Operacyjnych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego oraz w Re-

gionalnych Programach Operacyjnych zarządzanych przez samorządy woje-
wództw (Regionalne Strategie Innowacji), w tym w znajdującym się na etapie
projektu Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Mazowie-
ckiego 2007-2013 (RPO WM), Priorytet I. Tworzenie warunków dla rozwoju
potencjału innowacyjnego i przedsiębiorczości na Mazowszu.

Problematyka badawcza Instytutu koncentruje się na obszarach uwzględnionych

w dokumencie strategicznym Ministerstwa Gospodarki: Kierunki zwiększania
innowacyjności gospodarki na lata 2007–2013, w którym wzornictwo przemysło-
we uznano za źródło przewagi konkurencyjnej, służące zwiększeniu transferu
rozwiązań innowacyjnych do przedsiębiorstw (kierunek: Własność intelektual-
na dla innowacji).
Instytut, specjalizujący się w obszarze rozwoju i wprowadzania na rynek no-
wych produktów, w tym produktów i usług niematerialnych oraz tworzenia i po-
zycjonowania marek, postrzega badania naukowe jako ważny produkt wymaga-
 035

jący innowacyjnych i profesjonalnych metod marketingu i sprzedaży. Istotnym

zagadnieniem jest wybór właściwego medium w celu dotarcia do odpowiedniej
grupy docelowej odbiorców oferty współpracy czy transferu wiedzy. Współcześ-
nie za takie medium uważa się Internet.
Serwis prowadzony przez IWP pod adresem www.iwp.com.pl jest obecnie naj-
bogatszą bazą wiedzy o wzornictwie w języku polskim i jest sukcesywnie rozbu-
dowywany. E-biuletyn to wydawany przez Instytut Wzornictwa Przemysłowego
kwartalnik poświęcony tematyce wzornictwa przemysłowego, wdrażaniu no-
wych produktów i zarządzaniu designem. Jest adresowany do przedsiębiorstw,
projektantów, menedżerów produktu, działów marketingu i jest dostępny bez-
płatnie w wersji on-line.
 Ochrona własności intelektualnej 037

6.
Ochrona własności
intelektualnej

Fotel FADO
projekt: Tomasz Augustyniak
producent: Com40
PRODECO 2002
Wystawy: Polskie Drogi 2007, Design PL 2006,
„Polish Designers” Fuori Salone – Milano 2005,
„Made in Poland” Museum für Angewandte – Frankfurt,
Design on Tour 2003
038

6. Ochrona własności intelektualnej

6.1. Metody ochrony własności intelektualnej w Polsce

Własność intelektualna to prawa chroniące dobra niematerialne. Obszary chro-

nione jako własność intelektualna mają swoje regulacje zarówno w ustawodaw-
stwie krajowym, jak również międzynarodowym czy też regionalnym. Ochrona
własności intelektualnej w Polsce unormowana jest między innymi przez nastę-
pujące akty prawne: ustawę z dnia 30 marca 2000 r. Prawo własności przemysło-
wej (Dz. U. z  2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późniejszymi zmianami), ustawę z dnia
4 lutego 1994 r. O prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2000 r. Nr
80, poz. 904 z późn. zmianami), oraz ustawę z dnia 16 kwietnia 1993 r. O zwal-
czaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. 1993 r. Nr 47 poz. 211). Można stwierdzić,
iż akty te w pewien sposób uzupełniają się nawzajem, regulując różne aspekty
ochrony. Zaznaczyć należy, iż dopiero przepisy ustawy – Prawo własności prze-
mysłowej ostatecznie uczyniły, wzorując się na dyrektywie nr 98/71/WE, wzory
przemysłowe samodzielnym przedmiotem ochrony. Wcześniej ich ochrona nie
była jednolita.
Wzór przemysłowy został szczegółowo zdefiniowany w art. 102 ust. 1 ustawy
Prawo własności przemysłowej. Zgodnie z przedmiotowym artykułem – wzo-
rem przemysłowym jest nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wy-
tworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów,
kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz jego ornamentację.
Z przepisu tego wynika, iż wzór przemysłowy stanowi „postać wytworu”, tzn.
jego forma i wygląd, nie jest nim natomiast sam produkt. Wytworem zaś, zgod-
nie z ust. 2, jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rze-
mieślniczy obejmujący w szczególności także opakowanie, symbole graficzne,
kroje pisma typograficznego. Postać wytworu, aby mogła zostać zaklasyfiko-
wana do kategorii wzorów podlegających ochronie, musi charakteryzować się
nowością i indywidualnością.
Wzór przemysłowy uważa się za nowy, jeżeli przed datą, według której oznacza
się pierwszeństwo do uzyskania prawa z rejestracji, identyczny wzór nie został
udostępniony publicznie przez stosowanie, wystawienie lub ujawnienie w inny
sposób, z zastrzeżeniem ust. 2. Wzór uważa się za identyczny z udostępnionym
publicznie także wówczas, gdy różni się od niego jedynie nieistotnymi szczegó-
łami. Wzoru nie uważa się za udostępniony publicznie, w rozumieniu art. 1, je-
 039

żeli nie mógł dotrzeć do wiadomości osób zajmujących się zawodowo dziedziną,
której wzór dotyczy.
Indywidualny charakter, zgodnie z art. 104 ustawy Prawo własności przemysło-
wej, wzór ma wówczas, gdy ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym
użytkowniku, różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór
publicznie udostępniony przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo.
Dla zakwalifikowania danego rozwiązania do grupy wzorów przemysłowych
obie wskazane przesłanki, tj. nowość i indywidualny charakter, muszą być speł-
nione równocześnie.
Kolejnym rozwiązaniem chronionym przez ustawę Prawo własności przemysło-
wej jest wzór użytkowy. Wzorem użytkowym, zgodnie z definicją zawartą w art.
94 ust. 1, jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, doty-
czące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci. Przede
wszystkim jednak wzór użytkowy powinien być rozwiązaniem nowym. Oznacza
to, że przed datą zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP identyczne rozwiązanie
nie mogło być gdziekolwiek udostępnione publicznie, w formie pisemnego lub
ustnego opisu, przez wystawienie, stosowanie, lub w jakikolwiek inny sposób.
Nie jest istotne, czy rzeczywiście znaczny krąg osób mógł zapoznać się z tym
rozwiązaniem. Wystarczy, że zaistniała potencjalna możliwość przedostania
się informacji o rozwiązaniu (w zakresie ujawniającym szczegóły budowy) do
wiadomości osób trzecich. Czas trwania prawa ochronnego na wzór użytkowy
wynosi 10 lat od daty dokonania zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP. Zakres
przedmiotowy prawa ochronnego określają zastrzeżenia ochronne, które są in-
terpretowane w powiązaniu z rysunkiem. Należy podkreślić, iż zakres prawa
ochronnego jest dość wąski, wskutek czego relatywnie niewielka modyfikacja
wzoru użytkowego może prowadzić do wzoru nie objętego ochroną, co często
stwarza okazję do wykorzystania przez podmioty konkurencyjne.
Instytucja prawa wyłącznego, udzielanego na wzór użytkowy, nie jest kategorią
ochrony własności intelektualnej powszechnie uznawaną na świecie. W wielu
krajach taki przedmiot ochrony w ogóle nie występuje, w innych z kolei od-
mienne są wymogi dotyczące przesłanek udzielenia prawa wyłącznego na wzór
użytkowy. W związku z tym nie jest możliwe występowanie o udzielenie regio-
nalnego prawa wyłącznego na wzór użytkowy, tak jak to się dzieje w przypadku
wzoru przemysłowego wspólnotowego (za pomocą jednego zgłoszenia wniosku-
je się o ochronę na terytorium całej Unii Europejskiej). Istnieje jednak możliwość
uzyskania ochrony regionalnej na rozwiązanie dotyczące urządzenia, aparatu,
narzędzia, konstrukcji, artykułu użytku osobistego lub domowego, określonego
przez jego budowę i przeznaczenie, w oparciu o regulacje dotyczące ubiegania
040

się i udzielania ochrony patentowej, np. ochrony regionalnej wynikającej z pa-

tentu europejskiego. Należy jednak podkreślić, że w takim wypadku w stosun-
ku do nowego rozwiązania o charakterze technicznym nałożony jest dodatkowy
wymóg – poziomu wynalazczego, tj. wymóg, aby rozwiązanie nie wynikało (dla
znawcy) w sposób oczywisty ze stanu techniki, tj. ze stanu wiedzy dostępnej
przed datą dokonania zgłoszenia w Europejskim Urzędzie Patentowym.
Czas trwania prawa wyłącznego z patentu europejskiego wynosi 20 lat od daty
dokonania zgłoszenia. Terytorialny zakres ochrony obejmuje te wszystkie kra-
je-strony Konwencji o patencie europejskim, które zostały wyznaczone w toku
postępowania o udzielenie patentu. Od 1 marca 2004 r. krajem wyznaczonym
może być także Polska. Tak więc jest to również sposób na uzyskanie ochrony
nie tylko w odniesieniu do państw europejskich, ale również w odniesieniu do
Polski.
Ustawa Prawo własności przemysłowej szczegółowo uregulowała kwestie zwią-
zane z ochroną praw wyłącznych, przyznanych przez udzielenie prawa ochron-
nego na wzór użytkowy czy też prawa z rejestracji na wzór przemysłowy oraz
z możliwością dochodzenia tych praw. W świetle ustawy możliwe jest wystąpie-
nie z roszczeniami jeszcze przed naruszeniem prawa. Należy pamiętać, iż prze-
pisy odnoszące się do patentu analogicznie stosowane są do wzorów przemy-
słowych oraz do wzorów użytkowych. Zgodnie z art. 287 uprawniony z patentu,
którego patent został naruszony, lub osoba, której ustawa na to zezwala, może
żądać od naruszającego patent zaniechania naruszania, wydania bezpodstaw-
nie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawie-
nia wyrządzonej szkody.
Domaganie się zaniechania naruszeń jest niewątpliwie najważniejszym z rosz-
czeń, gdyż utrzymujący się stan naruszenia może spowodować sytuację nieod-
wracalną. Istotnym novum, wprowadzonym w ostatnim czasie do ustawy Prawo
własności przemysłowej, są przepisy regulujące postępowania o zabezpieczenie
dowodów oraz o udzielenie informacji, które są niezbędne do dochodzenia rosz-
czeń. Są to przepisy, które mają na celu ułatwienie oraz usprawnienie docho-
dzenia roszczeń.
Ustawa Prawo własności przemysłowej, podobnie jak przepisy ustawy o prawie
autorskim i prawach pokrewnych, jak również Kodeks postępowania cywilnego,
zapewniają ochronę praw osobistych oraz majątkowych twórców. Przedmiotem
prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym
charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, prze-
znaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa
autorskiego są utwory: wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, zna-
 041

kami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz

programy komputerowe); plastyczne; fotograficzne; lutnicze; wzornictwa prze-
mysłowego; architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
muzyczne i słowno-muzyczne; sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficz-
ne i pantomimiczne; audiowizualne (w tym filmowe)12).
Fakt, iż wzór użytkowy kwalifikuje się również jako utwór, potwierdziło orze-
czenie Sądu Apelacyjnego w Warszawie, w którym przyjęto, iż wzór użytkowy
jest utworem, jeśli spełnia on wymagania stawiane przez przepisy ustawy o pra-
wie autorskim i prawach pokrewnych.
Przedmioty kwalifikowane jako rozwiązania własności intelektualnej, takie jak
np. wzory przemysłowe czy wzory użytkowe, oprócz tego, iż podlegają ochronie
określanej nieformalnie jako tymczasowa lub niepełna, wynikającej z samego
zgłoszenia w Urzędzie Patentowym RP, czy też objęte są ochroną wynikającą
z udzielonego prawa, a więc prawa wyłącznego do korzystania z danego rozwią-
zania na konkretnym obszarze lub też są utworami w rozumieniu ustawy prawa
autorskiego, a tym samym podlegają ochronie od momentu ustalenia utworu,
choćby nie miał postaci ukończonej, mogą również podlegać ochronie na pod-
stawie przepisów wynikających z ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji. Na szczególną uwagę zasługuje naśladownictwo pro-
duktów, określane jako niewolnicze naśladownictwo, szczegółowo unormowane
w art. 13, który stanowi, iż czynem nieuczciwej konkurencji jest naśladowanie
gotowego produktu, polegające na tym, że za pomocą technicznych środków re-
produkcji jest kopiowana zewnętrzna postać produktu, jeżeli może wprowadzić
klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu. Nie stanowi czynu
nieuczciwej konkurencji naśladowanie cech funkcjonalnych produktu, w szcze-
gólności budowy, konstrukcji i formy zapewniającej jego użyteczność.
Należy zaznaczyć, iż zarówno wzory przemysłowe, jak również wzory użytko-
we bardzo często są przedmiotem naśladownictwa. Istotne przy tym jest to, czy
skopiowany produkt może wprowadzać klienta w błąd co do tożsamości produ-
centa lub produktu, ponieważ działanie takie spełnia ogólne znamiona czynu
nieuczciwej konkurencji, gdyż zagraża lub narusza interes klienta. Klient jest
bowiem z reguły zainteresowany źródłem pochodzenia towaru i nawet jeśli zde-
cyduje się na zakup produktu będącego rezultatem naśladownictwa, to pragnie
by była to jego decyzja, a nie wprowadzenie w błąd.
Kwestie ochrony własności intelektualnej na terytorium Polski reguluje Ustawa
z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej, natomiast wszelkie

12)  Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904 z późn. Zmianami; art. 1, ust. 2.
042

koszty związane z uzyskaniem i utrzymywaniem ochrony własności przemysło-

wej na terytorium Polski określa i reguluje szczegółowo Rozporządzenie Rady
Ministrów z dnia 29 sierpnia 2001 r. w sprawie opłat związanych z ochroną
wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów przemysłowych, znaków towaro-
wych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych (Dz. U. Nr 90,
poz. 1000), zmienione rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 2 marca 2004 r.
w sprawie zmiany opłat związanych z ochroną wynalazków, wzorów użytko-
wych, wzorów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych
i topografii układów scalonych (Dz. U. Nr 35, poz. 309), będące aktem wyko-
nawczym do powołanej wyżej Ustawy. Rozporządzenie to określa szczegółowe
zasady ustalania, uiszczania oraz wysokość opłat w związku z ochroną, mię-
dzy innymi, wzorów użytkowych i wzorów przemysłowych. Należy zaznaczyć,
iż opłaty urzędowe związane z uzyskaniem, jak również utrzymaniem ochrony
własności przemysłowej, dzielą się na opłaty jednorazowe oraz opłaty okreso-
we.
Wspólnotowe wzory przemysłowe są rejestrowane w Unii Europejskiej na pod-
stawie Rozporządzenia Rady (WE) 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie
wzorów wspólnotowych. Na wzór przemysłowy wspólnotowy, podobnie jak na
wzór przemysłowy krajowy polski, udziela się ochrony na okres 25 lat, podzielo-
ny na okresy 5-letnie. Istotnym elementem, charakterystycznym dla zgłoszenia
wzorów przemysłowych wspólnotowych, jest możliwość dokonywania tzw. zgło-
szeń zbiorowych, obejmujących sposobność zgłoszenia nawet 200 wzorów
wspólnotowych w jednym zgłoszeniu. System ten znacznie ułatwia ubieganie
się o ochronę na wzór przemysłowy wspólnotowy w większej ilości wzorów.
Powyższe dwa systemy – krajowy oraz wspólnotowy są dwoma systemami umoż-
liwiającymi uzyskanie prawa ochronnego na wzór przemysłowy na terytorium
Polski. Natomiast uzyskanie prawa z rejestracji na wzór użytkowy w odniesie-
niu do Polski możliwe jest tylko w ramach systemu krajowego. Nie funkcjonuje
odpowiednik europejskiego zgłoszenia wzoru użytkowego, takiego jak system
zgłoszenia wzoru przemysłowego wspólnotowego, a więc jedno zgłoszenie
skuteczne w stosunku do określonego regionu. Jedyną możliwością uzyskania
ochrony na wzór użytkowy w odniesieniu do terytorium państw europejskich
jest zgłoszenie rozwiązania spełniającego kryteria wynalazku.
Należy zaznaczyć, iż 13 września 2007 r. został sporządzony Projekt rozpo-
rządzenia zmieniający rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 marca 2004 r.
w sprawie opłat związanych z ochroną wynalazków, wzorów użytkowych, wzo-
rów przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topogra-
fii układów scalonych (Dz. U. Nr 90, poz. 1000 oraz z 2004 r. Nr 35, poz. 309)
 043

wydane na podstawie art. 222 ust. 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo
własności przemysłowej. Wprowadzenie zmian związane jest między innymi
z postępującą informatyzacją Urzędu Patentowego. Zgodnie z Projektem znacz-
nej zmianie uległyby opłaty związane zarówno z procesem zgłoszenia wzoru
użytkowego i przemysłowego, jak również opłaty związane z utrzymaniem
ochrony na wzory użytkowe. I tak na przykład opłaty związane ze zgłoszeniem
wzoru użytkowego pozostałyby niezmienione tylko pod warunkiem, iż zgłosze-
nie dokonane byłoby w postaci elektronicznej. Zgłoszenie dokonane sposobem
tradycyjnym byłoby zgłoszeniem droższym.
Inna zmiana, jaką niesie Projekt zmieniający rozporządzenie Rady Ministrów,
to zwiększenie opłat związanych z ochroną za okresy dziesięcioletnie w przy-
padku wzorów użytkowych. Niewspółmiernie w stosunku do poprzednich kosz-
tów, związanych z prowadzeniem postępowań przed Urzędem Patentowym RP,
wzrosłyby również koszty związane z postępowaniami spornymi przed UPRP.

6.2. Możliwość uzyskania refundacji kosztów uzyskiwania ochrony praw

własności przemysłowej w urzędach patentowych

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości w 2007 r. uruchomiła program

Wsparcie na ochronę własności przemysłowej dla mikroprzedsiębiorców, małych
lub średnich przedsiębiorców posiadających siedzibę na terytorium Rzeczypo-
spolitej Polskiej. Program ten był bezzwrotnym wsparciem finansowym na uzy-
skanie ochrony praw własności przemysłowej, udzielonym na podstawie prze-
pisów rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 2 grudnia 2006 r. W sprawie
udzielania przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości pomocy finansowej
niezwiązanej z programami operacyjnymi (Dz. U. Nr 226, poz. 1651 z późn. zm.)
w ramach działań Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, mających na
celu podniesienie konkurencyjności mikro, małych i średnich przedsiębior-
ców oraz wsparcie działalności innowacyjnej. Wsparcie na ochronę własności
przemysłowej wypłacane było jako refundacja faktycznie poniesionych i udo-
kumentowanych przez wnioskodawcę wydatków kwalifikujących się do objęcia
wsparciem i udzielane było z przeznaczeniem na pokrycie kosztów zgłoszenia:
wynalazku, wzoru użytkowego, wzoru przemysłowego lub znaku towarowego
do właściwego organu w celu uzyskania ochrony przyznawanej przez krajowe,
regionalne lub międzynarodowe organy ochrony prawa własności przemysłowej,
z zastrzeżeniem, iż wsparcie na ochronę własności przemysłowej nie mogło być
udzielane na pokrycie kosztów zgłoszenia wynalazku, wzoru użytkowego, wzo-
ru przemysłowego i znaku towarowego do Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej
Polskiej w celu uzyskania ochrony na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.
044

Przewidziany budżet na program Wsparcie na ochronę własności przemysłowej

wyniósł 500 tys. PLN. Tak więc była to niska kwota. Z kolei kwota 4000 PLN
przewidziana na jeden wniosek o udzielenie wsparcia była kwotą zaporową,
ponieważ obejmowała ona wyłącznie opłaty urzędowe odnoszące się tylko do
jednego przedmiotu zgłoszenia. Była to kwota bardzo wysoka w stosunku do
urzędowych opłat, które przeciętnie wydatkuje się na zgłoszenia przedmiotów
własności przemysłowej. Na przykład zgłoszenia wzorów przemysłowych, aby
spełniały kryteria kwoty minimalnej programu, musiałyby zawierać sporą ilość
odmian wzorów przemysłowych w jednym zgłoszeniu.
Sporą wadą programu Wsparcie na ochronę własności przemysłowej, obowiązu-
jącego od dnia 22 sierpnia 2007 r. do dnia 31 października 2007 r., było ograni-
czenie w postaci wyłączenia z wydatków kwalifikowanych wszelkich opłat za
zgłoszenia do Urzędu Patentowego Rzeczpospolitej Polskiej w celu uzyskania
ochrony na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Ponadto wydatkami kwalifiko-
wanymi w ogóle nie zostały objęte wynagrodzenia pełnomocników, których po-
moc była konieczna.
W najbliższym czasie Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości planuje wpro-
wadzenie kolejnego programu związanego z ochroną własności przemysłowej.
Zamierzeniem nowego programu jest znaczne obniżenie progu dotyczącego
kwoty odnoszącej się do jednego zgłoszenia, tak by nie stanowiła ona kwoty
zaporowej, jak również uwzględnienie kosztów związanych z wynagrodzeniem
pełnomocników. Miejmy nadzieje, iż działanie 5.4 Zarządzanie własnością inte-
lektualną w ramach Programu Operacyjnego – Innowacyjna Gospodarka (któ-
rego uruchomienie jest planowane w I kwartale 2008 r.) wypełni luki programu
Wsparcie na ochronę własności przemysłowej. W działaniu 5.4 planowany jest
zwrot kosztów reprezentacji zawodowego pełnomocnika przed danym organem
oraz zwrot kosztów przygotowania zgłoszenia przez zawodowego pełnomocni-
ka. Należy jedynie mieć nadzieję, iż minimalna kwota zwrotu nie będzie kwotą
zaporową dla wielu przedsiębiorców. Podobny postulat powinien dotyczyć ob-
niżenia kwoty minimalnej odnoszącej się do opłat urzędowych za dokonanie
zgłoszenia wynalazku/wzoru użytkowego/wzoru przemysłowego oraz kosztów
prowadzenia postępowania przed właściwym organem w celu uzyskania ochro-
ny na dane rozwiązanie. Niestety, program ten, podobnie jak program Wsparcie
na ochronę własności przemysłowej, nie przewiduje możliwości wnioskowania
o dotację na projekt związany ze zgłoszeniem wynalazku, wzoru użytkowego
oraz wzoru przemysłowego do Urzędu Patentowego RP w celu uzyskania ochro-
ny na terytorium RP. Objęcie własności przemysłowej ochroną na terytorium
RP będzie możliwe pod warunkiem wykorzystania trybu zgłoszenia międzyna-
 045

rodowego, w ramach którego terytorium RP nie jest jedynym terytorium wnio-

skowanej ochrony. Jest to niewątpliwie wada, zwłaszcza jeśli weźmie się pod
uwagę, iż np. program Wsparcie na ochronę własności przemysłowej, obowią-
zujący w 2007 r., skierowany był do mikroprzedsiębiorców, małych oraz śred-
nich przedsiębiorców, dla których kwoty minimalne były kwotami zaporowymi,
a zgłoszenia nie obejmowały rozwiązań chronionych tylko w odniesieniu do
terytorium Polski. Wydawałoby się, iż program skierowany do wymienionych
grup – mikro i małych przedsiębiorców – powinien przede wszystkim odnosić
się do kwestii związanych z uzyskaniem oraz utrzymaniem ochrony na tery-
torium Polski. Niewątpliwym minusem jest więc nieuwzględnienie tej kwestii
w planowanych działaniach.
Pozostałe działania ujęte w PO IG, jak np. Działanie 4.2, przewidujące udo-
stępnianie przedsiębiorcom środków finansowych związanych między innymi
z opracowywaniem wzorów przemysłowych i użytkowych, czy z kolei Działanie
5.2, przewidujące wykorzystanie praw ochrony własności przemysłowej oraz
wykorzystanie wzornictwa przemysłowego i użytkowego lub Działanie 5.4, do-
tyczące udzielania pożyczek oraz dotacji na pokrycie kosztów postępowań zwią-
zanych z uzyskaniem praw własności przemysłowej, usług doradczych związa-
nych z ochroną praw własności przemysłowej, wsparcia instytucji lub organizacji
zarządzających prawami własności intelektualnej w celu usprawnienia procesu
transferu technologii, nie przybliżają, niestety, tematyki refundacji kosztów
w postaci szczegółowego określenia wytycznych dla wnioskodawców. Bez tego
z kolei nie można ściśle określić zarówno korzyści, jak również stron negatyw-
nych wprowadzenia i funkcjonowania planowanych Działań. Na dzień dzisiej-
szy podane informacje są sformułowane zbyt ogólnikowo.
 Wzornictwo w wybranych krajach Unii Europejskiej 047

7.
Wzornictwo w wybranych
krajach Unii Europejskiej

Kolekcja mebli XEON

projekt: Piotr Kuchciński
producent: Fabryka Mebli BALMA S.A.
PRODECO 2005, Produkt Roku 2004
048

7. Wzornictwo w wybranych krajach Unii Europejskiej

7.1. Wyniki badań zagranicznych w zakresie wykorzystania wzornictwa

przemysłowego

Poniżej zaprezentowano wyniki przykładowych badań przeprowadzonych w in-

nych krajach. Wybrano Wielką Brytanię i Danię jako kraje posiadające długie
tradycje i znaczne sukcesy w zakresie wdrażania wzornictwa.

7.1.1. Studia i sondaże prowadzone w Wielkiej Brytanii13)

W latach 1990-1992 Design Innovation Group (The Open University) we współ-

pracy z Institute of Science and Technology (University of Manchester) prze-
prowadzili badania, których celem była ocena efektów wykorzystania dotacji na
opracowanie projektów nowych wzorów wyrobów oraz sporządzenie ekspertyz
wzorniczych modernizowanych wyrobów14). Badaniami objęto 209 przedsię-
biorstw różnych branż (m.in. tekstylnej, meblarskiej, obuwniczej, elektronicznej,
gospodarstwa domowego, opakowań), które wcześniej otrzymały rządowe sub-
sydia na zatrudnienie zawodowego konsultanta ds. wzornictwa. Rozkład próby
badawczej, z punktu widzenia liczby zatrudnionych, był następujący:

> 43 firmy (21% respondentów) o zatrudnieniu do 20 osób,

> 82 firmy (39%ogółu) zatrudniające od 20 do 99 osób,

> 76 firm (36% badanych) o zatrudnieniu 100-499 osób,

> 8 firm (4% respondentów), w których zatrudnienie przekraczało 500 osób.

Ponad połowa badanych firm wykorzystała otrzymaną dotację, zatrudniając na

etat projektantów w zespołach badawczo-rozwojowych. W ok. 30% firm dotację
przeznaczono na wsparcie (doradztwo) działalności projektowej wykonywanej
przez pracowników inżynieryjno-technicznych, nieposiadających jednak for-
malnych kwalifikacji w tym zakresie. Ok. 10% przedsiębiorstw zdecydowało się
powierzyć opracowanie projektów nowych wyrobów wyłącznie profesjonalistom
spoza firmy.

13)  Obszerne fragmenty z pracy: Grzecznowska A., Mostowicz E., Miszczak M., Efektywność ekonomiczna aplikacji
wzornictwa; Prace i Materiały IWP, 18; Instytut Wzornictwa Przemysłowego; Warszawa 2006.
14)  Roy R., Potter S., The commercial impacts of investment in design, Design Studies, Nr 2; 1993.
 049

Efekty wsparcia ze środków budżetowych projektowania wzorniczego w przed-

siębiorstwach były znaczące. Blisko 2/3 opracowanych projektów zostało wdro-
żonych. Ok. 60% wszystkich projektów i ok. 90% wdrożonych przyniosło sukces
ekonomiczny producentom (wzrost obrotów, zysku). Za najważniejsze korzyści
uzyskane przez firmy uznano ponadto:

> podniesienie konkurencyjności produkowanych wyrobów,

> umożliwienie firmom „wejście” na nowe rynki zbytu (dotyczyło to 28% re-
spondentów) lub zwiększenia udziałów na dotychczasowych rynkach (30%
firm),

> wzrost eksportu wyrobów unowocześnionych wzorniczo (15% przedsiębiorstw),

> zmianę stosunku niektórych producentów do wzornictwa, a przede wszyst-

kim uzmy­słowienie jego roli w walce o klienta; w rezultacie ok. 50% bada-
nych firm zdecydowało się na dalsze zatrudnienie projektantów,

> pomoc w zdobyciu umiejętności zarządzania zespołem projektowym.

Inne badania, realizowane przez British Design Council w latach 2000-2001,

objęły następujące zagadnienia:

> rola wzornictwa przemysłowego w przedsiębiorstwach,

> praktyka wprowadzania wzornictwa,

> wpływ wdrażania wzornictwa na kondycję firmy,

> korzystanie z usług wzorniczych i pomocy udzielanej przez Design Coun-

cil15).

17% badanych firm przypisało wzornictwu znaczącą i integralną rolę w działal-

ności firmy, 24% wskazało na jego ograniczoną rolę, a 42% badanych firm nie
dostrzegało żadnej roli dla wzornictwa w firmie. Duże przedsiębiorstwa częściej
dostrzegały znaczenie wzornictwa. Na wyniki badań wpłynął fakt, że ankietę
przeprowadzono nie tylko wśród przedsiębiorstw przemysłowych, ale i rolni-
czych, przemysłu wydobywczego, hoteli, restauracji, hurtowni itp., które nie ko-
rzystają systematycznie z usług projektantów przemysłowych, chociaż mogą być
zainteresowane różnymi projektami wzorniczymi.

15)  National Survey of Firms 2002, A report prepared by PACEC on behalf of Design Council (G.Britain), London 2003,
(Internet: www.pacec.co.uk).
050

Obecnie Design Council przeprowadza cyklicznie tego typu badania (National

Survey of Firms), realizowane na dużych próbach przedsiębiorstw brytyjskich.
Badania mają na celu monitorowanie, w jaki sposób firmy stosują i rozumieją
wzornictwo oraz jaki jest wpływ wzornictwa na ich efektywność ekonomiczną.
National Survey of Firms przeprowadzone w 2005 roku objęło badaniem 1500
przedsiębiorstw z różnych regionów Wielkiej Brytanii16). Podczas badania zosta-
ły przeprowadzone wywiady telefoniczne z menedżerami firm zatrudniających
10. i więcej pracowników. Dodatkowo spośród badanych, na podstawie wyników
ankiety, została wyodrębniona grupa firm – „wzorniczo świadomych” (design
alert). Wśród tej grupy znalazły się przedsiębiorstwa, które podkreślały istotny
wpływ wzornictwa na ich konkurencyjność, udziały w rynku, wielkość obrotów
i zatrudnienia. Następnie grupie tej zadano już bardziej szczegółowe pytania,
dotyczące sposobu wykorzystania wzornictwa w ich firmach i jego przełożenia
na korzyści biznesowe.

Badanie dowodzi, że wzornictwo ma bezpośrednie i znaczące przełożenie na

poprawę wyników sprzedaży, wielkość obrotów i rozwój firmy. Przedsiębiorstwa,
które są świadome roli wzornictwa i stosują ją w praktyce, osiągają przewagę
konkurencyjną nad innymi. Prawie połowa z badanych uważa, że przez ostatnie
10 lat wzornictwo stało się ważnym czynnikiem, pomagającym im w osiągnięciu
przewagi konkurencyjnej.
Ponad 3/4 firm, w których wzornictwo stanowi integralną cześć procesu, stwier-
dziło, że dzięki wzornictwu zwiększyli swoją konkurencyjność i wielkość obro-
tów. Przedsiębiorstwa takie rzadziej muszą konkurować jedynie ceną w porów-
naniu z firmami, które nie stosują wzornictwa (mniej niż 1/2 wobec 2/3 firm).
Przedsiębiorstwa szybko rozwijające się 3 razy częściej niż inne firmy wskazu-
ją wzornictwo jako czynnik kluczowy do osiągnięcia sukcesu i prawie 6 razy
częściej niż inni postrzegają wzornictwo jako integralną część biznesu. Są one
także bardziej niż inne (2 razy częściej) skłonne do zwiększania nakładów na
wzornictwo, a 1/3 z nich już to uczyniła w ostatnim okresie.
Analizując wyniki z badania dla grupy „wzorniczo świadomych” (design alert)
firm, stwierdzono, że:

> średnio zwiększyły one swój udział rynkowy o 6,3% dzięki wykorzystaniu
wzornictwa,

16)  Design in Britain 2005-2006; Design Council, (Internet: www.designcouncil.org.uk).

 051

> każde 100 funtów zainwestowanych we wzornictwo spowodowało wzrost ob-

rotów tych firm o 225 funtów i wzrost zysków o 83 funty.

7.1.2. Badania Duńskiego Centrum Wzornictwa (Danish Design Cen­

ter)17)

W 1995 r. Duńskie Centrum Wzornictwa przeprowadziło badania dotyczące wy-

korzystania wzornictwa przemysłowego w przedsiębiorstwach produkcyjnych.
Jednym z podstawowych celów badań było określenie udziału wzornictwa
w kształtowaniu strategii produktu. Badaniem ankietowym objęto 276 przedsię-
biorstw, które zatrudniały powyżej 20 osób i osiągały roczne obroty nie mniejsze
niż 1 mln duńskich koron. Były to więc firmy nie tylko z sektora MSP, ale i więk-
sze. Pochodziły one z następujących branż:

> elektronika,

> maszyny przemysłowe,

> medyczne urządzenia techniczne,

> komputery, urządzenia biurowe,

> meble,

> sprzęt oświetleniowy,

> artykuły wyposażenia domów i ogrodów.

Z punktu widzenia wzornictwa wybrane firmy tworzyły razem ok. 50% popytu
na usługi projektowe w duńskim przemyśle18).
Ok. 60% badanych przedsiębiorstw uznało wzornictwo za ważny składnik stra-
tegii marketingowej, zmierzającej do zapewnienia sukcesu produktu oraz firmy
na rynkach krajowym i zagranicznym. Ponad 80% respondentów podkreśliło
decydującą rolę profesjonalnego projektowania wyrobu w kształtowaniu jego
jakości. Przyznali, że w produktach najwyższej jakości cechy estetyczne wyro-
bu, a także organizacja jego produkcji, warunki sprzedaży i inne czynniki two-
rzą spójną całość składającą się na tzw. filozofię produkcji przemysłowej, która
kształtuje wizerunek firmy i wyznacza jej pozycję konkurencyjną.
Wśród czynników stymulujących postęp we wzornictwie szczególną wagę nadano:

17)  Obszerne fragmenty z pracy: Grzecznowska A., Mostowicz E., Miszczak M., Efektywność ekonomiczna aplikacji
wzornictwa; Prace i Materiały IWP, 18; Instytut Wzornictwa Przemysłowego; Warszawa 2006.
18)  Bernsen J., Design in small and medium size companies. Danish Design Centre, (Internet: www.ddc.dk).
052

> wysokiej technice i technologii produkcji; nowoczesne surowce i materiały

zastosowane w produkcji pozwalają na uzyskanie lepszych wzorów wyrobów,
które podnoszą ich innowacyjność,

> stosowaniu różnorodnych strategii marketingowych promujących działalność

projektową, w tym m.in. intensywne kampanie reklamowe poprzez wydaw-
nictwa, bazy i banki danych dotyczące problematyki szeroko rozumianego
wzornictwa przemysłowego,

> regulacjom prawno-finansowym wspierającym wprowadzanie nowych wzo-

rów wyrobów na rynek (dotacje na usługi projektowe),

> rozszerzeniu systemu edukacji społeczeństwa w zakresie roli wzornictwa

w rozwoju społeczno-gospodarczym i kulturowym.

W opinii wielu producentów inwestowanie we wzornictwo jest rentowne. Koszty

projektu wzorniczego stanowią zwykle minimalną (rzędu kilku procent) część
kosztów prac badawczo-rozwojowych, uruchomienia produkcji i wprowadzenia
wyrobu na rynek.
Badanie korzyści ekonomicznych, płynących ze stosowania designu, kontynu-
owane było przez Duńskie Centrum Wzornictwa w 2003 r. Pozwoliło ono na
ocenę poziomu aktywności wzorniczej firm19). Przedsiębiorstwa podzielono na
4 grupy, zależnie od tej aktywności, którą sklasyfikowano następująco:

> brak korzystania z wzornictwa,

> wzornictwo jako stylizacja,

> wzornictwo jako proces (metoda pracy),

> wzornictwo jako strategia – ma centralne znaczenie w firmie.

Wyniki ankiety wykazały, że duńskie przedsiębiorstwa inwestujące we wzornic­

two zwiększyły swe dochody brutto w ciągu 5-ciu lat. Dochody te były wyższe
o 22% od dochodów firm, które nie inwestowały we wzornictwo.
Okazało się też, że firmy, które zainwestowały w szkolenie projektantów etato-
wych lub korzystały z usług projektantów z zewnątrz, uzyskały wzrost docho-
dów brutto o 40% wyższy niż firmy nieinwestujące w tej dziedzinie.
Korzystanie przez omawiane przedsiębiorstwa z usług projektantów pozwoliło
im na eksport średnio 34% produkcji (firmy niekorzystające z wzornictwa eks-
portowały 18% wytwarzanych wyrobów).

19)  Ramlau Hovgaard U., In Denmark, Design Tops the Agenda; Design Management Review, Fall 2004.
 053

Stwierdzono też pozytywną korelację pomiędzy korzystaniem z wzornictwa

i zatrudnieniem. W ciągu 5. lat łączny wzrost zysków przedsiębiorstw, które ko-
rzystały z usług wzorniczych, był rzędu 58 mld koron wyższy niż firm, które nie
korzystały z tych usług20).

7.2. Międzynarodowa współpraca w badaniach wzornictwa

W 2005 r. zawiązała się międzynarodowa grupa International Research Colla-

boration (IRC), łącząca instytucje/organizacje zajmujące się wzornictwem. Ce-
lem grupy jest współpraca w wypracowaniu wspólnego podejścia do sposobu
badania wzornictwa w biznesie, dzielenie się swoimi doświadczeniami w tym
obszarze („dobre praktyki”).
Do grupy przystąpiły następujące organizacje:

> APCI (Francja),

> Centre for Design Innovation (Irlandia),

> DDC Danish Design Centre (Dania),

> DDI Spanish Agency for Design & Innovation (Hiszpania),

> Design Austria,

> Design Council (Wielka Brytania),

> Design Vlaanderen (Belgia),

> National Institute of Design (Indie),

> Norwegian Design Council (Norwegia),

> Premsela (Holandia),

> SVID Swedish Industrial Design Foundation (Szwecja).

Pod koniec 2007 do grupy IRC dołączyła Polska, reprezentowana przez Instytut
Wzornictwa Przemysłowego.
W zrealizowanym przez IWP badaniu zostały uwzględnione pytania, wypraco-
wane i ustalone wspólnie przez członków IRC. Jednym z nich jest kluczowe py-
tanie, pozwalające określić świadomość firmy w stosowaniu wzornictwa („doj-
rzałość wzorniczą” przedsiębiorstw). Na podstawie odpowiedzi udzielonych
przez firmy można wykreślić „drabinę designu”, wskazującą na stopień dojrza-
łości w podejściu firm do wzornictwa.

20)  Danish Design Centre, 2004, The Economic Effects of Design. Dania: Kopenhaga, (Internet: www.ddc.dk).
054

Rycina 2
Drabina designu
świadomość wzornicza

4. wzornictwo
jako element
strategii firmy

3. wzornictwo
jako proces

2. wzornictwo
jako „styling”

0 1. brak wzornictwa Design

W ramach prac grupy IRC zostały podjęte pierwsze próby porównania wyników
badań przeprowadzonych w kilku krajach – w Wielkiej Brytanii, Danii, Hisz­
panii i Norwegii. Zadanie okazało się trudne ze względu na różne wielkości
prób, strukturę próby oraz różnice w zadawanych pytaniach. Prace nad porów-
naniem danych są kontynuowane. Generalnym wnioskiem grupy jest koniecz-
ność uzgodnienia wspólnych pytań i ustalenia porównywalnych prób, aby móc
w przyszłości porównywać dane z różnych krajów.
Na polskim rynku też zaczyna wyłaniać się kwestia konieczności ustandary-
zowania badań wzornictwa w przedsiębiorstwach. Obszar ten (wzornictwo
w przedsiębiorstwach) zaczyna być w centrum zainteresowania i w związku
z  tym podejmowane są inicjatywy mające na celu jego zbadanie. Jedną z takich
inicjatyw są badania ankietowe przeprowadzone pod koniec 2007 roku w ra-
mach pilotażu „Wzornictwo przemysłowe w Małopolsce”, będącego elementem
projektu europejskiego Wzmacnianie Regionalnej Strategii Innowacji – RIS
Małopolska (InnoRegioMałopolska). Projekt ten jest realizowany w ramach
6. Programu Ramowego i ma na celu wsparcie procesu wdrażania Regionalnej
Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego na lata 2005-201321).
W ramach InnoRegioMałopolski w 2007 roku zostały przeprowadzone bada-
nia dotyczące wiedzy i zainteresowania obszarem wzornictwa wśród przed-

21)  Mamica Ł., red.; Wzornictwo Przemysłowe w Małopolsce – oczekiwania firm i studentów; Centrum Design w Kra-
kowie; Kraków 2007.
 055

siębiorstw działających w województwie małopolskim. Wyniki z tego intere-

sującego przedsięwzięcia nie są, niestety, w pełni porównywalne z badaniami
przeprowadzonymi przez IWP w tym samym roku. Wynika to z odmiennej kon-
strukcji próby, różnic w podejściu do zadawanych pytań oraz sposobie realizacji
badania.
W ramach InnoRegioMałopolski badaniem objęto 2 grupy przedsiębiorstw:

1. Mikro oraz małe i średnie przedsiębiorstwa, które otrzymały środki finan-

sowe z funduszy unijnych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego
Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw na lata 2004-2006, działania 2.1,
2.2.1 i 2.3. Badanie objęło więc przedsiębiorstwa o różnym profilu działalno-
ści, jak np. firmy doradcze, prawnicze, stomatologiczne. Na rozesłane ankiety
odpowiedziało 90 firm.

2. Przedsiębiorstwa ubiegające się o dofinansowanie w ramach Zintegrowanego

Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego na lata 2004-2006, działa-
nia 3.4 i 2.5, głównie firmy młode, działające na rynku kilka lat, co wynika
z założeń obu ww. priorytetów ZPORP. Rozesłana ankieta została wypełnio-
na przez 87 firm.

Ciekawą inicjatywą było przeprowadzenie w ramach projektu spotkań branżo-

wych, mających na celu wsparcie naukowców z małopolskich wyższych uczel-
ni w nawiązywaniu współpracy z partnerami biznesowymi oraz ułatwienie dla
przedsiębiorców w dostępie do potencjału naukowo-badawczego małopolskich
uczelni i jednostek badawczo-rozwojowych22). Spotkania branżowe zostały po-
prowadzone przez Centrum Innowacji, Transferu Technologii i Rozwoju Uni-
wersytetu (CITTRU). Podczas spotkania przedsiębiorcy mieli możliwość przed-
stawienia problemów, z jakimi borykają się w ramach swojej działalności (i które
mogłyby zostać rozwiązane przez naukowców), a z drugiej strony badacze mieli
szansę na zaproponowanie konkretnych rozwiązań, jakie mogą zaoferować fir-
mom z danej branży. W ramach projektu przeprowadzono 2 spotkania branż:
odlewniczej oraz obuwniczej. Niestety, ze względu na brak funduszy zrezygno-
wano ze wstępnie planowanego na styczeń 2008 spotkania branżowego doty-
czącego wzornictwa przemysłowego.

22)  Działek J.; Projekt pilotażowy „Małopolskie Spotkania Branżowe”; CITTRU; Uniwersytet Jagielloński; 2007.
056

7.3. Raport „BEDA” dotyczący przemysłu kreatywnego w krajach EU

wielkość obrotów przemysłu procent PKB liczba projektantów

kreatywnego (w mln EUR)

Austria 1 560 0,67 9 500

Dania 591 0,30 11 000

Estonia 40 0,40 2 000

Francja 2 400 0,15 12 000

Grecja 10 0,01 8 500

Hiszpania 817 0,09 21 200

Holandia 2 600 0,57 46 000

Irlandia 600 0,40 8 000

Luksemburg 36 0,14 900

Niemcy 6 900 0,32 80 000

Norwegia 350 0,16 2 100

Polska 57 0,02 6 000

Szwajcaria 1 700 0,60 12 000

Szwecja 838 0,31 10 000

Wielka Brytania 16 700 0,99 185 500

Włochy 900 0,07 14 800

Tabela 1
Przemysł kreatywny w krajach EU

W 2007 roku ogólnoeuropejska organizacja, działająca na rzecz środowisk

związanych z przemysłem kreatywnym, „BEDA” (The Bureau of European De-
sign Associations) w ramach pierwszej inicjatywy przygotowała krótki raport
dotyczący przemysłu kreatywnego (European Design Report). Raport zawiera
dane dotyczące przemysłu kreatywnego (w tym – wzornictwa przemysłowego)
z różnych krajów europejskich, takie jak: wielkość obrotów, udział tego prze-
mysłu w produkcie krajowym brutto oraz liczbę projektantów w danym kraju
(Tabela 1)23). Wielkości te dotyczą roku 2006. Powstały na podstawie dostępnych
raportów i szacunków z poszczególnych krajów. W 2008 roku ma zostać wpro-

23)  European Design Report; BEDA; DesignAustria; 2007.

 057

wadzony kod NACE 74.10 Wyspecjalizowane usługi projektanckie (Specialized

Design Activities) do Międzynarodowego systemu kwalifikowania działalności,
co pozwoli na zdecydowanie dokładniejsze pomiary i, w związku z tym – po-
równania, ale już dzięki temu zestawieniu jest możliwość porównania, ilu pro-
jektantów reprezentuje dany kraj, oraz ocena wpływu ich działalności na gospo-
darkę krajową. W raporcie zostali wzięci pod uwagę profesjonalni projektanci,
w tym: wzornictwa przemysłowego, wnętrz, multimediów, graficy.
Z szacunków „BEDA” wynika, że ponad 447 tys. projektantów w Europie gene-
ruje roczny przychód ponad 36 miliardów euro.
Zdecydowanym liderem w liczebności projektantów (ponad 185 tys.), jak i w ge-
nerowaniu przychodu z przemysłu kreatywnego (16 700 mln EUR), jest Wielka
Brytania.
Polska w obrotach przemysłu kreatywnego (57 mln EUR) znajduje się w podob-
nej sytuacji, co Estonia (40 mln) czy Luksemburg (36 mln). Polski przemysł kre-
atywny stanowi jeszcze znikomy procent produktu krajowego brutto (0,02 proc.),
co plasuje Polskę na 2. miejscu od końca, przed Grecją (0,01 proc.). Z liczbą 6 tys.
projektantów Polska wyprzedza Luksemburg (0,9 tys.), Estonię (2 tys.) oraz Nor-
wegię (ponad 2 tys.).
 Analiza stopnia wykorzystania i rozwoju wzornictwa przemysłowego... 059

8.
Analiza stopnia
wykorzystania i rozwoju
wzornictwa przemysłowego
w polskich przedsiębiorstwach
– badania ilościowe
i jakościowe IWP

Modułowe sofy HIDDEN

projekt: Tomek Rygalik
producent: IKER
finalista Dobry Wzór 2006
060

8. Analiza stopnia wykorzystania i rozwoju wzornictwa przemy­

słowego w polskich przedsiębiorstwach – badania ilościowe i ja­
kościowe IWP

W kolejnych dwóch rozdziałach przedstawiono wyniki badania ilościowego

i jakościowego przeprowadzonego w trzecim kwartale 2007 roku przez firmę
badawczą Ipsos na zlecenie i we współpracy merytorycznej Instytutu Wzornic­
twa Przemysłowego.

8.1. Badanie ilościowe – przedmiot badania i metodologia badania

8.1.1. Określenie zagadnień badawczych

Omawiane w niniejszym raporcie badanie dotyczy m.in. następujących zagad-

nień:

> Wykorzystywanie wzornictwa przez badane przedsiębiorstwa.

> Zasady i warunki zarządzania wzornictwem w przedsiębiorstwach.

> Ocena wzornictwa w branży reprezentowanej przez badaną firmę.

> Postrzegany wpływ wzornictwa na rozwój przedsiębiorstwa oraz na efektyw-

ność biznesu.

> Metody stosowane w zakresie pozyskiwania projektów wzorniczych (źródła

wiedzy o projektantach, sposób zdobywania ofert, miejsce projektanta w or-
ganizacji).

> Określenie motywów i barier dla pozyskiwania oraz wdrażania nowych pro-
jektów wzorniczych i wprowadzania ich na rynek.

> Organizacja procesu wdrażania nowego produktu oraz jego wprowadzania

na rynek (sposób organizacji procesu, istnienie procedur, sposoby weryfikacji
potencjału produktu i minimalizacji ryzyka rynkowego, postrzegane trudno-
ści).

> Ocena wartości dodanej wzornictwa dla rozwoju przedsiębiorstwa, pozycjo-

nowania marki, potencjału rynkowego produktów, konkurencyjności przed-
siębiorstwa w kraju i zagranicą.

> Metody ochrony własności intelektualnej i ocena ich skuteczności.

> Liczba nowych produktów/projektów wdrożonych do produkcji i wprowadzo-

nych na rynek w roku 2006.
 061

> Dane finansowe badanych przedsiębiorstw (obroty w roku 2006, nakłady na

wzornictwo przemysłowe w 2006, udział nakładów na wzornictwo w kosz-
tach B+R).

> Próba określenia branż i przedsiębiorstw wiodących w zakresie wykorzysty-

wania wzornictwa.

8.1.2. Próba badawcza

Badaniem objętych zostało 301 przedsiębiorstw przemysłowych reprezentują-

cych 8 wybranych branż. Wyjściowa lista branż zawierała, poza innymi, kate-
gorię „nowe media”, jednak ze względu na niewielką reprezentację takich firm
i niemożność dotarcia do nich, branża ta nie znalazła swej reprezentacji w bada-
niu ilościowym. Operatem stanowiącym źródło bazy adresowej firm był operat
HBI. Jest to jedna z największych dostępnych na rynku baz danych, systema-
tycznie weryfikująca i aktualizująca swoje dane.
W badaniu wzięły udział przedsiębiorstwa/osoby spełniające następujące kry-
teria rekrutacyjne:

> Firmy mające na swoim koncie realizacje przemysłowe – w ciągu ostatnich

3 lat wdrożyły do produkcji nowy projekt 24).

> Osoby odpowiedzialne w przedsiębiorstwie za wdrażanie i rozwój nowych

produktów.

Kryteria różnicujące respondentów:

> Wielkość przedsiębiorstw, w którym pracuje respondent:

… małe – zatrudniające 10-49 pracowników,

… średnie – zatrudniające 50-249 pracowników,

… duże – zatrudniające 250 i więcej pracowników.

> Reprezentowana branża:

… wyroby AGD i RTV, sprzęt komputerowy, multimedialny, urządzenia peryfe-

ryjne,

… wyroby inwestycyjne (maszyny i narzędzia),

… środki transportu,

24)  Kryterium to zastosowano głównie ze względu na podstawowe cele badania: chęć uzyskania odpowiedzi na py-
tania dotyczące całego procesu zarządzania wzornictwem w polskich przedsiębiorstwach.
062

… meblarstwo i wyposażenie wnętrz,

… ceramika i szkło,

… ubiór, tkanina, akcesoria oraz obuwie,

… artykuły oświetleniowe,

… sprzęt sportowy/artykuły sportowe.

> Region kraju:

1. Region Centralny (woj. mazowieckie, woj. łódzkie).

2. Region Południowy (woj. śląskie, woj. małopolskie).

3. Region Wschodni (woj. podlaskie, woj. lubelskie, woj. świętokrzyskie,

woj. podkarpackie),

4. Region Północno-Zachodni (woj. zachodnio-pomorskie, woj. lubuskie,

woj. wielkopolskie).

5. Region Południowo-Zachodni (woj. dolnośląskie, woj. opolskie).

6. Region Północny (woj. pomorskie, woj. kujawsko-pomorskie, woj. warmińsko-

-mazurskie).
Badane firmy dla poszczególnych regionów GUS dobrane zostały proporcjonal-
nie do ich udziału w bazie.
Reasumując, badanie zrealizowane zostało na próbie kwotowej, w której okre-
ślone zostały kwoty dla branży, regionu i wielkości firmy.

lp. próba zrealizowana

301 100%

branża N %

1 wyroby AGD i RTV, sprzęt komputerowy, multimedialny, urządze- 38

nia peryferyjne 13%

2 wyroby inwestycyjne (maszyny i narzędzia) 40 13%

3 środki transportu 36 12%

4 meblarstwo i wyposażenie wnętrz 44 15%

5 ceramika i szkło 40 13%

6 ubiór, tkanina, akcesoria oraz obuwie 39 13%

7 oświetlenie 27 9%
 063

8 sprzęt sportowy/artykuły sportowe 37 12%

region GUS

1 Centralny 61 20%

2 Południowy 61 20%

3 Wschodni 42 14%

4 Północno-Zachodni 58 19%

5 Południowo-Zachodni 28 9%

6 Północny 51 17%

wielkość firmy

1 małe (10-49 pracowników) 115 38%

2 średnie (50-249 pracowników) 134 45%

3 duże (250 pracowników i powyżej) 52 17%

Tabela 2
Zrealizowany rozkład próby

Próba zrealizowana odbiegła w niewielkim stopniu od próby założonej, z powo-

du trudności pozyskania wywiadów dla części przedsiębiorstw w czasie przewi-
dzianym na realizację badania. W celu uzupełnienia liczebności ogółem, zrea-
lizowano wywiady nadwyżkowe dla tych branż, regionów i kategorii wielkości,
dla których okazało się to możliwe. Rozbieżność między próbą założoną i próbą
zrealizowaną nie ma istotnego wpływu na wartość uzyskanych wyników.
Analizując wyniki dla poszczególnych kategorii, należy pamiętać o niewysokich
liczebnościach w poszczególnych podpróbach badawczych. Zwłaszcza ostrożnie
należy traktować wyniki dla regionów, które są bardzo silnie uzależnione od
struktury branżowej zlokalizowanych tam przedsiębiorstw. Z tego względu nie
zdecydowano się zaprezentować wyników dla poszczególnych regionów w tym
raporcie. W związku z powyższym niniejsze badanie należy traktować jako
badanie rozpoznawcze. Aby móc generalizować wyniki i uznać je za w pełni
reprezentatywne, szczególnie w ramach wybranych kategorii (region, branża,
wielkość firmy), niezbędne jest przeprowadzenie badania na znacznie większej
próbie, tak aby jednostki analizy (np. regiony, branże, wielkość przedsiębior-
stwa) reprezentowane były w badaniu odpowiednio licznie.
064

Przy opracowaniu wyników nie zastosowano wag, ponieważ ze względu na nie-

wielkie liczebności frakcji mogłoby to znacząco zniekształcić i zafałszować rze-
czywisty obraz sytuacji.

8.1.3. Osoby badane

W ramach badanych firm wywiady realizowane były z przedstawicielami kie-

rownictwa firmy lub innymi osobami odpowiedzialnymi za opracowywanie/
wprowadzanie nowych produktów.

8.1.4. Metoda badania

Biorąc pod uwagę szeroki zakres badania oraz trudną dostępność respondentów,
zadecydowano o realizacji badania metodą bezpośrednich wywiadów osobistych.
Ankieterzy realizujący badanie wyposażeni byli w list przewodni podpisany przez
dyrekcję Instytutu Wzornictwa Przemysłowego i Ipsos Polska, co w wielu przypad-
kach skutkowało bardziej pozytywnym nastawieniem respondentów do wywiadu.
Ogólnie biorąc, realizacja badania nastręczała dużo trudności. Respondenci często
odmawiali udziału w badaniu, tłumacząc się brakiem czasu. Częste były przypad-
ki, że mimo umówionego terminu wywiadu, respondenci nie chcieli w nim uczest-
niczyć i wyznaczali kolejny termin spotkania. Okazało się też, że spora część firm
nie spełniała kryterium selekcyjnego, jakim był warunek wdrożenia do produkcji
i wprowadzenia na rynek w okresie ostatnich 3 lat przynajmniej jednego nowe-
go, własnego projektu. Niektóre z nich nie wprowadziły na rynek żadnego nowe-
go projektu, inne co prawda wprowadziły, ale nie był to ich własny projekt, tylko
projekt przekazany przez inną firmę, centralę lub zagranicznego partnera (tych
ostatnich przypadków było najwięcej). Abstrahując od trudności z umówieniem
się z respondentem i dużej liczby odmów wzięcia udziału w badaniu, respondenci
raczej pozytywnie podchodzili do badania. Na ogół rozumieli celowość realizacji
tego typu projektów. Na korzyść badania działało również to, że realizowane ono
było na zlecenie Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, który w oczach responden-
tów jest instytucją godną zaufania. Oczywiście były też głosy krytyczne. Głównym
problemem dla respondentów było mówienie o sprawach finansowych, co postrze-
gali oni jako zbyt „inwazyjne”. Wielu respondentów przy pytaniach o wskaźniki
finansowe odmawiało udzielenia odpowiedzi. Inni czuli niepewność, co do tego,
czy mają prawo udzielać informacji dotyczących finansów firmy.

8.1.5. Charakterystyka badanych przedsiębiorstw

W tej części raportu zaprezentowano podstawowe charakterystyki przebadanych

podmiotów ze względu na takie cechy, jak branża, region, liczba zatrudnionych,
wielkość miejscowości, w której zlokalizowana jest firma, a także wiek firmy.
 065

Rozkład próby 1

Rozkład procentowy podmiotów według branży. N=301

0 3 6 9 12 15

AGD i RTV, sprz. komputer. i multimedialny 13%

wyroby inwestycyjne i wykończeniowe 13%

środki transportu 12%

meble i wyposażenie wnętrz 15%

ceramika i szkło 13%

ubiory, tkaniny, obuwie 13%

oświetlenie 9%

sprzęt sportowy 12%

Rozkład próby 2

Rozkład procentowy podmiotów ze względu na region. N=301

0 5 10 15 20 25

Centralny 20%

Południowy 20%

Wschodni 14%

Północno-Zachodni 19%

Południowo-Zachodni 9%

Północny 17%
066

Rozkład próby 3

Rozkład procentowy podmiotów ze względu na liczbę zatrudnionych. N=301

0 10 20 30 40 50

10-49 pracowników 38,2%

50-249 pracowników 44,5%

250+ pracowników 17,3%

Rozkład próby 4

Rozkład procentowy podmiotów ze względu na wielkość miejscowości. N=301

0 5 10 15 20 25 30 35 40

wieś 6%

miasto do 20.000 mieszkańców 12,6%

od 20.001 do 50.000 mieszkańców 13,3%

od 50.001 do 100.000 mieszkańców 11,6%

od 100.001 do 200.000 mieszkańców 8,6%

od 200.001 do 300.000 mieszkańców 3,3%

od 300.001 do 500.000mieszkańców 8%

powyżej 500.000 mieszkańców 36,5%

 067

Rozkład próby 5

Rozkład procentowy podmiotów ze względu na wiek firmy. N=301

0 5 10 15 20 25

<10 lat 18,3%

10-15 lat 19,9%

16-20 lat 24,3%

21-30 lat 15,0%

>30 lat 16,6%

Rozkład próby 6

Branżowy rozkład firm w poszczególnych regionach. N=301

25
21,6%
21,6%
21,4%
21,4%

25%
19,7%

19%

17,9%

20
17,2%

17,2%
16,7%
16,4%
16,4%

15,7%
14,8%

15,5

14,3%

14,3%
13,8%
14,3
13,1%

13,1%
13,1%
13,1%
13,1%

15
111,5%

11,9%

11,8%
11,8%
11,5%
11,5%
11,5%

10,3%
9,8%
9,8%

9,5%

8,6%

8,6%
8,6%

10
7,8%

7,8%
7,1%

3,6%

3,6%

5
1,6%

2%
0%
0%

0
Centralny Południowy Wschodni Północno- Południowo- Północny
-Zachodni -Zachodni
AGD i RTV, sprz. komputer. i multimedialny meble i wyposażenie wnętrz oświetlenie
wyroby inwestycyjne i wykończeniowe ceramika i szkło sprzęt
ubiory, tkaniny, obuwie sportowy
środki transportu
068

8.1.6. Charakterystyka osób badanych

Rozkład próby 7

Płeć osób badanych

0 10 20 30 40 50 60 70 80

mężczyzna 71,1%

kobieta 28,9%

Rozkład próby 8

Wykształcenie osób badanych

0 10 20 30 40 50 60 70 80

ukończona szkoła zawodowa 2,3%

ukończona szkoła średnia 22,9%

ukończone studia wyższe 72,4%

odmowa odp. 2,3%

 069

Rozkład próby 9

Stanowiska osób badanych

0 5 10 15 20 25 30

prezes/dyrektor naczelny 12,3%

zastępca prezesa/dyrektora 4%

dyrektor/kierownik marketingu 15,9%

dyrektor do spraw produkcji 7,6%

dyrektor do spraw strategii 3%

inny członek Zarządu 3%

właściciel/współwłaściciel 18,3%

kierownik/menedżer produktu 26,6%

inne 7,6%

odmowa odpowiedzi 1,7%

8.2. Badanie jakościowe – przedmiot i metodologia badania

8.2.1. Cel badania

Celem badania było poznanie stopnia wykorzystania i rozwoju wzornictwa

w przedsiębiorstwach z różnych branż i różniących się wielkością, co pozwoli
w końcowym efekcie na określenie aktualnego stanu wzornictwa, jego wpływu
na efektywność i konkurencyjność przedsiębiorstw oraz perspektyw jego roz-
woju w Polsce.
Zagadnienia eksplorowane w badaniu:

> Zasady i warunki zarządzania wzornictwem w przedsiębiorstwach.

> Wykorzystanie wzornictwa przez przedsiębiorstwa.

> Postrzegane znaczenie wzornictwa dla biznesu i rozwoju przedsiębiorstwa

oraz wpływ na efektywność biznesu.

> Sposób szacowania kosztów i nakładów na wzornictwo.

> Metody współpracy w zakresie pozyskiwania projektów wzorniczych (źródła

wiedzy o projektantach, sposób zdobywania ofert, miejsce projektanta w or-
ganizacji).
070

> Określenie motywów i barier dla pozyskiwania oraz wdrażania nowych pro-
jektów wzorniczych.

> Organizacja procesu wdrażania nowego produktu oraz jego wprowadzania

na rynek (sposób organizacji procesu, istnienie procedur, sposoby weryfikacji
potencjału produktu i minimalizacji ryzyka rynkowego, postrzegane trudno-
ści).

> Ocena wartości dodanej wzornictwa dla rozwoju przedsiębiorstwa, pozycjo-

nowania marki, potencjału rynkowego produktów, konkurencyjności przed-
siębiorstwa w kraju i zagranicą.

> Metody ochrony własności intelektualnej – ocena skuteczności, obawy.

8.2.2. Metodyka badania

Podczas badania jakościowego przeprowadzono indywidualne wywiady pogłę-

bione trwające ok. 1h.

8.2.3. Liczba wywiadów

Zrealizowano 30 wywiadów (w tym: 18 przeprowadzono podczas bezpośrednie-

go spotkania z respondentem, a 12 – telefonicznie).

8.2.4. Termin realizacji

Badanie było realizowane w październiku i listopadzie 2007 roku.

8.2.5. Dobór próby

Dobór próby miał charakter celowy, z uwzględnieniem kryteriów wyszczegól-

nionych poniżej.

8.2.6. Kryteria doboru próby

Do badania zostały zaproszone osoby zajmujące w firmie najwyższe stanowiska

zarządzające, decyzyjne w kwestii wdrażania i rozwoju nowego projektu, od-
powiedzialne w przedsiębiorstwie za planowanie, wdrażanie i rozwój nowych
produktów, mające na swoim koncie realizacje przemysłowe – nadzorowały/ko-
ordynowały wdrożenie do produkcji minimum jednego nowego projektu w danej
firmie.

8.2.7. Respondenci

W badaniu wzięło udział:

> 13 osób zatrudnionych na stanowisku dyrektorskim – w tym:

 071

… 3 dyrektorów zarządzających,

… 5 dyrektorów do spraw rozwoju,

> 9 szefów działu rozwoju produktu,

> 5 brand managerów (szefów działu marketingu),

> 3 szefów działu konstrukcji.

8.2.8. Charakterystyka przebadanych przedsiębiorstw

W badaniu zostały uwzględnione firmy:

> małe (zatrudniające 10-49 pracowników),

> średnie (50-249 pracowników),

> duże (250 i więcej pracowników).

W badaniu wzięło udział 9 dużych firm, 12 średnich oraz 9 małych.

Wywiady zostały przeprowadzone z przedstawicielami firm reprezentujących
następujących 9 branż:

> wyroby AGD i RTV, sprzęt komputerowy, multimedialny, urządzenia peryfe-

ryjne,

> wyroby inwestycyjne,

> środki transportu,

> meblarstwo,

> ceramika i szkło,

> nowe media,

> ubiór, tkanina, akcesoria, obuwie,

> oświetlenie,

> sprzęt sportowy.

W branżach:

> wyroby AGD i RTV, sprzęt komputerowy, multimedialny, urządzenia peryfe-

ryjne zrealizowanych zostało 5 wywiadów,

> ubiór, tkanina, akcesoria, obuwie zrealizowano 4 wywiady,

072

> wyroby inwestycyjne, środki transportu, meblarstwo, ceramika i szkło, nowe

media, oświetlenie i sprzęt sportowy zrealizowano po 3 wywiady z każdej
z wymienionych branż.

Rozkład próby z uwzględnieniem kryterium wielkości przedsiębiorstwa i sekto-

ra branżowego przedstawia Tabela 3.

branża/wielkość firmy mała 10-49 średnia 50-249 duża powyżej suma wywiadów
pracowników pracowników 250 pracowników

wyroby AGD i RTV, 1 – sprzęt 1 – AGD 1 – AGD 5

sprzęt komputerowy, multimedialny 1 – RTV
multimedialny, 1 – sprzęt
urządzenia komputerowy
peryferyjne

wyroby inwestycyjne 1 1 1 3

środki transportu 1 1 1 3

meblarstwo 1 1 1 3

ceramika i szkło 1 1 1 3

nowe media 1 2 – 3

ubiór, tkanina, 1 1 2 4
akcesoria, obuwie

oświetlenie 1 1 1 3

sprzęt sportowy 1 1 1 3

suma 9 12 9 30
wywiadów

Tabela 3
Rozkład próby przedsiębiorstw – sektor branżowy i wielkość przedsiębiorstwa

W badaniu wzięły udział przedsiębiorstwa z następujących województw Polski:

> Mazowieckie – 12 wywiadów,

> Łódzkie – 5 wywiadów,

> Śląskie – 4 wywiady,

> Wielkopolskie – 3 wywiady,

> Kujawsko-Pomorskie – 2 wywiady,

> Lubelskie – 1 wywiad,

 073

> Małopolskie – 1 wywiad,

> Dolnośląskie – 1 wywiad,

> Podkarpackie – 1 wywiad.

8.2.9. Metoda przeprowadzenia wywiadów

Techniką badawczą zastosowaną w tym projekcie były indywidualne wywiady

pogłębione.
Wszystkie wywiady zostały przeprowadzone na podstawie scenariusza.
Większość wywiadów z osobami odpowiedzialnymi w przedsiębiorstwie za pro-
ces rozwoju nowego produktu została przeprowadzona w trakcie bezpośrednie-
go wywiadu-spotkania. 6 wywiadów zostało przeprowadzonych telefonicznie.
 Wyniki badania ilościowego 075

9.
Wyniki badania
ilościowego

Sofa SLIM
projekt: Towarzystwo Projektowe
(Jerzy Porębski, Grzegorz Niwiński)
producent: NOTI
Wystawy: Design PL, Dni Koloru
076

9. Wyniki badania ilościowego

Omawiane poniżej wyniki badania dostarczają wiedzy na temat tego, czy

i w jaki sposób polskie przedsiębiorstwa wykorzystują wzornictwo, jak ocenia-
ją jego rolę i perspektywy, na jakie trudności natrafiają. Na potrzeby analiz,
poza innymi podstawowymi zmiennymi, takimi jak branża, region i wielkość
firmy, skonstruowana została zmienna „liderzy wzornictwa”. Pozwala ona na
porównawczą prezentację wyników dla tak określonej grupy przedsiębiorstw
oraz przedsiębiorstw, które do tej grupy nie weszły.
„Liderów wzornictwa” zdefiniowano poprzez następujące cechy:

> mający powyżej 20 nowych produktów/projektów wprowadzonych na rynek

w okresie ostatnich 3 lat,

> mający powyżej 5 nowych produktów/projektów wprowadzonych na rynek

w okresie ostatnich 12 miesięcy,

> potwierdzający kluczową lub ważną rolę wzornictwa w firmie,

> wykorzystujący nowe wzornictwo przynajmniej w połowie produktów wpro-

wadzanych na rynek w ciągu ostatnich 3 lat.

Grupa ta liczy 45 spośród 301 zbadanych firm, co stanowi 15%.

Uwaga:
W nawiasach podano numery diagramów, do których odwołują się autorzy przy
omawianiu wyników. Rysunki przedstawiające wykresy z danymi z badania zo-
stały umieszczone w oddzielnym aneksie – Analiza aplikacji wzornictwa prze-
mysłowego w polskich przedsiębiorstwach. Aneks – diagramy z wynikami badań.

9.1. Wykorzystywanie wzornictwa przez badane przedsiębiorstwa

W warunkach gospodarki rynkowej coraz więcej polskich przedsiębiorstw zdaje

sobie sprawę ze znaczenia wzornictwa i jego wpływu zarówno na wizerunek
firmy, jak też sprzedaż produktów. Oczywiście są branże, w których wzornictwo
odgrywa większą rolę i branże, w których ma ono mniejsze znaczenie. Głów-
ną linię podziału można by już przeprowadzić na poziomie przemysłu lekkiego
i  przemysłu ciężkiego.
Świadomość roli wzornictwa to jedno, a jego wykorzystywanie w praktyce to
drugie. Wiele firm nie wykorzystuje wzornictwa zbyt intensywnie lub wyko-
 077

rzystuje je, stosując metody oszczędnościowe ze względu na przekonanie, że

jest to kosztowne, a istnieje ryzyko, iż inwestycja we wzornictwo się nie zwróci.
Jest jednak coraz więcej firm, które z całą świadomością ryzyka podejmują je
z przekonaniem, że bez tego firma nie będzie się rozwijać, a jej konkurencyjność
na rynku będzie coraz słabsza. Poszerzają się też dziedziny, w jakich firmy wy-
korzystują profesjonalne wzornictwo.

9.1.1. Dziedziny, w jakich wykorzystywane jest wzornictwo

Wykorzystywanie przez przedsiębiorstwa wzornictwa nie ogranicza się za-

zwyczaj jedynie do wzornictwa własnych produktów (które stosuje 67% firm).
W ostatnim roku większość badanych przedsiębiorstw wykorzystywało wzorni-
ctwo także przy projektach związanych z komunikacją i marką (59%), z multi-
mediami (61%) oraz z wnętrzem i wystawiennictwem (38%) (Diagram 1).
W odniesieniu do własnych produktów/wzorów profesjonalne wzornictwo wy-
korzystywały najczęściej firmy z branży „odzież/tkaniny/obuwie”, „AGD/RTV
i komputery”, „wyroby inwestycyjne”, a także „ceramika i szkło” (Diagram 2).
Duże firmy częściej niż małe czy średnie korzystały z profesjonalnego wzornic­
twa we wszystkich analizowanych tu dziedzinach, w tym zwłaszcza powiąza-
nych z multimediami. W odniesieniu do produktu i wzoru przemysłowego róż-
nice stopnia wykorzystania wzornictwa zależnie od wielkości przedsiębiorstwa
są mniej znaczące (Diagram 3). Natomiast firmy należące do grupy „liderów
wzornictwa” znacznie częściej od pozostałych firm wykorzystują profesjonalne
wzornictwo w różnych dziedzinach swojej działalności (Diagram 4).

9.1.2. Rola wzornictwa w polskich przedsiębiorstwach

Pomimo że większość badanych przedsiębiorstw uznaje rolę wzornictwa za klu-

czową lub ważną (76%), to jednak blisko co piąte z przedsiębiorstw uznaje ją za
ograniczoną lub w ogóle nieważną (Diagram 5). Na kluczową rolę wzornictwa
przy opracowywaniu nowych projektów częściej od pozostałych wskazują firmy
z branży „odzież, tkaniny, obuwie” oraz „ceramika i szkło”. O ograniczonej lub
nieistotnej roli wzornictwa najczęściej wspominają reprezentanci firm z bran-
ży „środki transportu”, a także, choć rzadziej, z branży „AGD/RTV i kompute-
ry”, „wyroby inwestycyjne”, „meble i wyposażenie wnętrz” (Diagram 6). Wraz
ze wzrostem wielkości firmy rośnie też skłonność do określania roli wzornictwa
jako kluczowej. Ogólnie jednak różnice nie są duże (Diagram 7). „Liderzy wzor-
nictwa” częściej niż pozostałe firmy określają rolę wzornictwa jako kluczową
przy opracowywaniu nowych projektów firmy (38% wobec 11%). Wynika to już
z samej definicji tej kategorii (Diagram 8).
078

Badani byli pytani także o znaczenie wzornictwa w sposób bardziej rozbudowa-

ny. Mieli wskazać stwierdzenie, które najlepiej charakteryzuje rolę wzornictwa
w ich przedsiębiorstwie. Najczęściej przedstawiciele badanych przedsiębiorstw
przyznają, że w ich firmie wzornictwo jest niezbędne przy opracowywaniu no-
wych projektów, ale nie jest głównym elementem procesu. Ponad 1/5 przedsta-
wicieli firm twierdzi, że wzornictwo nie jest czymś, z czego firma systematycz-
nie korzysta. Wzornictwo wykorzystywane jest tam okazjonalnie. Jednocześnie
ponad 1/5 spośród nich przyznaje, że wzornictwo należy do naturalnych i stra-
tegicznych narzędzi zarządzania firmą (Diagram 9). O strategicznym znaczeniu
wzornictwa wyraźnie częściej przekonani są przedstawiciele firm określonych
w badaniu jako „liderzy wzornictwa” (Diagram 10).
Przedsiębiorcy mają świadomość, że w Polsce rola wzornictwa przemysłowego
rośnie. O wzroście tej roli przekonanych jest 60% badanych przedsiębiorstw. Co-
raz bardziej docenia się znaczenie dobrego, profesjonalnie opracowanego wzoru.
Firmy coraz bardziej zdają sobie sprawę z tego, że bez inwestowania we wzornic­
two nie osiągną w dłuższej perspektywie sukcesu (Diagram 11). O wyraźnym
w ostatnich latach wzroście znaczenia wzornictwa w firmie szczególnie często
mówią przedstawiciele firm z branży: „meble i wyposażenie wnętrz”, „odzież,
tkaniny, obuwie” oraz „ceramika i szkło” (Diagram 12). Podobnie o wyraźnie
rosnącej roli wzornictwa częściej przeświadczeni są reprezentanci dużych firm
niż firm małych i średnich (Diagram 13). Ponownie „liderzy wzornictwa” wy-
różniają się w swych wypowiedziach na tle pozostałych firm i aż trzykrotnie
częściej wskazują na wyraźny wzrost znaczenia wzornictwa (Diagram 14).
Większość badanych przedsiębiorstw (65%) przekonanych jest, że w najbliż-
szych latach nastąpi u nich wzrost wykorzystania wzornictwa. W co piątej z ba-
danych firm panuje przeświadczenie, że w najbliższych latach rola wzornictwa
będzie wyraźnie rosła (Diagram 15). Firmy z branż, w których w ostatnich latach
szczególnie wyraźnie wzrosło znaczenie wzornictwa (odzież/obuwie, ceramika i
szkło, meble i wyposażenie wnętrz), częściej niż pozostałe firmy spodziewają się
przyszłego wyraźnego wzrostu tej roli (Diagram 16). Również w tym przypadku
duże firmy częściej niż małe i średnie przeświadczone są o tym, że w najbliż-
szych latach znaczenie wzornictwa będzie u nich rosło w wyraźny sposób. Może
to świadczyć o gorszej kondycji i niższym poziomie świadomości znaczenia wzor-
nictwa w małych i średnich przedsiębiorstwach w Polsce (Diagram 17). „Liderzy
wzornictwa” trzykrotnie częściej niż pozostałe firmy spodziewają się wyraźnie
rosnącego znaczenia wzornictwa w najbliższych latach (Diagram 18).
 079

9.2. Liczba nowych produktów/projektów wdrożonych do produkcji

i wprowadzonych na rynek w okresie ostatnich 3 lat

Wśród badanych przedsiębiorstw występuje silne zróżnicowanie pod wzglę-

dem liczby nowych projektów wprowadzanych na rynek w okresie ostatnich
3 lat. Duża część z nich posiada tylko nieliczne realizacje – 22% przedsiębiorstw
w ciągu ostatnich 3 lat wprowadziło na rynek nie więcej niż dwa nowe produkty,
a mniej niż 10% przedsiębiorstw ma na swym koncie ponad 50 nowych projek-
tów (Diagram 19). Trzeba w tym miejscu przypomnieć, że badaniem nie zostały
objęte przedsiębiorstwa, które w tym czasie nie wprowadziły żadnego nowego
produktu, a jak wynika z informacji przekazanych przez realizatorów badania,
nie były to nieliczne wyjątki.
Do czołówki pod względem liczby nowych projektów wprowadzonych na rynek
w ciągu minionych 3 lat należy branża „odzież/obuwie”, „ceramika i szkło” oraz
„meble i wyposażenie wnętrz”. W branżach tych pojawia się najwięcej firm ma-
jących ponad 50 nowych realizacji (Diagram 20).
Średnia liczba projektów wprowadzonych na rynek w okresie ostatnich 3 lat wy-
nosi 19. Występuje silne zróżnicowanie wewnętrzne pod tym względem w każ-
dej branży, o czym świadczą duże wartości odchyleń standardowych (Tabela 4).

branża średnia liczba odchylenie

nowych projektów standardowe 25)
w okresie 3 lat

1 AGD i RTV, sprzęt komputerowy i multimedialny 8,8 15,5

2 wyroby inwestycyjne i wykończeniowe 7,6 7,8

3 środki transportu 10,4 15,6

4 meble i wyposażenie wnętrz 21,9 36,6

5 ceramika i szkło 19,5 28

6 odzież, tkaniny, obuwie 58,6 116,8

7 oświetlenie 9,8 19,3

8 artykuły sportowe 11,2 12,3

Tabela 4
Średnia liczba projektów wprowadzonych na rynek w zależności od branży

25)  Duża wartość odchylenia standardowego oznacza, że firmy reprezentujące poszczególne branże są silnie zróż-
nicowane pod względem liczby nowych projektów wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich 3 lat. Im większe
odchylenie standardowe, tym większe różnice między firmami z danej branży.
080

Wraz ze wzrostem wielkości firmy rośnie odsetek firm mających na swym koncie
ponad 50 nowych realizacji za okres ostatnich 3 lat. Jednocześnie firmy duże
rzadziej niż małe lub średnie deklarują minimalny poziom nowych realizacji,
obejmujący 1-2 nowe produkty. Trzeba jednak zaznaczyć, że firmy średniej wiel-
kości tylko nieznacznie ustępują dużym firmom pod względem średniej liczby
nowych projektów (Diagram 21). Ponownie odchylenia standardowe dla po-
szczególnych średnich są duże, co oznacza, że wewnątrz analizowanych kate-
gorii występuje silne zróżnicowanie (Tabela 5).

wielkość firmy średnia liczba nowych pro- odchylenie standardowe 26)
jektów w okresie 3 lat

1 10-49 pracowników 13,6 23,2

2 50-249 pracowników 21,7 59,6

3 250+ pracowników 23,3 58,5

Tabela 5
Średnia liczba projektów wprowadzonych na rynek w zależności od wielkości firmy

Ex definitione liderzy wzornictwa wyróżniają się wyraźnie na tle pozostałych

firm. Połowa z nich w ostatnich 3 latach wprowadziła na rynek ponad 50 nowych
projektów. Mają na swym koncie średnio 89,8 nowych projektów, podczas gdy
pozostałe badane przedsiębiorstwa – 7,1 projektów (Diagram 22).
Firmy, oceniające rolę wzornictwa jako kluczową dla swej działalności, w okresie
ostatnich 3 lat wprowadziły na rynek średnio 4 razy więcej nowych projektów niż
pozostałe firmy (54% wobec 13%). Podobnie firmy, które oceniają konkurencję w
branży jako bardzo dużą, w okresie ostatnich 3 lat wprowadziły na rynek średnio
2,5 raza więcej nowych projektów niż pozostałe firmy (33% wobec 13%).

9.3. Liczba nowych produktów/projektów wdrożonych do produkcji

i wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich 12 miesięcy

Podobnie jak w przypadku liczby nowych projektów, wprowadzonych na rynek

w ciągu ostatnich 3 lat, także liczba nowych projektów w ostatnim roku wyraź-
nie różnicuje badane firmy. Znaczna część przedsiębiorstw ma bardzo skromne
osiągnięcia w tej dziedzinie. Co trzecia z badanych firm wprowadziła w tym cza-
sie tylko jeden nowy produkt, a co dziesiąta nie wprowadziła żadnego. Średnia

26)  Duża wartość odchylenia standardowego oznacza, że firmy reprezentujące poszczególne kategorie wielkości są
silnie zróżnicowane pod względem liczby nowych projektów wprowadzonych na rynek w ciągu ostatnich 3 lat. Im
większe odchylenie standardowe, tym większe różnice między firmami z danej kategorii wielkości.
 081

liczba projektów wprowadzonych na rynek w okresie ostatnich 12 miesięcy wy-

nosi 6 (Diagram 23). Ponownie, tak jak przy liczbie projektów wprowadzonych
na rynek w okresie ostatnich 3 lat, w czołówce znajdujemy branże: „odzież/tka-
niny/obuwie”, „ceramika i szkło” oraz „meble i wyposażenie wnętrz” (Tabela 6
i Diagram 24).

branża średnia liczba odchylenie standar-

nowych projektów dowe
w okresie ostatnich
12 miesięcy

1 AGD i RTV, sprzęt komputerowy i multimedialny 3,4 7,1

2 wyroby inwestycyjne i wykończeniowe 2,4 2,4

3 środki transportu 5,1 9,5

4 meble i wyposażenie wnętrz 8,2 14,3

5 ceramika i szkło 8,8 15,3

6 odzież, tkaniny, obuwie 14,3 27,7

7 oświetlenie 3,3 7,7

8 artykuły sportowe 4,2 6,3

Tabela 6
Średnia liczba nowych projektów w okresie ostatnich 12 miesięcy w zależności od branży

Również w odniesieniu do osiągnięć z ostatniego roku potwierdza się wynik, że

firmy duże częściej niż małe i średnie posiadają na swym koncie więcej nowych
projektów. Ale firmy średniej wielkości tylko nieznacznie ustępują firmom du-
żym (Tabela 7 i Diagram 25).

wielkość firmy średnia liczba nowych pro- odchylenie standardowe

jektów w okresie ostatnich
12 miesięcy

1 10-49 pracowników 5,1 10,4

2 50-249 pracowników 6,9 15,6

3 250+ pracowników 7,2 15,9

Tabela 7
Średnia liczba nowych projektów w okresie ostatnich 12 miesięcy w zależności od wielkości firmy
082

I w tym przypadku „liderzy wzornictwa”, poprzez samą definicję tej kategorii,

wyróżniają się znacząco na plus na tle pozostałych firm. Mogą się poszczycić
średnio 29,7 nowymi projektami za okres ostatnich 12 miesięcy wobec 2,9 pro-
jektów pozostałych firm (Diagram 26).
Blisko osiem na dziesięć badanych przedsiębiorstw deklaruje, że trwają w nich
prace nad kolejnym, nowym projektem/projektami. Niemniej, ponad 20% przed-
siębiorstw prac takich nie prowadzi (Diagram 27). W większości badanych branż
częstość takich deklaracji wygląda podobnie. Nieco rzadziej niż w pozostałych
pojawiają się one w branży „artykuły oświetleniowe” oraz „AGD, RTV, kompu-
tery” (Diagram 28).
Duże firmy są pod tym względem bardziej aktywne niż firmy małe i średniej
wielkości. Częściej są w nich aktualnie prowadzone prace nad nowym projek-
tem/nowymi projektami (Diagram 29). „Liderzy wzornictwa” nie tylko charak-
teryzują się większych dorobkiem, jeśli chodzi o liczbę nowych projektów/pro-
duktów wprowadzonych na rynek w okresie ostatnich 3 lat czy 12 miesięcy, ale
też częściej aktywnie pracują nad nowymi projektami (Diagram 30).
Badane przedsiębiorstwa równie często prowadzą aktualnie prace nad nowymi
projektami, jak i planują w najbliższym czasie rozpoczęcie takich prac (nad ko-
lejnymi projektami). Planów takich na najbliższe 6 miesięcy nie deklaruje tyl-
ko co piąte z przedsiębiorstw (Diagram 31). Nieco częściej niż w pozostałych
branżach plany takie istnieją w branży „artykuły oświetleniowe” oraz „odzież/
tkaniny/obuwie”. Warto zaznaczyć, że ta druga wyróżnia się na plus także, je-
śli chodzi o częstość deklarowania aktualnie prowadzonych prac nad nowymi
projektami (Diagram 32).
Firmy duże są bardziej aktywne od firm małych i średnich pod względem pla-
nowanych prac nad nowymi projektami (Diagram 33). Także liderzy wzornictwa
wyprzedzają pozostałe firmy pod tym względem (93% wobec 77%) (Diagram 34).

9.4. Samoocena pozycji firmy ze względu na stosowane wzornictwo

Większość z badanych przedsiębiorstw jest zdania, że nadąża za obowiązują-

cym i zmieniającym się wzornictwem. Za „liderów wzornictwa” uważa się mniej
więcej jedno na siedem z badanych przedsiębiorstw. Tylko nieliczne z firm mają
problemy z nadążaniem za obowiązującymi trendami wzorniczymi (Diagram
35). We własnej samoocenie do liderów częściej od pozostałych skłonne są sie-
bie zaliczać firmy z branży: „meble i wyposażenie wnętrz”, „artykuły oświetle-
niowe” oraz „ceramika i szkło”. Najczęściej na problem z nadążaniem za tren-
dami wzorniczymi wskazują firmy z branży „środki transportu” (Diagram 36).
Samoocena firm dotycząca pozycji ze względu na stosowane wzornictwo nie
 083

różni się istotnie w firmach małych, średnich i dużych (Diagram 37). Firmy, któ-
re na potrzeby prowadzonych analiz zdefiniowane zostały jako „liderzy wzornic­
twa”, trzy razy częściej same siebie oceniają jako liderów niż firmy pozostałe
(Diagram 38).
Porównując się z innymi firmami z tej samej branży, aż 84% badanych firm
uważa, że wyróżnia się na korzyść na ich tle pod względem wykorzystywania
wzornictwa. Blisko co piąta uznaje, że wyraźnie wyróżnia się na korzyść. Tylko
nieliczne skłonne są przyznawać, że inni są od nich lepsi i same pozostają w tyle
(Diagram 39). Przeświadczenie o własnej wyraźnej dominacji szczególnie czę-
sto charakteryzuje firmy z branży „meble i wyposażenie wnętrz” oraz „ceramika
i szkło” (Diagram 40). Duże firmy częściej niż firmy małe i średnie skłonne są
uznawać, że wyróżniają się w branży na korzyść pod względem wykorzysty-
wania wzornictwa. Niewątpliwie wiąże się to z faktem, że dysponują większy-
mi środkami, które mogą na wzornictwo przeznaczać (Diagram 41). „Liderzy
wzornictwa” 3,5 razy częściej od pozostałych firm wyrażają przeświadczenie
o tym, że zdecydowanie na korzyść wyróżniają się wobec innych firm z tej samej
branży (Diagram 42).

9.5. Zasady i warunki zarządzania wzornictwem w przedsiębiorstwach

Klimat „wokół wzornictwa”

Firmy z badanych branż mają świadomość znaczenia wzornictwa dla pozycji

firmy na rynku. Przekłada się to na fakt, że w większości z nich panuje przy-
chylny klimat wobec wzornictwa (77%). Tylko nieliczne sygnalizują brak odpo-
wiedniego, stymulującego klimatu (7%) (Diagram 43). O pozytywnym nasta-
wieniu wobec wzornictwa najczęściej mówią przedstawiciele branży „ceramika
i szkło”, a także „odzież, tkaniny, obuwie”, w których w ogóle nie pojawiły się
odpowiedzi wskazujące na istnienie jakiegokolwiek nieprzychylnego klimatu
(Diagram 44). Nie ma widocznych różnic między firmami małymi, średnimi
i dużymi pod względem częstości deklarowania klimatu bardzo przychylnego
wzornictwu, natomiast ogólnie przychylny klimat częściej charakteryzuje ra-
czej firmy duże niż małe lub średnie. W małych firmach nieco częściej zdarza
się klimat nieprzychylny wobec wzornictwa (Diagram 45). „Liderzy wzornictwa”
ponad 3 razy częściej bardzo pozytywnie oceniają panujący w ich firmie klimat
wokół wzornictwa niż pozostałe firmy (Diagram 46).

Miejsce wzornictwa w strukturze organizacyjnej firmy

Niewiele ponad połowa z badanych przedsiębiorstw posiada dział lub stano-

wisko dedykowane wzornictwu. Nieco mniej niż połowa zatrudnia własnego
084

projektanta. Regularną współpracę z zewnętrznym projektantem deklaruje co

siódma z badanych firm, a okazjonalną współpracę co trzecia. Przedstawiciel
co dwunastej z badanych firm przyznaje, że tak naprawdę jego firma nie wy-
korzystuje wzornictwa. Są to najczęściej firmy, które przygotowują nowe pro-
jekty i wzory na podstawie obserwacji rynku lub też otrzymują gotowe wzory
od zagranicznych lub zewnętrznych kooperantów (Diagram 47). Posiadanie
działu lub stanowiska dedykowanego wzornictwu najczęściej charakteryzuje
firmy z  branży „ceramika i szkło”, „odzież/obuwie” oraz „meble i wyposażenie
wnętrz”. Najrzadziej takie działy/stanowiska posiadają firmy z branży „środki
transportu”, a także „AGD, RTV, komputery”, „artykuły oświetleniowe” oraz
„artykuły sportowe” (Diagram 48). Firmy z branży „ceramika i szkło” przodu-
ją też, jeśli chodzi o zatrudnianie własnego projektanta. Należą do czołówki
także pod względem częstości regularnego korzystania z usług zewnętrznych
projektantów, tylko nieznacznie ustępując pod tym względem firmom z branży
„wyroby inwestycyjne”. Najwięcej deklaracji o niewykorzystywaniu wzornictwa
pojawiło się w branży „środki transportu”, która to branża jako jedyna odbiega
pod tym względem w sposób istotny statystycznie od branży „meble i wyposa-
żenie wnętrz”, gdzie odpowiedzi takich jest najmniej.
Im większa firma, tym większe prawdopodobieństwo, że posiada dział/stano-
wisko dedykowane wzornictwu oraz że zatrudnia własnego projektanta. Firmy
duże 2,5 razy częściej niż firmy małe i średnie, stale lub regularnie korzystają
też z usług zewnętrznych projektantów (Diagram 49).
„Liderzy wzornictwa” to firmy, które wyraźnie częściej od pozostałych: posiadają
działy/stanowiska dedykowane wzornictwu, zatrudniają własnego projektanta,
korzystają ze stałych lub regularnych usług zewnętrznych projektantów, jak też
zatrudniają zewnętrznych projektantów okazjonalnie, w zależności od potrzeb
(Diagram 50).
Blisko połowa firm deklarujących posiadanie działów/stanowisk dedykowanych
wzornictwu zatrudnia w nich/na nich nie więcej niż dwie osoby. Ponad jedna
czwarta z takich firm zatrudnia na stanowiskach dedykowanych wzornictwu
5 lub więcej osób (Diagram 51). Jak można było oczekiwać, liczba pracowni-
ków zatrudnionych na stanowiskach dedykowanych wzornictwu jest wyraźnie
związana z wielkością firmy. W małych firmach najczęściej na stanowiskach ta-
kich zatrudniona jest jedna lub dwie osoby (76%). W firmach średniej wielkości
wygląda to różnie. Jest spora część firm (43%), które podobnie jak firmy małe
zatrudniają nie więcej niż dwie osoby na tego typu stanowiskach, ale równie
często (41%) pojawiają się firmy zatrudniające więcej niż cztery osoby. Firmy
duże są oczywiście liderem, jeśli chodzi o zatrudnianie większej liczby pracow-
 085

ników na stanowiskach związanych ze wzornictwem. Wiąże się to niewątpliwie

z częstszą tam obecnością całych działów zajmujących się sprawami wzornictwa
(Diagram 52). Liderzy wzornictwa, ogólnie rzecz biorąc, dedykują wzornictwu
więcej stanowisk pracy niż pozostałe przedsiębiorstwa (Diagram 53).

Strategia korzystania z wzornictwa przy pracach nad nowymi projektami

Różne firmy w różny sposób wykorzystują wzornictwo i różnie nim zarządzają za-
leżnie od potrzeb, preferencji, ale też możliwości. W okresie ostatnich 3 lat tylko
co dziesiąta z badanych firm przy pracach nad nowymi projektami korzystała wy-
łącznie z nowego wzornictwa. Większość firm w mniejszym lub większym stopniu
korygowała istniejące wzory. Istnieje też niewielka grupa firm (3%), które wyłącz-
nie korygowały istniejące już wzory (Diagram 54). Przodujące branże, w których
najczęściej korzystano wyłącznie z nowego wzornictwa, to: „ceramika i szkło”,
odzież, tkaniny, obuwie”, „wyroby inwestycyjne”, a także „meble i wyposażenie
wnętrz”. Branża „środki transportu”, to branża, w której najczęściej wyłącznie lub
w większości przypadków korygowano istniejące wzory (Diagram 55).
Istnieje niewielka tendencja wskazująca, iż to małe i średnie firmy częściej niż
duże sięgają wyłącznie po nowe wzornictwo (Diagram 56). Zaobserwowane róż-
nice są jednak niewielkie i nieistotne statystycznie. Ich weryfikacja wymagała-
by badań na większej próbie. Równocześnie tylko w małych i średnich firmach
w ostatnich 3 latach wyłącznie korygowano istniejące wzory. Generalnie duże
firmy intensywniej korzystają z nowego wzornictwa – częściej od firm małych
i średnich deklarują, że korzystają wyłącznie lub w większości przypadków
z nowych wzorów (41% odpowiednio wobec 34% i 29%).
„Liderzy wzornictwa” zdecydowanie odbiegają na korzyść od pozostałych firm
pod względem „intensywności” korzystania z nowego wzornictwa przy pracach
nad nowymi projektami. Jest to oczywiście związane ze sposobem zdefiniowa-
nia tej kategorii. Warto jednak podkreślić, że „liderzy wzornictwa” w ostatnich
3 latach, pracując nad nowymi projektami, cztery razy częściej korzystali wy-
łącznie z nowych wzorów (Diagram 57).

9.6. Ocena roli wzornictwa w branży reprezentowanej przez badaną firmę

Większość przedsiębiorstw pragnących utrzymać lub wzmocnić swą rynkową

pozycję zdaje sobie sprawę ze znaczenia wzornictwa. Konkurencja sprawia, że
wciąż trzeba podążać za zmieniającymi się trendami i gustami konsumentów.
Oczywiście sytuacja wygląda nieco inaczej w różnych branżach. Są branże,
w których zmiany wzornictwa wymuszane są szybciej, i takie, w których wzory
dłużej zachowują swą „aktualność”. Większość badanych uważa, że w ich branży
086

rola wzornictwa jest istotna. 3/4 z nich rolę tę ocenia jako ważną lub wręcz
kluczową (Diagram 58). O kluczowej roli wzornictwa w ich branży najwyraź-
niej przeświadczone są firmy z branży „ceramika i szkło”, „meble i wyposażenie
wnętrz” oraz „odzież/tkaniny/obuwie”. Ograniczona lub nieistotna rola wzornic­
twa najczęściej pojawia się w ocenach firm z branży „artykuły sportowe”, „wyro-
by inwestycyjne”, „środki transportu”. Pojawienie się w tym miejscu „artykułów
sportowych” dziwi i można to jedynie wytłumaczyć specyfiką przebadanych firm
z tej branży (Diagram 59). Firmy zdefiniowane jako „liderzy wzornictwa” znacz-
nie częściej niż pozostałe podkreślają kluczową rolę wzornictwa w branży. W ogó-
le nie pojawiają się wśród nich opinie o nieistotnej roli wzornictwa (Diagram 60).
Przedstawicieli badanych firm proszono, aby ocenili ewentualne zmiany roli
wzornictwa w ich branży w ostatnich latach. Większość badanych (65%) prze-
konana jest o wzroście znaczenia wzornictwa. Zaledwie nieliczni (2%) mówią
o spadku tego znaczenia (Diagram 61). O wyraźnym wzroście znaczenia wzor-
nictwa w branży szczególnie często przekonani są reprezentanci firm z branży:
„meble i wyposażenie wnętrz”, „ceramika i szkło” oraz „odzież/tkaniny/obuwie”
(Diagram 62). Firmy z kategorii „liderzy wzornictwa” znacznie częściej niż
pozostałe firmy wyrażają przekonanie o wyraźnym wzroście roli wzornictwa
w branży w ostatnich latach (53% wobec 24%) (Diagram 63).
Przedstawiciele firm proszeni byli także o ocenę przewidywanej, przyszłej roli
wzornictwa w branży przez nich reprezentowanej. Ponad 2/3 badanych uważa,
że rola wzornictwa w najbliższych latach będzie w ich branży rosła, w tym blisko
¼ badanych przypuszcza, że wzrost ten będzie wyraźny (Diagram 64). Podobnie,
jak w przypadku oceny zmiany roli wzornictwa w okresie ostatnich lat, tak rów-
nież w przypadku spodziewanych zmian w najbliższych latach, na tle innych
wyróżniają się firmy z branży „odzież/tkaniny/obuwie”, „meble i wyposażenie
wnętrz”, „ceramika i szkło”. To ich przedstawiciele najczęściej spodziewają się
wyraźnego wzrostu znaczenia wzornictwa (Diagram 65). I ponownie liderzy
wzornictwa w porównaniu z innymi firmami zdecydowanie częściej spodziewa-
ją się wyraźnego wzrostu roli wzornictwa w swojej branży (Diagram 66).

9.7. Wpływ wzornictwa na rozwój przedsiębiorstwa oraz na efektywność

biznesu. Ocena wartości dodanej wzornictwa

Tylko w nielicznych przedsiębiorstwach (6%) panuje przekonanie, że we wzor-

nictwo nie warto inwestować. Większość przedstawicieli badanych firm (86%)
uważa, że jest to inwestycja opłacalna, w tym 1/3 uważa, że zdecydowanie się
ona opłaca (Diagram 67). Zdecydowane przeświadczenie o tym, że warto inwe-
stować we wzornictwo szczególnie częste jest w takich branżach, jak: „odzież,
 087

tkaniny, obuwie”, „meble i wyposażenie wnętrz” oraz „ceramika i szkło” (Dia-

gram 68). Są to zatem te same branże, które intensywnie wykorzystują wzornic­
two, ogólnie uznają ważną rolę wzornictwa i dostrzegają wzrost tej roli. Docho-
dzą tu jeszcze dodatkowo firmy reprezentujące branżę „wyroby inwestycyjne”.
Choć branża ta pozostaje w tyle za innymi pod względem wykorzystywania
wzornictwa, to jednak znacząca część jej przedstawicieli zdaje sobie sprawę
z tego, że inwestowanie we wzornictwo jest opłacalne. Najwięcej wątpliwości
dotyczących opłacalności inwestowania we wzornictwo wyrażają przedstawi-
ciele branży „artykuły sportowe” i „środki transportu”. Zaskakuje zwłaszcza
kwestionowanie tej opłacalności przez pierwszą z wymienionych tu branż. Jak
już wspominano może to wynikać z faktu wejścia do próby specyficznych firm
reprezentujących tę branżę, jak też faktu bardzo dużej konkurencji ze strony
światowych liderów oraz tanich towarów azjatyckich, co powoduje, że polskim
firmom, nawet inwestującym we wzornictwo, trudno jest funkcjonować na ryn-
ku. Firmy należące do kategorii „liderzy wzornictwa” dwa razy częściej niż po-
zostałe firmy przeświadczone są o tym, że we wzornictwo zdecydowanie warto
inwestować (Diagram 69).
Oceniając wpływ wzornictwa na różne dziedziny swojej działalności, badane
firmy najczęściej dostrzegają jego istotne znaczenie dla satysfakcji konsumen-
tów (43%), a w następnej kolejności dla wizerunku firmy (36%), konkurencyjno-
ści firmy (34%) i wzrostu zysków (32%). Stosunkowo najrzadziej potwierdzano
fakt przekładania się stosowanego wzornictwa na wzrost zatrudnienia w firmie
(14%) (Diagram 70).

Poniżej omówiono szczegółowe wyniki mówiące o wpływie wzornictwa na po-

szczególne dziedziny działalności firmy.

Wpływ wzornictwa na eksport firmy

Co piąte z badanych przedsiębiorstw dostrzega wyraźne korzyści związane

z przekładaniem się stosowanego w ostatnich 12 miesiącach wzornictwa na eks-
port firmy (Diagram 71). Firmy z branży „ceramika i szkło” częściej niż firmy
reprezentujące pozostałe branże mówią o znaczącym wpływie wzornictwa na
ich eksport. Najrzadziej wpływ stosowanego wzornictwa na wielkość ekspor-
tu dostrzegają firmy z branży „środki transportu” oraz „AGD/RTV i kompute-
ry” (Diagram 72). W firmach dużych dwukrotnie częściej niż w firmach małych
i średnich stosowane wzornictwo przekładało się istotnie w okresie ostatnich 12
miesięcy na wielkość eksportu (Diagram 73). Firmy określone w badaniu jako
„liderzy wzornictwa” ponad trzykrotnie częściej niż pozostałe firmy potwierdzają
088

fakt istotnego przekładania się stosowanego wzornictwa na eksport firmy (Dia-

gram 74).

Wpływ wzornictwa na wizerunek firmy

90% zbadanych przedsiębiorstw wyraziło przekonanie, że w okresie ostatnich

12 miesięcy stosowane przez nie wzornictwo wpłynęło na wizerunek firmy, a 1/3
respondentów postrzegała ten wpływ jako duży (Diagram 75). Wyraźny wpływ
wzornictwa na wizerunek firmy szczególnie często dostrzegają firmy z branży
„ceramika i szkło” (Diagram 76). O małym lub żadnym wpływie wzornictwa na
wizerunek firmy najczęściej przekonane są firmy z branży „środki transportu”
oraz „odzież/tkaniny/obuwie”. Dziwi nieco wynik uzyskany dla branży „odzież/
tkaniny/obuwie”. Być może w większym stopniu niż gdzie indziej są to firmy
o ugruntowanym wizerunku lub nie posiadające wyrazistego wizerunku. Prze-
konanie o wpływie stosowanego wzornictwa na wizerunek firmy wygląda po-
dobnie w firmach różnej wielkości (Diagram 77). „Liderzy wzornictwa” dwa razy
częściej niż pozostałe firmy wyrażają opinię o dużym wpływie wzornictwa na
wizerunek firmy (Diagram 78).

Wpływ wzornictwa na satysfakcję konsumentów

Badane przedsiębiorstwa dostrzegają wyraźny związek między stosowanym

przez siebie wzornictwem a poziomem satysfakcji konsumentów. Mówią o tym
prawie wszystkie z badanych firm (Diagram 79). Szczególnie często o znaczą-
cym w okresie ostatnich 12 miesięcy wpływie wzornictwa na zadowolenie klien-
tów mówią firmy z branży „artykuły sportowe”, „odzież/tkaniny/obuwie” oraz
„meble i wyposażenie wnętrz” (Diagram 80). Przedstawiciele małych firm częś-
ciej niż przedstawiciele firm średnich i dużych dostrzegają wyraźny pozytyw-
ny wpływ stosowanego przez siebie wzornictwa na satysfakcję konsumentów.
Natomiast firmy duże stosunkowo rzadziej niż pozostałe dostrzegają wyraźny
wpływ swojego wzornictwa na zadowolenie klientów (Diagram 81). „Liderzy
wzornictwa” częściej niż pozostałe firmy przeświadczeni są o dużym wpływie
stosowanego wzornictwa na zadowolenie konsumentów w okresie ostatnich 12
miesięcy (Diagram 82).

Wpływ wzornictwa na wzrost zysków

Co trzecia z badanych firm przekonana jest o tym, że stosowane przez nią

w ostatnich 12 miesiącach wzornictwo w dużym stopniu przyczyniło się do
wzrostu jej zysków (Diagram 83). W większości badanych branż przekonanie
o wyraźnym związku między stosowanym wzornictwem a wzrostem zysków
wygląda podobnie. O słabym lub żadnym przekładaniu się wzornictwa na zy-
 089

ski firmy częściej od pozostałych mówią przedstawiciele firm z branży: „środki

transportu”, „AGD/RTV i komputery” oraz „wyroby inwestycyjne” (Diagram 84).
Przekonanie o wpływie stosowanego wzornictwa na wzrost zysków firmy wy-
gląda podobnie w firmach różnej wielkości (Diagram 85), „liderzy wzornictwa”
natomiast częściej niż pozostałe firmy dostrzegają wyraźny wpływ stosowanego
wzornictwa na wzrost zysków firmy (Diagram 86).

Wpływ wzornictwa na rozwój nowych rynków

Blisko 30% z badanych firm wyraża przekonanie, że stosowane przez nią wzor-
nictwo w ostatnich 12 miesiącach wyraźnie przyczyniło się do rozwoju nowych
rynków (Diagram 87). Przeświadczenie takie szczególnie często panuje wśród
firm z branży: „wyroby inwestycyjne”, „meble i wyposażenie wnętrz”, „artykuły
oświetleniowe” oraz „ceramika i szkło” (Diagram 88). Brak wpływu lub mały
wpływ wykorzystywanego wzornictwa na rozwój nowych rynków najczęściej
deklarują firmy z branży „środki transportu”. Przekonanie o wpływie stosowa-
nego wzornictwa na rozwój nowych rynków wygląda podobnie w firmach różnej
wielkości (Diagram 89), liderzy wzornictwa natomiast są dwa razy częściej niż
pozostałe firmy przekonani o tym, że rozwój nowych rynków w dużym stopniu
zawdzięczają stosowanemu wzornictwu (Diagram 90).

Wpływ wzornictwa na wzrost udziału w rynku

Ponad jedna czwarta z badanych firm wyraża przekonanie, że stosowane przez

nią wzornictwo w ostatnich 12 miesiącach wyraźnie przyczyniło się do wzro-
stu udziału w rynku (Diagram 91). Branżami, w których w ciągu ostatnich 12
miesięcy wzornictwo najczęściej wyraźnie przyczyniło się do wzrostu udziału
w rynku, są „meble i wyposażenie wnętrz” oraz „odzież/tkaniny/obuwie” (Dia-
gram 92). Przekonanie o pozytywnym wpływie stosowanego wzornictwa na
wzrost udziału w rynku nie zależy od wielkości firmy (Diagram 93), „liderzy
wzornictwa” natomiast przeszło dwa razy częściej niż pozostałe firmy potwier-
dzają wyraźny wpływ stosowanego wzornictwa na wzrost udziałów w rynku
(Diagram 94).

Wpływ wzornictwa na konkurencyjność firmy

Co trzecia z badanych firm wyraża przekonanie, że wzornictwo miało w ich

przypadku istotny wpływ na konkurencyjność firmy (Diagram 95). Szczegól-
nie często o znaczącym wpływie wzornictwa na zwiększenie konkurencyjności
firmy przeświadczone są firmy z branży „odzież/tkaniny/obuwie” oraz „meble
i wyposażenie wnętrz” (Diagram 96). Firmy średniej wielkości nieco częściej niż
firmy małe i duże mówią o znaczącym wpływie wzornictwa na konkurencyjność
090

firmy (Diagram 97), podobnie jak „liderzy wzornictwa” w porównaniu z innymi

firmami (Diagram 98).

Wpływ wzornictwa na wzrost zatrudnienia

Wzrost zatrudnienia najrzadziej spośród analizowanych czynników kojarzony

jest w badanych firmach ze stosowanym wzornictwem. Niemniej tylko niespeł-
na co piąta z badanych firm nie dostrzega między nimi żadnego związku (Dia-
gram 99). Firmy z branży „odzież/tkaniny/obuwie” nieco częściej niż pozostałe
dostrzegają istnienie w okresie ostatnich 12 miesięcy takiego związku. O bra-
ku jakiegokolwiek wpływu wzornictwa na wzrost zatrudnienia najczęściej mó-
wią firmy z branży „środki transportu” (Diagram 100). Przekonanie o wpływie
stosowanego wzornictwa na wzrost zatrudnienia wygląda podobnie w firmach
różnej wielkości (Diagram 101), „liderzy wzornictwa” natomiast nieco częściej
niż pozostałe firmy potwierdzają znaczący wpływ stosowanego wzornictwa na
wzrost zatrudnienia (Diagram 102).

Wpływ wzornictwa na wzrost obrotów

Co czwarta z badanych firm jest zdania, że wzornictwo w ich przypadku istotnie

przyczynia się do wzrostu obrotów (Diagram 103). Przeświadczenie takie po-
dobnie często wyrażają firmy reprezentujące wszystkie badane branże. Można
jednak zauważyć, że firmy z branży „środki transportu” częściej od pozostałych
mówią o bardzo słabym lub o braku jakiegokolwiek związku między tymi ele-
mentami (Diagram 104). Firmy małe i średnie częściej niż firmy duże dostrzega-
ją istotny związek między stosowanym wzornictwem a wzrostem obrotów firmy
(Diagram 105), podobnie jak „liderzy wzornictwa” (Diagram 106).

Wpływ wzornictwa na ogólny rozwój firmy

Ponad ¼ firm przyznaje, że w ich przypadku, w ostatnich 12 miesiącach, wzor-

nictwo miało duży wpływ na ogólny rozwój firmy. Zaledwie 1% badanych firm
zaprzecza istnieniu jakiegokolwiek związku między stosowanym wzornictwem
a rozwojem firmy (Diagram 107). Firmy z branży „meble i wyposażenie wnętrz”
częściej niż inne dostrzegają istotny związek między stosowanym wzornictwem
a ogólnym rozwojem firmy (Diagram 108). Przekonanie o wpływie stosowanego
wzornictwa na ogólny rozwój firmy nie zależy od jej wielkości (Diagram 109),
„liderzy wzornictwa” natomiast dwukrotnie częściej niż pozostałe firmy dostrze-
gają wyraźny związek między stosowanym wzornictwem a ogólnym rozwojem
firmy (Diagram 110).
 091

Dobre wzornictwo a inne czynniki wpływające na sprzedaż produktów

firmy

Na sprzedaż produktów wpływają różnorodne czynniki związane zarówno z sa-

mym produktem, jak i z szerszym kontekstem ekonomicznym. Badani, mając do
wyboru listę siedmiu czynników wpływających na sprzedaż produktów firmy,
na trzecim miejscu wskazują dobre wzornictwo. Ustępuje ono jedynie dobrej
jakości oraz atrakcyjnej cenie produktów (Diagram 111). Firmy z branży: „meb-
le i wyposażenie wnętrz”, „ceramika i szkło”, „odzież/tkaniny/obuwie” częściej
niż firmy z pozostałych branż zaliczają dobre wzornictwo do najważniejszych
czynników mających wpływ na sprzedaż swoich produktów (Diagram 112).
Dobre wzornictwo jako istotny czynnik wpływający na sprzedaż swoich pro-
duktów najrzadziej wymieniają firm z branży „środki transportu” oraz „wyroby
inwestycyjne” (Diagram 113). Wśród firm małych i średnich można zauważyć
tendencję do częstszego wskazywania dobrego wzornictwa jako jednego z naji-
stotniejszych czynników wpływających na sprzedaż ich produktów w porówna-
niu z firmami dużymi (Diagram 114). „Liderzy wzornictwa” częściej niż pozo-
stałe firmy wyrażają przekonanie, że na sprzedaż ich produktów najważniejszy
wpływ mają przede wszystkim dobra jakość i dobre wzornictwo. Pozostałe firmy
częściej podkreślają rolę atrakcyjnej ceny swoich produktów (Diagram 115).

Rola wzornictwa w wyznaczaniu sukcesu ekonomicznego firmy na tle in­

nych czynników

Respondenci na skali od 1 do 7 oceniali ważność kilku wyróżnionych czynni-

ków, związanych z zarządzaniem firmą, w wyznaczaniu sukcesu ekonomiczne-
go firmy. Na czele listy znalazły się „sprzedaż i marketing” (kluczowo ważne
– 46% wskazań; średnia ocena – 6,1), „sprawne kierownictwo” (odpowiednio:
38% i 6,0) oraz „zarządzanie finansami” (38% i 6,0) (Diagram 116 oraz Tabela 8).
Rola wzornictwa jest przez przedsiębiorstwa mniej doceniana, choć uznana za
ważną – 20% badanych wskazało wzornictwo jako czynnik kluczowy wpływają-
cy na sukces ekonomiczny firmy.

Wartość dodana wzornictwa

W trakcie badania proszono przedstawicieli badanych firm o ocenę, o ile procent

zastosowanie dobrego, spełniającego potrzeby rynku projektu/wzoru podnosi
średnio wartość/cenę produktu w ich branży. Co czwarty z badanych ocenił, że
dobry wzór podnosi wartość produktu o więcej niż 25% (Diagram 117). Wartość
dodana wzornictwa szczególnie wyraźna jest w branży „meble i wyposażenie
wnętrz” oraz „ceramika i szkło”, gdzie odpowiednio 26% i 20% badanych mówi
092

oceniane czynniki średnia wartość na skali 1-727) odchylenie standardowe

1 zarządzanie finansami 5,95 1,11

2 badania i rozwój (B+R) 5,09 1,51

3 zarządzanie zasobami ludzkimi 5,51 1,24

4 wzornictwo 5,39 1,36

5 sprawne kierownictwo 6,01 1,06

6 komunikacja wewnętrzna 5,74 1,15

7 sprzedaż i marketing 6,13 1,09

Tabela 8
Ważność czynników wewnętrznych wpływających na sukces ekonomiczny firmy

o tym, że dobre wzornictwo podnosi wartość wyrobu więcej niż o 40%. Jedno-
cześnie znaczący odsetek przedsiębiorstw (17%) nie potrafił wycenić wpływu
wzornictwa na wartość produktu, co świadczy o braku wiarygodnych, obiek-
tywnych mierników, które pozwalałyby firmom określić wartość dodaną wzor-
nictwa. Najniżej wartość dodana wzornictwa oceniana jest w takich branżach
jak „wyroby inwestycyjne”, „AGD/RTV i komputery” oraz „środki transportu”,
w których przeważają firmy wskazujące na nie większy niż 10% wzrost warto-
ści produktu dzięki zastosowaniu dobrego wzornictwa (Diagram 118). „Liderzy
wzornictwa” natomiast zdecydowanie wyżej niż pozostałe firmy oceniają war-
tość dodaną wzornictwa. Prawie trzykrotnie częściej uważają, że dobre wzornic­
two podnosi wartość produktu o ponad 40% (Diagram 119).

Zmienne wykorzystane w analizie

Pytania stanowiące wskaźniki korzystania z wzornictwa przemysłowego:

P7. Czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy Pana(i) firma wykorzystywała profesjo-
nalne wzornictwo w następujących dziedzinach swojej działalności:
A. Komunikacja i marka (informatory, opakowania, grafika, druk, logo).
B. Produkt i wzór przemysłowy.
C. Wnętrze i wystawiennictwo (wzornictwo punktów sprzedaży, aranżacja po-
mieszczeń biurowych/produkcyjnych, oświetlenie, stanowiska wystawowe).
D. Multimedia (strona www, animacje, prezentacje multimedialne).

27)  W analizie „1” oznaczało „w ogóle nie ma znaczenia dla sukcesu ekonomicznego firmy”, a „7” oznaczało „klu-
czowo ważne”.
 093

P74. A ile w roku 2006 wyniosły wydatki firmy na wzornictwo przemysłowe?

P75. Jeśli nie może Pan(i) podać dokładnych wydatków firmy na wzornictwo prze-
mysłowe, to proszę powiedzieć, w jakim przedziale wielkości one się mieściły?
Pytania stanowiące wskaźniki rozwoju i wielkości firmy:
P66. Jakie były obroty firmy w roku 2006?
P67. Jeśli nie może Pan(i) podać dokładnych obrotów firmy, to proszę powie-
dzieć, w jakim przedziale wielkości one się mieściły?
M9. Ile osób jest zatrudnionych w Pana(i) firmie (na pełnych lub częściowych
etatach)?

Wstępne operacje na zmiennych

Przed przystąpieniem do wykonania analiz konieczne było przygotowanie po-

wyższych zmiennych, aby mogły zostać wprowadzone do modeli badających
zależności pomiędzy wzornictwem przemysłowym a rozwojem firmy. Zmienną
opisującą wydatki na wzornictwo przemysłowe (P74) uzupełniono o informac­
ję ze zmiennej P75. Osobom, które nie podały dokładnej kwoty wydawanej na
wzornictwo a tylko przedział, w którym ta kwota się mieści, nadano wartości bę-
dące środkami zaznaczonych przez nie przedziałów. W ten sposób uzupełniono
zmienną określającą kwotę wydaną na wzornictwo. Pomimo zastosowania po-
wyższej operacji, pozostało 151 firm, w których nie udało się określić wydatków
na wzornictwo przemysłowe. Podobne przekształcenie wykonano w przypadku
obrotów firmy. Zmienną określającą wielkość obrotów (P66) uzupełniono o in-
formację ze zmiennej P67. Tu również zostały wzięte środki przedziałów zazna-
czonych przez respondentów. W tym przypadku nie udało się określić wielkości
obrotów w 135 firmach. Dalsze analizy wykonywano tylko na firmach, dla któ-
rych udało się określić wartości powyższych zmiennych.

Opis wykorzystanych analiz

Do wykonania analiz wykorzystano analizę regresji liniowej oraz analizę wariancji.

Analiza regresji ma na celu zbudowanie równania liniowego, pomiędzy serią
zmiennych niezależnych a zmienną zależną. Podczas budowy równania okre-
śla się współczynniki odpowiadające każdej zmiennej niezależnej w taki spo-
sób, aby można było jak najdokładniej przewidywać wartości zmiennej zależ-
nej. Dzięki tej metodzie możliwe jest określenie, jak bardzo będą zmieniać się
wartości zmiennej zależnej w zależności od zmian poszczególnych zmiennych
niezależnych. W analizie regresji przyjmuje się, że zmienne powinny być, co
najmniej na przedziałowym poziomie pomiaru.
094

Analiza wariancji to metoda, dzięki której można określić, czy dana seria zmien-
nych niezależnych (mierzonych na nominalnym poziomie pomiaru) istotnie
wiąże się ze zmienną zależną. Dokładniej mówiąc, pozwala odpowiedzieć na
pytanie, czy różnice w średnim poziomie zmiennej zależnej na różnych pozio-
mach zmiennej niezależnej można uznać za istotne na poziomie populacji, którą
reprezentuje wylosowana próba.
Analizę regresji wykorzystano do zbudowania modelu pomiędzy wielkością wy-
datków na wzornictwo przemysłowe (zmienna niezależna) a wielkością obrotów
firmy (zmienna zależna). Założono, że im więcej firma wydaje na wzornictwo,
tym większe obroty powinna uzyskiwać. Ponieważ zależność pomiędzy obrota-
mi firmy a wydatkami na wzornictwo może być uwarunkowana samą wielkoś-
cią firmy, wprowadzono dodatkową zmienną kontrolną, jaką jest liczba osób za-
trudnionych. Dzięki temu można było sprawdzić, jak wzornictwo przemysłowe
wiązałoby się z obrotami firmy przy założeniu, że wszystkie firmy zatrudniają
tę samą liczbę pracowników, czyli generalnie wszystkie firmy są podobnej wiel-
kości. Taką możliwość uzyskano, wprowadzając dodatkowo do modelu zmienną
niezależną „wielkość zatrudnienia”.
Aby sprawdzić, czy wykorzystanie wzornictwa przemysłowego w poszczegól-
nych dziedzinach działalności firmy (komunikacja i marka, produkt i wzór
przemysłowy, wnętrze i wystawiennictwo oraz multimedia) wiąże się z wiel-
kością obrotów firmy, wykonano serię analiz wariancji, w których za zmienne
niezależne uznano kolejno wykorzystanie wzornictwa w poszczególnych dzie-
dzinach działalności, a za zmienną zależną wielkość obrotów firmy. Dodatkowo,
jak w wyżej opisanej analizie, kontrolowano wielkość zatrudnienia. Dzięki za-
stosowaniu tej metody możliwe było zweryfikowanie hipotezy, mówiącej o tym,
że firmy wykorzystujące wzornictwo przemysłowe w danej dziedzinie uzyskują
większe obroty.
Na podstawie prostego modelu regresji można stwierdzić, że odpowiedź na py-
tanie „czy wydatki na wzornictwo wiążą się z obrotami firmy” jest twierdząca
– wzrost wydatków na wzornictwo o 1 PLN powoduje wzrost obrotów o 17,67 PLN.
Model ten nie uwzględniał jednak wielkości firmy. Zarówno wydatki na wzor-
nictwo, jak obroty firmy w dużej mierze uzależnione są od wielkości firmy. Po
wprowadzeniu do modelu zmiennej związanej z wielkością zatrudnienia, nieza-
leżny wpływ wydatków na wzornictwo na obroty firmy zmniejszył się i stracił
istotność statystyczną. Niewykluczone, że wpływ taki istnieje, ale nie można
tego dowieść na podstawie danych z ograniczonej liczby przypadków, z jaką
mieliśmy do czynienia w tym badaniu.
 095

Zastosowano też analizę wariancji, na podstawie której sprawdzano, czy wyko-

rzystywanie lub niewykorzystywanie profesjonalnego wzornictwa w 4 wybra-
nych dziedzinach działalności firmy wiąże się w jakiś sposób z obrotami firmy.
Zależność tę ponownie kontrolowano ze względu na wielkość zatrudnienia. Na
podstawie uzyskanych rezultatów można powiedzieć, że o ile wykorzystywanie
profesjonalnego wzornictwa w dziedzinie „produkt i wzór przemysłowy” oraz
„wnętrze i wystawiennictwo” wykazuje związek z obrotami firmy, o tyle nie ob-
serwujemy takiej zależności w przypadku wykorzystywania wzornictwa w dzie-
dzinie „komunikacja i marka” oraz „multimedia”.
Trzeba w tym miejscu wyraźnie podkreślić, że przedstawione rezultaty wyma-
gałyby weryfikacji w badaniu na większej próbie i wykorzystującym precyzyjne,
twarde zmienne (o co trudno w sytuacji, gdy polskie firmy masowo odmawiają
odpowiedzi na pytania o wskaźniki ekonomiczne). Przeprowadzenie wartościo-
wych analiz wymagałoby danych od reprezentatywnej próby liczącej przynaj-
mniej 300 podmiotów.
W badaniu pytano także respondentów o to, czy w ostatnich latach rola wzornic­
twa w firmie wzrosła czy zmalała oraz o to, czy w ostatnich latach wzrosły czy
zmalały obroty firmy. Prowadzone analizy wykazują istnienie związku między
tymi zmiennymi. Tam, gdzie rośnie rola wzornictwa, rosną również obroty firmy.
Wielkość zatrudnienia nie zmienia tej zależności.

Omawiane tu analizy zostały wykonane na danych zastanych – głównym celem

analiz było udowodnienie, że wykorzystanie wzornictwa wpływa (jest przyczy-
ną) lepszego stanu bądź rozwoju firmy. Jednak zależności przyczynowo-skutko-
we trudno jest udowadniać, nie stosując do tego celu badań eksperymentalnych.
Dane, na których przeprowadzono analizy, pozwalają na stwierdzenie zależno-
ści pomiędzy korzystaniem ze wzornictwa a obrotami firmy. Nie wiadomo jed-
nak, czy rzeczywiście wykorzystanie wzornictwa powoduje wzrost obrotów, czy
może odwrotnie – większe firmy mają więcej środków na inwestycje we wzor-
nictwo. Zaobserwowane związki mogą mieć również przyczynę w trzeciej nie-
kontrolowanej w badaniu zmiennej. Aby mieć większą pewność wnioskowania,
kontrolowano wielkość zatrudnienia, dzięki czemu związek interesujących nas
zmiennych można było oddzielić od wielkości firmy. Jednak do końca nie można
stwierdzić, czy nie zostały pominięte inne istotne czynniki, które jednocześnie
wpływają na wykorzystanie wzornictwa i na obroty firmy.
096

9.8. Metody stosowane w zakresie pozyskiwania projektów wzorniczych

(źródła wiedzy o projektantach, sposób zdobywania ofert, miejsce pro­
jektanta w organizacji)

Ogólnie można powiedzieć, że polskie przedsiębiorstwa stosują głównie samo-

dzielne opracowywanie nowych projektów/wzorów. Nowe projekty wzornicze
pozyskują najczęściej przez samodzielne opracowanie wzoru na podstawie
obserwacji konkurencji na rynku krajowym lub zagranicznym (Diagram 120).
Istotnym źródłem informacji, umożliwiającym samodzielne opracowanie wzoru,
są też targi i wystawy oraz informacje zamieszczane w prasie i wydawnictwach
branżowych. Co czwarta z badanych firm pozyskuje wzory od zagranicznych
kooperantów. Mniej niż jedna piąta firm zamawia nowe wzory u profesjonalnych
projektantów. Polskie przedsiębiorstwa jeszcze rzadziej korzystają z zakupu li-
cencji. Ten sposób pozyskiwania wzorów charakteryzuje zaledwie co dziesiątą
z badanych firm. Oczywiście wiąże się to ze specyfiką branżową – nie wszystkie
branże produkują produkty, na które udziela się licencji. Z usług profesjonal-
nych projektantów w ostatnich 3 latach najczęściej korzystały firmy z branży
„wyroby inwestycyjne” oraz „ceramika i szkło”. Z usług takich stosunkowo naj-
rzadziej korzystały firmy z branży „artykuły oświetleniowe”, choć wydaje się,
że jest to branża, w której profesjonalni projektanci maja wiele do zaoferowania
(Diagram 121).
Można zauważyć, że duże firmy częściej niż małe czy średnie wykorzystują usłu-
gi profesjonalnych projektantów. Wiąże się to niewątpliwie z faktem, że częściej
stać je na zatrudnienie takiego projektanta. Firmy duże częściej też pozyskują
nowe wzory od zagranicznych kooperantów. Wydaje się, że małe i średnie firmy
często obawiają się ryzyka związanego z zatrudnieniem profesjonalnego projek-
tanta, którego usługi mogą oceniać jako drogie i nie dające 100% gwarancji, że
będą opłacalne (Diagram 122). Co ciekawe firmy z grupy „liderów wzornictwa”
przy pozyskiwaniu nowych wzorów korzystają z usług profesjonalnych projek-
tantów tak samo często, jak pozostałe firmy, ale częściej od pozostałych stosują
inne, zróżnicowane sposoby pozyskiwania takich wzorów (Diagram 123).
Główną przyczyną niekorzystania przez firmy z usług projektantów zewnętrz-
nych lub własnych są wysokie koszty takich usług. Na tę barierę wskazują cztery
z dziesięciu firm niekorzystających z usług projektantów. Co trzecia z badanych
firm przekonana jest o tym, że jej produkty nie wymagają specjalnego wzornic­
twa, a co za tym idzie nie muszą korzystać ze specjalistycznych usług projek-
towych. Co trzecia z badanych firm wyraża przeświadczenie, że projektant jest
zbędny, ponieważ sami wiedzą, jak opracować nowy produkt (Diagram 124).
 097

Decydując się na zewnętrzne profesjonalne usługi, firmy z reguły podejmują

współpracę z konkretnym projektantem. Zdecydowanie rzadziej decydują się
na współpracę ze studiem projektowym lub, ze względów oszczędnościowych,
z osobami studiującymi dopiero projektowanie (Diagram 125). Podejmując
współpracę z zewnętrznymi projektantami firmy, z reguły stosują bezpośrednie
zlecenie. Rzadko zdarza się, aby podejmowały współpracę na podstawie otwar-
tego lub zamkniętego konkursu (Diagram 126).
Firmy korzystające z usług zewnętrznych projektantów oczekują od nich prze-
ważnie współpracy na każdym etapie prac nad nowym produktem. Niemniej,
znaczna część firm oczekuje od projektanta wyłącznie dostarczenia samej for-
my zewnętrznej projektu (Diagram 127). Ogólnie biorąc, w badanych firmach
korzystających z usług zewnętrznych projektantów ich wiedza dotycząca metod
opracowywania produktu o wysokim potencjale rynkowym oceniana jest raczej
pozytywnie, choć tylko co czwarta z tych firm ocenia tę wiedzę bardzo wysoko
(Diagram 128).
Większość z firm korzystających z usług zewnętrznych projektantów jest prze-
świadczonych, że przy pracy nad projektem zakres odpowiedzialności każdej ze
stron (firmy i projektanta) zawsze lub z reguły jest jasno określony. Niemniej, co
dziesiąta z firm przyznaje, że różnie pod tym względem bywa (Diagram 129).
W momencie rozpoczynania współpracy nad nowym projektem najczęściej do-
chodzi do wspólnych uzgodnień dotyczących tego, co będzie należeć do obo-
wiązków projektanta i za co będzie on odpowiedzialny. Rzadziej zdarza się, że
firma jednostronnie narzuca projektantowi zakres jego obowiązków i odpowie-
dzialności. Zdarzają się także sytuacje, choć zdecydowanie rzadziej, w których
to projektant określa warunki współpracy (Diagram 130).
Wydaje się, że nieporozumienia między projektantami a przedstawicielami
firmy na różnych etapach prac nad nowym projektem nie należą do rzadkości.
Otwarcie potwierdza to ponad 1/3 firm współpracujących z zewnętrznymi pro-
jektantami. O braku nieporozumień mówi tylko niespełna 1/10 firm (Diagram
131). Większość firm (89%) potwierdzających występowanie nieporozumień
z projektantami twierdzi, że w sytuacji konfliktu wypracowywany jest kompro-
mis między stronami. Pozostali mówią o tym, że przyjmowane są z reguły racje
przedsiębiorstwa.
Spory i nieporozumienia między przedstawicielami firmy i zewnętrznym pro-
jektantem najczęściej dotyczą głównej idei projektu i różnych koncepcji wzor-
niczych, finansów, a także wynikają z niedostatecznej orientacji projektanta
w kwestiach stosowanej w firmie technologii (Diagram 132).
098

Głównym i najczęściej wykorzystywanym źródłem wiedzy na temat projektan-

tów pracujących dla branży jest w firmach Internet (Diagram 133). Tylko nie-
znacznie ustępuje mu prasa branżowa. Rzadziej firmy, poszukując informacji
o projektantach, sięgają do wydawnictw profesjonalnych lub odwołują się do tak
sprawdzonego źródła informacji, jakim są referencje znajomych. Niespełna co
dziesiąta z firm współpracujących z zewnętrznymi projektantami po informacje
o projektantach sięga do wydawnictw Instytutu Wzornictwa Przemysłowego.

9.9. Określenie motywów i barier dla pozyskiwania oraz wdrażania no­

wych projektów wzorniczych i wprowadzania ich na rynek
9.9.1. Motywy wprowadzania przez firmę na rynek nowych projektów/
produktów wzorniczych

Wprowadzając na rynek nowe projekty/produkty wzornicze, firmy spodziewają

się przede wszystkim pozyskania nowej grupy klientów (61%). Drugim najistot-
niejszym motywem tych działań jest chęć kształtowania wizerunku firmy jako
innowacyjnej i nowoczesnej (43%). Warto podkreślić, że najrzadziej wskazy-
wano na motywy związane z chęcią uzyskania wyższej ceny za produkt (27%)
(Diagram 134). Na pozyskaniu nowej grupy klientów zależy zwłaszcza firmom
z branży: „ceramika i szkło”, „środki transportu” oraz „artykuły sportowe”. Na-
tomiast bycie postrzeganym jako firma nowoczesna i innowacyjna jest ważne
zwłaszcza dla przedsiębiorstw z branży „wyrobów inwestycyjnych”, „AGD/RTV
i komputery” oraz „środków transportu”. O tym, że do głównych motywów wpro-
wadzania na rynek nowych produktów/projektów wzorniczych należy po prostu
rozwój firmy, częściej od pozostałych mówią przedstawiciele branży „wyroby
inwestycyjne” oraz „meble i wyposażenie wnętrz” (Diagram 135). Rozwój firmy
jest szczególnie ważny dla dużych przedsiębiorstw, w których z kolei rzadziej niż
w mniejszych przedsiębiorstwach wskazuje się na chęć pozyskania nowej grupy
klientów, czy kształtowania wizerunku firmy jako przyjaznej klientowi. Dużym
firmom częściej też niż firmom małym i średnim zależy na zdobyciu przewagi
konkurencyjnej nad innymi. Małe firmy nieco częściej niż firmy średnie i duże
pragną przez wprowadzenie na rynek nowych produktów wzorniczych wyróż-
nić się na tle konkurencji (Diagram 136).
„Liderzy wzornictwa” nie różnią się wyraźnie od pozostałych firm, jeśli chodzi
o motywy wprowadzania na rynek nowych produktów wzorniczych. Można tyl-
ko zauważyć, że w ich przypadku rzadziej akcentowany jest motyw chęci pozy-
skania nowej grupy klientów, częściej zaś chęć zdobycia przewagi konkurencyj-
nej (Diagram 137).
 099

9.9.2. Bariery w pozyskiwaniu nowych rozwiązań projektowych

Przedstawicieli badanych przedsiębiorstw proszono, aby wymienili główne

bariery w pozyskiwaniu nowych rozwiązań projektowych. Było to pytanie ot-
warte, na które respondenci mogli swobodnie odpowiadać, nie ograniczając się
do wyboru spośród zaproponowanych odpowiedzi. Ponad 1/4 badanych nie po-
trafiła wskazać żadnych barier, a co dziesiąty badany wprost mówił o braku
barier. Można to interpretować jako wynik pozytywny – co trzecie z badanych
przedsiębiorstw nie dostrzega wyraźnych barier utrudniających im dostęp do
nowych projektów. Oczywiście wiąże się to również z faktem, że część firm nie-
specjalnie poszukuje nowych wzorów. Pozostali badani wymieniali całą listę
różnorodnych czynników utrudniających pozyskiwanie nowym rozwiązań pro-
jektowych. Jak można było oczekiwać, zdecydowanie najistotniejszą przeszko-
dą jest brak dostępności środków finansowych. Opracowanie nowych projektów
kosztuje i nie wszystkie firmy stać na częste opracowywanie nowych wzorów.
Mają z tym problemy zwłaszcza małe firmy, które częściej niż średnie i duże
podkreślają znaczenie tej właśnie bariery (45% odpowiednio wobec 32% i 37%).
Inne przeszkody wymieniano zdecydowanie rzadziej. Nieco liczniejsze wskaza-
nia dotyczyły barier technologicznych i produkcyjnych, braku odpowiednio wy-
kształconych kadr z odpowiednią wiedzą technologiczną, zmniejszający się ry-
nek konsumencki, dużą konkurencję, przepisy prawne i wymogi biurokratyczne.
Tylko nieliczne firmy wskazały na brak profesjonalnych firm projektowych czy
odpowiednio kreatywnych projektantów (3%) (Diagram 138).

9.9.3. Bariery we wdrażaniu nowych rozwiązań projektowych i wprowa­

dzaniu ich na rynek

Podobnie jak w przypadku barier związanych z pozyskiwaniem nowych rozwią-

zań projektowych, tak również w przypadku barier związanych z wdrażaniem
nowych rozwiązań projektowych, przedstawiciele badanych firm udzielali swo-
bodnych, otwartych odpowiedzi. Ponownie podstawową barierą postrzeganą
przez przedsiębiorstwa jest brak środków na finansowanie projektów. Firm czę-
sto nie stać na wdrożenie nowych rozwiązań projektowych. Na barierę tę wska-
zuje blisko co trzecia z badanych firm, przy czym barierę tę częściej wymieniają
przedstawiciele małych firm niż firm średnich i dużych (35% odpowiednio wo-
bec 29% i 23%). Wyraźnie rzadziej pojawiają się wypowiedzi na temat tego, że
przeszkadza brak gwarancji na powodzenie projektu, w tym w związku ze sła-
bym marketingiem, dystrybucją, zbytem, a także duże wymogi rynku związane
z dużą konkurencją. W części firm pojawiają się głosy mówiące o tym, że brak
im odpowiedniej kadry oraz maszyn, urządzeń i technologii. Przeszkadzają
100

też takie czynniki zewnętrzne, jak braki materiałowe, surowcowe, niesolidni

kooperanci. Pojawiają się pojedyncze głosy mówiące o biurokracji i przepisach
prawnych utrudniających wdrażanie i wprowadzanie na rynek nowych pro-
jektów, a także o ryzyku związanym z brakiem odpowiedniej ochrony wzorów,
szybkim ich kopiowaniem przez konkurencję. Ponad 1/3 badanych nie potrafi
wskazać barier związanych z wdrażaniem nowych rozwiązań projektowych lub
wręcz mówi o tym, że nie ma takich barier (Diagram 139).

9.10. Organizacja procesu wdrażania nowego produktu oraz jego wpro­

wadzania na rynek (sposób organizacji procesu, istnienie procedur, spo­
soby weryfikacji potencjału produktu i minimalizacji ryzyka rynkowego,
postrzegane trudności)

Odrębną komórkę odpowiedzialną za rozwój nowych produktów posiada tylko

nieco ponad 1/3 badanych firm (Diagram 140). Częściej niż w firmach pozosta-
łych branż znajdują się one w branży „ceramika i szkło”, „wyroby inwestycyjne”
oraz „środki transportu”. Posiadanie odrębnej komórki organizacyjnej odpowie-
dzialnej za rozwój produktów najrzadziej deklarują firmy z branży „artykuły
oświetleniowe” oraz „odzież/tkaniny/obuwie” (Diagram 141). Im większa firma,
tym większe prawdopodobieństwo, że dysponuje ona odrębną komórką organi-
zacyjną zajmującą się nowymi produktami. Małe firmy posiadają tego typu ko-
mórkę dwa razy rzadziej niż firmy średniej wielkości i trzy razy rzadziej niż fir-
my duże (Diagram 142). Firmy z grupy „liderzy wzornictwa” nie wyróżniają się
istotnie pod tym względem na tle pozostałych firm, choć można zauważyć ten-
dencję wskazującą na ich nieznaczną przewagę w tej sprawie (Diagram 143).
W badanych firmach komórką odpowiedzialną za rozwój nowych produktów jest
najczęściej dział marketingu i nieco rzadziej dział nowego produktu. Za rozwój
nowych produktów rzadziej odpowiedzialne są komórki organizacyjne inne-
go rodzaju, w tym takie jak dział strategii, dział rozwoju, biuro konstrukcyjne,
dział projektowy (Diagram 144). Tylko niewielka część firm dysponuje komór-
kami organizacyjnymi zatrudniającymi wiele osób. Więcej niż co trzecia firma
ma komórkę, w której zatrudnienie ogranicza się do maksimum 2 osób. Sześć na
dziesięć firm zatrudnia w takiej komórce nie więcej niż 4 osoby. Z jednej strony
związane jest to zapewne z różnymi potrzebami poszczególnych firm, z drugiej
wiąże się z różnymi możliwościami finansowymi (Diagram 145).
Dla sprawnej organizacji procesu wdrażania nowego produktu istotne jest funk-
cjonowanie w firmie wypracowanych procedur wdrożeniowych. Przeważają fir-
my, które (zgodnie z ich deklaracjami) mają wypracowane procedury wdrażania
nowych produktów. Niemniej cztery firmy na dziesięć procedur takich nie po-
 101

siadają (Diagram 146). Firmy reprezentujące różne branże nie różnią się wyraź-
nie, jeśli chodzi o częstość wykorzystywania przez nie procedur wdrożeniowych.
Można jedynie zauważyć, że funkcjonowanie takich procedur nieco rzadziej
od pozostałych deklarują firmy z branży „artykuły sportowe”, a nieco częściej
z branży „ceramika i szkło” (Diagram 147). Czynnikiem, który różnicuje firmy
pod względem prawdopodobieństwa posiadania przez nie procedur wdrożenio-
wych, jest wielkość firmy. Firmy duże wyraźnie częściej niż firmy małe i średnie
mówią o posiadaniu specjalnych procedur wdrożeniowych (Diagram 148). Rów-
nież przynależność do grupy „liderów wzornictwa” sprzyja posiadaniu takich
procedur. Firmy, które wprowadzają na rynek dużo nowych produktów i na ogół
wykorzystują przy tym w pełni nowe wzornictwo, wyróżniają się wyraźnie na
korzyść na tle innych firm (Diagram 149).
W zdecydowanej większości firm, posiadających wypracowane procedury wdro-
żeniowe nowych produktów, w trakcie prac nad nowym projektem wyróżniane
i dokumentowane są na piśmie wszystkie ważniejsze etapy tych prac, od opraco-
wania założeń projektowych po wdrażanie nowego projektu. Najczęściej doku-
mentowany jest ten ostatni etap (Diagram 150). Są jednak także firmy, które nie
dokumentują poszczególnych etapów prac nad nowym projektem. Należy w tym
miejscu dodać, że firmy, które nie zadeklarowały posiadania wypracowanych
procedur wdrożeniowych z pewnością zdecydowanie rzadziej dokumentują na
piśmie poszczególne etapy prac nad nowym projektem. Tym samym niewątpli-
wie przyczyniają się do kłopotów, które potem się pojawiają (takich jak np. trud-
ności z odtworzeniem działań i procedur w sytuacji konieczności późniejszej
korekty czy modyfikacji projektu).
Ważnym elementem procesu wdrożeniowego są jasno określone kryteria oceny
nowego projektu. Choć w większości badanych firm przy ustalaniu założeń pro-
jektowych określone są zazwyczaj kryteria oceny projektu, to jednak spora część
firm kryteriów takich z góry nie ustala. Może to prowadzić do nieporozumień
z projektantem, jak i do utrudnienia całego procesu wdrożeniowego (Diagram
151). Branża, w której najczęściej potwierdzane jest funkcjonowanie jasno okre-
ślonych kryteriów oceny projektów, to „artykuły oświetleniowe”. O ich funkcjo-
nowaniu najrzadziej wspominają reprezentanci firm z branży „meble i wyposa-
żenie wnętrz” oraz „AGD/RTV i komputery” (Diagram 152). Wraz z wielkością
firmy rośnie prawdopodobieństwo, że podczas ustalania założeń projektowych
ustalane są też kryteria oceny projektu (Diagram 153). „Liderzy wzornictwa”
nieco częściej niż pozostałe firmy deklarują, że kryteria oceny projektu są u nich
określane na etapie ustalania założeń projektowych. Może to świadczyć o po-
ważniejszym tam podejściu do nowych projektów (Diagram 154).
102

O ogólnie dużej wadze przykładanej przez firmy do nowych projektów świadczy

fakt, że decyzje dotyczące wyboru nowego projektu w większości z nich podej-
muje najwyższe kierownictwo firmy lub też jest to kolektywna decyzja przed-
stawicieli różnych działów firmy (Diagram 155). W małych firmach wyraźnie
dominuje wzór decyzji podejmowanych przez najwyższe kierownictwo lub właś-
ciciela firmy. W dużych firmach, w których co prawda ten wzór jest również naj-
częstszy, wyraźnie częściej niż w firmach małych i średnich decyzje o wyborze
nowego produktu mają charakter bardziej kolektywny i są podejmowane przez
przedstawicieli różnych działów (Diagram 156).

9.10.1. Sposoby weryfikacji potencjału produktu i minimalizacji ryzyka

rynkowego

Jedną z najważniejszych barier, jakie napotykają firmy planujące wprowadzenie

na rynek nowego produktu, jest niepewność co do jego rynkowego sukcesu. Im
więcej kosztuje opracowanie i wdrożenie nowego wzoru, tym większe ryzyko
i  większe obawy firmy. Dlatego niezmiernie ważne jest podejmowanie przez
firmy działań pozwalających zminimalizować to ryzyko. Najpowszechniejszym
z nich (stosowanym przez blisko połowę przedsiębiorstw) i przy okazji mało
kosztownym jest obserwowanie rynku krajowego. Można sądzić, że w praktyce
działanie takie w mniejszym lub większym zakresie stosują wszystkie przed-
siębiorstwa. Drugie co do częstości działanie to kalkulowanie opłacalności fi-
nansowej (36%). Na trzeciej pozycji znalazło się badanie preferencji klientów
(29%). Stosunkowo popularne są też takie działania, jak pozyskiwanie informa-
cji od handlowców lub dystrybutorów, testowanie prototypu, obserwacje tego,
co robią główni konkurenci, pozyskiwanie informacji na targach branżowych,
czy obserwacja tego, co dzieje się na rynkach zagranicznych. Tylko co dziesiąta
z firm stara się eliminować ryzyko związane z wprowadzanym, nowym produk-
tem przede wszystkim poprzez precyzyjne określenie celów i kryteriów oceny
projektu (Diagram 157).
Badanie preferencji i potrzeb konsumentów to jedno z ważniejszych narzędzi,
mających na celu zapewnienie sukcesu rynkowego nowym produktom. Jednak
przedstawiciel co piątej z badanych firm spontanicznie przyznaje, że nie bada
się u nich preferencji konsumentów podczas prac nad nowym produktem. Fir-
my, które badają preferencje konsumentów, najczęściej robią to przed przystą-
pieniem do opracowania założeń nowego projektu. Badania na innych etapach
rozwoju nowego produktu prowadzone są znacznie rzadziej (Diagram 158).
Wskazując trzy główne źródła wiedzy firmy o potrzebach konsumentów, badani
wymieniają najczęściej obserwacje rynku (68%), a w następnej kolejności infor-
 103

macje uzyskiwane od handlowców (43%), zdobywane na targach i wystawach

branżowych (42%). W czterech na dziesięć badanych firm wymieniono własne
doświadczenia i wiedzę jako jedno z głównych źródeł wiedzy o konsumentach.
Tylko 13% firm zadeklarowało, że ich podstawowa wiedza na temat konsumen-
tów i ich potrzeb pochodzi z prowadzonych badań. Częściej zdarza się, że wiedza
taka czerpana jest z wewnętrznych sondaży realizowanych wśród pracowników
firmy (Diagram 159). Jak zatem widać, firmy wybierają metody pośrednie w do-
tarciu do konsumenta i poznaniu jego potrzeb, co może prowadzić do błędnego
wnioskowania i skutkować wprowadzeniem na rynek „nietrafionego” produktu.
Jedynie znikoma część firm, deklarujących prowadzenie badań konsumenckich,
korzysta z usług profesjonalnych firm badawczych (4%). Większość firm robi ba-
dania konsumenckie samodzielnie (Diagram 160).
Żadna z badanych branż nie wyróżnia się istotnie na plus pod względem korzy-
stania z usług profesjonalnych firm badawczych przy realizacji badań konsu-
menckich. W niektórych branżach żadna z firm nie zadeklarowała korzystania
z takich usług, w innych deklaracje te są na poziomie zaledwie kilku procent.
Trudno więc mówić o istotnych statystycznie różnicach w sytuacji, gdy korzysta-
nie z usług firm badawczych jest zjawiskiem rzadkim, a reprezentacja branżowa
mało liczna. Nie wykluczone jednak, że badanie realizowane na dużych próbach
pozwoliłoby wyłonić branże przodujące pod tym względem (Diagram 161).
Firmy duże mają tylko nieznaczną przewagę nad firmami małymi i średnimi, jeśli
chodzi o częstość korzystania z usług firm badawczych (Diagram 162). Również
pozycja „liderów wzornictwa” nie oznacza częstszego korzystania z badań kon-
sumenckich realizowanych przez profesjonalne firmy badawcze (Diagram 163).
Część firm nie korzysta z badań konsumenckich czy marketingowych ze wzglę-
dów finansowych, część nie widzi takiej potrzeby lub też nie ma do takich badań
zaufania. Zdarza się też, że firmy nie potrafią przełożyć wyników badań mar-
ketingowych na konkretne działania, gdyż są one dla nich niejednoznaczne lub
trudne do interpretacji. Dominują firmy, które nie mają sprecyzowanej opinii na
temat użyteczności danych pochodzących z badań marketingowych (Diagram
164). Co czwarta z badanych firm uważa, że z reguły interpretacja wyników ba-
dań marketingowych jest trudna, a decyzje podejmowane na ich podstawie są
ryzykowne. Tylko co trzecia spośród ogółu badanych firm jest zdania, że wyniki
badań marketingowych z reguły dostarczają jasnych danych, pozwalających na
podjęcie decyzji o wprowadzeniu nowego produktu.
Niemal wszystkie (91%) firmy, korzystające przy badaniach marketingowych
z usług profesjonalnych agencji badawczych, pozytywnie oceniają ich przydat-
ność i jasność. Firmy, które realizują takie badania własnymi siłami, są wyraźnie
104

bardziej wstrzemięźliwe w ocenach – tylko według 30% z nich wyniki badań

marketingowych z reguły dostarczają jasnych danych, pozwalających na pod-
jęcie decyzji o wprowadzeniu nowego produktu (co może wynikać z braku od-
powiedniej wiedzy i kompetencji do przeprowadzania takich badań i interpre-
towania ich wyników).

9.10.2. Trudności napotykane przez firmę podczas prac nad nowymi pro­
duktami

Tylko 4% spośród ogółu badanych firm stwierdza, że nie napotyka trudności pod-
czas prac nad nowymi produktami lub też nie potrafi konkretnie wskazać takich
trudności (Diagram 165). Podstawowe trudności wynikają z niedostatecznych
czy też niewłaściwie prowadzonych prac na wstępnym etapie opracowywania
projektu. Najczęściej zgłaszane przez firmy trudności w trakcie prac nad nowym
produktem to konieczność wprowadzania w projekcie poprawek i – co się z tym
wiąże – niedostateczne doprecyzowanie założeń na początku projektu. Na czyn-
niki te wskazuje łącznie 64% respondentów. Dodatkowo blisko 1/5 respondentów
wymienia trudności związane z niedokładnym opisem wszystkich elementów
projektu i tyle samo z nich mówi o trudnościach wynikłych z nieuwzględnienia
przez projektanta możliwości i ograniczeń wybranej technologii. Co czwarta
z badanych firm wśród podstawowych trudności wymienia niedotrzymanie har-
monogramu i przekroczenie czasu przewidzianego na przygotowanie projektu.
Można zatem powiedzieć, że podstawowe trudności wynikają z niedostatecznie
starannego przygotowywania się firm do procesu wdrożeniowego już od same-
go jego początku.
Efektem błędów popełnianych przez firmy na różnych etapach procesu wdroże-
niowego są projekty, które nie znalazły swej finalizacji przez wprowadzenie ich
na rynek. Występowanie takiego zjawiska w okresie ostatnich 3 lat potwierdza
blisko co trzecia z badanych firm (Diagram 166). O przypadkach takich częś-
ciej wspominają firmy z branży „odzież/tkaniny/obuwie”, „meble i wyposażenie
wnętrz”, „ceramika i szkło”, „artykuły sportowe” oraz „artykuły oświetleniowe”,
rzadziej firmy z branży „AGD/RTV, komputery”, „środki transportu” i „wyroby
inwestycyjne” (Diagram 167). Przypadki niepowodzenia w pracach nad nowym
projektem równie często przydarzały się małym, średnim, jak i dużym firmom
(Diagram 168). Firmom, które mają w dorobku dużo nowych projektów, dwu-
krotnie częściej zdarzały się nieudane projekty niż tym, które takich projektów
zrealizowały mniej (Diagram 169). Potwierdza to poniekąd wagę, jaką „liderzy
wzornictwa” przykładają do spraw nowego wzornictwa. Nie zrażając się niepo-
wodzeniami, realizują kolejne projekty.
 105

Połowa z firm, którym w ostatnich 3 latach zdarzyły się nieudane projekty, mówi
o tym, że dotyczyło to maksimum 2 projektów, ale aż 13% firm miało na swoim
koncie więcej niż 10 porażek. Były to na ogół firmy wprowadzające w tym czasie
na rynek dużo nowych projektów (połowę stanowiły firmy, które wprowadziły
na rynek powyżej 50), tym samym ryzyko niepowodzenia któregoś z nich było
większe niż w przypadku firm „mniej produktywnych” (Diagram 170).
Przyczyną porażki nowego projektu najczęściej było jego rozminięcie się z po-
trzebami konsumentów. Blisko co trzecia z firm, posiadająca złe doświadczenia
z nowymi projektami, mówi o tym, że ostatni nieudany projekt nie spotkał się
z zainteresowaniem klientów, był nietrafiony (w tym był zbyt luksusowy lub
zbyt nowoczesny). Wynik ten ponownie potwierdza znaczenie badań preferencji
konsumentów w procesie rozwoju nowego produktu. W wielu branżach nieuda-
ny projekt kosztuje wielokrotnie więcej niż realizacja badań marketingowych.
Inne, ważniejsze przyczyny niepowodzenia projektu to brak akceptacji ze stro-
ny zamawiającego, zbyt wysokie koszty produkcji lub dystrybucji, zbyt wysoka
cena końcowa produktu, a także różnego rodzaju ograniczenia technologiczne
(Diagram 171).
Skuteczność prac nad nowym projektem, zdaniem respondentów, najczęściej jest
obniżona przez konieczność wprowadzania różnorodnych modyfikacji, czy to
w związku z koniecznością doprecyzowania celów projektu (23%), czy ze względu
na dodatkowe dane pojawiające się w trakcie prac nad projektem (22%). Inne, rza-
dziej już wymieniane czynniki obniżające skuteczność prac nad projektem, to fakt
jego rozmijania się z założeniami technologicznymi, budżetowymi czy też rynko-
wymi. Niektórzy badani wskazywali także na strukturę organizacyjną firmy jako
czynnik obniżający skuteczność prac nad nowym projektem (Diagram 172).

9.11. Metody ochrony własności intelektualnej – stosowanie i ocena sku­

teczności

Przypomnijmy, że 3/4 badanych firm podkreśla kluczową lub ważną rolę wzornic­
twa przy opracowywaniu nowych projektów firmy. Może więc nieco dziwić fakt,
że tylko mniej niż połowa firm stosuje jakiekolwiek metody ochrony własnych
wzorów (Diagram 173). Mało zapobiegliwe pod tym względem są zwłaszcza firmy
z branży „odzież/tkaniny/obuwie”, „AGD/RTV i komputery” (Diagram 174). Może
to wynikać z tego, że wzornictwo w tych branżach jest bardzo silnie zróżnicowane
i nawet chroniąc wzór, trudno zapobiec jego kopiowaniu i śledzić takie przypadki.
Wiele produktów tych branż charakteryzuje „krótki cykl życia” i szybko wypiera-
ne są przez nowe wzory, co też może nie sprzyjać chęci ich chronienia.
106

Wraz ze wzrostem wielkości firmy rośnie skłonność do stosowania zabezpieczeń

dla własnego wzornictwa. Duże firmy prawie dwa razy częściej stosują metody
ochrony własności intelektualnej niż firmy małe i półtora raza częściej niż fir-
my średniej wielkości (Diagram 175). Można też zauważyć, że metody ochrony
własności intelektualnej w odniesieniu do swoich produktów częściej stosują
firmy długo obecne na rynku niż firmy z krótszym stażem (22% firm ze stażem
poniżej 10 lat i 68% firm ze stażem powyżej 30 lat). Zaskakuje nieco fakt, że
„liderzy wzornictwa” nie różnią się od pozostałych firm pod względem skłonno-
ści do ochrony własnych wzorów (po 44% z nich deklaruje stosowanie jakichś
metod ochrony własności intelektualnej).
Najpopularniejszym sposobem ochrony własności intelektualnej, odnoszącym
się do produktów badanych przedsiębiorstw, jest zgłoszenie znaku towarowe-
go (56%), a w drugiej kolejności – ochrona wzoru użytkowego (46%) (Diagram
176). W grupie metod ochrony stosowanych przez przedsiębiorstwa określonej
jako „Inne” (2% wskazań), badani wymieniali takie rozwiązania, jak: certyfikat,
umowy cywilno prawne czy tajemnica dokumentacji.
Tylko co czwarta z firm, stosująca jakieś metody ochrony własności intelektual-
nej, uznaje je za w pełni skuteczne. Co piąta z firm uznaje, że stosowane przez
nią metody są mało skuteczne (Diagram 177). Niestosowanie przez przedsiębior-
stwa metod ochrony własności intelektualnej, a także nie zawsze odpowiednia
ich skuteczność w efekcie prowadzą do tego, że więcej niż co trzecia z ogółu ba-
danych firm potwierdza fakt skopiowania ich wzoru/wzorów przez konkurencję
(Diagram 178). Doświadczenia takie nieco częściej od pozostałych mają firmy
z branży „meble i wyposażenie wnętrz”, „wyroby inwestycyjne” oraz „artyku-
ły oświetleniowe” (Diagram 179). Wart podkreślenia jest fakt, że są to branże
częściej stosujące jakieś metody zabezpieczeń swoich wzorów. Być może jest tak,
że firmy/branże słabiej chroniące swe wzory, rzadziej też śledzą przypadki ich
kopiowania (np. firmy z branży „odzież, tkaniny, obuwie”).
Trudno jest badać problemy etyki czy łamania prawa w badaniu ilościowym. Tym
bardziej na uwagę zasługuje fakt, że 11% badanych firm przyznaje, że świado-
mie lub nieświadomie skopiowało cudze wzornictwo (Diagram 180). Z pewnoś-
cią nie przyznały się do tego wszystkie firmy, którym się to zdarzyło. Oznacza
to, że w Polsce stosunek do własności intelektualnej jest wciąż dosyć swobod-
ny. Firmy z jednej strony niezbyt skrupulatnie chronią swoje wzory, z drugiej
nierzadko przywłaszczają sobie cudze. Do skopiowania cudzych wzorów nieco
częściej od innych przyznają się firmy z branży „artykuły oświetleniowe”, „meb-
le i wyposażenie wnętrz” oraz „odzież, tkaniny, obuwie”. Dwie pierwsze z nich
to branże, które najczęściej sygnalizują kopiowanie przez innych ich wzorów
 107

(Diagram 181). Wielkość firmy nie ma wpływu na „skłonność” do kopiowania

cudzych wzorów (Diagram 182). Świadome lub nieświadome kopiowanie cu-
dzych wzorów nieco częściej przydarzało się „liderom wzornictwa” niż pozosta-
łym firmom (Diagram 183).

9.12. Dane finansowe badanych przedsiębiorstw (obroty w roku 2006,

nakłady na wzornictwo przemysłowe w 2006, udział nakładów na wzor­
nictwo w kosztach B+R)

Jednym z celów badania było pozyskanie danych finansowych przedsiębiorstw,

w tym danych dotyczących obrotów, nakładów na badania i rozwój, nakładów na
wzornictwo. Niestety, cel ten okazał się trudny do zrealizowania. Bardzo wiele
firm odmówiło podania danych finansowych. Respondenci, jeśli już udzielali
odpowiedzi, to chętniej robili to dla wartości przedziałowych niż bezwzględ-
nych, co w konsekwencji uniemożliwiało obliczanie wartości średnich czy pre-
cyzyjnych wskaźników. Przedstawiciele badanych przedsiębiorstw chętniej też
odpowiadali na pytania dotyczące dynamiki wskaźników finansowych niż na
pytania dotyczące samych wskaźników. W konsekwencji przedstawione niżej
dane finansowe dotyczą w przybliżeniu połowy badanych przedsiębiorstw.

Obroty firmy

W roku 2006 obroty co szóstej z badanych firm nie przekraczały 500 tysięcy PLN,
co czwartej z firm nie przekraczały jednego miliona złotych. Blisko co trzecia
z firm uzyskiwała obroty w przedziale 1-5 milionów PLN. Tyle samo z nich uzy-
skiwało obroty przekraczające 10 milionów PLN (Diagram 184). Jest sprawą
dosyć oczywistą to, że firmy małe charakteryzują się generalnie mniejszymi
obrotami niż firmy średnie i duże. Częściej od nich deklarują obroty z najniż-
szego przedziału do 500 tysięcy PLN, rzadziej dochody z górnych przedziałów
przekraczające 10 milionów PLN. Firmy duże wyraźnie częściej od firm małych
i średnich charakteryzują się obrotami powyżej 10 milionów PLN. Obroty takie
deklaruje przeszło 2/3 dużych firm, w tym 1/4 deklaruje obroty powyżej 50 mi-
lionów (Diagram 185). „Liderzy wzornictwa” występują w każdej z badanych
kategorii obrotów, jednak częściej charakteryzują je obroty powyżej 5 milionów
PLN (62% wobec 43%) (Diagram 186).
Większość badanych firm (blisko 2/3) deklaruje, że w ciągu ostatnich 3 lat ich
obroty rosły. Tylko nieliczne mówią o spadku obrotów (Diagram 187). Branże,
w których najczęściej miał miejsce wzrost obrotów, to „meble i wyposażenie
wnętrz” oraz branża „wyrobów inwestycyjnych”. Najmniejsza dynamika ob-
rotów charakteryzuje branżę „artykuły oświetleniowe” (Diagram 188). Duże
108

i średnie firmy częściej niż firmy małe wykazywały wzrost obrotów w okresie
ostatnich 3 lat. Małe firmy, częściej niż duże i średnie, charakteryzuje stabil-
ność obrotów (Diagram 189). „Liderzy wzornictwa”, a więc firmy wyróżniające
się pod względem liczby nowych produktów wprowadzonych na rynek w okre-
sie ostatnich 3 lat i ostatnich 12 miesięcy, częściej niż pozostałe firmy deklarują
wzrost obrotów w ostatnich 3 latach (Diagram 190).

Firmy, w których w ostatnich 3 latach rosły obroty:

> 3,5 razy częściej niż pozostałe firmy deklarują, że w tym czasie rosły też ich
wydatki na wzornictwo (57% wobec 16%),

> 1,7 razy częściej niż pozostałe firmy określają rolę wzornictwa przemysłowe-
go przy opracowywaniu nowych projektów jako kluczową (20% wobec 12%).

Wydatki na badania i rozwój

Polskie firmy nie przeznaczają na badania i rozwój zbyt wygórowanych kwot. Co

piąta z firm w roku 2006 przeznaczyła na ten cel nie więcej niż 10 tysięcy PLN,
nieco ponad połowa firm wydała nie więcej niż 50 tysięcy PLN. Duże wydatki na
ten cel, przekraczające 500 tysięcy PLN, zadeklarowało tylko 8% firm (Diagram
191). Wraz ze wzrostem wielkości firmy maleje udział firm przeznaczających na
badania i rozwój stosunkowo niewielkie środki, nie przekraczające 10 tysięcy
PLN (Diagram 192). Wydatki tego rzędu ponosi blisko co trzecia z firm małych,
ale już tylko co dziesiąta z dużych firm. Żadna z małych firm nie zadeklarowała
wydatków przekraczających 500 tysięcy PLN. Deklaracje takie złożyła co dzie-
siąta ze średnich firm. Wśród dużych firm co czwarta deklaruje przekroczenie
tej kwoty. „Liderzy wzornictwa” częściej niż pozostałe firmy wydają na badania
i rozwój kwoty przekraczające 100 tysięcy PLN, rzadziej ograniczają swoje wy-
datki do kwoty 10 tysięcy PLN (Diagram 193).
Niemal połowa z badanych firm w ciągu ostatnich 3 lat zwiększyła swoje wydat-
ki na badania i rozwój. W połowie firm wydatki te pozostawały stabilne. Tylko
nieznaczna część firm odnotowała w tym okresie spadek wydatków przeznacza-
nych na ten cel (Diagram 194). Branża, w której najrzadziej deklarowany jest
wzrost wydatków na badania i rozwój, to branża „AGD/RTV i komputery”. Na
jej tle wyróżnia się pozytywnie branża „meble i wyposażenie wnętrz” (Diagram
195). Choć różnice w wynikach dla firm różnej wielkości nie są zbyt duże, to
można zauważyć tendencję, iż wraz ze wzrostem wielkości firmy rośnie praw-
dopodobieństwo wzrostu w ostatnich latach wydatków na badania i rozwój (Dia-
gram 196). „Liderzy wzornictwa” częściej niż pozostałe firmy deklarują wzrost
wydatków na badania i rozwój w okresie ostatnich 3 lat (Diagram 197).
 109

Wydatki na wzornictwo przemysłowe

Podobnie jak wydatki na badania i rozwój, również wydatki polskich firm na

wzornictwo przemysłowe trudno zaliczyć do wysokich. Więcej niż co trzecia
z firm w roku 2006 przeznaczyła na ten cel nie więcej niż 10 tysięcy PLN, blisko
2/3 firm wydało nie więcej niż 50 tysięcy PLN. Duże wydatki na ten cel, prze-
kraczające 500 tysięcy PLN, zadeklarowało tylko 6% firm (Diagram 198). Małe
firmy wyraźnie odbiegają pod tym względem od firm średnich i dużych. Blisko
połowa z nich w roku 2006 wydała na wzornictwo przemysłowe nie więcej niż
10 tysięcy PLN (Diagram 199). Udział takich wydatków w grupie firm średnich
i dużych jest wyraźnie niższy, choć podobny w firmach średnich i firmach du-
żych. Deklaracje dotyczące wysokich wydatków na wzornictwo przemysłowe,
przekraczających milion PLN, pojawiły się jedynie w firmach dużych. „Liderzy
wzornictwa” blisko dwa razy rzadziej niż pozostałe firmy deklarują, że na wzor-
nictwo przemysłowe wydali w ubiegłym roku mniej niż 10 tysięcy PLN. Nie-
mniej, dotyczy to 20% firm tej kategorii. (Diagram 200).
Dynamika wydatków na wzornictwo w okresie ostatnich 3 lat była zbliżona do
dynamiki wydatków na badania i rozwój. Badane firmy nieco częściej skłonne
są deklarować stabilność pod tym względem aniżeli wzrost. Niemniej, cztery
na dziesięć firm mówią o wzroście wydatków na wzornictwo przemysłowe (Dia-
gram 201). Biorąc pod uwagę badane branże, można zauważyć, że dynamika
wydatków na wzornictwo jest najmniejsza w branży „artykuły sportowe” oraz
„środki transportu” (Diagram 202).
Wzrost wydatków na wzornictwo, choć słabo, ale koreluje z wielkością firmy. Im
większa firma, tym większe prawdopodobieństwo, że w ostatnich 3 latach odno-
towała wzrost wydatków na wzornictwo przemysłowe (Diagram 203). Liderzy
wzornictwa wyraźnie częściej niż pozostałe firmy deklarują wzrost wydatków
na wzornictwo przemysłowe w ostatnich 3 latach (Diagram 204).

Firmy, w których w ostatnich 3 latach rosły wydatki na wzornictwo:

> prawie 2 razy częściej niż pozostałe firmy mówią o wzroście obrotów w ostat-
nich 3 latach (85% wobec 45%),

> 3 razy częściej niż pozostałe firmy mówią, że rosła też dynamika eksportu
w ostatnich 3 latach (78% wobec 26%)28),

> 2,4 razy częściej niż pozostałe firmy przeświadczone są o tym, że we wzornic­
two warto inwestować (58% wobec 24%).

28)  Dane dla firm eksportujących.

110

Wydatki na wzornictwo w wydatkach ogółem firmy i w wydatkach na

badania i rozwój

Wydatki na wzornictwo stanowią z reguły tylko niewielki ułamek wydatków

firmy ogółem. Ponad połowa firm określa ten udział na nie więcej niż 4%. Nie-
mniej, są też firmy (mniej więcej co ósma), w których wydatki na wzornictwo
przekraczają 20% wydatków ogółem (Diagram 205). Niespełna połowa bada-
nych firm (49%) wydatki na rozwój nowych produktów wzorniczych wlicza do
kosztów B+R. Te, które to robią, pytano, jaki udział w wydatkach na badania
i rozwój stanowiły wydatki na rozwój nowych produktów. Uzyskane odpowiedzi
wykazały, że wydatki na wzornictwo nie stanowią dominujących pozycji w wy-
datkach przeznaczanych w firmach na badania i rozwój. Ponad 2/3 firm wlicza-
jących wydatki na wzornictwo do wydatków na badania i rozwój deklaruje, że
ich udział stanowi nie więcej niż 10% (Diagram 206).

9.13. Liderzy wzornictwa

Dla przypomnienia – w badaniu wyróżniona została grupa „liderów wzornictwa”

(stanowiąca 15% próby). Bliższe przyjrzenie się tej grupie pozwala scharaktery-
zować firmy, które z sukcesem wykorzystują wzornictwo przemysłowe.
Liderów wzornictwa częściej niż w pozostałych spotyka się w takich branżach
jak „odzież/tkaniny/obuwie”, „ceramika i szkło” oraz „meble i wyposażenie
wnętrz” (Diagram 207). Można zatem powiedzieć, że są to branże wiodące w za-
kresie wykorzystywania wzornictwa.
„Liderzy wzornictwa” to najczęściej firmy duże lub średnie (Diagram 208). Przy-
należność do tej grupy dwukrotnie obniża prawdopodobieństwo, że firma nie
eksportuje swych wyrobów, zwiększa natomiast szanse na to, że eksport stano-
wi ponad 50% obrotów firmy (Diagram 209).
„Liderzy wzornictwa” wyraźnie częściej niż pozostałe firmy odnotowały w ostat-
nich 3 latach wzrost: eksportu (Diagram 210), obrotów (Diagram 211), wydatków
na badania i rozwój (Diagram 212) oraz wydatków na wzornictwo przemysłowe
(prawie dwukrotnie częściej niż pozostałe firmy) (Diagram 213), a także częściej
niż pozostałe firmy zatrudniają regularnie lub stale przy pracach nad nowymi pro-
jektami zewnętrznego (Diagram 214) lub własnego projektanta (Diagram 215).

9.14. Postulaty formułowane wobec administracji (np. Ministerstwa Gos­

podarki) oraz wobec Instytutu Wzornictwa Przemysłowego

Wyniki badań wykazały, że prawie połowa z badanych nie dostrzega roli, jaką
mogłaby spełnić administracja w celu ułatwienia przedsiębiorstwom wprowa-
dzania na rynek nowych projektów wzorniczych (Diagram 216), co wynika za-
 111

pewne z braku wiedzy o programach i instrumentach wsparcia funkcjonujących

w innych krajach. Respondenci kierują wobec administracji postulaty dotyczące
przede wszystkim różnego rodzaju dotacji, ulg i programów pomocowych dla
wdrożenia wzornictwa, a także zmian prawnych polegających na weryfikacji
przepisów oraz norm, często niedopasowanych do współczesnych realiów, po to
by ułatwić przedsiębiorstwom realizacje założonych celów.
Inne spośród częściej wymienianych propozycji wobec administracji dotyczą:

> organizowania i finansowania targów, konkursów, wydawnictw katalo-

gowych i ogólnie promowania polskich firm na forum międzynarodowym,
szczególnie przedsiębiorstw lub całych branż innowacyjnych, wzorem dzia-
łań Korei, Japonii lub krajów skandynawskich,

> obniżenie kosztów prowadzenia działalności gospodarczej, w tym podatków,

certyfikacji i kosztów ochrony własności intelektualnej,

> ochrony polskich przedsiębiorstw przed importem, zwłaszcza azjatyckim,

> kontroli i likwidacji szarej strefy,

> przeznaczanie większych środków na badania i rozwój naukowy i technolo-

giczny, co przyniesie korzyści przedsiębiorstwom.

Przedstawiciele polskich przedsiębiorstw są zainteresowani istnieniem insty-

tucji, takiej jak IWP, profesjonalnie wspierającej rozwój wzornictwa w przedsię-
biorstwach w obszarze promocji, badań, analiz, doradztwa i edukacji.

9.15. Podsumowanie

Polscy przedsiębiorcy coraz bardziej doceniają znaczenie wzornictwa. O wzroś­

cie roli wzornictwa w firmie w ostatnich latach mówi 60% badanych przedsię-
biorstw i większość respondentów (65%) przekonanych jest, że w najbliższych
latach nastąpi dalszy wzrost roli wzornictwa. Tylko w nielicznych przedsiębior-
stwach panuje przekonanie, że we wzornictwo nie warto inwestować. Większość
przedstawicieli badanych firm (86%) uważa, że jest to inwestycja opłacalna.
Wyniki badania dowodzą jednoznacznie, że we wzornictwo warto inwestować.
Firmy, w których w ostatnich 3 latach rosły wydatki na wzornictwo:

> prawie 2 razy częściej niż pozostałe firmy mówią o wzroście obrotów w ostat-
nich 3 latach (85% wobec 45%),
112

> 3 razy częściej niż pozostałe firmy mówią, że rosła też dynamika eksportu
w ostatnich 3 latach (78% wobec 26%)29),

> 2,4 razy częściej niż pozostałe firmy przeświadczone są o tym, że we wzornic­
two warto inwestować (58% wobec 24%).

Warto zauważyć, że firmy, oceniające rolę wzornictwa jako kluczową dla swej
działalności, w okresie ostatnich 3 lat wprowadziły na rynek średnio 4 razy wię-
cej nowych projektów niż pozostałe firmy (54% wobec 13%) oraz prawie 3 razy
częściej oceniają konkurencyjność swoich produktów na rynku krajowym jako
bardzo dobrą (29% wobec 11%).
Oceniając wpływ wzornictwa na różne dziedziny swojej działalności, badane
firmy najczęściej dostrzegają jego istotne znaczenie dla satysfakcji konsumen-
tów, a w następnej kolejności dla wizerunku firmy, konkurencyjności firmy
i  wzrostu zysków. Około 1/3 badanych firm ocenia pozytywnie wpływ wzornic­
twa na wskaźniki kondycji firmy w ostatnich 12 miesiącach:

> konkurencyjność firmy (34%),

> wzrost zysków (32%),

> rozwój nowych rynków (28%),

> wzrost udziału w rynku (27%),

> wzrost obrotów (25%),

> ogólny rozwój firmy (27%).

Co czwarta z badanych firm wyraża przekonanie, iż dobry wzór podnosi wartość

produktu o więcej niż 25%.
Choć rola wzornictwa doceniana jest przez polskie przedsiębiorstwa, to jednak
wzory jego wykorzystywania wyraźnie odbiegają od wzorów funkcjonujących
w rozwiniętych krajach zachodnich. Tylko niespełna co piąta z firm zamawia-
ła w ostatnich 3 latach nowe wzory u profesjonalnych projektantów. Co trzecia
z badanych firm przekonana jest o tym, że jej produkty nie wymagają specjal-
nego wzornictwa, a co za tym idzie nie muszą korzystać ze specjalistycznych
usług projektowych. Z usług takich częściej korzystały firmy duże niż małe lub
średnie. Główną przyczyną niekorzystania przez firmy z usług projektantów są
wysokie koszty takich usług.

29)  Dane dla firm eksportujących.

 113

Finansowanie stanowi również podstawową barierę w pozyskiwaniu nowych

rozwiązań projektowych, a następnie dla wdrażania nowych projektów i wpro-
wadzania ich na rynek. Na barierę tę wskazuje blisko co trzecia z badanych firm.
Bariera ta jest szczególnie dotkliwa dla małych firm. Niemniej, firmy natrafiają
również na inne bariery. Przeszkadza im m.in. brak gwarancji na powodzenie
projektu, a także duże wymogi rynku związane z dużą konkurencją.
Wśród stosowanych przez firmy metod minimalizacji ryzyka rynkowego naj-
popularniejsze jest obserwowanie rynku krajowego, kalkulowanie opłacalno-
ści finansowej, badanie preferencji klientów, pozyskiwanie informacji od han-
dlowców lub dystrybutorów, obserwowanie tego, co robią główni konkurenci,
pozyskiwanie informacji na targach branżowych lub obserwacja tego, co dzieje
się na rynkach zagranicznych. Tylko nieznaczna część firm prowadzi badania
konsumenckie, korzystając z usług profesjonalnych firm badawczych. Warto
zauważyć, że w sporej części badanych firm panuje przekonanie, iż interpre-
tacja wyników badań marketingowych jest trudna, a decyzje podejmowane na
ich podstawie są ryzykowne. Jednak praktycznie wszystkie firmy korzystają-
ce z profesjonalnych badań marketingowych pozytywnie oceniają przydatność
i jasność wyników takich badań.
Podstawowe trudności, jakie napotykają firmy podczas prac nad nowymi projek-
tami wynikają z niedostatecznych lub też niewłaściwie prowadzonych prac na
wstępnym etapie opracowywania projektu. Konsekwencją błędów popełnianych
przez firmy na różnych etapach procesu wdrożeniowego są projekty, które nie
znalazły swej finalizacji przez wprowadzenie ich na rynek. Występowanie ta-
kiego zjawiska w okresie ostatnich 3 lat potwierdza blisko co trzecia z badanych
firm. Przyczyną porażki nowego projektu najczęściej było jego rozminięcie się
z potrzebami konsumentów. Blisko co trzecia z firm, posiadająca złe doświad-
czenia z nowymi projektami, mówi o tym, że ostatni nieudany projekt nie spot-
kał się z zainteresowaniem klientów.
Choć większość badanych firm podkreśla kluczową lub ważną rolę wzornictwa
przy opracowywaniu nowych projektów firmy, to jednak tylko mniej niż połowa
firm stosuje jakiekolwiek metody ochrony własnych wzorów. Najczęściej stoso-
wanym sposobem ochrony własności intelektualnej jest zgłoszenie znaku to-
warowego, a w drugiej kolejności – ochrona wzoru użytkowego. Skuteczność
stosowanych metod ochrony własności intelektualnej nie jest najlepiej oceniana.
Znajduje to swoje odbicie w tym, że więcej niż co trzecia z badanych firm po-
twierdza fakt skopiowania ich wzoru/wzorów przez konkurencję. Warto też pod-
kreślić, że 11% badanych firm przyznało się do świadomego lub nieświadomego
skopiowania cudzego wzornictwa. Odsetek ten jest z pewnością wyższy i świad-
czy o niefrasobliwym wciąż w Polsce stosunku do własności intelektualnej.
 Wyniki badania jakościowego 115

10.
Wyniki badania
jakościowego

Linia okapów przyściennych SA, SB, SBW

projekt: Łukasz Schmidt, Tomasz Gazdowicz
producent: CIARKO Sp. z o.o.
Dobry Wzór 2006
116

10. Wyniki badania jakościowego

10.1. Wstęp

Raport ma charakter analityczny, co oznacza, że zawarte w nim dane są wyni-

kiem analizy informacji zebranych podczas wywiadów. Aby przybliżyć rozu-
mienie poszczególnych zagadnień przez uczestników badania, wnioski poparto
wypowiedziami respondentów.
Poniżej podane są wyjaśnienia pojęć często wykorzystywanych w raporcie. Za-
znaczyć jednak należy, że większość z nich nie funkcjonuje w naturalnym języ-
ku respondentów i zostały zaproponowane przez Ipsos:

> Wzornictwo – pojęcie nie było obecne w spontanicznych wypowiedziach re-

spondentów. Posługiwali się oni raczej określeniem „projekt wzorniczy” w ro-
zumieniu nadania produktowi zewnętrznych cech użytkowych i estetycznych.
Słowo „wzornictwo” pojawiało się w sposób wspomagany, jako konsekwencja
jego zastosowania w scenariuszu wywiadu i pytaniach moderatora.

> Innowacje – posługujemy się tym pojęciem jako nadrzędnym wobec wzornic­
twa, przyjmując, że wzornictwo jest jednym z elementów rozwijania inno-
wacji w przedsiębiorstwach. W spontanicznym języku respondentów pojęcie
„innowacje” pojawiało się sporadycznie. Wnioski w raporcie o innowacjach
produktowych, marketingowych czy procesowych są rezultatem analizy wy-
powiedzi respondentów, którzy o tego typu innowacjach mówili nie wprost.
Dlatego w rozdz. 2.2. wnioskujemy, że wiedza na temat wzornictwa jest słabo
strukturalizowana wśród uczestników badania.

> Produkt – w języku respondentów jest rozumiany w swoim podstawowym

znaczeniu, jako oferta firmy (wszystko to, co firma jest w stanie zaoferować
swoim nabywcom, co zaspokaja ich określone potrzeby). W tym kontekście
wzór jest częścią produktu.

> Sprzedaż i sprzedaż wiązana – mówiąc o „sprzedaży” respondenci mieli na

myśli sprzedaż produktów przedsiębiorstwa. „Sprzedaż wiązana” rozumiana
jest jako strategia sprzedawania klientom kolejnych produktów na podstawie
ich poprzednich zakupów (np. zakup całej serii wyposażenia kuchni, a nie
tylko jednego elementu).
 117

10.2. Podsumowanie i wnioski

> Wśród przedsiębiorstw objętych badaniem obserwuje się przychylną postawę

wobec kwestii rozwijania wzornictwa przemysłowego i przekonanie o jego
ważności. Za podstawową rolę wzornictwa uznaje się wzrost sprzedaży pro-
duktu, ale także wzrost wartości firmy, poprawę wizerunku, co w konsekwen-
cji daje możliwość sterowania polityką cenową produktów i jej konkurencyj-
ności na rynku.

> Dość powszechne jest przekonanie o coraz lepszym jakościowo i wizual-

nie polskim wzornictwie, choć nadal zdystansowanym wobec potentatów
zagranicznych. Większość przedsiębiorstw postrzega siebie jako konkuren-
cyjne na rynku polskim (starają się kreować trendy – zwłaszcza duże firmy).
Część z tych firm stara się także zaistnieć na rynkach zagranicznych, co jest
już zdecydowanie trudniejsze. Stwarza to obszar do aktywnego wspierania
i promowania polskiego wzornictwa (polskich marek) na rynku unijnym
(i nie tylko) przez instytucje publiczne.

> W przedsiębiorstwach dominują innowacje produktowe i marketingowe, na-

tomiast rzadziej – innowacje procesowe. Branże dominujące pod względem
rozwijania wzornictwa to te, które działają na rynku wymagającym częstych
zmian i postępu we wzornictwie.

> Pojawiające się bariery wobec innowacyjności wzorniczej w przedsiębior-

stwach wynikają z kilku głównych przyczyn:

… barier finansowych (niewystarczające środki na wdrożenia),

… niepewności dotyczącej rynku (czy istnieje trwały popyt na produkt),

… ograniczeń technologicznych i zasobów ludzkich,

… barier legislacyjnych (duża ilość norm i przepisów prawnych związanych

z wprowadzeniem nowego produktu).

> W zakresie zarządzania wzornictwem w firmach wykorzystuje się głównie

własne, samodzielnie wypracowane schematy postępowania, a nie ogólną
wiedzę z zakresu zarządzania innowacjami. Z różnorodności branż i specy-
fiki funkcjonowania poszczególnych firm wyłania się wspólny proces kiero-
wania nowym projektem:

… od opracowania koncepcji projektu,

118

… przez weryfikację wstępnych założeń (wewnątrz i poza firmą) i estymację

budżetu,

… aż do decyzji (zwykle zarządu) o akceptacji i wdrożeniu nowego projektu.

> Ochrona własności intelektualnej stosowana jest przede wszystkim w więk-

szych firmach. Przeważnie jest to rejestracja znaku towarowego lub wzoru
użytkowego, w branży wyrobów inwestycyjnych dodatkowo spotyka się za-
strzeganie rozwiązań technologicznych:

… większość przedsiębiorców ma przychylny stosunek do ochrony własności in-

telektualnej przedsiębiorstwa, jednak działania firmy w zakresie stosowania
metody ochrony własności intelektualnej wynikają z konkretnej potrzeby fir-
my i sytuacji na rynku, na którym działa,

… wśród części przedsiębiorców widoczny jest sceptycyzm dotyczący skutecz-

ności ochrony wzorów. Wynika on ze świadomości globalizacji i szybkiego
kopiowania wzorów, rozbudowanych procesów prawnych, braku wiary w ko-
rzystne rozstrzygnięcia dla małych firm. Dlatego warto wzmacniać przekaz
o korzyściach płynących z ochrony własności intelektualnej i zwiększyć do-
stępność tych procedur, głównie dla MSP.

10.3. Postawy wobec innowacji w zakresie wzornictwa przemysłowego

Ogólne wnioski

Uczestnicy badania zgodnie uznają ważność rozwijania wzornictwa przemysło-

wego oraz korzyści płynące z niego. Jednak siła tego przekonania jest różna
w zależności od branży firmy i rynku, na którym działa.
Polskie wzornictwo postrzegane jest jako mniej konkurencyjne wobec europej-
skiego (i światowego), ale stale rozwijające się. Jako innowacyjne i konkurencyj-
ne (także za granicą) postrzegają siebie przede wszystkim duże firmy. Mniejsze
firmy w dziedzinie wzornictwa czują się raczej naśladowcami niż kreatorami.
Niezależnie od pozycji, jaką zajmuje firma pod względem jakości i poziomu
wzornictwa, prawie wszystkie przedsiębiorstwa aktywnie promują swoje wyro-
by, aby skutecznie dotrzeć do finalnego klienta.

10.3.1. Rola wzornictwa przemysłowego i postawy wobec niego

Wszyscy objęci badaniem przedstawiciele przedsiębiorstw deklarują pozytyw-

ne nastawienie wobec potrzeby rozwijania wzornictwa i dostrzegają jego waż-
ną rolę w efektywnym funkcjonowaniu ich firmy.
Za podstawową rolę wzornictwa uznają oni:
 119

> Wzrost sprzedaży – ważna dla wszystkich firm, ale nieco bardziej podkreśla-
na przez mniejsze firmy, silnie uzależnione od płynności sprzedaży i zysku.
Są one zmuszone maksymalnie eliminować ryzyko niepowodzenia – musimy
przetrwać na rynku, jest to podstawa naszego sukcesu. Jednocześnie chodzi
o wzmocnienie sprzedaży wiązanej, zwiększenie atrakcyjności całej serii/ko-
lekcji, aby skłonić klienta do jej zakupu, np. sprzętu AGD, a nie tylko poje-
dynczego egzemplarza produktu.

> Chęć wyróżnienia się na rynku spośród konkurencji – ważna dla firm (głównie li-
derów danej branży) działających na wysoce konkurencyjnym rynku, zajmujących
dość wysoką pozycję pod względem zysków, mających rozpoznawalną markę.

Celem jest uzyskanie podstawowej przewagi w atrakcyjności produktu, w jego

designie. Już przy pierwszym wizualnym kontakcie klienta z produktem – pro-
dukt ma wyróżnić się spośród innych towarów tej samej kategorii (ma wpaść
w oko, ma być zauważalny).

> Budowanie wizerunku firmy/marki – postrzegane jako szczególnie ważne przez

firmy ustabilizowane, które mają rozpoznawalną markę i/lub wysoką sprzedaż.
Kolejne produkty firmy mają za zadanie wzmacniać wizerunek firmy/marki. Nato-
miast przedsiębiorstwa, które mają mniejsze zasoby ludzkie, finansowe oraz mniej
rozbudowane struktury organizacyjne, są bardziej skoncentrowane na utrzyma-
niu sprzedaży, nie kładą dużego nacisku na budowanie swojego wizerunku.

Tworzenie wizerunku firmy/marki pozwala na:

… łatwą identyfikację wizualną firmy (klient ma nas rozpoznawać),

… kreowanie odrębnych marek produktów (możliwość dotarcia do różnych grup

odbiorców),

… zwiększenie konkurencyjności firmy (zwiększenie wartości marek handlo-

wych),

… tworzenie ogólnego obrazu firmy jako innowacyjnej, rozwijającej się (nowy

wzór to podstawa rozwoju).

> Sprostanie wymaganiom klientów finalnych, którzy chcą mieć wpływ i cenią
sobie możliwość oddziaływania na kształtowanie się ostatecznego wyrobu
(zwłaszcza w branżach oferujących dostosowanie produktu do indywidual-
nych potrzeb konsumenta, co oznacza możliwość wpływu klienta na osta-
teczny kształt produktu).
120

> Dostosowanie się do ogólnych zmian na różnych rynkach, np. trend wytwa-
rzania produktów z ekologicznych składników oraz ich późniejszego zużyt-
kowania (łatwa możliwość recyklingu zużytego produktu czy opakowania).

Wybrane cytaty z wypowiedzi respondentów:

> Ma się sprzedać, mówiąc najprościej, ona ma być ładna, ma mieć dobrą cenę
i ma się podobać i ma się długo i dobrze sprzedawać, do tego to się sprowadza,
cokolwiek by się innego nie powiedziało to najważniejsze jest po prostu sprze-
dać produkt (...). My patrzymy na taki projekt poprzez aspekt sprzedażowy, czy
to się sprzeda, to jest zasadnicze pytanie, kto to kupi, za ile (duża firma, branża:
sprzęt sportowy).

> Głównie opinia opiera się na moich pytaniach, spostrzeżeniach i tym, jakiego
rodzaju opinię klienci wyrażają. Co im się podoba, co nie, co by zmienili, co jest
dla nich funkcjonalne, a co mniej funkcjonalne. A może to by inaczej widzieli,
a może to powinno być mniejsze, większe, a może to inaczej by zrobili (mała
firma, branża: wyroby inwestycyjne).

> Sukces jest realizacją zakładanej sprzedaży, to jest absolutnie jedyny miernik
obiektywny sukcesu. Ponieważ to trzeba rozumieć w tym sensie, że jeżeli jest
zakładana sprzedaż zrealizowana, to znaczy, że zrobiliśmy wyrób taki, jakiego
oczekiwał klient (duża firma, branża: oświetlenie).

> Rynki są teraz bardzo dynamiczne i oczekują zmian, coś nowego, i w związku
z tym, trzeba myśleć, żeby dać klientowi, rynkowi coś nowego, żeby klienta
zadowolić. Ważne, żeby miał chęć kupować ten produkt, żeby go przekonać
do tego produktu, żeby zauważył nasz produkt (średnia firma, branża: środki
transportu).

> Wzornictwo jest elementem strategii. Jest narzędziem do tego, aby nasza firma
była identyfikowalna, aby miała swój image, jest bardzo ważnym składnikiem
i narzędziem do tworzenia image firmy (duża firma, branża: oświetlenie).

> Wzornictwo jest nam potrzebne, żeby sprzedać produkt (duża firma, branża:
AGD).

> To też pokazanie, że stać nas na coś więcej, że potrafimy zrobić nowe produkty,
że nasza firma się rozwija. Pokazywanie nowych rzeczy jest też zachętą do od-
wiedzania naszych sklepów, do korzystania z naszych produktów (mała firma,
branża: ceramika i szkło).
 121

> Chcemy tylko więcej sprzedać i być konkurencyjnym, bo wiadomo, że konku-

rencja nie śpi, wymyśla nowe wzory, coraz ładniejsze, i my też staramy się być
konkurencyjni (duża firma, branża: środki transportu).

> Dla nas najważniejszym celem jest to, żeby nasz produkt wygrał z konkurencja
i żeby był zauważalny i żeby się sprzedał. Bo konkurencję mamy dużą (branża:
wyroby inwestycyjne).

Nasilenie pozytywnych postaw jest jednak zróżnicowane i zależy od następu-

jących czynników:

> Charakter branży, w jakiej działa przedsiębiorstwo – chodzi o znaczenie war-

tości estetycznych lub funkcjonalnych w produktach. Estetyka jest kluczo-
wa dla ubioru, ceramiki (konieczność podążania za szybko zmieniającymi
się trendami). W przypadku branż takich, jak np. niektóre środki transpor-
tu, sprzęt sportowy, wyroby inwestycyjne (maszyny i urządzenia) lub odzież
techniczna/sportowa, wzornictwo w sensie estetyki wyglądu w opinii respon-
dentów ma charakter drugorzędny wobec funkcjonalności, która w głównej
mierze decyduje o atrakcyjności produktu dla docelowego klienta. W przy-
padku wielu branż istnieje równowaga pomiędzy atrakcyjnością a funkcjo-
nalnością produktu (np. meblarstwo – produkt musi spełniać zarówno wymo-
gi estetyczne, jak i funkcjonalne).

> Skracanie się cyklu życia produktów – im krótszy cykl życia produktu, tym
większe znaczenie opracowywania kolejnych/nowych wzorów przemysło-
wych. Czynnik ten jest szczególnie ważny dla branż, w których jest położony
nacisk na estetykę produktów (np. ubiór, oświetlenie, AGD/ RTV).

> Ważność trendów i dynamika zmian w ofercie produktowej firm – im większa

dynamika zmian, tym większe zaangażowanie w opracowywanie nowych
wzorów (np. stosunkowo mała w wyrobach inwestycyjnych, a duża w branży
ceramicznej, tkanin, nowych mediów).

> Wielkość firmy oraz jej pozycja na rynku polskim i ewentualnie zagranicz-
nym – im silniejsza pozycja firmy, rola lidera kategorii, im większy zajmowa-
ny segment rynku, tym większe zaangażowanie we wzornictwo. Wynika ono
z chęci wzmocnienia swojej uprzywilejowanej pozycji oraz – w przypadku
obecności na rynkach światowych – z silnej presji konkurencyjnych firm za-
granicznych.
122

> Zróżnicowanie i podział rynku pomiędzy konkurentów – im większa liczba

konkurentów, tym większa rola wzornictwa (konieczność wyróżniania się na
tle konkurencji).

> Rodzaj głównego odbiorcy (indywidualny bądź biznesowy) – im większa rola

odbiorcy indywidualnego, tym większy nacisk na rolę estetyki wzornictwa/
designu (produkt musi się klientowi podobać). Nieco inaczej kwestię estetyki
akcentuje klient biznesowy. Zdaniem respondentów kieruje się on w więk-
szym stopniu funkcjonalnością i ceną niż atrakcyjnością wyglądu produktu.

Zasadniczo: im większe zapotrzebowanie ze strony rynku na innowacje lub różnico-

wanie i modyfikowanie produktów, tym większa ranga przypisywana wzornictwu
i bardziej przychylne nastawienie pracowników przedsiębiorstwa wobec niego.
Jeśli nie ma uzasadnienia wprowadzania zmian w produkcie – kontynuuje się
daną linię produktową (np. w sprzęcie sportowym, transportowym). Dotyczy to
głównie dobrze sprzedających się produktów, które są (chwilowo) odporne na
wahania rynku, bądź mają grono lojalnych klientów.

Wybrane cytaty z wypowiedzi respondentów:

> Cykl życia takiego produktu troszeczkę się skraca i to jest przyczyna, z powodu
której designerzy będą sobie jeszcze długo żyli w tym kraju, zarówno ci meblo-
wi, jak i inni (duża firma).

> Obserwujemy trendy, które będą obowiązywały w następnych latach. Na tej

podstawie staramy się stworzyć design na przykład nowego produktu (branża:
AGD).

> Generalnie produkt musi spełnić oczekiwania klienta, musi spełnić to, co klient
od niego wymaga, bo jeżeli nasz produkt ma akumulatory, z których się wylewa
elektrolit, to klient takiego produktu nie będzie kupował, albo będzie się psuł pod-
czas jazdy i coś mu będzie odpadać (duża firma, branża: środki transportu).

Analiza SWOT wyników badań przygotowana przez ekspertów IWP

Silne strony
> Postrzeganie przez firmy wzornictwa jako ważnego elementu w podnoszeniu
konkurencyjności produktów i różnicowaniu oferty (odpowiadającej na po-
trzeby różnych grup docelowych).
 123

> Wzornictwo wpisane w strategię firm (dotyczy niektórych -> dużych firm,
działających na bardziej konkurencyjnych rynkach).
> Postrzeganie wzornictwa jako elementu pozytywnie wpływającego na budo-
wanie wizerunku firmy (jako nowoczesnej, rozwijającej się) oraz w następ-
stwie – na wzrost jej wartości.

Słabe strony
> Wzornictwo nadal postrzegane jest w wielu firmach jedynie jako element
estetyczny i stawiane w opozycji do funkcjonalności produktu.
> Położenie nacisku na element funkcjonalności w firmach działających w ob-
szarze B2B.
> Traktowanie przez firmy (szczególnie MSP) projektowania wzorniczego jako
kosztu, a nie – inwestycji.

Szanse
> Dzięki wpisaniu wzornictwa w strategię firm mogą nastąpić zmiany systemo-
we w tych firmach, wpływające pozytywnie na całościową organizację proce-
su rozwoju nowego produktu.
> Wzrost możliwości konkurowania polskich firm (dzięki rozwojowi wzornic­
twa) na rynkach zagranicznych.
> Potrzeby/oczekiwania rynku wymuszające zmiany w firmach, co prowadzi
do opracowania bardziej konkurencyjnych wyrobów (i tym samym wzrostu
znaczenia wzornictwa w rozwoju produktów) oraz szerszej oferty dla konsu-
menta.

Zagrożenia
> Sprowadzanie wzornictwa do elementu czysto estetycznego, co prowadzi do
braku angażowania projektanta w cały proces rozwoju produktu i skutkuje
brakiem rozwiązań w pełni innowacyjnych.
> „Stagnacja wzornicza” w firmach mniejszych i w branżach o mniejszym na-
sileniu konkurencyjności, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do
„wypadnięcia” tych firm z rynku (szczególnie w przypadku pojawienia się
nowych graczy z bardziej konkurencyjną ofertą).
> Rezygnacja z rozwijania wzornictwa przez małe firmy ze względu na brak
środków.
124

> Rezygnacja z rozwijania wzornictwa ze względu na obawę przed szybkim

skopiowaniem przez konkurencję.
> Niska innowacyjność produktów, co ułatwia kopiowanie wzorów.

10.3.2. Wykorzystanie wzornictwa w przedsiębiorstwach

Choć uczestnicy badania intuicyjnie wyczuwają dużą rolę wzornictwa, to jed-

nak nie mają ściśle zdefiniowanej wiedzy na jego temat. Jedynie nieliczni, pra-
cujący w dużych koncernach będących potentatami na rynku, mogą pochwalić
się szeroką wiedzą na temat innowacyjności (w tym wzornictwa) i sposobów
zarządzania innowacjami (zarówno w zakresie innowacji produktowych, jak
i  marketingowych).

Analizując wypowiedzi respondentów, można odnieść wrażenie, że w ich przed-

siębiorstwach dominują innowacje produktowe (dążące do poprawy jakości
istniejących produktów, zwykle jest to raczej ulepszanie produktów) lub mar-
ketingowe (związane ze zmianami w wyglądzie produktów – opakowań, promo-
cji). Nieliczni wskazują dodatkowo na innowacje procesowe, które mają na celu
wprowadzenie nowych, usprawniających metod wytwarzania produktu.
Zasadniczo, branże wiodące pod względem wzornictwa to te, które działają na
rynku wymagającym dużej aktywności w tym zakresie oraz te, które mają silną,
unikalną pozycję na rynku. Kojarzone z innowacjami wzorniczymi stanowią
benchmark dla konkurentów, a kształtowanie trendów jest istotnym elementem
ich przewagi konkurencyjnej.
Firmy, dla których wzornictwo jest podstawą działania i utrzymania się na ryn-
ku, należą do takich branż, jak: ceramika, ubiór i tkanina, meblarstwo oraz wy-
roby AGD/RTV, oświetlenie i nowe media. Wynika to z dużej roli trendów este-
tycznych w tych branżach oraz szybkiej ich zmienności.
Wzornictwo ważne, ale drugorzędne w stosunku do funkcjonalności, obserwuje
się w branżach typu: wyroby inwestycyjne (maszyny i narzędzia), środki trans-
portu i sprzęt sportowy.
Wybrane cytaty z wypowiedzi respondentów:

> Możemy coś takiego powiedzieć, że są tak jakby dwie linie: wzornictwo na jed-
nym końcu, a na drugim końcu jest funkcjonalność. W miarę wzrostu funkcjo-
nalności, wzornictwo schodzi na plan dalszy. Jeżeli coś jest mniej funkcjonalne,
jest bardziej ogólnodostępne i ma szeroki zakres zastosowania, jest uniwersal-
ne, to tutaj ważniejsze jest wzornictwo (duża firma, branża sprzęt sportowy).
 125

Analiza SWOT wyników badań przygotowana przez ekspertów IWP

Silne strony
> Wzornictwo jest postrzegane jako ważne, szczególnie w branżach produktów
konsumpcyjnych: ceramika, ubiór/tkanina, meblarstwo, AGD/RTV, oświetle-
nie, nowe media.
> Firmy wiodące pod względem wzornictwa są na ogół liderami w swoich bran-
żach, kształtują trendy.
Słabe strony
> Brak strukturalistycznej wiedzy nt. wzornictwa (i rozwoju nowego produktu)
w MSP.
> Generalnie brak innowacji w ścisłym tego słowa znaczeniu – nowe rozwiąza-
nia wzornicze są na ogół ulepszoną wersją dotychczasowych produktów.
> Wzornictwo postrzegane jest jako mniej ważne w branżach: wyroby inwesty-
cyjne, środki transportu, sprzęt sportowy (!).
> Brak praktyki stosowania outsourcingu w zarządzaniu rozwojem nowego pro-
duktu (brak zaufania do zewnętrznych specjalistów).
Szanse
> Firmy podążające za liderami muszą postawić na wzornictwo, aby nie wypaść
z rynku.
> Rynek wymusza zmiany postaw i zachowań firm.
Zagrożenia
> Większa możliwość skopiowania wzoru/produktu przy małej innowacyjności
produktów.
> Rozwijanie nowych produktów wzorniczych własnymi siłami, metodą prób
i błędów wpływa na wzrost kosztów firmy i niesie zagrożenie zniechęcenia
się firmy do wdrażania nowych rozwiązań.
> W przypadku sprzętu sportowego (głównie, ale także innych branż postrze-
gających wzornictwo jako mniej istotny element w rozwoju produktu) – po-
zbawianie się szansy na konkurencyjność na rynku krajowym i zagranicz-
nym (na świecie dla branży sportowej wzornictwo jest podstawą, rozumiane
jako połączenie funkcjonalności i estetyki).
> Brak realnego wyboru dla konsumenta, jeśli oferty są zbliżone do siebie (ko-
pie) i brak rzeczywistych innowacji.
126

10.3.3. Percepcja jakości i poziomu rozwoju polskiego wzornictwa oraz

konkurencyjności przedsiębiorstw w tym zakresie

Wśród uczestników badania panuje przekonanie o coraz lepszym, rozwijają-

cym się polskim wzornictwie, choć nadal zdystansowanym wobec potentatów
europejskich i światowych (przykładowo liderami wzornictwa w odzieży, cera-
mice, meblarstwie są Włochy, Hiszpania; w najnowszych technologiach – Japo-
nia, w branży oświetleniowej – Niemcy, Skandynawia).
Postrzegane czynniki wysokiego poziomu rozwoju zagranicznego wzornic­
twa:

> większa otwartość społeczeństwa na innowacje,

> wymiana międzykulturowa, zwiększająca zainteresowanie i poziom akcepta-

cji dla nowych, nieznanych wzorów,

> dostęp do najnowszych technologii produkcyjnych,

> duże oczekiwania społeczeństwa względem designu.

Głównymi barierami dla polskiego wzornictwa jest pewne zapóźnienie tech-

nologiczne i nadal dominujący konserwatyzm społeczeństwa (mniej otwarte-
go na awangardę, a raczej preferującego „bezpieczne”, pospolite rozwiązania),
choć pewne grupy finalnych klientów coraz bardziej aspirują i upodabniają się
do innych społeczeństw pod względem otwartości na nowe, rozwojowe wzor-
nictwo (przede wszystkim młodzi zamożni konsumenci oraz firmy zwracające
dużą uwagę na swój wizerunek, kreowany poprzez wygląd biur i używanych
produktów).
Na zadane pod koniec wywiadu otwarte pytanie o mocną stronę polskiego
wzornictwa w większości wywiadów respondenci mieli wyraźne trudności
w podaniu mocnych stron. Częściej wskazywali na konkurencyjność cenową
zaprojektowanych produktów oraz dobrą jakość wyrobów w stosunku do zagra-
nicznych produktów (choć zagrożeniem jest narastająca konkurencyjność ceno-
wa towarów produkowanych w Chinach). Jeśli chodzi o atrakcyjność polskiego
designu – jest ona oceniana wysoko w takich branżach, jak: ceramika, odzież
i niektóre sprzęty sportowe czy transport (jednak w większości pozytywnie
oceniali tylko liderzy rynku danej branży). W pozostałych branżach dominuje
wśród badanych wrażenie (opóźnionego) podążania za trendami zagraniczny-
mi, a nie ich tworzenia.
Jako konkurencyjne na rynku polskim i zagranicznym postrzegają siebie prze-
de wszystkim duże firmy. Małe firmy widzą siebie jako przeciętne pod wzglę-
 127

dem innowacji wzorniczych – w ich odczuciu są raczej biernymi naśladowcami

niż aktywnymi kreatorami.
Sporadycznie pojawia się postawa ogólnej niechęci wobec konkurowania (w ma-
łych firmach) i skłonność do koncentrowania się jedynie na doraźnej sprzeda-
ży i zysku, a co za tym idzie niechęć, bądź obojętność wobec wprowadzania
innowacji w produkcie. Pokazuje to różnicę pomiędzy firmami: duże i średnie
firmy przyjmują dalekowzroczną perspektywę, monitorują trendy, opracowują
strategię konkurowania, podczas gdy małe firmy przyjmują perspektywę krót-
kowzroczną, skupioną na przetrwaniu firmy „tu i teraz”, a innowacje dotyczą
wyłącznie koniecznego nadążania za konkurencją.
Większość przedsiębiorstw aktywnie promuje swoje wyroby głównie poprzez:

> uczestnictwo w targach, wystawach branżowych,

> udział w konkursach branżowych (np. w ceramice, meblarstwie),

> komunikację na swoich stronach internetowych,

> mailingi do klientów,

> standardowe ekspozycje w miejscach sprzedaży (stałe ekspozycje w sklepach

wielkopowierzchniowych, katalogi/foldery).

Wybrane cytaty z wypowiedzi respondentów:

> Nasze wzornictwo do najbardziej wybijających się nie należy i mamy tego
w pełni świadomość, jesteśmy na tym polu bardziej odtwórczy niż twórczy. My
bardziej korzystamy z pomysłów wielkich firm, staramy się przenieść jakiś
nowy pomysł, który widzieliśmy gdzieś na targach, który jest zupełnie inno-
wacyjny, ale da się go przenieść, to staramy się go szybko przenieść na nasz
rynek krajowy. Ale nie ma tej drogi w odwrotnym kierunku, a jeżeli jest, kilka
razy nam się zdarzyło, że po roku zauważyliśmy, że oni zrobili to samo, co my
i mamy wtedy satysfakcję, ale to są pojedyncze przypadki, natomiast z reguły
przepływ tej myśli twórczej jest w naszym kierunku, do nas ( duża firma, bran-
ża: sprzęt sportowy).

> Są akcje marketingowo-mailowe, są rozsyłane foldery, pocztowa akcja - jeśli

chodzi o dział klientów już pozyskanych. Jeśli chodzi o nowych klientów to do
nich docieramy przez dział telemarketingu. On wyszukuje nowe firmy. Umawia
na spotkanie naszego handlowca. Nasz handlowiec, jedzie i przedstawia całą
ofertę naszej firmy. I mamy sprawnie działający dział sprzedaży (branża: wy-
roby inwestycyjne).
128

> Jak wchodzi nowy produkt, to zawsze w sklepach wieszamy plakaty, które infor-
mują o tym, że jest nowy produkt. Na stronie internetowej też pojawia się infor-
macja, że mamy nowe produkty, jest opis, co to jest i do czego służy. W sklepiku
internetowym też tak samo dokładnie informujemy, że są nowe produkty (mała
firma, branża: ceramika i szkło).

> Polacy są bezpłciowi, przezroczyści, jeszcze do naszego narodu, do naszej

świadomości jeszcze nie dotarła kreatywność. Byliśmy przez 10 lat zablokowa-
ni pewnymi normami, których musieliśmy się trzymać i mi się wydaje, że Po-
lacy jeszcze nie dojrzeli tak jak w innych krajach Europy (mała firma, branża:
wyroby inwestycyjne).

Analiza SWOT wyników badań przygotowana przez ekspertów IWP

Silne strony
> Polskie wzornictwo jest postrzegane wśród firm jako rozwijające się, będące
na wyższym poziomie w stosunku do lat ubiegłych.
> Konkurencyjne cenowo, a jednocześnie dobrej jakości polskie wyroby wzor-
nicze (dobry produkt = dobrze zaprojektowany za przystępną cenę).

Słabe strony
> Zapóźnienie technologiczne w polskich przedsiębiorstwach (szczególnie
MSP).
> „Konserwatyzm” polskiego społeczeństwa w stosunku do nowoczesnego
wzornictwa (wynikający też z możliwości finansowych -> bardziej innowa-
cyjne produkty wzornicze, bądź tzw. „dizajnerskie” mają często ceny prze-
kraczające możliwości finansowe przeciętnego polskiego konsumenta).

Szanse
> Rosnąca otwartość polskiego konsumenta na innowacyjne rozwiązania, po-
szukiwanie ich dzięki zjawisku globalizacji (przepływ nowych produktów,
informacji z innych rynków).
> Wzrost możliwości finansowych (nabywczych) polskiego konsumenta w dłuż-
szej perspektywie (-> wzrost klasy średniej).
> Wzrost grupy nabywców stawiających bardziej na jakość (dobre wzornictwo)
czy znaną markę niż jedynie na cenę (niezainteresowanych w związku z tym
tanimi wyrobami z Chin).
 129

Zagrożenia
> Poczucie niższości polskich firm w obszarze wzornictwa wobec niektórych
krajów i brak wiary, że można im dorównać.
> Konkurencyjność cenowa produkcji z Chin wobec braku wystarczającej prze-
wagi innowacyjnej/wzorniczej polskich produktów w niektórych branżach
(innowacji, które uzasadniałyby zapłacenie przez konsumenta wyższej ceny).

10.4. Zasady i warunki zarządzania wzornictwem w przedsiębiorstwach

Ogólne wnioski

Większość objętych badaniem firm korzysta ze schematów zarządzania wzornic­

twem wypracowanych przez siebie w ciągu wielu lat doświadczeń.
Myśląc o zarządzaniu wzornictwem, należy uwzględnić kilka wymiarów, które
zostaną szczegółowo omówione w poniższych podrozdziałach:

> Źródła koncepcji nowych projektów.

> Decydenci w zakresie akceptacji nowego projektu i jego wdrożenia.

> Budżet – planowanie i kontrola realizacji budżetu.

> Weryfikacja trafności i ocena potencjału nowego projektu.

Mimo różnorodności objętych badaniem branż i specyfiki każdej z nich (pod

kątem dynamiki rozwijania i wprowadzania nowych wzorów, stopnia złożoności
procesu i ryzyka, jakie za tym stoi), można wskazać pewne stałe, powtarzające
się w firmach etapy:

Koncepcja projektu > weryfikacja wstępnych założeń projektu wewnątrz firmy >

weryfikacja założeń projektu poza firmą > estymacja budżetu przedsięwzięcia >

decyzja o realizacji nowego projektu (spisanie szczegółowych założeń i decyzja

zarządu)

Po każdym z tych etapów następuje sformułowanie opinii/informacji zwrotnej

kierowanej do osoby odpowiedzialnej za rozwój danej koncepcji (np. kierownik
130

ds. produkcji, kierownik działu handlowego), która z kolei raportuje cząstkowe

rezultaty zarządowi firmy.

10.4.1. Źródła koncepcji nowych projektów

Inicjatywa dotycząca nowej koncepcji produktu wychodzi przeważnie od pra-
cowników firmy, przy czym można wskazać dwa zasadnicze źródła stymulacji:

> źródła zewnętrzne w stosunku do firmy,

> źródła wewnętrzne firmy.

Źródła zewnętrzne w stosunku do firmy to wszystkie te koncepcje, gdzie bo-

dziec pochodzi spoza firmy, zwykle jako zapotrzebowanie rynku generowane
w różny sposób:

> Informacje zwrotne od partnerów handlowych firmy (dystrybutorów, deale-

rów).

> Informacje zwrotne bezpośrednio od finalnych odbiorców (np. zgłaszane do

działu serwisu w firmie).

> Informacje o planowanych inwestycjach w regionie/kraju (np. producent i in-

stalator oświetlenia obserwuje rynek budowlany i przetargi na usługi monta-
żu oświetlenia).

Źródła wewnętrzne firmy to wszystkie inicjatywy pochodzące ze struktur firmy,

od pracowników firmy zatrudnionych na różnych stanowiskach:

> Dział produkcji – kierownik produkcji, technolog, który proponuje własne

koncepcje modyfikacji produktu. Ewentualnie koncepcja pochodzi bezpo-
średnio od projektanta zatrudnionego w firmie.

> Zarząd – ustala politykę/strategię produktową firmy (np. jako reakcja na skra-
canie się cyklu życia produktów).

> Dział marketingu – kierownik produktu/produkt manager pozyskuje infor-

macje poprzez analizę: trendów (targi, prasa branżowa), wielkości sprzeda-
ży produktu/kolekcji, analizę potentatów krajowych i zagranicznych oraz
najbliższej konkurencji (jej oferty produktowej, cenowej).

> Dział obsługi klienta – dostarcza informacji głównie o problemach zgłasza-

nych przez klientów.

> Dział sprzedaży – informuje o zapotrzebowaniu na określony towar/wzór.

 131

Komentarza wymaga kwestia targów i wystaw branżowych, w których zdecy-

dowana większość firm stara się regularnie uczestniczyć (bądź jako wystawca,
bądź jako obserwator). Obecność na imprezach targowych jest:

> z jednej strony źródłem zewnętrznym w pozyskiwaniu pomysłów, możliwoś-

cią zapoznania się firmy z nowymi trendami w danej branży oraz produktami
konkurencji,

> z drugiej strony jest źródłem wewnętrznym – jako zgromadzone informacje/

obserwacje przetworzone i zanalizowane przez dział marketingu lub wprost
przez projektantów.

Generalnie, w przedsiębiorstwach następuje integracja informacji pochodzą-

cych z różnych źródeł, które w efekcie dostarczają wiedzy o wymaganiach i za-
potrzebowaniu rynku oraz o atrakcyjności oferty producenta (w jakim stopniu
spełnia ona te wymagania i jest przyszłościowa).

Wybrane cytaty z wypowiedzi respondentów:

> Pomysł powstaje w najróżniejszy sposób. Od konkretnego zapotrzebowania ze

strony rynku, albo to dział marketingu mówi, że jest brak. Mamy sygnały od
klientów, z działu dystrybucji. Ewentualnie sami nagle wpadamy na pomysł, że
brakuje nam danego produktu śledząc to, co się dzieje na rynku i u konkurencji
(firma duża).

> Przeważnie osoby z marketingu wychodzą z nową propozycją, ale nieraz zbie-
ramy informacje z różnych działów, marketingu też, ale i ze sprzedaży i z pro-
dukcji, na temat, co oni chcieliby uruchomić, czy widzą temat, który można by
było pociągnąć. Po zebraniu takich kilku projektów spotykamy się wspólnie
i analizujemy te pomysły, czy jesteśmy w stanie to wszystko zrobić, czy wyro-
bimy się pieniężnie i powstaje plan, który uruchamiamy na kolejny rok (duża
firma).
132

10.4.2. Decydenci i działy odpowiedzialne za akceptację projektów wzor­

niczych

W typowej strukturze organizacyjnej przedsiębiorstw (zwłaszcza średnich i du-

żych) obecne są trzy zasadnicze działy/piony: produkcji, finansów oraz sprze-
daży i marketingu. Zwykle w skład zarządu firmy wchodzą reprezentanci tych
działów.
We wszystkich przedsiębiorstwach objętych badaniem, niezależnie od branży
przedsiębiorstwa, decydentami w zakresie wdrożenia nowego wzoru są osoby
pełniące następujące funkcje:

Małe firmy:

> właściciel firmy/zarządzający firmą,

> kierownik produkcji,

> kierownik działu handlowego.

Średnie firmy:

> członek zarządu odpowiedzialny za produkcję, sprzedaż i dystrybucję lub za

finanse firmy; osoby odpowiedzialne za produkcję, sprzedaż i dystrybucję
muszą uzyskać akceptację decydenta ds. finansów,

> kierownik projektu,

> kierownik/dyrektor rozwoju produktu,

> dyrektor ds. produkcji,

> dyrektor sprzedaży.

Duże firmy:

> członek zarządu odpowiedzialny za produkcję, sprzedaż i dystrybucję lub za

finanse firmy; osoby odpowiedzialne za produkcję, sprzedaż i dystrybucję
muszą uzyskać akceptację decydenta ds. finansów,

> dyrektor handlowy,

> dyrektor generalny firmy,

> dyrektor działu rozwoju (firmy, produktów),

> kierownik projektu.

 133

W małych firmach jest to mniej ustrukturalizowane – decydentem jest właściciel

firmy lub osoba posiadająca kwalifikacje do oceny potencjału projektu wzorni-
czego (bardzo częste jest łączenie przez jedną osobę różnych funkcji – finanso-
wych, organizacyjnych, marketingowych).
W średnich i dużych firmach decyzja dotycząca wdrożeń jest bardziej ustruktu-
ralizowana, co związane jest z rozbudowaną strukturą organizacyjną przedsię-
biorstw, zgodną z modelem zarządzania firmą. Decydentem jest zwykle zarząd,
który uwzględnia analizy szans i zagrożeń nowego projektu, opracowywane
i przedstawiane mu przez dział marketingu i sprzedaży. W gestii zarządu leżą
także kwestie finansowe – akceptowanie budżetu przedsięwzięcia.
W średnich i dużych firmach pion marketingu odgrywa kluczową rolę w pracach
nad planowaniem i wdrożeniem nowego produktu. Ta komórka organizacyjna
daje impuls do rozpoczęcia prac nad nowym produktem oraz wysuwa wstępne
propozycje nowego produktu (jako własna inicjatywa, bądź w reakcji na pomy-
sły innych działów). Do zadań tego działu należą także analizy rynku, opra-
cowywanie ogólnej koncepcji produktu, weryfikacja jego potencjału, wstępne
określenie grupy docelowej oraz segmentu cenowego produktu.
W firmach branży przemysłowej (transport, maszyny, sprzęt sportowy) znacz-
ną rolę odgrywają technolodzy produkcji i inżynierowie (konstruktorzy), którzy
często pełnią rolę wewnętrznych projektantów docelowych produktów.
W dużych firmach, silnie konkurujących w Polsce i na rynkach zagranicznych,
mających kilka wdrożeń w ciągu roku, często już istnieje lub w najbliższej przy-
szłości jest planowane ustanowienie działu rozwoju produktu. Zadaniem tego
działu jest prowadzenie wszystkich prac związanych z nowymi produktami.
W jego składzie znajdują się osoby, które dotychczas pracowały w dziale marke-
tingu przy wprowadzaniu nowych produktów.

10.4.3. Planowanie budżetu na innowacje wzornicze

Wśród uczestników badania są różne podejścia do kwestii planowania budżetu

na przedsięwzięcia związane z wprowadzaniem nowych wzorów:

> część firm planuje budżet i stara się nie przekroczyć jego ram,

> część firm nie planuje budżetu i wycenia projekty ad hoc.

Planowanie/ustalanie budżetu

Analizując profil firm, w których zakłada się/ustala budżet na nowe projekty

wzornicze (zwykle jest to budżet w cyklu rocznym), i czynniki, które temu sprzy-
jają, można wysnuć następujące wnioski:
134

1. W zależności od wielkości firmy:

> są to przeważnie duże firmy będące częścią zagranicznego koncernu (gdzie

budżet ustala centrala działająca poza Polską, a polski oddział firmy musi go
jedynie przyjąć),

> są to średnie firmy, które ustalają budżet cząstkowy (osobny dla każdego pla-
nowanego projektu).

Podstawą określenia wielkości przyszłego budżetu jest ocena potencjału nowych

projektów, ale także suma kosztów produkcji poprzednich udanych projektów.

2. W zależności od specyfiki branży i rynku są to firmy, które działają na

względnie ustabilizowanym rynku lub te, które mają ustabilizowaną pozy-
cję na rynku. Doświadczenie zdobyte w trakcie rozwoju firmy oraz specyfi-
ka rynku powoduje, że planują własne nakłady na wdrażanie innowacji, np.
AGD, środki transportu, wyroby inwestycyjne (maszyny), sprzęt sportowy. Te
obszary działalności charakteryzują się stosunkowo małą dynamiką zmian
na rynku i długim cyklem użytkowania produktu przez finalnego odbiorcę.

W planowaniu budżetu pojawia się wycena potencjalnego przedsięwzięcia. Naj-

częściej są brane pod uwagę: koszt wzoru (zamówionego bądź gotowego), koszty
produkcji (lub koszty całej partii próbnej) i na tej podstawie szacowana jest ren-
towność projektu (ROI - return on investment). Powszechna jest tutaj postawa:
wszystko, co może przynieść zysk, jest realizowane, jak jest dobry projekt, to jest
budżet.
Generalnie, mimo planowania określonego budżetu, większość firm dopusz-
cza odstępstwa (stosują tzw. widełki dla każdego projektu) i elastyczność, która
polega na tym, że pojawiające się w ciągu roku nowe, potencjalnie zyskowne
koncepcje mogą liczyć na dofinansowanie (po rzetelnej analizie i symulacji ren-
towności projektu i akceptacji zarządu).

Brak planowania/ustalania budżetu

Na podstawie analizy firm, w których nie ustala się budżetu na nowe projekty
wzornicze, można zauważyć, iż taka postawa jest analogicznie związana z:

1. Wielkością firmy – są to przeważnie małe firmy lub średnie, które stosunkowo

rzadko wprowadzają nowe wzory, w związku z tym nie mają jeszcze wystarczają-
cego doświadczenia i wyczucia rynku, aby precyzyjnie oszacować wielkość bu-
dżetu (godzą się na decyzje ad hoc). Przedsiębiorstwa te uczą się funkcjonować
na rynku i w dalszej przyszłości chciałyby wprowadzić planowany budżet.
 135

2. Specyfiką branży i rynku, na którym działa firma:

> Firmy działające w branżach o dużej dynamice konsumpcji, stosunkowo krót-

kich cyklach produktu (i wzoru) oraz dużej konkurencyjności (niezależnie od
wielkości firmy), np. ubiór, tkaniny, meblarstwo, ceramika, oświetlenie. De-
cyzje uzależnione są od bieżącej sytuacji na rynku i są podejmowane ad hoc.
Przedsiębiorstwa oceniają taki sposób traktowania kwestii finansowych jako
najlepsze rozwiązanie dla poprawnego funkcjonowania firmy.

> Firmy działające na stosunkowo młodym rynku, nieustabilizowanym i silnie

uzależnionym od trendów (nawet trudnych do przewidzenia). Podstawą suk-
cesu takiej firmy jest szybkie reagowanie na nowe kierunki rozwoju produk-
tów (np. nowe media). Decyzje są podejmowane ad hoc.

10.4.4. Weryfikacja trafności i ocena potencjału nowych projektów

Pomijając fazę wstępną, definiującą zapotrzebowanie rynku, obecne i przyszłe

trendy oraz analizę konkurencji, będące jednym ze źródeł pomysłów nowych
projektów (patrz rozdz. „Źródła koncepcji nowych projektów”) i wstępną oceną
trafności przyjętego kierunku rozwoju portfolio firmy, przeprowadzana jest bie-
żąca weryfikacja założeń i adekwatności konkretnego projektu wzorniczego.
Weryfikacja ta dokonywana jest na każdym z etapów projektowania: od etapu kon-
ceptu (graficznego) i prototypu po wyprodukowanie tzw. partii pilotażowej lub
ocenę wielkości sprzedaży produktów gotowych, już wprowadzonych na rynek.
Sposób tej weryfikacji może być bardziej lub mniej sformalizowany: od konsul-
tacji wewnątrzpracowniczych po profesjonalne badania marketingowe obejmu-
jące opinie partnerów handlowych (Business-to-Business – B-to-B), jak również
opinie finalnych użytkowników (Business-to-Consumer – B-to-C):

> Konsultacje wewnątrz firmy – wśród pracowników:

… analiza możliwości technologicznych posiadanego przez firmę parku maszy-

nowego, opracowanie założeń konstrukcyjnych i wstępna kalkulacja kosztów
produkcji (akceptacja przez dział handlowy),

… analiza możliwości finansowych firmy (wspólnie z dyrektorem finansowym),

… analiza atrakcyjności produktu (głosowanie wśród zebranych pracowników

firmy),

… ocena jakości wykonanego produktu (certyfikaty, testy bezpieczeństwa) – do-

mena kierownika produkcji.
136

> Badanie opinii partnerów handlowych (charakterystyczne dla większości

firm uczestniczących w badaniu) i ekspertów (zaledwie kilka firm) – udostęp-
nienie im pierwszych projektów wzorniczych i zebranie opinii na temat funk-
cjonalności i atrakcyjności dla potencjalnych użytkowników (np. testowanie
sprzętu sportowego przez pracowników AWF, testowanie sportowej odzieży
technicznej przez alpinistów).

> Badanie rynku – analiza konkurencji, cyklu życia produktów (np. nowy pro-
dukt zastępuje odchodzący produkt), analiza trendów.

> Badanie opinii finalnych użytkowników :

… badania jakościowe – testy konceptów/prototypów produktów,

… ilościowe testy produktów (testy w miejscach sprzedaży, wywiady środo-

wiskowe, in-home test – testy użytkowania produktów w domach finalnych
użytkowników, w naturalnym środowisku użytkowników (np. AGD, sprzęt
sportowy, nowe media),

… badania satysfakcji klientów – sprawdzanie poziomu zadowolenia z produk-

tów ich obecnych użytkowników, zarówno wśród partnerów handlowych
(Business-to-Business – B-to-B), jak również wśród finalnych użytkowników
(Business-to-Consumer – B-to-C).

Przedsiębiorstwa stosują dodatkowe formy zabezpieczenia się przed ryzykiem

straty w produkcji poprzez:

> Partie pilotażowe, produkty próbne – czyli ocena pierwszych egzemplarzy

sprzedaży wśród dealerów lub finalnych użytkowników i w zależności od wy-
niku decyzja o kontynuacji produkcji.

> Umowę z klientem na zamówienie określonej, minimalnej liczby sztuk towaru.

Im firma jest bardziej świadoma ryzyka związanego z niewłaściwą decyzją doty-

czącą nowego projektu (im większe koszty wdrożenia, im większe nowatorstwo
przedsięwzięcia), tym większą wagę przykłada do ww. weryfikacji wewnątrz-
i pozafirmowych.
Dodatkowe nakłady na prace B+R (Badania i Rozwój) w zakresie nowych funkcji
produktów i rozwoju wzornictwa spotyka się głównie w dużych firmach, o silnej
pozycji na rynku.
Zasadniczo, sukces nowego projektu/wdrożenia jest przez wszystkich respon-
dentów rozumiany jako realizacja założonych celów, które przede wszystkim
 137

określają opłacalny poziom sprzedaży nowego produktu (realizacja zakładane-

go planu sprzedaży z zakładaną marżą i z zakładanym zyskiem). Jeśli poziom
ten zostanie osiągnięty, jest podejmowana decyzja o kontynuacji produkcji.
Inni sukces dodatkowo definiują w kategoriach estetyki – wyróżnienia się pro-
duktu na rynku i jego wizualnej atrakcyjności dla klienta.
W sytuacji braku powodzenia nowego produktu (np. partia pilotażowa lub doce-
lowa nie przyniosła efektu w postaci zakładanego poziomu sprzedaży) projekt
jest zwykle wycofywany z produkcji i traktowany jako element nabytego do-
świadczenia.

Analiza SWOT wyników badań przygotowana przez ekspertów IWP

Silne strony
> Integracja informacji pochodzących z różnych źródeł w firmach, co wpływa
na lepsze opracowanie koncepcji nowego produktu.

Słabe strony
> Wypracowanie systemu zarządzania wzornictwem/rozwojem nowego pro-
duktu własnymi siłami, na zasadzie prób i błędów.
> Brak kadry wyspecjalizowanej w prowadzeniu procesu rozwoju nowego pro-
duktu wzorniczego.
> Brak praktyki stosowania outsourcingu w zarządzaniu rozwojem nowego pro-
duktu (brak zaufania do zewnętrznych specjalistów).
> Sporadyczne weryfikowanie nowych koncepcji z finalnym odbiorcą.

Szanse
> Tworzenie w dużych firmach wyspecjalizowanych działów rozwoju produktu.
> Inwestowanie w prace B+R (w większych firmach), dające możliwość opraco-
wania bardziej innowacyjnych rozwiązań wzorniczych.

Zagrożenia
> Potrzeby konsumenta nie są traktowane przez firmy jako główny bodziec do
powstania koncepcji nowych projektów (a potem – ich weryfikacji), co może
skutkować powstawaniem wyrobów „nietrafionych”, nie odpowiadających na
potrzeby nabywców (i w związku z tym – słabo sprzedających się, mało kon-
kurencyjnych).
138

> Brak planowania budżetu na nowe projekty wzornicze, co powinno być pod-
stawą, szczególnie w firmach działających na silnie konkurencyjnych ryn-
kach (modyfikowane w zależności od sytuacji rynkowej).
> Podpatrywanie rozwiązań stosowanych przez konkurencję (np. na targach
branżowych), co może sprzyjać świadomemu, bądź nieświadomemu kopio-
waniu wzorów.

10.5. Parametry jakościowe dotyczące efektywności wzornictwa w przed­

siębiorstwach
Ogólne wnioski

Wśród uczestników badania istnieje zgodność co do finalnych korzyści, jakie

daje rozwijanie i wdrażanie nowych projektów wzorniczych, i są nimi: wzrost
wartości firmy i jej konkurencyjności.
Konsekwencją rozwijania wzornictwa jest pojawianie się marek produktów oraz
motywacja przedsiębiorstw do ochrony własności intelektualnej (najczęściej
w postaci zastrzegania znaku towarowego lub wzoru użytkowego).
Istnieje szereg barier w skutecznym wdrażaniu innowacji wzorniczych. Kluczo-
wą z nich jest bariera finansowa, dotykająca głównie mniejsze przedsiębiorstwa.

10.5.1. Korzyści ze stosowania wzornictwa przemysłowego

Dla respondentów korzyści uzyskiwane ze stosowania wzornictwa przemysło-

wego w znacznym stopniu pokrywają się z rolą, jaka jest przypisywana wzornic­
twu. Dla uczestników badania rola wzornictwa pokrywa się z powodami i ocze-
kiwanymi korzyściami, dla których rozwijają oni wzornictwo w swoich firmach
- patrz rozdział „Rola wzornictwa przemysłowego i postawy wobec niego”.
Generalnie, wśród finalnych korzyści z rozwijania wzornictwa dostrzeganych
przez respondentów dominują te, które bezpośrednio odnoszą się do handlowe-
go (sprzedażowego) i marketingowego sukcesu firmy. Są to zatem:

> Wzrost wartości firmy, czyli m.in. wartości znaku towarowego i możliwość
pozycjonowania marki (marka wspiera sprzedaż). Pozwala to firmie na budo-
wanie segmentu lojalnych klientów (w różnych segmentach produktów/ma-
rek), co zwiększa gwarancję stałego zysku dla przedsiębiorstwa.

> Wartość dodana wzoru przemysłowego dla promocji i sprzedaży produktu:

… w sensie dosłownym (jako cenowa polityka produktów: lepszy wzór > lepszy
produkt > lepsza cena),
 139

… w sensie znaczeniowym (jako wyróżnik marki i niesione przez nią wartości),

co z kolei przy silnej marce pozwala firmie na kreowanie trendów rynkowych
(trendsetting) i przyjęcie roli lidera kategorii.

> Wzrost konkurencyjności firmy na rynku krajowym i zagranicznym, przy

czym:

… w opinii respondentów na rynku rodzimym łatwiej jest kreować trendy (brak

silnej konkurencji pod względem innowacyjności, wzornictwa),

… na rynku zagranicznym aktywność początkowo sprowadza się do nadążania

za zastanymi tam trendami.

Wybrane cytaty z wypowiedzi respondentów:

> Musimy brać pod uwagę bardziej wysublimowane gusta klientów, ponieważ
sprzedajemy też dużo do Europy Zachodniej i w Polsce rynek też jest dosyć
mocno opanowany, musimy dogadzać gustom klientów, które niestety też się
zmieniają (duża firma).

> Firma sama jest kreatywna, chciałaby zmieniać swój wizerunek, chciałaby
żeby marka była zapamiętywana i żeby nasze projekty i maszyny były funda-
mentem naszego wizerunku (mała firma, branża: wyroby inwestycyjne).

> Nie możemy stworzyć rzeczy bardzo fikuśnej, bo nie będzie spełniało swojego
zdania, roli, musi to być maszyna, która będzie pracowała, spełniała swoją rolę,
musi spełniać szereg rzeczy (mała firma, branża: wyroby inwestycyjne).

10.5.2. Bariery w pozyskiwaniu i wdrażaniu nowych rozwiązań projek­

towych

Większość uczestników badania jest zgodna co do tego, że podstawową i naj-

częstszą (zwłaszcza na początku rozwoju firmy) barierą w stosowaniu i rozwi-
janiu nowych projektów wzorniczych jest bariera finansowa (czynnik ekono-
miczny). Chodzi tu o potencjalne nakłady na rozwijanie i wdrożenie nowego
produktu/wzoru, do których zaliczane są wysokie koszty: oprzyrządowania do
maszyn oraz wprowadzenia nowych technologii produkcji i rozbudowa parku
maszynowego. Wysoki koszt inwestycji w projektanta – np. finansowanie jego
podróży zagranicznych w celu uczestnictwa w targach. Jednocześnie wiele firm
(szczególnie małych i średnich) faktycznie nie dysponuje wolnymi środkami fi-
nansowymi na inwestycje we wzornictwo przy jednoczesnych braku dostępu do
wiedzy o zewnętrznych źródłach finansowania.
140

Pozostałe bariery dotyczą następujących obszarów:

> Niepewność co do rynku – trudny do określenia popyt (zwłaszcza w sytuacji

nowatorskiego produktu) lub obecność zdecydowanego lidera kategorii (ba-
riera dla mniejszych firm).

> Ograniczenia technologiczne – brak właściwych urządzeń produkcyjnych

lub wymóg zbyt drastycznej zmiany w standardowym procesie wytwarzania
produktu (ogranicza to możliwość szybkiego reagowania na zmiany w rynku,
na sezonowość sprzedaży, zmiany preferencji nabywców).

> Bariery legislacyjne, np. atesty, certyfikaty, normy bezpieczeństwa produktu

(składu i działania), zdecydowanie zwiększyły się po wejściu Polski do UE.
Chodzi o konieczność dopasowania norm w Polsce do norm obowiązujących
na danym rynku europejskim lub brak zgodności polskich norm z normami
unijnymi (dostosowanie do norm polskich w przypadku firm importujących
towary do Polski lub dostosowanie do norm docelowego rynku za granicą
– w przypadku firm eksportujących towar z Polski).

> Ograniczenia w zasobach ludzkich – brak wewnętrznych projektantów lub

drogie usługi projektantów zewnętrznych oraz ich niedostateczne zrozumie-
nie biznesu i oczekiwań klienta (patrz ocena współpracy z projektantami
w raporcie Ipsos z sierpnia 2007 roku, zrealizowanego dla IWP).

> Bariery natury psychologicznej – nieco rzadziej spotykane. Charakterystycz-

ne dla niektórych przedstawicieli działu produkcji i technologów, którzy
preferują wykonywanie prac stałych, dobrze opanowanych czynności przy
produkcji, podczas gdy wprowadzenie nowego projektu wymaga zmian wy-
twarzania nowego produktu.

W związku z trudnościami związanymi z projektowaniem i wdrażaniem nowych

pomysłów, większość przedsiębiorstw stara się minimalizować ryzyko porażki
poprzez działania szczegółowo opisane w rozdziale „Weryfikacja trafności i oce-
na potencjału nowych projektów”.

10.5.3. Metody współpracy w zakresie pozyskiwania projektów wzorni­

czych
Projektanci wewnętrzni

Większość uczestników badania deklaruje posiadanie własnego (zatrudnione-

go na pełny etat) projektanta lub zespołu projektantów. Są to, w zależności od
wymogów branży, projektanci wzornictwa przemysłowego, plastycy, architekci,
 141

inżynierowie lub konstruktorzy (technolodzy). Osoby o wykształceniu bardziej

technicznym niż artystycznym są wykorzystywane głównie w branżach produk-
cji środków transportu, sprzętu sportowego – wszędzie tam, gdzie ważniejsze
jest opracowanie konstrukcji narzędzia/sprzętu niż estetyka jego wyglądu. Od-
wrotnie dzieje się w branżach typu odzież, ceramika, gdzie duże znaczenie ma
przygotowanie plastyczne projektanta i jego wrażliwość estetyczna.
Uzasadnieniem (i jednocześnie motywem) takiego modelu współpracy są:

> duża dynamika i intensywność (w skali roku) pracy nad nowymi projektami/
wzorami – wymaga stałej, bliskiej współpracy projektantów z poszczególny-
mi działami zaangażowanymi w opracowywanie i wdrażanie koncepcji,

> konieczność bardzo dobrej znajomości rynku i branży przez projektanta,

w tym zagadnień technologicznych – sprzyja większej efektywności współ-
pracy z projektantem,

> czynnik psychologiczny – zatrudniony projektant ma większą motywację do

twórczej pracy, projekty traktuje jako „swoje”, co sprzyja jego aktywnej roli
w firmie – motywuje do opracowywania nowych rozwiązań, stymuluje pracę
innych działów (bywa wizjonerem).

Ten rodzaj współpracy jest zwykle źródłem wzajemnego zrozumienia i zadowo-

lenia obu stron.

Projektanci zewnętrzni

Część firm współpracuje wyłącznie z zewnętrznymi projektantami (wyłania-

nymi w drodze przetargu), do których należą: biura projektowe, biura plasty-
ków, agencje marketingowe obsługujące kompleksowo klienta, także pod kątem
usług projektowych.
Projektanci zewnętrzni zatrudniani są w sytuacji, gdy:

> nie ma potrzeby pełnego zatrudnienia projektanta z uwagi na mniejszą czę-

stotliwość wprowadzania nowych wzorów w firmie,

> firma unika ponoszenia kosztów utrzymania projektanta (poza kosztami sta-
łymi są także koszty podróży na targi w Polsce i za granicą, koszty opro-
gramowania do projektowania) i uważa, że korzystanie z zewnętrznych biur
projektowych wymusza na tych biurach większą konkurencyjność (także ce-
nową), co w efekcie jest korzystniejsze dla zleceniodawcy.
142

Wadą tego typu współpracy bywa natomiast niedostateczne rozumienie biznesu

klienta (zwłaszcza kwestii technologicznych, determinujących często decyzję
o wprowadzeniu danego wzoru).

Projektanci wewnętrzni i zewnętrzni

Nieliczni wskazują na wykorzystywanie modelu łączonego, tzn. oprócz pracy

własnych projektantów, korzystają z usług zewnętrznych specjalistów w tym za-
kresie (dominuje formuła fakturowania tych usług). Taki model współpracy jest
przede wszystkim podyktowany aktualnym zapotrzebowaniem przedsiębior-
stwa (większą intensywnością pracy).

Analiza SWOT wyników badań przygotowana przez ekspertów IWP

Silne strony
> Zatrudnianie projektantów na stałe w firmach wprowadzających dużo no-
wych projektów wzorniczych w ciągu roku, co wpływa na lepszą znajomość
rynku przez projektantów, a tym samym – na powstawanie projektów wzorni-
czych lepiej odpowiadających na potrzeby rynku.

Słabe strony
> Brak w firmach projektantów w ścisłym tego słowa znaczeniu (-> postrzeganie
inżyniera-konstruktora lub artysty-plastyka jako projektanta), co może wpły-
wać na stosowane rozwiązania w nowych projektach, tj. bez zrównoważenia
elementów funkcjonalnych i estetycznych w zaprojektowanym wyrobie.

Szanse
> Postrzeganie przez firmy zatrudniające projektanta na stałe jako korzystnego
rozwiązania dla firmy (przynoszącego jej wymierne korzyści).

Zagrożenia
> Bariera finansowa w przypadku mniejszych przedsiębiorstw w stosowaniu
wzornictwa.
> Postrzeganie jako koszt (a nie jako inwestycja):
… nakładów na nowe technologie, oprzyrządowanie, nowy park maszynowy,
… nakładów na zatrudnienie i rozwój zawodowy projektanta.
> Brak dopracowanych metod i narzędzi do właściwego szacowania ryzyka
wprowadzenia nowego produktu wzorniczego.
 143

10.6. Metody ochrony własności intelektualnej i ich skuteczność

10.6.1. Wykorzystywanie ochrony własności intelektualnej w przedsię­
biorstwach

Analizując deklaracje uczestników badania, można zauważyć, że ochrona

własności intelektualnej stosowana jest przede wszystkim w dużych firmach,
natomiast sporadycznie w średnich firmach i prawie wcale nie jest stosowana
w małych firmach. Przeważnie jest to rejestracja znaku towarowego lub wzoru
użytkowego, w branży wyrobów inwestycyjnych dodatkowo spotyka się zastrze-
żenie rozwiązań technologicznych.
Generalnie stosunek uczestników badania wobec ochrony własności intelek­
tualnej przedsiębiorstwa jest przychylny, jednak zdeterminowany konkretną
sytuacją firmy na polu jej działalności.
Poniżej zostaną przedstawione motywy i bariery wobec stosowania tego typu
ochrony.

10.6.2. Motywy

Motywy stosowania ochrony własności intelektualnej przedsiębiorstwa dotyczą

następujących aspektów:

> Zabezpieczenie znaku towarowego (marki wszystkich produktów lub tylko

wybranej serii/nazwy kolekcji produktów) – podstawowa ochrona dla przed-
siębiorstwa, zwłaszcza w kategorii zdominowanej przez kopiowanie wzorów
(np. AGD – naczynia kuchenne; ceramika). Gwarantuje wyegzekwowanie
wymiernego odszkodowania za wykorzystanie znaku. Motywacja ta bywa
wzmocniona negatywnymi doświadczeniami z kopiowaniem wzoru przez
inne firmy i ma zapobiegać „piractwu” (np. nowe media).

> Standard działania w funkcjonowaniu firmy – charakterystyczne dla dużych

przedsiębiorstw o wyrobionej i znanej marce, działających na rynku polskim
i zagranicznym. Do najczęściej pojawiających się w badaniu form ochrony
własności należy: zastrzeganie wzoru i rozwiązań technicznych (np. AGD,
środki transportu). Poczucie własności rozwiązań (przywiązanie do projek-
tu) i chęć wyróżnienia go w percepcji klientów i wzmocnienia identyfikacji
wzoru z producentem (żeby klient wiedział, że to jest nasz produkt i nie po-
mylił go z innym).

> Komfort psychiczny producenta, rodzaj zabezpieczenia przed zarzutem kon-

kurencji o skopiowanie wzoru.
144

10.6.3. Bariery

Bariery wobec stosowania ochrony własności intelektualnej przedsiębiorstwa

wynikają z kilku źródeł:

> Charakteru branży i cyklu życia produktów – krótki cykl sprzedaży produk-
tu (np. odzież powszednia), silnie podatny na szybko zmieniające się trendy,
modę. Nieadekwatność czasu trwania procedury zastrzegania wzoru lub pa-
tentu w stosunku do „życia” kolekcji.

> Charakteru produktu:

… stopnia jego innowacyjności, unikalności – im bardziej powszedni, zwyczaj-

ny wzór, tym mniejsza potrzeba i chęć do zastrzegania go (np. tkaniny),

… stopnia jego powszechności vs. indywidualności – produkty oferowane

w krótkich seriach, kilku egzemplarzach na indywidualne zamówienie nie
wymagają ochrony, duża niszowość produktu powoduje nieopłacalność ko-
piowania wzoru dla konkurencji (np. instalacja oświetleniowa zaprojektowa-
na na potrzeby konkretnego budynku).

> Małych zasobów finansowych (głównie w małych firmach).

> Braku wiary/przekonania o skuteczności ochrony (nadal istniejące ryzyko

skopiowania technologii, wzorów produktów przez konkurentów) oraz po-
czucie niewystarczającego zysku z wygranego procesu w stosunku do czasu
i kosztów, jakie taki proces nakłada na firmę pozywającą (poczucie, że mała
firma nigdy nie wygra z dużym koncernem).

> Specyficznych parametrów produktu, konieczności uwzględnienia wielu pa-

rametrów i obowiązku patentowania najmniejszej zmiany (np. w modyfiko-
waniu maszyny, sprzętu sportowego – zbyt duża liczba szczegółów wymaga-
jąca aktualizacji w patentowaniu, w związku z tym zbyt duży nakład pracy
i środków na te procedury).

Wybrane cytaty z wypowiedzi respondentów:

> Mamy prawo do tego i korzystamy z tego prawa. Korzystamy z niego oczywi-
ście w celu ochrony tej własności. A przed czym, to jasne, że przed zakusami
konkurencji, która często pewnie by chciała skopiować nasze wzory (duża fir-
ma, branża: oświetlenie).
 145

> Zastrzeżenie własności intelektualnej nie chroni przed jej naruszeniem. To tyl-
ko i wyłącznie pomaga w tym, aby walczyć o ewentualne odszkodowania, aby
wspomóc się w jakimś procesie (duża firma).

> Jeśli wymyślamy coś ciekawego i uda się to opatentować, tzn. nadaje się to do
opatentowania, zarówno jeśli chodzi o wzornictwo i rozwiązania techniczne,
to się to robi. Cały świat, jeśli chodzi o naszą branżę, jeździ sobie do skle-
pów, kupuje sobie nawzajem swoje produkty, rozbiera je do najmniejszej śrubki
i kopiuje co się da, po to, aby ograniczyć koszty, wprowadzić jakieś ciekawsze
rozwiązania techniczne, skopiować jakąś funkcję, która okazała się strzałem
w dziesiątkę itd., więc jeżeli coś jest możliwe, to robi się naprawdę szalone rze-
czy (duża firma).

Analiza SWOT wyników badań przygotowana przez ekspertów IWP

Silne strony
> Stosowanie ochrony własności intelektualnej w dużych firmach wpisane
w ich standardy.
> Stosowanie ochrony własności intelektualnej daje komfort psychiczny produ-
centowi (-> zabezpieczenie przed ewentualnym zarzutem skopiowania).

Słabe strony
> Brak zasobów finansowych w małych firmach na przeprowadzenie procedur
ochrony własności intelektualnej.

Szanse
> Wzrost postrzegania wzornictwa jako istotnego czynnika dla rozwoju firmy
i w związku z tym potrzeby ochrony/zastrzegania wzorów.

Zagrożenia
> Zbyt mała innowacyjność produktów, co nie sprzyja potrzebie stosowania
ochrony własności intelektualnej.
> Brak wiary przedsiębiorstw w skuteczność zabezpieczenia swoich wzorów
przed skopiowaniem.
 Dobre praktyki – Studia przypadków 147

11.
Dobre praktyki
– Studia przypadków

Jacht NOON 55
projekt: Janusz Kasieczko
producent: Noon Yachts S.A.
Wystawa „Designed in Poland” Berlin 2005/2006
fot. Giuliano Luzzatto „Main Sail Magazine”
148

11. Dobre praktyki – Studia przypadków

11.1. Nagrzewnica powietrza LEO PLASTIC – firma Flowair (wyroby inwe­

stycyjne)30)
Firma

FLOWAIR Głogowski i Brzeziński Sp. J.; Gdynia.

Istnieje od 2003 roku.
Kapitał: polski (100%).
Wielkość firmy: mała (15 zatrudnionych).
Branża: wyroby inwestycyjne; branża grzewczo-wentylacyjna.
Sprzedaż na rynek polski (głównie) i zagraniczny.
Produkty: produkty do ogrzewania obiektów średnio i wielkokubaturowych
(m.in. nagrzewnice wodne oraz gazowe, kurtyny powietrza).
Projektanci współpracujący z firmą: Studio 1:1 (Jarosław Szymański, Rafał Dęt-
koś, Piotr Wierczyński).

W konkursie Dobry Wzór w 2006 roku jednym z finalistów w kategorii Sfera

Pracy została nagrzewnica powietrza LEO PLASTIC, której producentem jest
firma Flowair z Gdyni. LEO PLASTIC jest bardzo specjalistycznym produktem,
przeznaczonym do ogrzewania obiektów wielkokubaturowych. W 2006 roku ten
innowacyjny produkt został również wyróżniony tytułem MEDIUM-Lider In-
stalacji na międzynarodowych targach INSTALACJE w Poznaniu.
Nagrzewnica powietrza LEO PLASTIC jest dobrym przykładem zastosowania
przez producenta odpowiedniej strategii biznesowej zorientowanej na potrze-
by klienta, opartej na nowoczesnej technologii i wzornictwie. Połączono w niej
bardzo dobre parametry projektowe i nowoczesny wygląd urządzenia z nowator-
skim sterowaniem – komfortowym a jednocześnie oszczędnym, zarówno w eks-
ploatacji, jak i pod względem inwestycji.
LEO PLASTIC został wprowadzony na rynek we wrześniu 2005, a w 2006 roku
z sukcesem zadebiutował na rynku niemieckim. Od początku sprzedaży zauwa-
żalny był dynamiczny trend wzrostowy – w 2007 roku firma odnotowała 146%
wzrost sprzedaży nagrzewnicy w stosunku do poprzedniego roku.

30)  Opracowano na podstawie artykułów: Karpowicz-Starek I., Dobre praktyki; Biuletyn IWP, 2007, 2; Szymański P.,
Nagrzewnica wodna Leo Plastic; Systemy Instalacyjne, 2007, 3 oraz informacji od firmy Flowair. Zdjęcie nagrzewnicy
dzięki uprzejmości firmy Flowair.
 149

LEO PLASTIC – studium przypadku

Co produkować i dla kogo? – czyli znalezienie niszy rynkowej

Badanie rynku nagrzewnic przeprowadzone przez firmę Flowair pokazało, że

nie ma producenta, który specjalizuje się w ogrzewaniu powietrznym. Produkt
dostępny na rynku europejskim był zaniedbany zarówno pod względem atrak-
cyjności wzornictwa, jak i stosowanych materiałów oraz rozwiązań technicznych.
Oferta była mało zróżnicowana: metalowe prostopadłościany z giętej blachy. Bra-
kowało urządzeń, które mogłyby być stosowane w miejscach publicznych, gdzie
liczy się nie tylko funkcjonalność, ale również estetyczny wygląd produktu.
Swoim innowacyjnym pomysłem – zastosowaniem estetycznej plastikowej obu-
dowy – firma Flowair przeprowadziła swego rodzaju rewolucję w branży.

Czy warto zatrudnić projektanta wzornictwa? – czyli przełamanie nega­

tywnych stereotypów

Stereotypami, często pokutującymi wśród firm (szczególnie małych), są:

1. Projekt wzorniczy jest bardzo drogi. Młodej, startującej na rynku firmy nie stać
na design. Damy sobie radę sami.

2. Projektanci wzornictwa to „artyści” – nie mają pojęcia o produktach stricte

technicznych.

3. Produkty wykonane przy współudziale designera – to produkty ekskluzywne

i drogie.

Pierwsze doświadczenia firmy w tym projekcie to sukces w stworzeniu nowa-

torskiego systemu sterowania nagrzewnicą z jednej strony i niezadowalające,
nawet twórców projektu, próby estetycznego dopasowania plastikowej obudowy
do urządzenia. Producent miał świadomość, że bez walorów estetycznych nawet
nowoczesne technologicznie urządzenie nie ma prawa bytu. Opracowanie pro-
jektu nagrzewnicy powierzono zespołowi projektantów ze Studio 1:1, w którym
znaleźli się Jarosław Szymański (szef zespołu), Rafał Dętkoś, Piotr Wierczyński.
Ze strony producenta zespół zasilili inżynierowie: z branży wentylacyjnej, me-
chanicznej, elektrycznej itp.

Założenia do projektu, czyli wytyczenie drogi projektantom

Wspólną pracę zespół rozpoczął od rozpoznania branży i sformułowania osta-

tecznych założeń do produktu. Określono, że odbiorcami nagrzewnic są bez-
pośredni inwestorzy i projektanci, dla których istotne są parametry techniczne,
150

wysoka jakość urządzenia i prostota jego codziennej obsługi oraz instalatorzy,

dla których najważniejsze cechy to łatwość montażu i niezawodność.

Wybór technologii – nowe rozwiązania czy wykorzystanie tego, czym

dysponujemy

Flowair jest firmą opierającą się na poddostawcach, dlatego unika problemu

wielu producentów, którzy tworzą produkty pod kątem posiadanego parku ma-
szynowego.
Technologia nie ogranicza projektantów – jej wybór należy do nich. Tak też było
w przypadku nagrzewnicy LEO PLASTIC – wszyscy produkowali urządzenia
z  blachy, a Flowair zaczął wykorzystywać tworzywo sztuczne.

Rezultat – nagrzewnica LEO PLASTIC

W efekcie prac powstała rodzina nagrzewnic wodnych LEO PLASTIC. Służą

one do ogrzewania powietrznego obiektów o dużej kubaturze, takich jak hale
produkcyjne, warsztaty, magazyny itp. Zastosowanie tworzywa sztucznego, jako
materiału do wykonania obudowy urządzenia, pozwoliło na uzyskanie atrak-
cyjnego wyglądu nagrzewnicy. Dzięki temu urządzenie może być instalowa-
ne m.in. w takich miejscach, jak salony wystawowe, kościoły, obiekty sportowe,
sklepy i supermarkety.
Wykorzystanie tworzywa sztucznego do wykonania elementów nagrzewnicy
przyniosło wiele korzyści, m.in.:

> zmniejszenie ciężaru urządzenia (o ponad 30% w stosunku do tradycyjnych

rozwiązań), dzięki zastosowaniu tworzywa sztucznego zarówno w obudowie,
jak i w wirniku wentylatora,

> uniknięcie procesu korozji,

> obudowa plastikowa jest mniej wrażliwa na zarysowania,

> wyższa zdolność tłumienia drgań mechanicznych (urządzenie pracuje ciszej),

> podlega procesowi recyklingu.

Zaletą nagrzewnicy jest współpracujący z nią układ automatyki, pozwalający na

płynną (od 0 do 100%) regulację prędkości obrotowej wentylatora. Pozwala on
na precyzyjne dostosowanie wydajności wentylatora i tym samym – dostarcza-
nie wymaganej w danej chwili ilości ciepła.
Dzięki zastosowaniu specjalnie zaprojektowanego sterownika, uzyskano moż-
liwość pracy nagrzewnicy w trybie auto. Taki rodzaj pracy oparty jest na samo-
 151

czynnym dostosowaniu wydajności urządzenia w zależności od różnicy tempe-

ratur: żądanej (ustawionej na nastawniku) a powietrza w pomieszczeniu. Wraz
ze spadkiem różnicy temperatur maleją obroty wentylatora. A zatem w pomiesz-
czeniu warunki komfortu cieplnego utrzymywane są niemal cały czas na sta-
łym poziomie. Takie rozwiązanie zmniejsza zużycie energii dzięki dostarczaniu
do pomieszczenia dokładnie takiej ilości ciepła, jaka jest aktualnie wymagana.
Zmniejsza się również ilość energii elektrycznej pobieranej przez wentylator ze
względu na spadek jego wydajności wraz ze zmniejszającą się różnicą tempera-
tur. Ponadto wzrasta komfort pracy urządzenia, gdyż wraz ze zmniejszającą się

Foto 1 Nagrzewnica LEO PLASTIC (producent Flowair)

152

prędkością obrotową wentylatora spada prędkość przepływu powietrza, a tym

samym hałas generowany przez wentylator maleje.
W przypadku LEO PLASTIC M możliwe jest sterowanie nawet dziesięcioma
urządzeniami za pomocą jednego sterownika. Istnieje również możliwość pod-
łączenia nagrzewnic do centralnych systemów sterowania.
Do urządzenia serii Leo Plastic została specjalnie stworzona obrotowa konsola
montażowa 3D. Dzięki konsoli 3D urządzenie może być zamontowane w roz­
maitym położeniu, pod dowolnym kątem – zarówno pionowo, jak i poziomo. Jest
to zasługa projektantów ze Studio 1:1.

Promocja produktu, czyli nie sztuka wyprodukować...

Promocja polegała przede wszystkim na pokazywaniu produktu „na żywo”.

Specjalne stanowiska montowano w hurtowniach instalacyjnych, na targach
branżowych. Prowadzono także akcję informacyjną w mediach branżowych.
Wizerunek LEO PLASTIC wzmocniony został poprzez reklamy i udział w pre-
stiżowym konkursie Dobry Wzór 2006.

Jakie korzyści przyniósł firmie dobrze zaprojektowany produkt

LEO PLASTIC osiągnął dobre wyniki sprzedaży, nie tylko w kraju, ale prze-
de wszystkim w eksporcie. Okazało się, że współpraca z profesjonalistami dała
dużą wartość dodaną dla produktu, a koszty wdrożenia nie były tak wysokie, jak
początkowo zakładano. Jak mówi szef firmy Maciej Głogowski: Przy okazji na-
uczyliśmy się zasad współpracy z firmą wzorniczą. Idąc za ciosem, wdrożyliśmy
kolejny produkt – LEO SMART, następne są w opracowaniu. Dzięki wykorzystaniu
przewagi wynikającej z zastosowania wzornictwa staliśmy się bardzo dobrze roz-
poznawalną marką na rynku i firmą naśladowaną przez inne.
 153

11.2. Fotel biurowy ON – firma PROFIm (meblarstwo)31)

Firma

PROFIm; Turek.
Istnieje od 1991 roku.
Kapitał: polski (100%).
Wielkość firmy: duża (1300 zatrudnionych).
Branża: meblarstwo.
Produkty: krzesła i fotele biurowe.
Wielkość produkcji: ok.850 tys, sztuk rocznie.
Wielkość eksportu: 55% produkcji.
Wartość sprzedaży za rok 2006: 136 mln zł.
Projektanci współpracujący z firmą: Grzegorz Olech, Piotr Kuchciński, Tomasz
Augustyniak, Ronald Straubel, Wolfgang Deisig.

Fotel ON jest nowoczesnym fotelem biurowym, będący przykładem dobrze za-

stosowanego wzornictwa – łączy funkcjonalność z ładnym wyglądem. Przy jego
konstrukcji wykorzystano technologie sprawiające, że jest on fotelem spełniają-
cym w pełni wymogi ergonomiczne, niezapominając jednocześnie o jego funk-
cji estetycznej. Został on zaprojektowany w odpowiedzi na zapotrzebowanie
i zgodnie z oczekiwaniami grupy docelowej.

Rodzina Foteli Biurowych ON – studium przypadku

Po przeanalizowaniu sytuacji na rynku i swojej oferty produktowej, jesienią

2004 firma PROFIm podjęła decyzję o rozszerzeniu swojej oferty o model nowo-
czesnego fotela biurowego.
Proces rozwoju produktu został przeprowadzony zgodnie z procedurą obowiązu-
jącą w PROFIm, obejmującą: określenie założeń projektowych, wybór projektan-
ta, utworzenie zespołu projektowego, realizację projektu i wdrożenie na rynek.
Przyjęto założenia, że ma powstać krzesło obrotowe z wykorzystaniem zaawan-
sowanych technologii i rozwiązań ergonomicznych, w przystępnej cenie.
Ze względu na plany wprowadzenia produktu na rynki Europy Zachodniej
i w związku z tym – potrzebę dopasowania modelu fotela do trendów obowią-
zujących na tamtejszych rynkach, do współpracy został zaproszony niemiecki
projektant – Wolfgang Deisig.

31)  Opracowano na podstawie informacji udostępnionych przez firmę Profi m. Zdjęcie fotela ON dzięki uprzejmości
firmy PROFIm.
154

W ramach projektu został podzielony zakres odpowiedzialności pomiędzy pro-

jektanta a firmę.
Projektant odpowiadał za:

> prace koncepcyjne i rozwój projektu,

> badania nad materiałami i technologią,

> wczesne rysunki 2D i 3D poszczególnych części krzesła,

> zaprezentowanie modeli, pokazanie różnych rozwiązań i alternatyw,

> prowadzenie projektu do momentu wprowadzenia do produkcji,

> nie był odpowiedzialny za inżynierię/technologię.

Firma PROFIm była odpowiedzialna za:

> inżynierię/technologię, przygotowywanie prototypów,

> wykorzystanie rysunków 2D i 3D oraz przełożenie ich na wyprodukowanie

poszczególnych części,

> wspieranie projektanta w tworzeniu modeli, konsultacje projektowe,

> pomoc w produkcji części metalowych do prototypów,

> koordynację procesu wdrożenia, organizację spotkań, zarówno w Polsce, jak

i w Niemczech.

W wyniku przeprowadzonego projektu, który trwał od stycznia 2005 do lipca

2007, powstała rodzina foteli biurowych ON. Rodzinę tworzy fotel obrotowy oraz
krzesła na nogach i płozie.
Wyróżniającym elementem modelu ON jest ergonomiczne oparcie wykonane
z  mieszanki tworzywa i specjalnych kulek szklanych. Dzięki temu rozwiązaniu
oparcie, przy jednoczesnej dużej wytrzymałości, zachowuje dużą sprężystość,
co pozwala na aktywne siedzenie. Dodatkowo dla poprawy sprężystości wyko-
nano w oparciu nacięcia oraz włożono w środek specjalne wkładki z tworzywa,
wspomagające zarówno sprężystość, jak i wytrzymałość oparcia.
W fotelu ON zastosowano również specjalne rozwiązanie technologiczne, po-
zwalające na osiągnięcie efektu optymalnego dopasowania do kręgosłupa użyt-
kownika, także w trakcie wykonywanych przez niego ruchów.
Stworzenie elastycznego oparcia było wielkim wyzwaniem dla firmy PROFIm.
Było to trudne i zarazem bardzo kosztowne wdrożenie. Wynikało to z faktu, że
 155

w celach projektu przyjęto m.in. założenie stworzenia elastycznego plastikowego

oparcia, które jednocześnie spełnia wszystkie wymogi ergonomiczne oraz nor-
my wytrzymałościowe i stabilności. Najtrudniejszym zadaniem było znalezienie
balansu pomiędzy kształtem oparcia, grubością plastiku a samym rodzajem two-
rzywa. Optymalne dobranie tych parametrów zapewniło osiągnięcie celu, czyli
stworzenie elastycznego a jednocześnie stabilnego i wytrzymałego oparcia.
Fotel ON wyróżnia się także dzięki zastosowaniu nowoczesnego mechanizmu syn-
chronicznego, który wymusza zachowanie właściwej pozycji siedzącej oraz niwelu-
je nieprzyjemne wrażenie „wyciągania marynarki” podczas odchylania się.
Interesującym detalem są aluminiowe elementy łączące oparcie z mechanizmem
siedziska – obok funkcji konstrukcyjno-estetycznej stanowią także regulację
wysokości oparcia. Pod tym względem fotel jest na rynku polskim produktem
innowacyjnym.
W miejscu łączenia siedziska z oparciem został zaprojektowany mechanizm re-
gulacji oparcia, pozwalający na dostosowanie podparcia lędźwiowego do wyso-
kości siedzącego. Przód oparcia wykończony jest tapicerką wypełnioną pianką
poliuretanową wylewaną w formach, która dodatkowo poprawia komfort siedze-
nia. Została uwzględniona możliwość wymiany tapicerki przez użytkownika, co
sprawia, że krzesło może być użytkowane przez wiele lat i łatwo zmieniać swój
wygląd (przy relatywnie niewielkim koszcie).

Foto 2 Fotel ON (producent PROFIm)

156

Do innych rozwiązań decydujących o ergonomicznym charakterze modelu zali-

czyć można: regulację głębokości siedziska, odchylenie siedziska o kąt 3. stopni,
regulowane podłokietniki i, w dodatkowej opcji – zagłówek, który dla zwiększe-
nia komfortu użytkownika przymocowano do oparcia elastycznym łącznikiem.
Dzięki wielu możliwościom wykończenia i doboru detali, krzesło znajduje zasto-
sowanie w wielu współczesnych aranżacjach biurowych.
Fotel ON otrzymał certyfikaty ergonomiczności: z Instytutu Medycyny Pracy
oraz z LGA. Badania w LGA wykonywane są według kryteriów opracowanych
przez prof. dr Diebschlag. Przyznanie ww. certyfikatu oznacza, że model zapro-
jektowany jest w sposób umożliwiający optymalne dostosowanie produktu do
potrzeb i warunków pracy użytkownika i spełnia kryteria zawarte w surowych
normach ergonomicznych. Model przeszedł również szereg drobiazgowych tes­
tów, którym poddane zostały poszczególne elementy konstrukcyjne.
Fotel po raz pierwszy został zaprezentowany na Targach Orgatec w Kolonii
w 2006 roku, gdzie spotkał się z dużym zainteresowaniem, co utwierdziło firmę
w decyzji o wprowadzeniu produktu na rynek.
W 2007 roku cała rodzina foteli ON otrzymała złoty medal na Targach w Pozna-
niu oraz wyróżnienie w kategorii Diament Meblarstwa.
Fotel ON został wprowadzony do sprzedaży 1 lipca 2007 r. Wprowadzenie pro-
duktu na rynek zostało wsparte kampanią reklamową i PR w prasie i Internecie,
wydaniem katalogu handlowego oraz bezpośrednimi prezentacjami handlow-
ców firmy na spotkaniach z klientami.
Po kilku miesiącach sprzedaży jej wielkość kształtowała się na poziomie kil-
kuset sztuk, co zostało uznane przez firmę za sukces (jako że produkt zazwy-
czaj zaczyna się sprzedawać po półrocznej obecności na rynku). Fotel dobrze się
sprzedaje zarówno na rynku krajowym, jak i zagranicznym.

11.3. Studia przypadków z przeprowadzonego badania jakościowego

– przykłady projektów wdrożeniowych zakończonych sukcesem
Ogólny wniosek

Analizując wybrane studia przypadków wdrożeń zakończonych sukcesem, moż-

na zauważyć wpływ kilku czynników:

> właściwy moment pojawienia się produktu na rynku i odpowiedź na nowe,

ściśle określone potrzeby/wpasowanie się w trendy,

> wykorzystanie innowacji w dosłownym tego słowa znaczeniu (np. nowy

składnik w tkaninie, nowa technologia informatyczna), budującej unikalność
i wartość produktu,
 157

> oferta indywidualnego dostosowania produktu w sytuacji, gdy klient jest

wrażliwy na wybór szczegółowych parametrów urządzenia.

Czynniki te mogą współistnieć, ale o sukcesie może też decydować jeden z nich,
w zależności od tego, co w danej kategorii i dla danej grupy klientów jest war-
tością oczekiwaną.

Studia przypadków32)

1. Produkt – suszarka do warzyw i owoców, produkcja uruchomiona 2007 roku,

w dużej firmie z branży AGD. Produkt jest w ofercie firmy od kilku lat i do tej
pory nie sprzedawał się zbyt dobrze, w 2007 roku odnotowano istotny wzrost
sprzedaży. Za przyczynę sukcesu uważa się pojawienie się (wzrost popular-
ności) mody na suszenie warzyw i owoców.

2. Produkt średniej firmy z branży nowe media: gry komputerowe – bardzo po-
pularne, podążające za światowymi trendami. Za przyczynę sukcesu uważa
się wykorzystanie najnowszej technologii (najlepsze parametry silnika do
gry) oraz zatrudnienie najlepszych w Polsce projektantów gry i programistów,
co przyczyniło się do wyrobienia silnej marki i pozycji firmy na rynku.

3. Produkt małej firmy z branży sprzętu sportowego – urządzenie do ćwiczeń

siłowych, adresowane do klientów biznesowych (np. właściciele siłowni, klu-
bów fitness). Za przyczynę sukcesu podaje się dwa główne powody:

… dobry moment na rynku – moda na aktywność fizyczną, uprawianie sportu

oraz

… ofertę indywidualnego dostosowania produktu dla klienta: dobór elementów

dekoracyjnych, kolorystyki urządzenia według własnych preferencji klienta.
Natomiast ścisła współpraca projektanta z osobą znającą anatomię ludzkiego
ciała zaowocowała powstaniem urządzenia, które pozwala na bardzo pre-
cyzyjne zastosowanie (w zależności od partii ciała, którą należy wyćwiczyć
– kwestie, na które są wrażliwi klienci).

4. Produkt firmy średniej wielkości z branży ubiór wierzchni/odzież damska co-

dziennego użytku z kolekcji jesień/zima 2007. Zaobserwowano duży wzrost
sprzedaży i bardzo pozytywne opinie klientów. Za przyczynę sukcesu uważa

32)  Ze względu na wymóg zachowania poufności danych respondentów, zgodnie z kodeksem Esomaru, nazwy firm
nie mogą być ujawnione, jak również szczegóły, które by mogły pozwolić na identyfikację firmy.
158

się wprowadzenie nowego, unikalnego i jednocześnie bardzo atrakcyjnego

wizualnie surowca (bawełna + kaszmir).

5. Produkt małej firmy z branży wyroby inwestycyjne (np. sprzęt biurowy/bin-

downice) oraz artykuły związane z fotografią cyfrową. Produkt, zdefiniowany
jako sukces, to album do zdjęć cyfrowych uzupełniany bezobsługowo (maszy-
na drukuje zdjęcia, binduje i wkłada w album). Korzyści: szybkość, możliwość
umieszczenia setek zdjęć. Za przyczynę sukcesu firma uważa dobry moment
wejścia produktu na rynek, tj. intensywny rozwój fotografii cyfrowej i odpo-
wiedź na nowe potrzeby klientów (możliwość wykonywania i potrzeba obróbki
znacznie większej liczby zdjęć niż w przypadku fotografii tradycyjnej).
Projektowanie wzornicze jako sposób na prowadzenie własnej działalności gospodarczej 159

12.
Projektowanie wzornicze
jako sposób na prowadzenie
własnej działalności
gospodarczej

Akcesoria stołowe z serii BONA

projekt: Triada Design
producent: ARTEFE Sp. z o.o.
Wystawa „Designed in Poland” Berlin 2005/2006
160

12. Projektowanie wzornicze jako sposób na prowadzenie własnej

działalności gospodarczej

W przeprowadzonym w 2007 roku badaniu ilościowym (opisanym w tym ra-

porcie) prawie połowa przedsiębiorstw deklaruje, że zatrudnia własnego, we-
wnętrznego projektanta wzornictwa. 31% firm podejmuje współpracę z projek-
tantami zewnętrznymi w miarę potrzeby, a 14% - współpracuje regularnie (stale)
z zewnętrznym projektantem.
Projektanci zewnętrzni współpracują z przedsiębiorstwami w ramach umowy
o dzieło lub współpracują jako podmioty gospodarcze – studia projektowe lub
firmy jednoosobowe.
Każda z form działalności ma swoje zalety i wady. Jedną z podstawowych korzy-
ści stałego zatrudnienia, postrzeganą zarówno przez projektantów, jak i przed-
siębiorców, jest lepsze zrozumienie potrzeb danej firmy (jej oczekiwań i możli-
wości technologicznych) oraz nabywców, do których firma kieruje swoją ofertę.
Do korzyści wynikających z pracy na własny rachunek projektanci zaliczają:

> wolność, niezależność w podejmowaniu decyzji (samodecydowanie),

> stymulację rozwoju zawodowego (dzięki współpracy z różnymi klientami),

> większą skuteczność i efektywność działania,

> korzystne rozliczenie podatkowe (50% ryczałtowe koszty umowy o dzieło).

Postrzeganie negatywnych stron prowadzenia własnej działalności różni się

w zależności od tego, czy pytana osoba jest 1-osobową firmą, czy właścicielem
studia projektowego.
W przypadku projektantów posiadających własne studia projektowe wymienia-
ne są następujące trudności, wynikające z konieczności łączenie funkcji projek-
tanta z zarządzaniem studiem:

> odpowiedzialność za inne osoby (zespół) i za całokształt prac,

> ograniczony czas przeznaczony na projektowanie,

> konieczność wybierania rozwiązań kompromisowych.

Osoby działające samodzielnie, wymieniając utrudnienia wynikające z własnej

działalności, kładą większy nacisk na:
 161

> koszty (profesjonalnego sprzętu, oprogramowania, wyjazdów na targi itp.),

> brak ciągłości finansowania,

> „osamotnienie” w działaniu (brak stymulacji wynikającej z pracy zespołowej,

często skutkującej bardziej kreatywnymi rozwiązaniami).

Wśród czynników stanowiących barierę w rozwoju zawodowym projektanci

wskazują:

> bariery finansowe (brak kapitału na inwestycje w rozwój),

> brak odpowiedniego profesjonalnego sprzętu, w tym kosztownego specjali-

stycznego oprogramowania (powiązane z kwestią braku środków finanso-
wych),

> brak umiejętności współpracy z przedsiębiorstwami, w szczególności pracy

zespołowej,

> brak wiedzy/umiejętności dotarcia do przedsiębiorstw i innych potencjalnych

zleceniodawców.

W dalszej kolejności projektanci wymieniają:

> brak miejsca/możliwości prezentacji i profesjonalnej promocji swojego dorob-

ku i osiągnięć,

> brak możliwości profesjonalnej certyfikacji (formalnego uznania odpowied-

niego poziomu wiedzy i osiągnięć w praktyce zawodowej).
 Metodyka przygotowania raportu 163

13.
Metodyka
przygotowania raportu

Krzesło TopSpin
projekt: Stanisław Charaziak
producent: Zakłady Mebli Giętych FAMEG S.A.
Dobry Wzór 2003, Nagroda Ministra Gospodarki Wzór Roku 2003
164

13. Metodyka przygotowania raportu

Podstawą formalno-prawną do realizacji zadania badawczego pt. „Analiza ryn-

ku wzornictwa przemysłowego i użytkowego w Polsce”, zleconego do wykona-
nia Instytutowi Wzornictwa Przemysłowego przez Departament Rozwoju Gos­
podarki w Ministerstwie Gospodarki, jest umowa z dnia 20 sierpnia 2007 r.
Raport przygotowano w oparciu o:

> wyniki badań własnych:

… ilościowych – przeprowadzonych na próbie 300 polskich przedsiębiorstw,

… jakościowych – przeprowadzonych na próbie 30 polskich przedsiębiorstw,

> opublikowane raporty realizowane w innych krajach UE,

> studia przypadków (tzw. dobre praktyki), opisujące sukcesy polskich produk-
tów wzorniczych, pozyskane w drodze wywiadów z przedsiębiorstwami,

> opracowania, doświadczenia i opinie ekspertów IWP.

 Bibliografia 165

14.
Bibliografia

Dywan GENTELMAN z serii Five o’cloth

projekt: Anna Maria Suchodolska
producent: Sztuka Beskidzka Rękodzieło Ludowe i Artystyczne
finalista Śląska Rzecz 2005
166

14. Bibliografia

Bernsen J., Design in small and medium size companies. Danish Design Centre, (In-
ternet: www.ddc.dk).
Cox G., Cox Review of Creativity in Business: building on the UK’s strenghts; 2005.
Danish Design Centre, 2004, The Economic Effects of Design. Dania: Kopenhaga,
(Internet: www.ddc.dk).
Definition of Design; ICSID; 2007, (Internet: www.icsid.org).
Design in Britain 2005-06; Design Council, (Internet: www.designcouncil.org.uk).
Działanie 1.4-4.1 Wsparcie dla przedsiębiorców na prace badawcze i rozwojowe, Pa-
kiet informacyjny; PARP, Zespół Badań i Rozwoju/Zespół Instytucjonalnego Systemu
Wsparcia; Warszawa 2007.
Działanie 4.2 Stymulowanie działalności B+R przedsiębiorstw oraz wsparcie w zakre-
sie wzornictwa, Pakiet informacyjny; PARP, Zespół Badań i Rozwoju/Zespół Instytucjo-
nalnego Systemu Wsparcia; Warszawa 2007.
Działek J., Projekt pilotażowy „Małopolskie Spotkania Branżowe”; CITTRU; Uniwersy-
tet Jagielloński; Kraków 2007.
European Design Report; BEDA; DesignAustria; 2007.
Ginalski J., Liskiewicz M., Seweryn J., Rozwój nowego produktu; ASP Kraków; 1995.
Ginalski J., Wzornictwo Przemysłowe, prezentacja dla IWP; 2007.
Gralec W. (PARP), Wsparcie projektów wzorniczych z POIG; 2007.
Grzecznowska A., Mostowicz E., Miszczak M., Efektywność ekonomiczna aplikacji
wzornictwa; Prace i Materiały IWP, 18; Instytut Wzornictwa Przemysłowego; Warsza-
wa 2006.
Grzecznowska A., Mostowicz E., Oporski J., Wzornictwo jako instrument podnoszenia
innowacyjności produktu; Prace i Materiały nr 12; Instytut Wzornictwa Przemysłowe-
go; Warszawa 2005.
Grzecznowska A., Mostowicz E., Udział wzornictwa przemysłowego w rozwoju przed-
siębiorstw; Prace i Materiały nr 9; Instytut Wzornictwa Przemysłowego; Warszawa
2004.
Mamica Ł., red.; Wzornictwo Przemysłowe w Małopolsce – oczekiwania firm i studen-
tów; Centrum Design w Krakowie; Kraków 2007.
 167

National Survey of Firms 2002, A report prepared by PACEC on behalf of Design

Council (G. Britain), London 2003, (Internet: www.pacec.co.uk).
POIG 5.2 Wspieranie instytucji otoczenia biznesu świadczących usługi proinnowacyj-
ne oraz ich sieci o znaczeniu ponadregionalnym; Fundusze Unii Europejskiej; 2007,
(Internet: www.fundusze-ue.com.pl).
Prawo własności przemysłowej, Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z późniejszymi
zmianami.
Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka; Polska Agencja Rozwoju Przedsię-
biorczości; 2007, (Internet: www.parp.gov.pl).
Ramlau Hovgaard U., In Denmark, Design Tops the Agenda; Design Management
Review, Fall 2004.
Roy R., Potter S., The commercial impacts of investment in design, Design Studies, Nr
2;1993
Stowarzyszenie Projektantów Form Przemysłowych, (Internet: www.spfp.diz.pl).
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 904
z późniejszymi zmianami.
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, Dz. U. z 1993 r. Nr 47, poz. 211.
 Rozpowszechnianie raportu i kontakt 169

15.
Rozpowszechnianie
raportu i kontakt

Rower 5th Avenue Pro

projekt: Dział Rozwoju Nowego Produktu KROSS
producent: KROSS S.A.
Wystawa „Designed in Poland” Berlin 2005/2006
170

15. Rozpowszechnianie raportu i kontakt

Rozpowszechnianie i publiczne cytowanie raportu wymaga przywołania nazwy

autora raportu, jakim jest Instytut Wzornictwa Przemysłowego Sp. z o.o.
Instytut Wzornictwa Przemysłowego ma prawo posługiwać się całością lub częś-
ciami raportu we własnych projektach lub publikacjach.
Zgodnie z doświadczeniem IWP, dla potrzeb powszechnego udostępnienia
raportu dla mediów, przedsiębiorstw oraz administracji i instytucji otoczenia
biznesu rekomendujemy przygotowanie skróconych lub dedykowanych wersji
raportu.
Zakres i skala badań jest porównywalna z prowadzonymi w innych krajach Unii
Europejskiej, a wyniki wskazują na duży potencjał rozwoju polskiej gospodarki.
Sugerujemy przygotowanie prezentacji wyników badań dla mediów połączone
z konferencją prasową.
Osobą kontaktową w zakresie raportów i analiz w Instytucie Wzornictwa Prze-
mysłowego jest dr Iwona Palczewska, zastępca dyrektora ds. Badań i Rozwoju,
e-mail: iwona_palczewska@iwp.com.pl, tel.: +48 22 860 02 37.
 Ograniczenie odpowiedzialności autora 171

16.
Ograniczenie
odpowiedzialności autora

Autobus szynowy 218 Mc

projekt: Arkadiusz Sobkowiak, Marek Adamczewski, Jakub Gołębiewski, Mariusz
Gorczyński, Barbara Kusz, Bartosz Piotrowski;
producent: PESA BYDGOSZCZ S.A. Holding
Nagroda Dyrektora IWP Designer Roku 2006, Dobry Wzór 2006
172

16. Ograniczenie odpowiedzialności autora

Autor raportu, którym jest IWP, nie ponosi odpowiedzialności za konsekwencje

decyzji, podjętych na podstawie niniejszego raportu.
 Instytut Wzornictwa Przemysłowego 173

17.
Instytut
Wzornictwa Przemysłowego

Samolot dyspozycyjno-turystyczny EM-11C ORKA

projekt: Edward Margański, Grzegorz Sadłek, Tadeusz Zboś, Mariusz Wolak,
Łukasz Kielar, Tomasz Jasiński, Paweł Zyzak;
producent: Zakłady Lotnicze Margański & Mysłowski Sp. z o.o.
Wzór Roku 2006, Dobry Wzór 2006
174

17. Instytut Wzornictwa Przemysłowego

Instytut Wzornictwa Przemysłowego jest instytucją ogólnopolską, posiadającą

50-letnie doświadczenie w obszarze upowszechniania wzornictwa i rozwoju no-
wego produktu, świadczącą usługi eksperckie i doradcze dla przedsiębiorstw
i administracji.
Obecna działalność IWP koncentruje się na 3 głównych obszarach: promocji
i  upowszechnianiu wzornictwa, badaniach i rozwoju oraz edukacji.

Organizuje krajowe i międzynarodowe wystawy, konferencje, konkursy i wy-

darzenia promujące wzornictwo. Wiodącym programem, organizowanym przez
IWP od roku 1993, jest Dobry Wzór, obejmujący monitoring, konkurs i wysta-
wę najlepiej zaprojektowanych produktów na polskim rynku. Jest to najbardziej
prestiżowy – o charakterze eksperckim – program dedykowany wzornictwu
w Polsce.
Centrum Design opracowuje i wydaje publikacje, w tym e-Biuletyn, oraz pro-
wadzi serwis internetowy www.iwp.com.pl. Od 50 lat gromadzi i udostępnia po-
zycje książkowe i czasopisma dotyczące wzornictwa i obecnie dysponuje jedną
z największych w Europie bibliotek poświęconych wzornictwu, której zbiory są
stopniowo digitalizowane i udostępniane on-line.

Realizuje badania naukowe z dziedziny ergonomii, biomechaniki oraz zarza-

dzania wzornictwem i rozwojem nowego produktu. Opracowuje wymogi, normy
ergonomiczne oraz antropometryczne dla projektantów i producentów. Realizu-
je badania rynkowe w zakresie aplikacji wzornictwa oraz trendów rynkowych.
Wykonuje ekspertyzy i projekty doradcze na zlecenie firm, instytucji, admini-
stracji państwowej i samorządowej.

Prowadzi szkolenia, warsztaty i konferencje dla projektantów oraz przedsiębior-

ców z zakresu zarządzania wzornictwem i wprowadzania nowego produktu wzor-
niczego na rynek. Wspólnie z SGH prowadzi od roku 2008 podyplomowe studia
z design management, adresowane do managerów produktu i projektantów.
 175

W 2007 roku IWP opracowało następujące ekspertyzy i raporty:

> Wzornictwo szansą rozwoju branży jubilersko-złotniczej i bursztyniarskiej

w Polsce – ekspertyza przygotowana na zlecenie Departamentu Regulacji
Gospodarczych Ministerstwa Gospodarki;

> Analiza świadomości potrzeb konsumenckich w przedsiębiorstwach przy opra-

cowywaniu i wdrażaniu nowego produktu – ekspertyza opracowana na po-
trzeby PARP-u i Ministerstwa Gospodarki;

> Gdynia dla ludzi z wyobraźnią – koncepcja programu strategicznego dla sa-
morządu miasta Gdyni zrealizowana na zlecenie Urzędu Miasta Gdyni;

> Gdynia Design Days 2008 – koncepcja programu festiwalu designu przygoto-
wana na zlecenie Urzędu Miasta Gdyni;

> Ekspertyzy w sprawach spornych dotyczące ochrony własności intelektual-

nej na zlecenie sądów.

Instytut Wzornictwa Przemysłowego Sp. z o.o.

ul. Świętojerska 5/7
00-236 Warszawa

tel.: +48 22 860 00 66

faks: +48 22 831 64 78
e-mail: iwp@iwp.com.pl
http://www.iwp.com.pl
176

Instytut Wzornictwa Przemysłowego chciałby wyrazić podziękowanie następu-

jącym firmom za udostępnienie zdjęć produktów i zgodę na ich umieszczenie
w raporcie (w kolejności alfabetycznej):

> ARTEFE Sp. z o.o.,

> CIARKO Sp. z o.o.,

> Com40 LIMITED Sp. z o.o.,

> Fabryka Mebli BALMA S.A.,

> Fabryka Porcelany KRZYSZTOF S.A.,

> Flowair Głogowski i Brzeziński Sp.j.

> GlobalDom Sp. z o.o.,

> IKER Sp. z o.o.,

> KROSNO S.A.,

> KROSS S.A.,

> Moho Design Sp. z o.o.,

> Noon Yachts S.A.,

> NOTI,

> PESA BYDGOSZCZ S.A. Holding,

> PROFIm Sp. z o.o.

> Puff-Buff Design,

> Sztuka Beskidzka Rękodzieło Ludowe i Artystyczne,

> Zakłady Lotnicze Margański & Mysłowski Sp. z o.o.,

> Zakłady Mebli Giętych FAMEG S.A.,

> ZELMER S.A.