W1) Ekonomia:
• badanie działań człowieka dotyczących produkcji oraz
wymiany między ludźmi
• analizuje zmiany w całości gospodarki
• nauka o dokonywaniu wyborów
• nauka o sposobie organizacji działań w sferze konsumpcji i
produkcji
• nauka o pieniądzu, stopie procentowej,
kapitale i bogactwie
•
nauka o procesach gospodarczych,
wykrywająca i opisująca prawidłowości nimi rządzące
(prawa ekonomiczne)
• nauka gromadząca i porządkująca prawdziwą wiedzę o
gospodarowaniu
• nauka badająca, w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące
decyduje o tym, co, jak i dla kogo wytwarzać
• nauka o tym, jak jednostki i społeczeństwo decydują o
wykorzystaniu rzadkich zasobów - które mogą mieć także
inne alternatywne zastosowania - w celu wytwarzania
różnych dóbr i rozdzielania ich na konsumpcję, obecną lub
przyszłą, pomiędzy różne osoby i różne grupy w
społeczeństwie
Podstawowe problemy ekonomiczne:
co (jakie dobra) produkować i w jakich ilościach? jak się
powinno produkować ? dla kogo wytwarzać dobra?
Rzadkość - fakt, ze nie możemy mieć wszystkiego, co chcemy
przez cały czas; brak nieograniczonej dostępności dóbr
Sposoby stosowania ekonomii:
1) opis, wyjaśnianie i prognozowanie zachowań w sferze
produkcji, inflacji, dochodów
2) poprawa efektów gospodarczych
Ekonomia pozytywna - zajmuje się naukowym objaśnieniem
zasad funkcjonowania gospodarki; zajmuje się opisem faktów,
okoliczności i wzajemnych zależności w gospodarce; stawia
pytania, na które można odpowiedzieć odwołując się do
faktów; gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się
światem takim, jakim jest.
Ekonomia pozytywna = ekonomia opisowa (stwierdza fakty)
Ekonomia normatywna - dostarcza zaleceń i rekomendacji
opartych na subiektywnych sądach wartościujących; stawia
pytania, zawierające oceny wartościujące lub moralne - można
je rozważać, ale da się na nie odpowiedzieć na podstawie
nauki czy odwołania się do faktów, gałąź badań
ekonomicznych, która zajmuje się światem takim, jakim być
powinien.
Ekonomia normatywna = ekonomia postulatowa,
wartościująca
Mikroekonomia:
• zajmuje się szczegółowym badaniem indywidualnych decyzji
dotyczących pojedynczych towarów
• bada poszczególne elementy tworzące gospodarkę
(gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i
gałęzie gospodarki, rynki określonych produktów i usług)
• patrzy na gospodarkę narodową przez pryzmat
przedsiębiorców i konsumentów z punktu widzenia
maksymalizacji ich korzyści
• analizuje sposób zachowania się na rynku poszczególnych
konsumentów i producentów
• upraszcza rzeczywistość zakładając najczęściej ekstremalne
warunki gospodarowania tzn. doskonałą konkurencję, lub
pełny monopol. Dzięki temu przyczynia się ona do
wypracowania bardzo precyzyjnych narzędzi analizy
zachowania producenta i konsumenta
• kładzie ogólny nacisk na sprawność mechanizmów
rynkowych. Zapewniają one bowiem racjonalność
gospodarowania ograniczonymi środkami
Makroekonomia:
• kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w
gospodarce jako całości
• celowo upraszcza analizę poszczególnych elementów
badanej całości w trosce o przejrzystość obrazu działania
całej gospodarki
• bada wielkości agregatowe (dotyczące całej gospodarki)
• bada zależności pomiędzy takimi
agregatami, jak dochód narodowy, wydatki na
konsumpcję, wydatki na inwestycje, oszczędności,
dochody i wydatki budżetu państwa, bilans handlowy i
płatniczy kraju, rozmiary zatrudnienia i bezrobocia w kraju
itp.
• badanie związków pomiędzy tymi agregatami ma na celu
wykazanie przyczyn niepełnego wykorzystania i
istniejących zdolności produkcyjnych i niepełnego
zatrudnienia siły roboczej oraz ustalenia środków
zaradczych do lepszego wykorzystania istniejącego
zasobu czynników produkcji
• akceptuje zawodność samoregulujących mechanizmów
rynkowych i podkreśla niezbędność ingerencji państwa w
celu doprowadzenia do lepszego wykorzystania i
istniejących zdolności produkcyjnych
W2) Prawa ekonomiczne - twierdzenia wyrażające ważne i
trwałe prawidłowości procesu gospodarczego, wyrażają
powtarzające się związki między różnymi elementami
procesu gospodarczego
jedne z nich działają zawsze (np. prawo malejących
przychodów), inne – tylko w określonych sytuacjach (np. prawo
popytu i podaży)
Rodzaje praw ekonomicznych:
• •
Przyczynowe (popytu)
•
Funkcjonalne (kapitał istnieje razem z pracą)
• Współistnienia (poziom zycia jest funkcją
zgromadzonego bogactwa)
Cechy praw ekonomicznych:
Obiektywne (poza naszą wolą działania), Stochastyczne
(statystyczne)
Prawo gospodarcze:
•całokształt norm prawnych regulujących ustrój prawny
podmiotów gospodarczych, działalność gospodarczą oraz
stosunki prawne związane z działalnością gospodarczą
•określa strukturę organizacyjno-prawną podmiotów
gospodarczych oraz ich kompetencje
•powstaje na drodze legislacyjnej
•jego źródłem są kodeksy, ustawy, rozporządzenia, uchwały,
zarządzenia, dyrektywy - cechuje je z reguły dość znaczna
obszerność i stosunkowo mała stabilność
Potrzeby ludzkie
•potrzeba - uświadomiony lub nieuświadomiony stan braku
czegoś
•
pragnienia o charakterze biologicznym,
społecznym, ekonomicznym
•
chęć zaspakajania potrzeb pobudza
aktywność ludzi, wywołuje działania : „Potrzeba matką
wynalazków"
•rozbudzanie potrzeb jest istotne w procesie pobudzania
wzrostu gospodarczego, społeczeństwa o rozbudzonych
potrzebach wykazują dużą motywację do podnoszenia
swoich dochodów
•cechy potrzeb: autodynamizm i nieograniczoność
Potrzeby ludzkie:
podstawowe I rzędu: biologiczne
wyższego rzędu: socjologiczne, psychologiczne
Potrzeby: indywidualne zbiorowe
Hierarchia potrzeb:
samorealizacji
prestiżu i uznania
przynależności i miłości
bezpieczeństwa
fizjologiczne
Czynniki kreujące potrzeby
• proces produkcji - tworzy nowe dobra, np. telewizję i
potrzebę korzystania z niej
• zmiany stylu życia - proces urbanizacji, zmiany roli kobiet w
społeczeństwie
• tworzenie nowych cech człowieka - np. podnoszenie
kwalifikacji, sprawności psychofizycznej
• konieczność przeciwdziałania negatywnym skutkom
postępu technicznego, np. chorobom cywilizacyjnym,
zanieczyszczeniu środowiska naturalnego
Środki zaspokajania potrzeb
materialne
a) dobra wolne (naturalne zasoby przyrody, występują w
nieograniczonych ilościach, ich jakość się pogarsza)
b) dobra ekonomiczne (powstają w wyniku poddania zasobów
przyrody działalności człowieka, są ograniczone)
- środki pracy (urządzenia, maszyny, ich zużycie jest
częściowe)
- przedmioty pracy (surowce, materiały, zużycie w 1 cyklu
produkcyjnym)
niematerialne (usługi niematerialne)
Produkcja - wiadoma i celowa działalność polegająca na
przystosowaniu zasobów i sił przyrody do potrzeb człowieka
działalność ludzka polegająca na wytwarzaniu różnych środków
niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich (produktów i
usług)
outputs –wytworzone produkty lub sprzedane usługi
production –proces wytwarzania
Usługi - wszelkie czynności związane bezpośrednio lub
pośrednio z zaspokojeniem potrzeb ludzkich, ale nie służące
bezpośrednio do wytwarzania przedmiotów
- produkcyjne (pakowania, transport, naprawcze)
- nieprodukcyjne (oświata, kultura, wypoczynek)
Czynniki produkcji
• Praca - zespół świadomych i celowych
czynności człowieka, dzięki którym oddziałuje on na
otaczającą go przyrodę i przekształca ją [teoria kapitału
ludzkiego - rozwijana przez G.S. Beckera -noblistę z 1992
r.]
• Ziemia - szeroko rozumiane zasoby
naturalne - ziemia w ścisłym tego słowa znaczeniu (ziemia
uprawna, grunty pod zabudowę, tereny rekreacyjne) oraz
wszelkie zawarte w niej bogactwa naturalne, drogi, lasy,
wody, cechy takie jak np. żyzność
• Kapitał: fizyczny - potrzebne do
prowadzenia działalności gospodarczej budynki, maszyny,
urządzenia, środki transportu, narzędzia, surowce i zapasy
produktów finansowy - różnego typu środki finansowe (środki
pieniężne i papiery wartościowe
W3) Podmioty gospodarcze
1. Gospodarstwa domowe (konsumenci)
ludzie wspólnie mieszkający i podejmujące wspólne decyzje
finansowe
pełnią funkcje produkcyjne i konsumpcyjne
dążą do max. użyteczności w ramach ograniczonych środków
właściciele czynników produkcji
zgłaszają popyt
2. Przedsiębiorstwa (producenci)
ludzie dysponujący określonymi środkami niezbędnymi do
regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze
produkcji, obrotu towarowego czy usług
dążą do maksymalizacji. zysku
tworzą podaż
kupują zasoby, by produkować dobra i świadczyć usługi
3. Państwo
Obieg towarów i pieniądza w gospodarce
•
zintegrowany przepływ zasobów, dóbr i usług
między szeroko pojętymi działami gosp., takimi jak
producenci, konsumenci i rząd
• zasoby (dobra i usługi) oraz płatności za nie płyną nie tylko
między konsumentami a producentami, ale także między
producentami
Racjonalność gospodarowania
• konieczność racjonalnego gospodarowania wynika z
ograniczoności zasobów
• istotą racjonalnego gospodarowania jest dokonywanie
najbardziej korzystnych (optymalnych) wyborów przy
podejmowaniu decyzji w zakresie celów społ.-gosp. oraz
środków i metod (sposobów) realizacji tych celów
• istnienie alternatywnych rozwiązań oraz
kryteriów wyboru
• zasada racjonalnego gospodarowania:
zasada największego efektu przy danym nakładzie środków
zasada najmniejsz. nakładu środków do osiągnięcia
danego efektu
Działanie jest racjonalne jeżeli: KORZYŚCI > KOSZTY
Działanie jest irracjonalne jeżeli: KORZYŚCI < KOSZTY i
jednostka decyzyjna jest tego świadoma
Rachunek ekonomiczny - porównywanie uzyskiwanych z
danej działalności gospodarczej efektów (np. dochodów) z
ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami (np.
wydatkami) w celu wybrania możliwie najlepszych (najbardziej
efektywnych ekonomicznie) wariantów decyzji
Warunki posługiwania się rachunkiem ekonomicznym:
- efekty działalności gospodarczej i ponoszone w związku z nią
nakłady muszą być mierzalne
- efekty działalności gospodarczej i ponoszone w związku z nią
nakłady muszą być wyrażone w takich samych jednostkach
miary
- trzeba dysponować możliwie jednoznacznym kryterium
wyboru
PROBLEM NIEDOBORU EKON.  WYBÓR EKONOM  KOSZT
ALTERNA
Koszt alternatywny:
Wartość preferowanej lecz nie wybranej alternatywy
• Wartość utraconych korzyści
• Wartość rozwiązania alternatywnego
• Kosztem alternatywnym danego dobra jest ilość innego
dobra, z której trzeba zrezygnować, aby możliwe stało
się wytworzenie dodatkowej jednostki tego pierwszego
dobra
• nie zawsze jest mierzalny, czasami oznacza
konsekwencje wynikające z niepodjęcia danego działania
• jest kategorią teoretyczną, subiektywną i często
niemierzalną
• nie jest kosztem finansowym
W4) Krzywa możliwości produkcyjnych
= granica możliwości produkcyjnych
= krzywa transformacji produktu
- graficzne przedstawienie różnych kombinacji dóbr, które
mogą być wytwarzane, gdy wszystkie zasoby są w pełni
efektywnie wykorzystane, przy zastosowaniu najlepszej znanej
technologii
wypukłość KMP wynika ze zmienności kosztu alternatywnego
przy różnym poziomie nasycenia danym dobrem
System gospodarczy - układ stosunków i organizacji, który
kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością
gospodarczą, determinuje prawa własności czynników
produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w
zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce
motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności
rozstrzyga kwestie: co, jak i dla kogo ma być produkowane
(def. Samuelsona i Nordhausa)
Gospodarka naturalna - nastawiona na wytwarzanie
produktów przeznaczonych na bezpośrednie zaspokajanie
potrzeb producentów, a nie na wymianę; najniższy stopień
rozwoju gospodarczego, w jej warunkach społeczeństwo jest
podzielone na oddzielne gospodarstwa, w których produkty są
wytwarzane i konsumowane. Współcześnie występuje w wielu
krajach słabo i średnio rozwiniętych, zanika w miarę rozwoju
gospodarczego
Gospodarka towarowa - oparta na wytwarzaniu produktów
przeznaczonych do wymiany przez transakcje kupna-
sprzedaży, w wyniku czego stają się one towarami. Powstanie i
rozwój gospodarki towarowej wiąże się ze społecznym
podziałem pracy i wyodrębnianiem się poszczególnych
producentów. Przesłankami produkcji towarowej są:
- rozwinięty podział pracy
- wyższy poziom sił wytwórczych
- wyodrębnienie własnościowe środków produkcji
Gospodarka towarowo-pieniężna-wymiana oparta jest na
pieniądzu pełniącym rolę powszechnego ekwiwalentu innych
towarów
Klasyfikacja gospodarek i systemów gospodarczych:
1) ze względu na skalę lub sferę gospodarowania:
światowa, narodowa, przedsiębiorstw, terenowa,
mieszkaniowa, rolna
2) ze względu na przeznaczenie produktów:
naturalna, towarowa
3) ze względu na mechanizm regulowania i koordynacji
procesów gospodarczych:
rynkowa (system rynkowy), nakazowa (system nakazowy)
4) ze względu na własność czynników produkcji:
prywatna, publiczna, kapitalistyczna, socjalistyczna
Charakterystyka gospodarki rynkowej
• dominacja własności prywatnej
• rynkowa alokacja zasobów gospodarczych
• swoboda prowadzenia działalności gospodarczej
• silne bodźce do optymalizacji skali produkcji i racjonalnego
wykorzystania czynników produkcji
• samodzielne i samofinansujące się podmioty gospodarcze
• tendencja do ustalania się równowagi rynkowej
• ekonomiczny charakter więzi między podmiotami
gospodarczymi
Zalety i słabości gospodarki rynkowej
1. Zalety:
• tendencja do
gospodarczych
racjonalnego wykorzystania zasobów
• efektywny system motywacyjny
• duża innowacyjność gospodarki
•
dyscyplina finansowa przedsiębiorstw
• tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi
rynkowej
• duża elastyczność gospodarki
• dobre zaopatrzenie sklepów
2. Słabości (kwestie, których nie rozwiązuje rynek):
• czynniki ograniczające działanie rynku, np. monopolizacja
gospodarki
• negatywne efekty zewnętrzne
• dobra publiczne
• zjawiska destabilizujące gospodarkę, np. inflacja, bezrobocie
• zróżnicowanie majątkowe społeczeństwa
Charakterystyka gospodarki centralnie planowanej
•
państwowa własność czynników produkcji
•
nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych
•
administracyjne kształtowanie cen
produktów i czynnikow produkcj
• brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi
• brak swobody prowadzenia działalności gospodarczej
• plan centralny jako główny regulator gospodarki
• prymat planowania rzeczowego nad
planowaniem finansowym
• państwo jako dominujący podmiot w gospodarce
• brak samodzielności ekonomicznej przedsiębiorstw
•
ograniczenie racjonalności zachowań
podmiotów gospodarczych
Wady gospodarki centralnie planowanej
•
nieracjonalna alokacja zasobów
gospodarczych
• nieefektywny system motywacyjny
• niska innowacyjność gospodarki
• brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach
• brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi
rynkowej
• mała elastyczność gospodarki
• permanentne niedobory dóbr
• zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności o
zniekształcone, nieobiektywne informacje gospodarcze
• niekontrolowany rozrost administracji gospodarczej i
biurokracji partyjno-państwowej => wysokie koszty
funkcjonowania systemu społeczno-gospodarczego
5) Definicja rynku
• miejsce dokonania transakcji
• całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w
jakich one przebiegają
• proces prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw
domowych dotyczące konsumpcji alternatywnych dóbr,
decyzje przedsiębiorstw o tym, co i jak wytwarzać oraz
decyzje pracowników dotyczące tego, jak wiele i dla kogo
pracować, zostają wzajemnie uzgodnione dzięki
odpowiednim dostosowaniom cen
• proces, przy pomocy którego kupujący i
sprzedający określają, co chcą sprzedać lub kupić i na
jakich warunkach
• proces, za pośrednictwem którego wzajemne oddziaływania
nabywców i sprzedawców danego dobra prowadzą do
określenia jego ceny i ilości
Cechy rynku
• spontaniczność powstawania rynków rynek jest odpowiedzią
na rzadkość dóbr
• proces rynkowy jest samokorygujący - uczestnicy stale
modyfikują swe zachowania w na podstawie zdobywanych
doświadczeń i informacji
• ciągle działający system informacji i wymiany
• składa się z ludzi, konsumentów i przedsiębiorców,
próbujących kupić i sprzedać na najlepszych z możliwych
warunkach
Funkcje rynku
• reguluje procesy gospodarcze
• wycenia produkty, usługi i zasoby gospodarcze
• jest źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych
• jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania
zasobów gospodarczych
• umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce
• jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i
mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb jest
mechanizmem alokacji zasobów do poszczególnych
dziedzin wytwarzania
• jest mechanizmem rozwiązywania podstawowych problemów
każdej gospodarki, tzn.: co, jak i dla kogo produkować
Klasyfikacja rynków
1) według przedmiotu obrotu:
rynek produktów i usług konsumpcyjnych
rynek czynników produkcji
2) według zasięgu geograficznego:
rynek lokalny
rynek regionalny
rynek krajowy
rynek międzynarodowy
rynek światowy
3) w zależności od sytuacji rynkowej:
rynek sprzedawcy (producenta)
rynek nabywcy (konsumenta)
4) w zależności od stopnia jednorodności przedmiotu
transakcji:
rynek homogeniczny (jednorodny) - np.: ropy naftowej
rynek heterogeniczny - np.: pracy
5) w zależności od stopnia wyrównywania się ceny
rynek doskonały - doskonała konkurencja
rynek niedoskonały - monopol, oligopol, konkurencja
monopolistyczna
Konkurencja
• istotny element procesu rynkowego
• proces, przy pomocy którego uczestnicy rynku, chcąc
zrealizować swe interesy, przedstawiają korzystniejsze od
innych oferty pod względem ceny, jakości lub innych
charakterystyk, wpływających na decyzję zawarcia
transakcji
• proces, w którym uczestnicy rynku próbują uniknąć skutków
przedstawienia przez innych korzystniejszych ofert pod
względem ceny, jakości, asortymentu czy innych
charakterystyk, wpływających na decyzję zawarcia
transakcji
Formy konkurencji: cenowa niecenowa

W6) Popyt - relacja między ceną dobra lub usługi, a ich
ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w
danym odcinku czasu, przy założeniu, że wszystkie inne
elementy charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez
zmiany (klauzula ceteris paribus)
popyt efektywny - chęć nabycia określonego towaru
poparta odpowiednim ekwiwalentem
popyt potencjalny - pragnienie nabycia określonego dobra
nie poparte możliwościami dochodowymi
popyt indywidualny - zgłaszany przez jednego konsumenta
na jedno dobro
popyt zbiorowy (rynkowy) - zgłaszany przez wszystkich
uczestników rynku na jedno dobro
popyt globalny - zgłaszany przez wszystkich uczestników
rynku na wszystkie dobra na rynku
Determinanty popytu
• cena danego dobra
• ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych
•
oczekiwania i przewidywania cenowe
• realne dochody konsumentów
• gusty i preferencje konsumentów
• moda, naśladownictwo, snobizm
• czynniki losowe
• klimat, pora roku, położenie geograficzne, pogoda
• zwyczaj, religia, tradycja
• użyteczność dobra
• dogodne warunki zakupu
• skłonność do życia na kredyt i do oszczędzania
• czynniki demograficzne (płeć, wiek, wykształcenie)
• wielkość rynku (liczba konsumentów) i jego położenie
• podaż
• dostępność innych dóbr
• polityka gospodarcza państwa (przepisy prawa,
reglamentacja)
O wielkości i strukturze popytu globalnego decydują:
• czynniki demograficzne (liczba ludności, struktura wieku,
płci, wykształcenia, społeczno-zawodowa itp.)
• czynniki materialno-rzeczowe (stan techniki, posiadania
dóbr, maszyn, urządzeń)
•
czynniki społeczno-cywilizacyjne (poziom
kulturowy i cywilizacyjny, tradycje i zwyczaje)
• czynniki społeczno-psychologiczne (moda, naśladownictwo,
presja społeczna)
Krzywa popytu
Ujemna relacja cena-ilość jest skutkiem efektu
• dochodowego gdy cena danego dobra spada (a ceny
pozostałych dóbr pozostają bez zmian), wzrasta siła
nabywcza konsumentów
• substytucyjnego gdy cena danego dobra spada (a ceny
pozostałych dóbr pozostają bez zmian), dobro to staje się
względnie tańsze i konsumenci zastąpią nim inne dobra
Popyt - funkcja popytu - w normalnych warunkach jest to
odwrotna relacja między ceną a ilością dobra
Wielkość popytu - ilość dobra, na jaką występuje popyt przy
określonej cenie; wielkość popytu <> popyt
Krzywa popytu obrazuje zmianę wielkości popytu pod
wpływem zmiany ceny
Krzywa popytu odpowiada reakcji normalnej, co ma związek
z prawem popytu
Indywidualna krzywa popytu - opisuje reakcje
pojedynczego nabywcy dobra na zmiany ceny
Rynkowa krzywa popytu - opisuje zależność łącznego
popytu rynkowego wszystkich nabywców dobra od poziomu
ceny. Wyprowadzamy ją dodając poziomo indywidualne krzywe
popytu wszystkich nabywców
W7) Prawo popytu
• wyraża odwrotną zależność między wysokością ceny a
wielkością popytu, jeśli nic w otoczeniu nie
•
ulega zmianie wynika z wykresu krzywej
popytu, z jej ujemnego nachylenia
• dotyczy rynku jako całości
• mówi tylko o tym, że zmiana ceny ma odwrotny co do
kierunku wpływ na wielkość zakupów danego dobra. Nie
informuje natomiast o sile tego wpływu
• irracjonalność działań niektórych konsumentów (np. palaczy,
osób podatnych na reklamę) nie zmienia prawa popytu,
zmniejsza jedynie elastyczność popytu
Nietypowe krzywe popytu
1) popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) - popyt, który
nie reaguje na zmianę ceny, dotyczy dóbr zaspokajających
niezbędne potrzeby i nie mających substytutów, np. sól,
lekarstwa
2) popyt doskonale elastyczny - popyt, który reaguje na
zmianę ceny krańcowo elastycznie; przy cenie p1 wyznaczonej
przez rynek przedsiębiorstwo może sprzedać całą swoją
produkcję, przy cenie wyższej nie zrealizuje ani jednej
jednostki dobra
3) paradoks Giffena
• dotyczy dóbr podrzędnych, których udział w ogólnych
wydatkach jest wysoki
• dotyczy grupy osób o najniższych dochodach
• wzrost cen dóbr podrzędnych powoduje spadek dochodów
realnych; implikuje to wzrost popytu na te dobra, gdyż
mimo wzrostu ceny dalej są one relatywnie tańsze
• efekt dochodowy jest silniejszy od substytucyjnego -
nabywcy nie zastępują tych dóbr innymi, gdyż mimo
wzrostu cen dalej pozostają one relatywnie tańsze
4) paradoks Veblena
• dotyczy popytu na tzw. dobra prestiżowe,
których konsumpcja świadczy o statusie konsumenta
• dotyczy grupy osób o wysokich dochodach
• efekt demonstracji rośnie wraz z ceną nabywanych dóbr
5) efekt snobizmu
• związany z efektem demonstracji
• dotyczy grupy osób o wysokich i średnich dochodach
• popyt na dane dobro maleje wskutek tego, że inni kupują to
dobro
• oznacza potrzebę wyróżnienia się, bycia
ekskluzywnym, odmiennym od innych
6) efekt popularności (owczego pędu)
• wywoływany jest efektem naśladownictwa
• wiąże się z chęcią posiadania tego, co posiadają inni, by nie
być gorszym w danej grupie społecznej
7) paradoks spekulacyjny
• wiąże się z oczekiwaniami co do kształtowania się cen w
przyszłości
Dochody a popyt: prawo Engla
• niemiecki statystyk Ernst Engel (XIX w.) na podstawie badań
dotyczących budżetów rodzinnych sformułował
prawidłowość zwaną prawem Engla
• prawo to jest związane z elastycznością dochodową popytu,
czyli jego reakcją na zmiany dochodu konsumenta
• I Prawo Engla - wraz ze wzrostem
dochodów rośnie konsumpcja artykułów żywnościowych i
nie żywnościowych, jednakże tempo przyrostu spożycia
tych pierwszych jest słabsze aniżeli tempo spożycia
artykułów nieżywnościowych. W efekcie w wyniku wzrostu
dochodów udział procentowy wydatków na żywność w
wydatkach ogółem maleje. Wzrost dochodów powoduje
zwiększenie procentowego udziału wydatków na dobra
luksusowe (rekreacja, nauka, kultura, rozrywka, dobra
trwałe)
• II Prawo Engla - wydatki na dobra
luksusowe lub oszczędności pojawiają się tylko przy
wysokim dochodzie, {przekraczającym zaspokojenie
potrzeb podstawowych; skłonność do nabywania dóbr
luksusowych pojawia się wówczas, gdy racjonalne koszty
zaspokajania podstawowych potrzeb nie przekraczają 80
proc. dochodów, pozostałe 20 proc. to tak zwany fundusz
swobodnej decyzji
•
dotyczy średnio zamożnych gospodarstw
domowych (społeczeństw)
• Prawo Engla nie odnosi się do gospodarstw domowych
(społeczeństw) biednych i bogatych
• W tych pierwszych wzrostowi dochodów towarzyszy wzrost
udziału wydatków na żywność - przyrost dochodów
wydatkowany jest przede wszystkim na poprawę stopnia
zaspokojenia potrzeb żywnościowych, zatem rosną one
szybciej niż pozostałe wydatki
• W gospodarstwach domowych (społeczeństwach) bogatych
wydatki na żywność, wobec wysokiego stopnia
zaspokojenia tych potrzeb, nie ulegają zmianie, a cały
przyrost dochodu wydatkowany jest na inne dobra i usługi
lub przeznaczany na oszczędności - udział wydatków na
żywność w dochodach maleje
Przesunięcia krzywej popytu
obrazują zmiany popytu -jego wzrost lub spadek
przyczyną przesunięć krzywej popytu są zmiany
któregokolwiek z czynników wpływających na popyt oprócz
ceny danego dobra
zmiana popytu <> zmiana wielkości popytu
Wzrost popytu
• polega na wzroście wielkości popytu przy każdej cenie
• konsumenci są skłonni kupić więcej dobra przy każdej
cenie
• są też skłonni płacić więcej za każdą ilość dobra
Spadek popytu
• polega na spadku wielkości popytu przy każdej cenie
• konsumenci chcą mniej dobra przy każdej cenie
• są też skłonni płacić mniej za każdą ilość dobra
W8) Podaż - relacja między ilością dobra, którą producenci są
skłonni oferować w danym odcinku czasu a ceną, przy
założeniu, że wszystkie inne elementy charakteryzujące
sytuację rynkową pozostaną bez zmiany (klauzula ceteris
paribus)
- ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy
różnym poziomie ceny
- relacja dodatnia, bo przy wzroście produkcji rosną koszty
produkcji
wielkość podaży <> podaż
podaż <> wielkość produkcji <> wielkość sprzedaży
Determinanty podaży
• cena dobra
• popyt na dobro
• ceny czynników wytwórczych
• ceny innych dóbr
• technologia i technika produkcji
• cele działania przedsiębiorstwa
• oczekiwania cenowe
• czynniki losowe oraz inne (np. pogoda)
• rezerwy produktów
• handel zagraniczny
• polityka ekonomiczna państwa
• dostępność zasobów produkcyjnych
• opłacalność produkcji danego dobra i innych dóbr
Krzywa podaży
Dodatnia relacja cena-ilość jest skutkiem:
• wzrostu kosztów związanych z wytwarzaniem
dodatkowych jednostek produkcji - związanego z prawem
malejących przychodów
• przy danych zasobach niektórych czynników
produkcji (zwłaszcza środków trwałych) zwiększenie
produkcji wiąże się ze wzrostem kosztów jednostkowych -
przedsiębiorstwa oczekują więc wyższych cen,
kompensujących wzrost kosztów
Indywidualna krzywa podaży - dotyczy pojedynczego
dostawcy towaru (przedsiębiorstwa)
Rynkowa krzywa podaży - pokazuje łączną wielkość podaży
danego towaru na rynku przy różnych poziomach ceny.
Wyprowadzamy ją z indywidualnych krzywych podaży
poszczególnych wytwórców
Przesunięcia krzywej podaży
•obrazują zmiany podaży - jej wzrost lub spadek
•
przyczyną przesunięć krzywej podaży są
zmiany któregokolwiek z czynników wpływających na
podaż oprócz ceny danego dobra
zmiana podaży <> zmiana wielkości podaży
Wzrost podaży
• polega na wzroście wielkości podaży przy każdej cenie
• producenci (sprzedawcy) są skłonni produkować (dostarczać)
większą ilość dobra przy każdej cenie
• zgodzą się też na niższą cenę za każdą daną ilość dobra
Spadek podaży
• polega na spadku wielkości podaży przy każdej cenie
• producenci (sprzedawcy) oferują mniej dobra przy każdej
cenie
• uzyskują też wyższą cenę za każdą ilość dobra
Podaż a czynnik czasu
w przeciwieństwie do popytu, reakcja podaży na zmianę
czynników, ją określających, wymaga czasu
1) okres ultrakrótki - podaż jest stała
2) okres krótki - podaż może wzrosnąć w ramach
zakreślonych przez możliwości produkcyjne (np. Przez lepsze
wykorzystanie istniejącego potencjału wytwórczego)
3) okres długi - i największe możliwości wzrostu podaży,
zdolności produkcyjne wzrastają na skutek inwestycji
Cena
• cokolwiek, z czego musimy zrezygnować w
zamian za jednostkę nabywanego dobra lub usługi
zakupionej, otrzymanej lub spożytej
• stosunek wymiany
• wartość towaru wyrażona w pieniądzu
• nie zawsze jest wyrażona w pieniądzu - może stanowić
straconą możliwość robienia czegoś innego;
• cena <> koszt produkcji
• podstawowe narzędzie alokacji zasobów i produktów
Ustalanie cen:
- rynek wolnokonkurencyjny - w wyniku gry popytu i podaży
- rynek monopolistyczny - dyktowana przez producenta
- rynek regulowany - ustalana arbitralnie
Funkcje cen
• informacyjna - przez cenę uczestnik rynku informowany jest o
wartości wymiennej różnych towarów i usług. Informacje o
cenach wpływają na wielkość i strukturę popytu, znajdują
odzwierciedlenie również w strukturze produkcji
• alokacyjna - informacja o cenach ukierunkowuje popyt na te
dobra i usługi, których ceny umożliwiają wytwarzanie przy
najniższych kosztach, przyczyniają się do podjęcia decyzji
o produkcji wyrobów lub usług zapewniających
producentowi najkorzystniejszą relację pomiędzy ceną a
kosztem ich wytworzenia
• dystrybucyjna - ceny wpływają na kształtowanie się
dochodów realnych ludności: wzrost cen artykułów
konsumpcyjnych powoduje zmniejszenie dochodów
gospodarstw domowych, spadek powoduje ich wzrost
• równoważenia popytu i podaży - przy wzroście ceny
następuje spadek wielkości popytu i wzrost wielkości
podaży, by podaż była wchłonięta, cena musi być
obniżona
Równowaga rynkowa
stan rynku, kiedy popyt zrównuje się z podażą
cena równowagi - cena, w kierunku której będzie zmierzał
rynek konkurencyjny i na poziomie której będzie pozostawał po
jej osiągnięciu, przy założeniu, że wszystkie inne elementy
charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmiany
(klauzula ceteris paribus)
ilość równowagi - poziom wielkości produkcji (sprzedaży), do
której rynek będzie zmierzał i na poziomie której pozostanie,
gdy ją osiągnie, przy założeniu, że wszystkie inne elementy
charakteryzujące sytuację rynkową pozostaną bez zmiany
(klauzula ceteris paribus)
równowaga krótkookresowa – taka kombinacja ceny i ilości
towaru, która będzie istnieć tak długo, jak producenci nie będą
mieli czasu na zmianę swych urządzeń produkcyjnych (lub
jakiegoś innego zasobu, którego ilość w krótkim okresie jest
stała)
równowaga długookresowa – taki układ ilości i ceny, który
wystąpi, gdy producenci będą mieli dość czasu na
przekształcenie swoich urządzeń produkcyjnych (lub innych
zasobów)
Nadwyżka rynkowa
ilość, o którą wielkość podaży przewyższa wielkość popytu
przy danym poziomie ceny, może być wywołana przez
ustalenie ceny minimalnej
Niedobór rynkowy
ilość, o którą wielkość popytu przewyższa wielkość podaży
przy danym poziomie ceny, może być wywołana przez
ustalenie ceny maksymalnej
W10) Model ruchu okrężnego w gospodarce
GOSPODARSTWA DOMOWE  PRZEDSIĘBIORSTWA
Wnioski z modelu:
•współzależność podmiotów
•trzy sposoby pomiaru działalności gospodarczej (mierzenie
strumieni wydatków, dochodów i produktów)
•wszystkie metody pomiaru muszą dać jednakowy rezultat (bo
wydatki jednych podmiotów muszą się równać dochodom
innych)
Model ruchu:
• nie uwzględnia państwa
• nie bierze pod uwagę wymiany handlowej z zagranicą
• pomija fakt, że gospodarstwa domowe nie muszą całości
swoich dochodów przeznaczać na zakup produktów i
usług, a przedsiębiorstwa - na zakupy usług czynników
produkcji
dopływy – zielone odpływy - czerwone
Rachunki makroekonomiczne – przegląd
•Szczegółowe rachunki makroekonomiczne zostały po raz
pierwszy przeprowadzone przez Simona Kuznetsa w czasie
Wielkiego Kryzysu
•SIMON KUZNETS, USA (1901-1985) - laureat Nagrody Nobla w
dziedzinie ekonomii w 1971 r. za wykorzystanie miernika
produktu narodowego brutto do opisu i interpretacji
wzrostu gospodarczego w długich okresach czasu. Kuznets
wprowadził jedno z najważniejszych pojęć ekonomicznych
- pojęcie produktu narodowego brutto.
•Zbierane są ogromne ilości danych z różnych źródeł.
•Dane te są następnie przetwarzane i po opracowaniu
przekazywane rządowi
•Dobry system rachunków dochodu i produktu narodowego
pozwala lepiej zrozumieć funkcjonowanie gospodarki.
•Rachunek dochodu narodowego stanowi podstawę modeli
makroekonomicznych.
•Takie systemy dostarczają także danych służących do
testowania teorii makroekonomicznych
Produkt krajowy brutto (PKB):
• rynkowa wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych w
danym okresie przez czynniki produkcji zlokalizowane na
terenie danego kraju, bez względu na to, do kogo one
należą
• za jego pomocą mierzone są ekonomiczne efekty całej
gospodarki
• jest niezbędny przy rozpatrywaniu takich problemów jak
bezrobocie, inflacja i wzrost gospodarczy
• opiera się na lokalizacji
• jest wartością dodaną wytworzoną przez wszystkie czynniki
produkcji znajdujące się na terenie kraju, należące
zarówno do właścicieli krajowych, jak i zagranicznych
• nie obejmuje wartości dodanej, czy dochodu zarobionego za
granicą i przywiezionego do kraju
Produkt Krajowy Brutto może być liczony trojako:
1.) jako strumień wytworzonych produktów
metoda sumowania produktów
2.) od strony wydatków na krajową produkcję
metoda sumowania wydatków
3.) od strony dochodów czynników produkcji
metoda sumowania dochodów
**Metoda sumowania produktów
• sumowanie wartości produktów i usług
wytworzonych w danej gospodarce w ciągu roku
• wyrazem tej wartości jest funkcja podaży globalnej
• dane statystyczne dotyczące wartości dóbr i usług grupuje
się według działów gospodarki
Dwa sposoby uniknięcia wielokrotnego liczenia
produktów i usług w PKB:
1) sumowanie wartości dóbr finalnych
2) sumowanie wartości dodanej
Dobra pośrednie: są wykorzystywane w procesie produkcji
jako nakłady do wytwarzania innych dóbr
Dobra finalne: nabywane przez ostatecznych użytkowników,
nie podlegają dalszej obróbce i odsprzedaży
Wartość dodana
• szara strefa (3-25% PNB w skali roku)
• zmiany czasu pracy i czasu wolnego
• produkcja „antydóbr" psujących jakość życia
• zależność od cen przyjętych w obliczeniach
• odnoszenie się do społeczeństw różnej wielkości
• brak informacji o zmianie jakości dóbr
• nie uwzględnia zróżnicowania dochodów w społeczeństwie,
• warunków pracy, ubezpieczenia socjalnego
• nie uwzględnia korzyści wynikających z nagromadzenia
bogactwaw postaci dóbr trwałego użytku
• struktura gospodarki i rodzaj produkowanych dóbr

W12) Geneza pieniądza

• przyrost wartości dóbr będący rezultatem danego procesu
produkcji
• obliczana jest jako różnica między wartością dóbr
wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie a sumą kosztów
rzeczowych czynników produkcji zużytych przy
wytwarzaniu tych dóbr
• pojęcie wartości dodanej jest ściśle związane z koncepcją
dóbr pośrednich - to właśnie do dóbr pośrednich wartość
dodana jest „dodawana" w procesie produkcji
Od gospodarki naturalnej do pieniężnej.
1.. Gospodarka naturalna
brak wymiany towarów - każdy wytwarza na własne potrzeby
2.. Wymiana towar za towar (barter)
jej powstanie związane jest z:
specjalizacją producentów (podziałem pracy)
alienacją (wyodrębnieniem się) producentów
powstaniem własności prywatnej
Ewolucja pieniądza
• niedogodności gospodarki naturalnej, a potem barteru =>
towary - ekwiwalenty (zboże, skóry, sól, muszelki, bydło
(pecus- pecunia)
• wady towarów - ekwiwalentów (niejednorodność, trudność z

• Wartość dodana brutto = produkcja

przechowywaniem i przenoszeniem, niepodzielność,
nietrwałość) => ich funkcje pełnią metale i ich związki lub
stopy (żelazo, miedź, nikiel ) oraz metale szlachetne
globalna - zużycie pośrednie
(kruszce)

• Produkcja globalna - suma produkcji

globalnej produktów (wyrobów i usług) wszystkich
sektorów własności albo sektorów instytucjonalnych lub
wszystkich sekcji gospodarki narodowej
• pierwsze monety (VII w. p.n.e. Lidia i Egipt) - krążki
opatrzone znakiem władcy, gwarantującym wagę kruszcu i
jego jakość
• bimetalizm - system pieniężny dwukruszcowy, w którym
jednostka pieniężna kraju jest ustalana jednocześnie w
złocie i srebrze

• Zużycie pośrednie - obejmuje wartość

zużytych materiałów (łącznie z paliwami) netto,
surowców, energii, gazów technicznych i usług obcych
oraz koszty podróży służbowych i inne koszty (reklamy,
wynajmu itp.)
**Metoda sumowania dochodów
• sumowanie dochodów czynników produkcji (płac, procentów,
zysków), powstających w procesie wytwarzania produktów
i usług w danym roku
• monometalizm złoty - Anglia (1816 r.), po wybuchu I wojny
światowej załamał się, w 1919 r. jedynie USA przywróciły
wymienialność banknotów na złoto (do 1971 r.)
• pieniądz papierowy - upowszechnił się i wyparł pieniądz
kruszcowy stosunkowo niedawno, ale ma długą historię
(Chiny- 650 r.)
• rozwój systemu bankowego => pojawienie się banknotów
(not banku), zawierających zobowiązanie banku
emitującego do wymiany banknotu na złoto wg. parytetu
jednostki monetarnej
• odejście od wymienialności banknotów na złoto =>

• PKB = suma wartości dodanych = suma

przekształcenie się banknotów w pieniądz papierowy
• monopol banku centralnego na emisję pieniądza =>
pieniądz staje się prawnym środkiem płatniczym
dochodów czynników produkcji (bo wartość dodana składa
się z dochodów otrzymywanych przez uczestników • pieniądz bezgotówkowy (bankowy) - zapisy na rachunkach
procesu produkcji) depozytowych w bankach
• uwzględniamy tylko dochody, które powstają w związku z • pieniądz plastikowy
wytwarzaniem produktów i usług Pieniądz - powszechnie uznany środek przenoszenia wartości,
• wyłączone: podarki, transfery (emerytury, renty, zasiłki, dzięki któremu możemy dokonywać transakcji (np. kupna i
stypendia) sprzedaży towarów i usług) oraz regulować różnego rodzaju
• powstaje kategoria DOCHÓD NARODOWY zobowiązania.
**Metoda sumowania wydatków Pożądane cechy pieniądza:
• sumowanie wydatków na dobra finalne wytworzone przez 1. Fizyczne
przedsiębiorstwa krajowe Poręczność
• strumień wydatków na dobra i usług wyznacza funkcję Podzielność
popytu globalnego Trwałość
Jednorodność

• PKB w c.rynkowych=C+I+G+Ex-Im
Łatwość rozpoznania
Rzadkość
2. Ekonomiczne

•
Akceptowalność
PKB w cenach rynkowych - miara Płynność
Stabilność siły nabywczej
produkcji krajowej w kategoriach cen płaconych przez Funkcje pieniądza
ostatecznych odbiorców (zawierających podatki pośrednie) • miernik wartości (jednostka obliczeniowa)
• aby uzyskać tożsamość z dwoma poprzednimi metodami • środek cyrkulacji (wymiany)
liczenia PKB należy dokonać korekt związanych z • środek płatniczy (środek regulacji zobowiązań)
podatkami pośrednimi i subsydiami
• środek tezauryzacji (gromadzenia skarbu)
• PKB w cenach czyn. prod. = PKB w cenach rynk. - podatki
• pieniądz światowy
pośrednie + subsydia
Aby spełniać te funkcje pieniądz musi posiadać cechy:

• PKB w cenach czyn. prod. = suma dochodów

• podaż pieniądza musi być ograniczona
• pieniądz musi być podzielny
• pieniądz musi być łatwo przenośny
czynników produkcji
Subsydium - dostarczanie przez rząd albo inną instytucję • pieniądz powinien być trwały
publiczną środków finansowych lub wsparcia dochodowego, • wartość pieniądza
lub cenowego przedsiębiorstwom (najczęściej eksporterowi), • Płynność - łatwość, z jaką dany zasób może być sprzedany w
lub producentowi wyrobów przeznaczonych na eksport krótkim czasie, po oczekiwanej cenie, i przy niskich
kosztach
W11) Konsumpcja (C) - wielkość wydatków czynionych przez
gospodarstwa domowe. Zakupy:
- dóbr konsumpcyjnych trwałego użytku czyli samochodów,
odbiorników telewizyjnych, pralek, lodówek itp.
- dóbr konsumpcyjnych nietrwałego użytku, czyli np. żywności,
ubrań, benzyny, lekarstw
- usług np. usług fryzjerskich, opieki medycznej, kształcenia
odpłatnego, imprez artystycznych
Cechą charakterystyczną tej kategorii jest to, że nie jest w niej
ujęty wydatek na kupno nowego domu (mieszkania
własnościowego). Te wydatki są zaliczane do kategorii
inwestycje.
Inwestycje (I) – suma wydatków dokonywanych przez
przedsiębiorstwa na zakup fabryk, maszyn i urządzeń oraz
zapasów przymusowych, a także wydatków gospodarstw
domowych na zakup nowych domów i mieszkań
własnościowych.
Zakupy rządowe (G) – wydatki rządu centralnego, władz
wojewódzkich i samorządów lokalnych na dobra i usługi.
Transfery – wydatki, które nie powodują przepływu w
przeciwnym kierunku dóbr i usług. (emerytury,renty)
Produkt narodowy brutto (PNB) - rynkowa wartość dóbr i
usług finalnych wytworzonych w danym okresie przez czynniki
produkcji należące do obywateli danego kraju, bez względu na
to, gdzie są one zlokalizowane
PKB opiera się na lokalizacji, a PNB na własności czynników
produkcji
PNB w cenach czyn.prod=PKB w c.czyn.prod+dochody netto
zagranicą
Dochody netto z tytułu własności za granicą - nadwyżka
napływu dochodów z tytułu świadczenia usług czynników
produkcji za granicą nad odpływem dochodów powstałych w
wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników
produkcji w kraju
PKB realny i nominalny
Bieżąca wartość to wartość w złotych równa kwocie, za jaką
dobro lub usługa były kupione w chwili transakcji
Jeżeli PKB liczony jest w oparciu o wartości bieżące, wówczas
nazywamy go nominalnym PKB
• Realny PKB jest wartością PKB mierzonego przy użyciu
stałych cen (w cenach z tzw. roku bazowego)
• Rok bazowy jest rokiem wzorcowym, w odniesieniu do
którego mierzymy PKB w innych latach

INDEKS CENOWY
PRODUKT NARODOWY NETTO = DOCHÓD NARODOWY
Amortyzacja - ekonomiczne odzwierciedlenie procesu
zużywania się istniejącego zasobu kapitału trwałego w
danym okresie • trudności z dokładnym oszacowaniem
amortyzacji w skali makroekonomicznej (PNN = ok. 90% PNB)
Ibrutto=Inetto+amortyzacja
PNN=PNB-amortyzacja

• PNB w cenach czyn. prod. - odzwierciedla

wielkość łącznych dochodów powstających w procesie
produkcji
Dochody Osobiste (DO) - uzyskiwane przez gospodarstwa
domowe w przedsiębiorstwach
DO=PNN-T(bezpośrednie)-zyski niepodzielne
Rozporządzalne Dochody Osobiste (RDO) - informują o
tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i
oszczędności
RDO=DO-T(bezp.gosp.dom.)+transfery

Wady PNB jako miernika dobrobytu ekonomicznego