Inspiracje

mazowieckie
Zakochany
Chopin
N
ikt nie kwestionuje faktu, i niepo-
wtarzalno dzie Fryderyka Chopina
w znacznym stopniu wynika z inspiracji
polsk muzyk ludow, gwnie Mazowsza.
Pyta towarzyszca wystawie Zakochany
Chopin. Inspiracje mazowieckie nagrana
zostaa tak, aby peniej ukaza te zwiz-
ki. Jej motywem przewodnim jest muzyka
Chopina (wybrane Mazurki i pie) zagra-
na na instrumentach ludowych zrekon-
struowanych i tych, ktre w wielowiekowej
tradycji muzycznej przetrway do dzisiaj.
Obok utworw genialnego kompozytora
prezentujemy rwnie najstarsze nagrania
wiejskich muzykantw z terenu Mazow-
sza, z ktrych wielu urodzio si jeszcze
w XIX wieku. Stare zapisy, cho niedo-
skonae technicznie co dodaje im wszak
nostalgicznego wydwiku mimo upywu
czasu nic nie straciy ze swej ywioowoci
i pikna.
Drugim wanym zadaniem pyty, obok ze-
stawienia najbardziej ludowych utworw
Chopina z moliwym rdem ich inspi-
racji, jest prezentacja dwiku wszystkich
przedstawionych na wystawie instrumen-
tw muzycznych, ujta w form krtkich
utworw.
Pyta odwouje si rwnie do czasw daw-
niejszych przenosi nas za spraw zabyt-
kw muzycznych w klimat XV, XVI i XVII
wieku. Dziki temu mamy moliwo zag-
bienia si w szerszy kontekst polskiej trady-
cji muzycznej, na ktrej gruncie narodzi si
geniusz Chopina.
Po wdrwce w przeszo i poszukiwa-
niach zakltej w utworach kompozytora
opowieci o muzyce Mazowsza, wybie-
ramy si w duo dalsz podr ku dwi-
kom, skalom i rytmom caego wiata: przez
Bakany, Grecj, Persj po Indie, Chiny
i Afryk. Opowiadamy o innych tradycjach
muzycznych, o ich piknie i uniwersal-
nych cechach, pozwalajcych im czy si
z muzyk Fryderyka Chopina. Po raz ko-
lejny prbujemy odpowiedzie na pytanie,
dlaczego dziea genialnego kompozytora,
zakorzenione silnie w polskiej kulturze, s
rozumiane, kochane i grane na niemal ka-
dym instrumencie we wszystkich zaktkach
wiata.
Maria Pomianowska
TRADYCJA, INSPIRACJA,
KOMPOZYCJA
I
t is unquestionable, that the uniqueness
of Fryderyk Chopins compositions to
a large extent results from his inspiration of
Polish folk music, especially from Masovia
region. The CD accompanying the Chopin
in Love. Masovian Inspirations exhibition
was recorded to illustrate these relations.
Its leitmotiv is Chopins music (a selection
of mazurkas and a song) rendered by
musicians playing folk instruments which
were either reconstructed or authentic, as
they survived in the centuries-long music
tradition to our times. Apart from the
compositions of the genius composer, this
CD includes the oldest recordings of the
rural musicians from Masovia region, the
majority of whom were born still in the
19th century. The old recordings, although
technically imperfect what in fact just adds
to their nostalgic sound have not lost any
of their vivid spontaneity or beauty.
The second important task of the CD,
apart from setting together the most folk
Chopins compositions with their possible
sources of inspiration, is the presentation
of sounds of all displayed in the exhibition
musical instruments, put in a form of short
compositions.
The CD refers also to the earlier times the
musical relics take us for a journey in time to
the atmosphere of the 15th, 16th and 17th
century. Hence, we have an opportunity
to thoroughly experience wider context
of Polish musical tradition, in which
Fryderyk Chopin was born.
After traveling through the past and
questing for the stories about Masovia
music magicked in Chopins compositions
we set out on a longer journey to the land
of sounds, scales and rhythms from around
the world: from the Balkans, Greece and
Persia to India, China and Africa. We tell
stories about different musical traditions,
about their beauty and universal features,
which link them to Fryderyk Chopins music.
And again we try to answer the question
why Chopins compositions, rooted in the
Polish culture, are comprehensible, beloved
and rendered by playing almost any type
of instrument in every corner of the world.
TRADITION, INSPIRATION,
COMPOSITION
T
ak opowiada o swoich skrzypcach
zmary kilka lat temu Kazimierz Meto
jeden z ostatnich autentycznych wiejskich
muzykantw. T wypowied przyjlimy jako
motto dla pyty prezentujcej najstarsze ar-
chiwalne nagrania ludowej muzyki skrzyp-
cowej ze zbiorw Instytutu Sztuki Polskiej
Akademii Nauk. Wybr taki podyktowany
by rwnie okolicznociami wydania niniej-
szej pyty, ktr suchacz otrzymuje u progu
2010 roku dwusetnej rocznicy urodzin pol-
skiego kompozytora, Fryderyka Chopina.
Cho w muzyce Chopina inspiracja pol-
skim folklorem muzycznym stanowi istotny
wyznacznik tzw. stylu narodowego, naszym
celem nie byo poszukiwanie bezpored-
nich odniesie jzyka muzycznego kompo-
zytora do folkloru, ani podanie ladami
Chopina po Mazowszu i innych regionach
Polski. Chcielimy raczej, dokonujc wy-
boru uwzgldniajcego w znacznej mierze
najstarsz generacj utrwalonych w nagra-
niach skrzypkw ludowych, a take ufajc
w wierno tradycyjnego przekazu, uka-
za suchaczowi klimat muzyczny dawnej,
XIX-wiecznej wsi Polski rodkowej oraz
stylu muzycznego i repertuaru, z jakimi rw-
nie prawdopodobnie mg zetkn si
Fryderyk Chopin. Wybr ograniczylimy do
terenw historycznego Mazowsza, wkracza-
jc take na tereny gdzie nie odnotowano
pobytu kompozytora, m.in. Radomszczy-
zny, Opoczyskiego, Podlasia zachoway
si bowiem stamtd interesujce nagrania
dokumentalne. Chopin, urodzony i wycho-
wany na Mazowszu, spdza wakacje i po-
drowa take po innych rejonach kraju,
a zatem mia sposobno zetkn si z ludo-
wym muzykowaniem bezporednio.
Z przeprowadzonych bada wiadomo,
e genialny kompozytor nie cytowa folkloru,
ale czerpa z niego melodyczne i rytmiczne
inspiracje, ktre ujte w ramy niepowtarzal-
nej faktury fortepianowej zaowocoway dzie-
ami o niekwestionowanej polskoci, a przy
tym wybitnymi na skal wiatow.
Mistrzowie muzyki ludowej odeszliby w za-
pomnienie, gdyby nie utrwalony na tamie
zapis ich kunsztu, wraliwoci i wyobrani,
ktrych obraz pragniemy przedstawi na
niniejszej pycie. Czy tak muzyk ludow
mg sysze Fryderyk Chopin?
Kto wie
Jacek Jackowski
TE SKRZYPCE PAMITAJ
CZASY CHOPINA
U
sed to say about his fddle the late
Kazimierz Meto one of the last
authentic rural musicians. We adopted
these words as a motto for our CD, which
presents the oldest archival recordings of
folk fddle music from the collection of the
Institute of Art of the Polish Academy of
Sciences. Our choice was also determined by
the special circumstances in which the CD
will be published, i.e. in the year of the 200th
anniversary of Chopins birth.
Although in Chopins music the inspiration
of Polish folklore constitutes an important
indicator of the so-called national style,
we aimed neither at searching for direct
references to folklore in the composers
musical language nor following Chopins
traces in Masovia and other regions of
Poland. We rather wanted - by choosing the
oldest generation of preserved folk fddle
recordings and by trusting in the fdelity
of the traditional message - to illustrate
the musical atmosphere of the old, 19th
century countryside of the middle part of
Poland and the musical style and repertoire
with which most probably Chopin and his
contemporaries could have had contact.
Our choice was limited not only to Masovia,
but also to the lands were no clear evidence
indicates Chopins presence, such as Radom,
Opoczno, Podlachia, since some interesting
recordings were preserved there. Chopin,
born and brought up in Masovia region, but
was spending summer also in other regions
of Poland, where he had an opportunity to
directly get to know folk music.
Research on his work has revealed that the
genius composer did not directly quote
folklore, yet he derived from it some melodic
and rhythmic inspirations and put them into
a unique piano texture, which resulted in the
masterpieces of very Polish character but
with cosmopolitan fair.
The masters of folk music would fall into
oblivion, if it were not for the recordings
where their artistry, and imagination have
been preserved. And exactly these features
we want to illustrate on the present CD. Did
Chopin have an opportunity to listen to such
music?
Who knows
THIS FIDDLE REMEMBERS
CHOPINS TIMES
ISBN 978-83-88654-91-6
ethnomuseum.pl | cay wiat w jednym miejscu
Masovian Inspirations
Chopin in Love
Inspiracje
mazowieckie
Zakochany
Chopin
Masovian
Inspirations
Chopin
in Love
Wydawnictwo towarzyszce wystawie
Publication accompanying the exhibition
2 3
The concept of our exhibition came into being in the frst months of 2008, when the world of music was beginning
to prepare for the celebrations of Chopin Year 2010. However, the general idea, involving the confrontation
of rural, 19th-century instrumentarium with Chopins music and its unorthodox transcriptions that made
Maria Pomianowska famous already in the 1990s, appeared many years earlier, during the never-ending media
discussions on using the icons of the Polish culture in the campaigns aimed at promoting our country abroad,
in which my wife, Elbieta, and I participated.
At that time, still impressed by the extensive article on Polands image, printed in the October issue of Wallpaper
magazine in 2001, we decided that for the sake of clarity of the visual message it should be thoroughly cleared
of stereotypical surrogates of the polishness, such as the bison, krakowianka (a girl dressed in traditional
regional clothes), lajkonik (a bearded man resembling a Tatar on a wooden horse), and Wyborowa vodka,
leaving only the universal notions. This universal code combining the transparency of the plastic ornament and
the clarity of the melodic structure turned out to be the motifs of Chopins music wandering through the world
and are recognizable wherever they are heard. We have decided that Chopin was and still is the only icon of
polishness that can be used to send a message about our culture without appealing to the stereotypical ideas.
K
oncepcja naszej wystawy powstaa w pierwszych miesicach 2008 roku, w czasie, kiedy muzyczny wiat
rozpoczyna przygotowania do obchodw Roku Chopinowskiego 2010. Jednake generalny zamys,
polegajcy na skonfrontowaniu wiejskiego, XIX-wiecznego instrumentarium z muzyk chopinowsk i jej
nieortodoksyjnymi transkrypcjami, ktrym zasyna ju w latach 90. XX wieku Maria Pomianowska, na-
rodzi si wiele lat wczeniej, w czasie niekoczcych si dyskusji medialnych, ktre prowadziem wsplnie
z moj on Elbiet na temat wykorzystania ikon polskiej kultury w kampaniach promujcych nasz kraj
w wiecie. Wwczas, pozostajc pod wraeniem obszernego artykuu na temat wizerunku Polski, ktry ukaza
si w padziernikowym wydaniu magazynu Wallpaper z 2001 roku, uznalimy, e dla czytelnoci wizual-
nego przekazu naley go starannie oczyci ze stereotypowych surogatw polskoci, takich jak ubr,
krakowianka, lajkonik, Wyborowa, pozostawiajc w nim wycznie wyobraenia uniwersalne. Tym uni-
wersalnym kodem, czcym przejrzysto ornamentu plastycznego z klarownoci struktury melodycznej
okazay si wdrujce przez cay wiat i wszdzie rozpoznawalne motywy muzyki chopinowskiej. Uznalimy,
e wizerunek kompozytora by i jest jedyn ikon polskoci, za pomoc ktrej mona zbudowa przekaz
dr ADAM CZYEWSKI
ZAKOCHANI
W CHOPINIE
In love with Chopin
4 5
o kulturze naszego kraju, nie odwoujc si jednak do stereotypowego szablonu. Pracujc nad tak pomyla-
nym projektem prezentacji muzyki chopinowskiej, zamierzalimy pomin zarwno charakterystyczne kalki
ikonografi chopinowskiej, jak i klasyczne wykonania utworw kompozytora.
W marcu 2008 roku nasz pomys przybra ksztat wystawy. Opatrzylimy go roboczym tytuem Instrumenty,
ktrych sucha mody Chopin. Koncepcja, ktr wwczas zarysowaem, w maju 2008 roku zilustrowana
zostaa scenografcznym zamysem Grzegorza Wacawka oraz dwjki modych projektantw autorw pol-
skiego pawilonu na wystaw Expo 2010 w Szanghaju, Marcina Mostafy i Natalii Paszkowskiej i przez cay
rok torowaa drog mudnym staraniom o zapewnienie budetu odpowiedniego dla tak ambitnego projektu.
W 2009 roku patronat nad wydarzeniem obj Marszaek Wojewdztwa Mazowieckiego, Adam Struzik. Re-
alizacja wystawy moga wkroczy w decydujc faz.
Do wsppracy zaprosiem Mari Pomianowsk, ktra przygotowaa szczegowy scenariusz wystawy, wpro-
wadzajc do niej wiele dodatkowych wtkw, oraz wybitnego etnomuzykologa Ew Dahlig-Turek, wicedyrek-
tora Instytutu Sztuki PAN, ktrej prace powicone rekonstrukcjom dawnych instrumentw nale do kano-
nu literatury przedmiotu. Bezcenne zbiory fonografczne Instytutu Sztuki, tworzone w latach 50. XX wieku
przez wybitnych badaczy folkloru muzycznego, Jadwig i Mariana Sobieskich, posuyy do opracowania
zasadniczego przekazu wystawy zbioru muzycznych ilustracji oywiajcych prezentowane repliki starych
instrumentw z kolekcji Pastwowego Muzeum Etnografcznego w Warszawie, a jednoczenie pozwalajcych
zrozumie folklorystyczne wtki zakodowane w muzyce Fryderyka Chopina.
Wystawa nie mogaby powsta, gdyby nie klimat intelektualny sprzyjajcy nowemu myleniu o promocji polskiej
kultury za granic. Po premierze w Pastwowym Muzeum Etnografcznym w Warszawie wystawa odwiedzi wie-
le miejsc na caym wiecie. Pozwoli tysicom wielbicieli muzyki chopinowskiej zrozumie nierozerwalny zwizek
fenomenu jej uniwersalizmu z niewyczerpalnym rdem jej lokalnych, mazowieckich inspiracji.

4
While working on the project aimed at presenting Chopins music, according to such a design, we intended to
omit both the distinctive copies of Chopins music and the classic renderings of his pieces.
In March 2008, our idea took on the form of an exhibition. We gave it the working title: The instruments that
young Chopin used to listen to. The concept that I drafted then was translated into the language of stage design
in May 2008 by Grzegorz Wacawek and two young designers, authors of the Polish pavilion at Expo 2010 in
Shanghai, Marcin Mostafa and Natalia Paszkowska. For a whole year it threaded our way as we were arduously
seeking appropriate fnancing for such an ambitious project. In 2009, Adam Struzik, the Marshal of Masovia
Voivodeship, assumed patronage of the event. The realization of the exhibition could enter its fnal phase.
I invited Maria Pomianowska to join our team. She prepared a detailed exhibition scenario, introducing numerous
additional threads as well as bringing the distinguished ethnomusicologist, Ewa Dahlig-Turek, deputy head of
research in the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences, whose works on the reconstruction of early
instruments belong to the canon of literature on this subject. Priceless phonographic collection of the Institute
of Art assembled in the 1950s by distinguished researchers of musical folklore, Jadwiga Sobieska and Marian
Sobieski, were used in formulating the principal message of the exhibition, that is a collection of musical illustrations
bringing to life the presented replicas of old instruments from the collection of the State Ethnography Museum in
Warsaw, at the same time helping understand the folklore aspects encoded in the music of Fryderyk Chopin.
This exhibition could not take place if it was not for the intellectual climate conducive to a new approach
to promoting Polish culture abroad. After the premiere in the State Ethnographic Museum in Warsaw, the
exhibition will travel to many destinations around the world. It will allow thousands of people who admire
Chopins music to understand the inseparable connection between the phenomenon of its universality and the
inexhaustible sources of its local, Masovian inspirations.
dr Adam Czyewski
Curator and author of the exhibition concept
6 7
F
ryderyk Chopin, wybitny artysta, bywalec europejskich salonw, jak wielu innych XIX-wiecznych kompozy-
torw szuka inspiracji u Bacha, Mozarta, Hndla czy van Beethovena. To, co wyrniao go spord rzeszy
znakomitych twrcw muzyki, to niespotykana wraliwo na elementy ycia codziennego w jego najprostszych
przejawach. Chopin zwraca uwag na to, co pierwotne i na pozr banalne. W tamtych czasach z pewnoci
wiele osb wanie w ten sposb postrzegao muzyk ludow, gran na wiejskich weselach czy zabawach. Dla
Chopina melodie, ktrych mia okazj sucha choby podczas wakacji w Szafarni, byy czym wieym, za-
chwycajcym, a przede wszystkim prawdziwym. Z zainteresowaniem przysuchiwa si tradycyjnym piewom i
muzykowaniu ludowych kapel. Fascynacja ta znalaza swoje odzwierciedlenie w wielu jego kompozycjach, dziki
czemu styl i brzmienie chopinowskiej muzyki stay si rozpoznawalne na caym wiecie.
Celem wystawy prezentowanej w Pastwowym Muzeum Etnografcznym jest pokazanie powiza, istniej-
cych pomidzy trzema elementami: polsk tradycj ludow, muzyk Fryderyka Chopina oraz twrczoci lu-
dow, pochodzc z rnych zaktkw wiata tak, w ktrej odczyta mona inspiracje dzieami polskiego
kompozytora. Adam Czyewski, autor koncepcji wystawy i jej kurator, zaprosi do wsppracy nad projektem
About our exhibition
An outstanding artist and a frequent guest at the European salons, Fryderyk Chopin, like many other 19th-century
composers, sought inspiration in Bach, Mozart, Hndel or van Beethoven. It was his unusual sensitivity to the elements
of everyday life in its simplest manifestations that distinguished him from among many fnest music composers. Chopin
paid attention to what was banal and primordial in its nature. Many of his contemporaries surely considered as such folk
music that was played during folk weddings or dances. For Chopin melodies that he had a chance to listen to, for example
during holidays in Szafarnia, a village located in the Kuyavian-Pomeranian voivodeship, constituted something fresh,
delightful and above all real. He listened to traditional songs and the music played by folk bands. This fascination was
refected in many of his compositions, thanks to which Chopins style and tone became recognizable in the whole world.
The exhibition presented at the State Ethnographic Museum in Warsaw aims at showing links between folk tradition
and Fryderyk Chopins music as well as display works of artists from the different parts of the world - tradition in which
the inspirations with works of the Polish composer becomes aparent. Adam Czyewski, who came up with the concept
Projekt G. Wacawek, M. Mostafa i N. Paszkowska
Project G. Wacawek, M. Mostafa i N. Paszkowska
KARINA KOZIEJ
O WYSTAWIE
8 9
muzycznymi. Dodatkow atrakcj stanowi prezentacja egzotycznego instrumentarium, w skad ktrego wcho-
dz m.in. santur, kemancze czy sarangi.
Treci prezentowane na wystawie zostay zamknite w futurystyczn form projektu modych designerw
Grzegorza Wacawka, Marcina Mostafy i Natalii Paszkowskiej. Zetknicie tradycji z nowoczesnoci, oprcz
oryginalnej kolorystyki i ksztatw, podkrelaj nowoczesne technologie, ktre pomog widzowi przenie si
w czasy kompozytora. Dopenieniem wystawy jest towarzyszca jej publikacja zawierajca m.in. bogaty materia
ikonografczny, stanowicy ilustracj dla tekstw opisujcych zwizek twrczoci Chopina z muzyk i kultur
tradycyjn. Niewtpliw atrakcj s doczone do katalogu dwie pyty CD prezentujce nagrania archiwalne
z terenu Mazowsza oraz muzyk zespou pod kierownictwem Marii Pomianowskiej.
different parts of the world. Another attraction will be a presentation of exotic instruments, including santoor,
kemeche and saranga. This incredibly interesting exhibition content was put into a modern plastic form created by
a young designers Grzegorz Wacawek, Marcin Mostafa i Natalia Paszkowska. The fusion of tradition with modernity
is emphasized, except for original colors and shapes, by the modern technologies, which will help the visitors to travel
to the composers times.
The exhibition is complemented by a publication that contains, among other things, a rich iconographic material,
which constitutes an illustration for the articles describing the relation between Chopins music and traditional
culture. An additional attraction is provided by a diversifed music material presented in the form of two CD disks.
The frst one includes archival recordings from Masovia, the second one music performed by an ensemble of Maria
Pomianowska.
wybitnych specjalistw z Instytutu Sztuki PAN, w tym Ew Dahlig-Turek, a take Mari Pomianowsk, liderk
Zespou Polskiego, kompozytork i multiinstrumentalistk, popularyzujc muzyk Chopina poza granicami
kraju. Na wystawie zostan zaprezentowane tradycyjne instrumenty na jakich grano na wsi mazowieckiej za
czasw Chopina. Cz z nich, jak cymbay, basy czy dudy, jest nadal obecna w instrumentarium ludowym.
Inne, jak suka bigorajska i mielecka czy fdel pocka, nie zachoway si do naszych czasw. Na wystawie
zaprezentowane bd ich rekonstrukcje wykonane czy to na podstawie dokumentacji ikonografcznej, czy te
znalezisk archeologicznych.
Wan cz ekspozycji stanowi bd fonogramy prezentujce muzyczne portrety wykonawcw z terenu Ma-
zowsza, ktrzy uczc si gry ze suchu od swych mistrzw, powtarzali repertuar obecny na wiejskich zabawach
od dziesitkw lat. Prezentowane na wystawie archiwalne nagrania pochodz ze Zbiorw Fonografcznych
Instytutu Sztuki PAN. Historia kolekcji nagra dwikowych polskiej muzyki tradycyjnej siga dwudziestolecia
midzywojennego, jednak wikszo nagra pochodzcych z tego okresu zostaa zniszczona podczas drugiej
wojny wiatowej. Po roku 1945, dziki dziaalnoci Jadwigi i Mariana Sobieskich, zaczto szybko odbudowywa
zbiory. W latach 1950-1954, podczas Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego, nagrano 46 tys. fonogramw. Na
podstawie transkrypcji nagra powstay i wci powstaj liczne wydawnictwa pytowe, zawierajce rdowy
materia pochodzcy ze Zbiorw Fonografcznych Instytutu Sztuki PAN. Jedna z pyt, Te skrzypce pamitaj
czasy Chopina, zostaa przygotowana z okazji wystawy prezentowanej w Pastwowym Muzeum Etnografcz-
nym. Dziki archiwalnym nagraniom muzykw urodzonych w drugiej poowie XIX i na pocztku XX wieku,
bdzie mona pozna klimat dwikowy epoki, w ktrej y Fryderyk Chopin.
Wystawa Zakochany Chopin. Inspiracje mazowieckie nie ogranicza si jednak do prezentacji kultury regionu,
w ktrym wychowa si kompozytor. Zadaniem ekspozycji jest take pokazanie tego, w jaki sposb twrczo
Chopina inspiruje muzykw pochodzcych z odlegych zaktkw wiata. Dlatego te podczas zwiedzania b-
dzie mona usysze nagrania bdce swoist mieszank dobrze znanych nam dwikw z odlegymi tradycjami
of the exhibition and who looks after it, invited outstanding specialists from the Institute of Art of the Polish Academy
of Sciences to cooperate, including Ewa Dahlig-Turek, Maria Pomianowska the leader of Zesp Polski, as well
as a composer and multi-instrumentalist who popularizes Chopins music abroad. Among the exhibits there are, for
example, traditional instruments that were used in the Masovian countryside in the times of Chopin. Some of them,
like fddle, cimbalom, folk bass or pipes are still present in the Polish folk instrumentarium. Other like Bilgoraj suka,
fddle from Mielec area or fddle from Pock did not survive until today. However, their reconstructions, based either
on iconographic sources or archeological fnds, will be displayed at our exhibition.An important part of the exhibition
is devoted to phonograms presenting musical portraits of artists from Masovia who had learnt to play by listening to
their masters, and had been repeating the repertoire from folk dances for many years.
The archival recordings that are presented at the exhibition come from the Sound Sources of the Institute of Art of
the Polish Academy of Sciences. The history of collecting sound materials of Polish traditional music goes back to the
interwar period, nevertheless most of the recordings from that time was damaged during the Second World War. After
1945, thanks to the activities of Jadwiga and Marian Sobieski, the archives started to be quickly reconstructed. In the
years 1950-1954, during an action concerning gathering musical folklore (Akcja Zbierania Folkloru Muzycznego),
46,000 phonograms were recorded. On the basis of the transcription of recordings, many record companies that
have source materials from the Sound Sources of the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences were and
are still created. One of the discs entitled This Fiddle Remembers Chopins Times, was prepared on the occasion of an
exhibition presented in the State Ethnographic Museum in Warsaw. Thanks to the archival recordings of musicians
born in the second half of the 19th century and at the beginning of the 20th century, it will be possible to explore
the sound style of the epoch of Fryderyk Chopin.The exhibition Chopin in Love. Masovian Inspirations is not limited
to the presentation of the Masovian culture, in which Chopin was brought up, but will also show the inspirations
for the works of Fryderyk Chopin of musicians from different cultures. At the exhibition one will have a possibility
to listen to the recordings that constitute a fusion of sounds, which are familiar to us, with musical traditions from
10 11
J
aki obraz kultury ludowej mg pozna Fryderyk Chopin zanim, jako mody czowiek, na stae opuci oj-
czyzn? Odpowied na to pytanie, cho tylko poredni, przynosz zachowane rda dotyczce folkloru
muzycznego, w tym instrumentw ludowych. Utrwalony w nich repertuar muzyczny, opisy etnografczne,
a niekiedy take przedstawienia ikonografczne, pozwalaj nam widzie kultur ludow pierwszej poowy
XIX stulecia jako wci jeszcze bardzo tradycyjn i bogat.
Chopin, urodzony i wychowany na Mazowszu, spdza wakacje take w Wielkopolsce i na Kujawach, a za-
tem mia sposobno zetkn si z ludowym muzykowaniem tych regionw bezporednio, czego dowodem
s m.in. znane, pene humoru zapiski z Szafarni, w ktrych mody Fryderyk dowcipnie relacjonowa popisy
miejscowych piewaczek i muzykantw, a take swoje wasne wystpy w roli basisty.
W jego listach do rodziny i przyjaci nie znajdujemy, co prawda, wielu odniesie do kultury ludowej, jed-
nak o jej znajomoci, a take o emocjonalnym do stosunku kompozytora i jego przekonaniu, e muzyka
Polish folk instrumentarium of Fryderyk Chopin
What impression of folk culture could young Fryderyk Chopin get before he left his fatherland forever?
The answer to this question can be found, although only indirectly, in the preserved written documents
about musical folklore, including those describing folk instruments. They contain musical repertoire,
ethnographic descriptions and few iconographic representations which give evidence of the still traditional
and diverse folk culture of the frst half of the XIX century.
Chopin, who was born and brought up in Masovia, was often spending summer holidays in Greater
Poland and Kuyavia, which gave him an opportunity to directly acquaint himself to the folk music from
these regions. Chopin documented this experience in the famous notes that he took during the summer
Muzykanci krakowscy, drzeworyt w: J.K. Haur, Skad albo skarbiec znakomitych sekretw oekonomiey zimianskiey, Krakw 1693.
Krakows musicians, woodcut in: J.K. Haurs vademecum about landlord economics, Krakow 1693
1
Fidel pocka, Muzeum Mazowieckie w Pocku.
Fiddle from Pock, Masovian Museum in Pock.
dr hab. EWA DAHLIG-TUREK
POLSKIE
INSTRUMENTARIUM
LUDOWE ZA CZASW
FRYDERYKA CHOPINA
2
12 13
ludowa najpikniejsza jest w swojej nie skaonej niczym formie, wiadczy moe krytyczna opinia o opraco-
wanym przez Oskara Kolberga zbiorze pieni ludowych z akompaniamentem fortepianu:
[Nowakowski] Odda mi pieni Kolberga; dobre chci, za wskie plecy. Czsto podobne rzeczy widzc, myl,
e lepiej nic, bo moz ten tylko skrzywia i trudniejsz robi prac geniuszowi, ktry kiedy tam prawd odwika.
A a do czasu owego wszystkie te piknoci zostan z przyprawianymi nosami, rowane, z poobcinanymi
nogami albo na szczudach, i pomiewiskiem bd tym, co lekko na nie spojrz [19 kwietnia 1847].
O wpywie polskiej muzyki ludowej na twrczo kompozytorsk Chopina napisano ju wiele. Z przeprowadzo-
nych bada wiadomo, e genialny kompozytor nie cytowa folkloru, ale czerpa z niego melodyczne i rytmiczne
inspiracje, ktre ujte w ramy niepowtarzalnej faktury fortepianowej, zaowocoway dzieami o niekwestionowanej
polskoci, a przy tym wybitnymi na skal wiatow. Obraz dwikowy znanej mu kultury ludowej mg zosta
utrwalony dopiero znacznie pniej, gdy Thomas Alva Edison skonstruowa pierwszy fonograf (1877), jednak
nieszczliwym zrzdzeniem losu najstarsze kolekcje nagra polskiego folkloru muzycznego, pochodzce z lat 30.
XX wieku, zostay zniszczone w okresie II wojny wiatowej. Zapisy dwikowe, dokonane tu po jej zakoczeniu
pozwoliy jednak ocali, cho z pewnoci w zuboonej ju formie, cz tego dziedzictwa w bogatych zasobach
Zbiorw Fonografcznych Instytutu Sztuki PAN zachoway si, wrd wielu innych, nagrania piewaczki urodzo-
nej w 1854 roku, czyli zaledwie pi lat po mierci wielkiego kompozytora.
Aby odtworzy dzi wiat instrumentw ludowych, ktre za czasw Chopina, a wic w pierwszej poowie XIX
wieku, mogy powszechnie wystpowa na Mazowszu, naley sign z jednej strony do literatury etnografcz-
nej tego okresu, a z drugiej do kolekcji muzealnych, w ktrych ocalay instrumenty zapomniane lub stopniowo
wychodzce z uycia. Jest to nieuchronny proces przemian kulturowo-spoecznych, ktre spychaj popularne
niegdy narzdzia muzyczne, jak je nazywano, do roli eksponatw. Za czasw Chopina instrumenty te yy
jednak peni ycia, suc zabawom tanecznym i (rzadziej) obrzdom.
stay at Szafarnia. The young composer described with humour several shows given by local singers and
musicians, as well as his own bass performances.
Even though Chopin only scarcely referred to folklore in his letters to family, his understanding of folk culture,
emotional relation towards it and his conviction that folk music is the most beautiful in its very authentic
form become apparent in his critic of Oskar Kolbergs folk song collection [Songs of the Polish People] with
piano accompaniment:
[Nowakowski] gave me Kolbergs songs; good intentions but too narrow shoulders. Often when I see such
things I think that better nothing, since this toil only distorts and hinders the work of the genius who will at some
point unravel the truth in it. And until that time all these beauties will remain with corrected noses, rouged, with
clipped feet or on stilts, and will be the ridicule of those who look on them lightly. [19 April 1847].
A lot has already been written about the infuence of folk music on Chopins compositions. Research on his
work has revealed that the genius composer did not directly quote folklore, yet he derived from it melodic
and rhythmic inspirations and put them into a unique piano texture, which resulted in masterpieces of very
Polish character but with cosmopolitan fair. Folk music in a familiar to Chopin form could be recorded only
much later, when Thomas Alva Edison invented the frst phonograph (1877), but unfortunately all the oldest
recorded collections of Polish folk music from the 1930s were destroyed during Second World War. Owing
to some postwar recordings part of this heritage has survived, yet in an impoverished form, and can be found
in an extensive phonographic collection of the Institute of Art of the Polish Academy of Sciences where some
recordings of a singer who was born in 1854, that is only fve years after the famous composer had died, have
been preserved.
In order to reproduce the world of folk instruments popular in Masovia in Chopins times, i.e. in the frst
half of the XIX century, one should research into ethnographic literature of those times but also investigate
museum collections, in which some forgotten and old fashioned instruments have been preserved. It is an
Suka bigorajska, akwarela, W. Gerson, 1895, Muzeum Narodowe w Warszawie.
Bilgoraj suka, watercolour, W. Gerson, 1895, National Museum in Warsaw.
3
14 15
tomach, ale te nie s one reprezentatywne dla kultury ludowej. Mimo swojej ogromnej roli, grupa wystpuj-
cych w Polsce membranofonw nie jest zbyt rozbudowana.
O ile idiofony i membranofony peni funkcj haasotwrcz i/lub akompaniujc, to wrd aerofonw spo-
tkamy najprostsze instrumenty o funkcji melodycznej, w postaci rnej wielkoci piszczaek bez otworw bocz-
nych. Wrd wymienionych przez Kolberga aerofonw s zarwno wargowe (czyli wszelkie odmiany fetw,
w tym fety naczyniowe), jak i stroikowe (klarnety i rne typy dud) oraz ustnikowe (ligawki, trombity, rogi).
Ilo nazw w tej grupie instrumentw jest szczeglnie dua, co odzwierciedla zarwno zrnicowanie form, jak
i bogactwo ich lokalnej terminologii.
adna z grup instrumentw nie dorwnuje jednak swoim znaczeniem chordofonom (instrumentom strunowym).
W Polsce znane s przede wszystkim chordofony smyczkowe, szarpane praktycznie nie wystpuj, natomiast uderza-
ne (paeczkami) pojawiaj si na ograniczonym obszarze, jako dwa typy cymbaw tzw. rzeszowskie i wileskie.
Nietypowym chordofonem smyczkowym jest lira korbowa, w ktrej struny pocierane s nie tyle smyczkiem, co ob-
racanym za pomoc korby koem. Nie zachowaa si ona w polskiej kulturze ludowej, tote znamy j wycznie
z dawnych rde oraz wykonywanych na ich podstawie wspczesnych rekonstrukcji. Ju za czasw Kolberga by to
instrument w zaniku, wystpujcy jedynie na poudniowo-wschodnich terenach przedrozbiorowej Rzeczpospolitej.
Chordofony smyczkowe to jednak przede wszystkim do dzi powszechnie zachowane skrzypce, wszechobecne
w muzyce wszystkich regionw Polski, gdzie stanowi podstaw rnych typw kapel, a take basy. Te ostat-
nie przyjy si powszechnie w kapelach ludowych, jako instrument akompaniujcy, burdonowo-rytmiczny.
W niektrych regionach, np. na Podhalu, kapel w caoci tworzyy wanie instrumenty smyczkowe skrzypce
(w obsadzie zwielokrotnionej) i basy. O podobnej, lecz jedynie dwusobowej kapeli, pisze pitnastoletni Chopin
w swoim, adresowanym do rodzicw, licie z Szafarni na Kujawach (z 26 sierpnia 1825 roku). Opisuje w nim
zabaw na okrne, podczas ktrej przygryway do taca skrzypki wraz z akompaniujc im basetl
o jednej tylko stronie. Gra na niej sam Fryderyk, ktry tak tgo dudli, e si wszyscy zlecieli patrze. Taki
As idiophones and membranophones functioned mainly as noisemakers and/or accompaniment, among aero-
phones we fnd the simplest instruments of melodic function, i.e. futes without fngerholes. Kolbergs description
of aerophones includes edge instruments (i.e., all kinds of futes, including vessel futes), reed aerophones
(such as clarinets and bagpipes), and natural trumpets with mouthpiece (such as ligawka, trembita, horn).
The number of these instruments names is particularly signifcant, refecting both the diversity of forms, and
the richness of the local terminology.
Neither of the aforementioned groups, however, signifes in Polish folk culture as much as the chordophones
(stringed instruments). Bowed strings were the most widespread in Poland. Plucked string instruments were
practically absent and striking chordophones (with beaters) were present only on the limited territory through
two kinds of dulcimers: from Rzeszw and from Wilno regions.
Hurdy gurdy, also known as wheel fddle, is a very unique stringed chordophone in which strings are sounded
by means of rosined wheel, and not by means of a bow. It had not been preserved in the Polish folk culture,
so we know it only from the old records and modern reconstructions. Already in the times of Kolberg hurdy
Ukazuj to wyranie monografe regionalne Oskara Kolberga, zapocztkowane w 1865 roku tomem Sando-
mierskie, a wchodzce w skad monumentalnego dziea Lud. Jego zwyczaje, sposb ycia, mowa, podania,
przysowia, obrzdy, gusa, zabawy, pieni, muzyka i tace. Kolberg nie koncentrowa si na instrumentach
muzycznych, ale rozproszone wzmianki niekiedy ograniczone jedynie do nazw pojawiaj si obfcie we
wszystkich tomach, czsto w kontekcie opisu obrzdu.
Trzeba mie wiadomo, e niewiele instrumentw wystpowao w zasigu ograniczonym do wskiego regio-
nu: w wikszoci przypadkw mamy do czynienia z formami rozpowszechnionymi w caym kraju, a niekiedy
take na znacznie szerszym obszarze. Ludowe wytwrstwo instrumentw muzycznych rzdzi si swoimi pra-
wami: stosowane s czsto miary naturalne (na dwa palce, na okie), a wariabilno form wynika z braku
sztywno pojmowanych modeli. Std te, obok instrumentw starannie wykonanych i niekiedy piknie zdobio-
nych, spotkamy egzemplarze prymitywne, jakby wyciosane siekier.
Spord czterech gwnych grup, w ramach ktrych klasyfkowane s instrumenty muzyczne, w kulturze ludo-
wej bogato reprezentowane s wszystkie. Licznie wystpuj idiofony (instrumenty samodwiczne), takie jak
drewniane koatki i terkotki, o rnych wielkociach i ksztatach. W roli idiofonw wystpowa te mog rozma-
ite sprzty codziennego uytku, zastosowane w celu wydobycia dwiku. Kolberg wymienia w tej funkcji m.in.
uderzane wzajemnie o siebie, albo te o jak powierzchni kije, siekierki, opat, motek, naczynia, yki.
Podaje ponadto wzmianki o rozmaitych formach grzechotek, dzwonkw, a take o drumli.
Membranofony, a wic przede wszystkim rne odmiany bbnw, peniy, co prawda, pewn rol w procesjach
religijnych, np. na Boe Ciao, jednak przede wszystkim stanowi do dzi wan grup instrumentw akom-
paniujcych, nieodzownych w muzyce tanecznej, a taki gwnie charakter ma ludowa muzyka instrumentalna
w Polsce. Grupa ta obejmuje zarwno proste, stosunkowo niewielkie bbenki z jednostronnie nacignit skr,
a niekiedy take z metalowymi brzkadami, jak i wiksze bbny dwustronne, a nawet cae zestawy perkusyjne
pojawiajce si po II wojnie wiatowej. Tych ostatnich nie znajdziemy jeszcze, oczywicie, w kolbergowskich
inevitable process of socio-cultural changes that turns formerly popular musical instruments into museum
exhibits. In Chopins times these instruments, however, were used on an everyday basis, also during dances
and less often during various rites. It is well presented in Oskar Kolbergs descriptive monographs, frst
published in 1865 in the volume Sandomierskie, which constituted a part of Lud (The Folk). Although
Kolberg did not directly focus on musical instruments in his descriptions, he did mention them, sometimes
only by names, throughout all the volumes.
One needs to acknowledge that only few of these instruments were regionally specifc. Most of them were
widespread in the whole country, or even abroad. The way they were crafted also had its own rules: natural
units of measure, such as two fngers or ell, and the variability of forms because of the lack of rigidly formed
moulds. That is why, one could see some meticulously manufactured, beautifully decorated instruments right
next to the primitive ones, with a rough and ready look.
Folk instruments can be found in all four main divisions of musical instruments classifcation. There are numerous
idiophones (self sounding instruments), such as wooden clappers and cog rattles of different sizes and shapes.
Different domestic appliances were also used as idiophones. Kolberg described that they could produce sound
by, for example, striking the parts of the instrument against themselves or against another object, such as sticks,
axes, shovels, hammers, different utensils or spoons. He also mentions diverse rattles, bells and Jews harps.
Although membranophones, which include different kinds of drums, were mainly used in religious proce-
ssions, e.g. during Corpus Christi, they also served as accompanying instruments, indispensable in dance
music, which was the most characteristic type of folk instrumental music in Poland. The variety of drums
extends from very simple, rather small single-headed drums, sometimes with metal janglers attached, to
bigger double-headed drums and fnally to whole drums sets, known after the World War II. The latter were
of course not mentioned by Kolberg, and they have not been representative for the folk culture. Despite their
important role, membranophones were not the most common group of folk instruments in Poland.
Suka bigorajska, rysunek, T. Dowgird w: J.Karowicz, Narzdzia ludowe na wystawie muzycznej w Warszawie
na wiosn r. 1888, Wisa, t.II, z. 2, 1888.
Bilgoraj Suka, drawn by T. Dowgird in: J. Karowicz, Folk instruments at musical exhibition held in spring 1888 in Warsaw,
Wisa, vol. II, issue 2, 1888
4
16 17
wanie skad kapeli - skrzypce i basy odnotowuje na Kujawach Oskar Kolberg; analogiczne kapele wystpo-
way powszechnie take na Mazowszu.
Basy ewoluoway od maych, rcznie robionych i czsto prymitywnie wykonanych dwu- (a nawet jedno-) stru-
nowych baskw, poprzez odmiany regionalne (maryna) a po kontrabas. Kolberg podaje dla tego instrumen-
tu szereg nazw lokalnych m.in. basetla, basica, huk.
Skrzypcom warto powici wicej uwagi, jako e jest to chordofon o podstawowym znaczeniu dla naszej ludowej
kultury muzycznej. Dzi rozpowszechniony jest gwnie model klasyczny, przeniesiony z profesjonalnej praktyki
muzycznej. Do niedawna jednak wystpoway one w rnorodnoci typowej dla instrumentarium ludowego. Znaj-
dujemy w nim m.in. skrzypki na desce may, wiczebny instrument sporzdzony z deski, nad ktr rozpite s
druciane struny, czy te najbardziej popularne w praktyce ludowej skrzypce obione (dubane). W odrnieniu
od skrzypiec klasycznych, w ktrych korpus jest klejony z osobnych elementw (pyta wierzchnia, pyta spodnia,
boczki), w skrzypcach obionych spd wraz z boczkami i szyjk wykonany jest z jednego, podobionego od we-
wntrz kawaka drewna, do ktrego przymocowana jest pyta wierzchnia. By moe taki wanie instrument mia
na myli Kolberg, piszc o skrzypcach grubej roboty (Mazowsze) bd struganych (Pokucie).
Niektre ze skrzypiec obionych s instrumentami prymitywnymi, inne natomiast, swoimi piknymi proporcja-
mi i starannym wykonaniem, niewiele odbiegaj od skrzypiec profesjonalnych. Te ostatnie funkcjonoway w mu-
zykowaniu ludowym, gwnie jako niskiej jakoci instrumenty fabryczne. Nierzadko rozbierano je na czci,
aby sporzdzi szablon do samodzielnego budowania instrumentw. Za czasw Chopina norm byy jednak
skrzypce obione, a w ten sam sposb wykonywano take basy.
Skrzypce mona okreli jako chordofon ramieniowy, bowiem podczas gry muzyk trzyma instrument poziomo
na ramieniu (lub nieco poniej, na piersi). Osobliwoci nie zachowan do naszych czasw, ale wystpujc
jeszcze w XIX wieku, byy chordofony kolanowe trzymane pionowo na kolanie (jeli muzyk siedzia) lub zawie-
szane na ramieniu, przy pomocy sznura. Najstarszym rdem ikonografcznym obrazujcym taki chordofon
gurdy was a rare instrument, which was used only in the South-Eastern regions of Poland from before
the partitions.
Stringed chordophones, however, are known for fddles, which are used till today. They have been omnipresent
in the music of all Polish regions, where they have constituted an important element of folk bands or have
served as bass accompaniment, where they play a role of a rhythmic accompaniment with a drone effect. In
some regions, such as in Podhale, the whole folk bands were composed exclusively from stringed instruments,
particularly fddles, often numerous, and bass instruments. 15-year-old Chopin mentioned a similar folk
band, though composed of only two musicians, in a letter to his parents sent from Szafarnia (on August 26,
1825). He described in it one dancing evening with accompanying violins and with simple basolia with only
one string. Fryderyk himself was playing that night so passionately that all the people came to watch him.
Folk bands composed of violin and bass were, as Kolberg noted, present in the Kujavy region as well as in
Masovia.
Bass has evolved from a small, hand-made, roughly constructed stringed instrument with two (or even
one) strings, through regional types of bass, to double bass. Kolberg cites several regional names for these
instruments.
More attention needs to be paid to fddle, as it is the main chordophone in Polish folk musical culture. Today
the classical model, used by professional musicians, is the most common. However, until quite recently, different
types of fddles, typical for the folk instrumentarium were also present. One could fnd e.g. violin on the board,
a small instrument for practicing, made of a board with wire strings, or the most popular in folk music hollowed
out fddle, whose body and neck are made in one piece of wood that was hollowed out in the body and to which
the soundboard is attached, contrary to the classical violin, in which the corpse is made out of separate elements
(soundboard, back plate and ribs). Maybe it was this kind of fddle, that was described by Kolberg, when he
mentioned the rough and ready (in Masovia) or whittled (in Pokucie) fddles.
5
Wocianin ze skrzypcami z okolic Mielca, akwarela, S. Putiatycki, 1840, PME.
A peasant with ddle from the Mielec region, watercolour, S. Putiatycki, 1840, The State Ethnographic Museum in Warsaw
18 19
waciwie tylko w pozycji kolanowej, a zatem moemy zgadywa, e na chordofonie pockim a nastpnie na
instrumencie przedstawionym przez Haura grano tak wanie technik.
Midzy wydaniem ksigi Haura a narodzinami Fryderyka Chopina upyno ponad sto lat. Czy mona zatem
mie nadziej, e instrumenty kolanowe funkcjonoway jeszcze wwczas w kulturze, i e wielki kompozytor
mg je zna?
Z koca XIX wieku zachoway si wzmianki prasowe oraz przedstawienia ikonografczne instrumentu ludowego,
o nieco szokujcej nazwie suka. Zosta on zaprezentowany na odbywajcej si w Warszawie w 1888 roku wielkiej
wystawie instrumentw muzycznych, na ktrej znalaz si w dziale narzdzi ludowych. Ten niezwyky chordofon,
ktry okrelano wwczas w prasie jako staroytne nader skrzypce, stanowi ostatni udokumentowan form in-
strumentw kolanowych. Dziki zainteresowaniu jakie wwczas wzbudzi, dysponujemy dzi zarwno artykuem
autorstwa Jana Karowicza, wraz z ilustracjami wykonanymi przez Tadeusza Dowgirda (1888) il. 4, jak i akwa-
rel namalowan przez Wojciecha Gersona (1895) il. 3, przedstawiajcymi ten sam eksponowany w Warszawie
egzemplarz. Wieloma szczegami konstrukcyjnymi suka zbliona jest zarwno do chordofonu pockiego, jak i do
instrumentu z drzeworytu Haura. Wszystkie te chordofony maj szerok szyjk (to wanie ten element sugeruje
gr przy uyciu techniki paznokciowej) i pionowo (a nie bocznie, jak w skrzypcach) zamocowane koki. Do skrzy-
piec upodabnia te instrumenty tzw. talia, czyli przewenie w rodkowej czci puda rezonansowego. Niejasna
pozostaje jednak kwestia formy podstawka: na rysunku Dowgirda zdaje si ona odpowiada asymetrycznemu
podstawkowi chordofonu pockiego, natomiast na akwareli Gersona wyranie przedstawiony jest podstawek
o dwu dugich nkach, przechodzcych przez otwory rezonansowe, do spodu instrumentu.
Spord wymienionych trzech instrumentw form najbardziej prymitywn reprezentuje chordofon pocki, za
najbardziej wiolinizowan, a wic podobn do skrzypiec suka. Ta ostatnia, znana z jednego tylko egzemplarza,
pochodzcego z okolic Bigoraja, najprawdopodobniej bya ju wwczas, tj. u schyku XIX wieku, instrumentem
zanikym. Tak pozwalaj przypuszcza zapiski Karowicza, ale te i fakt, e nigdy pniej nie odnaleziono takich
Organological investigation has proved that fddle from Pock is an older version of the instrument presented
on Haurs woodcut. Thus, a documented history of knee chordophones in Poland should be moved back
from the end of XVII to the mid XVI century.
It was right then, in the mid XVI century, that a German theoretician Martin Agricola mentions in his Musica
instrumentalis deudsch (edition from 1545) about a mysterious Polische Geigen (Polish Fiddle), played
with the fnger-nail technique, i.e. by pressing the strings to the fngerboard with nails, and not with fngertips.
Such a technique was possible only in the vertical position of the instrument, thus we can guess, that this was
the playing technique on the chordophone from Pock, and on the instrument presented by Haur.
100 years had passed between publishing of Haurs book and Chopins birth. Is it possible then that the knee
chordophones were still in use in the folk culture and that the great composer could have known them?
Some press reports and iconographic representations from the end of XIX century represent a folk
instrument of a shocking name suka (a bitch). This instrument was displayed at the great musical instrument
exhibition in Warsaw in 1888, as a part of folk tools. This exceptional chordophone, which was described
at the times in press as an ancient violin, is the last documented form of a knee chordophone. Due to
the interest it aroused, Jan Karowicz decided to write an article about it, accompanied with some precise
drawings by Tadeusz Dowgird (1888) il. 4, and Wojciech Gerson drew a sketch of it (1895) il. 3. Many
construction details indicate that suka was similar to both fddle from Pock and the instrument depicted
by Haur. All these chordophones have a wide neck (which indicates the fnger-nail playing technique)
and dorsal placement of pegs, contrary to their side placement in violin. Suka reminds a violin because
of its waist, i.e. the narrow part in the middle of the body. The form of the bridge remains still unclear
as on the Dowgirds drawing it looks like the asymmetrical bridge of chordophone from Pock, but on the
watercolour of Gerson the bridge is clearly represented on two long legs, passing through the f-holes to the
bottom of the instrument.
jest drzeworyt z ksigi Jakuba Kazimierza Haura Skad abo skarbiec znakomitych sekretw oekonomiey zie-
mianskiey (Krakw 1693: 155) il. 2. W przedstawionej na nim scenie, obrazujcej uwagi Haura o funkcjono-
waniu karczmy, obok pary tancerzy widzimy trzyosobow kapel, a w jej skadzie m.in. muzyka grajcego na
instrumencie, pionowo zwieszonym z ramienia. Nie wiadomo, w jakim rejonie Polski ma miejsce przedstawiona
zabawa, jednak z uwagi na zwizki Haura z Maopolsk, mona przypuszcza, i chodzi o ten wanie region.
Jak zatem powiza osobliwy instrument kolanowy z drzeworytu z instrumentarium Mazowsza? Odpowiedzi
jest unikatowe znalezisko archeologiczne z poowy XVI wieku. Chodzi o tzw. chordofon pocki (lub te fdel
pock czy skrzypice pockie wszystkie nazwy mona uzna za uprawnione), znaleziony jesieni 1985 roku
w Pocku, podczas prac wykopaliskowych, prowadzonych przez Katedr Archeologii Pradziejowej i Wczesno-
redniowiecznej Uniwersytetu Warszawskiego. Szczliwym zrzdzeniem losu instrument znaleziony wwczas
w studni, sucej jako mietnisko, zachowa si w zasadzie w caoci, a nawet co stanowi ju zupeny ewe-
nement z podstawkiem, ktrego szczeglna forma warta jest odnotowania. Zamiast bowiem typowego pod-
stawka o nkach rwnej dugoci, w chordofonie pockim zachowa si podstawek znany z praktyki ludowej
jeszcze w XX wieku, wystpujcy w wielkopolskich mazankach, czyli miniaturowym instrumencie podobnym do
skrzypiec. Chodzi mianowicie o podstawek o nkach asymetrycznych, z ktrych krtsza oparta bya o pyt
wierzchni, natomiast dusza przechodzia przez wycity w pycie otwr rezonansowy i opieraa si o dno
instrumentu il. 1. Analizy instrumentologiczne pozwalaj uzna wykopalisko pockie za starsz form in-
strumentu przedstawionego u Haura, dziki czemu mona przesun udokumentowan histori instrumentw
kolanowych w Polsce z koca XVII na poow XVI stulecia.
To wanie wwczas, w poowie XVI wieku, niemiecki teoretyk Martin Agricola w swoim traktacie Musica in-
strumentalis deudsch (wydanie 1545) wspomina o tajemniczych Polische Geigen (polskich skrzypcach),
na ktrych grano technik paznokciow, a wic nie poprzez waciwe dla skrzypiec przyciskanie strun do pod-
strunnicy opuszkami palcw, ale przez boczny nacisk na strun pytk paznokcia. Taki sposb gry jest moliwy
Some of these hollowed out fddles were very primitive, but some had such perfect proportions and were so
meticulously crafted, that they did not differ much from the professional violin. In fact the latter functioned
in folk music as a low quality manufactured instrument. Often it was taken into pieces in order to create
a model for constructing new fddle. In Chopins times fddles hollowed out from one piece were the most
popular kind, and what is more, bass was also similarly crafted.
Fiddle can be described as a shoulder chordophone, as a musician holds the instrument horizontally on
the shoulder (or little bit below it, on the chest). A particularity, that has not survived to this day, is a knee-
chordophone, vertically held on the knee (in case a musician was sitting) or slung over the shoulder on a
cord. The oldest iconographic source showing such a chordophone was a woodcut from Jakub Kazimierz
Haurs vademecum about landlord economics (Krakw 1683:155). il. 2. On the image, which illustrates
remarks about inns and habits of inns goers, one can see in the foreground a dancing couple accompanied
by a three-men band including a musician with a vertically held instrument, which slung over his shoulder.
It is still not clear, however, where this scene was taking place. But providing the close relation of Haur with
Lesser Poland, it is possible that it was happening there.
How to relate then this peculiar knee instrument from the wood engraving with Masovian instrumentarium?
A unique archeological discovery from the mid-sixteenth century may be the answer the chordophone from
Pock (also called Fiddle from Pock) was found in 1985 by the archeologists from the department of Archeology
of Prehistory and Early Medieval Ages at University of Warsaw. Luckily the instrument, which was found in the
disused well which has later served as a dump, was decently preserved and what is more it was preserved with
a unique bridge. Instead of a typical bridge, with equally long legs, fddle from Plock preserved a form that was
known in the XX century Polish folk tradition only on a small fddle called mazanki, from Greater Poland. In
this bridge, with asymmetrical legs, the shorter leg was put on the soundboard, and the longer lone was passing
to the back of the resonance box and was leaning against the bottom of the instrument. il. 1.
20 21
Wesele krakowskie, pocztwka, Wydawnictwo Salonu Malarzy Polskich, Krakw 1904.
Krakow wedding, a postcard, published by Polish Painters Salon, Krakow, 1904.
instrumentw w terenie. Mona by zatem przyj, e suka eksponowana w Warszawie w 1888 roku stanowia
unikatowy relikt lokalnej praktyki muzycznej, gdyby nie wanie dwa wczeniejsze rda, wykopalisko pockie
i drzeworyt Haura, dowodzce znacznie szerszego niegdy zasigu instrumentw kolanowych. Dochodzi do
tego jeszcze jedno rdo, o ktrego istnieniu polscy instrumentolodzy do niedawna nie wiedzieli.
Przechowywana w zbiorach Pastwowego Muzeum Etnografcznego akwarela autorstwa Stanisawa Putiatyc-
kiego, przedstawiajca wocianina ze skrzypcami z okolic Mielca (1840) il. 5, stanowi kolejne porednie
ogniwo, w rozwoju polskich instrumentw kolanowych. Wykonana z du dokadnoci, umoliwia wnikliw
analiz tego chordofonu. Usytuowanie instrumentu podczas gry na kolanie siedzcego muzyka jednoznacz-
nie lokuje go w grupie instrumentw kolanowych, a szeroka szyjka sugeruje zastosowanie techniki paznokcio-
wej. Wobec swoich piknych proporcji, instrument ten moe by uznany za hybryd powszechnie ju wwczas
znanych skrzypiec i bdcych w zaniku form kolanowych minionych stuleci.
Oskar Kolberg nie odnotowuje adnych ladw instrumentw kolanowych poza by moe tajemniczym
chordofonem, ktry okrela jako szerokie skrzypce z krtkim grubowochatym smyczkiem, pokazanym na wy-
stawie etnografcznej w Koomyi w 1880 roku, a wic niedugo przed wystaw warszawsk. Czy mogo chodzi
o podobny (lub nawet ten sam) instrument? Nie jest to wykluczone, poniewa, niezalenie od budowy puda
rezonansowego, szeroka szyjka suki i skrzypiec z ryciny Putiatyckiego, niewtpliwie moe dawa wraenie
masywnoci instrumentu.
Akwarelka Putiatyckiego namalowana jeszcze za ycia Chopina, stanowi dowd na to, e owe reliktowe formy
chordofonw w poowie XIX wieku nadal funkcjonoway w ludowej praktyce muzycznej. Cho zatem nie ma
podstaw do przypuszcze, e mody kompozytor zetkn si kiedykolwiek z podobnymi odmianami instrumen-
tw skrzypcowych, warto mie wiadomo, e przynajmniej teoretycznie byo to moliwe.
Among the three aforementioned instruments, the most primitive in form is fddle from Pock, whereas the most
advance in the violinization process, i.e. the most violin alike, is suka. The latter, known from only one copy from
the Bilgoraj surroundings was already back then, i.e. at the very end of the 19th century, an extinct instrument.
At least this is what can be supposed on the basis of both Karowicz notes and the fact that no other documents
describing suka have been found in this region. Hence, it could have been stated that the suka, displayed in Warsaw
in 1888, was a unique relict of the local music practice, but in fact the two previous sources, fddle from Pock and
the chordophone shown by Haur, contradict this thesis and prove that the knee chordophones had been used in
much greater extent in the older times. Additionally this can be proved by a source, only recently known to the
Polish organologists. Namely, a watercolour, now in the collection of the State Ethnographic Museum in Warsaw,
which depicts a peasant with violin from Mielec. (1840) il. 5, which constitutes the next link in the development
of the Polish knee chordophones. Thanks to this detailed illustration, the construction of the instrument can be
thoroughly analyzed. As it is placed on the knee of the musician, it can be classifed into a knee chordophone
category, and a wide neck suggests a fnger-nail technique of playing. Its beautiful proportions make out of this
instrument a hybrid of a violin, which was already known at those times and a knee chordophones from the past.
Oskar Kolberg did not present any other traces of knee chordophones, maybe except for, a mystical
chordophone, which he described as a wide fddle with shaggy bow, that was displayed at the ethnography
exhibition in Koomyja in 1880, not long before the Warsaws exhibition. Could it be a similar (or even the
same) instrument? It is possible, as independently from the construction of the body, the wide neck of suka
and of the fddle from Putiatyckis drawing may give an impression of a massive instrument.
Putiatycki watercolour painted at Chopin times, gives evidence that these relict forms of chordophones from
the mid 19th century had been functioning in the folk musical practice. Although there is no clear evidence that
the young composer had contact with such types of stringed instruments, it is worth noting, that theoretically
it could be possible.
22 23
Chordofony kolanowe stanowi niezwykle ciekaw, ale nadal jeszcze mao znan grup instrumentw. Rekon-
strukcja takich nietypowych form, stanowi niewtpliwie dla badacza i lutnika due wyzwanie, bowiem nawet
w przypadku, gdy maj oni do dyspozycji znalezisko archeologiczne, zawsze pozostaje pewien zakres niepew-
noci co do szczegowych rozwiza. W odniesieniu do rde ikonografcznych margines dowolnoci inter-
pretacji jest jeszcze szerszy, tote konieczne s wnikliwe badania porwnawcze, umoliwiajce podejmowanie
decyzji, tak co do procesu technologicznego, jak i szczegw konstrukcyjnych instrumentw.
Warto wspomnie, e pierwsza rekonstrukcja chordofonu pockiego wykonana zostaa przez lutnika Andrzeja
Kuczkowskiego dla Pastwowego Muzeum Etnografcznego w Warszawie, po czym po kilku latach powstay
egzemplarze zarwno tego instrumentu jak i suki, wykonane na potrzeby praktyki muzycznej. Obecnie do tych
cennych i ciekawych obiektw doczy kolejny rekonstrukcja kolanowych skrzypiec wedug Putiatyckiego.
Instrumenty kolanowe i paznokciowa technika gry stanowi cznik midzy polskim instrumentarium ludowym,
a tradycjami muzycznymi odlegych nieraz kultur. W podobny sposb grano w Rosji na wymarym w XIX wieku
gudoku, tak te do dzi gra si w Bugarii (gaduka), krajach byej Jugosawii (lijerica), w Grecji i Kalabrii (lira)
czy Turcji (kemene), a take w kulturach azjatyckich (np. indyjskie sarangi). Otwiera to szerokie pole wyobra-
ni, ktra podsuwa obrazy i pozwala czy brzmienia instrumentw dalekich, a jednak bliskich; instrumentw,
ktrych Chopin by moe nie zna, ale zna mg instrumentw Mazowsza, Polski, Europy, wiata.
Knee-chordophones constitute an exceptionally interesting, still not fully discovered group of instruments.
reconstruction of such atypical forms constitute a great challenge for both researchers and luthiers, as even in the case
of an archeological fnd, there is always a margin of uncertainty as far as the detailed solutions are concerned.
In case of the iconographic sources the margin of freedom of interpretation is even wider. That is why comparative
studies call for further research, which would enable an in-depth analysis of technological process as well as
construction details of the instruments.
It is worth mentioning that the frst reconstruction of the chordophone from Pock has been done by
a Warsaw luthier Andrzej Kuczkowski for the State Ethnographic Museum in Warsaw. Consequently more copies
of this instrument and suka were done for the sake of musical practice. Today, another copy joined the valuable
collection. Namely, a reconstruction of the vertically held fddle represented by Putiatycki.
Knee chordophones and fnger-nail technique of playing constitute a link between Polish folk instrumentarium and
musical traditions from far away cultures. A similar playing technique could be found in Russia in the extinct in
the XIX century gudok. Some analogies can be found in Bulgarian gadulka, lijerica from former Yugoslavia, lyra
from Crete and Calabria and Turkish kemene as well in instruments from Asian cultures (e.g. sarangi from India).
This variety excites imagination, which creates images and allows integrating sounds of foreign instruments with
the familiar ones. Instruments with whose Chopin might never have contact but he could have had instruments
from Mazovia, Poland, Europe and other faraway countries.
Lira korbowa, rysunek, T. Dowgird w: J.Karowicz, Narzdzia ludowe na wystawie muzycznej
w Warszawie na wiosn r. 1888, Wisa, t.II, z. 2, 1888.
Hurdy-gurdy, drawn by T. Dowgird in: J. Karowicz, Folk instruments at musical exhibition held
in spring 1888 in Warsaw, Wisa, vol. II, issue 2, 1888.
Scena z ycia wieniakw, drzeworyt, wyk. K. Krzyanowski, rys. H. Pilati, koniec XIX w.
A scene from the peasants life, woodcut, made by K. Krzyanowski, drawn by H. Pilati, end of the 19th century.
24 25
Fortepian i perski et
Osobowo artystyczna Fryderyka Chopina, jego uniwersalne, ponadczasowe pomysy muzyczne fascynoway
mnie od dziecistwa. Kochaam pene energii polonezy i radosne, to znw melancholijne, mazurki, walce, preludia.
By moe to, co tak mocno przycigao moj uwag, to przepikne melodie, w ktrych od czasu do czasu pobrzmie-
wao echo polskich pieni ludowych, bliskich mi od zawsze. Byy one jednak tak fnezyjnie wplecione w materi
harmoniczn i rytmiczn kompozycji, e wydaway si za kadym razem nowe i niepowtarzalne. Z opowieci babci
wiem, e moi bardzo dalecy przodkowie mieli genetyczne zwizki z Azj. Od kiedy sign pamici, podobay mi si
melodie z dalekich egzotycznych krajw, pene melizmatw i melodycznych meandrw. Nie sprawiao mi adnego
problemu suchanie koncertu e-moll Fryderyka Chopina, a zaraz potem perskich pieni z Kurdystanu. Fortepian
o stroju temperowanym i perskie fety trzcinowe grajce wiertony podobay mi si w rwnym stopniu. Im byam
starsza i coraz bardziej wiadomie suchaam pieni i melodii instrumentalnych z Kujaw, Kurpiw i innych miejsc
naszego kraju, tym bardziej dziwio mnie, dlaczego sysz w nich echo melodii tureckich, perskich, a nawet indyj-
skich. Czy to moja wyobrania? zastanawiaam si. Uczc si w szkole historii pojam, e Polska to kraj o burzli-
wych losach, w duym stopniu uwarunkowanych unikalnym usytuowaniem w Europie. W zwizku z tym poddana
bya przez wieki silnym wpywom z Pnocy, Poudnia, Zachodu i Wschodu. Badajc uwanie tradycyjn muzyk
Chopin among world sounds. My story.
Piano and Ney
Fryderyk Chopins artistic personality and his universal, timeless musical ideas have fascinated me ever since my
childhood. I have always adored waltzes, preludes, vivid polonaises and joyful but sometimes also melancholic
mazurkas. Maybe my attention has been caught mainly by his beautiful melodies in which I could sometimes recognize
Polish folk songs, which were so familiar to me. They were so precisely interwoven in the harmony and rhythmic
composition, that they seemed new and unique every time I listened to them. I know, from my grandmas stories,
that our distant ancestors had been related to some Asian people. Since I remember, I have been keen on melodies
from faraway exotic countries, which have been full of melismata and melodic meanders. I did not see a problem in
listening to Chopins piano concerto in E minor just before Persian songs from Kurdistan. Piano with a tempered
tune and cane ney (i.e. a Persian fute) playing quarter tones equally pleased me. The older I got and the more aware
I became while listening to the songs and instrumental melodies from Kuyavia, Kurpie and other Polish regions, the
MARIA POMIANOWSKA
CHOPIN W DWIKACH WIATA.
MOJA HISTORIA.
26 27
Zdjcie z cyklu fotograi, prezentujcych tradycje muzyczne kultur caego wiata. Autor, Andrzej ojko, czonek
Zwizku Polskich Artystw Fotograkw stworzy fotograie-obrazy, inspirowane dzieami malarzy okresu
renesansu i baroku. Od lat ukazuje w swych pracach odchodzc w niepami, tradycyjn kultur Polski i innych
narodw. Z Mari Pomianowsk i Zespoem Polskim wsppracuje od 2005 roku.
Photography with series of musical traditions from all over the world. Andrzej ojko a member of the Association
of Polish Art Photographers. He creates painting-photographs, inspired by the Renaissance and Baroque painters.
For many years he has portrayed traditional Polish and foreign cultures which have been fading into oblivion.
Since 2005 he has worked with Maria Pomianowska and Zesp Polski.
naszych przodkw, mona odnale w niej wiele wpyww z zewntrz, zarwno w materii melodycznej, jak i ryt-
micznej. A przecie wpywy tureckie, tatarskie i perskie w kulturze polskiej nie s zjawiskiem nowym. Asymilowanie
motyww byo do intensywne ju w XVI wieku. Nic zatem dziwnego, e w ludowych pieniach polskich czasami
odezwie si echo czasw Tatarw i Turkw, podbijajcych Europ i przynoszcych ze sob rytmy i melodie z dalekiej
Azji. Muzyk wsi, ktrej sucha w dziecistwie Chopin, zanim wyruszy na emigracj, z ca jej rnorodnoci,
mona traktowa w pewnym stopniu jak anonimowy zapis rnorodnych wpyww z daleka i bliska.

Indie
Uczc si w szkole redniej gry na wiolonczeli, rozpoczam bliski kontakt z kulturami pozaeuropejskimi i ich
instrumentarium. Fascynacja brzmieniem instrumentw smyczkowych Indii zaowocowaa podr do tego kraju
i podjciem studiw nad technik gry na sarangi kolanowej fdeli, nalecej do grupy instrumentw pnoc-
no-indyjskich. Na sarangi gra si od kilkuset lat, niezmiennie tak zwan technik paznokciow, ktr poznaam
gruntownie pod kierunkiem wielkich mistrzw muzyki indyjskiej Pandita Rama Narayana i Ustada Sabri Kha-
na. Od 1984 roku rozpoczam z grup przyjaci pioniersk prac, polegajc na prezentacji form muzycz-
nych i instrumentarium Indii w naszym kraju. Uwiadomiam sobie wtedy po raz pierwszy, jak powane bariery
kulturowe istniej pomidzy tymi dwiema odlegymi od siebie tradycjami muzycznymi. Jednoczenie, od czasu
do czasu, udawao mi si zauway midzy nimi pewne analogie. Rnice wizay si zarwno z inn barw
brzmienia instrumentw indyjskich, uzyskan nieznanymi u nas technikami wydobycia dwiku, jak te z odmien-
nym pojmowaniem przepywu czasu i pojciem pikna w muzyce. Byy to elementy estetycznie do trudne do
zaakceptowania przez polskiego odbiorc. Z obiektywnych zatem przyczyn musiaam do elastycznie dostoso-
wywa sposb grania na sarangi do wraliwoci oraz oczekiwa polskiego i europejskiego suchacza. Wizao
si to z koniecznoci takiego doboru repertuaru, aby zainteresowa publiczno nie majc wczeniej kontaktu
z muzyk Indii oraz ze sposobem grania na sarangi. Zaczam w tych warunkach eksperymentowa, tworzc
more surprising it was that I could recognize in these songs an echo of Turkish, Persian or even Indian melodies.
I was wondering whether it was my imagination. At school I understood that Polands history was so dramatic mainly
due to its specifc geographic location in Europe it was under strong infuence from North, South, West and East.
A thorough investigation of the traditional music of our ancestors can reveal a great impact from outside countries
on Polish melody and rhythm. As Turkish, Tatar and Persian infuence on Polish culture was not a new phenomenon,
it was assimilated into our music already in the XVI century. No wonder, that in Polish folk songs one can hear an
echo of an era when Tatars and Turks were conquering Europe and bringing new rhythms and melodies from faraway
Asia. Thus, young Chopin, before he emigrated, could listen to folk music in its full diversity, which can be treated as
an anonymous record of different infuences from faraway but also neighboring countries.
India
In my high school, where I learnt to play cello, I have started to have a close contact with culture and instrumen -
tarium from outside Europe. Fascination with the sound of Indian stringed instruments resulted in a trip to this
country and classes on technique of playing sarangi vertically played fddle of the Indian subcontinent. People
have played on sarangi for couple hundred years, invariably with the fnger-nail technique, which was showed
to me by maestros of Indian music Pandita Rama Narayana and Ustada Sabri Khana. Since 1984 I have
started with a group of friends a pioneer work of presenting the musical forms and Indian instrumentarium
in Poland. It was back then that I realized, for the frst time, the extent of cultural barriers that lie between
these two different musical traditions. At the same time, I could sometimes see some analogies. The
main differences lie in a different timbre of the Indian instruments, which is achieved by unknown to us
techniques, but also in different perception of time fow and beauty in music. These were the aesthetic
elements, which were diffcult for the Polish listeners to accept. That is why I had to be fexible while
playing on sarangi in order to satisfy the expectations and sensitivity of the Polish and European audience.
28 29
nowe techniki grania, modyfkujc znane mi formy muzyczne i opracowujc projekty, odwoujce si do dowiad-
cze europejskich i azjatyckich. Powstay pierwsze wersje chopinowskich tematw muzycznych granych na instru-
mentach indyjskich. Nie przeczuwaam, e dziki temu wrc znw do muzyki polskiej i rozpoczn fascynujc
przygod z rekonstrukcj techniki grania na dwch zapomnianych, staropolskich instrumentach smyczkowych
suce bigorajskiej i fdeli pockiej.
Pozaeuropejskie podre
I tak ponad 20 lat temu zacza si moja, trwajca do dzi, podr dookoa wiata. Cay czas spotykam ludzi
i poznaj nowe instrumenty, inne kanony pikna, rytmy, barwy dwiku. Ta inno wci mnie fascynuje, a jedno-
czenie prowokuje do zadania sobie pytania o moj wasn tosamo.
Po latach studiw nad kultur i sztuk Indii, przyszed czas na podre do Korei, Japonii, Chin, na Bliski Wschd,
do Afryki, Australii i na Syberi. Z biegiem lat coraz czciej odnosiam wraenie, e wspinam si na wysok gr,
z ktrej wyraniej wida byo te elementy mojej wasnej tradycji muzycznej, ktrych nigdy wczeniej nie udao mi
si dostrzec. Byo to jak odkrywanie nowych ldw. Im wicej spotka, tym czciej pojawiao si pytanie czym
ja i moja kultura rnimy si od tych, ktre spotykam? Co nas czy, co dzieli, nie tylko w warstwie zewntrznych
ksztatw i barw, ale te na poziomie emocji, potrzeb i oczekiwa wzgldem muzyki.
Suka bigorajska
W 1992 roku po raz pierwszy zetknam si z tematem zaginionego polskiego instrumentu suki bigorajskiej.
Zbieg interesujcych okolicznoci sprawi, e bazujc na historycznych zapiskach i ustnej tradycji ludowej, pod-
jam si rekonstrukcji techniki grania na tym instrumencie oraz tworzenia repertuaru na ten instrument. By to
czas, gdy po zakoczeniu studiw w Akademii Muzycznej w klasie wiolonczeli, prowadziam oywion dziaal-
no jako instrumentalistka grajca na rnych fdelach kolanowych z egzotycznych krajw wiata. W 1993 roku
I needed to choose my repertoire in such a way that it was of interest for the audience, which had neither heard
Indian music nor seen the playing technique before.
I have started to experiment in such a reality by creating new playing techniques, modifying the familiar musical
forms and working out new musical projects, with references to my European and Asian experience. I had not even
thought back than that thanks to this experience I will come back to the Polish music and that I will start a new
adventure with reconstructing the technique of playing on two forgotten Polish stringed instruments, namely on
suka from Bilgoraj and fddle from Plock.
Voyages outside Europe
And that is how 20 years ago my world trip has started and has not ended till today. I have been meeting people,
getting to know new instruments, different concepts of beauty, rhythm, timbre. Those differences seem still
fascinating but also they provoke me to ask questions about my identity.
After years of studies on Indian art and culture, I started travelling to Korea, Japan, China, Middle East, Africa,
Australia and Siberia. With time I was getting more often the impression that I climb to a top of a high mountain,
from which I can see more clearly the elements of my own musical tradition, which had been invisible to me. It almost
felt like discovering new land. The more I saw, the more often I asked myself about the differences between me and
my culture and the ones I meet while travelling. What unites us and what separates? Not only in the context of outer
shapes and colours but on the level emotions, needs and expectations regarding music were concerned.
Bilgoraj Suka
In 1992 I heard for the frst time about an extinct Polish instrument Bilgoraj suka. Thanks to many interesting
circumstances I have started to reconstruct the playing technique on suka and to create a repertoire for it,
based on the historical documents and oral folk tradition. It was after I had fnished studies in the cello class
30 31
zupenie nowe spojrzenie, sprowadzajce muzyk ludow i mazurki Chopina do wsplnego mianownika. Granych
w ten sposb utworw tego kompozytora jeszcze nie syszano.
Aby zrealizowa artystycznie wizj programu, czcego muzyk Chopina z mazowieckimi pieniami i melodiami,
wraz z przyjacilmi stworzyam w 1994 roku Zesp Polski. W bardzo krtkim czasie od momentu powstania,
otrzymalimy zaproszenia na koncerty do Japonii, na Tajwan, do Belgii, Francji, Bugarii, Niemiec, Czech, Sowa-
cji, Austrii, potem do Algierii, Izraela, Palestyny. Nagralimy kilka pyt CD oraz flmw i programw dla telewizji
i radia. Wszdzie prezentowalimy chopinowskie utwory, gwnie te najbardziej nawizujce do muzyki ludowej,
grane na suce bigorajskiej, fdeli pockiej, cymbaach, basach, fujarkach i skrzypcach obionych, ktre przeplatali-
my oryginalnymi melodiami z Mazowsza. Po wydaniu trzech pyt wyjechaam do Japonii na cae pi lat.
Chopin na Dalekim Wschodzie
Czas, ktry spdziam w Kraju Wschodzcego Soca pogbi moje dowiadczenia. Ludzie, ktrych spotykaam
proci, z maych miasteczek i wsi Japonii, i ci z najwyszych sfer: dworu cesarskiego, dyplomacji, wiata muzycz-
nego, czoowe gwiazdy muzyki klasycznej, jazzowej, folku, world music, ksztatujce gusta i potrzeby publicznoci
na caym wiecie, przewijali si jak w kalejdoskopie. Kiedy YoYo Ma, wspaniay amerykaski muzyk o chiskim
pochodzeniu, poprosi mnie o skomponowanie dla niego utworw na wiolonczel Stradivariusa, suk bigorajsk
i fdel pock, a potem wsplne wystpy, wydawao mi si, e ni. Byo to wspaniae artystyczne dowiadczenie
i wyzwanie. Mio Japoczykw do wszechobecnego w ich kraju Chopina omielia mnie do duo odwaniejszych
muzyczno-instrumentalnych eksperymentw. Powsta wtedy program Chopin na Dalekim Wschodzie, w ktrym
utwory Fryderyka Chopina zagrane zostay na tradycyjnych japoskich, chiskich i koreaskich instrumentach.
Od tego czasu, gdziekolwiek wdrowaam z koncertami i z kimkolwiek nie graam, zawsze staraam si o przy-
gotowanie utworu Chopina w niecodziennym wydaniu. Za kadym razem wzmacniao si moje przekonanie,
e doskonaa muzyka ma to do siebie, i moe by zagrana na kadym instrumencie wiata i brzmi dobrze.
due to his inspiration drawn from folk music. Normally these two styles function in different contexts and
belong to different traditions of rendition. Our programme was born to break the stereotype. We offered a new
perspective, which reduced folk music and Chopins mazurkas equally. Such renditions of Chopins Mazurkas
to a common denominator and thus we gave to the listner a completely new look on this In order to realize my
artistic vision of the programme which fused Chopins music with songs and melodies from Masovia region,
I established, with my friends, a music ensemble Zesp Polski in 1994. Shortly after, we got invitations
to perform in Japan, Taiwan, Belgium, France, Bulgaria, Germany, Czech Republic, Slovakia, Austria, and
afterwards in Algeria, Israel and Palestine. We have recorded a few CDds, flms and TV/radio programmes.
We were presenting Chopins compositions, particularly the ones that greatly referred to the folk, interwoven
with original Masovian melodies by playing Bilgoraj suka, fddle from Pock, folk bass, reeds and folk fddle
hollowed out from one piece of wood. After having recorded three CDs, I left to Japan for fve years.
Chopin in East Asia
The time I spent in the Land of the Rising Sun enriched my experience. I met there all kinds of people; simple
villagers and countrymen, but also Japanese elite from the Emperors court, diplomats, music world celebrities
of classical, jazz, folk and world music, who set trends in music and answer to the needs of audience around the
world. When the world-wide famous American cellist, with Chinese roots, YoYo Ma asked me to compose for him
some pieces for Stradivarius cello, Bilgoraj suka and fddle from Pock I thought I was dreaming. But in was a real,
amazing artistic experience and challenge. The fact Japanese people love Chopin, who is omnipresent on the islands,
encouraged me to more bravely experiment with music and instruments.
It was then that Chopin in East Asia programme was created, in which traditional Japanese, Chinese and
Korean instruments were used to render Chopins pieces. Since then, wherever I was performing and with
whoever I was playing, I have always tried to prepare at least one Chopins composition in an unusual way. It
reinforced my conviction that perfect music can be played on any instrument in the world and will sound well.
przygotowywaam koncert w Akademii Muzycznej w Warszawie. Jego tytu brzmia Magia smyczka. Chciaam
zaprezentowa przebogat gam instrumentw smyczkowych rnych kultur wiata, grajc na nich wraz z innymi
muzykami. Udao si zgromadzi wielu modych ludzi, zafascynowanych muzyk pozaeuropejsk, gwnie Azji.
Grali na instrumentach europejskich, indyjskich, mongolskich, chiskich. I wanie, na dzie przed koncertem, pk
mi podstawek w mongolskim morin-churze. Znajomy poleci mi wyjtkowego lutnika warszawskiego Andrzeja
Kuczkowskiego, ktry mg pomc w tak nagej sprawie. Byo to przeomowe spotkanie. Gdy Andrzej zobaczy
moje azjatyckie instrumenty i dowiedzia si, jak naley na nich gra, powiedzia tylko: Na to czekamy. Wtedy ju
bowiem, wraz z Ew Dahlig, wybitn specjalistk w dziedzinie instrumentw, mieli za sob proces rekonstrukcji
suki bigorajskiej, ale wycznie na potrzeby muzealne. W tym czasie nie byo w Polsce nikogo, kto znaby tak do-
brze technik paznokciow, zapomnian w naszym kraju od prawie stu lat. I tak moja historia zacza zatacza
niespodziewane koo. Studia w Indiach i innych krajach Azji okazay si przydatne w oywieniu wymarej polskiej
tradycji grania na suce bigorajskiej, a krtko potem fdeli pockiej. Z ochot przyjam to wyzwanie. Rozpocz
si fascynujcy okres odtwarzania i tworzenia na nowo techniki grania metod paznokciow, ktra, jak si dowie-
dziaam, bya powszechna na ziemiach polskich w ubiegych stuleciach. Dugie rozmowy z Ew Dahlig i jej bogata
wiedza na temat instrumentw smyczkowych na ziemiach polskich, zainspiroway mnie na lata. Niedugo poniej
spotkaam Zbigniewa Butryna z Janowa Lubelskiego, czowieka, ktry zacz budowa suki bigorajskie bazujc
na obrazkach ze znaczkw pocztowych. Ale to ju inna fasynujca historia.
Chopin na ludowo
Na pocztku lat 90. pojawi si w mojej wyobrani pomys programu Chopin na ludowo. Jego zaoenia byy
jasne i klarowne. Nikt nie kwestionuje faktu, e niepowtarzalno dzie Chopina w znacznym stopniu wynika
z inspiracji muzyk ludow. Zwyczajowo jednak oba te zjawiska funkcjonuj w odmiennym kontekcie i nale do
rnych tradycji wykonawczych. Program narodzi si z chci przeamania tego stereotypu. Zaproponowalimy
at the Academy of Music, and played for some time on knee fddles from exotic countries around the world.
They are usually played with a so-called fnger-nail technique. In 1993 I prepared a concert for the Warsaw
Academy of Music. It was entitled Magic of the bow. I wanted to present the wide variety of bow instruments
from different world cultures, by playing on them with other musicians. I succeeded in gathering numerous
young people, fascinated with Extra-European music, mainly Asian. They were playing European, Indian,
Mongolian and Chinese instruments. And it was a day before the concert that a bridge in my Mongolian morin-
khur broke. A friend of mine recommended me an exceptional luthier in Warsaw Andrzej Kuczkowski who
could help in an emergency. It was a crucial meeting. When Andrzej saw my Asian instruments and I told him
how to play on them, the only comment he gave was: we have been waiting exactly for that. At that time,
Kuczkowski together with Ewa Dahlig, a famous Polish organologist, had already reconstructed Bilgoraj suka,
but only for museum purposes. There was no one, who really mastered the fnger-nail technique of playing,
which had been forgotten in Poland for almost a century. That is how my story has unexpectedly started to
come full circle. Studies in India and other Asian countries turned out to be useful in reviving already extinct
Polish tradition of playing Bilgoraj suka and shortly after fddle from Pock. I willingly picked up the gauntlet.
A fascinating time of reconstructing and recreating fnger-nail technique of playing started. I found out that in
Poland it was a common technique in previous centuries. Long discussions and consultations with Ewa Dahlig,
her extensive knowledge about bow instruments on the Polish soil have inspired me for years. Shortly afterwards,
I met Zbigniew Butryn from Janw Lubelski, who had started reconstructing Bilgoraj suka on the basis of
images from postage stamps. But this a different fascinating story.
At the roots of Fryderyk Chopin music
At the beginning of the 90s an idea of a programme At the roots of Fryderyk Chopin music came to my mind. It was
a very clear-cut concept. Nobody argues with the fact that the uniqueness of Chopins compositions is mostly
32 33
Improwizacja
Musz jeszcze wspomnie o improwizacji. To bardzo wane zagadnienie stao si dla mnie w pewnym momen-
cie rodzajem mentalnego pomostu pomidzy muzyk Chopina, a muzyk etniczn rnych narodw wiata.
Z przekazw historycznych wiemy, e Chopin, obok komponowania, ju od najmodszych lat przez cae swoje
ycie improwizowa i to nie tylko na tematy popularnych polskich pieni ludowych. Zawsze byam ciekawa, jak
gra, gdy dzieli si na poczekaniu z krgiem wybranych suchaczy kreowan muzyk. Byam kilka razy wiadkiem
chwil improwizacji wybitnego twrcy muzyki. Zdarzao si, e wznosi si na wyyny niedostpne mu wtedy, gdy
komponowa. To by ten magiczny moment tworzenia na ywo. W przypadku Chopina opinia tych, ktrzy go
suchali bya zgodna jego kompozycje s pono tylko skromnym echem jego improwizacji. Delacroix twierdzi, e
improwizacje Chopina byy duo mielsze ni jego ukoczone dziea. Byy te niezwykle oryginalne. W przeciwie-
stwie do wielu improwizatorw, w ktrych grze pobrzmiewa to co ju syszelimy, Chopin czemu wiadectwo
da Julian Fontana nigdy nie przypomnia frazy jakiegokolwiek kompozytora, ani te nigdy nie dotkn adnego
ze swoich dzie. Takie wasnie podejcie do muzyki pielgnuj do dzi kultury Azji liczce sobie kilka tysicy lat
rozwoju. Tworzenie na ywo przenika si tam z graniem czy piewaniem utworw zakomponowanych. Koncerty,
przesycone tak muzyk, potraf poruszy do gbi.
Wielokulturowo
Po powrocie do kraju, w 2002 roku, zaczam dostrzega jak w cigu ostatnich lat, po przeomowych przemianach
w Polsce, przybywa spoecznoci o odmiennej od naszej tradycji kulturowej, jzyku, obyczajach i religii.
I chocia jest to okazja do wzbogacenia si przez poznanie innych sposobw komunikacji, nadal istnieje wie-
le przeszkd na tej drodze. Wikszo z nich, w moim odczuciu, wynika z niewiedzy. Ona za rodzi dezapro-
bat i wrogo. wiat si kurczy i pozostaje tylko dojrze do nowych czasw. Jeszcze 100 lat temu nie byo
tak nieograniczonych moliwoci kontaktw midzykulturowych, poprzez rodki transportu i massmedia.
Improvisation
I need to mention here improvisation. This very important aspect became for me, at some point, a kind of a mental
bridge between Chopins music and ethnic music from different parts of the world. We know, from historical
records, that Chopin apart from composing was also improvising. And he was doing the latter throughout his
whole life, since his early childhood, and not only on popular Polish folk songs. I have been always interested how
Chopin played when he was sharing his music ad hoc with some selected audience. Couple of times I could witness
a genius musician improvising. And sometimes he reached the heights of perfections, inaccessible to him even
while composing. It was this magic moment of creating live. In case of Chopin, the opinion of his audience was
unanimous: composers fnished compositions were merely refections and echoes of his improvisations. Delocroix
thought, that Chopins improvisations were much more courageous than his completed pieces. They were also
overwhelmingly original. Contrary to the improvisations of other musicians, in which one can hear what has
already been heard, Chopin, as Julian Fontana put it, never referred to phrases of other composers, and never
even touched upon his own works. Such an attitude towards music is fostered till now in Asian cultures, which
are several thousand year old. Live creation intermingles there with playing or singing the composed pieces. And
as such concerts with improvised music may be profoundly moving.
Multiculturalism
After returning home in 2002, I have started to notice something new in Poland, that has been taking place since
1989 critical changes namely, there have been more communities of different cultures living in Poland. And
although this situation creates great opportunities to enrich oneself, there are still several barriers to overcome.
Most of them, in my opinion, result from lack of knowledge, which may cause disapproval and hostility. The world
shrinks and we need to acknowledge that. Only 100 years ago there were no such unlimited means of intercultural
communication through transport and mass media. The access to knowledge about other cultures, for the frst
34 35
time in the history, enables many people to fnd common, universally understood elements. The history of musical
instruments, as journey into the past, shows how many relations European music has with other world cultures.
Chopin among world sounds
Many years of my exotic journeys and meetings with people from the faraway places resulted in quite an original
idea. It was based on more than 20 years of studies on music and instruments of other cultures. It was inspired by
uniqueness of Polish folk music from the Lowlands and focused on my beloved Chopins pieces. One day, when all
these elements met together, I thought whether it would be possible to transplant music of the genius composer into
Paris of XXI century. What could have happened if Chopin was living today and emigrated to Paris today, and not 180
years ago? How much has world changed during these two centuries? With what kind of world music could Chopin
acquaint himself now and which ones would inspire him? What instruments and their timbre could he got to know?
Now, in the beginning of the XXI century, when Paris is a big cultural melting pot and everyday there is a possibility to
listen to concert of Persian, African, Indian, Chinese, Japanese, South African, or even Australian-Aboriginal music.
At the roots of Fryderyk Chopin music programme has showed how well the simplest Polish folk instruments can
play piano Mazurkas or Polonaises. Chopin among world sounds is a meeting with instruments and melodies
from other continents. Magic story of Masovian music, which is told in Chopins pieces, develops into a story of
sounds, scales and rhythms of the whole world; from Balkans, Greece, Persia, India, China, Africa, America and
further away. It talks about the beauty of other musical traditions and their universal features, which allow us to
fnd the link with Chopins music. It is also the next attempt to answer the question why Chopins music, which is
so closely related to Polish, mainly Masovian music, is understood, beloved and played almost everywhere in the
world and can be rendered with any musical instrument.
Tak szeroki dostp do wiedzy na temat innych kultur, po raz pierwszy w historii, daje ogromnej liczbie ludzi szans
na odnajdywanie wsplnych, zrozumiaych dla nas wszystkich elementw. Historia instrumentw muzycznych,
jako podr w przeszo, ukazuje jak wiele zwizkw ma muzyka europejska z innymi, czsto egzotycznymi,
kulturami wiata.
Chopin w dwikach wiata
Przez wiele lat, podczas egzotycznych podry i spotka z ludmi z najodleglejszych zaktkw wiata, rodzi si
w mojej wyobrani do oryginalny pomys. Bazowa na ponad 20-letnich studiach nad muzyk i instrumentarium
innych kultur. Powsta w oparciu o wyjtkowo muzyki ludowej polskich ziem, a koncentrowa na najbardziej
ukochanych przeze mnie dzieach Chopina. Pewnego dnia, gdy spotkay si te wszystkie elementy, pomylaam
czy nie mona by podj prby przeniesienia muzyki tego genialnego kompozytora w czasy Parya XXI wieku. Co
mogoby si wydarzy, gdyby Chopin y obecnie i wyjecha na emigracj nie 180 lat temu, ale dzisiaj? Jak daleko
wiat zmieni si na przestrzeni prawie dwch wiekw? Z jakimi rodzajami muzyki innych kultur mgby zetkn
si dzi kompozytor i by moe zainspirowa w swej twrczoci? Jakie instrumenty i ich szerok palet barw mia-
by okazj pozna teraz, na pocztku XXI wieku, gdy Pary to miejsce mieszania si kultur? Codziennie mona tu
posucha koncertw muzyki perskiej, afrykaskiej, indyjskiej, chiskiej, japoskiej, poudniowo-amerykaskiej,
a nawet Aborygenw z Australii.
Program Chopin na ludowo stworzony przeze mnie wiele lat temu, ukaza jak najprostsze polskie instrumenty
ludowe potraf zagra fortepianowe mazurki czy polonezy. Chopin w dwikach wiata to spotkanie z instru-
mentami i melodiami innych kontynentw. Zaklta w tak wielu utworach opowie o muzyce Mazowsza, poda
tutaj ku dwikom, skalom i rytmom caego wiata, przez Bakany, Grecj, Persj, Indie, Chiny, Afryk, Ameryk
i dalej. Opowiada o piknie innych tradycji i ich cechach uniwersalnych, pozwalajcych na czenie si z muzyk
Chopina. Chopin w dwikach wiata to take kolejna prba odpowiedzi na pytanie, dlaczego muzyka genial-
nego kompozytora, ktra wyrosa na polskiej muzyce, gwnie Mazowsza, jest zrozumiaa, kochana i grana w ka-
dym niemal zaktku wiata i na kadym instrumencie muzycznym.
36 37
K
iedy w 1888 roku, przy Ogrodzie Zoologicznym w Warszawie, trwa proces narodzin pierwszego muzeum
etnografcznego w Polsce, warszawiakw przycigaa otwarta w salonach Paacu Krasiskich Wystawa Mu-
zyczno-Artystyczna, zorganizowana z inicjatywy hr. Gustawa Platera. Ekspozycja prezentowaa, obok rkopisw,
pamitek i materiaw ikonografcznych, dawne i wspczesne instrumenty, gwnie profesjonalne, ale cz uwagi
powicono rwnie instrumentom wiejskim. W dziale ludowym mona byo obejrze midzy innymi fujarki z kory
i drewna, ligawy, dudy czy te gajdy, lir korbow, zwan ukraisk, a take wiejski instrument staroytny,
czyli suk bigorajsk. Po zakoczeniu pokazu wszystkie prezentowane eksponaty zostay przekazane Muzeum
Etnografcznemu i stay si zacztkiem kolekcji ludowych instrumentw muzycznych. O tym, jak interesujcy by
to zbir, mona si dzi dowiedzie z zamieszczonego w Wile artykuu autorstwa Jana Karowicza Narzdzia
ludowe na Wystawie Muzycznej w Warszawie na wiosn r. 1888. Cay majtek muzeum, w tym kolekcja instru-
mentw, doszcztnie spon na pocztku wrzenia 1939 roku.
While in the year 1888 near the Warsaw Zoological Garden the frst ethnographic museum in Poland was being
created, attention of Warsaw citizens was turned into a musical art exhibition in the Krasiski Palace, organized
on count Gustaw Plater initiative. The exhibition presented not only manuscripts, souvenirs and iconographic
materials, but also old and modern instruments, mainly professional, but also rural ones. In the folk section one
could admire, among other things, reeds made of bark or wood, ligawy, bagpipes, also known in Poland as gajdy,
hurdy-urdy, which is sometimes called Ukrainian, as well as the ancient rural instrument, i.e. Bilgoraj suka.
After the exhibition was fnished, all the exhibits were passed on to the Ethnographic Museum and became a prime
of the folk instruments collection.
ANITA BRODA
INSTRUMENTY LUDOWE
W KOLEKCJI PASTWOWEGO
MUZEUM ETNOGRAFICZNEGO
Folk Instruments in the Collection of State Ethnographic Museum
38 39
Dzisiejsza kolekcja jest zbiorem odbudowanym. Nie oznacza to jednak, e w posiadaniu muzeum znajduj si wy-
cznie przedmioty powstae po 1945 roku. Najcenniejszy i najciekawszy zesp tworz dawne, oryginalne instrumenty,
ktrym udao si przetrwa w terenie, gdzie przez cay czas uytkowane byy przez ludowych muzykw. Wikszo
z nich zostaa odnaleziona podczas terenowych eksploracji prowadzonych przez pracownikw Muzeum zasadni-
czy swj ksztat kolekcja zawdzicza przede wszystkim ogromnej pracy i zaangaowaniu kustosz Teresy Lewiskiej.
Inne eksponaty stanowi dary lub zakupy od dotychczasowych wacicieli, czsto znanych kolekcjonerw, jak np. cytra
i basy kupione w latach 40. od Adama Chtnika. I tak, w kolekcji muzealnej znalazy si prawdziwie unikatowe eg-
zemplarze, jak oktawka bigorajska z przeomu XIX i XX wieku, ktra, jak twierdz badacze, stanowi reliktow form
skrzypiec oraz wielkopolskie mazanki z pocztku ubiegego wieku, ju w poowie XIX stulecia wypierane z ludowego
instrumentarium przez chordofony fabryczne. Skarbem w bogatym zbiorze instrumentw strunowych s take osiem-
nastowieczne basy z Podkarpacia, basy witokrzyskie wyrzebione w jednym kawaku drewna oraz wspaniale zacho-
wane cymbay rzeszowskie z poowy XIX w. Ciekawym elementem zespou s rekonstrukcje instrumentw dawnych,
wykonane przez lutnika Andrzeja Kuczkowskiego: suka odtworzona na podstawie akwareli Wojciecha Gersona z 1895
roku oraz fdel, ktrej szesnastowieczny orygina zosta odnaleziony w Pocku podczas prac archeologicznych.
Celem ludzi tworzcych kolekcj ludowych instrumentw muzycznych byo zgromadzenie zbioru jak najbar-
dziej kompletnego i reprezentatywnego dla terytorium Polski. Obok poszukiwa egzemplarzy unikatowych,
prowadzono rwnolegle badania nad obecnoci instrumentw w yciu codziennym i witecznym miesz-
kacw wsi. Dlatego rwnie cennym, jak same przedmioty, majtkiem Muzeum s zbiory archiwalne nagra-
nia i zapisy wywiadw z muzykantami i budowniczymi instrumentw oraz fotografe i flmy.
An article written in the Wisa journal by Jan Karowicz, entitled Folk instruments at musical exhibition held
in spring 1888 in Warsaw, describes how fascinating the collection was. Unfortunately, all the exhibits of the
Museum burnt up in the beginning of September 1939.
Todays collection is reconstructed, but it does not mean that all the Museum exhibits are from postwar times. The
most valuable and the most interesting collection is composed of old, original instruments, which survived in regions,
where they were used by folk musicians. Most of them were found during feld works done by museum employees.
A fundamental form of the collection is owed to the enormous work and commitment of the curator Teresa
Lewiska. Other exhibits came as gifts or were purchased from private owners, often famous art collectors.
One can fnd among them, e.g. zither and bass, bought in the 40s from Adam Chtnik. That is how some really
unique exhibits became a part of our collection. They include e.g. Bilgoraj oktawka from the turn of the XIX and
XX centuries, which, according to researchers, constitutes a relict form of folk fddle and mazanki from Greater
Poland from the beginning of the past century, which already in the mid XX century were being replaced in the
folk instrumentarium by manufactured chordophones. Some real treasures of the stringed instruments collection
include XVIII century basses from South-Eastern Poland, basses from wtokrzyskie region, which were hollowed
out from one piece of wood as well as outstanding Rzeszw cimbalom from the mid XIX century.
Collection of these original relics has been completed by modern instruments, crafted according to traditional
patterns by the most famous folk artists, such as J. Kawulok, J. Trzpil, B. Olbry, F. Modrzyk, A. Mielewczyk.
Reconstructions of old instruments, made by a famous luthier Andrzej Kuczkowski, constitute an interesting part of
the collection. He reconstructed an instrument called suka on the basis of Wojciech Garsons watercolour from 1895,
and fddle, whose original was excavated in Pock during archeological feld works.
The main aim of the people who created this collection was to gather exhibits which would show Polish folk
instrumentarium completely and representatively. Apart from searching for unique copies, museum emploees
parallelly researched on instruments used by villagers in everyday life and during festivals. That is why our archives,
which include recordings and notes from the interviews with musicians and craftsmen, as well as photographs and
flms are considered an equally valuable treasure of our collection.
Kapela Rafalskiego, fot. P. Gan, lata 50. XX w.
Rafalskis band, photo by P. Gan, 1950-ties.
W pracowni lutnika, fot. K. Urbaski, 1989 r.
In the luthiers workshop, photo by K. Urbaski, 1989.
Lutnik Bolesaw Olbry, fot. K. Urbaski, 1989 r.
Luthier Bolesaw Olbry, photo by K. Urbaski, 1989.
40 41
dr hab. EWA DAHLIG-TUREK
KATALOG INSTRUMENTW
Instrument catalogue
42 43
Skrzypice pockie
Instrument jest rekonstrukcj chordofonu
smyczkowego znaleziska archeologicznego
z Pocka, datowanego na poow XVI wieku.
O jego ludowym charakterze wiadczy
prymitywny sposb wykonania. Pomimo
powierzchownego podobiestwa do skrzypiec,
instrument ten znacznie si od nich rni.
Gra si na nim, podobnie jak na pozostaych
polskich instrumentach kolanowych, w pozycji
pionowej, tzw. technik paznokciow. Lokalna
nazwa instrumentu nie jest znana, jednak
z uwagi na zachowane rda literackie,
mona przypuszcza, e ju wwczas,
w XVI w. uywano pojemnej znaczeniowo
nazwy skrzypice.
Fiddle from Pock
This is a reconstruction of a bowed
chordophone from mid 16th century, which was
found during the archeological excavations
in the city of Pock. The fact that it was crafted
in a rather primitive way, adds to its folklore
character. Although Fiddle from Pock seems
very similar to traditional violin, it signicantly
differs from it. The nger-nail playing technique,
typical for the Polish knee-chordophones,
implies a vertical position of the instrument.
The local name of the instrument remains
unknown, but some preserved documents
suggest that the generic name for this ddle
was skrzypice (an old Polish word for violin).
Skrzypce na desce
Instrument-zabawka, ktry ze skrzypcami ma,
poza nazw, niewiele wsplnego. Zamiast
korpusu rezonansowego posiada on pask
desk, nad ktr przebiegaj struny
zazwyczaj wykonane z drutu. Ojcowie
niekiedy sporzdzali takie instrumenty dla
swoich dzieci jako namiastki prawdziwych
skrzypiec, ktre byy instrumentem zbyt
drogim i naraonym na uszkodzenie.
Fiddle on the Board
The only thing that this toy instrument has
in common with the real ddle is its name.
Instead of a resonance box, it had a at
board, to which usually wire strings were
attached. Fathers used to make such
instruments for their children as ersatz ddle,
as the real instrument was too expensive and
apt for damages.

42
44
Suka bigorajska
Jest to rekonstrukcja chordofonu
smyczkowego znanego z dwch przekazw
ikonogracznych: Tadeusza Dowgirda (1888)
i Wojciecha Gersona (1895). Jedyny znany
egzemplarz tego instrumentu, okrelanego
w zachowanych przekazach mianem suki,
pochodzi z okolic Bigoraja std jego
powszechnie przyjta w literaturze nazwa
suka bigorajska. Mimo konstrukcji zblionej
do skrzypiec, suka zachowuje odrbno
budowy szyjki, gwki i podstrunnicy, ktrych
szeroka konstrukcja wizaa si ze specyczn
technik gry przez skracanie strun z boku
paznokciami, a nie jak w skrzypcach przez
przyciskanie z gry. Suka jest ostatnim
zachowanym ogniwem melodycznych
chordofonw kolanowych, tj. takich,
na ktrych grano w pozycji pionowej.
Bilgoraj Suka
It is a reconstruction of a bowed chordophone,
known from two iconographic sources; one
of Tadeusz Dowgird (1888) and the other
of Wojciech Gerson (1895). Its name Bilgoraj
Suka comes from the place where the unique
copy of the instrument called suka was found,
namely around Bilgoraj. Although it may seem
similar to a ddle, its traditional features are
mainly seen in the construction of the head
and neck, as well as in a ngerboard, which
served a special playing technique; stopping
strings with the nails and twisting a hand
towards the neck of the instrument more
strongly than it is usually done while playing
violin. Suka is the last preserved link
of knee-chordophones, which were played
in a vertical position.
Mazanki
Ludowy instrument muzyczny z grupy
chordofonw smyczkowych funkcjonoway
do pierwszej poowy XX stulecia na Ziemi
Lubuskiej. Byy nieco podobne do skrzypiec,
ale znacznie od nich mniejsze. Miay trzy
struny strojone w kwintach o zrnicowanej
wysokoci stroju (w zalenoci od stroju dud,
z ktrymi gray w kapeli). Cech szczegln
tego instrumentu jest podstawek
o niesymetrycznych nkach, z ktrych
krtsza opiera si o pyt wierzchni,
natomiast dusza przechodzi przez
specjalnie wycity otwr i opiera si o pyt
spodni. Mazanki wykonywano, typow dla
lutnictwa ludowego, metod obienia puda
rezonansowego w jednym kawaku drewna.
Mazanki
A folk instrument from the group
of bowed chordophones, was preserved
in Lubusz Land till the rst half of the 20th
century. Mazanki looked similar to ddle, but
was much smaller and tuned in perfect fths,
with different pitch depending on
the accompanying bagpipes. Its characteristic
feature is a bridge with unequal legs
the shorter leg resting on the top plate
whereas the longer one passes through the
sound-hole to the back of the body. The body
of this instrument was usually hollowed out
from one piece of wood, a technique typical
of the folk violin-making.
45
46 47
Skrzypce obione
Najbardziej typowa dla tradycji ludowej
odmiana skrzypiec. Ich korpus jest
wyobiony w jednym klocku drewna,
przykrytym oddzielnie wykonan pyt
rezonansow, z wycitymi w niej otworami
(efami). Instrument strojem i innymi
elementami budowy nie odbiega od skrzypiec
klejonych. W lutnictwie ludowym mona
niekiedy spotka skrzypce obione
wykonane z prawdziwie profesjonaln
precyzj i o piknych proporcjach, czciej
jednak wystpuj formy do swobodnie
naladujce skrzypce klasyczne. Ju od XIX
wieku instrumenty obione wypierane byy
przez instrumenty produkowane fabrycznie.
Fiddle carved from one piece of wood
It is the most typical form of the folk ddles.
Its body is hollowed out of a single piece
of soft wood and covered with separately
crafted sounding board with f-holes.
Its tuning and other construction elements
do not differ from ddles made of separate
pieces of wood. Some of them were crafted
with professional meticulousness, with
beautiful proportions, however copies that
only loosely imitate classical violin can be
more often found. Since XIX century, widely
available mass-produced ddles ousted
these ddles.
48 49
Skrzypce z okolic Mielca
Instrument jest rekonstrukcj chordofonu
smyczkowego przedstawionego na akwareli
Stanisawa Putiatyckiego z 1840 roku.
czy cechy klasycznych skrzypiec,
od ktrych przej budow puda
rezonansowego, z elementami ludowych
chordofonw lokalnych (bardzo szeroka
podstrunnica, odspodnio osadzone koki).
Z uwagi na specyczn technik gry,
tj. pionow pozycj instrumentu oraz
najprawdopodobniej paznokciowy sposb
skracania strun, instrument ten jest zaliczany
do grupy polskich chordofonw kolanowych.
Stanowi form pokrewn suki bigorajskiej.
Fiddle from Mielec area
It is a reconstruction of a bowed
chordophone, represented in the watercolour
of Stanisaw Putiatycki in 1840. Fiddle from
Mielec is a medley of elements from classical
violin (e.g. the shape of the resonant box)
and features from local folk chordophones
(e.g. a wide ngerboard and pegs located
from below). As this instrument requires
a special playing technique, i.e. a vertical
position of the instrument and nger-nail
technique of stopping the strings, it is
classied as a knee-chordophone. It closely
related to Bilgoraj Suka.
Skrzypce
Najbardziej popularny i najwaniejszy
instrument polskiej muzyki ludowej. Pochodzi
z grupy chordofonw smyczkowych;
wystpuje w niemal wszystkich typach kapel.
W klasycznej wersji skrzypce maj pudo
rezonansowe tzw. klejone, czyli zoone
z dwu drewnianych, lekko wysklepionych pyt
poczonych boczkami. Wewntrz puda
umieszczona jest tzw. dusza, tj. drewniany
koeczek, przenoszcy drgania z pyty grnej
na doln. W grnej wycite s otwory
rezonansowe (tzw. efy). Instrument ma
cztery struny, nastrojone w interwaach
kwinty (g, d1, a1, e2). Skrzypce o korpusie
klejonym wystpuj przede wszystkim jako
instrumenty pochodzenia fabrycznego,
rzadziej jako wyroby lutnicze. W wykonaniu
amatorskim przybieraj niekiedy proporcje
znacznie odbiegajce od skrzypiec
klasycznych.
Fiddle
It is the most popular and most important
instrument of the Polish folk music. It comes
from the group of bowed chordophones and
constitutes an essential part in all kinds of
music ensembles. In its classical version the
body was glued, i.e. it was composed of two
wooden arched plates fastened to the ribs.
Inside the body there was a soundpost
a small dowel, which transfers vibrations
from the top to the back plate. In the former
one, there were two sound-holes (also called
f-holes). Fiddle had four strings: G, D, A and E.
Fiddles with glued body were mostly
manufactured in large numbers, rather than
crafted by luthiers. Some of the ddles made
by amateurs have signicantly different
proportions than the classical ones.
50 51
Basy
Nale do grupy chordofonw smyczkowych. W ludowej tradycji
muzycznej peni rol instrumentu akompaniujcego, obecnego
w skadach kapel wielu regionw kraju. W przeszoci podobnie
jak skrzypce, byy wykonywane technik obienia puda
rezonansowego z jednego kawaka drewna; czsto miay niewielkie
rozmiary i posiaday jedynie 2-3 struny. Basy domowego wyrobu
mieway rozmaite proporcje i rniy si szczegami
konstrukcyjnymi mona w tej grupie spotka instrumenty zarwno
bardzo prymitywne, jak i piknie wykonane. W XX wieku w funkcji
basw zaczto stosowa profesjonalne czterostrunowe wiolonczele
i kontrabasy.
Folk Bass
Bass ddle belongs to the group of bowed instruments. In the folk
music tradition it was used as accompaniment, popular in ensembles
across Poland. Similarly as ddle, the body of the bass used to be
hollowed out from one piece of wood. Often folk basses were quite
small and had only two or three strings. Home-made basses could be
of various proportions and had different construction elements
some were very meticulously made, whereas others were
very primitive. In the 20th century, folk basses were replaced
by professional cellos and double basses with four strings.
Basy maryna
Maryna, instrument bdcy odmian
basw, naley do grupy chordofonw
smyczkowych o pudle rezonansowym
zbitym z prostych desek. Wedle rde
ikonogracznych na Kurpiach
wystpowaa maryna w formie
wiolinizowanej, tj. o korpusie
zblionym do zwykych basw.
Maryna
This type of a bass belongs to the group
of bowed chordophones with body
made of simple planks. According
to the iconographic sources, in the
Kurpie region Maryna was violinized,
i.e. its body was similar to the body
of a normal bass.
52 53
Skrzypce diabelskie
To wystpujcy na Kurpiach, Mazurach
i Kaszubach prymitywny chordofon, ktrego
rezonator ma form drewnianego pudeka,
wzgldnie jest wykonany z pcherza
zwierzcego lub obcignitego skr
przetaka. Na Kaszubach bywa dodatkowo
zaopatrzony w liczne dzwonki i talerzyki,
ktre wydaway dwik przy uderzaniu nk
instrumentu o ziemi. Na skrzypcach
diabelskich grano technik alternatywn,
uderzajc strun pak, szarpic bd te
smyczkujc zbatym prtem. Na Kurpiach
struna przymocowana bya w grnej czci
do gaki, ktrej obracanie powodowao
zmian wysokoci dwiku. Instrument peni
funkcj rytmiczno-kolorystyczn.
Devils Fiddle
This primitive chordophone was present
in Kurpie, Masuria and Kashubia regions. Its
body had a form of a wooden box, or was
made of an animal bladder or a sieve. In the
Kashubia region it additionally had numerous
bells and small plates, which created
a drumroll effect as the foot of the instrument
was hit against the ground. It was played with
an alternative playing technique strings
were pulled, struck or bowed with a notched
stick. In Kurpie region the string was attached
to a revolving knob spinning it, changed
the pitch. Functions of devils ddle in music
ensembles concerned mainly rhythm
and timbre.
Lira korbowa
Naley do grupy chordofonw smyczkowych.
Rol smyczka peni tu koo obracane
za pomoc korby, pocierajce jednoczenie
wszystkie struny. Struna melodyczna skracana
jest nie jak w skrzypcach palcami, ale za
pomoc drewnianych klawiszy. Struny
burdonowe, zazwyczaj dwie, nie s skracane
i wydaj cigy dwik o staej wysokoci.
Dziki specycznej konstrukcji instrument
peni zatem jednoczenie rol melodyczn
i akompaniujc. Lira korbowa bya do XIX
wieku instrumentem wdrownych dziadw,
ktrego uywali oni przy wykonywaniu pieni
epickich.
Hurdy-gurdy
It is a bowed string instrument. A rosined
wheel turned with a crank plays a role
of a bow. It sounds simultaneously all the
strings. The melodic string is stopped not with
the ngers but with the tangents, small
wooden wedges. Drone strings, usually two,
are not stopped and provide a constant pitch
accompaniment. Due to its specic
construction, hurdy-gurdy can play either
melodic or accompanying role. Till the 19th
century it was an instrument of the old
itinerant musicians who used it for singing
historic epics.
54 55
Piszczaki
Nale do grupy aerofonw wargowych.
Ich liczne odmiany, rnice si dugoci
i liczb otworw, spotka mona we wszystkich
regionach kraju. Do najprostszych typw naley
piszczaka bez otworw bocznych, nazywana
niekiedy postn; gra si na niej, zamykajc
i otwierajc otwr wylotowy i regulujc si
zadcia. Piszczaki z otworami bocznymi maj
zazwyczaj od czterech do siedmiu otworw,
pozwalajcych wygrywa melodie
o odpowiednio wszej lub szerszej skali.
W muzyce ludowej piszczaki wystpuj
jako instrumenty solowe, przeznaczone
do muzykowania indywidualnego, np. podczas
zaj pasterskich.
Pipes
They belong to a group of edge aerophones
and constitute a heterogenic group as far
as the length and number of holes are
concerned. Different forms of utes can be
found around the world. In its simplest
form, the instrument had no ngerholes
and was called a fasting pipe.
The technique of playing consisted
of closing or opening the lower end and by
regulating the amount of the blown air.
Different musical scales could be achieved
while playing on pipes with three or four
holes. In folk music, utes are solo
instrument, used for playing individually,
e.g. during herding.
Ligawka
Instrument z grupy aerofonw ustnikowych
drewniana trba o przewodzie konicznym,
zaopatrzona w drewniany ustnik. Dugo
instrumentu dochodzi do dwch metrw.
Tradycyjnie uywana bya na Mazowszu,
a przede wszystkim na Podlasiu.
Ligawka powstaje z rozcitej wzdu na
poowy, a nastpnie wyobionej, gazi
sosny, lipy lub olchy. Wydrone czci
skada si ponownie w cao i czy
obrczami, wykonanymi z blachy lub wikliny,
a nastpnie uszczelnia smo.
Technika gry wykorzystuje szeregi dwikw
przedtych, z ktrych budowane s proste
zwroty sygnaowe. Ligawka bywaa uywana
przez pasterzy, ktrzy przy pomocy jej
dwikw zwoywali bydo na wypas, a take
w okresie adwentu, kiedy to obwieszczaa
roraty. Wedle sw Oskara Kolberga: ligawki
due oprcz dawania sygnaw pasterskich
na bydo, ostrzegania przed dzikimi
zwierztami na caym Podlasiu suyy take
do otrbywania Adwentu, byy jakby
symbolem trby Archanioa, majcego
zwiastowa wiatu ryche przyjcie
Zbawiciela.
Ligawka
It belongs to a group of natural trumpets.
It is a wooden horn of conical bore with
a wooden mouthpiece. It can be even two
meters long. It was traditionally used in
Masovia and Podlachia regions. It is made
from a branch of pine, lime or alder tree,
cut longwise into two pieces.
The hollowed out parts are reconnected by
plate or willow hoops and then caulked with
some tar. Shepherds used ligawka to call their
ocks or it could be used during Advent as
a signal of a morning mass. According to
Oskar Kolberg ligawka, apart from signalizing
the pasturage time and warning against
the wild animals, also served in the whole
Podlachia region to signal Advent time,
and was almost as Archangel trumpet, which
announced the world that the Saviour was
coming.
Kozio wielkopolski
Kozio, nalecy do grupy aerofonw,
jest najwiksz z odmian dud; wystpuje
w Wielkopolsce, w regionie zbsko-lubuskim.
Instrument ma duy miech wykonany
ze skry kolcia pokrytej biaym wosiem.
Piszczaka melodyczna koza (przebierka),
zamocowana w ozdobnej gwce o dugich,
biaych rogach, ma otwory palcowe i suy
do gry melodycznej, podczas gdy piszczaka
burdonowa (bk), zwisajca wzdu lewego
ramienia kolarza, wydaje jednostajny
dwik. Kozio, wraz ze skrzypcami
i klarnetem, wchodzi w skad kapeli
kolarskiej.
Kozio Wielkopolski
Kozio (in Polish this name refers to a goat),
is included in the aerophone group. It is
the biggest type of bagpipes and has been
present in the area surrounding the city
of Zbszy, in the Greater Poland region.
It has a big pipebag made of goat skin, which
is covered with white fur. The chanter whose
stock is ornamented with carved white
wooden goats horns plays melody, and the
drone, which lays over the left shoulder
of the musicians, provides a drone. Kozio
together with ddle and clarinet are essential
instruments in goat-pipe music ensembles.
Dudy wielkopolskie
Instrument ludowy z grupy aerofonw.
Obecne s w kulturze polskiej od wielu stuleci.
Ich zasig terytorialny, w przeszoci bardzo
szeroki, z czasem ograniczy si do kilku
regionw, w ktrych zachoway si lokalnie
zrnicowane odmiany instrumentu.
Pomimo rnic, wszystkie typy dud cz
wsplne elementy budowy. Instrument ma
duy miech wykonany z koziej skry
i nadymany przy pomocy rcznego mieszka
bd ustnie. Jego uciskanie powoduje
toczenie powietrza do piszczaek
melodycznej i burdonowej.
Wielkopolskie Dudy
These bagpipes (in Polish: dudy), from the
aerophones group, have been present in the
Polish culture for centuries. Their popularity
used to be very widespread but with time it
limited to only few regions, in which different
kinds of bagpipes have been preserved.
Despite differences, all types of bagpipes are
characterized by a big bag made of goatskin,
which was inated by means of a bellows or
through special pipe. Pressing the bag resulted
in airow to reeds chanter and drone.
56 57
58 59
Cymbay
Najwaniejszy w polskiej muzyce ludowej
chordofon uderzany. Jest to instrument
pochodzenia wschodniego, szeroko
rozpowszechniony w kulturze ludowej
Europy poudniowo-wschodniej.
W Polsce cymbay wystpuj przede
wszystkim na Ziemi Rzeszowskiej, a take
na kracach pnocno-wschodnich oraz
w innych regionach kraju, gdzie w wyniku
przesiedle pojawili si cymbalici z Ziemi
Wileskiej. Cymbay rzeszowskie, nieco
wiksze od wileskich i o dononiejszym
brzmieniu, wykorzystywane s gwnie
w kapelach, natomiast wileskie jako
instrument do gry solowej. W przeszoci
cymbay pojawiay si take w kapelach
ydowskich, uczestniczcych w yciu
muzycznym zarwno polskiej wsi,
jak i dworkw szlacheckich. Pudo
rezonansowe cymbaw ma ksztat
trapezu; nad pyt wierzchni instrumentu,
w ktrej wycite s otwory rezonansowe
ozdobione rozetami, przebiegaj pasma
strun, wsparte naprzemiennie na dwch
dugich podstawkach. Na instrumencie gra
si za pomoc drewnianych paeczek
zwanych palcatkami.
Dulcimer
Is the most important struck
chordophone in the Polish folk music.
It is of Eastern origin, commonly found
in countries of South-East Europe.
In Poland dulcimer was particularly
popular in Rzeszw region, as well as near
North-Eastern border and in other parts
of the country, where musicians from
Vilnius came due to the population
transfers. Dulcimer from Rzeszw, a little
bit bigger and with stronger sound than
the one from Vilnius was mainly used in
ensembles, whereas the Vilnius dulcimer
mainly served as a solo instrument.
Dulcimer used to constitute a part
of Jewish music groups, which were giving
performances as well in the villages as in
the manor houses. Dulcimer is made up
of a large trapezoidal box. Above the
soundboard, with decorated sound-holes,
the strings stretch across each of the two
long bridges. It is played by striking
two beaters against the strings.
Baraban
Ten instrument z grupy membranofonw,
jest popularn form duego bbna
dwustronnego, niekiedy zaopatrzonego
w trjkt (stalka) lub talerz. Wystpuje
w skadach wielu typw kapel.
Baraban
This membranophone instrument is a popular
version of a big two-sided drum, sometimes
equipped with a triangle or a plate. It could
be often seen in various folk bands.
Bbenek obrczowy
To najpopularniejszy w polskich kapelach
instrument z grupy membranofonw, penicy
funkcj akompaniamentu rytmicznego.
Wykonany jest ze skry koziej lub owczej
jednostronnie nacignitej na ram przetaka.
Niekiedy w ramie bbenka umieszcza si
metalowe talerzyki, wzgldnie te,
na prcie zamocowanym od jego spodniej
strony nanizuje si dzwonki.
Single-skin frame drum
It is the most popular membranophone
in Polish folk ensembles, which is used
for rhythmical accompaniment. It is made
of a goat or sheep leather stretched over
one side of a wooden sieve. Clanking plates
may be attached to the frame, and optionally
also some bells are threaded underneath it.
60
Grzechotka
W grzechotce rdem dwiku s drobne
elementy (np. suche ziarno, kamyki), przy
potrzsaniu uderzajce w cianki komory,
w ktrej s umieszczone.
Rattle
The main source of the sound
in a rattle are small uniform solid objects insi-
de its body (e.g. dried seeds, little stones), which
produce sounds by shaking the instrument.
Grzechotki, terkotki i koatki
S to instrumenty nalece do grupy
idiofonw. Byy wykorzystywane jako proste
narzdzia dwikowe o funkcji perkusyjnej
w okresie Wielkiego Tygodnia, a take
podczas pochodw przebieracw
i koldnikw w rnych obrzdach
dorocznych.
Rattles, ratchets and clappers
These idiophones were used as simple musi-
cal tools with percussion function during the
holy Week, diverse masquerades or other
yearly celebrations.
Koatka
Koatki skadaj si najczciej z deseczki
z przymocowan do niej od spodu rczk
i umieszczonym od strony wierzchniej
ruchomym drewnianym moteczkiem;
wystpuj w odmianach jedno-, dwu-
i wielomotkowych. Poruszanie instrumentem
powoduje uderzanie moteczka o desk,
w efekcie czego powstaje dwik.
Specyczn odmian koatki jest tak zwana
klekotka, skadajca si z trzech deseczek,
z ktrych dwie s ruchome. Ich uderzanie
o rodkow, statyczn cz wywouje
charakterystyczny klekot.
Koatka (which literally means
a door knocker)
Koatka usually consists of a wooden
board to which a handle is attached
on one side and a mobile wooden hammer
on the other. There could be one, two or three
hammers. As the instrument is moved, the
hammer hits the board and produces
sound. A specic kind of koatka is the
so-called klekotka , which consists of three
boards, two of which are mobile and hit the
middle one while the instrument is being
moved. It produces a characteristic clattering
sound.
Terkotka
Osi terkotki jest drewniana rczka, na ktrej
mocuje si ramk z umieszczon
w niej cienk listewk. Po wprowadzeniu
ramki w ruch obrotowy, wolny koniec listewki
zaczepia o koo zbate w ten sposb
powstaj dwiki.
Ratchet.
Its gearwheel and a stiff board are mounted
on a handle, which can be easily rotated.
When the handle is held and the whole
mechanism is swung around, the momentum
causes the board to hit against the
gearwheel, which makes a rattling sound.
61
63 62
Kemancze (kamancze, kemencze)
To grupa chordofonw smyczkowych
spotykanych w Iranie, na Kaukazie i w Turcji.
Podobne instrumenty znane s w krajach
arabskich i na Bakanach. Nazwa, oznaczajca
w jzyku perskim may smyczek, jest
dokumentowana od X wieku, natomiast sam
instrument prawdopodobnie dotar do
Bizancjum w XI-XII stuleciu przez Anatoli.
Kemancze wystpuje w dwch gwnych
odmianach. Pierwsza z nich to del,
z rezonatorem nanizanym na dug szyjk,
uywana m.in. w Iranie, Armenii,
Azerbejdanie i Gruzji. Pudo rezonansowe
instrumentu wykonywane jest z litego drewna
lub kilkudziesiciu wskich deseczek. Rol
pyty wierzchniej peni membrana ze skry
zwierzcej lub rybiej. Tradycyjnie instrument
mia trzy struny jedwabne, wspczenie
zwykle cztery metalowe. Gra si na nim
technik przyciskow w pozycji pionowej.
Instrument jest stosowany zarwno w muzyce
solowej jak i zespoowej; czsto akompaniuje
wykonaniom wokalnym.
Drugim typem kemancze jest wystpujca
w Turcji lutnia krtkoszyjkowa, ktrej jedna
z odmian przypomina form gaduk i lir
kretesk.
Kemenche
It belongs to a group of chordophones,
popular in Iran, Caucasus and in Turkey.
Similar instruments are also known in the
Arab countries and in the Balkans.
Its name derives from the Persian small
bow. Although some notes about kemenche
come from the 10th century, the instrument
probably arrived to Byzantium in the 11th
and 12th centuries through Anatolia. There
are two main types of kemenche. One is
a spike ddle with a soundboard placed on
a long neck (popular in Iran, Armenia,
Azerbaijan and Georgia). Its body is crafted
out of a wood block or thousands of little
planks. A soundboard is made out of animal
or sh skin. Traditionally it had three silk
strings, but today usually four metal ones. It
is played in the downright position. It may be
used as a solo instrument, in an ensemble,
or as an accompaniment to vocals. The other
type of kemenche is a lute, with short neck,
which is related to gadulka and lyra.
Gaduka
Naley do grupy chordofonw smyczkowych.
Jest to najpopularniejszy i najwaniejszy
bugarski instrument ludowy
wykorzystywany w muzyce tanecznej.
Ma krtk szyjk i pudo rezonansowe
w ksztacie przepoowionej gruszki. Zwykle
posiada trzy struny melodyczne,
a w niektrych odmianach lokalnych, take
kilka strun rezonujcych. Podobnie jak na
lirze kreteskiej, na gaduce gra si w pozycji
pionowej technik paznokciow. Mona take
uywa techniki mieszanej: na pierwszej
strunie gra si technik
paznokciow, a na pozostaych
przyciskow.
Gadulka
It is one of the most popular
and most important folk
bowed chordophones
in Bulgaria, used in dance
music. It has a short neck and
a body in the shape of a cut-in-
half pear. It usually has three melodic
strings, but in some types also some
sympathetic strings. Similarly to the Cretan
lyra, it is played vertically with the nger-nail
technique. It is also possible to play it with
a mixed technique; then the rst string is
stopped from the side with ngernails, and
the other strings are pressed onto the
instruments neck.
Sarangi
Jest instrumentem z grupy chordofonw
smyczkowych. To odmiana deli
krtkoszyjkowej, wystpujcej w Azji
Poudniowej. Pojawia si w muzyce klasycznej
pnocnych Indii i Pakistanu, a take w muzyce
tradycyjnej Radastanu i pnocno-zachodnich
regionw Indii. Sarangi ma pudo
rezonansowe, szyjk i gwk obione
z jednego kawaka drewna. Pudo ma boczne
wcicia, ktre podobnie jak w skrzypcach
umoliwiaj zmiany pooenia smyczka
wzgldem strun. Pudo przykrywa kozia
skra, do ktrej umocowany jest gruby
skrzany pasek. Jego zadaniem jest
rwnowaenie nacisku trzech strun
jelitowych, na ktrych gra si melodi oraz
strun rezonujcych, wzmacniajcych
brzmienie instrumentu. Na sarangi gra si
technik paznokciow. Przez stulecia
instrument stosowany by niemal wycznie
do akompaniowania muzyce wokalnej.
W XIX wieku, dziki wybitnym
instrumentalistom, rozpocz karier solow.
Sarangi
It is a bowed, short-necked chordophone from
Southern Asia. It is present in classical music
of northern India and Pakistan, as well as in
Rajasthan and north-Western parts of India.
Its body, neck and head are carved from
a single block of wood. Similarly to a ddle,
its soundboard is arched in such a way that
allows the musician to easily change the
position of a bow on the strings. It is covered
with a goat skin, to which a wide leather strap
is attached, which is supposed to balance
the pressure of three gut strings, which play
melody. The resonance strings reinforce
the sound of the instrument. Sarangi is played
with a nger-nail technique. For centuries
it has been used almost exclusively as an
accompaniment to the vocal music. Since 19th
century however, due to some outstanding
musicians, it has started a solo career.
64 65
Santoor
A struck chordophone from Southern Asia,
South-Eastern Europe and Eastern Asia, which is
considered to be an ancestor of the European
dulcimers. It is popular in Iran, Iraq, India, Kashmir,
Turkey, Greece, Armenia, China and Tibet. Some
iconographic documents from Old Babylonian Period
(1600 -911 BC) and Neo-Assyrian Period (911-612
BC) represent a similar vertically held harp played
with the mallets, which possibly served as a
prototype for santoor. In the Old Testament an
instrument called santir belonged to the orchestra
of Nebuchadnezzar. The Iranian santoor has a
trapezoid-shaped body with the base angle of 45.
Its strings are tied on nails on the left side and on
the right side they are attached to the metal tuning
pins, which tune the instrument with a special key.
All strings are grouped in fours and then stretched
on the top of the bridges. A musician playing
santoor delicately strikes strings with a pair of
mallets (mezrb), which are held with three ngers.
In order to obtain more delicate sound, some
musicians wrap the mallets with felt. Due to a
similar mechanism of producing sound as in the
piano (i.e. striking strings with felt-covered mallets),
some want to perceive the ancient santoor as an
ancestor of this modern instrument. However, it
seems to be a rather improbable hypothesis.
Santur
Jest chordofonem uderzanym, wystpujcym
na rodkowym Wschodzie, w Poudniowo-
wschodniej Europie i w Azji Wschodniej. Instrument
ten, uwaany za przodka cymbaw europejskich,
wystpuje w Iranie, Iraku, Indiach, Kaszmirze, Turcji,
Grecji, Armenii, Chinach i w Tybecie. Jego
prototypem moe by trzymana horyzontalnie
harfa, na ktrej grano paeczkami, uwidoczniona
w rdach ikonogracznych z okresu
starobabiloskiego (1600-911 p.n.e.) i
nowoasyryjskiego (911-612 p.n.e.). W Starym
Testamencie instrument o nazwie santir
wymieniany jest w skadzie orkiestry
Nabuchodonozora. Iraski santur ma trapezoidalne
pudo rezonansowe. Boki trapezu biegn pod ktem
45 do szerszej podstawy. Struny s przymocowane
z lewej strony do haczykw, natomiast z prawej
do metalowych kokw, ktre su do strojenia
instrumentu przy pomocy specjalnego klucza. Struny
pogrupowane s po cztery, w pasma, z ktrych
kade spoczywa na ruchomym podstawku. Na
santurze gra si uderzajc struny lekkimi
paeczkami (mezrb), trzymanymi w trzech palcach
kadej rki. Dla wikszej delikatnoci brzmienia
niektrzy muzycy podklejaj paeczki lcem.
Z uwagi na podobny mechanizm wydobywania
dwiku na fortepianie (uderzanie strun
moteczkami podklejonymi lcem), niektrzy skonni
s dopatrywa si przodka tego wspczesnego
instrumentu wanie w staroytnym santurze, co
jednak wydaje si nazbyt daleko posunit hipotez.
Lira kreteska
To instrument z grupy chordofonw
smyczkowych, wywodzcy si od liry
bizantyjskiej, ktra staa si popularna
w Europie przed XII w. n.e. Istniej trzy
gwne typy liry: lyraki
may instrument stosowany gwnie
w muzyce tanecznej, najbardziej dzi
popularna zwyka lyra, a wreszcie dua
vrontolyra o bardzo przenikliwym dwiku,
szczeglnie przydatna do akompaniowania
muzyce wokalnej.
Gruszkowate pudo rezonansowe liry
wykonywane jest metod obienia z jednego
klocka drewna. Instrument ma trzy struny
metalowe (dawniej jelitowe). Do smyczka
przyczepiano dzwoneczki, ktrych dwiki
wprowadzay, podczas poruszania nim,
charakterystyczny rytm. Na lirze gra si
technik paznokciow, trzymajc instrument
w pozycji pionowej. Przy grze na siedzco
lira oparta jest o lewe udo muzyka, ktry
zamiast zmienia pooenia smyczka
wzgldem strun, lekko obraca instrument
wok osi. Do gry melodycznej suy jedna
bd dwie struny; struna nie skracana peni
rol burdonu.
Cretan Lyra
This chordophone is a surviving form of the
medieval Byzantine lyra, which was popular
in Europe before 12th century. There are
three main types of lyra:
lyraki small lyra, mostly used in dance
performances, common lyra, and vrontolyra
lyra, which gives a very strong sound, ideal
for accompaniment songs. The pear-shaped
body of lyra is carved out of one piece of
wood. It has three metal strings (which used
to be made of animal bowels). Spherical bells
were attached to the bow, which provided
rhythmic accompaniment when the bow was
moving. Lyra is held vertically by a musician
and requires nger-nail playing technique.
While playing a musician must sit and hold
the instrument on a left tight and instead of
changing the position of a bow, revolves
delicately the instrument. One or two strings
play melody, whereas the unstopped string is
used as a drone.
Pastwowe Muzeum Etnografczne w Warszawie jest
najstarsz tego typu instytucj w Polsce, zaoon
w 1888 roku. Muzeum posiada i gromadzi wiadec-
twa bogactwa i rnorodnoci kultur caego wiata.
Trzonem zbiorw jest kolekcja polska i europejska
liczca ponad 54 tys. obiektw. Kolekcja pozaeuropej-
ska liczy ponad 22 tys. muzealiw. W skad zbioru
archiwaliw wchodzi 180 tys. dokumentw
(w tym akwarel, rycin, rysunkw, pocztwek, fotogra-
fi, flmw oraz materiaw z bada terenowych).
Jestemy nowoczesn placwk prowadzc dziaal-
no naukow i popularyzatorsk. Obok wystaw
realizujemy projekty badawcze, organizujemy wyka-
dy, seminaria, konferencje naukowe, warsztaty
i koncerty. Wielk popularnoci cieszy si cykl
koncertw Muzyka w Muzeum, na ktre zapraszani
s zarwno twrcy ludowi jak i artyci, dla ktrych
tradycja stanowi jedynie punkt wyjcia do dalszych
poszukiwa i eksperymentw.
W ramach dziaalnoci edukacyjnej Muzeum oferuje
zajcia zarwno dla dzieci i modziey, jak i odbior-
cw dorosych: lekcje dla szk, oprowadzanie po
wystawach, warsztaty, wykady spotkania rodzinne,
pokazy technik rkodzielniczych i rzemielniczych,
przegldy flmowe, wystpy zespow tradycyjnych
i folkowych.
W Muzeum dziaa kluboksigarnia Bl Konek,
w ktrej organizowane s rnorodne spotkania:
wykady, promocje ksiek, warsztaty, prezentacje,
kameralne koncerty, poranki dla dzieci. Zapraszamy
rwnie do mieszczcego si w Muzeum Etnokina,
ktre oferuje najciekawsze flmy fabularne prezentu-
jce odmienne kraje i kultury, a take dokumenty
podrnicze i kinow klasyk.
Te State Ethnography Museum in Warsaw is the
oldest institution of this type in Poland. It was foun-
ded in 1888. Our museum possesses and assembles
artifacts, which evidence the richness and diversity
of world cultures. Its core part are Polish and Europe-
an collections which boast more than 54 thousand
objects. Te non-European collection includes over
22 thousand artifacts. In the museums archives there
are 180 thousand documents (including water-colors,
prints, drawings, postcards, photographs, flms and
materials from feld works).
We are a modern institution, which focuses on scien-
tifc research and popularizing ethnography. Apart
from exhibitions we organize research projects,
lectures, seminars, academic conferences, concerts
and workshops. A concert series Music in the
Museum, where we invite both folk musicians and
artists for whom tradition constitutes only a point
of reference for further searches and experiments,
turned out a great success.
We also have an educational ofer of activities for
children, teenagers and adults; museum lessons for
schools, guided tours, diverse workshops, family me-
etings, craf and folk crafsmanship demonstrations,
flm reviews, concerts of folk and traditional music.

Tere is also a club-cafe Bl Konek in the museum,
where numerous meetings are organized, such as
lectures, book promotions, workshops, presentations,
concerts, and morning meetings for children.
We also heartily invite to our Etnokino, which
ofers the most interesting fctional flms presenting
diferent countries and cultures as well as travel
documentaries, cinematographic classics.
68 69
O
d lat 60. do pocztku lat 80. XX wieku Pastwowe Muzeum Etnografczne w Warszawie wydawao perio-
dyk Zeszyty Muzealne. Po trzech dekadach przerwy, w 2009 roku, Muzeum powrcio do idei tworzenia
wasnego czasopisma. Efektem tych prac jest wydany w padzierniku tego roku pierwszy numer kwartalnika
Etnografa Nowa. Zgodnie z zaoeniem twrcw pisma, Etnografa Nowa ma by dobrym periodykiem
antropologicznym, prezentujcym najnowsze osignicia tej dziedziny w kraju i na wiecie, take w jej po-
wizaniach interdyscyplinarnych. Motywem przewodnim kolejnych numerw bdzie problematyka, dotyczca
najistotniejszych zjawisk kulturowych, ze szczeglnym uwzgldnieniem wspczesnych zagadnie zwizanych
z muzealnictwem. Czasopismo z zaoenia ma by dwujzyczne, kierujemy je bowiem nie tylko do rodowiska
muzealniczo-antropologicznego w Polsce, ale rwnie przedstawicieli nauk humanistycznych i spoecznych
oraz dziaaczy kultury na wiecie. Pismo wydajemy w nakadzie 500 egzemplarzy, mona je znale w najwa-
niejszych ksigarniach i bibliotekach w Polsce i zagranic.
Pierwszy numer periodyku zawiera wybr tekstw z sesji jubileuszowej Muzeum Etnografczne w XXI wieku:
tradycja, nowoczesno, zmiana, ktra odbya si w Pastwowym Muzeum Etnografcznym w 2008 roku.
Wtki, jakie zostay poruszone w tym numerze, zadaj pytanie o miejsce muzeum etnografcznego we wspcze-
snej kulturze, w tym celowo i ksztat kolekcji muzealnych, tworzenie jzyka ekspozycji waciwego do potrzeb
wspczesnego odbiorcy oraz nowe formy aktywnoci muzealnej.
The New Ethnography Quarterly of the State Ethnographic Museum
From the 1960s to the 1980s The State Ethnographic Museum in Warsaw was publishing a periodical Zeszyty
Muzealne. In 2009, after 30-year long break, our museum has revived the idea of creating its own journal.
It resulted in the frst issue of the quarterly Etnografa Nowa. According to the assumptions of its authors,
Etnografa Nowa is to be a good anthropological periodical, presenting the newest Polish and foreign
achievements from the feld, also by taking an interdisciplinary perspective. The leitmotiv of the following
issues will focus on the most crucial cultural phenomena, with special emphasis put on the currently emerging
questions in museology. This periodical is meant to be bilingual, as it is directed to the specialists connected
with museum studies and/or anthropology in Poland, but also to all representatives of art and social sciences
as well as the cultural activists around the world. Etnografa Nowa is published in 500 copies, and will be
available in the most important bookstores and libraries in Poland and outside of it. The frst issue contains
a selection of articles from the jubilee session Ethnographic Museum in the 21st century: tradition,
modernity, change, which took place in the State Ethnographic Museum in 2008. The problems, which were
discussed in this issue, concern the place the ethnography museum takes in the modern culture, the aims and
the structure of the museum collections, the creation of exhibition language which responds to the needs of a
modern recipient as well as the new forms of museum activities.
68
ETNOGRAFIA NOWA
Kwartalnik Pastwowego
Muzeum Etnogracznego
70 71
Adam Mickiewicz University in Pozna; General
Secretary of European Seminar in Ethnomusicology.
She has published dozens of research papers and four
books. For many years she has been cooperating
with the Museum of Folk Musical Instruments in
Szydowiec as a jury in the competition for instruments
construction and as a member of the museum board.
In the beginning of her academic career she mainly
focused on folk techniques of playing violin in the
Polish musical practice (Folk violin playing in the
Kielce region, Krakow, 1990). In the following years
she did some organological research, in which the
most spectacular achievement was a reconstruction of
two historic stringed instruments - Bilgoraj suka and
Fiddle from Pock (Folk stringed instruments in
Poland, Warsaw 2001). In her recent studies she has
concentrated on rhythm in Polish folk dances but her
research spectrum also includes the historic repertoire.
(Polish rhythms in the music of the 16th-19th century.
A morphological study. Warsaw 2006). Moreover, she
studies Polish dances in Scandinavia (Glossing over
rhythmic style and musical identity, Stockholm 2005;
with Bjrn Aksdal, Dan Lundberg, Rebecca Sager).
Since 2006 she has been participating in the EU projects,
which aim at enabling access to online European music
archives.
Jacek Jackowski muzyk i muzykolog. Ukoczy
studia w Akademii Muzycznej im. F. Chopina w War-
szawie (2000 r.) oraz w Instytucie Muzykologii na
Uniwersytecie Warszawskim (2004 r.). Obecnie pracuje
w Instytucie Sztuki PAN jako asystent w Zakadzie Mu-
zykologii. Jest opiekunem Zbiorw Fonografcznych IS
PAN, gdzie realizuje projekt digitalizacji zbioru oraz re-
daguje seri rdowych wydawnictw pytowych pre-
zentujcych najstarsze nagrania dwikowe polskiej
muzyki tradycyjnej. Prowadzi badania terenowe po-
czone z nagraniami muzyki tradycyjnej, zwaszcza na
Mazowszu. Od kilku lat jego badania skupiaj si na
piewach religijnych i muzyce instrumentalnej towarzy-
szcej praktykom zwizanym z religijnoci ludow.
Jest autorem artykuw naukowych i popularno-nauko-
wych z dziedziny etnomuzykologii oraz referatw i pre-
zentacji przedstawianych na konferencjach krajowych
i zagranicznych. Jako muzyk (dyrygent, chrzysta, akom-
paniator, organista) wsppracowa z zespoami wokal-
nymi, solistami, a take z aktorami. Jest rwnie juro-
rem konkursw i festiwali muzycznych, konsultantem
muzycznym spektakli teatralnych, autorem i wsp-
autorem wyda pytowych; ludowe tradycje muzyczne
propaguje rwnie na antenie radiowej i telewizyjnej.
Jacek Jackowski musician and musicologist. He
graduated from Fryderyk Chopin Music Academy in
Warsaw (2000) and Institute of Musicology at University
of Warsaw (2004). Currently he works as an assistant in
the Musicology department in the Institute of Art of the
Polish Academy of Sciences, where he looks after the
phonographic collection. He realizes a project of
digitalizing the collection and editing series of original
disk editions, which present the oldest recordings in
Polish traditional music. During his feld works he
records traditional music, particularly in Masovia
region. Currently, his recent scientifc focus is put on
religious chants and instrumental music connected with
folk religiosity practices. He is an author of research
and popular science papers about ethnomusicology as
well as speeches and presentations at conferences in
Poland and abroad. As a musician (conductor, choir
singer, accompanist and organist) he has cooperated
with vocal bands, soloists and actors. He is a member
of jury in several competitions and music festivals,
a music consultant for musical theatre, an author and
co-author of disk editions. He promotes folk music
traditions also on radio and TV broadcasts.
Marcin Mostafa, architekt, studiowa na Wydziale
Architektury Politechniki Warszawskiej (dyplom
w 2007 r). Zdoby wiele nagrd i wyrnie: w 2003 r.
I nagroda (z zespoem Hermanowicz, Musiaowski,
Rewski) w konkursie studenckim Plomba organizo-
wanym przez Centrum owicka; w 2005 r. I nagroda
oraz realizacja maego pawilonu w konkursie Miej-
sca organizowanym przez SGPTM (przy pawilonie
Chemii w Warszawie); w 2007 r. wyrnienie w kon-
kursie na biurowiec na miejscu zburzonego Supersa-
mu (w zespole z G. Stiasnym i J. Wacawkiem pra-
cownia ARE). W 2007 r. I nagroda w konkursie na
Pawilon Polski na Expo 2010 w Szanghaju (wsplnie
z W. Kakowskim); w 2008 r. I nagroda w konkursie na
Suewski Dom Kultury (wsplnie z 137 kilo). Projek-
towa scenograf w teatrach w Warszawie, odzi
i Radomiu, plakaty teatralne oraz kolekcje ubra. Jest
wsptwrc i gwnym projektantem marki MANTO.
Tutor na warsztatach OSSA 2008, od 2008 r. zwizany
z Wydziaem Architektury PW.
AUTORZY WYSTAWY
The authors of the exhibition
Adam Czyewski, doktor nauk humanistycznych,
antropolog kultury, absolwent Uniwersytetu Jagielo-
skiego, ucze prof. prof. Mieczysawa Porbskiego
i Czesawa Robotyckiego, autor prac z dziedziny antro-
pologii miasta, kultury wizualnej i antropologii przed-
miotu, m.in. ksiek Trzewia Lewiatana. Antropolo-
giczna interpretacja idei miasta-ogrodu (Wydawnictwo
Uniwersytetu Jagieloskiego, Krakw 2001), Honoro-
wa Nagroda SARP 1966-2006 (SARP, Warszawa
2006), Zwyke-niezwyke. Fascynujce kolekcje w zbio-
rach PME (pod jego redakcj, PME, Warszawa
2008). Wspautor zbioru Architecture and Avant-
Garde in Poland 1918-1939 Rassegna (CIPIA, Bolo-
gna 1996). Kurator wystaw. Publicysta.
Zaoyciel i redaktor naczelny czasopism powiconych
architekturze i wzornictwu. Wykada antropologi mia-
sta i kultury wizualnej na Uniwersytecie Jagieloskim
(Instytut Antropologii Kultury i Etnologii) oraz Uni-
wersytecie Warszawskim (MISH). Od stycznia 2008 dy-
rektor Pastwowego Muzeum Etnografcznego w War-
szawie. Autor koncepcji i kurator wystawy Zakochany
Chopin. Inspiracje mazowieckie, zorganizowanej przez
Pastwowe Muzeum Etnografczne w Warszawie przy
wsppracy z Instytutem Sztuki Polskiej Akademii
Nauk.
Adam Czyewski - PhD, cultural anthropologist,
graduate from Jagiellonian University, student of prof.
Mieczysaw Porbski and prof. Czesaw Robotycki. His
anthropological publications about urban anthropology,
visual culture and anthropology of object include
Leviathans Entrails: An Anthropological Interpretation
of the Garden City Utopia (Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagieloskiego, Krakow 2001); Honorary Prize of Polish
Union of Architects 1966-2006 (SARP, Warsaw, 2006);
The Usual the Unusual. Fascinating collection of the
State Ethnography Museum in Warsaw (PME, Warsaw,
2008). He was also a co-author of the volume Architecture
and Avant-Garde in Poland 1918-1939 Rassegna
(CIPIA, Bologna 1996). Exhibition curator. Journalist.
He is a founder and an editor-in-chief of journals about
architecture and design. He lectures urban anthropology
and visual culture at Jagiellonian University (interfaculty
studies in the humanities). Since January 2008 he has
worked as a director of State Ethnography Museum in
Warsaw. He came up with the concept of Chopin in
Love. Masovian Inspirations exhibition, organized by
the State Ethnography Museum in Warsaw in
collaboration with the Institute of Art of the Polish
Academy of Sciences.
Ewa Dahlig-Turek, dr hab., muzykolog, wicedyrek-
tor ds. naukowych w Instytucie Sztuki PAN i profesor
w Katedrze Muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mic-
kiewicza w Poznaniu; Sekretarz Generalny European
Seminar in Ethnomusicology. Opublikowaa kilkadzie-
sit artykuw naukowych i cztery ksiki. Od wielu lat
wsppracuje z Muzeum Ludowych Instrumentw
Muzycznych w Szydowcu jako juror konkursw na bu-
dow instrumentw, a take czonek Rady Muzeum.
W pocztkowym okresie centralny punkt jej zaintereso-
wa stanowia problematyka ludowej gry skrzypcowej
w polskiej praktyce muzycznej (Ludowa gra skrzypco-
wa w Kieleckiem, Krakw 1990). W kolejnych latach
podja badania instrumentologiczne, ktrych najbar-
dziej spektakularny rezultat stanowia rekonstrukcja
naukowa dwch historycznych instrumentw struno-
wych tzw. suki bigorajskiej i chordofonu pockiego
(Ludowe instrumenty skrzypcowe w Polsce, Warszawa
2001). W ostatnich latach koncentruje si na problema-
tyce rytmiki polskich tacw ludowych, rozszerzajc
spektrum badanego materiau na repertuar historyczny
(Rytmy polskie w muzyce XVI-XIX wieku. Studium
morfologiczne, Warszawa 2006). Prowadzi take bada-
nia nad tacami polskimi w Skandynawii (Glossing
over rhythmic style and musical identity, Stockholm
2005; wspaut. Bjrn Aksdal, Dan Lundberg, Rebecca
Sager). Od 2006 uczestniczy w projektach unijnych,
ktrych celem jest udostpnianie online zasobw dwi-
kowych europejskich archiww muzycznych.
Ewa Dahlig-Turek - habilitated PhD, deputy head
of research in the Institute of Art of the Polish Academy
of Sciences, professor in the Musicology Institute at
72 73
Od 2006 roku jest czonkiem rady programowej Fe-
stiwalu Warszawskiego Skrzyowanie Kultur, pre-
zentujcego muzyk caego wiata. W 2008 roku
prowadzia cykliczn audycje Muzyka Wschodu
w programie II Polskiego Radia oraz koncertowaa jako
solistka-instrumentalistka u boku legendy muzyki ro-
syjskiej Borisa Grebenshikova, grajc w miedzynarodo-
wym skadzie z gwiazdami muzyki etno. Jest autork
scenariusza wystawy Zakochany Chopin. Inspiracje
mazowieckie, zorganizowanej przez Pastwowe Mu-
zeum Etnografczne w Warszawie przy wsppracy
z Instytutem Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Od 2010,
na zaproszenie Akademii Muzycznej w Krakowie, po-
prowadzi nowy kierunek na Wydziale Instrumentalnym
fdele kolanowe, uczc gry na takich instrumentach,
jak suka bigorajska, suka mielecka, fdel pocka, saran-
gi, kemancze i innych.
Maria Pomianowska, multiinstrumentalist, voca-
list, composer and teacher. She graduated from cello at
Fryderyk Chopin Music Academy in Warsaw. Since
1984 she has been studying the theory and practice of
the unique techniques of playing Asian instruments.
That is why she has often travelled to India, China,
Korea, Japan and Middle East. Drawing from her rich
Asian experience and interest in early music, she
reconstructed the repertoire and the archaic technique
of playing two Old Polish bowed instruments, which
have not survived to our times Bilgoraj Suka and
Fiddle from Plock. In 1995 she established Zesp
Polski, and became its artistic director. This ensemble
focuses on presenting folk music from Masovia region
and its connections with works of famous Polish
composers, including Fryderyk Chopin. During her stay
in Japan (1997-2002), apart from studying the musical
tradition of the country, Maria Pomianowska was also
popularizing Masovian songs and dances. As an
experienced teacher and a prominent artist she
cooperates with J & S Pro Bono Foundation, Royal
Castle in Warsaw and Folk Festival New Tradition
organized by Polish Radio. Since 2006 she has been
a member of a program board of the Warsaw Cross
Culture Festival, which presents music from around the
world. In 2008 she was hosting a broadcast Music
of the East in Programme II of the Polish Radio and
was performing as a soloist-instrumentalist together
with a legend of Russian music Boris Grebenshikov, in
an international ensemble composed of the most
prominent ethno music artists. She is the author of the
script for the Chopin in Love. Masovian inspirations
exhibition, organized by the Warsaw Ethnographic
Museum in cooperation with the Polish Academy of
Sciences. Music Academy in Krakow invited her to
become in 2010 a head of a new specialization in the
instrumental department knee chordophones, where
she will teach techniques of playing such instruments as
Bilgoraj suka, suka from Mielec, fddle from Pock,
sarangi, kemenche and other.
Grzegorz Wacawek, absolwent Pastwowego
Liceum Sztuk Plastycznych w Warszawie, gdzie obec-
nie jest nauczycielem. Ukoczy Akademi Sztuk Pik-
nych w Warszawie na Wydziale Grafki oraz Pastwow
Wysz Szko Filmowa, Telewizyjn i Teatraln
w odzi (Wydzia Animacji). By stypendyst Acade-
mia di Belle Arti di Brera Milano we Woszech.
W latach 2005-2009 zrealizowa pi krtkometrao-
wych flmw animowanych. Prowadzi wasne studio
projektowe, realizujc projekty grafczne, flmy animo-
wane, projekty multimedialne, projekty scenografi
i wntrz. By menaderem projektu Krzy Papieski na
Placu Pisudskiego. Od 2009 jest rwnie producentem
w Oscarowym Studiu Filmw Animowanych w odzi
Breakthru Films. Jest wsptwrc marki Pan Popi,
nagrodzonej Machina Design Awards w kategorii Mo-
dy Polski Design, ktra projektuje i produkuje meble.
Grzegorz Wacawek, he attended State High
School of Fine Arts in Warsaw, where he currently works
as a teacher. He completed the Faculty of Graphic Arts
at the Academy of Fine Arts in Warsaw as well as the
Leon Schillers National Higher School of Film,
Television and Theatre in d (Animation Directing
and Special Effects). He was a grant holder of Academia
di Belle Arti di Brera, Milan, in Italy. In the years
2005-2009, he made fve animated flms. He runs his
own design studio, realizes graphic projects, multimedia
projects as well as projects concerning scenic design
and interior design. He worked as a project manager of
the Papal Cross at the Pisudski Square in Warsaw.
Since 2009 he has also been a producer at the Oscar
Studio of Animated Films in d, that is Breakthru
Films. He co-created a mark Pan Popi that designs and
makes modern furniture and that has been awarded
with a Machina Design Award in the Young Artists
Design category.
Marcin Mostafa, architect, graduated from
Architecture at Warsaw University of Technology
(2007). He won numerous prizes and distinctions
during many competitions: in 2003 the1st prize in the
student competition Plomba, organized by Centrum
owicka; in 2005 the1st prize and a realization of the
small pavilion in the Miejsca competition organized
by Theatre-Media Project Group Association (next to
the Chemistry pavilion in Warsaw); in 2007 a distinction
in a competition for a project of an architectural building
that will replace Supersam (in a team with G. Stiasny
and J. Wacawek ARE design offce); in 2007 the 1st
prize in a competition for the Polish Expo 2010
Exposition Pavilion in Shanghai (together with
W. Kakowski), in 2008 the 1st prize in a competition for
the project of Suewski Dom Kultury /cultural activity
center in Suew, Warsaw/ (in cooperation with 137
kilo). He was designing scenography in the theatres
of Warsaw, d and Radom, theatre posters and
clothes collections. He is a co-founder and the main
designer of the MANTO brand. He was a tutor during
OSSA 2008. He has been collaborating with the
Architecture department the Warsaw University of
Technology since 2008.
Natalia Paszkowska, architekt, uzyskaa dyplom
na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej
w 2008 r. (wyrniony w konkursach oglnopolskim
i warszawskim SARP). Od 2004 zdobywa dowiadcze-
nie w takich pracowniach jak Jems Architekci, Grupa5
oraz APA Kuryowicz. Jest laureatk wielu nagrd, mi-
dzy innymi: w 2005 r. I nagroda oraz realizacja maego
pawilonu w konkursie Miejsca organizowanym przez
SGPTM (przy pawilonie Chemii w w Warszawie);
w 2007 r. I nagroda w konkursie na Pawilon Polski na
Expo 2010 w Szanghaju (wsplnie z W. Kakowskim);
w 2008 r. I nagroda w konkursie na Suewski Dom
Kultury (wsplnie z 137 kilo). Tutor na warsztatach
OSSA 2008.
Natalia Paszkowska, architect, graduated from
Architecture at Warsaw University of Technology in
2008 (her diploma project won distinctions in Warsaw
and Poland edition of a competition organized by the
Union of Polish Architects). Since 2004 she has been
gaining experience in such architectural offces as Jems
Architekci, Grupa5 and APA Kuryowicz. She has won
numerous 1st prizes: in the 2005 Miejsca competition
for the small pavilion organized by Theater-Media
Project Group Association (next to the Chemistry
pavilion in Warsaw); in 2007 in a competition for the
Polish Expo 2010 Exposition Pavilion in Shanghai
(together with Wojtek Kakowski); in 2008 in
a competition for the project of Suewski Dom Kultury
/cultural activity center in Suew, Warsaw/ (in
cooperation with 137 kilo). She was a tutor during
OSSA 2008 workshops.
Marcin Mostafa oraz Natalia Paszkowska wsppracu-
j od 2005 roku, obecnie jako pracownia WWAA.
W swoich projektach dbaj o wspczesny i oryginalny
wyraz formalny architektury, jednoczenie poszukujc
nowych, ciekawych sposobw funkcjonowania projek-
towanych obiektw i przestrzeni wok nich.
Marcin Mostafa and Natalia Paszkowska have been
cooperating since 2005, currently as WWAA offce.
They make sure that their projects have modern and
original formal expression, but at the same time they
search for new, interesting ideas concerning functions
of their designs and their relation to the surroundings.
Maria Pomianowska, multiinstrumentalistka, wo-
kalistka, kompozytorka i pedagog. Z wyksztacenia
wiolonczelistka, absolwentka Akademii Muzycznej
im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Od 1984 roku
prowadzi studia nad teori i praktyk gry na instru-
mentach muzycznych Azji podruje w tym celu do
Indii, Chin, Korei, Japonii, na Bliski Wschd. Dziki
azjatyckim dowiadczeniom i zainteresowaniu muzy-
k dawn zrekonstruowaa archaiczn technik gra -
nia oraz repertuar dwch staropolskich, nie zachowa-
nych do naszych czasw, instrumentw smyczkowych
suki bigorajskiej i fdeli pockiej. W 1995 roku zao-
ya Zesp Polski, ktrego jest kierownikiem arty-
stycznym. Grupa koncentruje si na prezentacji muzy-
ki ludowej Mazowsza oraz jej zwizkw z twrczoci
wielkich polskich kompozytorw, w tym Fryderyka
Chopina. Podczas pobytu w Japonii w latach 1997-
2002, Maria Pomianowska oprcz studiw nad tra-
dycj muzyczn tego kraju prowadzia dziaalno
popularyzujc pieni i tace mazowieckie. Jako do-
wiadczony pedagog i ceniona artystka wsppracuje
z Fundacj J & S Pro Bono Poloniae, Zamkiem Kr-
lewskim w Warszawie oraz Festiwalem Folkowym Pol-
skiego Radia Nowa Tradycja.
74
I
nstytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk prowadzi badania nad polsk sztuk i kultur artystyczn w zakresie
sztuk plastycznych i architektury, muzyki, teatru i flmu.
Wyniki prac badawczych s publikowane w wydawanych przez Instytut czasopismach naukowych, nale-
cych do czoowych polskich periodykw w swoich dyscyplinach (kwartalniki Biuletyn Historii Sztuki, Kontek-
sty - Polska Sztuka Ludowa, Kwartalnik Filmowy, Muzyka, Pamitnik Teatralny, a take rocznik Dagerotyp
oraz Almanach Sceny Polskiej), a take w seriach wydawniczych (m.in. Katalog Zabytkw Sztuki w Polsce,
Monumenta Musicae in Polonia, Polska Bibliografa Sztuki, Polska Pie i Muzyka Ludowa - rda i ma-
teriay, Sownik Artystw Polskich).
Instytut ma w swoich zasobach bogate zbiory fotografi dzie sztuki i zabytkw architektonicznych, rysunkw
pomiarowych oraz plakatw i dokumentacji teatralnej, a take najwiksz w Polsce kolekcj nagra dwiko-
wych polskiej muzyki ludowej.
Institute of Art Polish Academy of Sciences
Institute of Art of the Polish Academy of Sciences conducts research on Polish art and artistic culture in the
feld of fne arts as well as architecture, music, theatre and flm.
The results of the research are published in academic journals that are issued by the Institute. They are one of
the leading Polish periodicals grouped in their disciplines (quarterlies Biulletin of the History of Art, Contexts
Polish Folk Art, Film Quarterly, Music, theatre Diary, Daguerreotype, and Almanac of Polish Stage), as well
as in series (Catalogue of Art Monuments in Poland, Monumenta Musicae in Polonia, Polish Bibliography of
Arts, Polish Folk Songs and Music Sources and Materials, Dictionary of Polish Artists).
The Institute has rich resources of collections of photographs depicting works of art and architectural
monuments, measurement drawings, posters and theatre documentation, as well as the largest in Poland
collection of sound materials of Polish folk music.
INSTYTUT SZTUKI
POLSKIEJ AKADEMII NAUK
(IS PAN)
75
Wydawnictwo towarzyszce wystawie
Zakochany Chopin. Inspiracje mazowieckie
/ Publication accompanying the exhibition.
Chopin in Love. Masovian Inspirations
Autorzy tekstw / Authors:
dr Adam Czyewski
dr hab. Ewa Dahlig-Turek
Maria Pomianowska
Anita Broda
Karina Koziej
Tumaczenia / Translation:
Julia Lachowicz
Opieka wydawnicza / Editorial supervision:
Elbieta Czyewska
Redakcja / Editors:
Anna Kolczyska
Fotograe / Photographs:
Fodatex Andrzej ojko
Krystyna Wodecka
Jacek Sielski
Edward Koprowski
Muzeum Mazowieckie w Pocku
Muzeum Narodowe w Warszawie
Archiwum Naukowe PME
Projekt graczny / Graphic design:
LIMBACH STUDIO: Magdalena Limbach
Produkcja / Production:
Marzena Borman
Wydawca / Publisher :
Pastwowe Muzeum Etnograczne
w Warszawie, 2009 r.
The State Ethnographic Museum in Warsaw, 2009
ISBN 978-83-88654-76-3
Druk / Printing:
Argraf Sp. z o.o.
www.argraf.pl
Wystawa ze zbiorw Pastwowego Muzeum
Etnogracznego w Warszawie / The exhibition
based on the collections of The State Ethnographic
Museum in Warsaw
Kurator wystawy / Exhibitions curator:
dr Adam Czyewski
Scenariusz / Programme:
Maria Pomianowska
Konsultacja naukowa / Scientic review:
dr hab. Ewa Dahlig-Turek
Jacek Jackowski
Zesp do spraw merytorycznych / Team:
responsible for content
Elbieta Piskorz-Branekova komisarz / cheef ocer
Anita Broda
Magorzata Przytua
Oprawa plastyczna wystawy / Visual setting:
Grzegorz Wacawek
Marcin Mostafa
Natalia Paszkowska
Zesp do spraw logistycznych / Logistics support:
Pawe Zwierz komisarz / cheef ocer
Marta Ancelewska
Kamila Bieliska
74
76
Mazurek
Kapela Stanisawa Skiby: Stanisaw Skiba (skrzypce)
ur. 1932 r., Rytwiany k. Kielc, zam. Zawady; Franciszek Miniak (basy
trzystrunne), ur. 1938 r., Kazimierz Pawlak (bbenek jednostronny
z brzkadami), ur. 1945 r. Nagr. J. Jackowski (IS PAN), 18 maja
2006 r., Zawady, pow. Tomaszw Maz. ISPAN.
Oberek
Kapela ydkw: Jzef ydek (skrzypce), ur. 1902 r., Osobnica, pow.
Jaso; Stanisaw ydek (skrzypce), ur. 1928 r., Osobnica; Jan ydek
(basy), ur. 1933 r., Osobnica. ISPAN
Mazurek G-dur [op. 67 nr 1], Fryderyk Chopin
Magorzata Szarlik (skrzypce obione), Maria Pomianowska (suka
bigorajska), Marta Malanka (cymbay), Robert Siwak (bben
obrczowy), Bartomiej Payga (basy). Nagr. 2009 r., Warszawa
Mazurek a-moll [op. 68 nr 2], Fryderyk Chopin
Marta Malanka (cymbay). Nagr. 2009 r., Warszawa
Polka
Bronisaw Usinowicz (cymbay), ur. 1914, Kudejsze, woj.
nowogrdzkie, zam. od 1945 r. Zgorzelec. Nagr. J. Jackowski
(IS PAN), 22 luty 2002 r. Zgorzelec ISPAN
Melodia, Maria Pomianowska,
Marta Malanka (cymbay). Nagr. 2009 r., Warszawa
Smutnyj weczir
Edward Czarnecki (lira korbowa), ur. 1884 r., Mediolan,
od 1947 r. zam. Wrocaw. Kopia z prywatnych zbiorw Jadwigi
i Mariana Sobieskich; orygina tamy nie zachowa si.
Nagr. M. Sobieski, 1960 r., Wrocaw ISPAN
Oberek
Sebastian Wieldek (lira korbowa). Nagr. 2009 r., Warszawa
Nie ma, czego trzeba [op. 74 nr 13], Fryderyk Chopin (temat pieni)
Sebastian Wieldek (lira). Nagr. 2009 r., Warszawa
Ligawka
Antoni Rosaniec (ligawka), ur. 1896 r., Podbiel, pow. Otwock.
Nagr. 16 lipca 1961 r., Podbiel ISPAN
Walcerek Szumia gaj
Stanisaw Kurowski (dudy wielkopolskie), ur. 1880 r., Donatowo,
pow. Kocian; Micha Kurowski (skrzypce podwizane), ur. 1872 r.,
Nowy Gobin, pow. Kocian. Nagr. 1950 r. ISPAN
Wiwat starodawny
Tomasz liwa (kozio), ur. 1892 r., Perzyny, pow. Nowy Tomyl.
Nagr. 1950 r., Chronica, pow. Nowy Tomyl ISPAN
Wiwat mj ko nieborak
Jan Gniotowski (kozio), ur. 1876 r., Chobienice, pow. Wolsztyn.
Nagr. 1948 r., Pozna ISPAN
Fujarki (1-3), Polka (4)
Euzebiusz Jasiski (1), ur. 1989 r., Istebna, Bartomiej Rybka (2),
ur. 1987 r., Koniakw, pow. Cieszyn. Wojciech Bogucki (3),
ur. w 1959 r., Podegrodzie, pow. Nowy Scz. Nagr. J. Jackowski
(IS PAN), podczas XXV Konkursu Gry na Instrumentach Pasterskich
w MuzeumRolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu
ISPAN
Pawe Kalinka (4), ur. 1881 r., Machw, pow. Tarnobrzeg.
Nagr. Machw, 1950 r. ISPAN
Skrzypce diabelskie (wersja kaszubska)
Tadeusz Makowski, ur. 1950 r., zam. Zawory, pow. Kartuzy.
Nagr. J. Jackowski (IS PAN), podczas XXV Konkursu Gry na
Instrumentach Pasterskich w MuzeumRolnictwa im. ks. Krzysztofa
Kluka w Ciechanowcu ISPAN
Skrzypce diabelskie (wersja kurpiowska)
Maria Pomianowska. Nagr. 2009 r., Warszawa

Terkotki i klekotka (prezentacja dwiku)
Stanisaw Klejnas, ur. 1905 r., zam. Raducz, pow. Skierniewice.
Nagr. Piotr Dahlig, 8 czerwca 1971 r., Raducz ISPAN

Mazurek a-moll [op. 68 nr 2], Fryderyk Chopin
Magorzata Szarlik (skrzypce obione), Maria Pomianowska (suka
bigorajska), Marta Malanka (cymbay), Robert Siwak (bben
obrczowy), Bartomiej Payga (basy), Pawe Betley (fujarka).
Nagr. 2009 r., Warszawa

Melodia tatarska
Hanna Turonek (ety), Maria Pomianowska (suka bigorajska), Pawe
Betley (bbny). Nagr. 2009 r., Warszawa MUSART
Gaduka (prezentacja dwiku)
Maria Pomianowska (gaduka, bas ludowy), Robert Siwak (daff),
Marta Malanka (bben obrczowy). Nagr. 2002 r., Warszawa
Kemancze (prezentacja dwiku)
Roozbeh Asadian. Nagr. 2009 r., Warszawa

Lira kreteska (prezentacja dwiku)
Maria Pomianowska. Nagr. 2009 r., Warszawa

Ney (prezentacja dwiku)
Mohammad Rasouli. Nagr. 2009 r., Warszawa
Santur (prezentacja dwiku)
Marta Malanka. Nagr. 2009 r., Warszawa
Sarangi (prezentacja dwiku).
Maria Pomianowska. Nagr. 2009 r., Warszawa

Daff (prezentacja dwiku)
Robert Siwak. Nagr. 2009 r., Warszawa
Etno - Chopin wwiecie. Wizanka na podstawie utworu:
Walc Minutowy Des-dur [op. 64 nr 1]
Maria Pomianowska (suka bigorajska, bas), Magorzata
Komorowska (harfa celtycka), Marta Malanka (cymbay), Sebastian
Wieldek (piszczaki), Alina Mleczko (saksofon sopranowy), Robert
Siwak (bbny), Pawe Betley (ety, fortepian). Nagr. 2009 r.,
Warszawa MUSART
Preludiume-moll [op. 28 nr 4]
Maria Pomianowska (suka bigorajska, sarangi, kemancze, bas),
Mohammad Rasouli (ney), Magorzata Szarlik (skrzypce), Marta
Malanka (santur), Sebastian Wieldek (szaamaja), Alina Mleczko
77 76
Pie yczenie [op. 74 nr 1], Fryderyk Chopin (s. Stefan Witwicki)
Weronika Grozdew, Karina Peisert, Anna Piotrowska, Izabela Byra,
Maria Pomianowska (piew), Magorzata Szarlik (skrzypce obione),
Maria Pomianowska (suka bigorajska), Marta Malanka (cymbay),
Robert Siwak (bben obrczowy), Bartomiej Payga (basy), Pawe
Betley (fortepian). Nagr. 2009 r., Warszawa
Onajdroszy kwiatku, anonim, XV w.
Maria Pomianowska (suka bigorajska), Roozbeh Asadian
(kemancze). Nagr. 2007 r., Warszawa MUSART
Dawne tace i melodie wizanka: Polonischer Tantz, Matthaus
Waisselius, 1591 r.; Moja pani Matko, anonim, XVII w., Vietoris
Codex; Doratka, Jan Stobeusz, ok. 1640 r., tabulatura lutniowa
Zesp Polski Marii Pomianowskiej. Nagr. 1996 r., 2002 r., Warszawa
MUSART
Mazurek F-dur [op. 68 nr 3], Fryderyk Chopin
Magorzata Szarlik (skrzypce obione), Maria Pomianowska (suka
bigorajska), Marta Malanka (cymbay), Robert Siwak (bben
obrczowy), Bartomiej Payga (basy), Pawe Betley (fujarka).
Nagr. 2009 r., Warszawa
Improwizacja i oberek
Maria Pomianowska (del pocka rekonstrukcja instrumentu
A. Kuczkowski, 1996 r.). Nagr. 2009 r., Warszawa
Improwizacja
Maria Pomianowska (suka bigorajska rekonstrukcja instrumentu
A. Kuczkowski, 1995 r.), Marta Malanka (cymbay). Nagr. 2001 r.,
Warszawa MUSART
Suwany
Maria Pomianowska (suka mielecka rekonstrukcja instrumentu
A. Kuczkowski, 2009 r.). Nagr. 2009 r., Warszawa
Basowanie na Marynie
Maria Pomianowska (basetla Maryna rekonstrukcja instrumentu
A. Kuczkowski, 2009 r., del pocka), Robert Siwak (bben
obrczowy). Nagr. 2009 r., Warszawa

Mazurek C-dur [op. 67 nr 3], Fryderyk Chopin
Maria Pomianowska (suka bigorajska), Bartomiej Payga (basy).
Nagr. 2009 r., Warszawa

Mazurek C-dur [op. 33 nr 2], Fryderyk Chopin
Magorzata Szarlik (skrzypce obione), Maria Pomianowska (suka
bigorajska), Marta Malanka (cymbay), Robert Siwak (bben
FRYDERYK CHOPIN. TRADYCJA
- KOMPOZYCJA INSPIRACJA
Fryderyk Chopin. Tradition,
inspiration, composition
LISTA UTWORW
List of Compositions
obrczowy), Bartomiej Payga (basy), Pawe Betley (fujarka).
Nagr. 2009 r., Warszawa
Owczarek
Franciszek Maradziecki (skrzypce), ur. 1897 r., Mszada, pow. owicz.
Nagr. 22 sierpnia 1952 r., Lipce, pow. owicz ISPAN
Okrgy
Edward Rybicki (skrzypce), ur. 1909 r., Stefanowi, pow. Nowy
Tomyl. Nagr. 18 grudnia 1950 r., Chronica, pow. Nowy Tomyl
ISPAN
Oberek Wsiowy
Franciszek Nachya (skrzypce), ur. 1907 r., Czarnolas, pow. Ia.
Nagr. 1951 r., Rzeczniw, pow. Ia ISPAN
Polka Cyganka
Franciszek Nachya (skrzypce), ur. 1907 r., Czarnolas, pow. Ia.
Nagr. 1951 r., Rzeczniw, pow. Ia ISPAN
Oberek Stary
Franciszek Golan (skrzypce), ur. 1920 r., Jazgarka, pow. Ostroka.
Nagr. 1952 r., Krobia, pow. Ostroka ISPAN
Wdrowiec
Franciszek Nachya (skrzypce), ur. 1907 r., Czarnolas, pow. Ia.
Nagr. 1951 r., Rzeczniw, pow. Ia ISPAN
Mazurek C-dur [op. 56 nr 2], Fryderyk Chopin
Magorzata Szarlik (skrzypce obione), Maria Pomianowska (suka
bigorajska), Marta Malanka (bben obrczowy may), Robert Siwak
(bben obrczowy), Bartomiej Payga (basy). Nagr. 2009 r.,
Warszawa
Oberek starodawny
Marcin Gilas (skrzypce), ur. 1903 r., Kocudza, pow. Bigoraj; Adam
Korczak (bbenek obrczowy z brzkadami), ur. 1887 r., Kocudza,
pow. Bigoraj. Nagr. 1950 r., Kocudza ISPAN
Improwizacja
Robert Siwak (bbenek obrczowy). Nagr. 2009 r., Warszawa
Bbnienia do oberka
Eugeniusz Rebzda (bben dwustronny z talerzem), ur. 1935 r.,
Janwek, pow. Przysucha. Nagr. J. Jackowski (IS PAN), 21 lutego
2007 r., aznw, pow. Tomaszw Maz. ISPAN
Oberek
Andrzej Leszczyski (skrzypce), ur. 1942 r., Michowice, pow.
Skierniewice, Jan Sujka (bben dwustronny z talerzem),
ur. 1947 r., Jasie, pow. Skierniewice. Nagr. J. Jackowski (IS PAN),
10 padziernika 2003 r., Michowice ISPAN
78 79
BronisawBiaek ur. w 1914 r. Strupiechw pow. Biaobrzegi
i tam zam. (skrzypce) nagr. 1956 r. Strupiechw pow. Biaobrzegi
24. Oberek od Przybyszewa
Wojciech Dziuba ur. w 1869 r. Konna pow. Opoczno, zam.
Grabowska Wola pow. Radom (skrzypce) nagr. 1952 r.
Wrzeszczowska Wola pow. Radom
25. Z olsyny
Jzef Wesoowski ur. w 1877 r. Czarnocin pow. Radom, zam.
Kadubska Wola pow. Radom (skrzypce NN, bbenek) nagr.
1952 r. Rogolin pow. Radom
26. Oberek Skaryszewski, 27. Witosa
StanisawWodarczyk ur. w 1884 r. (skrzypce) nagr. 1952 r.
Jaszczowice Kolonia pow. Radom
28. Hrabiowski
Jzef Bieniarz ur. w 1885 r. Bukwne pow. Radom,
zam. Kadubska Wola pow. Radom (skrzypce NN, bbenek)
nagr. 1952 r.
29. Mazur z Zamynia, 30. Mazur Wieniawy
StanisawPajczkowski ur. w 1890 r. Kaszw pow. Radom,
zam. Mokrosk pow. Radom (skrzypce) nagr. 1952 r. Mokrosk
pow. Radom
31. Obery z Mokroska, 32. Z Kaszewskiej Woli, 33. Z Ludwikowa
Jan Fokt ur. w 1904 r. Jzefw pow. Radom i tam zam. (skrzypce)
Marian Matysiak ur. w 1922 r. Jzefw i tam zam. (bbenek)
nagr. 1952 r. Jzefw pow. Radom
34. Okrglak Marcelonka, 35. Okrglak Gajowioka, 36. Oj chmielu,
37. Oberek od Jzefowa
Franciszek Nachya ur. w 1907 r. Czarnolas pow. Ia,
zam. Rzeczniw pow. Ia (skrzypce) nagr. 1951 r. Rzeczniw
pow. Ia
38. Oberek wsiowy, 39. Wdrowiec, 40. Wdrowiec
StanisawSukiennik ur. w 1912 r. Jarosawice pow. Radom,
zam. Rogolin (skrzypce NN, bbenek) nagr. 1952 r. Rogolin
41. Owczarz, 42. Mazur Kujawiak
Marian Matysiak ur. w 1922 r. Jzefw pow. Radom i tam
zam. (skrzypce) Jan Fokt ur. w 1904 r. Jzefw pow. Radom i tam
zam. (bbenek) nagr. 1952 r. Jzefw pow. Radom
43. Oj poc, 44. Od roboty, 45. Mazurek weselny
WadysawBarcikowski ur. w 1922 r. Botnica pow. Radom i tam
zam. (skrzypce) nagr. 1952 r. Botnica pow. Radom
46. Od Przytyka, 47. Taczakw
StanisawKarpiski ur. w 1924 r. Kadub pow. Radom i tam
zam. (skrzypce) nagr. 1952 r. Ossw pow. Radom
48. Paczek, 49. Oberek tutejszy
Edward Sulowski ur. w 1926 r. Mokrosk pow. Radom i tam
zam. (skrzypce) nagr. 1952 r. Botnica pow. Radom
50. Od Nortw, 51. Domiskiego, 52. Od Kasowa, 53. Za bydem
Jan Makowski ur. w 1928 r. Emilianw pow. Rawa Mazowiecka
i tam zam. (skrzypce) nagr. 1967 r. Lubochnia pow. Rawa
Mazowiecka
54. Ober, 55. Mazur
StanisawRogulski ur. w 1913 r. Czerniewice pow. Rawa
Mazowiecka, zam. Chociwek pow. Rawa Mazowiecka (skrzypce)
nagr. 1971 r. Chociwek pow. Rawa Mazowiecka
56. Oberek rzecycarz, 57. Mazurek, 58. Melodia weselna:
Pobogosaw matko te twoj creczk
Kazimierz Meto ur. w 1922 r. Glina pow. Rawa Mazowiecka i tam
zam. (skrzypce) nagr. 1967 r. Glina pow. Rawa Mazowiecka
59. Mazurek
Kazimierz Meto (skrzypce) Jzef Meto ur. w 1927 r. pow. Glina
(basy trzystrunne); Jzef Chudy ur. w 1925 r. pow. Glina
(bbenek) Anna Koprek ur. w 1904 r. pow. Glina (piew)
nagr. 1981 r.
60. Oberek (skrzypce, bbenek), 61. Oberek: Chodmy ju
do domu bo nas wyganiajm
Szafraski Jzef ur. w 1902 r. Rzeczyca pow. Rawa Mazowiecka,
zam. Konewka pow. Rawa Mazowiecka (skrzypce) Wadysaw
Kretek ur. w 1905 r. Rzeczyca pow. Rawa Mazowiecka, zam. d
(basy trzystrunne) nagr. 1971 r. Glina pow. Rawa Mazowiecka
62. Oberek, 63. Chmiel
Anna Koprek - piew; Jzef Szafraski (skrzypce) nagr. 1971 r.
Glina pow. Rawa Mazowiecka
64. Wczoraj dysc pado
78
(saksofon sopranowy, altowy, tenorowy), Robert Siwak (darabukka),
Wojciech Lubertowicz (rigg), Jdrzej Kuziela (tabla). Nagr. 2009 r.,
Warszawa MUSART
Walc cis-moll [op. 64 nr 2]
Micha Czachowski (gitara amenco i kachon), Maria Pomianowska
(wiolonczela), Marta Malanka (cymbay), Alina Mleczko (saksofon
sopranowy), Pawe Betley (ety, fortepian). Nagr. 2009 r., Warszawa
MUSART
PreludiumDeszczowe Des-dur [op. 28 nr 15]
Gwidon Cybulski (balafon, ngoni djembe), Maria Pomianowska
(instrumenty smyczkowe), Alina Mleczko (saksofon sopranowy),
Baba the Storyteller (piew, kora). Nagr. 2009 r., Warszawa
MUSART
Etiuda E-dur [op. 10 nr 3]
Pawe Betley (et chiski), Maria Pomianowska (instrumenty
smyczkowe), Magorzata Komorowska (cytry), Robert Siwak (bbny,
dzwonki), Marta Malanka (cymbay). Nagr. 2009 r., Warszawa
MUSART
Mazurek C-dur [op. 33 nr 2]
Weronika Grozdew (piew), Sebastian Wieldek (harmonia pedaowa
deptana, kawal, dudy), Maria Pomianowska (gaduka, basy, del
pocka, setar, piew), Pawe Betley (ety), Mateusz Szemraj (lutnia),
Robert Siwak (bbny), Wojciech Lubertowicz (bbny). Nagr. 2009 r.,
Warszawa MUSART
Largo z Fantaisie-Impromptu [op. 66]
Maria Pomianowska (sarangi, tambur, bas, chrki), Michal Ruda
(piew solowy), Alina Mleczko (instrumenty dte), Magorzata Szarlik
(skrzypce), Jdrzej Kuziela (tabla), Magorzata Komorowska (harfa),
Sebastian Wieldek (et bansuri). Nagr. 2009 r., Warszawa
MUSART
Pie Wiosna [op. 74 nr 2]
Sebastian Wieldek (duduk, ety proste), Maria Pomianowska
(wiolonczela, suka bigorajska), Mateusz Szemraj (el-ud), Robert
Siwak (darabukka), Wojciech Lubertowcz (udu), Mohammad Rasouli
(ney), Roozbeh Asadian (kemancze). Nagr. 2009 r., Warszawa
MUSART
Koncepcja artystyczna pyty: Maria Pomianowska
Produkcja muzyczna: Maria Pomianowska, Pawe Betley
Nagrania: Pawe Betley, Ewa Guzioek, Pawe Budkiewicz
Archiwalne nagrania pochodz ze Zbiorw Fonogracznych
Instytutu Sztuki PAN
ISPAN
Master: Pawe Betlej
Projekt graczny: Magdalena Kruk, Jacek Jackowski
Polish Academy of Sciences. Institute of Arts (ISPAN)
Folk Music Collection vol. 6
Archiwalne nagrania pochodz ze Zbiorw Fonogracznych
Instytutu Sztuki PAN
Instytut Sztuki PAN
Wybr nagra: Marta Deptua, Maria Szymaska, Jacek
Jackowski, Bartosz Niedwiecki
Digitaizacja i opracowanie nagra archiwalnych: zesp
Pracowni Fonogracznej ISPAN pod kier.
Jacka Jackowskiego: Marta Deptua, Urszula Grzesiska,
Kaja Mako-Gieszcz, Teresa Nowak, Maria Szymaska,
Aleksandra Woniak
Rekonstrukcja nagra i mastering: Anna Rutkowska
Projekt graczny: Magdalena Kruk, Jacek Jackowski
Rytel (b.d.) ur. w 1906 r. (skrzypce) nagr. 1958 r. Koszelew
pow. Gostynin
1. Kujawiak od Sannik, 2. Kujawiak starego Skoniecznego,
3. Kujawiak Mierczewskiego.
Antoni Szewczyk ur. w 1906 r. Czermno pow. Gostynin, zam.
Wymyle Nowe pow. Gostynin (skrzypce) nagr. 1959 r. Wymyle
Nowe pow. Gostynin
4. Kujawiak
CzesawMichalak ur. w 1915 r. Krubin pow. Gostynin i tam zam.
(skrzypce) nagr. 1959 r. Krubin pow. Gostynin
5. Kujawiak, 6. Kujawiak, 7. Kujawiak Domaskiego
Jzef Mielczarek ur. w 1893 r. Komentowo pow. Pock, zam.
Samborz pow. Pock (skrzypce) nagr. 1956 r. Samborz pow. Pock
8. Chmiel
StanisawGniazdowski ur. w 1898 r. Obrbiec pow. Przasnysz
i tam zam. (skrzypce) nagr. 1963 r. Obrbiec pow. Przasnysz
9. Kujawiak, 10. Oberek
WadysawBkowski ur. w 1898 r. Przasnysz, zam. Obrbiec
pow. Przasnysz (skrzypce) nagr. 1963 r. Obrbiec pow. Przasnysz
11. Oberek
WadysawPolakowski ur. w 1901 r. Przasnysz i tam zam.
(skrzypce) nagr. 1963 r. Przasnysz
12. Ober owczarek
Franciszek Maradziecki ur. w 1897 r., zam. Mszadla pow.
Skierniewice (skrzypce) nagr. w 1952 r. Lipce pow. Skierniewice
13. Mazurek, 14. Oberek, 15. Oberek, 16. Oberek, 17. Oberek
Tomasz Latoszewski ur. w 1909 r. Chno II pow. owicz i tam
zam. (skrzypce) nagr. 1959 r. Chno II
18. Oberek Jareckiego
StanisawWiercioch ur. w 1935 r. Stachlew pow. owicz,
zam. Bechw pow. owicz (skrzypce)
19. Kujon
Jan Wasiak ur. w 1902 r. Wola Miedniewska pow. Grodzisk Maz.
i tam zam. (piew, skrzypce) nagr. 1956 r. Wola Miedniewska
pow. Grodzisk Maz.
20. Mazur, 21. Oberek
Jzef Makowski ur. w 1880 r. Mtne pow. Garwolin,
zam. Podsekua pow. Siedlce (skrzypce) nagr. 1966 r. Podsekua
pow. Siedlce
22. Plsy
Jan Stasiak ur. w 1917 r. Strupiechw pow. Grjec, zam. Pobiedna
pow. Rawa Maz. (skrzypce) nagr. 1967 r. Nowe Miasto pow. Rawa
Mazowiecka
23. Oberek z nad Pilicy
TE SKRZYPCE PAMITAJ
CZASY CHOPINA
This ddle remembers
Chopins times
80
3 Zakochani w Chopinie
In love with Chopin
dr Adam Czyewski
6 O wystawie
About our exhibition
Karina Koziej
10 Polskie instrumentarium ludowe
za czasw Fryderyka Chopina
Polish folk instrumentarium
of Fryderyk Chopin times Chopin
dr hab. Ewa Dahlig-Turek
24 Chopin w dwikach wiata.
Moja historia
Chopin among world sounds. My story
Maria Pomianowska
SPIS TRECI
Contents
80
Patroni medialni Sponsor
Organizator wystawy Patroni honorowi Partner merytoryczny
Partner
MARIA KACZYSKA ADAM STRUZIK
Maonka Prezydenta RP Marszaek Wojewdztwa Mazowieckiego
37 Instrumenty ludowe
w kolekcji Pastwowego Muzeum
Etnogracznego
Folk Instruments in the Collection of
the State Ethnographic Museum
Anita Broda
40 Katalog instrumentw
Instrument catalogue
dr hab. Ewa Dahlig-Turek
70 Autorzy wystawy
The authors of the exhibition
76 Lista utworw
List of Compositions
80 Spis treci
Contents
66-69 Materiay promocyjne / Marketing materials
75 Materiay promocyjne / Marketing materials
Inspiracje
mazowieckie
Zakochany
Chopin
N
ikt nie kwestionuje faktu, i niepo-
wtarzalno dzie Fryderyka Chopina
w znacznym stopniu wynika z inspiracji
polsk muzyk ludow, gwnie Mazowsza.
Pyta towarzyszca wystawie Zakochany
Chopin. Inspiracje mazowieckie nagrana
zostaa tak, aby peniej ukaza te zwiz-
ki. Jej motywem przewodnim jest muzyka
Chopina (wybrane Mazurki i pie) zagra-
na na instrumentach ludowych zrekon-
struowanych i tych, ktre w wielowiekowej
tradycji muzycznej przetrway do dzisiaj.
Obok utworw genialnego kompozytora
prezentujemy rwnie najstarsze nagrania
wiejskich muzykantw z terenu Mazow-
sza, z ktrych wielu urodzio si jeszcze
w XIX wieku. Stare zapisy, cho niedo-
skonae technicznie co dodaje im wszak
nostalgicznego wydwiku mimo upywu
czasu nic nie straciy ze swej ywioowoci
i pikna.
Drugim wanym zadaniem pyty, obok ze-
stawienia najbardziej ludowych utworw
Chopina z moliwym rdem ich inspi-
racji, jest prezentacja dwiku wszystkich
przedstawionych na wystawie instrumen-
tw muzycznych, ujta w form krtkich
utworw.
Pyta odwouje si rwnie do czasw daw-
niejszych przenosi nas za spraw zabyt-
kw muzycznych w klimat XV, XVI i XVII
wieku. Dziki temu mamy moliwo zag-
bienia si w szerszy kontekst polskiej trady-
cji muzycznej, na ktrej gruncie narodzi si
geniusz Chopina.
Po wdrwce w przeszo i poszukiwa-
niach zakltej w utworach kompozytora
opowieci o muzyce Mazowsza, wybie-
ramy si w duo dalsz podr ku dwi-
kom, skalom i rytmom caego wiata: przez
Bakany, Grecj, Persj po Indie, Chiny
i Afryk. Opowiadamy o innych tradycjach
muzycznych, o ich piknie i uniwersal-
nych cechach, pozwalajcych im czy si
z muzyk Fryderyka Chopina. Po raz ko-
lejny prbujemy odpowiedzie na pytanie,
dlaczego dziea genialnego kompozytora,
zakorzenione silnie w polskiej kulturze, s
rozumiane, kochane i grane na niemal ka-
dym instrumencie we wszystkich zaktkach
wiata.
Maria Pomianowska
TRADYCJA, INSPIRACJA,
KOMPOZYCJA
I
t is unquestionable, that the uniqueness
of Fryderyk Chopins compositions to
a large extent results from his inspiration of
Polish folk music, especially from Masovia
region. The CD accompanying the Chopin
in Love. Masovian Inspirations exhibition
was recorded to illustrate these relations.
Its leitmotiv is Chopins music (a selection
of mazurkas and a song) rendered by
musicians playing folk instruments which
were either reconstructed or authentic, as
they survived in the centuries-long music
tradition to our times. Apart from the
compositions of the genius composer, this
CD includes the oldest recordings of the
rural musicians from Masovia region, the
majority of whom were born still in the
19th century. The old recordings, although
technically imperfect what in fact just adds
to their nostalgic sound have not lost any
of their vivid spontaneity or beauty.
The second important task of the CD,
apart from setting together the most folk
Chopins compositions with their possible
sources of inspiration, is the presentation
of sounds of all displayed in the exhibition
musical instruments, put in a form of short
compositions.
The CD refers also to the earlier times the
musical relics take us for a journey in time to
the atmosphere of the 15th, 16th and 17th
century. Hence, we have an opportunity
to thoroughly experience wider context
of Polish musical tradition, in which
Fryderyk Chopin was born.
After traveling through the past and
questing for the stories about Masovia
music magicked in Chopins compositions
we set out on a longer journey to the land
of sounds, scales and rhythms from around
the world: from the Balkans, Greece and
Persia to India, China and Africa. We tell
stories about different musical traditions,
about their beauty and universal features,
which link them to Fryderyk Chopins music.
And again we try to answer the question
why Chopins compositions, rooted in the
Polish culture, are comprehensible, beloved
and rendered by playing almost any type
of instrument in every corner of the world.
TRADITION, INSPIRATION,
COMPOSITION
T
ak opowiada o swoich skrzypcach
zmary kilka lat temu Kazimierz Meto
jeden z ostatnich autentycznych wiejskich
muzykantw. T wypowied przyjlimy jako
motto dla pyty prezentujcej najstarsze ar-
chiwalne nagrania ludowej muzyki skrzyp-
cowej ze zbiorw Instytutu Sztuki Polskiej
Akademii Nauk. Wybr taki podyktowany
by rwnie okolicznociami wydania niniej-
szej pyty, ktr suchacz otrzymuje u progu
2010 roku dwusetnej rocznicy urodzin pol-
skiego kompozytora, Fryderyka Chopina.
Cho w muzyce Chopina inspiracja pol-
skim folklorem muzycznym stanowi istotny
wyznacznik tzw. stylu narodowego, naszym
celem nie byo poszukiwanie bezpored-
nich odniesie jzyka muzycznego kompo-
zytora do folkloru, ani podanie ladami
Chopina po Mazowszu i innych regionach
Polski. Chcielimy raczej, dokonujc wy-
boru uwzgldniajcego w znacznej mierze
najstarsz generacj utrwalonych w nagra-
niach skrzypkw ludowych, a take ufajc
w wierno tradycyjnego przekazu, uka-
za suchaczowi klimat muzyczny dawnej,
XIX-wiecznej wsi Polski rodkowej oraz
stylu muzycznego i repertuaru, z jakimi rw-
nie prawdopodobnie mg zetkn si
Fryderyk Chopin. Wybr ograniczylimy do
terenw historycznego Mazowsza, wkracza-
jc take na tereny gdzie nie odnotowano
pobytu kompozytora, m.in. Radomszczy-
zny, Opoczyskiego, Podlasia zachoway
si bowiem stamtd interesujce nagrania
dokumentalne. Chopin, urodzony i wycho-
wany na Mazowszu, spdza wakacje i po-
drowa take po innych rejonach kraju,
a zatem mia sposobno zetkn si z ludo-
wym muzykowaniem bezporednio.
Z przeprowadzonych bada wiadomo,
e genialny kompozytor nie cytowa folkloru,
ale czerpa z niego melodyczne i rytmiczne
inspiracje, ktre ujte w ramy niepowtarzal-
nej faktury fortepianowej zaowocoway dzie-
ami o niekwestionowanej polskoci, a przy
tym wybitnymi na skal wiatow.
Mistrzowie muzyki ludowej odeszliby w za-
pomnienie, gdyby nie utrwalony na tamie
zapis ich kunsztu, wraliwoci i wyobrani,
ktrych obraz pragniemy przedstawi na
niniejszej pycie. Czy tak muzyk ludow
mg sysze Fryderyk Chopin?
Kto wie
Jacek Jackowski
TE SKRZYPCE PAMITAJ
CZASY CHOPINA
U
sed to say about his fddle the late
Kazimierz Meto one of the last
authentic rural musicians. We adopted
these words as a motto for our CD, which
presents the oldest archival recordings of
folk fddle music from the collection of the
Institute of Art of the Polish Academy of
Sciences. Our choice was also determined by
the special circumstances in which the CD
will be published, i.e. in the year of the 200th
anniversary of Chopins birth.
Although in Chopins music the inspiration
of Polish folklore constitutes an important
indicator of the so-called national style,
we aimed neither at searching for direct
references to folklore in the composers
musical language nor following Chopins
traces in Masovia and other regions of
Poland. We rather wanted - by choosing the
oldest generation of preserved folk fddle
recordings and by trusting in the fdelity
of the traditional message - to illustrate
the musical atmosphere of the old, 19th
century countryside of the middle part of
Poland and the musical style and repertoire
with which most probably Chopin and his
contemporaries could have had contact.
Our choice was limited not only to Masovia,
but also to the lands were no clear evidence
indicates Chopins presence, such as Radom,
Opoczno, Podlachia, since some interesting
recordings were preserved there. Chopin,
born and brought up in Masovia region, but
was spending summer also in other regions
of Poland, where he had an opportunity to
directly get to know folk music.
Research on his work has revealed that the
genius composer did not directly quote
folklore, yet he derived from it some melodic
and rhythmic inspirations and put them into
a unique piano texture, which resulted in the
masterpieces of very Polish character but
with cosmopolitan fair.
The masters of folk music would fall into
oblivion, if it were not for the recordings
where their artistry, and imagination have
been preserved. And exactly these features
we want to illustrate on the present CD. Did
Chopin have an opportunity to listen to such
music?
Who knows
THIS FIDDLE REMEMBERS
CHOPINS TIMES
ISBN 978-83-88654-91-6
ethnomuseum.pl | cay wiat w jednym miejscu
Masovian Inspirations
Chopin in Love