Magdalena Gowik

Copyright by Promotor
Warszawa 2004

ISBN 83-918833-7-X



Promotor
ul. Stalowa 44/1
03-429 Warszawa
tel./faks (22) 698-12-41
e-mail: info@promotor.com.pl
http://promotor.com.pl
Spis treci

Wstp ............................................................................................................................................ 5
ROZDZIA I. POJCIE KOMUNIKACJI INTERPERSONALNEJ ......................... 7
1.1. Cechy i funkcje komunikowania .................................................................................... 8
1.2. Struktura procesu komunikowania .............................................................................. 10
1.3. Modele komunikowania ................................................................................................ 19
1.4. Zasady komunikowania interpersonalnego ................................................................ 24
1.5. Przeszkody w komunikacji interpersonalnej .............................................................. 25
1.6. Komunikacja werbalna i niewerbalna ......................................................................... 28
1.6.1. Istota komunikacji werbalnej ................................................................................. 28
1.6.2. Znaczenie komunikacji niewerbalnej .................................................................... 31
1.7. Komunikacja werbalna versus niewerbalna ............................................................... 33
ROZDZIA II. ROLA KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ ...................................... 37
2.1. Funkcje komunikacji niewerbalnej .............................................................................. 39
2.1.1. Klasyfikacja Scherera i Wallbotta (1985) .............................................................. 39
2.1.2. Klasyfikacja Knappa (1978) .................................................................................... 40
2.1.3. Klasyfikacja Ekmana i Friesena (1978) ................................................................. 42
2.1.4. Klasyfikacja Judy Burgoon ..................................................................................... 43
2.2. Modele zachowa niewerbalnych ................................................................................ 44
2.2.1. Rwnanie intymnoci Argylea ............................................................................... 44
2.2.2. Model zaangaowania niewerbalnego Pattersona ............................................... 46
2.3. Historia bada nad komunikacj niewerbaln ........................................................... 47
2.4. Komunikacja midzykulturowa ................................................................................... 52
2.4.1. Kulturowe uniwersalizmy w komunikowaniu niewerbalnym ........................... 52
2.4.2. Kulturowe zrnicowanie w komunikowaniu niewerbalnym ........................... 57
ROZDZIA III FORMY KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ ................................. 69
3.1. Gestykulacja .................................................................................................................... 69
3.2. Mimika, wyraz twarzy .................................................................................................... 95
3.3. Postawa ciaa ................................................................................................................. 105
3.4. Dotyk i kontakt fizyczny ............................................................................................. 118
3.5. Dystans fizyczny ........................................................................................................... 121
3.6. Ubir i wygld zewntrzny ......................................................................................... 127
3.7. Niewerbalne aspekty mowy ........................................................................................ 130
3.8. Jako wypowiedzi ....................................................................................................... 131
3.9. Spojrzenia wzajemne i spojrzenia jednostronne ..................................................... 132
3.10. Elementy rodowiska fizycznego ............................................................................ 134
Zakoczenie ............................................................................................................................ 135
Bibliografia ............................................................................................................................... 137
Spis rysunkw ......................................................................................................................... 139
Spis tabel .................................................................................................................................. 141


















































5
Wstp



Jak wszystko w ludzkim zachowaniu si,
tak i gesty korzeniami sigaj
reaktywnej natury naszego organizmu.
Jednak napisany kod mimicznych przekazw
i odpowiedzi jest rezultatem anonimowego
trudu kunsztownej tradycji spoecznej
(Edward Sapir, Kultura, jzyk, osobowo)


Od zarania dziejw czowiek prbuje znale regu na opis swojego
zachowania i wyraania swoich uczu. Niewerbalny sposb komunikowania
towarzyszy mu ju od dawna. Ludzie komunikuj sobie nawzajem to kim s, czego
pragn, nie tylko poprzez wypowiadane sowa, ale poprzez bezgony jzyk ciaa i swj
styl ekspresji. Bardzo znaczcymi rodkami komunikowania si s midzy innymi
wyraz twarzy, spojrzenie, ruchy ciaa, gesty, modulacja i natenie gosu.
Celem pracy jest prba analizy bada i teorii na temat niewerbalnego
komunikowania. Ma ona przynie odpowied na gwne pytanie o rol i funkcje
komunikacyjne zachowa niewerbalnych w interpersonalnym komunikowaniu.
Rozbienoci interpretacyjne wystpujce w literaturze z zakresu komunikacji
niewerbalnej, stworzyy moliwo podjcia prby porwnania ograniczonej ramami
pracy do kilku obszarw badawczych.
Praca skada si z trzech gwnych czci.
W rozdziale I zatytuowanym Pojcie komunikacji interpersonalnej
przedstawiona zostaa istota komunikacji, jej cechy, funkcje i modele. W dalszej czci
opisane s zasady i przeszkody komunikowania oraz istota i znaczenie oglne
komunikacji werbalnej i niewerbalnej a nastpnie zalenoci midzy nimi, ktre
podkrelaj ich rozerwalno, gdy wzajemnie si uzupeniaj.
Rozdzia II Rola komunikacji niewerbalnej przedstawia funkcje komunikacji
niewerbalnej. W tej czci umieszczona jest historia bada, modele zachowa oraz
rnice i uniwersalizmy kulturowe.
Rozdzia III Formy komunikacji niewerbalnej ukazuje dziesi elementw.
Zaliczamy do nich: gestykulacj, mimik i wyraz twarzy, postaw ciaa, dystans
fizyczny, ubir i wygld zewntrzny, niewerbalne aspekty mowy, jasno wypowiedzi,

6
spojrzenia wzajemne i spojrzenia jednostronne, elementy rodowiska fizycznego oraz
dotyk i kontakt fizyczny.
Praca ma pomc w zrozumieniu sygnaw niewerbalnych, co oznacza rwnie
sprawniejsz komunikacj.













































7
ROZDZIA I.
Pojcie komunikacji interpersonalnej


Komunikacja interpersonalna (z aciny communicatio rozmowa, wymiana,
czno), proces, podczas ktrego ludzie d do dzielenia si znaczeniami za
porednictwem symbolicznych (dwiki, litery, sowa) informacji (komunikatw).
Najprostszy model komunikowania si polega na przekazywaniu poprzez nadawc
komunikatu (werbalnego lub niewerbalnego) i odebraniu go przez odbiorc.
Procesy porozumiewania si midzy ludmi przenikaj cao sytuacji
spoecznych, w ktrych rozgrywaj si wszelkie interakcje, zarwno w krgu ycia
osobistego, jak i publicznego.
Wielopoziomowo procesu komunikowania pozwala na traktowanie go jako
fenomenu syntetyzujcego, czcego w sobie niemal wszystkie aspekty ycia
spoecznego. Uczestnikami procesu komunikowania s nie tylko jednostki ludzkie,
komunikacja zachodzi te midzy grupami ludzi, organizacjami i spoeczestwami, a
wic rnymi poziomami systemw kulturowych.
Istnieje wiele definicji komunikowania. Wedug ujcia pragmalingwistycznego
komunikowanie to intencjonalna wymiana werbalnych i niewerbalnych znakw
(symboli) podejmowania dla poprawy wspdziaania lub podzielania znacze midzy
partnerami.
1
Istot aktw komunikacyjnych jest intencjonalno zachowania
intencja przesania treci pewnego przekazu zakodowanego w system znakw
umownych symboli o skonwencjonalizowanym znaczeniu w duym stopniu
niedookrelonych, wymagajcych kontekstowej redefinicji w konkretnych sytuacjach
midzyludzkich.

Inna definicja okrela, e komunikowanie to wszelka intencjonalna
modyfikacja przestrzeni w polu percepcyjnym odbiorcy.
2

Traktuje si w koncepcji relewancji kady akt komunikowania jako zagadk
atwiejsz lub trudniejsz stawian przez nadawc odbiorcy. Wskazwkami do jej
rozwizania jest wzajemna znajomo siebie i spoeczne zasady interpretacji symboli.
Natomiast w Sowniku Webstera (New world dictionary 1966) sowo
komunikowa definiowane jest jedno przekazywa, przemieci, transmitowa, a

1
Smolski R., Sownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska, Wyd. Europa 198, s. 89.
2
Dobek-Ostrowska B., Wspczesne systemy komunikowania, Wyd. Uniwersytetu Wrocawskiego,
Wrocaw 1998, s. 24.

8
komunikowanie to przekazywanie i odbieranie informacji, sygnaw i przekazw
poprzez mow, pismo, gesty itp. Zgodnie z powszechnie przyjmowan formu istota
komunikowania zawiera si we frazie: Kto mwi, co mwi, jak mwi, do kogo i z
jakim efektem?.
Tych pi pyta pozwala na wszechstronne opisanie zjawisk komunikacyjnych,
ale nie daje zwartej koncepcji wzajemnych zalenoci midzy wyrnionymi
elementami komunikacyjnymi.
Miller podkrela intencjonalny charakter komunikowania si. W tym
opracowaniu przyjmuje nastpujc definicj: komunikowanie spoeczne jest to
proces wytwarzania, przeksztacania i przekazywania informacji pomidzy jednostkami,
grupami i organizacjami spoecznymi. Celem komunikowania jest stae i dynamiczne
ksztatowanie, modyfikacja bd zmiana wiedzy, postaw i zachowa w kierunku
zgodnym z wartociami i interesami oddziaujcych na siebie przedmiotw.


1.1. Cechy i funkcje komunikowania

Istot komunikowania postrzega si poprzez przypisywanie mu pewnych
cech:
3

1. jest procesem symbolicznym w komunikowaniu znak jest czym, co
zastpuje rzecz, zdarzenie, proces itp. o charakterze realnym (materialnym,
fizycznym). Znaki mog przybiera form:
a). symptomu o charakterze wycznie naturalnym (np. Katar);
b). symbolu jest rezultatem umowy spoecznej;
c). rytuau nie jest on wycznie naturalny, jednoczenie nie jest on
arbitralnie kreowany;
2. jest procesem spoecznym polega na wymianie symboli pomidzy
ludmi, nie odnosi si do pojedynczego czowieka. Procesy spoecznego
komunikowania s czym wicej ni psychicznymi procesami
indywidualnej percepcji. Komunikowanie jest tym, co ludzie robi
wsplnie, a nie pojedynczo;
3. jest relacj wzajemn przy czym moe to by relacja symetryczna bd w
rnym stopniu niesymetryczna. W przypadku relacji niesymetrycznej

3
Dobek-Ostrowska, Wspczesne systemy komunikowania, Wyd. Uniwersytetu Wrocawskiego,
Wrocaw 1998, s. 33.


9
jeden podmiot ma pozycj uprzywilejowan, drugi za akceptuje t
nierwnowano (dominacj). Nierwnowano podmiotw ma
najczciej swoje rdo w niejednakowych pozycjach, jakie wzgldem
siebie zajmuj. Moe by zwizana np. z zakresem posiadanej wadzy
(przeoony podwadny, rodzic dziecko, nauczyciel ucze). W
relacjach symetrycznych kada ze stron ma taki sam bd zbliony status;
4. opiera si na indywidualnej interpretacji przekazu, a zatem musi zakada
wsplnot znacze przypisywan okrelonym przekazem;
5. przebiega w okrelonym kontekcie; kontekstem komunikacyjnym okrela
si typ sytuacji, w ktrej ten proces zachodzi. Konkretna wiadomo
przekazywana w jednym kontekcie moe mie odmienne znaczenie w
innym.
Oglnie rozrnia si nastpujce konteksty komunikacyjne:
- interpersonalny (komunikowanie midzy dwiema jednostkami);
- grupowy;
- organizacyjny (wewntrz organizacji i midzy organizacjami);
- publiczny (nadawca komunikuje si z szerok rzesz
odbiorcw);
- masowy (komunikowanie za pomoc mediw drukowanych
bd elektronicznych);
- midzykulturowy (komunikowanie midzy ludmi z rnych
obszarw kulturowych);
6. jest dziaaniem wiadomym i celowym kady podmiot na poziomie
swojej wiedzy i dowiadczenia okrela cele komunikowania, cho nie
zawsze s one wystarczajco sprecyzowane oraz nie uwzgldniaj
wewntrznych i zewntrznych ogranicze dziaania;
7. polega na cigych i przemiennych oddziaywaniach werbalnych i
niewerbalnych; komunikaty niewerbalne mog wzmacnia lub zaprzecza
komunikatom werbalnym. Nawet cisza bd nieobecno s
zachowaniami komunikacyjnymi, o ile odbiorca potrafi je prawidowo
zinterpretowa

Komunikowanie moe spenia rne funkcje.
- Po pierwsze, umoliwia tworzenie satysfakcjonujcych wizi
spoecznych poprzez zaspokojenie potrzeby kontaktu z innymi

10
ludmi, doskonalenie tego kontaktu oraz moliwo sprostania
wymogom stawianym przez spoeczestwo.
- Po drugie, spenia funkcj regulacyjn, wyraajc si przede
wszystkim w moliwoci wywierania wpywu na postpowanie
ludzi, poprzez upowszechnianie i egzekwowanie pewnych
wartoci, norm i wzorw zachowa, wsplnych pewnej grupie
bd caemu spoeczestwu.
- Po trzecie, komunikowanie jest procesem umoliwiajcym
samodoskonalenie si czowieka.

Proces wymiany informacji pozwala czowiekowi na lepsze rozumienie siebie,
innych ludzi i otaczajcego go wiata, a dziki temu zwiksza szans na podejmowanie
racjonalnych decyzji.
Pozwala rwnie umocni poczucie wasnej wartoci i zdoby aprobat
innych.

R. J. Aldna i T. M. Stearns wyrniy funkcje komunikowania:
1. funkcja informacyjna w procesie tym pozyskiwane s
informacje niezbdne do podejmowania decyzji regulujcych
interakcje spoeczne, osiganie celw itp.;
2. funkcja motywacyjna elementem komunikowania jest
przekazywanie zacht do osigania rnego rodzaju celw;
3. funkcja kontrolna treci komunikowania spoecznego zawieraj
informacje o sferze powinnoci i obowizkw ludzi, grup,
organizacji i spoeczestw wzgldem siebie i zarazem okrelaj
podmioty, normy i zakres spoecznej kontroli;
4. funkcja emocyjna moliwo wyraania emocji i uczu, a tym
samym zaspokojenie istotnych psychospoecznych potrzeb
ludzkich.



1.2. Struktura procesu komunikowania

Gwne elementy procesu komunikowania przedstawia rysunek 1.



11
Rys. 1. Gwne elementy komunikowania





























rdo: Dobek-Ostrowska B., Wspczesne systemy komunikowania, Wyd.
Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 1998, s. 39.

Proces komunikowania si, rozpoczyna si wtedy, gdy jaka osoba (nadawca)
pragnie przekaza fakt, myl, opini lub inn informacj komu innemu (odbiorcy).
Ten fakt, myl czy opinia maj pewne znaczenie dla nadawcy, niezalenie od tego, czy
bdzie ono proste i konkretne czy te zoone i abstrakcyjne.

Sprzenie zwrotne
Zamierzone
znaczenie informacji
Wyraenie
znaczenia
(kodowane)
Interpretacja
znaczenia
(dekodowane)
Nadana informacja Przyjta informacja
rdo szumu Kana informacyjny
Wewntrzny obwd komunikacyjny
Nadawca Odbiorca
Odebrane
znaczenia inaczej

12
Rys. 2. Proces komunikowania si

rdo: Dobek-Ostrowska B., Wspczesne systemy komunikowania, Wyd.
Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 1998, s. 43

Rys. 3. Etapy komunikowania si







1






rdo: Dobek-Ostrowska B., Wspczesne systemy komunikowania, Wyd.
Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 1998, s., s. 49.


Szum
Przekaz trzema
kanaami
Nadawca
Zakodowanie
Tre
Rozszyfrowanie
Odbiorca
Przekaz
kanaami
Szum
Odbiorca
Rozszyfrowanie
Tre
Zakodowanie
Nadawca
Informacja zwrotna
Opisanie idei Zakodowanie Transmisja Bariery Odbir Dekodowanie Dziaanie
Wiadomo
N
a
d
a
w
c
a

O
d
b
i
o
r
c
a


13
W procesie komunikowania rol nadawcy i odbiorcy penione s
przemiennie.
Kodowanie ma miejsce wwczas, gdy nadawca przeksztaca informacj w
szereg znakw umownych. Nadawca przyjmuje okrelony kod i formuuje za
pomoc jego znakw jaki komunikat, nadajc mu podane znaczenie.
Fizyczn form zakodowanej informacji jest komunikat (wiadomo,
przekaz). Komunikaty najczciej s tworzone ze znakw pisanych, czyli tzw.
grafemw (litery alfabetu, alfabet Morsea, zapis nutowy itp. mwionych, czyli
fonemw (mowa, piew itp.) oraz ze znakw obrazowych, czyli tzw. ikonemw
(piktogram, fotografia, schemat, rysunek itp.).
Komunikat zinterpretowany stanowi informacj. Brak lub niemono
odpowiedniej interpretacji komunikatu powoduje, i staje si on komunikatem
nieznaczcym, a to wyklucza proces skutecznego porozumiewania si nadawcy z
odbiorc.
Nonikiem komunikatu jest kana informacyjny (medium). Komunikaty
przesyane s rnymi drogami poczwszy od rozmw twarz w twarz,
poprzez telefon, spotkanie grupowe, pismo wytyczne, skoczywszy na
komputerach, wideokasetach itp.
Aby komunikowanie byo sprawne i skuteczne, kana powinien by
odpowiednio dobrany do rodzaju przekazywanego komunikatu, moliwoci
percepcyjnych odbiorcy, pilnoci sprawy itp.
4

W wyborze medium komunikowania pomocne mog by nastpujce
kryteria:
5

1. szybko ustne komunikowanie jest zawsze szybsze ni pisemne;
sytuacje krytyczne, nadzwyczajne prawie zawsze wymagaj ustnego
komunikowania;
2. moliwo osobistego wpywu na odbiorc najbardziej
sprzyjajce jest tutaj komunikowanie twarz w twarz im mniej
liczne jest grono odbiorcw oraz im bardziej spersonalizowany
(zaadresowany do konkretnego odbiorcy) komunikat, tym wikszy
jest osobisty intelektualny i emocjonalny wpyw nadawcy na
odbiorc;
3. natychmiastowo czy te niezwoczno sprzenia zwrotnego
komunikowanie si twarz w twarz (np. bezporednio lub w
czasie telekonferencji) gwarantuje najszybsze werbalne i

4
Dobek-Ostrowska B., Wspczesne systemy komunikowania, Wyd. Uniwersytetu Wrocawskiego,
Wrocaw 1998, s. 76.
5
Griffin R. W., Podstawy zarzdzania organizacjami, Wyd. PWN, Warszawa 2000, s. 45.

14
niewerbalne sprzenie zwrotne. Rnice zda s natychmiast
rozstrzygane przy bezporednim kontakcie zainteresowanych osb;
4. obszerno, szczegowo, precyzja i konieczno utrwalania
informacji im bardziej s podane, tym bardziej niezbdne jest
utrwalenie przekazu w formie grafemw, co pozwala odbiorcy na
wielokrotn analiz treci komunikatu;
5. liczba odbiorcw i ich odlego od nadawcy im wiksze s te
wskaniki, tym bardziej wskazane jest utrwalanie i moliwo
wielokrotnej analizy komunikatu;
6. dostpno technologii w zakresie mediw komunikowania
zwizane to jest bezporednio z moliwociami intelektualnymi,
organizacyjnymi, finansowymi itp. poszczeglnych podmiotw
nadawcw (odbiorcw).
Krytyczny obszar w procesie komunikowania stanowi percepcja,
dekodowanie i interpretacja otrzymywanych wiadomoci. Odbiorca zawsze sobie
musi zada pytanie o intencje i oczekiwania podmiotu przesyajcego okrelone
informacje. Odbiorca chcc prawidowo zinterpretowa wiadomo musi j
rozkodowa, czyli przeoy na jzyk najbardziej dla siebie zrozumiay. Przy
uwzgldnieniu faktu, e poszczeglne jednostki i grupy posuguj si specyficznym
jzykiem i symbolami kwestie kodowania, dekodowania i interpretacji nabieraj
dodatkowej wagi.
Nadawca informacji musi mie zawsze na uwadze dostosowanie formy
przekazywanej informacji do moliwoci interpretacyjnych konkretnego odbiorcy.
Jest to jednym z warunkw zaakceptowania przekazu przez odbiorc i w
konsekwencji jego zachowania zgodnego z oczekiwaniami nadawcy.
Na skuteczno procesu dekodowania i interpretacji przekazu znaczcy
wpyw wywiera dowiadczenie odbiorcy, jego wasna ocena uytych symboli i
gestw, jego oczekiwania oraz ilo i jako wczeniejszych kontaktw midzy
odbiorc i nadawc, pozwalajc na wypracowanie wsplnoty znacze uywanych
symboli.

Kana
Kana komunikowania spenia funkcj mostu czcego rdo informacji
(nadawc) z odbiorc Kady przekaz nioscy sygna wymaga swojej wasnej drogi,
poprzez ktr transmitowany jest od nadawcy do odbiorcy (...)
6


6
Godowski W., Komunikowanie interpersonalne, Warszawa 2001, s. 81.

15
Kanay mog by fizyczne (gosy lub ciaa), techniczne (telefon), lub
spoeczne. Komunikowanie odbywa si zwykle za porednictwem wicej ni
jednego kanau najczciej dwch, trzech lub czterech jednoczeni. W sytuacji
face to face kanaami s narzdy zmysw:
- kana wizualno foniczny;
- kana gestykulacyjno wchowy;
- kana skrno dotykowy.
Kady kana ma swoj ograniczon, grn przepustowo, ktra okrela
jak ilo informacji dany komunikacyjny system moe transmitowa w okrelonym
czasie. Przepustowo kanau mierzy si porwnujc informacj na wyjciu z
informacj na wejciu.

Przekazy
Sygnay bdce dla odbiorcy bodcem musz by wczeniej wysyane.
Informacje te mog mie posta bodcw suchowych, wizualnych, dotykowych,
zapachowych lub smakowych.
Wszystko, co dotyczy danej osoby skada si na komplet informacji, ktre w
komunikowaniu interpersonalnym odgrywaj tak sam rol, jak przekazy werbalne.
Informacje te nie musz by przekazywane intencjonalnie. Poprzez
mimowolne wysuwanie jzyka, drapanie si, charakterystyczny zapach ciaa lub
nerwowe triki rwnie przekazywane s otoczeniu sygnay.

Szum informacyjny
Na kadym etapie procesu komunikowania mog pojawia si szumy. Szum
z perspektywy procesu jest komponentem, ktry na og przeszkadza wysyaniu czy
odbieraniu informacji.
Szum jest kad form zakcenia lub znieksztacenia przekazu utrudniajc
lub uniemoliwiajc skuteczne porozumiewanie si nadawcy z odbiorc.
Pojcie to wprowadzili do nauki o komunikowaniu C. Shannon i W.
Weawer.
Szum moe by do takiego stopnia obecny w danym systemie
komunikowania, e informacja odebrana zasadniczo rni si od informacji nadanej.
Komunikator rozumie, e szum moe by rwnie wytrzymany przez
psychologiczny wygld, dyskomfort psychiczny, zdolnoci intelektualne, czynniki
osobowociowe, takie jak: uprzedzenia, antypatie, poczucie zbdnoci. Szumy s
istotnymi rdami niepowodze w procesie komunikowania si, obniaj jego
sprawny przebieg.

16
Istniej trzy rodzaje szumu:
7

a). szum fizyczny (zewntrzny lub mechaniczny) fizycznie zakca
przesyanie lub odbieranie sygnaw, np.: warkot wczonego
silnika, szum pracujcego wentylatora, seplenienie spikera, soneczne
okulary na nosie rozmwcy wszystko to moe by potraktowane
jako rodzaj fizycznego szumu, w tym sensie, e czynniki te
wspwystpuj w procesie przekazywania sygnaw od jednej osoby
do drugiej. Szum fizyczny jest take obecny w komunikowaniu
pisemnym, np. kleksy i plamy na tekcie, druk przebijajcy z
odwrotnej strony, zmarszczki na papierze, - wszystko to co
przeszkadza czytajcemu w odebraniu informacji wysyanej przez
piszcego;
b). szum psychiczny obejmuje rne formy psychicznych zakce,
wywoanych okrelonym nastawieniem, od negatywnego
(uprzedzenie i nieprzychylno) po skrajnie pozytywne (cakowity
brak krytycyzmu i uwielbienie). Zawiera si w nim take krytyczna
ocena drugiej osoby, poczucie wyszoci lub kompleks niszoci.
Fishe twierdzi, e szumem s take myli bardziej interesujce ni
przekaz wysyany przez nadawc. Do szumu psychicznego zalicza
si take intelektualn ograniczono lub brak spostrzegawczoci.
Cechy te mona uzna za klasyczny przykad psychicznego szumu,
uniemoliwiajcego odebranie najistotniejszych jej elementw;
c). szum semantyczny definiowany jest jako (...) kade, niezamierzone
przez nadawc komunikatu, a wpywajce na jego odbir zaburzenie
znaczenia. Powoduje on, e odbiorca pozbawiony jest moliwoci
zrozumienia lub uchwycenia znaczenia zamierzonego przez
nadawc. Zwykle szum semantyczny powstaje na skutek
posugiwania si zoon lub wysoce wyspecjalizowan terminologi,
np. Ferszlus, trzeba roztrajbowa. Formy te sprawiaj, e suchajcy
nie zrozumie znaczenia przekazu.

Szum w komunikowaniu jest nieuniknion przeszkod, wszystkie
komunikacyjne sytuacje zawieraj kilka jego rodzajw. Jedn z powstaych na skutek
szumu informacji jego barier jest utrata czci informacji, czyli entropia przekazu.
Pojcie entropii nawizuje do drugiej zasady termodynamiki i oznacza
tendencj systemu do stawania si coraz bardziej chaotycznym i niezorganizowanym.

7
Godowski W., Komunikowanie interpersonalne, Warszawa 2001, s. 83.

17
Entropia jest tendencj przekazu do tracenia wartoci (energii) informacyjnej
w trakcie procesu jego transmitowania od nadawcy do odbiorcy.

Nadawca odbiorca
Komunikowanie interpersonalne angauje co najmniej dwie osoby. Kada z
nich tworzy (koduje) i wysya informacje (peni funkcj nadawcy), ale jednoczenie
przyjmuje i dekoduje informacje (peni funkcj odbiorcy). czny termin nadawca
odbiorca jest wykorzystywany do podkrelenia, e te dwie funkcje penione
jednoczenie przez kad osob zaangaowan w komunikowanie interpersonalne.
Po pierwsze komunikowanie interpersonalne nie moe mie miejsca z
samym sob. Ten rodzaj porozumienia okrela si jako komunikowanie
interpersonalne (wewntrzosobowe).
Po drugie - komunikowanie interpersonalne jest nie tylko zgodne z natur
czowieka, ale te jest jedn z jego najwaniejszych potrzeb. Komunikowanie si ze
zwierztami, maszynami, komputerami, itp.
Po trzecie - komunikowanie interpersonalne zachodzi pomidzy dwiema
osobami lub ma ich grup.

Sprzenie zwrotne
Sprzenie zwrotne okrelone jako informacja zwrotna. Istniej dwa
rodzaje:
8

a). sprzenie samozwrotne;
b). waciwe sprzenie zwrotne;
- bezporednie, jak np. ustne potwierdzenie przyjcia
komunikatu;
- porednie, wyraajce si np. dziaaniem zgodnym z intencj
nadawcy.
Sprzenie zwrotne dostarcza komunikatorowi podstawowej informacji
dotyczcej jego skutecznoci w osiganiu zamierzonych celw. Mwca niezalenie od
tego, czy mwi do jednej czy do stu osb, ma przed sob dwa zintegrowane zdania:
1. obserwowanie i interpretowanie reakcji odbiorcw;
2. dostosowanie do nich kolejnego przekazu poprzez uwzgldnienie
wnioskw wynikajcych z obserwacji i interpretacji.
Czas trwania i liczba sprze zwrotnych, pozytywne lub negatywne cechy,
jakie zawieraj oraz interpretacja dokonywania na ich podstawie wszystko to
wpywa na stopie zrozumienia osigany w efekcie komunikowania.

8
Godowski W., Komunikowanie interpersonalne, Warszawa 2001, s. 97.

18
Dane te wskazuj, e kiedy odbiorcy zachcani s do reagowania pytaniami,
komentarzami, korektami lub nawet kontrargumentami, zwiksza si
prawdopodobiestwo, e efektem bdzie wiksze zrozumienie i wzajemny szacunek
komunikujcych si.

Kontekst komunikacyjny (sytuacyjny)
Komunikowanie interpersonalne obejmuje zawsze pewien obszar wewntrz
jakiego kontekstu.
9

Znajomo kontekstu sytuacyjnego peni wan rol w procesie kodowania i
dekodowania werbalnych i niewerbalnych informacji.
Ludzie posuguj si znajomoci kontekstu sytuacyjnego jako swoistym
szablonem pozwalajcym im oceni innych uczestnikw interakcji. Dowiadczenia i
obserwacje, wnioski pynce z modelowania sytuacji pozwalaj jednostk uzyska
wiedz niezbdn do konstruowania schematw, umoliwiajcych i uatwiajcych:
1. postrzeganie i ocen kontekstw sytuacyjnych;
2. wnioskowanie na temat, czym jeden rodzaj sytuacji rni si od
innego;
3. poznawanie zasad kulturowych;
4. rozpoznawanie tego, co jest stosowne i nieistotne w zachowaniu
jednostek;
5. rozpoznanie, czy konkretny przypadek jest modelowy dla pewnego
oglnego typu sytuacji;
6. przechowywanie poszczeglnych obrazw sytuacji w celu
pniejszego ich wykorzystania.
Kontekst komunikacyjny posiada trzy podstawowe wymiary:
1. fizyczny wywiera on pewien wpyw zarwno na tre, jak na form
naszych przekazw. Liczba miejsc, w ktrych komunikujemy si z
innymi, jest nieograniczona, autobusy, mieszkania, biura itp., w
ktrym akt komunikowania ma miejsce, wybrane wiadomie lub
przypadkowo otoczenie tworz wanie fizyczny wymiar kontekstu;
2. Spoeczno psychologiczny obejmuje m.in. charakter wizi
pomidzy uczestnikami interakcji, postawy, status i role, ktre
poszczeglne osoby odgrywaj, normy i kulturowy system
spoeczestwa, w ktrym si komunikuj, yczliwo lub brak
yczliwoci, powag lub wesoo;

9
Godowski W., Komunikowanie interpersonalne, Warszawa 2001, s. 105.

19
3. czasowy okrela , czy poszczeglne informacje dostosowane s do
okrelonych przez normy spoeczno kulturowe kolejnoci
komunikacyjnych sekwencji.
Obszar dowiadcze
Skuteczne komunikowanie dokonuje si we wsplnym obszarze dotychczasowych
dowiadcze uczestnikw procesu komunikowania nadawcy i odbiorcy.
Komunikowanie polega na dzieleniu si znaczeniami a jego warunkiem jest
ustanowienie wsplnoty dowiadcze.
10

Komunikowanie jest nieskuteczne wwczas, gdy uczestniczce w min osoby
nie posiadaj tych samych dowiadcze. Rnice midzy ludmi utrudniaj
komunikowanie.
Efekt
Kade komunikowanie moe wywoa rne efekty:
- widoczny skutek dla jednej tylko osoby;
- dwa rne rodzaje efektw dla dwch osb;
- wsplny jeden skutek dla dwch uczestnikw interakcji.
Efekty komunikowania dotycz gwnie ludzi i zawsze maj personalny
charakter.


1.3. Modele komunikowania

Model Lasswella (1948)
Marold Lasswell, postrzega komunikowanie jako proces linearny, ktrego
struktura odpowiada piciu podstawowym pytaniom: Kto mwi? Co mwi? Za
porednictwem jakiego kanau? Do kogo mwi? Z jakim skutkiem?

Rys. 4. Model komunikowania si - Lasswella

rdo: Stankiewicz J., Komunikowanie si w organizacji, Wyd. Astrum, Wrocaw 1999, s.
68.

10
Stankiewicz J., Komunikowanie si w organizacji, Wyd. Astrum, Wrocaw 1999, s. 63.
NADAWCA
Kto mwi?
KOMUNIKAT
Co mwi?
KANA
Za
porednictwem
jakiego kanau?
ODBIORCA
Do kogo
mwi?
NADAWCA
Z jakim
skutkiem?