JAN STRELAU PSYCHOLOGIA PODRCZNIK AKADEMICKI TOM 2

ROZDZIA 25 MECHANIZMY WZBUDZANIA EMOCJI

ASPEKT PSYCHOLOGICZNY
Emocje s mechanizmem powstaym na drodze ewolucjii. Definicje emocji wg
holenderskiego badacza, N. Frijdy:
- Emocja jest zwykle wynikiem wiadomej lub niewiadomej oceny zdarzenia jako istotnie
wpywajcego na cele lub interesy podmiotu. Emocja jest odczuwana jako pozytywna, jeli
zdarzenie jest zgodne ze wspomnianymi celami i interesami, a negatywna jeli jest z nimi
niezgodna.
- Istot emocji jest uruchomienie gotowoci do realizacji programu dziaania. Emocja
uruchamia priorytet dla okrelonego dziaania, ktremu nadaje status pilnego. Tym samym
program taki moe przeszkadza w realizacji innych, aktualnie przez podmiot realizowanych
programw o charakterze poznawczym lub behawioralnym. Poszczeglne emocje
uaktywniaj odmienne programy dziaa.
- Emocja jest zwykle dowiadczana jako szczeglny rodzaj stanu psychicznego. Czsto
towarzysza jej lub nastpuj po niej zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i
pantomimiczne oraz reakcje o charakterze behawioralnym.
Oglna definicja emocji: Emocja jest subiektywnym stanem psychicznym, uruchamiajcym
priorytet dla zwizanego z ni programu dziaania. Jej odczuwaniu towarzysz zwykle
zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz zachowania. Emocje s
podawane, potem przebiegaj, a nastpnie powoduj konsekwencje.
OCENA POZNAWCZA
Ocena poznawcza to rozpoznanie przez podmiot okrelonego zdarzenia jako znaczcego z
punktu widzenia jego wasnych celw i interesw. Proces ten dotyczy trzech kwestii. Dwie z
nich skadaj si na tzw. ocen pierwotn, trzecia natomiast dotyczy oceny wtrnej.
Ocena pierwotna jest procesem determinujcym to, czy emocja si pojawi, a jeli tak, to jaka
bdzie jej walencja. Jeeli podmiot doszed do wniosku, e dane zdarzenie ma zwizek z jego
celami i interesami, odpowiada sobie na pytanie, czy zwiksza ono, czy te zmniejsza szanse
ich realizacji. W pierwszym wypadku wystpuj emocje pozytywne, w drugim negatywne.
Dokonanie oceny pierwotnej wyznacza wiec walencj emocji.
Proces oceny wtrnej polega na rozwaeniu przez czowieka, w jaki sposb moe on upora
si z problemem samym w sobie, a take z przeywanymi wanie emocjonalnymi
konsekwencjami wystpienia tego problemu.
Przykadowe emocje: szczcie, strach, nadzieja, smutek, zo, poczucie winy.Ta sama
sytuacja rodzi moe zupenie inne reakcje emocjonalne u rnych ludzi.
Na pojcie emocji skadaj si takie czynniki jak:
1) Specyficzne dowiadczenie o charakterze somatycznym
2) Tendencja do podejmowania okrelonego dziaania
3) Myli towarzyszce sytuacji, ktra doprowadzia do powstania emocji
4) Ekspresja twarzy i reszty ciaa
ASPEKT BIOLOGICZNY
Paul MacLean zakada, e w ludzkim mzgu wyodrbni mona trzy zrnicowane systemy:
- mzg gadzi
- mzg limbiczny (paleossakw)
- kora nowa (neossakw)
MZG GADZI
Ta cz mzgu odpowiada za realizacj podstawowych, codziennych czynnoci,
charakterystycznych dla danego gatunku.
MZG PALEOSSAKW
Ta cz mzgu zwizana jest ze sterowaniem zachowaniami nastawionymi na przetrwanie
jednostki (np. jedzenie) oraz na przetrwanie gatunku (opieka nad dziemi; mechanizm
przywizania dziecicego). Czci ukady limbicznego:
1) ciao migdaowate
2) przegroda orodek przyjemnoci
3) hipokamp orodek nieprzyjemnoci (awersyjny)
Uszkodzenie ciaa migdaowatego moe objawia si nastpujco:
-przez spadek lub cakowity brak rozrniania rzeczy jadalnych od niejadalnych
- brak poczucia strachu
- nadmierna aktywno seksualna
- epilepsja
MZG NEOSSAKW
Mzg neossakw zajmuje 80% objtoci caego mzgu. Szczeglnie rozbudowane s u
czowieka paty czoowe. Istotnym elementem wyrniajcym ludzki mzg z caego wiata
krgowcw jest funkcjonalne zrnicowanie pkul mzgowych. Fakt ten ma due znaczenie
dla procesw emocjonalnych. Prawa pkula mzgu jest cilej zwizana z rozpoznawaniem
emocji.
! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !
Panika polega na dowiadczeniu przejmujcego strachu. Panika wybucha najczciej
zupenie nieoczekiwanie i w wielu wypadkach trudno orzec, co j wywoao.
INTEGRACJA PODEJCIA BIOLOGICZNEGO I PSYCHOLOGICZNEGO CZTERY
SYSTEMY AKTYWACJI EMOCJI WEDUG CARROLLA IZARDA
C. Izzard sformuowa cztery systemy aktywacji emocji: system neuronalny,
sensomotoryczny, motywacyjny (afektywny) oraz poznawczy.
SYSTEM NEURONALNY
System neuronalny jest zaangaowany w kady inny system wzbudzania emocji. Jest
biologiczn podstaw wzbudzania emocji na poziomach wyszych. System ten jest te w
stanie niemale samodzielnie generowa stany emocjonalne. Ilo okrelonych substancji
chemicznych w mzgu, czy te elektryczna lub elektromagnetyczna stymulacja okrelonych
struktur mzgowych wpywa na przeywane emocje.
SYSTEM SENSOMOTORYCZNY
System sensomotoryczny wzbudza emocje poprzez informacje pochodzce z ciaa i jego
stanw, napi mini. W badaniach psychologicznych szczeglnie wiele miejsca powicono
roli ekspresji twarzy i ukadowi sylwetki w aktywacji emocji. Cho zjawiska te mona
rozpatrywa jako skutki, czy te wskaniki przeywanych emocji okazuje si, e odgrywaj
one du role w generowaniu emocji.
SYSTEM MOTYWACYJNY (AFEKTYWNY)
System motywacyjny zawiera emocje i popdy fizjologiczne. Sporo bada przeprowadzono
nad rekcjami na smaki, zapachy, a take na bl. Na smaki reaguj ju niemowlaki. O ile smak
gorzki wywouje ekspresj emocji obrzydzenia i ch wyplucia pokarmu to smak sodki
wywouje zadowolenie i zainteresowanie. Moe to mie znaczenie funkcjonalne jako, e w
przyrodzie wiele trucizn zawiera gorycz. Podobnie dziaaj okrelone zapachy. Jedne s
przyjemne, inne awersyjne. Nieprzyjemne zapachy mog nawet wywoywa zo i wzrost
gotowoci do zachowa agresywnych. Ciekawostk jest, e noworodki przed 7 miesicem
ycia reaguj na zastrzyk najpierw reakcj niezadowolenia a dopiero pniej zoci. Wraz z
wiekiem wstpna reakcja ekspresji niezadowolenia staje si coraz rzadsza, a reakcj ktra
wystpuje przewanie jest zo.
SYSTEM POZNAWCZY
System poznawczy take wywiera wpyw na stany emocjonalne. Dzieje si to w efekcie
dokonywania porwna, interpretacji, ocen, sposobw wyjaniania przyczyn zdarze, czy te
wspomnie i wyobrae przyszoci. Wiele bada prowadzono nad rol procesw
poznawczych w powstawaniu emocji jednake jak zauwaa Izard system poznawczy jest ju
wstpnie ukierunkowywany przez nastroje i emocje aktywowane przez poprzednie systemy
wzbudzania emocji.
RNICE POMIDZY POSZCZEGLNYMI STANAMI EMOCJONALNYMI
1) Czas a emocje Ekspresje dugotrwae ( min 5/ 10 s.) niemal zawsze s faszywe.
Wikszo ekspresji spontanicznych trwa znacznie krcej. Jeli kto nie ma
dowiadcze szczytowych, nie znajduje si w stanie maksymalnej ekstazy, skrajnej
wciekoci lub gbokiej depresji, to prawdziwe ekspresje emocjonalne nie pozostaj
duej na twarzy ni kilka sekund.
2) Nastrj to stan afektywny majcy walencj (pozytywn lub negatywn) i
intensywno (zwykle niewielk), zawierajcy te mniej lub bardziej
wykrystalizowane oczekiwania co do odczuwania w najbliszej przyszoci stanw
zgodnych ze swoja walencj.
3) Zaburzenia emocjonalne to subiektywnie nieprzyjemne odczucia, trwajce
tygodniami, miesicami a niekiedy latami, przeszkadzajce podmiotowi w
efektywnym funkcjonowaniu.