Professional Documents
Culture Documents
wr z e s i e
2 0 0 1
I NST YT UT U PAMI CI NARODOWE J
B I U L E T Y N
I NST YT UT U PAMI CI NARODOWE J
ISSN 1641-9561
U
k
r
a
i
n
a
,
l
a
t
a
p
i
d
z
i
e
s
i
t
e
p
r
o
p
a
g
a
n
d
o
w
a
,
i
d
y
l
l
i
c
z
n
a
s
c
e
n
a
r
o
d
z
a
j
o
w
a
B I U L E T Y N
I NS T Y T UT U PAMI C I NARODOWE J
NR 8
WRZ E S I E
2001
SPIS TRECI
KALENDARIUM IPN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
ROZMOWA BIULETYNU
PRZESZO NALEY DO HISTORYKW.
O stosunkach polsko-ukraiskich w PRL
z historykiem Igorem Haagid rozmawia Barbara Polak . . . . . . . . . . . . . . . . 4
PRAWO I HISTORIA
Marek Sowa, Marian Papiernik WYKAZ POSTPOWA KARNYCH
W SPRAWACH POLSKO-UKRAISKICH PROWADZONYCH PRZEZ ODDZIAOWE
KOMISJE CIGANIA ZBRODNI PRZECIWKO NARODOWI POLSKIEMU . . . . 17
Arkadiusz Kwieciski LEDZTWO W SPRAWIE ZBRODNI
POPENIONYCH W CENTRALNYM OBOZIE PRACY W JAWORZNIE
NA OBYWATELACH POLSKICH NARODOWOCI UKRAISKIEJ . . . . . . . . . 21
Grzegorz Motyka ANTYPOLSKA AKCJA OUN-UPA 19431944 . . . . . . . . .24
Grzegorz Motyka, Rafa Wnuk PRBY POROZUMIENIA
POLSKO-UKRAISKIEGO WOBEC ZAGROENIA SOWIECKIEGO
W LATACH 19441947 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
Tomasz Balbus ROZPRACOWYWANIE AGENTURALNE RODOWISK
UKRAISKICH W POLSCE W 1949 ROKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
KOMENTARZE HISTORYCZNE
Jan Pisuliski PRZESIEDLENIA UKRAICW DO ZSRR
W LATACH 19441946 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
Grzegorz Motyka EMKOWIE I BOJKOWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Jerzy Kuak PACYFIKACJA WSI BIAORUSKICH
W STYCZNIU 1946 ROKU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Jan Jerzy Milewski LITWINI W POLSCE LUDOWEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
ROCZNICE
Janusz Marszalec O NATURZE ONIERZA POWSTACA 1944 . . . . . . 59
Tadeusz Ruzikowski SIERPNIOWA ROCZNICA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
RELACJE I WSPOMNIENIA
Iwan Krywukyj POGODZI NAS TOWARZYSZ STALIN . . . . . . . . . . . . . 66
Piotr Semkw PROBY MATEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
WYSTAWY IPN
Janusz Marszalec ZA WIT SPRAW ONIERZE UPASZKI . . . . . . . . 71
ADRESY TERENOWYCH ODDZIAW IPN . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
w 57 rocznic wybuchu Powstania Warszawskiego prezes IPN prof. Leon
Kieres zoy wieniec pod Grobem Nieznanego onierza oraz pod Po-
mnikiem Gloria Victis na Wojskowym Cmentarzu na Powzkach
prezes IPN prof. Leon Kieres wzi udzia w uroczystoci upamitnienia 57
rocznicy likwidacji Zigeunerlager (planowej eksterminacji Romw) przy
pomniku pomordowanych Sinti i Romw na terenie muzeum w Brzezince.
Wuroczystoci wzili udzia midzy innymi marszaek Senatu Alicja Grze-
kowiak oraz minister spraw zagranicznych Wadysaw Bartoszewski
prezes IPN prof. Leon Kieres przekaza marszakowi Senatu Alicji Grze-
kowiak Informacj o dziaalnoci Instytutu Pamici Narodowej Komisji
cigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w okresie 1 lipca 2000 r.
30 czerwca 2001 r.
prezes IPN prof. Leon Kieres oficjalnie zainaugurowa dziaalno delega-
tury IPN w Bydgoszczy. Jest to otwarcie pierwszej z omiu planowanych
delegatur IPN. Pozostae powstan w Gorzowie Wielkopolskim, Kielcach,
Koszalinie, Opolu, Olsztynie, Radomiu i Szczecinie. Delegatura IPN
w Bydgoszczy obejmuje swoim dziaaniem obszar waciwoci sdu okr-
gowego w Bydgoszczy. Bdzie kierowana przez naczelnika Krystyn Trep-
czysk. W siedzibie bydgoskiej delegatury IPN zatrudniono 17 osb,
w tym 3 prokuratorw w pionie ledczym i 12 archiwistw w pionie archi-
wizacji. W dniu otwarcia delegatury prezes IPN prof. Leon Kieres przej
formalnie cz akt z bydgoskiej delegatury Urzdu Ochrony Pastwa.
Jest to okoo 400 metrw biecych akt zaplombowanych w czterech ty-
sicach kartonw. Dokumenty zawieraj materiay ledcze, administracyj-
ne oraz operacyjne z terenu obecnego wojewdztwa kujawsko-pomor-
skiego i dawnego pockiego. Znajduj si wrd nich midzy innymi inte-
resujce dla historykw materiay ze ledztwa w sprawie dziaalnoci mjr.
Zygmunta Szendzielarza upaszki oraz akta gestapo opisujce dziaal-
no Ekspozytury III Wydziau Sztabu Generalnego, ktr tworzy i dowo-
dzi do 1939 r. mjr Jan ycho
Teresa Krynicka, crka nieyjcego ju dziaacza niepodlegociowego
Wojciecha Ziembiskiego, odebraa z rk prezesa IPN prof. Leona
Kieresa materiay, ktre suby PRL zbieray na jego temat. Teresa Krynicka
zamierza wykorzysta otrzymane dokumenty do ksiki o swoim ojcu
prezes IPN prof. Leon Kieres wzi udzia w posiedzeniu senackiej Komisji
Praw Czowieka i Praworzdnoci, podczas ktrego przedstawi Informacj
o dziaalnoci Instytutu Pamici Narodowej Komisji cigania Zbrodni prze-
ciwko Narodowi Polskiemu w okresie 1 lipca 2000 r. 30 czerwca 2001 r.
K
A
L
E
N
D
A
R
I
U
M
I
P
N
1 sierpnia
2 sierpnia
3 sierpnia
8 sierpnia
9 sierpnia
28 sierpnia
2
Kalendarium IPN
sierpie 2001
odbyo si posiedzenie Kolegium IPN, na ktrym zostay omwione projekty
regulaminw udostpniania materiaw archiwalnych w Biurze Udo-
stpniania i Archiwizacji Dokumentw IPN oraz w oddziaowych biurach
i delegaturach. Ponadto w trakcie posiedzenia Kolegium pozytywnie za-
opiniowao projekt deklaracji o wsppracy midzy IPN a Ministerstwem
Edukacji Narodowej oraz projekt porozumienia o wsppracy IPN z Uni-
wersytetem Wrocawskim
prezes IPN prof. Leon Kieres spotka si z prezydentem RP Aleksandrem
Kwaniewskim. Podczas spotkania prezes IPN przekaza prezydentowi In-
formacj o dziaalnoci Instytutu Pamici Narodowej Komisji cigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w okresie 1 lipca 2000 r.
30 czerwca 2001 r.
prezes IPN prof. Leon Kieres przyj delegacj sowackiego ministerstwa
sprawiedliwoci z ministrem Janem Czarnogurskim na czele. Podczas
spotkania prezes IPN prof. Leon Kieres poinformowa o dziaalnoci
i funkcjonowaniu Instytutu Pamici Narodowej, a take udzieli informacji
na temat postpowa prowadzonych przez Gwn Komisj cigania
Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz zasad wydawania wnioskw
o udostpnianie dokumentw pokrzywdzonym przez suby specjalne PRL
prezes IPN prof. Leon Kieres powoa Bernadett Gronek na stanowisko
dyrektora Biura Udostpniania i Archiwizacji Dokumentw IPN. Bernadetta
Gronek jest historykiem archiwist; ukoczya Katolicki Uniwersytet
Lubelski. Od 1991 r. pracowaa w archiwum MSW, od 1997 r. bya na-
czelnikiem wydziau w centralnym archiwum MSWiA. W padzierniku
2000 r. zostaa zastpc dyrektora BUiAD, a po mierci dyrektora Grzego-
rza Jakubowskiego w czerwcu br. penia obowizki dyrektora BUiAD IPN
Przygotowali: Artur Gut i Tomasz Porba
K
A
L
E
N
D
A
R
I
U
M
I
P
N
29 sierpnia
30 sierpnia
3
sierpie 2001 r. od pocztku wydawania
A/B A/B
BIAYSTOK 25/33 1008/499
GDASK 376/285 2209/1121
KATOWICE 131/71 1717(145)*/765(55)*
KRAKW 64/38 1693/876
LUBLIN 64/55 984/426
D 49/49 996/529
POZNA 49/27 1932/948
RZESZW 18/32 1148/601
WARSZAWA 97(30)*/61(16)* 1953/1026
WROCAW 44/29 1119/600
BUiAD 83/44 2494/923 + 148**
RAZEM 1038/745 17253/8462
*wnioski wydawane i przyjmowane w terenie; A wydane formularze wnioskw
**wnioski przesane z konsulatw B wnioski przyjte
STATYSTYKA WYDAWANIA WNIOSKW O UDOSTPNIENIE DOKUMENTW/ZAPYTANIE
O STATUS POKRZYWDZONEGO
PRZESZO NALEY
DO HISTORYKW
O STOSUNKACH POLSKO-UKRAISKICH W PRL Z IGO-
REM HAAGID, HISTORYKIEM Z GDASKIEGO OBEP,
ROZMAWIA BARBARA POLAK
B.P. Jak liczna bya spoeczno ukraiska w Polsce w roku 1944?
I.H. Szacuje si, e przed 1939 r. Ukraicy w Polsce stanowili
okoo 13 proc. spoeczestwa, tzn. okoo 5,5 mln obywateli. Wwy-
niku powojennych przesuni granic pastwa polskiego na zachd
ich liczba ulega gwatownemu zmniejszeniu. Przyjmuje si, e
w poudniowo-wschodnich powiatach wojewdztw lubelskiego,
rzeszowskiego, krakowskiego i na Podlasiu pozostao okoo
700 tys. Ukraicw.
B.P. Co mona powiedzie o ruchach ludnoci ukraiskiej na tych
terenach midzy 1939 a 1944 rokiem?
I.H. Waciwie moemy mwi o czterech przyczynach migracji.
Pierwsze wiksze przemieszczenia nastpiy ju na przeomie lat
19391940, kiedy to na mocy mowy o wymianie ludnoci pomidzy
Niemcami i Zwizkiem Sowieckim kilkudziesiciotysiczna grupa
Ukraicw w obawie przed represjami wyjechaa z ZSRR do General-
nego Gubernatorstwa, z drugiej strony kilkanacie tysicy Ukrai-
cw wyjechao spod okupacji niemieckiej do strefy sowieckiej. Kolejne
przyczyny ruchu ludnoci to: deportacje sowieckie wrogw ludu
usuwano z terenw pooonych w pobliu nowej granicy i wywzki
na roboty do Niemiec. Pewna grupa Ukraicw, najmniej chyba licz-
na (przede wszystkim dziaacze polityczni, inteligencja, duchowie-
stwo), ucieka przed nadcigajcym frontem, Armi Czerwon
i NKWD na zachd.
B.P. Prosz o scharakteryzowanie pozostaej na terenie Polski spo-
ecznoci ukraiskiej.
I.H. Ludno ukraiska bya zrnicowana, i to pod kilkoma wzgl-
dami. Przede wszystkim pod wzgldem wyznaniowym (uoglniajc nie-
co t kwesti, mona przyj, e podzia wyznaniowy pokrywa si
4
R
O
Z
M
O
W
Y
B
I
U
L
E
T
Y
N
U
M
o
d
y
e
g
i
n
(
p
a
r
o
b
e
k
)
h
u
c
u
l
s
k
i
(
o
k
r
e
s
m
i
d
z
y
w
o
j
e
n
n
y
)
z granicami zaborw). Na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego
(Chemszczyzna, poudniowe Podlasie) Ukraicy wyznawali prawosa-
wie, na terenach nalecych dawniej do Austro-Wgier wikszo lud-
noci ukraiskiej to grekokatolicy; okoo 60 proc. Ukraicw byo
unitami, 30 proc. wiernymi Cerkwi prawosawnej. Rny by te stopie
wiadomoci narodowej. Naley pamita, e pojcie nard w dzi-
siejszym jego znaczeniu ma stosunkowo krtk histori, pochodzi
z XIX w. Jeli chodzi o ludno ukraisk, to cz mieszkacw Podla-
sia uwaaa si po prostu za tutejszych, a znaczny odsetek emkw
podkrela swoj odrbno od narodu ukraiskiego.
B.P. Mwic o Podlasiu, ma pan na myli t cz jego mieszka-
cw, ktrych na og uznawano za Biaorusinw?
I.H. Nie. Chodzi mi o poudniowe Podlasie, to znaczy teren na pno-
cy ograniczony rzek Narwi i sigajcy a do Wodawy. Jzyk, ktrym
posuguje si wikszo tamtejszej ludnoci, zaliczany jest do pnocno-
zachod-nich gwar jzyka ukraiskiego. Po wojnie mieszkacw tych tere-
nw uznano za Biaorusinw, dziki czemu nie zostali wywiezieni do USRR
ani przesiedleni w ramach akcji Wisa. Dzi poudniowe Podlasie jest wic
jedynym regionem Polski, gdzie Ukraicy od wiekw mieszkaj w zwartej
masie.
B.P. Jakie byy orientacje polityczne pozostaych w Polsce
Ukraicw?
I.H. Wbrew temu, co pisano i mwiono w czasach PRL, nie wszyscy
Ukraicy byli zwolennikami ugrupowa prawicowych i antykomuni-
stycznego podziemia. Przecie przed 1939 r. najwiksze wpywy wrd
ludnoci ukraiskiej miao centrowe Ukraiskie Narodowo-Demokra-
tyczne Zjednoczenie, ktrego przewodniczcy Wasyl Mudryj by
w 1939 r. wicemarszakiem Sejmu. Na Lubelszczynie z kolei na ukrai-
skich chopw silnie oddziayway ugrupowania o programach lewico-
wych czy nawet komunistycznych. Podobnie byo w wypadku emkw;
tu due wpywy miaa Komunistyczna Partia Polski, a potem PPR.
B.P. Jakie byo podejcie polskich komunistw do kwestii narodo-
wociowej?
I.H. W pierwszych deklaracjach programowych komunici raczej
unikali okrelania swojej polityki w tym zakresie. Mwiono wprawdzie
o rwnoci, prawie do samostanowienia itp., ale ju w 1943 r. w nie-
ktrych enuncjacjach prasowych (wystarczy przypomnie tu wypowie-
dzi Alfreda Lampe) mona znale informacje, e przysza Polska,
ktr zbuduj komunici, bdzie pastwem jednolitym narodowocio-
wo, pastwem bez mniejszoci.
6
R
O
Z
M
O
W
Y
B
I
U
L
E
T
Y
N
U
7
R
O
Z
M
O
W
Y
B
I
U
L
E
T
Y
N
U
B.P. Czy ma to zwizek z polityk Sowietw, ktrzy zwalczali denia
Ukraicw do wasnej pastwowoci, ktrzy chcieli, eby uzna kwesti
ukraisk za zamknit, nie mwi o Ukraicach?
I.H. Prawdopodobnie tak, ale przede wszystkim polscy komunici zda-
wali sobie spraw, e nie maj poparcia spoeczestwa, wiedzieli przy
tym, jak mocno zakorzeniona bya opinia, i II Rzeczpospolit osabiay
liczne mniejszoci narodowe, ktre czsto zreszt wystpoway przeciw
pastwu. Wydarzenia drugiej wojny wiatowej ugruntoway ten pogld.
Fakt, e ludzie ginli tylko za przynaleno do danej narodowoci,
doprowadzi do wyostrzenia identyfikacji narodowociowej. Hasa
o pastwie jednolitym narodowociowo znajdoway spory oddwik
i komunici liczyli na zdobycie dziki nim popularnoci. Jak wiadomo,
PKWN powsta w lipcu 1944 r., a ju kilka miesicy pniej, 9 wrzenia
1944 r., podpisa porozumienie z USRR (cho faktycznie z Moskw,
a nie Kijowem) o wymianie ludnoci. Identyczne dokumenty podpisano
pniej z republikami biaorusk i litewsk.
B.P. Ukraicy chtnie opuszczali Polsk?
I.H. Raczej nie, wyjedaa gwnie biedota albo mieszkacy wsi spa-
lonych i zniszczonych w czasie walk polsko-ukraiskich. Na og dobrze
wiedziano, jak wyglda ycie w ZSRR, pamitano, co robio NKWD w la-
tach 19391941, pamitano o godzie w 1933 r. Najwiksze znaczenie
miao jednak to, e wikszo Ukraicw bya przywizana do ziemi,
ktr zamieszkiwali od wiekw. Nie chcieli rozstawa si z ojcowizn.
Nawet komunici starali si raczej organizowa sobie ycie w Polsce, ni
jecha do sowieckiego raju. Z tych wszystkich przyczyn akcja przesie-
dlecza zaamaa si, cho planowano, e przesiedlenie bdzie trwao kil-
kanacie miesicy. Prawdopodobnie strona sowiecka te naciskaa, eby
zaatwi to w krtkim czasie. Stalin chcia rozwiza problemy ludnocio-
we przed konferencj w Jacie.
B.P Ile osb wyjechao?
I.H. Wedug oficjalnych danych do koca lutego 1945 r. wyjechao
raptem nieco ponad 80 tys. osb. W tej sytuacji, cho umowa
z 9 wrzenia 1944 r. zakadaa dobrowolno wyjazdw, wadze
wywieray presj ekonomiczn: Ukraicw wyczono z reformy rolnej
i drakosko podnoszono wysoko przymusowych kontyngentw,
a zwalniano z nich, gdy gospodarz zgadza si na wyjazd.
B.P. Oczywicie jeszcze trway walki.
I.H. Tak, wiosn 1945 r. oddziay podziemia polskiego przeprowa-
dziy kilka akcji we wsiach ukraiskich. Rzecz jasna, podziemie ukrai-
skie nie pozostao bierne. W sumie wiosn i latem wyjechao z Polski
ponad 95 tys. Ukraicw. Dla komunistw byo to jednak wci mao,
tote podjli dosy nietypow inicjatyw. W lipcu 1945 r. w Warszawie
zorganizowano konferencj, na ktr zaproszono lewicowych dziaaczy
ukraiskich. Przywieziono ich samolotami i do koca izolowano, eby
nie mieli moliwoci uzgodnienia wsplnego stanowiska. Na konferen-
cji starano si przeforsowa ide, e Ukraicy powinni wyjecha do
USRR. Ku zaskoczeniu wadz ukraiscy delegaci owiadczyli, e Ukra-
icy, ktrzy chcieli opuci Polsk, ju to uczynili, pozostali za chc so-
bie uoy ycie jako obywatele polscy. To by ten moment, w ktrym
polskie wadze mogy wybra, czy chc, eby ponad 500 tys. Ukrai-
cw zostao w Polsce, czy zdecydowa o przymusowym ich wysiedleniu.
B.P. Wybrano drugi wariant?
I.H. Tak. Powoano specjaln grup operacyjn Rzeszw, ktra we
wrzeniu 1945 r. rozpocza przymusowe wysiedlenia Ukraicw.
Ci, rzecz jasna, bronili si zdecydowanie. Ludzie chowali si po
lasach, zgaszali do proboszczw rzymskokatolickich, ktrzy wystawiali
zawiadczenia, e dana osoba jest wyznania rzymskokatolickiego (co
byo niemal identyczne z identyfikacj narodowociow), starali si
w urzdach powiatowych o rne dokumenty, majce wiadczy o lo-
jalnoci. Podczas wysiedle onierze wojska polskiego popeniali
zbrodnie. Najczciej przypominane s miejscowoci Zawadka Moro-
chowska, ktra bya w 1946 r. spacyfikowana trzykrotnie, i Terka.
B.P. Ile osb wtedy wywieziono?
I.H. W przyblieniu okoo 300 tys. Niejako przy okazji w czerwcu
1946 r. wadze zadecydoway o likwidacji Cerkwi greckokatolickiej.
Aresztowano ordynariusza diecezji przemyskiej biskupa Jozafata Kocy-
owskiego i jego sufragana Hryhorija akot. Zostali deportowani do
USRR i przekazani NKWD. Biskup Kocyowski zmar w wizieniu
w 1947 r., a akota w 1950 r. w agrze. Wodrnieniu od innych kra-
jw komunistycznych w Polsce dziaaniom tym nie towarzyszyy adne
akty prawne. Oficjalnie wic nie zakazano dziaalnoci Cerkwi grec-
kokatolickiej, ale nieoficjalnie przestaa w Polsce istnie.
B.P. W jakie warunki trafiali przesiedlecy? Jak byli przyjmowani?
I.H. To jest ciekawa sprawa. Jak si okazao, obawy przed wyjaz-
dem nie byy wcale bezpodstawne. Na Ukrainie przeprowadzono
w latach dziewidziesitych ankiet (organizowa j lwowski Memo-
ria) wrd byych wysiedlecw lub ich potomkw, z ktrej wynika,
e jedna trzecia respondowanych dowiadczya godu, a prawie 60 proc.
w takiej czy innej formie byo represjonowanych, bardzo czsto wy-
woono ich na Sybir.
8
R
O
Z
M
O
W
Y
B
I
U
L
E
T
Y
N
U
Wzicie do niewoli czonka oddziau UPA, Bieszczady, 1946 r.
B.P. Ile osb narodowoci ukraiskiej pozostao w Polsce?
I.H. Jak wynika ze sprawozda, od padziernika 1944 r. do lipca
1946 r. wysiedlono z Polski ponad 480 tys. Ukraicw. Wedug oficjal-
nych wczesnych statystyk w Polsce pozostao jedynie niecae 15 tys.
Jak si miao wkrtce okaza, bya to liczba dziesiciokrotnie zanio-
na. Poniewa akcj przesiedlecz zakoczono w lipcu 1946 r., jesie-
ni tego samego roku zacza dojrzewa, gwnie w krgach wojsko-
wych, koncepcja wysiedlenia Ukraicw w gb Polski. Ju w grudniu
i w styczniu 1947 r. czyniono przygotowania do tej akcji. Tak zrodzi si
pomys osawionej akcji Wisa.
B.P. Skd kryptonim tej akcji, przekroczenie linii Wisy?
I.H. Nie. Ta operacja pocztkowo nosia kryptonim Wschd. I wa-
nie tu pojawia si problem pomysodawcy caego przedsiwzicia.
Jak ju wspomniaem, przygotowania rozpoczto w grudniu 1946 i na
pocztku 1947 r. O tym, e moga to by inspiracja sowiecka, wiad-
czy fakt, e gdy w Polsce przygotowywano akcj Wschd, na Ukrai-
nie Zachodniej przeprowadzono wielk akcj deportacji Ukraicw
pod kryptonimem Zachd. Mogoby to wiadczy, e pomys obu
akcji narodzi si w jednym sztabie. Jest to hipoteza, nie znaleziono
bowiem jeszcze adnego dokumentu, ktry by j potwierdza. Bez
dostpu do archiww sowieckich nic wicej nie moemy powiedzie.
Ta nazwa najprawdopodobniej zostaa zaproponowana przez gen.
Stefana Mossora, dowdc Grupy Operacyjnej Wisa zoonej z jed-
nostek wojskowych, ktre przesiedlay Ukraicw. By moe nie
chciano, by si kojarzya si z sowieckimi wysiedleniami. W PRL po-
wszechnie pisano, e akcja Wisa stanowia bezporedni konsekwen-
cj zastrzelenia 28 marca 1947 r. przez UPA wiceministra obrony gen.
Karola wierczewskiego. Znane s jednak dokumenty wiadczce
o tym, e akcj t przygotowywano ju od koca roku 1946. Obecno
wierczewskiego pod Jabonkami moga by zwizana z lustracj od-
dziaw, ktre miay wzi udzia w przyszej operacji wysiedleczej.
T, chyba przypadkow, mier wadze postanowiy wykorzysta pro-
pagandowo. wierczewski zgin 28 marca 1947 r., miesic pniej,
28 kwietnia, ruszya machina wojskowa (prawie 20 tys. onierzy). Miaa
dwa cele. Po pierwsze, zniszczy oddziay ukraiskiego podziemia i ich
zaplecze. Po drugie za, rozproszy Ukraicw na terenach zachodnich
i pnocnych i w ten sposb zlikwidowa problem ukraiski w Polsce.
B.P. Czy ten zamys si powid?
I.H. W pierwszym wypadku powiedziabym, e skutek by poowicz-
ny. UPA po wysiedleniu ludnoci cywilnej rzeczywicie utracia opar-
cie, ale tylko cz oddziaw zostaa rozbita. Pozostae przedostay
si do amerykaskiej strefy okupacyjnej Niemiec (na przykad Hro-
10
R
O
Z
M
O
W
Y
B
I
U
L
E
T
Y
N
U
Zniszczona (obecnie ju nie istniejca) drewniana cerkiew greckokatolicka w Wierzbicy
(pow. Tomaszw Lubelski) z 1887 r. (na fot. stan z 1984). Fot. Andrzej Stepan
menko doprowadzi tam kilkudziesiciu ludzi) lub kontynuoway wal-
k na Ukrainie. Chrin, ktry zorganizowa zasadzk na wierczew-
skiego, zgin w 1949 r. w Czechosowacji, idc z poczt kuriersk
na Zachd.
B.P. Jaki klucz obowizywa w czasie wysiedlenia?
I.H. Listy z nazwiskami osb przeznaczonych do wysiedlenia sporz-
dzono kilka tygodni wczeniej. Zachowane instrukcje wysiedlecze
mwi, e wszystkich Ukraicw podzielono na trzy kategorie; do
pierwszej kategorii zaliczono osoby w ogle podejrzane o wsppra-
c z podziemiem; do drugiej osoby podejrzane, do trzeciej rodziny,
ktre nie budziy zastrzee. Bardzo czsto jednak kategorie te nie od-
powiaday prawdzie, a o wysiedleniu czy pozostaniu decydowa na
przykad dowdca oddziau wysiedlajcego.
B.P. Jak wygldao wysiedlenie od strony technicznej?
I.H. Jak ju powiedziaem, akcja Wisa rozpocza si 28 kwiet-
nia o godz. 4.00 rano i trwaa, przynajmniej oficjalnie, trzy miesi-
ce. Wikszo Ukraicw zostaa przeniesiona na ziemie pnocne
i zachodnie. Kilka tysicy osb przewino si przez Centralny
Obz Pracy w Jaworznie. Wedug zaoe w obozie mieli by prze-
trzymywani albo upowcy, albo osoby sprzyjajce podziemiu. Prak-
tyka bya inna. Wikszo ukraiskich partyzantw bya sdzona
przez Sd Grupy Operacyjnej Wisa albo przez wojskowe sdy re-
jonowe. Do Jaworzna trafiali za duchowni, inteligencja i chopi,
ktrym w czasie przesucha starano si udowodni wspprac
z podziemiem ukraiskim. Z godu, wycieczenia i tortur zmaro
wtedy 161 osb. Jaworzno ma dla Ukraicw szczeglne znacze-
nie, cho jest te wanym punktem na mapie miejsc, gdzie repre-
sjonowano czonkw polskich organizacji niepodlegociowych.
W pierwszej poowie lat pidziesitych przetrzymywano tam mo-
docianych winiw politycznych.
B.P. Jaka bya bytowa sytuacja Ukraicw po wysiedleniu?
I.H. Przede wszystkim znaleli si w trudnej sytuacji materialnej.
Proces osiedleczy na ziemiach zachodnich i pnocnych trwa od 1945 r.,
najpierw samoistny, a potem zorganizowany. Dlatego wikszo
gospodarstw w lepszym stanie bya ju zajta. Te, ktre przejmowali
Ukraicy, byy znacznie gorsze. Istnia poza tym na tych terenach sza-
ber. Ukraicy mieli wic trudniejsze pocztki ni inni przesiedlecy.
Poza tym brakowao wszystkiego. Teoretycznie, wysiedleni Ukraicy
mieli pi sze godzin na spakowanie si, ale zdarzao si, e do-
wdca dawa na to dwie godziny. Wadze wprawdzie udzielay kredytw,
rozdaway ywno, lecz bya to kropla w morzu potrzeb. Ukraicw
12
R
O
Z
M
O
W
Y
B
I
U
L
E
T
Y
N
U
starano si maksymalnie rozproszy. W zaoeniach przesiedlecy
ukraiscy mieli by osiedlani nie bliej ni 30 km od granicy i 10 km
od miast wojewdzkich oraz tak, eby w jednej miejscowoci czy gro-
madzie stanowili nie wicej ni 10 proc. spoeczestwa lokalnego.
Wadze pomyliy si jednak, szacujc liczb Ukraicw w Polsce.
Przystpujc do akcji Wisa, obliczano, e jest ich 14 tys. W rzeczywi-
stoci liczba ta wyniosa okoo 150 tys., to jest dziesiciokrotnie wicej.
To spowodowao, e na zachodnich i pnocnych ziemiach Polski po
prostu zaczo dla nich brakowa miejsca. Dlatego te nie wszystkie
zarzdzenia dotyczce osiedlenia w nowym miejscu zostay wykonane
i na zachodnich i pnocnych ziemiach Polski (na przykad na Mazu-
rach czy w Koszaliskiem) pojawiy si miejscowoci, gdzie ponad po-
ow mieszkacw stanowili Ukraicy z akcji Wisa.
B.P. Jak Ukraicy byli przyjmowani przez spoecznoci lokalne?
I.H. To te nie jest taka prosta sprawa. Trzeba wspomnie o propagan-
dzie, na przykad w prasie latem 1947 r. pisano sporo o bandytach,
o przyjedzie transportw z mordercami wierczewskiego. Niekiedy
wrcz straszono ludno polsk. Z tego powodu znaczna cz mie-
szkacw wsi, w ktrych osiedlano Ukraicw, bya do nich ustosunko-
wana zdecydowanie le. Ponadto przesiedlecy z Woynia czy z Galicji
Wschodniej pamitali, jak mordowano ich rodziny i bliskich. Lepiej si
ukaday stosunki z Polakami przesiedlonymi z innych rejonw, ktrzy nie
mieli podobnych obcie. Jak wynika ze wspomnie i informacji za-
wartych w archiwaliach, najlepiej ukaday si relacje midzy Ukraica-
mi a ludnoci autochtoniczn lub z Niemcami, ktrzy pozostali.
Zdarzay si te rozboje, straszenie. Dopiero po kilku latach, kiedy
sytuacja si poprawia, okazao si, e Ukraicy nieraz nie spali no-
13
R
O
Z
M
O
W
Y
B
I
U
L
E
T
Y
N
U
Defilada sotni UPA
cami, bo nie wiedzieli, co si z nimi stanie, a Polacy z kolei trzymali
w domu warty pod broni i te nie spali, bo bali si, e przyjd Ukrai-
cy i ich wymorduj.
B.P. Czy byy maestwa mieszane?
I.H. Pojawiay si, i to nawet nierzadko, ale na og nie sprzyjano
im. Regu byo zawieranie maestw w ramach wasnej grupy naro-
dowociowej.
B.P. Ci, ktrzy zostali, wiedzieli, co to jest Zwizek Sowiecki i nie
chcieli tam jecha. Czy to znaczy, e byli antykomunistami?
I.H. Do poowy lat pidziesitych Ukraicy w zasadzie nie wstpo-
wali do partii, bo nie mieli po co. Ukraicy w ogle nie udzielali si
w yciu publicznym. Jeeli ju, to dziaali w jakich spdzielniach lub
ZSL, i to byo wszystko.
B.P. Kiedy sytuacja polskich Ukraicw zmienia si na lepsze?
I.H. Pierwsz wan cezur w yciu tej spoecznoci by rok 1952.
Sytuacja, w jakiej Ukraicy si znajdowali, powodowaa, e cz
z nich zwracaa si do ambasady sowieckiej w Polsce z prob o ze-
zwolenie na wyjazd. Nie wiadomo, ile tych pism byo udao si
zorganizowa jeden czy dwa transporty na Ukrain ale w pewnym
momencie spraw zainteresowaa si Moskwa, ktra zwrcia si do
warszawskich komunistw z pytaniem, czy nie ma moliwoci przesie-
dlenia pozostaych w Polsce Ukraicw do USRR (przypominam, e
by to przeom lat czterdziestych i pidziesitych). Jak wiadomo, nie
doszo do tego, ale cae zamieszanie zwrcio uwag wadz polskich
na ten problem. W 1951 r. powoano komisj pod przewodnictwem
Aleksandra Zawadzkiego, ktra miaa zbada spraw. Komisja
stwierdzia, e rzeczywicie Ukraicy separuj si od reszty spoecze-
stwa, nie zagospodarowuj si, wikszo nie ma nadanych aktw
wasnoci, cz domaga si naboestw grekokatolickich i myli
o powrocie na dawne ziemie. Efektem prac komisji Zawadzkiego by-
a uchwaa podjta przez Biuro Polityczne KC PZPR w kwietniu 1952 r.
O poprawie sytuacji materialnej i rozpoczciu pracy wrd ludnoci
ukraiskiej. Stwierdzono w niej, e dotychczas popeniono wiele b-
dw, e nie s rozwizane kwestie wasnociowe, e znaczna cz
Ukraicw znajduje si w zej sytuacji materialnej. Rozwaano mo-
liwo utworzenia szkolnictwa ukraiskiego albo klas z ukraiskim j-
zykiem nauczania. Stwierdzano, e naley bardziej aktywnych Ukrai-
cw, czonkw partii, wciga do pracy spoecznej, wybiera do rad
narodowych. Uchwaa nie odegraa jednak wikszej roli, cho dzi-
ki niej rozpoczto nauk jzyka ukraiskiego w niektrych miejsco-
wociach, zaczo si odradza ukraiskie ycie kulturalne; powsta-
way zespoy folklorystyczne, kka dramatyczne, chry. Po pierwsze,
14
R
O
Z
M
O
W
Y
B
I
U
L
E
T
Y
N
U
by to dokument tajny i nie dotar do wszystkich szczebli aparatu pa-
stwowego, do ktrych by adresowany. Po drugie, nie wszyscy lokal-
ni urzdnicy byli zainteresowani wprowadzaniem tych postulatw
w ycie.
W 1955 r. w Warszawie podjto kolejn inicjatyw. Sekretariat
KC PZPR wystosowa do wadz lokalnych list, w ktrym powtarzano
postulaty z uchway z 1952 r. Sytuacja w Polsce bya ju jednak tro-
ch inna. Polityka polskich komunistw wobec Ukraicw ulega
pewnemu przewartociowaniom i pojawia si koncepcja zorganizo-
wania ukraiskiego ycia kulturalnego (czciowo po to, eby spra-
wowa nad nim kontrol). Tak powstao Ukraiskie Towarzystwo
Spoeczno-Kulturalne, ktrego pierwszy zjazd odby si w dniach
1618 czerwca 1956 r. w Warszawie. Utworzono pierwsze po woj-
nie czasopismo ukraiskie tygodnik spoeczno-kulturalny Nasze
Sowo (do 1989 r. jedyne oficjalne czasopismo w jzyku ukrai-
skim, istnieje zreszt do dzi).
B.P. Czy prowadzono zorganizowane dziaania polonizacyjne?
I.H. Myl, e mona do takich dziaa zaliczy utrudnianie powro-
tw Ukraicw do wojewdztw poudniowo-wschodnich (pod koniec
rzdw ekipy Gierka podjto zreszt prb zmiany nazw kilkudziesi-
ciu miejscowoci w Bieszczadach, z czego si wycofano pod wpywem
protestw, midzy innymi rodowisk naukowych) czy ograniczenia
wprowadzone w szkolnictwie w latach siedemdziesitych i osiemdzie-
sitych istniay waciwie tylko dwie szkoy rednie z ukraiskim jzykiem
nauczania. Naley te pamita o naturalnych procesach asymilacyj-
nych, znacznie przyspieszonych w wyniku duego rozproszenia.
B.P. W ktrym wic momencie mg si rozpocz proces powro-
tw Ukraicw na dawne ziemie?
I.H. W latach czterdziestych ludzie wracali do swych wiosek ju po
kilku miesicach. Owe nielegalne powroty wymagay z reguy niema-
ej determinacji. Znane s przypadki przejechania caej drogi z woje-
wdztwa olsztyskiego do rzeszowskiego wozem! Epitofan Drowniak,
czyli synny Nikifor, by kilkakrotnie wysiedlany i cigle wraca na pie-
chot do swej Krynicy, nim go w kocu zostawiono w spokoju. Legal-
ne powroty rozpoczy si po roku 1956 r., ale utrudniay je zarwno
wadze centralne, jak i lokalne. Mimo wszystko do koca lat osiem-
dziesitych kilkanacie tysicy Ukraicw powrcio na ziemie,
z ktrych ich wysiedlono.
B.P. Jaki by stosunek Ukraicw do spoecznych zryww antykomu-
nistycznych w Polsce? Czy Ukraicy wczali si w nie z powodw oby-
watelskich?
15
R
O
Z
M
O
W
Y
B
I
U
L
E
T
Y
N
U
I.H. Marzec, Czerwiec, Grudzie to byy wydarzenia, ktre chyba
ominy wikszo Ukraicw. Z prostej przyczyny rozgryway si
w miastach, a 95 proc. osb przesiedlonych w ramach akcji Wisa
stanowili chopi. Dopiero powstanie Solidarnoci troch zmienio
ten obraz. Wyroso ju bowiem nowe pokolenie Ukraicw, ktre po
skoczeniu nauki osiedlio si w miastach. Oywiy si rodowiska stu-
denckie, ktre podjy prb stworzenia niezalenego od Zrzeszenia
Studentw Polskich Zwizku Studentw Ukraiskich. Stan wojenny
przerwa jednak te przygotowania. O tym, e Ukraicy byli zaangao-
wani w Solidarno, wiadczy fakt, e w grudniu 1981 r. kilkudzie-
siciu Ukraicw zostao internowanych.
B.P. Czy aktualnie istnieje jeszcze problem obcoci Ukraicw mie-
szkajcych w Polsce? Czy istnieje poczucie obywatelstwa w tej spo-
ecznoci, obywatelstwa polskiego?
I.H. Ludzie starszego, odchodzcego ju pokolenia, ktrzy zostali
przesiedleni na ziemie zachodnie i pnocne, chyba nigdy nie czuli si
u siebie. Utracili sw ma ojczyzn, a w nowym rodowisku si nie
odnaleli. Podobnie zapewne jest z Ukraicami redniego pokolenia,
zawieszonymi niejako midzy miejscem, w ktrym si urodzili i yj,
a regionami, ktre znaj z opowiada rodzicw czy dziadkw. Wyda-
je si, e jedynie najmodsze pokolenia w wikszoci s pozbawione
tych obcie, tym bardziej e mimo cigych napi polsko-ukrai-
skich w niektrych regionach (na przykad w Przemylu) relacje midzy
Polakami a Ukraicami staj si normalne. Od ponad dziesiciu lat,
wprawdzie bardzo skromna, ale jednak jest reprezentacja ukraiska
w Sejmie, Ukraicy dziaaj te w samorzdach, funkcjonuje szkolnictwo.
Przeszo za naley do historykw.
16
R
O
Z
M
O
W
Y
B
I
U
L
E
T
Y
N
U
Igor Haagida dr nauk humanistycz-
nych, zajmuje si stosunkami polsko-
ukraiskimi w XX wieku ze szczegl-
nym uwzgldnieniem dziejw mniej-
szoci ukraiskiej w Polsce po 1944 r.
i kwestii wyznaniowych. Autor kilku-
dziesiciu publikacji naukowych i po-
pularnonaukowych, m.in. wspautor
wyboru rde Ukraicy w Polsce
19441989 (dokumenty i materiay),
Warszawa 1999. Pracownik Oddzia-
owego Biura Edukacji Publicznej
w Gdasku. Obecnie przygotowuje
do druku ksik Ukraicy na zacho-
dnich i pnocnych ziemiach Polski
w latach 19471957.
MAREK SOWA, MARIAN PAPIERNIK, PROKURATORZY OKZPNP RZESZW
WYKAZ POSTPOWA KARNYCH
W SPRAWACH POLSKO-UKRAISKICH
PROWADZONYCH PRZEZ ODDZIAOWE
KOMISJE CIGANIA ZBRODNI
PRZECIWKO NARODOWI POLSKIEMU
ledztwo w sprawie zamordowania przez onierzy Wojska Polskiego w dniach: 25 stycznia,
28 marca i 13 kwietnia 1946 r. okoo 70 mieszkacw wsi Zawadka Morochowska pow.
Sanok tj. o przestpstwo z art. 148 2 pkt 1, 2 i 4 oraz 3 kk w zwizku z art. 1 pkt
1 lit. a ustawy o IPNKZpNP, podjte 14 grudnia 2000 r.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych w 1945 r. na terenie powiatu przemyskiego na
szkod obywateli polskich narodowoci ukraiskiej, w wyniku czego mier ponioso oko-
o 153 mieszkacw Makowic, a w miejscowociach Skopw, Bachw, Korytniki, Ujkowi-
ce, Trjczyce, Brzuzka-Berezka, Wola Krzywicka mier ponioso co najmniej kilkadziesit
osb narodowoci ukraiskiej, tj. o przestpstwo z art. 148 2 pkt 1, 2 i 4 oraz kk z zw.
z art. 1 pkt 1 lit. a ustawy o IPNKZpNP, wszczte 9 lutego 2001 r.
ledztwo w sprawie zbrodni popenionych przez nacjonalistw ukraiskich w latach
19451946 na szkod ludnoci polskiej zamieszkaej na terenie Temeszowa, Ulucza,
Witryowa pow. Brzozw, w wyniku czego mier ponioso co najmniej kilkunastu mieszka-
cw tych miejscowoci tj. o przestpstwo z art. 148 2 pkt 1, 2 i 4 oraz 3 kk w zw.
z art. 1 pkt 1 lit. a ustawy o IPNKZpNP, podjte 15 lutego 2001 r.
ledztwo w sprawie zbrodni popenionych na ludnoci polskiej w latach 19441948 na terenie
byego wojewdztwa przemyskiego (obejmuje okolicznoci pojedynczych i zbiorowych mordw
oraz zagini poszczeglnych osb) tj. o przestpstwo z art. 148 2 pkt 1, 2 i 4 oraz 3 kk
w zw. z art. 1 pkt 1 lit. a ustawy o IPNKZpNP, podjte 8 listopada 2000 r.
Czynnoci sprawdzajce w sprawie zamordowania okoo 368 ukraiskich mieszkacw
wsi Pawokoma 3 marca 1945 r.
ledztwo w sprawie zamordowania w nocy z 8 na 9 lipca 1946 r. we wsi Terka woj. pod-
karpackie 33 osb narodowoci ukraiskiej tj. o przestpstwo z art. 148 2 pkt 3 i 4 oraz
z art. 1 pkt 1 lit. a ustawy o IPNKZpNP, podjte 9 listopada 2000 r.
ledztwo w sprawie zamordowania jesieni 1946 r. w przysiku Krzywe k. Majdanu Sopoc-
kiego Jzefa Czerniaka i jego konkubiny Maryli Czerniak oraz ich kilkumiesicznego dziec-
ka przez onierzy Wojska Polskiego tj. o przestpstwo z art. 148 pkt 3 i 4 oraz 3 kk
w zw. z art. 2 ust. 2 ustawy o IPNKZpNP, wszczte 7 marca 2001 r.
ledztwo w sprawie zbrodni popenionych przez nacjonalistw ukraiskich na ludnoci pol-
skiej byego powiatu sanockiego (nie ustalono jeszcze liczby ofiar) w latach 19441947
17
P
R
A
W
O
I
H
I
S
T
O
R
I
A
tj. o przestpstwo z art. 148 2 pkt 2, 3 i 4 oraz 3 kk w zw. z art. 3 ustawy o IPNKZpNP,
podjte 14 listopada 2000 r.
ledztwo w sprawie zastrzelenia 7 lutego 1943 r. we Lwowie piciu Polakw, w tym Jzefa
Pakuszyskiego, przez czonkw ukraiskiej formacji kolaboracyjnej, w zwizku z ich przyna-
lenoci do okrelonej grupy narodowociowej tj. o przestpstwo z art. 148 2 pkt 3 i 4
oraz 3 kk w zw. z art. 3 ustawy o IPNKZpNP, wszczte 22 grudnia 2000 r.
ledztwo w sprawie zamordowania w nocy z 18 na 19 lipca 1944 r. w miejscowoci Ho-
czew-Bahlawa Jana Hryckowian, Pazi Hryckowian i innych w zwizku z ich przynalenoci
do ukraiskiej grupy narodowociowej tj. o przestpstwo z art. 148 2 pkt 4 kk w zw.
z art. 3 ustawy o IPNKZpNP, wszczte 24 lipca 2001 r.
ledztwo w sprawie zabjstwa w 1947 r. we wsi Komorwka pow. Brody dawne woj. lwow-
skie Anny Bahut w zwizku z jej przynalenoci do polskiej grupy narodowociowej
tj. o przestpstwo z art. 148 2 pkt 4 kk w zw. z art. 3 ustawy o IPNKZpNP, wszczte
7 sierpnia 2001 r.
TOMASZ ROJEK, PROKURATOR OKZPNP WROCAW
Wykaz ledzt prowadzonych przez OKZpNP we Wrocawiu w sprawach zbrodni ludobj-
stwa popenionych przez nacjonalistw ukraiskich na szkod obywateli polskich w latach
19391945 na terenie wojewdztwa tarnopolskiego, stanisawowskiego i lwowskiego
tj. o przestpstwa z art.118 1 kk
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Rawa Ruska woj. lwow-
skie wszczte 15.11.1994 r., podjte 14.11.2000 r., dotyczy miejscowoci Niemirw
Zdrj, Mchnwek, Tarnoszyn, Szczepiatyn i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Pohajce woj. tarnopolskie,
wszczte 12.11.1992, podjte 20.12.2000 r., dotyczy miejscowoci Markowa, Zawaw,
Panowice, Maowody, Rosochowaciec, Szwejkw Hnilcze, Szwejkw, Bokw, Szumlany
i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Borszczw woj. tarnopol-
skie, wszczte 12.11.1992 r., podjte 20.12.2000 r., dotyczy miejscowoci Sobdka
Muszkatowiecka, Muszkatwka, Nowosika, Germakwka, Gboczek, anowce, Cygany,
Piatkowce i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Stanisaww woj. stani-
sawowskie, wszczte 12.11.1992 r., podjte 10.01.2001 r., dotyczy miejscowoci
Mariampol, Halicz, Radcza Iwanikwka i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Kausz woj. stanisawow-
skie, wszczte 12.11.1992 r., podjte 10.01.2001 r., dotyczy miejscowoci Berenica
Szlachecka, Pawlikwka, Bronowice, Pomihale i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Brody, woj. tarnopolskie,
wszczte 12.11.1992 r., podjte 31.01.2001., dotyczy miejscowoci Hucisko Brodzkie,
Czernica, Pawlikwka, Woochy, Hutniki Podkamie i inne.
18
P
R
A
W
O
I
H
I
S
T
O
R
I
A
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Zoczw woj. tarnopol-
skie wszczte 12.11.1992 r., podjte 31.01.2001 r., dotyczy miejscowoci Skwarzewo
Kutkorz, Woroniaki, Sokowka, Zazule, Maziarnia Wawrzykowska i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Rohatyn woj. stanisa-
wowskie wszczte 12.11.1992 r., podjte 31.01.2001 r., dotyczy miejscowoci Herbutw,
Soboda Kkolnicka, Szumlany, Straty, Chochoniw, Bybo, Dytiatyn, Sobdka Bolszo-
wiecka i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Przemylany woj. tarno-
polskie wszczte 12.11.1992 r., podjte 28.02.2001 r., dotyczy miejscowoci Hanaczw,
Hanaczwka, Biae, Kopa, Podjarkw, Glina, Gliniany, Kimirz, Rzdowice i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Zbara woj. tarnopolskie
wszczte 12.11. 1992 r., podjte 28.02.2001 r., dotyczy miejscowoci Stryjwka, Hnilice
Wielkie, Mosty Wielkie, Kobya, ubianki Wysze, Klimkowice, Dobrowody i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Buczacz woj. tarnopol-
skie wszczte 12.11.1992 r., podjte 06.04.2001 r., dotyczy miejscowoci onowce,
Przewoka, Markowa, Zalesie, Poniki Korociatyn, Dubienko, Barysz, Szklana Huta,
Bobulice i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na terenie byego pow. Brzeany woj. Tarnoplskie
wszczte 12.11.1992 r., podjte 30.05.2001 r., dotyczy miejscowoci Rekszyn, Paucza Wielka,
Szybalin, Jakubowice, Kozwka, Hinowice, Kuropatniki, Mieczyszczanw, Narojw,
Cyniw i inne.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na mieszkacach byego pow. Mociska woj.
lwowskie, podjte 27.06 2001 r.
ledztwo w sprawie zbrodni dokonanych na mieszkacach byego pow. Jaworw woj.
lwowskie, podjte 02.07.2001 r.
ledztwo w sprawie zbrodni popenionych na mieszkacach byego pow. Dobromil woj.
lwowskie, podjte 1.08.2001 r.
ledztwo w sprawie zbrodni popenionych na mieszkacach byego woj. stanisawowskie-
go obejmuje miejscowoci Kosw Huculski, ydaczw, Tumacz, Stryj, Dolina, Nadwrna,
Halicz i Koomyja, podjte 6.09.2001 r.
We wszystkich wymienionych miejscowociach nacjonalici ukraiscy w latach
19391945, a w szczeglnoci w latach 19441945 dokonali zbrodni zabjstwa, pojedyn-
czych lub masowych na osobach narodowoci polskiej.
ANDRZEJ WITKOWSKI, PROKURATOR OKZPNP LUBLIN
ledztwo dotyczce popenienia zbrodni ludobjstwa przez nacjonalistw ukraiskich na
osobach narodowoci polskiej, a w szczeglnoci dokonania zabjstw okoo 60 000
mczyzn, kobiet i dzieci, zncanie si fizyczne i psychiczne nad czonkami tej grupy
narodowej, zniszczenie i kradzie ich mienia, a take stosowanie innych represji i czynw
19
P
R
A
W
O
I
H
I
S
T
O
R
I
A
nieludzkich w celu stworzenia warunkw ycia grocych im biologicznym wyniszczeniem,
bd zmuszajcych do opuszczenia siedzib i ucieczki z miejsc zamieszkania w latach
19391945 na terenie wczesnego woj. woyskiego, ledztwo wszczto 12.08.1991 r.
i podjto 27.10.2000 r.
ledztwo dotyczce zabjstwa Antoniego Kawki dokonanego przez nacjonalistw ukrai-
skich 17 kwietnia 1944 r. we wsi Mitkie oraz Jana Kawki przez rozstrzelania, dokonane
przez onierzy niemieckich w listopadzie 1943 r., przy czym Jan Kawka zosta wczeniej
zatrzymany przez policjantw ukraiskich z posterunku w Sahryniu pow. hrubieszowski,
woj.. lubelskie, wszczte 26.02.2001 r.
ledztwo dotyczce akcji przeprowadzonej 9 i 10 marca 1944 r. w Sahryniu, askowie,
Szychowicach i w innych miejscowociach na terenie powiatu hrubieszowskiego przez od-
dziay Armii Krajowej pod dowdztwem, Zenona Jachymka i Stefana Kwaniewskiego oraz
oddzia batalionw chopskich dowodzonych przez Stanisawa Basaja i skierowanej prze-
ciw oddziaom UPA, w nastpstwie ktrych to dziaa dokonano zabjstw osb cywilnych
w nieustalonej liczbie, w tym obywateli polskich narodowoci ukraiskiej, wszczte
17.03.1998 r. podjte 9.11.2000 r.
ledztwo dotyczce dokonania zabjstw 17 funkcjonariuszy milicji obywatelskiej i 28 osb
cywilnych narodowoci polskiej przez czonkw UPA 25 marca 1945 r. w Kryowie, woj.
lubelskie, wszczte 20.12.19991 r. podjte 9.11.2000 r.
ledztwo dotyczce zabjstwa dokonanego na osobach cywilnych, w tym na obywatelach
polskich narodowoci ukraiskiej przez onierzy Narodowych Si Zbrojnych 6 czerwca
1945 r. w Wierzchowinach pow. chemski, woj. lubelskie, wszczte 16.11.2000 r.
ROBERT PARYS, PROKURATOR OKZPNP KRAKW
W OKZpNP prowadzona bya sprawa dotyczca zbrodni ludobjstwa popenionej przez
funkcjonariuszy SS Galizien i nacjonalistw ukraiskich na Polakach w Hucie Pieniackiej 28
lutego 1944 r., to jest o przestpstwo z art.22 1 Dekretu z 31 sierpnia 1944 r. Powysza
sprawa, ze wzgldu na szczeglny charakter, zostaa przekazana 8 czerwca 2001 r. do
OKZpNP w Warszawie.
20
P
R
A
W
O
I
H
I
S
T
O
R
I
A