2 Preparatyka

Opracowano na podstawie skryptu autorstwa Stefana Zawadzkiego i Karola Kocioka
pt. "Laboratorium z chemii organicznej"

wydanego w odzi w roku 2004 nakadem Politechniki dzkiej.
ACETAL ETYLENOWY ALDEHYDU BENZOESOWEGO
(2-Fenylo-1,3-dioksolan)
HO
HO
+
H
+ H
2
O
M.W. 106,12 62,07 150,17
O
O
O

Substraty:
Aldehyd benzoesowy 10,1 ml (10,6 g; 0,1 mola)
Glikol etylenowy 6,7 ml (7,45 g; 0,12 mola)
Toluen 50 ml
lub kwas fosforowy 85% roztwr 2 3 krople
Wodorotlenek sodu 5% roztwr 20 ml
Wglan potasu bezwodny 1 2 g
W kolbie destylacyjnej pojemnoci 100 ml zaopatrzonej w nasadk do
destylacji azotropowej i chodnice zwrotn umieszcza si 10,1 ml aldehydu
benzoesowego, 50 ml toluenu i 6,7 ml glikolu etylenowego (uwaga 1). Do kolby
dodaje si 2-3 krople 85% roztworu kwasu fosforowego i cao ogrzewa do
wrzenia do momentu zebrania teoretycznej iloci wody. Po ochodzeniu
mieszaniny reagujcej, przenosi si j do rozdzielacza, przemywa 20 ml 5%
roztworu wodorotlenku sodu, wod i suszy bezwodnym wglanem potasu. Po
usuniciu rodka suszcego przeprowadza si destylacj pod zmniejszonym
cinieniem. Czysty acetal etylenowy benzaldehydu ma tw. 223-225
o
, 110
o
/114
mmHg (19 hPa), n
20
D
= 1,5267. Wydajno reakcji okoo 90%.
Literatura:
Preparatyka Organiczna (tum. z jzyka niemieckiego) Organikum, pod redakcj B. Bochwica. Wyd. II.
PWN, Warszawa 1975, str. 437)

ACETAL ETYLENOWY CYKLOHEKSANONU
(1,4-Dioksapiro[4,5]-dekan lub Cykloheksanopiro-2(1,3-dioksolan))

O
HO
HO
+
O
O
H
+ H
2
O
M.W. 98,14 62,07 142,20

Substraty:
Cykloheksanon 10,3 ml (9,8 g; 0,1 mola)
Glikol etylenowy 6,7 ml (7,45 g; 0,12 mola)
Toluen 50 ml
Kwas fosforowy 85% roztwr 2 3 krople
Wodorotlenek sodu 5% roztwr 20 ml
Wglan potasu bezwodny 1 2 g
W kolbie destylacyjnej pojemnoci 100 ml zaopatrzonej w nasadk do destylacji
azotropowej i chodnice zwrotn umieszcza si 10,3 ml cykloheksanonu, 50 ml
toluenu i 6,7 ml glikolu etylenowego (uwaga 1). Do kolby dodaje si 2-3 krople
85% roztworu kwasu fosforowego i cao ogrzewa do wrzenia do momentu
zebrania teoretycznej iloci wody. Po ochodzeniu mieszaniny reagujcej, przenosi
si j do rozdzielacza, przemywa 20 ml 5% roztworu wodorotlenku sodu, wod i
suszy bezwodnym wglanem potasu. Po usuniciu rodka suszcego przeprowadza
si destylacj pod zmniejszonym cinieniem. Acetal etylenowy cykloheksanonu
zbiera si w temperaturze 72-74
o
/16 mmHg (21 hPa), n
20
D
= 1,4583, d = 1,028
g/cm
3
. Wydajno reakcji okoo 90%.
Uwaga 1. Glikol etylenowy jest zwizkiem toksycznym.
Literatura:
PWN, Warszawa 1975, str. 437)

ACETANILID

NH
2
O
O
O
+
HN
O
M.W. 93,13 102,09 135,16

Substraty:
Anilina 10,0 ml (10,2 g; 0,11 mola)
Bezwodnik octowy 10 ml (10,8 g; 0,11 mola)
Kwas octowy lodowaty 10 ml (10,5 g; 0,17 mola)
Cynk (py) 0,1 g
W kolbie kulistej zaopatrzonej w chodnice zwrotn umieszcza si 10 ml
wieo destylowanej aniliny (uwaga 1), 10 ml lodowatego kwasu octowego (uwaga
2), 10 ml bezwodnika octowego (uwaga 3) i 0,1 g pyu cynkowego. Mieszanin
ogrzewa si agodnie do wrzenia przez 30 minut, a nastpnie gorc ciecz wylewa
si cienkim strumieniem, cigle mieszajc, do zlewki z 250 ml zimnej wody. Po
ochodzeniu w ani z lodem, odscza si surowy produkt pod zmniejszonym
cinieniem, przemywa zimn wod, dokadnie odciska i suszy na powietrzu.
Wydajno acetanilidu o tt. 113
o
wynosi 12,5 g (85%). Po krystalizacji z wody
otrzymuje si czysty produkt o tt. 114 116
o
.
Uwaga 1. Anilina jest siln trucizn.
Uwaga 2. Kwas octowy lodowaty jest ciecz rc.
Uwaga 3. Bezwodnik octowy ma wasnoci rce.
Literatura:
Moore J.A., Dalrymple D.L.: wiczenia z Chemii Organicznej. PWN, Warszawa 1976, str. 25;
Ault A.: Techniques and Experiments for Organic Chemistry. 3rd Ed. Allyn & Bacon, Inc. 1979, str.
304;
Vogel A.J.: Preparatyka Organiczna. Wyd. II, WNT, Warszawa 1984, str. 584;
ACETOFENON
Metoda A
C H
3
O
Cl
O
CH
3
+
AlCl
3
+
HCl
M.cz. 78,1 78,5 133,3 120,15

Substraty:
Benzen bezwodny bez tiofenu 36 ml (31,2 g; 0,4 mola)
Chlorek acetylu 9,5 ml (l0,5 g; 0,134 mola)
Chlorek glinu 21,6 g (0,162 mola)
Wodorotlenek sodu (10% roztwr) 20 ml
Siarczan magnezu l-2 g
Reakcj naley prowadzi pod wycigiem!
Kolb trjszyjn pojemnoci 250 ml zaopatruje si w mieszado, chodnic zwrotn
i wkraplacz zabezpieczony rurk z chlorkiem wapnia. Wylot chodnicy czy si z
urzdzeniem do absorpcji chlorowodoru. W kolbie umieszcza si 21,6 g
bezwodnego sproszkowanego chlorku glinu (uwaga 1), 36 ml bezwodnego
benzenu (uwaga 2) i chodzi w ani z zimn wod. Po uruchomieniu mieszada
wkrapla si 9,5 ml chlorku acetylu (uwaga 3) w cigu okoo 15 minut. Nastpnie
kolb ogrzewa si na ani wodnej lub elektrycznej do temperatury 50C przez l
godzin, po czym chodzi i wylewa do zlewki zawierajcej 100 ml wody z lodem.
Zawarto kolby miesza si starannie, aby nastpi cakowity rozkad kompleksu.
Jeli pozostaje osad, dodaje si stonego kwasu solnego do rozpuszczenia osadu.
Po rozdzieleniu w rozdzielaczu warstw, faz organiczn przemywa si kolejno
wod (30 ml), 10% roztworem wodorotlenku sodu (20 ml), ponownie wod i suszy
siarczanem magnezu. Nadmiar benzenu oddestylowuje si z ani wodnej, a pozos-
tao destyluje z czapy grzejnej zastpujc chodnic wodn krtk chodnic
powietrzn. Acetofenon (uwaga 4) zbiera si w temperaturze 195-202C.
Otrzymuje si okoo 9,7 g (60%) bezbarwnego oleju, ktry ma tt. 20C po
ochodzeniu w lodzie. Tw. 201-202C, 94-95C/20 mmHg (27 hPa), n
D
20
= 1,5325,
d = 1,030 g/cm
3
.
Czysto produktu mona sprawdzi wykonujc chromatografi gazow (GC).
Uwaga 1. Chlorek glinu atwo reaguje z par wodn zawart w powietrzu
wydzielajc silnie dranicy chlorowodr.
Uwaga 2. Benzen ma wasnoci trujce i mutagenne.
Uwaga 3. Chlorek acetylu jest substancj silnie dranic bony luzowe.
Uwaga 4. Acetofenon ma wasnoci dranice.
Literatura:
PWN, Warszawa 1975, str. 359;
ACETOFENON
Metoda B
C H
3
O
O
O
CH
3
O
CH
3
+
AlCl
3
+ HCl
M.cz. 78,1 102,1 133,3 120,15
+ CH
3
COOH

Substraty:
Benzen bezwodny bez tiofenu 38 ml (33 g; 0,4 mola)
Benzen 20 ml
Bezwodnik octowy 8 ml (8,7g; 0,085 mola)
Chlorek glinu 25 g (0,162 mola)
Kwas solny stony 50 ml
Siarczan magnezu 1-2 g
Kolb trjszyjn pojemnoci 250 ml zaopatruje si w mieszado, chodnic
zwrotn i wkraplacz zabezpieczony rurk z chlorkiem wapnia. Wylot chodnicy
czy si z urzdzeniem do absorpcji chlorowodoru. W kolbie umieszcza si 25 g
bezwodnego sproszkowanego chlorku glinu (uwaga 1), 38 ml bezwodnego
benzenu (uwaga 2) i chodzi w ani z zimn wod. Po uruchomieniu mieszada
wkrapla si 8 ml bezwodnika octowego (uwaga 3) w cigu okoo 15 minut.
Nastpnie kolb ogrzewa si na ani wodnej lub elektrycznej do temperatury 50C
przez l godzin, po czym reakcj acylowania doprowadza si do koca ogrzewajc
mieszanin na wrzcej ani wodnej lub elektrycznej przez 30 minut (niemal
cakowity zanik wydzielania si chlorowodoru). Zawarto kolby chodzi si,
wylewa do zlewki zawierajcej 50 g pokruszonego lodu i 50 ml stonego kwasu
solnego i miesza a do cakowitego rozpuszczenia soli glinu. Roztwr przenosi si
do rozdzielacza, dodaje 10 ml benzenu i oddziela grn warstw. Warstw wodn
ekstrahuje si 10 ml benzenu. Poczone warstwy benzenowe przemywa si 15 ml
10 % roztworu wodorotlenku sodu, 20 ml wody i suszy siarczanem magnezu. Po
oddestylowaniu benzenu pozostao destyluje si z czapy grzejnej zastpujc
chodnic wodn krtk chodnic powietrzn. Acetofenon (uwaga 4) zbiera si w
temperaturze 195-202C. Otrzymuje si okoo 8 g (80%) bezbarwnego oleju, ktry
ma tt. 20C po ochodzeniu w lodzie. Tw. 201-202C, 94-95C/20 mmHg (27 hPa),
n
D
20
= 1,5325, d = 1,030 g/cm
3
.
Czysto produktu mona sprawdzi wykonujc chromatografi gazow (GC).
Uwaga 3. Bezwodnik octowy ma wasnoci dranice i parzce.
Uwaga 4. Acetofenon ma wasnoci dranice.
Literatura:

ADYPINIAN DIETYLU

CH
2
CH
2
CH
2
CH
2
COOH
COOH
CH
2
CH
2
CH
2
CH
2
COOC
2
H
5
COOC
2
H
5
+ 2CH
2
OH
H
2
SO
4
+
H
2
O
M.cz. 146,1 46,1 202,25

Substraty:
Kwas adypinowy 10,2 g (0,07 mola)
Alkohol etylowy absolutny 13 ml (10,2 g; 0,22 mola)
Benzen bezwodny 25 ml
Benzen czysty 15 ml
Kwas siarkowy stony 2,2 ml (4 g)
Wodorowglan sodu (nasycony roztwr) 20 ml
Siarczan sodu bezwodny 1-2 g
Reakcj naley wykonywa pod wycigiem!
W kolbie kulistej pojemnoci 100 ml umieszcza si 10,2 g kwasu adypinowego
(uwaga 1), a nastpnie stopniowo wprowadza 13 ml absolutnego etanolu, 25 ml
osuszonego sodem benzenu (uwaga 2) i ostronie mieszajc zawarto kolby
ruchem wirowym dodaje si 2,2 ml stonego kwasu siarkowego. Zawarto kolby
ogrzewa si do wrzenia pod chodnica zwrotn przez 4-5 godzin. Mieszanin po
reakcji wylewa si do 100-150 ml wody i oddziela grn warstw w rozdzielaczu.
Warstw wodna ekstrahuje si 15 ml benzenu. Poczone roztwory benzenowe
przemywa si nasyconym roztworem wodorowglanu sodu, a do ustania
wydzielania si dwutlenku wgla, a nastpnie wod i suszy bezwodnym siarczanem
sodu. Benzen oddestylowuje si pod zmniejszonym cinieniem na ani wodnej, a
adypinian dietylu zbiera si w temperaturze 134-135
o
/17 mmHg (23 hPa).
Wydajno reakcji okoo 14 g (90%). Tw. 240
o
, n
20
D
= 1,4275, d = 1,009 g/cm
3
.
Uwaga 1. Kwas adypinowy ma wasnoci dranice.
Uwaga 2. Pary benzenu s trujce. Benzen ma wasnoci mutagenne.
Literatura:
MacKenzie Ch.A.: Experimental Organic Chemistry 3td Ed. 1967.Prentice- Hall, Inc. , str. 211;
PWN, Warszawa 1975., str. 447;
Vogel A.J.: Preparatyka Organiczna. Wyd. II, WNT, Warszawa 1984., str. 433);
Alkaloidy - zasadowe zwizki organiczne, gwnie pochodzenia rolinnego lub syntetycznego
(rzadko pochodzenia zwierzcego - owady, aby, niektre salamandry i wije). Alkaloidy
zawieraj w czsteczce ukady heterocykliczne z atomem azotu lub tlenu, wykazuj wasnoci
zasadowe i maj silne dziaanie fizjologiczne na organizmy ludzkie i zwierzce (od
stymulujcego, poprzez narkotyczne, do toksycznego). Przewanie s to substancje krystaliczne,
o gorzkim smaku, optycznie czynne, trudno rozpuszczalne w wodzie (dlatego jako leki
stosowane s w postaci atwiej rozpuszczalnych w wodzie soli). Alkaloidy atwo cz si z
wystpujcymi w soku komrkowym kwasami organicznymi (szczawiowy, jabkowy,
cytrynowy, bursztynowy lub kwasy garbnikowe), tworzc sole rozpuszczalne w rodowisku
wodnym.
Alkaloidy naturalnie wystpuj m.in. w maku, kawie, herbacie, tojadzie. Klasyfikuje si je wg
pochodzenia (np. alkaloid tojadu) lub budowy chemicznej: pochodne pirydyny (np. nikotyna,
rycynina), tropanu (np. atropina, kokaina), chinoliny (np. chinina), izochinoliny (np. alkaloidy
opium i kurary), indolu (np. strychnina), puryny (np. kofeina, teobromina, teofilina), alkaloidy
terpenoidowe i steroidowe (np. tomatyna) i in. Rodzaj alkaloidw jest charakterystyczny dla
danego gatunku rolin.
Do najbardziej znanych alkaloidw nale: atropina, brucyna, chinina, kodeina, kofeina, kokaina,
meskalina, morfina, nikotyna, rezerpina, strychnina, teobromina. Znanych jest obecnie ponad 2
tys. alkaloidw (naturalnych i syntetycznych).
Izolacja Z rolin wyodrbnia si je najczciej metodami ekstrakcji (np. kofeina, teobromina),
destylacji z par wodn (np. nikotyna) i poprzez zastosowanie ywic jonowymiennych. Czyst
posta otrzymuje si m.in. przez krystalizacj, chromatografi, ekstrakcj przeciwprdow.
Izolacja alkaloidw ze rde naturalnych jest podstawow metod ich otrzymywania, gdy
syntezy chemiczne wikszoci z nich s bardzo trudne.
Zastosowanie 1) Wiele toksycznych alkaloidw (gwnie w postaci soli) podawanych w
odpowiednio maych dawkach stanowi skuteczne leki na liczne choroby i dolegliwoci (np.
morfina, kodeina, chinina) 2) Liczne alkaloidy stanowi skadniki uywek (kofeina, teobromina,
nikotyna). 3) Wiele toksycznych alkaloidw wykorzystuje si do zwalczania szkodnikw
(strychnina).

KWAS ACETYLOSALICYLOWY
Metoda 1.

O
OH
OH
O
O
O
+
O
OH
O
O
H
2
SO
4
MW: 138,12 102,09 180,16

Substraty:
Kwas salicylowy 5,5 g (0,04 mola)
Bezwodnik octowy 7,6 ml (8,2 g; 0,08 mola)
Kwas siarkowy stony 5 kropli
Etanol 16 ml
W kolbie stokowej pojemnoci 50 ml umieszcza si 5,5 g kwasu
salicylowego, 7,6 ml bezwodnika octowego (uwaga 1) i dodaje 5 kropli stonego
kwasu siarkowego, mieszajc zawarto kolby ruchem wirowym. Mieszanin
ogrzewa si na ani wodnej w temperaturze 50 60
o
w cigu 15 minut, mieszajc
j termometrem, po czym pozostawia si j do ostygnicia, wstrzsajc co pewien
czas. Nastpnie wylewa si cao do 80 ml wody, starannie miesza i sczy pod
zmniejszonym cinieniem. Osad rozpuszcza si w okoo 16 ml gorcego etanolu,
wylewa do 40 ml gorcej wody i pozostawia do powolnej krystalizacji. Jeli
produkt wydziela si natychmiast, mieszanin naley ponownie ogrza do
uzyskania klarownego roztworu. Kwas acetylosalicylowy krystalizuje w postaci
igie. Wydajno reakcji okoo 6g (85%).
Kwas acetylosalicylowy ulega rozkadowi w czasie ogrzewania i nie mona
go scharakteryzowa przez cile okrelon temperatur topnienia. Temperatura
rozkadu aspiryny waha si w zakresie 128 140
o
. Produkt mona identyfikowa
przy pomocy widma w podczerwieni.
Literatura:
Vogel A.J.: Preparatyka Organiczna. Wyd. II, WNT, Warszawa 1984, str. 710
Metoda 2. (z kwasem fosforowym)
Substraty:
Kwas salicylowy 5,5 g (0,04 mola)
Bezwodnik octowy 11 ml (11,9 g; 0,12 mola)
Kwas fosforowy (85%) 5 kropli
W 150 ml kolbie kulistej umieszcza si 5,5g kwasu salicylowego, 11 ml
bezwodnika octowego (uwaga 1) i wstrzsajc dodaje 5 kropli 85% kwasu
fosforowego. Po zaoeniu chodnicy zwrotnej ogrzewa si mieszanin na wrzcej
ani wodnej przez okoo 5 minut. Do gorcego roztworu dodaje si nastpnie
przez chodnic zwrotn 2,5 ml wody w celu zhydrolizowania nadmiaru
bezwodnika octowego. Zawarto kolby ogrzewa si samoistnie do wrzenia. Po
zakoczeniu energicznej reakcji dodaje si powtrnie 2,5 ml wody, a nastpnie 110
ml zimnej wody i chodzi do temperatury pokojowej. W celu zaindukowania
krystalizacji cianki naczynia mona pociera bagietk. Kolb chodzi si w ani z
lodem, odscza krystaliczny produkt na lejku Bchnera i przemywa niewielk
iloci wody. Kwas acetylosalicylowy oczyszcza si przez krystalizacj z wody.
Literatura:
288
BENZAMID
O
Cl
O
NH
2
+ (NH
4
)
2
CO
3
+ + +
NH
4
Cl CO
2
H
2
O
M.cz. 140,6 96,1 121,1

Chlorek benzoilu 2,3 ml (2,8 g; 20 mmoli)
Wglan amonu 5,4 g (56 mmoli)

W zlewce pojemnoci 100 ml miesza si dokadnie bagietk 5,4 g
sproszkowanego wglanu amonu i 2,3 ml chlorku benzoilu (uwaga 1). Mieszanin
ogrzewa si pod wycigiem na wrzcej ani wodnej, mieszajc przez 30 minut, po
czym do suchej masy dodaje si troch wody i kontynuuje ogrzewanie.
Nieprzereagowany chlorek benzoilu ulatnia si z par wodn. Pozostao, po
ochodzeniu, sczy si i krystalizuje z wody. Otrzymuje si okoo 1,5 g (60%)
czystego benzamidu o tt. 128-129C.
Uwaga 1. Chlorek benzoilu ma silne wasnoci zawice.

Arendt A., Koodziejczyk A.M., Sokoowska T.: wiczenia Laboratoryjne z Chemii Organicznej.
Wydawnictwo Politechniki Gdaskiej, Gdask 1980, str. 19
BENZYLIDENOANILINA

NH
2
O
+
N
M.W. 93,13 106,12 181,23

Substraty:
Etanol 10 ml
W kolbie stokowej pojemnoci 50 ml umieszcza si 5,1 ml wieo
destylowanego aldehydu benzoesowego i energicznie mieszajc dodaje 4,5 ml
aniliny (uwaga 1) wieo destylowanej znad pyu cynkowego. Po okoo 15
minutach wylewa si mieszanin do zlewki zawierajcej 10 ml etanolu, pozostawia
na 10 minut w temperaturze pokojowej, a nastpnie chodzi w ani z lodem.
Produkt odscza si na lejku Bchnera i suszy na powietrzu otrzymujc okoo 7,5 g
(84%) prawie bezbarwnej benzylidenoaniliny o tt. 51-52
o
i tw. 310
o
.
Uwaga 1. Anilina jest silna trucizn. Dziaa szkodliwie na ukad nerwowy i
krwionony.
Literatura:
Wydawnictwo Politechniki Gdaskiej, Gdask 1980, str. 23;
BENZOFENON

Cl
Cl
O
+ CCl
4
AlCl
3 H
2
O
M.cz. 78,1 153,8 133,3 182,2

Substraty:
Benzen bezwodny bez tiofenu 12,5 ml (11 g; 0,14 mola)
Czterochlorek wgla bezwodny 32,5 ml (52 g; 0,34 mola)
Chlorek metylenu do ekstrakcji 45 ml
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 250 ml zaopatrzonej w mieszado, chodnic
zwrotn, termometr i wkraplacz zabezpieczony rurk z chlorkiem wapnia
umieszcza si 9,5 g sproszkowanego bezwodnego chlorku glinu (uwaga 1) i 21 ml
bezwodnego czterochlorku wgla (uwaga 2). Wylot chodnicy czy si z
urzdzeniem do pochaniania chlorowodoru, a kolb umieszcza w ani lodowej. Po
uruchomieniu mieszada i ochodzeniu mieszaniny do temperatury 10-15C, dodaje
si l ml benzenu (uwaga 3) odwodnionego sodem. Po rozpoczciu reakcji (wzrost
temperatury i wydzielanie chlorowodoru) dodaje si soli do ani lodowej, aby
uzyska intensywne chodzenie. Gdy temperatura po pocztkowym wzrocie
zacznie opada, rozpoczyna si wkraplanie mieszaniny 11,5 ml bezwodnego
benzenu i 11,5 ml bezwodnego czterochlorku wgla z tak szybkoci, aby
utrzyma temperatur w zakresie 5-10C*. Po zakoczeniu wkraplania kontynuuje
si mieszanie przez 2 godziny, utrzymujc temperatur l0C, a nastpnie
pozostawia na noc w temperaturze pokojowej.
Nastpnego dnia po uruchomieniu mieszada i umieszczeniu kolby w ani z
lodem, wkrapla si okoo 50 ml wody, przy czym rozpoczyna si zwykle wrzenie
nadmiaru czterochlorku wgla. Po wkropleniu wody nadmiar czterochlorku wgla
oddestylowuje si z ani wodnej, a pozostao poddaje si destylacji z par wodn
w cigu 30-45 minut w celu usunicia resztek czterochlorku wgla i
przeprowadzenia hydrolizy dichlorodifenylometanu na benzofenon. Z pozostaoci
po destylacji oddziela si warstw benzofenonu, a warstw wodn ekstrahuje si
chlorkiem metylenu (3x15 ml). Roztwory organiczne czy si z benzofenonem i
suszy siarczanem magnezu. Po oddestylowaniu rozpuszczalnika w ani wodnej,
destyluje si pozostao pod zmniejszonym cinieniem. Zbiera si frakcj o barwie
somkowej w temperaturze 170-175C/15 mmHg (20 hPa). Powtrna destylacja
daje bezbarwny produkt, ktry po ochodzeniu zestala si (czsto zdarza si to w
chodnicy podczas destylacji). Wydajno reakcji okoo 10,9 g (85%). Tt. 47-48C;
Tw. 305C, 188C/30 mmHg (40 hPa), 203C/50 mmHg (67 hPa).
* Poniej 5C reakcja biegnie ze zbyt ma szybkoci, a powyej 10C tworzy si
pewna ilo produktw smolistych.
Uwaga l. Chlorek glinu atwo reaguje z par wodn zawart w powietrzu
Uwaga 2. Czterochlorek wgla, podobnie jak wikszo chlorowanych
wglowodorw alifatycznych, wdychany wywiera szkodliwe dziaanie na
organizm.
Literatura:

BENZYLIDENOACETON (4-Fenylo-3-buten-2-on)
O
H
C H
3
O
CH
3
O
+
NaOH
+
H
2
O
M.cz. 106,1 58,1 146,2

Substraty:
Aldehyd benzoesowy (benzaldehyd) 10,1 ml (10,6 g; 0,1 mola)
Aceton 20 ml (16 g; 0,275 mola)
Wodorotlenek sodu (10% roztwr) 2,5 ml
Kwas solny (5% roztwr) 5 ml
Toluen 10 ml
Siarczan magnezu 0,5-1g
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 100 ml zaopatrzonej w mieszado
mechaniczne, termometr i wkraplacz umieszcza si 10.1 ml wieo destylowanego
aldehydu benzoesowego i 20 ml czystego acetonu. Kolb umieszcza si w ani z
zimn wod i powoli wkrapla 2,5 ml 10% roztworu wodorotlenku sodu.
Temperatur w kolbie utrzymuje si w granicach 25-30
o
C, a nastpnie miesza si w
temperaturze pokojowej przez 1,5 godziny. Mieszanin zakwasza si do pH = 2-3
rozcieczonym kwasem solnym i przenosi do maego rozdzielacza. Oddziela si
grn warstw organiczn, a warstw wodn ekstrahuje si 10 ml toluenu i ekstrakt
czy z warstw organiczn. Cao przemywa si 5 ml wody i suszy niewielk
iloci siarczanu magnezu. Roztwr sczy si do zestawu destylacyjnego z nasadk
Claisena, oddestylowuje toluen, a pozostao destyluje pod zmniejszonym
cinieniem. Benzylidenoaceton destyluje w temperaturze 150-160
o
C/25 mmHg (33
hPa) lub 137-142
o
C/16 mmHg (21 hPa), a nastpnie zestala si na krystaliczn
mas o tt. 38-39
o
C. Wydajno reakcji okoo 11g (77%). Pozostao w kolbie
zawiera nieco dibenzylidenoacetonu. Chcc otrzyma czysty benzylidenoaceton o
tt. 42
o
C naley produkt otrzymany z destylacji przekrystalizowa z benzyny lekkiej
(tw. 40 60
o
) (uwaga 1).
Uwaga 1. Benzyna lekka jest ciecz bardzo atwo paln, a jej pary tworz z
powietrzem mieszanin wybuchow.
Literatura:
BROMOBENZEN
Bromowanie benzenu przebiega atwo w temperaturze pokojowej, w obecnoci
katalizatora, jakim jest bromek elaza (III). W praktyce stosuje si elazo i brom,
mimo, e substancje te s w temperaturze pokojowej niereaktywne wzgldem
siebie. elazo reaguje z niewielk iloci bromowodoru obecnego w bromie
tworzc bromek elaza (II), ktry jest utleniany bromem do bromku elaza (III).
Br
Fe
+
2HBr FeBr
2 +
H
2
2 FeBr
2 +
Br
2
2 FeBr
3
+
Br
2
FeBr
3
+
HBr
M.cz. 78,1 159,8 157,0

Substraty:
Benzen bezwodny 13,4 ml ( l l,7 g; 0,15 mola)
elazo (opiki) 0,3 g
Brom 9,3 ml (29,0 g; 0,18 mola)
Siarczan magnezu lub chlorek wapnia l-2 g
Etanol
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 100 ml umieszcza si 13,4 ml bezwodnego
benzenu (uwaga 1) (sposb oczyszczania benzenu patrz rozdzia 4.2.
Laboratorium z chemii organicznej S.Zawadzki, K.Kocioek, Wyd. Politechniki
dzkiej, d, 2004) i 0,3 g opikw elaza *. Kolb czy si z chodnic
zwrotn i urzdzeniem do absorpcji bromowodoru oraz z wkraplaczem. Kolb
zanurza si czciowo w ani z zimn wod umieszczonej na trjnogu. Nastpnie
wkrapla si 9,3 ml bromu (uwaga 2) z tak szybkoci, aby utrzyma agodne
wrzenie mieszaniny. Jeli po wkropleniu okoo 2 ml bromu reakcja nie rozpoczyna
si (brak wydzielania bromowodoru), naley kolb wstawi na kilka minut do
ciepej wody. Gdy szybko reakcji, po wkropleniu bromu, maleje, ani wodn
podgrzewa si do 30-35C i utrzymuje t temperatur przez l godzin. Na koniec
temperatur ani podnosi si do 65-70C i utrzymuje j a do zaniku czerwonych
oparw bromu (okoo 15-20 minut). Ciemnobrunatny produkt reakcji przenosi si
do rozdzielacza i przemywa wod, nastpnie 10% roztworem wodorotlenku sodu
(20 ml) i ponownie wod. Faz organiczn przenosi si do kolby do destylacji z
par wodn ** i destyluje bromobenzen do momentu, a w chodnicy zaczn
pojawia si bezbarwne krysztay p-dibromobenzenu. Po zmianie odbieralnika
kontynuuje si destylacj, a do zaniku krysztaw w destylacie. Pierwsz porcj
destylatu przenosi si do rozdzielacza, oddziela doln warstw bromobenzenu i
suszy j siarczanem magnezu lub bezwodnym chlorkiem wapnia. Po odsczeniu
rodka suszcego bromobenzen destyluje si zbierajc frakcj wrzc w
temperaturze 154-158
o
C. Wydajno reakcji okoo 9 g (70%). Czysty bromobenzen
ma tw. 156, n
D
20
=1,5580, d=1,491g/cm
3
.
Pozostao po destylacji bromobenzenu wylewa si do parownicy i pozostawia do
krystalizacji. Z drugiej porcji destylatu z par wodn odscza si krysztay p-
dibromobenzenu i czy je z krysztaami wyodrbnionymi z parownicy. Czysty p-
dibromobenzen otrzymuje si przez krystalizcj z etanolu (uwaga 3) z dodatkiem
wgla aktywnego (okoo l g) biorc okoo 4 ml etanolu na l g surowego produktu.
Wydajno p-dibromobenzenu wynosi 1,2-1,8 g (okoo 10%) . Tt. 87-89C, tw.
219C.
Bromobenzen mona identyfikowa wykonujc widmo w podczerwieni.
*W reakcji mona uy innego przenonika bromu, np. 0,1 g (0,1 ml) pirydyny
(uwaga 4) osuszonej staym wodorotlenkiem potasu.
**Surowy produkt mona rwnie podda destylacji prostej po wysuszeniu
siarczanem magnezu lub chlorkiem wapnia. Bromobenzen zbiera si wwczas w
zakresie temperatur 150-170C, a gorc pozostao przelewa do parownicy w
celu wyodrbnienia p-dibromobenzenu. Frakcj o temperaturze wrzenia 150-170C
destyluje si ponownie zbierajc bromobenzen w temperaturze 154157C.
Uwaga l. Benzen ma wasnoci trujce i mutagenne.
Uwaga 2. Brom jest siln trucizn oddechow. Dziaa silnie rco. Cieky brom
wywouje na skrze silne oparzenia.
Uwaga 3. Pary etanolu tworz z powietrzem mieszanin wybuchow.
Uwaga 4. Pary pirydyny maj wasnoci dranice i trujce.
Literatura:
MacKenzie Ch.A.: Experimental Organic Chemistry 3td Ed. 1967.Prentice- Hall, Inc, str. 99;
299;
BROMEK BUTYLU
C
4
H
9
OH
+
NaBr
H
2
SO
4
H
2
O
C
4
H
9
Br

M.cz. 74,1 102,9 137,0

Substraty:
Alkohol butylowy 13,7 ml (11,1 g; 0,15 mola)
Bromek sodu 18,2 g (0,177 mola)
Kwas siarkowy st. 18 ml (33 g; 0,34 mola)
Wodorowglan sodu (10% roztwr) 15 ml
Chlorek wapnia l-2 g
W 250 ml kolbie destylacyjnej umieszcza si 18,2 g bromku sodu *, 20 ml wody i
13,7 ml alkoholu butylowego (uwaga l). Mieszanin chodzi si w ani z lodem i
mieszajc dodaje powoli 18 ml stonego kwasu siarkowego. Kolb zaopatruje si
w chodnic zwrotn z urzdzeniem do pochaniania bromowodoru i po dodaniu
kamykw wrzennych ogrzewa do agodnego wrzenia przez l godzin. Po
ostygniciu zawartoci kolby usuwa si chodnic zwrotn i montuje zestaw do
destylacji prostej. Mieszanin destyluje si tak dugo, a przestan spywa oleiste
krople bromku butylu (uwaga 2). Destylat przenosi si do rozdzielacza i dodaje 15
ml wody, wytrzsa i oddziela warstw wodn. Warstw organiczn wytrzsa si
kolejno z 3 ml zimnego, st. kwasu siarkowego i po oddzieleniu kwasu kolejno
przemywa: 15 ml wody, 15 ml 10% wodnego roztworu wodorowglanu sodu i
ponownie 15 ml wody. Surowy bromek butylu suszy si bezwodnym chlorkiem
wapnia (co najmniej 30 minut) i po odsczeniu rodka suszcego, destyluje produkt
zbierajc frakcj o temperaturze wrzenia 99-103C. Wydajno reakcji okoo 18 g
(90%). Tw. 101,6, n
D
20
= 1,4394, d = 1,276 g/cm
3
.
*Substratem moe by rwnie 48% kwas bromowodorowy w iloci 31 g (21
ml) z dodatkiem 9 ml (16 g) stonego kwasu siarkowego.
Uwaga l. Alkohol butylowy drani bony luzowe.
Uwaga 2. Bromek butylu ma wasnoci dranice oraz jak wikszo halogenkw
alkilowych moe dziaa szkodliwie miedzy innymi na tkank wtroby.
Literatura:
Rosenblatt D.H., Darte G.Th.: Laboratory Coursc in Organie Chemistry .2nd Ed. Allyn & Bacon, Inc.
1973, str; 313;
Ault A.: Techniques and Experiments for Organic Chemistry. 3rd Ed. Allyn & Bacon, Inc. 1979. str.
278;
BROMEK CYKLOHEKSYLU

OH Br
+
NaBr
H
2
SO
4
H
2
O
M.cz. 100,2 102,9 163,1

Substraty:
Cykloheksanol 10,9 ml (10 g; 0,1 mola)
Bromek sodu 20 g (0,19 mola)
Wglan potasu 6 g
Siarczan magnezu l g
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 100 ml zaopatrzonej w mieszado i wkraplacz
umieszcza si 20 ml wody, 20 g bromku sodu i 10,9 ml cykloheksanolu. Po
uruchomieniu mieszada do kolby wkrapla si 20 ml stonego kwasu siarkowego
w cigu okoo 2 minut. Roztwr miesza si przez nastpne 5 minut i gorcy
przenosi ostronie do rozdzielacza i pozostawia do rozdzielenia warstw. Po
ostygnicie dodaje si kilka mililitrw wody w celu rozpuszczenia
wykrystalizowanego siarczanu sodu, miesza i oddziela warstw wodn. Surowy
bromek cykloheksylu przemywa si roztworem 5 g wglanu potasu w 50 ml wody i
po oddzieleniu warstwy wodnej suszy mieszanin bezwodnego wglanu potasu i
siarczanu magnezu przez okoo 30 minut. Po odsczeniu rodka suszcego, surowy
produkt destyluje si znad szczypty bezwodnego wglanu potasu, zbierajc frakcj
w zakresie temperatur 155-165 . Wydajno reakcji okoo 9 g (55%). Czysty
bromek cykloheksylu ma tw. 166-167 ,n
D
20
=1.4950, d = 1,324 g/cm
3
.
Literatura:
270,
BROMEK izo-BUTYLU
2P
+
3Br
2
2PBr
3
M.cz. 31 159,8 270,7
3 (CH
3
)
2
CHCH
2
OH
+
PBr
3
3 (CH
3
)
2
CHCH
2
Br
+
H
3
PO
3
M.cz. 74,1 270,7 137,0

Substraty:
Alkohol izo-butylowy 11,5 ml (9,25 g; 0,125 mola)
Fosfor czerwony 0,9 g (0,029 mola)
Brom 3,2 ml (10 g; 0,062 mola)
Kwas solny st. 15 ml
Wglan sodu 10% roztwr 15 ml
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 100 ml zaopatrzonej w mieszado, chodnic
zwrotn i wkraplacz umieszcza si 11,5 ml alkoholu izo-butylowego i 0,9 g
czerwonego fosforu (uwaga l). We wkraplaczu umieszcza si 3,2 ml bromu (uwaga
2). Po uruchomieniu mieszada zawarto kolby ogrzewa si na ani olejowej lub
elektrycznej do agodnego wrzenia. Nastpnie wkrapla si brom z tak szybkoci,
aby zachodzio jego cakowite przereagowanie, tj. aby nad ciecz utrzymywaa si
maa ilo par bromu oraz aby reakcj mona byo kontrolowa. Po wkropleniu
bromu mieszanin ogrzewa si do agodnego wrzenia jeszcze przez 15-20 minut, a
nastpnie usuwa mieszado i chodnic zwrotn i montuje zestaw do destylacji
prostej. Oddestylowuje si wiksz cz bromku izo-butylu, a nastpnie dodaje do
kolby okoo 50 ml wody i kontynuuje destylacj a cao produktu przejdzie do
destylatu. Surowy bromek izo-butylu (uwaga 3) przelewa si do rozdzielacza i
przemywa kolejno: 15 ml stonego kwasu solnego, 15 ml wody, 15 ml 10%
roztworu wglanu sodu i ponownie 15 ml wody. Produkt suszy si bezwodnym
chlorkiem wapnia i destyluje zbierajc frakcj o tw. 91-94. Wydajno reakcji
okoo 15 g (90%). Tw. 90-92, n
D
20
= 1,4350, d = 1,260 g/cm
3
.
Uwaga l. Fosfor czerwony jest substancj atwopaln.
Uwaga 3. Bromek izobutylu ma wasnoci dranice oraz jak wikszo
halogenkw alkilowych moe dziaa szkodliwie, midzy innymi na tkank
wtroby.
Literatura:
BROMEK sec-BUTYLU
C
4
H
9
OH
+
NaBr
H
2
SO
4
H
2
O
C
4
H
9
Br

M.cz. 74,1 102,9 137,0

Substraty:
Alkohol sec-butylowy 13,7 ml (11,1 g; 0,15 mola)
Bromek sodu 18,2 g (0,177 mola)
Wodorowglan sodu (10% roztwr) 15 ml
W 250 ml kolbie destylacyjnej umieszcza si 18,2 g bromku sodu *, 20 ml wody i
13,7 ml alkoholu sec-butylowego (uwaga l). Mieszanin chodzi si w ani z
lodem i mieszajc dodaje powoli 18 ml stonego kwasu siarkowego. Kolb
zaopatruje si w chodnic zwrotn z urzdzeniem do pochaniania bromowodoru i
po dodaniu kamykw wrzennych ogrzewa do agodnego wrzenia przez l godzin.
Po ostygniciu zawartoci kolby usuwa si chodnic zwrotn i montuje zestaw do
destylacji prostej. Mieszanin destyluje si tak dugo, a przestan spywa oleiste
krople bromku sec-butylu (uwaga 2). Destylat przenosi si do rozdzielacza i dodaje
15 ml wody, wytrzsa i oddziela warstw wodn. Warstw organiczn wytrzsa si
kolejno z 3 ml zimnego, st. kwasu siarkowego i po oddzieleniu kwasu kolejno
przemywa: 15 ml wody, 15 ml 10% wodnego roztworu wodorowglanu sodu i
ponownie 15 ml wody. Surowy bromek sec-butylu suszy si bezwodnym chlorkiem
wapnia (co najmniej 30 minut) i po odsczeniu rodka suszcego, destyluje produkt
zbierajc frakcj o temperaturze wrzenia 99-103C. Wydajno reakcji okoo 18 g
(90%). Tw. 101,6, n
D
20
= 1,4394, d = 1,276 g/cm
3
.
*Substratem moe by rwnie 48% kwas bromowodorowy w iloci 31 g (21
ml) z dodatkiem 9 ml (16 g) stonego kwasu siarkowego.
Uwaga l. Alkohol sec-butylowy drani bony luzowe.
Uwaga 2. Bromek sec-butylu ma wasnoci dranice oraz moe wywiera
szkodliwe dziaanie na tkank wtroby.
Literatura:
1973, str; 313;
Ault A.: Techniques and Experiments for Organic Chemistry. 3rd Ed. Allyn & Bacon, Inc. 1979. str.
278;
p-BROMOANILINA
NHCOCH
3
Br
NH
2
Br
CH
3
COOH
H
3
O
+
+
M.cz. 214,1 172,0

Substraty:
p-Bromoacetanilid 8,6 g (0,04 mola)
Etanol 20 ml
Kwas solny stony 10,5 ml
W kolbie kulistej pojemnoci 250 ml zaopatrzonej w chodnic zwrotn
rozpuszcza si 8,6 g p-bromoacetanilidu w 20 ml wrzcego etanolu. Do wrzcego
roztworu wprowadza si maymi porcjami przez chodnic zwrotn 10,5 ml
stonego kwasu solnego. Zawarto kolby ogrzewa si nastpnie do wrzenia przez
30-40 minut, do chwili gdy prbka roztworu po rozcieczeniu wod pozostaje
cakowicie klarowna. Do kolby dodaje si wwczas 150 ml wody i czy j z
chodnic destylacyjn. Destylacj prowadzi si z czapy grzejnej, zbierajc okoo
50 ml destylatu skadajcego si z octanu etylu, etanolu i wody. Pozostay roztwr
zawierajcy chlorowodorek p-bromoaniliny wylewa si do 50 ml lodowatej wody i
energicznie mieszajc dodaje 5% roztwr wodorotlenku sodu do odczynu sabo
alkalicznego. p-Bromoanilina wydziela si w postaci oleju, ktry szybko
krystalizuje. Surowy produkt odscza si pod zmniejszonym cinieniem, przemywa
zimn wod i suszy na powietrzu, na bibule. Otrzymuje si okoo 6,5 g (95%) p-
bromoaniliny o tt. 64-66
o
C.

Literatura:
CYKLOHEKSYLOBENZEN

+
+
M.cz. 78,1 82,1 160,3 1,4-dicykloheksylobenzen

242,4
H
2
SO
4

Substraty:
Cykloheksen 15,2 ml (12,3 g; 0,15 mola)
Kwas siarkowy st. 3,8 ml (6,9 g) + 40 ml (do przemycia)
Benzen 40 ml
Metanol 10 ml
Aceton 10 ml
Chlorek wapnia 1-2 g
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 150 ml zaopatrzonej w mieszado, wkraplacz i
termometr umieszcza si 40 ml bezwodnego benzenu (uwaga 1) i 3,8 ml stonego
kwasu siarkowego (uwaga 2). Kolb chodzi si w ani z lodem i mieszajc
wkrapla 15,2 ml cykloheksenu utrzymujc temperatur 5-10C. Po zakoczeniu
wkraplania cao miesza si 2 godziny w temperaturze nie przekraczajcej 20C.
Ciemnobrzow mieszanin reakcyjn rozciecza si 40 ml benzenu, chodzi w
lodzie i warstw organiczn oddziela w rozdzielaczu i przemywa si kolejno:
zimnym stonym kwasem siarkowym (4x10 ml), dwukrotnie ciep wod (40-
50C), 3% roztworem wodorotlenku sodu i ponownie wod (2x20 ml). Roztwr
suszy si chlorkiem wapnia i frakcjonuje przez krtk kolumn Vigreux, zbierajc
frakcj w temperaturze 238-243C*. Wydajno reakcji okoo 16 g (66%). Tw.
239-240C, 110C/10 mmHg (13 hPa), 156C/80 mmHg (107 hPa), tt. 5-6C, n
D
20

= 1,5258, d = 0,950 g/cm
3
.
Pozostao po destylacji zawiera gwnie 1,4-dicykloheksylobenzen, ktry
mona wyodrbni z mieszaniny po jej ochodzeniu. Wytrcony osad odscza si
pod zmniejszonym cinieniem, przemywa metanolem (uwaga 3) i krystalizuje z
acetonu (4 ml/g). Wydajno 1,4-dicykloheksylobenzenu o tt. 100-101C wynosi
1,1-1,8 g.
*Poleca si prowadzenie tej destylacji pod zmniejszonym cinieniem.
Uwaga 2. Stony kwas siarkowy jest ciecz silnie rc. Rozlany na skr
powoduje silne, bolesne oparzenia.
Uwaga 3. Metanol jest siln trucizn, wywouje zawroty gowy, skurcze serca,
uszkodzenia nerww i lepot. Ponadto jego pary z powietrzem tworz mieszanin
wybuchow.
Literatura:
CHINOLINA
N
H
CH
3
O
N
H
N
+
CH
2
OH
CHOH
CH
2
OH
H
2
SO
4
(-H
2
O)
[H]
M.cz. 135,2 92,1 129,2

Substraty:
Acetanilid 13,5 g (0,1 mola)
Nitrobenzen 6,2 ml (7,4 g; 0,06 mola)
Siarczan elaza (II) x 7H
2
O 3,6 g
Gliceryna bezwodna 31,0 ml (38,7 g; 0,42 mola)
Kwas siarkowy stony 25 ml
Wodorotlenek sodu 35 g
Azotan (III) sodu okoo 8 g
Chlorek metylenu 45 ml
W kolbie kulistej pojemnoci 500 ml zaopatrzonej w sprawn chodnic
zwrotn umieszcza si 3,6 g sproszkowanego krystalicznego siarczanu elaza (II)*,
a nastpnie dodaje kolejno: 13,5 g acetanilidu, 6,2 ml nitrobenzenu (uwaga 1), 31
ml bezwodnej gliceryny ** i na kocu 25 ml stonego kwasu siarkowego (uwaga
2). Mieszanin wstrzsa si i powoli podgrzewa czap grzejn do zapocztkowania
wrzenia. Gdy mieszanina zaczyna wrze, usuwa si czap, gdy ciepo reakcji
wystarcza do jej podtrzymania. Po ustaniu egzotermicznej reakcji ogrzewa si
mieszanin do wrzenia przez 2-3 godziny, a nastpnie kolb ochadza si do okoo
80
o
C, Cdodaje 60 ml wody i usuwa nieprzereagowany nitrobenzen przez destylacj
z para wodn. Pozostao w kolbie po ochodzeniu alkalizuje si do pH okoo 9-10
stonym roztworem wodorotlenku sodu i poddaje destylacji z par wodn.
Destylacj prowadzi si a do uzyskania klarownego destylatu. Po zakoczeniu
destylacji destylat zawierajcy chinolin i anilin ochadza si do temperatury
pokojowej, zakwasza 10% roztworem kwasu siarkowego do pH okoo 2 i dodaje
25% roztwr azotanu (III) sodu porcjami po 4 ml, w celu zdiazowania
nieprzereagowanej aniliny. Zawarto kolby wstrzsa si i bada papierkiem
jodoskrobiowym na nadmiar kwasu azotowego (III) (ciemnoniebieskie zabarwienie
papierka). Roztwr po diazowaniu ogrzewa si w cigu okoo 30 minut we wrzcej
ani wodnej (a ustanie wydzielanie si azotu) w celu przeprowadzenia soli
diazoniowej w fenol i ponownie chodzi do temperatury pokojowej. Energicznie
wstrzsajc kolb i chodzc w razie koniecznoci, dodaje si ostronie do kolby
zimny roztwr 30 g wodorotlenku sodu w 75 ml wody. Po dodaniu roztworu
wodorotlenku sodu mieszanina w kolbie powinna by alkaliczna wobec papierka
wskanikowego. Alkaliczny roztwr destyluje si ponownie z par wodn, a do
uzyskania przezroczystego destylatu. Destylat przenosi si do rozdzielacza i
chinolin ekstrahuje trzykrotnie chlorkiem metylenu (Uwaga 3) (3 x 15 ml).
Poczone ekstrakty suszy si staym wodorotlenkiem sodu. Po odsczeniu rodka
suszcego, oddestylowuje si rozpuszczalnik, a pozostao destyluje pod
zmniejszonym cinieniem zbierajc frakcj o tw. 117-121
o
C/20 mmHg (27 hPa).
Wydajno reakcji okoo 10,5 g (80 %). Tw. 237-238
o
C lub 128
o
C/29mmHg (38
hPa); 144
o
C/54 mmHg (72 hPa); n
20
D
=1,6273; d=1,097 g/cm
3
.
* Naley zachowa podan kolejno dodawania substratw, aby unikn
gwatownego przebiegu reakcji.
** Bezwodn gliceryn otrzymuje si ogrzewajc ostronie gliceryn handlow w
porcelanowej parownicy, w czapie grzejnej pod wycigiem, mieszajc stale
termometrem, a do osignicia temperatury 180
o
. Nastpnie chodzi si j i
bezporednio uywa do reakcji. Gliceryna jest silnie higroskopijna.
Uwaga 1. Nitrobenzen jest siln trucizn. Wchaniany przez skr uszkadza
system nerwowy, a take moe wywoa na skrze trudno gojce si rany.
Uwaga 2. Stony kwas siarkowy jest ciecz silnie rc.
Uwaga 3. Chlorek metylenu wdychany lub wchaniany przez skr wywiera
szkodliwe dziaanie na organizm.
Literatura:
1973, str. 371;
CHLOROCYKLOHEKSAN
OH
Cl
+
HCl
ZnCl
2
+
H
2
O
M.cz. 100,2 136,3 118,6

Substraty:
Cykloheksanol 21 ml (20 g; 0,2 mola)
Chlorek cynku bezw. 19,7 g (0,144 mola))
Chlorek wapnia 2 g
Wodorowglan sodu (roztwr nasycony) 20 ml
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 250 ml zaopatrzonej w mieszado i
chodnic zwrotn z urzdzeniem do pochaniania chlorowodoru umieszcza si 21
ml cykloheksanolu, 50 ml stonego kwasu solnego i 19,7 g bezwodnego chlorku
cynku. Mieszanin ogrzewa si do agodnego wrzenia w czapie grzejnej okoo 20
minut, a nastpnie nieco zwiksza ogrzewanie i utrzymuje energiczne wrzenie
przez dalsze 3 godziny. Po ochodzeniu przelewa si mieszanin do rozdzielacza i
usuwa warstw wodn. Surowy chlorek cykloheksylu przemywa si kolejno:
nasyconym roztworem soli kuchennej (20 ml), 20 ml stonego kwasu siarkowego
(uwaga 1), ponownie roztworem soli, nastpnie nasyconym roztworem
wodorowglanu sodu i jeszcze raz roztworem soli. Surowy produkt suszy si
bezwodnym chlorkiem wapnia (24 godziny) i destyluje, zbierajc
chlorocykloheksan w temperaturze 139143
o
. Wydajno reakcji okoo 18 g (75%).
Tw. 142
o
, n
20
D
=1,4620, d=1,00 g/cm
3
.
Uwaga 1. Stony kwas siarkowy moe spowodowa oparzenia skry. Naley
dokadnie sprawdzi szczelno kranu i korka w rozdzielaczu.
Literatura:
CYKLOHEKSANOL
Matoda A

OH
H
2
SO
4
H
2
O
M.cz. 82,1 100,2

Substraty:
Cykloheksen 10,1 ml (8,2 g; 0,1 mola)
Kwas siarkowy st. 7 ml (0,126 mola)
Wglan potasu 2 g
Chloroform 60 ml
W kolbie Erlenmeyera pojemnoci 50 ml umieszcza si 3,4 ml wody i ostronie
dodaje 7 ml stonego kwasu siarkowego (uwaga 1). Roztwr chodzi si do
temperatury pokojowej i dodaje 10,1 ml cykloheksenu. Kolb zamyka si szczelnie
korkiem i wytrzsa a zawarto ulegnie zhomogenizowaniu. Mieszanin przelewa
si wwczas do 250 ml kolby destylacyjnej, a kolb Erlenmeyera przemywa si
120 ml wody. Roztwr z przemycia czy si z mieszanin poreakcyjn i
rozpoczyna si destylacj zbierajc 50-60 ml destylatu. Destylat nasyca si
chlorkiem sodu i ekstrahuje cykloheksanol chloroformem (3 x 20 ml) (uwaga 2).
Chloroformowy roztwr suszy si bezwodnym wglanem potasu, sczy i
odparowuje chloroform z ani wodnej. Pozostao destyluje si zbierajc frakcj
w temperaturze 155-162C. Czysty cykloheksanol ma tw. 160-161C, tt. 20-22C,
n
D
20
=1,4641, d=0,963 g/cm
3
. Produkt identyfikuje si wykonujc widmo w
podczerwieni.
Uwaga l. Stony kwas siarkowy jest ciecz silnie rc. Rozlany na skr
Uwaga 2. Chloroform posiada wasnoci nasenne i narkotyczne.
Literatura:
271;
CYKLOHEKSANOL
Metoda B
OH
O
NaBH
4
M.cz. 98,15 37,8 100,2

Substraty:
Sd 0,2 g
Tetrahydroboran sodu l g (0,026 mola)
Metanol 50 ml
Kwas solny (10% roztwr) l 0 ml
Chloroform 50 ml
W kolbie Erlenmeyera pojemnoci 150 ml umieszcza si 25 ml metanolu (uwaga l)
i dodaje 0,2 g sodu (uwaga 2). Po rozpuszczeniu sodu roztwr chodzi si i dodaje
10,3 ml cykloheksanonu. Do otrzymanego roztworu dodaje si roztwr l g
tetrahydroboranu sodu w 25 ml metanolu. Po okoo 5 minutach mieszanin wylewa
si do 100 ml wody z lodem i dodaje 10 ml 10% roztworu kwasu solnego. Roztwr
wodny ekstrahuje si 50 ml chloroformu (uwaga 3). Chloroformowy ekstrakt
przemywa si wod (3x15 ml) i suszy siarczanem magnezu. Po odsczeniu rodka
suszcego, oddestylowuje si chloroform, a nastpnie zbiera cykloheksanol w
zakresie temperatury 155-160C. Produkt identyfikuje si wykonujc widmo w
podczerwieni.
Uwaga l. Metanol jest siln trucizn, wywouje zawroty gowy, kurcze serca,
uszkodzenia nerww i lepot. Ponadto jego pary z powietrzem tworz mieszanin
wybuchow.
Uwaga 2. Sd bardzo gwatownie reaguje z wod powodujc samozapon
wydzielanego wodoru.
Literatura:
276;
CYKLOHEKSANON
OH O
Na
2
Cr
2
O
7
/ H
2
O
H
2
SO
4
M.cz. 100,2 98,15

Substraty:
Dichromian (VI) sodu x 2H
2
O 21 g (0,07 mola)
Kwas siarkowy stony 20 ml (37 g; 0,37 mola)
Kwas szczawiowy 1 g
Octan etylu 40 ml
Metoda A
Zestawia si aparatur zoon z 250 ml kolby trjszyjnej zaopatrzonej w
mieszado mechaniczne, termometr i nasadk dwudron z wkraplaczem i
chodnic zwrotn. W kolbie umieszcza si 60 g pokruszonego lodu i ostronie
dodaje 20 ml stonego kwasu siarkowego. Nastpnie wlewa si 21 ml
cykloheksanolu. We wkraplaczu umieszcza si roztwr 21 g dwuwodnego
dichromianu (VI) sodu (Uwaga 1) w 10 ml wody. Po uruchomieniu mieszada, do
kolby wkrapla si okoo 1 ml roztworu utleniajcego. Obserwuje si wzrost
temperatury i zmian barwy roztworu z pomaraczowej na zielon. Pozostay
roztwr dichromianu wkrapla si z tak szybkoci, aby temperatura w kolbie
utrzymywaa si w zakresie 25-35C. Po zakoczeniu wkraplania (30-40 minut),
kontynuuje si mieszanie, a do momentu gdy temperatura w kolbie obniy si
samoistnie o 2-3C. Do roztworu dodaje si wwczas okoo 1 g kwasu
szczawiowego celem zredukowania nadmiaru dichromianu sodu. Po usuniciu
mieszada przygotowuje si aparatur do destylacji prostej, zastpujc termometr
wkraplaczem, ktry zawiera 100 ml wody. Destyluje si mieszanin reakcyjn,
zbierajc 7090 ml destylatu i wkraplajc w trakcie destylacji wod z wkraplacza,
aby utrzyma stay poziom cieczy w kolbie. Destylat nasyca si chlorkiem sodu i
ekstrahuje octanem etylu (2 x 20 ml). Roztwr organiczny suszy si siarczanem
magnezu i po odsczeniu rodka suszcego, destyluje rozpuszczalnik, a nastpnie
cykloheksanon (Uwaga 2), zbierajc frakcj o tw. 152-156C. Wydajno reakcji
okoo 70%. Tw. 154-155
o
, n
20
D
= 1,4500, d = 0,947 g/cm
3
.
Czysto produktu sprawdza si przy pomocy chromatografii gazowej.
Metoda B
Substraty:
Dichromian (VI) sodu x 2H
2
O 20 g (0,067 mola)
Kwas octowy lodowaty 48 ml
W kolbie Erlenmayera pojemnoci 150 ml rozpuszcza si 20 g dwuwodnego
dichromianu (VI) sodu (Uwaga 1) w 35 ml lodowatego kwasu octowego (Uwaga
3). Kolb ogrzewa si na ani wodnej mieszajc od czasu do czasu jej zawarto.
Nastpnie roztwr ochadza si w ani z lodem do temperatury 15
o
. W drugiej
kolbie stokowej przygotowuje si mieszanin 21 ml cykloheksanolu i 13 ml
lodowatego kwasu octowego i ochadza j do 15
o
. Zlewa si obydwa roztwory i
utrzymuje temperatur w kolbie w zakresie 60-65
o
przy pomocy ani z lodem (20-
30 minut). Gdy temperatura przestanie si samoistnie podnosi, przenosi si
mieszanin do kolby destylacyjnej pojemnoci 250 ml, dodaje 75 ml wody i 1ml
metanolu w celu zredukowania nadmiaru dichromianu (VI) sodu i wyodrbnia
cykloheksanon jak w metodzie A.
Uwaga 1. Dichromian (VI) sodu jest toksyczny, a jego py drani bony luzowe.
Uwaga 2. Cykloheksanon ma wasnoci dranice.

Uwaga 3. Pary kwasu octowego drani bony luzowe.
Literatura:
Mobring J.R., Neckers D.C.: Laboratory Experiments in Organic Chemistry. 2nd Ed. D. Van Nostrand
Company 1973, str. 81;
275;

CYKLOHEKSEN

OH
H
3
PO
4
t.wrz.
+
H
2
O
M.cz. 100,2 82,15

Substraty:
Kwas fosforowy 85% 5 ml
Ksylen 20 ml
Wodorowglan sodu (10% wodny roztwr) 20 ml
W kolbie destylacyjnej pojemnoci 50 ml umieszcza si 21 ml
cykloheksanolu, 5 ml 85% kwasu fosforowego i kamyki wrzenne. Po wymieszaniu
warstw, kolb zaopatruje si w kolumn destylacyjn dugoci okoo 20 cm oraz
nasadk destylacyjn z termometrem i chodnic. Szybko ogrzewania w ani
olejowe lub elektrycznej powinna by taka, by temperatura destylatu nie
przekraczaa 95C. (Wysza temperatura powoduje destylacj zbyt duej iloci
cykloheksanolu). W celu zmniejszenia strat produktu naley odbieralnik chodzi z
zewntrz lodem. Destylacj przerywa si, gdy w kolbie pozostanie 5-10 ml cieczy.
Po ostygniciu, do kolby wlewa si 20 ml ksylenu i kontynuuje destylacj do
momentu zmniejszenia grnej warstwy cieczy w kolbie destylacyjnej o poow
utrzymujc temperatur destylacji poniej 95. Destylat przenosi si do
rozdzielacza, wysyca chlorkiem sodu, oddziela grn warstw i przemywa j
kolejno 20 ml roztworu wodorowglanu sodu i 20 ml wody. Warstw organiczn
suszy si siarczanem magnezu. Surowy produkt destyluje si zbierajc frakcj
wrzc w temperaturze 81-83. Wydajno cykloheksenu okoo 13 g (80%), tw.
83C,
20
D
n =1,4460, d = 0,811 g/cm
3
, (uwaga 1).
W celu okrelenia czystoci produktu zaleca si spektroskopi w podczerwieni I
chromatografi gazow.

Uwaga 1. Reakcj naley przeprowadzi pod wycigiem ze wzgldu na
nieprzyjemny zapach cykloheksenu.
Literatura:
Company 1973, s. 55;
Ault A.: Techniques and Experiments for Organic Chemistry. 3rd Ed. Allyn & Bacon, Inc. 1979, s. 267;
Vogel A.J.: Preparatyka Organiczna. Wyd. II, WNT, Warszawa 1984, s. 278;
CZERWIE PARA
[1-(p-Nitrofenyloazo)-2-naftol]
NH
2
O
2
N NaNO
2
H
2
SO
4
N O
2
N N HSO
4
N O
2
N N HSO
4
+
HO
1. NaOH
2. HCl
HO
N O
2
N N
+
M. cz. 138,12 69,00 247,19
M. cz. 247,19 144,17 293,28

Substraty:
p-Nitroanilina 2,8 g (0,02 mola)
Azotyn sodu 1,4 g (0,02 mola)
-Naftol 2,9 g (0,02 mola)
Kwas solny stony ~8 ml
Toluen 50 ml
W kolbie stokowej rozpuszcza si 4 ml stonego kwasu siarkowego
(uwaga 1) w 20 ml wody, dodaje 2,8 g p-nitroaniliny (uwaga 2) i agodnie ogrzewa
w celu rozpuszczenia aminy. Nastpnie roztwr ochadza si do temperatury 10
o
w
ani z lodem i do otrzymanej zawiesiny siarczanu p-nitroaniliny dodaje roztwr
1,4 g azotyn sodu w 4 ml wody, dobrze mieszajc i chodzc. Szybko dodawania
azotynu naley tak regulowa, aby temperatura roztworu nie przekroczya 10
o
.
Roztwr wodorosiarczanu p-nitrobenzenodiazoniowego przechowuje si w lodzie.
W zlewce przygotowuje si roztwr 2,9 g -naftolu (uwaga 3) w 50 ml 10%
roztworu wodorotlenku sodu. Po ochodzeniu tego roztworu do temperatury 10
o

dodaje si go powoli, mieszajc do roztworu soli diazoniowej. Zimn mieszanin
zakwasza si stonym kwasem solnym do odczynu wyranie kwanego wobec
papierka lakmusowego. Osad surowego produktu odscza si na lejku Bchnera,
dokadnie odciska i suszy na bibule. Wydajno okoo 5g. Barwnik oczyszcza si
przez krystalizacj z toluenu lub kwasu octowego.
Uwaga 1. Stony kwas siarkowy jest ciecz silnie rc.
Uwaga 2. p-Nitroanilina jest siln trucizn
Uwaga 3. -Naftol ma wasnoci dranice bony luzowe
Literatura:
317;
DIAZOAMINOBENZEN
NH
2
N N
N N
N
N H
2
N
H
N
NaNO
2
HCl / H
2
O
+
] Cl
_
+
] Cl
_
+
M.cz. 93,1 69 129,6
M.cz. 129,6 93,1 197,2

Substraty:
Anilina 6,9 ml (7g; 0,075 mola)
Azotan (III) sodu 2,6 g (0,037 mola)
Octan sodu krystaliczny 10,5 g
W kolbie stokowej pojemnoci 150 ml umieszcza si 38 ml wody, 10 ml
stonego kwasu solnego i 6,9 ml aniliny (uwaga 1). Kolb wstrzsa si
energicznie i dodaje 25 g pokruszonego lodu, a nastpnie w cigu 5 minut dodaje
si roztwr 2,6 g azotanu (III) sodu w 6 ml wody. Mieszanin pozostawia si na 15
minut czsto mieszajc, a nastpnie w cigu 5 minut dodaje si roztwr 10,5 g
krystalicznego octanu sodu w 20 ml wody. Kolb pozostawia si na dalsze 45
minut, czsto mieszajc i utrzymujc temperatur poniej 20
o
C (w razie potrzeby
dodaje si lodu). ty diazoaminobenzen (uwaga 2) odscza si na lejku
Bchnera, przemywa 15 ml zimnej wody, dokadnie odciska i suszy na bibule.
Wydajno surowego diazoaminobenzenu o tt. 91
o
C wynosi okoo 6,5 g (87%).
Niewielk prbk surowego produktu mona przekrystalizowa z benzyny lekkiej
(tw. 60-80
o
C) (uwaga 3), otrzymujc czysty zwizek o tt. 97
o
C.
Uwaga 1. Anilina, jak rwnie chlorowodorek aniliny s silnymi truciznami,
dziaajcymi toksycznie na ukad nerwowy i krwionony.
Uwaga 2. Diazoaminobenzen jest przypuszczalnie siln trucizn
Uwaga 3. Pary benzyny z powietrzem tworz mieszanin wybuchow.
Literatura:
DIBENZYLIDENOACETON (1,5-Difenylo-1,4-pentadien-3-on)

O
H
C H
3
O
CH
3
O
2
NaOH
M.cz. 106,1 58,1 234,3
+
-2H
2
O

Substraty:
Aldehyd benzoesowy (benzaldehyd) 5,0 ml (5,2 g; 0,05 mola)
Aceton 1,9 ml (1,5g; 0,025 mola)
Wodorotlenek sodu 5 g
Etanol 40 ml
Octan etylu 10-15 ml
W kolbie kulistej pojemnoci 100 ml, zaopatrzonej w mieszado
mechaniczne, termometr i wkraplacz, umieszcza si zimny roztwr 5 g
wodorotlenku sodu w 50 ml wody i 40 ml etanolu. Etanol jest niezbdny do
rozpuszczenia aldehydu benzoesowego i utrzymania w roztworze pocztkowo
utworzonego benzylidenoacetonu. Kolb zanurza si w ani wodnej i energicznie
mieszajc dodaje si poow uprzednio przygotowanej mieszaniny 5,0 ml wieo
destylowanego aldehydu benzoesowego i 1,9 ml acetonu. Temperatur mieszaniny
utrzymuje si w granicach 20-25
o
C. W cigu 2-3minut tworzy si kaczkowaty
osad. Po 15 minutach dodaje si pozosta cz mieszaniny benzaldehyd-aceton i
miesza jeszcze przez 30 minut. Osad sczy si pod zmniejszonym cinieniem i
przemywa dokadnie wod, do cakowitego usunicia wodorotlenku sodu. Produkt
suszy si na bibule, otrzymujc okoo 5g (85%) surowego dibenzylidenoacetonu o
tt. 105-107
o
C. Krystalizuje si go z gorcego octanu etylu (2,5 ml/g) lub z 95%
etanolu, uzyskujc okoo 4 g czystego zwizku o tt. 112
o
C.
Literatura:
trans-1,2-DIBROMOCYKLOHEKSAN
Br
Br
+
Br
2
CHCl
3
-5
O
M.cz. 82,15 159,8 242

Substraty:
Cykloheksen 5 ml (4,1 g; 0,05 mola)
Brom 2,5 ml (8 g; 0,05 mola)
Chloroform 30 ml
termometr umieszcza si roztwr 5 ml cykloheksenu w 20 ml chloroformu (uwaga
1) i ozibia do temperatury -5 C w ani z lodem i sol. Do tego roztworu wkrapla
si, mieszajc, 2,5 ml bromu (uwaga 2) rozpuszczonego w 10 ml chloroformu.
Szybko wkraplania reguluje si tak, aby temperatur w kolbie utrzyma okoo
-5C i aby stenie bromu w mieszaninie nie byo zbyt due (niezbyt intensywne
zabarwienie roztworu!). Po wkropleniu roztworu bromu mieszanin odstawia si na
15 minut, a nastpnie oddestylowuje rozpuszczalnik. Produkt wyodrbnia si przez
destylacj pod zmniejszonym cinieniem. Wydajno okoo 11,5 g (95%). Czysty
trans-l,2-dibromocykloheksan destyluje w temperaturze: 96/11 mmHg (15 hPa)
lub 145/100 mmHg (133 hPa), n
D
20
= 1,5515, d = 1,784 g/cm
3
.
Uwaga l. Chloroform wdychany w postaci par posiada wasnoci nasenne i
narkotyczne.

Literatura:
Preparatyka i Elementy Syntezy Organicznej, red.Wrbel J.. PWN, Warszawa 1983, str. 269;

1,2-DIBROMO-l-FENYLOETAN
CH CH
2 CH
Br
CH
2
Br
+
Br
2
CHCl
3
0
0
C
M.cz. 104,15 159,8 264,0

Substraty:
Styren (wieo destylowany) 5,7 ml (5,2 g; 0,05 mola)
Brom 2,5 ml (8 g; 0,05 mola)
Chloroform 30 ml
termometr umieszcza si roztwr 5,7 ml wieo destylowanego styrenu w 20 ml
chloroformu (uwaga 1). Kolb chodzi si w ani z lodem i powoli wkrapla
roztwr 2,5 ml bromu (uwaga 2) w 10 ml chloroformu utrzymujc temperatur
reakcji 0C. Po wkropleniu bromu mieszanin pozostawia si na 15 minut, a
nastpnie oddestylowuje rozpuszczalnik. Pozostao mona destylowa pod
zmniejszonym cinieniem [tw. 133C /19 mm Hg (25 hPa)] lub krystalizowa z
ukadu etanol-woda (tt. 73-74C). Wydajno reakcji okoo 90% (l l-12 g), (uwaga
3).
Uwaga 3. 1,2-Dibromo-l-fenyloetan ma wasnoci dranice.

Literatura:
PWN, Warszawa 1975, str. 290,
Preparatyka i Elementy Syntezy Organicznej, red. Wrbel J.. PWN, Warszawa 1983, str. 269;
ETER BUTYLOWO-FENYLOWY

OH OCH
2
CH
2
CH
2
CH
3
+ CH
3
CH
2
CH
2
CH
2
I
Na / EtOH
+ NaI
M.cz. 94,1 184 150,2

Substraty:
Fenol 9,4 g (0,1 mola)
Jodek butylu 17,1 ml (27,6 g; 0,15 mola) lub
Bromek butylu 15,7 ml (20 g; 0,15 mola)
Sd 2,3 g (0,1 mola)
Etanol bezwodny 60 ml
Kwas siarkowy (5% roztwr) 15 ml
W suchej kolbie kulistej pojemnoci 250 ml zaopatrzonej w wydajn
chodnic zwrotn umieszcza si 50 ml bezwodnego etanolu (patrz rozdzia 4.2). W
maej zlewce z naft lub ksylenem odwaa si 2,3 g oczyszczonego sodu (uwaga l)
i dzieli na kawaki. Osuszony bibu sd dodaje si porcjami do etanolu,
kontrolujc przebieg procesu (przy zbyt gwatownym wrzeniu kolb chodzi si w
ani z wod). Nie naley nadmiernie chodzi, aby rozpuszczanie resztek sodu nie
trwao zbyt dugo. Nastpnie dodaje si roztwr 9,4 g fenolu (uwaga 2) w 10 ml
bezwodnego etanolu i wstrzsa kolb. Przez chodnic wkrapla si w cigu 10
minut 17,1 ml jodku butylu lub rwnowan ilo bromku butylu (uwaga 3)
wstrzsajc jednoczenie kolb. Nastpnie roztwr ogrzewa si do agodnego
wrzenia przez 3 godziny. Po zmontowaniu zestawu do destylacji prostej
oddestylowuje si na ani elektrycznej moliwie jak najwicej etanolu, do
pozostaoci dodaje si 30 ml wody, oddziela w rozdzielaczu warstw organiczn i
przemywa j kolejno: 10% roztworem wodorotlenku sodu (2x15 ml), 15 ml wody,
5% roztworem kwasu siarkowego i wod. Po wysuszeniu siarczanem magnezu
destyluje si eter butylowo-fenylowy zbierajc frakcj o tw. 207-208 (uwaga 4).
Wydajno reakcji okoo 12 g (80%). Tw. 210; 87/9 mm Hg (12 hPa), n
D
20
=
1,4970, d = 0,935 g/cm
3
.
Uwaga l. Sd gwatownie reaguje z wod! Resztki sodu naley rozkada
wrzucajc do etanolu i dopiero po rozpuszczeniu wyla do wody.
Uwaga 2. Fenol jest siln trucizn. Dziaa szkodliwie w postaci par, jest atwo
wchaniany przez skr, posiada wasnoci rce.
Uwaga 3. Jodek butylu oraz bromek butylu maj wasnoci dranice, ponadto jak
wikszo halogenkw alkilowych, mog dziaa szkodliwie na organizm.
Uwaga 4. Eterw nie wolno destylowa do sucha ze wzgldu na moliwo
wybuchu utworzonych nadtlenkw. Eter butylowo-fenylowy zaleca si destylowa
pod zmniejszonym cinieniem.
Literatura:
ETER DIBUTYLOWY
2 C
4
H
9
OH
H
2
SO
4
(C
4
H
9
)
2
O
+
H
2
O
M.cz. 74,1 130,2

Substraty:
Butanol 32 ml (25,9 g; 0,35 mola)
Kwas siarkowy st. 4,8 ml (8,5 g; 0,087 mola)
Wodorotlenek sodu (2,5 M roztwr) 50 ml
Chlorek wapnia (nasycony wodny roztwr) 20 ml
Chlorek wapnia bezwodny 1-2 g

Rys. Zestaw do syntezy eteru dibutylowego ; 1 - kolba reakcyjna, 2 - nasadka do
destylacji azeotropowej (nasadka Deana-Starka), 3 - chodnica, 4 - termometr
Do kolby kulistej pojemnoci 100 ml wlewa si 32 ml butanolu (uwaga l) i 4,8
ml stonego kwasu siarkowego. Kolb zaopatruje si w nasadk do
azeotropowego usuwania wody i chodnic zwrotn (rys.). Nasadk napenia si
wod i nastpnie odlewa z niej 3,2 ml (ilo wody powstajca w reakcji).
Mieszanin ogrzewa si do agodnego wrzenia w czapie grzejnej przez l godzin
tak, aby ciecz skraplaa si w chodnicy. W cigu tego czasu w nasadce przybywa
okoo 3 ml wody. Dalsze ogrzewanie powoduje jedynie silne ciemnienie cieczy.
Mieszanin po ostygniciu przelewa si do rozdzielacza zawierajcego 50 ml 2,5 M
roztworu wodorotlenku sodu. Warstwa wodna po przemyciu powinna by
alkaliczna. Grn warstw surowego eteru przemywa si nastpnie 20 ml wody i
20 ml nasyconego roztworu chlorku wapnia*. Po wysuszeniu bezwodnym
chlorkiem wapnia eter dibutylowy destyluje si zbierajc frakcj wrzc w
temperaturze 139-142 (uwaga 2). Wydajno reakcji okoo 10 g (40-45%).Tw.
142-143, n
D
20
= 1,3988, d = 0,764 g/cm
3
.
*Butanol rozpuszcza si w nasyconym roztworze chlorku wapnia, natomiast eter
dibutylowy jest w tym roztworze sabo rozpuszczalny.
Uwaga l. Butanol ma wasnoci dranice bony luzowe.
Uwaga 2. Eterw nie wolno destylowa do sucha ze wzgldu na moliwo
wybuchu utworzonych nadtlenkw.
Literatura:
1-FENYLOAZO-2-NAFTOL (Fenyloazo--naftol)
NH
2
N N
N
N
O H
N
O H
N
++
NaNO
2
+
HCl
+
] Cl
_
+
] Cl
_
+
NaOH
M.cz. 93,1 69 129,6
M.cz. 129,6 144,2 248,3

Substraty:
Anilina 1,2 ml (1,25 g; 13,5 mmola)
Azotan (III) sodu 1 g (14,5 mmola)
2-Naftol 2 g (13,5 mmola)
Wodorotlenek sodu (10% roztwr) 11,5 ml
Etanol ~30 ml
W maej zlewce lub kolbie stokowej rozpuszcza si 1,2 ml aniliny (uwaga 1)
w 4 ml stonego kwasu solnego i 4 ml wody. Roztwr chodzi si do temperatury
0
o
C w ani z lodem i dobrze mieszajc dodaje roztwr 1 g azotanu (III) sodu w 5
ml wody z tak szybkoci, aby temperatura nie przekroczya 5
o
C. Roztwr
azotanu (III) dodaje si do chwili zabarwienia papierka jodoskrobiowego na kolor
niebieski. Otrzyman sl diazoniow naley przechowywa w ani lodowej i
moliwie szybko przerabia. W maej zlewce przygotowuje si roztwr 2 g 2-
naftolu (uwaga 2) w 11,5 ml 10% roztworu wodorotlenku sodu. Roztwr chodzi
si do temperatury 5
o
C przez umieszczenie w lodzie i bezporednie dodanie okoo
6 g lodu. Mieszajc energicznie roztwr 2-naftolu, powoli dodaje si do niego
powoli zimny roztwr soli diazoniowej. Ciemnoczerwon mieszanin pozostawia
si na 20 minut w ani lodowej, mieszajc od czasu do czasu. Produkt odscza si
na lejku Bchnera, przemywa dokadnie wod i dobrze odciska. Surowy 1-
fenyloazo-2-naftol krystalizuje si z etanolu lub lodowatego kwasu octowego
(okoo 30 ml) otrzymujc okoo 3 g (85%) ciemnoczerwonych krysztaw o tt.
131
o
C.
Uwaga 1. Anilina jest siln trucizn.
Uwaga 2. 2-Naftol ma wasnoci dranice.
Literatura:
317;
Vogel A.J.: Preparatyka Organiczna. Wyd. II, WNT, Warszawa 1984, str.610;
FTALIMID

O
O
O
NH
O
O
NH
3
st.,
lub NH
2
CONH
2
M.cz. 148,1 147,1

Metoda 1.
Substraty:
Bezwodnik ftalowy 7,4 g (0,05 mola)
Amoniak stony (28-30%) 8 ml
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 100 ml zaopatrzonej w chodnic powietrzn
i termometr, umieszcza si 7,4 g bezwodnika ftalowego (uwaga 1) i 8 ml stonego
roztworu amoniaku. Kolb ogrzewa si bezporednio pomieniem palnika, a
mieszanina ulegnie stopieniu. Temperatur podnosi si wwczas do 300C w cigu
1-1,5 godziny. Woda odparowuje cakowicie w cigu pierwszych 45 minut. Kolb
wstrzsa si okresowo w czasie ogrzewania, a substancj, ktra zbiera si w
chodnicy zgarnia si bagietk szklan do kolby. Gorc zawarto wylewa si na
porcelanow parownic, chodzi i rozciera na proszek. Otrzymuje si okoo 7 g (95
%) praktycznie czystego ftalimidu o tt. 233-234C.
Metoda 2.
Substraty:
Mocznik 1,5 g (0,025 mola)
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 100 ml zaopatrzonej w chodnic powietrzn
i termometr, umieszcza si 7,4 g czystego bezwodnika ftalowego (uwaga 1)
dokadnie zmieszanego z 1,5 g mocznika. Kolb ogrzewa si w ani olejowej w
temperaturze 130-135C. Po stopieniu mieszaniny rozpoczyna si pienienie. Po 10-
20 minutach mieszanina spienia si do objtoci trzykrotnie wikszej od
wyjciowej (temperatura wzrasta do 150-160C) i prawie cakowicie zestala.
Usuwa si wwczas pomie spod ani i pozostawia kolb do ochodzenia.
Nastpnie dodaje si 6 ml wody w celu rozdrobnienia zestalonej masy w kolbie.
Produkt sczy si pod zmniejszonym cinieniem, przemywa niewielk iloci wody
i suszy w temperaturze 100
o
. Wydajno ftalimidu o tt. 233-234C wynosi okoo
6,2 g (85%).
Uwaga 1. Py bezwodnika ftalowego ma wasnoci dranice.

JODEK BUTYLU
6 C
4
H
9
OH
+ 2 P
+
3 I
2
6 C
4
H
9
I
+
2 H
3
PO
3
M.cz. 74,1 31 253,8 184,0

Substraty:
Butanol 9,1 ml (7,4 g; 0,1 mola)
Fosfor czerwony l ,2 g (0,038 mola)
Jod 12,5 (0,05 mola)
Wglan sodu (10% roztwr) 10 ml
Tiosiarczan (VI) sodu kilka krysztaw
Reakcj naley prowadzi pod wycigiem, gdy podczas jej przebiegu wydziela si
pewna ilo jodowodoru (uwaga 1)!
W kolbie destylacyjnej pojemnoci 50 ml zaopatrzonej w chodnic Liebiga
speniajc funkcj chodnicy zwrotnej umieszcza si 1,2 g czerwonego fosforu
(uwaga 2) i 9,1 ml butanolu (uwaga 3). Zawarto kolby ogrzewa si do agodnego
wrzenia w czapie grzejnej. Po zaprzestaniu ogrzewania dodaje si przez chodnic
gruboziarnistego jodu (uwaga 4) w porcjach po okoo 0,2-0,3 g. Dodawanie jodu
naley wykona umiarkowanie szybko (20-30 minut), czekajc po kadorazowym
dodaniu porcji jodu a zakoczy si egzotermiczna reakcja. Nastpnie mieszanin
ogrzewa si do wrzenia pod chodnic zwrotn przez okoo 30 minut. Po
ochodzeniu kolby montuje si zestaw do destylacji prostej i oddestylowuje
wiksz cz produktu. Do kolby dodaje si wwczas 10 ml wody i kontynuuje
destylacj do momentu, a przestan spywa oleiste krople destylatu. Surowy
jodek butylu (uwaga 5) oddziela si w rozdzielaczu od wody i przemywa kolejno:
wod (10 ml), stonym kwasem solnym (10 ml), wod (10 ml), 10% roztworem
wglanu sodu (10 ml) i ponownie wod (10 ml). Jeli warstwa organiczna ma
zabarwienie ciemnobrzowe, do ostatniej porcji wody dodaje si kilka krysztaw
tiosiarczanu (VI) sodu w celu usunicia resztek jodu. Produkt suszy si
bezwodnym chlorkiem wapnia i destyluje zbierajc frakcj o temperaturze wrzenia
129-131. Wydajno reakcji 16 g (90%). Tw. 130-131, n
D
20
= 1,4997, d = 1,617
g/cm
3
.
Uwaga l. Jodowodr wdychany nadera tkank puc i niszczy bony luzowe.
Uwaga 2. Fosfor czerwony jest substancj atwopaln.
Uwaga 3. Butanol drani bony luzowe.
Uwaga 4. Pary jodu drani bony luzowe.
Uwaga 5. Jodek butylu jak wikszo halogenkw alkilowych moe uszkadza
midzy innymi tkank wtroby.
Literatura:
JODEK ETYLU

2 P
+
3 I
2
2 PI
3
3 CH
3
CH
2
OH
+
PI
3
3 CH
3
CH
2
I
+
P(OH)
3
M.cz. 31 258,8 411,7
M.cz. 46,1 156,0

Substraty:
Etanol bezwodny 15 ml (11,8 g; 0,256 mola)
Fosfor czerwony 1,25 g (0,04 mola)
Jod 15 g (0,059 mola)
Wodorosiarczan (IV) sodu (3% roztwr) 20 ml
Chlorek wapnia 1-2 g
W kolbie kulistej pojemnoci 100 ml z chodnic Liebiga jako chodnic
zwrotn umieszcza si 1,25 g czerwonego fosforu (uwaga 1) i 15 ml bezwodnego
etanolu (sposb otrzymania bezwodnego etanolu patrz rozdzia 4.2). Kolb
umieszcza si w ani z lodem i chodzi do temperatury 5-10
o
, a nastpnie dodaje
przez chodnic zwrotn jod (uwaga 2) w 12-15 porcjach. Po kadej dodanej porcji
naley wstrzsn kolb i w razie zbyt gwatownego przebiegu reakcji chodzi j
w ani z lodem. Proces dodawania powinien trwa okoo 20 minut. Nastpnie
pozwala si aby egzotermiczna reakcja przebiegaa spontanicznie jeszcze przez 20-
30 minut. W przypadku zbyt energicznego przebiegu reakcji kolb naley
okresowo chodzi w ani z lodem. Po zakoczeniu samoistnego wrzenia roztworu
kolb podgrzewa si do wrzenia (po dodaniu kamykw wrzennych) przez 30 minut
w czapie grzejnej. Po ochodzeniu montuje si zestaw do destylacji prostej i
destyluje produkt stosujc czap grzejn. W celu uniknicia strat produktu
odbieralnik chodzi si wod z lodem. Destylat o barwie brzowej przenosi si do
rozdzielacza i przemywa kolejno: 25 ml wody, 20 ml 3% roztworu
wodorosiarczanu (IV) sodu w celu usunicia resztek jodu (odbarwienie roztworu) i
ponownie 25 ml wody. Surowy jodek etylu (uwaga 3) suszy si, co najmniej 30
minut, bezwodnym chlorkiem wapnia i destyluje, zbierajc frakcj o temperaturze
wrzenia 70-75
o
. Wydajno reakcji 11-12 g (80%), Tw. 72-73
o
, n
20
D
=1,5130, d =
1,95 g/cm
3
. Jodek etylu naley chroni przed wiatem.
Uwaga 1. Fosfor czerwony jest substancj atwopaln.
Uwaga 2. Pary jodu drani bony luzowe.
Uwaga 3. Jodek etylu drani bony luzowe.
Literatura:
1973, str. 308;
KOFEINA
N
N
N
O
N
O
CH
3
CH
3
H
3
C

Kofeina (znana rwnie jako teina, C
8
H
10
N
4
O
2
) jest alkaloidem purynowym znajdujcym si
w surowcach rolinnych (np. ziarnach kawy w iloci ok. 1%, liciach herbaty ok. 2-3%,
ziarnach kakao).
W stanie czystym tworzy biae, dugie, gitkie krysztay o temperaturze topnienia 234
o
C,
topnieniu towarzyszy sublimacja; bez zapachu, gorzka w smaku. Sabo rozpuszczalna w
zimnej wodzie (1:80) i w alkoholu (1:50), prawie nierozpuszczalna w eterze, dobrze
rozpuszczalna we wrzcej wodzie (1:2) i w chloroformie (1:9), .
Moe by otrzymywana przez ekstrakcj z kawy, herbaty, guarany, herbaty paragwajskiej,
orzeszkw kola lub otrzymywana syntetycznie z kwasu moczowego lub mocznika. Obecnie
gwnym rdem kofeiny jest dekofeinizacja kawy, polegajca na ekstrakcji kofeiny z ziaren
kawy.
Kofeina odznacza si swoistym wpywem pobudzajcym kor mzgow, znoszcym
zmczenie fizyczne i psychiczne, uatwia procesy mylowe, przywraca wiadomo w
stanach omdlenia, poprawia czynno serca, oddech i cinienie krwi. W niewielkich dawkach
stosowana jest jako lek pobudzajcy centralny ukad nerwowy, w zatruciach narkotykami,
alkoholem, niedomaganiach ukadu krenia i oddychania. Jedna filianka mocnej kawy bd
herbaty zawiera lecznicz dawk kofeiny.

Produkt Zawarto kofeiny
Kawa parzona 220 ml 135 mg
Kawa rozpuszczalna 220 ml 95 mg
Kawa bezkofeinowa 220 ml 5 mg
Herbata 220 ml 50 mg
Herbata zielona 220 ml 30 mg
Coca-Cola 330 ml 34,5 mg
Pepsi 330 ml 37,5 mg
Mountain Dew 330 ml 55,5 mg
Baton czekoladowy 30 g 6-15 mg
Kakao 220 ml 5 mg
Domniemana dawka miertelna kofeiny przy podaniu doustnym dla czowieka to okoo 150
mg na kilogram masy ciaa. Praktycznie jednak spoycie miertelnej dawki kofeiny zawartej
w kawie lub herbacie przez czowieka jest niemoliwe, poniewa kofeina jest
metabolizowana przez organizm szybciej ni jest moliwe wypicie tak duej objtoci pynu,
a ponadto pojawiajce si objawy przedawkowania uniemoliwi dalsze picie napoju.
Mimo, e licie herbaty zawieraj wicej kofeiny ni ziarna kawy, gotowa herbata zawiera
mniej kofeiny ni kawa, poniewa surowce te rni si budow komrek, w wyniku czego
kofeina z herbaty w mniejszym stopniu przechodzi do gorcej wody podczas procesu
zaparzania herbaty w stosunku do kofeiny zawartej w ziarnach kawy.
WYKONANIE WICZENIA

W celu pozyskania kofeiny z lici herbaty stosuje si technik selektywnej ekstrakcji.
Metoda ta wykorzystuje 1) zasadowy charakter alkaloidw 2) rozpuszczalno soli
alkaloidw w wodzie oraz brak rozpuszczalnoci wolnych alkaloidw w zimnej wodzie, co
pozwala oddzieli alkaloidy od towarzyszcych im substancji obojtnych lub kwasowych tj.
wglowodany, wglowodory, aminokwasy, biaka, enzymy, garbniki, ywice, tuszcze, kwasy
tuszczowe, witaminy, polifenole. W pierwszej fazie wyodrbniania alkaloidw surowiec
rolinny poddaje si dziaaniu wodnych, gorcych roztworw zasad tj. wglan wapnia lub
wodorotlenek magnezu. Alkaloidy uwolnione z soli s ekstrahowane rozpuszczalnikiem
organicznym. Czyst posta alkaloidw mona uzyska przeprowadzajc ich sublimacj.

Materiay i odczynniki:
Licie herbaty 5 g
Wglan wapnia 0,1 g
Chloroform 40 ml
Siarczan magnezu bezwodny

Wykonanie:
W kolbie okrgodennej o pojemnoci 100 ml umieci 5 g suchych lici herbaty, 40 ml
wody, 0.1 g wglanu wapnia oraz kamyki wrzenne. Mieszanin ogrzewa do wrzenia pod
chodnic zwrotn przez 20 min. Po tym czasie zawarto kolby przesczy na gorco pod
zmniejszonym cinieniem, przemy 5 ml ciepej wody, licie herbaty dokadnie odcisn na
sczku. Po schodzeniu przesczu do temperatury pokojowej doda do niego 20 ml
chloroformu. Obie warstwy delikatnie wymiesza (w celu uniknicia powstania emulsji) a
nastpnie ekstrakt chloroformowy oddzieli w rozdzielaczu. Wysuszy bezwodnym
siarczanem magnezu, wykona pytk TLC. Po przesczeniu rodka suszcego rozpuszczalnik
odparowa na wyparce obrotowej. Surowy produkt oczyci przez sublimacj lub
krystalizacj z alkoholu etylowego. Otrzymuje si ok. 20 mg kofeiny.

Charakterystyka kofeiny :
1 ) Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) na elu krzemionkowym w ukadach:
a) chloroform : metanol 85:15
b) chlorek metylenu-octan etylu 1:1
Wizualizacja chromatogramu: lampa UV

2) analiz widma
1
NMR (CDCl
3
);
13
CNMR (CDCl
3
)
1
HNMR (CDCl
3
; 89.56MHz) : 7.527 H
A
; 3.999 H
B
; 3.574 H
C
; 3.395 H
D
; J(A,B)=0.6Hz

N
N
N
O
N
O
CH
3
CH
3
H
3
C
H
A
B
C
D

13
CNMR (CDCl
3
; 25.16MHz) : 155.32 (C1), 151.66 (C2), 148.67 (C3), 141.57 (C4), 107.51
(C5), 33.57 (C6), 29.70 (C7), 27.88 (C8)

N
N
N
O
N
O
CH
3
CH
3
H
3
C
1
2 3
4
5
6
7
8

KWAS ADYPINOWY
OH
HNO
3 HO
OH
O
O
M. cz. 100,16 146,14

Substraty:
Cykloheksanol 10,5 ml (10g; 0,1 mola)
Kwas azotowy stony 38 ml (54 g)
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 250 ml zaopatrzonej w mieszado mechaniczne,
wkraplacz i chodnic zwrotn *, umieszcza si 38 ml stonego kwasu azotowego
(uwaga 1) i ogrzewa do wrzenia. Po usuniciu palnika dodaje si z wkraplacza
kilka kropli cykloheksanolu dla zapocztkowania reakcji. Po ich przereagowaniu,
wkrapla si pozostaa ilo alkoholu z taka szybkoci, aby utrzyma wrzenie
mieszaniny. W celu zakoczenia reakcji ogrzewanie kontynuuje si jeszcze przez
15 minut, a nastpnie ciep zawarto kolby wylewa si do zlewki. Po ostygniciu
odscza si wydzielony kwas i przemywa 5 ml zimnej wody. Surowy kwas
adypinowy (uwaga 2) krystalizuje si z wody (8-12 ml). Otrzymuje si okoo 8 g
(55%) produktu o tt. 151 152
o
.
* Wylot chodnicy naley poczy z rurk z pochaniaczem wodnym w
celu pochaniania wydzielajcych si tlenkw azotu.
Uwaga 1. Stony kwas azotowy jest ciecz silnie rc. Naley
zachowa szczegln ostrono podczas jego ogrzewania do wrzenia.
Uwaga 2. Kwas adypinowy ma wasnoci dranice.

Literatura:
MacKenzie Ch.A.: Experimental Organic Chemistry 3td Ed. 1967.Prentice- Hall, Inc., str. 175;
Preparatyka i Elementy Syntezy Organicznej, red.Wrbel J.. PWN, Warszawa 1983, str. 252;

Pochaniacz wodny:

KWAS 2,3-DIBROMO-3-FENYLOPROPIONOWY
+
Br
2
CHCl
3
CH=CHCOOH CHBrCHBrCOOH
M.cz. 148,2 159,8 308

Substraty:
Kwas cynamonowy 24 g (0,162 mola)
Brom 8,4 ml (26 g; 0,162 mola)
Chloroform 120 ml
W kolbie kulistej pojemnoci 250 ml rozpuszcza si 24 g kwasu cynamonowego w
100 ml gorcego chloroformu (uwaga l). Wstrzsajc kolb roztwr ten chodzi si
w ani z lodem. Gdy tylko zaczyna wypada osad, dodaje si szybko roztwr 8,4
ml bromu (uwaga 2) w 20 ml chloroformu, w trzech porcjach, energicznie chodzc
i wstrzsajc kolb. Po dodaniu roztworu bromu kolb pozostawia si w ani
chodzcej na okoo 30 minut, aby produkt cakowicie wykrystalizowa, a nastpnie
sczy si biae krysztay. Niewielk ilo surowego produktu krystalizuje si z
rozcieczonego wod etanolu, w celu okrelenia temperatury topnienia czystego
kwasu 2,3-dibromo-3-fenylopropionowego. (tt. 204C z rozkadem). Pozostay
kwas 2,3-dibromo-3-fenylopropionowy po wysuszeniu i okreleniu wydajnoci
reakcji uywa si do syntezy fenyloacetylenu .
Uwaga l. Chloroform posiada wasnoci nasenne i narkotyczne. Moe uszkadza
tkank wtroby.

Literatura:
KWAS CYNAMONOWY
O
+ O
O
O
CH
3
COONa
H
3
O
+
O OH
M.W. 106,1 102,1 148,2

Metoda 1.
Substraty:
Bezwodnik octowy 28 ml (30g; 0,29 mola)
Octan potasu bezw. 12 g (0,122 mola)
Wglan sodu 30 35 g
Kwas solny stony okoo 60 ml
W suchej kolbie kulistej pojemnoci 250 ml, zaopatrzonej w chodnic
powietrzn zabezpieczon rurk z chlorkiem wapnia, umieszcza si 20 ml czystego
aldehydu benzoesowego, 28 ml bezwodnika octowego (Uwaga 1) i 12 g wieo
stopionego i sproszkowanego octanu potasu*. Po starannym wymieszaniu
substratw kolb ogrzewa si w ani olejowej w 160
o
przez 1 godzin i w 170-
180
o
przez 3 godziny. Gorc (80-100
o
) mieszanin przelewa si do kolby kulistej
pojemnoci 1 l, w ktrej znajduje si 100 ml wody. Zawarto kolby zobojtnia si
nasyconym roztworem wglanu sodu ** do odczynu alkalicznego. Kolb czy si
z aparatur do destylacji z par wodn i oddestylowuje nieprzereagowany aldehyd
benzoesowy do momentu, a destylat bdzie klarowny. Pozostay w kolbie roztwr,
po ochodzeniu, sczy si pod zmniejszonym cinieniem, aby oddzieli smoliste
produkty uboczne. Energicznie mieszajc zakwasza si przescz stonym kwasem
solnym do odczynu kwanego. Kwas dodaje si powoli ze wzgldu na intensywne
wydzielanie si dwutlenku wgla. Po ochodzeniu odscza si wydzielony kwas
cynamonowy pod zmniejszonym cinieniem, przemywa zimn wod i dobrze
odciska. Produkt krystalizuje si z gorcej wody lub mieszaniny woda-etanol (3 : 1
obj.) otrzymujc okoo 18g (60%) kwasu cynamonowego w postaci bezbarwnych
krysztaw o tt. 133-134
o
.
* Octan potasu wystpuje w postaci uwodnionej (dwuwodny). Bezwodny jest
silnie higroskopijny i z tego wzgldu naley go przygotowywa przez reakcj przez
stopienie w parownicy w temperaturze okoo 300
o
.
** Do alkalizowania nie mona uywa roztworu wodorotlenku sodu, aby
unikn reakcji Cannizzaro nieprzereagowanego aldehydu benzoesowego.
Uwaga 1. Bezwodnik octowy posiada wasnoci dranice i parzce.
Literatura:
Vogel A.J.: Preparatyka Organiczna. Wyd. II, WNT, Warszawa 1984., str. 683;

KWAS CYNAMONOWY
O
+ O
O
O
K
2
CO
3
H
3
O
+
O OH
M.W. 106,1 102,1 148,2

Metoda 2.
Substraty:
Aldehyd benzoesowy 6 ml (6,28 g; 0,06 mola)
Bezwodnik octowy 16ml (19,5 g; 0,19 mola)
Wglan potasu 8,4 g (0,061 mola)
W suchej kolbie kulistej pojemnoci 250 ml, zaopatrzonej w chodnic
zwrotn zabezpieczon rurk z chlorkiem wapnia umieszcza si 6 ml czystego
aldehydu benzoesowego, 16 ml bezwodnika octowego i 8,4 g wglanu potasu oraz
kamyki wrzenne. Po wymieszaniu substratw kolb ogrzewa si na ani
elektrycznej. W pocztkowej fazie reakcji obserwuje si silne pienienie si
mieszaniny (wydzielanie CO
2
). Po uspokojeniu si reakcji kontynuuje si
ogrzewanie kolby do agodnego wrzenia przez 1 godz. Gorc mieszanin
przelewa si do kolby do destylacji z par wodn, w ktrej znajduje si 100 ml
wody. Zawarto kolby zobojtnia si nasyconym roztworem wglanu sodu * do
odczynu alkalicznego. Kolb czy si z aparatur do destylacji z par wodn i
oddestylowuje nieprzereagowany aldehyd benzoesowy do momentu, a destylat
bdzie klarowny. Pozostay w kolbie roztwr, po ochodzeniu, sczy si pod
zmniejszonym cinieniem, aby oddzieli smoliste produkty uboczne. Energicznie
mieszajc zakwasza si przescz stonym kwasem solnym do odczynu kwanego.
Kwas dodaje si powoli ze wzgldu na intensywne wydzielanie si dwutlenku
wgla. Po ochodzeniu odscza si wydzielony kwas cynamonowy pod
zmniejszonym cinieniem, przemywa zimn wod i dobrze odciska. Produkt
krystalizuje si z gorcej wody lub mieszaniny woda-etanol (3 : 1 obj.) otrzymujc
okoo 18g (60%) kwasu cynamonowego w postaci bezbarwnych krysztaw o tt.
133-134
o
.
* Do alkalizowania nie mona uywa roztworu wodorotlenku sodu, aby
unikn reakcji Cannizzaro nieprzereagowanego aldehydu benzoesowego.
Uwaga 1. Bezwodnik octowy posiada wasnoci dranice i parzce.
Literatura:
Vogel A.J.: Preparatyka Organiczna. Wyd. II, WNT, Warszawa 1984., str. 683;

Wyodrbnianie (R)-(+)- limonenu z owocw cytrusowych za pomoc
destylacji z par wodn

(R)-(+)- limonen naley do grupy zwizkw zwanej terpenami. S to zwizki zbudowane z
jednostek izoprenowych (izopren: CH
2
=CH-C(CH
3
)=CH
2
). Niektre spord terpenw (m.in.
(R)-(+)- limonen, wchodz w skad lotnych olejkw eterycznych, nadajcych rolinie
charakterystyczny zapach.

Test na obecno wiza podwjnych: utlenianie za pomoc KMnO
4

Wykonanie: Do kolby Eppendorfa wsypa KMnO
4
(tak aby wypeni ok.250l tej kolby).
Doda acetonu do 1ml. Do drugiej Eppendorfki przenie 250l badanej substancji,
rozpuci w 0,5 ml acetonu i doda 2 krople roztworu nadmanganianu potasu.
Odbarwienie si roztworu i pojawienie si brunatnego osadu MnO
2
dowodzi, e zasza
reakcja utlenienia.

Odczynniki i materiay:
skrka z 4 pomaraczy lub 2 grapefruitw
chlorek metylenu 40ml
siarczan magnezu

Przepis:
Skrk z owocw pokroi noem na drobne kawaki (ok.5/5mm), rozetrze w
modzierzu. Miazg przenie do kolby przeznaczonej do destylacji z par
wodn i doda ok. 300ml gorcej wody z termy. Przeprowadzi destylacj z par
wodn w zestawie z wytwornic pary wodnej. Zebrany destylat (ok.100ml)
przenie do rozdzielacza i ekstrahowa za pomoc 20ml chlorku metylenu.
Warstw organiczn zla do kolby Erlemayera o obj. 50ml, a pozosta w
rozdzielaczu warstw wodn ponownie ekstrahowa 20ml chlorku metylenu.
Poczone ekstrakty organiczne suszy siarczanem magnezu. rodek suszcy
przesczy do kolby okrgodennej o pojemnoci 50ml. Chlorek metylenu
odparowa na wyparce obrotowej. Po odparowaniu rozpuszczalnika pozostaje
ok. 1ml substancji oleistej o charakterystycznym zapachu. Czysto preparatu
oceni sprawdzajc wspczynnik zaamania wiat (n
D
21
= 1.4743) oraz analizy
1
HNMR (CDCl
3
): =1.65(s,3H,CH
3
), 1.72(s,3H,CH
3
), 1.35-2.20(m,6H,CH
2
),
4.70(s,2H,CH
2
=), 5.40(s,1H,CH=)

p-NITROACETANILID

NH
O
NH
O
NO
2
NH
O
NO
2
+ HNO
3
H
2
SO
4
+
M.W. 135,16 180,16 180,16

Substraty:
Kwas siarkowy st. 46 ml
Kwas azotowy st. 9 ml (12,7 g)
Etanol 50 ml
termometr i wkraplacz umieszcza si 20,3 g dobrze sproszkowanego, suchego
acetanilidu i 20 ml lodowatego kwasu octowego (uwaga l). Mieszajc dodaje si 40
ml stonego kwasu siarkowego. Mieszanina rozgrzewa si i staje si klarowna.
Kolb umieszcza si w ani chodzcej (ld z sol) i po osigniciu temperatury 0-
2 wkrapla si ozibion mieszanin 9 ml stonego kwasu azotowego i 6 ml
stonego kwasu siarkowego* (uwaga 2) z tak szybkoci, aby temperatura nie
przekroczya 10. Po zakoczeniu wkraplania mieszaniny nitrujcej usuwa si
ani chodzc i pozostawia kolb na l godzin w temperaturze pokojowej.
Zawarto kolby wylewa si do zlewki z 250 g pokruszonego lodu. Po okoo 15
minutach odscza si osad o-i p-nitroacetanilidu na lejku Buchnera, przemywa
starannie wod do cakowitego usunicia kwasw i dobrze odciska. Jasnoty
surowy produkt krystalizuje si z etanolu, sczy, przemywa niewielk iloci
zimnego alkoholu i suszy na bibule. Wydajno krystalicznego, bezbarwnego p-
nitroacetanilidu wynosi okoo 16 g (60%) tt. 214.
W przesczu po krystalizacji pozostaje o-nitroacetanilid, ktry mona wyodrbni
przez dodanie wody i ozibienie w ani z lodem. Wytrcaj si wwczas te igy
o-nitroacetanilidu, ktre sczy si na lejku Buchnera, suszy i oznacza temperatur
topnienia. Czysty o-nitroacetanilid ma topi si w temperaturze 93.
* Mieszanin nitrujc przygotowuje si przez powolne dodawanie stonego
kwasu siarkowego do ochodzonego wod z lodem kwasu azotowego, mieszajc
lub wstrzsajc naczyniem.
Uwaga l. Pary kwasu octowego drani bony luzowe. Wylany na skr
Uwaga 2. Stony kwas siarkowy i dymicy kwas azotowy s cieczami silnie
rcymi. Powoduj silne, bolesne oparzenia.
Literatura:
p-NITROANILINA

NHCOCH
3
NO
2
NH
2
NO
2
H
3
O
+
+
CH
3
COOH
M.cz. 180,3 138,1

Substraty:
p-Nitroacetanilid 15 g (0,083 mola)
Kwas siarkowy (50% roztwr) 75 ml
Wodorotlenek sodu (20 % roztwr) okoo 220 ml lub
Amoniak (stony wodny roztwr) okoo 80-100 ml
Etanol
W 250 ml kolbie kulistej umieszcza si 15 g p-nitroacetanilidu i 75 ml 50%
kwasu siarkowego. Mieszanin ogrzewa si do wrzenia pod chodnic zwrotn w
cigu 20-30 minut. Hydroliz naley zakoczy, gdy prbka mieszaniny
rozpuszcza si cakowicie w piciokrotnej objtoci wody. Gorcy, przezroczysty
roztwr siarczanu p-nitroaniliny wylewa si do 200 ml zimnej wody i 100 g
pokruszonego lodu i wytrca p-nitroanilin (uwaga 1), dodajc nadmiar 20%
roztworu wodorotlenku sodu lub stonego roztworu amoniaku (uwaga 2). Po
ochodzeniu w lodzie odscza si pod zmniejszonym cinieniem ty, krystaliczny
osad, przemywa dobrze wod i dokadnie odciska. Surowy produkt krystalizuje si
z mieszaniny etanol-woda (1:1 objtociowo), sczy, przemywa wod i suszy.
Wydajno p-nitroaniliny o tt. 148-149
o
C wynosi okoo 11 g (95%).
Uwaga 1. p-Nitroanilina jest siln trucizn.
Uwaga 2. Stony wodny roztwr amoniaku ma wasnoci silnie dranice.

Literatura:
NITROBENZEN

C
6
H
6
+
HNO
3
H
2
SO
4
C
6
H
5
NO
2
M.cz. 78,1 123,1

Substraty:
Benzen 17,7 ml (15,6 g; 0,2 mola)
Kwas siarkowy st. 24 ml (44,3 g)
Kwas azotowy st. 22 ml (30,5 g; okoo 0,33 mola)
W 250 ml kolbie trjszyjnej zaopatrzonej w chodnic zwrotn, termometr i
mieszado umieszcza si 22 ml stonego kwasu azotowego. Mieszajc i chodzc
kolb w zimnej wodzie dodaje si maymi porcjami 24 ml stonego kwasu
siarkowego (uwaga 1). Po osigniciu temperatury pokojowej wprowadza si do
kolby 17,7 ml benzenu (uwaga 2) porcjami po okoo 2 ml, utrzymujc temperatur
mieszaniny w zakresie 50-55C (w razie potrzeby kolb zanurza si w ani z wod
lub lodem). Gdy temperatura w kolbie zaczyna opada, podgrzewa si cao w
ani wodnej o temperaturze 60
o
C przez okoo 45 minut. Po ochodzeniu do
temperatury pokojowej, zawarto kolby wylewa si do zlewki zawierajcej 300 ml
zimnej wody i starannie miesza. Po odstaniu, zlewa si moliwie dokadnie kwan
warstw wodn, a pozostao przenosi do rozdzielacza. Warstw nitrobenzenu
(uwaga 3) przemywa si starannie 30 ml wody, 15 ml 5% roztworu wodorotlenku
sodu i ponownie wod. Surowy produkt suszy si bezwodnym chlorkiem wapnia.
Po odsczeniu rodka suszcego nitrobenzen destyluje si stosujc chodnic
powietrzn i zbierajc frakcj o temperaturze wrzenia 206-210C *. Wydajno
reakcji wynosi okoo 20 g (85%). Czysty nitrobenzen jest jasnot ciecz o tw.
210-211C, 85C/10 mmHg (13 hPa). 99C/20 mmHg (27 hPa), 108C/30 mmHg
(40 hPa), 115C/40 mmHg (53 hPa), n
D
20
= 1,5513, d = 1,204 g/cm
3
. Produkt
mona charakteryzowa wykonujc widmo w podczerwieni.
* Nie wolno destylowa mieszaniny do sucha", ani nie mona dopuci, aby
temperatura przekroczya 214C. Pozostao moe zawiera m-dinitrobenzen i
zwizki o wikszej liczbie grup nitrowych, ktre po przegrzaniu mog
eksplodowa. Z tego wzgldu zaleca si destylacj pod zmniejszonym cinieniem.
Uwaga 1. Stone kwasy azotowy i siarkowy s cieczami silnie rcymi. Rozlane
na skr powoduj bolesne oparzenia.
Uwaga 3. Nitrobenzen jest siln trucizn i nie wolno dopuci, aby jego pary
przedostaway si do atmosfery pracowni. Dziaa on rwnie toksycznie przy
zetkniciu ze skr.
Literatura:
297;
Wydawnictwo Politechniki Gdaskiej, Gdask 1980. str. 78,

KWAS 3-NITROFTALOWY
O
O
O
COOH
COOH
NO
2
COOH
COOH O
2
N
HNO
3
dym.,
H
2
SO
4
st.

+
M.cz. 148,1 211,1 211,1

Substraty:
Kwas azotowy dymicy 6,2 ml
Kwas azotowy st. 27 ml
Kwas siarkowy st. 19,5 ml
termometr i nasadk dwuramienn z chodnic zwrotn umieszcza si 14,8 g
bezwodnika ftalowego (uwaga 1) i 15 ml stonego kwasu siarkowego. Zawarto
kolby ogrzewa si mieszajc na ani wodnej lub elektrycznej, a temperatura
osignie 80 i nastpi cakowite rozpuszczenie bezwodnika. Usuwa si wwczas
ani i powoli dodaje z wkraplacza mieszanin 6,2 ml dymicego kwasu
azotowego* i 4,5 ml stonego kwasu siarkowego (uwaga 2). Szybko wkraplania
ustala si tak, aby mas reagujc utrzymywa w temperaturze 100-110.
Nastpnie wkrapla si 27 ml stonego kwasu azotowego z tak szybkoci, aby
temperatura nie przekroczya 110. Po wkropleniu mieszajc ogrzewa si
zawarto kolby, utrzymujc temperatur 100-110 przez 2 godziny i pozostawia
na noc w temperaturze pokojowej. Mieszanin wylewa si do 50 ml wody, chodzi
i sczy przez lejek z piank. Osad kwasw 3-i 4-nitroftalowych miesza si
nastpnie z 6 ml wody w celu rozpuszczenia wikszoci kwasu 4-nitroftalowego.
Po ponownym odsczeniu osadu pod zmniejszonym cinieniem, krystalizuje si go
z 6-9 ml wrzcej wody. Odsczony produkt suszy si na bibule. Wydajno
surowego kwasu 3-nitroftalowego o tt. 208-210 (zatopiona kapilara) wynosi 6,5 g.
Po ponownej krystalizacji z 15 ml wody otrzymuje si okoo 5,3 g (25%) czystego
kwasu 3-nitroftalowego o tt. 216-218 (zatopiona kapilara).
Kwas 4-nitroftalowy, ktry mona wyodrbni z pozostaych roztworw wodnych
ma tt. 163-166.
* Kwas azotowy dymicy (d=1,5g/cm
3
, okoo 95%) otrzymuje si w wyniku
destylacji mieszaniny rwnych objtoci stonego kwasu azotowego i stonego
kwasu siarkowego. Zbiera si tak ilo destylatu, aby stanowia ona nieco mniej
ni poow objtoci stonego kwasu azotowego uytego do destylacji.
Uwaga l. Py bezwodnika ftalowego drani bony luzowe.
Uwaga 2.. Stony kwas siarkowy i dymicy kwas azotowy s cieczami silnie
rcymi. Powoduj silne, bolesne oparzenia. Ponadto dymicy kwas azotowy
wydziela toksyczne tlenki azotu.
Literatura:
1-NITRONAFTALEN
NO
2
HNO
3
H
2
SO
4
M.cz. 128,2 173,2

Substraty:
Naftalen 3,2 g (0,025 mola)
Kwas azotowy st. 2,6 ml
Kwas siarkowy st. 2,6 ml
Etanol 20 ml
W kolbie stokowej pojemnoci 50 ml umieszcza si 2,6 ml stonego kwasu
azotowego i wstrzsajc dodaje powoli 2,6 ml stonego kwasu siarkowego
(uwaga 1). Kolb chodzi si w ani wodnej, a nastpnie wprowadza si porcjami,
energicznie mieszajc, 3,2 g dokadnie sproszkowanego naftalenu. Temperatur
mieszaniny naley utrzymywa w granicach 45-50C, a w razie potrzeby chodzi
w ani z lodem. Po dodaniu caej iloci naftalenu, zawarto kolby ogrzewa si na
ani wodnej w temperaturze 55-60C w cigu 45 minut, a nastpnie ciep
zawarto wylewa do 50 ml zimnej wody. Po zdekantowaniu cieczy, zbity osad
ogrzewa si do wrzenia z 15 ml wody przez 15 minut. Po ochodzeniu do 50-60
roztwr wodny zlewa si znad fazy organicznej. Operacj t powtarza si jeszcze
dwukrotnie w celu usunicia nie-przereagowanego naftalenu*. Stopiony
nitronaftalen wylewa si cienkim strumieniem do zlewki zawierajcej 100 ml
zimnej wody. Krystaliczny produkt sczy si i suszy na powietrzu. Krystalizacja z
etanolu daje okoo 3,8 g (90%) 1-nitronaftalenu o tt. 59-60C.
* Nieprzeragowany naftalen mona rwnie usun przez destylacj z par wodn.
Uwaga 1. Stone kwasy azotowy i siarkowy s cieczami silnie rcymi. Rozlane
na skr powoduj bolesne oparzenia.
Literatura:

OCTAN AMYLU (OCTAN PENTYLU)
O
OH HO
O
O
M.W. 60,1 88,15 130,18

Substraty:
Alkohol pentylowy 16,3 ml (13,2 g; 0,15 mola)
Kwas octowy lodowaty 17,2 ml (18 g; 0,3 mola)
Kwas siarkowy stony 0,3 ml
W kolbie kulistej pojemnoci 100 ml umieszcza si 16,3 ml pentanolu
(uwaga 1) i 17,2 ml lodowatego kwasu octowego (uwaga 2), a nastpnie dodaje
ostronie 0,3 ml stonego kwasu siarkowego. Kolb zaopatruje si w chodnic
zwrotn, wrzuca kamyki wrzenne i ogrzewa do agodnego wrzenia przez 1 godzin.
Po ochodzeniu mieszanin przenosi si do rozdzielacza, w ktrym znajduje si 80
ml wody, wytrzsa i oddziela grn warstw estru. Octan pentylu przemywa si
kolejno 30 ml wody, 10 ml nasyconego roztworu wodorowglanu sodu i 20 ml
wody. Po wysuszeniu bezwodnym siarczanem sodu, odscza si rodek suszcy i
destyluje ester ogrzewajc kolb w czapie grzejnej. Czysty octan pentylu wrze w
temperaturze 142 149
o
C. Wydajno reakcji okoo 12 g (65%); n
20
D
= 1,402; d =
0,876 g/cm
3
.
Uwaga 1. Pary alkoholu pentylowego drani bony luzowe.
Uwaga 2 Kwas octowy lodowaty jest ciecz rc.
Literatura:
Vogel A.J.: Preparatyka Organiczna. Wyd. II, WNT, Warszawa 1984., str. 430
OCTAN BUTYLU
O
OH HO
O
O
M.W. 60,1 74,1 116,2

Substraty:
Alkohol butylowy 13,7 ml (11,1 g; 0,15 mola)
W kolbie kulistej pojemnoci 100 ml umieszcza si 13,7 ml butanolu (uwaga
1) i 17,2 ml lodowatego kwasu octowego (uwaga 2), a nastpnie dodaje ostronie
0,3 ml stonego kwasu siarkowego. Kolb zaopatruje si w chodnic zwrotn,
wrzuca kamyki wrzenne i ogrzewa do agodnego wrzenia przez 1 godzin. Po
ochodzeniu mieszanin przenosi si do rozdzielacza, w ktrym znajduje si 80 ml
wody, wytrzsa i oddziela grn warstw estru. Octan butylu przemywa si kolejno
30 ml wody, 10 ml nasyconego roztworu wodorowglanu sodu i 20 ml wody. Po
wysuszeniu bezwodnym siarczanem sodu, odscza si rodek suszcy i destyluje
ester ogrzewajc kolb w czapie grzejnej. Czysty octan butylu wrze w temperaturze
124 125
o
. Wydajno reakcji okoo 11 g (65%); n
20
D
= 1,3940; d = 0,882 g/cm
3
.
Uwaga 1. Pary alkoholu butylowego drani bony luzowe.
Literatura:
OCTAN izo-BUTYLU
O
OH HO
O
O
M.W. 60,1 74,1 116,2

Substraty:
Alkohol izo-butylowy 13,8 ml (11,1 g; 0,15 mola)
W kolbie kulistej pojemnoci 100 ml umieszcza si 13,8 ml izo-butanolu
(uwaga 1) i 17,2 ml lodowatego kwasu octowego (uwaga 2), a nastpnie dodaje
ostronie 0,3 ml stonego kwasu siarkowego. Kolb zaopatruje si w chodnic
zwrotn, wrzuca kamyki wrzenne i ogrzewa do agodnego wrzenia przez 1 godzin.
Po ochodzeniu mieszanin przenosi si do rozdzielacza, w ktrym znajduje si 80
ml wody, wytrzsa i oddziela grn warstw estru. Octan izo-butylu przemywa si
kolejno 30 ml wody, 10 ml nasyconego roztworu wodorowglanu sodu i 20 ml
wody. Po wysuszeniu bezwodnym siarczanem sodu, odscza si rodek suszcy i
destyluje ester ogrzewajc kolb w czapie grzejnej. Czysty octan izo-butylu wrze w
temperaturze 115 117
o
C. Wydajno reakcji okoo 11 g (65%); n
20
D
= 1,390; d =
0,867 g/cm
3
.
Uwaga 1. Pary alkoholu izo-butylowego drani bony luzowe.
Literatura:
OKSYM CYKLOHEKSANONU

O
OH x HCl N OH +
NH
2
CH
3
COONa
M.cz. 98,15 69,5 113,2

Substraty:
Chlorowodorek hydroksyloaminy 2,5 g (0,036 mola)
Octan sodu bezwodny 4 g (0,05 mola)
Eter naftowy (60-80
o
) 15-20 ml
W maej kolbie stokowej rozpuszcza si 2,5 g chlorowodorku
hydroksyloaminy oraz 4 g octanu sodu w 10 ml wody. Roztwr ogrzewa si do
temperatury okoo 40
o
i dodaje 2,7 ml cykloheksanonu (uwaga 1). Kolb zamyka
si szczelnie korkiem i wytrzsa energicznie, a zacznie krystalizowa oksym.
Kolb chodzi si w ani z lodem, odscza na lejku Bchnera wytrcone krysztay,
przemywa niewielk iloci zimnej wody i po wysuszeniu krystalizuje z eteru
naftowego (frakcja o tw. 60-80
o
) (uwaga 2). Wydajno reakcji okoo 2,5 g (85 %).
Oksym cykloheksanonu ma tt. 89-91
o
i tw. 206-210
o
, 104
o
/12 mmHg (16 hPa).
Uwaga 1. Cykloheksanon ma wasnoci dranice.
Uwaga 2. Pary eteru naftowego tworz z powietrzem mieszanin
wybuchow.
Literatura:
Wydawnictwo Politechniki Gdaskiej, Gdask 1980, str. 84

ORAN -NAFTOLOWY (Oran II)
NH
2
O
3
S Na NaNO
2
HCl
N HO
3
S N
N HO
3
S N Cl
HO
+
N O
3
S N
HO
+
NaOH
Na
M. cz. 195,17 69,00
M. cz. 144,17 350,32

Substraty:
Kwas sulfanilowy x 2H
2
O 2,1g (0,01 mola)
Wglan sodu 0,5g (0,005 mola)
Azotyn sodu 0,8g (0,012 mola)
2-Naftol 1,45g (0,012 mola)
W kolbie stokowej pojemnoci 100 ml umieszcza si 2,1 g dwuwodnego
kwasu sulfanilowego, 0,5 g bezwodnego wglanu sodu oraz 25 ml wody i ogrzewa
do uzyskania przezroczystego roztworu. Kolb chodzi si zimn wod do
temperatury okoo 15
o
i dodaje roztwr 0,8 g azotynu sodu w 2,5 ml wody.
Otrzymany roztwr wlewa si powoli, mieszajc do zlewki pojemnoci 250 ml
zawierajcej 2,0 ml stonego kwasu solnego i 15 g pokruszonego lodu. Podczas
wkraplania temperatura nie powinna przekroczy 5
o
; po 15 minutach sprawdza si
obecno wolnego kwasu azotawego papierkiem jodoskrobiowym. W kolbie
wytrca si osad sulfonianu benzenodiazoniowego.
W zlewce pojemnoci 100 ml rozpuszcza si 1,45 g 2-naftolu (uwaga 1) w 8
ml zimnego 10% roztworu wodorotlenku sodu. Roztwr ten chodzi si do
temperatury 5
o
i mieszajc dodaje do niego otrzyman wczeniej zawiesin soli
diazoniowej. Z mieszaniny reakcyjnej wypada barwnik w postaci krystalicznej
pasty. Cao miesza si jeszcze przez 10 minut, a nastpnie ogrzewa w celu
rozpuszczenia soli. Roztwr pozostawia si do ostygnicia, a nastpnie chodzi w
lodzie dla zakoczenia krystalizacji. Produkt odscza si na lejku Bchnera,
przemywa niewielk ilo nasyconego roztworu soli i suszy w temperaturze 80
o
.
Otrzymuje si okoo 4g barwnika zawierajcego okoo 20% chlorku sodu. Czysty,
krystaliczny oran II otrzymuje si przez rozpuszczenie surowego produktu w
minimalnej iloci wrzcej wody, ozibienie do temperatury 80
o
i dodanie
dwukrotnej objtoci etanolu. Po samorzutnym ostygniciu roztworu odscza si
czysty barwnik pod zmniejszonym cinieniem i suszy na powietrzu. Wydajno
okoo 2,8g (80%).
Uwaga 1. 2-Naftol ma wasnoci dranice.
Literatura:
ORAN METYLOWY
O
3
S NH
2
Na
NaNO
2
HCl
HOSO
2
N N Cl
HOSO
2
N N Cl + N
HOSO
2
N N N
HOSO
2
N N N OSO
2
N N N Na
NaOH

Substraty:
Kwas sulfanilowy x 2H
2
O 5,2 g (0,025 mola)
Wglan sodu 1,4 g (0,013 mola)
Azotyn sodu 1,9 g (0,028 mola)
Kwas solny stony 5,2 ml
Kwas octowy lodowaty 1,5 ml
N,N-Dimetyloamina 3,2 ml (3,0 g; 0,025 mola)
W kolbie stokowej pojemnoci 100 ml umieszcza si 5,2 g dwuwodnego
kwasu sulfanilowego, 1,4 g bezwodnego wglanu sodu oraz 50 ml wody i ogrzewa
do uzyskania przezroczystego roztworu. Kolb chodzi si zimn wod do
temperatury okoo 15
o
C i dodaje roztwr 1,9 g azotynu sodu w 5 ml wody.
Otrzymany roztwr wlewa si powoli, mieszajc do zlewki pojemnoci 250 ml
zawierajcej 5,2 ml stonego kwasu solnego i 30 g pokruszonego lodu. Podczas
wkraplania temperatura nie powinna przekroczy 5
o
C; po 15 minutach sprawdza
si obecno wolnego kwasu azotawego papierkiem jodoskrobiowym. W kolbie
wytrca si osad sulfonianu benzenodiazoniowego. Do otrzymanej zawiesiny soli
diazoniowej dodaje si energicznie mieszajc, roztwr 3,2 ml N,N-dimetyloaniliny
(uwaga 1) w 1,5 ml lodowatego kwasu octowego (uwaga 2), utrzymujc
temperatur poniej 10
o
C. Mieszanin pozostawia si na 10 minut, przy czym
stopniowo wydziela si kwasowa (czerwona) forma oranu metylowego. Nastpnie
dodaje si powoli, mieszajc, 18 ml 20% roztworu wodorotlenku sodu; barwa
mieszaniny staje si pomaraczowa. Sczenie tej zawiesiny trwa bardzo dugo;
dlatego zawarto zlewki ogrzewa si prawie do wrzenia, mieszajc termometrem,
a do cakowitego rozpuszczenia osadu. Dodaje si 5 g chlorku sodu i ponownie
ogrzewa do temperatury 80 90
o
C do momentu rozpuszczenia soli. Mieszanin
pozostawia si na 15 minut, a nastpnie chodzi w ani z lodem (otrzymuje si
wwczas atwy do sczenia osad). Oran metylowy sczy si na lejku Bchnera,
przemywa nasyconym roztworem chlorku sodu i dokadnie odciska. Surowy
produkt krystalizuje si z okoo 75 ml wody, sczy gorcy roztwr przez ogrzany
lejek Bchnera i przescz pozostawia do ostygnicia. Wydzielone
pomaraczowoczerwone krysztay odscza si i suszy na bibule. Wydajno okoo
6,5 g (80 %). Produkt nie ma cile okrelonej temperatury topnienia.
Uwaga 1. N,N-Dimetyloanilina jest silna trucizn
Uwaga 2. Pary kwasu octowego drani bony luzowe
Literatura:
p-BROMOACETANILID
NH
O
Br
2
+
CH
3
COOH
NH
O
Br
M. cz. 135,16 159,81 214,06
+ HBr

Substraty:
Brom 2,6 ml (8,1 g; 0,051 mola)
Pirosiarczyn sodu l g
Metanol lub etanol
W kolbie trjszyjnej pojemnoci 250 ml zaopatrzonej w mieszado i wkraplacz
rozpuszcza si 6,76 g acetanilidu w 25 ml lodowatego kwasu octowego (uwaga l).
Kolb umieszcza si w zimnej wodzie i mieszajc wkrapla powoli roztwr 2,6 ml
bromu (uwaga 2) w 10 ml lodowatego kwasu octowego. Po wkropleniu caej iloci
bromu roztwr winien mie zabarwienie pomaraczowe spowodowane niewielkim
nadmiarem bromu. Zawarto kolby miesza si jeszcze przez 30 minut w
temperaturze pokojowej (produkt reakcji moe czciowo krystalizowa), a
nastpnie powoli dodaje si 200 ml wody. Wyrane te zabarwienie mieszaniny
usuwa si przez dodanie roztworu pirosiarczynu sodu. Krystaliczny osad odscza
si na lejku Bchnera pod zmniejszonym cinieniem, przemywa starannie zimn
wod i moliwie dokadnie odciska. Surowy suchy produkt krystalizuje si z
metanolu lub etanolu (uwaga 3) biorc okoo 3,3, ml rozpuszczalnika na l g
produktu. Po krystalizacji otrzymuje si bezbarwne krysztay p-bromoacetanilidu o
tt. 166 167. Wydajno reakcji okoo 8 g (84%). Temperatura czystego p-
bromoacetanilidu wynosi 168169. Produkt naley identyfikowa wykonujc
widmo w podczerwieni.
Uwaga l. Pary kwasu octowego drani bony luzowe. Wylany na skr
moe spowodowa przykre oparzenia.
Uwaga 2. Brom jest siln trucizn oddechow. Dziaa silnie rco. Cieky
brom wywouje na skrze silne oparzenia.
Uwaga 3. Podczas krystalizacji naley pamita, e metanol i etanol s
rozpuszczalnikami palnymi. Ponadto metanol jest siln trucizn.
Literatura:
309;
p-BROMONITROBENZEN
Br Br O
2
N
+
HNO
3
H
2
SO
4
50-60
O
M.cz. 157,0 202,0

Substraty:
Bromobenzen 5,3 ml (7,9 g; 0,05 mola)
Kwas azotowy st. 10 ml (14,3 g)
Kwas siarkowy st. 10 ml (18,5 g)
Etanol 95% 60 ml
chodnic zwrotn i termometr przyrzdza si mieszanin 10 ml stonego kwasu
azotowego i 10 ml stonego kwasu siarkowego* (uwaga 1) i chodzi j do
temperatury pokojowej. Mieszajc dodaje si w cigu okoo 10 minut 5,3 ml
bromobenzenu porcjami po 1-1,5 ml. Temperatura reakcji nie powinna przekroczy
50-60C. W razie potrzeby kolb chodzi si w ani z wod. Gdy temperatura
przestaje wzrasta, mieszanin reakcyjn ogrzewa si na wrzcej ani wodnej w
cigu 30 minut. Po ostygniciu do temperatury pokojowej zawarto kolby wylewa
si mieszajc do 100 ml zimnej wody. Bromonitrobenzen odscza si pod
zmniejszonym cinieniem, przemywa starannie zimn wod i dokadnie odciska.
Surowy produkt po wysuszeniu na powietrzu krystalizuje si z 60 ml 95% etanolu.
Czysty p-bromonitrobenzen odscza si po ozibieniu etanolowego roztworu. Tt.
124-125C. Wydajno reakcji okoo 7 g (70%). Przescz alkoholowy zawiera o-
bromonitrobenzen z domieszk izomeru para. Czysty p-bromonitrobenzen ma tt.
125-127C i tw. 255-256C.
Mieszanin nitrujc przygotowuje si przez powolne dodawanie stonego kwasu
siarkowego do ochodzonego wod z lodem kwasu azotowego, mieszajc lub
wstrzsajc naczyniem.
Uwaga l. Stone kwasy azotowy i siarkowy s cieczami silnie rcymi. Rozlane
na skr powoduj silne, bolesne oparzenia.
Literatura:

1,2,3,4,6-PENTA-O-ACETYLO--D-GLUKOPIRANOZA
(Pentaoctan--D-glukopiranozy)

O
CH
2
OH
OH
OH
H
OH
O H
C H
3
O CH
3
O O
O
CH
2
OAc
OAc
OAc
OAc
H
AcO
O
CH
3
+
CH
3
COONa
Ac =
M.cz. 180,2 102,1 390,3

Substraty:
Glukoza bezwodna 2,5 g (0,014 mola)
Octan sodu bezwodny* 2 g
Bezwodnik octowy 12,5 ml (13,5g; 0,13 mola)
Etanol 30-40 ml
W porcelanowym modzierzu uciera si 2 g bezwodnego, wieo
przetopionego octanu sodu i 2,5 g bezwodnej glukozy, a nastpnie sproszkowan
mieszanin przenosi si do 100 ml kolby kulistej. Do kolby dodaje si 12,5 ml
bezwodnika octowego (uwaga 1) i mieszanin ogrzewa si pod chodnic zwrotn
na wrzcej ani wodnej przez 1,5 godziny. Zawarto kolby naley wstrzsn od
czasu do czasu, a po rozpuszczeniu osadu wyla do 125 ml zimnej wody.
Krzepncy osad odstawia si na 1 godzin mieszajc okresowo, aby rozbi
zlepiajce si grudki. Produkt sczy si, przemywa dokadnie zimn wod i
krystalizuje z etanolu, a do uzyskania tt. 131-132
o
. Wydajno reakcji okoo 3 g
(55%).
* Bezwodny octan sodu otrzymuje si z produktu krystalicznego przez ogrzewanie
go w porcelanowej parownicy bezporednio maym pomieniem. Bezwodn sl
naley szybko sproszkowa i zabezpieczy przed dostpem wilgoci.
Literatura:
292;

Wyodrbnianie alkaloidu - piperyny z ziaren czarnego pieprzu

W celu pozyskania piperyny z czarnego pieprzu stosuje si technik selektywnej ekstrakcji.
Metoda ta wykorzystuje rozpuszczalno alkaloidw w rozpuszczalnikach organicznych oraz
brak rozpuszczalnoci w zimnej wodzie, co pozwala oddzieli alkaloidy od towarzyszcych im
substancji obojtnych lub kwasowych tj. wglowodany, wglowodory, aminokwasy, biaka,
enzymy, garbniki, ywice, tuszcze, kwasy tuszczowe, witaminy, polifenole.

Piperyna

N
O
O
O

Czarny pieprz (w ziarnach) 5g
eter dietylowy 10ml

Przepis:
W kolbie kulistej o pojemnoci 50ml, zaopatrzonej w chodnic zwrotn, umieci 5g
czarnego pieprzu i 10ml chlorku metylenu. Cao ogrzewa do wrzenia przez 20min. Po
ostygniciu roztworu mieszanin reakcyjn przesczy przez lejek sitowy, a ziarna pieprzu
przemy 5ml chlorku metylenu. Par kropli przesczu mona zostawi w zamknitej
fiolce/kolbie Eppendorfa jako wzorzec do chromatografii cienkowarstwowej (TLC).
Przescz przenie do kolby kulistej o pojemnoci 25ml i rozpuszczalnik odparowa na
wyparce obrotowej. Powstay brzowy, lepki olej ozibia si w ani wodnej, dodaje 3ml
zimnego eteru i agodnie miesza przez 5min. Nastpnie dodaje si jeszcze 3ml eteru, cay czas
ozibiajc kolb w ani wodnej. Otrzymane te krysztaki piperyny przesczy na lejku
sitowym i przemy 2ml zimnego eteru. Czysto uzyskanego alkaloidu sprawdzi przez pomiar
temperatury topnienia (t.t. 129-130
o
C) oraz przez wykonanie pytki TLC na elu
krzemionkowym w ukadzie aceton-heksan 3:2. Chromatogram wywoa parami jodu lub pod
lamp UV.

4

4
Doda acetonu do 1ml. Do drugiej Eppendorfki przenie 250l badanej substancji, rozpuci
w 0,5 ml acetonu i doda 2 krople roztworu nadmanganianu potasu. Odbarwienie si
roztworu i pojawienie si brunatnego osadu MnO
2
dowodzi, e zasza reakcja utlenienia.
KWAS p-TOLUENOSULFONOWY
CH
3
SO
3
H
C H
3
+
H
2
SO
4
+
H
2
O
M.cz. 92,1 172,2

Substraty:
Toluen 10,6 ml (9,2 g; 0,1 mola)
Kwas siarkowy st. 5,8 ml (10,4 g; 0,1 mola)
Chloroform 50-60 ml
W kolbie kulistej pojemnoci 50 ml zaopatrzonej w mieszado umieszcza si 10,6
ml czystego toluenu i 5,8 ml stonego kwasu siarkowego (uwaga 1). Kolb
zaopatruje si w chodnic zwrotn i zawarto ogrzewa do agodnego wrzenia
przez l godzin*. Po ochodzeniu ciemnej mieszaniny dodaje si 10 ml toluenu,
odscza wytrcony osad, otrzymujc okoo 15,5 g (80%) kwasu p-
toluenosulfonowego w postaci monohydratu. W celu oczyszczenia, wysuszony na
powietrzu produkt krystalizuje si z chloroformu (50 ml/l g) (uwaga 2).
Temperatura topnienia czystego produktu wynosi 104-106C.
*Przy pracy w skali ponad 0,5 mola stosuje si nasadk azeotropow i dwukrotny
nadmiar toluenu. Ogrzewanie przerywa si w chwili, gdy w nasadce zbierze si
teoretyczna ilo wody.
Uwaga l. Stony kwas siarkowy jest ciecz silnie rc. Rozlany na skr
powoduje silne oparzenia.

Literatura:
Wyodrbnianie (R)-(-)- karwonu z lici mity za pomoc destylacji z par
wodn

(R)-(-)-karwon naley do grupy zwizkw zwanej terpenami. S to zwizki zbudowane z
jednostek izoprenowych (izopren: CH
2
=CH-C(CH
3
)=CH
2
). Niektre spord terpenw (m.in.
(R)-(-)-karwo,), wchodz w skad lotnych olejkw eterycznych, nadajcych rolinie
charakterystyczny zapach.

O

4

4
Doda acetonu do 1ml. Do drugiej Eppendorfki przenie 250l badanej substancji,
rozpuci w 0,5 ml acetonu i doda 2 krople roztworu nadmanganianu potasu.
Odbarwienie si roztworu i pojawienie si brunatnego osadu MnO
2
dowodzi, e zasza
reakcja utlenienia.

Licie mity zielonej lub pieprzowej 20g
chloroform 60ml
siarczan magnezu bezwodny

Przepis:
Licie mity podrze na drobne kawaki, rozetrze w modzierzu. Miazg
przenie do kolby przeznaczonej do destylacji z par wodn, doda ok. 100ml
gorcej wody z termy i w zestawie z chodnic zwrotn pogrza przez ok.0.5h.
Nastpnie przeprowadzi destylacj z par wodn w zestawie z wytwornic pary
wodnej. Zebrany destylat przenie do rozdzielacza i ekstrahowa chloroformem
trzema porcjami po 20ml. Poczone warstwy organiczne przemy ok. 30ml
wody, oddzieli i zla do kolby Erlemayera. Ekstrakt organiczny suszy
siarczanem magnezu. rodek suszcy przesczy do kolby okrgodennej o
pojemnoci 100ml. Chlorofrom odparowa na wyparce obrotowej. Czysto
preparatu oceni analiz TLC na elu krzemionkowym (Rf=0.7-0.75, octan
etylu:benzen 1:5)

Wyodrbnienie (S)-(+)- karwonu z nasion kminku

O

Reakcje charakterystyczne:
Test na obecno wiza podwjnych - utlenianie za pomoc KMnO
4

Wykonanie: ok.0.5ml badanej substancji rozpuci w 2ml acetonu i dodawa kroplami
roztwr nadmanganianu potasu. Odbarwienie si roztworu i pojawienie si brunatnego
osadu MnO
2
dowodzi, e zasza reakcja utlenienia
Test na obecno grupy ketonowej prba z 2,4-dinitrofenylohydrazyn
Wykonanie: do 2-3 kropli badanej substancji doda 3ml nasyconego roztworu 2,4-
dinitrofenylohydrazyny w EtOH i energicznie wstrzsa. Jeeli ty lub pomaraczowy
osad nie powstaje od razu lub w cigu 15min. w temp. pokojowej, mieszanin naley
delikatnie ogrza. Pojawienie si osadu wiadczy o obecnoci aldehydu lub ketonu.

*Roztwr waniliny w kwasie siarkowym suy do wykrywania skadnikw olejkw m.in.
terpenw. Wykonanie: 1g waniliny rozpuci w 100ml stonego kwasu siarkowego.
Spryskane chromatogramy ogrzewa kilka minut w temperaturze 100
o
C.
nasiona kminku 10g
siarczan magnezu

Przepis:
Nasiona kminku rozetrze w modzierzu (mona uy piasku aby naruszy ich
tward otoczk). Cao przenie do kolby przeznaczonej do destylacji z par
wodn i doda ok. 300ml gorcej wody z termy. Przeprowadzi destylacj z
par wodn w zestawie z wytwornic pary wodnej. Zebrany destylat
(ok.100ml) przenie do rozdzielacza i ekstrahowa za pomoc 20ml chlorku
metylenu. Warstw organiczn zla do kolby Erlemayera o obj. 50ml, a
pozosta w rozdzielaczu warstw wodn ponownie ekstrahowa 20ml chlorku
metylenu. Poczone ekstrakty organiczne suszy siarczanem magnezu. Cao
przesczy do kolby okrgodennej o pojemnoci 50ml. Chlorek metylenu
odparowa na wyparce obrotowej. Po odparowaniu rozpuszczalnika pozostaje
ok. 1ml substancji oleistej o charakterystycznym zapachu.
TLC na elu krzemionkowym w ukadzie benzen (Rf=0.15-0.25) lub octan
etylu-benzen 1:5 (Rf=0.7-0.75). Wywoanie przez spryskanie roztworem
waniliny*. Plama karwonu barwi si na rowo.
2,4,6-TRIBROMOANILINA
NH
2
NH
2
Br
Br
Br
+
3Br
2
CH
3
COOH
+ 3HBr
M.cz. 93,1 159,8 329,8

Substraty:
Brom 4,6 ml (14,4 g; 0,09 mola)
Etanol lub metanol 15-20 ml
W kolbie trjszyjnej pojemno 100 ml zaopatrzonej w mieszado, wkraplacz i
urzdzenie do absorpcji bromowodoru umieszcza si 2,7 ml wieo destylowanej
aniliny (uwaga 1) i 10 ml lodowatego kwasu octowego (uwaga 2). Kolb chodzi
si w ani z lodem i mieszajc wkrapla powoli roztwr 4,6 ml bromu (uwaga 3) w
10 ml lodowatego kwasu octowego. Do kocowego produktu dodaje si w razie
potrzeby kilka kropel bromu, aby by on wyranie to zabarwiony. Mieszanin
wylewa si nastpnie do 100 ml wody, sczy pod zmniejszonym cinieniem,
przemywa starannie wod, dobrze odciska i suszy. Wydajno surowej
tribromoaniliny o tt. 119-120C jest ilociowa. Surowy produkt krystalizuje si z
metanolu lub etanolu (uwaga 4), otrzymujc produkt o tt. 120-122C.
Uwaga l. Anilina jest siln trucizn. Dziaa trujco na czerwone ciaka krwi oraz na
orodkowy ukad nerwowy.
Uwaga 2. Pary kwasu octowego drani bony luzowe. Wylany na skr moe
spowodowa przykre oparzenia.
Uwaga 4. Metanol jest siln trucizn. Ponadto jego pary (jak rwnie i pary
etanolu) tworz z powietrzem mieszanin wybuchow.
Literatura:
Wyodrbnianie alkaloidu - teobrominy z ziaren kakao

N
N
N
O
N
O
CH
3
CH
3
H

Teobromina (3,7-dimetyloksantyna, C
7
H
8
O
2
N
4
) jest alkaloidem purynowym znajdujcym si
midzy innymi w ziarnach kakao (ok. 1,8%). Wystpuje w rolinach przewanie obok kofeiny,
np. w herbacie (ok. 52-krotnie wicej kofeiny ni teobrominy), kakao (ok. 9-krotnie wicej
teobrominy ni kofeiny). Gorzka czekolada zawiera okoo 10 gramw teobrominy na kilogram,
mleczna - okoo 5 gramw.
W stanie czystym jest biaawym, gorzkim proszkiem o krystalicznej budowie. Teobromina ulega
sublimacji w temperaturze 295C, jednoczenie w tej temperaturze ulega rozkadowi. Jest trudno
rozpuszczalna w wodzie, natomiast dobrze rozpuszczalna w chloroformie oraz eterze.
Dawniej teobromina bya stosowana w medycynie jako rodek nasercowy i moczopdny oraz w
astmie oskrzelowej. Dziaa silnie diuretycznie i spazmolitycznie. Oglnie jej dziaanie jest
zblione do kofeiny, ale duo sabsze. Teobromina wykazuje sabe dziaanie stymulujce, moe
dziaa relaksujco i rozluniajco na minie. Teobromina jest szkodliwa dla niektrych
zwierzt, miedzy innymi dla psw i koni

Wykonanie wiczenia

Wstp
W celu pozyskania teobrominy z kakao stosuje si technik selektywnej ekstrakcji.
Metoda ta wykorzystuje 1) zasadowy charakter alkaloidw 2) rozpuszczalno soli alkaloidw w
wodzie oraz brak rozpuszczalnoci wolnych alkaloidw w zimnej wodzie, co pozwala
oddzieli alkaloidy od towarzyszcych im substancji obojtnych lub kwasowych tj.
wglowodany, wglowodory, aminokwasy, biaka, enzymy, garbniki, ywice, tuszcze, kwasy
tuszczowe, witaminy, polifenole. W pierwszej fazie wyodrbniania alkaloidw surowiec
rolinny poddaje si dziaaniu wodnych, gorcych roztworw zasad tj. wglanu wapnia lub
wodorotlenku magnezu. Alkaloidy uwolnione z soli s ekstrahowane rozpuszczalnikiem
organicznym. Czyst posta alkaloidw mona uzyska przeprowadzajc ich sublimacj, a w
przypadku wikszych iloci krystalizacj.

Materiay i odczynniki:
Kakao 5 g
Tlenek magnezu 1,5 g
Metanol 5 ml
Chloroform 60 ml
Woda

Wykonanie:
W zlewce o pojemnoci 50 ml (100 ml) umieci 5 g kakao, 1,5 g tlenku magnezu, 10 ml wody i
5 ml metanolu. Mieszanin ogrzewa agodnie na czapie grzejnej, mieszajc bagietk tak dugo,
a masa stanie si sucha (ok. 30-40 min). Mas tak przenie do kolby okrgodennej o
pojemnoci 100 ml za pomoc 40 ml chloroformu, doda kamyki wrzenne, a nastpnie cao
ogrzewa do wrzenia pod chodni zwrotn przez 30 min. Po tym czasie gorc mieszanin
przesczy pod zmniejszonym cinieniem (sczenie na gorco). Osad rozkruszy, przenie do
kolby i ponownie ekstrahowa 20 ml chloroformu i przesczy pod zmniejszonym cinieniem.
Jeeli roztwory chloroformowe s zanieczyszczone ziarenkami kakao naley je ponownie
przesczy. Chloroform zaty do objtoci ok. 5ml na wyparce obrotowej (przeprowadzi
analiz TLC*) chloroform : metanol 85:15 ; Wizualizacja chromatogramu : lampa UV (254 nm)
lub spryskanie pytki roztworem jodu w etanolowym roztworze jodku potasu* i po upywie 2
minut ponowne spryskanie roztworem 25% kwasu solnego i etanolu w stosunku 1:1 (v/v).
Teobromina barwi si na kolor szaroniebieski). Mieszanin schodzi do temp. pokojowej i doda
ok. 20 ml eteru etylowego (lub eteru naftowego). Pozostawi do krystalizacji. Mikrokrystaliczny
osad sczy si na lejku i przemywa 5ml eteru. Otrzymuje si ok. 75 mg teobrominy.

* Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) na elu krzemionkowym:
R
f
= (chloroform : metanol 85:15)
TRIFENYLOMETAN
CH
3
+
CHCl
3
AlCl
3
+
3 HCl
M.cz. 78,1 119,4 244,3

Substraty:
Chloroform bezwodny 13 ml (20 g; 0,165 mola)
Kwas solny st. 5 ml
Etanol 50 ml
Kolb trjszyjn pojemnoci 250 ml zaopatruje si w mieszado i sprawn
chodnic zwrotn poczon z urzdzeniem do pochaniania gazw. W kolbie
umieszcza si mieszanin 115 ml bezwodnego benzenu (uwaga 1) i 13 ml
bezwodnego chloroformu (uwaga 2). Mieszajc dodaje si porcjami po okoo 3 g
(co 5 minut) 17,5 g chlorku glinu (uwaga 3). Energiczne wydzielanie chlorowodoru
nastpuje zaraz po dodaniu pierwszej porcji chlorku glinu i ciecz zaczyna wrze.
Po cakowitym dodaniu chlorku glinu zawarto kolby ogrzewa si do wrzenia pod
chodnic zwrotn w ani wodnej lub elektrycznej przez 30 minut. Po ochodzeniu
mieszanin wylewa si ostronie do zlewki zawierajcej 120 g pokruszonego lodu i
5 ml stonego kwasu solnego. Warstw benzenow oddziela si, suszy siarczanem
magnezu i oddestylowuje benzen. Pozostao destyluje si pod zmniejszonym
cinieniem, zbierajc frakcj o tw. 190-215C/10 mmHg (13 hPa). Destylat
krzepnie po ochodzeniu. Surowy trifenylometan krystalizuje si z okoo
czterokrotnej wagowo iloci etanolu. Tt. 92-94C, tw. 358-359C. Wydajno
reakcji okoo 15 g (37%).
Uwaga 2. Chloroform posiada wasnoci nasenne i narkotyczne. Wdychany moe
spowodowa ostre zatrucie.
Literatura:

2 Preparatyka

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2 Preparatyka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Opracowano na podstawie skryptu autorstwa Stefana Zawadzkiego i Karola Kocioka

pt. "Laboratorium z chemii organicznej"

MW: 138,12 102,09 180,16

You might also like