}

Dzi kada powana refeksja dotyczca powizania teologii i polityki musi

ksztatowa swoj struktur w odniesieniu do dwojakiego rodzaju dziaa-
nia. Po pierwsze, takiego, ktre jednoczenie czy i oddziela przemylenia
Jacoba Taubesa i Carla Schmitta. Po drugie, takiego, ktre pomija para-
dygmat teologiczno-polityczny poprzez uduchowienie materialnego wiata,
strcajc go w niebyt. Taki mistyczny sposb rozumienia wsplnej pasz-
czyzny teologii i polityki prowadzi do deprecjonowania heretyckiej
tradycji wicej Tomasa Mnzera z refeksj marksistowsk oraz mark-
sistowsk tradycj materialistyczn z latynoamerykask teologi wyzwo-
lenia. Tej radykalnej, materialistyczno-teologicznej tradycji, w rnych
miejscach i czasach zawsze towarzyszyy rozmaite formy rewolucji. Cho-
dzi tu wic o tradycj ucinionych i niewidocznych. W tym znaku czasu
mamy do czynienia z tym, co Walter Benjamin nazywa Jetztzeit (czas-
-teraz)
1
. To, co ucinione i ukryte (Jetztzeit), jest eksplozj mocy wieloci.
Ponadto, utosamienie tego, co ucinione i ukryte w historii, jest si
wykraczajc poza logik i granice imperium, tworzc nieutopijne, efek-
tywne i rzeczywiste projekty oporu, walk i wyzwolenia (exodus)
2
.
1 Zob. W. Benjamin, O pojciu historii, tum. A. Lipszyc, [w:] tego, Konste-
lacje, Krakw 2012, s. 311-323 [wszystkie przypisy pochodz od tumacza].
2 Pojcie exodusu rozwijaj Hardt i Negri w Rzecz-pospolitej: A. Negri,
M. Hardt, Rzecz-pospolita: poza wasno prywatn i dobro publiczne, tum. Praktyka
ANTONIO NEGRI, GABRIELE FADINI
Materializm i teologia
50
praktyka
t e o r e t y c z n a 2(8)/2013
Antonio Negri, Gabriele Fadini
Celem analizy wsplnego pola teologii i polityki jest podenie
ladami logiki tego, co niewidoczne i ucinione. Musimy zatem przede
wszystkim przyj perspektyw tradycji czcej teologi z rewolucj
i rozway heretyck moliwo materialistycznej teologii politycznej,
w ktrej teologi i polityczno czy aparat pojciowy, bdcy podstaw
obu tych pl badawczych. Co wicej, kluczowe dla tego nowego pola
badawczego bd takie pojcia, jak podmiotowo, wydarzenie, pro-
dukcja, exodus, czy proroctwo. Rozmawiamy o tym z Tonim Negrim
przy okazji majcego si niedugo ukaza angielskiego tumaczenia
jego ksiki Factory of Strategy: Tirty-three Lessons on Lenin
3
.
GABRIELE FADINI: Wspomnielimy o Tomasie Mnzerze i wojnie
chopskiej z 1525 roku. Marks okreli j jako jedno z najwaniej-
szych rewolucyjnych wydarze w historii Niemiec. Faktycznie
flozofowie od Engelsa
4
do Blocha
5
pojmowali rewolucj Mnzera
jako prototyp marksistowskich, materialistycznych intuicji; w isto-
cie, ukazaa ona wewntrzn prawd teorii komunizmu. A ta
wewntrzna prawda teorii materialistycznej jest blisko zwizana
z teologi (jako e Mnzer by przede wszystkim teologiem). Dla-
tego te teologia moe by postrzegana jako element skadowy
procesu rewolucyjnego, nawet jeli na og jej si w ten sposb nie
rozumie. Przykadem tego jest wanie Tomas Mnzer i jego poli-
tyczna teologia rewolucji, a bardziej wspczenie, niektrzy z jego
spadkobiercw, jak choby Camilo Torres
6
i ruch teologii wyzwo-
lenia, kontynuujcy wyzwolecz walk w Ameryce aciskiej i tym
samym ukierunkowujcy nasz refeksj w stron wspomnianych
wtkw. Jakie s Pana przemylenia odnonie tej tradycji?
ANTONIO NEGRI: Czasami pewien rodzaj teologii wspwystpuje
z wydarzeniami rewolucyjnymi. Naley jednak jasno okreli, o jakiej
Teoretyczna, Krakw 2012. Pisze o nim take Fadini: G. Fadini, Ontological Resi-
stance: A Meditation on Exodus and Power, tum. C. Davis, Angelaki: Journal of the
Teoretical Humanities 2007, vol. 12, no. 1, s. 61-72.
3 Zob. A. Negri, Factory of Strategy: Tirty-three Lessons on Lenin, tum. A.
Bove, New York 2014.
4 Zob. F. Engels, Postp reformy spoecznej na kontynencie, tum. E. Werfel,
[w:] MED, t. 1, Warszawa 1960, s. 738, oraz tego, Wojna chopska w Niemczech,
[w:] MED, t. 7, 1963, s. 385-486.
5 Zob. E. Bloch, Tomas Mnzer als Teologe der Revolution, Leipzig 1989
(pierwsze wydanie 1921).
6 Zob. Z.M. Kowalewski, Guerilla latynoamerykaska, Warszawa 1978, s.
205-208.
51
praktyka
t e o r e t y c z n a 2(8)/2013
Materializm i teologia
teologii tu mwimy. Nie wszystkie teologie, co oczywiste, s zwizane
ze zjawiskami rewolucyjnymi, a nawet wprost przeciwnie istniej
teologie, ktre wchodz w bliskie relacje z ich przeciwiestwem, czyli
czyst, ideologiczn reprodukcj Imperium. Teologia staje si wana
dla rewolucyjnego mylenia, kiedy bezwarunkowa mio (agape i amor)
uznaje si za niczym nieograniczon si gdzie, innymi sowy, sam
logos, racjonalno podporzdkowuje si mioci (amor).
7
Z tego punktu
widzenia amor ma przede wszystkim epistemologiczne, ale rwnie
soteriologiczne znaczenie. Oznacza to, e wanie mio ksztatuje
moce i siy mogce rozwija dobro wsplne i poprzez dobro wsplne
przynosi jeszcze wicej agape. Ta epistemologiczna moc mioci czona
jest z moc wyzwolenia. Wyzwolenie jawi si tu jako radykalny mate-
rializm, skupiajcy si pocztkowo na soteriologii i przechodzcy do
rewolucji totalnej. W tym sensie, koniecznoci staje si zrozumienie
relacji: agape i ubstwo, amor i ubstwo czyli zwizku midzy teo-
logi i histori oraz teologi i polityk.
Mamy tu do czynienia z przynajmniej dwoma kierunkami. Zgodnie
z pierwszym, ubstwo utosamiane jest z wadz, a istnienie relacji mi-
dzy teologi a polityk jest moliwe, gdy ubstwo jest zdolnoci wyra-
ania rnych form mioci (amor), kierowania namitnoci, a w kocu
wyraania pragnienia. Druga droga ukazuje ubstwo jako sytuacj
rozpaczliw, z ktrej moe nas uratowa jedynie transcendencja. Jasne
jest, e tylko pierwsza koncepcja ubstwa moe sprawi, e mio (amor)
przyjmie wymiar praktyczny. Innymi sowy, tylko niemistyczne rozu-
mienie ubstwa moe nada mioci (amor) znaczenie polityczne.
Mistycyzm w rzeczywistoci odziera ubstwo ze wszystkiego, redu-
kujc je do ndzy. Defniujc je wycznie w kategoriach duchowych
w relacji do boskoci, neutralizuje moc i pragnienie waciwe ubstwu.
Taka zreszt jest rola religii. Natomiast teologia wyzwolenia jest prb
przeciwstawienia historycznej koncepcji ubstwa, rozumianej jako
zdolno buntowania si, duchowej wycznie i obojtnej idei religii
lub cilej, logosu. Pojcie ubstwa rozwijajcego si poprzez mio
(amor) zakada powszechn otwarto i dyspozycj ku wsplnotowoci,
a take przemieszczenia wytworzonych dbr w czasie i przestrzeni.
Ubstwo w takim rozumieniu jest alternatywn dynamik ycia, prze-
ciwstawn zamknitej tosamoci z interpretacji ubstwa w kategoriach
duchowych.
7 Zob. M. Hardt, L. Schwartz, A Conversation with Michael Hardt on the
Politics of Love, Interval(le)s 2008/2009, http://www.cipa.ulg.ac.be/interval-
les4/73_shwartz.pdf.
Innymi sowy, tylko
niemistyczne rozumienie
ubstwa moe nada
mioci (amor) znaczenie
polityczne
52
praktyka
t e o r e t y c z n a 2(8)/2013
Antonio Negri, Gabriele Fadini
Komunizm Mnzera opiera si na wcieleniu jako zasadzie imma-
nencji, co oznacza, e rdem prawa nie jest hierarchiczna teo-
kracja, ale prawo natury, zgodnie z ktrym Chrystus jest takim
samym rdem stworzenia boskoci, jak caa rzeczywisto i wiecz-
no wraz z doczesnoci. Zasad oporu i walki z grzechem czyli
przeciwko tym, ktrzy chc wzi w posiadanie to, co zostao dane
wszystkim jest uczestniczenie w ruchu immanencji, ktrym jest
Chrystus wskazany przez Pana logos. Pustka, o ktrej mwi
niemiecki mistycyzm
8
, staje si u Mnzera pustk Boga, ktry,
stajc si czowiekiem, wzywa ludzi do czynienia Boga
9
. Tworzona
przez t pustk podmiotowo jest paszczyzn immanencji boskiej
obecnoci w historii. Polityczn teologi rewolucji lub oporu. Tu
nasuwa si na myl posta [Dietricha] Bonhoefera, ktry pojmo-
wa teologi jako proces przeksztacania transcendencji w moc
immanencji.
10

Odpowied na to teologiczne pytanie znajdujemy w ludzkich rozwa-
aniach kwestii nieskoczonoci i doskonaoci. Ludzie zaczynaj sta-
wia to pytanie nie tyle w obliczu mistycznej czy wewntrznej pustki,
lecz w obliczu prni dowiadczenia i pustki czasu kiedy to zatrzymuje
si i znw rusza do przodu. Wygnana z ziemskiego raju ludzko znaj-
duje si na krawdzi pustki niebytu, przeciw ktrej musi nieustannie
tworzy byt, eby kontynuowa ten proces. To wanie w obliczu tej
niezwykle ryzykownej pustki ludzko musi funkcjonowa, aby by.
Powstaje pytanie: czy mona okreli paszczyzn immanencji jako
skonstruowany plan? Innymi sowy, czy myl teologiczna, jako trans-
cendentna, moe zosta podporzdkowana myli ycia poddanej ywot-
nym siom immanentnym w jego produkcji? Lub, z drugiej strony: czy
myl teologiczna, jako transcendentna, moe ograniczy si wycznie
do transcendencji czasu ostatniej z form transcendencji ktrej
dowiadcza podmiot stojcy przed pustk i jej ruin? Wierz, e jedyn
moliw teologi jest ta, ktra uznaje podporzdkowanie transcenden-
cji immanencji. I w ten sposb teologia staje si nonikiem bardzo
silnej, pozytywnej moliwoci! Moliwoci, ktra jednak pozostaje
8 Zob. P. Augustyniak, Istnienie jest Bogiem, ja jest grzechem: rozprawa o teo-
logii niemieckiej, mistrzu Eckharcie, Lutrze, wolnych duchach i boskiej woli, Warszawa
2013.
9 Nieco odmienn interpretacj logiki przeksztacenia ludzkoci w Boga
prezentuj iek i Milbank, zob. rozdz. 1 i 3 w: S. iek, J. Milbank, Te Mon-
strosity of Christ: Dialectic or Paradox?, red. C. Davis, Cambridge MA 2009.
10 Zob. D. Bonhoefer, Ethics, tum. N.H. Smith, New York 1955; tego,
Letters and Papers from Prison, tum. E. Bethge, New York 1967.
53
praktyka
t e o r e t y c z n a 2(8)/2013
Materializm i teologia
otwarta na sukces lub porak: ryzyko niepowodzenia i alternatywy,
ryzyko eksperymentowania, czyli nie ryzyko Sartrea czy Augustyna,
ale ryzyko absolutnie realistyczne i niedajce si nigdy wykluczy.
Ryzyko, w ktrym nigdy nie zachodzi zaleno aut-aut [lub-lub],
ale zawsze et-et [i-i]. W tym kontekcie, jak sdz, powinnimy ponow-
nie przemyle Mnzera, odsunwszy na bok historyczne faszerstwa,
z perspektywy ktrych by on czsto interpretowany. Z drugiej strony,
wymiar grzechu i za mona zrozumie wycznie w oparciu o okrelone
ramy teologii moralnej.
Zo i grzech stanowi antytez rozumienia radykalnego otwarcia
mioci (amor). Co wicej, zo i grzech s w zasadzie przeszkod w tym,
co z Michaelem Hardtem nazywamy treningiem mioci
11
, czyli
konstytutywnego i powszechnego elementu ycia. Mwic cilej, zo
jest blokad tego, co spoeczne; negacj zdolnoci ekspresji. Okrelane
jest nie samo przez si, lecz w relacji do swojego przeciwiestwa.
W tym kontekcie rozwizaniem problemu za nie jest ani powrt
do zoonoci egzystencji, ani nawet jej przywrcenie. Przykadowo,
u Hlderlina czy Hegla, zo byo zawsze defniowane zarwno jako
blokada pragnienia, jak i przeamanie blokady. Zawsze byo interpre-
towane w kategoriach przywrcenia pierwotnej kondycji, domniema-
nej caoci bytu. Zo jest kar, brakiem; dobro za jest powrotem, czy
te przywrceniem dziaania caoci Wszystkich. adne odtworzenie
nie moe by jednak przywrceniem, poniewa ludzko, pochonita
przez rozwijajce si przeciw wszelkim przeszkodom (ktre nazywamy
zem) dobro, zmienia si i podlega cigej, nieustannej transformacji.
Dobro wsplne buduje si w oparciu o agape, nie jest wic ono rze-
czywistoci dopuszczajc proste odtworzenie minionych czynw. To
raczej ycie zbudowane na mioci jest rzeczywistoci, ktra wykorzy-
stuje niekoczcy si proces proces, ktry cigle si zmienia i pozy-
skuje energi z bogactwa pojedynczych, krzyujcych si z nim impli-
kacji. Dobro, nieskoczono, nie s niczym wicej, jak czyst
konstrukcj. Odwamy si mie nadziej, odwamy si co zbudowa!
Jednak proroctwo...
Wyobrania rozwija si w kategoriach proroczych poprzez podanie
za rozwijajc rzeczywisto tendencj epistemiczn. Tendencja ta nie
jest jednak gotow drog, poniewa moe rozwin si na wicej ni
tylko dwie cieki (czy nawet kilka cieek). To proces nieustannie
podlegajcy zmianom: telos nigdy nie moe zosta uchwycony, jest
11 Zob. M. Hardt, A. Negri, Rzecz-pospolita..., s. 284-294.
Mwic cilej, zo
jest blokad tego, co
spoeczne; negacj
zdolnoci ekspresji.
Okrelane jest nie
samo przez si, lecz
w relacji do swojego
przeciwiestwa
54
praktyka
t e o r e t y c z n a 2(8)/2013
Antonio Negri, Gabriele Fadini
w cigym ruchu. Nie ma pewnoci pragnienia czy proroctwa i nie ma
nieuchronnego przeznaczenia. Waciwie pragnienie to nic innego, jak
swego rodzaju w sobie, ktre napotyka nieskoczone moliwoci
okrelajce to, co najbardziej prawdopodobne, gdy utrzymuj si
warunki produkcji wymylonej hipotezy.
Proroctwo jest czym na ksztat absolutnego ryzyka, bdc jedno-
czenie wiedz i dziaaniem, ktre prbuje interpretowa powszechn
formalno procesu. Innymi sowy, proroctwo jest prb odkrycia
wsplnej formy, ktra nie zobowizywaaby do ruchu, ale raczej mie-
cia w sobie pragnienie wsplnego dziaania. Proroctwo jest wic
dystopijne jest hipotez zmieniajc si poprzez modyfkacj warun-
kw, w ktrych si narodzia. Proroctwo yje w napiciu; nigdy nie
jest dialektyczne, jest wci powtarzajcym si od nowa procesem.
Jednoczenie napicie oywiajce proroctwo jest konstytutywnie
sprzeczne, poniewa waciwie nie buduje wiata, ale w procesie budowy
nieustannie weryfkuje samo siebie w obliczu si, ktre rzeczywicie go
tworz. Proroctwo dzieli dynamik pragnienia tak naprawd nie jest
pragnieniem tworzcym rzeczywisto, ale t czci pragnienia, ktra
kieruje praktyk w celu skutecznego wznoszenia rzeczywistoci. W tym
ujciu proroctwo jest zatem przewidywaniem i weryfkacj praktyki.
I tu wracamy do wanego punktu historii rewolucji. Rewolucja
Mnzera przebiega wzdu konkretych determinant czasowych. Jest
afrmacj Jetzt nieredukowaln do tego, co pochania czas, bdc otwart
na konstytutywn praktyk wiecznoci. To wieczno, ktrej sercem
jest praktyka agape. Agape za jest praktyk, ktra we wsplnocie dbr
i bogactw stanowi walk o odzyskanie dobra wsplnego, przeciwko
wywaszczeniu pracy i produkcji. Jest powtarzaniem aktu kenozy (opr-
niania), ale rwnie powstaniem nowej, konstytutywnej praktyki.
W ksice Kairs, Alma Venus, Multitudo mwi o mioci (amor) jako
praktyce dobra wsplnego, a przede wszystkim o kairs jako Chrystu-
sie, ktry unia samego siebie, aby stworzy nowy byt
12
. Tu pojawia
si natychmiast pytanie: czy moe to by paradoksalna zbieno mate-
rializmu i teologii?
Paradoks ten w duym stopniu okrela nasz sytuacj, jakby toczc
si w nieskoczono: kairs, Jeztzeit zdaj si nie znajdowa innego
rozwizania poza tym paradoksem, tj. w oywiajcym go nierozwi-
zywalnym napiciu. Jednak nie mona poprzesta tylko na samym
paradoksie. Musi on zosta przekroczony w konstytutywnym dziaaniu,
12 Zob. A. Negri, Kairs, Alma Venus, Multitudo, [w:] tego, Time For Revo-
lution, tum. M. Mandarini, New York 2003.
Agape za jest praktyk,
ktra we wsplnocie
dbr i bogactw stanowi
walk o odzyskanie
dobra wsplnego,
przeciwko
wywaszczeniu pracy
i produkcji
55
praktyka
t e o r e t y c z n a 2(8)/2013
Materializm i teologia
jakim jest mio (amor). I tu pojawia si kluczowe pytanie: w jaki
sposb amor moe przekroczy paradoks natychmiastowoci, paradoks
Jetzt [teraz], zachowujc moc daru i ekspresji (innymi sowy, dowiad-
czenie nowego obecne w Jetzt)? Odpowiadajc na to pytanie, trzeba
myle w kategoriach akumulacji i progu, dostrzega za pojciem
mioci (amor), jak i za kadym Jetzt, nie podmiot jako jednostk, ale
podmiot okrelony ju jako dobro wsplne, bdcy czci wsplnoty.
Tylko w ten sposb moliwe jest wydobycie dyskursu z diachronicznej
ekstensjonalnoci bdcej swego rodzaju przerw (lub wzmocnionym
wyraeniem negacji), ktra zmienia si w dostatek, nadmiar nie bdcy
rezultatem totalnej, analogicznej, produktywnej przyczyny. Tylko jeli
sia ta nie zostanie sprowadzona do dialektycznego koysania si mi-
dzy akumulacj i progiem, moe zmieni wsprzdne relacji midzy
mioci (amor) i ubstwem relacji, w ktrej akumulacja pragnie
nieodcznych ubstwu nie tylko czyni ze moc wiecznoci, ale rady-
kalnie zmienia sam jego struktur. Chodzi tu nie o przejcie z iloci
w jako, o ktrym mwili starzy marksici, ale o niedarwinowsk
zoono elementw mioci (amor) i oporu, akumulacji i innowacji,
ktra zakada, e dobro wsplne nie jest banaln podstaw tosamoci,
ale gwarancj potencjalnego splotu mioci i ubstwa.

Jednym z tematw, ktre coraz czciej pojawiaj si w Paskich
ostatnich tekstach, jest exodus. Nie jest on ruchem w przestrzeni,
lecz ruchem konstytuowania w znaczeniu odzyskania i wyzwo-
lenia. Pojcie to porzuca w ten sposb swoj historyczn konotacj
na rzecz fgury wydarzenia obecnego w kadej praktyce oraz walce
wyzwoleczej. Nieprzypadkowo teologia wyzwolenia mwi
o dowiadczeniu exodusu jako cakowitym wyzwoleniu, ktre
odrzuca wszelki jzyk reformistyczny i zakada konieczno rady-
kalnego obalenia opresyjnego systemu.
Kiedy mwimy o exodusie, mwimy przede wszystkim o rozamie
w spoecznych i gospodarczych strukturach rzeczywistoci. Pojcie
exodusu zakorzenione jest w prawdziwym stwierdzeniu, e kapitalizm
jest ju pokonany, a zatem klasa robotnicza (sia robocza), wielo nie
zostanie ju nigdy wicej zgromadzona pod sztandarem kapitau.
Exodus jest wic mechanizmem czysto podmiotowym. Horyzontem,
ktry zakwestionowa kapitalizm. Jest zakwestionowaniem porzdku
kapitalistycznego, gdy bdc podporzdkowanym prawom kapitali-
zmu, zobowizany jest pozostawa i dziaa zgodnie z ustanowionymi
reguami i ograniczeniami. Wydarzenie exodusu ma wic swj pocz-
tek w tych obiektywnych warunkach.
56
praktyka
t e o r e t y c z n a 2(8)/2013
Antonio Negri, Gabriele Fadini
Istniej dwie alternatywy dla postawy wytwarzajcej exodus. Pierw-
sz z nich jest front jednolitego kapitau. Jest jasne, jak ju powiedzie-
limy powyej, e napotyka on stanowczy opr ze strony konstytutyw-
nej mocy exodusu. Druga postawa jest nie mniej adekwatna, jednak
ryzykowna dla czci tzw. radykaw jest to pozycja reformistyczna.
Bylimy ju wiadkami jej poraki. Na przykad w latach szedziesi-
tych i siedemdziesitych dwudziestego wieku organizowano i wdraano
programy reformistyczne, jednak zasadnicz wad tej postawy byo
przekonanie, i cel, do ktrego zmierza, jest oczywisty, nawet zanim
jeszcze postawiony zostanie pierwszy krok. To czysta iluzja; w rzeczy-
wistoci w exodusie istnieje wyrwa, przez ktr mona przej, cieka,
po ktrej mona kroczy, nie znajc okrelonego celu podry. Nato-
miast stanowisko reformistyczne stwarza pozory, i wie, jaki kierunek
obierze rewolucja. Postawa exodusu jest znacznie bardziej otwarta i rady-
kalna. W czasie exodusu, przeznaczenie jest przedmiotem wyobrani,
wszystko tworzy si od nowa.
Take zauwaam w tym punkcie wiele podobiestw z teologi
wyzwolenia, cho istniej te inne aspekty, z ktrymi nie potraf si
utosami. Poruszajc si wrd terminologii rewolucyjnej, sytuacji
wiecznego exodusu, potrzebuj formy wiary, by zbudowa model
dobra wsplnego, dziki ktremu wraz z innymi stan si czci cao-
ci, by wsplnie budowa przejcia, ktre pozwol mi wyku nowe
wymiary przyszoci i nadchodzcego wiata mioci.
W tym miejscu trzeba jednak by precyzyjnym. W idei exodusu
zawiera si bowiem odrzucenie dialektyki, wszystkich warunkw trans-
cendentalnych, Trjcy witej i idei nicejskich (w istocie, to wanie
w Nicei wymylona zostaa nowoczesn dialektyka!). Exodus jest opar-
tym na cakowitym i absolutnym ryzyku konstytutywnym urzdzeniem,
poniewa wychodzi od materialnie okrelonego warunku, mianowicie
faktu, e czowiek nie jest ju niczyim niewolnikiem. W exodusie zdol-
no wytwrcza, zdolno wyraania potrzeb, realizowania pragnie,
staje si cakowicie autonomiczna.
Exodus w teologii wyzwolenia uosabia si w koniecznoci stawa-
nia si wiadomym tj. radykalnej afrmacji autonomicznej pod-
miotowoci. Ruch wyzwolenia nie tylko jest oparty na upodmio-
towieniu, ale jest wyzwoleniem przede wszystkim samych
podmiotw, ich cia, pragnie i namitnoci. Exodus w teologii
wyzwolenia wyrnia ta jednostkowo. Dlatego te wydaje mi si
krzyowa z Leninem. Sdz, e nieredukowalna teza Pana ksiki
Factory of Strategy dotyczy roli podmiotowoci, nie tylko w rozwoju
57
praktyka
t e o r e t y c z n a 2(8)/2013
Materializm i teologia
procesu rewolucyjnego, ale take jako ladu niecigoci i rozamu
w tym samym procesie. Nieprzypadkowo w swoich notatkach zaty-
tuowanych roboczo Marksizm o pastwie Lenin czy mesjanizm
z pytaniem: kto powinien zacz?
13
. Oczywicie nie Mesjasz,
a rosyjski proletariat, jest jednak pewna porednia zbieno w kwe-
stii podmiotu midzy mesjanizmem a rewolucj.
Moja ksika powicona Leninowi bya prb odczytania go na nowo.
Stawia ona autora ksiki Pastwo a rewolucja w kontekcie ruchu,
w ktrym idea partii jest ufundowana na pojciu awangardy. Pomys
by prosty: zdestabilizowa kapitalistyczn wadz opart na czynnikach
ekonomicznych i spoecznych, po czym zrestrukturyzowa j w per-
spektywie walki klas. Dotyczy to wykadu powiconego postaci Lenina,
ktry poczy histori ruchu robotniczego i nowe polityczne denia
robotnikw masowych. Wykad ten rozwin gbsz rzeczywisto
restrukturyzacji kapitalizmu.
Do tej pory dominowao przywizanie do leninizmu w znaczeniu
funkcjonalnym i przejciowym, jak gdyby by on dziedzictwem, ktre
ruch robotniczy musi zrealizowa, by przej do kolejnych stadiw,
w ktrych relacja midzy technicznym (i materialnym) skadem kla-
sowym a skadem politycznym ulega cakowitemu przeksztaceniu
z robotnika masowego do spoecznego. Lenin, ojciec tego ruchu, musi
zosta ponownie umieszczony w obrbie technicznego skadu klasowego.
Fundamentalne dania Lenina s aktualne (moliwe do zrealizowania),
jednak musz one by umieszczone w kontekcie nowych uwarunko-
wa politycznych i ekonomicznych walki klasowej. Teza mojej ksiki
bya bliska tej, ktr sformuowa Mario Tronti w swoim tekcie Lenin
in Inghilterra potem przetumaczonej i zmienionej na Lenin w Nowym
Yorku
14
Jest to wzr i projekt, ktry oznacza zarwno czerpanie z prze-
szoci, jak i nie-dialektyczne pknicie w kierunku przyszoci konfiktu
klasowego.
Musimy zawsze pamita, e exodus wystpuje w ryzykownym
kontekcie. W pewnych fazach przeksztacania wiata exodus jest bez-
sprzecznie fgur czasow, ale te i przestrzenn. Dzi, w czasach zmiany,
pytamy nie tyle o to kto powinien zacz?, ale o to kto powinien
skoczy?, lub nawet kto i gdzie w czasach globalizacji bdzie orga-
nizowa walk komunistyczn?.
13 Zob. W.I. Lenin, Pastwo a rewolucja, [w:] tego, Dziea wszystkie, t. 33,
Warszawa 1987.
14 M. Tronti, Lenin in England, [w:] Working Class Autonomy and the Crisis,
red. Red Notes, London 1979.
Lenin, ojciec tego
ruchu, musi zosta
ponownie umieszczony
w obrbie technicznego
skadu klasowego.
Fundamentalne
dania Lenina s
aktualne (moliwe
do zrealizowania),
jednak musz one by
umieszczone
w kontekcie nowych
uwarunkowa
politycznych
i ekonomicznych walki
klasowej
58
praktyka
t e o r e t y c z n a 2(8)/2013
Antonio Negri, Gabriele Fadini
Obecnie nasz problem dotyczy projektu, ktry w sytuacji okre-
lonej przez koniec unilateralizmu uksztatuje i urzeczywistni politycz-
nie pierwszy projekt wyjcia z kapitalizmu. Cho staram si tego uni-
ka, moje myli czsto wracaj do Europy, gdzie dostrzegam moliwo
realizacji mechanizmu exodus zmiana spenienie na najwyszym
stopniu rozwoju, a nie, przykadowo, w Ameryce aciskiej, czy
Chinach. Mwic o spenieniu, mwi oczywicie o spenieniu cako-
wicie pozbawionym Mesjasza rozwizujcego ten problem. Wol myle
o mesjanizmie jako zbiorowej i immanentnej logice, ktr mona
odnale w rozwijajcej si wieloci.
Lenin nadal jest i zawsze bdzie dla nas obrazem wieloci. W isto-
cie Lenin potguje dla nas istniejc wielo.

przeoy Micha Pospiszyl
59
praktyka
t e o r e t y c z n a 2(8)/2013
Materializm i teologia
ANTONIO NEGRI (1933) woski flozof i dziaacz polityczny, wyka-
da m.in. na Uniwersytecie w Padwie, cole Normale Suprieure
w Paryu oraz Universit de Paris VIII. W latach szedziesitych i sie-
demdziesitych bra czynny udzia w dziaaniach na rzecz woskiego
ruchu robotniczego (jako wspzaoyciel Potere Operaio i Autonomia
Operaia Organizzata). W roku 1979 roku zosta osadzony w wizieniu
jako podejrzany o wspudzia w porwaniu i zamordowaniu przez
Czerwone Brygady premiera Woch, Aldo Moro. W roku 1983 opu-
ci wizienie dziki mandatowi poselskiemu i wkrtce zbieg do Fran-
cji. Po powrocie do Woch, w latach 1997-2003 dokoczy odbywanie
skrconej kary. Autor m.in. Marx oltre Marx : quaderno di lavoro sui
Grundrisse (1979), Les Nouveaux espaces de libert (1985, wsplnie
z Flixem Guattarim), Il lavoro di Giobbe: il famoso testo biblico come
parabola del lavoro umano (1990), Powrt. Alfabet biopolityczny (2002,
polskie wydanie 2006, rozmowa z Anne Dufourmentelle), Goodbye
Mr Socialism (2006, polskie wydanie 2008, rozmowa z Raf Vavolim
Scelsim), In Praise of the Common (2009, razem z Cesarem Casarino)
oraz czterech ksiek napisanych wsplnie z Michaelem Hardtem:
Labor of Dionysus: a Critique of the State-form (1994), Imperium (2000,
polskie wydanie 2005), Multitude: War and Democracy in the Age of
Empire (2004), Commonwealth (2009, polskie wydanie 2012)
Cytowanie:
A. Negri, G. Fadini, Materializm i teologia, Praktyka Teoretyczna nr
8/2013, http://www.praktykateoretyczna.pl/PT_nr8_2013_Teolo-
gie_emancypacyjne/03.Negri.pdf (dostp dzie miesic rok)
Sowa kluczowe: Wodzimierz Lenin, Jacob Taubes, Carl Schmitt, Tomas Mnt-
zer, niemiecki mistycyzm, materializm, teologia wyzwolenia, immanencja