P

o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
dr inz. Mirosaw Jan Nowakowski
uk poziomy na jednotorowej linii kolejowej
Ostatnie zmiany: 24 pazdziernika 2013 r. godz. 20:12
Wszelkie prawa zastrzezone
Spis tresci
1. Wprowadzenie teoretyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.1. Zjawiska zyczne przy przejezdzie przez uk poziomy . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2. Ksztat geometryczny krzywej przejsciowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.3. Dugosc uku krzywej przejsciowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.4. Geometria uku koowego z symetrycznymi krzywymi przejsciowymi . . . . . 10
1.5. Stosowany ukad wsprzednych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.6. Wsprzedne punktw gwnych uku z krzywymi przejsciowymi . . . . . . . 13
1.7. Dugosc krzywej przejsciowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2. Algorytm rozwi azania zadania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.1. Obliczanie przechyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.2. Obliczanie dugosci krzywej przejsciowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.3. Sprawdzenie dugosci czesci koowej uku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.4. Wyznaczenie charakterystyk k atowych i liniowych ukadu . . . . . . . . . . . 21
2.5. Obliczenie wsprzednych punktw gwnych ukadu . . . . . . . . . . . . . . 21
3. Przykady oblicze n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3.1. Przykad 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3.2. Przykad 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3.3. Przykad 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3.4. Przykad 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.5. Przykad 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.6. Przykad 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
1. Wprowadzenie teoretyczne
1.1. Zjawiska zyczne przy przejezdzie przez uk poziomy
Przy analizie i projektowaniu ukadu geometrycznego toru kolejowego w planie
ruch poci agu rozpatruje sie jako ruch punktu materialnego skupionego w srodku
ciezkosci przekroju poprzecznego pojazdu, poruszaj acego sie ze sta a predkosci a
po trajektorii okreslonej osi a toru kolejowego, pomijaj ac przy tym wszelkie opory
ruchu.
Z 1-go prawa dynamiki Newtona wynika, ze przy v = const, podczas ruchu
po torze prostym jedyn a si a dziaaj ac a na pojazd o masie m jest sia grawitacji.
1
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
k = 0 a = 0 k = 1/R a = v /R
2
K P
R
R
k = 0 a = 0
Rys. 1. Wykres zmian krzywizny toru i przyspiesze n w paszczyznie poziomej podczas
ruchu pojazdu po uku poziomym
Natomiast podczas ruchu po uku poziomym o promieniu R pojawia sie dodatkowa
sia dziaaj aca w paszczyznie poziomej sia odsrodkowa F wyrazana wzorem
F = m
v
2
R
(1)
Podczas przejazdu przez ukad geometryczny zbudowany z dwch prostych
uozonych na paszczyznie poziomej, skierowanych w rzne strony i po aczonych
ukiem poziomym (rys. 1) wystepuj a zmiany:
J promienia (na prostej r = , na uku r = R), albo inaczej krzywizny toru
(na prostej k = 0, na uku k = 1/R);
J zwi azane z tym zmiany si i przyspiesze n dziaaj acych w paszczyznie poziomej
prostopadle do osi toru (na prostej F = 0 i a = 0, natomiast na uku F = m v
2
/R
i a = v
2
/R).
Na styku prostej z ukiem koowym wystepuje naga, skokowa zmiana przyspie-
szenia odsrodkowego. Jest to niekorzystne dla spokojnosci jazdy, komfortu pasa-
zerw i bezpiecze nstwa ruchu. Dlatego w wiekszosci torw (z wyj atkiem torw
bocznych na stacjach) nie aczy sie bezposrednio prostej z ukiem, lecz na ich styku
wykonuje sie dodatkowy element geometryczny k r z y w a p r z e j s c i o w a.
Zapewnia ona ci ag a i monotoniczn a zmiane krzywizny toru od wartosci k = 0
na prostej do wartosci k = 1/R na styku z ukiem koowym o promieniu R, co
w konsekwencji umozliwia pynn a zmiane przyspieszenia niezrwnowazonego a
n
od wartosci 0 na prostej do v
2
/R na uku koowym.
Krzywa przejsciowa likwiduje skokow a zmiane przyspieszenia, nie wpywa
jednak na wartosc przyspieszenia odsrodkowego dziaaj acego na pojazd podczas
ruchu po uku poziomym. Wartosc tego przyspieszenia nie jest obojetna dla
komfortu jazdy, bezpiecze nstwa ruchu i trwaosci nawierzchni kolejowej. Z rys. 2b
wynika, ze podczas jazdy po uku wystepuje przeci azenie zewnetrznego toku
szynowego. Prowadzi to do jego szybszego zuzycia. Ponadto zwiekszenie siy F
do wartosci, przy ktrej kierunek siy wypadkowej W wypadnie powyzej punktu
podparcia koa na zewnetrznym toku szynowym moze doprowadzic do wykolejenia
poci agu.
Wpyw siy odsrodkowej mozna zneutralizowac wykonuj ac w uku tzw. p r z e -
c h y k e, ukadaj ac zewnetrzny tok szynowy wyzej od toku wewnetrznego. Na
rys. 2c przedstawiono sytuacje, gdy przechyka o wartosci h cakowicie niweluje
2
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
G
P s P
(a)
G
s
W
F
H
z
H
w
P
z
P
w
(b)
s
G
P
P
W
F
h
(c)
Rys. 2. Rozkad si i reakcji nawierzchni kolejowej podczas ruchu po torze: a) prostym,
b) poozonym w uku bez przechyki, c) poozonym w uku z przechyk a teoretycz-
n a. G grawitacja, F sia odsrodkowa, W sia wypadkowa, P, P
z
, H
z
, P
w
,
H
w
reakcje nawierzchni, h przechyka, s rozstaw szyn (mierzony miedzy
ich osiami).
wpyw siy odsrodkowej wystepuj acej podczas ruchu po uku poziomym wypad-
kowa W siy grawitacji i siy odsrodkowej celuje wzduz pionowej osi symetrii po-
jazdu, prostopadle do podogi wagonu, dokadnie w os toru. Przechyka, przy ktrej
wystepuje taka sytuacja nosi miano p r z e c h y k i t e o r e t y c z n e j (h = h
0
).
Nazwa przechyka teoretyczna ma uzasadnienie. Dla danego promienia R
i danej predkosci v
0
istnieje jedna przechyka teoretyczna h
0
= h(R, v
0
). W praktyce
na liniach kolejowych prowadzony jest przewaznie ruch mieszany, czyli ruch
poci agw o rznych masach i predkosciach (nieliczne wyj atki to metro i niektre
linie specjalnego przeznaczenia). Jezeli po takim uku poci ag bedzie sie porusza
z predkosci a v > v
0
, to pojawi sie w nim przyspieszenie niezrwnowazone
skierowane na zewn atrz uku i przeci azony bedzie zewnetrzny tok szynowy. Jezeli
natomiast poci ag bedzie sie porusza z predkosci a v < v
0
, to przyspieszenie
niezrwnowazone bedzie skierowane do srodka uku (rys. 3). W praktyce ustala
sie graniczne wartosci przyspiesze n skierowanych na zewn atrz i do wewn atrz
uku, i przy projektowaniu przechyki na liniach o ruchu mieszanym uwzglednia
sie zarwno maksymaln a predkosc poci agw pasazerskich v
p
, jak i minimaln a
predkosc poci agw towarowych v
t
.
Wartosc przyspieszenia niezrwnowazonego skierowanego na zewn atrz uku,
wystepuj ac a w ruchu poci agw pasazerskich, wyznaczamy z rys. 3a. Z widocznego
na nim trjk ata KMN wynika, ze:
sin =
h
s
,
natomiast z trjk ata ABO otrzymujemy zaleznosc
tg =
f a
g
.
3
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
C
f
0
g
a
B A
h
s

K M
N
(a)
a

h
s
g
f
0 C
B A
K
N
M
(b)
Rys. 3. Mozliwe kierunki dziaania przyspieszenia niezrwnowazonego: a) w ruchu
poci agw pasazerskich; b) w ruchu poci agw towarowych. g przyspieszenie
ziemskie, f przyspieszenie odsrodkowe, a przyspieszenie niezrwnowazone.
Poniewaz k at jest bardzo may (w praktyce h
max
0,1 s), mozna przyj ac, ze
sin tg ,
sk ad otrzymujemy:
h
s
=
f a
g
,
h
s
=
v
2
p
R
a
g
,
a =
v
2
p
R

g h
s
.
Przyspieszenie to nie moze przekraczac wartosci dopuszczalnej w ruchu poci a-
gw pasazerskich, czyli
a =
v
2
p
R

g h
s
a
p
. (2)
Podobne rozumowanie prowadzi do wyznaczenia przyspieszenia niezrwno-
wazonego skierowanego do srodka uku, gdy w ruchu najwolniejszych poci agw
4
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
towarowych na uku wyst api nadmiar przechyki. Z rys. 3b mamy:
sin =
h
s
tg =
f +a
g
,
h
s
=
v
2
t
R
+a
g
,
a =
g h
s

v
2
t
R
,
sk ad ostatecznie, wprowadzaj ac dopuszczaln a wartosc przyspieszenia niezrwno-
wazonego w ruchu poci agw towarowych a
t
, otrzymujemy:
a =
g h
s

v
2
t
R
a
t
. (3)
Wzory (2) oraz (3) maj a podstawowe znaczenie przy analizie granicznych
wartosci promienia, przechyki i predkosci na uku poziomym.
Jest oczywiste, ze przechyka powinna wystepowac wy acznie na uku. W torze
prostym oba toki szynowe musz a byc uozone na tej samej wysokosci. Na styku pro-
stej z ukiem powstaje zatem problem analogiczny jak przy zmianie przyspieszenia
niezrwnowazonego nalezy umozliwic ci ag a i monotoniczn a zmiane przechyki
toru od wartosci 0 na prostej do wartosci h w punkcie jej po aczenia z ukiem koo-
wym (przy zaozeniu, ze przechyka na uku wystepuje). Odcinek toru, na ktrym
jest to realizowane nosi nazwe r a m p y p r z e c h y k o w e j.
Wspzaleznosc zjawisk powoduj acych koniecznosc wykonania krzywej przej-
sciowej oraz rampy przechykowej ma skutek praktyczny: krzywa przejsciowa po-
winna byc wykonana w tym samym miejscu co rampa przechykowa i miec tak a
sam a dugosc (rys. 4). W praktyce dopuszcza sie kilka scisle okreslonych wyj atkw
od tej reguy.
L
x
h
rampa przechykowa
x
pkp
kkp
uk koowy
prosta
krzywa przejciowa
Rys. 4. Typowe wzajemne poozenie krzywej przejsciowej i rampy przechykowej
5
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
1.2. Ksztat geometryczny krzywej przejsciowej
W Polsce podobnie jak w wielu innych krajach powszechnie stosowan a
krzyw a przejsciow a jest parabola trzeciego stopnia (rys. 5) o rwnaniu:
y =
x
3
6 R L
, (4)
gdzie:
R promie n uku koowego [m];
L dugosc krzywej przejsciowej [m];
x, y wsprzedne prostok atne [m] w ukadzie jak na rys. 5.
Krzywa ta charakteryzuje sie liniowym wzrostem krzywizny miedzy jej pocz at-
kiem i ko ncem. Odpowiada jej zatem rampa przechykowa o takim samym (tzn.
liniowym) wzroscie przechyki na jej dugosci.
Podstawowe charakterystyki k atowe i liniowe krzywej przejsciowej, to:
J k at nachylenia stycznej do krzywej w ko ncu krzywej przejsciowej kkp,
obliczany ze wzoru
tg =
d
dx
_
x
3
6 R L
_
_
_
_
_
_
x=L
=
x
2
2 R L
_
_
_
_
x=L
=
L
2 R
; (5)
J odcieta srodka uku koowego obliczana ze wzoru
x
s
= L R sin ; (6)
uk koowy
uk paraboli
pkp
kkp
y
k
M kkp'
L
x
T
R
R
S
y
x
s
n
P
K
Rys. 5. Krzywa przejsciowa w postaci paraboli trzeciego stopnia
6
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
J rzedna ko nca krzywej przejsciowej obliczana ze wzoru
y
k
=
_
x
3
6 R L
_
_
_
_
_
_
x=L
=
L
2
6 R
; (7)
J przesuniecie uku do wewn atrz wyrazane wzorem
n = y
k
R (1 cos ) ; (8)
J dugosc stycznej do krzywej w jej pocz atku, tzn. w pkp, obliczana ze wzoru
T
pkp
= PM = L
y
k
tg
= L
L
2
6 R
L
2 R
= L
L
3
=
2
3
L ; (9)
J dugosc stycznej do krzywej w jej ko ncu, tzn. w kkp, obliczana ze wzoru
T
kkp
= MK =
L
3cos
. (10)
W praktyce funkcjonuj a przyblizone wzory na obliczanie wartosci odcietej srod-
ka uku x
s
oraz przesuniecia uku do wewn atrz n. Maj a one geneze w czasach,
gdy geodeta wiekszosc oblicze n wykonywa w polu, a rozwi azywanie funkcji try-
gonometrycznych wymagao korzystania z tablic (kopotliwych w uzyciu i o maej
dokadnosci).
Dostrzegaj ac fakt, ze przy projektowaniu linii kolejowych mielismy do czynienia
z duzymi wartosciami promieni oraz maymi dugosciami krzywych przejsciowych,
czyli ma a wartosci a ilorazu L/R stwierdzono, ze spotykane w praktyce wartosci
k ata s a bardzo mae. Dla maych wartosci tego k ata mozna przyj ac zaozenie
sin tg ,
sk ad wzr (6) mozna przeksztacic do postaci
x
s
= L R sin L R tg = L R
L
2R
=
L
2
. (11)
Przesuniecie uku do wewn atrz mozna w przyblizeniu obliczyc odejmuj ac od
rzednej ko nca krzywej przejsciowej strzake uku na dugosci
L
2
, ktra wyraza sie
wzorem:
F =
_
L
2
_
2
2R
=
L
2
8R
Wobec tego przesuniecie n wynosi:
n y
k
F =
L
2
6R

L
2
8R
=
L
2
24R
(12)
W praktyce przy odpowiednio duzej wartosci ilorazu L/R stosowanie wzo-
rw przyblizonych (11) i (12) prowadzi do istotnych bedw. Wynikiem przyjetych
7
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Rys. 6. Niezgodnosc rzednych krzywej przejsciowej i uku koowego w ko ncu paraboli
trzeciego stopnia
przyblize n jest bowiem nieci agosc funkcji opisuj acej tor w ko ncu krzywej przej-
sciowej, a konkretnie rzna wartosc rzednej ko nca krzywej przejsciowej i prze-
sunietego uku koowego w ko ncu krzywej przejsciowej (rys. 6).
Rzedna paraboli w ko ncu krzywej przejsciowej y

k
wyraza sie wzorem (7) ,
natomiast rzedna uku koowego w tym punkcie wynosi:
y
+
k
=
L
2
24R
+R
_
R
2

_
L
2
_
2
(13)
Jak widac, y

k
< y
+
k
. Rznica tych wartosci wynosi
y
k
= y
+
k
y

k
= R
_
R
2

_
L
2
_
2

L
2
24R
= R R
_
1
L
2
4R
2

3L
2
24R
. (14)
Po wprowadzeniu podstawienia
u =
L
2
4R
2
wyrazenie pod pierwiastkiem mozemy rozwin ac w szereg Taylora:
(1 u)
z
= 1
z
1!
u +
z(z 1)
2!
u
2

z(z 1)(z 2)
3!
u
3
+. . . ,
8
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
co dla z =
1
2
oraz przy ograniczeniu sie do trzech pierwszych wyrazw rozwiniecia
daje
_
1 u = 1
1
2
u
1
8
u
2
. (15)
Po zastosowaniu tej zaleznosci do przeksztacenia wzoru (14) otrzymujemy
y
k
= R R
_
_
1
1
2

L
2
4R
2

1
8

_
L
2
4R
2
_
2
_
_

3L
2
24R
,
sk ad po uporz adkowaniu ostatecznie dochodzimy do zaleznosci
y
k
=
L
4
128R
3
(16)
Rznica ta okazaa sie w pewnych warunkach niemozliwa do zaakceptowania.
Rozpoczeto wiec poszukiwania metody jej wyeliminowania, co doprowadzio do
powstania wspczynnikw koryguj acych klasyczn a postac rwnania paraboli trze-
ciego stopnia (4) oraz charakteryzuj acych j a parametrw k atowych i liniowych.
Przy powszechnym dostepu do elektronicznej techniki obliczeniowej oraz syste-
mw precyzyjnej geodezji satelitarnej stosowanie takich korekt w procesie oblicze-
niowym jest nieuzasadnione, gdyz stosowanie dokadnych wzorw wynikaj acych
wprost z zaleznosci geometrycznych, tzn. (6) i (8) nie stanowi zadnego problemu.
1.3. Dugosc uku krzywej przejsciowej
W niektrych przypadkach (np. przy obliczaniu kilometrazu linii czy obliczaniu
zmian dugosci toru przy jego regulacji) niezbedna jest znajomosc dugosci krzywej
przejsciowej mierzonej po krzywiznie, to znaczy L
k
= l(

PK).
Dugosc uku krzywej przejsciowej L
k
okresla caka
L
k
=
L
_
0
_
1 +
_
f

(x)
2
_
dx . (17)
Po podstawieniu do tego wyrazenia pierwszej pochodnej funkcji (4) otrzymuje-
my
L
k
=
L
_
0
_
1 +
x
4
4R
2
L
2
dx .
Caki tej nie mozna wyrazic za pomoc a funkcji elementarnych, konieczne jest
zatem rozwiniecie wyrazenia podcakowego w szereg i cakowanie jego kolejnych
wyrazw. W konsekwencji otrzymujemy wzr
L
k
= L
_
1 +
1
10

_
L
2R
_
2

1
72

_
L
2R
_
4
+
1
208

_
L
2R
_
6
. . .
_
. (18)
9
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Proste oszacowanie bedu w szeregu przemiennym zbieznym pozwala zalecic
do praktycznego stosowania wzr ograniczony do trzech pierwszych wyrazw
rozwiniecia:
L
k
= L
_
1 +
L
2
40 R
2

L
4
1152 R
4
_
. (19)
Przy kilometrowaniu linii wymagane jest rozwi azanie sytuacji odwrotnej
wyznaczania wsprzednych prostok atnych paraboli w ukadzie jak na rysunku
4 w rwnych odstepach mierzonych po krzywiznie, czyli znalezienie x(l
k
) oraz
y(l
k
), gdzie l
k
oznacza odlegosc od pocz atku krzywej przejsciowej mierzonej po
krzywiznie paraboli, przy czym 0 l
k
L
k
.
Dugosc rzutu L caej paraboli w funkcji jej dugosci L
k
mierzonej po krzywiznie
mozna z wystarczaj ac a dokadnosci a wyznaczyc za pomoc a wzoru
L = L
k
_
1
L
2
k
40 R
2
_
, (20)
sk ad dla dowolnego punktu odlegego po krzywiznie o L
x
od pocz atku krzywej
przejsciowej mamy:
x = L
x
_
1
L
2
x
40 R
2
_
. (21)
Wsprzedn a y dla tak wyznaczonej wartosci x obliczamy ze wzoru (4).
Jezeli wymagana jest wieksza dokadnosc oblicze n, niz mozliwa do uzyskania
przy stosowaniu wzoru (20), nalezy wykorzystac zaleznosc (18) z odpowiedni a
liczb a wyrazw szeregu. Jest to rwnanie algebraiczne nstopnia. Rozwi azanie
takiego rwnania jest mozliwe za pomoc a typowych metod numerycznych.
1.4. Geometria uku koowego z symetrycznymi krzywymi przejsciowymi
W praktyce przy trasowaniu linii kolejowej najczesciej mamy do czynienia z sy-
tuacj a, gdy odcinki proste s a po aczone z ukami koowymi za pomoc a krzywych
przejsciowych o jednakowej dugosci. Mamy wtedy do czynienia z ukadem syme-
trycznym wzgledem dwusiecznej k ata wierzchokowego (rys. 7).
Przy rozwi azywaniu takiego ukadu dane s a:
J promie n uku koowego R [m];
J dugosc krzywej przejsciowej L [m];
J k at zwrotu trasy [

], [
g
], [
RAD
].
Maj ac te dane nalezy w pierwszej kolejnosci obliczyc charakterystyki krzywej
przejsciowej (, x
S
, y
k
, n, T
pkp
, T
kkp
), po czym mozna przyst apic do wyznaczenia
wartosci pozostaych charakterystyk k atowych i liniowych caego ukadu: k ata
, na ktrym oparta jest czesc koowa uku zawarta miedzy ko ncami krzywych
przejsciowych oraz dugosci stycznych T
s
, T
0
i T
k
:
10
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
= 2 , (22)
Z = (R +n)
_
sec

2
1
_
+n , (23)
T
s
= (R +n) tg

2
, (24)
T
0
= x
s
+ T
s
, (25)
T
k
= R tg

2
. (26)
Dugosc czesci koowej uku w zaleznosci od jednostek, w jakich podany jest
k at nalezy wyznaczyc z jednego z ponizszych wzorw:
k = R
RAD
=
R
g
200
g
=
R

180

(27)
Przy obliczaniu wsprzednych krzywej przejsciowej i uku koowego w uka-
dzie o pocz atku w PKP (jak na rysunku 5) wazne s a jeszcze rzedna i odcieta punktu
srodkowego uku O. Odpowiadaj a im wartosci x
max
oraz y
max
na rysunku 7. S a one
rwne
T
S
R
R
x
s
n
T
0
W
W1
S
pkp1 pkp2
kkp1 kkp2
M1
M2
T k

/2

T
p
k
p

T
k
k
p
R
Z
O
O'
x
m
a
x
y
m
a
x
Rys. 7. Ukad geometryczny uku koowego z symetrycznymi krzywymi przejsciowymi
11
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
2-ga wiartka
3-cia wiartka
1-sza wiartka
4-ta wiartka
Rys. 8. Ukad wsprzednych prostok atnych paskich. x
A
, y
A
wsprzedne punktu A; Az
azymut od punktu 0 do punktu A.
x
max
= x
s
+R sin

2
(28)
y
max
= n +R
_
1 cos

2
_
(29)
1.5. Stosowany ukad wsprz ednych
Finalnym efektem kazdego projektu trasy komunikacyjnej jest jej wytyczenie w te-
renie. W tym celu konieczne jest posuzenie sie pewnym przyjetym ukadem wsp-
rzednych, w ktrym mozna w sposb jednoznaczny okreslic poozenie kazdego
punktu trasy.
W geodezji oglnej, w ktrej powierzchni a odniesienia jest paszczyzna, jednym
ze stosowanych ukadw wsprzednych jest kartezja nski paski ukad wsprzed-
nych prostok atnych (rys. 8). Tworz a go dwie prostopade do siebie osie x i y, przy
czym:
J dodatni kierunek osi x wskazuje na pnoc (N),
J dodatni kierunek osi y wskazuje na wschd (E),
J kierunek orientuje sie przez okreslenie jego azymutu, ktry deniujemy jako k at
poziomy pomiedzy dodatnim kierunkiem osi x a danym kierunkiem, mierzony
zgodnie z ruchem wskazwek zegara.
Z przedstawionej denicji azymutu wynika, ze dla odcinka acz acego dwa rzne
punkty A i B mozemy okreslic dwa azymuty, przy czym w zaleznosci od uzytych
jednostek k atowych:
Az
AB
= Az

BA
+180

= Az
g

BA
+200
g
Do okreslenia wsprzednych dowolnego punktu wystarczy (rys. 9):
J znajomosc wsprzednych punktu odniesienia A,
J znajomosc odlegosci d od punktu odniesienia A do punktu o szukanych
wsprzednych B,
J znajomosc azymutu Az
AB
od punktu odniesienia A do punktu o szukanych
wsprzednych B.
12
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Maj ac powyzsze dane mozemy zapisac:
x
B
= x
A
+d cos(Az
AB
) ,
y
B
= y
A
+d sin(Az
AB
) .
(30)
Jest to zarazem zwi azek miedzy prostok atnym ukadem wsprzednych, a uka-
dem biegunowym, w ktrym poozenie punktu na paszczyznie okreslone jest przez
element k atowy (azymut) oraz liniowy (odlegosc).
1.6. Wsprz edne punktw gwnych uku z krzywymi przejsciowymi
Punkty gwne uku z krzywymi przejsciowymi to punkty W, pkp1, M1, kkp1,
pkp2, M2, kkp2 oraz W1 na rys. 7. Ich wsprzedne mozemy wyznaczyc, znaj ac:
J wartosci jego charakterystyk liniowych i k atowych;
J poozenie dowolnego punktu w terenie, do ktrego mozna dowi azac projekto-
wany ukad w naszych rozwazaniach bed a to zawsze wsprzedne wierzcho-
ka gwnego ukadu W (x
W
, y
W
);
J azymuty stycznej wejsciowej Az
1
(podany w strone d o w i e r z c h o k a) oraz
stycznej wyjsciowej Az
2
(podany w strone o d w i e r z c h o k a).
Azymuty stycznej pocz atkowej (wejsciowej) oraz ko ncowej (wyjsciowej) poda-
wane s a zgodnie z rosn acym kilometrazem linii. To wystarcza do obliczenia k ata
zwrotu trasy oraz zorientowania ukadu, tzn. okreslenia, czy jest to uk skrecaj acy
w prawo (prawostronny), czy skrecaj acy w lewo (lewostronny). Ilustruje to rys. 10.
Generalnie k at zwrotu trasy wyznacza sie odejmuj ac azymut stycznej pocz at-
kowej od azymutu stycznej ko ncowej. Wwczas wartosc bezwzgledna dziaania
oznacza wartosc k ata, tzn:
= |Az
2
Az
1
|
Znak dziaania (z pominieciem wartosci bezwzglednej) oznacza kierunek za-
kretu:
i f (Az
2
Az
1
) < 0 then zakret w lewo.
i f (Az
2
Az
1
) > 0 then zakret w prawo.
Rys. 9. Wyznaczanie wsprzednych punktw na paszczyznie w geodezyjnym ukadzie
wsprzednych prostok atnych
13
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Wyj atek stanowi sytuacja, gdy jeden z azymutw lezy w 4-tej cwiartce ukadu
wsprzednych, a drugi w 1-szej lub 2-giej. Wwczas azymut lez acy w cwiartce
4-tej nalezy zredukowac, odejmuj ac od niego wartosc 360

. Ilustruje to przykad 3
ze str. 22.
Znaj ac kierunek, w ktrym skreca trasa, ustalamy wartosc dodatkowego para-
metru , ktry pozwoli na uproszczenie dalszych wzorw. Wartosc ta wynosi:
=
_
1 dla ukadu prawostronnego (skrecaj acego w prawo)
1 dla ukadu lewostronnego (skrecaj acego w lewo)
Wsprzedne punktw gwnych ukadu przy zaozeniu, ze wszystkie k aty s a
podane w [

] obliczamy za pomoc a ponizszych wzorw.

Wsprzedne pocz atku krzywej przejsciowej na stycznej pocz atkowej obliczamy
ze wzorw:
x
pkp1
= x
W
+ T
0
cos(Az
1
+180

) , (31)
y
pkp1
= y
W
+ T
0
sin(Az
1
+180

) . (32)
Do obliczenia wsprzednych pocz atku krzywej przejsciowej na stycznej ko nco-
wej stosujemy wzory:
x
pkp2
= x
W
+ T
0
cos Az
2
, (33)
y
pkp2
= y
W
+ T
0
sinAz
2
. (34)
Wsprzedne punktu M
1
na stycznej pocz atkowej obliczamy w zaleznosci od
przyjetego punktu pocz atkowego posuguj ac sie wzorami:
x
M1
= x
pkp1
+ T
pkp
cos Az
1
, (35)
y
M1
= y
pkp1
+ T
pkp
sinAz
1
, (36)
lub
x
M1
= x
W
+(T
0
T
pkp
) cos(Az
1
+180

) , (37)
y
M1
= y
W
+(T
0
T
pkp
) sin(Az
1
+180

) . (38)
2
(x , y )
2
(x , y )
1 1

Az
W
Az
1
2
Rys. 10. Interpretacja danych do wyznaczania k ata i kierunku zakretu
14
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Analogicznie dla punktu M
2
na stycznej ko ncowej stosujemy wzory:
x
M2
= x
pkp2
+ T
pkp
cos(Az
2
+180

) , (39)
y
M2
= y
pkp2
+ T
pkp
sin(Az
2
+180

) , (40)
lub
x
M2
= x
W
+(T
0
T
pkp
) cos Az
2
, (41)
y
M2
= y
W
+(T
0
T
pkp
) sinAz
2
. (42)
Wsprzedne ko nca pierwszej krzywej przejsciowej kkp1 obliczamy, przyjmuj ac
za punkt pocz atkowy punkt M
1
na stycznej pocz atkowej. Mamy wtedy:
x
kkp1
= x
M1
+ T
kkp
cos(Az
1
+ ) , (43)
y
kkp1
= y
M1
+ T
kkp
sin(Az
1
+ ) . (44)
Wsprzedne ko nca drugiej krzywej przejsciowej kkp2 obliczamy, wychodz ac
od wsprzednych punktu M
2
na stycznej ko ncowej:
x
kkp2
= x
M2
+ T
kkp
cos(Az
2
+180

) , (45)
y
kkp2
= y
M2
+ T
kkp
sin(Az
2
+180

) . (46)
Ostatni punkt, ktrego wsprzedne powinnismy obliczyc, to wierzchoek W1
czesci koowej uku. Jego wsprzedne mozemy wyznaczyc w dwojaki sposb
(co pozwala na sprawdzenie poprawnosci oblicze n). Wychodz ac od punktu kkp1
otrzymujemy zaleznosc:
x
W1
= x
kkp1
+ T
k
cos(Az
1
+ ) , (47)
y
W1
= y
kkp1
+ T
k
sin(Az
1
+ ) . (48)
Takie same wyniki powinnismy otrzymac wychodz ac od wsprzednych punktu
kkp2 i korzystaj ac ze wzorw:
x
W1
= x
kkp2
+ T
k
cos(Az
2
+180

) , (49)
y
W1
= y
kkp2
+ T
k
sin(Az
2
+180

) . (50)
1.7. Dugosc krzywej przejsciowej
W praktyce inzynierskiej przy projektowaniu nowego uku koowego mamy dane
k at zwrotu trasy oraz promie n uku koowego R. Z porwnania z list a przed-
stawion a w punkcie 1.4 wynika, ze brakuje wartosci trzeciego parametru geome-
trycznego niezbednego do rozwi azania ukadu dugosci krzywej przejsciowej L.
Zamiast niej projektant otrzymuje jako dane zestaw parametrw kinematycznych:
J maksymaln a szybkosc poci agw pasazerskich V
p
[km/h];
J szybkosc poci agw towarowych V
t
[km/h];
J dopuszczalne przyspieszenie niezrwnowazone w ruchu poci agw pasazerskich
a
p
[m/s
2
] lub dopuszczalny niedomiar przechyki h
p
;
J dopuszczalne przyspieszenie niezrwnowazone w ruchu poci agw towarowych
a
t
[m/s
2
] lub dopuszczalny nadmiar przechyki h
t
;
15
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
J dopuszczaln a szybkosc przyrostu przyspieszenia na krzywej przejsciowej
dop
[m/s
3
];
J dopuszczaln a szybkosc podnoszenia sie koa na rampie przechykowej f
dop
[mm/s] lub okreslaj acy t a szybkosc parametr m;
J promie n uku poziomego R [m];
J wsprzedne wierzchoka gwnego ukadu W(x
w
, y
w
) [m];
J azymut stycznej wejsciowej (pocz atkowej) ukadu Az
1
[

];
J azymut stycznej wyjsciowej (ko ncowej) ukadu Az
2
[

].
Czesto niektre z tych wartosci nie s a podane w sposb bezposredni, lecz wy-
nikaj a posrednio z innych danych oraz z obowi azuj acych w Polsce przepisw. Tak
jest np. z dopuszczalnym przyspieszeniem niezrwnowazonym w ruchu poci agw
pasazerskich, ktrego wartosc przy projektowaniu pojedynczych ukw zalezy
obecnie na PKP od predkosci V
p
, i wynosi:
a
p
=
_
0, 80 m/s
2
dla V
p
< 160 km/h,
0, 60 m/s
2
dla V
p
160 km/h.
Alternatywnie, operuj ac niedomiarem przechyki, przyjmuje sie:
h
p
=
_
122 mm dla V
p
< 160 km/h,
92 mm dla V
p
160 km/h.
Pierwszym parametrem geometrycznym, jaki nalezy obliczyc, jest przechyka
h, ktr a nalezy wykonac w uku koowym. Wyznacza sie j a wedug nastepuj acych
zasad:
J na liniach z ruchem mieszanym z warunkw na dopuszczalne przyspieszenia
w ruchu poci agw pasazerskich i towarowych;
J na liniach z ruchem jednorodnym z warunku na dopuszczalne przyspieszenia
w ruchu poci agw pasazerskich.
Przechyke minimaln a h
min
z uwagi na ruch poci agw pasazerskich wyznacza
sie przeksztacaj ac wzr (2) za wzgledu na h przy a = a
p
. Otrzymuje sie wtedy
h
min
=
s
g

_
v
2
p
R
a
p
_
=
s
g

v
2
p
R

s
g
a
p
.
Podstawiaj ac do tego wzoru g = 9, 81 m/s
2
, s = 1500 mm oraz V
p
w [km/h] i
R w [m] otrzymuje sie:
h
min
=
1500 V
2
p
9,81 3,6
2
R

1500
9, 81
a
p
[mm] ,
sk ad dochodzi sie do ostatecznej postaci wzoru na przechyke h
min
:
h
min
=
11,8 V
2
p
R
153 a
p
[mm]. (51)
Interpretacja obliczonej wartosci jest nastepuj aca:
16
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Jezeli na uku o promieniu R i przechyce nie mniejszej niz h
min
pojawi
sie poci ag poruszaj acy sie z najwieksz a przewidzian a predkosci a (tzn. V
p
), to
rzeczywiste przyspieszenie niezrwnowazone skierowane na zewn atrz uku nie
przekroczy wartosci dopuszczalnej a
p
.
Wystepuj ac a we wzorze wartosc a
p
mozna takze wyrazic sie za pomoc a
dopuszczalnego n i e d o m i a r u p r z e c h y k i h
p
[mm], przyjmowanego ze
wzgledu na najszybsze poci agi pasazerskie:
a
p
= h
p

g
s
=
9,81 h
p
1500
=
h
p
153
.
St ad coraz czesciej mozna spotkac wzr (51) zapisany w postaci
h
min
=
11,8 V
2
p
R
h
p
[mm]. (52)
Przechyke maksymaln a h
max
z uwagi na ruch poci agw towarowych wyznacza
sie na podstawie analogicznego rozumowania. Na podstawie wzoru (3) otrzymuje
sie
h
max
=
s
g

_
v
2
t
R
+a
t
_
=
s
g

v
2
t
R
+
s
g
a
t
.
Stosuj ac podstawienie jak wyzej, tzn. g = 9,81 m/s
2
, s = 1500 mm, V
t
w[km/h]
oraz R w [m] otrzymuje sie:
h
max
=
11,8 V
2
t
R
+153 a
t
. (53)
Interpretacja obliczonej wartosci jest nastepuj aca:
Jezeli na uku o promieniu R i przechyce nie wiekszej niz h
max
pojawi sie
poci ag towarowy poruszaj acy sie z predkosci a V
t
, to rzeczywiste przyspieszenie
niezrwnowazone skierowane do srodka uku nie przekroczy wartosci dopusz-
czalnej a
t
.
Parametr a
t
mozna wyrazic w funkcji dopuszczalnego n a d m i a r u p r z e -
c h y k i h
t
[mm], przyjmowanego ze wzgledu na ruch poci agw towarowych:
a
t
= h
t

g
s
=
9,81 h
t
1500
=
h
t
153
sk ad wynika, ze wzr (53) mozna zapisac w postaci
h
max
=
11,8 V
2
t
R
+h
t
. (54)
Na liniach z ruchem mieszanym przechyka zastosowana w uku powinna
speniac oba powyzsze warunki, czyli:
h
min
h h
max
[mm],
natomiast na liniach, na ktrych nie wystepuje ruch poci agw towarowych,
przechyka wynika bezposrednio z wzoru (51) lub (52).
Dodatkowo ze wzgledw eksploatacyjnych i utrzymaniowych na PKP
obowi azuj a nastepuj ace ograniczenia:
17
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
J nie wykonuje sie przechyki mniejszej niz 20 mm;
J nie wykonuje sie przechyki wiekszej niz 150 mm (nowe przepisy z 2010 r.
w wyj atkowych przypadkach dopuszczaj a 160 mm lub 180 mm w zaleznosci
od typu linii; odmienne zasady obowi azuj a tez w ukach o promieniu R <
290 m);
J na dugosci peronw nie wykonuje sie przechyki wiekszej niz 110 mm;
J jezeli z oblicze n wynika h
min
0 mm, to przyjmuje sie h
min
= 0 mm;
J jezeli z oblicze n wynika 0 < h
min
< 20 mm, to przyjmuje sie h
min
= 20 mm;
J jezeli z oblicze n wynika h
max
< 20 mm, to przyjmuje sie h
max
= 0 mm;
J przechyke stopniuje sie co 5 mm.
Z przedstawionych ogranicze n wynika, ze w praktyce:
J obliczon a ze wzoru (51) lub (52) wartosc h
min
nalezy z a o k r a g l i c w g -
r e do najblizszej wielokrotnosci 5 mm;
J obliczon a ze wzoru (53) lub (54) wartosc h
max
nalezy z a o k r a g l i c w d
do najblizszej wielokrotnosci 5 mm.
J przechyka moze osi agn ac wartosci ze zbioru
h 0, 20, 25, 30, . . . , 140, 145, 150 [mm];
( z ewentualn a zmian a grnej granicy zbioru w wyj atkowych sytuacjach).
Maj ac obliczon a przechyke przystepujemy do obliczenia dugosci krzywej
przejsciowej. Wynika ona z trzech warunkw:
J dopuszczalnej szybkosci podnoszenia sie koa na rampie przechykowej (czasem
zastepowanej przez tozsamy z nim warunek dopuszczalnego pochylenia rampy
przechykowej);
J dopuszczalnej szybkosc przyrostu przyspieszenia na dugosci krzywej przejscio-
wej;
J minimalnej wartosci przesuniecia uku do wewn atrz stanowi acej kryterium
mozliwej do osi agniecia dokadnosci tyczenia.
Minimalna dugosc krzywej przejsciowej ze wzgledu na szybkosc podnoszenia
sie koa na rampie przechykowej L
f
min
wyraza sie wzorem:
L
f
min
=
V
p
h
m
, (55)
gdzie:
h przechyka zastosowana na uku koowym [mm];
m parametr zalezny od przyjetej dopuszczalnej szybkosci podnoszenia sie
koa na rampie przechykowej f
dop
[mm/s] (dla f
dop
= 28 mm/s m =
100, a dla f
dop
= 35 mm/s m= 125).
Sposb obliczania minimalnej dugosci krzywej przejsciowej ze wzgledu na
szybkosc przyrostu przyspieszenia L

min
zalezy od tego, czy na uku koowym
wystepuje przechyka, czy tez nie. Jezeli przechyka wystepuje, tzn. h > 0, to
minimalna dugosc krzywej przejsciowej wyraza sie wzorem:
L

min
=
a
p
V
p
3,6
dop
. (56)
18
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Jezeli natomiast na uku koowym przechyka nie wystepuje, tzn. h = 0, mini-
maln a dugosc krzywej przejsciowej ze wzgledu na szybkosc przyrostu przyspiesze-
nia L

min
nalezy obliczac za pomoc a wzoru:
L

min
= 0,0214
V
3
p
R
dop
. (57)
Minimalna dugosc krzywej przejsciowej ze wzgledu na dokadnosc tyczenia
L
n
min
wyraza sie wzorem:
L
n
min
= 0,7

R . (58)
Projektowana krzywa przejsciowa musi speniac wszystkie przedstawione wyzej
warunki, zatem jej dugosc powinna wynosic:
J w przypadku uku z przechyk a:
L
min
= sup
_
L
f
min
, L

min
, L
n
min
_
[m]; (59)
J w przypadku uku bez przechyki:
L
min
= sup
_
L

min
, L
n
min
_
[m]. (60)
W praktyce wartosc uzyskan a ze warunku (59) lub (60) zaokr agla sie w gre
do najblizszej wielokrotnosci 5 m.
2. Algorytm rozwi azania zadania
2.1. Obliczanie przechyki
W pierwszym etapie obliczamy dopuszczalne wartosci przechyki toru w uku,
zgodnie z zasadami przedstawionymi w punkcie 1.7.
Dla linii, na ktrych nie wystepuje ruch poci agw towarowych, przechyke
mamy okreslon a jednoznacznie. Inaczej jest w przypadku linii o ruchu mieszanym
z oblicze n otrzymujemy przedzia, z ktrego mozemy wybrac przechyke:
h
_
h
min
; h
max
_
Aby zapewnic w przyszosci mozliwosc dostosowania linii do wiekszych pred-
kosci, do dalszych oblicze n przyjmujemy przechyke o wartosci
h = h
max
.
2.2. Obliczanie dugosci krzywej przejsciowej
W drugim etapie etapie obliczamy minimaln a dugosc krzywej przejsciowej, zgod-
nie z zasadami przedstawionymi w punkcie 1.7 niniejszego opracowania.
19
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Rys. 11. uk paraboliczny (bi-parabola)
2.3. Sprawdzenie dugosci cz esci koowej uku
W kolejnym etapie sprawdzamy, czy przy obliczonej dugosci krzywej przejsciowej
ukad jest poprawny geometrycznie, tzn. zachowany jest warunek minimalnej
dugosci czesci koowej uku, zawartej miedzy ko ncami krzywych przejsciowych
(punktami pkp1 i pkp2 na rys. 7).
Minimaln a dugosc czesci koowej uku wyznaczamy ze wzoru:
k
min
= sup
_
V
p
2,5
; 30
_
[m].
Rzeczywist a dugosc czesci koowej uku obliczamy ze wzoru (27). Uzyskany
wynik porwnujemy z wartosci a k
min
.
Jezeli k k
min
uznajemy, ze mamy obliczon a dugosc krzywej przejsciowej
i przystepujemy do kolejnego etapu rozwi azywania zadania.
Jezeli k < k
min
podejmujemy prbe wyduzenia czesci koowej uku przez
skrcenie krzywej przejsciowej. Jest to mozliwe dzieki pocz atkowemu przyjeciu
do oblicze n w punkcie (2.2) przechyki h = h
max
. Wobec tego zmniejszaj ac
przyjmowan a do oblicze n przechyke powtarzamy iteracyjnie obliczenia z
punktw (2.2) (2.3), szukaj ac najwiekszej przechyki z przedziau
_
h
min
; h
max
_
,
dla ktrej obliczona dugosc krzywej przejsciowej L jest taka, ze speniony jest
warunek k k
min
.
Jezeli nawet przy najmniejszej mozliwej dugosci krzywej przejsciowej
zachodzi 0 k < k
min
, stosujemy uk paraboliczny, tzn. taki, w ktrym k = 0
i krzywe przejsciowe stykaj a sie ze sob a ko ncami (rys. 11). Jest to matematycznie
mozliwe, gdy
= 0 = 2 ,
20
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
sk ad wynika bezposrednio, ze aby uzyskac uk paraboliczny nalezy zastosowac
krzyw a przejsciow a o dugosci
L = 2 R tg
_

2
_
. (61)
W przypadku uku parabolicznego do dalszych oblicze n nalezy przyjmowac
dokadn a wartosc L wynikaj ac a ze wzoru (61). Trzeba tez pamietac, ze otrzymanie
wartosci k < 0 przy maksymalnym skrceniu krzywej przejsciowej swiadczy
o bednych zaozeniach projektowych zbyt maym promieniu uku lub k acie
zwrotu trasy.
Nalezy zwrcic uwage, ze przedstawiona powyzej mozliwosc skrcenia krzywej
przejsciowej przez zmniejszenie wstepnie przyjetej do oblicze n przechyki jest
mozliwa jedynie na linii o ruchu mieszanym, gdy h
min
< h
max
. Na linii o ruchu
jednorodnym przechyka minimalna jest okreslona jednoznacznie, a mozliwosci jej
optymalizacji zalezy jedynie od tego, czy do oblicze n przyjeto wstepnie h > h
min
.
Ponadto nalezy pamietac, ze maksymalne skrcenie krzywej przejsciowej nie jest
jednoznaczne z przyjeciem do oblicze n wartosci h
min
. Minimalna dugosc krzywej
przejsciowej zgodnie ze wzorem (60) zalezy od trzech warunkw i w
pewnych przypadkach najwieksza wartosc nie bedzie wynikaa z warunku na L
f
min
.
Brak mozliwosci spenienia warunku minimalnej dugosci czesci koowej uku
lub wprowadzenia uku parabolicznego wymaga zmiany zaoze n projektowych:
zmniejszenia predkosci poci agw, zwiekszenia promienia uku lub zwiekszenia k ata
zwrotu trasy.
2.4. Wyznaczenie charakterystyk k atowych i liniowych ukadu
Maj ac dany brakuj acy parametr geometryczny (dugosc krzywej przejsciowej), obli-
czamy charakterystyki k atowe i liniowe uku poziomego z krzywymi przejsciowymi:
, x
S
, y
k
, n, T
pkp
, T
kkp
, , T
s
, T
0
, T
k
.
2.5. Obliczenie wsprz ednych punktw gwnych ukadu
W ostatnim etapie obliczamy wsprzedne punktw gwnych ukadu, korzystaj ac
ze wzorw (31) (49).
3. Przykady oblicze n
3.1. Przykad 1
Zadanie: Obliczyc k at zwrotu trasy i zorientowac ukad maj ac dane: Az
1
= 40

oraz Az
2
= 100

.
Rozwi azanie:
= |Az
2
Az
1
| = |100 40| = |60| = 60
Az
2
Az
1
> 0 zakret w prawo
21
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA

W
40
100
Rys. 12. Ilustracja zadania nr 1
3.2. Przykad 2
Zadanie: Obliczyc k at zwrotu trasy i zorientowac ukad maj ac dane: Az
1
= 320

oraz Az
2
= 260

.
Rozwi azanie:
= |Az
2
Az
1
| = |260 320| = | 60| = 60
Az
2
Az
1
< 0 zakret w lewo

W
320
260
Rys. 13. Ilustracja zadania nr 2
3.3. Przykad 3
Zadanie: Obliczyc k at zwrotu trasy i zorientowac ukad maj ac dane: Az
1
= 10

oraz Az
2
= 330

.
Rozwi azanie:
= |(Az
2
360) 10| = |(330 360) 10| = | 30 10| = | 40| = 40
(Az
2
360) Az
1
< 0 zakret w lewo
22
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA

W
10
330
Rys. 14. Ilustracja zadania nr 3
3.4. Przykad 4
Zadanie: Dla ponizszych danych obliczyc dugosc krzywych przejsciowych dla
symetrycznego uku poziomego na jednotorowej linii kolejowej.
V
p
100 km/h,
V
t
40 km/h,
a
p
0,8 m/s
2
,
a
t
0,6 m/s
2
,

dop
0,5 m/s
3
,
m 100 ,
R 3800 m,
10

.
Rozwi azanie:
Obliczamy przechyk e:
h
min
=
11,8 V
2
p
R
153 a
p
=
11,8 100
2
3800
153 0,8 = 91, 35 h
min
= 0 mm
h
max
=
11,8 V
2
t
R
+153 a
t
=
11,8 40
2
3800
+153 0,6 = 96, 77 h
max
= 95 mm
Do dalszych oblicze n wstepnie przyjmujemy
h = h
max
= 95 mm.
Obliczamy dugosc krzywej przejsciowej:
L
f
min
=
V
p
h
m
=
100 95
100
= 95
L

min
=
a
p
V
p
3,6
dop
=
0,8 100
3,6 0,5
= 44,4
L
n
min
= 0,7

R = 0,7

3800 = 43,15
Do dalszych oblicze n przyjmujemy
L = sup{95; 44,4; 43,15} 95 m.
23
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Sprawdzamy dugosc cz esci koowej uku:
k
min
= sup
_
V
p
2,5
; 30
_
= sup{40 ; 30} = 40 m.
= arc tg
_
L
2 R
_
= arc tg
_
95
2 3800
_
= 0,7161599

= 2 = 10 2 0,7161599 = 8,5676802

k =
R

180

=
3800 8,5676802

180

= 568,228 m.
Poniewaz k > k
min
, do dalszych oblicze n przyjmujemy krzyw a przejsciow a
o dugosci L = 95 m.
3.5. Przykad 5
Zadanie: Dla ponizszych danych obliczyc dugosc krzywych przejsciowych dla
symetrycznego uku poziomego na jednotorowej linii kolejowej.
V
p
100 km/h,
V
t
40 km/h,
a
p
0,8 m/s
2
,
a
t
0,6 m/s
2
,

dop
0,5 m/s
3
,
m 100 ,
R 3800 m,
2

.
Rozwi azanie:
Obliczamy przechyk e:
h
min
=
11,8 V
2
p
R
153 a
p
=
11,8 100
2
3800
153 0,8 = 91, 35 h
min
= 0 mm
h
max
=
11,8 V
2
t
R
+153 a
t
=
11,8 40
2
3800
+153 0,6 = 96, 77 h
max
= 95 mm
Do dalszych oblicze n wstepnie przyjmujemy
h = h
max
= 95 mm.
Obliczamy dugosc krzywej przejsciowej:
L
f
min
=
V
p
h
m
=
100 95
100
= 95
L

min
=
a
p
V
p
3,6
dop
=
0,8 100
3,6 0,5
= 44,4
L
n
min
= 0,7

R = 0,7

3800 = 43,15
Do dalszych oblicze n przyjmujemy
L = sup{95; 44,4; 43,15} 95 m.
24
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Sprawdzamy dugosc cz esci koowej uku:
k
min
= max
_
V
p
2,5
; 30
_
= max(40 ; 30) = 40 m.
= arc tg
_
L
2 R
_
= arc tg
_
95
2 3800
_
= 0,7161599

= 2 = 2 2 0,7161599 = 0,5676802

k =
R

180

=
3800 0,5676802

180

= 37,650 m.
Poniewaz k < k
min
, przeprowadzamy analize mozliwosci skrcenia krzywej
przejsciowej przez przyjecie przechyki h
min
h < h
max
.
Dla h = 90 mm otrzymujemy:
L
f
min
=
V
p
h
m
=
100 90
100
= 90
L

min
=
a
p
V
p
3,6
dop
=
0,8 100
3,6 0,5
= 44, 4
L
n
min
= 0,7

R = 0,7

3800 = 43,15
Wobec tego nowa dugosc krzywej przejsciowej wynosi
L = sup{90; 44,4; 43,15} 90 m.
Dla tej wartosci L mamy:
= arc tg
_
L
2 R
_
= arc tg
_
90
2 3800
_
= 0,6784709

= 2 = 2 2 0,6784709 = 0,6430582

k =
R

180

=
3800 0,6430582

180

= 42,649
k > k
min
Do dalszych oblicze n przyjmujemy krzyw a przejsciow a o dugosci L = 90 m.
3.6. Przykad 6
Zadanie: Dla ponizszych danych obliczyc dugosc krzywych przejsciowych dla
symetrycznego uku poziomego na jednotorowej linii kolejowej.
V
p
100 km/h,
V
t
40 km/h,
a
p
0,8 m/s
2
,
a
t
0,6 m/s
2
,

dop
0,5 m/s
3
,
m 100 ,
R 3800 m,
1

.
25
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Rozwi azanie:
Obliczamy przechyk e:
h
min
=
11,8 V
2
p
R
153 a
p
=
11,8 100
2
3800
153 0,8 = 91, 35 h
min
= 0 mm
h
max
=
11,8 V
2
t
R
+153 a
t
=
11,8 40
2
3800
+153 0,6 = 96, 77 h
max
= 95 mm
Do dalszych oblicze n wstepnie przyjmujemy
h = h
max
= 95 mm.
Obliczamy dugosc krzywej przejsciowej:
L
f
min
=
V
p
h
m
=
100 95
100
= 95
L

min
=
a
p
V
p
3,6
dop
=
0,8 100
3,6 0,5
= 44,4
L
n
min
= 0,7

R = 0,7

3800 = 43,15
Do dalszych oblicze n przyjmujemy
L = sup{95; 44,4; 43,15} 95 m.
Sprawdzamy dugosc cz esci koowej uku:
k
min
= sup
_
V
p
2,5
; 30
_
= max(40 ; 30) = 40 m.
= arc tg
_
L
2 R
_
= arc tg
_
95
2 3800
_
= 0,7161599

= 2 = 1 2 0,7161599 = 0,4323198

.
Ukad jest zatem geometrycznie bedny ujemna wartosc k ata oznacza
ujemn a dugosc k, a wiec ko nce krzywych przejsciowych krzyzuj a sie ze sob a.
W tej sytuacji podejmujemy prbe zmniejszenia dugosci krzywej przejsciowej
w sposb analogiczny, jak w przykadzie 2. Jednakze nawet przy najmniejszej
mozliwej do uzyskania dugosci krzywej przejsciowej, odpowiadaj acej najmniej-
szej mozliwej przechyce wynosz acej h = 0 mm otrzymujemy:
L

min
= 0,0214
V
3
p
R
dop
= 0,0214
100
3
3800 0,5
= 11, 26 ,
L
n
min
= 0,7

R = 0,7

3800 = 43, 15
wobec czego
L = sup{11,26 ; 43,15} 45 m.
26
P
o
m
o
c
e
d
y
d
a
k
t
y
c
z
n
e
KATEDRA TRANSPORTU SZYNOWEGO, POLITECHNIKA GDA

NSKA
Dla takiej wartosci L:
= arc tg
_
L
2 R
_
= arc tg
_
45
2 3800
_
= 0,3392474

= 2 = 1 2 0,3392474 = 0,3215052

,
k =
R

180

=
3800 0,3215052

180

= 21,323 m,
0 < k < k
min
.
Wobec tego ukad nalezy wykonac jako uk paraboliczny (rys. 11 ze str. 20),
przyjmuj ac do dalszych oblicze n dugosc krzywej przejsciowej:
L = 2 R tg
_

2
_
= 2 3800 tg
_
1

2
_
= 66,3241952 m.
Poniewaz dugosc ta wynika wy acznie z geometrii ukadu, do dalszych oblicze n
nalezy j a przyjmowac bez jakichkolwiek zaokr agle n, z jak najwieksz a dokad-
nosci a.
27