Hodowla krysztaw chlorku sodu

Jednym z elaznych punktw programu nauczania #rodowiska w szkole

podstawowej, czy te chemii w gimnazjum jest hodowla kryszta&w chlorku sodu, czyli
znanej wszystkim soli kuchennej. Niew'tpliwie jest to substancja posiadaj'ca wiele zalet: jest
&atwo dost*pna, ca&kowicie bezpieczna i do tego tania. Ale wielu z nas nie wie, b'd, cz*sto
zapomina, e wyhodowanie duych i &adnych kryszta&w tego zwi'zku jest trudniejsze, ni w
przypadku innych soli, jak chociaby siarczanu miedzi. Rozpaczliwe prby uczniowskie
sprostania w krtkim czasie zadaniu przewanie ko-cz' si* fiaskiem. Rwnie z obserwacji i
rozmw z nauczycielami wynika, e w#rd nich osoby potrafi'ce wyhodowa/ kryszta& duych
rozmiarw nale' do rzadko#ci. Celem niniejszego artyku&u jest oparta na w&asnych
do#wiadczeniach prba sprecyzowania najwaniejszych zasad udanej hodowli kryszta&w soli
kuchennej w warunkach domowych i tym samym wype&nienia istniej'cej w literaturze
szkolnej luki.

1. Sprz!t i odczynniki

Potrzebne b*d' nam dwa s&oiki litrowe zakr*cane (twisty), p& kilograma soli
kuchennej, litr wody (destylowanej lub przegotowanej), mocna nitka (lub lepiej y&ka 0,25-
0,30 mm), lejek oraz filtry do kawy. Przygotowuj'c hodowl* musimy rwnie mie/ dost*p do
kuchni dysponowa/ garnkiem o pojemno#ci ok. 2 litrw.

2. Przygotowanie hodowli

Do czystego garnka wlewamy 1 litr wody destylowanej (lub w razie jej braku wody
przegotowanej) i ogrzewamy do wrzenia. Jednocze#nie, mieszaj'c wsypujemy przygotowane
$ kg soli. Rozpuszczalno#/ NaCl w wodzie w temperaturze pokojowej wynosi ok. 40 g/100 g
wody, a ze wzrostem temperatury nieznacznie ro#nie, nie przekraczaj'c jednak 45 g/100 g
H
2
O. Posiadana ilo#/ soli (o ile zosta&a w miar* dok&adnie zwaona powinna nam wystarczy/.
Po pewnym czasie zauwaamy, e ciecz w garnku wrze i mimo intensywnego
mieszania pewna ilo#/ soli pozostaje nierozpuszczona. To znak, e osi'gn*li#my stan
nasycenia roztworu i moemy przesta/ ogrzewa/ naczynie. Pozostawiamy je na kuchni na
kilkana#cie minut, aby temperatura obniy&a si* do 60
o
70
o
C. Nie naley przejmowa/ si*
sol' na dnie, ktra nie uleg&a rozpuszczeniu. Wraz z obnianiem temperatury wydzieli si*
jeszcze pewna jej cz*#/ na #ciankach, dnie i powierzchni.
Gdy temperatura garnka obniy si* na tyle, e mona po&oy/ na nim r*k*,
przelewamy zawarto#/ przez lejek z filtrem do kawy do litrowego s&oika. Pozwoli to
zminimalizowa/ moliwo#/ znalezienia si* w nim kryszta&kw nierozpuszczonej soli i
zanieczyszcze-.
Na brzegu s&oika k&adziemy patyczek, z przywi'zanymi do niego dwoma kawa&kami
y&ki, z przymocowanymi na jej ko-cach kawa&eczkami mocnej nitki (ok. 0,5 1 cm).
kawa&eczki musi by/ g&*boko zanurzona w roztworze. Ca&o#/ przykrywamy kartk' papieru i
odstawiamy do nast*pnego dnia. Naley pami*ta/, aby nie stawia/ s&oika bezpo#rednio na
piecu, grzejniku, ani w ich bezpo#redniej blisko#ci. Dobrym miejscem jest parapet okienny.
I jeszcze wyja#nienie. Dwch y&ek uywamy, aby zabezpieczy/ si* w razie
ewentualnego uszkodzenia jednego z kryszta&w. 1y&ka posiada istotne zalety; &atwiej czy#ci/
j' z osadzaj'cych si* kryszta&w i jest wytrzymalsza.


Po up&ywie oko&o 24 godzin wyjmujemy y&ki z roztworu, osadzone na nich kryszta&ki
usuwamy, wykruszaj'c je palcami. Zanurzamy y&ki w roztworze, aby lu,ne kryszta&ki soli,
ktre przylepi&y si* do nitki opad&y na dno s&oika. Nast*pnie powtrnie wyjmujemy ze s&oika i
przyst*pujemy do czyszczenia roztworu.


3. Czyszczenie roztworu

W czasie, ktry up&yn'& od sporz'dzenia roztworu obniy&a si* temperatura i zacz*&o
parowanie wody z naczynia. Kryszta&ki osadzaj' si* nie tylko na nitce, ale rwnie na
#ciankach s&oika, na powierzchni, a przede wszystkim na jego dnie. Naszym g&wnym
zadaniem b*dzie przez najbliszy okres usuwanie tych dzikich centrw krystalizacji i
wymuszenie wzrostu kryszta&w na nitce przywi'zanej na ko-cu y&ki.
W tym celu przes'czamy roztwr do drugiego identycznego s&oika przez lejek z
filtrem i umieszczamy w nim nasze nitki przymocowane do patyczka.
Uwaga! Pami*tamy, aby drugi s&oik by& czysty i suchy, a nitki z kryszta&kami nie znajdowa&y
si* poza roztworem zbyt d&ugo ( maksymalnie 2-3 minuty, nie mog' wyschn'/).
Operacj* czyszczenia b*dziemy powtarza/ pocz'tkowo codziennie, a w miar* up&ywy
czasu i wzrostu kryszta&w na nitce moemy to robi/ wi*kszych odst*pach czasu. Staramy si*
nie dopu#ci/, aby lu,ne kryszta&y tworzy&y si* gdziekolwiek poza dolnym odcinkiem naszych
y&ek / nitek.
Pami*tajmy o kolejno#ci czynno#ci przy cyklicznym czyszczeniu roztworu:
Przygotowujemy drugi czysty, suchy s&oik, lejek i filtr do kawy,
Wyjmujemy y&ki z roztworu, wykruszamy kryszta&ki osadzone powyej
kryszta&u g&wnego,
Zanurzamy y&ki do roztworu celem zmycia resztek soli,
Wyjmujemy ponownie y&ki i umieszczamy w takim miejscu, aby nie narazi/
ich na uszkodzenie,
Przes'czamy roztwr do drugiego s&oika,
Umieszczamy w nim y&ki z kryszta&kami

Jeeli parowanie wody przebiega zbyt szybko (codziennie na dnie znajdujemy wiele
nowych kryszta&kw), s&oik przykrywamy dodatkowym kawa&kiem papieru. Gdy poziom
roztworu zacznie si* obnia/, gro'c wynurzeniem kryszta&w moemy przela/ zawarto#/ do
mniejszego i w*szego s&oika i jeszcze jaki# czas kontynuowa/ hodowl*.



4. Na zako%czenie

Najlepiej rozpoczyna/ hodowl* na pocz'tku sezonu grzewczego. W przeciwnym razie
musimy si* liczy/ z moliwo#ci' niewielkich przyrostw masy kryszta&w, a w niektrych
przypadkach nawet zahamowaniem wzrostu na czas d&uszy. Przy zachowaniu powyszych
procedur, w czasie 4 6 miesi*cy, uzyskiwano kryszta&y o kraw*dzi ponad 10 15 mm.



Fot. Tworz'cy si* zesp& kryszta&w rozci'gni*ty na zbyt duej d&ugo#ci nici.
Wydzielone w grnej cz*#ci y&ki i na dnie naczynia kryszta&ki naley systematycznie usuwa/


Autor: mgr Magorzata Ciupis
Zesp Szk Gastronomicznych
Cz!stochowa