ISSN 2353-5024

NR 05 (05) LIPIEC/SIERPIE 2014 www.poradnikautystyczny.pl

Redakcja wydania:
REDAKTOR NACZELNA: Magda Brzeska
AUTORZY: Ewelina Bargie, Magda Brzeska,
Katarzyna Czyycka, Izabela Hnidziuk-Machnica,
Wanda Agnieszka Jaboska, Ewa Krawczyk,
Klaudia Ksepko, Aleksandra Kudliska,
Kamil Lodziski, Renata Ulman-Bogusawska
WYDAWCA: Infotech Dawid Lisik, Jzefosaw
info@poradnikautystyczny.pl
DZIA REKLAMY: reklama@poradnikautystyczny.pl
Redakcja nie ponosi odpowiedzialnoci za tre
reklam i ogosze oraz za teksty sponsorowane.
Prawa autorskie zastrzeone, przedruk
i wykorzystanie materiaw moliwe tylko
po uzyskaniu pisemnej zgody Wydawcy.
Poradnik Autystyczny 2
W numerze:
Urlop a zdrowie dziecka ................... str. 3
Tony Atwood w Polsce. Relacja
z konferencji Fundacji Synapsis ....... str. 4
Borelioza ........................................... str. 5
Indywidualna terapia suchowa
Johanssena ...................................... str. 7
Echolalie a bdy jzykowe ............... str. 9
Problemy ywieniowe
a wraliwo na bodce
sensoryczne ................................... str. 10
Micha, co nie zosta harcerzem ......str. 11
Wolontariat na wag zota .............. str. 12
Dla kogo terapia rki? ..................... str. 13
Stymulacja rozwoju dziecka
w 1. roku ycia ................................ str. 14
Warmiska Kunia Pracy
Modrak ............................................ str. 16
Witamy Was
w pitym
ju numerze
Poradnika
Autystycznego!
ISSN 2353-5024
NR 05 (05) LIPIEC/SIERPIE 2014 www.poradnikautystyczny.pl
N
asza gazeta stale si zmienia i ewoluuje. Pocztkowo prze-
widywaam, e kady numer obejmowa bdzie maksymal-
nie 9 stron. Tymczasem materiaw oraz osb, ktre chciayby
z nami wsppracowa przybywa. Bardzo si z tego ciesz i czekam
na dalsze takie propozycje.
W tym numerze zdecydowaam si zamieci 2 ciekawe artykuy doty-
czce szczepie. Przy okazji mio mi oznajmi, e wspprac z nami
podja Pani dr Klaudia Ksepko, ktra specjalizowa si bdzie w pe-
diatrii dziecicej i co jaki czas stara si bdzie wspiera nasz ga-
zet ciekawostkami medycznymi, a take wanymi informacjami dla
naszych dzieci z dziedziny pediatrii. Jako kontynuacja jej artykuu
kompendium wiedzy o boreliozie. To nieco odbiega moe od samego
autyzmu jako takiego, ale jako e temat jest ywy i wiele osb boi si
kleszczy, std te ten artyku.
Jako e wakacje za pasem poruszamy wany temat. Nasza specjalist-
ka od integracji sensorycznej, Marta Baj-Lieder opowie nieco o proble-
mach ywieniowych i powizanych z tym wraliwociach sensorycz-
nych. Z prawdziwa przyjemnoci przedstawiam Wam kolejny artyku
Renaty Ulman-Bogusawskiej o stymulacji rozwoju dzieci w najwaniej-
szym, pierwszym roku dziecka. Jako e opisywalimy ju trening su-
chowy Tomatisa, tym razem przedstawiam terapi Johanssena. Arty-
ku autorstwa Aleksandry Kudliskiej, ktra prowadzi treningi suchowe.
Z terapii omawiamy rwniez terapie rki, artyku Eweliny Bargie. Mamy
nadziej, e te informacje rozwiej Wasze wtpliwoci co do celw
i efektw takich zaj. Wielu rodzicw zastanawia si nad przyszoci
swoich dzieci. Tak wic przedstawiam Wam Warmisk Kuni Pra-
cy Modrak i Agnieszk Jabosk z Olsztyna. Pokazujemy te wolon-
tariat w Poznaniu. Dziaanie tego pomysu pokazuje Kamil Lodziski,
ktry zgodzi si opisa przedsiwzicie Wolontariusz na wag zota.
Przedstawiam te relacj z konferencji organizowanej przez Synapsis.
Autorem artykuu jest nasza Czytelniczka, Izabela Hnidziuk-Machnica,
a artykuem rozpoczynamy cykl dziennikarstwa obywatelskiego. Jako
ciekawostk do czytania daj Wam te artyku Goski, czyli niezrwna-
nej Kasi Czyyckiej. W tym numerze bdzie o echolaliach oraz o b-
dach jzykowych. Jest to nasz ostatni numer przed wakacjami. Dziku-
jemy za to, e bylicie z nami od lutego.
Z okazji wakacji yczymy Wam duo soca, udanego wypoczynku,
niezapomnianych wrae, wspaniaych podry.
Do zobaczenia po wakacjach!
Magda Brzeska
Redaktor Naczelna
Wakacje to czas, kiedy kady chciaby odpo-
cz. Rozpoczyna si planowanie wyjazdw,
zarwno tych bliszych jak i tych dalszych.
O ile zorganizowanie urlopu dla osb doro-
sych jest dosy proste, o tyle w wypadku wy-
poczynku z dzieckiem robi si prawdziwym
wyzwaniem logistycznym.
Po pierwsze kierunek
Przy wyborze celu naszego wyjazdu musi-
my wzi pod uwag wiek dziecka. Dziecko
po skoczeniu 2 lat posiada odporno na
wszystkie choroby zakane, ktre uwzgld-
nione s w kalendarzu szczepie (pod warun-
kiem, e jest szczepione zgodnie z zalecanym
harmonogramem). Do tego czasu jego odpor-
no jest niepena, szczeglnie tyczy si to
odry, winki i ryczki, ktre wedug kalen-
darza s szczepione dopiero w 13-14 miesicu
ycia. W ostatnich latach zachorowalno na
odr w Europie lawinowo wzrasta. W 2013 r.
na terenie Niemiec wystpio ponad 1700 za-
chorowa. Jest to ponad 10-krotny wzrost
w stosunku do liczby zachorowa jakie za-
rejestrowano w analogicznym okresie po-
przednich lat. Dlatego wyjedajc zagranic
z maym dzieckiem szczeglnie dokadnie na-
ley zapozna si z komunikatami Gwnego
Inspektoratu Sanitarnego i aktualn sytuacj
epidemiologiczn w wybranym kraju. Rw-
nie w wypadku wyjazdu na terenie Polski
moe okaza si konieczne dodatkowe
szczepienie.
Planujc wakacje na terenach zale-
sionych warto rozway uodpornienie
dziecka przeciw odkleszczowemu za-
paleniu mzgu. Niestety jest to tylko
jedna z wielu chorb przenoszonych
przez kleszcze, dlatego zawsze naley
bacznie obserwowa przez par mie-
sicy miejsce na skrze, w ktrym by
wbity kleszcz, aby nie przeoczy np.
rumienia, charaterystycznego objawu
dla boleriozy. Bezpieczn granic wie-
kow dla wyjazdw w rejony tropikal-
ne jest mniej wicej 5 lat. Wane, aby
przed tak wypraw zgosi si do leka-
rza medycyny podry. Ustali on, czy b-
dzie wymagana prolaktyka przeciwmala-
ryczna oraz jakie szczepienia dodatkowe na-
ley wykona przed podr. Wiele osb wy-
jazd do Egiptu albo Turcji traktuje na rwni
z Europejskimi kurortami. Mao kto zdaje so-
bie spraw, e wyjedajc do tych krajw
powinien si zaszczepi na WZW A. Jest to
szczeglnie istotne w przypadku dzieci, kt-
rym zdarza si zje co z ziemi lub zapo-
mnie umy rce przed posikiem.
Jeeli dziecko choruje na choroby przewle-
ke przed wyjazdem moe by konieczna wi-
zyta u specjalisty. On najlepiej podpowie ja-
kie leki zabra ze sob w wypadku pogorsze-
nia stanu zdrowia dziecka. Wane jest, aby nie
zapomnie o lekach przyjmowanych na stae.
Jestemy na wakacjach!
Dotarlimy ju szczliwie na wakacje i mo-
na si odda bogiemu wypoczynkowi. Wy-
marzone wakacje to takie z pikn pogod
i du iloci soca. Niestety to soce moe
okaza si bardzo grone dla naszych maych
pociech. Podrujc z dzieckiem musimy pa-
mita o kremach przeciwsonecznych
z odpowiednim ltrem. U nie-
mowlt i maych dzieci
zaleca si stosowa-
nie ltrw mi-
neral nych,
ktre nie
s wchaniane przez skr. Filtry chemiczne
wnikajc w skr, mog powodowa alergie
oraz podranienia delikatnej skry malucha.
Wybierajc si w rejony mocno nasonecznio-
ne warto zainwestowa w najlepsz ochron
i wybiera kremy z ltrem o faktorze 50+.
Kolejna istotna rzecz to nawadnianie dziec-
ka. W czasie upau jego zapotrzebowanie na
pyny gwatownie wzrasta. Poimy niegazowa-
n wod mineraln, w iloci zalenej od wieku
dziecka i temperatury otoczenia (w czasie gor-
cego dnia rednio od 1,5 litra u najmodszych
dzieci do nawet 3 litrw u starszych).
dr n. med. Klaudia Ksepko
Lekarz radzi
nr 05, lipiec/sierpie 2014 3
Poradnik Autystyczny 4
17 maja 2014 roku odbya si konferencja Fundacji Synapsis
z udziaem wyjtkowego gocia, prof. Tonyego Attwooda.
Musz przyzna, e czakaam na ni dugie miesice, odkd tylko
pojawia si wzmianka o obecnoci tak szacownego gocia.
Prof. Tony Attwood jest chyba najwikszym
wiatowym ekspertem i autorytem w dzie-
dzinie Zespou Aspergera, co potwierdza
prawie 40 lat pracy z dziemi oraz niezli-
czone publikacje, artykuy i ksiki jego
autorstwa. Na ow konferencj wybralimy
si z mem, peni nadziei i optymizmu,
e otrzymamy od profesora now dawk
wiedzy i narzdzi do opieki nad naszym
Asem. I nie zawiedlimy si. Oprcz rze-
czy, ktre na pewno kady rodzic Asa wie,
dowiedzielimy si jak stara si niwelo-
wa ataki histerii, jak uczy dzieci nazywa
swoje uczucia i emocje oraz jak z nimi roz-
mawia. Profesor Attwood ma niezwyk
lekko w nawizywaniu kontaktu ze su-
chaczami, co bez wtpienia zdecydowanie
uatwia mu prac terapeutyczn z dziemi.
Wiele rzeczy, o ktrych mwi profesor na
pewno wydao si oczywiste dla rzeszy su-
chaczy, zwaszcza terapeutw, psychiatrw
i innych rodzicw, jednak nie wszystko takie
byo. Dla mnie cay wykad by jakby prze-
wodnikiem w piguce co robi, czego nie
robi, czego si spodziewa, czego nie unik-
niemy, na co nie mamy wpywu, ale i z czego
si cieszy i czerpa siy na przyszo. Nato-
miast z nowych rzeczy, bardzo ciekawa bya
podpowied, jak stara si niwelowa gwa-
towno wybuchw po kadej sytuacji,
jak ju dziecko si uspokoi, trzeba ponow-
nie odegra cae zdarzenie, ale tym razem
z waciwym zakoczeniem. Oczywicie jak
wszystko z Asem i to wymaga od rodzicw
i terapeutw ogromnej cierpliwoci i konse-
kwencji, ale jak zapewnia profesor, z czasem
efekty s coraz bardziej widoczne.
Kolejn wan wskazwk byo ocenia-
nie intensywnoci emocji. Trzeba nauczy
dziecko okrela si emocji w skali od 1 do
10, czyli na przykad kiedy si zdenerwuje,
ale rwnie kiedy jest wesoe, powinno po-
tra okreli na ile. Ma to na celu pomc
dziecku w oswojeniu emocji, sprawieniu, e
nie bd dla niego tak trudne w zdeniowa-
niu i nazwaniu.
Ciekawa bya rwnie podpowied, aby
nagradza dziecko punktami np. za posi-
ki, zachowanie, czy pomoc w domu. Wa-
ne natomiast jest, aby dziecko miao udzia
w przyznawaniu punktw, eby mogo po-
wiedzie dlaczego dostao tylko 3 punkty za
zachowanie, ale a 10 za zjedzony obiad. To
take sprawia, e As dowiaduje si wicej
o sobie i swoich emocjach.
Dla rodzicw i terapuetw w kontaktach
z Asami bez wtpienia najwaniejsza jest
cierpliwo. Tak, cierpliwo... Sam profe-
sor Attwood nie raz podkrela, e bez tego
nie bdziemy w stanie pomc dzieciom.
Oczywicie, aby mc jak najlepiej pomaga,
sami musimy sta si Asami, tylko takimi
wesoymi, penymi optymizmu. Asy maj
skonno do deprescji, czciej s smutne
i rozalone (emotional pain), wic nasza ra-
do i pozytywne nastawienie do ycia mu-
sz wystarczy i dla nas i dla dziecka.
Na pewno dla wielu wikszo z tego co
napisaam nie bdzie niczym odkrywczym,
jednak podczas koneferencji profesor At-
twood potra zarazi swoim optymizmem
i przedstawi swoj wiedz i dowiadczenie
w sposb niezwykle interesujcy.
Niestety po raz kolejny rozczarowaam
si komentarzami niektrych uczestnikw
konferencji, Podczas przerw nie raz sysza-
am, e przecie to nic takiego odkrywcze-
go, wiemy to wszystko, no ja nie wiem,
czy to dziaa, itp. itd. Podobnie byo na
zeszorocznej konferencji organizowanej
przez Synapsis i ja naprawd nie wiem o co
chodzi naszym niektrym specjalistom.
Czy to jest takie nasze typowe polskie ga-
danie, marudzenie, krytykowanie? A moe
niektrzy nie chc si uczy od autorytetw,
poniewa dla nich byoby to rwnoznaczne
z przyznaniem si, e ich wiedza jest mniej-
sza? Nie wiem. Mam jednak nadziej, e
mimo takich komentarzy wiele osb cho-
no wiedz od profesora Tonyego Attwo-
oda, ktry zreszt sam jest rodzicem doro-
sego ju syna z ZA. Z ogromn szczeroci
opowiada o kopotach z narkotykami i pra-
wem, o pobycie syna w wizieniu. Dla czo-
wieka, ktry pomg tysicom dzieci musi
to by bardzo trudne, e nie potra pomc
wasnemu dziecku. Ale podkrela, e nie-
wane w jakiej sytuacji si znajdziemy, trze-
ba by przy dziecku, wspiera i cierpliwie
odpowiada na to co przyniesie los. Opo-
wiadajc histori swojego syna, chcia w ten
sposb rwnie powiedzie, e niezalenie
od tego co my jako rodzice robimy, czasa-
mi po prostu nie mamy wpywu na to co si
moe sta. Dlatego niezmiernie wane jest
wspieranie Asa w jego rozwoju we wszyst-
kich jego aspektach tak wczenie jak jest to
tylko moliwe.
Natomiast dla mnie i mojego ma nad
wyraz cenna bya kilkiminutowa, osobista
rozmowa z profesorem! Udao nam si to
podczas jednej z przerw mielimy do nie-
go konkretne pytanie o naszego Asa i mu-
sz przyzna, e sam fakt, e powieci nam
chwil swojego czasu, a ponadto udzieli kil-
ku cennych wskazwek dotyczcych Mate-
usza jest wrcz nie do przecenienia. W oso-
bistej rozmowie by niezwykle miy, otwarty
i serdeczny, ani przez chwil nie stworzy ba-
riery Pan Profesor rodzic, czego niestety
nie mona powiedzie o niektrych naszych
lekarzach. Od razu zreszt dao si zauway,
e dla niego jest chyba po prostu wane, aby
pomaga i dzieli si swoj wiedz, majc na-
dziej, e pomoe ona naszym wyjtkowym
dzieciom. Taka te zreszt bya konkluzja na
zakoczenie konferencji my jako rodzice
mamy by dumni i czu si wyjtkowo, po-
niewa mamy wyjtkowe dzieci. A e czasa-
mi jest bardzo trudno i mamy ochot uciec.
No c, ju samo rodzicielstwo jest jak jaz-
da na kolejce wysokogrskiej i kady rodzic
kadego dziecka przeywa lepsze i gorsze
dni. Tylko, e nasze dzieci s wyjtkowe i ni-
gdy o tym nie zapominajmy...
Izabela Hnidziuk-Machnica
nr 05, lipiec/sierpie 2014 5

s.6
Borrelia burgdorferi jest krtkiem niezwykej
urody:
Krtki powodujce borelioz przenoszone
s przez kleszcze z rodzaju Ixodes. W Euro-
pie (take w Polsce) jest to gwnie Ixodes rici-
nus (kleszcz pospolity), w Ameryce Pnocnej
Ixodes scapularis i I. pacicus, a w Azji I.
persulcatus.
Infekcje krtkami Borrelia cile zwizane
s z cyklem yciowym kleszczy. Jak wida na
schemacie poniej, wczesnym latem z jaj zo-
onych przez samice wylgaj si larwy, zwy-
kle niezaraone, ktre eruj na maych zwie-
rztach (myszy, wiewirki), bdcych nosi-
cielami bakterii. W ten sposb dochodzi do
zaraenia larw. Larwy te nastpnie zimuj,
a kolejnej wiosny przeobraaj si w nimfy (u
kleszczy wystpuje przeobraenie niezupe-
ne), w ktrym to stadium s szczeglnie nie-
bezpieczne dla ludzi (atakuj chtnie, a e s
bardzo niewielkich rozmiarw, ugryzienie a-
two przeoczy i ulec zakaeniu). Jesieni nim-
fy zmieniaj si w postaci dorose, ktre zwy-
kle zimuj przyczepione do ywicieli (wiksze
ssaki, np. jelenie, owce). Wiosn samice ska-
daj jaja i cykl si powtarza.
Poniewa to kleszcze przenosz borelio-
z, najlepsz prolaktyk stanowi unikanie
ich uksze. Ludzie wdrujcy po terenach za-
mieszkaych przez te pajczaki powinni cho-
dzi w spodniach z dugimi nogawkami, najle-
piej wpuszczonymi w skarpetki (kleszcze zwy-
kle czyhaj w trawie lub niskich zarolach) i w
ogle w jasnych ubraniach, na ktrych atwiej
dostrzec napastnika. Warto spryska si te re-
pelentami zawierajcymi DEET lub perme-
tryn. Po lenych spacerach naley obejrze
ubranie, wzi prysznic i dokona inspekcji
skry, ze szczeglnym uwzgldnieniem gowy
pod wosami, pach i pachwin. Jeli zauway-
my wczepionego kleszcza, trzeba go natych-
miast usun, wycigajc psetk, bez wykr-
cania, a potem zdezynfekowa skr. Ponie-
wa kleszcz nie jest w stanie zarazi czowieka
krtkami przez 12 do 24 godzin po ukszeniu,
jak najszybsze usunicie kleszcza jest skutecz-
n metod zapobiegawcz. Zauway jednak
naley, e stosunkowo atwo jest usun do-
rose osobniki. Znacznie trudniej sytuacja wy-
glda ze sabo widocznymi nimfami, a to one
odpowiadaj w najwikszym stopniu za infek-
cje u ludzi.
Szczepionka przeciw boreliozie nie jest do-
stpna. Uywana bya pod koniec lat dziewi-
dziesitych XX w., ale wycofano j niedugo
po wprowadzeniu. Powodw byo kilka, od
ekonomicznych, przez podejrzenia dotyczce
tego, e szczepionka moe powodowa zapale-
nie staww, wtpliwoci dotyczce jej bezpie-
czestwa, skomplikowany schemat szczepie,
a do maego zapotrzebowania. Poniewa jed-
nak zagroenie chorob jest spore, i w Europie,
i w USA, niektrzy specjalici uwaaj, e de-
bata na temat szczepie przeciw boreliozie jest
obecnie konieczna.
Diagnostyka boreliozy jest bardzo niedo-
skonaa. Hodowla bakterii jest trudna i nie
mona jej stosowa rutynowo, podobnie jest,
na razie przynajmniej, z niewystandaryzo-
wanymi badaniami genetycznymi.
Borelioza (choroba z Lyme) powodowana jest przez zakaenie bakteri Borrelia burgdorferi sensu lato. Mwimy
sensu lato, gdy gatunek ten zawiera kilka grup drobnoustrojw, rnicych si zasigiem wystpowania
oraz objawami wywoywanej choroby. Trzy najwaniejsze, powodujce borelioz u ludzi, grupy to: Borrelia
burgdorferi sensu stricto (atakuje ludzi w Ameryce Pnocnej, choroba przebiega czsto z zajciem staww;
bakterie te spotykane s take w Europie), B. garinii (powoduje zakaenia w Europie, wykazujc szczeglne
powinowactwo do ukadu nerwowego) oraz B. afzelii (wystpuje gwnie w Europie).
B. burgdorferi w ciemnym polu widzenia.
Dwuletni cykl yciowy kleszczy z rodzaju Ixodes.
Poradnik Autystyczny 6
Zwykle poszukuje si przeciwcia przeciw B.
burgdorferi, ale bdem jest stosowanie tych
testw jako testw przesiewowych. Czsto
zdarza si bowiem sytuacja, e pacjenci skar-
si na niezbyt charakterystyczne dolegli-
woci (zmczenie, ble), lekarze zlecaj ba-
dania przeciw boreliozie i ciach wynik jest
dodatni. Nie ze wzgldu jednak na to, e pa-
cjent jest faktycznie zakaony, a ze wzgldu
na nisk specyczno testw. Innymi sowy
istnieje bardzo due ryzyko wynikw fa-
szywie dodatnich. Ponadto lekarze i pacjenci
powinni zdawa sobie spraw, e nawet je-
li test wychodzi dodatnio, nie musi to ozna-
cza, e wanie borelioza odpowiedzialna
jest za objawy choroby; co wicej, pacjent
mg by kiedy zakaony, std pozytywny
wynik badania, ale jego obecny stan nie ma
nic wsplnego z borelioz. W przypadku tej
choroby bowiem przeciwciaa klas IgM i IgG
mog utrzymywa si latami w organizmie.
Nie mwic ju o tym, e u mieszkacw te-
renw endemicznych ma prawo wystpowa
pewien poziom przeciwcia we krwi, nawet
u tych osb, ktre nigdy nie miay ladw za-
kaenia. Podsumowujc, testy przeciw bore-
liozie nie powinny by stosowane u pacjen-
tw z niespecycznymi objawami i ktrzy nie
mieli szansy na zakaenie.
Jeli jednak istnieje uzasadnione podej-
rzenie boreliozy (czyli pacjent ma charakte-
rystyczne objawy), wykonuje si nastpu-
jce testy serologiczne: najpierw EIA (albo
ELISA, albo test immunouorescencji) ce-
lem wykrycia przeciwcia oraz ich miana.
Jeli wynik jest ujemny, diagnostyka w kie-
runku boreliozy jest skoczona pacjent nie
jest chory na t chorob. Jeli natomiast wy-
nik jest dodatni albo niepewny, powinno si
wykona test potwierdzajcy Western Blot.
W tecie tym musi zosta wykryta obecno
przeciwcia przeciwko przynajmniej dwm
biakom patogenu (dla przeciwcia klasy
IgM) lub piciu (dla IgG), aby wynik mo-
na byo uzna za dodatni. U pacjenta jednak,
u ktrego objawy wystpuj ju przynajmniej
cztery tygodnie, diagnozy nie wolno opiera
wycznie na wykryciu przeciwcia klasy
IgM. Oraz trzeba pamita o tym, e badanie
moe wyj faszywie negatywnie we wcze-
snym stadium choroby.
Pacjenci z potwierdzon borelioz zwy-
kle bardzo dobrze reaguj na leczenie, im
wczeniej wczone, tym lepiej. Zalecan
przez Infectious Disease Society of Ameri-
ca (IDSA) jest odpowiednia terapia w zale-
noci od stadium choroby. Stadium pierwsze
wymaga dwutygodniowego doustnego sto-
sowania doksycykliny lub amoksycyliny. Te
same leki stosuje si w przypadku stadium II
i III, a kuracja trwa do czterech tygodni. Pa-
cjentom czsto dodaje si te niesterydowe
leki przeciwzapalne. W przypadku zapalenia
opon mzgowo-rdzeniowych czy mzgu sto-
suje si doylne podawanie ceftriaksonu. Le-
czenie powinno by oczywicie nadzorowa-
ne przez lekarza i dopasowane do pacjenta.
Szczeglnie pamita tu naley o dzieciach,
u ktrych (podobnie jak u kobiet w ciy czy
karmicych piersi) nie wolno stosowa do-
ksycykliny.
W duej wikszoci przypadkw pacjen-
tw chorych na borelioz udaje si wyleczy
w powyszy sposb. A gwn przyczyn nie-
powodzenia terapii jest nieprawidowa diagno-
za (czyli po prostu nie mielimy do czynienia
z borelioz).
Medycyna wspczesna, po drobiazgo-
wych analizach, uznaje obecnie, e tzw. bo-
relioza przewleka nie istnieje.
Niestety, w swoich przekonaniach na te-
mat istnienia przewlekej boreliozy pacjen-
ci czsto bywaj utwierdzani przez lekarzy.
Istnieje bowiem grupa pseudo-lekarzy (zgro-
madzonych w ILADS International Lyme
and Associated Diseases Society), uznaj-
cych, e tylko oni znaj si na boreliozie, tyl-
ko oni umiej j prawidowo diagnozowa
i leczy, wmawiajcych pacjentom chorob
i czerpicych z tego proty nansowe. Oraz
niestety robicych pacjentom krzywd. Zna-
ne s sytuacje z zawieszeniem w prawie wy-
konywania zawodu lekarza czy nawet wi-
zieniem dla tyche szarlatanw, ktrzy lecz
ludzi z nieistniejcej boreliozy, uywajc
wody utlenionej, bizmutu (doylnie!) czy le-
kw weterynaryjnych. Szeroko stosowane
jest take dugotrwae podawanie antybio-
tykw dugotrwae to znaczy na przykad
przez rok co nie tylko nie zmniejsza obja-
ww pseudo-boreliozy (sprawdzono to), ale
i w znaczcy sposb szkodzi zdrowiu i y-
ciu pacjenta. I nawet nie chodzi tu o hodowa-
nie opornych szczepw bakterii. Dugotrwa-
e stosowanie lekw antybakteryjnych wi-
e si bowiem ze zniszczeniem zjologicznej
ory organizmu, z zakaeniami innymi drob-
noustrojami, w tym grzybami, zaburzenia-
mi funkcjonowania wtroby i nerek, wresz-
cie, jeli antybiotyki podawane s doylnie
z cikimi infekcjami w miejscu wkucia i na-
stpujcymi po tym sepsami.
Podkrelmy i powtrzmy borelioza nie
jest jakim tajemniczym zespoem objaww,
na ktrym znaj si jedynie posiadajcy ta-
jemn wiedz magicy z ILADS, a caa reszta
lekarzy (wikszo zreszt, w tym organiza-
cje powoane do analizy i zbierania danych
z caego wiata) nie ma o niej pojcia. Nie jest
te zbiorem takich objaww, jak autyzm, cho-
roba Alzheimera, choroba morgellonw oraz
Stadium boreliozy Objawy
I. Stadium wczesne, zakaenie
miejscowe
Rumie wdrujcy (erythema migrans) pojawiajca si zwykle 7-14 dni po ukszeniu przez zakaonego klesz-
cza charakterystyczna pojedyncza zmiana na skrze, na og niebolesna, o rednicy od 5 cm do nawet 70 cm.
Czasem towarzyszy jej gorczka, ble gowy, mini (typowe objawy grypopodobne). Rumie wdrujcy wyst-
puje u 60-80% (a nawet 90%, jak podaj Amerykanie) pacjentw.
II. Stadium wczesne, choroba ukadowa 3-5 tygodni po ukszeniu:
rumie zmiany w wielu miejscach na skrze
poraenie nerww czaszkowych, szczeglnie twarzowych
neuroborelioza (u 10-20% pacjentw z objawami zakaenia):
zapalenie opon mzgowo-rdzeniowych, zapalenie opon mzgowo-rdzeniowych i mzgu, zapalenie korzeni
rdzeniowych (to ostatnie znacznie czstsze w Europie ni w USA)
gorczka, ble mini, ble gowy, zmczenie
objawy zapalne w obrbie serca
limfocytoma boreliozowa (czstsza w Europie ni w USA)
przewleke zapalenie staww (rzadkie w Europie)
III. Stadium pne
Tygodnie, miesice, a nawet lata po wystpieniu pierwszych objaww:
zapalenie staww
neuroborelioza: zapalenie mzgu, zapalenie nerww, rdzenia
zanikowe zapalenie skry koczyn (niemal wycznie u pacjentw w Europie)
Borelioza przebiega w kilku etapach:
Rumie wdrujcy
nr 05, lipiec/sierpie 2014 7
wady wrodzone u noworodkw, tudzie mor-
dercze skonnoci (tzw. Lyme rage) i tym po-
dobne opisane wyej. Nie jest schorzeniem,
ktre trwa nie wiadomo ile, wystpuje nie
wiadomo gdzie (czyli wszdzie), przenosi si
w dowolny sposb (take drog pciow) i w
ogle jest jedn wielk tajemnicz tajemnic.
Na tyle tajemnicz, e trzeba t pseudo-bo-
relioz leczy szemranymi, niesprawdzony-
mi, niebezpiecznymi i nieskutecznymi meto-
dami. Przy okazji magicy z ILADS twierdz,
e standardowe metody leczenia zawodz, bo
krtki Borrelia przyjmuj specyczne formy
przetrwalnikowe i dlatego s w stanie scho-
wa si przed antybiotykami. Prawd jest, e
bakterie te mog wystpowa w formie tzw.
cyst czy te mog penetrowa wntrze ko-
mrek. Dzieje si tak jednak zwykle w wa-
runkach laboratoryjnych in vitro, a co wa-
niejsze nie udowodniono, e zjawiska te
maj jakiekolwiek znaczenie kliniczne. Nie
istniej wiarygodne dowody naukowe, e te
mechanizmy su krtkom do obrony przed
antybiotykoterapi i e dziki nim po teje
antybiotykoterapii bakterie mog powodo-
wa nawrt choroby.
Nie warto wic dawa si wkrca w anty-
naukowe bajeczki propagowane przez pseudo-
-lekarzy z ILADS. Nie warto wystawia swo-
jego zdrowia na ryzyko. I nie warto nabija
kabzy szarlatanom.
Bibliograa:
Murray TS, & Shapiro ED (2010). Lyme disease.
Clinics in laboratory medicine, 30 (1), 311-28 PMID:
20513553 (schemat cyklu rozwojowego pochodzi z tej
publikacji)
Rizzoli A, Hauffe H, Carpi G, Vourc H G, Neteler M,
& Rosa R (2011). Lyme borreliosis in Europe. Euro
surveillance : bulletin Europeen sur les maladies
transmissibles = European communicable disease
bulletin, 16 (27) PMID: 21794218
Auwaerter PG, Bakken JS, Dattwyler RJ, Dumler JS,
Halperin JJ, McSweegan E, Nadelman RB, OConnell
S, Shapiro ED, Sood SK, Steere AC, Weinstein A, &
Wormser GP (2011). Antiscience and ethical concerns
associated with advocacy of Lyme disease. The Lancet
infectious diseases, 11 (9), 713-9 PMID: 21867956
Sigal LH, & Hassett AL (2002). Contributions of
societal and geographical environments to chronic
Lyme disease: the psychopathogenesis and aporo-
logy of a new medically unexplained symptoms
syndrome. Environmental health perspectives, 110
Suppl 4, 607-11 PMID: 12194894
Feder HM Jr, Johnson BJ, OConnell S, Shapiro
ED, Steere AC, Wormser GP, Ad Hoc Internatio-
nal Lyme Disease Group, Agger WA, Artsob H,
Auwaerter P, Dumler JS, Bakken JS, Bockenstedt
LK, Green J, Dattwyler RJ, Munoz J, Nadelman
RB, Schwartz I, Draper T, McSweegan E, Halperin
JJ, Klempner MS, Krause PJ, Mead P, Morshed M,
Porwancher R, Radolf JD, Smith RP Jr, Sood S,
Weinstein A, Wong SJ, & Zemel L (2007). A critical
appraisal of chronic Lyme disease. The New En-
gland journal of medicine, 357 (14), 1422-30 PMID:
17914043
Dr n. med. Ewa Krawczyk
bioloka, specjalistka w dziedzinie mikrobiologii lekarskiej.
Czonkini Midzynarodowego Towarzystwa Chorb Zaka-
nych. Pracuje na Georgetown University w Waszyngtonie.
Prowadzi popularnonaukowego bloga Sporothrix, jest
wspredaktork polskiej edycji Research Blogging, wsp-
tworzy take polski odpowiednik IFLS Nauka, gupcze
oraz stron Tak dla Szczepie.
Twrc IAS jest dr Kjeld Johansen duski
nauczyciel i psycholog, dyrektor Batyckiego
Laboratorium Bada Nad Dysleksj (www.
dyslexia-lab.dk). Metoda Indywidualnej Sty-
mulacji Suchu dr Johansena IAS jest obecnie
prowadzona w 16 krajach na wiecie.
Metod Indywidualnej Stymulacji Suchu
mona pracowa z dziemi (od 3 r..), mo-
dzie i dorosymi z:
opnionym rozwojem mowy,
dysleksj,
ADHD
zaburzeniami koncentracji,
zaburzeniami uwagi suchowej,
zaburzeniami percepcji suchowej,
trudnociami w zrozumieniu i zapamita-
niu instrukcji, polece,
osobami z poraeniem mzgowym,
osobami ktre, wykazuj nadwraliwo
na dwik,
osobami z autyzmem
Stymulacja suchowa wg dr Kjelda Johan-
sena poprawia przetwarzanie bodcw sucho-
wych. Jeli u dziecka wystpuj centralne za-
burzenia przetwarzania suchowego, wwczas
ma ono problemy z prawidowym rnico-
waniem dwikw, lokalizacj rda dwi-
ku, rozpoznawaniem wzorcw dwikowych,
analiz czasowych aspektw sygnau dwi-
kowego, umiejtnoci rozumienia mowy
znieksztaconej, rozumieniem mowy w haa-
sie. To znaczy, e osoba z tym zaburzeniem
nie ma moliwoci penego wykorzystania
syszanego sygnau akustycznego przy prawi-
dowym jego odbiorze w strukturach obwodo-
wych (Katz, 1994).
W konsekwencji czsto pojawiaj si trud-
noci w rozwoju mowy, prawidowej artykula-
cji, uczeniu si, czytaniu, koncentracji uwagi,
konstruowaniu wypowiedzi pisemnych oraz
pianiu. W klasie dzieci z tym zaburzeniem
mog pozostawa na uboczu z powodu nie-
miaoci i niskiej samooceny.
Terapia suchowa poprawia nie tylko przetwa-
rzanie suchowe, ale rwnie:
zdolno utrzymywania uwagi i koncentra-
cji na wypowiedziach ustnych,
czytanie,
rozumienie mowy,
artykulacj,
komunikacj,
samoocen,
utrzymanie rwnowagi,
koordynacj ruchw,
motoryk,
harmonizuje rwnie napicie miniowe,
co wpywa na postaw ciaa,
Zalety metody Indywidualnej
Stymulacji Suchu Johansena:
Jest ona jedynym programem domowym
lub szkolnym, w ktrym program terapii
opiera si o indywidualnie przygotowa-
nie CD.
Jest dostpna dla osb mieszkajcych dale-
ko od duych orodkw, gdy ma miejsce
w domu dziecka.
Odbywa si w przyjaznym, bezpiecznym,
domowym otoczeniu, co jest istotne dla
wielu dzieci np. z autyzmem.
INDYWIDUALNA STYMULACJA
SUCHU dr K. Johansena IAS
dla dzieci, modziey, dorosych z trudnociami
w suchaniu, mwieniu i pisaniu

s.8
Poradnik Autystyczny 8
W trakcie symulacji Johansena IAS nie ma
koniecznoci rezygnowania z innych form
terapii, jakimi objte jest dziecko w tym
samym czasie.
Diagnoza w Indywidualnej Stymulacji Su-
chu Johansena opiera si na lateralizacji, ba-
daniu audiometrii tonalnej oraz testach mowy
utrudnionej w tym tecie dychotycznym
istotnych dla procesu uczenia si aspektw
prawidowego przetwarzania bodcw sucho-
wych.
Program terapeutyczny w formie indywi-
dualnie ltrowanej muzyki instrumentalnej na-
grywany jest na pyt CD. Dziecko otrzymuje
pyt do domu i sucha jej przez suchawki co-
dziennie przez 10 minut. Postpy terapii kon-
trolowane s co 4 do 8 tygodni (zalenie od
wieku). Za kadym razem dziecko otrzymuje
now, specjalnie dla niego przygotowan py-
t CD z programem terapeutycznym. Program
stymulacji trwa 6-18 miesicy.
Obserwacje zaburze centralnego przetwa-
rzania suchowego u dzieci wykazuj nastpu-
jce zalenoci:
wystpuj one w wikszoci u chopcw;
dzieci maj prawidowe progi suchu w ba-
daniu audiometrii tonalnej;
odpowied na bodziec suchowy jest nie-
staa; czsto odpowiadaj w sposb waci-
wy, lecz innym razem wydaje si, e nie s
w stanie wykona polece sownych;
maj krtki okres zdolnoci utrzymywa-
nia uwagi i atwo si mcz w przypadku
czynnoci wymagajcych dugotrwaej lub
zoonej aktywnoci podczas suchowego
uczenia si;
s rozpraszane przez bodce suchowe
nie potra zablokowa dostpu niechcia-
nych bodcw, odpowiadaj natychmiast
i cakowicie na wszystkie bodce, ktre
widz, czuja lub sysz, niezalenie od
niewielkiego ich znaczenia;
mog mie trudnoci ze zdolnoci do
lokalizacji dwiku; trudnoci te mog po-
lega na niemonoci okrelenia odlegoci
rda dwiku oraz rozrniania dwi-
kw agodnych i gonych; z doniesie
wynika, e dzieci te w trakcie ekspozycji
na dwiki s czsto przestraszone i zde-
nerwowane, zakrywaj uszy rkami, aby
zmniejszy ich odbir;
mimo uwanego suchania mog mie
trudnoci ze zrozumieniem dugich czy
skomplikowanych polece i instrukcji
sownych;
czsto prosz o powtrzenie informacji;
czsto nie s w stanie zapamita infor-
macji przekazanej sownie, zarwno przez
krtki, jak i dugi czas (pami wiea
i trwaa); mog mie trudnoci z liczeniem
i recytowanie alfabetu, z zapamitaniem
dni tygodnia i miesicy roku, adresw oraz
numerw telefonw;
mog wolno reagowa na informacje
suchowe, tak jakby potrzeboway wicej
czasu na przyswojenie i przetworzenie
usyszanej informacji.(1)
Klinicyci i terapeuci od lat poszukuj sku-
tecznych sposobw pomocy dzieciom z trud-
nociami w uczeniu si. Rwnie w Polsce
zrobiono ju wiele, aby stworzy waciwe
narzdzia diagnostyczne oraz odpowiednie
formy terapii. W 2008 roku Instytut Fizjolo-
gii i Patologii Suchu opublikowa wyniki ba-
da, ktre pokazuj skal problemu w rzad-
ko uwzgldnianej dotd audiologicznej per-
spektywie. Wynika z nich, i u 2-3% popula-
cji dzieci w wieku 7-14 lat w Polsce wystpuj
centralne zaburzenia suchu.(3)
Okazuje si, e wiele przypadkw trudno-
ci w nauce, tj. trudnoci w pisaniu i czytaniu,
a take zaburze artykulacji i problemw jzy-
kowych oraz czsto wspistniejcych z nimi
zaburze emocjonalnych ma rdo w trud-
nociach przetwarzania dwiku na poziomie
centralnym.
Jake czsto, diagnozujc trudnoci dziec-
ka zwizane z rozwojem mowy, uczeniem si,
poprzestaje si jedynie na sprawdzeniu, czy
dziecko nie ma niedosuchu. Tymczasem gdy
obserwujemy kopoty z koncentracj uwagi,
skupieniem si na gosie nauczyciela, brzydkie
pismo z bdami, trudnoci w czytaniu polega-
jce na niewaciwym czeniu gosek w wyra-
zy, trudnoci z wysuchiwaniem w szumie roz-
mowy podobnie brzmicych gosek jak p/b,
t/d i takie te ich zapisywanie, brak umiejtno-
ci konstruowania pynnych wypowiedzi, ko-
nieczno kilkukrotnego powtarzania polece,
wwczas powinnimy przeprowadzi diagno-
z w kierunku centralnych zaburze przetwa-
rzania dwikw.(2)
Pord czynnikw, ktre mog wpywa na
powstanie problemw z centralnym przetwa-
rzaniem suchowym, wymienia si:
wczeniactwo,
niedotlenienie w czasie porodu,
zapalenie opon mzgowych,
czste zapalenie ucha rodkowego,
czste sczkowanie uszu,
genetyczne dyspozycje dysleksja,
urazy gowy.
Szacuje si, e u co czwartego dziecka
z dysleksj wspistniej orodkowe zaburzenia
suchu i trening suchowy w znaczcy sposb
poprawia ich funkcjonowanie w szkole oraz
umiejtnoci czytania. Pokazay to liczne bada-
nia kliniczne, a ostatecznych dowodw na to, e
poprzez trening moliwa jest poprawa funkcji
mzgu, odpowiedzialnych za szeroko rozumia-
ne syszenie, dostarczyy badania z uyciem no-
woczesnych technik funkcjonalnego obrazowa-
nia mzgu PET i fMRI.(2)
Cechy charakterystyczne
dla Indywidualnej Symulacji Suchu
Johansena IAS:
muzyka w metodzie Johansena IAS, jest
specjalnie skomponowana, aby obejmo-
wa swoim zakresem rne czstotliwoci
potrzebne do symulacji;
dla pacjenta tworzy si indywidualn pyt
CD, ktra bdzie odpowiadaa wycznie
jego prolowi suchowemu;
kade dziecko otrzymuje indywidualny
program, ktry bdzie najlepiej pasowa do
jego moliwoci suchowych oraz moli-
woci do nauki. Mona to uzyska poprzez
wybr odpowiedniego CD lub indywidu-
alnie przygotowanej pyty; muzyka jest
specjalnie skomponowana, aby stymulo-
wa po kolei rne czstotliwoci.
Instrukcja stosowania treningu: pyty nale-
y sucha przez 10 minut codziennie, najle-
piej o staej porze w cichym i spokojnym miej-
scu. W czasie suchania nie naley wykonywa
innych czynnoci, naley by zrelaksowanym.
Dlatego te wiele dzieci chtnie sucha w -
ku. Przy problemach z utrzymywaniem uwagi
mog pomc: malowanie, atwe puzzle, Lego,
plastelina lub przytulanka. Zaleca si posiada-
nie dobrych suchawek.
Zachcam do wypenienia wstpnego kwe-
stionariusza diagnostycznego lub do pobrania
go ze strony www.johansen-ias.pl. Na podsta-
wie tego kwestionariusza bd mogli Pastwo
okreli, czy trudnoci Pastwa lub dziecka
mog by zwizane z zaburzeniami przetwa-
rzania bodcw suchowych.
Jest to metoda wspomagajc, rekomendo-
wana przez Instytut Neurozjologii i Psycho-
logii INPP w Chester twrcw metody In-
tegracji Odruchw INPP-rwww.inpp.org.pl,
www.inpp.org.uk
Metoda Johansena Indywidualna Symula-
cja Suchu (IAS) pomaga ludziom we wszyst-
kich grupach wiekowych od 3 do 100 lat.
Bibliograa:
Keiht R.W. (2005); Zaburzenia procesw przetwa-
rzania suchowego, W: liwiska-Kowalska M.(red.);
Audiologia kliniczna, d, Mediton.
Senderski A. (2002); Diagnostyka centralnych zabu-
rze przetwarzania suchowego, Warszawa, IFiPS.
Materiay prasowe: Badania przesiewowego suchu
i gosu u dzieci w wieku 7 lat z terenw wiejskich
i maych miast wojewdztw Polski wschodniej,
Warszawa (2008) IFiPS.
Aleksandra Kudliska
Pedagog w Centrum Rozwoju Osobistego MODUS
http://www.modus.lebork.pl/, Terapeuta Indywidualnej Sy-
mulacji Such dr K. Johansena IAS.
nr 05, lipiec/sierpie 2014 9
Jest sobie dziecko. I jest sobie rodzic. Dziecko jest dzieckiem
rodzica, a wic najczciej rodzic jest autorytetem dziecka.
Ale eby nie uywa wielkich sw, powiem inaczej: rodzic
jest wzorem dla dziecka. Nawet jeli nie jest autorytetem
;) To wanie od rodzica dziecko uczy si podstawowych
umiejtnoci: chodzenia, zabawy manualnej i mowy.
Czy zdajecie sobie spraw ile logopedzi maj
pracy dziki temu, e rodzic ma wad wy-
mowy? Dziecko syszy nieprawidowy wzo-
rzec i mwi tak samo. Na szczcie such
wikszoci rodzicw nie zawodzi i wad mo-
na szybko skorygowa.
Ale my nie o wadach tutaj. Dzieci z auty-
zmem, ZA, czy CZR to w wikszoci dzieci
z echolaliami. Powtarzaj wiele czasem niezu-
penie potrzebnych rzeczy. Pamitajmy, e po-
wtarzaj nie tylko tre, ale take form. I tak
form bd mwi, kiedy z echolalii wyjd.
A co mam na myli piszc forma? Oczy-
wicie gramatyk zdania. Zarwno skad-
ni (czyli to jak zdanie jest zbudowane), jak
i eksj (czyli to jak odmieniamy w zdaniu
poszczeglne sowa) oraz leksyk (czyli so-
wa wanie).
Czsto dzieci po rodzicach odziedzicza-
j gwar. Nie jest to bd jzykowy, gwara
bowiem jest skarbem regionu i wane jest,
aby przetrwaa. Naley jednak pamita, e
mody Polak powinien zna jzyk literacki,
poprawny.
Miaam kiedy na zajciach Antka. Poka-
zuj mu na obrazku jajko. Co to jest? Rupy
cae Konsternacja moja. Fakt, z Krakowa nie
jestem (a tam akcja miaa miejsce), ale rup
od koleanek i znajomych nigdy nie sysza-
am. Bo, e pole, e -e to kady miesz-
kaniec Stoecznego Krlewskiego Miasta wie.
Ale rupy? Dry nie ma co, bo Antek cay
czas si trzyma wersji, e rupy cae, mamy
na zajciach nie ma nie dojdziemy do kon-
sensusu.
Mama potem przysza: rupy cae
to ciarupy cae, czyli nieobrane jajko.
Ahhhhhhaaa Przyznacie, e droga wspl-
nego kodu jzykowego trudna jest i zawia.
Ale to tylko przykad na moj nieznajomo
gwary i Antka nieznajomo polszczyzny li-
terackiej. A to piku.
Zdecydowanie gorzej jest kiedy dzieci po-
peniaj bdy gramatyczne, tak bardzo ra-
ce w uszy. Wzi, tu pisze, e nie wol-
no, wyancza, som dwa cukierki
czy pozwl mi usi do komputra. To kil-
ka najczciej popenianych przez Polakw
bdw. Oczywicie skoro wszyscy je po-
peniaj, to dlaczego moje dziecko nie moe?
Moe. Ale po co? atwiej jest nauczy je po-
prawnej polszczyzny, by potem nikt nie mu-
sia po nim korygowa. Pani w szkole, pani
w urzdach (tak, s takie). Naprawd pra-
wie niemoliwym jest uwiadomienie doro-
sej osobie z ZA, CZR czy autyzmem, e robi
bd jzykowy. Od zawsze tak mwiem,
a to znaczy, e jest dobrze.
Popenianie bdw jzykowych nie jest
miertelne, nie jest chorob ani zakan, ani
bakteryjn. Da si z tym y, da si normal-
nie funkcjonowa. Ale po co robi bdy, jeli
mona ich unikn?
Najczstsze bdy jzykowe Polakw:
1. Wzi zamiast wzi.
Pamitajmy: bra, nie bra.
2. Tu pisze, e zamiast tu jest napisane,
e Pisze to 3.os. l.p. w stronie czynnej
czasownika.
3. Wyancza zamiast wycza i analogicz-
nie wancza na cianie mamy wcznik
zatem mwimy wcza i wycza.
4. Som dwa zamiast s dwa..
w kocwkach wyrazw czytamy
zawsze jak...
5. Poszem do zamiast poszedem do oj, tu
wikszo panw ma problem z przekaza-
niem poprawnej formy synom. Poszem
nie znajdzie si jednak szybko w Sow-
niku Poprawnej Polszczyzny, wic warto
nauczy si poprawnego odmieniania.
6. Dzisiaj jest szsty czerwiec zamiast
dzisiaj jest szsty czerwca pomidzy
szsty a czerwca warto sobie wstawi
swko dzie i ju wiemy, skd popraw-
na forma.
Katarzyna Czyycka
logopeda, nauczyciel jzyka polskiego jako drugiego
w Niemczech. Mieszka i pracuje w Hamburgu, gdzie zajmu-
je si dziemi Polakw przebywajcych tam na emigracji.
Prowadzi blog: blog.centrumgloska.pl. Prywatnie: cigle
due dziecko z ADHD. Uwielbia wspinaczk wysokogrsk.

o
:

h
t
t
p
:
/
/
r
y
s
u
n
k
i
.
m
e
/
Poradnik Autystyczny 10
Niestety, chocia na pierwszy rzut oka
wprowadzanie penowartociowej diety do ja-
dospisu dziecka wydaje si by zadaniem pro-
stym, czasami koczy si klsk. Problemy
ywieniowe dzieci coraz czciej czone s
z wraliwoci na bodce sensoryczne.
Nasze zmysy odczytuj bodce ze wiata
zewntrznego. Czasami odbieraj je zbyt in-
tensywnie, dlatego wanie to co dla nas jest
naturalne, przyjemne i oczywiste, dla osb
nadwraliwych jest za mocne. Z tego powodu
osoby z nadwraliwoci sensoryczn nie tole-
ruj pewnych pokarmw. Dla nich pewne za-
pachy i smaki s nie do zniesienia, powoduj
mdoci i zniechcaj do podejmowania prb
smakowania. W przypadku nadwraliwoci
dotykowej jedyne akceptowalne konsystencje
to zwykle papki i pyny.
Monotonna, pynna lub papkowata die-
ta nie tylko niekorzystnie wpywa na rozwj
psychosomatyczny dziecka, ma take ogromne
znaczenie dla stanu uzbienia oraz rozwoju
mowy, poniewa nie wyksztaca nawyku gry-
zienia i ucia, skutkuje rwnie pask pozycj
jzyka.
Dla rodzica dziecka z nadwraliwoci sen-
soryczn rozszerzanie i urozmaicanie diety jest
zadaniem trudnym. Rodzic wiadomy istoty
waciwie skomponowanej diety, ktry rozu-
mie jak wielki jest jej wpyw na rozwj mzgu
i caociowe zdrowie, zaczyna wywiera siln
presj na swoje dziecko. Natomiast brak ak-
ceptacji ze strony dziecka powoduje nieustan-
n walk. Bitw, ktra przynosi sporo stresu
caej rodzinie; bitw w wyniku ktrej niejed-
nokrotnie dziecko zaczyna reagowa awersj
na godzin rozpoczcia posikw, a nawet na
samego rodzica. Bo jak inaczej reagowa na
mam lub tat, ktrzy w obawie przed choro-
b, si wmuszaj jedzenie w dziecko?
W takich sytucjach trudno wini dziecko;
nie ma ono wpywu na odbir bodcw ze
wiata zewntrznego, ale wina nie ley rw-
nie po stronie rodzica. Dla kadej mamy
i kadego ojca jedzenie jest czym niezbd-
nym, koniecznym do przeycia, zatem nacisk
i przymus jedzenia wynika z troski o dziecko.
W ksice Karmienie dziecka Thomas Bra-
zelton zwraca uswag na duchy z wasnego
dziecistwa. Pojcie to stworzya Selma Fra-
iberg, ma ono ilustrowa w jaki sposb wspo-
mnienia osb dorosych z dziecistwa wpy-
waj na zachowania, zwaszcza wobec wa-
snych dzieci.
Wanie dlatego czasami musimy na chwi-
l zapomnie o tabelkach, wytycznych leka-
rzy, wspomnieniach, a nawet porzdku przy
stole. Musimy odej od narzucania dziec-
ku, wmuszania, karmienia, od wmawiania co
jest dobre, a co nie. Wszystko to musimy za-
stpi spokojn, przyjemn i odprajc at-
mosfer oraz zabaw jedzeniem. Pozwalajc
na samodzielne przyjmowanie pokarmw, na
ich polisensoryczne poznawanie, powoli od-
wraliwiamy nadreaktywne dziecko. Dosko-
na metod wydaje si by tutaj BLW- Bobas
Lubi Wybr z angielskiego Baby Led Weaning.
W tej metodzie niemowl samodzielnie pozna-
je nowe produkty, a co za tym idzie odkrywa
zapachy, kolory, konsystencje, faktury, a przede
wszystkim rozwija akceptacj i swoje preferen-
cje smakowe.
Nawyki i zachowania ywieniowe rozwi-
jaj si od wczesnego dziecistwa, dlatego za
istotne uwaa si jak najszybsze rozpoznanie
problemu u dziecka i rozpoczcie naleytej te-
rapii. Odpowiednio wczenie podjte dziaa-
nia majce na celu zniwelowanie problemu, s
podstaw sukcesu, ale rwnie zapobiegaj za-
burzeniom odywiania w yciu dorosym.
Marta Baj-Lieder
logopeda wczesnej interwencji, terapeuta SI, terapeuta rki,
nauczyciel. Certykowany instruktor masau Shantala oraz
doradca noszenia w chucie wg szkoy ClauWi. Wsplider-
ka Klubu Ratatuj miejsca powstaego z inicjatywy Fundacji
Rodzic-Dziecko, gdzie rodzice wraz z dziemi do lat 3 mog
si bezpatnie spotyka. Autorka ksiki Barwy wiata wy-
danej nakadem wydawnictwa Harmonia. Ekspert na ogl-
nopolskich portalach parentingowych. Organizator szkole
dla logopedw, nauczycieli i rodzicw. Prywatnie ona,
mama oraz wacicielka kota, ktry uwielbia nieg i kpiele.
Waciciel Centrum Terapii Logop.
Waciwy sposb odywiania maego dziecka to dieta o odpowiedniej wartoci energetycznej
i odywczej, ktra stanowi podstaw rozwoju zycznego oraz intelektualnego kadego
czowieka. Taka dieta powinna by bogata w zrnicowane produkty, smaki a nawet kolory.
PROBLEMY
YWIENIOWE

A WRALIWO
NA BODCE SENSORYCZNE
nr 05, lipiec/sierpie 2014 11
Mama Michaa wyjania mu, e Zesp Asper-
gera to nie jest niepenosprawno, e to jego
atut, moliwo bycia czasem lepszym, ale
te i czasem innym. I Micha o tym wie. e
czasem lepiej liczy, ale czasem nie umie sobie
poradzi w szkole z kolorowank czy z pisa-
niem. Micha chodzi do innej ni rwienicy
szkoy, z maymi klasami liczcymi 10 osb,
gdzie prcz normalnych lekcji ma arteterapi
czy socjoterapi uczy si na niej, jak zacho-
wa si w kontaktach z innymi. Bo to wanie
sprawia Michaowi najwikszy problem. Kie-
dy to zauwayam, od razu pomylaam o har-
cerstwie Micha mia tam mie stay kontakt
z rwienikami, spdza czas w zorganizowa-
ny sposb i uczy si wsppracy. Micha tra
wwczas do pierwszej klasy szkoy podstawo-
wej i bardzo potrzebowa zrozumie, jak kon-
taktowa si z rwienikami i cotygodniowe
zbirki bardzo miay mu w tym pomc. Na po-
cztku przez prawie 3 miesice na kad zbir-
k karnie prcz Michaa stawiaa si mama.
Jeli macie w domu autystyka, to wiecie, dla-
czego: takie dzieci jak Micha nie lubi sytu-
acji nieprzewidzianych i nowych, mj syn po-
trzebowa wic na pocztku wsparcia, a nawet
obecnoci, osoby bliskiej. Zapewniaam mu to
jak tylko mogam. Gromada zuchowa przyja
Michaa wspaniale, nawet mimo tego, e on
sam sta czsto na zbirkach z boku i robi co
innego. Gromada budowaa szaasy on po-
stanawia konstruowa most. Druyna bawia
si w podchody dla niego waniejszy by
szaas. Na szczcie druynowym by bardzo
mdry i wyrozumiay czowiek, cenicy zapa
i dobre chci modego czowieka i szanujcy
jego samego, radzcy sobie doskonale w ta-
kich sytuacjach.
Wakacje Micha rwnie spdzi z zucha-
mi. Byy pewne problemy, ale one pojawia-
j si przecie zawsze oglnie wic wakacje
byy cakiem udane. Druh druynowy znalaz
Michaowi osob, ktra w razie potrzeby po-
magaa Michaowi w trudniejszych dla niego
sytuacjach rodzice dzieci z ZA wiedza, e
histeri wywoa u nich moe najdrobniejsza
zmiana planw, przeoenie ubrania i tym po-
dobne rzeczy. Dziki takiej pomocy wakacje
przeszy bez wikszych spi i kopotw, a po
powrocie Micha nadal chcia by zuchem. Co
wicej, z dodatkowymi sprawnociami na blu-
zie zucha, wdrowa na zbirki ju bez mamy.
Nadeszy nastpne wakacje. Niestety, tym ra-
zem problemy si pojawiy Micha z jakie-
go powodu uciek opiekunom i pobieg w las.
Dlaczego tego nie wiadomo do dzi. By
moe powodem byo to, e do druyny tra
nowy druh? Przej on druyn od wrzenia
i od tego samego momentu zapa Michaa do
uczestnictwa w zbirkach stopniowo opada.
Zamiast z ochot przygotowywa si do spo-
tka, zacz wrcz mwi, e moe zosta-
nie jednak w domu. Trudno byo mi przez
pewien czas wycign od niego co si
dzieje, bo jak wikszo dzieci z Asper-
gerem, Micha nie naley do wylew-
nych i nie opowiada o sytuacji w dru-
ynie. Na pewno czciowo powodem
bya zmiana podejcia do niego. Micha
prbowa na przykad zdoby tak zwa-
ne sprawnoci indywidualne. Jak kada
matka, pomagaam swojemu dziecku:
wydrukowalimy specjalne druki, Micha
przygotowa kilka, zanis druynowemu.
I... tra na cian. Usysza tylko: opowiesz
na nastpnej zbirce, a tu jest za mao, na-
wet mimo tego, e karta sprawnoci obejmo-
waa tylko jedn stron. Na nastpnej zbirce
nikt Michaa o druki nawet nie zapyta a on,
jak cz dzieci z Aspergerem, grzecznie cze-
ka na swoj kolej, ale nikt si nim niestety nie
zaj, wic w kocu sam zapomnia o sprawie.
Potrzebowa pozytywnego wsparcia i wzmoc-
nienia, ktre zawsze otrzymywa tym razem
go nie dosta. Tak wic nastpna zbirka,
na ktrej mia opowiedzie, trwa ju w tej
chwili od grudnia do czerwca. Jest mi bardzo
przykro patrze na takie zniechcanie mojego
dziecka do czego, co nie tylko wiele mu da-
wao, ale byo dla niego wane. Ale czekam.
Moe jednak co si zmieni?...
Trudnych sytuacji jest coraz wicej. W mi-
dzyczasie gromada Michaa braa na przykad
udzia w festiwalu piosenki. Nie wane, czy
zuch umie piewa, czy nie, chodzio o wspl-
n zabaw.
Dla Michaa byo to fajne, ale trudne bar-
dzo si denerwowa, bo byo gono i krcio
si wiele obcych osb. Wiadomo, jak negatyw-
nie na takie bodce reaguj dzieci z autyzmem.
Poprzedni druh zwraca zawsze uwag na takie
sytuacje i pomaga Michaowi poradzi sobie
z nimi obecny przeciwnie. Nie tylko nie da
mu wsparcia, ale na dodatek podczas wyst-
pu Michaowi dano transparent, ktry go prak-
tycznie zasoni wic nawet nie mg Mamie
pomacha, a bardzo chcia, bo to go uspokaja
i daje poczucie bezpieczestwa.
I wreszcie miay przyj kolejne wakacje.
Wakacje, kiedy Micha mia w kocu sta si
harcerzem. Pojecha na ostatnie kolonie zu-
chowe, ktre miay czciowo by ju duy-
mi, harcerskimi. Miao by wspaniae przy-
rzeczenie. Ale tych kolonii nie bdzie. I pyta-
nie co z Misiem? Co z jego przyrzeczeniem,
na ktre przecie czeka, nastawi si, zosta-
o mu przecie obiecane a dziecko z Asper-
gerem traktuje takie sprawy bardzo powanie
i dosownie? Nikt nic nie wie... Nie wie druy-
nowy, bo on nie jest druynowym harcerzy
ale nie podaje te, kto nim jest i mgby odpo-
wiedzie. Nie informuje, gdzie si zgosi. Nie
chce rozmawia o sprawnociach, ktre wisz
w powietrzu od grudnia. ciana milczenia,
braku wsppracy i tak naprawd, ignorowanie
modego czowieka, ktry zaczyna z wielkim
zapaem, a teraz jest zdezorientowany i smutny.
Wiecie, tyle si syszy o dyskryminacji. e
jest w szkoach, miejscach publicznych. Ale
przecie ani szkoy ani miejsca publiczne nie s
z zaoenia otwarte na niesienie pomocy bli-
nim, prawda?
Tymczasem prawo harcerskie wyranie in-
formuje: 1. Harcerz jest poyteczny i niesie po-
moc blinim. 2. Harcerz w kadym widzi bli-
niego, a za brata uwaa kadego innego harce-
rza. 3. Harcerz postpuje po rycersku. Michaa
nie wsparto, nie udzielono pomocy. Nie uzna-
no go najwyraniej za brata. I zdecydowanie
nie postpiono wobec niego po rycersku. Nie
umia robi tego, co inne dzieci, kiepsko szo
mu piewanie, nie radzi sobie z niektrymi
sytuacjami wic nie nadawa si do druy-
ny. Nieistotne okazao si, e ze spor czci
zaj radzi sobie naprawd wietnie, e cz-
sto wybija si wiedz na pewne tematy, e jest
jak wiele dzieci z Aspergerem bardziej doj-
rzay, odpowiedzialny, godny zaufania. Od cza-
su zmiany druha, to wszystko okazao si nie-
wane.
Po prostu nie pasowa.
Magda Brzeska
pomysodawca serwisu Poradnik Autystyczny, admin: stro-
ny Dzieci z autyzmem i zaburzeniami pokrewnymi i grupy
wsparcia na Facebook, Vortalu o chorobach ukadu mo-
czowego zum.org.pl; prywatnie mama Mika z Zespoem
Aspergera
MICHA, CO NIE ZOSTA HARCERZEM
Micha ma 10 lat i zdiagnozowany Zesp Aspergera. Kiedy patrzycie na niego, wyglda
jak wielu innych chopcw: wesoy, biega, jedzi rowerem. Ale ju jego zachowanie
czasem znacznie rni si od rwienikw. Nie przeklina, jest do posuszny
i interesuje si innymi rzeczami, ni dzieciaki w tym wieku.
Poradnik Autystyczny 12
CEL PIERWSZY?!
Zabawa, ktra ma charakter podajcy za
dzieckiem, w ktrej gwny nacisk kadziemy
na relacj i zabaw wspln Ja i TY.
Wyszkolony, wyjtkowy wolontariusz,
ktry jedzie do domu rodzinnego i bawi si
z dzieckiem, staje si jego partnerem, kompa-
nem, przyjacielem.
CEL DRUGI?!
Zbieranie dowiadcze przez wolontariuszy
i pena kontrola zabawy i interakcji po stronie
dzieci i modziey objtych pomoc z ramie-
nia Potra wicej.
Kto kiedy powiedzia Najlepsz metod
na przykucie uwagi jest usi i nic nie robi.
Ot kontrola po stronie naszych przyjaci
w normalnym trybie funkcjonowania czasami
nie ma miejsca. We to, Zrb to, ogrom
pyta i polece.
Chcemy by to nasze dzieci miay je-
den moment na przejcie kontroli w swoim
wiecie.
SKUTECZNO?!
Z takim zapaem i otwartoci, jakimi dyspo-
nuj wolontariusze skuteczno murowana.
Grunt to wiedzie, co robi i jak si zachowa.
Grunt uwierzy w to, co si robi.
Istnieje jeszcze wiele celw tej inicjatywy.
Ale chciabym wrci do pocztku, do same-
go pocztku.
Tak, jestem terapeut. Zwykle nie mwi
tak o sobie, poniewa brzmi to jak jedyny
i niezastpiony twr, ktry leczy, uzdrawia,
przywraca funkcje. Jednak w swoim rodowi-
sku musz nim by, musz sprosta czasami
zadaniom, ktre wybiegaj poza wszelakie
standardy wiedzy zdobytej na uczelniach,
szkoleniach czy kursach. Musz i chc spro-
sta tym zadaniom. Zainteresowa uczestni-
ka do takiego stopnia, by chcia uczestniczy
w zajciach. Chcia si rozwija pod moj pie-
cz? Jest to moliwe, kiedy terapeuta nie boi
si wyzwa i w wyjtkowych przypadkach nie
postpuje wedug standardw, wedug spraw-
dzonych metod, wedug statystyk. Udaje si
to, kiedy jest elastyczny.
Mylami sigam daleko w gb swojej histo-
rii zawodowej i staram si odpowiedzie na
pytanie kiedy to si zaczo? Kiedy zacza
si moja przygoda z autyzmem?
Porozumiewanie si. To by i jest mj ob-
szar umiejtnoci. Pracujc z dziemi z po-
wanymi problemami w porozumiewaniu si
i komunikowaniu chociaby podstawowych
potrzeb, z ich rodzicami, ktrzy s peni
emocji, wiedzy o dziecku, wiedzy o scho-
rzeniu, ktre dziecka dotyczy, wiedziaem
jedno nikt poza nimi nie wie wicej.
Kiedy nasta ten dzie, wyjtkowego wy-
darzenia, cay dzie spdziem na robieniu
pomocy. Cudawianki na kiju. Drukowanie,
laminowanie, wycinanie, to takie wstpne
czynnoci terapeuty, ktry owe pomoce wy-
korzysta przez 40 min. a robi je czasu dru-
gie tyle. Dobrze, e posu uczestnikowi
w dalszej komunikacji. Strategia jest, plan
te. I co ?! Zero zainteresowania mojego
uczestnika przedmiotami, obrazkami i ca
t otoczk. Wtedy zdaem sobie spraw tak
naprawd, e JA sam jestem narzdziem,
a nie wszystkie kolorowe przedmioty, ktre
kosztuj niebagatelne pienidze, zasilajc
konto rm je dystrybuujcych.
Pomoce przygotowane w Sali, le. Zamykam
drzwi. Czuj ciki oddech, dostrajam si.
Wykonujc podobne i zblione aktywnoci
do mojego uczestnika zabawy wiem ju, ta
sytuacja jest dla niego wysoce stresujca.
Czekajc na zainicjowanie przez uczestni-
ka interakcji, tym razem przez spojrzenie,
wyczuwam:
Jak to, nic mi nie kaesz robi?! Wielkie
zdziwienie w oczach, oddech si reguluje.
Ja jako narzdzie uruchamiam akcj, gdy
tylko patrzy. Mog kontrolowa?! aaaa.
W uczestniku budzi si myl: Mog kontro-
lowa sytuacj? Ale fajnie.
A MOJE ZACHOWANIA?
Nie od dawna wiadomo, e zwracanie si
do podopiecznych odgrywa kluczow rol
w postpach w terapii. W naszym programie,
jak w wielu biorcych ten fakt pod uwag,
uywamy w sposb waciwy zaimkw oso-
bowych.
Unikam mwienia o sobie lub o dziecku
w trzeciej osobie liczby pojedynczej, do kt-
rych naley: pani ci poda..., pan ci pomoe...,
Maciej je obiad, Mateusz si bawi... itp.
W koncepcji i idei porozumiewania si
warto te zwroty zamieni na ja ci podam, po-
mog ci... czy ja ci pomog, ty jesz obiad..., ty
si bawisz....
Dla funkcjonalnej wartoci oddziaywa
terapeutycznych warto naduywa zaimkw
ja i ty.
Zdarzenie terapeutyczne jest niepowtarzal-
ne. Spotkanie dwch osb, ktre spotkay si,
by ze sob porozumiewa. Szukajc motywa-
torw, doskonalimy si w diadzie by pokaza
innym e potramy wicej. Forma komik-
su ma za zadanie ukaza niezwyko tego
NA WAG
Ju od marca ruszyo w Stowarzyszeniu Potra Wicej
w Poznaniu eksperymentalne przedsiwzicie
Wolontariusz na wag zota. Nie ukrywam, e jest ono
zwizane z podejciem rozwojowym opartym na relacji.
nr 05, lipiec/sierpie 2014 13
zdarzenia niezwyko uczestnikw i niezwy-
ko trudu, jaki dwie strony musz woy by
ze sob porozmawia zarwno na poziomie
werbalnym jak i niewerbalnym.
Tej chwili nie da si odtworzy nigdy wi-
cej, chyba, e na lmie. Zaangaowanie bez
przymusu, bo uczymy si wielu rzeczy w spo-
sb niedyrektywny. Nie ma tu polece i da,
jest tylko budowanie relacji.
Odwrci gow i znalaz si twarz
w twarz ze swym modym nauczycielem.
Z penym rozmysem utkwi wzrok w oczach
Rauna. Nasz syn umiechn si kilka razy.
Cztery sekundy przeszy w dziesi sekund.
Robertino nie odwraca si. Upyno dwa-
dziecia niewiarygodnych sekund, podczas
ktrych nie odrywali od siebie wzroku [Kauf-
man Uwierzy w cud s. 185].
Kiedy kto prbuje zmieci si w tzw.
programie, sztywnych wzorcach oddziay-
wa, moe nie zwrci uwagi na intencj ini-
cjatyw podopiecznego. Poda za t inicja-
tyw. Rzeczywicie przez chwil poczu stan
i pragnienia nie zawsze zrozumiae dla obser-
watora. Niech pracuj te zmysy, ktre pracuj
u naladowanego. To nie s proste ruchy.
PASJA DO POZNANIA
WEWNTRZNEGO WIATA DZIECKA
Wyjtkowi wolontariusze oczywicie musieli
si zgosi do stowarzyszenia. Musieli pozna
specyk tego, z czym si zmierz. Zrobilimy
to w takiej kolejnoci:
I. Proces przygotowania wolontariu-
szy do zabawy podajcej z dzie-
mi ze spektrum autyzmu.
Wolontariusze odbyli 5-godzinne warsztaty.
Dowiedzieli si o:
a) Stylach interakcji: responsywnym, odwza-
jemnionym i emocjonalnym (1,5/2 go-
dziny).
Uczenie odbyo si poprzez VIT.
b) Cyklu interakcji;
c) Stanach zaangaowania dziecka w zabaw
i interakcj;
d) Metodzie Growth trough Play System;
e) W jaki sposb mona doczy do zabawy;
f) Dzieciach, ktre s wczone w program;
II. Spotkanie wolontariuszy i rodzicw
z dziemi.
Spotkanie odbyo si w przyjaznej atmosferze.
Rodzice mogli pozna wolontariuszy, ktrych
gwnym celem jest zabawa podajca
z dziemi ze spektrum autyzmu.
III. Rozdzielenie wolontariuszy do
poszczeglnych domw. Wolonta-
riusze mieli realny wpyw na wybr
pierwszego dziecka do zabawy.
IV. Ustalenie zasad:
1) Wolontariusz dzwoni do rodzicw
pierwszy.
2) Zabawa podajca trwa minimum
1 godzin.
3) Czstotliwo odwiedzin reguluje wo-
lontariusz po wczeniejszym ustaleniu
terminw z rodzin.
4) Powstaj karty zabaw i oglne informa-
cje o dzieciach.
5) Zamiany dzieci do zabawy bd odbywa
si co najmniej po 3 miesicach pracy
z dzieckiem/modzie.
6) Spotkania superwizyjne o charakterze
szkoleniowym bd si odbyway raz
w miesicu.
Na dzie dzisiejszy obie strony s zadowolo-
ne a najbardziej nasi bohaterowie, ktrzy maj
swojego kompana, osob, dla ktrej jest wa-
ny potencja osobisty.
Soo fun and p l a y!
Kamil Lodziski
Terapia rki jest usprawnianiem naszej
motoryki maej, czyli precyzyjnych ruchw
doni. Czsto bywa tak, e rodzice problemy
w tym obszarze zauwaaj dopiero, gdy
dziecko zaczyna posugiwa si narzdziami
pisarskimi. Jednak istotne trudnoci
w tej dziedzinie da si zauway duo
wczeniej. Dzieci, ktre maj kopoty m.in.
z czynnociami samoobsugi codziennej (np.
zapinanie guzikw, ubieranie si, samodzielne
jedzenie), niechtnie podejmuj czynnoci
manualne (np. lepienie, ukadanie), osoby
majce problemy z koordynacj obu rk, nie
lubice dotyka rnych faktur, lub wrcz
odwrotnie szukajcych mocnych dozna,
docisku doni to osoby potencjalnie nadajce
si do procesu, jakim jest terapia rki.
CELE TERAPII RKI:
wspomaganie precyzyjnych ruchw rk
poprawa umiejtnoci chwytu
wsparcie procesw samoobsugowych
wzmacnianie koncentracji
poprawa koordynacji wzrokowo-ruchowej
przekraczanie linii rodka ciaa
Nie moemy zapomina, e dla dzie-
ci z autyzmem duym problemem jest wy-
stpujca nadwraliwo lub niedowrali-
wo dotykowa. Podczas terapii rki pra-
cujemy take w tym obszarze, dostarczajc
dzieciom bodcw odpowiednio do ich po-
trzeb. Usprawniana jest caa rka, dziaania
podejmowane s ju od obrczy barkowej, po
nadgarstek, a do ruchw jak najbardziej pre-
cyzyjnych. Na kady etap przeznaczona jest
odpowiednia ilo czasu, ktra zaley od po-
trzeb i moliwoci dziecka.
Zajcia z terapii rki wydaj si podob-
nie jak w przypadku Integracji Sensorycznej
wietn zabaw. Jest to jednak szereg zapla-
nowanych i kompleksowych dziaa maj-
cych na celu usprawnienie wyspecjalizowane-
go narzdu, jakim jest rka, ktra w naszym
organimie odpowiada za wiele funkcji. Nie-
wiele osb zdaje sobie spraw, jak wana jest
sprawno rk w rozwoju mowy. Stymulacja
doni pobudza bezporednio orodek w mzgu
odpowiedzialny za donie, a porednio orodek
ruchowy mowy. Reasumujc, wynika z tego,
e warto pracowa nad czuciem i sprawno-
ci rk w sytuacji, kiedy wystpuj proble-
my z mow u dzieci. Dlatego tak wane jest
usprawnianie rk, w przypadku dzieci z auty-
zmem, ktre maj trudnoci z mow. Na na-
szych doniach znajduj si receptory odpo-
wiedzialne za wszystkie narzdy ciaa czo-
wieka, dlatego sprawne dziaanie rk jest, tak
wane dla naszego funkcjonowania jako auto-
nomicznej jednostki.
EFEKTY TERAPII RKI:
Poprawny chwyt
Zwikszenie samodzielnoci w zakresie
samoobsugi
Kontrola wzrokowo-ruchowa nad
wykonywanymi czynnociami
Poprawa sprawnoci caej koczyny grnej
Lepsza manipulacja i koordynacja obu rk
Poprawa umiejtnoci grafomotorycznych
wiadomy odbir wrae dotykowych
Poprawa napicia miniowego
Ewelina Bargie
pedagog specjalny, wychowawca przedszkolnej grupy dzie-
ci z autyzmem, prowadzc zajcia z zakresu terapii rki
DLA KOGO TERAPIA RKI?
Poradnik Autystyczny 14
Jakociowe zmiany zachodzce w pierwszych
dwunastu miesicach ycia wi si gw-
nie z cigym wzrostem i rnicowaniem si
komrek oraz tkanek. W ukadzie nerwowym
ktry zawiaduje wszystkimi funkcjami or-
ganizmu czowieka wzrost i rnicowanie
komrek rozpoczyna si ju ok. 14. tygodnia
ycia podowego i trwa po urodzeniu, najin-
tensywniej do 2.-3. roku ycia. Jego efektem
jest rozwj sieci dendrytw oraz rozbudowa
pocze synaptycznych. W neurologii taka
waciwo/cecha mzgu bywa nazywana pla-
stycznoci. Kolejn cech rozwijajcego si
mzgu, nieodcznie zwizan z jego plastycz-
noci, jest proces mielinizacji. Mielinizacja
rozpoczyna si w okresie podowym, a wik-
szo struktur mzgowych ulega temu proce-
sowi ju w 1. roku ycia.
Stymulacja to pobudzanie. To dziaania po-
legajce na doskonaleniu tego procesu po-
przez wzbogacanie rodowiska, wzmacnianie
osigni, pobudzanie jednostki do aktywnoci
wasnej. Zgodnie z opini wielu specjalistw
istotne znaczenie dla wykorzystania plastycz-
noci mzgu niemowlcia ma rodowisko. Od-
powiednio ksztatowane otoczenie oraz kom-
petentni opiekunowie to czynniki, ktre s jak
trampolina dla osigni maego dziecka.
Jak wspiera rozwj dziecka
szczeglnie w momentach, w ktrych
pojawiaj si trudnoci rozwojowe? Jak
organizowa najblisze otoczenie, aby
miao spenia rol stymulacji rozwoju?
Dzieci rozwijaj si rwnolegle. Kolej-
no etapw rozwojowych u kadego dziecka
jest taka sama, ale tempo nabywania zdolno-
ci i umiejtnoci bywa rne. Te poszczegl-
ne etapy rozwoju dziecka we waciwej kolej-
noci wyznaczone s wewntrznym zegarem,
zgodnie z ktrym pojawia si gotowo zycz-
na i psychiczna do podjcia nowego wyzwania
rozwojowego. Warto pamita o tym, e u nie-
mowlt wystpuje czno motoryki z rozwo-
jem psychicznym, std zawsze mwi si o roz-
woju psychoruchowym niemowlt i co wicej,
ta bezporednia zaleno midzy nimi przeja-
wia si w tym, e sprawno ruchowa uzyskana
pod koniec 1. roku ycia jest do cile sprz-
ona z koordynacj wzrokowo-ruchow, a roz-
wj mowy i rozwj kontaktw spoecznych wa-
runkuj si wzajemnie poprzez motywacj do
porozumiewania si z otoczeniem.
W charakterystyce procesu rozwoju nie-
mowlt spotyka si fazowo, etapowo.
Przyjrzyjmy si bliej owym etapom rozwoju
i zwrmy uwag na to, co moemy wypraco-
wa wsplnie z tak maym dzieckiem na etapie
1. roku ycia.
Pod koniec okresu noworodkowego (ko-
niec 4. tygodnia ycia) obserwujemy u dziec-
ka krtkotrwa ksacj wzroku na przedmio-
cie oraz na twarzy osoby opiekujcej si dziec-
kiem z bliskiej ekspozycji. Obserwujemy tak-
e reakcj na dwiki pynce z otoczenia. Na
tym etapie jest to rejestrowanie bodcw, a za
chwil etapem kolejnym bdzie obracanie si/
poszukiwanie bodcw wzrokowych i su-
chowych. Takiej ksacji wzrokowej moemy
uczy dziecko poprzez ustawianie si w polu
widzenia i mobilizowanie do zatrzymania wzro-
ku poprzez bogat mimik czy ruch kolorowej
zabawki, wydajcej dwiki. Pomocne bywaj
kolorowe, kontrastowe (np. czarno-biae) za-
bawki, kolorowe balony, swoj twarz moe-
my przyozdobi barwn czapk, okularami
czy pomalowanymi na czerwono ustami. Prze-
mawiajmy do dziecka, agodnie, melodyjnie,
pieszczotliwie, ale te naturalnie. Budowanie
kontaktu wzrokowego to najwczeniejszy
przejaw rozwoju spoecznego niemowlcia,
kolejnym bdzie pierwszy umiech (2.-3. mie-
sic ycia). Pamitajmy o eksponowaniu bod-
cw z obu stron dziecka to sprzyja wychodze-
niu z zjologicznej asymetrii uoeniowej, cha-
rakterystycznej do ok. 3. miesica ycia. Nie
umieszczajmy ozdobnych naklejek na cianie
i barwnych karuzel tylko po jednej stronie -
eczka dziecka.
Wan kwesti w procesie rozwoju nie-
mowlt jest ich jak najwczeniejsze ukadanie
na brzuszku (unoszenie gwki i jej kontrola
w pionie). Pozycja leenia na brzuszku dosko-
nale wpywa na zdolno do regulacji napi-
cia miniowego w tuowiu i koczynach. Do
ukadania na brzuszku wybierajmy miejsca bez-
pieczne, stabilne, twarde najlepszym takim
miejscem jest z pewnoci podoga. Zadbaj-
my te o zrnicowan faktur podoa, stop-
niowo otwierajce si donie bd miay dosko-
na okazj i moliwo do stymulacji wntrza
doni, co wpynie korzystnie na odwraliwie-
nie delikatnych rczek w coraz wikszej ak-
tywnoci (manipulowanie i raczkowanie). Sty-
mulujmy coraz dusze utrzymywanie gwki
np. atrakcyjn, kolorow zabawk, czarno-bia
ksieczk, po ktr niebawem dziecko zacznie
siga z pozycji leenia na brzuszku.
Okoo 3. miesica ycia obserwujemy
kolejny krok milowy w rozwoju niemowlt
rozwj koordynacji wzrokowo-ruchowej
(w aspekcie wzorca oko-rka). Dostrzeona
Pierwszy rok ycia to
najbardziej istotny okres
w yciu czowieka. Ten czas
wpywa na kolejne etapy
rozwoju czowieka. Dlatego
te jako zmian dotyczcych
rozwoju psychomotorycznego
w 1. roku ycia powinna by
przedmiotem zainteresowania
wielu specjalistw, a take
znajdowa si pod bacznym
okiem obserwatora-rodzica.
STYMULACJA
ROZWOJU
DZIECKA
w 1. roku ycia

M
a
r
t
a

B
a
j
-
L
i
e
d
e
r
nr 05, lipiec/sierpie 2014 15
w zasigu wzroku atrakcyjna zabawka,
mobilizuje ma rczk do sigania po ni, a
do zapanowania nad ni, chwytania i manipu-
lowania ni, przekadania z rczki do rczki.
Eksponujmy przedmioty tak, aby byy w za-
sigu wzroku i rki dziecka tak mae dziec-
ko nie potra jeszcze poszukiwa przedmiotu,
ktry znika z pola widzenia. Zadbajmy rw-
nie o zrnicowan faktur przedmiotw i za-
bawek (gumowe, plastikowe, futrzane, frotte).
Obserwujmy bacznie czy rczki pracuj syme-
trycznie, czy obie w danym momencie s rw-
nie tak samo aktywne, czy moe jedna jest bar-
dziej leniwa, mniej zaangaowana i mniej
czsto siga po zabawk? Na tym etapie roz-
woju niepokoi powinien brak czenia rczek
w linii rodkowej ciaa w fazie poprzedzajcej
chwytanie (wtedy kiedy dziecko przyglda si
swoim rczkom).
Rwnolegle ze wzorcem oko-rka rozwija
si wzorzec oko-usta. Wtedy wszystko, co do-
strzee dziecko w swoim polu widzenia (wa-
sne rczki, zabawki, przedmioty) natychmiast
traa do buziaka.
Kolejnym krokiem milowym w 1. roku
ycia dziecka jest raczkowanie. To efekt kil-
ku obserwowanych wczeniej przeobrae
od stabilizacji podporu w leeniu na brzu-
chu z wyprostowanymi rkoma i na otwartych
doniach, poprzez wiczenia obrotu z brzucha
na plecy i odwrotnie, a po naprzemienne pod-
ciganie kolan do klku. Wany jest wzorzec
naprzemiennego raczkowania i wiczenie ko-
ordynacji ruchw obu stron ciaa. Pominicie
etapu raczkowania niektrzy specjalici zali-
czaj do grupy ryzyka wystpienia w okresie
szkolnym trudnoci w uczeniu si bd innych
trudnoci szkolnych. Raczkowanie uwaa si
za wyraz uporzdkowania orodkowego uka-
du nerwowego.
Osignicie raczkowania i wzmocnie-
nie mini tuowia jest etapem do osigni-
cia samodzielnego siadania. To otwiera przed
dzieckiem nowe moliwoci w zakresie roz-
woju funkcji doni. Niemowl wicej mani-
puluje, donie staj coraz sprawniejsze. Do-
skonalony proces odbioru bodcw z otocze-
nia pozwala kierowa uwag na dwiki, ko-
lory; pozwala dostrzega atrakcyjne zabawki
z otoczenia, a dodatkowo dziecko moe si do
nich zbliy i po nie sign. Zwraca uwag
na dwiki, przysuchuje si im, samo zaczy-
na produkowa dwiki, stuka przedmiota-
mi o siebie, stuka nimi w podog. Dostrzega
drobne elementy, dostrzega paproszki na dy-
wanie i za pomoc chwytu psetkowego (ok.
9.-10. miesica ycia) potra je uchwyci. Ob-
serwujmy poziom koncentracji niemowlcia
na aktywnoci. Eliminujmy to, co moe prze-
szkadza, demobilizowa do kolejnego wysi-
ku. Ju na tym etapie moemy zaobserwowa
przejawy nadpobudliwoci, co bez kontroli
opiekunw moe przybra niepokojcy stan.
Czsto te popenianym bdem jest wymu-
szanie siadania. Nie rbmy tego na si, daj-
my dziecku czas dojrze do tej pozycji, prze-
wiczy j.
W rozwoju mowy istotnym momentem
jest wydzielenie z acucha sylab dwch ta-
kich samych (okoo 9. miesica ycia). Powoli
te niemowl uczy si, spostrzega, e otocze-
nie potra odczytywa jego intencje i jego po-
trzeby na podstawie wydawanych dwikw
pokrzykiwania, miech, dwiki gardowe.
Niemowl nas kokietuje, zaczepia, zaprasza do
dialogu, ktry sam nieczsto inicjuje. Powoli
rodzi si potrzeba nazywania osb i czynno-
ci zaczyna wysya zrozumiae informacje.
Warto te zapamita, i proces komunikacji
z niemowlciem nie zaczyna si w 9. miesicu
ycia, a duo wczeniej, ju na etapie nowo-
rodkowym, a nawet wczeniej w okresie po-
dowym. To, co jest najwaniejsze w procesie
komunikacji z dzieckiem, to naprzemienno
reakcji/ dziaa. Odpowiadajmy zawsze na za-
czepki naszego niemowlcia, nie opniajmy
naszych reakcji, to moe zniechca dziecko
do kontaktu z nami, moe wtedy nastpi uni-
kanie wzroku i pojawia si negatywne emo-
cje. W efekcie dziecko bdzie podejmowa
coraz mniej prb inicjowania dialogu i wyco-
fywa si z kontaktu, co skutkowa moe na
dalszym etapie rozwoju np. zaburzeniami za-
chowania. Uwiadamiajmy sobie wic warto
tak wczesnego dialogu, pamitajc, e komu-
nikacja to nie tylko sowa, ale take nasza mi-
mika i nasze gesty. Szczeglnie matki powin-
ny dba o to owe dostrojenie si w relacji,
orientowanie si w potrzebach dziecka i poka-
zywaniu mu, e wie, co ono czuje i wie, jak
dan potrzeb zaspokoi.
Czy wiecie, e okres pomidzy 8. a 9. mie-
sicem ycia bywa nazywany rewolucj
dziewitego miesica? To wanie wtedy po-
jawia si gest wskazywania palcem, zaczyna
ksztatowa si wsplne pole uwagi. Wraz z t
umiejtnoci niemowl zaczyna dostrzega
ludzi jako istoty intencjonalne budowane s
podwaliny dialogu. Zachowania niemowlcia
przestaj mie charakter dwustronny, a staj
si trjstronne obejmuj interakcje z ludmi
przedmiotami. Powstaje wtedy tzw. trjkt od-
niesieniowy dziecko-dorosy-przedmiot/zda-
rzenie, ktre staje si obiektem wsplnej uwa-
gi. Warto wspomc dziecko w wypracowaniu
gestu wskazywania palcem, poniewa w wie-
lu zakceniach rozwoju ta forma komunikacji
nie pojawia si i trzeba j mozolnie wypraco-
wywa w okresie pniejszym.
Osigniciem zamykajcym 1. rok ycia s
niewtpliwie pierwsze kroki naszego dziecka.
Niektre dzieci potra chodzi ju same, inne
robi to przytrzymujc si barierki czy mebli.
Pamitajmy, to wane, aby dziecko opanowa-
o t umiejtno samodzielnie oznacza to,
e ma dobrze funkcjonujcy zmys rwnowa-
gi, sprawnie dziaajcy zmys przedsionkowy
i dobrze uksztatowany ukad miniowo-ru-
chowy. Nie wymuszajmy treningw prowa-
dzania dziecka za rczki uniesione do gry
to nie jest droga do prawidowego opanowa-
nia przemieszczania si w chodzie. Blokujemy
te w takiej sytuacji rozwj odruchu obron-
nego w sytuacji upadku dziecko musi mie
wolne rczki, aby si nimi podeprze i aseku-
rowa. Motywujmy do samodzielnego prze-
mieszczania si w przestrzeni, nagradzajmy
kady samodzielny krok zbliajcy jeszcze
niemowl do wyznaczonego celu. Uczymy
te t przestrze bezpieczn, usuwajc z pola
zasigu przedmioty stanowice zagroenie.
W krtkim stosunkowo czasie may orga-
nizm przeksztaci si z istoty uzalenionej od
swoich opiekunw do maego czowieka bu-
dujcego swoj niezaleno, oddalajcego si
zycznie od swoich opiekunw (samodzielne
chodzenie) i znw przybliajcego si. Cigle
jeszcze potrzebuje mioci, uwagi, wsparcia
i towarzyszenia w dalszym rozwoju. Dbajmy
o dobry kontakt z dzieckiem, dotykajmy go,
koyszmy, nomy i tulmy w ramionach, poka-
zujmy jak wane jest dla nas.
Artyku powsta na podstawie:
Ayres A. J. (2005). Sensory Integration and the
Child. With practical tips for parents. Western
Psychological Services. Los Angeles
Brazelton T. B., Sparrow J. D. (2003).
Discipline. The Brazelton Way.
Cytowska B., Winczura B. (2006).
Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju maego
dziecka. Krakw: Impuls
Hellbrgge T. (1995). Pierwsze 365 dni ycia dziecka.
Warszawa: Promyk Soca
Renata UlmanBogusawska
psycholog dziecicy, logopeda dyplomowany, terapeuta
Integracji Sensorycznej, terapeuta wczesnej interwencji
i wspomagania rozwoju dziecka z grupy wysokiego ryzyk
instruktor masau Shantali dla niemowlt.
Poradnik Autystyczny 16
By rok 2001, peniam funkcj dyrektora miej-
skiego Zespou Placwek Przedszkolnych przy
ul. Turowskiego w Olsztynie, gdzie uczszczay
rwnie dzieci z autyzmem i niepenospraw-
nociami sprzonymi wspomina Agniesz-
ka Jaboska. Pamitam, jak pewnego dnia
przyszli do mnie Urszula Przekwas, mama
Eli z poraeniem mzgowym i Jerzy Michno,
tata Piotra z autyzmem i powiedzieli, e mu-
simy wsplnie otworzy szko, bo ich dzieci
nie maj si gdzie uczy. W Olsztynie nie byo
wtedy szkoy wyspecjalizowanej w ksztaceniu
dzieci z niepenosprawnociami takiego typu.
Postanowilimy dziaa, dziaania byy odwa-
ne i nowatorskie.
Urszula Przekwas zaoya Stowarzysze-
nie Pomocy Dzieciom z Niepenosprawnoci
Ruchow i Niepenosprawnoci Sprzo-
n. Jerzy Michno Stowarzyszenie Pomocy
Osobom z Autyzmem i Innymi Zaburzenia-
mi w Rozwoju. Do organizacji zrzeszajcych
doczyo zaoone przeze mnie Stowarzysze-
nie Wyjtkowe Serce, skupiajce nauczycie-
li i pracownikw wczesnego Zespou Pla-
cwek Przedszkolnych. Udao nam si prze-
j od miasta budynki wraz z gruntem i w ten
sposb, dziki marzeniom rodzicw, w 2002
roku powsta Zesp Placwek Edukacyjnych,
pierwsza w Polsce publiczna szkoa dla niepe-
nosprawnych dzieci prowadzona przez stowa-
rzyszenia mwi Agnieszka Jaboska.
Szkoa rosa razem ze swoimi uczniami.
Na pocztku miecia si w jednym budynku,
uczniw byo 40, a pracownikw 50. Dzi bu-
dynki s trzy, uczniw blisko 400, a zatrudnio-
nych ponad 260 osb. Czas szybko min, za-
nim si obejrzelimy, pojawio si pytanie: co
dalej? W ZPE utworzylimy szko przysposa-
biajc do pracy, ale mog si tu uczy tylko
osoby do 24 roku ycia. Wsplnie z Urszul
Przekwas i Jerzym Michno zaczlimy szuka
rozwizania dla dorosych uczniw. Nie ma
innego wyjcia, jak utworzenie Warmiskiej
Kuni Pracy Modrak, poczenia czci
mieszkalnej i spdzielni socjalnej, czyli miej-
sca, gdzie niepenosprawni mogliby mieszka
i pracowa. Bo kada osoba moe wykonywa
prac, cho oczywicie w przypadku niepeno-
sprawnych naley przyj nieco inne standar-
dy. Teraz w Parku Pracy w ZPE przygotowu-
jemy naszych najstarszych uczniw do pracy,
wyrabiamy potencja, ktry bdzie wykorzy-
stany w Warmiskiej Kuni Pracy Modrak.
Prace nad powstaniem nowej instytucji s
w fazie projektu. Szukamy rwnie odpowied-
niego miejsca, w samym Olsztynie lub bliskim
ssiedztwie. Na razie w Polsce dziaa tylko je-
den taki dom pod Krakowem. Nasz Modrak
ma szans by drugi i sdz, e do otwarcia
dojdzie za 2 3 lata. Dziki marzeniom rodzi-
cw stworzylimy szko, rozbudowalimy j,
wprowadzajc najnowsze rozwizania. Kolej-
ne marzenia rwnie uda nam si wprowadzi
w czyn.
Wanda Agnieszka Jaboska
dyrektor Zespou Placwek Edukacyjnych w Olsztynie
i przewodniczca Stowarzyszenia Wyjtkowe Serce.
WARMISKA KUNIA PRACY
MODRAK
Dziki marzeniom rodzicw utworzylimy szko
dla niepenosprawnych dzieci, ktra dorastaa razem
z uczniami. Dlatego dzi musimy zrobi kolejny krok
naprzd i doprowadzi do powstania caodobowego
miejsca pobytu dla dorosych ludzi z autyzmem i innymi
niepenosprawnociami Warmiskiej Kuni Pracy MODRAK
mwi Agnieszka Jaboska, dyrektor Zespou Placwek
Edukacyjnych i przewodniczca Stowarzyszenia
Wyjtkowe Serce w Olsztynie.