Zbigniew Galor

O DIALEKTYCE WYKLUCZENIA I MARGINALIZACJI

Marginalizacja spoeczna i wykluczenie spoeczne pisze Janusz Sztumski s terminami
uywanymi niekiedy zamiennie, chocia nie oznaczaj tego samego (Sztumski, 2008:286). Takie ich
stosowanie wie si z upowszechnieniem w naukach spoecznych kategorii wykluczenia
spoecznego, z popularnoci jego stosowania w yciu politycznym i publicznym oraz przez instytucje
krajowe i europejskie . Spostrzeenie Sztumskiego opisuje taki stan rzeczy, ktry jednak rzadko staje
si przedmiotem krytycznej refleksji teoretycznej, jak to ma miejsce np. w Wprowadzeniu do
publikacji pt. Obszary i formy wykluczenia etnicznego w Polsce (Jasiska-Kania, odziski, 2009: 7-
36). Autorzy trafnie podkrelaj, e wykluczenie spoeczne rozpatrywane jest jako termin analizy
socjologicznej, antropologicznej, historycznej oraz jako pojcie dyskursu publicznego.
Prezentowany tekst jest prb refleksji nad niektrymi sprzecznociami zwizanymi z
definiowaniem, interpretowaniem, a take uywaniem poj spoecznego wykluczenia i
marginalizacji spoecznej. Stanowi on przyczynek do zagadnienia wartoci poznawczej obydwu
okrele. samo to zagadnienie moe by take rozpatrywane rebours nie jako pytanie o dialektyk
sprzecznoci tych poj, lecz jako pytanie o zwizane z nimi potencjalne i rzeczywiste korzyci
poznawcze i praktyczne. Tak czyni Tadeusz Kamiski, argumentujc za poytkami z wykluczonych
(Kamiski, 2008) i stawiajc dwie kwestie do zastanowienia. Po pierwsze, czy naley walczy
(podejmowa realne dziaania) z wykluczeniem w kadym przypadku, skoro dotyczy ono take
zjawisk korzystnych dla wsplnot ludzkich (np. ekskluzji wrogw pastwa uwikanego w wojn
obronn). Po drugie, przeciwnie ni wymaga uznania tego pogld wyraany w opracowaniach
naukowych, np. Zygmunta Baumana, czy rzeczywicie ludzie wykluczeni s zbdni, nikomu
niepotrzebni?

Czy koncepcja marginalnoci/wykluczenia jest cile zwizana z koncepcj czowieka
marginesu?

Pogld o genezie i cisym zwizku problematyki marginalizacji/wykluczenia z koncepcj
czowieka marginesu jest bardzo popularny w literaturze przedmiotu . Reprezentuje go m.in. H. Mol,
ktry jeszcze na pocztku lat szedziesitych, majc na uwadze dowiadczenia imigrantw w USA,
analizowa dialektyk przystosowania si i integracji w oparciu o zaoenie, i koncepcja
marginalizacji jest cile zwizana z koncepcj czowieka marginesu (Mol, 1963: 175-177; Zander,
2004: 57).
Przeciwny pogld reprezentuje wspczenie K. Szafraniec, ktra po rozpatrzeniu koncepcji
Parka i Stonequista dosza do wniosku, e marginesowo czowieka marginesu jest odnoszona do
www.zbigniewgalor.pl
kontekstw socjalizacyjnych i spoecznej osobowoci czowieka nie moe by utosamiana z
perspektyw marginalizacji pojawiajc si w analizach wykluczenia i wykluczenia spoecznego.
Mimo punktw stycznych obydwie koncepcje maj zupenie inny rodowd i opisuj zupenie inne
strony spoecznej rzeczywistoci (Szafraniec, 2010: 134). Za takim stanowiskiem przemawia
konieczno odrnienia cechy marginalnoci od procesu marginalizacji. Co jednak nie oznacza, by
koncepcja czowieka marginesu nie moga peni swoistej funkcji heurystycznej wobec koncepcji
marginalizacji.


Wielo kryteriw wykluczenia spoecznego i niejasno co do kryterium zasadniczego

Przy dwch zasadniczych sposobach definiowania wykluczenia spoecznego: za pomoc
kryterium uczestnictwa/braku uczestnictwa - definicje partycypacyjne oraz dostpu/braku dostpu -
definicje dystrybucyjne (Jasiska-Kania, odziski, 2009:9) nie zmienia si jedna wana jego cecha.
W obydwu znaczeniach zjawisko to ujmowane jest jako spoecznie negatywne, czone z
nierwnociami spoecznymi. Cecha ta nie zmienia si i wtedy, gdy oprcz tych kryteriw wyrniane
s jeszcze dwa inne: problemy z prawami spoecznymi oraz ubstwa i deprywacji (Szarfenberg,
2007/8 :2).
Ze wzgldu na spoecznie negatywny charakter rozpatrywanego zjawiska niektrzy badacze
podkreslaj szczeglnie znaczenie odnoszcej si do kategorii wykluczenia jako eksponujcej rol
kontekstu spoecznego - pokazujcej pewnego rodzaju chorob spoeczestwa w postaci saboci
wizi i braku solidarnoci(Tarkowska, 2005: 342).
Aby nie utosamia wykluczenia z marginalizacj, J. Sztumski przyjmuje, e istotnym
wyznacznikiem wykluczenia jest usunicie, a marginalizacji - rozwarstwienie dowolnych struktur
spoecznych. Natomiast obydwa zjawiska rnicuj si ze wzgldu na: uwarunkowania, ktrym
podlegaj, przebieg i konsekwencje (Sztumski, 2008: 285-286).
Badacz ten podejmuje take bardzo rzadko analizowan kwesti wzajemnych relacji midzy
marginalizacj i marginesem spoecznym. Przyjmujc, e wedug Parka czowiek marginesu zajmuje
pozycj na skraju klas, warstw, spoecznoci lub grup spoecznych, dochodzi do wniosku, e
Margines spoeczny jest skutkiem procesu marginalizacji poszczeglnych osb lub zbiorw ludzi,
ktry moe by spowodowany przez rne przyczyny zarwno obiektywne (np. przez bezrobocie (...)
lub postpujc pauperyzacj (...), jak i subiektywne bdce nastpstwem rozmaitych zdarze
losowych (np. cikich schorze, kalectwa itp. ...) (Sztumski, 2008: 287).
W opinii publicznej margines spoeczny ma stereotypowo przypisan pejoratywn warto. W
koncepcji Sztumskiego zwolennicy takiego pogldu (take niektrzy badacze) znajd prb
przeciwstawienia si tego rodzaju podejciu. Zdaniem autora utosamianie marginesu spoecznego z
postawami aspoecznymi, prowadzi do przeksztacenia tego terminu z naukowego, opisowego, w
termin deprecjonujcy. Dzieje si tak, poniewa: Takich negatywnych moralnych ocen nie
potwierdzj jednak dane statystyczne, a w ich wietle ani przestpstwa, ani inne zjawiska zaliczane do
patologii spoecznej nie s powodowane wycznie przez ludzi nalecych do marginesu
spoecznego. Bowiem w tym zbiorze s bardzo rni ludzie take ze wzgldu na ich ich moraln
kondycj. Zalicza sie do niego np. osoby o nieokrelonej lub nieustabilizowanej pozycji spoecznej,
pozbawione rodkw egzystencji lub staego miejsca zamieszkania, niezintegrowane z innymi ludmi
na skutek nieprzystosowania spoecznego lub swojej niepenosprawnoci, wykolejone moralnie w
nastpstwie rnych zdarze losowych oraz alkoholikw, narkomanw, osoby dyskryminowane z
rnych powodw np. rasowych, religijnych lub orientacji seksualnej, a take prostytutki, przestpcw
itp. osobnikw (Sztumski, 2008: 287). Czowiek marginesu w wietle tego ujcia jest okrelony
kulturowo i spoecznie, gdy przynaley, co z moc podkrela J. Sztumski, zawsze do jakiej grupy
spoecznej, ktra jako zawsze go akceptuje. Podczas, gdy czowiek marginesu Parka to czowiek w
jzyku kultury w jakiej yje niezdefiniowany (Szafraniec, 2010: 133). Jest on produktem
czciowej partycypacji w dostpnych dla strukturach i kulturach, a jego osobowo cechuj: ycie
w wiecznym napiciu psychicznym, poczucie braku sensu ycia, poczucie psychicznego rozdwojenia,
brak samookrelenia.

Negatywna, czy pozytywna funkcja marginalnoci

Przyjmujc, e marginalno mona rozumie jako stan marginalizacji, wyraajcej si w
przynalenoci do marginesu spoecznego, powoujc si na rne historyczne przykady
zastosowania ludzi marginesu - od subie przemocy po religijny spokj sumienia dawcw
jamuny biedakom postawi mona pytanie o to jak funkcj peni marginalno w danym
spoeczestwie? Negatywn czy pozytywn?
Skoro jak zauwaa T. Kamiski, wyraziciel pogldu o take uytecznoci marginesowoci
powoujc si na T. Kowalaka (1998), marginalno spoeczna (wykluczenie jako stan) jest efektem
procesu marginalizacji, to uwicona wielowiekow tradycj dyskusja na temat kto winien staje si
bezprzedmiotowa. Winne jest oczywicie spoeczestwo, ktre stworzyo lub toleruje warunki , w
jakich dochodzi do marginalizacji/wykluczenia jednostek i grup. (Kamiski, 2008:300). Takie
podejcie oznaczaoby w praktyce nieokrelono empiryczn przyczyny/winy, ktra doprowadzia do
marginesowoci. Spoeczestwo jako winowajca to politycznie i ideologicznie konstrukcja
pocigajca, lecz socjologicznie bdca ideologiczn fikcj.
H. Mol uwaa, e wystpuj negatywne i pozytywne funkcje marginalnoci. Funkcja jest
negatywna, poniewa stanowi wyzwanie dla status quo, zazwyczaj wywouje napicia. Jest
pozytywna, poniewa moe ukaza kierunek moliwej zmiany, poniewa czowiek marginesu - w co
wierzy Mol pozostaje bliski kontekstowi i realizacji wielu metod i ideaw. Badacz ten
zredefiniowa Stonequista definicj marginalnoci, argumentujc, e: odnosi si ona do osb albo
grup, ktre stoj na granicy szerszych grup, czy spoeczestw, ani cakowicie nalec ani cierpic
wprost odrzucenie (rejection) (Mol, 1963: 31).



Kontinuum: anomia dewiacja marginalizacja - wykluczenie

Studiujc literatur przedmiotu, a take ledzc badania empiryczne nad wykluczeniem
spoecznym, mona zauway, e pojcie to najczciej uywane jest w odniesieniach do
socjologicznych koncepcji biedy. Cho w warstwie teoretycznej wystpuje cay wachlarz odniesie,
poczynajc od M. Webera monopoli grupowych na zasoby z zamykaniem grup kosztem nie-czonkw,
poprzez E. Goffmana pitno spoeczne, do Z. Baumana, ktry wykluczenie czy z obcym (jednej
z trzech jego zdaniem, podstawowych kategorii w spoeczestwie, obok przyjaciela i wroga)
interpretowanych na podstawie tego pojcia u G. Simmla.
Raczej aluzyjny charakter maj przywoania takich socjologicznych koncepcji, jak:
zrnicowanie klasowe, deklasacja, awans/degradacja spoeczna, ruchliwo spoeczna, czy alienacja
spoeczna. Sdzi mona, e taki stan rzeczy moe by argumentem na rzecz budowy socjologicznej
teorii wykluczenia spoecznego takiej, ktra uwzgldniaaby m.in. struktur klasowo-warstwow
danego spoeczestwa, a bied traktowaa w zwizku z realnym miejscem ludzi w tej strukturze. Z
takiej perspektywy znaczce wydaj si m.in. nastpujce kwestie:
ujmowanie deklasacji z uwzgldnieniem pozycji spoecznej (np. klasowej) z ktrej kto zostaje
wykluczony. J. Sztumski podkrela, e wychodzenie z dotychczasowych struktur czy si (...) z
przechodzeniem danych ludzi z warstw o wyszym statusie i prestiu spoecznym do takich, ktrych
status i presti s nisze, np. z warstw dobrze opacanych pracownikw do lumpenproletariatu (...) co
jest przejawem take ich deklasacji, czyli utraty dotychczasowych pozycji spoecznych. (Sztumski,
208:287);
ujmowanie awansu/degradacji spoecznej w zwizku z stosunkami wasnoci, w tym stosunkami
lumpenwasnoci (Galor, 2006);
traktowanie zjawiska wykluczenia spoecznego na kontinuum, np. wedug nastpujcego ujcia:
Kontinuum anomia dewiacja marginalizacja zdaje sie by najczstszym mechanizmem i cho
dewiacja co prawda bywa p r z e s a n k marginalizacji, ale nie jest jej warunkiem wystarczajcym,
to jednak jest to swoisty przedpokj marginalizacji. (Bury, mierzewski, 2008: 88);
dostrzeganie wykluczenia spoecznego w kategoriach ruchliwoci spoecznej, jako elementu rozwoju
spoecznego z kwesti spoecznego postpu, zgodnie z odrnieniem wykluczenia biernego (stan) i
wykluczenia aktywnego (proces) (por. Jasiska-Kania, odziski, 2009:10), przywizywanie
wikszej uwagi do analiz wykluczenia aktywnego;
badanie komponentu wiadomociowego w kategoriach alienacji spoecznej; z wykorzystaniem
paradoksu wynikajcego z Znanieckiego koncepcji postawy spoecznej jako subiektywnej strony
dziaania zorientowanego na obiektywne wartoci spoeczne, gdy zmarginalizowana jednostka
zmarginalizowana jednostka swoj postaw trafia w pustk wartoci przyjtych za oglnie
obowizujce (Bury, mierzewski, 2008:85).
uwzgldnianie innego fenomenu o charakterze intencjonalnym: ludzie marginesu staj sie
pasaerami na gap (Bury, mierzewski, 2008:86; Galor, 2010).


Sia analogii w myleniu o wykluczeniu i marginalizacji spoecznej

Figur rozumowania, ktra bardzo sprzyja myleniu o wykluczeniu i marginalizacji spoecznej
jest stwierdzanie podobiestwa danej rzeczy do innej rzeczy, ktrej odpowiednie cechy s znane. Jest
to rozumowanie per analogiam, ktre peni ograniczone funkcje dowodowe, ale nieograniczone
heurystyczne (Koszowski, 2010).
Si analogii w wykluczeniu ukazuje przypadek Oskara Pistoriusa opisany przez Krzysztofa
Wieczorka (Wieczorek, 2011). Ze wzgldu na wag tego przypadku dla rozpatrywanej tu
problematyki przedstawiam obszerny fragment in extenso.


Pistorius przygotowywa sie do wystpu na mistrzostwach wiata w lekkiej atletyce Pistorius jest
niepenosprawny - ma obie nogi amputowane od kolan w d i biega przy pomocy specjalnie
skonstruowanych protez. Dotd startowa jedynie w paraolimpiadach, a teraz po raz pierwszy mia si
zmierzy z penosprawnymi biegaczami.
Dopuszczenie Pistoriusa do startu w mistrzostwach wiata wzbudzio oczywicie duo dyskusji i
kontrowersji. Zdaniem wielu fachowcw Pistorius ma ju na starcie przewag nad rywalami - jego
protezy pozwalaj mu na bieg o wiele szybszy od zdrowych zawodnikw. Czy zatem pozwolenie mu
na start byo waciw decyzj? Ja osobicie nie miaem dotd wyrobionego zdania w tej sprawie. O
tym, e pozwolenie Pistoriusowi na udzia w mistrzostwach nie byo jednak dobrym krokiem,
przekona mnie argument, ktry par dni temu znalazem w wywiadzie z Robertem migielskim,
chirurgiem ortoped, wieloletnim szefem misji medycznych olimpijskich reprezentacji Polski
(wywiad ukaza si w Gazecie Wyborczej 22 VIII, niestety nie znalazem go w Internecie)
Spjrzmy: w sporcie obsesyjnie walczy si o rwno szans, standaryzujc przepisy, okrelajc
normy, wideki. W pywaniu wanie wycofano si z kostiumw pewnego rodzaju, bo byy zbyt
zaawansowane technologicznie i rywalizacja w basenie zacza niebezpiecznie przypomina wycig
technologii. Standardy sprztu, strojw obowizuj we wszystkich dyscyplinach sportowych. W
przypadku Pistoriusa mamy dopuszczony sprzt, ktrym dysponuje tylko on, nie wiemy jak to dziaa, z
czego jest zbudowane. Czy sdzia dopuszczajcy Pistoriusa do zawodw ma zbada jego protezy, tak
jak sdziowie sprawdzaj i metkuj kombinezony skoczkw narciarskich? Czy ma stemplowa te
protezy przed sezonem? Czy sdzia ma przej kurs materiaoznawstwa, aby stwierdzi, czy te protezy
s uprawnione? Czy moe stosowa protezy jednego producenta, czy kilku? Jeli kilku bo dlaczego
nie moe czego lepszego o tym samym ksztacie i wadze zaproponowa konkurencyjny koncern za
lepsz cen to jaki jest wzr materiaw, ktry mona zastosowa?
Z wypowiedzi doktora migielskiego mona wyuska argument z analogii, ktry da si streci
nastpujco:
Przesanka 1: Stosowane przez Pistoriusa protezy s podobne do strojw pomagajcych w osiganiu
lepszych wynikw przez pywakw i skoczkw narciarskich.
Przesanka 2: Uywanie przez pywakw i skoczkw pomagajcych im kostiumw jest zakazane.
Konkluzja: Zatem nie powinno si pozwala na start Pistoriusowi uywajcemu pomagajcych mu w
bieganiu protez.
Powyszy argument wydaje mi si mocny. Oczywicie, stosowanie przez Pistoriusa protez nie jest
dokadnie tym samym co uywanie zaawansowanych technologicznie kostiumw przez
reprezentantw innych dyscyplin. Pomidzy tymi przypadkami jest wiele rnic chociaby
motywacje, jakimi kieruje si Pistorius. On, w przeciwiestwie do skoczkw czy pywakw, musi
uywa pewnego wspomagania, jeli chce w ogle biega. Jakie rnice pomidzy porwnywanymi
w argumencie z analogii sytuacjami musz jednak wystpi. Waniejsze jest to, aby same te sytuacje,
poza rnicami, byy podobne pod istotnymi wzgldami. W tym przypadku z takim podobiestwem
mamy wanie do czynienia protezy Pistoriusa, podobnie jak zakazane stroje innych sportowcw
daj mu przewag nad rywalami. Jest to co w rodzaju technologicznego dopingu. Podobiestwo to
jest istotne, poniewa dotyczy niezwykle wanej dla sportu zasady stworzenia dla wszystkich
zawodnikw rwnych szans. Dlatego te, przy caym ogromnym szacunku dla Pistoriusa i podziwie
dla jego hartu ducha, zgadzam si z tym, e zezwolenie mu na ciganie si z penosprawnymi
biegaczami byo bdn decyzj. Skoro technologiczny doping nie jest dozwolony w przypadku
innych sportowcw, to zasadne wydaje si zabronienie go rwnie Pistoriusowi.



Mistyfikacja wykluczenia jako skutek zego stosowania analogii i jej przejawy

Rozumowanie per analogiam o wykluczeniu spoecznym dotyczy take sytuacji, kiedy ten
rodzaj myslenia zawodzi. le zastosowane analogie, albo te le zbudowane przynosz zudzenie
poznania, mistyfikuj bardziej ni wyjaniaj badane procesy wykluczania. Sprzyja temu zmienno
granic dzielcych tych, ktrzy s wykluczani i tych, ktrzy wykluczani nie s. Oliwa-Ciesielska
analizuje tak sytuacj, posugujc si pojciem labilnoci granic, ktra jak podkrela powoduje
niejasne perspektywy klasyfikacji, w ktrej te pomija si podstawy nieuczestnictwa. Warto
wyrni realne i wyobraeniowe aspekty braku spoecznego uczestnictwa , wskazujc, e samo
nieuczestniczenie nie zawsze ma znamiona marginalizacji. Prawomocna marginalizacja wyklucza
opcj: nie uczestnicz, cho mog, ale nie chc. Pozostawia jedynie opcje: 1) nie uczestnicz nie
mog, ale chc, 2) nie uczestnicz nie mog i nie chc (Oliwa-Ciesielska, 2008: 324).
Mona zauway, e sia rozumowania per analogiam nakazywaaby jednak do wykluczonych
zaliczy opcj okrelon przez autork jako: nie uczestnicz, cho mog, ale nie chc. Wraz z
subiektywnym w tej opcji odczuciem samowykluczenia. Subiektywne poczucie bycia wykluczonym
stwierdza autorka - Nie moe by wyznacznikiem marginalizacji (...). W przeciwnym razie koncepcja
wskazywaaby, i wszystkich dotyczy jaki rodzaj marginalizacji (Oliwa-Ciesielska, 2008: 325).
Moemy podkreli, e jest to przykad krytyki zego mylenia przez analogi. Wniosek tego
rozumowania per analogiam przeczyby istnieniu takich faktw jak pracujcy bezrobotni dobrze
yjcy w swoim rodowisku.

Rozpacz schematw

Midzy innymi wystpowanie trzech schematw poznawczych w myleniu o wykluczeniu i
marginalizcji spoecznej i badaniu tych zjawisk nie sprzyja rozwojowi socjologicznej nad nimi
refleksji. Te swoiste stereotypy poznawcze wyrniam jako: panekskluzyzm, redukcjonizm
ekskluzystyczny i fikcjonizm ekskluzystyczny.

Wszyscy s wykluczani (panekskluzyzm)

Jak trafnie zauwaa jeden z badaczy: retoryka wykluczenia pozwala obj tym pojciem due
spektrum kategorii spoecznych , ktrego przykadem jest majca ok. dwudziestu pozycji lista H.
Silver zagroonych wykluczeniem. Co wicej podkrela - termin ubstwo, a nawet nowe
ubstwo wydaje si nieadekwatny; zarazem katalog wykluczonych jest tak obszerny, e pomieci
wszystko, co w danej chwili z jakiego powodu jest na rk. Jeli bowiem wykluczenie oznacza
funkcjonowanie out of mainstream, to istnieje wiele wymiarw ycia, w ktrych mona czu si poza
gwnym nurtem. (Kamiski, 2008:300).

Kada zmiana pozycji spoecznej na gorsz to wykluczenie (redukcjonizm ekskluzystyczny)

Drugie schematyczne wyobraenie nie bierze pod uwag intencjonalnego przeciwdziaania
temu procesowi ze strony wykluczanych. Stawia te problem polegajcy na fundamentalnym pytaniu
czy zmiana kadej pozycji spoecznej na gorsz oznacza wykluczenie spoeczne. Gdyby tak byo,
wtedy zmiana pozycji pracownika na pozycj spoeczn emeryta musiaaby zosta uznana za
wykluczenie. Schemat ten wymaga zaakceptowania zredukowania bogactwa rnych stosunkw
spoecznych do jednego tylko zawsze ich rodzaju: do stosunkw wykluczenia spoecznego.

Historia spoeczestw jako Imperium Wykluczania (fikcjonizm ekskluzystyczny)

Trzeci schemat umoliwia postrzeganie historii spoeczestw jako swoistego Imperium
Wykluczania. Sprzyja temu najczciej milczco przyjte zaoenie, e og zjawisk spoecznie
negatywnych jest zawarty w wykluczeniu jako najdoniolejszym z nich. W tym kierunku take moe
zwraca si uwaga badaczy z powodu faktu, e wystpuje wielowymiarowo pojcia wykluczenia
spoecznego, o wikszej skali ni tradycyjne kategorie socjologicznej analizy, np. bieda. Ponadto
znaczenie ma tu rwnie inna okoliczno powszechno wykluczenia jako zjawiska wystpujcego
w kadym spoeczestwie (Jasiska-Kania, odziski,2009: 10-11).




Bibliografia:

Bury, P., mieewski A., 2008. Ontogeneza zjawiska marginalizacji i wykluczenia
spoecznego. W: K. Marzec-Holka, A. Rutkowska, M. Joachimowska, red. Praca socjalna i polityka
spoeczna, Bydgoszcz.
Frieske, K. W., 2005. Spoeczne wykluczenie: o nicowaniu poj. W: Golinowska, E.
Tarkowska, I. Topiska, red. Ubstwo i wykluczenie spoeczne. Badania metody wyniki.
Warszawa.
Galor, Z., 2006. Lumpenwasno: szara strefa i margines spoeczny. Pozna.
Galo,r Z., 2010. Socjologiczno-wasnociowy sens problemu gapowicza stosunki
lumpenwasnociowe w Polsce. W: Z. Galor, red.: Odmiany ycia spoecznego
wspczesnej Polski Instytucje Polityka Kultura. Pozna.
Jasiska-Kania, A., odziski S., 2009. Wprowadzenie. Obszary i formy wykluczenia
etnicznego w Polsce. Koncewpcje teoretyczne i badania empiryczne. W: A. Jasiska-Kania, S.
odziski, red. Obszary i formy wykluczenia etnicznego w Polsce. Warszawa.
Kamiski, T., 2008. O poytku z wykluczonych par prowokacyjnych uwag politologa. W:
K. Marzec-Holka, A. Rutkowska, M. Joachimowska, red. Praca socjalna i polityka spoeczna.
Bydgoszcz.
Koszowski, M., 2010. Fenomen analogii. Przegld Prawno-Ekonomiczny, nr 10/1.
Kowalak, T., 1998. Marginalno i marginalizacja spoeczna. warszawa.
Mol, H., 1963. The Function of Marginality. International Migration, nr 1
Oliwa-Ciesielska, M., 2008. Iluzje wykluczenia i uczestnictwa spoecznego. W: K. Marzec-
Holka, A. Rutkowska, M. Joachimowska, red. Praca socjalna i polityka spoeczna. Bydgoszcz.
Szafraniec, K., 2010. Marginesowo i pogranicze jako kategoria socjologiczna i metafora
filozoficzna.W: J. Baka, red. Styl ycia, wzory osobowe i normy jako czynniki wspistnienia
spoecznego ludzi. Od lokalnoci do globalnoci. Pozna.
Szarfenberg, R., 2007/2008. Marginalizacja i wykluczenie spoeczne:
http://rszarf.ips.uw.edu.pl/wykluczenie/miws02.pdf (Dostp: 10.12.2011).
Sztumski, J., 2008. Kilka uwag na temat spoecznych konsekwencji marginalizacji. W: K.
Marzec-Holka, A. Rutkowska, M. Joachimowska, red. Praca socjalna i polityka spoeczna.
Bydgoszcz.
Tarkowska, E., 2005. Ubstwo i wykluczenie spoeczne. W: Golinowska, E. Tarkowska, I.
Topiska, red. Ubstwo i wykluczenie spoeczne. Badania metody wyniki. Warszawa.
Wieczore, K., 2011. Przypadek Oscara Pistoriusa czyli wykluczenie przez analogi:
http://erystyka.blox.pl/2011/08/Przypadek-Oscara-Pistoriusa-8211-czyli.html (Dostp: 3.12.2011)
Zander, V., 2004. Identity and Marginality among New Australians. Berlin.





THE DIALECTICS OF THE EXCLUSION AND MARGINALIZATION



Summary


The author puts forward a proposal to consider the phenomenon of exclusion and
marginalization through the contradictions characteristic for the manner of thinking about them in
social sciences. He draws the attention to some contradictions: between these phenomena and their
concepts, between these concepts and their references to sociological concepts: declassment, social
promotion / degradation, social mobility.
Having this basis, the author asks the sense of thinking on social exclusion through a
superficial analogy. This leads as to him to mystification of the researched phenomena, which is
expressed by the conviction that exclusion contains all social categories (panexclusism); i.e. all
changes of social position to a lower one (exclusional reductionism in the theory of social
degradation); that exclusion is unique form, which contains every others , socially negative
phenomena in the history of the society until now (exlusional fictionism).