Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego

l Centralna Komisja
Egzaminacyjna
publikacja wspfinansowana
przez Europejski Fundusz Spoeczny
Biologia
Aneks
Przykadowy arkusz
maturalny dla poziomu
rozszerzonego
Opracowanie: Lucyna Chodny
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
2
Opracowanie: Lucyna Chodny
Autor opracowania graficznego: Maja Chmura (majachmura@wp.pl)
Redaktor z ramienia CKE: Lucyna Grabowska
Redaktor jzykowy: Magdalena Czerkawska
Redaktor techniczny: Stefan Drobner
Stan prawny na dzie 1 grudnia 2006 r.

Wydawca: Centralna Komisja Egzaminacyjna
Warszawa 2007

ISBN 83-7400-237-9

amanie tekstu:
Trzecie Oko S.C. (trzecieoko@q.pl)
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
3
Informacja o zmianach w systemie
egzaminw zewntrznych
1. Rozdzielenie poziomw egzaminu maturalnego
a) maturzysta moe zdawa przedmiot obowizkowy albo na poziomie podstawowym albo
rozszerzonym, przedmiot dodatkowy tylko na poziomie rozszerzonym,
b) zdajcy poziom podstawowy rozwizuje zadania z arkusza poziomu podstawowego
jak dotychczas, natomiast zdajcy poziom rozszerzony bdzie rozwizywa zadania tylko z ar-
kusza poziomu rozszerzonego,
c) wyduono czas trwania egzaminu pisemnego na poziomie rozszerzonym, poszerzajc egzamin
o treci i typy zada, ktre do tej pory wystpoway jedynie na poziomie podstawowym,
d) prg zaliczenia na poziomie 30% (zda / nie zda) obowizuje dla egzaminw z przedmiotw
obowizkowych zdawanych zarwno na poziomie podstawowym, jak i na poziomie
rozszerzonym,
e) w roku 2007 maturzyci, ktrzy przystpuj do czci pisemnej egzaminu maturalnego
na poziomie rozszerzonym, bd mieli na wiadectwie dojrzaoci oprcz wyniku z poziomu
rozszerzonego (R) wpisany wynik egzaminu na poziomie podstawowym (P), ustalony wedug
reguy przedstawionej w zaczniku do rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia
8 wrzenia 2006 r. (poz. 1154),
f) przeliczenie wynikw zostao wprowadzone ze wzgldu na obowizujce ju w 2007 roku
wymagania rekrutacyjne szk wyszych.
2. Terminy zoenia deklaracji o wyborze przedmiotw i ich poziomu
Uczniowie klas maturalnych musz podj decyzj o wyborze przedmiotw egzaminacyjnych oraz
poziomu egzaminu i zgosi j dyrektorowi szkoy decyzj wstpn do 30 wrzenia, decyzj
ostateczn do 20 grudnia danego roku szkolnego.
3. Zmiana warunku zdania egzaminu maturalnego
a) warunkiem zdania egzaminu maturalnego jest zdanie wszystkich egzaminw obowizkowych,
lub
b) niezdanie jednego z nich i uzyskanie redniej co najmniej 30% punktw ze wszystkich
egzaminw obowizkowych,
c) warunku wymienionego w pkt b) nie stosuje si do osb, ktrym uniewaniono jeden
z egzaminw obowizkowych oraz do osb, ktre nie przystpiy do jednego z nich.
Uwaga: W zamieszczonym arkuszu w wikszoci zada usunito rubryki
przeznaczone na wpisanie rozwizania lub odpowiedzi.
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
4
Zacznik do rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 8 wrzenia 2006 r. (poz. 1154)
Sposb ustalenia w roku szkolnym 2006/2007 wyniku
egzaminu maturalnego w czci pisemnej
na poziomie podstawowym z przedmiotu,
ktry zdawany by w czci pisemnej na poziomie
Rozszerzonym
Wynik
egzaminu na
poziomie
rozszerzonym
(w %)
Wynik
egzaminu na
poziomie
podstawowym
(w %)
Wynik
egzaminu na
poziomie
rozszerzonym
(w % 0
Wynik
egzaminu na
poziomie
podstawowym
(w %)
Wynik
egzaminu
na poziomie
rozszerzonym
(w %)
Wynik
egzaminu na
poziomie
podstawowym
(w %)
Wynik
egzaminu
na poziomie
rozszerzonym
(w %)
Wynik
egzaminu
na poziomie
podstawowym
(w %)
0 0 26 26 52 59 78 81
1 1 27 27 53 60 79 82
2 2 28 28 54 61 80 83
3 3 29 29 55 61 81 84
4 4 30 40 56 62 82 85
5 5 31 41 57 63 83 85
6 6 32 42 58 64 84 86
7 7 33 43 59 65 85 87
8 8 34 43 60 66 86 88
9 9 35 44 61 67 87 89
10 10 36 45 62 67 88 90
11 11 37 46 63 68 89 91
12 12 38 47 64 69 90 91
13 13 39 48 65 70 91 92
14 14 40 49 66 71 92 93
15 15 41 49 67 72 93 94
16 16 42 50 68 73 94 95
17 17 43 51 69 73 95 96
18 18 44 52 70 74 96 97
19 19 45 53 71 75 97 97
20 20 46 54 72 76 98 98
21 21 47 55 73 77 99 99
22 22 48 55 74 78 100 100
23 23 49 56 75 79
24 24 50 57 76 79
25 25 51 58 77 80
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
5
Zestawienie zmian na poziomie rozszerzonym
egzaminu maturalnego z biologii
POZIOM PODSTAWOWY
Bez zmian
POZIOM ROZSZERZONY
BYO JEST
Czas trwania: 120 minut. Czas trwania: 150 minut.
Maksymalna liczba punktw: 50. Maksymalna liczba punktw: 60.
Liczba zada: 25-30. Liczba zada: 30-40.
Prg zaliczenia brak.
Tylko dla przedmiotu zdawanego jako
obowizkowy 30%, czyli 18 pkt.
Zakres treci:
komrka,
energia i ycie,
rnorodno organizmw,
genetyka,
ewolucja organizmw,
ekologia,
biologia stosowana.
Zakres treci:
komrka,
energia i ycie,
rnorodno organizmw,
genetyka,
ewolucja organizmw,
ekologia,
biologia stosowana
oraz treci z zakresu podstawowego:
budowa i fizjologia czowieka
(z uwzgldnieniem przystosowa
poszczeglnych struktur do penienia
okrelonych funkcji oraz zasad higieny
i profilaktyki chorb),
genetyka czowieka (wybrane zagadnienia),
ekologia i ochrona rodowiska (wybrane
zagadnienia).
Sprawdzane umiejtnoci zapisane
w wymaganiach dla poziomu rozszerzonego.
Sprawdzane umiejtnoci zapisane
w wymaganiach dla poziomu rozszerzonego
oraz dla poziomu podstawowego.
Struktura i forma egzaminu
Fgzumln muLurulny z blologll |esL egzumlnem plsemnym spruwdzu|cym wludomocl
l umle|Lnocl okrelone w SLundurduch wymugu egzumlnucy|nych l polegu nu rozwlzunlu
zudu egzumlnucy|nych zuwurLych w urkuszuch egzumlnucy|nych.
Opis egzaminu z biologii wybranej jako przedmiot
obowizkowy
8lologlu |uko przedmloL obowlzkowy moe by zduwunu nu pozlomle podsLuwowym
lub rozszerzonym. Wyboru pozlomu zdu|cy dokonu|e w dekluruc|l skudune| do dyrekLoru szkoy.
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
6
l. Fgzumln nu poziomie podstawowym Lrwu l20 mlnuL l polegu nu rozwlzunlu zudu
egzumlnucy|nych, spruwdzu|cych wledz l umle|Lno zusLosowunlu Le| wledzy w prukLyce,
zudunlu egzumlnucy|ne obe|mu| zukres wymugu egzumlnucy|nych dlu Lego pozlomu.
2. Fgzumln nu poziomie rozszerzonym Lrwu l50 mlnuL l polegu nu rozwlzunlu zudu
egzumlnucy|nych, spruwdzu|cych wledz l umle|Lno zusLosowunlu Le| wledzy w prukLyce
oruz umle|Lno zusLosowunlu poznunych meLod do rozwlzywunlu problemow doLyczcych
Lrecl obe|mu|cych zukres wymugu egzumlnucy|nych dlu pozlomu rozszerzonego.
Opis egzaminu z biologii wybranej jako przedmiot
dodatkowy
8lologlu |uko przedmloL wybruny doduLkowo zduwunu |esL nu pozlomle rozszerzonym.
Fgzumln nu poziomie rozszerzonym Lrwu l50 mlnuL l polegu nu rozwlzunlu zudu
egzumlnucy|nych, spruwdzu|cych wledz l umle|Lno zusLosowunlu Le| wledzy w prukLyce oruz
umle|Lno zusLosowunlu poznunych meLod do rozwlzywunlu problemow doLyczcych Lrecl
obe|mu|cych zukres wymugu egzumlnucy|nych dlu pozlomu rozszerzonego.
Oglne zasady oceniania arkuszy egzaminacyjnych
l. Rozwlzunlu poszczegolnych zudu ocenlune s nu podsLuwle szczegoowych kryLerlow
ocenlunlu, |ednollLych w cuym kru|u.
2. Obok kudego zudunlu podunu |esL muksymulnu llczbu punkLow, kLor monu uzysku zu |ego
popruwne rozwlzunle.
3. Zdu|cy oLrzymu|e punkLy Lylko zu popruwne rozwlzunlu, precyzy|nle odpowludu|ce
polecenlom zuwurLym w zudunluch. Odpowledzl nlezgodne z polecenlem (nle nu LemuL) s
LrukLowune |uko bruk odpowledzl.
4. Zuplsy w brudnoplsle nle podlegu| ocenlunlu.
Szczegoowe zusudy ocenlunlu znu|du| sl w schemucle ocenlunlu urkuszu.
Wynik egzaminu
l. Zdu|cy zdu egzumln muLurulny, |eell z przedmloLu obowlzkowego nu pozlomle
podsLuwowym ulbo nu pozlomle rozszerzonym oLrzymu co nu|mnle| 30% punkLow mollwych
do uzyskunlu nu dunym pozlomle.
2. Zdu|cy oLrzymu|e wludecLwo do|rzuocl, |eell:
u) zdu wszysLkle egzumlny obowlzkowe,
b) lub nle zdu |ednego z nlch l uzysku rednl co nu|mnle| 30% punkLow ze wszysLklch
egzumlnow obowlzkowych.
Wurunku wymlenlonego w pkL b) nle sLosu|e sl do osob, kLorym unlewunlono |eden
z egzumlnow obowlzkowych oruz do osob, kLore nle przysLply do |ednego z nlch.
3. Wynlk egzumlnu z przedmloLu doduLkowego nle mu wpywu nu zdunle egzumlnu
muLurulnego.
4. Wynlk egzumlnu wyruony w skull procenLowe| odnoLowuny |esL nu wludecLwle do|rzuocl
wruz z zuznuczenlem pozlomu egzumlnu.
5. Wynlk egzumlnu usLulony przez komls| okrgow |esL osLuLeczny.
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
7
Owoce i warzywa s zalecane w prawidowym ywieniu czowieka, poniewa stanowi midzy innymi
bogate rdo witamin, kwasw organicznych, soli mineralnych i bonnika.
Okrel, na czym polega rola bonnika w funkcjonowaniu ukadu pokarmowego czowieka.
Zadanie 2. (1 pkt)
Na schemacie przedstawiono skutki rnych dawek promieniowania jonizujcego (w jednostkach
umownych) dla czowieka i wybranych grup organizmw.
Na podstawie schematu oce, czy wraliwo czowieka na promieniowanie jonizujce jest
wiksza, czy mniejsza ni innych organizmw. Uzasadnij odpowied.
Zadanie 3. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono budow oyska czowieka.
Zadanie 1. (1 pkt)
Okrel funkcj oyska oraz podaj jedn cech jego budowy umoliwiajc mu penienie tej
funkcji.
Zadanie 4. (3 pkt)
Na schemacie przedstawiono budow ukadu moczowego czowieka.
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
8
Uzupenij tabel, podajc nazwy narzdw oznaczonych na schemacie cyframi 1 i 2 oraz okrel
dla kadego z nich funkcj, jak peni ten narzd w organizmie czowieka.
Narzd Nazwa narzdu Funkcja
1
2
Zadanie 5. (2 pkt)
Odruch to reakcja efektora zachodzca przy udziale orodkowego ukadu nerwowego
w odpowiedzi na bodziec dziaajcy na receptor. Wyrnia si wrodzone odruchy bezwarunkowe oraz
nabyte warunkowe. Odruch wydzielania liny w odpowiedzi na bodziec pierwotny jest odruchem
wrodzonym, natomiast odruch ten wytworzony pod wpywem bodca obojtnego jest odruchem
warunkowym.
Porwnaj na przykadzie odruchu wydzielania liny u czowieka odruch bezwarunkowy i wa-
runkowy, uzupeniajc tabel.
Cecha Odruch bezwarunkowy Odruch warunkowy
Bodziec
Receptor
Efektor Gruczoy linowe
Zadanie 6. (1 pkt)
Woda jest substancj o szczeglnych waciwociach. Jej gsto osiga warto maksymaln w 4C
i maleje wraz ze wzrostem temperatury. Tworzc ld podczas zamarzania, woda zwiksza swoj
objto, co powoduje, e powstajcy ld jest lejszy od wody, z ktr si styka.
Wyka, e dwa opisane powyej stany skupienia wody maj istotne znaczenie dla ycia w zbior-
nikach wodnych.
Zadanie 7. (2 pkt)
W cytoplazmie komrek eukariotycznych znajduje si sie struktur biakowych tworzca przestrzenn
konstrukcj zwan cytoszkieletem.
Przyporzdkuj kadej z podanych struktur cytoszkieletu (1 i 2) wszystkie odpowiednie dla niej
funkcje wybrane spord od A do D.
1. Filamenty aktynowe.
2. Filamenty porednie.
A. Wchodz w skad rzsek i wici.
B. Odpowiadaj za zmian ksztatu komrki.
C. Peni istotn rol w podziale komrkowym.
D. Zapewniaj komrce wytrzymao mechaniczn.
1. ..... 2. ........
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
9
Zadanie 8. (1 pkt)
Na rysunku przedstawiono schemat budowy A i model przestrzenny B pewnej struktury komrkowej,
zbudowanej z dwch podjednostek.
A B
Podaj nazw tej struktury oraz funkcj, jak peni ona w komrce.
Zadanie 9. (1 pkt)
Na rysunkach przedstawiono mechanizm otwierania si i zamykania aparatw szparkowych u rolin.
Na podstawie analizy rysunkw przedstaw zaleno midzy steniem jonw K
+
w komrkach
szparkowych a otwieraniem i zamykaniem aparatw szparkowych.
Zadanie 10. (2 pkt)
Cay transport gazw oddechowych (tlenu i dwutlenku wgla) dokonuje si przy cisym wspdziaaniu
skadnikw krwi.
Dla kadego z wymienionych gazw oddechowych podaj gwny sposb jego transportu we
krwi, uwzgldniajc skadnik krwi oraz posta, w jakiej jest transportowany.
Zadanie 11. (1 pkt)
W tabeli przedstawiono rnic midzy oddychaniem tlenowym i beztlenowym.
Proces Zysk energetyczny z 1 czsteczki glukozy
Oddychanie tlenowe 38 czsteczek ATP
Oddychanie beztlenowe 2 czsteczki ATP
Zuycie energii w dwch rnych typach komrek wynosi po 38 tys. czsteczek ATP na sekund
w kadej komrce. Komrka A oddycha tlenowo, komrka B oddycha beztlenowo.
Na podstawie analizy powyszych danych ustal i podaj, ktra z komrek (A czy B) bdzie mie
wiksze zapotrzebowanie na glukoz. Swoj odpowied uzasadnij jednym argumentem.
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
l0
Zadanie 12. (1 pkt)
Glukoza w warunkach beztlenowych ulega przemianie w kwas mlekowy.
Na podstawie analizy schematu podaj, czy jest to proces anaboliczny czy kataboliczny. Odpo-
wied uzasadnij jednym argumentem.
Zadanie 13. (3 pkt)
Na schemacie przedstawiono przepyw energii w komrce rolinnej.
a) Na podstawie analizy powyszego schematu uzupenij nazwy zwizkw chemicznych i proce-
sw oznaczonych literami od A do D.
b) Podaj przykad wykorzystania przez organizm rolinny energii zgromadzonej w ATP.
Zadanie 14. (2 pkt)
Dziaajce w przewodzie pokarmowym enzymy maj rne waciwoci.
Podaj jedno podobiestwo i jedn rnic midzy amylaz linow i amylaz trzustkow
wynikajce z ich waciwoci enzymatycznych.
C
6
H
12
O
6
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
ll
Zadanie 15. (2 pkt)
Nitkowata skrtnica zostaa owietlona wiatem rozszczepionym w pryzmacie na barwne widmo.
Nastpnie dodano do rodowiska ruchliwe bakterie tlenowe, ktre zaczy si skupia wzdu jej
komrek w cile okrelonych miejscach, co zobrazowano na rysunku w postaci drobnych kreseczek.
Gdy usuwano skrtnic z wody bakterie nie wykazyway tendencji do takiego skupiania si. Rysunek
poniej jest ilustracj tego dowiadczenia.
Zakadajc, e bakterie gromadziy si w okolicy, gdzie uwalnia si tlen zaznacz dwie hipotezy
badawcze spord od A do E, ktrych potwierdzeniem s otrzymane wyniki dowiadczenia.
A. Dugo fali wiata nie ma wpywu na intensywno procesu fotosyntezy.
B. Natenie procesu fotosyntezy zaley od dugoci fali wiata.
C. Najskuteczniejszy dla przebiegu fotosyntezy jest zakres widma w granicach 420630 nm.
D. Strefa wiata o dugociach fal w zakresie 400450 nm i 650700 nm jest wystarczajcym
czynnikiem przycigajcym bakterie.
E. Najbardziej efektywne dla przebiegu fotosyntezy jest wiato niebieskie i czerwone.
Zadanie 16. (2 pkt)
Wikszo termitw odywia si rolinami, w tym niektre drewnem. Sprzyjaj temu znajdujce si
w ich przewodzie pokarmowym wiciowce. Sprawdzono eksperymentalnie, e usunicie wiciowcw
z jelita termitw powodowao zawsze mier tych owadw, mimo e miay pod dostatkiem pokarmu.
a) Wyjanij przyczyn mierci termitw.
b) Podaj przykad rodzaju zwierzt, u ktrych zachodzi podobna zaleno.
Zadanie 17. (2 pkt)
Komrka nabonka jelita dzieli si rednio co 12 godzin. Po 48 godzinach hodowli komrek nabonka
jelita in vitro dodano substancj hamujc syntez DNA.
Przedstaw w postaci wykresu liniowego zmiany liczby komrek nabonka jelita w cigu 72
godzin, uwzgldniajc fakt, e wszystkie przeyy i e powstay podczas podziau mitotycznego
jednej komrki macierzystej.
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
l2
Zadanie 18. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono przemian pokole pewnej roliny o liczbie chromosomw 2n = 8.



Uzupenij schemat:
a) wpisujc w kady prostokt odpowiedni liczb chromosomw charakterystyczn dla
danego stadium rozwojowego,
b) zaznaczajc symbolem R! moment zajcia mejozy.
Zadanie 19. (2 pkt)
U pszcz oprcz dojrzaych pciowo samcw i samic wystpuj rwnie bezpodne robotnice. Rysunek
jest ilustracj tego zjawiska.
a) Zaznacz prawidowe zestawienie definicji najpeniej przedstawiajcej powysze zjawisko z je-
go nazw.
Definicja Nazwa zjawiska
A
Zrnicowanie genetyczne przedstawicieli tego samego gatunku
prowadzce do wyodrbnienia nowych gatunkw.
Dymorfizm pciowy
B
Wystpowanie zrnicowanych morfologicznie i fizjologicznie form
w obrbie przedstawicieli tego samego gatunku.
Polimorfizm
funkcjonalny
C
Wystpowanie rnic w budowie morfologicznej midzy
osobnikami mskimi i eskimi.
Dymorfizm pciowy
D
Wystpowanie wielu rnych przystosowa do ycia w okrelonych
warunkach rodowiska w obrbie tej samej populacji.
Polimorfizm
funkcjonalny
b) Podaj przykad rodzaju zwierzt, u ktrego wystpuje podobne zjawisko.
zarodniki
gametofit
gamety
zygota
sporofit
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
l3
Zadanie 20. (2 pkt)
Transport substancji do i z komrki odbywa si przez jej bon komrkow. Na rysunku przedstawiono
przykad organizmu jednokomrkowego (pezaka).
Dla kadej z wymienionych na rysunku substancji ustal kierunek transportu (wydalanie i/lub
wchanianie), odpowiednio dorysowujc strzakom brakujce groty.
Zadanie 21. (3 pkt)
Na schemacie przedstawiono ukad szeciu jednostek systematycznych rolin.
1. ...
2. ...
3. ...
4. ...
5. ...
6. ...
Przyporzdkuj cyfrom na schemacie (od 1 do 6) odpowiednie, wybrane spord wymienionych
niej, przykady grup systematycznych rolin i wpisz je we waciwe miejsca obok schematu.
okrytonasienne, nagonasienne, iglaste, nasienne, trawy, miorzbowe
Zadanie 22. (3 pkt)
Zakadajc, e klasyfikacja poprawnie oddaje filogenez piciu poniszych rodzajw ssakw,
przedstaw w postaci drzewa rodowego relacje pokrewiestwa ewolucyjnego midzy tymi
rodzajami.
1. rodzaj: jele, rodzina: jeleniowate, rzd: parzystokopytne, podgromada: oyskowce, gromada:
ssaki.
2. rodzaj: sarna, rodzina: jeleniowate, rzd: parzystokopytne, podgromada: oyskowce, gromada:
ssaki.
3. rodzaj: dzik, rodzina: winiowate, rzd: parzystokopytne, podgromada: oyskowce, gromada:
ssaki.
4. rodzaj: kangur, rodzina: kangurowate, rzd: torbacze, podgromada: ssaki nisze, gromada: ssaki.
5. rodzaj: ko, rodzina: koniowate, rzd: nieparzystokopytne, podgromada: oyskowce, gromada:
ssaki.
tlen
amoniak
glukoza dwutlenek wgla
woda
2
4 5 3 6
1
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
l4
Zadanie 23. (2 pkt)
Strunowce to typ zwierzt, do ktrego naley ok. 50 tys. gatunkw. Maj one wiele cech wsplnych
wiadczcych o ich przynalenoci do tego typu.
Zaznacz dwie cechy spord od A do F, ktre nie s charakterystyczne dla wszystkich
przedstawicieli strunowcw oraz podaj uzasadnienie wyboru kadej z nich.
A. Pooenie przewodu pokarmowego po stronie brzusznej.
B. Wyksztacenie staocieplnoci.
C. Obecno struny grzbietowej przynajmniej w pewnym okresie cyklu yciowego.
D. Pooenie ukadu nerwowego po stronie grzbietowej.
E. Powstanie otworu odbytowego w miejscu pragby.
F. Obecno bon podowych.
Zadanie 24. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono mutacj, ktra jest przyczyn mukowiscydozy recesywnej, autosomalnej
choroby genetycznej upoledzajcej funkcjonowanie puc, trzustki i innych narzdw.
Gen prawidowy
Numer kodonu 506 507 508 509 510
acuch DNA ATC ATC TTT GGT GGT
Aminokwasy Ile Ile Phe Gly Val
Gen zmutowany
Numer kodonu 506 507 508 509 510
acuch DNA ATC AT- -T GGT GGT
Aminokwasy Ile Ile Gly Val
Na podstawie schematu:
a) podaj, na czym polega mutacja,
b) okrel konsekwencj tej mutacji dla powstajcego biaka.
Zadanie 25. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono przebieg pewnego procesu.
A. ............................ B. .............................. C. ........................ D. ..............................
a) Wpisz w odpowiednie miejsca pod schematem nazwy struktur powstajcych kolejno w tym
procesie (A, B, C, D), wybierajc je z poniej podanych:
hybryd DNARNA, czsteczka DNA, pojedyncza ni DNA, RNA wirusowy.
b) Podaj nazw procesu przedstawionego na schemacie.
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
l5
Zadanie 26. (1 pkt)
W tabeli przedstawiono dane dotyczce czstoci zachodzenia crossing-over pomidzy trjk (C, X, Y)
genw wystpujcych w obrbie jednego chromosomu.
geny czsto crossing-over (%)
C Y 10
X Y 6
C X 4
Na podstawie analizy powyszych danych wpisz w zaznaczonych kreskami miejscach na
rysunku kolejno uoenia wszystkich wymienionych genw (C, X, Y).
Zadanie 27. (2 pkt)
Zasadnicza barwa oczu u czowieka jest determinowana przez gen o allelach B, b. Dominujcy allel B
warunkuje oczy ciemne, recesywny b oczy jasne. Na poniszym schemacie przedstawiono dziedziczenie
barwy oczu w pewnej rodzinie.
Na podstawie przedstawionego rodowodu podaj wszystkie moliwe genotypy osb ozna-
czonych liczbami 1, 2, 3.
Zadanie 28. (1 pkt)
Pewna populacja ssakw ya w strefie klimatu umiarkowanego, w mao zmieniajcym si rodowisku.
Po pewnym czasie nastpio gwatowne ochodzenie si klimatu. W populacji doszo do stopniowego
wyginicia osobnikw o maej masie, a rednia masa osobnikw wyranie wzrosa.
Podaj nazw rodzaju doboru naturalnego, ktry oddziaywa na pul genow tej populacji.
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
l6
Zadanie 29. (2 pkt)
Na wykresie przedstawiono krzywe przeywania dwch rodzajw zwierzt.
1. oso
2. wrbel
3. czowiek
4. wilk
Przyporzdkuj kadej krzywej (a i b) waciwy przykad zwierzcia, wybierajc go spord
oznaczonych liczbami od 1 do 4.
Zadanie 30. (1 pkt)
Na wykresach A i B przedstawiono zmiany liczebnoci dwch populacji.
Podaj, ktry z wykresw A czy B przedstawia zmiany liczebnoci populacji drapienika.
Uzasadnij swj wybr jednym argumentem.
Zadanie 31. (1 pkt)
Uzupenij ponisze schematy, zaznaczajc strzak lub strzakami na kadym z nich
kierunek lub kierunki przemieszczania si osobnikw, tak aby ilustroway wymienione typy
rozprzestrzeniania.
migracja emigracja imigracja
OsOBNIkI
w POPulACjI
OsOBNIkI
w POPulACjI
OsOBNIkI
w POPulACjI
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
l7
Zadanie 32. (1 pkt)
Prawdziwym przysmakiem wydry morskiej s jeowce. Jeowce zjadaj morskie glony, gwnie
brunatnice, ktre tworz podwodne zarola. S one miejscem rozwoju ikry i schronieniem dla narybku
wielu gatunkw ryb.
Objcie ochron populacji wydry morskiej spowoduje wzbogacenie przybrzenych stad ryb pnocnego
Pacyfiku.
Oce suszno tego stwierdzenia, uzasadniajc swoje stanowisko jednym argumentem.
Zadanie 33. (1 pkt)
Roliny C
4
maj nie jedno, jak roliny C
3
, lecz dwa centra asymilacji CO
2
w dwch rnych typach
komrek licia. W dobie niedoboru ywnoci na wiecie laboratoria genetyczne podjy prby
wprowadzenia genw warunkujcych fotosyntez typu C
4
do genomu rolin uprawnych (o fotosyntezie
typu C
3
).
Oce, czy przedstawiony projekt bada stanowi waciwy kierunek rozwoju inynierii
genetycznej. Uzasadnij swoje stanowisko jednym argumentem.
Zadanie 34. (3 pkt)
Na rysunkach przedstawiono szkielety czowieka i goryla.
Na podstawie analizy rysunkw wymie trzy cechy budowy szkieletu czowieka, wiadczce
o jego przystosowaniu do dwunonoci.
Model odpowiedzi i schemat oceniania poziom rozszerzony
l8
Ocenianie
Poziom rozszerzony
Zasady oceniania
Zu rozwlzunle zudu z urkuszu monu uzysku muksymulnle 60 punkLow.
SchemuL ocenlunlu uwzgldnlu |ego zukres meryLoryczny, ule nie jest cisym wzorcem
sformuowania (pozu odpowledzluml |ednowyruzowyml l do zudu zumknlLych).
Zu odpowledzl do poszczegolnych zudu przyznu|e sl wycznie pene punkty.
Zu zudunlu oLwurLe, zu kLore monu przyznu Lylko |eden punkL, przyznu|e sl punkL wycznie
za odpowied w peni poprawn.
Zu zudunlu oLwurLe, zu kLore monu przyznu wlce| nl |eden punkL, przyznaje si tyle punktw,
ile prawidowych elementw odpowiedzi, zgodnie z wyszczeglnieniem w schemacie,
przedstawi zdajcy.
}eell poduno wlce| odpowledzl (urgumenLow, cech lLp.) nl wynlku Lo z polecenlu w zudunlu,
ocenie podlega tyle kolejnych odpowiedzi (liczonych od pierwszej), ile jest w poleceniu.
}eell podune w odpowledzl lnlormuc|e wludcz o braku zrozumienia omuwlunego zugudnlenlu
l zuprzeczu| udzlelone| pruwldowe| odpowledzl lub zuwleru| bd merytoryczny, odpowled
Luk nuley ocenl nu zero punkLow.
Uwagi do zapisu schematu oceniania:
Odpowledzl ulLernuLywne (tylko jedna z nich podlega ocenie) oddzlelone s od sleble
ukonlkuml (}), np.: ruch koczyn } ruch l w ocenie s rwnowane.
Slormuowunle zuplsune w nuwlusuch nie jest wymagane w odpowledzl. }ego umleszczenle
w odpowledzl nle mu wpywu nu ocen.
Numer
zadania
sCHEMAT OCENIANIA
Maksymalna
punktacja za
zadanie
1.
Za poprawne okrelenie roli bonnika 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
Bonnik wzmaga perystaltyk jelita, uatwiajc oprnianie jelita grubego.
1
2.
Za poprawn ocen i uzasadnienie wraliwoci czowieka
na promieniowanie 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
Wraliwo czowieka jest wiksza ni pozostaych organizmw, poniewa
najmniejsza dawka promieniowania wywouje widoczne zmiany w
organizmie.
1
3.
Za podanie prawidowej funkcji oyska 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
Przez oysko odbywa si wymiana substancji midzy matk i podem.
Za poprawne przedstawienie jednej adaptacyjnej cechy budowy oyska
1 pkt.
Przykady odpowiedzi:
wypustki (kosmki) kosmwki zwikszaj powierzchni wymiany
substancji,
oysko jest mocno unaczynione, co uatwia wymian substancji.
2
Model odpowiedzi i schemat oceniania poziom rozszerzony
l9
4.
Za podanie obu prawidowych nazw 1 pkt.
Za prawidowe okrelenie funkcji kadego z dwch narzdw po 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
3
5.
Za poprawne wypenienie kadej z dwch kolumn tabeli po 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
2
6.
Za przedstawienie trafnego przykadu wskazujcego na konsekwencje
biologiczne rnicy w gstoci lub zmianach w objtoci wody i lodu 1 pkt.
Przykady odpowiedzi:
Dziki temu, e ld jest lejszy od wody, zbiorniki wodne zamarzaj od gry,
natomiast warstwy przydenne wody pozostaj nie zamarznite, co pozwala
przetrwa pod lodem organizmom.
Poniewa woda ma najwiksz gsto w temperaturze +4
o
C opada na dno
zbiornika i to pozwala w zimie organizmom przetrwa w tej wodzie.
1
7.
Za kade z dwch prawidowe przyporzdkowanie po 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
1. B, 2. D.
2
8.
Za podanie prawidowej nazwy wraz z okreleniem funkcji 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
Rybosom udzia w syntezie biaek.
1
9.
Za przedstawienie trafnej zalenoci midzy steniem jonw K
+
, a otwieraniem
si lub zamykaniem si szparek 1 pkt.
Przykady odpowiedzi:
Wzrost stenia jonw K+ w komrkach aparatu szparkowego powoduje
(zwikszenie cinienia turgorowego i ) otwieranie si aparatw szparkowych.
Spadek stenia jonw potasu powoduje zamykanie si szparki.
1

10.
Za w peni prawidowe przedstawienie sposobu transportu tlenu i dwutlenku
wgla po 1 pkt.
Przykady odpowiedzi:
Tlen transportowany jest gwnie przez krwinki czerwone / erytrocyty
nietrwale zwizany z hemoglobin / w postaci oksyhemoglobiny.
Dwutlenek wgla transportowany jest gwnie przez osocze w postaci
rozpuszczonej / jonw wodorowglanowych / HCO
3

.
2
Cecha Odruch bezwarunkowy Odruch warunkowy
Bodziec pokarm wiato/dwik
Receptor kubki smakowe siatkwka/komrki suchowe
Narzd Nazwa Funkcja
1 nerka
wytwarzanie moczu/ oczyszczanie
krwi ze zbdnych i szkodliwych
substancji
2 pcherz moczowy (czasowe) gromadzenie moczu
Model odpowiedzi i schemat oceniania poziom rozszerzony
20
11.
Za wskazanie komrki: B wraz podaniem trafnego argumentu 1 pkt. Przykad
odpowiedzi:
Komrka B, poniewa do wytworzenia takiej samej iloci energii jak komrka A
musi zuy wicej czsteczek glukozy.
1
12.
Za stwierdzenie, e jest to proces kataboliczny wraz z prawidowym
uzasadnieniem 1 pkt.
Przykady odpowiedzi:
Jest to proces kataboliczny poniewa jest w nim wydzielana energia.
Jest to proces kataboliczny, poniewa substrat jest zwizkiem bardziej
zoonym ni produkt kocowy.
1
13.
a) Za prawidowe wpisanie kadej z dwch par okrele po 1 pkt.
A woda, B tlen (1 pkt),
C oddychanie (komrkowe), D dwutlenek wgla. (1 pkt)
b) Za podanie poprawnego przykadu wykorzystania energii 1 pkt.
Przykady odpowiedzi:
transport aktywny,
wzrost organizmu,
synteza metabolitw wtrnych.
3
14.
Za podanie prawidowej cechy wsplnej 1 pkt.
Przykady odpowiedzi:
Zarwno amylaza linowa jak i trzustkowa trawi cukry (skrobi).
Oba enzymy hydrolizuj wizania glikozydowe w skrobi.
Za podanie prawidowej cechy rnicej 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
Amylaza linowa jest aktywna w rodowisku obojtnym natomiast amylaza
trzustkowa w rodowisku zasadowym.
2
15. Za prawidowe zaznaczenie kadej z dwch hipotez po 1 pkt.
B, E
2
16.
Za trafne wyjanienie 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
Usunicie wiciowcw z jelita powoduje mier owadw, poniewa bonnik
podstawowy skadnik poywienia nie moe by trawiony.
Za podanie trafnego przykadu 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
rolinoercy / korniki / krowa / zajc
2
17.
Za prawidowe oznaczenie i podpisanie obu osi (o X liczba godzin, o Y
liczba komrek) 1 pkt.
Za wyskalowanie osi Y i narysowanie prawidowej krzywej rozpoczynajcej
w punkcie 1 (od 1 komrki) 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
2
Model odpowiedzi i schemat oceniania poziom rozszerzony
2l
18.
a) Za prawidowe wpisanie wszystkich czterech liczb chromosomw 1 pkt
zarodniki: (1n =) 4, gamety: (1n =) 4, (1n =) 4; zygota: (2n =) 8.
b) Za prawidowe wpisanie symbolu R! midzy sporofitem a zarodnikami
1 pkt.
2
19.
a) Za zaznaczenie prawidowej odpowiedzi: B 1 pkt.
b) Za podanie trafnego przykadu 1 pkt. Przykady: mrwka / termit
2
20.
Za prawidowe narysowanie wszystkich kierunkw (wchaniane = do rodka) dla
tlenu, glukozy i wody 1 pkt.
Za prawidowe narysowanie wszystkich kierunkw (wydalanie = od rodka) dla
amoniaku, dwutlenku wgla i wody 1 pkt.
2
21.
Za prawidowe przyporzdkowanie kadej z trzech grup rolin po 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
1 nasienne, 2 lub 3 nagonasienne, 3 lub 2 okrytonasienne (1 pkt)
2 nagonasienne, 4 lub 5 iglaste, 5 lub 4 miorzbowe (1 pkt)
3 okrytonasienne, 6 trawy (1 pkt)
3
22.
Za poprawnie skonstruowany schemat drzewa rodowego oraz wyrane:
wyrnienie ssakw niszych od ssakw wyszych/oyskowcw 1 pkt.
oddzielenie nieparzystokopytnych od parzystokopytnych 1 pkt.
oddzielenie winiowatych od jeleniowatych 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
3
23.
Za zaznaczenie obu prawidowych cech B i F wraz z trafnym wyjanieniem
wyboru kadej z nich po 1 pkt.
B tylko dwie gromady krgowcw s staocieplne (ptaki i ssaki) a inne nie.
F obecno bon podowych jest cech gadw, ptakw i ssakw a nie
wszystkich strunowcw.
2
24.
a) Za poprawny opis mutacji 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
Jest to delecja / wypadnicie trzech nukleotydw; jednego z kodonu 507
i dwch z kolejnego kodonu,
b) Za podanie konsekwencji mutacji 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
Powoduje wypadnicie jednego aminokwasu / fenyloalaniny z biaka.
1
25.
a) Za prawidowe wpisanie wszystkich czterech nazw 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
A RNA wirusowy, B hybryd DNA RNA, C pojedyncza ni DNA,
D czsteczka DNA
b) Za podanie prawidowej nazwy: odwrotna transkrypcja 1 pkt.
2
Model odpowiedzi i schemat oceniania poziom rozszerzony
22
Za wpisanie waciwej kolejnoci wszystkich trzech genw 1 pkt. Geny: C, X, Y 1
27.
Za podanie wszystkich czterech prawidowych genotypw dla trzech osb
2 pkt.
Za podanie prawidowych genotypw dla dwch osb 1 pkt.
Przykad odpowiedzi: 1 Bb, 2 Bb lub BB, 3 Bb
2
28. Za podanie prawidowej nazwy: dobr kierunkowy / skierowany / odrodkowy
1 pkt.
1
29. Za kade z dwch prawidowe przyporzdkowanie po 1 pkt.
a 3, b 1
2
30.
Za wskazanie wykresu B wraz z trafnym uzasadnieniem 1 pkt. Przykady
odpowiedzi:
Poniewa zmiany liczebnoci drapienika podaj za zmianami liczebnoci
ofiary / s spnione w porwnaniu ze zmianami liczebnoci ofiary.
Poniewa wzrost populacji drapienika na wykresie B nastpuje pniej ni
wzrost populacji ofiary na wykresie A.
1
31.
Za wszystkie trzy prawidowo narysowane strzaki 1 pkt.
migracja emigracja imigracja
1
32.
Za potwierdzenie susznoci stwierdzenia wraz z trafnym uzasadnieniem 1 pkt.
Przykad odpowiedzi:
Ochrona wydr moe spowodowa zmniejszenie populacji jeowcw, ktrych
nadmiar zagraa podwodnym przybrzenym zarolom stwarzajcym siedlisko
i moliwo odbycia tara licznym gatunkom ryb.
1
26.
33.
Za przedstawienie swojej oceny wraz z trafnym uzasadnieniem (za lub przeciw)
1 pkt.
Przykady odpowiedzi:
Uwaam to za suszny kierunek bada, gdy wzronie produkcja ywnoci na
wiecie / zwikszy si produkcja wglowodanw.
Uwaam, e nie jest to suszny kierunek bada, poniewa nie wszystkie
zmodyfikowane genetycznie roliny mogyby przey (np. w chodnym
klimacie), co byoby nieopacalne.
2
34.
Za wymienienie kadej z trzech prawidowych cech po 1 pkt.
Przykady odpowiedzi:
Esowate wygicie krgosupa.
Skrcenie koczyn grnych.
Wysklepienie stopy.
3
Model odpowiedzi i schemat oceniania poziom rozszerzony
23
Uwagi oglne
i rady egzaminatorw
Z unullzy meryLoryczne| odpowledzl ucznlow w urkuszuch muLurulnych wynlku, e nuley
wlczy:
l. udzlelunle odpowledzl zgodnle z polecenlem l wycznle nu LemuL,
2. zwlze l precyzy|ne lormuowunle odpowledzl, unlkunle skroLow mylowych,
3. unullzowunle l lnLerpreLowunlu muLerluow rodowych (LeksLy, rysunkl, Lubele, schemuLy),
4. przeLwurzunle podunych dunych, np. nu lorm schemuLu, Lubell lLp.,
5. czyLunle ze zrozumlenlem LeksLow l wyclgunle wnloskow nu lch podsLuwle,
6. poduwunle odpowlednlch przykudow llusLru|cych omuwlune procesy, z|uwlsku blologlczne,
doLyczcych ronych orgunlzmow,
7. rozwlzywunle zudu z geneLykl.
Przykadowy arkusz maturalny dla poziomu rozszerzonego
24

y
c
z
y
m
y

s
u
k
c
e
u
n
a

e
g
z
a
m
i
n
i
e
!