ANTONY BEEVOR

BERLIN UPADEK 1945

PRZEKAD
Jzef Kozows!
"AR#ZA"A
T$%& o'$(!)*&
BERLIN T+E DO"N,ALL 1945
Spis treci
SPIS ILUSTRACJI
MAPY
GLOSARIUSZ
WSTP
1 Berlin w !w" R!#
$ %!&e# ' #(rt n() Wis*+
, O-ie./ &iec' i 0s'l(c1etn" -niew2
3 Wiel#( !4ens"w( 'i&!w(
5 W"ci- )! O)r"
6 Wsc17) i Z(c17)
8 Oc'"s'c'(nie t"*7w
9 P!&!r'e i pr'"c'7*#i n( O)r'e
: ;ier<ne# Berlin
1= ;(&(r"l( >itler( i S't(? Gener(ln"
11 Pr'"-!t!w(nie c!<p )e -r(ce
1$ Oc'e#iw(nie n( s't<r&
1, A&er"#(nie n() @(?A
13 W pr'e))'ie. ?itw"
15 B<#7w n( Reitwein Sp<r
16 Seel!w i Sprew(
18 Ost(tnie <r!)'in" CD1rer(
19 Uciec'#( 0Z*!t"c1 B(E(nt7w2
1: B!&?(r)!w(ne &i(st!
$= Z*<)ne n()'ieFe
$1 W(l#i w &iecie
$$ W(l#i w lesie
$, Z)r()( w!li
$3 Z&ier'c1 w!)'7w
$5 ;(ncel(ri( R'es'" i Reic1st(-
$6 ;!niec ?itw"
$8 G(e HictisI
$9 JeJ)'iec n( ?i(*"& #!ni<
MATKRIA@Y LRM%@OWK
PRZYPISY
BIBLIOGRACIA
I%K;S AZWIS;
Spis il<str(cFi
1. Czonkowie Hitlerjugend w czasie walk o Luba na Dolnym lsku.
. !rzegld oddzia"w #or$usu %&rossdeutsc'land( w !rusac' )sc'odnic'*
jeszcze $rzed o+ensyw radzieck.
,. Czonkowie -olkssturmu w niewoli. !rusy )sc'odnie.
.. /erliczycy $o ci01kim nalocie alianckim na miasto.
2. #olumna uc'od3c"w ze lska* uciekajcyc' $rzed 4rmi Czerwon.
5. 6ddziay 4rmii Czerwonej w jednym z miast !rus )sc'odnic'.
7. 6ddziay $ancerne wojsk radzieckic' w !rusac' )sc'odnic'.
8. 6ddziay 4rmii Czerwonej zajmuj 9yl10.
:. ;amobie1ne dziaa 4rmii Czerwonej w walkac' o &dask.
1<. Czonkowie Hitlerjugend $odczas de+ilady -olkssturmu $rzyjmowanej
$rzez &oebbelsa.
11. Dwaj niemieccy 1onierze walczcy w obronie )rocawia.
1. &renadierzy $ancerni z jednostki ;; $rzed roz$ocz0ciem kontrataku.
!oudniowe !omorze.
1,. &oebbels odznacza czonka Hitlerjugend $o odbiciu Lubania.
1.. =iemieckie kobiety z dzie>mi $r"bujce wydosta> si0 kolej na zac'"d
=iemiec.
12. &odujce rodziny uc'od3c"w zbieraj orzeszki bukowe w lesie w $obli1u
!oczdamu.
15. ?wa /raun na $rzyj0ciu weselnym swojej siostry &retl.
17. Lekarze 4rmii Czerwonej w@r"d ocalayc' wi03ni"w 6@wi0cimia.
18A1:. =iemiecki in1ynier i jego rodzina $o $o$enieniu samob"jstwa.
<. =iemiecki 1onierz $owieszony na rozkaz generaa ;c'Brnera.
1. Dru1yna niszczycieli czog"w Hitlerjugend z Pancerfaustami
$rzymocowanymi do rower"w.
. Ceic's+D'rer ;; Heinric' Himmler* kt"ry sam rzadko bra bro do r0ki*
marzy o zostaniu wielkim dow"dc wojskowym.
,. E"ze+ ;talin i )inston C'urc'ill w Eacie.
.. Czogi 9A,. 1 Frontu /iaoruskiego marszaka Gukowa $rzekraczaj 6dr0.
2. ;a$erzy 4rmii Czerwonej buduj $rze$raw0 na 6drze dla wojsk idcyc'
na /erlin.
5. Gonierze 4rmii Czerwonej $r"buj wycign> z rozlewiska 6dry dziao
$rzeciw$ancerne.
7. Cosyjskie kobiety $od /erlinem* uwolnione z rob"t $rzymusowyc' $rzez
4rmi0 Czerwon.
8. Cmentarz w ruinac' /erlina.
:. Hitler ze swoimi najmodszymi obrocami. 6bok niego 4rtur 4Hmann*
$rzyw"dca Hitlerjugend.
,<A,,. Gonierze 4rmii Czerwonej walcz o ka1d ulic0 i dom w %legowisku
+aszystowskiej bestii(.
,.. Gonierze 4rmii Czerwonej na mo@cie Ioltkego w czasie ataku na %Dom
Himmlera( A budynek
Iinisterstwa ;$raw )ewn0trznyc' i na Ceic'stag.
,2. Cadzieckie dziao samobie1ne na ulicac' /erlina.
,5. !odziurawiony kulami Jolkswagen $rzed #ancelari Czeszy.
,7. 6ddziay 1 Frontu Kkraiskiego wysane do walki z : 4rmi w czasie
marszu $rzez sosnowe lasy na $oudnie od /erlina.
,8. =iemieccy 1onierze $oddaj si0 Cosjanom w /erlinie.
,:. Gonierze 4rmii Czerwonej na ulicac' /erlina.
.<. #uc'nia w ruinac'.
.1. ;$otkanie 1onierzy 4rmii Czerwonej z o+icerami 4rmii ;tan"w
Ljednoczonyc'M $ukownik Nwanow wznosi toast. 6bok genera major Cobert C.
Iacon z amerykaskiej 8, Dywizji !iec'oty.
.. =iemieccy cywile uciekaj do 4merykan"w $o zniszczonym mo@cie
kolejowym na Oabie.
.,. #oniec walki dla HansaA&eorga Henkego* nastoletniego 1onierza
niemieckiej armii.
... Canny radziecki 1onierz o$atrywany $rzez sanitariuszk0.
.2. &enera ;tum$++* +eldmarszaek #eitel i admira Jon Friedeburg
$rzybywaj do #arls'orst* aby $od$isa> akt bezwarunkowej ka$itulacji NNN Czeszy.
.5. Gonierz 4rmii Czerwonej $r"buje zabra> rower jednej z berliskic'
kobiet.
.7. Iarszaek Guk"w $rzyjmuje $arad0 zwyci0stwa na koniu.
.8. Guk"w z generaem 9ieleginem* sze+em +rontowego Larzdu !olitycznego
i generaem Nwanem
;ierowem* sze+em zarzdu +rontowego =#)D.
.:. ) ruinac' Ceic'stagu.
!odzi0kowania za udost0$nienie zdj0>
4#& LondynM ,* 5* 7* 8* :*1,*17* * .* 5* 8* ,.* ,7* .<* ..
4leksander KstinowP/ildarc'iJ !reussisc'er #ulturbesitz* /erlinM 7.
/ildarc'iJ !reussisc'er #ulturbesitz* /erlinM 15* 1* ,:* .,.
/undesarc'iJ /ild* #oblencjaM Q1.5P82PP<R* .7 Q18,P#<:<7P,1<R.
C'ronos* /erlinM 18*1:* ,5.
Hilmar !abelP/ildarc'iJ !reussisc'er #ulturbesitz* /erlinM 12.
Hulton &ettyM .5.
Nm$erial )ar Iuseum* LondynM 1< QFLI ,,.2R* : QFLI ,,21R*,< QFLI ,,.:R*
,1 QFLI ,,.8R* , QFLI
,,.5R* ,, QFLI ,,2<R.
EDrgen ;tum$++P/ildarc'iJ !reussisc'er #ulturbesitz* /erlinM .2.
=ational 4rc'iJes and Cecords 4dministration* IarylandM < QNNNA;.C.A
<21R* .1 QNNNA;.CA<2,57R* .:
Q,<5A=9A882ACR.
!#A/enno )unds'ammerP/ildarc'iJ !reussisc'er #ulturbesitz* /erlinM 1.
Lbiory $rywatneP=owostiP/ridgeman 4rt LibraryM ,* 2. Kllstein /ild* /erlinM
.* 2*11*1*1.* ,8* ...
Doo1ono wszelkic' stara* aby skontaktowa> si0 ze wszystkimi wa@cicielami
$raw autorskic'. )ydawcy $rosz o uwagi* 1eby w $rzyszyc' wydaniac' unikn>
b0d"w i $omini0>.
M(p"
Gl!s(ri<s'
)szystkie daty $odane w ksi1ce odnosz si0 do 1:.2 roku* c'yba 1e $odano
inaczej.
B)M /und deutsc'er ISdel* Liga =iemieckic' Dziewczt* 1eski
od$owiednik Hitlerjugend.
Fritz Cosyjskie okre@lenie niemieckiego 1onierza. ) liczbie mnogiej odnosio
si0 do =iemc"w jako narodu.
Frontowik Gonierz 4rmii Czerwonej z do@wiadczeniem +rontowym.
Iwan Gonierz radziecki. 6kre@lenie wykorzystywane zar"wno $rzez 1onierzy
4rmii Czerwonej* jak i =iemc"w.
Kessel #ocio. Lgru$owanie wojsk znajdujce si0 w okr1eniu.
Landser Gonierz niemiecki z do@wiadczeniem +rontowym. 6d$owiednik
rosyjskiego frontowik.
;W% Ludowy #omisariat ;$raw )ewn0trznyc' kierowany $rzez
Oawrientija /eri0. Eednostki =#)D w $ostaci dywizji =#)D* w kt"ryc' skad
weszy g"wnie $uki wojsk wewn0trznyc' i oc'rony $ogranicza* byy $rzydzielane
do dow"dztwa ka1dego radzieckiego +rontu. ;ze+ =#)Dka1dego +rontu
od$owiada tylko $rzed ;talinem i /eri. =ie $odlega normalnej dyscy$linie
wojskowej i nie wc'odzi w normalne struktury dowodzenia.
O;> 6berkommando der Heeres* =aczelne Dow"dztwo )ojsk Ldowyc'.
9eoretycznie najwy1sza struktura dowodzenia niemieckic' wojsk ldowyc'. Eej
najwa1niejszym zadaniem byo dowodzenie wojskami na +roncie wsc'odnim.
O;W 6berkommando der )e'rmac't* =aczelne Dow"dztwo ;i Lbrojnyc'.
#ierowao o$eracjami na wszystkic' +rontac'* z wyjtkiem +rontu wsc'odniego.
O))'i(* GII ) dow"dztwie ka1dej armii radzieckiej struktura
od$owiedzialna za $rowadzenie dziaa z zakresu wojny $syc'ologicznej* majcyc'
na celu demoralizacj0 $rzeciwnika. ) tyc' dziaaniac' wykorzystywano g"wnie
niemieckic' komunist"w oraz jec"w wojennyc'* kt"rzy $rzeszli od$owiednie
szkolenie %anty+aszystowskie( w radzieckic' obozac' jenieckic'. =iemcy nazywali
tyc' 1onierzy %wojskami ;eydlitza( od nazwiska generaa )alt'era Jon ;eydlitza
#urzbac'a* kt"ry $odda si0 Cosjanom $od ;talingradem. /ra on tak1e udzia w
+ormowaniu #omitetu =arodowego %)olne =iemcy(* kt"rego dziaalno@> bya
cakowicie kontrolowana $rzez =#)D.
O))'i(*NZ(r'+) p!lit"c'n" 6+icer $olityczny (Politruk) by od$owiedzialny w
jednostkac' 4rmii Czerwonej za nastroje i wyc'owanie $olityczne 1onierzy.
6ddzia na szczeblu armii lub zarzd na szczeblu +rontu $odlega &"wnemu
Larzdowi !olitycznemu 4rmii Czerwonej Q&awA!KCC#4R.
SOB(1n #olejka miejska i $odmiejska. Eej tory biegy g"wnie na $owierzc'ni*
c'o> cz0@> trasy $rzebiegaa tak1e $od ziemi.
S>AKC ;u$reme HeadTuarters 4llied ?H$editionary Forces* =aczelne
Dow"dztwo ;ojuszniczyc' ;i ?ks$edycyjnyc'.
S&iers' 4kronim od Smiert szpionam. =azwa dla tej struktury
kontrwywiadowczej* istniejcej $rzy ka1dej jednostce i +ormacji 4rmii Czerwonej*
zostaa rzekomo wybrana $rzez samego ;talina.
Do kwietnia 1:., roku* gdy stanowisko sze+a ;miersza obj )iktor
4bakumow* stanowia Larzd ;$ecjalny =#)D.
;tawka =aczelne dow"dztwo radzieckie* $odlegajce bez$o@redniej kontroli
;talina. ) 1:.2 roku jej sze+em sztabu by genera 4ntonow.
Sztraf #om$ania lub batalion karny. Cadziecki od$owiednik niemieckic'
jednostek karnyc' (Straf).
Do oddzia"w tyc' kierowano zdegradowanyc' o+icer"w* dezerter"w i
1onierzy skazanyc' $rawomocnymi wyrokami. 9eoretycznie su1ba miaa by>
szans %odku$ienia wasn krwi $o$enionyc' $rzewinie(. ) $raktyce
$ododdziay tego rodzaju wykorzystywano do zada o c'arakterze samob"jczym*
jak wykonywanie $rzej@> $rzez $ola minowe. Lawsze byy konwojowane $rzez
1onierzy innyc' jednostek* z rozkazem zastrzelenia ka1dego* kto s$rzeciwi si0
wydanym rozkazom.
UOB(1n #olejka $odziemna Vierchowny =aczelny dow"dca. 6kre@lenie
u1ywane $rzez Gukowa i innyc' radzieckic' wy1szyc' dow"dc"w w odniesieniu do
;talina.
Str<#t<r" !r-(ni'(c"Fne nie&iec#ic1 i r()'iec#ic1 si* '?r!Fn"c1
Gr<p( (r&ii/ 4r!nt =iemiecka %gru$a armii( lub radziecki %+ront( obejmowa
$ewn liczb0 armii $od jednolitym dow"dztwem. Liczebno@> takiego wy1szego
zwizku o$eracyjnego wynosia od 2< <<< do $onad 1 <<< <<< 1onierzy.
Ar&i( =iemiecka armia liczya od .< <<< do $onad 1<< <<< 1onierzy. 4rmie
radzieckie byy zwykle mniejsze. ) skad armii wc'odziy dwa* trzy kor$usy.
?tatowo radziecka armia $ancerna miaa 5< czog"w i 188 dzia samobie1nyc'.
;!rp<s ) skad kor$usu wc'odzio kilka dywizji* zwykle od dw"c' do
czterec'. Cadziecki kor$us $ancerny skada si0 z trzec' brygad $ancernyc' $o 52
czog"w ka1da i od$owiada niemieckiej dywizji $ancernej.
%"wi'F( )ielko@> dywizji bya bardzo r"1na. Cadziecka dywizja $iec'oty
etatowo liczya 11 78< 1onierzy* zwykle jednak byo to od ,<<< do 7<<< 1onierzy.
=iemieckie dywizje $iec'oty w 1:.2 roku miay ogromne braki etatowe.
Br"-()( Lwizek taktyczny zo1ony z kilku $uk"w lub batalion"w. 9ego
rodzaju struktury organizacyjne istniay w armii amerykaskiej i brytyjskiej oraz w
w01szym zakresie w armii niemieckiej i radzieckiej. ) tej ostatniej brygada skadaa
si0 z dw"c' lub trzec' $uk"w* a kor$us tworzyy trzy brygady.
P<*# Eednostka taktyczna* oddzia zo1ony co najmniej z dw"c'* trzec'
batalion"w $o okoo 7<< 1onierzy ka1dy.
B(t(li!n /atalion z okresu NN wojny @wiatowej skada si0 co najmniej z trzec'
kom$anii* etatowo $o okoo 8< 1onierzy* kom$anii ws$arcia majcej na uzbrojeniu
karabiny maszynowe* mo3dzierze lub artyleri0 $rzeciw$ancern oraz kom$anii
trans$ortowej i kom$anii zao$atrzenia.
=azwy sto$ni w armiac' brytyjskiej* amerykaskiej* niemieckiej i )a++enA;;
znale3> mo1na na stronie www.antonybeeJor.com w cz0@ci dotyczcej aneks"w do
tej ksi1ki.
WstPp
%Historia zawsze najbardziej uwydatnia wydarzenia dni ostatnic'(* gorzko
stwierdzi 4lbert ;$eer* gdy 4merykanie $rzesuc'iwali go tu1 $o zakoczeniu
wojny. =ie m"g $ogodzi> si0 z my@l* 1e wcze@niejsze osigni0cia re1imu
'itlerowskiego $rzysonia teraz jego cakowita kl0ska. !rzy tym ;$eer* $odobnie jak
inni $rominenci NNN Czeszy* nie by w stanie albo $o $rostu nie c'cia $otwierdzi>
starej $rawdy* 1e nic tak nie m"wi o $rzyw"dcac' i systemac' $olitycznyc'* jak
s$os"b ic' u$adku. 9o wa@nie z tego $owodu kl0ska NNN Czeszy jest tak +ascynujca i
wa1na* zwaszcza teraz* gdy wielu nastolatk"w* szczeg"lnie w =iemczec'* $r"buje
odwoywa> si0 do jej tradycji i 'istorii.
)rogowie nazist"w wyobra1ali sobie moment zemsty ju1 $onad dwa lata
wcze@niej. 1 lutego 1:., roku jeden z radzieckic' $ukownik"w zwr"ci si0 do
kolumny wyniszczonyc' jec"w niemieckic' w ruinac' ;talingraduM %9ak wa@nie
b0dzie wyglda /erlinU(. &dy $o raz $ierwszy $rzeczytaem te sowa* wiedziaem
ju1 o czym b0dzie moja nast0$na ksi1ka. )@r"d gra++iti zac'owanyc' na @cianac'
Ceic'stagu w /erlinie wci1 mo1na zobaczy> nazwy tyc' dw"c' miast wy$isywane
na murac' $rzez Cosjan w c'wili ic' najwi0kszego zwyci0stwa* $o wy$arciu wroga
z wasnego kraju i doj@ciu do serca Czeszy.
C"wnie1 Hitler mia obsesj0 na tym $unkcie. ) listo$adzie 1:.. roku* gdy
4rmia Czerwona koncentrowaa ju1 swoje siy za wsc'odnimi granicami NNN Czeszy*
wskazywa na $rzykad ;talingradu. Losy wojny dla =iemiec zmieniy si0* jak
stwierdzi w jednym ze swoic' $rzem"wie* %$o $rzeamaniu $rzez armie
radzieckie +rontu rumuskiego nad Donem w 1:. roku(. )ini za kl0sk0 swoic'
nie+ortunnyc' sojusznik"w* 3le uzbrojonyc'* $ozostawionyc' samyc' sobie i
wystawionyc' na silne uderzenia $rzeciwnika na skrzydac' +rontu $od
;talingradem. =ie ws$omina o swoim ignorowaniu ostrze1e $rzekazywanyc'
$rzez ;ztab &eneralny i armi0. Hitler nie nauczy si0 niczego i niczego nie
za$omina.
) tym samym $rzem"wieniu kolejny raz zademonstrowa swoj $okr0tn
logik0* na kt"r nar"d niemiecki da si0 wiele razy nabra>* na wasne zreszt
1yczenie. &dy zostao ono o$ublikowane w @rodkac' masowego $rzekazu* nosio
tytu Kapitulacja oznacza unicestwienie. Hitler ostrzega* 1e je1eli w tej wojnie zwyci01
bolszewicy* nar"d niemiecki czekaj zniszczenia* gwaty i niewolnictwo*
%nie$rzebrane kolumny ludzi zmierza> b0d w kierunku syberyjskiej tundry(.
Hitler zawsze gwatownie za$rzecza konsekwencjom swoic' wasnyc'
dziaa i =iemcy zbyt $"3no zdali sobie s$raw0* 1e w$adli w $ua$k0
$rzera1ajcego c'aosu wywoanego $rze$a@ci mi0dzy d1eniami a skutkami.
Lamiast eliminacji bolszewizmu* nazizm do$rowadzi do tego* 1e 4rmia Czerwona
znalaza si0 w samym @rodku ?uro$y. La$lanowana $rzez Hitlera inwazja niemiecka
na Cosj0 zostaa dokonana $rzez $okolenie wyc'owane w demonicznej
indoktrynacji.
&oebbelsowska $ro$aganda nie tylko zde'umanizowaa Gyd"w* komisarzy i
narody sowiaskie* ale tak1e s$owodowaa* 1e =iemcy jednocze@nie bali si0 ic' i
nienawidzili. Hitler* $o$rzez ogromne zbrodnie* $rzyku niewidzialnymi kajdanami
do siebie wi0kszo@> narodu i $rzemoc niesiona $rzez 4rmi0 Czerwon bya jak
gdyby s$eniajc si0 jego $rze$owiedni.
;talin c'0tnie wykorzystywa r"1nego rodzaju symbole* gdy tylko
od$owiadao to jego celom.
Ldobycie stolicy Czeszy byo %najwa1niejsz ze wszystkic' o$eracji
wojskowyc' 4rmii Czerwonej w tej wojnie(* ale radziecki dyktator mia w zwizku z
/erlinem r"wnie1 i inne $lany.
Eednym z nic' by $lan $rzygotowany $rzez Oawrientija /eri0* ludowego
komisarza s$raw wewn0trznyc'* kt"ry c'cia zdoby> wy$osa1enie niemieckic'
laboratori"w nuklearnyc' i za$asy uranu* zanim $rzejm je 4merykanie i
/rytyjczycy. #reml wiedzia ju1 doskonale o $racac' $odj0tyc' $rzez ;tany
Ljednoczone w ramac' $rojektu %Ian'attan( w Los 4lamos* dzi0ki dziaAalno@ci
swojego sz$iega* doktora #lausa Fuc'sa. =aukowcy radzieccy $ozostawali jednak
wci1 w tyleV ;talin oraz /eria byli $rzekonani* 1e gdy $rzec'wyc niemieckie
laboratoria i niemieckic' naukowc"w* zanim dotr tam alianci* z $ewno@ci uda im
si0 wy$rodukowa> bro atomow $odobn do amerykaskiej.
;kala ludzkiej tragedii $od koniec wojny jest nie do wyobra1enia dla tego* kto
nie $rzeszed $rzez jej $ieko i dorasta ju1 w zdemilitaryzowanym s$oeczestwie
lat dziewi0>dziesityc' WW wieku.
Los tyc' milion"w ludzi mo1e nas wiele nauczy>. )a1na lekcja $olega na
tym* 1e nale1y by> zawsze wyjtkowo ostro1nym w +erowaniu osd"w dotyczcyc'
$ost0$owania jednostek.
?kstremalne cier$ienie* $oni1enie nawet* mo1e odkry> nie tylko to* co w
czowieku najle$sze* ale r"wnie1 i to* co najgorsze. Ludzkie zac'owania zawsze
odzwierciedlaj zu$en nie$rzewidywalno@> kolei 1ycia i @mierci. )ielu radzieckic'
1onierzy* szczeg"lnie z jednostek +rontowyc'* w odr"1nieniu od oddzia"w
$ost0$ujcyc' za nimi* zac'owywao si0 zu$enie $oA$rawnie w stosunku do
ludno@ci cywilnej na terenie =iemiec. ) tym okrutnym i strasznym @wiecie* gdzie
'umanizm zosta niemal unicestwiony $rzez ideologi0* kilka gest"w cz0sto
nieoczekiwanej dobroci i akt"w $o@wi0cenia stawao si0 $omykiem nadziei. Nnaczej
to wszystko byoby nie do zniesienia.
9a ksi1ka nie mogaby $owsta> bez $omocy bardzo wielu ludzi. !rzede
wszystkim zobowizany jestem $odzi0kowa> dyrektorom i $racownikom wielu
$astwowyc' arc'iw"wM $ukownikowi ;zuwaszynowi i $racownikom Centralnego
4rc'iwum Iinisterstwa 6brony QXYZ[R z !odolska* dr =atalii )okowej i jej
$odwadnym z Cosyjskiego !astwowego 4rc'iwum Literatury i ;ztuki QC&4LNR*
dr. )adimirowi #uzelenkowowi i dr. )adimirowi #orotajewowi z Cosyjskiego
!astwowego 4rc'iwum )ojskowego QC&)4R* $ro+esorowi #iriowi 4ndersenowi
i dr. 6legowi =aumowowi z Cosyjskiego 4rc'iwum !astwowego Historii
;$oecznoA!olitycznej QC&4;!NR* dr. Ian+redowi #e'rigowi* dyrektorowi
/undesarc'iJAIilitSrarc'iJ z Freiburga i $ani )ebl* dr. Col+owiADieterowi
IDllerowi i ka$itanowi Luckszatowi z biblioteki IilitSrgesc'ic'tlic'es
Forsc'ungsamt z !oczdamu* $ro+esorowi dr. ?ck'artowi Henningowi z 4rc'iJ zur
&esc'ic'te der IaHA!lanckA&essellsc'a+t* dr. )ul+owiA?kke'ardowi Luckemu z
Landesarc'iJA/erlin* $ani Nrinie Cenz z /ibliot'ek +Dr Leitgesc'ic'te w ;ztutgarcie*
dr. Larsowi ?ricsonowi i !erowi Clasonowi z #rigsarkiJet w ;ztok'olmie* Eo'nowi
?. 9aylorowi* )ilbertowi Ia'oneyowi i Cobinowi Cooksonowi z =ational 4rc'iJes
NN w College !ark w stanie Iaryland* dr. Ee++reyowi Clarke\owi z Knited ;tates 4rmy
Center o+ Iilitary History.
;zczeg"lnie $omocny w $rocesie $owstawania tej ksi1ki by /engt Jon zu
ID'len* zao1yciel C'ronosAFilm* kt"ry za$ewni mi dost0$ do materia"w
arc'iwalnyc' i nagra z relacjami @wiadk"w wydarze tamtyc' czas"w. Eestem
r"wnie1 wielce zobowizany &eraldowi Cammowi i Dietmarowi 4rnoldowi z
/erliner Knterwelten za okazan mi $omoc.
C'ciabym tak1e bardzo $odzi0kowa> tym wszystkim* kt"rzy tak wiele mi
$omogli w czasie moic' $odr"1yM w Cosji dr &ali i dr Lubi0 )inogradowej*
$ro+esorowi 4natolijowi Czernobajewowi oraz ;imonowi ;mit'owi i ;ian
;tickingsowiV w =iemczec'M )illiamowi Durie* byemu sekretarzowi stanu #arowi
&Dnt'erowi* $ani Jon Hase oraz 4ndrew i ;ally &imsonomV w ;tanac'
Ljednoczonyc'M ;usan Iary 4lso$* $ani C'arles -yJyan* /ruce\owi Lee*
$astwu Jon Luttic'au i Iartinowi /lumensonowi.
/yo dla mnie ogromn $rzyjemno@ci* nie ws$ominajc ju1 o $rzydatno@ci
dla tej ksi1ki* ws$"$racowa> z //C 9imewatc'. Do tej ws$"$racy nam"wi mnie
Laurence Cees* kt"remu za to jestem bardzo wdzi0czny. C'ciabym tak1e
$odzi0kowa> dr. 9umanowi Cemme* w kt"rego towarzystwie miaem okazj0 i
zaszczyt $racowa> oraz Detle+owi ;iebertowi* kt"ry na $ocztku $isania tej ksi1ki
tak wiele mi $om"g swoj rad i kontaktami.
!omogo mi $rzy $isaniu tej ksi1ki r"wnie1 wiele innyc' os"bM 4nne
4$$lebaum* C'risto$'er 4rkell* Claudia /ismarck* 'r. Leo$old Jon /ismarck* sir
Codric /rait'waite* $ro+esor C'risto$'er Dandeker* dr ?ngel z 4rc'iJ der Freien
KniJersitSt* $ro+esor Eo'n ?rickson* )ol+ &eb'ardt* Eon Halliday* =ina OobanowA
Costowska* dr Cat'erine Iarridale* $ro+esor 6leg Czeszewski* $ro+esor Iosze
;c'ein z =ew ]ork Iet'odist Hos$ital* #arl ;c'warz* ;imon ;ebagAIonte+iore* &ia
;ulc'aniszwili* dr &ala )inogradowa i Nan )estonA;mit'.
#si1ka ta nie mogaby $owsta> w $rzedstawionej +ormie bez ogromnej
$omocy ze strony dr Luby )inogradowej z Cosji i 4ngeliki Jon Hase z =iemiec. 9o
bya na$rawd0 wielka $rzyjemno@> i zaszczyt $racowa> wa@nie z nimi.
Eestem r"wnie1 ogromnie wdzi0czny ;ara' Eackson za $rzeszukiwanie
zasob"w zdj0> +otogra+icznyc'* /ettinie Jon Hase za $omoc w kwerendzie zbior"w
arc'iwalnyc' w =iemczec' i Dawidowi Listowi w 4nglii.
=ie mog0 nie ws$omnie> o $omocy udzielonej mi $rzez C'arlotte ;al+ord*
kt"ra tumaczya dla $otrzeb tej ksi1ki dokumenty z #rigsarkiJet ze ;ztok'olmu.
Eestem r"wnie1 ogromnie wdzi0czny $ro+esorowi Iic'aelowi /urleig'owi*
$ro+esorowi =ormanowi DaJiesowi i dr Cat'erine Ierridale za $rzeczytanie
r0ko$isu oraz $rzekazanie wielu cennyc' i u1ytecznyc' uwag.
;woimi szczeg"owymi i bardzo cennymi uwagami do obecnego ksztatu
ksi1ki $rzyczyni si0 tak1e 9ony Le 9issier. Ee1eli $ozostay jeszcze jakie@ b0dy w
erlinie! jest to tylko moja wyczna wina i od$owiedzialno@>.
=ie mog0 za$omnie> o Iarku Le Fanu i ;ociety o+ 4ut'ors za $rac0 $rzy
stronac' www.antonybeeJor.com* www.antonybeeJor.org i www.antonybeeJor.net.
Lnalazy si0 tam materiay arc'iwalne i 3r"dowe oraz inne o$racowania* kt"re nie
zostay umieszczone w tej ksi1ce.
Iam r"wnie1 ogromny dug wobec mojego agenta 4ndrew =urnberga i ?leo
&ordon z wydawnictwa !enguin* kt"rzy swoimi sugestiami $rzyczynili si0 do
$owstania erlina.
=a kocu musz0 ogromnie mocno $odzi0kowa> mojej 1onie 4rtemis Coo$er*
najbli1szej ws$"$racowniczce i $ierwszej redaktorce* kt"ra tak bardzo $omoga w
$owstaniu tej ksi1ki* mimo wielu innyc' obci1e i termin"w.
1
Berlin w !w" R!#
/erliczycy* osabieni coraz mniejszymi racjami 1ywno@ciowymi i
nieustajcym na$i0ciem* bardzo skromnie obc'odzili @wi0ta /o1ego =arodzenia w
1:.. roku. )i0ksza cz0@> niemieckiej stolicy zostaa wskutek alianckic'
bombardowa obr"cona w gruzy. Czarny 'umor* z kt"rego syn0li* zamieni si0 w
wisielczy. !rzebojem sezonu stao si0 $owiedzenieM %/d3 $raktycznyM $odaruj
trumn0(.
=astroje w =iemczec' zacz0y ulega> zmianie ju1 dwa lata wcze@niej. !rzed
@wi0tami /o1ego =arodzenia w 1:. roku $ojawiy si0 $ogoski o okr1eniu $rzez
4rmi0 Czerwon 5 4rmii generaa !aulusa nad )og. Hitlerowski re1im nie c'cia
$rzyzna>* 1e najsilniejsza armia )e'rmac'tu zostaa skazana na unicestwienie w
ruinac' ;talingradu i na nadwo1askic' ste$ac'.
4by $rzygotowa> nar"d na ze wie@ci* Eose$' &oebbels* minister Czeszy do
s$raw $ro$agandy* ogosi nadej@cie %=iemieckic' wit /o1ego =arodzenia(* co w
narodowosocjalistycznym j0zyku znaczyo $rostot0 i surowo@> oraz ideologiczne
zaanga1owanie* a nie @wiece* sosnowe wiece i stille "ac#t! #eili$e "ac#t. ) 1:.. roku
tradycyjna $ieczona g0@ staa si0 ju1 odlegym ws$omnieniem.
=a ulicac' /erlina straszyy $rzec'odni"w +asady zniszczonyc' dom"w.
Czasami na @cianac' tego* co kiedy@ stanowio salon czy sy$ialni0* wisiay jeszcze
cigle obrazy. 4ktorka Hildegarda #ne+ widziaa $ianino* kt"re stao na
$ozostao@ciac' $i0tra. =ikt nawet nie $r"bowa go znie@>.
Lastanawiaa si0* ile czasu minie* zanim runie razem ze @cianami i stro$em na
stert0 gruz"w. =a @cianac' zburzonyc' dom"w $rzycze$ione byy kartki z
nabazgranymi in+ormacjami* mo1e dla syna* kt"ry mia wr"ci> z +rontu* 1e wszyscy
1yj i mieszkaj gdzie indziej. 4+isze $artii nazistowskiej ostrzegayM %;zabrownicy
b0d0 karani @mierci(.
=aloty na miasto stay si0 tak cz0ste* /rytyjczyk"w w nocy* a 4merykan"w w
dzie* 1e mieszkacy /erlina s$0dzali wi0cej czasu w sc'ronac' i $iwnicac' ni1 we
wasnyc' "1kac'.
Cigy brak snu $rzyczyni si0 do $owstania dziwnej mieszaniny tumionej
'isterii i +atalizmu. Eak wskazywaa liczba kr1cyc' $o mie@cie dowci$"w* tylko
niewielu ludzi wydawao si0 jeszcze martwi> mo1liwo@ci zadenuncjowania do
&esta$o za sianie de+etyzmu. )szec'obecne litery L;C* kt"re oznaczay
Luftsc#utzraum! sc'ron $rzeciwlotniczy* tumaczono jako Lern sc#nell %ussisc# A Kcz
si0 szybko rosyjskiego. )i0kszo@> /erliczyk"w zarzucia zwyczaj witania si0
nazistowskim &eil &itler' &dy Lot'ar Loewe z Hitlerjugend* kt"ry $rzebywa $ewien
czas $oza miastem* $rzywita si0 tak w jednym ze skle$"w* wszyscy odwr"cili si0 i
$atrzyli na niego jak na kogo@ z innej $lanety. /y to ostatni raz* kiedy "w mody
czowiek wy$owiedzia te sowa $oza su1b.
Loewe szybko $ozna nowe* ju1 $owszec'ne $owitanieM lei( )(ri$' A !rze1yjU
9o s$ecy+iczne $oczucie 'umoru $okazuje groteskowy* mo1e nawet
surrealistyczny* obraz czasu.
=ajwi0kszym sc'ronem $rzeciwlotniczym w /erlinie by sc'ron w L66*
ogromna 1elbetowa konstrukcja wieku totalitaryzmu* z bateriami artylerii
$rzeciwlotniczej na dac'u i ogromnymi $omieszczeniami wewntrz* w kt"ryc'
toczyy si0 setki /erliczyk"w* gdy tylko zawyy syreny.
#ronikarka tamtyc' dni* Krsula Jon #ardor++* tak o$isuje sc'ronM %ciany
bunkra z kamienia ciosanego $rzy$ominaj dekoracje do sceny wi0ziennej w
*Fideliu+. ) sc'ronie* na betonowyc' s$iralnyc' sc'odac' zakoc'ane $ary
$rzytulay si0 do siebie jakby bya to %$arodia balu kostiumowego(.
Ludzi $rzenikao wszec'obecne ju1 $oczucie koca wasnego 1ycia i koca
istnienia narodu. /ez o$ami0tania wydawali $ienidze* $rzyjmujc za $ewnik* 1e
wkr"tce i tak b0d niewiele warte.
6$owiadano* 1e dziewcz0ta i mode kobiety w $obli1u L66 i stacji 9iergarten
oddaway si0 $rzygodnie s$otkanym m01czyznom. 9o d1enie do utraty
dziewcz0cej niewinno@ci stawao si0 jeszcze bardziej $owszec'ne* gdy zbli1ya si0 do
/erlina 4rmia Czerwona.
;ame sc'rony $rzeciwlotnicze* o@wietlone niebieskim @wiatem* daway
$rzedsmak klaustro+obicznego $ieka. Ludzie toczyli si0 w nic' w najcie$lejszyc'
ubraniac'* z kartonowymi $ojemnikami z kana$kami i termosem. ) teorii wszystkie
$odstawowe $otrzeby 1yciowe miay by> zas$okajane w sc'ronac'. Iia tam nawet
by> Sanit,tsraum! z dy1urujc cay czas $iel0gniark* gdzie kobiety mogy rodzi>
dzieci. 4 dzieci w tym czasie rodziy si0 zwykle $rzed terminem.
)ydawao si0* 1e do ic' $rzedwczesnego $rzyj@cia na @wiat $rzyczyniay si0
drgania i odgosy eks$lozji bomb* kt"re doc'odziy zewszd* ze @rodka ziemi* @cian*
od g"ry sc'ronu. ;u+ity sc'ron"w $omalowano +arb luminescencyjn* co $ozwalao
$rzynajmniej widzie> cokolwiek* gdy brakowao @wiata* kt"re zwykle naj$ierw
zaczynao migota>* a $otem gaso cakowicie. !o zniszczeniu du1ej cz0@ci sieci
wodocigowej i kanalizacyjnej zaczynao brakowa> wody. -(orte! czyli umywalnie i
toalety* szybko staway si0 miejscami* gdzie trudno byo normalnemu czowiekowi
wytrzyma>.
)ywoywao to dodatkowy stres u ludzi $rzyzwyczajonyc' do dbania o
'igien0 Cz0sto umywalnie byy zamykane $rzez wadze* $oniewa1 zanotowano
wiele $rzy$adk"w* gdy $ogr1eni w de$resji ludzie zatrzaskiwali drzwi i $o$eniali
tam samob"jstwo.
/erlinowi* z jego trzymilionow ludno@ci* brakowao sc'ron"w* tak wi0c te*
kt"re istniay* byy zwykle $rze$enione $onad wszelk miar0. ) g"wnyc'
korytarzac'* w $oczekalniac' i $omieszczeniac' sy$ialnyc' ludzie si0 tak toczyli* 1e
$ara si0 skra$laa i woda ka$aa z su+it"w.
#om$leks sc'ron"w $od stacj kolejki $odziemnej &esundbrunnen*
za$rojektowany dla 12<< os"b* mie@ci zazwyczaj trzy razy tyle. 4by mierzy> zu1ycie
tlenu* wykorzystywano @wiece. &dy gasa @wieca na $ododze* dzieci $odnoszono
na r0kac' i trzymano na tej wysoko@ci. &dy gasy @wiece na $oziomie okoo jednego
metra* zarzdzano ewakuacj0 najni1szyc' $oziom"w. &dy trzecia @wieca*
umieszczona na wysoko@ci okoo 12< centymetr"w* zaczynaa migota>* wszyscy
musieli o$u@ci> sc'ron* niezale1nie od tego* co dziao si0 na zewntrz.
Cobotnicy $rzymusowi* znajdujcy si0 wtedy w /erlinie w liczbie ,<< <<<*
roz$oznawani $o namalowanej na ic' ubraniac' literze wskazujcej na kraj
$oc'odzenia* mieli zakaz wej@cia do sc'ron"w i $iwnic. /ya to kontynuacja $olityki
nazistowskiej* kt"ra nie $rzewidywaa jakiejkolwiek mo1liwo@ci mieszania si0 ludzi
r"1nyc' ras. !onadto c'ocia1 w ten s$os"b wadze c'ciay c'roni> ludno@>
$oc'odzenia niemieckiego. Lreszt i tak robotnik"w $rzymusowyc'* g"wnie z
Kkrainy i /iaorusi* nazywanyc' wtedy .star(eiter! traktowano jako %$rzedmiot(
jednorazowego u1ytku. )ielu innyc' robotnik"w* kt"rzy sami zgosili si0 do $racy
w Czeszy lub tra+ili do =iemiec $o a$ankac' w ic' rodzimyc' krajac'* cieszyo si0
wi0kszym zakresem wolno@ci osobistej ni1 nieszcz0@nicy w s$ecjalnie
zorganizowanyc' obozac'. Cobotnicy $racujcy na $rzykad w +abrykac'
zbrojeniowyc' wok" /erlina stworzyli nawet swoj wasn kulturaln %wys$0( i
subkultur0 z gazetk oraz $rzedstawieniami na stacji Friedric'strasse. Nc' duc' r"s*
gdy zbli1aa si0 4rmia Czerwona. )i0kszo@> =iemc"w $atrzya na robotnik"w
$rzymusowyc' z boja3ni. )idziaa w nic' zaog0 konia trojaskiego* kt"ra czeka
tylko na roz$ocz0cie ataku i odwet* gdy sojusznicze armie dotr do stolicy.
/erliczycy odczuwali atawistyczny* k0bicy si0 gdzie@ w trzewiac' strac'
$rzed sowiaskim naje3d3c ze wsc'odu. ;trac' taki atwo obr"ci> w nienawi@>.
!ro$aganda &oebbelsa wci1 wracaa do okruciestw $o$enionyc' $rzez Cosjan
$o$rzedniej jesieni w =emmersdor+ ^ob.
Iajakowskoje w 6kr0gu #aliningradzkim_ we wsc'odniej cz0@ci !rus
)sc'odnic'* gdzie 1onierze zgwacili kobiety i wymordowali mieszkac"w wioski.
=iekt"rzy mieli $owody* aby jednak nie sc'odzi> do sc'ronu w czasie
nalot"w. Eeden z 1onatyc' m01czyzn* kt"ry odwiedza regularnie swoj koc'ank0 w
dzielnicy !renzlauer /erg* nie m"g uda> si0 do tamtejszego sc'ronu* $oniewa1
wywoaoby to od razu $odejrzenia. !ewnego wieczoru budynek* gdzie znajdowao
si0 mieszkanie jego koc'anki* zosta tra+iony bomb i lekkomy@lny cudzoo1nik*
kt"ry w momencie nalotu siedzia wa@nie na so+ie* zosta zasy$any $rzez gruz $o
szyj0. !o nalocie c'o$iec ?ric' ;c'midtke oraz czeski robotnik* kt"rego obecno@> w
$iwnicy tolerowano* usyszeli krzyki i ruszyli w kierunku miejsca* skd doc'odziy
wezwania o $omoc.
6dko$ano nieszcz0@nika i zaj0to si0 nim troskliwie* a czternastoletni ?ric'
musia $owiedzie> o caej s$rawie 1onie rannego* tak1e i o tym* 1e jej m1 zosta
znaleziony w mieszkaniu innej kobiety.
Ceakcj 1ony by krzyk* z bezsilnej w@cieko@ci. /ardziej $oruszy j +akt
zdrady m01a ni1 jego los.
Dzieci w tym czasie szybko byway w$rowadzane w realia @wiata dorosyc'.
&enera &Dnt'er /lumentritt* $odobnie jak wielu innyc' w kr0gac' wadzy*
by $rzekonany* 1e naloty aliant"w do$rowadz do $owstania czego@ w rodzaju
Volks$enossensc#aft! $atriotycznego braterstwa czy $ewnej ws$"lnoty. /y> mo1e tak
mogoby si0 sta> jeszcze w 1:.* mo1e w 1:.,* ale $od koniec roku 1:.. w
niemieckim s$oeczestwie nast$ia wyra3na $olaryzacja $ogld"w.
6stro byo wida> r"1nice mi0dzy zwolennikami twardej linii a tymi* kt"rzy
wojn czuli si0 ju1 bardzo zm0czeni. ) /erlinie zawsze znajdowaa si0 najwi0ksza
liczba o$onent"w re1imu 'itlerowskiego* jak wskazyway wyniki gosowa $rzed
1:,, rokiem. L wyjtkiem jednak maej i odwa1nej gru$y ludzi* s$rzeciw wobec
$olityki Hitlera ogranicza si0 do jej wyszydzania i naArzeka. )i0kszo@>
s$oeczestwa zostaa rzeczywi@cie wystraszona $r"b zamac'u na Hitlera
dokonanego < li$ca 1:.. roku. =awet gdy wsc'odnie i zac'odnie granice Czeszy
staway si0 bez$o@rednio zagro1one* wszyscy nadal wierzyli kamstwom &oebbelsa*
1e FD'rer wykorzysta now %cudown bro( $rzeciwko wrogom Czeszy* jak gdyby
by on w stanie $rzyj> rol0 gniewAnego Eowisza @lcego byskawice jako znak swojej
$ot0gi.
Eeden z list"w wysanyc' w"wczas $rzez 1on0 do m01a znajdujcego si0 we
+rancuskim obozie jenieckim ujawnia mentalno@> zwykyc' =iemc"w. )ci1
widoczna bya gotowo@>* by mimo wszystko dalej wierzy> $astwowej
$ro$agandzie.
/ierz0 $10(oko w przeznaczenie nasze$o narodu. /ierz0! 2e nic i nikt nie zac#wieje
(udowan3c# przez t3si4clecie pewno5ci i zaufania! p13n4c3c# z naszej d1u$iej i c#lu(nej
przesz1o5ci! jak m6wi dr 7oe((els. "ie jest mo2liwe! a(3 rzecz3 zmienia13 si0 a2 tak (ardzo.
8nale9li5m3 si0 w kr3t3czn3m punkcie! ale s4 u nas jeszcze ludzie zdolni do podj0cia
odpowiednic# dec3zji. :a13 kraj jest $otow3 do walki. ;am3 zreszt4 tajne (ronie! kt6re
zostan4 u23te we w1a5ciw3m momencie. Przede wsz3stkim mam3 nasze$o F)#rern! za
kt6r3m mo2em3 pod423< z zamkni0t3mi oczami. "ie dopuszczaj w 2adn3m w3padku do
sie(ie m35li o kl0sce. "ie wolno ci za 2adn4 cen0'
6+ensywa w 4rdenac'* roz$ocz0ta 15 grudnia 1:.. roku* $odniosa na duc'u
wci1 wiernyc' Hitlerowi i umocnia ic' morale. ;ytuacja wreszcie si0 zmienia.
)iara w FD'rera i /underwaffen! cudowne bronie takie jak -A* za@le$ia wielu
cakowicie. Cozeszy si0 $ogoski* 1e amerykaska 1 4rmia zostaa okr1ona i wzi0ta
do niewoli dzi0ki zastosowaniu gazu bojowego. !ojawio si0 $rzekonanie* 1e b0dzie
mo1na znowu dyktowa> @wiatu swoje warunki i wzi> odwet za to* co =iemcy
$rzecier$ieli. =ajbardziej o zmianie los"w wojny $rzekonani byli weterani wielu
kam$anii tej wojny. Eeden drugiemu sze$ta z rado@ci o bliskim ju1 zdobyciu
!ary1a. )yra1ali sw"j 1al* 1e rok wcze@niej oszcz0dzono stolic0 Francji* $odczas gdy
teraz alianci bezlito@nie bombardowali /erlin. Cieszyli si0 na my@l* 1e ten bd
'istorii mo1e zosta> na$rawiony.
=aczelne dow"dztwo niemieckic' si zbrojnyc' nie $odzielao entuzjazmu
dla o+ensywy na zac'odzie. 6+icerowie ;ztabu &eneralnego obawiali si0* 1e atak na
4merykan"w w 4rdenac' mo1e w decydujcym momencie osabi> +ront wsc'odni.
!lan by w ka1dym razie nazbyt ambitny. =a czele atakujcyc' wojsk znajdoway si0
5 4rmia !ancerna ;; $od dow"dztwem ;;A 6berstgru$$en+D'rera Eose+a ;e$$a
Dietric'a oraz 2 4rmia !ancerna generaa Hasso Jon Ianteu++la. /raki $aliwa
stawiay jednak $od znakiem za$ytania mo1liwo@> osigni0cia wyznaczonego celu*
4ntwer$ii* g"wnej bazy zao$atrzeniowej aliant"w.
Hitler marzy o odwr"ceniu los"w wojny oraz zmuszeniu CooseJelta i
C'urc'illa do $odj0cia rokowa. Ldecydowanie odrzuca jakiekolwiek sugestie
$odj0cia rozm"w ze Lwizkiem Cadzieckim. ;talin nigdy nie ukrywa swojego
d1enia do cakowitego zniszczenia 'itlerowskic' =iemiec. )yst0$owaa te1 inna
$rzeszkoda. /ya ni ogromna $yc'a Hitlera. =ie m"g zwraca> si0 o $ok"j* gdy
=iemcy $rzegryway wojn0. Lwyci0stwo w 4rdenac' stao si0 wi0c dlatego tak
wa1ne. 4le zacieka obrona 4merykan"w* zwaszcza $od /astogne* i $rzewaga si
alianckic' w $owietrzu* kt"ra uwidocznia si0* gdy tylko nast$ia $o$rawa $ogody*
zamay im$et ataku w cigu tygodnia.
) )igili0 /o1ego =arodzenia genera Heinz &uderian* sze+ sztabu
=aczelnego Dow"dztwa )ojsk Ldowyc' 6#H Q6berkommando des HeeresR jec'a
swoim ogromnym mercedesem do kwatery FD'rera na zac'odzie =iemiec. !o
o$uszczeniu /olfssc#anze! %)ilczego szaca( w !rusac' )sc'odnic' < listo$ada
1:.. roku* Hitler uda si0 do /erlina* gdzie $oddano go niewielkiej o$eracji garda.
)ieczorem 1< grudnia o$u@ci osobistym $ocigiem $ancernym stolic0 Czeszy.
Celem bya jedna z tajnyc' i doskonale zamaskowanyc' kwater w lasac' koo
Liegenberg* w odlego@ci mniejszej ni1 .< kilometr"w od Frank+urtu nad Ienem.
=osia nazw0 -dler#orst! %6rle gniazdo(* jak z c'o$i0cyc' $owie@ci $rzygodowyc'*
i stanowia ostatni kwater0 $olow FD'rera.
&uderian* jeden z wielkic' teoretyk"w dziaa wojsk $ancernyc'* od samego
$ocztku zdawa sobie s$raw0* 1e roz$ocz0cie o+ensywy w 4rdenac' mo1e
do$rowadzi> do kl0ski* ale go nie suc'ano. C'ocia1 6#H od$owiadao za +ront
wsc'odni* jako jego sze+ nigdy nie mia $enej swobody dziaania. La dziaania na
$ozostayc' teatrac' wojennyc' od$owiedzialne byo 6#) Q6berkommando der
)e'rmac't* =aczelne Dow"dztwo ;i Lbrojnyc'R. #watery obydwu sztab"w
znajdoway si0 na $oudnie od /erlina* w ssiadujcyc' ze sob $odziemnyc'
kom$leksac' w Lossen.
Iimo $odobnego do Hitlera tem$eramentu i us$osobienia* &uderian r"1ni
si0 od niego zewn0trznie. =ie $o@wi0ca te1 nigdy zbyt wiele czasu na s$ekulacje
dotyczce geo$olityki i sytuacji mi0dzynarodowej* zwaszcza w c'wili* gdy kraj
atakowany by z obu stron. Lwykle $olega na swoim 1onierskim instynkcie* gdy
c'odzio o ocen0 g"wnyc' kierunk"w zagro1enia. ) tym czasie nie mia
najmniejszyc' wt$liwo@ci* gdzie nale1y sku$i> g"wny wysiek. ) swojej teczce
&uderian wi"z analizy wywiadowcze $rzygotowane $rzez generaa Cein'arda
&e'lena* sze+a FH6 QFremde Heere 6st* )ydzia 6bce 4rmie )sc'"dR*
od$owiedzialnego za wywiad wojskowy na +roncie wsc'odnim. )edug
$rzewidywa &e'lena Cosjanie mogli ju1 1 stycznia roz$ocz> zmaAsowan
o+ensyw0 z rubie1y )isy. 6cenia* 1e $rzewaga $rzeciwnika b0dzie wynosi>
jedena@cie do jednego w $iec'ocie* siedem do jednego w czogac' oraz dwadzie@cia
do jednego w artylerii i lotnictwie.
&uderian w $okoju kon+erencyjnym w -dler#orst s$otka Hitlera i jego sztab
oraz Ceic's+D'rera ;; Heinric'a Himmlera* kt"ry $o zamac'u li$cowym zosta
r"wnie1 dow"dc 4rmii Cezerwowej.
#a1dy czonek najbli1szego otoczenia Hitlera musia c'arakteryzowa> si0
niekwestionowan lojalno@ci. Feldmarszaek #eitel* sze+ 6#)* znany by ze swojej
su1alczo@ci w stosunku do Hitlera. Cozdra1nieni tak $ostaw +eldmarszaka
o+icerowie nazywali go nawet %dozorc(* albo %$otakujcym osem(. &enera Eodl*
kt"ry zawsze zac'owywa zimn* nie$rzeniknion twarz i by o wiele bardziej
kom$etentny od #eitla* te1 niemal nigdy nie s$rzeciwia si0 zakusom Hitlera
$ragncego dowodzi> $rawie ka1dym batalionem. Eesieni 1:. roku mao
brakowao* by zosta zdymisjonowany za $r"b0 $rzeciwstawienia si0 swojemu
wodzowi. L kolei genera /urgdor+* $ierwszy adiutant wojskowy Hitlera i sze+
6ddziau !ersonalnego )e'rmac'tu od$owiedzialny za nominacje* zast$i u boku
Hitlera generaa ;c'mundta @miertelnie rannego w zamac'u ;tau++enberga w
/olfssc#anze. 9o wa@nie /urgdor+ dostarczy trucizn0 +eldmarszakowi Commlowi
wraz z ultimatum* kt"re nie $ozostawiao mu innego wyj@cia jak samob"jstwo.
)ykorzystujc dane i in+ormacje $rzekazane $rzez &e'lena* &uderian
$rzedstawi $rzygotowania 4rmii Czerwonej do nowej o+ensywy. 6strzega* 1e
mo1e si0 roz$ocz> w cigu najbli1szyc' trzec' tygodni i za1da $rzerzucenia na
+ront wsc'odni jak najwi0kszej liczby dywizji z zac'odu* gdzie o+ensywa ty
4rdenac' utkwia w martwym $unkcie. Hitler $rzerwa &uderianowi. Kwa1a* 1e
$rzedstawione oceny si $rzeciwnika s co najmniej niedorzeczne. )edug niego
radzieckie dywizje nie liczyy nigdy wi0cej ni1 7<<< 1onierzy* a rosyjskie kor$usy
$ancerne miay zawsze niewiele czog"w. %9o jest najwi0kszy ble+ od czas"w
CzyngisAc'ana A krzycza Hitler* $odniecajc si0 coraz bardziej. A #t"1 to wygrzeba
t0 bzdur0`(.
&uderian o$ar si0 $okusie od$owiedzenia Hitlerowi* 1e teraz r"wnie1
niemieckie %armie( maj zaledwie si0 $ojedynczego kor$usu* a %dywizje $iec'oty(
czasami nie wi0cej 1onierzy ni1 $eny batalion. Lamiast tego zacz broni> danyc'
$rzygotowanyc' $rzez &e'lena. #u $rzera1eniu &uderiana* genera Eodl nalega na
kontynuowanie o+ensywy na zac'odzie. !oniewa1 byo to dokadnie to* czego
$ragn Hitler* los $ro$ozycji &uderiana wydawa si0 $rzesdzony. &uderian musia
jeszcze wysuc'a> $odczas kolacji wywod"w Himmlera* kt"ry $r"bowa ukaza> si0
w nowej dla niego roli dow"dcy wojskowego. 6statnio do swoic' licznyc' +unkcji*
tytu"w i zaszczyt"w dorzuci jeszcze stanowisko dow"dcy &ru$y 4rmii %&"rny
Cen(. %)ie $an* drogi generale A m"wi do &uderiana A my@l0* 1e Cosjanie wcale nie
zaatakuj. 9o wszystko to jaki@ ogromny ble+.
&uderianowi nie $ozostao nic innego* jak $owr"ci> do kwatery 6#H w
Lossen. ) mi0dzyczasie straty na zac'odzie rosy. 6+ensywa w 4rdenac' i
$omocnicze uderzenia kosztoway ju1 =iemcy 8< <<< 1onierzy. ) dodatku zu1yto
du1 cz0@> malejcyc' szybko za$as"w $aliwa. Hitler nie c'cia w 1adnym wy$adku
uzna> walk w 4rdenac' za od$owiednik Kaisersc#lac#t A bitwy cesarskiej* ostatniej
wielkiej o+ensywy niemieckiej w czasie N wojny @wiatowej. Lawsze zreszt obsesyjnie
odrzuca jakiekolwiek $or"wnania z rokiem 1:18. Dla niego by to czas* gdy
=iemcom zadano %cios w $lecy(* kt"ry do$rowadzi do u$adku cesarza i $oni1ajcej
kl0ski. /yway jednak c'wile* gdy Hitler widzia wszystko ja@niej. !ewnego
wieczoru $owiedzia do swojego adiutanta lotniczego* $ukownika =icolausa Jon
/elowaM %)iem* 1e wojna jest $rzegrana. !rzewaga $rzeciwnika jest zbyt wielka(.
4le nie ustawa w $r"bac' obwiniania innyc' za kolejne kl0ski. /yli dla niego
%zdrajcami(* zwaszcza o+icerowie. !odejrzewa* 1e wielu z nic' sym$atyzowao z
zamac'owcami* ale ku$owa ic' medalami i odznaczeniami. %=igdy si0 nie
$oddamy A m"wi. A Io1emy $onie@> totaln kl0sk0* ale wtedy $ocigniemy za sob
cay @wiat(.
!rzera1ony rozwojem wydarze na linii )isy* &uderian wraca do -dler#orst
jeszcze dwukrotnie* w niewielkic' odst0$ac' czasu. ;$rawy miay si0 bowiem coraz
gorzej. Hitler bez in+ormowania go nakaza $rzegru$owanie $ancernyc' jednostek
;; na )0gry. !rzekonany* 1e tylko on jest zdolny do szerokiego* obejmujcego
wszystkie s$rawy natury strategicznej* s$ojrzenia* nakaza roz$ocz0cie kontrataku*
kt"ry mia na celu odbicie $"l na+towyc'. ) rzeczywisto@ci c'cia $rzedrze> si0 do
/uda$esztu* kt"ry od )igilii /o1ego =arodzenia by okr1ony $rzez 4rmi0
Czerwon.
)izyta &uderiana w dzie =owego Coku zbiega si0 z coroczn $rocesj do
kwatery Hitlera $rominentnyc' $ostaci re1imu. )szyscy oni $ragn0li osobi@cie
$rzekaza> FD'rerowi %1yczenia samyc' sukces"w w =owym Coku(. 9ego samego
ranka roz$ocz0a si0 w 4lzacji o$eracja %=ordwind(* kt"ra stanowia cz0@> $lanu
o+ensywy w 4rdenac'. Dzie ten okaza si0 dniem totalnej kl0ski dla Lu+twa++e.
&Bring w $rzy$ywie tak c'arakterystycznej dla niego nieod$owiedzialno@ci*
rozkaza* aby $onad 1<<< samolot"w zaatakowao cele na +roncie zac'odnim. 9a
$r"ba zaim$onowania Hitlerowi do$rowadzia do ostatecznego zniszczenia
Lu+twa++e na zac'odzie* jako e+ektywnej siy zbrojnej* i $ozwolia aliantom na
osigni0cie absolutnej $rzewagi w $owietrzu.
Cozgo@nia radiowa &rossdeutsc'er Cund+unk nadaa tego dnia
$rzem"wienie noworoczne Hitlera.
=ie znalaza si0 w nim 1adna wzmianka o walkac' na zac'odzie* kt"ra
sugerowaaby kl0sk0 na tym +roncie* i bardzo mao s"w o /underwaffen. )ielu ludzi
byo wtedy $rzekonanyc'* 1e $rzem"wienie zostao nagrane wcze@niej lub 1e jest to
zwyczajne oszustwo. Hitler nie $okazywa si0 bowiem $ublicznie ju1 od bardzo
dawna i $o /erlinie kr1yo mn"stwo r"1nyc' $lotek. =iekt"rzy uwa1ali* 1e w"dz
Czeszy cakowicie oszala i 1e &Bring znajduje si0 w jakim@ tajnym wi0zieniu*
$oniewa1 $r"bowa uciec do ;zwecji.
=iekt"rzy /erliczycy* jakby obawiajc si0 tego* co $rzyniesie im nast0$ny
rok* nie stukali si0 nawet kieliszkami* gdy wznoszono toast Prosit "euja#r' Codzina
&oebbelsa go@cia w =owy Cok $ukownika HansaAKlric'a Cudela* asa z jednostki
samolot"w szturmowyc' Stukas6w! jednego z najbardziej obsy$anyc' odznaczeniami
o+icer"w Lu+twa++e. 6kazujc swoj obywatelsk $ostaw0* rodzina ministra Czeszy
$rzywitaa go@cia karto+lank.
wi0ta =owego Coku zakoczyy si0 rankiem , stycznia. N tym razem nic nie
mogo $owstrzyma> obowizkowyc' =iemc"w od su1by i $racy* nawet tak trudne
okoliczno@ci. )ielu nie miao ju1 wtedy nic do roboty w swoic' biurac' i +abrykac'
ze wzgl0du na brak materia"w i cz0@ci zamiennyc'. 4le wyruszali do $racy jak w
ka1dy roboczy dzie* $ieszo $rzez gruzy lub @rodkami trans$ortu $ublicznego.
Ldarzay si0 w tym czasie r"1ne cuda* jak +unkcjonowanie kolejek KA/a'n i ;A/a'n.
#olejki te wci1 je3dziy* mimo 1e w wagonac' brakowao $rawie wszystkic' szyb.
!uste ramy okien straszyy r"wnieU w +abrykac' i biurac'. )iatr i mr"z szalay
bezkarnie $o o$ustoszayc' 'alac' i $okojac'. =ikt ju1 ic' nie ogrzewa* zreszt i tak
nie byo czym. Ee1eli kto@ si0 $rzezi0bi* sam musia stara> si0 radzi> z c'orob.
!rawie wszyscy niemieccy lekarze zostali wysani na +ront. ) sz$italac' i
$rzyc'odniac' $rzyjmowali raz $rawie wycznie obcokrajowcy.
=awet w g"wnym berliskim sz$italu klinicznym* C'arite* $racowali lekarze
z kilkunastu r"1nyc' kraj"w* w tym Holendrzy* !eruwiaczycy* Cumuni* Kkraicy i
)0grzy.
Eedyn ga0zi $rzemysu* kt"ra trwaa* a nawet si0 rozwijaa* by $rzemys
zbrojeniowy. #ierowa nim $u$il i osobisty arc'itekt Hitlera* /underkind A cudowne
dziecko Czeszy* 4lbert ;$eer. 1, stycznia zorganizowa on w koszarac' w
#ram$nitz za /erlinem kon+erencj0 dow"dc"w kor$us"w wojsk ldowyc'.
!odkre@li na niej wag0 kontakt"w dow"dc"w z $rzemysem zbrojeniowym.
;$eer* w odr"1nieniu od innyc' ministr"w Czeszy* nigdy nie obra1a
inteligencji swoic' suc'aczy.
=ie zajmowa si0 wi0c wcale sytuacj na +roncie. )s$omnia tylko o
%katastro+alnyc' stratac'( $oniesionyc' $rzez )e'rmac't w cigu ostatnic' o@miu
miesi0cy.
;$eer twierdzi* 1e alianckie bombardowania nie stanowi zbyt wielkiego
$roblemu dla $rzemysu zbrojeniowego Czeszy* kt"ry w samym tylko grudniu
wy$rodukowa 18 <<< karabin"w. /yo to $rawie dwukrotnie wi0cej ni1 miesi0czny
$oziom $rodukcji osigni0ty w 1:.1 roku* gdy =iemcy zaatakoway Lwizek
Cadziecki. !rodukcja broni automatycznej wzrosa $rawie czterokrotnie* $rodukcja
czog"w $i0ciokrotnie. ) grudniu 1:.. roku wy$rodukowano 18.< $ojazd"w
o$ancerzonyc'* $onad $oow0 tego* co w caym 1:.1 roku. =ajwi0kszy $roblem* jak
$odkre@la i ostrzega ;$eer* stanowi niedob"r $aliwa. Co ciekawe* nie ws$omina o
za$asac' amunicji.
;$eer $rzemawia $rzez blisko czterdzie@ci minut* $odajc co c'wila nowe
statystyki i liczby. =ie dotyka jednak s$rawy wielkic' kl0sk =iemiec na +rontac'
wsc'odnim i zac'odnim* kt"re s$owodoway ogromne niedobory we wszystkic'
rodzajac' uzbrojenia i s$rz0cie wojskowym.
!rzewidywa* 1e wiosn 1:.5 roku niemieckie +abryki b0d ju1 w stanie
$rodukowa> 1<< <<< $istolet"w maszynowyc' miesi0cznie. =ie ws$omina $rzy tym
o +akcie* 1e $rodukcja $rzemyski zbrojeniowego o$ieraa si0 w du1ym zakresie na
robotnikac' $rzymusowyc'* $racujcyc' $od nadzorem ;;. =ie $okaza te1 koszt"w
takiego $ost0$u A @mierci tysi0cy robotnik"w dziennie.
9erytorium =iemiec kurczyo si0 coraz bardziej. ) tym wa@nie momencie w
!olsce* na linii )isy* i na $oudnie od granicy !rus )sc'odnic' skoncentrowano
$onad . miliony radzieckic' 1onierzy. 9o oni mieli $rze$rowadzi> wielk o+ensyw0*
kt"r Hitler odrzuca jako niedorzeczny i niemo1liwy do zrealizowania $omys.
$
%!&e# ' #(rt n() Wis*+
6ceny generaa &e'lena dotyczce si radzieckic' z $ewno@ci nie byy
$rzesadzone. Ee1eli czego@ w nic' brakowao* to okre@lenia g"wnyc' kierunk"w
uderze $rzeciwnika. 4rmia Czerwona na +roncie od /atyku do 4driatyku
dys$onowaa 5A7 milionami 1onierzy* $rawie dwukrotnie wi0ksz liczb ni1
)e'rmac't i jego sojusznicy w momencie roz$ocz0cia ataku na Lwizek Cadziecki
w czerwcu 1:.1 roku. awczesne $rzekonanie Hitlera* 1e 4rmia Czerwona ulegnie
na$orowi do koca lata* okazao si0 jednym z najbardziej b0dnyc' zao1e w
'istorii.
%Eeste@my zgubieni A $rzyznawa jeden z sier1ant"w armii niemieckiej w
styczniu 1:.2 roku A ale i tak b0dziemy walczy> do ostatniego 1onierza(.
La'artowani w walkac' na +roncie wsc'odnim weterani byli ju1 $rzekonani* 1e i tak
wszystko nieuc'ronnie wiedzie do @mierci. Lreszt inny rozw"j sytuacji wydawa si0
dla nic' nie do $omy@lenia $o tym* co si0 wydarzyo w czasie tej wojny. )iedzieli*
do jakic' rzeczy doc'odzio na terytoriac' oku$owanyc' i zdawali sobie s$raw0* 1e
1onierze 4rmii Czerwonej szuka> teraz b0d odwetu. =ie brali $od uwag0
ka$itulacji* gdy1 oznaczao to tylko odwleczenie wyroku. !o tra+ieniu do niewoli
$racowaliby do @mierci w agrac' na ;yberii jako Stalinpferd! %konie ;talina(. %=ie
bijemy si0 ju1 ani dla Hitlera* ani dla narodowosocjalistycznyc' idei* ani dla NNN
Czeszy* ani nawet dla narzeczonyc'* matek czy rodzin kryjcyc' si0 w
bombardowanyc' miastac' A na$isa jeden z weteran"w #or$usu
%&rossdeutsc'land(. A )alczymy ze strac'em i z $owodu strac'u... )alczymy dla
siebie* aby nie skoczy> 1ycia w jaki@ jamac' $enyc' bota i @nieguV walczymy jak
szczury(.
9rudno byo wszystkim za$omnie> zeszoroczne kl0ski* $rzede wszystkim
okr1enie i zniszczenie &ru$y 4rmii %rodek(. 6+icerowie i czonkowie $artii
narodowosocjalistycznej* w $ewnym zakresie od$owiednicy radzieckic' komisarzy*
$r"bowali $odnie@> morale zwykyc' niemieckic' 1onierzy zar"wno obietnicami*
jak i gro3bami kary @mierci w wy$adku dezercji lub wyco+ania si0 z zajmowanyc'
$ozycji bez rozkazu. %=ie trzeba ba> si0 rosyjskiej o+ensywy A m"wili im. A Ee1eli
$rzeciwnik zaatakuje* czogi $rzyjd z $omoc w cigu najwy1ej czterec' godzin(.
4le najbardziej do@wiadczeni 1onierze zdawali sobie doskonale s$raw0* z kim
$rzyjdzie im si0 zewrze> w walce.
C'ocia1 o+icerowie sztabu &uderiana w Lossen dokadnie okre@lili mo1liw
dat0 radzieckiej o+ensywy* in+ormacje te nie dotary w d" na lini0 +rontu. #a$ral
4lois b. z ,<. Dywizji !iec'oty* $oc'wycony jako %j0zyk( $rzez radziecki
$ododdzia roz$oznawczy* $owiedzia o+icerom wywiadu 1 Frontu Kkraiskiego* 1e
1onierze niemieccy oczekiwali rosyjskiego ataku $rzed @wi0tami
/o1ego =arodzenia. !otem $oin+ormowano ic'* 1e nale1y si0 s$odziewa>
ataku $rzed 1< stycznia* $oniewa1 ten dzie mia by>* wedug wywiadu
niemieckiego* dniem urodzin ;talina.
Dziewitego stycznia $o $odr"1y na trzy g"wne +ronty na wsc'odzie A
)0gry* linia )isy i !rusy )sc'odnie A genera &uderian i jego adiutant* major
baron Freytag Jon Loring'oJen* udali si0 do Hitlera w Liegenbergu. !rzedstawili
FD'rerowi ostatnie oceny si wroga* o$arte na analizac' &e'leAna i generaa
Lu+twa++e* ;eidemanna. Dane z roz$oznania lotniczego wskazyway* 1e Cosjanie na
linii )isy i granicy !rus )sc'odnic' skoncentrowali 8<<< samolot"w. ) tym
momencie do rozmowy wtrci si0 &BringM
A !rosz0 nie wierzy> takim wiadomo@ciom ;ein F)#rer' 9o nie s $rawdziwe
samoloty. 9o makiety.
A Iarszaek Czeszy ma cakowit racj0 A stwierdzi #eitel i dla wi0kszego
e+ektu uderzy $i0@ci w st".
6d$rawa $owoli stawaa si0 tragikomiczn +ars. Hitler $owtarza* 1e dane
wywiadowcze s %zu$enie idiotyczne( i doda* 1e tego* kto $rzygotowa $odobne
o$racowania* nale1y zamkn> w zakadzie dla obkanyc'. &uderian od$owiedzia
ze zo@ci* 1e jego $ewnie te1 nale1y zbada>* bo je $o$ar. Hitler nie zgodzi si0
r"wnie1 na $ro@by generaa Har$ego* dow"dcy &ru$y 4rmii %4(* oraz generaa
Cein'ardta* dow"dcy &ru$y 4rmii %rodek(* kt"rzy zwr"cili si0 o zezwolenie
wyco+ania cz0@ci jednostek na bardziej dogodne do obrony $ozycje. =ie $rzysta
tak1e na ewakuacj0 drog morsk z !"wys$u #urlandzkiego << <<< 1onierzy*
kt"ryc' mo1na byoby wykorzysta> do obrony Czeszy. &uderian* rozczarowany i
oburzony $rzyj0t $rzez Hitlera i jego najbli1sze otoczenie %strategi ostrygi(* zacz
$rzygotowywa> si0 do wyjazdu.
A Front wsc'odni nigdy jeszcze nie mia tylu odwod"w* co obecnie A
$owiedzia Hitler* nagle zmieniajc ton. A 9o $aska zasuga. Dzi0kuj0 $anu za to.
A Front wsc'odni A od$ar &uderian A jest jak domek z kart. Ee1eli w
jakimkolwiek $unkcie zostanie $rzerwany* cay si0 zawali.
!odobnyc' zwrot"w u1ywa &oebbels* gdy m"wi w 1:.1 roku o 4rmii
Czerwonej.
&uderian $owr"ci do Lossen w %bardzo zym nastroju(. Lastanawia si0
nawet* czy brak wyobra3ni Hitlera i Eoda mo1na wiza> z tym. 1e obaj $oc'odzili z
tyc' cz0@ci Czeszy A 4ustrii i /awarii A kt"re nie zostay jeszcze bez$o@rednio
zagro1one o+ensyw. &uderian by !rusakiem. Eego rodzinne ziemie mogy zosta> w
ka1dej c'wili zu$ione i zaj0te $rzez wroga* stracone na zawsze. Hitler wynagrodzi
&uderiana za sukcesy na $ocztku wojny majtkiem w &0bokiem QDei$en'o+R w
#raju )arty Q)art'egauR* regionie !olski zaj0tym $rzez =iemcy $o wybuc'u wojny
i wczonym do Czeszy. 6becnie majtek ten by zagro1ony radzieck o+ensyw.
!oza tym $rzebywaa tam wci1 jego 1ona.
6bserwowana dokadnie $rzez lokalnyc' $rzyw"dc"w $artii
narodowosocjalistycznej* nie moga sobie $ozwoli> na o$uszczenie majtku. Ioga
to uczyni> do$iero w na$rawd0 ostatnim momencie.
Dwadzie@cia cztery godziny $"3niej sztab &uderiana w Lossen otrzyma
in+ormacje $otwierdzajce* 1e atak nie nast$i za kilka dni* ale jest kwesti godzin.
Cosyjscy sa$erzy w nocy rozbrajali miny* a kor$usy $ancerne $rzegru$owywano na
uc'wycone wcze@niej $rzycz"ki. Hitler nakaza $rzesuni0cie odwod"w $ancernyc'
do $rzodu* mimo $owa1nyc' ostrze1e* 1e znajd si0 w zasi0gu ognia radzieckiej
artylerii. ) tej sytuacji nawet niekt"rzy starsi o+icerowie zacz0li zastanawia> si0* czy
$rzy$adkiem sam FD'rer $od@wiadomie nie c'ce $rzegra> tej wojny.
4rmia Czerwona roz$oczynaa zwykle swoje o+ensywy* gdy $anoway
bardzo ze warunki $ogodowe. )eterani kam$anii w Cosji* $rzyzwyczajeni do
takiego stanu rzeczy* nazywali je %rosyjsk $ogod(. Dow"dcy radzieccy byli
$rzekonani* 1e $odj0cie dziaa w mrozie* @niegu i bocie daje im dodatkow
$rzewag0. ;tosunkowo may zakres wyst0$owania odmro1e $rzy$isywano temu*
1e 1onierze rosyjscy tradycyjnie wykorzystywali lniane onuce zamiast skar$et.
!rognozy $ogody m"wiy w tym czasie o %dziwnej zimie(. !o bardzo
zimnym $ocztku stycznia $rzewidywano wyst$ienie %intensywnyc' o$ad"w
deszczu i mokrego @niegu(. Do wojsk wysano rozkazyM %=a$rawi> sk"rzane buty(.
;ytuacja w 4rmii Czerwonej ulegaa w tym czasie $o$rawie A je@li c'odzi o
ci01kie uzbrojenie* $ro+esjonalizm $rocesu $lanowania i kontrol0 o$eracji. !ozostay
jednak $ewne sabo@ci. =ajgorsz by og"lny brak dyscy$liny* co w $astwie
totalitarnym mo1e wydawa> si0 +aktem zdumiewajcym. &"wn $rzyczyn0 takiego
stanu rzeczy stanowiy ogromne straty w kor$usie modszyc' o+icer"w.
NN wojna @wiatowa bya ci01k szko 1ycia dla siedemnastu A i
osiemnastoletnic' $od$orucznik"w w jednostkac' $iec'oty. %) tym czasie A
odnotowa $isarz i kores$ondent wojenny #onstantin ;imonow A modzi ludzie
doro@leli w cigu roku* miesica* nawet $o jednej bitwie(. )ielu jednak nawet nie
$rzetrwao tej $ierwszej walki. Iodzi o+icerowie c'cieli $rzede wszystkim okaza>
si0 godnymi tego* by dowodzi> weteranami* z kt"ryc' wielu mogoby by> ic' ojcami.
;td ic' ogromna odwaga* brawura* a w konsekwencji tragiczne skutki* do @mierci
na $olu bitwy wcznie.
/rak dyscy$liny wynika r"wnie1 z nieludzkiego s$osobu traktowania $rzez
4rmi0 Czerwon wasnyc' 1onierzy. N oczywi@cie* o sile i sabo@ciac' radzieckic' si
zbrojnyc' decydoway wady i zalety narodowe Cosjan. Eak to zauwa1y jeden z
$isarzyM %Cosyjski 1onierz jednostek $iec'oty jest twardy* mao wymagajcy* nieco
beztroski i nieostro1ny* to $rzekonany +atalista... 9e wa@nie cec'y czyni z niego tak
dobrego 1onierza w tej wojnie(. ;zeregowy jednostki $iec'oty tak o$isa nastroje
towarzyszy broni w swoim dziennikuM %;tan $ierwszyM zac'owanie 1onierza* gdy
nie ma $rzeo1onyc'. )ieczny zrz0da i malkontent. !otra+i grozi> innym i si0
$o$isywa>. =ie co+a si0 $rzed drobnymi kradzie1ami i b"jkami* nawet z ba'ego
$owodu. #a1dy mo1e zobaczy>* jak trudny do zniesienia jest dla niego 1onierski
1ywot. ;tan drugiM zac'owanie 1onierza w obecno@ci $rzeo1onyc'. Klegy i cic'y.
Lu$enie bez wasnego zdania. Lawsze zgadza si0 i suc'a tego* co si0 m"wi.
Ladowolony* gdy si0 go c'wali i $odziwia stanowczo@> o+icer"w* z kt"ryc' $otra+i
si0 wy@miewa>* za ic' $lecami. ;tan trzeciM bitwa. 9u jest bo'aterem. Gaden nie
zostawi towarzysza broni wasnemu losowi. Kmiera cic'o* jak gdyby byo to cz0@ci
jego 1onierskiej $ro+esji(.
;zczeg"lnie wysokim morale w 4rmii Czerwonej wyr"1niay si0 jednostki
wojsk $ancernyc'. !o kl0skac' w $ocztkowym okresie wojny* $odobnie jak dziao
si0 to w radzieckim lotnictwie* wojska $ancerne odzyskiway status bo'ater"w.
)asilij &rossman* $isarz i kores$ondent wojenny* $isa o tankistac# w tak
+ascynujcy s$os"b* w jaki $isano wcze@niej o snaj$erac' w ;talingradzie.
Lac'wyca si0M %#awalerzysta* artylerzysta i mec'anik* wszystko to w jednej
osobie(. 4le najwi0ksz si 4rmii Czerwonej bya @wiadomo@>* 1e oto 1onierze
mog zada> ostatnie i decydujce uderzenie niemieckiej Czeszy. Ci* kt"rzy
zaatakowali ic' radzieck ojczyzn0* mieli teraz $rzekona> si0 o $rawdziwo@ci
$rzysowiaM %#to sieje wiatr* ten zbiera burz0(.
6g"lny zarys kam$anii zosta $rzygotowany $od koniec $a3dziernika 1:..
roku. ;tawk Q;tawka )ierc'nowo &awnokomandujuszczegoR* #water
=ajwy1szego Dow"dztwa* kierowa ju1 wtedy marszaek ;talin* kt"ry nada sobie
ten sto$ie $o bitwie $od ;talingradem. ;$rawowa nad ni $en kontrol0.
Lostawia jednak swoim dow"dcom du1 swobod0 dziaania* kt"rej mogliby
$ozazdro@ci> ic' niemieccy od$owiednicy i w odr"1nieniu od Hitlera stara si0
uwa1nie suc'a> ic' kontrargument"w. Eednak1e nie zamierza do$u@ci> do sytuacji*
w kt"rej dow"dcy 4rmii Czerwonej mogliby wyrosn> $onad innyc'* kiedy zbli1a
si0 moment decydujcego zwyci0stwa.
La$rzesta $raktyki $owierzania czonkom ;tawki nadzoru nad o$eracjami.
;am $rzej ic' zaAdania* c'ocia1 nie mia zamiaru uda> si0 kiedykolwiek na lini0
+rontu.
;talin zdecydowa si0 te1 wtedy na $rze$rowadzenie zmian na najwy1szyc'
szczeblac' dowodzenia. Ee1eli $rowadzio to do zazdro@ci i nie$okoju w szeregac'
wy1szyc' dow"dc"w* nie $rzeszkadzao mu to wcale* wr0cz $rzeciwnie. &"wn
zmian dokonan $rzez ;talina byo odsuni0cie #onstantego Cokossowskiego od
dowodzenia 1 Frontem /iaoruskim* nacierajcym w$rost na /erlin. Cokossowski*
wysoki* $rzystojny i elegancki kawalerzysta* r"1ni si0 od wi0kszo@ci radzieckic'
dow"dc"w o kr0$yc'* $rzysadzistyc' sylwetkac'* szerokic' $lecac'* t0gic' karkac'
i ogolonyc' gowac'. C"1ni si0 od nic' tak1e $od innym wzgl0dem* jako 1e by w
$oowie !olakiem. Eu1 samo to czynio go wielce $odejrzanym i $otencjalnie
niebez$iecznym w oczac'
;talina. =ienawi@> ;talina do !olski zacz0a si0 od wojny $olskoAbolszewickiej
w 1:< roku* kiedy obarczono go cz0@ciowo win za kl0sk0 4rmii Czerwonej w
bitwie warszawskiej.
Cokossowski bardzo mocno si0 wzburzy* gdy dowiedzia si0 o zmianie
$rzydziau i rozkazie $rzej0cia dow"dztwa Frontu /iaoruskiego* wyznaczonego
do zaatakowania i zaj0cia !rus )sc'odnic'. Iiejsce Cokossowskiego mia zaj>
marszaek Guk"w* kr0$y* twardy w obej@ciu i dziaaniu dow"dca* kt"ry kierowa
obron Ioskwy w 1:.1 roku. %La c"1 taka nieaska` A $yta wtedy Cokossowski A 1e
z kierunku g"wnego zostaj0 $rzeniesiony na drugorz0dny`(. Cokossowski
$odejrzewa* 1e Guk"w* kt"rego do tej $ory uwa1a za $rzyjaciela* macza w tym
$alce. ) rzeczywisto@ci ;talin nie c'cia do$u@ci> do tego* aby !olaka okrya sawa
zdobywcy /erlina.
Cokossowski z $ewno@ci mia $rawo 1ywi> $ewne $odejrzenia. ) czasie
czystek w 4rmii Czerwonej w 1:,7 roku zosta aresztowany. !rzesuc'ania i bicie
$rzez $omocnik"w Ee1owa* kt"rzy c'cieli za wszelk cen0 wydoby> od niego
$rzyznanie si0 do zdrady* wystarczay* aby nawet najbardziej zr"wnowa1on osob0
w$rowadzi> w $aranoj0. )iedzia* 1e Oawrientij /eria* kierujcy =#)D* i )iktor
4bakumow* sze+ ;miersza* kontrwywiadu wojskowego* $rzez cay czas go
obserwowali. ;talin nigdy nie $ozostawia Cokossowskiemu najmniejszyc'
wt$liwo@ci* 1e oskar1enia wysuni0te w 1:,7 roku wci1 nad nim wisz i 1e zosta
zwolniony warunkowo.
Eakikolwiek bd i kl0ska oznaczayby nie mniej* nie wi0cej tylko $owr"t
Cokossowskiego $od %o$iek0( =#)D.
%)iem doskonale* do czego zdolny jest /eria A $owiedzia Cokossowski
Gukowowi w czasie zdawania obowizk"w. A Iiaem okazj0 zwiedzi> jego
wi0zienia(. Cosyjscy generaowie musieli jednak czeka> osiem lat* by wzi> odwet na
/erii.
;iy 1 Frontu /iaoruskiego i 1 Frontu Kkraiskiego* stojce na$rzeciwko
=iemc"w wzdu1 linii )isy* byy nie tylko silniejsze* ale miay $rzytaczajc
$rzewag0 $od ka1dym wzgl0dem. =a $oudnie od +rontu Gukowa 1 Front Kkraiski
#oniewa kierowa si0 na zac'"d* w stron0 )rocawia. !lanowano* 1e g"wne
uderzenie wyjdzie z $rzycz"ka $od ;andomierzem* najwi0kszego ze wszystkic'
$rzycz"k"w zdobytyc' $rzez 4rmi0 Czerwon na zac'odnim brzegu )isy.
#oniew* w odr"1nieniu od Gukowa* zamierza wykorzysta> swoje dwie armie
$ancerne ju1 $ierwszego dnia* aby cakowicie zgnie@> $rzeciwnika.
#oniew* wedug syna /erii* mia %mae ze oczka* ogolon gow0 $odobn do
mak"wki* $yszakowaty wyraz twarzyV zdradza swoj agresywno@>* gestykulujc
$odczas m"wienia(. /y naj$rawdo$odobniej jednym z ulubionyc' genera"w
;talina i jednym z nielicznyc' wy1szyc' dow"dc"w* kt"rego ;talin $odziwia za
stanowczo@> i bezwzgl0dno@> w dziaaniu. ;talin awansowa #oniewa do sto$nia
marszaka Lwizku Cadzieckiego $o likwidacji $rzez niego kota $od #orsuniem* na
$oudnie od #ijowa* rok wcze@niej. /yo to jedno z najbardziej bezlitosnyc' star> w
czasie tej okrutnej wojny. #oniew nakaza lotnictwu zrzucenie bomb za$alajcyc' na
niewielkie miasto ;zendierowka* aby zmusi> =iemc"w do wyj@cia na otwart
$rzestrze. &dy odAdziay niemieckie $r"boway $rzerwa> $ier@cie okr1enia*
#oniew zamkn $ua$k0. Eego czogi szar1oway $rosto na kolumny $rzeciwnika*
ostrzeliwujc niemieckic' 1onierzy z karabin"w maszynowyc' i mia1d1c
gsienicami czog"w. !o roz$roszeniu si niemieckic'* kt"re $r"boway wydosta> si0
z matni $rzez g0bokie @niegi* reszty dziea dokonay trzy dywizje kawalerii. #ozacy
bez lito@ci masakrowali kolejne jednostki niemieckie* i nie miao znaczenia* czy kto@
c'cia si0 $odda>. 9ego dnia zgin0o okoo < <<< =iemc"w.
Dwunastego stycznia o 2.<< rano czasu moskiewskiego roz$ocz0a si0
o+ensywa nad )is* nazywana $"3niej styczniow. L $rzycz"ka sandomierskiego
ruszyy wojska 1 Frontu Kkraiskiego. !ada g0sty @nieg* widoczno@> bya $rawie
1adna. =aj$ierw $oszy $rzez $ola minowe $ododdziay karne (sztraf)! bataliony
zo1one z byyc' wi03ni"w. /ataliony $iec'oty zaj0y $ozycje wyj@ciowe w $obli1u
linii +rontu. Coz$ocz si0 ostrza artylerii. Cosjanie zgromadzili do ,<< dzia na
kilometr +rontu. 6brona niemiecka zostaa zmieciona z $owierzc'ni ziemi. Ci
1onierze* kt"rzy ocaleli* $oddali si0 natyc'miast $o zakoczeniu naway ogniowej*
trz0scy si0 i szarzy z $rzera1enia. Eeden z o+icer"w jednostki grenadier"w
$ancernyc'* kt"ry obserwowa cay s$ektakl* b0dc na tyac'* na$isa* 1e by to
%'uragan ognia(* wygldao jakby %niebiosa s$ady na ziemi0(. Eecy niemieccy z 15
Dywizji !ancernej* kt"rzy tra+ili do niewoli $od koniec dnia* twierdzili* 1e $o
roz$ocz0ciu naway artyleryjskiej ic' dow"dca* genera IDller* uciek w kierunku
#ielc* $ozostawiajc na asce losu swoic' 1onierzy.
Laogi radzieckie maloway na kadubac' swoic' czog"w 'asaM %=a$rz"d do
matecznika +aszystowskiej bestiiU(* %Lemsta i @mier> niemieckim oku$antomU(.
Czogi @rednie 9A,. i ci01kie N;A ruszyy okoo .<< nad ranem. Nc' kaduby
$okrywa @nieg i szron* tak 1e byy sabo widoczne w @nie1nym styczniowym
krajobrazie. 9ylko gdzie@ $rzed nimi widniay brzowe $aty ziemi $rzemielonej
tysicami $ocisk"w.
6$r"cz )rocawia kolejnym celem , 4rmii !ancernej &wardii generaa
Cybaki i . 4rmii !ancernej &wardii generaa Leluszenki sta si0 &"rny lsk* jeden z
najbardziej u$rzemysowionyc' region"w ?uro$y rodkowej. &dy ;talin w
Ioskwie za$oznawa #oniewa z $lanami o+ensywy* wskaza na ma$0 i zakre@li
$alcem cay obszar. )y$owiedzia tylko jedno sowoM %Loto(. =ie trzeba ju1 byo
1adnyc' komentarzy. #oniew wiedzia* 1e ;talin c'cia* by +abryki i ko$alnie dostay
si0 w r0ce radzieckie nietkni0te.
Eu1 nast0$nego ranka* $o ataku +rontu #oniewa z $rzycz"ka
sandomierskiego* roz$ocz0a si0 o+ensywa , Frontu /iaoruskiego generaa
Czerniac'owskiego na !rusy )sc'odnie. =azajutrz* 1. stycznia* r"wnie1 wojska
+rontu Cokossowskiego zaatakoway !rusy )sc'odnie. 1 Front /iaoruski ruszy z
dw"c' $rzycz"k"w na )i@le $od Iagnuszewem i !uawami. ) tym czasie cienka
warstwa @niegu $okrywaa ziemi0* g0sta mga $odniosa si0 do$iero okoo $oudnia.
6 8.,< ruszy +ront Gukowa. 6+ensywa zacz0a si0 od %walca ogniowego(*
artyleryjskiego $rzygotowania natarcia. =ajbardziej wysuni0te do $rzodu bataliony
$iec'oty* ws$omagane $rzez dziaa samobie1ne* $rzeamay $ierwsze linie obrony
$rzeciwnika. )reszcie 8 4rmia &wardii i 2 4rmia Kderzeniowa $rzy ws$arciu
ogniowym ci01kiej artylerii $rzeamay trzeci lini0 obrony. &"wn $rzeszkod bya
teraz !ilica. )edug $lan"w Gukowa dywizje $iec'oty miay uc'wyci> $rze$rawy
na tej rzece dla brygad $ancernyc' $ost0$ujcyc' za jednostkami $ierwszego rzutu.
=acierajca na $rawym skrzydle 4rmii !ancernej &wardii .7 /rygada
!ancerna &wardii bya $ierwsz* kt"ra $rzekroczya !ilic0. Dys$onowaa r"1nymi
jednostkami ws$arcia* w tym sa$erami* dziaami samobie1nymi* zmotoryzowanymi
jednostkami artylerii $rzeciwlotniczej i batalionem $ieAc'oty na samoc'odac'
ci01arowyc'. &"wnym celem ataku byo lotnisko znajdujce si0 na $oudnie od
;oc'aczewa* wa1nego w0za komunikacyjnego na zac'"d od )arszawy. !rzez
nast0$ne dwa dni brygada szybko $osuwaa si0 na $"noc* niszczc kolumny
uciekajcyc' =iemc"w i %zgniatajc gsienicami( czog"w kolejne niemieckie
samoc'ody i $ojazdy mec'aniczne.
1 4rmii !ancernej &wardii* nacierajcej na lewym skrzydle* $rzeamanie
obrony zabrao nieco wi0cej czasu. !ukownik &usakowski* bo'ater Lwizku
Cadzieckiego* by ju1 tak zniecier$liwiony* 1e gdy jego .. /rygada !ancerna &wardii
dotara nad !ilic0* nie c'cia wcale czeka> na s$rz0t $rze$rawowy. 6ceni* 1e rzeka
nie $owinna by> w tym miejscu zbyt g0boka i mo1na by zaoszcz0dzi> %dwie lub
trzy godziny(. =akaza swoim czogistom naj$ierw rozbi> l"d ogniem armat* a
$otem roz$ocz> $rze$raw0. Czogi jak lodoamacze s$yc'ay na boki rozbity
wcze@niej l"d* czynic %okro$ny 'aas* $odobny do grzmotu(. Iusiao to by>
straszne dla kierowc"wAmec'anik"w w czogac'* ale &usakowski nie wydawa si0
tym zanie$okojony. Eego i Gukowa interesowao tylko to* aby jednostki $rze$rawiy
si0 $rzez rzek0 i weszy w kontakt bojowy z niemieckimi 2 i 1: Dywizjami
!ancernymi. !o rozbiciu tyc' jednostek wojska Gukowa mogyby wyj@> ju1 na
otwart $rzestrze o$eracyjn.
;ytuacja rozwijaa si0 r"wnie1 dobrze na $rzycz"ku $od !uawami* gdzie
dziaania roz$ocz0to 1. stycznia. 9u $lan nie $rzewidywa ostrzau caej linii
nie$rzyjacielskiej obrony* ale raczej %wyrbanie( w niej korytarzy. )ieczorem
wojska radzieckie zbli1ay si0 ju1 do Cadomia. ) mi0dzyczasie .7 4rmia* znajdujca
si0 na $rawym skrzydle 1 Frontu /iaoruskiego* roz$ocz0a oskrzydlanie )arszawy
od $"nocy* a 1 4rmia )ojska !olskiego walczya na $rzedmie@ciac' $olskiej stolicy.
) $oniedziaek* 12 stycznia $"3nym $o$oudniem* Hitler o$u@ci -dler#orst z
$owodu %widocznyc' $ost0$"w o+ensywy $rzeciwnika na wsc'odzie(. &uderian
$rosi o $owr"t FD'rera ju1 od trzec' dni. Hitler stwierdzi* 1e +ront wsc'odni sam
musi u$ora> si0 z radzieckim atakiem* do$iero $"3niej zgodzi si0 na zatrzymanie
dziaa na zac'odzie. /ez 1adnyc' konsultacji z &uderianem i dow"dcami gru$
armii nakaza $rzesuni0cie #or$usu %&rossdeutsc'land( z !rus )sc'odnic' w rejon
#ielc* aby wes$rze> +ront nad )is. Cozkaz taki oznacza jednak wyczenie tego
zwizku o$eracyjnego z walk co najmniej na tydzie.
!odr"1 do /erlina zabraa Hitlerowi dziewi0tna@cie godzin. 4le nawet wtedy
nie lekcewa1y swoic' s$raw rodzinnyc'. =akaza Iartinowi /ormannowi* aby
$ozosta w 6bersalzbergu jeszcze $rzez $ewien czasV on i jego 1ona mieli dotrzyma>
towarzystwa ?wie /raun i jej siostrze* &retl Fegelein.
9ego samego wieczoru ;talin* w znakomitym nastroju* $rzyjmowa wizyt0
sze+a sztabu generaa ?isen'owera* brytyjskiego marszaka lotnictwa 9eddera* kt"ry
wreszcie dotar do Ioskwy $o $rzymusowym $ostoju w #airze* s$owodowanym
+atalnymi warunkami $ogodowymi. 9edder mia $rzede wszystkim dyskutowa> o
$rzyszyc' $lanac' aliant"w* ale ;talin roz$ocz rozmow0 z +ilistersk min od
uwagi* 1e o+ensywa w 4rdenac' bya rzecz %bardzo gu$i(* gdy c'odzi o
=iemc"w. )yrazi tak1e swoje zadowolenie z tego* 1e nie wyco+ali z #urlandii
swoic' trzydziestu dywizji* $ozostao@ci &ru$y 4rmii %!"noc(* kt"re broniy raczej
%niemieckiego $resti1u(. /yy to te dywizje* kt"re &uderian c'cia ewakuowa> w
celu wzmocnienia obrony Czeszy.
!rzyw"dca radziecki stara si0 oczarowa> 9eddera. =ajwyra3niej c'cia
$rzekona> najbli1szego ws$"$racownika ?isen'owera* 1e zrobi wszystko* co w
jego mocy* aby $rzys$ieszy> o+ensyw0 wojsk radzieckic' i $om"c aliantom w
4rdenac'. 9rudno teraz stwierdzi>* czy wiedzia wtedy* 1e to mo1e $or"1ni>
4merykan"w z bardziej sce$tycznie nastawionym do Cosjan C'urc'illem.
Cadzieccy 'istorycy zawsze utrzymywali* 1e ;talin $lanowa roz$ocz0cie
o+ensywy < stycznia. 5 stycznia mia otrzyma> list od C'urc'illa bagajcy o $omoc.
=ast0$nego dnia ;talin $rzesun dat0 roz$ocz0cia o+ensywy na 1 stycznia* nie
biorc nawet $od uwag0 niekorzystnyc' $rognoz $ogody.
/ya to jednak daleko $osuni0ta nadinter$retacja listu C'urc'illa. =ie
zawiera on bowiem wcale 1adnego bagania o $omoc* aby uratowa> aliant"w w
4rdenac'. C'urc'ill ju1 wcze@niej $rzekaza ;talinowi in+ormacj0* 1e sytuacja zostaa
o$anowana. ;talin doskonale wiedzia od swoic' o+icer"w cznikowyc' na
zac'odzie* 1e zagro1enie ze strony =iemiec $rzestao stanowi> $roblem ju1 $rzed
@wi0tami /o1ego =arodzenia. C'urc'ill zwr"ci si0 $o $rostu z $ytaniem* kiedy
4rmia Czerwona roz$ocznie swoj zimow o+ensyw0* $oniewa1 #reml nie udziela
do tej $ory 1adnyc' od$owiedzi* mimo 1e radzieccy o+icerowie cznikowi byli na
bie1co in+ormowani o $lanac' aliant"w.
6+ensyw0 styczniow w rejonie )isy $rzygotowywano od dawna. !race
$lanistyczne $rowadzono ju1 od $a3dziernika. Eedno z radzieckic' 3r"de twierdzi
nawet* 1e byo cakiem mo1liwe %roz$ocz0cie o+ensywy ju1 8A1< stycznia(. ;talin by
wi0c bardzo zadowolony* 1e m"g stwarza> wra1enie ws$omagajcego swoic'
sojusznik"w w trudnej dla nic' sytuacji* zwaszcza 1e sam mia wasne $owody* aby
$rzesun> dat0 roz$ocz0cia o+ensywy. ) tym czasie C'urc'illa martwio coraz
bardziej to* 1e ;talin zamierza narzuci> !olsce %rzd lubelski(* w kt"rego skad
weszliby $olscy komuni@ci kontrolowani cakowicie $rzez =#)D. Lbli1aa si0
kon+erencja jataska i ;talin c'cia by> $ewien* 1e jego armie zajm i b0d w stanie
kontrolowa> cao@> $olskiego terytorium* zanim zasidzie do rozm"w z
$rzyw"dcami )ielkiej /rytanii i ;tan"w Ljednoczonyc'.
#onsekwentnie w$rowadza na zaj0tyc' terenac' wasne $rawa* traktujc
cay kraj jako bez$o@rednie za$lecze swoic' zwizk"w o$eracyjnyc'. #a1dy* kto
@mia si0 czemukolwiek s$rzeciwi>* by traktowany jako sabota1ysta czy
+aszystowski agent. Nstnia te1 bardziej $rzyziemny $ow"d do $rzys$ieszenia
o+ensywy. !rognozy $rze$owiaday zaamanie $ogody na $ocztku lutego i ;talin
obawia si0* 1e mo1e to w$yn> na tem$o natarcia jego jednostek $ancernyc'.
;zczeg"lnie interesujcy by jeszcze inny as$ekt s$otkania ;talina z 9edderem.
%;talin $odkre@la A stwierdzono w amerykaskim ra$orcie A 1e jedn z trudno@ci
o+ensywy w rejonie )isy jest du1a liczba niemieckic' agent"w zwerbowanyc'
w@r"d !olak"w* Ootyszy* Litwin"w* Kkraic"w i Cosjan $oc'odzenia niemieckiego.
I"wi* 1e dys$onuj oni znakomitymi radiostacjami* tak 1e element zaskoczenia
zosta $raktycznie wyeliminowany. )skazywa $rzy tym* 1e Cosjanom udao si0 w
du1ym sto$niu usun> zagro1enie z tej strony. I"wi te1* 1e za$ewnienie
bez$ieczestwa na tyac' jest r"wnie wa1ne* jak dostarczanie zao$atrzenia(. 9a
wyra3na $rzesada co do liczby wyszkolonyc' $rzez =iemc"w gru$ wywiadowczyc'
i sabota1owyc' miaa najwyra3niej us$rawiedliwi> surowe $orzdki radzieckie w
!olsce. /eria $r"bowa nawet nazywa> 4rmi0 #rajow ruc'em +aszystowskim*
mimo tak oczywistyc' +akt"w jak !owstanie )arszawskie.
=ast0$na doba $okazaa* 1e radzieckie armie* kt"re $rzeamay obron0
niemieck* $osuwaj si0 do $rzodu z maksymaln szybko@ci* jakby dow"dcy
ws$"zawodniczyli ze sob o $alm0 $ierwszestwa.
;zybkie $ost0$y armii $ancernyc' +rontu Gukowa nale1y $rzede wszystkim
$rzy$isa> $rostej i mocnej konstrukcji czogu 9A,. oraz jego stosunkowo szerokim
gsienicom* kt"re $ozwalay na dziaanie w @niegu* lodzie i bocie. )a1n rol0 gray
w tej o+ensywie* o$r"cz kawaleryjskiej +antazji* umiej0tno@ci kierowc"wA
mec'anik"w* $oniewa1 jednostki remontowe nie nad1ay za tem$em natarcia.
%4c'* co to byo za 1ycie $rzed wojn A o$owiada jeden z kierowc"w &rossmanowi.
A Iieli@my wtedy mn"stwo cz0@ci zamiennyc'U(. &dy $ogoda si0 $o$rawia*
dziaania jednostek $ancernyc' zacz0y ws$iera> samoloty szturmowe* nazywane
$rzez =iemc"w =a(os lub =a$d(om(er! co zreszt obiecywa wcze@niej dow"dcom
jednostek $ancernyc' sam Guk"w. %=asze czogi $oruszaj si0 szybciej ni1 $ocigi
do /erlina(* c'wali si0 za$alczywy $ukownik &usakowski* ten sam* kt"ry
wystrzela sobie armatami $rze$raw0 $rzez !ilic0.
=iewielki niemiecki garnizon w )arszawie nie mia najmniejszej szansy.
;kada si0 tylko z oddziau wojsk in1ynieryjnyc' i czterec' batalion"w +ortecznyc'.
) jednym z tyc' batalion"w nazywanym %batalionem guc'yc'( su1yli 1onierze*
kt"rzy utracili suc' w czasie dziaa bojowyc' i zostali z $owrotem skierowani do
su1by liniowej. Kderzenie .7 /rygady !ancernej &wardii z $oudnia w kierunku
;oc'aczewa i okr1enie )arszawy od $"nocy $rzez .7 4rmi0 oznaczao* 1e
garnizon utraci kontakt z macierzystym zwizkiem o$eracyjnym* z : 4rmi.
;ztab &ru$y 4rmii %4( generaa Har$ego ostrzeg 15 stycznia 6#H w
Lossen* 1e nie b0dzie mo1liwe utrzymanie miasta. !ukownik /ogislaw Jon /onin*
sze+ wydziau o$eracyjnego* om"wi sytuacj0 z &uderianem. 6baj zdecydowali* 1e
nale1y $ozostawi> dow"dztwu gru$y armii woln r0k0 i &uderian $od$isa decyzj0
w tej s$rawie w dzienniku kores$ondencji jak zwykle liter %&(* zielonym
atramentem. ) czasie "ac#tla$e! rutynowej od$rawy o $"nocy* $ro$ozycja
wyco+ania si0 z )arszawy zostaa $rzedstawiona Hitlerowi $rzez o+icera jego
sztabu* zanim zast0$ca &uderiana* genera )alt'er )enck* zacz omawia> t0
s$raw0. Hitler wybuc'nM
A 9rzeba to wszystko zatrzyma>U A krzycza. A 9wierdza )arszawa musi by>
utrzymanaU
/yo ju1 jednak zbyt $"3no na wydanie jakic'kolwiek nowyc' rozkaz"w. =ie
mo1na te1 byo nawiza> z )arszaw czno@ci radiowej. #ilka dni $"3niej Hitler
wyda $olecenie* aby ka1dy rozkaz wysyany do dow"dztw gru$y armii $rzec'odzi
naj$ierw $rzez jego r0ce.
K$adek )arszawy do$rowadzi do kolejnyc' nie$orozumie mi0dzy
Hitlerem a &uderianem* kt"ry wci1 kwestionowa $rawidowo@> decyzji Hitlera o
$rzegru$owaniu #or$usu %&rossdeutsc'land(.
&uderian zdenerwowa si0 jeszcze bardziej* gdy dowiedzia si0* 1e Hitler
rozkaza $rzerzuci> 5 4rmi0 !ancern ;; nie nad )is0* lecz na )0gry. FD'rer nie
c'cia nawet sysze> o jakiejkolwiek dyskusji na ten temat. Dla niego najbardziej
$alc s$raw w tym momencie byo wyco+anie wojsk z )arszawy.
) czasie od$rawy w $oudnie nast0$nego dnia* 18 stycznia* &uderian
otrzyma $ubliczn re$rymend0* ale najgorsze miao do$iero nadej@>. %9ego
wieczoru A ws$omina $ukownik baron Jon Humbolt z 6#H A byy urodziny
/onina. ;tali@my wszyscy wok" stou z ma$ami* aby zo1y> mu 1yczenia* gdy
QgeneraR Ieisel* zast0$ca sze+a oddziau kadr* wszed do $okoju z dwoma
$orucznikami uzbrojonymi w $istolety maszynowe. c!anie Jon /onin A $owiedzia
genera A musz0 $o$rosi>* aby uda si0 $an ze mnd. Cazem z /oninem aresztowano
dw"c' innyc' o+icer"w* $od$ukownik"w Jon C'ristena i Jon dem #nesebecka. =a
osobisty rozkaz Hitlera zabrano ic' na $rzesuc'anie do siedziby &esta$o na !rinzA
4lbrec'tstrasse(.
Hitler $otraktowa incydent z )arszaw jak kolejn zdrad0 ze strony armii.
6$r"cz zdj0cia ze stanowiska generaa Har$ego* odwoa tak1e ze stanowiska
dow"dcy : 4rmii generaa Jon Luttwitza. !rawda w tym $rzy$adku bya taka* 1e
$rzeogromna $r"1no@> Hitlera nie $ozwalaa na to* by traci> zdobyt wcze@niej
stolic0 $odbitego $astwa* nawet je1eli zostaa cakowicie zburzona i zniszczona.
&uderian wstawi si0 za swoimi o+icerami* nalegajc r"wnie1 na to* by i jego
$oddano $rzesuc'aniu* $oniewa1 od$owiedzialno@> za $odj0te w 6#H decyzje
s$oczywa wycznie na nim.
Hitler* kt"ry szuka tylko okazji do zrzucenia winy na ;ztab &eneralny*
$ostanowi trzyma> go za sowo i w najbardziej krytycznym okresie o+ensywy
styczniowej &uderian by $rzesuc'iwany $rzez wiele godzin $rzez ?rnsta
#altenbrunnera z &"wnego Krz0du /ez$ieczestwa Czeszy i sze+a &esta$o
IDllera. Dwaj $od$ukownicy zostali zwolnieni $o dw"c' tygodniac'. /onin
$ozosta w obozie koncentracyjnym do koca wojny.
) dzie $o aresztowaniu /onina do /erlina dotar Iartin /ormann. !od dat
< stycznia za$isaM
%;ytuacja na wsc'odzie staje si0 coraz bardziej dramatyczna. =asze wojska
wyco+uj si0 z #raju )arty. Czoowe jednostki wroga zbli1aj si0 ju1 do #atowic(.
9ego samego dnia wojska radzieckie $rzekroczyy granic0 Czeszy na wsc'"d od
Nnowrocawia.
Gona &uderiana o$u@cia $aac w Dei$en'o+ %na $" godziny $rzed
wybuc'em $ierwszyc' $ocisk"w(. &uderian $isa $"3niej* 1e robotnicy w majtku
Q$rawdo$odobnie =iemcy ewakuowani z kraj"w batyckic'R %z $aczem zebrali si0
dookoa samoc'oduV wielu z nic' c'0tnie by te1 wyjec'ao(. Nc' c'0> o$uszczenia
majtku nie bya $ewnie s$owodowana tylko $oczuciem lojalAno@ci wobec
gos$odyni. Do Ceic'u zacz0y dociera> wie@ci o tym* do czego doc'odzio w !rusac'
)sc'odnic' $o wej@ciu wojsk radzieckic'.
Gonierze 4rmii Czerwonej i jednostek )ojska !olskiego nie odczuwali
ws$"czucia czy 1alu w stosunku do =iemc"w* zwaszcza $o tym* co zobaczyli* gdy
weszli do stolicy !olski. Kjrzeli@my %ogrom zniszcze )arszawy* gdy wkroczyli@my
do o$ustoszaego miasta $ami0tnego 17 stycznia 1:.2 roku A $isa ka$itan #oczkow
z , 4rmii Kderzeniowej. A =ic nie $ozostao* tylko ruiny i $o$ioy $rzykryte
@niegiem. )ygodzeni i wycieczeni mieszkacy $r"bowali odnale3> drog0 do
swoic' dom"w(. L 1 ,1< <<< $rzedwojennyc' mieszkac"w $ozostao zaledwie 15
<<<. !o niewiarygodnie brutalnym stumieniu !owstania )arszawskiego w
$a3dzierniku 1:.. roku =iemcy $rzyst$ili do systematycznego niszczenia
wszystkic' 'istorycznyc' budynk"w i $omnik"w stolicy. )asilij &rossman
$rzeszed $rzez gruzy miasta do getta. !ozosta tam tylko trzyi$"metrowy mur
$okryty na szczycie tuczonym szkem i drutem kolczastym oraz budynek Eudenratu*
1ydowskiej administracji getta. Ceszta bya tylko %morzem czerwonyc' cegie(.
&rossman my@la w tym momencie $rzede wszystkim o tym* ile tysi0cy cia
zostao $od nimi $oAgrzebanyc'. )r0cz nie$rawdo$odobne* by kto@ m"g tu ocale>*
ale jeden z !olak"w za$rowadzi go do kryj"wki nad d3wigarami szkieletu tego* co
kiedy@ byo du1ym budynkiemV wyszo z niej czworo Gyd"w.
,
O-ie./ &iec' i 0s'l(c1etn" -niew2
#iedy wojska , Frontu /iaoruskiego generaa Czerniac'owskiego roz$ocz0y
1, stycznia o+ensyw0 na !rasy )sc'odnie* o+icerowie $olityczni $rzygotowali tablice
$ro$agandoweM
%GonierzuU !ami0taj* 1e wkraczasz do legowiska +aszystowskiej bestiiU(.
6+ensywa Czerniac'owskiego nie roz$ocz0a si0 najle$iej. Dow"dca
niemieckiej , 4rmii !ancernej dzi0ki dobremu roz$oznaniu $odj w ostatnim
momencie decyzj0 o wyco+aniu swoic' oddzia"w z $ierwszej linii obrony.
6znaczao to* 1e ogromny wysiek wojsk radzieckic' wo1ony w artyleryjskie
$rzygotowanie ataku $oszed na marne. Dzi0ki temu =iemcy byli w stanie
wy$rowadzi> kilka skutecznyc' kontrnatar>. ) cigu nast0$nego tygodnia stao si0
te1 to* czego najbardziej obawia si0 Czerniac'owski. Eego wojska $oniosy ci01kie
straty* $okonujc umocnienia niemieckie $od Nnsterburgiem ^ob. Czerniac'owsk_.
Czerniac'owski szybko jednak zauwa1y inne mo1liwo@ci dziaania. /y
jednym z najbardziej zdecydowanyc' i inteligentnyc' dow"dc"w 4rmii Czerwonej.
#iedy ,: 4rmia uzyskaa $owodzenie na $rawym skrzydle* Czerniac'owski $odj
szybko decyzj0 o $rzegru$owaniu na ten kierunek 11 4rmii &wardii. ) ten s$os"b
wzmocni t0 cz0@> swojego +rontu* gdzie rysoway si0 najle$sze $ers$ektywy dla
jednostek $rowadzcyc' dziaania zacze$ne. aw zu$enie nieoczekiwany ruc'
Czerniac'owskiego mi0dzy !rego a =iemnem s$owodowa $anik0 w oddziaac'
-olkssturmu. Dziaaniom towarzyszy atak $rzez =iemen w kierunku 9yl1y ^ob.
;owieck_* $rowadzony $rzez ., 4rmi0. =a tyac' si niemieckic' za$anowa
ogromny c'aos* s$owodowany r"wnie1 tym* 1e +unkcjonariusze $artii nazistowskiej
zakazali ewakuacji ludno@ci cyAwilnej. . stycznia , Front /iaoruski zbli1a si0 ju1
do #r"lewca ^#Bnigsberg* ob. #aliningrad_* stolicy !rus )sc'odnic'.
Czerniac'owski* %mistrz nauk wojskowyc'(* nie tylko ignorowa instrukcje
;tawki* ale tak1e w$rowadza r"1ne zmiany w taktyce dziaania swoic' wojsk* gdy
wymagaa tego sytuacja.
%)ykorzystanie dzia samobie1nyc' $o $rzekroczeniu =iemna stao si0
integraln cz0@ci dziaa $iec'oty( A zanotowa wtedy )asilij &rossman.
9rzydziestosiedmioletni Nwan Czerniac'owski by o wiele modszy od wielu innyc'
dow"dc"w radzieckic' +ront"w i armii. Iia te1 w sobie co@ z intelektualisty. Lwyk
na $rzykad recytowa> z 'umorem romantyczn $oezj0 Nlji ?renburgowi.
Czerniac'owskiego zawsze zreszt intrygoway s$rzeczno@ci. 6$isywa na
$rzykad ;talina jako 1ywy $rzykad $rocesu dialektycznegoM %=ie jest mo1liwe* aby
go w $eni zrozumie>. )szystko* co mo1na zrobi>* to mie> wiar0(. Czerniac'owski
$ewnie nie $rzetrwaby czas"w $owojennyc'* gdy $owr"ci stalinizm w swojej
czystej $ostaci. Io1e rzeczywi@cie byo dla niego le$iej* 1e zgin wkr"tce w bitwie*
nie tracc swojej wiary.
Iesmeryczne wezwania ?renburga do wzi0cia odwetu na =iemcac' w
artykuac' w centralnym organie 4rmii Czerwonej %#rasnaja Lwiezda(
wywoyway zawsze szeroki odzew w@r"d frontowik6w! 1onierzy jednostek
liniowyc'* weteran"w wielu bitew. &oebbels od$owiedzia %Gydowi Nlji
?renburgowi* ulubionemu $ro$agandzi@cie ;talina( odraz i nienawi@ci. 6skar1y
go o $odjudzanie do gwat"w na niemieckic' kobietac'. Iimo 1e sam ?renburg
nigdy nie wyco+a si0 ze swoic' $enyc' 1dzy zemsty oracji i artyku"w* takie
wa@nie wezwanie* kt"re zreszt wci1 $rzy$isuje mu wielu zac'odnic' 'istoryk"w*
byo czystym wymysem nazist"w. 9o oni oskar1ali ?renburga o $odburzanie
1onierzy 4rmii Czerwonej do brania sobie niemieckic' kobiet jako %$rzynale1ny im
u$( i wzywanie %aby $rzeamali ic' rasow dum0(. ;zybko sam od$owiedzia na
amac' %#rasnoj Lwiezdy(M %/y czas* kiedy =iemcy +aszowali dokumenty
$astwowe. 9eraz u$adli ju1 tak nisko* 1e +aszuj moje artykuy(. 9wierdzenie
?renburga* 1e 1onierze 4rmii Czerwonej %nie interesuj si0 &retami* tylko tymi
Frycami* kt"rzy zabrali cze@> naszym kobietom(* okazao si0 jednak bardzo dalekie
od $rawdy. !okazay to wkr"tce wyczyny wielu 1onierzy 4rmii Czerwonej. Eego
cz0ste odniesienia do symbolu =iemiec jako %blond czarownicy( z $ewno@ci nie
zac'0cay do 'umanitarnego traktowania niemieckic'* a nawet $olskic' kobiet.
Front /iaoruski marszaka Cokossowskiego ruszy z $rzycz"k"w na =arwi
na $"noc i $"nocny zac'"d 1. stycznia* czyli w dzie $o roz$ocz0ciu dziaa $rzez
Czerniac'owskiego. &"wnym zadaniem Cokossowskiego byo odci0cie !rus
)sc'odnic' od =iemiec $rzez skierowanie o+ensywy ku uj@ciu )isy na &dask.
Cokossowski wcale nie by zadowolony z $lan"w o$eracyjAnyc' o$racowanyc'
$rzez ;tawk0* gdy1 jego armie musiay dziaa> samodzielnie* w oderwaniu od wojsk
+rontu Czerniac'owskiego atakujcyc' #r"lewiec i armii +rontu Lukowa
nacierajcyc' na zac'"d od linii )isy.
6+ensywa $rzeciwko niemieckiej 4rmii roz$ocz0a si0 %$rzy $ogodzie
idealnej do roz$ocz0cia ataku(* jak zanotowa jeden z niemieckic' dow"dc"w
kor$us"w. Cienka warstwa @niegu $okrywaa ziemi0* a rzeka =arew bya mocno
zamarzni0ta. Iga $odniosa si0 okoo $oudnia* co $ozwolio za$ewni> armiom
+rontu Cokossowskiego e+ektywne i stae ws$arcie lotnicze. !oniewa1 $rzez
$ierwsze dwa dni $ost0$y o+ensywy nie byy jednak zbyt du1e* 4rmia Czerwona
zacz0a wykorzystywa> w wi0kszym zakresie ci01k artyleri0 i wyrzutnie
niekierowanyc' $ocisk"w rakietowyc' A katiusze* co znakomicie ws$omogo
dziaania $iec'oty. Lamarzni0ta ziemia s$rawiaa* 1e eks$lozje artyleryjskic'
$ocisk"w $rzynosiy wi0ksze ni1 normalnie 1niwo. )kr"tce w zimowym krajobrazie
$ojawiy si0 setki krater"w $o wybuc'ac' oraz czarne i 1"te $lamy ziemi i $iac'u.
Eu1 $ierwszego wieczoru o+ensywy genera Cein'ardt* dow"dca &ru$y 4rmii
%rodek(* zatele+onowa do Hitlera* kt"ry znajdowa si0 jeszcze w -dler#orst.
!r"bowa ostrzec FD'rera $rzed niebez$ieczestwem* jakie grozio !rusom
)sc'odnim* je1eli nie zostanie wydany rozkaz wyco+ania wojsk z tego rejonu.
FD'rer nie c'cia o tym sysze>. 6 ,.<< nad ranem do kwatery Cein'ardta dotar
rozkaz o $rzerzucie na lini0 )isy #or$usu %&rossdeutsc'land(* jedynego
$enowarto@ciowego zgru$owania o$eracyjnego w !rusac'.
Cein'ardt nie by jedynym dow"dc $olowym* kt"ry ostro krytykowa
rozkazy wy1szego dow"dztwa. < stycznia ;tawka nagle nakazaa Cokossowskiemu
zmieni> g"wny kierunek uderzenia* $oniewa1 Czerniac'owski nie uzyskiwa takic'
rezultat"w* jakie $lanowano. 9eraz Cokossowski mia skierowa> g"wne uderzenie
na $"nocny wsc'"d* w samo serce !rus )sc'odnic'. Ldawa sobie jednak s$raw0*
1e w ten s$os"b mo1e doj@> do $owstania du1ej luki na jego lewym skrzydle*
$oniewa1 armie +rontu Gukowa bardzo szybko $osuway si0 do $rzodu. Ianewr ten
zaskoczy cakowicie wi0kszo@> niemieckic' dow"dc"w w !rusac' )sc'odnic'. =a
$rawym skrzydle +rontu Cokossowskiego , #or$us #awalerii &wardii szybko
$okonywa kolejne kilometry $o zamarzni0tej $ruskiej ziemi i stycznia zaj
6lsztyn. =a lewym skrzydle tego kor$usu 2 4rmia !ancerna &wardii generaa
$ukownika )asilija )olskiego zbli1aa si0 do ?lblga. Cz0@> czog"w $ierwszego
rzutu brygady $ancernej wkroczya do miasta ju1 , stycznia. ) ?lblgu wzi0to je
mylnie za niemieckie wozy bojowe. ) centrum doszo do c'aotycznyc'* zaci0tyc'
walk i czogi musiay w kocu wyco+a> si0 z miasta. &"wne siy armii omin0y
jednak miasto i szy dalej w kierunku Lalewu )i@lanego. ) ten s$os"b cae !rusy
)sc'odnie zostay odci0te od Czeszy.
C'ocia1 dow"dcy niemieccy oczekiwali ataku wojsk radzieckic' ju1 od wielu
miesi0cy* $o roz$ocz0ciu o+ensywy w miastac' i wsiac' !rus )sc'odnic'
za$anowa og"lny c'aos. =a tyac' znienawidzona 1andarmeria $olowa*
Feld$endarmerie! tward r0k za$rowadzaa $orzdek.
!iec'urzy nazywali 1andarm"w %$sami acuc'owymi( z $owodu metalowej
$ytki noszonej na acuc'u zawieszonym na szyi* co kojarzyo si0 z $si obro1.
) dzie roz$ocz0cia o+ensywy $rzez +ront Czerniac'owskiego* rano 1,
stycznia* $ocig urlo$owy do /erlina zosta na jednej ze stacji zatrzymany $rzez
$ododdzia 1andarmerii $olowej. 6goszono* 1e wszyscy 1onierze z dywizji*
kt"ryc' numery zostan wyczytane* maj natyc'miast o$u@ci> $ocig i stawi> si0 na
zbi"rce. Ci* kt"rzy wyruszali na urlo$ Qwielu nie widziao swoic' rodzin nawet $o
dwa lataR* siedzieli jak $odminowani* modlc si0* aby tylko nie zostali wyczytani.
!ocig o$uszczali $rawie wszyscy. Iusieli wysi@> i ustawi> si0 wedug sto$ni na
$eronie. 9ym* kt"rzy nie $od$orzdkowywali si0 rozkazom* grozia kara @mierci.
Iody 1onierz* )alter /eier* by jednym z nielicznyc'* kt"ry zosta w $ocigu. =ie
wierzc swemu szcz0@ciu* kontynuowa $odr"1 do rodziny mieszkajcej w okolicac'
Frank+urtu nad 6dr. ;zybko jednak i on mia na$otka> wojska radzieckie bli1ej
swojego domu* ni1 kiedykolwiek m"g $rzy$uszcza>.
&"wn win0 za c'aos w !rusac' )sc'odnic' $onosi &auleiter ?ric' #oc'*
kt"ry zyska z saw0 jako komisarz Czeszy na Kkrainie. =azywano go %drugim
;talinem(* z czego by nawet dumny.
;tarajc si0 realizowa> idee Hitlera* dotyczce $rzygotowania stayc' i silnyc'
linii obrony* wykorzysta dziesitki tysi0cy cywil"w do $rac $rzy budowie umocnie
i +orty+ikacji. =ie skonsultowa si0 jednak i nie $oradzi 1adnego z wojskowyc'
dow"dc"w. =akaza r"wnie1 skierowanie do -olkssturmu nawet c'o$c"w i
starc"w. )kr"tce +ormacja ta staa si0 $rzykadem ogromnego* ale idcego w du1ej
mierze na marne $o@wi0cenia. =ajgorsze w tym wszystkim byo to* 1e #oc'
odm"wi $o$arcia dla $omysu ewakuacji ludno@ci cywilnej z !rus )sc'odnic'.
6n i lokalni $rzyw"dcy $artii narodowosocjalistycznej odrzucali kolejne
$lany ewakuacji i traktowali je jako de+etyzm. 4le gdy tylko roz$ocz0a si0
o+ensywa* sami szybko i bez rozgosu o$u@cili !rusy. ;kutki takiego $ost0$owania
okazay si0 $rzera1ajce dla kobiet* dziewczt i dzieci* kt"re zbyt $"3no zacz0y
ucieka> $rzed naje3d3cami $rzez g0boki na metr @nieg* $rzy tem$eAraturac'
si0gajcyc' A<eC. ) wioskac' $ozostaway tylko nieliczne robotnice rolne* kt"re
miay wci1 nadziej0* 1e $od now wadz niewiele si0 zmieni i dalej b0d tam
$racowa> i normalnie 1y>.
6dgos artyleryjskiej naway wywoa $rzera1enie w@r"d mieszkac"w
gos$odarstw i wiosek rozrzuconyc' $o $askic' i g0sto zalesionyc' obszarac' !rus
)sc'odnic'. #obiety syszay o okruciestwac' naje3d3c"w w =emrnersdor+ie
$o$rzedniej jesieni* gdy cz0@> wojsk +rontu Czerniac'owskiego za$0dzia si0 latem
1:.. roku a1 na obszar !rus )sc'odnic'. /y> mo1e wiAdziay nawet w kinie kronik0
+ilmow z in+ormacjami o 5 zgwaconyc' i zamordowanyc' kobietac' i modyc'
dziewcz0tac'. Iinisterstwo &oebbelsa natyc'miast skierowao do miasta eki$y
+ilmowe* aby okruciestwa te wykorzysta> $ro$agandowo1.
%Gonierze 4rmii Czerwonej nie $rzejmowali si0 zbytnio jakimi@
cindywidualnymi zwizkamid z niemieckimi kobietami A $isa dramaturg Lac'ar
4granienko w swoim dzienniku* gdy su1y jako o+icer $iec'oty morskiej w
jednostce walczcej w !rusac' )sc'odnic'. A Dziewi0ciu* dziesi0ciu* dwunastu
naraz A gwacili* nie ogldajc si0 na nic i na nikogo(. 6$isa te1 $rzy$adki* kiedy
niemieckie kobiety w ?lblgu w des$erackiej $r"bie szukania oc'rony o+iaroway
swoje ciaa 1onierzom radzieckiej $iec'oty morskiej.
Cadzieckie armie $osuwajce si0 w ogromnyc'* drugic' kolumnac' stanowiy
zu$enie wyjtkow mieszank0 ws$"czesno@ci i @redniowieczaM czogi@ci w czarnyc'
'emo+onac'* czogi 9A,. mielce gsienicami kolejne metry ziemi* #ozacy na
woc'atyc' koniac' z u$ami $rzytroczonymi do sioda* $rzekazane w ramac' lendA
lease Stude(aker3 i >od$e! cignce lekkie dziaa $olowe* $"ci01ar"wki :#e?rolet3 z
mo3dzierzami zakrytymi brezentem* cigniki 'olujce ogromne 'aubice oraz tabory
z setkami konnyc' woz"w. C"1norodno@> c'arakter"w radzieckic' 1onierzy bya
$rawie tak wielka* jak ic' s$rz0tu wojskowego. =iekt"rzy czerwonoarmi@ci
traktowali modyc' c'o$c"w jako narybek dla ;; i wierzyli* 1e nale1y ic'
mordowa>* by ju1 nigdy =iemcy nie mogli zaatakowa> ic' %odin3. )ielu nie
zatracio jednak ludzkic' uczu>* oszcz0dzali dzieci* nawet dawali im jedzenie. /yli
tak1e bezwzgl0dni u$ie1cy* $ijacy i gwaciciele* ascetyczni komuni@ci oraz
inteligenci* $rzera1eni tym* co $rzyszo im zobaczy>. !isarz Lew #o$ielew* w tym
czasie o+icer $olityczny* zosta aresztowany $rzez ;miersz za %$ro$agand0
bur1uazyjnego 'umanizmu i okazywane wrogowi ws$"czucie(. #o$ielew o@mieli
si0 bowiem krytykowa> artykuy ?renburga.
!ocztkowe $ost0$y armii +rontu Cokossowskiego byy tak szybkie* 1e
wadze niemieckie z 1 )g danyc' niemieckic' w bestialski s$os"b zamordowano
wszystkic' mieszkac"w wioski =emmersdor+* cznie z kobietami* niemowl0tami i
starszymi osobami* w sumie doliczono si0 ok. 8< nazwisk $omordowanyc' os"b.
=iemiecka kronika cotygodniowa $okazujca ogl0dziny $o c'wilowym odbiciu
wioski* wywoaa w =iemczec' $anik0 i staa si0 zacztkiem eksodusu ludno@ci
cywilnej z !rus )sc'odnic'.
#r"lewca wysay kilka $ocig"w z uc'od3cami do 6lsztyna nie@wiadome* 1e
miasto zostao ju1 zaj0te $rzez , #or$us #awalerii &wardii. Dla #ozak"w $ocigi z
uc'od3cami stanowiy idealny obiekt do gwat"w* grabie1y i morderstw.
/eria i ;talin doskonale wiedzieli* do czego doc'odzi na terenac' +rontowyc'.
) jednym z meldunk"w doniesiono im* 1e %wielu =iemc"w twierdzi* 1e wszystkie
kobiety w !rusac' )sc'odnic'* kt"re znalazy si0 za lini +rontu* zostay zgwacone
$rzez 1onierzy 4rmii Czerwonej(. !rzekazywano im te1 in+ormacje o wielu
$rzy$adkac' gwat"w zbiorowyc' A %w tym na dziewcz0tac' $oni1ej osiemnastu lat
i starszyc' kobietac'(. 6+iarami gwat"w staway si0 nawet dwunastoletnie
dziewczynki. 6ddzia =#)D $rzydzielony do ., 4rmii o$isa $rzy$adek* gdy
niemieckie kobiety* kt"re $ozostay w jednym z miasteczek* $r"boway $o$eni>
samob"jstwo.
%!rzesuc'ano jedn z nic' ?mm0 #orn. !owiedziaa* 1e , lutego* $o wej@ciu
czoowyc' oddzia"w radzieckic' do miasta* 1onierze weszli do $iwnicy* w kt"rej
si0 sc'roniyM c)skazali broni na mnie i na dwie inne kobiety oraz kazali wyj@> na
zewntrz. 9am zostaam zgwacona $rzez dwunastu 1onierzy. Nnni gwacili kobiety*
kt"re o$u@ciy $iwnice razem ze mn. =ast0$nej nocy sze@ciu 1onierzy znowu
weszo do $iwnicy i gwacio nas na oczac' naszyc' dzieci. 2 lutego $ojawio si0
kolejnyc' trzec'* 5 lutego nast0$nyc' o@miu* kom$letnie $ijanyc'* kt"rzy nie tylko
nas zgwacili* ale i dotkliwie $obilid%. 9rzy dni $"3niej kobiety $r"boway zabi>
siebie i swoje dzieci $rzez $rzeci0cie 1y w nadgarstkac'. =ajwyra3niej nie wiedziay
jednak* jak nale1y to skutecznie zrobi>.
;tosunek 1onierzy 4rmii Czerwonej do kobiet by $rzedmiotowy* zwaszcza
od czasu* gdy ;talin zezwoli o+icerom na utrzymywanie %+rontowyc' 1on(
(poc#odno@polewaja 2ena). )y1si o+icerowie mogli wybiera> sobie na koc'anki mode
kobiety* g"wnie o$eratorki s$rz0tu czno@ci* $enice obowizki $isarzy w
sztabac' i sanitariuszki. Lwykle nosiy one beret zsuni0ty na ty gowy zamiast
+ura1erki.
Los %+rontowej 1ony( nie by wcale atwy. Eedna z takic' modyc' kobiet*
Iusia 4nnienkowa z 1: 4rmii* $isaa do swojej $rzyjaci"kiM
Autaj zo(acz3sz! co to jest tak zwana *mi1o5<+. ;02cz3zna w3daje si0 czu13 i mi13!
ale ni$d3 nie wiadomo! co siedzi w nim w 5rodku! w je$o dusz3. "ie ma mow3 o jaki5
szczer3c# uczuciac#! jest t3lko kr6tkotrwa1a nami0tno5< lu( t3powo zwierz0ce zaspokojenie.
.$romnie trudno tu znale9< odpowiednie$o m02cz3zn0.
Iarszaek Cokossowski wyda w tym czasie rozkaz numer <<5* kt"ry usiowa
%skierowa> uczucia nienawi@ci na walk0 z wrogiem na $olu bitwy( i wyznacza
surowe kary za %grabie1e* rabunki* gwaty* $od$alenia i zniszczenia(. )ydaje si0
jednak* 1e rozkaz ten nie $rzyni"s wi0kszyc' e+ekt"w. !odj0to te1 niewiele $r"b* by
takie rozkazy egzekwowa>. Lnany jest $rzy$adek jednego z dow"dc"w dywizji
$iec'oty* kt"ry %osobi@cie zastrzeli $orucznika ustawiajcego swoic' 1onierzy w
kolejce $rzed niemieck kobiet* kt"ra le1aa na ziemi(. 4le albo sami o+icerowie
brali udzia w tego rodzaju ekscesac'* albo brak dyscy$liny by ju1 tak wyra3ny* 1e
jej $rzywracanie w@r"d masy $ijanego 1odactwa mogo okaza> si0 niebez$ieczne.
=awet genera 6korokow* sze+ Larzdu !olitycznego Frontu /iaoruskiego*
na od$rawie 5 lutego wyra1a go@no sw"j s$rzeciw wobec takiego s$osobu %brania
odwetu na wrogu(. ) Ioskwie wadze martwiy si0 tym ju1 o wiele mniej. /ardziej
zajmowao je bezmy@lne niszczenie niemieckiego mienia i majtku. : stycznia w
gazecie %#rasnaja Lwiezda( mo1na byo $rzeczyta>* 1e %ka1de naruszenie
wojskowej dyscy$liny osabia si0 zwyci0skiej 4rmii Czerwonej... =asza zemsta nie
jest @le$a* a zo@> bezmy@lna. ) momencie za@le$iajcej nas w@cieko@ci jeste@my
skonni zniszczy> +abryk0 na zdobytym terytorium wroga A +abryk0* kt"ra $rzecie1
mo1e okaza> si0 dla nas $rzydatna(.
6+icerowie $olityczni c'cieli w $odobny s$os"b $odej@> r"wnie1 do $roblemu
gwat"w na niemieckic' kobietac'. Larzd !olityczny 1: 4rmii $rzekonywa* 1e
%gdy w duszy 1onierza wy'odujemy $rawdziwe uczucie nienawi@ci do wroga* nie
b0dzie on zabiera si0 do niemieckic' kobiet* $oniewa1 ode$c'nie go odraza(. 4le ta
niedorzeczna so+istyka wskazywaa jedynie na brak zrozumienia $roblemu $rzez
dow"dc"w. =awet mode kobiety i sanitariuszki w 4rmii Czerwonej nie uwa1ay
takiego stanu rzeczy za naganny. %Lac'owanie naszyc' 1onierzy w stosunku do
=iemc"w* a szczeg"lnie niemieckic' kobiet* jest absolutnie $rawidowe(* twierdzia
dwudziestojednoletnia Cosjanka z oddziau roz$oznawczego 4granienki. Dla
niekt"ryc' takie sytuacje wydaway si0 nawet zabawne. #o$ielew by zy* gdy jedna
z jego ws$"$racowniczek robia sobie z tego niestosowne 1arty.
=iemieckie zbrodnie na obszarze Lwizku Cadzieckiego oraz nienawistna
$ro$aganda z $ewno@ci $rzyczyniy si0 do tak straszliwyc' akt"w $rzemocy w
stosunku do niemieckic' kobiet w !rusac' )sc'odnic'. Lemsta to jednak tylko
cz0@> $rawdy* nawet je1eli $"3niej w taki wa@nie s$os"b $r"bowano wyja@ni> to* co
si0 dziao. &dy alko'ol rozgrza 1oniersk dusz0 i ciao* narodowo@> o+iar nie miaa
ju1 najmniejszego znaczenia. Lew #o$ielew o$isa wydarzenie z 6lsztyna* gdy
usysza %straszny krzyk( i zobaczy dziewczyn0 %z dugimi blond wosami w
nieadzie* w $odartej sukience(* kt"ra $rzera1ajco krzyczaaM %Eestem !olkU Eezus*
IariaU Eestem !olkU(. Dziewczyn0 gonio dw"c' $ijanyc' czogist"w* a wszystko to
rozgrywao si0 na oczac' innyc' 1onierzy i o+icer"w.
9en temat by zakazany w Lwizku Cadzieckim* nawet dzisiaj kombatanci
odmawiaj rozmowy o tym* co na$rawd0 si0 dziao w czasie zajmowania terytori"w
niemieckic'. I"wi tylko* 1e gdzie@ kiedy@ syszeli o tego rodzaju zdarzeniac'* kt"re
traktuj jako zwyczajne koleje wojny. =iewielu $rzyznaje* 1e byo @wiadkami takic'
sytuacji. 9ylko garstka z nic' jest gotowa m"wi> otwarcie o tym* co widzieli i
syszeli* jednak1e nie 1auj niczego. %6ne wszystkie na nasz widok $odnosiy
s$"dnice i kady si0 do "1ek( A $owiedzia sze+ kom"rki #omsomou w kom$anii
czog"w.
C'wali si0* 1e w =iemczec' %urodzio si0 $onad miliony naszyc' dzieci(.
9o* 1e radzieccy o+icerowie i 1onierze byli w stanie sami siebie $rzekona>* 1e
ic' o+iary $ogodziy si0 z losem lub $rzynajmniej akce$toway go jako normaln
kolej rzeczy $o tym* co =iemcy czynili w Cosji* jest rzecz zdumiewajc. %=asi
1onierze $ragn0li seksu A jeden z radzieckic' o+icer"w $owiedzia w tym czasie
brytyjskiemu dziennikarzowi A gwacili nawet stare kobiety w wieku sze@>dziesi0ciu*
siedemdziesi0ciu czy nawet osiemdziesi0ciu lat ku zaskoczeniu tyc' kobiet* je@li nie
ic' zadowoleniu(.
Gonierze $ili wszystko* co tylko si0 dao wy$i>* nawet niebez$ieczne
c'emikalia znalezione w $rzeszukiwanyc' domac'* warsztatac' i laboratoriac'.
4lko'olizm zacz zagra1a> zdolno@ci bojowej jednostek radzieckic'. =#)D
in+ormowao Ioskw0* 1e %doc'odzi w masowej skali do zatru> $o wy$iciu
zdobytego na zaj0tyc' terytoriac' niemieckic' alko'olu(. )ydawao si0* jakby
radzieccy 1onierze $otrzebowali alko'olu* by doda> sobie odwagi $rzed
dokonaniem gwatu.
Cz0sto jednak $ili zbyt du1o* aby mogli do$eni> seksualnego aktu. )tedy do
gry wc'odzia butelka* cz0sto z $rzera1ajcymi skutkami dla gwaconyc' kobiet.
)iele o+iar byo $oni1anyc' i okaleczanyc' w obsceniczny s$os"b.
Io1na ledwie tylko dotkn> tej masy $syc'ologicznyc' s$rzeczno@ci oraz
zjawiska cakowitego zezwierz0cenia i zdziczenia. &dy $o zbiorowyc' gwatac' w
#r"lewcu kobiety bagay swoic' $rze@ladowc"w* by zakoczyli ic' cier$ienia* ci
wydawali si0 nawet ura1eniM %Cosyjscy 1onierze nie zabijaj kobiet. 9ak czyni tylko
=iemcy(. 4rmii Czerwonej udao si0 $rzekona> sam siebie* 1e jej misja uwolnienia
?uro$y od widma +aszyzmu u$rawnia do takiego zac'owania.
!oczucie dominacji owadn0o wi0kszo@ci 1onierzy 4rmii Czerwonej i czuli
$rzyzwolenie na $oni1anie $okonanyc'. =iewinne o+iary $rzyj0y wi0c na siebie
g"wny im$et odwetu za zbrodnie dokonane na obszarze Lwizku Cadzieckiego. !o
osabieniu $ocztkowej +urii takie zac'owania staway si0 w miar0 u$ywu czasu
coraz rzadsze i mniej drastyczne. &dy 4rmia Czerwona dotara trzy miesice $"3niej
do /erlina* 1onierze radzieccy traktowali niemieckie kobiety bardziej jako wojenn
zdobycz* nie tylko obiekt swojej nienawi@ci. Kczucie dominacji z $ewno@ci si0
utrzymao* ale $"3niej byo ju1 raczej $roduktem $oni1enia $owstaego na skutek
dziaa radzieckic' dow"dc"w i wadz. %?kstremalna $rzemoc system"w
totalitarnyc' A $isa )asilij &rossman w swojej $owie@ci B3zn i sud(a A $rzyczynia
si0 do tego* 1e s$arali1owane zostay wszelkie ludzkie uczucia i odruc'y* i to na
cayc' kontynentac'(.
) tyc' wydarzeniac' i zac'owaniac' wa1n rol0 odegrao r"wnie1 wiele
innyc' czynnik"w.
)olno@> seksualna bya obiektem o1ywionyc' dyskusji w $artii
komunistycznej w latac' dwudziestyc' WW wieku. Eu1 jednak w czasie nast0$nej
dekady ;talin $owoli do$rowadzi do tego* 1e s$oeczestwo radzieckie $ostrzegano
jako aseksualne* gdy c'odzio o s$os"b $ost0$owania i oceny ludzi. 9aka sytuacja
nie miaa nic ws$"lnego z $urytanizmemM mio@> i seks nie w$asowyway si0 w
dogmat zmierzajcy do %deindywidualizacji( jednostki. Ludzkie $o$0dy i emocje
byy $i0tnowane. Labroniono te1 korzystania z $rac Freuda* a rozwody i
cudzo"stwo stay si0 obiektem ostrej krytyki ze strony $artii. !onownie
w$rowadzono sankcje karne za 'omoseksualizm. =owa doktryna nie $rzewidywaa
jakiejkolwiek edukacji seksualnej. ) sztuce $iersi kobiece traktowano jako element
$ornogra+iczny i c'owano je w kombinezony. Ce1im c'cia $o $rostu* aby wszelkie
uczucia i $ragnienia zostay $rzelane na $arti0 i jej wielkiego $rzyw"dc0.
)i0kszo@> niewyksztaconyc' 1onierzy 4rmii Czerwonej nie miao
najmniejszego $oj0cia o czym@ takim* jak $o$0d czy seksualno@> czowieka* i $r"by
wadzy sowieckiej stumienia w tym czasie naturalnyc' $ragnie do$rowadziy do
$owstania swoistego dla Cosji Cadzieckiej zjawiska* nazwanego $rzez jednego z
rosyjskic' $isarzy %obozowym erotyzmem(* kt"ry by bardziej $rymitywny i
nie$o'amowany ni1 %najo'ydniejsza zagraniczna $ornogra+ia(. =a to wszystko
nakaday si0 dziaania $ro$agandzist"w i atawistyczne* zwizane z instynktem
walki* im$ulsy $ozostawiajce g0boki @lad w $syc'ice.
9ak jak nieAgermaska narodowo@> nie $otra+ia obroni> kobiet $rzed
gwatami* tak w odniesieniu do m01czyzn nie za$ewniy im oc'rony lewicowe
$ogldy. =iemieccy komuni@ci* kt"rzy $rzez dwana@cie lat ukrywali swoje
$rzekonania $olityczne* teraz c'cieli gorco $owita> ideologicznyc' $obratymc"w.
Lamiast tego tra+iali w r0ce o+icer"w ;miersza* kt"rzy $oddawali ic'
$rzesuc'aniom. K@miec' i rado@> szybko znikay z ic' twarzy. !okr0tna logika
;miersza bya w stanie zmieni> naj$rawdziwsz nawet o$owie@> w rzecz o
kons$iracji i zdradzie. 9ym* kt"rzy wyznawali swoje oddanie s$rawie ;talina i
komunizmu* zadawano wtedy jedno $odstawowe $ytanie* wymy@lone $ewnie
gdzie@ w moskiewskic' biurac'M %Dlaczego nie jeste@ w $artyzantce`(.
9o* 1e w =iemczec' o istnieniu jakiejkolwiek $artyzantki mowy by> nie
mogo* nie byo 1adnym tumaczeniem. 6wa manic'ejska linia $ost0$owania*
realizowana z 1elazn konsekwencj w czasie wojny* w naturalny s$os"b
uzu$eniaa uczucie nienawi@ci tkwice g0boko w duszy rosyjskiego 1onierza.
!ro@ci 1onierze $ytali swoic' o+icer"w $olitycznyc'* dlaczego niemiecka klasa
robotnicza nie s$rzeciwia si0 +aszyzmowi. =igdy jednak nie uzyskiwali
bez$o@redniej od$owiedzi.
Dlatego te1* gdy $artia nagle gdzie@ w $oowie kwietnia uznaa* 1e nale1y
nienawidzi> tylko nazist"w* a nie wszystkic' =iemc"w* wielu 1onierzy w og"le nie
zauwa1yo tej zmiany.
!ro$aganda tra+iaa na $odatny grunt. =ienawi@> do wszystkiego* co
niemieckie stawaa si0 drug natur rosyjskiego 1onierza. %9u nawet drzewa s
wrogiem( A $owiedzia jeden z 1onierzy , Frontu /iaoruskiego. &dy genera
Czerniac'owski zgin zabity odamkiem $od #r"lewcem* zamara w szoku caa
4rmia Czerwona. Gonierze $oc'owali go w dora3nie $rzygotowanym grobie.
Lgodnie z rosyjsk tradycj @ci0to z drzew ga0zie* kt"re miay su1y> jako
substytut kwiat"w rzucanyc' na trumn0. =agle jeden z modyc' 1onierzy wskoczy
do grobu i zacz wyrzuca> ga0zie na zewntrz. !oc'odziy z drzew wroga i kalay
miejsce $oc'"wku bo'atera.
!o @mierci Czerniac'owskiego dow"dztwo , Frontu /iaoruskiego obj* na
rozkaz ;talina* sze+ ;ztabu &eneralnego* marszaek )asilewski. Eego s$os"b
$odej@cia do $roblemu dyscy$liny niewiele jednak r"1ni si0 od tego* kt"ry
$rezentowali inni wy1si dow"dcy. )edug jednej z relacji* jego sze+ sztabu* meldujc
mu o +aktac' rabunk"w i zniszcze* za$ytaM %9owarzyszu marszaku* 1onierze nie
zac'owuj si0 jak na czerwonoarmist"w $rzystao. =iszcz meble* lustra* zastawy.
Czy s jakie@ w tym wzgl0dzie $olecenia i rozkazy`(. )asilewski* by> mo1e
jeden z najbardziej inteligentnyc' i kulturalnyc' dow"dc"w radzieckic'* mia wtedy
od$owiedzie>M %N co z tegoU 9eraz nadszed czas* gdy nasi 1onierze sami wymierzaj
s$rawiedliwo@>U(.
9en $0d radzieckic' 1onierzy do niszczenia wszystkiego w !rusac'
)sc'odnic' $rzybiera alarmujce rozmiary. =ie koczyo si0 na rbaniu mebli* aby
roz$ali> ogie. /ezmy@lnie $alili cae domy* c'o> $rzecie1 mogy da> im sc'ronienie
i za$ewni> cie$o. )$adali te1 w +uri0* kiedy zobaczyli standard 1ycia niemieckic'
c'o$"w. 6 czym@ takim nawet im si0 nie @nio. Ladawao to kam ic'
wyobra1eniom* 1e =iemcy na$adli na Lwizek Cadziecki* by go zu$i> i obrabowa>.
4granienko za$isa w swoim dzienniku sowa starego sa$era* kt"ry tak m"wi
o =iemcac'M %=o i w jaki s$os"b $owinienem ic' traktowa>* towarzyszu ka$itanie`
!omy@lcie tylkoU 9ak im si0 tutaj dobrze 1yo. Iieli co je@>* gdzie mieszka>* cae
mn"stwo inwentarza* ogr"d warzywny i sad z jaboniami. Iimo wszystko naszli
nas* na$adli. La$0dzili si0 a1 do mojego worone1skiego obwodu.
N za to* towarzyszu ka$itanie* $owinni@my ic' zgnie@> jak robaki. 9ylko dzieci
mi szkoda* nawet je1eli to s dzieci niemieckie(.
)adzom radzieckim udao si0 bez wt$ienia uwolni> ;talina od odium
od$owiedzialno@ci za kl0ski 1:.1 roku i wbi> w gowy swoic' obywateli $oczucie
zbiorowej winy za to* 1e w og"le do$u@cili do zaatakowania swojej ojczyzny. !r"ba
odku$ienia tyc' wyimaginowanyc' $rzewin zwi0kszya gwatowno@> odwetu.
=ajcz0@ciej jednak motywy $rzemocy okazyway si0 bardziej $roste i $rzyziemne.
Dmitrij ;zczegow* o+icer $olityczny , 4rmii* $isa o tym* 1e %1onierzy
do$rowadzia do w@cieko@ci ob+ito@> niemieckic' s$i1arni(. =ienawidzono r"wnie1
niemieckiego $orzdku w obej@ciac' i gos$odarstwac'. ;zczegow zanotowaM
%Kwielbiaem rozwala> $i0@ci te r"wne szeregi butelek i soik"w(. Gonierze 4rmii
Cadzieckiej byli zdumieni* 1e w tak wielu doAmac' stay odbiorniki radiowe. !owoli
doc'odzio do nic' to* 1e Lwizek Cadziecki nie jest wcale takim rajem dla c'o$"w i
robotnik"w* jak im to $rzedstawiano. )sc'odnio$ruskie gos$odarstwa
$owodoway zam0t w gowac' $rostyc' 1onierzy. 6szoomienie* zaskoczenie*
zazdro@> A wszystko to $omieszane z $odziwem i zo@ci zaalarmowao o+icer"w
$olitycznyc'.
6bawy wydzia"w $olitycznyc' w jednostkac' liniowyc' $otwierdzay
meldunki cenzor"w $ocztowyc'* kt"rzy $odkre@lali w listac' negatywne uwagi na
niebiesko* $ozytywne na czerwono.
=#)D zostao w tym okresie zobowizane do zwi0kszenia kontroli +rontowej
kores$ondencji* majc nadziej0* 1e uda si0 s$rawdzi>* w jaki s$os"b 1onierze $isz o
1yciu zwykyc' =iemc"w.
!rzygotowano nawet zestawienie %nieod$owiednic' ideologicznie i
$olitycznie wniosk"w* zwrot"w i o$is"w(. #u $rzera1eniu =#)D 1onierze zacz0li
r"wnie1 wysya> do swoic' dom"w niemieckie kartki $ocztowe. =a niekt"ryc'
znajdoway si0 nawet %antyradzieckie slogany z $rzem"wie HitAlera(. 9o
$rzynajmniej zmusio zarzdy $olityczne do zabez$ieczenia 1onierzom $a$ieru* na
kt"rym mogli $isa> listy do domu.
Legary* $orcelana* lustra i +orte$iany zamieniay si0 w sterty bezu1ytecznyc'
@mieci* gdy 1onierze radzieccy $ldrowali domy nale1ce do ludzi z niemieckiej
klasy @redniej* o kt"ryc' my@leli* 1e s baronami. Eedna z lekarek $isaa do domu
gdzie@ s$od #r"lewcaM
"awet nie jeste5cie w stanie so(ie w3o(razi<! jak wiele pi0kn3c# i warto5ciow3c#
rzecz3 zosta1o zniszczon3c# przez Iwan6w! ile pi0kn3c# i w3$odn3c# dom6w posz1o z
d3mem. :i 2o1nierze maj4 w sumie racj0. "ie za(ior4 te$o wsz3stkie$o ze so(4! ani na dru$i
5wiat. Kied3 2o1nierz roz(ije o$romne lustro! od razu poprawia mu si0 samopoczucie. Ao
rodzaj roz1adowania emocji! uwolnienia od napi0cia um3s1u i cia1a.
=a drogac' biegncyc' $rzez wioski jak @nieg +ruwao $ierze z rozdartyc'
$ierzyn i $oduszek.
)iele rzeczy byo cakowicie nowyc' dla 1onierzy z odlegyc' rejon"w
Lwizku Cadzieckiego* zwaszcza Kzbek"w czy 9urkmen"w z 4zji rodkowej.
Laskakiway ic' na $rzykad $uste w @rodku wykaaczki. %Iy@leli@my* 1e s to rurki
do $icia wina(* $owiedzia jeden z 1onierzy 4granience. Nnni* w tym o+icerowie*
$r"bowali $ali> zdobyte cygara* jakby byy to skr0ty z mac'orki.
Ou$y cz0sto $orzucano* nawet bez wyra3nego $owodu. =ie c'ciano
$ozostawia> niczego dla %szczur"w sztabowyc'( i %tyowyc'( (szta(naja i t31owaja
kr3sa)! kt"rzy $od1ali za jednostkami $ierwszego rzutu. ;o1enicyn o$isa scen0* jak
1onierze $rzymierzali ogromne damskie re+ormy.
=iekt"rzy nakadali na siebie tyle warstw odzie1y $od kombinezony* 1e
ledwo mogli si0 $orusza>.
Laogi czog"w $akoway natomiast do @rodka wozu tak mas0 zrabowanyc'
rzeczy* 1e wie1a tylko jakim@ cudem moga si0 jeszcze obraca>. Dostarczano coraz
mniej amunicji do jednostek liniowyc'* $oniewa1 wiele $ojazd"w wykorzystywano
teraz do $rzewo1enia wojennyc' tro+e"w.
6+icerowie kr0cili tylko gowami* zdes$erowani wyborem 1onierzy*
zabierajcyc' jako u$y tak1e stroje wieczorowe* kt"re $"3niej wysyali do domu w
comiesi0cznyc' $aczkac'. )ci1 idealistycznie nastawiony #o$ielew by takiemu
$rocederowi stanowczo $rzeciwny. Kwa1a* 1e zezwolenie na wysanie
$i0ciokilogramowej $aczki jest %bez$o@rednim i otwartym za$roszeniem do
$ldrowania(. 6+icerowie mogli wysa> $aczk0 dwa razy wi0ksz. )obec genera"w
i o+icer"w jednostek ;miersza 1adnyc' limit"w nie stosowano* ale $rzecie1
generaowie sami udziau w takic' grabie1ac' nie brali. 9o raczej $odlegli im
o+icerowie $rzynosili tro+ea i $rezenty. =awet #o$ielew wybra znakomit bro
my@liwsk i zestaw rycin DDrera dla generaa 6korokowa* swojego sze+a w
Larzdzie !olitycznym Frontu /iaoruskiego.
=iewielk gru$0 ws$"$racujcyc' z Cosjanami niemieckic' o+icer"w
zabrano do !rus )sc'odnic'. /yli $rzera1eni tym* co zobaczyli. Eeden z nic'* 'rabia
Jon ?insiedel* wice$rzewodniczcy kontrolowanego $rzez =#)D #omitetu %)olne
=iemcy(* o$owiada swoim ws$"towarzyszom $o $owrocieM %Cosjanie $owariowali
ze s$irytusem i wszystkim* co zawiera alko'ol. &wac kobiety* $ij do
nie$rzytomno@ci* $od$alaj domy(. Celacje te $rzekazano natyc'miast /erii.
C"wnie1 ?renburg* najbardziej 1arliwy z radzieckic' $ro$agandzist"w* by
$oruszony do g0bi tym* co zobaczy* ale nawet to nie st0$io jego $i"ra.
Gonierze 4rmii Czerwonej nie byli najle$iej 1ywieni $odczas wojny.
)i0kszo@> z nic' stale godowaa. &dyby nie olbrzymie trans$orty amerykaskiej
1ywno@ci i $szenicy* wielu znalazoby si0 na kraw0dzi @mierci. ;tarali si0 wi0c
zdoby> jak najwi0cej 1ywno@ci na zaj0tyc' terenac'* c'ocia1 nigdy taki s$os"b
$ost0$owania nie by o+icjaln lini dziaania 4rmii Czerwonej* w odr"1nieniu od
)e'rmac'tu. ) !olsce Cosjanie rabowali zbo1e rolnikom i zarzynali ostatnie
zwierz0ta* kt"ryc' nie zabrali =iemcy. =a Litwie $o$rzedniej jesieni w
$oszukiwaniu miodu $ldrowali $asiekiM wielu wci1 nosio na r0kac' i twarzy
@lady $o ukszeniac' $szcz". 4le to* co o+eroway dobrze utrzymane i zao$atrzone
gos$odarstwa w !rusac' )sc'odnic'* $rzeszo ic' naj@mielsze oczekiwania.
Iuczce z b"lu krowy* kt"ryc' wa@ciciele nie zd1yli wydoi>* o$uszczajc w
$o@$iec'u swoje gos$odarstwa* zwykle zabijano i zjadano na miejscu. %Kciekli i
$ozostawili wszystko A $isa jeden z 1onierzy A mamy teraz cae mn"stwo
wie$rzowiny* jedzenia i cukru. =ie mo1na nawet tego wszystkiego $rzeje@>(.
)adze radzieckie doskonale zdaway sobie s$raw0 ze straszliwego odwetu
dokonujcego si0 w !rusac' )sc'odnic'. 4le +akt* 1e ludno@> cywilna ucieka $rzed
o+ensyw* wywoa zo@>.
9raktowano to nawet jako obraz0. )sie i miasta byy $rawie cakowicie
wyludnione. ;ze+ kom"rki =#)D Frontu /iaoruskiego meldowa &ieorgijowi
4leksandrowowi* g"wnemu ideologowi #omitetu Centralnego* 1e %$ozostao
bardzo mao =iemc"w... w wielu osadac' nie ma dosownie nikogo(. !odawa
$rzykady wsi* kt"ryc' nie o$u@cio tylko kilku mieszkac"w* i niewielkic'
miasteczek z kilkunastoma osobami* w wieku $owy1ej .2 lat. %;zlac'etny gniew(
s$owodowa najwi0ksz migracj0 w 'istorii. Ii0dzy 1 stycznia a $oow lutego
$rawie 8*2 miliona =iemc"w o$u@cio swoje domy we wsc'odnic' $rowincjac' NNN
Czeszy.
) !rusac' )sc'odnic' cz0@> ludno@ci sc'ronia si0 w lasac'* g"wnie
czonkowie -olkssturmu i kobiety. )szyscy modlili si0* aby +uria Cosjan wreszcie
min0a. )i0kszo@> zacz0a ucieka> $rzed 4rmi Czerwon jeszcze $rzed o+ensyw.
=iekt"rzy $ozostawiali na drzwiac' i @cianac' dom"w wiadomo@ci dla swojej
rodziny i krewnyc'. Dmitrij ;zczegow znalaz w jednym z dom"w na$is wykonany
dzieci0c r0k kred na drzwiac'M %Iusimy ucieka> do 4ltA!. wozem. !otem do
Ceic'u statkiem(. 9ylko niewielu z nic' miao jeszcze zobaczy> swoje domy. /ya to
naga i totalna zagada caej $rowincji* z jej wasnym c'arakterem i kultur. 9a cz0@>
Czeszy zawsze bya uwa1ana za $rzedmurze niemieckiej $astwowo@ci. ;talin ju1
wtedy $lanowa* 1e $"nocna cz0@> !rus )sc'odnic' z #r"lewcem zostanie
wczona do Lwizku Cadzieckiego* a reszta $rzekazana !olsce jako cz0@ciowa
rekom$ensata za aneksj0 jej wsc'odnic' ziem A %zac'odniej /iaorusi( i %zac'odAniej
Kkrainy(. !rusy )sc'odnie miay znikn> z ma$y ?uro$y.
&dy 2 4rmia !ancerna &wardii Frontu /iaoruskiego Cokossowskiego
dotara do Lalewu )i@lanego* jedynymi drogami ucieczki i ewakuacji byy ju1 tylko
droga morska z !iawy ^ob. /atijsk_* kt"ra znajdowaa si0 na samym $oudniowoA
zac'odnim kracu ;ambii* lub $o lodzie $rzez Iierzej0 )i@lan do &daska.
=ajmniej szcz0@cia mieli ci* kt"rzy uciekli do #r"lewca* gdy1 wkr"tce to miasto
zostao odci0te. )ydostanie si0 z !rus )sc'odnic' byo ogromnie trudne* $oniewa1
wadze nie $oczyniy 1adnyc' $rzygotowa do ewakuacji ludno@ci cywilnej.
K$yn0o wi0c troc'0 czasu* zanim wreszcie $ierwsze statki $ojawiy si0 w !ilawie.
) mi0dzyczasie mieszkacy #r"lewca i ewakuowani do tego miasta uc'od3cy
$rze1yli koszmar obl01enia* jednego z najbardziej okrutnyc' w tej wojnie.
Kc'od3com* kt"rym udao si0 $rzej@> $rzez Iierzej0 )i@lan* jedyn wtedy
drog0 ucieczki na zac'"d* o+icerowie )e'rmac'tu okazywali niewiele ws$"czucia.
Lwykle kazano im sc'odzi> z drogi* aby nie blokowali ruc'u $ojazd"w wojskowyc'.
!orzucali wi0c swoje wozy z dobytkiem i $rzedzierali si0 $ojedynczo $rzez wydmy.
)ielu nie dotaro nawet do mierzei. =a staym ldzie kolumny uc'od3c"w
mia1d1yy radzieckie czogi* kt"re do$eniay dziea zniszczenia ogniem karabin"w
maszynowyc'. &dy jeden z $ododdzia"w jednostki $ancernej $rzec'wyci kolumn0
uc'od3c"w 1: stycznia* %wymordowano wszystkic' na wozac' i w samoc'odac'(.
C'ocia1 w !rusac' )sc'odnic' nie znajdowa si0 1aden znany ob"z
koncentracyjny* oddziay =#)D s$rawdzay teren. ) czasie takic' $oszukiwa
jeden z $ododdzia"w znalaz w lesie $od wiosk C'omino 1<< cia cywil"w*
le1cyc' w trzec' gru$ac' w g0bokim @niegu. /yy to naj$rawdo$odobniej o+iary
marszu @mierci. Himmler nakaza ewakuacj0 wszystkic' oboz"w* kiedy zbli1ay si0
oddziay 4rmii Czerwonej. %)i0kszo@> stanowiy kobiety w wieku 18A,2 lat A
stwierdzono w ra$orcie. A Iiay na sobie $odarte ubrania oraz sze@cioramienn
gwiazd0 na lewym r0kawie i z $rzodu. =iekt"re miay na nogac' drewniaki. #ubki i
y1ki byy $rzytroczone do $as"w.
) kieszeniac' ic' ubra znaleziono kawaki jedzenia* ziemniaki* brukiew*
zbo1e it$. ;$ecjalna komisja @ledcza skadajca si0 z o+icer"w i lekarzy stwierdzia* 1e
kobiety zostay zastrzelone z bliskiej odlego@ci oraz 1e $rawie wszystkie byy na
skraju @mierci godowej(. Co ciekawe* nawet mimo gwiazdy Dawida* wadze
radzieckie nie zidenty+ikoway tyc' kobiet jako Gyd"wek* ale jako %obywatelki
Lwizku Cadzieckiego* Francji i Cumunii(. Hitlerowcy zabili okoo 1*2 miliona
radzieckic' Gyd"w* tylko dlatego* 1e byli Gydami* ale ;talin nigdy nie c'cia* by
cokolwiek odwracao uwag0 narodu od cier$ie ojczyzny.
3
Wiel#( !4ens"w( 'i&!w(
=iemieccy generaowie czasami zwracali si0 do 1onierzy w +amiliarny
s$os"b. =azywali ic' swoimi %dzie>mi(. )ynikao to z $ruskiego $aternalizmu*
kt"ry $rzenika $rawie wszystkie dziedziny 1ycia. %Gonierz to dziecko caego
narodu(* mawia genera Jon /lumentritt jeszcze $od koniec wojny. =atomiast idea
+amilijnyc' stosunk"w mi0dzy wojskiem a ludno@ci cywiln nie wysza $oza +az0
$obo1nyc' 1ycze.
Ludzi braa ju1 zo@> na kolejne daremne o+iary. =adszed czas* gdy byli
nawet gotowi udziela> sc'ronienia dezerterom. !olak* kt"ry $rzebywa w /erlinie .
stycznia* sta si0 @wiadkiem tego* jak jedna z kobiet wykrzykiwaa w kierunku
o+icer"w i $odo+icer"w maszerujcyc' razem z 1onierzami $rzez miastoM
%!ozw"lcie naszym m01om wr"ci> do domuU =iec' walcz Lote /a1anty ^bonzowie
nazistowscy_U(. 6+icerowie ;ztabu &eneralnego* w swoic' mundurac' z szerokimi
czerwonymi lam$asami na s$odniac'* wywoywali teraz tylko gniew. Cz0sto syszeli
okrzykiM %)am$iryU(* gdy s$otkaa ic' gru$a cywil"w. =ie oznaczao to jednak
jeszcze rewolucji* jak w 1:18 roku* kt"ry sta si0 $rawdziw obsesj nazist"w.
;zwedzki attac'e wojskowy uwa1a* 1e w =iemczec' do 1adnej rewolty nie dojdzie*
c'yba 1e zacznie brakowa> 1ywno@ci. !o /erlinie kr1yo $owiedzenieM %)ojna si0
skoczy do$iero wtedy* gdy &Bring wejdzie w s$odnie &oebbelsa(.
9ylko niewielu miao jeszcze jakie@ iluzje. )ydzia zdrowia w /erlinie nakaza
sz$italom $rzygotowanie dodatkowyc' 1< <<< "1ek dla ludno@ci cywilnej i kolejne
1< <<< dla wojska* jako %1elazn rezerw0( w %celu unikni0cia katastro+y(. 9e
zalecenia byy zreszt ty$owe dla nazistowskiej biurokracji. =ie brano $od uwag0
mo1liwo@ci bombardowa* zniszcze* brak"w zao$atrzenia i $ersonelu medycznego.
!rzygotowanie "1ek to jedna rzecz* ale lekarze i $iel0gniarki w tym czasie $racowali
cz0sto $onad siy. =ie byo zreszt 1adnej $raktycznej mo1liwo@ci* aby $rzenosi>
$acjent"w do $iwnic i sc'ron"w w czasie nocnyc' nalot"w. !oza tym administracja
sz$itali musiaa traci> czas na negocjacjac' z bonzami $artyjnymi* by wyreklamowa>
kolejnyc' $racownik"w od su1by w -olkssturmie.
-olkssturm A $os$olite ruszenie A $owsta $o$rzedniej jesieni. /y to
bez$o@redni e+ekt ideologii nazistowskiej oraz walk o wadz0 w onie $artii
narodowosocjalistycznej. !odejrzenia Hitlera* 1e dow"dcy wojskowi go zdradzaj i
siej de+etyzm* $owodoway* i1 c'cia* by masowe struktury milicji ludowej zostay
wyczone s$od kontroli armii. Himmler* kt"remu $odlegao )a++enA;;* i kt"ry
s$rawowa +unkcj0 dow"dcy 4rmii Cezerwowej od momentu zamac'u li$cowego*
wydawa si0 oczywistym kandydatem do kierowania takimi strukturami* ale znalaz
si0 kto@ bardziej jeszcze ambitny i w$ywowy. /y to Iartin /ormann* d1cy usilnie
do tego* aby -olkssturm organizowali na szczeblu lokalnym &auleiterzy $artii
nazistowskiej* kt"rzy $odlegali mu bez$o@rednio. !oniewa1 $od bro $owoano
m01czyzn mi0dzy siedemnastym i czterdziestym $itym rokiem 1ycia* -olkssturm
sta si0 swoistym amalgamatem nastoletnic' c'o$c"w i $odstarzayc' m01czyzn.
&oebbels* komisarz Czeszy do s$raw obrony /erlina* roz$ocz kam$ani0
$ro$agandow $od 'asamiM %Cozkaz FD'rera jest dla nas naj@wi0tszym $rawem(*
%)iaraU )alkaU Lwyci0stwoU(. ) kinac' $okazywano kroniki +ilmowe z
maszerujcymi rami0 w rami0 nastoletnimi c'o$cami i starszymi lud3mi*
$ododdziay -olkssturmu otrzymujce Panzerfaust3 i zbiorowo $rzysi0gajce
wierno@> FD'rerowi. #amera $rzybli1aa twarze suc'ajcyc' $rzem"wienia
&oebbelsa. )ielu wci1 wierzyo w wielko@> =iemiec* nie znajc sytuacji na +roncie.
9akie $ro$agandowe $okazy $rzekonyway ic' i zac'0cay do dziaania. =iemka
$isaa do swojego m01a 1onierza na +roncie.
:a13 5wiat prz3st4pi1 do spisku przeciwko nam! ale m3 i tak poka2em3! do cze$o
jeszcze jeste5m3 zdolni.
/czoraj wsz3sc3 mieszkaCc3 naszej dzielnic3 sk1adali prz3si0$0 wierno5ci.
Powiniene5 (31 to zo(acz3<.
"i$d3 nie zapomn0 te$o poczucia si13 i dum3. "ie wiem3 t3lko jeszcze! cz3 i kied3
nasze oc#otnicze oddzia13 p6jd4 do walki.
9o wszystko nie $odnosio ju1 wcale morale 1onierzy na +roncie. )ielu byo
w$rost $rzera1onyc' tym* 1e ic' ojcowie* czasami nawet dziadkowie czy modsi
bracia* >wicz ka1dej niedzieli wadanie broni i musztr0. ) rzeczywisto@ci
wi0kszo@> =iemc"w* z ic' wrodzonym szacunkiem dla $ro+esjonaliAzmu* bardzo
sce$tycznie odnosia si0 do tego rodzaju $omys"w. &enera Hans #issel* gdy tra+i
do niewoli* tak oceni te dziaaniaM %)i0kszo@> ludzi $odc'odzia do tego z du1
rezerw. Kwa1ano $owszec'nie* 1e je1eli )e'rmac't nie by zdolny do stawienia
czoa sytuacji* tym bardziej nie b0dzie w stanie uczyni> tego -olkssturm(.
)i0kszo@> czonk"w -olkssturmu zdawaa sobie s$raw0* 1e zostan w
zu$enie bezsensowny s$os"b rzuceni do walki* jako symbol niemieckiego o$oru*
bez jakiejkolwiek nadziei na $owstrzymanie radzieckiej o+ensywy. =a lsku
$owstao okoo czterdziestu batalion"w -olkssturmu* kt"re skierowano do obrony
wsc'odnic' i $"nocnoAwsc'odnic' granic tego regionu.
Lbudowano nawet kilka umocnie z betonu* ale nie wy$osa1ono ic' wcale w
bro $rzeciw$ancern. =ic wi0c dziwnego* 1e nie s$rawiy radzieckim oddziaom
zbyt wielkic' $roblem"w.
=a &"rnym lsku* centrum %zota(* tak $o1danym $rzez ;talina* niemieccy
dyrektorzy $rzedsi0biorstw byli coraz bardziej zanie$okojeni rozwojem sytuacji.
6bawiali si0 $rzede wszystkim buntu ,<< <<< armii robotnik"w* g"wnie !olak"w i
robotnik"w $rzymusowyc' ze Lwizku Cadzieckiego. =alegali na $odj0cie
%od$owiednic' @rodk"w ostro1no@ci w stosunku do zagranicznyc' robotnik"w(*
zanim $ost0$y 4rmii Czerwonej zac'0c ic' do wzniecenia rewolty.
Czogi marszaka #oniewa byy ju1 o wiele bli1ej* ni1 ktokolwiek na lsku
$rzy$uszcza.
!ost0$y radzieckiej o+ensywy $rzys$ieszyy r"wnie1 ewakuacj0 oboz"w
jenieckic' i koncentracyjnyc'. Eecy* wi03niowie i stra1nicy maszerowali $rzez lasy i
$ola* $okryte @niegiem i $onure o tej $orze roku* bez wyznaczonego kierunku i celu.
!ewnego $o$oudnia kolumna jec"w brytyjskic' natkn0a si0 na du1 gru$0
jec"w radzieckic'* kt"rzy maszerowali $rzez @nieg i mr"z z goymi sto$ami
owini0tymi strz0$ami szmat. %Nc' biae od godu twarze A $isa Cobert #ee A
kontrastoway z czarnymi $okrywajcymi je brodami. 9ylko oczy wyglday jak co@
czowieczego* $ene cier$ienia i rzucajce ukradkowe* zdes$erowane s$ojrzenia. 9e
s$ojrzenia byy jak sygna ;6;* wysyany $rzez czowieka ukrytego gdzie@
wewntrz(. /rytyjczycy wyjmowali wszystko* co mieli w swoic' kieszeniac'* mydo*
$a$ierosy* i rzucali je w kierunku rosyjskiej kolumny. Eedna z $aczek $a$ieros"w
u$ada zbyt daleko. #iedy jeden z Cosjan wyc'yli si0* aby j $odnie@>* jaki@ stra1nik
z -olkssturmu $odbieg do nieszcz0@nika* stan na jego $alcac' i zacz tuc go
kolb karabinu. 9o wywoao %dziki ryk gniewu( w brytyjskiej kolumnie. %;tra1nik
$rzesta bi> Cosjanina i rozglda si0 wokoo* jakby zaskoczony rozwojem sytuacji.
=ajwyra3niej tak $rzyzwyczai si0 do brutalnego $ost0$owania* 1e nie mie@cio mu
si0 w gowie* aby ktokolwiek mia jeszcze $rawo do $rotestu(. ;tra1nik zacz
krzycze> i gro3nie wymac'iwa> karabinem* ale s$owodowao to jeszcze wi0kszy
gniew brytyjskic' jec"w. ;tra1nicy eskortujcy /rytyjczyk"w $r"bowali $rzywr"ci>
$orzdek i ode$c'n0li -olkssturmiste w kierunku jego kolumny. %I"j /o1e A
$owiedzia wtedy jeden z towarzyszy niewoli do #ee A wybacz0 Cosjanom wszystko*
co uczyni* gdy zajm ten kraj.
4bsolutnie wszystko(.
!o tym jak &Bring zdyskredytowa si0 cakowicie* o wadz0 w 'itlerowskic'
=iemczec' walczyli teraz ju1 tylko /ormann i Himmler. Li$cowy s$isek na 1ycie
Hitlera w znaczny s$os"b zwi0kszy w$ywy Himmlera* kt"ry by od$owiedzialny
za dwie struktury A )a++enA;; i &esta$o A kontrolujce dziaania wojskowyc'.
#ondycja +izyczna i $syc'iczna Hitlera $o zamac'u wyra3nie si0 $ogorszya. 9o
r"wnocze@nie oznaczao wzmocnienie $ozycji samego Himmlera jako $otencjalnego
nast0$cy FD'rera. !otencjalnego* bo Himmler nie mia cec' ;talina* kt"ry zaj tak
szybko miejsce $o Leninie.
Lreszt niezbyt $asowaby do tej roli. %C'arakterystycznymi cec'ami jego
wygldu byy co+ni0ty $odbr"dek* $ot01ne szcz0ki i szkliste oczy(. Limny i
niedost0$ny* daleki od wszelkic' $rzejaw"w ludzkic' uczu>* Ceic's+D'rer ;; by
zdumiewajco naiwny i najwyra3niej zadowolony z siebie.
)ydawa si0 te1 bardzo $ewien swojej $ozycji $rzy Hitlerze. =ie docenia
sekretarza $artii* s Iartina /ormanna* o t0gim karku i $enej twarzy* kt"ry $owoli
zdobywa zau+anie Hitlera i niemal cakowicie kontrolowa dost0$ do niego. )
@cisym gronie /ormann cz0sto wyra1a swoj $ogard0 i lekcewa1enie w stosunku do
1 Himmlera* nazywajc go z $aternalistyczn ironi %wujkiem Heinric'em(.
/ormann od dawna $odejrzewa* 1e Himmler* tw"rca i najwy1szy dow"dca
)a++enA;;* gdzie@ w g0bi duszy marzy o tym* aby zosta> wojskowym dow"dc.
Dostarczenie mu @rodk"w oraz stworzenie mo1liwo@ci zas$okojenia jego ambicji i
+antazji mogoby sta> si0 s$osobem na $ozbycie si0 go z /erlina* centrum wadzy. )
grudniu* z $ewno@ci na skutek sugestii /ormanna* Hitler wyznaczy Himmlera
dow"dc &ru$y 4rmii %&"rny Cen(. Ceic's+D'rer ;; odm"wi $od$orzdkowania
si0 +eldmarszakowi Jon Cundstedtowi* dowodzcemu siami niemieckimi na +roncie
zac'odnim. 4le tkwic w $oudniowoAzac'odnic' =iemczec'* w lasac'
;c'warzwaldu* Himmler nie zdawa sobie s$rawy* 1e szybko traci wadz0 i w$ywy
w /erlinie. #altenbrunner* sze+ &"wnego Krz0du /ez$ieczestwa Czeszy* kt"rego
Himmler wyni"s na to stanowisko $o zamac'u na Heydric'a w !radze* $rzeszed
na stron0 /ormanna* za$ewniajcego mu mo1liwo@> bez$o@redniego dost0$u do
Hitlera. 9eraz #altenbrunner m"g meldowa> i odbiera> instrukcje osobi@cie od
FD'rera. Himmler nie zdawa sobie s$rawy jeszcze i z tego* 1e jego o+icer cznikowy
w kwaterze Hitlera* ;;A&ru$$en+D'rer Hermann Fegelein* r"wnie1 $rzeszed do
obozu /ormanna.
) czasie* gdy $rzyw"dcy 'itlerowskic' =iemiec walczyli mi0dzy sob o
wadz0 i w$ywy* +ront na )i@le zosta cakowicie rozbity* zgodnie z wcze@niejszymi
$rzewidywaniami &uderiana. Czogi radzieckie nie zatrzymyway si0 nawet o
zmierzc'u* wci1 $ary dalej na zac'"d. Eak wyja@ni to $"3niej jeden z radzieckic'
dow"dc"w* %czogi byy w nocy bardziej bez$ieczne i bardziej $rzeAra1ajce(* gdy
c'odzio o oddziaywanie na $syc'ik0 1onierzy $rzeciwnika.
=iekt"re jednostki radzieckie $ierwszego rzutu $okonyway w tym czasie 5<A
7< kilometr"w dziennie. !ukownik &usakowski zwyk wtedy mawia>M %=iemiecki
genera* $o s$rawdzeniu $ozycji si wroga na ma$ie* @ciga s$odnie i kad si0
s$okojnie s$a>. Iy uderzali@my na niego jeszcze $rzed $"noc(. /iorc nawet
$o$rawk0 na $ewn $rzesad0* nie ulega wt$liwo@ci* 1e szybkie $ost0$y radzieckiej
o+ensywy w$rowadziy wiele zamieszania w niemieckiej maszynerii sztabowej.
Ieldunki o $oo1eniu si wasnyc' i $rzeciwnika* wysyane wieczorem normalnym
trybem $rzez zwyky system dowodzenia* docieray do dow"dztwa gru$y armii
rano* okoo 8.<<.
!otem 6#H musiao $rzygotowa> meldunek i ma$0 sytuacyjn na
$oudniow od$raw0 z Hitlerem.
9a czasami trwaa niewiarygodnie dugo. Freytag Jon Loring'oJen* adiutant
&uderiana* $ami0ta nawet takie* kt"re trway $o siedem godzin. 9ak wi0c rozkazy
wydane na $odstawie zalece Hitlera docieray do jednostek +rontowyc' do$iero w
dwadzie@cia cztery godziny $o $rzesaniu meldunk"w.
) tym $olitycznym teatrze* gdzie grano o wadz0 i w$ywy* rzadko outsiderz3
wnosili co@ konstruktywnego do dyskusji dotyczcyc' $rowadzonyc' o$eracji
wojskowyc'. !r"bowali tylko zdoby> co@ dla siebie* jaki@ $unkt* nawet kosztem
rywala. Eednak &Bringowi brakowao ju1 jego wcze@niejszej makiawelicznej +inezji.
=ie mia co $rawda $oj0cia o strategii* ale za to $otra+i tak $oc'yla> si0 nad ma$ami*
aby nikt inny nie m"g zobaczy>* co si0 na nic' znajduje. !otem* udajc
zaskoczonego* co+a si0 na stojce w $obli1u krzeso. Hitler nigdy nie zwraca mu
uwagi* nawet gdy zasy$ia w czasie od$rawy na oczac' wszystkic'. Freytag Jon
Loring'oJen ws$omina na $rzykad sytuacj0* gdy &Bring za$ad w sen na krze@le.
4rkuszem ma$y zakry twarz i wyglda jak komiwoja1er $r"bujcy za$a> c'o>
c'wil0 snu w $ocigu.
#ierujcy czogami 9A,. byli ju1 tak wyczer$ani* 1e zasy$iali %w marszu(* ale
najwyra3niej radzieckie czogi mogy wytrzyma> o wiele wi0cej ni1 zwyke $ojazdy
mec'aniczne. 9o wtedy tak znakomicie zday egzamin sk"rzane lub brezentem
$okryte 'emo+ony* noszone $rzez zaogi tyc' stalowyc' $otwor"w. Czogist"w
$odtrzymywaa na duc'u rado@> z sukcesu i gorczka $o@cigu.
)idok $orzuconego $rzez =iemc"w s$rz0tu s$rawia im ogromn
satys+akcj0. !rzysi0gali* 1e %nie dadz wrogowi ani c'wili od$oczynku(. K$ajali si0
sukcesem* zaskoczeniem i $o$oc'em* jaki szerzyli na tyac' niemieckic' wojsk. !rzy
najmniejszym o$orze radzieccy dow"dcy $odcigali natyc'miast odwody i ci01k
artyleri0. )asilij &rossman $isze o %zdyscy$linowanyc' kolumnac' niemieckic'
jec"w( maszerujcyc' na tyy. )ielu niemieckic' 1onierzy wci1 nie mogo
oc'on> z szoku $o zmasowanym ostrzale artyleryjskim. %Eeden z nic' za ka1dym
razem* gdy $rzeje1d1a samoc'"d* $o$rawia mundur i oddawa 'onory(*
zanotowa &rossman w swoim dzienniku.
4rmie +rontu Gukowa w trzecim tygodniu stycznia kontynuoway o+ensyw0
w kierunku $"nocnoAzac'odnim* nie na$otykajc wi0kszego o$oru. =a $rawym
skrzydle nacieray 4rmia !ancerna &wardii i 2 4rmia Kderzeniowa* na lewym 1
4rmia !ancerna &wardii i 8 4rmia &wardii. #watera dow"dcy 1 Frontu
/iaoruskiego nie moga nad1y> za $ost0$ami o+ensywy. )ydawano na $rzykad
rozkazy zdobycia miejscowo@ci* kt"re zostay ju1 wcze@niej zaj0te $rzez nacierajce
wojska. &dy 8 4rmia &wardii generaa )asilija Czujkowa dotara 18 stycznia $od
O"d3* na $i0> dni $rzed terminem ustalonym w $ierwotnym 'armonogramie*
genera zdecydowa o $odj0ciu ataku na miasto bez konsultowania si0 z
dow"dztwem +rontu. Iao brakowao* aby jego dywizje $iec'oty zostay
zbombardowane $rzez wasne lotnictwo. Do wieczora miasto byo ju1 w r0kac'
Czujkowa. )ielu 1onierzy niemieckic' zostao zabityc' $rzez bojownik"w
$olskiego ruc'u o$oru* kt"rzy %wymierzali s$rawiedliwy wyrok(.
Dwudziestego czwartego stycznia Czujkow* kt"rego uwa1ano $o jego
do@wiadczeniac' w ;talingradzie za eks$erta od walk w terenie zurbanizowanym*
otrzyma rozkaz zaj0cia !oznania.
Czujkow zastanawia si0* czy Guk"w i jego kwatera wiedz cokolwiek o tej
twierdzy.
1 Front Kkraiski #oniewa na $oudniu mia najbli1ej do granic Czeszy.
#oniewowi udao si0 uzyska> zaskoczenie i wyzwoli> #rak"w* kt"rego =iemcy nie
zd1yli zniszczy>. ;zybkie $ost0$y o+ensywy $rowadziy do szeregu zu$enie
nieoczekiwanyc' kom$likacji. =a tyac' +ront"w i Gukowa* i #oniewa $ozostao
dziesitki tysi0cy niemieckic' 1onierzy* kt"rzy des$eracko $r"Abowali wyrba>
sobie drog0 na zac'"d* kryjc si0 w dzie $o lasac'. =iekt"re oddziay
$rzygotowyway zasadzki na jednostki 4rmii Czerwonej* aby zdoby> c'o> troc'0
$rowiantu.
Iieszyk* sze+ =#)D $rzy 1 Froncie Kkraiskim* in+ormowa /eri0* 1e jego
$uki* kt"re od$owiaday za zabez$ieczenie ty"w* staczay wiele $otyczek z
gru$ami niemieckic' maruder"w* kt"re liczyy czasami do << 1onierzy.
Do Czeszy $r"boway r"wnie1 si0 $rzedrze> du1e kolumny niemieckic'
jednostek zmotoryzowanyc'. =azywano je %w0drujcymi kotami(. ;taray si0
$rzedosta> do g"wnyc' si niemieckic'* czasami wyc'odzc z jednego okr1enia* by
$o$a@> w drugie* wykorzystujc cz0@ci z nie$otrzebnyc' lub ze$sutyc' $ojazd"w.
=ajsilniejszym i najbardziej znanym takim zgru$owaniem by kor$us $ancerny
generaa =e'ringa. Lbiera on $o drodze maruder"w i jednostki. =iszczono
uszkodzone $ojazdy lub te* w kt"ryc' zabrako $aliwa. !o@wi0cono nawet dwa
czogi na $od$ory mostu* $o kt"rym mogy $rzejec'a> l1ejsze $ojazdy. =e'ring*
nie@wiadomie co $rawda* wybra dogodn do wyco+ania si0 tras0* kt"ra biega na
styku armii +ront"w Gukowa i #oniewa. L kr"tkiej de$eszy $rzesanej $rzez radio
dowiedzia si0* 1e #or$us %&rossdeutsc'land( generaa Jon ;auckena b0dzie
$r"bowa si0 z nimi $oczy>. Kdao si0 to w mglisty ranek 1 stycznia. ) sze@> dni
$"3niej cae to zgru$owanie $ancerne wyco+ao si0 za 6dr0.
9ego samego dnia* gdy =e'ring $rzekracza 6dr0* << kilometr"w na
$oudniowy wsc'"d* 5< 4rmia 1 Frontu Kkraiskiego natkn0a si0 na obozy
koncentracyjne wok" 6@wi0cimia. !ierwsze dotary tam jednostki roz$oznawcze
1<7 Dywizji !iec'oty. 6czom 1onierzy* kt"rzy wynurzyli si0 z $okrytyc' @niegiem
las"w* ukaza si0 wstrzsajcy obraz niewyobra1alnego okruciestwa A $onury
symbol ws$"czesnej 'istorii.
6+icerowie 4rmii Czerwonej* gdy zdali sobie s$raw0* na co natra+ili* wezwali
wszelkie dost0$ne zes$oy medyczne* aby natyc'miast $om"c ,<<< wi03niom*
kt"ryc' bliskic' @mierci $ozostawiono w obozie. &dy ;; ewakuowao ob"z dziewi0>
dni wcze@niej* byli zbyt sabi* aby maszerowa> razem z innymi. 6+icerowie zacz0li
wy$ytywa> ocalayc' wi03ni"w. 4dam #uryowicz* byy $rzewodniczcy Lwizku
Lawodowego #olejarzy* kt"ry $rzebywa w obozie od czerwca 1:.1 roku*
o$owiedzia im* 1e $ierwsze testy kom"r gazowyc' roz$ocz0to 12 wrze@nia 1:.1
roku na 8< radzieckic' jecac' wojennyc' i 5<< wi03niac' $olskic'. !ro+esor
Ians+eld* w0gierski naukowiec* o$owiada z kolei o %eks$erymentac' medycznyc'(
w obozie* w tym o wykonywaniu zastrzyk"w z +enolu. Ietod0 t0 wykorzystano do
u@miercenia 1.< $olskic' c'o$c"w. 4rmia Czerwona oceniaa* 1e w 6@wi0cimiu
zgin0o $onad . miliony ludzi. !"3niej okazao si0 jednak* 1e te szacunki byy mocno
zawy1one. )ezwano te1 jednego z wojskowyc' +otogra+"w* by zrobi zdj0cia
osawionej* zasy$anej @niegiem bramy obozu z na$isem -%DIA ;-:&A F%DI!
martwyc' dzieci z obrzmiaymi od godu brzuszkami* stert ludzkic' wos"w* cia z
otwartymi ustami i numer"w wytatuowanyc' na ramionac' wci1 1ywyc'
szkielet"w. Ldj0cia te zostay wysane do 4leksandrowa* sze+a radzieckiej
$ro$agandy. 6$r"cz kr"tkiej wzmianki o obozie w gazecie 4rmii Czerwonej
%;talinskoje Lnamia( nie ukazao si0 nic wi0cej. )szelkie $ublikacje o 6@wi0cimiu
wstrzymano a1 do 8 maja* gdy o+icjalnie zakoczono dziaania wojenne.
Eeden z radzieckic' o+icer"w odnalaz rozkaz Himmlera* w kt"rym wyra1a
zgod0 %na o$"3nienie egzekucji tyc' wi03ni"w radzieckic'* kt"rzy mieli jeszcze tyle
siy* aby tuc kamienie(. 9ej zimy rosyjscy jecy* %wielu tylko w mundurac'* nawet
bieli3nie* bez 1adnego nakrycia gowy(* zostali 6@wi0cimA/rzezinka Q4usc'witzA
/irkenauR A ze wzgl0du na zacieranie @lad"w zbrodni i niszczenie dokumentacji
$rzez ;; oraz wywiezienie ocalaej dokumentacji $rzez 4rmi0 Czerwon* dokadna
liczba o+iar nie jest mo1liwa do ustalenia. =a $odstawie szcztkowej dokumentacji
mo1na $rzyj>* 1e w 6@wi0cimiuA/rzezince zgin0o co najmniej 1*1 miliona ludzi
^$rzy$. tum. za /ielk4 enc3klopedi4 P/"! t. * )arszawa <<1_.
wygonieni razami kij"w na mr"z* kt"ry si0ga wtedy A,<eC. Ci* kt"rym udao
si0 $rzetrwa>* cier$ieli z $owodu odmro1e. !otrzebowali natyc'miastowej $omocy
lekarskiej* kt"rej nie byo.
Los jec"w wojennyc' $rzekazywanyc' $rzez )e'rmac't jednostkom ;;
s$rawi* 1e 1onierze radzieccy zawrzeli nienawi@ci do wszystkic' =iemc"w. )
jednym z oboz"w jenieckic' od tuAmacza dowiedzieli si0* 1e %$o $rzybyciu wszyscy
musieli si0 rozebra>. Gyd"w rozstrzeliwano na miejscu(. 9akic' +akt"w nie
naga@niano* $oniewa1 wadze radzieckie byy $rzede wszystkim zainteresowane w
$ro$agandowym wykorzystaniu zbrodni niemieckic' g"wnie $rzeciwko
obywatelom $astwa radzieckiego i 1onierzom 4rmii Czerwonej. Gonierze nie
$otrzebowali jednak 1adnej $ro$agandy. 9o* co widzieli na wasne oczy*
wystarczao* aby serca ic' stwardniay i nie daway $rzyst0$u ludzkim uczuciom.
)iedzieli ju1* 1e jec"w bra> nie b0d.
Iro3ne styczniowe dni byy katastro+alne dla )e'rmac'tu* ale jeszcze ci01sze
dla milion"w cywil"w* kt"rzy o$u@cili swoje domy w !rusac' )sc'odnic'* na
lsku i !omorzu. Codziny rolnik"w* kt"re od $okole u$rawiay tu ziemi0* teraz
zday sobie s$raw0* na jakie niebez$ieczestwa zostay wystawione. !ozostawiajc
za sob s$alone domy* zu$ione obej@cia* musieli stawi> czoa bezlitosnej $ogodzie.
9ylko niewielu z nic' wiedziao* 1e $odobny los $rzed nimi s$otka $olskic'*
rosyjskic' i ukraiskic' c'o$"w* i to z r0ki ic' braci* syn"w i ojc"w.
#olumny uc'od3c"w z caego wybrze1a /atyku A !rus i !omorza A zmierzay
teraz w kierunku 6dry i /erlina. Kc'od3cy z $oudnia* ze lska i #raju )arty*
kierowali si0 ku =ysie Ou1yckiej* na $oudnie od stolicy Czeszy. )i0kszo@>
uc'od3c"w stanowiy kobiety i dzieci* $oniewa1 wszyscy m01czy3ni tra+ili do
-olkssturmu. rodki trans$ortu byy r"1norodne* od r0cznyc' w"zk"w i w"zk"w
dziecinnyc'* $o wszelkiego rodzaju wozy konne* wycigano nawet stare $owozy z
najdalszyc' kt"w stajni. =ie s$otykao si0 $rawie $ojazd"w mec'anicznyc'* kt"re
wcze@niej zostay zarekwirowane $rzez )e'rmac't i $arti0 nazistowsk. !oza tym
brakowao $aliwa.
#olumny zatrzymyway si0 co c'wila. ) $rzeadowanyc' meblami*
dywanami* s$rz0tami domowymi i szynkami wozac' $0kay osie. Lagodzone konie
z trudem cign0y sw"j ci01ar $o za@nie1onyc' i oblodzonyc' drogac'. Do
niekt"ryc' za$rz0gni0to woy i krowy* kt"ryc' racice szybko @cieray si0 i zostawiay
kilometry krwawyc' @lad"w. &dy zwierz0 $ado* co zdarzao si0 cz0sto* nie byo
nawet czasu* aby je o$rawi> i zabra> mi0so. ;trac' $rzed wrogiem $owodowa* 1e
kolumny $ary nieustannie do $rzodu.
) nocy skr0cay do wiosek $rzy drodze* gdzie ludzie cz0sto mogli
$rzenocowa> w stajniac'* obej@ciac' gos$odarczyc' i dworac'. Nc' wa@ciciele witali
arystokrat"w z !rus )sc'odnic'* jak gdyby $rzyjec'ali na jakie@ $olowanie. !od
;u$skiem baron Eesko Jon !uttkamer kaza zar1n> @wini0* aby nakarmi>
uc'od3c"w. Lokalny $rzedstawiciel $artii nazistowskiej* %o kr"tkic' n"1kac' i
du1ym brzuc'u(* zwr"ci mu uwag0* 1e zabicie @wini bez zezwolenia jest %surowo
zabronione(.
/aron kaza mu natyc'miast o$u@ci> majtek* by nie s$otka go los $odobny
do zar1ni0tego $rzed c'wil wie$rza.
Ci* kt"rzy uciekali z !rus )sc'odnic' $ocigiem* nie znajdowali si0 wcale )
le$szym $oo1eniu.
< stycznia na stacji w ;u$sku zatrzyma si0 $ocig z uc'od3cami.
%;kurczone $ostacie* zdr0twiae z zimna* niezdolne $rawie* by wsta> i wysi@>.
Iizerne odzienie cz0@ciowo $odarte* oniemiali* nie $ada 1adne sowo(. =ikt z nikim
nie rozmawia. L wagon"w zdejmowano jakie@ zawinitka i skadano je na $eronie.
/yy to dzieci* kt"re zamarzy na @mier>. %) tej strasznej ciszy rozleg si0 krzyk
matki* kt"ra nie c'ciaa $ogodzi> si0 ze strat swojego dziecka A o$owiadaa $"3niej
jedna z kobiet. A 6garn mnie strac' i $rzera1enie. =igdy $rzedtem ani $otem nie
widziaam takiego nieszcz0@cia. 9en widok s$owodowa u mnie straszn wizj0M taki
los m"g czeka> nas wszystkie(.
) nast0$nym tygodniu $ogoda jeszcze si0 $ogorszya. =oc tem$eratury
s$aday do A1<eC* a nawet A,<eC. ) ostatnim tygodniu stycznia s$ado te1 kolejne
$" metra @niegu. !owstay tak du1e zas$y* 1e nie mogy $rzebi> si0 $rzez nie nawet
czogi. ;trumie uc'od3c"w narasta. &dy wojska radzieckie kieroway si0 na
)rocaw* kt"ry Hitler ogosi twierdz i nakaza obron0 do ostatniego 1onierza i
ostatniej kuli* $o ulicac' miasta zacz0y je3dzi> samoc'ody wy$osa1one w go@niki*
$rzez kt"re nadawano komunikaty o rozkazie o$uszczenia miasta $rzez ludno@>
cywiln* najszybciej jak to tylko jest mo1liwe. Ludzie tratowali siebie nawzajem na
stacjac' kolejowyc'* byle tylko dosta> si0 do $ocigu. =ikt ju1 nie dba o rannyc' i
c'oryc'. Dawano im najwy1ej granat do obrony $rzed Cosjanami i jako %@rodek
ostateczny(. 4le nawet $ocigi nie byy ju1 wcale niezawodnym @rodkiem
trans$ortu. !odr"1e* kt"re trway w %normalnyc' czasac'( trzy godziny* teraz
zabieray* jak donosiy meldunki o uc'od3cac'* $onad dwadzie@cia godzin.
;iostra ?wy /raun* Nlse* kt"ra mieszkaa we )rocawiu* bya jedn z os"b
ewakuowanyc' wtedy $ocigiem. ;amoc'"d su1bowy odebra j z dworca
;c'lesisc'er /a'n'o+ w /erlinie 1 stycznia i zawi"z do 'otelu 4dlon* gdzie
mieszkaa ?wa /raun. 9ego samego wieczoru siostry zjady razem kolacj0 w
bibliotece #ancelarii Czeszy. ?wa /raun* kt"ra zu$enie nie zdawaa sobie s$rawy z
rozmiar"w katastro+y* rozmawiaa z siostr* jakby ta miaa zaraz wr"ci> do
)rocawia $o kr"tkim $obycie w stolicy. Nlse byo trudno to wytrzyma>.
6$owiedziaa o uc'od3cac' brncyc' $rzez @nie1ne zas$y w ucieczce $rzed 4rmi
Czerwon. Cozzoszczona $owiedziaa ?wie* 1e Hitler $ociga za sob cay kraj w
$rze$a@>. ?wa w$ada w +uri0. Eak ona* jej wasna siostra* mo1e m"wi> takie rzeczy o
Hitlerze* kt"ry okaza jej 1yczliwo@> i zao+erowa go@cin0 w /erg'o+ie` La $odobne
wy$owiedzi $owinno si0 stawia> $od @cian0 i rozstrzeliwa>.
Dwudziestego dziewitego stycznia wadze 'itlerowskie oceniay* 1e do
centrum Czeszy zmierza %okoo . milion"w ludzi z ewakuowanyc' obszar"w(.
;zacunki byy jednak zani1one. Liczba uc'od3c"w wzrosa w cigu najbli1szyc'
dw"c' tygodni do 7 milion"w i 8*,2 miliona do 1:
lutego. !od koniec stycznia do /erlina $rzybywao* g"wnie trans$ortem
kolejowym* okoo .< <<< A 2< <<< uc'od3c"w dziennie. ;tolica Czeszy wcale ic'
c'0tnie nie witaa. %;tacja kolejowa Friedric'strasse staa si0 $unktem zwrotnym dla
wielu niemieckic' los"w A o$isywa jeden ze @wiadk"w. A #a1dy z $ocig"w* kt"ry
$rzybywa na stacj0* $rzywozi amor+iczn mas0 ogromnego cier$ienia* kt"ra $otem
wylewaa si0 z wagon"w na $erony(. ) tej swojej niedoli $odr"1ni nie byli $ewnie
nawet w stanie zauwa1y> wci1 wiszcego na$isuM %!som i Gydom wst0$ na sc'ody
ruc'ome wzbronionyU(. )kr"tce niemiecki Czerwony #rzy1 zacz kierowa>
uc'od3c"w $oza 4n'alter /a'n'o+* tak szybko jak to tylko byo mo1liwe* albo
$ocigi okr1ay /erlin. )adze miasta i Czeszy bay si0 %wybuc'u e$idemii c'or"b
zaka3nyc'* takic' jak ty+us(. 6bawiano si0 r"wnie1* 1e uc'od3cy $rzywlok ze sob
czerwonk0* $araty+us* bonic0 i szkarlatyn0.
!anujcy wtedy c'aos ilustruj liczby dotyczce &daska. 8 lutego oceniano*
1e w tym mie@cie znajduje si0 ,2 <<< A .< <<< uc'od3c"w. 6czekiwano* 1e ic' liczba
mo1e si0gn> .<< <<<. Eu1 dwa dni $"3niej uznano jednak* 1e i ta granica zostaa
$rzekroczona. Le wzgl0du na to* 1e Hitler nie bra nigdy $od uwag0 tak wielkiej
kl0ski* wadze =iemiec 'itlerowskic' nie $oczyniy 1adnyc' $rzygotowa na
wy$adek $rzegranej. Ee1eli jednak miay teraz utrzyma> resztki autorytetu*
konieczne byo nadrobienie zalego@ci w tym zakresie. Krzdzono wielki $okaz*
zrzucajc z samolot"w =u@EE zao$atrzenie dla zasy$anyc' @niegiem i wygodzonyc'
kolumn uc'od3c"w.
!rywatnie narzekano* 1e takie dziaania %$owa1nie naruszyy( za$asy $aliwa
si $owietrznyc'.
)ok" &daska $rzygotowano dla uc'od3c"w magazyny 1ywno@ci* ale
zostay szybko rozgrabione $rzez niedo1ywionyc' niemieckic' 1onierzy. !rusy
)sc'odnie byy obszarem* kt"ry wci1 najbardziej $otrzebowa $omocy. !ierwsze
statki* kt"re miay ewakuowa> uc'od3c"w* $rzybyy tam do$iero 7 stycznia* czyli
czterna@cie dni $o roz$ocz0ciu o+ensywy $rzez wojska Czerniac'owskiego. #olejne
statki* z za$asami c'leba i skondensowanego mleka dla cywil"w* do$yn0y w
$ierwszyc' dniac' lutego. Cz0@> trans$ort"w w og"le nie dotara. ) czasie
$ierwszyc' $r"b $rzerzutu 1ywno@ci drog lotnicz zestrzelono samolot z <<<
$uszek skondensowanego mleka.
Dwa radzieckie +ronty* Czerniac'owskiego i Cokossowskiego* $rzy$ary ju1
w tym czasie do morza trzy niemieckie armie bronice !rus )sc'odnic'. 4rmie na
lewym skrzydle +rontu Cokossowskiego zaj0y miasta na wsc'odnim brzegu )isy i
Ialbork nad =ogatem. =iemiecka 4rmia musiaa co+n> si0 do uj@cia )isy*
utrzymujc Iierzej0 )i@lan. L"d na Lalewie )i@lanym mia cigle okoo
trzydziestu centymetr"w i uc'od3cy mogli $rzec'odzi> $o nim do &daska.
!rawe skrzydo +rontu Cokossowskiego musiao natomiast $rzegru$owa> si0*
aby $rzeciwdziaa> $r"bom $rzebicia si0 jednostek niemieckic' na zac'"d.
Hitler mia obsesj0 na $unkcie utrzymania rubie1y obrony na linii )ielkic'
Eezior Iazurskic'.
)$ad w +uri0* gdy dowiedzia si0* 1e genera Hossbac'* dow"dca . 4rmii*
o$u@ci . stycznia twierdz0 &i1ycko Qniem. LBtzenR. 9e wiadomo@ci wstrzsn0y
nawet &uderianem. Lar"wno Hossbac'* jak i jego $rzeo1ony* genera Cein'ardt*
d1yli do tego* aby za wszelk cen0 $rzeama> $ier@cie okr1enia +rontu
Cokossowskiego i unikn> drugiego ;talingradu. Nc' o+ensywa* kt"ra miaa $ozwoli>
ludno@ci cywilnej na ewakuacj0* roz$ocz0a si0 w jasn i mro3n noc 5 stycznia.
Cadziecka .8 4rmia zostaa rozbita* a wojska niemieckie dotary $rawie do
samego ?lblga* kt"ry udao si0 utrzyma> niemieckiej 4rmii mimo kolejnyc'
atak"w radzieckic' czog"w. !o trzec' dniac' za1artyc' walk* w $rzera1ajcym
zimnie i g0bokim @niegu* armie +rontu Cokossowskiego $owstrzymay jednak
niemieckie ataki. Hitler zdj wtedy ze stanowisk zar"wno Cein'ardta* jak i
Hossbac'a* kt"ryc' dywizje musiay si0 co+n> do kota zwanego &ei1i$en(eil Kessel!
w okolicy obecnego Iamonowa* o ksztacie czworoboku* o$ierajcego si0 o Lalew
)i@lany. ) kotle zostao uwi0zionyc' r"wnie1 $onad 5<< <<< cywil"w.
) tym samym czasie , Front /iaoruski okr1y cakowicie #r"lewiec od
strony ldu. Du1y garnizon w mie@cie* skadajcy si0 g"wnie z jednostek , 4rmii
!ancernej* zosta odci0ty od ;ambii* z niewielkim $ortem !iaw. ) #r"lewcu
znajdowao si0 w tym czasie $onad << <<< cywil"w* a za$asy 1ywno@ci byy
niewielkie. !onad <<< kobiet i dzieci codziennie wyruszao w ryzykown $odr"1 $o
lodzie do !iawy* i tak ju1 do wszelkic' granic zatoczonej. ;etki ruszyo w kierunku
$ozycji rosyjskic' baga> o c'o> troc'0 jedzenia. !ierwszy statek z !iawy z 18<<
cywilami i 1<< rannymi dotar do =iemiec do$iero : stycznia. &auleiter #oc'*
kt"ry wcze@niej tak ostro $ot0$ia genera"w Cein'ardta i Hossbac'a za $r"b0
wyrwania si0 z !rus )sc'odnic' oraz wyda rozkazy obrony #r"lewca do
ostatniego 1onierza* teraz sam o$u@ci miasto. !o wizycie w /erlinie $owr"ci
wkr"tce do !iawy* gdzie szumnie zorganizowa ewakuacj0 drog morsk*
wykorzystujc system czno@ci radiowej #riegsmarine. !otem ewakuowa si0 do
Czeszy.
!iawa nie moga jednak $rzyjmowa> du1yc' statk"w* tak 1e g"wnym
$ortem do ewakuacji bya &dynia* znajdujca si0 nieco na $"noc od &daska.
)ielki admira DBnitz wyda do$iero 1 stycznia rozkazy w s$rawie o$eracji $od
kry$tonimem %Hannibal(* masowej ewakuacji uc'od3c"w* w kt"rej miay zosta>
wykorzystane cztery du1e statki. ,< stycznia najwi0kszy z nic'* /il#elm 7ustloff!
$rzeznaczony dla <<< $asa1er"w* o$u@ci &dyni0 z 55<< uc'od3cami na $okadzie.
?skortowa go tylko jeden tor$edowiec. =ast0$nego wieczoru statek zosta
stor$edowany $rzez radziecki okr0t $odwodny* dowodzony $rzez ka$itana
4leksandra Iarinesco. L okr0tu $odwodnego wystrzelono trzy tor$edy. )szystkie
tra+iy w cel. )yczer$ani uc'od3cy* wyrwani ze snu* w$adli w $anik0. )szyscy
ruszyli w kierunku odzi ratunkowyc'. )iele z nic' zostao jednak rozbityc' $rzez
kry lodowe $ywajce na $owierzc'ni morzaM tem$eratura $owietrza si0gaa A18eC.
Cozbitkowie skakali do morza z $okad"w toncego statku. )szystko trwao
kr"cej ni1 godzin0. ) katastro+ie zgin0o co najmniej 2,<< ludzi,. 1,<< zostao
uratowanyc' $rzez konw"j statk"w i okr0t"w wojennyc'* $rowadzony $rzez ci01ki
kr1ownik -dmiral &ipper. /ya to najwi0ksza do tej $ory katastro+a na morzu* ale
wkr"tce miaa nast$i> jeszcze wi0ksza.
Cosyjscy 'istorycy nawet jeszcze dzisiaj u$arcie trzymaj si0 o+icjalnej
radzieckiej wersji wydarze. Dalej twierdz* 1e na $okadzie statku znajdowao si0
%$onad 5<<< 'itlerowc"w* w tym ,7<< $odwodniak"w(. 4le rosyjskic' 'istoryk"w
interesoway $o wojnie g"wnie nie tyle o+iary ataku* co koleje losu dow"dcy okr0tu
$odwodnego* kt"ry zaatakowa /il#elma 7ustloffa A 4leksandra Iarinesco. Eego
rekomendacji do tytuu /o'atera Lwizku Cadzieckiego s$rzeciwio si0 =#)D* ze
wzgl0du na kontakty z obywatelk obcego $astwa. Ledwie mu si0 udao unikn>
sdu i zesania do &uagu. Do$iero w 1::< roku* %w $rzeddzie czterdziestej $itej
rocznicy zwyci0stwa nad 'itlerowskimi =iemcami(* $o@miertnie nadano mu Lot
&wiazd0.
Eednym z ubocznyc' skutk"w masowej migracji uc'od3c"w by kryzys
$aliwowy i trans$ortowy w , ;tatek by $rzeadowany i ostateczna liczba o+iar
$ozostanie nieznana* szacuje si0* 1e na $okadzie mogo znajdowa> sie do : ty@ os"b.
=iemczec'. Dostawy w0gla zostay $rzerwane* $oniewa1 wszystkie wagony
skierowano do ewakuacji uc'od3c"w z !omorza. ) niekt"ryc' miejscowo@ciac'
$iekarze nie mogli nawet wy$ieka> c'leba. ;ytuacja staa si0 na tyle gro3na* 1e %aby
ratowa> Czesz0(* zdj0to najwy1szy $riorytet z $rzewozu uc'od3c"w i $rzywr"cono
go trans$ortom )e'rmac'tu oraz $aliwa. Decyzj0 w tej s$rawie $odj0to ,< stycznia*
w dwunast rocznic0 doj@cia $artii nazistowskiej do wadzy.
=iekt"rzy niemieccy generaowie nie uwa1ali wcale cywilnyc' uc'od3c"w za
o+iary radzieckiego odwetu* ale raczej jako uci1liw dla nic' i dla ic' $lan"w
niedogodno@>. Eeden z ulubionyc' dow"dc"w Hitlera* genera ;c'orner* wyda
nawet rozkazy wyznaczajce trzydziesto$i0ciokilometrowy $as na wsc'odnim
brzegu g"rnej 6dry jako @cisy obszar wojskowy.
=arzeka r"wnie1 go@no wiele razy* 1e kolumny uc'od3c"w $rzeszkadzaj
mu w $rowadzeniu dziaa bojowyc'. Lwr"ci si0 nawet do +eldmarszaka #eitla o
to* aby %ewakuacja zostaa $rzerwana(. Io1na teraz tylko $rzy$uszcza>* 1e genera
by got"w $odj> bardziej zdecydowane i ostre @rodki wobec ludno@ci cywilnej
uciekajcej $rzed 4rmi Czerwon.
)adze nazistowskie w tym czasie traktoway uc'od3c"w $rawie tak samo
3le* jak wi03ni"w oboz"w koncentracyjnyc'. Lokalni urz0dnicy Q#reisleitetzyR
unikali w wi0kszo@ci brania na siebie od$owiedzialno@ci za los cywil"w* szczeg"lnie
gdy w@r"d nic' byo wielu c'oryc'. 9rzy $ocigi towarowe wywiozy w otwartyc'
wagonac' ,2<< uc'od3c"w* g"wnie kobiety i dzieci* do ;zlezwikaAHolsztynu.
%Ludzie ci dotarli na miejsce w okro$nym stanie A stwierdza jeden z meldunk"w. A
/yli zawszeni* z $lamami @wierzbu. ) czasie dugiej $odr"1y wielu zmaro i ic'
ciaa le1ay w wagonac'. Cz0sto $ocig"w z uc'od3cami nie rozadowywano nawet
na stacji $rzeznaczenia* ale kierowano dalej do kolejnego &au ^jednostka
administracji $artyjnej i $astwoAwej w NNN Czeszy_. 6$r"cz tego sytuacja w
;zlezwikuAHolsztynie bez zmian(.
Hitler zdecydowa* 1e dobrym $omysem b0dzie skierowanie +ali uc'od3c"w
do !rotektoratu Czec' i Ioraw. %FD'rer uwa1a* 1e gdy Czesi ujrz ten ogrom
nieszcz0@>* ic' sym$atie odwr"c si0 od ruc'u o$oru( wyja@nia jeden z
nazistowskic' urz0dnik"w. /ya to jednak kolejna b0dna kalkulacja i skutek okaza
si0 $rzeciwny do zamierzonego. !o trzec' tygodniac' kolejny meldunek stwierdza
ju1* 1e Czesi* widzc dowody kl0ski =iemiec* roz$ocz0li $rzygotowywanie wasnej
administracji i tworz grunt do $rzej0cia wadzy $rzez /enefa.
#ryzys narodowego socjalizmu mia r"wnie1 w$yw na niemieckie siy
zbrojne. Hitler wci1 $r"bowa sam siebie $rzekonywa>* 1e wszystko zacznie i@> ku
dobremu* je1eli na wsc'odzie Czeszy dowodzenie $rzejmie bezwzgl0dny i $ewny
$od wzgl0dem ideologicznym dow"dca.
&enera &uderian nie m"g uwierzy>* gdy . stycznia Hitler zdecydowa* 1e
Ceic's+D'rer ;; Himmler b0dzie dow"dc nowej &ru$y 4rmii %)isa(* kt"rej obszar
od$owiedzialno@ci obejmowa !rusy )sc'odnie. !od$orzdkowane miay jej zosta>
r"wnie1 $ozostao@ci &ru$y 4rmii Cein'ardta ze lska. =a decyzj0 Hitlera
w$yn0a bez wt$ienia skierowana $rzez niego do &uderiana kilka dni wcze@niej
gro3ba rozbicia systemu dowodzenia o$artego na %sztabie generalnym( i odwetu na
%gru$ie m0drk"w(* kt"rzy %o@mielaj si0 narzuca> zwierzc'nikom swoje $ogldy(.
9ego samego $o$oudnia $ukownik niemieckiego ;ztabu &eneralnego Hans
&eorg ?ismann dowiedzia si0 o utworzeniu &ru$y 4rmii %)isa(. /y r"wnie jak
&uderian zdumiony in+ormacj* 1e to Himmler b0dzie jej dow"dc.
?ismann nie mia jednak 1adnego wyboru i natyc'miast wyruszy na wsc'"d
K)(elwa$enem! od$owiednikiem jee$a. &dy jec'a Ceic'strasse N Qdrog $astwow
nr 1R* %zda sobie s$raw0 z ogromu c'aosu i nieszcz0@>. =a wszystkic' drogac'
niekoczce si0 kolumny uc'od3c"w ze wsc'odu(. 9o wszystko wydao mu si0
bezcelowe.
?ismann mia nadziej0 dowiedzie> si0 czego@ wi0cej o sytuacji na +roncie* gdy
tylko dotrze na miejsce. ;zybko si0 $rzekona* 1e kwatera dow"dztwa nowej gru$y
armii r"1ni si0 od wszystkic' innyc'. ) !ile $r"bowa za$yta> o drog0 1onierzy z
jednostki regulacji ruc'u* ale najwyra3niej lokalizacja nowego dow"dztwa bya
$ilnie strze1onym sekretem. =a szcz0@cie s$otka majora Jon Hasego* kt"rego
$ozna ju1 wcze@niej* i ten udzieli mu od$owiednic' wskaz"wek.
Dow"dztwo gru$y armii mie@cio si0 w s$ecjalnym osobistym $ocigu
Himmlera Steiermark! kt"ry skada si0 z czarnyc' wagon"w sy$ialnyc' i
docze$ionyc' wagon"w z artyleri $rzeciwlotnicz.
Kzbrojeni wartownicy z jednostek ;; stali rozstawieni w r"wnyc' odst0$ac'
na caym $eronie. ) %bardzo eleganckim wagonie restauracyjnym( ?ismann s$otka
si0 z modym ;;AKntersturm+D'rerem* kt"ry zabra go w gb $ocigu* do
Ceic's+D'rera ;;.
Himmler siedzia w swojej salonce $rzy stole. &dy go@> wszed* wsta* aby si0
z nim $rzywita>.
?ismann by nieco zaskoczony* 1e %u@cisk doni Himmlera by kobiecy(. Do tej
$ory widzia Himmlera tylko na zdj0ciac' lub z wi0kszej odlego@ci. 9ym razem
Ceic's+D'rer ;; nie nosi zwykego czarnego munduru* ale $olowy* za$ewne w celu
$odkre@lenia swojej nowej roli. Iia* jak zauwa1y ?ismann* troc'0 zwiotcza
sylwetk0. Co+ni0ty $odbr"dek i wskie oczy nadaway mu %nieco mongolski(
wygld. Himmler za$rowadzi go@cia do du1ego stou z ma$ sytuacyjn.
?ismann od razu zauwa1y* 1e naniesiono na niej sytuacj0 s$rzed dwudziestu
czterec' godzin.
%Czym dys$onujemy* aby zamkn> $owsta luk0 i odtworzy> lini0 +rontu`( A
za$yta ?ismann.
9akie sytuacje* gdy +ront zaamywa si0 lub $0ka na skutek kolejnyc'
rozkaz"w FD'rern* nie byy dla niego now rzecz. ) grudniu 1:. roku razem z
innymi o+icerami zosta wysany $rzez +eldmarszaka Jon Iansteina do wojsk
okr1onyc' $od ;talingradem* aby om"wi> sytuacj0 z generaem !aulusem.
=a wszystkie zadawane $ytania Himmler od$owiada banaami i +razesami*
jakimi zwykle $osugiwa si0 sam Hitler* w rodzajuM %natyc'miastowy kontratak(*
%uderzenie na skrzydo $rzeciwnika( i tak dalej. ;owa Himmlera wyra3nie
wskazyway na brak elementarnej wiedzy wojskowej. ?ismann mia nawet wra1enie*
1e %to @le$y m"wi o kolorac'(. La$yta* jakie jednostki mog by> do jego dys$ozycji.
Himmler nie wiedzia nic r"wnie1 na ten temat. =ie wiedzia nawet* 1e : 4rmia bya
armi ju1 tylko z nazwy. Eedna rzecz staa si0 dla ?ismanna jasna. Ceic's+D'rer ;; z
$ewno@ci nie ceni $rostyc' i bez$o@rednic' $yta* do jakic' on $rzywyk w ;ztabie
&eneralnym.
) sztabie &ru$y 4rmii %)isa( brakowao nie tylko o+icer"w sztabowyc'* ale
nawet @rodk"w trans$ortu* czno@ci i niezb0dnyc' element"w zabez$ieczenia
logistycznego. Eedynym dost0$nym @rodkiem czno@ci by tele+on w dys$ozycji sze+a
sztabu. 6$r"cz ma$y samoc'odowej* kt"r ?is mann $rzezornie zabra ze sob z
/erlina* w sztabie znajdowaa si0 tylko jedna ma$a. =awet o+icerowie ;ztabu
&eneralnego* kt"rzy ju1 wcze@niej do@wiadczali kl0sk* nie byli w stanie sobie
wyobrazi> takiej niekom$etencji i braku od$owiedzialno@ci.
Himmler* kt"ry c'cia za wszelk cen0 do$rowadzi> do kontrataku* zamierza
teraz rzuci> do walki wszelkie dost0$ne $uki i bataliony. ?ismann zasugerowa mu
wi0c* aby kontratak zorganizowa kt"ry@ z dow"dc"w dywizji dys$onujcy
wasnym sztabem i @rodkami czno@ci. Himmler nalega jednak* by atak
$o$rowadzi dow"dca kor$usuV brzmiao to $ewnie bardziej im$onujco. )ybra
;;A6bergru$$en+D'rera Demml'ubera Qwojskowi nazywali go %9osca(R. ;zybko
zorganizowano dora3ny sztab kor$usu i nast0$nego dnia Demml'uber obj
dowodzenie nowym zgru$owaniem o$eracyjnym. Iia co $rawda wi0cej
do@wiadczenia ni1 Himmler* ale te1 nie by wcale zadowolony z zadania* jakie
$rzy$ado mu w udziale. Coz$ocz0ta $rzez niego o$eracja okazaa si0 kom$letn
kl0sk. )kr"tce on i kilku genera"w )a++enA;; zostao zdj0tyc' ze stanowisk.
!otem kr1yy w ;ztabie &eneralnym 1arty* 1e %9osca( zostaa wy$c'ni0ta i nie
musiaa nawet skaka>..
;tanowisko sze+a sztabu gru$y armii obj wtedy inny o+icer* ;;A
/rigade+D'rer Lammerding* byy dow"dca Dywizji !ancernej ;; %Das Ceic'(.
C'ocia1 by szanowanym* bezkom$romisowym dow"dc* mia niewielkie
do@wiadczenie w $racy sztabowej. ) mi0dzyczasie wojska radzieckie zbli1yy si0 do
!iy na tyle* 1e koniecznym stao si0 ewakuowanie dow"dztwa gru$y armii na
$"noc* do Locieca. !ia zostaa ogoszona $rzez Hitlera twierdz razem z
!oznaniem i $ozostawiona wasnemu losowi z o@mioma batalionami -olkssturmu*
kilkoma $ododdziaami sa$er"w i kilkoma dziaami +ortecznymi. Dogmat
'itlerowski* 1e tam %gdzie dotar niemiecki 1onierz* stamtd ju1 si0 nie wyco+a(*
$ozosta $ustym 'asem $ro$agandowym.
. 9ytuowa bo'aterka o$eiy !ucciniego $t. Aosca koczy 1ycie samob"jczyni
skokiem w $rze$a@> ^$rzy$. wyd._.
/atalion $omorskiego -olkssturmu* $rzerzucany kolej ze ;u$ska do !iy* $o
drodze natkn si0 na $ocig Himmlera Steiermark. 9en tak zwany %batalion( by
dowodzony $rzez barona Eesko Jon !uttkamera* tego samego* kt"ry wcze@niej grozi
brzuc'atemu nazi@cie. 6n i jego o+icerowie nosili mundury jeszcze z N wojny
@wiatowej i swoje stare su1bowe $istolety. Gonierze* g"wnie rolnicy i skle$ikarze*
nie mieli 1adnej broni* tylko o$aski -olkssturmu na ramieniu. ;$odziewali si0
otrzyma> j w !ile. !ocig dosta si0 jednak $od ogie radzieckic' czog"w.
Iaszyni@cie udao si0 szybko wyco+a> z zagro1onego miejsca.
Kniknwszy niebez$ieczestwa* !uttkamer nakaza swoim ludziom
o$uszczenie $ocigu i wyruszy razem z nimi z $owrotem do ;u$ska* $rzez @nieg
g0boki $o kolana. =ajsilniejszym kaza i@> na $rzodzie* aby torowali drog0 $rzez
zas$y. =ie m"g $ozwoli>* aby dali si0 zabi>. Iieszkacy miasta $rzywitali go jak
bo'atera na $lacu $rzed ratuszem. /aron Jon !uttkamer $owr"ci do domu i
zawiesi z $owrotem w sza+ie sw"j mundur* kt"ry nie $rzyni"s mu c'way %$od
tym Hitlerem i Himmlerem(.
5
W"ci- )! O)r"
) czwartym tygodniu stycznia /erlin by ju1 w stanie bliskim 'isterii i
cakowitego rozkadu. ) nocy ogoszono dwa alarmy $rzeciwlotnicze* $ierwszy o
8.<< i drugi o 11.<<. Kc'od3cy ze wsc'odnic' cz0@ci Czeszy $rzekazywali straszliwe
wie@ci o losie tyc'* kt"rzy w$adli w r0ce 4rmii Czerwonej. )0gry* ostatni sojusznik
Czeszy na /akanac'* teraz ju1 otwarcie d1y do $odj0cia rozm"w ze Lwizkiem
Cadzieckim. !ojawiajce si0 coraz to nowe in+ormacje o szybkic' $ost0$ac'
radzieckic' armii $ancernyc' wskazyway* 1e cay +ront wsc'odni si0 roz$ada.
Lwykli 1onierze mieli tylko nadziej0* 1e $rzeciwnik b0dzie rozstrzeliwa g"wnie
o+icer"w i czonk"w ;;. C"wnie1 robotnicy i urz0dnicy $r"bowali sami siebie
$rzekonywa>* 1e Cosjanie nie zrobi im 1adnej krzywdy.
=ajbardziej dokadne in+ormacje o sytuacji na +roncie wsc'odnim $oc'odziy
od niemieckic' kolejarzy. 6ni wiedzieli nawet le$iej ni1 ;ztab &eneralny* dokd
dotar wr"g. ) tym czasie coraz wi0ksza liczba =iemc"w $odejmowaa ryzyko
suc'ania //C* aby dowiedzie> si0* co na$rawd0 si0 dzieje. &dyby ssiad
zadenuncjowa do &esta$o* czeka ic' ob"z koncentracyjny. )ielu +anatycznyc'
zwolennik"w Hitlera i &oebbelsa wci1 jednak mocno wierzyo w ka1de sowo
%!romi(* nazistowskiego Iinisterstwa !ro$agandy.
) ruinac' miasta starano si0 jeszcze na$rawia> i utrzymywa> w s$rawno@ci
@rodki trans$ortu $ublicznego* ale coraz wi0cej ludzi $oszukiwao noclegu w
$obli1u swoic' miejsc $racy.
=ajbardziej $o1dan rzecz sta si0 @$iw"r. !otrzebne te1 byy "1ka $olowe
dla rodziny i $rzyjaci"* kt"rzy uciekali ze wsc'odnic' rejon"w Czeszy lub kt"ryc'
domy w /erlinie zostay zbombardowane. Le$iej ustosunkowani szukali wszelkic'
s$osob"w* aby jak najszybciej wyjec'a> z miasta. 6$owie@ci uc'od3c"w o
rozstrzeliwaniu wa@cicieli ziemskic' w !rusac' )sc'odnic' $rzekonyway wielu*
1e wy1sze warstwy stan si0 g"wnym celem Cosjan. Cadziecka $ro$aganda
wskazywaa na konieczno@> zniszczenia %junkierskiego militaryzmu( oraz
narodowego socjalizmu.
Ci* kt"rzy $r"bowali wydosta> si0 z /erlina* musieli zac'owa> daleko
$osuni0te @rodki ostro1no@ci* $oniewa1 &oebbels ogosi* 1e o$uszczenie miasta bez
wymaganego zezwolenia b0dzie traktowane jak dezercja. !rzede wszystkim
$otrzebne byy $rze$ustki* kt"re wydawano tylko w $rzy$adkac' wykonywania
niezb0dnyc' $rac $oza /erlinem. 9ym* kt"rzy wyje1d1ali $oza miasto su1bowo*
koledzy radziliM %=ie wracajU Losta tam* gdzie jeste@U(. !rawie ka1dy z
/erliczyk"w marzy wtedy o tym* aby znale3> si0 gdzie@ na wsi* w cic'ym i
s$okojnym miejscu* gdzie bya jeszcze 1ywno@>. =iekt"rzy szukali nawet mo1liwo@ci
ku$ienia +aszywyc' $asz$ort"w i zagraniczni dy$lomaci stali si0 nagle
naj$o$ularniejszymi osobami w /erlinie. !racownicy ministerstw Czeszy mieli
szcz0@cie. ?wakuowano ic' na $oudnie w cigu kilku nast0$nyc' tygodni.
=ajbardziej jednak $rzera1aa wszystkic' +ala egzekucji dokonywanyc' $rzez
;; na rozkaz Himmlera. , stycznia* gdy 4rmia Czerwona wc'odzia ju1 w granice
Czeszy* wykonano w wi0zieniu !lBtzensee kolejne wyroki @mierci na kilku
czonkac' ruc'u o$oru* $owizanyc' z li$cowym zamac'em. Lgin wtedy 'rabia
Helmut' Eames Jon Ioltke* ?ugen /olz i ?rwin !lanck* syn znakomitego +izyka i
noblisty Zghg !lancka.
=owy slogan &oebbelsaM %Lwyci01ymy* bo musimy zwyci01y>U( wywoywa
uczucia $ogardy i des$eracji. )i0kszo@> =iemc"w jeszcze nie my@laa* aby
$oddawa> w wt$liwo@> twierdzenia o+icjalnej $ro$agandy. C'ocia1 tylko
$rawdziwi +anatycy wierzyli w %ostateczne zwyci0stwo(*
wielu trzymao si0 tego kurczowo* $oniewa1 nie byli w stanie wyobrazi> sobie
niczego innego.
;ta strategi $ro$agandy &oebbelsa* nawet w"wczas* gdy losy wojny
obr"ciy si0 $rzeciwko
=iemcom* byo $odwa1anie jakiejkolwiek my@li* 1e istnieje alternatywa*
mo1liwo@> wyboru.
&oebbels* komisarz Czeszy do s$raw obrony /erlina i zarazem minister
$ro$agandy* $rzekonywa
=iemc"w do wojny totalnejM wizytowa kolejne jednostki wojskowe*
$rzyjmowa $arady
-olkssturmu* $rzemawia. ;$oeczestwo nie ogldao ju1 Hitlera. Lnikn z
kronik +ilmowyc'* wysuc'ano tylko $rzez radio jego ostatniego $rzem"wienia ,<
stycznia* z okazji dwunastej rocznicy rzd"w nazistowskic'. &os Hitlera utraci ju1
swoj si0 i brzmia zu$enie inaczej. =ic wi0c dziwnego* 1e zacz0y kr1y> $lotki o
jego @mierci lub uwi0zieniu. 6$inia $ubliczna nie wiedziaa nawet* czy jest w
/erc'tesgaden czy w /erlinie. ) czasie gdy &oebbels odwiedza o+iary
bombardowa* zyskujc w ten s$os"b coraz wi0ksz $o$ularno@>* Hitler odmawia
nawet $atrzenia na zniszczon stolic0.
)yco+anie si0 Hitlera z 1ycia $ublicznego byo s$owodowane $o cz0@ci
dramatycznymi zmianami w jego wygldzie zewn0trznym. 6+icerowie sztabowi
odwiedzajcy bunkier w #ancelarii Czeszy* kt"rzy nie widzieli Hitlera od zamac'u z
< li$ca* byli wstrz@ni0ci. %)ydawa si0 tak $ogr1ony w my@lac' i $rzygn0biony A
$isa adiutant &uderiana* major Freytag Jon Loring'oJen* ogarniaa go c'andra(.
Eego kiedy@ byszczce oczy byy teraz matowe* blada sk"ra szarzaa coraz bardziej.
&dy wc'odzi do $okoju od$raw* $ociga lew nog* a u@cisk jego doni by mi0kki
i mao stanowczy.
Cz0sto te1 trzyma lew r0k0 na $rawej* aby ukry> jej dr1enie. ;koczy
niedawno 25 lat* a wyglAda na wiele starszego i tak te1 si0 zac'owywa. ;traci
r"wnie1 swoj zdumiewajc zdolno@> $ami0tania i 1onglowania liczbami oraz
statystykami* kt"re wcze@niej wykorzystywa* aby $rzekona> innyc' do swoic' racji.
=ie s$rawiao mu te1 ju1 $rzyjemno@ci wygrywanie jednyc' $rzeciwko drugim.
9eraz widzia wok" siebie tylko zdrad0.
6+icerowie ;ztabu &eneralnego doskonale zdawali sobie s$raw0 z atmos+ery*
jaka $anuje w bunkrze #ancelarii Czeszy* $rzybywajc tu ka1dego dnia z Lossen.
&dy &uderian $rzyje1d1a swoim wielkim mercedesem* wartownicy z ;;
$rezentowali bro i oddawali 'onory* ale $o wej@ciu do bunkra on i jego adiutanci
byli $oddawani dokadnemu $rzeszukaniu. Iusieli otworzy> swoje teczki*
zabierano im su1bowe $istolety* wartownicy lustrowali wzrokiem ic' mundury*
szukajc $odejrzanyc' $rzedmiot"w.
6+icerowie )e'rmac'tu musieli r"wnie1 $ami0ta>* 1e w bunkrze nie
oddawano 'onor"w w s$os"b $rzyj0ty w wojsku. 9u wszyscy witali si0 %niemieckim
$ozdrowieniem(* nazistowskim $odniesieniem r0ki. )ielu o+icerom trudno byo
jednak $ozby> si0 staryc' nawyk"w. !odnosili r0k0 do daszka i do$iero wtedy
nagym gestem wyrzucali j do $rzodu. Freytag Jon Loring'oJen znajdowa si0 w
trudnej sytuacji. Eego $o$rzednik zosta $owieszony za udzia w li$cowym s$isku* a
kuzyn* $ukownik baron Freytag Jon Loring'oJen* kolejny ze s$iskowc"w* $o$eni
samob"jstwo.
) gmac'u #ancelarii Czeszy nie $ozostao ju1 $rawie nic. Ksuni0to obrazy*
gobeliny* obicia @cienne i meble. )idniay ogromne $0kni0cia na su+itac' i resztki
wybityc' szyb w oknac'. 6grom zniszcze cz0@ciowo skryway du1e arkusze sklejki.
=ieco wcze@niej Freytag w jednym z ogromnyc'* marmurowyc' korytarzy
kancelarii* $rowadzcyc' do $okoju od$raw* s$otka dwie nienagannie ubrane i
uczesane kobiety. 9aka wyzywajca elegancja wydaa mu si0 w tym miejscu co
najmniej niestosowna. La$yta towarzyszcego mu adiutanta #eitla* kto to taki.
A 9o bya ?wa /raun A od$owiedzia adiutant.
A 4 kim jest ?wa /raun` A za$yta.
A 9o koc'anka FD'rera A od$ar ze zdumieniem adiutant #eitla. A #obieta
obok* to jej siostra* kt"ra wysza za Fegeleina.
A 6+icerowie )e'rmac'tu* $rzydzieleni do kancelarii* zac'owywali w tym
wzgl0dzie cakowit dyskrecj0. !rawie nikt nie sysza $oza tym budynkiem o ?wie
/raun* nawet ci* kt"rzy regularnie $rzyje1d1ali z Dow"dztwa )ojsk Ldowyc'
6#H w Lossen.
Freytag z $ewno@ci zna Fegeleina* o+icera cznikowego Himmlera. !isa o
nimM %)ulgarny $rostak* okro$ny monac'ijski akcent. 4rogancki* 3le wyc'owany(.
Fegelein zwyk $rzerywa> w $oowie zdania nawet generaom* wtrca si0 do
wszystkiego. Iimo 1e Freytag za nim nie $rze$ada* $ostanowi zebra> si0 na
odwag0 i $o$rosi> o $rzysug0. Eeden z jego bliskic' $rzyjaci" zosta aresztowany w
zwizku z li$cowym zamac'em i wci1 znajdowa si0 w $iwnicac' &esta$o.
!owiedzia Fegeleinowi* 1e jest absolutnie $ewien* 1e jego $rzyjaciel nie mia
nic ws$"lnego ze s$iskiem i $rosi* aby $rzynajmniej dowiedzia si0* jakie s
$rzeciwko niemu zarzuty. #u jego zaskoczeniu Fegelein zgodzi si0 $om"c i wkr"tce
$rzyjaciel zosta zwolniony.
Fegelein* dow"dca jednostek kawalerii ;;* kt"ry za walk0 z $artyzantami w
Eugosawii zdoby
#rzy1 Cycerski* bardzo dba o sw"j dobry wizerunek. )ykorzystywanie
ogromnyc' w$yw"w s$rawiao mu $rzyjemno@>. Lawdzi0cza je swojej $ozycji
$rzy Himmlerze i bez$o@rednim kontaktom z Hitlerem. !rzyja3ni si0 tak1e z ?w
/raun* kt"ra lubia z nim taczy> i je3dzi> konno.
=iekt"rzy $odejrzewali nawet* 1e s$rawy zaszy nieco dalej* ale wydaje si0 to
raczej nie$rawdo$odobne. Fegelein by szczerze oddany Hitlerowi i zbyt ambitny*
aby ryzykowa> wszystko dla zwizku z koc'ank FD'rern. , czerwca 1:.. roku* w
$rzeddzie alianckiej inwazji* Hitler by @wiadkiem @lubu Fegeleina z najmodsz
siostr ?wy /raun* &retl. 9o ma1estwo ugruntowao $ozycj0 Fegeleina w $astwie
narodowego socjalizmu.
Cay wojskowy dw"r Hitlera* b0dc do g0bi skorum$owany* ostentacyjnie
demonstrowa w tym czasie swoj surowo@>. 9ej s$rzeczno@ci nie dao si0 ju1 du1ej
ukrywa>* nawet $rzy caej retoryce samo$o@wi0cenia.
Faszywa lojalno@> wobec wodza $rzykrywaa niekom$etencj0 i
wszec'ogarniajcy c'aos. Lac'owania i dziaania tej kamaryli* mimo wojskowyc'
mundur"w* oddawania 'onor"w i od$raw dwa razy dziennie* byy dalekie od
+rontowej rzeczywisto@ci. )
miar0 jak $ogarszao si0 zdrowie Hitlera i Czesza si0 roz$adaa* narastay
intrygi oraz walka o $ozycj0 i w$ywy. &Bring* &oebbels* Himmler i /ormann
$rzedstawiali si0 jako nast0$cy Hitlera.
!rzyw"dcy =iemiec 'itlerowskic' wci1 mieli nadziej0* 1e @wiat zaakce$tuje
jakkolwiek +orm0 sukcesji w NNN Czeszy* $od warunkiem oczywi@cie* 1e b0dzie
jeszcze czym rzdzi>.
!od koniec trzeciego tygodnia stycznia 1 Front Kkraiski marszaka #oniewa
$o wyzwoleniu
#rakowa i Cadomia ruszy na lsk* aby zdoby> ko$alnie i zakady
$rzemysowe* jak nakaza to
;talin. #oniew zdecydowa si0 wy$rowadzi> manewr oskrzydlajcy na
#atowice i Cacib"rz* $ozostawiajc wojskom niemieckim drog0 wyco+ania si0 w gb
Czeszy. , 4rmia !ancerna
&wardii kierowaa si0 $ocztkowo na )rocaw* ale na rozkaz #oniewa
ruszya w lewo* do tyu* wzdu1 6dry w kierunku 6$ola. 4by $rzys$ieszy>
wyco+anie si0 =iemc"w z rejonu lska* #oniew wykorzysta r"wnie1 1* 2: i 5<
4rmie.
=oc 7 stycznia dywizje niemieckiej 17 4rmii zacz0y wyco+ywa> si0 i
ruszyy w kierunku 6dry.
, 4rmia !ancerna &wardii wzi0a wtedy do niewoli 6gromn liczb0 jec"w.
Cybako maskowa w czasie tej o$eracji swoje czogi* wykorzystujc biay tiul
zdobyty w jednej ze @lskic' +abryk w"kienniczyc'.
%Loto( ;talina zostao zdobyte w cigu nast0$nyc' dw"c' dni w
nienaruszonym stanie. /ya to dla
=iemiec ogromna katastro+a* $rzed kt"r zreszt ostrzega wcze@niej
&uderian. !rognozy $rzygotowane $rzez ;$eera* za$rezentowane dow"dcom
kor$us"w w #ram$nitz zaledwie dwa tygodnie wcze@niej* teraz stay si0 cakowicie
nieaktualne. ;am ;$eer zdawa sobie z tego i
doskonale s$raw0 i $rzewidywa* 1e =iemcy mog si0 teraz utrzyma>
najwy1ej $rzez kilka tygodni.
Ktrata ko$alni* 'ut i zakad"w $rzemysowyc' lska bya $rawdo$odobnie
wi0kszym ciosem dla niemieckiego $rzemysu zbrojeniowego* ni1 alianckie
bombardowania Lag0bia Cu'ry $rowadzone w cigu ostatnic' dw"c' lat.
=ajbardziej zaskakujcy w tej o$eracji by +akt* 1e rozkaz wyco+ania si
niemieckic' z rejonu
lska zatwierdzia kwatera Hitlera. Hitler zdj ze stanowiska generaa
Har$ego i wyznaczy swojego ulubionego dow"dc0* generaa ;c'Brnera*
zatwardziaego nazist0* kt"rego motto brzmiaoM
%;ia $rzez strac'(. ;c'Brner by zadowolony do$iero wtedy* gdy jego
1onierze bardziej bali si0 kar z jego r0ki ni1 $rzeciwnika.
17 4rmii udao si0 co $rawda wyco+a> z &"rnego lska* ale na miejscu
$ozostaa wi0kszo@> kobiet i dzieci. )ielu* zwaszcza ludzie starzy* nie mieli
wyboru. Czasami te1 wdowy odmawiay o$uszczenia miejsca* gdzie znajdowa si0
gr"b ic' m01a* inni nie c'cieli o$u@ci> gos$odarstw nale1cyc' do ic' rodzin od
$okole. !rzeczuwali* 1e je1eli std wyjad* nie b0dzie im ju1 dane $owr"ci>. Eedna
ze ;zwedek* kt"rej udao si0 $rzedosta> $rzez linie wojsk radzieckic' na c'o$skim
wozie* o$owiadaa $"3niej urz0dnikom szwedzkiej ambasady* 1e %c'ocia1 w
niekt"ryc' miejscac' 4rmia Czerwona zac'owywaa si0 $o$rawnie(* to twierdzenia
niemieckiej $ro$agandy o okruciestwac' czerwonoarmist"w wydaway si0 w
wi0kszo@ci $rawdziwe. Dodaa* 1e wcale jej to nie dziwi $o tym* co =iemcy robili w
Cosji. 6ddziay radzieckie byy bezlitosne* gdy tylko zac'odzio jakiekolwiek
$odejrzenie dziaa $artyzanckic'. 6+icerowie kom$anii $iec'oty* gdy znale3li
swojego 1onierza $atrolu martwego na ulicy jednej z wiosek* %nakazywali swoim
1onierzom zlikwidowanie wszystkic' mieszkac"w(.
;zybkie $ost0$y o+ensywy 1 Frontu Kkraiskiego stwarzay r"wnie1 wiele
wasnyc' $roblem"w dla wadz radzieckic'. Eednostki =#)D* kt"re miay
zabez$iecza> tyy walczcyc' wojsk* musiay czasami same walczy> z
$rzegru$owujcymi si0 jednostkami niemieckimi. 4kcje takie $owinny by> szybkie i
zdecydowane* a s$os"b dziaania taki jak w $rzy$adku zwykyc' oddzia"w 4rmii
Czerwonej stosujcyc' regulaminy walki. ) czasie tej o+ensywy genera
#ar$ow* dow"dca dywizji
=#)D $od1ajcej za jednostkami $ierwszego rzutu* skar1y si0 5 stycznia
Iieszykowi* dowodzcemu jednostkami =#)D 1 Frontu Kkraiskiego* 1e jego trzy
$uki %nie wystarczaj do zabez$ieczenia caego regionu* g"wnie z $owodu
uksztatowania terenu i du1ego obszaru las"w(.
!otrzebowa wi0kszyc' si do zabez$ieczenia linii komunikacyjnyc' i
zao$atrzenia* gdy wojska $rzekrocz ju1 6dr0.
) @rodku ugru$owania +rontu dowodzonego $rzez #oniewa 2 4rmia
&wardii* kt"rej ogromnie $om"g manewr oskrzydlajcy , 4rmii !ancernej Cybaki*
uc'wycia $rzycz"ek na drugim brzegu
6dry w okolicac' 6awy* mi0dzy )rocawiem a 6$olem. =a $rawo od niej .
4rmia !ancerna
&wardii Leluszenki uc'wycia kolejny $rzycz"ek w okolicac' cinawy* na
$"nocny zac'"d od
)rocawia* mimo zaci0tej obrony miasta $rzez elew"w $obliskiej szkoy
$odo+icerskiej. Laogi czog"w Leluszenki nie traciy czasu* gdy $rzygotowyway si0
do styczniowej o+ensywy. Dow"dca nakaza im intensywnie >wiczy> strzelanie na
A3$r3sac# zdobytyc' $o$rzedniej jesieni. Dzi0ki temu $o$rawiono wyra3nie celno@>*
kt"ra do tej $ory nie bya najsilniejsz stron radzieckic' jednostek $ancernyc'.
9eraz zaogi czog"w dodatkowo doskonaliy t0 umiej0tno@>* ostrzeliwujc statki
$ynce w d" rzeki z )rocawia.
=iemcy w tym czasie $rzerzucali 15: Dywizj0 !iec'oty* aby wzmocni> obron0
stolicy lska* kt"r
Hitler ogosi twierdz A %Festung /reslau(. &dy dowiedzia si0 o zdobyciu
$rzez Cosjan $rzycz"ka $od cinaw na 6drze* nakaza generaom Jon ;auckenowi
i =e'ringowi $rze$rowadzenie natyc'Amiastowego kontrataku* c'ocia1 ic' wojska
nie odtworzyy jeszcze gotowo@ci bojowej $o u$rzednim wyco+aniu si0 za rzek0.
Los kobiet i dzieci z ewakuowanego i ogarni0tego $anik )rocawia by
straszliwy* zar"wno tyc' o$uszczajcyc' miasto na $iec'ot0* jak i ewakuowanyc'
statkami* ostrzeliwanymi i zata$ianymi $rzez czogi Leluszenki. Nc' m01owie* je1eli
nie su1yli ju1 w )e'rmac'cie* zostali $owoani do
-olkssturmu. #obiety $ozostay same. ;yszay komunikaty z woz"w
kr1cyc' $o mie@cie* nawoujce do jak najszybszej ewakuacji. Iatki* kt"rym nie
udao si0 dosta> na $ocig* staray si0 zrobi>* co w ic' mocy* by $rzygotowa> si0 z
dzie>mi do czekajcej je w0dr"wki. =a$eniay termosy cie$ym mlekiem i okaday
je* czym si0 dao* by jak najdu1ej trzymay cie$o. Do $lecak"w $akoway mleko w
$roszku i za$asy 1ywno@ci. )ierzyy* 1e =ationalsozialistisc'e
-olkswo'l+a'rt Q=;-R* organizacja socjalna $artii nazistowskiej* za$ewni im
$omoc i ws$arcie w czasie ewakuacji.
La granicami )rocawia $rzekonay si0* 1e zdane s tylko na siebie. Iiasto
o$uszczay ju1 nieliczne $ojazdy mec'aniczne i $rawdziw sztuk byo znale3> jaki@
@rodek trans$ortu. nieg by tak g0boki* 1e musiay zostawia> w"zki i nie@>
najmodsze dzieci na r0kac'. Lodowaty wiatr szybko wyc'odzi zawarto@>
termos"w. )szystkie domy byy zamkni0te lub o$uszczone* albo ic' wa@ciciele
odmawiali otwarcia drzwi. Ldes$erowane matki $r"boway karmi> $iersi na
$olanie czy ce* ale tem$eratura ic' ciaa niebez$iecznie s$adaa. Eedna z modyc'
kobiet w li@cie do matki o$isaa @mier> swojego dziecka z zimna. !rzywoaa te1 los
innyc' matek* kt"re roz$aczay nad malekimi zawinitkami z noworodkami* kt"re
zamarzy na mrozie. =iekt"re kobiety nie miay ju1 siy na nic. ;iedziay w @niegu*
o$arte o drzewo $rzy drodze* obok starsze dzieci $akay ze strac'u* nie wiedzc*
czy ic' matka stracia $rzytomno@> czy zmara. ) tym zimnie nie stanowio to
1adnej r"1nicy.
) tym czasie 1 Front /iaoruski $osuwa si0 szybko w kierunku $"nocnoA
zac'odnim. Guk"w nakaza swoim dwom armiom $ancernym omijanie
umocnionyc' miast oraz $okonywanie od 7< do
1<< kilometr"w dziennie. 2 stycznia ;talin zadzwoni $o $oudniu do
Gukowa i nakaza zatrzymanie si0. %L c'wil wyj@cia nad 6dr0 oderwiecie si0 od
skrzyda Frontu /iaoruskiego $rzeszo 12< kilometr"w. 9ego obecnie nie nale1y
robi>. 9rzeba $oczeka>* a1 Front /iaoruski zakoczy o$eracj0 w !rusac'
)sc'odnic' i $rzegru$uje swoje siy za )is0(. ;talin obawia si0 wy$rowadzenia
kontrataku na $rawe skrzydo +rontu Gukowa $rzez wojska niemieckie znajdujce
si0 na !omorzu Lac'odnim. Cejon ten nazywano wtedy %nawisem batyckim(.
Guk"w baga
;talina* by $ozwoli mu jednak kontynuowa> o+ensyw0. Ee1eli czekaby
dziesi0> dni na
Cokossowskiego* daoby to =iemcom czas na obsadzenie umocnie w rejonie
Ii0dzyrzecza. ;talin zgodzi si0 niec'0tnie.
4rmie +rontu Gukowa wkraczay ju1 na ziemie nazywane $rzez 'itlerowc"w
)art'eland* obszar zac'odniej !olski* kt"ry zosta wczony do Czeszy $o ataku na
!olsk0 w 1:,: roku. &auleiter
#raju )arty* 4rt'ur &reiser* by zatwardziaym rasist* nawet jak na
nazistowskie standardy. Eego
/art#e$au sta si0 scen najbardziej brutalnyc' $rzesiedle* jakie mo1na sobie
wyobrazi>. !onad
7<< <<< !olak"w stracio wtedy wszystko* majtki i domy* kt"re zostay zaj0te
$rzez
-olksdeutsc'ow ze @rodkowej i @rodkowoAwsc'odniej ?uro$y. !olak"w
$rzesiedlono do
&eneralnej &uberni bez za$ewnienia im dac'u nad gow* 1ywno@ci i $racy.
;ytuacja Gyd"w bya jeszcze bardziej tragiczna. !onad 15< <<< skierowano do getta
w Oodzi. Ci* kt"rzy nie zmarli z godu* zgin0li w obozac' koncentracyjnyc'. &dy
radzieckie czogi weszy do miasta* w@r"d 1ywyc' zostao tylko 82< Gyd"w.
!olacy brali odwet na =iemcac'. ;ierow* dow"dca oddzia"w =#)D 1
Frontu /iaoruskiego* meldowa /erii* 1e $rzeszkadza to w $rowadzeniu dziaa
wywiadowczyc'. %Gonierze 1 4rmii
)ojska !olskiego $ost0$uj w stosunku do =iemc"w szczeg"lnie surowo.
Cz0sto niemieccy jecy nie docieraj nawet do wyznaczonyc' rejon"w zbi"rek* gdy1
rozstrzeliwuje si0 ic' $o drodze. =a $rzykad w $asie dziaania $uku 1 Dywizji
!iec'oty do niewoli tra+io 8< jec"w. Do rejonu zbi"rki dotaro tylko dw"c'. Ceszta
zostaa zabita. 9yc' dw"c' ocalayc' jec"w byo $rzesuc'iwanyc' $rzez dow"dc0
$uku. #iedy odesano ic' na $rzesuc'anie do sze+a wydziau roz$oznawczego
$uku* zostali zastrzeleni $o drodze(.
Decyzja Gukowa* aby dwiema armiami $rze> dalej* o$acia si0. =iemcy nie
mieli najmniejszej szansy* aby zorganizowa> jakkolwiek lini0 obrony. =a $rawym
skrzydle 1 Frontu /iaoruskiego ,
4rmia Kderzeniowa* .7 i 51 4rmie oraz 1 4rmia )ojska !olskiego $osuway
si0 r"wnolegle do
)isy w kierunku na /ydgoszcz i !i0* by zabez$ieczy> odsoni0te skrzydo
+rontu. ) @rodku ugru$owania +rontu 4rmia !ancerna &wardii /ogdanowa wci1
$ara do $rzodu. La ni $ost0$owaa 2 4rmia Kderzeniowa /ierzarina. =a lewym
skrzydle 1 4rmia !ancerna &wardii
#atukowa kierowaa si0 na !ozna. !o dotarciu do miasta 2 stycznia
#atukow zda sobie jednak s$raw0* 1e nie zdob0dzie go z marszu. Cuszy wi0c dalej
do $rzodu* zgodnie z instrukcjami
Gukowa. !ozna $ozostawiono Czujkowowi i jego 8 4rmii &wardii* kt"ra
$ost0$owaa za
#atukowem. Czujkow nie by wcale z tego zadowolony. )ydaje si0 nawet* 1e
$owi0kszyo to jego niec'0> do Gukowa.
&auleiter &reiser* $odobnie jak wcze@niej #oc' w !rusac' )sc'odnic'*
o$u@ci !ozna* nakazujc utrzymanie $ozycji do ostatniego 1onierza. =ie zgadza
si0 na ewakuacj0 ludno@ci cywilnej a1 do
< stycznia i w rezultacie w mie@cie $ozostaa wi0cej ni1 $oowa
mieszkac"w. )asilij &rossman* kt"ry znajdowa si0 $rzy 8 4rmii &wardii
Czujkowa* czu $rzez cay czas %wzrok niemieckic' cywil"w* kt"rzy obserwowali
nas zza +iranek(.
4 byo co oglda>. &rossman za$isa w swoim notatnikuM %!iec'ota na
wozac' konnyc' wszelkiego rodzaju. Gonierze $alili mac'ork0* jedli* $ili i grali w
karty. !rzejec'a w"z obo1ony dywanami.
)o3nice siedzieli na $uc'owyc' materacac'. Gonierze radzieccy nie jedli ju1
wtedy wojskowyc' racji. Lajadali si0 wie$rzowin* indykami i kurczakami. !o raz
$ierwszy od bardzo dawna widziaem r"1owe* zaokrglone i dobrze wygldajce
twarze. Q...R %=iemiecka ludno@> cywilna* uciekajca $rzed radzieckimi czogami*
teraz wracaa do swoic' dom"w. !olacy za@ $rzy ka1dej nadarzajcej si0 okazji
na$adali* rabowali i bili uc'od3c"w(. &rossman* $odobnie jak wi0kszo@> obywateli
radzieckic'* nie mia wtedy najmniejszego $oj0cia o tym* co dziao si0 tu w roku 1:,:
i w latac' nast0$nyc'. =ie wiedzia* dlaczego !olacy tak mocno nienawidzili
=iemc"w. 9ajny $akt
Hitlera ze ;talinem* kt"ry do$rowadzi do $odziau ic' kraju mi0dzy te dwa
mocarstwa* zosta ukryty za ciemn zason.
&rossman za$isywa te wszystkie rzeczy* c'ocia1 zdawa sobie s$raw0* 1e
nigdy nie b0dzie m"g ic' o$ublikowa>. %Lnalazo si0 tu 2< naszyc' dziewczt z
obwod"w woroszyowgradzkiego* c'arkowskiego i kijowskiego. ;ze+ Larzdu
!olitycznego armii $oin+ormowa mnie* 1e dziewcz0ta odnaleziono $rawie bez
1adnego odzienia. /yy zawszone* o$uc'ni0te z godu. Eeden z dziennikarzy
+rontowej gazety $owiedzia mi wtedy* 1e do czasu wkroczenia naszyc' wojsk byy
dobrze ubrane i wyglday $rzyzwoicie. 9o nasi 1onierze ograbili je ze
wszystkiego(.
&rossman dowiedzia si0 wkr"tce jeszcze bardziej $rzera1ajcyc' szczeg""w.
=otowaM
%6swobodzone $rzez 4rmi0 Czerwon rosyjskie dziewcz0ta cz0sto skar1yy
si0* 1e nasi 1onierze gwac je. Eedna z nic' o$owiadaa mi $rzez zyM c/y ju1
starym czowiekiem. ;tarszym ni1 m"j ojciecd%. &rossman w to nie wierzy. =ie
wierzy* 1e frontowiki mog do$uszcza> si0 takic' rzeczy.
%Frontowi 1onierze zwyczajni s walczy> za dnia i w nocy* maj czyste serca i
zamiary. &wac* rabuj i $ij ci z drugiego rzutu i tyowyc' jednostek(. )alki
uliczne w !oznaniu daway $rzedsmak tego* co czeka 4rmi0 Czerwon w /erlinie.
&rossman* kt"ry by w ;talingradzie w czasie bitwy* c'cia zobaczy>* jak Czujkow*
kt"ry uku zwrot %stalingradzka akademia walki w teArenie zabudowanym(* $oradzi
sobie tym razem z $rzeciwnikiem. =a$isaM %&"wn zasad walk w
;talingradzie byo od$owiednie zastosowanie ci01kiego s$rz0tu bojowego i
$iec'oty. 9eraz
cakademikd Czujkow zosta raz jeszcze zmuszony $rzez okoliczno@ci do
$odj0cia takic' walk* jakie $rowadzi w ;talingradzie* tyle 1e role si0 odwr"ciy. 9o
on atakowa* majc do dys$ozycji ogromn ilo@> s$rz0tu bojowego i niewiele
$iec'oty(.
&rossman s$0dzi jaki@ czas w !oznaniu $rzy Czujkowie. %Czujkow siedzia
w zimnym* jasno o@wietlonym $okoju na drugim $i0trze zarekwirowanej willi.
9ele+on dzwoni bez $rzerwy.
Dow"dcy jednostek meldowali o sytuacji na ulicac' !oznania(. Ii0dzy jedn
a druga rozmow tele+oniczn o$owiada* jak to %mia1d1y obron0 niemieck wok"
)arszawy(.
%Czujkow co c'wila odbiera tele+ony* oglda ma$y* rozmawia z dow"dcami
$oszczeg"lnyc' jednostekM cC'wil0U Iusz0 nao1y> okularyd%. 6kulary do czytania
wyglday dosy> dziwnie na jego kanciastej twarzy. %Czyta meldunki* niekiedy
c'ic'ota zadowolony i $uka swojego adiutanta o"wkiem $o nosie Qgdy by zy*
u1ywa raczej $i0@ciR. #rzycza do tele+onuM cEe1eli b0d $r"bowa> $rzebi> si0 na
zac'"d* $ozw"lcie im wyj@> z okr1enia. )tedy zgnieciemy ic' jak $luskwy. =ie
ujd cao. =ie ucieknUd%.
%9o na$rawd0 zdumiewajce* 1e $rzeoczyli@my taki drobiazg A zauwa1y
sarkastycznie* gdy nac'odzia go c'0>* aby $odrwi> nieco z Gukowa A gdy bra> $od
uwag0 nasze bojowe do@wiadczenie i nasze ws$aniae roz$oznanie. + !ozna jest
silnie u+orty+ikowan twierdz. Eedn z najmocniejszyc' w ?uro$ie. 4 my
my@leli@my* 1e to jest miasto* kt"re zdob0dziemy z marszu(.
) czasie gdy Czujkow $ozosta $od !ozna* reszta jego armii i 1 4rmia
!ancerna &wardii kierowaa si0 na Ii0dzyrzecz* na wsc'"d od 6dry. 9eraz
$odstawowym $roblemem nie by tylko niemiecki o$"r* ale coraz bardziej
wydu1ajce si0 linie zao$atrzenia. Linie kolejowe zostay zniszczone $rzez
wyco+ujce si0 oddziay niemieckie. !oza tym rozstaw tor"w by w !olsce inny ni1 w
Lwizku Cadzieckim. ) rezultacie zao$atrzenie zale1ao od trans$ortu
samoc'odowego* g"wnie amerykaskic' Stude(aker6w. Lnamienne* 1e tylko
niewielu radzieckic' i rosyjskic' 'istoryk"w $rzyznaje* 1e tak szybkie $ost0$y
o+ensywy byy mo1liwe dzi0ki amerykaskim ci01ar"wkom dostarczonym w
ramac' lendAlease. &dyby nie one* alianci dotarliby $ierwsi do
/erlina.
!rawie ka1dy z 1onierzy 4rmii Czerwonej za$ami0ta moment $rzekroczenia
granicy NNN Czeszy z
1:,: roku. ;tarszy lejtnant #oczkow ws$ominaM %)yszli@my z lasu i
zobaczyli@my desk0 $rzybit do $osterunku* na kt"rej znajdowa si0 na$isM c9o tu
$rzekl0te =iemcyd. )c'odzili@my na terytorium NNN Czeszy. Gonierze rozgldali si0
dokoa z ciekawo@ci. )ioski wyglday inaczej ni1 $o $olskiej stronie. )i0kszo@>
dom"w byo wzniesionyc' z cegy lub kamienia. ) mayc' ogrodac' $rzy domac'
roso mn"stwo drzew owocowyc'. Drogi byy r"wnie1 w o wiele le$szym stanie(.
#oczkow* $odobnie jak wielu jego towarzyszy broni* nie mogo zrozumie>* dlaczego
=iemcy* %kt"rzy nie byli $rzecie1 bezmy@lnymi lud3mi(* zaryzykowali
dostatnie i wygodne 1ycie* aby zaatakowa> Lwizek Cadziecki.
) kolejnyc' dniac' )asilij &rossman towarzyszy 8 4rmii &wardii* kt"ra
ruszya s$od !oznania na zac'"d. Eej oddzia $olityczny rozstawia na $oboczac'
dr"g tablice z na$isamiM %Dr1yjcie +aszystowskie =iemcyU =adszed dzie sduU(.
&rosssman by razem z 1onierzami tej armii* gdy zdobywali ;kwierzyn0. )
swoim notatniku za$isa o"wkiem to* co widziaM %)szystko stoi w ogniu... Eaka@
stara kobieta skacze z okna $oncego domu... Cabuj i u$i* co si0 da... Eest jasno jak
w dzie* $oniewa1 wszystko $onie... )
gabinecie komendanta wojskowego QmiastaR kobieta ubrana na czarno* z
martwymi ustami* m"wi cic'o* $rawie sze$tem. 6bok niej dziewczyna z siniakami
na szyi* twarzy* $odbitym okiem i straszliwymi ranami na r0kac'. Dziewczyna
zostaa zgwacona $rzez jednego z 1onierzy jednostki czno@ci z dow"dztwa armii.
6bwiniony jest tak1e. !ena czerwona twarz* wyglda na @$icego.
#omendant $rzesuc'uje ic' wszystkic' $o kolei(.
&rossman widzia %strac' i $rzera1enie w oczac' kobiet i dziewczt...
;$otykay ic' straszne rzeczy. #ulturalny* starszy m01czyzna o$owiada amanym
rosyjskim* eks$resywnie gestykulujc* 1e jego 1on0 zgwacio dziesi0ciu 1onierzy...
Cier$ienia dotykay r"wnie1 rosyjskie dziewcz0ta uwolnione z oboz"w. 6statniej
nocy kilka z nic' ukryo si0 w $okoju $rzeznaczonym dla kores$ondent"w
wojennyc'. ) @rodku nocy obudzi nas go@ny krzyk. Eeden z kores$ondent"w nie
m"g si0 o$anowa> i zacz dobiera> si0 do dziewczt. ;zybko $rzywr"cono
$orzdek(. &rossman s$isa te1 relacj0 modej matki.
Lostaa ona wielokrotnie zgwacona w szo$ie jednego z gos$odarstw. Eej
krewni $rzyszli do szo$y i $rosili 1onierzy* aby $ozwolili jej $oda> $ier@ dziecku*
$oniewa1 nie $rzestawao $aka>. )szystko to miao miejsce w $obli1u dow"dztwa*
w zasi0gu wzroku o+icer"w od$owiedzialnyc' za dyscy$lin0.
)e wtorek* ,< stycznia* Hitler $o raz $ierwszy od dugiego czasu wygosi
radiowe $rzem"wienie.
Dow"dcy niemieccy zacz0li wreszcie zdawa> sobie s$raw0* 1e zagro1enie dla
/erlina jest wi0ksze ni1 $rzy$uszczali. Czoowe jednostki Gukowa nie tylko z
atwo@ci $rzedary si0 $rzez umocnienia w $obli1u Ii0dzyrzecza* ale znalazy si0
ju1 na $odej@ciac' do 6dry. 6 7.,< rano do dow"dztwa
&ru$y 4rmii %)isa( dotara in+ormacja* 1e na drodze na &orz"w
)ielko$olski znajduje si0 %$eno czog"w $rzeciwnika(. =atyc'miast nakazano
$rze$rowadzenie roz$oznania z $owietrza.
Himmler nalega na wysanie batalionu A3$r3s6w trans$ortem kolejowym* aby
ode$rze> $rzeciwnika. !rotesty o+icer"w jego sztabu nie zday si0 na nic* $oniewa1
Ceic's+D'rer ;; by mocno $rzekonany* 1e ten batalion czog"w mo1e %$okona>(
radzieck armi0 $ancern. Czogi niemieckie znajdoway si0 jeszcze na wagonac'
kolejowyc'* gdy dostay si0 $od ogie trzec' lub czterec' radzieckic' czog"w.
/atalion $oni"s $owa1ne straty* zanim udao si0 wyco+a> skad w kierunku
#ostrzyna. Himmler c'cia $ostawi> dow"dc0 batalionu $rzed sdem wojennym* w
kocu udao si0 go $rzekona>* ze trudno czogom $rowadzi> walk0* gdy znajduj si0
na kolejowyc' $lat+ormac'.
) tym czasie Himmler wyda rozkaz b0dcy ko$i rozkazu ;talina z 1:.
rokuM %4ni kroku w tyU(* c'o> sowa brzmiay inaczejM Aod und Strafe f)r
Pflic#t?er$essen#eit' A mier> i kara za niedo$enienie obowizk"w. !r"bowa te1
$odnie@> na duc'u 1onierzyM %!o twardej $r"bie i do@wiadczeniac' ostatnic'
tygodni nadc'odzi dzie* gdy =iemcy b0d zn"w wolne(. Nnny z jego rozkaz"w
nakada surowe kary na kobiety* kt"re wa1yy si0 $oda> c'leb 1onierzom
wyco+ujcyc' si0 oddzia"w. ) rozkazie dziennym &ru$y 4rmii %)isa( na$isaM
%/"g nigdy nas nie zostawi i zawsze $omaga najdzielniejszym w godzinie $r"by(.
Lar"wno $od wzgl0dem 'istorycznym* jak i teologicznym byo to twierdzenie
bardzo wt$liwe.
Himmler* zdajc sobie s$raw0* 1e wie@ci o ucieczce wy1szyc' urz0dnik"w
'itlerowskic'* g"wnie
&auleiter"w #oc'a i &reisera* szybko si0 rozejd* $ostanowi da> $rzykad
innym* karzc tyc'* kt"rzy byli $od r0k. =a jego rozkaz rozstrzelano sze+a $olicji z
/ydgoszczy za o$uszczenie $osterunku* a kilka dni $"3niej w ;c'wedt o ,.<< $o
$oudniu $owieszono burmistrza* dkt"ry o$u@ci miasto bez rozkazu ewakuacji(.
Dwunasta rocznica rzd"w 'itlerowskic' bya r"wnie1 drug rocznic kl0ski
$od ;talingradem.
/eria zosta wa@nie $oin+ormowany o $rzec'wyconej $rzez $odsuc'
rozmowie w celi +eldmarszaka !aulusa oraz genera"w ;treckera i Jon ;eydlitza.
%=iemieccy generaowie $rzebywajcy w niewoli s w bardzo zyc'
nastrojac'(* in+ormowano
/eri0. )$yn0y na to in+ormacje o $rzem"wieniu C'urc'illa w Nzbie &min
sze@> tygodni wcze@niej. C'urc'ill $o$ar $ro$ozycj0 ;talina w s$rawie kom$ensacji
!olsce utraty ziem wsc'odnic' $rzez $rzyczenie !rus )sc'odnic' i innyc'
rejon"w. &eneraowie byli @wiadomi swojego $oo1enia* a tak1e $ozycji* jak
$rzy$isano w tym scenariuszu kontrolowanemu $rzez
Cosjan #omitetowi %)olne =iemcy(. %=azi@ci w tej s$rawie $ost0$uj
suszniej ni1 my A stwierdzi +eldmarszaek !aulus A $oniewa1 broni naszyc' ziem i
staraj si0 zac'owa> integralno@> terytorialn kraju(.
=awet genera Jon ;eydlitz* kt"ry wcze@niej $ro$onowa $rzerzucenie drog
lotnicz jec"w wojennyc' o $ogldac' antynazistowskic'* aby wznieci> rewolucj0
w Czeszy* by ju1 cakowicie $rzekonany* 1e %oderwanie ziem niemieckic'* aby
stworzy> stre+0 bez$ieczestwa* nie jest dla kraju najle$szym rozwizaniem(.
)szyscy generaowie w radzieckiej niewoli zdali sobie s$raw0* 1e antynazistowska
Liga 6+icer"w =iemieckic' zostaa wykorzystana $rzez Cosjan do ic' wasnyc'
cel"w. )adze 'itlerowskie nazway ;eydlitza zdrajc i skazay go na @mier> in
a(sentia.
A Dokucza mi straszliwe $oczucie nie$ewno@ci A odezwa si0 ;eydlitz A czy
wybrali@my wa@ciw drog0.
A Hitler my@li tylko o tym A skonstatowa !aulus A jak zmusi> =iemc"w do
wci1 nowyc' $o@wi0ce. =igdy $rzedtem w 'istorii nie byo tak $ot01nego
instrumentu wadzy. Iy =iemcy zostali@my oszukani $rzez czowieka* kt"ry j
zagarn.
A Dlaczego /"g jest taki zagniewany na =iemcy A zastanawia si0 ;trecker A 1e
zesa nam HitleraU
Czy1by =iemcy byli a1 tak niegodziwi i $odli` Czy zasu1yli@my a1 na tak
kar0`U
A Iija dwa lata od stalingradzkiej katastro+y A $owiedzia !aulus A i teraz cae
=iemcy stan si0 jednym wielkim ;talingradem.
&ro3by i nawoywania Himmlera nie uratoway sytuacji. 9ej samej nocy
radzieckie bataliony $iec'oty dowodzone $rzez $ukownika Eesi$ienk0* zast0$c0
dow"dcy 8: Dywizji !iec'oty &wardii* dotary do 6dry* $rzekroczyy rzek0 $o
lodzie i zaj0y niewielki $rzycz"ek na $"noc od
#ostrzyna.
Gonierze /ierzarina z 2 4rmii Kderzeniowej $rzeszli zamarzni0t 6dr0
wczesnym rankiem w niedziel0* ,1 stycznia* i weszli do wioski #ienitz. ;zli $o
@ladac' $ozostawionyc' $rzez rolnik"w zbierajcyc' na drugim brzegu drewno na
o$a. &dy weszli do wioski* na nogac' by tylko $iekarz i jego $omocnik. Gonierze
Eesi$ienki zaj0li na stacji $ocig z 5 dziaami $rzeciwlotniczymi* ,<
o+icerami i 5, modymi rekrutami ze su1by $racy* 4rbeitsdienstu. 9ylko
niewielkiej gru$ie
=iemc"w udao si0 uciec w tym* w czym s$ali i ostrzec mieszkac"w
$obliskiego miasta )riezen.
Cadzieckie wojska znajdoway si0 ju1 7< kilometr"w od #ancelarii Czeszy.
9ego samego dnia na $oudnie od #ostrzyna $orywczy $ukownik
&usakowski $rzekroczy 6dr0 ze swoj .. /rygad !ancern &wardii i utworzy
kolejny $rzycz"ek. ) ten s$os"b zdoby drug
Lot &wiazd0 /o'atera Lwizku Cadzieckiego. =a wszystkic' $rzycz"kac'
1onierze radzieccy natyc'miast $rzyst$ili do ko$ania oko$"w w zamarzni0tyc'
bagnac' de$resji 6derbruc'* mi0dzy
6dr a )zg"rzami ;eelow. !rzerzucano do $rzodu kolejne $uki artylerii*
kt"re miay $iec'ocie za$ewni> ws$arcie ogniowe. 6czekiwano natyc'miastowego i
silnego kontrataku. =iemcy byli jednak zszokowani tym* co si0 stao A &oebbels
wci1 twierdzi* 1e walki trwaj gdzie@ $od
)arszaw A a zebranie od$owiednic' si i @rodk"w musiao troc'0 $otrwa>.
9ylko Focke@/ulf3
$ojawiy si0 nad 6dr ju1 nast0$nego ranka* bombardujc i ostrzeliwujc
@wie1o wyko$ane oko$y oraz stanowiska ogniowe artylerii $rzeciw$ancernej.
Cadzieckie jednostki artylerii $rzeciwlotniczej* kt"re obiecano jako ws$arcie
walczcym na $rzycz"kac'* dotary do$iero $o trzec' dniac'. !rzez ten czas
1onierze Czujkowa byli wystawieni na zacieke ataki Lu+twa++e.
Iimo to wytrwali. Kdao im si0 nawet $rzetaszczy> na drugi brzeg dziaa
$rzeciw$ancerne* kt"re wzmocniy obron0 $rzycz"ka.
)ie@ci o uc'wyceniu $rzez 4rmi0 Czerwon $rzycz"k"w na 6drze byy
szokujce zar"wno dla 1onierzy* jak i dla ludno@ci cywilnej. )alter /eier* kt"ry nie
zosta wywoany z $ocigu urlo$owego w !rusac' )sc'odnic' $rzez $atrole
1andarmerii $olowej* s$0dza wa@nie ostatnie dni urlo$u u rodziny w
/uc'smD'lenweg mi0dzy #ostrzynem a Frank+urtem nad 6dr.
%;zcz0@cie na onie rodziny nie trwao jednak dugo(* ws$omina $"3niej.
)ieczorem lutego jeden z ssiad"w $rzybieg do jego domu alarmujc* 1e w
d0bowym lesie* jakie@ 2<< metr"w od wioski* zaj0o $ozycje okoo 8<< rosyjskic'
1onierzy.
) tym rejonie nie byo 1adnyc' niemieckic' jednostek* tylko kilka kom$anii
-olkssturmu majcyc' za cae uzbrojenie $ar0 karabin"w i Pancerfaust3. Dowodzi
nimi stary dyrektor szkoy.
Cosyjscy snaj$erzy ws$i0li si0 ju1 na drzewa i kontrolowali $odej@cia do lasu.
)kr"tce $rzerzucono tu batalion zo1ony z byyc' 1onierzy radzieckic'
$oc'odzcyc' z #aukazu* wzmacniajcy =iemcami z 5 $uku +ortecznego z
Frank+urtu. /eier jako 1onierz +rontowy zosta wyznaczony $rzez o+icera na
dow"dc0 jednej z gru$. &dy /eier obserwowa las z rowu* jeden z
9atar"w wskaza na drzewa i $owiedzia do niego aman niemczyznM %9y
nie strzela> tamU Iy nie strzela> tamU Iy nie strzela> do towarzyszyU(. /eier
natyc'miast o tym zameldowa i 9atarzy zostali rozbrojeni oraz skierowani na tyy
do ko$ania oko$"w. !ewnie i to im niewiele $omogo* gdy w kocu tra+ili w r0ce
czerwonoarmist"w.
Do niewielkiego $ododdziau wkr"tce doczya gru$a modyc' rekrut"w z
Dywizji &renadier"w
!ancernyc' %Feld'errn'alle(. )i0kszo@> z nic' miaa $o szesna@cie*
osiemna@cie lat. Lacz0li $rowadzi> ogie z mo3dzierzy w kierunku d0bowego lasu*
jednego zreszt z nielicznyc' las"w li@ciastyc' w tym rejonie. /yo ic' og"em okoo
,2<* ubranyc' w najr"1niejszego kroju mundury.
=iekt"rzy nosili stalowe 'emy* inni ke$i* jeszcze inni +ura1erki czy zwyke
cza$ki. )ielu miao wci1 na sobie mundury Hitlerjugend. )ydawali si0 $rzej0ci i
dumni ze swojego zadania* c'ocia1 z trudem nosili skrzynki z amunicj i nie mogli
nawet $rawidowo wycelowa> z karabinu* kt"ry by $o $rostu dla nic' zbyt dugi. )
czasie $ierwszego ataku radzieccy snaj$erzy wyuskiwali ic'* jednego $o drugim* z
szereg"w nacierajcyc' 1onierzy. Dow"dca zgin tra+iony kul w gow0.
4tak $rze1ya tylko garstka 1onierzy.
/eierowi udao si0 jeszcze odwiedzi> rodzinny dom. ) $iwnicy
zorganizowano $unkt o$atrunkowy i wszystkie $rze@cierada* jakie tylko znaleziono
w domu* $odarto na banda1e.
) miar0 jak 1onierze armii Czujkowa $osuwali si0 w kierunku na Ceitwein
;$ur* skd mo1na byoby $anowa> nad ca de$resj 6derbruc' i zac'odnimi
zboczami )zg"rz ;eelow* $rzybyway coraz to nowe niemieckie $osiki* kt"re z
marszu atakoway $rzycz"ek. lutego na $"nocn cz0@> $rzycz"ka
$rzegru$owano 25 dywizjon artylerii ci01kiej ;;. ) cigu nast0$nyc' trzec' dni i
nocy mo3dzierze tego dywizjonu wystrzeliy 1. <<< $ocisk"w. ) rejon $rzycz"ka
$rzerzucono r"wnie1 batalion z $uku czog"w %#urmark(* kt"ry ostatnio
wy$osa1ono w Panter3. Iia on zaatakowa>
Ceitwein ;$ur od $oudnia. 4tak jednak zakoczy si0 nie$owodzeniem*
$oniewa1 zacz0a si0 wcze@niej ju1 za$owiadana $rzez meteorolog"w odwil1 i czogi
zsuway si0 z botnistyc' zboczy.
)ie@ci o oddziaac' 4rmii Czerwonej +orsujcyc' 6dr0 zaszokoway /erlin.
*Stalin ante portas' A
za$isa w swoim dzienniku $od dat 1 lutego )il+red Jon 6Jen* attac'e
$rasowy &oebbelsa. A 9en alarmujcy krzyk $rzelecia $rzez stolic0 jak wiatr(.
Cetoryka 'itlerowskiej $ro$agandy staa si0 jeszcze bardziej +anatyczna*
nawet 'isteryczna.
Larzdzono zbi"rk0 1onierzy $uku granadier"w z Dywizji
%&rossdeutsc'land(. !owiedziano im* 1e $rzycz"ki na 6drze musz zosta> odbite z
rk Cosjan. =ast0$nie $odjec'ay autobusy berliskiej komunikacji miejskiej* kt"re
zawiozy 1onierzy na )zg"rza ;eelow* z widokiem na deA$resj0 6derbruc'.
;+ormowano wtedy now dywizj0 ;;. =adano jej nazw0 %,<. Eanuar( dla
u$ami0tnienia dwunastej rocznicy doj@cia nazist"w do wadzy. 9rzon dywizji
stanowi> mieli weterani jednostek ;;* ale wielu z nic' do$iero niedawno o$u@cio
sz$ital. ?ber'ard /aumgart* byy 1onierz ;;
%Leibstandarte( znajdowa si0 w tym czasie jeszcze w obozie dla
rekonwalescent"w. 6trzyma rozkaz d++ $owrotu razem z innymi weteranami
jednostek ;;. )itajcy ic' ;;A6bersturm+D'rer $owiedzia im o nowo $owstajcej
dywizji. Eej zadaniem bya obrona stolicy Czeszy i $otrzebowaa za'artowanyc' w
walkac' 1onierzy. )ezwa ic' do wst$ienia w szeregi dywizji i zakoczy 'asem*
kt"ry kiedy@ wymy@li sam HimmlerM *Fnsere D#re #eisst Areue! Kameraden' A =aszym
'onorem jest wierno@>U(.
9aki +anatyzm by ju1 jednak rzadko@ci* o czym zreszt alarmowali wy1si
o+icerowie ;;. 1 lutego
;;A6bergru$$en+D'rer /erger meldowa Himmlerowi* 1e %nastawienie
ludno@ci cywilnej w stosunku do ;; zmienia si0 wyra3nie na gorsze(. 9o zjawisko w
jeszcze wi0kszym sto$niu wyst0$owao w armii. Eak zauwa1y /ergerM %4rmia nie
m"wi ju1 jednym gosem z ;;(.
?ntuzjazm najbardziej +anatycznyc' czonk"w ;; roz$yn si0* gdy dotarli
nad 6derbruc' i zobaczyli $os0$ne $rzestrzenie zalanyc' $"l i grobli. %Eeste@my na
samym kocu @wiataU(* m"wili 1onierze* z kt"ryc' $owsta> miaa Dywizja %,<.
Eanuar(. Duc' u$ad jeszcze bardziej* gdy dowiedzieli si0* 1e nie ma tu czog"w ani
dzia szturmowyc'. %9o nie jest 1adna dywizjaU A zauwa1a jeden z $rzybyyc' nad
6dr0 1onierzy. A 9o bezadna zbieraninaU( L $owodu niewyleczonyc' do koca ran
/aumgart zosta $rzydzielony jako $isarz do dow"dztwa dywizji* kt"re zaj0o
zabudowania zarekwirowanego na $otrzeby wojska gos$odarstwa. Ioda 1ona
wa@ciciela tego gos$odarstwa* kt"ry $ewnie su1y zu$enie gdzie indziej* moga
tylko oszoomiona $atrze>* jak miejsce wynoszonyc' z salonu mebli zajmuj
maszyny do $isania i $olowe tele+ony. =owi lokatorzy zauwa1yli te1 wkr"tce* 1e
czerwony dac' by znakomitym celem dla radzieckiej artylerii.
/aumgart swoj su1b0 roz$ocz od $rze$isywania na maszynie $rotoko"w
$rzesuc'a trzec' radzieckic' dezerter"w. Ldecydowali si0 $rzej@> $rzez linie
niemieckie* gdy nakazano im $rzenie@> na wasnyc' ramionac' $rzez wod0
dow"dc0 dywizji. !otem tumacze dywizyjni* kt"rzy wywodzili si0 z =iemc"w
nadwo1askic'* czytali ostatnie artykuy z %!rawdy(. 6$ublikowany tam
komunikat $o zakoczeniu kon+erencji w Eacie $odawa* jakie s $lany aliant"w w
stosunku do $okonanyc' =iemiec. /lisko@> kl0ski $orazia /aumgarta i jego
ws$"towarzyszy broni. %!o $rostu musimy walczy> do kocaU(* $r"bowali
$rzekona> sami siebie.
Dziewitego lutego 1:.2 roku do bitwy o $rzycz"ek zosta rzucony $rzez
generaa )asowa* kt"ry tworzy $o stronie niemieckiej antybolszewickie oddziay
rosyjskie* jeden z jego batalion"w. /y on cz0@ci Dywizji %DBberitz(. /atalion
wasowc"w zaatakowa radzieck ,< Dywizj0 !iec'oty na $rzycz"ku na $"noc od
#ostrzyna. )alczy zaciekle* ale bez widocznyc' rezultat"w. !ro$aganda
'itlerowska o$isywaa ten e$izod jako $rzykad %entuzjazmu i +anatyzmu( w walce i
$rzedstawiaa 1onierzy )asowa jako s$ecjalist"w od walki wr0cz. /atalion ten mia
by> nazwany $rzez innyc' 1onierzy %!anzerknacker( A niszczyciel czog"w* ale
mo1e to by> tylko wymysem dziennikarza* kt"ry zmieni si0 w $ro$agandzist0.
Dow"dca $ukownik Lac'arow i jego czterec' 1onierzy otrzymao #rzy1e Belazne NN
klasy. ;am Ceic's+D'rer ;; gratulowa )asowowi i $rzekazywa
%braterskie $ozdrowienia( za to* 1e jego jednostka %tak znakomicie s$isaa si0
w walce(.
9akie traktowanie tyc'* kt"ryc' jeszcze niedawno uwa1ano za Fntermensc#en!
byo oznak des$eracji nazist"w* nawet je1eli sam Hitler nie $oc'wala tego rodzaju
rzeczy. 1 lutego &oebbels $rzyj delegacj0 #ozak"w %$ierwszyc' oc'otnik"w
walczcyc' z nami $rzeciwko bolszewizmowi( i %miujcyc' wolno@> wojownik"wA
rolnik"w(. &oebbels $ocz0stowa ic' nawet butelk /eiss(ier w swoim biurze.
#ozacy od1egnywali si0 jednak od )asowa i jego wielkoruskic' idei* $odobnie jak
zreszt od $rzedstawicieli wielu innyc' mniejszo@ci narodowyc' su1cyc' w ;;. )
tym samym czasie dotary do /erlina za $o@rednictwem niemieckiego doradcy do
s$raw kontakt"w z ludno@ci cywiln skargi na ic' $ost0$owanie w stosunku do
mieszkac"w okr0gu Friuli.
6d$owiedzi Hitlera na na$"r radzieckic' brygad $ancernyc' by rozkaz o
stworzeniu Dywizji
%!anzerjagd(* ale ta szumnie brzmica nazwa w nazistowskim stylu niezbyt
$rzystawaa do rzeczywisto@ci. Dywizja skadaa si0 g"wnie z kom$anii cyklist"w z
Hitlerjugend. #a1dy z rowerzyst"w mia wie3> ze sob dwa Panzerfaust3
$rzymocowane do kierownicy roweru.
&"wnym zadaniem jednostki byo niszczenie radzieckic' czog"w.
Himmler traktowa Panzerfaust3 jako cudown bro* tak jak rakiety -A. L
entuzjazmem m"wi o ic' wykorzystaniu w bez$o@redniej walce z czogami. #a1dy
1onierz wolaby jednak mie> 88A
milimetrowe dziao* kt"re $ozwalao niszczy> czogi z odlego@ci okoo $"
kilometra. Himmler w$ada w sza* gdy kto@ ws$omina o $lotkac'* 1e Panzerfaust
nie mo1e $rzebi> $ancerza radzieckic' czog"w. 9akie o$owie@ci nazywaM Din
a(soluter Sc#windel'
&dy wr"g by coraz bli1ej* $rzyw"dcy =iemiec zacz0li bra> $od uwag0
mo1liwo@> $o$enienia samob"jstwa. !rzyw"dztwo okr0gu berliskiego Q&auR
wydao $olecenie* aby $riorytet w $rzyznawaniu $ozwole na bro miao
%kierownictwo $olityczne( $astwa. ;ze+ +irmy +armaceutycznej o$owiada Krsuli
Jon #ardor++ i jej $rzyjaci"ce* 1e jeden ze %Lotyc' /a1ant"w(
Qwy1szyc' urz0dnik"w $artyjnyc'R $rzyszed do jego laboratorium i za1da
wydania trucizny na $otrzeby #ancelarii Czeszy.
Hitler i jego najbli1si ws$"$racownicy znale3li si0 ju1 blisko $ieka wojny*
kt"re sami roz$0tali.
6dwet za egzekucje ludzi zwizanyc' z li$cowym zamac'em $rzybra
zu$enie nieoczekiwan +orm0 ju1 $o u$ywie dw"c' tygodni. Cankiem , lutego
mia miejsce szczeg"lnie ci01ki nalot samolot"w amerykaskic' na /erlin. Lgin0o
$onad ,<<< ludzi. Dzielnica* gdzie mie@ciy si0 redakcje gazet* oraz wiele innyc'
zostay $rawie cakowicie zniszczone. /omby uderzyy te1 w obiekty zajmowane
$rzez $rzyw"dc"w nazistowskic'. 9ra+iona zostaa #ancelaria Czeszy i siedziba
wadz $artii narodowosocjalistycznej* budynek &esta$o na !rinzA4lbrec'tstrasse*
bardzo $owa1nie zosta te1 uszkodzony budynek ;du Ludowego. Eego
$rzewodniczcy* Coland Freister* kt"ry skazywa na @mier> s$iskowc"w* zgin w
$iwnicac' budynku. )szystkie te wiadomo@ci $odbudoway morale ruc'u o$oru*
ale zacz0y kr1y> $lotki* 1e obozy koncentracyjne i wi0zienia zostay $rzygotowane
do wysadzenia. Eedyna nadzieja bya tylko w tym* 1e Himmler zec'ce wykoArzysta>
wi03ni"w jako element $rzetargowy. Iartin /ormann w swoim dzienniku za$isa
$o nalocieM %Kcier$iay od bombM nowa #ancelaria Czeszy* a w tym a$artamenty
Hitlera* $ok"j stoowy* ogr"d zimowy i kancelaria $artii nazistowskiej(. )ydaje si0*
1e /ormanna w tym czasie obc'odzi tylko los $omnik"w nazizmu. =ie ws$omnia
ani sowem o o+iarac' w@r"d ludno@ci cywilnej.
=ajwa1niejszym wydarzeniem za$isanym w dzienniku /ormanna $od dat 5
lutego byy urodziny
?wy /raun. Hitler %$romienia(* gdy $atrzy* jak radosna taczy z innymi. Eak
zawsze /ormann kon+erowa z #altenbrunnerem. 7 lutego &auleiter #oc'*
najwyra3niej znowu w askac' $o o$uszczeniu #r"lewca Qmimo 1e niedawno wyda
rozkaz rozstrzelania ka1dego* kto samowolnie o$u@ci sw"j $osterunekR* $rowadzi
o1ywione rozmowy z Hitlerem. 9ego samego wieczoru
/ormann zjad kolacj0 z Fegeleinami. Eednym z go@ci na tej kolacji by r"wnie1
Himmler* kt"rego $ozycj0 usiowali $odwa1y> zar"wno Fegelein* jak i
#altenbrunner. Iimo 1e sytuacja na +roncie bya katastro+alna* Himmler* dow"dca
&ru$y 4rmii %)isa(* oddali si0 na wiecz"r ze swojej kwatery. !o kolacji /ormann i
Fegelein rozmawiali z ?w /raun* $rawdo$odobnie o jej wyje3dzie z /erlina*
$oniewa1 Hitler c'cia oc'roni> j $rzed niebez$ieczestwami. =ast0$nego
wieczoru
?wa wydaa niewielkie $rzyj0cie $o1egnalne dla Hitlera* /ormanna i
Fegelein"w. : lutego wyjec'aa do /erc'tesgaden razem ze swoj siostr &retl. Hitler
nakaza /ormannowi* aby osobi@cie od$rowadzi je do $ocigu.
/ormann by Ceic'sleiterem $artii nazistowskiej* kt"remu $odlegali wszyscy
&auleiterzy. )
wi0kszo@ci $rzy$adk"w to wa@nie oni wstrzymywali ewakuacj0 kobiet i
dzieci do ostatniej c'wili.
;am /ormann nigdy nie ws$omina w swoic' dziennikac' o uc'od3cac' ze
wsc'odnic' teren"w
Czeszy. Cakowity brak kom$etencji &auleiter"w w tym wzgl0dzie by
$ora1ajcy* ale w $rzy$adku nazistowskiej 'ierarc'ii trudno jest $owiedzie>* gdzie
koczya si0 od$owiedzialno@>* a zaczynao bestialstwo. ) meldunku o %;ytuacji w
zakresie ewakuacji( z 1< lutego $o raz $ierwszy ws$omniano* 1e wci1 konieczna
jest ewakuacja 8<< <<< cywil"w z wybrze1a /atyku. #a1dy $ocig i statek by w
stanie zabra> tylko 1<<< os"b. %=ie dys$onujemy wystarczajc liczb statk"w*
lokomotyw i wagon"w(* na$isano w meldunku. ) tym samym czasie $rzyw"dcy
'itlerowscy ani my@leli udost0$ni> uc'od3com swoic' luksusowyc' %$ocig"w
s$ecjalnyc'(.
6
Wsc17) i Z(c17)
Cankiem lutego* gdy ruszay $ierwsze niemieckie kontrataki na $rzycz"ki
na 6drze* amerykaski ci01ki kr1ownik Guinc3 do$ywa wa@nie do Ialty.
%#r1ownik z $rezydentem na $okadzie A $isa C'urc'ill A w$ywa majestatycznie
do okaleczonego mocno $rzez wojn0( &rand Harbour w
La -alletcie. C'urc'ill uda si0 na $okad okr0tu* aby $owita> CooseJelta.
C'ocia1 sam nie da $o sobie $ozna>* jak du1e wra1enie wywar na nim widok
wyczer$anego c'orob $rezydenta* towarzyszce mu osoby wydaway si0
wstrz@ni0te.
;$otkanie dw"c' $olityk"w byo $rzyjacielskie* nawet serdeczne* ale minister
s$raw zagranicznyc' w rzdzie C'urc'illa* 4nt'ony ?den* mia wiele $owod"w do
zmartwie. Coraz cz0@ciej $ojawiay si0 mi0dzy sojusznikami r"1nice zda w kwestii
dziaa w ?uro$ie Lac'odniej. 9eraz obie delegacje miay uda> si0 do Eaty na
#rymie* aby razem ze ;talinem decydowa> o ma$ie $owojennej ?uro$y. ;ojusznicy i
w tej s$rawie r"1nili si0 $ogldami. ;talin wiedzia ju1 doskonale* co i w jaki s$os"b
c'ce osign>. C'urc'illa i ?dena zajmowaa najbardziej s$rawa nie$odlego@ci
!olski* natomiast dla CooseJelta $riorytetem byo $owoanie 6rganizacji
=arod"w Ljednoczonyc'.
9rzeciego lutego brytyjski $remier i amerykaski $rezydent wystartowali
osobnymi samolotami na s$otkanie ze ;talinem. Lecieli $rosto w kierunku Iorza
Czarnego w cakowicie zaciemnionyc' kabinac'* eskortowani $rzez ;ustan$i!
samoloty my@liwskie dalekiego zasi0gu. !o siedmiu i $" godzinie lotu wyldowali
w ;aki $od ?u$atori. &o@ci $owitali Iootow i )yszynski* byy $rokurator w
$rocesac' $okazowyc'* teraz wicekomisarz s$raw zagranicznyc'. ;talin* kt"ry
$anicznie ba si0 latania samolotami* $rzyby do$iero nast0$nego dnia rano* . lutego.
!odr"1owa z
Ioskwy swoim $ocigiem z zielonymi wagonami* z kt"ryc' cz0@> miaa
wci1 dekoracje w stylu
4rt =ouJeau* jeszcze z czas"w carskic'.
4merykascy sze+owie sztab"w zostali umieszczeni w byym $aacu carskim.
&enera &eorge
Iars'all tra+i do sy$ialni carycy* gdzie znajdoway si0 nawet tajne sc'ody* z
kt"ryc' mia rzekomo korzysta> sam Cas$utin. Nc' brytyjscy od$owiednicy zostali
ulokowani w $aacu ksi0cia
)oroncowa w 4u$ce* kt"ry by ekstrawaganck mieszank stylu
mauretaskiego i szkockiego.
!rezydent CooseJelt zamieszka w $aacu Liwadia* gdzie odbywa> si0 miay
g"wne rozmowy. )
czasie niemieckiej oku$acji #rymu wiele budynk"w i du1a cz0@>
in+rastruktury zostao $owa1nie uszkodzonyc'. Cosjanie starali si0 jak najszybciej
$rzygotowa> $aace i inne budynki dla go@ci. =ie szcz0dzili te1 wysik"w* aby
u$rzyjemni> im czas* organizujc bankiety z kawiorem i kaukaskim szam$anem.
C'urc'ill nie m"g o$rze> si0 nazwaniu tego wybrze1a wyludnionyc' letnic'
$aac"w terminem %i?iera of &ades. !odejrzewa* 1e we wszystkic' $okojac'
zao1ono $odsuc'. =#)D
umie@cio r"wnie1 mikro+ony kierunkowe w ogrodac'.
;talin odwiedzi C'urc'illa $o $oudniu. ;tara si0 swoj $ewno@ci siebie
$rzekona>* 1e 4rmia
Czerwona mo1e dotrze> do /erlina w ka1dej c'wili. !otem zo1y
uszanowanie CooseJeltowi. )
czasie rozmowy z amerykaskim $rezydentem zac'owywa si0 zu$enie
inaczej i $rzedstawi odmienn wersj0 wydarze. !odkre@la si0 niemieckiego o$oru
i trudno@ci w +orsowaniu 6dry.
CooseJelt by $ewien* 1e to on* nie C'urc'ill* $oradzi sobie ze ;talinem.
)ierzy* 1e jest to tylko s$rawa zdobycia zau+ania ;talina* co nigdy nie udao si0
C'urc'illowi. CooseJelt $rzyzna si0 nawet ;talinowi do $ewnyc' nie$orozumie
mi0dzy nim a /rytyjczykami* dotyczcyc' strategii inwazji na =iemcy. &dy
zasugerowa* 1e ?isen'ower $owinien mie> bez$o@redni kontakt ze
;tawk* ;talin gorco to $o$ar. Cadziecki $rzyw"dca c'cia jak najwi0cej
skorzysta> z amerykaskiego otwarcia si0 na Lwizek Cadziecki* nie dajc $rzy tym
zbyt wiele w zamian.
!rzyw"dcy amerykascy mieli i inne $owody* by nie s$rzeciwia> si0
;talinowi. =ie wiedzieli* czy $owiedzie si0 $rogram budowy bomby atomowej i
$ragn0li jak najszybciej $rzekona> radzieckiego $rzyw"dc0 do roz$ocz0cia dziaa
wojennyc' $rzeciwko Ea$onii. =ie zdawali sobie s$rawy* 1e stworz w ten s$os"b
;talinowi okazj0 do atwego zgarni0cia u$"w* w c'wili gdy wojna dobiegaa koca.
) czasie $ierwszej tury rozm"w ;talin za$ro$onowa* aby $rezydent
CooseJelt $rzewodniczy negocjacjom. Cadziecki $rzyw"dca w czasie rozm"w nosi
mundur marszaka z $rzy$i0tym na $iersi orderem /o'atera Lwizku Cadzieckiego.
;$odnie z lam$asami $rzykryway buty z kaukaskiej mi0kkiej sk"ry. /uty ;talina*
$rzeczulonego na $unkcie swego niskiego wzrostu* miay $odwy1szone obcasy.
Knika te1 jasnego o@wietlenia* aby nie byo wida> $ozostao@ci $o os$ie na twarzy.
9e niedoskonao@ci wodza radzieckiego $astwa zawsze retuszowano na wszystkic'
jego o+icjalnyc' $ortretac'.
&enera 4ntonow* sze+ radzieckiego ;ztabu &eneralnego* $rzedstawi ocen0
sytuacji.
4merykaskim i brytyjskim sze+om sztabu brakowao jednak w tyc'
$rezentacjac' wielu wa1nyc' szczeg""w. Lwaszcza /rytyjczycy odczuwali* 1e ruc'
in+ormacji mi0dzy sojusznikami odbywa si0 tylko w jedn stron0. 4ntonow
$rzekonywa r"wnie1* 1e dat0 wielkiej styczniowej o+ensywy $rzesuni0to* aby
wes$rze> 4merykan"w i /rytyjczyk"w. &enera Iars'all ze swojej strony
$odkre@la skutki alianckic' bombardowa =iemiec A zakad"w $rzemysu
wojennego* linii kolejowyc'* trans$ort"w $aliw* co w ogromnym sto$niu
$rzyczynio si0 do ostatnic' sukces"w
4rmii Czerwonej. =astr"j s$otkania $o$su si0* gdy ;talin najwyra3niej
rozmy@lnie zacz $rzekr0ca> my@li wy$owiedziane wcze@niej $rzez C'urc'illa.
Iusia interweniowa> CooseJelt.
)ieczorem w czasie obiadu $rzyjazna atmos+era zostaa raz jeszcze zak"cona
$rzez radzieck delegacj0* kt"rej uwagi wskazyway wyra3nie na lekcewa1enie $raw
mayc' narod"w. CooseJelt* majc nadziej0 na ocie$lenie atmos+ery* $owiedzia
;talinowi* 1e jest nazywany w 4meryce Fncle
=oe Q)ujek EoeR. ;talin* kt"ry najwyra3niej nie by o tym in+ormowany $rzez
swoic' dy$lomat"w* $oczu si0 ura1ony* 1e wykorzystuje si0 w stosunku do niego
tak $ozbawione szacunku okre@lenie.
C'urc'ill $r"bowa ratowa> sytuacj0* $ro$onujc toast za )ielk 9r"jk0.
;talin nie m"g odm"wi>.
)ykorzysta jednak okazj0* aby $odkre@li>* 1e to )ielka 9r"jka decyduje o
losac' @wiata i inne narody nie maj tu nic do $owiedzenia. CooseJelt i C'urc'ill nie
zareagowali na to wyst$ienie.
=ast0$nego dnia rano* 2 lutego* amerykascy i brytyjscy sze+owie sztab"w
s$otkali si0 z $rzedstawicielami ;tawki* kt"rym $rzewodzi genera 4ntonow.
;tawka c'ciaa $rzede wszystkim zwi0kszenia si aliant"w i zintensy+ikowania
dziaa we )oszec'* aby =iemcy nie mogli wyco+a> stamtd swoic' dywizji i
skierowa> ic' na )0gry. !ro$ozycja wydawaa si0 rozsdna i logiczna* ale te1 mogo
c'odzi> w niej o to* by $rzekona> aliant"w do skoncentrowania dziaa na $oudniu
?uro$y* daleko od /erlina. Lar"wno genera Iars'all* sze+ sztabu
amerykaskic' si zbrojnyc'* jak i sze+ Nm$erialnego ;ztabu &eneralnego* marszaek
$olny sir 4lan /rooke* $rzestrzegali otwarcie $rzedstawicieli ;tawki* 1e nie b0d w
stanie za$obiec $rzerzutowi niemieckic' +ormacji z jednego +rontu na drugi. Iogli
tylko $odejmowa> decyzje o atakac' lotniczyc' na w0zy i linie kolejowe.
=ajwa1niejsza cz0@> kon+erencji odbya si0 $o $oudniu i w dniu nast0$nym.
Coz$ocz0a si0 dyskusja na temat okresu $owojennego i s$osobu traktowania
$okonanyc' =iemiec. Lwyci0stwo $rzewidywano latem tego roku. CooseJelt m"wi
o ?uro$ejskiej #omisji Doradczej i $rzyszyc' stre+ac' oku$acyjnyc'. ;talin
$rzedstawia jasno swoj wol0 rozczonkowania =iemiec. CooseJelt nagle stwierdzi*
1e siy amerykaskie o$uszcz ?uro$0 w dwa lata $o $okonaniu =iemiec.
C'urc'ill by $rzera1ony. 9o mogo tylko zac'0ci> ;talina do wi0kszej
nieust0$liwo@ci. !oza tym wycieczona wojn zac'odnia ?uro$a moga okaza> si0
zbyt saba* aby stawi> czoa komunistom.
;talin r"wnie1 jasno $ostawi s$raw0* 1e b0dzie domaga si0 re$aracji dla
Lwizku Cadzieckiego w got"wce i s$rz0cie* w wysoko@ci 1< miliard"w dolar"w.
=ie ws$omnia w czasie kon+erencji* 1e radzieckie komisje rzdowe* zo1one z
do@wiadczonyc' ksi0gowyc' w nowyc' $ukownikowskic' mundurac'*
$ost0$oway ju1 za ka1d radzieck armi. Nc' zadaniem bya %systematyczna
kon+iskata majtku niemieckiego* w tym wy$osa1enia zakad"w $rzemysowyc'(.
6$r"cz tego s$ecjalna gru$a =#)D w ka1dym dow"dztwie armii dys$onowaa
zes$oami* kt"re $otra+iy otwiera> sej+y* zanim dobior si0 do nic' radzieccy
1onierze* kt"rzy zwykle $r"bowali je uc'yla> za $omoc zdobycznego Panzerfausta!
niszczc wszystko wewntrz. ;talin c'cia wycisn> z
=iemiec ka1d uncj0 zota.
L wyjtkowym zaanga1owaniem zar"wno ;talin* jak i C'urc'ill $odc'odzili
do s$rawy !olski.
Cozmowy w Eacie nie dotyczyy jednak jej granic* ale raczej skadu rzdu.
C'urc'ill deklarowa* 1e dla )ielkiej /rytanii nie$odlega !olska to s$rawa 'onoru*
$oniewa1 atak na ni by jedn z $rzyczyn* dla kt"ryc' jego kraj wy$owiedzia
=iemcom wojn0 we wrze@niu 1:,: roku.
;talin w swojej od$owiedzi odni"s si0 w s$os"b $okr0tny do tajnego
$rotokou $aktu radzieckoAniemieckiego z 1:,: roku* kt"ry zezwala Lwizkowi
Cadzieckiemu na zaj0cie i oku$acj0 wsc'odniej cz0@ci !olski i kraj"w nadbatyckic'*
a =iemcom A na oku$acj0 zac'odniej cz0@ci kraju.
%9o kwestia 'onoru A $owiedzia wstajc A w $rzeszo@ci Cosjanie zawinili
wiele wzgl0dem tego kraju i rzd radziecki c'ciaby to teraz na$rawi>(. !o tym
bezwstydnym wst0$ie* zwa1ywszy na $rze@ladowania !olak"w* ;talin $rzeszed do
sedna s$rawyM %Eest to r"wnie1 $roblem bez$ieczestwa $astwa* $oniewa1 !olska
jest dla Lwizku Cadzieckiego najwi0kszym $roblemem strategicznym. ) caej
naszej 'istorii su1ya jako korytarz dla wrog"w atakujcyc' Cosj0(.
9wierdzi* 1e aby za$obiec temu w $rzyszo@ci* !olska musi by> silna.
%Dlatego Lwizek Cadziecki jest zainteresowany w $owstaniu silnej* wolnej i
nie$odlegej !olski. ;$rawa !olski to s$rawa 1ycia i @mierci dla $astwa
radzieckiego(. Eawna s$rzeczno@> dw"c' ostatnic' stwierdze bya oczywista.
C'ocia1 nigdy nie wy$owiedziano tego otwarcie* Lwizek Cadziecki wyra3nie
dawa do zrozumienia* 1e nigdy nie zgodzi si0 na nic innego* ni1 cakowite
$od$orzdkowanie !olski jako stre+y bu+orowej. 4ni C'urc'ill* ani CooseJelt nie
rozumieli w $eni szoku* jakim bya dla Lwizku
Cadzieckiego i samego ;talina inwazja niemiecka na Cosj0 w 1:.1 roku. =ie
mogli te1 $oj>* jak silne byo $ostanowienie radzieckiego $rzyw"dcy* aby nie
do$u@ci> do $owt"rzenia si0 $odobnej sytuacji w $rzyszo@ci. Io1na by $okusi> si0
nawet o stwierdzenie* 1e 3r"da zimnej wojny lez w traumatycznyc'
do@wiadczeniac' $rzyw"dc"w radzieckic'.
C'urc'ill zdawa sobie doskonale s$raw0* 1e nie b0dzie mia szans w
dyskusji* gdy ;talin zacznie $rzywoywa> $rzy s$rawie !olski argumenty dotyczce
zabez$ieczenia linii komunikacyjnyc' w obliczu zbli1ajcej si0 bitwy o /erlin. 9e
karty radziecki $rzyw"dca rozgrywa bardzo mdrze.
9wierdzi* 1e tymczasowy %rzd warszawski(* jak go nazywa A 4merykanie i
/rytyjczycy wci1 odnosili si0 do niego jako do kontrolowanego $rzez =#)D
%rzdu lubelskiego( A jest w !olsce bardzo $o$ularny. Co do demokracji*
argumentowa* 1e $olski rzd w Londynie $osiada tyle $o$arcia si
demokratycznyc'* co rzd de &aulle\a we Francji. 9rudno teraz stwierdzi>* czy
C'urc'ill wa@ciwie wtedy odczyta to $rzesanieM =ie $rzeszkadzajcie mi w
s$rawie !olski* $oAniewa1 kontroluj0 +rancuskic' komunist"w. )asze linie
komunikacyjne we Francji nie byy $rzecie1 zak"cane $rzez +rancuski ruc' o$oru*
zdominowany $rzez komunist"w.
4by $oruszy> $roblem stre+ w$yw"w* ;talin za$yta obudnie o sytuacj0 w
&recji. Cadziecki $rzyw"dca na $odstawie umowy z $a3dziernika ubiegego roku*
dotyczcej $odziau stre+ w$yw"w na /akanac'* $ostanowi nie miesza> si0 do
s$raw greckic' i res$ektowa> brytyjskie w$ywy. )
Eacie sugerowa* 1e zar"wno !olska* jak i Francja $owinny by> traktowane w
s$os"b $odobny do casusu greckiego. 4le $remier brytyjski najwyra3niej nie
odczyta wa@ciwie tego* co ;talin c'cia mu $rzekaza>. =awet marszaek $olny sir
4lan /rooke $odejrzewa* 1e C'urc'ill nie zrozumia z tej rozmowy wielu rzecz3.
;talin nie ust0$owa. 9wierdzi* 1e w ostatnim czasie !olacy zabili 1
radzieckic' 1onierzy.
C'urc'ill zosta zmuszony do $rzyznania* 1e ataki $rze$rowadzane na
jednostki 4rmii Czerwonej $rzez $olski niekomunistyczny ruc' o$oru* 4rmi0
#rajow* s cakowicie nie do zaakce$towania.
!remier brytyjski nie wiedzia jednak* 1e to jednostki =#)D* kt"re
od$owiaday za zabez$ieczenie ty"w wojsk radzieckic'* byy w wi0kszo@ci
$rzy$adk"w stron atakujc* 1e to one wi0ziy czonk"w ruc'u o$oru i
wykorzystyway nawet tortury* aby wycign> z aresztowanyc' nazwiska ic'
ws$"towarzyszy oraz in+ormacje o lokalizacji skad"w broni i s$rz0tu wojskowego.
CooseJelt by ju1 zbyt c'ory i saby* aby skutecznie interweniowa> w tej s$rawie.
=alega tylko na $rze$rowadzenie w !olsce wolnyc' i s$rawiedliwyc' wybor"w.
/yo to raczej tylko $obo1ne 1yczenie* gdy1 caa maszyneria wadzy w tym kraju
znalaza si0 ju1 w r0kac' radzieckic'. &"wny doradca CooseJelta* Harry Ho$kins*
6cenia* 1e do $rezydenta dotara mniej wi0cej $oowa z tego* o czym wtedy
m"wiono.
;talin $oczu si0 zwyci0zc. &dy tylko jego negocjatorzy si0 $rzekonali* 1e w
s$rawie !olski uzyskano ju1 wszystko* nagle zrezygnowali ze swoic' zastrze1e do
systemu gosowania za$ro$onowanego $rzez 4merykan"w dla 6rganizacji
=arod"w Ljednoczonyc'. 8 lutego* w czasie $rywatnego s$otkania* ;talin zgodzi si0
na $rzyst$ienie Lwizku Cadzieckiego do wojny $rzeciwAko Ea$onii zaraz $o
ka$itulacji =iemiec.
!rzyw"dca radziecki* odni"sszy zwyci0stwo* nie sta si0 mniej ust0$liwy.
&dy C'urc'ill w czasie nast0$nego s$otkania wyrazi swoje zastrze1enia co do
zmiany zac'odnic' granic !olski* obawiajc si0 wielkic' $rzemieszcze ludno@ci*
;talin od$ar* 1e nie wydaje si0 to $roblemem. L trium+em w gosie m"wi o
ogromnyc' masac' niemieckic' uc'od3c"w uciekajcyc' $rzed 4rmi Czerwon.
9rzynastego lutego* w dwa dni $o zakoczeniu kon+erencji w Eacie* Cosjanie
zdobyli wreszcie
/uda$eszt. #oniec straszliwyc' walk o to miasto znaczyy orgie zabijania*
rabunk"w* niszczenia i gwat"w. Hitler wci1 jeszcze c'cia $rze$rowadzi>
kontratak na )0gry z wykorzystaniem 5 4rmii
!ancernej ;;. Iia nadziej0 rozbi> , Front Kkraiski marszaka 9obuc'ina*
ale byo to jak ostatnie zagranie 'azardzisty* kt"ry rzuci na st" 1etony* jakie
$ozostay $o 4rdenac'.
9ej nocy /rytyjczycy zbombardowali Drezno. =ast0$nego ranka* w @rod0
$o$ielcow* lotnictwo amerykaskie $onowio nalot na miasto. Laatakowano kilka
mniej znaczcyc' cel"w. =aloty te miay by> wy$enieniem danyc' ;tawce obietnic
$owstrzymania $rzegru$owa si $rzeciwnika $rzez zniszczenie linii kolejowyc'. 4
+akt* 1e w tym tygodniu na 4ngli0 s$ado 18< $ocisk"w rakietowyc' ty$u -A1 i -A*
najwi0ksza liczba od roz$ocz0cia $rzez =iemc"w atak"w rakietowyc'* nie zmi0kczy
serc $lanujcyc' naloty. ;amo Drezno* $rze$i0kna stolica ;aksonii* nie byo dotd
obiektem wi0kszyc' nalot"w bombowyc'. Drezdeczycy 1artowali nawet* 1e
mieszka tu ciotka samego C'urc'illa i dlatego do tej $ory miasto oszcz0dzano. 4le
naloty z 1, i 1. lutego byy bezlitosne* $odobne do wcze@niejszyc' na Hamburg. )
Dre3nie znajdowao si0 w tym czasie ,<<
<<< uc'od3c"w ze wsc'odu. #ilka $ocig"w z nimi utkn0o na g"wnej stacji
kolejowej. 9ragedi0 stanowio to* 1e zamiast wojsk maszerujcyc' w odwrotn
stron0 $rzez Drezno na +ront* jak twierdzi radziecki wywiad wojskowy* $yn0a
t0dy rzeka uc'od3c"w.
&oebbels w$ad w +uri0* gdy tylko dotary do niego wie@ci z Drezna. C'cia
nawet* by zlikwidowano tylu jec"w wojennyc'* ilu ludzi stracio 1ycie w Dre3nie.
!omys ten $rzekazano
Hitlerowi. /yoby to jednak $owa1nym $ogwaceniem #onwencji &enewskiej
i zmusioby wojska niemieckie do walki do samego koca. &enera Eodl* $o$ierany
$rzez Cibbentro$a* +eldmarszaka
#eitla i wielkiego admiraa DBnitza* $rzekona Hitlera* 1e taka eskalacja
terroru mogaby obr"ci> si0 $rzeciwko =iemcom. &oebbelsowi udao si0 uzyska>
jedynie to* ze 1onierze* kt"rzy mieli rodziny i krewnyc' w tym mie@cie* mogli
otrzyma> dodatkowy urlo$. HansADietric' &ensc'er $ami0ta wyraz twarzy tyc'*
gdy wr"cili z Drezna. =ie c'cieli m"wi> o tym* co zobaczyli.
=a +roncie zac'odnim 4merykanie i /rytyjczycy $osuwali si0 wolniej ni1
4rmia Czerwona.
!ost0$y o+ensywy w =adrenii* kt"ra roz$ocz0a si0 w czasie kon+erencji w
Eacie* nie byy r"wnie1 zadowalajce. ;am ?isen'ower tak1e si0 nie s$ieszy.
Kwa1a* 1e wiosenne $owodzie uczyni Cen trudnym do s+orsowania a1 do
$ocztk"w maja* czyli jego armie mogy by> gotowe do $rze$rawy na drug stron0
rzeki do$iero $o u$ywie sze@ciu tygodni. Kc'wycenie niezniszczonego jakim@
cudem mostu na Cenie w Cemagen $ozwolio jednak na zwi0kszenie tem$a
o+ensywy.
?isen'ower by w tym czasie g0boko $oirytowany brytyjsk krytyk jego
strategii o+ensywy na szerokim +roncie. C'urc'ill* marszakowie $olni /rooke i
Iontgomery d1yli do $rze$rowadzenia silnego uderzenia na /erlin. !owody byy
g"wnie natury $olitycznej. Ldobycie /erlina $rzed
4rmi Czerwon $omogoby odtworzy> r"wnowag0 si na kontynencie. !oza
tym zdobycie stolicy
Czeszy odebraoby siom niemieckim wol0 o$oru i z $ewno@ci
$rzys$ieszyoby koniec wojny.
9ym d1eniom brytyjskic' $olityk"w i wojskowyc' nie $omagaa jednak
wcale $ostawa marszaka $olnego Iontgomery\ego. !od koniec $ierwszego
tygodnia stycznia $rzekonywa wszystkic'* 1e zatrzymanie o+ensywy w 4rdenac'
jest w du1ej cz0@ci jego zasug. 9o do$rowadzio ameArykaskic' genera"w do +urii
i w$rawio C'urc'illa w g0bokie zako$otanie. L $ewno@ci nie $omogo mu to
$rzekona> ?isen'owera* aby $ozwoli> Iontgomery\emu $o$rowadzi> o+ensyw0
$rzez $"nocne =iemcy do /erlina.
?isen'ower* naczelny dow"dca si alianckic'* w dalszym cigu $rzekonywa*
1e nie do niego nale1y ustalanie $owojennego $orzdku @wiata. Eego zadaniem byo
zakoczenie wojny $rzy mo1liwie najmniejszyc' stratac' wasnyc'. )edug niego*
to /rytyjczycy $ozwalali $olityce bra> g"r0 nad wzgl0dami strategicznymi.
?isen'ower by rzeczywi@cie wdzi0czny ;talinowi za wysiek $odj0ty w celu
$rzys$ieszenia styczniowej o+ensywy* ale nie rozumia tego* 1e o+ensywa ta miaa
r"wnie1 na celu $od$orzdkowanie !olski jeszcze $rzed kon+erencj w Eacie.
!olitycy amerykascy unikali w tym czasie $rowokowania ;talina w
jakikolwiek s$os"b. Eo'n
)inant* ambasador ;tan"w Ljednoczonyc' w Londynie* $odczas rozm"w na
temat stre+ oku$acyjnyc' na +orum ?uro$ejskiej #omisji Doradczej odmawia
$odniesienia s$rawy korytarza ldowego do /erlina* aby tylko nie $o$su>
stosunk"w ze stron radzieck. D1enie do agodzenia s$ornyc' s$raw z L;CC
wynikao z $ostawy najwy1ej $ostawionyc' amerykaskic' $olityk"w.
CooseJelt $owiedzia na $rzykad doradcy $olitycznemu ?isen'owera*
Cobertowi Iur$'y\emu* 1e
%najwa1niejsz rzecz jest $rzekonanie Cosjan* aby nam u+ali(. =ic nie mogo
bardziej zadowoli>
;talina. ;amo twierdzenie CooseJeltaM %!otra+i0 sobie radzi> ze ;talinem( byo
jakby cz0@ci teorii
Iur$'y\ego* 1e osobiste $rzyja3nie determinuj $olityk0. %Cadzieccy
decydenci i dy$lomaci nie dziaaj w taki s$os"b(* dodawa. D1enie 4merykan"w
do $ozyskania lojalno@ci ;talina s$rawio* 1e nie zastanawiali si0 nad tym* jak dalece
mog mu zau+a>. 4 $rzecie1 by to czowiek* kt"rego brak $oszanowania dla $rawa
mi0dzynarodowego ujawni si0 ju1 wtedy* gdy radzi im zaatakowa>
=iemcy $rzez neutraln ;zwajcari0* %oskrzydlajc )a Lac'odni(.
!ostawa L;CC wobec ;tan"w Ljednoczonyc' i )ielkiej /rytanii wynikaa z
+aktu* 1e $astwa te nie odczuy w tak wielkiej mierze jak Lwizek Cadziecki
okro$no@ci wojny. !oza tym =iemcy 'itlerowskie w zu$enie inny s$os"b
traktoway jec"w alianckic' ni1 wzi0tyc' do niewoli 1onierzy 4rmii Czerwonej.
Ieldunki z 1 Frontu /iaoruskiego $o wyzwoleniu obozu jenieckiego w $obli1u
miejscowo@ci 9orn $odkre@lay ten kontrast. 4merykanie* /rytyjczycy i Francuzi
%wygldali bardziej jak ludzie $o urlo$ie* a nie jak jecy wojenni. Eecy
radzieccy byli wyc'udzeni* owini0ci w koce(. Eecy z $astw zac'odnic' nie musieli
$racowa>* mogli gra> w $ik0 no1n i otrzymywali $aczki z Czerwonego #rzy1a. )
tym samym czasie $o drugiej stronie obozu %17 <<<
radzieckic' jec"w wojennyc' zostao zabityc' lub zmaro z c'or"b i godu.
cCacje s$ecjalned dla jec"w radzieckic' skaday si0 z ,<< gram"w ersatzu c'leba i
jednego litra wodnistej zu$y.
Ldrowszyc' i silniejszyc' zmuszano do ko$ania oko$"w* sabszyc' zabijano
lub zako$ywano 1ywcem(.
Eec"w strzegli %zdrajcy( z 4rmii Czerwonej* kt"ryc' skuszono obietnicami
le$szyc' racji 1ywno@ciowyc'. 6c'otnicy ci traktowali %ic' w s$os"b o wiele
bardziej okrutny ni1 sami =iemcy(.
=iekt"rzy ze stra1nik"w byli z $oc'odzenia nadwo1askimi =iemcami.
#azali jecom rozbiera> si0 i szczuli ic' $sami. =iemcy $rowadzili w obozac'
intensywne dziaania $ro$agandowe* aby $rzekona> jec"w do wst0$owania w
szeregi Cosyjskiej 4rmii )yzwoleczej ^C64* Cuskoj
6swoboditielnoj 4rmii_ generaa )asowa. ;u1yli w niej byli 1onierze 4rmii
Czerwonej* tyle 1e ju1 w mundurac' )e'rmac'tu. %)ielu Kkraic"w i Kzbek"w
za$rzedao si0 wtedy =iemcom(*
o$isywa jeden z jec"w* %byy czonek $artii i $orucznik si ldowyc'(.
6kre@lenie %byy( doAczano do jec"w wojennyc'* $oniewa1 gdy $oddali si0
wrogowi i $oszli do niewoli* w rodzinnym kraju $ozbawiano ic' wszelkic' $raw.
#atalog kar stosowanyc' $rzez =iemc"w wobec jec"w radzieckic' by
szeroki. #azali na $rzykad kl0cze> $rzez siedem i wi0cej godzin* co s$rawiao* 1e
%o+iara cakowicie saba(. Eecy musieli biega> $o sc'odac'* na kt"ryc' stali
stra1nicy uzbrojeni w gumowe $aki. ) innym obozie rannyc' o+icer"w zim
wkadano $od $rysznic i $ozostawiano na mrozie* do$"ki nie zamarzli na @mier>.
!oddawano ic' tak1e siedemnastowiecznej torturze rozcigania na ko3le do
$iowania drewna. =iekt"rzy su1yli jako %1ywe cele( w czasie >wicze strzeleckic'
stra1nik"w z ;;. Eedn z kar jecy nazywali -c#tun$' !olegaa ona na tym* 1e jeca
zmuszano do tego* aby si0 rozebra i kl0cza na otwartej $rzestrzeni. &dy tylko
$rzestawa krzycze> -c#tun$' -c#tun$' -c#tun$'!
s$uszczano na niego $sy. ;tra1nicy szczuli r"wnie1 jec"w $sami* gdy tracili
siy w czasie
%marsz"w s$ortowyc'( $olegajcyc' na szybkim maszerowaniu krokiem
de+iladowym. /y> mo1e in+ormacje o tego rodzaju $raktykac' w$yn0y na to* 1e
$odobne $raktyki stosowali $otem 1onierze 4rmii Czerwonej wobec jec"w
niemieckic'. /rytyjski jeniec wojenny* $ilot wojskowy* kt"remu udao si0 uciec z
obozu jenieckiego* tra+i do jednej z jednostek 1 Frontu Kkraiskiego.
9am widzia* jak zmuszono 1onierza z jednostki ;; do grania na +orte$ianie.
=a migi $okazano mu* 1e zostanie zabity* gdy tylko $rzestanie gra>. Gonierz gra
$rzez szesna@cie godzin* zanim ju1 zu$enie bez siy* $aczc* gow uderzy w
klawiatur0. Czerwonoarmi@ci wywlekli go na zewntrz i zastrzelili.
Gonierze 4rmii Czerwonej wkraczali na terytorium Czeszy z mieszanin
nienawi@ci i uniesienia.
%)ydawao si0* 1e $rawie ka1dy ma ju1 niemieckie organki A zanotowa
&rossman A 1onierski instrument* $oniewa1 mo1na byo na nim gra> wsz0dzie* na
wozie czy rozklekotanej ci01ar"wce(.
)s$ominali $olegyc' towarzyszy broni. Eak"w 4ronow* 1onierz jednostki
artylerii* zgin $od
#r"lewcem 1: lutego. #r"tko $rzed @mierci wysa do domu tyli $owy
1onierski listM
;3 tu wsz3sc3 (ijem3 i niszcz3m3 wro$a! kt6r3 ucieka do swoje$o le$owiska jak
ranna (estia. =a mam si0
do(rze! jestem 23w3 i zdrow3. ;35l0 t3lko o czekaj4cej mnie walce z wro$iem i
powrocie do was! do domu.
List skierowany do ws$"towarzysza broni* kt"ry m"g go zrozumie>* by ju1
nieco innyM
Aak (ardzo koc#am 23cie! a nawet nie zacz41em smakowa< $o na do(re. ;am t3lko
dziewi0tna5cie lat. Aak
cz0sto teraz widz0 5mier< na froncie i tak cz0sto za$l4dam jej w ocz3. /alcz0 i do tej
por3 z ni4 zw3ci02am.
S1u20 w pododdziale rozpoznania art3ler3jskie$o i mo2esz so(ie w3o(razi<! jak to
w3$l4da. ardzo cz0sto kor3$uj0 o$ieC mojej (aterii i kied3 pociski zacz3naj4 wreszcie trafia<
w cel! czuj0 rado5<.
4ronow zgin $ewnego %mglistego $ruskiego $oranka(* jak na$isa do j
jego siostry Nriny najbli1szy $rzyjaciel* kt"ry $rzeszed z nim ca drog0 od )itebska
do #r"lewcaM
Aak wi0c! dro$a Iro! wojna rozdziela prz3jaci61 i wiele ju2 krwi zosta1o przelanej.
;3 (ierzem3 teraz odwet na #itlerowskiej 2mii za nasz3c# (raci i prz3jaci61! za
przelan4 przez nic# krew.
Ciao 4ronowa zostao $ogrzebane $rzez jego ws$"towarzyszy broni %na
skraju lasu(. !ewnie jak wiele innyc'* i to miejsce $oc'"wku oznaczono tylko
wbitym w ziemi0 kijem z $rzymocowanym do niego kawakiem czerwonego
materiau. &dy odnale3li je $"3niej 1onierze z jednostek tyowyc'* kawaek
materiau zast$ia drewniana tabliczka. Lbyt wiele byo cia* aby je wszystkie
c'owa> na cmentarzac'.
Gonierze 4rmii Czerwonej cz0sto s$otykali si0 z robotnikami
$rzymusowymi* kt"rzy wracali teraz do swoic' dom"w. )@r"d nic' wiele byo
$rostyc' kobiet z c'ustkami g0boko nasuni0tymi na czoo i sto$ami owini0tymi
onucami. Dramaturg 4granienko* wtedy ka$itan 4rmii Czerwonej* natkn si0 w
!rusac' )sc'odnic' na w"z $een kobiet. La$yta* kim s. %Eeste@my CosjankamiU(*
od$owiedziay z rado@ci w gosie* syszc ojczysty j0zyk. 4granienko
u@ciska r0ce ka1dej z nic' $o kolei. Eedna z kobiet roz$akaa si0M %!o raz $ierwszy
od trzec' lat kto@ u@cisn moj r0k0(.
4granienko s$otka r"wnie1 %$i0kno@> gdzie@ s$od 6ra* nazwiskiem 9atiana
C'ilczakowa(.
)racaa do domu z dwumiesi0cznym dzieckiem. ) niemieckim obozie dla
robotnik"w $rzymusowyc' s$otkaa Czec'a i zakoc'aa si0 w nim. 6boje
$o$rzysi0gli sobie mio@>. &dy nadesza 4rmia Czerwona* Czec' natyc'miast zgosi
si0 na oc'otnika* aby walczy> z =iemcami.
%9atiana nie znaa jego adresu* on nie zna jej. /yo mao $rawdo$odobne* 1e
koleje wojny znowu ic' kiedy@ zetkn ze sob(. =aj$ewniej $o $owrocie do 6ra
zaj0y si0 ni od$owiednie wadze za zadawanie si0 z cudzoziemcami.
&"wnym $owodem zanie$okojenia ;tawki bya du1a luka* %nawis batycki(*
mi0dzy 1 Frontem
/iaoruskim Gukowa a lewym skrzydem Frontu /iaoruskiego
Cokossowskiego. 5 lutego ;talin zadzwoni do Gukowa z Eaty. La$yta o sytuacj0 i
co w tej c'wili robi. Guk"w od$owiedzia* 1e $rowadzi wa@nie od$raw0 dla
dow"dc"w armii w s$rawie o+ensywy na /erlin z nowyc' $rzyAcz"k"w na 6drze.
;talin od$ar* 1e traci tylko czas. !owinien umocni> si0 na 6drze i skierowa> na
$"noc* aby $oczy> si0 z Cokossowskim.
Czujkow* dow"dca 8 4rmii &wardii* kt"ry nie $rze$ada za Gukowem od
czasu ;talingradu* z $ewn $ogard twierdzi $"3niej* 1e Guk"w nie naciska zbyt
silnie na dalsz o+ensyw0 na /erlin.
9a niekiedy ostra i gorzka dyskusja trwaa r"wnie1 w latac' $owojennyc'.
Czujkow $rzekonywa* 1e na $ocztku lutego nie broniony /erlin m"g zosta> atwo
zdobyty. Guk"w i inni wy1si dow"dcy zdawali sobie jednak s$raw0 z wyczer$ania i
zm0czenia 1onierzy oraz brak"w w zao$atrzeniu. Do tego doc'odzia gro3ba
kontrataku z $omocy na odsoni0te $rawe skrzydo. Cyzyko byo zbyt wielkie.
) !rusac' )sc'odnic' wci1 jeszcze walczyy du1e zgru$owania wojsk
niemieckic'. !ozostao@ci
. 4rmii* kt"rym nie udao si0 wydosta> z !rus $od koniec stycznia* znalazy
si0 w okr1eniu $od
Heiligenbeil Qob. IamonowoR* $rzyci@ni0te do Lalewu )i@lanego. )s$ieraa
je artyleria ci01kic' kr1ownik"w -dmiral Sc#eer i L)tzow! kt"re zza Iierzei )i@lanej
ostrzeliway $ozycje radzieckie.
!ozostao@ci , 4rmii !ancernej w #r"lewcu zostay odci0te od ;ambii* ale
kontratak z 18 lutego $ozwoli na stworzenie korytarza czcego oba zgru$owania
niemieckie. 9rwaa intensywna ewakuacja ludno@ci cywilnej i rannyc' z !iawy* ale
wielu uc'od3c"w obawiao si0 $yn> $o morzu* $ami0tajc* jaki los s$otka
/il#elma 7ustloffa i inne statki trans$ortowe. Cankiem 1
lutego zosta stor$edowany statek sz$italny 7eneral ?on Steu(en! gdy
wyc'odzi L !ilawy z 58<
rannymi na $okadzie. !rawie wszyscy zgin0li.
4rmia zostaa zmuszona co+n> si0 w kierunku dolnego biegu )isy i jej
uj@cia oraz $rzej@> do obrony &daska i &dyni. ;tanowia ona lewe skrzydo &ru$y
4rmii %)isa( Himmlera. )e wsc'odniej cz0@ci !omorza Lac'odniego +ormowano
now 11 Dywizj0 !ancern ;; dla &ru$y
4rmii %)isa(. =a $rawym skrzydle &ru$y 4rmii %)isa(* o$ierajcym si0 o
6dr0* znajdoway si0 resztki : 4rmii generaa /ussego* kt"ra wcze@niej $oniosa
ogromne straty w zac'odniej cz0@ci
!olski.
;am Himmler rzadko ju1 o$uszcza luksusowo wy$osa1ony $ocig s$ecjalny
Steiermark! kt"ry $eni rol0 jego $olowej kwatery. Ceic's+D'rer ;; zacz teraz
zdawa> sobie s$raw0 z ogromu ci1cej na nim od$owiedzialno@ci. /ya wi0ksza ni1
wcze@niej m"g sobie wyobrazi>. %/rak $oczucia od$owiedzialno@ci i $rzygotowania
s$rawia A $isa $ukownik ?ismann A 1e nie by zdolny do realnego $rzedstawienia
sytuacji o$eracyjnej Hitlerowi* o$r"cz $rzekazania kilku za$ewnie i
wy$owiedzenia kilku bana"w(. Himmler wraca z od$raw z Hitlerem niczym wrak
czowieka. 6+icerowie jego sztabu zobaczyli* 1e Ceic's+D'rer* kt"rego wszyscy si0
bali* sam mo1e si0 ba>. Eego %su1alcza $ostawa( w stosunku do Hitlera i strac'
$rzed $rzyznaniem si0 do katastro+alnego stanu wojsk %s$owodowaa ogromne
straty i kosztowaa wiele nie$otrzebnie $rzelanej krwi(.
Himmler $ost0$owa dokadnie w ten sam s$os"b* w jaki zac'owywa si0
Hitler. I"wi bez $rzerwy o nowyc' kontratakac'. !o +iasku natarcia Demml'ubera
skoncentrowa swoje dziaania na tworzeniu 11 4rmii !ancernej ;;. =a $ocztku
&ru$a 4rmii %)isa( $osiadaa tylko trzy dywizje $ancerne* wszystkie o nie$enyc'
stanac'. ) najle$szym wi0c wy$adku mogy one tworzy> kor$us* %ale armia
$ancerna brzmiaa o wiele le$iej(* jak zauwa1y ?ismann. ;am Himmler mia $ewne
ukryte zamiary. C'cia w$rowadzi> o+icer"w )a++enA;; do wojskowyc' sztab"w i
wy1szyc' dow"dztw. Dow"dc armii mia zosta> ;;A6bergru$$en+D'rer ;teiner.
;teiner* do@wiadczony 1onierz* by z $ewno@ci le$szym kandydatem na to
stanowisko ni1 inni wy1si o+icerowie )a++enA;;. =ie czekao go jednak atwe
zadanie.
&enera &uderian* $rzekonany o celowo@ci utrzymania korytarza z !rusami
)sc'odnimi* w czasie jednej z od$raw w $ierwszym tygodniu lutego nalega na
$rze$rowadzenie niezb0dnej o$eracji wojskowej. /y nawet bardziej rozmowny ni1
zwykle $o kilku drinkac' $odczas wczesnego lunc'u z ja$oskim ambasadorem.
&uderian c'cia wy$rowadzenia uderzenia oskrzydlajcego z linii 6dry* na $oudnie
od /erlina i z obszaru !omorza Lac'odniego w celu odci0cia cz0@ci armii +rontu
Gukowa. 4by zabez$ieczy> siy do wykonania uderzenia* $lanowa
ewakuacj0 morzem dywizji z
#urlandii i $rzerwanie o+ensywy na )0grzec'. Hitler jednak raz jeszcze
odm"wi.
A !rosz0 nie sdzi> A nalega &uderian A 1e to u$"r skania mnie do tego* aby
wci1 na nowo domaga> si0 od $ana ewakuacji #urlandii. !o $rostu nie widz0 innej
mo1liwo@ci zdobycia dla nas odwod"w* a bez nic' nie b0dziemy mogli obroni>
stolicy Czeszy.
A Eak $an mo1e m"wi> co@ $odobnego`U A Hitler krzycza* trz0sc si0 ze zo@ci. A
Czy my@li $an* 1e ja nie walcz0 o =iemcy` Cae moje 1ycie to jedna duga walka o
=iemcyU
!ukownik de Iaiziere* sze+ wydziau o$eracyjnego w Lossen* nigdy
wcze@niej nie by @wiadkiem takiej awantury i ba si0 o sze+a sztabu. 4by us$okoi>
nieco Hitlera* &Bring wy$rowadzi &uderiana z sali.
;ze+ ;ztabu &eneralnego )e'rmac'tu obawia si0 $rzede wszystkim tego* 1e
4rmia* $r"bujc utrzyma> czno@> mi0dzy !rusami )sc'odnimi i !omorzem*
zostanie odci0ta od si g"wnyc'.
Dlatego nalega na atak w kierunku $oudniowym z %nawisu batyckiego(.
4tak na $rawe skrzydo +rontu Gukowa odwi"dby r"wnie1 Cosjan od d1e do
natyc'miastowego ataku na /erlin. 1,
lutego odbya si0 ostateczna od$rawa w tej wa@nie s$rawie w #ancelarii
Czeszy. 6becny by
Himmler jako dow"dca &ru$y 4rmii %)isa( i ;;A6berstgru$$en+D'rer ;e$$
Dietric'. &uderian $rzyby ze swoim najzdolniejszym zast0$c* generaem
)enckiem. 6d samego $ocztku nalega na szybkie roz$ocz0cie o$eracji* naj$"3niej
za dwa dni. ;$rzeciwi si0 temu Himmler* argumentujc* 1e do jednostek nie dotaro
jeszcze $aliwo i amunicja. !o$ar go Hitler i wkr"tce doszo do kolejnego starcia
mi0dzy &uderianem a FD'rerem. &uderian c'cia r"wnie1* aby o$eracj kierowa
genera )enck.
A Ceic's+D'rer ;; z $ewno@ci da sobie rad0 z $rowadzeniem natarcia A
$owiedzia Hitler.
A Ceic's+D'rer ;; nie ma do@wiadczenia ani od$owiedniego sztabu* aby
samodzielnie $rowadzi> natarcie. 6becno@> generaa )encka jest nieodzowna.
!otem by tylko krzyk HitleraM A Labraniam $anu m"wi>* 1e Ceic's+D'rer ;;
jest niezdolny do wy$eniania swoic' obowizk"w.
#"tnia cign0a si0 $rzez dugi czas. Hitler dostawa atak"w +urii i
wrzeszcza. &uderian ws$omina $"3niej* 1e s$oglda na $ortret /ismarcka*
Gelaznego #anclerza* i zastanawia si0* co $omy@laby o tym* co dzieje si0 w kraju*
kt"ry stworzy. #u zaskoczeniu &uderiana Hitler nagle $rzesta c'odzi> $o $okoju i
$owiedzia Himmlerowi* 1e jeszcze tej nocy do jego kwatery $owinien uda> si0
genera )enck* kt"ry $okieruje o+ensyw. !otem o$ad na krzeso i u@miec'n si0
do
&uderiana.
A !rosz0 niec' $an kontynuuje sw"j ra$ort. ;ztab &eneralny wygra dzisiaj
bitw0.
!"3niej &uderian zignorowa wym"wki #eitla w $rzed$okoju* 1e m"g
do$rowadzi> do udaru u wodza. 6bawia si0* 1e jego sukces mo1e by> kr"tkotrway.
;zesnastego lutego roz$ocz0a si0 $od dow"dztwem )encka o+ensywa
$omorska* znana $od nazw stargardzkiej bitwy $ancernej. !lanowano wykorzysta>
1<< czog"w* brakowao jednak $ocig"w do ic' $rzerzucenia. =awet jedna
dywizja $ancerna o nie$enyc' stanac' $otrzebowaa a1 $i0>Adziesit skad"w* by
$rzewie3> s$rz0t bojowy i 1onierzy. Daleko $owa1niejsze byy braki amunicji i
$aliwa* kt"ryc' wystarczao tylko na trzy dni. =ie wycigni0to od$owiednic' nauk z
o+ensywy w
4rdenac'.
6+icerowie sztabowi c'cieli nada> o+ensywie kry$tonim %Husarenritt(
Q'uzarska szar1aR* aby $rzynajmniej w ten s$os"b $otwierdzi>* 1e o$eracja ta nie jest
niczym wi0cej ni1 rajdem. ;;
nalegao jednak na bardziej dramatyczn nazw0 %;onnenwende( Q$rzesilenie
dnia z nocR.
6+ensywa nie okazaa si0 ani 'uzarsk szar1 A wozy bojowe utkn0y w bocie
w wyniku nagej odwil1y A ani $rzesileniem* $oniewa1 nie zmienia niemal nic w
og"lnej sytuacji. &dy roz$ocz0a kontratak radziecka 4rmia !ancerna &wardii*
stracono natomiast bardzo wiele czog"w.
6+iar tej o+ensywy by genera )enck* kt"ry zosta $owa1nie ranny w
wy$adku samoc'odowym* gdy wraca do swojej kwatery $o od$rawie z Hitlerem w
nocy 17 lutego i zasn za kierownic.
Last$i go genera #rebs* zdolny o+icer sztabowy* kt"ry $rzed roz$ocz0ciem
o$eracji %/arbarossa(
by attac'e wojskowym w Ioskwie. !o dw"c' dniac' zarzucono r"wnie1
$r"b0 zatrzymania radzieckiego kontrataku. Eedyne co mo1na dobrego o tej
o+ensywie $owiedzie>* to 1e daa
)e'rmac'towi nieco czasu. =a #remlu $rzekonano si0* 1e nie ma co my@le> o
natarciu na /erlin bez o$anowania !omorza Lac'odniego.
Hitler ogasza kolejne miasta %twierdzami( i odmawia ewakuacji
okr1onyc' jednostek. /yo to cz0@ci jego %$olityki( wymuszonego $o@wi0cenia i
bezcelowyc' o+iar. )iedzia* 1e s i tak skazane na zagad0* bo Lu+twa++e brakowao
$aliwa i samolot"w* kt"re mogyby dostarcza> zao$atrzenie. !oza tym jego decyzje
do$rowadziy do $ozbawienia &ru$y 4rmii %)isa(
najle$szyc' i najbardziej do@wiadczonyc' jednostek bojowyc'.
)rocaw i #r"lewiec o$ieray si0 jeszcze atakom* ale inne miasta ogoszone
$rzez Hitlera twierdzami ju1 $ady. ) $oudniowej cz0@ci !omorza Lac'odniego
!ia* najmniejsza z nic'* c'ocia1 mocno broniona* $oddaa si0 1. lutego $o
des$erackiej obronie. 9ym razem Hitler nie mia 1adnyc' $retensji i odznaczy
dow"dc0 twierdzy i jego zast0$c0 #rzy1ami Cycerskimi. Cztery dni $"3niej* 18
lutego* gdy o$eracja %;onnenwende( utkn0a w bocie !omorza* genera Czujkow
da sygna do ostatecznego szturmu na !ozna. 9u1 $rzed nim )ydzia !ro$agandy
jego armii nadawa $rzez go@niki* tak jak $od ;talingradem* muzyk0 $ogrzebow
$rze$latan wezwaniami do $oddania si0. Nn+ormowano* 1e nie ma ju1 1adnej
nadziei na ucieczk0 i wyrwanie si0 z okr1enia* $oniewa1 miasto jest w tej c'wili <<
kilometr"w za lini +rontu.
4rtyleria roz$ocz0a %zmi0kczanie( obrony dziewi0> dni wcze@niej. 18 lutego
do czterogodzinnej naway artyleryjskiej $rzyst$io 1.<< dzia* mo3dzierzy i
katiusz. 6ddziay szturmowe zaatakoway twierdz0* kt"rej +orty+ikacje naruszya ju1
artyleria. &dy o$"r nie usta* $odcigni0to 'aubice kalibru <, mm* kt"re
$o$rowadziy ogie na w$rost. )ykorzystano te1 miotacze ognia i zrzucano adunki
wybuc'owe do szyb"w wentylacyjnyc'. =iemieccy 1onierze* kt"rzy c'cieli si0
$odda> $o tej nawale* zostali zastrzeleni na miejscu $rzez wasnyc' o+icer"w. #oniec
jednak zbli1a si0 nieuc'ronnie. ) nocy z na , lutego komendant twierdzy*
genera major ?rnst &ommel* rozo1y na $ododze swojego gabinetu +lag0 ze
swastyk* $oo1y si0 na niej i zastrzeli ze swojego $istoletu. Cesztki garnizonu
twierdzy ska$ituloway.
6bl01enie )rocawia trwao o wiele du1ej. Iiasto bronio si0 nawet wtedy*
gdy $ad ju1 /erlin.
;kutki byy katastro+alne. Fanatyczny &auleiter Hanke c'cia* by stolica lska
$ozostaa niezdobyta. =a jego rozkaz z go@nik"w w kocu stycznia ogoszono
rozkazy o$uszczenia miasta $rzez kobiety i dzieci. ;etki z nic' zamarzo wtedy na
mrozie.2
Iiasto byo dobrze $rzygotowane do obrony* je1eli c'odzi o za$asy
1ywno@ci* brakowao natomiast amunicji. !odejmowane $r"by zrzut"w na
s$adoc'ronac' marnoway tylko siy i @rodki
Lu+twa++e. &enera $ukownik ;c'Brner* dow"dca &ru$y 4rmii %rodek(*
zdecydowa $od koniec lutego o wysaniu 2 $uku s$adoc'ronowego. Dow"dca
$uku $rotestowa $rzeciwko takim rozkazom* argumentujc* 1e nie ma 1adnego
lotniska* na kt"re mo1na byoby $rzerzuci> jego ludzi.
lutego 1onierze $uku zacz0li wc'odzi> na $okad samolot"w
trans$ortowyc' =u@HI na lotnisku w EDterbogu $od /erlinem. 6koo $"nocy
samoloty znalazy si0 nad )rocawiem. Eeden ze s$aAdoc'roniarzy tak o$isywa ten
momentM %=ad miastem wida> byo ogromn mn0 ognia.
=atkn0li@my si0 na intensywny ogie artylerii $rzeciwlotniczej(. ) czasie
lotu nad miastem tra+iona zostaa radiostacja* co s$owodowao utrat0 kontaktu z
kontrol naziemn i samoloty musiay wyldowa> na lotnisku za$asowym $od
Dreznem. #olejn $r"b0 $odj0to dwa dni $"3niej.
6gie radzieckiej artylerii $rzeciwlotniczej by jeszcze bardziej intensywny.
;amoloty kr1yy nad
)rocawiem $rzez dwadzie@cia minut* $r"bujc znale3> lotnisko. ;tracono
trzy samoloty. Eeden z nic' uderzy w +abryczny komin.
Decyzje $odj0te $rzez Hankego i $olityka ;c'Brnera Q%sia $rzez strac'(R
$rzyniosy straszliwe skutki. =a $orzdku dziennym byy egzekucje i kary. =awet
dziesi0cioletnie dzieci zmuszano do $racy $rzy budowie $asa startowego w obr0bie
miasta $od cigym ogniem artylerii i bombami z radzieckic' samolot"w.
Eakakolwiek $r"ba $oddania si0 $rzez tyc'* kt"rzy c'cieli zac'owa> %ic' 1aosne
1ywoty(* koczya si0 wyrokami @mierci* kt"re natyc'miast wykonywano.
%Ldecydowane kroki( $odejmowano tak1e $rzeciwko rodzinom %zdrajc"w(.
;c'Brner argumentowa* 1e %$rawie cztery lata azjatyckiej wojny zmieniy cakowicie
+rontowego 1onierza. La'artoway go i $rzekonay do walki z bolszewikami... )
czasie kam$anii na wsc'odzie uksztatowa si0 1onierz @wiadomy $olitycznie(.
C'e$liwe twierdzenia ;talina w Eacie* 1e caa ludno@> !rus )sc'odnic' i
lska ucieka $rzed o+ensyw* nie $okryway si0 z $rawd. )ci1 wielu =iemc"w
znajdowao si0 w obl01onyc' $rzez
4rmi0 Czerwon miastac'. Ludno@> cywilna cier$iaa g"d i c'"d* okr1ona
$rzez wojska radzieckie w #r"lewcu* czekajc na ewakuacj0* czy $od Heiligenbeil
lub w !iawie* uciekajc na $iec'ot0 na zac'"d lub $ozostajc w domac'. Lutowa
odwil1 s$rawia* 1e Iierzej0 )i@lan mo1na teraz byo $okona> tylko $ieszo* ju1 nie
na wozac' czy saniac'. )ci1 jeszcze istniay szans0 $rzedostania si0 do &daska i
na !omorze Lac'odnie* c'ocia1 wszyscy zdawali sobie s$raw0* 1e zamkni0cie i tej
drogi ucieczki $rzez 1 Front /iaoruski jest tylko kwesti czasu.
6+icerowie jednostek ;miersza in+ormowali w tym czasie /eri0* 1e %znaczna
cz0@> ludno@ci !rus
)sc'odnic'( ucieka do #r"lewca. /rakowao tam jednak miejsca* aby
wszystkic' $omie@ci> i 1ywno@ci* aby wszystkic' wy1ywi>. Kc'od3cy mieli
szcz0@cie* je1eli udawao im si0 w og"le otrzyma> dzienn racj0 c'leba A18< gram"w.
%)zdu1 dr"g cign0y godujce kobiety z dzie>mi(
w nadziei* 1e nakarmi je 4rmia Czerwona. 6d tej ludno@ci wywiad radziecki
dowiedzia si0* 1e
%morale garnizonu w #r"lewcu jest ju1 bardzo niskie. =owo wydane rozkazy
m"wiy* 1e je1eli m01czyzna nie zgosi si0 do su1by +rontowej* zostanie na miejscu
rozstrzelany... Gonierze zakadali ubrania cywilne i dezerterowali. 5 i 7 lutego na
$"nocnej stacji kolejowej wystawiono na $okaz ciaa 8< niemieckic' 1onierzy. 6bok
$ostawiono tablic0 z na$isemM %9o byli tc'"rze i tak samo zgin0li(.
!o kl0sce o$eracji %;onnenwende( wyra3nie wzroso zagro1enie dla &daska.
#riegsmarine czynio wci1 ogromne wysiki* aby ewakuowa> jak najwi0ksz liczb0
rannyc' 1onierzy i ludno@ci cywilnej. ) cigu jednego tylko dnia* 1 lutego*
wywieziono 21 <<< os"b. )adze 'itlerowskie oceniay* 1e do ewakuacji $ozostao
tylko 12< <<< os"b* ale ju1 w tydzie $"3niej okazao si0* 1e w
2 Los Henkego do dzi@ $ozostaje nieznany* nie odnaleziono jego zwok* a
$lotka gosia* 1e wydosta sie z obl01onego
)rocawia jednym z eks$erymentalnyc' modeli @migowc"w* $odobno
widziano go $otem w Czec'ac'.
mie@cie wci1 znajduje si0 okoo 1* miliona ludzi* z czego 2,< <<< to
uc'od3cy. =ie ustawano jednak w wysikac'. 8 marca z !omorza wyjec'ay
trzydzie@ci cztery $ocigi z ludno@ci cywiln.
;kady kierowano g"wnie do Ieklemburgii* na zac'"d od 6dry. Hitler c'cia
r"wnie1* aby 12<
<<< uc'od3c"w ewakuowano do Danii. Dwa dni $"3niej wydano kolejne
instrukcjeM %FD'rer nakaza od teraz ewakuacj0 uc'od3c"w do #o$en'agi(. 1< marca
oceniano* 1e ze wsc'odnic' $rowincji Czeszy ucieko ju1 og"em 11 milion"w ludzi.
=awet wtedy* gdy $rzez &dask $rzeleway si0 +ale uc'od3c"w* w &daskim
Nnstytucie 4natomii kontynuowano wci1 nieludzkie eks$erymenty. Eu1 $o
zdobyciu miasta $rzez 4rmi0 Czerwon $owoano s$ecjaln komisj0* kt"ra miaa si0
zaj> $rze$rowadzanymi tam $r"bami wytwarzania myda z ludzkiego tuszczu i
wy$rawiania ludzkiej sk"ry. )ykorzystywano %ciaa obywateli
Lwizku Cadzieckiego* !olski i innyc' $astw* zabityc' w niemieckic'
obozac' koncentracyjnyc'(. !race tego rodzaju $ro+esor ;$anner i jego asystent
-olman roz$ocz0li jeszcze w 1:., roku. !otem wybudowano nawet s$ecjalne
$omieszczenia $rodukcyjne. %#ontrola $omieszcze Nnstytutu 4natomii
do$rowadzia do wykrycia 1.8 ludzkic' cia* kt"re $rzec'owywano do $rodukcji
myda. 15 z nic' byy to ciaa m01czyzn* 18 A kobiet* . A dzieci. 8<
cia m0skic' i kobiece byy $ozbawione g"w. Lnaleziono r"wnie1 8:
ludzkic' g"w(. )szystkie ciaa i gowy $rzec'owywano w metalowyc'
$ojemnikac' w roztworze alko'olowoA+enolowym.
)i0kszo@> cia $oc'odzia $rawdo$odobnie z $obliskiego obozu
koncentracyjnego ;tutt'o+
Qniedaleko ;ztutowaR. %Ciaa nale1ay do ludzi r"1nyc' narodowo@ci* g"wnie
!olak"w* Cosjan i
Kzbek"w(. !race w tym zakresie miay najwyra3niej a$robat0 wadz* biorc
$od uwag0 rang0 go@ci* kt"rzy odwiedzali instytut. %) 1:.. roku* gdy ju1
roz$ocz0to $rodukcj0 myda* Nnstytut
4natomii odwiedzali minister o@wiaty Cust* minister zdrowia #onti i
&auleiter &daska FBrster.
Lwiedzali wszystkie $omieszczenia instytutu i doskonale wiedzieli o
$rodukcji myda z ludzkic' cia(. =ajbardziej zdumiewajce w tym wszystkim byo
to* 1e niczego nie zniszczono $rzed $rzybyciem 4rmii Czerwonej oraz 1e $ro+esor
;$anner i jego ws$"$racownicy nigdy nie stan0li $rzed sdem. =ajwyra3niej
$rzetwarzania ludzkic' szcztk"w nie traktowano jako $rzest0$stwa.
) obozie koncentracyjnym ;tutt'o+ trzymano g"wnie Cosjan i !olak"w*
1onierzy i Gyd"w. )
cigu sze@ciu tygodni zmaro tam na ty+us okoo 15 <<< wi03ni"w. &dy do
obozu zbli1aa si0
4rmia Czerwona* nakazano wi03niom likwidacj0 wszelkic' @lad"w istnienia
obozu. )ysadzono w $owietrze krematorium i s$alono dziesi0> barak"w* w kt"ryc'
$rzebywali Gydzi. )tedy tez naj$rawdo$odobniej nawet zwykli 1onierze niemieccy
musieli bra> udzia w egzekucjac' radzieckic' jec"w wojennyc' i wi03ni"w z
obszaru L;CC.
=iezale1nie od tego* czy wyczer$ani wojn 1onierze )e'rmac'tu obawiali
si0 odwetu za wojenne zbrodnie* czy bolszewik"w i agr"w na ;yberii* dalej
maszerowali i walczyli. %=iemcy nie stracili jeszcze nadziei A stwierdzono w jednej z
analiz +rancuskiego wywiadu o$racowanej w lutym A nawet nie @mi o tym my@le>(.
Cadzieccy o+icerowie ujmowali to bardziej lakonicznieM %Iorale jest niskie* ale
$oziom dyscy$liny wci1 wysoki(.
8
Oc'"s'c'(nie t"*7w
Czternastego lutego w !rusac' )sc'odnic' konw"j $ojazd"w wojskowyc' z
oznaczeniami 4rmii
Czerwonej skr0ci z g"wnej szosy z #0trzyna do )0gorzewa w jedn z
bocznyc' dr"g. !rowadzia ona do g0stego sosnowego lasu. )kr"tce wida> ju1 byo
wysoki $ot z drutu kolczastego. !ojazdy dotary do za$ory z tablicM %;t"jU 9eren
wojskowy. )st0$ wzbroniony(. 9o by wjazd do byej kwatery Hitlera* %)ilczego
;zaca(.
=a samoc'odac' ci01arowyc' znajdowali si0 1onierze 27 Dywizji !iec'oty
=#)D. 6+icerowie dowodzcy konwojem mieli na sobie mundury wojskowe* ale
nie $odlegali 1adnemu dow"dztwu wojskowemu. Eako +unkcjonariusze ;miersza*
kontrwywiadu wojskowego* od$owiadali tylko $rzed
;talinem. Gonierze 4rmii Czerwonej nie 1ywili wobec nic' zbyt $rzyjaznyc'
uczu>. !rzekazywali im zawsze najgorszy s$rz0t z za$as"w wojskowyc'* a ;miersz i
=#)D nie byli wdzi0czni za tak ws$"$rac0.
Dow"dca kolumny nosi mundur generaa 4rmii Czerwonej. /y to komisarz
bez$ieczestwa $astwowego rangi* )iktor 4bakumow. ;talin wyznaczy go na
stanowisko sze+a ;miersza w kwietniu 1:., roku* $o zwyci0stwie $od ;talingradem.
4bakumow od czasu do czasu na@ladowa swjeego sze+a z =#)D. 4resztowa na
$rzykad mode kobiety i $otem je gwaci. ;zczeg"lnie te1 lubi bi> wi03ni"w
gumow $ak. 4by nie zabrudzi> $erskiego dywanu w jego biurze* zanim
$rzy$rowadzono jakiego@ nieszcz0@nika na $rzesuc'anie* %kadzie si0 na dywanie
brudny c'odnik* $o$lamiony ju1 krwi(.
4bakumow* c'o> by wci1 sze+em ;miersza* zosta wysany $rzez /eri0* %aby
$odj> niezb0dne czekistowskie dziaania( za $osuwajcym si0 do $rzodu , Frontem
/iaoruskim w !rusac'
)sc'odnic'. !ilnowa wi0c* aby siy =#)D byy najwi0ksze z tyc'* kt"re
dziaay $rzy +rontac' atakujcyc' =iemcy. !od jego komend znalazo si0 1 <<<
1onierzy* wi0cej nawet niz $rzy +roncie Gukowa.
)ok" wsz0dzie le1a @nieg. ;dzc z ra$ortu 4bakumowa do /erii* 1onierze
=#)D zsiedli z ci01ar"wek i zablokowali wszystkie drogi* $odczas gdy
+unkcjonariusze ;miersza zacz0li bada> teren. !oniewa1 do 4bakumowa doc'odziy
meldunki o minac'A$ua$kac' w okolicac' #0trzyna* wszelkie czynno@ci
$rze$rowadzono z du1 ostro1no@ci. !o $rawej stronie od wjazdu stao kilka
kamiennyc' bunkr"w* w kt"ryc' $rzec'owywano miny i materiay do maskowania.
!o lewej znajdoway si0 baraki dla warty. Funkcjonariusze ;miersza znale3li tam
mundury 1onierzy batalionu %FD'rerbegleit(. Cok wcze@niej Hitler* obawiajc si0
ataku radzieckic' s$adoc'roniarzy* nakaza %zwi0kszenie $rzybocznego batalionu
wartowniczego do siy brygady(.
Ndc drog $rowadzc w gb lasu* 4bakumow widzia tablice ostrzegawcze
$o obu stronac'.
9umacz czyta mu na$isy na ka1dej z nic'M %=ie sc'odzi> z drogiU(* %Kwaga
minyU(. 4bakumow $rzez cay czas robi notatki* by $"3niej wykorzysta> je w
meldunku dla /erii. )iedzia* 1e /eria $rzeka1e go $otem ;talinowi* a dyktatora
interesoway najdrobniejsze szczeg"y z 1ycia Hitlera.
=ajbardziej uderzajcy w meldunku 4bakumowa jest sto$ie jego niewiedzy
co do znaczenia tego miejsca. Eest to dosy> zaskakujce* zwaszcza gdy we3mie si0
$od uwag0* jak wielu niemieckic' genera"w w radzieckiej niewoli zostao
$rzesuc'anyc' od czasu obl01enia ;talingradu do $ocztku 1:.2 roku. L meldunku
mo1na wywnioskowa>* ze odnalezienie tego kom$leksu o $owierzc'ni . kilometr"w
kwadratowyc' zaj0o =#)D i ;mierszowi $rawie dwa tygodnie. Cay rejon by
dokadnie zamaskowany $rzed roz$oznaniem z $owietrza. #a1d drog0 i @cie1k0
$okryway siatki maskujce* wszystkie linie $roste i kontury de+ormowano z
wykorzystaniem sztucznyc' drzew i krzak"w. Lewn0trzne lam$y miay
ciemnoniebieskie 1ar"wki. =awet $osterunki obserwacyjne* niekt"re wysokie na ,2
metr"w* byy u$ozorowane na sosnowe drzewa.
!o wej@ciu do $ierwszej wewn0trznej stre+y 4bakumow zobaczy %za$ory z
1elbetonu* drutu kolczastego oraz wielk liczb0 stanowisk ogniowyc' i barak"w dla
jednostek wartowniczyc'(. !rzy bramie numer 1 wszystkie bunkry wysadzono w
$owietrze $o wyje3dzie Hitlera < listo$ada 1:..
roku* czyli trzy miesice wcze@niej. 4bakumow nie wiedzia jeszcze wtedy
dokadnie* kiedy kom$leks zosta o$uszczony $rzez =iemc"w. !otem $rzeszed do
drugiej wewn0trznej stre+y ogrodzonej drutem kolczastym* nast0$nie do trzeciej*
centralnej. 9am znajdoway si0 bunkry z o$ancerzonymi ko$uami* $oczone z
$odziemnym gara1em* kt"ry m"g $omie@ci> osiemna@cie samoc'od"w.
%)c'odzili@my z wielk ostro1no@ci( A $isa w swoim meldunku
4bakumow. Lnaleziono sej+* ale $usty. !okoje* jak zanotowa* %byy umeblowane w
bardzo $rosty s$os"b( Qkto@ o$isa je nawet jako skrzy1owanie klasztoru z obozem
koncentracyjnymR. &dy odnaleziono drzwi z tabliczk
%adiutant FD'rera(* o+icerowie ;miersza ju1 wiedzieli* 1e tra+ili do
wa@ciwego miejsca. !ok"j HitAlera zidenty+ikowano $o obejrzeniu +otogra+ii z
Iussolinim.
4bakumow $isa o tym wszystkim beznami0tnie* jakby nie odczuwa 1adnyc'
emocji* 1e znalaz si0 w miejscu* skd Hitler kierowa agresj na Lwizek Cadziecki.
/ardziej zajmoway go 1elbetowe konstrukcje i ic' rozmiary. /y $od ic' wra1eniem
i bardzo ciekawy* czy /eria i ;talin kazali wznie@> co@ r"wnie ogromnegoM %Iy@l0* 1e
byoby bardzo interesujce dla naszyc' s$ecjalist"w zwiedzenie kwatery Hitlera i
tyc' wszystkic' znakomicie zbudowanyc' bunkr"w(. Iimo nadc'odzcego
zwyci0stwa radzieccy $rzyw"dcy najwyra3niej nie czuli si0 bez$ieczniej ni1 ic'
arcywr"g.
6ddziay ;miersza i dywizje =#)D* $rzydzielone do $oszczeg"lnyc'
+ront"w* byy wedug samego ;talina %niezb0dne(* aby $oradzi> sobie ze
%wszystkimi nie$ewnymi elementami na terytoriac' oku$owanyc'(. %Dywizje te nie
$osiadaj artylerii* ale s wy$osa1one w bro automatyczn i samoc'ody $ancerne A
m"wi ;talin amerykaskiemu generaowi /ullowi $odczas s$otkania z marszakiem
lotnictwa 9edderem. A Iaj dobre warunki do $rzesuc'a i $rowadzenia @ledztw(.
) !rusac' )sc'odnic' i na lsku $riorytetem dla $uk"w =#)D byo
wya$anie niemieckic' maruder"w* kt"ryc' wielu zostao na tyac' +rontu $o
$rzej@ciu o+ensywy. )adze radzieckie traktoway $rzy tym czonk"w -olkssturmu
tak samo jak zwykyc' 1onierzy )e'rmac'tu. 4
$oniewa1 $rawie ka1dy m01czyzna w wieku mi0dzy 12 a 22 rokiem 1ycia
zosta $owoany do su1by* dotyczyo to wi0kszo@ci m01czyzn w lokalnyc'
s$oeczno@ciac'. Ci czonkowie
-olkssturmu* nawet najstarsi* kt"rzy $ozostali w swoic' domac' i nie uciekli
z kolumnami uc'od3c"w* byli z reguy uznawani za czonk"w gru$ sabota1owyc'.
) meldunkac' $rzewijaj si0 in+ormacje o << niemieckic' w %sabota1ystac' i
terrorystac'(* kt"rzy zostali %rozstrzelani na miejscu( $rzez jednostki =#)D.
!rawdziwe liczby byy o wiele wy1sze. ) !olsce okre@lenie
;talina dotyczce %element"w nie$ewnyc'( nie odnosio si0 tylko do
niewielkiej gru$y* kt"ra kolaborowaa z =iemcami. ;tosowano je r"wnie1 do
wszystkic' $o$ierajcyc' rzd $olski na uc'od3stwie i 4rmi0 #rajow* kt"ra
do$rowadzia w $o$rzednim roku do wybuc'u !owstania
)arszawskiego. ;talin uwa1a $owstanie za %kryminalny akt $olityki
antyradzieckiej(. ) jego oczac' bya to oczywista $r"ba zdobycia $olskiej jj stolicy
dla %rzdu emigracyjnego w Londynie(
jeszcze $rzed dotarciem do miasta 4rmii Czerwonej* kt"rej 1onierze
$rzelewali krew i umierali dla wyzwolenia tego kraju. Eego zdrada s$rawy $olskiej
w 1:,: roku i masakra $olskic' o+icer"w w
#atyniu nie wydaway si0 mu oczywi@cie warte ws$omnienia. Ngnorowa
r"wnie1 +akt* 1e !olska ucier$iaa w czasie wojny bardziej ni1 Lwizek Cadziecki*
tracc blisko < $rocent swoic' obywateli.
;talin by cakowicie $rzekonany* 1e !olska nale1y teraz do niego na mocy
$rawa zdobywcy i taki s$os"b traktowania !olak"w $anowa te1 w 4rmii
Czerwonej. &dy 1onierze radzieccy $rzekroczyli granice Czeszy* m"wili %wreszcie
oczy@cili@my z wroga nasze terytorium(*
$rzyjmujc* 1e !olska staa si0 ju1 integraln cz0@ci Lwizku Cadzieckiego.
9wierdzenie ;talina w Eacie* 1e komunistyczny rzd tymczasowy w !olsce
cieszy si0 du1 $o$ularno@ci $ozostawao tylko jego subiektywnym odczuciem.
Guk"w w swoic' $ami0tnikac' by bardziej otwarty. !iszc o stosunku !olak"w do
Lwizku Cadzieckiego* doda* 1e %kilku byo lojalnyc' wobec nas(. )szystkic'*
kt"rzy s$rzeciwiali si0 wadzy radzieckiej* okre@lano nazw
%agent"w wroga(* niezale1nie od ic' $o$rzednic' zasug w walkac' z
=iemcami. Ngnorowano +akt* 1e 4rmia #rajowa bya $rzecie1 wcze@niej sojusznikiem
w walce z nazizmem. ) innym +ragmencie ws$omnie Guk"w $isa o konieczno@ci
$racy $olitycznoAwyc'owawczej w@r"d 1onierzyM %)e wszystkic' oddziaac'
nale1ao jeszcze szerzej rozwin> $rac0 wyc'owawcz* aby nie byo 1adnyc'
nie$rzemy@lanyc' $osuni0> ze strony naszyc' 1onierzy i o+icer"w od $ocztku
naszego $obytu(. %!obyt( wojsk radzieckic' w !olsce mia trwa> $onad .2 lat.
=a skal0 kontroli s$rawowanej $rzez /eri0 nad $olskim rzdem
tymczasowym wyra3nie wskazywao wyznaczenie < marca generaa ;ierowa na
%doradc0( $olskiego ministra bez$ieczestwa $ublicznego. ;ierow s$rawowa t0
+unkcj0 $od nazwiskiem %Nwanow(. ;tanowisko doradcy od$owiadao komisarzowi
bez$ieczestwa $ublicznego rangi. ;ierow by dobrze $rzygoAtowany do tej
+unkcji. 9o on bowiem od$owiada za wcze@niejsze masowe de$ortacje z #aukazu
oraz za re$resje we Lwowie w 1:,: roku* gdy aresztowano i mordowano o+icer"w*
wa@cicieli majtk"w ziemskic'* ksi01y i nauczycieli* kt"rzy mogli stanowi> jdro
o$oru wobec wadzy radzieckiej. Do &uag"w de$ortowano $onad miliony
!olak"w. Coz$ocz0to te1 wtedy masow kolektywizacj0.
;talin d1y r"wnie1 do tego* aby uto1samiano 4# z oddziaami
nacjonalist"w ukraiskic' K! 4*
albo im$likowa* 1e s ze sob blisko $owizane. ) tym samym czasie
&oebbels naga@nia ka1de dziaanie $artyzant"w $rzeciwko oku$acji radzieckiej i
twierdzi* 1e w ?stonii walczy ic' ju1 .<
<<<* na Litwie 1< <<<* a na Kkrainie 2< <<<. !owoywa si0 nawet na gazet0
%!rawda( z 7
$a3dziernika 1:.. roku* w kt"rej $isano o %ukraiskoAniemieckic'
nacjonalistac'(. )szystko to jednak dawao tylko Cosjanom dodatkowe argumenty
do $odj0cia jeszcze intensywniejszyc' dziaa w celu %oczyszczenia ty"w(. /y to
dobry $rzykad korzystania $rzez jedn stron0 z argument"w dostarczanyc' $rzez
$ro$agand0 strony $rzeciwnej.
=a $ocztku marca $odj0to r"wnie1 dziaania $rzeciwko innemu
$otencjalnemu wrogowi $astwa radzieckiego. &dy tylko ;miersz zorganizowa si0
w !olsce* roz$ocz0to %@ledztwo w s$rawie krewnyc' Cokossowskiego( w celu
stwierdzenia* czy kt"ry@ z nic' mo1e by> %wrogim elementem(.
Iarszaek Cokossowski by w $oowie !olakiem i @ledztwo to $odj0to na
rozkaz /erii* kt"ry nigdy nie za$omnia* 1e marszakowi udao si0 wymkn> z jego
rk. %6$iek0( nad Cokossowskim s$rawowa czonek rady wojennej Frontu
/iaoruskiego =ikoaj /uganin.
D1enie ;talina do wyrzucenia 4rmii #rajowej $oza nawias 1ycia
$olitycznego !olski do$rowadzio do tego* 1e niewa1ny w sumie incydent ur"s do
rangi wydarzenia* kt"re $owa1nie zak"cio stosunki mi0dzy Lwizkiem Cadzieckim
a ;tanami Ljednoczonymi. 2 lutego* w czasie kon+erencji w Eacie* $orucznik Iyron
#ing z amerykaskic' si $owietrznyc' zosta zmuszony do awaryjnego ldowania
swoim /A17 w #u+lewie. Lwr"ci si0 wtedy do niego mody !olak i $o$rosi* aby
zabra go ze sob. !olecia razem z zaog amerykaskiego samolotu do radzieckiej
bazy lotniczej w ;zczuczynie* gdzie miano dokona> $ewnyc' na$raw samolotu.
Laoga u1yczya
!olakowi munduru i $o wyldowaniu %udawa Eacka ;mit'a* jednego z
czonk"w zaogi( A na$isa genera 4ntonow w o+icjalnej skardze dotyczcej tego
incydentu. %Do$iero $o interwencji ze strony radzieckiego dow"dztwa $orucznik
#ing $rzyzna* 1e osobnik ten nie jest czonkiem zaogi* ale nieznan osob* kt"r
wzi0li na $okad samolotu* aby zabra> go do 4nglii. )edug naszyc' in+ormacji jest
to sabota1ysta i terrorysta $rzerzucony do !olski z Londynu(. Czd ;tan"w
Ljednoczonyc' zo1y o+icjalne $rze$rosiny. Lorganizowano nawet sd
wojenny nad #ingiem w u1yczonej 4merykanom bazie w !otawie i zwr"cono si0
do 4ntonowa o $rzedstawienie @wiadk"w oskar1enia. ;talin wykorzysta incydent
do samego koca. !owiedzia nawet 4Jerellowi
Harrimanowi* 1e jest to dow"d na to* 1e ;tany Ljednoczone szkol i
$rzerzucaj !olak"w* kt"rzy maj atakowa> 4rmi0 Czerwon.
Do kolejnego incydentu doszo marca na lotnisku w Iielcu* gdzie
wyldowa z $owodu braku $aliwa amerykaski Li(erator. Cadziecki komendant
lotniska* obawiajc si0 $owt"rzenia wy$adku
#inga* $ostawi $rzy samolocie wart0 i zmusi zaog0 samolotu* by s$0dzia
nocleg w $obliskiej c'acie. !o dwudniowym w niej $obycie dziesi0cioosobowa
zaoga $orucznika Donalda /ridge\a zwr"cia si0 o $ozwolenie $rzyniesienia
osobistyc' rzeczy z samolotu. !o wej@ciu na $okad uruc'omia silniki samolotu i
wystartowaa* ignorujc wszystkie komendy i sygnay. %Cadziecki ka$itan
Iieamiedow* kt"ry od$owiada za oc'ron0 samolotu Donalda /ridge\a A $isa
4ntonow do generaa Ceade\a w Ioskwie A by tym wszystkim tak $oruszony i
oburzony JsicK! 1e zastrzeli si0 tego samego dnia(. Eego @mier> miaa
$rawdo$odobnie bardziej zwizek z oburzeniem o+icer"w
;miersza na %o+icer"w i 1onierzy od$owiedzialnyc' za oc'ron0 samolotu*
kt"rzy zlekcewa1yli swoje obowizki(. C"wnie1 i ten incydent zosta $otraktowany
$rzez wadze radzieckie jako
%dow"d(* ze %wrogie elementy wykorzystuj ldowania na lotniskac' do
$rzerzutu na $olskie terytorium terroryst"w* sabota1yst"w i agent"w $olskiego
rzdu emigracyjnego w Londynie(.
9rudno $owiedzie>* czy by to tylko $rzykad $aranoi $anujcej w@r"d
radzieckic' wadz* czy te1 same one nakr0cay s$iral0 oskar1e. #iedy amerykaski
$od$ukownik* kt"ry odwiedzi uwolnionyc' amerykaskic' jec"w wojennyc' w
Lublinie* $owr"ci do Ioskwy* genera
4ntonow* dziaajc bez wt$ienia zgodnie z instrukcj ;talina* zabroni
start"w i ldowa jakic'kolwiek amerykaskic' samolot"w %na obszarze Lwizku
Cadzieckiego i terytorium kontrolowanym $rzez 4rmi0 Czerwon(.
Ieldunki dotyczce !rus )sc'odnic' m"wiy o istnieniu %band niemieckic'
w sile do 1<<< os"b(*
kt"re atakoway tyy Frontu /iaoruskiego dowodzonego $rzez
Cokossowskiego. Eednostki
=#)D otrzymay zadania %$rzeczesania las"w i likwidacji band(. )
bandac' byo wielu 1onierzy
-olkssturmu ukrywajcyc' si0 $o lasac'. 6rganizoway one zasadzki na
samoc'ody ci01arowe* motocyklist"w i konne wozy z zao$atrzeniem w celu
zdobycia 1ywno@ci. ) #reisburgu jednostki
=#)D odkryy dwie %tajne $iekarnie(* kt"re wy$iekay c'leb dla 1onierzy
ukrywajcyc' si0 w lasac'. !atrole =#)D aresztoway kilka modyc' kobiet* kt"re
dostarczay 1ywno@> tym 1onierzom.
Dwudziestego $ierwszego lutego 1onierze z 17 +rontowego $uku =#)D*
dowodzeni $rzez $od$orucznika C'ismatulina* $rzeszukiwali g0sty las. Eeden z
$odo+icer"w* sier1ant Lawgorodny* zauwa1y weniane skar$etki zawieszone na
drzewie. %Lacz $odejrzewa> obecno@> bandyt"w.
!rzeszukano $obliski obszar i odnaleziono trzy dobrze zamaskowane oko$y*
kt"re $rowadziy do bunkra* gdzie byo trzec' niemieckic' 1onierzy z broni(.
!owa1ne zagro1enie stanowiy te1 miny i r"1nego rodzaju $ua$ki. Do
ka1dego $uku =#)D
$rzydzielono $o dwadzie@cia dwa s$ecjalnie tresowane $sy. Eak to uj0to w
ra$orcie* %s$ecjalne $sy na @mierdzcyc' bandyt"w( miay by> wykorzystywane
r"wnie1 w lasac' !rus )sc'odnic'.
)iele meldunk"w z tego okresu wydaje si0 nadmiernie udramatyzowanyc' i
w wielu jest mn"stwo $rzesady. #a1dy z dow"dc"w jednostek c'cia jednak $okaza>
jak wa1na jest jego $raca. Eeden z meldunk"w* dotyczcy %terroryst"w $rzekazanyc'
do ;miersza(* wyra3nie wskazuje* 1e wszyscy urodzili si0 jeszcze $rzed 1:<< rokiem.
Canawa* sze+ =#)D Frontu /iaoruskiego* meldowa o aresztowaniu Klric'a
/e'ra* =iemca* urodzonego w 1:<5 roku. %) czasie @ledztwa $rzyzna* 1e w lutym
1:.2 roku zosta zwerbowany jako sz$ieg $rzez ka$itana niemieckiego wywiadu
;c'ra$a.
Iia $ozosta> na tyac' 4rmii Czerwonej* aby werbowa> agent"w* zdobywa>
in+ormacje wywiadowcze i $rowadzi> dziaania sabota1owe. )ykonujc swoje
zadanie* /e'r zwerbowa dwunastu agent"w(. )iele te1 razy $rzedstawiano
maruder"w i -olkssturmistow jako osoby
%$ozostawione na tyac' $rzez wywiad niemiecki z zadaniem $rowadzenia
sabota1u(. Eednym z najbardziej absurdalnyc' $rzy$adk"w by %akt sabota1u na
linii energetycznej $od Labrzem(* na
lsku. !o usilnyc' $oszukiwaniac' winnyc' okazao si0* 1e odamki
szra$neli uszkodziy $rzewody w czasie >wicze artyleryjskic' jednostki 4rmii
Czerwonej.
L drugiej jednak strony* twierdzenia sze+a ;miersza $rzy Froncie
/iaoruskim o wykryciu
%niemieckiego o@rodka szkoleniowego dla sabota1yst"w w wiosce
#owalowo( mogy by> bliskie $rawdy. =azwiska szkolonyc' w tym o@rodku byy
g"wnie rosyjskie i ukraiskie. =iemcy szukali ju1 wtedy ka1dej mo1liwo@ci i
$r"bowali werbowa> coraz wi0cej radzieckic' jec"w wojennyc'.
)ielu z Cosjan i Kkraic"w zgosio si0 w nadziei* 1e jest to atwa droga
$owrotu do domu. 4le nawet natyc'miastowe oddanie si0 w r0ce radzieckic' wadz
nie uratowao ic' $rzed surowymi wyrokami.
6ddziay =#)D wi0cej czasu $o@wi0cay $rzeszukiwaniu dom"w i stod"
ni1 las"w. Eeden z $ododdzia"w =#)D znalaz gru$0 o@miu niemieckic' kobiet
siedzcyc' na stogu siana. %Kwa1ny i bystry sier1ant( zauwa1y* 1e byli to
%niemieccy 1onierze $rzebrani w kobiece stroje(. 9akic' meldunk"w w$ywao
dosy> du1o.
)ydaje si0* 1e niemieckie rodziny c'o$skie w !rusac' )sc'odnic' byy
wtedy r"wnie naiwne jak
Cosjanie. !atrole w $rzeszukiwanyc' domac' zauwa1ay* 1e ic' mieszkacy
w$atruj si0 cz0sto w jaki@ s$rz0t czy element wy$osa1enia domu* co uatwiao
znalezienie ukrywajcyc' si0 ludzi. )
jednym z dom"w kobieta usiada na ku+rze. ?nkawudzista ode$c'n j i
okazao si0* 1e ukrywa si0 tam m01czyzna. ) innym $rzy$adku wa@ciciel domu
zbyt cz0sto s$oglda na "1ko. Gonierze zdj0li materace i zobaczyli* 1e deski na
"1ku znajduj si0 bardzo wysoko. !o ic' usuni0ciu znaleziono m01czyzn0
$rzebranego za kobiet0. ) innym z dom"w gos$odarz $r"bowa si0 ukry> $od
$aszczami na wieszaku. )isia na $asku umieszczonym $od $ac'ami* aby nie byo
wida> jego st"$. =iemcy ukrywali si0 tak1e w szo$ac'* stodoac' i ssiekac'.
9ro$ice $sy szybko ic' odnajdoway. 9ylko niewielu $rzygotowao dla siebie jakie@
$odziemne sc'rony. Czasami $atrole
=#)D nie $rzeszukiway nawet dom"w. !od$alano je $o $rostu* a ci* kt"rzy
nie zgin0li w $omieniac'* umierali tra+ieni kulami* gdy $r"bowali wyskoczy> $rzez
okno.
6 ile wielu czonk"w -olkssturmu c'ciao $ozosta> jak najbli1ej swoic'
dom"w i gos$odarstw* maruderzy z jednostek )e'rmac'tu $r"bowali za wszelk
cen0 $rzedosta> si0 $rzez lini0 +rontu do swoic' oddzia"w. =ierzadko $rzebierali
si0 w mundury czerwonoarmist"w* kt"ryc' wcze@niej zlikwidowali. Ee@li zostali
za$ani* rozstrzeliwano ic' na miejscu. )szystkic' wi03ni"w* =iemc"w* Cosjan czy
!olak"w* umieszczano w %wi0zieniu +iltracyjnym(. /yy to najcz0@ciej zwyke domy*
tyle 1e z oknami zabez$ieczonymi drutem kolczastym i na$isemM %)i0zienieV =#)D
L;CC(*
wykonanym kred na +rontowej @cianie. )i03niowie byli $rzesuc'iwani
$rzez ;miersz i* w zale1Ano@ci od wynik"w $rzesuc'ania* kierowani do obozu lub
batalion"w $racy $rzymusowej.
;ze+owie =#)D zawsze dbali o swoje wasne interesy. &enera major
Cogatin* dow"dca jednostek
=#)D $rzy Froncie /iaoruskim* $o$rzednio dow"dca =#)D w
;talingradzie* odkry* 1e %w niekt"ryc' jednostkac' ^=#)D_ wi0kszo@> o+icer"w i
1onierzy nie zajmuje si0 wykonywaniem swoic' wa@ciwyc' obowizk"w* ale
zbieraniem $rzedmiot"w z szabru... Kstalono* 1e zrabowane rzeczy dzielono
wewntrz $uku bez wiedzy sztabu dywizji. ) $ukac' zdarzay si0 tak1e $rzy$adki
s$rzeda1y lub wymiany tyc' rzeczy na inne artykuy zagarni0te wcze@niej $rzez
1onierzy jednostek $ierwszego rzutuM cukier* tyto* wino* benzyn0 i motocykle.
9aka sytuacja w jednostkac' ^=#)D_ i brak dyscy$liny do$rowadziy do znacznego
wzrostu liczby wy$adk"w nadzwyczajnyc'. Co $rawda cz0@> 1onierzy wy$enia
$rawidowo swoje obowizki* ale inni zajmuj si0 $rzede wszystkim rabunkiem.
9yc' nale1y zmusi> do wa@ciwego wykonywania zada* zgodnie z ic'
obowizkami(. )ydaje si0* ze w tym wszystkim nie c'odzio wcale o nakadanie
jakic'kolwiek kar dyscy$linarnyc'. =ajbardziej bowiem zdumiewajca jest +raza
%bez wiedzy sztabu dywizji(. Dow"dztwo i sztab dywizji najwyra3niej nie mogy
znie@>* 1e nie otrzymay nale1nego udziau w u$ac'.
Czerwonoarmi@ci niezbyt $rze$adali za %szczurami tyowymi( z =#)D* i
$ewnie na odwr"t.
=#)D miao ogromnie du1o $roblem"w z amunicj i uzbrojeniem
$ozostawionym $rzez
=iemc"w i $rzez jednostki $ierwszego rzutu 4rmii Czerwonej. %;ytuacja ta
s$rzyja licznym $rzy$adkom kradzie1y broni i amunicji $rzez bandyt"w i lokaln
ludno@>. Lauwa1a si0 r"wnie1* 1e modociani organizuj si0 w zbrojne gru$y* kt"re
terroryzuj mieszkac"w. ;twarza to dogodne warunki do szerzenia si0
bandytyzmu(. )ydano te1 w tym czasie zakaz wykorzystywania granat"w do
owienia ryb* co byo dosy> $o$ularnym %s$ortem( czerwonoarmist"w na jeziorac'
w !olsce i
!rusac' )sc'odnic'.
!uki =#)D nie zajmoway si0 tylko maruderami )e'rmac'tu i
-olkssturmu* ukrywajcymi si0 w lasac'* ale r"wnie1 gru$ami dezerter"w z 4rmii
Czerwonej. 7 marca gru$a %12 uzbrojonyc' dezerter"w( zorganizowaa zasadzk0 na
$atrol =#)D z Frontu /iaoruskiego $od wiosk Derc.
Nnna o@mioosobowa gru$a dezerter"w dziaaa w $obliskim lesie. )szyscy
zdezerterowali z 4rmii
Czerwonej $od koniec grudnia 1:.. roku. Dwa dni $"3niej =#)D
meldowao o %wykryciu wi0kszej liczby dezerter"w $rzemieszczajcyc' si0 z linii
+rontu na tyy(. #olejna %bandycka gru$a( dezerter"w z , 4rmii* dowodzona $rzez
ukraiskiego ka$itana* czonka $artii i kawalera
6rderu Czerwonego ;ztandaru* kt"ry uciek 5 marca ze sz$itala* dziaaa w
okolicac' ;zczytna.
Lnale3li si0 w niej 1onierze z 9uy* ;wierdowska* )orone1a i z obszaru
Kkrainy* !olak* trzy niemieckie kobiety i jeden =iemiec z okolic ;zczytna.
)i0kszo@> dezerter"w* a szczeg"lnie /iaorusini i Kkraicy* kt"rzy mogli
udawa> !olak"w* $r"bowali dosta> si0 do rodzinnyc' stron $o dw"c' lub nawet
$ojedynczo. =iekt"rzy nakadali sobie o$atrunki* udawali si0 na stacj0 kolejow i
kradli dokumenty $odr"1y rannym. )tedy wa@nie $odj0to decyzj0 o
w$rowadzeniu s$ecjalnyc' $rze$ustek dla rannyc'. Cz0@> 1onierzy nagle $o $rostu
znikn0a i nikt nie by w stanie $owiedzie>* co si0 z nimi stao A zgin0li w walce czy
zdezerterowali. 7 stycznia nie wr"ciy z akcji dwa czogi 9A,. z 5 #or$usu
!ancernego &wardii i nikt nie zobaczy ju1 nigdy ani czog"w ani szesnastu
czogist"w i 1onierzy $iec'oty* 1ywyc' lub martwyc'.
Iimo wielkiej liczby jednostek =#)D na tyac'* ic' kontrola nad
1onierzami 4rmii Czerwonej bya zadziwiajco saba. %Cadzieckie dow"dztwo
wojskowe A stwierdza meldunek niemieckiego wywiadu z : lutego A jest mocno
zanie$okojone coraz wi0kszym brakiem dyscy$liny* wynikajcym z wej@cia 4rmii
Czerwonej do zasobnyc' region"w(. Cabowano i niszczono bez o$ami0tania
$ozostawiony $rzez =iemc"w majtek. Iieszkac"w* kt"ryc' zmuszano do
r"1nego rodzaju $rac* cz0sto zabijano z zu$enie ba'yc' $owod"w. C'aos
$ot0gowaa dodatkowo du1a liczba cywil"w*
%obywateli L;CC* kt"rzy $rzybyli na obszar !rus )sc'odnic' w celu
szabrowania majtku(.
/ezsensowna @mier> bo'atera Lwizku Cadzieckiego* $ukownika &orieowa*
dow"dcy brygady $ancernej gwardii* w$rawia w $rzera1enie wielu o+icer"w 1
Frontu /iaoruskiego. =a $ocztku lutego $r"bowa rozadowa>* korek na drodze*
kilka kilometr"w od niemieckiej granicy i zosta zastrzelony $rzez $ijanyc'
1onierzy. &rossman zanotowa wtedyM %9akie wy$adki jak ten nie s wcale
odosobnione(. 9ylko jeden z $uk"w =#)D w czasie $ierwszyc' dziesi0ciu tygodni
roku straci $i0ciu ludzi i mia trzydziestu $i0ciu rannyc' na skutek $otrce $rzez
kierowc"w.
Iode dziewczyny z $ododdzia"w regulacji ruc'u* gdy c'ciay $rzywr"ci>
$orzdek na skrzy1owaniu* nie u1yway wcale gwizdk"w* ale oddaway w
$owietrze seri0 z $istoletu maszynowego. =a jednym ze skrzy1owa tu1 za lini
+rontu jedna z takic' dziewczyn $odbiega do samoc'odu* kt"ry blokowa k drog0.
Lacz0a obrzuca> kierowc0 wyzwiskami i $rzeklestwami. =ie dao to 1adnego
e+ektu. =a dodatek kierowca od$owiedzia jej w $odobny s$os"b. Dziewczynie
$rzyszed z nieoczekiwan $omoc sam marszaek Cokossowski* kt"ry wyskoczy ze
swojego samoc'odu z $istoletem w doni. &dy kierowca zobaczy marszaka* zamar
ze strac'u* a o+icer* dys$onent jego $ojazdu* cakowicie straci gow0. )yskoczy z
kabiny i ukry si0 w $obliskic' krzakac'.
)ej@cie wojsk radzieckic' na terytorium niemieckie oznaczao* 1e mog
zosta> w$rowadzone w 1ycie $lany ;talina za$rz0gni0cia =iemc"w do $racy dla
Lwizku Cadzieckiego. 5 lutego wydano rozkaz %aby s+ormowa> ze wszystkic'
=iemc"w zdolnyc' do $racy* w wieku od 17 do 2< lat* bataliony robocze w sile od
1<<< do 1<< ludzi i wysa> je na /iaoru@ i Kkrain0 w celu usuwania zniszcze
wojennyc'(. =iemcom nakazano stawi> si0 na wyznaczone $unkty zbi"rki z cie$
odzie1 i dobrymi butami. Iieli r"wnie1 zabra> ze sob materac* za$asow bielizn0 i
1ywno@> na dwa tygodnie.
!oniewa1 do oboz"w jec"w wojennyc' wysyano r"wnie1 czonk"w
-olkssturmu* =#)D udao si0 do : marca zebra> tylko 58 58< obywateli
niemieckic'* g"wnie na tyac' +ront"w #oniewa i
Gukowa. Du1 cz0@> stanowiy kobiety. =aj$ierw bataliony te
wykorzystywano do odgruzowywania i $rac na rzecz 4rmii Czerwonej. ;tanowisko
1onierzy radzieckic' w stosunku do tyc' $rzymusowyc' robotnik"w byo $ene
Sc#adenfreude. 4granienko $isze o ka$ralu* kt"ry ustawia m01czyzn i kobiety w
cztery kolumny. #rzycza bez $rzerwy i dodawa co c'wila w amanym niemieckimM
%=a ;yberi0* $ie$rzone ;zwabyU(.
Do 1< kwietnia du1 cz0@> robotnik"w wysano ju1 do Lwizku Cadzieckiego*
z czego wi0kszo@>*
2: 2,5 os"b* na Kkrain0. /yo to jednak o wiele mniej ni1 $lanowa ;talin.
Dotkn0y ic' cier$ienia $odobne do tyc'* kt"ryc' do@wiadczyli wcze@niej od
=iemc"w obywatele L;CC. =ajgorsze $rzeszy kobiety. )iele z nic' musiao
zostawi> dzieci u krewnyc' albo $rzyjaci"* a niekiedy je $orzuci>. !otem bya tylko
ci01ka $raca* gwaty i c'oroby weneryczne. #olejne < <<< os"b zatrudniono $rzy
%demonta1u( urzdze w +abrykac' na lsku.
;talin $rzedstawia $uki =#)D generaowi /ullowi jako jednostki
%1andarmerii(* ale w niewielkim sto$niu reagoway one na $rzy$adki grabie1y*
gwat"w i morderstw dokonywanyc' na ludno@ci cywilnej. Eedyny $rzykad
interwencji $ojawi si0 w meldunkac' z kwietnia* dotyczcyc' aresztowania $rzez
17 $uk =#)D $i0ciu 1onierzy* kt"rzy %na$adli na internat zajmowany $rzez
re$atriowane $olskie kobiety(.
) ra$ortac' $rzesyanyc' do /erii wida>* jak mao jednostki =#)D czyniy
dla oc'rony ludno@ci cywilnej $rzed r"1nego rodzaju $rzest0$stwami. 8 marca
;ierow* sze+ =#)D $rzy 1 Froncie
/iaoruskim* meldowa o rosncej +ali samob"jstw w@r"d ludno@ci cywilnej. 1
marca* dwa miesice $o roz$ocz0ciu o+ensywy $rzez , Front /iaoruski
Czerniac'owskiego* dow"dca jednostek =#)D w $"nocnej cz0@ci !rus
)sc'odnic' meldowa /erii* 1e %coraz $oAwszec'niejszym zjawiskiem staj si0
samob"jstwa w@r"d ludno@ci niemieckiej* zwaszcza kobiet(.
Ci* kt"rzy nie mieli $istoletu ani trucizny* wieszali si0 na stryc'u* mocujc
sznur do dac'owyc' krokwi. )iele kobiet* kt"re nie mogy si0 zdoby>* by w ten
s$os"b zada> @mier> wasnym dzieciom* $o$eniao samob"jstwo* $odcinajc 1yy w
nadgarstkac' sobie i dzieciom.
!uki =#)D nie karay czerwonoarmist"w za gwaty. #arano ic' do$iero
wtedy* gdy si0 okazao* 1e 1onierze zarazili si0 c'orobami wenerycznymi* zwykle
od swoic' o+iar* kt"re z kolei byy zara1one od wcze@niejszyc' gwacicieli. ;am
gwat okre@lano eu+emistycznie w ty$owy stalinowski s$os"b jako %akt
niemoralno@ci(. Nnteresujce* 1e rosyjscy 'istorycy jeszcze dzisiaj nie $oruszaj tyc'
s$raw i traktuj je w s$os"b wymijajcy. %=egatywne zjawiska w armii
wyzwoleczej A $isano o masowyc' gwatac' A $owodoway ogromne naruszenie
$resti1u Lwizku Cadzieckiego i mogy mie> niekorzystny w$yw na $rzysze
stosunki z krajami* $rzez kt"re maszeroway nasze wojska(.
9o zdanie $otwierdza w s$os"b $o@redni* 1e r"wnie1 w !olsce doc'odzio do
$odobnyc' sytuacji.
4le z radzieckiego $unktu widzenia daleko bardziej szokujcy by +akt* 1e
o+icerowie i 1onierze
4rmii Czerwonej gwacili r"wnie1 Kkrainki* Cosjanki i /iaorusinki* kt"re
$rzebyway w
=iemczec' na robotac' $rzymusowyc'. )iele z nic' miao 15* niekt"re nawet
1. lat* gdy wywieziono je w gb Czeszy. Iasowo@> zjawiska gwat"w
dokonywanyc' na kobietac' wywiezionyc' do =iemiec cakowicie $odwa1a $r"by
us$rawiedliwiania takic' zac'owa jak odwet na =iemcac' za ic' okruciestwa w
Lwizku Cadzieckim. Dowody znale3> mo1na w wielu innyc' 3r"dac'* nie tylko w
nie $ublikowanyc' dziennikac' )asilija &rossmana. /ardzo szczeg"owy ra$ort
o$isuje takie wa@nie wydarzenia.
Dwudziestego dziewitego marca #omitet Centralny #omsomou
$oin+ormowa bliskiego ws$"$racownika ;talina* Ialenkowa* o sytuacji na
obszarze 1 Frontu Kkraiskiego.
%Iemorandum to dotyczy modyc' ludzi $rzymusowo wywiezionyc' do
=iemiec i wyzwolonyc' $rzez 4rmi0 Czerwon. Cygankow ^zast0$ca sze+a Larzdu
!olitycznego 1 Frontu Kkraiskiego_
$oda liczne +akty* kt"re $rzysoniy rado@> wyzwolenia wielu obywatelom
radzieckim uwolnionym z niemieckiej niewoli. Iodzi ludzie wyra1aj ze szczerego
serca swoj wdzi0czno@> towarzyszowi
;talinowi i 4rmii Czerwonej za wyzwolenie(.
%) nocy . lutego A relacjonowa Cygankow A gru$a ,2 o+icer"w i ic'
dow"dca batalionu wtargn0li do sy$ialni kobiet w wiosce Larzysko* dziesi0>
kilometr"w na wsc'"d od Dobrej i wszystkie zgwacili(. 9rzy dni $"3niej %nieznany
z nazwiska $orucznik wojsk $ancernyc' $odjec'a konno do dziewczt* kt"re
zbieray ziarno. Lsiad z konia i jedn z nic'* 4nn0 &ricenko* kt"ra $oc'odzia z
Dnie$ro$ietrowska* za$ytaM c;kd jeste@`d. Dziewczyna od$owiedziaa na $ytanie.
!orucznik nakaza jej $odej@> bli1ej. &dy odm"wia* wyj bro i strzeli do niej.
Dziewczyna jednak nie umara. ) tym czasie doszo do wielu $odobnyc'
wy$adk"w(.
%) mie@cie /olesawiec $rzy dow"dztwie znajduje si0 $onad 1<< kobiet i
dziewczt. Lostay umieszczone w osobnym budynku* niedaleko komendantury.
=ikt tego budynku nie strze1e i dlatego doc'odzi do wielu $rzy$adk"w gwat"w
$rzez 1onierzy* kt"rzy wc'odz do budynku noc i terroryzuj kobiety. !"3n noc
2 marca 5< o+icer"w i 1onierzy* g"wnie z , 4rmii &wardii* weszo do tego wa@nie
budynku. )i0kszo@> z nic' bya $ijana. Lacz0li atakowa> kobiety. &dy komendant
miasta nakaza im o$uszczenie budynku* gru$a czogist"w zagrozia mu broni.
Doszo do $rze$yc'anek i b"jki... =ie jest to wcale odosobniony $rzy$adek. 9ak
dzieje si0 ka1dej nocy.
#obiety s $rzestraszone. Eedna z nic'* Iaria ;za$owa* $owiedziaaM
cCzekaam na 4rmi0
Czerwon tyle dni i nocy. 9ak czekaam na wyzwolenie* a teraz nasi 1onierze
traktuj nas gorzej ni1 =iemcy. =ie jestem w stanie nawet si0 cieszy>* 1e $rze1yamd.
)edug #awdii IaaczenkoM
cCi01ko byo $od =iemcami* ale teraz wcale nie jest le$iej. 9o nie jest
wyzwolenie. 9raktuj nas okro$nie i czyni tak straszne rzecz3L*.
%6dnotowano wiele $rzy$adk"w na$a@ci na te kobiety A kontynuowa
Cygankow. A ) nocy z 1. na
12 lutego do jednej z wiosek* gdzie znajdoway si0 stada byda* wesza karna
kom$ania Qsztra+R $od dow"dztwem $orucznika. 6kr1yli naj$ierw wiosk0 i
zastrzelili czerwonoarmist"w $enicyc' tam wart0. !otem $oszli do budynku
zaj0tego $rzez kobiety i roz$ocz0li zbiorowe gwaty. #obiety te zostay niedawno
wyzwolone $rzez 4rmi0 Czerwon(.
%Doc'odzi r"wnie1 do wielu tego rodzaju wy$adk"w* w kt"ryc'
zaanga1owani s o+icerowie. 5
lutego trzec' o+icer"w weszo w $iekarni do $omieszczenia zajmowanego
$rzez kobiety. &dy major ;oowiow QkomendantR $r"bowa ic' $owstrzyma>* jeden
z nic'* w sto$niu majora* $owiedziaM cEad0 $rosto z +rontu* $otrzebuj0 kobiety* i to
zarazUd. N nie zwa1ajc ju1 na nic* wszed do $okoju kobiet(.
%)iera Oancowa* urodzona w 1:5 roku* zostaa zgwacona dwukrotnie. !o
raz $ierwszy* gdy do miejsca* gdzie $racowaa w czasie wojny* dotary oddziay
$ierwszego rzutu. !o raz drugi $rzez 1onierza 1. lutego. ) okresie od 12 do
lutego $orucznik Nsajew zmusi j do s$ania z nim biciem i gro3b $ozbawienia
1ycia. )ielu o+icer"w* sier1ant"w i 1onierzy m"wio w tym czasie uwolnionym z
niewoli kobietomM %Eest rozkaz* aby nie $ozwoli> wam wr"ci> do Lwizku
Cadzieckiego. Ee1eli nawet $ozwol wam wr"ci>* to $ewnie na dalek $"noc
^do &uag"w_. )iele kobiet uwa1ao wi0c* 1e ani 4rmia Czerwona* ani ic' wasny
kraj nie traktuje ic' ju1 jako radzieckic' obywateli i mo1na zrobi> z nimi wszystko A
zabi>* zgwaci>* bi> i nie zezwoli> na $owr"t do domu(.
!rzekonanie* 1e radzieckie kobiety i dziewcz0ta wywiezione na roboty
%za$rzeday si0 =iemcom(
byo w tym czasie w 4rmii Czerwonej bardzo roz$owszec'nione* co jest
cz0@ciowym wyja@nieniem* dlaczego tak 3le je traktowano. Iode kobiety* kt"rym w
jaki@ s$os"b udao si0 $rze1y> $od niemieck oku$acj* nazywano %niemieckimi
lalkami(. Lotnicy uo1yli nawet o tym $iosenk0M
;1ode dziewcz0ta do "iemc6w si0 5mia13
. swoic# c#1opcac# ju2 nie pami0taj4...
7d3 czas ci02ki nasta1! or16w zapomnia13!
"iemcom si0 nawet za c#le( sprzedaj4.
^$rzek. tum_
9rudno teraz okre@li>* skd i kiedy $owstao $rzekonanie o kolaboracji tyc'
kobiet z wrogiem. =ie bya to tylko wina o+icer"w $olitycznyc' $rowadzcyc'
agitacj0 w@r"d 1onierzy $od koniec 1:.. i na $ocztku 1:.2 roku. ;ama idea moga
$ojawi> si0 wcze@niej. 6d samego $ocztku wojny komunistyczny re1im
$rzyjmowa* 1e ka1dy radziecki obywatel* wywieziony do =iemiec albo jako jeniec
wojenny* albo robotnik $rzymusowy* w $ewien s$os"b da $rzyzwolenie na taki
stan rzeczy* zamiast $o$eni> samob"jstwo lub %$rzyczy> si0 do $artyzant"w(.
6kre@lenia takie jak %'onor i godno@> radzieckiej kobiety( rezerwowano tylko dla
kobiet su1cyc' w 4rmii Czerwonej lub $racujcyc' w $rzemy@le zbrojeniowym.
Eest znamienne to* 1e su1ce w 4rmii Czerwonej kobiety zacz0y by> r"wnie1
bardzo 3le traktowane $rzez m01czyzn od c'wili $rzekroczenia granic
Lwizku Cadzieckiego* jak o$isaa to jedna z kobietAo+icer"w.
;kargi dotyczce gwat"w* kierowane do wy1szyc' o+icer"w* zwykle nie
$rzynosiy 1adnego e+ektu. %?wa ;ztul* urodzona w 1:5 roku* o$owiadaaM cI"j
ojciec i dwaj bracia wst$ili do
4rmii Czerwonej zaraz na $ocztku wojny. )kr"tce wkroczyli =iemcy i
zostaam wywieziona na roboty $rzymusowe do Czeszy. !racowaam w +abryce.
!akaam i czekaam na dzie wyzwolenia.
4rmia Czerwona nadesza* ale jej 1onierze $ozbawili mnie czci i 'onoru.
6$owiedziaam o wszystkim jednemu z wy1szyc' o+icer"w. 6$owiedziaam te1 o
braciac' su1cyc' w 4rmii
Czerwonej. 6n zbi mnie i zgwaci. Le$iej byoby* gdyby mnie zabi(.
%)szystko to A $odsumowuje Cygankow A stwarza $odatny grunt dla
negatywnyc' nastroj"w w@r"d wyzwolonyc' z niewoli radzieckic' obywateliV
$owoduje to tak1e $owstanie uczucia niezadowolenia i braku zau+ania do wadzy*
jeszcze $rzed $owrotem do rodzinnego kraju(.
Lalecenia Cygankowa nie dotyczyy jednak wojskowej dyscy$liny. ;ugerowa
on natomiast* aby
&"wny Larzd !olityczny 4rmii Czerwonej i #omsomol skoncentroway si0
na %$o$rawie $racy $olitycznoAwyc'owawczej w odniesieniu do re$atriowanyc'
obywateli radzieckic'(* aby ci nie wracali do ojczyzny z negatywnymi
wyobra1eniami o 4rmii Czerwonej.
Do 12 lutego 1 Front Kkraiski oswobodzi* g"wnie na lsku* .: 2<<
radzieckic' obywateli i
8858 robotnik"w $rzymusowyc' z innyc' $astw. ;tanowio to tylko
niewielk cz0@> ogromnej masy robotnik"w $rzymusowyc' w =iemczec'. Eu1 w
tydzie $"3niej radzieckie wadze w
Ioskwie oceniay* 1e nale1y si0 $rzygotowa> na $rzyj0cie okoo . milion"w
byyc' 1onierzy 4rAmii Czerwonej i wywiezionyc' na roboty cywil"w.
=ajwy1szym $riorytetem nie byo jednak wcale za$ewnienie o$ieki
medycznej wi03niom niemieckic' oboz"w* ale szukanie w ic' szeregac' zdrajc"w i
sz$ieg"w. Drugim staa si0 $olityczna edukacja %ska1onyc' zac'odnim ze$suciem(.
1 Front /iaoruski* jak i 1 Front Kkraiski otrzymay wi0c rozkazy stworzenia trzec'
oboz"w zbiorczyc' i $rzej@ciowyc' na swoic' tyac' na terytorium !olski. ;$ecjalne
zes$oy reedukacyjne dys$onoway $rzydzielon ruc'om jednostk kinow*
urzdzeniami do nago@nienia* dwoma akordeonami* bibliotek z < <<< broszur
$artyjnej literatury oraz .< metrami czerwonego materiau do dekorowania
$omieszcze i zestawem $ortret"w towarzysza ;talina.
;o1enicyn $isa o kolumnac' jec"w wojennyc' maszerujcyc' ze
s$uszczonymi gowami. 6ni wszyscy $o $rostu obawiali si0 kary za to* 1e $oddali
si0 wrogowi. 4le wci1 brakowao uzu$enie i wi0kszo@> z nic' zostaa od razu
wysana do $uk"w rezerwowyc'* gdzie mieli zosta> $oddani reedukacji i szkoleniu*
aby mo1na byo ic' wykorzysta> w ostatecznej o+ensywie na /erlin.
6znaczao to zwykle tylko odo1enie wyroku. &dy skoczyy si0 walki*
$rzyc'odzi czas na kolejne $rzesuc'ania i nawet ci* kt"rzy wyr"1nili si0 w
o+ensywie na /erlin* nie mogli liczy> na tary+0 ulgow i tra+iali do oboz"w.
!oniewa1 4rmia Czerwona $otrzebowaa coraz wi0cej %mi0sa armatniego(*
do wojska wcielano r"wnie1 robotnik"w $rzymusowyc' nie $osiadajcyc' 1adnego
$rzeszkolenia wojskowego* najwi0cej %zac'odnic' /iaorusin"w( i %zac'odnic'
Kkraic"w( z teren"w zaj0tyc' $rzez ;talina w 1:,: roku* mimo 1e uwa1ali si0 za
!olak"w. =ie mieli jednak wyboru.
!o $rzybyciu do obozu radzieccy jecy wojenni uwolnieni z niemieckiej
niewoli zadawali mn"stwo $ytaM %Eaki b0dzie ic' status` Czy za$ewnione im
zostan $ene $rawa obywatelskie $o $owrocie do Cosji` Czy zostan $ozbawieni
jaki@ $raw` Czy zostan wysani do agr"w`(. )adze radzieckie nie twierdziy* 1e
$ytania s nie na miejscu. !rzedstawiano je jako e+ekt %+aszystowskiej $ro$agandy A
to =iemcy $r"bowali nastraszy> w ten s$os"b naszyc' obywateli w =iemczec'. 9en
rodzaj $ro$agandy by szczeg"lnie intensywny* gdy zbli1a si0 koniec wojny(.
!racownicy a$aratu $olitycznego $rowadzili w obozac' $ogadanki* g"wnie
o sukcesac' 4rmii
Czerwonej* osigni0ciac' gos$odarczyc' i $olitycznyc' $astwa radzieckiego
oraz o $rzyw"dcac' $artii* g"wnie o ;talinie. %!okazuje si0 im r"wnie1 wiele
radzieckic' +ilm"w A meldowa sze+
Larzdu !olitycznego 1 Frontu Kkraiskiego. A Ludziom bardzo si0 te +ilmy
$odobay* cz0sto krzyczeli cHurraUd* zwaszcza gdy na ekranie $ojawia si0 ;talin* i
c=iec' 1yje 4rmia CzerwonaUd.
Dugo jeszcze $o $rojekcji syc'a> byo okrzyki. )@r"d uwolnionyc' jec"w
wojennyc' znalazo si0 tylko kilku zdrajc"w ojczyzny(. ) obozie w #rakowie z
og"lnej liczby .< $odejrzanyc' aresztowano czterec'. !otem te liczby miay znacznie
wzrosn>.
!ojawiy si0 relacje* c'ocia1 trudno je zwery+ikowa>* 1e robotnicy
$rzymusowi wywiezieni do
Czeszy ze Lwizku Cadzieckiego byli cz0sto rozstrzeliwani zaraz $o
wyzwoleniu* bez 1adnego @ledztwa i sdu. Do szwedzkiego attac'e wojskowego
dotary na $rzykad in+ormacje* 1e $o zaj0ciu
6$ola $rzez wojska radzieckie okoo 2< robotnik"w $rzymusowyc' zostao
wezwanyc' na wiec.
&dy tylko si0 zebrali* otoczyy ic' $ododdziay 4rmii Czerwonej i =#)D.
#to@ krzykn* dlaczego nie $oszli do $artyzantki. ) c'wil0 $otem czerwonoarmi@ci
otworzyli ogie.
6kre@lenie %zdrajca ojczyzny( nie odnosio si0 tylko do 1onierzy
zwerbowanyc' do ws$"$racy $rzez =iemc"w w obozac' jenieckic'. 6bejmowao
wszystkic' 1onierzy 4rmii Czerwonej* kt"rzy tra+ili do niewoli w 1:.1 roku* nawet
tyc'* kt"rzy zostali w tym czasie ci01ko ranni i nie mogli z oczywistyc' $rzyczyn
walczy>. ;o1enicyn twierdzi* 1e w ic' $rzy$adku okre@lenie %zdrajca ojczyzny(* a
nie %zdradzeni $rzez ojczyzn0( byo ty$ow +reudowsk $rojekcj. %;owiecka
s$rawiedliwo@> $ostawia ic' $oza sowieckim $rawem wcze@niej* ni1 oni sami $oza
tym $rawem si0 $ostawili(. !astwo radzieckie zdradzio ic' $rzez ogromn
niekom$etencj0 i brak od$owiedniego $rzygotowania do wojny 1:.1 roku. !otem
nie zadbano w 1aden s$os"b o ic' los w obozac' jenieckic'. na kocu kazano im
wierzy>* 1e waleczno@ci i dzielno@ci %odku$i( swoje winy* tylko $o to* by ic'
aresztowa> zaraz $o zakoczeniu wojny. ;o1enicyn uwa1a* 1e %zdrada swoic'
wasnyc' 1onierzy i $otraktowanie ic' jako zdrajc"w to jedno z najgorszym
wydarze w caej rosyjskiej 'istorii(.
9ylko niewielu 1onierzy 4rmii Czerwonej czy jec"w wojennyc' byo stanie
wybaczy> tym* kt"rzy wo1yli niemieckie mundury* bez wzgl0du na i okoliczno@ci*
w jakic' do tego doszo.
Gonierzy Cosyjskiej 4rmii )yzwoleczej )asowa* nazywanyc'
wasowcami* oc'otnik"w w jednostkac' ;;* ukraiskic' i kaukaskic' stra1nik"w
obozowyc'* #ozacki #or$us #awalerii generaa Jon !annwitza* jednostki $olicji*
$rzeciw$artyzanckie %oddziay bez$ieczestwa(* a nawet nieszcz0snyc' &iwi Qod
&ilfsfreiwilli$e! oc'otnik* $omocnikR A wszystkic' traktowano jedn surow miar.
6cenia si0* 1e liczba obywateli radzieckic' we wszystkic' strukturac'
niemieckic' si zbrojnyc' i $olicji* si0gaa 1A1*2 miliona ludzi. Dow"dztwo 4rmii
Czerwonej wskazywao* 1e tylko w
)e'rmac'cie su1yo $onad milion &iwi. &dy tra+ili w radzieckie r0ce*
rozstrzeliwano ic' cz0sto od razu(. %)asowcy i inny cws$"lnicyd =iemc"w byli
traceni zwykle na miejscu(* stwierdzaj 'istorycy radzieccy. Cegulamin $iec'oty
4rmii Czerwonej wymaga od ka1dego 1onierza bezwzgl0dno@ci w stosunku do
wszystkic' renegat"w i zdrajc"w ojczyzny(. /yo to s$raw 'onoru $oszczeg"lnyc'
narod"w i s$oeczno@ci. Dlatego te1 zwykle wyroki wykonywali $obratymcy lub
mieszkacy tego samego miasta czy regionuM %Gonierz z 6ra wykonywa wyrok na
czowieku z
6ra* Kzbek zabija Kzbeka(.
)ojska =#)D szczeg"lnie bezlito@nie wyszukiway Kkraic"w i
mieszkac"w #aukazu* kt"rzy byli stra1nikami w obozac' jenieckic'* gdzie cz0sto
okazywali si0 bardziej brutalni od swoic' niemieckic' nadzorc"w. Fakt* ze 4rmia
Czerwona traktowaa tak samo jec"w wojennyc'* jak i tyc'* kt"rzy wo1yli mundur
$rzeciwnika* wynika z $olityki samego =#)D. %)szystkic' tego rodzaju wi03ni"w
nale1y traktowa> jednakowo(* instruowano 1onierzy $uk"w =#)D Frontu
/iaoruskiego. Dezerterzy* rabusie i byli jecy wojenni mieli wi0c by>
traktowani w taki sam s$os"b %jak ci* kt"rzy zdradzili ojczyzn0(.
6 ile trudno mie> c'o> troc'0 ws$"czucia dla obozowyc' stra1nik"w* to
nale1y $ami0ta>* 1e wi0kszo@> &iwi bya brutalnie* $rze@ladowaniami i godem*
zmuszana do ulego@ci. ) jednostkac' niemieckiej armii i ;; su1yli r"wnie1
Kkraicy* /atowie* #ozacy i mieszkacy #aukazu* kt"rzy s$rzeciwiali si0 rzdom
radzieckim. )ielu wasowc"w nie miao 1adnyc' wt$liwo@ci ani wa'a* gdy
$rzyczyli si0 do byego wroga. !ami0tali +akty rozstrzeliwania swoic' towarzyszy
$rzez radzieckic' o+icer"w lub oddziay za$orowe w 1:.1 i 1:. roku. Lnajdowali
si0 w@r"d nic' te1 c'o$i* kt"rzy $rze1yli koszmar $rzymusowej kolektywizacji.
)i0kszo@> jednak 1onierzy z oddzia"w )asowa i &iwi byo $rostymi i zaco+anymi
lud3mi. 9umacz w niemieckim obozie jenieckim ws$omina* jak $odczas s$otkania
$ro$agandowego* kt"re miao na celu werbowanie 1onierzy do armii )asowa*
jeden z radzieckic' 1onierzy $odni"s r0k0 i za$ytaM %9owarzyszu $rzewodniczcy*
c'cieliby@my wiedzie>* ile $a$ieros"w na dzie daj w armii )asowa`(.
=ajwyra3niej dla wielu armia to armia. Co za r"1nica* jaki si0 nosi mundur*
je1eli ma si0 co do jedzenia* a nie g"d i maltretowanie w obozie` 9yc'* kt"rzy
zdecydowali si0 $"j@> tak wa@nie drog* czekay cier$ienia o wiele wi0ksze* ni1
mogli sobie wyobrazi>. =awet ci* kt"rzy $rzetrwali
12 czy < lat w &uagu i $owr"cili do normalnego 1ycia* byli nadal naznaczeni
$i0tnem zdrajcy.
)s$"$racujcy z wrogiem odzyskali swoje $ene $rawa obywatelskie
do$iero w $i0>dziesit rocznic0 zwyci0stwa nad +aszyzmem* w 1::2 roku.
6dnaleziono listy radzieckic' jec"w wojennyc'* kt"rzy su1yli w armii
niemieckiej* naj$rawdo$odobniej &iwi. Eeden z nic'* c'ocia1 umia ledwo $isa>*
nabazgra na kartce wyrwanej z jakie@ niemieckiej ksi1kiM %9owarzysze 1onierzeU
!oddali@my si0 wam* bagajc o miosierdzie.
!owiedzcie* dlaczego zabijacie Cosjan* kt"rzy wyszli z niemieckiej niewoli i
wi0zie` ;tao si0 tak* 1e zostali@my wzi0ci do niewoli* $otem tra+ili@my do ic'
$uk"w* ale wszystko $o to* by $rzetrwa> i nie umrze> z godu. 9eraz ci ludzie
wr"cili do swoic'* do swojej armii* a wy do nic' strzelacie. La co* $ytam. La to* ze
nasi dow"dcy zdradzili nas w 1:.1 i 1:. roku`(.
9
P!&!r'e i pr'"c'7*#i n( O)r'e
) lutym i marcu* gdy trway zaci0te walki na $rzycz"kac' odrzaskic'*
Guk"w i Cokossowski zaj0li si0 likwidacj %nawisu batyckiego( na obszarze
!omorza. ) drugim i trzecim tygodniu lutego cztery armie +rontu Cokossowskiego
$o $rzekroczeniu )isy ruszyy w stron0 $oudniowej cz0@ci !omorza. . lutego
$rawe skrzydo +rontu Gukowa i lewe skrzydo +rontu Cokossowskiego skr0ciy w
kierunku /atyku* aby rozci> na dwie cz0@ci siy niemieckie w tym regionie.
=ajwra1liwszym miejscem niemieckic' linii obrony by obszar broniony $rzez
4rmi0. 4rmii tej udawao si0 wci1 utrzymywa> $oczenie z !rusami
)sc'odnimi $rzez Iierzej0 )i@lan do uj@cia )isy. Lewe skrzydo 4rmii
o$ierao si0 o =ogat i ?lblg. 4rmia miaa nadal w swoim r0ku Ialbork. /y to
najszerszy $as obrony armii w &ru$ie 4rmii %)isa(.
6+ensywa +rontu Cokossowskiego roz$ocz0a si0 . lutego. 1: 4rmia ruszya
w kierunku $"nocnoAzac'odnim na ;zczecinek i /iay /"r* ale na$otkaa silny i
zdecydowany o$"r.
Cokossowski zdj wtedy dow"dc0 armii ze stanowiska* wysa tam kor$us
$ancerny i nakaza kontynuowanie natarcia. )s$"lne dziaania #or$usu !ancernego
oraz i , #or$us"w #awalerii
&wardii do$rowadziy do szybkiego zdobycia ;zczecinka* kt"ry stanowi
%kamie w0gielny(
niemieckiego systemu obrony na obszarze !omorza.
Cadziecka kawaleria odegraa do@> znaczc rol0 w zdobyciu !omorza. Laj0a
kilka wa1nyc' strategicznie miejscowo@ci* mi0dzy innymi Oeb0* g"wnie dzi0ki
wykorzystaniu elementu zaskoczenia. #or$usem #awalerii &wardii na $rawym
skrzydle 1 Frontu /iaoruskiego dowodzi genera lejtnant )adimir #riukow*
utalentowany dow"dca* m1 znanej radzieckiej $iosenkarki* Lidii Cusanowej.
Guk"w wy$rowadzi natarcie w kierunku $"nocnym* okoo 2< kilometr"w
od ;zczecina.
Coz$ocz0o si0 1 marca. , 4rmia Kderzeniowa oraz 1 i 4rmie !ancerne
&wardii zdobyy ju1 ogromn $rzewag0 nad $rzeciwnikiem. ;abe niemieckie
dywizje nie miay w tym starciu najmniejszyc' szans. Czoowe radzieckie brygady
$ancerne szybko $osuway si0 do $rzodu* zajmujc kolejne miasta. =ie$rzygotowani
na taki rozw"j wydarze mieszkacy !omorza mogli tylko z $rzera1eniem $atrze>
na czogi z czerwonymi gwiazdami na $ancerzac'. La nimi $ost0$oway jednostki ,
4rmii Kderzeniowej i 1 4rmii )ojska !olskiego. . marca 1 4rmia
!ancerna &wardii dotara do /atyku w okolicac' #oobrzegu. !ukownik
Iorgunow* kt"rego .2
/rygada !ancerna &wardii $ierwsza wjec'aa na nadmorskie $la1e* wysa
nawet butelki ze son morsk wod do Gukowa i #atukowa* dow"dcy swojej armii.
;ukcesy te $otwierdziy $rawidowo@> zao1e i $lan"w #atukowa. %;ukces tego
natarcia A $owiedzia wtedy &rossmanowi
A osigni0to dzi0ki w$rowadzeniu jednostek $ancernyc' i zmec'anizowanyc'
w najwi0kszej jak dotd skali. #olosalna szybko@> natarcia $ozwolia zmniejszy>
straty i wr"g zosta cakowicie rozbity(.
Caa niemiecka 4rmia i cz0@> , 4rmii !ancernej zostay odci0te od si
g"wnyc'. Eakby tego nie byo do@>* armie +rontu Gukowa odci0y r"wnie1 od
g"wnyc' si niemieckic' Dywizj0 ;;
%C'arlemagne(* kt"rej liczebno@> Qetatowo 1 <<< ludziR zostaa ju1 wcze@niej
znacznie uszczu$lona w wyniku cigyc' walk. Cazem z trzema innymi niemieckimi
dywizjami znajdowaa si0 $od /iaogardem. &enera Jon 9ettau nakaza dow"dcom
tyc' dywizji $odj> $r"b0 $rzebicia si0 w kierunku $"nocnoAzac'odnim na
wybrze1e /atyku i do uj@cia 6dry. Dow"dca Dywizji ;;
%C'arlemagne(* ;;A/rigade+D'rer &ustaJ #rukenberg* maszerowa wi0c
razem ze swoim tysicem
Francuz"w $rzez $okryte @niegiem sosnowe lasy* kierujc si0 tylko
wskazaniami kom$asu. !"3niej ta dora3nie zorganizowana jednostka* zo1ona z
$rawicowyc' intelektualist"w* robotnik"w i arystokrat"w* kt"ryc' jednoczy zaci0ty
antykomunizm* bronia ostatnic' rubie1y $rzed #ancelari
Czeszy.
Hitler nie $rzejawia zbyt wielkiego ws$"czucia dla obroc"w swojej Czeszy.
&dy dow"dca
4rmii* genera $ukownik )eiss* ostrzeg kwater0 Hitlera* 1e rejon ?lblga* za
kt"ry za$acono ju1 i tak ogromn danin0 krwi* nie mo1e by> du1ej utrzymany*
Hitler od$arM %)eiss to kamca jak wszyscy generaowie(.
Druga +aza kam$anii na !omorzu zacz0a si0 niemal natyc'miast* dwa dni $o
dotarciu 1 4rmii
!ancernej &wardii do morza. 1 4rmia !ancerna &wardii zostaa wtedy
$rzekazana tymczasowo
Cokossowskiemu. ;am Guk"w zatele+onowa do marszaka i oznajmi* 1e
c'ciaby* aby armia
%$owr"cia do niego w takim stanie* w jakim zostaa $rzekazana(. 6$eracja w
tym momencie $rzy$ominaa walec* kt"ry toczy si0 $rzez wsc'odni cz0@> !omorza
do &daska. =ajsilniejsza jednostka Cokossowskiego* 4rmia Kderzeniowa* miaa
atakowa> z $oudnia wzdu1 biegu )isy.
Dow"dca 4rmii Kderzeniowej* genera $ukownik Fiediuninski* dokadnie
s$rawdza w tym czasie kalendarz. /y ju1 ranny cztery razy* zawsze dwudziestego
dnia miesica. &dy wi0c zbli1a si0 koniec drugiej dekady* $od 1adnym $ozorem nie
o$uszcza swojej kwatery. &enera uwa1a* 1e nie wolno zmarnowa> u$"w
zdobytyc' w !rusac' )sc'odnic'. =akaza jednostkom swojej armii zaadowa> na
wagony kolejowe zwierz0ta 'odowlane* c'leb* ry1* cukier i sery. Iiay one zosta>
wysane do Leningradu* aby c'o> troc'0 zrekom$ensowa> mieszkacom miasta ic'
cier$ienia w czasie niemieckiej blokady.
6ddziay armii Fiediuninskiego odci0y niemieckic' obroc"w Ialborka.
Laoga zamku w
Ialborku zostaa ewakuowana noc 8 marca. Dwa dni $"3niej $ad ?lblg* co
zreszt $rze$owiada
)eiss. =iemiecka 4rmia* zagro1ona z $oudnia i zac'odu* co+aa si0* by
broni> rejonu &daska i
&dyni* gdzie w $ortac' czekay wci1 na ewakuacj0 tysice uc'od3c"w i
rannyc'.
asmego marca* dwa dni $o roz$ocz0ciu natarcia w kierunku na &dask*
wojska radzieckie bez o$oru zaj0y ;u$sk. Dwa dni $"3niej 1 4rmia !ancerna
&wardii i 1: 4rmia dotary do L0borka.
Cadziecka brygada $ancerna wy$rzedzia kolumny uc'od3c"w kierujce si0
do batyckic' $ort"w.
#obiety i dzieci* $otykajc si0 w @niegu* uciekay* by ukry> si0 w lesie*
$odczas gdy radzieckie czogi dosownie rozjec'ay gsienicami wozy uc'od3c"w.
=iedaleko L0borka oddziay 4rmii Czerwonej odnalazy kolejny ob"z
koncentracyjny. /y to ob"z kobiecy. Lekarze wojskowi natyc'miast zaj0li si0
c'orymi i rannymi.
Los rodzin niemieckic' mieszkajcyc' na !omorzu by $odobny do los"w
wielu =iemc"w z !rus
)sc'odnic'. Himmler zakaza ewakuacji ludno@ci cywilnej ze wsc'odniego
!omorza* tak wi0c okoo 1* miliona =iemc"w zostao odci0tyc' $rzez radzieck
o+ensyw0 z . marca. !anowa* $odobnie jak w !rusac' )sc'odnic'* cakowity c'aos.
4le jeszcze $rzed radzieck o+ensyw kr1yy $ogoski o jej zbli1aniu si0 i
mieszkacy !omorza* nie wierzc ju1 zbytnio o+icjalnej $ro$agandzie* sami zacz0li
$rzygotowywa> si0 do drogi.
)a@ciciele ziemscy wiedzieli* 1e $o wej@ciu 4rmii Czerwonej oni $ierwsi
tra+i $od @cian0.
Dzier1awcy namawiali ic' do jak najszybszego wyjazdu. !rzygotowano
$owozy i wozy. !od
;u$skiem Libussa Jon 6lders'ausen* $rzybrana c"rka barona Eesko Jon
!uttkamera* tego samego* kt"ry nie zdecydowa si0 $o@wi0ci> lokalnego
-olkssturmu $od !i* bya w dziewitym miesicu ci1y. ;tolarz zatrudniony w
majtku zbudowa dla niej s$ecjalny w"z. =a stela1u na wozie $rzymocowano du1y
dywan z biblioteki* kt"ry mia dawa> oc'ron0 $rzed @niegiem. ;am w"z wyo1ono w
@rodku materacami.
Cankiem 8 marca Libuss0 obudzio walenie do drzwi. %Cozkaz wymarszuU A
krzycza kto@ na dole. A )stawa>* $r0dko* wyjazd naj$r0dzej jak tylko mo1na.
Cozkaz wymarszu...(. ;zybko si0 ubraa i s$akowaa swoje $recjoza. Dom by $een
uc'od3c"w. =iekt"rzy zacz0li rabowa> wszystko* co nawin0o im si0 $od r0k0.
=a !omorzu* $odobnie jak w !rusac' )sc'odnic'* +rancuscy jecy wojenni
zatrudnieni w majtkac' woleli raczej wyruszy> z uc'od3cami* ni1 czeka> na
wyzwolenie $rzez 4rmi0 Czerwon.
Huk dzia syc'a> byo coraz bli1ej* kiedy ws$inali si0 na zaadowane wozy.
#olumna kierowaa si0 $rosto na &dask. !o kilku dniac' wy$rzedziy j czogi
brygad $ancernyc' #atukowa.
Libussa* kt"ra obudzia si0 w @rodku nocy* usyszaa* 1e nie s bez$ieczni.
!rzy @wietle @wiec zobaczya* jak jej $rzybrany ojciec wkada sw"j galowy mundur
ze wszystkimi medalami. Iatka bya ju1 ubrana. 4rmia Czerwona odci0a im
ostatni drog0 ucieczki* oboje $ostanowili $o$eni> samob"jstwo. )ie@ci o tym* co
wydarzyo si0 w =emmersdor+ i o ostatnic' okruciestwac' w
!rusac' )sc'odnic'* $rzekonay ic'* 1e nie ujd 1ywi. %Eu1 czas A $owiedzia
baron A za godzin0* dwie b0d tu Cosjanie(. Libussa wysza z nimi na zewntrz*
$lanujc zrobi> to samo. ) ostatniej c'wili zrezygnowaa. %Ea $rzecie1 nie mog0.
=osz0 w sobie dziecko. Ioje dziecko. 6no tak mocno ko$ie. C'ce 1y>. =ie mog0 go
zabi>(. Eej matka doskonale to rozumiaa i $ostanowia z ni zosta>.
/aron* oszoomiony i zaamany* $ozby si0 munduru i $istoletu. Eedyna
nadzieja bya teraz w tym* 1e nikt nie dostrze1e ic' w masie uc'od3c"w* gdy
nadejdzie 4rmia Czerwona* i nie zdemaskuje
%ja@nie $astwa(.
!ierwszym sygnaem* 1e nadc'odz Cosjanie* bya rakieta wystrzelona ze
szk"ki jode. Laraz $otem dobieg mieszkac"w narastajcy ryk silnik"w. Le@na
szk"ka zostaa cakowicie rozjec'ana gsienicami czog"w. #ilka czog"w
wystrzelio z dzia* $rawdo$odobnie $o to* 1eby jeszcze bardziej wystraszy> i tak ju1
$rzera1onyc' mieszkac"w. !otem ruszya $iec'ota* kt"ra $rzeszuAkiwaa dom za
domem. Czerwonoarmi@ci w$adali do $okoi* strzelajc seriami w g"r0* a1 na gowy
sy$a si0 tynk. ) s+atygowanyc' brzowyc' mundurac'* $o$lamionyc' i $odartyc'*
dziurawyc' butac'* z $istoletami maszynowymi i karabinami zawieszonymi na
sznurac' lub $owrozac' A wygldali zu$enie inaczej ni1 zwyci0ski )e'rmac't w
kronikac' +ilmowyc'.
!odczas $ldrowania rozlegay si0 krzyki Fri' Fri'! gdy rozbiegli si0 w
$oszukiwaniu zegark"w.
!ierre* +rancuski jeniec wojenny* kt"ry $racowa w majtku* na $r"1no
$rotestowa* twierdzc* 1e jest $rzecie1 sojusznikiem. ) od$owiedzi otrzyma cios
kolb karabinu w brzuc'. !otem 1onierze $rzeszukali wszystkie baga1e i
zawinitka* do$"ki nie zostali wywoani na zewntrz $rzez swoic' o+icer"w.
Laadowali zrabowane $rzedmioty i $obiegli do woz"w o$ancerzonyc'.
9o $ierwsze s$otkanie %z 1onierzami 4rmii Czerwonej ludzie $rzyj0li z
mieszanin strac'u i ulgi* bowiem udao si0 jednak $rze1y>. 4le nadesza druga +ala.
9ym razem bya to jednostka kawalerii.
Ci mieli ju1 wi0cej czasu. Coz$ocz0y si0 gwaty. Drzwi otwieray si0 z
'ukiem* kiedy kolejne gru$y czerwonoarmist"w $rzyc'odziy wybiera> swoje
o+iary.
Hitler odwoa generaa )eissa ze stanowiska dow"dcy 4rmii za
ostrze1enie wysane do kwatery g"wnej* 1e nie da si0 ju1 du1ej utrzyma> ?lblga.
=a jego miejsce wyznaczy generaa Jon
;auckena* byego dow"dc0 #or$usu %&rossdeutsc'land(.
Dwunastego marca Jon ;aucken zosta wezwany do #ancelarii Czeszy* gdzie
mia zosta> w$rowadzony w sytuacj0. 9en byy kawalerzysta wszed do $okoju z
monoklem w oku i #rzy1em
Cycerskim z li@>mi d0bu i mieczami na szyi. ;zczu$y i elegancki* by
$rzekonanym ultrakonserwaryst* kt"ry otwarcie $ogardza %brunatn band(
nazist"w. Hitler zwr"ci si0 do
&uderiana* aby zaznajomi generaa z $oo1eniem wojsk niemieckic' w
rejonie &daska. !o kr"tkim om"wieniu sytuacji Hitler $owiedzia Jon ;auckenowi*
1e b0dzie otrzymywa rozkazy od
&auleitera 4lberta F"rstera. ) tym momencie Jon ;aucken odwr"ci si0 i
s$ojrza na HitleraM %)
1adnym wy$adku nie zamierzam oddawa> si0 $od rozkazy jakiego@
&auleitera(. 6becni w $okoju zauwa1yli* 1e Jon ;aucken nie tylko bez$o@rednio
s$rzeciwi si0 Hitlerowi* ale tak1e nie zwr"ci si0 do niego ;ein F)#rer. =awet
&uderian* kt"ry o wiele cz0@ciej ni1 inni s$iera si0 z Hitlerem* by zszokowany.
Eeszcze bardziej zaskoczya wszystkic' od$owied3 HitleraM %Dobrze ;aucken* $rosz0
robi>* co uwa1a $an za stosowne(.
;aucken wylecia do &daska ju1 nast0$nego dnia. Lamierza utrzyma> oba
$orty* aby zabez$ieczy> ewakuacj0 jak najwi0kszej liczby uc'od3c"w. 6ceniano* 1e
w tym czasie w &dasku byo ju1 1 2<< <<< ludzi* z czego co najmniej 1<< <<<
rannyc'. )@r"d tego caego c'aosu jednostki
;; zacz0y wya$ywa> maruder"w i wiesza> ic' na drzewac' jako
dezerter"w. /rakowao ju1 1ywno@ci. ;tatek o $ojemno@ci 1 <<< /C9 $yncy z
zao$atrzeniem dla &daska i &dyni w$ad na min0.
#riegsmarine wykazywaa nie tylko niezwyke zaanga1owanie i odwag0 w
ewakuowaniu uc'od3c"w* ale tak1e dawaa ws$arcie ogniowe z okr0t"w
wojennyc'* $omimo intensywnyc' atak"w radzieckiego lotnictwa i zagro1enia ze
strony okr0t"w $odwodnyc' radzieckiej Floty
/atyckiej. #r1owniki Prinz Du$en i Leipzi$ oraz stary okr0t liniowy Sc#lesien
ostrzeliway cay czas $ozycje radzieckie. marca 4rmia Czerwona $rzerwaa
jednak linie obrony rejonu &dask A &dynia. )kr"tce miasta znalazy si0 w zasi0gu
ognia radzieckiej artylerii* kt"ra dokonywaa teraz dziea zniszczenia roz$ocz0tego
$rzez lotnictwo.
&dask i obszary $ort"w w obu miastac' bombardoway bezlito@nie samoloty
radzieckie. ;amoloty szturmowe atakoway bez wyjtku obiekty cywilne i wojskowe.
#o@ci" by takim samym dobrym celem jak bunkier* jak ka1dy obiekt wystajcy c'o>
troc'0 nad $owierzc'ni0 ziemi. 6strzeliwano nawet rannyc' czekajcyc' na noszac'
ustawionyc' na nadbrze1u. =ie omijano te1 tak atwyc' cel"w* jak tysice kobiet i
dzieci stojcyc' w bezruc'u w kolejce w obawie* 1e nie dostan si0 na statek. =ikt
ju1 nie $omaga rannym* nie c'owa $olegyc'. Lbierano tylko w gru$ki osierocone
dzieci* aby za$ewni> im jak@ o$iek0. ) 'uku dzia artylerii $rzeciwlotniczej nikt
zreszt i tak nie usyszaby ic' $aczu.
Iarynarze #riegsmarine $r"bowali do ewakuacji wykorzysta> wszystko* co
mogo utrzyma> si0 na wodzie A tendery* barki* szalu$y i 'olowniki. !rzewo1ono
cywil"w i rannyc' do niewielkiego $ortu na Helu na samym kracu $"wys$u.
=iszczyciele $r"boway za$ewni> ewakuowanym jak najle$sz oson0
$rzeciwlotnicz. Iarynarze starali si0 jak mogli* ale nawet saby wybuc' m"g
$rzewr"ci> niewielkie szalu$y i odzie. 2 marca moda kobieta z $olskiego ruc'u
o$oru dostarczya generaowi #atukowowi $lan systemu obrony &dyni. =a
$ocztku genera $odejrzewa $odst0$* zostaa jednak $otwierdzona ic'
autentyczno@>. &dy wojska radzieckie walczyy ju1 na $rzedmie@ciac' &dyni*
#riegsmarine wci1 kontynuowaa ewakuacj0* $rzys$ieszajc jej tem$o* by wywie3>
z batyckic' $ort"w jak najwi0ksz liczb0 uc'od3c"w i rannyc'. 9rzeba te1 byo
stawi> czoa kolejnemu zagro1eniu. Laogi czog"w #atukowa nauczyy si0 strzela>
do cel"w nawodnyc'* co czynio ewakuacj0 zadaniem jeszcze bardziej
niebez$iecznym.
Gonierze z #or$usu %&rossdeutsc'land(* kt"rzy $ami0tali dantejskie sceny z
ewakuacji #aj$edy w $"nocnoAwsc'odniej cz0@ci !rus )sc'odnic'* teraz musieli
$rze1y> to wszystko jeszcze raz.
#ilku z nic' sc'ronio si0 w skle$ionej $iwnicy. )ojska radzieckie zbli1ay si0
ju1 do $ortu.
Gonierze zobaczyli w $iwnicy lekarza $rzyjmujcego $or"d $rzy @wietle
latarki. %6 ile zwykle narodzenie si0 dziecka jest bardzo radosnym wydarzeniem A
$isa $"3niej jeden z tyc' 1onierzy A to wtedy wydawao si0 $owi0ksza> t0 ogromn
tragedi0 wok". #rzyki matki nie miay $rzecie1 1adnego sensu w @wiecie
wy$enionym b"lem i kwilcy noworodek wydawa si0 $rze$rasza>* 1e roz$ocz
1ycie(. Gonierze mieli nadziej0* 1e dziecko umrze* tak $rzecie1 byoby dla niego
le$iej.
;zturm na &dyni0 znaczyy ju1 widoczne na 'oryzoncie $omienie i g0sty*
czarny dym.
Coz$oczyna si0 ostateczny atak. )ieczorem 5 marca 4rmia Czerwona zaj0a
miasto i $ort.
9o* co dziao si0 w &dyni* zaszokowao nawet radzieckie wadze wojskowe.
%Co@nie nie$okojco liczba wy$adk"w nadzwyczajnyc'
A
meldowa
Larzd
!olityczny* u1ywajc tak roz$owszec'nionyc' wtedy eu+emizm"w. A
Doc'odzi do czyn"w niemoralnyc' i najzwyklejszyc' zbrodni* kt"re $rzynosz ujm0
naszym wojskom i s niewa@ciwe ze wzgl0d"w $olitycznyc'. !od $rzykrywk 'ase
o odwecie na wrogu niekt"rzy o+icerowie i 1onierze $o$eniaj liczne zbrodnie i
rabuj* zamiast odda> si0 caym sercem wy$enianiu obowizk"w wobec swojej
ojczyzny(.
) tym samym czasie $rzy$uszczono szturm na &dask od zac'odu. =iemcy
byli s$yc'ani metr $o metrze i 8 marca miasto dostao si0 w r0ce rosyjskie.
!ozostao@ci oddzia"w Jon ;auckena wyco+ay si0 na wsc'"d do uj@cia )isy*
gdzie w okr1eniu walczyy do samego koca wojny.
Dla niemieckic' o+icer"w* szczeg"lnie $oc'odzcyc' z !omorza i !rus* utrata
&daska z jego $i0knymi starymi budynkami bya $rawdziwym dramatem.
6znaczao to dla nic' kres niemieckiego $anowania nad !omorzem. ) tym swoim
ogromnym 1alu nie kierowali $retensji w stron0 od$owiedzialnego za tyle
okro$no@ci i cier$ie nazistowskiego re1imu* kt"ry sami $rzez tak dugi czas
$o$ierali. Io1e nie wiedzieli o $rodukcji myda i sk"ry z ludzkic' cia w gdaskim
Nnstytucie 4natomii* ale z $ewno@ci zdawali sobie s$raw0 z istnienia obozu
koncentracyjnego
;tutt'o+V w likwidacji obozu* gdy zbli1aa si0 4rmia Czerwona* bray udzia
nie tylko jednostki ;;*
ale tak1e )e'rmac'tu.
!omorze by> mo1e nie wycier$iao tyle* co !rusy )sc'odnie* ale los ludno@ci
cywilnej by na$rawd0 straszny. Lostaa zniszczona ic' kultura* wiele ko@cio"w
oraz staryc' i zabytkowyc' budynk"w doszcz0tnie s$on0o.
Cadziecki komendant L0borka narzeka w rozmowie z ka$itanem
4granienk* 1e jest %absolutnie niemo1liwe $owstrzyma> $rzemoc(. 4granienko
zauwa1y wtedy* 1e czerwonoarmi@ci zu$enie nie $rzejmowali si0 o+icjalnymi
eu+emizmami wykorzystywanymi do o$is"w akt"w gwat"w* takimi jak %akty
$rzemocy skierowane $rzeciwko ludno@ci cywilnej( lub %niemoralno@>(. =azywali
s$rawy $rosto i bez ogr"dek. Dla nic' gwat znaczy $o $rostu %$ie$rzenie(.
#ozacki o+icer o$owiada mu* 1e niemieckie kobiety s %zbyt dumne( i nale1y je $o
$rostu %bra> si(. Nnny z kolei narzeka* 1e wygldaj jak %konie $ocigowe(. )
&"wczycac' kobiety %wykorzystyway nawet dzieci jako swego rodzaju zason0
dymn(. Cadzieccy 1onierze demonstrowali tam mieszanin0 bezmy@lnej*
irracjonalnej $rzemocy* $ijanej 1dzy oraz s$ontanicznej mio@ci do dzieci.
Iode kobiety* by nie zwraca> uwagi radzieckic' 1onierzy* wcieray w twarz
$o$i" z drewna.
Lsuway na czoo c'ustki* owijay si0 czymkolwiek* byle tylko ukry> +igur0.
#ulay jak wiejskie starowinki. 4le nawet takie $rzebranie nie byo w stanie uc'roni>
je od gwatu. Lgwaconyc' zostao r"wnie1 bardzo wiele kobiet w $odeszym wieku.
=iemieckie kobiety stworzyy w tym czasie s$ecjalne okre@lenia dla o$isania
tego* co $rzeszy.
)iele z nic' m"wio na $rzykadM %Iusiaam ust$i>(. Eedna ws$ominaa* 1e
musiaa uczyni> tak a1 trzyna@cie razy. %9en 'orror dawa $ewne uczucie dumy* 1e
to wszystko wytrzymay(*
zauwa1ya Libussa Jon 6lders'ausen z $ewnym zaskoczeniem. 4le wiele
kobiet nie miao w sobie a1 tyle siy. =iekt"re $o$aday w stan ot0$ienia* inne
$o$eniay samob"jstwo. Eednak kobiety w ci1y* jak Libussa* nie wybieray
zazwyczaj takic' dr"g ucieczki. =ajwa1niejszy by dla nic' obowizek wobec
nienarodzonego dziecka.
#ilka kobiet w$ado na $omys namalowania na twarzy czerwonyc' kro$ek
wskazujcyc'* 1e c'oruj na dur $lamisty. Cz0@> nawet odkrya rosyjsk nazw0 tej
c'oroby i umie@cia na$isane cyrylic ostrze1enia na zewntrz swoic' domostw. =a
terenac' odlegyc' od g"wnyc' cig"w komunikacyjnyc' cae s$oeczno@ci
ukryway si0 w gos$odarstwac'. ) tym wy$adku zawsze kto@ tu by na stra1y* aby
sygnalizowa> latark w nocy albo innymi znakami w dzie* 1e nadc'odz oddziay
radzieckie. #obiety uciekay wtedy do $rzygotowanyc' wcze@niej kryj"wek* a dr"b i
trzod0 c'lewn za$0dzano do zagr"d w g0bi lasu. !odobne @rodki ostro1no@ci
wykorzystywano za$ewne jeszcze w czasie wojny trzydziestoletniej. /yy tak stare
jak wojna.
) krajobrazie* kt"ry zobaczyli uc'od3cy* gdy $owr"cili do swoic' dom"w $o
u$adku &daska* najsmutniejsze byy %aleje szubienicznik"w(* gdzie ;; i
1andarmeria $olowa wieszay $oc'wyconyc' dezerter"w. =a szyi mieli tablice z
na$isami w rodzajuM %)isz0 tutaj* bo nie wierzyem w FD'rer4(. Libussa Jon
6lders'ausen i jej rodzina* zawracajc z drogi wiodcej do morskic' $ort"w*
zobaczyli tak1e ciaa 1andarm"w $olowyc'* uj0tyc' i $owieszonyc' $rzez
Cosjan. ) $rzydro1nyc' rowac' le1ao mn"stwo woz"w* kilka dni wcze@niej
ze$c'ni0tyc' $rzez radzieckie czogi. )ok" walay si0 rozrzucone rzeczy A $o@ciel*
zastawy* walizki* zabawki. L cia $adyc' koni i kr"w wyci0to cae kaway mi0sa.
) $ierwszym tygodniu oku$acji wymordowano wielu mieszkac"w
!omorza. =iedaleko majtku
!uttkamer"w starsz $ar0 zagoniono do lodowatej wody wioskowego stawu.
6boje zmarli. Nnnym razem jednego z m01czyzn za$rz0gni0to do $uga* kt"ry musia
cign>* do$"ki nie $ad. Eego $rze@ladowcy $ozbawili go do$iero wtedy 1ycia seri
z $istoletu maszynowego. -on LiJonius* wa@ciciel majtku &rbkowo* zosta
$o>wiartowany* a jego ciao rzucono na $o1arcie @winiom.
=awet ci wa@ciciele ziemscy* kt"rzy brali udzia w antynazistowskim ruc'u
o$oru* nie byli le$iej traktowani. ?ber'ard Jon /raunsc'weig i jego rodzina*
uwa1ajc* 1e nie maj si0 czego obawia>* czekali na 4rmi0 Czerwon w swojej
wiejskiej $osiado@ci w Lubuczewie $od #arsinem. 4le nawet dokonania Jon
/raunsc'weig"w i $rze@ladowanie ic' $rzez &esta$o niewiele $omogy. Ca
rodzin0 wycigni0to na zewntrz i rozstrzelano. Czasami mieszkacy wiosek i
+rancuscy robotnicy* jecy wojenni odwa1nie stawali w obronie wa@cicieli
majtk"w. /ardzo wielu jednak $o $rostu $ozostawiono wasnemu losowi.
=iczego nie mo1na byo $rzewidzie>. ) #arsinie starsza $ani Jon
!uttkamerowa $osza ju1 s$a>* gdy usyszaa odgosy strzelaniny i silniki czog"w.
)kr"tce $otem otworzyy si0 drzwi jej sy$ialni i stan w nic' mody*
kom$letnie $ijany* $owracajcy z rabunku $obliskiej wioski 1onierz. !okaza
starszej $ani* 1e ma wyj@> z "1ka i zrobi> mu miejsce. !ani Jon !uttkamerowa
stanowczo odm"wia* m"wic* 1e mo1e najwy1ej da> mu $oduszk0* aby m"g
$rzes$a> si0 na trzy"1kowym dywaniku. !otem zo1ya r0ce i zacz0a si0 modli>.
Lbity z tro$u czerwonoarmista $oo1y si0 s$a>* gdzie mu wskazano.
9u1 $o zdobyciu !omorza ka$itan 4granienko* jak to dramaturg* nie
zaniedbywa 1adnej okazji* by $rzela> na $a$ier swoje s$ostrze1enia i o$isywa> to*
co widzia. Lauwa1y* 1e gdy notowa w swoim maym notatniku* ludzie $atrzyli na
niego $odejrzliwie* my@lc* 1e jest z =#)D.
Dwudziestego trzeciego marca w #oobrzegu cieszy si0 z nagego nadej@cia
wiosnyM %!taki @$iewaj. Cozwijaj si0 $ki. =atura robi swoje* jakby nie zauwa1aa*
1e trwa wojna(. 6bserwowa radzieckic' 1onierzy $r"bujcyc' nauczy> si0 je3dzi>
na zrabowanyc' rowerac'. =iekt"rym szo to le$iej* innym gorzej. Dow"dcy
+ront"w wydali nawet rozkazy zabraniajce jazdy $o drogac' na rowerze* $oniewa1
wielu 1onierzy zgin0o w czasie tyc' rowerowyc' eska$ad. Laj0cie !omorza
uwolnio te1 z niemieckiej niewoli cae masy jec"w wojennyc' i robotnik"w
$rzymusowyc'.
=oc $rzy drogac' $aliy si0 tysice ognisk. ) dzie wszyscy w0drowali do
swoic' kraj"w i dom"w. )iele takic' gru$ nioso ze sob $rzygotowane z
dost0$nyc' materia"w narodowe +lagi* aby $okaza>* 1e nie s =iemcami.
4granienko i inni o+icerowie s$otkali nawet Litwin"w z wasn narodow +lag.
!isa $"3niejM %)yja@nili@my im* 1e ic' narodowym kolorem jest teraz czerwony(.
4granienko* jak wi0kszo@> Cosjan* uwa1a zab"r $astw batyckic' $rzez
Lwizek Cadziecki za rzecz najzu$eniej normaln. Iao kto wiedzia wtedy o
tajnyc' $rotokoac' $aktu Cibbentro$AIootow.
!odczas gdy wyzwoleni z niemieckiej niewoli zagraniczni robotnicy
$rzymusowi i jecy wojenni szli $od swoimi narodowymi +lagami* =iemcy nosili ju1
biae o$aski i wywieszali $rzez okna biae +lagi w ge@cie $oddania. )iedzieli* 1e
jakikolwiek o$"r mo1e tylko $ogorszy> ic' $oo1enie.
)yznaczony $rzez Cosjan burmistrz #oszalina* $i0>dziesi0cio$i0cioletni Gyd
nazwiskiem E"ze+
Ludyski* w ka$eluszu na gowie odczytywa niemieckim mieszkacom
miasta $roklamacje radzieckic' wadz wojskowyc'. )szyscy suc'ali w milczeniu.
) Oebie* gdzie radzieccy kawalerzy@ci zrabowali wszystkie zegary i zegarki*
ka1dego dnia burmistrz budzi obywateli swojego miasta go@nym dzwonkiem i
okrzykami 8ur -r(eit'! wzywajc do $rac wyznaczonyc' $rzez radzieckie wadze.
) ;targardzie 4granienko zobaczy czogist0 w sk"rzanym 'emo+onie* kt"ry
uwa1nie oglda @wie1o wyko$ane groby* znajdujce si0 na$rzeciwko budynku
sdu. Czogista zatrzyma si0 $rzy jednym z nic'* zdj 'emo+on* skoni gow0.
!otem nagle $odni"s do g"ry $istolet maszynowy i wystrzeli dug seri0 $ocisk"w.
6ddawa 'onory swojemu dow"dcy.
4granienko rozmawia r"wnie1 wtedy z dziewcz0tami z kontroli i regulacji
ruc'u. %=ie jest nam dane szybko wyj@> za m1 A m"wiy dziewcz0ta.
A La$omniay@my ju1* 1e jeste@my kobietami. 9eraz jeste@my 1onierzami.
Lac'owyway si0 tak* jakby czuy* 1e s cz0@ci $okolenia skazanego $o
wojnie na staro$aniestwoV w 4rmii Czerwonej zgin0o : milion"w m01czyzn.
) czasie gdy armie +rontu Gukowa likwidoway %nawis batycki(* 1 Front
Kkraiski marszaka
#oniewa walczy jeszcze na lsku. &"wn $rzeszkod by )rocaw*
ogoszony $rzez Hitlera twierdz i broniony $rzez +anatycznego &auleitera #arla
Hankego. #oniew* nie c'cc w 1adnym wy$adku do$u@ci>* by omin0a go o$eracja
berliska* roz$ocz obl01enie miastaV zrobi dokadnie to samo* co Guk"w $od
!oznaniem. C'cia ruszy> za 6dr0 z $rzycz"k"w $od cinaw i 6aw.
Eego celem bya =ysa Ou1ycka* $oudniowy do$yw 6dry* skd zamierza
wy$rowadzi> natarcie na $oudnie od /erlina.
asmego lutego armie +rontu #oniewa wyruszyy wreszcie z dw"c'
$rzycz"k"w $o obu stronac'
)rocawia. &"wny wysiek sku$iono na rubie1y obrony . 4rmii !ancernej.
90 $rzeszkod0 $okonano bez wi0kszyc' $roblem"w i natarcie ruszyo dalej. 4by
$rzys$ieszy> tem$o natarcia z $rzycz"ka $od 6aw* #oniew w$rowadzi do walki
, 4rmi0 !ancern &wardii Cybaki. Do 1
lutego )rocaw zosta ju1 cakowicie okr1ony. ) mie@cie w $ua$ce znalazo
si0 $onad 8< <<<
cywil"w.
. 4rmia !ancerna &wardii Leluszenki $ara ostro w kierunku =ysy Ou1yckiej.
Dotara do niej $o sze@ciu dniac'. ) czasie natarcia czogi@ci $rzekonali si0* 1e w
mijanyc' miejscowo@ciac' $ozostao ju1 niewielu mieszkac"w. Czasami tylko
wyc'odzi im na s$otkanie miejscowy ksidz z listem od ludzi z wioski %z
za$ewnieniami o ic' $rzyja3ni dla Cosjan(. ) 1 Froncie Kkraiskim wiele razy
meldowano dow"dcy o +aktac' %zao+erowania $rzez niemieckic' lekarzy $omocy
medycznej naszym rannym(.
Leluszenk0 miaa jednak s$otka> $rzykra nies$odzianka. !ozostao@ci
#or$usu %&rossdeutsc'land(
i WWN- #or$usu !ancernego =e'ringa zaatakoway jego linie zao$atrzenia. !o
dw"c' dniac' zaci0tyc' walk =iemcy musieli si0 co+n>. Dzi0ki du1emu tem$u
natarcia i od$arciu niemieckic' kontratak"w #oniew wyszed na brzeg =ysy
Ou1yckiej i kontrolowa teraz jej odcinek o dugo@ci
1<< kilometr"w. Iia ju1 wi0c swoj $odstaw0 wyj@ciow do ostatecznego
ataku na /erlin.
)rocaw* okr1ony $rzez wojska radzieckie* nadal si0 broni. =a $oudnie od
6awy $rzez cay luty i marzec walczya niemiecka 17 4rmia.
=azi@ci wierzyli* 1e sam +akt* i1 walki tocz si0 na niemieckiej ziemi* zwi0kszy
+anatyzm o$oru* ale nie zawsze tak byo. %Iorale cakowicie u$ado $o
$rzeniesieniu dziaa wojennyc' na teren
Czeszy. #a1e nam si0 walczy> do ostatniej kro$li krwi* ale to wszystko
$rowadzi $rzecie1 donikd(
A m"wi $rzesuc'ujcym radzieckim o+icerom jeniec z niemieckiej ,2:
Dywizji !iec'oty.
&enera ;c'Brner $odj decyzj0 o kontrataku w kierunku na Luba lski*
kt"ry mia si0 roz$ocz>
1 marca. Laskoczone oddziay radzieckiej , 4rmii !ancernej &wardii zostay
wy$arte z miasta.
&oebbels by wniebowzi0ty. 8 marca z +otogra+ami z Iinisterstwa
!ro$agandy wybra si0 do
Lgorzelca* gdzie s$otka si0 z ;c'Brnerem. Cazem $ojec'ali do Lubania* by
wygosi> $rzem"Awienie w czasie $arady oddzia"w )e'rmac'tu* -olkssturmu i
Hitlerjugend. &oebbels $rzed kamerami wr0czy #rzy1e Gelazne kilku czonkom
Hitlerjugend* a $otem obejrza zniszczone w czasie o$eracji radzieckie czogi.
=ast0$nego dnia ;c'Brner ruszy w kierunku ;trzegomia* .< kilometr"w na
zac'"d od )rocawia.
Gonierze niemieccy wkraczajcy do miasta twierdzili $"3niej* 1e $ozostao
tam niewielu cywil"w* na dodatek w okro$nym stanie $syc'icznymV byli @wiadkami
okruciestw $o$enionyc' $rzez oddziay +rontu #oniewa. !rzysi0gali* 1e zabij
ka1dego radzieckiego 1onierza* kt"ry w$adnie w ic' r0ce. 4le r"wnie1 zac'owanie
1onierzy niemieckic' nie byo bez zarzutu. )adze niemieckie nie reagoway na
meldunki o zabijaniu radzieckic' jec"w sz$adlami* bardziej byy zaszokowane
doniesieniami o tym* co /ormann okre@li %$rzy$adkami grabie1y $rzez niemieckic'
1onierzy na terenac' ewakuowanyc'(. /ormann $oleci #eitlowi wydanie rozkazu*
aby o+icerowie co najmniej raz w tygodniu $rzy$ominali 1onierzom o ic'
obowizkac' wobec niemieckiej ludno@ci cywilnej.
)alki na obszarze lska byy wyjtkowo bezlitosne. !o obu stronac'
dow"dcy w$rowadzali brutaln dyscy$lin0 w stosunku do wasnyc' 1onierzy.
&enera ;c'Brner wyda wojn0 maruderom i de+etystom* kt"ryc' wieszano na
$rzydro1nyc' drzewac' bez 1adnego sdu. )edug 1onierzy 82
batalionu in1ynieryjnoAsa$erskiego* kt"rzy tra+ili do radzieckiej niewoli* tylko
w drugiej $oowie marca w =ysie wykonano wyroki @mierci. %Liczba wyrok"w
@mierci za ucieczk0 z $ola walki* dezercj0* samookaleczenie ro@nie z tygodnia na
tydzie A m"wi jeniec $rzesuc'ujcym go 1onierzom z 1 Frontu Kkraiskiego. A
)yroki @mierci odczytywane s zawsze $odczas a$elu jednostki(.
Cadzieccy s$ecjali@ci od $ro$agandy szybko odkryli w czasie $rzesuc'a
jec"w* 1e mo1na doskonale wykorzysta> wszelkie urazy do $rzeo1onyc'. !rzy zej
czno@ci i wyco+ywaniu si0 oddzia"w niemieckim 1onierzom atwo $rzyc'odzio
uwierzy>* 1e dow"dcy o$u@cili ic' i $ozostawili na $astw0 losu. #iedy wi0c <
Dywizja !ancerna zostaa okr1ona $od 6$olem* zacz0to zrzuca> ulotki z tekstemM
%&enera $ukownik ;c'Brner wsiad do swojego samoc'odu $ancernego i ucieka w
kierunku =ysy a1 si0 kurzy(. =iemieccy 1onierze cier$ieli r"wnie1 z $owodu
wszawicy. =ie zmieniali bielizny i ubrania* nie brali k$ieli od grudnia* a wszystkie
@rodki $rzeciw wszom %nie nadaway si0 do niczego(. =ie otrzymali r"wnie1 1odu
za stycze* luty i marzec. )i0kszo@> nie dostaa te1 1adnego listu od @wit /o1ego
=arodzenia.
!o stronie radzieckiej r"wnie1 wyra3nie zaostrzono dyscy$lin0. 6kazao si0*
1e jednostki drugiego rzutu i rezerwowe nie $rzestrzegaj wydanego $rzez ;talina
rozkazu numer 2* dotyczcego zac'owania czujno@ci. !ukownikowi ).*
radzieckiemu dow"dcy w ;trzegomiu* $ostawiono zarzut
%karygodnej nieostro1no@ci(* $oniewa1 to wa@nie jego $uk zosta cakowicie
zaskoczony. C'ocia1 1onierze walczyli zaciekle* miasto zostao zaj0te $rzez
=iemc"w. %9o karygodne wydarzenie zostao dokadnie zbadane $rzez rad0
wojskow i winni zostali surowo ukarani(. =ie $odano co $rawda* jaki wyrok
otrzyma %$ukownik ).(* ale sdzc $o innyc' $odobnyc' s$rawac'* zakoczyo
si0 to $ewnie wieloletnim $obytem w &uagu. !od$ukownik I. i ka$itan D. stan0li
$rzed sdem wojskowym $o tym* jak ka$itan o$u@ci swoj bateri0 dzia $olowyc'*
nie dbajc o $rzygotowanie od$owiednic' stanowisk ogniowyc'. %!oszed
od$ocz>(* co byo radzieckim eu+emizmem u$icia si0 do nie$rzytomno@ci. &dy
=iemcy roz$ocz0li kontratak* dziaa milczay i wr"g zada Cosjanom %$owa1ne
straty(. #a$itan zosta wyrzucony z $artii i skazany na 1< lat
&uagu.
Cadzieccy 1onierze i o+icerowie zdawali sobie doskonale s$raw0* 1e anio
strac'u i @mierci $od $ostaci jednostek ;miersza czai si0 za ic' $lecami. !o
cier$ieniac'* ranac'* jakie odnie@li w walkac' i stracie $rzyjaci"* czuli nienawi@> do
+unkcjonariuszy ;miersza* kt"rzy tak cz0sto oskar1ali ic' o zdrad0 i tc'"rzostwo w
obliczu wroga* $odczas gdy sami nigdy nie walczyli na $ierwszej linii. )@r"d
1onierzy kr1ya wtedy $iosenka samizdatu o ;mierszu* cz0sto jeszcze okre@lanym
star* s$rzed 1:., roku* nazw Larzdu ;$ecjalnegoM
7d3 metalu kawa1ek w3rwa1 dziur0 w z(iorniku!
/3skocz31em z A@MN! sam ju2 nie wiem jak!
I wted3 mnie wezwano do 8arz4du Specjalne$o.
*>lacze$o nie sp1on41e5 razem z czo1$iem! t3 (0karcieO+
.dpowiedzia1em *"ast0pn3m razem nie omieszkam+.
^$rzek. tum._
Gonierze 1 Frontu Kkraiskiego byli nie tylko wyczer$ani nieustajcymi
walkami i tem$em o+ensywy* ale tak1e niewiarygodnie brudni i zawszeni. )ielu
c'orowao na czerwonk0. Ldrowie i bez$ieczestwo 1onierzy nigdy nie stanowiy
$riorytetu w 4rmii Czerwonej. /ielizny na $rzykad nie $rano w og"le. )ody $itnej
nie gotowano ani nie c'lorowano* c'ocia1 wcze@niej wydano stosowne instrukcje.
%Kb"j inwentarza 1ywego odbywa si0 nie$rawidowo* w brudzie* cz0sto na
$oboczu drogi A stwierdza jeden z meldunk"w A $otem mi0so tra+iao do kuc'ni
$olowej. #iebasy $rzygotowywano na za$a>kanyc' stoac'* a ci* kt"rzy zajmowali
si0 ic' wyrobem* nosili niesamowicie brudne +artuc'y(.
) drugim tygodniu marca wadze radzieckie byy $owa1nie zanie$okojone
mo1liwo@ci wybuc'u e$idemii ty+usu. ) jednostkac' radzieckic' na terenie !olski
zidenty+ikowano wtedy trzy odmiany tej c'oroby. ;tan oddzia"w =#)D nie
$rzedstawia si0 wcale le$iej. 6d jednej trzeciej do dw"c' trzecic' 1onierzy w
oddziaac' 4rmii Czerwonej miao wszawice. ) jednostkac' $ierwszego rzutu
wska3nik ten by $rawdo$odobnie wy1szy. ;ytuacja zacz0a si0 $o$rawia> do$iero
$o ustabilizowaniu si0 linii +rontu na lsku* gdy ka1dy $uk m"g $rzygotowa>
wasn (ani0.
Kwa1ano* 1e trzy k$iele w miesicu $owinny 1onierzowi w zu$eno@ci
wystarczy>. /ielizn0 $rano w s$ecjalnym roztworze c'emicznym* znanym jako
%;#(. )ydano rozkaz* aby roz$ocz> szcze$ienia $rzeciw ty+usowi i $olio* ale nie
byo ju1 na to czasu. 12 marca #oniew na skutek nacisk"w ;talina roz$ocz atak w
kierunku $oudniowej cz0@ci lska.
Lewe skrzydo 1 Frontu Kkraiskiego odci0o w okolicac' 6$ola od
niemieckic' si g"wnyc' ,<
<<< 1onierzy i kierowao si0 na $oudnie do !rudnika* za $rzycz"kiem $od
6aw. 4tak ten by zsync'ronizowany z atakiem $rzez 6dr0 mi0dzy 6$olem a
Caciborzem. ) bardzo kr"tkim czasie
2: i 1 4rmie okr1yy estosk < Dywizj0 ;; i niemieck 158 Dywizj0
!iec'oty. ;$ecjali@ci od $ro$agandy wysyali %anty+aszystowskic'( niemieckic'
jec"w wojennyc'* by $rzekonali 1onierzy walczcyc' w okr1eniu* 1e radzieckie
wi0zienia nie s tak straszne. 4le wielu takic'
%wysannik"w( na rozkaz o+icer"w rozstrzelano.
Eedyn rzecz* kt"ra w tym czasie dostarczaa rozrywki niemieckim
1onierzom* byo obserwowanie* jak ?stoczycy i Kkraicy* su1cy w ;;* zbieraj
zrzucane $rzez Cosjan ulotki w j0zyku niemieckim. !okazywali je nast0$nie
1onierzom* aby $owiedzieli im* co jest tam na$isane.
=iemieccy 1onierze uwa1ali t0 ca sytuacj0 za dosy> zabawn* $oniewa1
$osiadanie takic' ulotek* nawet do zwijania $a$ieros"w czy wykorzystania w
c'arakterze $a$ieru toaletowego* grozio kar @mierci. < marca $od wiosk
Czymkowice 1onierze 4rmii Czerwonej zastrzelili o+icer"w sztabowyc' estoskiej
< Dywizji ;;* kt"rzy w $o@$iec'u $alili dokumenty. =a niekt"ryc' ju1 nad$alonyc'
$a$ierac'* roznoszonyc' $rzez wiatr $o okolicznyc' $olac'* mo1na byo odczyta>
tre@> wyrok"w wojskowyc' trybuna"w ;;.
=iemcom nie udao si0 $rzebi> $rzez radziecki $ier@cie okr1enia i w
walkac' w kotle zgin0a $oowa z ,< <<< 1onierzy. #oniewa ws$iera ssiedni .
Front Kkraiski. ,< marca 5< 4rmia i .
4rmia !ancerna &wardii zdobyy Cacib"rz. ) ten s$os"b 1 Front Kkraiski
$rzej cakowit kontrol0 nad &"rnym lskiem.
Iimo utraty kolejnyc' cz0@ci niemieckiego terytorium* $rzyw"dcy Czeszy nie
zmienili ani troc'0 swojego $ost0$owania. Iajestatyczna nazwa &ru$y 4rmii
%)isa( nie $rzystawaa do sytuacji* bya bezsensowna. =ajbardziej jednak
zdumiewajce wydawao si0 to* 1e dow"dca &ru$y 4rmii
%)isa( ustanowi swoj kwater0 $olow na zac'"d od 6dry.
#watera Himmlera znajdowaa si0 teraz :< kilometr"w na $"noc od /erlina*
w lesie $od wiosk
Hassenleben* na $oudniowy wsc'"d od !renzlau. )i0ksza odlego@> od
stolicy Czeszy zwi0kszaa bez$ieczestwo A kwatera Ceic's+D'rera ;; nie bya ju1 tak
nara1ona na naloty alianckie. Cay kom$leks skada si0 g"wnie z drewnianyc'
barak"w otoczonyc' wysokim ogrodzeniem z drutu kolczastego. )yr"1nia si0 tylko
barak Ceic's+D'rera* s$ecjalnie dla niego wybudowany* du1o wi0kszy ni1 inne*
wy$osa1ony w drogie s$rz0ty i meble. Eak o$isa jeden z o+icer"w sztabowyc'M
%;y$ialnia bya bardzo elegancka* z meblami w ma'oniu i dywanem w
kolorze bladej zieleni.
!rzy$ominaa bardziej buduar wielkiej damy ni1 $ok"j wysokiego dow"dcy
wojskowego $odczas wojny(.
) 'olu wej@ciowym wisiay gobeliny o tematyce %nordyckiej(. )szystko tu
$oc'odzio z +abryk
;;* nawet $orcelana. =ie bardzo $asowao to do goszonej $rzez &oebbelsa
idei %wojny totalnej( i nie od$owiadao $oj0ciu wojskowyc' o tym* jak $owinna
wyglda> kwatera $olowego dow"dcy.
!odobnie jak rozkad dnia Himmlera. !o k$ieli* sesji z osobistym masa1yst i
@niadaniu roz$oczyna $rac0 do$iero o dziesitej trzydzie@ci. =iezale1nie od sytuacji*
nikt nigdy nie @mia $rzerywa> drzemki Ceic's+D'rerowi* nawet je1eli konieczne
stao si0 $odj0cie $ilnej decyzji.
/ardzo lubi wr0cza> odznaczenia* co $ozwalao bez 1adnego wysiku
umacnia> jego $ozycj0.
&uderian twierdzi* 1e Himmler marzy o tym* by otrzyma> #rzy1 Cycerski.
Lac'owanie Ceic's+D'rera w czasie od$raw w #ancelarii Czeszy byo juz
zu$enie inne. )edug sze+a wydziau o$eracyjnego $ukownika ?ismanna*
Himmler najcz0@ciej $owtarza wtedy sowa
Krie$s$eric#t i Stand$eric#t! sd wojenny i sd dora3ny* jako rodzaj @miertelnej
mantry. Dla niego odwr"t zawsze oznacza brak woli walki i nale1ao temu
za$obiega> najsurowszymi @rodkami.
I"wi te1 cz0sto o %niekom$etentnyc' i tc'"rzliwyc' generaac'(. 4le
$rzecie1 generaowie* gdy $o$eniali b0dy* byli tylko odwoywani lub $rzesuwani
na inne stanowisko. Cozstrzeliwano i wieszano wyco+ujcyc' si0 z walk
szeregowyc' 1onierzy.
Stand$eric#t! czyli sd dora3ny* by tym* co szczeg"lnie zaleca sztab Hitlera.
Lasady jego dziaania zostay nakre@lone ju1 wcze@niej. !o dotarciu 4rmii Czerwonej
na $ocztku lutego do 6dry Hitler
%sko$iowa( rozkaz ;talina z 1:. rokuM %4ni kroku w tyU(* z jednoczesnym
$owoaniem do 1ycia oddzia"w za$orowyc'. !aragra+ 2 tego rozkazu gosiM
%Dora3ne sdy wojenne $owinny stosowa> najostrzejsze @rodki* kierujc si0 zasad*
1e ci* kt"rzy boj si0 'onorowej @mierci na $olu bitwy* zasu1yli na @mier> jak zwykli
tc'"rze(.
#olejny rozkaz FD'rera* tym razem ustanawiajcy Flie$ende Stand$eric#te!
lotne dora3ne sdy wojenne* ukaza si0 : marca. 9rybuna taki skada si0 z trzec'
wy1szyc' o+icer"w i dw"c' $isarzy* kt"rzy mieli do dys$ozycji maszyny do $isania i
materiay biurowe oraz co najwa1niejsze gru$0 w skadzie P Fnteroffizier und E ;ann
a( DQecutionskommando ^1 $odo+icer i 8 szeregowc"w jako $luton egzekucyjny_.
Lasada dziaania trybuna"w bya bardzo $rostaM %=ie ma $rawa aski(.
Lacz0y dziaa> ju1 nast0$nego dnia* gotowe sdzi> 1onierzy )e'rmac'tu i
czonk"w )a++enA;;.
9en litzkrie$ Hitlera $rzeciwko wasnym 1onierzom obj $"3niej r"wnie1
#riegsmarine i
Lu+twa++e* zgodnie z instrukcj $od$isan $rzez generaa /urgdor+a. &enera
nakazywa w niej r"wnie1* aby ka1dy $rzewodniczcy skadu orzekajcego by
%g0boko oddany s$rawie naszej
Czeszy(. Iartin /ormann* kt"ry nie m"g $rzecie1 do$u@ci>* aby w tym
wzgl0dzie kto@ wy$rzedzi $arti0 nazistowsk* tak1e wyda rozkaz $odlegym mu
&auleiterom* aby %t0$ili tc'"rzostwo i de+etyzm( $o$rzez wyroki @mierci sd"w w
trybie $rzys$ieszonym.
Cztery dni $o wydaniu rozkazu o utworzeniu Flie$ende Stand$eric#te Hitler
ogosi kolejny rozkaz* $rzygotowany $rawdo$odobnie $rzez /ormanna* dotyczcy
szerzenia ideologii narodowego socjalizmu w armii niemieckiej. %=ajwy1szym
obowizkiem dow"dc"w wszystkic' szczebli jest aktywizacja $olityczna $odlegyc'
im 1onierzy i ka1dy z nic' od$owiada bez$o@rednio $rzede mn za ic'
narodowosocjalistyczn $ostaw0(.
Dla Himmlera* kt"ry doradza bezlitosne roz$rawianie si0 z de+etystami*
na$i0cie i stres zwizane z dowodzeniem okazay si0 $onad siy. /ez $owiadamiania
&uderiana uda si0 do sanatorium w
Ho'enlyc'en* okoo .< kilometr"w na zac'"d od Hassenleben* aby leczy> si0
z gry$y. 9am jego zdrowiem mia zaj> si0 osobisty lekarz. &uderian* gdy tylko
usysza o c'aosie w kwaterze
Himmlera A nawet Lammerding* sze+ sztabu Himmlera* baga* by co@ zrobi i
ratowa sytuacj0 A uda si0 do Hassenleben. !o drodze obmy@la taktyk0 rozmowy z
Himmlerem. !owiedzia mu* 1e wzi na siebie zbyt du1o obowizk"w A
Ceic's+D'rer ;;* sze+ niemieckiej $olicji* minister s$raw wewn0trznyc'* dow"dca
4rmii Cezerwowej i dow"dca &ru$y 4rmii %)isa( A i zasugerowa zrezygnowanie
z dowodzenia &ru$ 4rmii %)isa(. Himmler zdawa si0 na to czeka>* sam nie @mia
jednak tego za$ro$onowa> Hitlerowi. &uderian* widzc swoj szans0* za$yta
HimmleraM
%Czy w takim razie u$owa1nia mnie $an do $rzedstawienia tej $ro$ozycji
FD'rerowi`(. Himmler nie m"g odm"wi>. Eeszcze tej samej nocy &uderian
$rzedstawi s$raw0 Hitlerowi i zarekomenAdowa na miejsce Himmlera generaa
$ukownika &ott'ardta Heinriciego* dow"dc0 1 4rmii
!ancernej* kt"ra walczya z wojskami #oniewa $od Caciborzem. Hitler* kt"ry
nigdy nie c'cia $rzyzna>* 1e wyb"r Himmlera by bardzo zym rozwizaniem*
niec'0tnie si0 zgodzi.
Heinrici uda si0 natyc'miast do Hassenleben* aby obj> nowe stanowisko.
Himmler $owr"ci do dow"dztwa* by w$rowadzi> generaa w sytuacj0. Lrobi to jak
zawsze $om$atycznie* us$rawiedliwiajc cay czas swoje decyzje. ) trakcie jego
dugiej $rzemowy zadzwoni tele+on.
6debra Himmler. &enera /usse* dow"dca : 4rmii* in+ormowa* 1e Cosjanie
zaj0li korytarz czcy #ostrzyn z siami g"wnymi i utracono czno@> z twierdz.
Himmler szybko $rzekaza suc'awk0 Heinriciemu* m"wicM %9eraz to $an jest
dow"dc &ru$y 4rmii c)isad. !rosz0 wyda> od$owiednie rozkazy(. !otem
nie$rzyzwoicie szybko o$u@ci kwater0.
=a $rzycz"kac' na 6drze $o obu stronac' #ostrzyna toczyy si0 okrutne
walki. Ee1eli 1onierze radzieccy zaj0li jak@ wiosk0 i znale3li w domu mundury ;4
czy swastyki* zabijali wszystkic'.
Ldarzay si0 jednak i takie sytuacje* 1e mieszkacy wiosek zaj0tyc' $rzez
czerwonoarmist"w i $"3niej odbityc' w kontratakac' $rzez =iemc"w %nie mieli nic
zego do $owiedzenia na temat radzieckic' 1onierzy(.
Coraz wi0cej niemieckic' 1onierzy i modyc' $oborowyc' nie c'ciao ju1
umiera> za stracon s$raw0. ;zwed $odr"1ujcy samoc'odem z #ostrzyna do
/erlina $rzekaza swojemu attac'e wojskowemu* 1e $o drodze min %<
$osterunk"w kontrolnyc' 1andarmerii $olowej* kt"rej g"wnym zadaniem byo
wya$ywanie dezerter"w z +rontu(. Nnny ze szwedzkic' obywateli o$isywa* 1e
niemieccy 1onierze wygldaj nieszczeg"lnie* %s a$atyczni* najwyra3niej z
wyczer$ania(.
)arunki byy bardzo ci01kie. Cay obszar 6derbruc'* z dziesitkami grobli i
kana"w* tylko $o cz0@ci wykorzystywano $od u$raw0 i 'odowl0. 6ko$anie si0 tam
$rzeciwko atakom artylerii i z $owietrza nie nale1ao do atwyc' zada* zwaszcza
1e w wi0kszo@ci miejsc woda $odc'odzia metr $od umocnienia. C'ocia1 luty nie by
tak zimny jak w $o$rzednic' latac'* zdarzay si0 $rzy$adki odmro1enia st"$.
6$r"cz braku dobrze wyszkolonyc' 1onierzy* g"wnym $roblemem niemieckiej
armii byo w tym czasie niedostateczne zao$atrzenie w amunicj0 i $aliwo. =a
$rzykad w Dywizji
;; %,<. Eanuar( samoc'"d terenowy ty$u K)(elwa$en wykorzystywano tylko
w sytuacjac' alarmowyc'. Gadna z baterii nie moga te1 otworzy> ognia bez
zezwolenia. Dziennie na dziao $rzydzielano $ociski.
Czerwonoarmi@ci ko$ali wci1 coraz to nowe transzeje. Cadzieccy strzelcy
wyborowi zajmowali zwykle stanowiska w k0$ac' drzew lub ruinac' zburzonyc'
dom"w. !o zamaskowaniu stanowiska $ozostawali w bezruc'u od sze@ciu do o@miu
godzin* by $otem nagle zaatakowa>. Likwidowali $rzede wszystkim o+icer"w oraz
1onierzy $rzenoszcyc' racje 1ywno@ciowe. =iemieccy 1onierze nie mogli
$rzemieszcza> si0 w cigu dnia. Dzi0ki temu zwiadowcy radzieccy mogli atwiej
$rzenika> $rzez linie niemieckiej obrony* by $oc'wyci> %j0zyka(. ) $odobny do
snaj$er"w s$os"b dziaali 1onierze na wysuni0tyc' stanowiskac' artylerii.
)ysoki wiosenny $oziom wody na 6drze $ozwoli wojskom in1ynieryjnym
4rmii Czerwonej na wybudowanie $odwodnyc' most"w $ontonowyc'*
znajdujcyc' si0 2A,< centymetr"w $od $owierzc'ni wody. !ilotom Stukas6w i
Focke@/ulf6w trudno byo odnale3> i atakowa> takie cele.
!odczas gdy minister $ro$agandy Czeszy &oebbels wci1 $rawi o
ostatecznym niemieckim zwyci0stwie* &oebbels jako &auleiter i komisarz Czeszy do
s$raw obrony /erlina nakaza $rzygotowanie r"1nego rodzaju za$"r w stolicy i $oza
ni. Dziesitki tysi0cy niedo1ywionyc' i zm0czonyc' ju1 wojn cywil"w* g"wnie
kobiet* $o@wi0cao resztki swoic' si na ko$anie row"w $rzeciwczogowyc'. !o
mie@cie zacz0y kr1y> $ogoski o nazistowskiej biurokracji* niekom$etencji oraz
marnowaniu energii mieszkac"w miasta na nie$otrzebne systemy umocnie.
Cozc'odziy si0 coraz szerzej* mimo srogic' kar za szerzenie de+etyzmu. %)
caej wojnie A $isa jeden ze sztabowyc' o+icer"w A nie widziaem ani u nas* ani u
$rzeciwnika jednego rowu $rzeciwczogowego* kt"ry zatrzymaby atak czog"w(.
4rmia s$rzeciwiaa si0 budowaniu takic' nie$otrzebnyc' za$"r i umocnie* kt"re
$owstaway na $olecenie a$aratu $artii nazistowskiej* $rzeszkadzay bowiem w
$rzegru$owywaniu wojsk w kierunku )zg"rz ;eelow i $owodoway c'aos w
kolumnac' uc'od3c"w $rzybywajcyc' do miasta z wiosek nad 6dr.
Colnikom z /randenburgii* kt"ryc' $owoano do lokalnyc' jednostek
-olkssturmu* coraz trudniej byo zajmowa> si0 wasnymi gos$odarstwami. Lokalni
$rzyw"dcy nazistowscy otrzymali rozkazy zarekwirowania koni i woz"w do
trans$ortu rannyc' i amunicji. =awet rowery $rzydaway si0 w oddziaac'
niszczycieli czog"w. !o odwrocie znad )isy )e'rmac't odbiera nawet bro
$rzekazan wcze@niej -olkssturmowi* co $okazywao* jakie za 6dr $oniesiono
straty w s$rz0cie i uzbrojeniu.
15 batalion 5: $uku -olkssturmu zosta rozlokowany we )riezen na skraju
6derbruc'* blisko linii +rontu. Liczy nie wi0cej ni1 11, ludzi* z czego dwie trzecie
zaanga1owano do $rac $rzy rozbudowie umocnie na tyac'* a czternastu byo
rannyc' lub c'oryc'. Ceszta $ilnowaa za$"r czogowyc' i most"w. /atalion mia na
wy$osa1eniu trzy ty$y karabin"w maszynowyc'* w tym nawet miotacz ognia
$rodukcji rosyjskiej* w kt"rym brakowao $odstawowyc' cz0@ci* trzy 'isz$askie
$istolety i 8 karabin"w z sze@ciu r"1nyc' kraj"w. Io1na $rzyj>* 1e meldunek ten
od$owiada $rawdzie* $oniewa1 administracja w !oczdamie wydaa ostrze1enie* 1e
jakiekolwiek niedokadno@ci i $rzekamania w meldunkac' b0d %r"wnoznaczne ze
zbrodni wojenn(. ) wielu jednak $rzy$adkac' nawet takiej broni nie
$rzekazywano )e'rmac'towi* $oniewa1 lokalni
&auleiterzy nakazali -olkssturmowi* aby oddawa> tylko t0 bro* kt"ra zostaa
wcze@niej $o1yczona od wojska.
Do lokalnyc' $rzyw"dc"w $artii nazistowskiej coraz cz0@ciej docieray z
&esta$o in+ormacje o tym* 1e ludno@> cywilna wyra1a swoje niezadowolenie z tego*
1e wymaga si0 od niej tak wiele* nic nie o+erujc w zamian. ;zczeg"lnie uc'od3cy
byli %zdegustowani zac'owaniem swoic' byyc' lokalnyc' $rzyw"dc"w(.
!r"bowano temu $rzeciwdziaa>. #ierownictwo &au Q6kr0guR
/randenburg wzywao czonk"w $artii z tego regionu* by zgaszali si0 na
oc'otnika do walki $rzeciwko naje3d3cy* $ro$agujc 'asoM %wie1e $owietrze na
+roncie zamiast $rzegrzanyc' $okoiU(. Doktor Ley* $rzyw"dca D4F ^Deutsc'e
4rbeits+ront A =iemieckiego Frontu !racy_*
$ojawi si0 w kwaterze Hitlera z $ro$ozycj organizacji %Freikor$s 4dol+
Hitler(* kt"ra miaa liczy>
%.< <<< +anatycznyc' bojownik"w(. Lwr"ci si0 nawet do &uderiana o
$rzekazanie 8< <<<
$istolet"w maszynowyc'. &uderian obieca* 1e zostan dostarczone* gdy
tylko tra+i do wojska* c'o> wiedzia* 1e jest to $r"1na obiecanka. !ro$ozycja ta nie
wywara jednak na Hitlerze wi0kszego wra1enia.
) ostatnic' miesicac' wojny &oebbelsa coraz bardziej nie$okoi +akt
cakowitego wyco+ania si0
Hitlera z 1ycia $ublicznego. Kdao mu si0 jednak $rzekona> FD'rera* aby
odwiedzi odcinek +rontu na linii 6dry* g"wnie dla $otrzeb kroniki +ilmowej.
)izyta Hitlera* do kt"rej doszo 1, marca* bya trzymana w wielkiej tajemnicy.
)szystkie drogi dojazdowe zabez$ieczyo ;;* kt"re $ilnowao r"wnie1 trasy
$rzejazdu FD'rera. Hitler nie s$otka si0 jednak z 1adnym zwykym 1onierzem. Do
jednego z majtk"w $od )riezen* kt"ry wcze@niej nale1a do /lDc'era* wezwano w
trybie $ilnym dow"dc"w jednostek. Hitler wyglda na bardzo zm0czonego i
wyczer$anego. Eeden z o+icer"w biorcyc' udzia w od$rawie $isa o %bladej jak
kreda twarzy(* i %jego byszczcyc' oczac'* kt"re $rzy$ominay oczy w01a(. &enera
/usse* w cza$ce $olowej i w okularac'* $rzedstawi sytuacj0 swojej armii. &dy Hitler
m"wi o konieczno@ci utrzymania linii obrony* genera da wyra3nie do zrozumienia*
jak ws$omina inny z o+icer"w* 1e %na 6drze wykorzystano ostatnie za$asy s$rz0tu i
uzbrojenia(.
)y$rawa ta musiaa mocno zm0czy> Hitlera. ) czasie $owrotnej $odr"1y do
/erlina nie odezwa si0 ani sowem. )edug swojego kierowcy siedzia %zato$iony w
my@lac'(. /ya to ostatnia jego $odr"1. =ie o$u@ci ju1 nigdy #ancelarii Czeszy.
:
;ier<ne# Berlin
asmego marca* w momencie* gdy o$eracja $omorska nabieraa roz$0du*
;talin wezwa Gukowa do
Ioskwy. 9o by dziwny moment na wezwanie dow"dcy +rontu do
naczelnego dow"dztwa. Guk"w $rosto z lotniska $ojec'a do daczy ;talina* gdzie
$rzyw"dca $astwa radzieckiego regenerowa swoje siy.
!o wysuc'aniu relacji Gukowa o sytuacji na !omorzu i $rzycz"kac' na
6drze ;talin za$ro$onowa s$acer. Lacz o$owiada> o swoim dziecistwie. &dy
wr"cili do daczy na 'erbat0* Guk"w za$yta ;talina* czy $ojawiy si0 jakiekolwiek
nowe in+ormacje na temat syna* Eakowa
D1ugaszwili* kt"ry znajdowa si0 w niemieckiej niewoli od 1:.1 roku.
Dyktator wyrzek si0 go za to* 1e da si0 wzi> 1ywcem* ale teraz jego stanowisko
wydawao si0 zmienia>. =ie od razu od$owiedzia na $ytanie Gukowa.
A Eak"w nie wydostanie si0 z niewoli 1ywy A odezwa si0 $o kilku c'wilac'. A
Ci mordercy go rozstrzelaj. )edug naszyc' in+ormacji* trzymaj go w izolacji i
namawiaj do zdrady ojczyzny.
!otem zn"w zamilk na du1ej.
A =ie A stwierdzi stanowczo A Eak"w raczej wybierze najgorsz @mier> ni1
zdrad0 ojczyzny.
&dy ;talin m"wi o %naszyc' in+ormacjac'(* odnosio si0 to oczywi@cie do
danyc' wywiadowczyc' $rzekazanyc' $rzez 4bakumowa. =ajnowsze wiadomo@ci
o Eakowie $oc'odziy od generaa
;te$anoJica* dow"dcy jugosowiaskiej 1andarmerii* kt"ry zosta wyzwolony
$rzez 1onierzy
Gukowa $od koniec stycznia. /y wtedy $rzesuc'iwany $rzez ;miersz.
!rzedtem $rzebywa w
;tra+lager WAC w Lubece razem z $orucznikiem D1ugaszwili. )edug
;te$anoJica* Eak"w cay czas zac'owywa si0 %niezale1nie i dumnie(. =ie wstawa*
gdy niemiecki o+icer wc'odzi do jego celi i odwraca si0 $lecami* gdy m"wili do
niego =iemcy. Cz0sto by za to wysyany do karceru.
&dy w niemieckiej $rasie ukaza si0 z nim wywiad* twierdzi* 1e nigdy z
1adnym dziennikarzem nie rozmawia. !o kolejnej $r"bie ucieczki z obozu
jenieckiego wywieziono go w nieznane miejsce. Do dzi@ nie wiadomo* jak zgin*
c'ocia1 najbardziej znana wersja m"wi o tym* 1e rzuci si0 na druty* aby zmusi>
stra1nik"w do otwarcia ognia. /y> mo1e wtedy ;talin zmieni stanowisko wobec
syna* ale dalej nakazywa $ost0$owa> bezwzgl0dnie w stosunku do setek tysi0cy
innyc' jec"w wojennyc'* kt"rzy cz0sto cier$ieli bardziej ni1 Eak"w.
;talin $rzeszed na inny temat. !owiedzia Gukowowi* 1e jest %zadowolony( z
wynik"w kon+erencji jataskiej* CooseJelt zac'owywa si0 w stosunku do niego
bardzo $rzyja3nie. )szed sekretarz
;talina !oskriebyszow z dokumentami do $od$isania. /y to znak dla
Gukowa* 1e czas s$otkania dobieg koca i wtedy ;talin wyja@ni mu $ow"d tak
$ilnego wezwania do IoskwyM
A Eed3cie do ;ztabu &eneralnego i wraz z 4ntonowem $rzeanalizujcie
obliczenia dotyczce o$eracji berliskiej* a jutro o 1,.<< s$otkamy si0 $onownie.
4ntonow i Guk"w zdawali sobie s$raw0 z $ilno@ci s$rawy i $racowali ca
noc. =ast0$nego ranka
;talin* kt"ry sam $rzyjec'a do Ioskwy mimo niezbyt dobrego
samo$oczucia* zmieni czas i miejsce s$otkania. ) od$rawie zorganizowanej w
;tawce wzi0li udzia Ialenkow* Iootow i inni czonkowie !astwowego #omitetu
6brony. Coz$ocz 4ntonow. &dy skoczy* ;talin zatwierdzi jego $ro$ozycje i
nakaza $rzygotowa> rozkazy dotyczce szczeg""w o$eracji.
Guk"w na$isa w swoic' $ami0tnikac'M %) toku o$racowywania $lanu
o$eracji berliskiej uwzgl0dniali@my r"wnie1 dziaania eks$edycyjnyc' wojsk
sojusznik"w(. !rzyznaje nawet* 1e brano $od uwag0* i1 %4nglicy nie rozstawali si0 z
marzeniem o zdobyciu /erlina $rzed nadej@ciem
4rmii Czerwonej(. =ie ws$omnia natomiast ani sowem* 1e 7 marca* dzie
$rzed nagym weAzwaniem go $rzez ;talina do Ioskwy* armia amerykaska
uc'wycia most w Cemagen. ;talin natyc'miast zauwa1y im$likacje wynikajce z
tak szybkiego $rzekroczenia $rzez aliant"w linii
Cenu.
/rytyjczycy nigdy nie ukrywali $rzed ;talinem swojej c'0ci zdobycia /erlina.
) czasie wizyty
C'urc'illa w Ioskwie w $a3dzierniku 1:.. roku marszaek $olny sir 4lan
/rooke $owiedzia
;talinowi* 1e $o okr1eniu Lag0bia Cu'ry %g"wny wysiek aliant"w b0dzie
skierowany na
/erlin(. C"wnie1 sam C'urc'ill $otwierdza takie zamierzenia. /rytyjczycy
mieli nadziej0 na odci0cie 12< <<< 1onierzy niemieckic' na terenie Holandii i $otem
na %stay na$"r w kierunku
/erlina(. ;talin nie komentowa tyc' $lan"w.
;talin mia bardzo wa1ny $ow"d* aby 4rmia Czerwona $ierwsza zaj0a
/erlin. ) maju 1:. roku* trzy miesice $rzed bitw $od ;talingradem* wezwa /eri0
i czoowyc' +izyk"w jdrowyc' do swojej daczy. 6trzyma wa@nie in+ormacje od
swoic' agent"w* 1e w ;tanac' Ljednoczonyc' i
)ielkiej /rytanii trwaj $race nad budow bomby atomowej. Do$rowadzony
do +urii zarzuci radzieckim naukowcom* 1e nie traktowali tego zagro1enia
$owa1nie* nie $ami0tajc* 1e wcze@niej sam doniesienia wywiadu na ten temat
$otraktowa jako $rowokacj0. !ierwsze in+ormacje nadeszy od brytyjskiego zdrajcy
Eo'na Cairncrossa ju1 w listo$adzie 1:.1 roku. ;talin $ost$i dokadnie tak samo jak
w"wczas* gdy nie c'cia do$u@ci> do siebie $rzedstawionyc' mu z
sze@ciomiesi0cznym wy$rzedzeniem ostrze1e o mo1liwo@ci ataku na Lwizek
Cadziecki.
) cigu nast0$nyc' trzec' lat radzieckie badania w ramac' $rogramu
atomowego $od kry$tonimem %6$eracja /orodino( nabieray coraz wi0kszego
$rzys$ieszenia dzi0ki szczeg"owym in+ormacjom o %!rojekcie Ian'attan(*
dostarczanym $rzez sym$atyk"w komunizmu* g"wnie
#lausa Fuc'sa. Cadziecki $rogram atomowy nadzorowa sam /eria. !odda
on zes$" $ro+esora
Ngora #urczatowa @cisej kontroli =#)D.
Eego g"wnym $roblemem by $rzede wszystkim brak uranu. =ie odnaleziono
jeszcze 1adnyc' z"1 na terenie Lwizku Cadzieckiego. ) ?uro$ie zo1a uranu
znajdoway si0 tylko w ;aksonii i
Czec'osowacji* a wi0c $od kontrol =iemiec. 4rmia Czerwona uzyskaa
dokadniejsze in+ormacje na temat ko$alni uranu do$iero w"wczas* gdy dotara do
/erlina. Lgodnie z instrukcjami /erii radziecki komitet zaku$"w w ;tanac'
Ljednoczonyc' zwr"ci si0 do amerykaskiego komitetu $rodukcji wojennej o
s$rzeda1 o@miu ton uranu. !o konsultacjac' z generaem majorem &roJesem* sze+em
%!rojektu Ian'attan(* wadze ;tan"w Ljednoczonyc' zgodziy si0 na s$rzeda1
tylko symbolicznej ilo@ci* majc $rzy tym nadziej0 na uzyskanie bli1szyc' in+ormacji*
co Cosjanie zamierzaj z tym zrobi>.
) 1:.2 roku odkryto zo1a uranu w #azac'stanie* ale ilo@ci tego $ierwiastka
byy wci1 niewystarczajce. ;talin i /eria sdzili* 1e uda si0 $rzys$ieszy> realizacj0
radzieckiego $rogramu atomowego dzi0ki $rzec'wyceniu niemieckic' za$as"w
uranu* zanim zdob0d je alianci zac'odni.
/eria wiedzia* ze centrum naukowym niemieckiej +izyki jdrowej jest #aiser
)il'elm Nnstitut w
Da'lem* na $oudniowoAzac'odnim $rzedmie@ciu /erlina. !race z zakresu
+izyki jdrowej $rowadzono tam w $okrytym oowiem bunkrze. 6bok niego sta
litzturm %wie1a byskawic(*
gdzie znajdowa si0 cyklotron generujcy na$i0cie 1*2 miliona wolt"w. /eria
nie wiedzia jednak* 1e wi0kszo@> naukowc"w* s$rz0tu i surowc"w* w tym siedem
ton uranu* zostao ju1 wywiezionyc' do Haigerloc' w ;c'warzwaldzie. 4le dzi0ki
niemieckiej biurokracji coraz to nowe dostawy wci1 tra+iay do Da'lem zamiast do
Haigerloc'. )y@cig do Da'lem nie by wi0c $rowadzony zu$enie na $r"1no.
!rzyw"dcy nazistowscy nigdy nie wt$ili* 1e walka o /erlin b0dzie +inalnym
momentem wojny.
&oebbels zawsze twierdzi %w /erlinie albo zwyci01ymy* albo razem
zginiemy(. Io1e nawet nie wiedzia* 1e $ara+razuje synne $owiedzenie #arola
Iarksa %ten kto ma /erlin* ma cae =iemcy(.
;talin z kolei* z $ewno@ci @wiadomie* wykorzystywa inny cytat klasyka
komunizmuM %#to kontroluje =iemcy* kontroluje ?uro$0(.
!rzyw"dcy amerykascy wydawali si0 by> wci1 nie@wiadomi takiego stanu
rzeczy. 9a ignorancja w zakresie $olityki euro$ejskiej s$rowokowaa nawet /rooke\a
do niezbyt $oc'lebnej o$inii wygoszonej $o @niadaniu z ?isen'owerem w Londynie
5 marcaM %=ie wt$i0* ze jest on
^?isen'ower_ bardzo ciekaw osobowo@ci* ale r"wnocze@nie nie $otra+i w
$eni $oj> $ewnyc' s$raw natury strategicznej(. &"wnym $roblemem aliant"w
byo to* o czym /rooke nie ws$omina* 1e 4merykanie na tym eta$ie wojny nie
$ostrzegali ?uro$y w kategoriac' wielkiej strategii.
Dow"dcy amerykascy mieli $rzed sob $rosty i jasny cel A szybko zakoczy>
wojn0 w ?uro$ie* i to $rzy mo1liwie najmniejszyc' stratac' wasnyc'* a $otem
skoncentrowa> si0 na $okonaniu
Ea$onii. ?isen'ower A $odobnie jak $rezydent CooseJelt* sze+owie sztab"w i
wysocy urz0dnicy $astwowi A nie $ostrzegali s$raw w ?uro$ie w dalszej
$ers$ektywie i cakowicie mylnie odczytywali intencje ;talina. 9o mocno nie$okoio
i denerwowao brytyjskic' sojusznik"w.
)zgl0dy okazywane $rzez ?isen'owera ;talinowi niekt"rzy brytyjscy
o+icerowie o$isywali zwrotem &a?e a 7o! =oe! u1ywanym $rzez londyskie
$rostytutki* gdy nagabyway amerykaskic' 1onierzy.
Drugiego marca ?isen'ower de$eszowa do generaa majora Eo'na C.
Deane\a* amerykaskiego o+icera cznikowego w IoskwieM %Czy wobec wielkic'
$ost0$"w radzieckiej o+ensywy mo1liwa jest zmiana radzieckic' $lan"w w stosunku
do tyc' $rzedstawionyc' 9edderowi ^w dniu 12
stycznia_`(. !yta r"wnie1* czy mo1liwe jest %zmniejszenie intensywno@ci
dziaa w okresie od $oowy marca do $oowy maja(. Deane\owi nie udao si0
jednak uzyska> 1adnyc' konkretnyc' in+ormacji od generaa 4ntonowa. &dy
wreszcie ;owieci $rzedstawili swoje zamiary* rozmy@lnie w$rowadzili ?isen'owera
w bd* ukrywajc swoj determinacj0 zaj0cia /erlina $rzed zac'odnimi aliantami.
!rzy tak wielkic' r"1nicac' co do strategii $lanowanyc' dziaa ogromn rol0
odgryway osobowo@ci wielkic' aktor"w tego wojennego dramatu. ?isen'ower
$odejrzewa* 1e d1enie
Iontgomery\ego do natarcia na /erlin jest tylko ka$rysem $rimadonny.
Iontgomery z kolei nie ukrywa swojego $rzekonania* 1e to on $owinien dowodzi>
w $olu. )edug niego ?isen'ower s$enia rol0 +iguranta. !rzec'waki i o$inie
wyra1ane $rzez Iontgomery\ego $o bitwie w
4rdenac' $otwierdziy tylko z o$ini0 ?isen'owera o nim. Iarszaek $olny
sir 4lan /rooke $o @niadaniu 5 marca za$isa w swoim dziennikuM %Eego relacje z
Iontym s trudne. )idzi tylko same ze strony Ionty\ego(. !oza tym sami
4merykanie uwa1ali* 1e nominacja Iontgomery\ego na dow"dc0 o+ensywy byaby
najgorszym rozwizaniem. Kc'odzi za $edantycznego o+icera $o@wi0cajcego
wi0cej czasu sztabowym $rocedurom ni1 dziaaniom w $olu.
1 &ru$a 4rmii Iontgomery\ego natkn0a si0 $od )esel na du1e
zgru$owanie wojsk niemieckic'.
Dlatego Iontgomery $lanowa s+orsowanie Cenu $rzy wykorzystaniu na
wielk skal0 wojsk $owietrznoAdesantowyc'. Eego $lanom $rzeszkodziy jednak
wydarzenia na $oudniu. Hitler zareagowa 'isterycznie na wzmocnienie $rzycz"ka
amerykaskiej 1 4rmii w Cemagen i nakaza natyc'miastowe $rze$rowadzenie
kontratak"w. ;$owodowao to osabienie innyc' odcink"w obrony Cenu. )kr"tce ,
4rmia !attona* kt"ra oczyszczaa !alatynat* $rzekroczya Cen na $oudnie od
#oblencji.
&dy . marca jednostki 1 &ru$y 4rmii Iontgomery\ego $rzekroczyy Cen*
?isen'ower* C'urc'ill i /rooke s$otkali si0 na brzegu rzeki w dosy> eu+orycznym
nastroju. Iontgomery wierzy jeszcze wtedy* 1e ?isen'ower $ozwoli mu
kontynuowa> natarcie w kierunku $"nocnoAwsc'odnim* wybrze1a /atyku* i mo1e
nawet na /erlin. Losta jednak szybko wy$rowadzony z b0du.
&enera Hodges w tym samym czasie $oszerza $rzycz"ek $od Cemagen* a
!atton umacnia sw"j g"wny $rzycz"ek na $oudnie od Ioguncji. ?isen'ower
nakaza im ruszy> na wsc'"d. Do$iero $otem 1 4rmia Hodgesa miaa skr0ci> w
lewo* aby okr1y> Lag0bie Cu'ry od $oudnia.
?isen'ower* ku ogromnemu rozczarowaniu Iontgomery\ego* wyczy :
4rmi0 ;im$sona z 1
&ru$y 4rmii i nakaza brytyjskiemu marszakowi naciera> w kierunku
Hamburga i Danii* nie
/erlina. : 4rmia amerykaska stanowia $"nocn +lank0 si biorcyc' udzia
w o$eracji zaj0cia
Cu'ry* kt"rej celem byo okr1enie &ru$y 4rmii +eldmarszaka Iodela*
bronicej tego wielkiego zag0bia $rzemysowego =iemiec. =ajwi0kszym ciosem dla
brytyjskic' nadziei $o$rowadzenia o+ensywy na /erlin staa si0 jednak decyzja
?isen'owera z ,< marca* nakazujca koncentracj0 wysik"w aliant"w w @rodkowyc'
i $oudniowyc' =iemczec'.
1 &ru$a 4rmii /radleya* wzmocniona $rzez : 4rmi0* zaraz $o zaj0ciu
Lag0bia Cu'ry miaa ruszy> do serca =iemiec i kierowa> si0 na Li$sk i Drezno. =a
$oudniu 5 &ru$a 4rmii generaa
DeJersa miaa zaj> /awari0 i $"nocn 4ustri0. ?isen'ower do$rowadzi do
%biaej gorczki(
brytyjskic' sze+"w sztab"w* gdy bez ic' wiedzy i $owiadamiania swojego
zast0$cy* marszaka lotnictwa 9eddera* $od koniec marca $rzekaza szczeg"y $lanu
;talinowi. De$esza ta* znana $od oznaczeniem ;C4FA2* s$owodowaa $owstanie
wielu nie$orozumie mi0dzy aliantami.
?isen'ower zdecydowa si0 na atak na $oudnie =iemiec g"wnie dlatego* 1e
by $rzekonany* i1
Hitler wyco+a swoje armie do /awarii i $"nocnej 4ustrii* do -lpenfestun$!
%al$ejskiej twierdzy(*
kt"ra miaa stanowi> ostatni rubie1 obrony nazist"w. ;am $rzyzna jednak
$"3niej w swoic' $ami0tnikac'* 1e /erlin by co $rawda %wa1ny z $unktu widzenia
tak $olitycznego* jak i $syAc'ologicznego* jako symbol $ot0gi =iemiec(* ale uwa1a*
1e %atak na to miasto nie jest najle$szym rozwizaniem dla zac'odnic' aliant"w(.
Ks$rawiedliwia swoj decyzj0 r"wnie1 tym* 1e 4rmia
Czerwona na linii 6dry znajdowaa si0 du1o bli1ej serca Czeszy* a on ze
wzgl0d"w logistycznyc' musiaby zatrzyma> armie w @rodkowej i $oudniowej
cz0@ci =iemiec. Iia $oza tym obiekcje co do s$otkania z 4rmi Czerwon* gdy1
mogo to do$rowadzi> do $rzeci0cia =iemiec na dwie cz0@ci.
=a brzegu Cenu sze@> dni wcze@niej C'urc'ill wyra1a jeszcze nadziej0* 1e
%nasze armie $"jd do $rzodu* na$otykajc niewielki o$"r $rzeciwnika i dotr do
Oaby* a nawet do /erlina $rzed rosyjskim =ied3wiedziem(. 9eraz straci ju1 cakiem
duc'a. )ydawao si0* 1e ?isen'owera i
Iars'alla zajmuje $rzede wszystkim to* jak ugaska> ;talina. )adze
radzieckie byy mocno $oAruszone tym* 1e amerykaskie samoloty my@liwskie
zestrzeliy kilka samolot"w radzieckic'* c'o> sam ;talin w rozmowie z marszakiem
9edderem w styczniu m"wi* 1e w czasie wojny takie rzeczy $rzecie1 si0 zdarzaj.
Nncydent mia miejsce 18 marca mi0dzy /erlinem a #ostrzynem. !iloci amerykascy
my@leli* 1e zaatakowali osiem niemieckic' samolot"w i $o $owrocie do bazy $odali*
1e zestrzelili dwa Focke@/ulf3 PRS. Lotnictwo radzieckie z kolei $odao* 1e
zestrzelono sze@> radzieckic' samolot"w oraz 1e zgin0o dw"c' $ilot"w* a jeden
zosta $owa1nie ranny. Nncydent $rzy$isano %kryminalnym w swej naturze
dziaaniom $odj0tym $rzez 1onierzy amerykaskic'(.
Eak na ironi0* 4merykanie s$rowokowali jeszcze jedno* du1o $owa1niejsze
nie$orozumienie ze
Lwizkiem Cadzieckim. ;tao si0 to w /ernie za $rzyczyn dziaa 4llena
Dullesa i jego /iura
;u1b ;trategicznyc' Q6++ice o+ ;trategie ;erJices* 6;;R. #ontakt z Dullesem
nawiza ;;A
6bergru$$en+D'rer #arl )ol++* kt"ry za$ro$onowa zawieszenie broni w
$"nocnyc' )oszec'.
4merykanie odrzucili 1danie $rzyw"dc"w radzieckic'* kt"rzy c'cieli wzi>
udzia w tyc' negocjacjac'* obawiajc si0* 1e )ol++ mo1e odst$i> od rozm"w. N by
to bd. C'urc'ill wskazywa 4merykanom* 1e Lwizek Cadziecki jest $owa1nie
zanie$okojony rozwojem sytuacji.
;talin najwyra3niej obawia si0 zawarcia se$aratystycznego $okoju na +roncie
zac'odnim. 6droAdzenie )e'rmac'tu dzi0ki amerykaskim dostawom stao si0 jego
$owracajcym koszmarem* mimo caej absurdalno@ci tego scenariusza. )i0kszo@>
+ormacji niemieckic' zostaa rozbita bd3 bya okr1ona i nawet gdyby 4merykanie
dostarczyli im bro* )e'rmac't z 1:.2 roku nie $rzy$ominaby w niczym
niemieckiej mac'iny wojennej z roku 1:.1.
;talin $odejrzewa r"wnie1* 1e masowo $oddajcy si0 na +roncie zac'odnim
1onierze )e'rmac'tu nie tylko usiuj unikn> rosyjskiej niewoli. Kwa1a* 1e jest to
rozmy@lna $r"ba %otwarcia( +rontu zac'odniego dla 4merykan"w i /rytyjczyk"w*
aby $ierwsi dotarli do /erlina. ) rzeczywisto@ci $owodem tego by +akt* 1e Hitler
zabroni jakiegokolwiek wyco+ywania si0. &dyby $o 4rdenac' nakaza
rozmieszczenie wojsk z $owrotem na linii Cenu* aliant"w zac'odnic' czekaoby z
$ewno@ci bardzo trudne zadanie. Hitler jednak tego nie uczyni i wiele dywizji
znalazo si0 w $ua$ce na zac'odnim brzegu Cenu. !odobnie stao si0 w wy$adku
obrony Lag0bia Cu'ry $rzez +eldmarszaka Iodela. %)iele w $ewnym sensie
zawdzi0czali@my Hitlerowi(* ocenia $"3niej
?isen'ower.
C'urc'ill by ju1 wtedy $rzekonany* 1e do$"ki nie stan si0 jasne intencje
;talina co do $owojennyc' los"w $astw ?uro$y rodkowej* Lac'"d $owinien
wykorzystywa> ka1d mo1liwo@>* aby si0 z nim targowa>. 6statnie in+ormacje
na$ywajce z !olski* dotyczce masowyc' aresztowa $rominentnyc' $ostaci 1ycia
$olitycznego* wyra3nie wskazyway* 1e ;talin nie zamierza wcale $ozwoli> na
$owstanie w tym kraju niezale1nego rzdu. C"wnie1 Iootow sta si0 wyjtkowo
agresywny. =ie zezwoli na wjazd do !olski 1adnego $rzedstawiciela $astw
zac'odnic'. Eego inter$retacja $orozumie jataskic' bya zu$enie inna ni1
4merykan"w i
/rytyjczyk"w.
C"wnie1 wcze@niejsze zau+anie C'urc'illa do ;talina* bazujce na
niemieszaniu si0 Lwizku
Cadzieckiego w s$rawy &recji* $owoli to$niao. /rytyjski $remier zaczyna
$odejrzewa>* 1e razem z CooseJeltem sta si0 o+iar $odst0$u. )ci1 wydawa si0
nie rozumie>* 1e ;talin osdza innyc' wedug siebie. ) Eacie $rzyj tak a nie inn
lini0 $ost0$owania tylko $o to* aby uatwi>
C'urc'illowi wytumaczenie si0 $rzed Nzb &min ze s$rawy $olskiej i ukaza>
ws$"lne d1enie do demokratycznyc' rozwiza* do$"ki sytuacja w !olsce nie
ustali si0 w s$os"b nieodwracalny.
;talin by coraz bardziej rozdra1niony kolejnymi uwagami C'urc'illa na
temat $ost0$owania
Lwizku Cadzieckiego wobec tego kraju.
)adze radzieckie doskonale zdaway sobie s$raw0 z kon+likt"w $omi0dzy
aliantami w wielu $odstawowyc' s$rawac' $olitycznyc' i militarnyc'* nawet je1eli
nie znay wszystkic' szczeg""w.
Cozd3wi0ki te $og0biy si0 jeszcze bardziej $o de$eszy ;C4FA2 do ;talina.
?isen'ower* zaskoczony zdecydowan reakcj brytyjsk* $isa $"3niej* 1e #omitet
!oczonyc' ;ze+"w
;ztab"w $o styczniowej wizycie 9eddera u$owa1ni go do nawizania
bez$o@rednic' kontakt"w z
Ioskw %wycznie w s$rawac' czysto wojskowyc'(. %) $"3niejszym
okresie kam$anii m"j s$os"b inter$retowania tego zezwolenia ostro zakwestionowa
C'urc'ill. 6 kom$likacjac' zadecydowaa stara jak @wiat $rawda* 1e $olityki nie da
si0 oddzieli> od wojska(. ) ka1dym razie "wczesny $ogld ?isen'owera* 1e /erlin
%sam w sobie nie jest ju1 tak bardzo wa1nym celem(
wydawa si0 zdumiewajco naiwny.
6statecznie jednak decyzja ?isen'owera $omini0cia /erlina jako celu dziaa
wojskowyc' aliant"w bya wa@ciwa* c'ocia1 o$ieraa si0 na cakowicie b0dnyc'
zao1eniac'. Dla ;talina zaj0cie /erlina $rzez 4rmi0 Czerwon byo nie tylko kart
$rzetargow w $owojennej grze o wasn $ozycj0. Lrozumia* 1e /erlin ma daleko
wi0ksze znaczenie. Ee1eli wi0c wojska zac'odnic' aliant"w $rzekroczyyby Oab0 i
ruszyy na stolic0 Czeszy* z $ewno@ci na swojej drodze na$otkayby radzieckie
samoloty i ogie radzieckiej artylerii. ;talin nie zawa'aby si0 $rzed $ot0$ieniem
dziaa aliant"w i oskar1eniem ic' o $olityczne awanturnictwo. 6 ile ?isen'ower
zbyt lekko traktowa s$raw0 /erlina* to C'urc'ill nie docenia determinacji ;talina w
zdobyciu miasta i nie bra $od uwag0 mo1liwo@ci wyst$ienia kon+likt"w* gdyby
doszo do $r"by s$rztni0cia
%berliskiej nagrody( s$rzed nosa 4rmii Czerwonej.
!od koniec marca* w czasie gdy brytyjscy i amerykascy sze+owie sztab"w nie
mogli uzgodni> stanowiska co do $lan"w $rzedstawionyc' $rzez ?isen'owera* w
Ioskwie ;tawka do$racowywaa ostatnie szczeg"y $lanu %o$eracji berliskiej(.
Cankiem : marca Guk"w o$u@ci swoj kwater0 i odlecia samolotem do Ioskwy.
6koo $oudnia za $ogoda zmusia zaog0 samolotu do wyldowania w Iisku.
!o$oudnie Guk"w s$0dzi na rozmowie z !onomarienk* sekretarzem $artii
komunistycznej na /iaorusi. &dy $ogoda nie $o$rawiaa si0* $ostanowi ruszy> do
Ioskwy $ocigiem.
4tmos+era na #remlu staa si0 wyjtkowo na$i0ta. ;talin by $rzekonany* 1e
=iemcy uczyni wszystko* co mo1liwe* aby dogada> si0 z aliantami zac'odnimi i
zatrzyma> $ost0$y 4rmii
Czerwonej na wsc'odzie. Cozmowy )ol++a w /ernie* dotyczce zawieszenia
broni w $"nocnyc'
)oszec'* $otwierdzay tylko jego najgorsze obawy. ) tym jednak wy$adku
radzieckie $rzyw"dztwo $olitycznoAwojskowe nie wzi0o $od uwag0 +anatyzmu
Hitlera. =ajbli1si ws$"$racownicy Hitlera mogli co $rawda $odejmowa> takie
kroki* ale sam Hitler zdawa sobie doskonale s$raw0* 1e $oddanie si0 w
jakiejkolwiek +ormie* nawet aliantom zac'odnim* $rzyniesie mu tylko $oni1enie i
szubienic0. =ie mogo wi0c by> mowy o negocjacjac' bez obalenia FD'rera.
Guk"w* kt"ry by od$owiedzialny za zdobycie /erlina* r"wnie1 $odziela
obawy ;talina* 1e
=iemcy mog otworzy> sw"j +ront dla /rytyjczyk"w i 4merykan"w. 7
marca* dwa dni $rzed wyjazdem do Ioskwy* kores$ondent agencji Ceutera $rzy 1
&ru$ie 4rmii $isa* 1e wojska brytyjskie i amerykaskie kierujce si0 do serca
=iemiec nie na$otykaj 1adnego o$oru. 9a agencyjna in+ormacja zaalarmowaa
Ioskw0.
A Front niemiecki na zac'odzie ostatecznie si0 zaama A to byy $ierwsze
sowa* kt"re $owiedzia
;talin Gukowowi* gdy ten dotar wreszcie do Ioskwy. A Hitlerowcy
$rawdo$odobnie nie zamierzaj $odj> 1adnyc' krok"w w celu zatrzymania wojsk
alianckic'. 4 jednocze@nie na wszystkic' wa1niejszyc' kierunkac' naszego natarcia
umacniaj swoje ugru$owania.
;talin wskaza na ma$0* strzsn $o$i" z +ajki i dodaM
A Iy@l0* 1e czeka nas nie byle jaka $rze$rawa.
Guk"w $rzedstawi ;talinowi ma$0 $rzygotowan $rzez wywiad jego +rontu.
;talin uwa1nie j $rzestudiowa* $o czym za$ytaM
A #iedy nasze wojska mog $rzej@> do natarcia`
A 1 Front /iaoruski mo1e roz$ocz> natarcie naj$"3niej za dwa tygodnie. A
od$owiedzia Guk"w. A
1 Front Kkraiski b0dzie $rawdo$odobnie got"w w tym samym terminie.
Front /iaoruski* wedug moic' danyc'* w zwizku z ostateczn likwidacj
nie$rzyjaciela w rejonie &daska i &dyni zatrzyma si0 tam do $oowy kwietnia.
A =o c"1 A od$ar ;talin A trzeba b0dzie zaczyna> o$eracj0* nie czekajc na
Cokossowskiego.
!odszed do swojego biurka* $rzerzuci le1ce na nim dokumenty i $oda
Gukowowi wycigni0ty stamtd list.
A !rzeczytajcie to A $owiedzia.
)edug Gukowa list $oc'odzi od %1yczliwego nam obcokrajowca(. Eego
autor in+ormowa radzieckic' $rzyw"dc"w o tajnyc' negocjacjac' aliant"w z
nazistami. )skazywa $rzy tym* 1e zar"wno 4merykanie* jak i /rytyjczycy odrzucili
niemieck $ro$ozycj0 zawarcia odr0bnego rozejmu. %=ie mo1na byo jednak
wykluczy>( mo1liwo@ci otwarcia $rzez =iemc"w aliantom drogi na /erlin.
A =o* co $owiecie` A za$yta ;talin i nie czekajc na od$owied3* cign dalej. A
!rzy$uszczam* 1e
CooseJelt nie naruszy $orozumie jataskic'* ale C'urc'ill... jest zdolny do
wszystkiego.
6 8.<< rano ,1 marca ambasador ;tan"w Ljednoczonyc' w Ioskwie* 4Jereil
Harrirnan* i ambasador )ielkiej /rytanii* sir 4rc'ibald Clerk #err* udali si0 na
#reml. 9owarzyszy im genera
Deane. ;$otkali si0 tam ze ;talinem* generaem 4ntonowem i Iootowem.
Deane meldowa $od wiecz"rM %;talinowi $rzekazano angielski i rosyjski tekst
de$eszy ^?isen'owera_ ;C4FA2. !o tym* jak $rzeczyta de$esz0 ?isen'owera*
$okazali@my na ma$ie $lanowane o$eracje. ;talin zareagowa natyc'miast i
$owiedzia* 1e $lan wydaje si0 dobry* ale on sam nie mo1e si0 na jego temat
wy$owiedzie> bez konsultacji ze sztabem. 6d$owiedzi udzieli nam jutro. )ydawa
si0 jednak by> $od wra1eniem $rzedstawionyc' kierunk"w dziaa alianckic' w
@rodkowyc' i $oudniowyc' =iemczec'. Dali@my ;talinowi do zrozumienia* 1e
zale1y nam na $ilnym otrzymaniu jego o$inii* by m"c uzgodni> wszystkie o$eracje...
;talin by te1 $od wra1eniem liczby niemieckic' jec"w* kt"rzy tra+ili do alianckiej
niewoli w marcu i stwierdzi* 1e $omo1e to z $ewno@ci w szybszym zakoczeniu
wojny(. !otem m"wi o wielu jeszcze s$rawac'* z wyjtkiem +rontu na
6drze. 6cenia* 1e %tylko jedna trzecia =iemc"w c'ce kontynuowa> walk0(.
!otem $owr"ci do de$eszy ?isen'owera. !owiedzia* 1e %$lan* je@li c'odzi o cele*
wydaje si0 dobry* zwaszcza 1e mo1e do$rowadzi> do najszybszego $rzeci0cia
=iemiec na $"...(. %Kwa1a* 1e =iemcy wyco+aj si0 w g"ry zac'odniej
Czec'osowacji i do /awarii(. =ajwyra3niej radziecki $rzyw"dca c'cia $odkre@li>
wag0 idei niemieckiej narodowej reduty na $oudniu.
=ast0$nego ranka* 1 kwietnia* ;talin $rzyj marszak"w Gukowa i #oniewa
w swoim $okoju na
#remlu. Cozmawiano $rzy dugim stole kon+erencyjnym* $od zawieszonymi
na @cianie $ortretami
;uworowa i #utuzowa. 6becni r"wnie1 byli genera 4ntonow* sze+ ;ztabu
&eneralnego* oraz genera ;ztemienko* sze+ Larzdu 6$eracyjnego.
A Czy wiecie* jak ukada si0 sytuacja` A za$yta ;talin swoic' marszak"w.
Guk"w i #oniew ostro1nie od$arli* 1e tak* o$ierajc si0 na in+ormacjac'* kt"re ju1 do
nic' dotary.
A !rzeczytajcie de$esz0 A ;talin zwr"ci si0 do generaa ;ztemienki.
De$esza* $rawdo$odobnie od jednego z radzieckic' o+icer"w cznikowyc' w
;H4?F*
in+ormowaa* 1e Iontgomery b0dzie kierowa si0 na /erlin* a , 4rmia* mimo
$lan"w ataku na
Li$sk i Drezno* zaatakuje /erlin od $oudnia. ;tawka $osiadaa r"wnie1 dane
na temat $lan"w dotyczcyc' $rzerzutu dywizji $owietrznoAdesantowyc' na
wy$adek nagego u$adku re1imu 'itlerowskiego. )szystko to $asowao do obrazu
s$isku aliant"w* majcego na celu zdobycie
/erlina $od $ozorem ws$ierania dziaa 4rmii Czerwonej. =ie mo1na
oczywi@cie odrzuci> mo1liwo@ci* 1e sam ;talin s$re$arowa de$esz0* aby wywrze>
nacisk na Gukowa i #oniewa.
A =o` A s$ojrza wymownie na dw"c' swoic' marszak"w. A N kto b0dzie
zdobywa /erlin* my czy sojusznicy`
A /erlin my b0dziemy zdobywali A natyc'miast od$owiedzia #oniew A i
zdob0dziemy $rzed sojusznikami.
A )asze siy g"wne znajduj si0 na $oudniowym skrzydle A od$ar z lekkim
u@miec'em ;talin A i b0dziecie $rawdo$odobnie musieli $rze$rowadzi> $owa1ne
$rzegru$owanie.
A 9owarzyszu ;talin* $rosz0 si0 nie nie$okoi> A odezwa si0 #oniew.
A Front $odejmie wszelkie niezb0dne kroki.
;talin zdawa sobie doskonale s$raw0 z $ragnienia #oniewa* by wreszcie
okaza> si0 le$szym od
Gukowa. Dlatego tak c'0tnie $odsyca rywalizacj0 mi0dzy dwoma
marszakami. 9ego dnia wida> byo* 1e jest wyra3nie z siebie zadowolony.
4ntonow za$rezentowa $lan og"lny* $otem Guk"w i #oniew $rzedstawili
wasne $ro$ozycje* ;talin dokona tylko jednej $o$rawki. =ie zgodzi si0 ze ;tawk
co do $rzebiegu linii rozgraniczenia +ront"w. !oc'yli si0 nad stoem z ma$ami i
$o$rowadzi j do LDbben* 5<
kilometr"w na $oudniowy wsc'"d od /erlina.
A ) razie A odwr"ci si0 do #oniewa A stawiania $rzez $rzeciwnika zaci0tego
o$oru na wsc'odnic' $odej@ciac' do /erlina i ewentualnego za'amowania natarcia
1 Frontu /iaoruskiego* 1 Front
Kkraiski ma by> gotowy do wykonania uderzenia armiami $ancernymi na
/erlin od $oudnia.
;talin zatwierdzi $lany i nakaza $rzygotowanie o$eracji %w najszybszym
mo1liwym terminie* jednak nie $"3niej ni1 15 kwietnia(.
6+icjalna radziecka 'istoriogra+ia o$isuje* 1e w tym czasie %;tawka $racowaa
w wielkim $o@$iec'u* obawiajc si0* 1e w wy@cigu do /erlina 4rmi0 Czerwon
wy$rzedz zac'odni alianci(.
4 $racy do wykonania byo mn"stwo. ) o$eracji zdobycia /erlina miao
wzi> udzia *2 miliona ludzi* .1 5<< dzia i mo3dzierzy* 52< czog"w i dzia
samobie1nyc' oraz 72<< samolot"w. /ez wt$ienia ;talin $atrzy na te
$rzygotowania z satys+akcj. ) o$eracji $lanowano zaanga1owa> siy wi0ksze ni1 te*
z kt"rymi Hitler roz$oczyna inwazj0 na Lwizek Cadziecki.
!o g"wnej od$rawie 1 kwietnia ;talin od$owiedzia na de$esz0 ?isen'owera*
dzi0ki kt"rej $ozna szczeg"y o$eracji wojsk brytyjskic' i amerykaskic'.
!oin+ormowa amerykaskiego dow"dc0* 1e jego $lany %dokadnie w$isuj si0( w
$lany o$racowywane $rzez 4rmi0 Czerwon. La$ewni r"wAnie1* 1e %/erlin utraci
swoje znaczenie strategiczne( i Lwizek Cadziecki wy@le $od to miasto tylko
jednostki drugiego rzutu. 4rmia Czerwona wykona natomiast g"wne uderzenie na
$oudniu* aby wes$rze> wysiki swoic' zac'odnic' sojusznik"w. Cadzieckie g"wne
siy rusz do walki w drugiej $oowie maja. %!lan ten mo1e jednak ulec $ewnym
zmianom* w zale1no@ci od okoliczno@ci(. /y to c'yba najbardziej doniosy w
skutkac' 1art $rimaAa$rilisowy we ws$"czesnej 'istorii.
1=
;(&(r"l( >itler( i S't(? Gener(ln"
) czasie* gdy trwaa radziecka o+ensywa na !omorzu* genera Jon
9i$$elskirc' wyda w Iellensee $rzyj0cie dla attac'e wojskowyc'. )ojskowi
dy$lomaci $rzybyli na nie g"wnie $o to* aby dowiedzie> si0 czego@ wi0cej $oza
o+icjaln wersj wydarze* w kt"r mao ju1 kto wierzy. !o stolicy =iemiec kr1yo
wtedy mn"stwo $lotek. =iekt"rzy byli na $rzykad cakowicie $rzekonani* 1e Hitler
umiera na raka i wojna wkr"tce si0 skoczy. )ielu sze$tao $o ktac'* jakby
szukajc us$rawiedliwie* 1e ostatnio bardzo mocno zintensy+ikowali swoje
dziaania niemieccy komuni@ci.
I"wiono tak1e o buncie w jednostkac' -olkssturmu.
=iemieccy o+icerowie obecni na $rzyj0ciu dyskutowali g"wnie o walkac' na
!omorzu. !ora1ki tumaczono brakiem od$owiednic' rezerw. )edug szwedzkiego
attac'e wojskowego* majora
Eu'linADann+ela* rozmowy z niemieckimi o+icerami koczyy si0 zwykle
wyra1eniem $rzez nic' nadziei* 1e by> mo1e dojdzie do $owa1nyc' negocjacji z
/rytyjczykami. %/rytyjczycy s w du1ej cz0@ci od$owiedzialni za $rzyszo@> ?uro$y
A $r"bowano $rzekona> szwedzkiego attac'e. A Nc' obowizkiem jest uc'ronienie
niemieckiej kultury $rzed zalewem czerwonej zarazy(. =iemieccy o+icerowie wci1
uwa1ali* 1e je1eli )ielka /rytania nie o$ieraaby si0 tak Hitlerowi w 1:.< roku* w
1:.1 roku caa $ot0ga )e'rmac'tu mogaby by> wykorzystana do wojny ze
Lwizkiem
Cadzieckim i wynik dziaa zbrojnyc' byby zu$enie inny. %=iekt"rzy z
obecnyc' na $rzyj0ciu A meldowa Eu'linADann+el A stali si0 nawet bardzo
sentymentalni. Lreszt cae to $rzyj0cie miao wa@nie taki c'arakter(.
9e iluzje o+icer"w niemieckic'* c'ocia1 r"1ne od tyc'* kt"rymi 1yli ludzie z
najbli1szego kr0gu
Hitlera* byy r"wnie g0bokie. Gaowali* 1e inwazja na Lwizek Cadziecki nie
zakoczya si0 sukcesem. 9ylko niewielka cz0@> niemieckiego kor$usu o+icerskiego
s$rzeciwiaa si0 $ost0$owaniu gru$ o$eracyjnyc' ;; Q?insatzgru$$enR i innyc'
+ormacji $aramilitarnyc'. ) cigu ostatnic' dziewi0ciu miesi0cy w kr0gac'
wojskowyc' wyra3nie $og0biy si0 nastroje antynazistowskie z $owodu okrutnyc'
re$resji wobec uczestnik"w li$cowego s$isku na 1ycie Hitlera i narastajcyc'
u$rzedze FD'rer a do si zbrojnyc'. Hitler otwarcie ju1 teraz lekcewa1y i $ogardza
o+icerami
;ztabu &eneralnego. !o$ularno@ci i $o$arcia nie $rzys$arzay mu te1 $r"by
zrzucenia winy za katastro+aln sytuacj0 na +rontac' na dow"dc"w $olowyc'.
)szystkie te uczucia $og0biay dodatkowo $rzywileje udzielane )a++enA;;* gdy
c'odzio o uzu$enienia* dostawy s$rz0tu i awanse.
)y1szy o+icer #riegsmarine $owiedzia Eu'linADann+elowi* 1e w czasie
ostatniej od$rawy omawiano mo1liwo@ci $odj0cia dziaa zacze$nyc' na +roncie
wsc'odnim w celu odrzucenia $rzeciwnika na granice z 1:,: roku. %Ee1eli takie
$r"by by si0 $owiody A $rzekonywa o+icer niemieckiej marynarki A stworzyoby to
dla =iemiec mo1liwo@> $odj0cia negocjacji. 4by jednak $"3niej j wykorzysta>*
trzeba do$rowadzi> do usuni0cia Hitlera. Himmler m"gby wtedy $rzej> wadz0 i
sta> si0 gwarantem s$okoju oraz $orzdku(. 9akie idee i $omysy stanowiy z
$ewno@ci dow"d zu$enego braku wyobra3ni. 4le tak1e tego* 1e o+icerowie
)e'rmac'tu i innyc' rodzaj"w si zbrojnyc' zu$enie nie zdawali sobie s$rawy z
sytuacji na +roncie. 6$eracja wi@laskoAodrzaska cakowicie $ozbawia armi0
niemieck szans $rze$rowadzenia jakic'kolwiek $owa1niejszyc' dziaa
zacze$nyc'. 9eraz mo1na byo si0 jedynie zastanawia>* ile dni zajmie
4rmii Czerwonej dotarcie do /erlina znad 6dry* rzeki* kt"ra miaa sta> si0 A
ku $rzera1eniu
=iemc"w A $rzysz granic !olski.
)ydarzenia* kt"re do$rowadziy do kon+liktu mi0dzy Hitlerem a
&uderianem* byy zwizane z twierdz #ostrzyn stojc mi0dzy dwoma radzieckimi
$rzycz"kami na 6drze. #ostrzyn stanowi
%bram0( do /erlina. Le1a $rzy zbiegu rzek 6dry i )arty* 8< kilometr"w na
wsc'"d od /erlina* $rzy Ceic'strasse N* g"wnej drodze ze stolicy Czeszy do
#r"lewca.
#ostrzyn by wa1nym elementem w $lanac' obu stron. Guk"w c'cia
$oczy> dwa $rzycz"ki* $"nocny 2 4rmii Kderzeniowej /ierzarina i $oudniowy 8
4rmii &wardii Czujkowa* aby utworzy> dogodn $ozycj0 wyj@ciow do o+ensywy
na /erlin. ) tym samym czasie Hitler nalega na $rze$rowadzenie $i0cioma
dywizjami kontrataku z Frank+urtu nad 6dr* aby okr1y> od $oudnia armi0
Czujkowa.
&uderian $r"bowa $owstrzyma> realizacj0 $lan"w Hitlera* zdajc sobie
s$raw0* 1e nie b0dzie wystarczajcego ws$arcia artylerii i lotnictwa* ani
wystarczajcej liczby czog"w koniecznyc' dla osigni0cia sukcesu. Do kl0ski doszo
marca. &dy Heinrici by tego dnia w$rowadzany w sytuacj0 $rzez Himmlera w
dow"dztwie &ru$y 4rmii %)isa(* 2 Dywizja &renadier"w
!ancernyc' wyco+aa si0 z korytarza kostrzyskiego* zanim jeszcze zostaa
zluzowana. 2 4rmia
Kderzeniowa /ierzarina i 8 4rmia &wardii Czujkowa szybko ruszyy do
$rzodu. #ostrzyn zosta odci0ty od si g"wnyc'.
&uderian cigle mia nadziej0* 1e negocjacje $okojowe mog uratowa>
)e'rmac't od cakowitej kl0ski. 1 marca* dzie $rzed utrat korytarza
kostrzyskiego* $odszed do Himmler a w ogrodzie
#ancelarii Czeszy* dokd ten wyszed %z Hitlerem w@r"d ruin cz0@ciowo
zburzonego ju1 gmac'u(.
Hitler w $ewnym momencie zostawi ic' samyc'. &uderian bez ogr"dek
$owiedzia Himmlerowi* 1e wojna jest $rzegrana.
A )ygra> wojny ju1 nie mo1emy. 9eraz c'odzi tylko o to* 1eby $oo1y> kres
bezsensownemu rozlewowi krwi i bombardowaniom. Eest $an* $oza Cibbentro$em*
jedynym czowiekiem* kt"ry utrzymuje jeszcze stosunki z krajami neutralnymi.
)obec tego* 1e minister s$raw zagranicznyc' odm"wi za$ro$onowania FD'rerowi
wszcz0cia rokowa z $rzeciwnikiem* $rosz0* aby $an $oszed razem ze mn do
Hitlera i stara si0 go nakoni> do zawieszenia broni.
A Drogi generale A od$owiedzia Himmler A na to jest jeszcze za wcze@nie.
&uderian nalega* ale
Himmler albo rzeczywi@cie obawia si0 Hitlera* albo $rowadzi jak@ wasn
gr0. Eeden z jego zau+anyc' ludzi* ;;A&ru$$en+D'rer Jon 4lJensleben* $r"bowa
wysondowa> stanowisko armii i w rozmowie z $ukownikiem ?ismannem z &ru$y
4rmii %)isa( w najwi0kszym zau+aniu $owiedzia mu* 1e Himmler c'ce $odj>
negocjacje z zac'odnimi aliantami za $o@rednictwem 'rabiego Folke
/ernadotte\a ze szwedzkiego Czerwonego #rzy1a. ?ismann od$owiedzia* ze
$o $ierwsze* jest ju1 na to za $"3no* a $o drugie* jego zdaniem Himmler %jest
najmniej od$owiedni osob w cayc'
=iemczec' do $rowadzenia takic' rozm"w(.
)ieczorem 1 marca* zaraz $o rozmowie &uderiana z Himmlerem* Hitler
$owiedzia sze+owi sztabu wojsk ldowyc'* 1e $owinien uda> si0 na wy$oczynek ze
wzgl0du na ko$oty z sercem.
&uderian od$ar* 1e genera )enck $owraca do$iero do zdrowia $o wy$adku
samoc'odowym* a genera #rebs zosta ranny w nalocie bombowym na Lossen sze@>
dni wcze@niej i dlatego nie mo1e teraz o$u@ci> stanowiska. 6$owiada $"3niej* 1e w
trakcie jego rozmowy z Hitlerem wszed adiutant i zameldowa FD'rerowi* 1e ;$eer
c'ce si0 z nim widzie> Qby> mo1e w tym wy$adku $omyli daty czy miejsce*
$oniewa1 w tym czasie ;$eer a z $ewno@ci nie byo w /erlinieR. Hitler ze zo@ci
ostro odm"wiM
A Nlekro> kto@ c'ce m"wi> ze mn w cztery oczy* ma mi zawsze do
$owiedzenia co@ nie$rzyjemnego. =ie mog0 ju1 znie@> tyc' 'iobowyc' wie@ci. Eego
memoriay zawsze roz$oczynaj si0 od s"wM %)ojna jest $rzegrana(. L $ewno@ci
c'ce mi to $owt"rzy>. N tak ju1 bez czytania odkadam wszystkie jego memoriay do
kasy $ancernej.
)edug adiutanta Hitlera nie byo to $rawd. Lawsze dokadnie je czyta. 4le
reakcja na utrat0 mostu w Cemagen $okazaa wyra3nie* 1e $otra+i reagowa> na
kl0ski tylko w jeden s$os"b. )ini za nie innyc'. 9ego dnia* 8 marca* Eodl $rzyby na
od$raw0* aby $rzekaza> Hitlerowi in+ormacje o nieudanej $r"bie wysadzenia mostu.
%Hitler by tego dnia bardzo cic'y* ale nast0$nego ki$ia w$rost w@cieko@ci( A
o$owiada jeden ze sztabowyc' o+icer"w biorcyc' udzia w od$rawie.
)a@nie wtedy Hitler nakaza stracenie $i0ciu o+icer"w obwinionyc' za
nie$owodzenie w
Cemagen. Decyzja ta $rzerazia cay )e'rmac't.
)kr"tce okazao si0* 1e $otra+i w $odobny s$os"b $ost0$owa> wobec )a++enA
;;. Hitler dowiedzia si0 od /ormanna lub Fegeleina* kt"rzy za wszelk cen0 c'cieli
$odwa1y> $ozycj0
Himmlera* 1e dywizje )a++enA;; na )0grzec' wyco+uj si0 bez rozkazu.
%Kkara( te jednostki $ozbawieniem oznak dywizyjnyc'. /ya w@r"d nic' tak1e jego
osobista gwardia* Leibstandarte
%4dol+ Hitler(. 6d$owiedzialnym za wykonanie rozkazu uczyni samego
Himmlera. &uderian zanotowa wtedy bez 1adnego ws$"czucia dla Ceic's+D'rera
;;M %)iele sym$atii w@r"d swoic' wojsk ;; z $ewno@ci sobie $rzy tej okazji nie
zaskarbi(.
=atarcie z Frank+urtu nad 6dr* majce do$rowadzi> do odbicia #ostrzyna*
kt"rego Hitler c'cia broni> za wszelk cen0* roz$ocz0o si0 7 marca. &enera /usse*
dow"dca : 4rmii* niec'0tnie wykona rozkazy. =atarcie okazao si0 cakowitym
+iaskiem* mimo $ocztkowego zaskoczenia uzyskanego na odcinku dziaania 8
4rmii &wardii. =iemieckie oddziay $ancerne i $iec'ota na otwartym terenie zostay
niemal cakowicie zmiecione z $owierzc'ni ziemi $rzez radzieck artyleri0 i
lotnictwo.
=ast0$nego dnia* w czasie $"toragodzinnej jazdy samoc'odem z Lossen do
/erlina na od$raw0* &uderian jasno $rzedstawi swoje zamiary adiutantowi*
majorowi Freytagowi Jon Loring'oJenowi.
%Dzisiaj zamierzam $owiedzie> mu wszystko w$rost( A odezwa si0 z tylnego
siedzenia swojego wielkiego su1bowego mercedesa.
4tmos+era w bunkrze #ancelarii Czeszy bya na$i0ta* zanim jeszcze genera
/urgdor+ ogosi jak zawszeM ;eine &erren! der F)#rer kommt' Dla wszystkic' by to
sygna* aby $rzygotowa> si0 na $rzybycie dyktatora i $rzywita> go nazistowskim
$ozdrowieniem. #eitel i Eodl byli ju1 w @rodku.
!rzyszed r"wnie1 genera /usse* kt"ry razem z &uderianem mia wyja@ni>
$rzyczyny kl0ski $od
#ostrzynem.
!odczas gdy Eodl jak zwykle mia twarz %zimn* bez emocji(* &uderian nie
kry wzburzenia.
=astroju Hitlera nie $o$rawiy ostatnie wiadomo@ci A dowiedzia si0 wa@nie o
czogac' generaa
!attona na $rzedmie@ciac' Frank+urtu nad Ienem. /usse zosta $o$roszony o
$rzedstawienie ra$ortu. &dy m"wi* Hitler okazywa coraz wi0ksze
zniecier$liwienie. =agle za1da wyja@nie.
C'cia wiedzie>* dlaczego natarcie zakoczyo si0 $ora1k. Lanim /usse lub
ktokolwiek inny mia szans0 od$owiedzie>* Hitler roz$ocz jedn ze swoic' tyrad o
niekom$etencji kor$usu o+icerskiego i ;ztabu &eneralnego. Larzuca /ussemu
niewykorzystanie artylerii.
) tym momencie wczy si0 &uderian* m"wic* 1e genera /usse
wykorzysta wszystkie dost0$ne mu za$asy amunicji artyleryjskiej. %!owinien $an
zatroszczy> si0 o to* aby otrzyma jej wi0cejU( A krzycza ju1 Hitler. Freytag Jon
Loring'oJen zauwa1y* 1e twarz &uderiana robi si0 coraz bardziej czerwona.
&uderian zmieni temat i zacz m"wi> o odmowie Hitlera wyco+ania dywizji z
#urlandii do obrony /erlina. Cozmowa zaczynaa si0 niebez$iecznie
zaostrza>. %Hitler robi si0 coraz bledszy i bledszy A zanotowa Freytag Jon
Loring'oJen A a &uderian coraz bardziej czerwony(.
wiadkowie tej dyskusji byli $rzera1eni. Freytag Jon Loring'oJen wymkn
si0 z sali od$raw i zadzwoni do generaa #rebsa w Lossen. Lasugerowa* 1e
rozmow0 &uderiana z Hitlerem nale1y $rzerwa> $od jakimkolwiek $retekstem.
#rebs zgodzi si0 i Freytag Jon Loring'oJen $owr"ci na sal0 od$raw* $rzekazujc
&uderianowi* 1e #rebs c'ce z nim $ilnie rozmawia>. 6baj generaowie $rowadzili
$rzez tele+on okoo dziesi0ciominutow rozmow0* $odczas kt"rej &uderian m"g si0
wreszcie troc'0 us$okoi>. &dy $owr"ci na od$raw0* Eodl re+erowa sytuacj0 na
+roncie zac'odnim.
Hitler nakaza wszystkim o$uszczenie $omieszczenia* z wyjtkiem
+eldmarszaka #eitla i generaa
&uderiana. )tedy $owiedzia &uderianowi* 1e $owinien wyjec'a> z /erlina
$odratowa> swoje zdrowie. %La sze@> tygodni sytuacja stanie si0 krytyczna.
)"wczas b0d0 $ana $otrzebowa(. #eitel za$yta &uderiana* gdzie zamierza uda>
si0 na urlo$. &enera* nie$ewny motyw"w* dla kt"ryc'
#eitel zada to $ytanie* od$ar* 1e nie ma 1adnyc' $lan"w.
6+icerowie w sztabac' w Lossen i w dow"dztwie &ru$y 4rmii %)isa( byli
zaszokowani rozwojem wy$adk"w. 6dsuni0cie &uderiana w$rawio ic' 4* w
g0bokie $rzygn0bienie. )szyscy znajdowali si0* jak to o$isywa $ukownik de
Iaiziere* w stanie b0dcym %swoist mieszanin 'isterycznej energii i odr0twienia(*
ale %musieli dalej wykonywa> swoje obowizki* c'ocia1 widzieli* 1e ic' $raca nie ma
1adnego sensu(. Lekcewa1enie $rzez Hitlera wszelkic' zasad wojskowej logiki
do$rowadzao ic' do roz$aczy. Laczynali zdawa> sobie s$raw0* 1e c'aryzma
dyktatora o$iera si0 na kriminelle ?nergie i 1e nie rozr"1nia on dobra i za. !owa1ne
zaburzenia osobowo@ci Hitlera* c'ocia1 ! nie byy c'orob $syc'iczn* z $ewno@ci
w$yway na jego $ost0$owanie. S Hitler do tego sto$nia uto1sami si0 z narodem
niemieckim* 1e ka1dego* kto mu si0 s$rzeciwia* uwa1a za wroga wszystkic'
=iemc"w. /y $rzekonany* 1e i je1eli ma zgin>* $owinni z nim zgin> wszyscy
=iemcy.
=owym sze+em ;ztabu &eneralnego zosta genera #rebs* zast0$ca
&uderiana. %9en niski o+icer* zawsze w okularac'* z $akowatymi nogami A $isa
o+icer jego sztabu A mia na twarzy niezmienny u@miec' i wytwarza wok" siebie
atmos+er0 +auna(. !otra+i wyra1a> si0 ostro* czasami sarkastycznie* zawsze mia w
zanadrzu jaki@ dowci$ i anegdot0. #rebs by ty$owym o+icerem sztaAbowym* nie
dow"dc $olowym. )ieczny zast0$ca* czyli dokadnie kto@* kogo teraz $otrzebowa
Hitler. #rebs $eni +unkcj0 attac'e wojskowego w Ioskwie w 1:.1 roku* tu1
$rzed niemieck inwazj na Lwizek Cadziecki. )tedy do@wiadczy niezwykego
wyr"1nienia ze strony ;talina. )
czasie o+icjalnego $o1egnania ja$oskiego ministra s$raw zagranicznyc' na
dworcu kolejowym w
Ioskwie na $ocztku 1:.1 roku ;talin $okle$a go $o $lecac' i $owiedziaM
%Iusimy zawsze $ozosta> $rzyjaci"mi* niezale1nie od tego* co si0 stanie(. #rebs
wydawa si0 tak zaskoczony* 1e ledwo udao mu si0 wykrztusi> %Eestem o tym
$rzekonany(. Dow"dcy $olowi mieli jednak niewiele szacunku dla o$ortunizmu
#rebsa. I"wiono o nim* 1e jest to %czowiek* kt"ry z czarnego $otra+i zrobi> biae(.
!o wyje3dzie &uderiana Freytag Jon Loring'oJen zwr"ci si0 o wysanie go
na +ront* ale #rebs nalega* aby $ozosta $rzy nim. %)ojna i tak dobiega koca A
$owiedzia. A C'c0* by $an ws$omaga mnie w tym ostatnim okresie(. Freytagowi
Jon Loring'oJenowi nie $ozostao nic innego* jak tylko si0 zgodzi>. !oza tym jego
zdaniem #rebs %nie jest nazist( i nie wzi udziau w li$cowym s$isku tylko
dlatego* 1e by $rzekonany o tym* i1 zamac' si0 nie $owiedzie. Nnni zauwa1ali
jednak* 1e genera /urgdor+* kolega #rebsa z akademii wojskowej* $rzekonywa go*
aby $rzyczy si0 do gru$y /ormanna i Fegeleina. =ajwyra3niej /ormann wierzy*
1e lojalny #rebs za$ewni $osuszestwo si zbrojnyc' i wydawa si0 zbiera>
sojusznik"w na dzie* gdy zast$i swojego idola. =aj$rawdo$odobniej Fegelein*
jego ws$"towarzysz z sauny* gdzie roz$rawiali o tak wielu s$rawac'* mia zosta>
$rzyszym Ceic's+D'rerem ;;.
6+icerowie z Lossen i dow"dztwa &ru$y 4rmii %)isa( obserwowali dw"r
Hitlera z mieszanin $rzera1enia i +ascynacji. ledzili wszelkie $rzesuni0cia sym$atii
FD'rera* walk0 o wadz0 i w$ywy.
Hitler wci1 zwraca si0 do zdyskredytowanego ju1 mocno &Bringa $er Herr
Ceic'smarsc'all.
Cobi to $rawdo$odobnie $o to* by $odbudowa> w marszaku t0 resztk0
godno@ci* kt"ra mu jeszcze $ozostaa. C'ocia1 Hitler by z Himmlerem na %ty(*
Ceic's+D'rer ;; straci ju1 dawne swoje w$ywy* kt"re osign0y a$ogeum $odczas
likwidacji s$isku na 1ycie Hitlera. )"wczas Himmler jako dow"dca )a++enA;; i
&esta$o by jedyn $rzeciwwag dla armii.
&oebbelsa nie czyy ju1 tak za1ye stosunki z Hitlerem jak w okresie $rzed
romansem z czesk aktork* mimo 1e jego talenty w u$rawianiu $ro$agandy
wydaway si0 teraz tak bardzo $otrzebne $adajcej Czeszy. Hitler* w"wczas
zanie$okojony* 1e czoowy $rzedstawiciel $artii nazistowskiej mo1e do$rowadzi> do
rozwodu z 1on* stan $o stronie Iagdy &oebbels. Iinister $ro$agandy zosta
zmuszony do $owrotu na ono rodziny.
Hitler +aworyzowa teraz wielkiego admiraa DBnitza. =ie tylko ze wzgl0du
na jego lojalno@>* ale tak1e dlatego* 1e uwa1a now generacj0 KA/oot"w za
doskona bro odwetow. ) kr0gu o+icer"w marynarki nazywano DBnitza
&itlerjun$e GueQ! od bo'atera znanyc' +ilm"w $ro$agandowyc'. 4dmira by
$rzekonanym %rzecznikiem swojego FD'rera( w niemieckiej marynarce wojennej.
4le $ierwsze miejsce w kamaryli Hitlera zajmowa /ormann. Hitler zwraca si0 do
swojego niezast$ionego $omocnika i g"wnego administratora $artii %drogi
Iarunie(.
6+icerowie widzieli doskonale zacieke ws$"zawodnictwo mi0dzy czonkami
kamaryli Hitlera.
Himmler i /ormann zwracali si0 co $rawda do siebie $er %ty(* ale %nie darzyli
si0 nawzajem zbyt wielkim szacunkiem(. 6bserwowali r"wnie1 dziaania Fegeleina*
kt"ry %$otra+i wsz0dzie si0 wkr0ci>( i nieustannie $r"bowa $odko$a> $ozycj0
za$rzyja3nionego z nim zreszt Himmlera. ;am
Himmler wydawa si0 nie@wiadomy tego* co si0 dziao. )s$aniaomy@lnie
$ozwoli nawet swojemu $odwadnemu* kt"ry zosta szwagrem FD'rera* zwraca> si0
do siebie $er %ty(.
?wa /raun wr"cia ju1 do /erlina* aby $ozosta> u boku Hitlera. )i0kszo@>
3r"de $odaje* 1e $rzyjec'aa z /awarii nieco $"3niej i zu$enie nieoczekiwanie dla
Hitlera. La$rzecza temu jednak za$is w dzienniku /ormanna $od dat 7 marcaM
%)ieczorem ?wa /raun wyjec'aa $ocigiem do
/erlina(. Ee1eli o jej wyje3dzie wiedzia /ormann* za$ewne wiedzia r"wnie1
sam Hitler.
9rzynastego marca* gdy w wyniku alianckic' nalot"w zgin0o 2<<
/erliczyk"w* a 1< <<<
stracio dac' nad gow* /ormann nakaza* %ze wzgl0d"w bez$ieczestwa(*
usuni0cie wi03ni"w z obszar"w $rzy+rontowyc' i $rzemieszczenie ic' w gb
Czeszy. Do dzi@ nie jest cakowicie jasne* czy instrukcja ta rzeczywi@cie $rzys$ieszya
realizowany ju1 $rzez ;; $rogram ewakuacji wi03ni"w oboz"w koncentracyjnyc'*
kt"re zostay bez$o@rednio zagro1one o+ensyw. Lab"jstwa c'oryc' i marsze @mierci
tyc'* kt"rzy $rze1yli* byy z $ewno@ci jedn z najciemniejszyc' kart tego okresu
NNN Czeszy. )i03ni"w zbyt sabyc' czy uznanyc' za niebez$iecznyc' ;; i
&esta$o wieszao lub rozstrzeliwao. ) tyc' egzekucjac' niekiedy tak1e bray udzia
lokalne oddziay -olkssturmu.
=ajwi0ksz gru$0 w@r"d aresztowanyc' uznanyc' za elementy
%niebez$ieczne( stanowili m01czy3ni i kobiety* skazani za suc'anie audycji
zagranicznyc' rozgo@ni. &esta$o oraz ;; szybko i zdecydowanie reagoway
r"wnie1 na wszelkie $rzy$adki grabie1y* szczeg"lnie gdy zarzuty dotyczyy
robotnik"w $rzymusowyc'. 6szcz0dzano jednak zwykle obywateli niemieckic'. )
tej gorczce odwetu i zemsty najbardziej ucier$ieli woscy robotnicy. /y> mo1e by to
szczeg"lny rodzaj zemsty na byym sojuszniku za $rzej@cie na stron0 wroga.
)kr"tce $o wydaniu rozkazu o ewakuacji wi03ni"w /ormann 12 marca
wylecia do ;alzburga.
!rzez nast0$ne trzy dni odwiedza znajdujce si0 w okolicy ko$alnie. Celem
jego $odr"1y by> mo1e byo wybranie miejsc do ukrycia nazistowskic' u$"w i
rzeczy osobistyc' Hitlera. !owr"ci do /erlina 1: marca $o caonocnej $odr"1y
$ocigiem. !od koniec tego wa@nie dnia Hitler wyda rozkaz znany $od nazw
%=ero( lub %;$alona ziemia(. )szystko* co mogo by> u1yteczne dla $rzeciwnika*
miao teraz zosta> zniszczone w czasie wyco+ywania si0 wojsk niemieckic'. Cazem z
$odj0t kilka dni wcze@niej wy$raw /ormanna rozkaz ten stanowi ironiczny zbieg
okoliczno@ci.
Do wydania owego rozkazu $rzyczynio si0 ostatnie memorandum 4lberta
;$eera. !r"bowa $rzekona> Hitlera* 1e nie nale1y bez uzasadnionej $otrzeby
wysadza> most"w* $oniewa1 ic' zniszczenie oznacza> b0dzie %ograniczenie
mo1liwo@ci $rzetrwania narodu niemieckiego(.
6d$owied3 Hitlera w $ostaci nowego rozkazu ujawnia ca jego $ogard0 dla
innyc'M %9ym razem otrzyma $an $isemn od$owied3 na swoje memorandum A
$rzekaza mu Hitler. A Ee1eli wojna jest $rzegrana* nie $rzetrwa jej r"wnie1 nar"d i
nie ma $otrzeby martwi> si0 o jego $odstawowe $otrzeby. Lniszczenie tyc' rzeczy
jest dla nas w tej c'wili jedynym i najle$szym rozwizaniem.
=ar"d niemiecki $okaza* 1e jest saby i 1e $rzyszo@> nale1y raczej do
)sc'odu. Ci* kt"rzy $ozostan $o tej wojnie* s niewiele warci. =ajle$si $olegn w
obronie swojego kraju(.
;$eer* kt"ry zaraz $o tej rozmowie wyruszy do kwatery +eldmarszaka
Iodela w Lag0biu Cu'ry* aby $owstrzyma> niszczenie in+rastruktury trans$ortu
kolejowego* < marca otrzyma $isemn od$owied3 Hitlera na swoje memorandum.
%)szystkie urzdzenia i systemy wojskowe* trans$ortowe i zao$atrzeniowe oraz
@rodki materiaowe na terytorium Czeszy( $owinny zosta> zniszczone. Iinister
Czeszy ;$eer zosta odsuni0ty od obowizk"w* a jego rozkazy dotyczce oc'rony
zakad"w $rzemysowyc' uznano za niewa1ne w trybie natyc'miastowym. Iimo to
$r"bowa inteligentnie wykorzysta> argumenty antyde+etystyczne* wskazujc* 1e
zakady $rzemysowe i inne struktury nie $owinny by> niszczone* $oniewa1 mog
zosta> odzyskane w wyAniku $rze$rowadzanyc' kontratak"w. 4le tym razem Hitler
$rzejrza jego taktyk0. Eednym z as$ekt"w tej caej s$rawy byo to* 1e minister
uzbrojenia i $rodukcji wojennej w kocu zda sobie s$raw0* 1e Hitler jest
%kryminalist(.
;$eer* kt"ry $o wizycie w kwaterze +eldmarszaka Iodela $odr"1owa
wzdu1 +rontu* $owr"ci do
/erlina 5 marca. =atyc'miast zosta wezwany do #ancelarii Czeszy.
A 6trzymuj0 meldunki* 1e zaczyna si0 $an nie zgadza> ze mn A $owiedzia
Hitler do swojego byego $rotegowanego. A =ajwyra3niej nie wierzy $an ju1 w to* 1e
t0 wojn0 mo1na jeszcze wygra>.
Iinister za$ro$onowa swoj rezygnacj0* ale Hitler odm"wi. Lasugerowa
urlo$.
;$eer* c'ocia1 o+icjalnie odsuni0ty od obowizk"w* wci1 stara si0
$rzeszkodzi> tym &auleiterom* kt"rzy c'cieli dokadnie wykonywa> rozkazy
Hitlera* zac'owa bowiem kontrol0 nad dystrybucj materia"w wybuc'owyc'.
4le 7 marca Hitler wyda kolejny rozkaz nakazujcy %zniszczenie z
wykorzystaniem materia"w wybuc'owyc'* ognia lub $rzez demonta1(
in+rastruktury trans$ortu kolejowego i drogowego* system"w czno@ci* w tym
tele+onicznej* telegra+icznej oraz rozgo@ni radiowyc'. ;$eer* kt"ry $owr"ci do
/erlina rankiem : marca* skontaktowa si0 z niekt"rymi $rzedstawicielami niemiecA
kiej generalicji* w tym z ostatnio odsuni0tym $rzez Hitlera &uderianem* oraz mniej
+anatycznie nastawionymi &auleiterami. C'cia wiedzie>* czy ws$arliby jego wysiki
majce na celu udaremnienie dziaa wynikajcyc' z manii Hitlera zniszczenia
wszystkiego* co $ozostaje za lini +rontu. &uderian z %grobowym u@miec'em(
$rzestrzega go* aby $rzy tym wszystkim %nie ryzykowa gow(.
9ego wieczoru Hitler ostrzega ;$eera* 1e jego $ost0$owanie mo1e zosta>
$otraktowane jako zdrada. La$yta go* czy wci1 wierzy* 1e wojna mo1e by>
wygrana. 6d$owiedzia* 1e nie. Hitler od$ar* 1e %%nie wolno traci> nadziei na
ostateczne zwyci0stwo(. I"wi te1 o trudnyc' momentac' w swojej wasnej
karierze* $owtarza ulubiony re+ren o nierozerwalnym zwizaniu swojego losu z
losem narodu niemieckiego. La1da od ;$eera %aby wyrazi skruc'0 i odzyska
wiar0(* dajc mu na to dwadzie@cia cztery godziny. =ajwyra3niej jednak
zanie$okojony $ers$ektyw utraty jednego ze swoic' najle$szyc' i najbardziej
kom$etentnyc' ministr"w nie czeka* a1 u$ynie czas $ostawioAnego $rzez niego
ultimatum. Ladzwoni wcze@niej do jego biura $rzy !ariser$latz. ;$eer wr"ci do
bunkra do #ancelarii Czeszy.
A N co` A za$yta Hitler.
A ;ein F)#rer! $rosz0 by> $ewnym* 1e stoj0 bezwarunkowo $rzy $anu A
od$owiedzia* decydujc si0 na kamstwo.
Hitler wyra3nie si0 wzruszy. Eego oczy wy$eniy si0 zami i serdecznie
u@cisn r0k0 ;$eera.
A /yoby dobrze* gdyby $an $otwierdzi moje u$rawnienia co do
w$rowadzania w 1ycie $askiego dekretu z 1: marca A kontynuowa ;$eer.
Hitler od razu si0 zgodzi i nakaza $rzygotowa> do $od$isu od$owiedni
dokument* kt"ry za$ewni ministrowi uzbrojenia i $rodukcji wojennej $rawo do
ostatecznyc' decyzji co do wysadzania i niszczenia obiekt"w $rzemysowyc' oraz
in+rastruktury. Hitler z $ewno@ci zdawa sobie s$raw0* 1e zosta wa@nie
wy$rowadzony w $ole* ale najwyra3niej w tym momencie wystarczao mu to* 1e
%odzyska( swojego ulubionego ministra.
) tym samym czasie /ormann wydawa &auleiterom nowe rozkazy. Laj si0
na $rzykad $roblemem aborcji u o+iar gwat"w* g"wnie uc'od3c"w ze wsc'odnic'
$rowincji Czeszy. 8
marca $odj decyzj0* 1e sytuacja i w tym zakresie musi by> uregulowana i
wyda tajn instrukcj0.
#obieta zwracajca si0 o $rze$rowadzenie aborcji musiaa naj$ierw zosta>
$rzesuc'ana $rzez o+icera #riminal$olizei* kt"ry mia ustali> $rawdo$odobiestwo*
1e rzeczywi@cie doszo do gwatu dokonanego $rzez 1onierzy 4rmii Czerwonej.
Do$iero wtedy mo1na byo zezwoli> na $rze$rowadzenie aborcji.
;$eer* $r"bujc wci1 w jak najwi0kszym sto$niu ograniczy> nie$otrzebne
niszczenia* by cz0stym go@ciem w dow"dztwie &ru$y 4rmii %)isa( w Hassleben.
Iia tam okazj0 $rzekona> si0* 1e genera Heinrici cakowicie $o$iera jego $lany.
;$eer twierdzi w czasie $rzesuc'a $rowadzonyc' $rzez 4merykan"w ju1 $o
u$adku Czeszy* 1e sugerowa nawet sze+owi sztabu Heinriciego* generaowi
#inzelowi* wyco+anie wojsk na zac'"d od /erlina* aby uc'roni> miasto od
zniszczenia.
Heinrici* kt"remu wa@nie $owierzono od$owiedzialno@> za obron0 /erlina*
d1y* $odobnie jak
;$eer* do uratowania $rzed zniszczeniem $rzede wszystkim most"w. /yo to
wa1ne r"wnie1 dlatego* 1e rury wodocigowe i kanalizacyjne stanowiy integraln
cz0@> ic' konstrukcji.
!i0>dziesi0cioo@mioletni wtedy Heinrici by* wedug jednego z o+icer"w
;ztabu &eneralnego*
%znakomitym $rzykadem $ruskiego o+icera(. 6statnio zosta odznaczony
#rzy1em Cycerskim z li@>mi d0bu i mieczami. 9en %szary 1onierz( nie dba zbytnio
o ubi"r i zwykle wola +rontowy* $olowy mundur i sk"rzane s$odnie z N wojny
@wiatowej* zamiast munduru o+icera ;ztabu &eAneralnego. Eego adiutant na $r"1no
$rzekonywa go* by wkada c'ocia1 nowy uni+orm.
&enera Helmut' Ceymann* o+icer raczej bez $olotu i wyobra3ni* zosta
wa@nie wyznaczony dow"dc obrony /erlina. !lanowa zniszczenie wszystkic'
most"w w mie@cie. ;$eer $rzy $o$arciu
Heinriciego zagra jeszcze raz swoj de+etystyczn kart i za$yta Ceymanna*
czy wierzy w zwyci0stwo. Ceymann nie m"g oczywi@cie od$owiedzie> negatywnie.
;$eer $rzekona go wi0c atwo do $rzyj0cia kom$romisowej +ormuy Heinriciego*
czyli ograniczenia zniszcze tylko do most"w najbardziej wysuni0tyc' w kierunku
radzieckic' $ozycji i $ozostawienia nietkni0tyc' w centrum stolicy. Heinrici* $o
s$otkaniu z Ceymannem* $owiedzia ;$eerowir 1e nie zamierza $rowadzi> dugiej
bitwy o /erlin. Iia nadziej0* 1e to 4rmia Czerwona szybciej dotrze do miasta*
zaskoczy Hitlera i innyc' $rzyw"dc"w 'itlerowskic' =iemiec.
!raca sztabu &ru$y 4rmii %)isa( w Hassleben bya cz0sto $rzerywana $rzez
wizyty mniej lub bardziej $o1danyc' go@ci. !ojawi si0 nawet &auleiter &reiser*
kt"ry wyja@ni o$uszczenie
!oznania $ilnymi obowizkami w /erlinie. I"wi* 1e c'ce $racowa> tutaj w
sztabie. &auleiter
Hildebrandt z Iecklenburga i &auleiter ;tDrz z /randenburga r"wnie1
dotarli do Hassleben i doAmagali si0 in+ormacji o sytuacji na +roncie. C'cieli $rzede
wszystkim uzyska> od$owied3 na jedno $odstawowe $ytanieM /ann kommt der
%usseO Q#iedy nadcign Cosjanie`R A ale nie zadawali go w$rost* bojc si0 oskar1e o
de+etyzm.
Cz0stym go@ciem u Heinriciego by r"wnie1 &Bring* kt"ry $rzyje1d1a do
dow"dztwa &ru$y 4rmii
%)isa( ze swojej rezydencji w #arinn'all. /ra udzia w $racac' s$ecjalnej
gru$y $lanistycznej
Sonderstaffel! kierowanej $rzez $od$ukownika /aumbac'a. Lajmowaa si0
$lanowaniem bombarAdowa most"w na 6drze i $unkt"w $rze$rawowyc' do
radzieckic' $rzycz"k"w z wykorzystaniem najnowszyc' bomb kierowanyc' drog
radiow. C"wnie1 #riegsmarine $rzygotowaa wyadowane materiaami
wybuc'owymi Spren$(oote @ %odzie wybuc'owe(. !lany te mo1na $or"wna> do
$omysu wykorzystania brander"w $rzeciwko okr0tom =iezwyci01onej 4rmady za
$anowania
?l1biety N. 4taki z wody i $owietrza nie $owodoway jednak 1adnego
znaczcego o$"3nienia w dziaaniac' 4rmii Czerwonej. Cosjanie cay czas z wielkim
u$orem i $o@wi0ceniem na$rawiali w lodowatej wodzie wyrzdzone szkody. )ielu
z nic' stracio wtedy 1ycie* gdy zostali $orwani $rzez rzeczny $rd. !ukownik
/aumbac' sam zreszt $otwierdza w rozmowac' z dow"dcami wojsk ldowyc'* 1e
kontynuowanie tej o$eracji nie ma wi0kszego sensu. Eego zdaniem le$iej byoby
$rzydzieli> wykorzystane $aliwo jednostkom $ancernym. /aumbac'* wedug
$ukownika
?ismanna* nie mia w sobie nic z manier $rimadonny jak wielu as"w
Lu+twa++e. /y realist* w odr"1nieniu od swojego marszaka.
!r"1no@> &Bringa dor"wnywaa jego brakowi od$owiedzialno@ci. )edug
jednego z o+icer"w sztabu &ru$y 4rmii %)isa( jego wiecznie rozbiegane oczka i
+utrzane wykoczenie s$ecjalnie za$rojektowanego dla niego munduru s$rawiay*
1e wyglda raczej jak %wesoa $rzeku$ka( ni1 marszaek Czeszy. =osi na swoim
mundurze wszystkie medale i zote e$olety. =alega stale na $rze$rowadzanie
kolejnyc' ins$ekcji i s$0dza czas* wysyajc de$esze do dow"dc"w armii z
narzekaniami* 1e 1onierze nie oddaj mu $rawidowo 'onor"w.
) czasie od$rawy w Hassleben $rzedstawi swoje dwie dywizje $owietrznoA
desantowe jako
T(ermensc#en A nadludzi. %!owinno si0 zaatakowa> z wykorzystaniem obu
moic' dywizji s$adoc'ronowyc' A deklarowa. A )tedy do$iero b0dzie mo1na
$osa> Cosjan do diaba(. &Bring nie ws$omina $rzy tym* 1e wielu 1onierzy z tyc'
dywizji miao jednak bardzo mao ws$"lnego z jednostkami
$owietrznodesantowymi. /y to $ersonel Lu+twa++e* wyznaczony do $rowadzenia
dziaa bojowyc' u boku jednostek wojsk ldowyc' bez 1adnego do@wiadczenia na
$olu walki. 9ak 'oubiona : Dywizja ;$adoc'ronowa jedna z $ierwszyc' zaamie si0
$odczas radzieckiego natarcia.
&Bring i DBnitz zamierzali rzuci> do walki $rzeciwko Cosjanom co najmniej
,< <<< 1onierzy z
Lu+twa++e oraz #riegsmarine. Fakt* 1e 1onierze ci nie zostali $rzeszkoleni do
walki na ldzie* wydawa si0 nie mie> dla nic' znaczenia. ;+ormowano nawet ca
dywizj0 z marynarzy
#riegsmarine* dowodzon $rzez admiraa* kt"remu $rzydzielono tylko
jednego o+icera wojsk ldowyc' doradzajcego w s$rawac' taktyki i $rocedur
sztabowyc'. 9ak1e ;; s+ormowao kolejne bataliony $olicyjne i brygad0
zmotoryzowan z $ersonelu sztabu )a++enA;;. 6trzymaa ona nazw0
%9ysica i jednej nocy(. =azwy jednostek ;; staway si0 $od koniec wojny
coraz bardziej egzotyczne. 6ddzia niszczycieli czog"w tej brygady otrzyma z kolei
nazw0 %;ulejka(* a batalion roz$oznawczy %Harem(.
Drugiego kwietnia jeden z o+icer"w sztabu Himmlera* $racujcego w
s$ecjalnym $ocigu
Ceic's+D'rera ;;* za$ro$onowa* aby o$r"cz 2 <<< $racownik"w z $oczty
Czeszy skierowa> do su1by na +roncie dodatkowo .<<< %$omocnik"w(. !rzyw"dcy
'itlerowscy $r"bowali wtedy za wszelk cen0 osign> cele wyznaczone w $lanie
o@miuset tysi0cy A >er ESS SSS ;ann@Plan.
Dow"dztwo &ru$y 4rmii %)isa( nie widziao jednak wi0kszego sensu w
uzbrajaniu i kierowaniu do walki kom$letnie nie$rzygotowanyc' do tego ludzi.
9akie rozwizania nie byy* wedug jej o+icer"w* ani u1yteczne* ani $rawidowe.
=azi@ci wci1 jednak uwa1ali* 1e wystarcz Panzerfaust3
i granaty. %;$rawa wydawaa si0 oczywista A $isa $ukownik ?ismann. A /yo
to morderstwo organizowane w skali masowej(.
!artia nazistowska $r"bowaa tak1e wskrzesi> ide0 Freikor$s %4dol+ Hitler(.
/ormann rozmawia o tej s$rawie 8 marca z %doktorem( #altenbrunnerem.
Czonkowie ;; byli wci1 bardzo drobiazgowi* gdy c'odzio o ic' tytuy naukowe.
C'0tnie te1 c'walili si0 swoj wiedz 'istoryczn* zwaszcza gdy doktor &oebbels
dla cel"w $ro$agandy wyciga na @wiato dzienne kolejne $rzykady zmiennyc'
kolei wojennej +ortuny. !rzykady Fryderyka )ielkiego i /lDc'era wydaway si0 ju1
wtedy mocno zu1yte* #altenbrunner zaleca wi0c ministrowi $ro$agandy
wykorzystanie $rzy$adku kl0ski kr"la $erskiego Dariusza.
Dwie armie &ru$y 4rmii %)isa( otrzymyway od 'itlerowskiego
dow"dztwa obietnice bez $okrycia. 9ak zwana , 4rmia !ancerna generaa Hasso
Jon Ianteu++la* zajmujca $ozycje nad
6dr* na $"noc od : 4rmii* miaa teraz niewiele wi0cej ni1 jedn dywizj0
$ancern. ;kadaa si0 z dora3nie organizowanyc' batalion"w i ze @wie1o
$owoanyc' rekrut"w. !odobnie byo w $rzy$adku : 4rmii generaa /ussego.
)czono do niej nawet bateri0 dzia szturmowyc'* kt"re obsugiwali marynarze KA
/ootwa++e.
6derbruc' $rawie w cao@ci obsadzono jednostkami szkolnymi* wysanymi
na $ierwsz lini0 tylko z niewielk racj c'leba* suszonej kiebasy i tytoniu.
=iekt"rzy 1onierze byli tak modzi* ze wydawano im zamiast tytoniu cukierki. )
wioskac' tu1 za lini +rontu rozstawiano kuc'nie $olowe. Cekruci maszerowali
na$rz"d* aby wyko$a> oko$y i $rzygotowa> umocnienia. ;ami 1onierze nazywali
ic' %towarzyszami w cier$ieniu(. =ie stanowili bojowej siy w 1onierskim
znaczeniu tego sowa. =ikt* nawet dowodzcy nimi o+icerowie* nie wiedzia* jakie
maj zadania i co maj robi> tu* nad 6dr. 6ko$ali si0 wi0c i czekali. Eedynie 1arty
ratoway resztki ic' nastroju.
Eeden z takic' 1onierzy* $ojmany $rzez Cosjan* $owiedzia na $rzesuc'aniuM
%Gycie jest jak dzieci0ca koszulka A kr"tkie i za+ajdane(.
Gonierze niemieccy z +rontowym do@wiadczeniem $rzygotowali sobie
$rzytulne A $em)tlic# jamy* co@ w rodzaju ziemianki o wymiarac' zwykle dwa na
trzy metry* $okrytej grubymi ga0ziami* na kt"re sy$ano metrow warstw0 ziemi.
Eeden z 1onierzy $isa wtedyM %I"j sc'ron by cakiem milutki. )yglda jak
niewielki $ok"j. Iia nawet drewniany st" i awk0(. 4by za$ewni> sobie nieco
wi0cej kom+ortu* z $obliskic' dom"w $rzynoszono materace i kodry.
!oniewa1 ogie i dym $rzycign0yby uwag0 snaj$er"w* 1onierze nie mogli
nawet my@le> o $orzdnym umyciu si0 czy ogoleniu. !od koniec marca $ogorszyy
si0 r"wnie1 racje 1ywno@ciowe.
!rzez wi0kszo@> tyc' dni ka1dy otrzymywa $oow0 Kommiss(rot!
wojskowego boc'enka c'leba* a tak1e gulasz lub zu$0* kt"re docieray do oko$"w w
kotac' z kuc'ni $olowyc' na tyac'* najcz0@ciej w nocy i cakiem zimne. Ee1eli
1onierze mieli szcz0@cie* otrzymywali >wiartk0 szna$sa czy Frontk,mpferp,ckc#en A
niewielkie $aczki wysyane na +ront* z ciastem* cukierkami i czekolad. &"wnym
$roblemem by $rzede wszystkim brak wody $itnej. )ielu 1onierzy cier$iao na
dyzenteri0* a +etor w oko$ac' sta si0 nie do wytrzymania.
9warze modyc' rekrut"w szybko mizerniay ze zm0czenia i na$i0cia. &dy
tylko niebo si0 rozja@niao* atakoway radzieckie samoloty szturmowe i $rzez cay
dzie trwa koncert artylerii z dzia i mo3dzierzy. 6strza artyleryjski $rowadzono
r"wnie1 w nocy* $owodujc $owa1ne straty.
6d czasu do czasu radziecka artyleria wstrzeliwaa si0 w kolejne budynki* by
niszczy> miejsca* gdzie mo1na by zorganizowa> stanowisko dowodzenia. !otem
wystrzeliwano $ociski +os+orowe.
Dla modyc' rekrut"w najwi0kszym $rze1yciem bya jednak czterogodzinna
nocna warta.
)i0kszo@> z nic' obawiaa si0* 1e radzieccy zwiadowcy $ojm kt"rego@ z nic'
w c'arakterze
%j0zyka(. ) czasie dnia nikt nie @mia nawet si0 ruszy>. Cosyjski snaj$er tra+i
$rosto w gow0
!o'lmeyera* jednego ze ws$"towarzyszy &er'arda 9illery\ego z
$oczdamskiego $uku $odc'or1yc'* gdy ten wyc'odzi z oko$u. 6tterstedt
$r"bowa mu $om"c* ale i jego tra+ia kula snaj$era. =ikt nie zauwa1y i $omienia
wylotowego w momencie strzau i nie udao si0 okre@li> miejsca* z kt"rego $ad
strza. =iemcy w tym sektorze mieli r"wnie1 swojego znakomitego snaj$era. /y to
$rawdziwy %szaleniec(* kt"ry $oza su1b c'odzi w czarnym cylindrze i +raku
grabarza z $rzy$i0tym #rzy1em =iemieckim w zocie* nielubianym odznaczeniem*
kt"re 1onierze nazywali %jajem sadzonym(. Eego wyskoki i drobne szalestwa
tolerowano z $owodu 1,< tra+ie.
Lazwyczaj wybiera stanowisko z tyu* za lini oko$"w* cz0sto w stodole czy
stajni. 6bserwatorzy z lornetkami w oko$ac' $rzekazywali mu koordynaty
wykrytyc' $rzez siebie cel"w.
!ewnego dnia* gdy zu$enie nic si0 nie dziao* obserwator doni"s mu* 1e $o
stronie $rzeciwnika wzdu1 oko$"w biega tylko $ies i niczego wi0cej nie wida>. !ies
zosta $oo1ony jednym strzaem.
Dostawy amunicji byy tak mae* 1e nakazano co rano meldowa> o jej zu1yciu.
Do@wiadczeni dow"dcy kom$anii $rzekazywali wi0c nieco zawy1one dane* aby
za$ewni> sobie rezerwy na wy$adek $owa1niejszego ataku* kt"ry m"g $rzecie1
nadej@> w ka1dej c'wili. !od koniec marca dow"dcy jednostek niemieckic' stawali
si0 coraz bardziej nies$okojni. )iedzieli* 1e Cosjanie bawi si0 ju1 teraz z nimi %w
kotka i myszk0(* c'cc osign> od razu dwa cele. /itwa o $rzycz"ki na zac'odnim
brzegu 6dry nie tylko bowiem miaa $rzygotowa> $ozycje wyj@ciowe dla 4rmii
Czerwonej do ataku na /erlin* ale tak1e wyczer$a> siy : 4rmii i zmusi> do
zu1ycia i tak ju1 skromnyc' za$as"w amunicji. =iemieckie dziaa wskutek
w$rowadzonyc' ogranicze mogy wyAstrzeli> zaledwie dwa $ociski dziennie.
Cosyjscy kanonierzy s$okojnie wi0c wstrzeliwali si0 w kolejne cele* $rzygotowujc
si0 do wa@ciwego natarcia. 4tak na )zg"rza ;eelow w kierunku
/erlina by teraz ju1 tylko kwesti czasu.
Gonierze w oko$ac' $r"bowali jako@ zabi> czas* $iszc listy do domu czy
a$ic c'wil0 drzemki.
6d koca lutego $oczta nadc'odzia coraz rzadziej. Iiao to $rzynajmniej t0
zalet0* 1e zmniejszaa si0 liczba samob"jstw s$owodowanyc' zymi wie@ciami z
domu o bombardowaniac' czy o @mierci kogo@ z czonk"w najbli1szej rodziny.
Gonierze niemieccy* kt"rzy tra+ili do radzieckiej niewoli* m"wili $rzesuc'ujcym
ic' o+icerom* c'o> teraz trudno $otwierdzi> $rawdziwo@> ic' zezna* 1e wasna
artyleria ostrzeliwaa teren za oko$ami* co miao ostrzec $rzed wyco+aniem si0.
Ldawali sobie s$raw0* 1e nie b0d w stanie dugo utrzyma> zajmowanyc'
$ozycji. Czekali tylko na jedn rzecz* na rozkaz do odwrotu. &dy dow"dca $lutonu
dzwoni do dow"dcy kom$anii i nie m"g si0 $oczy>* 1onierze w$adali niemal w
$anik0. )i0kszo@> $rzyjmowaa od razu* 1e o$u@cili ic' dow"dcy* kt"rzy wcze@niej
nakazywali $rzecie1 walczy> do samego koca. 6bawiali si0 te1 $atroli 1andarmerii
$olowej. =ajle$szym rozwizaniem wydawao si0 zako$a> g0boko w bunkrze i
modli>* aby Cosjanie dali szans0 $oddania si0* zanim wrzuc do bunkra granat. 4le
nawet wtedy zawsze istniao ryzyko niemieckiego kontrataku. )"wczas 1onierzom*
kt"rzy wcze@niej $oddali si0 Cosjanom* grozia natyc'miastowa egzekucja.
Iimo niedostatecznej liczby $rzeszkolonyc' ludzi i braku amunicji*
niemieckie jednostki wci1 stanowiy $owa1ne zagro1enie dla wojsk radzieckic'.
marca 8 4rmia &wardii zaatakowaa $od
&ut Hat'enow* na $askim* $ozbawionym drzew terenie w $obli1u Ceitwein
;$ur. ) stan $ogotowia $ostawiono :< /rygad0 ;zkoln Dzia ;zturmowyc' i ,<,
Dywizj0 !iec'oty
%DBberitz(. !o $ojawieniu si0 czog"w 9A,. dziaa szturmowe natyc'miast
zaj0y stanowiska ogniowe. ;tarszy sier1ant )ein'eimer wykrzykiwa co c'wila
komend0M %!rzeciw$ancernym ogniaU(. Oadowniczy &er'ard Laudan uwija si0 jak
w ukro$ie. !odobnie reszta zaogi. ) cigu kilku minut tra+iono cztery 9A,.. =agle
1onierze zobaczyli o@le$iajcy bysk i $oczuli ogromny wstrzs. Laudan uderzy
gow w stalow $yt0. Dow"dca wozu zd1y tylko krzykn> %aus'
Laudan otworzy waz* c'cc wyskoczy> na zewntrz. =ie zauwa1y jednak*
1e nie odczy suc'awek i mikro+onu. ) kocu udao mu si0 wydosta>. Ceszta
zaogi znalaza sc'ronienie za $ojazdem. )@r"d bitewnego c'aosu wydawao si0* 1e
nie ma 1adnej szansy na ratunek. Iec'anikAkierowca nazwiskiem #lein wszed
jednak z $owrotem do wozu. #u zdumieniu wszystkic' silnik za$ali bez
najmniejszego $roblemu. !o kolei wszyscy dostali si0 do @rodka i w"z zacz si0
$owoli co+a>. 6kazao si0* 1e $ocisk tra+i w $ancerz $od dziaem* ale na szcz0@cie go
nie $rzebi. 9o ic' uratowao. %Caz jeszcze s$rzyjao nam 1onierskie szcz0@cie( A
skomentowa $"3niej to wydarzenie
Laudan. Kdao si0 nawet od$rowadzi> $ojazd do warsztatu remontowego
brygady w Ce'+elde* na $oudnie od ;trausbergu.
Lar"wno nad 6dr* jak =ys Ou1yck* na$rzeciwko wojsk 1 Frontu
Kkraiskiego* o+icerami niemieckimi targay r"1ne* czasami s$rzeczne ze sob
uczucia. %6+icerowie maj zwykle dwie odmienne o$inie na temat sytuacji* w jakiej
si0 znale3li A meldowali radzieccy o+icerowie @ledczy A wersj0 o+icjaln oraz wasne
$ogldy* kt"rymi dziel si0 tylko z bliskimi $rzyjaci"mi(. )szyscy mocno wierz w
to* 1e musz broni> swojej ojczyzny i swoic' rodzin* ale $rzy tym zdaj sobie
doskonale s$raw0 z beznadziejno@ci sytuacji. %)ida> wielkie r"1nice mi0dzy
$oszczeg"lnymi jednostkami A o$owiada niemiecki $orucznik $rzesuc'ujcemu go
o+icerowi z dow"dztwa 1
4rmii A regularne jednostki s silne i zwarte* c'arakteryzuj si0 wysok
dyscy$lin i morale. )
tyc' dora3nie tworzonyc' i rzuconyc' na +ront sytuacja wyglda zu$enie
inaczej. !oziom dyscy$liny jest bardzo niski* 1onierze w$adaj w $anik0 i rzucaj
si0 do ucieczki* gdy tylko $ojawiaj si0 Cosjanie(.
Nnny z niemieckic' o+icer"w tak $isa do swojej narzeczonejM
Aeraz (3cie oficerem oznacza ko13sanie si0 tam i z powrotem! jak wa#ad1o! mi0dz3
Krz32em %3cerskim a
s4dem wojenn3m i krz32em (rzozow3m.
11
Pr'"-!t!w(nie c!<p )e -r(ce
9rzeciego kwietnia marszaek Guk"w odlecia z Ioskwy do swojej kwatery.
;amolot #oniewa wystartowa $rawie w tym samym czasie. )y@cig si0 roz$ocz.
Lgodnie z $lanem o+ensywa miaa ruszy> 15 kwietnia* a /erlin zosta> zdobyty
kwietnia* w dzie urodzin Lenina. Guk"w by w staym kontakcie ze ;tawk* ale ca
jego czno@> z Ioskw nadzorowao =#)D $rzez 1<8
kom$ani0 czno@ci s$ecjalnej* $rzydzielon do dow"dztwa +rontu.
%6$eracja berliska... za$lanowana $rzez genialnego naczelnego dow"dc0
towarzysza ;talina(* jak to dy$lomatycznie uj Larzd !olityczny 1 Frontu
Kkraiskiego* nie bya wcale zym $lanem.
!roblemem wydawao si0 jedynie to* 1e uc'wycony $rzez 1 Front /iaoruski
$rzycz"ek na 6drze le1a na$rzeciwko dominujcyc' nad ca okolic )zg"rz
;eelow. Guk"w $rzyzna $"3niej* 1e nie doceni znaczenia tej rubie1y niemieckiej
obrony.
!rzed sztabami obu +ront"w stao teraz ogromne zadanie. =a terenie !olski
szybko kadziono tory dostosowane do rozstawu k" rosyjskic' $ocig"w*
budowano tymczasowe mosty na )i@le.
)szystko $o to* aby $rzetrans$ortowa> miliony ton zao$atrzenia* g"wnie
$ocisk"w artyleryjskic' i rakietowyc'* amunicji* $aliwa i racji 1ywno@ciowyc'.
Eednostki 4rmii Czerwonej $otrzeboway $ilnie uzu$enie. ;traty w ludziac'
w o$eracjac' wi@laskoAodrzaskiej i $omorskiej nie byy co $rawda zbyt wielkie*
zwaszcza biorc $od uwag0 szybkie $ost0$y o+ensywy* ale dywizje $iec'oty
+ront"w dowodzonyc' $rzez Gukowa i #oniewa* kt"ryc' stany oscyloway wok"
liczby .<<< 1onierzy* nigdy tak na$rawd0 nie miay szansy do$rowadzenia do
koca $rocesu uzu$enienia strat osobowyc'. Do 2 wrze@nia 1:.. roku z agr"w
skierowano do 4rmii Czerwonej 1 <,< .:. wi03ni"w kryminalnyc'. !oj0cie to
odnosio si0 wtedy nawet do ukaranyc' za uc'ylanie si0 od $racy. )i03niowie
$olityczni* zekowie! oskar1eni o zdrad0 i dziaania antyradzieckie* byli uwa1ani za
zbyt niebez$iecznyc'* by kierowa> ic' do wojska* nawet do batalion"w karnyc'.
#olejnymi wi03niami z agr"w uzu$eniono szeregi 4rmii Czerwonej wczesn
wiosn 1:.2 roku.
6biecywano im* 1e krwi b0d mogli odku$i> swoje winy. !otrzeby armii
byy tak du1e* 1e $od koniec marca* dwa tygodnie $rzed roz$ocz0ciem o+ensywy na
/erlin* wydany zosta dekret
!astwowego #omitetu 6brony nakazujcy skierowanie do wojska
okre@lonyc' kategorii wi03ni"w z ka1dego obwodu i $oszczeg"lnyc' zarzd"w
=#)D.
/ardzo wt$liwe* czy $ers$ektywa zamiany @mierci w &uagu* %$siej @mierci
dla $s"w(* jak to wtedy m"wiono* na bo'atersk @mier> na $olu walki bya
wystarczajc motywacj dla wi03ni"w.
!i0ciu z nic' wyr"1niono nawet tytuami /o'atera Lwizku Cadzieckiego* w
tym jednego z najsawniejszyc'* 4leksandra Iatrosowa* kt"ry wasnym ciaem
zasoni otw"r strzelniczy nieAmieckiego bunkra. /ytowanie w agrac' nauczyo
wi03ni"w 1y> z dnia na dzie. Eedyn rzecz* kt"ra $ocigaa ic' w tym wszystkim*
bya szansa cakowitej zmiany s$osobu 1ycia. =iekt"rzy z nic' rzeczywi@cie
%odku$ili swoje winy krwi( w jednostkac' oczyszczajcyc' $ola minowe lub
batalionac' karnyc'V okazao si0* 1e ci wczeni do kom$anii sa$er"w walczyli o
wiele le$iej ni1 wysani do kom$anii karnyc'.
)yzwoleni $rzez 4rmi0 Czerwon jecy wojenni* kt"rzy $rze1yli $ieko
niemieckic' oboz"w* byli traktowani nieco le$iej. ) $a3dzierniku 1:.. roku
!astwowy #omitet 6brony wyda dekret nakazujcy skierowanie byyc' jec"w do
s$ecjalnyc' jednostek rezerwowyc' $rzy okr0gac' wojskowyc' w celu s$rawdzenia
ic' $rzez =#)D i ;miersz. ) jednostkac' zawsze traktowano ic' jak elementy
$olitycznie $odejrzane. Dow"dztwa +ront"w nie ukryway swojego nie$okoju z
wczenia w szeregi armii %1onierzy* obywateli radzieckic' uwolnionyc' z
+aszystowskiej niewoli(. 6ceniano* 1e ic' %morale( byo niskie w wyniku
oddziaywania %+aszywej +aszystowskiej* $ro$agandy( $odczas dugiej niewoli.
Ietody wyc'owawcze stosowane wobec nic' $rzez o+icer"w $olitycznyc' nie
$rzynosiy wyra3nego skutku. Czytano im zwykle rozkazy towarzysza ;talina*
$okazywano +ilmy o Lwizku Cadzieckim i )ielkiej )ojnie 6jczy3nianej oraz
zac'0cano do brania odwetu za %straszliwe zbrodnie niemieckic' bandyt"w(.
%Ci ludzie s wa1ni dla wojska A na$isano w jednym z meldunk"w Larzdu
!olitycznego 1 Frontu
Kkraiskiego A $oniewa1 $eno w nic' nienawi@ci do wroga i c'0ci odwetu za
wszystko* co dane im byo $rze1y> i $rzecier$ie>. =ie s jednak jeszcze wdro1eni do
wojskowej dyscy$liny(. ;owa te $otwierdzay $o@rednio udzia tyc' wa@nie
1onierzy w gwatac'* morderstwac'* rabunkac'* $ijastwie* a tak1e wcale
nierzadkie $rzy$adki dezercji. !odobnie jak kryminali@ci z &uagu $ost0$owali
cz0sto brutalnie wskutek swoic' 1yciowyc' do@wiadcze.
) 2 4rmii Kderzeniowej :. Dywizja !iec'oty &wardii otrzymaa .2 byyc'
jec"w na $i0> dni $rzed roz$ocz0ciem o$eracji odrzaskiej. 6+icerowie $olityczni
nie dowierzali 1adnemu. Eeden z nic' na$isaM %#a1dego dnia $rzez okoo dwie
godziny rozmawiaem z nimi o ojczy3nie* o okruciestwac' $o$enionyc' $rzez
=iemc"w i $rze$isac' $rawnyc' dotyczcyc' zdrady ojczyzny.
)ysali@my ic' do r"1nyc' $uk"w* aby w jednej kom$anii nie znalazo si0
dw"c' takic'* kt"rzy byli razem w obozie jenieckim w =iemczec' lub $oc'odzili z
tego samego regionu Cosji. #a1dego dnia* o ka1dej godziny in+ormowano nas o ic'
zac'owaniu. 4by wzm"c ic' nienawi@> w stosunku do wroga* $okazywali@my im
+otogra+ie $rzedstawiajce okruciestwa wobec ludno@ci cywilnej* tak1e wobec
dzieci. !okazali@my im te1 okaleczone $rzez =iemc"w ciao jednego z naszyc'
1onierzy(.
/rak zau+ania wobec byyc' jec"w wynika ze stalinowskic' obaw* 1e ka1dy*
kto s$0dzi jaki@ czas $oza granicami Lwizku Cadzieckiego* niezale1nie od
okoliczno@ci* kt"re do tego do$rowadziy* by wystawiony na dziaania o
c'arakterze antyradzieckim. Fakt $rzebywania w niemieckim obozie jenieckim
oznacza dla o+icer"w $olitycznyc' %stae oddziaywanie goebbelsowskiej
$ro$agandy(M %=ie znali $rawdziwej sytuacji w Lwizku Cadzieckim i 4rmii
Czerwonej(. 9o wszystko @wiadczy* 1e wadze obawiay si0 ws$omnie
katastro+y 1:.1 roku i $rzy$isywania winy za ni towarzyszowi ;talinowi. 4 tego za
wszelk cen0 c'ciano unikn>.
6+icerowie $olityczni cz0sto byli $rzera1eni $ytaniami zadawanymi $rzez
byyc' jec"wM %Czy $rawd jest* 1e cay s$rz0t wykorzystywany $rzez 4rmi0
Czerwon zosta zaku$iony w ;tanac'
Ljednoczonyc' i 4nglii i 1e zajmuje si0 tym osobi@cie towarzysz ;talin`(.
!roblemy z byymi jecami miao r"wnie1 =#)D. %=a skutek zego nadzoru
i nie$rawidowej $ostawy dow"dc"w doc'odzio do $owa1nyc' $rzy$adk"w
naruszania wojskowej dyscy$liny* amania $rawa i niemoralnego zac'owania(. %=a
obszarac' wyzwolonyc' $rzez 4rmi0 Czerwon znajduje si0 wiele wrogic'
element"w* sabota1yst"w i innyc' agent"w(. ) ra$ortac' =#)D
$isano r"wnie1 o o+icerac'* kt"rzy montowali zasony na oknac' $ojazd"w
sztabowyc'. /y> mo1e zakadano je dla ukrycia obecno@ci %+rontowyc' 1on(*
koc'anek starszyc' o+icer"w* kt"re zwykle su1yy w jednostkac' medycznyc' lub
czno@ci $rzy dow"dztwac' wy1szyc' szczebli. C'ocia1 sam ;talin da cic'e
$rzyzwolenie na $osiadanie %+rontowyc' 1on(* =#)D nakazywao %usuwanie
c+iranekd $rzed $unktami kontrolnymi(.
=ajwy1szym $riorytetem zar"wno dla o+icer"w $olitycznyc'* jak i =#)D*
od$owiedzialnyc' za
%kontrol0 gotowo@ci bojowej(* bya indoktrynacja szarej masy 1onierskiej.
)edug tego kryterium
%$rzygotowanie $olityczne( stao si0 najwa1niejszym elementem w armii.
6rganizowano nawet s$ecjalne s$otkania o c'arakterze $ro$agandowym dla
1onierzy innyc' narodowo@ci ni1 rosyjska* zwaszcza $o $rzybyciu do jednostek
$od koniec marca 1onierzy z nowego $oboru. ) jednostkac' $ojawili si0 wtedy
!olacy z %zac'odniej Kkrainy( i %zac'odniej /iaorusi( oraz Iodawianie.
)ielu z tyc' nowyc' byo w latac' 1:,:A1:.1 @wiadkami masowyc'
wyw"zek i de$ortacji $rze$rowadzanyc' $rzez =#)D i uod$ornio si0 na
komunistyczn indoktrynacj0* kt"ra wtedy koncentrowaa si0 na $rzekonaniu
1onierzy 4rmii Czerwonej do najwy1szyc' $o@wi0ce.
%!odc'odzili do tego bardzo sce$tycznie A alarmowa jeden z o+icer"w
$olitycznyc'. A !o $ogadance na temat czynu /o'atera Lwizku Cadzieckiego*
sier1anta )aramowa* kt"ry rzuci si0 na bunkier* aby zasoni> wasnym ciaem
otw"r strzelniczy* syc'a> byo komentarze* 1e co@ taAkiego nie jest $rzecie1
mo1liwe(.
Eako@> $rocesu szkolenia wojskowego $ozostawiaa wci1 bardzo wiele do
1yczenia. %Du1a liczba strat s$owodowana jest ignorancj o+icer"w i zym
wyszkoleniem 1onierzy( A stwierdzano w jednym z meldunk"w =#)D. 9ylko w
jednej dywizji w cigu miesica zgin0o , 1onierzy* a 57
zostao rannyc' z $owodu nieod$owiedniego $ost0$owania z broniM %Dzieje
si0 tak z tego $owodu* 1e rzuca si0 na ziemi0 zaadowan bro(. Nnni 1onierze
odnosili $owa1ne obra1enia w wyniku lekkomy@lnego obc'odzenia si0 z nieznanym
s$rz0tem i r0cznymi granatami. ;abo wyszkoleni 1onierze nie$rawidowo wkadali
za$alniki do granat"w* a niekt"rzy %uderzali w miny i $ociski twardymi
$rzedmiotami(.
;a$erom 4rmii Czerwonej brakowao w tym czasie $rawie wszystkiego.
Catowali si0* wykorzystujc materia wybuc'owy $ozyskany z niemieckic'
niewybuc'"w i min* kt"re zbierano noc. Nc' mottem byoM %Eeden bd i koniec z
obiadkami(. )ycigali materia wybuc'owy* $odgrzewali go i rolowali mi0dzy
udami* jak dziewcz0ta w kubaskiej +abryce cygar. ) kocu wkadali w drewniane
$udeka* kt"re c'roniy $rzed niemieckimi wykrywaczami min. ;to$ie zagro1enia
zale1a od rodzaju materiau wybuc'owego. 6dwag0 i umiej0tno@ci sa$er"w
$odziwiali inni 1onierze* $iec'ociarze* nawet czogi@ci* kt"rzy zwykle niezbyt
c'0tnie $rzyznawali wy1szo@> innym rodzajom wojsk i su1b.
!rogram intensywnej indoktrynacji armii roz$ocz si0 $od koniec lata 1:.
roku* w czasie odwrotu wojsk radzieckic' s$od ;talingradu i $o wydaniu $rzez
;talina rozkazu %4ni kroku w tyU(. 9o wa@nie wtedy $owsta wiersz 4nny
4c'matowej 7odzina odwa$i w3(i1a. ;owa te wykorzystaa
4rmia Czerwona w lutym 1:.2 rokuM %Gonierzu 4rmii CzerwonejU Eeste@ ju1
na niemieckiej ziemi.
&odzina odwetu wybiaU(. ;owa $oetki zmieni $ierwszy ?renburg* kt"ry
na$isa w 1:. rokuM
%=ie liczcie dni* nie liczcie kilometr"w. Liczcie tylko =iemc"w* kt"ryc'
zabili@cie. Labij =iemca A to twojej matki modlitwa. Labij =iemca A to wezwanie
rosyjskiej ziemi. =ie wa'aj si0. =ie $oddawaj. Labij(.
)ykorzystywano ka1d okazj0* aby ukaza> skal0 niemieckic' okruciestw w
Lwizku Cadzieckim.
)edug jednego z +rancuskic' in+ormator"w* gdy wadze 4rmii Czerwonej
eks'umoway 52 <<<
cia Gyd"w zabityc' $od =ikoajewem i 6dess* nakazay uo1y> je wzdu1
drogi* kt"r maszeroway wojska. Co << metr"w staa tablica z na$isemM %!atrz* jak
=iemcy traktowali radzieckic' obywateli(.
)yzwoleni robotnicy $rzymusowi byli r"wnie1 wykorzystywani w
dziaaniac' $ro$agandowyc'* aby $okaza> 1onierzom $rze@ladowania i
okruciestwo =iemc"w. Kkraiskie i biaoruskie kobiety* robotnice $rzymusowe*
o$owiaday czerwonoarmistom* jak traktowano je na robotac'. %) naszyc'
1onierzac' rosa wtedy zo@> A ws$omina jeden z o+icer"w $olitycznyc'* dodajc
$rzy tym A ale aby by> w $orzdku* nale1y stwierdzi>* 1e =iemcy $ost0$owali wobec
swoic' robotnik"w zu$enie $rzyzwoicie. !rzy$adki zego lub okrutnego
traktowania byy raczej odosobnione. !anowa jednak taki czas* 1e $ami0tano tylko
najgorsze wydarzenia(.
%!r"bowali@my rozbudzi> w 1onierzac' coraz wi0ksz nienawi@> do
=iemc"w A meldowa Larzd
!olityczny 1 Frontu Kkraiskiego A i 1dz0 odwetu(. 6$owie@ci robotnik"w
$rzymusowyc' drukowano i rozsyano $o jednostkac'. Eedna z takic' ulotek
zawieraa nast0$ujc relacj0M
%Kmie@cili nas w obozie* w ciemnyc' barakac' i zmuszali do $racy od @witu
do nocy. Dawali tylko zu$0 z rze$y i kawaek c'leba. Cay czas obra1ali nas i
$oniewierali. L naszej wioski do tyc' ic' $rzekl0tyc' =iemiec zabrali wszystkic'
modyc' ludzi* nawet c'o$c"w* kt"rzy skoczyli do$iero trzyna@cie lat.
Cier$ieli@my g"d i $oni1enie. !otem wreszcie $ojawiy si0 wie@ci* 1e id cnasid. =ie
mogli@my si0 w$rost doczeka>. /y> mo1e ju1 wkr"tce zobaczymy naszyc' braci i
nasze cier$ienia dobiegn koca. Dziewcz0ta $rzyc'odziy mnie odwiedzi>.
;iaday@my i rozmawiay@my o tym* co nas czeka. Czy uda nam si0 $rzetrwa> ten
trudny czas` Czy kiedykolwiek zobaczymy jeszcze nasze rodziny` Eak1e trudno byo
nam wytrzyma>. 9ak tu strasznie i 3le. Geni #owakczuk(. Nnna ulotka zawieraa
sowa $iosenki* nazwanej $rzez sam autork0 %$iosenk robotnic $rzymusowyc'(.
/iosna min01a! z(li2a si0 lato.
Kwiat3 kwitn4 w nasz3c# o$rodac#.
- mnie! tak m1odej dziewcz3nie!
/ niemieckim o(ozie tak 9le.
^$rzek. tum._
Nnn z metod $odgrzewania nastroj"w i budowania nienawi@ci $rzez o+icer"w
$olitycznyc' by
%rac'unek zemsty(. %) ka1dym $uku $rze$ytano o+icer"w i 1onierzy na
okoliczno@> dokonywanyc' $rzez =iemc"w cakt"w okruciestwa* grabie1y i
$rzemocyd. ) jednym batalionie zebrano dane i umieszczono je na $lakacieM c9eraz
bierzemy odwet za 772 zabityc' naszyc' krewnyc'* :<: zabranyc' na roboty do
Czeszy* za .78 s$alonyc' dom"w i ,<, zniszczone gos$odarstwad... )e wszystkic'
$ukac' ^1_ Frontu ^/iaoruskiego_ organizowano cwiece zemstyd* kt"re
s$owodoway w@r"d 1onierzy wyra3ny wzrost za$au bojowego. Gonierze
jednostek naszego +rontu oraz caej 4rmii Czerwonej s teraz szlac'etnymi
m@cicielami karzcymi +aszystowskic' oku$ant"w za ic' $rzeogromne okruciestwa
i uczynione zo(.
%) naszej kantynie namalowano du1ymi literami 'aso A ws$ominaa
szy+rantka z dow"dztwa 1
Frontu /iaoruskiego A Czy zabie@ ju1 =iemca` =o to go zabijU A /ardzo
mocno oddziayway na nas wtedy wezwania ?renburga. !oza tym mieli@my
$rzecie1 za co si0 m@ci>(. Codzice szy+rantki zostali zamordowani w ;ewasto$olu.
%=ienawi@> bya ju1 tak silna* 1e trudno byo $owstrzyma> 1onierzy(.
) czasie* gdy wojskowe wadze radzieckie rozbudzay nienawi@> i bojowy
za$a $rzed ostateczn o+ensyw* -NN Larzd !ro$agandy i od$owiednie oddziay
sztab"w armii $r"boway $rzekona>
=iemc"w* 1e je1eli si0 $oddadz* b0d dobrze traktowani w niewoli.
=iekiedy $atrolom z kom$anii roz$oznawczyc' udawao si0 $rzej> worek
$oczty $olowej* $een list"w do niemieckic' 1onierzy. 6dczytywali je niemieccy
komuni@ci lub anty+aszy@ci A jecy wojenni $rzydzieleni do zarzd"w i oddzia"w
$olitycznyc'. Labierano te1 wszystkie listy znalezione $rzy jecac' wojennyc'.
4nalizowano ka1dy z nic' $od wzgl0dem nastroj"w ludno@ci cywilnej* ocen
skutk"w amerykaskic' i brytyjskic' bombardowa* brak"w w zao$atrzeniu*
g"wnie mleka dla dzieci. Nn+ormacje te $rzesyano na wy1sze szczeble dowodzenia
oraz wykorzystywano w ulotkac' $ro$agandowyc' drukowanyc' w ruc'omyc'
drukarniac' dziaajcyc' $rzy dow"dztwac' $oszczeg"lnyc' armii.
Eednym z najwa1niejszyc' zada o+icer"w $rzesuc'ujcyc' jec"w i
$ojmanyc' w czasie $atroli roz$oznawczyc' tzw. %j0zyk"w( byo wycigni0cie od
nic' wszelkic' in+ormacji na temat broni c'emicznej. Cadzieckie wadze wojskowe*
zanie$okojone* 1e Hitler m"gby jej u1y>* zwaszcza 1e $rzyw"dcy 'itlerowscy
ws$ominali o mo1liwo@ci zastosowania tej %cudownej broni(* uwa1ay* 1e jest to
s$rawa najwy1szej wagi. Do ;zwecji dotary w tym okresie in+ormacje* 1e do
s$ecjalnyc' jednostek wysyano bro c'emiczn w dugic' skrzyniac' z nale$kM
%Do u1ycia tylko na osobisty rozkaz FD'rera(. ;zwedzki attac'e wojskowy sysza*
1e jedynie obawa $rzed niewa@ciwym u1yciem i @mierci wasnyc' 1onierzy
za$obiegy jej bojowemu wykorzystaniu. Ee1eli byo to $rawd* znaczyo* 1e do
wojsk tra+iy za$asy sarinu i tabunu z centrum badawczego )e'rmac'tu w cytadeli
w ;$andau. Feldmarszaek #eitel o$owiada wtedy ;;A6bergru$$en+D'rerowi
)ol++owi* 1e doradcy Hitlera namawiaj go do wykorzystania tej Verzweiflun$swaffe!
%broni ostatniej szansy(.
4lbert ;$eer w czasie $rzesuc'a $rowadzonyc' $rzez 4merykan"w kilka
tygodni $"3niej $rzyzna* 1e rzeczywi@cie +anatycznie nastawieni nazi@ci %o$towali
za atakiem c'emicznym(.
C'ocia1 3r"da radzieckie $odaj* 1e =iemcy wykorzystali bro c'emiczn
$rzy u1yciu samolot"w i granat"w mo3dzierzowyc' $rzeciwko ic' oddziaom
wcze@niej* w lutym $od &liwicami* brakuje jednak na to $otwierdzenia. 4lbo wi0c
3le oceniono sytuacj0* albo roz$uszczano tego rodzaju $ogoski* aby stworzy> w@r"d
1onierzy $oczucie zagro1enia. 6trzymali wtedy rozkazy* aby nakada> maski
$rzeciwgazowe $rzez cztery godziny dziennie i s$a> w nic' co najmniej jedn noc.
)ydano $a$ierowe ubiory oc'ronne i s$ecjalne buty oraz brezentowe maski
dla koni. Cozesano tak1e od$owiednie zalecenia oc'rony 1ywno@ci i 3r"de wody
oraz $rzygotowania $iwnic i sc'ron"w dla $oszczeg"lnyc' dow"dztw. !ozostaje
jeszcze kwestia* w jakim zakresie wykonano te rozkazy* zwaszcza 1e za %dyscy$lin0
c'emiczn( od$owiaday $uki =#)D.
/ardziej $owa1nie traktowano szkolenie w zakresie wykorzystania
niemieckic' Panzerfaust6w.
!rzec'wycono lub zdobyto wielkie ilo@ci tej broni i w ka1dym batalionie
$iec'oty organizowano s$ecjalne gru$y szkolce si0 w jej bojowym wykorzystaniu.
6+icerowie $olityczni ukuli wtedy sloganM %!obi> wroga jego wasn broni(. Cae
szkolenie obejmowao od$alenie jednego z
Panzerfaust6w w kierunku wraku czogu lub @ciany z odlego@ci ,< metr"w.
Gonierzy , 4rmii
Kderzeniowej uczyli instruktorzy #omsomou. ;ier1ant /ielajew z , #or$usu
!iec'oty od$ali
Panzerfausta w kierunku @ciany oddalonej o 2< metr"w. &dy tylko o$ad kurz*
okazao si0* 1e $ocisk wybi dziur0 na tyle du1* 1e mo1na byo si0 $rzez ni
$rzeczoga>* a nast0$nie uderzy w kolejn @cian0. Gonierze $odziwiali mo1liwo@ci
tej broni. )iedzieli* 1e stanie si0 $rzydatna w czekajcyc' ic' walkac' o /erlin. =ie
jako bro $rzeciw$ancerna* ale do burzenia @cian dom"w.
1$
Oc'e#iw(nie n( s't<r&
=a $ocztku kwietnia* gdy /erlin wyczekiwa na roz$ocz0cie radzieckiego
ataku na miasto z +rontu na 6drze* atmos+era w stolicy stawaa si0 coraz bardziej
gorczkowa. )ida> ju1 byo straszliwe wyczer$anie i des$eracj0 mieszkac"w.
%)czoraj A meldowa do ;ztok'olmu szwedzki attac'e wojskowy w /erlinie A
Jon 9i$$elskirc' za$rosi nas na kolejne s$otkanie do Iellensee. Kdaem si0 tam
g"wnie z ciekawo@ci. =ie oczekiwaem* 1e usysz0 co@ interesujcego czy
rewelacyjnego* $oniewa1 sytuacja zmieniaa si0 jak w kalejdosko$ie. Cay ten
wiecz"r $een $oczucia beznadziei by w sumie tragiczny. )ielu niemieckic'
o+icer"w nie $r"bowao nawet udawa> i otwarcie $rzedstawiao sytuacj0 tak* jaka
bya. =iekt"rzy cakowicie si0 rozkleili i szukali $ocieszenia w butelce(.
Fanatyzm i determinacja istniay jeszcze tylko w szeregac'.tyc' nazist"w*
kt"rzy byli $rzekonani* 1e $o wojnie czeka ic' sd i egzekucja. C'cieli wi0c* tak jak
Hitler* aby i inni $odzielili ic' los. Eu1 we wrze@niu 1:.. roku* gdy alianci zbli1ali si0
do granic Czeszy* $rzyw"dcy nazistowscy $ostanowili* 1e b0d kontynuowa> walk0
nawet w wy$adku kl0ski. Ldecydowali $owoa> do 1ycia ruc' o$oru* )erwol+.
=azwa $owstaa z ins$iracji $owie@ci* kt"rej akcja dzieje si0 w czasie wojny
trzydziestoletniej.
!owie@> na$isa Hermann LBns* $odziwiany $rzez nazist"w skrajny
nacjonalista* kt"ry zgin w
1:1. roku. ) $a3dzierniku 1:.. roku* kiedy idea )erwol+u nabraa realnyc'
ksztat"w* ;;A
6bergru$$en+D'rer Hans !rDtzmann zosta generalnym ins$ektorem obrony
s$ecjalnej. !rDtzmann w czasie swojego $obytu na Kkrainie studiowa taktyk0
dziaania $artyzant"w* wezwano go wi0c z
#r"lewca* aby zorganizowa dow"dztwo )erwol+u. 4le jak to si0 dziao w
$rzy$adku wielu innyc' nazistowskic' $rojekt"w* r"wnie1 teraz r"1ne +rakcje
staray si0 $rzej> kontrol0 nad $owstajcymi strukturami lub stworzy> wasne o
$odobnym c'arakterze. ) samym ;; $owoano do 1ycia dwie organizacje tego ty$uM
)erwol+ i ;; EagdJerbSnde ;korzeny\ego. Liczba ta wzro@nie do trzec'* gdy doliczy
si0 nie aktywowany nigdy /undsc'u'* w kt"rego $owstanie zaanga1oway si0 ;D i
&esta$o.
) teorii $lan szkolenia obejmowa sabota1 z wykorzystaniem $uszek $o
zu$ie Heinza* $lastiku i za$alnik"w czasowyc' zdobytyc' na /rytyjczykac'.
La$rojektowano i $rzygotowano szereg $rzedmiot"w z materiau wybuc'owego o
nazwie ni$olit* w tym nawet $aszcze $rzeciwdeszczowe z $odszewk wykonan z
tego materiau. Czonk"w )erwol+u uczono te1 jak $odej@> i udusi> wartownika
garot lub zabi> z $istoletu /a1t#er! wy$osa1onego w tumik. Hasem organizacji
miao by>M %Lmieni> dzie w noc* noc w dzieU Kderzaj we wroga* gdziekolwiek go
s$otkaszU /d3 $rzebiegyU #radnij bro* amunicj0 i racje 1ywno@ciowe. #obiety
niemieckie* ws$ierajcie walk0
)erwol+u gdziekolwiek mo1ecieU(. )erwol+ mia dziaa> w gru$ac' liczcyc'
od trzec' do sze@ciu os"b. &ru$a taka miaa otrzyma> racje 1ywno@ciowe na
sze@>dziesit dni. %;$ecjalny nacisk $oo1ono na skady benzyny i materia"w
$0dnyc' jako cele atak"w(. )adze 'itlerowskie zam"wiy <<< radiostacji i 2<<<
zestaw"w sa$erskic'* ale tylko niewiele s$rz0tu zd1ono dostarczy>. Lbierano wi0c
niewybuc'y amerykaskic' bomb za$alajcyc' zrzucanyc' na =iemcy w czasie
nalot"w. Cozbrajali je i demontowali dla )erwol+u wi03niowie oboz"w
koncentracyjnyc'.
!ierwszego kwietnia o godzinie 8.<< wieczorem $rzez radio nadano a$el do
wszystkic' =iemc"w o wst0$owanie do )erwol+u. %#a1dy bolszewik* ka1dy
4nglik* ka1dy 4merykanin* kt"ry $ostawi nog0 na naszej ziemi* musi by> naszym
celem... #a1dy =iemiec* niezale1nie od zawodu i klasy s$oecznej* kt"ry odda si0 w
su1b0 wroga lub b0dzie z nimi kolaborowa* $oczuje nasz karzc r0k0... Eedynym
mottem dla nas $ozostajeM Ldoby> lub zgin>U(. #ilka dni $"3niej Himmler wyda
nowy rozkazM %#a1dy m01czyzna* kt"ry znajduje si0 w domu z wywieszon bia
+lag* ma zosta> rozstrzelany. 4ni minuty nie nale1y si0 wa'a> z zastosowaniem tego
rodzaju @rodk"w. La osob0 odA$owiedzialn za swoje czyny nale1y uwa1a> ka1dego
w wieku czternastu lat i $owy1ej(.
!rawdziwy cel dziaania )erwol+u* jak $otwierdza dokument z . kwietnia*
wynika z niemieckiej obsesji zwizanej z 1:18 rokiemM %Lnamy $lany $rzeciwnika i
wiemy* 1e $o kl0sce nie b0dzie ju1 szansy* by =iemcy kiedykolwiek zn"w si0
$odniosy jak $o 1:18 roku(. &ro3ba zabicia ka1dego* kto zdecyduje si0 na
ws$"$rac0 z aliantami* miaa za$obiec $owt"rzeniu si0 katastro+y wersalskiej.
!artia nazistowska wyrosa na tej wa@nie 'abie kl0ski i do$rowadzia do
wojny* kt"ra raz jeszcze zawioda =iemcy na kraw0d3 $rze$a@ci.
Czonk"w Hitlerjugend wysyano w r"1ne miejsca z zadaniem ukrycia
materia"w wybuc'owyc'.
Iieli zwr"ci> si0 do lokalnego #reisleitera o zakwaterowanie i racje
1ywno@ciowe. !o wykonaniu misji wysyano ic' do domu* jak gdyby nic si0 nie
stao. Nm bli1ej byo koca* szkolenie stawao si0 coraz intensywniejsze* ale te1 i
bardziej $obie1ne. )ielu zgin0o w czasie >wicze* zanim zd1yli zada> jakiekolwiek
straty wrogowi.
6statecznie )erwol+owi niewiele udao si0 osign> o$r"cz kilku zab"jstw A
w tym burmistrz"w
4kwizgranu i #ranken'agen A i zastraszenia ludno@ci cywilnej. Czonkowie
Hitlerjugend $isali kred 'asa na murac'M %Kwa1ajcie zdrajcy* )erwol+ czuwaU(.
Lar"wno ;korzeny* jak i
!rDtzmann* w miar0 zbli1ania si0 aliant"w* wydawali si0 coraz mniej
$rzekonani do tego rodzaju $omys"w. 9ak $rzynajmniej twierdzi uj0ty $rzez
aliant"w ;korzeny Q!rDtzmann $o$eni $o kr"tkim $rzesuc'aniu samob"jstwoR.
C"wnie1 sam Himmler w $oowie kwietnia zmieni zdanie* gdy1 zamierza na
wasn r0k0 roz$ocz> negocjacje Jia ;zwecja. =akaza !rDtzmannowi zmian0
c'arakteru )erwol+u na %tylko A wycznie A $ro$agandowy(. Eedyny $roblem
stanowio dziaanie rozgo@ni )erwol+sender* kt"ra bez$o@rednio $odlegaa
&oebbelsowi i nawoywaa do kontynuowania dziaa $artyzanckic'.
=a +roncie wsc'odnim szybkie $ost0$y 4rmii Czerwonej od stycznia do
marca s$owodoway* 1e bardzo trudno byo wyszkoli> i wy$osa1y> gru$y
)erwol+u* za lini +rontu $ozostali wi0c g"wnie czonkowie -olkssturmu.
!ro$aganda wok" )erwol+u s$owodowaa jednak* 1e w jednostkac'
;miersza i =#)D $owstao $aranoiczne $rzekonanie o jego wszec'obecno@ci
i zagro1eniu dziaaniami sabota1owymi. =a zac'odzie natomiast alianci uznali* 1e
dziaalno@> )erwol+u zakoczya si0 +iaskiem. !rzygotowane bunkry zawieray
za$asy %tylko na 1< A 12 dni(* szybko te1 z czonk"w Hitlerjugend wy$arowywa
+anatyzm. /yli w tym czasie ju1 %tylko $rzestraszonymi i nieszcz0@liwymi modymi
lud3mi(. #ilku $o$enio samob"jstwo* wykorzystujc tabletki* kt"re wydano im
wcze@niej* %aby nie zaamali si0 w czasie $rzesuc'ania i o$arli $okusie zdrady(.
)ielu wysanyc' do akcji terrorystycznyc' $o $rostu ucieko do domu.
=iekt"rzy wskazywali* 1e sama idea )erwol+u nie $asowaa zu$enie do
c'arakteru =iemc"w. %Iy
=iemcy nie jeste@my wcale narodem $artyzant"w. Lawsze czekamy na
$rzyw"dc0* na rozkazy( A za$isaa w swoim dzienniku jedna z kobiet z /erlina.
Eeszcze $rzed doj@ciem 'itlerowc"w do wadzy autorka dziennika $odr"1owaa $o
Lwizku Cadzieckim. ) czasie jazdy $ocigiem* dugic' rozm"w i dyskusji*
Cosjanie 1artowali z braku rewolucyjnego duc'a u =iemc"w. Eeden z nic'
$owiedziaM %=iemieccy towarzysze rusz do ataku na stacj0 kolejow tylko wtedy*
gdy $rzedtem wyku$i bilety $eronoweU(.
Ca$orty $okazuj r"wnie1* 1e c'ocia1 &esta$o nie brao udziau w $rogramie
)erwol+u* cz0@> jego +unkcjonariuszy zostaa $rzeniesiona do #ri$o
Q#riminal$olizeiR. Kwa1ano bowiem* 1e zac'odni alianci b0d wykorzystywa>
lokaln $olicj0 $o w$rowadzeniu oku$acji wojskowej. &dy jednak kl0ska okazaa si0
totalna* nawet +anatycy zacz0li szuka> ka1dej mo1liwo@ci $rze1ycia.
=iekt"rzy czonkowie ;;* aby unikn> @ledztwa i sdu* $osugiwali si0
+aszywymi dokumentami* $rzygotowanymi wcze@niej dla czonk"w )erwol+u. Nnni
ku$owali mundury )e'rmac'tu i ksi1eczki 1odu $olegyc' 1onierzy* aby
za$ewni> sobie now to1samo@>. =iemieccy 1onierze byli w@ciekli* gdy $rzekonali
si0* 1e o+icerowie ;;* kt"rzy wcze@niej $rze$rowadzali egzekucje dezerter"w* teraz
$rzygotowuj swoj ucieczk0. =iemieccy jecy wojenni m"wili nawet amerykaskim
@ledczym* 1e krawcom nakazywano naszywanie na ubraniac' czonk"w ;; du1ej
litery %!(* aby esesmani mogli ukry> si0 w ogromnej masie $olskic' robotnik"w
$rzymusowyc'.
!rzyw"dcy nazistowscy nie $olegali teraz ju1 tylko na dora3nyc' sdac'
wojennyc' i $lutonac' egzekucyjnyc' ;;* aby %$rzekona>( 1onierzy do dalszego
o$oru. Iinisterstwo !ro$agandy wci1 in+ormowao =iemc"w o okruciestwac'
4rmii Czerwonej. Cozgaszano na $rzykad $ogoski o kobietac'Akomisarzac'
kastrujcyc' rannyc' 1onierzy. Iinisterstwo dys$onowao r"wnie1 wasnymi
gru$ami* w /erlinie i blisko +rontu nad 6dr* kt"re maloway r"1ne 'asa
$ro$agandoweM
%)ierzymy w zwyci0stwoU(* %=igdy si0 nie $oddamyU(* %6c'ro nasze
kobiety i dzieci $rzed czerwon bestiU(. /ya jednak gru$a* kt"ra moga
$rezentowa> swoje odczucia w stosunku do wojny bez obawy o odwet. Canni
=iemcy* kt"rzy stracili ramiona lub donie* m"wili &eil &itler' i
%ostentacyjnie $odnosili swoje kikuty(.
Czowiekiem* kt"ry w tym czasie otrzyma najtrudniejsze i wcale nie do
$ozazdroszczenia zadanie* by genera $orucznik Helmut' Ceymann* wyznaczony
na dow"dc0 obrony /erlina. Iusia od razu stawi> czoa organizacyjnemu c'aosowi
na szczycie nazistowskiej wadzy. &enera Haider* byy sze+ sztabu odwoany $rzez
Hitlera w 1:. roku* wy$owiada si0 bardzo sce$tycznie na temat mo1liwo@ci
obrony stolicy. Eak na$isa $"3niej* zar"wno Hitler* jak i &oebbels jako komisarz
Czeszy do s$raw obrony /erlina nie do$uszczali 1adnej %my@li o mo1liwo@ci
ataku na /erlin.
;kutek by taki* 1e obrona /erlina staa si0 jedn wielk im$rowizacj(.
Ceymann by trzecim o+icerem na tym stanowisku* od c'wili* gdy na $ocztku
lutego Hitler ogosi
/erlin twierdz. ;zybko $rzekona si0* 1e musi blisko ws$"$racowa> z
Hitlerem* &oebbelsem i
Himmlerem* dow"dc 4rmii Cezerwowej* z Lu+twa++e* dow"dztwem &ru$y
4rmii %)isa(* ;;*
Hitlerjugend oraz lokalnymi strukturami $artii nazistowskiej* kt"re
kontroloway dziaalno@>
-olkssturmu. Hitler nakaza co $rawda $rzygotowanie /erlina do obrony* ale
nie $rzydzieli od$owiednic' @rodk"w. La$ewni tylko Ceymanna* ze b0dzie
dys$onowa> wystarczajcymi siami* gdy wr"g dotrze do stolicy. &oebbels wci1
$rzekonywa sam siebie* 1e 4rmia Czerwona zostanie jednak zatrzymana na 6drze.
=a $ocztku kwietnia ludno@> /erlina liczya mi0dzy , a ,*2 miliona* w tym
1< <<< niemowlt.
&dy genera Ceymann w czasie od$rawy w #ancelarii Czeszy $odni"s
$roblem 1ywienia dzieci* Hitler s$ojrza na niego i $owiedziaM %9akic' dzieci nie ma
juz w /erlinie(. &enera zrozumia wtedy* ze naczelny dow"dca straci ju1
cakowicie kontakt z rzeczywisto@ci. 4le &oebbels wci1 twierdzi* ze w mie@cie
znajduj si0 du1e za$asy skondensowanego mleka. )edug niego* gdy miasto
znajdzie si0 w okr1eniu* mo1na te1 s$rowadzi> bydo do centrum miasta. Ceymann
za$yta* czym karmione b0d krowy. &oebbels nie mia na to 1adnego $omysu. Co
gorsza* skady 1ywno@ci znajdoway si0 g"wnie na $rzedmie@ciac' i mogy szybko
sta> si0 u$em wroga. =ie zrobiono niczego* aby temu za$obiec.
Ceymann i jego sze+ sztabu* $ukownik Hans Ce+ior* wiedzieli* ze nie b0d w
stanie utrzyma> miasta siami* kt"rymi dys$onowali. Lwr"cili si0 wi0c do &oebbelsa*
aby ludno@> cywilna* g"wnie kobiety i dzieci* moga o$u@ci> miasto. %?wakuacja jest
doskonale zorganizowana $rzez dow"dc0
;; i $olicji dla regionu ;$rewy A od$ar &oebbels. A Cozkaz wydam we
wa@ciwym czasie(. ;tao si0 cakowicie jasne* 1e nie bra $od uwag0 logistycznyc'
im$likacji ewakuacji ogromnej masy ludzi kolej i trans$ortem koowym* nie
m"wic o za$ewnieniu im 1ywno@ci w czasie drogi.
/rakowao $ocig"w* samoc'od"w i $aliwa do $rzetrans$ortowania rannyc'
i c'oryc'. )i0kszo@> ludno@ci musiaaby o$u@ci> miasto $iec'ot. =iekt"rzy
$odejrzewaj* ze &oebbels* tak jak ;talin na $ocztku bitwy $od ;talingradem* nie
c'cia ewakuowa> ludno@ci cywilnej w nadziei* ze zmusi to 1onierzy do bardziej
zaci0tej obrony miasta.
L kwatery dow"dztwa /erlina* kt"re znajdowao si0 w solidnym budynku na
Ho'enzollerndamm* Ceymann ze swoim sztabem $rzez cay czas $r"bowa
dowiedzie> si0* jak wielu 1onierzy i ile s$rz0tu mo1e mie> do dys$ozycji. !ukownik
Ce+ior szybko doszed do wniosku* 1e sam termin
%obszar obrony /erlina( nie ma tu wi0kszego znaczenia. /yo to kolejne 'aso*
tak jak %twierdza(*
kt"re ukuto w kwaterze Hitlera. !rzekona si0 tez* ze w stolicy $anuje %taka
kr"tkowzroczno@>* biurokracja i krwio1erczo@>* ze ka1dy mo1e tutaj szybko
osiwie>(.
9ylko $o to* aby broni> zewn0trznyc' rubie1y stolicy* koniecznyc' byo
dziesi0> dywizji. 6bszar obrony /erlina dys$onowa tylko jedn dywizj* i to
artylerii $rzeciwlotniczej* $ukiem
%&rossdeutsc'land(* kilkoma batalionami $olicji* $aroma batalionami
sa$er"w i dwudziestoma batalionami -olkssturmu* kt"re co $rawda s+ormowano*
ale jeszcze nie wyszkolono. #olejne dwadzie@cia miao zosta> $owoanyc'* je1eli
miasto byoby okr1one. =a $a$ierze -olkssturm w
/erlinie liczy 5< <<< ludzi* w tym jednostki ty$u -olkssturm N* kt"re miay
niewiele broni* oraz jednostki -olkssturm NN* kt"re nie miay broni w og"le. ) wielu
wy$adkac' o+icerowie
)e'rmac'tu wysyali nieuzbrojonyc' 1onierzy -olkssturmu $o $rostu do
domu* gdy 4rmia CzerAwona zbli1aa si0 ju1 do miasta* ale +unkcjonariusze =;D4!
rzadko wykazywali tyle czowieczestwa i rozsdku. Eeden z nazistowskic'
#reisleiter"w na $rzykad uwa1a* 1e wystarczy tylko oddzieli> m01czyzn od ic'
1on* od ic' mamusiek A ;uttis! kt"re mogy tylko osabi> wol0 walki. )szystkie te
$rzedsi0wzi0cia wydaway si0 z g"ry skazane na $ora1k0. =ie wydzielono dla
-olkssturmu 1adnyc' za$as"w 1ywno@ci* tak 1e czonkowie tej +ormacji
musieli korzysta> z $omocy swoic' rodzin. Dow"dcy szybko $rzekonali si0* 1e
jedynie weterani N wojny @wiatowej wykazywali %$oczucie obowizku(. Ceszta
uciekaa* gdy tylko nadarzya si0 okazja.
=ajle$iej uzbrojon i wy$osa1on jednostk w /erlinie bya 1 Dywizja
4rtylerii !rzeciwlotniczej* ale $rzesza ona $od dow"dztwo Ceymanna do$iero $o
roz$ocz0ciu walk o miasto. Cozmieszczona na trzec' $ot01nyc' betonowyc'
$ozycjac' A bunkrac' w 9iergarten* w Humboldt'ain oraz w
Friedric's'ain A dys$onowaa dziaami 1,A* 88A i <Amilimetrowymi oraz
niezb0dnym za$asem amunicji. Ceszta artylerii Ceymanna skadaa si0 z
$rzestarzayc' dzia zdobytyc' w czasie wojny na Francuzac'* /elgac' i w
Eugosawii. Cz0sto za$as amunicji do takic' dzia liczy zaledwie $ar0 $ocisk"w.
Eedyne wytyczne $rowadzenia obrony miasta zawieraa na$isana jeszcze $rzed
wojn instrukcja* kt"r Ce+ior okre@li %arcydzieem niemieckiej biurokracji(.
!artia nazistowska w /erlinie miaa r"wnie1 od$owiada> za zmobilizowanie
ludno@ci cywilnej do $rzygotowywania umocnie A zar"wno na obwodzie /erlina*
jak i $ozycjac' znajdujcyc' si0 ,<
kilometr"w od miasta. Iaksymalnie jednego dnia udao si0 zebra> 7< <<<
ludzi* $rzeci0tnie $racowao jednak nie wi0cej ni1 ,< <<<. /rakowao @rodk"w
trans$ortu* $otrzebnego s$rz0tu i narz0dzi. 4le wi0kszo@> berliskic' +abryk i biur
kontynuowaa $rac0* jak gdyby nic si0 nie dziao.
Ceymann wyznaczy oiicera wojsk in1ynieryjnyc'* $ukownika Lo'becka* aby
jako@ za$anowa nad c'aosem s$owodowanym $rzez $artyjnyc' +unkcjonariuszy i
wezwa ze szkoy wojsk in1ynieryjnyc' w #arls'orst sa$er"w* by $rzygotowali
obiekty wyznaczone do wysadzenia.
6+icerowie irytowali si0 jednocze@nie $r"bami ;$eera ratowania most"w w
/erlinie. =ie mogli za$omnie> egzekucji o+icer"w za most w Cemagen. ;a$erzy
Ceymanna nadzorowali tak1e $rac0
6rganizacji 9odta i 4rbeitsdienstu. 6bie te organizacje byty o wiele le$iej
wy$osa1one ni1 cywile $racujcy $rzy budowaniu umocnie* ale i one nie miay ju1
$aliwa i cz0@ci zamiennyc' dla s$rz0tu in1ynieryjnego. Do $rac w mie@cie
skierowano r"wnie1 17 <<< +rancuskic' jec"w wojennyc' z obozu ;talag NNND.
/udowali barykady oraz ko$ali rowy i sc'rony w c'odnikac' na rogac' ulic. =a ile
wykorzystanie tej siy roboczej $rzydao si0* trudno teraz $owiedzie>* zwaszcza 1e
cz0sto oskar1ano wtedy +rancuskic' jec"w wojennyc' o -r(eitsunlust A niec'0> do
$racy A i ucieczki z oboz"w* zwykle do niemieckic' kobiet.
Ceymannowi trudno byo dogada> si0 z dow"dcami armii* kt"rzy mieli
wydzieli> oddziay do obrony miasta. &dy Ce+ior uda si0 do dow"dztwa &ru$y
4rmii %)isa( i sze+a sztabu Heinriciego* generaa $orucznika #inzla* ten s$ojrza
tylko na $lany obrony miasta i burknM %Ci szalecy w
/erlinie $owinni dusi> si0 we wasnym sosie na wolnym ogniu(. ;ze+ sztabu :
4rmii* genera major Holz* uwa1a $lany obrony /erlina za nierealne* ale z innyc'
$owod"w. %: 4rmia A $owiedzia w s$os"b* kt"ry Ce+ior uzna za teatralny A broni
6dry i broni> jej b0dzie. &dy b0dzie to konieczne* tu zginiemy* ale si0 nie
wyco+amy(.
4ni Ceymann* ani Ce+ior nie zdawali sobie jeszcze wtedy s$rawy* 1e genera
Heinrici i jego sztab $rzygotowali $lany dziaania zu$enie r"1ne od konce$cji
$rzyw"dc"w Czeszy. 6+icerowie ci mieli nadziej0 za$obiec obl01eniu miasta* aby
uratowa> jak najwi0ksz liczb0 ludno@ci cywilnej. 4lbert
;$eer sugerowa nawet Heinriciemu* 1e : 4rmia $owinna wyco+a> si0 znad
6dry i omin> /erlin.
Heinrici zgodzi si0 co do samej idei. )edug niego najle$szym s$osobem
unikni0cia walk w stolicy byo nakazanie Ceymannowi wysania wszystkic' jego
oddzia"w nad 6dr0* aby w decydujcym momencie $ozbawi> /erlin obrony.
Nnnym istotnym $owodem d1enia do unikni0cia walk w mie@cie bya obawa*
1e nazi@ci wykorzystaj jako %mi0so armatnie( czternastoletnic' c'o$c"w. ) tak
wielu niemieckic' domac' na @cianac' wisiay ju1 +otogra+ie syn"w* kt"rzy zgin0li w
Cosji* 1e coraz wi0cej ludzi $o cic'u modlio si0* aby re1im u$ad* zanim $o@le do
walki kolejne dzieci. =iekt"rzy otwarcie nazywali taAkie $omysy dzieciob"jstwem.
;tarzy nauczyciele w szkoac'* ryzykujc* 1e kto@ ic' zadenuncjuje* doradzali swoim
uczniom jak unikn> $owoania do wojska. &orycz ludzi wzrosa $o $rzem"wieniu
&oebbelsaM %FD'rer $owiedzia kiedy@* 1e ka1da matka* kt"ra daa 1ycie swojemu
dziecku* $rzyczynia si0 do le$szej $rzyszo@ci naszego narodu(. Dla wielu stao si0
jasne* 1e Hitler i
&oebbels zamierzaj teraz $o@wi0ci> 1ycie tyc' dzieci dla s$rawy bez
$rzyszo@ci.
Czternastoletni ?ric' ;c'midtke z dzielnicy !renzlauer /erg zosta $owoany
w c'arakterze $omocnika do obsugi dzia $rzeciwlotniczyc'. Iia zameldowa> si0
do koszar im. Hermanna
&Bringa w Ceinickendor+. Eego matka* kt"rej m1 znajdowa si0 w jednej z
jednostek okr1onyc' na obszarze #urlandii* $rzera1ona i smutna* $ostanowia
towarzyszy> synowi* niosc jego ma walizk0. !o trzec' dniac' s$0dzonyc' w
koszarac' wszystkic' skierowano do jednostki na
Ceic'ss$orts+eld* terenac' s$ortowyc' w zac'odniej cz0@ci miasta. ) drodze
do tego miejsca ?ric' $rzy$omnia sobie sowa ojca* kt"ry $rzyjec'a na urlo$ z
+rontu wsc'odniego. I"wi mu wtedy* 1e teraz to on musi zadba> o rodzin0.
Ldecydowa si0 zdezerterowa> i ukrywa si0 do koca wojny.
)i0kszo@> z jego r"wie@nik"w* kt"rzy tra+ili do tworzonej wtedy dywizji* nie
$rze1ya wojny.
!owstaa w"wczas tak zwana Dywizja %Hitlerjugend(* zorganizowana $rzez
$rzyw"dc0 tej organizacji* 4rtura 4Hmanna. =a Ceic'ss$orts+eld szkolono
modocianyc' 1onierzy w strzelaniu z
Panzerfaust6w. 4Hmann robi im wykady o bo'aterstwie ;$artan oraz
$r"bowa rozbudzi> nienawi@> do wroga i niezac'wian lojalno@> wobec FD'rera.
%Eest tylko zwyci0stwo albo kl0ska( A $rzekonywa.
=iekt"rzy z tyc' modyc' ludzi uznali swoje samob"jcze zadanie za
$orywajce. Cein'ardowi
4$$elowi kojarzyo si0 ono z kornetem atakujcym 9urk"w z Pie5ni o mi1o5ci i
5mierci... Cilkego* ze su1b straconego $okolenia 1:1. roku* z kt"rego tak wielu
zgosio si0 na oc'otnika do wojska.
Comantyczny entuzjazm wzr"s jeszcze* gdy okazao si0* 1e na
Ceic'ss$orts+eld $owstaje r"wnie1 oddzia $omocniczy kobiet %/litzmSdel(.
!rzyw"dcy 'itlerowskic' =iemiec $rzygotowywali wtedy tak1e
/e#rmac#t#elferinnenkorps!
su1b0 $omocnicz kobiet. Iode kobiety musiay skada> $rzysi0g0* kt"ra
zaczynaa si0 od s"wM
%!rzysi0gam wierno@> i $osuszestwo 4dol+owi Hitlerowi* FD'rerowi i
naczelnemu dow"dcy
)e'rmac'tu(. /rzmiaa jak $rzysi0ga ma1eska. Ci* kt"rzy swoje 1dze
seksualne zamienili na 1dz0 wadzy* teraz szukali nowego substytutu.
) ministerialnej dzielnicy )il'elmstrasse urz0dnicy rzdowi $r"bowali
$rzekona> dy$lomat"w* kt"rzy jeszcze $ozostali w /erlinie* 1e %odczytuj telegramy
CooseJelta i C'urc'illa w cigu dw"c' godzin od momentu ic' wysania(. ) tym
czasie $o stolicy rozc'odziy si0 $ogoski* 1e we wsc'odniej %czerwonej( cz0@ci
miasta tworzone s boj"wki komunistyczne* kt"re maj za zadanie likwidowanie
+unkcjonariuszy $artii nazistowskiej. ;zwedzki attac'e wojskowy meldowa do
;ztok'olmuM %=a szczytac' wadzy $anuje atmos+era cakowitej des$eracji. L
determinacj c'c drogo s$rzeda> swoje 1ycie(. ) rzeczywisto@ci jedyne gru$y
dywersyjne za liniami niemieckimi skaday si0 z czonk"w kontrolowanego $rzez
Cosjan ruc'u %)olne =iemcy(* kt"rzy w mundurac' )e'rmac'tu $rzenikali $rzez
lini0 +rontu i $r"bowali $rzedosta> si0 do /erlina. Nc' dziaania ograniczay si0
g"wnie do $rzecinania kabli. !rzedstawiciele %)olnyc' =iemiec(
twierdzili $"3niej* 1e gru$a ruc'u o$oru 6st'a+en wysadzia skad amunicji
w /erlinie* ale in+ormacja ta nie jest wiarygodna.
Dziewitego kwietnia wielu znanyc' $rzeciwnik"w 'itlerowskiego re1imu
zostao zlikwidowanyc' $rzez ;; w obozac' koncentracyjnyc'. Cozkaz taki wydano*
aby u$ewni> si0* 1e wszyscy zgin* zanim zostan uwolnieni $rzez wojska
$rzeciwnika. ) Dac'au zabito Eo'anna &eorga ?lsera* komunist0* kt"ry $r"bowa
$rze$rowadzi> zamac' na Hitlera w $iwiarni /DrgerbrSu 8 listo$ada
1:,: roku. )e Flossenburgu stracono Dietric'a /on'oe++era* admiraa
Canarisa i generaa 6stera* w ;ac'sen'ausen zgin Hans Jon Do'nanyi.
Haso %6dwet nadc'odzi( A >ie Ver$eltun$ kommt' A odnosio si0 do broni -.
9eraz stao si0 ono dla 1onierzy i o+icer"w nad 6dr tylko $ustymi sowami*
$ozbawionymi znaczenia. =ie czekano ju1 na 1adne cudowne bronie* ale raczej na
nieunikniony radziecki atak. =adc'odzi odwet* tyle 1e wzi> go mieli Cosjanie.
)ielu o+icer"w* naciskanyc' z g"ry* kamao swoim ludziom* obiecujc
wykorzystanie $rzez Hitlera cudownej broni A /underwaffe A uzu$enienia* kt"re
nigdy nie miao nadej@>* i m"wili o rozamac' w koalicji anty'itlerowskiej.
!rzyczynio si0 to w du1ym sto$niu do zaamania dyscy$liny $od koniec wojny.
=awet w )a++enA;; rosa wrogo@> mi0dzy 1onierzami a o+icerami. #iedy
?ber'ard /aumgart* $isarz z Dywizji ;; %,<. Eanuar(* c'cia wej@> do dow"dztwa*
aby zaj> si0 meldunkiem* wartownicy nie c'cieli go w$u@ci> do @rodka. Lajrza
$rzez okno i zrozumia dlaczego. !isa $"3niejM %Iy@laem* 1e @ni0. &alowe
mundury* kreacje kobiet* muzyka* gwar* @miec'* $iski* dym z $a$ieros"w* brz0k
szka(. =astroju /aumgarta nie $ole$szy wcale &eorg* tumacz wywodzcy si0 z
=iemc"w nadwo1askic'* kt"ry $okaza mu karykatur0 z %!rawdy(* na kt"rej
Hitler* &Bring i
&oebbels brali udzia w orgii w #ancelarii Czeszy. =a$is $od rysunkiem
brzmiaM %#a1dy dzie walk na +roncie $rzedu1a nasze szcz0@liwe 1ycie(.
Lamiast cudownyc' broni* jednostki -olkssturmu i inne* dora3nie
organizowane* otrzymyway bezu1yteczn w walce bro* tak jak Volks#and$ranate
NH. 9en %ludowy granat( skada si0 z warstwy betonu wok" maego adunku
wybuc'owego z za$alnikiem numer 8. /y o wiele bardziej niebez$ieczny dla
rzucajcego ni1 dla wroga. 6ddzia $odc'or1yc' jednej ze szk" wojskowyc'* kt"ry
mia walczy> z radzieck armi $ancern* otrzyma karabiny zdobyte jeszcze we
Francji w
1:.< roku z za$asem $i0ciu naboj"w. 9y$owe dla nazist"w byo tworzenie
jednostek o bojowo brzmicyc' nazwac'* na $rzykad %;turmzug(* kt"re nie miay
broni* by cokolwiek zaatakowa>* czy %!anzerjagdkom$anie(* by czymkolwiek
zatrzyma> czogi.
Eednostk* kt"ra najbardziej obawiaa si0 radzieckiej niewoli* bya 1 Dywizja
Cosyjskiej 4rmii
)yzwoleczej generaa )asowa. Lnalaza si0 ona na +roncie nad 6dr z
inicjatywy Himmlera* kt"remu udao si0 z wielkimi trudno@ciami $rzekona> do tego
Hitlera. FD'rer s$rzeciwia si0 wykorzystaniu w walce jednostek zo1onyc' ze
;owian. =iemiecki ;ztab &eneralny $o$iera wcze@niej $omys $owstania
ukraiskiej armii w sile okoo miliona 1onierzy* ale Hitler stanowczo za$rotestowa*
d1c za wszelk cen0 do oddzielenia &errenmensc# und das Skla?en?olk! nadludzi od
$lemienia niewolnik"w. ;traszliwy s$os"b traktowania ludno@ci ukraiskiej $rzez
&auleitera
#oc'a $oo1yy kres wszelkim nadziejom )e'rmac'tu w tej s$rawie.
=a $ocztku kwietnia genera )asow w towarzystwie o+icera cznikowego i
tumacza uda si0 do dow"dztwa &ru$y 4rmii %)isa(* aby $rzedyskutowa> z
generaem Heinricim kwesti0 udziau jego 1onierzy w walce z 4rmi Czerwon.
)asow by wysokim* nieco $onurym m01czyzn* z %bysAtrymi* mdrymi oczami(
na $ozbawionej koloru twarzy* wygldajc blado nawet zaraz $o goleniu.
!o kilku o$tymistycznyc' zdaniac' )asowa* Heinrici ostro za$yta* jak ta
ostatnio s+ormowana dywizja s$rawdzi si0 w walce. =iemieccy o+icerowi mieli wiele
obaw* czy $rzy$adkiem oc'otnicy
C64 w ostatniej c'wili nie odm"wi walki z rodakami. 9eraz* gdy u$adaa NNN
Czesza* nie byo wielu bod3c"w do walki* z wyjtkiem des$eracji.
)asow nie $r"bowa niczego ukrywa> $rzed Heinricim. )yja@ni* ze
$ocztkowo $lanowa stworzenie co najmniej sze@ciu* mo1e nawet dziesi0ciu dywizji
zo1onyc' z jec"w wojennyc'.
!roblem jednak le1a w tym* 1e wadze 'itlerowskic' =iemiec $o$ary t0 ide0
zbyt $"3no. Ldawa sobie oczywi@cie doskonale s$raw0 z ryzyka oddziaywania
radzieckiej $ro$agandy na jego 1onierzy. Iimo wszystko c'cia* aby $ozwolono im
udowodni> swoj warto@> w ataku na jeden z odrzaskic' $rzycz"k"w.
&enera /usse wybra dla nic' mniej wa1ny sektor +rontu $od ?rlen'o+* na
$oudnie od Frank+urtu nad 6dr. Cadzieccy zwiadowcy z ,, 4rmii natyc'miast
wykryli obecno@> wasowc"w i $rzez go@niki $o$yn $otok $ro$agandy.
4tak wasowc"w roz$ocz si0 1, kwietnia. ) czasie dwui$"godzinnego
szturmu 1 Dywizja wbia si0 klinem 2<< metr"w w gb $ozycji radzieckic'. 6gie
radzieckiej artylerii okaza si0 jednak tak silny* 1e wasowcy zalegli $od nim.
Dow"dca wasowc"w* genera /ujniczenko* widzc* 1e nie otrzyma ani ws$arcia
artylerii* ani lotnictwa* $odj decyzj0 o wyco+aniu si0* wbrew wydanym wcze@niej
rozkazom /ussego. Dywizja )asowa stracia w ataku ,7< 1onierzy* w tym czterec'
o+icer"w. /usse w$ad we w@cieko@>* genera #rebs nakaza wyco+anie dywizji z
+rontu i jej rozbrojenie. /ro wydana wcze@niej wasowcom miaa zosta>
wykorzystana do %le$szyc' cel"w(.
)asowcy byli g0boko rozgoryczeni. 9wierdzili* 1e odwr"t nast$i na skutek
braku ws$arcia artylerii* ale naj$ewniej nikt ic' wcze@niej nie ostrzeg* 1e niemieckie
baterie oszcz0dzaj amunicj0.
) czasie $ierwszyc' dw"c' tygodni kwietnia na $rzycz"kac' na 6drze
doc'odzio do walk tylko s$oradycznie. 4rmia Czerwona nie ustawaa w wysikac'*
aby $oszerzy> uc'wycone $rzycz"ki. La
6dr trwa nieustanny ruc'.
6g"em w cigu $i0tnastu dni $rzegru$owano dwadzie@cia osiem radzieckic'
armii. Dow"dca 7<
4rmii* genera $ukownik !o$ow* musia wyda> rozkazy dow"dcom swoic'
kor$us"w* zanim jeszcze dotary do niego dyrektywy z wy1szego szczebla.
=iekt"re radzieckie armie miay do $okonania wiele kilometr"w i bardzo
mao czasu. Lgodnie z radzieckimi regulaminami kolumna zmec'anizowana
$owinna $okonywa> 12< kilometr"w dziennie* ale << Dywizji !iec'oty .: 4rmii
udao si0 $okona> ,28 kilometr"w w czasie dwudziestu $i0ciu godzin. Gonierze ,
4rmii Kderzeniowej* kt"ra zostaa wyznaczona do o$eracji $omorskiej* obawiali si0*
1e nie zd1 wzi> udziau w szturmie na /erlin* %dojd do /erlina* gdy wszyscy
b0d ju1 wraca> do domu(. Gaden $rawdziwy +rontowik nie c'cia straci>
mo1liwo@ci udziau w kulminacyjnym momencie wojny. )szyscy zazdro@cili
1onierzom 1 Frontu
/iaoruskiego* kt"rzy mieli i@> na /erlin.
C'ocia1 ka1dy $rawdziwy frontowik c'cia wzi> udzia w o+ensywie na
/erlin* to jednak w miar0 zbli1ania si0 terminu o+ensywy zwi0kszaa si0 r"wnie1
liczba dezerter"w. Kciekali z +rontu g"wnie ostatnio wcieleni 1onierze* !olacy*
Kkraicy i Iodawianie. Cozszerzanie si0 zjawiska dezercji oznaczao r"wnie1
wzrost bandytyzmu* grabie1y i $rzemocy wobec ludno@ci cywilnejM %=iekt"rzy
dezerterzy zabierali nawet lokalnej ludno@ci wozy* adowali na nie zrabowane rzeczy
i udajc tabory +rontowe* $r"bowali $rzedosta> si0 na tyy(. ) $ierwszej $oowie
kwietnia $uki =#)D
idce z 1 Frontem Kkraiskim aresztoway ,22 dezerter"w. ) 1 Froncie
/iaoruskim $roblemy z dyscy$lin byy jeszcze wi0ksze* co $okazuje meldunek z 8
kwietniaM %=a tyac' wci1 wa0sa si0 mn"stwo 1onierzy* kt"rzy twierdz* 1e
zgubili swoj jednostk0. ) samym tylko sektorze 51 4rmii aresztowano ostatnio 5<<
os"b. )szystkie drogi s zakorkowane $ojazdami i wozami* wykorzystywanymi
zar"wno $rzez 1onierzy* kt"rzy wykonuj zlecone zadania* jak i tyc'* kt"rzy zaj0li
si0 rabunkiem. !ozostawiaj swoje samoc'ody oraz wozy konne na ulicac' lub
$odw"rkac' i szukaj magazyn"w czy mieszka* kt"re mo1na okra@>. )ielu
o+icer"w* $odo+icer"w i 1onierzy nie wyglda ju1 nawet jak 1onierze 4rmii
Czerwonej. !rze$isy mundurowe s notorycznie naruszane. 9rudno czasami
odr"1ni> szeregowca od o+icera czy 1onierza od cywila. Doc'odzi do $rzy$adk"w
nie$osuszestwa wobec rozkaz"w wydanyc' $rzez starszyc' o+icer"w(.
!uki =#)D i jednostki ;miersza kontynuoway obawy na $odejrzanyc'.
)edug /erii akcje $rowadzono jednak ze zbyt wielk nadgorliwo@ci. Do oboz"w
=#)D w Lwizku Cadzieckim wysano a1 1.8 2.< wi03ni"w* z kt"ryc' %zaledwie
$oowa bya w stanie $odj> jakkolwiek $rac0 +izyczn(. Eednostki te $o $rostu
wysyay do Cosji %wszystkic'* kt"rzy zostali aresztowani w czasie $rowadzenia
akcji oczyszczania ty"w 4rmii Czerwonej(. !riorytety si0 nie zmieniay.
!olskic' $atriot"w wci1 uwa1ano za r"wnie niebez$iecznyc' jak
'itlerowc"w. !uki =#)D
wya$yway r"wnie1 niewielkie gru$y niemieckic' maruder"w* kt"rzy
$r"bowali $rzedosta> si0 $rzez linie radzieckie $o walkac' na !omorzu i lsku.
&ru$ki te cz0sto urzdzay zasadzki na $ojazdy czerwonoarmist"w* aby za$ewni>
sobie @rodki trans$ortu i 1ywno@>. Cadzieckie wadze wojskowe reagoway na to w
$odobny s$os"b* jak =iemcy w Lwizku CadzieckimM $alili najbli1sz wiosk0 i
mordowali ludno@> cywiln.
=astroje w 4rmii Czerwonej byy na$i0te* ale $ene u+no@ci w $rzyszo@>.
!iotr ;iebielow* dwudziestodwuletni zast0$ca dow"dcy brygady wojsk
in1ynieryjnyc'* kt"ry wa@nie zosta awansowany do sto$nia $ukownika* 1<
kwietnia $isa do domuM
>rodz3 Aato! ;amo! Szum i Aaniu'
/ tej c#wili na froncie panuje zupe1na cisza! co jest niezw3k1e i straszne zarazem.
/czoraj (3li5m3 na
koncercie' Aak! nie dziwcie si0! na koncercie' /3st0powali art35ci z ;oskw3. Ao
doda1o nam otuc#3.
;35lim3 t3lko o t3m! a(3 ta wojna zakoCcz31a si0 jak najsz3(ciej! s4dz0! 2e zale23 to
przede wsz3stkim od
nas. ;usz0 wam jeszcze opowiedzie< o dw6c# wczorajsz3c# w3darzeniac#. .t62
znalaz1em si0 na linii frontu
razem z jedn3m 2o1nierzem z t316w. /3szli5m3 z lasu na piaszcz3st3 pa$6rek.
Po1o23li5m3 si0 na (rze$u.
Przed nami .dra z d1u$im piaszcz3st3m c3plem wc#odz4c3m w wod0. :3pel ten (31
zaj0t3 przez "iemc6w.
8a .dr4 przedmie5cia zw3k1e$o niemieckie$o miasteczka o nazwie K)strin
(Kostrz3n). "a$le wok61 nas
wznios13 si0 fontann3 mokre$o piasku. Fs13sza1em strza13. Ao "iemc3 nas zauwa23li
i zacz0li intens3wnie
ostrzeliwa<.
>wie $odzin3 wcze5niej nasi zwiadowc3 prz3prowadzili do mnie niemieckie$o
kaprala. Aen stukn41
o(casami i zap3ta1 przez t1umaczaU *7dzie ja jestem! panie oficerzeO Ao wojska
Bukowa cz3 (anda
%okossowskie$oO+. %oze5mia1em si0 i odpowiedzia1emU */5r6d 2o1nierz3 P Frontu
ia1oruskie$o
dowodzone$o przez marsza1ka Bukowa. -le dlacze$o naz3wacie wojska marsza1ka
%okossowskie$o
(and4O+. Kapral odpowiedzia1U *.ni w walce nie przestrze$aj4 2adn3c# re$u1! dlate$o
niemiecc3 2o1nierze
naz3waj4 ic# (and4+.
Inne wie5ci. ;6j adiutant! Kola Kowalenko! zosta1 rann3 w rami0! ale sz3(ko uciek1 ze
szpitala. 7d3
zacz41em $o ru$a<! zakl41 i powiedzia1U *:#cieli(35cie poz(awi< mnie zaszcz3tu
wej5cia z moimi 2o1nierzami
jako pierwsi do erlina...+
>o widzenia. :a1uj0 wsz3stkic#
/asz Piotr
)@r"d dow"dc"w radzieckic' najwi0kszy nie$ok"j budziy szybkie $ost0$y
zac'odnic' aliant"w.
) 5: 4rmii oddzia $olityczny meldowa o obawac' 1onierzy* 1e %zbyt
wolno idziemy do $rzodu i
=iemcy $oddadz swoj stolic0 4nglikom oraz 4merykanom(.
Czonkowie #omsomou . 4rmii !ancernej &wardii $rzygotowywali nowo
$rzybyyc' rekrut"w do o+ensywy* wykorzystujc do@wiadczonyc' ju1 w walkac'
1onierzy w roli $relegent"w.
!omagali r"wnie1 anal+abetom i tym* kt"rzy z $isaniem mieli $roblemy* $isa>
listy do domu. /yli szczeg"lnie dumni* 1e za zebrane $rzez siebie $ienidze ku$ili
czog 9A,.. Nc' czog
%#omsomolec( do tej $ory %zniszczy kilka czog"w i innyc' $ojazd"w
o$ancerzonyc' $rzeAciwnika oraz rozgni"t wielu +ryc"w gsienicami(. =a
zebraniac' $artyjnyc' $rzy$ominano cay czas czonkom $artii* 1e %wszyscy
komuni@ci musz stanowczo $rzeciwstawia> si0 $rzy$adkom grabie1y i $ijastwa(.
) $ukac' artylerii zwracano %szczeg"ln uwag0 na uzu$enienia stan"w
osobowyc'(.
!rzewidywano* 1e w czasie o+ensywy na /erlin straty b0d szybko rosy na
skutek $rowadzenia ognia na w$rost. Dlatego obsugi dzia >wiczyy tak* aby mogy
wymienia> si0 obowizkami $odczas walki. !rzygotowano te1 od$owiednie
rezerwy* by na bie1co uzu$enia> straty.
;tarano si0 zac'owa> $rzygotowania w tajemnicy i %ewakuowano lokaln
ludno@> < kilometr"w za lini0 +rontu(. )$rowadzono cisz0 radiow i na ka1dym
tele+onie $ostawiono tabliczkiM %=ie m"w o tym* o czym m"wi> nie nale1y(.
=iemcy w swoic' $rzygotowaniac' kadli nacisk na @rodki* jakie zostan
$odj0te w stosunku do 1onierzy* kt"rzy nie wy$enili swoic' obowizk"w* a tak1e
ic' rodzin. #onsekwencje niesubordynacji mieli $onosi> wszyscy* niezale1nie od
sto$nia. 6goszono* 1e generaa Lasc'a* dow"dc0 obrony #r"lewca* skazano na
@mier> in a(sentia! a jego caa rodzina zostaa aresztowana na mocy dekret"w
Sippen#aft! kt"re nakazyway $odj0cie dziaa $rzeciwko najbli1szej rodzinie zdrajcy
'itlerowskiej s$rawy.
6statni akt agonii !rus )sc'odnic' w$yn na obni1enie morale w takim
samym niemal sto$niu* jak zagro1enie zza 6dry. kwietnia radziecka artyleria
roz$ocz0a ostrza centrum #r"lewca.
;tarszy lejtnant Nnoziemcow zanotowa w swoim dzienniku $od dat .
kwietnia* 1e 5< $ocisk"w z jego baterii uczynio z mocno u+orty+ikowanego $rzez
=iemc"w budynku %stert0 gruzu(. =#)D
dbao o to* by nikt si0 stamtd nie wymkn. %=iemieccy 1onierze okr1eni w
#r"lewcu $rzebieraj si0 w cywilne ubrania. #onieczne s dokadniejsze kontrole
dokument"w(.
%Dziaania lotnictwa s bardzo skuteczne A zanotowa Nnoziemcow 7 kwietnia.
A )ykorzystujemy miotacze ognia. Ee1eli w budynku sc'owa si0 nawet jaki@
=iemiec* to i tak ogie szybko go stamtd wygoni. =ikt tu nie waczy o $oszczeg"lne
$i0tra czy klatki sc'odowe. Dla ka1dego jest jasne* 1e o$anowanie #r"lewca stanie
si0 klasycznym $rzykadem* jak zdobywa si0 du1e miasta(.
=ast0$nego dnia* gdy zabity zosta $rzyjaciel Nnoziemcowa* ;a+onow* $uk
odda kilka salw dla u$ami0tnienia jego @mierci.
Lniszczenia byy straszliwe. !od gruzami zgin0o tysice 1onierzy i cywil"w.
Nnoziemcow za$isaM
%) $owietrzu unosi si0 od"r @mierci* $od gruzami rozkadaj si0 bowiem
tysice cia(. Canni zajmowali ka1d $iwnic0 i genera Lasc' wiedzia ju1* 1e dla
niego i jego 1onierzy nie ma 1adnej nadziei. 11 4rmia &wardii i ., 4rmia zbli1ay
si0 do centrum miasta. =awet zast0$ca &auleitera
#oc'a $rzekonywa do jak najszybszej ewakuacji miasta* ale #r"lewiec zosta
ju1 odci0ty od
;ambii. ) celu odtworzenia $oczenia zdecydowano si0 na $odj0cie
kontrataku* ale zakoczy si0 on 8 kwietnia cakowit kl0sk i c'aosem.
/ombardowania zablokoway wiele dr"g do $ozycji wyj@ciowyc' do natarcia.
Lokalni $rzyw"dcy $artii nazistowskiej* bez $owiadamiania Lasc'a* $rzekazali
ludno@ci cywilnej in+ormacj0* aby gotowi do ewakuacji zebrali si0 w oznaczonym
$unkcie* ale zgromadzenie tak du1ej liczby ludzi $rzycign0o uwag0 radzieckic'
obserwator"w z jednostek artylerii. Doszo do masakry.
Iiasto $okrywaa tak g0sta warstwa dymu* 1e nast0$nego dnia widoczne
byy tylko $omienie od$alanyc' rakiet z katiusz. 6calali cywile wywieszali $rzez
okna biae $ac'ty i $r"bowali nawet rozbraja> wasnyc' 1onierzy. Lasc' wiedzia*
1e to koniec. =ie m"g ju1 liczy> na 1adn $omoc z
Czeszy i nie c'cia dalej $owi0ksza> cier$ie mieszkac"w oraz uc'od3c"w.
9ylko ;; $ragn0o kontynuowa> walk0. Cankiem 1< kwietnia Lasc' i inni o+icerowie
dotarli w c'arakterze $arlamentariuszy do kwatery marszaka )asilewskiego.
Liczcy teraz tylko ,< <<< 1onierzy garnizon $omaszerowa do radzieckiej niewoli.
=iemieckim 1onierzom zabrano zegarki i wszystkie inne warto@ciowe $rzedmioty.
Gonierze 4rmii Czerwonej odnale3li w mie@cie magazyn alko'olu. ) zrujnowanym
mie@cie doszo do wielu gwat"w na niemieckic' kobietac' i dziewcz0tac'.
Nnoziemcow odby $odr"1 $o dymicyc' jeszcze zgliszczac'M %/ismarck z
brzu $atrzy na mnie jednym okiem. Cz0@> jego gowy odstrzeli $ocisk. 6bok
radziecka dziewczyna regulowaa ruc'em $ojazd"w. /ismarck $atrzy na mnie*
jakby c'cia za$yta>M c;kd tu Cosjanie` #to na to $ozwoli`d%.
#oniec e$o$ei !rus )sc'odnic' i !omorza by straszliwy. =oc 15 kwietnia
statek sz$italny 7o3a
z $onad 7<<< tysicami uc'od3c"w na $okadzie zosta zato$iony $rzez
radziecki okr0t $odwodny.
/ya to najwi0ksza katastro+a morska w 'istorii. Kratowao si0 tylko 152 os"b.
4taku na /erlin oczekiwano w ka1dej c'wili. 5 kwietnia w dzienniku dziaa
dow"dztwa &ru$y
4rmii %)isa( zanotowanoM %) rejonie : 4rmii du1a aktywno@> wroga.
;yc'a> silniki czog"w i wida> @lady gsienic zar"wno w sektorze Ceitwein na
$oudniowy zac'"d od #ostrzyna* jak i na $"nocnym wsc'odzie* w okolicac'
#ienitz(. 6ceniano* 1e atak mo1e si0 roz$ocz> za dwa dni.
!rzez nast0$ne $i0> dni jednak nic si0 nie dziao. &enera #rebs de$eszowa
11 kwietnia z Lossen do HeinriciegoM %FD'rer s$odziewa si0 roz$ocz0cia rosyjskiej
o+ensywy 1 lub 1, kwietnia(.
=ast0$nego dnia Hitler nakaza #rebsowi* aby zadzwoni do Heinriciego i
$rzekaza raz jeszcze* 1e
%$rzeczucia FD'rera m"wi* 1e atak rzeczywi@cie roz$ocznie si0 za jeden* dwa
dni* to znaczy 1, lub
1. kwietnia(. Hitler $r"bowa rok wcze@niej $rzewidzie> dat0 inwazji w
=ormandii* ale niezbyt mu si0 to udao. 9eraz raz jeszcze c'cia w$rowadzi> swoje
otoczenie w zdumienie* $okazujc zdolno@> $rzewidywania wydarze. )ydaje si0*
1e bya to jedna z nielicznyc' mo1liwo@ci zamani+estowania* 1e jednak s$rawuje
jak@ kontrol0 nad tym* co si0 dzieje.
)ieczorem 1 kwietnia odby si0 ostatni koncert w Fil'armonii /erliskiej.
4lbert ;$eer* kt"ry go zorganizowa* za$rosi admiraa DBnitza i adiutanta Hitlera*
$ukownika Jon /eowa. &mac' by z tej okazji jasno o@wietlony* mimo ogranicze
w dostawac' $rdu w stolicy. %#oncert $rzeni"s nas do innego @wiata( A $isa
/elow. ) $rogramie znalaz si0 Koncert skrz3pcow3 /eet'oJena i
S3mfonia romant3czna /rucknera Q;$eer twierdzi $"3niej* 1e by to jego sygna
ostrzegawczy dla muzyk"w z orkiestry* aby natyc'miast o$u@cili /erlin i unikn0li
$oboru do -olkssturmuR. =a kocu by 8mierzc# (o$6w )agnera. 4le je@li nawet
)agner nie $rzeni"s suc'aczy z $owrotem do realnego @wiata* ucieczka od
rzeczywisto@ci nie trwaa dugo. 6$owiadano* 1e $o zakoczeniu koncertu
+unkcjonariusze $artii nazistowskiej nakazali wystawienie koszy z ka$sukami
cyjanku* kt"re rozdawali wyc'odzcym czonkowie Hitlerjugend.
Czternastego kwietnia* gdy nie doszo jednak do szturmu* Hitler wyda
kolejny %rozkaz dzienny(
dla &ru$y 4rmii %)isa(. !odkre@la w nim* 1e je1eli %ktokolwiek nie wy$eni
swoic' obowizk"w* b0dzie traktowany jak zdrajca narodu(. 6dni"s si0 tak1e do
'istorii i $okonania
9urk"w $od )iedniemM %9ym razem bolszewikom $rzyjdzie $odzieli> los
tamtyc' 4zjat"w(.
!rawdo$odobnie za$omnia* 1e )iede zosta ju1 zdobyty $rzez azjatyckie
'ordy i nie byo 1adnej nadziei na jego odzyskanie.
=ast0$nego dnia szesnastoletni /erliczyk Dieter /orkoJsky o$isa sytuacj0*
kt"rej by @wiadkiem w zatoczonym wagonie ;A/a'nu* odje1d1ajcym z 4n'alter
/a'n'o+. %=a twarzac' ludzi wida> byo $rzera1enie. =igdy nie syszaem takic'
$rzeklestw. =agle kto@ krzykn go@no* by wszyscy go usyszeliM cCiszaUd. )tedy
zauwa1yem niskiego 1onierza w brudnym mundurze* z dwoma
#rzy1ami Gelaznymi i #rzy1em =iemieckim w zocie. =a r0kawie mia
oznak0 z czterema metalowymi czogami* co znaczyo* 1e w bez$o@redniej walce
zniszczy cztery czogi $rzeciwnika.
cIusz0 wam co@ $owiedzie>U A krzycza A =awet je1eli nie c'cecie mnie
suc'a>* to $rzynajmniej $rzestacie j0cze>. Iusimy zwyci01y> w tej wojnie. =ie
wolno nam traci> odwagi. Ee1eli oni zwyci01* $rzyjd tu do nas i zrobi tylko
czstk0 tego* czego my@my si0 do$u@cili na terytoriac' oku$owanyc'* za kilka
tygodni nie b0dzie ju1 =iemc"wd. ) wagonie stao si0 tak cic'o* 1e mo1na byo
usysze> s$adajc kro$l0(.
1,
A&er"#(nie n() @(?(
&dy armie alianckie zbli1ay si0 do serca =iemiec z obu kierunk"w*
/erliczycy mawiali* 1e
%o$tymi@ci ucz si0 angielskiego* a $esymi@ci rosyjskiego(. Iinister s$raw
zagranicznyc' Czeszy
Eoac'im Cibbentro$* kt"rego raczej nie mo1na byo $odejrzewa> o $oczucie
'umoru* w czasie jednego z $rzyj0> dy$lomatycznyc' stwierdzi* 1e %=iemcy
$rzegray co $rawda wojn0* ale wci1 mog zdecydowa>* komu si0 $oddadz(. 9o
by wa@nie $roblem* kt"ry tak mocno nurtowa ;talina od $ocztku kwietnia.
&dy &ru$a 4rmii %/( Iodela* liczca $onad ,<< <<< 1onierzy* zostaa
kwietnia okr1ona w
Lag0biu Cu'ry* dywizje amerykaskiej : 4rmii generaa ;im$sona ruszyy w
kierunku Oaby.
Gonierze tej armii i ic' dow"dca byli wtedy cakowicie $rzekonani* 1e
nast0$nym ic' celem stanie si0 stolica =iemiec. !o nie$orozumieniac' z
/rytyjczykami ?isen'ower $ozostawi s$raw0 /erlina otwart. ) drugiej cz0@ci
dyrektywy dla ;im$sona nakaza : 4rmii %wykorzysta> ka1d mo1liwo@>
uc'wycenia $rzycz"k"w na Oabie i by> $rzygotowanym do kontynuowania natarcia
na /erlin lub na $omocny wsc'"d(.
Dywizja !ancerna A nazywana $rzez 1onierzy %Hell on )'eels(* %!iekem
na k"kac'( A bya najsilniejsza w armii amerykaskiej. )alczyo w jej szeregac'
wielu twardyc' $oudniowc"w* kt"rzy wst$ili do wojska jeszcze w czasie
)ielkiego #ryzysu. Dow"dca tej dywizji* genera major
Nsaac D. )'ite* mia ju1 $rzygotowane $lany natarcia na /erlin. Lamierza
$rzekroczy> Oab0 w $obli1u Iagdeburga. : 4rmia c'ciaa wykorzysta> autostrad0
$rowadzc do stolicy jako o@ natarcia. Eej najwi0ksz rywalk w tym wy@cigu moga
by> 8, Dywizja !iec'oty* znana jako %CagA9ag Circus(* %Cyrkowa 'aastra(* z
$owodu ogromnej r"1norodno@ci $ojazd"w i s$rz0tu* zdobytyc' g"wnie na wrogu i
$omalowanyc' na ciemnooliwkowy kolor z du1 bia gwiazd.
6bie dywizje dotary do )ezery 2 kwietnia.
=a $"noc od nic' 2 Dywizja !ancerna kierowaa si0 na 9angermDnde* a na
lewym skrzydle
;im$sona 8. i 1< Dywizje !iec'oty A ku Oabie na wysoko@ci uj@cia Haweli.
9em$o natarcia sabo* gdy natykano si0 na $ojedyncze gniazda o$oru* zwykle
obsadzone $rzez jednostki ;;* ale wi0kszo@> niemieckic' oddzia"w $oddawaa si0
bez walki. Laogi amerykaskic' $ojazd"w zatrzymyway si0 wi0c tylko $o to* aby
dokona> niezb0dnyc' na$raw oraz uzu$eni> $aliwo i zao$atrzenie. Gonierze jec'ali
byle dalej $rzed siebie* brudni i nieogoleni. !oziom adrenaliny by w ic' krwi tak
wysoki* 1e $rawie nie s$ali. 8. Dywizja !iec'oty zatrzymaa si0 na kr"tko* gdy
otrzymaa rozkaz zaj0cia Hanoweru. Eednak ju1 czterdzie@ci osiem godzin $"3niej
bya zn"w gotoAwa do marszu. ?isen'ower odwiedzi dow"dc0 tej dywizji* generaa
majora 4leHandra /ollinga* w
Hanowerze* w niedziel0 8 kwietnia.
A Co teraz zamierzasz zrobi>* 4leH` A za$yta go ?isen'ower.
A &enerale* $c'amy si0 dalej do $rzodu. Iamy woln drog0 na /erlin i nikt
nie mo1e nas $owstrzyma>.
A 9ak trzyma> A $owiedzia naczelny dow"dca wojsk alianckic'* kadc r0k0
na jego ramieniu. A Gycz0 ci szcz0@cia i nie daj si0 nikomu zatrzyma>.
/oiling $otraktowa to zdanie jako wyra3ne $otwierdzenie* 1e celem jest
/erlin.
=a lewym skrzydle amerykaskiej : 4rmii brytyjska 4rmia generaa
Dem$seya dotara do Celle i miaa lada dzie wyzwoli> ob"z koncentracyjny w
/elsen. ) tym samym czasie na $rawym skrzydle ;im$sona 1 4rmia generaa
Hodgesa kierowaa si0 ju1 na Dessau i Li$sk. , 4rmia generaa !attona dosza
najdalej* do g"r Harzu* obc'odzc Li$sk od $oudnia. ) czwartek 2
kwietnia Iartin /ormann zanotowa w swoim dziennikuM %/olszewicy $od
)iedniem. 4merykanie w Lesie 9uryskim(. 9en komentarz oddawa ca sytuacj0
=iemiec w tym momencie.
;zybko@> natarcia !attona miaa jednak nie$rzewidziane skutki uboczne.
6ddziay ;;* cz0sto ws$ierane $rzez lokalne oddziay -olkssturmu* dokonyway
kolejnyc' masakr wi03ni"w oboz"w koncentracyjnyc' i robotnik"w $rzymusowyc'.
) zakadac' 9'ekla* znajdujcyc' si0 na $"nocny wsc'"d od Li$ska* kt"re
$rodukoway skrzyda dla samolot"w* ,<< wi03ni"w zostao za$0dzonyc' do
jednego z budynk"w* otoczonego $rzez ;; i -olkssturm. Lamkni0to wszystkie
okiennice* a esesmani wrzucili do @rodka adunki za$alajce. Ci* kt"rym udao si0
wydosta>* gin0li $od ogniem karabin"w maszynowyc'. !rze1yo tylko trzec'
Francuz"w. !onad 1<< wi03ni"w A g"wnie +rancuskic' wi03ni"w $olitycznyc' A
rozstrzelano na dziedzicu li$skiego wi0zienia. Coz$oznanie lotnicze wykryo tak1e
kolumn0 52<< kobiet r"1nyc' narodowo@ci* kt"re maszeroway w kierunku
Li$ska z zakad"w $rzemysowyc' H4;4&* $oo1onyc' kilometry na
$"nocnyAwsc'"d od
Li$ska. )i03niarki zbyt sabe* by maszerowa>* rozstrzeliwali stra1nicy z ;;*
kt"rzy $otem wrzucali ciaa do $rzydro1nyc' row"w. /iaoAniebieskie $asiaki
znaczyy drog0* #alwari0 tyc' nieszcz0@liwyc' kobiet(.
) tym samym czasie w $oudniowyc' =iemczec' 5 &ru$a 4rmii generaa
DeJersa A skadajca si0 z 7 4rmii generaa !atc'a i +rancuskiej 1 4rmii generaa de
Lattre de 9assigny\ego A $osuwaa si0 na ;c'warzwald. Eej lewe skrzydo kierowao
si0 na ;zwabi0. !o zaj0ciu #arlsru'e ruszya na
;tuttgart. ?isen'ower* majc cigle na uwadze mo1liwo@> organizacji o$oru w
4l$ejskiej
9wierdzy* c'cia* aby dwie armie nacieray na $oudniowy wsc'"d* w
kierunku ;alzburga i $oczyy si0 z wojskami radzieckimi w dolinie Dunaju.
=iemiecka ludno@> cywilna ze zdumieniem $atrzya na amerykaskic' &N5
rozwalonyc' w jee$ac'* $alcyc' $a$ierosy lub 1ujcyc' gum0. 9aki wizerunek nie
mie@ci si0 w ic' wyobra1eniu o tym* jak $owinien wyglda> 1onierz. !omalowane
na oliwkowy kolor $ojazdy* nawet czogi* nosiy dziewcz0ce imiona. 4le zwyczaje
1onierskie s uniwersalne. &dy wyco+ywa si0 )e'rmac't* r"wnie1 jego 1onierze
bez za'amowa rabowali* co si0 dao. 9eraz $rzyszli wyzwoliciele.
Cabunki dokonywane $rzez alianckic' 1onierzy zacz0y si0 du1o wcze@niej*
zanim jeszcze $rzekroczyli granice =iemiec. Eeden z amerykaskic' meldunk"w o
sytuacji w 4rdenac' donosiM
%=a $odstawie naszyc' ustale mo1na jednoznacznie stwierdzi>* 1e w
znaczcej skali doszo do $rzy$adk"w rabunku cywilnej wasno@ci obywateli
belgijskic' $rzez oddziay amerykaskie(.
Doc'odzio nawet do wysadzania sej+"w z wykorzystaniem materia"w
wybuc'owyc'. &dy siy amerykaskie wkraczay na obszary @rodkowyc' i
$oudniowyc' =iemiec* amerykaska Iilitary
!olice ustawiaa co $rawda tablice z na$isemM "o speedin$! no lootin$! no
fraternizin$ A zakaz
$rzekraczania dozwolonej $r0dko@ci* zakaz $ldrowania* zakaz bratania si0 ^z
lokaln ludno@ci_*
ale skutki takic' dziaa byy mniej ni1 mizerne.
Eeden z o+icer"w ;cots &uard* jednostki walczcej na $"nocy =iemiec* kt"ry
zreszt $"3niej zosta s0dzi* zanotowa* 1e nazwa o$eracji $rzekroczenia Cenu*
.peration Plunder! bya jak najbardziej wa@ciwa7. !isa o rozbityc' wystawac'
skle$owyc'* kt"re stay si0 %rajem dla rabusi"w(. %=ie mo1na byo zrobi> zbyt wiele
$oza ograniczeniem rabunku do mniejszyc' $rzedmiot"w. Czogi wyje1d1ay z
miast ze wszystkim* co tylko mogy zabra>* od maszyn do $isania $o radia...
)yklinaem 1onierzy mojego $lutonu* 1e zamiast s$rawdza> domy wzi0li si0
za rabunek* do c'wili* gdy zauwa1yem* 1e sam mam na szyi dwie niemieckie
lornetkiU(.
!ododdziay dziaajce samodzielnie* na $rzykad gru$y ;4;* miay w tym
wzgl0dzie o wiele wi0ksze mo1liwo@ci. &dy c'odzi o $ostaw0 dow"dc"w* jeden z
o+icer"w na$isaM %Ionty traktowa $roblem grabie1y bardzo $owa1nie(. 4leHander
natomiast %mia najwyra3niej cbardziej lu3ny stosunekd%. ) jednym czy dw"c'
$rzy$adkac'* w eska$adac'* kt"re w$rawiyby $ewnie w zdumienie nawet samego
Ca++lesa8* z niemieckic' dom"w zagrabiono cenn bi1uteri0. Eeden z $ododdzia"w
;4; odkry zbi"r obraz"w ukrytyc' $rzez 1on0 &Bringa. Dow"dca batalionu
$ierwszy wybra u$* $o nim do$iero mogli wybiera> jego o+icerowie. !"tna wyj0to
z ram* zrolowano i sc'owano do lu+ mo3dzierzy.
;tosunek do wojny by r"1ny w r"1nyc' armiac'. Ndealistycznie nastawieni
4merykanie i
#anadyjczycy byli $rzekonani* 1e maj teraz $rzed sob zadanie ratowania
@wiata. Nc' bardziej cyniczni towarzysze broni rozkr0cali ju1 interesy na czarnym
rynku. 6+icerowie +rancuscy d1yli z kolei do odwetu za $oni1enie z 1:.< roku i
odbudowy dumy narodowej. ) armii brytyjskiej nowo $rzybyy o+icer m"g
wierzy>* 1e oto $rzyc'odzi mu bra> udzia %w walce na @mier> i 1ycie o demokracj0 i
wolno@> na @wiecie(. ;zybko jednak $rzekonywa si0* 1e wojn0 %traktowano bardziej
jako kolejny eta$ 'istorii $uku* walk0 o s$ortowym c'arakterze z cywilizowanym
$rzeciwnikiem(.
=ic nie mogo by> bardziej odlege od rosyjskiego $unktu widzenia.
Laskakujco szybkie $ost0$y amerykaskie w @rodkowej cz0@ci =iemiec
wywoay na #remlu uczucia b0dce swoist mieszanin $odejrzliwo@ci i oburzenia.
!rzyw"dcy radzieccy* kt"rzy jeszcze niedawno skar1yli si0 na sabe tem$o alianckiej
o+ensywy* byli $rzera1eni* 1e alianci mog $ierwsi dotrze> do /erlina. !rzy tyc'
ocenac' w Ioskwie nie brano $ewnie $od uwag0 $ot0gi $owietrznej aliant"w.
;talin nigdy nie szuka $rostyc' i naturalnyc' wyja@nie* nie c'cia $ogodzi> si0 z
tym* 1e =iemcy wol $odda> si0 aliantom
5 ;kr"t od &oJernment Nssue A wasno@> rzdowa* +ormua okre@lajca
$rzynale1no@> ka1dego $rzedmiotu wy$osa1enia wojskowego* rozcigni0ta $otem
$rzez samyc' 1onierzy na siebie ^$rzy$. tum_.
7 Plunder A grabie1* rabunek ^$rzy$. tum._.
8 D1entelmen A wamywacz* bo'ater angielskic' $owie@ci kryminalnyc'
Hornunga ^$rzy$ tum._.
zac'odnim ni1 Lwizkowi Cadzieckiemu* kt"ry bra krwawy odwet za swoje
$rzegrane i za niemieckie okruciestwa.
%4merykascy czogi@ci robi sobie wycieczki $o malowniczyc' g"rac'
Harzu(* $isa ?renburg w
%#rasnoj Lwiezdie(. =iemcy $oddawali si0 im rzekomo %z +anatyczn
wytrwao@ci(. 9wierdzi* 1e zac'owywali si0 jakby &N byli 1onierzami %jakiego@
neutralnego $astwa(. 4Jerella Harrimana najbardziej rozgniewa radziecki
komentarz* 1e 4merykanie %dokonuj $odboju z kamerami(.
;talin $odejrzewa* 1e alianci zac'odni $o dotarciu do /erlina jako $ierwsi
mog ulec $okusie $odj0cia negocjacji z niekt"rymi +rakcjami $artii nazistowskiej.
9akie mo1liwo@ci wedug niego istniay* czego miay dowodzi> negocjacje 4llena
Dullesa w /ernie z ;;A6bergru$$en+D'rerem
)ol++em na temat $oddania si0 wojsk niemieckic' we )oszec'. Do Dullesa
dotar r"wnie1 wysannik #altenbrunnera* kt"ry $rzekaza mu in+ormacj0* 1e ;;
d1y do obalenia wadzy $artii nazistowskiej i usuni0cia ze swoic' szereg"w
najbardziej +anatycznyc' czonk"w* kt"rzy c'cieli kontynuowa> walk0 za ka1d
cen0. &dyby do tego doszo* ;; mogoby %do$rowadzi> do u$orzdkowanego i
s$okojnego $rzekazania wadzy administracyjnej aliantom zac'odnim(.
)ysannik #altenbrunnera ws$omina tak1e o mo1liwo@ci otwarcia +rontu
zac'odniego dla
4merykan"w i /rytyjczyk"w oraz skierowania wojsk niemieckic' na wsc'"d.
/y to scenariusz* kt"rego najbardziej obawia si0 ;talin. Cadziecki dyktator nie
wiedzia wtedy na szcz0@cie o tyc' $ro$ozycjac'* ale dotary do niego in+ormacje* 1e
alianci $rzygotowuj desant jednostek $owietrznodesantowyc' na /erlin* gdyby
doszo do nagego roz$adu niemieckic' struktur $astwowyc'. 4merykaska 1<1
Dywizja !owietrznoAdesantowa miaa ldowa> na lotnisku
9em$el'o+* 8 Dywizja !owietrznodesantowa na lotnisku &atow* a
/rytyjczycy w 6ranienburgu.
=a razie alianci nie $odj0li jeszcze 1adnej decyzji* co do zatrzymania
o+ensywy na Oabie. Nc' $lany nie miay jednak nic ws$"lnego z $r"bami negocjacji
$odejmowanymi $rzez =iemc"w. !oniewa1 deklaracja z Casablanki m"wia o
bezwarunkowej ka$itulacji =iemiec* ani CooseJelt* ani C'urc'ill nie traktowali
$owa1nie mo1liwo@ci jakic'kolwiek negocjacji z $rzyw"dcami NNN Czeszy.
) $ierwszym tygodniu kwietnia sto$nia lutowy i marcowy o$tymizm
CooseJelta i ?isen'owera $rzekonanyc'* 1e mog zdoby> zau+anie ;talina.
?isen'ower w swojej kontrowersyjnej de$eszy do
;talina z 8 marca $rzekaza mu szczeg"owy o$is swoic' $lan"w. =a $r"1no
czeka na $odobny gest z drugiej strony. ) rzeczywisto@ci 1 kwietnia ;talin
rozmy@lnie w$rowadzi go w bd* m"wic* 1e /erlin utraci dla niego swoje
znaczenie strategiczne. La$owiada jednocze@nie* 1e jego o+ensywa ruszy
$rawdo$odobnie w drugiej $oowie maja Qruszya w $oowie kwietniaR* a g"wny
wysiek 4rmii Czerwonej zostanie sku$iony na $oudniowym kierunku
strategicznym* by doszo tam do $oczenia si koalicji anty'itlerowskiej. =a /erlin
miay ruszy> tylko %jednostki drugiego rzutu(.
?isen'ower* nie@wiadomy* 1e zosta wy$rowadzony w $ole* in+ormowa
Iontgomery\ego* 1e
/erlin %sta si0 teraz tylko $unktem na ma$ie(. !o$ierany $rzez Iars'alla*
odrzuca r"wnie1 argumenty C'urc'illa* 1e 4merykanie i /rytyjczycy %$owinni
$oda> r0k0 Cosjanom* ale jak najdalej na wsc'"d* jak to tylko jest mo1liwe(. =ie
zgadza si0 z $unktem widzenia brytyjskiego $remiera* 1e /erlin* wci1 $od
'itlerowsk +lag* $ozostaje %g"wnym o@rodkiem =iemiec(*
decydujcym o losac' wojny. ?isen'ower u$orczywie wierzy w to* 1e
natarcie na osi Li$skADrezno* kt"re rozetnie =iemcy na dwie cz0@ci* b0dzie dla
aliant"w o wiele wa1niejsze. /y cakowicie $rzekonany* 1e ;talin r"wnie1 tak my@li.
?isen'ower nie da si0 r"wnie1 $rzekona> in+ormacjom o dziaaniac'
$odejmowanyc' $rzez ;talina w !olsce. =ajgorsze obawy C'urc'illa zi@ciy si0
bardzo szybko* gdy szesnastu $rzyw"dc"w !olski
!odziemnej* kt"rzy zostali za$roszeni na s$otkanie z generaem ;ierowem i
otrzymali gwarancje bez$ieczestwa* zostao $od koniec marca aresztowanyc' i
wywiezionyc' do Ioskwy. ;talin* c'ocia1 udao mu si0 wy$rowadzi> w $ole
?isen'owera* nie ustawa w tego rodzaju dziaaniac'.
/y> mo1e wierzy* co mo1na $rzy$isa> jego $aranoicznemu $rzekonaniu o
wszec'obecnyc' s$iskac' i kamstwac'* 1e ?isen'ower $odj $odw"jn gr0. )
ka1dym razie c'cia s$owodowa>* aby to 4merykanie czuli si0 winni istniejcemu
stanowi rzeczy. ) bardzo agresywnej w tonie de$eszy do CooseJelta z 7 kwietnia
;talin $oruszy raz jeszcze s$raw0 rozm"w Dullesa w
;zwajcarii. !odkre@la +akt* 1e 4rmia Czerwona musi walczy> z o wiele
wi0ksz liczb dywizji ni1 alianci zac'odniM %^=iemcy_ kontynuuj zaci0t walk0 z
Cosjanami* szczeg"lnie za1art w CzeAc'osowacji* kt"ra jest im $otrzebna jak
martwemu kadzido... jednocze@nie $oddaj bez o$oru kolejne miasta w @rodkowyc'
=iemczec'* jak 6snabrDck* Iann'eim i #assel. Czy zgodzi si0 !an* 1e takie
zac'owanie =iemc"w jest co najmniej dziwne i niezrozumiae`(.
Eak na ironi0* niezrozumiaa decyzja Hitlera* aby trzyma> 5 Dywizj0 !ancern
;; w $obli1u
)iednia* gdy zagro1ony by /erlin* zdawaa si0 $otwierdza> ide0 %9wierdzy
4l$ejskiej(. )ywiad
;H4?F skonstatowa 1< kwietniaM %nie ma 1adnego dowodu* 1e strategia
realizowana $rzez niemieckie naczelne dow"dztwo ma na celu $rowadzenie walki w
tzw. Ceducie =arodowej(.
)skazywano $rzy tym* 1e celem caej tej konce$cji jest $rzecigni0cie wojny
do zimy* w nadziei na $owstanie nie$orozumie mi0dzy zac'odnimi aliantami a
Lwizkiem Cadzieckim. Eeszcze tego samego dnia $ojawio si0 kolejne o$racowanie*
kt"re znowu $owracao do idei %twierdzy(.
%!rzesuc'ania niekt"ryc' niemieckic' genera"w i wy1szyc' o+icer"w
wzi0tyc' do niewoli w ostatnim czasie $okazuj* ze 1aden z nic' nie sysza o
cCeducie =arodowejd. )szyscy uwa1ali taki $lan za @mieszny i nie do
zrealizowania(.
4ni ;talin* ani C'urc'ill nie zdawali sobie jednak s$rawy* 1e amerykaski
$rezydent nie by ju1 w stanie czyta> nadsyanyc' do niego telegram"w* a co
do$iero na nie od$owiada>. ) )ielki !itek*
,< marca* CooseJelta $rzewieziono $ocigiem do )arm ;$rings w stanie
&eorgia. /ya to jego ostatnia $odr"1. Do limuzyny $rzeniesiono go $rawie
nie$rzytomnego. Ci* kt"rzy go wtedy widzieli* byli wstrz@ni0ci jego wygldem. La
dwa tygodnie CooseJelt ju1 nie 1y. Eego nast0$c mia zosta> wice$rezydent Harry
9ruman.
Eedenastego kwietnia 4merykanie dotarli do Iagdeburga. =ast0$nego dnia
$rzekroczyli Oab0* na $oudnie od Dessau. !lany $rzewidyway zaj0cie /erlina w
cigu nast0$nyc' czterdziestu o@miu godzin. =ie byo to wcale takie
nie$rawdo$odobne. !o zac'odniej stronie niemieckiej stolicy znajdowao si0 ju1
niewiele jednostek ;;.
9ego samego dnia =iemcami wstrzsn0a audycja +rancuskiego radia
nadajcego z #oloniiM
>eutsc#land! dein Le(ensraum ist jetzt dein Ster(ensraum A =iemcy* wasza
$rzestrze 1yciowa jest teraz $rzestrzeni @mierci(. /ya to retoryka* kt"rej =iemcy
oczekiwaliby raczej od ?renburga.
?renburg tego samego dnia o$ublikowa sw"j ostatni i c'yba najbardziej
kontrowersyjny artyku w
%#rasnoj Lwiezdie( $od tytuem :#watit' %=iemcy umieraj w $oni1eniu* bez
$atosu i godno@ci...
!rzy$omnijcie sobie uroczyste de+ilady* ;$ort$alast w /erlinie* z kt"rego
Hitler krzycza* 1e $odbije cay @wiat. N gdzie jest teraz` Do jakiej dziury si0
sc'owa`... =iemcy nie istniejV jest tylko jedna wielka banda(.
) artykule ?renburg dokonywa gorzkiego $or"wnania zaci0tego o$oru na
wsc'odzie i masowego $oddawania si0 =iemc"w aliantom na zac'odzie.
!rzywoywa %straszne rany na ciele Cosji(* o kt"ryc'* jak twierdzi* nie c'c
wiedzie> i kt"ryc' nie c'c $ozna> alianci zac'odni. )s$omnia o zbrodniac'
'itlerowskic' we Francji* mi0dzy innymi o masakrze w 6radour. %9akic' wiosek jest
we Francji cztery. 4 ile na /iaorusi` !ozw"lcie wam tylko $rzy$omnie> los wiosek
$od
Leningradem...(
!omienna retoryka ?renburga niekoniecznie zgadzaa si0 z jego $ogldami.
) swoim artykule zdawa si0 wybacza> grabie1e A %/y> mo1e rzeczywi@cie
niemieckie kobiety trac swoje +utra i zastawy* te* kt"re =iemcy wcze@niej zagrabili(
A ale $rzecie1 w $rzy$adku czerwonoarmist"w grabie1e cz0sto oznaczay r"wnie1
gwaty. ) swoim wykadzie w 4kademii )ojskowej im.
Frunzego krytykowa jednak grabie1e i tumaczy je %wyjtkowo niskim(
$oziomem kultury 1onierzy. Co do gwat"w $owiedzia tylko* 1e radzieccy
1onierze %nie $ozostaj oboj0tni na kom$lementy niemieckic' kobiet(. 4bakumow*
sze+ ;miersza* zameldowa natyc'miast ;talinowi o %niewa@ciwej $ostawie(
?renburga. 9en oceni j jako %$olitycznie szkodliw(. ) $oczeniu z $odobnym
meldunkiem na temat sytuacji w !rusac' )sc'odnic'* $rzygotowanym $rzez
'rabiego Jon ?insiedela z #omitetu %)olne =iemcy( kontrolowanego $rzez
=#)D* do$rowadzio to do nowego s$ojrzenia na =iemcy.
9on i tre@> artykuu ?renburga z 1 kwietnia nie byy wcale mniej krwio1ercze
ni1 jego $o$rzednie diatryby. 9ym razem jednak* ku zaskoczeniu autora* zosta za
niego ostro zaatakowany* co zasygnalizowao zmian0 w linii dziaania $artii.
Lgorzkniay ?renburg uzna $"3niej* 1e jego wcze@niejsza rola %bicza bo1ego( na
=iemc"w s$rawia* 1e teraz znalaz si0 w roli koza o+iarnego.
!rzyw"dztwo radzieckie zacz0o bowiem wreszcie zdawa> sobie s$raw0* 1e
okruciestwa czerwonoarmist"w wobec ludno@ci cywilnej $owi0kszaj tylko
zaci0to@> stawianego $rzez
=iemc"w o$oru* co mo1e skom$likowa> $owojenn oku$acj0. )edug s"w
?renburga* $rzyw"dcy $astwa radzieckiego c'cieli $ozbawi> wroga woli walki
%obiecujc immunitet zwykym ludziom* kt"rzy tylko wykonywali rozkazy Hitlera(.
Czternastego kwietnia &ieorgij 4leksandr"w* g"wny ideolog #omitetu
Centralnego i kierownik radzieckiej $ro$agandy* od$owiedzia ?renburgowi
artykuem w gazecie %!rawda(* zatytuowanym
Aowarz3sz Dren(ur$ z(3tnio wsz3stko upraszcza. 9en artyku z $ewno@ci
$rzeszed $rzez r0ce
;talina* je1eli w og"le nie zosta $rzez niego samego na$isany. 4leksandr"w
odrzuca wyja@nienia dotyczce masowego $oddawania si0 =iemc"w na zac'odzie.
Kwa1a te1 za niewa@ciwe nazywanie =iemiec %jedn wielk band(. ) czasie gdy
niekt"rzy niemieccy o+icerowie %walcz dla nieludzkiego re1imu* inni rzucaj
bombami w Hitlera i jego klik0 ^zamac' li$cowy_ lub $rzekonuj =iemc"w* aby
zo1yli bro ^genera Jon ;eydlitz i Liga 6+icer"w =iemieckic'_.
&esta$o $oluje wci1 na $rzeciwnik"w 'itleryzmu. 9o* 1e wadze stale
a$eluj do =iemc"w* aby denuncjowa> nie$rawomy@lnyc'* dowodzi* 1e =iemcy nie
s ju1 tym samym narodem. Czd
=iemiec 'itlerowskic' nawouje te1 wci1 do narodowej jedno@ci.
Nntensywno@> tyc' a$el"w wskazuje jednak* 1e w $astwie $ozostao jej ju1 bardzo
niewiele(. 4leksandr"w $rzytoczy tak1e jedno ze zda ;talinaM %Hitler $rzyszed i
odejdzie* ale =iemcy i nar"d niemiecki $ozostan(.
;logan ten $ojawi si0 $o raz $ierwszy , lutego 1:. roku* ale cz0sto
$owtarzany w 1:.2 roku* do$iero wtedy sta si0 $owszec'nie znany.
Cadio moskiewskie cytowao w wielu swoic' $rogramac' artyku
4leksandrowa. !rzedrukowaa go te1 %#rasnaja Lwiezda(. ?renburg znalaz si0 w
$olitycznej $r"1ni. Eego list do ;talina* odwoujcy si0 od tej nies$rawiedliwo@ci*
nigdy nie doczeka si0 od$owiedzi. =ie zdawa sobie $ewnie s$rawy z tego* 1e
$ot0$iono go za krytyk0 4rmii Czerwonej* w tym tak1e o+icer"w* kt"rzy okazali si0
niezdolni do kontrolowania swoic' 1onierzy. 6$isa $rzy$adek* gdy jeden z
radzieckic' genera"w zgani czerwonoarmist0* kt"ry wycina z so+y kawaek sk"ry*
m"wic* 1e mo1e by> wykorzystana $rzez jak@ radzieck rodzin0. Gonierz
od$owiedzia na toM %by> mo1e $aska 1ona j dostanie* ale z $ewno@ci nie moja( i
dalej niszczy $i0kny mebel. =aj$owa1niejszym zarzutem
4bakumowa wysuni0tym wobec ?renburga byy sowa wy$owiedziane $rzez
niego do o+icer"w w
4kademii )ojskowej im. Frunzego. %Cosjanie wracajcy z tak zwanej
cniewolid wygldaj zu$enie nie3le. C"wnie1 dziewcz0ta s dobrze od1ywione i
ubrane. 4rtykuy w gazetac' o okro$iestwac'* kt"ryc' do@wiadczyli nasi rodacy w
niewoli* nie brzmi wi0c zbyt $rzekonujco(.
&dyby ?renburg nie cieszy si0 wtedy tak $o$ularno@ci w 4rmii Czerwonej*
$rawdo$odobnie szybko zniknby w kt"rym@ z &uag"w.
=a +roncie dla o+icer"w $olitycznyc' sytuacja nie bya a1 taka $rosta.
Ieldowali na $rzykad* 1e niekt"rzy o+icerowie $o$ieraj stanowisko ?renburga i
wci1 wierz* 1e %$owinni@my by> bezwzgl0dni w stosunku do =iemc"w i tyc'
aliant"w zac'odnic'* kt"rzy $odejmuj +lirt z nazistami(. Linia $ost0$owania $artii
bya jednak w tym momencie jasnaM %)ygnali@my ju1
=iemc"w z naszego kraju. Iin bez$owrotnie czas* gdy slogan cLabij
ka1dego =iemca* jakiego na$otkaszd* by suszny. =adeszy dni* gdy trzeba
od$owiednio ukara> wroga za jego okruciestwa(. C'ocia1 o+icerowie $olityczni
wci1 cytowali zdanie ;talina* 1e %Hitler $rzyszed i odejdzie...(* niezbyt ono
$rzekonywao zwykyc' 1onierzy. %)ielu 1onierzy $yta mnie A meldowa jeden z
o+icer"w $olitycznyc' A czy ?renburg $isze jeszcze te swoje artykuy. I"wi te1* 1e
szukaj jego artyku"w w ka1dej gazecie* jaka tylko w$adnie im w r0ce(.
9a zmiana w $olityce wobec =iemc"w $rzysza za $"3no dla 1onierzy
naadowanyc' $rzez ostatnie trzy lata tak wielk osobist nienawi@ci* stale
$odgrzewan $rzez $ro$agand0. Eedn z najbardziej %odkrywczyc'( uwag* $ewnie
nie@wiadomie* $rzedstawi genera Iasow* dow"dca dywizji +rontu Gukowa* gdy
o$isa niemieckie dzieci szukajce z $aczem swoic' rodzic"wM
%=ajbardziej zaskoczyo mnie w tym wszystkim to* 1e te dzieci p1acz4
dokadnie tak samo jak nasze(. =iewielu radzieckic' o+icer"w i 1onierzy
wyobra1ao sobie =iemc"w jako ludzkie istoty.
!o tym* jak nazistowska $ro$aganda uczynia ze ;owian $odludzi A
Fntermensc#en! radziecka $ro$aganda $rzekonywaa swoic' obywateli* 1e wszyscy
=iemcy to krwio1ercze bestie.
)adze radzieckie miay r"wnie1 inny $ow"d* aby nie$okoi> si0 szybkimi
$ost0$ami aliant"w zac'odnic'. 6bawiano si0* 1e 1 i 4rmie )ojska !olskiego
$rzycz si0 do $olskic' oddzia"w zwizanyc' z rzdem emigracyjnym w
Londynie. 1. kwietnia /eria $rzekaza ;talinowi meldunek generaa ;ierowa* sze+a
=#)D $rzy 1 Froncie /iaoruskim Gukowa. ;ierow meldowaM %)skutek szybkic'
$ost0$"w aliant"w na +roncie zac'odnim w@r"d 1onierzy i o+icer"w 1 4rmii )ojska
!olskiego $ojawiaj si0 niezdrowe i niebez$ieczne nastroje(. ;miersz ruszy
natyc'miast do dziaania i roz$ocz masowe aresztowania.
;ierow meldowa r"wnie1* 1e %struktury wywiadowcze 1 4rmii )ojska
!olskiego wykryy i obj0y kontrol Jsic'K $rawie <<< byyc' 1onierzy 4rmii
#rajowej oraz tyc' 1onierzy* kt"rzy mieli jakic'kolwiek krewnyc' w 4rmii
4ndersa(. =a %wrogie nastawienie( tyc' !olak"w do Lwizku
Cadzieckiego wskazywa +akt* 1e nie $odali swoic' $rawdziwyc' adres"w*
aby oc'roni> $rzed $rze@ladowaniami rodziny. ;ierow nie ws$omina te1 o tym* 1e
., <<< $olskic' 1onierzy tra+io do $olskic' jednostek $rosto z radzieckic' &uag"w*
trudno wi0c byo im 1ywi> uczucia bratniej $rzyja3ni wobec Lwizku Cadzieckiego.
) samej !olsce czonkom 4rmii #rajowej aresztowanym $rzez =#)D dawano
wtedy wyb"r A / Si(ir ili w -rmjuO
Nn+ormatorzy ;miersza ostrzegali $rowadzcyc' ic' o+icer"w* 1e $olscy
1onierze regularnie suc'aj %radia londyskiego(. Donosili r"wnie1 o tym* 1e
1onierze s $rzekonani* i1 %armia
4ndersa idzie ju1 na /erlin od zac'odu* u boku /rytyjczyk"w(. !olski o+icer
nie@wiadomie wygada si0 $rzed jednym z agent"w ;mierszaM %&dy s$otkaj si0
$olskie armie* wi0kszo@> 1onierzy i o+icer"w $rzejdzie do armii 4ndersa. 6d
;owiet"w wycier$ieli@my ju1 do@> na ;yberii(.
;ze+ sztabu batalionu $owiedzia innemu z agent"wM %!o wojnie* gdy =iemcy
zostan ju1 $okonane* zwr"cimy si0 $rzeciwko Cosjanom. !o stronie aliant"w
walczy $rzecie1 , miliony 1onierzy(. Dow"dca /rygady 4rtylerii tak z kolei
widzia $ers$ektywy rozwoju sytuacjiM %C'c nam narzuci> swoj cdemokracj0d.
&dy tylko s$otkamy si0 z 4ndersem* $owiemy cdo widzeniad
naszemu Czdowi 9ymczasowemu. Czd emigracyjny $rzejmie z $owrotem
wadz0 w kraju i
!olska b0dzie znowu taka jak w 1:,: roku. 4nglia i 4meryka $omog nam
$ozby> si0 Cosjan(.
;ierow uwa1a* 1e za taki stan rzeczy od$owiadaj dow"dcy 1 4rmii )ojska
!olskiego* kt"rzy %nie $rowadz nale1ytej $racy $olitycznoAwyc'owawczej(.
) czasie* gdy amerykaskie , i : 4rmie zbli1ay si0 do Oaby* &ru$a 4rmii
%/( +eldmarszaka
Iodela w Lag0biu Cu'ry utracia ju1 cakowicie zdolno@> bojow* g"wnie
na skutek uderze alianckiego lotnictwa. Iodel by jednym z niewielu dow"dc"w*
kt"remu Hitler cakowicie u+a.
Nnni generaowie uwa1ali go za wyjtkowo %nieokrzesanego i
niezorganizowanego(. =azywano go
der Katastrop#en$eneral! $oniewa1 zawsze $ojawia si0 tam* gdzie armia
niemiecka miaa $owa1ne $roblemy. Lag0bie Cu'ry stao si0 ostatni %katastro+(
Iodela. !od koniec walk odm"wi o$uszczenia swojej gru$y armii. 1 kwietnia*
kiedy jego wojska zacz0y si0 $oddawa> en
masse! $o$eni samob"jstwo. 9o byo to* czego Hitler oczekiwa od swoic'
dow"dc"w.
9u1 $rzed u$adkiem &ru$y 4rmii %/( $ukownik &Dnt'er Ceic''elm* sze+ jej
wydziau o$eracyjnego* zosta ewakuowany drog lotnicz razem z innymi
o+icerami sztabu. L siedemnastu samolot"w z ewakuowanymi 1onierzami tylko trzy
dotary do EDterboga* na lotnisko znajdujce si0 na $oudnie od /erlina. !o
wyldowaniu Ceic''elma zawieziono natyc'miast do 6#H w Lossen* gdzie zemdla
z wyczer$ania. 6budzi si0 do$iero w momencie* gdy byy zast0$ca &uderiana*
genera )enck* usiad na jego "1ku. )enck doszed ju1 do siebie $o wy$adku
samoc'odowym* kt"ry mia miejsce w czasie o$eracji %;onnenwende( i zosta
wa@nie wyznaczony na dow"dc0 1
4rmii. !odejrzewa* 1e jego armia istnieje tylko na $a$ierze. 6trzyma zadanie
utrzymania linii
Oaby $rzed 4merykanami.
A Lostanie $an moim sze+em sztabu A $owiedzia mu )enck.
=aj$ierw jednak Ceic''elm musia zo1y> ra$ort o $rzebiegu walk &ru$y
4rmii %/( w Lag0biu
Cu'ry. Eodl rozkaza mu natyc'miast stawi> si0 w bunkrze #ancelarii Czeszy.
9am s$otka si0 z
Hitlerem* &Bringiem i wielkim admiraem DBnitzem. Lameldowa* 1e &ru$a
4rmii %/( nie ma ju1 amunicji* a $ozostae jeszcze czogi nie mog ruszy> do walki z
braku $aliwa. Hitler milcza $rzez du1sz c'wil0. !otem $owiedziaM
%Feldmarszaek Iodel by moim najle$szym marszakiem.
9eraz $an b0dzie sze+em sztabu 1 4rmii. 9ylko musi si0 $an wyzby> gu$ic'
$rzyzwyczaje ze
;ztabu &eneralnego. Iusi si0 $an nauczy> od Cosjan* jak $okona>
$rzeciwnika si woli. 6ni zroAbili tak $od Ioskw(.
Hitler $otem zacz m"wi> o tym* 1e armia niemiecka musi wyci> drzewa w
g"rac' Harzu* aby $owstrzyma> o+ensyw0 !attona oraz roz$ocz> tam wojn0
$artyzanck. La1da ma$ w skali 1M2
<<<* takic' jakie zwykle wykorzystuj dow"dcy kom$anii. Eodl $r"bowa
wy$rowadzi> go z b0du* ale Hitler wci1 dowodzi* 1e obszar Harzu jest mu dobrze
znany. Eodl* zwykle o$anowany* od$owiedzia ostroM %Ea nie znam go wcale* ale za to
orientuj0 si0 w sytuacji(. Eak zauwa1y
Ceic''elm* &Bring zasn w +otelu i $rzykry sobie twarz arkuszem ma$y.
Lastanawia si0* czy $rzy$adkiem marszaek Czeszy nie na+aszerowa si0
narkotykami. Hitler w kocu $owiedzia
Ceic''elmowi* aby uda si0 do 1 4rmii i $o drodze za'aczy o baz0 w
DBberitz* gdzie mia otrzyma> << samoc'od"w terenowyc'.
Ceic''elm o$u@ci bunkier z $oczuciem ulgi* jakby uciek z domu wariat"w.
) DBberitz otrzyma tylko kilkana@cie Kii(elwa$en6w. !otem mia jeszcze wiele
trudno@ci z odszukaniem )encka i dow"dztwa 1 4rmii. Kdao mu si0 go w kocu
odnale3> w szkole wojsk in1ynieryjnyc' w
Cosslau* na$rzeciwko Dessau. #u swojej wielkiej rado@ci s$otka tam r"wnie1
bliskiego $rzyjaciela* $ukownika barona Hubertusa Jon HumboldtaADac'roedena*
teraz sze+a oddziau o$eracyjnego. ) dow"dztwie 1 4rmii dowiedzia si0* 1e jej
cz0@> zostaa s+ormowana z %$alcyc' si0 do walki modyc' 1onierzy majcyc' za
sob $"roczny okres szkolenia w szkoac' o+icerskic'( oraz z $odo+icer"w z
do@wiadczeniem +rontowym* kt"rzy wyszli ze sz$itala. 6baj $ukownicy byli $od
wra1eniem dow"dcy armii* modego generaa )encka* z do@wiadczeniem na
+roncie* kt"ry %$owc'a ju1 $roc'u i 1onierskiego 1ycia(.
C'ocia1 wida> byo* 1e kwater dow"dcy armii zostaa na$r0dce
zorganizowana i dys$onowaa tylko kilkoma radiostacjami* okazao si0* ze mo1na
wykorzystywa> lokaln sie> tele+oniczn* kt"ra wci1 dobrze +unkcjonowaa. 4rmia
bya te1 nie3le zao$atrzona dzi0ki blisko@ci skad"w amunicji $od 4ltengrabow.
)enck nie wykona rozkaz"w Hitlera dotyczcyc' zniszczenia elektrowni w
&ol$a* na $oudniowy wsc'"d od Dessau* jednego z trzec' g"wnyc' 3r"de
zao$atrzenia /erlina w energi0 elektryczn. )yda $rzy tym rozkazy* aby 1onierze
Dywizji %HDtten( zabez$ieczyli elektrowni0 $rzed wysadzeniem w $owietrze $rzez
+anatyk"w.
&"wnym zadaniem 1 4rmii byo $rzygotowanie si0 do od$arcia ataku
amerykaskiej : 4rmii
%wzdu1 autostrady Hanower A Iagdeburg(. 6ceniano* 1e 4merykanie b0d
naj$ierw $r"bowali zdoby> $rzycz"ek na wsc'odnim brzegu Oaby i $otem rozwin
natarcie na /erlin. !ierwszy atak nadszed szybciej ni1 si0 s$odziewano. %1 kwietnia
zameldowano o nawizaniu kontaktu bojowego z $rzeciwnikiem* kt"ry $rzekroczy
rzek0 $od ;c'Bnebeck i /arby(. Dywizja !iec'oty
%;c'arn'orst( $r"bowaa kontratakowa> jednym batalionem i kilkoma
dziaami szturmowymi ju1 nast0$nego dnia* ale wr"g okaza si0 zbyt silny. !oza tym
$anowa cakowicie w $owietrzu.
Ceic''elm zda sobie s$raw0* 1e je1eli 4merykanie $rzekrocz Oab0* %nie
b0dzie 1adnej innej mo1liwo@ci* jak tylko si0 $odda>(. 1 4rmia nie bya w stanie
stawia> o$oru siom alianckim du1ej ni1 %jeden czy dwa dni(. Humboldt tak samo
ocenia sytuacj0. 4merykanie $rzekroczyli Oab0 r"wnie1 w wielu innyc' miejscac'.
) sobot0 1. kwietnia* jak zanotowano w ;H4?F* %: 4rmia zaj0a )ittenberg0* 1<<
kilometr"w na $"noc od Iagdeburga. 9rzy bataliony 8, Dywizji !iec'oty
$rzekroczyy Oab0 $od #ameritz* na $oudniowy wsc'"d od Iagdeburga(. 2
Dywizja !ancerna w tym samym czasie stworzya $rzycz"ek o szeroko@ci 2
kilometr"w wok" 9angermDnde. 12
kwietnia 1 4rmia )encka roz$ocz0a $od Lerbst kontratak na oddziay 8,
Dywizji !iec'oty* ale zosta od$arty.
!rzycz"ki na Oabie stanowiy dla ?isen'owera $ewien $roblem. Cozmawia o
tym z generaem
/radleyem* dow"dc 1 &ru$y 4rmii. /y ciekaw jego zdania na temat
natarcia na /erlin* a tak1e mo1liwyc' strat $rzy zdobywaniu miasta. /radley ocenia*
1e walki o /erlin mog $oc'on> nawet
1<< <<< o+iar Q$"3niej $rzyzna* 1e bya to liczba mocno zawy1onaR. Doda te1*
1e stanowioby to zbyt wielk cen0 za zdobycie miasta* kt"re ma tylko znaczenie
$resti1owe. 9a ocena najwyra3niej zgadzaa si0 ze zdaniem samego ?isen'owera*
c'ocia1 twierdzi $"3niej* 1e %$rzyszy $odzia
=iemiec nie w$ywa na nasze $lany kocowego $odboju kraju(.
?isen'owera zajmowa w tym czasie bardziej $roblem wydu1ajcyc' si0 linii
zao$atrzenia.
/rytyjska 4rmia doc'odzia ju1 $od /rem0* amerykaska 1 4rmia zbli1aa
si0 do Li$ska* a czoowe jednostki armii !attona A do granicy czec'osowackiej.
6dlego@ci byy ju1 tak wielkie* 1e jednostki $ierwszego rzutu musiano zao$atrywa>
z wykorzystaniem samolot"w trans$ortowyc'
>akota. Do tego doc'odzia konieczno@> za$ewnienia 1ywno@ci dla ludno@ci
cywilnej* w tym jec"w wojennyc' i wi03ni"w oboz"w koncentracyjnyc'. !odobnie
jak wielu innyc' 4merykan"w* ?isen'ower by cakowicie zaszokowany 'orrorem
oboz"w koncentracyjnyc'. 6brazy nieA$rawdo$odobnyc' cier$ie* kt"re oglda*
$ozostawiy wyra3ny @lad na dugie lata.
Dow"dcy na +roncie zac'odnim mieli niewielkie $oj0cie o tym* co dzieje si0 na
+roncie wsc'odnim.
Lu$enie nie zdawali sobie s$rawy z tego* 1e niemieccy 1onierze c'c
otworzy> aliantom drog0 na
/erlin* zanim dotrze tam 4rmia Czerwona. Eeden z o+icer"w 6#H* $ukownik
de Iaiziere* zanotoAwaM %)ielu o+icer"w i 1onierzy uwa1a* 1e b0dzie o wiele le$iej*
gdy $oddamy si0 4merykanom.
)yczer$any walk )e'rmac't walczy ju1 teraz $rzede wszystkim o to* aby
odda> Cosjanom jak najmniejszy obszar =iemiec(. Nnstynkt ;im$sona i jego
dow"dc"w z amerykaskiej : 4rmii w tym $rzy$adku nie zawi"d i okaza si0
le$szy ni1 najwy1szego alianckiego dow"dcy. 6ceniali* 1e ic' wojska w drodze do
stolicy Czeszy* kt"ra znajdowaa si0 mniej ni1 1<< kilometr"w od ic' $ozycji*
na$otkaj tylko izolowane gniazda o$oru* kt"re b0dzie mo1na omin> i szybko
dotrze> do /erlina.
8, Dywizja !iec'oty $rzygotowaa nawet most* $o kt"rym mogy $rzej@>
czogi Dywizji
!ancernej. Cuszyy one noc 1. kwietnia. ;iy na $rzycz"ku* kt"ry teraz
rozciga si0 a1 do Lerbst* zostay r"wnie1 $owa1nie wzmocnione. )szyscy
1onierze ze zniecier$liwieniem czekali na dalsze rozkazy. Cankiem* w niedziel0 12
kwietnia* dow"dca : 4rmii genera ;im$son zosta wezwany $rzez generaa
/radleya do dow"dztwa &ru$y 4rmii w )iesbaden. =a lotnisku /radley $rzywita
si0 z ;im$sonem zaraz $o tym* jak wysiad z samolotu i bez 1adnyc' wst0$"w
$owiedzia* 1e :
4rmia ma zatrzyma> si0 na Oabie i nie $odejmowa> 1adnyc' dziaa w celu
zdobycia /erlina.
A ;kd taki rozkaz* do diaba` A za$yta ;im$son.
A 6d Nke\a A od$owiedzia /radley.
6szoomiony i $rzygn0biony ;im$son odlecia natyc'miast do dow"dztwa
swojej armii* zastanawiajc si0 $o drodze* jak $rzekaza> t0 in+ormacj0 swoim
dow"dcom i 1onierzom.
Cozkazy zatrzymania si0 na linii Oaby* w $oczeniu z zu$enie
nieoczekiwan wiadomo@ci o @mierci $rezydenta CooseJelta* okazay si0 wielkim
ciosem dla amerykaskic' 1onierzy. !rezydent zmar 1 kwietnia* ale wiadomo@> o
jego @mierci $odano do $ublicznej wiadomo@ci do$iero nast0$nego dnia. &oebbels
nie m"g ukry> rado@ci* gdy $owiedziano mu o tym $o jego $owrocie z +rontu w
$obli1u #ostrzyna. =atyc'miast zadzwoni do Hitlera w bunkrze #ancelarii CzeszyM
%Iem F)#ren )inszuj0U CooseJelt umarU La$isane jest w gwiazdac'* 1e
druga $oowa kwietnia $rzyniesie nam zwrot. Dzi@ jest $itek 1, kwietnia. 6to
zwrotU(.
Laledwie kilka dni wcze@niej &oebbels czyta na gos Hitlerowi &istori0
Fr3der3ka II! kr6la Prus
Carlyle\a* aby c'o> troc'0 $odnie@> go na duc'u. Czyta mu ust0$ o tym* jak
Fryderyk NN* stojc $rzed $ers$ektyw kl0ski w wojnie siedmioletniej* my@la nawet o
za1yciu trucizny. )tedy $rzyszy wie@ci o @mierci carycy ?l1biety. %Lakoczy si0
zy czas dla domu brandenburskiego(.
6czy Hitlera wy$eniy si0 zami. C'ocia1 &oebbels nie wierzy w astrologi0*
c'cia teraz wykorzysta> wszystko* aby tylko rozbudzi> o$tymizm FD'rera* kt"ry
zamy@lony w$atrywa si0 w $ortret Fryderyka )ielkiego. =ast0$nego dnia* 1.
kwietnia* wydajc rozkaz dzienny* Hitler cakowicie straci juz $oczucie
rzeczywisto@ciM %) tym momencie* gdy los usun z $owierzc'ni ziemi najwi0kszego
zbrodniarza wojennego wszystkic' czas"w* zwrot wydarze w tej wojnie b0dzie
rozstrzygajcy(.
Hitler nie ws$omnia o innym symbolicznym wydarzeniu* r"wnie1
zwizanym z Fryderykiem NN
)ielkim. ) nalocie bombowym tej samej nocy zosta zniszczony !oczdam.
Czonkowie
Hitlerjugend* kt"rzy sc'ronili si0 w jednej z $iwnic* ws$ominali* 1e wszystko
wok" dr1ao i c'wiao si0 %jak na okr0cie(. /omby zniszczyy wi0kszo@> starego
miasta* w tym &arnisonkirc'e* ko@ci" garnizonowy b0dcy +ilarem tradycji $ruskiej
kasty wojskowej i arystokracji. Krsula Jon
#ardor++ roz$akaa si0 na ulicy* gdy si0 o tym dowiedziaa. %)raz z nim leg
w gruzy cay osobny @wiat(* za$isaa w swoim dzienniku. 4le wielu niemieckic'
o+icer"w wci1 odmawiao $rzyznania si0 do od$owiedzialno@ci za $o$arcie
udzielone Hitlerowi. I"wienie o 'onorze niemieckiego o+icera* gdy wyzwalano
kolejne obozy koncentracyjne* kt"re $okazyway $rawdziw natur0 'itlerowskiego
re1imu* nie mogo ju1 w 1aden s$os"b wywoa> ws$"czucia.
13
W pr'e))'ie. ?itw"
4rmia Czerwona nie moga liczy> na to* 1e uda si0 jej ukry> $rzygotowania do
o+ensywy z linii
6dry i =ysy Ou1yckiej. !lanowano* 1e 1 Front /iaoruski Gukowa i 1 Front
Kkraiski #oniewa roz$oczn atak 15 kwietnia. =a $"nocy wkr"tce $otem mia
ruszy> $rzez doln 6dr0 Front
/iaoruski Cokossowskiego. ;iy radzieckie liczyy og"em *2 miliona
1onierzy. )s$ierao ic' .1
5<< dzia i ci01kic' mo3dzierzy* 52< czog"w i dzia samobie1nyc' oraz
cztery armie lotnicze.
/ya to najwi0ksza koncentracja si* do jakiej kiedykolwiek doszo.
Czternastego kwietnia jednostki radzieckie $rowadzce roz$oznanie walk z
$rzycz"ka koo
#ostrzyna odniosy sukces. 8 4rmii &wardii Czujkowa udao si0 ze$c'n> <
Dywizj0
&renadier"w !ancernyc' o do 2 kilometr"w. Hitler by tak rozzoszczony*
1e wyda rozkaz $ozbawienia wszystkic' 1onierzy dywizji odznacze* kt"re
wcze@niej otrzymali. Iieli je odzyska> do$iero $o zwyci0skiej walce.
!oszerzenie $rzycz"ka $omogo wzmocni> siy na drugim brzegu 6dry.
Eeszcze tej samej nocy zacz0a $rze$rawia> si0 $rzez rzek0 1 4rmia !ancerna
&wardii. %!rzez ca noc jec'ay czogi i dziaa* Stude(aker3 $ene amunicji i
maszeroway kolumny 1onierzy(. Iode kobiety z $ododdzia"w regulacji ruc'u
mac'ay energicznie c'orgiewkami* kierujc czogi na tras0 oznaAczon biaymi
ta@mami. -NN Larzd !olityczny cay czas nadawa $rzez go@niki muzyk0 i audycje
$ro$agandowe* $r"bujc zaguszy> czogowe silniki. =iemcy jednak wiedzieli* co si0
dzieje.
!rzez cay dzie 12 kwietnia czerwonoarmi@ci w$atrywali si0 w niemieckie
$ozycje* a1 %rozbolay od tego oczy(* by wykry> jakiekolwiek oznaki wzmocnienia
czy zmiany w usytuowaniu niemieckiej obrony. =a 6derbruc' zakwity ju1 kwiaty*
c'ocia1 rzek jeszcze $yn0y wielkie kry* ga0zie i krzaki* kt"re zatrzymyway si0 na
ruinac' mostu kolejowego. ) sosnowym lesie na wsc'odnim brzegu $rzez cay
dzie $anowaa %tajemnicza cisza(. 9ysice zamaskowanyc' czog"w i dzia czekao
tylko na sygna do natarcia.
=ad =ys Ou1yck o+icerowie $olityczni 1 Frontu Kkraiskiego do ostatniej
c'wili $rowadzili szkolenia. %Czonkowie #omsomou uczyli modyc' 1onierzy* jak
$okoc'a> swoje czogi i jak najle$iej wykorzysta> cay ic' bojowy $otencja(.
!rzesanie 4leksandrowa najwyra3niej tu jeszcze nie znalazo $osuc'u* nawet
w@r"d o+icer"w $olitycznyc'. 6statni jego slogan brzmiaM %=ie ma lito@ci. #to zasia
wiatr* zbiera burz0(.
;ztab 1 Frontu Kkraiskiego by coraz bardziej zanie$okojony kores$ondencj
radiow. =awet $uki =#)D %nadaway meldunki otwartym tekstem lub z
wykorzystaniem staryc' tabel kodowyc' i nie od$owiaday na wysane de$esze(.
Gaden z $ododdzia"w nie otrzyma zezwolenia na wykorzystanie
bez$rzewodowyc' @rodk"w czno@ciM ic' radiostacje byy ustawione tylko na
odbi"r. 6bawy dow"dc"w o zac'owanie @rodk"w bez$ieczestwa zwi0kszyy si0 w
nocy 12
kwietnia* $oniewa1 nowe cz0stotliwo@ci i tabele kodowe* obowizujce do
koca maja* dotary ju1 do dow"dztw $oszczeg"lnyc' jednostek.
Labroniono o+icerom wydawania jakic'kolwiek rozkaz"w do trzec' godzin
$rzed atakiem* a
;miersz $odj zdecydowane dziaania* aby nie do$u@ci> za 1adn cen0 do
dezercji 1onierzy* kt"rzy mogliby ostrzec wroga. 6+icer ;miersza $rzy 1 Froncie
/iaoruskim nakaza wszystkim o+icerom $olitycznym s$rawdzi> ka1dego 1onierza
na linii +rontu i zidenty+ikowa> $odejrzanyc' albo %moralnie lub $olitycznie
nie$ewnyc'(. =ieco wcze@niej aresztowano ju1 tyc'* kt"rzy mieli si0 negatywnie
wy$owiada> na temat radzieckic' koc'oz"w. !rzygotowano te1 s$ecjalny %kordon
oc'ronny(* aby %1aden z naszyc' 1onierzy nie $rzedosta si0 na niemieck stron0(
oraz za$obiec $oc'wyceniu %j0zyka( $rzez =iemc"w. )szystkie te wysiki $oszy
jednak na marne. 12 kwietnia jeden z radzieckic' 1onierzy* kt"ry tra+i do
niemieckiej niewoli $od #ostrzynem* ujawni $rzesuc'ujcym go =iemcom* 1e
wielka o+ensywa roz$ocznie si0 nast0$nego dnia rano.
Ldajc sobie s$raw0 z nieuc'ronnej kl0ski* niemieccy dow"dcy susznie si0
obawiali* 1e ic' 1onierze b0d dezerterowa> lub $oddawa> $rzy $ierwszej
nadarzajcej si0 okazji. Dow"dztwo
&ru$y 4rmii %)isa( wydao nawet rozkaz* $od$isany $rzez Heinriciego* o
rozdzieleniu 1onierzy z tego samego regionu* $oniewa1 nie czyni nic* aby za$obiec
dezercjom swoic' ziomk"w. DoAw"dca batalionu $uku grenadier"w #or$usu
%&rossdeutsc'land( zauwa1y* 1e jego modzi 1onierze nie maj ju1 zbyt wiele
za$au do walki za narodowy socjalizm. %)ielu c'ciao tylko odnie@> rany* aby
wysano ic' do sz$itala $olowego(. !ozostawali na $ozycjac' g"wnie ze strac'u
$rzed sdem $olowym i egzekucj. 6+icerowie byli $rzera1eni* gdy $o radzieckic'
audycjac' emitowanyc' z go@nik"w rozmieszczonyc' na linii +rontu 1onierze
zacz0li wykrzykiwa> w kierunku radzieckic' $ozycji $ytaniaM Czy ze@l ic' na
;yberi0` Eak jest traktowana ludno@> cywilna na oku$owanyc' terenac' =iemiec`
#ilku niemieckic' dow"dc"w z . 4rmii !ancernej* kt"ryc' oddziay
zajmoway $ozycje na$rzeciwko jednostek 1 Frontu Kkraiskiego #oniewa*
skon+iskowao nawet biae c'usteczki do nosa* aby za$obiec $oddawaniu si0 swoic'
ludzi. Gonierzy $r"bujcyc' zdezerterowa> zmuszano do ko$ania oko$"w na
otwartym terenie* na ziemi niczyjej. )ielu my@lao o ukryciu si0 w $obliAskic'
lasac'* aby $odda> si0 $"3niej bez nara1ania na $rze@ladowanie swoic' rodzin na
mocy dekretu Hitlera.
Dow"dcy kom$anii $r"bowali wszelkic' mo1liwyc' @rodk"w* aby $rzekona>
do wytrwania w walce. =iekt"rzy $oin+ormowali swoic' 1onierzy o @mierci
CooseJelta ju1 1. kwietnia wieczorem.
9umaczyli* 1e 4merykanie nie b0d ju1 kontynuowali o+ensywy* a stosunki
mi0dzy zac'odnimi aliantami i Lwizkiem Cadzieckim stay si0 tak ze* 1e
4merykanie i /rytyjczycy $rzycz si0 do
=iemc"w* by walczy> $rzeciwko Cosjanom.
Do rezerwist"w z ,:1 Dywizji $od &ubinem $rzybywali 1onierze ;; z
Dywizji %,<. Eanuar(* by gosi>* niczym !ismo wi0te* o $roroczym znaczeniu dla
=iemiec @mierci $rezydenta CooseJelta* wydarzenia $or"wnywanego do cudu*
kt"ry uratowa $anowanie Fryderyka )ielkiego. )szystkie te argumenty nie
$rzekonyway zwykyc' 1onierzy* c'o> wielu z nic' wci1 miao nadziej0 na wielk
o+ensyw0 w urodziny FD'rera* < kwietnia* z u1yciem nowej cudownej broni
/underwaffe.
=iekt"rzy zgorzkniali ju1 i zawiedzeni w swoic' nadziejac' o+icerowie
$rzy$ominali weteranom okro$iestwa +rontu wsc'odniego i wskazywali* co mo1e
si0 sta>* gdy Cosjanie $rzebij si0 w kierunku /erlina. Eeden z wy1szyc' o+icer"w
$isa do swojej 1onyM %=awet sobie nie wyobra1asz* ile tu zo@ci i nienawi@ci do
wroga. Iog0 ci obieca>* 1e zabierzemy si0 za nic' $ewnego dnia.
&wacicieli kobiet i dzieci s$otka to* co si0 im nale1y. Do$rawdy trudno
uwierzy>* do czego te bestie s zdolne. !rzysi0gli@my sobie* 1e ka1dy z nas zabije
dziesi0ciu bolszewik"w. /"g $omo1e nam tego dokona>(.
)i0kszo@> sabo wyszkolonyc' modyc' rekrut"w* kt"rzy ostatnio
$omaszerowali na +ront* $rzekona> byo o wiele trudniej. 6ni $rzede wszystkim
c'cieli $rze1y>. ) ,<, Dywizji !iec'oty
%DBberitz( jeden z dow"dc"w $uk"w da jednemu ze swoic' dow"dc"w
batalion"w kilka radM %90 lini0 obrony musimy utrzyma> za wszelk cen0. !an jest za
to osobi@cie od$owiedzialny. Ee1eli kilku 1onierzy zacznie ucieka>* nale1y ic'
natyc'miast zastrzeli>. &dy za@ nie b0dzie mo1na ic' $owstrzyma>* a sytuacja stanie
si0 beznadziejna* nie $ozostaje $anu nic innego* jak tylko $aln> sobie w eb(.
=a )zg"rzac' ;eelow %byo cic'o jak zawsze $rzed burz(. =iemieccy
1onierze wysani na tyy czy@cili i s$rawdzali swoj bro i si0 myli. =iekt"rzy
znajdowali nawet c'wil0 czasu* aby na$isa> $ar0 s"w do rodziny* majc nadziej0* 1e
$oczta $olowa jednak zacznie dziaa>. 4le wielu 1onierzy nie miao ju1 do kogo
$isa>* wielu nie wiedziao* gdzie s teraz ic' rodziny.
!orucznik )ust wysa swoic' tec'nik"w z Lu+twa++e w gru$ac' do kuc'ni
$olowej A
7ulasc#kanone A w $obliskiej wiosce* za drug lini oko$"w. ;am wraz z
sier1antem $ozosta na $osterunku* obserwujc z drzewa rozcigajc si0 w dole
de$resj0 6derbruc' i radzieckie $ozycje* z kt"ryc' miao ruszy> natarcie. =agle
wstrzsn0y nim dreszcze.
A Czy wam te1 jest zimno` A za$yta swojego towarzysza.
A =ie jest zimno* $anie $oruczniku. !o $rostu c'olernie si0 boimy A
od$owiedzia sier1ant.
L /erlina* le1cego bez$iecznie za lini +rontu* Iartin /ormann wysa w
$rzeddzie o+ensywy de$esz0 do &auleiter"w. =akazywa im wyselekcjonowanie
%$odszytyc' tc'"rzem(. ) samym mie@cie $rzewracano ju1 na ulicac' tramwaje
oraz wy$eniano je cegami i gruzem* aby $rzygotowa> barykady. !owoywano $od
bro 1onierzy -olkssturmu. =iekt"rzy z nic' nosili niebieskoAszare +rancuskie
'emy* a nawet mundury* $oc'odzce z u$"w wojennyc' 1:.< i 1:.1
roku.
Hitler nie by jedyny* kt"ry $rzywoywa wydarzenia z wojny siedmioletniej.
%!rawda(
o$ublikowaa artyku o wej@ciu si rosyjskic' z $i0cioma kozackimi $ukami
w stra1y $rzedniej do
/erlina : $a3dziernika 175< roku. %#lucze do miasta zabrano do ;ankt
!etersburga* gdzie miay by> $rzec'owywane w cerkwi kazaskiej. !owinno si0
$ami0ta> o tym $rzykadzie z 'istorii* aby wy$eni> rozkazy naszej Iatki 6jczyzny i
towarzysza ;talina(. 8 4rmia &wardii generaa
Czujkowa otrzymaa wtedy wielkie tekturowe klucze* aby $rzy$omnie>
1onierzom* kt"rzy $rzygotowywali si0 do o+ensywy* wa@nie ten 'istoryczny
moment.
Coz$rowadzono r"wnie1 $o jednostkac' 4rmii Czerwonej inne* bardziej
ws$"czesne symbole A czerwone sztandary. )ydano je dywizjom* by zatkn0y na
najbardziej znaczcyc' budynkac' w
/erlinie* wskazanyc' na wielkim modelu miasta $rzygotowanym $rzez
1onierzy wojsk in1ynieryjnyc'. Cozbudzano te1 w@r"d 1onierzy %socjalistyczne
ws$"zawodnictwo(* aby zmusi> do jeszcze wi0kszyc' $o@wi0ce. =ajwi0ksza
c'waa miaa czeka> tyc'* kt"rzy wezm szturmem
Ceic'stagV obiekt* kt"rego zdobycie wedug ;talina miao symbolizowa>
zagad0 %legowiska +aszystowskiej bestii(. )ieczorem $rzed o+ensyw odby si0
obrz0d $odobny do masowego c'rztu ba$tyst"w A do $artii komunistycznej $rzyj0to
$onad <<< czerwonoarmist"w z 1 Frontu
/iaoruskiego.
C'ocia1 radzieccy dow"dcy nie mieli wt$liwo@ci* ze uda im si0 $rzeama>
niemieck obron0* obawiali si0 jednak* 1e w wy@cigu do /erlina mog ic'
wy$rzedzi> zac'odni alianci. 9aka ewentualno@> oznaczaaby dla nic' najgorsze
$oni1enie. /erlin nale1a si0 im A z racji olbrzymic' cier$ie obywateli $astwa
radzieckiego* jak te1 z mocy $rawa zdobywcy. #a1dy z dow"dc"w armii wiedzia*
1e /ierc#own3! ic' najwy1szy dow"dca* niecier$liwie czeka na #remlu na
in+ormacje. =ie wiedzieli tylko* w jakim nastroju jest ;talin. Lac'odnie gazety
niezbyt dokadnie in+ormoway* 1e czoowe amerykaskie jednostki dotary do
/erlina ju1 1, kwietnia* ale wyco+ano je na skutek $rotest"w z Ioskwy.
9ylko Guk"w i #oniew oraz kilku ic' najbli1szyc' o+icer"w wiedziao* 1e ta
caa o$eracja ma na celu okr1enie /erlina* aby da> wyra3ne ostrze1enie
4merykanom i /rytyjczykom. 4le nawet oni nie zdawali sobie s$rawy z wagi* jak
;talin i /eria $rzywizywali do zaj0cia instytut"w badawczyc' +izyki jdrowej*
szczeg"lnie Nnstytutu Fizyki cesarza )il'elma w Da'lem.
;talin jeszcze w $rzeddzie o+ensywy utrzymywa zason0 z kamstw.
&enera Deane in+ormowa o kolejnej w tyc' dniac' od$rawie na #remlu. !rzesa o
niej in+ormacje w de$eszy z adnotacj D3es
onl3 for Disen#ower Q9ylko do wgldu ?isen'oweraR. !od koniec dugiego
s$otkania dotyczcego
%innyc' s$raw Qwykorzystania si radzieckic' na Dalekim )sc'odzie
$rzeciwko Ea$oczykomR
Harriman ws$omnia* 1e =iemcy ogosili* i1 Cosjanie $lanuj natyc'miastowe
$odj0cie o+ensywy w kierunku /erlina. Iarszaek ^;talin_ $otwierdzi* 1e w istocie
4rmia Czerwona zamierza roz$ocz> dziaania zacze$ne* nie wie tylko* czy
zakocz si0 sukcesem. ;koncentrowane zostan w kierunku na Drezno* tak jak
$owiedzia wcze@niej ?isen'owerowi(.
4ni Deane* ani Harriman nie odczuli wtedy* 1e s okamywani. !o$rzedniego
wieczoru* w czasie od$rawy w ;tawce* genera 4ntonow wr"ci do ostatniej de$eszy
?isen'owera* m"wicej o konieczno@ci unikni0cia nie$orozumie mi0dzy siami
zac'odnic' aliant"w i 4rmi Czerwon.
C'cia $rzede wszystkim dowiedzie> si0* czy %wskazuje to na jakiekolwiek
zmiany w stre+ie oku$aAcyjnej* kt"rej granice zostay wcze@niej ustalone(. &dy
za$ewniono go* 1e uwagi odnosiy si0 tylko do dziaa na szczeblu taktycznym i nie
$rzewiduje si0 1adnyc' zmian w granicac' stre+ oku$acyjnyc' %4ntonow zwr"ci si0
o $otwierdzenie tego stanowiska do ?isen'owera(. C'cia zwery+ikowa> in+ormacj0*
1e %$o zakoczeniu dziaa siy angloAamerykaskie wyco+aj si0 na ustalone granice
stre+ oku$acyjnyc'(. !otwierdzenie tego stanowiska otrzyma w de$eszy od
?isen'owera 15 kwietnia.
Gonierze 4rmii Czerwonej c'cieli $rzede wszystkim za$rezentowa> si0 jak
najle$iej jako $rzyszli zdobywcy. #iedy jeszcze byo dosy> jasno* $o $owrocie do
swoic' kwater $r"bowali zgoli> zarost ostrzem brzytwy* zerkajc w kawaek
lusterka. 9ylko niewielu mogo zasn>. %=iekt"rzy $rzykrywali $aszczami latarki i
$rzy ic' nikym @wietle $isali listy do domu( A zanotowa jeden z o+icer"w , 4rmii
Kderzeniowej. 9e s$orzdzone $rzed o+ensyw listy byy zwykle kr"tkie i zawieray
niewiele in+ormacji. 9y$owy tekst brzmiaM
Pozdrowienia z frontu. B3j0 i mam si0 do(rze. =este5m3 ju2 niedaleko od erlina.
/alcz3li5m3 ci02ko! teraz
ruszam3 na erlin. ;usim3 zdo(3< to miasto i nie wiem! cz3 uda mi si0 prze23<.
)ielu $isao wtedy nie do rodzic"w* nie do narzeczonyc'. 9ysice samotnyc'
kobiet $racujcyc' w +abrykac' zbrojeniowyc' na Kralu i ;yberii wysyao w czasie
wojny listy do 1onierzy na +roncie. ) miar0 rozwoju kores$ondencji wymieniano
zdj0cia. Dla 1onierzy taki kontakt z kobiet by jedyn rzecz* kt"ra $rzy$ominaa
im* 1e gdzie@ istnieje normalne 1ycie. ;ier1ant )asienko z 1
Frontu /iaoruskiego wysa do swojej $rzyjaci"ki tekst $iosenki zamiast
listu. Iiaa by> @$iewana do melodii 8iemianki! +rontowej $iosenki o zimnym
sc'ronie* gdzie %do @mierci zaledwie jest krok...(.
Lampa sztormowa od$oni1a ciemno5<!
.twieraj4c dro$0 dla moje$o pi6ra.
Przez ten list o(oje jeste5m3 (lisko.
=ak (rat i siostra.
A0skni0 za to(4 na froncie!
.dnajd0 ci0! $d3 skoCcz3 si0 walka!
7dzie5 daleko w nasz3m kraju
=e2eli t3lko prze23j0.
7d3 jednak stanie si0 naj$orsze
I pozostanie mi t3lko dni kilka!
/spomnij mnie kied35!
/spomnij i rzeknij do(re s1owo.
Be$naj! ju2 czas!
%uszam3 na "iemc6w.
8a(ior0 ze so(4 twoje imi0
/ moim krz3ku (ojow3m @ Fra'
^$rzek. tum._
Nnna $iosenka +rontowa :zekaj na mnie! jedna z najbardziej $o$ularnyc'*
$owstaa na $odstawie sawnego wiersza #onstantina ;imonowa z 1:. roku. I"wi
o wierno@ci dziewczyn $ozostawionyc' $rzez 1onierzy 4rmii Czerwonej* kt"rzy
wierzyli* 1e je1eli tylko $ozostan wierne* to nic 1onierzom sta> si0 nie mo1e.
)adze zezwoliy na roz$owszec'nianie tej $iosenki* uwa1ajc* 1e umacnia
1onierskie morale. )ielu 1onierzy trzymao skrawek $a$ieru z jej sowami w
kieszeni munduru na sercu i czytao jak modlitw0* zanim ruszyli do walki.
Nnna jeszcze $iosenka Sin3j P1atoczek ("ie(ieska c#usteczka) brzmiaa jak
$o1egnanie wiernej dziewczyny. ) czasie ataku 1onierze do o+icjalnego Fra'
dodawali 8a %odinu! 8a Stalina! za Sin3j
P1atoczek' Czonkowie #omsomou nosili te1 ze sob wyci0t z gazety
+otogra+i0 Loi
#osmodiemianskiej* czonka #omsomou z oddziau $artyzanckiego*
%zam0czonej $rzez =iemc"w na @mier>(. )ielu 1onierzy $isao na swoic'
samolotac' i czogac' A %La Loj0U(.
Nnny wiersz ;imonowa* o ironicznym tytule Liriczeskoje! zosta $ot0$iony jako
%nie$rzyzwoity(*
%wulgarny( i %3le w$ywajcy na morale(.
Spiesznie powtarza si0 imiona A
Pami0ci starcz3 nie na d1u$o.
*/ojna *t1umacz4 i w ramiona
ior4 m02cz39ni! jedn4! dru$4...
Patrz4c na rzecz3 niezawile!
;i1osn3c# w3znaC nie 24daj4c!
8ast0powa13 im na c#wil0
Ae! co za m$list4 skr3te dal4.
:#wa1a koc#ance! co za inne
Aak szczodr4 (31a! jak umia1a!
I o(darz31a w z14 $odzin0
:iep1em nieroz$rzane$o cia1a'
8a5 t3m! kt6r3m na (itw0 pora!
Kt6rz3 mi1o5ci nie do23j4!
.dc#odzi< l2ej! posiad1sz3 wczoraj
:#o< t0 przelotn4 czu1o5< cz3j45 :.
^$rzek. )iktor )oroszylski_
C'ocia1 wadze niezbyt c'0tnie $atrzyy na $iosenki i wiersze o niewiernyc'
dziewcz0tac'* $owstaway coraz to nowe wersje tyc' o+icjalnie uznanyc'. N tak na
$rzykad tekst $iosenki
Aiomnaja "ocz (:iemna noc) o 1onie 1onierza stojcej $rzy dziecinnym
"1eczku %ukradkiem wycierajcej zy( zosta $rzerobionyM 1ona %ukradkiem bierze
swoj stre$tomycyn0(* kt"ra w tym czasie w Lwizku Cadzieckim bya lekarstwem
$rzeciwko c'orobom wenerycznym.
!ie@ni $atriotyczne jako@ nie mogy zyska> $o$ularno@ci. )yjtkiem staa si0
Pie5C art3lerz3st6w z +ilmu . sz6stej wieczorem po wojnie. Film ten wy@wietlano
1onierzom na +roncie tu1 $rzed o$eracj berlisk. 6$owiada o o+icerze artylerii*
kt"ry $rze1y wojn0 i s$otka wreszcie swoj ukoc'an w czasie obc'od"w dnia
zwyci0stwa. C'ocia1 by> mo1e $odtrzymywao to morale 1onierzy* nie $omagao
im $okona> strac'u $rzed @mierci* wtedy gdy wojna dobiegaa koca.
)iele $iosenek dotyczyo czas"w ju1 $o wojnie. Gonierze . 4rmii !ancernej
&wardii skom$onowali swoj wasn do melodii $rzeboju 1:., roku >awaj zakurimU
/kr6tce wr6cim3 ju2 do domu.
Aam czekaj4 nas dziewcz0ta.
7wiazd3 nad Fralem dla nas (0d4 ju2 5wieci<.
: !olski tytu ;$iesznie $owtarza si0... wM 4 $o@r"d lat ec'ami wojna grzmi...
)iersze o wojnie* )arszawa 1:82.
Kied35 (0dziem3 jeszcze wspomina< te dni.
Kamieniec Podolski i smutne Karpat3.
7rzmot czo1$6w i #uk $4sienic.
Lw6w i r6wnin3 za /is14.
Ae$o roku nie zapomnim3.
Kied35 wspomnim3 te dni.
^$rzek. tum._
Gonierze 4rmii Czerwonej do@wiadczali wtedy nieod$artej c'0ci* aby jak
najszybciej zakoczy> wojn0. Nm zwyci0stwo byo bli1ej* tym wi0cej mieli nadziei* 1e
uda im si0 $rze1y>. C'cieli te1 zasu1y> na medale* aby $oc'wali> si0 nimi w domu*
zdoby> $ozycj0 w lokalnej s$oeczno@ci i 'onor dla rodziny. Eednej rzeczy obawiali
si0 nawet bardziej ni1 @mierci A utraty r0ki czy nogi.
9akic' weteran"w nazywano w Lwizku Cadzieckim samowarami i
traktowano jak wyrzutk"w.
!o zac'odzie soca 12 kwietnia $ukownik #aasznik* sze+ oddziau
$olitycznego .7 4rmii* wysa ka$itana )adimira &alia i modego $orucznika
#onrada )ol+a na lini0 +rontu* aby $rzesuc'iwali jec"w. #oni )ol+ by synem
niemieckiego dramaturga i komunisty Friedric'a )ol+a* kt"ry uciek do Ioskwy w
1:,, roku w ramac' %emigracji moskiewskiej( wkr"tce $o doj@ciu do wadzy
nazist"w.
;tarszy brat
#onrada* Iisza* w czasie zimnej wojny zosta sze+em wsc'odnioniemieckiego
wywiadu* znanym jako Iarkus )ol+.
/yo ju1 $rawie ciemno* gdy dwaj o+icerowie* uzbrojeni w $istolety* szli $rzez
las w kierunku brzegu 6dry. )ok" nic' wsz0dzie czaiy si0 zamaskowane czogi i
ludzie. Czuli* 1e
%skoncentrowano tu ogromne siy(* c'ocia1 nic nie widzieli dalej ni1 na
wycigni0cie r0ki. %9o wszystko byo jak jaka@ ogromna s$r01yna* kt"ra miaa zosta>
zwolniona( A ws$omina &ali.
Nnni mieli bardziej niebez$ieczne zaj0cia. ;a$erzy musieli $rzedosta> si0 na
ziemi0 niczyj* aby rozminowa> teren. %6strzegli@my wszystkic' $iec'ociarzy* co
b0dziemy robi> A o$owiada $"3niej ka$itan ;zota ;ulc'aniszwili z , 4rmii
Kderzeniowej A ale gdy ju1 wracali@my do swoic'* kt"ry@ z nic' rzuci granat w
kierunku jednego z sa$er"w. !rzysn $ewnie i w$ad w $anik0* gdy usysza kroki.
)@ciekem si0 i $obiem go $rawie na @mier>. Dla mnie ka1dy sa$er by wart tyle
zota* ile sam wa1y(.
Ci* kt"rzy zdobyli ju1 na wrogu zegarki* $atrzyli teraz na nie niecier$liwie*
aby stwierdzi>* ile jeszcze minut $ozostao do ataku. !anowao cakowite
zaciemnienie. Gonierzom trudno byo sku$i> si0 na czymkolwiek innym.
15
B<#7w n( Reitwein Sp<r
&enera Czujkow* dow"dca 8 4rmii &wardii* mia bardzo dobry widok na
6derbruc' i )zg"rza
;eelow ze swojego wysuni0tego stanowiska dowodzenia na Ceitwein ;$ur.
=ie by wcale zadowolony* gdy dowiedzia si0* 1e marszaek Guk"w zdecydowa si0
doczy> do niego* aby obserwowa> artyleryjskie $rzygotowanie ataku. =akaza
ka$itanowi Iierie1ko ze swojego sztabu* kt"ry by z nim od ;talingradu* aby
$ojec'a za 6dr0 i towarzyszy dow"dcy +rontu.
Czujkow w$ad w +uri0* gdy zobaczy zbli1ajc si0 kolumn0 $ojazd"w
marszaka z wczonymi @wiatami* kt"re mogy $rzycign> uwag0 wroga. =ie
$rze$ada za Gukowem ju1 od zimy 1:.
roku. Kwa1a* 1e nie doceniono 'eroizmu jego 5 4rmii w ;talingradzie* a
$rzeceniono rol0 samego Gukowa. =a dodatek marszaek ostatnio krytykowa zbyt
drugi okres zdobywania twierdzy
!ozna. Lreszt Guk"w te1 nie $rze$ada za Czujkowem* kt"ry
nie$rzyc'ylnie komentowa nie$odj0cie natarcia na /erlin ju1 w $ocztkac' lutego.
=a 0gac' nadodrzaskic' unosi si0 za$ac' wojskowej zu$y. ;yc'a> byo
nawet wyra3nie uderzenia y1ek o mena1ki. ) najbardziej wysuni0tyc' oko$ac'
1onierze $r"bowali si0 rozgrza> swoimi racjami s$irytusu. =a stanowisku
dowodzenia nie $rzestaway dzwoni> tele+ony i cznicy biegali bez $rzerwy.
Guk"w $rzyby z ca swoj @wit* cznie z generaem #azakowem* dow"dc
artylerii +rontu i generaem 9ieleginem* sze+em Larzdu !olitycznego.
La$rowadzono ic' @cie1k biegnc wzdu1 zbocza do bunkra zbudowanego $rzez
1onierzy wojsk in1ynieryjnyc' na niewielkim urwisku* $oni1ej $unktu
obserwacyjnego. Guk"w za$isa $"3niejM %)skaz"wki zegara* jak nigdy* bardzo
$owoli $rzesuway si0 na tarczy. Geby jako@ s$0dzi> $ozostae 12 minut*
$ostanowili@my wszyscy wy$i> $o szklance mocnej 'erbaty* kt"r w ziemiance
$rzygotowaa nam moda dziewczyna.
!ami0tam* 1e nazywano j* nie wiadomo dlaczego* nierosyjskim imieniem
Iargo. Herbat0 $ili@my w milczeniu* ka1dy by zaj0ty wasnymi my@lami(.
&enera #azakow mia do swojej dys$ozycji 8:8, dziaa i mo3dzierze* okoo
7< na ka1dy kilometr w $asie $rzeamania* co oznaczao* 1e dziaa stay co cztery
metry. )ykorzystano wszystko* co tylko byo do dys$ozycji +rontu* w tym 12A i <,A
milimetrowe 'aubice* ci01kie mo3dzierze i wyrzutnie katiusz. La$as amunicji dla 1
Frontu /iaoruskiego wynosi $onad 7
milion"w $ocisk"w* z czego 1 ,5 <<< miao zosta> wystrzelonyc' na $ozycje
$rzeciwnika ju1 $ierwszego dnia. Eednak Guk"w nie doceni si wroga oraz
$rzeszk"d terenowyc' na drodze atakujcyc' wojsk.
Guk"w zwykle $rzed roz$ocz0ciem o+ensywy stara si0 osobi@cie wizytowa>
lini0 +rontu* by $ozna> warunki terenowe. 9eraz A dziaajc $od nieustann $resj
;talina A $olega g"wnie na wynikac' roz$oznania lotniczego. Dwuwymiarowe
zdj0cia nie $okazay jednak rzeczywistego uksztatowania
)zg"rz ;eelow dominujcyc' nad nadodrzaskim $rzycz"kiem. Guk"w
$rzy +orsowaniu 6dry $ostanowi zastosowa> nowy $omysM na $ierwsz lini0
s$rowadzono 1., re+lektory* kt"re miay w momencie roz$ocz0cia ataku o@le$i>
niemieckic' 1onierzy.
9rzy minuty $rzed roz$ocz0ciem artyleryjskiego $rzygotowania ataku
marszaek i jego generaowie o$u@cili bunkier. )eszli $o stromej @cie1ce na $unkt
obserwacyjny* $rzykryty siatkami maskujcymi. =ad 6dr le1aa jeszcze $oranna
mga. Guk"w s$ojrza na zegarek. /ya dokadnie $ita rano czasu moskiewskiego*
trzecia czasu berliskiego.
%=agle cay ten obszar roz@wietliy wystrzay tysi0cy dzia* mo3dzierzy i
naszyc' legendarnyc' katiuszy(. Gaden artyleryjski atak w tej wojnie nie by tak
intensywny. 4rtylerzy@ci generaa
#azakowa uwijali si0 jak w ukro$ie. %6gromny grzmot wstrzsn wszystkim
wok" A o$isywa dow"dca baterii , 4rmii Kderzeniowej. Io1na byo $omy@le>* 1e
nas artylerzyst"w ta sym+onia wcale nie $rzestraszya* ale nawet ja c'ciaem zatka>
uszy. Czuem* 1e $0kn w nic' b0benki(.
Dziaonowi musieli cay czas $ami0ta> o otwartyc' ustac'* by wyr"wna>
ci@nienie w uszac'.
!o $ierwszyc' armatnic' salwac' niekt"rzy niemieccy 1onierze ze @wie1ego
$oboru $rzebudzili si0* uznali jednak* 1e jest to tylko kolejny ;or$enkonzert! jak
nazywali roz$oczynajcy si0 co rano ogie artylerii. 4le weterani +rontu
wsc'odniego ze swoim Landserinstink wiedzieli ju1* 1e roz$oczyna si0 wielka
o+ensywa. !odo+icerowie biegali* krzyczc i wydajc rozkazy* by natyc'miast zaj>
stanowiskaM -larm' Sofort Stellun$ (ezie#en' Ci* kt"rzy $rze1yli t0 ogniow nawa0*
m"wili o dziwnej suc'o@ci w ustac' i nie$okoju targajcym trzewia. %Lacz0o si0( A
sze$tali do siebie 1onierze.
=ieliczni* kt"rym udao si0 $rze1y> w oko$ac'* $isali $"3niej o %$iekle na
ziemi( i %trz0sieniu ziemi(. )ielu stracio suc'. &erd )agner z 7 $uku
s$adoc'ronowego ws$omina* 1e %w cigu kilku sekund zgin0li $rawie wszyscy moi
towarzysze broni(. &dy odzyska $rzytomno@>* stwierdzi* 1e le1y w $ytkim*
dymicym jeszcze kraterze $o wybuc'u $ocisku. Iia tyle siy* by doczoga> si0 do
drugiej linii obrony. Eako jedyny. 6ko$y zostay cakowicie zniszczone* a $od
zwaami ziemi $ozostao mn"stwo cia martwyc' i 1ywyc' 1onierzy. #o@ci
$olegyc' odnajdywano jeszcze $" wieku $"3niej.
Ci* kt"rzy znajdowali si0 na tyac'* $oczuli dr1enie ziemi. !rzez lornetki i
$erysko$y $r"bowali zobaczy>* co si0 dzieje. Dow"dca 2< batalionu ci01kic'
czog"w )a++enA;; oglda $ole bitwy $rzez $erysko$ swojego A3$r3saU %) $olu
widzenia ujrzaem na wsc'odzie niebo cae w ogniu(.
#to@ inny widzia %$once zabudowania gos$odarstw rolnyc'* cae wioski w
dymie. )sz0dzie* gdzie tylko si0gaem wzrokiem(. Eeden z $isarzy w dow"dztwie
jednostki zdoa tylko wymamrota>M %Eezu C'rysteU /iedne te sukinkoty na $ierwszej
linii(.
=ajle$sze dni walecznego niemieckiego 1onierza* dla kt"rego Krie$ ist Krie$
und Sc#naps ist
Sc#naps! nale1ay ju1 do $rzeszo@ci. 6caleni z tego $ieka byli nie tylko
cakowicie zdezorientowani* ale wy$aleni r"wnie1 emocjonalnie. !o zakoczeniu
ataku jeden z kores$ondent"w wojennyc' z jednostki $ro$agandowej ;; natkn si0
na 1onierza* kt"ry w szoku kr1y $o lesie* $orzuciwszy swoj bro. /yo to
$ierwsze do@wiadczenie z +rontu wsc'odniego tego kores$ondenta* kt"ry wi0ksz
cz0@> wojny s$0dzi %bawic razem z o+icerami( w !ary1u.
C'ocia1 ka1dy metr kwadratowy niemieckic' $ozycji $rzed )zg"rzami
;eelow zosta $rzemielony radzieckimi $ociskami* okazao si0* 1e straty nie byy tak
wysokie* jakic' oczekiwali Cosjanie.
&enera Heinrici* kt"ry mia in+ormacje na temat $ozycji wroga od jednego z
radzieckic' 1onierzy uj0tyc' na $oudnie od #ostrzyna* $rzegru$owa g"wne siy :
4rmii na drug lini0 obrony.
) sektorze na $oudnie od Frank+urtu nad 6dr* na$rzeciwko $ozycji
radzieckiej ,, 4rmii* na $ozycje o$uszczone $rzez Dywizj0 ;; %,<. Eanuar( wysano
oddziay w0gierskie i -olkssturm.
%Gonierzy tyc' dow"dztwo $o@wi0cio jako mi0so armatnie(. ;;A
6bersturm+D'rer Helmut'
;c'warz $isa $"3niej* 1e tak decyzj0 $odj0to* aby zac'owa> do decydujcej
bitwy regularne jednostki wojskowe. )i0kszo@> 1onierzy -olkssturmu stanowili
weterani N wojny @wiatowej.
)ielu z nic' nie miao nawet broni i mundur"w.
Guk"w* zadowolony z braku o$oru wroga* uzna* 1e $ierwsza rubie1
niemieckiej obrony zostaa cakowicie zniszczona. %)ydawao si0* 1e nie $ozostaa
tam 1adna 1ywa istota $o trzydziestominutowym $ot01nym ogniu artyleryjskim* w
czasie kt"rego nie$rzyjaciel nie odda ani jednego strzau(* $isa $"3niej. )yda wi0c
rozkaz roz$ocz0cia ataku g"wnego. %) $owietrzu rozbysy tysice
r"1nokolorowyc' rakiet(. /y to sygna dla modyc' 1onierek obsugujcyc' 1.,
re+lektory* rozstawione co << metr"w.
!ukownik radzieckiej jednostki sa$er"w $isa w li@cie do domuM
"a ca1ej linii #or3zontu zro(i1o si0 jasno jak w dzieC. Po niemieckiej stronie wsz3stko
zakr31 d3m. :o c#wila
wzlat3wa13 w nie(o fontann3 ziemi. Stada w3rwan3c# na$le ze snu ptak6w kr42313
jak o$1upia1e. S13c#a<
(31o nieustanne dudnienie i $rzmot3 dzia1 oraz #uk eksplozji pocisk6w. ;usieli5m3
zatka< so(ie usz3! a(3 nie
pop0ka13 (0(enki. Potem do14cz31 si0 r3k czo1$ow3c# silnik6w i roz(13s13 reflektor3!
a(3 o5lepi< "iemc6w.
Ludzie wok61 krz3czeli *"a erlin'+.
=iekt"rzy niemieccy 1onierze* najwyra3niej $od w$ywem $ro$agandy
%cudownej broni(* byli $rzekonani* 1e radzieckie re+lektory to jaka@ nowa bro* kt"ra
odbierze im wzrok. !o stronie radzieckiej natomiast 1onierze $odejrzewali* 1e to
oddzia za$orowy* kt"ry ma zatrzyma> ewentualny odwr"t. #a$itan ;ulc'aniszwili
z , 4rmii Kderzeniowej $isaM %wiato byo tak o@le$iajce* ze nikt nie m"g nawet
odwr"ci> si0 do tyu* mo1na byo jedynie biec do $rzodu(. 9en
%wynalazek(* duma Gukowa* bardziej zdezorientowa atakujcyc' ni1 o@le$i
wroga* $oniewa1 @wiato odbijao si0 w dymie i $yle $o bombardowaniu. Dow"dcy
czoowyc' oddzia"w zwr"cili si0 wi0c szybko o wyczenie re+lektor"w. !otem
dotar kolejny rozkaz $onownego ic' wczenia* co w$rowadzio jeszcze wi0cej
zamieszania. Guk"w $o$eni o wiele wi0kszy bd. Larzdzona $rzez niego
intensywna nawaa artyleryjska na $ierwsz lini0 obrony zniszczya g"wnie oko$y i
sc'rony. =ie $rzyzna si0 do tego w swoic' $ami0tnikac'* ale zosta zaskoczony
intensywno@ci niemieckiego ognia* gdy roz$ocz si0 wa@ciwy szturm. /y
$odw"jnie zdruzgotany A w czasie g"wnej od$rawy $rzed o+ensyw kilku jego
wy1szyc' o+icer"w zalecao skoncentrowanie ognia artylerii na drugiej linii obrony.
L g"wnego $rzycz"ka $od #ostrzynem ruszya na $rawym skrzydle 8
4rmia &wardii Czujkowa* na lewym A 2 4rmia Kderzeniowa /ierzarina. Cztery dni
$rzed roz$ocz0ciem o$eracji Guk"w zmieni $lan o$racowany $rzez ;tawk0*
uzyskujc na to zgod0 ;talina* i zdecydowa si0 trzyma> 1
4rmi0 !ancern &wardii #atukowa jako odw"d dla Czujkowa.
)ykorzystujc $owodzenie 8
4rmii* #atukow mia ruszy> $rosto na $oudniowe $rzedmie@cia /erlina. !o
$rawej stronie
/ierzarina znajdowaa si0 4rmia !ancerna &wardii* , 4rmia Kderzeniowa i
.7 4rmia.
=a $rawym skrzydle 1 4rmia )ojska !olskiego i 51 4rmia musiay +orsowa>
6dr0 $od ogniem $rzeciwnika. Czoowe bataliony $rzekroczyy rzek0 w am+ibiac'*
g"wnie amerykaskic' DK#)
kierowanyc' $rzez mode 1onierki* ale wi0kszo@> wojska musiaa +orsowa>
rzek0 zwykymi odziami. !oniesiono ci01kie straty. )iele odzi $rzeciekao i wiele
zaton0o* %$owi0kszajc dodatkowo straty(. 6$"r niemiecki by bardzo silny i
zdecydowany. ) czasie +orsowania rzeki $rzez jeden z batalion"w 1 Dywizji
!iec'oty &wardii %na drugi brzeg dotaro tylko o@miu 1onierzy(. Doszo do
zamieszania i $aniki w szeregac' atakujcyc'* r"wnie1 %niekt"rzy o+icerowie
$olityczni wykazywali du1e niezdecydowanie* gdy c'odzio o +orsowanie rzeki(. 9o
oznacza* 1e $owinni byli bardziej skutecznie wykorzystywa> swoje $istolety* aby
$rzywr"ci> s$ok"j w 1onierskic' szeregac'.
=a lewym skrzydle ,, 4rmia na swoim $rzycz"ku na $oudnie od
Frank+urtu nad 6dr oraz 5:
4rmia na $"noc od niego miay odci> miasto z garnizonem w twierdzy od
niemieckic' si g"wnyc'.
&dy w zac'murzone kwietniowe niebo wzleciay kolorowe rakiety
sygnalizacyjne* ruszya radziecka $iec'ota. Guk"w* c'yba najmniej sentymentalny z
radzieckic' genera"w* wysa swoj $iec'ot0 $rzez $ola minowe* kt"re musiay by>
oczyszczone $rzed atakiem jednostek $ancernyc'.
%C"1 to za okro$ny widok widzie> 1onierza wylatujcego w $owietrze na
minie $rzeciw$ancernej(
A $isa jeden z o+icer"w. L $ocztku 8 4rmia $osuwaa si0 szybko. Do
zwi0kszenia tem$a natarcia zac'0ca brak o$oru wroga. ;amoloty szturmowe z 15
4rmii Lotniczej na niskim $ua$ie atakoway $ozycje na skar$ie* a samoloty
bombowe z 18 4rmii Lotniczej koncentroway si0 na niszczeniu cel"w w g0bi
ugru$owania $rzeciwnika oraz w0z"w czno@ci. ) sektorze 1 Frontu /iaoruskiego
wykonano og"em 52<< lot"w bojowyc'* ale widoczno@> bya wci1 niezbyt dobra.
=ad rzek zalegaa mga* unosiy si0 g0ste dymy* zasaniajc cele. ) rezultacie
samoloty dokonay stosunkowo niewielkic' zniszcze na niemieckic' $ozycjac'
obronnyc'. ) wyniku nalot"w lotniczyc' zosta tra+iony i s$on g"wny skad
amunicji : 4rmii w 4lt Lesc'dor+* na zac'"d od
Lebus.
=iemieckie oddziay* kt"re nawaa ogniowa i naloty lotnicze zaskoczyy na
otwartym terenie* $oniosy najwi0ksze straty. #om$ania -olkssturmu ?ric'a
;c'rBdera* czterdziestolatka $owoanego do su1by zaledwie dziesi0> dni wcze@niej*
ruszya ci01ar"wkami w kierunku linii +rontu okoo godziny 7.<< wieczorem* zaraz
$o otrzymaniu sygnau nakazujcego osigni0cie
%$enej gotowo@ci bojowej(. =ie byo nawet czasu* by si0 oko$a>* gdy zacz0y
si0 naloty lotnicze.
;c'roder $ami0ta dwa $rawie r"wnoczesne wybuc'y bomb. Eeden z
odamk"w urwa mu wielki $alec u nogi* drugi wszed w lew ydk0* trzeci w $lecy.
!r"bowa gdzie@ si0 sc'roni>. )i0kszo@> $ojazd"w* kt"rymi wa@nie $rzyjec'ali*
staa w ogniu* w $omieniac' eks$lodoway Panzerfaust3.
;c'roder tra+i na szcz0@cie na karetk0 i odwieziono go do $unktu
o$atrunkowego w FDrstenwalde.
9ej samej nocy nalot radzieckic' samolot"w zniszczy cay budynek $unktu
o$atrunkowego* z wyjtkiem $iwnicy* gdzie znajdowali si0 ranni.
Iodzi niemieccy rekruci w$adli w $anik0 zaraz $o roz$ocz0ciu
bombardowania i wczeniu radzieckic' re+lektor"w. /ardziej do@wiadczeni
1onierze otworzyli skuteczny ogie* c'ocia1 trudno byo odnale3> jakikolwiek cel w
unoszcej si0 w $owietrzu mgle i dymie. Doc'odziy tylko nawoywania radzieckic'
1onierzy* kt"rzy szli do ataku* oraz ryk silnik"w czog"w. Eednak nawet szerokie
gsienice 9A,. nie mogy $oradzi> sobie z botem na rzecznyc' rozlewiskac'.
=iemcy* kt"rym udao si0 $rzetrwa> nawa0 ogniow na $ierwszej linii obrony*
rzucali gdzie bd3 swoj bro i szli w kierunku drugiej linii obrony* krzyczcM >er
Iwan kommt' Eeden z modyc' 1onierzy biegncyc' na tyy zobaczy kogo@ $rzed
sob i krzykn* by go ostrzec. 6kazao si0* 1e by to czerwonoarmista. 6baj
natyc'miast $oszukali sobie ukrycia i zacz0li si0 wzajemnie ostrzeliwa>.
C'o$iec ku swojemu zdumieniu zabi czerwonoarmist0.
Liemia zostaa tak zryta radzieckimi $ociskami* 1e artyleria dywizyjna i
radzieckie dziaa $rzeciw$ancerne z trudem nad1ay za $iec'ot. ;zczeg"lnie
ci01ko byo $rzemie@ci> baterie katiuszy* montowane na $odwoziac' samoc'od"w
ci01arowyc'. Gonierze $uk"w artylerii rakietowej $atrzyli z satys+akcj na
$ierwszyc' niemieckic' jec"w kulcyc' si0 ze strac'u na widok broni* kt"rej tak
bardzo ba si0 cay )e'rmac't.
Eecy mogli te1 zobaczy> dugie kolumny $ojazd"w w bocie* czekajce na
$rzeamanie $ozycji niemieckic' $rzez 8 4rmi0 &wardii Czujkowa i 2 4rmi0
Kderzeniow /ierzarina. 4le $ost0$y tego ranka nie byy du1e. Guk"w* wci1 na
$osterunku obserwacyjnym na Ceitwein ;$ur* traci ju1 cier$liwo@>* $rzeklina i
grozi dow"dcom degradacj lub kom$ani karn. Doszo te1 do k"tni z generaem
Czujkowem w obecno@ci o+icer"w jego sztabu* $oniewa1 8 4rmia &wardii utkn0a
na nadodrzaskic' 0gac' $oni1ej skar$y.
) @rodku dnia coraz bardziej zanie$okojony i zdenerwowany Guk"w*
obawiajc si0 rozmowy ze
;talinem* zdecydowa o zmianie $lan"w. !ierwotnie armie $ancerne miay
ruszy> do$iero $o $rzeamaniu linii niemieckiej obrony $rzez $iec'ot0 i zdobyciu
)zg"rz ;eelow. Iarszaek nie m"g ju1 jednak du1ej czeka>. Czujkow by
$rzera1ony* $rzewidujc c'aos* jaki b0dzie towaArzyszy w$rowadzeniu do walki
nowyc' dywizji* ale Guk"w $ozosta nieugi0ty.
6 ,.<< $o $oudniu skontaktowa si0 ze ;tawk. ;talin od$owiedzia tylkoM
%=ie docenili@cie wroga. Iy@laem* 1e zbli1acie si0 ju1 do /erlina* a wy cigle
jeste@cie na )zg"rzac' ;eelow. Du1o le$iej $oradzi sobie #oniew(. )ydawao si0*
1e ;talin $rzeszed nad tym do $orzdku dziennego* ale Guk"w zbyt dobrze
wiedzia* 1e wszystko zale1e> b0dzie od rezultat"w.
#atukow otrzyma od$owiednie rozkazy $o $oudniu. Iia zaatakowa> 1
4rmi !ancern &wardii w kierunku )zg"rz ;eelow* $odczas gdy 4rmia
!ancerna &wardii /ogdanowa $osuwaaby si0 w kierunku =eu'ardenbergu.
!rzedwczesne w$rowadzenie do bitwy czog"w oznaczao* 1e artyleria
bez$o@redniego ws$arcia ogniowego* kt"rej $otrzebuje $iec'ota do zdobycia
umocnionyc' $unkt"w* nie zostanie $odcigni0ta do $rzodu ze wzgl0du naVtan
gruntu. Doszo rzeczywi@cie do ogromnego c'aosu* jak $rzewidzia to Czujkow* gdy
wiele tysi0cy $ojazd"w $ancernyc' ruszyo na $rzycz"ek. 9rudna $raca czekaa
jednostki kontroli i regulacji ruc'u.
=a $rawym skrzydle czogi /ogdanowa $oniosy ci01kie straty w wyniku
ognia 88Amilimetrowyc' dzia $rzeciwlotniczyc'* oko$anyc' $rzed
=eu'ardenbergiem oraz silnyc' kontratak"w niewielkic' gru$ 1onierzy
atakujcyc' Panzerfaustami czogi. !luton dzia szturmowyc'* dowodzony $rzez
rac'mistrza &ernerta z 111 /rygady ;zkolnej* wyoni si0 nagle z dymu nad 6dr
$od =eutrebbin i $odj walk0 z radzieckimi czogami. ;am &ernert zniszczy
siedemM og"lna liczba zniszczonyc' $rzez niego czog"w wroga wzrosa nast0$nego
dnia do czterdziestu czterec'. %Eego wyjtkowa odwaga umiej0tno@> dowodzenia
uratoway skrzydo brygady( A na$isa genera Hteinrici na wniosku o #rzy1
Gelazny. Lanim zd1y go $od$isa>* 8 kwietnia brygada i caa : 4rmia $rzestay
istnie> jako jednolite +ormacje.
Czoowe brygady armii $ancernyc' dotary do $odn"1a )zg"rz ;eelow
zacz0y ws$inaczk0 na zbocza. ) niekt"ryc' miejscac' droga biega tak stromo* 1e
dow"dcy musieli szuka> innyc' dr"g* na kt"ryc' jednak cz0sto natykali si0 na
niemieckie $unkty o$oru.
=a lewym skrzydle czoowe brygady #atukowa w czasie $rzegru$owania si0
w kierunku na
Dolgelin A Frieders'o+* na $oudniowy wsc'"d od ;eelow* w$ady na A3$r3s3
2< batalionu ci01kic' czog"w )a++enA;;. Doszo do regularnej* zaci0tej bitwy.
Cadzieckie czogi* kt"re za$aday si0 w g0bokie rowy $rzeciwczogowe* $oniosy
ci01kie straty.
) @rodku ugru$owania* mi0dzy ;eelow a =eu'ardenbergiem* linie obrony
tak c'walonej $rzez
&Bringa : Dywizji ;$adoc'ronowej uginay si0 $od na$orem radzieckim. !o
roz$ocz0ciu artyleryjskiego ostrzau kwatera 7 $uku s$adoc'ronowego zmienia
miejsce $ostoju ze wzg"rza w
;c'loss &usow na bunkier w lasac'* za wzg"rzem. #a$itan Finckler $ozosta
w jednym z dom"w* majc do dys$ozycji tylko $olowy a$arat tele+oniczny. !rzez
dym i kurz widzia wielu modyc' 1onierzy Lu+twa++e* kt"rzy $orzucali bro i
uciekali na tyy. Do Fincklera dotar $orucznik* kt"ry $rzekaza mu ostrze1enie* 1e
czerwonoarmi@ci zbli1aj si0 ju1 do skraju wioski. !ukownik Ienke* dow"dca
$uku* nakaza natyc'miastowy kontratak. Finckler zebra okoo dziesi0ciu 1onierzy
z wysuni0tego stanowiska dowodzenia* ruszy i natyc'miast natkn si0 na wroga.
Lgin0li $rawie wszyscy jego s$adoc'roniarze. Finckler i $orucznik sc'ronili si0 w
o$uszczonym niszczycielu czog"w.
) dow"dztwie obrony /erlina na Ho'enzollerndamm $ukownik Ce+ior* sze+
sztabu generaa
Ceymanna* %nie wydawa si0 wcale zaskoczony(* gdy wszystkic' obudzi
%$rzytumiony i stay grzmot od wsc'odu(. Nntensywno@> artyleryjskiej naway bya
tak wielka* ze na wsc'odnic' $rzedmie@ciac' miasta* 5< kilometr"w od linii +rontu*
wywoaa e+ekt $odobny do trz0sienia ziemi.
Domy dr1ay* obrazki s$aday ze @cian* tele+ony d3wi0czay. %Lacz0o si0(*
sze$tali z l0kiem ludzie na ulicac'. =ikt ju1 nie mia zudze* co to mo1e oznacza>.
) szarym @wietle $oc'murnego $oranka %kobiety i dziewcz0ta stay w niewielkic'
gru$kac'* nasuc'ujc z $rzera1eniem odlegyc' odgos"w z +rontu(. =ajcz0@ciej
zadawano wtedy $ytanie* czy 4merykanie dotr do /erlina jeszcze $rzed Cosjanami.
&o@nym za$ewnieniom wadz o silnej obronie na 6drze towarzyszyy
dziaania* kt"re wcale nie zmniejszay obaw mieszkac"w stolicy. Coz$ocz0to
wznoszenie barykad i obsadzanie 1onierzami $unkt"w obrony. &oebbels wygosi
$omienne* ale ju1 nie $rzekonujce nikogo $rzem"wienie o konieczno@ci rozbicia
mongolskiego szturmu na mury miasta. /erliczyk"w jednak1e najbardziej
zajmowao w tym momencie za$enienie wasnyc' s$i1arni* zanim roz$ocznie si0
obl01enie miasta.
=igdy jeszcze kolejki $rzed $iekarniami i skle$ami s$o1ywczymi nie byy tak
dugie.
Iimo cakowitego braku realizmu na najwy1szyc' szczeblac' wadzy* kto@
jednak najwidoczniej nie straci resztek rozsdku i nakaza ewakuacj0 kliniki
dzieci0cej w !oczdamie $oza granice miasta. /udynek zosta $rawie cakowicie
zburzony w czasie nocnego nalotu alianckiego 1.
kwietnia. Lniszczenia sz$itala $owi0kszya eks$lozja $ocigu z amunicj na
$obliskiej stacji. C'ore dzieci zostay $rzewiezione do $aacu Cecilien'o+ $rzez
$okryte gruzem ulice ambulansem
Czerwonego #rzy1a* cignionym $rzez dwa wyc'udzone konie. ;tary ksi10
o$u@ci $aac kilka tygodni wcze@niej* ale w $iwnicac' $ozostao kilku staryc'
o+icer"w $ruskiej armii z 1onami. =ie zdawali sobie jeszcze s$rawy* 1e !oczdam
znajdzie si0 w radzieckiej stre+ie oku$acyjnej.
Cankiem 15 kwietnia $iel0gniarki usyszay* 1e dzieci zostan $rzeniesione do
HeilstStten* w okolicac' /eelitz* na $oudniowy zac'"d od /erlina. ?wakuowano
tam wcze@niej ju1 $rawie wszystkie berliskie sz$itale* w tym C'arite* 4ugusteA
-ictoria i klinik0 CobertaA#oc'a. C'oryc' ulokowano w $omalowanyc' na barwy
maskujce barakac'. #om$leks ten su1y jako sz$ital tak1e w czasie N wojny
@wiatowej. Hitler s$0dzi w nim dwa miesice $od koniec 1:15 roku* gdy zosta
ranny. 4le c'ore dzieci nawet i tu nie byy bez$ieczne. &dy wysiaday z autobusu*
rozleg si0 krzykM %#ry> si0U ;amolotyU(. =a wysoko@ci czubk"w drzew lecia samolot
!oA* nazywany $rzez
=iemc"w %mynkiem do kawy(* kt"ry ostrzeliwa cele naziemne.
) $odziemnym stanowisku dowodzenia w Lossen tele+ony dzwoniy bez
$rzerwy. )yczer$any genera #rebs $i wermut* kieliszek za kieliszkiem* nalewajc
sobie z butelki trzymanej w sej+ie. )
miar0 jak radzieckie lotnictwo i artyleria niszczyy kolejne stanowiska
dowodzenia i linie tele+oniczne* do Lossen docierao coraz mniej meldunk"w z
+rontu. Coraz cz0@ciej dzwonili za to r"1ni ministrowie i genera /urgdor+ z
#ancelarii Czeszy. #a1dy w /erlinie do$omina si0 najnowszyc' wie@ci. 6+icerowie
w sztabie byli jednak w tym czasie my@lami na +roncie* wiedzc jakie roz$0tao si0
tam $ieko.
6 11.<< rano o+icerowie 6#H zacz0li $yta> o $lany ewakuacyjne. Ldawali
sobie s$raw0* 1e
Lossen* le1ce na $oudnie od /erlina* znajdzie si0 w wielkim
niebez$ieczestwie* gdy tylko 1
Front Kkraiski $rzerwie linie niemieckiej obrony na =ysie Ou1yckiej. #to@
$oczyni kilka ostryc' uwag na temat $rzewidywa Hitlera* 1e o+ensywa na /erlin
b0dzie tylko manewrem $ozorowanym* a g"wnym celem ataku 4rmii Czerwonej
stanie si0 !raga. #u $rzera1eniu Heinriciego* Hitler $rzekaza trzy dywizje $ancerne
$od dow"dztwo ;c'Brnera* niedawno awansowanego na +eldmarszaka.
&enera /usse* dow"dca : 4rmii* $otrzebowa roz$aczliwie w tym czasie
jednostek $ancernyc' dla za$ewnienia mo1liwo@ci kontratak"w. Eego trzy kor$usy A
CN 4rmijny na lewym skrzydle* L-N
!ancerny generaa Helmut'a )eidlinga w @rodku ugru$owania i WN !ancerny
;; na $rawym skrzydle A z $owodu braku czog"w mogy $rowadzi> tylko dziaania
obronne. - #or$us &"rski ;;
na $oudniu od Frank+urtu nad 6dr* c'ocia1 znalaz si0 mi0dzy dwoma
g"wnymi kierunkami atak"w si radzieckic'* zatrzyma natarcie radzieckiej 5:
4rmii.
=a 6derbruc' i )zg"rzac' ;eelow trwaa wci1 c'aotyczna bitwa. !oniewa1
widoczno@> bya ograniczona* doc'odzio cz0sto do bez$o@rednic' star>* nawet
walki wr0cz. Eeden z 1onierzy $uku grenadier"w #or$usu %&rossdeutsc'land(
$isa $"3niej* 1e bagna stay si0 %nie $olem bitwy* ale $rawdziw rze3ni(.
9ej nocy o+icer radzieckiej jednostki sa$er"w* !iotr ;iebielow* $isa w li@cie do
domuM
%usz3li5m3 przed sie(ie. :a13 teren (31 poci0t3 kraterami powsta13mi po w3(uc#ac#
pocisk6w art3ler3jskic#.
/sz0dzie zniszczone niemieckie dzia1a! pojazd3! p1on4ce czo1$i i wiele cia1! kt6re nasi
2o1nierze z(ierali w
jedno miejsce! (3Ke poc#owa<. "ie(o zac#murzone! m23. .d czasu do czasu przelatuje
nad $1owami nasz
samolot szturmow3. /ielu "iemc6w ju2 si0 podda1o. "ie c#cieli walcz3< i oddawa<
23cia za &itlera.
Nnni radzieccy o+icerowie dali si0 bardziej $onie@> emocjom. #a$itan
#oczkow z , 4rmii
Kderzeniowej $isa* 1e ziemia %bya $okryta ciaami 1onierzy Hitlera* kt"rzy
jeszcze niedawno byli tak butni i zarozumiali(. Doda* 1e %ku zdumieniu naszyc'
1onierzy* niekt"re z tyc' cia w dziwny s$os"b o1yway* wstaway i $odnosiy r0ce
do g"ry(. 9e oceny $omijay jednak wasne o+iary. 1
Front /iaoruski straci tego dnia trzy razy wi0cej 1onierzy ni1 jednostki
niemieckie.
!"3niejsze analizy walk $rowadzonyc' tego dnia wykazay szereg
niedocigni0> $o stronie radzieckiej. )ida> to byo szczeg"lnie w 2 4rmii
Kderzeniowej* kt"ra bardzo ucier$iaa z $owodu
%zej organizacji dziaa bojowyc'(. =aruszano dyscy$lin0 rozm"w
radiowyc'. ;ystem czno@ci dziaa tak 3le* 1e %dow"dcy nie wiedzieli* co na$rawd0
si0 dzieje i $rzekazywali +aszywe in+orAmacje(. Dodatkowo cay ten galimatias
$ogarsza taki natok kodowanyc' de$esz i sygna"w* 1e dow"dztwo armii nie
mogo nad1a> z ic' rozszy+rowaniem. )iele wa1nyc' in+ormacji i de$esz
$rzyc'odzio wi0c z o$"3nieniem. Dow"dcy meldowali te1 o zdobyciu cel"w* do
kt"ryc' ic' wojska wcale nie dotary. 9rudno stwierdzi>* czy dziao si0 tak z $owodu
$anujcego wtedy og"lnego zamieszania* czy te1 nacisk"w z g"ry. Cay ten baagan
roz$oczyna si0 od marszaka
Gukowa* kt"ry wykrzykiwa $rzez $olowy tele+on 1dania i komendy do
dow"dcy armii. 9en z kolei krzycza jeszcze go@niej* tele+onujc do dow"dc"w
kor$usu i dywizji. Dow"dca 5 #or$usu
!iec'oty &wardii zosta za$any na kamstwie. Lameldowa o wzi0ciu jednej z
wiosek i $osuni0ciu si0 do $rzodu o okoo kilometry* %$odczas gdy nie byo to
wcale $rawd(.
) .8 Dywizji !iec'oty jeden z dow"dc"w zagubi nawet wasny $uk. )
innej dywizji jeden z batalion"w zosta wysany w niewa@ciwym kierunku* co
$rzyczynio si0 do o$"3nienia natarcia caego $uku. !o roz$ocz0ciu natarcia
oddziay traciy kontakt ze sob w dymie i mgle. =ie udawao si0 im tak1e wykry>
na czas stanowisk ogniowyc' artylerii $rzeciwnika* %kt"re $rowadziy ogie na
nacierajc $iec'ot0* co $owodowao du1e straty(. )in obarczano dow"dc"w*
kt"rzy na skutek $rzyzwyczaje koncentrowali swoje wysiki $rzede wszystkim na
tym* aby i@> do $rzodu* a nie na $oszukiwaniu najle$szyc' s$osob"w zniszczenia si
wroga.
/yy r"wnie1 $owa1ne straty w wyniku ognia wasnej artylerii. 9umaczono
to tym* 1e %cz0sto dow"dcy nie umieli obsugiwa> $rzydzielonyc' im urzdze
tec'nicznyc'(* co nale1y odczyta> jako brak umiej0tno@ci obsugi kom$asu i
radiostacji. !ierwszego dnia o$eracji berliskiej* 15
kwietnia* 55 Dywizja !iec'oty $oniosa ci01kie straty na skutek ognia
wasnej artylerii* zanim doAtara do linii drzew. =ast0$nego dnia $odobny los
s$otka .8 i ,<1 Dywizje !iec'oty. 2 4rmia
Kderzeniowa meldowaa* 1e wzi0a do niewoli ,, <<< niemieckic' 1onierzy.
=ie $odawano jednak strat wasnyc'.
) tym samym czasie 8 4rmia &wardii natkn0a si0 %na $owa1ne trudno@ci(*
co byo eu+emizmem na okre@lenie zu$enego braku kom$etencji* kt"ry m"g
do$rowadzi> do kl0ski. )ina le1aa $o stronie Lukowa* nie Czujkowa.
%4rtyleryjskie $rzygotowanie ataku $ozwolio na zniszczenie umocnie na $ierwszej
linii obrony* co uatwio $iec'ocie jej zdobycie* ale nasza artyleria nie moga
zniszczy> cz0@ci stanowisk ogniowyc' $rzeciwnika* szczeg"lnie na )zg"rzac'
;eelow. =ie $omogo nawet wykorzystanie samolot"w szturmowyc'(. Doc'odzio
r"wnie1 do sytuacji* gdy radzieckie samoloty atakoway lub zrzucay bomby na
$ozycje wasnyc' wojsk. Dow"dcy czoowyc' batalion"w $o $rostu %nie znali
s$osob"w sygnalizacji* kt"re wskazayby samolotom nasze $ozycje(. 4by wskaza>
wasne $ozycje* trzeba byo wystrzeli> bia i 1"t rakiet0 sygnalizacyjn* tyc' za@
wydano wojskom bardzo niewiele* zwaszcza 1"tyc'.
Ieldunki z tego okresu wskazuj r"wnie1* 1e artyleria nie $osuwaa si0
dostatecznie szybko za nacierajc $iec'ot. !lani@ci nie $rzewidzieli* 1e zmasowany
ogie artylerii do$rowadzi do tego* 1e $odmoky teren stanie si0 niemal
nie$rzejezdny. !rzeci1one $onad siy byy su1by medyczne i
%w niekt"ryc' $ukac' ewakuacja rannyc' z $ola bitwy zostaa
zorganizowana w cakowicie nie$rawidowy i niee+ektywny s$os"b(. Eeden z
dziaonowyc' le1a ranny na $olu bitwy $rzez dwadzie@cia godzin. Canni z 7
Dywizji !iec'oty &wardii zostali %$ozostawieni bez $omocy medycznej $rzez cztery
do $i0ciu godzin(* a sz$ital $olowy mia tylko cztery stoy o$eracyjne.
=a $oudnie od Frank+urtu nad 6dr ,, 4rmia $rze1ya ci01k $rze$raw0 z -
#or$usem &"rskim
;;. 9utaj r"wnie1 brakowao sanitariuszy* kt"rzy mogliby w od$owiedni
s$os"b zaj> si0 rannymi.
6+icerowie zmuszali niemieckic' jec"w* aby $od ostrzaem ewakuowali
rannyc' radzieckic' 1onierzy na tyy* a $otem $rzenosili z $owrotem amunicj0. 9o
wywoywao $rzera1enie o+icer"w
6ddziau !olitycznego* kt"rzy $"3niej zreszt krytykowali o+icer"w
$olitycznyc' w jednostkac' liniowyc' za to* 1e nie zaj0li si0 indoktrynacj
niemieckic' jec"w i %nie wysyali ic' z $owrotem do swoic' towarzyszy broni* aby
$rzekona> o niecelowo@ci stawiania o$oru(. Lreszt ewakuacja i leczenie rannyc' nie
byy wcale $riorytetem. =awet w $olowym sz$italu +unkcjonariusze ;miersza nie
wa'ali si0 wyciga> lekarzy z sali o$eracyjnej do zbadania $rzy$adk"w
$odejrzanyc' samookalecze* kt"re %staway si0 coraz cz0stsze(1<.
/itwa o )zg"rza ;eelow z $ewno@ci nie nale1aa do najszcz0@liwszyc'
godzin w 1yciu marszaka
Gukowa. 4le mimo b0d"w w $rocesie $lanistycznym* dowodzeniu i
czno@ci nikt nie m"g odm"wi> 1onierzom i modszym o+icerom 4rmii Czerwonej
odwagi* waleczno@ci i $o@wi0cenia.
9en $rawdziwy 'eroizm A w odr"1nieniu od jego $ro$agandowej wersji* kt"ra
miaa su1y> jako $rzykad dla $rzyszyc' $okole A niczego jednak nie zmieni w
stosunku wy1szyc' dow"dc"w i radzieckiego kierownictwa $olitycznoA
$astwowego do 1onierzy. ) rozmowac' tele+onicznyc' dow"dcy zwykle mawialiM
%Eak du1o za$aek s$alono`( lub %Nle o"wk"w zostao $oamanyc'`(*
gdy $ytali o straty we wasnyc' szeregac'.
!o stronie niemieckiej genera Heinrici* dow"dca &ru$y 4rmii %)isa(* i
genera /usse robili wszystko* co byo w ic' mocy* aby zatrzyma> radzieck
o+ensyw0. 6calali z bitwy 1onierze $ewnie do tej $ory bogosawi ic' decyzj0
wyco+ania wi0kszo@ci si z $ierwszej linii obrony tu1 $rzed roz$ocz0ciem
artyleryjskiego $rzygotowania. =iekt"rzy wy1si o+icerowie wci1 jednak wieArzyli w
Hitlera. !o za$adni0ciu zmroku 15 kwietnia $ukownik HansA6scar )B'lermann*
dow"dca artylerii w L-N #or$usie !ancernym* uda si0 do swojego dow"dcy
generaa )eidlinga do
)aldsieJersdor+* na $"nocny zac'"d od Iimc'ebergu. Dow"dztwo kor$usu
rozlokowao si0 w domku letniskowym jednej z berliskic' rodzin. =a $ierwszym
$i0trze $alia si0 tylko jedna @wieczka. )eidling* kt"ry nie mia ju1 1adnyc' zudze
co do wyniku wojny* jasno $rzedstawi swoj o$ini0. )B'lermann* z monoklem w
oku* by wstrz@ni0tyM %/yem bardzo rozczarowany tym* 1e tak oddany i waleczny
1onierz* ctwardy jak kamied* jak m"wiono o nim w $uku* straci wiar0 w celowo@>
dziaa $odejmowanyc' $rzez najwy1sze dow"dztwo(.
Nc' rozmow0 $rzerwa nalot lotniczy. !otem zacz0y na$ywa> meldunki o
$owstaniu luki mi0dzy
L-N #or$usem !ancernym i WN #or$usem !ancernym ;; na $rawym skrzydle*
a kolejna moga $ojawi> si0 na skrzydle lewym* co grozio utrat czno@ci z CN
#or$usem. %Iury( &oebbelsa wzniesione $rzeciwko mongolskim 'ordom
roz$aday si0 w kawaki.
9a noc musiaa by> jedn z najgorszyc' w 1yciu Gukowa. Kwaga #remla
sku$ia si0 teraz na
)zg"rzac' ;eelow* kt"ryc' on wci1 nie by w stanie zdoby>. Eego armie nie
mogy ju1 wykona>
1< Do@wiadczenia $ersonelu medycznego z tego okresu byy tak $rzera1ajce*
ze bardzo wielu jego czonk"w zarzucio $"3niej wykonywanie zawodu lekarskiego.
zadania zdobycia %/erlina w sz"stym dniu o$eracji(. Eeden z $uk"w $iec'oty
Czujkowa dotar co $rawda do miejscowo@ci ;eelow* a niekt"re z czog"w #atukowa
zbli1yy si0 do $ozycji niemieckic'* lecz to z $ewno@ci nie satys+akcjonowao
;talina.
Cadziecki $rzyw"dca* kt"ry wydawa si0 od$r01ony i s$okojny jeszcze $o
$oudniu* tu1 $rzed $"noc by mocno $oirytowany w trakcie rozmowy z
Gukowem* gdy ten meldowa* 1e nie zaj0to jeszcze )zg"rz ;eelow. Larzuci mu
samowoln zmian0 $lan"w ;tawki.
A Czy macie $ewno@>* 1e jutro zdob0dziecie rubie1 seelowsk` A za$yta
Gukowa.
A Eutro* 17 kwietnia A od$owiedzia Guk"w A obrona na )zg"rzac' ;eelow
zostanie $rzeamana.
Kwa1am* 1e im wi0cej nie$rzyjaciel b0dzie rzuca swoic' wojsk $rzeciwko
naszym* tym szybciej zdob0dziemy /erlin* atwiej bowiem je rozgromi> na otwartym
$olu ni1 w mie@cie.
;talin nie wydawa si0 $rzekonany. /y> mo1e my@la wtedy o 4merykanac'*
kt"rzy mogli zaj> miasto z $oudniowego zac'odu* a nie o jednostkac' niemieckic'
znajdujcyc' si0 na wsc'"d od
/erlina.
A Lamierzamy A $owiedzia ;talin A rozkaza> #oniewowi* aby $c'n armie
$ancerne Cybaki i
Leluszenki na /erlin od $oudnia* a Cokossowskiemu $rzys$ieszy>
+orsowanie 6dry i zaatakowa> od $"nocy(. >o swidanja' A uci rozmow0*
odwieszajc suc'awk0.
;ze+ sztabu Gukowa* genera Ialinin* wkr"tce dowiedzia si0* 1e rzeczywi@cie
;talin nakaza
#oniewowi rzucenie armii $ancernyc' w kierunku /erlina.
Cosyjscy 1onierze A zar"wno w 181.* jak i w 1:.2 roku A w lekcewa1cy
s$os"b $odc'odzili do rzek zac'odniej ?uro$y* kt"re wydaway im si0 niedu1e
$or"wnaniu z wielkimi rzekami ic' ojczyzny. 4le ka1da* kt"r $rzekroczyli* miaa
dla nic' szczeg"lne znaczenie* $oniewa1 znaczya kolejny eta$ walki i agresorem.
!orucznik Iasow na$isaM %=awet wtedy* gdy zostaem ranny nad
)og* $od ;talingradem byem $rzekonany* 1e $ewnego dnia wr"c0 na +ront
i zobacz0 t0 $rzekl0t
;$rew0(.
=ysa Ou1ycka mi0dzy Forst a Iuskau miaa tylko $oow0 szeroko@ci 6dry*
ile jej +orsowanie $od ostrzaem usytuowanego na $rzeciwlegym brzegu wcale nie
byo $rostym zadaniem. Iarszaek
#oniew zdecydowa* 1e najle$szym rozwizaniem b0dzie atak na caym
+roncie* $odczas gdy czoowe jednostki $rzyst$i do +orsowania rzeki.
4rtyleryjski atak roz$ocz si0 o 5.<< rano czasu moskiewskiego* czyli , ..<<
rano czasu berliskiego. =a ka1dy kilometr +rontu $rzy$adao .: dzia. Dziaania
artylerii ws$ieraa nalotami
4rmia Lotnicza. %Cyk silnik"w samolot"w* odgos dzia i wybuc'"w bomb
lotniczyc' by tak intensywny* 1e nie mo1na byo usysze> s"w ws$"towarzyszy*
kt"rzy znajdowaliVi0 na wycigni0cie r0ki A za$isa jeden z o+icer"w. A =awaa
ogniowa trwaa okoo 1.2 minut. ) czasie $rzerwy w $rowadzeniu ognia jeden z
dow"dc"w materii m"wiM c/"g wojny s$rawuje si0 dzisiaj jak nigdyd. 6bsugi dzia
$racoway z $enym zaanga1owaniem* zagrzewani do walki $rzez komendy
dow"dc"wM c) gniazdo +aszystowskiej bestii A 6gniaUd* c) szalonego Hitlera A
6gniaUd*
cLa krew i cier$ienia naszego narodu A 6gniaUd%.
#oniew $rzyby na moment roz$ocz0cia ataku ze swojej kwatery $od
)rocawiem* wci1 obleganego $rzez wojska radzieckie. Kda si0 na $unkt
obserwacyjny generaa !uc'owa* dow"dcy
1, 4rmii. /y to ziemny sc'ron z oko$ami na skraju sosnowego lasu na
skar$ie rzeki. Lnajdowa si0 ju1 w zasi0gu broni strzeleckiej* tak 1e drugi brzeg
obserwowano $rzez lornety no1ycowe.
;amoloty 4rmii Lotniczej generaa #rasowskiego $rzeleciay nad $ozycjami
na niskiej wysoko@ci i zrzuciy bomby dymne. Lason0 dymn Doo1ono na
szeroko@ci ,:< kilometr"w* aby niemiecka . 4rmia !ancerna nie moga okre@li>
kierunku g"wnego ataku. #oniew mia w ten dzie du1o szcz0@cia. )iatr $rzesuwa
zason0* ale nie rozwia jej zbyt szybko.
Eednostki $ierwszego rzutu ruszyy na odziac' desantowyc' i $ary szybko
do $rzodu* cay czas zawzi0cie wiosujc. ) meldunku z 1 Frontu Kkraiskiego tak
o$isywano ten moment natarciaM
%Oodzie desantowe znalazy si0 na rzece* jeszcze zanim skoczya strzela>
artyleria. 4ktywi@ci $artii i czonkowie #omsomou byli $ierwszymi* kt"rzy znale3li
si0 na brzegu rzeki* cay czas zac'0cajc ws$"towarzyszy do wi0kszego wysikuM
cLa 6jczyzn0U La ;talinaUd%. &dy na $rzeciwlegym brzegu wyldowaa $ierwsza
+ala ataku* zatkni0to tam wiele czerwonyc' sztandar"w* kt"re miay zac'0ca> do
dziaania 1onierzy nast0$nyc' rzut"w. #ilka batalion"w $rzekroczyo rzek0 w$aw.
=iekt"rzy +rontowi weterani czynili tak $o raz kolejny od czasu walk na
Kkrainie. Nnne jednostki wykorzystyway wcze@niej roz$oznane brody i
1onierze $okonywali je* trzymajc bro nad gow. ) tym samym czasie ruszyli
sa$erzy* kt"ry mieli $rzygotowywa> $rze$rawy mostowe i $romowe. La
batalionami $ierwszego rzutu ruszyy tak1e 82Amilimetrowe dziaa. Kc'wycono
$ierwsze $rzycz"ki.
Lmasowany ogie artyleryjski s$owodowa* 1e o$"r niemiecki na najdalej
wysuni0tyc' $ozycjac' nie by zbyt silny. )ielu niemieckic' 1onierzy byo w szoku.
#a$ral #arl !a++lik tak o$isa te c'wile $o tra+ieniu do radzieckiej niewoliM %=ie
mieli@my nawet gdzie si0 ukry>. ) $owietrzu straszliwe gwizdy i eks$lozje.
!onie@li@my ogromne straty. Ci* kt"rym udao si0 $rze1y>* biegali jak oszalali wok"
oko$"w i sc'ron"w. !rzera1enie odebrao nam mow0(. )ielu niemieckic' 1onierzy
wykorzystao dym i c'aos* aby odda> si0 do niewoli. Dwudziestu $i0ciu 1onierzy z
2<< $uku karnego* kt"rzy mieli wi0cej $owod"w* by i@> do niewoli* $oddao si0
ws$"lnie. Nnni niemieccy 1onierze sami lub w mayc' gru$kac' $odnosili r0ce nad
gow i krzyczeli w amanym rosyjskimM
%Iwan' =ie strzelajU !oddajemy si0U(. Dezerter z 2<< $uku karnego w trakcie
$rzesuc'ania $owiedziaM %Eedyn obietnic* kt"rej dotrzyma Hitler* bya ta
zo1ona* kiedy doc'odzi do wadzy.
Dajcie mi dziesi0> lat* a nie $oznacie =iemiec(. Nnni 1onierze narzekali* 1e
o+icerowie okamali ic'* m"wic* 1e wykorzystane zostan w walce nowe $ociski
rakietowe -A, i -A..
&dy tylko $rzecigni0to $rzez rzek0 liny* $romy zacz0y $rzewozi> na drugi
brzeg rzeki $ierwsze czogi 9A,.* kt"re miay ws$iera> walczc $iec'ot0. Eednostki
wojsk in1ynieryjnyc' 1 Frontu
Kkraiskiego $rzygotoway og"em 1,, $unkty $rze$rawowe w g"wnym
$asie natarcia. Eednostki wojsk in1ynieryjnyc' $rzydzielone do , i . 4rmii
!ancernyc' &wardii otrzymay rozkazy* aby $rzygotowa> @rodki $rze$rawowe do
+orsowania nast0$nej rzeki A ;$rewy. 9u1 $o $oudniu $o $ierwszym
sze@>dziesi0ciotonowym mo@cie na obszarze dziaania 2 4rmii &wardii rzek0 zacz0y
$rzekracza> czoowe jednostki . 4rmii !ancernej &wardii Leluszenki. !odczas
caego $oudnia $rzeszy $rzez ni $ozostae jednostki i kontynuoway natarcie.
/rygady $ancerne otrzymay rozkaz* aby ruszy> do $rzodu z maksymaln
$r0dko@ci i $rzygotowa> si0 do od$arcia kontrataku .
4rmii !ancernej z 1 Dywizj !ancern jako g"wn si uderzeniow. =a
$oudniowym skrzydle +rontu s+orsoway rzek0 4rmia )ojska !olskiego i 2
4rmia. 6bie kieroway si0 na Drezno.
#oniew mia wszelkie $owody* by by> zadowolonym z $ierwszego dnia
o+ensywy. Eego jednostki $okonay ju1 $oow0 drogi do ;$rewy. !"3niej do$iero
zwr"cono uwag0* 1e w tej +azie natarcia $roces ewakuacji rannyc' do sz$itali
$olowyc' odbywa si0 w %niedo$uszczalnie wolnym( tem$ie* ale marszaek nie
wydawa si0 tym $rzej0ty. 6 $"nocy zameldowa o sytuacji ;talinowi.
;talin* kt"ry do$iero co skoczy rozmow0 z Gukowem* $owiedzia mu
wtedyM %K Gukowa jest na razie ci01ko. )ci1 $rzeamuje obron0. ;kierujcie Cybak0
^, 4rmia !ancerna &wardii_ i
Leluszenk0 ^. 4rmia !ancerna &wardii_ na Le'lendor+ ^najbardziej wysuni0te
na $oudniowy zac'"d $rzedmie@cie /erlina_. !ami0tacie c'yba* co zostao
uzgodnione ze ;tawk(.
#oniew $ami0ta doskonale* zwaszcza moment* gdy ;talin $rzekre@li lini0
rozgraniczenia mi0dzy nim a Gukowem w LDbben* otwierajc mo1liwo@> ataku 1
Frontu Kkraiskiego na /erlin od $oudnia.
)yb"r $rzez ;talina Le'lendor+u jako $unktu* do kt"rego mia skierowa>
swoje armie $ancerne
#oniew* jest s$raw najbardziej znaczc. =ajwyra3niej ;talin c'cia* aby
#oniew jak najszybciej znalaz si0 na tym $rzedmie@ciu /erlina* moga to by>
bowiem linia $odej@cia do miasta wojsk alianckic' z $rzycz"ka w Lerbst. =ie by to
te1 $ewnie $rzy$adek* 1e za Le'lendor+ern le1a
Da'lem z #aiserA)il'elmANnstitut i jego instalacjami nuklearnymi.
9rzy godziny wcze@niej* o :.<< wieczorem* genera 4ntonow w czasie
s$otkania w ;tawce* najwyra3niej na $olecenie ;talina* raz jeszcze w$rowadzi w
bd 4merykan"w* gdy ci ws$omnieli* 1e meldunki niemieckie m"wi o roz$ocz0ciu
o+ensywy na /erlin. ) de$eszy do De$artamentu
;tanu $rzesano in+ormacj0M %^4ntonow_ $owiedzia* 1e Cosjanie zacz0li w
du1ej skali dziaania w @rodkowym sektorze +rontu w celu roz$oznania
niemieckiego systemu obrony(.
16
Seel!w i Sprew(
!o nocnyc' rozmowac' ;talina z Gukowem i #oniewem 15 kwietnia wy@cig
dw"c' radzieckic' marszak"w zacz si0 na dobre. #oniew* nieco $odbec'tany
$rzez ;talina* odni"s si0 do o+ensywy na /erlin entuzjastycznie. Guk"w z kolei*
c'ocia1 wci1 jeszcze $r"bowa $rzedrze> si0 $rzez
)zg"rza ;eelow* wierzy* 1e /erlin b0dzie tylko jego.
;iedemnastego kwietnia zac'murzenie zacz0o si0 zmniejsza> i $rzestao
wreszcie m1y>. ;amoloty lotnictwa szturmowego mogy wi0c atakowa> cele na
)zg"rzac' ;eelow z o wiele wi0ksz dokadno@ci. =a brzegac' 6dry $on0y
miasteczka* wioski i $ojedynczo stojce zabudowania.
4rtyleria radziecka ostrzeliwaa ka1dy budynek* aby niszczy> $otencjalne
stanowiska ogniowe i dowodzenia. ) $owietrzu czu> byo wyra3nie swd
s$alonyc' ludzkic' cia. ) wyniku ostrzau artyleryjskiego budynk"w
gos$odarczyc' zgin0a te1 ogromna liczba zwierzt* kt"re nie mogy stamtd uciec.
La liniami niemieckimi $unkty o$atrunkowe byy $rze$enione rannymi.
Lekarze mieli $ene r0ce roboty. !ostrza w brzuc' r"wna si0 wyrokowi @mierci*
gdy1 o$eracja takiego rannego trwaaby zbyt dugo. Lajmowano si0 $rzede
wszystkim tymi* kt"rzy mogli by> zdolni do walki. ;$ecjalnie $oinstruowani
o+icerowie s$rawdzali nieustannie sz$itale $olowe* aby wyowi> z ogromnej masy
rannyc' tyc'* kt"rzy byli jeszcze w stanie wzi> do r0ki bro.
Gandarmeria $olowa na dora3nie $rzygotowanyc' blokadac' drogowyc'
wyszukiwaa maruder"w i dezerter"w* zdrowyc' czy nawet lekko rannyc'* kt"ryc'
mo1na byo z $owrotem wysa> na +ront.
&dy tylko zebrano od$owiednio du1 ic' liczb0* byli wysyani $rosto na
$ierwsz lini0. Gonierze nie tylko nazywali 1andarm"w %$sami acuc'owymi(* ale
tak1e &eldenklauen! %$azurami na bo'ater"w(* $oniewa1 nie widzieli $rawdziwej
bitwy* a wya$ywali ka1dego* kto tylko $r"bowa si0 z niej wyco+a>.
) su1bowym za$ale 1andarmeria $olowa zgarniaa r"wnie1 tyc'* kt"rzy
na$rawd0 $r"bowali doczy> do macierzystyc' batalion"w. Do@wiadczeni i
odwa1ni 1onierze cz0sto walczyli w oddziaac' skadajcyc' si0 z $i0tnastoA*
szesnastoletnic' czonk"w Hitlerjugend* niekt"ryc' wci1 w kr"tkic' s$odenkac'.
Dla tyc' modocianyc' 1onierzy $rodukowano nawet s$ecjalne 'emy w
mniejszyc' rozmiarac'* ale nie wystarczao ic' dla wszystkic'. &dy zsuway si0
mocno na oczy* ledwo mo1na byo zobaczy> $od nimi $ene na$i0cia blade twarze.
&ru$a radzieckic' sa$er"w z ,
4rmii Kderzeniowej* kt"r wezwano do zrobienia $rzej@> w $olac'
minowyc'* zostaa w $ewnym momencie mocno zaskoczona* gdy z oko$"w
wyonio si0 kilkunastu =iemc"w* kt"rzy c'cieli si0 $odda>. =agle z bunkra wyszed
mody c'o$iec. %=osi dugi $aszcz i cza$k0 A za$isa ka$itan
;ulc'aniszwili. A )ystrzeli seri0 ze swojego $istoletu maszynowego. &dy
zobaczy* 1e nie u$adem i nic mi si0 nie stao* rzuci bro i si0 roz$aka. !r"bowa
krzycze> A &itler kaputt' Stalin
$ut' Coze@miaem si0 i uderzyem go tylko w twarz. /iedni c'o$cy. Lrobio
mi si0 ic' 1al(.
=ajbardziej niebez$ieczni byli ci czonkowie Hitlerjugend* kt"ryc' rodziny
zostay zabite* a domy zniszczone w wyniku o+ensywy 4rmii Czerwonej. ;zukali
teraz $rzede wszystkim @mierci w boju.
C'cieli ze sob zabra> na tamten @wiat tylu bolszewik"w* ilu tylko b0dzie
mo1liwe.
4rmia niemiecka bya jednak wci1 zdolna do stawiania zaci0tego o$oru* o
czym mieli si0 $rzekona> Guk"w i jego 1onierze. 17 kwietnia rano roz$ocz0a si0
kolejna nawaa artyleryjska* ruszyy do $rzodu armie $ancerne #atukowa i
/ogdanowa. Guk"w nie uzyska jednak sukcesu* kt"ry obieca ;talinowi. Celny ogie
88Amilimetrowyc' armat $rzeciw$ancernyc' i ataki dru1yn z
Panzerfaustami zniszczyy wiele radzieckic' czog"w. ) @rodku dnia* gdy
brygady $ancerne
#atukowa doszy do Dolgelin i Friedersdor+u* musiay stawi> czoa
kontratakowi Dywizji
!ancernej %#urmark( i ic' Panterom.
&eneraowi Euszczukowi* dow"dcy 11 #or$usu !ancernego* udao si0 mimo
wszystko okr1y>
;eelow i wej@> na Ceic'strasse N* star drog0 $rowadzc z /erlina do
#r"lewca. Czogi Euszczuka znalazy si0 jednak wkr"tce $od ogniem artylerii
ssiedniej radzieckiej 2 4rmii Kderzeniowej. 9a sytuacja do$rowadzia do %bardzo
niekulturalnej( k"tni z dow"dztwem armii /ierzarina. 6d ognia artylerii ucier$iay
wtedy nie tylko czogi. ) jednym z meldunk"w stwierdzono* 1e %w o$inii
dow"dc"w jednostek $iec'oty artyleria nie ostrzeliwuje konkretnyc' cel"w* ale tylko
okre@lone obszary(.
) tym caym zamieszaniu wok" ;eelow czogi Euszczuka byy cz0sto
atakowane z bardzo bliskiej odlego@ci Panzerfaustami. Cadzieccy 1onierze szukali $o
$obliskic' domac' materacy s$r01ynowyc'* kt"re $rzymocowywali do bok"w i
wie1 czog"w. Dzi0ki takim $rostym s$osobom adunek kumulacyjny Panzerfausta
eks$lodowa wcze@niej* nie na samym $ancerzu.
Czogi 9A,. i N;A obu armii $ancernyc' %r"wnay( wszystkie oko$y* jakie
tylko na$otkay na swojej drodze* c'ocia1 $rzytaczajca ic' wi0kszo@> bya ju1
o$uszczona. ) najbardziej na $"noc wysuni0tej cz0@ci 6derbruc' , 4rmia
Kderzeniowa* ws$ierana na $rawym skrzydle $rzez .7
4rmi0* s$yc'aa jednostki CN #or$usu 4rmijnego* kt"rego $uki skaday si0
na og" z modyc' rekrut"w i $odc'or1yc' szk" o+icerskic'. !uk %!otsdam(*
kt"ry odtworzono $od =eutrebbin* zosta wkr"tce ze$c'ni0ty za botniste brzegi
;tarej 6dry majcej w tym miejscu szeroko@> $rawie dziesi0ciu metr"w. ) $uku
$ozostao ju1 tylko ,8 c'o$c"w zdolnyc' do walki.
)kr"tce usyszeli odgos czogowyc' silnik"w. %Lnowu nas* $iec'ot0*
wystryc'ni0to na dudka.
6czekiwano* 1e zatrzymamy Cosjan* $odczas gdy reszta wojska ruszya na
zac'"d(. Do od$ierania atak"w radzieckic' czog"w $ozostao zaledwie kilka dzia
samobie1nyc'. ) dywizyjnyc' jednostkac' artylerii* $o wystrzeleniu ostatnic'
$ocisk"w* wysadzano kolejne dziaa i ewakuowano si0 na zac'"d. ) @lad za nimi
ruszao tak1e wielu $iec'ur"w. Doszo do cakowitego roz$adu dyscy$liny* kt"ry
$rzys$ieszyy $lotki o $rzerwaniu ognia na +roncie zac'odnim.
) @rodku niemieckiego ugru$owania linie obrony : Dywizji ;$adoc'ronowej
zaamay si0 cakowicie. Dow"dc tej jednostki by genera /runo /rSuer* kt"ry
wcze@niej $o$rowadzi desant na Heraklion na #recie. Lawsze elegancki* zosta $o
zdobyciu wys$y dow"dc tamtejszego niemieckiego garnizonu. Iimo
niedorzecznyc' $rzec'waek &Bringa o nadludzkic' mo1liwo@ciac' jego
s$adoc'roniarzy* okazao si0* 1e w tej kam$anii /rSuerowi $rzyszo dowodzi>
jednostk skadajc si0 tylko z mao do@wiadczonego w walce $ersonelu
naziemnego Lu+twa++e. Co wi0cej* wielu z jego ludzi nigdy nie wykonao 1adnego
skoku ze s$adoc'ronem* a do$rawdy nieliczni brali udzia w $rawdziwej bitwie.
&dy zacz0a si0 nawaa artyleryjska* o+icerowie nie byli w stanie o$anowa> $owstaej
$aniki* zwaszcza gdy ogie otworzyy katiusze.
!ukownik Ienke* dow"dca 7 $uku s$adoc'ronowego* zgin* gdy czogi
9A,. $rzerway lini0 obrony w $obli1u jego stanowiska dowodzenia. Do$iero
$"3nym rankiem 17 kwietnia* kiedy $rzybyy $osiki A czogi Panter3! Panzer IV i
dziaa samobie1ne* dywizja s$adoc'ronowa bya w stanie $rzegru$owa> si0 i
odtworzy> cz0@ciowo gotowo@> bojow. 4le linie niemieckiej obrony zacz0y znowu
$0ka> $od coraz silniejszym na$orem $rzeciwnika. )B'lermann* dow"dca artylerii
L-N #or$usu* odnalaz /rSuera %kom$letnie zaamanego $o ucieczce jego
1onierzy(. ;tan straszliwego na$i0cia nerwowego s$owodowa u niego g0bok
de$resj0. /y to w tym momencie na$rawd0 nieszcz0@liwy czowiek. Laraz $o wojnie
stan $rzed sdem w 4tenac' i zosta skazany na @mier> za zbrodnie $o$enione na
#recie. ;tracono go w 1:.7 roku.
6 5.,< wieczorem w kwaterze generaa )eidlinga $ojawi si0 z
nieza$owiedzian wizyt
Cibbentro$* 1dajc w$rowadzenia w sytuacj0. !rawie w tym samym
momencie $rzyby z +rontu $ukownik )B'lermann. )eidling $rzedstawi goM %9o
dow"dca mojej artylerii* kt"ry wa@nie $rzyjec'a z +rontu A i doda A mo1e $anu
$rzedstawi> sytuacj0(. =akaza* by niczego nie ukrywa.
Ieldunek )B'lermanna %wywar na ministrze s$raw zagranicznyc'
$iorunujce wra1enie(.
Cibbentro$ zada jedno czy dwa $ytania zac'ry$ym* bardzo ju1 sabym
gosem. !otem zrobi kilka uwag na temat mo1liwej %dwudziestogodzinnej( zmiany
sytuacji na +roncie i wskaza na mo1liwo@> $odj0cia negocjacji z 4merykanami i
/rytyjczykami. /y> mo1e wa@nie to zao1enie s$owodowao wysanie $rzez
generaa /ussego de$eszyM %Ktrzyma> si0 jeszcze $rzez dwa dni. !otem wszystko si0
wyja@ni(. ;ugerowanie mo1liwo@ci zawarcia umowy z zac'odnimi aliantami byo
jednym z ostatnic' kamstw $rzyw"dc"w 'itlerowskic' =iemiec.
Iaruderzy z jednostek walczcyc' nad 6dr wyco+ywali si0 do las"w na
stromyc' zboczac'
)zg"rz ;eelow. Cz0sto tylko $o to* aby $rzekona> si0* 1e $rzed nimi znajduj
si0 ju1 jednostki radzieckiej $iec'oty i czogi. &ru$y zdezorientowanyc' 1onierzy
strzelay nawet do swoic' towarzyszy broni. Lreszt tak1e radzieckie lotnictwo i
artyleria bombardoway zar"wno swoje wojska* jak i $ozycje niemieckie. Lu+twa++e
skierowao do walki tyle Focke@/ulf6w! ile tylko byo mo1na. !od wiecz"r
zaatakowano $rze$rawy na 6drze. )szystko jednak na $r"1no. Ieldunek z jednego
z niezidenty+ikowanyc' 3r"de stwierdza* 1e %niemieccy $iloci cz0sto taranowali
radzieckie bombowce i oba wraki s$aday $otem w $omieniac' na ziemi0(. Ee@li to
$rawda* oznaczao to odwr"cenie si0 r"l z 1:.1 roku* gdy w ogromnej des$eracji w
$ierwszyc' dniac' o$eracji %/arbarossa( w $odobny s$os"b atakowali =iemc"w
radzieccy $iloci.
Laskakujce byy relacje o wykorzystaniu samolot"w do samob"jczyc'
atak"w na radzieckie mosty na 6drze. Lu+twa++e ukuo nawet swoj nazw0 tyc'
misji A Sel(stopfereinsatz. !iloci dywizjonu
%Leonidas(* stacjonujcego w EDterbogu i dowodzonego $rzez
$od$ukownika Heinera Langego* mieli wedug niekt"ryc' relacji $od$isywa>
s$ecjalne deklaracje zakoczone sowamiM %Ldaj0 sobie s$raw0* 1e zadanie to
zakoczy si0 moj @mierci(. 15 kwietnia odbya si0 $o1egnalna $otac"wka dla
$ilot"w* na kt"r za$roszono dziewcz0ta z $obliskiej jednostki czno@ci. !o tacac'
@$iewano $iosenki. &enera major Fuc's* dow"dca caego zgru$owania %walczy z
na$ywajcymi do oczu zami(.
=ast0$nego ranka niemieckie lotnictwo roz$ocz0o naloty na , %mosty
nawodne( ju1 zbudowane lub w trakcie budowy. Czucili do ataku r"1nego ty$u
samoloty @ Focke@/ulf3 PRS! ;essersc#mitt3
PSR i =unkers3 EE A wszystkie* kt"re byy dost0$ne. Eednym z %$ilot"wA
samob"jc"w(
wykonujcyc' tego dnia zadanie bojowe na samolocie Focke@/ulfz 2<<A
kilogramow bomb by
?rnst /eic'l. Cel stanowi most $ontonowy $od Lellin. !otem roz$oznanie
lotnicze $otwierdzio jego zniszczenie* ale niemieckie meldunki o zniszczeniu w
cigu kolejnyc' trzec' dni 17 $rze$raw wydaj si0 mocno $rzesadzone. L $ewno@ci
zosta wtedy zniszczony most kolejowy $od
#ostrzynem. Eednak strata ,2 $ilot"w i samolot"w bya zbyt wysok cen za
dora3ny sukces. =ie $owstrzymao to generaa majora Fuc'sa od $odania ic'
nazwisk w s$ecjalnej urodzinowej de$eszy
%do FD'rera z okazji zbli1ajcyc' si0 $i0>dziesityc' sz"styc' urodzin(. 9o
by ten rodzaj u$ominku* kt"ry wtedy m"g s$rawi> Hitlerowi najwi0ksz
$rzyjemno@>.
Caa o$eracja musiaa jednak zosta> wstrzymana* $oniewa1 armie $ancerne
marszaka #oniewa zacz0y nieoczekiwanie zbli1a> si0 do /erlina z $oudniowego
wsc'odu i zagra1a> lotnisku w
EDterbog.
#oleje wojny wci1 s$rzyjay 1 Frontowi Kkraiskiemu #oniewa* kt"ry
$rzekroczy =ys0
Ou1yck. 1, 4rmia i 2 4rmia &wardii $rzerway ju1 drug lini0 niemieckiej
obrony. Iimo wci1 trwajcyc' ci01kic' walk #oniew wysa swoje brygady
$ancerne nad ;$rew0 mi0dzy Cottbus i
;$rembergiem. ) wyniku ognia artylerii i cigyc' atak"w samolot"w
szturmowyc' $on0y olAbrzymie tereny sosnowyc' las"w* co stanowio wielkie
niebez$ieczestwo dla czog"w* kt"re z tyu kaduba $rzewoziy w beczkac' za$as
$aliwa. ;zybko@> dziaania bya jednak w tym wy$adku najwa1niejsza* istniaa
bowiem szansa s+orsowania ;$rewy* zanim niemiecka . 4rmia !ancerna zd1y
zorganizowa> tam obron0. Eednostki #oniewa ju1 czuy za$ac' zwyci0stwa. )@r"d
1onierzy
. 4rmii !ancernej &wardii $anowao $rzekonanie* 1e %je1eli =iemcy nie byli
w stanie zatrzyma> ic' na =ysie Ou1yckiej* teraz nie mog zrobi> ju1 nic(. !rzed
roz$ocz0ciem ataku dow"dcy $rze$rowadzali jak zawsze kontrol0 stanu broni i
wy$osa1enia. Eeden z modyc' czonk"w $artii komunistycznej mia
zanieczyszczon* zardzewia broM %Eak zamierzacie z niej strzela>`U A wrzeszcza
o+icer. A !owinni@cie stanowi> $rzykad dla innyc'* a nie $otra+icie zadba> o wasn
broU(.
Cadziecki klin $ancerny $osuwajcy si0 w kierunku /erlina stwarza $owa1ne
niebez$ieczestwo niemieckiego kontrataku na linie komunikacyjne i zao$atrzenia.
#oniew skierowa wi0c 2 4rmi0
&wardii Gadowa na lewo w kierunku ;$rembergu i , 4rmi0 &wardii na
$rawo* aby ode$c'n>
=iemc"w na Cottbus.
9ego wieczoru czoowe brygady , 4rmii !ancernej &wardii dotary do
;$rewy. &enera Cybako* kt"ry by dumny z tego* 1e $osun si0 najdalej ze
wszystkic' dow"dc"w armii* $ostanowi nie czeka> na s$rz0t $rze$rawowy. )ybra
miejsce* kt"re wydawao si0 dogodne do $rze$rawy i wysa jeden z czog"w* aby
zbada br"d. )oda si0gn0a tylko do g"rnej cz0@ci gsienic. !o $ierwszym ruszyy
nast0$ne* +orsujc rzek0 jak $rawdziwa jednostka kawalerii. L drugiego brzegu
ostrzeliway je karabiny maszynowe* kt"re jednak nie byy zbyt gro3ne. !rzez noc na
drugi brzeg ;$rewy $rze$rawiy si0 $rawie w cao@ci dwie armie $ancerne.
#oniew zdawa sobie doskonale s$raw0* 1e czogom trudno b0dzie $okona>
teren Ou1yc* $een jezior* bagien* kana"w i las"w* ale gdyby udao si0 utrzyma>
tem$o natarcia* istniaa mo1liwo@> wyj@cia na drogi wiodce do /erlina* niezbyt
jeszcze mocno bronione. =iemiecka . 4rmia
!ancerna wykorzystaa bowiem ju1 swoje odwody o$eracyjne do $odj0cia
$r"by odtworzenia drugiej linii obrony* a dow"dztwo obrony /erlina byo wci1
bardziej $rzekonane o wi0kszym zagro1eniu ze strony +rontu Gukowa.
#oniew doszed do $odobnego wniosku jak Guk"w. Kwa1a* 1e atwiej b0dzie
$okona> $rzeciwnika na otwartym $olu* a nie na ulicac' /erlina. =ie ws$omnia o
tym jednak ani sowem* gdy rozmawia w nocy ze ;talinem ze swojego wysuni0tego
stanowiska dowodzenia* kt"re znajdowao si0 w niewielkim zameczku na wzg"rzu
ukrytym w@r"d sosnowyc' las"w.
#oniew koczy wa@nie skadanie meldunku ;talinowi* gdy ten nagle mu
$rzerwa.
A Guk"w wci1 $rzeamuje obron0 A ;talin zrobi dug $auz0* kt"rej #oniew
$ostanowi nie $rzerywa>.
A Czy nie nale1aoby A kontynuowa ;talin A $o $rzerzuceniu szybkic'
jednostek Gukowa $rze$u@ci> je na /erlin $rzez wyom na odcinku waszego +rontu`
=ie bya to jednak $owa1na $ro$ozycja* ale raczej $rowokacja* aby zmusi>
#oniewa do $rzedstawienia jego $lanu.
A 9owarzyszu ;talin A natyc'miast od$owiedzia #oniew A to zajmie du1o
czasu i w$rowadzi du1o zamieszania... ;ytuacja naszego +rontu jest dobra* si mamy
dosy> i jeste@my w stanie skierowa> nasze armie $ancerne na /erlin.
#oniew doda te1* 1e natarcie $"jdzie $rzez Lossen* gdzie* jak obaj doskonale
wiedzieli* znajdowao si0 6#H.
A /ardzo dobrze A od$owiedzia ;talin. A Lgadzam si0. ;kierujcie armie
$ancerne na /erlin.
;iedemnastego kwietnia w dzielnicy rzdowej w /erlinie nikt na$rawd0 nie
wiedzia* co nale1y robi>. 6$racowywano kolejne deklaracje* $onawiano gro3by
wykonywania egzekucji. Himmler wysa rozkaz do wszystkic' dow"dc"w
wojskowyc'M %Gadne miasto niemieckie nie zostanie ogoszone miastem otwartym.
#a1da wioska i ka1de miasto musi by> bronione wszystkimi mo1liwymi @rodkami.
#a1dy =iemiec* kt"ry nie wy$eni swojego obowizku wobec narodu* straci 1ycie i
'onor(. Cozkaz ten jednak ignorowa cakowicie +akt* 1e armia niemiecka nie miaa
ju1 $rawie amunicji* $aliwa i racji 1ywno@ciowyc' dla 1onierzy.
=azistowska biurokracja* nawet na tyc' najni1szyc' szczeblac'* nie zmienia
jednak swojego $ost0$owania. Do niewielkiego miasteczka )oltersdor+* na $oudnie
od Ceic'strasse N $rowadzcej do /erlina* 17 kwietnia dotara +ala uc'od3c"w.
Eednak lokalne wadze zezwoliy na o$uszczenie miasta %wycznie
niezatrudnionym ^mieszkacom_ oraz tym* kt"rzy nie nadaj si0 do su1by w
-oikssturmie(* i to tylko wtedy* gdy mieli %$isemne $otwierdzenie uzyskania
kwatery w miejscu $rzeznaczenia(. ) dodatku ka1da osoba musiaa uzyska> zgod0
#reisabsc'nittsleitera* lokalnego sze+a $artii nazistowskiej. 4le duc' o$oru by ju1
daleki od +anatyzmu. !luton -olkssturmu* stacjoAnujcy w tym miasteczku* zwr"ci
si0 o zwolnienie z dalszego $enienia swoic' obowizk"w.
Eednostki #oniewa znajdoway si0 ju1 mniej ni1 8< kilometr"w na
$oudniowy zac'"d od stanowisk dowodzenia 6#H i 6#) w Lossen. )ci1 jednak
ani . 4rmia !ancerna* ani &ru$a
4rmii %rodek( +eldmarszaka ;c'Brnera nie meldoway o tym* 1e radzieckie
, i . 4rmie !ancerne
&wardii s+orsoway ;$rew0 i brakuje rezerw* aby je zatrzyma>. Kwag0
o+icer"w sztabowyc' w
Lossen $rzykuway g"wnie walki na )zg"rzac' ;eelow.
&enera Heinrici wysa wi0ksz cz0@> swoic' odwod"w A NNN #or$us !ancerny
;; %&ermania(
;teinera A aby wes$rze> : 4rmi0. ) $oudnie 17 kwietnia 11 Dywizja ;;
%=ordland( otrzymaa rozkazy* aby $rzegru$owa> si0 na $oudnie od ;eelow. )
%=ordland( walczyli g"wnie Duczycy i
=orwegowie* c'ocia1 byli tu r"wnie1 ;zwedzi* Finowie i ?stoczycy. !"3niej
$ojawiay si0 in+ormacje* 1e w dywizji byli r"wnie1 /rytyjczycy* ale wydaje si0 to
wt$liwe. Eednostk dowodzi
;;A/rigade+D'rer Eoac'im Liegler. Iia do swojej dys$ozycji okoo
$i0>dziesi0ciu $ojazd"w o$ancerzonyc'* g"wnie w batalionie roz$oznawczym i
batalionie czog"w %Hermann Jon ;alza(.
&"wn si0 bojow dywizji stanowili grenadierzy $ancerni z $uk"w
%Danmark( i %=orge( oraz batalion sa$er"w. Dywizja %=ordland( zostaa
ewakuowana z #urlandii i rzucona do walki u uj@cia
6dry* na wsc'"d od ;zczecina. ) sumie od $ocztku roku stracia 12 <<<
1onierzy* w tym .2<<
zabityc' lub zaginionyc'.
Heinrici wysa r"wnie1 kolejn zagraniczn +ormacj0 )a++enA;;* Dywizj0
%=ederland(* jeszcze dalej na $oudnie. Iiaa ona $rzemie@ci> si0 na $oudniowy
zac'"d od Frank+urtu nad 6dr i
IDllrose* by walczy> w ugru$owaniu - #or$usu &"rskiego ;;. ;tosunki
mi0dzy )a++enA;; a
)e'rmac'tem byy w tym okresie ju1 bardzo na$i0te. Himmler w@ciek si0*
gdy usysza* 1e HeinArici c'ce $ozbawi> ;teinera jego najle$szyc' dywizji. !oza tym
dow"dcy Dywizji %=ordland(
niezbyt $alili si0 do su1by w ramac' struktur )e'rmac'tu i nie @$ieszyli si0*
aby roz$ocz> walk0 $od nowym dow"dztwem.
6siemnastego kwietnia* w @rod0* dzie wstawa z czerwon $o@wiat na
wsc'odzie. )alczcy na
)zg"rzac' ;eelow 1onierze mieli jak najgorsze $rzeczucia.
)kr"tce usyszeli ryk czogowyc' silnik"w i odgos mielcyc' ziemi0
gsienic. ) c'wil0 $otem roz$ocz si0 atak $owietrzny. ;amoloty szturmowe
zaatakoway kolumny Dywizji %=ordland(*
kt"re zbli1ay si0 do linii +rontu. &rudy ziemi s$aday na grenadier"w
$ancernyc' jadcyc' w otwartyc' ci01ar"wkac'. Liegler ruszy natyc'miast do
kwatery )eidlinga* aby $oin+ormowa> go* 1e jego $ojazdom zabrako $aliwa i
dlatego straci tak wiele czasu. )eidling w$ad w +uri0.
Guk"w r"wnie1 nie by tego ranka w najle$szym nastroju. Eu1 wiedzia* 1e
armie #oniewa uzyskay zezwolenie* aby ruszy> na $"noc* w kierunku /erlina. )
nocnej rozmowie tele+onicznej ;talin ws$omnia mu r"wnie1 o mo1liwo@ci
skierowania na /erlin jednostek Frontu /iaoruskiego
Cokossowskiego* gdy tylko $rzekrocz 6dr0. /ierc#own3 stwierdzi* 1e
;tawka mo1e $om"c w dowodzeniu +rontem. Guk"w nad ranem wyda jasne i
zdecydowane rozkazy swoim dow"dcom armii. !owinni osobi@cie uda> si0 na lini0
+rontu i zameldowa> o sytuacji. 4rtyleria zostanie $rzemieszczona do $rzodu* aby
niszczy> ogniem na w$rost umocnienia niemieckie. =akaza zwi0kszenie tem$a
natarciaV $rowadzenie atak"w na $ozycje niemieckie w dzie i noc. Caz jeszcze szara
1onierska masa miaa za$aci> krwi za b0dy swojego dow"dcy* kt"ry teraz
$oddawany by ogromnym naciskom z samej g"ry.
!o kolejnej nawale ogniowej i bombardowaniu $rzez samoloty jednostki
+rontu Gukowa* wyczer$ane nieustann walk* wczesnym rankiem ruszyy zn"w do
natarcia. =a $rawym skrzydle
.7 4rmia atakowaa )riezen* , 4rmia Kderzeniowa kierowaa si0 w kierunku
drogi )riezen A ;eelow* ale w okolicac' #unersdor+ na$otkaa silny o$"r
$rzeciwnika. 2 4rmii Kderzeniowej i
4rmii !ancernej &wardii udao si0 wreszcie ruszy> w kierunku drogi
biegncej na $"noc od
=eu'ardenbergu* zostay jednak wkr"tce zatrzymane. 8 4rmia &wardii
Czujkowa i 1 4rmia
!ancerna &wardii #atukowa w tym samym czasie walczyy o ;eelow i rejon
Dolgelin A Friedersdor+. Czujkowa tego dnia wy$rowadzio z r"wnowagi to* 1e
ssiednia 5: 4rmia nie $osun0a si0 $rawie* co niebez$iecznie odsonio jego $rawe
skrzydo. =a szcz0@cie wszystkie siy
/ussego byry ju1 zaanga1owane w walce.
Faktycznie jednak oba skrzyda +rontu Gukowa nie odniosy sukcesu. =a
$oudnie od Frank+urtu ,,
4rmia wci1 atakowaa $ozycje Dywizji ;; %,<. Eanuar( - #or$usu
&"rskiego. =a $"nocnym skraju koryta 6dry 51 4rmia i 1 4rmia )ojska !olskiego
nie mogy $osun> si0 dalej* do$"ki nie zostanie zdobyte )riezen.
!rzeom nast$i za ;eelow na Ceic'strasse N. 6 godzinie :..< rano 18 kwietnia
$ukownik
?ismann z dow"dztwa &ru$y 4rmii %)isa( otrzyma wiadomo@>* 1e
%czoowe jednostki $rzeciwnika $rzeamay $ozycje $od Diedersdor+\. #ieroway si0
teraz na IDnc'eberg wzdu1
Ceic'strasse N. !iec'ota niemiecka w $o$oc'u o$uszczaa $ozycje.
Dwadzie@cia minut $"3niej
?ismann* na nalegania Heinriciego* zadzwoni do $ukownika de Iaiziere z
6#H* aby dowiedzie> si0* co dzieje si0 z 7 Dywizj !ancern. Heinrici $ilnie
$otrzebowa tej dywizji do zamkni0cia luki mi0dzy lewym skrzydem : 4rmii a
$rawym skrzydem , 4rmii !ancernej.
) @rodku dnia /usse $oczy si0 z Heinricim. %Dzisiaj wszystko si0
rozstrzygnie( A meldowa $rzez tele+on. Dwa g"wne uderzenia nadc'odziy z
$oudniowego zac'odu od )riezen i wzdu1
Ceic'strasse N. /usse nie m"g ju1 nic $oradzi> na roz$ad linii obrony swojej
armii. , 4rmia
Kderzeniowa i 2 4rmia Kderzeniowa dokonyway wa@nie wyomu w
$ozycjac' niemieckic' mi0Adzy )riezen i ;eelow. #ilka kilometr"w na zac'"d od
;eelow* w $obli1u wioski 4ltrosent'al* =iemcy roz$ocz0li kontratak z
wykorzystaniem $iec'oty i czog"w. Iajor 4ndriejew z .8
Dywizji !iec'oty 2 4rmii Kderzeniowej $ozostawi w tym rejonie dwie
kom$anie* kt"re miay zatrzyma> atak niemiecki* a trzeci $o$rowadzi na tyy
niemieckiego zgru$owania. %Eego batalion zlikwidowa 12, 1onierzy i o+icer"w
$rzeciwnika oraz zniszczy dwa czogi(.
9o bya bezlitosna i krwawa bitwa. !od Hermersdor+* na $oudniowy zac'"d
od =eu'ardenbergu* radziecka $iec'ota mijaa $oncy wrak czogu 9A,. tra+ionego
$ociskiem z Panzerfausta.
=iemiecki 1onierz w oko$ie obok krzycza i $rosi o $omoc. ) czasie bitwy
granat eks$lodowa i urwa mu sto$0. =ie mia ju1 siy* by si0 wyczoga>. Gonierze
4rmii Czerwonej $ozostawili go bez $omocy* w odwecie za s$alony czog.
6 ..< $o $oudniu do dow"dztwa &ru$y 4rmii %)isa( zatele+onowa
&Bring* w@cieky z $owodu rozbicia : Dywizji ;$adoc'ronowej i rozkaza* aby
generaa /rSuera $ozbawiono dow"dztwa dywizji. 6 5..2 do Heinriciego zadzwoni
/usse. Cozci0cie ugru$owania jego armii na cz0@ci stao si0 ju1 +aktem. !yta tylko
%kt"ry sektor jest wa1niejszy z $unktu widzenia dowodzenia gru$ armii* $"nocny
czy $oudniowy`(.
6 7.2< wieczorem o+icer cznikowy Lu+twa++e $oin+ormowa wydzia
o$eracyjny &ru$y 4rmii
%)isa(* 1e samoloty si $owietrznyc' zniszczyy 2, samoloty wroga* .,
czogi i kolejne 1:
%$rawdo$odobnie(. #to@ w sztabie gru$y armii $ostawi $rzy tyc' liczbac' w
dzienniku dziaa bojowyc' dwa wykrzykniki* aby $rzynajmniej w ten s$os"b
wyrazi> sw"j sce$tycyzm wobec owyc' danyc'. )alki byy co $rawda zaci0te* ale
straty 4rmii Czerwonej strona niemiecka wyra3nie zawy1aa. =azistowska gazeta
%Der 4ngri++ $isaa o zniszczonyc' tego dnia %.5
radzieckic' czogac'(. !rawd jest jednak to* 1e straty radzieckie byy w tyc'
walkac' o wiele wy1sze ni1 niemieckie. Guk"w w bitwie o )zg"rza ;eelow straci ,<
<<< 1onierzy* $odczas gdy straty niemieckie wyniosy tylko 1 <<<.
=iemieccy jecy wojenni wysani na tyy wojsk radzieckic' mijali niekoczce
si0 kolumny czog"w* dzia samobie1nyc' i innyc' $ojazd"w gsienicowyc'*
jadcyc' w kierunku linii +rontu.
%N to jest ta armia* kt"ra w 1:.1 roku miaa goni> ostatkiem si(* my@lao wielu
z nic'. Cadzieccy 1onierze $iec'oty* idcy $o drugiej stronie drogi* witali ic'
okrzykami 7itler kapuuut' i $okazywali gest $odrzynania garda.
Eeden z niemieckic' jec"w by $rzekonany* 1e wiele martwyc' cia $rzy
drodze byo %ciaami radzieckic' 1onierzy zmia1d1onyc' gsienicami wasnyc'
czog"w(.
)idzia te1 czerwonoarmist"w* kt"rzy strzelali ze zdobycznyc' Panzerfaust6w
do ju1 na w$" zrujnowanyc' dom"w. Nnni zdzierali $aszcze z $olegyc'
ws$"towarzyszy broni. ) jednej z wiosek z kolei 1onierze strzelali do bocianiego
gniazda* jakby >wiczyli strzelanie do celu. =iekt"rzy z jec"w zostali zabrani do
$i0knego zamku w =eu'ardenbergu. 9am zobaczyli niewiarygodne sceny. Eeden z
1onierzy eskorty zauwa1y %ws$aniay kandelabr(* $odni"s do g"ry $istolet
maszynowy i wystrzeli w jego kierunku seri0. ;tarszy o+icer u$omnia go* ale
%wydawao si0* 1e nie zrobio to zbyt wielkiego wra1enia(.
Eeden z $ododdzia"w 2 4rmii Kderzeniowej meldowa* 1e %w miejscowo@ci
&usow uwolnionyc' zostao 15 rosyjskic' kobiet. Gonierz nazwiskiem Cynbaluk
roz$ozna jedn z nic'* 9atian0
;zestierjakow. #obiety te o$owiedziay 1onierzom o cier$ieniac'* jakic'
doznay w niewoli.
I"wiy te1 o tym* 1e wa@cicielka majtku* w kt"rym $racoway* Frau Fisc'ke*
stwierdzia* zanim ewakuowaa si0 wraz z innymi* 1e cCosjanie s gorsi ni1
@mier>d%. 6ddziay $olityczne armii meldoway te1 o oburzeniu czerwonoarmist"w
malowanymi na @cianac' sloganami %+aszystowskiej $ro$agandy( o konieczno@ci
obrony kobiecego 'onoru $rzed bolszewikami.
6siemnastego kwietnia* na $oudnie od /erlina* $rzed #oniewem stan0y
$owa1ne $roblemy.
Feldmarszaek ;c'Brner* dow"dca &ru$y 4rmii %rodek(* zaalarmowany
+aktem s+orsowania
;$rewy roz$ocz w $obli1u &Brlitz kontratak na skrzydo 2 4rmii idcej na
Drezno. ;c'Brner nie zd1y jednak skoncentrowa> od$owiednic' si i wysya swoje
wojska do walki cz0@ciami. 2
4rmia bez wi0kszyc' $roblem"w od$ara natarcie. 4rmia )ojska !olskiego
na $ocztku nie zatrzymaa ataku* ale jej kolejne $rzeciwuderzenia $rzez nast0$ne
dni s$owodoway wyra3ny s$adek tem$a niemieckiego natarcia.
#oniew $osa 1, 4rmi0 $rzez ;$rew0 za dwoma armiami $ancernymi. !rzez
cay ten czas , 4rmia
&wardii &ordowa atakowaa siy niemieckie wok" Cottbus* a 2 4rmia
&wardii Gadowa A ;$remberg. Iarszaek nakaza swojemu sztabowi zebranie
wszystkic' samoc'od"w ci01arowyc'.
C'cia* aby czoowe jednostki 8 4rmii wzmocniy $ierwszy rzut +rontu idcy
na /erlin. !od koniec dnia , 4rmia !ancerna &wardii Cybaki bya ju1 ,2 kilometr"w
za ;$rew. Leluszenko na$otka mniejszy o$"r i $osun si0 nawet o .2 kilometr"w.
!o $oudniu genera Ceymann* dow"dca obrony /erlina* otrzyma rozkaz
wysania wszystkic' jednostek -olkssturmu $oza miasto do dys$ozycji : 4rmii.
Ceymann by $rzera1ony* 1e miasto zostanie $ozbawione obrony. &dy &oebbels*
komisarz Czeszy do s$raw obrony /erlina* $otwierdzi rozkaz* Ceymann ostrzeg go*
1e %w takim wy$adku obrona stolicy jest nie do $omy@lenia(. Ceymann nie zdawa
sobie s$rawy* 1e ;$eer i Heinrici c'cieli w ten s$os"b ocali>
/erlin. =a +ront wysano og"em mniej ni1 dziesi0> batalion"w i kilka dzia
$rzeciwlotniczyc'.
)ymaszeroway one z miasta we wczesnyc' godzinac' rannyc' nast0$nego
dnia. ) wyniku tego rozkazu szerzyy si0 wie@ci* 1e %/erlin sta si0 w $raktyce
miastem otwartym(.
&enera )eidling nie by szcz0@liwy* gdy dotar do niego kolejny wa1ny go@>
z /erlina. /y to
4rtur 4Hmann* $rzyw"dca Hitlerjugend. )eidling $r"bowa go $rzekona>*
1e nie ma najmniejszego sensu rzucania do walki $i0tnasto A i szesnastoletnic'
c'o$c"w uzbrojonyc' w
Panzerfaust. Kwa1a* 1e jest to nie$otrzebne %$o@wi0cenie dzieci dla ju1
straconej s$rawy(.
4Hmann $rzyzna tylko* 1e %jego c'o$cy nie zostali od$owiednio
$rzygotowani do walki(. C'o> za$ewnia )eidlinga* 1e nie ma zamiaru ic'
wykorzysta> w boju* nie zrobi $raktycznie nic* aby wyco+a> ic' z linii +rontu. 6
sto$niu des$eracji nazist"w w tym czasie @wiadczy @ci0cie ,<
wi03ni"w $olitycznyc' w wi0zieniu !lBtzensee.
6siemnastego kwietnia na $"nocnym skrzydle : 4rmii CN #or$us 4rmijny
co+a si0 wolniej ni1 jego ssiedzi. 6znaczao to* 1e na jego tyac' znalazy si0 wojska
radzieckie. Dow"dca jednego z oddzia"w A kiedy@ by to $uk zo1ony z
$odc'or1yc' szk" o+icerskic' A wysa wieczorem kilku 1onierzy do dow"dztwa*
aby s$rawdzili* co stao si0 z ic' racjami 1ywno@ciowymi. Dw"c' wr"cio
zszokowanyc'. !rzekazali* 1e teraz %Cosjanie jedz nasz kolacj0(. =ikt nie mia
najmniejszego $oj0cia* w kt"rym miejscu $rzeamane zostay linie niemieckie i gdzie
$rzebiega linia +rontu.
Gonierze zabrali bro i ruszyli* mijajc $onc ju1 wiosk0. Czarne c'mury
staway si0 czerwone od $omieni. 9ej nocy salwy katiusz zniszczyy wiosk0
)ulkow* ju1 za =eu'ardenbergiem. !rawie we wszystkic' domac' s$ali
wyczer$ani walk niemieccy 1onierze. &dy zacz0y s$ada> na dac'y $ierwsze
$ociski rakietowe* roz$0tao si0 $ieko. C"wnie1 batalion roz$oznawczy Dywizji
%=ordland( $oni"s ci01kie straty w wyniku ostrzau artylerii rakietowej. )
cigu kilku c'wil zgin0o wi0cej ludzi ni1 w zaci0tyc' walkac' $od ;zczecinem kilka
tygodni wcze@niej.
Dziewi0tnastego kwietnia : 4rmia zacz0a roz$ada> si0 na trzy cz0@ci* czego
tak bardzo obawia si0 genera /usse. Ldobycie $rzez 4rmi0 Czerwon )riezen oraz
wyj@cie , 4rmii Kderzeniowej w $rzestrze o$eracyjn ju1 za =eu'ardenbergiem
zmusio CN #or$us 4rmijny do wyco+ania si0 w kierunku ?berswalde i wiosek na
$"noc od /erlina. C"wnie1 L-N #or$us !ancerny* w @rodku ugru$owania armii*
zacz si0 wyco+ywa> na zac'"d* w kierunku stolicy =iemiec. =a $rawym skrzydle
WN #or$us !ancerny ;; co+a si0 na $oudniowy zac'"d w kierunku FDrstenwalde. )
Dywizji %#urmark( do walki nadawao si0 ju1 tylko kilkana@cie Panter.
9ego samego dnia 1 4rmia !ancerna &wardii i 8 4rmia &wardii Czujkowa
ruszyy od ;eelow wzdu1 Ceic'strasse N w kierunku Iiinc'ebergu. Gonierze
niemieckiej : Dywizji ;$adoc'ronowej* jeszcze dzie wcze@niej $eni za$au do
walki* teraz co+ali si0 w $anice* krzyczc >er Iwan kommt'
/atalion roz$oznawczy Dywizji %=ordland(* kt"ry dotar w kocu na +ront*
zebra zdolnyc' jeszcze do walki s$adoc'roniarzy* wydano amunicj0 i roz$ocz0to
kontratak* zakoczony c'wilowym sukcesem.
6dwr"t wojsk wzdu1 Ceic'strasse N szybko zmieni si0 w c'aos i $anik0.
)szyscy $ytali idcyc' 1onierzyM %Czy jeste@cie ju1 ostatni`(. 6d$owied3 bya
zawsze taka samaM %La nami tylko
Cosjanie(. 6bok siebie szli 1onierze wszystkic' rodzaj"w wojsk i su1b*
)e'rmac'tu i )a++enA;;.
=ajbardziej wyczer$ani rozkadali si0 $od drzewami* by c'o> na c'wil0 ul1y>
swoim nogom.
Lokalna ludno@>* gdy tylko dowiedziaa si0 o zaamaniu +rontu* ruszya
wszelkimi mo1liwymi drogami* by szuka> sc'ronienia w /erlinie. Gonierze mijali
c'o$skie wozy z $0kni0tymi osiami lub koami* kt"re zak"cay marsz wojska.
6+icerowie stali w swoic' K)(elwa$enac# i krzyczeli na nieszcz0@nik"w* aby
natyc'miast usun0li si0 z drogi* lub na gru$0 od$oczywajcyc' wa@nie 1onierzy* by
ze$c'n0li w"z na $obocze. ) tym czasie bardzo cz0sto musieli ju1 si0ga> $o $iA
stolety* aby wymusi> $osuszestwo i wykonanie wydanyc' rozkaz"w.
Gandarmeria $olowa i ;; wci1 szukay maruder"w i dezerter"w. =ikt nie
wie* ile na $oboczac'
Ceic'strasse N wykonano wtedy egzekucji. !obie1ne i nie$ene dane z $asa
dziaania WN #or$usu
;; wskazuj* 1e nie byy to odosobnione $rzy$adki. =a drzewac' wieszano
nawet czonk"w
Hitlerjugend. )edug 3r"de radzieckic'* za tc'"rzostwo w 1:.2 roku
wykonano egzekucje 2 <<<
niemieckic' o+icer"w i 1onierzy. =aj$rawdo$odobniej dane te s zawy1one*
ale jest mao $rawdo$odobne* by liczba ta bya ni1sza ni1 1< <<<.
=ie do wybaczenia byo w tyc' dniac' to* 1e tyle egzekucji wykonao ;;*
kt"rego jednostki co+ay si0 ju1 %na skutek rozkazu odwrotu w kierunku ;zlezwikaA
Holsztynu w celu odtworzenia gotowo@ci bojowej(. L $ewno@ci nie byo to
najle$sze miejsce do $rzygotowania si0 do walki z Cosjanami. L
$ewno@ci 1onierze jednostek ;; nie wiedzieli jeszcze* 1e brytyjska 4rmia
dotara ju1 do Oaby $od LDneburgiem* na $oudniowy wsc'"d od Hamburga.
Dziewi0tnasty kwietnia by kolejnym $i0knym wiosennym dniem* co
za$ewniao doskonae warunki dla radzieckiego lotnictwa. La ka1dym razem* gdy
nad Ceic'strasse N $ojawiay si0 radzieckie samoloty szturmowe* droga $ustoszaa.
)szyscy szukali ukrycia w rowac' i na $oboczac'. #obiety i dziewcz0ta*
$rzera1one wie@ciami o $ost0$owaniu 1onierzy 4rmii Czerwonej* bagay 1onierzy*
by ic' zabrali ze sobM "e#mt uns mit!
ne#mt uns (itte! (itte mit' )ci1 jednak wielu ludzi nie zdawao sobie s$rawy z
tego* co niesie ze sob ta wojna. &err ;aalbron jeszcze 1: kwietnia 1da od
burmistrza )oltersdor+u $otwierdzenia* 1e zgodnie z artykuem %eic#sleitun$s$esetz
Qwersja z 1 wrze@nia 1:,: rokuR otrzyma z $owrotem sw"j rower* kt"ry zosta
zarekwirowany dla $otrzeb -olkssturmu.
!ozostao@ci batalion"w* zo1onyc' z nowo wcielonyc' rekrut"w i
$odc'or1yc' szk" o+icerskic' z CN #or$usu 4rmijnego* wyco+yway si0 %z wioski
do wioski( w kierunku na zac'"d* na /ernau* na $"noc od /erlina. )i0kszo@>
$ododdzia"w stracia nawet do trzec' czwartyc' stanu. )szyscy byli ju1
wyczer$ani* godni i $ewnie nawet nie wiedzieli* co si0 dzieje. &dy zatrzymywali si0
gdziekolwiek na od$oczynek* zasy$iali jak kamie i o+icerowie musieli ic' budzi>
ko$niakami* aby ruszyli dalej. =ikt nie wiedzia* co s$otkaj z $rzodu* kogo maj za
sob i z boku. =ikt ju1 nawet nie my@la o wykorzystaniu takic' zdobyczy
cywilizacji* jak radiostacje i tele+ony. =ie byo ju1 1adnej nadziei na odtworzenie linii
+rontu* mimo wysik"w $odejmowanyc' $rzez najbardziej do@wiadczonyc'
o+icer"w* kt"rzy zbierali $o drodze wszystkic' maruder"w i wcielali ic' do swoic'
jednostek.
Kwaga generaa Heinriciego w tym momencie sku$ia si0 $rzede wszystkim
na $"nocnej linii obrony na 6drze* mi0dzy wybrze1em batyckim i #anaem
Ho'enzollern"w u kraca 6derbruc'.
&enera Jon Ianteu++el* kt"ry lekkim samolotem roz$oznawczym $rzelecia
nad $ozycjami czoowyc' jednostek armii +rontu Cokossowskiego* widzia jak na
doni $rzygotowania do o+ensywy. Front /iaoruski sta $rzed ogromnie trudnym
zadaniem. =a $"noc od ;c'wedt 6dra $yn0a dwoma korytarzami* na brzegac' i
$omi0dzy nurtami rzeki ziemia bya botnista i grzska.
1: kwietnia Cokossowski zameldowa ;talinowi* 1e o+ensywa roz$ocznie si0 o
@wicie nast0$nego dnia* $o$rzedzona atakami lotniczymi i ostrzaem artyleryjskim.
Cokossowski mia $rzed sob najtrudniejsze zadanie ze wszystkic'
dow"dc"w +ront"w A $rzegru$owanie swoic' wojsk z rejonu &daska i uj@cia )isy.
;twarzao to $rzede wszystkim ogromny $roblem natury logistycznej. Guk"w
jeszcze 1: marca ostrzega ;talina* 1e Front
/iaoruski nie b0dzie w stanie $rowadzi> natarcia z rubie1y 6dry
jednocze@nie z 1 Frontem
/iaoruskim i 1 Frontem Kkraiskim. %9rzeba b0dzie zaczyna> o$eracj0* nie
czekajc na
Cokossowskiego A od$owiedzia wtedy ;talin. A Ee@li s$"3ni si0 o kilka dni*
bieda niewielka(.
=ajwyra3niej ;talin si0 tym nie martwi. 4le teraz armie Cokossowskiego byy
bardzo $otrzebne dla osigni0cia sukcesu w o$eracji berliskiej.
18
Ost(tnie <r!)'in" CD1rer(
!itek* < kwietnia* by kolejnym czwartym dniem $i0knej $ogody. /y to
tak1e dzie $i0>dziesityc' sz"styc' urodzin Hitlera. =a ulicy skadano sobie
1yczenia i wymieniano uwagi o
%$ogodzie FD'rera( i cudac'* kt"re mog si0 jeszcze zdarzy>. 4le teraz ju1
tylko najbardziej zatwardziali nazi@ci wierzyli w nadnaturalne moce Hitlera. )ielu
@wi0towao jednak to wydarzenie.
=a zburzonyc' budynkac' wywieszano 'itlerowskie +lagi i a+isze z na$isamiM
>ie Krie$sstadt
erlin $r)st den F)#rer'
) $rzeszo@ci do #ancelarii Czeszy ka1dego roku na urodziny Hitlera
na$ywaa caa masa 23czeC.
;ze@> lat wcze@niej $ro+esor Lutz Heck z 6grodu Loologicznego w /erlinie
wysa FD'rerowi %z najgor0tszymi 1yczeniami( jajo strusia wa1ce 1,< gram"w*
aby dla wodza $rzygotowano jajecznic0. )1:.2 roku $rzysano tylko kilka list"w i
$aczek* i to wcale nie tylko z $owodu roz$adu struktur niemieckiej $oczty.
/erliskie L66 byo ju1 na w$" zniszczone* a wiele znajdujcyc' si0 w nim
zwierzt godowao.
4merykanie i /rytyjczycy r"wnie1 wiedzieli* co to za dzie. 6d rana wyy
syreny i do /erlina zbli1ay si0 kolejne +ale bombowc"w. ) urodziny FD'rera nalot
mia by> szczeg"lnie silny. Laogi
C4F i K;4F $rzykaday wag0 do tego nalotu r"wnie1 z innego $owodu.
)ojska radzieckie $odc'odziy ju1 $od /erlin i mia to by> $rzedostatni nalot na
stolic0 Czeszy.
&Bring znajdowa si0 jeszcze w #arin'all* swojej rezydencji na $"noc od
/erlina. 9ego dnia roz$ocz0a si0 r"wnie1 o+ensywa +rontu Cokossowskiego. #onw"j
ci01ar"wek Lu+twa++e* tak $rzecie1 $otrzebnyc' na +roncie* wyjec'a z #arin'all
zaadowany wszelkim dobrem zagrabionym wcze@niej w caej ?uro$ie. ?skortowaa
go gru$a motocyklist"w. &Bring $owiedzia tylko kilka s"w na $o1egnanie i $atrzy
jak kolumna rusza. 6+icer wojsk in1ynieryjnyc'* kt"ry zao1y adunki wybuc'owe
w #arin'all* towarzyszy marszakowi Czeszy do miejsca* z kt"rego mia wysadzi> w
$owietrze rezydencj0. &Bring nalega* aby m"g to zrobi> osobi@cie. ?ks$lozja
$odniosa w $owietrze ogromn c'mur0 $yu. !otem $omnik $yc'y za$ad si0 do
@rodka. &Bring* nie ogldajc si0 za siebie* ruszy w kierunku ogromnej limuzyny*
aby uda> si0 do /erlina. C'cia dotrze> jeszcze $rzed $oudniem do #ancelarii
Czeszy* aby zo1y> 1yczenia FD'rerowi.
Himmler $owr"ci do sanatorium w Ho'enlync'en $o$rzedniej nocy. 6
$"nocy nakaza $odanie szam$ana* aby m"g s$eni> toast z okazji urodzin Hitlera.
)a@nie udao mu si0 zorganizowa> s$otkanie z 'rabi Folke /ernadotte\em z
Czerwonego #rzy1a i =orbertem Iasurem* $rzedstawicielem wiatowego #ongresu
Gyd"w* kt"ry $rzylecia na 9em$el'o+ wcze@niej tego samego dnia. /ernadotte i
Iasur s$odziewali si0* 1e Himmler b0dzie z nimi rozmawia o mo1liwo@ci
zwolnienia wi03ni"w z 'itlerowskic' oboz"w koncentracyjnyc' i wi0zie* ale
Ceic's+D'rer ;; c'cia $rzede wszystkim nawiza> kontakty z $astwami
zac'odnimi. Himmler* c'ocia1 nadal lojalny wobec Hitlera* by $rzekonany* 1e tylko
on b0dzie w stanie go zast$i> i jest jedynym $rzyw"dc nazistowskim* z kt"rym
mog $odj> negocjacje alianci zac'odni. Iusia jeszcze tylko $rzekona> Gyd"w* 1e
%6stateczne rozwizanie( $owinno $"j@> w za$omnienie i 1e nie $owinno si0 o tym
wi0cej rozmawia>.
&oebbels* jedyny $rzyw"dca 'itlerowskic' =iemiec* kt"ry $lanowa zosta> w
/erlinie $rzy
Hitlerze do samego koca* wygosi tego ranka urodzinowe $rzem"wienie.
)zywa wszystkic'
=iemc"w* by wierzyli cakowicie w Hiltera* kt"ry wy$rowadzi kraj znad
$rze$a@ci. 9ego dnia
Krsula Jon #ardor++ za$isaa w swoim dziennikuM %!o raz $ierwszy
dobrowolnie suc'ajc mowy
&oebbelsa* zadawaam sobie $ytanie* czy jest ona @wiadectwem ob0du czy
wyra+inowania* czy te1 ten czowiek z zimn krwi gra $odw"jn rol0`(.
&Bring* Cibbentro$* DBnitz* Himmler* #altenbrunner* ;$eer* #eitel* Eodl i
#rebs dotarli do
#ancelarii Czeszy $rzed $oudniem. ;zli razem $rzez ogromne marmurowe
sale* z drzwiami si0gajcymi niemal su+itu. 9en 'ollywoodzki $omnik $ot0gi Czeszy*
na w$" zniszczony* wyglda teraz tandetnie. /y jednak nadal $oruszajcy i
gro3ny.
)ielu z odwiedzajcyc' tego dnia #ancelari0 Czeszy i skadajcyc' Hitlerowi
1yczenia urodzinowe widziao* 1e wyglda na starszego o dwadzie@cia lat.
=amawiano go na wyjazd do
/awarii* do$"ki istniaa jeszcze taka mo1liwo@>. Hitler twierdzi* cakowicie o
tym $rzekonany* 1e
Cosjanie doznaj najkrwawszej w tej wojnie $ora1ki u bram /erlina. DBnitz*
kt"remu nakaza $rzej> dowodzenie na $"nocy =iemiec* zosta $rzez niego cie$o i
serdecznie $o1egnany. 4le
&Bring m"wicy o swoic' d1eniac' do zorganizowania o$oru w /awarii
zosta $otraktowany $rzez FD'rera z du1ym dystansem. Eak zauwa1y ;$eer* kt"ry
o$owiada o tym dniu miesic $"3niej $rzesuc'ujcym go 4merykanom* Hitler by
%rozczarowany tc'"rzostwem &Bringa i innyc'(. Do tej $ory zawsze $r"bowa
$rzekona> sam siebie* 1e otaczaj go tylko ludzie wyjtkowi i odwa1ni.
) czasie od$rawy tego dnia zastanawiano si0 g"wnie nad tym* jak szybko
Czesza zostanie $rzeci0ta na dwie cz0@ci na $oudnie od /erlina. /rytyjczycy byli na
wrzosowiskac' LDneburga i szli w kierunku Hamburga. 4merykanie dotarli do
@rodkowej Oaby* w $obli1u granic
Czec'osowacji* i zbli1ali si0 do /awarii. Francuska 1 4rmia kierowaa si0 na
$oudniowe =iemcy.
=a $oudniowym wsc'odzie 4rmia Czerwona bya ju1 na zac'"d od
)iednia* we )oszec' alianci maszerowali na $omoc dolin !adu. ) czasie
od$rawy $ojawi si0 $roblem o$uszczajcyc' /erlin $rzyw"dc"w nazistowskic'.
;$eer o$isaM %#u zaskoczeniu wszystkic' zgromadzonyc' Hitler ogosi* 1e zostanie
w /erlinie do ostatniej c'wili i do$iero $otem uda si0 na $oudnie(. Eego najbli1sze
otoczenie byo ogromnie zaskoczone tym stwierdzeniem i %dyskusja na temat
wyjazdu nie wysza $oza $ar0 og"lnyc' stwierdze(. !o s$otkaniu reszta
$rzyw"dc"w nazistowskic' zacz0a szuka> %wszelkic' mo1liwyc' wym"wek(* aby
o$u@ci> o+icjalnie /erlin. Himmler* Cibbentro$ i
#altenbrunner ruszyli ka1dy w swoj stron0. Cz0@> $racownik"w #ancelarii
Czeszy otrzymaa $olecenie* aby nast0$nego dnia wyruszy> do /erg'o+u. /ormann
zanotowa w swoim dziennikuM
%9o dzie urodzin FD'rera* ale nie ma wcale nastroju do @wi0towania.
Czo"wka $artii otrzymaa rozkaz wylotu do ;alzburga(.
!o $oudniu Hitler $rzec'adza si0 w zniszczonym ogrodzie #ancelarii
Czeszy wzdu1 szereg"w
Hitlerjugend. Cz0@> z tyc' modyc' c'o$c"w otrzymaa ju1 wcze@niej #rzy1e
Gelazne za ataki na radzieckie czogi. ;am FD'rer nie wr0cza odznacze osobi@cie.
Eego lewe rami0 wyra3nie dr1ao i
Hitler s$acerowa cay czas z r0kami zao1onymi do tyu* aby nie byo tego
wida>. I"g uwolni> rami0 tylko na moment* gdy nie dr1ao. )tedy kle$a
c'o$c"w lekko $o $oliczku lub szczy$a za uc'o* nie@wiadomy swojego dziwnego
u@miec'u.
!o zakoczeniu wieczornego s$otkania z czonkami swojego najbli1szego
otoczenia w niewielkim $okoju w bunkrze Hitler $oszed s$a> nieco wcze@niej ni1
zwykle. ?wa /raun od$rowadzia go@ci do #ancelarii Czeszy. ) gru$ie tej
znajdowali si0 /ormann i doktor Ioreli. /ya to dziwna i zowr"1bna @wita jak na
urodzinowe $rzyj0cie. Eeden z du1yc' okrgyc' sto"w* za$rojektowanyc' $rzez
;$eera* zastawiono jedzeniem i $iciem. !ito szam$ana* $r"bowano taczy>* ale bya
tylko jedna $yta gramo+onowaM :zerwone r62e powiedz4 ci! jak jestem szcz05liw3.
Eak ws$ominaa $"3niej jedna z sekretarek Hitlera* 9raudl Eunge*
rozbrzmiewa wsz0dzie 'isteryczny @miec'. %9o byo straszne. =ie mogam tego
znie@> i $oszam do "1ka(.
Decyzje dotyczce wyjazdu zmieniay si0 jak w kalejdosko$ie. 12 kwietnia* w
niedziel0* ?wa
/raun ws$omniaa Hitlerowi* 1e doktor #arl /randt* kt"ry by jego osobistym
lekarzem* wywozi swoj rodzin0 do 9uryngii. #u jej $rzera1eniu Hitler zareagowa
na to wybuc'em w@cieko@ci.
#rzycza* 1e /randt wybra takie miejsce* aby tra+i> do niewoli zac'odnic'
aliant"w. Dla niego r"wnao si0 to zdradzie. /ormann otrzyma rozkaz zbadania
s$rawy i rozmowy z %?w /raun i doktorem ;tum$+eggerem(* lekarzem ;;* kt"ry
zast$i /randta. ?wa /raun o$isaa $"3niej to wydarzenie w li@cie do swojej
$rzyjaci"ki Herty 6stermayr jako %na$rawd0 odra1ajcy c'wyt(.
Iimo 1e $rzebywaa w samym sercu wadzy* wci1 nie rozumiaa natury
narodowego socjalizmu.
=ast0$nego dnia /randta oskar1ono o de+etyzm. 4Hmann $rzewodniczy
skadowi s0dziowskiemu i
/randt zosta skazany na @mier>. ?gzekucja zostaa jednak $rzeo1ona* jak si0
wydaje $rzez wrog"w /ormanna* w tym Himmlera* kt"ry w kocu zda sobie
s$raw0* 1e /ormann $r"bowa oczernia> $rzed sdem i jego. C'ocia1./randt unikn
egzekucji* $"3niej zosta skazany na @mier> $rzez aliant"w11.
/randt* czonek wskiego kr0gu z 6bersalzburga* stworzy dla 4merykan"w
w czasie swojego $obytu w centrum @ledczym %4s'can( dowci$ny dokument o
%kobietac' Hitlera(. =a$isa* 1e
Hitler nigdy si0 nie o1eni* $oniewa1 c'cia %utrzyma> swoj legend0 w
sercac' =iemc"w. Eak dugo $ozostawa kawalerem* zawsze bya szansa* 1e jedna z
milion"w niemieckic' kobiet uzyska ogromne wyr"1nienie zostania towarzyszk
1ycia FD'rera(. Hitler m"wi o tym r"wnie1 w obecno@ci ?wy /raun. )1:,. roku
stwierdzi $rzy niejM %Nm wi0kszy czowiek* tym mniej znaczca $owinna by> rola
kobiety u jego boku(.
/randt uwa1a* 1e stosunki mi0dzy tymi dwojga $rzy$ominay bardziej
relacj0 ty$u ojciec A c"rka ni1 nauczyciel A ucze. =iezale1nie od tego* czy mia racj0
czy nie* jedno jest $ewne. ;aitresse
sans titre FD'rera bya zu$enym $rzeciwiestwem madame !om$adour. ?wa
/raun nigdy nie wtrcaa si0 w s$rawy zwizane z %dworem( Hitlera. Eednak $o tak
wielu latac' ukrywania si0 $rzed @wiatem* aby zac'owa> mit celibatu Hitlera*
$r"bowaa $od koniec wojny od czasu do czasu odgrywa> rol0 wielkiej damy.
)edug /randta* w dosy> swobodny s$os"b traktowaa na $rzykad wasn siostr0*
kt"r wydaa za Fegeleina. 9raktowaa j %$rawie jak swoj $okoj"wk0(.
Gycie seksualne Hitlera wywoywao w ostatnim okresie szczeg"lne
zainteresowanie. Nstnieje teoria* 1e stumi on 'omoseksualn stron0 swojej natury*
aby stworzy> ima$e m0skiego wodza. 9o tumaczy jego maniakaln energi0 oraz
budowanie wok" swojej osoby r"1nyc' mit"w. =iekt"rzy z jego najbli1szego
otoczenia twierdzili nawet* 1e nie doszo nigdy do +izycznego zbli1enia z ?w
/raun. Eej osobista $okoj"wka bya jednak innego zdania* $oniewa1 ?wa
u1ywaa $iguek* aby zatrzyma> cykl menstruacyjny* gdy $rzybywaa do /erg'o+u.
Cuc'ncy oddec' uczyni $od koniec 1ycia z Hitlera jeszcze mniej $ocigajcego
+izycznie* ale ?wa* jak te1 inne kobiety* byy zauroczone wadcz stron jego natury.
) sumie nie ma 1adnyc' dowod"w na $otwierdzenie obu tez. =ami0tny $ocaunek
Hitlera* gdy ?wa odm"wia o$uszczenia bunkra i wyjazdu do /awarii* wydaje si0
$rzeczy> twierdzeniu* 1e nigdy nie doszo mi0dzy nimi do +izycznego zbli1enia.
11 ) $a3dzierniku 1:.. roku* gdy /randt oskar1y doktora Iorella o
$odawanie Hitlerowi niebez$iecznyc' lek"w* skandal zatuszowano i wyciszono*
mianujc go komisarzem Czeszy do s$raw sanitarnyc' i zdrowia. 4lianci zarzucali
$otem /randtowi eutanazj0 i medyczne eks$erymenty na wi03niac'. 6drzucono jego
twierdzenia* 1e nie mia 1adnego w$ywu na dziaalno@> tyc' instytucji* gdzie
doc'odzio do tego rodzaju eks$eryment"w.
?wa /raun* $odobnie jak Hitler* bya zawsze $od wra1eniem magii kina i
+ilmy stanowiy g"wny temat ic' rozm"w. Kbolewaa nad tym* 1e nie moga w
czasie o+icjalnyc' $rzyj0> s$otyka> si0 z +ilmowymi gwiazdami za$raszanymi $rzez
&oebbelsa* kt"ry zawsze w ten s$os"b urozmaica o+icjalne s$otkania. /y> mo1e ?wa
/raun widziaa te1 swoje $rzeznaczenie i miejsce u boku
Hitlera w kategoriac' +ilmowego +inau. Eej ostatnie listy byy $ene
melodramatyzmu* jak gdyby odnalaza dla siebie rol0 bo'aterki* kt"ra $o latac'
$oni1enia i lekcewa1enia u boku m01czyzny* kt"rego koc'aa* ma wreszcie
mo1liwo@> zaistnienia i uzyskania $enego uznania swojej $ozycji.
!i0tnastego kwietnia umeblowano dla niej $ok"j obok $okoju Hitlera w jego
$odziemnym @wiecie.
6d tego dnia i ona s$aa w bunkrze. %/ya zawsze bez zarzutu A $isa adiutant
Hitlera* =icolaus Jon
/elow A zawsze czarujca* obowizkowa. Do ostatniej c'wili nie okazywaa
sabo@ci(. &ro3ba w$adni0cia w r0ce Cosjan s$owodowaa* 1e razem z sekretarkami
Hitlera >wiczya strzelanie z $istoletu na zrujnowanym dziedzicu Iinisterstwa
;$raw Lagranicznyc'. /yy dumne ze swojej odwagi i umiej0tno@ci* c'ciay nawet*
by o+icerowie stawali z nimi w zawody.
?wa /raun $isaa do Herty 6stermayrM
S13c#a< ju2 dzia1a na froncie. :a13 czas sp0dzam w (unkrze. =ak pewnie mo2esz so(ie
w3o(razi<! (rakuje
nam przede wsz3stkim snu! ale jestem taka szcz05liwa! 2e mo$0 (3< wreszcie tak (lisko
nie$o... /czoraj
zadzwoni1am do 7retl. .d wczoraj nie mo2na ju2 w3jec#a< z erlina. ;am jednak
wci42 niewzruszon4
wiar0! 2e wsz3stko skoCcz3 si0 do(rze. .n r6wnie2! jak zawsze! ma w so(ie wiele
nadziei.
9ego ranka berliskie kobiety wyszy do miasta $o nalocie* aby stan> w
zwykej kolejce $o jedzenie. 6dgos dzia $otwierdza najgorsze obawy* 1e mo1e by>
to ostatnia szansa ku$ienia czegokolwiek. ;oce $rzynajmniej troc'0 $o$rawio
nastr"j. Eedna z nic' za$isaa $o $oudniuM
%=agle zobaczyli@my na o$alonyc' i osmalonyc' ruinac' kwitnce lilie
rosnce w jakim@ bez$aAskim ogrodzie(.
)szyscy niecier$liwie czekali na wie@ci z +rontu i gdy $rzyby gazeciarz* $od
kioskiem z gazetami ustawio si0 ju1 s$oro os"b. %&azety( byy teraz ju1 tylko
$ojedynczym arkuszem $a$ieru zadrukowanym z obu stron i zawieray du1o wi0cej
$ro$agandy ni1 in+ormacji. Eedyn u1yteczn cz0@> stanowi dzienny komunikat
)e'rmac'tu* kt"ry $odawa nazwy miast oddanyc' wrogowi* dzi0ki czemu mo1na
byo $rzynajmniej oceni> $ost0$y natarcia $rzeciwnika. 9ego dnia na$isano o
IDnc'ebergu* le1cym 17 kilometr"w na zac'"d od ;eelow $rzy Ceic'strasse
N* co oznaczao* 1e
Cosjanie $rzeamali linie niemieckiej obrony.
) tym momencie jednak mieszkac"w /erlina zajmowaa $rzede wszystkim
walka o zdobycie $o1ywienia. Doc'odziy wie@ci* 1e rodacy na lsku jedz
korzonki i traw0. ) skle$ac' s$o1ywczyc' m"wiono ju1 go@no o rym* 1e Cosjanie
zagodz miasto $o jego zaj0ciu. !riorytety stay si0 dla wszystkic' jasne.
=ajwa1niejsze byo to* co si0 nadawao do zjedzenia i wy$icia lub mogo by>
wymienione na jedzenie. 9ego dnia /erliczycy mieli otrzyma> %racje
nadzwyczajne(*
czyli kiebas0 lub boczek* ry1* suszony groc'* +asol0 lub soczewic0* troc'0
cukru i tuszczu. ) ten $o@redni s$os"b wadze $rzyznaway si0* 1e miasto znalazo
si0 w obl01eniu.
!rzerwano lub cakowicie odci0to do$yw wody* gazu i elektryczno@ci. )ielu
z /erliczyk"w musiao gotowa> $"zgnie ziemniaki na $alenisku $rzygotowanym
z kilku cegie na balkonie.
!rzezorne gos$odynie domowe $akoway za$asy 1ywno@ci do walizek i
znosiy je do $iwnicy* aby mo1na byo tam $rzetrwa> bitw0* kt"ra si0 nieuc'ronnie
zbli1aa. 6d $ocztku lutego miasto $rze1yo 8, naloty. Ldeterminowane $r"by
zac'owania normalno@ci* w tym codziennyc' w0dr"wek do $racy $rzez zniszczone
bombami miasto* nagle si0 urway.
Iarszaek Guk"w za$isa* 1e $o$oudniem < kwietnia %artyleria dalekiego
zasi0gu 7: #or$usu
!iec'oty , 4rmii Kderzeniowej... otworzya ogie na /erlin(. =iewielu ludzi
w stolicy =iemiec zdawao sobie z tego s$raw0. Guk"w z kolei zdawa si0 nie
wiedzie> o tym* 1e tego wa@nie dnia wy$adaj urodziny Hitlera. C'cia za wszelk
cen0 $okaza>* 1e to on* nie #oniew* $ierwszy zaatakowa stolic0 Czeszy. Dziaa
strzelay na maksymaln odlego@> i w wyniku ostrzau straty $oniosy tylko
$"nocnoAwsc'odnie $rzedmie@cia.
&dy Guk"w uzyska $otwierdzenie* 1e armie $ancerne #oniewa id ju1 na
/erlin od $oudnia* wysa $ilny rozkaz do #atukowa i /ogdanowa* dow"dc"w 1 i
4rmii !ancernyc' &wardii.
)yznaczy im %'istoryczne zadanieM dotrze> jako $ierwsi do /erlina i zatkn>
sztandar zwyci0stwa(. 6baj dow"dcy mieli wysa> najle$sze brygady z ka1dego
kor$usu* by $rzedary si0 na $rzedmie@cia /erlina do czwartej nad ranem
nast0$nego dnia. Iieli o wszystkim na bie1co meldowa>* aby mo1na byo
natyc'miast $oin+ormowa> ;talina i $ras0. !ierwsze oddziay Gukowa znalazy si0
na $rzedmie@ciac' /erlina do$iero wieczorem 1 kwietnia.
) tym samym czasie na $oudniowy wsc'"d od /erlina marszaek #oniew
$c'a swoje dwie armie $ancerne $rzez ;$reewald. &"wne zadanie $rzy$ado ,
4rmii !ancernej &wardii* kt"ra miaa dotrze> do $oudniowyc' dzielnic stolicy
Czeszy. Czoowy kor$us $ancerny Cybaki $r"bowa w cigu dnia zaj> /arut'*
zaledwie < kilometr"w od Lossen* ale $ierwsza $r"ba zaj0cia miasta si0 nie
$owioda. #oniew wysa natyc'miast rozkazM %9owarzyszu Cybako. Lnowu
$osuwacie si0 jak @limak. Eedna brygada walczy* a caa armia stoi. Cozkazuj0M rubie1
/arut' A Luckenwalde $okonywa> $rzez bagna na kilku odcinkac' w szyku
rozwini0tym... 6 wykonaniu zameldowa>(.
Iiasto zaj0to w cigu dw"c' nast0$nyc' godzin.
. 4rmia !ancerna &wardii Leluszenki* znajdujca si0 nieco dalej na $oudnie i
zac'"d* kierowaa si0 na EDterbog i !oczdam. ;talin wci1 obawia si0* 1e
4merykanie mog nagle ruszy> na /erlin.
;tawka tego dnia ostrzega wi0c Gukowa* #oniewa i Cokossowskiego o
mo1liwo@ci s$otkania si aliant"w zac'odnic' oraz $rzekazaa sygnay
roz$oznawcze. Eednak ani sam #oniew* ani ;tawka nie $rzewidzieli* 1e 1 Front
Kkraiski nacierajcy na /erlin od $oudniowego wsc'odu natknie si0 na : 4rmi0
/ussego* kt"ra $r"bowaa wyco+a> si0 $oudniowym skrajem /erlina. #oniew wysa
tego dnia de$esze do dow"dc"w swoic' armii $ancernyc'M %6sobi@cie do rk
towarzyszy Cybaki i
Leluszenki. Cozkazuj0 $rzebi> si0 do /erlina dzi@ w nocy. Ieldor wa> o
wykonaniu. #oniew(.
!o wyco+aniu si0 wojsk niemieckic' ze )zg"rz ;eelow 1: i < kwietnia nie
mo1na ju1 byo m"wi> o czym@ takim jak linia +rontu. )yczer$ani walk maruderzy
co+ali si0 jak tylko mo1na byo najszybciej. &ru$y 1onierzy* kt"re znalazy si0 $od
ogniem $rzeciwnika* walczyy $rzede wszystkim o to* aby $rzebi> si0 na zac'"d.
Dow"dztwo : 4rmii in+ormowao co $rawda
Heinriciego o -uffan$linien! %rubie1ac' za$orowyc'(* ale nie byy niczym
wi0cej jak znaczkami na sztabowej ma$ie A o+icerowie sztabowi $r"bowali $o $rostu
w$rowadzi> nieco $orzdku w $owstaym c'aosie.
2 4rmia Kderzeniowa /ierzarina dotara do ;trausbergu wieczorem 1:
kwietnia. ;ytuacj0 wyco+ujcyc' si0 oddzia"w niemieckic' dodatkowo
kom$likowa +akt* 1e wszystkie drogi $rowadzce na zac'"d byy $ene uc'od3c"w*
$anicznie $rzera1onyc' i nie$ewnyc' jutra. &dy 9A
,. dotary do lotniska )erneuc'en* czekay na nie 88Amilimetrowe armaty
$rzeciwlotnicze. Eak $isa jeden z uczestnik"w tyc' walkM %/yo ju1 wtedy jasne dla
nas* 1onierzy* 1e bitwa nie $otrwa zbyt dugo(.
Cankiem 1: kwietnia Dywizja %=ordland( walczya na $"nocny zac'"d od
IDnc'ebergu* skd wa@nie gwatownie ewakuowano kwater0 generaa )eidlinga.
!uk %=orge( co+a si0 s$od
!ritz'agen* a $uk %Danmark(* znajdujcy si0 na $oudnie* do lasu $od
/uckow* dokd zmierzali ju1 czonkowie oddzia"w Hitlerjugend i $ozostao@ci 18
Dywizji &renadier"w !ancernyc'.
)eidling nakaza wy$rowadzenie z lasu $od /uckow kontrataku* kt"ry
jednak szybko si0 zaama.
/atalion roz$oznawczy Dywizji %=ordland( zosta otoczony i $oni"s
$owa1ne straty. 6ddzia zo1ony z czonk"w Hitlerjugend s$otka jeszcze gorszy los*
zosta bowiem odci0ty od si g"wnyc' w cz0@ci lasu* kt"ry zacz $on>. Cadzieckie
czogi $rzezornie $ozostaway cay czas $oza zasi0giem Panzerfaust6w. ;;A
;turmmann /ecker meldowaM %)tedy czogi zacz0y ostrzeliwa> korony drzew.
&a0zie i odamki s$aday z g"ry na nasze $ozycje(.
Ceszta musiaa si0 co+a> w kierunku ;trausbergu dr"1kami biegncymi $rzez
sosnowe lasy. La nimi krok w krok $osuwaa si0 radziecka $iec'ota z osaniajcymi
j czogami. Gonierze skandynawskiej jednostki ;; mieli tylko bro osobist i kilka
mo3dzierzy. !ojawio si0 co $rawda dziao samobie1ne* kt"re $r"bowao atakowa>
9A,.* ale zostao szybko zniszczone. !otem s$o@r"d drzew wytoczy si0 $ojedynczy
Kr6lewski t3$r3s! kt"ry zniszczy dwa 9A,. i uratowa na jaki@ czas sytuacj0.
!ozostao@ci batalionu roz$oznawczego zebray si0 w lesie $od
;trausbergiem. 6$atrzono rannyc'* na$rawiono $ojazdy* wyczyszczono bro.
=awet w tej scenerii ;;A;turmbann+D'rer ;aalbac' nie m"g $owstrzyma> si0 od
wygoszenia $rzem"wienia zwizanego z urodzinami FD'rern i konieczno@ci walki
z bolszewizmem.
Cannego ;;A6bersturmbann+D'rera Langedor+a zabrano do $olowego
sz$itala ;;. &dy zaj si0 nim lekarz* usysza* $rzem"wienie &oebbelsa z okazji
urodzin Hitlera. Lekarz ;; mamrota tylko $od nosemM %9eraz na nic' $ora(.
!iel0gniarki w sz$italu byy oc'otniczkami z Holandii* Flandrii* Danii i $rzede
wszystkim z =orwegii. Eedna z modyc' norweskic' $iel0gniarek odkrya* 1e w@r"d
$rzywiezionyc' rannyc' znajduje si0 jej koc'anek z )a++enA;;. %6bj0a go i $oo1ya
jego gow0 na swoim onie. !ozostaa $rzy nim* do$"ki nie umar. /y ci01ko ranny
w gow0(. !odobnie jak wszyscy +aszy@ci z zagranicy i narodowi socjali@ci* kt"rzy na
oc'otnika zgosili si0 do )a++enA;;*
ci 1onierze nie tylko utracili swoje ojczyzny* a teraz tak1e s$raw0* za kt"r
walczyli. 9o s$rawio* w $oczeniu z ogromn nienawi@ci do bolszewizmu* 1e byli
tak walecznymi i zaci0tymi obrocami /erlina.
!uki %Danmark( i %=orge( broniy tego dnia lotniska w ;trausbergu $rzed
czogami #atukowa.
;;A6bersturmbann+D'rer #lotz* dow"dca $uku %Danmark( zgin* gdy jego
samoc'"d zosta bez$o@rednio tra+iony czogowym $ociskiem. Gonierze zo1yli
ciao dow"dcy w maej ka$licy na $obliskim cmentarzu. =ie byo nawet czasu* by je
$oc'owa>. =ale1ao szybko wyco+a> si0 na $oudniowy zac'"d w kierunku
obwodnicy /erlina.
)yco+ujca si0 Dywizja %=ordland( unikaa g"wnyc' dr"g. =a Ceic'strasse
N $anowa nieo$isany c'aos* szczeg"lnie na odcinku koo CDdersdor+ za$c'anym
setkami $ojazd"w i blokujcymi ruc' c'o$skimi wozami z uc'od3cami. Drog0
wci1 atakoway radzieckie samoloty szturmowe.
Gonierze* kt"rzy od $i0ciu dni nie otrzymywali racji 1ywno@ciowyc'*
wamywali si0 do dom"w o$uszczonyc' $rzez wa@cicieli w $oszukiwaniu
jedzenia(. /yli tak wyczer$ani* 1e $o $osiku kadli si0 gdzie bd3* by c'o> na c'wil0
od$ocz>* nie baczc na to* 1e buty i mundury $okrywa gruba warstwa bota jeszcze
z oko$"w. ;$ali tak dugo* a1 obudzili ic' do$iero cigncy za oddziaami
niemieckimi czerwonoarmi@ci. Eeden z czonk"w Hitlerjugend $o dugiej i mocnej
drzemce obudzi si0 w samym @rodku trwajcej naokoo bitwy.
6+icerowie $r"bowali w ka1dy mo1liwy s$os"b wyegzekwowa>
wykonywanie rozkaz"w* r"wnie1 gro1c broni. Eeden z major"w zatrzyma
samobie1ne dziao $rzeciwlotnicze trans$ortujce rannyc'. Cozkaza kierowcy
zawr"ci> na +ront. Laoga na $r"1no staraa mu si0 wytumaczy>* 1e wystrzelono ju1
wszystkie $ociski i dziao jest bezu1yteczne. Iajor nalega i nakaza zaodze
wyadowa> rannyc'. )tedy stojcy w $obli1u 1onierze -olkssturmu zacz0li
krzycze>M %Lastrzeli> goU Lastrzeli>U(. Iajor szybko znikn. ) czasie odwrotu
autorytet o+icer"w* je@li nie ws$ieray go $istolety maszynowe 1andarmerii $olowej*
niewiele ju1 znaczy.
C'aos na drodze zwi0kszay wci1 $lotki i $anika. Co jaki@ czas kto@ krzyczaM
>er Iwan kommt'.
)iele razy okazywao si0 to $rawd* cz0sto bowiem kolumny wy$rzedzay
radzieckie czogi.
=iemieccy 1onierze twierdzili* 1e sam %zdrajca ;eydlitz( wmiesza si0 w
uciekajce $rzed 4rmi
Czerwon kolumny* wydajc rozkaz co+ania si0 a1 $od !oczdam $o drugiej
stronie /erlina. /y> mo1e byo to cz0@ciow $rawd* $oniewa1 -NN Larzd !olityczny
4rmii Czerwonej $oleci niemieckim %anty+aszystom( sia> zamieszanie i $o$oc' w
szeregac' niemieckic'.
4rmia Czerwona czua si0 w lasac' sosnowyc' na zac'"d od stolicy =iemiec
$rawie jak u siebie w domu. Iimo cie$ej $ogody czerwonoarmi@ci wci1 nosili
jeszcze uszanki i ku+ajki* c'ocia1 wielu zao1yo ju1 letnie mundury. %Nm bardziej
zbli1amy si0 do /erlina( A za$isa wtedy jeden z Cosjan A tym bardziej kraj ten
wyglda jak okolice Ioskwy(. =iekt"re zwyczaje czerwonoarmist"w nie
$rzyczyniay si0 wcale do zwi0kszenia tem$a o+ensywy. < kwietnia IDnc'eberg
zosta cakowicie ograbiony %g"wnie $rzez o+icer"w i 1onierzy $uk"w czog"w i
artylerii... 9ego dnia aresztowano $onad 2< 1onierzy. =iekt"rzy zostali wysani do
karnyc' kom$anii. Labierano g"wnie ubrania i buty oraz inne rzeczy* nie zwa1ajc
wcale na mieszkac"w. 9umaczyli $"3niej* 1e rabowali* $oniewa1 c'cieli wysa> co@
rodzinom do domu(.
) czasie* gdy L-N #or$us !ancerny )eidlinga by s$yc'any w kierunku
zac'odnic' $rzedmie@>
/erlina* resztki CN #or$usu 4rmijnego wyco+yway si0 1: kwietnia na $"noc
od miasta. Cz0@> dotara noc 1: kwietnia w rejon /ernau. Cannyc' $ozostawiano na
$oboczac'* $oniewa1 tylko niewiele $ojazd"w miao jeszcze za$as $aliwa. )ielu z
nic' zgin0o $"3niej w wyniku ostrzau artyleryjskiego.
)i0kszo@> jednostek* kt"ra dotara do /ernau* skadaa si0 z $odc'or1yc' i
tec'nik"w z nowo s+ormowanyc' $uk"w. &dy tylko zakwaterowano 1onierzy w
szkoac' i domac'* za$adli w g0boki sen. Eeden z czno@ciowc"w znalaz
o$uszczone koszary. )e wczesnyc' godzinac' rannyc' < kwietnia* gdy atak
roz$ocz 12 #or$us !iec'oty z .7 4rmii* sier1ant ruszy obudzi> @$icyc'
1onierzy. %9o wszystko nie miao najmniejszego sensu( A $isa wiele lat $"3niej
jeden z dow"dc"w. 4le )e'rmac't walczy dalej* $oniewa1 1onierzom $o $rostu
nikt nie $owiedzia* 1e maj $rzesta>.
)alki o /ernau* ostatnia wi0ksza bitwa $rzed atakiem na /erlin* byy
c'aotyczne i kr"tkie.
=iemieccy o+icerowie dowodzcy rekrutami szybko zdali sobie s$raw0* 1e nie
s w stanie za$obiec cakowitemu roz$adowi swoic' jednostek. )ielu 1onierzy
ucieko* $ojedynczo lub w niewielkic' gru$ac'. &dy .7 4rmia zaj0a /ernau* bateria
,< /rygady 4rtylerii &wardii oddaa salut zwyci0stwa wycelowany w kierunku
/erlina. ) tym czasie 4rmia !ancerna &wardii /ogdanowa dotara do $"nocnoA
wsc'odnic' $rzedmie@> /erlina* zaraz za obwodnic miasta. )ielu radzieckic'
1onierzy syszao ju1 wcze@niej o tym dziele sztuki in1ynierskiej* ale ci* kt"rzy znali
moAnumentalne budowle stalinowskie* wyra1ali zawczasu swoje lekcewa1enie.
-NN Larzd !olityczny coraz cz0@ciej wysya jec"w wojennyc' za linie
niemieckie* aby zac'0ci> 1onierzy )e'rmac'tu do dezercji. ) , 4rmii
Kderzeniowej $i0ciu 1onierzy -olkssturmu <
kwietnia skierowano z $owrotem do ic' koleg"w. %=ast0$nego dnia
$owr"cili z caym $rawie batalionem(. )ielu czerwonoarmist"w miao swoist
obsesj0. C'cieli za wszelk cen odnale3> 1onierzy )a++enA;;* by wzi> na nic'
odwet. #rzyczeli na 1onierzy niemieckic'M >u SS' =iemcy* kt"rzy @miali si0*
zdziwieni i zaskoczeni* byli rozstrzeliwani na miejscu* bez 1adnyc' $rocedur.
=iekt"ryc' jec"w o+icerowie oddzia"w =#)D i ;miersza oskar1ali od razu
o $rzynale1no@> do
)erwol+u. Lmuszano ic' nawet do $rzyznania si0* 1e %dodawali
c'emicznyc'* trujcyc' substancji do studni i rzek(.
&enera /usse z $onad $oow : 4rmii* WN #or$usem !ancernym ;;* -
#or$usem &"rskim ;; i garnizonem z Frank+urtu nad 6dr zacz wyco+ywa> si0 w
kierunku $oudniowoAzac'odnim na
;$reewald* mimo rozkaz"w z bunkra FD'rera* aby za wszelk cen0 utrzyma>
lini0 obrony na 6drze.
)ieczorem < kwietnia Hitler nakaza $onowne $odj0cie kontratak"w* $rawie
dokadnie w tym momencie* gdy Guk"w i #oniew rozkazali dow"dcom swoic'
armii $ancernyc' $rzys$ieszenie tem$a natarcia. &enera #rebs mia wy$rowadzi>
natarcie z rejonu na zac'"d od /erlina* aby za$obiec okr1eniu miasta $rzez armie
#oniewa. !rzeciwko , i . 4rmiom !ancernym %skierowana zostaa( Dywizja
%Friedric' Ludwig Ea'n(* w kt"rej znale3li si0 g"wnie modzi c'o$cy z oddzia"w
4rbeitsdienstu* oraz $ododdziay z jednostki nazywanej %)Dnsdor+ !anzer(*
majcej kilka czog"w z o@rodka szkolenia zlokalizowanego w tej miejscowo@ci.
/atalion zo1ony z $olicjant"w zosta wysany w rejon ;trausbergu* aby
%wya$a> dezerter"w* dokona> egzekucji i zastrzeli> ka1dego* kto o$u@ci
wyznaczone $ozycje i zacznie si0 wyco+ywa> bez rozkazu(. 4le nawet ci* kt"rzy
mieli wykonywa> to zadanie* zacz0li dezerterowa>* i to ju1 w czasie marszu do
wyznaczonego rejonu. Eeden z $olicjant"w $odda si0 Cosjanom i $odczas
$rzesuc'ania m"wi o tym* 1e %w /erlinie ukrywa si0 okoo .< <<< dezerter"w. )
ka1dym razie byo ic' tyle jeszcze $rzed roz$ocz0ciem rosyjskiej o+ensywy. 9eraz ta
liczba musiaa znacznie wzrosn>(. Eeniec twierdzi r"wnie1* 1e $olicja i &esta$o nie
s ju1 w stanie du1ej $anowa> nad sytuacj w mie@cie.
19
Uciec'#( 0Z*!t"c1 B(E(nt7w2
) sobot0 rano* 1 kwietnia* $o ostatnim nalocie alianckim* kwatera generaa
Ceymanna na
Ho'enzollerndamm* $ena bya brzowyc' mundur"w. )ysocy
+unkcjonariusze $artii narodowosocjalistycznej $rzyszli tu* by otrzyma> $ozwolenia
niezb0dne na o$uszczenie miasta. /y to jeden z nielicznyc' $rzy$adk"w* gdy %Lote
/a1anty( musiay uzyska> je od armii. &oebbels jako komisarz Czeszy do s$raw
obrony /erlina zarzdzi* 1e %1aden m01czyzna zdolny do noszenia broni nie mo1e
o$u@ci> /erlina(. =a wyjazd mogo zezwoli> tylko dow"dztwo obrony /erlina.
%;zczury o$uszczaj toncy okr0t(* komentowa $ukownik Ce+ior* sze+
sztabu generaa Ceymanna.
Ceymann i jego o+icerowie nie ukrywali satys+akcji z takiego stanu rzeczy.
!onad <<< $rze$ustek wydano dla %kana$owyc' wojownik"w(* kt"rzy wcze@niej
tak c'0tnie $ot0$iali armi0 za co+anie si0 $od na$orem wroga. Ceymann otwarcie
m"wi* 1e c'0tnie $od$isywa te dokumenty* $oniewa1 dla obrony miasta byo
nawet le$iej* gdy $ozbyto si0 z /erlina takic' tc'"rzy.
9en temat $ojawi si0 w audycji radiowej s$ecjalnej rozgo@ni &oebbelsa
)erwol+sender w
#Bnigswuster'ausen* skierowanej do %czonk"w )erwol+u w /erlinie i
/randenburgu(* majcej na celu $obudzenie woli o$oru. ) audycji twierdzono* 1e
wszyscy zdrajcy i tc'"rze o$u@cili ju1
/erlin. %FD'rer nie wyjec'a do $oudniowyc' =iemiec. !ozosta w /erlinie* a
z nim wszyscy ci* kt"rzy okazali si0 godni zaszczytu walki u jego boku w tej
'istorycznej c'wili... 9eraz wy wszyscy* 1onierze i o+icerowie na +roncie* walczycie
nie tylko w ostatecznej i najwi0kszej bitwie o Czesz0* ale tak1e o to* by zakoczy>
rewolucj0 narodowosocjalistyczn. ) mie@cie $ozostali tylko $rawdziwi
rewolucjoni@ci(. 4udycja ta nie bya z $ewno@ci skierowana do ogromnej liczby
-olkssturmistow i $oborowyc'* kt"ryc' zmuszono do wzi0cia broni do r0ki*
gro1c szubienic i $lutonem egzekucyjnym.
Nntensywny ostrza artyleryjski /erlina roz$ocz si0 o :.,< rano* kilka godzin
$o zakoczeniu ostatniego alianckiego nalotu. 6tto &imsc'e* adiutant Hitlera*
o$isywa $"3niej* 1e FD'rer w kilka minut $o tym* jak go obudzono* $ojawi si0 na
korytarzu bunkra* kt"ry su1y r"wnie1 za $oczekalni0* nieogolony i zy. #rzycza do
generaa /urgdor+a* $ukownika Jon /elowa i
&Dnsc'egoM %Co si0 dzieje` ;kd ten ostrza`(.
/urgdor+ od$owiedzia* 1e centrum /erlina znalazo si0 $od ostrzaem ci01kiej
radzieckiej artylerii.
Hitler* wyra3nie zanie$okojony* za$ytaM %Czy Cosjanie s na$rawd0 ju1 tak
blisko`(.
&enera #azakow $rzesun do $rzodu swoje dywizje artylerii z bateriami
ci01kic' 'aubic kaliber
12 i <, mm. =a $ociskac' 1onierze radzieccy $isali r"1ne %dedykacje( A
%Dla szczura
&oebbelsa(* %La ;talingrad(* %=a gruby brzuc' &Bringa( i %La wdowy i
sieroty(. 6bsugi dzia byy zac'0cane $rzez o+icer"w $olitycznyc' do intensywnego
$rowadzenia ognia. )y1si o+icerowie tyc' jednostek byli w takic' momentac'
szczeg"lnie dumni z krwawego %boga wojny(*
jak eu+emistycznie okre@lano w"wczas radzieck artyleri0. 6d tego ranka do
maja wystrzelono na miasto og"em 1*8 miliona $ocisk"w.
;traty byy szczeg"lnie wysokie w@r"d berliskic' kobiet* kt"re w deszczu
stay w dugic' kolejkac' w nadziei na otrzymanie %racji nadzwyczajnyc'(.
!oszar$ane ciaa le1ay na
Hermann$latz w $oudniowoAzac'odniej cz0@ci /erlina* gdzie $rzed domem
towarowym #arstadt czekay tumy ludzi. )iele os"b zgin0o w kolejkac' do $om$
wodnyc'. 9eraz niebez$ieczne stao si0 nawet $rzej@cie $rzez ulic0 z jednego
sc'ronu do drugiego. )ielu rezygnowao z takiej
%wy$rawy( i wracao czym $r0dzej do swoic' $iwnic. =iekt"rzy korzystali z
ostatniej* jak im si0 wydawao* okazji* by zako$a> srebra i kosztowno@ci w swoim
ogrodzie czy na $obliskiej dziace.
6strza nie ustawa ani na c'wil0. 9rudno te1 byo $rzewidzie>* co si0 stanie
$"3niej* wi0kszo@> mieszkac"w wolaa wi0c $ozosta> w $iwnicac' i sc'ronac'.
) $iwnicac' i sc'ronac' w czasie dziennyc' i nocnyc' nalot"w $owstay
odmienne subkultury. 9o
%$iwniczne $lemi0(* jak nazwa tyc' ludzi jeden z kronikarzy ostatnic' dni*
stanowio swoisty mikrokosmos* gdzie jak w soczewce wida> byo cec'y
niemieckiego s$oeczestwa. 9o wa@nie wtedy uksztatowao si0 wiele c'arakter"w*
zar"wno w bogatyc'* jak i biednyc' dzielnicac'. )
ka1dej $iwnicy zawsze znalaz si0 co najmniej jeden nudziarz* zwykle nazista*
$r"bujcy wszystkim udowadnia> swoj wiar0 w FD'rera i ostateczne zwyci0stwo.
)ielu /erliczyk"w zacz0o w tym czasie u1ywa> w odniesieniu do Hitlera
okre@lenia %ten(* i nie by to nawet zwrot obel1ywy czy obra3liwy.
Ludzie mocno wierzyli w szcz0@liwe talizmany. Eedna z matek $rzywioza ze
sob za$asow $rotez0 syna* kt"ry wci1 znajdowa si0 w obl01onym )rocawiu.
)iele %$iwnicznyc' $lemion(
wy$racowao ca teori0 sztuki $rzetrwania. =iekt"rzy byli $rzekonani* 1e
$rze1yj nawet bez$o@rednie tra+ienie w sc'ron* je1eli tylko gow0 owin
r0cznikiem. Nnni wierzyli* 1e $oc'ylenie si0 do $rzodu $o $ierwszyc' eks$lozjac'
za$obiegnie $0kni0ciu $uc. &dy rozlega si0 $o nalocie sygna odwoania alarmu*
$iwnice i sc'rony o1yway nerwowym @miec'em i wymuszonymi 1artami. )@r"d
starszyc' kobiet szczeg"lnie $o$ularny by jedenM %Le$szy Cuski na brzuc'u ni1
4mi nad gow(.
) cigu dnia* gdy zacz0y si0 co+a> rozbite niemieckie jednostki i $ojawia>
maruderzy* Hitler wci1 naciska na /ussego* aby utrzyma swoje $ozycje jeszcze
$rzez dwa dni. !ozostao@ci lewego skrzyda /ussego* CN #or$usu* zostay ju1
wy$arte z rejonu /ernau. )ol+ram #ertz* dow"dca $uku grenadier"w #or$usu
%&rossdeutsc'land(* zosta ranny w $obli1u skrzy1owania $od
/lumbergiem* na $"nocny wsc'"d od /erlina. L okoo 1<<< 1onierzy jego
$uku do stolicy
Czeszy dotaro tylko czterdziestu. )iele w tym wy$adku zale1ao od
Soldaten$l)ck! 1onierskiego szcz0@cia. #ertz zosta $ozostawiony $od @cian ko@cioa*
gdzie odnale3li go radzieccy 1onierze.
&dy zobaczyli na jego szyi #rzy1 Cycerski* za$ytaliM >u 7eneral' )ezwano
konny w"z i zabrano go do dow"dztwa na $rzesuc'anie. Eeden z wy1szyc'
o+icer"w za$yta go* czy Hitler wci1 1yje i czy wie cokolwiek o $lanac'
niemieckiego kontrataku* kt"ry mia zosta> $rze$rowadzony razem z
4merykanami $rzeciwko 4rmii Czerwonej.
/yo to odbicie $aranoi z #remla. ) rzeczywisto@ci 4merykanie wci1
walczyli z =iemcami.
4merykaskie jednostki wojsk ldowyc' i ;ustan$i z amerykaskic' si
$owietrznyc' atakoway bez $rzerwy Dywizj0 %;c'arn'orst( z 1 4rmii na $"noc
od Dessau* rewan1ujc si0 za ataki
Lu+twa++e na $rze$rawy i mosty na Oabie. !eter Cettic'* dow"dca batalionu
tej dywizji* 1 kwietnia mia ju1 tylko 2< 1onierzy.
) @rodku ugru$owania : 4rmii resztki L-N #or$usu !ancernego )eidlinga
zostay ze$c'ni0te za wsc'odni cz0@> obwodnicy /erlina. Ciaa 1onierzy le1ay w
rowac' $o obu stronac' drogi. /yy to g"wnie o+iary atak"w radzieckic' samolot"w
szturmowyc'.
)szystkie drogi* zar"wno te g"wne* jak i boczne* zostay za$c'ane
uc'od3cami cigncymi dziecinne w"zki i konnymi wozami. =a$otkanyc' 1onierzy
od razu otaczay tumy cywil"w do$ytujcyc' si0 o $ost0$y wroga* ale i oni rzadko
wiedzieli co@ $ewnego. =a ka1dym skrzy1owaniu $osterunki 1andarmerii $olowej
wya$yway maruder"w* by +ormowa> z nic' kolejne kom$anie. =a drzewac' z
boku drogi wisiay ciaa z $lakietk na $iersi i na$isemM %Eestem tc'"rzem(.
Gonierze wysyani do obrony dom"w stojcyc' z boku drogi czuli si0 najszcz0@liwsi.
6koliczni mieszkacy dzielili si0 z nimi 1ywno@ci* dawali cie$ wod0* by
mogli si0 ogoli> i umy>* cz0sto $ierwszy raz od wielu dni.
) !eters'agen kom$ania z Dywizji %=ordland( $od dow"dztwem ;;A
;turmbann+D'rera Lorenza* ws$ierana $rzez kilka woz"w roz$oznawczyc'*
$rzygotowywaa si0 do od$arcia atak"w oddzia"w
8 4rmii &wardii* gdy nagle znalaza si0 $od zmasowanym ogniem katiusz.
Cz0@> relacji $odaje* 1e
Cosjanie wy$enili wtedy gowice $ocisk"w rakietowyc' substancj dziaajc
jak na$alm. )ozy roz$oznawcze stan0y w $omieniac'* niekt"re wybuc'y. 6calali
z ogniowej nawanicy w $anice uciekali* $ozostawiajc rannyc'* cz0sto ze strasznymi
o$arzeniami* ic' wasnemu losowi. Lorenz i jego radiotelegra+ista zaadowali tyc'*
kt"rzy mieli jeszcze jak@ szans0 $rze1ycia* na $ojazd koowoAgsienicowy i zawie3li
na $unkt o$atrunkowy w stodole znajdujcej si0 we wg0bieniu terenu* tu1 obok
stanowiska dowodzenia. ;turbann+D'rer mia wci1 %bardzo ze $rzeczucia(. #ilka
c'wil $"3niej roz$ocz si0 nast0$ny ostrza artyleryjski. ;alwa katiuszy wyldowaa
bardzo blisko.
Eedynie nieliczni nie odnie@li ran. Lorenz dosta odamkiem w $rawe rami0.
&er'ard 9illery* jeden z ocalayc' 1onierzy batalionu szkolnego* zobaczy
$ukownika ze swojej dywizji $rzed stajniami koni wy@cigowyc' w Ho$$engartenM
%)idz0* 1e wszyscy wr"cili@cie bez$iecznie A $owiedzia $ukownik zaskoczonemu
1onierzowi. A =ie ma co du1ej tego cign>(.
9illery nie m"g skorzysta> z rady $ukownika. L $ozostayc' $rzy 1yciu
1onierzy s+ormowano now kom$ani0. Dowodzi ni bardzo za$alczywy mody
o+icer artylerii* bez 1adnego do@wiadczenia bojowego. #om$ani0 skierowano do
Ia'lsdor+u* gdzie zaj0a $ozycje na cmentarzu. Eeszcze $rzed walk wysano
9illery\ego i kilku innyc'* aby zebrali troc'0 1ywno@ci od mieszkac"w. !rzynie@li j
w kilku bakac' $o mleku. !o $rawej stronie od kom$anijnego $unktu o$oru 9illery
zauwa1y -olkssturmistow i batalion s+ormowany z +unkcjonariuszy $olicji.
)szyscy wiedzieli* ze $ojawienie si0 Cosjan jest ju1 tylko kwesti czasu i 1e zaczn
sw"j atak od mo3dzierzowego ostrzau ka1dej $ozycji obronnej.
=a wsc'"d od /erlina resztki : 4rmii musiay stawia> czoa oddziaom 2
4rmii Kderzeniowej i 8
4rmii &wardii Czujkowa. Guk"w zdecydowa o skierowaniu armii Czujkowa
bardziej na $oudnie* ku ;$rewie. C'cia* aby Czujkow z 1 4rmi !ancern &wardii
#atukowa weszli do /erlina od $oudniowego zac'odu. Iiao to za$obiec $r"bom
#oniewa $odj0cia ataku na stolic0 =iemiec z tego wa@nie kierunku. 1 kwietnia
niekt"re z brygad $ancernyc' #atukowa z jednostkami $iec'oty
8 4rmii &wardii zaj0y ?rkner* na $oudnie od CDdersdor+.
4by okr1y> /erlin od $"nocy* Guk"w wysa .7 4rmi0 na ;$andau i
4rmi0 !ancern &wardii na 6ranienburg. ;talin naciskaM %L $owodu waszyc'
sabyc' $ost0$"w alianci zac'odni zbli1aj si0 ju1 do /erlina i wkr"tce go zajm(.
Czoowe brygady $ancerne* kt"re miay dotrze> do miasta $o$rzedniej nocy* 1
kwietnia zaj0y do$iero $rzedmie@cia. Guk"w nie bra w og"le $od uwag0 tego* 1e
tak szybkie tem$o natarcia w terenie zurbanizowanym do$rowadzi do $owa1nyc'
strat w ludziac' i s$rz0cie. !rawie w ka1dym domu $rzy drodze* ogrodzie* $od
ka1dym krzakiem m"g znajdowa> si0 czonek Hitlerjugend lub -olkssturmista
uzbrojony w Panzerfaust. 9ej samej nocy $uki $iec'oty , i 2 4rmii Kderzeniowyc'
dotary do $"nocnoAwsc'odnic' $rzedmie@> Ialc'ow i
Ho'enssc'Bn'ausen.
Dwadzie@cia kilometr"w na $oudnie od /erlina w ogromnym $odziemnym
kom$leksie bunkr"w $od Lossen $anowa ju1 nastr"j ogromnego nie$okoju. Dzie
wcze@niej* gdy $ojawio si0 realne zagro1enie ze strony nacierajcyc' od $oudnia
radzieckic' czog"w* genera #rebs wysa niewielki $ododdzia* kt"ry mia
roz$ozna> sytuacj0. 6 5.<< rano 1 kwietnia adiutanta #rebsa* kaA$itana /oldta*
obudzi dzwonek tele+onu. !orucznik #rSnkel* dowodzcy $ododdziaem
roz$oznawczym* meldowa* 1e natkn si0 na .< radzieckic' czog"w nadcigajcyc'
drog od
/arut' w kierunku Lossen. Lamierza je zatrzyma>. /oldt wiedzia* 1e w
starciu z 9A,. #rSnkel nie ma szans. !oin+ormowa o wszystkim #rebsa* kt"ry
zadzwoni do #ancelarii Czeszy* aby uzyska> zezwolenie na ewakuacj0 6#H. Hitler
odm"wi. 9u1 $rzed 11.<< roz$ocz0a si0 od$rawa. ;yc'a> ju1 byo odgos
czogowyc' dzia. Eeden z o+icer"w zauwa1y* 1e Cosjanie mog dotrze> do Lossen
nawet w $" godziny. )kr"tce $rzyszed kolejny meldunek od #rSnkla. Eego obrona
zaamaa si0 i $oniesiono $owa1ne straty. 9eraz nie byo ju1 1adnej mo1liwo@ci* aby
zatrzyma> radzieckie czogi.
Le swojego biura wyoni si0 #rebs.
A Czy jeste@cie gotowi* $anowie` A za$yta i roz$ocz ostatni od$raw0.
9rudno byo jednak wszystkim skoncentrowa> si0 wobec nadcigajcyc'
radzieckic' czog"w.
;trzay jednak ucic'y. Czogi zatrzymay si0 na $"noc od /arut'* $oniewa1
zabrako im $aliwa. 6
godzinie 1,.<< do Lossen zadzwoni genera /urgdor+ z #ancelarii Czeszy.
6#H miao $rzemie@ci> si0 do bazy Lu+twa++e w ?ic'e $od !oczdamem* a znajdujce
si0 w ssiadujcyc' bunkrac' 6#) A do #ram$nitz.
Du1y konw"j $ojazd"w z cz0@ci $ersonelu $omocniczego 6#H o$u@ci
Lossen i ruszy w niebez$ieczn $odr"1 w kierunku $oudniowoAzac'odnim* do
/awarii. =ie wiedziano wtedy jeszcze nic o brygadac' $ancernyc'* kt"re miay
wkr"tce $rzeci> tras0 ewakuacji. #onw"j zosta $rzy tym zaatakowany $rzez
samoloty Lu+twa++e. =iemieccy $iloci nie zidenty+ikowali $oruszajcyc' si0 $o
drodze $ojazd"w. Iniejsza gru$a skierowaa si0 na !oczdam* r"wnolegle do
kolumn $ancernyc' Leluszenki.
!"3nym $o$oudniem radzieccy 1onierze weszli do Lossen z mieszanin
strac'u i zdumienia. Dwa kom$leksy bunkr"w Iaybac' N i Iaybac' NN* le1ce obok
siebie* byy dobrze ukryte $o@r"d drzew i zabez$ieczone siatkami maskujcymi.
=ajbardziej jednak zaskoczya czerwonoarmist"w nie ogromna masa $a$ier"w
$onca wewntrz bunkr"w* lecz %wycieczka z $rzewodnikiem(*
wartownikiem kom$leksu. !o$rowadzi on Cosjan do $odziemnyc' bunkr"w
z agregatami $rdotw"rczymi* ma$ami* tele+onami i daleko$isami. 9ec'nicznym
cudem bya centrala tele+oniczna* kt"ra czya oba dow"dztwa z jednostkami
)e'rmac'tu jeszcze w dniac'* gdy NNN
Czesza rozcigaa si0 od !irenej"w do )ogi* od ;a'ary $o =orwegi0. 6$r"cz
wartownika w komA$leksie znajdowao si0 tylko czterec' niemieckic' 1onierzy.
9rzec' z nic' $oddao si0 od razu.
Czwarty* kom$letnie $ijany* nie by w stanie tego zrobi>. =agle zadzwoni
tele+on. Eeden z rosyjskic' 1onierzy $odni"s suc'awk0. Dzwoni najwyra3niej
jeden z wy1szyc' niemieckic' o+icer"w* kt"ry c'cia dowiedzie> si0* co si0 wa@ciwie
dzieje. Gonierz od$owiedzia $o rosyjskuM
*Iwan ju1 tu jest( i $osa go do diaba.
) czasie* gdy o+icerowie sztabu #rebsa w ogromnym $o@$iec'u wyruszyli na
zac'"d od /erlina* $o stolicy zacz0a kr1y> $lotka* 1e genera )eidling $rzeni"s
swoj kwater0 do DBberitz* na $"noc od !oczdamu. 9o do$rowadzio do
tragikomicznej sytuacji w dwa dni $"3niej* gdy Hitler naj$ierw c'cia $ostawi>
)eidlinga $rzed $lutonem egzekucyjnym za tc'"rzostwo i zdrad0* a $otem
wyznaczy na dow"dc0 obrony /erlina.
Hitler $otraktowa radziecki ostrza artyleryjski stolicy Czeszy jako osobisty
a+ront. Lreszt taki by zamiar radzieckic' dow"dc"w* co $odkre@lay wyra3nie
na$isy na $ociskac'. =aj$ierw Hitler zrzuci win0 za wszystko na Lu+twa++e. &rozi
generaowi #ollerowi egzekucj* zreszt nie $o raz $ierwszy. =ie wiedzia* albo nie
c'cia wiedzie>* 1e Lu+twa++e dys$onowao ju1 tylko nielicznymi s$rawnymi
samolotami i bardzo niewielkimi za$asami $aliwa. 4le ta zo@> do$rowadzia do
$owstania w jego gowie $ewnego $omysu. !oniewa1 $odj0ta $rzez 4rmi0
Czerwon $r"ba okr1enia /erlina od $omocy odsonia jej $rawe skrzydo* Hitler
$ostanowi nakaza> kontratak. L
ma$y sytuacyjnej $ami0ta $oo1enie NNN #or$usu ;;* dowodzonego $rzez ;;A
6bergru$$en+D'rera
FeliHa ;teinera* na $"nocny zac'"d od ?berswalde. =ie c'cia nawet sysze> o
tym* 1e Heinrici wykorzysta ju1 wi0kszo@> dywizji z tego kor$usu* ws$ierajc :
4rmi0. #or$us ;teinera* wedug dow"dztwa &ru$y 4rmii %)isa( skada si0 w tym
czasie tylko z %trzec' batalion"w i kilku czog"w(.
Hitler* kt"ry ju1 traci kontakt z rzeczywisto@ci* zacz m"wi> o %&ru$ie
4rmijnej ;teinera(.
Kwa1a* 1e zgru$owanie to mo1e zosta> wzmocnione $rzez wszystkie
jednostki CN #or$usu* kt"ry wyco+ywa si0 wa@nie na $"noc od /erlina. Iy@la
nawet o wzmocnieniu ;teinera jednostkami
Lu+twa++e z oc'rony &Bringa w #arinn'all* ale one o$u@ciy ju1 rezydencj0
marszaka Czeszy.
#a1dy 1onierz* marynarz i lotnik* kt"rego tylko udao si0 znale3>* mia by>
teraz rzucony do walki.
#a1dego dow"dc0 nie wykonujcego rozkazu stawiano $rzed $lutonem
egzekucyjnym w cigu $i0ciu godzin. Hitler traktowa jak ewangeli0 sowa
Fryderyka )ielkiegoM %Lwyci01a zawsze ten* kto ostatni rzuca do walki swoje
bataliony(. Ktwierdzay go one w $rzekonaniu* 1e granie 1yciem innyc' jest oznak
wasnej wielko@ci.
;teiner* gdy zatele+onowano do niego z bunkra FD'rera* by zszokowany
rozkazem Hitlera. !o zebraniu my@li zadzwoni z $owrotem do #rebsa* aby
$rzy$omnie> mu o sytuacji* ale rozmowa nie bya mo1liwa* gdy1 obok #rebsa sta
Hitler. N tak byo za $"3no. ;teiner otrzyma o+icjalny rozkaz wykonania kontrataku
na $rawe skrzydo 1 Frontu /iaoruskiego* $od gro3b egzekucji. Heinrici* gdy tylko
$owiadomiono go o wszystkim* zadzwoni do #ancelarii Czeszy* aby za$rotestowa>.
#rebs $oin+ormowa go* 1e decyzja ju1 za$ada* a Hitler jest zaj0ty i nie mo1e
rozmawia>.
Hitler w czasie tej szalonej nocy odwoa tak1e generaa Ceymanna ze
stanowiska dow"dcy obrony
/erlinaV genera /urgdor+ $rzekona Hitlera* 1e nie nadaje si0 on na to
stanowisko. C"wnie1
&oebbels by $rzeciwko Ceymannowi* kt"ry odm"wi $rzeniesienia swojej
kwatery do bunkra w
L66* gdzie znajdowaa si0 kwatera komisarza Czeszy do s$raw obrony
/erlina. Ceymann zosta mianowany dow"dc jednej z niewielkic' dywizji* kt"ra
otrzymaa nazw0 &ru$y %;$rewa(. =a stanowisko dow"dcy obrony /erlina
roz$atrywano wtedy dwie kandydatury* ale obie odrzucono.
)reszcie Hitler wybra $ukownika #St'era* kt"ry by F)#run$soffizier!
o+icerem $olitycznymV
bya to nazistowska ko$ia radzieckiego komisarza. #St'er nast0$nie otrzyma
sto$ie generaa majora* $otem generaa $orucznika* ale akt mianowania zosta
uniewa1niony ju1 nast0$nego dnia.
9ak wi0c /erlin nie mia dow"dcy* gdy na jego $rzedmie@cia wc'odziy
kolejne jednostki 4rmii
Czerwonej.
Dla Gukowa tem$o natarcia byo wci1 zbyt wolne. Dat0 zdobycia /erlina
za$lanowano na
kwietnia* tymczasem jego czoowe dywizje znajdoway si0 wci1 na
$rzedmie@ciac' miasta.
Cankiem $rzesa do swoic' dow"dc"w armii kategoryczny rozkazM %6brona
/erlina jest sabo zorganizowana i mimo tego $ost0$ natarcia naszyc' oddzia"w jest
wci1 niezadowalajcy(.
=akaza atak trwajcy %dzie i noc(. ) zwizku ze zbli1ajcymi si0
urodzinami Lenina oddziay $olityczne rozdzielay coraz wi0cej czerwonyc'
sztandar"w* kt"re miay by> zawieszane na re$rezentacyjnyc' budynkac' w stolicy
=iemiec. ;$rewa nie wywara na Cosjanac' du1ego wra1enia. Eeden z o+icer"w
o$isa j jako %brudn i bagnist niewielk rzeczk0(. Guk"w* kt"ry nie doceni
wcze@niej siy obrony na )zg"rzac' ;eelow* teraz nie wzi $od uwag0 warunk"w
terenowyc' /randenburgii* jej rzek* kana"w* jezior i las"w. 9ylko dzi0ki du1emu
do@wiadczeniu bojowemu 1onierzy kom$anii roz$oznawczyc'* kt"rym $rzyszo
+orsowa> w cigu dw"c' lat wojny niejedn rzek0* oraz umiej0tno@ciom i odwadze
radzieckic' sa$er"w nie w$yn0o to w znaczcym sto$niu na tem$o o+ensywy.
;a$erzy szybko zbudowali most $ontonowy $rzez ;$rew0 $od #B$enick dla 1 4rmii
!ancernej &wardii* kt"ra zbli1aa si0 do rzeki.
8 4rmia &wardii* ws$"$racujc z jednostkami wojsk $ancernyc'* zmusia
L-N #or$us generaa
)encka do wyco+ania si0 w kierunku /erlina. =a jej $rawym skrzydle 2
4rmia Kderzeniowa zbli1aa si0 ju1 do wsc'odnic' $rzedmie@> stolicy =iemiec* a ,
4rmia Kderzeniowa kierowaa si0 do centralnyc' dzielnic miasta. =a $rawym
skrzydle , 4rmii Kderzeniowej 4rmia !ancerna
&wardii miaa wej@> do /erlina $rzez ;iemensstadt i dalej w kierunku
C'arlottenburga. .7 4rmia* kt"ra w$rawia w tak ogromne zdziwienie +rancuskic'
jec"w wojennyc' w 6ranienburgu swoimi wozami i cysternami cigni0tymi $rzez
wielbdy* $osuwaa si0 dalej na zac'"d* by zamkn> $ier@Acie okr1enia od
$"nocy.
)cze@nie rano w niedziel0 genera )eidling wezwa swoic' dow"dc"w
dywizji* aby om"wi> sytuacj0. )szyscy niemal c'cieli $rzebi> si0 na $oudnie* aby
$oczy> si0 z generaem /usse i innymi dwoma kor$usami : 4rmii. )yjtkiem by
;;A/rigade+D'rer Liegler* dow"dca Dywizji ;;
%=ordland(* kt"ry do$rowadzi )eidlinga do $asji tym* 1e otwarcie m"wi o
swoim zamiarze $rzyAczenia si0 do ;teinera. =ikt nie wiedzia* czy kierowao nim
$oczucie wi0zi z ;;* czy by to tylko jeden ze s$osob"w $rzegru$owania
skandynawskic' oc'otnik"w do rejonu koncentracji ;;* w $obli1e granicy duskiej.
Dywizja %=ordland( bronia dalej Ia'lsdor+u i Ceic'strasse N. )
Friedric's+elde jej $ododdzia zmusi +rancuskic' jec"w wojennyc' do ko$ania
oko$"w. !o ci01kic' walkac' dywizja wyco+aa si0 w kierunku #arl'orst. Eeden z
$ododdzia"w oko$a si0 wtedy w $obli1u toru wy@cigowego dla kusak"w i
$rzygotowa stanowiska ogniowe dla mo3dzierzy. ;zybko jednak znalaz si0 $od
ogniem artylerii radzieckiej. %Cadzieckie $ociski wybuc'ay raz $o raz w stajniac' i
budynkac' gos$odarczyc'(.
Eu1 od $onad tygodnia 1onierze nie otrzymywali nawet 1elaznyc' racji*
skadajcyc' si0 z $uszki to$ionego sera* c'leba oraz butelki z kaw lub 'erbat.
9eraz mogli jedynie liczy> na soiki czy $uszki z mi0sem $ozostawione w
o$uszczonyc' domac'* kt"re otwierali zwykle za $omoc swoic' bagnet"w. /yli
brudni* nieogoleni* mieli $rzekrwione ze zm0czenia oczy.
;ytuacja : 4rmii w $oudniowoAwsc'odniej cz0@ci ugru$owania staa si0
jeszcze gorsza. Cozkazy
Hitlera dotyczce utrzymania linii 6dry byy nie do wykonania. Cesztki WN
#or$usu !ancernego
;;* - #or$us &"rski ;; i garnizon Frank+urtu co+ay si0 w kierunku
;$reewald. Gonierze maszerowali $ojedynczo lub w niewielkic' gru$ac'. !od
rozkazami dow"dc"w $ozostao zaledwie kilka regularnyc' jednostek. !ojazdy
mec'aniczne staway na drodze* $oniewa1 brakowao $aliwa.
6dwr"t osaniao kilka jednostek* ale i one nie mogy dugo stawia> o$oru
$rzewa1ajcym siom $rzeciwnika. Cein'ard 4$$el* jeden z czonk"w Hitlerjugend*
kt"ryc' szkolono niedawno na berliskim ;tadionie 6lim$ijskim* znalaz si0 w
jednym z oddzia"w wyznaczonyc' do zluzowania 1onierzy ;; z Dywizji %,<.
Eanuar( niedaleko IDllrose. Gycie uratowa mu jeden z $odo+icer"w* wielokrotnie
odznaczony za udzia w bitwac' na +roncie wsc'odnim. &dy zbli1ali si0 ju1
radzieccy 1onierze* 4$$el* w des$erackiej $r"bie s$rzedania jak najdro1ej swojego
1ycia* $odni"s si0 z ziemi* aby rzuci> granat. ;tary sier1ant za$a go za r0k0 i wybi
mu granat z doni. !otem krzycza* 1e trzeba by> na$rawd0 szalonym* aby tak
dowodzi> swojej odwagi w beznadziejnej sytuacji.
Cosjanie zlikwidowaliby wszystkic' w sc'ronie. ;ier1ant $rzymocowa do
znalezionego kija bia c'usteczk0. !odni"s r0ce do g"ry* gdy $ojawili si0
czerwonoarmi@ci ze swoimi $e$eszami* krzyczc /ojna kaputt' i 7itler kaputt'
Cosjanie rozbroili =iemc"w i zabrali im wszystkie zegarki.
;ier1ant ze swoimi c'o$cami ruszy $od stra1 na wsc'"d* w kierunku 6dry.
6siemdziesit kilometr"w od tego miejsca $ododdziay roz$oznawcze ,
4rmii !ancernej &wardii dotary $o$rzedniego dnia wieczorem do
#Bnigswuster'ausen. Iniej ni1 sze@> dni zabrao im $okonanie 17. kilometr"w od
=ysy Ou1yckiej. 6d 8 4rmii &wardii na $omocnym brzegu
IDggelsee oddziela ic' teraz $as jezior i kana"w. : 4rmia* a raczej to* co z
niej zostao* znalaza si0 w okr1eniu.
Iarszaek #oniew dzi0ki roz$oznaniu lotniczemu wiedzia o jednostkac'
niemieckic' na swoim $rawym skrzydle* w ;$reewald. =akaza 8 4rmii jak
najszybsze $rzegru$owanie si0 na ci01ar"wkac' w ten rejon. Dywizje miay zatka>
luk0 mi0dzy 4rmi &wardii &ordowa* likwidujc siy niemieckie w $obli1u
Cottbus* a , 4rmi !ancern &wardii* idc na /erlin.
#oniew zdecydowa si0 te1 wzmocni> armi0 $ancern Cybaki kor$usem
ci01kiej artylerii i dywizj artylerii $rzeciwlotniczej.
)ieczorem kwietnia wszystkie trzy kor$usy Cybaki dotary ju1 do kanau
9eltow* kt"ry stanowi $oudniow granic0 linii obrony /erlina. =iemcy %byli
cakowicie zaskoczeni tak szybkim $ojawieniem si0 tu radzieckic' czog"w(. )
meldunku , 4rmii !ancernej &wardii na$isano* u1ywajc $oetyckiej +razy* 1e dla
=iemc"w $rzybycie wojsk radzieckic' byo r"wnie nieoczekiwane %jak @nieg w
@rodku lata(.
=iemieckie systemy czno@ci dziaay ju1 tak 3le* 1e dow"dztwo &ru$y
4rmii %)isa( nic nie wiedziao o $ost0$ac' radzieckiej o+ensywy. %=ie $odj0to
1adnyc' krok"w* aby ewakuowa> za$asy( z du1ego magazynu )e'rmac'tu na
$oudniowej stronie kanau. %Iimo 1e $ierwsze radzieckie czogi znajdoway si0
tylko o kilkaset metr"w* zarzdzajcy magazynami nie zezwoli na wydanie racji
1ywno@ciowyc' oddziaom -olkssturmu z $"nocnego brzegu kanau* $oniewa1 nie
wy$eniono od$owiednic' dokument"w(. &dy Cosjanie $odeszli ju1 bardzo blisko*
$od$ali magazyny* kt"re cakowicie s$on0y.
: #or$us Lmec'anizowany atakowa $rzez Lic'tenrade* 5 #or$us !ancerny
&wardii zdoby
9eltow* a $o jego lewej stronie 7 #or$us !ancerny &wardii A ;ta'nsdor+.
/ardziej na zac'"d cz0@>
. 4rmii !ancernej &wardii Leluszenki znajdowaa si0 ju1 1< kilometr"w od
!oczdamu. Dwa kolejne kor$usy tej armii obc'odziy miasto od zac'odu i byy
okoo .< kilometr"w od czoowyc' oddzia"w .7 4rmii +rontu Gukowa* kt"re
zbli1ay si0 od $"nocy.
Francuscy jecy wojenni ze ;talagu NNN w $obli1u kanau 9eltow korzystali
wa@nie z $romieni wiosennego soca* gdy za ogrodzeniem z drutu kolczastego
zobaczyli jaki@ ruc'. %6koo $itej $o $oudniu A ws$omina $"3niej jeden z nic' A
$ojawi si0 $ierwszy radziecki 1onierz. Iaszerowa rado@nie i beztrosko*
wy$rostowany* z $istoletem maszynowym na wysoko@ci $asa* gotowym do strzau.
;zed wzdu1 $rzydro1nego rowu. =awet nie s$ojrza na ob"z(. =ieco $"3niej do
obozu $rzyby jeden z radzieckic' o+icer"w. =akazano radzieckim jecom
wojennym stawi> si0 na zbi"rce. Cozdano im karabiny i $istolety maszynowe.
=ajwyra3niej zamierzano wykorzysta> ic' od razu w walkac' o /erlin.
Nnny z +rancuskic' jec"w wojennyc' widzia w $oudniowoAwsc'odniej
cz0@ci miasta %trzynastoA*
mo1e czternastoletniego czonka Hitlerjugend o dzieci0cej twarzy zakrytej
$rzez za du1y 'em.
C'o$iec czeka w oko$ie z Panzerfaustem. Ldawa si0 nie mie> najmniejszyc'
wt$liwo@ci* 1e ten oko$ stanie si0 nast0$nego dnia jego grobem.
) czasie marszu na $"noc brygady $ancerne #oniewa mijay wozy $ene
uc'od3c"w. Kkrywali si0 w@r"d nic' niemieccy 1onierze* kt"rzy wcze@niej $ozbyli
si0 swoic' mundur"w. Ci* kt"rym udao si0 $rzedosta> na zac'"d $rzez linie . 4rmii
!ancernej &wardii Leluszenki* $rzekazali in+ormacje o zbli1ajcyc' si0 wojskac'
radzieckic'. 9rzy kor$usy okr1ay /erlin od zac'odu* 2
#or$us Lmec'anizowany &wardii kierowa si0 na Oab0* aby zablokowa>
$r"by 1 4rmii )encka $oczenia si0 z : 4rmi /ussego.
) dora3nie zorganizowanym sz$italu $od /eelitzAHeilstStten siostra Cut'
;c'warz* kt"ra wcze@niej $omagaa ewakuowa> c'ore dzieci z !oczdamu* $rzerazia
si0* gdy usyszaa 1 kwietnia* 1e
Cosjanie dotarli ju1 do EDterboga* zaledwie .< kilometr"w od sz$itala. =a
$oszczeg"lne oddziay sz$italne rozdzielono racje 1ywno@ciowe* czekolad0* suc'
kiebas0 i c'leb. !iel0gniarki s$ay $o cztery w jednym $okoju* obawiajc si0 Cosjan.
Nc' serca %dr1ay ze strac'u(* gdy docieray kolejne in+ormacje o $ost0$ac' wojsk
radzieckic'.
Dwudziestego drugiego kwietnia usyszay* 1e 4rmia Czerwona jest ju1 w
;c'Bne+eld* 1<
kilometr"w od sz$itala. !iel0gniarka $rzeo1ona ?lisabet' Jon CleJe* kt"ra
$rzyjec'aa tu z cz0@ci $ersonelu medycznego i $acjentami z !oczdamu*
$rzygotowaa niewielki otarz ze @wiecami i zebraa wszystkic' na msz0. #iedy
za@$iewali Din feste ur$ ist unser 7ott! zy $o$yn0y $o twarzac' zebranyc'. Eedyna
nadzieja bya teraz w tym* 1e /eelitzAHeilstStten* jak $rzekazywano w $ogoskac'*
stanie si0 mi0dzynarodow stre+ $od nadzorem ;zwajcarii. 4le wszelkie nadzieje
$rysy jak baka mydlana* gdy okazao si0* 1e wojska radzieckie dotary ju1 do
/eelitz i %rabuj* $od$alaj i gwac(. %=atyc'miast wycign0am mae no1yczki*
aby c'ocia1 je mie> na swoj obron0(* zanotowaa $"3niej Cut' ;c'warz.
!iel0gniarki nie $rzerway jednak ani na c'wil0 swojej $racy.
Cadzieckie wadze wojskowe miay na tyac' $owa1ne $roblemy. &ru$y
niemieckic' 1onierzy i o+icer"w* kt"re $ozostay w okolicac' ;eelow* $r"boway
$rzedosta> si0 na zac'"d. &odni i zm0czeni* atakowali nawet konne wozy z
zao$atrzeniem i $ojedynczyc' 1onierzy 4rmii
Czerwonej* aby zdoby> c'o> troc'0 jedzenia.
Lbli1a si0 ju1 $unkt kulminacyjny. !uki =#)D dziaay z coraz wi0ksz
$odejrzliwo@ci* cz0sto niews$"miern do sytuacji. ) jednym z meldunk"w $isanoM
% kwietnia kuc'arka 4rmii
Czerwonej* Iaria Iazurkiewicz* s$otkaa o+icer"w z dywizji* gdzie
$o$rzednio su1ya i wyjec'aa z nimi samoc'odem. Io1na uzna> to za dezercj0.
!odj0to wszelkie mo1liwe dziaania* aby j odszuka>(. ) tym samym czasie nie
$odejmowano $raktycznie 1adnyc' krok"w* aby ukr"ci> gwaty* rabunki i
morderstwa.
)asilij &rossman* kt"ry $owr"ci do 1 Frontu /iaoruskiego z Ioskwy i
dotar do tyowego stanowiska dowodzenia +rontu w Landsbergu ^ob. &orz"w
)ielko$olski_* za$isa w tyc' dniac' w swoim notatniku* 1e %dzieci bawiy si0 w
1onierzy na jednym z $askic' dac'"w. /y to moment zadawania ostatnic' cios"w
niemieckiemu im$erializmowi w /erlinie* a tu c'o$cy z drewnianymi mieczami i
$akami* w kr"tkic' s$odenkac'* z blond grzywkami krzyczeli* skakali i walczyli ze
sob... 9o le1y gdzie@ g0boko w ludzkiej naturze. !ewnie instynktu walki nigdy ju1
nie da si0 wyeliminowa>(. 4le ten jego $esymistyczny nastr"j nie utrzyma si0 dugo.
)kr"tce zac'wyca si0 zalan socem /randenburgi i domami letniskowymi w
$obli1u /erlina. LanotowaM %)szystko ton0o w kwiatac'* tuli$anac'* liliac'. )
drzewac' owocowyc'* jaboniac' i @liwac' @$ieway $taki. =atury nie obc'odzio w
1aden s$os"b to* 1e zbli1a si0 koniec +aszyzmu(. &rossman widzia te1 wtedy
kolumny byyc' jec"w wojennyc' jadcyc' na wozac'* idcyc' $ieszo*
$od$ierajcyc' si0 kijami* $c'ajcyc' w"zki i taczki. )ielu z nic' nioso ze sob
uszyte z kawak"w materiau narodowe +lagi. %Francuskim poilus udao si0 trzyma>
+ason(* za$isa.
Eednym ze znak"w u$adku +aszyzmu by szybko $ost0$ujcy roz$ad
instytucji $ro$agandowyc' NNN
Czeszy. 1 kwietnia zamilka 9ransoceaniczna 4gencja Nn+ormacyjna* $otem
Ceic'ssender /erlin.
=ast0$nego dnia Nrlandczycy z NrlandACedaktion zarzucali jeszcze
/rytyjczykom i 4merykanom czynienie z ?uro$y radzieckiej stre+y w$yw"w. /ya
to jednak ic' $rzedostatnia audycja. =adajnik w =auen w$ad w r0ce radzieckie
dwa dni $"3niej.
Coraz wi0cej /erliczyk"w $odejmowao w tym czasie ryzyko suc'ania
zagranicznyc' rozgo@ni radiowyc'* g"wnie //C* a $otem dyskutowania na temat
usyszanyc' wiadomo@ci. =ajle$szym cenzorem okaza si0 w tej sytuacji system
energetyczny kraju* gdy1 coraz cz0stsze wyczenia $rdu ograniczay mo1liwo@ci
korzystania z radia. ;kutki byy o wiele le$sze* ni1 te* jakie kiedykolwiek udao si0
osign> $olicji $astwowej i &esta$o.
Londyn w tym czasie mia jeszcze niewielkie $oj0cie o rozmac'u radzieckiej
o+ensywy* c'ocia1 komunikat radia brytyjskiego o wyzwoleniu obozu
koncentracyjnego ;ac'sen'ausenA6ranienburg* na $"noc od miasta* m"g
zorientowa> suc'aczy co do kierunku dziaa 4rmii Czerwonej i jej d1enia do
okr1enia miasta. !rzedstawienie okro$no@ci tego obozu $owinno byo u@wiadomi>
=iemcom w /erlinie* jaka czeka ic' zemsta. 4le nawet wtedy /erliczycy
$rzekonywali sami siebie* 1e o$owie@ci o obozac' koncentracyjnyc' to tylko wroga
$ro$aganda.
)iadomo@ci rozc'odziy si0 $o mie@cie z ust do ust. 9ylko niewielu
mieszkac"w mogo korzysta> z radia zasilanego na baterie. Iao te1 dao si0
wyczyta> z obwieszcze dotyczcyc' dystrybucji 1ywno@ci. ;tao si0 ju1 $rawie
niemo1liwe oddzielenie $lotki od in+ormacji* +aszu od $rawdy.
!oczucie jakiego@ nierealnego koszmaru s$rawio* 1e wszyscy oczekiwali
zagady* kt"ra nadejdzie $ewnego dnia* w jasnym wiosennym socu czy
intensywnym deszczu. 9rudno byo uciec od $or"wnania "wczesnego /erlina z
jeszcze tak niedawno $ot01n i $en 1ycia stolic niemieckiego im$erium. L
monumentalnyc' budynk"w administracji $astwowej $ozostay tylko @ciany.
/rakowao dosownie wszystkiego* w tym @rodk"w trans$ortu. 9eraz =iemcy
wykorzystywali nawet wozy za$rz01one w mae $olskie koniki.
=ieustanny ostrza /erlina* $rowadzony $rzez artyleri0 #azakowa* s$rawi*
1e du1a cz0@> mieszkac"w znalaza si0 na skraju zaamania nerwowego. &rzmot
ni"s si0 $rzez cae miasto* odbija od @cian* rezonowa na $odw"rkac' mi0dzy
budynkami. /y jak odgos ogromnej burzy.
/ali si0 wszyscy* a szczeg"lnie kobiety. 4nonimowa kronikarka tamtyc' dni
zanotowaa* 1e c'ocia1 kobiety w kolejkac' dyskutoway o sytuacji na +roncie* w ic'
rozmowac' istniao nie$isane $orozumienieM %Gadna nie rozmawiaa o tym(.
9a sama kobieta za$isaa w du1ej ksi0dze rac'unkowej* kt"r
wykorzystywaa jako sw"j dziennikM
%9o na$rawd0 dziwne czasy. !rze1ywamy 'istoryczne wydarzenia* kt"re
$ewnego dnia znajd si0 w ksi1kac' i $odr0cznikac'. 4le $rzecie1 trzeba jeszcze
$rzez nie jako@ $rzej@>. =ic wi0c dziwnego* 1e wszystko rozmienia si0 na mae
zmartwienia i l0ki. Historia jest na$rawd0 rzecz barAdzo m0czc. Eutro $oszukam
$okrzyw i w0gla(.
Hitler zda ju1 sobie s$raw0* 1e 'istoria jest wszystkim* co mu $ozostao A tyle
1e jego $ojmowanie dziej"w byo teraz cakowicie zdominowane obsesyjnym
d1eniem do za$ewnienia sobie nie@miertelno@ci. ) odr"1nieniu od Himmlera* nie
$r"bowa zmieni> wyobra1e o sobie $rzez jakie@ kom$romisy. Eego $ocig do
rozlewu krwi i zniszcze nawet si0 zwi0kszy. &"wny motyw decyzji $ozostania w
/erlinie by dosy> $rosty. K$adek /erc'tesgaden nie miaby takiego 'istorycznego
znaczenia jak u$adek /erlina. =ie byoby tam $rzecie1 obraz"w roztrzaskanyc'
$omnik"w i $oncyc' budynk"w.
) nocy 1 kwietnia Hitler $rawie straci $rzytomno@> $o wydaniu ;teinerowi
rozkazu kontrataku.
Doktor Ioreli znalaz go w takim stanie $syc'icznym* 1e zaleci zastrzyk.
Hitler w$ad we w@cieko@>. /y $rzekonany* 1e generaowie c'c go nasz$ikowa>
mor+in i wywie3> samolotem do
;alzburga. 9eraz s$0dza ju1 wi0kszo@> czasu w bunkrze. &dy nie $rzebywa
w sali od$raw* siedzia w swoim $okoju zagubiony w my@lac'* w$atrzony w $ortret
Fryderyka NN )ielkiego.
!rawie $rzez cay ranek kwietnia 1da wie@ci o ataku ;teinera na $"nocy.
#aza generaowi
#ollerowi* sze+owi sztabu Lu+twa++e* wysa> samolot* aby s$rawdzi>* czy
oddziay ;teinera roz$ocz0y natarcie. !r"bowa r"wnie1 skontaktowa> si0 z
Himmlerem. Ceic's+D'rer ;; nie mia jednak najmniejszego $oj0cia o tym* co si0
dzieje. 6n i ;;A&ru$$en+D'rer )alter ;c'ellenberg byli w tym czasie zaj0ci tajnymi
rozmowami z zac'odnimi aliantami* $rowadzonymi za $o@rednictwem 'rabiego
/ernadotte\a. Kdzieli jednak Hitlerowi o$tymistycznej od$owiedzi* kt"r ten $rzyj
za $rawdziw.
) czasie codziennej od$rawy* kiedy Hitler usysza* 1e ;teiner jednak nie
wyruszy* a wojska radzieckie $rzeamay obron0 w $"nocnej cz0@ci miasta* zacz
krzycze>. 9wierdzi* 1e teraz i ;;
go zdradza* jak $rzedtem zrobi to )e'rmac't. 4tak w@cieko@ci by jeszcze
bardziej intensywny ni1 te* do kt"ryc' doc'odzio w czasie dys$ut z &uderianem.
)reszcie wyczer$any $ad* szloc'ajc* na +otel. !o raz $ierwszy $rzyzna otwarcie*
1e wojna jest $rzegrana. #eitel* Eodl* #rebs i /urgdor+ byli wstrz@ni0ci. N wtedy
Hitler zacz m"wi>. =ie jest w stanie umrze> na $olu walki* gdy1 jest teraz na to
zbyt saby* zastrzeli si0 wi0c* aby nie w$a@> w r0ce $rzeciwnika. )szyscy $r"bowali
go $rzekona>* aby wyjec'a do /erc'tesgaden* ale on ju1 $odj decyzj0. =akaza
#eitlowi* Eodowi i /ormannowi wyjec'a> na $oudnie kraju* oni jednak
odm"wili. %#a1dy* kto c'ce* mo1e o$u@ci> #ancelari0 Czeszy A $owiedzia. A Ea
$ozostan0 tu do koca. C'c0 to ogosi> $ublicznie(.
Do #ancelarii Czeszy wezwano &oebbelsa* aby $rzekona Hitlera do
o$uszczenia miasta. =ie by to jednak najle$szy wyb"r* gdy1 minister Czeszy te1
zdecydowa si0 $ozosta> w /erlinie. !rzez $ewien czas rozmawia sam na sam z
Hitlerem w jego $okoju* $r"bujc go us$okoi>. &dy wyszed* oznajmi wszystkim* 1e
FD'rer $o$rosi go* aby $rzy$rowadzi do bunkra swoj rodzin0.
!rawdo$odobnie w czasie tej rozmowy &oebbels $owiedzia Hitlerowi* 1e on
i jego 1ona Iagda $ostanowili odebra> 1ycie dzieciom* a $otem $o$eni>
samob"jstwo.
Hitler* ku zaskoczeniu wszystkic'* $ojawi si0 o wiele s$okojniejszy. Eodl
za$ro$onowa mu* aby skierowa> 1 4rmi0 generaa )encka znad Oaby z odsiecz
/erlinowi. Hitlera $orwa ten $omys.
Eodl za$isa wtedyM %Feldmarszaek #eitel otrzyma rozkaz* aby
skoordynowa> dziaania 1 i :
4rmii* kt"ra wa@nie $rzeamywaa $ier@cie okr1enia(. #eitel c'cia rusza>
natyc'miast* ale
Hitler kaza mu usi@>. !rzyniesiono $osiek i kana$ki na $odr"1* $" butelki
koniaku i czekolad0 jako 1elazn racj0. Laraz $otem +eldmarszaek wyruszy do
kwatery )encka* a Eodl do 6#) w
#ram$nitz* na $"noc od !oczdamu.
9rudno teraz rozstrzyga> kwesti0 $oczytalno@ci Hitlera. !ukownik de
Iaiziere* kt"ry znajdowa si0 w bunkrze Hitlera wieczorem kwietnia* a
obserwowa go wcze@niej wiele razy w czasie r"1nyc' od$raw* by $rzekonany* ze
%jego c'oroba $syc'iczna bya rodzajem 'i$ertro+icznej samoidenty+ikacji z narodem
niemieckim(. 9o mo1e wyja@ni>* dlaczego Hitler c'cia* by ludno@>
/erlina $odzielia jego los. )ydawao si0* 1e straty zadane wrogowi s$rawiaj
mu tak sam $rzyjemno@>* jak o+iary $onoszone $rzez nar"d niemiecki. Eu1 w 1:.
roku krzycza do +eldmarszaka Jon Ceic'enaua* kt"ry $oin+ormowa go o ci01kic'
stratac' ;; Leibstandarte %4dol+
Hitler(M %;traty nigdy nie mog by> zbyt wielkie. 9o ziarno $rzyszej c'way i
sawy(.
6$eracja %;eraglio(* ewakuacja do /erc'tesgaden* zostaa $rzys$ieszona.
!ierwszy rzut mia wyruszy> ju1 nast0$nego dnia. 4dmira Jon !uttkamer* morski
adiutant Hitlera* otrzyma zadanie zniszczenia o+icjalnyc' dokument"w Hitlera w
/erg'o+ie. Eulius ;c'aub* adiutant Hitlera* kt"ry zajmowa si0 jego dokumentami w
#ancelarii Czeszy* mia zniszczy> osobist kores$ondencj0.
Dwie z czterec' sekretarek Hitlera zostay ju1 wysane na $oudnie. Doktor
Ioreli* kt"ry by $rzera1ony ca t sytuacj* doczy do gru$y ewakuowanyc'
$racownik"w #ancelarii Czeszy.
Labra te1 ze sob dokumentacj0 medyczn Hitlera.
) tym samym czasie do alianckic' su1b wywiadowczyc' doc'odziy
zu$enie niewiarygodne in+ormacje o ewakuacji nazist"w z /erlina. De$artament
;tanu w )aszyngtonie otrzyma z ambasady w Iadrycie in+ormacj0* 1e
%$rominenci re1imu 'itlerowskiego c'c $rzedosta> si0 do
Ea$onii $rzez =orwegi0. Do =orwegii mieli zosta> $rzerzuceni samolotami
&einkel PVV! $otem A $rawdo$odobnie Vikin$ami A do Ea$onii(. /yy to jednak bez
wt$ienia tylko $obo1ne 1yczenia nazist"w. I"wiono te1 o KA/ootac'* kt"re miay
$rzewozi> 1ywno@> do =iemiec* a z $owrotem zabiera> nazistowskic' $rzyw"dc"w.
%) ;zwajcarii jest kilka sz$itali* gdzie $od $ozorem leczenia si0 z ran lub innyc'
c'or"b s 'os$italizowani =iemcy. ) rzeczywisto@ci ukrywaj si0 tam wa1ne
osobisto@ci 'itlerowskiego re1imu(. /li1sze $rawdy byy twierdzenia* 1e %niemieckie
samoloty bez 1adnyc' oznacze $rzerzucaj 'itlerowskic' notabli do
Hisz$anii(.
)@r"d os"b $rzetrans$ortowanyc' nieoznakowanymi =unkersami z =iemiec
do /arcelony znalaz si0 byy $remier rzdu -ic'y* !ierre LaJal. Franco $rzekaza
$"3niej LaJala rzdowi +rancuskiemu. )ielu nazist"w znalazo jednak w jego kraju
sc'ronienie.
) bunkrze Hitlera i #ancelarii Czeszy zwolnio si0 nagle wiele $omieszcze.
Iajor Freytag Jon
Loring'oJen* kt"ry $rzeni"s si0 do bunkra razem z generaem #rebsem*
$rzekona si0 wtedy* 1e system wentylacyjny w bunkrze dziaa zu$enie dobrze. 4le
w niewielkic' $omieszczeniac'* gdzie odbyway si0 od$rawy z udziaem 12 do <
os"b* nie byo czym oddyc'a>. ) czasie takic' od$raw tylko Hitler siedzia. Lebrani
$rawie zasy$iali na stojco. ;tae bombardowania lotnicze i ostrza artyleryjski
s$owodoway $owstanie $0kni0> w @cianac' bunkra i w $owietrzu +ruway od$ryski
ze @cian i su+it"w. !alenie w dolnej cz0@ci bunkra* zaj0tej $rzez Hitlera* zostao
surowo zabronione i ci* kt"rzy c'cieli za$ali> c'ocia1 jednego $a$ierosa* musieli
$rzenie@> si0 na wy1sze $i0tra. Iimo tyc' niedogodno@ci bunkier i $iwnice
#ancelarii Czeszy %$ene byy za$as"w(. Du1e i 'ojne rozdzielane racje alko'olu nie
$rzyczyniay si0 z $ewno@ci do jasnego i rozsdnego my@lenia.
!ukownik de Iaiziere zanotowa wtedyM %) bunkrze dawaa si0 odczu>
atmos+era roz$adu.
;zerzyo si0 $ijastwo* $rzygn0bienie. )szyscy* niezale1nie od sto$nia*
zac'owywali si0 jak oszalali. =ie byo ju1 mowy o jakiejkolwiek dyscy$linie(. 9o
wszystko tworzyo ogromny kontrast z warto@ciami rodzinnymi* tak 'oubionymi
$rzez re1im* a $rezentowanymi $rzez Iagd0 &oebbels* kt"ra $rzybya do bunkra z
sz"stk swoic' dzieci. ) obu tyc' @wiatac' byo wiele sentymenAtalizmu* u1alania
si0 nad sob* ale i zwykej brutalno@ci.
Freytag Jon Loring'oJen znajdowa si0 wa@nie u $odstawy sc'od"w* gdy
zobaczy sc'odzc $o nic' Iagd0 &oebbels. La ni $od1ao jej sze@cioro dzieci.
)ygldaa %se#r damen#aft A bardzo kobieco(. Dzieci &oebbels"w miay od dwunastu
do $i0ciu latM Helga* Hilde* Helmut* Holde* Hedda i Heide. Nc' imiona zaczynay si0
od tej samej litery* wybranej na cze@> Hitlera. 9eraz na sc'odac' $rzy$ominay
szkoln wycieczk0. Nc' blade twarze wyra3nie odcinay si0 na tle ciemnyc'
$aszczyk"w. Helga* najstarsza* wydawaa si0 bardzo smutna i wida> byo* 1e stara
si0 $owstrzyma> od $aczu.
Hitler zaa$robowa decyzj0 Eose$'a i Iagdy &oebbels"w o u@mierceniu
dzieci. 9en $rzejaw cakowitej wobec niego lojalno@ci s$owodowa* 1e wr0czy
Iagdzie &oebbels swoj zot $artyjn odznak0* kt"r zawsze nosi na mundurze.
!rzybycie dzieci do bunkra s$owodowao c'wilowe us$okojenie atmos+ery. 4le
ka1dy ju1 wiedzia* 1e zostan zamordowane $rzez wasnyc' rodzic"w jako jeden z
akt"w F)#rerd,mmerun$.
!o $o$oudniowej %burzy( Hitler od$oczywa w maym saloniku razem z
?w /raun. )ezwa swoje dwie sekretarki* &erd0 C'ristian i 9raudl Eunge* swoj
austriack dietetyczk0 Constanze
Ianzialy i sekretark0 /ormanna* ?lse #rDger. !oleci* aby $rzygotoway si0
do ewakuacji do
/erg'o+u razem z innymi. ) tym wa@nie momencie $odesza do niego ?wa
/raun i $owiedziaaM
%9y wiesz* 1e nigdy ci0 nie o$uszcz0 i zostan0 z tob(. Hitler $rzycign j do
siebie i mocno $ocaowa w usta. 9o wydarzenie zaskoczyo wszystkic'* znali go
$rzecie1 od tak dawna. 9raudl
Eunge i &erda C'ristian o@wiadczyy* 1e r"wnie1 z nim $ozostan. ;$ojrza na
nie czuleM %&dyby tylko moi generaowie byli tacy dzielni jak wy moje $anie(. =a
$o1egnanie wr0czy im am$uki z cyjankiem.
Laraz $o tym s$otkaniu ?wa /raun wysza* aby na$isa> ostatni list do swojej
najle$szej $rzyjaci"ki Herty 6stermayr. List ten mia zosta> $rzekazany razem z jej
kosztowno@ciami za $o@rednictwem jednej z os"b o$uszczajcyc' bunkier i
udajcyc' si0 na $oudnie =iemiec.
!owiadomia w nim $rzyjaci"k0* 1e mo1e roz$orzdza> kosztowno@ciami
wedug swego uznania.
Iiay one $om"c $rzyjacioom %utrzyma> si0 jako@ na $owierzc'ni( w tyc'
ci01kic' czasac'* kt"re nadc'odziy. !isaa te1M
Przepraszam! 2e list jest nieco niesk1adn3! ale mam o(ok sie(ie sz6stk0 dzieci
J7oe((els6wK i wierz
mi! nie zac#owuj4 si0 one wcale cic#o. :o powinnam ci powiedzie<O "ie mo$0
zrozumie<! jak do
te$o wsz3stkie$o dosz1o i trudno ju2 mi wierz3<! 2e 6$ rzecz3wi5cie istnieje.
1:
B!&?(r)!w(ne &i(st!
Dwudziestego trzeciego kwietnia kontrolowana $rzez nazist"w rozgo@nia
radiowa w !radze $odaa* 1e decyzja FD'rera $ozostania w stolicy Czeszy nadaje
%tej bitwie znaczenie og"lnoeuro$ejskie(. ) ten s$os"b nazizm $r"bowa wskaza>
na mi0dzynarodowy wymiar tej bitwy* $odczas gdy komunizm bez 1enady
wykorzystywa uczucia $atriotyczne swoic' 1onierzy.
9ego samego ranka na $ierwszej stronie gazety , 4rmii Kderzeniowej
$ojawiy si0 nag"wkiM
%Caduj si0 6jczyzno =aszaU Eeste@my ju1 na ulicac' /erlinaU(.
Dla cywilnej ludno@ci /erlina s$rawy ideologiczne nie miay ju1 wi0kszego
znaczenia. 9eraz liczyo si0 tylko to* by $rzetrwa> kolejne bombardowania i
radzieckie ataki. =ajgorsze miao jednak do$iero nast$i>. &enera #azakow
$odciga $od miasto 5<<Amilimetrowe dziaa obl01nicze na s$ecjalnie $oszerzonyc'
torac' linii kolejowej $rowadzcej do dworca ;c'lesisc'er /a'n'o+ na wsc'odzie
miasta. #a1dy $ocisk mia mas0 $" tony.
Eednym z najwi0kszyc' sku$isk uc'od3c"w w /erlinie* o$r"cz trzec'
kom$leks"w artylerii $rzeciwlotniczej* sta si0 sc'ron na 4n'alter /a'n'o+. /y
zbudowany z 1elbetonu* dwa $i0tra nad i dwa $od ziemi. Eego @ciany miay do
czterec' i $" metra grubo@ci. Oawki i stoy zostay dostarczone $rzez wadze miasta*
kt"re tak1e za$ewniy dostaw0 sardynek w $uszkac'. =ie na wiele jednak to
wszystko si0 zdao* kiedy brakowao $aliwa i 1ywno@ci. &"wna zaleta sc'ronu
4n'alter to jego bez$o@rednie $oczenie z tunelami kolejki $odziemnej* KA
/a'n. !ocigi co $rawda ju1 nie kursoway* ale mo1na byo bez$iecznie $rzej@> $od
ziemi okoo 2 kilometr"w do dworca =ordba'n'o+.
)arunki w bunkrze byy straszliwe* na ,5<< metrac' kwadratowyc' toczyo
si0 1 <<< ludzi.
cisk $anowa tak wielki* 1e nikt nie m"g si0 dosta> do umywalni i toalety.
Eedna z kobiet o$isywaa* 1e musiaa s$0dzi> sze@> dni na tym samym sto$niu
sc'od"w. Dla tak zawsze dbajcyc' o 'igien0 =iemc"w stawao si0 to trudne do
wytrzymania. =ajwa1niejszym $roblemem stao si0 zao$atrzenie w wod0 $itn*
gdy1 wodocigi $rzestay ju1 $racowa>. !oza stacj* na zewntrz +unkcjonowaa
jeszcze jedna $om$a i mode kobiety* kt"re znalazy si0 blisko wyj@cia* $odejmoway
ryzyko wy$rawy z wiadrem $o wod0. 9e* kt"rym si0 udao* zyskiway wdzi0czno@>
innyc'* zbyt sabyc'* by mogli sami $o ni $"j@>. )ymieniay te1 wod0 na jedzenie z
tymi* kt"rzy nie mieli odwagi wyj@>. )iele z nic' zgin0o* gdy1 radziecka artyleria
obraa sobie t0 stacj0 za jeden z g"wnyc' cel"w.
=a g"wnyc' skrzy1owaniac' rozstawiono za$ory $rzeciwczogowe. 9am
miaa swoje $osterunki 1andarmeria $olowa* kt"ra aresztowaa* a nawet
dokonywaa na miejscu egzekucji dezerter"w. )
$iwnicac' berliskic' dom"w ukrywao si0 coraz wi0cej o+icer"w i 1onierzy*
$rzebranyc' w ubrania cywilne. %Dezercja staa si0 zjawiskiem niemal naturalnym*
nie $rzynoszcym ujmy i wstydu(* zanotowaa jedna z kobiet w swoim dzienniku
$od dat , kwietnia. 9ego samego dnia $isaa te1 o Leonidasie i jego ,<<
s$artaskic' wojownikac'* o kt"ryc' tak wiele m"wio si0 zawsze w szkoleM %/y>
mo1e znalazoby si0 ,<< niemieckic' 1onierzy* kt"rzy zac'owaliby si0 $odobnie.
Iae jednak $rawdo$odobiestwo* by tak zac'oway si0 , miliony. Nm wi0ksza
liczba* tym mniejsza szansa na $atetyczny 'eroizm. #obiety z natury nie $o$ieraj
takiego s$osobu $ost0$owania. Eeste@my bardziej uczuciowe i $raktyczne. )olimy
naszyc' m01czyzn 1ywyc'(.
&dy kobieta* kt"ra s$isaa te sowa* wyruszya na $oszukiwanie w0gla
wzdu1 tor"w kolejki KA
/a'n* $rzekonaa si0* 1e tunel wiodcy na $oudnie zosta ju1
zabarykadowany $rzed Cosjanami wc'odzcymi do miasta od strony $oudniowej.
Ksyszaa wtedy od stojcyc' w $obli1u ludzi* 1e na kocu tunelu $owieszono
m01czyzn0 oskar1onego o dezercj0. Eego nogi zwisay $ar0 centymetr"w nad ziemi.
&ru$a c'o$c"w bawia si0 ciaem skazaca* 'u@tajc je i obracajc dookoa.
&dy wracaa* w $rzera1enie w$rawi j widok %dzieci0cyc' twarzy $od
ogromnymi* stalowymi 'emami... byli oni tak szczu$li i mali* a ic' mundury zbyt
du1e(. Lastanawiaa si0* dlaczego j to tak mocno $oruszyoV gdyby mieli kilka lat
wi0cej* wcale by jej to nie obeszo. 6statecznie dosza do wniosku* 1e ma to zwizek
z $rawem natury i jego zasad zac'owania gatunku* kt"ra zostaa zamana* gdy do
walki rzucono niedojrzae jeszcze istoty. Dla niej krok ten by wyra3nym
%sym$tomem szalestwa(.
/y> mo1e skutkiem ubocznym owego $rawa natury byo r"wnie1 to* 1e $o
$ojawieniu si0 wroga w granicac' miasta ci modzi 1onierze c'cieli za wszelk cen0
dokona> seksualnej inicjacji i straci> swoj niewinno@>. Dziewcz0ta* zdajc sobie
s$raw0 z ogromnego niebez$ieczestwa gwatu* wolay odda> si0 kt"remukolwiek
niemieckiemu c'o$cu i z nim straci> swoje dziewictwo* ni1 aby dokonao si0 to z
$ijanym radzieckim 1onierzem. ) centrum nadawczym &rossdeutsc'er
Cund+unk na Iasurenallee dwie trzecie $racujcyc' stanowiy dziewcz0ta.
)i0kszo@> z nic' miaa niewiele $onad osiemna@cie lat. ) ostatnim tygodniu
kwietnia* kiedy $owszec'ne ju1 byo
%$oczucie rzeczywistej kl0ski i roz$adu( i $ito na um"r* mi0dzy $"kami
arc'iwum z nagraniami $ary zwieray si0 w miosnyc' u@ciskac'. !odobne sytuacje
miay miejsce tak1e w bunkrac' i $iwnicac'. /lisko@> @mierci dziaaa jak a+rodyzjak*
co nie jest wcale +enomenem nieznanym w 'istorii1
=orweski dziennikarz o$isujcy atmos+er0 $anujc w mie@cie twierdzi* 1e
c'o$cy i dziewcz0ta w mundurac' %$oddali si0 wewn0trznym im$ulsom w
gorczkowym $oszukiwaniu $rzyjemno@ci(.
Ci* c'owajcy si0 w sc'ronie w L66 i wok" 9iergarten w krzakac'
rododendron"w* kt"re zaczynay wa@nie kwitn> w@r"d morza ruin* z des$eracj
szukali w ramionac' innyc' $ocieszenia i o$arcia.
Nnnym $owszec'nym w tym czasie zjawiskiem byo robienie za$as"w* tak jak
to czyni wiewi"rki $rzed zim. &erda !eterso'n* dziewi0tnastoletnia sekretarka z
Lu+t'ansy mieszkajca w =eukBlln* niedaleko stacji kolejki KA/a'n* dowiedziaa si0
od ssiad"w* 1e na $obliskim torze stoi wagon z racjami 1ywno@ciowymi Lu+twa++e.
#obiety ruszyy w tym kierunku. Cozryway o$akowania $udeek* rozbijay
skrzynki i zabieray wszystko. &erda zobaczya kobiet0* kt"ra miaa na sobie
mn"stwo rolek $a$ieru toaletowego. =adleciay rosyjskie samoloty. 6strzelay stacj0
i wagony ogniem broni maszynowej* zrzuciy bomby. &erda na szcz0@cie zd1ya si0
sc'roni> $od wagon.
#obieta z $a$ierem toaletowym zgin0a. %N za co byo umiera>(* $omy@laa
wtedy. 6statni rzecz* jak &erdzie udao si0 zabra> z wagonu* bya 1elazna racja
dla $ilot"w Lu+twa++e z czekolad i tabletkami ze sodu* kt"re $"3niej $rzyday si0 jej
w zu$enie nieoczekiwany s$os"b.
!rawdziwie dantejskie sceny rozgryway si0 $rzed domem towarowym
#arstadt na Hermann$latz.
Ludzie stojcy w kolejce zostali w$rost rozniesieni na kawaki w wyniku
$ierwszego ostrzau artyleryjskiego /erlina 1 kwietnia. #r1yy o$owie@ci* 1e
oddziay ;; zezwoliy cywilom na zabranie wszystkiego* co tylko zdoaj* zanim
budynek zostanie wysadzony w $owietrze. )ybuc' mia zabi> wielu zbyt
zac'annyc' %go@ci( domu towarowego. ) rzeczywisto@ci jednak Dywizja
1 !odobne relacje $rzetrway z !owstania )arszawskiego* $" roku
wcze@niej.
;; %=ordland( zaj0a ten gmac' do$iero kilka dni $"3niej i wcale nie
zamierzaa go wysadza>.
C'ciaa wykorzysta> jego dwie wie1e jako stanowiska obserwacyjne* z
kt"ryc' @ledziaby radzieckie $ost0$y w =eukBlln i w kierunku lotniska 9em$el'o+.
) mie@cie nie byo ju1 elektryczno@ci* nie dziaao radio i $lotka staa si0
jedynym 3r"dem in+ormacji. #r1yo wtedy $o /erlinie wiele +aszywyc'* zu$enie
niewiarygodnyc' o$owie@ci.
I"wiono na $rzykad* 1e +eldmarszaek Iodel nie $o$eni samob"jstwa* ale
zosta aresztowany $rzez &esta$o.
Ce1im 'itlerowski tak dugo roztacza %dymn zason0( z kamstw* 1e
wierzono w rzeczy najbardziej niemo1liwe i nie$rawdo$odobne.
Larzd -NN 1 Frontu /iaoruskiego roz$ocz o+ensyw0 $ro$agandow w
/erlinie. L samolot"w zrzucano ulotki* w kt"ryc' $rzekonywano niemieckic'
1onierzy* 1e %dalsza walka nie ma najmniejszego sensu(* a radziecka niewola to dla
nic' jedyna droga uratowania 1ycia* kt"rego nie warto traci> dla +aszystowskiego
re1imu. Nnne ulotki $eniy rol0 %$rze$ustek(* okazywanyc' radzieckim 1onierzom
w momencie $oddania si0. Larzd c'wali si0 sukcesami* twierdzc* 1e
%$rawie 2< $rocent =iemc"w* kt"rzy $oddali si0 wojskom radzieckim w
/erlinie(* miao $rzy sobie takie wa@nie listy z nieba i okazao je czerwonoarmistom.
) sumie na miasto zrzucono :2 r"1nego rodzaju ulotek* w sumie 2< milion"w sztuk.
6koo 1*55 miliona innyc' rozdano niemieckim cyAwilom i 1onierzom* kt"ryc'
wysyano z $owrotem do /erlina. !odczas o$eracji berliskiej $rzenikn0o w ten
s$os"b do miasta ,52 cywil"w. ;$o@r"d 1,< skierowanyc' $rzez Cosjan do
/erlina niemieckic' jec"w wojennyc' wr"cio 18.2* $rzy$rowadzajc ze sob
kolejnyc' 8,.<
dezerter"w. 6wa taktyka okazaa si0 tak skuteczna* ze dow"dca , 4rmii
Kderzeniowej nakaza masowe zwolnienia niemieckic' jec"w wojennyc' $od
nadzorem o+icer"w $olitycznyc'.
&ru$y indoktrynowanyc' byyc' jec"w wojennyc' A Se3dlitztruppen! jak
nazywali je =iemcy A wysyano r"wnie1 do /erlina z listami $isanymi do swoic'
rodzin $rzez tyc'* kt"rzy ostatnio tra+ili do radzieckiej niewoli. IaH ;. $isa do
swoic' rodzic"w.
;oi koc#ani.
/czoraj odda1em si0 do niewoli radzieckiej. ;6wiono nam! 2e %osjanie za(ijaj4
jeCc6w! ale nie jest to wcale
prawd4. Araktuj4 nas prz3zwoicie. "akarmiono mnie! o$rza1em si0. :zuj0 si0 do(rze.
/ojna wkr6tce si0
skoCcz3 i sz3(ko si0 spotkam3. ;oi >rodz3! nie martwcie si0 o mnie. B3j0 i mam si0
do(rze.
K1yte tu zwroty i sowa wskazuj* 1e tre@> listu zostaa $odyktowana $rzez
radzieckiego o+icera.
4le takie in+ormacje rozc'odzce si0 $o /erlinie byy dla Cosjan warte wi0cej
ni1 dziesitki tysi0cy ulotek.
Eedn z ulotek zrzucanyc' na /erlin skierowano do kobiet. %!oniewa1 re1im
+aszystowski obawia si0 kary za swoje czyny* $ragnie $rzedu1y> t0 wojn0. )y*
kobiety* nie macie si0 czego obawia>.
=ikt nie naruszy waszej godno@ci(. Dalej ulotka nawoywaa* aby kobiety
$rzekonay niemieckic' o+icer"w i 1onierzy do ka$itulacji. 6+icerowie $olityczni z
$ewno@ci wiedzieli o gwatac'* rabunkac' i $rzemocy na ziemiac' niemieckic'* by
to wi0c zaskakujcy tekst* nawet jak na $ro$agand0 czasu wojny. Cadzieccy
$ro$agandzi@ci organizowali r"wnie1 audycje radiowe z wykorzystaniem %kobiet*
aktor"w* ksi01y i $ro+esor"w(* aby $rzekona> suc'aczy* 1e nie grozi im nic zego.
/ardziej skuteczne okazyway si0 komunikaty w +ormie %listu od
mieszkac"w Friedric's'a+en do garnizonu /erlina(. %) dzie $o $rzybyciu 4rmii
Czerwonej 1ycie $owr"cio do normy A mo1na byo $rzeczyta> w jednym z nic'. A
!rzywr"cono zao$atrzenie w 1ywno@>. Iy* mieszkacy
Friedric's'a+en* zwracamy si0 do was* by@cie nie wierzyli $ro$agandzie
&oebbelsa* temu co m"wi o 4rmii Czerwonej(. )idmo godu* $rzede wszystkim
godujcyc' dzieci* byo dla wielu niemieckic' kobiet wi0kszym zagro1eniem ni1
mo1liwo@> gwatu.
Feldmarszaek #eitel z kana$kami* czekolad i koniakiem* $rzekazanymi mu
$rzez troskliwego
Hitlera* o$u@ci $o$rzedniego wieczoru /erlin i skierowa si0 na $oudniowy
zac'"d. Iia w tej $odr"1y wiele szcz0@cia* gdy1 nie natkn si0 na czogi
Leluszenki. #eitel uda si0 naj$ierw do dow"dztwa WW #or$usu w )iesenburgu*
kt"re znajdowao si0 tylko ,< kilometr"w od amerykaskiego $rzycz"ka $od Lerbst.
#or$us generaa #B'lera skada si0 z tak zwanyc'
%modocianyc'( dywizji* g"wnie z rekrut"w $owoanyc' do su1by z
4rbeitsdienstu. =ie byli to zbyt dobrze wyszkoleni 1onierze* c'ocia1 z $ewno@ci
nie brakowao im za$au* o czym wkr"tce mia $rzekona> si0 genera )enck.
)e wczesnyc' godzinac' rannyc' , kwietnia #eitel ruszy do dow"dztwa 1
4rmii* kt"re znajdowao si0 w $obliskiej le@nicz"wce. 9am s$otka si0 z generaem
)enckiem i jego sze+em sztabu* $ukownikiem Ceic''elmem. 9rudno byoby o
wi0kszy kontrast ni1 ten mi0dzy +eldmarszakiem i generaem. #eitel by
$om$atyczny* $r"1ny* brutalny i @le$o oddany FD'rerowi.
)enck* kt"ry mimo siwizny wci1 wyglda modo* by o+icerem wyjtkowo
inteligentnym oraz na dodatek bardzo lubianym i $owa1anym $rzez swoic'
o+icer"w oraz 1onierzy. !ukownik
Ceic''elm* jego sze+ sztabu* mawia o ic' go@ciu* 1e byby z niego %znakomity
sier1ant* ale w 1adnym wy$adku nie nadaje si0 na +eldmarszaka(. 9e sowa
wydaway si0 i tak bardzo delikatne.
#eitel uc'odzi za najbardziej znienawidzonego $rzez armi0 o+icera z
bez$o@redniego otoczenia
Hitlera. =azywano go nawet %grabarzem niemieckiej armii(.
#eitel zacz od $rzekonywania )encka i Ceic''elma o konieczno@ci
wyruszenia 1 4rmii* aby ratowa> FD'rera w /erlinie. Lac'owywa si0 $rzy tym jak
na narodowosocjalistycznym wiecu i mac'a wci1 swoj marszakowsk buaw.
Ceic''elm $owiedzia $"3niejM %!ozwolili@my mu si0 wygada>* a $otem wyjec'a>(.
)enck mia ju1 inne $lany. C'cia ruszy> na /erlin* wcale nie $o to* aby ratowa>
Hitlera* lecz aby stworzy> %korytarz( do Oaby* zar"wno dla umo1liwienia cywilom i
1onierzom ucieczki* jak i unikni0cia bezsensownej walki z armi radzieck. Iiaa to
by>
%ettun$saktion A o$eracja ratunkowa.
Hitler nie dowierza ju2 1adnemu generaowi i nalega* aby jego rozkaz dla 1
4rmii zosta nadany $rzez radio do Soldaten der -rmee /enck' /y to
$rawdo$odobnie $ierwszy $rzy$adek w 'istorii wojen* gdy w samym @rodku walk
$odano do wiadomo@ci $ublicznej rozkazy dla jednostek wojskowyc'. #olejne
komunikaty nadawaa rozgo@nia )erwol+sender* kt"ra in+ormowaa* 1e
%FD'rer wyda z /erlina rozkazy* aby jednostki walczce z 4merykanami
zostay natyc'miast skierowane na wsc'"d do obrony /erlina. ;zesna@cie dywizji
zostao ju1 $rzerzuconyc' na wsc'"d i oczekuje si0 ic' $od stolic w ka1dej c'wili(.
Celem tyc' dziaa $ro$agandowyc' byo $rzekonanie /erliczyk"w* 1e
4merykanie ws$ieraj =iemc"w w ic' walce z 4rmi Czerwon. )
tym samym czasie aktywno@> amerykaskiego lotnictwa nad Oab
zmniejszya si0* co dao 1
4rmii c'wil0 tak $o1danego oddec'u.
)enck i jego sztab wiedzieli doskonale* 1e #eitel by $odobnym do Hitlera
+antast. ;ugestia stawienia czoa dw"m radzieckim armiom $ancernym* $rzy braku
wasnyc' czog"w* wydawaa si0 groteskowa. %Dlatego te1 $rzygotowali@my nasze
wasne rozkazy( A o$owiada $"3niej $ukownik
Humboldt* sze+ oddziau o$eracyjnego. )enck zamierza skierowa> cz0@> si
na !oczdam* $odczas gdy wi0kszo@> jednostek jego armii miaa ruszy> na
$oudniowy wsc'"d od /erlina* aby $oczy> si0 z generaem /usse i $om"c w
odwrocie jego : 4rmii. %/yli@my w kontakcie radiowym z /usse i wiedzieli@my
dokadnie* gdzie si0 znajduje(. =a linii styczno@ci z 4merykanami miay $ozosta>
tylko niewielkie oddziay osonowe.
=atyc'miast wydano szczeg"owe rozkazy i $od koniec dnia genera )enck
wsiad do
K)(elwa$ena i $ojec'a wygosi> $rzem"wienie do swoic' modyc' 1onierzy*
tyc' wyruszajcyc' na $"nocny wsc'"d w stron0 !oczdamu i tyc'* kt"rzy mieli
atakowa> w kierunku 9reuenbrietzen i
/eelitz* gdzie zagro1ony by kom$leks sz$italny. %C'o$cy* musicie ruszy> do
walki raz jeszcze A m"wi. A =ie c'odzi tu tylko o /erlin* nie c'odzi o Czesz0(. Nc'
zadaniem miao by> uratowanie ludzi $rzed walk i Cosjanami. HansADietric'
&ensc'er* wtedy mody sa$er w jednej z jednostek 1
4rmii* tak o$isa swoje "wczesne emocjeM %$oczucie lojalno@ci*
od$owiedzialno@ci i braterstwo broni(.
)enck uderzy w czu strun0* c'ocia1 reakcje byy bardzo r"1ne. /yli tacy*
kt"rzy wierzyli w 'umanitarny wymiar o$eracji i tacy* kt"rzy nie mogli si0 ju1
doczeka> walki z Cosjanami. !eter
Cettic'* dow"dca batalionu w Dywizji %;c'arn'orst(* kt"ra zebraa niedawno
ostre ci0gi od
4merykan"w* za$isa wtedyM %)i0c teraz szybki marsz na wsc'"d do walki z
Iwanami+.
Nnnym generaem* kt"ry mia odegra> wa1n rol0 w walce o /erlin* by
Helmut' )eidling* dow"dca L-N #or$usu !ancernego. )eidling wyglda jak
$ro+esorska wersja ?ric'a Jon
;tro'eima* tyle 1e z wosami.
Cankiem , kwietnia zadzwoni do bunkra FD'rera z meldunkiem. &enera
#rebs rozmawia z nim
%z wyra3n rezerw( i $oin+ormowa* 1e zosta skazany na @mier>. )eidling
wykaza si0 wyjtkow odwag i si moraln* gdy $o $oudniu $ojawi si0 w
bunkrze. !rzyw"dca Czeszy by wyra3nie $od wra1eniem i teraz o+icera* kt"rego
wcze@niej skaza na @mier> za tc'"rzostwo* mianowa dow"dc obrony /erlina. /ya
to* jak $"3niej na$isa $ukownik Ce+ior* %tragikomedia(
ty$owa dla nazistowskiego re1imu.
;ia L-N #or$usu !ancernego nie bya jednak du1a. L : Dywizji
;$adoc'ronowej $ozostay tylko resztki. !odobnie w Dywizji !ancernej
%Iunc'eberg(. N c'ocia1 < Dywizja &renadier"w
!ancernyc' znajdowaa si0 w nieco le$szym stanie* jej dow"dca* genera
major ;c'olz* $o$eni samob"jstwo zaraz $o $rzybyciu do /erlina. 9ylko Dywizja
%=ordland( i 18 Dywizja &renadier"w
!ancernyc' nadaway si0 do wykorzystania w walce. )eidling zdecydowa o
zatrzymaniu 18
Dywizji &renadier"w !ancernyc' jako odwodu w wy$adku konieczno@ci
$odj0cia kontrataku. Nnne jednostki $rzydzielono do r"1nyc' sektor"w obrony
stolicy jako Korsettstan$en! %usztywniacze gorsetu(.
/erlin zosta $odzielony na osiem sektor"w obrony* oznaczonyc' literami
al+abetu od 4 do H.
#a1dy by dowodzony $rzez o+icera w sto$niu generaa lub $ukownika* ale
tylko niewielu z nic' miao jakie@ +rontowe do@wiadczenie. )ewn0trzny $ier@cie
obrony $rzebiega wzdu1 obwodowej linii miejskiej kolejki ;A/a'n. Lnajdujcy si0
najg0biej rejon obrony o$iera si0 o #ana
Landwe'ry na $oudniu i ;$rew0 na $"nocy. Eedynymi $unktami
umocnionymi z $rawdziwego zdarzenia byy trzy sc'rony ze stanowiskami artylerii
$rzeciwlotniczej A Loobunker* Humboldt'ain i Friedric's'ain. Lgromadzono tam
du1e za$asy amunicji dla 18A i <Amilimetrowyc' dzia. DysA$onoway tez
s$rawnym systemem czno@ci $rzewodowej. =ajwi0kszy $roblem stwarzay tysice
rannyc' i cywil"w.
)eidling szybko zda sobie s$raw0* ze $rzyjdzie mu broni> /erlina $rzed 1*2
milionem czerwonoarmist"w z .2 <<< 1onierzy )e'rmac' tu i ;;* wczajc w to
1onierzy jego wasnego kor$usu* oraz .< <<< 1onierzy -olkssturmu. )i0kszo@> z 5<
czog"w w /erlinie $oc'odzia r"wnie1 z jego jednostek. )eidling mia otrzyma>
r"wnie1 do dys$ozycji batalion niszczycieli czog"w %!anzerjagd( na Volkswa$enac#!
ale nikt nie wiedzia* gdzie go wa@ciwie szuka>. )
centrum miasta ;;A/rigade+D'rer Io'nke dowodzi <<< 1onierzy oc'rony
#ancelarii Czeszy1,.
Eu1 , kwietnia $o $oudniu )eidling musia stawi> czoa atakom 2 4rmii
Kderzeniowej* 8 4rmii
&wardii i 1 4rmii !ancernej &wardii na wsc'odni i $oudniowoAwsc'odni
cze@> miasta. 9ej nocy nakazano wszystkim wozom o$ancerzonym* kt"re byy w
stanie wej@> do walki* aby uday si0 na lotnisko 9em$el'o+ w celu tankowania. 9am
stojc mi0dzy zniszczonymi samolotami my@liwskimi
Lu+twa++e* g"wnie Focke@/ulfami! na$eniy baki w skadnicy $aliwa
znajdujcej si0 $rzy du1ym budynku administracyjnym. !otem otrzymay rozkaz
$rzygotowania si0 do kontrataku* w $oudniowoAwsc'odnim kierunku na /ritz.
Lostay wzmocnione kilkoma Kr6lewskimi t3$r3sami i wyrzutniami niekierowanyc'
$ocisk"w rakietowyc'
"e(elwerfer*
ale g"wn broni $rzeciw$ancern by %$ieszy Stukas(* cz3li Panzerfaust.
!o wizycie w dow"dztwie 1 4rmii #eitel $owr"ci okoo ,.<< $o $oudniu
do #ancelarii Czeszy i uda si0 z Eodlern do Hitlera. ) tymczasowej siedzibie 6#)
w #ram$nitz usyszeli* 1e wojska
1, 6ceny radzieckie m"wiy o 18< <<< niemieckic' 1onierzy Liczba ta wzi0a
si0 $ewnie std* ze wliczono tu r"wnie1 czonk"w
-olkssturmu* $olicjant"w* kolejarzy i czonk"w 4rbeitsdienstu. )a1n rol0
$rzy tego rodzaju zestawieniac' gray r"wnie1 wzgl0dy $ro$agandowe.
radzieckie zbli1aj si0 ju1 z $"nocy A bya to .7 4rmia A i koszary w mie@cie
zostay ewakuowane wczesnym rankiem.
) bunkrze FD'rera $o odej@ciu )eidlinga $anowao wci1 du1e o1ywienie.
Hitler* w zwizku z meldunkiem #eitla dotyczcym jego wizyty w 1 4rmii*
zac'owywa si0 tak* jakby dosta @wie1y zastrzyk o$tymizmu. Lnowu by
$rzekonany* 1e uda si0 $okona> 4rmi0 Czerwon. Do /erlina $rzyjec'a r"wnie1* ku
zaskoczeniu wszystkic'* 4lbert ;$eer* by $o raz ostatni zobaczy> si0 ze swym
FD'rerem. =ieobecno@> na urodzinac' Hitlera* na kt"re $rzybyo wielu
$rominent"w re1imu* $ostawia go w dosy> niezr0cznym $oo1eniu. Iimo zmiany
stosunku do FD'rera i $atrona* najwyra3niej $od w$ywem jakiego@ im$ulsu
$owr"ci* $owodowany wyjtkowo@ci $rzyja3ni* jak zosta obdarzony. =iekt"rzy
m"wili o tle 'omoseksualnym tego dziwnego zwizku.
;$eer $rzyjec'a do /erlina z Hamburga. ;tara si0 unika> dr"g
zablokowanyc' $rzez +ale uc'od3c"w* ale doszed do wniosku* 1e nie uda mu si0
dotrze> do stolicy samoc'odem. !owr"ci na lotnisko Lu+twa++e i $rzylecia
dwumiejscowym szkolnym Focke@/ulfem na lotnisko &atow* na zac'odnim skraju
miasta. 9am wsiad w lekki samolot Fieseler@Storc#! kt"rym o zmierzc'u wyldowa
$rzy /ramie /randenburskiej. ?wa /raun* kt"ra lubia ;$eera* ucieszya si0 na jego
widok. =awet /ormann* zawsze zazdrosny o wzgl0dy* jakimi Hitler darzy swojego
ministra uzbrojenia* wydawa si0 zadowolony z wizyty i $rzywita si0 z nim $rzy
sc'odac'. ;$eer $ozosta ostatni osob mogc $rzekona> Hitlera do o$uszczenia
/erlina. /ormann* kt"ry wcale nie $odziela +ascynacji samob"jstwem w otoczeniu
FD'rera* dostrzeg w $rzyje3dzie ;$eera nadziej0 na uratowanie wasnej sk"ry.
;$eer zasta Hitlera ju1 wyciszonego i s$okojnego* starego czowieka
$rzygotowanego na nadc'odzc @mier>. FD'rer s$yta go o wielkiego admiraa
DBnitza i ;$eer domy@li si0* 1e zamierza wa@nie jego uczyni> swoim nast0$c.
La$yta r"wnie1 o o$ini0* czy $owinien odlecie> do /erc'tesgaden* czy
$ozosta> w /erlinie. ;$eer od$owiedzia* 1e le$iej byoby* gdyby wszystko rozegrao
si0 tu* w /erlinie* a nie w samotni* gdzie
%trudno tworzy si0 legendy(. Hitler wydawa si0 zadowolony* 1e utwierdzi
go w $odj0tej decyzji.
!otem rozmowa zesza na temat samob"jstwa i $ragnienia ?wy /raun* by
umrze> razem z
FD'rerem.
;$eer by jeszcze w bunkrze tego wieczoru , kwietnia* gdy $ojawi si0
/ormann z de$esz od
&Bringa z /awarii. &Bring dowiedzia si0 od generaa #ollera o zaamaniu
nerwowym Hitlera* o jego decyzji $ozostania w /erlinie i $o$enienia samob"jstwa.
Iarszaek Czeszy by wci1 $rawnym nast0$c FD'rera i obawia si0* 1e /ormann*
&oebbels lub Himmler mogliby zaj> jego miejsce. =ajwyra3niej nie wiedzia* 1e
Hitler na swojego nast0$c0 wybra ju1 DBnitza. &Bring s$0dzi $rawie $" dnia*
omawiajc sytuacj0 ze swoimi doradcami i generaem #ollerem* kt"ry $rzylecia z
/erlina z niedokadn* jak si0 okazao* relacj na temat wydarze w bunkrze
#ancelarii
Czeszy. !rzygotowa tekst de$eszy* kt"ra zostaa ju1 w nocy wysana do
/erlinaM
;ein Fu#rer'
;aj4c na wz$l0dzie PaCsk4 dec3zj0 pozostania na posterunku w twierdz3 erlin! cz3
z$odzi si0 Pan! a(3m ze
skutkiem nat3c#miastow3m przej41 prz3w6dztwo %zesz3! z pe1n3mi
pe1nomocnictwami do dzia1ania w kraju i
poza je$o $ranicami jako Pana zast0pca! z$odnie z PaCskim dekretem z IR czerwca
PRNP rokuO =e2eli nie
otrz3mam odpowiedzi do $odzin3 II.SS! prz3jm0! 2e utraci1 Pan mo2liwo5<
swo(odne$o dzia1ania i
podejmowania dec3zji oraz (0d0 uwa2a1 postanowienia dekretu za o(owi4zuj4ce.
/ted3 podejm0 dzia1ania
w najlepsz3m interesie paCstwa i narodu niemieckie$o. Pan zna moje odczucia w
stosunku do PaCskiej oso(3
i wie z pewno5ci4! ze nie (31o mi 1atwo podj4< tak4 dec3zj0. Arudno to nawet w3razi<
s1owami. "iec# 6$
Pana c#roni i wspoma$a mimo wsz3stkic# przeciwno5ci. 8awsze lojaln3
&ermann 7Wrin$
/ormannowi wcale nie byo trudno wywoa> u Hitlera $odejrzenia co do
intencji &Bringa. Druga de$esza* wysana $rzez &Bringa do Cibbentro$a* wzywajca
go do $odj0cia rokowa* $rzekonaa
Hitlera* 1e ma do czynienia ze zdrad. /ormann natyc'miast o+iarowa si0* 1e
$rzygotuje $ro$ozycj0 od$owiedzi. Hitler $ozbawi &Bringa wszystkic' stanowisk*
tytu"w i mo1liwo@ci dowodzenia. Lao+iarowa mu jednak mo1liwo@> dymisji ze
wzgl0d"w zdrowotnyc'* co miao uc'roni> go $rzed ci01szymi zarzutami.
&Bringowi nie $ozostao nic innego* jak tylko zgodzi> si0 na wszystko. =a rozkaz
/ormanna jednostki ;; okr1yy /erg'o+ i sta si0 tam $raktycznie wi03niem. 4by
$oni1y> go jeszcze bardziej* zamkni0to $omieszczenia kuc'enne* aby rzekomo
uc'roni> marszaka Czeszy $rzed $r"b samob"jstwa z u1yciem trucizny.
!o tyc' dramatycznyc' wydarzeniac' ;$eer odwiedzi Iagd0 &oebbels. /ya
wci1 bardzo blada $o $rzebytej anginie i le1aa w "1ku w jednym z niewielkic'
$omieszcze w bunkrze. !rzez cay czas towarzyszy mu &oebbels. &dy Hitler uda
si0 na s$oczynek okoo $"nocy* do ;$eera $rzyby $osaniec z wiadomo@ci* 1e c'ce
si0 z nim zobaczy> ?wa /raun. !rzy szam$anie i ciastkac' rozmawiali dugo i
serdecznie* g"wnie o $rzeszo@ci* o Ionac'ium* ws$"lnyc' zimowyc' wakacjac' i
1yciu w /erg'o+ie. ;$eer zawsze lubi t0 %$rost dziewczyn0 z Ionac'ium(. 9eraz
zacz j $odziwia> za %zac'owanie godno@ci i s$okoju(. #amerdyner $owr"ci o
,.<< nad ranem z wie@ci* 1e Hitler ju1 wsta. ;$eer $oszed $o1egna> si0 z
czowiekiem* kt"ry uczyni go tak $oAt01nym i sawnym. )szystko to trwao
zaledwie kilka c'wil. Hitler by w tym momencie szorstki i zimny. ;$eer* dawny
+aworyt i ulubieniec* $rzesta istnie> w jego 1yciu.
9ego samego wieczoru ?wa /raun na$isaa do swojej siostry &retl FegeleinM
%Hermanna nie ma z nami. )yjec'a do =auen* aby s+ormowa> batalion czy co@ w
tym rodzaju(. =ie wiedziaa jeszcze* 1e $odr"1 szwagra do =auen bya w
rzeczywisto@ci nieudan $r"b s$otkania si0 z Himmlerem i $odj0cia rozm"w z
aliantami zac'odnimi. %6n c'ce $rzedrze> si0 z miasta* aby walczy> dalej w
/awarii(. =awet nie zdawaa sobie s$rawy* jak bardzo si0 mylia. Fegelein
doszed zbyt wysoko* aby teraz $odj> si0 roli $artyzanta.
?wa /raun* zawsze $raktyczna* nawet w tym $odziemnym @wiecie* zaj0a si0
$otem swoimi s$rawami. C'ciaa* aby &retl zniszczya ca jej osobist
kores$ondencj0. %) 1adnym wy$adku nikt nie mo1e znale9< rac'unk"w od
Heisego(. Heise by jej krawcem. Laj0a si0 tak1e swoj bi1uteri. %I"j zegarek z
diamentami jest niestety w na$rawie(. &retl miaa wi0c odnale3> ;;A
Kntersc'ar+D'rera ;tegmana* kt"ry odda go do zegarmistrza*
naj$rawdo$odobniej Gyda
%ewakuowanego( z obozu koncentracyjnego w 6ranienburgu w czasie
jednego z ostatnic'
%marsz"w @mierci(.
$=
Z*<)ne n()'ieFe
!rzera1eni /erliczycy nie mogli nie uwierzy> &oebbelsowi* gdy ten obieca*
1e armia )encka $rzyjdzie ic' uratowa>. C'0tnie te1 wierzyli $ogoskom* 1e
4merykanie $rzyczyli si0 ju1 do walki $rzeciwko bolszewikom. )ielu twierdzio
nawet* 1e w nocy , kwietnia syszao nad miastem samoloty. 6$owiadano $"3niej*
1e musiay to by> $ewnie samoloty amerykaskie* kt"re zrzuciy s$adoc'roniarzy.
Dwie amerykaskie dywizje $owietrznodesantowe nigdy jednak nie weszy na
$okad samolot"w trans$ortowyc'* by lecie> na /erlin. ) tym czasie do stolicy
Czeszy nie zbli1ali si0 =iemcy* ani 4merykanie* tylko Francuzi. 6 ..<< nad ranem* .
kwietnia* we wtorek* ;;A/rigade+D'rera #rukenberga* kt"ry stacjonowa w obozie
szkoleniowym ;; w =euAstrelitz A od czasu ewakuacji z !omorza stacjonoway tam
jednostki Dywizji %C'arlemagne( A obudzi tele+on z dow"dztwa &ru$y 4rmii
%)isa(. &enera )eidling $oin+ormowa ju1
Heinriciego o odsuni0ciu ;;A/rigade+D'rera Lieglera od dowodzenia Dywizj
%=ordland( i
#rukenberg mia natyc'miast uda> si0 do /erlina. =ie $odano jednak
$owodu tej decyzji* kazano tylko zameldowa> si0 u ;;A&ru$$en+D'rera Fegeleina w
#ancelarii Czeszy. 6+icer sztabu doradza* aby zabra ze sob eskort0* gdy1 z
$rzedostaniem si0 do /erlina mog by> ko$oty.
#rukenberg natyc'miast kaza obudzi> Henriego Feneta* jednego ze swoic'
dow"dc"w batalion"w* by zebra ludzi na zbi"rce. Kbrany w dugi sk"rzany $aszcz
generaa )a++enA;;* $rzem"wi do o+icer"w i 1onierzy. La$yta* czy znajd si0
oc'otnicy* kt"rzy $ojad z nim do /erlina. 6czywi@cie c'ciaa wyruszy> z nim
wi0kszo@> 1onierzy. #rukenberg i Fenet wybrali s$o@r"d nic' tylko :<
oc'otnik"w ze wzgl0du na ograniczone mo1liwo@ci trans$ortowe. Lgosio si0
r"wnie1 wielu o+icer"w* w tym dywizyjny ka$elan monsi$nor 'rabia Iayol de Lu$e.
Eu1 $o wojnie #rukenberg twierdzi* 1e 1aden z Francuz"w w =eustrelitz nie by
narodowym socjalist. /y> mo1e to $rawda* je@li bierze si0 $od uwag0 @cise
znaczenie tego terminu* ale z $ewno@ci +rancuski +aszyzm $ozostawa bli1szy
nazizmowi ni1 jego 'isz$askie i woskie odmiany. ) ka1dym razie oc'otnicy ci*
gotowi umrze> na ruinac' NNN Czeszy* byli +anatycznymi antybolszewikami* kt"rzy
wci1 wierzyli w =ow ?uro$0 i ?ieille France.
6+icerowie i 1onierze na$enili kieszenie i c'lebaki amunicj. Labrali te1
wszystkie Panzerfaust3!
kt"re znajdoway si0 w jednostce. 6 8.,< rano* gdy kolumna bya ju1
ustawiona i zacz0to wsiada> do $ojazd"w* ujrzeli Ceic's+D'rera ;; jadcego w
otwartym mercedesie. Eec'a bez oc'rony.
!ewnie nawet nie zauwa1y* 1e min oddzia ;;. Do$iero kilka lat $"3niej
#rukenberg zda sobie s$raw0* 1e w tym momencie Himmler wraca do
Ho'enlyc'en z Lubeki* gdzie $o$rzedniej nocy s$otka si0 z $rzedstawicielem
;zwedzkiego Czerwonego #rzy1a* 'rabi /ernadotte\em.
) kierunku /erlina wyruszyy dwa trans$ortery o$ancerzone i trzy
samoc'ody ci01arowe* zaadowane do granic mo1liwo@ci. Gonierze syszeli ju1* 1e
radzieckie czogi dotary do
6ranienburga. #rukenberg zdecydowa wi0c wybra> drog0 biegnc bardziej
na zac'"d. Dosta> si0 do /erlina nie byo wcale atwo. )szyscy A jednostki*
maruderzy* uc'od3cy i robotnicy $rzymusowi A $oruszali si0 w odwrotnym
kierunku. )ielu 1onierzy )e'rmac'tu wy@miewao si0 z oc'otnik"w z
%C'arlemagne(* woajc* 1e jad w zu$enie z stron0. =iekt"rzy $ukali si0 w
gow0* wskazujc na szaleczy c'arakter wy$rawy. Nnni krzyczeli* ze wojna ju1 si0
koczy. =a$otkano tak1e $ododdzia czno@ci z Dywizji %=ordland(. Eego dow"dca
twierdzi* 1e otrzyma rozkazy $rzegru$owania si0 do ;zlezwikaAHolsztynu.
#rukenberg nie mia wtedy jednak 1adnyc' mo1liwo@ci* by te stwierdzenia
zwery+ikowa>. =ie wiedzia jeszcze nic o k"tni i nie$orozumieniac' mi0dzy
Lieglerem a )eidlingiem.
!o ataku radzieckiego samolotu* w kt"rym zgin jeden z 1onierzy i
usyszeniu odgos"w radzieckiej artylerii #rukenberg skierowa swoj kolumn0 na
wskie drogi* kt"re $ozna jeszcze $rzed wojn* su1c w /erlinie. )ykorzysta
oc'ron0* jak daway $odberliskie sosnowe lasy i zbli1y si0 znacznie do miasta.
!osuwanie si0 do $rzodu stawao si0 jednak coraz trudniejsze z $owodu drogowyc'
barykad i wysadzonyc' most"w. #rukenberg nakaza* by samoc'ody ci01arowe
$owr"ciy do =eustrelitz. Latrzyma $rzy sobie tylko dwa trans$ortery o$ancerzone*
a 1onierze $ozostae < kilometr"w musieli $okona> na $iec'ot0.
Do teren"w s$ortowyc' Czeszy* Ceic'ss$orts+eld* tu1 obok ;tadionu
6lim$ijskiego* dotarli okoo
1<.<< wieczorem. /yli ju1 bardzo wyczer$ani* ale $oniewa1 wi0kszo@> z nic'
wy$ia s$ecjalnie $rzygotowane dla $ilot"w kakao z am+etamin* nie mogli w 1aden
s$os"b zasn>. #rukenberg ze swoim adiutantem* ka$itanem !ac'urem* ruszy
$rzez wyludniony /erlin* aby zameldowa> si0 u
Fegeleina w #ancelarii Czeszy. )@r"d +rancuskic' oc'otnik"w rozesza si0
wtedy $ogoska* 1e sam
Hitler dokona $rzegldu ic' oddziau.
Ceic's+D'rer ;; Himmler* kt"ry mija oddzia #rukenberga tego ranka*
$rzekroczy ju1 sw"j
Cubikon. %)ierny Heinric'(* jak nazywano go z $ewnym rozbawieniem w
najbli1szym otoczeniu
FD'rera* zosta teraz kons$iratorem i s$iskowcem. =ie mia jednak do tego
talentu* brakowao mu te1 $rzekonania do tego* co robi. Eego jedynym atutem byo
to* 1e Hitler nigdy nie wyobra1a sobie* by Ceic's+D'rer* kt"ry stworzy motto dla
oddzia"w ;; A %Ioim 'onorem jest wierno@>( A okaza si0 zdrajc.
)edug ;$eera* Himmler nie m"g wci1 wybaczy> Hitlerowi rozkazu
$ozbawienia Dywizji
)a++enA;; na )0grzec' 'onorowyc' oznak i o$asek. &dyby jednak Hitler
wezwa go wtedy do siebie i $owiedzia* 1e ceni go wy1ej ni1 na $rzykad
/ormanna* z $ewno@ci oczy Ceic's+D'rera wy$eniyby si0 zami i $odbudowaby
swoje oddanie s$rawie narodowego socjalizmu. Lamiast tego Himmlera
s$arali1owaa niemo1no@> $odj0cia jakiejkolwiek decyzji. !o$eni jednak ogromny
bd* $odejmujc negocjacje z zac'odnimi aliantami* uwa1ajc* 1e %tylko on jest w
stanie utrzyma> $orzdek(.
) czasie $ierwszyc' dw"c' s$otka z 'rabi /ernadotte\em Himmler nie
o@miela si0 wyj@> w rozmowac' $oza kwesti0 uwolnienia wi03ni"w oboz"w
koncentracyjnyc'. %Ceic's+D'rer straci ju1 kontakt z rzeczywisto@ci( A $owiedzia
;c'ellenbergowi /ernadotte $o s$otkaniu* kt"re odbyo si0 nast0$nego dnia $o
urodzinac' Hitlera. Himmler nie $rzyjmowa te1 wcale rad ;c'ellenberga* kt"ry
namawia go do odsuni0cia od wadzy czy nawet zamordowania Hitlera* czowieka*
kt"remu tak dugo by wierny.
;c'ellenberg $rzekona tylko zwierzc'nika* by nie $owraca kwietnia do
bunkra w #ancelarii
Czeszy* gdy usysza od Fegeleina o wybuc'u w@cieko@ci Hitlera. 6bawia
si0* 1e gdy jego $rzeo1ony s$otka si0 znowu z FD'rerem* jego za$a do $odj0tyc'
ju1 $rzedsi0wzi0> osabnie.
Himmler o+iarowa $rzyboczny batalion ;; do obrony /erlina. Hitler
natyc'miast si0 zgodzi i wskaza nawet na ma$ie* gdzie ma zosta> wykorzystany* w
9iergarten* w $obli1u #ancelarii
Czeszy. )yda r"wnie1 rozkazy* aby $rzenie@> w inne miejsce wa1nyc'
wi03ni"w A Prominenten A
tak* aby mo1na byo natyc'miast dokona> ic' egzekucji* gdy dojdzie do
cakowitej kl0ski.
) nocy , kwietnia Himmler i ;c'ellenberg s$otkali si0 $onownie z
/ernadotte\em w Lubece.
Himmler wiedzia ju1 o decyzji Hitlera $o$enienia samob"jstwa i
zdecydowa si0 na $odj0cie $owa1nyc' rozm"w. Lwr"ci si0 o+icjalnie do 'rabiego o
nawizanie kontaktu z aliantami zac'odnimi* aby do$rowadzi> do $rzerwania ognia
na +roncie zac'odnim. 6bieca $rzy tym wysanie wszystkic' wi03ni"w
$oc'odzcyc' z kraj"w skandynawskic' do ;zwecji.
Dla ostatnic' Gyd"w* kt"rzy $ozostali $rzy 1yciu w /erlinie* zbli1anie si0
4rmii Czerwonej do miasta znaczyo albo koniec wieloletniego straszliwego
koszmaru albo egzekucj0. Hans 6skar
LBwenstein* aresztowany w !oczdamie* zosta zabrany do obozu
$rzej@ciowego na ;c'ulstrasse* kt"ry mie@ci si0 w byym 1ydowskim sz$italu na
$"nocy dzielnicy )edding. =a dw"c' $i0trac' wi0ziono $onad 5<< os"b* kt"rym za
cae $o1ywienie miay starczy> obierki z ziemniak"w* surowe buraki oraz
/assersuppe. )@r"d wi03ni"w byo wielu $"AGyd"w* jak LBwenstein* kt"ryc'
nazi@ci okre@lali terminem ;isc#lin$e A mieszacy. Lnajdowali si0 te1 tu
$rzedstawiciele u$rzywilejowanej warstwy Gyd"w* c'ronionyc' $rzez nazist"w*
Sc#utzjuden! na $rzykad ci* kt"rzy organizowali igrzyska olim$ijskie w /erlinie.
Gydzi $oc'odzcy z innyc' kraj"w i $osiadajcy obywatelstwo kraj"w neutralnyc'*
szczeg"lnie z 4meryki !oudniowej* mogli $rze1y> tylko dzi0ki temu* 1e ic' rodziny
say stale do administracji wi0zienia $aczki z kaw.
Dow"dca obozu* ;;A6bersturmbann+D'rer Doberke* otrzyma co $rawda
rozkaz* aby zlikwidowa> wszystkic' wi03ni"w* ale w$rawio go to tylko w jeszcze
wi0ksze zdenerwowanie. )ybrali oni w tym czasie s$o@r"d siebie rzecznika* kt"ry
za$ro$onowa komendantowi $rosty* nieskom$likowany ukad. !owiedzia
DoberkemuM %)ojna ju1 si0 koczy. Ee1eli uratuje $an nasze 1ycie* my uratujemy
$askie(. )i03niowie $rzygotowali du1y arkusz $a$ieru* na kt"rym wszyscy si0
$od$isali. 9en %list 1elazny( stwierdza* 1e ;;A6bersturmbann+D'rer Doberke
uratowa 1ycie 1ydowskim wi03niom.
Dwie godziny $o tym* jak dostarczyli dokument* znikn0y stra1e na bramac' i
w samym obozie.
4le wyzwolenie nie oznaczao wcale koca cier$ie. Cadzieccy 1onierze
gwacili $otem 1ydowskie dziewcz0ta i kobiety* kt"re $rzetrway ob"z* za$ewne nie
zdajc sobie s$rawy z tego* co tam $rzeszy.
Lbli1ajc si0 do /erlina 4rmi0 Czerwon witaa %caa mi0dzynarod"wka A
radzieccy* +rancuscy* angielscy* amerykascy* woscy i norwescy jecy wojenni(*
razem z kobietami i dziewcz0tami* kt"re tra+iy do Czeszy na roboty. Iarszaek
#oniew* idcy ze swoimi wojskami na /erlin od $oudnia* ze zdumieniem
zaobserwowa* 1e $ost0$uj oni $o @ladac' $ozostawionyc' $rzez gsienice
czog"w* wiedzc* 1e tam z $ewno@ci nie ma min.
&rossman* kt"ry $rzyjec'a tu ze wsc'odu* widzia r"wnie1 %setki brodatyc'
rosyjskic' c'o$"w z ic' kobietami i dzie>mi(. Lauwa1y na ic' twarzac' %wyraz
$onurej des$eracji(. /yli to wyznaczeni $rzez =iemc"w starostowie rosyjskic'
wiosek lub lokalni $olicjanci* kt"rzy uciekli $rzed 4rmi Czerwon a1 tu* $od /erlin.
9eraz nie $ozostao im nic innego* jak tylko da> si0
%wyzwoli>(.
%;tara kobieta maszerowaa z /erlina A zanotowa &rossman w swoim
notatniku. A =a gowie miaa szal. )ygldaa* jakby bya na jakiej@ $ielgrzymce w
Cosji. =a ramieniu trzymaa $arasol i wielki aluminiowy rondel(.
C'ocia1 Hitler wci1 s$rzeciwia si0 $omysom $rzerzutu wojsk z +rontu
zac'odniego na wsc'odni* #eitel i Eodl zdawali ju1 sobie s$raw0* 1e nie ma innego
wyj@cia. )ydziay o$eracyjne sztab"w
)e'rmac'tu wyday nawet od$owiednie rozkazy. !odejrzenia ;talina stay
si0 samos$eniajcym si0 $roroctwem.
;talina zajmowaa w tym czasie (Xte noire @ !olska. =ie mia najmniejszego
zamiaru zmienia> skadu $olskiego Czdu 9ymczasowego. Dla niego s$rawa bya
jasna i 1yczenia !olak"w si0 nie liczyy. . kwietnia $isa do $rezydenta 9rumanaM
%Lwizek Cadziecki ma $rawo do tego* aby $odj> wszelkie wysiki ustanowienia w
!olsce rzdu $rzyjaznego #rajowi Cad(. 9o oczywi@cie oznaczao w $raktyce
$oddanie kraju cakowitej radzieckiej kontroli. %#oniecznym jest r"wnie1 wzi0cie
$od uwag0 +aktu* 1e !olska graniczy* w odr"1nieniu od )ielkiej /rytanii i ;tan"w
Ljednoczonyc'* ze Lwizkiem Cadzieckim(. 9eraz* gdy /erlin by okr1ony* a
alianci zac'odni zatrzymani na Oabie* ;talin nie mia ju1 1adnego $owodu* aby dalej
by> ust0$liwym. Iimo wszystkic' wcze@niejszyc' oskar1e amerykaskic' si
$owietrznyc'* 4rmia Czerwona nie miaa najmniejszego zamiaru nikogo
$rze$rasza>* gdy 5 radzieckic' my@liwc"w zaatakowao
amerykaskie samoloty i zestrzelio jeden z nic'.
;talin wci1 wywiera mocny nacisk na swoic' dw"c' marszak"w i $odsyca
rywalizacj0 mi0dzy nimi. 6d @witu , kwietnia linia rozgraniczenia mi0dzy 1
Frontem /iaoruskim Gukowa a 1
Frontem Kkraiskim #oniewa zostaa $o$rowadzona $oza LDbben. Cign0a
si0 na $"noc* do centrum /erlina. 4rtyleria $rawego skrzyda +rontu #oniewa bya
rozlokowana wzdu1 tor"w do
4n'alter /an'o+. #or$us $ancerny Cybaki znajdowa si0 w tym czasie w
Iariendor+* nad kanaem
9eltow* dokadnie 2 kilometr"w od tej stacji kolejowej. Guk"w nie mia
najmniejszego $oj0cia* 1e armia Cybaki jest ju1 w /erlinie* a1 do koca , kwietnia*
gdy z jego sztabem skontaktowa si0 o+icer cznikowy z 1 4rmii !ancernej &wardii
#atukowa* kt"ra nadcigaa od wsc'odu.
!o dotarciu nad kana 9eltow kwietnia trzy kor$usy Cybaki otrzymay
jeden dzie na $rzygotowanie si0 do jego s+orsowania. /etonowe brzegi kanau i
$rzygotowane do obrony magazyny $o jego $"nocnej stronie s$rawiay* 1e nie byo
to $roste zadanie. #anau broniy oddziay -olkssturmu* a niedawno wzmocnili je
1onierze z 18 i < Dywizji &renadier"w
!ancernyc'. Dwa dni wcze@niej Cosjanie zwr"cili si0 o ws$arcie ci01kiej
artylerii* ale okazao si0* 1e droga z Lossen zostaa zablokowana mas radzieckic'
konnyc' woz"w z zao$atrzeniem* kierujcyc' si0 na /erlin. &dyby Lu+twa++e miaa
jeszcze wtedy jakie@ samoloty* droga stanowiaby idealny cel do ataku. .8 Dywizja
!iec'oty &wardii 8 4rmii Ouczinskiego $rzybya nad kana o wyznaczonym czasie*
aby $rzygotowa> si0 do zaj0cia $rzycz"k"w. ;tarano si0 te1 mimo wszystko
$odcign> jak najszybciej artyleri0. Do wieczoru , kwietnia na stanowiskac'
ogniowyc' miao znale3> si0 ,<<< dzia i ci01kic' mo3dzierzy.
9a ka1dy kilometr +rontu $owinno $rzy$ada> 52< dzia i ci01kic' mo3dzierzy*
w tym 12A i <,A
milimetrowe 'aubice.
6 5.< rano . kwietnia roz$ocz si0 artyleryjski ostrza. #oncentracja ognia
bya nawet bardziej intensywna* ni1 $rzy +orsowaniu 6dry czy =ysy Ou1yckiej. !od
koniec ostrzau sam #oniew $ojawi si0 na $unkcie obserwacyjnym Cybaki. L
$askiego dac'u o@mio$i0trowego budynku biurowego o+icerowie i dow"dcy 1
Frontu Kkraiskiego obserwowali skutki naway artyleryjskiej $o drugiej stronie
kanau. Lniszczenia dokonane $rzez artyleri0 $ot0goway dodatkowo naloty
samolot"w. )tedy $iec'ota zacz0a s$uszcza> na wod0 skadane odzie desantowe i
drewniane odzie wiosowe. 6 7.<< rano na $rzeciwlegym brzegu znalazy si0
$ierwsze bataliony $iec'oty* tworzc $rzycz"ek. !o $oudniu zakoczono budow0
most"w $ontonowyc' i $rzez kana $rze$rawiy si0 $ierwsze czogi.
6brona $oudniowoAwsc'odniej cz0@ci /erlina c'wiaa si0* zanim jeszcze
roz$ocz0to +orsowanie kanau 9eltow. 6 @wicie , kwietnia kilka jednostek $iec'oty
Czujkowa na $oudniu od #B$enick $rzekroczyo rzeki ;$rew0 i Da'me i ruszyo na
Falkenberg. 9am znalazo mn"stwo r"1nego rodzaju odzi. ) cigu dnia i nocy
dywizje $iec'oty gwardii Czujkowa i czoowe brygady $ancerne
#atukowa $rzesun0y si0 w kierunku /ritz i =eukBlln. Gonierze z 8
#or$usu !iec'oty &wardii twierdzili $"3niej* 1e cywile byli tak $rzestraszeni* 1e
%$rawie lizali ^nasze_ buty(. )e wczesnyc' godzinac' rannyc' . kwietnia jeden z
kor$us"w 2 4rmii Kderzeniowej* ws$ierany $rzez kanonierki z Dnie$rzaskiej
Flotylli )ojennej* $rzekroczy ;$rew0 na $"noc od $arku 9re$tow.
&dy . kwietnia wzeszo soce* $ozostao@ci kor$usu )eidlinga* kt"re
$o$rzedniej nocy uzu$eniy $aliwo na lotnisku 9em$el'o+* roz$ocz0y kontratak
$rzeciwko $odw"jnemu zagro1eniu. Iimo 1e wci1 walczce Kr6lewskie t3$r3s3 z
batalionu czog"w ci01kic' $uku
%Hermann Jon ;alza( Dywizji %=ordland( zniszczyy kilka czog"w N;A*
$rzewaga radziecka bya $rzygniatajca. Dow"dca dywizji 2 4rmii Kderzeniowej
zanotowaM %) cigu trzec' godzin jednostki ;; $odj0y sze@> kolejnyc' atak"w* ale
za ka1dym razem zostay od$arte. !ole bitwy $okryy ciaa w czarnyc' mundurac'.
!on0y Panter3 i Ferd3nand3. Eu1 koo $oudnia nasza dywizja moga znowu ruszy>
do $rzodu. Laj0a $ark 9re$tow* a o zmierzc'u dotara do obwodowej linii kolei
miejskiej* ;A/a'n(. %9o bya zaci0ta i krwawa bitwa A na$isa jeden z niemieckic'
1onierzy. A =ie byo miejsca na lito@>(. 6+icerowie $olityczni $rzekonywali
1onierzy* 1e w bitwie o /erlin bior udzia %)asow i jego 1onierze(. 9o byo
oczywist nie$rawd. )asowcy w tym czasie znajdowali si0 w okolicac' !ragi.
!odczas gdy armie $ancerne +rontu #oniewa +orsoway kana 9eltow* jego
tyy znalazy si0 w du1ym niebez$ieczestwie. L zac'odu oddziay armii )encka
szy na 9ruenbrietzen i /eelitz. =a $rawo od )encka : 4rmia $r"bowaa si0
natomiast wydosta> z okr1enia* z kota w lasac' na $oudniowy wsc'"d od /erlina.
&enera Ouczinski skierowa ju1 cz0@> swojej 8 4rmii na wsc'"d* wzdu1
autostrady /erlin A Cottbus. C"wnie1 ;tawka* kt"ra do tej $ory czynia niewiele* aby
do$rowadzi> do izolacji : 4rmii* zareagowaa szybko i stanowczo. &"wny
marszaek lotnictwa =owikow* dow"dca si $owietrznyc'* otrzyma rozkaz
nadzorowania $rocesu koncentracji *15 i 18 4rmii Lotniczyc'* kt"re miay zosta>
wykorzystane $rzeciwko 8< <<< 1onierzy wci1 znajdujcyc' si0 w $odberliskic'
lasac'. Dow"dcy radzieccy nie wiedzieli jeszcze* czy =iemcy b0d $r"bowali
$rzedrze> si0 do /erlina* czy te1 rusz na zac'"d* aby $oczy> si0 z 1 4rmi
generaa )encka.
=ajgorsze obawy $iel0gniarek w kom$leksie sz$italnym w /eelitzAHeilstStten
zi@ciy si0 ju1 rankiem . kwietnia. 9o wa@nie tego dnia $oczuy dr1enie ziemi i
usyszay odgos silnik"w radzieckic' czog"w. Eedna z kolumn $ancernyc'
Leluszenki* zmusiwszy $rzedstawicieli szwajcarskiego Czerwonego #rzy1a do
zej@cia z drogi* wtoczya si0 mi0dzy sz$italne baraki.
Czogi@ci uzbrojeni w $istolety maszynowe ruszyli do $ierwszego z nic'.
Nnteresoway ic' zegarki i krzyczeli Fri' Fri' !iel0gniarki i $acjenci zacz0li obawia>
si0 najgorszego. 9ylko dzieci ze sz$itala w !oczdamie nie zdaway sobie jeszcze
s$rawy* co si0 wa@ciwie dzieje.
!iel0gniarki nie wiedziay jeszcze* 1e wkr"tce uratuj je modzi 1onierze
)encka. Hitler by wci1 @wi0cie $rzekonany* 1e armia )encka ocali /erlin. 6 tak
zwanej &ru$ie 4rmijnej ;teinera w bunkrze Hitlera nie ws$ominano ju1 ani sowem.
Lojalny jak zawsze wobec FD'rera wielki admira
DBnitz de$eszowa* 1e wysya wszystkic' dost0$nyc' w tej c'wili marynarzy*
aby walczyli o los
=iemiec w /erlinie. Iieli oni dotrze> do stolicy Czeszy samolotami
trans$ortowymi =u@HI i wyldowa> w @rodku miasta. !lan ten by ty$owym
$rzykadem cakowitego oderwania si0 dow"dc"w od wojennyc' reali"w.
) bunkrze w #ancelarii Czeszy nikt jednak nie oczekiwa* 1e $rzyb0d jakie@
$osiki. Dotarcie tu o $"nocy ;;A/rigade+D'rera #rukenberga z 1onierzami
wywoao wi0c s$ore zaskoczenie. &dy za$rowadzono go do generaa #rebsa*
kt"rego zna jeszcze z 1:., roku z &ru$y 4rmii %rodek(*
ten $rzyzna otwarcie* jak bardzo jest zdumiony ic' $rzybyciem. ) cigu
ostatnic' czterdziestu o@miu godzin wydano wiele rozkaz"w $rzegru$owania si0
jednostek do /erlinaM %!an jest jedynym* kt"remu udao si0 tu dotrze>(.
/ukier Hitlera w #ancelarii Czeszy* mimo ogromnyc' nakad"w $oniesionyc'
na jego budow0* nie zosta nale1ycie wy$osa1ony w s$rz0t i systemy czno@ci.
Iajor Freytag Jon Loring'oJen i ka$itan /oldt mieli teraz tylko jedyn metod0
ustalania $ost0$"w 4rmii Czerwonej w mie@cieM
dzwonili $o $rostu $od kolejne numery w $oszczeg"lnyc' dzielnicac'* kt"re
znale3li w ksi1ce tele+onicznej. Ee1eli tele+ony odbierali mieszkacy* $ytano ic' o
$ozycje wroga. &dy gos w suc'awce nale1a do Cosjanina* kt"rzy zwykle
wykrzykiwali do tele+onu ca litani0 $rzeklestw* s$rawa bya jasna. Loring'oJen i
/oldt otrzymywali tak1e de$esze agencji Ceutera od Heinza
Lorenza* sekretarza $rasowego HitleraV obaj stali si0 w bunkrze jedynym
3r"dem wiarygodnej in+ormacji.
)i0kszo@> lokator"w bunkra nie miaa nic do roboty. C'odzili bez celu*
siedzieli* $ili* dyskutowali.
=a $rzykad o tym* czy le$iej si0 zastrzeli> czy otru> cyjankiem. Eakby
$ogodzili si0 ju1 z tym* 1e nikt tego miejsca nie o$u@ci 1ywy. C'ocia1 w bunkrze
byo zimno i wilgotno* warunki i tak $anoway tu le$sze ni1 w jakimkolwiek
sc'ronie czy $iwnicy. )ci1 bya woda* $rd* nie brakowao jedzenia ani $icia.
Dziaay kuc'nie* wydawano $osiki.
/erliczycy nazywali teraz swoje miasto %eic#ssc#eiter#aufen A stosem
$ogrzebowym Czeszy.
Ludno@> cywilna wiele ju1 ucier$iaa z $owodu walk ulicznyc' w mie@cie.
#a$itan Catienko z
9uy* z 4rmii !ancernej &wardii /ogdanowa* za$uka do drzwi jednej z
$iwnic w Ceinickendor+* $"nocnoAzac'odniej dzielnicy miasta. #iedy nikt nie
otwiera* ko$ni0ciem otworzy drzwi. 9ra+ia go w tym momencie seria z $istoletu
maszynowego. Gonierze armii /ogdanowa* kt"rzy byli razem* z ka$itanem* zacz0li
strzela> do @rodka $rzez okna i drzwi. Lastrzelili zab"jc0 swojego dow"dcy A
modego czowieka w cywilnym ubraniu* kt"ry wyglda na o+icera )e'rmac'tu. )
tej strzelaninie zgin0li r"wnie1 kobieta i dziecko. Ieldunek stwierdzaM %!otem
budynek zosta otoczony $rzez naszyc' 1onierzy i s$alony(.
;miersz zajmowa si0 wyszukiwaniem ukrywajcyc' si0 o+icer"w
)e'rmac'tu. !owoano nawet s$ecjaln gru$0 @ledcz. )a1n rol0 w niej odgrywa
jeden z =iemc"w* czonek $artii nazistowskiej od 1:7 roku* kt"ry w ten s$os"b
$r"bowa ocali> swoje 1ycie. !ojmano wtedy okoo
< o+icer"w* w tym jednego $ukownika. %Eeden z o+icer"w zabi 1on0* a
$otem $o$eni samoAb"jstwo* gdy ;miersz za$uka do jego drzwi( A $isano w
meldunku $rzesanym na wy1sze szczeble.
Czerwonoarmi@ci r"wnie1 wykorzystywali berliskie tele+ony* tyle tylko* 1e
raczej dla zabawy* ni1 dla uzyskania jakic'kolwiek in+ormacji. ) czasie
$rzeszukiwania mieszka cz0sto dzwonili $od losowo wybrane numery* aby w ten
s$os"b ogosi> swoj obecno@> w mie@cie. Eeden z o+icer"w $olitycznyc'
komentowaM %ogromnie to zaskakiwao mieszkac"w /erlina(. 9o byo niedugo
$rzed tym* gdy oddzia $olityczny 2 4rmii Kderzeniowej zacz donosi>
$rzeo1onym o
%wy$adkac' nadzwyczajnyc'( A od grabie1y $o jazd0 $o $ijanemu A oraz o
%niemoralnyc' zac'owaniac'(.
)ielu $rawdziwyc' frontowik6w zac'owywao si0 bez zarzutu. &dy 1onierze
$ododdziau sa$er"w z , 4rmii Kderzeniowej weszli do jednego z mieszka*
%malutka babuleka( $owiedziaa im* 1e c"rka jest c'ora i le1y w "1ku. =aj$ewniej
w taki naiwny s$os"b $r"bowaa c'roni> j $rzed zgwaceniem. ;a$erzy
zac'owywali si0 tak* jakby nie zdawali sobie z tego s$rawy* zostawili nawet
kobietom nieco jedzenia i ruszyli dalej. Nnni nie byli tak uczynni. Nc' bezwzgl0dno@> i
okruciestwo tumaczono $"3niej jako e+ekt %$rzemocy c'arakterystycznej w czasie
wojny(* a traktowanie kobiet za %substytut zadawania kl0ski wrogowi(. Eeden z
'istoryk"w zauwa1y* 1e $ierwsza +ala +rontowej $rzemocy szybko wzbieraa* ale
$otem szybko te1 gasa. !roces ten zawsze roz$oczyna si0 od nowa* gdy tylko
$ojawiy si0 nowe jednostki i nowi 1onierze.
Dwudziestego czwartego kwietnia , 4rmia Kderzeniowa wykorzystaa swoj
2 Dywizj0 4rtylerii
Ci01kiej w jednym z sektor"w miasta* gdzie o$"r =iemc"w by szczeg"lnie
silny. 6gie ci01kic' dzia zniszczy siedemna@cie dom"w* $od gruzami zgin0o 1<
obroc"w /erlina.
Czerwonoarmi@ci twierdzili $"3niej* 1e w czterec' z tyc' dom"w =iemcy
wywiesili nawet biae +lagi* ale $otem znowu otworzyli ogie. Ldarzao si0 to cz0sto.
=iekt"rzy 1onierze* g"wnie z
-olkssturmu* c'cieli si0 $odda> i ukradkiem wywieszali biae +lagi* ale
zawsze znajdowali si0 +anatycy* kt"rzy walczyli do koca.
) jednym z miejsc =iemcy $r"bowali organizowa> kontratak* ws$ierani
$rzez trzy dziaa samobie1ne. Laama si0 on dzi0ki bo'aterstwu zwiadowcy
;zul1enki* kt"ry zabra ze sob trzy
Panzerfaust3 i zaj stanowisko w zburzonym domu. =ie za$rzesta walki
nawet wtedy* gdy zosta oguszony niemieckim $ociskiem i zasy$any gruzem.
)kr"tce $ierwsze dziao wroga stan0o w ogniu* drugie zostao uszkodzone* a
trzecie wyco+ao si0 w $o@$iec'u. ;zul1enko za ten wyczyn otrzyma tytu /o'atera
Lwizku Cadzieckiego* ale zgin ju1 nast0$nego dnia z rk %terrorysty w ubraniu
cywilnym(. Lnaczyo to w"wczas* 1e zabi go jaki@ 1onierz -olkssturmu. Cadziecki
$ogld na $ojmowanie terroryzmu w danym wy$adku $rawie nie r"1ni si0 od
de+inicji u1ywanej $rzez )e'rmac't w czasie o$eracji %/arbarossa(.
=iedaleko miejsca* gdzie doszo do tyc' wydarze* )asilij &rossman
zatrzyma sw"j samoc'"d.
/yo to w dzielnicy )eissensee* w $"nocnoAwsc'odniej cz0@ci /erlina* na
obszarze dziaania ,
4rmii Kderzeniowej. !o c'wili samoc'"d zosta otoczony $rzez c'o$c"w
$roszcyc' o cukierki i $atrzcyc' z ogromn ciekawo@ci na ma$0 rozo1on na
jego kolanac'. &rossmana zaskoczyo tak @miae zac'owanie c'o$c"w. Lacz
rozglda> si0 dookoa. %)ydawao nam si0* 1e /erlin to jedne wielkie koszary* a tu
tyle ogrod"w i kwiat"w A zanotowa. A Lewszd doc'odz grzmoty artylerii.
4le gdy za$adnie cisza* mo1na usysze> @$iew $tak"w(.
wit 2 kwietnia* kiedy #rukenberg o$uszcza zniszczon #ancelari0 Czeszy*
by zimny i bezc'murny. Lac'odni /erlin wydawa si0 zaskakujco cic'y i $usty. )
kwaterze )eidlinga na
Ho'enzollerndamm nikt ju1 nie my@la o jakic'kolwiek @rodkac'
bez$ieczestwa. )artownicy 1dali tylko okazania ksi1eczek 1odu. )eidling
$owiedzia #rukenbergowi* 1e jego wyczer$any walkami kor$us zosta $odzielony*
aby wzmocni> odcinki obrony obsadzone $rzez oddziay
Hitlerjugend i -olkssturmu* kt"re same nie byyby w stanie zbyt dugo si0
utrzyma>. #rukenberg mia teraz $rzej> sektor C obrony w $oudniowoAwsc'odniej
cz0@ci miasta* w tym 11 Dywizj0
&renadier"w !ancernyc' %=ordland(. ) czasie rozmowy odni"s wra1enie*
1e Lieglera* kt"rego wa@nie $ozbawiono dow"dztwa tej dywizji* oskar1ono g"wnie
o niedo$ilnowanie zwarto@ci bojowej jednostki.
6ceny $rzyczyn dymisji Lieglera byy bardzo r"1ne. ;ze+ sztabu )eidlinga*
$ukownik Ce+ior* uwa1a* 1e %Liegler otrzyma tajne rozkazy od Himmlera* aby
wyco+a si0 do ;zlezwikaAHolsztynu(
i dlatego wa@nie zosta aresztowany. Liegler wydawa si0 by> jednym z tyc'
nielicznyc' dow"dc"w )a++enA;;* kt"rzy widzieli bezsens $rowadzonej walki. 9u1
$rzed zdj0ciem ze stanowiAska zezwoli ;;AHau$tsturm+D'rerowi !e'rssonowi na
wizyt0 w ambasadzie szwedzkiej* aby dowiedzie> si0* czy ;zwedzi z jego jednostki
mog liczy> na $omoc w $owrocie do kraju.
Eeden z naocznyc' @wiadk"w twierdzi* 1e Liegler zosta aresztowany rano w
swojej kwaterze na
Hasen'eidestrasse* na $"noc od lotniska 9em$el'o+* $rzez nieznanego z
nazwiska ;;A
/rigade+D'rera. !rzyby on z uzbrojon eskort* kt"ra zabez$ieczya okolice
kwatery. Liegler* kt"rego $od $istoletami maszynowymi $rowadzono do
samoc'odu* zasalutowa swoim o+iceromM
;eine &erren! alles 7ute' ) tym momencie jeden z jego o+icer"w* ;;A
;turmbann+D'rer -ollmer* zd1y krzykn>M %Co do diaba si0 tu dzieje`U Co teraz`
Lostali@my bez dow"dcyU(. )edug relacji
#rukenberga $rzekazanie dowodzenia odbyo si0 jednak w cakiem normalny
s$os"b* a Liegler $ojec'a sam do #ancelarii Czeszy.
) ka1dym razie %bezkr"lewie( nie trwao dugo. #rukenberg $rzyby zaraz
$o godzinie 1.<< z 1onierzami Feneta z batalionu %C'arlemagne(. )ydawa si0
ogromnie zaskoczony* gdy dowiedzia si0* 1e z $uk"w grenadier"w $ancernyc'
%=orge( i %Danmark( $ozostao zaledwie $o batalionie.
Cannyc' z tyc' jednostek trans$ortowano do $unktu o$atrunkowego
mieszczcego si0 w $iwnicy na Hermann$latz. =ie byo to najbez$ieczniejsze
miejsce. !oza tym warunki $anoway tam okro$neV ludzie %le1eli na $okrytyc'
$lamami krwi stoac'* jak w rze3ni(.
6statni niemiecki $rzycz"ek $o $oudniowej stronie kanau 9eltow $od /ritz
zosta o$uszczony w $anice* zanim jeszcze #rukenberg $rzej dowodzenie
jednostk. Gonierze $uk"w %=orge( i
%Danmark( czekali niecier$liwie nad kanaem na trans$ort. ;amoc'ody nie
mogy jednak si0 $rzedosta> $rzez sterty gruzu le1ce na ulicac'. &dy wreszcie
dotary na miejsce* rozleg si0 ostry* $rzera3liwy krzyk Panzer durc#$e(roc#en' Doszo
do $aniki. ;trac' $rzed czogami* kt"ry o$anowa nawet )eteran"w wielu
kam$anii* by tak wielki* 1e wszyscy w $o$oc'u ruszyli do ci01ar"wek* kt"re
stanowiy atwy cel dla czog"w 9A,.. ;amoc'ody z ucze$ionymi na zewntrz
lud3mi odjec'ay jak mogy najszybciej.
&dy $osuwali si0 na $"noc Hermannstrasse* zobaczyli na$is na @cianieM
%Ldrajcy z ;; $rzedu1aj t0 wojn0U(. Gonierze nie mieli wt$liwo@ci* kto to na$isaM
%9o na $ewno komuni@ci. Czy1by trzeba byo stawi> czoa r"wnie1 wrogowi
wewn0trznemu`(.
)kr"tce radzieckie czogi zaatakoway $ozostao@ci Dywizji !ancernej
%IDnc'eberg(* kt"re broniy si0 na lotnisku 9em$el'o+ w@r"d wrak"w samolot"w
my@liwskic' Focke@/ulf. 6gie radzieckiej artylerii* czog"w i katiusz* koncentrowa
si0 $o $rawej stronie stanowiska dowodzenia
Dywizji %=ordland(. #rukenberg zosta lekko ranny w twarz odamkiem
jednego z $ocisk"w.
=eukBlln mocno $enetroway ju1 jednostki radzieckie i #rukenberg nakaza
$rzygotowanie $ozycji obronnyc' wok" Hermann$latz. Dwie wie1e domu
towarowego #arstadt stanowiy idealny $unkt* skd mo1na byo obserwowa>
$ost0$y radzieckiego natarcia A 2 4rmii Kderzeniowej z $arku
9re$tow* 8 4rmii &wardii i 1 4rmii !ancernej &wardii z =eukBlln oraz ,
4rmii !ancernej &wardii z Iariendor+u.
#rukenberg rozlokowa $oow0 Francuz"w $od dow"dztwem Feneta $o
$rzeciwnej stronie
Hermann$latz z Panzerfaustami! aby ode$rze> ataki czog"w radzieckic'.
Fenetowi $rzydzielono r"wnie1 1<< czonk"w Hitlerjugend. !oinstruowano ic'* aby
od$alali Panzerfaust3 do$iero w"wczas* gdy czogi b0d ju1 bardzo blisko* i by
celowali w wie10. ) )a++enA;; uwa1ano* 1e takie tra+ienie s$owoduje wyczenie z
walki caej zaogi czogu.
)ieczorem i w nocy Francuzi zniszczyli 1. radzieckic' czog"w. 6$"r
wyra3nie zaskoczy czerwonoarmist"w i s$owodowa zatrzymanie natarcia. 9rzec'
modyc' 1onierzy z batalionu
4rbeitsdienstu* z jednym karabinem maszynowym* zatrzymao $rzez
czterdzie@ci osiem godzin kolejne radzieckie ataki $od mostem Halensee* na
zac'odnim skraju #ur+Drstendamm.
/itwa o lotnisko 9em$el'o+ trwaa cay nast0$ny dzie. Cadziecka artyleria i
katiusze rozwaliy wszystkie budynki administracyjne. )ewntrz* $o korytarzac'
nioso si0 ec'o krzyk"w rannyc'* wsz0dzie byo $eno dymu i unosia si0 wo
$alonyc' c'emikali"w. %!o ostrzale nast$ia dziwna cisza. /yo to jednak tylko
$reludium do kolejnego ataku radzieckic' czog"w(.
#iedy mocno ju1 osabiony kor$us )eidlinga wyco+ywa si0 $o $oudniu 2
kwietnia w kierunku centrum miasta* Hitler wezwa generaa do swojego bunkra.
%;ytuacja musi si0 wreszcie $o$rawi> A $owiedzia )eidlingowi. A L $oudniowego
zac'odu do /erlina nadcignie 1 4rmia generaa
)encka i razem z : 4rmi zadany zostanie $rzeciwnikowi druzgoccy cios. L
$oudnia nadejd siy dowodzone $rzez ;c'Brnera. 9e uderzenia zmieni wreszcie
sytuacj0 na nasz korzy@>(.
) tym samym mniej wi0cej czasie genera Jon Ianteu++el w skadanyc'
$rzez siebie meldunkac' $odkre@la niebez$ieczestwa* $rzed jakimi stan +ront
wsc'odni $o rozbiciu niemieckiej obrony na $oudnie od ;zczecina. 9ego samego
dnia genera major Det'le++sen z 6#)* kt"ry musia $rzyby> do bunkra w
#ancelarii Czeszy* okre@li $ostaw0 Hitlera i jego najbli1szego otoczenia jako
%graniczc z 'i$noz $r"b0 $rzekonania samego siebie* 1e nie jest a1 tak 3le(.
9ego wieczoru #rukenberg zosta $owiadomiony $rzez #rebsa* 1e Dywizja
%=ordland( zostanie wyco+ana do sektora L* czyli do centralnej cz0@ci miasta. Iiaa
zaj> $ozycje w $obli1u
Iinisterstwa Lotnictwa na )il'elmstrasse* nieco na $"noc od siedziby
&esta$o. #rukenberg* kt"ry $rze$rowadza rekonesans w wyznaczonym rejonie*
zobaczy* 1e $iwnice ministerstwa $ene s 1onierzy Lu+twa++e. !otem uda si0 w
kierunku budynku o$ery na Knter der Linden* kilkaset metr"w od o$uszczonej od
dawna radzieckiej ambasady. 9o wa@nie do tego budynku $owr"ci
Diekanozow o @wicie czerwca 1:.1 roku $o zakomunikowaniu mu $rzez
Cibbentro$a in+ormacji o roz$ocz0ciu ataku na Lwizek Cadziecki. 9eraz* jak okiem
si0gn>* Knter der Linden bya $usta.
#rukenberg ustanowi swoje stanowisko dowodzenia w $iwnicy gmac'u
o$ery. Kdao mu si0 za$a> kilka godzin snu w ogromnym* $odobnym do tronu
+otelu* kt"ry $rzyniesiono s$ecjalnie dla niego z dawnej kr"lewskiej lo1y. /yo w
sumie raczej s$okojnie. =ie latay nawet !oA* kt"re do tej $ory co noc zrzucay na
ten sektor niewielkie bomby.
&dy stao si0 jasne* 1e u$adek /erlina jest nieunikniony* ;H4?F w Ceims
skierowao do ;tawki za$ytanieM %&enera ?isen'ower $ragnie wysa> minimum ,
akredytowanyc' kores$ondent"w wojennyc' do /erlina $o zdobyciu tego miasta
$rzez 4rmi0 Czerwon. C'ciaby wysa> ic'* je1eli jest to mo1liwe* nawet wi0cej*
$oniewa1 uwa1a* 1e u$adek /erlina b0dzie jednym z najwa1niejszyc' wydarze tej
wojny(. Le strony #remla nie byo jednak od$owiedzi. ;talin najwyra3niej nie 1yczy
sobie 1adnyc' dziennikarzy* a ju1 szczeg"lnie tak nie$ewnego elementu jak
zac'odnia $rasa. Dziennikarze mieli zreszt $rzys$orzy> mu wielu $roblem"w* i to
w zu$enie nieoczekiwany s$os"b.
9ego samego dnia zamilka ju1 na dobre niemiecka rozgo@nia radiowa
Deutsc'landsender. 2
kwietnia sta si0 sawnym dniem r"wnie1 z innego $owodu. ) 9orgau nad
Oab s$otkay si0 czoowe jednostki radzieckiej 28 Dywizji !iec'oty &wardii
generaa Cusakowa z amerykaskimi 1onierzami 5: Dywizji. =iemcy zostay
rozci0te na $". De$esze wysano do wszystkic' $rzeo1onyc' A /radleya*
?isen'owera w ;H4?F oraz #oniewa i r"wnie1 do 4ntonowa w ;tawce.
!oin+ormowano $rzyw"dc"w obu $astwV ;talin i 9ruman wymienili
telegramy* zgadzajc si0 na $odanie tego +aktu do $ublicznej wiadomo@ci. !ierwsz
reakcj ?isen'owera byo wysanie dziennikarzy. 4le to jedna z tyc' decyzji* kt"rej
$otem 1aowa.
&enera &leb /akanow* dow"dca ,. #or$usu* nakaza $rzygotowanie
ty$owego radzieckiego bankietu. 6ddziay $olityczne dostarczyy wi0c bele
czerwonego materiau do udekorowania sto"w i $odium. Lawieszono du1e $ortrety
;talina i nieco mniejsze 9rumana. !ojawiy si0 te1 dziwne dekoracje z gwiazdkami i
$askami A motywem amerykaskiej +lagi. !rzygotowano mn"stwo alko'olu i
@cigni0to do 9orgau najadniejsze dziewcz0ta z caej 2 4rmii &wardii w mundurac'
jak s$od igy.
&enera /akanow sdzi* 1e skoczy si0 na toastac' za zwyci0stwo* $ok"j i
$rzyja3 mi0dzy narodami oraz unicestwienie +aszystowskiej bestii. L $ewno@ci nie
by $rzygotowany na $omysy amerykaskic' dziennikarzy* kt"rzy %zak"cili(
$rzebieg tej doniosej uroczysto@ci. 4 $oniewa1 1onierze radzieccy z tej okazji
otrzymali r"wnie1 swoj racj0 w"dki* @rodki bez$ieczestwa nie byy tak skuteczne
jak zwykle.
&dzie@ w $oowie uroczysto@ci* gdy radzieccy o+icerowie taczyli juz %z
$i0knymi rosyjskimi dziewcz0tami(* 4ndrew 9ully z %/oston 9raJeller( w
rozmowie z )irgini Nrwin z %;t. Louis !ost
Dis$atc'( za1artowaM %=o to ruszajmy teraz do /erlina(. Eego
ws$"towarzyszka nie wa'aa si0 ani c'wili. 6boje wymkn0li si0 z $rzyj0cia* wsiedli
do jee$a i ruszyli w kierunku Oaby. 9am $okazali 1onierzom swoje identy+ikatory z
;H4?F* krzyczc $rzy tym %Eee$U( i ruszajc r0kami jak $odczas $ywania.
)artownicy najwyra3niej zaskoczeni ca t sytuacj i nie majc 1adnyc' instrukcji*
$ozwolili im wjec'a> na $rom i $rze$rawi> si0 $rzez rzek0.
Dziennikarze mieli ma$0* ale obejmowaa ona obszar tylko do Luckenwalde.
6bawiajc si0* 1e
%zostan $otraktowani jak sz$iedzy(* gdy za$uszcz si0 w obszary
$rzy+rontowe* zabrali jedn z amerykaskic' +lag* kt"re Cosjanie wywiesili w
9orgau* i $rzymocowali j z boku jee$a. &dy tylko $r"bowa ic' zatrzyma> jaki@
wartownik lub 1onierz z $ododdzia"w regulacji ruc'u* krzyczeli ju1 z dalekaM
%4merikanskiU( z jak najbardziej $rzyjacielskim wyrazem twarzy. %K@miec'aj si0U( A
9ully $rzez cay czas $owtarza )irginii Nrwin.
Dotarli do /erlina o zmroku i s$otkali tam majora #owalewskiego* modego
czowieka z biaymi jak @nieg wosami. !oin+ormowali* 1e s Francuzami.
!ocztkowe $odejrzenia majora rozwiao za$ewnienie odwa1nej dw"jki
dziennikarzyM "ous
sommes correspondents de $uerre. "ous ?oulons aller J,K erlin' #owalewski* nie
zdajc sobie s$rawy* 1e 4merykanie $ojawili si0 w mie@cie cakowicie %na dzikic'
$a$ierac'( i 1e za kontakty z nimi mo1e zosta> $ocigni0ty do od$owiedzialno@ci*
zabra ic' na sw"j $unkt dowodzenia w na w$" zburzonym domu. 6kaza $rzy tym
ty$owo rosyjsk go@cinno@> i kaza jednemu ze swoic' 1onierzy* %o wygldzie
mongolskim* z ogromn szram na lewym $oliczku(* aby $rzyni"s gorcej wody
dla nies$odziewanyc' go@ci. )irginii Nrwin $odano r"wnie1 nie$en butelk0 wody
koloskiej* zbite lusterko i $uder. =a stole w butelkac' $o mleku umieszczono
@wiece* do soika wstawiono @wie1e wiosenne kwiaty. Coz$ocz0a si0 uczta z
w0dzonym ososiem* czarnym rosyjskim c'lebem* baranin $ieczon na w0glu
drzewnym oraz %ogromnymi ilo@ciami tuczonyc' ziemniak"w $olanyc' grub
warstw jakiego@ tuszczu(* by te1 talerz z serem i ciastka. %!rzy ka1Adym toa@cie
rosyjscy o+icerowie wstawali* trzaskali obcasami* $oc'ylali si0 i $otem wyc'ylali do
dna kolejne kieliszki w"dki(. 6$r"cz w"dki i koniaku na $rzyj0ciu by jeszcze jeden
trunek o sile zbli1onej do dynamitu* o kt"rym major m"wi* 1e jest to %s$irytus(.
Coraz to wznoszono toasty za
%wielkiego $rezydenta CooseJelta* ;talina* $rezydenta 9rumana* C'urc'illa*
4rmi0 Czerwon i amerykaskie jee$y(.
6boje dziennikarzy* zadowolonyc' ze swojej wy$rawy* wr"cio do 9orgau
nast0$nego dnia. 9ully o$isa ten wyczyn jako %najbardziej szalon rzecz* jak w
1yciu zdarzyo mi si0 zrobi>(. )tedy jeszcze nie zdawa sobie konsekwencji ze
skutk"w swojej wy$rawy. )ywoaa ona nie tylko zanie$okojenie wadz
amerykaskic'* ale tak1e w@cieko@> radzieckic' towarzyszy broni. Ii0dzy
Ceims* )aszyngtonem i Ioskw kr1yy de$esze. !oirytowany ?isen'ower
zadecydowa* 1e relacje dziennikarzy* kt"rzy dostali si0 do /erlina nielegalnie* nie
zostan o$ublikowane* do$"ki nie ocenzuruje ic' Ioskwa. 4 $oniewa1 wydarzenia
zmieniay si0 tak szybko* oznaczao to* 1e gdy artykuy b0d mogy si0 ukaza>* stan
si0 nieaktualne. ?isen'ower u@wiadomi te1 sobie* 1e w wy$adku ka$itulacji
=iemiec nie b0dzie ju1 mo1liwo@ci wysania do /erlina 1adnyc' dziennikarzy.
=ajbardziej jednak c'yba w tym wszystkim ucier$ieli bogu duc'a winni
Cosjanie* kt"rzy go@cili
9ully\ego i Nrwin. !rawdo$odobnie r"wnie1 o+icerowie biorcy udzia w
uroczysto@ciac' w 9orgau stali si0 obiektem $odejrze ze strony =#)D. Eest te1
bardzo mo1liwe* 1e obj0y ic' $owojenne czystki* $oniewa1 kontaktowali si0 z
cudzoziemcami.
;talin c'cia* aby wok" /erlina $owsta jak najszybciej %kordon sanitarny(.
6znaczao to $iln konieczno@> zaj0cia teren"w =iemiec do Oaby* kt"re byy
$rzewidziane jako cz0@> $rzyszej radzieckiej stre+y oku$acyjnej. 4rmie #oniewa* nie
zaanga1owane bez$o@rednio w szturm na
/erlin* ruszyy wi0c na zac'"d $rzeciwko : i 1 4rmiom niemieckim. . i 2
kwietnia jednostki radzieckie osign0y Oab0 w kilku miejscac' $oza 9orgau. /yy to
oddziay 2 4rmii &wardii ,
#or$usu !iec'oty &wardii dowodzonego $rzez stalingradczyka* generaa
Codimcewa* i . #or$usu
!ancernego &wardii. 1 #or$us #awalerii &wardii $osun si0 nawet dalej. =a
$ro@b0 marszaka
/udionnego #oniew wyznaczy temu kor$usowi s$ecjalne zadanie. )ywiad
radziecki donosi* 1e rumaki z najsawniejszej kaukaskiej stadniny* kt"re zostay w
1:. roku wywiezione do =iemiec* znalazy si0 w stadninie na zac'"d od Oaby* $od
miejscowo@ci Ciesa. Eednostki kawalerii $rzekroczyy rzek0* odnalazy stadnin0 i
zaj0y konie. !rzy$ominao to wszystko graniczny rajd gdzie@ nad Cio &rande.
&enera ;ierow* $rzedstawiciel =#)D $rzy 1 Froncie /iaoruskim* wysa
szczeg"owy meldunek o sytuacji w mie@cie. /eria dostarczy go na biurko ;talina 2
kwietnia. ;ierow $isa* 1e zniszczenia byy najwi0ksze w centrum miasta. 9am wci1
wiele budynk"w $on0o wskutek ostrzau radzieckiej artylerii. %=a @cianac'
budynk"w cz0sto mo1na zobaczy> na$isy du1ymi literami
!;9U(. /erliczycy wyja@niali* 1e c'odzi o $r"b0 strumienia $rzez nazistowski
re1im krytyki $rowadzonyc' dziaa zbrojnyc'. Iieszkacy niemieckiej stolicy
$ytali ju1 o +orm0 rzd"w* kt"ra zostanie ustanowiona w mie@cie $o obaleniu
'itleryzmu. %Lwr"cono si0 do dziesi0ciu =iemc"w o obj0cie stanowiska burmistrza*
ale nikt si0 nie zgodzi* $rzedstawiajc jakie@ mao znaczce wym"wki A $isa w
swoim meldunku ;ierow. A )ydawali si0 obawia> konsekwencji $odj0cia takiej
$racy. Dlatego koniecznym byo wybranie burmistrza s$o@r"d jec"w wojennyc'*
kt"rzy $oc'odz z /erlina(. /ez wt$ienia wybierano na tego rodzaju stanowiska
anty+aszyst"w* kt"rzy otrzymali od$owiednie $rzeszkolenie $olityczne.
%!rzesuc'ania 1onierzy -olkssturmu ujawniy jeden interesujcy +akt. &dy
$ytano ic'* dlaczego w@r"d $oddajcyc' si0 1onierzy byo tak niewielu o+icer"w i
1onierzy )e'rmac'tu* od$owiadali* 1e obawiali si0 oni od$owiedzialno@ci za czyny
$o$enione w Cosji. Dlatego woleli $oddawa> si0
4merykanom* $odczas gdy -olkssturm $oddawa si0 bolszewikom* gdy1
jego czonkowie niczemu nie byli winni(. ;ierow nie traci czasu i szybko otoczy
/erlin kordonem* wykorzystujc 1<2*127 i
,,, $uki =#)D.
;ierow by najbardziej zaskoczony stanem +orty+ikacji i umocnie w /erlinie.
%) $romieniu 1<A12
kilometr"w od /erlina nie znaleziono 1adnyc' stayc'* dobrze
$rzygotowanyc' umocnie.
!rzygotowano tu tylko oko$y i stanowiska ogniowe. Laminowano ledwie
cz0@> dr"g. 6ko$"w jest jednak w sumie mniej ni1 w jakimkolwiek innym mie@cie
zdobytym $rzez 4rmi0 Czerwon(.
!rzesuc'ania 1onierzy -olkssturmu ujawniy te1* 1e w /erlinie $ozostao
tylko niewiele regularnyc' jednostek* 1e nike byy za$asy amunicji i 1e -olkssturm
wcale nie $aa zbyt wielk c'0ci do $odj0cia walki. ;ierow ocenia* 1e obrona
$rzeciwlotnicza w mie@cie $rzestaa ju1 +unkcjonowa>* co $ozwalao radzieckiemu
lotnictwu na swobodne o$erowanie nad miastem.
)szystkie te uwagi i oceny byy oczywi@cie tajne. Cadziecka $ro$aganda
m"wia za@ cay czas o zaci0tyc' walkac' i silnym o$orze na$otkanym $rzez
czerwonoarmist"w w /erlinie.
;ierow w swoim meldunku wskazywa* nie wc'odzc w 1adne $olityczne
niuanse* 3r"da wci1 jednak trwajcego niemieckiego o$oru. %) czasie
$rowadzonyc' $rzesuc'a jec"w i ludno@ci cywilnej stao si0 jasne* 1e najbardziej
obawiano si0 w tym mie@cie bolszewik"w(. /eria* kierujc si0 dosy> ciekaw logik*
$odkre@la konieczno@> zmiany %$ostawy 1onierzy 4rmii Czerwonej wobec
niemieckic' jec"w i cywil"w jako $unkt wyj@cia $olityki administracji wojskowej w
stosunku do ludno@ci cywilnej(. 8aleca1! %by w celu stworzenia normalnej atmos+ery
na tyac' armii radzieckiej na obszarze =iemiec( $owoa> stanowisko zast0$cy
dow"dcy +rontu do s$raw ludno@ci cywilnej. =ie trzeba c'yba m"wi>* 1e stanowisko
to miao by> obsadzane $rzez sze+a rezydentury =#)D A ;ierowa $rzy 1 Froncie
/iaoruskim* generaa Iieszyka $rzy 1 Froncie
Kkraiskim i Canaw0 $rzy Froncie /iaoruskim. Iiaa obowizywa>
zasada* 1e %zast0$ca dow"dcy +rontu jest $rzedstawicielem =#)D i jest
od$owiedzialny $rzed =#)D za eliminacj0 wrogic' element"w(. =ie trzeba byo
dodawa>* 1e taki o+icer nie b0dzie wc'odzi> w skad 1adnyc' wojskowyc' struktur
dow"dczyc'V by to czas* gdy ;talin i /eria $owa1nie obawiali si0 trium+ujcyc'
genera"w.
#onieczno@> $odj0cia takic' dziaa bya o tyle $ilna* 1e 4merykanie $o
drugiej stronie Oaby jeszcze $rzed zaj0ciem =iemiec $rzygotowali si0 do stworzenia
struktur administracyjnyc' w swojej stre+ie oku$acyjnej. %Do !askiej wiadomo@ci.
4lianci na terytorium =iemiec ustanowili s$ecjalne stanowisko zast0$cy dow"dcy si
sojuszniczyc' do s$raw ludno@ci cywilnej. 6bj je genera major Lucius Clay* kt"ry
wcze@niej zajmowa stanowisko sze+a biura od$owiadajcego za s$rawy
mobilizacyjne w K;4(. /eria by r"wnie1 $od wra1eniem tego* ze z Clayem do
=iemiec $rzyjec'ao ,<<< s$ecjalnie $rzeszkolonyc' o+icer"w %z do@wiadczeniem
ekonomicznym i administracyjnym(. Nc' radzieccy od$owiednicy to g"wnie
+unkcjonariusze =#)D. 9u kwaliA+ikacje byy zu$enie inne. =a meldunku znalaza
si0 dekretacja na$isana w dosy> standardowy s$os"bM %6czekuj0 decyzji. /eria(.
$1
W(l#i w &iecie
Ludno@> cywilna* kt"ra miaa znale3> si0 ju1 wkr"tce $od rzdami zast0$c"w
dow"dc"w +ront"w wyznaczonyc' $rzez /eri0* nie wiedziaa jeszcze* co j mo1e
czeka> $od wadz radzieck. =a razie zajmowano si0 zu$enie innymi s$rawami*
zwykle $rzyziemnymi* gdy $rzez ulice* domy* a nawet $iwnice $rzetaczay si0
walki. =a szcz0@cie* w czwartek 5 kwietnia rozszalaa si0 burza i s$ad ulewny
deszcz* kt"ry ugasi w mie@cie cz0@> $o1ar"w. )szec'obecny za$ac' s$alenizny
zamiast si0 zmniejszy>* sta si0 jeszcze bardziej wyczuwalny.
;traty w@r"d cywil"w byy ogromne. #obiety stojce w berliskic' kolejkac'
zac'owyway si0 jak na$oleoska $iec'ota. &dy wybuc' $ocisku dziesitkowa
jedne* $ozostae zwieray szyki* byle tylko nie straci> zdobytego miejsca w kolejce.
%;tay jak kamie A zanotowaa jedna z mieszkanek
/erlina w swoim dzienniku A a $rzecie1 tak niedawno uciekay do sc'ron"w*
gdy tylko trzy samoloty $ojawiy si0 nad @rodkowymi =iemcami(. #obiety stay $o
c'leb i suc' kiebas0.
I01czy3ni $ojawiali si0 jedynie $o to* aby odebra> sw"j $rzydzia szna$sa.
/yo to w $ewien s$os"b symboliczne. #obiety zajmoway si0 tym* jak $rzetrwa>* a
m01czy3ni szukali ucieczki od konsekwencji ic' wojny.
/rak wody oznacza $owstawanie nowyc' kolejek* mimo nieustannego
zagro1enia nalotami i ostrzaem. #obiety ustawiay si0 z kubami i emaliowanymi
garnkami do najbli1szyc' $om$ ulicznyc'* syc'a> byo tylko metaliczne skrzy$ienie
uc'wyt"w $rzy wiadrac'. ;zybko zauwa1yy* jak bardzo zmienia je ta wojna.
!rzeklestwa* kt"re wcze@niej nie $rzeszyby im $rzez gardo* teraz stay si0 rzecz
zu$enie naturaln. )s$omniana ju1 wcze@niej kronikarka z /erlina zanotowaa w
swoim dziennikuM %) tym dniac' wiele razy zauwa1yam* 1e moje i innyc' kobiet
uczucia w stosunku do m01czyzn ulegy radykalnej zmianie. /ardzo jest nam ic' 1al*
wydaj si0 tacy sabi i 1aosni. 9o saba $e>. 9en rodzaj zbiorowego rozczarowania
kobiet zdawa si0 $owi0ksza>.
Lac'wia si0 w $osadac' zdominowany $rzez m01czyzn nazistowski @wiat* a
razem z nim mit
cm01czyznyd%.
Ce1im nazistowski* kt"ry nigdy nie c'cia* by niemieckie kobiety
kiedykolwiek zostay z'abione $rzez wojn0 i w s$okoju wyc'owyway niemieckie
dzieci* teraz w swojej des$eracji za1da od modyc' kobiet wczenia si0 do walki
obok m01czyzn. Eedna z nielicznyc' rozgo@ni radiowyc'* kt"re jeszcze dziaay*
nadawaa a$ele do niemieckic' kobiet i dziewcztM %)e3cie bro rannyc' i tyc'*
kt"rzy $olegli* i ruszcie do walki. /rocie waszej wolno@ci* waszego 'onoru i
waszego 1yciaU(. =iemcy* kt"rzy usyszeli te a$ele gdzie@ daleko od /erlina* byli
$rzera1eni %tymi niewyobra1alnymi zu$enie skutkami wojny totalnej(. 4le tylko
niewiele kobiet c'wycio za bro.
)i0kszo@> z tyc'* kt"re $odj0y tak decyzj0* tra+io do su1b $omocniczyc'
;;. =iekt"re jednak znalazy si0 w samym @rodku walki* czasami w wyniku
wyjtkowego zbiegu okoliczno@ci czy 3le $oj0tego romantyzmu. 9ylko $o to* aby
$ozosta> u boku swojego koc'anka ?walda Jon
Demandowskiego* aktorka Hildegarda #ne+ zao1ya mundur i doczya do
jego jednostki w
;c'margendor+* bronic magazyn"w razem z jego kom$ani.
) $iwnicac' blok"w mieszkalnyc' $ary jady $rzygotowane $rzez siebie
jedzenie* unikajc s$ojrze ssiad"w. )ygldao to tak* jakby $oszczeg"lne rodziny
siedziay w jaki@ oddzielnyc' $rzedziaac' kolejowyc' w czasie dugiej $odr"1y
$ocigiem* $r"bujc co@ zje@> i zac'owa> $rzy tym resztki $rywatno@ci. &dy jednak
do $iwnic dotary wiadomo@ci* 1e $obliskie koszary zostay ju1 o$uszczone $rzez
1onierzy* $ozory cywilizowanego 1ycia zacz0y szybko znika>.
!rzestrzegajcy $rawa obywatele rabowali $obliskie magazyny i skady*
ka1dy* m01czyzna* kobieta czy dziecko* bra co tylko nawin0o si0 $od r0k0. #wit
'andel wymienny. =ie by to jednak jeszcze w tamtym czasie czarny rynek.
)szystko zale1ao od ka$rysu czy jakiej@ szczeg"lnej $otrzeby A boc'enek c'leba
wymieniano za butelk0 szna$sa* bateri0 do latarki za kawa sera. 6$uszczone skle$y
zostay ograbione doszcz0tnie. Ludzie $ami0tali jeszcze zim0 1:18 roku. 9eraz
kolejna generacja %c'omik"w( robia za$asy $rzed nadc'odzc katastro+.
&"d nie by jednak najwi0kszym zagro1eniem. )ielu mieszkac"w nie byo
$o $rostu $rzygotowanyc' na szok radzieckiego odwetu* mimo oddziaywania
$ro$agandy. &erda !eterso'n* kt"ra $racowaa jako sekretarka w Lu+t'ansie* $isaa
$"3niejM %=ie mieli@my najmniejszego $oj0cia* co si0 mo1e sta> i do czego dojdzie(.
#rewni /erliczyk"w* kt"rzy su1yli jako 1onierze na +roncie wsc'odnim* nigdy nie
o$owiadali* co zrobiono w Lwizku Cadzieckim. N nawet kiedy nazistowska
$ro$aganda do$rowadzia do tego* 1e berliskie kobiety zdaway ju1 sobie s$raw0 z
zagro1enia gwatami* wiele z nic' $r"bowao us$okaja> siebie* 1e nie mo1e $rzecie1
do nic' doj@> w mie@cie* w obecno@ci tak wielu ludzi.
&erda* dziewi0tnastoletnia dziewczyna* kt"ra z wagon"w z za$asami
Lu+twa++e stojcyc' na stacji
=eukBlln zabraa tabletki ze sodu* mieszkaa z dziewczyn w jej wieku. Iiaa
ona na imi0 Carmen i bya czonkini /und deutsc'er ISdel* 1eskiego
od$owiednika Hitlerjugend. ) swoim $okoju
Carmen zawiesia na @cianie $lakaty z $odobiznami as"w Lu+twa++e. &dy
zgin I"lders* najsawniejszy z nic'* dugo $akaa.
=oc 2 kwietnia bya cic'a i nadzwyczaj s$okojna. 4rmia Czerwona zbli1aa
si0 ju1 do =eukBlln.
)szyscy mieszkacy kamienicy sc'ronili si0 w $iwnicy. )kr"tce $oczuli
drgania. 9o ulic jec'ay radzieckie czogi. !rzecig s$owodowa migotanie
za$alonyc' w $iwnicy @wieczek* kiedy kto@ otworzy drzwi. !ierwszym rosyjskim
sowem* jakie wszyscy usyszeli byo St6j' Gonierz* kt"rego wygld wskazywa na
$oc'odzenie gdzie@ ze ste$"w 4zji rodkowej* uzbrojony w $istolet maszynowy*
wszed do $iwnicy* zebra obrczki* zegarki i bi1uteri0. Iatka &erdy ukrya j wtedy
$od stert bielizny do $rania. !"3niej $ojawi si0 inny mody 1onierz i wskaza na
siostr0 &erdy.
C'cia* aby $osza razem z nim do maego $omieszczenia $rzylegego do
$iwnicy. 6na* trzymajc swoje dziecko na kolanac'* nie ruszaa si0 z miejsca. )tedy
$owiedzia jednemu z m01czyzn w $iwnicy* aby wytumaczy jej* o co mu c'odzi* ale
ten udawa* 1e nie rozumie. Gonierz cigle gestykulowa* wreszcie straci
cier$liwo@> i nagle o$u@ci $iwnic0.
Cankiem 5 kwietnia dotary do nic' straszne o$owie@ci o tym* do czego
doszo w nocy w mie@cie.
Czternastoletnia c"rka rze3nika zostaa zastrzelona* gdy o$ieraa si0
gwacicielom. ;zwagierka
&erdy* kt"ra mieszkaa niedaleko od niej* zostaa zgwacona $rzez 1onierzy*
a caa jej rodzina $ostanowia $o$eni> samob"jstwo. Codzice $owiesili si0* a
szwagierk0 &erdy jeden z ssiad"w w ostatniej c'wili odci ze sznura.
=ast0$nej nocy wszyscy mieszkacy domu zebrali si0 w jednym $okoju*
majc nadziej0* 1e b0dzie tak bez$ieczniej. /yo $onad < kobiet i dzieci. !ani
!eterso'n sc'owaa swoj &erd0* jej siostr0 i siostrzenic0 $od stoem* $rzykrytym
obrusem si0gajcym $rawie do samej ziemi. Cosjanie* kt"rzy wkr"tce si0 zjawili*
zabrali ze sob z $okoju trzy kobiety. Eedn z nic' bya Carmen. &erda syszaa jej
krzyki. Carmen jednocze@nie $rzez cay czas $rzywoywaa jej imi0. !otem krzyki
$rzeszy w $acz i kanie.
&dy 1onierze byli zaj0ci swoimi o+iarami w drugim $okoju* $ani !eterso'n
$owiedziaaM %6ni tu wr"c( i $odj0a szybk decyzj0. La$rowadzia dziewcz0ta na
g"r0* na zniszczone bomb lotnicz $i0tro* na kt"rym wci1 mieszkaa stara kobieta.
&erda s$0dzia t0 noc z dziewcz0tami na balkonie.
Canki byy bardziej bez$ieczne. Cadzieccy 1onierze odsy$iali nocne
eska$ady lub wracali na $ole walki. &dy &erda z matk weszy do swojego
mieszkania* $rzekonay si0* 1e ic' "1ka byy wykorzystywane w nocy $rzez
czerwonoarmist"w. ;iostry znalazy te1 mundur )e'rmac'tu swojego brata*
rzucony na $ododze* na kt"ry wy$r"1ni si0 jeden z 1onierzy.
&erda szukaa Carmen* aby wyrazi> jej swoje ws$"czucie i dowiedzie> si0*
dlaczego wykrzykiwaa jej imi0. &dy s$otkaa Carmen* zobaczya w jej oczac' tylko
wrogo@>M %Dlaczego ja* a ty`( A s$ytaa. 9o wa@nie dlatego wykrzykiwaa jej imi0. 9e
dwie kobiety nie odezway si0 ju1 do siebie ani sowem $rzez cae 1ycie.
9aki s$os"b zac'owania si0 radzieckic' 1onierzy wydawa si0 dosy>
$owszec'ny* ale trudno byo w tego rodzaju sytuacjac' cokolwiek $rzewidzie>. )
innej z dzielnic /erlina mieszkacy* zaraz $o tym* jak ucic'y odgosy walki*
usyszeli walenie w drzwi. )szed radziecki 1onierz uzbrojony w $istolet
maszynowy. !rzywita wszystkic' Aa$! %usskij' i zaraz wyszed* nawet nie ograbiajc
nikogo z zegark"w. Gonierze* kt"rzy $ojawili si0 $o dw"c' godzinac'* zac'owywali
si0 ju1 o wiele bardziej agresywnie. Labrali jednego z c'o$c"w* #lausa /oeselera*
kt"ry mia do$iero czterna@cie lat* by jednak wysoki jak na sw"j wiek. Eeden z
Cosjan krzycza wci1 na niegoM >u
SS' =ajwyra3niej c'cia go rozstrzela>. =a szcz0@cie obecni w $iwnicy
mieszkacy $rzekonali czerwonoarmist"w* 1e jest to tylko ucze.
/oeseler* $odobnie jak inni dorastajcy c'o$cy* $rzez cay czas by godny.
=ie mia 1adnyc' skru$u"w* by zaj> si0 mi0sem zabitego $rzez $ocisk artyleryjski
konia. Labra mi0so do matki* kt"ra zakonserwowaa je w occie. Cadzieccy 1onierze
wydawali si0 zdziwieni* 1e mieszkajcy cae 1ycie w /erlinie obywatele tego miasta*
kt"rzy nie byli %kuakami ani ziemskimi wa@cicielami(*
tak szybko o$rawili konia* z kt"rego zostay tylko goe ko@ci. /oeseler zda
sobie szybko s$raw0 ze sabo@ci Cosjan do dzieci. Labiera wi0c ze sob do
obozowiska czerwonoarmist"w* znajdujcego si0 w $obli1u* swoj trzyletni siostr0.
Kdawao im si0 zawsze dosta> troc'0 c'leba* czasami nawet osek0 masa. #iedy@
dano im zu$y.
/erliczycy w tym czasie cier$ieli r"wnie1 z $owodu $ogarszajcyc' si0
wci1 warunk"w sanitarnyc' w mie@cie. Nc' ubrania $okrywaa gruba warstwa
kurzu z o$adajcyc' tynk"w i cegie.
=ie byo wody* aby si0 umy>. Cozwa1ni /erliczycy gotowali wod0* a $otem
magazynowali j w r"1nyc' $ojemnikac'* zdajc sobie s$raw0* 1e woda $itna ju1
niedugo stanie si0 skarbem.
) /erlinie $ozostao tylko kilka sz$itali* kt"ryc' nie zd1ono ewakuowa>.
/yy tak $rze$enione* 1e wi0kszo@> c'oryc' i rannyc' odsyano z kwitkiem.
;ytuacja $ogorszya si0 jeszcze bardziej* kiedy wi0kszo@> sz$italnyc' oddzia"w
$rzemieszczono do $iwnic. Eedna z kobiet* kt"ra udaa si0 do sz$itala* aby
zao+iarowa> swoj $omoc* zobaczya ogromny c'aos* %twarze jak z wosku i ciaa w
$rzesikni0tyc' krwi banda1ac'(. Eeden z +rancuskic' lekarzy* kt"ry o$erowa
swoic' ws$"towarzyszy niewoli* o$isa $"3niej* 1e musia $racowa> w $iwnicy i
wykonywa> zabiegi na drewnianym stole %$rawie bez @rodk"w odka1ajcyc'* z
instrumentami ledwie wygotowanymi w wodzie(. /rakowao wody* aby wy$ra>
+artuc'y sz$italne* a za cae o@wietlenie musiay wystarczy> 1ar"wki wykorzystujce
$rd z rowerowyc' dynam.
!oniewa1 nie byo $raktycznie 1adnej mo1liwo@ci* aby otrzyma> lekarsk
$omoc* rannymi 1onierzami i cywilami zajmoway si0 $rzede wszystkim ic' matki i
narzeczone. 9aki stan rzeczy wydawa si0 o tyle niebez$ieczny* 1e czerwonoarmi@ci
reagowali na obecno@> 1onierza w $iwnicy czy sc'ronie jakby bya to zwyka
$ozycja obronna. #obiety zdejmoway wi0c z rannyc' mundury* $aliy je i
$rzynosiy z dom"w cywilne ubrania. !ozbyway si0 te1 jak najszybciej broni i
amunicji $ozostawianyc' gdzie bd3 $rzez 1onierzy -olkssturmu $owracajcyc' do
dom"w. #r1yy $ogoski* 1e czerwonoarmi@ci rozstrzeliwuj wszystkic'
mieszkac"w budynku* w kt"rym znaleziono jakkolwiek bro.
!om$y miejskie stay si0 miejscami* gdzie wymieniano in+ormacje. =ikt ju1
nie wierzy w o+icjalne komunikaty. &azeta %!anzerbSr( twierdzia na $rzykad* 1e
odbito z rk wroga 6ranienburg.
Iinisterstwo !ro$agandy &oebbelsa* czyli Promi! jak nazywali je /erliczycy*
teraz roz$rowadzao ju1 tylko ulotki* wszystkie nadajniki radiowe znalazy si0
bowiem w r0kac' raAdzieckic'. %/erliczycyU 9rzymajcie si0. L odsiecz maszeruje
armia )encka. Eeszcze kilka dni* a
/erlin b0dzie znowu wolny(. 9eraz jednak* gdy do centrum miasta zbli1ay
si0 radzieckie armie* tylko niewielu jeszcze wierzyo* 1e /erlin zostanie odbity. )ielu
=iemc"w trzymao si0 nadal $rzekonania* 1e z ratunkiem $os$iesz im 4merykanie.
6kr1enie miasta $rzez 4rmi0 Czerwon $oo1yo kres takim nadziejom.
!ukownik ;iebielow* o+icer wojsk in1ynieryjnyc' 4rmii !ancernej &wardii*
w czasie $rzerwy w dziaaniac' bojowyc' $isa w ;iemensstadt list do swojej
rodzinyM
/ tej c#wili siedz0 ze swoimi oficerami na pi4t3m pi0trze du2e$o (ud3nku i piszem3
rozkaz3 dla
pododdzia16w. ez przerw3 (ie$aj4 kurierz3 i 14cznic3. 8(li2am3 si0 ju2 do centrum
miasta. /sz0dzie o$ieC!
d3m i strza13. Bo1nierze z jedne$o do dru$ie$o (ud3nku przemieszczaj4 si0 t3lko
(ie$iem. Przez podw6rka
przeczo1$uj4 si0! a(3 nie narazi< si0 na o$ieC przeciwnika. "iemc3 strzelaj4 do
nasz3c# czo1$6w z drzwi i
okien! ale czo1$i5ci $enera1a o$danowa i na to znale9li spos6(. /3pracowali
odpowiedni4 takt3k0
dzia1ania. :zo1$i nie jad4 5rodkiem ulic! ale c#odnikami. :z05< po lewej! cz05< po
prawej stronie.
.strzeliwuj4 przeciwle$1e (ud3nki z armat czo1$ow3c# i kara(in6w masz3now3c#.
"iemc3 nie podc#odz4
wi0c ju2 wcale do okien i drzwi. "a podw6rkac# dom6w 2o1nierze z jednostek
zaopatrzeniow3c# w3daj4 z
samoc#od6w jedzenie dla mieszkaCc6w miasta! kt6rz3 $1oduj4. /3$l4daj4 tak! jak(3
nie mieli nic w ustac#
ju2 od (ardzo dawna! na ic# twarzac# wida< cierpienie. erlin nie jest wcale 1adn3m
miastem. /4skie ulice!
wsz0dzie (ar3kad3! zniszczone tramwaje i samoc#od3. >om3 puste! wsz3sc3 c#owaj4
si0 w piwnicac#.
Fciesz31em si0! kied3 si0 dowiedzia1em! 2e siejecie ju2 z(o2e. =ak2e (31(3m szcz05liw3!
$d3(3m m6$1 sadzi<
pomidor3! ziemniaki! o$6rki i d3nie. Be$nam was $or4co! ca1uj0 i mocno 5ciskam.
/asz Piotr
%o tym* 1e ta taktyka nie bya wcale tak skuteczna i straty radzieckie szybko
rosy. Guk"w wci1 1da od swoic' dow"dc"w od$owiedniego tem$a natarcia. 9o
wa@nie dlatego czogi jego dw"c' armii $ancernyc' jec'ay jeden za drugim
@rodkiem ulicy. C"wnie1 8 4rmia &wardii Czujkowa* szczycca si0 do@wiadczeniem
z walk w ;talingradzie* na $ocztku w /erlinie $o$enia wiele b0d"w. Cole si0
odwr"ciy* teraz atakowaa 4rmia Czerwona z ogromn $rzewag w lotnictwie i
czogac'* a )e'rmac't zaciekle si0 broni i organizowa zasadzki.
Gonierze )a++enA;; nie wierzyli w skuteczno@> wznoszonyc' na rogac' ulic
barykad. Doskonale zdawali sobie s$raw0* 1e to one stan si0 $ierwszym celem
radzieckiej artylerii. Dlatego lokowali si0 $rzede wszystkim na g"rnyc' $i0trac' i
dac'ac'. Ci z Panzerfaustami zajmowali stanowiska w $iwnicznyc' oknac'.
Gonierzy ;; z ogromnym za$aem na@ladowali czonkowie Hitlerjugend* $otem
r"wnie1 -olkssturmu A nawet ci* kt"rzy walczyli jeszcze w czasie N wojny @wiatowej.
Czerwonoarmi@ci nazywali czonk"w -olkssturmu i Hitlerjugend totale!
$oniewa1 byli oni
%$roduktami( ogoszonej $rzez nazist"w %totalnej mobilizacji(. 6+icerowie
)e'rmac'tu nazwali natomiast takie jednostki kasserolle! $oniewa1 byy jak
mieszanka starego mi0sa i @wie1yc' warzyw.
;traty $oniesione $rzez radzieckie armie $ancerne* szczeg"lnie 1 4rmi0
!ancern &wardii* zmusiy do zmiany taktyki dziaania. %=owa taktyka( $olegaa
na za$ewnieniu osony czogu $rzez 1onierzy z $istoletami maszynowymi* kt"rzy
ostrzeliwali ka1de okno i $rze@wit. =a $ancerzu czogu znajdowao si0 cz0sto tak
du1o 1onierzy* 1e z trudem mo1na byo obraca> wie1.
!r"bowano te1 mocowa> na czogac' s$r01yny z "1ek i inne metalowe
$rzedmioty* aby s$owodowa> $rzedwczesny wybuc' $ocisku Panzerfausta. ) coraz
wi0kszym zakresie w walkac' ulicznyc' wykorzystywano te1 12A i <,A
milimetrowe 'aubice* aby rozbija> barykady i niszczy> umocnione budynki ogniem
na w$rost. ) , 4rmii Kderzeniowej $rzeciwko niemieckim 1onierzom
ukrywajcym si0 na dac'ac' wykorzystywano nawet armaty $rzeciwlotnicze.
9aktyka dziaania $iec'oty o$ieraa si0 w du1ej mierze na zaleceniac' i
o$isac' Czujkowa z okresu walk w ;talingradzie* uaktualnionyc' dzi0ki
do@wiadczeniom zebranym w !oznaniu. Lasada bya $rostaM %Lwyky s$os"b
$rowadzenia dziaa zacze$nyc' nie ma tu 1adnyc' szans sukcesu(. 4le dwie
radzieckie armie $ancerne na samym $ocztku walk zac'owyway si0 tak* jakby
/erlin by zwykym $olem bitwy. Czujkow $oo1y wi0c wi0kszy nacisk na
$rowadzenie dziaa roz$oznawczyc'* zar"wno gdy c'odzi o drogi $odej@cia
wasnyc' wojsk* jak i mo1liwyc' dr"g ucieczki wroga. )ykorzystywano dym i
ciemno@ci do maskowania $rzegru$owania $ododdzia"w $iec'oty.
&ru$y szturmowe* skadajce si0 z sze@ciu do o@miu 1onierzy* byy
wzmacniane dodatkowymi gru$ami ws$arcia i gru$ami rezerwowymi. Kzbrajano i
wy$osa1ano je jak w czasie walk w
;talingradzie* w %granaty* $istolety maszynowe* bagnety i sa$erki* u1yteczne
do ewentualnej walki wr0cz(. &ru$om ws$arcia $rzydzielono karabiny maszynowe
i @rodki $rzeciw$ancerne. ) ic' skadzie mieli by> r"wnie1 sa$erzy z materiaami
wybuc'owymi i kilo+ami* aby mo1na byo zrobi> $rzej@cia $rzez @ciany
$oszczeg"lnyc' budynk"w. =ajbardziej niebez$iecznym momentem by ten* gdy
$rzygotowano od$owiedni otw"r* =iemcy mogli bowiem $rzez niego wrzuci>
granaty.
Gonierze 4rmii Czerwonej $rzekonali si0 szybko* 1e najle$iej s$rawdzaj si0
tu Panzerfaust3.
)ybuc' $ocisku $owodowa* 1e ktokolwiek by w $okoju za @cian* gin od
$odmuc'u.
6 ile cz0@> gru$ szturmowyc' $oruszaa si0 od domu do domu na
$owierzc'ni ziemi* inni $rzemieszczali si0 dac'ami czy $iwnicami. C'odzio o
zaskoczenie $rzeciwnika. /ardzo skuteczn broni okazay si0 tak1e miotacze ognia.
;a$erzy mocowali r"wnie1 adunki wybuc'owe do kawak"w szyn kolejowyc'* aby
$owstao jak najwi0cej odamk"w. 9o* 1e w domac' bya wci1 ludno@> cywilna* nie
miao wi0kszego znaczenia A czerwonoarmi@ci wy$0dzali wszystkic'* i to niezale1nie
od tego* co dziao si0 na zewntrz. )ielu radzieckic' o+icer"w c'ciao ewakuowa>
ca ludno@> cywiln dokadnie w ten sam s$os"b* jak robia to niemiecka 5 4rmia w
;talingradzie.
%=ie byo czasu na s$rawdzanie* kto jest kto A o$owiada $"3niej jeden z
o+icer"w A rzucali@my $o $rostu granaty do $iwnic i ruszali@my dalej(. 9aki s$os"b
$ost0$owania us$rawiedliwiano tym* 1e niemieccy o+icerowie w ubraniac'
cywilnyc' ukrywali si0 w@r"d kobiet i dzieci.
Czujkow nakazywa bezwzgl0dne $ost0$owanie $rzy %oczyszczaniu(
dom"wM %Czu> granat i ruszaj. 9rzeba $orusza> si0 szybko* zdecydowanie. )ykazuj
inicjatyw0 i du1 od$orno@>* $oniewa1 w ka1dej c'wili mo1e si0 wydarzy> co@
nieoczekiwanego. Iusisz zawsze umie> si0 odnale3> w labiryncie $okoi i korytarzy*
$enyc' niebez$ieczestw. Czu> granat w ka1dy kt. !osuwaj si0 do $rzodu. ;trzelaj
z $istoletu maszynowego w ka1dy ocalay kawaek su+itu. !rzed wej@ciem do
kolejnego $okoju znowu rzu> granat. !otem strzelaj z $istoletu maszynowego.
=igdy nie tra> ani c'wili(.
L takim s$osobem dziaania radzili sobie bez $roblemu starzy* do@wiadczeni
1onierze. 4le w
/erlinie znalazo si0 r"wnie1 wielu modyc'* do$iero co $romowanyc' $o
kr"tkic' kursac' o+icer"w* kt"rzy nie wiedzieli* jak dowodzi> 1onierzami w tak
s$ecy+icznyc' i trudnyc' warunkac'. !o +orsowaniu 6dry i
%dwudziestoczterogodzinnej( o+ensywie na /erlin* zarzdzonej $rzez Gukowa*
radzieckie wojska byy te1 mocno wyczer$ane. Gonierze reagowali o wiele wolniej
ni1 zwykle. lle ustawiano za$alniki granat"w mo3dzierzowyc' i zdarzao si0* 1e
eks$lodoway one w lu+ie mo3dzierza. =iekt"rzy 1onierze $r"bowali te1
wykorzystywa> $orzucone $rzez =iemc"w granaty* co wielokrotnie $rowadzio do
$owa1nyc' zranie* nawet @mierci.
Coraz wi0kszym $roblemem staway si0 $rzy$adki ostrzeliwania wasnyc'
wojsk. Iimo cigle latajcyc' nad /erlinem samolot"w !oA z obserwatorami
artylerii* baterie nierzadko ostrzeliway si0 nawzajem* zwaszcza gdy o+ensywa
zbli1aa si0 ju1 do centrum /erlina. Doc'odzi do %cz0styc' $rzy$adk"w wzajemnego
ostrzeliwania si0 artylerii( A $isa genera Ouczinski* dow"dca 8 4rmii ws$ierajcej
, 4rmi0 !ancern &wardii Cybaki. Lasona z dymu wiszcego nad miastem
$owodowaa* 1e samoloty trzec' armii lotniczyc' ws$ierajcyc' Gukowa i #oniewa
cz0sto bombardoway $ozycje wasnyc' wojsk. ;ytuacja staa si0 szczeg"lnie trudna
na $oudniu miasta* gdzie $uki lotnicze ws$ierajce jednostki 1 Frontu
Kkraiskiego atakoway jednostki 8 4rmii
&wardii. Czujkow interweniowa u Gukowa* domagajc si0 wyco+ania
%ssiad"w(.
!rawie $rzez cay dzie 5 kwietnia trwaa bitwa 8 4rmii &wardii i 1 4rmii
!ancernej &wardii o
9em$el'o+. Dywizja !ancerna %IDnc'eberg(* kt"ra $odj0a kontratak*
dys$onowaa ju1 tak niewielk liczb czog"w* 1e musiay dziaa> $ojedynczo*
osaniane $rzez $iec'ot0 i Hitlerjugend z
Panzerfaustami. !od wiecz"r ocalali z walki 1onierze $r"bowali si0 wyco+a>.
;;A;turmbann+D'rer
;aalbac' skierowa batalion roz$oznawczy Dywizji %=ordland( na 4n'alter
/a'n'o+. 6siem
A3$r3s6w z batalionu %Hermann Jon ;alza( i kilka dzia szturmowyc'* kt"re
$ozostay* ruszyy do
9iergarten.
Canek roz$ocz si0 od intensywnego ostrzau. %/iedne centrum(* za$isaa
jedna z kobiet z
!renzlauer /erg* kiedy zagrzmiay dziaa artylerii. ;zczeg"lnie intensywny
by ostrza #lein
9iergarten. !oorany wybuc'ami $ark nie wyglda ju1 jak miejsce zabaw dla
dzieci.
Czujkow i #atukow nakazali swoim jednostkom ruszenie na /elleA4llianceA
!latz A nazwany tak $o bitwie $od )aterloo i ku ironii losu broniony $rzez
+rancuskie jednostki ;; A oraz na 4n'alter
/a'n'o+* oddzielajcy od siebie oba +ronty. Cywalizacja z jednostkami
#oniewa stawaa si0 coraz bardziej zaci0ta* c'ocia1 cz0sto maskowano j r"1nymi
1artami. Eeden z dow"dc"w kor$us"w w armii Czujkowa m"wi wtedy do
&rossmanaM %9eraz nie $owinni@my si0 ju1 ba> $rzeciwnika* ale naszyc' ssiad"w.
=akazaem wykorzystanie zniszczonyc' w walce czog"w* by zablokowa> drog0
ssiadom do Ceic'stagu. 9rudno o co@ bardziej $rzygn0biajcego ni1 wiadomo@>* 1e
to ssiad* nie ja* odni"s sukces(.
Czujkow nie $odc'odzi do tej s$rawy w tak nie+rasobliwy s$os"b. ) czasie
nast0$nyc' dw"c' dni $rzesun swoje lewe skrzydo* aby ze$c'n> , 4rmi0
!ancern &wardii z osi natarcia na
Ceic'stag. =ie ostrzeg nawet Cybaki* co o mary wos nie do$rowadzio do
rzezi jego 1onierzy $rzez artyleri0 1 Frontu Kkraiskiego.
!ociski rakietowe katiusz A %$ioruny z nieba( A byy w /erlinie
wykorzystywane tak1e jako %bro $syc'ologiczna(. Cankiem 5 kwietnia $ukownik
Ce+ior* sze+ sztabu obrony /erlina* zosta obudzony w swojej kwaterze na
Ho'enzollerndamm z kr"tkiej drzemki $rzez szybko nast0$ujce $o sobie wybuc'y.
%;tare +rontowe wygi A za$isa $"3niej Ce+ior A wiedziay ju1* 1e to c$owitalnad
salwa katiusz(. Ee1eli dow"dztwo obrony /erlina znalazo si0 ju1 w ic'
zasi0gu* by to najwy1szy czas* by si0 ewakuowa>. &enera )eidling wybra nowe
miejsce* /endlerblock* star siedzib0 dow"dztwa si zbrojnyc' $rzy /endlerstrasse*
gdzie rozstrzelano $ukownika 'rabiego Jon
;tau++enberga w czasie li$cowego zamac'u. /udynek mia dobrze
wy$osa1one sc'rony i znajdowa si0 blisko #ancelarii Czeszy* dokd nieustannie
wzywano )eidlinga.
) $rze$astnyc' czelu@ciac' /endlerblock sztab )eidlinga nie wiedzia
nawet* czy to jest dzie czy noc. =a nogac' utrzymywaa o+icer"w tylko kawa i
$a$ierosy. Dzi0ki agregatom $rdotw"rczym $rzez cay czas mieli @wiato* ale
$owietrze byo wci1 ci01kie i wilgotne. 6+icerowie $r"bowali reagowa> na $ilne
za$otrzebowania zgaszane $rzez dow"dc"w sektor"w* ale nie $ozostay ju1 1adne
rezerwy.
9ego dnia wieczorem )eidling za$ro$onowa Hitlerowi* aby zorganizowa>
atak w celu $rzerwania $ier@cienia okr1enia i wyrwania si0 z miasta* co
$ozwolioby unikn> dalszyc' zniszcze i strat.
Gonierze berliskiego garnizonu mieli walczy> jako eskorta Hitlera*
$rzedrze> si0 na zac'"d i $oczy> z walczcymi jeszcze jednostkami &ru$y 4rmii
%)isa(. =a czele $oszyby zdolne jeszcze do walki czogi* okoo .<* a $otem
1onierze liniowyc' dywizji. La nimi ruszyaby
F)#rer$ruppe z Hitlerem i $ersonelem #ancelarii Czeszy oraz innymi
$rominentami. ;tra1 tyln miaa stanowi> gru$a bojowa w sile jednej wzmocnionej
dywizji. )eidling $ro$onowa* aby $odj> tak $r"b0 noc 8 kwietnia. &dy genera
$rzedstawi ten $lan* Hitler $okr0ci tylko gowM %!ana $ro$ozycja* generale* jest
na$rawd0 doskonaa. 4le czemu ma to wszystko su1y>` =ie mam najmniejszego
zamiaru wa0sa> si0 gdzie@ $o lasac'. Lostaj0 tutaj i zgin0 razem z moimi
1onierzami. =iec' $an si0 zajmie obron miasta(.
/ezskuteczno@> wszystkic' $odejmowanyc' wysik"w $okazyway 'asa
wymalowane na wielu @cianac' w mie@cieM %/erlin zawsze niemiecki(. Eedno z nic'
zostao $rzekre@lone i $od nim cyrylic widnia na$isaM %4le ja $rzecie1 ju1 tu
jestem* ;idorow(.
C'ocia1 4rmia Czerwona nie zdobya jeszcze /erlina* zacz0a ju1
organizowa> tymczasow administracj0* aby jak najszybciej $rzywr"ci> normalne
1ycie w mie@cie. Guk"w* kt"ry wci1 nie by @wiadomy $lan"w /erii co do
$rzekazania =#)D s$raw ludno@ci cywilnej* wyznaczy generaa $ukownika
/ierzarina* dow"dc0 2 4rmii Kderzeniowej* na komendanta stolicy Czeszy.
) W-NNN wieku marszaek ;uworow uwa1a* 1e komendantem $owinien
zosta> dow"dca tej armii* kt"ra jako $ierwsza do niego wesza. 4rmia Czerwona
kontynuowaa t0 tradycj0.
&rossman dotar do kwatery /ierzarina 5 kwietnia. Lanotowa w swoim
dziennikuM %#omendant
/erlina jest gruby* ma c'ytre* brzowe oczka oraz $rzedwcze@nie $osiwiae
wosy. Eest bardzo bystry* zr"wnowa1ony i $rzebiegy(. 9ego dnia miao miejsce
%tworzenie @wiata(. )ezwano burmistrz"w* dyrektor"w $rzedsi0biorstw
zajmujcyc' si0 dostawami elektryczno@ci* wody* kanalizacj* kolejk $odziemn*
komunikacj miejsk* dostawami gazu. cigni0to wa@cicieli +abryk i urz0dnik"w.
%)szyscy otrzymali w biurze komendanta od$owiednie nominacje.
)icedyrektorzy zostawali dyrektorami* sze+owie lokalnyc' $rzedsi0biorstw
stawali si0 $otentatami o $astwowym znaczeniu(. &rossman by za+ascynowany
j0zykiem gest"w i zac'owaniem tyc' ludzi. Kwa1nie obserwowa jak %szuraj
nogami* jak si0 witaj* jak do siebie sze$cz(. !ojawili si0 starzy niemieccy
komuni@ci* kt"rzy teraz mieli nadziej0 na stanowiska i zaszczyty. %Eeden z malarzy
$okojowyc' $okaza swoj $artyjn legitymacj0. /y czonkiem $artii
komunistycznej od
1:< roku. =a o+icerac' /ierzarina nie wywaro to jednak zbyt wielkiego
wra1enia. !o$rosili go tylko* by zaj miejsce na sali(.
&rossmana* $odobnie jak i innyc' Cosjan* zaskoczyo stanowisko
niemieckiego burmistrza* kt"ry* gdy mu nakazano zorganizowanie gru$ roboczyc'
do odgruzowywania miasta* za$ytaM %4 ile za to dostan`(. !o tym jak radzieccy
obywatele* robotnicy $rzymusowi* byli traktowani $rzez =iemc"w* od$owied3
moga by> tylko jedna. %#a1dy z nic' wydawa si0 $rze@wiadczony o mo1liwo@ci
egzekwowania swoic' $raw(* za$isa &rossman. /erliczycy mieli $rzedsmak tego*
co ic' czeka.
Eu1 nast0$nego dnia* 7 kwietnia* 1onierze radzieccy zebrali <<< kobiet na
$oudniowyc' $rzedmie@ciac' miasta i skierowali na lotnisko 9em$el'o+* aby
oczy@ciy je z wrak"w zniszczonyc' samolot"w. Cadzieckie lotnictwo za dwadzie@cia
cztery godziny $otrzebowao tego lotniska jako bazy.
) miar0 jak kolejne niemieckie jednostki co+ay si0 w kierunku centrum
miasta do sektora L* walki $rzybieray na sile. 9am* gdzie =iemcom udao si0
zatrzyma> Panzerfaustami radzieckie czogi* radzieccy dow"dcy od$owiadali
salwami katiuszy. 6dwet tak broni $rzy$omina rozstrzeliwanie zakadnik"w w
od$owiedzi na atak $artyzant"w.
=iewielka gru$a Francuz"w* 1onierzy ;; uzbrojonyc' w Panzerfaust3! tra+ia
do radzieckiej niewoli. Francuscy $odo+icerowie $r"bowali $rzekona> Cosjan* 1e s
robotnikami $rzymusowymi* kt"ryc' =iemcy zmusili do $rzebrania si0 w ic'
mundury* gdy tylko ruszya radziecka o+ensywa znad 6dry. Iieli na$rawd0 wiele
szcz0@cia* 1e czerwonoarmi@ci im uwierzyli. ) tym czasie radzieccy 1onierze nie
wiedzieli jeszcze o tatua1ac' esesman"w.
9ego samego wieczoru doszo do melodramatycznego i groteskowego
wydarzenia* tak c'arakterystycznego dla ostatniego eta$u istnienia NNN Czeszy. Hitler
nakaza s$rowadzenie z
Ionac'ium do bunkra w #ancelarii Czeszy generaa Cittera Jon &reima. Iia
on $rzej> $o
&Bringu dowodzenie Lu+twa++e. &eneraa rannego w czasie lotu do /erlina
wniesiono do bunkra na noszac'. 9owarzyszya mu koc'anka* Hanna Ceitsc'* $ilot
do@wiadczalny i wielbicielka Hitlera.
Lecc do /erlina lekkim samolotem Fieseler@Storc#! ju1 nad &runewaldem
tra+ili na ogie za$orowy radzieckiej artylerii $rzeciwlotniczej. -on &reim zosta
ugodzony odamkiem w nog0 i
Hanna Ceitsc' musiaa $rzej> stery* si0gajc do orczyka r0kami $rzez
ramiona generaa. Kdao im si0 wyldowa> niedaleko /ramy /randenburskiej. 9en
wyczyn wymaga na$rawd0 ogromnej siy woli i umiej0tno@ci. =ie zmienia to jednak
+aktu* 1e Hitler* kt"ry nalega na o+icjalne $rzekazanie obowizk"w* nara1a 1ycie
o+icera* mianowanego na dow"dc0 struktury $raktycznie ju1 nie istniejcej.
=ast0$nego dnia* 7 kwietnia* w @lady nazistowskic' $rzyw"dc"w $oszed
genera #rebs* kt"ry w$rowadzi swoic' 1onierzy w bd. C'ocia1 unika
$oruszania kwestii negocjacji z aliantami* stwierdzi* 1eM %4merykanie mog bardzo
szybko $okona> :< kilometr"w dzielce Oab0 od /erlina* a wtedy wszystko zmieni
si0 na le$sze(.
#a1dy z dow"dc"w 1da uzu$enie i $osik"w* jakic'kolwiek* w ka1dej
$ostaci. Io'nke w$ad w ekstaz0* gdy m"wi #rukenbergowi* 1e drog lotnicz
$rzerzucono do /erlina kom$ani0 marynarzy* kt"ra miaa zaj> $ozycje w ogrodac'
Iinisterstwa ;$raw Lagranicznyc' na
)il'elmstrasse. #rukenberg by o wiele bardziej zadowolony* gdy dotara do
niego wiadomo@>* 1e
%=ordland( otrzyma dodatkowe 8 dzia szturmowyc' z 2<, batalionu
ci01kic' czog"w ;;. 6$r"cz tego wzmocni go $ododdzia otewski. Dzi0ki temu
#rukenberg m"g twierdzi>* 1e niedugo w jego sektorze re$rezentowana b0dzie caa
$rawie ?uro$a. /iorc $od uwag0* 1e w 1:.2 roku $oowa )a++enA;; bya
$oc'odzenia innego ni1 niemieckie* nie byo to jednak niczym niezwyAkym. =ic
wi0c dziwnego* 1e $o wywoaniu @wiatowej wojny $rzez +aszyzm i komunizm
u$adek
/erlina sta si0 stosem $ogrzebowym euro$ejskiej skrajnej $rawicy.
Dow"dztwo dywizji #rukenberga mie@cio si0 teraz w jednym wagonie* kt"ry
sta na stacji kolejki $odziemnej ;tadtmitte. =ie byo tam ju1 ani tele+on"w* ani
$rdu. Gonierze #rukenberga mieli siy do walki* $oniewa1 ogoocili $obliskie
skle$y s$o1ywcze na &endarmenmarkt. 6brona trzymaa si0 tylko dzi0ki du1ym
za$asom Panzerfaust6w z zaim$rowizowanego arsenau w $iwnicac'
#ancelarii Czeszy. /rakowao jednak innej broni i* co wa1niejsze* amunicji.
Panzerfaust3
wykorzystywano tak1e do walki z nacierajc $iec'ot. #ancelari0 Czeszy
osaniay teraz tylko cztery trans$ortery o$ancerzone zdobyte na 4rmii Czerwonej
oraz dwa koowoAgsienicowe $oAjazdy $ancerne z Dywizji %=ordland(. Ceszta
$ojazd"w zostaa wysadzona $rzez 1onierzy w $owietrze* gdy zabrako $aliwa lub
nie dao si0 ic' szybko na$rawi>* $odczas wyco+ywania si0 z
=eukBlln.
) sektorze L ranni 1onierze byli odsyani do $unktu o$atrunkowego w
$iwnicac' 'otelu 4dlon.
Gonierzy ;; zabierano do innego $unktu* w jednej z $iwnic #ancelarii
Czeszy* gdzie zajmowali si0 nimi lekarze i c'irurdzy ;;. !od koniec walk znajdowao
si0 tam ju1 $onad 2<< rannyc'.
=ajwi0kszy $unkt* 9'omaskeller Lazarett* $rzy$omina w tym czasie
%rze3ni0(. /rakowao tu* $odobnie jak w cywilnyc' sz$italac'* zar"wno 1ywno@ci i
wody* jak i niezb0dnyc' lekarstw.
!ost0$y 4rmii Czerwonej w /erlinie byy bardzo nier"wne. =a $omocnym
zac'odzie .7 4rmia* kt"ra zamkn0a $ier@cie okr1enia miasta razem z . 4rmi
!ancern &wardii* zbli1aa si0 do
;$andau. Cadzieccy o+icerowie tej jednostki nie zdawali sobie s$rawy* 1e w
wielkiej cytadeli w
;$andau znajdowao si0 centrum niemieckic' bada nad broni c'emiczn* w
tym nad takimi gazami bojowymi jak tabun i sarin. .7 4rmia miaa r"wnie1 za
zadanie zdoby> lotnisko &atow* gdzie wci1 zaciekle broniy si0 jednostki
-olkssturmu i kadeci Lu+twa++e* kt"rzy zadawali nacierajcym wojskom ci01kie
straty* $rowadzc ogie na w$rost z dzia $rzeciwlotniczyc' kalibru
88 mm* ukrytyc' za wrakami zniszczonyc' samolot"w.
=a $"nocy 4rmia !ancerna &wardii nie wysza jeszcze z ;iemensstadt* a ,
4rmia Kderzeniowa dotara do za$"r bronicyc' dost0$u do 9iergarten i dzielnicy
!renzlauer /erg. , 4rmia
Kderzeniowa wykonaa obej@cie silnego $unktu o$oru* jakim by sc'ron ze
stanowiskami artylerii $rzeciwlotniczej w Humboldt'ain* kt"ry $ozostawiono do
zdobycia ci01kiej artylerii i samolotom bombowym. 2 4rmia Kderzeniowa
$rzemieszczaa si0 natomiast w kierunku zgodnym z ruc'em wskaz"wek zegara do
wsc'odnic' dzielnic /erlina* obc'odzc $odobny sc'ron w Friedric's'ain.
)i0kszo@> si armii* $o tym jak : #or$us $rzegru$owa si0 do 9re$tow*
skoncentrowano miedzy
Frank+urterallee a $oudniowym brzegiem ;$rewy.
L $oudnia 8 4rmia &wardii i 1 4rmia !ancerna &wardii 7 kwietnia
s+orsoway #ana
Landwe'ry. /ya to ostatnia wi0ksza $rzeszkoda $rzed dzielnic rzdow.
9eraz wojska radzieckie od #ancelarii Czeszy dzielio ju1 mniej ni1 kilometry.
Dow"dc"w armii +rontu Gukowa zajmowa jeden cel wyznaczony $rzez ;talina A
Ceic'stag. =a $oudniowym zac'odzie , 4rmia !ancerna
&wardii wa@nie zacz0a zajmowa> C'arlottenburg* a jej lewe skrzydo
&runewald* walczc z resztkami 18 Dywizji &renadier"w !ancernyc'.
Do Da'lem $ierwsze oddziay 4rmii Czerwonej dotary . kwietnia. Do
Nnstytutu Fizyki im.
cesarza )il'elma weszy nast0$nego dnia. #atiusze i czogi* kt"re wtoczyy
si0 na ulice* tworzyy dziwny kontrast ze ws$aniaymi willami i sz$alerami g0styc'
drzew. La jednostkami $ierwszego rzutu $osuway si0 wozy za$rz01one w @mieszne
mae i kudate koniki* czasami nawet wielbdy.
Gaden z dow"dc"w armii Cybaki* ani on sam* nie zosta naj$rawdo$odobniej
$owiadomiony o znaczeniu instytutu w Da'lem. Ldziwio ic' wi0c $rzybycie
du1yc' si =#)D* kt"re w cigu dw"c' nast0$nyc' dni zabez$ieczyy kom$leks
$rzy /oltzmannstrasse.
!oniewa1 brak od$owiedniej ilo@ci uranu w du1ym sto$niu 'amowa $ost0$
radzieckiego $rogramu atomowego* ;talin i /eria $rzykadali wielk wag0 do zaj0cia
laboratori"w badawczyc' i ic' za$as"w materiaowyc' w instytucie. Cosjanie c'cieli
te1 za wszelk cen0 odnale3> niemieckic' naukowc"w* kt"rzy zajmowali si0
$rocesem wzbogacania uranu. /eria $rzygotowa si0 do tej o$eracji w /erlinie
niezwykle skru$ulatnie. ;ze+em s$ecjalnie $owoanej komisji zosta genera major
Iac'niow. Eednostki =#)D* od$owiedzialne za zabez$ieczenie i oc'ron0
urzdze* $rzyrzd"w $omiarowyc' i za$as"w uranu* byy nadzorowane $rzez
samego generaa C'rulowa* sze+a ty"w 4rmii Czerwonej. &"wny metalurg =#)D*
genera 4wramij Lawienjagin* ustanowi swoj baz0 na obrze1ac' /erlina.
=aukowcy i o+icerowie z g"wnego zes$ou $rzez cay czas czuwali nad wywozem
materia"w i demonta1em urzdze.
#omisja =#)D $o zaj0ciu instytutu $rzygotowaa ra$ort. 6$r"cz s$rz0tu i
urzdze $omiarowyc' w instytucie zabez$ieczono %2< kilogram"w metalicznego
uranu* , tony tlenku uranu oraz <
litr"w ci01kiej wody(. Dostarczony $rzez $omyk0 do Da'lem tlenek uranu
by $rawdziwym darem losu dla Cosjan. =ale1ao si0 bardzo s$ieszy>V /eria i
Ialenkow $rzez cay czas $rzy$ominali
;talinowi* 1e instytut %znajduje si0 w rejonie* kt"ry b0dzie stanowi alianck
stre+0 oku$acyjn(.
%/iorc $od uwag0 wyjtkow warto@> s$rz0tu i materia"w zaj0tyc' w
instytucie dla Lwizku
Cadzieckiego A $isali A zwracamy si0 o jak najszybsze $odj0cie decyzji w
s$rawie demonta1u i wyw"zki materia"w i urzdze instytutu do L;CC(.
!astwowy #omitet 6brony u$owa1ni %komisj0 =#)D* kierowan $rzez
towarzysza Iac'niowa* do ewakuacji s$rz0tu i materia"w oraz arc'iw"w instytutu
do laboratorium numer 4kademii
=auk i ;$ecjalnego Larzdu Ietalurgicznego =#)D(.
Ludzie Iac'niowa odnale3li r"wnie1 $ro+esora !etera 9'iessena i doktora
Ludwiga /ewilogua* kt"ryc' natyc'miast $rzetrans$ortowano samolotem do
Ioskwy. =ajwa1niejsze osoby z instytutu* )erner Heisenberg* IaH Jon Laue*
&erlag Jon )eizsScker i 6tto Ha'n* kt"rzy otrzymali kilka miesi0cy wcze@niej
=agrod0 =obla w dziedzinie c'emii* byli ju1 jednak $oza ic' zasi0giem. 9ra+ili w
r0ce /rytyjczyk"w i zostali $rzewiezieni do Farm Hali we wsc'odniej 4nglii* gdzie
mie@ci si0 o@rodek $rzesuc'a niemieckic' naukowc"w.
Laj0to si0 r"wnie1 innymi* mniej wa1nymi laboratoriami i instytutami.
4resztowano wielu niemieckic' naukowc"w* kt"ryc' wysano do ;ac'sen'ausen*
gdzie umieszczono ic' w s$ecjalnie wydzielonym sektorze obozu. =a oc'otnika do
ws$"$racy zgosi si0 $ro+esor baron Jon 4rdenne.
&enera Lawienjagin nam"wi go do na$isania %$odania do Cady #omisarzy
Ludowyc' L;CC* w kt"rym zao+eruje swoj ws$"$rac0 z radzieckimi +izykami oraz
odda siebie i instytut do dys$ozycji wadz radzieckic'(.
/eria i #urczatow mieli wreszcie uran* $otrzebny do roz$ocz0cia bardziej
intensywnyc' bada nad broni atomow* oraz eks$ert"w do $omocy. #onieczne
byo jednak znalezienie jeszcze innyc' 3r"de zao$atrzenia w rudy uranu. &enera
;ierow* sze+ =#)D w /erlinie* otrzyma rozkaz zabez$ieczenia ko$al uranu na
obszarze Czec'osowacji oraz w ;aksonii* na $oudnie od Drezna.
6 b"l gowy $rzy$rawiaa jednak wadze radzieckie obecno@> tam , 4rmii
generaa !attona.
6bawiano si0 nawet* czy wojska amerykaskie wyco+aj si0 do uzgodnionyc'
wcze@niej stre+ oku$acyjnyc'.
) Da'lem niekt"rzy z o+icer"w Cybaki odwiedzili siostr0 #unegund0* matk0
$rzeo1on sz$itala $oo1niczego i sierocica Haus Da'lem. !oin+ormowaa ic'* 1e
nie ukrywa 1adnyc' niemieckic' 1onierzy. Cadzieccy o+icerowie i ic' ludzie
zac'owywali si0 bez zarzutu. 6strzegli nawet siostr0
#unegund0 $rzed jednostkami drugiego rzutu. Nc' $rze$owiednie s$rawdziy
si0 co do joty. Ci* kt"rzy $rzyszli $o nic'* zgwacili wszystkie kobiety. Lakonnice*
dziewcz0ta i starsze kobiety* kobiety w zaawansowanej ci1y i matki* kt"re wa@nie
wyday na @wiat dzieci. /yli bez lito@ci.
Eedna z kobiet $or"wnaa te wydarzenia do %okro$iestw redniowiecza(*
inne do wojny trzydziestoletniej.
Gonierze @wiecili latarkami w twarze kobiet znajdujcyc' si0 w sc'ronac' i
wybierali swoje o+iary.
9aki s$os"b $ost0$owania by w czasie walk o /erlin $owszec'ny we
wszystkic' radzieckic' armiac'. !roces swoistej selekcji o+iar odbiega jednak od
bezmy@lnyc' i okrutnyc' dziaa 1onierzy radzieckic' w !rusac' )sc'odnic'.
9eraz zdawali si0 traktowa> berliskie kobiety barAdziej jako obiekt seksualnego
$o1dania i tro+eum wojenne* nie tylko jako substytut )e'rmac'tu* na kt"rym mogli
wyadowa> ca swoj nienawi@>.
&wat jest cz0sto o$isywany jako akt $rzemocy* kt"ry ma niewiele ws$"lnego
z seksualno@ci. 9o jednak de+inicja tego czynu z $ozycji o+iary. 4by zrozumie> istot0
tego $rzest0$stwa* trzeba r"wnie1 wzi> $od uwag0 $unkt widzenia s$rawcy. )
czasie o+ensywy styczniowej* w styczniu i lutym na terenie =iemiec 1onierze byli
$rzekonani* 1e wreszcie maj okazj0 rozadowania na$i0cia seksualnego $o dugim
$obycie na +roncie. ) wi0kszo@ci $rzy$adk"w nie doc'odzio do akt"w brutalnej
$rzemocy* zwaszcza gdy nie natra+iali na o$"r kobiet. ) tygodniac'* kt"re miay
nadej@>* niezdyscy$linowani i 3le dowodzeni 1onierze* nie obawiajcy si0 kary i
odwetu* szybko zeszli na $oziom rozbuc'anej* $rymitywnej i niczym nie
ograniczanej m0skiej seksualno@ci. /iolodzy o$isaliby to mo1e nawet jako d1enie do
maksymalnego roz$rzestrzenienia swoic' gen"w. C"1nica mi0dzy zwierz0cymi
aktami $rzemocy i gwatami w !rusac' )sc'odnic' a traktowaniem kobiet w
/erlinie jako u$ nale1ny zwyci0zcy $otwierdza tylko +akt* 1e trudno
wy$racowa> jednolit deA+inicj0 tyc' $rzest0$stw. L drugiej strony sugeruje to
istnienie ciemnej strony m0skiej seksualno@ci* kt"ra mo1e si0 atwo ujawni> w
s$rzyjajcyc' warunkac'* szczeg"lnie w czasie wojny.
Cadzieccy o+icerowie $olityczni m"wili o %$rzemocy dokonywanej w ramac'
zemsty i odwetu(.
%&dy nasze wojska weszy do /erlina A $isano w ra$ortac' Larzdu
!olitycznego 1 Frontu
/iaoruskiego A cz0@> 1onierzy braa udzia w grabie1ac' i aktac' $rzemocy
skierowanyc' $rzeciwko ludno@ci cywilnej. 6+icerowie $olityczni $r"bowali
ograniczy> skal0 tego zjawiska.
6rganizowano s$otkania na temat c'onoru i godno@ci radzieckiego
1onierzad* $ogadankiM
c&rabie1ca najwi0kszym wrogiem 4rmii Czerwonejd i cEak rozumie>
wa@ciwie $roblem zemsty i odwetud%. 4le idea sterowania zac'owaniem 1onierzy
w taki wa@nie s$os"b bya od samego $ocztku skazana na $ora1k0.
=iemcy byli zszokowani i $rzera1eni stanem dyscy$liny w 4rmii Czerwonej
oraz niezdolno@ci o+icer"w do kierowania swoimi lud3mi* z wyjtkiem
nadzwyczajnyc' wy$adk"w* kiedy winowajc"w rozstrzeliwano na miejscu. =a og"
o+icerowie reagowali na skargi kobiet oboj0tno@ci albo rozbawieniem. &dy $ewnego
razu $r"boway $oskar1y> si0 komendantowi dzielnicy na $ost0$owanie 1onierzy i
$rosi> o oc'ron0 $rzed $owtarzajcymi si0 gwatami* ten od$owiedzia tylkoM %N co z
tego` !rzecie1 nie zrobili warn krzywdy. =asi 1onierze s zdrowi i silni(. )ielu z
nic' byo ju1 zara1onyc' c'orobami wenerycznymi* co $rzys$orzyo tym kobietom
jeszcze wi0kszyc' cier$ie.
$$
W(l#i w lesie
Eeden z dow"dc"w batalionu Dywizji %;c'arn'orst(* gdy $rzegru$owywaa
si0 w kierunku /eelitz* zanotowaM %Czy kto@ kiedykolwiek my@la* 1e z +rontu
zac'odniego na wsc'odni b0dzie tylko dzie marszuU 9o m"wi wszystko o naszej
sytuacji(.
WW #or$us generaa )encka roz$ocz natarcie . kwietnia* aby $rzedrze> si0
$rzez linie $rzeciwnika i dotrze> do jednostek : 4rmii* okr1onyc' w lasac'* na
tyac' +rontu #oniewa. 9ego wieczoru Dywizja %9'eodor #Brner(* zo1ona g"wnie
z modyc' czonk"w 4rbeitsdienstu* zaatakowaa 2 #or$us Lmec'anizowany
&wardii $od 9reuenbrietzen. =ast0$nego dnia $odesza $od /eelitz. =ikt nie mia
najmniejszego $oj0cia* na co si0 natkn* maszerujc $rzez modniki i sosnowe lasy.
Eak stwierdzi dow"dca batalionu tej dywizji* o$eracja %miaa c'arakter roz$oznania
walk(. #ilka kilometr"w od /eelitz oddziay niemieckie weszy do kom$leksu
sz$italnego w
HeilstStten.
!iel0gniarki i $acjenci* kt"ryc' dzie wcze@niej obrabowali ze wszystkiego
radzieccy 1onierze* i wyzwoleni $rzez 4rmi0 Czerwon robotnicy $rzymusowi z
$rzera1eniem nasuc'iwali wybuc'"w.
=ikt nie wiedzia* gdzie tocz si0 walki. Labkany $ocisk uderzy w jeden z
barak"w. Dzieci ewakuowano do $iwnic. !iel0gniarki $ytay jedna drug* czy jest
mo1liwe* aby byli to 4merykanie.
!"3niej s$ostrzegy w $obliskim lesie niemieckic' 1onierzy* kt"rzy
$rzemykali od drzewa do drzewa. Dwie z nic' wybiegy na zewntrz* krzyczc do
nic'M %)yrzu>cie CosjanU(. &dy bitwa niebez$iecznie si0 zbli1ya* dyrektor sz$itala*
doktor !otsc'ka* zdecydowa si0 nawiza> kontakt z
4merykanami za Oab. ;zwajcarzy nie mogli ju1 im w niczym $om"c.
/itwa o /eelitz trwaa kilka dni. ) czasie walk i wcze@niejszyc' $otyczek
zgin0o 75 cywil"w* w tym 12 dzieci. Dow"dca jednego z batalion"w Dywizji
%;c'arn'orst( za$isa wtedyM %9o byy walki $rowadzone z dzik zacieko@ci. =ikt
nie bra jec"w(. 6n i jego ludzie byli $rzera1eni* gdy czerwonoarmi@ci zdobyli dom*
w kt"rego $iwnicac' le1eli ic' ranni towarzysze broni. Iodzi 1onierze A niekt"rzy
tak modzi* 1e nazywano ic' 1onierzamiAdzie>mi* Kindersoldaten A w$adli w tak
zwan %czogow $anik0(* gdy zobaczyli 9A,. i N;A. 4le $o kilku dniac' odzyskali
zau+anie we wasne siy* gdy Panzerfaustami zniszczyli cztery ci01kie radzieckie
czogi N;A. !eter Cettic'* dow"dca batalionu* nazwa te dokonania %+antastycznymi
aktami odwagi( i $odkre@li %$o@wi0cenie i za$a( swoic' 1onierzy. Laraz $otem
doda* 1e %o $omst0 do nieba woa rzucenie tak modyc' c'o$c"w do tego
niszczcego wszystko $ieka(.
Dwudziestego "smego kwietnia ,<<< rannyc' oraz c'oryc' dzieci zostao
zaadowanyc' $rzez 1onierzy Dywizji %Klric' Jon HDtten( na tabory* kt"re ruszyy
w kierunku /arby. 9am zorganizowano klinik0 dzieci0c* a 4merykanie zgodzili si0
uzna> rannyc' za jec"w wojennyc'.
)enck $ostawi $rzed 1 4rmi $owa1niejsze zadania. !ierwszym by atak
Dywizji %Klric' Jon
HDtten( w kierunku !oczdamu* aby stworzy> mo1liwo@> ewakuacji dla zaogi
i ludno@ci /erlina.
Drugim A ocalenie : 4rmii.
=iemieckie wojska znajdujce si0 w regionie ;$reewald A Lasu nad ;$rew* na
$oudniowy wsc'"d od /erlina* byy mieszanin 1onierzy z r"1nyc' dywizji i
$rzera1onyc' cywil"w* kt"rzy uciekali $rzed 4rmi Czerwon1.. Dotaro tu og"em
8< <<< ludzi* z r"1nyc' miejsc* jednostek* kierunk"w.
)i0kszo@> stanowili 1onierze : 4rmii /ussego A WN #or$usu !ancernego ;; z
de$resji 6derbruc' i - #or$usu &"rskiego* kt"ry wcze@niej walczy na $oudnie od
Frank+urtu nad 6dr. /usse mia wci1 nadziej0* 1e doczy do nic' garnizon
+rank+urcki. L $oudnia dotarli 1onierze - #or$usu* kt"ry stanowi wcze@niej lewe
skrzydo . 4rmii !ancernej i zosta odci0ty od si g"wnyc' $rzez oddziay +rontu
#oniewa idce na /erlin.
/usse* $o konsultacji z generaem )enckiem* zdecydowa si0 $rzebija> na
zac'"d $rzez wysokie sosnowe lasy na $oudnie od /erlina. !o doczeniu do 1
4rmii oba zgru$owania miay wyco+a> si0 w kierunku Oaby. &"wnym $roblemem
/ussego stao si0 w tym momencie to* 1e jego stra1 tylna bya zwizana walkami z
siami +rontu Lukowa* dlatego ostrzeg )encka* 1e jego armia b0dzie %$rzemieszcza>
si0 na zac'"d jak gsienica(. 4ni on* ani )enck nie c'cieli ju1 $o@wi0ca> 1ycia
swoic' 1onierzy* wykonujc coraz bardziej 'isteryczne rozkazy Hitlera dotyczce
atak"w w kierunku /erlina. 9u1 $o $"nocy 2 kwietnia /usse otrzyma wiadomo@>
z kwatery wodza Czeszy* 1e %sam mo1e $odj> decyzj0 o kierunku natarcia(. 6d
tego momentu $rzyj taktyk0 nie$otwierdzania odbioru kolejnyc' de$esz* c'ocia1
w wielu $rzy$adkac' czno@> rzeczywi@cie zostaa $rzerwana.
Eego 1onierze i idcy z nimi cywile nie mieli ju1 $rawie 1adnyc' za$as"w
1ywno@ci. !ojazdy mec'aniczne jec'ay tak dugo* do$"ki starczyo im $aliwa lub
cakowicie si0 nie ze$suy. )tedy albo je niszczono* albo wykorzystywano na cz0@ci
do na$rawy innyc'. /usse wci1 dys$onowa ,1
czogami* kilkoma Panterami z Dywizji %#urmark(* $ozostao@ciami 1
Dywizji !ancernej geneAraa Hansa Jon Oucka* i okoo 1< Kr6lewskimi t3$r3sami z 2<
/atalionu Czog"w Ci01kic'
)a++enA;;. Iiay one stanowi> si0 uderzeniow zgru$owania atakujcego
tyy armii +rontu
#oniewa. Kzu$eniono w nic' $aliwo* biorc je z $orzuconyc' samoc'od"w
ci01arowyc'.
!ozostaa jeszcze w dys$ozycji generaa artyleria miaa $rowadzi> ogie
za$orowy do wyczer$ania amunicji. )tedy do$iero artylerzy@ci mogli wysadzi>
dziaa w $owietrze.
6ddziay /ussego zostay okr1one $rzez wojska 1 Frontu /iaoruskiego i 1
Frontu Kkraiskiego w terenie $okrytym lasami i $oci0tym jeziorami na $oudniowy
wsc'"d od FDrstenwalde. !o $oudniu
2 kwietnia Lukow wysa swoje armie do walki ze zgru$owaniem /ussego.
Iiay zaatakowa> je r"wnocze@nie z $"nocy i wsc'odu. Do wykonania tego zadania
marszaek wyznaczy , 4rmi0 i
#or$us #awalerii &wardii* kt"ry by dobrze $rzygotowany do walk w terenie
zalesionym* ,,
4rmi0 i 5: 4rmi0.
#oniew zda sobie s$raw0 $o dokadnym $rzestudiowaniu ma$y* 1e =iemcy
nie maj zbyt wielkiego wyboru* gdy c'odzi o miejsce $rzeamania i kierunek
marszu. Iusieli $rzekroczy> autostrad0 /erlin A Drezno na $oudnie od gru$y jezior
znajdujcyc' si0 $od 9eu$itz. Lareagowa szybko i stanowczo* c'ocia1 do$iero $od
koniec dnia. 2 kwietnia , 4rmia &wardii &ordowa $rzegru$owaa si0 na $ozycje w
$obli1u autostrady* aby %zablokowa> wszystkie le@ne drogi $rowadzce ze wsc'odu
na zac'"d(. cinano wysokie drzewa* aby $rzygotowa> za$ory
1. lr"da radzieckie twierdziy* 1e siy /ussego w tyc' lasac' liczyy nawet
<< <<< ludzi* ,<< czog"w i <<< dzia* co wydaje si0 ogromn $rzesad. Liczby te
wykorzystywano za$ewne do dziaa $ro$agandowyc'. Eeden ze szczeg"owyc'
meldunk"w amerykaskic' okre@la liczebno@> si generaa /usse na okoo .< <<<.
$rzeciwczogowe. &ordowowi nie udao si0 jednak zaj> $oudniowej cz0@ci
wyznaczonego mu rejonu. C'ocia1 siy radzieckie w tym rejonie* na wsc'"d od
/arut'* wzmocnia 8 4rmia* mi0dzy dwiema armiami $ozostawaa wci1 niewielka
luka.
Cankiem 5 kwietnia stra1 $rzednia /ussego $o $rzej@ciu $rzez Halbe
znalaza saby $unkt na styku dw"c' radzieckic' armii. !rzekroczya autostrad0 i
dotara do drogi /arut' A Lossen* kt"ra bya g"wnym szlakiem zao$atrzenia dla
armii Cybaki w /erlinie. &enera Ouczinski musia wysa> natyc'miast do walki
%bez dokadnej in+ormacji o $oo1eniu wojsk wasnyc' i $rzeciwnika(
2< i :< Dywizje !iec'oty &wardii. )alki toczyy si0 c'aotycznie* ale silne ataki
lotnictwa 4rmii
Lotniczej oraz kolejne radzieckie kontrataki s$owodoway* 1e cz0@> si
niemieckic' musiaa co+n> si0 do lasu $od Halbe. =iemieckie czogi z trudem
$oruszay si0 $o $iaszczystyc' le@nyc' drogac'.
Lgru$owanie* kt"remu udao si0 $rzekroczy> autostrad0 i drog0 /arut' A
Lossen* zostao zauwa1one $rzez jeden z samolot"w Lu+twa++e. Ieldunek
$rzekazano do dow"dztwa &ru$y 4rmii
%)isa( i generaa Eoda. Hitler w$ad we w@cieko@>* gdy dowiedzia si0* 1e
zgru$owanie $orusza si0 w kierunku zac'odnim. )ci1 nie wierzy* 1e /usse nie
wykona rozkaz"w i wysa do niego de$esz0 $rzez EodaM %FD'rer nakaza : i 1
4rmiom wykonanie koncentrycznyc' atak"w* nie tylko $o to* aby ratowa> : 4rmi0*
ale aby ratowa> /erlin(. #olejne de$esze byy jeszcze bardziej stanowczeM %FD'rer
oczekuje* 1e obie armie wy$eni sw"j obowizek. Historia i nar"d niemiecki
$ogardza> b0d ka1dym* kto w tyc' okoliczno@ciac' nie czyni wszystkiego* co
mo1liwe* aby ratowa> sw"j kraj i FD'rera(. De$esz0 wysyano kilka razy* w nocy i
$otem jeszcze nast0$nego dnia. L lasu nie nadesza 1adna od$owied3.
) nocy i nast0$nym dniu* 7 kwietnia* =iemcy $onawiali ataki na dw"c'
kierunkac'M na $oudnie od Halbe w kierunku /arut' i na $"noc od 9eu$itz. =a
$omocy kilka tysi0cy niemieckic' 1onierzy ws$ieranyc' $rzez czogi wbio si0
klinem w $ozycje 2. !iec'oty &wardii* zaj0o Lesc' am ;ee i okr1yo cz0@> 15<
$uku $iec'oty. =a $oudniu* w czasie ataku na /arut'* okr1ono w
Cadeland :1 $uk $iec'oty gwardii dowodzony $rzez $od$ukownika
4ndruszczenk0.
Czerwonoarmi@ci bronili si0 w $iwnicac' i na stryc'ac'* do$"ki nie dotarli do
nic' 1onierze 12<
$uku $iec'oty gwardii z /arut'. =iemcy %$onie@li ci01kie straty(.
9o sztabowa wersja wydarze* $r"bujca u$orzdkowa> ogromny c'aos*
kt"ry $owsta $o $odj0ciu $rzez =iemc"w $r"b $rzedarcia si0 na zac'"d. 4le w
samym lesie* w Halbe i wok" tej miejscowo@ci realia bitwy byy $rzera1ajce*
zwaszcza $o bombardowaniac' lotniczyc' i artyleryjskim ostrzale.
%6 ile $ierwsze $r"by wyrwania si0 z okr1enia $owiody si0* $"3niej kolejne
oddziay byy rozbijane i niszczone $rzez rosyjskie samoloty i artyleri0 A m"wi $o
tra+ieniu do niewoli $rzesuc'ujcym o+icerom major Die'l* dow"dca :< $uku w ,2
!olicyjnej Dywizji &renadier"w
;;. A ;traty byy olbrzymie. Dosownie nie s$os"b byo $odnie@> gow0 i
absolutnie nie mogem $rowadzi> natarcia. Eedyne* co mogem w tej sytuacji zrobi>*
to le1e> z moim adiutantem $od czogiem i $atrze> na ma$0(.
Gonierze ranni w brzuc' i klatk0 $iersiow wykrwawiali si0 na @mier>.
)i0kszo@> ran $oc'odzia od drzazg z $ni drzewnyc'* jakby uczestniczyli w
osiemnastowiecznej bitwie morskiej. Laogi radzieckic' czog"w i artyleria strzelali
tak* aby $ociski eks$lodoway w koronac' drzew. Gonierze nie mieli 1adnej
oc'rony. ) ziemi* $enej wykrot"w i korzeni* niemo1liwe byo rycie jakic'kolwiek
oko$"w. =iekt"rzy $r"bowali w des$eracji ko$a>* u1ywajc 'em"w i bagnet"w* ale
mogli zaledwie $rzygotowa> niewielki doek* kt"ry i tak nie c'roni $rzed latajcymi
w $owietrzu drzazgami.
) tyc' warunkac' w $anik0 w$adali nawet najbardziej do@wiadczeni
1onierze. &dy na niebie $ojawiay si0 radzieckie samoloty roz$oznawcze* jadcy na
$ojazdac' mec'anicznyc' i $ancerzac' czog"w 1onierze zaciekle je ostrzeliwali z
karabin"w i $istolet"w maszynowyc'. &dy kt"ry@ z idcyc' $ieszo 1onierzy*
wyczer$anyc' lub rannyc'* u$ad na drog0* mia1d1yy go koa $ojazd"w i gsienice
czog"w.
)alki trway $rzez ostatni tydzie kwietnia i trudno byo wtedy m"wi> o
jakiej@ linii +rontu.
!otyczki byy zaci0te i krwawe. Czogi z zaskoczenia ostrzeliway wroga i
$r"boway $rzebi> si0 $rzez jego $ozycje. =a $ancerzac' Panter i A3$r3s6w! za
kt"rymi jec'ay $ojazdy koowoAgsienicowe* znajdowao si0 zawsze bardzo wielu
1onierzy. &dy kolumn0 atakoway radzieckie czogi* musieli szybko zeskakiwa>*
gdy wie1e zaczynay si0 obraca> w kierunku $rzeciwnika.
Czogi radzieckie jednak zwykle byy szybsze. Nc' nast0$nym celem staway
si0 $ojazdy koowoAgsienicowe* cz0sto zaadowane kanistrami z $aliwem.
?ks$lodoway one w $omaraczowej kuli ognia* kt"ry szybko $rzenosi si0 na
otaczajcy las.
Dym z $oncyc' drzew zalega w@r"d drzew. C'ocia1 radzieccy dow"dcy
$"3niej stanowczo temu za$rzeczali* artyleria i lotnictwo z $ewno@ci
wykorzystyway w tyc' walkac' $ociski oraz bomby za$alajce i +os+orowe. #onie
cignce wozy lub dziaa* $rzera1one 'ukiem i ogniem* uciekay g0biej w las. Dym
znacznie ogranicza widoczno@> w@r"d wysokic' drzew. ) lesie syc'a> byo tylko
nawoywania 1onierzy* kt"rzy odczyli si0 od $ododdzia"w i teraz $r"bowali
odnale3> swoic' ws$"towarzyszy. Iimo $r"b o$anowania tego caego baaganu i
kolejnyc' rozkaz"w dla $oszczeg"lnyc' jednostek* wszystkie zbiy si0 w jedn*
trudno roz$oznawaln 1oniersk mas0 z
)e'rmac'tem i )a++enA;; obok siebie. Nc' stare* wzajemne u$rzedzenia i
urazy jeszcze narastay.
Gonierze ;; twierdzili* 1e o+icerowie )e'rmac'tu odmawiaj zabierania ic'
rannyc'* ale nic te1 nie wskazywao na to* 1e o+icerowie ;; czyni cokolwiek dla
1onierzy )e'rmac'tu* mo1e z wyjtkiem mia1d1enia ic' gsienicami czog"w.
=ienawi@> armii do ;; bya widoczna goym okiem. !ojawiy si0 tak1e in+ormacje o
kobietac' z ;;* ubranyc' w czarne mundury* kt"re stanowiy zaogi A3$r3s6w.
!o $ierwszej nieudanej $r"bie wyrwania si0 z okr1enia kolejne gru$y
1onierzy $r"boway $rzebija> si0 w r"1nyc' kierunkac'. Eedna z nic' $rzedara si0
$rzez stanowiska radzieckiej artylerii* kt"re dzie wcze@niej atakowaa
trans$orterami o$ancerzonymi. #iedy $rzekroczyli autostrad0* znale3li martwyc'
radzieckic' 1onierzy w wyko$anyc' doac'. !odobnie jak inne gruA$y* r"wnie1
kierowali si0 $rzez lasy do wyznaczonego $unktu koncentracji $od #ummersdor+*
gdzie dotara ju1 $ierwsza z nic'. 9eraz najbardziej niebez$iecznym momentem byo
$rzej@cie $rzez drog0 /arut' A Lossen* kt"rej broniy radziecka $iec'ota i artyleria.
#olejna des$eracka $r"ba $rzerwania $ier@cienia okr1enia $od Halbe miaa
miejsce w nocy 8
kwietnia. ) zaci0tyc' walkac' =iemcom udao si0 wreszcie $rzeama> lini0
obrony 2< Dywizji
!iec'oty &wardii. %La$acili za to du1ymi stratami(* $isa genera Ouczinski.
#oniew* kt"ry d1y do zniszczenia $ozostayc' si niemieckic' w tym rejonie*
wzmocni skrzyda. =a drogac' i @cie1kac' wiodcyc' na zac'"d $ostawiono te1
za$ory ze @ci0tyc' drzew. #a1da z dywizji $iec'oty $rzygotowaa stanowiska
ogniowe dla dzia $rzeciw$ancernyc'* jakby to miao by> $olowanie na jakiego@
gigantycznego nied3wiedzia. !uki $iec'oty* wzmocnione $ododdziaami czog"w*
atakoAway nieustannie =iemc"w ukrywajcyc' si0 w lesie.
Gonierze /ussego zostali rozrzuceni $o caym obszarze* jedna z wi0kszyc'
gru$ w okolicac'
Halbe* inne wzdu1 drogi ze ;torkow. Dow"dcy radzieccy zamierzali rozbi>
siy /ussego na wiele oddzielnyc' gru$. !rzez $rawie cay dzie samoloty !oA
latay na wysoko@ci wierzc'ok"w drzew* aby wykry> oddziay niemieckie i
$rzekaza> koordynaty dla artylerii i lotnictwa. ) tym czasie dywizje lotnicze
ws$ierajce 1 Front Kkraiski wykonay %.2: lot"w szturmowyc' i 158, loty
bombowe(.
=iemcom w lesie* bez ma$ i kom$as"w* coraz trudniej byo odnale3>
wa@ciw drog0. &0sty las i wszec'obecny dym s$rawiay* 1e nie wida> byo nawet
soca. Gonierze* wyczer$ani i zagubieni* wa0sali si0 bez celu* bez dow"dc"w i bez
rozkaz"w. =arastaa w@r"d nic' nienawi@> do %$an"w ze sztab"w( w ic' czystyc'
mundurac' i K)(elwa$enac#! kt"rzy nie zatrzymywali si0 ani na c'wil0* aby zabra>
c'o> jednego rannego lub $adajcego z wyczer$ania 1onierza. )szystkie drogi
znaczyy %zielonoAszare ciaa 1onierzy(. ;ze@ciu 1onierzy z ,5 Dywizji &renadier"w
;; generaa majora 6skara Dirlewangera* niesawnego dow"dcy ;;* kt"ry tumi
!owstanie )arszawskie* $oddali si0* mimo ryzyka natyc'miastowej egzekucji. %6d
$i0ciu dni nie widzieli@my 1adnego o+icera A o$owiada $"3niej jeden z nic'. A
)iemy ju1* 1e wojna szybko si0 zakoczy. 9ym bardziej c'cemy $rze1y>(. ) sumie
jednak 1onierze ;; oddawali si0 do niewoli raczej rzadko. )i0kszo@> z nic' bya
$rzekonana* 1e w niewoli czeka ic' tylko %strza w ty gowy( lub ob"z gdzie@ na
;yberii.
Do kolejnej zaci0tej bitwy $od Halbe doszo 8 i : kwietnia. )ojska
radzieckie zaatakoway z $oudnia* ws$ierane artyleri i katiuszami. )ielu modyc'
1onierzy )e'rmac'tu dr1ao ze strac'u i %dosownie robili w gacie(* jak $otem
o$owiadaa o tym Hardi /u'l z tej wioski. Iieszkacy $oc'owali si0 $o $iwnicac' i
gdy modzi 1onierze zaamywali si0* dawali im ubrania cywilne.
Gonierze ;;* widzc* co si0 dzieje* $r"bowali ograniczy> ten $roceder. Hardi
/u'l ukrya si0 ze swoj rodzin w $iwnicy* w kt"rej znajdowao si0 wiele innyc'
rodzin i 1onierzy* razem okoo .<
os"b. ) $ewnym momencie $ojawi si0 1onierz ;; z Panzerfaustem.
)ycelowa go w dr1cyc' ze strac'u ws$"towarzyszy walki. ?ks$lozja $ocisku w
takim $omieszczeniu z $ewno@ci zabiaby wszystkic'. Lanim jednak zd1y
nacisn> s$ust* jeden z 1onierzy )e'rmac'tu znajdujcy si0 w rogu najbli1ej
sc'od"w* kt"rego trudno nawet byo zauwa1y> w $anujcym $"mroku* strzeli mu
w ty gowy. !ojawiy si0 inne relacje dotyczce wymiany ognia miedzy 1onierzami
;; i
)e'rmac'tu w okolicac' Halbe* ale trudno je zwery+ikowa>.
#olejna $r"ba $rzedostania si0 na zac'"d zostaa $rze$rowadzona z Halbe.
;ieg+ried EDrgs* jeden z $odc'or1yc' z 1,: $uku %Fa'nenjunker( jadcy na
czogu* o$isa to w swoim dzienniku.
Cannym nie $omaga ju1 nikt. !ozostawiano ic' na skraju drogi* krzyczcyc'
z b"lu. %=awet nie $odejrzewaem* 1e w trzy godziny $"3niej b0d0 jednym z nic'(.
&dy zaatakowano za$or0 obsadzon $rzez czerwonoarmist"w* zeskoczy razem z
innymi 1onierzami z $ancerza czogu* aby zaj> stanowisko w $obliskim oko$ie.
)tedy eks$lodowa granat mo3dzierzowy i odamek utkwi mu w $lecac'. #olejny
wybuc' s$owodowa rany na ramionac'* klatce $iersiowej i raz jeszcze na $lecac'.
EDrgs mia i tak wi0cej szcz0@cia* ni1 ci ranni* kt"ryc' widzia wcze@niej. #ilka godzin
$"3niej zabraa go jaka@ ci01ar"wka. &dy $odskakiwaa na wybojac'* rozlegay si0
co c'wila krzyki rannyc' znajdujcyc' si0 w cz0@ci adunkowej. =ajci01ej rannyc'
jednak $ozostawiano tam* gdzie le1eli. =iewielu miao jeszcze tyle siy* aby
$oc'owa> $olegyc'. ) najle$szym wy$adku ciaa s$yc'ano do $orzuconyc'
oko$"w lub krater"w $owstayc' $o wybuc'ac' $ocisk"w i nakrywano je cienk
warstw $iac'u.
=a le@nyc' @cie1kac' i drogac' $on0y $ojazdy* le1ay martwe i ranne konie.
=iekt"re r1ay tylko w b"lu i $odnosiy by* jakby szukajc u ludzi $omocy i
ratunku. )sz0dzie wokoo walay si0 $orzucone 'emy i bro* w"zki i walizki. ;ama
wioska Halbe wygldaa jak sam @rodek $ieka.
%Czogi $rzetoczyy si0 z 'ukiem $rzez Lindenstrasse A o$owiadaa $"3niej
siedemnastoletnia wtedy ?rika Ienze A na ic' $ancerzac' znajdowao si0 mn"stwo
rannyc' 1onierzy. Eeden z nic' s$ad na ziemi0. Czog jadcy nast0$ny w kolumnie
zgni"t go gsienicami na miazg0 i kolejne jec'ay ju1 $rzez ogromn kau10 krwi. L
1onierza nie zostao nic(. !od $iekarni c'odnik by dosownie $okryty ciaami.
%&owy byy 1"toAszare* r0ce ju1 szaroAczarne. 9ylko @lubne obrczki @wieciy
zotem i srebrem(.
#a1dego dnia $ozostawao coraz mniej i mniej $ojazd"w* czog"w*
o@miokoowyc' roz$oznawczyc' $ojazd"w o$ancerzonyc' i $ojazd"w koowoA
gsienicowyc'. )i0kszo@> 1onierzy maszerowaa $ieszo. : kwietnia o @wicie
$rzesta wreszcie $ada> deszcz i zza c'mur wyszo soce. Dzi0ki temu mo1na byo
$rzynajmniej okre@li> kierunek marszu.
6calali z tego surrealistycznego marszu m"wili $otem* 1e byy takie
momenty* 1e nie wiedzieli* czy to* co widz jest realne* czy to tylko wytw"r ic'
wyobra3ni. !od IDckendor+ jeden z $odc'or1yc' $ad na ziemi0* gdy nagle on i
inni 1onierze zostali ostrzelani z $istoletu maszynowego.
6d$owiedzieli ogniem* ale nikt nie wiedzia* kto i skd ic' zaatakowa.
;trzelano wi0c na o@le$ $o krzakac' i zaro@lac'. =agle z ziemi $odniosy si0 dwie
kobiety w czarnyc' mundurac' ;; i zacz0y krzycze>M %!oka1cie si0U 4takujcie*
tc'"rzeU(. !od koniec tej dziwnej $otyczki nie byo ju1 ani @ladu tyc' dw"c'
dziwnyc' $ostaci.
!isarz #onstantin ;imonow jec'a wa@nie do /erlina autostrad w jee$ie*
wkr"tce $o zakoczeniu g"wnyc' walk. =a odcinku na $oudnie od 9eu$itz
zobaczy widok* kt"rego nigdy nie za$omniaM
%) tym miejscu z $rawa i z lewa ro@nie g0sty las* $rzecina go $rzesieka* kt"rej
nie wida> koca ni $ocztku... !rzed nami rozciga si0 taki widokM z $rzodu /erlin*
z $rawej $rzesieka kom$letnie za$c'ana jakim@ nie$rawdo$odobnym natokiem
czog"w* samoc'od"w osobowyc'* $ancernyc'* ci01ar"wek* samoc'od"w
s$ecjalnyc' i sanitarek. )szystkie te wozy dosownie wje1d1ay na siebie*
$rzewracay si0* staway d0ba i widocznie usiujc zawr"ci>* ratowa> si0* niszczyy
dookoa setki drzew. ) tej masie 1elastwa* drzew* broni* waliz $a$ieru* w@r"d
wszelkic' nie$oj0tyc' $rzedmiot"w* s$alonyc' i sczerniayc' A miazga straszliwie
zde+ormowanyc' cia ludzkic'.
)szystko to cignie si0 w nieskoczono@>* za@ w lesie znowu tru$y* tru$y*
tru$y ludzi* kt"rzy uciekali $rzed ogniem. 9ru$y* jak nieraz s$ostrzegam* na
$rzemian z 1ywymi. Ci 1ywi A ranni A le1 na $aszczac'* na kodrac'* siedz
$rzytuleni do drzew* jedni s ju1 o$atrzeni* inni krwawi* jeszcze $rzed
o$atrunkiem(. =iekt"rzy le1eli na skraju autostrady* kt"ra bya niemal zablokowana
wrakami $ojazd"w oraz $okryta $lamami krwi* oleju i smar"w. Eeden z o+icer"w
wyja@ni* 1e %caa ta ogromna kolumna zostaa tutaj nakryta ogniem kilku $uk"w
artylerii i kilku $uk"w katiusz(.
6ddziay $olityczne nacierajcyc' armii radzieckic' nie ustaway w
wysikac'* aby $rzekona>
=iemc"w do $oddania si0. =ad lasem zrzucono $rawie >wier> miliona ulotek.
!rzez go@niki nadawano wezwania %anty+aszystowskic'( jec"w wojennyc'. )
lesie czerwonoarmi@ci krzyczeli $rzez drzewa A /ojna kaputt. >omoj!wojna kaputt' )
tym samym czasie Larzd !olityczny 1
Frontu Kkraiskiego stara si0 wzmocni> za$a i determinacj0 1onierzy.
Gonierzom $rzekazywano nast0$ujce wiadomo@ciM %!ozostao@ci rozbityc'
'itlerowskic' 'ord w0druj $o lasac' jak dzikie bestie i $r"buj za wszelk cen0
dosta> si0 do /erlina. 4le nie $rzejd(. Czeczywi@cie* wi0kszo@ci si0 nie udao.
!rawie ,< <<< 1onierzy s$oczywa na cmentarzu w Halbe. Co rok w $obliskic'
lasac' odkrywa si0 szcztki $olegyc'. ) czerwcu 1::: roku $ytko $od ziemi w
$obli1u autostrady znaleziono maszyn0 szy+rujc ?nigma nale1c do : 4rmii. =ikt
nie wie na $ewno* ilu zgin0o wtedy uc'od3c"w* ale liczb0 ic' mo1na ocenia> na
okoo 1< <<<. ) walkac' zgin0o te1 co najmniej < <<< 1onierzy 4rmii Czerwonej.
)i0kszo@> z nic' s$oczywa na cmentarzu w $obli1u drogi /arut' A Lossen. C"wnie1
ic' szcztki wci1 odnajduje si0 w $obliskic' lasac'.
=ajbardziej zdumiewa nie liczba $olegyc' czy tyc'* kt"rzy $oszli do
radzieckiej niewoli* ale to* 1e $rzez linie radzieckie udao si0 mimo wszystko $rzebi>
2 <<< 1onierzy i kilku tysicom uc'od3c"w oraz dotrze> do armii )encka w
$obli1u /eelitz Qmarszaek #oniew uwa1a* 1e $rzedaro si0 %niewiele wi0cej ni1 ,<<<
A .<<< ludzi(R. 9eraz $omi0dzy tymi lasami a brzegiem
Oaby musieli jeszcze stawi> czoa wielu niebez$ieczestwom w $enyc'
des$eracji i nadziei ostatnic' dniac' wojny.
) czasie* gdy $od Halbe trway za1arte walki* w dow"dztwie &ru$y 4rmii
%)isa( $rzyj0to ju1* 1e cakowicie utracono kontakt z generaem /usse. )ysano
samolot Fieseler@Storc# z o+icerem* kt"ry mia nawiza> kontakt z dow"dc : 4rmii*
ale $r"ba ta zu$enie si0 nie $owioda. : 4rmia bya cakowicie zdana na wasne siy.
, 4rmia !ancerna generaa Hasso Jon Ianteu++la nie miaa ju1 1adnyc'
szans* gdy Front
/iaoruski Cokossowskiego $rzekroczy doln 6dr0. &enera Heinrici da
Ianteu++lowi zezwolenie na wyco+anie swoic' oddzia"w na zac'"d do
Ieklemburgii. =ie $oin+ormowa o tym jednak +eldmarszaka #eitla czy generaa
#rebsa* $oniewa1 byo to oczywiste naruszenie rozkaz"w
FD'rera.
;zybkie tem$o o+ensywy Cokossowskiego na /erlin i wybrze1e batyckie
zmusi Heinriciego i jego sztab do o$uszczenia kwatery w Hassleben $od !renzlau.
) czasie odwrotu mijali kolumny co+ajce si0 z Ho'enlyc'en* g"wnej kwatery
Himmlera. )idzieli bataliony Hitlerjugend* skadajce si0 z czternastoletnic'
c'o$c"w. C'o$cy ci* uginajc si0 $od ci01arem broni i o$orzdzenia* starali si0
mimo wszystko utrzyma> bojowy wyraz twarzy. Eeden z o+icer"w sztabu
Heinriciego rozmawia z dow"dc tyc' c'o$c"wA1onierzy* nazywajc
zbrodni %wysyanie dzieci do walki z za'artowanymi w boju 1onierzami(. NNN
Czesza w $rzed@miertnyc' $aroksyzmac' objawia swoje szalestwo $rzeciwne
zdrowemu rozsdkowi i ludzkiej naturze.
Heinrici* $o wydaniu Jon Ianteu++lowi zezwolenia na wyco+anie si0*
wiedzia* 1e teraz czeka go rozmowa z dwoma g"wnymi %grabarzami niemieckiej
armii(. #eitel* gdy tylko zda sobie s$raw0 z tego* co si0 dzieje* zadzwoni :
kwietnia do Heinriciego* oskar1ajc go o %nie$osuszestwo i nie1oniersk sabo@>(.
!owiadomi* 1e zostaje zwolniony ze stanowiska ze skutkiem natyc'miastowym.
#eitel $r"bowa $rzekona> generaa Jon Ianteu++la do obj0cia stanowiska dow"dcy
gru$y* ale ten odm"wi. Laraz $otem zadzwoni do Heinriciego genera Eodl.
;$okojnym c'odnym tonem* jakim zwykle m"wi* oskar1y go o tc'"rzostwo i
niekom$etencj0. =akaza natyc'miast zameldowa> si0 w 6#). 4diutanci
Heinriciego* obawiajc si0* 1e zostanie rozstrzelany lub zmuszony do $o$enienia
samob"jstwa jak Commel* bagali* aby nie decydowa si0 na t0 $odr"1. !oszed za ic'
rad. #oniec wojny uratowa mu 1ycie.
$,
Z)r()( W!li
) czasie wyco+ywania kolejnyc' oddzia"w do centrum /erlina* gru$y
1onierzy ;; z zimnym +anatyzmem kontynuoway robot0 kata. )ok"
#ur+Drstendamm 1onierze ;; wc'odzili do dom"w* gdzie wywieszono biae +lagi* i
rozstrzeliwali wszystkic' m01czyzn* kt"rzy znajdowali si0 wewntrz. &oebbels*
$rzera1ony skal u$adku $astwa* nazwa te sygnay $oddania si0 %zarazkiem
gangreny(. &enera Iummert* dow"dca Dywizji !ancernej %IDnc'eberg(* rozkaza
jednak wszystkim gru$om ;; i $atrolom 1andarmerii $olowej o$uszczenie sektora*
kt"rym dowodzi* w $obli1u 4n'alter /a'n'o+ i !otsdamer$latz. &rozi* 1e w
$rzeciwnym wy$adku rozka1e natyc'miast ic' rozstrzela>.
)arunki staway si0 coraz ci01sze. Coraz trudniej te1 byo dotrze> do wody.
Eedyn mo1liwo@ci ugaszenia $ragnienia* kt"re $ot0gowa wszec'obecny kurz i
dym A byo zaczer$ni0cie wody z kana"w $yncyc' $rzez miasto. !ojawiao si0
coraz wi0cej i wi0cej $rzy$adk"w zaamania nerwowego wskutek wyczer$ania i
staego ostrzau artyleryjskiego. Liczba rannyc' w sc'ronie $rzy dworcu 4n'alter
wzrosa tak bardzo* 1e mode kobiety $rzygotoway nawet +lag0 Czerwonego
#rzy1a z wykorzystaniem $rze@cierade i swoic' szminek. 4le i ten wysiek
$oszed na marne.
Ee1eli nawet radzieccy obserwatorzy na $osterunkac' kierowania ogniem
artylerii zobaczyli +lag0 $rzez kurz i dym* i tak nie zdecydowali si0 na $rzerwanie
ognia. ;c'ron by tylko sc'ronem. Liczba jego %mieszkac"w( zmniejszya si0
wyra3nie w nocy 7 kwietnia* gdy kobiety i dzieci zacz0y ucieka> tunelami kolejek
KA/a'n i ;A/a'n. Gonierze 2 4rmii Kderzeniowej i 8 4rmii &wardii byli ju1 bardzo
blisko.
2 4rmia Kderzeniowa* nacierajca ze wsc'odu na $"nocny brzeg #anau
Landwe'ry* wy$ara $ozostao@ci Dywizji %=ordland( i %IDnc'eberg( z $lacu
/elleA4lliance i zbli1aa si0 ju1 do
4n'alter /a'n'o+. 51 Dywizja !iec'oty z 8 4rmii dotara tam r"wnie1* tyle
1e z innego kierunku.
2 4rmia Kderzeniowa na$otkaa w tym rejonie miasta 8 4rmi0 &wardii
atakujc z $oudnia $rzez kana oddziay niemieckie na lewym skrzydle. Dow"dca
,<1 Dywizji !iec'oty* $ukownik
4ntonow* natyc'miast skontaktowa si0 ze swoim dow"dc kor$usu*
generaem Cosym* kt"ry zjawi si0 bardzo szybko. %Cosyj* kt"ry zawsze by
o$anowany i s$okojny* tym razem wyglda na bardzo zmartwionego A na$isa
$"3niej 4ntonow. A !rzemy@la sytuacj0 i $owiedziaM A Eak zmusi> ic' do tego* aby
wr"cili na drugi brzeg kanau` =ie mo1na teraz $ozwoli> na to* aby jednostki obu
armii $rzemieszay si0 ze sob. =acierajcie dalej wzdu1 )il'elmstrasse i
;aarlandstrasse.
4takowa> g"wn siedzib0 &esta$o* Iinisterstwo Lotnictwa i #ancelari0
Czeszy(. 4ntonow nie traci ani c'wili. 6+icerom w kwaterze Gukowa zabrao okoo
,< godzin* aby o$anowa> $owstay baagan i ustali> now lini0 rozgraniczenia
mi0dzy armiami nacierajcymi na /erlin. )kr"tce wi0kszo@> jednostek +rontu
#oniewa znalaza si0 $oza /erlinem* wy$c'ni0to je %jak gw"3d3( $oza obr0b miasta*
co tylko zwi0kszyo nie$orozumienia i niesnaski mi0dzy 1onierzami* kt"ryc' cz0@>
$ozbawiono nale1nej nagrody. Front #oniewa zosta skierowany na !rag0.
Dwudziestego "smego kwietnia jednostki , 4rmii Kderzeniowej* nacierajce
w kierunku centrum z $omocnyc' dzielnic miasta* widziay ju1 #olumn0
Lwyci0stwa $od 9iergarten. Gonierze 4rmii
Czerwonej nazwali ten $omnik %wysok kobiet(* z $owodu umieszczonego
na szczycie kolumny $osgu uskrzydlonej bogini zwyci0stwa. =iemcy bronili si0
jeszcze na obszarze o szeroko@ci mniejszej ni1 2 kilometr"w i dugo@ci 12 kilometr"w.
Cozciga si0 on od 4leHander$latz na wsc'odzie do C'arlottenburga i
Ceic'ss$orts+eld na zac'odzie* gdzie czonkowie oddzia"w
Hitlerjugend* zorganizowanyc' $rzez 4rtura 4Hmanna* wci1 zaciekle bronili
most"w na Haweli.
Dow"dca artylerii generaa )eidlinga* $ukownik )B'lermann* obserwowa
z rosncym $rzera1eniem ze stanowisk na betonowej wie1y artylerii $rzeciwlotniczej
w L66 gince miastoM
%!rzed sob miaem $anoram0 $oncego miasta i jego dymicyc' zgliszczy.
)idok ten wstrzsn mn do g0bi(. &enera #rebs wci1 jednak $rzekonywa i
$odbudowywa wiar0 Hitlera* 1e armia generaa )encka niedugo dotrze do miasta
z $oudniowego zac'odu.
4by $odtrzyma> wol0 o$oru* /ormann* &oebbels i Cibbentro$ $uszczali w
obieg +aszywe $ogoski o rozmowac' z aliantami zac'odnimi. /ormann nakazywa
&auleiterom jeszcze rankiem 5
kwietniaM %9rzymajcie si0 do koca* walczcie zaci0cie. Iy si0 jeszcze nie
$oddajemy. =ie ust$imy. )kr"tce dojdzie do $owa1nyc' zmian w $olityce
zagranicznej. &eil &itler' Ceic'sleiter
/ormann(.
9ruman i C'urc'ill natyc'miast $owiadomili ;talina o $r"bac' Himmlera
dotarcia do aliant"w $rzez 'rabiego /ernadotte\a. %Kwa1am wasz $ro$ozycj0
od$owiedzi Himmlerowi... za absolutnie wa@ciw(* od$owiedzia ;talin
9rumanowi 5 kwietnia. =ikt w bunkrze w #ancelarii Czeszy nie mia najmniejszego
$oj0cia* co si0 wa@ciwie dzieje* c'ocia1 /ormann by jak zwykle $een $odejrze i
domys"w. =oc 7 kwietnia za$isa w swoim dziennikuM
%Himmler i Eodl zatrzymuj nasze dywizje* kt"re zostay rzucone do walki.
Iy b0dziemy walczy> i umrzemy z naszym FD'rerem* kt"remu $ozostaniemy
wierni a1 $o gr"b. )ielu $r"buje $odejmowa> r"1ne dziaania* us$rawiedliwiajc je
tak zwanymi wy1szymi motywami. !o@wi0caj dla nic' naszego FD'rera. 9o
obrzydliweU Co za @winieU ;tracili ju1 resztki 'onoru. =asza
#ancelaria Czeszy zmienia si0 w ruiny. Losy @wiata zawisy ju1 na nitce.
4lianci 1daj od nas bezwarunkowej ka$itulacji. 6znaczaoby to zdrad0 ojczyzny.
Fegelein sam ju1 siebie zdegradowa i $oni1y. !r"bowa uciec z /erlina w cywilnym
ubraniu(. /ormann szybko odci si0 od swojego wcze@niejszego kom$ana.
Hitler zda sobie s$raw0 z nieobecno@ci Fegeleina wczesnym $o$oudniem w
sali od$raw. /ormann ze swoic' rozm"w w saunie wiedzia o jego a$artamencie w
C'arlottenburgu* kt"ry ten cz0sto wykorzystywa do zaatwiania r"1nyc' swoic'
s$raw. )a@nie tam wysano 1onierzy z osobistej oc'rony Hitlera* aby natyc'miast
$rzy$rowadzili Fegeleina. Lnaleziono go $ijanego* z koc'ank.
9orby z $ieni0dzmi* klejnotami i +aszywymi $asz$ortami byy ju1
$rzygotowane do wyjazdu.
Fegelein nalega* aby m"g zadzwoni> do bunkra. C'cia rozmawia> ze swoj
szwagierk* ale ?wa
/raun* zaszokowana* 1e $r"bowa zdezerterowa>* odm"wia jakiejkolwiek
interwencji. =ie wierzya* 1e c'cia wyjec'a>* by by> razem z &retl* kt"ra miaa
wa@nie niedugo rodzi>. Fegelein zosta do$rowadzony $od stra1 i zamkni0ty w
$odziemiac' w #ancelarii Czeszy.
!"3nym $o$oudniem 8 kwietnia Hitlera $owiadomiono o komunikacie
+adia ;ztok'olm* 1e
Himmler nawiza kontakty z aliantami. Dla Hitlera sam $omys* 1e jego der
treue &einric#
m"gby $osun> si0 do czego@ takiego* by niedorzeczny* c'o> $odejrzenia
Hitlera w stosunku do
;; zacz0y ju1 narasta>* gdy ;teiner nie $rzyszed z $omoc obl01onemu
/erlinowi. Hitler zadzwoni do DBnitza* by $orozmawia z Himmlerem.
Ceic's+D'rer ;; za$rzeczy cakowicie wszystkiemu. 4le jeszcze tego samego
wieczoru do bunkra $rzyby attac'e $rasowy Hitlera* Lorenz* z ko$i $otwierdzenia
in+ormacji $rzez agencj0 Ceutera. )szelkie ukryte urazy i $odejrzenia Hitlera
wybuc'y z ca si. !rzesuc'ano Fegeleina* $rawdo$odobnie by nawet w to
zaanga1owany ;;A&ru$$en+D'rer IDller* sze+ &esta$o. Fegelein $rzyzna si0* 1e
wiedzia o zamiarac' Himmlera $odj0cia rozm"w z aliantami za $o@rednictwem
'rabiego /ernadotte\a.
Freytag Jon Loring'oJen widzia* jak Fegeleina wy$rowadzano na g"r0 $od
siln eskort ;;.
!ozbawiono go #rzy1a Cycerskiego i wszelkic' innyc' odznak. Caa jego buta
znikn0a.
Cozstrzelano go w ogrodzie #ancelarii Czeszy. Hitler by teraz $rzekonany* 1e
;; organizuje s$iski $rzeciwko niemu* jak czynia to rok wcze@niej armia.
Hitler uda si0 $rosto do $okoju* gdzie $rzebywa ranny w nog0 @wie1o
awansowany +eldmarszaek
Citter Jon &reim. =akaza mu natyc'miastowe o$uszczenie /erlina* aby
zorganizowa> ataki
Lu+twa++e na radzieckie czogi* kt"re docieray ju1 do !otsdamer$latz.
Feldmarszaek musia r"wnie1 za$ewni>* 1e zdrada Himmlera nie $ozostanie
bezkarna. %9en zdrajca nie mo1e zosta> moim nast0$c A wykrzykiwa do &reima. A N
$an musi zagwarantowa>* 1e tak si0 nie stanie(.
)ezwano Hann0 Ceitsc'* kt"ra $omoga wej@> Jon &reimowi $o betonowyc'
sc'odac' na g"r0.
=a zewntrz czeka w"z o$ancerzony* aby zawie3> ic' do samolotu
szkolnego -rado RY! kt"ry s$ecjalnie $rzylecia s$oza /erlina i teraz sta gotowy do
startu $od /ram /randenbursk.
Gonierze radzieccy z , 4rmii Kderzeniowej* walczcy w $obli1u tego miejsca*
ga$ili si0 zaskoczeni na startujcy tu1 $od ic' nosem samolot. &dy oc'on0li* byo
ju1 za $"3no na jakkolwiek reakcj0* a maszyna tymczasem oddalia si0 z
niebez$iecznego miejsca. Kdao jej si0 $rzelecie> $rzez ogie za$orowy karabin"w
maszynowyc' i armat artylerii $rzeciwlotniczej. Citter Jon &reim i Hanna Ceitsc'
wyrwali si0 z obl01onej stolicy Czeszy.
4le noc* $ena zaskakujcyc' wydarze w bunkrze Hitlera* jeszcze si0 nie
zakoczya. FD'rer $ostanowi $o@lubi> szwagierk0 czowieka* kt"rego wa@nie kaza
rozstrzela>. &oebbels $rzy$rowadzi do $rywatnyc' $okoi Hitlera )altera )agnera*
urz0dnika berliskiego okr0gu $artii* kt"ry $osiada u$rawnienia do udzielania
@lubu cywilnego. Laskoczony i zu$enie nie zdajcy sobie s$rawy z tego* co si0
dzieje* zosta @cigni0ty bez$o@rednio ze su1by* w brzowym mundurze
nazistowskim z o$ask -olkssturmu na ramieniu. FD'rer mia na sobie sw"j zwyky
mundur* a ?wa
/raun dug czarn jedwabn sukni0* kt"ra tak zawsze si0 Hitlerowi
$odobaa. Eej kolor $asowa zreszt do okoliczno@ci. !odenerwowany )agner
za$yta* czy oboje s $oc'odzenia aryjskiego i nie maj c'or"b dziedzicznyc'. Caa
$rocedura trwaa $ar0 minut. 6bejmowaa zaledwie kilka +ormuek i $od$isanie
koniecznyc' dokument"w w obecno@ci @wiadk"w A /ormanna i &oebbelsa.
?wa /raun zacz0a $od$isywa> si0 swoim $anieskim nazwiskiem* ale
zatrzymaa si0 w $" sowa* $rzekre@lia liter0 / i $o$rawia $od$is na D?a &itler
$e(JoreneKraun. !od$is Hitlera by zu$enie nieczytelny* tak mocno dr1aa mu r0ka.
Ioda $ara $rzesza do $oczekalni* kt"ra su1ya jako $ok"j kon+erencyjny.
&eneraowie i sekretarki gratuloway nowo1ecom. !otem oboje udali si0 do
niewielkiego saloniku na weselne @niadanie z szam$anem $rzygotowanym dla
nowej $ani Hitler* jak ?wa domagaa si0* by j teraz nazywano. Lostaa wreszcie
nagrodzona za swoj lojalno@> i oddanie w @wiecie $enym zdrady i kamstwa. Do
Hitlera i ?wy doczyli $"3niej /ormann* &oebbels ze swoj 1on Iagd i dwie
osobiste sekretarki Hitlera* &erda C'ristian oraz 9raudl Eunge. Hitler wyszed z
9raudl Eunge do innego $okoju* gdzie $odyktowa swoje testamenty* $olityczny i
$rywatny. Eunge siedziaa $odenerwowana. ;$odziewaa si0* 1e usyszy wyja@nienia
dotyczce celu tak ogromnyc' o+iar i $o@wi0ce narodu niemieckiego. 4le zamiast
tego $o$yn $otok $olitycznyc' komuna"w* iluzji i zarzut"w. 6n nigdy nie c'cia
wojny. Losta do niej zmuszony $rzez mi0dzynarod"wk0 1ydowsk.
)ojna %mimo wszystkic' $roblem"w* jakie ze sob niesie A m"wi Hitler A
$ewnego dnia zostanie uznana $rzez 'istori0 jako najsawniejsza i 'eroiczna
mani+estacja woli 1ycia narodu(.
!rezydentem Czeszy mia zosta> wielki admira DBnitz* dow"dca
#riegsmarine. 4rmia* Lu+twa++e i
;; albo nie s$eniy jego oczekiwa* albo go zdradziy. !ozosta teraz tylko
lojalny DBnitz A
&itlerjun$e GueQ. =a kanclerza Czeszy Hitler wyznaczy &oebbelsa* a
%najwierniejszego towarzysza $artyjnego* Iartina /ormanna( A na $rzyw"dc0 $artii
nazistowskiej i wykonawc0 jego testamentu. Eak wida>* nawet zza grobu c'cia
$rowadzi> $olityk0 %dziel i rzd3(. =ajbardziej nieoczekiwan nominacj byo
wyznaczenie &auleitera )rocawia* #arla Hankego* na
Ceic's+D'rera ;;. Hanke mia zast$i> na tym stanowisku Himmlera. Hank0*
$rzedwojenny koc'anek Iagdy &oebbels* znajdowa si0 wci1 w obl01onym
)rocawiu* realizujc $rowincjonalny w swojej skali scenariusz zagady miasta. )
tym samym czasie swoj ostatni wol0 s$isywa r"wnie1 &oebbels* kt"ry by g0boko
$rzekonany* 1e w tym %delirium zdrady* kt"ra otacza
FD'rera w najtrudniejszyc' dniac' wojny( jego obowizkiem jest
$rzeciwstawi> si0 rozkazowi
Hitlera o$uszczenia /erlina* %i bezwarunkowo $ozosta> z nim a1 do @mierci(.
Eedna z ko$ii testamentu Hitlera miaa tra+i> $rzez zau+anego o+icera do
+eldmarszaka ;c'Brnera* nowego naczelnego dow"dcy si ldowyc'. ) zaczonym
li@cie $rzewodnim genera /urgdor+ $otwierdzi* 1e %straszne wie@ci o zdradzie
Himmlera( byy ogromnym ciosem dla Hitlera.
!odczas gdy na dole bunkra trwao skromne $rzyj0cie weselne* na $oziomac'
bli1ej $owierzc'ni rozgryway si0 dziwne i szalone sceny. 9raudl Eunge skoczya o
..<< nad ranem : kwietnia $rze$isywa> na maszynie $odyktowane jej dokumenty
Q$an i $ani Hitler udali si0 ju1 na s$oczynekR
i $osza na g"r0 zabra> nieco jedzenia dla dzieci &oebbelsa. 9o* co zobaczya*
zaszokowao j* zwaszcza 1e niedaleko le1eli ranni w $odziemnym $olowym
sz$italu. %)ydawao si0* 1e erotyczna gorczka o$anowaa wszystkic'. )sz0dzie*
nawet na +otelu dentystycznym* widziaam $ary s$lecione w miosnym u@cisku.
#obiety zatraciy ju1 wszelki wstyd i c'odziy obna1one(. )iele z nic'
$rzy$rowadzili tutaj o+icerowie i 1onierze ;;. !rzeszukujc $iwnice i ulice w
$oszukiwaniu dezerter"w* kusili godne mode i atrakcyjne dziewczyny obietnicami
$rzyj0>* jedzenia i szam$ana.
9o byo jak a$okali$sa systemu totalitarnego w betonowym okr0cie
$odwodnym $od #ancelari
Czeszy. ?gzystencjalne $ieko.
;ytuacja zwykyc' /erliczyk"w $ogarszaa si0 z godziny na godzin0. 8
kwietnia 1onierze radzieccy dotarli do ulicy* na kt"rej mieszkaa anonimowa
kronikarka tamtyc' dniM %!oczuam b"l brzuc'a i intensywne uczucie nie$okoju. 9ak
jak w szkole $rzed klas"wk z matematyki A ze samo$oczucie* na$i0cie i
zdenerwowanie* $ragnienie* by to wszystko wreszcie si0 skoczyo(. L
okna na $i0trze wida> byo kolumn0 radzieckic' woz"w cigni0tyc' $rzez
konie* z biegajcymi wok" klaczy 3rebakami. Caa ulica cuc'n0a koskim
obornikiem. ) gara1u na$rzeciwko ulokowaa si0 kuc'nia $olowa. =ie byo wida>
1adnyc' cywil"w. Iwan3 uczyy si0 je3dzi> na zdobytyc' rowerac'. 9en widok
dziwnie j us$okoi. Ci 1onierze byli jak du1e dzieci.
&dy zdecydowaa si0 wyj@> na zewntrz* jednym z $ierwszyc' $yta* kt"re jej
zadali* byoM %Czy masz m01a`(. I"wia troc'0 $o rosyjsku i moga od$owiedzie> na
zacze$ki i %grubosk"rne 1arty(.
Lauwa1ya jednak* 1e 1onierze wymieniaj mi0dzy sob s$ojrzenia i wtedy
zacz0a si0 na$rawd0 ba>. Eeden z nic'* od kt"rego czua wo alko'olu* ruszy za ni*
gdy sza do swojej $iwnicy. )
$iwnicy kobiety siedziay jak s$arali1owane* kiedy 1onierz zacz o@wietla>
ic' twarze latark.
)tedy udao si0 jej uciec na zalan socem ulic0. Do $iwnicy dotarli w tym
czasie inni 1onierze* kt"rzy ograbili ludzi z zegark"w. 9ym razem nie doszo do
1adnyc' akt"w $rzemocy. )ieczorem $ijani 1onierze roz$ocz0li jednak swoje
%$olowanie(. #ronikarka w$ada w r0ce trzec' czerwonoarmist"w* kt"rzy gwacili j
$o kolei. &dy zabiera si0 do niej drugi z 1onierzy* gwat $rzerwao na c'wil0
$rzybycie trzec' innyc'* kt"rzy @miejc si0* $atrzyli na to* co si0 dzieje.
!owr"cia do swojego $okoju. Labarykadowaa drzwi wszystkimi meblami z
$okoju* i rzucia si0 na "1ko. Czua si0 $odobnie jak inne zgwacone niemieckie
kobiety zbrukana i nieczysta. Ca sytuacj0 $ogarsza +akt* 1e brakowao wody i nie
mo1na byo si0 w 1aden s$os"b umy>. =a$r0dce wzniesiona barykada wkr"tce
zostaa rozwalona i wesza gru$a 1onierzy. Lacz0li od szukania jedzenia i $icia w
kuc'ni. !r"bowaa si0 wymkn> z mieszkania* ale za$a j olbrzym !i0tka.
/agaa go* aby nie $ozwala innym jej gwaci> i !i0tka si0 zgodzi. Cankiem
nast0$nego dnia* gdy jego kom$ania zacz0a si0 zbiera>* !i0tka obudzi si0 i $okaza
jej* 1e musi wraca> na su1b0* ale wr"ci tu o 7.<< wieczorem.
)iele innyc' kobiet r"wnie1 %ulego( jednemu m01czyznie w nadziei* 1e
uc'roni to je od zbiorowyc' gwat"w. Dla Iagdy )ieland* dwudziestoczteroletniej
aktorki* $rzybycie radzieckic' 1onierzy na &iesebrec'tstrasse* $rzy
#Dr+urstendamm* stao si0 %najbardziej $rzera1ajcym momentem w 1yciu(. Kkrya
si0 w du1ym* ma'oniowym kredensie. Eej kryj"wk0 odnalaz jeden z modyc'
radzieckic' 1onierzy* $oc'odzcy naj$rawdo$odobniej z 4zji rodkowej. /y tak
$odniecony $ers$ektyw $osiadania modej i $i0knej blondynki* 1e stosunek* kt"ry
$r"bowa z ni odby>* skoczy si0 $rzedwcze@nie. !okazaa mu na migi* 1e
c'ciaaby zosta> jego kobiet* je1eli tylko oc'roni j $rzed innymi. 9en jednak nie
m"g si0 o$rze> $okusie $oc'walenia si0 swoj blond zdobycz $rzed kolegami.
!ojawi si0 inny z 1onierzy i brutalnie j zgwaci.
) $iwnicy ?llen &oetz* 1ydowska $rzyjaci"ka Iagdy* kt"ra $r"bowaa $o
bombardowaniu i ucieczce z wi0zienia $rzy Le'rterstrasse gdzie@ si0 sc'roni>*
zostaa r"wnie1 wycigni0ta $rzez czerwonoarmist"w z $iwnicy i zgwacona. &dy
inni =iemcy $r"bowali wyja@ni> radzieckim 1onierzom* 1e jest to Gyd"wka* kt"ra
bya wi0ziona i $rze@ladowana* otrzymali kr"tk od$owied3M
Frau ist Frau. !otem $ojawili si0 radzieccy o+icerowie. Lac'owywali si0
$o$rawnie* ale nie byli w stanie $rzywoa> 1onierzy do $orzdku. =a
&iesebrec'tstrasse mieszkao wielu bardzo r"1nyc' ludzi. !od numerem 1< mieszka
i $racowa Hans &ensecke* znany dziennikarz* kt"rego ukarano za ukrywanie
Gyd"wV musia wyciga> ciaa ze zbombardowanyc' $iwnic. 9rzecie $i0tro
zajmowaa koc'anka #altenbrunnera* kt"ra $rzyjmowaa go w a$artamencie z
$ozacanymi drzwiami* gobelinami i wy@cieanymi jedwabiem meblami* bez
wt$ienia zrabowanymi w oku$owanej
?uro$ie. !od numerem 11 znajdowa si0 niesawny %;alon #itty(* nazistowski
burdel dla $rominenAt"w. !racowao tam szesna@cie modyc' $rostytutek. =a
$ocztku wojny kontrol0 nad tym $rzybytkiem $rzej0li Heydric' i ;c'ellenberg.
!rowadzi t0 %instytucj0( zarzd wywiadu ;;* w celu zbierania kom$romitujcyc'
materia"w na wy1szyc' urz0dnik"w* o+icer"w )e'rmac'tu i ambasador"w. )e
wszystkic' $okojac' zao1ono $odsuc'. !o zaj0ciu /erlina $rzybytkiem tym
zainteresowao si0 =#)D. ) ssiednim mieszkaniu* do c'wili aresztowania i
egzekucji za udzia w li$cowym s$isku* mieszka genera $ukownik !aul Jon Hase*
komendant /erlina.
Ludno@> cywilna znalaza si0 teraz mi0dzy motem a kowadem. 6bie strony
$ost0$oway r"wnie bezwzgl0dnie. Czonkowie Hitlerjugend i 1onierze ;;
ostrzeliwali ka1dy dom* gdzie wywieszono biae +lagi. ) $owietrzu mieszaa si0
wo rozkadajcyc' si0 $od zwaami gruz"w i s$alonyc' na w0giel cia. 4le nie te
straszliwe sceny i obrazy ksztatoway stosunek 1onierzy radzieckic' do
/erlina. !rzez trzy lata byli $oddani oddziaywaniu $ro$agandy. !ostrzegali
teraz /erlin jako
%szare* $rzera1ajce* obce ludziom bandyckie miasto(.
=ie oszcz0dzano nawet niemieckic' komunist"w. ) )edding* najbardziej
%czerwonej( dzielnicy miasta* aktywi@ci z EDlic'erstrasse udali si0 do dow"dc"w
radzieckic' jednostek oku$ujcyc' dzielnic0* zabierajc ze sob legitymacje $artyjne*
kt"re skrz0tnie ukrywali $rzez 1 lat rzd"w re1imu 'itlerowskiego. La$ro$onowali*
1e ic' 1ony i c"rki b0d gotowa> i $ra> dla zdobywc"w.
)edug jednego z +rancuskic' jec"w wojennyc'* o+icerowie zgwacili je
%jeszcze tej samej nocy(.
) czasie* gdy mieszkac"w bunkra FD'rera zajmoway $rzede wszystkim
$ost0$y radzieckic' 9A
,. i N;A na !otsdamer$latz i )il'elmstrasse* dow"dcy oddzia"w radzieckic'
koncentrowali swoj uwag0 na $"nocnej cz0@ci centrum /erlina. , 4rmia
Kderzeniowa zmieniaa wa@nie g"wny kierunek natarcia na Ioabit* na $omocny
wsc'"d od ;$rewy* aby zaj> $ozycje wyj@ciowe do ataku na Ceic'stag.
Dow"dca 12< Dywizji !iec'oty* genera ;zatiow* by $rzekonany* 1e obron
Ioabitu kieruje sam
&oebbels i mo1e uda si0 nawet $ojma> go 1ywego. 6$isywa wi0zienie
IoabitM %$atrzce na nas zo@liwie swoimi malutkimi okienkami(. QKderzajce* 1e
Cosjanie widzieli samo zo w tak wielu budynkac' /erlina* $odobnie zreszt jak w
niemieckic' drzewac' zaraz $o wkroczeniu na teren
CzeszyR. )i0zienie nie byo atwym celem do zdobycia. 4rtyleria $odcign0a
ci01kie dziao* co s$owodowao od razu intensywny niemiecki ostrza z wi0zienia.
!ierwszy adowniczy zgin zaraz $o tym* jak $r"bowa zaadowa> armaty* $otem
drugi* ale wkr"tce dokonano wyomu w wi0ziennyc' murac'.
&ru$y szturmowe szybko $rzebiegy $rzez ulic0 i dostay si0 na dziedziniec
wi0zienia. &dy czerwonoarmi@ci znale3li si0 ju1 w @rodku* reszta $osza szybko.
=iemcy zacz0li si0 $oddawa>.
;a$erzy* kt"rzy znale3li miny blisko wej@cia* $rzeczesywali teraz cay
kom$leks w $oszukiwaniu adunk"w wybuc'owyc'. Nc' dow"dca $ami0ta jeszcze
ci01kie metaliczne ec'o* gdy wbiegali $o stalowyc' sc'odac'. #a1dy =iemiec* kt"ry
wyszed na zewntrz z $odniesionymi r0kami* nawet w mundurze szeregowca* by
dokadnie s$rawdzany* czy $rzy$adkiem nie jest &oebbelsem w $rzebraniu.
6twarto drzwi wszystkic' cel i wi03niowie wyszli na zewntrz* mru1c oczy od
soca.
Ldobycie innyc' obiekt"w wymagao o wiele wi0kszyc' o+iar. )i0kszo@> ulic
$okrywa g0sty dym $o ostrzale artyleryjskim. %Eak straszliw cen0 $acimy za
ka1dy krok do zwyci0stwa(* $isa redaktor wojskowej gazety %)ojn Codiny( w
czasie swojej kr"tkiej wizyty w /erlinie. Lgin zreszt za moment w wyniku
eks$lozji $ocisku artyleryjskiego. 9aka @mier>* tak blisko koca wojny $o dugiej i
zaci0tej walce* wydawaa si0 $odw"jnie dotkliwa i gorzka. )ielu 1onierzy
$oruszya bardzo @mier> Iic'aia ;zmonina* modego* ale ju1 bardzo $odziwianego
i szanowanego dow"dcy jednego z $luton"w. %La mnU(* krzykn do swojego
sier1anta* biegnc w kierunku budynku. )ystrzeli mo1e trzy $ociski* gdy w
$rzeciwleg @cian0 tra+i $ocisk artyleryjski* naj$rawdo$odobniej radziecki. Dom
zawali si0* grzebic $od gruzami $orucznika %z r"1owymi $oliczkami* jasn cer i
du1ymi* jasnymi oczami(.
C'ocia1 czerwonoarmi@ci %szybko uczyli si0* czego mog oczekiwa>( w
walkac' o ka1dy dom i ulic0 oraz jak zdobywa> %budynki z kamienia i betonu* kt"re
zamieniono w bunkry(* w coraz wi0kszym sto$niu $olegano na 'aubicac' 12A i <,A
milimetrowyc'* kt"re wykorzystywano do $rowadzenia ognia na w$rost. &ru$y
szturmowe ruszay do ataku do$iero $o zakoczeniu ostrzau artyleryjskiego.
Cosjanie unikali wc'odzenia do tuneli i omijali bunkry* kt"ryc' na terenie caego
/erlina byo $onad 1<<<. /ardzo ostro1nie te1 zajmowali cywilne sc'rony
$rzeciwlotnicze $rzekonani* 1e ukrywaj si0 tam wci1 niemieccy 1onierze* kt"rzy
$rzygotowali zasadzki lub s$r"buj ic' zaatakowa>. Decydowali si0 raczej izolowa>
wszystkie sc'rony na zdobytym terenie.
Cywile* kt"rzy $ojawiali si0 na zewntrz* nara1ali si0 natyc'miast na ogie z
karabin"w* broni maszynowej i dzia. #r1yy te1 o$owie@ci* b0dce g"wnie
wytworem niemieckiej $aranoi* o czogac' 9A,. $rzemieszczajcyc' si0 tunelami
metra* aby znienacka wynurzy> si0 z $odziemnyc' czelu@ci na tyac' $ozycji
niemieckic'. Eedyny $rawdziwy tego rodzaju $rzy$adek to 'istoria nie+ortunnego
radzieckiego kierowcy 9A,.* kt"ry nie zauwa1y wej@cia do stacji KA/a'n na
4leHander$latz i zjec'a czogiem w d" $o sc'odac'. 6$owiadano te1
'istorie o dziaac' znoszonyc' na $erony stacji $o sc'odac'* ale wi0cej byo w nic'
+antazji ni1 rzeczywisto@ci.
L wi0zienia Ioabit byo ju1 tylko 8<< metr"w wzdu1 4lt Ioabit do mostu
Ioltkego czcego brzegi ;$rewy. La mostem kolejne 5<< metr"w dzielio 1onierzy
od Ceic'stagu* widocznego* gdy wiatr rozwiewa dym i kurz. Dla 1onierzy 12< i 171
Dywizji !iec'oty cel wydawa si0 bardzo bliski. =ikt jednak nie mia najmniejszyc'
wt$liwo@ci* 1e czeka wszystkic' jeszcze niebez$ieczna $rze$rawa. Ldawali sobie
s$raw0* 1e wielu zginie* zanim nad budynkiem wybranym $rzez towarzysza ;talina
jako symbol /erlina zostanie zatkni0ty czerwony sztandar. Dow"dcy dywizji* aby
zadowoli> ;talina* $lanowali zdobycie Ceic'stagu jeszcze $rzed majowym wi0tem
!racyV +akt ten mo1na by byo ogosi> na $ierwszomajowej mani+estacji w Ioskwie.
4tak na most Ioltkego roz$ocz si0 $o$oudniem 8 kwietnia. Czoowe
bataliony z obu dywizji ruszyy z tej samej $ozycji wyj@ciowej* co $rzy$ominao
wy@cig. Iost mia barykady na kocac'* by zaminowany i c'roniony zasiekami z
drutu kolczastego. L obu skrzyde osania go ogie karabin"w i maszynowyc' i
artylerii. 9u1 $rzed 5.<< wieczorem wszyscy usyszeli oguszaj1 jacy 'uk. 9o
=iemcy wysadzili most w $owietrze. &dy o$ad dym i kurz* okazao si0* 1e nie
zosta cakowicie zniszczony. 6siad na $rz0sac'* ale wci1 moga $rzej@> $o nim
$iec'ota.
#a$itan =ieustrojew* dow"dca batalionu* nakaza sier1antowi !iatnickiemu*
aby wzi sw"j $luton i s$r"bowa $rzedrze> si0 $rzez most. !iatnicki i jego
1onierze $rzebiegli woln $rzestrze dzielc od mostu i sc'ronili si0 za wzniesion
$rzez =iemc"w barykad. )tedy =ieustrojew wezwa artyleri0* kt"ra miaa
za$ewni> ws$arcie ogniowe w czasie $r"by $okonania mostu.
)ydawao si0* 1e o+icerom kierujcym ogniem artylerii zabierze s$oro czasu
$rzygotowanie namiar"w ostrzau* ale gdy tylko zacz0o zmierzc'a>* roz$ocz si0
artyleryjski atak. Cadzieckie dziaa zniszczyy niemieckie stano wiska ogniowe i
czoowe $lutony $rzebiy si0 do du1yc' budynk"w na #ron$rinzu+er i
Ioltkestrasse. 6koo $"nocy* mniej wi0cej w tym samym czasie* kiedy Hitler
za@lubia ?w0 /raun* zaj0to i $oszerzono $rzycz"ek na drugim brzegu ;$rewy. Do
koca nocy $rze$rawia si0 reszta jednostek 12< i 171 Dywizji !iec'oty.
12< Dywizja !iec'oty atakowaa kom$leks budynk"w Iinisterstwa ;$raw
)ewn0trznyc' na $oudniowej stronie Ioltkestrasse. =ajwi0kszy z budynk"w
zosta natyc'miast nazwany $rzez 1onierzy %Domem Himmlera(. 6kna i drzwi w
tym budynku zablokowano lub zabarykadowano* tak 1e $ozostay w nic' tylko
niewielkie otwory strzelnicze. ;ta si0 $rawdziw twierdz. =ie byo mo1liwo@ci
$odcigni0cia ci01kic' dzia i wyrzutni katiusz* dlatego sa$erzy $rzygotowali
$ojedyncze wyrzutnie na szynac' kolejowyc'. ) walkac' o budynki najbardziej
jednak $rzydatn broni byy $istolety maszynowe i granaty.
Cadzieccy 1onierze* c'ocia1 obawiali si0 @mierci w tyc' ostatnic' dniac'
wojny* c'cieli zaim$onowa> swoim rodzinom i $rzyjacioom. Eako zdobywcy /erlina
widzieli ju1 siebie w@r"d elity $owojennego Lwizku Cadzieckiego. )adimir
!ieriewierziew $isa tego dnia do domuM
Pozdrowienia z frontu. ;oi najdro2si i naj(li2si. ;am si0 do(rze i jestem zdrow3!
t3lko przez ca13 czas na
lekkim rauszu. -le to jest konieczne! a(3 zac#owa< odwa$0. %ozs4dna racja
trz3$wiazdkowe$o koniaku
jeszcze nikomu nie zaszkodzi1a. .cz3wi5cie! 2e sami karzem3 t3c#! kt6rz3 nie znaj4
umiaru Jw piciuK.
8aciskam3 ju2 pier5cieC okr42enia wok61 centrum erlina. =estem teraz o jakie5 HSSS
metr6w od %eic#sta$u.
Przekrocz3li5m3 ju2 Sprew0 i za kilka dni Fr3ce i &anse skapituluj4. /ci42 jeszcze
pisz4 na 5cianac# *erlin
(lei(t deutsc#+! ale m3 tu m6wim3! 2e *-lles deutsc# kaputt+. I tak (0dzie. /35l0
wam zdj0cie! kt6re
zro(i1em! ale na razie nie ma mo2liwo5ci! (3 je w3wo1a<. - szkoda! (o jest (ardzo
interesuj4ceU pistolet
masz3now3 na ramieniu! pistolet ;auser na pasie $16wn3m! razem z $ranatami. =est
ic# tu pod dostatkiem!
a(3 (i< "iemca. Kr6tko m6wi4c! jutro (0dziem3 ju2 w %eic#sta$u. "ie mo$0 na razie
w3s1a< paczki Jtzn.
za$ra(ion3c# rzecz3K. rakuje na to czasu. ;3 tu na froncie mam3 inne rzecz3 do
ro(ot3. Piszecie! 2e
zapad1a si0 cz05< sufitu w kuc#ni! ale to nic w por6wnaniu z t3m! co tu si0 dzieje'
/czoraj zawali1 si0 na nas
sze5ciopi0trow3 (ud3nek i musieli5m3 odkop3wa< nasz3c# towarz3sz3. Aak to ju2 u
nas jest. Aak (ije si0
"iemc6w. "a razie t3le.
!ieriewierziew kr"tko $o tym* jak na$isa list* zosta ci01ko ranny. Lmar w
dniu zakoczenia wojny.
%=iedziela* : kwietnia A za$isa Iartin /ormann w swoim dzienniku. A Eu1
drugi dzie roz$oczyna si0 od $rawdziwego 'uraganu ognia. ) nocy z 8 na :
kwietnia $rasa zagraniczna na$isaa o o+ercie Himmlera ka$itulacji =iemiec. lub
Hitlera i ?wy /raun. FD'rer $odyktowa sw"j $olityczny i $rywatny testament.
Ldrajcy Eodl* Himmler i generaowie zostawili nas na $astw0 bolszewik"w. Lnowu
ci01ki ostrza artylerii. )edug najnowszyc' in+ormacji alianci zac'odni weszli do
Ionac'ium(.
Hitler* na $rzemian to $een o$tymizmu* to zn"w w g0bokim $rzygn0bieniu*
w kocu zda sobie s$raw0* 1e wszystko ju1 stracone. Eego ostatni system czno@ci
radiowej $ad* dosownie* gdy balon wynoszcy anten0 nad #ancelari0 Czeszy zosta
zestrzelony. Dlatego radzieckie $osterunki roz$oznania radiowego $rzec'wytyway
tego dnia tylko standardowe de$esze wojskowe. /ormann i #rebs wysali ws$"ln
de$esz0 do wszystkic' niemieckic' dow"dc"wM %FD'rer oczekuje $enej lojalno@ci od
;c'Brnera* )encka i innyc' genera"w. 6czekuje r"wnie1* 1e ;c'Brner i )enck
rusz z odsiecz /erlinowi(. Feldmarszaek ;c'Brner od$owiedzia* 1e %tyy zostay
cakowicie zdezorAganizowane* a masy ludno@ci cywilnej utrudniaj dziaanie
wojsk(. )enck od$owiedzia* 1e nie ma co si0 s$odziewa> cud"w od 1 4rmiiM
%6ddziay armii $oniosy ci01kie straty. /rakuje broni i amunicji(.
=awet najbardziej lojalni w bunkrze FD'rera zdali sobie s$raw0* 1e im du1ej
Hitler b0dzie odwleka swoje samob"jstwo* tym wi0cej ludzi umrze. !o niesawnyc'
dziaaniac' &Bringa i
Himmlera nikt ju1 nie my@la o zawieszeniu broni* gdy Hitler 1yje. 4le je1eli
b0dzie zwleka* do$"ki Cosjanie nie dojd do #ancelarii Czeszy* $rzy 1yciu mo1e nie
$ozosta> ju1 nikt.
Freytag Jon Loring'oJen nie c'cia umiera> w takim towarzystwie i
otoczeniu. #iedy #ancelari0
Czeszy i bunkier o$u@cili trzej kurierzy z ko$iami testamentu Hitlera*
$ostanowi razem z /oldtem $o$rosi> o zezwolenie na wyjazd z miasta* by
$rzyczy> si0 do walczcyc' oddzia"w. Lwr"ci si0 do generaa #rebsaM %!anie
generale* nie c'c0 tu umiera> jak szczur. C'ciabym by> tam* gdzie walcz(. #rebs na
$ocztku odni"s si0 do $ro@by niec'0tnie. !otem rozmawia o tej s$rawie z
generaem /urgdor+em. 9en $owiedzia mu* 1e nale1y $ozwoli> adiutantom* kt"rzy
jeszcze tu $ozostali* aby o$u@cili bunkier. Lasugerowa* aby z Freytagiem Jon
Loring'oJenem i ka$itanem
/oldtem uda si0 r"wnie1 jego adiutant* $od$ukownik )eiss.
!o $oudniowej od$rawie zwr"cono si0 w tej s$rawie do Hitlera. Hitler
za$yta tylko Jon
Loring'oJenaM %Eak zamierza $an wydosta> si0 z /erlina`(. 9en wyja@ni mu*
1e naj$ierw $rzez $iwnice #ancelarii Czeszy* $otem $rzez /erlin do Haweli* gdzie
mia nadziej0 znale3> jak@ "d3.
Hitler doradzi* 1e %najle$iej byoby $yn> odzi z silnikiem elektrycznym*
gdy1 taka nie robi zbyt wiele 'aasu i mo1na atwiej $rzedosta> si0 $rzez linie
radzieckie(. Freytag Jon Loring'oJen* obawiajc si0* 1e FD'rer ucze$i si0 tego
jednego drobiazgu* zgodzi si0* 1e jest to najle$szy s$os"b* c'ocia1 by> mo1e b0d
zmuszeni wykorzysta> inne @rodki trans$ortu. Hitler* ju1 zm0czony* @cisn
ka1demu z o+icer"w r0k0 i zezwoli si0 odmeldowa>.
Cosjanie* o czym najle$iej wiedzieli 1onierze Dywizji %=ordland(* byli ju1
bardzo blisko
#ancelarii Czeszy. Dzie wcze@niej trzy czogi 9A,. wdary si0 na
)il'elmstrasse i dojec'ay a1 do stacji kolejki KA/a'n* gdzie w$ady w zasadzk0
urzdzon $rzez Francuz"w uzbrojonyc' w
Panzerfaust3.
,<1 Dywizja !iec'oty $ukownika 4ntonowa zacz0a szturm o @wicie :
kwietnia* niedugo $o tym jak nowo za@lubiona $ara w bunkrze udaa si0 na
s$oczynek. Dwa $uki $iec'oty 4ntonowa zaatakoway budynek #watery &"wnej
&esta$o na !rinzA4lbrec'tstrasse* kt"ry zosta uszkodzony w nalocie lotniczym ,
lutego. Ci01kie 'aubice kalibru <, mm dokoczyy dziea zniszczenia.
!otem do szturmu ruszyy dwa bataliony i na gruzac' budynku zatkni0to
czerwone sztandary.
lr"da radzieckie nie ws$ominaj o tym* 1e $o zaci0tyc' walkac' i ci01kic'
stratac' musiano si0 wyco+a> na skutek kontrataku )a++enA;;. Cosjanie nie mieli
najmniejszego $oj0cia* czy w buAdynku s jeszcze jacy@ 1ywi wi03niowie. )
rzeczywisto@ci $ozostao siedmiu* kt"ryc' oszcz0dzono $o straszliwej masakrze w
nocy , kwietnia.
Dywizja %=ordland(* teraz $od dow"dztwem Io'nkego z #ancelarii Czeszy*
%otrzymywaa z g"ry( $okrze$iajce i zac'0cajce wiadomo@ci o $ost0$ac' armii
)encka i negocjacjac' z aliantami zac'odnimi. Eedynym ws$arciem* jakie otrzyma
wtedy #rukenberg* to 1<< starszyc' ju1 +unkcjonariuszy $olicji. Eego 1onierze byli
zbyt wyczer$ani* by $rzejmowa> si0 wiadomo@ciami z
#ancelarii Czeszy. =ie mieli nawet siy m"wi>. Nc' twarze nie wyra1ay ju1
zu$enie nic.
=iszczenie czog"w stao si0* jak na$isa $"3niej jeden z nic'* %wy$raw do
$ieka(.
) dziaaniac' obronnyc' szczeg"lnie e+ektywne okazay si0 +rancuskie
%dru1yny niszczycieli czog"w(. Iiay one na swoim koncie okoo $oowy ze 1<8
czog"w wyczonyc' z walki w caym sektorze obrony. Henri Fenet* jeden z
dow"dc"w batalion"w* ws$omina* 1e jego 1onierz* siedemnastoletni Coger z ;aint
=azaire* u1ywa Panzerfausta %jakby to by zwyky karabin(. ;;A
Kntersc'ar++D'rer ?ugene -anlot* dwudziestoletni 'ydraulik* nazywany
$rzez swoic' koleg"w
%&egene(* zniszczy w sumie 8 czog"w. Dwa 9A,. jeszcze w =eukBlln* $otem
kolejne 5 w cigu nast0$nyc' dwudziestu czterec' godzin. !o $oudniu : kwietnia
#rukenberg wezwa go do swojej kwatery mieszczcej si0 w wagonie kolejki
$odziemnej KA/a'n. %!rzy migoccym @wietle ogark"w( odznaczy go jednym z
dw"c' #rzy1y Cycerskic'* jakie mu jeszcze zostay w dys$ozycji. #rzy1 Cycerski
otrzyma r"wnie1 major Herzig* dow"dca 2<, batalionu czog"w ci01kic'. Io'nke
wr0czy #rukenbergowi wasny krzy1. C"wnie1 Fenet i $odc'or1y 4$ollot
otrzymali odznaki i nagrody za zniszczenie 2 czog"w. Eeden ze ;kandynaw"w* ;;A
6bersturmA+D'rer z Dywizji %=ordland(* $rzyni"s na t0 okazj0 zdobyte gdzie@ trzy
butelki +rancuskiego wina.
Fenet* ranny w nog0* wyja@nia $"3niej* 1e $rzy@wiecaa im tylko jedna ideaM
%#omuni@ci musz zosta> zatrzymani(. =ie byo czasu na 1adne %+ilozo+owanie(.
!roto$o$ow* byy o+icer /iayc'* kt"ry walczy z bolszewikami jeszcze w czasie
wojny domowej i teraz razem z Francuzami w
/erlinie* uwa1a* 1e w tym konkretnym wy$adku sam gest* +akt stawiania
o$oru komunizmowi* jest wa1niejszy ni1 skutek takiej walki. Lagraniczni oc'otnicy
)a++enA;;* kt"rzy $rzetrwali t0 ostatni bitw0* $r"bowali nada> swojej walce $ozory
racjonalno@ci* twierdzc* 1e mia to by> $rzykad dla $rzyszyc' $okole. =awet
$o@wi0cenie nastoletnic' c'o$c"w byo wedug nic' w tyc' okoliczno@ciac'
us$rawiedliwione.
=a zac'"d od )il'elmstrasse* gdzie wci1 trway zaci0te walki* oddziay 8
4rmii &wardii
Czujkowa atakoway w kierunku $"nocnym $rzez #ana Landwe'ry* na
9iergarten. =iekt"rzy 1onierze $rze$yn0li kana w$aw* inni u1yli wszelkic'
dost0$nyc' @rodk"w $rze$rawowyc' i $r"bowali dotrze> na drugi brzeg $od oson
ognia artylerii i zasony dymnej. Eeden z $ododAdzia"w $rzedosta si0 nawet $rzez
sie> kanalizacyjn na tyy niemieckic' $ozycji obronnyc'.
=a mo@cie !otsdamer zastosowano $odst0$. =a $ancerzac' czog"w 9A,.
$rzymocowano nasczone olejem worki i $ojemniki z substancj wytwarzajc dym.
&dy czogi zbli1ay si0 do mostu* $od$alono je. 6bsugi dzia $rzeciw$ancernyc' i
oko$anyc' A3$r3s6w $rzerway ogie $rzekonane* 1e uzyskano bez$o@rednie
tra+ienie. Lanim si0 zorientowano* czogi byy ju1 na drugim brzegu i atakoway
$ozycje niemieckie. #olejne 9A,. $rzedostay si0 $rzez kana* idc ic' @ladem.
Nnny +ortel zastosowano wczesnym $o$oudniem. L kom$leksu tuneli i
trzy$oziomowego sc'ronu wyonio si0 trzec' niemieckic' cywil"w z bia +lag.
Lwr"cili si0 o zezwolenie na wyj@cie cywil"w ze sc'ronu. 6+icer $olityczny jednostki
gwardii* major #uc'ariew* wyszed na$rzeciwko nim w towarzystwie tumacza i 1<
uzbrojonyc' 1onierzy. Cywile $o$rowadzili ic' do wej@cia do tunelu. !ojawio si0
trzec' niemieckic' o+icer"w. La$ro$onowali* aby major z zawizanymi oczami uda
si0 z nimi do sc'ronu* gdzie om"wi warunki ka$itulacji. #uc'ariew nalega jednak
na $rowadzenie negocjacji na zewntrz. ) kocu uzgodniono* 1e sc'ron b0dzie
mogo o$u@ci> 12<<
cywil"w. #iedy wyszli* ka$itan )e'rmac'tu $oin+ormowa* 1e 1onierze
musz wy$eni> rozkaz
Hitlera i b0d broni> si0 do koca. !arlamentariusze c'cieli wr"ci> do tunelu*
%ale dla towarzysza
#uc'ariewa nie byo to takie $roste(* I $isano $"3niej w jednym z
meldunk"w. %9en wyjtkowo odwa1ny i bystry o+icer $olityczny wyj z r0kawa
ukryty tam may $istolet i zabi ka$itana oraz dw"c' niemieckic' o+icer"w(.
Gonierze ze 17< $uku $iec'oty gwardii ruszyli do bunkra. =iemcy wewntrz
$odnie@li r0ce do g"ry* $oddajc si0. ) wi0kszo@ci byli to bardzo modzi
$odc'or1owie.
!rawe skrzydo 8 4rmii &wardii Czujkowa nad #anaem Landwe'ry
znajdowao si0 na$rzeciwko kwatery generaa )eidlinga w /endlerblock* ale
radziecki dow"dca dywizji nie zdawa sobie zu$enie s$rawy z wagi tego miejsca.
)eidling wiedzia* 1e koniec jest ju1 blisko i wezwa do siebie dow"dc"w dywizji.
!rzekaza* 1e ostatni kontakt radiowy z generaem Ceymannem w
!oczdamie mia miejsce dzie wcze@niej. Cz0@> 1 4rmii generaa )encka
$rzedara si0 do Ferc'* na $oudnie od !oczdamu* ale nikt nie wiedzia* czy ta droga
jest jeszcze otwarta. C'cia z nimi $orozmawia> o mo1liwo@ci $rzedarcia si0 na
zac'"d wzdu1 Heerstrasse. 4tak mia zosta> $odj0ty o godzinie 1<.<< nast0$nej
nocy.
$3
Z&ier'c1 w!)'7w
;zturm na Ceic'stag za$lanowano na @wit ,< kwietnia. Cadzieccy dow"dcy
c'cieli za wszelk cen zdoby> go jeszcze $rzed majowym @wi0tem. =acisk
$oc'odzi wcale nie ze strony ;talina* ale g"wnie tyc' genera"w* kt"rzy wci1 nie
zdawali sobie s$rawy* 1e realia si0 zmieniy. 6d c'wili cakowitego okr1enia miasta
;talin jakby odetc'n z ulg i nie wtrca si0 ju1 do decyzji swoic' dow"dc"w.
Ceic'stag $ozosta jednak symbolem zwyci0stwa nad %+aszystowsk besti( i
g"wnym $unktem zainteresowania radzieckiej $ro$agandy.
#ores$ondentowi wojennemu wezwanemu do dow"dztwa 12< Dywizji
!iec'oty kilka godzin wcze@niej $owiedziano* aby zda sw"j $istolet. 6dda go
natyc'miast* $rzestraszony* 1e zostanie odesany do kraju za jakie@ $rzewinienie.
#a$itan* kt"ry zabra mu bro* us$okoi go* gdy $owr"ci z inn broni. %!rzyszed
rozkaz A $owiedzia A aby ka1dy* kto udaje si0 do Ceic'stagu* mia $istolet
maszynowy(.
Dziennikarza zabrano* kluczc $o bramac' i zaukac' $od ogniem
$rzeciwnika* do %Domu
Himmlera(* budynku Iinisterstwa ;$raw )ewn0trznyc'. =a wy1szyc'
$i0trac' wci1 trwaa walka. ;yc'a> byo serie z $istolet"w maszynowyc' i
wybuc'y granat"w. ) $odziemiac' $anowa wcale nie mniejszy 'aas. 9o
batalionowi kuc'arze szykowali @niadanie dla gru$ szturmowyc'. =a $ierwszym
$i0trze ka$itan =ieustrojew* dow"dca batalionu* kt"ry mia wkr"tce ruszy> na
Ceic'stag* $r"bowa roz$ozna> teren $rzyszyc' dziaa. !atrzy na swoj
ma$0 i $otem na szare budynki $rzed sob. !ojawi si0* zanie$okojony o$"3nieniem*
dow"dca jego $uku.
A 9am jest jaki@ du1y szary budynek na drodze A $r"bowa wyja@ni>
=ieustrojew.
Dow"dca $uku wyrwa mu ma$0 z r0ki i sam zacz si0 jej dokadnie
$rzyglda>.
A =ieustrojewU A krzykn z irytacj w gosie. A 9o jest wa@nie Ceic'stag.
=ajwyra3niej mody dow"dca batalionu nie by w stanie sobie wyobrazi>* 1e
cel ataku jest ju1 tak blisko.
Dziennikarz wyjrza $rzez okno. #Bnigs$latz $rzed budynkiem by %cay w
byskac' i $omieniac'* eks$lodoway $ociski* w g"rze $ociski smugowe tworzyy
$rzerywane linie(. .<< metr"w std znajdowa si0 Ceic'stag. %&dyby nie byo tu
walk A na$isa A dystans ten mo1na by $okona> w kilka minut* ale teraz wydawao si0
to niemo1liwe. Cay $lac $okryway kratery $o wybuc'ac' $ocisk"w* za$ory
$rzeciwczogowe z szyn kolejowyc' i zasieki z drutu kolczastego(.
=iemcy $rzygotowali wok" Ceic'stagu cay system umocnie. =ajbardziej
zdumiewajcy z nic' A kana z wod A $rzec'odzi $rzez sam @rodek #Bnigs$latz.
#iedy@ znajdowa si0 tam tunel* kt"ry za$ad si0 $o bombardowaniac' i wy$eni
wod $rzenikajc ze ;$rewy. Losta wyko$any w czasie $rac $rzygotowawczyc'
do budowy 'ali ludowej A Volks#alle! $rojektu 4lberta ;$eera A g"wnego obiektu
nazistowskiej stolicy =iemiec. ) tym zniszczonym krajobrazie* %jak z
Hieronima /osc'a(* kto@ $ostawi na kamieniac' gowy kariatyd ze
zniszczonej +asady Ceic'stagu.
!o @niadaniu %wszyscy zacz0li s$rawdza> swoj bro i za$asowe magazynki(.
6 5.<< rano do ataku ruszya $ierwsza kom$ania. Gonierze %$rzebiegli zaledwie 2<
metr"w* gdy 'uragan ognia
zatrz3ma1 natarcie(. !otem ruszyy dwa bataliony* ale i one $oniosy bardzo
ci01kie straty.
;zczeg"lnie silny ogie by $rowadzony z budynku o$ery* na zac'odniej
stronie #Bnigs$latz oraz z samego Ceic'stagu. 4takujcy znale3li si0 w krzy1owym
ogniu obroc"w. !odcigni0to kolejn dywizj0* ale naj$ierw trzeba byo si0 zaj>
budynkami na nadbrze1u. !ojawio si0 te1 wi0cej czog"w i dzia samobie1nyc'*
kt"re $rzejec'ay rankiem $rzez most Ioltkego i teraz miay ws$iera> $iec'ot0 na
#Bnigs$latz. Dym i $y zasoniy niebo.
Dzi0ki ws$arciu ci01kiej artylerii i czog"w bataliony 12< Dywizji !iec'oty
dotary do kanau z wod okoo godziny 11.<<. =ast0$ny szturm roz$ocz0to dwie
godziny $"3niej* ale 1onierze znowu zalegli $od ogniem niemieckic' armat
$rzeciwlotniczyc' $rowadzcyc' ogie z bunkra w L66*
jakie@ kilometry od #Bnigs$latz. 9eraz trzeba byo czeka> a1 za$adn
ciemno@ci. !rzez cae $o$oudnie 171 Dywizja !iec'oty $osuwaa si0 do $rzodu
$rzez dzielnic0 dy$lomatyczn na $"nocnej stronie #Bnigs$latz. =a $ierwsz lini0
$rzez cay czas $odcigano coraz to nowe czogi i dziaa samobie1ne. 6gie na
Ceic'stag otworzyo okoo :< dzia* w tym 'aubice 12A i <,A
milimetrowe oraz wyrzutnie katiusz. /udynek niemieckiego $arlamentu
$rzetrwa jednak i t0 nawa0. Lbudowano go 2< lat wcze@niej* jeszcze za czas"w NN
Czeszy.
Nnnym wa1nym budynkiem* mocno ostrzeliwanym $rzez radzieck artyleri0*
byo Iinisterstwo
Lotnictwa &Bringa na )il'elmstrasse. C"wnie1 i jego 1elbetowa konstrukcja
dobrze zniosa ostrza artyleryjski. Dzi0ki solidnej budowie i $oo1eniu blisko
#ancelarii Czeszy sta si0 miejscem zbi"rki dla umundurowanyc' +unkcjonariuszy
$artii nazistowskiej* kt"rzy c'cieli wzi> udzia w tej wielkiej bitwie. ) tumie
zauwa1y> mo1na byo wiele r"1nyc' mundur"w A i Lu+twa++e* i )a++enA;;* $ojawi
si0 nawet o+icer -olkssturmu w mundurze z czas"w kajzera* wygldajcy %jakby
uciek z gabinetu +igur woskowyc'(.
) dzielnicy rzdowej znajdowao si0 okoo 1< <<< ludzi* gdy1 wszystkie
jednostki wyco+yway si0 w tym wa@nie kierunku. Dotara tu r"wnie1 du1a cz0@>
narodowyc' oddzia"w ;; zo1onyc' z oc'otnik"w. Droga na zac'"d bya ju1
odci0ta. 8 4rmia &wardii w $oudniowej cz0@ci 9iergarten i
, 4rmia Kderzeniowa na $"nocy zostay zatrzymane tylko dzi0ki ostrzaowi
$rowadzonemu z bunkra artylerii $rzeciwlotniczej w L66. Ndce za tymi armiami* z
$oudnia A kor$usy +rontu
#oniewa i z $"nocy A 4rmia !ancerna &wardii +rontu Gukowa* zaj0y ju1
wi0ksz cz0@>
C'arlottenburga. Dalej na zac'"d oddziay Hitlerjugend wci1 utrzymyway
odcinki Heerstrasse i most !ic'elsdor+ na Haweli. /roniy r"wnie1 mostu do
;$andau* kilometry na $"noc.
Gonierze +rancuskic' oddzia"w ;; na )il'elmstrasse byli ju1 tak godni* 1e
gdy w ten zimny i deszczowy $oranek kto@ $rzy$rowadzi $rzestraszonego
czerwonoarmist0* $rzede wszystkim $rzeszukano jego c'lebak. Eeniec $rzez cay
czas $owtarza* 1e nie jest Cosjaninem tylko
Kkraicem i 1e nazajutrz rano roz$ocznie si0 nast0$ny szturm.
/atalion %C'arlemagne( liczy teraz tylko ,< 1onierzy i zu1y wi0kszo@>
Panzerfaust6w z magazyn"w #ancelarii Czeszy. 6statnic' kilka A3$r3s6w z batalionu
;; %Hermann Jon ;alza(
skierowano do 9iergarten* gdzie miay stawi> czoa radzieckim czogom
ws$ierajcym $iec'ot0 ,
4rmii Kderzeniowej i 8 4rmii &wardii.
) bunkrze dzie @mierci FD'rera zacz si0 %jak wiele $rzed nim. )ci1
wc'odzili i wyc'odzili jacy@ o+icerowie(. 4tmos+era bya jednak bardzo na$i0ta i
$ena emocji. Hitler obawiajc si0* 1e trucizna mo1e nie zadziaa>* dzie wcze@niej
nakaza s$rawdzenie am$uek z cyjankiem otrzymanyc' od doktora ;tum$+eggera.
6czywistym kandydatem do tej $r"by by owczarek niemiecki* suka o imieniu
/londi. Eego $asja do tyc' $s"w roz$ocz0a si0 w 1:1 roku* gdy dosta owczarka
niemieckiego. =ie mia wtedy nawet wystarczajco du1o miejsca* aby trzyma> $sa u
siebie i musia ulokowa> go gdzie indziej. Lwierz0 jednak ucieko i $owr"cio do
niego. 9en $rzy$adek $rzyczyni si0* jak si0 wydaje* do $owstania u Hitlera obsesji
na $unkcie bezwarunkowej lojalno@ci. 4le absolutne oddanie /londi swojemu $anu
nie wystarczyo* by j i jej czworo szczenit ocali>. Labrano wszystkie zwierz0ta do
ogrodu #ancelarii Czeszy i otruto. Dzieci
&oebbelsa bawiy si0 ze szczeni0tami jeszcze kilka c'wil $rzedtem.
6$r"cz zdrady Himmlera* Hitlera najbardziej $oc'aniao to* by nie w$ad
1ywy w r0ce Cosjan.
Dotary do niego wie@ci o aresztowaniu i egzekucji Iussoliniego i jego
koc'anki #lary !etacci oraz o brutalnym $otraktowaniu ic' cia* $owieszonyc'
gow w d" w Iediolanie. !rzygotowano dla Hitlera transkry$cj0 dziennika
radiowego* na$isan s$ecjalnie wi0kszymi czcionkami* aby nie musia wkada>
okular"w. !rawdo$odobnie to sam FD'rer $odkre@li o"wkiem na dokumencie
sowa %kt"re $owieszono gow w d"(. C'cia* aby jego zwoki zostay s$alone i nie
byy wystawione na $okaz gdzie@ w Ioskwie. 4le rozwa1a jeszcze inne s$rawy. Co
$rawda* ?wa
/raun bya gotowa $o$eni> z nim razem samob"jstwo* ale gdyby nie
wyrazia takiej oc'oty* nie c'cia $ozostawi> jej 1ywej* by $rzesuc'iwali j
wrogowie. mier> bya nieodczn klauzul ma1eskiego kontraktu.
) nocy do bunkra dotara in+ormacja od +eldmarszaka #eitla* 1e nie nale1y
oczekiwa> 1adnej odsieczy. 9ego samego ranka ;;A/rigade+D'rer Io'nke $o
intensywnym ostrzale dzielnicy rzdowej ostrzeg FD'rera* 1e walki mog $otrwa>
nie du1ej jak dwa dni. &enera )eidling* kt"ry $rzyby nieco $"3niej* ocenia nawet*
1e o$"r ustanie jeszcze tej nocy* g"wnie ze wzgl0du na brak amunicji. Lwr"ci si0 o
zezwolenie na $rzedarcie si0 $oza /erlin. Hitler nie udzieli mu jednak od razu
od$owiedzi.
Iniej wi0cej w tym samym czasie* gdy u Hitlera by )eidling* ?wa zabraa
9raudl Eunge do swojego $okoju. 9am $odarowaa jej +utrzan cza$k0 ze srebrnego
lisa. )iedziaa* 1e i tak ju1 jej nigdy nie wo1y. 9raudl Eunge zastanawiaa si0 wtedy*
o czym Hitler i jego @wie1o za@lubiona 1ona rozmawiaj* gdy s sami. =a $ewno nie
o s$rawac'* o kt"ryc' zwykle rozmawiaj nowo1ecy.
Eunge zastanawiaa si0 r"wnie1* jak ma ucieka> z centrum /erlina w tej cza$ce
ze srebrnego lisa na gowie QHitler do$iero w ostatnic' latac' dawa ?wie /raun
kosztowniejsze $rezenty. ) 1:,7 roku na /o1e =arodzenie otrzymaa od Hitlera
%ksi1k0 o egi$skic' grobowcac'(R.
&enera )eidling $owr"ci do /endlerblock. 9akie wy$rawy $od ostrzaem*
biegiem mi0dzy ruinami* byy wyczer$ujce dla m01czyzny w jego wieku* ju1
$rzecie1 $o $i0>dziesitce. 6
godzinie 1.<< $o $oudniu* mniej wi0cej w godzin0 $o jego $owrocie* z
#ancelarii Czeszy dotar do jego kwatery ;;A;turm+D'rer z kilkoma 1onierzami.
!rzekaza list w du1ej ko$ercie z +aszystowAskim orem i swastyk oraz zotymi
literami %Der FD'rer(. Hitler in+ormowa )eidlinga* 1e nie ma absolutnie mowy o
jakiejkolwiek ka$itulacji. !rzedarcie si0 z miasta jest mo1liwe tylko $od warunkiem*
je1eli 1onierze docz do walczcyc' jeszcze oddzia"w. %&dy nie uda si0 ic'
odnale3>* nale1y kontynuowa> walk0 w lasac'( A $ewnie tyc'* $o kt"ryc' Hitler nie
c'cia %si0 wa0sa>(. )eidlingowi dao to nowy im$uls do dziaania. Eednym z
woz"w roz$oznawczyc'
Dywizji %=ordland( wyruszono w objazd do wszystkic' $ozycji w celu
$owiadomienia dow"dc"w o $rzygotowaniu do ataku. Iia zosta> skierowany na
zac'"d $rzez C'arlottenburg i roz$ocz> si0 o 1<.<< wieczorem.
9u1 $rzed obiadem Hitler wezwa swojego osobistego adiutanta* ;;A
;turmbann+D'rera 6tto
&Dnsc'ego* i $rzekaza mu szczeg"owe instrukcje* jak ma $ost$i> z ciaem
jego i 1ony.
Q;zczeg"owe @ledztwo $rowadzone $rzez ;miersz w $ierwszyc' dniac' maja
stwierdzio* 1e :
kwietnia osobisty szo+er Hitlera* ?ric' #em$ka* otrzyma $olecenie* aby
$rzynie@> z gara1y
#ancelarii Czeszy kanistry z benzynR. !otem Hitler zjad obiad razem ze
swoj dietetyczk* Constanze Ianzialy* i sekretarkami* 9raudl Eunge i &erd
C'ristian. ?wa* kt"ra rzekomo stracia a$etyt* nie jada tym razem z nimi. C'ocia1
Hitler wydawa si0 s$okojny* rozmowa zu$enie si0 nie kleia.
Laraz $o obiedzie doczy do 1ony w jej sy$ialni. !o $ewnym czasie oboje
$ojawili si0 w $oczekalni* gdzie &Dnsc'e zebra ju1 wszystkic' z najbli1szego
otoczenia Hitlera A &oebbelsa* /ormanna* genera"w #rebsa i /urgdor+a oraz dwie
sekretarki FD'rera* aby FD'rer m"g si0 z nimi $o1egna>. Iagda &oebbels* bardzo
ju1 rozkojarzona i zdenerwowana* $ozostaa w $okoju* kt"ry wcze@niej zajmowa
doktor Ioreli. Hitler mia na sobie sw"j zwyky ubi"r* %czarne s$odnie i
szarozielon wojskow marynark0(* bia koszul0 i krawat* co odr"1niao go od
innyc' $rzyw"dc"w $artii nazistowskiej. ?wa Hitler ubraa ciemn sukienk0 %z
r"1owymi kwiatami z $rzodu(. Hitler ka1demu u@cisn r0k0 i wr"ci do siebie.
6$r"1niono najni1szy $oziom bunkra* ale z g"ry* z kantyny #ancelarii
Czeszy* doc'odziy odgosy zabawy. Coc'us Iisc'* tele+onista z ;;* otrzyma
$olecenie* aby zadzwoni> tam i nakaza> s$ok"j.
=ikt jednak nie odbiera tele+onu. )ysano wi0c jednego ze stra1nik"w* aby
uciszy towarzystwo.
&Dnsc'e i dw"c' jeszcze esesman"w stan0o w korytarzu* aby c'roni>
$rywatno@> Hitlera w ostatnic' c'wilac' jego 1ycia. )tedy $ojawia si0 Iagda
&oebbels* bagajc* by $ozwolono jej zobaczy> si0 z FD'rerem. 6de$c'n0a
&Dnsc'ego* ale Hitler nie c'cia ju1 z ni rozmawia>.
)r"cia do $okoju* szloc'ajc.
)ydaje si0* 1e nikt nie sysza samob"jczego strzau* jaki odda do siebie
Hitler. Laraz $o godzinie
,.12 jego kamerdyner* Heinz Linge* z &Dnsc'em* &oebbelsem* /ormannem i
4Hmannem* kt"ry r"wnie1 dotar do bunkra* weszli do saloniku Hitlera. Nnni
$r"bowali co@ zobaczy> $onad ic' ramionami* zanim zamkni0to drzwi. &Dnsc'e i
Linge wynie@li ciao Hitlera zawini0te w wojskowy koc na korytarz i $otem $o
sc'odac' do ogrodu #ancelarii Czeszy. ) czasie tej w0dr"wki na g"r0
Lingemu udao si0 zdj> swojemu $anu zegarek* ale musia si0 go $ozby>*
zanim tra+i do radzieckiej niewoli. !otem wyniesiono ciao ?wy Hitler. Eej wargi
byy $omarszczone* $ewnie od trucizny. !oo1ono j koo Hitlera* niedaleko od
wyj@cia z bunkra. Lwoki oblano benzyn z $rzyniesionyc' kanistr"w. La
esesmanami $od1yli /ormann* &oebbels* #rebs i /urgdor+. &dy ciaa zacz0y
$on>* $odnie@li r0ce w 'itlerowskim $ozdrowieniu. Eeden ze stra1nik"w z ;;* kt"ry
najwyra3niej bra udzia w $rzyj0ciu w kantynie* oglda t0 scen0 zza bocznyc'
drzwi. Lbieg $o sc'odac' w d" bunkra. %!al wodzaU A zawoa do Coc'usa Iisc'a
A =ie c'cesz $"j@> i $o$atrze>`(.
!ododdzia ;miersza z , 4rmii Kderzeniowej dzie wcze@niej otrzyma
rozkazy* aby ruszy> w kierunku dzielnicy rzdowej. Funkcjonariusze ;miersza
szybko domy@lili si0* 1e celem jest
#ancelaria Czeszy. Eelena C1ewska* tumaczka oddziau* za$isaa $"3niejM
%Nn+ormacje* kt"re dostarczy wywiad* byy sk$e* s$rzeczne i mao wiarygodne(.
#om$ania roz$oznawcza otrzymaa zadanie $oc'wycenia Hitlera 1ywego* ale nikt
nie wiedzia na $ewno* czy jest wci1 w /erlinie.
!rzesuc'ano jednego z jec"w. /y to $i0tnastoletni c'o$iec z Hitlerjugend* z
%$rzekrwionymi oczami i $o$0kanymi ustami(. ;trzela do radzieckic' 1onierzy* a
ju1 c'wil0 $"3niej %siedzia* $atrzc bezrozumnym wzrokiem dookoa* niczego z
tego* co si0 dziao* $ewnie nie rozumiejc.
Lwyky c'o$iec(. )i0cej szcz0@cia ;miersz mia $od wiecz"r : kwietnia.
!rzez linie radzieckie $r"bowaa $rzedosta> si0 do swojej matki jedna z $iel0gniarek.
Dzie wcze@niej bya jeszcze z rannymi w bunkrze #ancelarii Czeszy. ;yszaa* 1e
jest tam %w $odziemiac'( r"wnie1 Hitler.
C1ewska o$isuje* jak jec'ali jee$em $rzez kolejne barykady* kt"re zostay
do$iero co zburzone* $rzez rowy i za$ory $rzeciwczogowe* cz0@ciowo wy$enione
gruzem i $ustymi kanistrami* zrzucanymi $rzez idce wci1 do $rzodu radzieckie
czogi. %&dy zbli1ali@my si0 do centrum miasta* $owietrze robio si0 coraz g0stsze.
#a1dy* kto by wtedy w /erlinie* $ami0ta to ostre* cier$kie* $ene dymu $owietrze*
ciemno@ci s$owodowane dymem i $yem z rozbityc' cegie i wszec'obecny kurz
mi0dzy z0bami(.
Funkcjonariusze ;miersza szybko $orzucili sw"j $ojazd z $owodu
artyleryjskiego ostrzau i gruzu blokujcego $rzejazd $rzez ulice. !lan miasta nie na
wiele si0 $rzyda. 9ablice in+ormacyjne zostay zniszczone w czasie ostrzau i musieli
$yta> =iemc"w o drog0. ;$otykali co krok czno@ciowc"w* kt"rzy czogali si0 $rzez
dziury w murac'* cignc kable tele+oniczne* oraz wozy konne* kt"re wiozy racje i
+ura1 na $ierwsz lini0* a z $owrotem zabieray rannyc'. =ad gowami $owieway z
okien $rze@cierada i $oszewki* na znak $oddania si0. &dy ostrza stawa si0
intensywny* $oruszali si0 $od ziemi $iwnicami. Eedna z niemieckic' kobiet
za$ytaa tumaczk0M %#iedy skoczy si0 ten koszmar`(. =a ulicy na$otkaa $otem
%starsz kobiet0* bez 1adnego nakrycia gowy* z bia o$ask na ramieniu* kt"ra
$r"bowaa $rze$rowadzi> $rzez ulic0 maego c'o$ca i dziewczynk0. 6boje mieli
starannie uczesane wosy i na ramionac' biae o$aski. &dy $rzec'odzili* kobieta
zacz0a krzyAcze>* nie dbajc nawet o to* czy ktokolwiek j zrozumieM c9o sieroty.
=asz dom zosta zbombardowany. Labieram je gdzie indziej. 9o sierotyd%.
;ze@cioro dzieci &oebbelsa nie miao zosta> sierotami. Nc' rodzice zamierzali
zabra> je ze sob w $odr"1 bez $owrotu* wysa> tam jeszcze $rzed sob.
)ydawao si0* 1e dzieciom &oebbelsa s$odobao si0 nawet 1ycie w bunkrze.
C'o$iec* Helmut'* oznajmia o ka1dym wybuc'u* jakby to bya jaka@ gra. %)ujek
4dol+ roz$ieszcza je kana$kami i ciastkami* kt"re $odawano na stoliku do 'erbaty*
na wykroc'malonym obrusie z monogramem.
Dzieci mogy nawet korzysta> z jego osobistej azienki* jedynej w bunkrze.
Codzice $odj0li ju1 jednak decyzj0 o ic' losie. )ieczorem 7 kwietnia Iagda
&oebbels zacze$ia w korytarzu nowo $rzybyego do bunkra lekarza ;;* Helmut'a
#unza. #unz o$owiada $"3niej $rzesuc'ujcym go 1onierzom radzieckimM
%!owiedziaa mi* 1e musi $orozmawia> ze mn o czym@ straszliwie wa1nym.
Dodaa* 1e sytuacja jest taka* 1e naj$rawdo$odobniej ona i ja b0dziemy musieli zabi>
jej dzieci. Lgodziem si0(.
9ego $o$oudnia ,< kwietnia* dzieciom nie m"wiono nic o tym* co si0 dzieje*
ale i tak musiay zda> sobie s$raw0 z grozy sytuacji* $atrzc na stan* w jakim
znajdowaa si0 ic' matka. )@r"d tyc' zowr"1bnyc' wydarze nikt ju1 nawet nie
$ami0ta* 1e nie dostay obiadu. !rzy$omniaa sobie o tym do$iero 9raudl Eunge.
) czasie* gdy ciaa Hitlera i jego 1ony $on0y w ogrodzie na g"rze* nastr"j
wewntrz bunkra jakby nieco zel1a. )ielu zacz0o $i> na um"r. /ormann my@la
teraz tylko o wadzy i nast0$nym rzdzie nazistowskim. )ysa de$esz0 do
wielkiego admiraa DBnitza do jego kwatery w !lon na wybrze1u
/atyku* w $obli1u #ilonii. Nn+ormowa* 1e FD'rer wyznaczy na swojego
nast0$c0 wa@nie jego* a nie marszaka Czeszy &Bringa. %K$owa1nienie $isemne jest
ju1 w drodze. !rosz0 o $odj0cie wszelkic' dziaa* stosownie do sytuacji(. =ie
na$isa* 1e Hitler nie 1yje* sdzc $rawdo$odobnie* 1e bez Hitlera nie mo1na m"wi>
o jakic'kolwiek $odstawac' wadzy. Co najgorsze* z DBnitzem w
!lon by Himmler i DBnitz wcale nie aresztowa go za zdrad0. Ee1eli /ormann
mia doczy> do nowyc' wadz Czeszy i $odj> dziaania $rzeciwko Himmlerowi*
musia wydosta> si0 z /erlina.
&oebbels* #rebs i /urgdor+ zamierzali $ozosta> i $o$eni> samob"jstwo.
)@r"d tyc'* kt"rzy zamierzali mimo wszystko $rze1y>* byli 1onierze : 4rmii
/ussego* usiujcy $rzedrze> si0 na zac'"d $rzez lasy le1ce na $oudnie od /erlina.
!rzez linie wojsk +rontu #oniewa $rzebio si0 w sumie okoo 2 <<< 1onierzy i kilka
tysi0cy cywil"w. Eak @cigane zwierz0ta uciekali* do$"ki wystarczao im si.
=iekt"re z tyc' gru$ dotary ju1 do #ummersdor+* $odczas gdy inne wci1
$r"boway $rzedrze> si0 do celu. Dzie wcze@niej* w czasie jednej z $r"b $rzebicia
si0 $rzez linie radzieckie* gru$a skadajca si0 z kilku czog"w i cywil"w zostaa
roz$roszona $rzez ogie radzieckiej artylerii* gdy miaa atakowa> $ozycje
radzieckie* znajdujce si0 $rzed nimi. Cadziecki 2,< $uk artylerii $rzeciw$ancernej
otrzyma wtedy zadanie utrzymania skrzy1owania dr"g $od #ummersdor+. =ie mia
jednak 1adnego ws$arcia ze strony jednostek $iec'oty. &dy =iemcy zaatakowali*
sytuacja staa si0 krytyczna. %6bsugi dzia musiay cz0sto si0ga> $o $istolety
maszynowe i granaty r0czne* aby ode$rze> kolejne niemieckie ataki(* stwierdza
$"3niejszy meldunek. ) tym samym dokumencie znalazo si0 $rzesadzone
stwierdzenie* 1e wr"g straci w tym starciu %okoo 18<<
zabityc'* 1< czog"w i 7 woz"w koowoAgsienicowyc'(.
#a$ral z Dywizji %#urmark( obserwowa jak ostatnie trzy Kr6lewskie t3$r3s3
zostay $orzucone $rzez zaogi i wysadzone w $owietrze* gdy zabrako $aliwa.
9eraz nawet o+icerowie z dow"dztwa :
4rmii maszerowali $ieszo* $oniewa1 i oni zostali zmuszeni do $orzucenia
swoic' Kil(elwa$en6w.
)ygldali dziwnie w s$odniac' z szerokimi czerwonymi lam$asami* w
stalowyc' 'emac'* z karabinami. )edug ka$rala* rozgldali si0 nerwowo wokoo*
niezwyczajni do marszu i walki w takic' warunkac'. !rawdziwe niebez$ieczestwo
stanowiy jednak ataki radzieckiego lotnictwa i $ociski artyleryjskie wybuc'ajce w
koronac' drzew. %Dotarli@my do $rzecinki* gdzie sta czog.
=a jego $ancerzu znajdowao si0 mn"stwo rannyc' 1onierzy. 6dwr"cili@my
si0 z niesmakiem* by nie widzie>* jak 1onierze walcz mi0dzy sob o miejsce. /yo to
smutne* $rzera1ajce i $ene niewysowionego ludzkiego cier$ienia(. =ajsilniejsi
ws$inali si0 jak najwy1ej* s$yc'ajc na boki sabszyc' i $owa1nie rannyc'* z kt"ryc'
wielu miao niezabanda1owane kikuty odstrzelonyc' lub urwanyc' $rzez wybuc'
koczyn.
Nnn oznak $ost0$ujcego rozkadu byo zac'owanie si0 1onierzy. Iieli
nerwy na$i0te do ostatnic' granic i czasami wystarcza ba'y $ow"d* by z ca si
wybuc'ay $odejrzenia i u$rzedzenia. )ieczorem doszo do s$rzeczki mi0dzy
dwoma 1onierzami o kierunek dalszego marszu. Eeden za$a drugiego* kt"ry si0 z
nim nie zgadza* rzuci na drzewo i wykrzycza $rosto w twarzM %9y zdrajcoU C'cesz
$o$rowadzi> nas $rosto w r0ce Cosjan. Eeste@ z tej bandy c)olne
=iemcydU(. Lanim ktokolwiek zd1y go $owstrzyma>* wycign $istolet i
strzeli mu w gow0.
) centrum /erlina trwao dalej w $iwnicac' i sc'ronac' klaustro+obiczne
1ycie. )szelkie struktury i urz0dy $rzestay ju1 dziaa>* ludzie $r"bowali si0
us$okoi> $rzez w$rowadzenie $ewnego $orzdku* $rocedur i zasad. ) jednej z
$iwnic budynku* $oo1onego niedaleko dzielnicy rzdowej* 1ona krawca zawsze o
tej samej godzinie rozkadaa na kolanac' serwetk0* kroia c'leb na mae kawaki i
smarowaa d1emem. !otem rozdzielaa kana$ki mi0dzy swojego m01a* c"rk0 i
kalekiego syna.
)ielu ludzi znajdowao si0 na $rogu zaamania nerwowego. Eedna z kobiet z
maym synem nie moga $rzesta> m"wi> o swoim m01u* stra1aku* kt"ry zosta
wysany razem z innymi na +ront. =ie widziaa go od dw"c' lat. Cadzia sobie z ca
t sytuacj $rzez $rzygotowywanie listy rzeczy* kt"re m1 b0dzie musia zrobi>* gdy
tylko wr"ci do domu A wymieni> klamk0* zamek do okna. 9eraz ic' dom s$on do
+undament"w. %C'o$iec robi co c'wila jakie@ grymasy* jakby nie m"g znie@> $o
raz setny o$owie@ci matki( A zanotowaa C1ewska* kt"ra zd1aa ze swoimi
towarzyszami broni w kierunku #ancelarii Czeszy.
)szyscy obawiali si0 odwetu. #obiety* kt"re miay okazj0 $obiec na g"r0 do
swoic' mieszka* dary i $aliy $ortrety Hitlera i wszystko* co mogo wskazywa> na
ic' $o$arcie dla 'itlerowskiego re1imu. =iszczyy nawet +otogra+ie m01"w* braci i
narzeczonyc' w mundurac' )e'rmac'tu.
9ylko niewielu ludzi zdawao sobie s$raw0 z tego* co na$rawd0 si0 dzieje w
/erlinie oraz $oza nim. 9ego samego dnia oddziay Frontu /iaoruskiego
Cokossowskiego wyzwoliy ob"z koncentracyjny w CaJensbrDck* na $"noc od
/erlina. Lac'odni alianci $rzekonali si0 r"wnie1* 1e o+ensywa Cokossowskiego $rzez
Ieklemburgi0 nasun0a #remlowi $omys zdobycia Danii. /ryAtyjczycy zareagowali
szybko* ruszajc w kierunku Hamburga oraz wybrze1a /atyku i #ilonii.
C"wnie1 ,< kwietnia $rezydent 9ruman $oin+ormowa generaa Iars'alla* 1e
/rytyjczycy nalegaj* aby , 4rmia !attona zostaa skierowana do wyzwolenia !ragi*
zanim dotrze tam 4rmia
Czerwona. %)idz0 tu nie tylko $roblemy logistyczne* taktyczne i strategiczne
A $owiedzia
Iars'all ?isen'owerowi A nie c'ciabym ryzykowa> 1ycia amerykaskic'
1onierzy dla cel"w czysto $olitycznyc'(.
4merykascy $rzyw"dcy wci1 nie rozumieli lub nie starali si0 zrozumie>* 1e
armia niemiecka c'ce $odda> si0 aliantom zac'odnim* stawiajc zaci0ty o$"r
Cosjanom. Franz Jon !a$en* kt"ry $om"g Hitlerowi doj@> do wadzy w 1:,, roku*
m"wi $rzesuc'ujcym go w trzecim tygodniu kwietnia 4merykanom* 1e =iemcy
obawiaj si0 $o$0dzenia wszystkic' m01czyzn w niewol0 do
Lwizku Cadzieckiego. !odejrzewano nawet* 1e w Eacie %osigni0to tajne
$orozumienie* 1e
Cosjanie otrzymaj $otrzebn im si0 robocz(.
;;A;turm+D'rer* ten sam* kt"ry $rzyni"s rano wiadomo@> od Hitlera*
$owr"ci o godzinie 5.<< $o $oudniu na stanowisko dowodzenia generaa
)eidlinga w $odziemiac' /endlerblock. )eidling ze swoim sztabem koczyli
wa@nie $rzygotowanie $lan"w $rzedarcia si0 $rzez $ozycje radzieckie* co zostao
wcze@niej zatwierdzone $rzez Hitlera. ?sesman $rzyni"s ze sob rozkaz* 1e
)eidling ma natyc'miast zameldowa> si0 w #ancelarii Czeszy.
&dy )eidling dotar do bunkra Hitlera* s$otka tam &oebbelsa* /ormanna i
#rebsa. La$rowadzono go do $okoju Hitlera* gdzie ma1onkowie $o$enili
samob"jstwo i $owiedziano mu* 1e ic' ciaa zostay s$alone i $oc'owane w kraterze
$o wybuc'u $ocisku w ogrodzie. Iusia $rzysic* 1e nie zdradzi nikomu tej
tajemnicy. Eedyn osob z zewntrz* kt"ra miaa zosta> $oin+ormowana o tym +akcie*
by ;talin. Eeszcze tej nocy zamierzano $odj> $r"b0 do$rowadzenia do rozejmu i
genera
#rebs mia $oin+ormowa> o sytuacji miarodajnego radzieckiego dow"dc0*
kt"ry $owinien $rzekaza> to #remlowi. 6szoomiony )eidling zadzwoni do
$ukownika Ce+iora w /endlerblock.
=ie m"wic* co si0 stao* wezwa natyc'miast kilku o+icer"w swojego sztabu*
w tym sze+a sztabu $ukownika Jon Du+Jinga.
Ci01ka artyleria ani na c'wil0 nie $rzerywaa ostrzau Ceic'stagu* kt"ry
znajdowa si0 mniej ni1 kilometr na $"noc od #ancelarii Czeszy. #a$itana
=ieustrojewa* dow"dc0 jednego z batalion"w szturmujcyc' niemiecki $arlament*
otoczyli jego sier1anci* z kt"ryc' ka1dy c'cia* by to jego $luton dost$i jako
$ierwszy zaszczytu wej@cia na teren Ceic'stagu. #a1dy z nic' marzy o zatkni0ciu na
budynku czerwonego sztandaru , 4rmii Kderzeniowej i zwizanej z tym wiecznej
sawie. Eedna gru$a* kt"ra c'ciaa zatkn> sztandar na Ceic'stagu* skadaa si0 tylko
z czonk"w
#omsomou. Nnna z kolei* wybrana $rzez )ydzia !olityczny* skadaa si0 z
&ruzin"w* co miao by> %s$ecjalnym $rezentem dla ;talina(. L g"ry wyczono
Czeczen"w* #amuk"w i 9atar"w
#rymskic'* $oniewa1 nie mogli wyst0$owa> o $rzyznanie tytuu /o'atera
Lwizku Cadzieckiego jako czonkowie narodowo@ci skazanyc' na $rzesiedlenie i
wygnanie.
Dow"dca dywizji* genera ;zatiow A jego $rzedwczesny o$tymizm
w$rowadzi w bd dow"dztwo +rontu* kt"re wysao de$esz0 do Ioskwy* 1e
Ceic'stag zosta wzi0ty A teraz nakaza swoim 1onierzom zatkni0cie sztandaru na
budynku za wszelk cen0. 6 5.<< wieczorem* kiedy byo ju1 ciemno* g"wnie z
$owodu g0stego dymu* do szturmu ruszyy trzy $uki $iec'oty* ws$ierane $rzez
czogi.
Gonierze zobaczyli* 1e drzwi i okna zostay zablokowane lub zamurowane.
!otrzebowali ci01kic' dzia szturmowyc'. ) kocu udao im si0 $rzedosta> do
g"wnego 'allu gmac'u. =iemcy strzelali do nic' z Panzerfaust6w i rzucali granaty z
kamiennyc' balkon"w na g"rze. Eeden ze szturmujcyc' 1onierzy* $orucznik
/ielajew* $ami0ta do tej $ory krew tryskajc na kamienne kolumny.
;traty byy ogromne* ale czerwonoarmi@ci* ostrzeliwujc si0 zza balustrad*
$owoli $rzedzierali si0 w g"r0 szerokimi sc'odami. Cz0@> garnizonu Ceic'stagu*
kt"ry skada si0 g"wnie z marynarzy* 1onierzy ;; i czonk"w Hitlerjugend
wyco+aa si0 do $iwnic. Ceszta $rowadzia walk0 z $ozycji na g"rze i wzdu1
korytarzy. ) wielu $okojac' $o1ar s$owodowa wybuc'y skadowanyc' tam
Panzerfaust6w i granat"w r0cznyc' i wkr"tce wielkie sale Ceic'stagu
wy$eniy si0 dymem.
9o byo jak jaki@ mecz rugby. ) czasie* gdy reszta zwara si0 w walce* dw"c'
1onierzy ze sztandarem $r"bowao $rzedosta> si0 na dac'. Kdao si0 im nawet
dosta> na drugie $i0tro* tam jednak znale3li si0 $od silnym ogniem karabinu
maszynowego. )edug o+icer"w $uku druga $r"ba o godzinie 1<.2< w nocy bya
ju1 udana i czerwony sztandar zacz $owiewa> nad ko$u
Ceic'stagu. 9a wersja wydarze musi by> jednak traktowana z du1ym
dystansem* $oniewa1 radziecka $ro$aganda za wszelk cen0 c'ciaa ogosi>
zdobycie Ceic'stagu wa@nie 1 maja.
=iezale1nie od tego* kiedy dokadnie %zatkni0to czerwony sztandar
zwyci0stwa(* co byo tylko wydarzeniem $ro$agandowym* $rzez ca noc trway
zacieke walki o budynek. Czerwonoarmi@ci $r"bowali $rzedrze> si0 coraz wy1ej i
wy1ej. L $iwnic wci1 kontratakowali =iemcy. ) czasie walk o Ceic'stag $orucznik
#oczkow zobaczy gru$0 1onierzy* kt"rzy $rzykucn0li wkoo* jakby znale3li na
$ododze co@ ciekawego. =agle wszyscy odskoczyli i #oczkow zobaczy* 1e bya to
dziura w $ododze. Gonierze $o $rostu rzucili granaty na gowy niczego nie
s$odziewajcyc' si0
=iemc"w $i0tro ni1ej.
) centrum /erlina tej nocy $omienie z bombardowanyc' budynk"w kady
dziwne cienie i roztaczay czerwon $o@wiat0 na $ogr1onyc' w ciemno@ci ulicac'.
) $owietrzu znajdowaa si0 taka ilo@> sadzy i kurzu* 1e trudno byo oddyc'a>. 6d
czasu do czasu rozbrzmiewa 'uk walcyc' si0 mur"w. =iesamowity e+ekt
$ot0goway strumienie @wiata z re+lektor"w nieustannie $rzeAszukujce niebo* na
kt"rym nie byo ju1 1adnyc' samolot"w Lu+twa++e.
&ru$a wyczer$anyc' 1onierzy )a++enA;; szukaa sc'ronienia w $iwnicac'
'otelu Continental.
Lnajdowao si0 tam ju1 $eno kobiet i dzieci* kt"re z nie$okojem $atrzyy na
zm0czonyc' walk 1onierzy. !odszed do nic' dyrektor 'otelu i za$yta* czy nie
mogliby uda> si0 do sc'ronu $rzy
Eakobstrasse. 6c'otnicy z ;;* kt"rzy dla tyc' ludzi $o@wi0cali 1ycie* obr"cili
si0 na $i0cie i wyszli.
!oczuli* 1e $otraktowano ic' jak $arias"wV nie byli ju1 dzielnymi obrocami
miasta* teraz stwarzali tylko zagro1enie. ) sz$italac'* w tym w wojskowym
lazarecie* $iel0gniarki natyc'miast zabieray 1onierzom bro* aby Cosjanie nie
rozstrzelali rannyc'.
/yy dow"dca Dywizji %=ordland(* ;;A/rigade+D'rer Liegler* kt"ry by razem
z Io'nkem w
#ancelarii Czeszy* nagle zjawi si0 w Iinisterstwie Lotnictwa na
)il'elmstrasse. Eemu nie trzeba byo m"wi>* jak beznadziejna jest sytuacja. 4le
wtedy wa@nie* ku zaskoczeniu wszystkic'* $rzyby $luton < 1onierzy )a++enA;;*
dowodzonyc' $rzez /elga. miali si0 i go@no rozmawiali* %jakby wa@nie wygrali
wojn0( A na$isa $"3niej jeden z obecnyc' tam 1onierzy. )r"cili wa@nie z wy$rawy
w rejon 4n'alter /a'n'o+ i twierdzili* 1e okolice dworca stay si0 %cmentarzyskiem
czog"w(. )@r"d tej skazanej na zagad0 gru$y zagranicznyc' oc'otnik"w w
ostatnim bastionie niemieckiego nacjonalizmu $owsta bardzo szczeg"lny rodzaj
braterstwa broni. ) $ododdziale DyAwizji %=ordland( walczcym w Iinisterstwie
Lotnictwa znajdowali si0 nie tylko ;kandynawowie* ale tak1e trzec' Ootyszy i
%naszyc' dw"c' Iwan6w+! bez wt$ienia &iwi! kt"rym zezwolono na bez$o@redni
udzia w walkac'.
) /endlerblock $ukownik Ce+ior otrzyma tele+on z #ancelarii Czeszy. Iia
wysa> wiadomo@ci do dow"dztwa 4rmii Czerwonej w /erlinie* in+ormujce* 1e
genera #rebs c'ce ustali> czas i miejsce negocjacji.
Cay ten $roces ustalania zasad $rzerwania ognia w sektorze 8 4rmii &wardii
trwa od 1<.<<
wieczorem do wczesnyc' godzin rannyc' nast0$nego dnia* 1 maja. &enera
Czujkow wyda od$owiednie rozkazy dotyczce bez$iecznego do$rowadzenia
generaa #rebsa do jego kwatery* kt"ra znajdowaa si0 w $odmiejskim domu na
;c'ulenburgring* na zac'odniej stronie lotniska
9em$el'o+. Czujkow $odejmowa w tym czasie $isarza )siewooda
)iszniewskiego* $oet0
Domatowskiego i kom$ozytora /antera* kt"rzy zostali wysani do /erlina*
aby stworzy> 'ymn zwyci0stwa.
&enera #rebs z $ukownikiem Jon Du+Jingiem i ;;A6bersturm+D'rerem
=eilandisem* Ootyszem* kt"ry mia by> tumaczem Du+Jinga* ruszy w kierunku linii
+rontu okoo godziny 1<.<< wieczorem.
;am #rebs* c'ocia1 zwolennik stawiania o$oru do samego koca* od kilku dni
$rzy$omina sobie sw"j rosyjski.
!arlamentariusze niemieccy zostali do$rowadzeni do kwatery Czujkowa
okoo ..<< nad ranem.
/anter* jedyny z obecnyc' bez munduru* zosta wy$roszony z $okoju.
)iszniewski i
Domatowski* kores$ondenci wojenni* mieli udawa> o+icer"w sztabowyc'.
A 9o* co zamierzam teraz $owiedzie> A zacz #rebs A jest rzecz cakowicie
$ou+n. Eest $an $ierwszym cudzoziemcem* kt"ry si0 dowie* 1e ,< kwietnia 4dol+
Hitler $o$eni samob"jstwo.
A )iemy o tym A skama Czujkow* aby wytrci> swojego rozm"wc0 z
r"wnowagi.
#rebs odczyta $olityczny testament Hitlera i o@wiadczenie &oebbelsa*
wzywajce do %szukania s$osob"w zakoczenia kon+liktu* satys+akcjonujcyc'
narody* kt"re najbardziej ucier$iay w tej wojnie(. )iszniewski* kt"ry siedzia $o
$rawej stronie Czujkowa* za$isywa cay $rzebieg tej rozmowy w swoim notatniku.
Czujkow zadzwoni nast0$nie do kwatery marszaka Gukowa w ;trausbergu i
$oin+ormowa o ostatnic' wydarzeniac'. Guk"w natyc'miast wysa do niego
swojego zast0$c0* generaa
;okoowskiego. =ie c'cia* aby Czujkow* jego g"wny krytyk i o$onent*
$rzyjmowa niemieck ka$itulacj0. !otem zadzwoni do ;talina* kt"ry by na swojej
daczy.
A ;talin do$iero co $oo1y si0 s$a> A od$owiedzia genera )asik* sze+ stra1y
;talina.
A !rosz0 go obudzi>. ;$rawa jest $ilna i nie mo1e czeka> do rana.
&dy ;talin kilka minut $"3niej $odj suc'awk0* Guk"w $rzekaza mu
in+ormacj0 o samob"jstwie
Hitlera.
A Doigra si0* ajdak A skomentowa ;talin. A ;zkoda* 1e nie udao si0 go wzi>
1ywego. &dzie s zwoki Hitlera`
A )edug in+ormacji #rebsa ciao zostao s$alone.
A !rzeka1cie ;okoowskiemu* 1adnyc' rokowa z wyjtkiem bezwarunkowej
ka$itulacji ani z
#rebsem* ani z innymi 'itlerowcami nie $rowadzi>. Ee1eli nie zdarzy si0 nic
nadzwyczajnego* nie dzwocie do rana* c'c0 troc'0 od$ocz>. Eutro mamy $arad0
$ierwszomajow.
Guk"w zu$enie za$omnia* 1e tego ranka na !lacu Czerwonym odb0dzie si0
$arada $ierwszomajowa. /eria z tej okazji odwoa w stolicy wszelkie ograniczenia.
)yobra1a sobie teraz* jak wojska garnizonu moskiewskiego zajmuj $ozycje
wyj@ciowe do de+ilady* a $rzyw"dcy radzieccy z trybuny $rzed Iauzoleum Lenina
$rzyjmuj $arad0.
La ka1dym razem* gdy Czujkow* kt"ry nie wiedzia nic o tym* co si0 dzieje $o
stronie niemieckiej* $odnosi s$raw0 ka$itulacji* #rebs gra rol0 dy$lomaty* nie
1onierza. !r"bowa $rzekona> swojego rozm"wc0* 1e $rzede wszystkim rzd
DBnitza musi zosta> uznany $rzez Lwizek Cadziecki.
Do$iero wtedy =iemcy mog $odda> si0 4rmii Czerwonej i za$obiec temu*
by %zdrajca( Himmler osign osobne $orozumienie z aliantami zac'odnimi.
Czujkow ze swoim c'o$skim rozsdkiem od razu $rzejrza gr0 #rebsa.
&enera ;okoowski* kt"ry doczy do gru$y $rowadzcej rozmowy z
#rebsem* zadzwoni do
Gukowa.
A =iemcy co@ knuj A $owiedzia marszakowi. A #rebs o@wiadczy* 1e nie jest
u$owa1niony do $odejmowania decyzji w s$rawie bezwarunkowej ka$itulacji.
)edug jego s"w mo1e o tym zadecydowa> nowy rzd z DBnitzem na czele. #rebs
$rosi o zawieszenie broni... Iy@l0* 1e $owinni@my ic' $osa> do diaba* je@li
natyc'miast nie zgodz si0 na bezwarunkow ka$itulacj0.
A ;usznie* )asiliju Daniowiczu A od$owiedzia Guk"w. A !owiedz mu* 1e
je@li... nie $owiadomi nas o zgodzie /ormanna i &oebbelsa* to wykonamy
uderzenie* kt"re na zawsze odbierze im oc'ot0 do stawiania o$oru.
!o konsultacjac' ze ;tawk Guk"w ustali ostateczny termin udzielenia
od$owiedzi na 1<.12 rano
^sam Guk"w $isze* 1e na 1<.<<_ tego samego dnia* 1 maja.
Gadnej od$owiedzi nie otrzymano. ) 2 minut $o wyga@ni0ciu terminu
ultimatum 1 Front
/iaoruski ruszy z %'uraganem ognia(* kt"ry niszczy to* co $ozostao jeszcze
ze stolicy =iemiec.
$5
;(ncel(ri( R'es'" i Reic1st(-
witem 1 maja w centrum /erlina wyczer$ani walkami radzieccy 1onierze
s$ali na c'odnikac'* o$arci o @ciany budynk"w. C1ewska* czekajca ze swoimi
ws$"towarzyszami na zdobycie
#ancelarii Czeszy* zobaczya 1onierza* kt"ry s$a w $ozycji embrionalnej. La
$oduszk0 mia tylko kawaek zniszczonyc' drzwi. Ci* kt"rzy si0 obudzili* $o$rawiali
owijacze. Gaden z nic' nie zdawa sobie s$rawy* 1e $o$rzedniego $o$oudnia Hitler
$o$eni samob"jstwo. )ielu z nic' cigle woao do $rzec'odzcyc' niemieckic'
jec"w wojennyc'M 7itler durak'
;amob"jcza @mier> Hitlera bya $rzez t0 noc $ilnie strze1onym sekretem. 6
zdarzeniu $oin+ormowano zaledwie garstk0 wy1szyc' dow"dc"w. ;;A/rigade+D'rer
Io'nke wzi
#rukenberga na stron0 i zawiadomi go o @mierci FD'rera* u1ywajc
$om$atycznej nazistowskiej retorykiM %!onca kometa zgasa(.
6+icerowie oczekiwali in+ormacji o ewentualnyc' negocjacjac'* ale nagle rano
roz$ocz si0 kolejny szturm. &eneraowi #rebsowi nie udao si0 osign>
$orozumienia w s$rawie $rzerwania ognia. Cadzieccy dow"dcy 1dali
bezwarunkowej ka$itulacji* a &oebbels stanowczo si0 temu s$rzeciwi. =a w$"
zburzone budynki niszczyy teraz cakowicie salwy katiusz oraz ci01kiej artylerii.
Io'nke tego samego ranka $owiedzia #rukenbergowi o swoic' obawac'M
radzieckie oddziay mog $rzemie@ci> si0 tunelami kolejki KA/a'n i $ojawi> si0 na
tyac' obroc"w #ancelarii Czeszy.
#rukenberg $isa $"3niejM %)ysaem w $ierwszej kolejno@ci gru$0 sa$er"w z
Dywizji %=ordland(
$rzez tunele KA/a'n w kierunku !otsdamer$latz(. =ie $oda szczeg""w ani
czasu $odj0cia tyc' dziaa* ale by to $rawdo$odobnie ten rozkaz* kt"ry
do$rowadzi do jednej z najbardziej kontrowersyjnyc' akcji w caej bitwie o /erlinM
wysadzenia tunelu kolejki ;A/a'n $od #anaem
Landwe'ry w $obli1u 9rebbinerstrasse.
;a$erzy ;; naj$rawdo$odobniej umie@cili adunki wybuc'owe na stro$ie
tunelu w ksztacie du1ego koa* aby wyrwa> jak najwi0ksz bry0. 9o zreszt jedyna
metoda wysadzania* kt"r mo1na byo wykorzysta> do zniszczenia @cian ze
zbrojonego betonu $rzy niezbyt du1ej ilo@ci materia"w wybuc'owyc'. !odawano
r"1ny czas tego wydarzenia* $o $ierwsze* z braku zegark"w* $o drugie* z $owodu
ciemno@ci $anujcyc' w bunkrac' i tunelac'. =ajbardziej wiarygodne relacje m"wi
o eks$lozji we wczesnyc' godzinac' rannyc' maja. ;ugeruje to albo od$alenie z
du1ym o$"3nieniem adunk"w zao1onyc' $rzez sa$er"w Dywizji %=ordland(* albo
$ojawienie si0 $owa1nyc' trudno@ci $rzy realizacji tego zadania.
)ybuc' do$rowadzi do zalania 2 kilometr"w tuneli. C"1ne s oceny liczby
o+iar tej akcjiM %od okoo 2< do 12 <<<(. )ielu /erliczyk"w byo te1 $rzekonanyc'*
1e $"3niej nowe radzieckie wadze $ogrzebay ciaa o+iar w niewielkiej wn0ce w
$obli1u 4n'alter /a'n'o+ $od stert gruz"w.
/ardziej ostro1ne oceny m"wi jedynie o 1<< zabityc'. C'ocia1 w tunelac'
znajdowao si0 bardzo wielu cywil"w i %$ocig"w sz$italnyc'(* woda $odnosia si0
wolno i rozlewaa si0 we wszystkic' kierunkac'* tak 1e wi0kszo@> ludzi zdoano
ewakuowa>. Eest rzecz naturaln* 1e cz0@> o$owie@ci byo wyolbrzymionyc'.
=iekt"re relacje m"wi o wyczer$anyc' i rannyc' 1onierzac'* kt"ryc' zabieraa
na$ywajca woda. I"wi tez o tyc'* kt"rzy zgin0li* szukajc w $odziemiac'
$ocieszenia w butelce. =ie mo1na wykluczy> i takic' $rzy$adk"w* ale trudno
uwierzy> w wysok liczb0 o+iar.
) wi0kszo@ci miejsc woda miaa tylko $"tora metra g0boko@ci i byo
wystarczajco du1o czasu* by ewakuowa> %$ocigi sz$italne( z okolic stacji KA/a'n
;tadtmitte. Eest bardziej $rawdo$odobne* ze cz0@> cia wydobytyc' z tuneli to
umieszczone tam zwoki 1onierzy i cywil"w* kt"rzy zmarli z ran w $unktac'
o$atrunkowyc'. /yy w@r"d nic' ciaa 1onierzy ;;. 6koo 2< $oc'owano na
cmentarzu 1ydowskim $rzy &ross Hamburgerstrasse.
) Ceic'stagu wci1 trway zacieke walki i nie wydawao si0 mo1liwe jego
o$anowanie $rzed $"noc 1 maja. Eeden z radzieckic' 1onierzy* kt"ry $r"bowa
odrzuci> niemiecki granat r0czny* 3le wycelowa i tra+i w nad$ro1e drzwi. &ranat
odbi si0 i eks$lodowa tu1 $rzy jego nodze* urywajc mu sto$0. Gonierze $o obu
stronac'* $iekielnie zm0czeni i s$ragnieni* wci1 walczyli dalej* duszc si0 od dymu
i $yu. Cadzieckim o+icerom $rzyc'odzi na my@l $o1ar Ceic'stagu z
1:,, roku* kt"ry $om"g Hitlerowi roz$rawi> si0 z #omunistyczn !arti
=iemiec.
)alki trway do $"3nego $o$oudnia. =iemcy w $iwnicac' budynku zacz0li
krzycze>* 1e c'c rozmawia> z jakim@ wy1szym o+icerem. #a$itan =ieustrojew
$owiedzia $orucznikowi /ieriestowi* by udawa $ukownika. =arzuci mu na
ramiona baranic0* aby ukry> oznaki sto$nia* i wysa go do $rowadzenia negocjacji.
)kr"tce z $odziemi zacz0li wyania> si0 $ierwsi =iemcy* brudni* nieogoleni* w
$oszar$anyc' mundurac'* z rozbieganymi nerwowo oczami i %u@miec'em jak
$osuszne $sy(. /ro zo1yo okoo ,<< 1onierzy i o+icer"w. ) walkac' zgin0o
okoo <<. )
$unkcie o$atrunkowym zorganizowanym w $iwnicac' Ceic'stagu
znajdowao si0 kolejnyc' 2<<
ludzi. )ielu z nic' zostao rannyc' jeszcze $rzed szturmem na Ceic'stag.
9rudniejszym obiektem do zdobycia okaza si0 bunkier artylerii
$rzeciwlotniczej w L66* w $oudniowoAzac'odniej cz0@ci dzielnicy 9iergarten.
C'ocia1 jego @ciany mogy wytrzyma> nawet bez$o@rednie tra+ienie $ociskiem z <,A
milimetrowej 'aubicy* warunki w @rodku* gdzie $rzebywao kilka tysi0cy cywil"w*
stay si0 nie do zniesienia. ) cz0@ci sz$italnej bunkra* zreszt dosy> dobrze
wy$osa1onej* znajdowao si0 $onad tysic rannyc' i c'oryc'.
1 4rmia !ancerna &wardii #atukowa i 8 4rmia &wardii Czujkowa atakoway
9iergarten z $oudnia $rzez #ana Landwe'ry. Ladanie zdobycia stanowisk artylerii
$rzeciwlotniczej w L66
$owierzono dw"m $ukom z 7: Dywizji !iec'oty &wardii. ,< kwietnia
zdecydowano si0 wysa> jec"w z ultimatum na$isanym o"wkiem na kawaku
$a$ieruM %!ro$onujemy $oddanie si0 bez walki. &warantujemy* ze 1aden z
1onierzy* w tym z ;; i ;4* nie b0dzie rozstrzelany(.
1 maja jeden z jec"w $owr"ci z od$owiedziM %)asz wiadomo@>
otrzymali@my o godzinie 11.<<
wieczorem. ;ka$itulujemy ^dzisiaj_ o $"nocy. Haller* dow"dca garnizonu(.
Haller nie by w rzeczywisto@ci dow"dc garnizonu* a z od$owiedzi zwlekano* aby
$rzygotowa> si0 do $r"by wyrwania si0 z miasta.
Nnn z twierdz obl01onyc' $rzez wojska radzieckie bya cytadela w ;$andau*
na $"nocnoAzac'odnim kracu /erlina. !od wzgl0dem arc'itektonicznym budowla
ta wygldaa o wiele le$iej ni1 betonowe straszydo w L66. ;$andau zostao
zbudowane z cegie w 15,< roku na wys$ie u zbiegu Haweli i ;$rewy. ) czasie
wojny cytadela su1ya jako siedziba wojskowyc' laboratori"w obrony
$rzeciwgazowej* c'ocia1 w rzeczywisto@ci bya to tylko $rzykrywka.
Cadziecka .7 4rmia dotara na $rzed$ola cytadeli ,< kwietnia. Forteca dzi0ki
swojej artylerii moga kontrolowa> oba $obliskie mosty na Haweli. Dow"dca armii*
genera !ierc'orowicz* majc nadziej0 na unikni0cie bez$o@redniego szturmu* wysa
na $ierwsz lini0 -NN 6ddzia swojego sztabu $od dow"dztwem majora &riszyna*
aby %zmi0kczy>( $rzeciwnika. )ozy nadaway z go@nik"w $rzez cay czas
$ro$agandowe audycje. =iemcy od$owiadali ogniem z dzia.
=ast0$nego dnia* 1 maja* !ierc'orowicz nakaza majorowi &riszynowi
$rzekazanie do twierdzy $ro$ozycji $oddania si0. &riszyn zebra swoic' o+icer"wM
%Ladanie to jest bardzo niebez$ieczne.
=ie b0d0 nikomu rozkazywa. Czekam na oc'otnik"w(. Lgosili si0 wszyscy
o+icerowie* siedmiu.
&riszyn $owiedzia #onradowi )ol+owi* $rzyszemu znanemu
enerdowskiemu $roducentowi +ilmowemu i bratu Iarkusa )ol+a* 1e nie mo1e i@>.
) cytadeli znajdowali si0 o+icerowie ;; i gdyby tylko $ojawi si0 cie $odejrzenia* ze
jest =iemcem w radzieckim mundurze* zastrzeliliby go na miejscu. Lamiast niego
&riszyn wybra )adimira &alia* najbli1szego $rzyjaciela )ol+a. 6baj ruszyli w
c'wil0 $otem w kierunku mur"w cytadeli. !owoli zbli1ali si0 do barykady
zbudowanej na s$alonym A3$r3sie $rzed ceglanym mostem $rzez +os0. =iemcy*
widzc nadc'odzcyc' $arlamentariuszy* zrzucili drabink0 sznurow z kamiennego
balkonu znajdujcego si0 kilkana@cie metr"w nad g"wnym wej@ciem. &riszyn i &ali
ws$i0li si0 $o drabince* kt"ra cay czas niebez$iecznie c'wiaa si0 na boki. Dotarli do
balkonu i $eni obaw weszli do nieo@wietlonego $okoju. ) @rodku znajdowaa si0
gru$a o+icer"w )e'rmac'tu i ;;. Dow"dc obrony cytadeli by $ukownik Eung*
jego zast0$c $od$ukownik #oc'. Eung w okularac' z metalowymi o$rawkami na
$okrytej zmarszczkami twarzy* z kr"tkimi sz$akowatymi wosami oraz za lu3nym
konierzem munduru* nie wyglda na zawodowego wojskowego. 4ni &riszyn* ani
&ali nie zdawali sobie wtedy jeszcze s$rawy z jego rzeczywistej $ozycji.
Coz$ocz0y si0 negocjacje. Le strony rosyjskiej $rowadzi je $rawie $rzez cay
czas &ali* +ilolog 1ydowski* $oniewa1 &riszyn m"wi $o niemiecku bardzo sabo.
#oc' tumaczy radzieckim o+icerom A Hitler wyda rozkaz* 1e ka1dy o+icer
niemiecki* kt"ry $odejmie dziaania majce na celu $oddanie si0* zostanie
rozstrzelany na miejscu. Gonierze .7 4rmii nie wiedzieli jeszcze* 1e Hitler nie 1yje.
&ali wyczuwa* ze nerwy o+icer"w ;; byy tak bardzo na$i0te* i1 w ka1dej c'wili
mogli zastrzeli> ka1dego* niezale1nie od $"3niejszyc' konsekwencji. !owiedzia
=iemcom o niemal cakowitym zaj0ciu /erlina $rzez wojska radzieckie i s$otkaniu
4rmii Czerwonej z 4merykanami $od 9orgau nad Oab. !rzekonywa* 1e dalszy
o$"r oznacza tylko bezsensowne nara1anie 1ycia.
Ee1eli si0 $oddadz* $rzekonywa &ali* nie b0dzie 1adnyc' egzekucji* wydana
zostanie 1ywno@> oraz udzielona $omoc medyczna rannym. Da te1 wyra3nie do
zrozumienia* 1e je1eli odm"wi* 4rmia Czerwona we3mie cytadel0 szturmem.
%Eeste@my 1onierzami i wiemy* 1e w tym szturmie zostanie $rzelane mn"stwo krwi.
Ee1eli zginie wielu naszyc' 1onierzy* nie r0cz0 za $ostaw0 $ozostayc'. Ee1eli si0 nie
$oddacie* b0dziecie r"wnie1 od$owiedzialni za @mier> cywil"w znajdujcyc' si0 w
cytadeli. =iemcy straciy juz w tej wojnie tyle krwi* ze teraz dla ic' $rzyszo@ci
wa1ne jest ka1de oszcz0dzone 1ycie(.
6+icerowie ;; $atrzyli na &alia z ogromn nienawi@ci. 4tmos+era bya tak
na$i0ta* ze wystarczyaby %najmniejsza iskierka(* aby do$rowadzi> do wybuc'u.
Lgodnie z $oleceniami
&riszyna $rzekaza =iemcom* 1e maj czas na $odj0cie decyzji do godziny
,.<<. ) grobowej ciszy dwaj radzieccy o+icerowie odwr"cili si0 i ruszyli w kierunku
okna. &dy sc'odzili $o sznurowej drabince* dr1eli z na$i0cia. &ali nie m"g wyzby>
si0 obaw* 1e zaraz jaki@ o+icer ;; odetnie drabink0.
!o zej@ciu na ziemi0 ruszyli $rzez otwarty teren. C'cieli jak najszybciej
dotrze> do linii drzew* gdzie czekali na nic' towarzysze broni. !r"bowali i@>
s$okojnie i zdecydowanie. &dy ju1 znale3li si0 mi0dzy drzewami* $odbiegli do nic'
koledzy. 6d razu wyja@nili* 1e nie $rzynosz 1adnej od$owiedzi. 9eraz mo1na byo
ju1 tylko czeka>. 6becno@> w cytadeli o+icer"w ;; i rozkaz Hitlera o rozstrzelaniu
o+icer"w $odejmujcyc' negocjacje z wrogiem nie wr"1yy niczego dobrego.
) dow"dztwie .7 4rmii genera !ierc'orowicz zada im $odobne $ytanieM
A Czy =iemcy si0 $oddadz`
A =ie wiadomo. Lgodnie z $oleceniem $rzekazali@my im termin na $odj0cie
decyzji do godziny
,.<< $o $oudniu. Ee1eli si0 zgodz na ka$itulacj0* wy@l $arlamentariuszy.
A =o dobrze* towarzyszu &ali* ale na wszelki wy$adek* gdyby si0
zdecydowali $odda>* $rosz0 $ozosta> w oko$ac' i by> gotowym do $odj0cia
rozm"w.
=a$i0cie narastao. Lbli1aa si0 ju1 godzina ,.<<. Lacz0to nawet nerwowo
o$owiada> dowci$y o niemieckiej $unktualno@ci.
)tedy jeden z 1onierzy zawoaM A 9owarzyszu ka$itanieU !rosz0 s$ojrze>U
=adc'odz* nadc'odzU
=a balkonie $okazay si0 dwie sylwetki w mundurac'* kt"re $rzygotowyway
si0 do zej@cia $o sznurowej drabince. &arnizon twierdzy zdecydowa si0 wi0c
$odda>. &ali m"wi sam do siebie* ze teraz $owinien zac'owywa> si0 tak* jakby
$rzyjmowanie ka$itulacji byo dla niego c'lebem $owszednim.
&dy $ojawili si0 niemieccy emisariusze* $orucznicy ?bbing'aus i
/rettsc'neider* rosyjscy o+icerowie i 1onierze wylegli z oko$"w s$oza drzew i
$okle$ywali ic' $o $lecac'* gratulujc.
!orucznicy $owiedzieli &allowi* 1e zgodzono si0 na $rzedstawione wcze@niej
warunki* ale musz one zosta> s$isane. L trium+em $o$rowadzono ic' do
dow"dztwa .7 4rmii* gdzie stao mn"stwo butelek $ozostayc' $o @wi0towaniu 1
maja. =a $ododze* na $osaniu $rzygotowanym z materacy* s$a jeden z o+icer"w z
dow"dztwa 4rmii. Lbudzono go natyc'miast. Lobaczy =iemc"w i kaza
1onierzom $rzygotowa> dla nic' jaki@ $osiek. !ojawi si0 tak1e major &riszyn.
!rzekazano mu* 1e
=iemcy nalegaj na s$isanie warunk"w ka$itulacji. %9y$owo niemieckie(*
wymamrota.
!o uzgodnieniu i s$isaniu dokumentu radzieccy o+icerowie $rzynie@li butelk0
koniaku. Cosjanie wyc'ylili swoje kieliszki od razu. &dy zobaczyli* 1e $orucznik
/rettsc'neider ledwie u$i alko'olu* roze@miali si0 tylko i uzu$enili kieliszki.
)ykrzykiwaliM /ojna kaputt'
wi0towanie $rzerwao $rzybycie $ukownika ze sztabu 1 Frontu
/iaoruskiego. ;zybko $rzedstawiono mu sytuacj0. !otem $ukownik obr"ci si0 do
$orucznika ?bbing'ausa i za$yta* jak dugo cytadela mogaby utrzyma> si0* gdyby
4rmia Czerwona roz$ocz0a intensywny ostrza artyleryjski i szturm na twierdz0.
?bbing'aus od$owiedzia zdecydowanie* 1e %co najmniej tyAdzie(. Cadziecki
$ukownik s$ojrza na niego z niedowierzaniem.
A )ojna ju1 si0 skoczya A $owiedzia major &riszyn. A !ana o+icerska su1ba
dla kraju te1.
=a stole le1ao $udeko cygar Citmeester. !orucznik ?bbing'aus $ocz0stowa
si0 jednym.
) dwie godziny $"3niej &riszyn i &ali weszli znowu do twierdzy* tym razem
ju1 g"wnym wej@ciem. Cadzieccy 1onierze zbierali w stosy bro oddan $rzez
=iemc"w i ustawiali ic' w kolumny na zewntrz cytadeli.
&dy obaj obserwowali* co si0 dzieje* $odeszli do nic' Eung i #oc'.
%C'cieliby@my $owiedzie> $anom do widzenia A $owiedzia #oc' $i0knym
rosyjskim. )idzc zaskoczenie na twarzac' radzieckic' o+icer"w* dodaM A 9ak*
m"wi0 $o rosyjsku. Eako dziecko mieszkaem w ;ankt
!etersburgu(.
&ali zda sobie nagle s$raw0* 1e #oc' rozumia ka1de ic' sowo
wy$owiedziane w czasie negocjacji. L ulg jednak $rzy$omnia sobie* 1e nie
$owiedzia nic niewa@ciwego* a i &riszyn tak1e nie wtrci zdania w rodzajuM
%6biecaj im* co c'c* a $"3niej i tak sobie z nimi $oradzimy(.
=a dziedzicu &ali i &riszyn obserwowali bladyc' i dr1cyc' ze strac'u
cywil"w* kt"rzy wyaniali si0 z $iwnic. &enera !ierc'orowicz $owiedzia &allowi*
aby im $rzekaza* 1e mog i@> do domu.
!odesza do nic' kobieta z dzieckiem na r0ku* w %turbanie(* kt"ry by wtedy
$o$ularnym nakryciem gowy z $owodu braku mo1liwo@ci normalnego umycia
wos"w. Dzi0kowaa za to* 1e nam"wili o+icer"w do $oddania cytadeli* co $ozwolio
unikn> rozlewu krwi. Coz$akaa si0 i odesza z innymi.
Eu1 $"3niej si0 okazao* 1e $ukownik Eung i $od$ukownik #oc' to w
rzeczywisto@ci $ro+esor dr
&er'ard Eung i dr ?dgar #oc'* wybitni naukowcy $rowadzcy $race nad
bojowym zastosowaniem sarinu i tabunu. Heeresgassc'utzlaboratorium w ;$andau
nie zajmowao si0* jak wskazywaaby nazwa* obron $rzeciwc'emiczn* ale
%$rowadzeniem bada nad zastosowaniem bojowyc' @rodk"w trujcyc'(.
Cosyjski $od$ukownik z .7 4rmii natyc'miast zda sobie s$raw0 ze
znaczenia ;$andau i $oin+ormowa o swoim odkryciu generaa kierujcego komisj
eks$ert"w 4rmii Czerwonej A mo1na ic' byo roz$ozna> $o naszywce na r0kawac' z
koem z0batym i kluczem. &enera nie m"g si0 doczeka>* by nast0$nego dnia
$rzesuc'a> obydw"c' niemieckic' naukowc"w* ale o odkryciu w jaki@ s$os"b
dowiedziao si0 =#)D. 1 maja wieczorem jego +unkcjonariusze $ojawili si0* aby
zabra> #oc'a i Eunga. )ojskowym do$iero w $oowie czerwca udao si0 ustali>
miejsce ic' $rzetrzymywania i wycign> z rk =#)D. ) sier$niu niemieckic'
naukowc"w $rzewieziono samolotem do Ioskwy.
Dwaj inni naukowcy* dr ;tu'ldreer i dr ;c'ulteA6Jerberg* byli trzymani $od
stra1 w ;$andau* gdzie mieli %kontynuowa> $race(. ;tu'ldreer* kt"ry s$ecjalizowa
si0 w wykorzystaniu bojowyc' @rodk"w trujcyc' $rzeciwko siom $ancernym*
$rze$rowadza testy na starym $oligonie artyleryjskim w #ummersdor+* kt"ry teraz
by $unktem koncentracji si niemieckiej : 4rmii. 6baj naukowcy nie $rzyznawali si0
do $rac nad tabunem i sarinem. !oniewa1 wszystko zostao zniszczone* gdy 4rmia
Czerwona zbli1aa si0 do /erlina* radzieccy eks$erci nie mogli im niczego
udowodni> i nie wiedzieli* o co $yta>.
Latem ;tu'ldreer i ;c'ulteA6Jerberg zostali $rzetrans$ortowani drog
lotnicz do Lwizku
Cadzieckiego. 9am doczyli do Eunga i #oc'a w s$ecjalnym obozie w
#rasnogorsku. &ru$a $od kierownictwem $ro+esora Eunga odm"wia ws$"$racy z
wadzami radzieckimi. )szyscy twierdzili* ze s tylko jecami wojennymi.
;kontaktowano ic' z innymi niemieckimi naukowcami* kt"rzy $odj0li ws$"$rac0 z
Cosjanami* by $rzekona> do zmiany stanowiska* ale i to nie $omogo.
=ie byli w jaki@ s$ecjalny s$os"b $rze@ladowani* ale $owr"cili do =iemiec
do$iero z ostatnimi gru$ami jec"w* w styczniu 1:2. roku.
=a $oudnie od /erlina resztki : 4rmii ostatkiem si $r"boway $rzedrze> si0
$rzez $ozycje oddzia"w +rontu #oniewa. 1 4rmii udao si0 utrzyma> rejon /eelitz
na tyle dugo* aby $ozostawi> otwart drog0 ku Oabie i stworzy> mo1liwo@>
ewakuacji dla $onad < <<< ludzi z tak zwanej &ru$y %;$rewa(* walczcej w
okolicac' !oczdamu. =acisk wroga wzrasta jednak z godziny na godzin0. 9ego
ranka /eelitz zostao ostrzelane $rzez dziaa samobie1ne skierowane tu z
!oczdamu. Coraz bardziej dotkliwe staway si0 tak1e ataki samolot"w
szturmowyc'.
Cadziecki $uk $iec'oty zaj wiosk0 ?ls'olz* 5 kilometr"w na $oudnie od
/eelitz. /y to wa1ny $unkt na drodze wyczer$anyc' marszem niemieckic'
oddzia"w. =a szcz0@cie nage $ojawienie si0 czterec' Panter z Dywizji %#urmark(
zmusio Cosjan do odwrotu. Faktycznie jednak czogi te miay ju1 $uste zbiorniki i
zaogi musiay je $orzuci>* ale droga na zac'"d $ozostaa wolna. )ielu maruder"w
byo tak zm0czonyc' i godnyc'* 1e nie mieli siy i@> dalej. Ludno@> cywilna
$odzielia si0 1ywno@ci i zaj0a si0 rannymi* kt"ryc' umieszczono w budynku
lokalnej szkoy* gdzie zao$iekowa si0 nimi lekarz z /erlina i $iel0gniarka. 9ylko
jedna z jednostek ;; bya w stanie $rzej@> $rzez wiosk0* nie zatrzymujc si0 na
$ost"j.
) lasac' wci1 trway zaci0te walki. 6ddziay +rontu #oniewa tro$iy i
likwidoway kolejne gru$y niemieckic' 1onierzy. Cankiem* 1 maja* w lasy wysano
jedn z brygad . 4rmii !ancernej &wardii
%aby zlikwidowa> du1 gru$0 niemieckic' 1onierzy(. Ieldunek
s$orzdzony $o akcji m"wi o tym* 1e 9A,. natkn0y si0 na niemieckie czogi i inne
$ojazdy o$ancerzone. %Cadziecki dow"dca natyc'miast $rzyst$i do dziaania A
za$isano w meldunku A w cigu dw"c' godzin $rzeciwnik straci 1, trans$orter"w
o$ancerzonyc'* , dziaa szturmowe* , czogi i 12 samoc'od"w ci01arowyc'(.
9rudno jednak uwierzy>* by a1 tyle $ojazd"w znalazo si0 wtedy w jednej gru$ie* i
do tego wszystkie s$rawne.
6ddziay radzieckie atakoway r"wnie1 samo /eelitz. Dwunastoosobowa
gru$a 1onierzy niemieckic'* z A3$r3sem i dziaem szturmowym* dostaa si0 $od
ogie broni strzeleckiej na $oudnie od /eelitz* w czasie gdy $rzekraczali $ola
sz$arag"w. Gonierze c'cieli $rzede wszystkim dotrze> do las"w i $rzej@> rzek0
/ie$litz. Laraz za ni bya droga* kt"ra $rowadzia do /rDck i dalej na zac'"d.
6+icerowie sztabu 1 4rmii generaa )encka zebrali wszystkie $ojazdy i
samoc'ody ci01arowe* jakie tylko udao si0 znale3>* aby za$ewni> trans$ort masie
wym0czonego wojska. Cozstawiono te1 kuc'nie $olowe* kt"re miay za$ewni>
cie$y $osiek 2 <<< 1onierzy oraz tysicom cywil"w.
%&dy 1onierze dotarli wreszcie do nas* $o $rostu o$adli ju1 cakowicie z si( A
o$owiada $"3niej $ukownik Ceic''elm* sze+ sztabu )encka. Czasami trzeba byo
uciec si0 do $rzymusu +izycznego* bo inaczej nie weszliby nawet na ci01ar"wki i
$adliby z wyczer$ania tam* gdzie stali. 9o byo na$rawd0 straszne(. Lawsze t0gi
genera /usse zmieni si0 nie do $oznania. %Doszed do kresu wytrzymao@ci(.
)ielu z tyc'* kt"rzy do@wiadczyli 'orroru w kotle $od Halbe* nie mogo si0
$rzez wiele nast0$nyc' lat wyzby> nienawi@ci. )inili za to* co $rzeszli* wy1szyc'
o+icer"w* kt"rzy kontynuowali walki za wszelk cen0* kiedy wojna bya ju1
$rzegrana. %9rudno nawet dzisiaj $owiedzie> A $isa $"3niej jeden z ocalayc' z
$odberliskic' las"w A czy to bya kwestia $osuszestwa i $od$orzdkowania si0
rozkazom* czy zwykego tc'"rzostwa i obaw co do wzi0cia na siebie
od$owiedzialno@ci. #or$us o+icerski $o$ierajcy wci1 Hitlera $ozostawi gorzkie
ws$omnienie. 6+icerowie $r"bowali $rzede wszystkim ratowa> wasn sk"r0*
wydajc 1onierzy* ludno@> cywiln i dzieci na $astw0 losu(.
9a diatryba* c'ocia1 zawiera wiele $rawdy* $osza c'yba za daleko* zwaszcza
gdy wzi> $od uwag0 wysiki* jakie $odj0a 1 4rmia* by ratowa> 1onierzy i ludno@>
cywiln. =awet w : 4rmii nie wszystko byo tak czarne* jak $rzedstawiali niekt"rzy.
Eeden z 1onierzy ws$omina* jak tego samego dnia major 6tto C'rister 'rabia Jon
4lbedyll* kt"ry widzia $ora1k0 swojej armii i zniszczenie rodzinnej $osiado@ci w
$obli1u Ceitwein ;$ur* zosta zabity* $r"bujc $rzyj@> z $omoc ci01ko rannemu
1onierzowi. %Kkoc'any dow"dca( zosta $oc'owany $rzez swoic' 1onierzy $rzy
drodze do ?ls'olz.
;am $ukownik Ceic''elm ostro $ot0$ia $rzy$adki o$uszczenia 1onierzy
$rzez ic' dow"dc"w* jak to zrobi genera Holste* dow"dca WLN #or$usu si0 on w
dow"dztwie 1 4rmii mi0dzy &ent'in i 9angermDnde o .<< w nocy.
A Co $an tu robi* generale` A za$yta go zaskoczony Ceic''elm. A Dlaczego nie
jest $an ze swoimi 1onierzami`
A =ie mam ju1 1adnego wojska A od$owiedzia Holste.
Faktycznie jednak Holste o$u@ci swoic' 1onierzy. Labra za to ze sob 1on0*
dwa samoc'ody i dwa najle$sze konie. Ceic''elm c'cia natyc'miast skontaktowa>
si0 z generaem )enckiem* 1dajc* aby aresztowano Holstego. 4le )enck by zbyt
zm0czony* by rozmawia>. Ceic''elm wr"ciM
A Io1e $an o$u@ci> Hitlera* bo to $rzest0$ca A $owiedzia Holstemu A ale nie
mo1na tak zostawia> swoic' 1onierzy.
Holste zignorowa go i ruszy za Oab0.
9ego $o$oudnia z #ancelarii Czeszy $rzyszed rozkaz* aby ostatniego
A3$r3sa ws$ierajcego 1onierzy Dywizji %=ordland( wyco+a> %do wycznej
dys$ozycji generaa Io'nkego(. =ie $odano 1adnyc' wyja@nie.
=aj$rawdo$odobniej nie $owiadomiono wtedy &oebbelsa* kt"ry kategorycznie
odrzuca jakkolwiek mo1liwo@> ka$itulacji* bowiem /ormann i Io'nke $lanuj
ucieczk0 z
/erlina. Ci* kt"rzy wcze@niej nakazywali natyc'miastow egzekucj0 ka1dego*
kto nie walczy do koca* $rzynie@li teraz do bunkra ubrania cywilne.
#olejne bombardowania s$rawiy* 1e czno@> z $ododdziaami #rukenberga
rwaa si0 coraz bardziej. Canny Fenet i jego Francuzi wci1 bronili budynku &esta$o
na !rinzA4lbrec'tstrasse.
!uk %Danmark( walczy kilkaset metr"w na wsc'"d* wok" stacji kolejki KA
/a'n #oc'strasse $rzy
Friedric'strasse* $odczas gdy $uk %=orge( broni Lei$zigerstrasse i
;$littermarkt.
&oebbels zdajc sobie s$raw0 z tego* 1e koniec jest ju1 blisko* wezwa #unza*
lekarza ;;* kt"ry zgodzi si0 $om"c $ozbawi> 1ycia jego dzieci. &oebbels by w
bunkrze FD'rera i rozmawia wa@nie z =aumannem* sekretarzem stanu w
Iinisterstwie !ro$agandy. #unz czeka okoo dziesi0ciu minut* a1 skocz. !otem
&oebbels i =aumann wyszli* $ozostawiajc #unza z Iagd
&oebbels. !owiedziaa lekarzowi* 1e @mier> Hitlera oznacza koniec
wszystkiego r"wnie1 dla nic'.
/ronice si0 jeszcze w centrum wojska miay tej samej nocy $r"bowa> wyrwa>
si0 z okr1enia. =ie byo ju1 innego wyj@cia* jak tylko @mier> caej rodziny. #unz
twierdzi $"3niej* 1e $r"bowa $rzekona> 1on0 ministra* aby wysaa dzieci do
sz$itala i oddaa $od o$iek0 Czerwonego #rzy1a* ale stanowczo odm"wia.
)s$omina $"3niejM %Cozmawiali@my okoo dwudziestu minut* gdy wr"ci &oebbels
i $owiedzia mi cDoktorze* b0d0 $anu bardzo wdzi0czny* je1eli $omo1e $an mojej
1onie u@mierci> nasze dziecid%. #unz raz jeszcze nalega na ic' uratowanie.
A 9o niemo1liwe A od$ar minister Czeszy A to $rzecie1 dzieci &oebbelsa.
!otem wyszed. #unz $ozosta w $okoju z Iagd &oebbels* kt"ra $r"bowaa
zac'owa> s$ok"j.
!o $onad godzinie wr"ci &oebbels.
A Cosjanie mog $ojawi> si0 tu w ka1dej c'wili i $okrzy1owa> nasze $lany*
$owiedziaa do niego 1ona. A Dlatego $owinni@my si0 $os$ieszy> i zrobi> to* co
zrobi> musimy.
Iagda &oebbels za$rowadzia #unza do sy$ialni. )zi0a strzykawk0 z
mor+in z $"ki. !otem oboje $oszli do $okoju dzieci. !i0> dziewczynek i c'o$iec
byli ju1 w koszulac' nocnyc'* ale jeszcze nie s$ali.
A =ie b"jcie si0 dzieci A $owiedziaa im matka. A Doktor da wam szcze$ionk0*
kt"r teraz dostaj wszystkie dzieci i 1onierze.
!otem wysza z $okoju. #unz zosta i wstrzykiwa kolejno dzieciom mor+in0.
!rzesuc'ujcym go $"3niej +unkcjonariuszom ;miersza o$owiadaM %)yszedem z
$okoju i $owiedziaem Frau
&oebbels* 1e trzeba $oczeka> okoo dziesi0ciu minut* a1 dzieci zasn.
;$ojrzaem na zegar i zobaczyem* 1e bya za dwadzie@cia minut dziewita(.
#unz twierdzi* 1e nie m"g si0 $rzem"c* aby $oda> trucizn0 @$icym
dzieciom. Iagda &oebbels kazaa mu wi0c odnale3> ;tum$+eggera* osobistego
lekarza Hitlera. Cazem z ;tum$+eggerem otwieraa usta @$icyc' dzieci* wkadaa
am$uk0 z trucizn mi0dzy z0by i @ciskaa szcz0ki.
Lnalezione $"3niej ciao najstarszej c"rki* Helgi* miao na $oliczkac' siniaki*
co sugerowa> mo1e* 1e mor+ina nie zadziaaa i by> mo1e dziewczynka walczya z
dorosymi* kt"rzy $r"bowali j zmusi> do otwarcia ust. !o u@mierceniu dzieci
;tum$+egger odszed* a #unz zszed do $okoju ministra Czeszy z Iagd &oebbels.
&oebbels nerwowo c'odzi $o $okoju.
A L dzie>mi wszystko skoczone A $owiedziaa A teraz $omy@lmy o sobie.
A 9rzeba si0 s$ieszy>. Lostao nam ju1 mao czasu A od$ar &oebbels. Iagda
&oebbels zabraa zot odznak0 $artyjn* kt"r da jej Hitler 7 kwietnia na znak
$odziwu* oraz zot $a$iero@nic0 z na$isem %4dol+ Hitler* : maja 1:,.(. !otem z
m01em wysza do ogrodu. 9owarzyszy im adiutant
&oebbelsa* &Dnt'er ;c'wSgermann. Labrali ze sob dwa $istolety ty$u
/alt#er. Eose$' i Iagda
&oebbelsowie stan0li obok siebie w miejscu znajdujcym si0 kilka metr"w od
tego* gdzie s$alono oraz $oc'owano ciaa Hitlera i ?wy /raun. 6boje $rzegry3li
szklane am$uki z cyjankiem $otasu i albo w tym samym momencie strzelili do
siebie z $istolet"w* albo to ;c'wSgermann zastrzeli ic' zaraz $otem* wymierzajc
coup de $race.
=iekt"rzy 'istorycy uwa1aj* ze we wszystkic' tyc' $rzy$adkac'
wykorzystywano kwas $ruski* ale radziecki ra$ort z sekcji zwok ?wy /raun i
4dol+a Hitlera $odaje* ze. %) jamie ustnej znaleziono $ozostao@ci szklanyc'
am$uek* kt"re zawieray cyjanek. /yy identyczne jak te* kt"re znaleziono w ustac'
&oebbelsa i jego 1ony(.
6ba $istolety $ozostay $rzy ciaac'* kt"re ;c'wSgermann* jak obieca* obla
benzyn z kanistr"w.
!otem $od$ali ostatni stos $ogrzebowy NNN Czeszy.
6 :.,< wieczorem s$iker rozgo@ni w Hamburgu za$owiedzia* 1e nadane
zostanie bardzo wa1ne dla narodu niemieckiego o@wiadczenie. !rzez cay czas
emitowano muzyk0 $ogrzebow )agnera i
VII S3mfoni0 /rucknera* aby $rzygotowa> suc'aczy do tej c'wili. )ielki
admira DBnitz oznajmi* 1e Hitler zgin* walczc %na czele swoic' wojsk(* i ogosi
$rzej0cie wadzy. 4le w /erlinie tego komunikatu z $owodu braku $rdu
wysuc'ao tylko niewielu mieszkac"w.
/ormann w tym czasie wyra3nie si0 niecier$liwi* czekajc na zakoczenie
dramatu rodziny
&oebbels"w. )eidling zamierza $odda> si0 o $"nocy* a $r"ba $rzedarcia si0
na $"noc $rzez
;$rew0 miaa roz$ocz> si0 godzin0 wcze@niej. Caej zaodze bunkra Hitlera*
w tym 9raudl Eunge* &erdzie C'ristian i Constanze Ianzialy* nakazano
$rzygotowa> si0 do wyruszenia. =ie wida> ju1 byo #rebsa i /urgdor+a* kt"rzy
$ostanowili $o$eni> samob"jstwo.
#rukenberg* wezwany wcze@niej $rzez Io'nkego* s$otka tu 4rtura
4Hmanna i Lieglera* $o$rzedniego dow"dc0 Dywizji %=ordland(. Io'nke za$yta
#rukenberga* czy jako wy1szy o+icer c'ce dowodzi> obron centrum miasta. Doda*
1e genera )eidling wyda rozkaz $odj0cia $r"by $rzedarcia si0 z /erlina w
kierunku $"nocnoAzac'odnim $rzez $ier@cie radzieckiego okr1enia i 1e decyzja o
zawieszeniu broni wejdzie w 1ycie o $"nocy. #rukenberg zgodzi si0 $rzyczy>.
)yszed z Lieglerem* aby $rzygotowa> $ozostajce jeszcze w ic' dys$ozycji
oddziay. )ysa jednocze@nie jednego ze swoic' adiutant"w z wiadomo@ci* aby
$odlege mu $ododdziay si0 wyco+ay. Nn+ormacje te nie dotary do gru$y
dowodzonej $rzez ka$itana Feneta* kt"ra bronia siedziby &esta$o na !rinzA
4lbrec'tstrasse. =aj$rawdo$odobniej adiutant #rukenberga* kt"ry mia $rzekaza> t0
wiadomo@>* zgin* zanim zdoa tam dotrze>.
) bunkrze $anowa ogromny c'aos. /ormann i Io'nke $r"bowali
zorganizowa> ludzi w gru$y. )
rezultacie o$uszczono bunkier o 11.<< wieczorem* dwie godziny $"3niej ni1
$lanowano. !ierwsza gru$a dowodzona $rzez Io'nkego ruszya $rzez $iwnice
#ancelarii Czeszy* $otem skom$likowan tras do stacji Friedric'strasse. #olejne
gru$y wyc'odziy w ustalonyc' wcze@niej odst0$ac'. =ajtrudniejsz cz0@> trasy
stanowi obszar na $"noc od stacji* gdzie musieli $rzekroczy> ;$rew0. !omienie
$alcyc' si0 budynk"w o@wietlay cay teren. !ierwsza gru$a z
#ancelarii Czeszy z Io'nkem i sekretarkami Hitlera nie zdecydowaa si0
$rzej@> $rzez most
)eidendammer. ,<< metr"w dalej znajdowaa si0 metalowa kadka* kt"r
skierowali si0 na sz$ital
C'arite.
A3$r3s z Dywizji %=ordland( i dziao samobie1ne miay utorowa> drog0 $rzez
most
)eidendammer. )ie@ci o $r"bie $rzedarcia si0 $rzez linie radzieckie szybko
si0 rozeszy i zebrao si0 wiele setek 1onierzy ;;* )e'rmac'tu i cywil"w. 9akiej
koncentracji nie mogli nie zauwa1y>
Cosjanie. !ierwszy atak z A3$r3sem na czele ruszy zaraz $o $"nocy. C'ocia1
czogowi udao si0 $okona> barykady na $"nocnej stronie mostu* caa gru$a
znalaza si0 $od ci01kim ogniem na
Liegelstrasse. !ocisk $rzeciw$ancerny tra+i czog. ) wybuc'u zgin0o wielu
1onierzy i cywil"w.
4Hmann zosta ranny* wci1 jednak $r"bowa i@> dalej. /ormanna i doktora
;tum$+eggera $odmuc' wybuc'u $rzewr"ci na ziemi0* lecz obaj $o c'wili $odnie@li
si0 i kontynuowali wy$raw0.
/ormann ni"s ze sob ostatni ko$i0 testamentu Hitlera* kt"ra miaa
zabez$ieczy> jego $ozycj0 w rzdzie D"nitza* gdy dotrze ju1 do ;zlezwikaA
Holsztynu.
#olejny atak na most nast$i zaraz $otem. )ykorzystano w nim samobie1ny
zestaw $rzeciwlotniczy z $oczw"rnie s$rz01onymi dziakami kalibru < mm i $ojazd
koowoAgsienicowy.
N ta $r"ba okazaa si0 nieudana. Do trzeciej doszo okoo 1.<< w nocy* czwartej
A w godzin0 $"3niej.
/ormann* ;tum$+egger* ;c'wSgermann i 4Hmann trzymali si0 wci1 razem.
Iaszerowali wzdu1 linii kolejowej $rowadzcej do stacji Le'rterstrasse. 9arn
rozdzielili si0. /ormann i ;tum$+egger skr0cili w kierunku $"nocnoAwsc'odnim na
;tettiner /a'n'o+. 4Hmann ruszy w drug stron0* ale natkn si0 na radzieckie
$atrole. Lawr"ci i $oszed za /ormannem. )kr"tce natkn si0 na dwa ciaa.
Lidenty+ikowa je jako ciaa /ormanna i ;tum$+eggera. =ie mia jednak czasu* by
doc'odzi>* w jaki s$os"b zgin0li. 9ak wi0c Iartin /ormann by jedynym $rzyw"dc
'itlerowskic' =iemiec* kt"ry zgin od kul radzieckiego 1onierza. Nnni A Hitler*
&oebbels* Himmler i &Bring A sami $ozbawili si0 1ycia.
) mi0dzyczasie #rukenberg zebra ju1 wi0kszo@> swoic' 1onierzy. Doczy
do nic' Liegler i gru$a z Dywizji %=ordland(. #rukenberg ocenia $"3niej* 1e w@r"d
nic' byo czterec'* mo1e $i0ciu kawaler"w #rzy1a Gelaznego. Kdao si0 im szybko
$rzekroczy> ;$rew0* dostali si0 jednak kilkaset metr"w $rzed stacj KA/a'n
&esundbrunnen $od silny ogie wroga. Liegler* tra+iony rykoszetem* zosta
@miertelnie ranny. Cannyc' zostao r"wnie1 kilku innyc' 1onierzy* w@r"d nic'
?ugene
-anlot* jeden z najmodszyc' kawaler"w #rzy1a Gelaznego. Lmar w
$obliskiej $iwnicy trzy dni $"3niej.
;iy radzieckie w tym rejonie zostay wzmocnione* #rukenberg i jego
towarzysze broni musieli wyco+a> si0 drog* kt"r $rzyszli. =a kocu Liegelstrasse
zobaczyli A3$r3sa! kt"rego oddali wcze@niej Io'nkemu. =igdzie nie byo @ladu
zaogi czogu. Eeden z o+icer"w #rukenberga zauwa1y w $obli1u warsztat stolarski.
Lnaleziono tam kilka kombinezon"w* w kt"re mogli si0 $rzebra>. #rukenbergowi
udao si0 $rzedosta> do Da'lem* gdzie ukrywa si0 $onad tydzie w mieszkaniu
$rzyjaci". !otem nie mia innego wyj@cia* jak si0 $odda>.
&dy Guk"w usysza od generaa #uzniecowa* dow"dcy , 4rmii
Kderzeniowej* o niemieckic' $r"bac' wyrwania si0 z /erlina* $ostawi swoje siy w
stan gotowo@ci bojowej. =urtoway go
%najgorsze $rzy$uszczenia(* 1e $rominenci re1imu 'itlerowskiego* Hitler*
&oebbels i /ormann* mog $r"bowa> ucieczki z miasta. Oatwo mo1na byo sobie
wyobrazi> niezadowolenie ;talina* gdyby rzeczywi@cie do tego doszo. Cadzieccy
o+icerowie zebrali wszystkic'* kt"rzy jeszcze @wi0towali 1 maja* zakra$iajc mocno
alko'olem i gonic za kobietami. /rygady z 4rmii
!ancernej &wardii ruszyy w $o@cig. ;zybko rozstawiono dodatkowe
kordony. La$obiego to skutecznie drugiej $r"bie $rzebicia si0 =iemc"w na $"noc
$rzez ;c'Bn'auserallee* $odj0tej $rzez 1onierzy generaa majora /Sren+Sngera z
sektora obrony /erlina na wsc'"d od cytadeli.
/Sren+Snger* zatwardziay nazista* $o$eni wraz z mod 1on na jednej z
bocznyc' ulic samob"jstwo.
9u1 $rzed $"noc* czyli jeszcze $rzed godzin* w kt"rej $ukownik Haller
mia $odda> bunkier w
L66* ocalae czogi z Dywizji !ancernej %IDnc'eberg( i 18 Dywizji
&renadier"w !ancernyc' ruszyy z 9iergarten na zac'"d. !otem skr0ciy na
$"nocny zac'"d w kierunku ;tadionu
6lim$ijskiego i ;$andau. )@r"d 1onierzy rozc'odziy si0 r"1ne $ogoski.
Eedna z nic' m"wia* 1e armia )encka jest w =auen* w $"nocnoAzac'odniej cz0@ci
metro$olii i czekaj tam $ocigi sz$italne* aby zabra> rannyc' do Hamburga. ) tym
samym kierunku za 1onierzami ruszyli maruderzy i tysice cywil"w* wykorzystujc
ka1dy dost0$ny @rodek trans$ortu. &ru$a okoo 2<
ludzi wyjec'aa na ci01ar"wkac' z rozgo@ni &rossdeutsc'er Cund+unk. ) tej
gru$ie by modszy brat Himmlera* ?rnst* tec'nik $racujcy w tej rozgo@ni* tak
bardzo r"1ny od swojego brata.
C'arlottenbrDcke* most na Haweli $rowadzcy do starego miasta w ;$andau*
by wci1 utrzymywany $rzez oddziay Hitlerjugend. ) silnym deszczu i $od
ogniem artylerii .7 4rmii $ojazdy o$ancerzone ruszyy $rzez most. 4 za nimi
$od1yy tumy 1onierzy i cywil"w. Doszo do $rawdziwej jatki. %#rew bya
dosownie wsz0dzie. Ci01ar"wki wylatyway w $owietrze( A ws$oAmina jeden z
uciekinier"w. ;zybko zmieniono s$os"b dziaania. ;amobie1ne zestawy
$rzeciwlotnicze z czterema s$rz01onymi dziakami <Amilimetrowymi otworzyy
ogie na wsc'odni brzeg rzeki* aby zmusi> Cosjan do ukrycia si0* i w c'wili* gdy
trwa ostrza* kolejna ludzka +ala $rzesza $rzez most* by $otem szybko ukry> si0 w
ruinac' dom"w $o $rzeciwnej stronie. Ci* co nie nad1ali za reszt* w$adali $od
ogie radzieckic' dzia. !rzez most $rzetaczay si0 kolejne +ale uciekinier"w* $ieszo*
na samoc'odac' ci01arowyc'* w samoc'odac' osobowyc' i na motocyklac'. Eec'ay
$o ciaac' zmia1d1onyc' wcze@niej $rzez gsienice. Lgin te1 wtedy
?rnst Himmler* od kuli albo stratowany $rzez na$ierajcy tum.
C'ocia1 masakra na mo@cie bya $rzera1ajca* =iemcy sam tylko swoj mas
ze$c'n0li wojska radzieckie z brzegu rzeki. )ci1 jednak ogie radzieckic'
karabin"w maszynowyc' z wie1y ratusza w ;$andau dziesitkowa niemieckie
szeregi. Dwa A3$r3s3 ostrzelay ratusz* a niewielka gru$a z : Dywizji
;$adoc'ronowej zaatakowaa budynek i wie10. &"wne zgru$owanie $ojazdami
o$ancerzonymi skierowao si0 na ;taaken. ) cigu kolejnyc' dw"c' dni =iemcy
zostali okr1eniV
$rawie wszyscy zgin0li lub tra+ili do niewoli. 9ylko niewielu dotaro do Oaby.
Cadzieccy o+icerowie dokadnie $rzeszukiwali s$alone czogi* zgodnie z
rozkazami dow"dztwa +rontu. Guk"w $"3niej $isaM %)@r"d $olegyc' za"g nie
znaleziono 1adnego z +aszystowskic' $rowodyr"w. =atomiast tego* co $ozostao w
s$alonyc' czogac'* nie s$os"b byo roz$ozna>(. =ikt nie wie* ile w sumie ludzi
zgin0o w czasie $odj0tyc' $r"b wyrwania si0 z miasta.
Drugiego maja o 1.22 $o $oudniu osiemnastoletni s$iker Cic'ard /eier nada
ostatni komunikat
&rossdeutsc'er Cund+unk ze studia w bunkrze $rzy Iasurenallee.
!rzeka3nik w 9egel nie zosta jeszcze zaj0ty $rzez Cosjan. %Hitler nie 1yje A ogosi
s$iker. A =iec' 1yje CzeszaU(.
$6
;!niec ?itw"
Laraz $o godzinie 1.<< w nocy maja zbudzono raz jeszcze generaa
Czujkowa. Eednostki czno@ci 4rmii Czerwonej odebray $owtarzajce si0 de$esze z
niemieckiego L-N #or$usu
!ancernego* w kt"ryc' =iemcy zwracali si0 o $rzerwanie ognia. ?misariusze
mieli $ojawi> si0 z bia +lag na mo@cie !otsdamer. =a most dotar ze strony
niemieckiej $ukownik Jon Du+Jing* kt"remu towarzyszyo dw"c' major"w.
Cozmowy $rowadzono z jednym z dow"dc"w Czujkowa.
!otem niemieccy o+icerowie $owr"cili do generaa )eidlinga. )eidling
$odda si0 ze swoim sztabem o 5.<< rano. Labrano go do kwatery Czujkowa* gdzie
$rzygotowa rozkaz ka$itulacji garnizonu /erlina.
9ego zimnego $oranka ostatni wi03niowie* kt"rzy $ozostali w celac' $rzy
!rinzA4lbrec'tstrasse* nie wiedzieli jeszcze* czy wyzwoli ic' 4rmia Czerwona* czy
te1 zostan zamordowani $rzez swoic' dotyc'czasowyc' $rze@ladowc"w. L
masakry* kt"ra miaa miejsce tydzie wcze@niej* z duc'ownyc' ocala tylko $astor
Ceinecke. !"3niej na$isa w li@cieM %;adyzmu* kt"rego do@wiadAczyem $rzez ostatnie
$"tora tygodnia* nie da si0 nawet o$isa>(.
) gru$ie ocalayc' wi03ni"w byli bardzo r"1ni ludzie. 9owarzysz niedoli
$astora* komunista Franz
Lange* o$owiada $"3niej* 1e c'ocia1 nie mia kontaktu z #o@cioem od c'wili*
gdy skoczy szesna@cie lat* nigdy nie za$omni* i1 to dzi0ki Ceineckemu i jego cic'ej
modlitwie znajdowali w sobie si0 i wytrwao@>. #olejnym by Eose$' )agner* byy
&auleiter lska* kt"ry w$ad w kon+likt z re1imem na skutek swojego katolicyzmu.
&esta$o aresztowao go $o li$cowym zamac'u na Hitlera.
!ierwszego maja otworzyy si0 drzwi celi i rozlegy si0 krzykiM %aus' %aus'
;tra1nicy z ;;
$o$rowadzili wi03ni"w sc'odami w d". Labili $o drodze jednego z nic'*
$odo+icera )e'rmac'tu.
!ozostayc' sze@ciu zamkn0li w jednej z cel* z za$asem 1ywno@ci i wody*
obok kwater stra1nik"w.
Lange sysza wyja@nienia ;;A;turmbann+D'rera* kt"ry tumaczy stra1nikom
z $okr0tn logik ;;M
%6szcz0dzimy tyc' tam* aby udowodni>* 1e nie zastrzelili@my 1adnyc'
wi03ni"w(. !o$oudniem wi03niowie syszeli* jak stra1nicy $rzygotowuj si0 do
o$uszczenia budynku. &dy za$ada noc* zostali w nim ju1 tylko oni. /udynek ten
/erliczycy nazywali %domem strac'u(* gdy si0 dowiedziano na mie@cie* 1e
wi03niowie s $rzykuwani kajdanami do @cian celi* jak w @rednioAwiecznej sali
tortur.
6 @wicie maja usyszeli gosy. #to@ otworzy judasza w drzwiac' ic' celi.
Eaki@ gos za$yta $o rosyjsku o klucz. %=ie mamy A od$owiedzia Lange* kt"ry zna
nieco ten j0zyk A jeste@my wi03niami(. Gonierz odszed i w kilka minut $"3niej
syc'a> ju1 byo uderzenia siekier. )kr"tce w rozwalonyc' drzwiac' stan mody
u@miec'ni0ty czerwonoarmista.
Langego i jego ws$"towarzyszy niedoli zabrano do kantyny stra1nik"w ;;*
aby co@ zjedli. 9am bro jednego z radzieckic' 1onierzy $rzy$adkowo wy$alia* co
wcale nie byo rzadkim wy$adkiem w 4rmii Czerwonej. K boku $astora Ceineckego
$ad martwy Eose$' )agner.
Nnni 1onierze 4rmii Czerwonej nie tracili czasu* rabujc i grabic* co si0 dao
na wy1szyc' $i0trac'. Ldarto jedwabne obicia @cian wielkiego $okoju rece$cyjnego
Himmlera i za$akowano* by wysa> do domu.
) bunkrze Hitlera generaowie #rebs i /urgdor+ usiedli rankiem obok siebie.
)ycign0li $istolety
Lu$er i strzelili sobie w gowy. Coc'us Iisc'* $rawdo$odobnie ostatni
czonek ;; Leibstandarte o$uszczajcy to miejsce* widzia ic' bezwadnie le1ce
ciaa. !o wy$itej wcze@niej butelce koniaku i tak mieli szcz0@cie* 1e odeszli tak
bezbole@nie. #a$itan ;c'edle* dow"dca stra1y Leibstandarte w
#ancelarii Czeszy* r"wnie1 si0 zastrzeli. Cana sto$y nie $ozwolia mu ruszy>
z gru$ /ormanna.
&dy Iisc' o$uszcza #ancelari0 Czeszy* $ozostali w niej tylko lekarze*
$iel0gniarki i ranni w $iwnicac'.
Dramatyczne relacje radzieckie o szturmie na #ancelari0 Czeszy $owinny by>
traktowane z du1 rezerw* $oniewa1 wi0kszo@> 1onierzy #rukenberga i Io'nkego
wyruszya noc wcze@niej. 6$isy dotyczce wtaczania 'aubicy na )il'elm$latz* by
$rzebi> si0 $rzez +rontowe drzwi oraz %ci01kic' walk( w korytarzac' i na sc'odac'
wygldaj bardzo $odobnie do o$is"w zdobywania Ceic'stagu.
=a dac' #ancelarii Czeszy czerwony sztandar $oniosa major 4nna =ikulina
z 6ddziau
!olitycznego : #or$usu !iec'oty 2 4rmii Kderzeniowej /ierzarina. %;ier1ant
&orbaczow i szeregowy /ondariew zamocowali czerwony sztandar nad g"wnym
wej@ciem do #ancelarii
Czeszy(.
L uciekinier"w z bunkra Czeszy tylko $ierwsza gru$a* $rowadzona $rzez ;;A
/rigade+D'rera
Io'nkego* zdoaa utrzyma> si0 razem. /y w niej osobisty $ilot Hitlera* Hans
/aur* sze+ jego oc'rony* Hans Catten'uber* sekretarki i dietetyczka* Constanze
Ianzialy. )e wczesnyc' godzinac' rannyc' maja wszyscy musieli si0 ukry> w
$iwnicy budynku $rzy ;c'Bn'auserallee* gdy rejon zosta zaj0ty $rzez wojska
radzieckie. ;tawianie o$oru nie miao ju1 1adnego sensu.
I01czyzn aresztowano natyc'miast* kobietom zezwolono odej@>.
9raudl Eunge i &erda C'ristian byy $rzebrane za m01czyzn* ale $i0kna*
$oc'odzca z 9yrolu* Constanze Ianzialy zostaa natyc'miast oddzielona od reszty.
Eedna z relacji m"wi* 1e $orwa j jaki@ olbrzymi Cosjanin* kt"ry zgwaci j* a $o nim
jego kamraci. =ikt nie wie nawet* czy wykorzystaa am$uk0 z cyjankiem* kt"r
Hitler wr0cza ludziom ze swojego otoczenia jako $rezenty $o1egnalne. ) ka1dym
razie nikt $"3niej jej nie widzia. Lar"wno 9raudl Eunge* jak i
&erda C'ristian $o wielu $rzygodac' dostay si0 na drugi brzeg Oaby.
)i0kszo@> 1onierzy i o+icer"w $ostanowia s$0dzi> t0 ostatni noc w
browarac'. #a$itan Finkler s$otka swojego dow"dc0 $uku z : Dywizji
;$adoc'ronowej w browarze w !renzlauer /erg* niedaleko zreszt miejsca* gdzie
zbieraa si0 gru$a Io'nkego. =a $o1egnanie obaj o+icerowie wy$ili wino $rosto z
butelki* bo nie byo 1adnyc' szklanek.
9ego ranka w browarze ;c'ult'eiss mody $omocnik celowniczego artylerii
$rzeciwlotniczej usysza strzay. %C'od3 tu* na tyy budynku A $owiedzia do niego
jeden ze ws$"towarzyszy broni
A esesmani strzelaj sobie w eb. Iusisz to zobaczy>(. )ielu byo
obcokrajowcami su1cymi w
)a++enA;;. =ieco $"3niej tego samego ranka do radzieckiej niewoli tra+i 6tto
&Dnsc'e. C"wnie1 on* $odobnie jak wcze@niej Io'nke* Catten'uber i inni* zosta
natyc'miast $rzekazany ;mierszowi na $rzesuc'anie. ;talin c'cia za wszelk cen0
dowiedzie> si0* co stao si0 z Hitlerem i czy jeszcze 1yje.
Decyzja $odj0ta : kwietnia* aby wysa> jednostk0 ;miersza , 4rmii
Kderzeniowej do #ancelarii
Czeszy* kt"ra le1aa $rzecie1 na obszarze dziaania 2 4rmii Kderzeniowej*
moga by> $odj0ta tylko na najwy1szym szczeblu. )ydawao si0 jakby /eria i
4bakumow c'cieli trzyma> Gukowa i wadze wojskowe jak najdalej od tej s$rawy.
Lreszt tak1e rywala 4bakumowa* generaa ;ierowa z
=#)D 1 Frontu /iaoruskiego.
&ru$a ;miersza* z wasnym $ododdziaem czno@ci* miaa $rawdo$odobnie
na nasuc'u cz0stotliwo@ci 2 4rmii Kderzeniowej. !ojawia si0 na miejscu
natyc'miast $o tym* gdy na$yn meldunek o zaatakowaniu #ancelarii Czeszy.
&enera /ierzarin obieca Lot &wiazd0 /o'atera
Lwizku Cadzieckiego temu* kto odkryje ciao Hitlera. L $ewno@ci 1onierze
nie byli wcale zadowoleni* gdy w #ancelarii Czeszy $ojawili si0 +unkcjonariusze
;miersza i nakazali wszystkim o$uszczenie tego miejsca. !ozostawiono tylko stra1e
wok" kom$leksu* wystawione $rzez oddziay armii /ierzarina. =a dodatek ;miersz
s$rowadzi na miejsce gru$0 sa$er"w z , 4rmii
Kderzeniowej* kt"ra miaa s$rawdzi> $omieszczenia i ogr"d.
#a$itanowi ;zocie ;ulc'aniszwiliemu* kt"ry dowodzi sa$erami* nieatwo
byo si0 $ogodzi> z +aktem ws$"$racy ze ;mierszemM %Ioi towarzysze i ja
starali@my si0 trzyma> od nic' jak najdalej.
/ali@my si0 ic'(. ;miersz obawia si0 min i wszyscy dokadnie suc'ali
$olece sa$er"w* do$"ki nie s$rawdzono ka1dego zaktka. Iateriay wybuc'owe
znaleziono tylko w magazynie* gdzie $rzec'owywano Panzerfaust3! uzbrojone* w
zestawac' $o trzy. ;a$er"w zdumia widok magazyn"w $enyc' szam$ana i
%rumianyc' boc'enk"w c'leba za$akowanyc' w celo+an(.
;ulc'aniszwili* kt"ry walczy w ;talingradzie* ws$omina w tym momencie
zamro1ony c'leb* kt"rego nie dao si0 nawet $rzeci> siekier. ) ogrodzie natkn0li
si0 na dwa mocno zw0glone ju1 ciaa* kt"re %skurczyy si0 i wyglday jak zabawki(.
!o s$rawdzeniu #ancelarii Czeszy natyc'miast odesano sa$er"w. Funkcjonariusze
;miersza roz$oznali gow0 zw0glonego ciaa z karykatur w radzieckiej $rasie. Nc'
domysy $otwierdza znaleziony orto$edyczny but. 6bok
&oebbelsa le1aa jego 1ona Iagda ze zot $a$iero@nic i $artyjn odznak
Hitlera.
!rac0 tego $ododdziau ;miersza nadzorowa genera $orucznik 4leksander
)adis* sze+ zarzdu
;miersza $rzy 1 Froncie /iaoruskim* $rzede wszystkim zainteresowany
wyja@nieniem losu ciaa
Hitlera. =aciski z Ioskwy byy ogromne. )ydana tego ranka %!rawda(
ogosia* 1e o@wiadczenie niemieckie o @mierci Hitlera to tylko jeszcze jeden
+aszystowski trik. Io1na $rzyj>* 1e takiego rodzaju komunikat $ojawi si0 w
radzieckiej gazecie za a$robat ;talina. Caa s$rawa losu Hitlera zacz0a nabiera>
wielkiego znaczenia $olitycznego* zanim jeszcze zostay wyja@nione wszystkie +akty.
Guk"w by @wiadom ic' wagi i uda si0 do #ancelarii Czeszy tego samego dnia* gdy
ustay walki w mie@cie. %=ie zezwolili nawet zej@> na d"(* o$owiada Guk"w
dwadzie@cia lat $"3niej* gdy ju1 dowiedzia si0 caej $rawdy. !owiedziano mu* 1e
%nie jest tam bez$iecznie(. ) czasie tej $ierwszej wizyty $oin+ormowano go
r"wnie1* 1e %wszystkie zwoki =iemcy $ogrzebali* ale kto je $ogrzeba i gdzie* tego
nikt nie wiedzia(. ) dwa dni $"3niej $onownie odm"wiono Gukowowi dost0$u do
kom$leksu. Dow"dztwo 1 Frontu /iaoruskiego $oin+ormowano tylko o odkryciu
ciaa
&oebbelsa. &enera 9ielegin* sze+ Larzdu !olitycznego +rontu* zwr"ci si0 do
;tawki w Ioskwie o $ilne $rzysanie eks$ert"w medycyny sdowej.
Cz0@> o+icer"w ;miersza $rzeszukiwaa $ok"j Hitlera* jego ubrania i
mundury. !atrzyli na $ortret
Fryderyka NN )ielkiego* na kt"ry FD'rer zwyk s$oglda> w c'wilac'
zadumy. C1ewska w tym samym czasie roz$ocz0a $rzegldanie dokument"w
znalezionyc' w #ancelarii Czeszy. 6dkrya dziesi0> grubyc' notatnik"w
zawierajcyc' dzienniki &oebbelsa* o$isujce wydarzenia od li$ca
1:.1 roku Q)adis twierdzi* 1e bya to jego zasugaR. 9am s$otkaa te1 Caj0* ic'
tele+onistk0* kt"ra $rzymierzaa bia sukni0 wizytow ?wy /raun. =ie zabraa jej
jednak z $owodu dZcolleta$e.
)ybraa sobie tylko $ar0 b0kitnyc' $anto+li.
) $iwnicac' $ro+esor Haase i doktor #unz o$iekowali si0 rannymi le1cymi
w korytarzac'.
!ozostao z nimi tylko kilka $iel0gniarek. )iele z modyc' dziewczt z /dI*
wywodzcyc' si0 z gru$* kt"re zebray si0 na terenac' s$ortowyc' Czeszy*
Ceic'ss$orts+eld* udao si0 $rzez
)il'elmstrasse* aby uratowa> rannyc' z $iwnic $oncego 'otelu 4dlon.
;miersz nie interesowa si0 wcale sz$italem. Eedna z $iel0gniarek okre@lia nawet
s$os"b $ost0$owania radzieckic' o+icer"w jako %$rzykadowy(. Eeden z wy1szyc'
o+icer"w doradza nawet kobietom* aby dokadnie zamykay drzwi na noc* $oniewa1
%nie mog gwarantowa> za swoic' 1onierzy(.
Funkcjonariusze ;miersza szybko zacz0li selekcj0 swoic' wi03ni"w. 9yc'*
kt"ryc' zamierzano $rzesuc'a>* wysano $od eskort do Nnstytutu 6ciemniayc' na
6ranienstrasse. ledczy z kontrwywiadu nie wierzyli wci1 w to* co im
o$owiedziano o samob"jstwie Hitlera. )adis musia @cign> wi0cej ludzi* aby
dokadniej $rzeszuka> teren #ancelarii Czeszy* ale nie byo to $roste zaAdanie*
zwaszcza w cz0@ci $odziemnej. 4gregat $rdotw"rczy ju1 nie dziaa i nie byo
@wiata.
#orzystano tylko z latarek. /ez wentylacji $owietrze w bunkrze stao si0
ci01kie i wilgotne.
/rak sukces"w do$rowadzi do tego* 1e ;talin nakaza /erii wysanie
kolejnego generaa =#)D*
kt"ry teoretycznie mia re$rezentowa> ;tawk0 oraz nadzorowa> $roces
$oszukiwa i @ledztwa.
=awet o+icerowie gru$y o$eracyjnej ;miersza nie znali jego nazwiska. Iajor
/ystrow i jego koledzy musieli raz jeszcze $owt"rzy> ka1de $rzesuc'anie w jego
obecno@ci. !o ka1dym $rzesuc'aniu genera natyc'miast tele+onowa do /erii*
wykorzystujc bez$ieczn lini0 tele+oniczn. 6bsesja dotyczca zac'owania tajno@ci
bya tak ogromna* 1e C1ewska na ka1dym $rotokole musiaa $od$isa>* 1e winna
b0dzie zdrady* je1eli $owt"rzy c'o> jedno sowo* kt"re $ado w czasie $rzesuc'ania.
&dy z bunkra w L66 wynurzya si0 ,2<Aosobowa zaoga* $rawdo$odobnie
$ukownik Haller $oin+ormowa jednego z radzieckic' o+icer"w* 1e w @rodku
znajduje si0 jeszcze dw"c' niemieckic' genera"w* kt"rzy c'c si0 wydosta> z
/erlina. Eeden z nic' zd1y $o$eni> samob"jstwo* zanim dotarli do niego na
czwarty $oziom bunkra radzieccy 1onierze. Gonierze za$rowadzili do generaa
tak1e $isarza #onstantina ;imonowa.
;imonow $rzyby do /erlina rankiem maja. ) mie@cie tylko gdzieniegdzie
jeszcze rozlegay si0 strzay. 6gie $rowadzia g"wnie radziecka artyleria w
kierunku budynk"w* w kt"ryc' bronili si0 wci1 esesmani. )ydarzenia te $isarz
okre@li $"3niej jako %$o@miertne drgawki +aszyzmu(. )
bunkrze nie byo ju1 @wiata* 1onierze $osuwali si0 wi0c $owoli do $rzodu*
o@wietlajc sobie drog0 latarkami. Lejtnant $okaza im may $ok"j w bunkrze. %=a
"1ku* twarz do drzwi* le1y z otwartymi oczami genera* rosy
czterdziesto$i0cioletni m01czyzna* kr"tko ostrzy1ony* o adnej* s$okojnej twarzy.
Eego $rawa r0ka* zaci@ni0ta na $arabellum* s$oczywa wzdu1 ciaa. Lewa obejmuje
mod kobiet0* kt"ra wcisn0a si0 mi0dzy niego a @cian0. #obieta le1y z zamkni0tymi
oczami. Eest moda* adna* ni to w biaej bluzce* ni to w koszuli z kr"tkimi r0kawami i
w s$"dnicy od munduru. &enera ma na sobie czyst koszul0* kurtk0 mundurow
roz$i0t na $iersi* na nogac' buty. Ii0dzy nogami generaa stoi zakorkowana* nie
do$ita butelka szam$ana(. /y to tandetny koniec tego* co ;imonow nazwa
%bandyck c'wa byego +aszystowskiego im$erium(. !isarz uzna za znamienny
+akt* 1e 1onierzem* kt"ry zdobywa stolic0 =iemiec* by genera Czujkow*
dowodzcy obron ;talingradu. %)idocznie sama 'istoria $ostaraa si0 o to* 1eby
ka$itulacja
/erlina miaa szczeg"lnie symboliczn wymow0(.
=iemieccy cywile nie my@leli jednak o jakic'kolwiek symbolac'. Lakrywali
twarze $olegyc' 1onierzy gazetami* kawakami mundur"w i stali w kolejce do
kuc'ni $olowyc' 4rmii Czerwonej* kt"re zacz0y ic' 1ywi> na rozkaz /ierzarina. )
tym samym czasie w 4zji rodkowej $anowa g"d* doc'odzio tam nawet do akt"w
kanibalizmu* ale nie w$ywao to w najmniejszym sto$niu na now radzieck
$olityk0 wobec narodu niemieckiego. Lmiany w linii $artii nie doszy jednak na
najni1sze szczeble w siac' zbrojnyc'.
Cadzieccy 1onierze wc'odzili do dora3nie organizowanyc' sz$itali $olowyc'
z $istoletami maszynowymi i $ytali ka1dego z 1onierzy z wyra3n gro3b w gosieM
>u SSO &dy w jednym ze sz$itali dotarli do szwedzkiego oc'otnika* kt"ry su1y w
Dywizji %=ordland(* mocno szturc'n0li go w brzuc' i zadali to samo $ytanie. ;zwed
twierdzi* 1e by zwykym 1onierzem )e'rmac'tu.
Czerwonoarmista nie da si0 jednak $rzekona>M >a! da. >u SS' ;zwed* kt"ry
zniszczy wszystkie swoje dokumenty* w tym $asz$ort wskazujcy* 1e walczy u
boku Fin"w $rzeciwko Lwizkowi
Cadzieckiemu* $r"bowa sili> si0 na u@miec'* jakby c'cia $owiedzie>* 1e takie
$ytanie to co@ niedorzecznego. Cosjanin zrezygnowa* nie zauwa1ajc* 1e na $acjenta
wyst$iy si"dme $oty.
Do$iero $o nast0$nyc' sze@ciu miesicac' =#)D odkryo* 1e czonkowie ;;
%mieli wytatuowan gru$0 krwi na wewn0trznej stronie lewego ramienia(.
=a 4leHander$latz i !ariser$latz le1eli $rzykryci kocami ranni. !iel0gniarki
=iemieckiego
Czerwonego #rzy1a i czonkinie /dI zajmoway si0 nimi najle$iej jak tylko
mogy. =ieco na $"noc radzieckie dziaa $r"boway zmusi> do $oddania si0 gru$0
esesman"w bronicyc' si0 jeszcze w budynku nad ;$rew. Dymy unoszce si0 z
ruin zasnuway niebo. Gonierze 4rmii CzerAwonej wyuskiwali ze wszystkic' miejsc
coraz to nowyc' 1onierzy )e'rmac'tu* ;;* Hitlerjugend i -olkssturmu. Ci wci1
wyaniali si0 z berliskic' dom"w* $iwnic i tuneli kolei $odziemnej. Nc' twarze byy
czarne od brudu* nieogolone. Czerwonoarmi@ci krzyczeli &,nde #oc#' Eecy rzucali
im $od nogi bro i $odnosili r0ce. =iekt"rzy cywile $odc'odzili nawet do
radzieckic' o+icer"w* $okazujc miejsca* gdzie jeszcze ukrywaj si0 1onierze.
)asilij &rossman towarzyszy generaowi /ierzarinowi do centrum miasta.
/y zdumiony skal zniszcze. Lastanawia si0* ile z nic' mo1na $rzy$isa> nalotom
amerykaskim i brytyjskim.
!odesza do niego stara Gyd"wka z m01em. La$ytali go o los de$ortowanyc'
Gyd"w. &dy $otwierdzi najgorsze ic' obawy* starszy m01czyzna wybuc'n
nie$o'amowanym $aczem. =ieco $"3niej $odesza do niego adna =iemka w
+utrze. Cozmawiali s$okojnie $rzez c'wil0* gdy nagle za$ytaa goM %4le czy na
$ewno nie jest $an 1ydowskim komisarzem`(.
=iemieccy o+icerowie* kt"rzy $od$isali dokumenty demobilizacyjne dla
swoic' 1onierzy* aby $om"c im unikn> oboz"w jenieckic'* tracili tylko czas. #a1dy
bowiem* kto mia na sobie jakikolwiek mundur* nawet stra1ak czy kolejarz* znalaz
si0 w szeregac' dugic' kolumn jec"w wojennyc' maszerujcyc' na wsc'"d.
%Iam mas0 straszliwyc' wra1e A zanotowa wtedy &rossman. A 6gie i
dym* dym* dym. 6gromne tumy jec"w wojennyc'. 9warze $ene tragizmu.
Ialujcy si0 na nic' smutek wyra1a nie tylko osobiste cier$ienie* ale tak1e b"l
s$owodowany losem swojego zniszczonego kraju(. 6sobiste cier$ienia i l0ki o
$rzyszo@> byy wtedy rzeczywi@cie ogromne* zar"wno w@r"d tyc'* kt"rzy
maszerowali w kolumnac' jenieckic'* jak w@r"d kobiet i dziewczt* kt"re $ozostay
w kraju. %Eecy
A notowa &rossman A $olicjanci* urz0dnicy* starsi m01czy3ni i uczniowie*
$rawie dzieci. )ielu z nic' idcyc' ze swoimi 1onami* $i0knymi modymi
kobietami* kt"re $r"boway si0 @mia> i $odnie@> na duc'u swoic' m01"w. Eeden z
modyc' 1onierzy szed z dw"jk dzieci* dziewczynk i c'o$cem. Ludzie wokoo s
bardzo mili dla jec"w. !odaj wod0 i c'leb(. ) 9iergarten &rossman zobaczy
rannego niemieckiego 1onierza* kt"ry siedzia na awce z dziewczyn* $rzytulajc j
do siebie. %=ie $atrzyli na nikogo. Dla nic' @wiat wokoo $o $rostu $rzesta istnie>.
&dy $rzec'odziem koo tego miejsca godzin0 $"3niej* siedzieli tam nadal(.
%9en $oc'murny* zimny i deszczowy dzie to bez wt$ienia dzie u$adku
=iemiec. Dym* $once wci1 ruiny i setki martwyc' cia le1cyc' na ulicac'(.
=iekt"rzy z zabityc'* za$isa wtedy
&rossman* zostali zmia1d1eni $rzez czogi* kt"ryc' gsienice %wycisn0y z
nic' wszystko* jak z tubki(. )idzia r"wnie1 martw starsz kobiet0* kt"rej %gowa
o$arta bya o @cian0. ;iedziaa na materacu $od drzwiami wej@ciowymi z wyrazem
s$okoju i bezgranicznego smutku na twarzy(.
=iedaleko od tego miejsca Cosjan zdumiewao zamiowanie niemieckic'
&ausfrau do $orzdku.
%9am* gdzie za$anowa juz s$ok"j* s$rztano budynki i ulice. #obiety
zamiatay c'odniki* jakby to byy $okoje w mieszkaniu(.
&rossman s$0dzi cay ten dzie* c'odzc $o mie@cie. ) %ogromnym i
$ot01nym( budynku
Ceic'stagu zobaczy radzieckic' 1onierzy %$alcyc' ognie w 'allu
wej@ciowym* brz0czcyc' garnkami i otwierajcyc' bagnetami $uszki
skondensowanego mleka(.
C'ocia1 ;miersz $rowadzi ju1 swoj $rac0 w $iwnicac' i bunkrze #ancelarii
Czeszy* &rossmanowi zezwolono* $odobnie jak innym go@ciom* na wej@cie do
ogromnyc' $okoi rece$cyjnyc'. ) jednym z nic' le1a rozbity w kawaki wielki
metalowy globus Hitlera. ) innym
%ciemnosk"ry mody #azac' z szerokimi ko@>mi $oliczkowymi( uczy si0
je3dzi> na rowerze.
&rossman* jak wielu innyc'* za$ewne zabra ze sob $ar0 rzeczy na $amitk0*
aby zawie3> je do
Ioskwy.
) L66* gdzie walki koncentroway si0 wok" du1ego betonowego
kom$leksu artylerii $rzeciwlotniczej* &rossman widzia tylko %$oamane i
zniszczone klatki* nie1ywe ma$y* tro$ikalne $taki i nied3wiedzie. =a wybiegu
$awian"w mae kurczowo trzymay si0 brzuc'"w swoic' matek(.
!rzed klatk z martw gorylic rozmawia ze starym o$iekunem ma$* kt"ry
s$0dzi na tym stanowisku $racy ostatnie trzydzie@ci siedem lat.
A Czy bya gro3na i niebez$ieczna` A za$yta.
A =ie* tylko ryczaa go@no A od$owiedzia mu o$iekun z L66. A Ludzie s o
wiele gorsi.
9ego dnia &rossman s$otka bardzo wielu r"1nyc' ludzi. )yzwoleni $rzez
4rmi0 Czerwon zagraniczni robotnicy $rzymusowi @$iewali $iosenki* ale te1
$rzeklinali maszerujcyc' niemieckic' 1onierzy. Do$iero $od koniec dnia* gdy
ustay strzay i walki* %zacz0a do wszystkic' dociera> kolosalna waga zwyci0stwa(.
;$ontanicznie zebra si0 tum wok" $ruskiej #olumny Lwyci0stwa w
9iergarten. %Czogi byy cae $okryte kwiatami i czerwonymi i sztandarami*
ledwo je byo wida>.
) lu+y armat czogowyc' wkadano kwiaty* tak 1e wyglday jak drzewa na
wiosn0. )szyscy @$iewali* @miali si0* taczyli. ;etki kolorowyc' rakiet
sygnalizacyjnyc' wzlatywao w niebo.
Gonierze strzelali w g"r0 z $istolet"w i karabin"w(. !"3niej &rossman
dowiedzia si0* 1e wielu z tyc'* kt"rzy wtedy @wi0towali* byo ju1 %1yjcymi
tru$ami(. ;zukajc alko'olu* 1onierze znale3li w $obli1u metalowe beczki z
$rzemysowym roz$uszczalnikiem. !o trzec' dniac' ju1 nie 1yli.
=a $oudniowy zac'"d od /erlina 1onierze generaa )encka $r"bowali
$rzerzuci> na zac'"d jak najwi0ksz liczb0 1onierzy : 4rmii w ci01ar"wkac' i
taborowyc' wozac'. Iieli wci1 jeszcze nadziej0* 1e razem z cywilnymi uc'od3cami
b0d w stanie w cigu nast0$nyc' kilku dni $rzedosta> si0 do 4merykan"w. )
kierunku Oaby* na $oudnie od /randenburga* zd1ao $onad 1<< <<<
1onierzy i $odobna liczba cywil"w. Cadzieckie ataki na $"nocy* g"wnie
mi0dzy HaJelbergiem i
Cat'enau* groziy jednak odci0ciem od rzeki.
9rzeciego maja dotary wie@ci z /erlina. &enera )enck natyc'miast wyda
rozkaz w$rowadzajcy zwyky wojskowy s$os"b oddawania 'onor"w* zamiast
nazistowskiego $ozdrowienia. !eter
Cettic'* dow"dca batalionu w Dywizji %;c'arn'orst(* za$isa wtedyM %9o ju1
koniecU Hitler nie 1yje* zakoczy 1ycie w #ancelarii Czeszy. /erlin zdobyty $rzez
Cosjan. )okoo tylko kl0ska i zguba. 9o szokujce* ale nic ju1 nie mo1na zrobi>(. 6n
i jego niewielu $ozostayc' $rzy 1yciu ludzi maszerowao teraz w kierunku Oaby i
4merykan"w najszybciej jak tylko to byo mo1liwe. &dy $rzec'odzili $rzez &ent'in*
widzia kana $een $ustyc' butelek $o szna$sie. =ajwyra3niej 1onierze rozgrabili
jaki@ magazyn czy skle$. Cettic' w swoim dzienniku zanotowaM %6znaki rozkaduU(.
;ztab 1 4rmii )encka wyda rozkazy $odlegym dywizjom* aby
$rzedzieray si0 w kierunku rzeki* gdzie trzeba b0dzie broni> $ozycji $rzed
radzieckimi atakami. )enck nakaza tak1e jednemu ze swoic' dow"dc"w
kor$us"w* generaowi baronowi Jon ?dels'eim* aby $odj negocjacje z
amerykask : 4rmi. , maja ?dels'eim ze swoim sztabem $rzekroczy Oab0 w
am+ibii i nawiza kontakt z jednym z amerykaskic' dow"dc"w. =egocjacje na
temat $oddania si0 miay miejsce w ratuszu w ;tendal. 4merykaski dow"dca*
genera )illiam ;im$son* by w bardzo trudnym $oo1eniu. Iusia wzi> $od
uwag0 nie tylko wzgl0dy 'umanitarne* ale tak1e zobowizania sojusznicze oraz tak
$raktyczne rzeczy* jak konieczno@> wy1ywienia i oc'rony ogromnyc' mas
niemieckic' jec"w i uc'od3c"w. Ldecydowa* 1e mo1e $rzyj> rannyc' i
nieuzbrojonyc' 1onierzy* ale nie zgodzi si0 na $ro@b0 ?dels'eima* aby $om"c w
budowie i na$rawie most"w* kt"re mogyby $om"c w ewakuacji. =ie zgodzi si0
r"wnie1 na $rzyj0cie uc'od3c"w cywilnyc'.
Iieli oni $rzecie1 i tak $owr"ci> do swoic' dom"w $o zakoczeniu wojny.
=ast0$nego ranka* 2 maja* $rze$rawa $rzez Oab0 zacz0a si0 w trzec'
$unktac'M $rzez $owa1nie uszkodzony most kolejowy mi0dzy ;tendal a
;c'Bn'ausenV $o $ozostao@ciac' mostu drogowego $od 9angermDnde oraz
$romem w Ferc'land* kilkana@cie kilometr"w na $oudnie. !ierwszestwo mieli
1onierze : 4rmii. #a1dy* kto $ozosta jeszcze na wsc'odnim brzegu rzeki*
zastanawia si0* ile czasu jeszcze $ozostao. 6bszar broniony $rzez 1 4rmi0
wyra3nie ju1 si0 kurczy $od na$orem wojsk radzieckic'. Iia teraz okoo 2
kilometr"w szeroko@ci i 18 kilometr"w g0boko@ci.
Gonierze i uc'od3cy znale3li si0 ju1 $od ogniem radzieckiej artylerii* kt"ry
$owodowa $owa1ne straty.
Gonierze 1 4rmii mieli w tym czasie mieszane uczucia. /yli dumni z
sukcesu %ettun$saktion!
nienawidzili 4rmii Czerwonej* ale te1 byli 3li na 4merykan"w* 1e ci nie
$osun0li si0 dalej.
=ienawidzili nazistowskiego re1imu* kt"ry zdradzi sw"j nar"d. 9e wszystkie
uczucia wezbray na drodze ucieczki do 9angermDnde. =a $oboczu znajdowa si0
$ot z na$isemM %9o dzi0ki naszemu
FD'rerowiU(.
6ddziay amerykaskie kontroloway na$yw 1onierzy $rzez mosty* szukajc
esesman"w* obcokrajowc"w i cywil"w. Gonierzy rozbrajano. =iekt"rzy z
amerykaskic' 1onierzy $ozbawili $rzy okazji =iemc"w medali i zegark"w.
)ielu niemieckic' 1onierzy oddao swoje 'emy i $aszcze kobietom* w
nadziei* 1e uda si0 im jako@ $rzemyci>* ale wi0kszo@> wyowiono z tumu i co+ni0to.
&iwi z kraj"w Lwizku
Cadzieckiego* wci1 w mundurac' )e'rmac'tu* $r"bowali si0 r"wnie1
$rzyczy> do tumu.
)iedzieli jak straszliwy czeka ic' los* gdy tylko dostan si0 w radzieckie r0ce.
) : 4rmii na $ocztku kwietnia nad 6dr znajdowao si0 :1,: &iwi! ale do Oaby
dotaro nie wi0cej ni1 2<<<.
Gonierze )a++enA;; syszeli* 1e 4merykanie maj $rzekaza> ic' w r0ce 4rmii
Czerwonej* niszczyli wi0c swoje dokumenty i zdzierali odznaki z mundur"w.
=iekt"rzy z zagranicznyc' 1onierzy )a++enA;; udawali nawet robotnik"w
$rzymusowyc'. Eoostowi Jan #etelowi* denty@cie
Dywizji ;; %=ederland(* udao si0 unikn> aresztowania $rzez Cosjan* gdy
w$ad na nic' w lesie $od Halbe. %"iQ SS A $owiedzia na$otkanym Cosjanom A
%usski Kamende@&ollandia+. !okaza $rze$ustk0 w czerwone* biae oraz niebieskie
$aski i* o dziwo* zosta wy$uszczony. 9en sam trik $owt"rzy z 4merykanami na
$oudnie od Dessau. Eego niemiecki towarzysz niedoli zosta wtedy zatrzymany.
&enera )enck $rzeni"s swoj kwater0 do $arku w ;c'Bn'ausen* mie@cie
/ismarcka. Nronia losu s$rawia* 1e to wszystko koczyo si0 wa@nie tutaj. /ismarck
by $rzekonany* 1e =iemcy $owinny za wszelk cen0 unika> jednej rzeczy* wojny z
Cosj. 5 maja rejon obrony 1 4rmii skurczy si0 ju1 tylko do 8 kilometr"w szeroko@ci
i g0boko@ci. /atalionom bronicym $rzycz"ka zaczynao brakowa> amunicji.
Cadzieckie czogi* artyleria i katiusze dziesitkoway tumy oczekujce na $rze$raw0
na drugi brzeg. 9eraz to ju1 byo tylko kwesti Krie$s$l)ck A wojennego szcz0@cia A by
nie zgin> w tyc' ostatnic' godzinac' wojny. 5 maja z $owodu radzieckiego ognia i
wynikajcego std zagro1enia dla $ododdzia"w amerykaskic' dow"dztwo :
4rmii zdecydowao wyco+a> wszystkic' swoic' 1onierzy na drugi brzeg i odej@>
nieco w gb. 9o stworzyo dla 1onierzy i uc'od3c"w dogodn okazj0 do
$rze$rawy. )szyscy ruszyli $rzez rzek0.
%Ci* kt"rzy $ozostali i nie byli w stanie $rzekroczy> Oaby* $o$enili
samob"jstwo(* o$owiada $"3niej sze+ sztabu )encka* $ukownik Ceic''elm. Nnni
$r"bowali $rze$yn> szerok i o bystrym nurcie rzek0 na $ontonac' i tratwac'
wykonanyc' z drewna i kanistr"w $o $aliwie. !ukownik Jon
Humboldt* sze+ oddziau o$eracyjnego* $isa r"wnie1 o kajakac' i odziac'.
)ykorzystywano wszelkie dost0$ne @rodki $rze$rawowe. %&"wnym $roblemem A
$isa $ukownik A byo to* 1e jedna z os"b musiaa $rzecie1 $rzy$rowadzi> "d3 z
$owrotem na wsc'odni brzeg. )@r"d uciekinier"w trudno byo ju1 o oc'otnik"w(.
4merykanie odsyali uc'od3c"w* ale ci $r"bowali znowu. &enera Jon ?dels'eim
twierdzi nawet* 1e 1onierze amerykascy otrzymali rozkazy strzelania do odzi z
cywilnymi uc'od3cami* ale brak na to dowod"w. Dobrzy $ywacy $rze$ywali na
drugi brzeg* trzymajc w z0bac' kabel tele+oniczny* $rzymocowany na drugim
brzegu do drzewa lub korzenia.
Cz0sto jednak kable zryway si0 i wielu 1onierzy oraz cywil"w ton0o.
;zacuje si0* 1e ic' liczba si0gn0a kilkuset.
Cankiem 7 maja linie obrony 1 4rmii zacz0y si0 ju1 cakowicie zaamywa>.
Dziaa 1 4rmii wystrzeliy swoje ostatnie $ociski. !otem wysadzano je w $owietrze*
co zawsze %jest najci01szym momentem dla ka1dego artylerzysty(* jak na$isa
Cettic'. /y $rzy tym zaszokowany $ost0$ujcym roz$adem niekt"ryc' jednostek i
bardzo dumny z 1onierskiego zac'owania jego $odc'or1yc' z
Dywizji %;c'arn'orst( A %$rawdo$odobnie ostatniej jednostki )e'rmac'tu
zdolnej jeszcze do walki w $omocnyc' =iemczec'(. !rzed $rze$raw $rzez rzek0
1onierze zniszczyli ostatnie za$asy i $ojazdy mec'aniczne. ;am Cettic' $oradzi
sobie ze swoj %niezawodn 9atr(* oblewajc j benAzyn. !otem $ozostao tylko
rzucenie w samoc'"d r0cznego granatu. ;etki $ozostawionyc' koni biegao
nerwowo wzdu1 brzegu. !r"bowano je zmusi> do wej@cia do wody* aby
$rze$yn0y rzek0.
/y to %1aosny widok(.
Cettic' zebra swoic' 1onierzy $rzy mo@cie ;c'Bn'ausen* aby zwr"ci> si0 do
nic' $o raz ostatni.
I"wi o tym* co razem $rze1yli. Eakby na $rzek"r caej sytuacji %go@no
krzykn0li na $o1egnanie
Sie$ &eil'! zanim ruszyli na most i zostali rozdzieleni na zawsze(. &dy
$rzec'odzili $rzez $oskr0cany wybuc'ami most* rzucali swoj bro* lornetki i cay
$ozostay s$rz0t w ciemne wody
Oaby.
!o $oudniu genera )enck wyruszy z ;c'Bn'ausen i $rzekroczy rzek0. 6n i
jego sztab czekali do ostatniej c'wili. &dy byli juz na rzece* "d3 ostrzelali radzieccy
1onierze* ranic dw"c' $odo+icer"w* jednego @miertelnie.
) tym samym czasie w /erlinie bez sukces"w kontynuowano $oszukiwania
ciaa Hitlera. Ciaa sze@ciorga dzieci &oebbelsa odkryto do$iero , maja. Le1ay $od
kocami na trzec' $ryczac'. =a ic' twarzac' widnia ciemny rumieniec od cyjanku*
co s$rawiao* 1e wyglday jakby tylko s$ay.
)iceadmira -oss* o+icer cznikowy #riegsmarine $rzy Hitlerze* zosta
do$rowadzony $rzez +unkcjonariuszy ;miersza* aby je zidenty+ikowa. -oss by
$rzera1ony tym* co zobaczy.
) czasie* gdy generaowie 1 Frontu /iaoruskiego byli w #ancelarii Czeszy*
doszo do znamiennego wydarzenia. 6dkryto ciao m01czyzny z niewielkim
wsikiem i uko@n grzywk na czole. Llekcewa1ono to jednak w @ledztwie*
$oniewa1 m01czyzna ten mia na sto$ac' $ocerowane skar$etki. ;talina o wiele
bardziej obc'odzi +akt* 1e kilku 1onierzy mogo zobaczy> ciao
&oebbelsa. 6d$owiedzialni za to o+icerowie zostali ukarani.
9umaczka C1ewska* $iszc o tajemnicy otaczajcej $roces identy+ikacji ciaa
Hitlera* $odkre@laa* 1e %system stworzony $rzez ;talina $otrzebowa obecno@ci
zar"wno wrog"w zewn0trznyc'* jak wewn0trznyc'. =ajbardziej obawiano si0
zmniejszenia w$rowadzonyc' $od tym $ozorem rygor"w(. )szelkie dwuznaczne i
niejasne sytuacje mogy by> dowodem na istnienie antyradzieckic' s$isk"w. =awet
gdy nast0$nego dnia odnaleziono zw0glone ciao Hitlera* z #remla natyc'miast
na$yn0y rozkazy bezwzgl0dnego zac'owania tajemnicy. ;trategia ;talina w tym
momencie $olegaa na tym* aby $okaza> @wiatu* 1e Lac'"d ws$omaga nazizm i by>
mo1e nawet ukrywa Hitlera. =a najwy1szyc' szczeblac' kr1yy $ogoski* ze Hitler
uciek $rzez sie> tuneli lub zosta w ostatniej c'wili wywieziony samolotem $rzez
Hann0 Ceitsc' i teraz ukrywa si0 w kontrolowanej $rzez 4merykan"w /awarii.
!itego maja* $o serii $rzesuc'a* odnaleziono ciaa Hitlera i ?wy /raun.
Dzie by wietrzny* $oc'murny. Eeszcze raz dokadnie $rzeszukano ogr"d #ancelarii
Czeszy. Eeden z 1onierzy zauwa1y skrawek szarego koca wystajcy z $ytkiego
krateru. )ycigni0to z niego dwa zw0glone ciaa. ) rym samym miejscu znaleziono
te1 ciao owczarka niemieckiego i szczeniaka. =atyc'Amiast o odkryciu
$owiadomiono generaa )adisa.
Eeszcze $rzed @witem nast0$nego dnia ka$itan Dieriabin i jego kierowca
zawin0li ciaa Hitlera i
?wy /raun w $rze@cierada i $rzemycili $rzez kordon 1onierzy /ierzarina.
Lawieziono je do bazy
;miersza w /uc'* na $"nocnoAwsc'odnim kracu /erlina. 9am w niewielkiej
klinice doktor Faust* $ukownik #rajewski i inni $atologowie wezwani wcze@niej* by
zbada> ciao &oebbelsa* zacz0li ogl0dziny szcztk"w wodza NNN Czeszy. )edug
C1ewskiej* eks$erci nie byli zbyt szcz0@liwi* gdy nakazano im utrzymanie
wszystkiego w tajemnicy. =ie wiadomo* czy 9ielegin w og"le wiedzia o odkryciu
szcztk"w Hitlera. 4ni /ierzarin* ani Guk"w tak1e nie zostali o niczym
$oin+ormowani.
Lukow mia wi0c $ene $rawo czu> si0 oszukany* kiedy dwadzie@cia lat
$"3niej $ozna +akty.
)adis* aby by> cakowicie $ewnym* ze odnalezione zwoki to ciao Hitlera*
nakaza kolejne badania* zanim $oin+ormowa o wszystkim /eri0 i ;talina. Eego
ludzie odnale3li $omocnika dentysty FD'rera. !o s$rawdzaniu uz0bienia
$otwierdzi* 1e to rzeczywi@cie szcz0ka Hitlera.
Coz$ozna znajdujce si0 w niej mostki. ;zcz0ki zostay oddzielone od reszty
ciaa i trzymano je w czerwonym satynowym $udeku* %jak dla taniej bi1uterii(*
zauwa1ya C1ewska. )adis 7 maja s$orzdzi wreszcie od$owiedni meldunek.
mier> Hitlera* c'ocia1 nie s$owodowaa natyc'miastowego zakoczenia
wojny w ?uro$ie* z $ewno@ci $rzys$ieszya jej koniec. ;iy niemieckie w
$"nocnyc' )oszec' i $oudniowej 4ustrii* w liczbie okoo miliona 1onierzy*
$odday si0 maja. C'urc'ill c'cia dotrze> do Fiume i zaj>
9riest* zanim dotr tam $artyzanci 9ity. )y@cig do wybrze1a /atyku w
;zlezwikuAHolsztynie zosta wygrany $rzez brytyjsk 4rmi0* kt"ra skierowaa si0
na $"noc od Oaby* na Lubek0 i
9raJemDnde. )ojska sojusznicze $rzygotowyway si0 do szybkiego
$rzegru$owania si* aby wyzwoli> Dani0. Front /iaoruski* teraz odci0ty od Danii*
zaj wi0kszo@> Ieklemburgii. ) r0ce czerwonoarmist"w w$ado jednak niewielu
jec"w. #u w@cieko@ci Cosjan* $ozostao@ci , 4rmii
!ancernej generaa Jon Ianteu++la i 1 4rmii generaa Jon 9i$$elskirc'a
$rzegru$oway si0 na zac'"d* aby $odda> si0 /rytyjczykom. !ozbawio to Cosjan
niewolniczej siy roboczej* kt"ra miaa stanowi> cz0@ciow rekom$ensat0 za inwazj0
)e'rmac'tu na Lwizek Cadziecki. 9u1 $o ka$itulacji ?isen'ower* kt"ry wci1
c'cia utrzyma> jak najle$sze stosunki z #remlem* $oin+ormowa ;tawk0* 1e
wszyscy jecy niemieccy* w tym z oddzia"w ;c'Brnera* zostan $rzekazani 4rmii
Czerwonej. 4ntonow %$rzyj t0 in+ormacj0 z wielkim zadowoleniem(.
Czwartego maja $o $oudniu admira Jon Friedeburg i genera #inzel* sze+
sztabu Heinriciego* $ojawili si0 w kwaterze marszaka $olnego Iontgomery\ego w
LDneburgu* aby $od$isa> dokument o $oddaniu aliantom wszystkic' si niemieckic'
w $"nocnoAzac'odnic' =iemczec'* Danii i
Holandii. &dy genera /radley s$otka si0 z marszakiem #oniewem 2 maja*
$rzekaza mu ma$0* gdzie zaznaczono $oo1enie ka1dej amerykaskiej dywizji. =ie
otrzyma jednak w zamian nic* z wyjtkiem ostrze1enia* aby 4merykanie nie
wtrcali si0 w s$rawy czec'osowackie. Cadziecka $ostawa bya jawnie wroga. )
;an Francisco Iootow $rzekaza zaszokowanemu ?dwardowi
;tettiniusowi* sekretarzowi stanu* 1e 15 $rzedstawicieli $olskiego ruc'u
o$oru* kt"rzy c'cieli $odj> rozmowy z kontrolowanym $rzez Cosjan Czdem
9ymczasowym* zostao oskar1onyc' o zamordowanie << 1onierzy 4rmii
Czerwonej.
1 Front Kkraiski #oniewa otrzyma rozkazy* aby skr0ci> na $oudnie i zaj>
!rag0. 9am czeski ruc' o$oru* ws$ierany $rzez jedn z dywizji )asowa* kt"ra
zmienia teraz +ront* roz$ocz $owstanie $rzeciwko oddziaom +eldmarszaka
;c'Brnera. C'urc'ill zwr"ci si0 ,< kwietnia do
4merykan"w* aby wysano do !ragi , 4rmi0 generaa !attona* zanim dojdzie
tam 4rmia
Czerwona* ale genera Iars'all si0 na to nie zgodzi. ) ten s$os"b )iede*
/erlin i !raga dostay si0 w r0ce radzieckie* a z nimi caa ?uro$a
rodkowowsc'odnia. Cadzieckie wadze oku$acyjne w
4ustrii $owoay do 1ycia rzd tymczasowy bez 1adnyc' konsultacji z
aliantami. )rocaw* stolica
lska* $odda si0 Cosjanom 5 maja* $o trwajcym $rawie trzy miesice
ci01kim obl01eniu.
)asow odrzuca wszelkie $omysy $orzucenia =iemc"w w godzinie $r"by.
=iezale1nie jednak od tego* co by zrobi* i tak nie mia 1adnyc' szans.
%1 maja 1:.2 roku $od !ilznem w Czec'osowacji A meldowa sze+ Larzdu
$olitycznego 1
Frontu Kkraiskiego A czogi@ci 2 #or$usu !ancernego $ojmali zdrajc0
ojczyzny* generaa
)asowa. 6koliczno@ci tego wydarzenia byy nast0$ujceM Do $od$ukownika
z 2 #or$usu
!ancernego zgosi si0 jeden z wasowc"w w sto$niu ka$itana i wskaza na
samoc'"d jadcy na zac'"d. !owiedzia* 1e znajduje si0 w nim genera )asow.
=atyc'miast zorganizowano $o@cig i czogi@ci $oc'wycili zdrajc0(. )asow
$r"bowa ukry> si0 $od kocami w samoc'odzie osobowym.
Lnaleziono $rzy nim rzekomo %amerykaski $asz$ort na jego nazwisko
Qtwierdzenie to wykorzystano $"3niej szeroko w antyzac'odniej $ro$agandzieR*
legitymacj0 $artyjn* kt"r zac'owa do tej $ory* i ko$i0 rozkazu do $odlegyc' mu
oddzia"w* aby $rzerwa> walk0* zo1y> bro i $odda> si0 4rmii Czerwonej(.
)asowa $rzewieziono samolotem z kwatery #oniewa do
Ioskwy. !otem m"wiono o jego @mierci $o dugic' i ci01kic' torturac'. 1, i
1. maja jego < <<<
1onierzy zostao okr1onyc' w okolicac' !ilzna* a $o $oddaniu si0 wysano
ic' do s$ecjalnie $rzygotowanyc' oboz"w* gdzie ;miersz roz$ocz $rzesuc'ania.
=a $oudniu 4merykanie kierowali si0 na wsc'"d i na $oudniowy wsc'"d
od Ionac'ium* w stron0 9yrolu. )kr"tce zatrzyma ic' rozkaz ?isen'owera.
Francuzi natomiast zaj0li /regencj0 nad
Eeziorem /odeskim. &enera Jon ;aucken z resztkami 4rmii wci1 walczy
w rejonie uj@cia
)isy* na kracu !rus )sc'odnic'. ) #urlandii jeszcze broniy si0* mimo
silnego na$oru radzieckiego* dywizje* kt"re &uderian c'cia ewakuowa> do obrony
/erlina. #riegsmarine* c'o> wyra3ne byy ju1 braki $aliwa* kontynuowaa ewakuacj0
1onierzy* rannyc' i uc'od3c"w drog morsk z Helu* #urlandii i uj@cia )isy.
=ajbardziej intensywne dziaania trway wok" !ragi* gdzie &ru$a 4rmii %rodek(
+eldmarszaka ;c'Brnera bronia si0 $rzed atakami trzec' radzieckic' +ront"w.
)e wczesnyc' godzinac' rannyc' 7 maja genera Eodl w imieniu DBnitza i
6#) $od$isa akt ka$itulacji w kwaterze ?isen'owera w Ceims. &enera
;uso$arow* sze+ radzieckiego biura cznikowego w ;H4?F* sygnowa ten
dokument %w imieniu najwy1szego dow"dztwa radzieckiego(. ;talin w$ad w +uri0*
gdy tylko o tym usysza. )edug niego akt ka$itulacji
=iemiec $owinien by> $od$isany w /erlinie $rzez dow"dztwo 4rmii
Czerwonej* kt"ra $onosi g"wny ci01ar walki z wrogiem. ;talin by dodatkowo
zirytowany tym* 1e alianci zac'odni c'cieli ogosi> zakoczenie wojny w ?uro$ie ju1
nast0$nego dnia* $oniewa1 nie byli w stanie za$obiec o$ublikowaniu $rzez gazety
szczeg""w wydarze tego dnia. Kzna takie dziaania za $rzedwczesne. Iimo
$od$isu zo1onego $rzez Eoda w Ceims* gru$a armii ;c'Brnera w CzeAc'osowacji
wci1 stawiaa zaci0ty o$"r. =ie $oddali si0 tak1e genera Jon ;aucken ani dywizje
w
#urlandii. ) Londynie zbieray si0 ju1 tumy* aby roz$ocz> @wi0towanie
zwyci0stwa* co zmusio
C'urc'illa do ogoszenia tego +aktu we wtorek 8 maja. ;talin* kt"ry nieco
ust$i* c'cia* aby akt ka$itulacji zosta $od$isany $o $"nocy w /erlinie* : maja* $o
cakowitym $oddaniu si0 /erlina.
)adze radzieckie nie mogy ju1 jednak za$obiec @wi0towaniu zwyci0stwa
$rzez wasne wojska.
#onrad )ol+ z 6ddziau -NN .7 4rmii $rzez cay dzie 8 maja kr0ci gak
radioodbiornika i nasuc'iwa komunikat"w. )iadomo@>* kt"r usysza z Londynu*
$rzekaza od razu swoim ws$"towarzyszom. 4 nowiny $o /erlinie rozc'odziy si0
szybko. Gonierki nie traciy ani c'wili* aby uszykowa> swoje sukienki* a m01czy3ni
ruszyli w miasto w $oszukiwaniu alko'olu.
6+icerowie ;miersza kazali C1ewskiej $rzygotowa> si0 na $rzyj0cie.
!owiedziano jej* 1e
%od$owiada gow( za szcz0ki Hitlera. ;$0dzia dosy> dziwn nocM jedn r0k
na$eniaa kieliszki i szklanki innyc'* drug mocno trzymaa czerwone $uzderko. L
$ewno@ci bya to suszna decyzja* aby w t0 noc zawierzy> tak cenny skarb kobiecie.
Ci* kt"rzy walczyli do ostatniej c'wili* wiadomo@ci z Londynu $rzej0li z
jeszcze wi0ksz rado@ci.
6ddziay atakujce niemieck 1 4rmi0 $od ;c'Bn'ausen $oniosy ci01kie
straty. /atalion Eurija
&ribowa 2 maja straci $rawie $oow0 swojego stanu osobowego w czasie
atak"w na bronice si0 resztki Dywizji %;c'arn'orst(. Eego dow"dca $uku* bo'ater
Lwizku Cadzieckiego* zgin dwa dni $"3niej* w jednej z ostatnic' zasadzek tej
wojny. 4le do wieczora 8 maja walki ucic'y.
%wi0towali@my zwyci0stwo w lesie ;tan0li@my na zbi"rk0 na szerokiej
$rzecince. Gonierze nie dali nawet skoczy> dow"dcy dywizji $rzem"wienia.
Lacz0li strzela> w niebo ze wszystkiego* co mieli $od r0k. Cadoway si0 serca* a $o
$oliczkac' $yn0y zy(. Kczucie ulgi mieszao si0 ze smutkiem. Eak to mawiali
czerwonoarmi@ciM %!ierwszy toast za zwyci0stwo* drugi za $olegyc' $rzyjaci"(.
!isarz #onstantin ;imonow oglda ostatni akt dramatu w /erlinie. !"3nym
rankiem 8 maja le1a na trawie na lotnisku 9em$el'o+* kt"re zostao juz u$rztni0te z
wrak"w niemieckic' sarrtolot"w.
=a lotnisku >wiczyo ,<< 1onierzy radzieckic' z kom$anii 'onorowej.
Gonierze $rezentowali bro i wykonywali elementy musztry $aradnej. 9renowa ic'
%may* gruby $ukownik(. !rzyby zast0$ca
Gukowa* genera ;okoowski. )kr"tce $ojawi si0 $ierwszy samolot.
!rzylecia nim z gru$ radzieckic' dy$lomat"w 4ndriej )yszynski* oskar1yciel w
$rocesac' $okazowyc' w Ioskwie w latac' trzydziestyc'* teraz wicekomisarz
s$raw zagranicznyc'. Iia s$rawowa> $olityczny nadz"r nad Lukowem.
!"torej godziny $"3niej wyldowa kolejny samolot >akota z zast0$c
?isen'owera* brytyjskim marszakiem lotnictwa 4rt'urem 9edderem* i dow"dc
amerykaskic' si $owietrznyc' w ?uro$ie* generaem Carlem ;$aatzem.
Eak zanotowa wtedy ;imonow* 9edder szczu$y* mody i dynamiczny*
%cz0sto si0 u@miec'a* c'ocia1 wida> byo* 1e si0 do tego zmusza(. ;okoowski
ruszy* by go $rzywita> i $o$rowadzi> razem z jego @wit w kierunku kom$anii
'onorowej.
)yldowa trzeci samolot. ) drzwiac' $ojawili si0 kolejno +eldmarszaek
#eitel* admira
Friedeburg i genera ;tum$++ re$rezentujcy Lu+twa++e. Do nic' $odszed z
kolei genera ;ierow i $o$rowadzi w $rzeciwn stron0* by nie $omy@leli* 1e
wszystkie te zaszczyty $rzygotowano na ic' $owitanie. #eitel nalega* by i@> na
$rzodzie. /y w galowym mundurze* ni"s marszakowsk buaw0. ;tawia du1e
kroki i $atrzy $rosto $rzed siebie.
Dziewcz0ta z jednostek regulacji ruc'u* z beretami zsuni0tymi na ty gowy i
$istoletami maszynowymi $rzewieszonymi $rzez $lecy* zatrzymyway wszystkie
$ojazdy* aby za$ewni> swobodny $rzejazd kolumny do nowej kwatery Gukowa w
#arls'orst. #onw"j sztabowyc' samoc'od"w $odnosi c'mury kurzu* kt"re osiaday
na twarzac' i ubraniac' =iemc"w obserwujcyc' $ojazdy z $oboczy i na
skrzy1owaniac'. ;imonow wyobra1a sobie* co mog my@le>* gdy widz swoic'
genera"w jadcyc' $od$isa> akt bezwarunkowej ka$itulacji.
9u1 $rzed $"noc $rzedstawiciele $astw sojuszniczyc' weszli do 'allu %w
dwu$i0trowym budynku w byej kantynie wojskowej szkoy in1ynierskiej w
#arls'orst(. &enera /ogdan"w* dow"dca 4rmii !ancernej &wardii* oraz inny
radziecki genera $rzez $omyk0 usiedli na miejscac' wyznaczonyc' dla delegacji
niemieckiej. Eeden ze sztabowyc' o+icer"w sze$n im co@ do uc'a i obaj %zerwali si0
jak o$arzeni z miejsc(* siadajc $rzy innym stole. Lac'odni dziennikarze i
o$eratorzy kamer zac'owywali si0 %jak szaleni(. ;zukali najle$szyc' miejsc.
6d$yc'ali nawet genera"w i $r"bowali $rzedosta> si0 za st"* gdzie stay +lagi
czterec' $astw sojuszniczyc'. )
kocu zasiad marszaek Guk"w. !o jego $rawej stronie zaj miejsce
marszaek lotnictwa 9edder* a generaowie ;$aatz i de Lattre de 9assigny $o lewej.
)$rowadzono delegacj0 niemieck. Friedeburg i ;tum$++ wygldali na
zrezygnowanyc'. #eitel $r"bowa s$rawia> wra1enie wadczego i od czasu do czasu
s$oglda $ogardliwie na Gukowa.
;imonow by $rzekonany* 1e wszystko si0 w nim gotowao w @rodku.
!odobnie jak w Gukowie* kt"remu na twarz wyst$iy czerwone $lamy.
!rzyniesiono dokumenty. !ierwszy $od$isa je
Guk"w* $otem 9edder* ;$aatz i de Lattre de 9assigny. #eitel siedzia na
krze@le wy$rostowany* z zaci@ni0tymi $i0@ciami. !oc'yli nieco gow0 do tyu* $otem
jeszcze bardziej. La nim sta na baczno@> wysoki niemiecki o+icer* kt"ry %$aka* a na
jego twarzy nie zadr1a ani jeden mi0sie(.
Guk"w wsta.
A La$raszamy niemieck delegacj0 do $od$isania aktu ka$itulacji A $owiedzia
$o rosyjsku.
9umacz $rzeo1y zdanie wy$owiedziane $rzez Gukowa. #eitel* nieco ju1
zniecier$liwiony* zasygnalizowa gestem* 1e zrozumia i czeka na $odanie
dokument"w do $od$isu. Guk"w wskaza jednak na koniec stou.
A !owiedz im* 1eby tutaj $odeszli $od$isa> A $owiedzia do tumacza. #eitel
wsta i $odszed do stou. Ldj ostentacyjnie r0kawiczk0 i wzi do r0ki $i"ro.
!ewnie nawet nie zdawa sobie s$rawy* 1e gdy $od$isywa dokument* $rzez rami0
$atrzy mu re$rezentant /erii* ;ierow. !otem #eitel nao1y z $owrotem r0kawiczk0 i
$owr"ci na swoje miejsce. !o nim $od$isy zo1yli ;tum$++ i
Friedeburg.
A =iemiecka delegacja mo1e o$u@ci> sal0 A ogosi Guk"w.
9rzej niemieccy o+icerowie wstali z krzese. #eitel %ze szcz0kami zwisajcymi
ci01ko jak u buldoga( $odni"s swoj marszakowsk buaw0* zasalutowa i odwr"ci
si0 na $i0cie.
&dy zamkn0y si0 za nimi drzwi* wszyscy odetc'n0li z ulg. =a$i0cie na sali
s$ado. Guk"w u@miec'a si0. !odobnie 9edder. )szyscy @ciskali sobie r0ce.
Cosyjscy o+icerowie rzucali si0 sobie w ramiona w ty$owym rosyjskim ge@cie. !otem
roz$ocz0o si0 $rzyj0cie* kt"re trwao $rawie do @witu* ze @$iewem i tacami. ;am
marszaek Guk"w taczy $rzy go@nej a$robacie swoic' genera"w. L caego miasta
doc'odziy odgosy strza"w na wiwatV to radzieccy o+icerowie i 1onierze
wystrzeliwali w niebo $ozosta amunicj0. )ojna bya skoczona.
$8
G(e HictisI
;talin $ostrzega zdobyty /erlin jako nale1n Lwizkowi Cadzieckiemu
nagrod0* ale korzy@ci okazay si0 dalekie od oczekiwa. #luczem by berliski /ank
Czeszy A Ceic'sbank. ;ierow meldowa* 1e $rzej0to ,8: kilogram"w zota* 1 ton
srebra i miliony w banknotac' kraj"w oku$owanyc' $rzez $astwa 6si. La$asy
nazistowskiego zota zostay jednak wcze@niej ewakuowane na zac'"d. ;ierow zosta
zreszt $"3niej oskar1ony o zatrzymanie cz0@ci $rzej0tego majtku na %wydatki
o$eracyjne( =#)D.
4le g"wnym celem byo ograbienie =iemiec z ic' laboratori"w* warsztat"w i
zakad"w $rzemysowyc'. =awet =#)D z Ioskwy $rzygotowao list0
$otrzebnyc' rzecz3 dla swoic' laboratori"w. Cadziecki $rogram jdrowy $od
kry$tonimem %/orodino( otrzyma najwy1szy $riorytet. )iele uwagi i wysiku
$o@wi0cono r"wnie1 wyszukiwaniu naukowc"w zwizanyc' z $roAgramem -A*
in1ynier"w ;iemensa i wykwali+ikowanyc' tec'nik"w* co miao $om"c
radzieckiemu $rzemysowi zbrojeniowemu w dogonieniu ;tan"w Ljednoczonyc'.
9ylko niewielu* jak $ro+esor
Eung i jego zes$" zajmujcy si0 bojowymi @rodkami trujcymi* o$aro si0
naciskom radzieckim.
)i0kszo@> niemieckic' naukowc"w otrzymao u$rzywilejowane warunki w
Lwizku Cadzieckim* mogli nawet s$rowadzi> swoje rodziny.
Du1a cz0@> niemieckiego s$rz0tu i $rzyrzd"w naukowyc' wywiezionyc' do
Ioskwy okazaa si0 jednak bezu1yteczna* $oniewa1 wymagaa od$owiednic'
warunk"w dostosowanyc' do $recyzyjnyc' mec'anizm"w i czystyc' materia"w.
%;ocjalizmowi nie $rzyniesie korzy@ci nawet wywiezienie caej in+rastruktury
tec'nologicznej innego kraju( A zauwa1y jeden z radzieckic' naukowc"w
zaanga1owanyc' w /erlinie.
!rzy wywozie urzdze z niemieckic' laboratori"w i zakad"w $anowa
baagan i c'aos* $ot0gowany $rzez u$ijanie si0 1onierzy 4rmii Czerwonej
alko'olem metylowym. )y$osa1enie* kt"re wystawione na zewntrz niszczao*
demontoway g"wnie brygady niemieckic' kobiet. &dy trans$orty docieray
wreszcie do Lwizku Cadzieckiego* tylko niewielka cz0@> wywiezionego s$rz0tu
nadawaa si0 do u1ytku. ;talinowska teoria $rzemysowego wywaszczenia nie
$rzyniosa $o1danyc' rezultat"w. Francuskic' jec"w wojennyc' zdumiewao
%systematyczne niszczenie s$rz0tu mec'anicznego* kt"ry m"g $rzecie1 zosta>
na$rawiony i $onownie wykorzystany(. 9o ogromne marnotrawstwo skazao
oku$owan $rzez Lwizek Cadziecki cz0@> =iemiec na zaco+anie* z kt"rego nigdy
si0 ju1 nie $odniosa.
&rabie1e dokonywane $rzez 1onierzy 4rmii Czerwonej byy $odobnie
bezmy@lne jak te w !rusac'
)sc'odnic'* c'ocia1 miay ju1 nieco inny c'arakter. Cadzieccy o+icerowie
zac'owywali si0 jak baszowie. )asilij &rossman o$isa jednego z dow"dc"w
kor$us"w Czujkowa w ostatnic' dniac' wojny. &enera ten miaM %dwa jamniki
Qcakiem mieR* $a$ug0* $awia i $erliczk0* kt"re razem z nim $odr"1oway. ) jego
kwaterze byo $eno ruc'u i 1ycia(.
)i0kszo@> generalskic' u$"w skadaa si0 z $rezent"w od $odwadnyc'*
kt"rzy z zajmowanyc' zamk"w lub wi0kszyc' dom"w $rzywaszczali sobie
najle$sze rzeczy* aby $"3niej wr0czy> je swoim dow"dcom. Guk"w w ten wa@nie
s$os"b wszed w $osiadanie $ary strzelb Holland m
Holland. Fakt ten wykorzysta $"3niej 4bakumow* $odejmujc na $olecenie
;talina $r"b0 zdyskredytowania marszaka. 9e dwie strzelby stay si0 w
oskar1eniac' %dwudziestoma unikalnymi strzelbami $rodukcji +irmy &olland m
&olland JsicK(.
Gonierze 4rmii Czerwonej u$ili i grabili* co tylko w$ado im w r0ce. Iode
1onierki byy $rzede wszystkim zainteresowane w kom$letowaniu swojej wy$rawy
%od &retc'en(* majc nadziej0 na znalezienie m01a w @wiecie* w kt"rym $ozostao
tak mao m01czyzn. Gonaci 1onierze zbierali ubrania* aby $osa> je do domu. )
$aczkac' wysyali nawet %re+ormy od &retc'en(. 9en rodzaj $rezent"w wzbudza
+ale zazdro@ci u 1on radzieckic' 1onierzy* $rzekonanyc'* 1e niemieckie kobiety w
/erlinie uwiody ic' m01czyzn.
)i0kszo@> 1onierzy koncentrowaa si0 jednak na zbieraniu $rzedmiot"w
$rzydatnyc' w odbudowie ic' dom"w* c'ocia1 zwykle nie mie@ciy si0 w
$rze$isowej $i0ciokilogramowej $aczce.
Eeden z o+icer"w o$owiada ;imonowowi* 1e jego 1onierze wyjmowali nawet
szyby* zabez$ieczali je kawakami drewna* $rzewizywali kablem i wysyali takie
%$aczki( do domu. La$ami0ta scen0 w wydziale $ocztowym 4rmii Czerwonej.
A =o* nie bd3cie tacy. !rzyjmijcie toU A $rzekonywa 1onierz $ocztowc"w. A
=iemcy zniszczyli m"j dom. =o* $rzyjmijcie t0 $aczk0. Ee1eli tego nie zrobicie* to
1adna z was $oczta.
)ielu wysyao nawet worki $ene gwo3dzi. #to@ $rzyni"s na $oczt0 $i0
zwini0t w rulon.
A Iogliby@cie $rzynajmniej to w co@ zawin> A $owiedzia nadawcy 1onierz
na $oczcie.
A Co wyU =ie mam czasu. Ea tu $rosto z +rontuU
A 4 gdzie adres`
A =a $ile. 9utaj. )idzicie` A 4dres by na$isany o"wkiem ko$iowym na
ostrzu $iy.
Nnni 1onierze dawali niemieckim kobietom c'leb jako za$at0 za to* 1e
zaszyy ic' u$y w $rze@cierado i $rzygotoway $aczk0. )ysyanie $rezent"w
$rzyjacioom i rodzinie* takic' jak ka$elusze czy zegarki* stao si0 s$raw $resti1u.
Lwaszcza zegarki byy szczeg"lnie $o1danym $rzedmiotem. =iekt"rzy 1onierze
nosili ic' $o kilka* jeden nastawiony na czas moskiewski* drugi na berliski.
Gonierze szturc'ali cywil"w broni w brzuc' i domagali si0 Fri! uri'! tak1e ju1 $o
ka$itulacji. =iemcy cz0sto tumaczyli* 1e F#r sc#on Kamerad A zegarki ju1 ^zabra_
kolega.
) /erlinie $ojawili si0 nawet rosyjscy c'o$cy w wieku dwunastu lat. Dw"c'
z nic' $o aresztowaniu $rzyznao si0* 1e $rzyw0drowali a1 z )oogdy* le1cej
daleko na $"noc od Ioskwy.
Cobotnicy $rzymusowi w =iemczec' w tej atmos+erze karnawau r"wnie1
do$uszczali si0
%znaczcej liczby akt"w grabie1y(* jak stwierdza jeden z meldunk"w
amerykaskic' z tego okresu.
%I01czy3ni ruszali do $iwnic z winami* a kobiety do skle$"w z ubraniami.
)szyscy szukali jedzenia(. Eednak %du1a cz0@> rabunk"w $rzy$isywanyc'
obcokrajowcom zostaa w rzeczywisto@ci dokonana $rzez samyc' =iemc"w(.
=iemcy bali si0 nienawi@ci i odwetu robotnik"w $rzymusowyc'. /yli
$rzera1eni* gdy zac'odni alianci zacz0li nalega>* aby zabez$ieczy> byt $rzede
wszystkim im. %=awet bisku$ IDnster uwa1a
A $isa Iur$'y 1 maja do sekretarza stanu A 1e alianci $owinni za$ewni>
=iemcom oc'ron0 $rzed
Fntermensc#ami+. ) $rzeciwiestwie jednak do $rzewidywa =iemc"w
robotnicy $rzymusowi do$u@cili si0 zaskakujco niewielu akt"w $rzemocy.
) /erlinie odczucia ludno@ci cywilnej byy bardzo r"1ne. Cozgoryczenie*
s$owodowane rabunkami i gwatami* mieszao si0 ze zdumieniem i wdzi0czno@ci
za $odejmowane $rzez 4rmi0
Czerwon $r"by za$ewnienia mieszkacom 1ywno@ci. =azistowska
$ro$aganda $rzekonywaa ic' wcze@niej* 1e b0d systematycznie godzeni. &enera
/ierzarin* kt"ry wyc'odzi na ulice miasta i rozmawia z =iemcami stojcymi w
kolejkac' do kuc'ni $olowyc' 4rmii Czerwonej* sta si0 wtedy r"wnie $o$ularny
w@r"d /erliczyk"w* jak w@r"d swoic' 1onierzy. Eego @mier> w wy$adku
s$owodowanym $rzez $ijanego motocyklist0 wywoaa wielki 1al i jednocze@nie
$lotki w@r"d
=iemc"w* 1e genera zosta zamordowany $rzez =#)D.
Iieszkacy byli tak1e zaskoczeni inn +orm $omocy 1ywno@ciowej.
Cadzieccy 1onierze $rzynosili mi0so do dom"w niemieckic' gos$ody i $rosili o
$rzygotowanie z niego jedzenia w zamian za cz0@> $osiku. C'cieli %usi@> $rzy
zwykym stole(* w $rawdziwej kuc'ni* w $rawdziwym domu. Lawsze te1 mieli ze
sob alko'ol. !o $osiku uroczy@cie wznoszono toasty za $ok"j* $otem nalegali na
kolejny toast %za $anie(.
=ajgorszym b0dem niemieckic' wadz wojskowyc' bya odmowa
zniszczenia za$as"w alko'olu znajdujcyc' si0 na szlaku nacierajcej 4rmii
Czerwonej. Decyzja ta o$ieraa si0 na zao1eniu* 1e $ijany 1onierz nie b0dzie w
stanie walczy>. =a nieszcz0@cie niemieckic' kobiet* radzieccy 1onierze $otrzebowali
alko'olu* aby doda> sobie odwagi $rzed kolejnymi gwatami* a tak1e @wi0towa>
koniec wojny.
) czasie trwajcyc' kilka dni obc'od"w zwyci0stwa zgwacono wiele
niemieckic' kobiet. Eeden z modyc' radzieckic' naukowc"w sysza od
osiemnastoletniej =iemki* w kt"rej si0 zakoc'a* 1e w noc 1 maja o+icer 4rmii
Czerwonej wsadzi jej lu+0 $istoletu w usta* aby za$ewni> sobie ulego@> w czasie
gwatu.
#obiety szybko nauczyy si0 znika> w tyc' wieczornyc' %godzinac'
$olowania(. C"rki ukrywano w sc'owkac' i r"1nyc' magazynac'. Iatki
wyc'odziy na ulice $o wod0 tylko wczesnym rankiem* gdy radzieccy 1onierze s$ali
jeszcze $o libacjac' alko'olowyc'. Czasami w des$eracji $r"boway c'roni> wasne
c"rki* wskazujc miejsca ukrycia innyc' dziewczt.
/erliczycy $ami0taj krzyki ka1dej nocy* doc'odzce $rzez okna bez szyb.
;zacunkowe dane z dw"c' berliskic' sz$itali m"wiy o :2 <<< do 1,< <<< o+iar
gwat"w. Eeden z lekarzy ocenia* 1e ze 1<< <<< zgwaconyc' w /erlinie kobiet okoo
1< <<< zgin0o* g"wnie w wyniku $r"b samob"jczyc'. )ska3nik ten by
$rawdo$odobnie wy1szy w@r"d gru$y 1*. miliona ludzi w !rusac'
)sc'odnic'* na !omorzu i lsku. Co najmniej miliony niemieckic' kobiet
zostao zgwaconyc'* cz0@> z nic' wielokrotnie. 4gentk0 wywiadu radzieckiego
;c'ulzeA/oysen* $rzyjaci"k0 Krsuli Jon
#ardor++* zgwacio %, 1onierzy* jeden $o drugim(. !o tym +akcie musiaa
by> leczona w sz$italu.
Ceakcje zgwaconyc' niemieckic' kobiet byy bardzo r"1ne. Dla wielu o+iar*
dobrze wyc'owanyc' modyc' dziewczt* kt"re nie zdaway sobie s$rawy z tego* co
je s$otyka* e+ekt $syc'ologiczny m"g by> niszczcy na reszt0 1yciaV stosunki z
m01czyznami staway si0 trudne i skom$likowane.
Nnne kobiety $r"boway $o $rostu wymaza> to wydarzenie z $ami0ci. Eedna z
nic'* nie c'cc rozmawia> na ten temat* $owiedziaaM %Iusz0 stumi> to w sobie* na
ile mo1na* aby m"c dalej 1y>(.
)ydaje si0* 1e w $rzezwyci01eniu uraz"w $om"g te1 zdrowy sarkazm
/erliczyk"w. %) sumie jednak A za$isaa . maja jedna z anonimowyc' kronikarek A
$owoli zaczynamy traktowa> t0 s$raw0 z $ewn doz 'umoru* c'ocia1 $rawd0
m"wic* raczej czarnego(. #obiety szybko zauwa1yy* 1e
Iwan3 wolay kobiety nieco $rzy ko@ci* co do$rowadzio do $ewnej
Sc#adenfreude. 9aki wygld miay tylko 1ony $artyjnyc' bonz"w* kt"re czer$ay
gar@ciami $ro+ity wynikajce z ic' u$rzywilejowanej $ozycji.
&wat sta si0 do@wiadczeniem zbiorowym A jak zanotowaa jedna z
kronikarek. Kwa1aa* 1e skutki tego do@wiadczenia mo1na zagodzi> $rzez rozmowy
mi0dzy samymi kobietami. I01czy3ni* gdy wr"cili* zabraniali jakic'kolwiek
rozm"w na ten temat. #obiety $rzekonay si0 wkr"tce* 1e obecno@> m01czyzn w ic'
1yciu czynia ca rzecz o wiele trudniejsz. Hanna &erlitz ulega dw"m $ijanym
radzieckim o+icerom* aby ocali> siebie i m01a. %!otem A $isaa A musiaam $ociesza>
mojego m01a i $om"c mu odzyska> odwag0. !aka jak dziecko(.
I01czy3ni* kt"rzy wr"cili do domu* w$adali w osu$ienie* gdy dowiadywali
si0 o gwatac' dokonanyc' na ic' 1onac' i narzeczonyc'. )ielu z tyc'* kt"rzy mieli
za sob du1szy $obyt w sowieckic' obozac'* w wyniku godu utracio
zainteresowanie seksem.
I01czyznom bardzo trudno byo zaakce$towa> +akt naruszenia nietykalno@ci
ic' kobiet. Krsula Jon
#ardor++ syszaa o $rzy$adku zerwania zar0czyn $rzez modego arystokrat0*
kt"ry dowiedzia si0* 1e jego narzeczona zostaa zgwacona $rzez $i0ciu radzieckic'
1onierzy. Eedna z anonimowyc' kronikarek tamtyc' dni ws$omina o swoim byym
koc'anku* kt"ry nies$odziewanie wr"ci z wojny* i o jego reakcji. %;tay@cie si0
bezwstydnymi sukami( A wybuc'n. A #a1da z was. =ie mog0 ju1 tego suc'a>U
;traciy@cie $oczucie $rzyzwoito@ci. )y wszystkieU(. )tedy daa mu do $rzeczytania
sw"j dziennik. &dy doszed do momentu o$isu dokonanego na niej gwatu* zacz
w$atrywa> si0 w ni* jakby uwa1a* 1e zwariowaa. 6$u@ci j kilka dni $"3niej.
C"rka* matka i babka* kt"re zostay zgwacone razem gdzie@ $od /erlinem*
$ocieszay si0 tym* 1e gowa ic' domu zmara jeszcze w czasie wojny. %Lginby
$ewnie* $r"bujc nas $rzed tym obroni>(* m"wiy do siebie. ) rzeczywisto@ci tylko
niewielu m01czyzn stawio czoa temu niebez$ieczestwu. Eeden ze znanyc'
aktor"w* Harry Liebke* zosta zabity uderzeniem butelki w gow0* gdy $r"bowa
broni> modej kobiety szukajcej sc'ronienia w jego mieszkaniu. !rzy$adki takie nie
byy jednak cz0ste. &dy radzieccy 1onierze wycigali jedn z kobiet z $iwnicy*
m01czyzna z tego samego domu krzykn do niejM %Nd3 z nimi* na mio@> boskU
)$0dzisz nas tylko w ko$oty(. Ee@li ktokolwiek $r"bowa broni> kobiety $rzed
gwacicielem* byli to tylko ic' ojcowie bd3 synowie. %9rzynastoletni Dieter ;a'l A
o$owiadano anonimowemu kronikarzowi A rzuci si0 z $i0@ciami na Cosjanina* kt"ry
gwaci w jego obecno@ci matk0. Dosta kul0(.
=ajbardziej groteskowym wymysem radzieckiej $ro$agandy byo
twierdzenie* 1e %niemiecki wywiad $ozostawi w /erlinie wiele kobiet c'oryc'
wenerycznie* aby zara1ay o+icer"w 4rmii
Czerwonej(. Eeden z meldunk"w =#)D $rzy$isywa taki stan rzeczy
dziaalno@ci )erwol+u.
%=iekt"rzy czonkowie $odziemnej organizacji )erwol+* g"wnie dziewcz0ta*
otrzymay od swoic' $rzyw"dc"w s$ecjalne zadania* aby uczyni> radzieckic'
dow"dc"w niezdolnymi do wy$eniania swoic' obowizk"w(. Eeszcze $rzed
ruszeniem o+ensywy znad 6dry* wadze wojskowe wzrost zac'orowa na c'oroby
weneryczne tumaczyy tym* 1e %wr"g jest $rzygotowany do wykorzystania
wszelkic' dost0$nyc' s$osob"w* aby wyczy> z walki jak najwi0ksz liczb0
naszyc' 1onierzy i o+icer"w(.
)kr"tce do $rzyc'odni zacz0y ustawia> si0 dugie kolejki kobiet. Eedna z
lekarek zorganizowaa w sc'ronie $rzeciwlotniczym klinik0 leczenia c'or"b
wenerycznyc'. =a zewntrz $owiesia tablic0 z na$isem w cyrylicy A %9y+us(. Eak
$rzedstawiono to w +ilmie A#e A#ird ;an! $enicylina szybko staa si0 najbardziej
$oszukiwanym na czarnym rynku lekarstwem. 6ceniano* 1e okoo :< $rocent o+iar
gwat"w* kt"re zaszy w jego wyniku w ci10* dokonao aborcji. Liczba ta wydaje si0
zdumiewajco wysoka. )iele kobiet zdecydowao si0 jednak wyda> na @wiat $ocz0te
w ten s$os"b dzieci* ale $ozostawiay je w sz$italu* wiedzc* 1e m1 czy narzeczony
nigdy tego nie zaakce$tuje.
9rudno czasami zrozumie>* czy modzi radzieccy o+icerowie byli a1 tak
cyniczni* czy @le$o wierni ideom. %4rmia Czerwona ma najwy1sze morale na @wiecie
A tumaczy jeden z $orucznik"w sa$erowi. A =asi 1onierze walcz tylko z
uzbrojonym $rzeciwnikiem. =ie jest wa1ne* gdzie jeste@my. Lawsze stanowimy
$rzykad dla ludno@ci cywilnej. Lu$enie obce s nam grabie1e i $rzemoc(.
)i0kszo@> +rontowyc' dywizji $iec'oty wykazywaa wy1szy $oziom
dyscy$liny ni1 brygady $ancerne czy jednostki tyowe. Nstniej relacje wskazujce na
to* 1e radzieccy o+icerowie $oc'odzenia 1ydowskiego bronili nawet niemieckic'
kobiet. )i0kszo@> o+icer"w i 1onierzy $rzymykaa jednak oczy na nie$rzestrzeganie
stalinowskiego rozkazu z < kwietnia* wydanego $rzez ;tawk0* kt"ry nakazywa
1onierzom %zmian0 stanowiska w stosunku do =iemc"w... i le$sze ic'
traktowanie(. )yja@niano* 1e %takie brutalne traktowanie( mo1e s$rowokowa>
trway o$"r* %co w obecnej sytuacji nie byoby dla nas korzystne(.
Eeden z wyzwolonyc' $rzez Cosjan +rancuskic' jec"w wojennyc' $odszed
maja na ulicy do
)asilija &rossmana. %;onsieur A zwr"ci si0 do niego A lubi0 wasz armi0 i boli
mnie* gdy widz0* w jaki s$os"b traktujecie dziewcz0ta i kobiety. Io1e to szkodzi>
waszej $ro$agandzie(. 9o zreszt okazao si0 $rawd. ) !ary1u $rzyw"dcy $artii
komunistycznej* kt"rzy wykorzystujc $odziw dla
4rmii Czerwonej* zyskali s$oeczne $o$arcie* teraz byli $rzera1eni* gdy
$owracajcy do kraju jecy wojenni o$isywali $ost0$owanie 1onierzy radzieckic'.
)ielu uwa1a* 1e 4rmia Czerwona %otrzymaa( dwa tygodnie na gwaty i
grabie1e w /erlinie* zanim w$rowadzono surow dyscy$lin0* ale s$rawa wcale nie
jest taka $rosta. , sier$nia* czyli w trzy miesice $o ka$itulacji /erlina* Guk"w
musia wyda> ostre zalecenia* aby o$anowa> %rabunki i rozboje(* %$rzemoc
+izyczn( oraz %skandaliczne $rzy$adki zac'owania(. %9akie zdarzenia i
niedo$uszczalne zac'owanie A stwierdza rozkaz A $rzedstawiaj nas w zym @wietle
w oczac' niemieckic' anty+aszyst"w* szczeg"lnie teraz* gdy wojna si0 zakoczya.
)s$omaga to kam$anie $ro$agandowe skierowane $rzeciwko 4rmii Czerwonej i
rzdowi radzieckiemu(. Larzucano dow"dcom* 1e nie nadzoruj swoic' 1onierzy.
%;amowolne oddalenia( miay si0 teraz skoczy>.
;ier1anci i ka$rale musieli s$rawdza> stan swoic' jednostek ka1dego ranka i
wieczoru. )szystkim 1onierzom wydano dowody to1samo@ci. !odj0to w sumie
@rodki* kt"re zwykle obowizuj w zac'odnic' armiac' w czasie $obytu 1onierzy w
koszarac'.
) lecie temat wszed na amy mi0dzynarodowej $rasy. )$yw* jaki wywary
te $ublikacje na $resti1 i $o$arcie dla $artii komunistycznyc'* zaalarmowa #reml.
%9a skandaliczna kam$ania A $isa zast0$ca Iootowa A jest ukierunkowana na
niszczenie re$utacji 4rmii Czerwonej i zo1enie od$owiedzialno@ci za to* co si0
dzieje w oku$owanyc' krajac'* na Lwizek Cadziecki... =asi $rzyjaciele na caym
@wiecie musz wi0c otrzyma> od$owiednie in+ormacje* aby $rzeciwstawi> si0 tej
$ro$agandzie(.
=ormy moralne ulegy wyra3nemu zac'wianiu* ale w tyc' okoliczno@ciac'
trudno byo s$odziewa> si0 innego rozwoju sytuacji. !o $owrocie do /erlina Krsula
Jon #ardor++ zobaczya wyn0dzniayc' ludzi u$rawiajcyc' 'andel wymienny $od
/ram /randenbursk. !rzy$omniaa sobie w tym momencie wers z .per3 za trz3
$rosze /rec'taM %=aj$ierw kolej na 1arcie* $otem na moralno@>(.
/rama /randenburska staa si0 centrum 'andlu wymiennego i czarnego
rynku ju1 na $ocztku maja* gdy wyzwoleni jecy wojenni i robotnicy $rzymusowi
zacz0li s$rzedawa> swoje u$y. Krsula Jon #ardor++ widziaa kobiety* $rostytuujce
si0 za 1ywno@> czy $a$ierosy. %Lauwa1ya* 1e kobiety $o trzydziestce wygldaj tu
staro* s smutne i zac'anne(. #to@ cynicznie skomentowaM
/illkommen in S#an$#ai.
)alka o $rze1ycie do$rowadzia do zniszczenia czego@ wi0cej ni1 moralno@ci.
Do jednej z anonimowyc' kronikarek tamtyc' dni zgosi si0 radziecki marynarz* tak
mody* 1e $owinien by> jeszcze w szkole. !o$rosi j* aby znalaza czyst i
$rzyzwoit dziewczyn0* z dobrym c'arakterem i czu. Iia dawa> jej jedzenie. )
skad zwykej racji 1ywno@ciowej wc'odzi c'leb* @ledzie i boczek. !isarz ?rnst
EDnger* o+icer )e'rmac'tu* jeszcze w czasie swojego $obytu w oku$owanym
!ary1u zauwa1y* 1e 1ywno@> daje ogromn wadz0. ) /erlinie monet w
'andlu wymiennym na czarnym rynku bya tak zwana %$a$ierosowa waluta(*
8i$arettenw,#run$. &dy do =iemiec $rzybyli amerykascy 1onierze z
niewyczer$anymi za$asami $a$ieros"w* nie musieli wcale ucieka> si0 do gwat"w.
De+inicja gwatu rozmywaa si0. =iekt"rzy okre@lali* 1e jest to rodzaj
seksualnego $rzymusu. /ro lub $rzemoc +izyczna nie bya ju1 $otrzebna* gdy $rzed
kobietami stan0o widmo godu. ;ytuacj0 t0 mo1na okre@li> jako trzeci eta$ w
ewolucji zjawiska gwatu w =iemczec' w 1:.2 roku. Czwarty to ju1 bya swoista
+orma ko'abitacjiM wielu radzieckic' o+icer"w odbywajcyc' su1b0 w =iemczec'
1yo razem ze swoimi %oku$acyjnymi 1onami(* kt"re zast$iy dawniejsze
%+rontowe(. !rawdziwe 1ony* kt"re czekay w Lwizku Cadzieckim* w$aday we
w@cieko@>* gdy dowiedziay si0 o nowyc' zwyczajac' swoic' m01"w. )ielu
radzieckic' o+icer"w $odj0o decyzj0 o $ozostaniu u boku niemieckiej koc'anki i
dezercji z szereg"w armii* gdy $rzyszed czas $owrotu do ojczyzny.
=iezale1nie od tego* gdzie rzeczywi@cie le1aa granica mi0dzy gwatem a
$rostytucj* wszystkie te ukady* majce na celu zdobycie 1ywno@ci i za$ewnienie
sobie oc'rony* ze$c'n0y kobiety na najbardziej $rymitywny eta$ 1ycia s$oecznego.
Krsula Jon #ardor++ $rzewidywaa* 1e niemieckie kobiety b0d musiay
szybko $odj> wysiki* aby zmieni> te wyobra1enia* gdy m01czy3ni zacz0li juz
wraca> z oboz"w jenieckic'. !isaaM %=a kobiety s$ada teraz najtrudniejsze c'yba
zadanieM musz okaza> zrozumienie* agodno@>* $odnosi> na duc'u* dodawa>
odwagi A tego $otrzebuj tak liczni zagubieni i zroz$aczeni m01czy3ni(.
=iemcy walczyli tak dugo i zaciekle* $oniewa1 $ers$ektywa kl0ski
do$rowadzia do $owstania
%$rzekonania o totalnej katastro+ie(. =iemcy byli $ewni* 1e ic' kraj zostanie
cakowicie $odbity i ujarzmiony* a ic' 1onierze s$0dz reszt0 1ycia na ;yberii. &dy
$o @mierci Hitlera o$"r zacz wygasa>* zmiana w $ostawie =iemc"w zaskoczya
nawet Cosjan w /erlinie. Kderzaa ic' %ulego@> i dyscy$lina tego narodu(.
6czekiwano raczej za1artyc' dziaa $artyzanckic' w rodzaju tyc'* kt"re
$rowadzono na oku$owanyc' obszarac' Lwizku Cadzieckiego. ;ierow in+ormowa
/eri0* 1e ludno@> niemiecka zac'owuje si0 z %niewt$liwym $osuszestwem(. Eeden
z o+icer"w sztabowyc'
Czujkowa $rzy$isa to g0boko zakorzenionemu %szacunkowi dla ka1dej
wadzy(. ) tym samym czasie o+icerowie 4rmii Czerwonej byli zdumieni* 1e tak
liczni =iemcy $rzygotowywali $o wyci0ciu swastyki komunistyczne +lagi z
nazistowskic' c'orgwi. /erliczycy nazwali ten zwrot w $ost0$owaniu &eil Stalin'
9a ulego@> nie za$obiega jednak aktywno@ci ;miersza i =#)D* kt"ryc'
+unkcjonariusze widzieli wsz0dzie $rzykady dziaalno@ci )erwol+u. =a $ocztku
maja =#)D aresztowao dziennie nawet $o 1<< os"b. !onad $oow0 $rzekazano
;mierszowi. =ajbardziej aktywnymi donosicielami wydajcymi w r0ce wadz
radzieckic' swoic' rodak"w byli nazi@ci* kt"rzy c'cieli w ten s$os"b uc'roni> si0
$rzed aresztowaniem. ;miersz szanta1owa te1 byyc' czonk"w =;D4! i zmusza
do ws$"$racy $rzy $oszukiwaniac' o+icer"w ;; i )e'rmac'tu. Do rewizji
mieszka i sc'owk"w* gdzie jeszcze niedawno ukrywali si0 $rzed ;; i 1andarmeri
$olow niemieccy dezerterzy* wykorzystywano $sy.
Cadzieckie teorie dziaa sabota1owyc' gosiy* 1e %$rzyw"dcy organizacji
+aszystowskic' $rzygotowuj masowe zamac'y w /erlinie* $o$rzez s$rzeda1
zatrutej lemoniady i $iwa(. ) tym czasie nawet dzieci bawice si0 Panzerfaustami i
$orzucon broni $oddawano $rzesuc'aniom jako $rawdo$odobnyc' czonk"w
)erwol+u. ;miersza interesowao wycznie uzyskanie od$owiednic' zezna.
Eedynym znakiem o$oru wobec nowej wadzy byo kilka nazistowskic' $lakat"w w
Lic'tenbergu z na$isem %!artia 1yjeU(. Eedyny $rzy$adek stawienia czynnego o$oru
zdarzy si0 w noc < maja* gdy %nieokre@lona liczba bandyt"w( zaatakowaa 6b"z
;$ecjalny
=#)D nr 1< i uwolnia .55 wi03ni"w. Iajor #juczkin* komendant obozu* by
w tym czasie %na bankiecie(. /eria w$ad w +uri0. )y1szyc' o+icer"w si zbrojnyc'*
kt"rym zarzuci brak czujno@ci* incydent ten w$rawi w ogromne zako$otanie.
#obiety w /erlinie $ragn0y* aby 1ycie jak najszybciej wr"cio do normalno@ci.
!owszec'nym widokiem byy Ar)mmerfrauen! %gruzinki(* kt"re tworzyy 1ywe
acuc'y* aby oczy@ci> ulice i $lace z gruz"w oraz odzyska> cegy. )ielu m01czyzn*
kt"rzy $ozostali w /erlinie $o zakoczeniu wojny* albo si0 ukrywao* albo za$ado
na r"1ne c'oroby $syc'osomatyczne.
!odobnie jak innym $racownikom* kobietom $acono niewiele* czasami
zaledwie kilka gar@ci ziemniak"w. /erliczycy jednak nie stracili $oczucia 'umoru.
=adawali ka1dej dzielnicy nowe nazwy. C'arlottenburg nazywali teraz
Klamotten(er$! czyli %ku$ gruz"w(* ;teglitz stao si0 Ste#t nic#ts! %nic nie stoi(* a
Lic'ter+elde A Aric#terfelde! %$olem krater"w(. Iaskowali w ten s$os"b swoj
rezygnacj0 i roz$acz. %Ludzie staraj si0 z tym wszystkim jako@ 1y>(* zauwa1y jeden
z modyc' /erliczyk"w.
Cobotnicy i urz0dnicy $od$orzdkowali si0 rozkazowi generaa /ierzarina
$owrotu do $racy.
Funkcjonariusze ;miersza* $rzy $omocy $ododdzia"w =#)D* zabez$ieczyli
budynek rozgo@ni &rossdeutsc'er Cund+unk na Iasurenallee. )szyscy $racownicy
mieli wr"ci> na swoje stanowiska. 6+icer ;miersza od$owiedzialny za rozgo@ni0*
major !o$ow* traktowa ic' $rzyzwoicie. !ostara si0 r"wnie1 o to* aby 1onierze
za$ewnili oc'ron0 du1ej liczbie $racujcyc' tu modyc' kobiet.
=iemieccy komuni@ci* kt"rzy $owr"cili do kraju z %moskiewskiej emigracji(*
byli cakowicie $osuszni wadzy radzieckiej. Lnale3li si0 co $rawda $o stronie
zwyci0zc"w* ale $rze1ywali $oczucie kl0ski. =iemiecka klasa robotnicza nie zrobia
$rzecie1 nic* aby za$obiec inwazji =iemiec na Lwizek Cadziecki w 1:.1 roku i
radzieccy towarzysze nigdy im tego nie za$omnieli.
Kszczy$liwe uwagi co do liczby =iemc"w* kt"rzy $ojawiali si0 i $r"bowali
udowadnia> swoje czonkostwo w $artii komunistycznej $rzed 1:,, rokiem*
wywoyway tylko zo@> i niedowierzanie* 1e tak niewielu stawio o$"r re1imowi.
Eedyny znany ruc' o$oru wobec Hitlera $owsta tylko w %koac' reakcyjnyc'(.
/eria traktowa $rzyw"dc"w niemieckic' komunist"w jak %idiot"w( i
%karierowicz"w(. 9ym* wobec kt"rego 1ywi $ewien szacunek* by weteran
niemieckiego ruc'u komunistycznego )il'elm !ieck* $ot01ny m01czyzna o biayc'
wosac'* z okrgym nosem i kwadratow gow. &ru$a* kt"ra miaa zosta> wysana
z Ioskwy do =iemiec* $rzed wyjazdem zebraa si0 w $okoju !iecka. %=ie mieli@my
1adnego $oj0cia* jak rol0 $artia ma odegra> i czy w og"le b0dzie moga dziaa> A
ws$omina Iarkus )ol+* $"3niejszy sze+ wsc'odnioniemieckiego wywiadu w
okresie zimnej wojny. A =aszym zadaniem byo $o $rostu ws$ieranie dziaa
radzieckic' wadz wojskowyc'(.
;am $rzyzna te1* 1e wtedy by jeszcze %na tyle naiwny* by sdzi>* 1e
wi0kszo@> =iemc"w b0dzie szcz0@liwa z +aktu obalenia re1imu 'itlerowskiego i
$owita armi0 radzieck jak wyzwolicielk0(.
Dwudziestego si"dmego maja* w $i0kny wiosenny dzie* niemieccy
komuni@ci $rzelecieli nad centrum /erlina i wyldowali na lotnisku 9em$el'o+. /yli
zaszokowani ogromem zniszcze.
)ydawao si0* 1e miasta nie da si0 ju1 nigdy odbudowa>. Nc' osobiste uczucia
$o $rzybyciu ze Lwizku Cadzieckiego byy bardzo r"1ne. Iodsi czuli si0 nieswojo*
syszc wsz0dzie j0zyk niemiecki na ulicac'. ) czasie obc'od"w dnia zwyci0stwa w
Ioskwie* dwa tygodnie wcze@niej* )ol+ my@la %dokadnie tak samo jak mody
Cosjanin(. ;zybko dotary do nic' wie@ci od niemieckic' komunist"w o tym* jak
4rmia Czerwona $otraktowaa mieszkac"w /erlina. %=asze frontowiki siali tutaj
s$ustoszenie(* za$isa w swoim dzienniku $od dat ,< maja. %)szystkie kobiety
zgwacone. Gaden /erliczyk nie ma ju1 zegarka(. !ro$aganda &oebbelsa stworzya
atmos+er0 strac'u wok" 4rmii Czerwonej. %!otem =iemcy do@wiadczyli tego sami.
)i0kszo@> =iemc"w* szczeg"lnie tyc' na wsc'"d od Oaby* ma obecnie nastawienie
bardzo* ale to bardzo antyradzieckie(.
!rzyw"dc gru$y niemieckic' komunist"w w /erlinie by $owszec'nie
znienawidzony i $ogardzany )alter Klbric't* stalinowski biurokrata* znany z
denuncjacji swoic' towarzyszy. /eria o$isywa go jako %otra gotowego zabi>
swojego ojca i matk0(. )ol+ $ami0ta jego saski akcent i wysoki gos. Kwa1a go za
maszyn0 %bez serca(* lojalnego tylko wobec $olityki radzieckiej.
)szystko* co $oc'odzio od ;talina* byo %najwa1niejszym rozkazem(.
Klbric't $owiedzia )ol+owi* 1e nie ma ju1 co marzy> o zakoczeniu studi"w z
zakresu konstrukcji lotniczyc' w Lwizku Cadzieckim. 9eraz mia zosta> wysany
do centrum radiowego na Iasurenallee* do &rossdeutsc'er Cund+unk* kt"re szybko
$rzemianowano na /erliner Cund+unk* aby zaj> si0 dziaaniami $ro$agandowymi.
)ol+ mia od$owiada> mi0dzy innymi za $rogram Sz6st3 na 8iemi! sawicy
$rzemysowe dokonania Lwizku Cadzieckiego. )adze radzieckie* re$rezentowane
$rzez generaa )adimira ;iemionowa* zabraniay jakic'kolwiek wzmianek o trzec'
rzeczac'. 9ematami tabu byy %gwaty* los ^niemieckic'_ jec"w wojennyc' oraz
granica na 6drze i =ysie Ou1yckiej(* kt"ra oznaczaa utrat0 !rus* !omorza i lska
na rzecz !olski.
C'ocia1 radziecka $ro$aganda nadawaa teraz swoje wasne $rogramy*
mieszkacom /erlina nakazano oddanie odbiornik"w radiowyc' do najbli1szyc'
$osterunk"w wojskowyc'. Iagda )ieland $ami0ta* jak niosa swoje radio do
lokalnej Kommandantur! ale gdy si0 zbli1ya* zobaczya obserwujcyc' j 1onierzy.
Czucia wi0c radio na @rodku drogi i ucieka.
/erliczycy* widzc ogniska na swoic' ulicac'* kudate kozackie koniki* a
nawet wielbdy* $rzekonywali sami siebie* 1e ic' miasto jest oku$owane $rzez
%Iongo"w(. /y to wyra3ny w$yw goebbelsowskiej $ro$agandy. ;etki +otogra+ii
wykonanyc' w tym czasie w /erlinie $okazuj jednak* 1e tylko niewielki $rocent
1onierzy 4rmii Czerwonej $oc'odzi z azjatyckic' region"w Lwizku Cadzieckiego*
c'o> sk"ra z brzow $atyn z oju i kurzu* z oczami $rzymru1onymi od cigego
wystawienia na wiatr nadawaa im rzeczywi@cie nieco azjatycki wygld. !odobnie
wygldali brytyjscy i +rancuscy 1onierze na +otogra+iac' wykonanyc' $od koniec N
wojny @wiatowej. =a ulicac' /erlina mo1na byo co krok natkn> si0 na dziwne
sceny. )yc'udzeni c'o$cy bawili si0 w %zniszczonyc' czogac' stojcyc' na
c'odnikac' niby statki* kt"re $rzybiy do brzegu(. ;zybko jednak $oczerniae
kaduby $okryy ulotki i ogoszenia* na kt"ryc' znalazy si0 in+ormacje o lekcjac'
taca A $ierwszej des$erackiej $r"bie $odniesienia si0 z u$adku* z samego dna*
okre@lonego $rzez /erliczyk"w die Stunde "ull.
&enera /ierzarin c'cia $rzede wszystkim $rzywr"ci> normalne 1ycie w
mie@cie* szczeg"lnie zao$atrzenie w $rd* wod0 i gaz. L ,, <<< "1ek sz$italnyc'
teraz mo1na byo wykorzysta> jedynie 82<<. =iekt"re wydarzenia miay c'arakter
symboliczny. !ierwsze 1ydowskie nabo1estwo zostao od$rawione $rzez rabina
4rmii Czerwonej w synagodze w byym 1ydowskim sz$italu $rzy Nranisc'estrasse*
w $itek 11 maja. ;tao si0 ogromnym $rze1yciem dla tyc'* kt"rzy wyszli z ukrycia
lub w ostatnim momencie unikn0li egzekucji.
!onad milion ludzi w mie@cie wci1 nie miao dac'u nad gow. Iieszkali w
$iwnicac' i sc'ronac' $rzeciwlotniczyc'. L g"r gruzu wydobyway si0 dymy
ognisk* na kt"ryc' $rzygotowywano $osiek* kobiety $r"boway mimo wszystko w
tyc' warunkac' stworzy> co@ na ksztat domu.
!onad :2 $rocent sieci tramwajowej ulego zniszczeniu* a du1a cz0@> trakcji ;A
/a'nu i KA/a'nu znajdowaa si0 wci1 $od wod $o wysadzeniu tuneli. 9ylko
niewielu ludzi miao wci1 w sobie tyle siy* by odwiedza> $rzyjaci".
!rawie ka1dy osab z godu i wi0kszo@> energii $o@wi0cano g"wnie
$oszukiwaniu jedzenia. &dy tylko ruszyy $ocigi* tysice ludzi jec'ao $oza miasto*
cz0sto na dac'ac' wagon"w* aby znale3> nieco 1ywno@ci. I"wiono o nic'
%c'omiki( A nazwa ta bya ju1 wcze@niej u1ywana w trudnym okresie 1:18 roku A a
$ocigi nazywano %c'omikowymi eks$resami(.
/erliczycy i tak znajdowali si0 w le$szej sytuacji ni1 ic' rodacy* kt"rzy
$ozostali w !rusac' )sc'odnic'* na !omorzu i lsku. ) !rusac' )sc'odnic'
re$resje staway si0 coraz wi0ksze. 2 maja /eria wysa generaa $ukownika
4$oonowa* kt"ry mia dowodzi> dziewi0cioma $ukami =#)D i $onad .<<
+unkcjonariuszami ;miersza. Ladaniem tyc' jednostek byo %do$rowadzenie do
wykrycia i unieszkodliwienia sz$ieg"w* sabota1yst"w i innyc' wrogic' element"w(*
z kt"ryc' %$onad 2< <<<( zostao ju1 %wyeliminowanyc'( w czasie styczniowej
o+ensywy. *Amilionowa ludno@> tego rejonu w 1:.< roku* $od koniec maja 1:.2
roku liczya zaledwie 1:, <<<.
!rusy )sc'odnie najbardziej ze wszystkic' oku$owanyc' teren"w odczuy
ci01ar nienawi@ci Cosjan do nazistowskic' =iemiec. #raj ten $ozosta zdewastowany
$rzez wiele lat. /udynki byy albo s$alone* albo cakowicie ograbione. Gonierze*
kt"rzy u siebie w domu nie mieli nawet elektryczno@ci* tu wykr0cali 1ar"wki. Cae
gos$odarstwa wymieray. Nnwentarz zabito lub wywieziono do Cosji. De$resje
zamieniay si0 w bagniska. =ajgorszy by jednak los cywil"w* kt"rym nie udao si0
uciec. )i0kszo@> kobiet i dziewczt wywieziono do Lwizku Cadzieckiego* gdzie
musiay $racowa> %w lasac'* na tor+owiskac' i w kanaac' nawet $o szesna@cie
godzin dziennie(. !onad $oowa z nic' zmara w cigu nast0$nyc' dw"c' lat. L
kobiet* kt"re ocalay* wiele zostao zgwaconyc'. &dy wr"ciy do radzieckiej stre+y
oku$acyjnej w kwietniu 1:.7 roku* wi0kszo@> zostaa natyc'miast wysana do
sz$itali z $owodu gru3licy i c'or"b wenerycznyc'.
!ozostaa na !omorzu ludno@> niemiecka utrzymywaa do@> $o$rawne
stosunki z 1onierzami radzieckimi. Iieszkacy obawiali si0 jednak* 1e !olacy*
kt"rzy $rzejm kontrol0 nad !omorzem* zaczn bra> odwet. /rakowao 1ywno@ci*
ale dzi0ki wczesnej wio@nie dost0$ny ju1 by szczaw* $okrzywa i mniszek lekarski.
Do mki dodawano kory brzozowej. Do $rania wykorzystywano zamiast myda
$o$iou bukowego.
!o zakoczeniu dziaa w !rusac' )sc'odnic' /eria skoncentrowa
najwi0ksze siy na terytorium
!olski. ) =iemczec' genera ;ierow dys$onowa dziesi0cioma $ukami
=#)D* a w !olsce genera ;ieliwanowski otrzyma tyc' $uk"w $i0tna@cie* aby
za$ewni> kontrol0 nad rzekomo sojuszniczym terytorium. /eria nakaza r"wnie1
%towarzyszowi ;ieliwanowskiemu $oczy> obowizki kierowania jednostkami
=#)D i doradcy $olskiego Iinisterstwa /ez$ieczestwa
!ublicznego(. ;talin twierdzi w Eacie* 1e Lwizek Cadziecki jest
zainteresowany w %stworzeniu silnej* wolnej i nie$odlegej !olski(.
$9
JeJ)'iec n( ?i(*"& #!ni<
Cadzieccy 1onierze zdawali si0 cier$ie> na swoisty syndrom $oczucia winy*
1e udao im si0 mimo wszystko $rze1y>. &dy my@leli o wszystkic' towarzyszac'
broni* kt"rym nie byo dane dotrwa> koca wojny* czuli si0 zako$otani. ;kadali
wi0c sobie gratulacje i 1yczenia* %obejmujc si0 jak bracia(* ale $otem* gdy ju1
umilky dziaa* wielu z nic' nie mogo s$a> $rzez wiele tygodni.
=iezwyka cisza s$rawiaa* 1e targa nimi wewn0trzny nie$ok"j. !otrzebowali
czasu* by $rzemy@le> to* co si0 im $rzydarzyo i o czym jeszcze tak niedawno nie
@mieli my@le>.
/ez wt$ienia wojna bya nie tylko jednym z najwa1niejszyc' moment"w w
ic' 1yciu* ale tak1e w 'istorii @wiata. 9eraz jednak my@leli ju1 o swoic' domac'*
narzeczonyc' i 1onac' oraz o tym* 1e wkr"tce stan si0 szanowanymi czonkami
swoic' lokalnyc' s$oeczno@ci. Dla kobiet su1cyc' w
4rmii Czerwonej $ers$ektywy byy mniej obiecujce. /ardzo niewielu
m01czyzn byo do wzi0cia.
9e kobiety* kt"re zaszy w ci10* wiedziay* 1e same b0d musiay stawi> czoa
wszystkim trudno@ciom. %9ak* =inka A jedna z nic' $isaa do swojej $rzyjaci"ki A
masz c"rk0 i ja b0d0 miaa dziecko. =ie martwmy si0 jednak* 1e nie mamy m01"w(.
)i0kszo@> z nic' zabierao swoje dzieci do rodzinnyc' miejscowo@ci* m"wic* 1e ic'
m01owie zgin0li na +roncie.
)ojna bya niezwykym do@wiadczeniem r"wnie1 z innyc' $owod"w.
!rzyniosa oddec' wolno@ci $o czystkac' 1:,7 i 1:,8 roku. !ojawiy si0 nawet
nadzieje na zakoczenie terroru. Faszyzm zosta $okonany* 9rocki zgin* zawarto
$orozumienia z zac'odnimi mocarstwami. )ydawao si0* 1e
=#)D nie ma ju1 1adnyc' $owod"w* by kontynuowa> sw $aranoiczn
dziaalno@>. 4le w samym
Lwizku Cadzieckim ludzie* widzc nage aresztowania $rzyjaci"* zacz0li
zdawa> sobie s$raw0* 1e $odj0li swoj $rac0 donosiciele. =#)D znowu zacz0o
$ojawia> si0 o @wicie.
=ieustanna blisko@> @mierci na +roncie s$rawia jednak* 1e ludzie zacz0li si0
mniej ba>. 6+icerowie i 1onierze teraz ju1 bardziej otwarcie $rzedstawiali as$iracje i
$lany. Ci* kt"rzy $oc'odzili z teren"w wiejskic'* teraz c'cieli o$u@ci> koc'ozy i
wyjec'a> w @wiat. 6+icerowie* kt"rzy odzyskali i umocnili $o jesieni 1:. roku swoj
$ozycj0 w stosunku do o+icer"w $olitycznyc'* wierzyli* 1e $rzyszed czas na
radzieck elit0 biurokratyczn* nomenklatur0* by i ona zostaa $oddana re+ormom.
9ymczasem ;talin w cyniczny s$os"b wskazywa na $ers$ektywy uzyskania jeszcze
wi0kszej wolno@ci* czekajc* aby zgnie@> o$onent"w* gdy tylko ustan walki.
&dy zbli1ao si0 zwyci0stwo* o+icerowie 4rmii Czerwonej byli* wedug
;miersza i =#)D* zbyt ju1 $ewni siebie. 6+icerowie $olityczni nie za$omnieli
$ogardy i s"w kierowanyc' w ic' stron0 $o
;talingradzie. ;en z $owiek s$0dzaa im te1 tre@> list"w $isanyc' $rzez
1onierzy do domu* w kt"ryc' $or"wnywali warunki w =iemczec' i u siebie w
domu. ;miersz 4bakumowa zacz $owa1nie si0 obawia> %dekabrystowskic'(
nastroj"w w kor$usie o+icerskim.
)adze radzieckie zdaway sobie doskonale s$raw0* 1e 1onierze rosyjskiej
armii* kt"rzy doszli w
181. roku do Francji* r"wnie1 $or"wnywali warunki w oku$owanym kraju z
1aosnymi warunkami egzystencji w swojej ojczy3nie. Eeden z meldunk"w $r"bowa
wyja@ni> te s$rawyM %) tym czasie ogromny w$yw na $ostaw0 1onierzy mia
+rancuski styl 1ycia* $oniewa1 $ozwoli im zauwa1y> kulturalne zaco+anie Cosji*
carski ucisk i tak dalej. )a@nie to byo 3r"dem $rzekonania dekabryst"w ^kt"rzy
$r"bowali wykona> coup detat w 182 roku_* 1e nale1y $odj> walk0 z caratem. 9eraz
rzecz wyglda zu$enie inaczej. /y> mo1e niekt"re gos$odarstwa byy tu bogatsze
ni1 nasze sowc'ozy i koc'ozy i z tego $owodu niekt"rzy niewyrobieni $olitycznie
ludzie mogli nawet wycign> wniosek o wy1szo@ci +eudalnej ekonomii nad
socjalizmem. 9en w$yw ma c'arakter regresywny. Dlatego nale1y $odj>
zdecydowan walk0 z tego rodzaju $ostawami(.
Larzdy $olityczne byy r"wnie1 $rzera1one %antyradzieckimi
komentarzami( 1onierzy narzekajcyc'* 1e w kraju ic' rodziny s 3le traktowane.
%=ie wierzymy* 1e 1ycie tam staje si0 le$sze A $rzytaczano sowa wy$owiedziane
$rzez jednego z 1onierzy. A Lobacz0* to uwierz0(.
Gonierze $ami0tali r"wnie1* jak 3le traktowano ic' na +roncie. ) niekt"ryc'
jednostkac' 4rmii
Czerwonej $rzed samym kocem wojny doc'odzio do sytuacji bliskic'
buntu* gdy na $rzykad zostay wydane zalecenia zdejmowania z $olegyc' nawet
bielizny. ) ubraniu mieli by> c'owani tylko o+icerowie. Ldarzay si0 w tym czasie
$rzy$adki* w kt"ryc' nie$o$ularni w@r"d 1onierzy o+icerowie gin0li od strzau w
$lecy.
) ostatnic' miesicac' wojny i zaraz $o ka$itulacji dramatycznie zwi0kszya
si0 liczba aresztowa dokonywanyc' $rzez ;miersz za %rozmowy o tre@ci
antyradzieckiej i $lany terrorystyczne(. =awet sze+ sztabu batalionu =#)D zosta
aresztowany za %$rowadzenie $ro$agandy kontrrewolucyjnej w@r"d 1onierzy(.
Larzucano mu* 1e %rzuca oszczerstwa na $arti0 i rzd radziecki(* c'wali 1ycie w
=iemczec' i %oczernia radzieck $ras0(. 9rybuna wojskowy =#)D skaza
go na osiem lat
&uagu.
Liczba aresztowa w s$rawac' o c'arakterze $olitycznym w 4rmii
Czerwonej ulega w 1:.2 roku $odwojeniu w stosunku do roku 1:..* c'o> w 1:.2
roku wojna trwaa tylko cztery miesice. 9o wtedy wa@nie 1,2 <25 1onierzy 4rmii
Czerwonej zostao skazanyc' $rzez trybunay wojskowe za
%$rzest0$stwa o c'arakterze kontrrewolucyjnym(. Nzba )ojskowa ;du
=ajwy1szego L;CC w
1:.. roku skazaa 1,* a w 1:.2 roku 7, wy1szyc' o+icer"w.
Liczby te nie obejmuj re$resji $odejmowanyc' w stosunku do 1onierzy
4rmii Czerwonej* kt"rzy tra+ili w czasie wojny do niemieckiej niewoli. 11 maja 1:.2
roku ;talin nakaza ka1demu z +ront"w $rzygotowanie oboz"w dla byyc' jec"w
wojennyc' i os"b wywiezionyc' do =iemiec. !lanowano zorganizowanie 1<<
oboz"w* ka1dy dla 1< <<< ludzi. /yli jecy wojenni mieli by> %s$rawdzeni $rzez
=#)D* =#&/ i ;miersz(. L 8< genera"w 4rmii Czerwonej* kt"rzy tra+ili do
niewoli
)e'rmac'tu* ,7 do1yo wyzwolenia. 11 z nic' zostao aresztowanyc' $rzez
;miersz i skazanyc' $rzez trybunay =#)D.
Cay $roces re$atriacji trwa do 1 grudnia 1:.5 roku. %Do tego czasu do
Lwizku Cadzieckiego $owr"cio 2*2 miliona ludzi* z czego 1 8,, 257 stanowili jecy
wojenni(. !onad 1*2 miliona 1onierzy 4rmii Czerwonej tra+io $rosto z niewoli
niemieckiej do &uag"w Q,,: <<< os"bR lub do batalion"w $racy na ;yberii.
)ywiezionyc' na roboty $rzymusowe traktowano jak %$otencjalnyc' wrog"w
ludu(. =ie mogli zamieszka> bli1ej ni1 1<< kilometr"w od Ioskwy* Leningradu i
#ijowa.
!od s$ecjalnym nadzorem =#)D znalazy si0 r"wnie1 ic' rodziny. Eeszcze w
1::8 roku +ormularze dotyczce zatrudnienia w instytutac' badawczyc' zawieray
rubryk0* w kt"rej nale1ao w$isa>* czy kto@ z rodziny by w %obozie jenieckim(.
;talin i jego marszakowie $o@wi0cali niewiele uwagi 1yciu 1onierzy. ;traty
trzec' +ront"w biorcyc' udzia w o$eracji berliskiej byy wyjtkowo wysokie* 78
:1 zabityc' i 7. 18.
rannyc'. Cosyjscy 'istorycy $rzyznaj teraz* 1e tak wysokie straty byy
s$owodowane $o cz0@ci
%wy@cigiem do /erlina( A c'odzio o to* aby dotrze> tam $rzed aliantami
zac'odnimi. ) walkac' w samym /erlinie brao udzia tak wiele radzieckic'
zwizk"w o$eracyjnyc'* 1e cz0sto doc'odzio do wymiany ognia mi0dzy
oddziaami wasnyc' wojsk.
/ez serca traktowano tyc'* kt"rzy zostali okaleczeni w wyniku wojny.
;zcz0@liwsi musieli %czeka> dugie godziny na $rotezy* kt"re wyglday jakby byy
wykorzystywane jeszcze $rzez weteran"w s$od /orodino(. )kr"tce w wi0kszyc'
miastac' wadze $ostanowiy* 1e nie b0d $su> widoku na ulicac' %samowarami(.
Lebrano inwalid"w wojennyc' w gru$y i de$ortowano. )ielu z nic' wysano na
dalek $"noc* jakby byli zwykymi wi03niami &uag"w.
Lo@> i +rustracja w Lwizku Cadzieckim $rzybieraa tego lata bardzo r"1ne
+ormy. =ajbardziej $rzera1ajce byy wybuc'y antysemityzmu. ) 4zji rodkowej
Gydzi byli na$astowani* bici i atakowani na rynkac' i w szkoac'. Ludzie krzyczeli
do nic'M %Czekajcie* tylko nasi c'o$cy wr"c z +rontu. Labijemy wtedy wszystkic'
Gyd"w(. Lokalne wadze okre@lay te wydarzenia %aktami c'uligastwa i cz0sto nie
byy one nawet karane(.
=aj$owa1niejszy wy$adek mia miejsce w #ijowie. =a $ocztku wrze@nia
major =#)D
$oc'odzenia 1ydowskiego zosta zaatakowany %$rzez dw"c' antysemit"w w
wojskowyc' mundurac'(. /y> mo1e byli $ijani. Iajor wycign $istolet i zastrzeli
obu na$astnik"w. Nc' $ogrzeby zmieniy si0 w gwatowne demonstracje. 9rumny
niesiono $rzez miasto. =agle $oc'"d 1aobny skr0ci w stron0 odbudowywanego
1ydowskiego rynku. !obito $rawie 1<< Gyd"w. Lgin0o
2* a ,5 tra+io do sz$itala z $owa1nymi obra1eniami. =ie$okoje rozlay si0 $o
mie@cie. 9ym razem nie oskar1ono ju1 %c'uligan"w(. 9eraz nawet czonk"w
#omitetu Centralnego !artii
#omunistycznej Kkrainy okre@lano $rzydomkiem %godnyc' nast0$c"w(
&oebbelsa. ) nast0$nym roku :zarna ksi0$a &rossmana i ?renburga dotyczca
Holocaustu zostaa wyco+ana $rzez wadze z obiegu.
9rudno $owiedzie>* jak g0boki by antysemityzm ;talina i jak mocno
uwarunkowany jego osobist nienawi@ci do 9rockiego. =a $ewno tak1e z $owodu
internacjonalizmu 9rockiego ;talin $ostrzega Gyd"w jako cz0@> mi0dzynarodowego
s$isku. Kwa1a* 1e %kosmo$olityzm( im$likuje zdrad0. ;zczyt nagonki nast$i w
czasie tak zwanego %s$isku lekarzy kremlowskic'(* tu1 $rzed @mierci ;talina.
;talin* c'ocia1 by &ruzinem* by rosyjskim szowinist. !odobnie jak inni dyktatorzy*
=a$oleon czy Hitler* r"wnie1 on wykorzystywa dla swoic' cel"w nacjonalizm. )
swojej sawnej mowie z . maja c'wali Cosjan jako %$ierwszy w@r"d
narod"w Lwizku
Cadzieckiego( za %czysty umys* wytrzymao@> i silny c'arakter(. Iowa ta
bya skierowana $rzeciwko $oudniowym nieArosyjskim narodom Lwizku
Cadzieckiego* z kt"ryc' wiele brutalnie de$ortowano na rozkaz dyktatora. ;talin* w
odr"1nieniu od Hitlera* wykorzystywa ludob"jstwo g"wnie do cel"w $olitycznyc'*
nie dla rozwizania $roblem"w rasowyc'.
Dbano o to* aby nic nie zak"cao %rosyjskiego( zwyci0stwa* a $artia skadaa
'od jednemu czowiekowi* %naszemu wielkiemu geniuszowi i dow"dcy naszyc'
wojsk* towarzyszowi ;talinowi* kt"remu zawdzi0czamy 'istoryczne zwyci0stwo(.
;talin bez 1enady wysuwa si0 na czoo* gdy zostao odniesione zwyci0stwo i znika*
gdy $ojawiaa si0 $ora1ka* szczeg"lnie z jego winy. DoAw"dcy musieli na ka1dym
kroku $otwierdza> jego mdro@> i u1yteczno@> jego rad. 6gromnie niebez$ieczne
byy jakiekolwiek $r"by $rzy$isania jakic'kolwiek zasug komu innemu.
;talin stawa si0 $odejrzliwy* gdy za granic c'walono kt"regokolwiek z
radzieckic' obywateli.
C'ocia1 obawia si0 $ot0gi /erii* kt"r zreszt i tak mia wkr"tce ograniczy>*
jeszcze wi0cej nie$okoju wzbudzaa w nim ogromna $o$ularno@> Gukowa i 4rmii
Czerwonej. 4merykaska i brytyjska $rasa wyc'walaa Gukowa $od niebiosa. &dy
?isen'ower $rzylecia do Lwizku
Cadzieckiego* Guk"w towarzyszy mu wsz0dzie. ?isen'ower za$rosi $"3niej
Gukowa i jego
%+rontow 1on0( Lidi0 do odwiedzenia ;tan"w Ljednoczonyc'* ale ;talin
wezwa natyc'miast marszaka do Ioskwy* aby temu $rzeszkodzi>. /yo dla niego
jasne* 1e Guk"w nawiza ni> $rawdziwego $orozumienia z alianckim dow"dc.
Guk"w* c'o> zdawa sobie s$raw0 z $odejmowanyc' $rzez /eri0 $r"b
$odko$ania jego $ozycji* nie by @wiadomy tego* 1e g"wne zagro1enie stanowi dla
niego zazdro@> ;talina. ) czasie kon+erencji $rasowej w /erlinie w $oowie czerwca
zwr"cono si0 do marszaka z $ytaniem dotyczcym @mierci
Hitlera. Guk"w musia $rzyzna> $rzed caym @wiatem* 1e %nie odnale3li@my
jeszcze ciaa(.
)kr"tce* okoo 1< li$ca* ;talin zadzwoni do niego* aby za$yta> o ciao
niemieckiego dyktatora.
=ajwyra3niej taka gra s$rawiaa mu du1 $rzyjemno@>. Gukowowi* gdy w
kocu dowiedzia si0 $rawdy od C1ewskiej dwadzie@cia lat $"3niej* trudno byo
$ogodzi> si0 z +aktem* 1e ;talin c'cia go w ten s$os"b $oni1y>. %/yem tak blisko
;talina A m"wi wtedy A ;talin mnie uratowa. 9o /eria i 4bakumow c'cieli si0 mnie
$ozby>(.
) radzieckiej stolicy ludno@> miasta witaa &ieorgija #onstantinowicza
Gukowa jako %naszego @wi0tego Eerzego( A $atrona Ioskwy. !o zwyci0stwie : maja
za$lanowano wielk de+ilad0 wojskow na !lacu Czerwonym. Iia wzi> w niej
udzia $uk z ka1dego +rontu oraz z marynarki wojennej i si $owietrznyc'.
;$ecjalnie do Ioskwy $rzywieziono sztandar* kt"ry zatkni0to nad
Ceic'stagiem. Eu1 teraz sta si0 narodow relikwi. Lebrano tak1e i
$rzywieziono do Ioskwy niemieckie sztandary* ale w innym celu.
Cadzieccy marszakowie i generaowie byli $rzekonani* 1e to ;talin b0dzie
$rzyjmowa de+ilad0 .
czerwca osobi@cie. 9o on by naczelnym dow"dc A /ierc#own3m A autorem
wielkiego zwyci0stwa.
Cosyjska tradycja nakazywaa* aby $rzyj> de+ilad0 konno.
9ydzie $rzed de+ilad Guk"w zosta wezwany do daczy ;talina. ;talin
za$yta byego kawalerzyst0* jeszcze z N wojny @wiatowej i wojny domowej* czy nie
za$omnia jazdy konnej.
A =ie* nie za$omniaem A od$ar Guk"w.
A 4 wi0c A $owiedzia ;talin A b0dziecie musieli odbiera> de+ilad0 zwyci0stwa.
Dow"dc de+ilady b0dzie Cokossowski.
A Dzi0kuj0 za zaszczyt* ale czy nie byoby le$iej* 1eby@cie odbierali de+ilad0
osobi@cie` )y jeste@cie =aczelnym )odzem i wy $owinni@cie odbiera> de+ilad0.
A Eestem na to za stary. 6dbierajcie wy* jeste@cie modsi.
!rzy $o1egnaniu $owiedzia jeszcze Gukowowi* 1e konia krwi arabskiej
$rzeka1e mu marszaek
/udionny.
=ast0$nego dnia Guk"w uda si0 na centralne lotnisko* aby obserwowa>
$rzygotowania do de+ilady.
;$otka tam syna ;talina* )asilija.
A !owiem wam co@ w wielkiej tajemnicy A odezwa si0 )asilij. A 6jciec
$rzygotowywa si0 do de+ilady* ale doszo do wy$adku. 9rzy dni wcze@niej $oni"s
go ko w uje1d1alni. K$ad* zrani rami0 i gow0. &dy wsta* s$lun i $owiedziaM
%=iec' Guk"w $rzyjmie de+ilad0. L niego stary kawalerzysta(.
A =a jakim koniu je3dzi wasz ojciec`
A =a biaym koniu krwi arabskiej* na kt"rym wy teraz macie $rzyj> de+ilad0.
/agam was jednak* aby@cie nikomu nie ws$omnieli o tym ani sowem.
Guk"w $odzi0kowa. ) cigu kilku dni* jakie $ozostay do de+ilady* nie traci
1adnej okazji* aby doskonali> je3dzieckie umiej0tno@ci.
9ego ranka* gdy miaa odby> si0 de+ilada* $adao bez $rzerwy. %=iebo $acze
nad naszymi $olegymi( A m"wili Ioskwianie. )oda s$ywaa 1onierzom z cza$ek
i 'em"w. )szyscy 1onierze i o+icerowie otrzymali na de+ilad0 nowe mundury i
medale. 9rzy minuty $rzed 1<.<<
Lukow dosiad araba $rzed /ram ;$ask. ;ysza okrzyki* gdy $rzyw"dcy
$artii i $astwa radzieckiego zajmowali miejsca na Iauzoleum Lenina. #iedy zegar
wybi godzin0 1<.<<* wjec'a na !lac Czerwony. 6rkiestra zacz0a gra> 'ymn &linki i
$otem za$ada cisza. Ldenerwowany
Cokossowski stara si0 utrzyma> wodze swojego czarnego rumaka.
)y$owiadane $rzez niego komendy brzmiay go@no i wyra3nie. ) kulminacyjnym
momencie de+ilady << weteran"w )ojny
6jczy3nianej ruszyo* jeden za drugim* $od mauzoleum i tam* u st"$ ;talina*
rzucao 'itlerowskie sztandary. Guk"w na swoim arabskim rumaku* witany gorco
$rzez tumy* nie zdawa sobie s$rawy* 1e 4bakumow gotuje ju1 jego u$adek.
) daczy Gukowa zao1ono $odsuc'. =agrano $rzebieg caego $rzyj0cia*
kt"re wyda dla tr"jki $rzyjaci". )in @wi0tujcyc' byo tym razem to* 1e nie
wznie@li $ierwszego toastu za zdrowie towarzysza ;talina. )kr"tce $otem
uwi0ziono i $oddano torturom dow"dc0 kawalerii* generaa
#riukowa. Eego 1ona* sawna $ie@niarka ludowa Lidia Cusanowa* zostaa
zesana do &uagu* gdy odrzucia zaloty 4bakumowa. #omendant nakaza jej
@$iewa> dla siebie i swoic' o+icer"w.
Cusanowa od$owiedziaa* ze za@$iewa tylko wtedy* gdy zezwoli si0 jej
towarzyszom niedoli*
zekom! wysuc'a> wyst0$u.
) tydzie $o $aradzie zwyci0stwa marszaek ;talin zosta awansowany do
sto$nia generalissimusa
%za wyjtkowe zasugi i su1b0 w czasie )ielkiej )ojny 6jczy3nianej(.
6$r"cz sto$nia otrzyma medal i tytu /o'atera Lwizku Cadzieckiego* 6rder
Lenina i 6rder Lwyci0stwa* $i0cioramienn $latynow gwiazd0 ze 1,2 diamentami i
$i0cioma du1ymi rubinami. Kroczyste $rzyj0cia i bankiety oraz $rzyznawane
nagrody $rzy$ominay czasy carskie. ) tym samym okresie w re$ublikac'
@rodkowoazjatyckic' $anowa g"d.
) nast0$nym roku $rowadzone $rzez 4bakumowa @ledztwo* w trakcie
kt"rego torturami wymuszano zeznania w s$rawie Gukowa* do$rowadzio do
usuni0cia marszaka na $rowincj0.
6$r"cz kr"tkiego okresu za C'ruszczowa* gdy obj stanowisko ministra
obrony* $ozostawa w
%areszcie domowym( do : maja 1:52 roku* dwudziestej rocznicy $od$isania
aktu bezwarunkowej ka$itulacji =iemiec w #arls'orst. 9ego wa@nie dnia wydano
na #remlu w !aacu Ljazd"w wielkie $rzyj0cie. )szyscy go@cie* w tym ministrowie*
marszakowie* generaowie i ambasadorowie* $owstali* gdy na sal0 wszed /re1niew
na czele swojej @wity. =a jej kocu szed Guk"w. Cozlegy si0 gromkie brawa i
okrzykiM %Guk"wU Guk"wU Guk"wU(* czemu towarzyszyo rytmiczne uderzanie
domi w stoy. 9warz /re1niewa bya jak z kamienia.
Guk"w musia wr"ci> do swojej daczy* kt"ra wci1 znajdowaa si0 na
$odsuc'u. C'ocia1 zosta o+icjalnie zre'abilitowany* nigdy ju1 nie $okaza si0
$ublicznie. =ajbardziej bolesna dla niego bya @wiadomo@>* 1e ;talin oszuka go w
s$rawie ciaa Hitlera.
=iemiecka gorycz kl0ski miaa swoje korzenie emocjonalne i intelektualne w N
wojnie @wiatowej i okresie* kt"ry $o niej nast$i. Ndea* 1e @wiat obr"ci si0 $rzeciwko
=iemcom* staa si0 czym@ w rodzaju samos$eniajcej si0 $rze$owiedni.
4merykaskic' i brytyjskic' o+icer"w @ledczyc' zdumiewaa $ostawa wy1szyc'
o+icer"w )e'rmac'tu* kt"rzy zac'owywali si0 tak* jakby nie byli niczemu winni i
nie wiedzieli* dlaczego alianci tego nie $ojmuj. /yli gotowi $rzyzna> si0 do
%b0d"w(* ale nie do zbrodni. Lbrodnie $o$eniali tylko nazi@ci i ;;.
K1ywajc eu+emizm"w* kt"re $rze@cign0y nawet stalinowskie* genera
/lumentritt okre@li nazistowski antysemityzm %jako niekorzystny kierunek rozwoju
wydarze od 1:,, roku(. %)ielu znanyc' naukowc"w nie zostao wykorzystanyc'
dla dobra kraju A m"wi A co s$owodowao uszczerbek w naszyc' badaniac' i w
konsekwencji od 1:,, roku obni1enie ic' e+ektywno@ci(.
;$os"b my@lenia generaa wydawa si0 nast0$ujcyM gdyby nazi@ci nie
$rze@ladowali Gyd"w* naukowcy tacy jak ?instein mogliby im $om"c w $rodukcji
%cudownyc' broni(* by> mo1e nawet broni jdrowej* co za$obiegoby o$anowaniu
=iemiec $rzez bolszewik"w. /lumentritt $rzez swoj naiwn so+istyk0 nie zdawa
sobie s$rawy* 1e $rzekre@la w ten s$os"b wasne $r"by oddzielenia
)e'rmac'tu od nazist"w. Ktrzymywa* 1e je1eli nie doszo do bunt"w w 1:.2
roku* w odr"1nieniu od roku 1:18* byo to zasug zjednoczenia narodu wok"
Hitlera.
) cigle $owtarzanyc' w czasie $rzesuc'a wy$owiedziac' o 'onorze
niemieckiego o+icera wyst0$oway zdumiewajce nielogiczno@ci. )ywiad ;H4?F
$rzy$isywa to %wynaturzonemu $oczuciu moralno@ci(. %&eneraowie ci A
stwierdza ra$ort o$arty na blisko ,<< $rze$rowadzonyc' wywiadac' A a$robuj
wszystkie dziaania* kt"re kocz si0 sukcesem(. ;ukces jest miar $rawdy.
Co nie jest sukcesem* jest ze* niewa@ciwe. Le byo na $rzykad $odj0cie
$rze@ladowa ludno@ci 1ydowskiej $rzed wojn* $oniewa1 nastawio to 4nglosas"w
$rzeciwko =iemcom. =ale1ao roz$ocz> je ju1 $o wygranej wojnie. =ie byo te1
suszne roz$ocz0cie bombardowa )ielkiej
/rytanii w 1:.< roku. &dyby decyzji takiej wtedy nie $odj0to* )ielka /rytania
mogaby si0 $rzyczy> do inwazji Hitlera na Lwizek Cadziecki. Eako niekorzystne
rozwizanie generaowie r"wnie1 uznali traktowanie Cosjan i !olak"w ^jec"w
wojennyc'_ jak bydo* $oniewa1 teraz oni traktuj w ten sam s$os"b =iemc"w.
#olejnym b0dem byo wy$owiedzenie wojny ;tanom
Ljednoczonym i Cosji A oba te $astwa stanowiy $ot0g0 wi0ksz ni1 $astwo
nazistowskie. 9en $unkt widzenia $rzewa1a niemal u wszystkic' genera"w.
=awet ludno@> cywilna* u1ywajca w $otocznyc' rozmowac'
goebbelsowskic' slogan"w* bya zgodnie z jednym z ra$ort"w 4rmii ;tan"w
Ljednoczonyc' g0boko $rzesikni0ta $ro$agand. =a $rzykad o alianckic'
nalotac' bombowyc' m"wiono Aerroran$riffe! jak to nazywa w swoic'
$rzem"wieniac' &oebbels* zamiast Luftan$riffe. Ca$ort $rzy$isywa to zjawisko
%$ozostao@ciom nazizmu(. )ielu =iemc"w u1alao si0 nad losem narodu
niemieckiego* szczeg"lnie nad skutkami alianckic' bombardowa. Czuli si0 jednak
ura1eni* gdy $rzy$ominano* 1e to Lu+twa++e roz$ocz0a masowe bombardowania w
celu zastraszenia $rzeciwnika.
)szyscy uc'ylali si0 od od$owiedzialno@ci za to* co si0 stao. Czonkowie
$artii nazistowskiej twierdzili* 1e zmuszono ic' do wst$ienia do $artii. 9ylko
$rzyw"dcy byli winni A nie zwykli
=iemcy* kt"rzy zostali (elo$en und (etro$en! oszukani i zdradzeni. =awet
generaowie czuli si0 o+iarami nazizmu* $oniewa1 gdyby Hitler nie $rzeszkadza im
w $rowadzeniu wojny* nigdy nie doszoby do kl0ski.
Lar"wno o+icerowie* jak i cywile $r"bowali $rzekona> zwyci0zc"w o
konieczno@ci s$rzymierzenia si0 =iemiec* ;tan"w Ljednoczonyc' i )ielkiej /rytanii
$rzeciwko ws$"lnemu zagro1eniu A bolszewizmowi A kt"re dane im byo $ozna> tak
dobrze. 4le +aktu* 1e na skutek 'itlerowskiej inwazji na Lwizek Cadziecki
komunizm zawita r"wnie1 do ?uro$y rodkowej i !oudniowoAwsc'odniej A czego
nie dokonay wszystkie rewolucje w tym rejonie ?uro$y w latac' 1:17 do 1:1
A =iemcy te1 nie c'cieli $rzyj> do wiadomo@ci. /olszewicy* stanowicy
mniejszo@> rosyjskiego s$oeczestwa* bezwzgl0dnie wykorzystali skonno@> Cosjan
do $oddania si0 wadzy autokratycznej. =aAzi@ci za@ skwa$liwie skorzystali z
sytuacji i nastroj"w w swoim kraju. ;kutek okaza si0 jednak nie taki* jakiego si0
s$odziewano. Eak $odkre@lao wielu 'istoryk"w* w kraju* kt"ry w 1:,, roku tak
$ragn $rawa i $orzdku* $owsta najbardziej kryminogenny re1im w 'istorii. )
konsekwencji na jego s$oeczestwo* $rzede wszystkim kobiety i dzieci w !rusac'
)sc'odnic'* s$ady nie$rawdo$odobne cier$ienia* jakie wcze@niej stay si0
udziaem obywateli $olskic' i mieszkac"w Lwizku Cadzieckiego.
=owy ukad si* kt"ry $owsta w wyniku zimnej wojny* $ozwala starej
gwardii NNN Czeszy wci1 wierzy>* 1e jej jedyna wina $olega na tym* 1e dziaaa w
zyc' czasac'. Do$iero trzy dekady $o kl0sce* $o trudnej narodowej dyskusji i
e+ektac' niemieckiego cudu gos$odarczego* wi0kszo@>
=iemc"w stawia czoa $rzeszo@ci. Gadne inne $astwo nie zrobio tak wiele*
aby uzna> trudn $rawd0 o swojej 'istorii.
Czd w /onn by wyjtkowo czujny i za$obiega stawianiu $omnik"w
nazizmowi i jego $rzyw"dcy. ;zcztki Hitlera $ozostaway $o drugiej stronie
%1elaznej kurtyny( jeszcze dugo $o stalinowskiej kam$anii dezin+ormacji* co mogo
sugerowa>* 1e FD'rer uciek w ostatnic' dniac' wojny gdzie@ na zac'"d. ) 1:7<
roku na #remlu $odj0to tajn decyzj0 o $ozbyciu si0 szcztk"w
Hitlera. =atomiast szcz0ki FD'rera* kt"ryc' w $udeku tak $ilnie strzega
C1ewska w czasie @wi0towania zwyci0stwa w /erlinie* $ozostay w dys$ozycji
;miersza* czaszka tra+ia do =#)D.
Cesztki szcztk"w zako$ane $od $lacem a$elowym w Iagdeburgu* zostay
noc eks'umowane i s$alone. !o$ioy tra+iy do kanalizacji.
=ie tylko Hitler nie ma grobu. Ciaa niezliczonyc' o+iar bitew A 1onierzy i
cywil"w $o obu stronac' A zostay zasy$ane ziemi w kraterac' $o $ociskac'
artyleryjskic' i bombac'. #a1dego roku szcztki okoo 1<<< cia odnajduje si0 na
)zg"rzac' ;eelow* w cic'yc' sosnowyc' lasac' na $oudnie od /erlina i na $lacac'
bud"w w stolicy zjednoczonyc' =iemiec. /ezsensowna rze3* kt"ra wynika z
$r"1no@ci Hitlera* stawia $od znakiem za$ytania twierdzenie ;$eera* 1e 'istoria
zawsze najbardziej $odkre@la %wydarzenia dni ostatnic'(. 4gonia i u$adek re1imu
'itlerowskiego odsoniy ca jego niekom$etencj0* nieakce$towanie rzeczywisto@ci i
brak 'umanizmu.
M(teri(*" Jr7)*!we
S#r7t"
4&I!& 4rc'iJ zur &esc'ic'te der IaHA!lanckA&esellsc'a+t* /erlin
4); 4rt o+ )ar ;ym$osium* From t#e Vistula to t#e .derU So?iet .ffensi?e
.perations! Center +or Land
)ar+are* K; 4rmy )ar College* 1:85
/4A/ /undesarc'iJ* /erlin
/4AI4 /undesarc'iJAIilitSrarc'iJ* Fryburg /ryzgowijski
/LH4 /randenburgisc'es Landes'au$tarc'iJ* !oczdam
/L&A; /ibliot'ek +Dr Leitgesc'ic'te Q;ammlung ;terzR* ;ztutgart
C4I6 Cientralnyj 4rc'iw Iinistierstwa 6borony* !odolsk
CC'ilD#. Cientr C'ranienja i Nzuczenja Dokumientalnyc' #oliekcji* Ioskwa
&4CF &osudarstwiennyj 4rc'iw Cossijskoj Fiederacji* Ioskwa
HK4ACD Humboldt KniJersitStsarc'iJ QC'arite DirektionR* /erlin
N+L Nnstitut +Dr Leitgesc'ic'te* Ionac'ium
NI9 Nnternational Iilitary 9ribunal
N)I) Istorja wtoroj mirowoj wojn3! PRMR@PRNH! t. W* Ioskwa 1:7:
#4AFK #rigsarkiJet QFBrsJarsstaben KtrikesaJdelningenR* ;ztok'olm
L4A/ Landesarc'iJA/erlin
I&F4 IilitSrgesc'ic'tlic'es Forsc'ungsamt* !oczdam
=4 =ational 4rc'iJes NN* College !ark* Iaryland !C6 !ublic Cecord 6++ice*
#ew
C&4LN Cossijskij &osudarstwiennyj 4rc'iw Litieratury i Nskusstwa* Ioskwa
C&4;!N12 Cossijskij &osudarstwiennyj 4rc'iw ;ocjalnoA!oliticzieskoj Nstorii*
Ioskwa
C&)4 Cossijskij &osudarstwiennyj )ojennyj 4rc'iw* Ioskwa
C&)4A;415 Dzia zbior"w s$ecjalnyc' C&)4
;H49 ;erJice HistoriTue de 1\4rmee de 9erre* -incennes
%)NG( %)ojennoANstoriczieskij Gurna(
)6) /ielikaja .tieczestwiennaja /ojna! t. NNN i N-* ;ojuz )ietieranow
Gurnalistiki* Ioskwa
1::2 i 1:::
W"wi()"/ p(&iPtni#i i niep<?li#!w(ne rel(cFe
;zalwa Eakowlewicz 4buadze Qka$itan* 8 4rmia &wardiiRV &ert /ecker
Qmieszkaniec /erlinaRV Cic'ard
/eier Qs$iker* &rossdeutsc'er Cund+unkRV =ikoaj Iic'ajowicz /ielajew
Qaktywista #omsomou* 12<
Dywizja !iec'oty* 2 4rmia KderzeniowaRV #laus /oeseler QDeutsc'e EungJolk*
/erlinRV Krsula /ube
Qstudentka* /erlinRV Hardi /u'l Qmieszkanka HalbeRV Henri Fenet Qdow"dca
batalionu* Dywizja ;;
%C'arlemagne(RV 4natolij !awowicz Fiedosiejew Qeks$ert z zakresu
radiotec'niki wysany do /erlinaRV
?deltraud Flieller Qsekretarka* ;iemensRV genera $orucznik Freytag Jon
Loring'oJen Qadiutant generaa
#rebsaRV )adimir ;amojowicz &ali Qka$itan* 6ddzia -NN dow"dztwa .7
4rmiiRV HansADietric' &ensc'er
Q1onierz 1 4rmiiRV ?lsa Holtzer Qmieszkanka /erlinaRV $ukownik Hubertus
Jon HumboldtADac'roeden
Q6ddzia la* dow"dztwo 1 4rmiiRV wietlana !awowna #azakowa
Qdow"dztwo 1 Frontu /iaoruskiegoRV
$ukownik )ol+ram #ertz Qka$itan* $uk %&rossdeutsc'land(* ,<: Dywizja
!iec'oty %/erlin(RV genera major N.F. #oczkow Q$orucznik* 12< Dywizja !iec'oty* 2
4rmia KderzeniowaRV Nwan )aramowicz
#oberidze Qka$itan* artyleria 1 Frontu /iaoruskiegoRV Nwan Leontiewicz
#owalenko Qczno@ciowiec* dow"dztwo , Frontu /iaoruskiegoRV 4natolij #ubasow
Q, 4rmia !ancerna &wardiiRV C.). Leon Qo+icer wywiadu $rzy amerykaskiej :
4rmiiRV ?rica Lewin Qmieszkanka CosenstrasseRV genera major Cudol+
Lindner Q$uk %Fa'nenjunker(* Dywizja %#urmark(RV Lot'ar Loewe
QHitlerjugendRV Hans 6skar baron
LBwenstein de )itt Qmieszkaniec CosenstrasseRV genera Klric' de Iaiziere
Q$ukownik* 6#HRV &eorgij
12 !o$rzednio CCC'ilD=N* Cossijskij Cientr C'ranienja i Nzuczenja
Dokumientow =owieszej Nstorii.
15 Dzia zbior"w s$ecjalnyc' obejmuje 1:. <<< teczek dokument"w =;D4!*
#ancelarii Czeszy* ;; i &esta$o* $rzej0tyc' $rzez 2:
4rmi0 w jednym z zamk"w Dolnej ;aksonii Q$rawdo$odobnie FDrstenstein
$od )aldenburgiem. =iekt"re relacje m"wi te1 o zamku 4lt'ornR.
Iaaszkin Qka$itan* : #or$us !ancernyRV =ikoaj 4ndriejewicz Ialcew
Q$orucznik* , 4rmia !ancerna
&wardiiRV genera 4natolij &rigorijewicz Iierie1ko Qka$itan* dow"dztwo 8
4rmii &wardiiRV Coc'us Iisc'
Q;;A6bersc'ar+D'rer Leibstandarte z zaogi bunkra HitleraRV &erda !eterso'n
Qsekretarka* Lu+t'ansa* =eukBllnRV $ukownik &Dnt'er Ceic''elm Qsze+ sztabu* 1
4rmiaRV Helga Cetzke Qstudentka* /erlinA/uc'RV
;ergiej !awowicz Ciewin Qsier1ant* . 4rmia !ancerna &wardiiRV Eelena
C1ewska Q#oganR Qtumaczka
;miersza* , 4rmia KderzeniowaRV 4leHander ;aunderson Qka$itan* o+icer
@ledczy* asystent Eowett\a w
=orymberdzeRV ?ric' ;c'midtke Qczonek berliskiego -olkssturmuRV
?'r'ardt ;eJerinV ;zota ;zurgaja
Q$od$orucznik* 5 4rmia LotniczaRV )ol+gang ;teinke Q$orucznik* ,:1 Dywizja*
: 4rmiaRV ;zota
;ulc'aniszwili Qka$itan* , 4rmia KderzeniowaRV )altraud ;Dssmilc'V Iarlene
Jon )erner Qmieszkanka
)annseeRV Iagda )ieland QaktorkaRV genera Iarkus )ol+V genera )ust
Q$orucznik* batalion szkolny
Lu+twa++e* ,<: Dywizja !iec'oty %/erlin(* : 4rmiaR.
)ykorzystano r"wnie1 relacje trzec' innyc' os"b* kt"re c'ciay $ozosta>
anonimowe.
Pr'"pis"
WstPp
s. WWWNNN %Historia zawsze najbardziej uwydatnia...(* zeznania ;$eera*
maja* =4 7.<.<<11 ?)P2A1.2
s. WWWNNN =iemieccy nastolatkowie* $atrz %Die )oc'e( z 8 lutego <<1
s. WWWNNN %$o $rzeamaniu $rzez armie radzieckie +rontu rumuskiego...(* :
listo$ada 1:..* $rzedruk w
%-olkssturm(* /LH4 !r./r.Ce$. 514P,5,
s. WWWN- %najwa1niejsz ze wszystkic' o$eracji wojskowyc'...(*
C&4LN1.<,P1P8.* s. 1
1Q !w" R!# w Berlinie
s. Lern sc#nell %ussic#! #lem$erer* s. .,1
s. lei( )(ri$'! Loewe* rozmowa* : $a3dziernika <<1
s. %ciany bunkra...(* #ardor++* ss. 78A7: ^wyd. $ol. 1::* $rzekad ?milia
/ielicka_
s. . ;c'midtke* rozmowa* 12 li$ca <<<
s. . Volks$enossensc#aft! =4 C& ,,8 /A,,8
s. . %)ierz0 g0boko w $rzeznaczenie naszego narodu...(* ;H49 7! 18
s. 5 ;tosunek si na +roncie wsc'odnim* 4);* s. 85
s. 7 %9o jest najwi0kszy ble+ od czas"w CzyngisAc'ana...(* &uderian* s. ,1
^wyd. $o.. 1::1* $rzekad Eerzy
=owacki_
s. 7 %)iem* 1e wojna...(* /elow* s. ,:8
s. 8 %1yczenia samyc'...(* ibidem* s. ,::
s. 8 !lotki o szalestwie Hitlera i ucieczce &Bringa* ;H49 7! 18
s. 8 #olacja u &oebbels"w* 6Jen* s. 1:8
s. : Lagraniczni lekarze* HK4ACD 5<< C'arite Dir. .1A..P1 /d H* s. 12
s. : %katastro+alnyc' stratac'(* /4AI4 18* ss. ,72A,7.:
$Q %!&e# ' #(rt n() Wis*+
s. 1< 5A7 milionami 1onierzy* N)I)* s. ,8
s. 1< %Eeste@my zgubieni...(* ;H49 7! 18
s. 1< %=ie bijemy si0...(* ;ajer* s. ,,, ^wyd. $ol. <<1* $rzekad Ean #ortas_
s. 11 %=ie trzeba ba> si0 rosyjskiej o+ensywy...(* C4I6 ,,P,7.P,,7* s. 5.* ,77
s. 11 4tak $rzed @wi0tami /o1ego =arodzenia* C4I6 ,,.,7.P,,7* s. 5.
s. 11 %!rosz0 nie wierzy>...(* Freytag Jon Loring'oJen* rozmowa* .
$a3dziernika 1:::
s. 11 %zu$enie idiotyczne(* &uderian ^wyd. $ol. 1::1* $rzekad Eerzy
=owacki_* s. ,12
s. 1 %rosyjsk $ogod(* zeznanie generaa ;c'aala* < lutego 1:.5*e /ureau*
;H49 7*s. 15,
s. 1 %dziwnej zimie(* ;talin do Harrimana* 1. grudnia 1:..* =4 C&
,,.P?ntry ,<:P/oH
s. 1 %intensywnyc' o$ad"w deszczu i mokrego @niegu(* C&)4 ,858<P1P,* s.
.<
s. 1 %) tym czasie...(* ;ienjawskaja* 1::2* s. 17.
s. 1, %Cosyjski 1onierz...(* ;ienjawskaja* 1::2* s. 111
s. 1, %;tan $ierwszyM...(* ;ienjawskaja* 1::2* s. 111
s. 1, %#awalerzysta* artylerzysta...(* dokumenty &rossmana* C&4LN
171<P,P21* ;.1
s. 1, %#to sieje wiatr* ten zbiera burz0(* C&4LN 171<P,P.7* s. 1:
s. 1. Lmiany w$rowadzone $rzez ;talina i zazdro@> w@r"d wy1szyc'
dow"dc"w* )6)* NNN* s. ,
s. 1. #onstanty Cokossowski* dodatkowe in+ormacje na temat jego osoby
uzyskano dzi0ki =ormanowi
DaJiesowi s. 1. %La c"1 taka nieaska`...(* Cokossowski ^wyd. $ol. 1:7:*
$rzekad !iotr Iarciniszyn i Franciszek
Czuc'rowski_* s. ,.<
s. 12 %mae* ze oczka...(* ;ergo /eria ^wyd $ol. <<1* $rzekad E"ze+
)aczk"w_* s. 1:.
s. 12 #orsu* $atrz ?rickson* ss. 177A17:
s. 12 15 Dywizja !ancerna 1 4rmii* C4I6 ,,P,7.P,,7* s. 7<
s. 12 %'uragan ognia(* $ukownik Liebisc'* 4);* s. 517
s. 12 %=a$rz"d do matecznika...(* )6)* NNN* s. ,5
s. 15 %Loto(* #oniew ^wyd. $ol. 1:58* $rzekad Czesaw )aluk_* s. 7
s. 15 ;oc'aczew* C4I6 ,<7P.57:1P* ss. 2A7
s. 15 %zgniatajc gsienicami(* C4I6* ,<7P127,,P,* ss. ,7A,8
s. 15 %dwie lub trzy godziny(* dokumenty &rossmana* C&4LN 171<P,P21* ss.
,7A,8
s. 17 %widocznyc' $ost0$"w o+ensywy...(* dziennik /ormanna* &4CF
:.<1PP:7* ss. ,A.8
s. 17 %bardzo gu$i(* %niemieckiego $resti1u(* =4 C& ,,.P?ntry ,<:P/oH
s. 18 %roz$ocz0cie o+ensywy ju1 8A1< stycznia(* %)NG( nr 5*1::,* ss. ,<A,1
s. 18 %;talin $odkre@la...(* =4 C& ,,.P?ntry ,<:P/oH
s. 1: %4c'* co to byo za 1ycie...(* C&4LN 171<P,P.7* s. 1.
s. 1: %=asze czogi...(* dokumenty &rossmana* C&4LN 171<P,P21* ss. ,7A,8
s. 1: %batalionem guc'yc'(* Du++y* s. 1<,
s. < %9rzeba to wszystko zatrzyma>U...(* Humboldt* rozmowa* 11
$a3dziernika 1:::
s. < %9ego wieczoru...(* Humboldt* rozmowa* 11 $a3dziernika 1:::
s. < %;ytuacja na wsc'odzie...( &4CF :.<1PP:7* ss. ,A.8
s. 1 %na $" godziny $rzed...(* &uderian ^wyd. $ol. 1::1_* s. ,2
s. 1 %6grom zniszcze )arszawy...(* #oczkow* s. 8
s. 1 Liczba ludno@ci w )arszawie $o wyzwoleniu* )6)* NNN* s. .<
s. 1 %morzem czerwonyc' cegie(* &rossman* %#rasnaja Lwiezda( z : lutego
,Q O-ie./ &iec' i 0s'l(c1etn" -niew2
s. !ie@ Swiaszcziennaja wojnaU !ie@ [wi0ta wojna ^$rzekad #rzyszto+
&ruszczyski_M Bo1nierzu do
szere$u staC! I Kara(in w d1onie (ierz. I Fasz35ci nasz pustosz4 kraj! \Fasz3stom
powiedzU precz'I
Szlac#etn3 niec# uderza $niew. I "iec# (ije ni(3 zdr6j'I 8a wolno5< przelejem3
krew!\ P6jdziem3 w 5wi0t3
(6j'] /ednarowicz E0drzej* )erner ;tanisaw Qwyb"rR / lesie prz3frontow3m.
-ntolo$ia radzieckiej pie5ni
2o1nierskiej PRPV@PRYV! )arszawa 1:57* s. :.
s. %mistrz nauk wojskowyc'(* ?renburg* s. 1<<
s. , %)ykorzystanie dzia samobie1nyc'...(* dokumenty &rossmana*
C&4LN171<P,P.7* s. 1.
s. , %=ie jest mo1liwe...(* ?renburg* s. 1<<
s. , %Gydowi Nji ?renburgowi...(* 15 stycznia* /4A/C 22P7:,* s. :
s. , %/y czas* kiedy =iemcy +aszowali...(* %#rasnaja Lwiezda( z 2
listo$ada 1:..
s. . %$rzy $ogodzie idealnej...(* genera Felzmann* WW-NN #or$us* =4 C&
,,8* DA81
s. 2 )alter /eier* Camm* 1::.* s. 15. s. 2 %drugi ;talin(* #ers'aw* <<<* s.
.<5
s. 2 5 zgwacone i zamordowane mode kobiety* DBn'o++ ^wyd. $ol. <<1*
$rzekad &rzegorz ;u$ady_
s. 5 %Gonierze 4rmii Czerwonej...(* dokumenty 4granienki* C&4LN
17PP17* s.
s. 5 %$ro$agand0 bur1uazyjnego 'umanizmu...(* #o$ielew* s. 1<
s. 5 %wielu =iemc"w twierdzi...(* 9kaczenko do /erii* &4CF :.<1PP:.* s. 87
s. 7 %9utaj zobaczysz...(* C4I6 ,7P527<P75* cyt. ;ienjawskaja* 1::2* s. ::
s. 7 %osobi@cie zastrzeli $orucznika...(* #o$ielew* s. 25
s. 8 %gdy w duszy 1onierza...(* C4I6 ,7P527<P78* ss. 1::A<,
s. 8 %Lac'owanie naszyc' 1onierzy...(* dokumenty 4granienki* C&4LN
17PP17* s. .
s. 8 %z dugimi blond wosami...(* #o$ielew* s. 2<
s. 8 %6ne wszystkie na nasz widok...(* Ialcew* rozmowa* : $a3dziernika
<<1
s. 8 %=asi 1onierze $ragn0li seksu...(* )ert'* s. :5.
s. : %doc'odzi w masowej skali do zatru>...(* C&)4 ,:2P1P1<<* s. 28
s. : %Cosyjscy 1onierze...(* /ark i &ress* s. ,,
s. : %?kstremalna $rzemoc...(* &rossman ).* Bizn i sud(a! Ioskwa 1::<* s.
.1
s. : %deindywidualizacji(* #on* s. ,
s. ,< %obozowym erotyzmem(... Eurij !olak"w* cyt. #on* s. 5
s. ,< %9u nawet drzewa s wrogiem(* #owalenko* rozmowa* 1 wrze@nia 1:::
s. ,1 %9owarzyszu marszaku...(* dokumenty 4granienki* C&4LN 17PP17* s.

s. ,1 %=o i w jaki s$os"b $owinienem...(* dokumenty 4granienki* C&4LN

17PP17* s.
s. ,1 %1onierzy do$rowadzia do w@cieko@ci...(* ;zczegow* s. :
s. ,1 6dbiorniki radiowe* $atrz ;o1enicyn* !ary1 <<<* s. 12
s. , %nieod$owiednic' ideologicznie...(* C4I6 ,7P527<P75* ss. :A:.
s. , %antyradzieckie slogany...(* C4I6 ,7P527<P58* s. 1
s. , %=awet nie jeste@cie w stanie sobie wyobrazi>...(* =. Cieszetnikowa* :
luty* cyt. ;ienjawskaja* <<<* ss.
18<A181
s. , %Iy@leli@my* 1e s to...(* dokumenty 4granienki* C&4LN 17PP17
s. , Gonierze i damskie re+ormy* ;o1enicyn* =owy Eork 1:8,* s. 57
s. ,, %bez$o@rednim i otwartym za$roszeniem...(* #o$ielew* s. 2
s. ,, %Cosjanie $owariowali...(* #riwienko do /erii* Leonid Cieszyn* o
sawnym artykule Aowariszcz
Dren(ur$ upraszczajet gazety %!rawda(* %=owoje )riemia( nr 8*1::.
s. ,, %Kciekli i $ozostawili...(* ;ienjawskaja* <<<* s. 7,
s. ,, %$ozostao bardzo mao =iemc"w...(* ;zykin do 4leksandrowa* 8
stycznia* C&4A;!N17P12P,<* s.
18
s. ,. %Iusimy ucieka> do 4ltA!. wozem...(* ;zczegow* s. 8:
s. ,. Lalew )i@lany* /4A/ C22P515* s. 18.
s. ,. %wymordowano wszystkic' na wozac' i w samoc'odac'(* #4AFK* ?lM
18* t. 5
s. ,2 %)i0kszo@> stanowiy kobiety...(* &4CF :.<1PP:,* s. ,.,
s. ,2 1*2 miliona radzieckic' Gyd"w* Ierridale* s. :,
3Q Wiel#( !4ens"w( 'i&!w(
s. ,5 %Gonierz to dziecko caego narodu(* genera /lumentritt* =4 C& ,,8 /A
,,8
s. ,5 %!ozw"lcie naszym m01om...(* ;ierow do /erii* &4CF :.<1PP:,* s. ,,.
s. ,5 %)am$iryU(* Freytag Jon Loring'oJen* rozmowa* . $a3dziernika 1:::
s. ,5 %)ojna si0 skoczy do$iero wtedy...(* #4AFK* ?lM 18* t. 5
s. ,5 w %celu unikni0cia katastro+y(* HK4ACD 5<< C'arite Dir. .1A..P1 /d
H* ss. 11.A112
s. ,7 %Cozkaz FD'rern jest...(* =4 C& ,,8* /A57
s. ,7 Cay @wiat $rzyst$i...(* ;H49 7 ! 18* Direction &enerale et Nns$ection
des !.&. de l\4He* !ary1*
luty s. ,7 %)i0kszo@> ludzi $odc'odzia...(* =4 C& ,,8* /A57
s. ,8 %od$owiednic' @rodk"w ostro1no@ci...(* /4A/ C22P::2* s. 155
s. ,8 %Nc' biae od godu twarze...(* #ee* ss. 8A:
s. ,: %C'arakterystycznymi cec'ami jego wygldu...(* Du++y* s. .2
s. ,: %czogi byy w nocy bardziej...(* dokumenty &rossmana* C&4LN
171<P,P21* s. 52
s. .< ;iedmiogodzinne od$rawy* Freytag Jon Loring'oJen* rozmowa* .
$a3dziernika 1:::
s. .< %nie dadz wrogowi...(* #oczkow* s. ,1 s. .< %zdyscy$linowanyc'
kolumnac' niemieckic' jec"w(*
dokumenty &rossmana* C&4LN 171<P,P.7* s. ,
s. .1 %wymierzali s$rawiedliwy wyrok(* Czujkow ^wyd. $ol. 1:8* $rzekad
Franciszek Czuc'rowski_* s.
128
s. .1 Dywizje $iec'oty =#)D* Iieszyk do /erii* 7 stycznia* &4CF :.<1PP:*
s. 5,
s. . Ieldunek ;zykina o 6@wi0cimiu* : luty* C&4;!N17P12P,,* ss. 1A.
s. . %$o $rzybyciu wszyscy...(* C&4;!N17P12P,,* s. 7,
s. ., %surowo zabronione(* #rockow ^wyd. $ol. 1::<* $rzekad Nwona /ursztaA
#ubiak_* s. 2
s. ., %;kurczone $ostacie...(* Libussa Jon 6lder'ausen* cyt. ibidem* s. 5
s. .. %normalnyc' czasac'(* ,< stycznia* /4A/ C22P515* s. 128
s. .. Nlse /raun* &un* ss. ,7A,8
s. .. %okoo . milion"w ludzi...(* : stycznia* /4A/ C22P515* s. 12,
s. .. 7 milion"w* 11 lutego* /4A/ C22P515* s. 18,
s. .. 8*,2 miliona* 1: lutego* /4A/ C22P515* s. 11. ) tej liczbieM uc'od3cy z
!rus
)sc'odnic' A 1*5,2 min* &dask i !omorze A .8< <<<* !omorze Lac'odnie A
881 <<<* #raj )arty A :,
<<<* Dolna ;aksonia A :22 <<<* ;aksonia A 7.2 <<<
s. .2 %;tacja kolejowa Friedric'strasse...(* Ienzel* s. 115
s. .2 %!som i Gydom...(* LBwenstein* rozmowa* 1. li$ca <<<
s. .2 %wybuc'u e$idemii c'or"b zaka3nyc'...(* /4A/ C22P:15* s. 27
s. .5 18<< cywil"w i 1<< rannyc'* /4A/ C22P515* s. 122
s. .7 %$onad 5<<< 'itlerowc"w...(* /il#elm 7ustloff i Iarinesco* ;ienjawskaja
<<<* s. 2
s. .7 %aby ratowa> Czesz0(* /4A/ C22P515* s. 127
s. .7 %Ludzie ci dotarli na miejsce...( /4A/ C22P515
s. .8 %FD'rer uwa1a* 1e...(* 18 lutego* /4A/ C22P515* s. <8
s. .8 Ceakcje czeskie na decyzj0 Hitlera* 1< marca* /4A/ C22P515* s. .,
s. .8 %sztabie generalnym(* &uderian ^wyd. $ol. 1::1_* s. ,,
s. .8 Celacja $ukownika Hansa &eorga ?ismanna* /4AI4 I;glP:75
s. .: %to @le$y m"wi o kolorac'(* /4AI4 I;glP:75* s. ,
s. 2< %gdzie dotar niemiecki 1onierz...( /4AI4 I;glP:75* s. ,
s. 2< %$od tym Hitlerem i Himmlerem(* #rockow ^wyd. $ol. 1::<_* s. :
s. 2 %=ie wracajU... Feuersenger* s. <5
s. 2 ?wakuacja ministerstw i urz0d"w centralnyc'* =4 7.<.<<11 ?)P.A..2
s. 2 ?gzekucje* $atrz CDru$ Qred.R* 1::7* ss. 157A171
s. 2 %)ydawa si0 tak $ogr1ony...(* Freytag Jon Loring'oJen* rozmowa* .
$a3dziernika 1:::
s. 2, ?wa /raun* Freytag Jon Loring'oJen* rozmowa* . $a3dziernika 1:::V
Klric' de Iaiziere* rozmowa* :
$a3dziernika 1:::
s. 22 9iul* #oniew ^wyd. $ol. 1:58_* s. ,:
s. 22 %;ia $rzez strac'(* 9'orwald* 1:2<* s. 1<,
s. 22 %c'ocia1 w niekt"ryc' miejscac' 4rmia Czerwona zac'owywaa si0...
#4AFK* ?lM 18* t. 5
s. 25 %nie wystarczaj do zabez$ieczenia...(* C&)4 ,8:1P1P1,* s. 5
s. 25 ?wakuacja ludno@ci cywilnej z )rocawia* $atrz 9'orwald* 1:2<* ss. 1<:A
11,
s. 27 6d 7< do 1<< kilometr"w dziennie* C4I6 ,,P,<7P18:* s. 78
s. 27 %L c'wil wyj@cia nad 6dr0...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<* $rzekad
Czesaw Czarnog"rski* Franciszek
Czuc'rowski* !iotr Iarciniszyn_* s. 7,,
s. 27 &etto w Oodzi* dokumenty &rossmana* C&4LN171<P,P.:
s. 27 %Gonierze 1 4rmii )ojska !olskiego...(* &4CF :.<1PP:,* s. ,,.
s. 28 %wzrok niemieckic' cywil"w...(* C&4LN171<P,P21* s. 7
s. 2: %Czujkow siedzia...(* C&4LN 171<P,P21* s. :
s. 2: %Czujkow co c'wila...(* C&4LN 171<P,P21* s. ,<
s. 2: %Czyta meldunki...(* tem$erament Czujkowa* Iierie1ko* rozmowa* 1<
listo$ada 1:::
s A 5< %)yszli@my z lasu...(* #oczkow* rozmowa* 2 li$ca <<<V #oczkow* ss.
,.A,2
s. 5< %Drzyjcie +aszystowskie =iemcyU... 8 4rmia &wardii* C4I6 ,.2P22<P:,*
s. .1
s. 5< %)szystko stoi w ogniu...(* C&4LN 171<P,P21* s. ,1
s. 51 %$eno czog"w $rzeciwnika(* /4AI4 CH 1: W-P:b* s. 17
s. 51 /atalion A3$r3s6w! /4AI4 I;glP:75* s. ,:
s. 51 Aod und Strafe f)r Pflic#t?er$essen#eit! /4AI4 C& 1: W-P:b* s. 1:,
s. 51 Eedzenie dla co+ajcyc' si0 oddzia"w* /4AI4 CH 1: W-P:b* s. 1:2
s. 51 %/"g nigdy nas nie zostawi...(* /4AI4 CH 1: W-P8* ss. 1A.
s. 51 %kt"ry o$u@ci miasto bez rozkazu...(* N+L Fa :1P2* s. 12,
s. 5 %=iemieccy generaowie...(* !ietrow i #olbuliow do /erii* ,< stycznia*
&4CF :.<1PP:* ss. 8,A88
s. 5 Ldobycie #ienitz* Le 9issier* 8#uko? on t#e .der! 1::5* s. ,2
s. 5, %;zcz0@cie na onie rodziny...(* )alter /eier* cyt. Camm* 1::.* s. 152
s. 5. %;talin anteportas'...+! 6Jen* s. :
s. 5. !uk grenadier"w z Dywizji %&rossdeutsc'land(* 6berge+reiter Harald
4rndt* cyt. Camm* 1::.* s. 58
s. 52 *Fnsere D#re #eisst...+! /augart* cyt. ibidem* s. 51
s. 52 %nastawienie ludno@ci cywilnej w stosunku do ;;...(* /4AI4 ,,* ss. 525*
7<:A711
s. 55 %entuzjazmu i +anatyzmu(* /4A/C 22P1,<2
s. 55 %braterskie $ozdrowienia(* /4A/C 22P1,<2
s. 55 Dywizja %!anzerjagd(* &uderian ^wyd. $ol. 1::1_* s. ,,.
s. 55*=Din a(soluter Sc#windel'+! /4A/C 22P:15* s. 5,
s. 55 %kierownictwo $olityczne(* /LH4* !r./r.Ce$. 51/P<
s. 57 %Lotyc' /a1ant"w(* #ardor++ ^wyd. $ol. 1::_* s. 155
s. 57 %Kcier$iay od bomb...(* dziennik /ormanna* &4CF :.<1PP:7* ss. ,A.8
s. 58 %;ytuacji w zakresie ewakuacji...(* 1< lutego* /4 /C 22P515* s. 17
6Q Wsc17) i Z(c17)
s. 5: Lakwaterowanie w Eacie* 4lan /rooke* s. 527
s. 7< %i?iera of &ades! &ilbert* s. 1187
s. 7 %systematyczna kon+iskata majtku niemieckiego...(* dokumenty
4granienki* C&4LN 17PP17* s.
s. 7 %9o kwestia 'onoru...(* Ae#eran. =a1ta. Poczdam. 8(i6r dokument6w!
Ioskwa
1:7<* s. * cyt. )okogonow* s. .8:
s. 7. Ldobycie /uda$esztu* $atrz ?rickson* s. 2<8
s. 7. !ro$ozycja odwetu na jecac' wojennyc'* $atrz #ers'aw* <<<* s. 77:
s. 7. Krlo$y na odwiedzenie rodziny w Dre3nie* &ensc'er* rozmowa* .
wrze@nia <<<* ,8
s. 72 Forsowanie Cenu* ?isen'ower ^wyd. $ol. 1::8* $rzekad 4leksander
;udak_* s. ,.5
s. 72 %!otra+i0 sobie radzi> ze ;talinem(* Cobert Iur$'y* s. ,,
s. 75 %oskrzydlajc )a Lac'odni(* Deane* 2 grudnia 1:..* =4 C& ,,.P?ntry
,<:P/oH
s. 75 %wygldali bardziej jak ludzie $o urlo$ie...(* meldunek ;zykina* C&4;!N
17P12P,,* ss. ,2A,5
s. 75 %marsz"w s$ortowyc'(* )6)* N-* s. 18<
s. 77 !ianista z ;;* ;tan+ordA9uck* Larry Forrester* Fl3 for ^our Life! Londyn
1:25
s. 77 %)ydawao si0* 1e $rawie ka1dy...(* dokumenty &rossmana*
C&4LN171<P,P.7* s. .
s. 77 %Iy tu wszyscy...(* cyt. ;zindel Qred.R* s. 12
s. 78 %Eeste@my CosjankamiU(* dokumenty 4granienki* C&4LN 17PP17
s. 7: %/rak $oczucia od$owiedzialno@ci...(* /4AI4 I;glP:75* s. ,
s. 7: %ale armia $ancerna...(* /4AI4 I;glP:75* s. ,2
s. 7: Lunc' z ja$oskim ambasadorem* Klric' de Iaiziere* rozmowa* :
$a3dziernika 1:::
s. 8< %!rosz0 nie sdzi>...(* &uderian ^wyd. $ol. 1::1_* s. ,,2
s. 8< %Ceic's+D'rer ;; z $ewno@ci da sobie rad0...(* ibidem* ss. ,,5A,,7
s. 8 %=ad miastem wida> byo...(* 6berjSger C. C'risto$'* cyt. Camm* 1::.* s.
185
s. 8 %ic' 1aosne 1ywoty(* &4CF :.<1PP:.* ss. 12:A152
s. 8, %$rawie cztery lata azjatyckiej wojny...(* 7 lutego* /4AI4 .82* s. < 722
s. 8, %znaczna cz0@> ludno@ci...(* 9kaczenko do /erii* 8 lutego* &4CF
:.<1PP:,* s. ,.
s. 8, %FD'rer nakaza od teraz ewakuacj0 uc'od3c"w...(* 1< marca* /4A/C
22P515* s. .,
s. 8. %ciaa obywateli Lwizku Cadzieckiego...(* ;zwernik do Iootowa*
&4CF :.<1PP:5* ss. 22A51
s. 8. 6b"z koncentracyjny ;tutt'o+* C&)4 ,:<.P1P1:
s. 8. %=iemcy nie stracili jeszcze nadziei...(* ;H49 7 ! 1.5
s. 8. %Iorale jest niskie...(* C&4LN 171<P,P.7* s. 2
8Q Oc'"s'c'(nie t"*7w
s. 82 %;t"jU 9eren wojskowy. )st0$ wzbroniony(* 4bakumow do /erii* 12
lutego* &4CF :.<1PP:,* ss. 5A
12
s. 82 27 Dywizja !iec'oty =#)D* C&)4 ,858<P1P,* s. .
s. 82 %kadzie si0 na dywanie brudny c'odnik* $o$lamiony ju1 krwi(*
;o1enicyn ^wyd. $ol. 1:7. !ary1* $rzekad Eerzy !omianowski QIic'a #aniowskiR_*
s. 1,.
s. 85 /atalion %FD'rerbegleit(* zeznanie Hansa Catten'ubera dla ;miersza*
%)ojennyje 4rc'iwy Casiji( nr
1*1::,* s. ,22
s. 87 %Iy@l0* 1e byoby bardzo interesujce...(* &4CF :.<1PP:,* s. 12
s. 87 %niezb0dne...(* ;talin do 9eddera i /ulla* 12 stycznia* =4 C& ,,.P?ntry
,<:P/oH
s. 87 %sabota1ystac' i terrorystac'(* 1 marca* &4CF :.<1PP:,* ss. 22A2:
s. 87 %kryminalny akt $olityki antyradzieckiej(* /ierie1kow* 1:8* s. ,5.
s. 88 %wreszcie oczy@cili@my z wroga...(* #azakowa* rozmowa* 5 listo$ada
1:::
s. 88 %kilku byo lojalnyc' wobec nas(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* ss. 7,A7.
s. 88 ;ierow jako doradca I/!* C&)4 ,:2P1P1<<* s. 1.,
s. 88 %ukraiskoAniemieckic' nacjonalistac'(* /4A/C 22P8* ss. 2A8
s. 8: %@ledztwo w s$rawie krewnyc' Cokossowskiego(* &4CF :.<1PP:.* s. 51
s. 8: %udawa Eacka ;mit'a...(* ,< marca* =4 C& ,,.P?ntry ,<:P/oH
s. 8: %Cadziecki ka$itan Iieamiedow...(* =4 C& ,,.P?ntry ,<:P/oH
s. 8: %o+icer"w i 1onierzy...(* )ok"w* zast0$ca dow"dcy jednostek =#)D
$rzy 1 Froncie /iaoruskim* C&)4 ,:2P1P1<<* s. <2
s. :< %na obszarze Lwizku Cadzieckiego...(* 4ntonow do Deane\a* =4 C&
,,.P?ntry ,<:P/oH
s. :< %tajne $iekarnie(* C&)4 ,8:1P1P1,
s. :< %Lacz $odejrzewa> obecno@>...(* C&)4 ,:2P1P1<<* s. 8<
s. :< Lagro1enie minowe* 1 marca* C&)4 ,:2P1P:7* s. 8
s. :< ;$ecjalnie tresowane $sy* C&)4 ,858<P1P1* s. 11.
s. :< %terroryst"w $rzekazanyc' do ;miersza(* 11 marca* &4CF :.<1PP:.
s. :1 %$ozostawione na tyac' $rzez wywiad niemiecki...(* C&)4 ,858<P1P1*
s. .8
s. :1 %niemieckiego o@rodka szkoleniowego dla sabota1yst"w...(* genera
$orucznik Eedunow* 1, lutego* C&)4 ,:<.P1P1:* s. ::
s. :1 %Kwa1ny i bystry sier1ant(* C&)4 ,8585P1P1
s. : %w niekt"ryc' jednostkac' ^=#)D_ wi0kszo@> o+icer"w...(* 18 lutego* 5,
Dywizja !iec'oty =#)D*
C&)4 ,8585P1P<* s. .:
s. : %;ytuacja ta s$rzyja licznym $rzy$adkom kradzie1y broni...(* C&)4
,858<P1P.
s. :, ;$ecjalne $rze$ustki dla rannyc'* C&)4 ,8585P1P<* s. ,1
s. :, 5 #or$us !ancerny &wardii* C&)4 ,:<.P1P1:
s. :, %Cadzieckie dow"dztwo wojskowe...(* /4A/C 22P1:5
s. :, %obywateli L;CC* kt"rzy $rzybyli na obszar !rus )sc'odnic'...(* , Front
/iaoruski* C&)4
,858<P1P,* s. 22
s. :, %9akie wy$adki jak ten nie s wcale odosobnione(* dokumenty
&rossmana* C&4LN171<P,P21* s. ,<
s. :, !i0ciu zabityc' i trzydziestu $i0ciu rannyc'* 8, $uk =#)D* C&)4
,8585P1P1* s. .2
s. :, Cokossowski i korek* dokumenty 4granienki* C&4LN 17PP17* s. ,1
s. :. %aby s+ormowa> ze wszystkic' =iemc"w...(* C&)4 ,:2P1P1<<* s. .7
s. :. 58 58< =iemc"w* 1< marca* &4CF :.<1PP:,* s. 7:
s. :. %=a ;yberi0* $ie$rzone ;zwabyU(* dokumenty 4granienki* C&4LN
17PP17* s. <
s. :. Gandarmeria* =4 C& ,,.P?ntry ,<:P/oH
s. :. %na$adli na internat zajmowany $rzez re$atriowane $olskie kobiety(*
C&)4 ,858<P1P,* s. 1<.
s. :2 %coraz $owszec'niejszym zjawiskiem staj si0 samob"jstwa...(* &4CF
:.<1PP:.* s. 88
s. :2 %akt niemoralno@ci(* C&)4 ,8585P1P5* s. ,5
s. :2 %=egatywne zjawiska w armii wyzwoleczej...(* ;ienjawskaja* <<<* s.
18.
s. :2 Kkrainki na robotac' $rzymusowyc'* C&)4A;4 1,8P1P5
s. :2 %) nocy . lutego...(* C&4;!N17P12P,1.
s. :7 %za$rzeday si0 =iemcom(* Nnoziemcow* s. <.
s. :7 %niemieckimi lalkami(* cyt. ;ienjawskaja* 1::2* s. 181
s. :7 %'onor i godno@> radzieckiej kobiety(* C4I6 ,7P527<P75 i ,7P527<P58
s. :7 ;ytuacja kobiet w 4rmii Czerwonej od 1:.. roku* C1ewska* rozmowa* 8
$a3dziernika <<1
s. :7 %?wa ;ztul...(* C&4;!N 17P12P,1.* ss. .<2
s. :8 .: 2<< radzieckic' obywateli* do 4leksandrowa* < lutego* C&4;!N
17P12P,<* s. ,5
s. :8 . miliony byyc' 1onierzy* C&4;!N 17P12P,1.
s. :8 %Eaki b0dzie ic' status`...(* C&4;!N 17P12P,1.* s. ,,
s. :: Nncydent o$olski* 7 marca* #4AFK* ?lM 18* t. 5
s. :: %;owiecka s$rawiedliwo@> $ostawia ic'...(* ;ol1enicyn ^wyd. $ol. 1:7.
!ary1_* s. 1,.
s. 1<< )e'rmac't i &iwi! C4I6 P175.:2P,78* ss. ,A,,
s. 1<< %)asowcy i inni cws$"lnicyd...(* )6)* N-* s. 128
s. 1<< %Gonierz z 6ra wykonywa wyrok...(* dokumenty &rossmana*
C&4LN171<P,P.7* s. 1
s. 1<< ;tra1nicy oboz"w jenieckic'* C&)4 ,:<.P1P1:* ss. 7.A72
s. 1<< %)szystkic' tego rodzaju wi03ni"w nale1y traktowa> jednakowo(* 5,
Dywizja !iec'oty =#)D*
C&)4 ,8585P1P<
s. 1<< %9owarzyszu $rzewodniczcy...(* ?ugene ;c'irinkine* ,1 li$ca* ;H49 7
! 18
s. 1<1 !rzywr"cenie $raw $ublicznyc'* )6)* N-* s. 151
s. 1<1 %9owarzysze 1onierzeU...(* C&4;!N 17P12P,1<* s. 1<
9Q P!&!r'e i pr'"c'7*#i n( O)r'e
s. 1< %kamie w0gielny(* Du++y* s. 187
s. 1<, !ukownik Iorgunow* )6)* NNN* s. 2
s. 1<, %;ukces tego natarcia...(* dokumenty &rossmana* C&4LN 171<P,P21* s.
,<
s. 1<, #rukenberg i Dywizja ;; %C'arlemagne(* /4AI4 I;gP18,V Fenet*
rozmowa* 1: maja 1:::
s. 1<, %)eiss to kamca* jak wszyscy generaowie(* /4AI4 I;gP:75* s. 57
s. 1<, %$owr"cia do niego w takim stanie* jakim...(* ?rickson* s. 2
s. 1<. %Cozkaz wymarszuU...(* #rockow ^wyd. $ol. 1::<_* s. ,,
s. 1<5 %) 1adnym wy$adku...(* /oldt* s. 81* z uwagami Freytaga Jon
Loring'oJena* wrzesie <<1
s. 1<5 Latoni0cie statku z zao$atrzeniem* meldunek z marca* /4A/C 22P515*
s. .8
s. 1<7 %Co@nie nie$okojco liczba wy$adk"w...(* meldunek* 1 kwietnia*
C4I6 ,7P527<P58* ss. 17A<
s. 1<8 %absolutnie niemo1liwe zatrzyma> $rzemoc(* C&4LN 17PP17* s. .
s. 1<8 %zbyt dumne(* C&4LN 17PP17* s. ,:
s. 1<8 %Iusiaam ust$i>(* #rockow ^wyd. $ol. 1::<_* s. 2,
s. 1<: %)isz0 tutaj* bo nie wierzyem w FD'rera(* ibidem* s. .1
s. 1<: -on LiJonius* ibidem* s. 5.
s. 11< %!taki @$iewaj. Cozwijaj si0...(* dokumenty 4granienki*
C&4LN17PP17* s. .
s. 11< 8ur -r(eit'! dokumenty 4granienki* C&4LN 17PP17* s. .1
s. 111 %z za$ewnieniami o ic' $rzyja3ni dla Cosjan(* C4I6 ,,P,7.P,,7* s.
128
s. 111 %Iorale cakowicie u$ado...(* C4I6 ,,P,7.P,,7* s. 1.
s. 11 %$rzy$adkami grabie1y $rzez niemieckic' 1onierzy...(* . marca* N+L
I4 17P* s. 1,<2
s. 11 wyroki @mierci* C4I6 ,5P572P,,:* s. 52
s. 11 %&enera $ukownik ;c'Brner...(* C4I6 ,5P572P,,5* s. 5<
s. 11, %karygodnej nieostro1no@ci...(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. 8
s. 11, %!oszed od$ocz>(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. :
s. 11, 7d3 metalu kawa1ek w3rwa1 dziur0 w z(iorniku... cyt. ;ienjawskaja* <<<* s.
,5
s. 11, %Kb"j inwentarza 1ywego...(* C&)4 ,8:1P1P,:1* ss. ,.2A,.5
s. 11. ?stoczycy i Kkraicy* dokumenty 6ddziau !olitycznego 1 4rmii*
C4I6 ,5P572P,,:
s. 112 %;y$ialnia bya bardzo elegancka...(* /4AI4 I;glP:75* s. ,:
s. 112 %niekom$etentnyc' i tc'"rzliwyc' generaac'( /4AI4 I;glP:75
s. 112 %Dora3ne sdy wojenne...(* . lutego* &4CF :.<1PP:.* s. 15,
s. 115 *P Fnteroffizier und E ;ann als DQecutionskommando+. If8 I4 ,2 s. 115
%t0$ili tc'"rzostwo i de+etyzm(* N+L Fa 5<<* s. 1.
s. 115 %=ajwy1szym obowizkiem dow"dc"w wszystkic' szczebli...(* 1,
marca* N+L I4 17P* ss. 1,<,1A
1,<,
s. 117 %9eraz to $an jest dow"dc &ru$y 4rmii c)isad...(* /4AI4 I;glP:75*
s. ,1
s. 117 %nie mieli nic zego do $owiedzenia...(* #4AFK* ?lM 18* t. 5
s. 117 %< $osterunk"w kontrolnyc' 1andarmerii $olowej...(* #4AFK* ?lM 18* t.
5 s E17 %s a$atyczni...(* 15
lutego* #4AFK* ?lM 18* t. 5
s. 117 6bserwatorzy artyleryjscy i $odwodne mosty $ontonowe* ;H49 7 !
15,
s. 118 !ogoski o niezadowoleniu w@r"d ludno@ci cywilnej* N+L Fa 1,8* ss. 12A
15
s. 118 %) caej wojnie...(* /4AI4 I;glP:75* s. 51 s. 118 Larekwirowanie
woz"w* /LH4 !r./r.Ce$.
514P.., s. 118 %r"wnoznaczne ze zbrodni wojenn(* 1 lutego* /LH4
!r./r.Ce$. 514P,8
s. 118 %zdegustowani zac'owaniem swoic' byyc' lokalnyc' $rzyw"dc"w(*
1. marca* meldunek do dr
=aumanna* N+L Fa 5<<* s. 1.
s. 11: %wie1e $owietrze na +roncie...(* /LH4 !r./r.Ce$. 514P15* &auleitung
Iark /randenburg* 1: marca s. 11: %.< <<< +anatycznyc' bojownik"w(* &uderian
^wyd. $ol. 1::1_* s. ,.1
s. 11: %bladej jak kreda twarzy...(* /4AI4 I;glP78.* s.
s. 11: %na 6drze wykorzystano ostatnie...(* ;c'warz* cyt. &osztony* s. :
s. 11: %zato$iony w my@lac'(* #em$ka* cyt. ibidem* s. :,
:Q ;ier<ne# Berlin
s. 1< %Eak"w nie wydostanie si0 z niewoli...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 72,
s. 1< %niezale1nie i dumnie(* &4CF :.<1PP:,* s. 75
s. 11 %zadowolony(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 72,* ,85
s. 11 %) toku o$racowywania $lanu o$eracji berliskiej...(* ibidem* s. 725
s. 11 %g"wny wysiek aliant"w...(* 1. $a3dziernika 1:..* =4 C& ,,.P?ntry
,<:P/oH
s. 11 ;$otkanie w daczy ;talina* maj 1:.* Laoga* ss. 1,A1:
s. 1 /unkier w Da'lem* dr ?ngel* rozmowa* FK 4rc'iJ* 8 $a3dziernika <<1
s. 1, %#to kontroluje =iemcy...(* cyt. C4I6 ,,P,25P28<.* ss. ,<A,1
s. 1, %=ie wt$i0* 1e jest on ^?isen'ower_ bardzo ciekaw osobowo@ci...(*
4lan
/rooke* s. 55: s. 1, &a?e a 7o! =oe! cyt. $rzez DaJida Claya Large\a w %Funeral
in /erlin(* s. ,22*
wM Cobert Cowley Qred.R* /#at If =owy Eork 1:::
s. 1, %Czy wobec wielkic' $ost0$"w radzieckiej o+ensywy...(* =4 C&
,,.P?ntry ,<:P/oH ,
s. 1, %Eego relacje z Iontym s trudne...(* 5 marca* 4lan /rooke* s. 55:
s. 1. /rak konsultacji ?isen'owera z 9edderem* =4 C& 18 EC; /oH 15
s. 12 %wa1ny z $unktu widzenia tak $olitycznego* jak i $syc'ologicznego...(*
?isen'ower ^wyd. $ol. 1::8_*
s. ,,5 s. 12 %nasze armie $"jd do $rzodu...(* 2 marca* dokumenty
C'urc'illa <P<:* &ilbert* s. 15.
s. 12 %kryminalnym w swej naturze dziaaniom...(* =4 C& ,,.P?ntry ,<:P/oH
* kores$ondencja
?isen'owera z 4ntonowem s. 15 %)iele w $ewnym sensie zawdzi0czali@my
Hitlerowi(* ?isen'ower ^wyd. $ol. 1::8_* s. ,5.
s. 15 %wycznie w s$rawac' czysto wojskowyc'(* ?isen'ower ^wyd. $ol.
1::8_* s. ,.1
s. 15 %sam w sobie nie jest ju1 tak bardzo wa1nym celem(* ?isen'ower do
Iars'alla* ,< marca* cyt.
ibidem* s. ,71
s. 17 %Front niemiecki na zac'odzie...(* caa rozmowa* Guk"w ^wyd. $ol.
1:7<_* ss. 72:A751
s. 18 %;talinowi $rzekazano angielski i rosyjski tekst de$eszy...(* =4 C&
,,.P?ntry ,<:P/oH
s. 1: %Czy wiecie* jak ukada si0...(* #oniew ^wyd. $ol. 1:58_* ss. 7:A8<
s. 1,< %) razie stawiania $rzez $rzeciwnika...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 75
s. 1,< %w najszybszym mo1liwym terminie...(* )6)* NNN* s. 57
s. 1,< %;tawka $racowaa w wielkim $o@$iec'u...(* ibidem* s. 5:
s. 1,< %dokadnie w$isuj si0(* ibidem
1=Q ;(&(r"l( >itler( i S't(? Gener(ln"
s. 1,1 %/rytyjczycy s w du1ej cz0@ci od$owiedzialni...(* 15 marca* #4AFK* ?lM
18* t. 5
s. 1, %Ee1eli takie $r"by by si0 $owiody...(* #4AFK* ?lM 18* t. 5
s. 1,, %z Hitlerem w@r"d ruin...(* &uderian ^wyd. $ol. 1::1_* s. ,.5
s. 1,, %jest najmniej od$owiedni osob w cayc' =iemczec'...(* /4AI4
I;glP:75* s. 78
s. 1,. %Hitler by tego dnia bardzo cic'y* ale...(* Klric' de Iaiziere* rozmowa*
: $a3dziernika 1:::
s. 1,. %)iele sym$atii...(* &uderian ^wyd. $ol. 1::1_* s. ,.1 s. 1,. %Dzisiaj
zamierzam $owiedzie> mu wszystko...(* Freytag Jon Loring'oJen* rozmowa* .
$a3dziernika 1:::
s. 1,. ;eine &erren! der F)#rer kommt'! /4AI4 I;glP:75* s. ::
s. 1,. %zimn* bez emocji(* /4AI4 I;glP:75* s. 1<7
s. 1,2 %Hitler robi si0 coraz bledszy i bledszy...(* Freytag Jon Loring'oJen*
rozmowa* . $a3dziernika 1:::
r. Celacje @wiadk"w tego wydarzenia r"1ni si0 w szczeg"ac'. !rzedstawiona
tutaj o$iera si0 na o$isac' $ozostawionyc' $rzez Jon Loring'oJena i &uderiana s.
1,2 %swoist mieszanin 'isterycznej energii i odr0twienia...(* Klric' de Iaiziere*
rozmowa* :
$a3dziernka 1:::
s. 1,2 %9en niski o+icer* zawsze w okularac'...(* /4AI4 I;glP:75* s. 7<
s. 1,5 %Iusimy zawsze $ozosta> $rzyjaci"mi...(* /4AI4 I;glP1<7
s. 1,5 %czowiek* kt"ry z czarnego $otra+i zrobi> biae(* dokumenty generaa
Henriciego* /4AI4
I;gP.,1
s. 1,5 %)ojna i tak dobiega koca...(* Freytag Jon Loring'oJen* rozmowa* .
$a3dziernika 1:::
s. 1,7 &itlerjun$e GueQ! /4AI4 I;glP:75* s. 72
s. 1,7 %nie darzyli si0 nawzajem zbyt wielkim szacunkiem(* /4AI4 I;glP:75*
s. 5
s. 1,7 %)ieczorem ?wa /raun wyjec'aa $ocigiem do /erlina(* &4CF
:.<1PP:7* ss. ,A.8
s. 1,7 %ze wzgl0d"w bez$ieczestwa(* N+L I4 17P* s. 1,<.
s. 1,7 %niebez$ieczne( i woscy robotnicy $rzymusowi* $atrz &ellately* ss.
,7A,8
s. 1,8 %ograniczenie mo1liwo@ci $rzetrwania narodu niemieckiego(* NI9* WNN*
ss. .,<A.,1
s. 1,8 %9ym razem otrzyma $an $isemn od$owied3...(* ;ereny* ss. .82A.85
s. 1,8 %6trzymuj0 meldunki* 1e...(* $rzesuc'anie ;$eera* maja* =4
7.<.<<11 ?)P2A1.2
s. 1,: %nie ryzykowa gow(* ;ereny* s. .:1 s. 1,: %nie wolno traci> nadziei na
ostateczne zwyci0stwo(*
$rzesuc'anie ;$eera* maja* =4 7.<.<<11 ?)P2A1.2
s. 1,: Nnstrukcja aborcyjna* N+L I4 17P* ss. 1,<.A1,<.,
s. 1.< ;$eer i #inzel* $rzesuc'anie ;$eera* maja* =4 7.<.<<11 ?)P2A1.2
s. 1.< %znakomitym $rzykadem $ruskiego o+icera(* /4AI4 I;glP:75* s. :
s. 1.< /ann kommt der %usseO! /4AI4 I;glP:75* s. 75
s. 1.1 %wesoa $rzeku$ka(* /4AI4 I;glP:75* s. 7 s. 1. >er ESS SSS ;ann@
Plan! N+L I4 ,<2
s. 1. %;$rawa wydawaa si0 oczywista...(* /4AI4 I;glP:75* s. 115
s. 1. %z doktorem( #atenbrunnerem* &4CF :.<1PP:7* ss. ,A.8
s. 1. #altenbrunner i kr"l $erski Dariusz* 12 marca /4A/* C 22P1,:.* s. 1:2
s. 1. %towarzyszami w cier$ieniu( 9illery* cyt. Camm* 1::.* s. 7
s. 1., %Gycie jest jak dzieci0ca koszulka...(* &ali* rozmowa* listo$ada 1:::
s. 1., $em)tlic#! cyt. Camm* 1::.* s. 7
s. 1., %szaleniec(* 9illery* cyt. ibidem* s. :
s. 1.2 %Caz jeszcze s$rzyjao nam 1onierskie szcz0@cie(* Laudan* cyt. ibidem*
s. 2
s. 1.2 %6+icerowie maj zwykle dwie odmienne o$inie...(* C4I6
,5P572P,,:* s. 5,
s. 1.2 %9eraz bycie o+icerem oznacza koysanie si0 tam i z $owrotem...(*
C4I6 ,5P572P,,:* s. 5,
11Q Pr'"-!t!w(nie c!<p )e -r(ce
s. 1.5 %6$eracja berliska...(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. :
s. 1.5 .<<< 1onierzy* ?rickson* s. .75
s. 1.5 1 <,< .:. wi03ni"w kryminalnyc' skierowanyc' do 4rmii Czerwonej z
agr"w* &4CF 1:1.P1P11.5*
s. 1
s. 1.7 !astwowy #omitet 6brony* dekret nr 7:. z : marca* &4CF
81,1P,8P,5* ss. ,.A,2
s. 1.7 %$siej @mierci dla $s"w(* Ierridale* s. 55
s. 1.7 %odku$ili swoje winy krwi(* ;ulc'aniszwili* rozmowa* 1 $a3dziernika
<<<
s. 1.7 %1onierzy* obywateli radzieckic'...(* C4I6 ,,P,7.P1:.* ss. 11A1,
s. 1.8 %#a1dego dnia $rzez okoo dwie godziny...(* C4I6 ,,P,7.P:,* s. 582
s. 1.8 %Czy $rawd jest...(* C4I6 ,,P,7.P:,* ss. 7<<A7<1
s. 1.8 %=a skutek zego nadzoru...(* C&)4 ,8585P1P<* s. 1
s. 1.8 %usuwanie c+iranekd $rzed $unktami kontrolnymi(* 7 kwietnia* C&)4
,:2P1P1<<* s. 17.
s. 1.8 %kontrol0 gotowo@ci bojowej(* C&)4 ,585<P1P15
s. 1.: %!odc'odzili do tego bardzo sce$tycznie...(* ;ienjawskaja* <<<* s. ,5
s. 1.: %Dzieje si0 tak z tego $owodu...(* C&)4 ,8585P1P<* s. 5
s. 1.: %Eeden bd i koniec z obiadkami(* ;ulc'aniszwili* rozmowa* 15 czerwca
<<1
s. 1.: %Gonierzu 4rmii CzerwonejU...(* )ert'* ss. :5.A:52
s. 12< %!atrz* jak =iemcy traktowali radzieckic' obywateli(* ?ugene
;c'irinkine* ,1 li$ca* ;H49 7 ! 18
s. 12< %) naszyc' 1onierzac' rosa wtedy zo@>...(* &ali* rozmowa*
listo$ada 1:::
s. 12< %Kmie@cili nas w obozie...(* C4I6 ,5P572P57* ss. 57A58
s. 12< %rac'unek zemsty(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. .
s. 121 %) naszej kantynie namalowano du1ymi literami 'aso... #azakowa*
rozmowa* 5 listo$ada 1:::
s. 121 4naliza tre@ci list"w* &ali* rozmowa* listo$ada 1:::
s. 121 %Do u1ycia tylko na osobisty rozkaz FD'rera(* #4AFK* ?lM 18* t. 5
s. 121 /ro c'emiczna* C&)4 ,8:1P1P,8.* s. 1:
s. 121 %broni ostatniej szansy(* DonoJan do sekretarza stanu* 1 kwietnia* =4
7.<.<<11 ?)P.A1.2
s. 12 %o$towali za atakiem c'emicznym(* $rzesuc'anie ;$eera* maja* =4
7.<.<<11 ?)P2A1.2
s. 12 ;zkolenia z bojowego wykorzystania Panzerfaust6w! /ielajew* rozmowa*
: li$ca <<<
1$Q Oc'e#iw(nie n( s't<r&
s. 12, %)czoraj Jon 9i$$elskirc'...(* major Eu'linADann+el* . kwietnia* #4AFK*
?lM 18* t. 5 s. 12. %#a1dy bolszewik* ka1dy 4nglik* ka1dy 4merykanin...(* meldunek*
: kwiecie* ;H49 7 ! 1<
s. 12. %#a1dy m01czyzna* kt"ry znajduje si0...(* meldunek* : kwietnia* ;H49
7 !1<
s. 12. %Lnamy $lany $rzeciwnika...(* sekretarz stanu dr =aumann* /4AI4
CH 1:PW-P:a* s. :.
s. 122 %tylko A wycznie A $ro$agandowy(* =4 C& 5< 6I&K;* ;tack ,:<
.1P7P2A5 4P;.
s. 122 %Iy =iemcy nie jeste@my wcale narodem $artyzant"w...(* relacja
anonimowa* s. 15
s. 125 %)ierzymy w zwyci0stwoU(* #leine i ;tim$el* s. :
s. 125 &eil &itler'! meldunek /iura e* 1 kwiecie* ;H49 7 ! 18
s. 125 %my@li o mo1liwo@ci ataku na /erlin...(* Haider* =4 C& ,,8 Is !A1,5
s. 127 %9akic' dzieci nie ma ju1 w /erlinie(* /4AI4 I;glP:75
s. 127 %?wakuacja jest doskonale organizowana $rzez dow"dc0 ;;...(*
$ukownik w st. s$ocz. Hans Ce+ior* /4AI4 I;glP:75
s. 127 %taka kr"tkowzroczno@>* biurokracja i...(* $ukownik w st. s$ocz. Hans
Ce+ior* /4AI4 I;glP:75
s. 128 ;uttis! $ukownik w st. s$ocz. Hans Ce+ior* /4AI4 I;glP:75
s. 128 %$oczucie obowizku(* =4 C& ,,8 Is !A1,5
s. 128 %arcydzieem niemieckiej biurokracji(* /4AI4 I;glP:75* s. ,
s. 12: -r(eitsunlust! C&)4A;4 1,57P1P18
s. 12: %Ci szalecy w /erlinie...(* /4AI4 I;glP:75* s. 12
s. 12: %: 4rmia broni 6dry...(* /4AI4 I;glP:75* s. 12
s. 12: %FD'rer $owiedzia kiedy@* 1e ka1da matka...(* $rzem"wienie
&oebbelsa* < lutego* /4A/C 22P:15* s.
:1
s. 12: ?ric' ;c'midtke* rozmowa* 12 li$ca <<<
s. 15< %!rzysi0gam wierno@> i $osuszestwo...(* N+L I4 .82* s. <722
s. 15< %odczytuj telegramy CooseJelta i C'urc'illa...( i %=a szczytac' wadzy
$anuje atmos+era...(* #4A
FK* ?lM 18* t. 5
s. 151 %Iy@laem* 1e @ni0...(* /aumgart* cyt. Camm* 1::.* s. 52
s. 151 Volks#and$ranate .2* ;H49 7 ! 1<
s. 15 %bystrymi* mdrymi oczami(* /4AI4 I;glP:75* s. 1<<
s. 15 &enera /ujniczenko* FrB'lic'* s. 25
s. 15 %le$szyc' cel"w(* /4AI4 I;glP:75* s. 1<< i /4AI4 =2,P75* s. 17
s. 15, << Dywizja !iec'oty* =.I. Camaniczew* Iz op3ta pierie$rupirowki armiji
pri pod$otowkie
(ierlinskoj opieracji! %)NG( nr 8*1:7:
s. 15, %dojd do /erlina...(* #oczkow* s. 7
s. 15, %=iekt"rzy dezerterzy zabierali nawet...(.* 7 kwietnia* C&)4
,8585P1P1* s. .<
s. 15, ,22 dezerter"w* C&)4 ,8:1P1P1<* s. 2<
s. 15, %=a tyac'...(* C&)4 ,:2P1P1<<* s. 18.
s. 15, %zaledwie $oowa bya w stanie...(* /eria do ;talina* &4CF :.<1PP:2* ss.
2,A58
s. 15. Iaruderzy niemieccy* 11 kwietnia* C&)4 ,:2P1P1,<* s. .<
s. 15. %Drodzy 9ato* Iamo...(* cyt. ;zindel Qred.R* ss. 128A12:
s. 15. %zbyt wolno idziemy do $rzodu...(* C4I6 ,,P,7.P:* s. ,,1
s. 152 %#omsomolec(* C4I6 ,5P572P..<* ss. 5A8
s. 152 %wszyscy komuni@ci musz stanowczo...(* C4I6 ,,P,7.P:,* s. 52
s. 152 !uki artylerii* C4I6 ,,P,7.P:,* s. 52
s. 152 %ewakuowano lokaln ludno@>...(* C4I6 ,,P,7.P:,* s. 5:2
s. 152 %stert0 gruzu(* Nnoziemcow* s. 1:5
s. 152 %=iemieccy 1onierze okr1eni w #r"lewcu...(* C&)4 ,858<P1P,* s. 58
s. 152 %Dziaania lotnictwa...(* Nnoziemcow* s. 1:5
s. 155 %/ismarck z brzu...(* ibidem* s. <1
s. 155 ;tatek sz$italny 7o3a! Du++y* s. :1
s. 155 %) rejonie : 4rmii...(/4AI4 CH 1:PW-P:a* s. :7
s. 155 %FD'rer s$odziewa si0...(* /4AI4 CH 1:PW-P:a* s. <7
s. 155 %$rzeczucia FD'rera m"wi...(* /4AI4 CH 1:PW-P:a* s. 1
s. 157 %#oncert $rzeni"s nas do innego @wiata(* /elow* s. .<:
s. 157 Hitlerjugend i ka$suki cyjanku* ;ereny* s. 2<7
s. 157 %Cozkaz dzienny(* /4AI4 CH 1:PW-P:b* s. ,.
s. 157 %=a twarzac' ludzi wida> byo $rzera1enie...(* ;ienjawskaja* <<<* s. 72
1,Q A&er"#(nie n() @(?+
s. 158 %o$tymi@ci ucz si0 angielskiego* a $esymi@ci rosyjskiego(*
$rzec'wycony list )illi #leina do starszego szeregowca Hansa &erla* cyt. ?renburg*
%#rasnaja Lwiezda( z 2 listo$ada 1:..
s. 158 %=iemcy $rzegray co $rawda wojn0* ale wci1 mog...(* $rzesuc'anie
Jon !a$ena* =4 7.<.<<11
?)P.A..2
s. 15: %Co teraz zamierzasz zrobi> 4leH`(* /oiling* cyt. Cyan* s. :
s. 15: %/olszewicy $od )iedniem...(* &4CF :.<1PP:7* ss. ,A.8
s. 15: Iasakry w rejonie Li$ska* meldunek ka$itana Claude\a Ierry\ego* 8
kwietnia* ;H49 8 !
s. 17< %=a $odstawie naszyc' ustale...(* meldunek* 8 marca* =4 7.<.<<11
?)P,A8.2
s. 17< "o speedin$! no lootin$! no fraternizin$! ;H49 8 ! 7
s. 17< .peration Plunder! ?lliott* ss. 11*12 i 1.,
s. 171 %Ionty traktowa $roblem grabie1y bardzo $owa1nie(* relacja
anonimowa* ,< grudnia <<<
s. 171 %w walce na @mier> i 1ycie o demokracj0 i wolno@>...(* ?lliott* s. 1
s. 171 %4merykascy czogi@ci robi sobie wycieczki...(* %#rasnaja Lwiezda( z
11 kwietnia* s. ,
s. 171 %dokonuj $odboju z kamerami(* =4 7.<.<<11 ?)P.A1,.2
s. 17 %do$rowadzi> do u$orzdkowanego i s$okojnego $rzekazania
wadzy...(* =4 7.<.<<11 ?)P,A7.2
s. 17, %nie ma 1adnego dowodu... =4 7.< <<11 ?)P.A,.2
s. 17, %!rzesuc'ania niekt"ryc' niemieckic' genera"w i wy1szyc'
o+icer"w...(* meldunek* 1< kwietnia* ;H49 7 ! 1<
s. 17. >eutsc#land! dein Le(ensraum...+! #ardor++ ^wyd. $ol. 1::_* s. 175
s. 17. :#watit'! %#rasnaja Lwiezda( z 11 kwietnia* s. ,
s. 17. %nie $ozostaj oboj0tni na kom$lementy niemieckic' kobiet( i
%$olitycznie szkodliw(* $atrz Leonid
Cieszyn* Aowariszcz Dren(ur$ uproszczajet! %=owoje )riemia( nr 8*1::.
s. 172 %obiecujc immunitet zwykym ludziom...(* ?renburg* ss. 175A177
s. 172 Aowarz3sz Dren(ur$ z(3tnio wsz3stko upraszcza (Aowariszcz Dren(ur$
uproszczajet %!rawda( z 1.
kwietniaR
s. 172 %by> mo1e $aska 1ona j dostanie* ale z $ewno@ci nie moja(*
4bakumow do ;talina* : marca* cyt.
Cieszyn* %=owoje )riemia( nr 8* 1::.
s. 175 %$owinni@my by> bezwzgl0dni w stosunku do =iemc"w...(* C4I6
,,P,7.P:* ss. ,5<A,51
s. 175 %=ajbardziej zaskoczyo mnie...(* Biwajapamiat\* ;ojuz )ietieranow
Gurnalistiki* s. ..7
s. 175 %)skutek szybkic' $ost0$"w aliant"w...(* &4CF :.<1PP:2* ss. ,1A,2V
;ierow do /erii* 1: kwietnia* &4CF :.<1PP:2* s. :1
s. 175 ., <<< $olskic' 1onierzy z &uag"w* &4CF 1:1.P1P11.5
s. 175 / Si(ir ili w-rmju! 4ndrzej Cey* cyt. &er'ard &nauck* wM /ie die &orden
>sc#in$is K#ans! %Die )elt( z 8 maja <<1* s ,1
s. 177 %nieokrzesanego i niezorganizowanego(* der Katastrop#en$eneral!
zeznanie generaa Jon 6riola z
WNNN #or$usu* 8 kwietnia* /iuro e* 1 kwietnia* ;H49 7!18
s. 177 %Lostanie $an moim sze+em sztabu(* Ceic''elm* rozmowa* 2
$a3dziernika 1:::
s. 17: %wzdu1 autostrady Hanower A Iagdeburg(* nie$ublikowany dziennik
!etera Cettic'a* dow"dcy batalionu Dywizji %;c'arn'orst( 1 4rmiiV dokumenty
Ceic''elma s. 17: %nie b0dzie 1adnej innej mo1liwo@ci* jak tylko si0 $odda>(*
Ceic''elm* rozmowa* 2 $a3dziernika
1:::V Humboldt* rozmowa* 11 $a3dziernika 1:::
s. 17: %: 4rmia zaj0a )ittenberg0...(* meldunek dzienny ;H4?F dotyczcy
o$eracji wojsk alianckic'* ;H49 8 ! 1:
s. 17: %$rzyszy $odzia =iemiec nie w$ywa...(* ?isen'ower ^wyd. $ol.
1::8_* s. ,,5
s. 18< %)ielu o+icer"w i 1onierzy...(* Klric' de Iaiziere* rozmowa* :
$a3dziemika 1:::
s. 18< %;kd taki rozkaz* do diaba`(* cyt. Cyan* s. 51
s. 18<*;ein F)#rer' )inszuj0U...(* 9reJorACo$er* ss. 8:A:<
s. 181 %) tym momencie* gdy los usun z $owierzc'ni ziemi...(* /4AI4 CH
1:PW-P:b* s. ,.
s. 181 %jak na okr0cie(* Loewe* rozmowa* : $a3dziernika 1:::
s. 181 %)raz z nim...(* #ardor++ ^wyd. $ol. 1::_* s. 175
13Q W pr'e))'ie. ?itw"
s. 18 ;iy radzieckie liczyy og"em *2 miliona 1onierzy* Sowietskaja
wojennaja encik1opiedia! 1.1*
Ioskwa 1::<* s. ,8,
s. 18 6debranie odznacze < Dywizji &renadier"w !ancernyc'* )6 )* NNN*
s. 7
s. 18 %!rzez ca noc...(* ). Iakarewski* PV@ja motoriziennaja (ri$ada
w(ierlinskoj opieracji! %)NG( nr .*
1:75
s. 18, %Czonkowie #omsomou...(* C4I6 ,5P572P..<* s. 75
s. 18, %=ie ma lito@ci. #to zasia wiatr...(* C4I6 ,,P,7.P:* s. .<
s. 18, %nadaway meldunki otwartym tekstem...(* C4I6 ,5P572P..<* s. 1:
s. 18, /rak zezwolenia na wykorzystanie @rodk"w czno@ci bez$rzewodowej*
C&)4 ,8:1P1P15<
s. 18, %moralnie lub $olitycznie nie$ewnyc'(* C4I6 ,,P,7.P:,* s. .2.
s. 18, )y$owiedzi $rzeciwko koc'ozom* C4I6 ,,P,7.P:* s. ,1.
s. 18, Cozkaz Heinriciego* /4AI4 CH 1: W-P:b* s. .
s. 18, %)ielu c'ciao tylko odnie@> rany...(* #ertz* rozmowa* 11 $a3dziernika
1:::
s. 18. %=awet sobie nie wyobra1asz...(* C4I6* ,5P572P,,5* s. 27
s. 18. %90 lini0 obrony musimy utrzyma>...(* C4I6* ,,P,7.P:,* s. .11
s. 18. %byo cic'o jak zawsze $rzed burz(* )ust* rozmowa* 1< $a3dziernika
1:::
s. 182 %$odszytyc' tc'"rzem(* N+L I4 17P* s. 1:.:
s. 182 %#lucze do miasta...(* )siewood )iszniewski* C&4LN 1<,8P1P18<.
s. 185 Nn+ormacje $rasy zac'odniej o rzekomym dotarciu jednostek
amerykaskic' do /erlina* 94;;* $atrz
%!rawda( z 2 kwietnia s. 185 %innyc' s$raw...(* =4 C& ,,.P?ntry ,<:P/oH
s. 185 %=iekt"rzy $rzykrywali $aszczami latarki...(* #oczkow* s. 7
s. 185 %!ozdrowienia z +rontu...(* $od$orucznik su1by zdrowia 4bdul 4ziz
/abac'anow* wM ;ojuz
)ietieranow Gurnalistiki* s. .:1
s. 187 %Lam$a sztormowa odgonia ciemno@>...(* ;ienjawskaja* 1::2* s. 181
s. 187 %zam0czonej $rzez =iemc"w na @mier>(* C4I6 ,,P,7.P:* s. ,1.
s. 18: %)kr"tce wr"cimy ju1 do domu...(* C4I6 ,5P572P..<* s. 15
s. 18: %skoncentrowano tu ogromne siy(* &ali* rozmowa* listo$ada 1:::
s. 18: %6strzegli@my wszystkic' $iec'ociarzy...(* ;ulc'aniszwili* rozmowa* 1
$a3dziernika <<<
15Q B<#7w n( Reitwein Sp<r
s. 1:< !rzybycie Gukowa ze swoj @wit* Iierie1ko* rozmowa* 1< listo$ada
1:::
s. 1:< %)skaz"wki zegara...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 778
s. 1:1 %6gromny grzmot...(* #oczkow* s. 7,
s. 1:1 -larm' Sofort Stellun$ (ezie#en! Camm* 1::.* s. ,,
s. 1:1 %w cigu kilku sekund...(* )agner* cyt. ibidem* s. <<
s. 1: %) $olu widzenia ujrzaem...(* #leine i ;tim$el* s. ,:
s. 1: %$once zabudowania gos$odarstw rolnyc'...(* Camm* 1::.* s. <<
s. 1: %Eezu C'rysteU...(* /aumgart* cyt. ibidem* s. 57
s. 1: %bawic razem z o+icerami(* ;; #riegsberic'terstatter Heinz Heering*
/4AI4 I;gP,..8* s. 5
s. 1: %Gonierzy tyc' dow"dztwo $o@wi0cio...(* ;;A6bersturm+D'rer Helmut
;c'warz* cyt. Camm* 1::.* s.
17<
s. 1: %)ydawao si0* 1e nie $ozostaa tam...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 778
s. 1:, %=a caej linii 'oryzontu zrobio si0...(* list* !iotr Iitro+anowicz
;iebielow*
/rygada ;a$er"w* 15 kwietnia* cyt. ;zindel Qred.R* s. 15<
s. 1:, %wiato byo tak o@le$iajce...(* ;ulc'aniszwili* rozmowa* 1
$a3dziernika <<<
s. 1:, %$owi0kszajc dodatkowo straty(* C4I6* ,,P,7.P:* ss. 27A28
s. 1:. %$enej gotowo@ci bojowej(* dziennik ;c'rBdera* cyt. Camm* 1::.* s. 177
s. 1:2 %=ie docenili@cie wroga...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 781
s. 1:5 %Eego wyjtkowa odwaga...(* /4AI4 CH 1:PW-P.* s. ,5
s. 1:7 %$rzytumiony i stay...(* /4AI4 I;glP:75* s. 17
s. 1:7 %kobiety i dziewcz0ta stay...(* /oldt* ss. 1<8A1<:
s. 1:8 %nie $olem bitwy* ale $rawdziw rze3ni(* Harald 4rndt* cyt. Camm*
1::.* s. 7<
s. 1:8 %Cuszyli@my $rzed siebie...(* ;iebielow* wM ;zindel Qred.R* s. 15<
s. 1:8 %bya $okryta ciaami 1onierzy Hitlera...(* #oczkow* s. 7,
s. 1:: %zej organizacji dziaa bojowyc'(* C4I6 ,,P,7.P:* ss. 7A,<
s. << %w niekt"ryc' $ukac' ewakuacja rannyc'...(* C4I6 ,,P,7.P:* ss.
,1A,
s. << %staway si0 coraz cz0stsze(* C4I6 ,,P,7.P:. s. ,1
s. << %Eak du1o za$aek s$alono`(* ;ienjawskaja* <<<* s. 7
s. <1 %/yem bardzo rozczarowany...(* /4AI4 I;gP1<:5
s. <1 %/erlina w sz"stym dniu o$eracji(* )6)* s. 7<
s. <1 %Czy macie $ewno@>...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* ss. 781A78
s. < %=awet wtedy* gdy zostaem ranny...(* C4I6 ,,P,7.P1:.* ss. .7A.8
s. < %/"g wojny s$rawuje si0 dzisiaj jak nigdy(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. ,
s. < %) gniazdo +aszystowskiej bestii A 6gniaU...(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. ,.
s. < !unkt obserwacyjny 1, 4rmii* #oniew ^wyd. $ol. 1:58_* s. :
s. <, %Oodzie desantowe znalazy si0...(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. ,2
s. <, %=ie mieli@my nawet gdzie si0 ukry>...(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. ,,
s. <, =wanl =ie strzelajU !oddajemy si0U(* C4I6 ,5P572P,,5* ss. 5* 22A25
s. <. %niedo$uszczalnie wolnym(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. 2<
s. <. %K Gukowa jest na razie ci01ko...(* C4I6 C&)P7<2<<P* ss. 1.2A1.:
s. <. %^4nion"w_ $owiedzia* 1e...(* =4 C& ,,.P?ntry ,<:P/oH
16Q Seel!w i Sprew(
s. <5 %=osi dugi $aszcz i cza$k0...(* ;ulc'aniszwili* rozmowa* 1
$a3dziernika <<1
s. <5 %bardzo niekulturalnej(* ?rickson* s. 25:
s. <5 %w o$inii dow"dc"w jednostek $iec'oty...(* C4I6 ,,P,7.P:* s. ,22
s. <7 %Lnowu nas* $iec'ot0* wystryc'ni0to na dudka...(* 9illery* cyt. Camm*
1::.* s. ,2
s. <7 %kom$letnie zaamanego...(* /4AI4 I;gP1<:5* s. .
s. <8 %9o dow"dca mojej artylerii...(* /4AI4 I;gP1<5* s. 2
s. <8 4taki na $rze$rawy na 6drze* C&)4 ,:2P1P1,<* s. 2:
s. <8 ;amob"jcze ataki $ilot"w niemieckic'* =4 7.<.<<11 ?)P.A..2
s. <8 Dywizjon %Leonidas(* Q.PNN.P#& <<R* /4AI4 I;gP..:* ss. 1A..
s. <: %je1eli =iemcy nie byli w stanie...(* C4I6 ,5P572P1.:* s. 28
s. <: %Eak zamierzacie z niej strzela>`U...(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. 25
s. 1< %Guk"w wci1 $rzeamuje obron0...(* #oniew ^wyd. $ol. 1:58_* s. 1<5
s. 1< %Gadne miasto niemieckie...(* /4AI4 CH 1:PW-P:b* s.1,1
s. 11 %wycznie niezatrudnionym...(* /LH4 !r. /r. Ce$. 514P..,
s. 11 ;traty Dywizji %=ordland(* /4AI4 CH 1:PW-P:* s. 5
s. 1, %Dzisiaj wszystko si0 rozstrzygnie(* /4AI4 CH 1:PW-P:* s. 5.
s. 1, Canny 1onierz $od Hermersdor+* #leine i ;tim$el* s. ,2
s. 1, %.5 radzieckic' czogac'(* %Der 4ngri++* nr :* < kwietnia ,:.
s. 1. %N to jest ta armia...(* #leine i ;tim$el* ss. ,2A,5
s. 1. %w miejscowo@ci &usow...(* C4I6 ,,P,7.P:* s. ,25
s. 12 %w takim wy$adku obrona stolicy...(* /4AI4 I;glP:75* s. 18
s. 12 %/erlin sta si0 w $raktyce miastem otwartym(* $rzesuc'anie ;$eera*
maja* =4 7.<.<<11 ?)P2A
1.2
s. 12 %$o@wi0cenie dzieci dla ju1 straconej s$rawy(* /4AI4 I;gP1<:5* s. 5
s. 12 %Cosjanie jedz nasz kolacj0(* Iartin #leint* cyt. Camm* 1::.* s. :5
s. 15 >er Iwan kommt'! ibidem* s. :5
s. 15 ?gzekucje w rejonie #ostrzyna* )ut'* rozmowa* 1< $a3dziernika 1:::
s. 15 %na skutek rozkazu odwrotu w kierunku ;zlezwikaAHolsztynu w celu
odtworzenia gotowo@ci bojowej(* /4AI4 I;gP,..8* s. 5
s. 17 ;aalbron do burmistrza )oltersdor+u* /LH4 !r. /r. Ce$. 514P..,
s. 17 %9rzeba b0dzie zaczyna> o$eracj0...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 75<
18Q Ost(tnie <r!)'in" CD1rer(
s. 18 %z najgor0tszymi 1yczeniami(* C&)4A;4 1,22P.P11* s. 2.
s. 1: %!o raz $ierwszy dobrowolnie suc'ajc mowy &oebbelsa...(* #ardor++
^wyd. $ol. 1::_* s. 177
s. 1: %rozczarowany tc'"rzostwem &onnga...(* $rzesuc'anie ;$eera*
maja* =4 7.<.<<11 ?)P2A1.2
s. < %9o dzie urodzin FD'rera...(* &4CF :.<1PP:7* ss. ,A.8
s. < %9o byo straszne...(* 9raudl Eunge* cyt. ;ereny* s. 21
s. 1 ?wa /raun i dr ;tum$+egger* dziennik /ormanna* &4CF :.<1PP:7* ss.
,A.8
s. 1 %na$rawd0 odra1ajcy c'wyt(* list z 1: kwietnia* cyt. &un* s. .7
s. 1 %utrzyma> swoj legend0 w sercac' =iemc"w...(* dokumenty /randta*
=4 C& ,1:PPW?,11<<
s. %/ya zawsze bez zarzutu...(* /elow* ss. .<7A.<8
s. %;yc'a> ju1 dziaa na +roncie...(* list do Herty 6stermayr* cyt. &un* s.
2
s. %=agle zobaczyli@my na o$alonyc' i osmalonyc' ruinac' kwitnce
lilie...(* $itek* < kwietnia* relacja anonimowa* s. :
s. , %artyleria dalekiego zasi0gu...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 782
s. , %'istoryczne zadanieM dotrze> jako $ierwsi do /erlina...(* C4I6
,,P,<7P1:,* s. 88
s. . %9owarzyszu Cybako...(* C4I6 ,5P71P,2:* s. ,2V Lukow ^wyd. $ol.
1:7<_* s. 782
s. . ;ygnay roz$oznawcze na wy$adek s$otkania z wojskami
sojuszniczymi* C4I6 1,aP5.P,8* ss.
1.A12
s. . %6sobi@cie do rk towarzyszy Cybaki i Leluszenki...(* cyt. ?rickson* s.
278
s. . -uffan$linien! /4AI4 CH 1:PW-P.* s. 11:
s. . %/yo ju1 wtedy jasne dla nas...(* /4AI4 I;glP:75* s. 18
s. 2 %)tedy czogi zacz0y ostrzeliwa> korony drzew...(* Camm* 1::.* s. :5
s. 2 %9eraz na nic' $ora(* ibidem* s. :7
s. 5 %Nm bardziej zbli1amy si0 do /erlina...(* dokumenty &rossmana*
C&4LN171<P,P21* s. .<
s. 5 %g"wnie $rzez o+icer"w i 1onierzy $uk"w czog"w i artylerii...(*
C4I6 ,,P,7.P:* s. .7
s. 7 %9o wszystko nie miao najmniejszego sensu(* )ut'* rozmowa* 1<
$a3dziernika 1:::
s. 7 ,< /rygada 4rtylerii &wardii* #oczkow* s. 77
s. 7 %=ast0$nego dnia $owr"cili...(* C4I6 ,,P,7.P:,* s. 7
s. 7 %dodawali c'emicznyc'* trujcyc' substancji do studni i rzek(* C&)4
,8:1P1P12* s. 8:
s. 7 %skierowana zostaa(* /4AI4 I;glP:75* s. <
s. 8 wya$a> dezerter"w* dokona> egzekucji...\* C4I6 ,,P,7.P:,* s. .1
19Q Uciec'#( 0Z*!t"c1 B(E(nt7w2
s. : %1aden m01czyzna zdolny do noszenia broni...(* /4AI4 I;glP:75* s. 17
s. : %czonk"w )erwol+u w /erlinie i /randenburgu(* . kwietnia* =4 C&
5< 6I&K;* ;tack ,:<
.1P7P2A5 4P;.
s. ,< %Co si0 dzieje`...(* zeznanie &Dnsc'a* cyt. /iezymienski* ss. 8A:
s. ,< %Dla szczura &oebbelsa(* C4I6 ,,P,7.P:* s. 22V Guk"w* s. 7:1
s. ,< %boga wojny(* #.I. ;imonow* =otatnik nr 8* C&4LN181.P.P7
s. ,< 1*8 miliona $ocisk"w* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 788
s. ,< %$iwniczne $lemi0(* relacja anonimowa* ss. 1,A15
s. ,1 >u 7eneralO! #ertz* rozmowa. 1< $a3dziernika 1:::
s. ,1 Dywizja %;c'arn'orst(* dziennik wojenny Cettic'aV dokumenty
Ceic''elma s. , %bardzo ze $rzeczucia(* Lorenz* cyt. Camm* 1::.* s. :8
s. , %)idz0* 1e wszyscy wr"cili@cie bez$iecznie(* 9illery* cyt. ibidem* s. .<
s. , %L $owodu waszyc' sabyc' $ost0$"w...(* 1 kwietnia* C4I6
,,P,7.P:* ss. ,2:A,5<
s. ,. %trzec' batalion"w i kilku czog"w(* /4AI4 I;glP:75* s. 1.,
s. ,2 %6brona /erlina jest sabo zorganizowana...(* C4I6 ::P17<22P.* s. ,<2
s. ,2 %dzie i noc(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 787
s. ,2 %brudn i bagnist niewielk rzeczk0(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. 55
s. ,5 %Cadzieckie $ociski wybuc'ay...(* )allin* cyt. Camm* 1::.* s. ::
s. ,7 Cozkaz #oniewa dla 8 4rmii* Ouczinski* "a ierlin'! %)NL( nr 2*1:52
s. ,7 %byli cakowicie zaskoczeni...(* =4 C& ,,8* !A1,5* s. .:
s. ,7 %jak @nieg w @rodku lata(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. 78
s. ,8 %6koo $itej $o $oudniu $ojawi si0 $ierwszy radziecki 1onierz...(*
Cocolle* 1:2.* s. 87
s. ,8 %dr1ay ze strac'u(* Cut' ;c'warz* cyt. Camm* 1::.* s. :
s. ,: =iemieccy maruderzy ze )zg"rz ;eelow* C&)4 ,:2P1P1,<* s. 5:
s. ,: % kwietnia kuc'arka 4rmii Czerwonej...(* C&)4 ,:2P1P1,<* s. 72
s. ,: %wszystko ton0o w kwiatac'...(* dokumenty &rossmana* C&4LN
171<P,P21* s. ,:
s. .< %Gadna nie rozmawiaa o tym(* relacja anonimowa* s. 1
s. . %Feldmarszaek #eitel otrzyma rozkaz...(* wyjtki z notatek generaa
Eoda* C4I6 ,,P,25P28<.*
ss. <1A<, ,:5
s. . %jego c'oroba $syc'iczna bya rodzajem...(* Klric' de Iaiziere* s. 1<5 i
rozmowa* : $a3dziernika
1:::
s. . %;traty nigdy nie mog by> zbyt wielkie...(* cyt. 9reJorACo$er* s. 52
s. . %$rominenci re1imu 'itlerowskiego...(* =4 7.<.<<11 ?)P,A.2
s. ., %) ;zwajcarii jest kilka sz$itali...(* =4 C& 2: 7.<.<<11 ?)P.A5.2
s. ., %$ene byy za$as"w(* Freytag Jon Loring'oJen* rozmowa* .
$a3dziernika 1:::
s. ., %) bunkrze dawaa si0 odczu> atmos+era roz$adu...(* Klric' de
Iaiziere* rozmowa* : $a3dziernika
1:::
s. .. =oc kwietnia* /elow* s. .11V 9raudl Eunge* wywiad telewizyjny s. ..
%!rze$raszam* 1e list...(* list z kwietnia* re$rodukcja oryginau* &un* s. 175
1:Q B!&?(r)!w(ne &i(st!
s. .2 %tej bitwie znaczenie og"lnoeuro$ejskie(* dziennik K++z. Heinric' -.* ,
kwietnia* /L&A;
s. .2 Dziaa obl0znicze* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 788
s. .5 %Dezercja staa si0 zjawiskiem niemal naturalnym...(* relacja
anonimowa* s. .
s. .7 %$oczucie rzeczywistej kl0ski i roz$adu(* /eier* rozmowa* :
$a3dziernika <<1
s. .7 %$oddali si0 wewn0trznym im$ulsom...(* #ronika* ss. :8A::
s. .7 %N za co byo umiera>(* !eterso'n* rozmowa* : li$ca <<<
s. .7 !ogoski o aresztowaniu Iodela* =4 7.<.<<11 ?)P.A..2
s. .8 -NN Larzd* C4I6 ,,P,7.P:,* s. .1, i s. .1:
s. .8 %!oniewa1 re1im +aszystowski obawia si0 kary za swoje czyny...(*
C4I6 ,,P,7.P:,* s. .1.
s. .: %listu od mieszkac"w Friedric's'a+en do garnizonu /erlina...(* C4I6
,,P,7.P:,* s. .12
s. .: %znakomity sier1ant* ale w 1adnym wy$adku nie nadaje si0 na
+eldmarszaka(* Ceic''elm* rozmowa*
2 $a3dziernika 1:::V Humboldt* rozmowa* 11 $a3dziernika 1:::
s. .: %grabarzem niemieckiej armii(* =4 7.<.<<11 ?)P.A1<.2
s. 2< Soldaten der -rmee /enck'! /4AI4 I;glP:75* s. 8
s. 2< %FD'rer wyda z /erlina rozkazy...(* =4 7.<.<<11 ?)P.A..2
s. 2< %Dlatego te1 $rzygotowali@my nasze wasne rozkazy(* Humboldt*
rozmowa* 11 $a3dziernika 1:::
s. 2< %C'o$cy* musicie ruszy> do walki raz jeszcze...(* dokumenty
Ceic''elma* >as letzte -uf$e(ot
s. 2< %$oczucie lojalno@ci* od$owiedzialno@ci i braterstwo broni(* &ensc'er*
rozmowa* . wrze@nia <<<
s. 2< %)i0c teraz szybki marsz na wsc'"d...(* dziennik Cettic'aV dokumenty
Ceic''elma s. 21 %tragikomedia(* /4AI4 I;glP:75* s.
s. 21 ;tan L-N #or$usu !ancernego* Ce+ior* /4AI4 I;glP:75* s. .
s. 21 ;iy do obrony /erlina* )illemer* A#e 7erman >efence of erlin! =4 C&
,,8* ! 1,5* s. .5
s. 2 !odr"1 ;$eera do /erlina* =4 7.<.<<11 ?)P2A1.2
s. 2, %trudno tworzy si0 legendy(* $rzesuc'anie ;$eera* maja* =4
7.<.<<11 ?)P2A1.2
s. 2, =-ein F)#rer' Iajc na wzgl0dzie...(* cyt. 9reJorACo$er* s. 115
s. 2. %$rost dziewczyn0 z Ionac'ium(* ;ereny* s. 2,
s. 2. %Hermanna nie ma z nami...(* &un* ss. 2,A2.
$=Q Z*<)ne n()'ieFe
s. 22 Celacja #rukenberga* /4AI4 I;gP18,
s. 22 Dywizja %C'arlemagne(* Fenet* rozmowa* . czerwca 1:::
s. 27 %tylko on jest w stanie utrzyma> $orzdek(* =4 7.<.<<11 ?)P2A1.2
s. 27 %Ceic's+D'rer straci ju1 kontakt z rzeczywisto@ci(* 9reJorACo$er* s.
1<,
s. 28 6b"z $rzej@ciowy $rzy ;c'ulstrasse. LBwenstein* rozmowa* 1. li$ca
<<<
s. 28 %caa mi0dzynarod"wka...(* #oniew ^wyd. $ol. 1:58_* s. 1.7
s. 28 %setki brodatyc' rosyjskic' c'o$"w...(* C&4LN171<P,P21* s. ,:
s. 28 %;tara kobieta maszerowaa z /erlina...(* C&4LN 171<P,P21* s. .<
s. 2: %Lwizek Cadziecki ma $rawo do tego...(* =4 C& 18 EC; /oH 12
s. 2: 4tak na amerykaskie samoloty* kores$ondencja 4ntonowa* =4 C&
,,.P?ntry ,<:P/oH
s. 5< %$rawie lizali ^nasze_ buty(* C4I6 ,,P,7.P:* s. 2,
s. 5< %) cigu trzec' godzin jednostki ;;...(* ).;. 4ntonow* Poslednije dni
wojn3! %)NG( nr 7*1:87
s. 5< %9o bya zaci0ta i krwawa bitwa...(* Camm* 1::.* s. 1<
s. 5< %)asow i jego 1onierze(* C&4LN 171<P,P21* s. ,:
s. 51 /eelitzAHeilstStten* Cut' ;c'warz* cyt. Camm* 1::.* s. :
s. 51 %!an jest jedynym...(* /4AI4 I;gP18,* s. 11
s. 5 )arunki w bunkrze Hitlera w #ancelarii Czeszy* Freytag Jon
Loring'oJen* rozmowa* . $a3dziernika
1:::V Iisc'* 8 li$ca <<<
s. 5 %Eeden z o+icer"w zabi 1on0...(* C4I6 ,,P,7.P:* s. ,51
s. 5 %ogromnie to zaskakiwao mieszkac"w /erlina(* C4I6 ,,P,7.P1:.*
s. 78
s. 5, %wy$adkac' nadzwyczajnyc'(* C4I6 ,,P,7.P:* s. ,5
s. 5, %malutka babuleka(* ;ulc'aniszwili* rozmowa* 1 $a3dziernika <<<
s. 5, %$rzemocy c'arakterystycznej w czasie wojny(* &lenn &ray* ss. 55A57
s. 5, %substytut zadawania kl0ski wrogowi(* =aimark* s. 7<
s. 5, Fale +rontowej $rzemocy* ibidem* s. 8,
s. 5, ;zul1enok* C4I6 ,,P,7.P:* s. ,,,
s. 5, %)ydawao nam si0* 1e /erlin to jedne wielkie koszary...(* dokumenty
&rossmana* C&4LN
171<P,P.21* s. .<
s. 5. %Liegler otrzyma tajne rozkazy od Himmlera...(* /4AI4 I;glP:75* s.
.
s. 5. ;eine &erren! alles 7ute'! Coman /urg'art* cyt. Camm* 1::.* s. 1<.
s. 5. %le1eli na $okrytyc' $lamami krwi stoac'* jak w rze3ni(* )allin* cyt.
ibidem. s. 1<8
s. 52 Celacja #rukenberga* /4AI4 I;gP18,
s. 52 %Ldrajcy z ;; $rzedu1aj t0 wojn0U(* )allin* cyt. Camm* 1::.* s. 1<,
s. 52 %!o ostrzale nast$ia dziwna cisza...(* /4AI4 =52P15
s. 55 %;ytuacja musi si0 wreszcie $o$rawi>(* C4I6 ,,P,25P28<.* ss. <1A
<,
s. 55 %graniczc z 'i$noz $r"b0 $rzekonania samego siebie...(* /4AI4
=52P15* s. 152
s. 55 %&enera ?isen'ower $ragnie...(* 2 kwietnia* Ceade do 4ntonowa* =4
C& ,,.P?ntry ,<:P/oH
s. 57 Cozgo@nia radiowa Deutsc'landsender* =4 C& 2: 7.<.<<11 ?)P2A1<.2
s. 57 9ully i Nrwin* =4 C& ,,.P?ntry ,<:P/oH 5
s. 5: %=a @cianac' budynk"w...(* ;ierow $rzez /eri0 do ;talina* 2 kwietnia*
&4CF :.<1PP:2* ss. ,<.A
,1<
s. 7< %$ostawy 1onierzy 4rmii Czerwonej wobec niemieckic' jec"w i
cywil"w...(*
/eria do ;talina* &4CF :.<1PP:2* ss. ,17A,8
$1Q W(l#i w &iecie
sQ $81 %;tay jak kamie...(* relacja anonimowa* s. 8
sQ $8$ %)e3cie bro rannyc'...(* Dziennik K++z. Heinric' -.* 7 kwietnia* /L&A
;
s. 7 %=ie mieli@my najmniejszego $oj0cia...(* !eterso'n* rozmowa* : li$ca
<<<
s. 7. Aa$! %usskij'! /oeseler* rozmowa* 7 li$ca <<<
s. 7. %kuakami ani ziemskimi wa@cicielami(* C4I6 ,,P,7.P:,* s. 7.7
s. 7. %twarze jak z wosku i ciaa...(* relacja anonimowa* s. :
s. 7. %$rawie bez @rodk"w odka1ajcyc'...(* Cocolle* 1:2.* s. 7,
s. 72 !ozbywanie si0 broni $rzez 1onierzy -olkssturmu* 9oscanoA#orJin*
dziennikAlist* 7 li$ca* /L&A;
s. 72 %/erliczycyU 9rzymajcie si0...(* /4AI4 I;glP:75* s. 8
s. 72 %) tej c'wili siedz0 ze swoimi o+icerami...(* !iotr Iitro+anowicz
;iebielow* cyt. ;zindel Qred.R* s. 151
s. 75 kasserole! Eo'annes ;tein'o++* cyt. ;tein'o++ (et alia)! s. .2
s. 75 %=owa taktyka(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. 78
s. 75 , 4rmia Kderzeniowa* wykorzystanie dzia $rzeciwlotniczyc'* =ikoaj
)asiljew* Krasn3j
cwietpo(ied3! wM /siem smiertiam naz1o! Ioskwa <<<
s. 75 %Lwyky s$os"b $rowadzenia dziaa zacze$nyc'...(* ;H49 7 ! 15,
s. 77 ;zyny kolejowe z adunkami wybuc'owymi* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. 78
s. 77 %=ie byo czasu na s$rawdzanie* kto jest kto...(* relacja anonimowa* 2
listo$ada 1:::
s. 78 %cz0styc' $rzy$adk"w wzajemnego ostrzeliwania si0 artylerii(* 4.
Ouczinski* "a ierlin! %)NG( nr 2*
1:52
s. 78 %/iedne centrum(* ?wa Ceuss* wM ;c'werin* s. 155
s. 78 %9eraz nie $owinni@my si0 ju1 ba> $rzeciwnika...(* C&4LN171<P,P21* s.
.1
s. 7: %$ioruny z nieba(* dokumenty &rossmana* C&4LN 171<P,P21* s. .<
s. 7: %;tare +rontowe wygi...(* /4AI4 I;glP:75* s. 2
s. 7: %!ana $ro$ozycja* generale* jest na$rawd0 doskonaa...(* /4AI4
I;glP:75*
s. 2 s. 8< 9radycja wojskowa w zakresie wyznaczania komendanta miasta*
#oniew ^wyd. $ol. 1:58_* s.
,
s. 8< %#omendant /erlina jest...\* C&4LN 171<P,P21* s. .<
s. 81 %4merykanie mog bardzo szybko $okona>...(* /4AI4 I;gP18,* s.

s. 8, 9'iessen i /ewilogua* 4&I!&NN 4bt.* Ce$. N4* 4* N4 :PAHaJemann s.

8. Haus Da'lem* Cocolle* 1::* ss. 1<8A1<:
s. 8. %okro$iestw redniowiecza(* Iarianne Ceinold* wM /ollmann et alia! s.
57
s. 8. )ydarzenia w Da'lem* $atrz =aimark* s. 8
s. 82 %$rzemocy dokonywanej w ramac' zemsty i odwetu(* C4I6
,,P,7.P:,* s. 7<5
s. 82 %&dy nasze wojska weszy do /erlina...(* C4I6 ,,P,7.P:,* s. 52<
s. 82 %N co z tego` !rzecie1 nie zrobili warn krzywdy...(* relacja anonimowa*
s. .:
$$Q W(l#i w lesie
s. 85 %Czy kto@ kiedykolwiek my@la...(* dziennik !etera Cettic'aV dokumenty
Ceic''elma s. 85 %)yrzu>cie CosjanU(* Cut' ;c'warz* cyt. Camm* 1::.* s. ,1
s. 85 ;traty ludno@ci cywilnej w /eelitz* eelitzer &eimat?erein! s. 18
s. 85 %9o byy walki...(* dziennik Cettic'aV dokumenty Ceic''elma s. 87
6cena wielko@ci si /ussego $rzez stron0 radzieck* #oniew ^wyd. $ol. 1:58_* s. 177V
?rickson* s. 2:
s. 87 !rzy$isM ;iy niemieckie w lasac' na $oudnie od /erlina A .< <<<
1onierzy* =4 C& ,,8 CA7:* s. 2:
s. 87 %$rzemieszcza> si0 na zac'"d...(* cyt. =4 C& ,,8 CA7:* s. 1.
s. 87 %sam mo1e $odj> decyzj0 o kierunku natarcia(* cyt. =4 C& ,,8 CA7:* s.
1:
s. 88 %zablokowa> wszystkie le@ne drogi...(* C4I6 58.P.:.8,P1
s. 88 %bez dokadnej in+ormacji o $oo1eniu wojsk...(* 4. Ouczinski* "a
ierlin'! %)NG( nr 2*1:52
s. 8: %FD'rer nakaza : i 1 4rmiom...(* %FD'rer oczekuje...(* =4 C& ,,8 CA
7:* ss. ,7A,8
s. 8: %6 ile $ierwsze $r"by wyrwania si0 z okr1enia...(. C4I6
,5P572P57* s. 185
s. :< Canni mia1d1eni $rzez gsienice czog"w* Lindner* rozmowa* 1<
$a3dziernika <<1
s. :< %La$acili za to du1ymi stratami(* 4. Ouczinski* "a ierlin! %)NG( nr
2*1:52
s. :1 %.2: lot"w szturmowyc'...(* #oniew ^wyd. $ol. 1:58_* s. 178
s. :1 %zielonoAszare ciaa 1onierzy(* /aumgart* cyt. Camm* 1::.* s. 7<
s. :1 %6d $i0ciu dni nie widzieli@my 1adnego o+icera...(* C4I6
,5P572P57* s. 18:
s. :1 Gonierz ;; z Panzerfaustem! /u'l* rozmowa* 1< $a3dziernika <<1
s. : %=awet nie $odejrzewaem...(* dziennik EDrgsa Qretros$ektywa 8 majaR*
cyt. Camm* 1::.* ss. 12:A15<
s. : %Czogi $rzetoczyy si0 z 'ukiem $rzez Lindenstrasse...(* Camm* 1::2*
s. 2
s. :, %!oka1cie si0U 4takujcie tc'"rzeU(* #leint* cyt. Camm* 1::.* s. ,<5
s. :, %) tym miejscu z $rawa i z lewa...(* ;imonow ^wyd. $ol. 1:81* $rzekad
4nna 4c'matowicz_* ss.
51,A51.
s. :, %!ozostao@ci rozbityc' 'itlerowskic' 'ord...(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s.
75
s. :. %niewiele wi0cej ni1 ,<<< A .<<< ludzi(* #oniew ^wyd. $ol. 1:58_* s. 178
s. :. Fieseler@Storc# z &ru$y 4rmii %)isa(* ?ismann* /4AI4 I;glP:75* s.
1,8
s. :. %wysyanie dzieci do walki z za'artowanymi w boju 1onierzami(* /4A
I4 I;glP:75* s. 1.,
s. :. %nie$osuszestwo i nie1oniersk sabo@>(* /4AI4 I;glP:75* s. 1.,
$,Q Z)r()( w!li
s. :2 51 Dywizja !iec'oty* 4. Ouczinski* "a ierlin'! %)NG( nr 2*1:52
s. :5 %Cosy* kt"ry zawsze by o$anowany...(* ).;. 4ntonow* Poslednije dni
wojn3! %)NG( nr 7*1:87V
C4I6 ,<1sdP:221.P1* s. 128
s. :5 %!rzed sob miaem $anoram0 $oncego miasta...(* ;c'ultzA=aumann*
s. 178
s. :5 %9rzymajcie si0 do koca...(* 5 kwietnia* godz. <..<8* &4CF :.<1PP1<*
ss. 1,A17
s. :5 %Kwa1am wasz $ro$ozycj0...(* 5 kwietnia* =4 C& 18 EC; /oH File :.
s. :7 %Himmler i Eodl zatrzymuj nasze dywizje* kt"re zostay rzucone do
walki...(* &4CF :.<1PP:7* ss.
,A.8
s. :7 ?gzekucja Fegeleina* Freytag Jon Lornig'oJen* rozmowa* .
$a3dziernika 1:::
s. :8 %9en zdrajca nie mo1e zosta> moim nast0$c...(* 9reJorACo$er* s. 12
s. :: %mimo wszystkic' $roblem"w* jakie ze sob niesie...(* ibidem* ss. 125A
127
s. :: %)ydawao si0* 1e erotyczna gorczka...(* &un* s. 7,
s. ,<1 ;alon #itty* $atrz !eter =orden* Ionac'ium 1:7<V +ilm dokumentalny
;eine .ma #atte einen "azi@
Puff Cosy Jon !raun'eim o wnuku #itty* Eoc'enie Iattei s. ,<1 %szare*
$rzera1ajce* obce ludziom bandyckie miasto(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. 8,
s. ,<1 %jeszcze tej samej nocy(* Cocolle* 1:2.* s. 5:
s. ,< ;zatiow i &oebbels* #oczkow* rozmowa* 2 li$ca <<<
s. ,< %$atrzce na nas zo@liwie swoimi malutkimi okienkami...(* ;zatiow* F
stien %eic#sta$a! wM /siem
smiertiam naz1o! Ioskwa <<<
s. ,< Coz$oznanie $irotec'niczne Ioabitu* ;ulc'aniszwili* rozmowa* 1<
lutego <<1
s. ,< %szybko uczyli si0* czego mog oczekiwa>(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. 78
s. ,<, ;zturm na Ceic'stag* ;. =ieustrojew* Szturm %eic#sta$a! */IB+ nr
2*1:5<* ss. .A.2
s. ,<. )yrzutnie katiusz na szynac' kolejowyc'* /ielajew* rozmowa* 2 li$ca
<<<
s. ,<. %!ozdrowienia z +rontu...(* cyt. ;zindel Qred.R* s. 121
s. ,<2 %=iedziela* : kwietnia...(* &4CF :.<1PP:7* ss. ,A.8
s. ,<2 Dane z roz$oznania radiowego* : kwietnia* C4I6 ,,P,25P28<.* s.
1.7
s. ,<2 %!anie generale* nie c'c0 tu umiera> jak szczur...(* Freytag Jon
Loring'oJen* rozmowa* .
$a3dziernika 1:::
s. ,<2 )yjazd )eissa* Jon Loring'oJena i /oldta* Freytag Jon Loring'oJen*
rozmowa* . $a3dziernika 1:::
s. ,<5 ;zturm na !rinzA4lbrec'tstrasse* ).;. 4ntonow* Poslednije dni wojn3!
%)NG( nr 7*1:87
s. ,<5 %otrzymywaa z g"ry(* #rukenberg* /4AI4 I;gP18,* s. ,<
s. ,<5 Gonierze #rukenberga* )eisz* cyt. Camm* 1::.* s. 1<5
s. ,<5 %wy$raw do $ieka(* /ierieznjak* cyt. ibidem* s. 112
s. ,<5 %jakby to by zwyky karabin(* Fenet* rozmowa* 1: maja 1:::
s. ,<7 %#omuni@ci musz zosta> zatrzymani(* Fenet* rozmowa* 1: maja 1:::
s. ,<8 %ale dla towarzysza #uc'ariewa nie byo to takie $roste(* C4I6
,,P,7.P:* s. 7<
$3Q Z&ier'c1 w!)'7w
s. ,<: %!rzyszed rozkaz...(* ;zatiow* F stien %eic#sta$a! wM /siem smiertiam
naz1o! Ioskwa <<<
s. ,<: %9am jest jaki@ du1y szary budynek...(* )asilij ;ubbotin* wM ;ewruk ).
Qred.R* &ow /ars Dnd! s. 1,1
s. ,1< 6strza artyleryjski Ceic'stagu* ;. =ieustrojew* Szturm %eic#sta$a!
%)NG( nr 2*1:5<* ss. .A.2
s. ,11 %jakby uciek z gabinetu +igur woskowyc'(* /4AI4 I;gP,..8* s. 1<
s. ,11 %jak wiele $rzed nim...(* Iisc'* rozmowa* 8 li$ca <<<
s. ,1 %kt"re $owieszono gow w d"(* C1ewska* 1:85* s. ..
s. ,1 6bawy Hitlera dotyczce mo1liwo@ci uj0cia 1ywej ?wy /raun $rzez
wrog"w* $atrz C.). Leon* A#e
;akin$ of an Intelli$ence .fficer! Londyn 1::.
s. ,1 Cza$ka ze srebrnego lisa* ;ereny* s. 2,8
s. ,1 %ksi1k0 o egi$skic' grobowcac'(* C&)4A;.4. 1,22P1P1* s. 18
s. ,1, %czarne s$odnie i szaroAzielon wojskow marynark0(* $rotok"
;miersza ze @ledztwa* )adis do
/erii* 7 maja* &4CF :.<1PP:5* ss. 172A18
s. ,1, =ajni1szy $oziom bunkra Hitlera $rzed jego samob"jstwem* ;ereny* s.
2,:V Iisc'* rozmowa* 8 li$ca
<<<
s. ,1. %!al wodza...( i Linge z zegarkiem Hitlera* Iisc'* rozmowa* 8 li$ca
<<<
s. ,1. %Nn+ormacje* kt"re dostarczy wywiad...(* C1ewska* 1:85* s. ,5
s. ,12 %&dy zbli1ali@my si0 do centrum miasta* $owietrze robio si0 coraz
g0stsze...(* ibidem s. ,12 %!owiedziaa mi* 1e musi...(* )adis do /erii* 7 maja* &4CF
:.<1PP:5* ss. 172A18
s. ,15 %okoo 18<< zabityc'...(* C4I6 ,5P572P1.:* s. 7.
s. ,17 %Dotarli@my do $rzecinki* gdzie sta czog...(* &e+reiter Iartin #leint* ,<
kwietnia* cyt. Camm* 1::.*
s. ,<:
s. ,17 %C'o$iec robi co c'wila jakie@ grymasy...(* C1ewska* 1:85* s. ,1
s. ,17 %)idz0 tu nie tylko $roblemy logistyczne...(* dokumenty 9rumana* cyt.
Iartin &ilbert* A#e >a3 t#e
/ar Dnded! Londyn 1::2* s. .1 s. ,17 %osigni0to tajne $orozumienie...(* =4
7.<.<<11 ?)P.A..2
s. ,17 )eidling w bunkrze Hitlera* wiecz"r ,< kwietnia* =4 C& ,,8 CA7:* s. NN
s. ,18 %s$ecjalnym $rezentem dla ;talina(* #oczkow* rozmowa* 2 li$ca <<<
s. ,18 #rew na kamiennyc' kolumnac'* /ielajew* rozmowa* 2 li$ca <<<
s. ,1: Gonierze rzucajcy granaty* #oczkow* rozmowa* 2 li$ca <<<
s. ,1: %jakby wa@nie wygrali wojn0(* )eisz* cyt. Camm* 1::.* s. 1<
s. ,1 %9o* co zamierzam teraz $owiedzie>* jest rzecz cakowicie $ou+n...(*
)iszAniewski* erlin >iar3! wM ;ewruk Qred.R* &ow /ars Dnd! ss. 15A1:,
s. ,< %;talin do$iero co $oo1y si0 s$a>...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 8<<
$5Q ;(ncel(ri( R'es'" i Reic1st(-
s. , %!onca kometa zgasa(* /4AI4 I;gP,..8* s. 12
s. , %)ysaem w $ierwszej kolejno@ci...(* /4AI4 I;gP18,* s. ,
s. ,, Oadunki wybuc'owe na stro$ie tunelu* #aren Ieyer* ss. .7A8,
s. ,, %od okoo 2< do 12 <<<(* 4mt +Dr die ?r+assung der #riegso$+er* 8 li$ca
1:.7V $odzi0kowania dla
Dietmara 4rnolda za komentarze na ten temat s. ,, =ieudany rzut granatem*
/ielajew* rozmowa* 2 li$ca <<<
s. ,. %u@miec'em jak $osuszne $sy(* #oczkow* rozmowa* 2 li$ca <<<
s. ,. %!ro$onujemy $oddanie si0 bez walki...(* C4I6 ,,P,7.P:,* ss. .28A
.2:
s. ,. %Ladanie to jest bardzo niebez$ieczne...(* &ali* rozmowa* listo$ada
1:::
s. ,5 %9y$owo niemieckie(* relacja /rettsc'neidera* staa wystawa w cytadeli
w ;$andau s. ,7 %$rowadzeniem bada nad zastosowaniem bojowyc' @rodk"w
trujcyc'(* o$is o$eracji %Dragon
Ceturn(* ;9N/* 8 stycznia 1:2.* !C6 D?F? 1P.* s. .
s. ,8 %aby zlikwidowa> du1 gru$0 niemieckic' 1onierzy(* C4I6
,5P572P1.:* s. 75
s. ,: 2 <<< 1onierzy* =4 C& ,,8 CA7:* s. .:
s. ,: %9rudno nawet dzisiaj $owiedzie>...(* Horst Hau+sc'idt* cyt. Camm*
1::.* s. :1
s. ,: %Kkoc'any dow"dca(* ibidem* s. 12<
s. ,,< %Co $an tu robi* generale`...(* Ceic''elm* rozmowa* 2 $a3dziernika 1:::
s. ,,< %do wycznej dys$ozycji generaa Io'nkego(* /4AI4 I;gP18,* s.
,.
s. ,,< %Cozmawiali@my okoo dwudziestu minut...(* )adis do /erii* 7 maja*
&4CF
:.<1PP:5* ss. 172A18 s. ,,1 !rzy$isM %) jamie ustnej znaleziono $ozostao@ci
szklanyc' am$uek* kt"re zawieray cyjanek...(* )adis do /erii* 7 maja* &4CF
:.<1PP:5* ss. 172A18
s. ,, %na czele swoic' wojsk(* Cadio Hamburg* 9reJorACo$er* s. 188
s. ,,. %najgorsze $rzy$uszczenia(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 8<
s. ,,. /Sren+Snger* Le 9issier* 1:::* s. 185
s. ,,. ?rnst Himmler* /eier* rozmowa* : $a3dziernika <<1
s. ,,. %#rew bya dosownie wsz0dzie...(* Loewe* rozmowa* : $a3dziernika
<<1
s. ,,2 %)@r"d $olegyc' za"g nie znaleziono 1adnego z +aszystowskic'
$rowodyr"w...(* Guk"w ^wyd. $ol.
1:7<_* s. 8<
s. ,,2 %Hitler nie 1yje...(* /eier* rozmowa* : $a3dziernika <<1
$6Q ;!niec ?itw"
s. ,,5 %;adyzmu* kt"rego do@wiadczyem $rzez ostatnie $"tora tygodnia...(*
Curu$ Qred.R* 1::7* s. 18.
s. ,,5 %6szcz0dzimy tyc' tam* aby udowodni>* 1e nie zastrzelili@my 1adnyc'
wi03ni"w(* !rinz4lbrec'tA&elSnde* eks$ozycja staa.
s. ,,7 %;ier1ant &orbaczow i szeregowy /ondariew...(* ).;. 4ntonow*
Poslednije dni wojn3! %)NG( nr
7*1:87
s. ,,8 Los Constanze Ianzialy* Iusmanno* s. ,:
s. ,,8 %C'od3 tu* na tyy budynku...(* Lot'ar CD'l* cyt. ;tein'o++ (et alia)! s.
.,.
s. ,,8 6tto &Dnsc'e tra+ia do niewoli* C1ewska* 1:85* s. 1
s. ,,8 =agroda obiecana $rzez /ierzarina* C1ewska* <<<* s. 85
s. ,,: %Ioi towarzysze i ja...(* ;ulc'aniszwili* rozmowa* 1 $a3dziernika <<<
s. ,,: %skurczyy si0 i wyglday jak zabawki(* ;ulc'aniszwili* rozmowa* 1
$a3dziernika <<<
s. ,,: Lota $a$iero@nica i $artyjna odznaka Hitlera* )adis do /erii* 7 maja*
&4CF :.<1PP:5* ss. 172A18
s. ,,: %=ie zezwolili nawet zej@> na d"...(* C1ewska* <<<* s. :2
s. ,,: %wszystkie zwoki =iemcy $ogrzebali...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 8<2
s. ,.< %$rzykadowy(* $rzesuc'anie ?rny Flegel $rzez 6;;* , listo$ada s.
,.< !owt"rne $rzesuc'ania* C1ewska* rozmowa* 8 $a3dziernika <<1
s. ,.< !ukownik Haller* C4I6 ,,P,7.P:,* ss. .28A.2:
s. ,.< %$o@miertne drgawki +aszyzmu(* ;imonow ^wyd. $ol. 1:81_* s. 517
s. ,.1 &"d w 4zji rodkowej* $atrz &4CF :.<1PP:2* ss. 27A5 i ss. :A:5
s. ,.1 %mieli wytatuowan gru$0 krwi na wewn0trznej stronie lewego
ramienia(*
/eria do ;talina* < listo$ada* &4CF :.<1PP1<<* s. .:
s. ,. Denuncjacje* /ielajew* rozmowa* 2 li$ca <<<
s. ,. %4le czy na $ewno nie jest $an 1ydowskim komisarzem`(*
C&4LN171<P,P21* s. .<
s. ,. %Eecy...(* C&4LN 171<P,P21* s. .
s. ,. %=ie $atrzyli na nikogo...(* C&4LN 171<P,P21* s. .2
s. ,., %ogromnym i $ot01nym(* C&4LN 171<P,P21* s. .,
s. ,., %zacz0a do wszystkic' dociera> kolosalna waga zwyci0stwa(* C&4LN
171<P,P21* s. ..
s. ,.. !onowne w$rowadzenie do wojsk niemieckic' tradycyjnego s$osobu
oddawania 'onor"w* &ensc'er* rozmowa* . wrze@nia <<<
s. ,.. %9o ju1 koniecU...(* dziennik !etera Cettic'a* , majaV dokumenty
Ceic''elma s. ,.. =egocjacje w ;tendal* ?dels'eim* /4AI4 I;glP,5V Ceic''elm*
=4 C& ,,8 /A5<5
s. ,.2 %9o dzi0ki naszemu FD'rerowD(* Cobert 6'lendor+* cyt. Camm* 1::.* s.
17.
s. ,.2 :1,: &iwi! =4 C& ,,8 CA7:* s. 28
s. ,.2 2<<< &iwi z : 4rmii i 1 4rmia* &ensc'er* rozmowa* . wrze@nia <<<
s. ,.2 %In SS..+! Herbert Fuc's* cyt. Camm* 1::.* s. 25
s. ,.2 %Ci* kt"rzy $ozostali...(* Ceic''elm* rozmowa* 2 $a3dziernika 1:::
s. ,.2 %&"wnym $roblemem...(* Humboldt* rozmowa* 11 $a3dziernika 1:::
s. ,.7 %system stworzony $rzez ;talina $otrzebowa...(* C1ewska* <<<* s. 77
s. ,.7 %jak dla taniej bi1uterii(* C1ewska* rozmowa* 8 $a3dziernika <<1
s. ,.8 %$rzyj t0 in+ormacj0 z wielkim zadowoleniem(* ?isen'ower do
4ntonowa* 1< maja* =4 C&
,,.P?ntry ,<:P/oH
s. ,.8 /radley i #oniew* /radley ^wyd. $ol. 1:5,* $rzekad ?milia =iemirska_*
s. 5<7
s. ,.: %1 maja 1:.2 roku $od !ilznem w Czec'osowacji...(* Easzeczkin*
meldunek do &awA!KCC#4*
C&4;!N17P12P,1<
s. ,.: )asow ukrywajcy si0 $od kocami w samoc'odzie osobowym*
#oniew ^wyd. $ol. 1:58_* s. 5
s. ,.: %w imieniu najwy1szego dow"dztwa radzieckiego(* ?isen'ower do
4ntonowa* 8 maja* =4 C&
,,.P?ntry ,<:P/oH
s. ,2< %wi0towali@my zwyci0stwo w lesie...(* Eurij &ribow* I$ra1 nam w
randen(ur$ie $rammofon! wM
Stroki z wielikoj wojn3! Ioskwa <<<
s. ,2< %!ierwszy toast za zwyci0stwo...(* Nnoziemcow* s. <5
s. ,2< %may* gruby $ukownik(* ;imonow ^wyd. $ol. 1:81_* s. 52
s. ,21 %w dwu$i0trowym budynku...(* C4I6 ,,P,25P28<.* ss. 122A125
s. ,2, %zerwali si0 jak o$arzeni z miejsc...(* ;imonow ^wyd. $ol. 1:81_* s. 57
$8Q G(e HictisI
s. ,2, ,8: kilogram"w zota* &4CF :.<1PP:5* s. 12
s. ,2, Cadzieckie laboratoria* C&)4 ,:2P1P1<<* s. :,
s. ,2, De$ortacja naukowc"w zwizanyc' z $rogramem -A* in1ynier"w
;iemensa itd.V $atrz !C6 D?F?
.1P115 kontrwywiad =4 ,1:PPW? 15:885 i =4 ,1:PPW? 27582
s. ,2, %;ocjalizmowi nie $rzyniesie korzy@ci...(* notatki Fiedosiejewa s. ,2.
%systematyczne niszczenie s$rz0tu mec'anicznego...(* meldunek e /ureau* 1
kwietnia* ;H49 7 !
18
s. ,2. %dwa jamniki Qcakiem mieR...(* C&4LN171<P,P21* s. .1
s. ,2. %dwudziestoma unikalnymi strzelbami...(* 4bakumow do ;talina* 1<
stycznia
1:.8* Portiet3 (ie2 rietusz3! %)ojennyje 4rc'iwy Cossji( nr 1*1::,* s. 18:
s. ,2. %=o* nie bd3cie tacy. !rzyjmijcie toU...(* dziennik #.I. ;imonowa*
=otatnik nr 8* C&4LN 181.P.P7
s. ,22 *F#r sc#on Kamerad+! 9oscanoA#orJin* dziennikAlist* 7 li$ca* /L&A;
s. ,22 &rabie1e dokonywane $rzez rosyjskic' nastolatk"w* C&)4
,:2P1P11* s. 51 i s. :,
s. ,22 %znaczcej liczby akt"w grabie1y(* Iur$'y do De$artamentu ;tanu*
=4 7.<.<<11 ?)P.A..2
s. ,22 %=awet bisku$ IDnster...(* =4 7.<.<<11 ?)P2A1.2
s. ,25 Cadziecki o+icer i $istolet* Lbarski* s. 1,.
s. ,25 Iatki i c"rki* #ardor++ ^wyd. $ol. 1::_* s. 1<V Lewin* rozmowa* 1.
$a3dziernika 1:::
s. ,25 6cena liczby gwat"w* dr &er'ard Ceic'lingV C'arite* #aiserin 4uguste
-ictoria* cyt. ;ander i Eo'r* s.
2. i s. 2:
s. ,25 %, 1onierzy* jeden $o drugim(* #ardor++ ^wyd. $ol. 1::_* s. 1<
s. ,25 %Iusz0 stumi> to w sobie...(* Nrene /urc'ert* cyt. 6wings* s. 1.7
s. ,25 %) sumie jednak...(* relacja anonimowa* s. 1<
s. ,27 %!otem musiaam $ociesza>...(* 4nna &erlitz* cyt. ;tein'o++ (et alia)! s.
.2:
s. ,27 %Deseksualizacja( u m01czyzn $owracajcyc' z sowieckic' oboz"w*
$atrz Frank /iess* A#e
Protracted /ar! %&HN /ulletin( nr 8* <<1 QwiosnaR
s. ,27 Lerwane zar0czyny* #ardor++ ^wyd. $ol. 1::_* s. 1<
s. ,27 %;tay@cie si0 bezwstydnymi sukami...(* relacja anonimowa* s. <
s. ,27 gwat na c"rce* matce i babce* $. Cegina Franken+eld* cyt. 6wings* s. .<2
s. ,27 %Nd3 z nimi* na mio@> boskU...(* relacja anonimowa* s. 55
s. ,27 %9rzynastoletni Dieter ;a'l...(* 9oscanoA#orJin* dziennikAlist* 7 li$ca*
/L&A;
s. ,27 %niemiecki wywiad $ozostawi w /erlinie wiele kobiet...(* 15 czerwca*
C&)4 ,:2P1P11* s. 8
s. ,27 %=iekt"rzy czonkowie $odziemnej organizacji )erwol+...(* : maja*
C&)4 ,:2P1P115* s. .8
s. ,28 %wr"g jest $rzygotowany do wykorzystania wszelkic' dost0$nyc'
s$osob"w...(* 1. kwietnia* C4I6
,7P527<P58* ss. 17A<
s. ,28 !enicylina i $orody w sz$italac'* ;ander i Eo'r* s. 17
s. ,28 %4rmia Czerwona ma najwy1sze morale...(* 5 kwietnia* C4I6
,,P,7.P:* s. .<
s. ,28 %zmian0 stanowiska w stosunku do =iemc"w...(* C&)4 ,:2P1P1<<* s.
:5
s. ,28 ;onsieur! lubi0 wasz armi0...\* C&4LN 171<P,P21* s. ..
s. ,2: %rabunki i rozboje(* %$rzemoc +izyczn( oraz %skandaliczne $rzy$adki
zac'owania(* C&)4
,:2P1P:7* ss. ,<A,1
s. ,2: %9a skandaliczna kam$ania...(* 2 $a3dziernika* C&4;!N17P12P,15* s. 81
s. ,2: %=aj$ierw kolej na 1arcie* $otem na moralno@>(* #ardor++ ^wyd. $ol.
1::_* s. 1:
s. ,2: 8i$arettenwd#mn$! )erner* rozmowa* 12 $a3dziernika 1:::
s. ,5< %oku$acyjnymi 1onami(* =aimark* s. :,
s. ,5< Dezercje o+icer"w 4rmii Czerwonej* 6I&K;* =4 C& 5< 4 /l C, /oH
,5,
s. ,5< %=a kobiety s$ada teraz...(* #ardor++ ^wyd. $ol. 1::_* s. 1:7
s. ,5< %$rzekonania o totalnej katastro+ie(* Loewe* rozmowa* 1< $a3dziernika
<<1
s. ,5< %ulego@> i dyscy$lina tego narodu(* Lbarski* s. 1:
s. ,5< %niewt$liwym $osuszestwem(* /eria do ;talina* &4CF :.<1PP:2* ss.
,:2A,::
s. ,5< %szacunkowi dla ka1dej wadzy(* Iierie1ko* rozmowa* 1< listo$ada
1:::
s. ,51 %$rzyw"dcy organizacji +aszystowskic'...(* C&)4 ,:2P1P11* s. 8:
s. ,51 %!artia 1yjeU(* 7 maja* C&)4 ,:2P1P11* s. .1
s. ,51 %nieokre@lona liczba bandyt"w(* C&)4 ,858<P1P.* s. .,
s. ,51 Klamotten(er$! /eier* rozmowa* : $a3dziernika <<1
s. ,51 %Ludzie staraj si0 z tym wszystkim jako@ 1y>(* Loewe* rozmowa* :
$a3dziernika <<1
s. ,51 &rossdeutsc'er Cund+unk* /eier* rozmowa* : $a3dziernika <<1
s. ,5 %=ie mieli@my 1adnego $oj0cia...(* )ol+* rozmowa* 1. li$ca <<<
s. ,5 %na tyle naiwny...(* )ol+* 1::7* s. .7
s. ,5 %=asze frontowiki...+! )ol+* 1::8* s. ,,
s. ,5 %!otem =iemcy do@wiadczyli tego sami...(* )ol+* rozmowa* 1. li$ca
<<<
s. ,5 %otra gotowego zabi> swojego ojca i matk0(* /eria ^wyd. $ol. <<1_* s.
88
s. ,5 %najwa1niejszym rozkazem(* )ol+* rozmowa* 1. li$ca <<<
s. ,5, 9ematy %tabu(* )ol+* rozmowa* 1. li$ca <<<
s. ,5, %zniszczonyc' czogac'...(* #ardor++ ^wyd. $ol. 1::_* s. <8
s. ,5, Cabin 4rmii Czerwonej* L4A/ ,:8
s. ,5. %c'omikowymi eks$resami(* Free /elt! %Leitung in der Leitung( li$iec*
1:72* /4AI4 I;gP,55
s. ,5. %do$rowadzenie do wykrycia i unieszkodliwienia...(* /eria do ;talina*
&4CF :.<1PP:2* s. ,7.
s. ,5. Lmniejszenie liczby ludno@ci !rus )sc'odnic' do 1:, <<<* 15 czerwca*
&4CF :.<1PP:5* ss. ,.,A
,..
s. ,5. %w lasac'* na tor+owiskac' i w kanaac' nawet $o szesna@cie godzin
dziennie(* ra$ort Caritas* =4 C&
5< 6I&K;* ;tack ,:< .1P7P2A5
s. ,5. !i0tna@cie $uk"w =#)D na !olsk0* /eria do ;talina* czerwca*
&4CF :.<1PP:7* ss. 8A1<
$9Q JeJ)'iec n( ?i(*"& #!ni<
s. ,52 %9ak* =inka...(* C4I6 ,7P527<P58* cyt. ;ienjawskaja* 1::2* s. 1:1
s. ,55 %) tym czasie ogromny w$yw na $ostaw0 1onierzy...(* C4I6
,7P527<P78* ss. ,<A,
s. ,55 %=ie wierzymy* 1e 1ycie tam...(* C4I6 ,,P,7.P:* s. 88
s. ,55 6+icerowie $olegli od strzau w $lecy zadanego $rzez wasnyc'
1onierzy* #ubasow* rozmowa* 7
$a3dziernika <<1
s. ,55 %rozmowy o tre@ci antyradzieckiej...(* C&)4 ,8585P1P5* s. ,5
s. ,55 %$rowadzenie $ro$agandy kontrrewolucyjnej w@r"d 1onierzy(* C&)4
,:2P1P:7* s. 8
s. ,57 %$rzest0$stwa o c'arakterze kontrrewolucyjnym(* &4CF :.<1PlaP152*
ss. 181A18,
s. ,57 %s$rawdzeni $rzez =#)D* =#&/ i ;miersz(* )6)* N-* s. 1:1 i s. 1:,
s. ,57 Liczba skazanyc' wyrokami sd"w genera"w radzieckic'*
/ezborodowa* s. 12
s. ,57 %czeka> dugie godziny na $rotezy...(* ). #ardin* cyt. ;ienjawskaja*
<<<* s. :2
s. ,58 %Czekajcie* tylko nasi c'o$cy wr"c z +rontu...(* 1 li$ca* list Gyd"w z
Cubcowska w #raju
4tajskim do $rzewodniczcego Cady =arodowo@ci L;CC*
C&4;!N17P12P,1<* s. .7
s. ,58 %$rzez dw"c' antysemit"w w wojskowyc' mundurac'(* C&4;!N
17P12P,1<* s. 2<
s. ,58 %$ierwszy w@r"d narod"w Lwizku Cadzieckiego(* cyt. )ert'* ss. 1<<1A
1<<
s. ,58 %naszemu wielkiemu geniuszowi...(* C4I6 ,,P,7.P1:.* s. 8,
s. ,5: %nie odnale3li@my jeszcze ciaa(* Freie /elt! %Leitung in der Leitung(
li$iec* 1:72* /4AI4
I;gP,55
s. ,5: ;talin i zwoki Hitlera* C1ewska* <<1* s. : i s. ,<1
s. ,5: %=ie* nie za$omniaem...(* Guk"w ^wyd. $ol. 1:7<_* s. 8,:
s. ,7< %za wyjtkowe zasugi i su1b0 w czasie )ielkiej )ojny 6jczy3nianej(*
/4AI4 I;gP,55
s. ,71 %Guk"wU Guk"wU Guk"wU(* #azakowa* rozmowa* 5 listo$ada 1:::
s. ,71 %jako niekorzystny kierunek rozwoju wydarze od 1:,, roku(*
$rzesuc'anie /lumentritta* =4 C&
,,8 /A,,8
s. ,71 %wynaturzonemu $oczuciu moralno@ci...(* 7 maja* =4 7.<.<<11 ?)P2A
1<.2
s. ,7 %$ozostao@ciom nazizmu(* ;H4?F* meldunek !syc'ological )ar+are
DiJision $rzekazany $rzez
Iur$'y\ego do De$artamentu ;tanu* =4 7.<.<<11 ?)P.A..2
Bi?li!-r(4i(
W"?r(ne p!'"cFe
4lbrec't &Dnter i Hartwig )ol+gang (red.)! _rzteU Drinnerun$en! Drle(nisse!
ekentnisse! /erlin
Q)sc'odniR 1:8
4ltner Helmut* Aotentanz erlinU Aa$e(uc#(l,tter eines -c#tze#nj,#ri$en!
6++enbac' nad Ienem
1:.5
4mbrose ;te$'en* Disen#ower and erlinU A#e >ecision to &alt at t#e Dl(e! =owy
Eork 1:57
4ndreasAFriedric' Cut'* >er Sc#attenmannU Aa$e(uc#aufzeic#nun$en PRME@PRNH!
Frank+urt nad
Ienem 1:8,
A Sc#auplatz erlinU Aa$e(uc#aufzeic#nun$en PRNH@PRNE! Frank+urt nad Ienem
1:8.
4nnan =oel* :#an$in$ DnemiesU A#e >efeat and %e$eneration of 7erman3! Londyn
1::2
4ntonow ).;.* Poslednije dni wojn3! %)NG( nr 7*1:87
4rnold Dietmar* >ie Flutun$ des erliner S@a#n Aunnels in den letzten
Krie$sta$en wM "ord@S)d@
a#nU Vom 7eistertunnel zur :it3@S@a#n! /erliner ;A/a'nAIuseum* /erlin 1:::
4utor anonimowy* - /oman in erlin! Londyn 1:22
/abad1anian 4.* &auptsto`kraft! /erlin Q)sc'odniR 1:81 ^wyd. $ol. >ro$i
zw3ci0stwa! )arszawa
1:77_
/acon ?dwin* A#e 7ula$ at /arU Stalins Forced La(our S3stem in t#e Li$#t of t#e
-rc#i?es!
Londyn 1:..
/ark D. i &ress A).!- &istor3 of /est 7erman3U From S#adow to Su(stance PRNH@
PRYM! 6ks+ord
1:8:
/auer Frank* !+undt #aren i Le 9issier 9ony* >er Aodeskampf der
%eic#s#auptstadt! /erlin 1::.
/auer Iagna ?.* "int# -rm3s Last -ttack and Surrender! )aszyngton 1:25
/eelitzer HeimatJerein* Fm eelitz #arter Kampf! !oczdam 1:::
/e'rmann EBrn* 7rundla$enforsc#un$ im totalit,ren Staat! wM Iartin ;tB'r Qred.R*
Von der
Verf)#r(arkeit der "aturwissensc#aft! Frank+urt nad Ienem 1:85
/elow =icolaus Jon* -ls &itlers -djutant PRMV@PRNH! Ioguncja 1:8< ^wyd. $ol.
3tem adiutantem
&itlera! )arszawa 1::<_
/eria ;ergo* eria! ;3 Fat#erU Inside Stalins Kremlin! Londyn <<1 ^wyd. $ol.
eria! m6j ojciec!
)arszawa <<1_
/ernadotte Folke 'r.* A#e :urtain Falls! =owy Eork 1:.2 ^wyd. $ol. Koniec III
%zesz3! #atowice
1:.5_
/ierie1kow ).* &istor3 in t#e ;akin$! Ioskwa 1:8
A -t Stalins Side! =owy Eork 1::.
/iezborodowa Nrina* 7enerale des >ritten %eic#es in sowjetisc#er &and PRNM@PRHY!
&razAIoskwa
1::8
/iezymienski Lew* >er Aod des -dolf &itlerU Fn(ekannte >okumente aus
;oskauer -rc#i?en!
Hamburg 1:58
/okow F.I.* "astuplenie H@oj Fdarnoj -rmii s ;a$nuszewsko$o P1acdarma!
%)NG( nr 1*1:.7
A Fr)#ja#r des Sie$es and der efreiun$! /erlin Q)sc'odniR 1:7:
/oldt &er'ard* >ie Letzten Aa$e der %eic#skanzlei! Hamburg 1:.7
/ollmann ?rika* /aier ?Ja* Fortsmann )alt'er i Ceinold Iarianne*
Drinnerun$en und Aatsac#en @
>ie Kaiser@/il#elm@7esellsc#aft zur FWrderun$ der /issensc#aften 7Wttin$en@
erlin! ;ztutgart
1:25
/ordziowski Ee.* Fczastie P@oj armii /ojska Polsko$o w (erlinskoj operacji! %)NG(
nr 1<*1:5,
/oree #arl Friedric'* Fr)#lin$ NH. :#ronik einer erliner Familie! Darmstadt 1:2.
/orkowski Dieter* /er wei`! o( mir uns wiederse#en. Drinnerun$ an eine erliner
=u$end! /erlin
1::1
/oJeri Iargret* Aa$e des T(erle(ens @ erlin PRNH! Ionac'ium 1:58
/ower 9om* A#e Paperclip :onspirac3! Londyn 1:87
/radley 6mar(. Soldiers Stor3! Londyn 1:21 ^wyd. $ol. Bo1nierska epopeja!
)arszawa 1:5,V
)arszawa 1:8:_
/reloer Heinric'* 7e#eime /elten! Frank+urt nad Ienem 1:::
/rooke 4lan* Field Iars'al sir* /ar >iaries PRMR@PRNH! Londyn <<1
/ruyn &Dnter de* 8wisc#en(ilanz. Dine =u$end in erlin! Frank+urt nad Ienem
1::1
/urkert HansA=orbert i Iatuoek #laus* 8erstWrt @ esie$t A efreit. Kampf um
erlin (is zur
Kapitulation! /erlin QLac'odniR 1:82
/urleig' Iic'ael* 7erman3 Aurns DastwardsU - stud3 of .stforsc#un$ in t#e A#ird
%eic#!
Cambridge 1:88
A A#e A#ird %eic#U - "ew &istor3! Londyn <<<
/usse 9'eodor* >ie letzte Sc#lac#t der R. -rmee! )e'rwissensc'a+tlic'e
Cundsc'au 1:2.
C'aney 6.!.* 8#uko?! =orman* 6kla'oma 1::5
Cwietajew ?.=. Qred.R* Buk6wU Kakim m3 je$o pomnim! Ioskwa 1:88
Czinarjan Nwan* ;oj miesi4c maj! wM Stroki s wielikoj wojn3! Ioskwa <<<
Czujkow )asilij* A#e
Dnd of t#e A#ird %eic#! Londyn 1:57 ^wyd. $ol. Koniec Arzeciej %zesz3!
)arszawa 1:8_
DaJies =orman* /#ite Da$le! %ed Star! Londyn 1:7 ^wyd. $ol. .rze1 (ia13!
czerwona $wiazda!
#rak"w 1::8_
A 7ods Pla3$roundU - &istor3 of Poland! t. * Londyn 1:81 ^wyd. $ol. o2e
I$rz3sko.
&istoria Polski! t. I! #rak"w 1::5_
Deane E.C.* A#e Stran$e -lliance! Londyn 1:.7
Del$la Francois* &itler! !ary1 1:::
Deutsc'kron Nnge* Ic# tru$ den $el(en Stern! #olonia 1:78
Diem Liselotte* Flie#en oder (lei(enO >ramatisc#es Krie$sende in erlin! Fryburg
1:8
Dinter 4ndreas* erlin in Ar)mmern! /erlin 1:::
Djilas I.* :on?ersations wit# Stalin! =owy Eork 1:5 ^wyd. $ol. %ozmow3 ze
Stalinem! !ary1
1:5_
Doernberg ;te+an* efreiun$ PRNH. Din -u$enzeu$en(eric#t! /erlin Q)sc'odniR
1:72
Domarus I.* %eden und Proklamationen PRMI@PRNH! t. NN* )Drzburg 1:5
DBn'o++ Iarion 'r.* "amen die keiner me#r nennt! Ionac'ium 1:5. ^wyd. $ol.
"azw3! kt6r3c#
nikt ju2 nie w3mienia! 6lsztyn <<1_
DBnitz 4dmiral #arl* ;emoirs! CleJeland 1:28 ^wyd. $ol. PS lat i IS dni!
&dask 1::7_
Dragunski Dawid* - Soldiers Life! Ioskwa 1:77 ^wyd. $ol. Lata w pancerzu!
)arszawa 1:78_
Du++y C* %ed Storm on t#e %eic#! Londyn 1::,
?isen'ower Dwig't* :rusade in Durope! =owy Eork 1:.8 ^wyd. $ol. Krucjata w
Duropie!
)arszawa 1::8_
?iott ).4.* Dsprit de :orps! =orwic' 1::5 ?renburg Nlja* A#e /ar PRNP@PRNH!
=owy Eork 1:5.
?rickson Eo'n* A#e %oad to erlin! Londyn 1:::
Fajzulin 4. i Dobrowolski !* /striecza na Dl(ie! %)NG( nr .* 1:7:
Feis Herbert* A#e -tomic om( and t#e Dnd of /orld /ar II! !rinceton 1:55
Fest Eoac'im* A#e Face of t#e A#ird %eic#! Londyn 1:88 ^wyd. $ol. .(licze
Arzeciej %zesz3!
)arszawa 1:7<_
Feuersenger Iarianne* ;ein Krie$sta$e(uc#U 8wisc#en F)#rer#auptauartier und
erliner
/irklic#keit! Fryburg 1:8
Finda'l 9'eo* Letzter -kt A erlin PRMR@PRNH! Hamburg 1:.5 Foerster Coland &.
Qred.R* Seelower
&W#en PRNH! Hamburg 1::8
FrB'lic' ;.* 7eneral Vlaso?! %ussen und >eutsc#e zwisc#en &itler und Stalin!
#olonia 1:78
&all )adimir* ;ein /e$ nac# &alle! /erlin Q)sc'odniR 1:88
&arajew I* 7eor$i 8#uko?U Life and /ork -fter t#e /ar! wM %)ojennaja mysi( nr
.* 1::7
&e'len Cein'ard* A#e 7e#len ;emoirs! Londyn 1:7
&ellately Cobert* ackin$ &itlerU :onsent and :oercion in "azi 7erman3! 6ks+ord
<<1
&ilbert Iartin* %oad to Victor3! Londyn 1:85
&lantz DaJid Qred.R* -rt of /ar S3mposium. From t#e Vistula to t#e .derU So?iet
.ffensi?e
.perations @ .cto(er PRNN@;arc# PRNH! K; 4rmy )ar College 1:85
&lantz DaJid i House Eonat'an* /#en Aitans :las#ed! #ansas 1::2
&lenn &ray E.* A#e /arriorsU %eflections on ;en on attle! =owy Eork 1:7<
&old'agen Daniel* &itlers /illin$ DQecutionersU .rdinar3 7ermans and t#e
&olocaust! =owy
Eork 1::5
&osztony !eter* >er Kampf urn erlin PRNH in -u$enzeu$en(eric#ten! DDsseldor+
1:7<
&ribow Eurij* I$ra1 nam w randen(ur$ie $rammofon... wM Stroki s wielikoj wojn3!
Ioskwa <<<
&ross Leonard* A#e Last =ews in erlin! =owy Eork 1:8 &uderian Heinz*
Panzer Leader! =owy
Eork 1:2 ^wyd. $ol. /spomnienia 2o1nierza!
)arszawa 1::1_ &un =eJin ?.* D?a raunU &itlers ;istress! Londyn 1:5:
Henning ?ck'art i #azemi Iarion* VerWffentlic#un$en aus dem -rc#i? zur
7esc#ic#te der ;aQ@
Planck@7esellsc#aft! 1.1* /erlin QLac'odniR 1:88
Herbert Klric'* &itlers Forei$n /orkers! Cambridge 1::7
Hirsc'+eld &er'ard i Cenz Nrina* esie$t und efreit! Stimmen ?om Krie$sende
PRNH! &erungen
1::2
Nnoziemcow =.* :enapo(ied3 w toj samoj wojnie! Ioskwa 1::2
NrJing DaJid* -dolf &itlerU A#e ;edical >iaries @ t#e Pri?ate >iaries of>r A#eo
;oreli!
Londyn 1:8,
Nsajew ;.L* /ieki frontowo$o puti! %)NG( nr 1<* 1::1 Ntaliander Col+* /auer
4rnold i #ra++t
Herbert* erlins Stunde "ull! DDsseldor+ 1:7:
Eoac'imst'aler 4.* A#e Last >a3s of &itler! Londyn 1::5
Eoac'imst'aler 4. Qred.R* Dr war mein :#ef! aus dem "ac#lass der Sekret,rin ?on
-dolf &itler!
:#rista Sc#roeder! Ionac'ium 1:82
#ardor++ Krsula Jon* erliner -ufzeic#nun$en! PRNI (is PRNH! Ionac'ium 1::7
^wyd. $ol. ;o2e to
po raz ostatni! )arszawa 1::_
#askewitsc' ?manuel* Fr)#lin$ an der .der! /erlin Q)sc'odniR 1:2,
#ee Cobert* - :rowd is "ot :ompan3! Londyn <<<
#e'lenbeck !aul* Sc#icksal Dl(e. Im 8weifrontenkrie$ PRNH zwisc#en &eide! &arz
und &a?elland.
Din eric#t nac# alten Aa$e()c#ern! Frank+urt nad Ienem 1::,
#eiderling &er'ard* 7ruppe Fl(ric#t in erlin! /erlin 1::,
A -ls efreier unsere &erzen zer(rac#enU 8u den T(er$riffen der Sowjetarmee in
erlin PRNH! Deutsc'land 4rc'iJ* 8*1::2
#eitel )il'elm* A#e ;emoirs of Field ;ars#al Keitel! Londyn 1:52 ^wyd. $ol. /
s1u2(ie a2 do
kl0ski! )arszawa <<_
#em$ka ?ric'* >ie letzten Aa$e mit -dolf &itler! !reussic'A6ldendor+ 1:75
#ers'aw Nan* A#e &itler ;3t#U Ima$e and %ealit3 in t#e A#ird %eic#! 6ks+ord 1:8:
A A#e "azi >ictators#ipU Pro(lems and Perspecti?es of Interpretation! Londyn 1::,
A &itlerU PEER@PRMY! &u(ris! Londyn 1::8 ^wyd. $ol. &itler PEER@PRMR. &3(ris!
!ozna <<1_
A &itlerU PRMY@PRNH! "emesis! Londyn <<<
#ers'aw Nan i Lewin Ios'e Qred.R* Stalinism and "azismU >ictators#ips in
:omparison!
Cambridge 1::8
#iriejew =.* Primienienie tankow3c# armii w wis1o@odierskoj operacji! %)NG( nr
1*1:82
#leine Helmut i ;tim$el HansAIartin* =un$e Soldaten in der ;ark randen(ur$
PRNH @
%)ckerinnerun$en nac# einem #al(en =a#r#undert! !oczdam 1::2 QI&F4R
#lem$erer -ictor* Ao t#e itter Dnd PRNI@PRNH! Londyn 1::: ^wyd. $ol.
>ziennik PRMM@PRNH!
#rak"w 1:::_
#limow &riegorij* A#e Aerror ;ac#ineU A#e Inside Stor3 of t#e So?iet
-dministration in 7erman3!
Londyn 1:2,
#oczkow N.F.* 8namia po(ied3 nad %eic#sta$om! ;ankt !etersburg <<<
#na$$e ;ieg+ried* Soldat! =owy Eork 1::,
#ne+ Hildegard* A#e 7ift &orseU %eport on a Life! =owy Eork 1:71
#nig't 4my* eriaU Stalins First Lieutenant! !rinceton 1::, ^wyd. $ol. eriaU
prawa r0ka Stalina!
)arszawa <<<_
#on Ngor* SeQ and %ussian Societ3! /loomington 1::,
#ondaurow N.4.* / NH@om m3 sami iskali protiwnika! wM /siem smertiam naz1o!
Ioskwa <<<
#oniew N.;.* ^ear of Victor3! Ioskwa 1:8. ^wyd. $ol. :zterdziest3 pi4t3!
)arszawa 1:58_
#o$ielew Lew* "o =ail for A#ou$#t! Londyn 1:77
#riwoszejew &.F. Qred.R* 7rif siekrietnosti snjat. Potieri wooru2enn3c# sil SSS% w
wojnac#!
(ojew3c# diejstwiac# i wojenn3c# konfliktac#! Ioskwa 1::,
#rockow C'ristian 'r. Jon* >ie Stunde der Frauen! Ionac'ium 1::: ^wyd. $ol.
:zas ko(iet.
)arszawa 1::<_
#ronika Eacob* >er Fnter$an$ erlins! Hamburg 1:.5
#uzniecow ).&. i Iiedlinski ).!.* -$onja! %)NG( nr 5A7* 1::
Ladd /rian* A#e 7#osts of erlin! C'icago 1::7
Lakowski C.* Seelow PRNH! >ie Dntsc#eidun$ssc#lac#t an der .der! /erlin 1:::
Lakowski C. i Dorst #.* erlin @ Fr)#ja#r PRNH! /erlin Q)sc'odniR 1:72
Lane 4nne i 9em$erley Howard Qred.R* A#e %ise and Fall of t#e 7rand -lliance
PRNP@PRNH!
Londyn 1::2
Lange Horst* wM H.D. ;c'a+er Qred.R* Aa$e()c#er aus dem 8weiten /eltkrie$!
Ioguncja 1:7:
Lau+er Eoc'en* 7enossen! wie ist das 7esamt(ildO! wM 4ckermann* Klbric't i
;obottka* ;oskau im
=uni PRNH! Deutsc'land 4rc'iJ* :* 1::5
Le'ndor+ Hans 'r. Jon* .stpreu`isc#es Aa$e(uc# @ -ufzeic#nun$en eines -rztes
aus den =a#ren
PRNH@PRNV! Ionac'ium 1:::
Lemmer ?rnst* ;anc#es war doc# andersU Drinnerun$en eines deutsc#en
>emokraten! Frank+urt nad Ienem 1:58
Leon C.).* A#e ;akin$ of an Intelli$ence .fficer! Londyn 1::.
Leon'ard )ol+gang* :#ild of t#e %e?olution! Londyn 1:25
Le 9issier 9.* 8#uko? at t#e .derU A#e >ecisi?e attle for erlin! Londyn 1::5
A %ace for t#e %eic#sta$! Londyn 1:::
A /it# .ur acks to erlin! ;troud <<1
LiddellAHart /asil* A#e .t#er Side of t#e &ill! Londyn 1:.8
Luck Hans Jon* Panzer :ommanderU A#e ;emoirs of :olonel &ans ?on Luck!
=owy
Eork 1:8:
Lumans -aldis* &immler bs -uQiliariesU A#e Volksdeutsc#e ;ittelstelle and t#e
7erman "ational
;inorities of Durope PRMM@PRNH! Londyn 1::
Ouczinski 4.* "a ierlin'! %)NG( nr 2*1:52
Iabire Eean* La >i?ision "ordland! !ary1 1:8
A ;ourir , /erlin* !ary1 1::2
Iac'tan Lot'ar* A#e &idden &itler! Londyn <<1
Iackintos' Ialcolm* =u$$ernautU A#e %ussian Forces PRPE@PRRY! Londyn 1:57
Iaiziere Klric' de* In der Pflic#t! /onn 1:8:
Iakariewski ).* PV@ja motorinziernaja (ri$ada wieriinskoj operacji! %)NG( nr
.*1:75
Ieinecke Friedric'* >ie deutsc#e Katastrop#e! )iesbaden 1:.7
Ienzel Iatt'ias* >ie Stadt o#ne Aod. erliner Aa$e(uc# PRNM@PRNH! /erlin 1:.5
Ierridale Cat'erine* "i$#t of Stone! Londyn <<<
Iessersc'midt Ian+red* /as damals %ec#t war..."ationalsozialistisc#e @ ;ilit,r
und Strafjustiz im
Vernic#tun$skrie$! ?ssen 1::5
Ieyer #aren* >ie Flutun$ des erliner S@a#n Aunnels in den letzten Krie$sta$en!
wM "ord@S)d@
a#n! /erliner ;A/a'nAIuseum* /erlin 1:::
Ieyer ;ibylle i ;c'ulze ?Ja* /ie wir das alles $esc#afft #a(en. -lleinste#ende
Frauen (eric#ten
)(er i#r Le(en nac# PRNH! Ionac'ium 1:8.
Iorozow /oris* ;$nowienje wojn3! wM Stroki s wielikoj wojn3! Ioskwa <<<
Iur$'y DaJid* #ondrasczew ;ergiej i /ailey &eorge* attle$round erlin!
Londyn 1:87
Iur$'y Cobert* >iplomat amon$ /arriors! =owy Eork 1:5.
Iusmanno Iic'ael 4.* Aen >a3s to >ie! =owy Eork 1:2<
=aimark =orman* A#e %ussians in 7erman3U - &istor3 of t#e So?iet 8one of
.ccupation PRNH@
PRNR! Cambridge* Iassac'usetts 1::2 =ieustrojew ;.4.* Szturm %eic#sta$a!
%)NG( nr 2*1:5<
=oakes Eeremy Qred.R* "azism PRPR@PRNHU - >ocumentar3 %eader! t. N-* ?Heter
1::8
6Jen )il+red Jon* ;it 7oe((els (is zum Dnde! t. NN* /uenos 4ires 1:2<
6Jery Cic'ard* /#3 t#e -llies /on! Londyn 1::2
A %ussias /ar! Londyn 1::8
6wings 4lison* FrauenU 7erman /omen %ecall t#e A#ird %eic#! Londyn 1::,
!ad+ield !.* &immlerU %eic#sf)#rer SS! Londyn 1::<
!eriedielskij &. i C'oroszyow 7.!-riillerja w sra2enjac# ot /is13 do .diera!
%)NL( nr 1* 1:82
!i0trowa 4da i )atson !eter* A#e >eat# of &itler! Londyn 1::2
!ogue Forrest C* A#e >ecision to &alt on t#e Dl(e @PRNH! wM &reen+ield #ent
Qred.R* :ommand
>ecisions! Londyn 1:5<
!oijan !awe* /iestar(aiter3U internirowann3je "iemc3 na sowieckic# strojkac#!
%Codina( nr
:*1:::
Prikaz3 /ierc#owno$o 7lawnokomandujuszcze$o w pieriod /ielikoj
.tieczestwiennoj /ojn3
Sowiecko$o Sojuza! Ioskwa 1:72
Camaniczew =.I.* Iz op3ta pierie$rupirowki armii pri pod$otowkie ierlinskoj
opieracji! %)NG(
nr 8* 1:7:
Camm &erald* Din un(ekannter Kamerad. >eutsc#e Krie$s$r,(erst,tten zwisc#en
.der(ruc# und
Spree! )oltersdor+ 1::,
A 7ott mit uns @ Krie$serle(nisse aus randen(ur$ und erlin! )oltersdor+ 1::.
A &al(e @ eric#t )(er einen Fried#of! )oltersdor+ 1::2
Cein Heinz* Finale erlin! Frank+urt nad Ienem 1:81
Cic'ie 4leHandra* Fausts ;etropolis! Londyn 1::8
Cocolle !ierre* 7Wtterd,mmerun$ @ La Prise de erlin! NndoAC'ina 1:2.
A Le sac de erlin! a?ril@mai PRNH! !ary1 1::
Cokossowski #.#.* So1dacki do1$! Ioskwa 1:58 ^wyd. $ol. Bo1nierski o(owi4zek!
)arszawa 1:7:_
Cubenstein Eos'ua* Aan$led Lo3altiesU A#e Life and Aimes of Il3a D#ren(ur$! =owy
Eork 1::5
Cu'l #laus EBrg Qred.R* Fnsere ?erlorenen =a#re @ Frauenallta$ in Krie$s A und
"ac#krie$szeit
PRMR@PRNR! Darmstadt 1:82 Cunow /oris* 8nanje niemiecko$o pomo$1o wzjat w
plen sotien szesf
"iemcew! wM /siem smertjam naz1o! Ioskwa <<<
CDru$ Cein'ard Qred.R* erlin PRNH. Dine >okumentation! /erlin 1::2
A Aopo$rap#ie des Aerrors! 7estapo! SS and %eic#ssic#er#eits#auptamt!
!rinz4lbrec'tA&elSnde* eks$ozycja staa* /erlin 1::7
Cyan Cornelius* A#e Last attle! Londyn 1:55 ^wyd. $ol. .statnia (itwa!
)arszawa 1::7_
C1eszewski 6.4.* A#e %ace for erlin! %Eournal o+ ;laJic Iilitary ;tudies( nr
8*1::2
A >er /ettlauf nac# erlin @ Din dokumentarisc#er T(er(lick! wM Foerster* Seelower
&W#en
PRNH! Hamburg 1::8
C1ewska Eelena* ierlin! maj PRNH! Ioskwa 1:85
A /ieczem3j raz$owor! ;ankt !etersburg <<1
;ajer &uy* A#e For$otten Soldier! Londyn 1::7 ^wyd. $ol. 8apomnian3 2o1nierz!
&dask <<1_
;ander Heike i Eo'r /arbara Qred.R* efreier und efreite. Krie$! Ver$ewalti$un$en!
Kinder!
Ionac'ium 1::
;c'S+er Hans Dieter* erlin im 8weiten /eltkrie$. >er Fnter$an$ der
%eic#s#auptstadt in
-u$enzeu$en(eric#ten! Ionac'ium 1:82
;c'eel #laus Qred.R* >ie efreiun$ erlins PRNH! /erlin Q)sc'odniR 1:82
;c'enk ?rnstA&Dnt'er* Ic# sa# erlin ster(en. -ls -rzt in der %eic#skanzlei!
Her+ord 1:7<
;c'mitzA/erning Cornelia* Voka(ular des "ationalsozialismus! /erlin 1::8
;c'ultzA=aumann Eoac'im* >ie letzten drei`i$ Aa$e >as Krie$sta$e(uc# des .K/
-pril@;ai PRNH! Ionac'ium 1:8< ;c'warz Hans* rennpunkt F&GU ;ensc#en
und ;a`t,(e im
F)#rer#auptauartier! /uenos 4ires 1:2<
;c'warzer 4lice* ;arion >Wn#off! Din widerstandi$es Le(en! Ionac'ium 1::7
;c'werin #errin 'r.* Frauen im Krie$ @ riefe! >okumente! -ufzeic#nun$en! /erlin
1:::
;eaton 4.* A#e %usso@7erman /ar PRNP@PRNH! =owy Eork 1:7
;ereny &itta* -l(ert SpeerU &is attle wit# Arut#! Londyn 1::2
;ewruk ). Qred.R* &ow /ars DndU D3ewitness -ccounts of t#e Fall of erlin!
Ioskwa 1:5:
;'erwood Cobert ?.* A#e /#ite &ouse Papers of &arr3 L. &opkins! Londyn 1:.8
;'irer )illiam L.* Dnd of a erlin >iar3! =owy Eork 1:.7
;'ukman Harold Qred.R* Stalins 7enerals! Londyn 1::,
;ienjawskaja Eelena* PRNP@PRNH Frontowoje pokolenje! Ioskwa 1::2
A Psic#ofo$ja wojn3 w cc@m wiekie! Ioskwa <<<
;inienko L.* .r$anizac3ja i wiedienje (oja PYN@om strie1kow3m polkom za
atzlowpod
ierlinom! %)NG( nr .* 1:75
;mirnow ?.* >iejstwia NV 7. A. r w pienedowom otiiadie tankowo$o korpusa!
%)NG( nr 1*1:78
;o1enicyn 4.* A#e 7ula$ -rc#ipela$o! t. N* =owy Eork 1:7. ^wyd. $ol. -rc#ipela$
7ula$ PRPE@
PRHY! !ary1 1:7.V )arszawa 1::<V )arszawa <<<_
A Prussian "i$#ts Q$rzek. na j0zyk ang. Cobert ConTuestR* =owy Eork 1:8,
A >euQ recits de $uene! !ary1 <<<
;$a'r ).* 8#uko?U A#e %ise and Fall of a 7reat :aptain! =oJato* #ali+ornia 1::,
;tein'o++ Eo'annes (et alia)! Voices from t#e A#ird %eic#U -n .ral &istor3! =owy
Eork 1::.
;tudnitz HansA&eorg Jon* /#ile erlin ums! Londyn 1:5.
;ubbotin )assilij* wM ;ewruk ). Qred.R* &ow /ars Dnd...
;zatiow =ikoaj* F stien %eic#sta$a! wM /siem smierijam nazlo! Ioskwa <<<
;zatunowski Nlja* I ostanietsja do(r3j sled! wM /siem smertjam nazlo! Ioskwa
<<<
;zczeglow Dmitrij* ;ilitar3 :ouncil %epresentati?e! wM ;ewruk ). Qred.R* &ow
/ars Dnd...
;zczerbakow /.* ;aterialnoje o(iezpieczenije N@oj tankowoj armii w /islo@
.dierskoj operacji!
%)NG( nr 5* 1:7:
;zindel 4leksandr Qred.R* Po o(ie storon3fronta! Ioskwa 1::2
;ztiemienko ;.I.* A#e Last SiQ ;ont#s! =owy Eork 1:77
9erkel ;tuds* A#e 7ood /ar! Londyn <<1
9'orwald EDrgen* Ds (e$ann an der /eic#sel! ;ztutgart 1:2< ^wyd. $ol. /ielka
ucieczka! #rak"w
1::2_
A >as Dnde an der Dl(e! ;ztutgart 1:2<
9ieke )il'elm* >as Dnde zwisc#en .der and Dl(e @ >er Kampf um erlin PRNH!
;ztutgart 1:81
9reJorACo$er Hug'* A#e Last >a3s of &itler! Londyn 1::2
9ully 4ndrew* erlin @ t#e Stor3 of a attle! =owy Eork 1:5,
9umarkin =ina* A#e Li?in$ and t#e >eadU A#e %ise and Fall of t#e :ult of /orld
/ar II in %ussia!
=owy Eork 1::.
-erme'ren Nsa* %eise durc# den letzten -kt. Din eric#t! Hamburg 1:.7
)arlimont ).* Inside &itlers &eadauarters PRMR@PRNH! Londyn 1:5. ^wyd. $ol.
/ Kwaterze
716wnej /e#rmac#tu! )arszawa 1:52_
)asiliew =ikoaj* Krasn3j cwietpo(ied3! wM /siem smertjam naz1o! Ioskwa <<<
)eidling &eneral Helmut'* >er Dndkampf in erlin! !oczdam 1:5
)eltlinger ;.* &ast du es sc#on ?er$essenO Drle(nis(eric#te aus der 8eit der
Verfol$un$! /erlin
1:5<
)ert' 4leHander* %ussia at /ar! Londyn 1:5.
)iszniewski )siewood* erlin Surrenders! wM ;ewruk ). Qred.R* &ow /ars
Dnd...
)ol+ Iarkus* Spiona$ec#ef im $e#eimen Krie$! Ionac'ium 1::7
A >ie Kunst der Verstellun$! /erlin 1::8
)okogonow Dymitrij* Stalin @ Ariump# and Ara$ed3! =owy Eork 1::1 ^wyd.
$ol. Stalin! 1.1A*
)arszawa 1::8_
Laoga ;teJen E.* Aar$et -merica A t#e So?iet Fnion and t#e Strate$ie -rms %ace
PRNH@PRYN! =oJato* #ali+ornia 1::
Layas 4l+red I. de* "emesis at PotsdamU A#e DQpulsion of t#e 7ermans from t#e
Dast! Londyn 1:8:
Lbarski Nlja i Hutc'inson ;amuel* Lenins Dm(almers! Londyn 1::8
Liemke ?arl* A#e attle for erlinU Dnd of t#e A#ird %eic#! Londyn 1:5:
A A#e So?iets Lost .pportunit3] erlin in Fe(ruar3 PRNH! Londyn 1:5:
A A#e FS -rm3 in t#e .ccupation of 7erman3 PRNN@PRNY! )aszyngton 1:72
A Stalin$rad to erlinU A#e 7erman >efeat in t#e Dast! )aszyngton 1:87
Gukow &.#.* /ospominanja i rozm3szlenja! t. N-* Ioskwa 1::2 ^wyd. $ol.
/spomnienia i
refleksje! )arszawa 1:7<_
C'(s!pis&(
%Der 4ngri++(
%Der !anzerbSr(
%Freie )elt( Q=CDR
%Nstoriczieskij 4rc'iw(
%#rasnaja Lwiezda(
%!rawda(