Alkoholizm i Narkomania Tom 13, Nr 2, ss.

223-233, 2000
PICIE ALKOHOLU A AGRESJA INTERPERSONALNA

Katarzyna Irena Jelonkiewicz
Psychologii Klinicznej
Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
ALCOHOL DRINKING AND JNTERPERSONAL AGGRESSION AMONG YOUNG ADULTS
ABSTRACT - Relationships werc sought betwccn alcohol use and various types of aggrcssive
behavior in young adults. Morcovcr, a possibility of gender diffcrcnecs in this rcspect was ehee-
ked. Subjeets in the study were 124 youog people (46 men and 78 wamen) aged 18-25, eontinuing
studies or warking. In the group under study indirect aggression was found to be most pronoun-
eed, with less intense verbal aggression, and thc least marked - physieal aggression. No gender
diffcrcnees wcre found as regards the frequency of dircet and indircet aggression usc. Obtained
findings men drink signifieantly moro often than do wamen, white the amount of
aleohoJ intakc on a single oeeasion is simi1ar in men and wameo. Ooly dircet physical aggrcssioo
is associated with the amount af aleohoJ eonsumed on one oeeasion, holb in men and in women:
the more alcohol is eonsumed, the more frequently physical aggrcssion is manifcsted.
Key words! interpcrsonaJ aggrcssion, alcohol drinking, young adults.

Termin "agresja" jest w literaturze psychologicznej definiowany w bardzo
sposb (5, 6, 7, 8). do a) sytuacyjnie sta-
nw motywacyjnych (wtedy mwi si np. o gniewie lub irytacji); b) (co
oznacza opis wyznacznikw, funkcji i przejaww interpersonalnego zachowania); c)
cechy indywidualnej lub intrapsychicznej jednostki. Ponadto przy
pomocy tego pojcia si sekwencj interpersonalnych lub inter-
akcji. W przytaczanych definicjach prbuje si motywy i
zachowaniami agresywnymi.
W tym opracowaniu przyjto za (6), agresja interpersonalna to "czyn-
podejmowane i realizowane przez podmiot wobec innych ludzi (konkretnej
osoby, grupy) tak zorganizowane, ich jest szkoda, utrata cenionych
cierpienie, bl" (op. cit. s. 16).
Badania sfinansowane przez PARPA, temat ALC-24 realizowany w IPiN.
223
Katarzyna Irena Jelonkiewicz
Bussa (3) na lub oraz lub
Bjiirqvistowi i Niemelii (I) trzech typw agresji:
(np. bicie, kopanie),
(np. krzyk, obrzucanie wyzwiskami, oraz (np. ignoro-
wanie, rozpowiadanie nieprawdziwych informacji). Wymienione typy agresji
jako po sobie i fazy rozwoju. Nie-
ktre dane z literatury (por.: 1,2, 17, cyt. za: 9) agresja fizyczna jest
bardziej charakterystyczna dla dla inne badania (por.: 9)
tej Prace na ten temat nie jednoznacznie,
ktra okazuje agresji werbalnej. Natomiast pewne potwierdze-
nia, agresja rodzajem "manipulacji poja-
wia u kobiet u (por.: 9).
Zdaniem Lagerspetz i Bjiirqvista (13)jedoym z powodw
nie form agresji jest rodzaj innych dla obu
W okresie adolescencji relacje dziewczynek i Dziew-
czynki w parach, z na
do mniej ustrukturowanych grup, o mniej grani-
cach. Im bardziej jest struktura z tym
tych relacji do agresji w po-
sposb. i bardziej ustrukturowane relacje dziewczynek
wykorzystywane jako do agresji
Jak wspomniano, badania w poziomie agresji u
kobiet i nie wnioskw. Agresja
nia u kobiet w stopniu od sytuacji od
cych norm zachowania (por.: 13). Oznacza to, kobiety tej formy agresji,
sprowokowane, lub sytuacja usprawiedliwia zachowanie agresywne.
jednak nie na prowokacje i w inny
sposb poprzez agresywne zachowanie.
o odmiennym sposobie socjalizacji dziewczynek i ktry
agresji u obu W sytuacjach, w ktrych celowo
u badanych, Kobiety o
swoim rozczarowaniu, poczuciu krzywdy i smutku (por.: 10). jest to wyoik
socjalizacyjnych. Dziewczynki uczone, w wielu sytuacjach ich agre-
sywoe zachowanie nie aprobowane lub spotka z negatywnymi sankcjami.
W okresie adolescencji i wczesnej (12-24 r. alkoholu jest
i Zgodoie z
danymi epidemiologicznymi (18) ryzyko od alkoholu jest
pod koniec okresu dojrzewania i we wczesnym okresie Ini-
cjacja picia (por.: 8) i rozwj wzorcw picia trwa od po wczesny
wiek
Badacze zgodni ze istnieje agresywnym zachowa-
niem a alkoholu. Natomiast kierunek tej jest zagadoieniem
Jedno z (19) sugeruje, to alko-
224
Picie alkoholu a agresja interpersonalna
holu powoduje agresywue zachowanie. Najpierw pojawia si" psychofarmakolo-
giczny efekt odurzenia alkoholem, to znaczy - rozhamowanie jednostki,
cenie jej procesw poznawczo-percepcyjnych i deficytw uwagi. Te
procesy z czynnikami sytuacyjnymi piciu w
powstawaniu agresji. Relacj" mi"dzy alkoholu i zachowaniami agre-
sywnymi si" oczekiwania efektu dzia-
alkoholu. Wiele osb traktuje mi"dzy piciem alkoholu a jako
przyczynowy. Zachowania agresywne dla nich
alkoholu. wtedy alkohol, rni"dzy innymi,
(11). Gustafson stwierdza umiarkowana doza alkoholu
agresywne zachowanie, ale tylko wtedy, gdy dana osoba jest prowokowana i nie ma
wyboru zachowania alternatywnego. agresywnej reakcjijest
zana z podstawowym, bazowym poziomem agresjijednostki. Niejednokrotnie zachowa-
nia agresywne uznawane za skutek przez alkohol samokontroli (4).
Kelly'ego i Chereka (12) wyniki aktualnych prac
alkoholu zwi"ksza tylko agresywnych
ktre przez inne czynniki, np. plan prowokacji, oczekiwania co do
agresywnego zachowania lub konteksl. Alkohol prg
agresywnych, co oznacza, jednostka pod alko-
holu potrzebuje mniej powodw, by si" i gdy taki powd pojawi si,,-
wypicie alkoholu wzmocni reakej"
Innym problemem, si" w pracach zagadnienia
agresji z piciem alkoholu, mi"dzy kobietami i Nie wiadomo
czy picie alkoholu przez dziewcz"ta jest w podobny sposb z agresywnym
i zachowaniem jak u Czynnikiem t" za-
oczekiwania co do przez alkohoL
Agresj" uznaje si" za konsekwencj" picia alkoholu, ale tylko u Collins
(za: 14) (w przekonanie, u wi"k-
ludzi alkoholu zwi"ksza agresj". Dlatego przy-
zwolenie na agresywne zachowania po wypiciu alkoholu. Gomberg (10) pi-
sze, u kobiet reakcje agresywne (werbalne) si" wraz z przyjmo-
wanego alkoholu, ale tylko przy porcjach alkoholu.
alkoholu nie zwi"ksza agresji werbalnej kobiet.
powodem podj"cia prby analizy mi"dzy
alkoholu a w grupie
nie alkoholu prowadzi do rozhamowania jednostki, zmniejszenia kontroli nad zacho-
waniami. Wobec tego powinien si" mi"dzy piciem alkoholu i wy-
u osb badanych zachowaniami agresywnymi. py-
tanie czy picie alkoholu b"dzie mocniej si" z (agresja bezpo-
lub agresja typami agresywnych. osb badanych
U ze na przyzwole-
nie na agresj", silniejszy piciem alkoholu i opisy-
wanymi zachowaniami agresywnymi u kobiet.
225
Katarzyna Irena Jelonkiewicz
W badanej prbie trudno alkoholu - reakcje
agresywne", brak jest podstaw do stwierdzenia nadmiernego picia. Mamy
do czynienia z ludzi, lub alkohol
prawdopodobnie zgodnie z normami w swoim Wobec tego
nas, czy alkoholu a wybra-
nymi aspektami agresji w grupie osb (19-24 lata), nie
alkoholu. Postawiono pytania:
1. Czy i w jaki sposb agresja i (fizyczna, werbalna) oraz
picie alkoholu u kobiet i
2. Czy i w jaki sposb alkoholu u z
formami agresji?
METODA
Osoby badane i procedura
Zbadano 124 warszawskie rodziny z
mi. nich 78 rodzin (63%) z crkami i 46 rodzin (37%) z synami. Wiek
dzieci od 18 do 25 lat i analogiczny u crek i synw wieku u
kobiet 21,4, odchylenie standardowe S.D.=1,62, u 21 ,8 i S.D.=I,71).
w uczyli (76,6%). W mniejszym odsetku badani praco-
wali (19,4%) lub uczyli (4%). Wszyscy byli stanu wolnego.
Rodziny w badaniach badane przez przeszkolonych ankiete-
rw na zlecenie Psychologii Klinicznej IPiN. Badanie jed-
norazowym spotkaniem z po uprzednim ustaleniu terminu dogodnego dla
wszystkich trzech osb w nim i w domu badanych.
rodziny byli badani (Rodzice i Dziecko)
swj zestaw kwestionariuszy TY I TWOJA RODZINA do
opisu nas zmiennych. kwestionariusze w
rodziny do kopert i zaklejane.
W prezentowanym opracowaniu wykorzystujemy dane od
dzieci z badanych rodzin.
Pomiar agresji
Wykorzystano tutaj Bjorqvista zacho-
agresywnych. na do badania dwch postaci agre-.
sji - fizycznej (np. Gdy w ostatniego roku
biciem tej osoby?) i werbalnej (np. Gdy w ostat-
niego roku jak przezywaniem tej osoby?)
oraz agresji (np. Gdy w ostatniego roku jak
podawaniem w lub tej oso-
by?). Badani udzielali odpowiedzi na pytanie o
226
Picie alkoholu a agresja interpersonalna
agresywnych na skali zakotwiczonej w stwierdzeniach od "ni-
gdy" do "bardzo
Pomiar napojw alkoholowych
Do oceny tej zmiennej i z kwestionariusza
TY I ZDROWIE. Na skali badani udzielali odpowiedzi na
pytanie o picia alkoholu w ostatnich 6 oraz na pytanie o
jednorazowo wypijanych porcji alkoholu.
WYNIKI
W pierwszym etapie poddano analizie agresywnych oraz
i wypijanego przez alkoholu.
Zachowania agresywne o charakterze agresji i
z u obu Nie stwierdzono statystycznie
istotnych kobietami i w zakresie stosowania bada-
nych form agresji.
zanalizujemy stosowania form agresji osobno dla grupy
kobiet i W dwch tabelach (osobno dla kobiet i zamieszczono
informacje o i odchyleniach standardowych dwch rodzajw
agresji (fizycznej i werbalnej) i agresji oraz staty-
styki t w stosowania poszczeglnych typw
agresji.
TABELA 1
badanych typw agresji u kobiet (N=78).
Typy agresji u kobiet
fizyczna
x=0,34; S.D.=O,64
werbalna
x=I,IO; S.D.=0,86

fizyczna
x=0,34; S.D.=0,64
werbalna
x=l,IO; S.D.=O,86
TABELA 2

x=I,36; 8.D.=0,83
t=9,21; p<O,OOI
t=3,O; p<O,OO l
badanych typw agresji u (N=46).

Typy agresji u i-ji;:;;;;;---i--;;;;rt;;;J;;;;----'

x=I,26; S.D.=O,73
<"6,50; p<O,OOI
t=O,66; p<O,51
227
Katarzyna Irena Jelonkiewicz
Najrzadziej rodzajem agresji u badanych kobiet jest agresja fizycz-
na, agresja werbalna, a - agresja w
stosowanych agresywnych statystycznie istotne.
Jak statystycznie istotne stosowania
dwu form agresji (fizycznej i werbalnej) oraz agresji
fizycznej i agresji Nie stosowania
agresji oraz agresji W grupie - po-
dobnie jak w grupie kobiet - najrzadziej agresja fizyczna, natomiast
agresja werbalna i z
Picie alkoholu
napojw alkoholowych dwa
picia w ostatnim i jednorazowo wypijanego alkoholu.
odsetek badanych (35% i 29% kobiet) pije
mniej dwa lub trzy razy w Tym niemniej analiza
wskazuje, istotnie kobiety (por. dane zawarte w Tabeli 3.)
TABELA 3
picia napojw alkoholowych u kobiet i
(w ostatnich 6
Kobiety (N-46)
F(I; 122)
p<
X S.D. x S.D.
4,05 1,48 4,96 1,52
10,57 0,002
Do wskazywanych kategorii jednorazowo wypija-
nego alkoholu u kobiet ,jedna butelka piwa, albo kieliszek wina lub wdki"
(33%); u - "dwie butelki piwa, albo kieliszki wina lub wdki" (29%).
nie czynnikiem jednorazowo wypijanych porcji alkoholu.
agresji i picia alkoholu
agresywnych (agresji bezpo-
i agresji oraz i picia napojw alko-
holowych przy pomocy korelacji r-Pearsona. Zamiesz-
czono je w tabelach 4 i 5, oddzielnie dla kobiet i
one, u kobiet ze wzrostem alkoholu istotnie wzra-
sta o charakterze agresji fizycznej. picia napojw alko-
holowych z pojawiania agresji werbalnej kobiet Im
alkohol, tym bardziej do reagowania Natomiast agre-
sja kobiet pozostaje bez ze picia alkoholu.
228
Picie alkoholu a agresja interpersonalna
TABELA 4
Korelacje agresywnych a i picia alkoholu
u kobiet (N=76).
Typy agresji picia alkoholu
jednorazowo wypijanego
alkoholu

ftz)Jczna 0,15 0,25
p=0.185 p=O,028
werbalna 0,24 0,12
p=O,041 p=O,298
0,14 -0,10
p=O,218 p=O,387
W grupie tylko jednorazowo wypijanych napojw alkoholowych
ma istotny z Im
tym
TABELA 5
Korelacje agresywnych a i picia alkoholu
u (N=45).
Typy agresji picia alkoholu
jednorazowo wypijanego
alkoholu

fizyczna 0,10 0,38
p=O,485 p=O,OI0
werbalna 0,06 0,29
p=O,677 0=0,052
0,08 0,23
p=O,579 p=O,126
Agresja werbalna u z wypijanego alkoholu na gra-
nicy statystycznej. Zachowania tego typu do pojawia-
nia tym im alkoholu jednorazowo wypija
Podobnie jak u kobiet, w grupie agresja pozostaje bez
ku z i picia.
OMWIENIE WYNIKW
W badanej grupie stwierdzono nasilenie agresji mniejsze-
agresji werbalnej i najmniejsze - agresji fizycznej. Wynik ten pozostaje w zgodzie z
na temat rozwoju agresji (por.: 9). Agresja jest zachowa-
nia w okresie dorastania. Rozwj
229
Katarzyna Irena Jelonkiewicz
nych za rozumienie, agresja (fizyczna i werbalna) jest

Nie stwierdzono kobietami i w zakre-
sie nasilenia badanych form agresji. W literaturze przedmiotu nie ma na
temat tego, ktra z form agresji u i kobiet. Niektrzy
autorzy (np. 1,9) ze agresja jest bardziej charakterystyczna dla
ktre - jako fizycznie - od atak bezpo-
jest mniej efektywny. Jednak w procesie socjalizacji, w okre-
sach rozwojowych, obie agresji
nio jest bardziej akceptowane u kobiet i
czyzn ta forma agresji podobne nasilenie.
dobra adaptacja za rozwj
mniej form agresji. Opisywane przez nas wyniki
ze badanej grupy: jej lub to jednocze-
co wskazuje na dobre przystosowanie do standardw
W z tym i kobiety, i bardziej sposobw wy-
agresji.
Wspomniana specyfika badanej grupy fakt, alko-
holu u obu jest stosunkowo niewielkie. 73% kobiet i 62% pije jed-
norazowo nie 2 porcje alkoholu. wysoki odsetek bada-
nych (87% kobiet i 63% pije nie 2-3 razy w
kobietami i w zakresie spo-
alkoholu: pij istotnie kobiety. Dla porwnania
na wyniki uzyskane przez E. (16). W nieco grupie (15-
18 lat) 89% dziewczynek i 66% charakteryzuje niska i intensyw-
picia alkoholu. W badaniach tej autorki
istotnie mniej intensywnie
Analiza zachowaniami agresywnymi a piciem alkoholu wyka-
agresja nie ani z picia, ani z
wo wypijanego przez badanych alkoholu. agresja fizyczna si" z
wypijanego alkoholu i u kobiet, i u lm badane osoby
alkoholu, tym picia napojw alkoholo-
wych jedynie u kobiet z agresji - wer-
Im alkohol, w tym stopniu
Na podstawie uzyskanych wynikw picia alkoholu i
stosowania agresywnych dotyczy tylko jednej formy agresji:
agresji Ponadto ten i wypi-
janego alkoholu, a nie wi"c sytu-
acyjne alkoholu prowadzi do rozhamowania jednostki, zmniejszenia
kontroli nad zachowaniami i uruchomienia rozwojowo form agresji.
na oczekiwania co do
przez alkohol. Osoby przekonanie, u
ludzi alkoholu W naszym przypadku
230
Picie alkoholu a agresja interpersonalna
to, osoby sobie na okazywanie w stopniu agre-
sji fizycznej.
zwraca fakt, z alkoholu
uruchamianie agresji fizycznej, najrzadziej stosowanej przez badanych. Brak
i picie alkoholu na dwa sposoby:
albo agresja jest tak mocno kontrolowana, dopiero wypicie znacznych
alkoholu jest w stanie albo jest regulowana przez inne czynniki,
np. socjalizacyjne.
Rauste-Von Wright (15) na podstawie reprezentatywnej grupy
(15-16 lat) agresja werbalna popularnym zjawiskiem
ambitnych i sukcesy szkolne. W grupie
agresja werbalna do zdobycia statusu i podziwu. zatem
czy a alkoho-
lu w istocie rzeczy nie pokazuje nieco innej sytuacje, w ktrych
pije alkohol, to sytuacje towarzyskie, w jakich kobiety po-
dziw i szacunek swoich Jednym ze sposobw takiego celu
otwarte gniewu wobec innych ludzi. Im
z - zatem - tym bardziej
WNIOSKI
W badanej populacji kobiet i ze wielkomiejskie-
go, lub z poprawnie ro-
dzin stwierdzono,
I. Kobiety i nie pod stosowania agresji
i
2. badanych form agresji jest podobna u obu najrza-
dziej agresja fizyczna, - agresja
3. istotnie kobiety, natomiast jednorazowo wypi-
janego alkoholu jest u obu podobna.
4. Agresja nie ani z ani z picia alkoholu.
5. agresja fizyczna z wypijanego al-
koholu zarwno u kobiet, jak u im pije alkoholu, tym
okazuje
6. agresja werbalna koreluje u kobiet z picia alkoho-
lu: im alkohol, tym pojawia sil( u nich ta forma
agresywnych.
STRESZCZENIE
Poszukiwano mil(dzy alkoholu a typami
agresywnych u Sprawdzano czy mil(-
dzy kobietami i w tym zakresie. Zbadano
231
Katarzyna Irena Jelonkiewicz
124 osoby (78 kobiet i 46 w wieku 18 - 25 lat, lub
W badanej grupie stwierdzono nasilenie agresji mniejsze -
agresji werbalnej i naj mniejsze - agresji fizycznej. Kobiety i nie
pod stosowania agresji i Uzyskane
wyniki istotnie kobiety, natomiast jed-
norazowo wypijanego alkoholu jest u obu podobna. Tylko agresja
fizyczna z wypijanego Uednorazowo) alkoholu, zarwno u kobiet,
jak i Im wiO(cej pije siO( alkoholu, tym okazuje siO( agresjO(
Slowa kluczowe: agresja interpersonalna, picie alkoholu,

I. Bjiirqvist, K. Niemelii P. (I 992). New Trends in Ihe Sludy of Female Aggression. W: K.
Bjiirqvist P. Niemelii (red.), OfMice and WomenStrategies: Aspects ofFemale Aggresion.
OrIando, Florida: Academic Press.
2. Bjiirqvist, K., Osterman, K., Kaukinen, A. (1992). The Developrnanl of Direcl and lndirec!
Aggressive Slralegies in Males and Fernales. W: K. Bjiirqvist P. Niemalii (red.), OfMice and
Warnen Strategies: Aspects ofFemale Aggresion. Orlando, Florida: Academic Press.
3. Buss, A. (1961). The psychology of aggression. New York: J. Wiley
4. Casselma, J., Moorthamer, L. (1994). alkoholu a przemoc w
stwowa Agencja Problemw Alkoholowych, Warszawa.
5. Eron, L.D., Walder, L.O., Letkowitz, M.M. (1971). Tlle learning of aggression. New York:
LiUle-Brown.
6. A. (1979). agresywnejako przedmiot studiw eksperymentalnej psycho-
logii (s. 16). W: A. (red.), Studia nad psychologicznymi mechanizmami
agresywnych. Warszawa, Krakw, Narodowy im. Osso-
Wydawnictwo PAN.
7. A. (1993). Socjalizacja a intrapsychiczna regulacja agresji interpersonalnej. W:
A. A., Zumkley, H. (red.) Socjalizacja a agresja. Warszawa: Instytut Psychologii
PAN, Pedagogiki Specjalnej.
8. A. (1994). Wiek inicjacji picia alkoholu a funkcjonowanie
cych. Alkoholizm i Narkomania, 31171, 276-287.
9. A., D. (1996). Pomiar agresji li Niepublikowany maszyno-
pis.IPiN.
10. Gomberg E.S.L. (1993). Alcoho/, Women and Ihe Expression of Aggression. Jouroal ofStu-
dies on Alcohol, Suppl.I 1, 89-95.
11. Gustafson R. (1993). Whal Do Experirnenlal Paradigrns Tell Us abolII AlcollOl- Relaled
Aggressive Responding? Jouroal of Studies on Alcohol, Suppl.ll, 20-29.
12. Kelly T.H., Cherek D.R. (1993). Tlle eflecls of Alcollo/ on Free-Operanl Aggressive Beha-
vior. Jouroal of Studies on Alcohol, Suppl.ll, 40-51.
13. Lagerspetz, K. M. J., Bjiirqvist, K. (1994) lndirecl aggression in boys and girls. W: R. L.
Huesmann. Aggressive behavior. Current Perspectives. Plenum Press, New York.
232
Picie alkoholu a agresja interpersonalna
14. Milgram G.G. (1993). Ado/escents, Alcoho/ and Aggression. Joumal of Studies on Alcohol,
SuppLlI,53-59.
15. Rauste-Von Wright, M. (1993). Funkcje agresji w W: A. H. Zum-
kley (red.). Socjalizacja agresji, IPPAN, Warszawa.
16. E. (1999). Charakterystyka porwnawcza kontaktw z alkoholem pol-
skiej i Alkoholizm i Narkomania, 1,34,65-79.
17. Szegal, B. (1992). Sex-re/ated difJerences in aggression in ear/y childhood. Paper prepared
for XXV International Congress of Psychology, Brussels.
18. Tarter R.T., Vanyukov M.M. (1997). Rozwojowy model etiologii a/koholizmu. W: Robert
Zucker, Gayle Boyd, Jan Howard (red), Powstawanie problemw alkoholowych. PARPA,
Warszawa.
19. White H.R., Brick J., Hansell S. (1993). A Longitudina/ Investigation o[ A/coho/ Use and
Aggression in Ado/escence. Journal of Studies on Alcohol, SuppL II, 62-77.