Janusz Olejnik

Lafarge Kruszywa Sp. z o.o.

Warszawa



Podbudowy z kruszywa o cigym uziarnieniu w budownictwie drogowym


We wszystkich krajach, w ktrych nastpowa szybki rozwj gospodarczy, pocztek
nadawa rozwj infrastruktury drogowej. Bya to i jest podstawa dalszego rozwoju naszego
kraju. Polska jako cznik midzy krajami zachodnimi a wschodnimi ma cay czas olbrzymi
szans, aby przejazd przez nasz kraj by bezpieczny i ekonomiczny. Budowa
infrastruktury drogowej jak i kolejowej jest dla nas wszystkich wyzwaniem czasu.

W moim wystpieniu chciabym si zaj jednym z najwaniejszych elementw konstrukcji
drogi, jakim jest podbudowa. Jest to fundament, na ktrym ukadane s nastpne warstwy
budowanej drogi. Aby by odpowiedni, musi speni kilka warunkw:
Musi by trway, nieodksztacalny, ale podatny
Powinien by odpowiednio tani do wartoci caej drogi
atwy w wykonaniu

Stosowane rne konstrukcje budowania drg w latach poprzednich, a zarazem w latach
1990-2000 niekontrolowane zwikszenie tonau przewoonych towarw (normatywny
nacisku na o zosta rwnie podwyszony z 8 do 11,5 T) i nasilenie ruchu spowodoway
znaczne szkody w naszych drogach. Dlatego w latach 90 przystpiono do zaprojektowania
nowego typu podbudowy, ktra przy odpowiednim doborze uziarnienia i materiau bya
sztywna, ale i elastyczna. Dalszy rozwj produkcji tej mieszanki ewoluowa bardzo szybko,
gdy wszyscy zdali sobie spraw jak due moliwoci obnienia kosztw jak i poprawy
jakoci podbudowy daje zastosowanie tej technologii. Nic, niestety, nie jest takie proste jak
by si to wydawao, zastosowanie odpowiednich materiaw w rnych miejscach
wbudowania jest kluczem do sukcesu. Dlatego chciabym Pastwu przybliy ten problem.

1. Historia podbudw.

Jedynym z podstawowych elementw odbudowy infrastruktury po wojnie bya odbudowa
drg.
Pierwsz norm, ktra opisaa wymagania dla podbudw tzw. tuczniwek bya norma PN
60/S 96023 Nawierzchnie tuczniowe.
W normie tej opisano, jakie kruszywo i jak ma by wbudowywane. W tym czasie stosowane
jako podkad stosowane byy kruszywa do 200 mm o obnionej wytrzymaoci.
Na t warstw, stosowano tucze kl. I frakcji 60-80 mm lub 40 60 mm dla uszczelnienia,
co stanowio razem pierwsz warstw o gruboci od 120 200 mm po zagszczeniu. Na ni
rozcieano drug o gruboci 110-120 mm (po zagszczeniu), rwnie z tucznia klasy I o
parametrach 60-80 mm lub 40-60 mm z uyciem wody. Trzeci warstw stanowio kruszywo
tuczniowe, ktre nastpnie uzupeniano klicem 4-20 mm oraz miaem 0-5 mm i razem
zagszczano przy pomocy walcw o wadze 13 t z uyciem wody.
wczesna norma rozrniaa nastpujce badania: w trakcie budowy badano jako
materiau, grubo i zagszczenie oraz zwizo poprzez ogldziny. Badanie przy odbiorze
nawierzchni poprzez rozebranie odcinka, ktry budzi wtpliwoci.
Tak wykonana podbudowa bya bardzo niejednorodna, wymagaa duego wkadu pracy
sprztu przy zagszczaniu, jednak przy samochodach, ktre jedziy w tym czasie po naszych
drogach problemu nie byo.

W 1984 roku nastpia nowelizacja tej normy jako PN 84 / S 96023.
W normie tej dopuszczono stosowanie tucznia 31-63 mm od klasy III (parametry
podstawowe: mrozoodporno, nasikliwo, uziarnienie), klica 20-31,5 mm, oraz klinca 4-
20 mm i kruszywa drobnego 0-4 mm do zamknicia powierzchni.
Ukadanie nawierzchni odbywao si dwuwarstwowo.
1. tucze 31,5-63 mm
2. nastpnie uoenie grnej warstwy podbudowy z tucznia lub klica 20-31,5 mm
klinowanej materiaem 4-20 mm i dodatkowo uzupeniane kruszywem drobnym 0-4
mm

Warstwy te mogy stanowi wierzchni cz podbudowy pod asfalt lub beton. Minimalna
warstwa nie moga by mniejsza ni 7 cm. rednio decydowano si na 20 cm, ktre ukadano
w dwch warstwach.
W nowej normie zdecydowanie si poprawia kontrola jakoci, zaczto sprawdza nono
podbudowy. Ten sposb wykonania podbudw jak i poprzedni nie spenia warunkw dobrej
jakoci dla coraz to bardziej obcionych drg nowymi, cikimi samochodami.
Lata 90 charakteryzoway si zakupem znacznie ciszego taboru transportu drogowego, a co
za tym idzie znaczcymi odksztaceniami nawierzchni. Musiao to zaowocowa nowymi
rozwizaniami technicznymi w zakresie podbudw jako fundamentu, na ktrym ukadane s
nastpne warstwy. Instytut Badawczy Drg i Mostw przystpi do opracowania nowej
konstrukcji podbudowy (mieszanek o uziarnieniu cigym).


2. Mapa budowy drg i mapa z kruszyw w Polsce

Mapa budowy drg w Polsce




















Mapa z kruszyw w Polsce



3. Technologia produkcji mieszanek o uziarnieniu cigym

Instytut Badawczy Drg i Mostw wprowadzia now norm na mieszank stabilizacyjn PN
S 06102:1997. Jest to mieszanka o uziarnieniu cigym.





Rysunek 1. Pole dobrego uziarnienia kruszyw przeznaczonych na podbudowy wykonywane
metod stabilizacji mechanicznej
1-2 kruszywo na podbudow zasadnicz (grn warstw) lub podbudow jednowarstwow
1-3 kruszywo na podbudow pomocnicz (doln warstw))

Jak na rysunku wida, pole midzy krzywa 1 a 2 jest polem dobrego uziarnienia dla
podbudowy zasadniczej 0-31,5 mm pole midzy krzyw 1 a 3 jest polem dobrego uziarnienia
dla podbudowy pomocniczej

Dla podbudw tak szybk ocen zagszczenia mieszanki jest tzw. wskanik jednorodnoci
uziarnienia Cu
10
60
d
d
C
u
=


Gdzie d
60
to rednica czsteczek ktra stanowi 60% w masie podbudowy.
d
10
to rednica czstek, ktra stanowi 10% w masie podbudowy.

Dla podbudw stabilizowanych mechanicznie wskanik ten powinien wynosi pomidzy 30 a
70.
Mieszczc si w tych krzywych bardzo atwo uzyskuje si nono (CBR) = 80 120%.

Wymagania odnonie wasnoci fizyko- mechanicznych wg normy PNS 06102 podane s
poniej:
Tablica 1. Waciwoci kruszywa do produkcji mieszanek o uziarnieniu cigym wg PN-S-
06102:1997 Drogi samochodowe. Podbudowy z kruszyw stabilizowanych mechanicznie

Wymagania
Lp. Wyszczeglnienie Kruszywa naturalne Kruszywa amane uel
waciwoci Podbudowa
zasad-
nicza
pomoc-
nicza
zasad-
nicza
pomoc-
nicza
zasad-
nicza
pomoc-
nicza
1 Zawarto ziarn mniejszych
ni 0,075 mm, % (m/m)
od 2 do
10
od 2
do 12
od 2 do
10
od 2
do 12
od 2 do
10
od 2
do 12
2 Zawarto nadziarna, %
(m/m), nie wicej ni
5 10 5 10 5 10
3 Zawarto ziaren
nieforemnych
%(m/m), nie wicej ni
35 45 35 40 - -
4 Zawarto zanieczyszcze
organicznych, %(m/m), nie
wicej ni

1

1

1

1

1

1
5 Wskanik piaskowy po
piciokrotnym zagszczeniu
metod I lub II wg PN-B-
04481, %
od 30 do
70
od 30 do
70
od 30 do
70
od 30 do
70

-

-
6 cieralno w bbnie Los
Angeles
a) cieralno cakowita po
penej liczbie obrotw, nie
wicej ni
b) cieralno czciowa po
1/5 penej liczby obrotw,
nie wicej ni


35


30


45


40


35


30


50


35


40


30


50


35
7 Nasikliwo, %(m/m), nie
wicej ni
2,5 4 3 5 6 8
8 Mrozoodporno, ubytek
masy po 25 cyklach
zamraania, %(m/m), nie
wicej ni

5

10

5

10

5

10
9 Rozpad krzemianowy i
elazawy cznie, % (m/m),
nie wicej ni
- - - - 1 3
10 Zawarto zwizkw siarki
w przeliczeniu na SO
3
,
%(m/m), nie wicej ni

1

1

1

1

2

4
11 Wskanik nonoci w
no

mieszanki kruszywa, %, nie
mniejszy ni:
a) przy zagszczeniu I
S

1,00
b) przy zagszczeniu I
S

1,03



80

120



60

-



80

120



60

-



80

120



60

-

Od roku 2004 obowizuje w Polsce norma europejska PN EN 13285 dla kruszyw
stabilizowanych mechanicznie, ale z uwagi na brak dokumentu aplikacyjnego
dostosowujcego t norm do warunkw w Polsce norma ta prawdopodobnie wejdzie do
stosowania obowizywa od roku 2007 -2008.
Odnoszc si do normy obowizujcej PN S 06102 z 1997 roku oraz normy europejskiej,
te wymagania bd bardziej liberalne i pozwol na znaczne rozszerzenie rodzajw
materiaw, ktre bd mogy by zastosowane dla podbudw.

I tutaj chciabym Pastwu przedstawi nasze dowiadczenia, ktre wraz z grup
przedstawicieli firm drogowych staramy si rozwija.
I tak do roku 1990 do mieszanek stosowane byy tylko skay kl I, jedynie w rejonie Kielc
stosowano kruszywa wapienne (wg klasyfikacji kl II).
W latach 2000-2006 zostay wprowadzone do mieszkanek ule stalownicze, ule
pomiedziowe, kruszywa wapienne, porfiry, kruszywa ze wirw amanych, itd.
Jako mieszanek produkowanych w Polsce jest niestety bardzo zmienna. Cz producentw
kruszyw wytwarza tzw. niesort, ktry szczeglnie przy produkcji frakcji 0 63 mm jest
bardzo trudny do zrealizowania zgodnie z norm. Dlatego te, jako jedyna firma w Polsce
zbudowalimy w zakadzie Piechcin wzorcow lini do produkcji mieszanek o uziarnieniu
cigym.
Linia ta najpierw kruszy i rozsiewa dostarczane pprodukty, a nastpnie skada krzyw z
nastpujcych frakcji: 0-5 mm, 5 10 mm, 10 16 mm, 16 31,5mm oraz 31,5 63 mm.

Poniej przedstawiam schemat takiej linii oraz zdjcia:

Schemat Mixing Plant w Kujawach



W celu uzyskania lepszej jakoci mieszanek mona rwnie wykorzystywa ponisze
urzdzenie. Robi to drogowcy bezporednio na swoich placach budw. W zakadach
produkujcych kruszywo, nie stosuje si takich urzdze



Wygld Mixing Plant na Kujawach




4. Przykady typowych konstrukcji drogowych z zastosowaniem kruszywa o cigym
uziarnieniu na podstawie polskich Katalogw Nawierzchni Drogowych
Podbudowy z kruszyw o uziarnieniu cigym mog by stosowane w konstrukcjach
podatnych (asfaltowych) jak rwnie sztywnych (betonowych). Polskie katalogi nawierzchni
drogowych przewiduj stosowanie podbudw z kruszyw o uziarnieniu cigym (7,8). Istnieje
zasada, e mieszanki z kruszyw naturalnych (nie amanych) stosowane mog by do warstw
pomocniczych (warstwy mrozoochronne, wzmacniajce) lub jako podbudowy dla konstrukcji
na niewielkie obcienia. Kruszywa amane mog by stosowane w warstwach pomocniczych
i zasadniczych przeznaczonych na wiksze obcienia. W Polsce wystpuje 6 kategorii
obcienia ruchem: KR1KR6. Kategoria KR1 oznacza do 12 osi obliczeniowych
100kN/o/dob, natomiast KR6 powyej 2000 osi obliczeniowych 100kN/o/dob. W
zalenoci od przewidywanego obcienia ruchem Polskie katalogi przewiduj stosowanie
podbudw z kruszyw o cigym uziarnieniu na rnych poziomach konstrukcji, jak
przedstawiono na rys. 2. Zauway mona, e dla kategorii KR1 i KR2 Katalog (8) dopuszcza
stosowanie podbudw tuczniowych, natomiast dla kategorii wyszych musz to by
podbudowy z kruszyw amanych o uziarnieniu cigym. Podbudowy z kruszyw o uziarnieniu
cigym s take dobrym rozwizaniem ograniczajcym powstawanie spka odbitych z
warstw sztywnych (chudych betonw lub gruntw stabilizowanych cementem) do warstw
asfaltowych. Peni one rol przepony, ktra zatrzymuje propagacj spka do warstw
lecych wyej.
Rys. 2. Przykad konstrukcji podatnych z podbudow z kruszywa amanego o uziarnieniu
cigym (8)
Kategoria ruchu
KR1 KR2 KR3 KR4 KR5 KR6







4
4
20



5
7
20



5
6
7
20



5
8
10

20


5
8
18

20









5
8
16

22


Warstwa cieralna asfaltowa
Warstwa wica asfaltowa
Podbudowa z betonu asfaltowego
Podbudowa z kruszywa amanego stabilizowanego mechanicznie lub tucznia kamiennego dla
kategorii KR1


100MPa
100MPa
120MPa
120MPa
120MPa
120MPa


Rys. 3. Przykad konstrukcji podatnych z podbudow z kruszywa amanego o uziarnieniu
cigym (7)
Kategoria ruchu
KR1 KR2 KR3 KR4 KR5 KR6


18 cm

15 cm







niedyblowana


20 cm

15 cm







niedyblowana


22 cm

5 cm
12 cm






dyblowana


23 cm

5 cm
15 cm






dyblowana


25 cm


5 cm
15 cm





dyblowana


27 cm


5 cm

20 cm




dyblowana

- beton cementowy - kruszywo amane beton asfaltowy - warstwa mrozoochronna
stabiliz. mechanicznie lub wzmacniajca podoe


100MPa
120MPa 120MPa
120MPa 120MPa
100MPa


5. Nowa norma europejska na mieszanki zwizane i niezwizane hydraulicznie

W roku 2005 zostaa powoana grupa robocza opracowujca Dokument Aplikacyjny na
Mieszanki Zwizane i Niezwizane Hydraulicznie.
Jest to dokument, ktry dostosowuje wymagania norm europejskich do warunkw polskich,
przy czym jakakolwiek zmiana w stosunku do norm EN wymaga notyfikacji. W trakcie
spotkania tej grupy dokonano analizy dokumentw aplikacyjnych francuskich, angielskich
oraz niemieckich.
Jednoczenie dokonano pierwszych uzgodnie wykonywanych bada dla rnego rodzaju
materiaw.
Z uwagi na du rnorodno stosowanych materiaw do podbudw grupa robocza stoi
przed zadaniem doprowadzenia do tego, aby dokument obejmowa wszystkie moliwe
materiay.
Reasumujc zatwierdzenie tego dokumentu pozwoli na zwikszenie bazy materiaowej dla
podbudw a zarazem zwikszy moliwoci pozyskania materiaw dla budowy drg, oraz
pozwoli na obnik kosztw.

6. Wnioski

Jakie wnioski nasuwaj si na koniec tego referatu?
1. Polska jest na etapie olbrzymiego rozwoju budownictwa drogowego i tylko optymalne
wykorzystanie naszych zasobw materiaowych pozwoli na zrealizowanie tych zada.
2. Nie moe by tak, e stosujemy materiay na podbudowy, niezalenie od kosztw, nie
wykorzystujc materiaw lokalnych, sprawdzonych na innych budowach tylko,
dlatego, eby mie 200% pewnoci, e materia jest dobry (kiedy wystarczy, aby w
100% by odpowiedni) (wapienie, granity, andezyty itp.).
3. Absolutnie niezbdne jest wdroenie dokumentu aplikacyjnego dla produkcji
podbudw, gdy pomoe to wanie w realizowaniu zada dla budownictwa
drogowego na najblisze lata, po cenach, ktre lokalnie bd nisze ni dotychczas
stosowane.





BIBLIOGRAFIA:

1. PN60/S96023 Nawierzchnie tuczniowe.
2. PN84/S-96023 Podbudowa i nawierzchnia z tucznia kamiennego.
3. BN64/88933-02 Drogi samochodowe. Podbudowa z kruszywa stabilizowanego
mechanicznie
4. PN-S-02205:1998 Drogi samochodowe. Roboty ziemne.
5. PN EN 13285 Unbound mixtures Specification.
6. Podbudowy z kruszyw o cigym uziarnieniu w budownictwie drogowym, Kraszewski
Cezary, IBDiM, Krajewski Marek, Lafarge Kruszywa, Sybilski Dariusz, IBDiM,
Olejnik Janusz, Lafarge Kruszywa
7. Katalog Typowych Konstrukcji Nawierzchni Sztywnych, IBDiM 2001 r.
8. Katalog Typowych Konstrukcji Podatnych i Psztywnych, IBDiM 1997 r.