P

O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
I 2011 / 17 BEZPIECZESTWO NARODOWE 139
Dziaania UE w sprawie kryzysu
pokazuj, e Niemcy odgrywaj pierw-
szoplanow rol wrd pastw euro-
pejskich. Jednoczenie ratujc stref
euro przed zaamaniem, dziaaj we
wasnym interesie, gdy ze wzgldu na
znaczenie eksportu i rynkw zbytu dla
gospodarki niemieckiej s jej najwik-
szym benecjentem.
Polska moe sta si oar kryzysu
na wielu poziomach. W dziaaniach rz-
dw europejskich mona zaobserwowa
elementy nowego merkantylizmu. Polega
to na powrocie do idei ochrony wasne-
go przemysu i handlu, wbrew zasadom
obowizujcym w UE. Jaskrawym przy-
kadem takiego mylenia byy dania
wysuwane przez prezydenta Nicolasa
Sarkozyego, ktry przyznajc koncer-
nom samochodowym we Francji pomoc
Kryzys ekonomiczny w Europie nie
przeszed jeszcze do historii. W pierw-
szej poowie 2010 r. mia on twarz grec-
kiego demonstranta, jednak zgodnie
z przewidywaniami, ladem Grecji, kt-
ra staa si symbolem zaduenia i nie-
odpowiedzialnej polityki nansowej, po-
dyy take inne kraje. Znamienne, e
najwiksze problemy dotkny nie tylko
czonkw Unii Europejskiej (UE) uwa-
anych za biedniejsze (Grecja, Portu-
galia, Litwa, otwa, Estonia), ale take
Irlandi, ktrej spektakularny sukces
gospodarczy w ostatniej dekadzie by
stawiany za wzr dla pastw Europy
rodkowo-Wschodniej. Cho ogniska
kryzysu wystpiy wrd krajw uzna-
wanych za peryferyjne, najwiksi gra-
cze unijni rwnie bolenie odczuwaj
jego skutki, take w obszarze bezpie-
czestwa.
Przemysaw Pacua
Kryzys ekonomiczny w Europie
a bezpieczestwo Unii Europejskiej
i Polski
Kryzys ekonomiczny w Europie, cho najbardziej dotkn wybrane pastwa UE,
nie pozostaje bez wpywu na najwikszych graczy Unii. Jednoczenie
jego skutki moemy odczu w obszarze bezpieczestwa narodowego.
Zmniejszanie nakadw na obronno, niekorzystne procesy zachodzce w NATO
i UE, a take wiksza podatno pastw na kontrowersyjne dziaania
w dziedzinach handlu broni i energetyki to tylko niektre z nich.
Najwaniejsze zagroenia dla Polski oprcz tych z obszaru bezpieczestwa
bd zwizane z utrudnieniami na drodze do strefy euro, prawdopodobnym
zmniejszeniem wielkoci funduszy unijnych oraz tendencjami do ochrony
wasnego rynku, co moe przeoy si na poziom inwestycji w RP.
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
140 BEZPIECZESTWO NARODOWE I 2011 / 17
prowadzonej przez kolejne rzdy tego
pastwa, jak i z systemowych ograni-
cze strefy euro. W padzierniku 2009 r.
nowy rzd Georgiosa Papandreou przy-
zna, i Grecja od lat faszowaa staty-
styki nansowe dotyczce decytu bu-
detowego i dugu publicznego w celu
przystpienia i utrzymania pastwa
w stree euro. Okazao si, e decyt
budetowy wynosi 13,6 proc., a cae
zaduenie publiczne stanowi 115 proc.
PKB
2
. Problemy Grecji nawarstwiay si
od wielu lat. Kolejne gabinety prowadzi-
y populistyczn polityk, ktra obej-
mowaa take liczn grup pracowni-
kw opacanych z budetu pastwa. Ze
wzgldu na swe rozmiary (40 proc. caej
siy roboczej), grupa ta jest nie tylko po-
tnym obcieniem (mao produktyw-
nym) dla nansw publicznych, ale sta-
nowi take due grono wyborcw, o kt-
rego wzgldy naley walczy w czasie
kolejnych kampanii wyborczych.
Dugoletnia polityka ycia ponad
stan doprowadzia do przesilenia,
a gwnym katalizatorem sta si global-
ny kryzys gospodarczy. Finanse pastwa
znalazy si na pocztku 2010 r. w stanie
zapaci. Rozbudowane przywileje socjal-
ne, emerytalne i podatkowe powodoway,
e kolejne rzdy poyczay coraz wicej
pienidzy. Wzrastajce potrzeby pokry-
wania decytu budetowego powodowa-
y, i kolejne poyczki przyznawane byy
na coraz gorszych dla Grecji warunkach.
W kwietniu 10-letnie obligacje rzdu grec-
kiego byy oprocentowane na poziomie
10 proc. (dla przykadu niemieckie trzy-
krotnie niej). Prowadzio to do spirali
zaduenia rodki na spat kolejnych
publiczn, zada, aby ograniczyy one
inwestycje zagraniczne i produkoway
wicej aut w kraju
1
. Renesans idei mer-
kantylizmu w Europie grozi wycofaniem
z polskiego rynku inwestycji zagranicz-
nych. Problemy pastw strefy euro mog
przesun w czasie akcesj Polski do
strefy wsplnej waluty, co w wietle za-
cieniania wsppracy wewntrz niej po-
zostawioby Warszaw na obrzeu Unii.
Niekorzystnie naley oceni oszczd-
noci w wydatkach na obron pastw
UE i NATO, ktre osabiaj potencja
obronny Polski i jej sojusznikw. Kry-
zys wpywa take na realizacj Wspl-
nej Polityki Bezpieczestwa i Obrony
(WPBiO), w tym budowania zdolnoci
(w wersji hard i soft) dziaania Unii
w wiecie. Jest to niepokojce w kon-
tekcie wzrastajcych nakadw na
zbrojenia w Rosji i Chinach pastwach
o niejasnych intencjach strategicznych
w przyszoci. Podkreli trzeba za-
groenie dla unijnego budetu na lata
20142020 (fundusze strukturalne dla
Polski) oraz wynikajc z kryzysu wik-
sz skonno pastw europejskich do
kontrowersyjnych dziaa w sferze bez-
pieczestwa, takich jak sprzeda okr-
tw Mistral do Rosji czy wiksza podat-
no na inwestycje rosyjskie i chiskie
w kluczowe z punktu widzenia bezpie-
czestwa sektory (np. energetyka).
GRECKA TRAGEDIA
Kryzys w Grecji, ktrego apogeum
przypado na kwiecie i maj 2010 r., ma
zoone przyczyny, wynikajce zarwno
z wewntrznej polityki ekonomicznej
1
Sarkozy chce bezporednio rzdzi Renault, <http://wyborcza.biz/biznes> z 5 marca 2010 r.
2
http://ec.europa.eu/economy_nance/eu/forecasts/2010_autumn_forecast_en.htm
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
I 2011 / 17 BEZPIECZESTWO NARODOWE 141
emerytur, podniesienie podatku VAT do
21 proc. (o 2 punkty proc.) oraz wzrost
akcyzy na alkohol, tyto i paliwa. Plano-
wane dziaania spowodoway gwatow-
ne protesty, demonstracje i strajki Gre-
kw, ktre trway z rnym nasileniem
w ostatnich miesicach. Na razie, mimo
dziaa podjtych przez rzd, stan go-
spodarki nie ulega poprawie.
UNIJNE WSPARCIE
Grecja, jako czonek UE i przede
wszystkim strefy euro, moga liczy na
pomoc pastw czonkowskich. Udzielenie
wsparcia mieci si w zasadzie solidar-
noci, ktra obowizuje w Unii. Co jednak
waniejsze, problemy Grecji stay si za-
groeniem dla caego rynku europejskie-
go. Przywdcy najwaniejszych pastw
UE obawiali si midzy innymi, e ban-
kructwo Aten stanie si pierwsz kostk
domina w procesie, ktrego eskalacji nie
daoby si powstrzyma. Pozostawienie
Grecji bez wsparcia mogoby wywoa
panik take na rynkach pastw, ktrych
sytuacja nie jest wiele lepsza. Dotyczy do
szczeglnie regionu Europy Poudniowej.
kredytw pozyskiwano z nastpnych,
duo droszych poyczek. 27 kwietnia
2010 r. grecki minister nansw przyzna,
e pastwo nie jest w stanie samodzielnie
poycza pienidzy na rynkach nanso-
wych. Kilka dni wczeniej (23 kwietnia),
Grecja poprosia o pomoc Komisj Euro-
pejsk (KE), Europejski Bank Centralny
(EBC) oraz Midzynarodowy Fundusz
Walutowy (MFW). Dziaania te odbyway
si w warunkach paniki na rynku nan-
sowym w Atenach (26 kwietnia indeks
giedy spad o 6 proc.), spowodowanej
m.in. obnieniem przez agencje ratingo-
we oceny wiarygodnoci kredytowej Gre-
cji. Status obligacji tego pastwa spad do
niemal najniszych wartoci, co byo sy-
gnaem zagroenia niewypacalnoci.
Rzd w Atenach, oprcz wystpowa-
nia o pomoc, stara si take wprowa-
dzi wasny plan ratunkowy. Jego wdro-
enie stao si zreszt jednym z warun-
kw udzielenia wsparcia nansowego ze
strony spoecznoci midzynarodowej.
Elementy planu obejmuj m.in. redukcj
wynagrodze dla pracownikw sektora
publicznego, zamroenie pastwowych
Tabela 1. Decyt budetowy wybranych pastw UE (jako proc. PKB)
Pastwo 2008 2009 2010 2011**
Austria 0,4 3,5 4,3 3,6
Belgia 1,2 6,0 4,8 4,6
Finlandia (4,5)* 2,5 3,1 1,6
Francja 3,4 7,5 7,7 6,3
Niemcy 0,1 3,0 3,7 2,7
Grecja 7,7 15,4 9,6 7,4
Irlandia 6,3 14,4 32,3 10,3
Wochy 2,7 5,3 5,0 4,3
Holandia (0,7)* 5,4 5,8 3,9
Portugalia 2,7 9,3 7,3 4,9
Hiszpania 4,1 11,1 9,3 6,4
Polska 3,9 7,2 7,9 6,6
* nadwyka; ** przewidywany
rdo: http://ec.europa.eu/economy_nance/eu/forecasts/2010_autumn_forecast_en.htm
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
142 BEZPIECZESTWO NARODOWE I 2011 / 17
udzieli Grecji poyczki w wysokoci
110 mld euro. 80 mld pochodzi od pastw
czonkowskich UE, a 30 mld ma prze-
kaza Midzynarodowy Fundusz Wa-
lutowy. Warunkiem wypaty kolejnych
transz bdzie wprowadzanie przez Gre-
cj planu oszczdnociowego, ktry ma
skutkowa stopniowym zmniejszaniem
decytu budetowego do wysokoci 3,1
proc. PKB w 2014 r. Kontrola realizacji
programu bdzie dokonywana przez KE
w cyklu kwartalnym.
KOSTKI DOMINA
Co waniejsze, Unia zdecydowaa
take o powoaniu funduszu antykryzy-
sowego dla pastw strefy euro. Ma on
wynosi ok. 750 mld euro (z czego 500
mld pochodzi bdzie z pastw euro-
pejskich, a 250 mld zaoferowa MFW)
i gwarantowa stabilno nansow
w Europie. Fundusz maj zasila gwa-
rancje kredytowe bd dwustronne
poyczki krajw strefy euro udziela-
ne pastwom potrzebujcym pomocy.
Zgodnie z intencj, utworzenie funduszu
ma pozwoli na szybk reakcj w sytu-
Tabela 2. Cakowite zaduenie wybranych pastw UE (jako proc. PKB)
Pastwo 2009 2010 2011*
Austria 66,5 70,4 72,0
Belgia 96,7 98,6 100,5
Finlandia 41,3 49,0 51,1
Francja 77,6 83,0 86,8
Niemcy 73,2 75,7 75,9
Grecja 115,1 140,2 150,2
Irlandia 64,0 97,4 107
Wochy 115,8 118,9 120,2
Holandia 60,9 64,8 66,6
Portugalia 76,8 82,8 88,8
Hiszpania 53,2 64,4 69,7
Polska 51,0 53,5 57,2
* przewidywany
rdo: http://ec.europa.eu/economy_nance/eu/forecasts/2010_autumn_forecast_en.htm
W zamieszczonych tabelach (Tabela 1
i Tabela 2) wida wyranie, e proble-
my budetowe dotykaj bez wyjtku
wszystkie pastwa UE. Warto zazna-
czy, e od 2009 r. wikszo czonkw
Unii nie spenia kryterium z Maastricht
dotyczcego wysokoci decytu bu-
detowego. Szczeglny niepokj Komi-
sji Europejskiej wzbudzay problemy
budetowe Grecji, Irlandii, Hiszpanii
i Portugalii. Za niekorzystne naley
uzna take zjawisko wzrastajcego
poziomu zaduenia kolejnych pastw.
W przypadku Grecji, Woch i Belgii dug
publiczny przekroczy ju 100 proc.
PKB (w Polsce konstytucyjnie zapisano
poziom 60 proc. jako nieprzekraczalny).
Rzdy tych pastw (a w niewiele lepszej
sytuacji znajduj si Francja, Portugalia
czy Irlandia) ponosz olbrzymie koszty
obsugi tego dugu.
W tych warunkach, w celu opanowa-
nia kryzysu, ktry mgby zarazi ko-
lejne osabione gospodarczo pastwa,
Unia zdecydowaa si wesprze rzd
w Atenach. 7 maja 2010 r. na specjalnym
szczycie przywdcy unijni postanowili
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
I 2011 / 17 BEZPIECZESTWO NARODOWE 143
INTERES NIEMIEC
Gwny ciar wsparcia bankrutuj-
cych pastw spad na Niemcy pastwo,
ktre jest najwikszym patnikiem ska-
dek do wsplnych budetw struktur
UE. Dziaania kanclerz Angeli Merkel
s ryzykowne politycznie, gdy pomoc
dla pastw, yjcych w opinii Niemcw
ponad stan, jest bardzo niepopularna
midzy Odr a Renem. Std ostateczn
zgod na wsparcie Grecji i utworze-
nie pakietu stabilizacyjnego A. Merkel
uzalenia od przyjcia szeregu reform
w stree euro, ktre zmuszayby rzdy
pastw UE do bardziej odpowiedzialnej
polityki nansowej. Berlin opowiada
si midzy innymi za cilejsz kontro-
l polityki budetowej czonkw Unii
oraz zwikszon kontrol ryzykownych
transakcji na rynkach nansowych.
W obu tych sprawach A. Merkel wyst-
puje zreszt wsplnie z prezydentem
Francji Nicolasem Sarkozym.
Stanowisko Berlina w sprawie
oszczdnoci nie ogranicza si jedynie
do pustej retoryki. W czerwcu 2010 r.
gabinet A. Merkel przyj zaoenia naj-
wikszego w historii Niemiec programu
reform, wedug ktrego do 2014 r. Ber-
lin zamierza zaoszczdzi 80 mld euro,
w tym m.in. na zasikach dla bezrobot-
nych (tylko w 2011 r. ma to przynie
3 mld euro). Ponadto rzd zamierza
zlikwidowa 10 tys. etatw w admini-
stracji publicznej i zredukowa armi
o 40 tys. onierzy
5
.
acji zagroenia dla ktrego z pastw
i w konsekwencji uniknicie paniki
nansowej oraz jej skutkw. Zdaniem
ekspertw, odpowiednia reakcja przy-
wdcw strefy euro miesic wczeniej
mogaby obniy potrzebn do ratowa-
nia Grecji sum o poow
3
.
Zgodnie z przewidywaniami, przy-
padek grecki nie pozosta bez wpywu
na kondycj innych pastw. W listopa-
dzie 2010 r. klientem funduszu antykry-
zysowego staa si Irlandia. Ministro-
wie nansw krajw UE zdecydowali
o przyznaniu niedawnemu tygrysowi
pomocy w wysokoci 85 mld euro. W ko-
lejce do pomocy czeka Portugalia, kt-
rej wadze na razie wbrew naciskom
Unii nie decyduj si na wystpienie
o pomoc z funduszu.
O wiele wikszym zmartwieniem jest
dla UE Hiszpania. Cho wielko dugu
publicznego (64,4 proc. PKB w 2010 r.)
jest na tle innych pastw stosunkowo
niewielka, to problemem rzdu w Ma-
drycie pozostaje nie tylko wysoki po-
ziom bezrobocia (20 proc.), ale przede
wszystkim kondycja hiszpaskich
bankw oraz regionalnych kas poycz-
kowych (tzw. cajas). Najnowsze dane
wskazuj, e operacja ratowania sys-
temu bankowego w Hiszpanii mogaby
kosztowa ok. 110120 mld euro. Symp-
tomem powagi sytuacji jest obnienie
przez agencj Moodys ratingu z AA1
na AA2 i zagroenie dalszym jego obni-
aniem
4
.
3
Still in a spin. Greeces sovereign-debt crisis; The Economist, 15 kwietnia 2010 r.
4
Hiszpania: bankom brakuje 20 mld. Moodys obnia rating; <http://wyborcza.biz/> z 10 marca
2011 r.
5
Niemcy: plan oszczdnociowy przyspiesza redukcj Bundeswehry, BEST OSW, Orodek Stu-
diw Wschodnich, 9 czerwca 2010 r., http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2010-06-09/niemcy-plan-
oszczednosciowy-przyspiesza-reforme-bundeswehry
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
144 BEZPIECZESTWO NARODOWE I 2011 / 17
ci w rozbudowanej polityce socjalnej.
Niekorzystn okolicznoci jest trwajcy
kryzys gospodarczy; jest to jednak cena
zaniechania niezbdnych reform w okre-
sie dobrej koniunktury. Dalsze odwleka-
nie dziaa bdzie bardzo ryzykowne,
gdy wiele pastw Unii w cigu 2030 lat
odczuje skutki kryzysu demograczne-
go (proces starzenia si spoeczestw),
gnbicego rozwinite pastwa UE.
Naley podkreli, i kryzys nan-
sowy w USA nie jest jak chcieliby to
widzie niektrzy politycy europejscy
jedyn czy te gwn przyczyn zej
sytuacji gospodarczej pastw Unii.
Protesty przeciwko planowanym
oszczdnociom, jakie miay miejsce
w Grecji, wskazuj, i model socjalny,
ktry nie jest uodporniony na kryzys,
wci cieszy si duym poparciem spo-
eczestw zachodnich. Z tego wzgldu
wprowadzenie podanych czy wrcz
koniecznych zmian w polityce gospo-
darczej i spoecznej bdzie wymagao
determinacji gwnych si politycznych
w poszczeglnych pastwach. Z drugiej
strony, rodzi to zagroenie wzrostu zna-
czenia partii i ruchw odwoujcych si
do populizmu. Procesowi temu sprzyja
bdzie natenie ruchw nacjonalistycz-
nych i merkantylnych, ktre mog zyska
na znaczeniu w warunkach kryzysu.
Problemy gospodarcze i towarzyszce
temu zjawiska (np. wzrost bezrobocia)
mog sta si argumentem dla politykw
opowiadajcych si za wzmocnieniem
roli pastwa w gospodarce i niechtnych
procesom globalizacyjnym (np. przeno-
szeniu produkcji krajowej za granic).
Ucierpie mog na tym pastwa takie
jak Polska, ktra staa si miejscem wie-
lu inwestycji zagranicznych.
Angaujc si w pomoc dla zagroo-
nych pastw, rzd niemiecki kieruje si
przede wszystkim interesem wasnej
gospodarki. Dla przykadu warto przy-
pomnie, e kopoty z wypacalnoci
Hiszpanii oznaczaj take problem dla
instytucji nansowych w RFN zaan-
gaowanie niemieckich bankw w hisz-
paskie aktywa wynioso w poowie
2010 r. 154 mld euro.
Naley jednak przede wszystkim
podkreli, e Berlin jest najwikszym
benecjentem strefy euro. Jej ochrona
ley zatem w interesie gospodarczym
Niemiec. Gospodarka niemieckiego s-
siada Polski jest oparta na eksporcie,
o czym wiadczy fakt, i 70 proc. wzro-
stu PKB jest spowodowane jego przyro-
stem. Tymczasem pastwa strefy euro
kupuj 43 proc. wszystkich niemieckich
sprzedawanych towarw i usug; jedno-
czenie nie mog one zwikszy swojej
konkurencyjnoci poprzez obnienie
wartoci swojej waluty, gdy obowizuj
je wytyczne Europejskiego Banku Cen-
tralnego. Z kolei niemieccy eksporterzy,
poprzez stworzenie strefy euro, pozbyli
si ryzyka kursowego. Dziki temu nad-
wyka Niemiec w bilansie patniczym
wynosi a 5 proc. PKB.
SYGNA ALARMOWY DLA UNII
Kryzys w Grecji jest powanym
sygnaem ostrzegawczym dla wszyst-
kich pastw Unii Europejskiej, ktre
w wikszoci notorycznie utrzymuj
wysokie decyty budetowe, a ich za-
duenie dawno przekroczyo uznawa-
n za rozsdn i bezpieczn granic
60 proc. PKB. Za konieczn naley uzna
radykaln zmian polityki ekonomicz-
nej, a przede wszystkim wprowadzanie
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
I 2011 / 17 BEZPIECZESTWO NARODOWE 145
z trucizn
6
. Mona wyobrazi sobie
sytuacj, w ktrej przeduajcy si
kryzys gospodarczy doprowadziby do
upadku strefy. Jednym ze scenariuszy
mogoby by wykluczenie najsabszych
elementw systemu (pastwa poudnia
Europy?). Zasadne jest jednak pytanie:
Czy o kwestii tej miayby decydowa
pastwa (np. Niemcy czy Francja), ktre
same przez lata nie speniay kryteriw
czonkostwa? Pomijajc moralny wy-
dwik tej kwestii, wydaje si oczywiste,
e najwicej do powiedzenia bdzie mia
(z powodw opisanych wyej) Berlin.
Dopki istnienie wsplnego rynku walu-
towego bdzie ekonomicznie i politycz-
nie opacalne dla Niemiec, bd nawet
ponoszc tego koszty go utrzymywa.
W innym przypadku naley oczekiwa
albo prb utworzenia strefy dwch
prdkoci, albo wrcz powrotu do walut
narodowych. W obu przypadkach byby
to oczywicie potny cios wizerunkowy
dla UE i by moe w skrajnym przy-
padku pocztek szerszej dekompozycji
Unii jako organizacji opartej przecie na
solidarnoci, rwnoci i wspdziaaniu.
OSABIONA POLITYKA
BEZPIECZESTWA?
Naley przypuszcza, e proces
wychodzenia z kryzysu w Europie po-
trwa kilka najbliszych lat a jego efek-
tywno bdzie uzaleniona od pod-
jcia odpowiednich dziaa. Jednym
ze skutkw obecnej sytuacji moe by
zdecydowane ograniczenie nansowa-
nia Wsplnej Polityki Bezpieczestwa
i Obrony czy wydatkw na siy zbrojne
w ogle. Symbolem moe sta si projekt
CO DALEJ ZE STREF EURO?
Problemy Aten wskazuj wyranie,
e czonkostwo w stree euro, oprcz
ewidentnych korzyci, niesie ze sob
zagroenia. Naley mie na uwadze, e
przystpujc do strefy, rzd narodowy
pozbawia si moliwoci kreowania au-
tonomicznej polityki monetarnej, a tym
samym jednego z najwaniejszych na-
rzdzi zarzdzania krajowym rynkiem
nansowym. Polityka Europejskiego
Banku Centralnego, ktrego obowiz-
kiem jest dbao o interes caego rynku,
moe by w danym momencie szkodliwa
dla gospodarki pojedynczego pastwa.
W najbliszych latach naley spo-
dziewa si tendencji do zaostrzania
rygorw midzynarodowego rynku -
nansowego. Ograniczy to (by moe)
moliwoci spekulacyjne, spowoduje
jednak spadek dynamiki globalnego
rynku. Proces ten dotknie take stref
euro mona przypuszcza, e jej dal-
sze rozszerzenie bdzie bardzo proble-
matyczne, a kady kolejny kandydat
(po dowiadczeniach Grecji) skrupulat-
nie sprawdzany. Polska moe liczy na
przychylno ze wzgldu na stosunko-
wo niewielkie (w porwnaniu do innych
pastw UE) zaduenie wewntrzne.
Jednake wielko polskiej gospodarki
moe spowodowa wiksz ostrono
decydentw strefy euro w kwestii na-
szych aspiracji czonkowskich.
Niektrzy analitycy posuwaj si do
wieszczenia koca strefy euro. Jeden
z francuskich ekonomistw Christian
Saint-Etienne nazwa j cukierkiem
6
Koniec euro Amerykanie chc wyj z kryzysu po trupie UE; <www.dziennik.pl> z 17 wrze-
nia 2009 r.
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
146 BEZPIECZESTWO NARODOWE I 2011 / 17
nie zwikszaj swj potencja militarny.
Oczywicie, obecna polityka Pekinu jest
pokojowa. Perspektywa kilkudziesiciu
lat, w obliczu coraz wikszych trudnoci
z zapewnieniem dla swej olbrzymiej po-
pulacji i gospodarki surowcw oraz yw-
noci, jest trudna do przewidzenia. Do-
datkowo nie wolno lekceway wyzwa,
ktre wci kumuluj si za wschodni
granic Unii Europejskiej. Przykadowo,
wartociowa skdind europejska soft
power nadal nie jest w stanie zmusi Ro-
sji do wypenienia porozumienia po kon-
ikcie w Gruzji w sierpniu 2008 r. Nikt
nie moe zagwarantowa, e tendencje
wsppracy z Zachodem, a nie konfron-
tacji zwyci w przyszoci w Federacji
Rosyjskiej. Trzeba przy tym uwzgld-
ni zmniejszajc si obecno USA
w Europie. Stany Zjednoczone zwraca-
j sw uwag na inne obszary wiata,
spychajc sprawy europejskie na dal-
szy plan. Gdyby ta tendencja utrzymaa
si w przyszoci, miaoby to powane
konsekwencje dla ewentualnie pasyw-
nej Europy, ktra przez lata korzystaa
z amerykaskiego parasola militarnego.
Niewykluczone jednak, e proces ten
byby pozytywnym bodcem dla pastw
europejskich do wzmocnienia Wsplnej
Polityki Bezpieczestwa i Obrony oraz
wzicia wikszej odpowiedzialnoci za
wasne bezpieczestwo.
Na razie jednak z niepokojem ob-
serwujemy kryzys Wsplnej Polityki
Bezpieczestwa i Obrony, spowodowa-
ny m.in. problemami ekonomicznymi
pastw UE. Warto zwrci tu uwag
na francusko-brytyjskie porozumienie
w dziedzinie obronnoci
7
. Wskazuje to
ograniczenia liczebnoci armii Niemiec
o 40 tys. onierzy. Take w Polsce syszy
si o zamiarach osabienia ustawowego
zapisu o koniecznoci przeznaczania
1,95 proc. PKB na cele obronne.
Oszczdnoci w tej dziedzinie, biorc
pod uwag trudn sytuacj budetow
praktycznie wszystkich pastw euro-
pejskich, mog by zrozumiae, problem
jednak w tym, by nie stay si perma-
nentnym zabiegiem. Atmosferze wok
wydatkw na cele militarne nie sprzyja
z pewnoci przecigajcy si konikt
w Afganistanie. Wizerunkowa poraka
NATO moe zosta wykorzystana przez
rodowiska pacystyczne do zanegowa-
nia celowoci inwestowania w zbrojenia.
Konieczno przeznaczania znacznych
rodkw na misj Midzynarodowych Si
Wsparcia Bezpieczestwa (ISAF) pog-
bia take z sytuacj w siach zbrojnych
pastw w niej uczestniczcych, gdy
ogranicza to (jeszcze bardziej!) moli-
woci podejmowania transformacyjnych
i innych wyzwa, niezbdnych w obec-
nym rodowisku midzynarodowym.
W tej sytuacji, Wsplna Polityka Bezpie-
czestwa i Obrony moe w najbliszych
latach pozosta papierowym projektem,
bez realnej mocy sprawczej.
Oczywicie, pastwa europejskie
nadal znajduj si w czowce wiato-
wej pod wzgldem siy armii i ich wy-
posaenia. Biorc jednak pod uwag
niekorzystne tendencje zmniejszania
nakadw na obronno, powstaje py-
tanie, czy tak samo bdzie za 10, 20 czy
30 lat. Szczeglny niepokj moe budzi
fakt, i pastwa takie jak Chiny regular-
7
D. Jankowski, Entente cordiale czy entente frugale? Francusko-brytyjskie porozumienia
w dziedzinie bezpieczestwa i obrony, Bezpieczestwo Narodowe nr 1416/2010.
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
I 2011 / 17 BEZPIECZESTWO NARODOWE 147
do spenienia ni obecnie, a pozosta-
niem poza ni i skazanie si de facto
na status czonka UE drugiej kategorii.
Z drugiej jednak strony, nie jest wyklu-
czone, e pozostanie przy walucie naro-
dowej pozwolio Polsce na agodniejsze
przejcie kryzysu ekonomicznego. War-
to przypomnie, e Polska bya jedynym
pastwem, ktre zanotowao wzrost
PKB w okresie 20082009 r. Gdyby
w przyszoci strefa euro dowiadczya
wstrzsw, pozostanie poza ni moe
by dla polskiej gospodarki szans na
szybszy rozwj i zwikszenie swojej
obecnoci w Europie.
NOWE POKUSY, NOWE RYZYKA
Z punktu widzenia Polski i innych
pastw Europy rodkowo-Wschodniej,
sprzeda francuskich okrtw de-
santowych klasy Mistral do Rosji jest
zjawiskiem niepokojcym, ale take
nieuchronnym. Transakcja ta nie jest
bowiem jedynie efektem zblienia na li-
nii ZachdRosja, ale take rezultatem
sytuacji w przemyle obronnym pastw
europejskich. Zmniejszajce si naka-
dy na bezpieczestwo stawiaj przed-
stawicieli brany zbrojeniowej w trud-
nej sytuacji kurczcego si rynku zbytu.
Std korporacje te s zmuszone do wal-
ki o nowe kontrakty take takie, ktre
z powodw wtpliwoci co do ewentu-
alnych konsekwencji dugofalowych nie
doszyby do skutku np. w czasach zim-
nej wojny. Sprawa Mistrali i praktyczny
brak reakcji ze strony gwnych graczy
Zachodu wskazuje, e moemy mie do
na tendencj do zawania wsppracy
do partnerw majcych odpowiedni po-
tencja w dziedzinie bezpieczestwa, co
moe prowadzi do erozji porozumie
wielostronnych, opartych na solidarno-
ci i rwnym statusie obronnym, takich
jak NATO czy UE. O zagroeniu tym m-
wi podczas 47. Monachijskiej Konferen-
cji Bezpieczestwa sekretarz generalny
Sojuszu Anders Fogh Rasmussen
8
. En-
tente frugale, podobnie jak inicjatywa
brytyjska zmierzajca do zacienienia
integracji w regionie Europy Pnocnej
9
,
nie jest dobr wiadomoci dla WPBiO.
O realnoci nowych podziaw w Eu-
ropie wiadcz take decyzje szczytu
UE z 4 lutego 2011 r., podczas ktre-
go Niemcy i Francja przeforsoway
ide zacienienia wsppracy w gronie
pastw strefy euro. Jest to by moe
pocztek dwch gronych (dla pastw
rednich i maych) procesw wewntrz
Unii: dalszego cedowania uprawnie
narodowych na rzecz instytucji unij-
nych (mwi o tym wyranie w czasie
szczytu Jos Manuel Barroso) oraz
tworzenia Europy dwch prdkoci.
Obie te tendencje s dla Polski nieko-
rzystne: perspektywy przyjcia euro s
obecnie odlege, a dominacja tandemu
ParyBerlin nie pozwoli Warszawie
na aktywne wczenie si w proces
stanowienia nowych regu gry. W czar-
nym scenariuszu, w przyszoci Polska
moe zosta postawiona przed dylema-
tem wyboru pomidzy przyczeniem
si do strefy, ktra do tego czasu moe
oferowa warunki jeszcze trudniejsze
8
Przemwienie A. F. Rasmussena na 47. Monachijskiej Konferencji Bezpieczestwa, <www.security-
conference.de>
9
Od 19 do 20 stycznia 2011 r. premier Wielkiej Brytanii David Cameron goci swoich odpowiednikw
z Norwegii, Szwecji, Islandii, Finlandii, otwy, Litwy i Estonii w ramach szczytu nordycko-batyckiego.
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
148 BEZPIECZESTWO NARODOWE I 2011 / 17
w Europie byby gronym precedensem
wpywajcym na polityk i bezpiecze-
stwo UE.
PODSUMOWANIE
Cho powyej przedstawiono kata-
log zagroe i wyzwa dla bezpiecze-
stwa Europy zwizanych z kryzysem
gospodarczym, nie moemy na obec-
nym etapie przesdzi o ich znaczeniu
i skutkach. Naley pamita, e zarw-
no NATO, jak i projekt integracji euro-
pejskiej maj solidne podstawy, dug
histori i wsplne interesy, ktre po-
zwol im przetrwa i pozosta trwaym
larem bezpieczestwa Starego Konty-
nentu. Szczyt w Lizbonie pokaza, e so-
jusznicy wbrew obawom s w stanie
wypracowa kompromis w strategicz-
nych kwestiach. Unia Europejska, na-
wet osabiona, nadal dysponuje znacz-
cym potencjaem, zarwno pod wzgl-
dem ekonomicznym, jak i militarnym.
Warto przy tym wskaza, e ewentualni
konkurenci (np. Chiny) mog napotka
bariery dalszego rozwoju, ktre wpyn
w przyszoci na ich zdolno dziaania
vis-a-vis UE. Mwic obrazowo, to Eu-
ropa nadal jest celem imigracji, a nie
rdem emigracji co jasno pokazuje jej
atrakcyjno na tle innych potg.
Wskazane powyej zagroenia i wy-
zwania stanowi jednak problem, ktry
musi sta si przedmiotem troski przy-
wdcw pastw Unii. Kryzys ekono-
miczny pogbi jedynie niekorzystne
trendy; mog one, lecz nie musz przy-
nie negatywne skutki w przyszoci.
czynienia z nowym trendem w tej dzie-
dzinie. Pamita naley, e w kolejce
po europejskie produkty i technologie
przemysu obronnego czekaj Chiny.
Pastwo to, ze wzgldu na stale rosnce
nakady na zbrojenia oraz dysponujce
praktycznie nieograniczonymi rod-
kami nansowymi ponad bilion (!)
dolarw rezerw walutowych stanowi
podany cel handlowy. Problem istnie-
jcego od 1989 r. embarga UE na sprze-
da broni do Pastwa rodka wraca cy-
klicznie na forum Unii. Obecnie, mimo
pozytywnej opinii wyraonej w rapor-
cie Wysokiej Przedstawiciel Unii Euro-
pejskiej do spraw Wsplnej Polityki Za-
granicznej i Bezpieczestwa Catherine
Ashton
10
, pastwa Unii nie zdecyduj
si jeszcze na jego zniesienie (take na
skutek nacisku Waszyngtonu). Wydaje
si jednak wysoce prawdopodobne, e
nastpi to w dajcej si przewidzie
przyszoci.
Powyszy problem nie jest jedynym.
Warto take wskaza na mniej bezpo-
rednie zagroenia, jakim s np. inwe-
stycje pastw takich jak Rosja czy Chi-
ny w kluczowe dla bezpieczestwa pa-
stwa sektory, np. w energetyk. Istnieje
ryzyko, i kraje pogrone w kryzysie
mog by bardziej podatne na tego typu
dziaania ni wczeniej. Dodatkowo po-
jawiy si informacje o moliwym zaan-
gaowaniu Pekinu w pomoc nansow
dla Wgier
11
. Do tej pory inwestycje
Chin kupoway przychylno i budo-
way pozycj tego pastwa w regio-
nach bardziej egzotycznych, zwaszcza
w Afryce. Pocztek podobnego procesu
10
Raport przedstawiony przez C. Ashton na szczycie UE 1617 grudnia 2011 r. za: EU could end Chi-
na arms embargo early 2011: report, <www.defensenews.com> z 30 grudnia 2010 r.
11
A. Gergely, China may buy debt of Hungary, <www.chinadaily.com.cn> z 31 grudnia 2010 r.
P
O
L
I
T
Y
C
Z
N
O
-
S
T
R
A
T
E
G
I
C
Z
N
E

A
S
P
E
K
T
Y

B
E
Z
P
I
E
C
Z
E

S
T
W
A
I 2011 / 17 BEZPIECZESTWO NARODOWE 149
plomacji na forum UE. W naszym inte-
resie jest, by kryzys nie zmieni regu
gry w Europie. Polska nadal znajduje
si w procesie speniania warunkw
konwergencji, std wszelkim dziaa-
niom zmierzajcym do powstania Unii
dwch prdkoci, ogranicze konku-
rencyjnoci, wprowadzenia regu no-
wego merkantylizmu czy czciowego
odcicia nowych pastw czonkowskich
od funduszy strukturalnych, naley si
przeciwstawia z ca moc. To jedno
z najwaniejszych zada Polski w Unii
w najbliszych latach.
Kryzys gospodarczy Europy ma
oczywiste negatywne konsekwencje dla
Polski. Przykadowo, moe on ujemnie
zaway na ksztacie funduszy struk-
turalnych w perspektywie nansowej
20142020. W przypadku pogbiania
si problemw gospodarczych pastw
UE, mog pojawi si take prby
ograniczenia przepywu siy roboczej,
towarw i usug. Obie te kwestie s
jednymi z kluczowych dla pomylnoci
polskiego pastwa i obywateli. Std te
s i powinny one by priorytetowymi
obszarami oddziaywania polskiej dy-