FILOZOFIA

TEORIA WIEDZY FILOZOFICZNEJ

FI LOZOFI A -Pochodzace z jzyka greckiego pojcie filozofia oznacza tyle co umiowanie mdroci, filozof
za, odpowiednio, to mionik mdroci (philos - mionik, sophia - mdro), ktrego cechuje denie do kadej
formy poznania.

PRZEDMIOT BADA FILOZOFII
Przedmiotem bada filozofii sa zjawiska i byt. Filozofia jest nauk o tym, co najwaniejsze i najcenniejsze dla
ludzkoci.
Pod nazw filozofia mamy do czynienia z ca rodzin filozofii, z rnymi kierunkami. Moemy, wic mwi o
badaniu nad jedna z odmian ( dziedzin) filozofii.
Historia filozofii, to historia popeniania nieustannych pomyek i przezwyciania ich.
DZIAY FILOZOFII
Trzy dziay filozofii:
- oglna nauka o bycie
- oglna nauk o poznaniu
- oglna nauka o wartociach
Ten podzia zosta ustalony przez greckich uczonych z Akademii Platona w IV w. p.n.e.
Nowy podzia:
- metafizyka i ontylogia
-epistemologia i gnozeologia
- aksjologia
Grecy dzielili filozofi na:
- fizyk (nauka o bycie; nauki o przyrodzie kosmologia, duszy psychologia, Bogu teologia
- logik (nauka o poznaniu; dziay: teoria poznania ^^ czono z tym: logik formaln i metodologi ^^ , krytyka
poznania);
- etyk (nauka o wartociach; dyscypliny: etyka ^^ czono z tym: filozofi prawa, paostwa, spoeczeostwa i
religii^^ , estetyka ^^ czono z tym: filozofi sztuki ^^);


Mona wyodrbni takie dziay filozofii jak:
Metafizyka - mona nazwa j filozofi pierwsz lub teori bytu, ktr si zajmuje, nazwa uywana
znamiennie z ontologi, wyjania ona istnienie caej autentycznej rzeczywistoci.
Antropologia - jak sama nazwa wskazuje dzia filozofii zajmujcy si czowiekiem, dcy do
poznania natury i mentalnoci czowieka, interesujcy si sensem ycia i dziaania czowieka, jak i jego
stosunkiem do cywilizacji i dziejw.
Etyka i Estetyka - wchodz one w skad aksjologii, dziedziny filozofii zajmujcej si samymi
wartociami. Etyka zajmuje si ogem norm i wartoci moralnych. Jej celem jest ukazanie
FILOZOFIA
wyprbowanych podstaw dla susznych, rozumnych dziaa. Podstawowe pytania etyki dotycz dobra,
ktrym ludzie powinni si kierowa w swych zamiarach i postpowaniach.
Estetyka zajmuje si oglnym pojciem pikna i jego formami, w jakich przejawia si ono codziennym
yciu. Zajmuje si ona rozpatrywaniem wartoci estetycznych, jak i zarwno ocen.
Filozofia dziejw - inaczej historiozofia, bada ona kierunki rozwoju czowieka na tle jego
historycznoci. Doszukuje si ona przypuszcze na temat tego, czy dzieje maj jaki moliwy do
odczytania sens, oraz czy ich bieg zmierza do jakiego okrelonego celu.
Filozofia spoeczno - polityczna - przedmiotem docieka staje si pastwo, teoria jego ustroju.
Czowieka pojmuje si tutaj jako jednostk spoeczn, wsptworzc dan jedno pastwow.
Teoria poznania i teoria wiedzy - zwana rwnie gnoseologi jak i epistemologi. Dziedzina ta bada
granice wiedzy i poznania. Bada to, w jaki sposb poznajemy, nasze relacje midzy podmiotem oraz
zakresem poznania.
Logika - jest to teoria analitycznego i hierarchicznego mylenia. Obejmuje ona w swym zakresie:
1.metodologi, nauk o procesie badawczym i dowodzeniu; 2. semiotyk, ktra zajmuje si teori
znakw, jako rezultatw zabiegw empirycznych.
Podzia filozofii ze wzgldu na periodyzacj:
1. Staroytna - okres ten rozpoczyna si na przeomie VII i VI wieku p.n.e., a koczy w VI wieku n.e.
2. redniowieczna - trwa VI- XIV wieku n.e.
3. Nowoytna - trwa od XV wieku n.e., a do dnia dzisiejszego.
4. Wspczesna - jest ona czci okresu nowoytnego, trwa od XIX wieku n.e.

Filozofia to wiele rnych dyscyplin. To tak duo kierunkw, w ktre moe pj ludzka myl, ograniczona
jedynie sama sob. Dyscypliny filozofii s nieustajc prb odpowiedzi na zasadnicze pytania filozofii. Dla
kadego co odpowiedniego. W zalenoci od sytuacji yciowej, wieku, szczliwych momentw, nieszcz,
poznanych osb, stanu zakochania lub nie, takie bd pojawia si pytania i takie dyscypliny zgosz si do
odpowiedzi:
1. antropologia - pytanie czowieka o to kim jest,
2. estetyka - o Pikno,
3. etyka - o Dobro,
4. logika - pytanie o samo mylenie,
5. metafizyka - pytanie o Boga,
6. ontologia - pytanie o wiat - skd on i dlaczego,
7. teoria poznania - o Prawd.
FILOZOFIA A INNE NAUKI
W staroytnoci nie byo podziau midzy filozofi a nauk i mona miao powiedzie, e wszelka wiedza bya
uznawana za filozofi. Arystoteles nie widzia istotnej rnicy midzy rozwaaniami na temat pastwa a
botanik. By moe koo II wieku p.n.e. z filozofii wyodrbniy si prawo i medycyna, a na pewno stao si to w
redniowieczu. Wtedy jednak te nie byo ostrego rozrnienia, cho czasem mwiono o filozofii jako wiedzy
nie pochodzcej z objawienia wyszego stopnia i nauce jako wiedzy nie pochodzcej z objawienia niszego
stopnia. Mwi si, e nauka ma duy wpyw na tendencje w filozofii. Platon tworzy pod wraeniem geometrii,
Arystotelesa zapadniay astronomia i biologia, a Leibniza matematyka. Paradoksalnie najduej trwaj jednak te
koncepcje filozoficzne, ktre nie bazuj na rozwizaniach naukowych, a jak pokazuje XX-wieczna filozofia
nauki, koncepcja nauki jako dziedziny jasnych i ostatecznych rozwiza, co do ktrych istnieje powszechna
zgoda badaczy, jest te modelem dalekim od realnej praktyki naukowej.
HISTORIA FILOZOFII I JEJ PODZIA
Filozofia europejska narodzia si w greckich koloniach. Histori filozofii staroytnej dzieli si zwykle na okres
presokratejski (VII-V wiek p.n.e.), okres klasyczny (IV wiek p.n.e.) i okres hellenistyczny (III p.n.e. V n.e.).
FILOZOFIA STAROYTNA
FILOZOFIA
Filozofia staroytna pierwsza epoka filozofii zachodu obejmujca dorobek mylicieli antycznej (staroytnej)
Grecji i Rzymu. Pocztek filozofii staroytnej datuje si na okres dziaalnoci Talesa z Miletu (koniec VII w.
p.n.e.). Za dat koocow dla filozofii staroytnej przyjmuje si symboliczny kres staroytnoci (upadek
cesarstwa zachodniorzymskiego w roku 476 r. n.e.) lub zamknicie Akademii Platooskiej w 529 r. n.e. Z koocem
filozofii staroytnej rozpoczyna si okres filozofii redniowiecznej.
TALES Z MILETU
By on gr. filozofem i matematykiem. Uwaany by za jednego z siedmiu mdrcw czasw staroytnych i za ojca
nauki greckiej. Byd moe ze wzgldu na jego wielostronne zainteresowamia. Jeden z twrcw jooskiej teorii
filozofii przyrody. Zapocztkowa poszukiwanie pierwszej zasady w filozofii.Interesowa si astronomi i
matematykTales zaoy joosk szko filozofii przyrody, by aktywny politycznie i gospodarczo szczeglnie w
stosunku do Babilonu, Egiptu i Fenicji. Zasady geometrii przyswoi sobie bdc w Egipcie, tam obliczy wysokod
piramid za pomoc ich cienia. W zakresie filozofii Tales stworzy ogln zasad z ktrej powstaa wszelka
natura, nosia ona miano arche. Wg niego bya to woda. Woda jest przyczyn wszelkiego ycia. Ziemia pywa
na wodach oceanu. Woda w jego kosmologii odkrywaa rol wiecznej substancji nadajcej ywotnod wszelkiej
materii.Nie uznawa on bogw mitologicznych. W jego racjonalistycznych koncepcjach nie byo na to miejsca
PITAGORAS
Pitagoras (ur. okoo 580 p.n.e.): pierwszy "filozof". Pitagoras podobno jako pierwszy przypisa sobie miano
filozofa w czasie dyskusji z tyranem Leonem. W odrnieniu od uczonego czy mdrca (sofos), a take
w przeciwiestwie do ludzi szukajcych sawy, majtku lub korzyci, filo-sofos ("mionik mdroci") to kto,
kto bezustannie poszukuje prawdy i dobra. Pitagoras to niezwyka osobisto, ktra ma w sobie wiele z mistyka,
maga i duchowego guru (zaoy on w Krotonie na poudniu Italii sekt, ktrej czonkowie zrzeszeni w heterii,
czyli tajnym zwizku, wiedli ycie kontemplacyjne, wyjwszy chwile, gdy podejmowali dziaalno polityczn,
by zreformowa pastwo i doprowadzi do zwycistwa cnoty).
HERAKLIT Z EFEZU
rzedstawiciel tzw. joskiej filozofii przyrody. Dzieo jego (z ktrego zachowao si 130
fragmentw) skadao si z trzech traktatw: kosmologicznego, politycznego i
teologicznego.
Za podstaw i zasad istnienia wszechwiata uwaa ogie i jego przemiany. By
przekonany o zmiennoci i zjawiskowoci w wiecie. Twierdzi: "panta rhei" ("wszystko
jest pynne"), "nie mona dwa razy wstpi do tej samej rzeki, jej wody bowiem si
zmieniaj, cigle pyn". Teori zmiennoci Heraklita z Efezu nazwano wariabilizmem lub
heraklityzmem.
ATOMICI
filozofowie goszcy, e rzeczywisto jest zbudowana z elementw prostych, atomw
Sofici V wiek p.n.e. (Nauczyciele przygotowujcy uczniw do ycia publicznego poprzez nauczanie
dialektyki, retoryki, polityki, filozofii, etyki cnota jako biegod, polityk jako biegy retor). Nauczycieli, ktrzy
oferowali bardziej sformalizowan edukacj modym ludziom pragncym rozwijad umiejtnod publicznego
przemawiania i argumentowania, z powodu ich talentw oratorskich i umiejtnoci posugiwania si
przekonywajcymi argumentami podczas filozoficznych debat, nazywano sofistami, czyli "mdrymi". Wielu
tradycyjnie mylcych ludzi nienawidzio sofistw, a nawet obawiao si ich, poniewa zagraali ich politycznym
wpywom. Szukali oni uczniw skonnych do pacenia wygrowanych sum, jakich sofici dali za swoje nauki.
Bogata modzie gromadzia si na olniewajcych pokazach, podczas ktrych ci wdrowni nauczyciele
demonstrowali swoje umiejtnoci przekonujcego przemawiania, ktre, jak sami twierdzili, byli w stanie
przekazad swoim uczniom.
FILOZOFIA
Pogldy filozoficzne sofistw (minimalistyczna teoria poznania)
sensualizm gwne rdo poznania prawdy to zmysy (jako istota czowieka);
relatywizm prawda jest inna dla kadego, nie ma prawdy powszechnej (obiektywnej);
praktycyzm ta prawda jest lepsza, ktra ma wiksz uytecznod praktyczn;
konwencjonalizm przekonanie, e niektre prawdy obowizuj powszechnie, jest wynikiem umowy.
Pogldy spoeczne
Rozwaania sofistw na temat prawa doprowadziy ich do rozrnienia prawa naturalnego (physei) i prawa
stanowionego (nomoi). -> kosmopolityzm (wszyscy ludzie s sobie rwni i powinni byd jednakowo traktowani);
-> silniejsi maj prawo panowad nad sabszymi. Prawo stanowione moe tyranizowad ludzi, nie pozwalajc im
postpowad zgodnie z natur.
Pogldy na temat religii
Sofici uwaali religi za dzieo czowieka. Rnie natomiast objaniali jego pochodzenie:
Kritiasz twierdzi, e "strach przed bogami" zosta wymylony, aby zmusid ludzi do moralnego postpowania
take w ukryciu i kiedy ich czyny nie mogyby byd ukarane.
Prodikos uwaa bogw za wyraz uczud, zwaszcza wdzicznoci.
Diagoras uznawa, e przyczyn rozwaao o "boskiej sprawiedliwoci" jest niesprawiedliwod, jaka panuje w
rzeczywistym wiecie.
Nauka o wychowaniu
Filozofia Sokratesa
Sokrates y w Atenach w latach 496 399. Nie spisywa swoich myli, wikszod swego czasu powica na
prowadzenie dysput z napotkanymi na ulicy ludmi bd osobami, ktre same do niego przychodziy w
poszukiwaniu mdroci. Sokrates by wspaniaym dialektykiem, ze wszech miar dalekim jednak od erystyki. By
z gruntu przeciwny relatywizmowi uwaa, e istnieje jedna, powszechna i dobra dla wszystkich Prawda i
taka Moralnod. Uwaa, e do osignicia stanu szczliwoci niezbdna jest cnotliwod, a z kolei do
rzeczywistego, wiadomego i cigego praktykowania cnotliwoci niezbdne s: wiedza o etyce, sprawny
intelektualnie rozum oraz pewna doza intuicji (sam twierdzi, e czasem podpowiada mu demon). czy wic
intelektualizm z moralizmem oraz z pewn doz religijnoci (rozumianej jako poszukiwanie odpowiedzi na
stawiane pytania nie w logicznym rozumowaniu, lecz w chaotycznej sferze odczud). Sokrates stawia na
piedestale wartoci dobro oglnoludzkie, poszukiwanie wiedzy i denie do zrozumienia. Gardzi wobec tego
materializmem. Nie zajmowa si w ogle przyrod, jedynym obiektem jego zainteresowao by czowiek.
Wedug Arystotelesa to wanie Sokrates by twrc indukcyjnej metody rozumowania.
Eudajmonia jest to stan penego, racjonalnie uzasadnionego zadowolenia i satysfakcji z wasnego ycia,
ktrego osignicie byo podstawowym celem kadego rozsdnego czowieka.
Enkrateia (panowanie nad sob) centralna kategoria etyki Sokratesa, oznacza denie do osignicia stanu
penej kontroli nad posiadan przez siebie energi (moc: gr. kratos = moc, sia) cielesn (m.in. wytrzymaod na
gd, bl i cierpienie) i duchow (osignicie samowiedzy) zgodnie z maksym "poznaj siebie" zapisan w
wityni Apollona w Delfach.
Autarkia wewntrzne uniezalenienie si czowieka od wiata zewntrznego, tj. od innych ludzi i od rzeczy;
poleganie na samym sobie.
Metedologia nauka zajmujca si metodami stosowanymi w naukach przy formuowaniu twierdzeo i teorii
naukowych. Metodologia nauk analizuje nie tylko procedury badawcze, lecz take jej wytwory: pojcia,
hipotezy, twierdzenia
[1]
.
Epistemologia, dzia filozofii traktujcy o przedmiocie, treci, procesach, sposobach, granicach i
kryteriach poznania ludzkiego.
FILOZOFIA
Iluminacja w filozofii okrelenie poznania prawd wiecznych przez wewntrzne owiecenie.
FILOZOFIA SW AUGUSTYNA
w. Augustyn nawizywa do Platona. Uwaa,e:
- wiat dzieli si na dwie sfery materialn i duchow
- dusza jest uwiziona w ciele
- wszystko co powstao, powstao dziki Bogu
- wiat poznajemy dziki mioci i intuicj, a take dziki iluminacji czyli owieceniu przez Boga
- wszystko co istnieje powstao dziki Boej mioci
- wszystko co stworzy Bg jest dobre, a zo jest nicoci - wolny czowiek moe wybra nico
- dzieje ludzi to nieustanna walka pastwa boego z pastwem ziemskim

W. TOMASZ Z AKWINU
w.Tomasz z Akwinu(1225-1274)
Nawizywa do filozofii Arystotelesa,uwaa,e wszystko skada si z materii i formy,ciao to materia,a
dusza to jego forma.Czowiek jest poczeniem ciaa i formy,nie jest tylko sam dusz.
Czowiek poznaje wiat dziki rozumowi lub przez wiar ,,te dwa porzdki si uzupeniaj,rozum moe
poj wszystko,nawet Boga.Wszystko co istnieje jest hierarchicznie uporzdkowane.
PLATON
Wedug niego wiat skada si z ducha, czyli idei i materii. Pojawia si tutaj dualizm, czyli zaoenie
dwoistoci wiata. Platon zakada, e istnieje wiat idealny, ktrego jedynie marnym odbiciem jest
rzeczywisto, w ktrej yje czowiek, np. st ma swoje idealne odbicie w wiecie idei, wzorzec jest
jego odzwierciedleniem.
Platon tumaczy takie postrzeganie wiata podajc przykad jaskini, w ktrej przy ognisku tyem siedz
ludzie. Na cianie jako cienie widz to, co dzieje si poza jaskini. To co widz, jest jedynie
odzwierciedleniem prawdziwego wiata poza jaskini.
Wedug Platona do wiata naleaa take dusza, ktra jest niemiertelna, wic po mierci czowieka
dusza ponownie wraca do wiata idei, z ktrego pochodzi.
Zasadnicz myl w etyce Platona mona okreli jako wariant podstawowegomotywu etyki greckiej w ogle.
Czowiek swoim rozumem moe opanowa swoje nierozumne (irracjonalne) skonnoci, popdy, namitnoci
itd., ktre wywieraj wpyw na jego postpowanie.
Arystoteles
Arystoteles twierdzi, e w wiadomoci nie istnieje nic, czego przedtem nie dowiadczylibymy
zmysami. Uwaa, e wszystkie myli i idee, jakie w sobie nosimy, przedostay si do naszej
wiadomoci dziki temu, co widzimy i syszymy. Posiadamy jednak rozum, z ktrym si rodzimy.
Mamy wrodzon zdolno porzdkowania wrae zmysowych w rozmaite grupy i klasy. W taki
sposb powstaj pojcia : kamie, rolina, zwierz, czowiek. Nie zaprzecza on, e czowiek posiada
przyrodzony mu rozum. Przeciwnie, jest zdania, ze rozumim jest najbardziej charakterystyczn cech
czowieka. Ale nasz rozum jest cakiem pusty, dopki nie poznamy czego
zmysami. Etyka Arystotelesa wynikaa w duym stopniu z jego teorii bytu, ale take bya
wypracowana na drodze praktycznych obserwacji. Rozumia on dobroi cnot (Aret) jako denie do
FILOZOFIA
doskonalenia swojej formy, czyli duszy. Gdy dusza osignie optymaln, przeznaczon dla danej
jednostki posta, to wtedy jednostka ta osignie trwae szczcie i cnot (eudajmonia).
RACJONALIZM NOWOZYTNY filozoficzne podejcie w epistemologii zakadajce moliwo
dotarcia do prawdy z uyciem samego rozumu z pominiciem dowiadczenia, poprzez stworzenie
systemu opartego na aksjomatach, z ktrych poprzez dedukcj mona wywie cao wiedzy.
Racjonalizm w nowoytnej filozofii wywodzi si odKartezjusza
KARTEZJUSZ
-uwaza ze tworca um yslu jest Bog
-wg niego posiadamy naturaln skonnocdo uznawania realnoci cia fizycznych
- do kadego filozoficznego twierdzenia mona sfromuowa antytez
-rozwija idee medytacji "Cogito ergo sum"
Dualizm- pogld, w myl ktrego okrelony obiekt tworz dwa niesprowadzalne do siebie skadniki. Mog to
by np. sfery duchowa i materialna albo idealna i realna w przypadku dualizmu metafizycznego (system Platona)
czy dusza i ciao w przypadku dualizmu antropologicznego (chrzecijastwo).
PASCAL
Wiara w Boga ma rwnad si tu z przestrzeganiem chrzescijaoskich zasad.
Jeeli nie wierzysz w Boga i Bg nie istnieje nic nie tracisz. Jeeli nie wierzysz w Boga a Bg istnieje tracisz
wszystko. Jeeli wierzysz w Boga a Bg nie istnieje nic si nie dzieje. Jeeli wierzysz w Boga i Bg istnieje
zyskujesz wszystko.
Pascal wic twierdzi, e lepiej wierzyd w Boga, bo w wypadku jego nieistnienia nic si nie traci a w wypadku
istnienia mona wiele zyskad. Wychodzi z zaoenia, e nie wiemy, czy bg istnieje, czy nie istnieje, wic bg
jest albo go nie ma boga i na takiej dychotomii opiera cae swoje rozumowanie. Pascal bierze tu pod uwag
tylko ateizm i chrzecijaostwo ignorujc wszelkie inne religie czy systemy filozoficzne. Pomija fakt, e bogw
moe byd wielu, ze bg moe w ogle nie patrzed na ludzkie czyny, lub e wymaga czego innego, ni
przewidzieli chrzecijanie.
EMPIRYZM NOWOYTNY d oktryna filozoficzna goszca, e rdem ludzkiego poznania s wycznie lub
przede wszystkim bodce zmysowe docierajce do naszego umysu ze wiata zewntrznego, za wszelkie idee,
teorie itp. s w stosunku do nich wtrne.
LOCK angielski filozof, lekarz, polityk i ekonomista. Twrca klasycznej postaci empiryzmu i liberalizmu. W
ekonomii stworzy teori wartoci pienidza, ktra staa si pocztkiem kierunku ekonomicznego zwanego
monetaryzmem.
-wg niego proste idee podlegaj procesowi jakim jest mylenie
-stworzy klasyczn posta empiryzmu
-wg niego wraenia tworz bodce zmysowe
KANT
Charakterystyczn cech teorii Kanta by rwnie nacisk na czynniki formalne (formalizm), objawiajcy si nie
tylko w teorii poznania, ale take etyce i estetyce. Kant w Krytyce czystego rozumu (1781, wydanie polskie
1904) podda ostrej krytyce teologiczne dowody Tomasza z Akwinu o istnieniu Boga. Krytyka ta nie
FILOZOFIA
doprowadzia do wniosku, e nie ma Boga, wolnoci i niemiertelnoci w ogle, lecz e ich nie ma w wiecie
zjawisk.
W Krytyce praktycznego rozumu (1788, wydanie polskie 1911) dowid, e idee, ktre w dziedzinie rozumu
teoretycznego (nauki) miay charakter regulatywny, w zakresie rozumu praktycznego, czyli woli i dziaania, staj
si postulatami praktycznymi. Uznajc, e moralnod jest nie do pomylenia bez wolnoci i autonomii
wyprowadzi zasad tak wolnod gwarantujc, opart na sdach a priori i ujt w czysto formalne prawo
dziaania, o charakterze nakazu nazwanego imperatywem kategorycznym.Koncepcja filozoficzna Kanta
zapocztkowaa okres klasycznej filozofii niemieckiej i wywara znaczcy wpyw na rozwj filozofii
europejskiej zwany kantyzmem.