1

Budet Partycypacyjny w Europie

Rodzaje budetu partycypacyjnego w Europie s niezmiernie
rnorodne i cile powizane z wczeniej funkcjonujcymi,
zakorzenionymi formami angaowania si obywateli i
obywatelek w sprawy samorzdu. W Porto Alegre, gdzie
narodzia si ta koncepcja dysponowania finansami publicznymi
ewidentnie wpyno to na rozwj demokracji i sprawiedliwoci
spoecznej. Czy podobne efekty s dostrzegane w europejskich
eksperymentach? Czy w przypadku starego kontynentu w
ogle mona mwi o jednym mechanizmie, czy wszystkie
rodzaje budetu partycypacyjnego czy jedynie wsplna
nazwa? Czy popularno tego rozwizania to przejaw politycznej mody czy przemylanej strategii zarzdzania
miastem? Jakie rodzaje budetu partycypacyjnego moemy wyrni na gruncie europejskim, co wpywa na ich
taki a nie inny charakter? W jakim kontekcie rozwizanie to przyczynia si do takich podanych efektw jak
reforma administracji, demokratyzacja sfery publicznej i realizacja zasady sprawiedliwoci spoecznej? Na te
wszystkie pytania prbuj odpowiedzie autorki niniejszego tekstu.
Streszczenie artykuu Budet partycypacyjny w Europie szanse i wyzwania
YVES SINTOMER, CARSTEN HERZBERG, ANJA RCKE International Journal of Urban and Regional
Research 32.1
Tumaczenie i streszczenie Magdalena Chustecka
Artyku prezentuje gwne wnioski z bada porwnawczych nad rodzajami budetu partycypacyjnego w Europie.
Badaniami objto 20 miast, w ktrych funkcjonuje mechanizm uczestnictwa mieszkacw w decydowaniu o
wydatkach publicznych
Zrealizowanie
1
celu badawczego byo moliwe dziki wprowadzeniu jednolitej metodologii i przyjciu definicji
precyzujcej czym jest BUDET PARTYCYPACYJNY (BP).
Miejscem narodzin budetu partycypacyjnego jest brazylijskie miasto Porto Alegre, stolica regionu Rio Grande do
Sul. Wprowadzenie tego rozwizania byo moliwe dziki politycznej woli Partii Pracy. Ugrupowanie to w 1988
roku uzyskao due poparcie w wyborach lokalnych. Jeszcze w tym samym roku Rada Miasta przyja uchwa o
procedurze wspdecydowania mieszkacw o miejskich wydatkach. Funkcjonujcy od tego czasu BP przynis
zauwaalne efekty: sprawnie dziaajce struktury samorzdu lokalnego, rozwj najbiedniejszych obszarw
miasta, popraw demokratycznych standardw. W cigu dekady wzmocnio si spoeczestwo obywatelskie, o
czym wiadczya rosnca liczba ludzi przystpujcych do stowarzysze lub lokalnych inicjatyw. Zachowania
klientelistyczne byy stopniowo wypierane ze wzgldu na obowizujce zasady BP: przejrzysto i
demokratyczne podejmowanie decyzji przy otwartych drzwiach. Warto jednak podkreli, e przyczyn sukcesu
BP w brazylijskim miecie nie byo wycznie podejcie przedstawicieli wadzy lokalnej, ale take wyksztacone
formy uczestnictwa mieszkacw. Budet partycypacyjny opar si zatem na dwch filarach: zaangaowaniu
obywateli i przychylnoci wodarzy miasta.
W literaturze przedmiotu
2
wymienia si 3 kluczowe zasady funkcjonowania BP w Porto Alegre: oddolna
demokracja wyraana przez spotkania mieszkacw z 16 dzielnic; zasada sprawiedliwoci spoecznej
realizowana za pomoc sposobu dysponowania pienidzmi (alokacja rodkw), oraz kontrola spoeczna obecna
poprzez prace Rady Budetu Partycypacyjnego.

2

Dzi budet partycypacyjny uwaa si za jeden z bardziej skutecznych instrumentw zwikszania uczestnictwa
mieszkacw we wsplne sprawy. Idea w niezwykle szybkim tempie przyja si w innych aglomeracjach Ameryki
aciskiej (szacuje si, e na jej obszarze ponad tysic jednostek samorzdu z 16 000 istniejcych wprowadzio
procedur BP [Cabannes 2006]). W Europie w okoo 100 miastach mieszkacy maj moliwo decydowania w
mniejszym lub wikszym stopniu o przeznaczeniu pienidzy z miejskiego budetu.
Postulat budetu partycypacyjnego powiewa dzi na sztandarach ruchu alterglobalistycznego. Co ciekawe jednak
rozwizanie to popieraj take stonowane w swoich pogldach instytucje midzynarodowe, takie jak Bank
wiatowy czy UN-Habitat, ktre uznay BP za dobr praktyk w sferze zarzdzania miastem.

Czym jest budet partycypacyjny - definicja
Przyjta w niniejszym artykule definicja okrela minimalne warunki, ktre musi speni dana forma uczestnictwa
mieszkacw, aby kwalifikowa si jako BP (w odrnieniu od form podobnych, np. funduszu ssiedzkiego). Jest
jednoczenie na tyle szeroka, aby mona byo uj rne rodzaje BP i wyodrbni wystpujce midzy nimi
rnice.
Budet partycypacyjny jest instrumentem uczestnictwa obywateli w procesie decydowania o publicznych
pienidzach. Prawo do podejmowania decyzji przysuguje generalnie mieszkacom, a nie tylko grupie wybranej w
trakcie wyborw. Ponad to w kadym modelu BP (Sintomer et al., forthcoming):
1.dyskusja powinna toczy si wok kwestii finansowych czy budetowych oraz dotyczy podziau
ograniczonych zasobw;
2.dyskusje i ustalenia na poziomie ssiedzkim to za mao proces BP powinien dotyczy miasta albo dzielnic,
zatem takiego obszaru, ktry posiada wyodrbnion administracj oraz wybieralne organy decyzyjne.
3.jedno spotkanie albo jedno referendum nad sprawami finansw publicznych to za mao - procedura BP musi
by powtarzana (zasada powtarzalnoci);
4.otwarte dla mieszkacw zebrania administracji publicznej lub przedstawicieli wadzy lokalnej to za mao BP
powinien zawiera element publicznych debat podejmowanych w trakcie specjalnych spotka czy forw (zasada
dyskutowalnoci);
5.realizacja pomysw przyjtych w ramach BP powinna by rozliczana.

Budet partycypacyjny w Europie fakty, liczby
BP na starym kontynencie zacz rozwija si jednoczenie w siedmiu, przede wszystkim zachodnioeuropejskich
krajach. W kolejnych czterech krajach jest obecnie na etapie wprowadzania. W 2000 roku pionierskich miast,
ktre zdecydoway si na to rozwizanie byo w Europie 6. Pi lat pniej liczba ta wzrosa do 55 miast, aby w
2008 roku przekroczy 100. W 2005 roku prawie 5 milionw mieszkacw Europy miao moliwo
wypowiedzenia swojej opinii o miejskich wydatkach w ramach procedury BP. Jeli chodzi o poszczeglne kraje to
przoduje Hiszpania, gdzie w tym samym 2005 roku 5,2% ludnoci mieszkao w miastach z funkcjonujcym BP. W
Niemczech takich mieszkacw byo 1,4%, okoo 1% w Portugalii, we Woszech, Francji i Wielkiej Brytanii
3
.
Na formu budetu partycypacyjnego decyduj si wadze zarwno ogromnych aglomeracji (Sewilla, dzielnice
Parya, Rzymu, Lizbony czy Berlina), jak i rednich miast (Emsdetten w Niemczech) czy maych gmin
(Grottamare i Altidona we Woszech).
4


3


Typologia budetu partycypacyjnego oparta na procedurze
Ze wzgldu na rnorodno i wielo form budetu partycypacyjnego studia porwnawcze nad niniejszym
zagadnieniem s metodologicznym wyzwaniem. Do opracowania typologii BP posuya koncepcja typu
idealnego stworzona przez socjologa Maxa Webera
5
. W oparciu o kilka kryteriw6 wyodrbnionych
zostao
6
typw idealnych BP:
*Europejska wersja modelu Porto Alegre
*Uczestnictwo zorganizowanych grup interesw (Participation of organized interests)
*Fundusz spoecznoci lokalnej na poziomie lokalnym i miejskim
*Negocjacje publiczno / prywatne
*Partycypacja ssiedzka
*Konsultowanie finansw publicznych

Powstaa caociowa mapa zoona z biegunw, na ktrej moliwe jest umieszczenie konkretnych przypadkw
BP.



4

Poniej znajduje si prezentacja poszczeglnych modeli idealnych BP, zestawionych w pary z nawizaniem do
faktycznie funkcjonujcych w Europie rozwiza:

Europejska wersja modelu Porto Alegre' oraz ,Uczestnictwo zorganizowanych grup interesw
W tych miastach, gdzie ruch alterglobalizacyjny odgrywa znaczc rol, duy wpyw na ksztat BP mia model
Porto Alegre. Przykadem takiej aglomeracji jest hiszpaska Cordoba (320 000 mieszkacw). Przyjty w
Cordobie BP (funkcjonujcy od 2001 roku) niemale idealnie spenia wytyczne ,Europejskiej wersji modelu Porto
Alegre'. W innych miastach wpyw brazylijskich dowiadcze nie jest tak ewidentny, zwaszcza w przypadkach,
kiedy uczestnictwem w procedurze PB s objci tylko zorganizowani mieszkacy, a wykluczone zostaj osoby
indywidualne.
W drugim modelu gwnymi aktorami s secondary drugorzdny 2 wtrny 3 podrzdny 4 poboczny pomocniczy
stowarzyszenia, organizacje pozarzdowe, zwizki zawodowe i inne zorganizowane grupy mieszkacw. To
rozwizanie oparte na logice neokorporacjonizmu
7
nosi nazw ,Uczestnictwo zorganizowanych grup interesw'.
Badania wskazuj, e ten rodzaj BP bardzo czsto rozwija si w miastach, gdzie stowarzyszenia i grupy
interesw tradycyjnie byy zaangaowane w ustalanie polityk lokalnych w poszczeglnych sektorach. Mimo, e w
Europie nie funkcjonuje aden idealny przykad niniejszego modelu, niektre rozwizania podaj w tym
kierunku. I tak BP 150-tysicznego miasta Albacete plasuje si pomidzy biegunami Europejskiej wersji modelu
Porto Alegre' oraz ,Uczestnictwa zorganizowanych grup interesw.
Rnica pomidzy omawianymi dwoma modelami dotyczy take poddawanych dyskusji kwestii w ramach
procedury BP. W Europejskiej wersji modelu Porto Alegre' uwaga mieszkacw jest skupiona przede wszystkim
na konkretnych inwestycjach i projektach. W rozwizaniu ,Uczestnictwo zorganizowanych grup interesw'
dyskusja koncentruje si na sformuowaniu zalece dla polityk lokalnych (np. oglne wytyczne dotyczce
mieszkalnictwa, edukacji, ochrony rodowiska czy lokalnego transportu). W analizowanych modelach istnieje
odmienny sposb postpowania z wypracowanymi przez mieszkacw sugestiami. W rozwizaniach bliskich
koncepcji Porto Alegre wadze lokalne maj obowizek zatwierdzi i realizowa pomysy obywateli. Co wicej
urzd miasta take pozostaje odpowiedzialny za rzetelne wykonanie postulatw mieszkacw od strony
technicznej. W tej perspektywie mona stwierdzi, e obywatele i obywatelki zamieszkujcy dany obszar
posiadaj realn wadz podejmowania decyzji. Analogicznie do brazylijskiego wzoru model ten wykorzystuje
alokacyjn formu inwestycji (czyli pewne celowe przeznaczanie rodkw dla tej, a nie innej czci miasta
przyp. t.) Kryteria stosowane w europejskiej wersji BP mog odbiega od brazylijskiego kontekstu. Jako
wskaniki mog nam posuy: liczba mieszkacw, ktrzy skorzystali na projektach BP w obrbie dzielnicy,
skala uczestnictwa w trakcie spotka lub stopie w jakim mieszkacy sami realizuj przyjte projekty. W modelu
,Uczestnictwo zorganizowanych grup interesw mog obowizywa bardziej nieformalne zasady co moe z kolei
prowadzi do przeksztacania si BP w konsultacje spoeczne.
Prezentowane powyej dwa modele posiadaj jedn istotn zalet przestrze do dyskusji. Mieszkacy mog
omawia poszczeglne zagadnienia nie tylko w trakcie duych spotka, maj moliwo dyskutowania w maych
grupach, komitetach oraz w ramach spotka delegatw. Dziki tym narzdziom mona tworzy szczegowe
pomysy czy rozwija konkretne rozwizania. Uczestnicy spotka mog wzbogaca swoj wiedz eksperckie
raporty, dotyczce np. wyposaenia szk czy integracji mniejszoci zamieszkujcych dany obszar.
Aby modele te zday egzamin ich twrcy musz podj kilka sporych wyzwa. Musz oni przekona decydentw,
e niezbdna jest gruntowna reforma caej administracji. Kolejne wyzwanie to rozwizanie konfliktu dotyczcego
odmiennych interesw indywidualnych mieszkacw a grup zorganizowanych wok wsplnego celu.
Dowiadczenia plasujce si blisko modelu Porto Alegre wskazuj, e moe to stanowi istotny problem, na
przykad kiedy stowarzyszenia i inicjatywy mieszkacw obawiaj si braku korzyci w odniesieniu do poparcia

5

swoich propozycji.


'Fundusz spoecznoci lokalnej na poziomie lokalnym i miejskim' oraz 'Negocjacje publiczno / prywatne'
Przykady takich form BP odnajdujemy w brytyjskim miecie Bradford (467 000 mieszkacw) i w Pocku (128
000 mieszkacw). Elementem wyrniajcym te dwa modele BP spord innych jest fundusz przeznaczany na
publiczne inwestycje oraz na spoeczne, kulturalne czy ekologiczne projekty. Omawiane procedury BP s w
stosunku do pozostaych modeli wzgldnie niezalene od budetu miasta. Fundusze przeznaczone do dyspozycji
mieszkacw albo wogle nie pochodz z miejskiej kasy albo wkad miasta jest czciowy. Oznacza to, e
instytucje samorzdowe nie podejmuj ostatecznej decyzji gdzie powinny trafi pienidze. Ciaami podejmujcymi
decyzje na jakie priorytety przeznaczy wsparcie finansowe s, w zalenoci od przyjtego rozwizania: komitet,
komisja lub zebranie delegatw BP. Gwn rol peni zorganizowane grupy lokalne organizacje pozarzdowe,
stowarzyszenia ssiedzkie (mieszkacw). Jednak gdy w jednej procedurze biznes zajmuje centralne miejsce, w
drugiej jest on cakowicie wykluczony ze wszelkich obrad. Niniejsze formy BP mog realizowa zasad
dyskutowalnoci, jeli ma miejsce przynajmniej kilka spotka ze spoecznoci lokaln.
W rozwizaniu 'Negocjacje publiczno / prywatne' firmy oraz ewentualnie organizacje midzynarodowe wnosz
swj wkad finansowy do funduszu. W przypadku Pocka fundusz taki opiewa na 300 000 Euro, z czego 150 000
pochodzio od kampanii naftowej ORLEN S A., pozostae rodki naleay do miasta oraz od Programu Narodw
Zjednoczonych ds. Rozwoju. Finansowe wsparcie sektora prywatnego sprawio, e firmy miay w Pocku znaczny
wpyw na ksztat procedury BP od samego pocztku. W efekcie mieszkacy, ktrzy nie wnosili swoich pienidzy
do funduszu, lecz aplikowali o nie zaczli odgrywa drugorzdn rol. W tym miejscu warto przypomnie, e
Program Habitat Organizacji Narodw Zjednoczonych oficjalnie uzna BP jako narzdzie dziaania w sferze
publicznej (Cabannes 2004), jednak definicja przyjta przez t organizacj midzynarodow znacznie odbiega od
brazylijskiego pierwowzoru Porto Alegre. W rozumieniu UN Habitat BP to innowacyjny mechanizm, ktrego
celem jest poprawa publicznych finansw poprzez zaangaowanie instytucji lokalnego samorzdu, sektora
prywatnego oraz spoecznoci lokalnej. Std instytucje midzynarodowe, ktre chc wczy i zaangaowa
grupy mieszkacw oraz lokalne organizacje w budowanie partnerstw publiczno prywatnych stosuj model
'Negocjacje publiczno / prywatne'.
Zdecydowanie inaczej wyglda 'Fundusz spoecznoci lokalnej na poziomie lokalnym i miejskim'. Jego rdo ley
w poczeniu elementu silnej tradycji angaowania si ludzi we wsplne sprawy z elementami modelu Porto
Alegre. Efektem jest rozszerzenie funduszu lokalnego do rangi przedsiwzicia na skal miasta (czyli do rangi
budetu partycypacyjnego, zgodnie z drugim kryterium definicji mechanizmu BP). Procedura zarzdzania
funduszem jest wpisana w programy miejskie, np. w program remontowy. Mieszkacy zgodnie z przyjtymi
zasadami decyduj o funduszu samodzielnie, a sektor prywatny wogle nie bierze udziau w tym procesie.
Kluczow kwesti stanowi wsparcie dla wykluczonych spoecznie grup. I tak w Bradford w 2004 roku wszystkie
projekty finansowane z funduszu budetu partycypacyjnego (875 ooo Euro) umiejscowione byy w dzielnicach
biednych. W wersji idealnej 'Funduszu spoecznoci lokalnej na poziomie lokalnym i miejskim' mieszkacy
dodatkowo powinni sami realizowa wyselekcjonowane projekty (w modelu 'Negocjacje publiczno / prywatne' nie
jest to wymg konieczny).
Sab stron tych dwch rozwiza BP jest nike bd adne powizanie z instytucjami samorzdu lokalnego
nawet w przypadku, jeli wadze miasta zdecyduj si na dofinansowanie projektw funduszu. W wersji
'Negocjacje publiczno / prywatne' wpyw inwestujcych w fundusz firm jest proporcjonalny do wysokoci
przeznaczonych rodkw. Trudno sobie jednak wyobrazi, aby w tym rozwizaniu kiedykolwiek priorytetem
zostaa zasada sprawiedliwoci spoecznej.

6

'Fundusz spoecznoci lokalnej na poziomie lokalnym i miejskim' zawiera w sobie natomiast ogromny potencja,
jakim jest narzdzie wsparcia spoecznie wykluczonych obszarw lub grup. Moe ono zosta wykorzystane w
midzynarodowych i oglnoeuropejskich programach na rzecz promocji miast.
Dwa z omawianych modeli maj wspln zalet pozostawiaj mieszkacom moliwo nie tylko decydowania o
podziale ciastka, ale take realizowania wybranych projektw.
Badania nad eksperymentami BP wskazuj, e niniejsze formy partycypacji w maym stopniu rozwiny si w
Europie. Ju istniejce przykady tych modeli BP tworz podstaw do dalszego rozwoju, zwaszcza w Wielkiej
Brytanii oraz Wschodniej Europie.

Partycypacja ssiedzka oraz Konsultowanie finansw publicznych
Pierwsze rozwizania s implementowane przede wszystkim we Francji, drugie moemy spotka w Niemczech.
Wsplnym mianownikiem tych modeli jest element konsultacji. Ustalenia mieszkacw s sprawozdawane
lokalnej administracji (a nie uczestnikom spotka). BP przyjmuje tu formu selektywnych wysucha. Wadze
samorzdowe mog uznaniowo uwzgldni wybrane preferencje mieszkacw w swoich programach.
Mieszkacy nie maj duego wpywu na ksztatowanie procedury BP. W przeciwiestwie do wczeniej
omawianych eksperymentw obywatele ani nie posiadaj prawa gosu ani nie rozwijaj szczegowych
wytycznych do poszczeglnych projektw. W adnym z tych dwch modeli kwestie spoeczne nie s na
pierwszym planie. Decyzje nie s take podejmowane w oparciu o kryteria dystrybucji rodkw. Rola lokalnych
stowarzysze jest stosunkowo saba w porwnaniu z poprzednimi dowiadczeniami. Obywatele maj szans
zaistnie w tym procesie w trakcie otwartych zebra rady miasta. Informacje o nich ukazuj si w mediach,
przekazywane s mieszkacom listownie i w bezporednich kontaktach. W Niemczech oraz niektrych
francuskich miastach stosuje si take dodatkow procedur docierania do mieszkacw s oni dobierani z list
wyborcw (Rcke, 2005). Wylosowane osoby otrzymuj imienne zaproszenia na spotkanie BP. Metoda ta jest
uywana m. in. w Emsdetten (35 000 mieszkacw), Hilden (56 000 mieszkacw), Vlotho (21 000 mieszkacw)
oraz w dzielnicy Berlina - Treptow-Kpenick (233 000 mieszkacw).
Dwa omawiane rodzaje BP rni si genez. Pierwsze rozwizanie wyonio si z wczeniej funkcjonujcych
form uczestnictwa jak fundusze oraz spotkania ssiedzkie. By to wpyw myli spoecznej z Porto Alegre,
jakkolwiek aktualne podobiestwa nie s zbyt due. ,Konsultowanie finansw publicznych' zmierza bardziej do
rozwiza z podrcznika nowoczesnego zarzdzania w sferze publicznej (New Public Management). W
Niemczech inspiracj dla twrcw tego modelu byo nowozelandzkie miasto Christchurch. Elementy procedury
Porto Alegre zostay tu wprowadzone pniej. Procedura BP w Partycypacji ssiedzkiej w duo wikszym
stopniu przebiega na poziomie lokalnym. Na poziomie miasta nie podejmowane s kwestie dotyczce inwestycji,
debatuje si o tym wycznie w krgach ssiedzkich. Zadaniem spotka oglnomiejskich jest sformuowanie
oglnych celw polityki miasta (wizja piknego miasta). Termin ssiedzko (z ang. proximity) posiada w
kontekcie BP dwa znaczenia. Pierwsza definicja wskazuje na blisko terytorialn. Przykadem jest
zorganizowanie kilku spotka wewntrz wsplnot ssiedzkich, nie wycznie jednego spotkania na poziomie
miasta. Drugie rozumienie tego pojcia oznacza bliskie relacje pomidzy przedstawicielami wadzy lokalnej,
pracownikami instytucji a obywatelami i obywatelkami. W ten sposb zorganizowany jest model BP w Bobigny
(45 000 mieszkacw). Dwa razy do roku burmistrz miasta w trakcie otwartych spotka odpowiada na kwestie
przedstawiane przez mieszkacw. Z kolei model niemiecki du wag przykada do utrzymania przejrzystoci w
sferze finansw publicznych. Najwaniejsze informacje o budecie miejskim s rozpowszechniane za pomoc
broszur, stron internetowych oraz lokalnych mediw. W rnych miastach stosuje si rny sposb mwienia
mieszkacom o sprawach budetu. Najczciej spotykany sposb to wykaz zada realizowanych przez instytucje
publiczne z podziaem na wydatki i dochody, np. wydatki i dochody bibliotek publicznych, basenw, szk
pielgniarskich (nalecych do samorzdu), systemu kanalizacji miejskiej czy wywozu nieczystoci . Mieszkacy

7

maj moliwo podzielenia si swoimi pomysami w trakcie otwartych spotka oglnych i tematycznych. Inna
metoda prezentowania finansw miasta to balancing the budget deficit balans deficytu budetowego. Dla
przykadu w Emsdetten (Niemcy) w ramach BP na rok 2002 mieszkacy wybierali pomidzy 5 opcjami, ktre
miay doprowadzi do zbalansowanego budetu. Kategorie te nazwano: cicia kosztw osobowych w
administracji publicznej i wydatkw na dziaania, redukcja fakulatatywnych powinnoci i obowizkw, wycofanie
rezerw budetowych, podwyszenie podatkw i opat lokalnych. Kada uprawniona osoba zamieszkujca
Emsdetten moga wypowiedzie si na temat tych kwestii korzystajc ze specjalnego kwestionariusza. Nastpnie
na podstawie indywidualnych opinii mieszkacw sporzdzano oglne rekomendacje dotyczce zbalansowanego
budetu. W tym rozwizaniu zdecydowanie jednak brakuje czasu i przestrzeni na dyskusje, podczas gdy w
'partycypacji ssiedzkiej' ludzie maj okazj spotyka si i dyskutowa wielokrotnie wewntrz maych grup i w
duszym okresie czasu.
Analiza modelu ,Konsultowanie finansw publicznych' wskazuje, e jest to bardziej narzdzie usprawniania
administracji publicznej ni instrument wpywu mieszkacw na sfer publiczn. Uczestnictwo mieszkacw
(jedno/ dwa spotkania w cigu caego roku) w niewielkim stopniu przyczynia si do poprawy funkcjonowania
instytucji miasta. Nie ma te bezporedniego przeoenia ani na kwestie problemw spoecznych ani na ksztat
programw miejskich. Z kolei model ssiedzki stwarza przestrze do dyskusji midzy obywatelami a
przedstawicielami wadzy czy instytucji lokalnych, jego sabsz stron jest za to may wpyw na funkcjonowanie
miasta od strony administracyjnej. W obydwu tych rozwizaniach ze wzgldu na to, e sugestie mieszkacw
realizowane s w maym stopniu, a niezaleno spoeczestwa obywatelskiego nie jest dua, to take
rozliczalno caego procesu BP nie plasuje si na najwyszym miejscu w rankingu omawianych w tym artykule
modeli.
Wpyw budetu partycypacyjnego w Europie
W przeprowadzonym badaniu oddziaywanie budetu partycypacyjnego byo oceniane w trzech wymiarach:
reformy administracji, poprawy standardw demokratycznych (renewal of politics) i realizacji zasady
sprawiedliwoci spoecznej.
Bez trudu mona odnale bezporednie przeoenie BP na zwikszenie przejrzystoci ycia publicznego.
Dotyczy to procesu ustalania budetu miasta oraz przebiegu projektw inicjowanych w ramach BP. Jest to jednak
za mao, aby mwi o penej kontroli obywatelskiej nad caymi publicznymi finansami. Inne zauwaalne efekty BP
w tym obszarze to: poprawa jakoci usug wiadczonych przez miasto (zgaszanych przez mieszkacw),lepsza
wsppraca pomidzy rnymi komrkami administracji miejskiej, skrcenie czasu powicanego przez
urzdnikw na zaatwienie spraw oraz ich szybsza reakcja na kwestie dotyczce miasta. Nie odnotowano, aby
funkcjonowanie BP przyczynio si do zmniejszenia wydatkw publicznych oraz do strukturalnej reformy instytucji
samorzdowych. Warto powici chwil eksperymentom hiszpaskim, ktre dodatkowo przyczyniy si do
polepszenia jakoci zarzdzania w poszczeglnych departamentach oraz do zwikszenia przejrzystoci poprzez
obowizek dokadnego sprawozdawania si miasta zarwno z podjtych dziaa administracyjnych jak i
osignitych rezultatw (wskaniki realizacji zada). Konkluzje, jakie pyn z analizy tego obszaru funkcjonowania
BP s nastpujce: szanse na efektywno BP rosn, kiedy wspdziaaj jednoczenie dwa czynniki wysoki
poziom uczestnictwa mieszkacw oraz gruntowna reforma administracyjna. Kolejnym czynnikiem sukcesu jest
stworzenie i wykorzystanie przestrzeni do pogbionej dyskusji midzy mieszkacami (o czym badawcze
wnioskuj na podstawie modelu 'Konsultowanie finansw publicznych', gdzie zabrako komponentu prawdziwej
dyskusji).
Oddziaywanie BP na sfer polityki jest bardzo zrnicowane i niejednorodne. Z analizy kadego przypadku pyn
odmienne wnioski. Faktem jest, e w wielu aglomeracjach relacja pomidzy mieszkacami, administracj
publiczn i wybieralnymi wadzami ulega znacznej poprawie. Nie jest prawd, e funkcjonowanie BP wpywa na
zwikszon frekwencj w trakcie wyborw samorzdowych (jeli ju mwimy o takiej tendencji jest ona raczej
wynikiem pro-partycypacyjnego programu danej partii w ogle). Wiemy, e BP moe pozytywnie wpywa na

8

lokaln kultur polityczn i kompetencje uczestnikw ycia publicznego. Ponad to w poszczeglnych miastach
zauwaalne jest, e czsta praktyka zabierania przez obywateli gosu w sprawach finansw wzmacnia i poprawia
funkcjonowanie III sektora spoeczestwa obywatelskiego. Najbardziej widoczne jest to w miejscach, gdzie
spotkania maj charakter cigy i odbywaj si w duszym czasie. Z drugiej strony naley przypomnie, e za
wyjtkiem niektrych aglomeracji w Hiszpanii czy we Woszech samorzd lokalny traktuje wnioski mieszkacw
zaledwie jako wskazwki. Jest to zwizane z tym, e najbardziej kluczowe kwestie budetowe niezmiernie rzadko
s tematami przewodnimi spotka mieszkacw i decyduje o nich kto inny. Dla rzetelnoci badawczej warto
jednak doda, e powstae w Europie modele BP s nowymi rozwizaniami, std ich wpyw na sfer polityki
bdzie mona zmierzy i opisa dopiero za jaki czas z duszej perspektywy czasowej.
W trzecim wymiarze sprawiedliwoci spoecznej Europa posiada o wiele sabsze wyniki w porwnaniu z Porto
Alegre. Jedynie woskie miasteczko Grottammare moe pochwali si dobrymi rezultatami w obszarze
wyrwnywania standardu ycia swoich mieszkacw. Warto take powoa si na przykad hiszpaskiego miasta
Albacete, gdzie mniejszo romska oraz rodowiska imigrantw stale bior udzia w obradach BP i zasiadaj w
Radzie BP. Dziki ich uczestnictwu powstao centrum spoeczne, zaprojektowane zgodnie z preferencjami tych
tradycyjnie wykluczonych grup mieszkacw. Aby BP mg wpywa na lepsz realizacj zasady sprawiedliwoci
spoecznej, jego wykonawcy musz powici szczegln uwag wczaniu grup mieszkacw o zrnicowanym
statusie spoeczno - ekonomicznym (korzystajc z odpowiednich procedur i kryteriw dystrybucji zasobw.
Pewien postp w tym obszarze rokuj rozwizania Europejska wersja modelu Porto Alegre' oraz 'Fundusz
spoecznoci lokalnej na poziomie lokalnym i miejskim'.
Gwne wnioski
Jak dotychczas funkcjonujce w Europie rozwizania BP nie speniy oczekiwa pro-partycypacyjnych politykw
czy aktywistw spoecznych. Czy jest to tylko kwestia czasu czy odpowiednich czynnikw zwizanych z yciem
publicznym? Istniej co prawda dobre praktyki ze starego kontynentu (widoczne zwaszcza w Hiszpanii czy we
Woszech), gdzie proces wspdecydowania o rodkach publicznych oparty jest na jasnych i przejrzystych
reguach, aktywnym uczestnictwie spoeczestwa obywatelskiego oraz sprawnej administracji. Z drugiej jednak
strony spotykamy przypadki BP, ktre przez lokalnych politykw s traktowane jako spektakl dedykowany
mieszkacom. W tej perspektywie kluczowe jest zachowanie zdrowego dystansu w ocenie poszczeglnych
eksperymentw BP oraz rozdzielanie ideologicznych dyskursw od faktycznych rezultatw.
Z przeprowadzonych bada wynika, e nie ma jednego zotego rodka - modelu, ktry we wszystkich
paszczyznach i w kadym kontekcie dawaby rwnie dobre efekty. Jeli chodzi o czynnik spoeczny - wag
podejmowanych przez obywateli decyzji, formowanie si tzw. czwartej wadzy - to przoduj rozwizania
Europejska wersja modelu Porto Alegre' oraz 'Fundusz spoecznoci lokalnej na poziomie lokalnym i miejskim'.
Jest to moliwe, gdy zaangaowanie mieszkacw jest due, a klasa pracujca odgrywa w tym procesie gwn
rol. W innych przypadkach ('Partycypacja ssiedzka', 'Konsultowanie finansw publicznych' czy 'Negocjacje
publiczno / prywatne') potencja znaczcej zmiany spoecznej bd wzmocnienia obywateli nie zostaje
wykorzystany.
Modele te jednak maj swoje inne mocne strony. Przykadowo 'Fundusz spoecznoci lokalnej na poziomie
lokalnym i miejskim' czy 'Negocjacje publiczno / prywatne s tak zaprojektowane, aby mieszkacy mogli sami
koordynowa wymylane projekty. Model funkcjonujcy w Pocku nie dokada swojej cegieki do bardziej
sprawiedliwej dystrybucji usug i inwestycji miejskich, ale bierze pod uwag istnienie sektora prywatnego. Dla
kontrastu w procedurze BP w Porto Alegre przedsibiorstwa pozostaj cakowicie niezauwaone, a przecie
trudno zaprzeczy, e s one kluczowe dla rozwoju lokalnego. Z kolei 'Konsultowanie finansw publicznych' w
duym stopniu przyczynia si do reformy administracji. Takimi efektami w tym obszarze nie moe si poszczyci
adne inne miasto realizujce BP w Ameryce aciskiej.

9

Budet partycypacyjny jest narzdziem wzmacniania demokracji, sprawiedliwoci spoecznej oraz przejrzystej
administracji publicznej. Nie jest jednak narzdziem jedynym. Sukces tego przedsiwzicia w duej mierze zaley
od niezalenoci politycznej i finansowej samorzdu lokalnego. Gwnym kluczem do udanej formuy BP w dugiej
perspektywie jest inicjowanie tego procesu nie tylko z gry, ale take oddolnie przez samych obywateli. Dopiero
wwczas moemy nieznacznie zblia si realizacji idei inny wiat jest moliwy.

1Badanie Budet partycypacyjny w Europie byo prowadzone przez Centrum Marc Bloch
w Berlinie, we wsppracy z Uniwersytetem Humboldta w Berlinie i przy finansowym wsprarciu Fundacji
Hans-Bckler i CNRS (Francja) (www.buergerhaushalt-europa.de). Grupa badawcza pracowaa nad
pogbionymi analizami w 20 rnych miastach, w latach 2002-2005. Zebrano take podstawowe dane w
przypadku kolejnych 30 miast. Osoby biorce udzia w przedsiwziciu w poszczeglnych krajach to: Belgia:
Ludivine Damay, Christine Schaut; Francja: Marion Ben-Hammo, Sandrina Geoffroy, Julien Talpin; Wielka
Brytania: Jeremy Hall;
Wochy: Giovanni Allegretti (koordynator), Pier Paolo Fanesi, Lucilla Pezzetta, Michelangelo Secchi;
Holandia: Hugo Swinnen; Polska: Dorota Dakowska, Elzbieta Plaszczyk; Portugalia: Luis Guerreiro;Hiszpania:
Ernesto Ganuza.
2 Abers, 2000; Herzberg, 2001; Avritzer, 2002; Allegretti, 2003; Baiocchi, 2005; Gret and Sintomer, 2005
3 Osignicia te pozostaj bez porwniania z Brazyli, gdzie w latach 2001-2004 w miastach, gdzie przyjto BP
mieszkao 43% caej populacji brazylijczykw (Marquetti, 2005)
4 Hilden: 56,000 mieszkacw; Emsdetten: 35,000 mieszkacw; Grottammare: 14,700 mieszkacw; Altidona
2,600 mieszkacw.
5 Typ idealny wedug Maxa Webera jest to pewien abstrakcyjny model skadajcy si z cech istotnych danego
zjawiska spoecznego, jednak w czystej postaci nie wystpujcy w rzeczywistoci. Koncepcja typu idealnego
miaa pozwala na porwnywanie ze sob rnych zjawisk spoecznych wzgldem owych abstrakcyjnych form
(przyp. tlum. za wikipedia.org)
6 Kryteria: 1) geneza procesu; 2) organizacja spotka (spotkania ssiedzkie, na poziomie miasta lub tematyczne,
spotkania zamknite vs. Spotkania otwarte, etc.); 3) typ prowadzenie obrad (dyskusje tematyczne, dyskusje ...,
etc.); 4) rola spoeczestwa obywatelskiego z procedurze BP (kto uczestniczy w procesie, co-elaboration
metodologii, etc.); Dodatkowo kady model zosta poddany analizie pod ktem mocnych stron, sabych stron oraz
szans i zagroe.
7Neokorporacjonizm - zorganizowana struktura reprezentacji interesw pracodawcw i zwizkw zawodowych,
wraz z uczestnictwem silnych grup interesw w tworzeniu i realizacji polityki publicznej.