KUTURA POLSKA W EUROPIE

I. Pojcie kultury i waniejsze jej odmiany. Kultura a sztuka. Relacje: kultura

natura cywilizacja.
Kultura - z ac. uprawa, dba, pielgnowa, ksztacenie; Kultur mona okreli jako og
wytworw ludzi, zarwno materialnych, jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych.
Pielgnowanie osobowoci -to wspczesne znaczenie kultury
Kultura skada si z dwch gwnych komponentw: kultury materialnej i niematerialnej

Kultura materialna - nazywamy wszystkie dotykalne, konkretne wytwory spoeczestwa.,
wszelkie fizycznie istniejce rzeczowe wytwory pochodzce z przejaww dziaalnoci
czowieka - zarwno przedmioty sztuki jak i przedmioty uytkowe. Do kultury materialnej
zalicza si rwnie sposoby wytwarzania przedmiotw np. technologia produkcji stali,
sposoby uprawy rolin i hodowli zwierzt itp. Kultur materialn stanowi: - odkrycia
archeologiczne ( gliniane dzbany, biuteria, bro) - rne obiekty ( telewizory, samoloty,
ubrania, drapacze chmur) Kultura materialna jest przekazywana kolejnym pokoleniom,
niekiedy wytwory kultury materialnej s modernizowane ( samoloty, wanny) lecz nie
zmieniaj podstawowej struktury.
Kultura niematerialna - to wytwory duchowe spoeczestwa przekazywane przez pokolenia.
Kultur niematerialn stanowi: - wiedza, przekonania, wartoci, normy, zwyczaje, obyczaje,
tabu, prawa, symbole, gesty.
Co stanowi o tym, e kultura jest bogata lub uboga?
- czy kierujemy si zasad prawdy kategoria prawdy; prawda wymaga liczenia si z
faktami;
- kategoria pikna nie wymaga udawania; pikno istnieje po to, aby zachwycao,
aktywizowao
- kategoria dobra dobro ma wiele postaci; moe by postaw czowieka
Czowiek jest jednostk woln, ale skazany jest na dokonywanie wyboru
Kultura a natura
Natura powstaa sama z siebie, czowiek nie bra udziau w jej tworzeniu.
kultura nie jest przeciwiestwem natury, lecz stanowi jej konieczny rezultat. Dziki
rozwojowi na drodze ewolucji homo sapiens osign taki poziom, ktry pozwoli mu w
sposb wiadomy przeobraa wiat rzeczywisty znajdujcy si wok niego. Dlatego nazywa
si czsto czowieka "zwierzciem tworzcym kultur".
Kultura wynika z natury (w sensie filogenetycznym), lecz kultura jest przeciwstawna naturze
(w sensie ontogenetycznym).
Dwie teorie na temat zwizku kultury z natur:
- funkcjonalizm Bronisawa Malinowskiego - traktowa kultur jako form zaspokajania
ludzkich potrzeb, jest ona "rodkiem do celu"
- pierwotna wersja psychoanalizy Zygmunta Freuda - sdzi, e kultura jest odpowiedzi na
ludzkie potrzeby
Kultura a cywilizacja

Cywilizacja jest pojciem nadrzdnym wobec kultury. Mieci si w niej wszystko, co
nazywamy kultur; wszystko co wie si ze zdobyczami techniki i wszystko, co wie si z
organizacj ycia ludzi.
Wg Alfreda Webera cywilizacja to efekt denia do racjonalizacji ycia ludzkiego i adaptacji
do zewntrznych warunkw.

Sztuka cz kultury, ktra kieruje si prawami estetyki (teorii pikna). Dziedzin sztuki
jest literatura, plastyka, muzyka.

Dwie moliwoci ujmowania kultury:
- wska - kultura utosamiana jest z literatur, sztuk i obyczajowoci. Stanowi og
przejaww dziaalnoci ludzkiej, wartoci, przey i potrzeb nie majcych bezporedniego
uytkowego charakteru, rozwijanych bezinteresownie. Ten wsko pojmowany zakres pojcia
kultura dotyczy zatem sfery intelektualnej, estetycznej, zabawowej i obyczajowej dziaalnoci
ludzi.
- szeroka -kultura czyli cywilizacja jest to zoona cao, ktra obejmuje wiedz, wierzenia,
sztuk moralno, prawa, obyczaje oraz inne zdolnoci i nawyki nabyte przez ludzi jako
czonkw spoeczestwa


II. Funkcje kultury w yciu czowieka

Badacze kultury wyrniaj 2 rodzaje funkcji:
1. W yciu pojedynczego czowieka
2. Narodu podstaw jest tosamo
Kultura okrela tosamo osobist czowieka. W yciu czowieka suy w udoskonalaniu
cech. Peni wan funkcj estetyczn ksztatuje poczucie wraliwoci na pikno. Kultura
odgrywa rol terapeutyczn.


Funkcje

-REGULACYJNA (reguluje dziaania jednostek i zapewnia przewidywalno ich zachowa)

-IDENTYFIKACYJNA (nadaje jednostkom tosamo i ksztatuje ich osobowo)

-OBIEKTYWIZUJCA (wyposaa nas w pojcie wiata obiektywnego)

III. Biblia, antyk i chrzecijastwo jako filary kultury europejskiej
IV.
Elementy europejskoci:
1. Jzyk praindoeuropejski- grupy jzykowe: grecki, romaski, germaski,
sowiaski
Wschodniosowiaski ( biaoruski, ukraiski, rosyjski)
Poudniowosowiaski (czeski)
Zachodniosowiaski (polski)
2. Europa sigaa mocno do kultury Staroytnej Grecji, ktra stanowia kolebk
kultury.

FILAR ANTYCZNY KULTURY EUROPEJSKIEJ:
- Staroytn Grecj (igrzyska olimpijskie)
- wspczesna nauka, a zwaszcza zmys krytycznej oceny zjawisk i rzeczy, nawizuje
do greckiej filozofii
- Staroytnej Grecji zawdziczamy take teatr i podstawowe gatunki dramatu
komedi i tragedi, oraz mitologi greck, ktra jest nadal wanym rdem symboli
dla literatury i sztuki.
- Staroytny Rzym, ktry sta si dla Europy wzorcem organizacji pastwowej opartej
na prawie stanowionym.
- obecnie prawo rzymskie jest nadal jednym z najwaniejszych przedmiotw na
studiach prawniczych.
- organizacje administracji i armii
- Rzymianie byli take wietnymi inynierami i budowniczymi, to wanie im
wspczesne budownictwo drogowe, architektura i inynieria sanitarna wiele
zawdzicza.
- dziki Rzymianom wikszo narodw Europy posuguje si tym samym pismem.
- Jzykiem, ktry umoliwia Europie integracje kulturow bya przez stulecia acina
- rozwija si teatr oraz kultura
- uznawanie wielobstwa (kada dziedzina ycia miaa swojego boga)

3. Podstawowe gatunki literackie ze staroytnoci:
Tragedie np. J. Kochanowski Odprawa posw greckich
Epopeja, poemat - np. A. Mickiewicz Pan Tadeusz
Bajka (ba) np. Bracia Grimm, J.H. Andersen, Ezop ( Biernat z Lublina
przetumaczy Ezopa)
FILAR JUDEOCHRZESCIJASKI KULTURY EUROPEJSKIEJ
Obie religie podkrelay szczegln pozycj czowieka.
- Talmud, Tora, Stary i Nowy Testament zawieraj prawa, ktrych podstaw jest godno
czowieka
- Biblia stanowi do dzi rdo inspiracji dla literatury i sztuki. Interpretacj Biblii jest
przekonanie, e Jezus ma dwie natury: Bosk i ludzk, a wic jest Bogiem i czowiekiem.
- Krzy, ewangelia i miecz naznaczaj dynamiczny rozwj religii wrd ludw rnych
kontynentw i jzykw. Wielu chrzecijan widzi w tym widzialny znak dziaania Ducha
witego.
- Koci katolicki przyczyni si do rozwoju szkolnictwa, wnis take istotny wkad w
rozwj owiaty. redniowieczne zakony, a zwaszcza Cystersi, odegrali istotn rol w
integracji kultury europejskiej.
Religie monoteistyczne w Europie:
- judaizm
- chrzecijastwo
- islam
FILAR CELTYCKO-GERMASKI KULTURY EUROPEJSKIEJ
- Celtowie tworzyli liczne zwizki plemienne i federacje polityczne. Na terytorium kadej
zbiorowoci oddawano cze innym bstwom.
- pierwotnie najwiksz rol w wierzeniach celtyckich odgrywa kult bstw eskich, ktre
byy zarazem boginiami podnoci jak i mierci. lady kultu prastarego bstwa kobiecego
spotyka si na wszystkich obszarach zamieszkiwanych niegdy przez Celtw
- Germanie jako odrbna grupa ludw pojawili si na przeomie II i I tysiclecia p.n.e. na
terenie obecnej Danii i poudniowej Szwecji.
- Utwory na temat religijnych wyobrae Germanw powstay do pno i nie wiadomo, jak
wiele motyww trafio do nich z innych religii.
- Wierzyli w istnienie moliwoci przemieszczania si pomidzy wiatami.
- W niektrych sprawach kultura Celtw i Germanw jest podobna. Z kultury celtycko
germaskiej Europa midzy innymi wzia sagi i legendy. Z tego krgu kulturowego wywodzi
si take etos rycerski oraz poezja erotyczna.
- Do tradycji celtycko germaskich nawizywali przede wszystkim twrcy romantyzmu.

- Kultura europejska lubia wzorowa si na kulturze i tradycjach innych krgw cywilizacji,
np. Abramom zawdziczamy system dziesitny i cyfry, sztuk uprawy rolin i hodowli
zwierzt Europa zaczerpna z Bliskiego Wschodu. Wsplne korzenie kultury europejskiej
znacznie uatwiaj proces jednoczenia si wspczesnej Europy.

IV. Twrczo pisarzy polskich i polskiego pochodzenia doceniana za granic.

Polscy noblici:
H. Sienkiewicz 1905 wygosi mow dzikczynn w jzyku francuskim; twrca
pierwszej powieci psychologicznej Bez dogmatu
W. Reymont - 1924
Cz. Miosz 1980 przeciwstawia si ideologii komunistycznej Zniewolony
umys- ksika skierowana do polskiej emigracji, majca wyrazi mechanizm
mylenia czowieka w demokracjach ludowych.
W. Szymborska 1996-

Inni polscy pisarze:
- W. Gombrowicz
- S. Mroek
- Z. Herbert
- S. Lem
- R. Kapuciski
- Jan Pawe II




V. Trway wkad muzykw polskich do kultury w Europie

F. Chopin
I.J. Paderewski
K. Szymanowski
W. Lutosawski

piewacy operowi: W. Mierzwiski, A. Dudkiewicz, W. Niyski(tancerz)







VI. Polska sztuka wizualna (rzeba, malarstwo, architektura) i jej pozycja w Europie

1. Malarstwo impresjonizm, Komitet Paryski paryska grupa (J. Pankiewicz)
2. Rzeba
3. Architektura


VII. Teatr polski w kontekcie teatru europejskiego XIX XXI wieku

Na przeomie XIX i XX zaczto postulowa uznanie teatru za sztuk samodzieln, a take
przyznanie reyserowi roli twrcy teatru, czyli inscenizatora. Bya to tzw. wielka reforma
teatru. Wszystko zaczo si na zachodzie Europy.

Trzy odmiany teatru:

1. Teatr klasyczny narodzi si w Staroytnoci. Opiera si na zasadzie imitatorstwa,
naladowania. Powinien odznacza si logik, kompozycj, ujciem tematu. Teatr
oddzielony by kurtyn, ktra stanowia lini demarkacyjn - to pozostao do dzi.
Teatr klasyczny przedstawia przedstawia konflikty rozgrywajce i dziejce si na
scenie pomidzy aktorami. Publiczno uwanie ledzia kady ich ruch. Romantycy
wprowadzili zmiany w teatrze, m.in. Mickiewicz i Sowacki

2. Teatr nowatorski dy do przeamywania pewnych wzorcw istniejcych od dawna
w teatrze. Siga do wyobrani, fantazji.

3. Teatr awangardowy radykalne, ekstremalne nowatorstwo. Zupenie nowy sposb
przedstawiania. Teatr ten istania w latach 50. i 60. XX wieku, zwaszcza w Paryu.
Niektrzy mwili o nim teatr absurdu. Specjalizuje si w ujawnianiu niedorzecznoci.

E. Ionesco - awangardowy francuski dramaturg, wsptwrca teatru absurdu.
Marionetkowe postacie poruszajce si w absurdalnym wiecie penym strachu i
grozy. Sytuacje banalne, czsto przedstawione w komicznym wietle, przeradzaj si
w tragedi. Farsa i parodia przeplata si z satyr pen okrutnych akcentw. Obrazuje
osaczenie i samotno czowieka we wspczesnym wiecie.
Samuel Beckett - Jeden z twrcw teatru absurdu. Jego powieci s pozbawiane
tradycyjnej narracji, utrzymane w klimacie skrajnego pesymizmu i podkrelajce
bezsens ludzkiej egzystencji. Bohaterowie jego dzie zadaj sobie pytania zasadnicze o
sens ycia oraz o miejsce czowieka na ziemi. Tymczasem wiat przedstawiany przez
Becketta, zdaje si by niedookrelony, gdzie czas i miejsce w zasadzie nie odgrywaj
roli; dramaturg pokazuje w ten sposb, e wiat i natura interesuj go jako oglny
kontekst, w ktrym rozgrywa si dramat jednostki samotnego, wyobcowanego
czowieka.

Surrealizm nadrealizm, w zaoeniach mia to by bunt przeciw klasycyzmowi,
realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi i konwencjom w sztuce.
Teoretykiem tego nurtu by filozof i poeta Andr Breton.
Definicja surrealizmu wg A. Bretona:
Surrealizm to czysty automatyzm psychiczny, przez ktry chce si wyrazi
rzeczywiste funkcjonowanie myli: dyktat myli.
Egzystencjalizm - wedug egzystencjalizmu egzystencja poprzedza esencj. Czowiek
za ponosi pen odpowiedzialno za swoje czyny, co stwarza poczucie samotnoci,
zagubienia i zagroenia w wiecie, lk, zwaszcza przed mierci. Myli
egzystencjalizmu wywary powany wpyw na twrczo literack XX w.
Zwizki sztuki polskiej: 1765 r. otwarcie sceny narodowej w Warszawie - teatr
znalaz opiekuna w krlu Stanisawie Augucie Poniatowskim. Ju w drugim roku
panowania krl doprowadzi do powstania sceny publicznej. Opiek nad
odbywajcymi si w Saskiej Opieralni przedstawieniami zleci magnatowi Augustowi
Moszyskiemu. Pierwsz sztuk wystawiono 19 listopada 1765 roku (Natrci).
Rozwj teatru popierao czasopismo Monitor, ktrego redaktor, Franciszek
Bohomolec, by jednoczenie wybitnym komediopisarzem polskim i gwnym
dostawc repertuaru. Po dwch latach teatr zamknito.

W. Gombrowicz zasyn gonymi realizacjami teatralnymi jego dramatw,
szczeglnie we Francji, Niemczech i Szwecji.
T. Rewicz - "Kartoteka" jest pierwszym przykadem "teatru absurdu" w
polskiej literaturze, reformujcy w znaczcym stopniu wiatowe spojrzenie na
ten nurt.
T. Kantor - gone przedstawienia teatralne Umara klasa i Wielopole,
Wielopole. W 1955 grupa plastykw, krytykw i teoretykw sztuki pod
kierownictwem Kantora zaoya teatr Cricot 2.
S. Mroek - jako dramaturg zaliczany do nurtu teatru absurdu; Jego pierwsz
sztuk teatraln by dramat Policja, wydany w 1958.
J. Grotowski - jeden z najwikszych reformatorw teatru XX wieku



VIII. Tradycyjna kultura ludowa w Polsce i Europie.

Kultura ludowa to folklor i sztuka charakterystyczne dla spoecznoci zamieszkujcych
okrelone tereny. Wyrasta ona ze wsplnych dowiadcze historycznych, form
gospodarowania i warunkw ycia. Na jej ksztat wpywaj rwnie cechy etniczne i
warunki rodowiska przyrodniczego.
Mity
Obrzdy
Tace
Muzyka Mazowsze, lsk
Rzeba
Plastyka
Oralno

Oskar Kolberg - polski etnograf, folklorysta. Jako pierwszy w polskiej
etnografii zebra i usystematyzowa wedug regionw rodzim kultur
ludow w monumentalnym dziele zatytuowanym Lud. Jego zwyczaje,
sposb ycia, mowa, podania, przysowia, obrzdy, gusa, zabawy, pieni,
muzyka i tace oraz "Obrazy Etnograficzne"
J. Karowicz
J. Krzyanowski - Szczeglne zasugi pooy jako badacz pogranicza
literatury i folkloru oraz jako redaktor i edytor dzie literackich.
M. Konopnicka - pisaa wiersze sylabotoniczne


IX. Polska sztuka filmowa i kinematografia europejska
Filmy:
Wieliczka J. Brzozowski
Czowiek z marmuru A. Wajda
Pianista R. Polaski

Aktorzy:
P. Negri (Apolonia Chaupiec)
A. Seweryn
K. Janda