8-1

8 Metoda objtoci skoczonych

Metoda objtoci skoczonych lub objtoci kontrolnych (obszarw kontrolnych) zostaa zbudowana na zasadzie osabienia warunkw opisanych
rozwizywanym rwnaniem rniczkowym. Zamiast spenienia warunku w dowolnym punkcie obszaru damy, aby zosta on speniony w sposb cakowy w
maym obszarze kontrolnym. Dua dowolno ksztatowania tych obszarw powoduje atwo generowania odpowiednich rwna wyznaczajcych wartoci
wzowe poszukiwanej funkcji. Z tego powodu metody objtoci skoczonych wypary w wikszoci zastosowa praktycznych zaprezentowan w poprzednim
punkcie metod rnic skoczonych.

x
y

Rys. 8.10 Obszar kontrolny zbudowany wok wza siatki 2D
Ze wzgldu na sposb wybierania obszaru kontrolnego metody objtoci skoczonych mona wyrni dwa podejcia:
obszar kontrolny zbudowany jest wok wza siatki (rys. 8.10),
obszar kontrolny rwnowany jest komrce siatki (rys. 8.13).
W pierwszym przypadku niewiadomymi bd wartoci funkcji w wzach siatki a obszar kontrolny zbudowany jest przez poczenie krawdziami rodkw
komrek o wsplnym wle, jak na rys. 8.10, lub przez utworzenie innej, podrzdnej siatki rozdzielajcej obszary kontrolne poszczeglnych wzw. Podejcie
drugie powoduje, e niewiadomymi s wartoci funkcji w punktach rodkowych (najczciej s to rodki cikoci) komrek rys. 8.13, 8.14. Wyznaczanie
wartoci porednich, lecych midzy wzami siatki odbywa si tu zwykle metod interpolacji liniowej lub przez urednienie ssiednich wartoci. Moliwe jest
8-2
jednak jawne wprowadzenie dowolnej funkcji interpolacyjnej analogicznie jak ma to miejsce w Metodzie Elementw Skoczonych, co nazywane jest zwykle
metod hybrydow.
Zastosowanie metody pokazane zostanie na przykadzie rozwizania rwnania Poissona w obszarze 2D.
8.1.1 Obszar kontrolny zbudowany wok wza siatki
Jako przykad ilustrujcy zastosowanie metody objtoci skoczonych (kontrolnych) wybierzemy rozwizanie dobrze znanego rwnania Poissona (8.19),
ktre teraz zapiszemy w nieco innej postaci:
0 ) , (
2
2
2
2
= +
c
c
+
c
c
y x p
y
u
x
u
. (8.1)

Cakujc to rwnanie w obszarze kontrolnym O, otrzymamy:
| | 0 ) , ( , , = + +
}
O
O d y x p u u
yy xx
,
(8.2)

gdzie oznaczono
2 2
, x u u
xx
c c = ,
2 2
, y u u
yy
c c = .
Stosujc twierdzenie Gaussa-Ostrogradskiego mona wyrazi cak powierzchniow (lub objtociow gdy rozwizujemy zadanie 3D) w obszarze O przez cak
obliczon na konturze (lub powierzchni) obszaru:
( ) 0 ) , ( , , = + +
} }
O I
O I d y x p d n u n u
y y x x
,
(8.3)

gdzie I oznacza brzeg obszaru, a n
x
i n
y
s skadowymi wektora normalnego do tego brzegu. Wyraajc pierwsz cak przy pomocy sumy oraz zastpujc
pochodne ilorazami rnicowymi otrzymamy:
0 ) , ( = +
(

+
}

O
I
O AI
A
A
A
A
d y x p n
y
u
n
x
u
y x
,
(8.4)
gdzie E
I
oznacza sumowanie rnic skoczonych na wszystkich odcinkach brzegu obszaru. Drug cak mona obliczy dowoln metod numeryczn np.
stosujc kwadratur Gaussa. Wyraajc j w najprostszej postaci mamy:
O O
O
p d y x p =
}
) , ( , gdzie p oznacza redni warto p(x,y) w obszarze O.

8-3
n
(1)
01
n
(1)
02
n
(5)
01
n
(5)
05
n
(4)
05
n
(4)
04
n
(3)
04
n
(3)
03
n
(2)
03
n
(2)
02
1
2
3
5
(5)
(1)
(2)
(3)
(4)
4
0

Rys. 8.11 Obszar kontrolny w postaci 10-cio boku
Na rys. 8.11 przedstawiony jest obszar kontrolny w postaci dziesicioboku otaczajcego wze 0. Zakadajc, e skadowa normalna wektora gradientu: du/dn
jest staa na obu odcinkach brzegu
) (
0
) (
0
,
b
i
a
i
, ssiadujcych krawdzi 0-i, otrzymamy:

=
=
(

+
N
i
i i y x
u u n
y
u
n
x
u
1
0 0
) ( AI
A
A
A
A
I
, (8.5)
gdzie:
0
) (
0
) (
0
0
) (
0
) (
0
0
y y
x x
x x
y y
i
b
i
a
i
i
b
i
a
i
i

+
=
A A A A
. (8.6)

W rwnaniu tym wyeliminowane zostay skadowe normalnej dziki zwizkom:
x
a
i
a
i
n y
) (
0
) (
0
AI A = ,
y
a
i
a
i
n x
) (
0
) (
0
AI A = ,
a i
a
i
x x x x + = ) (
0
2
1 ) (
0
A ,
a i
a
i
y y y y + = ) (
0
2
1 ) (
0
A ,
x
b
i
b
i
n y
) (
0
) (
0
AI A = ,
y
b
i
b
i
n x
) (
0
) (
0
AI A = , ) (
0
2
1 ) (
0
x x x x
i b
b
i
+ = A , ) (
0
2
1 ) (
0
y y y y
i b
b
i
+ = A .
Symbolem N oznaczono liczb krawdzi siatki przechodzcych przez wze 0 (N=5 dla przypadku przedstawionego na rys. 8.11), indeks a oznacza wierzchoek
obszaru kontrolnego lecy w czci poprzedzajcej krawd 0-i, a b wierzchoek w czci nastpnej.
8-4
Rozwizujc zadanie identyczne z opisanym w punkcie otrzymamy zgodnie z oznaczeniami podanymi na rysunku 8.12 :
2
a = O ,
0
p p=
1
2 2
0
7 8
=

+
=
a
a a
, 1
2 2
0
9 8
=

=
a
a a
,
1 0
2 2
11 8
=
+
=
a
a a
, 1 0
2 2
5 8
=

=
a
a a
,
gdzie zerowymi wartociami zastpione zostay ilorazy typu 0/0 co odpowiada znikaniu iloczynu skalarnego wektora gradientu i wektora normalnego.

1
2
3 6 9 12 15
14
13 10
11 8
7
5
4
n
8 7
(2)

n
8 7
(1)

n
8 5
(1)

8 5

8 9

8 11

8 7
n
8 11
(2)


Rys. 8.12 Kwadratowy obszar kontrolny wza Nr 8
Zapisujc teraz rwnanie (8.50) dla obszaru zbudowanego wok wza Nr 8 otrzymamy po uwzgldnieniu zwizkw (8.51 i 8.52) rwnanie:
(u
7
u
8
)
8,7
+ (u
11
u
8
)
8,11
+ (u
9
u
8
)
8,9
+ (u
5
u
8
)
8,5
= a
2
p
0,
(8.7)

ktre po uporzdkowaniu przyjmie posta:
u
5
+ u
7
+ u
9
+ u
11
4u
8
= a
2
p
0 ,
(8.8)

identyczn z rwnaniem (8.23).
8-5
Podobnie zapisujc rwnania dla wzw Nr 5 i 11 otrzymamy zwizki (8.22) i (8.24), ktre po uwzgldnieniu warunkw brzegowych dadz to samo
rozwizanie, ktre podane zostao w rozdziale powieconym metodzie rnic skoczonych. W przypadku ortogonalnej siatki dyskretyzujcej obszar rozwizania
metoda objtoci skoczonych staje si identyczna z metod rnic skoczonych.
8.1.2 Obszar kontrolny rwnowany komrce siatki
Na rys. 8.13 przedstawiony jest obszar kontrolny, ktrym jest komrka ograniczona krawdziami siatki dyskretyzujcej obszar rozwizania. Niewiadomymi
w tym przypadku s wartoci funkcji u(x,y) w punktach rodkowych (A, B, C, D..) lecych we wntrzu komrek: u
A
, u
B
, u
C
, u
D
. Wartoci wzowe, wystpujce
w rwnaniach, oblicza si zwykle najprostsz metod uredniajc ssiednie wartoci : ( )
4 3 2 1
4
1
u u u u u
A
+ + + = w obszarach czworoktnych lub
( )
3 2 1
3
1
u u u u
A
+ + = w obszarach trjktnych.

x
y
A
A
B
C
D
E
F
G
1
2
3
n
1
n
2
n
3

Rys. 8.13 Obszar kontrolny rwnowany komrce siatki 2D
Rwnanie (8.50) pozostaje tu dalej w mocy, ale szczegowe wyrazy sumy bd teraz odmienne od (8.51, 8.52). Dla przykadu, gdy obszar kontrolny jest
czworoktem (rys. 8.14) mamy
8-6

=
=
(

+
D C B A
y x
u u n
y
u
n
x
u
, , ,
0
) (
o
o o
I
AI
A
A
A
A
, (8.9)
gdzie
O O
y y
x
x x
y

=
o
o
o
o
o
A A
.
(8.10)


Obliczajc najprostszym sposobem wsprzdne punktw rodkowych (uredniajc wsprzdne ssiadujcych wzw siatki) otrzymamy:

=
=
N
i
i
N
x x
1
1
o
,

=
=
N
i
i
N
y y
1
1
o
,
4 1 4 1
, y y y x x x
A A
= = A A ,
1 2 1 2
, y y y x x x
B B
= = A A ,
2 3 2 3
, y y y x x x
C C
= = A A ,
3 4 3 4
, y y y x x x
D D
= = A A .
Pozwala to uoy rwnania dla wszystkich punktw rodkowych, lecych wewntrz siatki.
Rys. 8.14 Czworoktny obszar kontrolny
x
y
A
D
C
E
H
G
F
O
B
O
1
2
3
4
n
A
n
D
n
C
n
B

D

8-7
8.1.3 Podejcie wzorowane na Metodzie Elementw Skoczonych
Biorc obszar kontrolny utworzony wok wza siatki i wprowadzajc jawnie funkcje aproksymujce otrzymamy wersj Metody Objtoci Skoczonych
(Kontrolnych) podobn do Metody Elementw Skoczonych (MES). Analogia okazuje si jeszcze blisza gdy zastosujemy sposb budowania (agregacji) ukadu
rwna, w ktrym budujemy macierz wspczynnikw w kolejnoci oczek siatki (elementw) co pozwala utworzy macierze geometryczne analogicznie jak
tworzone s macierze sztywnoci w MES (por. Podgrski, Bazik-Borowa [2001]). Podejcie to pokaemy na przykadzie trjktnego oraz prostoktnego elementu
siatki zastosowanego do opisanego poprzednio rwnania Poissona.
W ksice T. J. Chunga [2002] mona znale przykad zastosowania elementu czworoktnego, o dowolnym ksztacie, co moliwe jest po wprowadzeniu
ukonoktnych, lokalnych ukadw wsprzdnych.
Wyrazimy poszukiwan funkcj u(x,y) w obszarze elementu e u
(e)
(x,y), przez sum iloczynw wartoci wzowych u
i
i funkcji aproksymujcych N
i
(e)
(x,y):

=
=
Lw
i
i
e
i
e
u y x N y x u
1
) ( ) (
) , ( ) , ( , (8.11)

gdzie Lw oznacza liczb wzw elementu. Funkcje te w metodzie elementw skoczonych nosz nazw funkcji ksztatu (por. Zienkiewicz [1972], [1994] oraz
Podgrski, Bazik-Borowa [2001]) lub funkcji prbnych (por. Chung [2002]).
Po podstawieniu tego wyraenia do (8.49) otrzymamy cak po brzegu obszaru kontrolnego zbudowanego wok wza k:

}
= = = = =
= = +
k k k
e
k
e
e e
e
k
e
e e
Lw
i
i
e
ki
e
e e
Lw
i
i
e
y
e
y i
e
x
e
x i
g u G d u n N n N
1 1 1
) (
) (
1
) (
1
) ( ) (
,
) ( ) (
,
) ( I
I
,
(8.12)

gdzie grne indeksy (e) oznaczaj numer elementu poczonego z rozwaanym wzem k, e
1
jest numerem pierwszego elementu a e
k
numerem ostatniego
elementu poczonego z wzem, I
k
(e)
fragmentem obwodu obszaru kontrolnego wok wza k, nalecego do elementu e.
W rwnaniu (8.58) oznaczono: ( )
}
+ =
) (
) ( ) (
,
) ( ) (
,
) (
e
k
d n N n N G
e
y
e
y i
e
x
e
x i
e
ki
I
I , oraz

=
=
Lw
i
i
e
ki
e
k
u G g
1
) ( ) (
. Skadowe
) (e
ki
G macierzy geometrycznej G
(e)
oznaczaj wpyw i-tego wza
elementu (e), na warto caki po brzegu obszaru kontrolnego utworzonego wok wza k, skadowa
) (e
k
g wektora wzowego g
(e)
, jest udziaem caego
elementu (e) w tej cace rwnanie (8.49).
8.1.3.1 Element trjktny
Przyjmujemy liniowe funkcje ksztatu: N
i
(x,y)

= a
0i
+ x

a
xi
+ y a
yi
, gdzie stae a
0i
,

a
xi
, a
yi
s tak dobrane aby funkcja N
i
(x,y) przybieraa w wle i warto
jednostkow i zerowe wartoci w pozostaych wzach elementu. Warunek ten mona wyrazi w zwizej postaci nastpujco:
ij j j
e
i
y x N o = ) , (
) (
, (8.13)

8-8
gdzie delta Kroneckera o
ij
=1 gdy i = j, lub 0 gdy i j.
Przyjcie liniowej ksztatu pozwala atwo obliczy warto caki w rwnaniu (8.58):
( )
) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( e
k
e
ky
e
yi
e
kx
e
xi
e
ki
n a n a G

+ = , (8.14)
gdzie

k
(e)
oznacza t cz obwodu obszaru kontrolnego wok wza k, ktra naley do elementu e, a n
kx
,

n
ky
s skadowymi wektora normalnego do tego
brzegu, sumowanie odbywa si po wszystkich odcinkach brzegu.

1
3
2
x
y
b
1
1_
2
h
1
b
1
b
2
b
3
o
2
o
3
o
1

n
(1)
12
n
(1)
23
n
(1)
31
n
(1)
32
n
(1)
23
n
(1)
13
1
1
1
2
2
2
3
3
3

a) b)
Rys. 8.15 Element trjktny i lokalny ukad wsprzdnych
Obliczymy teraz wartoci skadowych G
ki
macierzy geometrycznej elementu trjktnego pokazanego na rys. 8.15. Tak przyjty lokalny ukad wsprzdnych daje
nastpujce wartoci staych a funkcji N
1
(x,y) : a
01
= 0,

a
x1
= 0, a
y1
=1/h
1
, gdzie h
1
jest wysokoci trjkta poprowadzon z wierzchoka 1. Poniewa
fragment brzegu obszaru kontrolnego wok wza 1, nalecy do jednego elementu skada si z dwch odcinkw o dugoci
12
i
13
to skadowa G
11
sumy
(8.60) w obszarze elementu trjktnego obliczona dla funkcji N
1
(x,y) ma warto:
( ) ) ctg (ctg
2
1
3 2
2
1
) (
1
) (
1 ) (
13
) (
13
) (
12
) (
12
) (
1
) (
11
o o + = = + =
e
e
e e
y
e e
y
e
e
h
b
n n
h
G , (8.15)
8-9

gdzie b
1
jest dugoci boku lecego naprzeciw wierzchoka 1, o
2
i

o
3
s ktami trjkta lecymi przy wzach 2 i 3.
Podobne obliczenia dla fragmentu brzegu wok wza 2 daj:
( )
3
2
1
) (
1
3
) (
2 ) (
23
) (
23
) (
21
) (
21
) (
1
) (
21
ctg
2
cos 1
o
o
= = + =
e
e
e e
y
e e
y
e
e
h
b
n n
h
G
,
(8.16)

( )
2
2
1
) (
1
2
) (
3 ) (
32
) (
32
) (
31
) (
31
) (
1
) (
31
ctg
2
cos 1
o
o
= = + =
e
e
e e
y
e e
y
e
e
h
b
n n
h
G
,
(8.17)

gdzie b
2
i

b
3
s dugociami bokw lecych naprzeciw wierzchokw 2 i 3.
Podobne obliczenia naley przeprowadzi dla funkcji ksztatu N
2
(x,y) oraz N
3
(x,y).
Zbierajc wszystkie obliczone skadowe w macierz otrzymamy zaleno:
g
(e)
= G
(e)
u
(e)
, (8.18)

lub w postaci rozwinitej:
) (
3
2
1
) (
2 1 1 2
1 3 1 3
2 3 3 2
) (
3
2
1
) (
) (
) (
2
1
e e e
u
u
u
c c c c
c c c c
c c c c
g
g
g
(
(
(

(
(
(

+
+
+
=
(
(
(

, (8.19)

gdzie c
i
=

ctgo
i
, a wektor u
(e)
= [u
i
]
(e)
zawiera wartoci wzowe poszukiwanej funkcji u(x,y) w wzach ssiadujcych z elementem (e).
8.1.3.2 Element prostoktny
Rwnania (8.57) i (8.58) pozostaj rwnie w mocy dla innych typw elementw. Pokaemy teraz przykad wyznaczania macierzy geometrycznej G
elementu prostoktnego o bokach b
x
, b
y
, ktry pokazany jest na rys. 8.16.
Funkcje ksztatu N
i
(x,y) , gdzie i=1..4 jest lokalnym numerem wza elementu, powinny spenia warunek (8.59). Najprostsz postaci takiej funkcji jest
wielomian postaci: N(x,y)= a
0
+

a
1
x +

a
2
y

+

a
3
xy , ktry mona otrzyma biorc iloczyny funkcji liniowych:
= x/b
x
, =1, q = y/b
y
, q=1q . Odpowiednie wielomiany przyjmuj wtedy posta:
N
1
(x,y) = (1)(1q) , N
2
(x,y) = (1q) ,
N
3
(x,y) = q , N
4
(x,y) = (1) q .
(8.20)

8-10
2
3 4
1
y
b
y
b
x
x
n
y
=1
n
x
=1
=b
x
/2

x
=b
y
/2

y

Rys. 8.16a Element prostoktny o bokach b
x
b
y
. Zaznaczono brzeg obszaru kontrolnego wok wza 1
Aby wyznaczy skadowe macierzy geometrycznej G
(e)
naley wykona cakowania opisane rwnaniami (8.12).
Wykonajmy teraz szczegowe obliczenia skadowych pierwszego wiersza macierzy G
(e)
:
( )
} } } } }
= + = + = I + =
I
5 . 0
0
5 . 0
0
2
0
) (
, 1
2
0
) (
, 1
) ( ) (
, 1
) ( ) (
, 1
) (
11
) 1 ( ) 1 ( 1 1
) (
1
q q d
b
b
d
b
b
dx N dy N d n N n N G
y
x
x
y
b
e
y
b
e
x
e
y
e
y
e
x
e
x
e
x
y
e

|
.
|

\
|
+ =
(
(

(
(

q
q
1
8
3
2
1
2
5 . 0
0
2
5 . 0
0
2
,

8-11
2
3 4
1
y
b
y
n
y
=1
n
x
=-1
b
x
=b
y
/2
=b
x
/2

y
x

Rys. 8.16b Element prostoktny o bokach b
x
b
y
. Zaznaczono brzeg obszaru kontrolnego wok wza 2

( )
} } } } }
= + = + = I + =
I
0 . 1
5 . 0
5 . 0
0 2
) (
, 1
2
0
) (
, 1
) ( ) (
, 1
) ( ) (
, 1
) (
21
) 1 ( ) 1 ( 1 ) 1 (
) (
2
q q d
b
b
d
b
b
dx N dy N d n N n N G
y
x
x
y
b
b
e
y
b
e
x
e
y
e
y
e
x
e
x
e
x
x
y
e

|
.
|

\
|
+ =
(
(

(
(

q
q
3
8
1
2
1
2
0 . 1
5 . 0
2
5 . 0
0
2
,
8-12
2
3 4
1
y
b
y
b
x
x
n
y
= 1 -
n
x
=-1
=b
x
/2

x
=b
y
/2
y

Rys. 8.16c Element prostoktny o bokach b
x
b
y
. Zaznaczono brzeg obszaru kontrolnego wok wza 3
( )
} } } } }
= + = + = I + =
I
0 . 1
5 . 0
0 . 1
5 . 0 2
) (
, 1
2
) (
, 1
) ( ) (
, 1
) ( ) (
, 1
) (
31
) 1 ( ) 1 ( ) 1 ( ) 1 (
) (
2
q q d
b
b
d
b
b
dx N dy N d n N n N G
y
x
x
y
b
b
e
y
b
b
e
x
e
y
e
y
e
x
e
x
e
x
x
y
y
e

|
.
|

\
|
+ =
(
(

+
(
(

q
q
1
8
1
2
1
2
0 . 1
5 . 0
2
0 . 1
5 . 0
2
,
8-13
2
3 4
1
y
b
y
b
x
x
n
y
= 1 -
n
x
=1
=b
x
/2

x
=b
y
/2

y

Rys. 8.16d Element prostoktny o bokach b
x
b
y
. Zaznaczono brzeg obszaru kontrolnego wok wza 4
( )
} } } } }
= + = + = I + =
I
5 . 0
0
0 . 1
5 . 0
2
0
) (
, 1
2
) (
, 1
) ( ) (
, 1
) ( ) (
, 1
) (
41
) 1 ( ) 1 ( ) 1 ( 1
) (
2
q q d
b
b
d
b
b
dx N dy N d n N n N G
y
x
x
y
b
e
y
b
b
e
x
e
y
e
y
e
x
e
x
e
x
y
y
e

|
.
|

\
|
=
(
(

(
(

q
q
1
3
8
1
2
1
2
5 . 0
0
2
0 . 1
5 . 0
2
.


Po wykonaniu pozostaych cakowa w obszarze elementu otrzymujemy macierz geometryczn G
(e)
elementu prostoktnego w postaci:

G
(e)
= ( )
(
(
(
(

+
+
+
+
+
3 2 1 1 2 1
2 1 3 2 1 1
1 2 1 3 2 1
2 1 1 2 1 3
1
8
1
k k
k k
k k
k k
, (8.21)

gdzie
y x
b b = , ) 1 ( ) 1 (
2 2
k + =

.
8-14
W przypadku siatki o oczkach kwadratowych mamy: = 1, k = 0, macierz geometryczna znacznie si upraszcza:

G
(e)
=
(
(
(
(

3 1 1 1
1 3 1 1
1 1 3 1
1 1 1 3
4
1
(8.21a).
8.1.3.3 Przykady tworzenia ukadu rwna
Wyniki otrzymane w rwnaniach (8.19) i (8.21) posu teraz do porwnania rnych postaci ukadu rwna, ktry otrzymujemy w celu wyznaczania
wartoci wzowych u
i
poszukiwanej funkcji u(x,y) stosujc opisane typy elementw. Posuymy si w tym celu tym samym przykadem, ktry uprzednio
rozwizany zosta metod rnic skoczonych oraz metod objtoci skoczonych w p. 8.1.1.
y
x
a
a
1
2
3

3 6 9 12
11
10 13
14
15
8 5
4 7 1
2

3 6 9 12
11
10 13
14
15
8 5
4 7 1
2

a) element b) siatka Nr 1 c) siatka Nr 2
Rys. 8.17 Element trjktny oraz dwie rne siatki dyskretyzujce obszar rozwizania
Element trjktny o bokach: a b a b a b = = =
3 2 1
, , 2 i powierzchni
2
2
1
a A = , pokazany na rysunku 8.17a. Wartoci kotangensw wynosz:
c
1
=

ctgo
1
= 0, c
2
=

ctgo
2
= 1, c
3
=

ctgo
3
=1. Macierz geometryczna tego elementu jest zatem rwna:
G
(1)
=
(
(
(

1 0 1
0 1 1
1 1 2
2
1
.
8-15
Budujc obszar kontrolny wok wza Nr 8 (rys. 8.17b) otrzymamy:

=
4
1 e
g
8
(e)
= O p
0
, lub w postaci rozwinitej:
0,5 (u
5
+ u
7
2 u
8
)

+ 0,5 (u
7
+ u
11
2 u
8
)

+
+ 0,5 (u
11
+ u
9
2 u
8
)

+ 0,5 (u
9
+ u
5
2 u
8
) = O p
0
,
(8.22)

ktre po uporzdkowaniu przyjmie posta:
u
5
+ u
7
+ u
9
+ u
11
4u
8
= O p
0 ,
(8.23)

podobn do otrzymanej w rwnaniu (8.23). Wielko obszaru kontrolnego O jest tu nieco mniejsza ni w rwnaniu (8.23) i wynosi
2
1
3
2
3
4 a
A
= = O .
Przyjmujc siatk elementw o nieco innym ksztacie (rys. 8.17c) otrzymamy
2
2
3
4
3
8 a
A
= = O , a zatem wicej ni w rwnaniu (8.23). Warto rednia obszarw
kontrolnych obu siatek jest rwna O=a
2
, tzn. tyle ile obliczona w rwnaniu (8.23).
Element kwadratowy o boku a, zastosowany do dyskretyzacji tego samego obszaru daje znacznie bardziej rozbudowany ukad rwna, co spowodowane jest
wyszym stopniem wielomianu interpolacyjnego zastosowanego jako funkcja ksztatu tego elementu por. rwnanie (8.66). Macierz geometryczna elementu
kwadratowego (=1, k=0) obliczona na podstawie (8.67) jest rwna:
G
(1)
=
(
(
(
(

3 1 1 1
1 3 1 1
1 1 3 1
1 1 1 3
4
1
.
Obszar kontrolny zbudowany z tych elementw wok wza Nr 8 (rys. 8.17) implikuje rwnanie:
(u
5
+ u
4
+ u
7
3 u
8
)

+ (u
7
+ u
10
+ u
11
3 u
8
)

+
(u
11
+ u
12
+ u
9
3 u
8
)

+ (u
9
+ u
6
+ u
5
3 u
8
) = 4 O p
0
,
(8.24)

ktre po niewielkich przeksztaceniach przyjmuje posta:
(u
4
+ u
10
+ u
12
+ u
6
) + 2 (u
5
+ u
7
+ u
11
+ u
9
)

12 u
8
= 4 a
2
p
0
. (8.25)

8-16
Powierzchnia obszaru kontrolnego O = a
2
jest tu taka sama jak w rwnaniu (8.23). Wypisujc podobne rwnania dla wzw 5 i 11 (por. rys. 8.6) i uwzgldniajc
warunki u
i
=0 na brzegach obszaru, otrzymamy nastpujcy ukad rwna:
(
(
(

=
(
(
(

(
(
(

1
1
1
2
6 1 0
1 6 1
0 1 6
0
2
11
8
5
p a
u
u
u
. (8.26)

Po jego rozwizaniu otrzymujemy wartoci wzowe poszukiwanej funkcji u(x,y) u
5
= u
11
, u
11
=

0,41176

a
2
p
0
, u
8
=

0,47059

a
2
p
0
, nieco rnice si od
rozwizania rwnania (8.25). Porwnujc to rozwizanie z wartoci dokadn , dostaniemy bd rwny +3,315% , a wic nieco mniejszy ni bd rozwizania
uzyskanego metod rnic skoczonych.
8.1.3.4 Przykady rozwizania rwnania Poissona za pomoc systemu KAM
FEAS/KAM jest edukacyjnym systemem wspomagajcym nauczanie Metody Elementw Skoczonych. System zosta opracowany w Zakadzie
Oprogramowania Inynierskiego Politechniki Warszawskiej pod kierunkiem Zbigniewa Kacprzyka. Celem podsystemu KAM jest realizacja podstawowych
funkcji rachunku macierzowego wzbogaconych o generowanie macierzy Metody Elementw Skoczonych. Opracowany zestaw komend umoliwia
komponowanie algorytmw analizy statycznej (w zakresie liniowym i nieliniowym) oraz dynamicznej przy zastosowaniu Metody Elementw Skoczonych.
Wersje 1.0 i 1.1 podsystemu FEAS/KAM dostpne s bezpatnie. Autorami systemu s: Z. Grodzki, J. Jankowski, Z. Kacprzyk, M. Maj, J. Orysiak, B. Pawlak,
B. Pawowska, M. Sok, T. Sok.
Metoda Objtoci Skoczonych nie jest w systemie uwzgldniona, tak wic operacje konstrukcji macierzy geometrycznych bdziemy musieli wykona
metodami inicjowania macierzy wartociami wyliczonymi na podstawie rwnania (8.21).
Rozwizany zostanie tu wielokrotnie omawiany przykad rwnania Poissona w obszarze prostoktnym o wymiarach 4a2a z zerowymi warunkami na
brzegu. Rwnanie Poissona opisuje ugicie bony napitej na brzegu obszaru staym nacigiem i poddanej wewntrz obszaru dziaaniu staego cinienia, co mona
opisa rwnaniem:
0
2
2
2
2
p
y
u
x
u
=
c
c
+
c
c
,
gdzie p
0
oznacza iloraz p
0
= q
0
/T
0
, q
0
jest staym cinieniem a T
0
staym nacigiem bony.

Zadanie Nr 1
Rozwizane zostanie rwnanie Poissona przy podziale obszaru na 8 kwadratowych pl, jak pokazano na rysunku 8.18a. Jak wida tylko 3 wzy siatki o
numerach: 1, 2, 3 maj nieznane przemieszczenia, pozostae wzy lece na brzegu maj przemieszczenia rwne 0. Na rysunku wzy brzegowe oznaczone s
numerem 0, co spowoduje, e system KAM automatycznie wyzeruje w nich przemieszczenia.
8-17
1
0
0 0 0 0 0
0
0 0 0 0 0
1 2 3 4
8
7
6
5
2 3

Rys. 8.18a Podzia obszaru bony na 8 kwadratowych pl
Macierz geometryczn pola nr 1 wyznaczymy na podstawie rwnania:

G
(1)
=
(
(
(
(

3 1 1 1
1 3 1 1
1 1 3 1
1 1 1 3
4
1
, podobnie jak w punkcie 8.1.3.3.
Pozostae podobszary s identyczne, wic ich macierze geometryczne zostan przyjte analogicznie.
Powierzchnia obszaru kontrolnego zbudowanego wok wza siatki jest rwna O = a
2
.
Macierze globalne zadania s rwne:
G u = p,

-3.0000 0.5000 0.0000
0.5000 -3.0000 0.5000
0.0000 0.5000 -3.0000
.
u
1
u
2
u
3

= a
2
p
0

-1.000
-1.000
-1.000

Po rozwizaniu ukadu rwna otrzymujemy:

u =
0.41176
0.47059
0.41176
a
2
p
0


Warto dokadna ugicia maksymalnego wynosi u
max
=0.45549 a
2
p
0

8-18
Maksymalna warto obliczona u
2
=0.47059 a
2
p
0

Bd oblicze: e = (1 u
2
/u
max
)100% = 3.315%

Komendy systemu KAM rozwizujce zadanie
! Obszar prostoktny 2a x 4a podzielono na 8 kwadratowych pl o wymiarach a x a
! Tworzenie macierzy geometrycznej kwadratowego obszaru kontrolnego
dm G1 4 4 -0.75 0.25
! Wektory alokacji obszarw kontrolnych, wzy brzegowe numerowane s jako 0
imi AL1 4
0 1 0 0
imi AL2 4
1 2 0 0
imi AL3 4
2 3 0 0
imi AL4 4
3 0 0 0
imi AL5 4
0 0 1 0
imi AL6 4
0 0 2 1
imi AL7 4
0 0 3 2
imi AL8 4
0 0 0 3
!Globalna macierz geometryczna
dm G 3 3
dal G G1 AL1
dal G G1 AL2
dal G G1 AL3
dal G G1 AL4
dal G G1 AL5
dal G G1 AL6
dal G G1 AL7
dal G G1 AL8
! Tworzenie wektora prawej strony
im p 3 1
-1 -1 -1
! Rozwizanie ukadu rwna
ro G p
ws p

8-19
Zadanie Nr 2
W zadaniu Nr 2 rozwizano rwnanie Poissona przy podziale obszaru na 32 kwadratowe pola, jak pokazano na rysunku 8.18b. Jak wida tylko 21 wzw
siatki o numerach: 121 maj nieznane przemieszczenia, pozostae wzy lece na brzegu maj przemieszczenia rwne 0. Na rysunku wzy brzegowe oznaczone
s numerem 0, co spowoduje, e system KAM automatycznie wyzeruje w nich przemieszczenia.

1
0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
0
0
0 0 0 0
0
0
0 0 0 0 0
1 2
3 4
8
9 10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24
25 26 27 28 29 30 31 32
7
6
5
2 3 4 5 6 7
10 11 12 13 14
15 16 17 18 19 20 21
9 8

Rys. 8.18b Podzia obszaru bony na 32 kwadratowe pola
Macierz geometryczna pola nr 1 jest identyczna jak w zadaniu poprzednim
G
(1)
=
(
(
(
(

3 1 1 1
1 3 1 1
1 1 3 1
1 1 1 3
4
1
.
Pozostae podobszary s identyczne, wic ich macierze geometryczne zostan przyjte analogicznie.
Powierzchnia obszaru kontrolnego zbudowanego wok wza siatki jest rwna O = 0.25 a
2
.
Macierze globalne (w macierzy G pokazano tylko elementy niezerowe) zadania s rwne:
G u = p,
8-20


-3 0.5 0.5 0.25
0.5 -3 0.5 0.25 0.5 0.25
0.5 -3 0.5 0.25 0.5 0.25
0.5 -3 0.5 0.25 0.5 0.25
0.5 -3 0.5 0.25 0.5 0.25
0.5 -3 0.5 0.25 0.5 0.25
0.5 -3 0.25 0.5
0.5 0.25 -3 0.5 0.5 0.25
0.25 0.5 0.25 0.5 -3 0.5 0.25 0.5 0.25
0.25 0.5 0.25 0.5 -3 0.5 0.25 0.5 0.25
0.25 0.5 0.25 0.5 -3 0.5 0.25 0.5 0.25
0.25 0.5 0.25 0.5 -3 0.5 0.25 0.5 0.25
0.25 0.5 0.25 0.5 -3 0.5 0.25 0.5 0.25
0.25 0.5 0.5 -3 0.25 0.5
0.5 0.25 -3 0.5
0.25 0.5 0.25 0.5 -3 0.5
0.25 0.5 0.25 0.5 -3 0.5
0.25 0.5 0.25 0.5 -3 0.5
0.25 0.5 0.25 0.5 -3 0.5
0.25 0.5 0.25 0.5 -3 0.5
0.25 0.5 0.5 -3
.
u
1
u
2
u
3
u
4
u
5
u
6
u
7
u
8
u
9
u
10
u
11
u
12
u
13
u
14
u
15
u
16
u
17
u
18
u
19
u
20
u
21
= a
2
p
0

-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25
-0.25

Po rozwizaniu ukadu rwna otrzymujemy: u =
0.21091
0.29961
0.33618
0.34610
0.33618
0.29961
0.21091
0.26914
0.39342
0.44510
0.45913
0.44510
0.39342
0.26914
0.21091
0.29961
0.33618
0.34610
0.33618
0.29961
0.21091
a
2
p
0







Warto dokadna ugicia maksymalnego wynosi u
max
=0.45549 a
2
p
0

Maksymalna warto obliczona u
11
=0. 45913 a
2
p
0

Bd oblicze: e = (1 u
11
/u
max
)100% = 0.799%

8-21
Komendy systemu KAM rozwizujce zadanie
! Obszar prostoktny 2a x 4a podzielono na 32 kwadratowych pl o wymiarach a/2 x a/2
! Na brzegu ugicie bony jest rwne zeru, ponumerowano tylko wzy siatki o nieznanych przemieszczeniach
! Tworzenie macierzy geometrycznej kwadratowego obszaru kontrolnego
! Wszystkie oczka siatki s identyczne, wic tworzymy tylko jedn macierz geometryczn
!
dm G1 4 4 -0.75 0.25
! Wektory alokacji obszarw kontrolnych, wzy brzegowe numerowane s jako 0
imi AL1 4
0 1 0 0
imi AL2 4
1 2 0 0
imi AL3 4
2 3 0 0
imi AL4 4
3 4 0 0
imi AL5 4
4 5 0 0
imi AL6 4
5 6 0 0
imi AL7 4
6 7 0 0
imi AL8 4
7 0 0 0
imi AL9 4
0 8 1 0
imi AL10 4
8 9 2 1
imi AL11 4
9 10 3 2
imi AL12 4
10 11 4 3
imi AL13 4
11 12 5 4
imi AL14 4
12 13 6 5
imi AL15 4
13 14 7 6
imi AL16 4
14 0 0 7
imi AL17 4
0 15 8 0
8-22
imi AL18 4
15 16 9 8
imi AL19 4
16 17 10 9
imi AL20 4
17 18 11 10
imi AL21 4
18 19 12 11
imi AL22 4
19 20 13 12
imi AL23 4
20 21 14 13
imi AL24 4
21 0 0 14
imi AL25 4
0 0 15 0
imi AL26 4
0 0 16 15
imi AL27 4
0 0 17 16
imi AL28 4
0 0 18 17
imi AL29 4
0 0 19 18
imi AL30 4
0 0 20 19
imi AL31 4
0 0 21 20
imi AL32 4
0 0 0 21
!Globalna macierz geometryczna
dm G 21 21
dal G G1 AL1
dal G G1 AL2
dal G G1 AL3
dal G G1 AL4
dal G G1 AL5
dal G G1 AL6
dal G G1 AL7
dal G G1 AL8
dal G G1 AL9
dal G G1 AL10
8-23
dal G G1 AL11
dal G G1 AL12
dal G G1 AL13
dal G G1 AL14
dal G G1 AL15
dal G G1 AL16
dal G G1 AL17
dal G G1 AL18
dal G G1 AL19
dal G G1 AL20
dal G G1 AL21
dal G G1 AL22
dal G G1 AL23
dal G G1 AL24
dal G G1 AL25
dal G G1 AL26
dal G G1 AL27
dal G G1 AL28
dal G G1 AL29
dal G G1 AL30
dal G G1 AL31
dal G G1 AL32
! Tworzenie wektora prawej strony wartoci -p0*a2/4
im p 21 1
21*-0.25
! Rozwizanie ukadu rwna
ro G p
ws p


8-24
Zadanie Nr 3
W zadaniu Nr 3 rozwizano rwnanie Poissona przy podziale obszaru na 16 prostoktnych pl, jak pokazano na rysunku 8.18c. Jak wida tylko 9 wzw
siatki o numerach: 19 ma nieznane przemieszczenia, pozostae wzy lece na brzegu maj przemieszczenia rwne 0. Na rysunku wzy brzegowe oznaczone s
numerem 0, co spowoduje, e system KAM automatycznie wyzeruje w nich przemieszczenia.

1
0
0 0 0 0 0
0
0
0 0
0
0 0 0 0 0
1
2
3 4
8
9 10 11 12
13 14 15
16
7
6
5
2 3
4 5 6
7 9 8

Rys. 8.18c Podzia obszaru bony na 16 prostoktnych pl
Macierz geometryczna pola nr 1 jest wyznaczona z rwnania (8.21):

G
(1)
= ( )
(
(
(
(

+
+
+
+
+
3 2 1 1 2 1
2 1 3 2 1 1
1 2 1 3 2 1
2 1 1 2 1 3
1
8
1
k k
k k
k k
k k
.

Wymiary wszystkich pl s identyczne: b
x
= a, b
y
= a/2, co daje: = 2, k = 0.6.
Macierz geometryczna pola po wyliczeniu wartoci jest rwna:

G
(1)
=
-0.9375 -0.0625 0.3125 0.6875
-0.0625 -0.9375 0.6875 0.3125
0.3125 0.6875 -0.9375 -0.0625
0.6875 0.3125 -0.0625 -0.9375


8-25
Wszystkie pola siatki s identyczne, wic ich macierze geometryczne zostan przyjte analogicznie.
Powierzchnia obszaru kontrolnego zbudowanego wok wza siatki jest rwna O = 0.5 a
2
.
Macierze globalne (w macierzy G pokazano tylko elementy niezerowe) zadania s rwne:
G u = p,

-3.75 1.375 ______ -0.125 0.3125 ______ ______ ______ ______
1.375 -3.75 1.375 0.3125 -0.125 0.3125 ______ ______ ______
______ 1.375 -3.75 ______ 0.3125 -0.125 ______ ______ ______
-0.125 0.3125 ______ -3.75 1.375 ______ -0.125 0.3125 ______
0.3125 -0.125 0.3125 1.375 -3.75 1.375 0.3125 -0.125 0.3125
______ 0.3125 -0.125 ______ 1.375 -3.75 ______ 0.3125 -0.125
______ ______ ______ -0.125 0.3125 ______ -3.75 1.375 ______
______ ______ ______ 0.3125 -0.125 0.3125 1.375 -3.75 1.375
______ ______ ______ ______ 0.3125 -0.125 ______ 1.375 -3.75
.
u
1
u
2
u
3
u
4
u
5
u
6
u
7
u
8
u
9
= a
2
p
0

-0.5
-0.5
-0.5
-0.5
-0.5
-0.5
-0.5
-0.5
-0.5

Po rozwizaniu ukadu rwna otrzymujemy: u =
0.30794
0.40208
0.30794
0.35086
0.46647
0.35086
0.30794
0.40208
0.30794
a
2
p
0




Warto dokadna ugicia maksymalnego wynosi u
max
=0.45549 a
2
p
0

Maksymalna warto obliczona u
5
=0. 46647 a
2
p
0

Bd oblicze: e = (1 u
5
/u
max
)100% = 2.41%



Komendy systemu KAM rozwizujce zadanie
! Obszar prostoktny 2a x 4a podzielono na 16 prostoktnych pl o wymiarach a x a/2
! Na brzegu ugicie bony jest rwne zeru, ponumerowano tylko wzy siatki o nieznanych przemieszczeniach
! Tworzenie macierzy geometrycznej kwadratowego obszaru kontrolnego
! Wszystkie oczka siatki s identyczne, wic tworzymy tylko jedn macierz geometryczn
! ---------------------
! |-3 1+2k 1 1-2k|
! G1=(t+1/t)/8*|1+2k -3 1-2k 1 | t=bx/by=2 k=(1-t^2)/(1+t^2)=-0.6
! | 1 1-2k -3 1+2k| 1+2k=-0.2 1-2k=2.2
! |1-2k 1 1+2k -3 | (t+1/t)/8=0.3125
! ---------------------

8-26
im G1 4 4
-3.0 -0.2 1.0 2.2
-0.2 -3.0 2.2 1.0
1.0 2.2 -3.0 -0.2
2.2 1.0 -0.2 -3.0
sk G1 0.3125
ws G1
! Wektory alokacji obszarw kontrolnych, wzy brzegowe numerowane s jako 0
imi AL1 4
0 1 0 0
imi AL2 4
1 4 0 0
imi AL3 4
4 7 0 0
imi AL4 4
7 0 0 0
imi AL5 4
0 2 1 0
imi AL6 4
2 5 4 1
imi AL7 4
5 8 7 4
imi AL8 4
8 0 0 7
imi AL9 4
0 3 2 0
imi AL10 4
3 6 5 2
imi AL11 4
6 9 8 5
imi AL12 4
9 0 0 8
imi AL13 4
0 0 3 0
imi AL14 4
0 0 6 3
imi AL15 4
0 0 9 6
imi AL16 4
0 0 0 9


8-27
!Globalna macierz geometryczna
dm G 9 9
dal G G1 AL1
dal G G1 AL2
dal G G1 AL3
dal G G1 AL4
dal G G1 AL5
dal G G1 AL6
dal G G1 AL7
dal G G1 AL8
dal G G1 AL9
dal G G1 AL10
dal G G1 AL11
dal G G1 AL12
dal G G1 AL13
dal G G1 AL14
dal G G1 AL15
dal G G1 AL16
! Tworzenie wektora prawej strony
im p 9 1
9* -0.5
! Rozwizanie ukadu rwna
ro G p
ws p
8-28
Zadanie Nr 4
W zadaniu Nr 4 rozwizano rwnanie Poissona przy podziale obszaru na 16 prostoktnych pl, jak pokazano na rysunku 8.18d. Jak wida tylko 7 wzw
siatki o numerach: 17 ma nieznane przemieszczenia, pozostae wzy lece na brzegu maj przemieszczenia rwne 0. Na rysunku wzy brzegowe oznaczone s
numerem 0, co spowoduje, e system KAM automatycznie wyzeruje w nich przemieszczenia.

1
0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
0 0 0 0 0 0 0 0 0
1 2 3 4
8
9 10 11 12 13 14 15 16
7
6
5
2 3 4 5 6 7

Rys. 8.18d Podzia obszaru bony na 16 prostoktnych pl
Macierz geometryczna pola nr 1 jest wyznaczona z rwnania (8.21):

G
(1)
= ( )
(
(
(
(

+
+
+
+
+
3 2 1 1 2 1
2 1 3 2 1 1
1 2 1 3 2 1
2 1 1 2 1 3
1
8
1
k k
k k
k k
k k
.

Wymiary wszystkich pl s identyczne: b
x
= a/2, b
y
= a, co daje: = 0.5, k = 0.6.
Macierz geometryczna pola po wyliczeniu wartoci jest rwna:

G
(1)
=
-0.9375 0.6875 0.3125 -0.0625
0.6875 -0.9375 -0.6250 0.3125
0.3125 -0.0625 -0.9375 0.6875
-0.0625 0.3125 0.6875 -0.9375


8-29
Wszystkie pola siatki s identyczne, wic ich macierze geometryczne zostan przyjte analogicznie.
Powierzchnia obszaru kontrolnego zbudowanego wok wza siatki jest rwna O = 0.5 a
2
.
Macierze globalne (w macierzy G pokazano tylko elementy niezerowe) zadania s rwne:
G u = p,

-3.75 1.375 ______ ______ ______ ______ ______
1.375 -3.75 1.375 ______ ______ ______ ______
______ 1.375 -3.75 1.375 ______ ______ ______
______ ______ 1.375 -3.75 1.375 ______ ______
______ ______ ______ 1.375 -3.75 1.375 ______
______ ______ ______ ______ 1.375 -3.75 1.375
______ ______ ______ ______ ______ 1.375 -3.75
.
u
1
u
2
u
3
u
4
u
5
u
6
u
7
= a
2
p
0

-0.5
-0.5
-0.5
-0.5
-0.5
-0.5
-0.5

Po rozwizaniu ukadu rwna otrzymujemy: u =
0.28051
0.40139
0.45054
0.46373
0.45054
0.40139
0.28051
a
2
p
0


Warto dokadna ugicia maksymalnego wynosi u
max
=0.45549 a
2
p
0

Maksymalna warto obliczona u
5
=0. 46373 a
2
p
0

Bd oblicze: e = (1 u
4
/u
max
)100% = 1.809%



Komendy systemu KAM rozwizujce zadanie
! Na brzegu ugicie bony jest rwne zeru, ponumerowano tylko wzy siatki o nieznanych przemieszczeniach
! Tworzenie macierzy geometrycznej kwadratowego obszaru kontrolnego
! Wszystkie oczka siatki s identyczne, wic tworzymy tylko jedn macierz geometryczn
! ---------------------
! |-3 1+2k 1 1-2k|
! G1=(t+1/t)/8*|1+2k -3 1-2k 1 | t=bx/by=1/2 k=(1-t^2)/(1+t^2)=0.6
! | 1 1-2k -3 1+2k| 1+2k=2.2 1-2k=-0.2
! |1-2k 1 1+2k -3 |
! --------------------- (t+1/t)/8=0.3125
!
im G1 4 4
-3.0 2.2 1.0 -0.2
2.2 -3.0 -0.2 1.0
1.0 -0.2 -3.0 2.2
-0.2 1.0 2.2 -3.0
sk G1 0.3125
8-30
! Wektory alokacji obszarw kontrolnych, wzy brzegowe numerowane s jako 0
imi AL1 4
0 1 0 0
imi AL2 4
1 2 0 0
imi AL3 4
2 3 0 0
imi AL4 4
3 4 0 0
imi AL5 4
4 5 0 0
imi AL6 4
5 6 0 0
imi AL7 4
6 7 0 0
imi AL8 4
7 0 0 0
imi AL9 4
0 0 1 0
imi AL10 4
0 0 2 1
imi AL11 4
0 0 3 2
imi AL12 4
0 0 4 3
imi AL13 4
0 0 5 4
imi AL14 4
0 0 6 5
imi AL15 4
0 0 7 6
imi AL16 4
0 0 0 7
!Globalna macierz geometryczna
dm G 7 7
dal G G1 AL1
dal G G1 AL2
dal G G1 AL3
dal G G1 AL4
dal G G1 AL5
dal G G1 AL6
dal G G1 AL7
8-31
dal G G1 AL8
dal G G1 AL9
dal G G1 AL10
dal G G1 AL11
dal G G1 AL12
dal G G1 AL13
dal G G1 AL14
dal G G1 AL15
dal G G1 AL16
! Tworzenie wektora prawej strony
im p 7 1
7* -0.5
! Rozwizanie ukadu rwna
ro G p
ws p