Biblioterapia, czyli leczenie ksik

Termin biblioterapia skada si z dwch wyrazw pochodzenia greckiego biblion-

co oznacza ksika, oraz therapeo- co oznacza lecz, czyli najprociej ujmujc
leczenie ksik. Korzenie tej metody s bardzo gbokie. Sigaj czasw
staroytnych, w bibliotece w Aleksandrii widnia napis lekarstwo duszy.
Terapeutyczne zastosowanie miao czytanie Koranu oraz Biblii. Podstawy
biblioterapii stworzy N. A. Rubakin, ktry od 1919 r. w Instytucie Bibliopsychologii
w Lozannie zapocztkowa badania nad reakcjami indywidualnych czytelnikw.
Pojcie to po raz pierwszy zostao uyte w 1916 roku przez Samuela McChorda
Cothersa. Stosowana bya wtedy jako metoda terapeutyczna, ale jako dyscyplina
naukowa jest moda. W Polsce pojawia si dopiero w latach trzydziestych XX wieku.
1
W roku 1966 Amerykaskie Stowarzyszenie Bibliotekarzy przyjo oficjaln definicj
biblioterapii, ktra mwia, e jest to: wyselekcjonowanie uycie materiaw
czytelniczych jako pomocy terapeutycznej w medycynie oraz psychiatrii, a take
poradnictwo w rozwizywaniu problemw osobistych poprzez ukierunkowane
czytanie. Wedug R. Rubina biblioterapia to program aktywnoci oparty na
interaktywnych procesach poprzez zastosowanie drukowanych i nie drukowanych
materiaw, zarwno o charakterze wyobraeniowym jaki i informacyjnych. Dziki
pomocy bibliotekarza lub odpowiednio przygotowanej osoby dokonuj wgldu
w normalny rozwj lub dokonuj zmian w emocjonalnych zaburzeniach zachowania.
Bardziej t definicj uproci J.M Clarke oraz E.Bostle stwierdzajc, e biblioterapia
to terapeutyczne stosowanie ksiek i innych materiaw wzgldem pojedynczych
osb lub grup. Najbardziej znan i uywan definicj pojcia biblioterapia
przedstawia Ewa Tomasik. Wedug niej biblioterapia jest zamierzonym dziaaniem
przy wykorzystaniu ksiki lub materiaw nie drukowanych, ktre prowadzi do
realizacji celw rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych oraz
oglnorozwojowych. Koniecznym elementem tej biblioterapii jest midzyosobowy
kontakt indywidualny lub te grupowy z biblioterapeut.
2

R. J. Rubin przedstawi trzy podstawowe kategorie biblioterapii:

1
E. J. Konieczna Arteterapia w teorii i praktyce, Impuls, Krakw 2004, s.110
2
E. Tomasik, Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej, Wydawnictwo WSPS, Warszawa
1994, s.10-11
instytucjonaln w tego rodzaju biblioterapii stosujemy literatur
dydaktyczn do potrzeb pacjenta. To jakby przepisywanie literatury na
specyficzne choroby. Celem takiej biblioterapii jest informowanie chorego
oraz zapewnienie mu odpowiedniej rekreacji. Tego typu biblioterapi
prowadz lekarze.
kliniczn w tej kategorii biblioterapii stosuje si literatur wyobraeniow.
Skierowana jest ona do pacjentw z problemami emocjonalnymi albo
behawioralnymi. Pacjenci dobrowolnie uczestnicz w zajciach,
prowadzone s one w szpitalu lub domu. Celem tej biblioterapii jest
uzyskanie przez pacjenta tzw. wgldu w siebie, co ma doprowadzi do
zmian w jego psychologicznej sytuacji.
rozwojow- w tej biblioterapii stosuje si ksiki dydaktyczne oraz
wyobraeniowego potrzeb tzw. normalnych uytkownikw. Zajcia z tej
kategorii biblioterapii maj na celu pobudzanie rozwoju, wspieranie
psychiczne uczestnikw, pomoc w rozwizywaniu problemw itp.
3

Z punktu widzenia metodyki biblioterapi mona podzieli na indywidualn oraz
grupow. Biblioterapia indywidualna jest to kontakt biblioterapeuty z jedn osob.
Natomiast biblioterapia grupowa, to praca z grup , skierowana do osb
o podobnym profilu np. problemowym, czy wiekowym.
Biblioterapia peni kilka funkcji. Jak podaje E. Tomasik jedn z nich jest funkcja
profilaktyczna. Dziki wypenieniu wolnego czasu wartociowymi treciami, a co za
tym idzie nauczenie modego czowieka spdzania wolnego czasu, wpywa
pozytywnie na jego osob, zapobiegajc midzy innymi zachowaniom niewaciwym.
Kolejna funkcja zwizana jest z kompensacj. Polega ona na przywracaniu osobie
objtej biblioterapi sensu ycia, dziaania.
Wedug J. Andrzejewskiej biblioterapia peni nastpujce funkcje:
utylitarn- pomaga rozwiza niektre praktyczne problemy yciowe,
wychowawcz- inspiruje, wskazuje zachowania akceptowane spoeczne,
informacyjn- dostarcza informacji o zdrowiu pacjenta, ksztacc- wpywa na
rozwj sprawnego wypowiadania si i rozwijania umiejtnoci estetycznych,
uwraliwiajc- ukazujc osobie doznania pynce od innych i od niej samej,

3
Tame, s. 13
ideologiczn- wpywajc na ksztatowanie si systemu wartoci
i wyznaczaniu celw yciowych,
emocjonaln- pozwala na przeycie uczu, ktre s niedostpne dla
wiadomoci czowieka.
Oprcz wyej wymienionych funkcji biblioterapia peni jeszcze rol katartyczn, ktra
ma na celu dostarczanie nowych dowiadcze, a take funkcj ludyczn,
relaksacyjn i rozrywkow.
4

Jak widzimy biblioterapia to zoona metoda, z bogat histori. Prawidowo
stosowana przez odpowiednio do niej przygotowane osoby wpywa na rozwj
czowieka w kadym wieku, na jego problemy i troski, postawy i zachowania.
W biblioterapii przeprowadza si proces biblioterapeutyczny, ktry skada si z
piciu etapw:
1. Samodzielne czytanie, ogldanie, suchanie, rodkw biblioterapeutycznych
(ksiki, fragmenty utworw, alternatywne materiay czytelnicze, teatralne,
filmowe adaptacje itp.)ktre s odpowiednio dobrane.
2. Identyfikacja z bohaterem literackim, ktra ma na celu wywoania okrelonych
przey emocjonalnych zarwno pozytywnych, jak i negatywnych. Moe tu
pojawi si zarwno wyciszenie, jak i pobudzenie.
3. Katharsis, czyli inaczej oczyszczenie wywoanie takiego stanu psychicznego
podczas czytania lub ogldania, po zakoczeniu ktrego uczestnik powinien
odczu swoistego rodzaju ulg prowadzc do odreagowania napi,
4. Wgld w siebie- gdzie, czytelnik samodzielnie albo z pomoc biblioterapeuty
analizuje wasne problemy.
5. Ukoronowaniem dziaa biblioterapeutycznych jest wywoanie zmiany postaw
lub zachowa uczestnika terapii.
5

By przedstawione etapy procesu biblioterapeutycznego byy prawidowo
przeprowadzone musimy wzi pod uwag z jak grup czy osob podejmiemy
terapi, jakie rodki i materiay wykorzystamy, gdzie przeprowadzimy zajcia, a take
jakich metody i technik uyjemy.
Uczestnikami procesu biblioterapeutycznego mog by:

4
E. J. Konieczna Arteterapia w teorii i praktyce, op. cit, s.114
5
I. Borecka, S. Wontarowska-Roter, Biblioterapia w edukacji dziecka niepenosprawnego
intelektualnie, Wydawnictwo UNUS, Wabrzych 2003, s.49
Osoby niepenosprawne, ktrzy wymagaj pomocy terapeutycznej, ktrzy
maj problemy z samoakceptacj, zaburzenia zachowania, brakiem
wzorcw do naladowania,
Uczniowie zdolni
Osoby chore
Osoby, ktre s w konflikcie z prawem i zagubiy si w otaczajcej
rzeczywistoci
Osoby odrzucone przez rodzin i spoeczestwo
Uczniowie, ktrzy maj kopoty z nauk
Osoby z zaburzeniami zachowania, zaburzeniami emocjonalnymi
Dzieci przeywajce lki i wszyscy ci, ktrym potrzebna jest pomoc
i wsparcie.
Optymalna wielko grupy to od 6 do 12 osb. Dzieci powinny tworzy mniejsze
grupy, aby lepiej wsppracowa i mie moliwo otworzenia si przed innymi
rwienikami.
W pracy biblioterapeutycznej niezbdne s materiay i rodki, ktre wzbogac
warsztaty pracy biblioterapeuty. Do rodkw biblioterapeutycznych zaliczamy
tradycyjne materiay wydawnicze oraz tzw. czytelnicze materiay alternatywne.
Tradycyjne materiay wydawnicze dziel si na :
Ksiki tzw. atwe w czytaniu, czyli ksiki, ktre podlegaj okrelonym
kryteriom:
- sztywna oprawa i kartki, z odpowiednimi odstpami pomidzy wersami,
wyrazami i literami, kade zdanie rozpoczyna si od nowego wiersza,
- pisane s jasnym, zrozumiaym dla dzieci jzykiem, unikanie sw
trudnych i abstrakcyjnych,
- treci oparte s na realiach ycia dziecka,
- zawarte s w nich ilustracje, pikne barwne, ktre umieszczone s obok
tekstu albo na ssiedniej stronie.
Ksiki- zabawki, ktre swoim ksztatem przypominaj klocki, maskotki,
ale z prostym tekstem lub nagran na tam magnetofonow bajk
terapeutyczn.
Ksiki drukowane du czcionk.
Ksiki wydawane tradycyjnie, ale dostosowane od odbiorcw terapii.
Ksiki pisane Braillem.
Natomiast do alternatywnych materiaw czytelniczych moemy zaliczy:
Ksiki tzw. mwione czyli nagrane na kasetach magnetofonowych,
Ksiki wydane w sposb tradycyjny, ale uzupenione o np. rysunki do
kolorowania, teksty do uzupeniania, gry edukacyjne, wiczenia gramatyczne,
matematyczne,
Kasety magnetofonowe z odgosami przyrody, muzyk relaksacyjn,
piosenkami, montaami sowno- muzycznymi,
Edukacyjne i terapeutyczne programy komputerowe,
Gry dydaktyczne i zabawki edukacyjne,
Filmy wideo.
6

Oprcz wymienionych materiaw potrzebnych w procesie biblioterapii mona
wspomnie o nagraniach na CD, DVD, audiobookach, ksikach dotykowych,
wszelkiego rodzaju zdjciach, ilustracjach, kolorowankach, materiaach
papierniczych, ktre wzbogac proces biblioterapii.
Wybierajc teksty biblioterapeutyczne naley pamita o indywidualnych
zainteresowaniach uczestnikw procesu. Wybr tekstu biblioterapeutycznego
powinien by dostosowany do predyspozycji poznawczych uczestnikw, ich wieku,
a take zwizany z celem terapii. Jego tre powinna budzi ciekawo,
zainteresowanie. Proponowany materia suy ma podniesieniu poczucia wartoci,
wzmacnia pozytywne stany emocjonalne.
Podzia materiaw biblioterapeutycznych zaproponowaa Danuta Gostyska,
podzielia je na 3 rodzaje:
Uspokajajce, nazywane sedativa, do ktrych zaliczy mona ksiki
przygodowe, literatur fantastyczn, humorystyczn, banie, powieci dla
modziey.
Pobudzajce, nazywane stimulativa, do ktrych zaliczy mona ksiki
o tematyce popularnonaukowej, podrnicze, wojenne, przygodowe.
Refleksyjne, nazywane problematica, do ktrych zaliczy mona ksiki
psychologiczne, socjologiczne, z elementami romansu, powieci obyczajowe,
biografie.
Do tego zestawu Wanda Kozakiewicz dodaa jeszcze jeden rodzaj nazwany sacrum.
Obejmuje on literatur, ktra u czytelnika wywouje silne wzruszenia religijne,

6
I. Borecka, Biblioterapia: skrypt dla studentw pedagogiki, Wydawnictwo PWSZ, Wabrzych
2001s.19-20
a czytelnik dokonuje u siebie wanego odkrycia. Innego podziau dokonaa Ewa
Tomasik, ktra podzielia literatur na dwa rodzaje: literatur faktu oraz literatur
pikn, a nastpnie uoya j w ukadzie alfabetycznym. Oprcz tego kad ksik
powizaa z dziaami pedagogiki specjalnej.
7

Przygotowujc program biblioterapeutyczny powinnimy zastanowi si jakie metody
i techniki wykorzystamy w swojej pracy. W pracy biblioterapeutycznej
wykorzystywane s rozmaite techniki i metody, nale do nich midzy innymi:
Gone samodzielnie czytanie tekstw,
Czytanie wybranych tekstw w grupie terapeutycznej przez wybran osob
lub prowadzcego,
Suchanie tekstw o charakterze odprajcym, relaksacyjnym,
Dyskusja nad czytanym utworem,
Metody aktywizujce np. soneczko, burza mzgw,
Pisanie listu do bohatera literackiego,
Elementy pedagogiki zabawy,
Techniki twrcze,
Drama,
Arteterapia.
Planujc spotkanie biblioterapeutyczne musimy zadba o miejsce w jakim je
przeprowadzimy. Powinna to by sala przestrzenna, wyciszona, pozbawiona
bodcw pobudzajcych, z dobrym owietleniem, dywanem, stolikami. Wskazane by
byo, aby sprawiaa wraenie przytulnego miejsca, w miych dla oka i duszy kolorach
cian, firan itp.
Kade spotkanie terapeutyczne powinno skada si z dwch czci. W pierwszej
czci tzw. wstpnej zapoznajemy si z grup, stosujc zabawy integracyjne,
zabawy twrcze. W drugiej czci tzw. waciwej dokonujemy wprowadzenia w temat
i wykorzystujemy tekst terapeutyczny. Nastpnie przepracowujemy problem zawarty
w tekcie za pomoc np. technik plastycznych, dramy. Wana zasada, o ktrej
naley pamita podczas tworzenia scenariuszy biblioterapeutycznych, aby
zajmowa si podczas jednych zaj jednym problemem. Podczas spotkania
biblioterapeutycznego naley przestrzega zasady dobrowolnego uczestnictwa.

7
Tame, s.21-22
Naley pamita, tworzc program biblioterapeutyczny, e musi by on dostosowany
do grupy z ktr bdziemy pracowa, celu jaki w nim stawiamy oraz moliwoci jego
realizacji. Programy takie mog by krtko- lub dugoterminowe. Dobrze
przygotowany program ma na celu integracj grupy, dokonanie wgldu w siebie
uczestnika programu, twrczy oraz harmonijny rozwj osobowoci uczestnikw
programu. Oprcz tego programy musi cechowa elastyczno, gdy podczas zaj
moe co si wydarzy, co spowoduje szybkie przeksztacenie zaj.
Proces biblioterapeutyczny powinien zapewni dzieciom:
pozytywne dowiadczenia, ktre zwizane bd z zaangaowaniem
wysiku intelektualnego,
szacunek dla swoich marze oraz pogldw,
prawo decydowania o sobie,
pomoc w budowaniu zaufania do siebie, a take do innych osb,
pomoc w wytworzeniu pozytywnego obrazu siebie.
8

Kade spotkanie z uczestnikiem biblioterapii, powinno sprawia e czuj si oni
dobrze i bezpiecznie. Ich prowadzcy jest wyrozumiay, otwarty, kreatywny,
elastyczny. Jest ich liderem, ale zarazem przewodnikiem. Podczas zaj nie stoi
obok, ale bawi si razem z podopiecznymi, pokazujc im swj potencja i autorytet.

Opracowanie:
mgr Aleksandra Tomkowiak

Bibliografia:

1. Borecka I., Biblioterapia: skrypt dla studentw pedagogiki,
Wydawnictwo PWSZ , Wabrzych 2001,
2. Borecka I. ,Wontarowska-Roter S., Biblioterapia w edukacji dziecka
niepenosprawnego intelektualnie, Wydawnictwo UNUS, Wabrzych
2003

3. Konieczna E. J. Arteterapia w teorii i praktyce, Impuls, Krakw 2004

8
Tame, 18-19
4. Konieczna E. J. (red.), Biblioterapia w praktyce. Poradnik dla
nauczycieli, wychowawcw terapeutw, Impuls ,Krakw 2005
5. Molicka M., Bajkoterapia. O lkach dzieci i nowej metodzie terapii,
Media Rodzina, Pozna 2002
6. Tomasik E., Czytelnictwo i biblioterapia w pedagogice specjalnej,
Wydawnictwo WSPS, Warszawa 1994