Zwi!

kszenie liczby absolwentw innowacyjnych kierunkw studiw: Zaawansowane

materia"y i nanotechnologia oraz Studia matematyczno-przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiello#skim

Projekt wsp!finansowany ze "rodkw Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Spo!ecznego


E-notatki z wyk!adu
prof. Wojciecha Gawlika

Optyka MT
opracowa!: Micha! Mandrysz

Optyka MT
1. Wiadomo!ci wst"pne
1.1 Fale elektromagnetyczne
!wiat"o jest fal# elektromagnetyczn# ktr# mo$na wyprowadzi% z poni$szych rwna&
zwanych rwnaniami Maxwell'a:
(1)
E =
r
e
0
E = -
!B
!t
B = 0
B = m
0
IJ +e
0
!E
!t
M
Zak"adaj#c pust# przestrze& (brak pr#dw oraz "adunkw) przechodzimy do nast'pu-
j#cego uk"adu rwna& (do ktrych b'dziemy si' przez moment odnosi%):
(2)
E = 0
E = -
!B
!t
B = 0
B = e
0
m
0
!E
!t
Licz#c rotacj' lewej strony drugiego rwnania i korzystaj#c z pierwszego, otrzymujemy
HEL = H EL - DE = -DE
A wi'c:
-
!B
!t
= -
2
E
Zamieniaj#c miejscami rotacj' z r$niczk# po czasie oraz korzystaj#c z czwartego rwna-
nia, dostajemy:
(3)
e
0
m
0
!
2
E
!t
2
=
2
E
Rwnanie te nazywamy trjwymiarowym rwnaniem falowym, fali o pr'dko(ci c
2
=
1
m
0
e
0
Z rwna& Maxwella mo$na rwnie$ wydedukowa% poprzeczno
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
1.2 !wiat"o widzialne
Rozwi#zaniem rwnania H3L s# fale o pewnej cz'stotliwo(ci (lub rwnie dobrze d"ugo(ci
fali). !wiat"o widzialne dla cz"owieka sk"ada si' tylko z fal z pewnego ograniczonego zakresu
d"ugo(ci fali (380-780 nm). Jak ma"y to zakres najlepiej ilustruje poni$szy rysunek (na
ktrym i tak nie zaprezentowano pe"nego spektrum).
Rysunek 1.
Cz!"# zbadanego spektrum "wiat$a, "wiat$o widzialne stanowi jedynie niewielki fragment
1
W"a(nie dzi'ki poznaniu Optyki mo$na ujrze% wi'cej. Poza klasycznym przyk"adem z
prze(wietleniem za pomoc# promieniowania Roentgena, ktre jest szkodliwe dla wielu
organizmw $ywych, mo$na u$y% np. promieniowania teraherzowego by wykry% metalowe
przedmioty.
2 Optyka.nb
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
Rysunek 2.
Osoba prze"wietlona za pomoc% promieniowania teraherzowego
2
2. Rozchodzenie si" !wiat#a w o!rodkach dyspersyjnych
(model)
2.1 Mechanizm oddzia"ywania #wiat"a z materi$
Fala elektromagnetyczna padaj#c na o(rodek materialny oddzia"uje z jego macierz#
atomw. Atom mo$e reagowa% na fal' na dwa sposoby, w zale$no(ci od cz'stotliwo(ci
padaj#cego (wiat"a. Na og" (wiat"o zostaje rozproszone na atomie zmieniaj#c jedynie swj
kierunek. Je(li jednak energia fotonu zgadza si' z energi# jednego ze stanw wzbudzonych,
to atom zaabsorbuje (wiat"o, wykonuj#c kwantowy przeskok na ten wy$szy poziom energety-
czny. Po absorbcji energia mo$e zosta% wypromieniowana lub (w przypadkw o(rodkw
g'stych) przekazana szybko, poprzez przypadkowe zderzenia do innych atomw - ten
ostatni przypadek nazywa si' absorpcj! dyssypatywn!.
W odr$nieniu od absorpcji, rozpraszanie, wyst'puje w przypadku cz'stotliwo(ci
ni$szych od cz'stotliwo(ci rezonansowej. W tym przypadku elektron materia"u na ktry pada
fala elektromagnetyczna zachowuje si' (w przybli$eniu) jak oscylator diplowy, ktrego drga-
nia wywo"ane s# przez fale elektromagnetyczn#. Przy(pieszany w ten sposb elektron emi-
tuje fal' elektromagnetyczn# (tzw. (wiat"o rozproszone) o tej samej cz'stotliwo(ci co fala
padaj#ca, ale o innym (na og") kierunku. Zjawisko to nazywa si' rozpraszaniem elasty-
cznym. Mo$na pokaza%, $e pole EHr, tL, wypromieniowane przez przy(pieszany elektron
(przy(pieszenie a) ma posta%:
Optyka.nb 3
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
W odr$nieniu od absorpcji, rozpraszanie, wyst'puje w przypadku cz'stotliwo(ci
ni$szych od cz'stotliwo(ci rezonansowej. W tym przypadku elektron materia"u na ktry pada
fala elektromagnetyczna zachowuje si' (w przybli$eniu) jak oscylator diplowy, ktrego drga-
nia wywo"ane s# przez fale elektromagnetyczn#. Przy(pieszany w ten sposb elektron emi-
tuje fal' elektromagnetyczn# (tzw. (wiat"o rozproszone) o tej samej cz'stotliwo(ci co fala
padaj#ca, ale o innym (na og") kierunku. Zjawisko to nazywa si' rozpraszaniem elasty-
cznym. Mo$na pokaza%, $e pole EHr, tL, wypromieniowane przez przy(pieszany elektron
(przy(pieszenie a) ma posta%:
(4)
EHtL = -
e
4 pe
0
c
2
aIt -
r
c
M
r
sin q
Poniewa$ a ~ w
2
, a I ~ E
2
, to rwnie$ nat'$enie I HwL ~ w
4
~1l
4
, prawo to zwane jest
prawem Rayleigha.
Za jego pomoc# mo$na wyt"umaczy% np. niebieski kolor nieba podczas dnia (s"abe
rozpraszanie na cz#steczkach atmosfery) oraz czerwony wieczorem (mocne rozpraszanie na
cz#steczkach atmosfery).
3. Wsp#czynnik za#amania, dyspersja, absorpcja. Przej!cie
!wiat#a przez granic" o!rodkw: prawa odbicia, za#amania.
Zasada Fermata.
3.1 Wsp"czynnik za"amania
W wyniku wprowadzenia jednolitego izotropowego dielektryka do obszaru swobodnej
przestrzeni, w rwnaniach Maxwella e
0
zmienia si' na e oraz m
0
zmienia si' na m. Pr'dko(%
fazowa w o(ordku zmienia si' wi'c z c = 1 m
0
e
0
na v = 1 m e . Iloraz tych pr'dko(ci
znany jest jako bezwgl"dny wsp#czynnik za#amania n:
(5) n
c
v
=
e m
e
0
m
0
Ten sam wzr mo$na przepisa% w postaci:
(6)
n e
r
m
r
gdzie e
r
i m
r
to odpowiednio wzgl'dne przenikalno(ci (di)elektryczne i magnetyczne
o(rodka. W wi'kszo(ci przypadkw maj#cych praktyczne znaczenie w optyce, przyjmuje si'
m
r
= 1.
4 Optyka.nb
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
3.2 Dyspersja i absorpcja
Na og" wspomniana wcze(niej przenikalno(% (di)elektryczna e
r
zale$y od cz'stotliwo(ci
w. Zale$no(% t' nazywamy dyspersj#.
Aby zrozumie% zjawisko dyspersji, nale$y wzi#% pod uwag' zjawiska zachodz#ce na
pojedy&czych atomach/moleku"ach. Przyk"adaj#c pole elektryczne do dielektryka, zmieni-
amy rozk"ad jego wewn'trznego "adunku tworz#c momenty dipolowe, ktre z kolei daj#
przyczynki do ca"kowitego wewn'trznego pola. Powstaj#cy moment dipolowy na jednostk'
obj'to(ci jest nazywany polaryzacj! elektryczn! P . Dla wi'kszo(ci materia"w P oraz E s#
proporcjonalne i mo$na je powi#za% rwnaniem:
(7)
He -e
r
L E = P
Redystrybucja "adunku mo$e nast#pi% w wyniku dzia"ania jednego (lub wi'cej) poni$ej
przedstawionych mechanizmw
Tabela 1.
R!ne rodzaje mechanizmw polaryzacji
Rodzaj polaryzacji Wyst!powanie Wk!ad w zale"no#ci od w
elektronowa wi!kszo"# materia$w W szerokim zakresie w
orientacyjna cz%steczki polarne Mniejsze znaczenie
w przypadku du&ych w
jonowa kryszta$y jonowe Mniejsze znaczenie
w przypadku du&ych w
Rozwa$ymy teraz przypadek oglny, gdy fala elektromagnetyczna padaj#ca na
pojedy&czy elektron ma posta%
(8)
EHtL = E
0
e
-iwt
Poniewa$ odchylenie elektronu jest proporcjonalne do amplitudy padaj#cego pola elek-
trycznego to rwnanie opisuj#cego wychylenie wymuszonego i t"umionego oscylatora przyj-
muje posta%:
(9) m
e
Ix
..
+g x

+w
0
2
xM = e E = e E
0
e
-iwt
)atwo si' przekona%, $e rozwi#zaniem tego rwnania jest:
(10)
xHtL =
e m
e
w
0
2
-w
2
-igw
EHtL
Optyka.nb 5
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
Moment dipolowy jest rwny "adunkowi pomno$onemu przez jego przesuni'cie, wi'c
w przypadku N elektronw daj#cych wk"ad na jednostk' powierzchni polaryzacja elektryczna
wynosi:
(11) P = e x N =
e
2
N E m
e
w
0
2
-w
2
-igw
Z powy$szego rwnania H11L oraz z rwnania H7L uzyskujemy
(12) e = e
0
+
e
2
N m
e
w
0
2
-w
2
-igw
Korzystaj#c z rwnania H6L (i uznaj#c m
r
= 1) uzyskujemy rwnanie dyspersji
(13) n
2
HwL = 1 +
N e
2
e
0
m
e
1
w
0
2
-w
2
-igw
Dla cz'stotliwo(ci powy$ej rezonansu w
0
2
-w
2
<0, oscylator doznaje przesuni'%, ktre s#
o oko"o 180 w przeciwfazie z si"# wymuszaj#c#. Powstaj#ca polaryzacja elektryczna b'dzie
wi'c w przeciwfazie z przy"o$onym polem elektrycznym. W zwi#zku z tym wsp"czynnik
za"amania (wiat"a b'dzie mniejszy od jedno(ci. Przy cz'stotliwo(ciach poni$ej rezonansu
w
0
2
-w
2
>0, polaryzacja elektryczna b'dzie niemal w fazie z przy"o$onym polem elek-
trycznym. Wsp"czynnik za"amania b'dzie wtedy wi'kszy od 1.
Otrzymane powy$ej rwnanie H13L reprezentuje dyspersj' w przypadku jedynie
pojedy&czej cz'stotliwo(ci w
0
, w rzeczywisto(ci jednak mamy do czynienia z wieloma cz's-
totliwo(ciami w"asnymi, dlatego rwnanie to modyfikuje si' do postaci:
(14)
n
2
HwL = 1 +
N e
2
e
0
m
e

j
f
j
w
0 j
2
-w
2
-ig
j
w
gdzie f
j
mo$na interpretowa% jako wag', b#d* si"' oscylatora f
j
o cz'stotliwo(ci w"asnej
w
0 j
, wyra$aj# one rwnie$ prawdopodobie&stwo danego przej(cia atomowego.
Niestety wyprowadzone tutaj rwnanie nie jest najoglniejsz# form# rwnania dyspersji,
okazuje si', $e w przypadku o(rodkw g'stych du$e znaczenie ma tak$e pole lokalne
pochodz#ce od s#siednich atomw. Wwczas rwnanie przyjmuje posta%
(15)
n
2
-1
n
2
+2
=
N e
2
3 e
0
m
e

j
f
j
w
0 j
2
-w
2
-ig
j
w
Przypadek w ktrym w d#$y w sposb jednostajny do w
0 j
, a n(w) ro(nie nazywa si' dys-
persj! normaln!. Gdy w= w
0 j
ma miejsce silna absorpcja dyssypatywna energii z fali pada-
j#cej, a czynnik t"umi#cy staje si' dominuj#cy. Obszary cz'stotliwo(ci bezpo(rednio otacza-
j#ce w
0 j
nazywa si' pasmami absorbcji. Po przekroczeniu przez w warto(ci w
0 j
n(w) maleje,
a obszar tych cz'stotliwo(ci nazywa si' dyspersj! anomaln!. Ze wzgl'du na absorpcj'
dyspersja anomalna jest trudna do obserwacji. Zauwa$my, $e wsp"czynnik za"amania jest
liczb# zespolon# o cz'(ci rzeczywistej i urojonej. Materia"y optyczne maj# zazwyczaj ma"#
cz'(% urojon#.
6 Optyka.nb
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
Przypadek w ktrym w d#$y w sposb jednostajny do w
0 j
, a n(w) ro(nie nazywa si' dys-
persj! normaln!. Gdy w= w
0 j
ma miejsce silna absorpcja dyssypatywna energii z fali pada-
j#cej, a czynnik t"umi#cy staje si' dominuj#cy. Obszary cz'stotliwo(ci bezpo(rednio otacza-
j#ce w
0 j
nazywa si' pasmami absorbcji. Po przekroczeniu przez w warto(ci w
0 j
n(w) maleje,
a obszar tych cz'stotliwo(ci nazywa si' dyspersj! anomaln!. Ze wzgl'du na absorpcj'
dyspersja anomalna jest trudna do obserwacji. Zauwa$my, $e wsp"czynnik za"amania jest
liczb# zespolon# o cz'(ci rzeczywistej i urojonej. Materia"y optyczne maj# zazwyczaj ma"#
cz'(% urojon#.
Ciekawym zjawiskiem jest przypadek, gdy w> w
0 j
dla wszystkich j, wwczas n < 1, a
zatem v > c. Przypadek ten ma miejsce np. w przypadku p"ytki szklanej o(wietlonej
promieniowaniem rentgenowskim. Wynik ten na pozr przeczy szczeglnej teorii wzgl'd-
no(ci, okazuje si' jednak, $e informacja mo$e by% przesy"ana nie przez pr'dko(% fazow#, a
przez pr'dko(% grupow#, zatem paradoks ten jest tylko pozorny.
3.3 Odbicie
W przypadku propagacji przez o(rodek g'sty, rozproszone fale elementarne wygaszaj#
si' wzajemnie we wszystkich kierunkach oprcz kierunku propagacji (do przodu), co
sprawia, $e wchodz#ca wi#zka pozostaje praktycznie taka sama. Taki przypadek mo$e mie%
miejsce tylko wwczas, gdy o(rodek nie ma $adnych nieci#g"o(ci. W przypadku nieci#g"o(ci,
pewna ilo(% (wiat"a jest zawsze rozpraszana do ty"u, a zjawisko to nazywamy odbiciem. Je(li
przej(cie mi'dzy o(rodkami jest stopniowe, odbicie jest bardzo ma"e. Przej(cie pomi'dzy
o(rodkami maj#ce d"ugo(% 1/4 d"ugo(ci fali lub mniejsz# zachowuje si' jak zmiana
ca"kowicie nieci#g"a.
3.4 Prawo odbicia
Za pomoc# rozwa$a& frontw falowych mo$na wydedukowa% prawo odbicia sk"adaj#ce
si' z dwch cz'(ci. Pierwsza z nich stwierdza, $e
(16) K!t padania jest rwny k!towi odbicia Hq
i
= q
t
L
Druga cz'(% mwi:
(17)
Promie" padaj!cy, normalna do powierzchni,
promie" odbity le#! w jednej p$aszczy%nie, zwan! p$aszczyzn! padania.
3.5 Prawo za"amania
Prawo za"amania, znane rwnie$ pod nazw# prawo Snelluisa ma posta%.
(18) n
i
sin q
i
= n
t
sin q
t
Optyka.nb 7
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
3.6 Zasada Fermata
Prawa odbicia i za"amania opisuj# oglny sposb, w jaki propaguje si' (wiat"o i mo$emy
na nie spojrze% z zupe"nie innej perspektywy, ktra jest mo$liwa dzi'ki zasadzie Fermata
(ang. Fermats principle). Zasada Fermata (zasada najkrtszego czasu) zosta"a sformu"owana
w 1657 roku
Promie" &wietlny poruszaj!cy si' Hwdowolnymo&rodkuL od punktu
Ado punktu Bprzebywa zawsze lokalnie minimaln! drog' optyczn!,
czyli tak!, na ktrej przebycie potrzeba czasu najkrtszego.
Istnieje rwnie$ wsp"czesne sformu"owanie zasady Fermata
Promie" &wietlny propaguj!cy si' z punktu
S do punktu P musi przeby( tak! drog' optyczn!,
ktra jest stacjonarna z uwzgl'dnieniemniewielkich zmian tej drogi.
3.7 Zasada Huygensa
Ka$dy punkt propaguj#cego si' frontu falowego s"u$y jako *rd"o wtrnych sferycznych
fal elementarnych, takich $e po pewnym czasie obwiednia tych fal elementarnych b'dzie
okre(la% kszta"t frontu falowego.
4. Wzory Fresnela - konsekwencje. K$t Brewstera, ca#kowite
wewn"trzne odbicie, odbicie od metali.
4.1 Wzory Fresnela
W dowolnych liniowych, izotropowych i jednorodnych o(rodkach obowi#zuj# poni$sz#
wzory Fresnela. Dla pola E prostopad"ego do p"aszczyzny padania mamy:
(19) r
!

E
or
E
0 i
!
=
n
i
cos q
i
-n
t
cos q
t
n
i
cos q
i
+n
t
cos q
t
(20) t
!

E
ot
E
0 i
!
=
n
i
cos q
i
n
i
cos q
i
+n
t
cos q
t
Za( dla pola E rwnoleg"ego do p"aszczyzny padania mamy:
(21) r

E
or
E
0 i

=
n
t
cos q
i
-n
i
cos q
t
n
i
cos q
t
+n
t
cos q
i
(22) t

E
ot
E
0 i

=
n
i
cos q
i
n
i
cos q
t
+n
t
cos q
i
Symbole r, t oznaczaj# odpowiednio amplitudowy wsp"czynnik odbicia i amplitudowy
wsp"czynnik transmisji.
8 Optyka.nb
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
4.2 K$t Brewstera
+#daj#c od rwna& Fresnela, wyzerowania si' sk"adowej rwnoleg"em wsp"czynnika
odbicia r

, uzyskujemy warunek na tzw. k#t Brewstera, zwany rwnie$ k#tem polaryzacji.

(23)
tg q
p
=
n
t
n
i
4.3 Ca"kowite wewn%trzne odbicie
Za"$my, $e *rd"o jest umieszczone w o(rodku o du$ej g'sto(ci optycznej Hn
i
> n
t
) i
pozwlmy by k#t q
i
(padania) stopniowo zwi'ksza" warto(%. Dzi'ki prawu za"amania mo$emy
wydedukowa%, $e q
t
> q
i
, st#d w miar' wzrostu warto(ci q
i
przechodz#cy promie& stopniowo
staje si' styczny do granicy, a sin q
t
= 1. Wwczas prawo za"amania przyjmuje posta%:
(24)
sin q
i
=
n
t
n
i
Ten charakterystyczny k#t padania q
i
oznaczamy przez q
c
.
Dla k#tw padaj#cych wi'kszych lub rwnych q
c
ca"a padaj#ca energia zostaje odbita z
powrotem do pierwszego o(rodka. Zjawisko to nazywam ca#kowitym wewn"trznym
odbiciem.
Ca"kowite wewn'trzne odbicie jest stosowane np. w (wiat"owodach.
4.4 Frustracja #wiat"a
Przez kontakt drugiej powierzchni z powierzchni# ca"kowicie wewn'trznie odbijaj#c#,
mo$na udaremni% ca"kowite wewn'trzne odbicie. Efekt ten jest zwi#zany z wyst'powaniem
fal ewanescentnych (zanikaj#cych), ktre przeciekaj# przez powierzchni' w warunkach
ca"kowitego wewn'trznego odbicia. S# one podstaw# wielu nowoczesnych metod spek-
troskopowych.
Rysunek 3.
Przyk$ad zastosowania fal ewanescentnych do rozdzielenia wi%zek "wietlnych. d-odleg$o"# mi!dzy
powierzchniami
Fala ewanescentna propaguje si' wzd"u$ powierzchni i zanika wyk"adniczo prostopadle
do niej.
Optyka.nb 9
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
Fala ewanescentna propaguje si' wzd"u$ powierzchni i zanika wyk"adniczo prostopadle
do niej.
5. Polaryzacja !wiat#a
5.1 Polaryzacja liniowa i ko"owa
!wiat"o jest elektromagnetyczn# fal# poprzeczn#. Drganie pola elektrycznego mo$e
odbywa% si' w wielu kierunkach (istnieje wiele kierunkw prostopad"ych do kierunku roz-
chodzenia si' fali w przestrzeni 3D). Gdy orientacja pola elektrycznego jest sta"a (wielko(% i
znak mo$e si' zmienia%) mwimy o liniowej polaryzacji, a zaburzenie odbywa si' w
p#aszczy$nie drga% zawieraj#cej zarwno wektor E jak i k. Rozwa$my teraz przypadek
dwch ortogonalnych zaburze& optycznych.
(25)
E
x
Hz, tL = i
`
E
0 x
cosHkz -wtL
(26)
E
y
Hz, tL = j
`
E
0 y
cosHkz -wt +dL
Je(li r$nica faz d b'dzie rwna liczby n p, wwczas po z"o$eniu E = E
x
+ E
y
, otrzymamy
nadal polaryzacj' liniow#, o kierunku zale$nym od parzysto(ci n oraz amplitud E
0x
oraz E
0y
.
Ciekawym przypadkiem jest gdy d = !p 2+2np, wwczas mamy do czynienia z polaryzacj#
eliptyczn#, a w przypadku E
0x
= E
0y
z polaryzacj# ko"ow#. Je(li wynikowy wektor pola
elektycznego E obraca si' zgodnie z kierunkiem ruchu wskazwek zegara ze sta"# cz'sto(-
ci# w, z punktu widzenia obserwatora patrz#cego w kierunku *rd"a (-k) to mwimy $e fala
jest spolaryzowana ko"owo prawoskr"tnie. W przypadku przeciwnym mwimy o polaryzacji
lewoskr'tnej.
10 Optyka.nb
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
5.1.1 Interaktywna prezentacja konceptu polaryzacji !wiat"a
E = E
x
+ E
y
-4 -2 2 4
x
-4
-2
2
4
y
E
x
1.24
E
y
2
Dj 2.04204
5.2 Dwj"omno#& i kryszta"y dwj"omne
Wiele substancji krystalicznych jest optycznie anizotropowych tzn. $e ich w"a(ciwo(ci
optyczne nie s# takie same we wszystkich kierunkach w obr'bie danej prbki. Materia"
wykazuj#cy dwa r$ne wsp"czynniki za"amania, nazywamy dwj#omnym. Do przyk"ad-
owych kryszta"w dwj"omnych nale$y np. Kalcyt, popularny w laserach wysokiej mocy.
5.3 Polaryzatory
Urz#dzenie optyczne, ktre na wej(ciu zastaje (wiat"o naturalne (niespolaryzowane), a na
wyj(ciu wypuszcza pewien rodzaj (wiat"a spolaryzowanego, nazywamy polaryzatorem opty-
cznym. W przypadku polaryzatorw liniowych, a wi'c takich przepuszczaj#cych jedynie
pewn# wi#zk' liniowo spolaryzowan# obowi#zuje Prawo Malusa:
(27)
IHqL = IH0L cos
2
q
5.4 Dichroizm
Poj'cie dichroizmu odnosi si' do selektywnej absorpcji jednego z dwch ortogonalnych
sk"adnikw stanu padaj#cej wi#zki (wiat"a. Polaryzator dichroiczny sam w sobie jest fizy-
cznie anizotropowy, co powoduje siln# asymetryczn# lub preferencyjn# absorpcj' jednej ze
sk"adowych pola, podczas gdy jest on prze*roczysty dla drugiej sk"adowej.
5.4.1 Polaryzator drutowy
Najprostszym urz#dzeniem tego typu jest siatka rwnoleg"ych przewodz#cych prze-
wodw. Jedna ze sk"adowych wprawia w ruch elektrony przewodnictwa wzd"u$ ka$dego
przewodu, generuj#c pr#d elektryczny podgrzewaj#cy przewody. W ten sposb energia tej
sk"adowej fali jest rozpraszana na siatce. Zatem o( transmisji siatki jest prostopad"a do
przewodw.
Optyka.nb 11
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
Najprostszym urz#dzeniem tego typu jest siatka rwnoleg"ych przewodz#cych prze-
wodw. Jedna ze sk"adowych wprawia w ruch elektrony przewodnictwa wzd"u$ ka$dego
przewodu, generuj#c pr#d elektryczny podgrzewaj#cy przewody. W ten sposb energia tej
sk"adowej fali jest rozpraszana na siatce. Zatem o( transmisji siatki jest prostopad"a do
przewodw.
5.4.2 Kryszta"y dichroiczne
Niektre materia"y s# wewn'trznie dichroiczne ze wzgl'du na anizotropi' w ich struktu-
rach krystalicznych. Prawdopodobnie najlepiej znanym z wyst'puj#cych naturalnie miner-
a"w jest turmalin. Turmalin o(wietlony naturalnym bia"ym (wiat"em mo$e wydawa% si'
zielony (chocia$ wyst'puje te$ w innych kolorach), gdy o(wietlamy go pod k#tem normalnym
do g"wnej osi i niemal czarny, gdy ogl#damy go wzd"u$ tej osi, gdzie wszystkie pola E s#
do niej prostopad"e.
5.5 Op'niacze
Op*niacze stosuje si' do zmiany polaryzacji fali padaj#cej. Sposb dzia"ania p"ytki
falowej jest do(% prosty. Jeden z dwch kohenerentnych stanw sk"adowych E jest w jaki(
sposb op*niany fazowo w stosunku do stanu drugiego o pewn# z gry ustalon# warto(%.
Przy wychodzeniu z op*niacza r$nica faz dwch sk"adowych jest inna ni$ by"a na
pocz#tku, w zwi#zku z tym stan polaryzacji jest inny.
Do op*niaczy zaliczamy np. %wier%falwki i p"falwki.
5.6 Metody polaryzacji obejmuj$
Do metod polaryzacji zaliczamy:
Odbicie
Za"amanie
Rozpraszanie
Dichroizm
Dwj"omno(%
Efekt Zeemana
6. Soczewki
Soczewka to element refrakcyjny, ktry zmienia rozk"ad przechodz#cej przez niego
energii.
Dla soczewek cz'sto stosuje si' tzw. przybli$enie paraksjalne:
(28) sin q ? tg q ? q, cos q ? 1
Do konstrukcji obrazw przydaj# si' rwnania Newtona:
(29) zz' = f f '
12 Optyka.nb
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
lub rwnowa$ne im, rwnania Gausaa:
(30)
f '
s'
+
f
s
= 1
7. Wady soczewek
7.1 Aberracje
Aberracje uk"adw optycznych wynikaj# z:
odst'pstw od paraksjalno(ci tj. n
j
q
j
" n
j
sin q
j
dyspersji materia"owej
7.1.1 Aberracja chromatyczna
Charakteryzuje si' zale$no(ci# ogniska od d"ugo(ci fali
Zwierciad"a s# wolne od aberracji chromatycznej (odbicie nie zale$y od l)
7.1.2 Aberracja sferyczna
Charakteryzuje si' zale$no(ci# ogniska od rodzaju promieni (przy- lub poza- osiowych)
Zwierciad"a sferyczne maj# siln# aberracj' sferyczn#, ale zwierciad"a paraboliczne ju$ jej
nie maj#
Aberacje soczewek s# redukowane przez specjalne uk"ady:
achromaty
soczewki asferyczne
konstrukcja uk"adw soczewek z niejednorodnych materia"w, z odpowiednim gradientem
wsp"czynnika za"amania
7.2 Astygmatyzm
Zwi#zany jest z r$nym po"o$eniem ognisk wertykalnych i horyzontalnych promieni
padaj#cych na soczewk' w rejonach odleg"ych od osi soczewki.
8. Spjno!% !wiat#a
O wyniku interferencji fal decyduje ich wzgl'dna faza. Gdy fazy nie s# sta"e nale$y je
u(rednia% po czasie za pomoc# funkcji korelacji.
(31) G
xy
HtL = YE
x
HtL E
y
*
Ht +tL]
G
xy
jest funkcj# korelacji wi#zek x i y.
Optyka.nb 13
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
Spjno(% (wiat"a to zdolno(% do interferencji
(32)
g
12
HtL =
G
12
HtL
G
11
H0L G
22
H0L
g
12
= 1 oznacza ca"kowit# spjno(%.
Spjno(% jest ograniczona przez:
emisj' spontaniczn#
t"umienie oscylacji promieniuj#cego dipola
Dzi'ki pomiarom spjno(ci mo$liwy jest pomiar rozmiarw *rde".
Jedn# z charakterystyk spjno(ci jest czas koherencji
(33)
Dt =
1
Dw
14 Optyka.nb
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
9. Interferencja dwch wi$zek
9.1 Zjawisko interferencji
Interferencja fal polega na nak"adaniu si' fal elektromagnetycznych ktre prowadzi do
sta"ego w czasie przestrzennego rozk"adu fali wypadkowej w pewnej odleg"o(ci od fal
*rd"owych. Gdy amplituda fali wypadkowej jest wi'ksza ni$ ka$dej z fal sk"adowych to
mwimy o interferencji konstruktywnej, w przeciwnym wypadku mwimy o interferencji
destruktywnej. Efekty interferencji mog# by% obserwowane tylko wtedy, gdy fale (wietlne s#
monochromatyczne i spjne, a to oznacza, $e musz# by% zgodne w fazie i d"ugo(ci fali. Do
otrzymania (wiat"a spe"niaj#cego te warunki wykorzystuje si' lasery.
Rysunek 4.
Geometryczna konstrukcja ilustruj%ca wielko"ci u&yte w matematycznym opisie interferencji
2
(34) I
Q
= I
0
sinI
Np d sinQ
l
M
sinI
p d sinQ
l
M
2
(35) I
y
= I
0
sinJ
N p d y
l D
N
sinJ
p d y
l D
N
2
Optyka.nb 15
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
Teoretycznie amplitudy tej funkcji nie zmierzaj# do zera gdy y. W rzeczywisto(ci
dyfrakcja zachodzi rwnie$ w czasie tego do(wiadczenia i czysta interferencja zostaje st"u-
miona poprzez dyfrakcj', ktra jest odpowiedzialna za wygaszenie kolejnych amplitud. W
efekcie praktyczny wzr okre(laj#cy nat'$enie wi#zki wygl#da nast'puj#co:
(36) I
Q
= I
0
sinI
p a sinQ
l
M
p a sinQ
l
2
sinI
Np d sinQ
l
M
sinI
p d sinQ
l
M
2
10
.
Dyfrakcja
10.1 Zjawisko dyfrakcji
Zjawisko dyfrakcji fal elektromagnetycznych najlepiej mo$na wyt"umaczy% zwracaj#c
uwag' na przej(cie fal przez w#sk# szczelin' o szeroko(ci porwnywalnej z d"ugo(ci# fali.
Wwczas, zgodnie z zasad# Huygensa, ka$dy punkt czo"a fali w obr'bie szczeliny jest
*rd"em nowej fali kulistej (efekt ten nazywamy ugi'ciem), ktra ulega na"o$eniu na fale
pochodz#ce z pozosta"ych punktw szczeliny. Efekty dyfrakcji mo$na zaobserwowa% na
ekranie po"o$onym w du$ej odleg"o(ci (w porwnaniu z rozmiarami szczeliny) od szczeliny,
a widoczne minima wi#$e nast'puj#ce rwnanie:
(37) a sinHqL ! ml
lub po przybli$eniu sinusa wielko(ci# y/D (patrz rysunek 4)
(38) a y ! D ml

W przypadku, gdy *rd"o (wiat"a i ekran znajduj# si' w du$ych odleg"o(ciach od otworu
uginaj#cego to mo$na korzysta% z przybli$enia dyfrakcji Fraunhofera, w ktrym fale pada-
j#ce i ugi'te przyjmujne si' za p"askie. Wwczas nat'$enie mo$na opisa% wzorem:
(39) I
Q
= I
0
sinI
p a sinQ
l
M
p a sinQ
l
2
16 Optyka.nb
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
Lub, z dobrym przybli$eniem:
(40) I
y
= I
0
sinI
pay
lD
M
pay
lD
2
10.1.1 Interaktywna ilustracja konceptu dyfrakcji
szeroko!" szczeliny 0.5
odleg#o!" szczelin 2.5
ilo!" szczelin
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
zakres 10
Optyka.nb 17
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition
11
.
Interferencja wielowi$zkowa: Farby-Perot
S"u$y do interferencji wielu wi#zek, pr#$ki s# znacznie w'$sze od pr#$kw dyfrakcyjnych.
11.1 Wsp"czynnik finezji
(41) F =
4 R
H1 -RL
2
R - wsp"czynnik odbicia luster
11.2 Finezja
(42)
" =
P
2
F
R - wsp"czynnik odbicia luster
11.3 Zdolno#& rozdzielcza
(43)
l
Dl
= N m
12
.
Lasery
Laser jest urz#dzeniem emituj#cym promieniowanie elektromagnetyczne wykorzystuj#c
zjawisko emisji wymuszonej. Promieniowanie lasera jest spjne, a wi'c posiada sta"# d"u-
go(% fali.
Zasadniczymi cz'(ciami lasera s#:
o(rodek czynny
rezonator optyczny
uk"ad pompuj#cy
Uk"ad pompuj#cy dostarcza energi' do o(rodka czynnego, w o(rodku czynnym w
odpowiednich warunkach zachodzi akcja laserowa, czyli kwantowe wzmacnianie (powielanie)
fotonw, a uk"ad optyczny umo$liwia wybranie odpowiednich fotonw.
13
.
Bibliografia
1
http://www.bioenergiadlaregionu.eu
2
http://www.thegeekr.com/2013/03/better-than-x-rays-more-powerful.html
18 Optyka.nb
Printed by Wolfram Mathematica Student Edition