Alkoholizm i Narkomania 2002, Tom 15: nr 3, 261-269

Prace
EMOCJE W STANACH UPICIA ALKOHOLEM
Danuta Hajdukiewicz
Klinika Psychiatrii
Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie
EMOTIONS IN THE STATE OF ALCOHOL INTOXICATlONS
ABSTRACT - The article reviews literature data indicating that emotional distur-
bances may be included in the picture of aleohol intoxication, leading to an
increased eriminogenic role of simultaneous appearance ofboth states (emotio-
nal digturbance and intoxication). Factors determining and intensifying such
state are: permanent mental disturbances of organie origin together with either
protracted ar acute contlict situation preceding the intoxication. Such states con-
siderably complicate the work of forensic psychiatry experts, as illustrated by
real life examples.
Key word.: physiological affect; affective reaction; organie mental disturban-
ces; confliet situations; effeet of alcohol.
W obecnie Klasyfikacji Psychicznych
i Zachowania w leD-lO (11) stan upicia alkoholem jest jako
ostre zatrucie, czyli stan, po alkoholu,
zaburzenia procesw poznawczych, spostrzegania, afektu lub zacho-
wania albo innych funkcji lub reakcji psychofizjologicznych", a wszystkich
funkcji psychicznych, w tym afektu. Objawy tego zatrucia z
dawki alkoholu i nawet w zatruciach obserwujemy przy daw-
kach alkoholu efekt przy podniecenie i a przy bar-
dzo - silnie sedatywne. zatrucia to
zaburzeniami somatycznymi, psychicznymi, szczeglne znaczenie w
psychiatrii ludzie bardzo indywidualnie alkohol,
co od ich osobniczych - oraz od aktualnie
na nich czynnikw dodatkowych - dlatego takie same
dawki alkoholu skutek u ludzi, jak u tej samej
osoby w czasie i w reak-
261
Danuta Hajdukiewicz
cje. Dlatego dla psychiatry przy ustalaniu postaci upicia czy
istotne znaczenie ma obraz upicia, a nie alkoholu ani
jego we krwi (1, 8, 15, 17).
W tomie "Badawcze kryteria diagnostyczne" (12) ICD-1O zawarte
dwie grupy kryteriw dla rozpoznania ostrego zatrucia alkoholem:
pierwsza to dysfunkcjonalne zachowanie pijanego, a druga to objawy so-
matyczne. Dysfunkcjonalne zachowanie winno potwierdzone co najmniej dwo-
ma objawami l) rozhamowanie, 2) 3) agresja, 4)
afektywna, 5) zaburzona uwaga, 6) zaburzone 7) na
funkcjonowanie indywidualne. Co najmniej trzy objawy z wymienionych
agresja, afektywna) afektu. Podobnie alkoholu widzie-
li dawniejsi autorzy, np. Batawia (I) intoksykacyjne alkoho-
lu na mzg powoduje u osoby
(15) na aktualny stan afektywny
czynniki toksyczne, takie jak na alkohol. Zbieg niekorzystnych czynnikw
i alkoholu do znacznie nasi-
lonych stanw afektywnych, uczucia przykre: rozpaczy, gnie-
wu, ktre do agresywnych,
do
Desinger (3) u z afcktu "konstelacje
konfliktowe", ktre autor dzieli na te, ktre nagle, charakter epizo-
dyczny i jak z w jakiej sprawca;
oraz te, ktre poprzedza droga rozwojowa.
Uszkiewiczowa (17) poza alkoholem
inne czynniki np. silny afekt
cy z sytuacji konfliktowej. ona, w fazie
upicia alkoholem zmiany nastroju, na zachowa-
nie pogodny nastrj, swobodne zachowanie, kontak-
tu z otoczeniem dodaje siebie i zadowolenie, ale intoksykacja
powoduje zachowanie nieopanowane, impulsywne, do agresji. Przyj-
muje ona formy upicia - lub

Sobkowiak (16) twierdzi, w obrazie klinicznym stanu upicia alkoho-
lem, od jego i formy, zwykle
ne zaburzenia emocjonalne, o charakterystycznej symptomatyce klinicznej, w kt-
rych emocje ramy stanu fizjologicznego. Wymienia on: l) Stany eufo-
ryzacji - upicie alkoholem -
samopoczuciem, rozhamowaniem psychicznym, gadatli-
zmniejszeniem na kryty-
cyzmu i etycznej i estetycznej. 2) Stany emo-
cjonalnej i uczuciowej z do wyzwalania silniejszych emocji.
Osoby w tym stanie cechuje do
i na nawet traktowane jako wrogie, wywo-
262
Emocje w stanach upicia alkoholem
do ich wagi odczyny emocjonalne. dawniej do-
znane urazy, krzywdy, pretensje i a krytycyzmu przy-
czynia si do wyzwalania afektu gniewu i do impul-
sywnych i agresywnych. u osb z
alkohol nasila trwale zaburzenia 3) Stany depresyjne z
poczuciem smutku, niezadowolenia, ze do
i nad wyolbrzymiania osobistych problemw
i z nastawieniami rezygnacyjnymi. si niepokj i podniecenie,
tendencje do i prb samobjczych. 4) Stany dysforyczne
forma upicia (atypowego), ze znacznymi zaburzeniami
zachowania, nastrojem i gniewu, i do nie-
trzymania afektu, z rozhamowaniem emocjonalnym.
ne traktowane jako wroga prowokacja, do reakcji agre-
sywnych, do a - z sytu-
- nieplanowane i intrapsychiczne prze-
kompleksowe, do gniewu, i agresywnych z
i przymgleniem 5) rodzaju stany psychotyczne
jako upicie patologiczne: stany majaczeniowe, paranoidalne, paranoiczne, parafre-
niczne itp. Obok zaburzenia
spostrzegania, a obok nich zaburzenia emocji do
afektywno-ruchowych. Jest to zgodne z ocenami dawniejszych autorw (I, 15, 17),
w upiciu patologicznym spotyka afekt gniewu,
do ruchowych z i niszczycielstwem.
Nieco inaczej Uszkiewiczowa (17) i Sobkowiak (16), ktrzy opisali afektywne
formy upicia, Heitzman (9) dzieli upicie alkoholem na faz, od
alkoholu, z ktrych trzy pierwsze charakteryzuje zabarwienie afek-
tywne, znaczenie dla rodzaju czynw zabronionych, jakie w danej fazie naj-
dokonywane. 1) Faza dysforyczna (do 1,0 %0 alkoholu we krwi)
ca nastroju, siebie, uwagi,
kowymi zaburzeniami spostrzegania i psychomotorycznymi, w ktrej
dokonywane czyny o charakterze 2) Faza euforyczna
(1,0-2,0 %0 alkoholu we krwi), w ktrej psychomo-
torycznego, ujawnianie cechy euforii, poczucie
syntonii, zaburzenia krytycyzmu i zaburzenia psychosensoryczne, a w ktrej
czyny szczeglnie agresywne, jak zabjstwa lub ich lub pod-
palenia miejsce w fazie; 3) Faza ekscytacyjna (2,0- 3,0 %0
alkoholu we krwi), w ktrej przejawy zaniku i kry-
tycyzmu, pobudzenie psychoruchowe, zaburzenia mowy i rwnowagi, nie-
zborne, zamroczenie i zahamowanie procesw Dwie fazy: 4)
narkotyczna i 5) nie znaczenia
dla toksykologa lub medyka
Pewne zdziwienie nazwy pierwszej i drugiej fazy w zestawieniu z opisem stanu
psychicznego osoby i rodzajem dokonywanych w tych fazach czynw.
263
Danuta Hajdukiewicz
Kocur (13) na bardzo indywidualne reakcji na al-
kohol stwierdza, to od bardzo wielu czynnikw, ale ostateczna forma i
przebieg tej reakcji zarwno od osobniczych jak i od-
na niego czynnikw zdrowi ludzie zazwyczaj
na alkohol podobnie i powtarzalnie, to zdarza reakcja nietypowa,
trudno niekiedy ale zaznacza alkoholu na
Wielu autorw zwraca na szczeglnie odgrywa intoksyka-
cja alkoholowa u osb z organicznym uszkodzeniem nerwowe-
go. Hoche (10) alkoholu na powstanie afektu patologicznego
cza przy zbiegu niekorzystnych czynnikw: urazu wysokiej temperatury oto-
czenia, wyczerpania fizycznego itp. Wyniki Heitzmana (8) nie aby
organiczne uszkodzenie nerwowego
szczeglnie agresywnych sprawcw pod alkoholu.
negatywnych czynnikw z okresu kszta-
oraz czynnikw sytuacyjnych patoplastyczne
dla agresywnych i antysocjalnych autor ten za niezwykle
Zachowania szczeglnie agresywne od stanu klinicznego (l, 15, 17) w okresie
czynu, cech sprawcy, ewentualnie organicznego i sytu-
acyjnych determinantw organicznych uszko-
mzgu z prowadzi do szczeglnie silnego zniesienia
korowe, co nasila i afekt i skutkuje czynami
szczeglnie agresywnymi. Sobkowiak (16) wskazuje, u osb
z organicznym uszkodzeniem nerwowego "zachodzi zjawisko
kumulacji dwch czynnikw mechanizmy regulacji zachowania", in-
toksykacja alkoholem funkcje psychiczne, co dodatkowo
nerwowego. Podobnie jak Heitzman (8) on,
"w wyzwalaniu kryminogennych reakcji afektywnych odgrywa
i wzajemne splatanie trzech czynnikw, jakimi l) naj-
organicznej natury defekt 2) stan intoksykacji alkoholem oraz
3) bodziec sytuacyjny".
Langeliiddeke (14) od terminu "afekt patologiczny" jako
i wprowadzenie terminw "silnych i bardzo silnych afektw". Dasz-
kiewicz (2) proponuje, aby obok na afekty patologiczne i fizjologiczne,
na afekty o patologicznym i o niepatologicz-
nym. Wychodzi ona z "afekt patologiczny
u osoby zdrowej, w przebiegu procesw biologicznych nor-
malnego ustroju, ktre czynnikami do nich: okres pokwi-
tania, przekwitania, pord, laktacja, Wskazuje
na stwierdzenia psychiatrw, wywiady i coraz nowsze i bardziej precy-
zyjne metody badawcze patologiczne u
nego dotychczas za zdrowego.
alkoholu na afekt sprawcy, ktry w stan odurzenia
alkoholem, zwraca ona na to, ze objawy w afekcie charakteryzu-
264
Emocje w stanach upicia alkoholem
sprawcy pod alkoholu, oraz autorzy opraco-
tego tematu taki ma dawka alkoholu, a niektrzy podkre-
niewielkie dawki alkoholu na kory mzgo-
wej". Rozgraniczanie afektywnych od w stanach upojenia alkoholowego
napotyka na znaczne jednak zdaniem tej autorki (2) rozgraniczenie to jest
konieczne, upojenie patologiczne to choroba psychiczna", a afekt
fizjologiczny to niepatologiczne psychicznych. za-
kwalifikowane zabjstwa z afektu tylko takie, w ktrych chodzi "tylko o w
afekcie tych sprawcw, ktrzy nie wprawili w stan odurzenia ogranicze-
nie ktre przewidywali albo mogli Zabjstwa w afektach
odurzeniem alkoholowym, ograniczenie kt-
re sprawca albo nie traktowane jako uprzywi-
lejowane postacie zabjstw, ten sam afekt fizjologiczny, ktry czyn
uznany za zabjstwo w afekcie, nie o nadzwyczaj-
nym kary z zmniejszonej sprawcy.
Badania Gordon i wsp. (6) 48 sprawcw zabjstw lub za-
bjstw w stanach silnego afektu na liczne jakie napotykali biegli
psychiatrzy i psycholodzy przy stanw afektywnych. Najmniej trud-
diagnostycznych stany dysforyczne i ocena na nie alkoholu,
ocena alkoholu na afekty fizjologicz-
ne, w tym silne wzburzenie, a kategoryczne alkoholu
od innych czynnikw na powstanie afektu, czego
Na praca Fleszar-Szumigajowej i wsp. (5), ktre
analiz" opinii 170 sprawcw zabjstw, obserwowanych w
Klinice Psychiatrii IPN w Pruszkowie w dziesi"cioleciu 1953-1962. Spraw-
cy ci dokonali 229 zabjstw, 36 z nich (21 %) l (dwie z
nich jednorazowo po 7 osb). ze 170 sprawcw (53%) we wszystkich
grupach diagnostycznych po alkoholu. Wszyscy z motyww
seksualnych a u znacznej motywem Ten motyw
23% sprawcw ze wszystkich grup diagnostycznych, ale
w grupie alkoholizmu i psychopatii (wg wczesnej terminologii). nie
tu charakteru urojeni owego i jej inne negatywne uczucia,
zane z zadawnionymi konfliktami mi"dzy partnerami seksualnymi. Trzecim moty-
wem zysku (18 badanych - 15%), inne w pojedynczych przypadkach.
Czternastu sprawcw z rozpoznaniem alkoholizmu (dawny termin)
zabjstwa po alkoholu. nich u 9 motywem
nie urojona, na tle a do wybuchu agresji
w trakcie jednej z wielu awantur. Mniej liczne (5 sprawcw) "moty-
wy alkoholowe" opisane przez autorki: "sprawca z poczuciem i znaczenia,
liwy i zaczepny, zabija mu
lub czynnie".
Sprawcw z rozpoznaniem stanw 22: u 3 rozpoznano afekt
patologiczny, u 9 stany do afektu patologicznego, a u 10 upicie alkoholem
265
Danuta Hajdukiewicz
patologiczne. Wszystkie czyny ogromna i rozmiar
nia agresywnego, czego wyrazem "zabjstwa zbiorowe", trzy razy
u sprawcw - 22 sprawcw 47 zabjstw. Zachowania te kon-
z cechami sprawcw, w grupie upicia patologicz-
nego, ktrzy na co byli Dla sprawcw
cych w afekcie patologicznym lub stanach do niego odgrywa-
czyn sytuacja konfliktowa. Ofiarami
osoby bliskie.
Podobne badania Hajdukiewicz i wsp. (7) z lat 1985-1990 w analizo-
wanej grupie 65 sprawcw, czynw przeciwko i zdrowiu, ale pod-
w stanie silnych afektw fizjologicznych afektw wykra-
poza fizjologii, czynnikami powstaniu stanw afek-
tywnych
l J organiczne lub odchylenia
2) sytuacja konfliktowa czyn karalny,
3) czynniki sytuacyjne na w okresie
krytycznym,
4) alkohol (nawet w rol stymulatora.
Zbieg tych niekorzystnych czynnikw powstawaniu przykrych emocji,
do niebezpiecznych nimi osb.
Opiniowanie i dostarcza nam sta-
drastycznych czynw agresywnych, z zabjstw, doko-
nywanych w stanach form upicia alkoholem z silnych emocji. Mimo
wielu na ten temat, okresowych konferencji, nas czsto w prak-
tyce nowe, nieprzewidziane i fakty, analizy spra-
wy, po i autorw na ten temat.
autorw (4, 5, 6, 7,13,16,17) opiniowanie w tych sprawach jest
trudne. Fleszar-Szumigajowa (3) stwierdza, unormowania prawne
noznacznych ocen, podczas gdy w przypadkach czynw w afekcie uwidacznia
kryteriw i ich niemedyczny lecz prawno-normatywny cha-
rakter. Powoduje to, "ocena stanu psychicznego na kierowania
swoim zagadnienie czy sprawca swego
czy i w jakim stopniu swoje zachowanie - jest subiek-
a nie stwierdzeniem empiryczno-naukowym".
Jako wskazanych opiniowania
przedstawiam 59-letniego (w okresie czynu)
o zabjstwa uczestnika rodzinnej, podczas ktrej poda-
wano do obiadu alkohol. Po obiedzie pokrzywdzony, znany z agresywnych za-
po alkoholu, objawy upicia i
coraz bardziej zaczepnie i agresywnie, w tym wobec dzieci i kobiet. Oskar-
odpowiedzialny za do bjki
nim a poszkodowanym, w trakcie ktrej kil-
kakrotnie pokrzywdzonego. nie pijany, uspo-
266
Emocje w stanach upicia alkoholem
pokrzywdzonego, nie go ani
po alkoholu".
go ambulatoryjnie biegli psychiatrzy i psycholog stwierdzili objawy roz-
procesu psychoorganicznego emocjonalna,
zaburzenia procesw poznawczych w tym i a alkohol ode-
"czynnika u osoby z uszkodzeniem
o.u.n., ktra nigdy nie tak na alkoholu". Badania
alkomatem kilka godzin po czynie 1,3%. alkoholu w wydychanym powie-
trzu. Psycholog "dobry poziom intelektualny",
psychoorganiczny, kontroli intelektualnej nad
impulsywnymi oraz silnego wzburzenia usprawiedliwionego okoliczno-
i mimo oceny psychiatrw i psychologa
we wnioskach psychiatrzy napisali, u badanego zaburzenia psychicz-
ne pod procesu psychoorganicznego i upojenia na pa-
tologicznym, co w znacznym stopniu jego wobec zarzuca-
nego mu czynu.
zarzut obrony, opinia jest sprzeczna i oparta o niepe-
badania, opinii w ktrej biegli stwierdzili, psy-
choorganiczny jest bardziej zaawansowany pierwotnie stwierdzali, a tempore cri-
minis silny bodziec sytuacyjny, u badanego afektu
patologicznego, jego
drugi psychiatrw i psychologa. Psycholog tego ze-
oceny psychologa poprzedniego (bez
dysfunkcje o charakterze zmian organicznych o.u.n., a w chwili czynu
nad jego mechanizmami zachowanie, odpo-
silnego wzburzenia, ktra w okresie

Psychiatrzy wypowiedzieli dopiero po dwutygodniowej obserwacji szpitalnej
psychoorganiczny w fazie neurastenicznej",
a w chwili czynu "stan silnego wzburzenia (w jego prawnym rozumieniu),
na Nie wypowiadali na temat
Pierwszy psychiatrw po zapoznaniu z drugiego podzie-
w ich w trakcie obserwacji biegli mieli
oceny.
Obecnie obrona pierwszemu trzy odmienne opinie, a drugie-
mu, nie na temat psycholodzy wskazy-
wali, zaburzenia emocjonalne kontroli intelektualnej nad
impulsywnymi.
kolejny psychiatrw i psychologa z Kliniki Psychiatrii
wej IPiN w Pruszkowie, ktrzy nie stwierdzili u badanego objaww choroby psy-
chicznej ani lecz inne psychicz-
nych - organiczne zaburzenia psychiczne pod organicznej afek-
tywnej i procesw poznawczych (co odpowiada w dawnej ter-
267
Danuta Hajdukiewicz
minologii procesowi psychoorganicznemu), w czasie czynu
u niego silna reakcja emocjonalna pod emocji, a na-
ich "nietrzymania" u ktrej opisa-
ne organiczne zaburzenia psychiczne oraz czynnik sytuacyjny, poprze-
Naszym zdaniem reakcja ta jego rozpoznania
znaczenia czynu i kierowania swoim w stopniu znacznym (w rozu-
mieniu art. 31 2 k.k.). Naszym zdaniem, w oktesie krytycznych
badany w stanie alkoholowej, to ograniczenie poczytal-
wynikiem silnych emocji, a alkohol jedynie dodatkowo rozha-
mechanizmy kontrolne.
Podczas rozprawy pierwszy zespl do naszej opi-
nii, drugi przy swojej nie tego
wnioski naszej opinii.
STRESZCZENIE
Przedstawiono dane z zaburzenia emocji zawarte
w obrazie upicia alkoholem, co zbiegu tych stanw
(emocji i upicia). Czynnikami i jest w
postaci organicznych psychicznych oraz je sy-
tuacja konfliktowa lub Stany te znacznie
opiniowanie co zilustrowano z praktyki
kluczowe: afekt fizjologiczny, reakcja afektywna, zaburzenia psychiczne
organiczne, sytuacje konfliktowe, alkoholu.

l. Batawia S.: Problematyka orzecznictwa w przypadkach odw'ze-
nia alkoholowego. Arch. Med. Psych. Kryminalist. 1955,6,33-51.
2. Daszkiewicz K.: z afektu w polskim prawie karnym. Wyd. Praw. Warszawa 1982.
3. Desinger 1.: Der AjJekkttaler. Berlin, New York. 1977.
4. Fleszar- Szumigajowa J.: Afekty kryminogenne. Psychiatro Pol. 1975,9.509-515.
5. Fleszar-Szumigajowa l, Psarska A.D., J.: Analiza przypadkw zabjstw w mate-
riale Neuro!. Neurochir. Psychiatro Po!. 1966, 16, 1185-1192.
6. Gordon T., Milewska E., Majchrzyk Z., Hajdukiewicz D.: Ocena alkoholu na afekty
kryminogenne w orzecznictwie W: Majchrzyk Z., Gordon T., .Mi-
lewska E. (red.): Krajowej Konferencji Sekcji Psychiatrii Sadowej PTP "Stany
afektywne w opiniowaniu psychiatryczno-psychologicznym. Sekcja Psychiatrii
PTP, Warszawa 1991, 165-195.
7. Hajdukiewicz D., Ciszewski L., l: Orzecznictwo w
stanach afektywnych, opiniowanych w Klinice Psychiatrii w Pruszkowie w latach
/985-/990. W: Majchrzyk Z., Gordon T., Milewska E. (red.): IX Krajowej Konfe-
268
Emocje w stanach upicia alkoholem
rencji Sekcji Psychiatrii PTP "Stany afektywne w opiniowaniu psychia-
tryczno-psychologicznym. Sekcja Psychiatrii Sadowej PTP, Warszawa 1991, 117-121.
8. Heitzman J.: Zaburzenia afektywne w urazw czaszkowo-mzgowych II pija-
nych W: Majchrzyk Z., Gordon T., Milewska E. (red.): IX Krajowej
Konferencji Sekcji Psychiatrii Sadowej PTP "Stany afektywne w opiniowaniu
psychiatryczno-psychologicznym". Sekcja Psychiatrii PTP, Warszawa 1991, 143-157.
9. Heitzrnan J.: Upiciealkoholowejako przedmiot ekspertyzy W: Gie-
rowski l.K., Szymusik A. (red.): karne i cywilne wobec osb zaburzonych
psychicznie. eMUJ, Krakw 1996, 92-115.
lO. Hoche A.: Handbuch der gerichtlicl.en Psychiatrie. 1934. Berlin 301-302.
11. Klasyfikacja psychicznych i zachowania w leD-lO. Opisy kliniczne i
wskazwki diagnostyczne. World HeaUh Organization 1992. Uniwersyteckie Wyd. Med. "Ve-
salius", Instytut Psychiatrii i Neurologii. Krakw-Warszawa 1997.
12. Klasyfikacja zaburzeli psychicznych i zaburzell zachowania w ICD-IO. Badawcze kryteria
diagnostyczne. World Health Organization. Uniwersyteckie Wyd. Med. "Vesalius", Instytut
Psychiatrii i Neurologii. Krakw-Warszawa. 1998.
13. Kocur J.: alko/wiu na stan emocjonalny - aspekty W: Maj-
chrzyk Z., Gordon T., Milewska E. (red.): IX Krajowej Konferencji Sekcji Psy-
chiatrii PTP. "Stany afektywne w opiniowaniu psychiatryczno-psycholo-
gicznym. Sekcja Psychiatrii PTP, Warszawa, 1991. 129-133.
14. Langeliiddeke A.: Gerichtliche Psychiatrie. wyd. III. Berlin 1971.
15. W.: Zarys psychiatrii oglna. PZWL, Warszawa 1950, 94-104.
16. Sobkowiak J.: Rola alkoholu w wyzwalaniu kryminogennych reakcji afektywnych. W: Maj-
chrzyk Z., Gordon T., Milewska E. (red.): IX Krajowej Konferencji Sekcji Psy-
chiatrii PTP "Stany afektywne w opiniowaniu psychiatryczno-psycholo-
gicznym". Sekcja Psychiatrii PTP, Warszawa 1991, 135-141.
17. Uszkiewiczowa L.: Alkoholizm w orzecznictwie W: Skala J.: Al-
koholizm. PZWL, Warszawa 1966, 180-202.