I

Propagalnda
l
propagandy w czasie wojny w swym najszer-
szym znaczeniu obejmuje wszystko, co ma na
emocje i zachowanie. nigdy nie ona w sta-
nie militarnej czy finansowej, jej miej-
sce i rola w prowadzeniu wojny
W
latach II wojny zarw-
no ze na jej jak
i
kw, propaganda nie-
rozmiary.
Pozostaje jednak wiele co
do i te-
go kosztownego W swym
nym dziel e, na
masach poprzez
Serge Czachotin utrzymuj e, propagan-
da w ni ewielkim tylko stopniu
na przebieg wojny, "nie zna-
roli , jak to miejsce pod ko-
niec I wojny Francuski pisarz
przyznaje jednak, radio, ktre pojawi-
w okresie prze-
w czasie trwania wojny prawdziwy
rozkwit. propa-
gandzistw, uprzywilejowanym
przez wszystkie strony. ode-
filmy i ulotki, podczas gdy
prasy i tradycyjnych od-
obrazem (plakatw)
znacznemu
propaganda ma ki lka celw, za-
od tego, do kogo jest skierowana.
jej adresatami
i jej cel jest potrjny: kultywo-
do wroga, mora-
le wojska i wsparcie zaplecza.
Rwnie jest propaganda skierowa-
na do przeciwnika: jej zadaniem jest
walki oraz ludno-
co do sensu wojny i co do
zalet ich przywdcw.
typy propagandy
Podczas II wojny naprze-
ciw siebie typy propagandy,
logiki
tak w przypadku propagandy politycz-
nej demokratyczny-
... Natychmiast
po do
Hitlera,
w Niemczech roz-
pro-
pagandowa na-
gonka na
ofiarnych" nowe-
go Tu:
reklama"
SA -
"Niemcy, nie ku-
pujcie niczego
u
(Bundesarchiv)
.... Joseph Goeb-
bels,
fizycznie chybiony
literat, kobieciarz
i wielbiciel Hitlera
skoordynuje
wkrtce propa-
III Rzeszy.
(zbiory prywatne)
1901
mi a dyktaturami), jak wojskowej
Osi a aliantami). Podczas gdy
propaganda w krajach o dyktator-
skich kontrolowana i
Pierwszym zadaniem propagandy
przygotowanie narodw do wojny, takie
ich sposobu by
zdolne do wytrwania w tym trudzi e
do przesady i do
najbardziej ordynarnych
propaganda alian-
tw bardziej do
informacji i nie
przed mwieniem prawdy,
PierwS7J1m zadaniem
propagandy byto
pn.ygotowanie naro-
dw do wojny.
przez czas trudny do przewi-
dzenia. W roku 1939 machi-
na propagandowa
Osi doskonale przygo-
towana. Nic nie rw-
ze znakomitym me-
nawet gdy o przyznanie do
ski . W krajach Osi z
zdobywcw, a
do U aliantw od-

jak funk-
w przebiegu wojny sys-
temy na stan
USA, ZSRR), aby mocne i
strony z nich, ich sukcesy i niepo-
wodzenia.
1902
chanizmem psychologicznym,
w Niemczech po mistrzowsku przez Go-
ebbelsa. od roku 1933 nard
niemiecki do tego stopnia zindok-
trynowany, tak bardzo przekonany o swej
militarnej przewadze, raczej nie
wojny, w
bez wahania.
Gra Goebbelsa na
manipulowaniu
w taki sposb, by do za-
akceptowania
zwrotw w polityce Niemi ec
wobec ZSRR. W sierpniu
1939 r. niemiec-
kie przekonane,
Radziecki jest
wrogiem
24 tego samego

no je
jest on przy-
jacielem i so-
jusznikiem.
Kolejna zmiana
gdy
w czerwcu 1941 r. pakt
niemiecko-radziecki
zerwany; ZSRR
znw we
wroga, z ktrym trzeba Cala lite-
ratura antyradziecka, ktra wyco-
fana z obiegu w sierpniu 1939 r. , znw po-
na plkach
TWrcy
Drugi nurt niemieckiej propagandy polega!
na podsycaniu pogardy i nienawi' ci w sto-
sunku do demokratycznych Zacho-
du. Przypisywano im za
wojny. W jej Rzesza nie
innego jak tylko
W zimy 1939 r. prasa, radio i fil m
z uporem dekadenc-
kich ktre wypowiedzialy Niemcom
Japonia i WIochy w zgo-
dzie z kraje anglosa-
ski e to bogate i

"plutokracj e",

w
Radio
o "rudo-

cach z Zachodu"
i kraje
dniowo-wschodni ej
Azji do buntu przeciw-
ko brytyjskiej tyranii .
Propaganda mia-
na celu uksztalto-
wanie wojownikw rwnie
walecznych jak rzymscy le-
a przeciwni kw,
z na czele,
jako narody zdegenerowane. brytyj-
porwnywano do gromady dawnych
australijski ch, ktrzy ra-
czej by zbuntowali , mieli
w deszczu, i ktrzy
zawsze o przerywali wal-
by niewzruszenie her-
Owa ironia niesmakiem,
istotnie - propaganda
zaledwie nie-

machiny Go-
ebbelsa.
Nieporwnanie


Japonia,


na idei "Strefy
Wsplnego Do-
brobytu ", w
"zwrceni a Azj i
Azjatom". To
.... lil-
mowa Leni Rie-
lenstahl
"dla swego
Fiihrera" monu-
mentalne
na nowego

(zbiory prywame)
dla
wszystkich "ludo-
wy odbiornik ra-
diowy" wprowadzi
przemwienia Hi-
tlera i Goebbelsa
do nie-
mieckiego domu.
(zbiory prywame)
.... prasy
niemieckiej
pod kon-
NSDAP.
(zbiory prywatne)
o wiele konkretniejsze i bardziej po-
hitlerowski "nowy
do idei wsplnych i wspl-
nej kultury. W celu rozpowszechnienia go
wszystkich narodw Azji Japonia in-
w dokonywanych podbo-
jw, radiofonii krtkofalowej .
W czterech lat Strefa
Wsplnego Dobrobytu dniem i
zal ewana potokami audycj i, w ktrych
przedstawiano plany
wienia Azji oraz oczerniano "anglosaskich


nici manipulacyjnych
a niemiec-
wiele punktw
wsplnych. Oba w
dome naj nowszych wy-
nalazkw - radia i filmu. tym me-
diom analfabetyzm przeszko-
w indoktrynacji mas.
zmonopolizowane przez znajdo-
pod ich
prawie dla propagandy.
i ona scentralizowana w po-
dobny sposb - z Kremla dy-
rektywy rozpowszechniane
przez zorganizowane, lokalne sie-
ci . W Radzieckim, podobnie jak
w Niemczech, od wojny organi-
zowano seanse zbiorowej indoktrynacji za
radia i
jednak i - podczas gdy na-
i faszy' ci przedstawiali siebie jako wo-
jownikw, ZSRR zawsze
pokoju". Wybuch wojny w ro-
ku 1939 radziecki e do zmia-
ny tej poli tyki: nadal wizeru-
nek pokoju", trzeba przy-
do wojny. O zmianie tej
opiewanie radzieckiej
militarnej. Przede wszystkim jednak na
dalszy pl an temat
dowego oblicza komunizmu, ktry
miejsca znw aktualnemu patriotyzmowi.
liczne filmy, chwaleb-
Rusi i o do-
konaniach carw, nagle znw przydatnych
("W ojczyzny", "Aleksander New-
ski"). Nie walki klas - teraz wal-
nard.
Przygotowanie do wojny
znacznie w
demokratycznych, gdzie przekazu
w prywatnych.
.... Korespondenci
wojenni niemiec-
kich i
skich sojuszni-
kw (Propagan-
dakompanie) da-
wali wojny

wytycz-
nym
"z gry".
(zbiory R. Theys)
.... Fotografia
Winstona Chur-
chilla w postawie
"gangsterskiej"
wykorzystana
przez


Goebbelsa.
(zbiory prywatne)
T "A z
Najmniejsze
przejawy antyse-
mityzmu w podbi-
tych przez Niem-
cy by-
skrupulatnie
wykorzystywane
i popierane,
(zbiory prywatne)
T Kadr z filmu
propagandowego
dla -
"Hitlerjunge
Quex",
(zbiory prywatne)
1903
.. Amerykanie
bardzo
szybko docenili

radia.
(zbiory prywat ne)
T Aktor nie-
mieckiego pocho-
dzenia Helmut
Dantine w ame-
melo-
dramacie o nor-
weskim ruchu
oporu - "Edge ot
Darkness".
(zbiory prywatne)
reklama handlowa w Stanach Zjed-
noczonych znacznie bardziej
w innych krajach, to jej polityczny odpo-
wiednik niedoceniany i
prze-
nieufnie do
jakiejkolwiek o propagandzie poli-
tycznej, jako
w sferze spraw
wych. W pierwszej roku 1940 ad-
wych przedstawicieli, pastor Caughlin, co
przez radio do 3,5 mln
Amerykanw, ich przed
Brytyjczykw i Oskar-
Roosevelta, nard do woj-
ny i nazywa rzekomo Rosenfeld. Wy-
pismo o nazwie spo-
zakamuflowanych
pod adresem nazistowskich Niemiec, czy-
tane przez miliona czytelnikw.
dla siebie
z owego ruchu izolacjonistycznego, popie-
ugrupowania takie jak Coughlina. Go-
ebbels Niemiecko-Ame-
(German American Bund) i posta-
na jego czele Fritza Kuhne, fanatyka
niemieckiego, na emigra-
cji w Stanach Zjednoczo-
nych. za
najbardziej antysemickie
z zachodnich
on jednak w swej ocenie
ministracja w ogle nie podej-
muje jakichkolwiek prb wy-
warcia w tej dziedzinie
na Amerykanw, bo
skutek z od-
wrotny do zamierzonego.
Ponadto w okresie
obywa-
teli
skich
dystans
wobec spraw eu-
ropejskie/l.

propaganda i ordy-
narne wy-

nastrojw antynazi-
stowskich.
W stosunku do kra-
wojennym uprawiano
izolacjonizmu. obywateli
rozczarowa-
nych traktatem wersalskim
z 1919 r. , zacho-
dystans wobec spraw eu-
ropejskich. Gdy Roosevelt zde-
stopniowo
swych rodakw do
w wojnie, czo-
lobby izola-
cjonistycznemu. Jeden z je-
go najbardziej
jw, w ktrych panowa-
dyktatura, demokratyczne
jeszcze pod-
czas gdy Goebbels sam
propagan-
dzistw angielskich i
fakt istnienia
z Roosevelt utwo-
dwie instytucje: Biuro Informacji Wo-
jennej (OWI), kierowane przez
radi u Elrnera Davisa, szefa oficjalnej
propagandy, oraz Biuro Strategicz-
nych (OSS) do spraw propagandy tajnej.
do czasu Pearl Harbor propaganda bar-
dzo dyskretna - w czasie swych legendar-
nych radiowych przy komin-
ku" prezydent Roosevelt po-
wolnym przygotowywaniem rodakw na
wojny. Machina uru-
chomiona w grudniu 1941 r. W lutym
1942 r. cykl trzynastu audycji
radiowych "To jest wojna" o ktre
same za siebie: "Wrg", "Amery-
ka w wojnie". W roku 1943 na 20 audy-
cji, emitowanych tygodnia przez
NBC, jedynie nie spraw
wojny. Niektre z nich na celu
wzmocnienie morale zaplecza, jak na
przyklad ta, w ktrej pani Perkins, matka
gospody-
nie domowe do
notw. innych au-
dycji dostarczanie rozrywki i doda-
wanie otuchy.
Hollywood
atutem Amerykanw w dziedzi-
nie propagandy jednak
Hollywood. Na woj ny
zasada widowiska:
na ekranie jednak
pod warunkiem do typowych
epi zodw o charakterze rozrywko-
wym. Kino lub
dreszcz grozy, a nie do refl ek-
sji . "Dyktator" Chaplina - to fil-
mu, w ktrym nie z bawieni a
jasno
wojny. Jednak dopiero gdy Ame-
ryka do wojny,
nie film dokumentalny - gatu-
nek dotychczas pogardzany. Roosevelt we-
do Waszyngtonu Franka by
u ni ego wyprodukowanie serii fil-
mw, przyczyny wojny oraz
w niej Ameryki . Capra eki-
wybitnych ktra zrealizowa-
osiem odcinkw" Why we fight?" ("Dla-
czego one kolosal-
ny sukces.
w Wielkiej Brytanii na rozkaz Churchilla.
Nie tylko Amerykani e korzystali z fil-
mu jako broni . W pierwszych
wojny bardzo skutecznie nim
Goebbels. Filmy dokumentalne
ne podczas kampanii w Polsce, w Norwe-
gii i w Holandii dl a wzmoc-
nienia morale Niemcw, a prze-
ciwnika. "Chrzest bojowy",
w Polsce, rwno-
w 55 kinach Berlina i w Rze-
szy. kabinom projekcyjnym na
je
w najbardziej oddalonych miejscowo-
Zarwno w tym, jak i w innych fil-
mach, wojny zawsze
wroga, przeciwko szla-
chetnej i niepokonanej armii niemieckiej.
Zoom
Takie filmy do ambasad Rze-
szy we wszystkich krajach, by tam
je w kinach. 5 kwietnia 1940 r.
i norwescy poli tycy zostali zaproszeni na
"Chrztu bojowego",
polskiej obro-
.... Minister pro-
pagandy Goeb-
bels przyjmuje
w Berlinie
rzy SS, ktrym
wydo-
z
pod Czerkasami.
(AKG)
.... W maju
1942 r. w Dort-
mundzie
"Wielki Pokaz
Antybolszewicki" .
(zbiory prywal11e)
T i Fran-
cja" - ohydna
propagandowa
wystawa w pary-
skim
Berlilz.
(zbiory prywal11e)
.... Kontrola
poczty na granicy
okupowanej stre-
fy Francji z Niem-
cami. Wiadomo-

rodzinom przez
stacjo-
za gra-
"inte-
resort
propagandy.
(zbiory prywatne)
"Hitler oswo-
bodziciel" - plakat
propagandy nie-
mieckiej w
rosyjskim. Pozy-
skanie szerokich
rzesz
cw Ukrainy czy
do walki
ze znienawidzo-
nym przez nie bol-
szewizmem nie
od
Niemcw ogrom-
nych -
setki by-
obywateli
ZSRR i
Armii Czerwonej
i bez tego
w niemieckie
szeregi. Mimo to,
Hitler do

przed
"podludzi" do
walki w interesie
Niemiec.
(zbiory prywatne)
T Biuro werbun-
kowe francuskie-
go STO (Service
du Travail Obli-
gatoire) -
pracy w Rzeszy.
Pierwotnie ochot-
nicza, szybko
stanie ona -
mimo
warunkw obie-
cywanych przez
-

(zbiory prywatne)
1908
ny przed Rzeszy. W dni
Hitler inwazji na i Norwe-
Europa w kilku
rynkiem zmonopolizowanym przez filmy
i wystawy objazdowe Goebbelsa.
W aureoli sukcesw
W latach nietrudno
stwom Osi sukcesy
militarne same za siebie. W mia-
kolejnych zdobyczy
terytorialnych wpro-
wadzano audycje ra-
diowe przeznaczone
dla krajw
podbitych. Aby
w obozie brytyj-
skim, Goebbels
nawet
w dia-
lekcie
w Szkocji i Irlandii Anglikw.
W ZSRR rzeko-
obejmu-
swym niemal ca-
Radziecki.
Podobnie ra-
diem by aliantw
na Pacyfiku. Amerykanw,
chcieli z Australii swj 49 stan. Iva
Ikuko Toguri - ktra
w Stanach Zjednoczonych, kiero-
do wojskowych c0-
w sen-
tymentalnym stylu,
za Oczarowani nazywa-
li pieszczotliwie Tokio". Do inne-
go rodzaju radiowej propagandy
Alianccy zwracali do swych
rodzin, dobrze traktowa-
ni, owoce i ... Audycje te
chytrze umieszczano aktualno-
o czasie trwania, tak .rD-
dzice glos syna, mu-
sieli programu.
Mimo zastosowanych
i Niemcy grzeszyli
jednak oraz brakiem znajomo-
narodw, do ktrych zwracali . Pro-
paganda antysemicka i antyboI zewicka
nazbyt nie tylko nie tra-
do przekonania, ale bu-
Anglosasw i "Iudzi radziec-
kich". natomiast
zykami obcymi, co definitywnie
przekazu.
Dopki twa Osi odnosily nieustan-
ne ich propaganda, mimo po-
skuteczna.
Po pierwszych i
ali antw do kontrofensywy sytuacja ul e-
radykalnej zmianie. Sztuka propagan-
dy teraz
trudniej morale,
wtedy metody propagandowe to-
talitarnych swe ograni-
czeni a. Za to propaganda aliancka okaza-
i
Ulotki z powietrza
W czasie woj ny najskuteczniejszym
kiem na morale cywil-
nej oraz nieprzyjaciela ulotki
William Joyce, zwany "Lordem
Haw Haw" - Anglik, ktry
w Niemczech - nazistowskie
audycje propagandowe przeznaczone
dla swych rodakw.
(zbiOry prywatne)
rozrzucane z samolotw. Z
tej broni Amerykanie dla swej pro-
pagandy ofensywnej. W ostatnich lat
wojny OWI
siedmioma milionami ulotek tygodniowo.
Dl a porwnania - podczas I wojny
Amerykanie zrzuci li 3 mln ulo-
tek. Taktyka prosta - ulot-
ki fa kty bez komentarza,
Europejczykom
przez okupanta - ali an-
tw, przegrane bitwy. 10 lipca 1943 r. zrzu-
cono na pozycj e iemcw i Wlochw
7 mln ulotek, by
na Sycylii . ]5 sierpni a 1944 r. zrzucono
ogromne ich na wojska niemieckie
na Francji. Niektre z nich byly
zarazem "Iistami -
do dezercji , za ich
okazaniem dobre traktowanie.
W do pro-
pagandy niemieckiej alianci postawili na
obiektywizm i co
o wiele skuteczniejsze. Tak Chur-
chilI, zamiast Anglikom
i im "pot, krew
i wezwanie pod Czachotin pisze o od-
wadze wojennej propagandy radzieckiej,
Inna strategia aliantw w czasie ich
ofensywy na odnajdywaniu daw-
nych niemieckich,
i przywdcw i odtwarzaniu
ich bez zmian ich rodakom, aby
do jakiego stopnia one oszu twem.
Autorzy propagandy nazbyt
w zacznie im
samym. to na nej skrze Go-
gdy jego - radio -
przeciwko niemu.
zakazanych stacji w Niemczech
powszechne, a narody Europy
BBC nie k1amie. Osi nie
jednak swej taktyki; przeciwnie,
po roku 1942 w pro-
. pagandowych k1amstwach. jak-
by raz w ruch machina oszala-
i nie
Po .. D-day"
Po w ormandii w czerwcu ro-
ku 1944 niemieckiej pokazy-
wano filmy Brytyjczykw
do morza i
wielu zabitych i rannych. W rzeczywisto-
to podczas bry-
tyjskiej pod Dieppe dwa lata wcze-
od propa-
ktra dzialaJa otwar-
cie, niczego nie "Czasa-
mi zapowiadali na froncie,
do ataku na Niemcw
dnia. I rzeczywi-
W wojnie psycholo-
giCUlej Japonia by-
la Z; g6ry pnegrana.
gandy postradali
rozum. W czasie gdy armia

po drugiej , oni
szereg bitew, ktre nigdy
w tym dniu atakowali . [ ... j Zapowia-
co zrobi i to to
dowd
prowadzenia propagandy politycznej;
wyzwala to poczucie niezwyklej
iebie i nie do pokonania, ktre potra-
przeciwnika".
nie jak na sromotna
Amerykanie rzekomo ponie-
pod Bougainville. W "Przegra-
na wojna" pisarz Masuo Kato pi -
sze: "W woj nie psychologicznej Japoni a
z gry przegrana, i to nie z powodu
szczeglnych ali antw, lecz dla-
Zoom
tego, ich propaganda na
podczas gdy
nie chcieli prawdy, i to niemal od
woj ny".
Tak wbrew opiniom,
charakteryzuj e ni e
wmawiania nieprawdy, lecz
sztuka mwienia prawdy w taki sposb, by
zamierzony skutek. Alianci ni-
gdy nie ukrywali swych Pierwsze
tylko
wojsk i zaplecza. Kiedy krajw
Osi w oczach ich na-
zbyt oczywiste, morale oraz zaufanie do

Wojna psychologiczna z nie
czynnikiem, ktry
o ostatecznym ali antw, jed-
nak i pomimo
wygrali.
.&. W chwili wybu-
chu wojny Amery-
kanka
go pochodzenia
Toguri

po Japonii. Owa
studentka uniwer-
sytetu w Los An-
geles
wtedy realizacji
COdziennej audy-
cji propagando-
wej w an-
gielskim przezna-
czonej dla .
rzy USA. Iva zy-
sobie przy-
domek To-
kio". Po wojnie
ona
o zdra-
i
(zbiory prywatne)
.... film
propagandowy
z 1940 roku -
"Dowdca
Nishizumi '"
- o dziwo - wielce


frontu.
(zbiory prywatne)
.... Niemiecki re-
porter frontowy.
(zbiory prywatne)
1901
Od momentu wkroczenia Armii Czerwonej na ziemie polskie
propaganda z prawowoitym
polskim na emigracji w defensywie.
Z demaskowaniem prawdziwego
oblicza komunistw i narzucanej przez nich

jednej tylko gazety.
W 1943 r.
w Otwocku
powielaczowe pi mo pl.
"Brzask" - organ prasowy IV re-
jonu Obwodu wcho-
w War-
szawskiego Armii Krajowej.
to tygodnik, o ok.
600 egzemplarzy. go
Saturnin Racinowski z
niewielkiej grupy
nikw. Pi mo mate-
z radiowego,
nawet dodatek pl. "Na-
uka i Wojsko" szkoleniu
konspiracyjnych.
W momenci e opuszczenia
miasta przez Niemcw, zanim
tam radzieckie
- w nocy z 27 na 28 lipca 1944 r.
- miejscowe oddzia-
AK, a komrki Delega-
tury, czasowo
1908
Pismo
jawni e, nowy tytul
Polski".
Jeden z AK odno-
w swoim dzienniku pod
2 ierpnia: "Obwieszczenia
i rozkaz Kani [dowdcy rejonu]
o ujawnieniu i Opa-
ski . Koniec konspiracji!" Ale to
koniec
Tego dnia do Otwocka do-
o wybuchu
w Warszawie Powstania. W tych
dni ach w okoli cy
znaczne AK. Dowdz-
two rejonu rozmowy
z miejscowym dowdztwem Ar-
mii Czerwonej w sprawie
udzielenia pomocy po-

fakt, Armia
Czerwona nie
zdecydowany'ch antypolskich
jedynie
ob-
lu-
dzi i miejscowe stosunki .
Jeszcze 10 sierpnia
z Warszawy oficer kontrwywi a-
du z powro-
tem optymistyczny meldunek:
"Bolszewicy
AK Stosunek do
AK bardzo serdeczny
i
wszelkich informacj i".
W tym czasie

one z w rejon
Otwocka niedobitkw z oddzia-
AK, przed ra-
dzieckimi represjami z terenw
wschodnich. Poufny rozkaz uda-
nia w tym kierunku otrzyma-
... Powstanie
Warszaw-
skie, ktre
Stalin nazy-

przez re-
akcjonistw





z kresw
Rzeczypo-
spolitej - Ar-
mia Krajowa
nie tylko nie

na pomoc
ZSRR, ale
nawet musia-
przygoto-
do
odparcia

o
i ukrywania
przed ra-
dzieckimi or-
ganami bez-

(zbiory prywatne)
li m.i n. oficerowi e rozbrojonej
27 Dywizj i Piechoty
AK, rozbit ej aresztowani ami
9 Podlaskiej Dywizji Pi echoty
AK czy podob-
nego losu 30 Poleskiej Dywizji
Piechoty AK.
Rozmowy z Czerwo-
ostatecznie
niepowodzeni em.
aresztowani a, czemu sprzy-
zdekonspirowanie
.... plakat W. Za-
krzewskiego.
(zbiory prywatne)
Propaganda Polski Pod-
ziemnej przez lata
okupacji nastawiona
przede wszystkim na
z hitlerowskich Nie-
miec. Dla niektrych oskar-
o
z Niemcami i represje ze
strony NKWD straszli -
wym zaskoczeniem; dla in-
nych - tylko potwierdzeniem
od dawna obawy ...
(zbiory prywatne)
i sympatykw AK. Obecnie wie-
my, NKWD
przez komuni-
stw jeszcze w okresie konspi-
racji aktywnych akowcw,
sami przez
pierwsze dni. Relacje
przypadki,
nierze AK byli wskazywani czy
wydawani przez
Mi licji Obywatel-
ski ej. Zwracano przy tym uwa-
"NKWD inne me-
tody pracy Niemcy. Niemcy
demonstrowali
strach i
a to
opr i NKWD dzia-
cicho i
Dowdztwa AK
aresztowane, po-
lowani e na poszczeglnych
ofi cerw. Za-
organizowane pospiesz-
ni e z nich wy-
wieziona do ZSRR.
ni erze trafili do obozu. Ponurym
NKWD wyko-
w tym celu
baraki hitl erowskiego obozu
polskie, czy wojsko partyjne?
Wiemy, pod Lenino dzielnie
walczyli . bl chwyta nas
za serce, gdy ni epraw-
dopodobne wprost zdani e:
w Warszawie faszy-
stw, ni ech nam nic do te-
go. Wierzymy, bo z wami rozma-
wi amy, tego pewni,
tylko nieliczni z was tak
Bo nie Polacy w Warsza-
wie Niemcw, ale fa-
koncentracyjnego
na Majdanku.
24 sierpni a uka-
ostatni numer
"Dni a Polski ego".
Zawieral on odpo-
"Pytamy, to
jest wojsko poL-
skie, wojsko
szystw - praw-
jest, Armi a
Krajowa i lud War-
szawy to - to
wam wypada
faszy-
partyjne?"
na oszczerstwa prasy pod-
PKWN,
cych w Warszawie
Czytamy tam: "Gdy patrzymy tu-
taj na Polakw z Ro-
sji w mundurach polskich
rzy, pytamy, czy to jest wojsko
stw [ .. . l -polski ego robotnika
z Woli , harcerza - syna dozorcy! "
Tego dni a NKWD areszto-
Saturnina Racinowski ego.
Po krtkim wywiezio-
ny na do
Echo omawi anych od-
najdujemy w radzieckich publi-
kacjach historycznych,
cych ulotek pod tytu-
Polski" jako
cy sukces NKWD.
Bez nadziei
Wojna propagandowa toczona
przez inne fo r-
macje zbrojne, i nie-
ugrupowani a
poli tyczne, a nawet jako akt od-
ruchu protestu,
skierowana przeciwko przy-
niesionej na bagnetach Armii
Czerwonej nowej -
PKWN. Czym jednak ul ot-
ki odbij ane na powielaczach, pi-
sane na murach "PPR -
Rosji" wobec
aparatu represji, maso-
wych czy plakatw
propagandowych wydawanych
w egzemplarzy
jak W. Za-
krzewski ego "Olbrzym i zaplu-
ty reakcji -AK".
....
1 OP Wojska
Polskiego
byli usilnie

miani poli-
tycznie"
przez ra-
dzieckich in-
struktorw.
(zbiory prywatne)
Stopnie
oficerskie
Ludowego
Wojska Pol-
skiego nie
uzna-
ne przez Ar-
Krajo-
... Nie tyle
kwestiono-
wano patrio-
tyzm
rzy Berlinga,
co
zaprzedanie
ich kadr ob-
cemu mocar-
stwu - ZSRR.
(zbiory prywatne)
I znowu
wizja Rze-
czypospolitej
- ofiary
dwch za-
borczych
siadw sta-
ak-
tualna.
(zbiOry prywatne)
1909

"

"
N
a

t
e
r
e
n
i
e

k
r
a
j
u
,

w

k
t

r
y
m

n
i
e
m
i
e
c
-
k
i
,

z
a
w
s
z
e

m
o
t
y
-

g
o

w
i
e
l
k
i

r
e
s
p
e
k
t

d
l
a

k
u
l
t
u
-
r
y

e
u
r
o
p
e
j
s
k
i
e
j

i
p
r
a
g
n
i
e
n
i
e

o
c
h
r
o
n
y

s
z
t
u
k
i
"
_

R
lld
io
n
ie
m
ie
c
k
ie
.
2
7

k
w
ie
lllia

1
9
4
2

r.
m

"
N
i
g
d
y

w

d
z
i
e
j
a
c
h

N
ie
-
m
i
e
c

s
y
t
u
a
c
j
a

r
o
l
n
i
c
t
w
a

w

n
a
s
z
y
m

n
i
e

t
a
k

j
a
k

N
IJ
Z

(
N
ie
m
ie
c
k
a

A
g
e
n
c
i"

In
fo
m
w
c
y
;r
lll)
,
2
8

n
il/ja

1
9
4
2

r.

w
s
z
y
s
c
y

m
n
i
e

o

n
a

c
a
?

W
o
jn
a
!

w
o
j
-
n
a

j
e
s
t

n
a
j
l
e
p
s
z
y
m

s
p
o
s
o
b
e
m

n
a

p
o
g
o
r
-
s
z
e
n
i
e

s
y
t
u
a
c
j
i
!
"

"
N
o
w
a

E
u
r
o
p
a

z
a
-
c
z
y
n
a

f
o
r
-

n
a
d
a
j
e

j
e
j

l
u
d
u

d
o

F
i
i
h
r
e
r
a

i
z
a
u
f
a
n
i
e

w

J
e
g
o

.R
e
r
/m
e
r

1
2
U
J
J
r

B
lo
u
-
.
1
9
c
;
:
e
n
v
c
a

/
9
4
0
,.
H
il/
e
t,
1
0
lis
to
-
p
o
d
a

1
9
3
3
r.
0
0

"
N
ie

a
b
s
o
l
u
t
n
i
e

w

i
n
t
e
r
e
s
i
e

N
i
e
m
i
e
c

m
i
e
-
s
z
a
n
ie

w

s
p
r
a
w
y

A
u
s
t
r
i
i
.

W

s
t
o
s
u
n
k
u

d
o

A
u
s
t
r
i
i
N
i
e
m
c
y

n
i
-
g
d
y

n
i
e

n
o
s
i
l
i

z

z
a
m
i
a
r
e
m

n
e
j

a
n
e
k
s
j
i

t
e
r
y
t
o
r
i
a
l
n
e
j
"
.

A
d
o
lf H
itl
e
r, 2
1

m
a
jo

1
9
3
5
r.

z

n
a
-
.

s
z
y
c
h

p
r
z
y
w

d
-
c

w

n
i
e

d
o
g
o
-
r
y
w
a

w

s
z
p
i
t
a
-
lu
,

n
ie

z
o
-

r
o
z
s
t
r
z
e
l
a
n
y
,

n
i
e

a
r
e
s
z
t
o
w
a
n
o
"
.
J
o
s
e
p
h

C
o
e
b
b
e
ls
.
3
0

1
9
4
2
T.
l
f
3

m

"
H
o
l
a
n
d
i
a

d
e
f
i
n
i
t
y
w
n
i
e

n
a

N
o
w
e
g
o

E
u
r
o
p
y
"
.

r
a
d
io
w
a

H
ilv
e
r
s
u
m
.
1
0

m
o
ia

1
9
4
2
r.

"
T
a
k

t
o

N
i
e
m
c
y

o
d
k
r
y
l
i

D
e
u
ts
c
h
llllld
s
e
n
d
e
r
.
8
m
a
jo

1
9
4
0

r.

"
N
i
e

i
s
t
n
i
e
j
e

w

N
i
e
m
c
z
e
c
h

f
o
r
m
a

c
e
n
z
u
r
y
"
.

R
a
tlio
llie
tllle
c
k
ie
.
2
4

1
9
4
2

T.
m

.
.
.

"
N
i
e
m
c
y

p
o
d
-

p
a
k
t

o

n
i
e
a
g
r
e
s
j
i
,

k
t

r
y

s
t
a
n
o
w
i

c
e
n
-
n
y

w

u
t
r
z
y
-
m
a
n
i
e

p
o
k
o
j
u

w

E
u
r
o
p
i
e
.

N
ie
m
-
c
y

d
y

p
u
n
k
t

o
w
e
g
o

p
a
k
t
u

b
e
z

n
y
c
h

u
k
r
y
t
y
c
h

z
a
-
m
i
a
r

w
"
.

A
d
o
IIU
/fle
T
.
2
/

m
0
1
1
J

1
9
3
5

r.
.A Joseph Goeb-
bels m-
"Im
jest
tym uwie-
w nie masy".
(Bundesarchiv)
Wielu akto-
rw, ktrzy opu-
Niemcy po
Hitlera do

"zatrudnienie"
w
filmach wojen-
nych. Tu: Erich
von Stroheim
w filmie "North
Star" (Gwiazda

w 1943 r. to
pierwszy film
po-
zytywnie nasta-
wiony do
Radzieckiego.
(zbiory prywatne)
1112
Modelowanie jednolitego sposobu gwa-
poparcia dla wszelkich
przez stanowi
w tej samej mierze, co Wiedzieli o tym Amerykanie,
Polska Podziemna, wiedziali Hitler i Stalin ...
Strategia propagandy,
ktra zdolna
schemat my-
zgodnie z wy-
mogami interesu nie zaprze-

wraz wojny. Nowa kon-
figuracja zmusi do opracowa-
nia nowych metod, tym razem przy-
stosowanych do "zimnej wojny" ...
"
1 maja 1945 roku. Konferencja
w San Francisco. prasy.
prasy, ktra wydaje nawet czasem pro-
radziecka. W ZSRR ni e sobie oczy-
niczego podobnego .. .
Jest to, rzecz jasna, jeden z kosztw, jakie
za naszych instytucji , cza-
sami jednak jest to okup ... Zwrci-
mu na to, w Anglii, za
dym razem, gdy podejmuje
w dziedzinie spraw
dowych, w piera go prasa brytyjska.
to mi alem na
atak "Washington Post"
p. Eugene'a Meyera] na p. Stettiniu-
mu, jak bardzo
mnie fakt,
prasy daje wszystkim naro-
dom, z ktrymi mamy do czy-
nienia, ktrej
by nam szko-
Gdy w San Francisco
Ma prawo spodzie-
raczej s16w
poparcia butelek
sa i jego
ktrych "dyplomata-
mi z prerii ".
mu, moim zdani em p. Stet-
tinius do
postaci naszej ekipy i ma
prawo raczej
1. n.u-
canyc/, 1. trybuny.
chce Stettiniusa, ma
tutaj, w naszym kraju, do wolnej
poparcia butelek z
rzucanych z trybuny honorowej.
p. Stettinius nie jest, co oczywiste, ani
Disraelim, ani Metternichem, ani Machia-
vellim, lecz nie nas niko-
go, kto w tym samym stopniu, co on,
uprawniony, by z nimi je-
go polityka zmierza do wybadani a
ku Radzieckiego: chce czy nie chce
on w sprawach to mnie
ona odpowiada. lm szybciej otrzymamy od-
na to pytani e, tym lepi ej.
7 lutego 1947. Posiedzenie
w
nie instytucji, zdolnej
komunistycznej propagandzie, i to nie
na lecz
kraju. propaganda ta
przejawia w formach,
cele partii komunistycznej, tak jak
przedstawia je "Daily Worker",
wielu (na
jednym z ich jest reduk-
cja wydatkw na cele wojskowe: w tym
momencie zatem partii repu-
w tym samym ki e-
runku) . Harriman do mnie,
riposta jest konieczna.
Marshall bardzo liczy na
rozwj Informa-
cyjnej (Uniled Sla/es lnformation Servi-
ce), pod auspicjami Departa-
mentu Stanu. Jego zdani em

gdyby Stany Zj ednoczone przy
okazji swej i obiek-
tywizmu, co na
im zaufanie Proponuj e, by
z tego powodu USIS ograniczy-
do dziedziny faktw, od-
wszelkie informacje o charakte-
rze subiektywnym. Trzeba wiele
by instytucja ta si l-
na i w skali Powie-
o wiele bardziej nie-
pokoi mnie nasza opinia
publiczna. komisja,
ktrej Nye, republikanin
izolacjonista, naszpikowana prawnikami-
komunistami, ponosi odpowie-
za wprowadzenie ogranicze-
nia naszej produkcji broni w la- I I
tach 1936 -1939...
lames Forrestal. ,Jouma/"", 1952, s. 9395

Koniec wojny
podstawami pewnej sie-
bie i dotych-
czas propagandy Goebbelsa. Coraz
tak wypraco-
wane przez niego metody
z
"
Ebenhausen,23 lutego 1944
Sukces propagandy radzieckiej
nych na spadochronach na Krymie z zada-
niem przeprowadzenia agitacji.
ich i Obecnie, w odpowiedzi
na (zgodnie z
przez von Foelkersam-
ba, ktry, zadanie "prania m-
zgw" w lotnictwie, naiwnie
o tym przy stole w Rheinenbaben)
do jednoczenia ideolo-
gicznego Wehrmachtu,
w stosunku do naszych
niezwykle
Hitlera, Poza Seydlitzem
i jego towarzyszami gadani-
na radziecka
w naszych jed-
nier.nieckich
podoficerw
U7.Uconych na spado-
chronach na Kryr.nie.
od
po szeregowca. Przed
ciem dowdztwa korpusu
Rintelen
przez takiego,
Ale pod po-
nostkach, tak - na -
niemieckich podoficerw zrzuco-
ziom oficerw, suk-
ces tej operacji zapewne 1-
5
1940 r. Niemiec-
ka
w Brukseli.
"narodu panw"
udo-
wszyst-
kim Europejczy-
kom, ktrzy
wkrtce
w "wypra-
wie
na bolszewikw.
(AKG)
<III "Zwarcie sto-
imy" -
pisma
skiego z 1942 r.
Od chwili przy-
USA do
wojny liczono na
wszystkie na-
rodu - tym trud-
niejsze do zmobi-
lizowania, im da-
lej od terytorium
Stanw Zjedno-
czonych
wojna.
(zbiory prywatne)
<III "Szach
krlowi" karyka-
tura niemiecka
z 1940 r.
(zbiOry prywatne)
1913
ny, co nie znaczy, przyniesie ona im nie-

Ebenhausen, 12 czerwca 1944
Wczesnym Goebbels za-
starannie dobrane grono wysokich
tynkcji , pozbawiony patosu, ton
przyjacielski, do knowing
men. Pozory absolutnej w wy-
swych metod. Na po-
bezdyskusyjnej "wiel-
kiej inteligencji". Niewielu
w to przemowa
wieka, ktry nie nic do powie-
dzenia. Poza tym - liczne
i przeinaczenia, a
faktu, propaganda
jest diametralnie od tej ,
stosuj e kra-
ju. przeciwnie,
Goebbels
obraz nieograniczonej
propa-
na rzecz narodo-
wego socjalizmu, ktry -
mimo wszystkich napoty-
kanych przeszkd -
oraz na rzecz
wojny i Niebez-
pieczne jest jednak
- jak to na nieko-
- narodo-
wego socjalizmu jest
propagandy! funkcjonariuszy
wych,
i im podobnych do "sali
tronowej" na konferen-
na temat propagandy.
250 osb. Zosta-
zaproszony
w ramach Rady Ekono-
Goebbels po mistrzowsku
do blich-
tru "buri.uazyjnego": ele-
cho-
dzi o
poza granicami Rzeszy,
uwa-
runkowania psychologicz-
ne innych narodw. Nie-
z jego punktu
gancki szary garnitur,
bez dystynkcji, po-
zbawiony patosu.
micznej Europy Centralnej , Insty-
tutu Ekonomicznych, co bardzo
mi Goebbels po mistrzowsku
do blichtru
go": elegancki szary garnitur, bez dys-
1914
widzenia,
w niektrych przypadkach spojrzenie zna-
ale jego rozu-
mowania jest, jest tylko
wiekiem". Wynika nawet nie
mu
przez propa-
ganda za nie niczemu,
li prowadzona tam polityka niszczywszyst-
ko. W propagandzie
dwa nieustanne po-
wtarzanie tego samego, nawet sa-
memu ma nie da
tego drugie polega na
takiego jeszcze
on a dla
"drwala", ktry dla Goebbelsa jest arche-
typem "ludu". Ale czy taki istnieje?
Punkty odniesienia wobec propagandy
walka z bolszewizmem i wal-
ka z a obu terenach po-
a propos pierwszego
(ku oglnemu zdumieniu),
arm\i alianckiej do serca Eu-
ropy bolsze-
wizmu! Co do po
wojna unice-
stwieniem jednej lub drugiej z
st ron (co zadecyduje tego lata), wyja-
wielkie mocarstwa czy
przy stole,
sobie i so-
bie pytanie: "Jak do tego
"To wina
Ostateczna prawda, je- J J
taka istnieje!
Ulrich von Hassel, "/ournal d'un con;ule",
/bryi 1996, s. 370385
... Psychotyczna
wiara w mit "no-
wej tajnej broni ",
przechy-

stwa na
Niemiec, wylan-
sowany przez
Goebbelsa, ogar-
Niemcy.
(AKG)
... podbity
przez kraj
zo-
narodowo-so-


go w "walce ras".
.. .... .. . .
... "Wolni Fran-
cuzi " w Londynie,
skupieni '
odbiornika radio-
wego,
apel u Charlesa
de Gaulle'a na-

swych rodakw
do kontynuowa-
nia walki.
(Keystone)
z utworze-
niem armii Berlinga, kt-
ry szeregi armii
gen. Andersa i na
Patriotw w Moskwie, komu-
polscy, rozkazom
grunt
do rozgrywki, w ktrej
Polska" .. .
"
Wroga nam propaganda Moskwy
i jej agentw stale na
sil e. i wy-
przeciwko nam nieporozu-
mienia i lokalne tarcia (bardzo
nielicznymi) jednostkami komuni-
stycznej Gwardii Ludowej a zacietrzewio-
nymi wojskowej organizacji
Narodowych Zbrojnych (NSZ), nie
Dowdcy Armii Krajo-
wej . tu o zdyskredytowanie na-
szego ruchu podziemnego w oczach Za-
chodu, o to AK
walczy z Rosjanami, czy polskimi party-
zantami komunistycznymi, ktrych Rosja
pod to jedno-
znaczne ze z Niemcami . Ce-
lem tej propagandy sowieckiej
pozbawienie Polski moralnego, poli-
tycznego i wojskowego poparcia Anglosa-
sw. Moskale nawet do przy-
pisywania sukcesw odniesionych przez
AK bojwkom komunistycznym.
nas to do wydawania oficjalnych komuni-
katw bojowych i oznaczenie na-
szej akcji znakiem pol skiego podziemia:
z liter W i P (co
"Woj sko Polski e", ale znak ten odcyfro-
wywano powszechnie: "Polska
przeciwko Polskie-
mu wroga propaganda sowiecka nie prze-
w Nasz radio-
wy, nadani a radia
sowieckiego, cytaty
pism sowieckich, w rodzaju: Polski
w zdradziecki sposb
z Hitlerem, wrogiem narodu polskiego
i rosyjskiego, wrogiem pokj mi-

ludu", Sikorskiego zdra-
walki z Hitlerem",
agresji Polskiego przywio-
go do porozumienia z hi-
tlerowskim, tym samym roz-
w narodzie polskim".
Te w Polsce oburze-
nie i one w czasie, gdy
nard straty
w uporczywej i walce z Niemcami
pod przywdztwem Polskiego. Po-
parcie, jakiego olbrzymia
w kraju swemu
w Londynie nie I I
nas Quislingw.
T. BrKomorowski, "Armia Podziemna",
Bellona 1994, s. 156157
.... Niemiecka
propaganda

podbi-
tych terenw do
wyjazdu na robo-
ty do Rzeszy.
(AKG)
.... Niemiecki
nierz na
froncie przeciwko
"hordom azjatyc-
kim" pod-
niesiony do rangi
symbolu.
(zbiory prywatne)
....... ...... ..... .. ...... .... .....
T Joseph Goeb-
bels nad

narodu niemiec-
kiego w

(Bundesarchiv)
1915
Postacie
Ilia Erenburg (1891-1967)
U
w Kijowie 25 stycznia 1891 ro-
ku w rodzinie lata
cze jednak w Moskwie, gdzie
jako gimnazjum w ru-
chu rewolucyjnym, za co mu
aresztowanie. By go do Pa-
co mu w paryskiej
cyganerii artystycznej. Zafascynowany fran-
cuskim symbolizmem, w 1910 roku wyda swj
debiutancki tomik wierszy. Lata przy-
mu z francu-
i w charakterze dzien-
nikarza. w latach
I wojny z fron-
tu. Zebrane one w wydanym
w 1920 roku tomiku "Oblicze wojny".
Powrt do ZSRR
Erenburg powrci do Rosji po rewolucji luto-
wej w 1917 roku. Przyjmie niezdecy-
dowania wobec przemian rewolucyjnych, co
jednak nie przeszkodzi mu pewny-
mi Do-
wodem tego i pobyty Eren-
burga za Berlin,
warsztatem pisarskim idealnego
emisariusza radzieckiego, usilnie za-
o swego wize-
runku jako pokoju w Europie. Nie na-
jednak owo prawo do
paszportu nie okupione coraz
jak poddanie
mu w latach trzydziestych w ZSRR nurtowi
produkcyjnej.
"Sumienie narodu"
II wojna uczyni z Erenburga gorli-
wego sprawy radzieckiej. Jako ko-
respondent wojenny opublikuje na
prasy radzieckiej i zagranicznej ok. 3000 ar-
na
Jednak w ostatnim okresie pano-
wania Stalina jego nienaru-
szalna pozycja w radzieckim literac-
kim nie uchroni go od aresztowania.
Wprawdzie autorem licznych panegirykw
"Ojcu Narodw" i gorliwym
downikiem atakw wymierzonych przeciwko
Zachodowi i Stanom Zjednoczonym w okre-
Hiszpania lat 1936-37, w
znw - okupowany przez
Niemcw - Owe wyjazdy,
jak najbardziej oficjalne,
Opublikuje na
mach prasy radziec-
kiej i zagranicznej ok.
3000
sie "zimnej wojny", lecz mimo
serwilizmu nie do popie-
ZSRR wczesnych lat
jed-
nym z pierwszych, ktrzy z
mieszane uczucia. W
stalinowskim trudno z
tak dalece w utrzymywa-
niu kontaktw Niewyklu-
czone, pacyfistyczne przekonania Eren-
burga w ze znakomitym
zmian w polityce partii odno-
literatury. Nawet sam termin
ktry na w pierwszy okres po
Stalina od jed-
nej z Erenburga.
1935 r. llia
Erenburg w rozmo-
wie z Klausem
Mannem. Liczne
kontakty zagranicz-
ne Erenburga
"tolerowane" przez
Stalina ze
na wiary-
godnego reprezen-
towania ZSRR na
scenie
rodowej. Wszystko
jed-
nak pod kon-
..
(AKG)

Erenburga cechuje ironii i tkli-
a bogactwo aforyzmw i
nadaje jego pisarstwu swoisty kolo-
ryt. A jego dorobek najlepiej kry-
tyka literackiego, P. Fasta: "To on
autorem pierwszej satyrycz-
nej napisanej przez rosyjskiego pisarze po re-
wolucji, to on, jako jeden z niewielu,
gorzkie skierowane przeciwko
bolszewickiemu systemowi w najwy-
bitniejszej swojej "Burzliwe lej-
zorka To ten
model
socrealistycznej z okresu schematyzmu, bez-
i lakierowania -
ktra okresowi od-
nowy w Rosji - To
jemu Rosjanie edu-
w zakresie sztuki nowoczesnej, to
Erenburg na
w Rosji Picassa.
W wspomnieniach pisarza "ludzie,
lata, po raz pierwszy po wojnie
zakazane przedtem i zapomniane nieomal
nazwiska Isaaka Babia, Osipa Mandelsztama,
Pereca Markisza i wielu innych twrcw pod-
danych represjom w okresie stalinowskim". Pi-
sarz w Moskwie 31 sierpnia 1967 roku.
Propalgal
Szafowanie w linii par-
tii przez lata schemat ra-
dzieckiego w
sierpa i pozbawiane
i samostanowienia.
nad precyzyjnym lo-
sw Wehrmachtu. Jedynym
informacji o nich
owe audycje nadawane przez ra-
dzieckie radiostacje. Istotnie, Stalin-
grad punktem
nie tylko z wojskowe-
go punktu widzenia, ale i
propagandzie radzieckiej, dotychczas
skoncentrowanej na
postaw obywatelskich na-
rodu dla potrzeb "Wielkiej Wojny Oj-
na rozprzestrzenienie
Rzeszy echa o niemieckich
kach na froncie wschodnim. Nie bez
znaczenia wreszcie Stalina
w zapewnieniu sobie jak najkorzyst-
niejszej pozycji w nie-
uchronnie tworzeniu Nowej Europy.
ZgOdnie z wytycznymi Lenina
Stalin nie nowicjuszem w dzie-
dzinie propagandy. Jeszcze w Baku,
w 1910 r. , biurem propa-
gandy finansowanym przez zwolen-
nikw przemian w carskiej Rosji. Nic
dziwnego, przez okres
swego panowania w ZSRR
w dyrektyw zawartych w broszu-
rze Lenina "Co trzeba
"Agitacja przeznaczona jest dla nie-
mas. Powtarzane im
P
ani X z Monachium,
ski znajduje
" nas, w studio radio-
wym. do niewoli w oko-
licach Rostowa. ale -jak
o tym sam - znajduje
pod i wkrtce powrci do
zdrowia. Ma pani wielkie
Kiedy hitlerowcy zgnieceni,
ujrzy pani Ale miliony innych
i matek nie tego przy-
wileju. Ich i synowie nigdy
nie za
zbrodnicze Hitlera". Tak
audycje radiowe nadawane
przez ktrej
granice ZSRR
i do samego serca wrogiego
narodu. Po bitwie pod Stalingradem
straty niemieckie tak znaczne,
a chaos tak powszechny,
nawet systematycznie sta-
tystyki armii niemieckiej nie
swych macek poza gra-
nice Radziec-
kiego. Nie bez znacze-
ni a tu akcja
indoktrynacji w duchu
komunizmu, usilnie - i
Agitacja przezna-
cuma jest dla
niewyksztalconych
nieustannie najprostsze
idee stopniowo
w ich mzgach". To
wbijanie w nie-
dyrektyw mas.
po skutecznie - prZeprowadza-
na wobec organizacji "Wol-
ne Niemcy". Nie bez znaczenia
coraz do
partyjnych rozpocznie
wraz ze rewolucji ,
w 1917 r. Wwczas to w Mo-
skwie, jako jeden z pierwszych, po-
zostanie do Departa-
.... Wszystkie epizody "Wielkiej
Wojny propa-
gandowo przez

(KeYSlone)
... "Faszyzm to wojna" - plakat
radziecki na terenie
w 1936 r" jeszcze przed zwrotem
politycznym dokonanym wraz z
podpisaniem traktatu Ribbentrop-

(zbiory prywatne)
1911
PA34ABK" rAAKHY
MOWHIIM KOHTPHACTYnnEHHEM
nponETAPHATA
ment Agitacji i Propagandy, ktry
stopniowo przejmie pod kontro-
wszystkie media. W krt-
kim czasie w jego
gazety, broszury, afisze,
wem drukowane, ktre-
go wymowa ma
wymogom Posuni e
on do sprawowania kontroli
nad papieru do po-
szczeglnych publikacji, nie m-
o ingerencj i w ich Cenzu-
ra z
scenariuszy fi lmowych,
a sztuki , a na-
<III "Nadchodzi faszyzm - roz-
silnym kontr-
atakiem proletariatu" - plakat ra-
dziecki z lat trzydziestych. Syl-
wetka nazisty jest w typowym
stylu rewolucyjnej ikonografii tej
epoki. Ideologia kapitalizmu
"w kapeluszu" przeciwko ideolo-
gii robotniczej "w czapce" ...
(zbiory ,. Rutkiewicz)
"Aleksander Newski" Sergieja
Eisensteina, "wzmocniony" mu-
Prokofiewa,
na hitlerowskie
dania "przestrzeni na
wschodzie.
(zbiory prywatne)
T Taktyka propagandowa "Wiel-
kiej Wojny
do zrywu przeciwko armii
Napoleona w 1812 r.
(zbiOry prywatne)
ski, Marszak, Makarenko, Kukrynik-
sy .. . Nie mi eli oni wyboru,
tak w skutkach
najmniejsze od dyrek-
tyw partyjnych czy wymogw kontek-
stu politycznego. ni e
zmieniali swe przekonania, wpi-
wet. .. karty do gry, bez-
apelacyjnie
wszystko, co w naj-
mni ejszym stopniu wy-
by nie-
W ZSRR nikt
w wolty poli-
tyczne okresu
wojennego (a ich
wiele), w aktualnie obo-
system
nie jest wolny
od
zgodne z Na
potrzeby propagandy
rzesze artystw, z ktrych wielu
na zapisze w historii sztuk.
Prokofiew, Chaczaturian, Majakow-
1918
ni a i widzeni a
stwem swym
swobody, jakie
im "Ojciec Narodw". ono
przetrwania, a i
zaistnieni a w ar-
tystycznym, kontaktu z
wem wszystkiego, co ar-
Nic dziwnego,
literatura i sztuka owego okresu ob-
fituje w ktre - prze-
nurtami -
niejednokrotnie na
szczyty kunsztu artystycznego.
W .. obronie pokoju"
Owe nurty,
ne wymogom chwili ,
w od linii politycznej
przez Jed-
nym postanowieniem one wy-
przestawieni a na
inne tory. A w
Radziecki m nikt nie jest wolny od
najmniejsze
w odpowiedzi na dyrektywy partyj-
ne w sybe-
ryjskim przykla-
dem takich zmian jest podpisanie
paktu
23 sierpnia 1939 r. Za jednym po-
pira Radziec-
ki i III Rzesza, od lat ze so-
z i
i opinii
i na forum politycznym, nagle znaj-
w jednym obozie. te-
go, akt o nieagresji, do-
czwartego rozbioru
oficjalnie
Rezultat? Wierny pro-
pagandzie w pokoju, od lat
szeroko rozpowszechnianej poza je-
go granicami , Radzi ecki
w dniu na deklaruje:
"Podpisanie paktu o nieagresji
dzy Radzieckim
a III bynajmniej nie jest pak-
tem o charakterze wojskowym. Nie
jest o podziale Pol -
ski ... Z tego punktu widzenia pakt
jest jedynym
dotychczasowym rzeczywistym przy-
czynkiem do zagwarantowania bez-
Polski. go
Radziecki w istotny sposb
do aktual-
nego kryzysu politycznego w Euro-
pie. Konkretni e do
utrzymania pokoju i
Europy, Stanw Zjednoczonych,
a co za tym idzie - ...
Przeciw kapitalizmowi
o ile prymitywna agitacja przezna-
czona dla mas
do znudzenia
te sama o propa-
ganda w wyrafinowa-
niu i w subtelnym manipulowaniu

w Niemczech w ra-
dzieckim filmie "Rodzina Oppen-
heimw", zrealizowanym
w 1939 r., przed podpisaniem
z Hitlerem paktu o nieagresji ...
(zbiory prywatne)
T Scena z radzieckiego filmu
"Profesor Mamlock" (1938 r. ),
losy chirurga
w III Rzeszy.
(zbiory prywatne)
T Wyidealizowany Czerwonoar-
mista - jedyny wyzwoliciel
Europy.
(zbiory prywatne)
slogan taki jak ten, zony
przez komuni-
"Nie zapominajcie,
185 mln Ra-
dzieckiego jest przeciwnych wojnie.
do obrony polityki po-
kojowej , prowadzi jedyne
stwo socjalistyczne
Radziecki ", tylko
z Owa polityka
dla pokoju di ametralnie
od szeroko rozpowszechnianych
na radzieckie-
dla kt-
rego przeznaczona.
w okre ie
jennym jej wykra-
daleko poza granice
ZSRR, a zwolennicy ko-

stwo nie oprze
dumie Z
go. przez
lata demokracje eu-
ropejskie jako zbrodnia-
rzy, ktrzy do
hekatomby I wojny
Stalin

munizmu rozsiani na
dostarczali bezcennych informacji
o nastrojach aktualnie
w ra-
dzieckiego W czasie
wybuch II wojny
gdy niemal
pokj za
wrogw ka-
pitalizmu, a
"matki-ojczyzny
proletariatu, jedynej je-
go emancypacji", gotowych
w z kapitalistycznym

Powrt do
Atak Rzeszy na Radziecki,
21 czerwca 1941 r. , przyczyni do
kolejnej zmiany w sys-
temie w obronie su-
wzbudzenia
w poczucia
i patriotyzmu o wiele dalej
dotychczasowa w
reprezentowanej ideologii. Wskrze-
szono
Wielkiej Rusi, zrehabilitowano zdys-
kredytowanych dotychczas bohate-
rw narodowych, przypomniano ca-
rw, ktrzy zczeglnie
dl a umocnienia Rosj i. Histo-
ria, przedstawiana dotychczas jako
zdegenerowana oparta wy-
na ucisku ludu i krwawej je-
go eksterminacji, nagle
w przemwieniach Stalina jako przy-
patriotyzmu i
two nie oprze dumie
z Nic dziw-
nego, radzieckie,
ktremu nagle
jest Rosj i",
ojczyzny Puszkina, Czechowa,
ja, Czajkowskiego, Aleksan-
dra Newskiego, Piotra I,
Kutuzowa czy Suworowa,
z tym
niem za-
gotowe

ojczyzny. Najbardziej za-
zwrotem w dy-
rektywach partyj nych
jednak jakiego w lipcu
1941 r. Stalin w stosun-
ku do Wiara, to
"opi um dla lu-
du",
defini-
codzienne
tywnie wymazane z
systemu Na terenach Pol-
ki, Finlandii i Ru-
munii do Ra-
dzieckiego prowadzono
przymu-
sowej ateizacj i. Po woj-
ny w Moskwie utworzony
Departament do Spraw Religii i Ko-
ktrego oficjalnym zadaniem
przyjacielskich
tosunkw a wyzna-
niami". Ta zmiana
przekonaniu opinii
publicznej o rzekomej
pa-
w
Radzieckim, a tym
- ,- 'I
W telegraficznym skrcie
....................... .
I znowu rozbrzmiewa w Warsza-
wie muzyka i Dobra muzy-
ka i dobry W dawnym Te-
atrze Polskim, ktry po
spowodowanych woj-
Teatr Miasta
Warszawy, wystawiono jako
w tym sezonie, melodyj-
Zellera w trzech ak-
tach: "Sztygar". zachowano przy
tym weso-
operetki warszawskiej . Mamy
tu istotnie dekora-
cje prof. Jarockiego, ktrego na-
zwisko znane jest w historii na-
szego teatru, jest balet
ktry tak dobrze
rozumie ze swoim
no i przede wszystkim
- muzyka, ktrej wszyscy tak

"Ilustrowany Kurier Polski", l X111 940 r.
................. ........... .
Generalny Gubernator dr Frank
we po na
Zamku w Krakowie znanego
skiego rady
narodowej i milicji fa-
szystowskiej Aleksandro Mel-
chiori. [ ... ] Generalny Gubernator,
ktry z racj i swych odczytw,
we
o narodowo-socjal istycznej twr-
prawa od lat zna
z Melchiori
i ktry
w serdecznych
wybitnego przedstawi-
ciela faszystow-
skiej Italji w jego rodzinnej mo-
wie, poczem informa-
cyj gen. Melchiori na temat po-
rozwoju im-
perjum i stanowiska wobec

gen. Melchiori, z wi-
docznem zainteresowaniem, wy-
Generalnego Guber-
natora o rozwj Generalnego Gu-
bernatorstwa i z dzie-
dziny rozbudowy niemiecki ej ad-
ministracji w pol-
skiem.
"Goniec Krakowski", 7 11/ 1940 r.
1920
Po podpisaniu paktu Ribben-
.. Aleksander Newski"
z ekranw ... by
na nich ponownie po agresji nie-
mieckiej na ZSRR.
(zbiory prywatne)
amym Stali nowi zdobycie po-
parcia wojskowego ze strony
wego na w argument zachodu. Po-
dodatkowe gesty, jak na
otwarcie bram z kt-
rych uwolnieni zostal i niektrzy
z
Dodatkowym atutem wykorzysta-
nym przez w na
rzecz przewidywanej przez siebie po-
lityki przedstawianie
wszem i wobec Armi i Czerwonej ja-
ko wyzwoliciela Europy, z
Radziecki
od jakiejkolwiek inter-
wencji w we-
wyzwolonych Th gra
na zaufaniu aliantw, dla ktrych tak
czy inaczej Armii Czerwonej
na froncie wschodnim
szybkiego uspoko-
zachodnie mocarstwa
wwczas
nych przez ZSRR w jego orbi-
co nieuchronnie za
Europy. Czas po-
obawy owe nie bezpod-
stawne, nie
w przetarg o Europy roz-
jeszcze w okresie, kiedy
Rzesza wprawdzie chylila ku upad-
kowi, do jeszcze
daleko. zapewnienia opi ni i
europejskiej o pokojowych intencjach
Radzieckiego nie przycho-
Stalinowi z
swego zna-
czenia na arenie so-
bie bezkarnie na szafowanie
w od potrzeb. To-
zapewnienia o .. naro-
dw" i .. terytoriw",
powtarzane jak refren przez wierno-
przygotowy-
grunt pod wi zerunek
Europy, oparty na przeciwnych
zasadach. Ale czy to mialo zna-
czenie w w ktrym, jak pi-
Majakowski: .. jednostka niczym,
jednostka
.... ---..... -.----.. -
.. Winston Churchill jako kontrolowana przez ..
ktrej macki wszystkie kontynenty ... Antysemi-
tyzm i anglofobia centralnymi motywami niemieckiej propagandy
w 1940 r.
(zbiory prywatne)
ROZMWKA Z ADOLFEM
Masz herszcie bandytw,
Niemieckim miastem jest
Bo tam w wykopalisku
Kamienna Hunw maczuga.
Masz Wilno
O jawnej
Bo tam wybudowany
Czysto gotycki
Masz Tak mi dyktuje
Mj rozum prosty i
Dlatego Krakw jest szwabski ,
Dlatego Radom jest szkopski.
I dlatego na
Bo na Hel ,
O czym Churchilla,
w stylu Chippendale.
herszcie,
z tego snadnie wynika,
Hel to prabrytyjska ziemia
I do Anglika.
"Moskit" 1943 r.
1. wz. 1942 2. Kurtka wprowadzona na wojsk w 1943 roku - szczeglnie przy-
datna w okresie letnich 3. Naramienniki sukienne z galonami Unteroffiziera i wypustkami
trynowymi - barwy - personelowi PK do 1943 roku, nim zamieniono je na wypustki szaro-
Donaszanie "starych" barw nie w warunkach polowych 4. Spodnie
S. Aparat fotograficzny Leica, oznakowany emblematem Wehrmachtu 6. Odznaka szturmowa nadawana za
w operacjach ofensywnych i za pobyt na linii frontu 7. z napisem identyfikacyjnym, noszona nad le-
wym mankietem 8. Pas 9. Kabura na pistolet P-08 10. Mapnik oficerski 11. Skarpety regulami-
nowe 12. Trzewiki skrzane,