Topologia I

Stanisaw Betley, Jzef Chaber, Elbieta Pol i Roman Pol
TOPOLOGIA I
wykady i zadania
luty 2013
WSTP.
Materia w skrypcie odpowiada programowi zaj z Topologii I w trzecim se-
mestrze studiw na Wydziale MIM Uniwersytetu Warszawskiego i jest oparty na
naszych dowiadczeniach z wykadw i wicze do tego przedmiotu.
Program dopuszcza du rnorodno w rozoeniu akcentw na poszczeglne
tematy i przedstawiony materia jest wynikiem wyporodkowania naszych pogl-
dw na te kwestie, pocztkowo do rozbienych. Mamy nadziej, e to wywaenie
rnych punktw widzenia przyniesie poytek uytkownikom skryptu.
W cigu ostatnich kilku lat program wykadu z topologii na Wydziale MIM
uleg pewnym zmianom nie ma w nim obecnie grupy podstawowej, natomiast
w potoku gwiazdkowym(prowadzonym na Wydziale MIM rwnolegle z zaj-
ciami standardowymi) naley dodatkowo omwi twierdzenie Borsuka o rozcina-
niu przestrzeni euklidesowych i pojcie parazwartoci.
Modykujc wczeniejsz wersj naszego skryptu uznalimy jednak za celowe
pozostawienie omwienia grupy podstawowej w tekcie zasadniczym. Rozszerzy-
limy natomiast Uzupenienia (cz 7) tak, aby obejmoway take aktualny ma-
teria dla potoku gwiazdkowego.
Istotn czci skryptu s zadania. Staralimy si dobra je tak, aby (z ewentu-
aln wskazwk) nie byy zbyt zoone. Znaczn ich cz naley jednak traktowa
jako materia uzupeniajcy. Nasz ocen tego, co daje si dokadnie omwi na
wiczeniach, sygnalizujemy opatrujc pewne z tych zada symbolem . Z tych
zada ukadalimy, prowadzc wiczenia, zestawy dla studentw i dawalimy po-
dobne zadania na kolokwiach i egzaminach.
Istnieje obszerna literatura w jzyku polskim, dotyczca rnych aspektw pro-
blematyki, w ktr wprowadza kurs Topologii I (niektre z tych pozycji wymie-
niamy poniej). Nasz skrypt, pisany z myl o zajciach kursowych, nie zastpi
oczywicie kontaktu z adn z tych znakomitych ksiek.
WYBRANE POZYCJE Z LITERATURY W JZYKU POLSKIM.
R.Engelking, K.Sieklucki, Wstp do topologii, Warszawa 1986.
K.J anich, Topologia, Warszawa 1991.
C.Kosniowski, Wprowadzenie do topologii algebraicznej, Pozna 1999.
K.Kuratowski, Wstp do teorii mnogoci i topologii, Warszawa 2004.
J.Mioduszewski, Wykady z topologii. Topologia przestrzeni euklidesowych, Ka-
towice 1994.
Spis treci
1. Przestrzenie metryczne i przestrzenie topologiczne 1
1.1. Metryki i topologia przestrzeni metrycznej. 1
1.2. Przestrzenie topologiczne. 3
1.3. Cigo przeksztace. 7
1.4. Iloczyny skoczone przestrzeni topologicznych. 10
1.5. Iloczyny przeliczalne przestrzeni topologicznych. 11
1.6. Twierdzenie Tietzego o przeduaniu przeksztace. 11
1.7. Orodkowo. 13
2. Zwarto 14
2.1. Przestrzenie zwarte. 14
2.2. Przeksztacenia cige przestrzeni zwartych. 17
2.3. Zbir Cantora. 18
2.4. Iloczyn skoczony przestrzeni zwartych. 19
2.5. Iloczyn przeliczalny przestrzeni zwartych. 20
3. Zupeno 21
3.1. Przestrzenie metryczne zupene. 21
3.2. Twierdzenie Banacha o punkcie staym. 23
3.3. Twierdzenie Bairea. 24
3.4. Zupeno + cakowita ograniczono = zwarto. 25
3.5. Twierdzenie Ascoliego - Arzeli. 26
4. Spjno 27
4.1. Przestrzenie spjne. 27
4.2. Przestrzenie ukowo spjne. 29
4.3. Skadowe. 30
5. Przestrzenie ilorazowe 30
5.1. Topologia ilorazowa. 30
5.2. Przyklejanie przestrzeni wzdu przeksztacenia. 32
6. Homotopie 33
6.1. Homotopia przeksztace i ptli. 34
6.2. Ptle w S
1
. 35
6.3. Grupa podstawowa przestrzeni. 38
6.4. Homotopijna rwnowano. 41
7. Uzupenienia 41
7.1. Otwarty zbir wypuky w R
n
jest homeomorczny z R
n
. 41
7.2. Strzaka i kwadrat leksykograczny. 42
7.3. Dowolne iloczyny kartezjaskie i twierdzenie Tichonowa. 43
7.4. Przestrze ultraltrw. 45
7.5. Twierdzenie Brouwera o punkcie staym. 46
7.6. Przeduanie przeksztace cigych w sfery. 49
7.7. Przestrzenie normalne i przestrzenie parazwarte. 53
7.8. Homotopijna niezmienniczo grupy podstawowej. 57
7.9. Nakrycia i podnoszenie przeksztace cigych. 58
8. Zadania 60
MIMUW 1. Przestrzenie metryczne i przestrzenie topologiczne 1
1. Przestrzenie metryczne i przestrzenie topologiczne
1.1. Metryki i topologia przestrzeni metrycznej. Metryka pozwala mierzy
odlego midzy punktami przestrzeni. Interesowa nas bd jednak nie same
metryki, a wyznaczone przez nie rodziny zbiorw otwartych topologie.
Denicja 1.1.1. Metryk na zbiorze X nazywa si funkcj d : X X R
speniajc nastpujce warunki:
(1) d(x, y) = 0 wtedy i tylko wtedy, gdy x = y,
(2) d(x, y) = d(y, x), dla x, y X,
(3) d(x, y) d(x, z) +d(z, y), dla x, y, z X.
Par (X, d) nazywamy przestrzeni metryczn.
Z wasnoci (3), nazywanej nierwnoci trjkta, warunku symetrii (2), oraz
(1) wynika, e dla x, y X, 0 = d(x, x) 2d(x, y), a wic metryka przyjmuje
tylko wartoci nieujemne.
Elementy przestrzeni metrycznej (X, d) nazywa bdziemy punktami, a liczb
d(x, y) odlegoci midzy punktami x, y X.
Przykad 1.1.2. Wprowadzimy przestrzenie euklidesowe (R
n
, d
e
). Punktami R
n
s cigi n-elementowe liczb rzeczywistych, a odlego miedzy a = (a
1
, . . . , a
n
),
b = (b
1
, . . . , b
n
) R
n
jest okrelona formu
(4) d
e
(a, b) =
_
n
i=1
(a
i
b
i
)
2
.
Sprawdzimy, e d
e
jest metryk. Uzasadnienia wymaga jedynie nierwno trj-
kta (3). Pokaemy najpierw, e dla 0 = (0, . . . , 0),
(5) d
e
(a, b) d
e
(a, 0) +d
e
(0, b).
Po podniesieniu do kwadratu obu stron, (5) przeksztaca si w nierwno
Cauchyego
(6)

n
i=1
[a
i
b
i
[
_
n
i=1
a
2
i
_
n
i=1
b
2
i
.
Przypomnijmy uzasadnienie (6): przyjmujc A =
_
n
i=1
a
2
i
, B =
_
n
i=1
b
2
i
, s
i
=
[a
i
[
A
, t
i
=
[b
i
[
B
, mamy

n
i=1
s
2
i
= 1 =

n
i=1
t
2
i
, a poniewa 2s
i
t
i
s
2
i
+ t
2
i
, po
zsumowaniu tych nierwnoci stronami dostaniemy (6).
Aby przej od (5) do oglnej sytuacji, zauwamy, e metryka euklidesowa jest
niezmiennicza ze wzgldu na przesunicia, a wic dla dowolnych a, b, c R
n
mamy
d
e
(a, b) = d
e
(a c, b c) d
e
(a c, 0) +d
e
(0, b c) = d
e
(a, c) +d
e
(c, b).
Kul w przestrzeni metrycznej (X, d) o rodku w punkcie a X i promieniu
r > 0 nazywamy zbir
B(a, r) = x X : d(a, x) < r.
Denicja 1.1.3. W przestrzeni metrycznej (X, d), zbir U X jest otwarty, jeli
dla kadego x U istnieje r > 0 takie, e B(x, r) U. Rodzin T (d) wszystkich
zbiorw otwartych w (X, d) nazywamy topologi tej przestrzeni metrycznej albo
topologi generowan przez metryk d.
2 1. Przestrzenie metryczne i przestrzenie topologiczne MIMUW
Uwaga 1.1.4. (A) W przestrzeni metrycznej (X, d), jeli b B(a, r), to zgod-
nie z nierwnoci trjkta, dla s = r d(a, b), mamy B(b, s) B(a, r). W
szczeglnoci, kule B(a, r) s otwarte w przestrzeni (X, d).
(B) Dopenienie X F zbioru skoczonego F w przestrzeni metrycznej (X, d)
jest otwarte. Istotnie, jeli x X F i r = mind(x, y) : y F, to B(x, r)
X F.
Wasnoci topologii przestrzeni metrycznej, ktre wyrnimy w nastpujcym
twierdzeniu, posu nam w dalszej czci do okrelenia oglnych przestrzeni to-
pologicznych.
Twierdzenie 1.1.5. Topologia T (d) przestrzeni metrycznej (X, d) ma nastpuj-
ce wasnoci:
(i) , X T (d),
(ii) przecicie skoczenie wielu elementw T (d) jest elementem T (d),
(iii) suma dowolnie wielu elementw T (d) jest elementem T (d).
Dowd. Poniewa x , dla kadego x X, warunek okrelajcy zbiory otwarte
w (X, d) jest speniony dla . Jest te jasne, e X T (d).
Sprawdzimy (ii). Niech U
1
, U
2
T (d). Dla dowolnego x U
1
U
2
istniej
r
i
> 0 takie, e B(x, r
i
) U
i
, a wic B(x, r) U
1
U
2
, dla r = min(r
1
, r
2
).
Zatem U
1
U
2
T (d), a std (ii) wynika przez indukcj.
Niech V =

| bdzie sum rodziny | T (d). Jeli x V , to x U dla
pewnego U |, a wic istnieje r > 0 takie, e B(x, r) U V . Zatem
V T (d), co dowodzi (iii).
Przykad 1.1.6. (A) Metryki na tym samym zbiorze, o rnych wasnociach
geometrycznych, mog generowa t sam topologi. Dla ilustracji, rozpatrzmy
w R
n
metryki
d
s
(a, b) =
n
i=1
[a
i
b
i
[, d
m
(a, b) = max
i
[a
i
b
i
[,
gdzie a = (a
1
, . . . , a
n
), b = (b
1
, . . . , b
n
). Kule w przestrzeniach metrycznych
(R
n
, d
e
), (R
n
, d
s
), oraz (R
n
, d
m
) maj rny ksztat, ale metryki d
e
, d
s
i d
m
gene-
ruj t sam topologi, T (d
e
) = T (d
s
) = T (d
m
).
Wynika to z prostych nierwnoci d
e

nd
m
, d
m
d
s
, oraz nierwnoci
d
s

nd
e
, ktra jest konsekwencj nierwnoci Cauchyego (6) w 1.1.2.
(B) Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn i > 0. Wwczas funkcja
d
(x, y) = mind(x, y), jest metryk w X, generujc t sam topologi, co

metryka d. Wynika to std, e w obu przestrzeniach metrycznych (X, d) i (X, d
)
kule o promieniach < s identyczne.
Przykad 1.1.7. (A) Funkcja d : R R R okrelona formuami d(x, y) =
[x[ + [y[, dla x ,= y, oraz d(x, x) = 0, jest metryk. Metryka d generuje w R
topologi T (d) rn od topologii euklidesowej, tzn. generowanej przez metryk
d
e
(x, y) = [xy[. W przestrzeni (R, d) kula o rodku w punkcie x ,= 0 i promieniu
r = [x[ skada si jedynie z punktu x, a zatem x jest zbiorem otwartym w tej
przestrzeni. Poniewa kula w (R, d) o rodku w zerze i promieniu r jest przedzia-
em (r, r), wynika std, e T (d) skada si ze wszystkich podzbiorw R 0,
oraz wszystkich zbiorw zawierajcych pewien przedzia (r, r).
(B) Niech R
bdzie zbiorem cigw liczb rzeczywistych (x

1
, x
2
, . . .) o prawie
wszystkich (tzn. wszystkich, poza skoczenie wieloma) wsprzdnych rwnych
zeru. Bdziemy identykowa R
n
ze zbiorem punktw (x
1
, . . . , x
n
, 0, 0, . . .) w R
.
Metryki d
e
i d
s
w R
okrelamy formuami
d
e
(a, b) =
i=1
(a
i
b
i
)
2
, d
s
(a, b) =
i=1
[a
i
b
i
[,
gdzie a = (a
1
, a
2
, . . .), b = (b
1
, b
2
, . . .) (na R
n
R
metryki d
e
i d
s
pokry-
waj si z metrykami wprowadzonymi w 1.1.2 i 1.1.6 (A)). Pokaemy, e d
e
i
d
s
generuj rne topologie w R
. Istotnie, niech 0 = (0, 0, . . .) i niech B

s
(0, 1)
bdzie kul w (R
, d
s
) o rodku w 0 i promieniu 1. Sprawdzimy, e B
s
(0, 1) ,
T (d
e
). Zamy przeciwnie i niech B
e
(0, r) B
s
(0, 1), gdzie B
e
(0, r) jest kul
w (R
, d
e
) o rodku w 0 i promieniu r > 0. Ustalmy n takie, e
1
n
< r
2
i niech
a = (
1
n
,
1
n
, . . . ,
1
n
, 0, 0, . . .) bdzie punktem majcym dokadnie n wsprzdnych
niezerowych. Wwczas d
e
(a, 0) =
_
n (
1
n
)
2
=
_
1
n
< r, skd a B
e
(0, r), ale
d
s
(a, 0) = n
1
n
= 1, czyli a , B
s
(0, 1), a wic doszlimy do sprzecznoci.
Zakoczymy t cz uwag dotyczc topologii podprzestrzeni przestrzeni me-
trycznych.
Uwaga 1.1.8. Niech (X, d
X
) bdzie przestrzeni metryczn i niech Y X.
Wwczas obcicie d
Y
= d
X
[ Y Y metryki d
X
do Y jest metryk, generujc
w Y topologi T (d
Y
), ktrej elementy s ladami zbiorw otwartych w (X, d
X
)
na Y , tzn. T (d
Y
) = U Y : U T (d
X
). Aby si o tym upewni, wystarczy
zauway, e dla y Y kula w przestrzeni (Y, d
Y
) o rodku w y i promieniu r
jest przeciciem z Y kuli w (X, d
X
) o rodku w y i promieniu r.
Przykad 1.1.9. Niech Y = 0
1
n
: n = 1, 2, . . . i niech d
Y
bdzie obci-
ciem do Y metryki euklidesowej w R. Topologia T (d
Y
) skada si ze wszystkich
podzbiorw Y , ktre albo nie zawieraj zera, albo ich dopenienie do Y jest sko-
czone.
Zauwamy, e obcicie do Y metryki z Przykadu 1.1.7 (A) generuje t sam
topologi.
1.2. Przestrzenie topologiczne. Wasnoci wyrnione w Twierdzeniu 1.1.5
przyjmiemy za okrelenie topologii w przestrzeniach bez metryki.
Denicja 1.2.1. Rodzina T podzbiorw zbioru X jest topologi w X, jeli
(i) , X T ,
(ii) przecicie skoczenie wielu elementw T jest elementem T ,
(iii) suma dowolnie wielu elementw T jest elementem T .
Par (X, T ) nazywamy przestrzeni topologiczn, elementy zbioru X punktami
tej przestrzeni, a elementy rodziny T zbiorami otwartymi w (X, T ).
Jeli dla przestrzeni topologicznej (X, T ) mona okreli metryk d na X, dla
ktrej T = T (d), mwimy, e przestrze (X, T ) jest metryzowalna. Istnieje wiele
wanych przestrzeni topologicznych, ktre nie s metryzowalne. Jedn z nich
wskaemy w nastpujcym przykadzie (zob. take Uzupenienie 7.3.2).
Przykad 1.2.2. Niech (R
, d
e
) bdzie przestrzeni opisan w Przykadzie 1.1.7
(B). Przestrze R
jest sum podprzestrzeni R R

2
. . . R
n
. . . i niech
T
n
bdzie topologi w (R
n
, d
e
) (tym samym symbolem oznaczamy tu metryk na
R
i jej obcicie do R
n
). Niech
T
= U R
: U R
n
T
n
, dla n = 1, 2, . . ..
Rodzina T
jest topologi w R
. Pokaemy, e przestrze (R
, T
) nie jest
metryzowalna. Zamy przeciwnie, e T
= T (d) dla pewnej metryki d na

R
i niech B(0,
1
n
) bdzie kul w (R
, d) o rodku w punkcie 0 = (0, 0, . . .)

i promieniu
1
n
. Zgodnie z okreleniem T
, B(0,
1
n
) R
n
jest zbiorem otwar-
tym w przestrzeni euklidesowej (R
n
, d
e
) zawierajcym zero, mona wic wybra
p
n
= (0, 0, . . . , 0, r
n
, 0, . . .) B(0,
1
n
), gdzie r
n
,= 0 jest n-t wsprzdn p
n
.
Zbir A = p
1
, p
2
, . . . ma skoczone przecicie z kad przestrzeni R
n
, zatem
R
n
A T
n
, dla n = 1, 2, . . . (zob. 1.1.4 (B)), a wic R
A T
. Z drugiej
strony, 0 R
A, ale kada kula w (R
, d) o rodku w zerze zawiera pewn

kul B(0,
1
n
), a wic przecina A. Mamy zatem R
A T
T (d), sprzecznie z
zaoeniem.
Przykad 1.2.3. Niech X bdzie ustalonym zbiorem. Wrd wszystkich topolo-
gii, jakie mona okreli na zbiorze X, dwie skrajne to antydyskretna T
a
= , X,
oraz dyskretna T
d
, zoona ze wszystkich podzbiorw zbioru X. Jeli X zawiera
co najmniej dwa punkty, to przestrze (X, T
a
) nie jest metryzowalna, bo ww-
czas, dla dowolnego x X, Xx , T
a
, zob. Uwaga 1.1.4 (B). Topologia T
d
jest
generowana przez metryk dyskretn w X, w ktrej odlego midzy rnymi
punktami jest zawsze rwna 1.
Zarwno przy wprowadzaniu topologii, jak i badaniu jej wasnoci, uyteczne
s pewne podrodziny rodziny wszystkich zbiorw otwartych.
Denicja 1.2.4. Rodzin B podzbiorw otwartych przestrzeni topologicznej (X, T )
nazywamy baz topologii T , jeli dla dowolnego U T i x U istnieje B B
speniajce x B U.
Przykad 1.2.5. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn i niech A X
bdzie zbiorem takim, e kada kula w (X, d) zawiera element A. Wwczas rodzina
B = B(a,
1
n
) : a A, n = 1, 2, . . . jest baz topologii T (d).
Baza topologii jednoznacznie wyznacza t topologi: zbir jest otwarty wtedy i
tylko wtedy, gdy jest sum pewnej rodziny zbiorw z bazy. Opiszemy teraz metod
generowania topologii przy pomocy rodzin majcych dwie wasnoci przysugu-
jce kadej bazie.
Twierdzenie 1.2.6. Niech B bdzie rodzin podzbiorw zbioru X speniajc
warunki
(i)

B = X,
(ii) dla dowolnych B
1
, B
2
B i x B
1
B
2
istnieje B B takie, e x B
B
1
B
2
.
Wwczas rodzina T zbiorw U X takich, e jeli x U, to x B U dla
pewnego B B, jest topologi w X.
Dowd. Warunki (i) oraz (iii) w Denicji 1.2.1 s spenione w sposb widoczny,
a warunek (ii) wynika z wasnoci (ii) rodziny B.
Uwaga 1.2.7. Rodzina B podzbiorw zbioru X speniajca warunki (i) i (ii)
Twierdzenia 1.2.6 jest baz topologii T opisanej w tym twierdzeniu. Bdziemy
mwi, e baza B generuje topologi T .
Przykad 1.2.8. Niech (X, <) bdzie zbiorem zawierajcym co najmniej dwa
elementy, z wyrnionym porzdkiem liniowym. Rodzina przedziaw y : y < x,
y : x < y, oraz z : x < z < y spenia warunki (i) i (ii) Twierdzenia 1.2.6.
Topologi generowan przez t baz bdziemy oznacza symbolem T (<).
Jeli < jest zwykym porzdkiem na prostej rzeczywistej R, to T (<) jest to-
pologi euklidesow.
Niech < bdzie porzdkiem leksykogracznym w kwadracie I
2
= [0, 1] [0, 1],
tzn. (x
1
, y
1
) < (x
2
, y
2
) jeli x
1
< x
2
, lub te x
1
= x
2
i y
1
< y
2
. Przestrze
topologiczn (I
2
, T (<)) nazywa si kwadratem leksykogracznym. Kwadrat lek-
sykograczny nie jest przestrzeni metryzowaln (zob. Uzupenienie 7.2 (A)).
Podzbir przestrzeni topologicznej (X, T ) mona rozpatrywa w naturalny spo-
sb jako przestrze topologiczn, bo dla Y X, rodzina U Y : U T ladw
na Y zbiorw otwartych w X jest topologi w Y , zob. 1.2.1. Przyjta przez nas
poniej denicja podprzestrzeni jest zgodna z tym, co opisalimy w Uwadze 1.1.8
dla przestrzeni metrycznych.
Denicja 1.2.9. Niech (X, T
X
) bdzie przestrzeni topologiczn i niech Y
X. Przestrze topologiczn (Y, T
Y
), gdzie T
Y
= U Y : U T
X
, nazywamy
podprzestrzeni przestrzeni (X, T
X
), a T
Y
- topologi indukowan w Y .
Przykad 1.2.10. Niech (I
2
, T (<)) bdzie kwadratem leksykogracznym i niech
S = (0, 1] 0. Topologia indukowana T (<)
S
na S jest generowana przez baz
zoon ze zbiorw (a, b] 0, gdzie 0 < a < b 1.
Zbir liczb rzeczywistych R z topologi generowan przez baz zoon z od-
cinkw (a, b] nazywa si strzak. Podprzestrze (0, 1] strzaki mona wic uto-
samia z podprzestrzeni (0, 1] 0 kwadratu leksykogracznego. Strzaka nie
jest metryzowalna, zob. Uzupenienie 7.2 (A).
W przestrzeni metrycznej (X, d), dla kadej pary rnych punktw x
1
, x
2
X
istniej rozczne zbiory otwarte U
1
, U
2
takie, e x
i
U
i
- wystarczy przyj
U
i
= B(x
i
, r/2), gdzie r = d(x
1
, x
2
).
Denicja 1.2.11. Przestrze topologiczn (X, T ) nazywamy przestrzeni Haus-
dora, jeli dla kadej pary rnych punktw x
1
, x
2
X istniej U
i
T takie, e
x
i
U
i
, oraz U
1
U
2
= .
Przestrzenie niemetryzowalne opisane w przykadach 1.2.2 i 1.2.10 s przestrze-
niami Hausdora.
Przykad 1.2.12. Niech X bdzie zbiorem nieskoczonym. Topologia T = U
X : U = , lub X U jest zbiorem skoczonym nazywa si topologi Zariskiego
w X. W przestrzeni (X, T ) kade dwa niepuste zbiory otwarte maj niepuste
przecicie, w szczeglnoci przestrze (X, T ) nie jest Hausdora.
Denicja 1.2.13. Otoczeniem punktu a w przestrzeni topologicznej (X, T ) na-
zywamy zbir V taki, e dla pewnego U T , a U V .
W przestrzeni metrycznej (X, d) otoczeniami punktu a s zbiory zawierajce
pewn kul o rodku w a.
Denicja 1.2.14. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni topologiczn i A X. Do-
mknicie A zbioru A jest zbiorem punktw x X takich, e kade otoczenie x
przecina A.
W przestrzeniach metrycznych, czsto jest wygodnie opisywa domknicie zbio-
ru przy uyciu cigw zbienych.
Denicja 1.2.15. W przestrzeni metrycznej (X, d), cig punktw (x
n
)
n=1
jest
zbieny do punktu x
0
, x
n
x
0
, jeli d(x
n
, x
0
) 0.
Twierdzenie 1.2.16. W przestrzeni metrycznej (X, d), warunek x
0
A jest
rwnowany temu, e istnieje cig punktw x
n
A taki, e x
n
x
0
.
Dowd. Niech x
0
A. Kula B(x
0
,
1
n
) jest otoczeniem x
0
, istnieje wic x
n

B(x
0
,
1
n
) A. Poniewa d(x
0
, x
n
) <
1
n
, x
n
x
0
.
Na odwrt, zamy, e x
n
x
0
dla pewnego cigu x
n
A. Niech V bdzie
otoczeniem x
0
i niech B(x
0
, r) V . Wwczas, jeli d(x
0
, x
n
) < r, to x
n
V . Tak
wic kade otoczenie punktu x
0
przecina A.
Denicja 1.2.17. Zbir A w przestrzeni topologicznej (X, T ) jest domknity,
jeli A = A.
Twierdzenie 1.2.18. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni topologiczn. Wwczas
(i) (A) = A,
(ii) zbir A X jest domknity wtedy i tylko wtedy, gdy jego dopenienie jest
otwarte,
(iii) A =
F : F jest zbiorem domknitym w X zawierajcym A.

Dowd. (i) Inkluzja wynika std, e zbir jest zawsze zawarty w swoim do-
mkniciu. Aby uzasadni przeciwn inkluzj, ustalmy x
0
(A). Niech V bdzie
otoczeniem x
0
i niech dla U T , x
0
U V . Poniewa U jest otoczeniem x
0
,
istnieje y U A, a poniewa U jest otoczeniem y, U A ,= . Tak wic, dowolne
otoczenie x
0
przecina A, czyli x
0
A.
(ii) Jeli X A jest zbiorem otwartym, X A jest otoczeniem kadego punktu
x , A, rozcznym z A, skd A = A. Jeli A = A i x , A, mona wybra otoczenie
punktu x rozczne z A, a wic istnieje U
x
T takie, e x U
x
X A. Zatem
X A =
U
x
: x X A jest zbiorem otwartym.
(iii) Jeli F jest zbiorem domknitym zawierajcym A, to A F = F, co dowo-
dzi inkluzji . Poniewa, zgodnie z (i), A jest zbiorem domknitym zawierajcym
A, mamy te inkluzj przeciwn.
Uwaga 1.2.19. (A) Z denicji topologii, oraz wasnoci (ii) w Twierdzeniu 1.2.18
wynika natychmiast, e skoczone sumy i dowolne przecicia zbiorw domknitych
w przestrzeni topologicznej s zbiorami domknitymi. Zmieniajc punkt widzenia,
zauwamy, e jeli w zbiorze X wyrniona jest rodzina zbiorw T zawierajca
, X i zamknita ze wzgldu na operacje skoczonych sum i dowolnych przeci,
to T = XF : F T jest topologi w X i T jest rodzin zbiorw domknitych
w przestrzeni topologicznej (X, T ).
(B) Zauwamy, e jeli Y X i (Y, T
Y
) jest podprzestrzeni przestrzeni topo-
logicznej (X, T
X
), to zbir A Y jest domknity w (Y, T
Y
) wtedy i tylko wtedy,
gdy A = Y B dla pewnego zbioru B domknitego w (X, T
X
).
Wynika to natychmiast z 1.2.18 (ii) i 1.2.9.
W szczeglnoci, jeli Y jest zbiorem domknitym w (X, T
X
), to kady zbir
domknity w (Y, T
Y
) jest te domknity w przestrzeni X.
Denicja 1.2.20. Wntrzem IntA zbioru A w przestrzeni topologicznej (X, T )
nazywamy zbir punktw, ktrych pewne otoczenia s zawarte w A.
Uwaga 1.2.21. Z denicji otocze 1.2.13 wynika, e wntrze IntA jest sum zbio-
rw otwartych zawartych w A, jest wic najwikszym, w sensie inkluzji, otwartym
podzbiorem zbioru A. atwo te sprawdzi, e IntA = X (X A).
1.3. Cigo przeksztace. Klasyczna ( )-denicja cigoci funkcji rze-
czywistej f : R R przenosi si na przypadek przeksztace f : X Y midzy
przestrzeniami metrycznymi (X, d
X
) i (Y, d
Y
) w nastpujcy sposb:
(1)
aX

>0

>0

xX
d
X
(a, x) < = d
Y
(f(a), f(x)) < .
Cz formuy (1) otrzyman przez pominicie pierwszych trzech kwantyka-
torw mona zapisa w postaci f(B
X
(a, )) B
Y
(f(a), ) lub te B
X
(a, )
f
1
(B
Y
(f(a), )), gdzie B
X
(a, ), B
Y
(f(a), ) s kulami w (X, d
X
) i (Y, d
Y
), od-
powiednio. Zastpujc kule otoczeniami, mona rozszerzy pojcie cigoci na
przeksztacenia midzy dowolnymi przestrzeniami topologicznymi.
Przyjmiemy jednak jako denicj cigoci przeksztace inny rwnowany wa-
runek (zob. Twierdzenie 1.3.2), majcy prostsze sformuowanie.
Denicja 1.3.1. Przeksztacenie f : X Y przestrzeni topologicznej (X, T
X
) w
(Y, T
Y
) jest cige, jeli dla kadego U T
Y
, f
1
(U) T
X
.
Twierdzenie 1.3.2. Dla przeksztacenia f : X Y przestrzeni topologicznej
(X, T
X
) w (Y, T
Y
) nastpujce warunki s rwnowane:
(i) f jest przeksztaceniem cigym,
(ii) jeli zbir F jest domknity w (Y, T
Y
), to f
1
(F) jest zbiorem domknitym
w (X, T
X
),
(iii) f(A) f(A), dla kadego A X,
(iv) dla kadego a X i otoczenia U punktu f(a) w (Y, T
Y
) istnieje otoczenie
V punktu a w (X, T
X
) takie, e f(V ) U.
Dowd. (i) = (iv) Niech a X i niech U bdzie otoczeniem f(a) w (Y, T
Y
).
Wybierzmy W T
Y
takie, e f(a) W U. Wwczas V = f
1
(W) T
X
jest
otoczeniem punktu a i f(V ) U.
(iv) = (iii) Niech a A. Mamy sprawdzi, e f(a) f(A). Wybierzmy
dowolne otoczenie U punktu f(a) w (Y, T
Y
). Na mocy (iv) istnieje otoczenie V
punktu a w (X, T
X
) takie, e f(V ) U. Poniewa a A, V A ,= , skd
U f(A) f(V A) ,= .
(iii) = (ii) Niech F bdzie zbiorem domknitym w (Y, T
Y
) i A = f
1
(F). Z
(iii), f(A) f(A) F = F, skd A f
1
(F) = A. Tak wic A = A, czyli zbir
A jest domknity.
(ii) = (i) Wynika to natychmiast z faktu, e zbiory domknite s dopenie-
niami zbiorw otwartych, zob. 1.2.18, (ii).
Uwaga 1.3.3. Jeli w przestrzeni (Y, T
Y
) jest wyrniona baza B generujca
topologi T
Y
, to dla dowodu cigoci przeksztacenia f : X Y , gdzie (X, T
X
)
jest przestrzeni topologiczn, wystarczy sprawdzi, e f
1
(U) T
X
dla kadego
U B. Wynika to natychmiast z Denicji 1.3.1 i faktu, e kady zbir otwarty
jest sum pewnej podrodziny rodziny B.
Uwaga 1.3.4. Cigo przeksztacenia f : X Y przestrzeni metrycznej
(X, d
X
) w przestrze metryczn (Y, d
Y
) jest rwnowana warunkowi, e jeli
x
n
x
0
, to f(x
n
) f(x
0
), zob.1.2.15.
Istotnie, zgodnie z Twierdzeniem 1.2.16, ten warunek zapewnia wasno (iii)
w Twierdzeniu 1.3.2. Na odwrt, jeli f jest przeksztaceniem cigym, x
n
x
0
i > 0, to zgodnie z 1.3.2 (iv), dla pewnego otoczenia V punktu x
0
, obraz
f(V ) jest zawarty w kuli o rodku w f(x
0
) i promieniu , a poniewa prawie
wszystkie wyrazy x
n
le w V , d
Y
(f(x
0
), f(x
n
)) < , dla prawie wszystkich n.
Zatem f(x
n
) f(x
0
).
Uwaga 1.3.5. (A) Dla ustalonego a X, wasno (iv) w 1.3.2 deniuje ci-
go przeksztacenia f w punkcie a. Dla przeksztacenia midzy przestrzeniami
metrycznymi, cigo w punkcie a jest wic opisana formu (1), z pominiciem
kwantykatora
aX
.
(B) Niech f
n
, f : X Y bd przeksztaceniami przestrzeni topologicznej
(X, T ) w przestrze metryczn (Y, d) takimi, e
n
= supd(f
n
(x), f(x)) : x
X 0. Wwczas, jeli wszystkie przeksztacenia f
n
s cige w punkcie a X
(ze wzgldu na topologi T (d) w Y ), to take f jest cige w tym punkcie.
Istotnie, niech U bdzie otoczeniem punktu f(a) w przestrzeni (Y, T (d)) i niech
B(f(a), r) U. Ustalmy n takie, e
n
< r/3 i korzystajc z cigoci f
n
w a
wybierzmy otoczenie V punktu a w (X, T ) takie, e f
n
(V ) B(f
n
(a), r/3). Ww-
czas, dla x V , d(f(x), f(a)) d(f(x), f
n
(x))+d(f
n
(x), f
n
(a))+d(f
n
(a), f(a)) <
3
r
3
= r, a zatem f(V ) U.
Wprowadzimy teraz przeksztacenia pozwalajce na utosamianie przestrzeni
ze wzgldu na wasnoci, ktre mona opisa w terminach topologii tych prze-
strzeni.
Denicja 1.3.6. Przeksztacenie f : X Y przestrzeni topologicznej (X, T
X
) w
(Y, T
Y
) jest homeomorzmem, jeli f jest rnowartociowe, f(X) = Y oraz oba
przeksztacenia f i f
1
: Y X s cige. Jeli f jest homeomorzmem prze-
strzeni (X, T
X
) na podprzestrze (f(X), (T
Y
)
f(X)
) przestrzeni (Y, T
Y
), mwimy,
e f jest zanurzeniem homeomorcznym.
Uwaga 1.3.7. Z Denicji 1.3.1 wynika natychmiast, e zoenie przeksztace
cigych jest cige. W szczeglnoci, zoenie homeomorzmw jest homeomor-
zmem.
Przykad 1.3.8. (A) Kade dwa otwarte zbiory wypuke w przestrzeni eukli-
desowej (R
n
, d
e
) (rozpatrywane jako podprzestrzenie) s homeomorczne, zob.
Uzupenienie 7.1.
Jednake, kade cige przeksztacenie f : R
2
R paszczyzny w prost ma
nieprzeliczaln warstw. Aby to sprawdzi, rozpatrzmy funkcje f
x
(y) = f(x, y),
dla x R. Funkcja f
x
: R R jest ciga, wic f
x
(R) jest przedziaem. Jeli jeden
z tych przedziaw redukuje si do punktu, f
x
(R) = r, mamy f
1
(r) = xR.
W przeciwnym razie, zawsze istnieje liczba wymierna q
x
f
x
(R). Dla pewnej
liczby wymiernej q zbir x : q
x
= q jest nieprzeliczalny, a wic warstwa f
1
(q)
jest nieprzeliczalna.
(B) Przeksztacenie f(t) = (cos t, sin t) odcinka [0, 2) na prostej euklidesowej
na okrg S
1
= (x, y) R
2
: x
2
+ y
2
= 1 (z topologi podprzestrzeni paszczy-
zny euklidesowej) jest cig bijekcj, ale nie jest homeomorzmem. Istotnie, dla
a
n
= (cos(2
1
n
), sin(2
1
n
)), a
n
f(0), ale f
1
(a
n
) ,0. Zauwamy te, e nie
istnieje cige i rnowartociowe przeksztacenie g : S
1
R. Zamy przeciwnie
i rozpatrzmy zoenie g f : [0, 2) R. Przeksztacenie g f jest cige i r-
nowartociowe, a wic jest albo rosnce, albo malejce. W pierwszym przypadku
g f(0) < g(a
1
) < g(a
2
) < . . ., bo g(a
n
) = g f(2
1
n
), oraz g(a
n
) g f(0),
co jest niemoliwe. Podobnie do sprzecznoci dochodzi si, jeli g f maleje.
Zakoczymy t cz obserwacj dotyczc dwch typowych operacji: obcicia
i kombinacji przeksztace.
Uwaga 1.3.9. (A) Niech f : X Y bdzie przeksztaceniem cigym przestrzeni
(X, T
X
) w przestrze (Y, T
Y
) i niech Z X. Wwczas obcicie f [ Z : Z Y
jest przeksztaceniem cigym, gdzie w Z rozpatruje si topologi podprzestrzeni
przestrzeni X. Ponadto f [ Z jest cige jako przeksztacenie z Z na podprzestrze
f(Z) przestrzeni Y .
Istotnie, zbiory otwarte w f(Z) s postaci W = U f(Z), gdzie U T
Y
, a
(f [ Z)
1
(W) = f
1
(U) Z jest zbiorem otwartym w Z, bo f
1
(U) T
X
.
(B) Niech f : X Y bdzie przeksztaceniem przestrzeni (X, T
X
) w (Y, T
Y
).
Jeli X = F
1
. . . F
m
, gdzie kady ze zbiorw F
i
jest domknity i kade obcicie
f [ F
i
: F
i
Y jest cige, to przeksztacenie f jest cige.
Istotnie, dla dowolnego zbioru domknitego F w Y , zbir A
i
= f
1
(F) F
i
jest domknity w przestrzeni (F
i
, T
F
i
), a poniewa F
i
jest zbiorem domknitym
w (X, T
X
), zbir A
i
jest te domknity w X, zob. 1.2.19 (B). Zatem f
1
(F) =
A
1
. . . A
m
jest zbiorem domknitym w X.
Podobnie sprawdza si, e jeli X =
sS
U
s
, U
s
T
X
i obcicia f [ U
s
: U
s
Y
s cige, to f jest przeksztaceniem cigym.
1.4. Iloczyny skoczone przestrzeni topologicznych.
Denicja 1.4.1. Niech (X
i
, T
i
), i = 1, 2, . . . , n, bd przestrzeniami topologicz-
nymi. Rodzina B iloczynw kartezjaskich V
1
. . . V
n
zbiorw otwartych V
i
T
i
spenia warunki (i), (ii) w 1.2.6, a wic jest baz pewnej topologii w iloczynie
kartezjaskim X
1
. . . X
n
. Przestrze (X
1
. . . X
n
, T ) z topologi T genero-
wan przez baz B nazywamy iloczynem kartezjaskim przestrzeni topologicznych
(X
i
, T
i
).
Twierdzenie 1.4.2. Niech T
i
, dla i = 1, 2, . . . , n, bdzie topologi w X
i
genero-
wan przez metryk d
i
. Wwczas topologia w iloczynie kartezjaskim (X
1
. . .
X
n
, T ) przestrzeni (X
i
, T
i
) jest generowana przez metryk d(a, b) = max
i
d
i
(a
i
, b
i
),
gdzie a = (a
1
, . . . , a
n
), b = (b
1
, . . . , b
n
) X
1
. . . X
n
.
Dowd. Kule w przestrzeni metrycznej (X
1
. . . X
n
, d) maj posta
(1) B(a, r) = B
1
(a
1
, r) . . . B
n
(a
n
, r),
gdzie a = (a
1
, . . . , a
n
) i B
i
(a
i
, r) jest kul w przestrzeni (X
i
, d
i
) o rodku w a
i
i
promieniu r. Wynika std, e T (d) T . Niech teraz U T i a = (a
1
, . . . , a
n
)
U. Istniej V
i
T
i
takie, e a V
1
. . . V
n
U i niech B
i
(a
i
, r
i
) V
i
.
Przyjmujc r = minr
i
: i = 1, . . . , n mamy wwczas, zgodnie z (1), B(a, r) U.
To dowodzi, e T T (d).
Uwaga 1.4.3. Z 1.1.6 (A) i 1.4.2 wynika w szczeglnoci, e topologia eukli-
desowa w (R
n
, d
e
) jest identyczna z topologi iloczynu kartezjaskiego prostych
euklidesowych.
Uwaga 1.4.4. Metryka d : X X R jest funkcj cig na kwadracie karte-
zjaskim przestrzeni topologicznej (X, T (d)). Z nierwnoci trjkta mona bo-
wiem wyprowadzi, e [d(x, y) d(x
0
, y
0
)[ d(x, x
0
) +d(y, y
0
).
Uwaga 1.4.5. Niech (X
1
. . . X
n
, T ) bdzie iloczynem kartezjaskim prze-
strzeni topologicznych (X
i
, T
i
), i = 1, . . . , n, i niech p
i
: X
1
. . . X
n
X
i
bd
rzutowaniami, p
i
(x
1
, . . . , x
n
) = x
i
.
(A) Rzutowania p
i
s cige. Istotnie, jeli U T
i
, to p
1
i
(U) = X
1
. . .
X
i1
U X
i+1
. . . X
n
T .
(B) Niech f : Z X
1
. . . X
n
bdzie przeksztaceniem okrelonym na prze-
strzeni topologicznej (Z, T
Z
). Przeksztacenie f jest cige wtedy i tylko wtedy,
gdy wszystkie zoenia p
i
f : Z X
i
s cige.
Z (A) dostajemy natychmiast, e z cigoci f wynika cigo kadego zoenia
p
i
f. Dla wykazania przeciwnej implikacji, zgodnie z 1.3.3 i 1.4.1 wystarczy
sprawdzi, e cigo zoe p
i
f zapewnia otwarto przeciwobrazw f
1
(V
1
. . . V
n
), dla dowolnych V
i
T
i
, co wynika z formuy f
1
(V
1
. . . V
n
) =
(p
1
f)
1
(V
1
) . . . (p
n
f)
1
(V
n
).
1.5. Iloczyny przeliczalne przestrzeni topologicznych.
Denicja 1.5.1. Niech (X
i
, T
i
), i = 1, 2, . . ., bdzie cigiem przestrzeni topolo-
gicznych. Rodzina B iloczynw kartezjaskich V
1
. . . V
n
X
n+1
X
n+2
. . .,
gdzie V
i
T
i
, jest baz pewnej topologii w iloczynie kartezjaskim X
1
X
2
. . .
Przestrze (X
1
X
2
. . . , T ) z topologi T generowan przez baz B nazywamy
iloczynem kartezjaskim cigu przestrzeni (X
i
, T
i
).
Przypomnijmy, zob. Przykad 1.1.6 (B), e jeli (X, d) jest przestrzeni me-
tryczn, to metryka min(d, 1) generuje w X t sam topologi, co metryka d.
Twierdzenie 1.5.2. Jeli topologia T
i
w przestrzeni X
i
jest generowana przez
metryk d
i
, i = 1, 2, . . ., to topologia w iloczynie kartezjaskim (X
1
X
2
. . . , T )
tego cigu przestrzeni jest generowana przez metryk d =
i=1
2
i
min(d
i
, 1).
Dowd. Pokaemy najpierw, e T (d) T . Wystarczy sprawdzi, e dla dowolnej
kuli B(a, r), a = (a
1
, a
2
, . . .), istnieje element B bazy B opisanej w 1.5.1, taki, e
a B B(a, r). Niech B
i
(a
i
, s) oznacza kul w (X
i
, d
i
) o rodku w a
i
i promieniu
s. Wybierzmy n takie, e 2
n
<
r
2
. Wwczas, dla B = B
1
(a
1
,
r
2
). . . B
n
(a
n
,
r
2
)
X
n+1
. . ., B B(a, r).
Ustalmy teraz U T i a = (a
1
, a
2
, . . .) U. Istniej V
i
T
i
, i = 1, . . . , n, takie,
e a V
1
. . . V
n
X
n+1
. . . U i niech B
i
(a
i
, r
i
) V
i
, r
i
< 1. Wwczas, dla
r = min2
i
r
i
: i = 1, . . . , n, B(a, r) B
1
(a
1
, r
1
). . .B
n
(a
n
, r
n
)X
n+1
. . .
U. To pokazuje, e T T (d).
Uwaga 1.5.3. Topologia w iloczynie kartezjaskim rozpatrywanym w 1.5.2 jest
te generowana przez metryk maxmin(d
i
, 2
i
) : i = 1, 2, . . ., zob. 1.1.6 (B),
nieco blisz metryce okrelonej w 1.4.2.
1.6. Twierdzenie Tietzego o przeduaniu przeksztace. Mwic o ci-
goci przeksztacenia f : X R przestrzeni topologicznej (X, T ) w prost rze-
czywist bez dodatkowych wyjanie, bdziemy mieli na myli cigo ze wzgldu
na topologi euklidesow w R.
W przestrzeni metrycznej (X, d), z kadym niepustym zbiorem A X mona
zwiza funkcj
(1) d
A
(x) = infd(x, z) : z A,
mierzc odlego punktw od tego zbioru. Sprawdzimy, e
(2) [d
A
(x) d
A
(y)[ d(x, y).
Dla dowolnego z A, d
A
(y) d(y, z) d(y, x) + d(x, z). Std, z (1), d
A
(y)
d(y, x) + d
A
(x), czyli d
A
(y) d
A
(x) d(y, x). Wobec symetrii zaoe, take
d
A
(x) d
A
(y) d(x, y), otrzymujemy wic (2).
Wasno (2) zapewnia cigo funkcji d
A
, zob. warunek (1) w 1.3.
Uwaga 1.6.1. Niech W bdzie zbiorem otwartym w przestrzeni metryzowalnej
(X, T ). Istnieje wwczas funkcja ciga : X [0, +) taka, e W = x X :
(x) > 0. Istotnie, dla W ,= X przyjmijmy = d
X\W
, gdzie metryka d generuje
topologi T .
Twierdzenie 1.6.2 (o rozkadach jedynki). Niech (X, T ) bdzie przestrzeni
metryzowaln i niech X = W
1
. . . W
m
, gdzie W
i
s zbiorami otwartymi.
Istniej wwczas funkcje cige
i
: X [0, 1] takie, e x :
i
(x) > 0 W
i
,
i = 1, . . . , m, oraz

m
i=1
i
(x) = 1, dla x X.
Dowd. Niech
i
bdzie funkcj opisan w Uwadze 1.6.1 dla W = W
i
, =
m
i=1
i
. Zauwamy, e jeli x W
i
, to
i
(x) > 0, a wic > 0. Przyjmujc
i
=

i
otrzymujemy funkcje z danymi wasnociami.

Twierdzenie Tietzego o przeduaniu (Wniosek 1.6.5) wyprowadzimy z twier-
dzenia Hahna o wpisywaniu funkcji cigej midzy par funkcji pcigych.
Funkcja f : X R na przestrzeni topologicznej (X, T ) jest pciga z gry
(z dou), jeli zbiory x : f(x) < r (x : f(x) > r) s otwarte.
Przykad 1.6.3. Niech f : A [a, b] bdzie funkcj cig na podprzestrzeni
(A, T
A
) przestrzeni topologicznej (X, T ), A = A i niech
u(x) =
_
f(x), jeli x A,
a, jeli x , A,
w(x) =
_
f(x), jeli x A,
b, jeli x , A.
Wwczas funkcja u jest pciga z gry, a funkcja w jest pciga z dou.
Twierdzenie 1.6.4 (Hahn). Niech u, w : X [a, b] bd funkcjami na prze-
strzeni metryzowalnej (X, T ) takimi, e
(i) u w,
(ii) u jest pciga z gry, w jest pciga z dou.
Istnieje wwczas funkcja ciga f : X [a, b] taka, e u f w.
Dowd. (A) Wykaemy najpierw sabsz tez, e jeli u, w speniaj warunki
(i) i (ii), to dla dowolnego > 0 istnieje funkcja ciga g : X [a, b] taka, e
u g w +.
W tym celu, dla ustalonego > 0, pokryjmy [a, b] przedziaami (a
i
, b
i
) o du-
gociach < , i = 1, . . . , m. Z (ii), zbiory
(3) W
i
= x : u(x) < b
i
x : w(x) > a
i
s otwarte. Jeli [u(x), w(x)] (a

i
, b
i
) ,= , to x W
i
, a wic X = W
1
. . . W
m
.
Niech
1
, . . .
m
bdzie rozkadem jedynki opisanym w 1.6.2. Funkcj cig g
okrelamy formu
(4) g(x) =
m
i=1
c
i
i
(x), gdzie c
i
=
a
i
+b
i
2
.
Jeli x W
i
, to z (3), u(x) c
i
w(x) + , a poniewa z (4), g(x) jest
kombinacj wypuk punktw c
i
, ktrym odpowiadaj zbiory W
i
zawierajce x,
take u(x) g(x) w(x) +.
(B) Niech u, w speniaj zaoenia twierdzenia. Korzystajc z (A) okrelimy
indukcyjnie funkcje pcige z gry u
i
: X [a, b], funkcje pcige z dou
w
i
: X [a, b], oraz funkcje cige g
i
: X [a, b] takie, e
(5) u = u
0
u
1
. . . u
i
. . . w
i
w
1
w
0
= w,
(6) g
i
1/i u
i
w
i
g
i
+ 1/i, i = 1, 2, . . .
Jeli u
i1
, w
i1
s ju okrelone, (A) zapewnia istnienie funkcji cigej g
i
: X
[a, b] takiej, e u
i1
1/i g
i
w
i1
+1/i. Przyjmijmy u
i
= maxg
i
1/i, u
i1
,
w
i
= ming
i
+ 1/i, w
i1
i zauwamy, e u
i
w
i
, bo g
i
1/i w
i1
oraz
g
i
+ 1/i , u
i1
.
Z (5) i (6) wynika, e cigi funkcji u
i
, w
i
zbiegaj punktowo do wsplnej granicy
f : X [a, b], przy czym, z (6), [f(x) g
i
(x)[ 1/i, dla x X, i = 1, 2, . . ..
Z (5), u f w, a cigo funkcji f wynika z Uwagi 1.3.5.
Wniosek 1.6.5 (Twierdzenie Tietzego). Niech f : A [a, b] bdzie funkcj
cig okrelon na podprzestrzeni domknitej przestrzeni metryzowalnej (X, T ).
Istnieje wwczas funkcja ciga f : X [a, b] taka, e f(x) = f(x) dla x A.
Dowd. Przeduenie f do funkcji cigej na X otrzymujemy natychmiast z
twierdzenia 1.6.4, wpisujc funkcj ciga midzy funkcje pcige opisane w
Przykadzie 1.6.3.
Uwaga 1.6.6. Kad funkcj cig f : A R
n
okrelon na podprzestrzeni
domknitej przestrzeni metryzowalnej (X, T ) mona przeduy do funkcji cigej
f : X R
n
.
Istotnie, z Uwagi 1.4.5 (B) wynika, e wystarczy sprawdzi, e kad funkcj
cig f : A R mona przeduy do funkcji cigej f : X R. Skadajc
f z homeomorzmem arc tg : R (/2, /2), moemy rozpatrywa funkcj
przyjmujc wartoci w przedziale (/2, /2). Wniosek 1.6.5 zapewnia istnienie
funkcji cigych g : X [/2, /2], oraz h : X [0, 1] takich, e g(x) = f(x),
dla x A, oraz h przyjmuje warto 1 na A i 0 na g
1
(/2, /2). Wwczas
iloczyn f = gh jest cigym przedueniemf przyjmujcym wartoci w przedziale
(/2, /2).
W Zadaniu 1.44 podajemy formu opisujc operacj przeduania funkcji
pochodzc z ksiki J. Dieudonne, Foundations of Modern Analysis, Twierdzenie
4.5.1. Formua odwouje si do metryki w przestrzeni X, podczas gdy podany
przez nas dowd przenosi si na oglniejsze klasy przestrzeni, w ktrych speniona
jest teza Twierdzenia 1.6.2.
1.7. Orodkowo. Przestrzenie metryzowalne, ktrych topologia ma przeliczal-
n baz, stanowi niezwykle wan klas przestrzeni. Dla przestrzeni metryzo-
walnych, istnienie bazy przeliczalnej jest rwnowane wasnoci, ktr opiszemy
poniej.
Denicja 1.7.1. (A) Zbir A w przestrzeni topologicznej (X, T ) jest gsty, jeli
A = X.
(B) Przestrze topologiczna (X, T ) jest orodkowa, jeli zawiera przeliczalny
podzbir gsty.
Przestrzenie euklidesowe s orodkowe, bo zbir punktw w R
n
o wszystkich
wsprzdnych wymiernych jest przeliczalny i gsty w (R
n
, d
e
). Podobnie uzasad-
nia si orodkowo przestrzeni opisanych w 1.1.7 (B). Przestrze okrelona w
1.1.7 (A) nie jest orodkowa: dla kadego A R w tej przestrzeni metrycznej,
A A 0.
Jeli topologia T w X ma przeliczaln baz B, to wybierajc z kadego niepu-
stego zbioru B B punkt a
B
, otrzymamy przeliczalny gsty podzbir X. Istnienie
przeliczalnej bazy implikuje wic orodkowo. Dla przestrzeni metryzowalnych
prawdziwa jest implikacja odwrotna.
Twierdzenie 1.7.2. Topologia metryzowalnej przestrzeni orodkowej ma przeli-
czaln baz.
Dowd. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn i niech A bdzie przeliczal-
nym zbiorem gstym w (X, T (d)). Wwczas baza topologii T (d) opisana w Przy-
kadzie 1.2.5 jest przeliczalna.
Wniosek 1.7.3. Wszystkie podprzestrzenie przestrzeni euklidesowych s orod-
kowe.
Dowd. Jeli X R
n
, T
X
jest topologi X generowan przez metryk eu-
klidesow d
e
na X, a B jest przeliczaln baz topologii euklidesowej R
n
, to
B X : B B jest przeliczaln baz T
X
, zob. 1.1.8.
Przestrze opisana w Przykadzie 1.2.2 jest orodkowa, ale, jak wynika z rozu-
mowania podanego w 1.2.2, topologia tej przestrzeni nie ma bazy przeliczalnej.
Przykad 1.7.4. Niech (C
b
(X), d
sup
) bdzie przestrzeni ograniczonych funkcji
cigych f : X R na przestrzeni topologicznej (X, T ) z metryk
d
sup
(f, g) = sup[f(x) g(x)[ : x X.
(A) Przestrze (C
b
([0, 1]), d
sup
) jest orodkowa, bo zgodnie z twierdzeniem We-
ierstrassa o aproksymacji, zbir wielomianw o wspczynnikach wymiernych
(rozpatrywanych jako funkcje na [0, 1]) jest gsty w tej przestrzeni.
(B) Przestrze (C
b
(R), d
sup
) nie jest orodkowa. Dla uzasadnienia, rozpatrzmy
rodzin o wszystkich niepustych podzbiorw liczb naturalnych N i z kadym
S o zwimy funkcj f
S
C
b
(R) okrelon formu f
S
(x) = mind
S
(x), 1,
gdzie d
S
(x) = inf[x z[ : z S, zob. (1) w 1.6. Jeli n S T, S, T o, to
f
S
(n) = 0, f
T
(n) = 1, a wic d
sup
(f
S
, f
T
) = 1.
Niech A C
b
(R) bdzie zbiorem gstym. Dla kadego S o istnieje g
S
A
takie, e d
sup
(f
S
, g
S
) < 1/2. Wwczas, dla S ,= T, S, T o, g
S
,= g
T
, a wic zbir
A jest nieprzeliczalny, bo o jest zbiorem nieprzeliczalnym.
2. Zwarto
2.1. Przestrzenie zwarte. Wprowadzajc pojcie zwartoci, wskaemy najpierw
w Twierdzeniu 2.1.4 trzy wasnoci, ktre s rwnowane w klasie przestrzeni
metryzowalnych, a nastpnie pierwsz z nich przyjmiemy jako denicj zwartoci
w klasie przestrzeni Hausdora, zob. 1.2.11. Dwie pozostae wasnoci opisane
w tym twierdzeniu s bardzo uyteczne dla przestrzeni metryzowalnych, ale poza
t klas przestrzeni okazuj si istotnie rne (zob. Zadanie 7.25 (A), (C)) i s
mniej przydatne ni wyrniona przez nas wasno pokryciowa.
Denicja 2.1.1. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni topologiczn.
(A) Rodzina zbiorw | jest otwartym pokryciem zbioru A X, jeli | T i
A
|.
(B) Punkt a X jest punktem skupienia cigu (a
n
)
n=1
w X, jeli kade oto-
czenie a zawiera wyrazy a
n
dla nieskoczenie wielu indeksw n.
MIMUW 2. Zwarto 15
Uwaga 2.1.2. W przestrzeni metryzowalnej (X, T ), punkt a jest punktem sku-
pienia cigu (a
n
)
n=1
wtedy i tylko wtedy, gdy pewien podcig tego cigu jest
zbieny do a, tzn. istnieje cile rosnca funkcja : N N taka, e a
(n)
a.
Istotnie, jeli a jest punktem skupienia cigu (a
n
)
n=1
i metryka d generuje
topologi T , moemy wybra indeksy (1) < (2) < . . . takie, e d(a, a
(n)
) <
1
n
.
Wwczas a
(n)
a.
Lemat 2.1.3. Niech A bdzie podzbiorem przestrzeni metrycznej (X, d), | otwar-
tym (w topologii T (d)) pokryciem A i zamy, e z kadego cigu (a
n
)
n=1
punktw
w A mona wybra podcig zbieny do pewnego a A. Wwczas istnieje liczba
> 0 taka, e dla kadego a A, kula B(a, ) ley w pewnym elemencie |.
Dowd. Przypucmy, e taka liczba > 0 nie istnieje. Wwczas dla kadego
n , 1 istnieje a
n
A takie, e B(a
n
, 1/n) nie ley w adnym elemencie |.
Pokaemy, e aden punkt a A nie jest granic podcigu cigu (a
n
)
n=1
.
Ustalmy a A, U | zawierajce a i r > 0 takie, e B(a, r) U. Jeli
a
n
B(a, r/2), to B(a
n
, r/2) U i z denicji a
n
mamy 1/n > r/2. Zatem
a
n
, B(a, r/2) dla n , 2/r, wic aden podcig (a
n
)
n=1
nie jest zbieny do a.
Liczb > 0 opisan w lemacie nazywa si liczb Lebesguea pokrycia | zbioru
A X. W dowodzie Twierdzenia 2.1.4 bdziemy korzystali z istnienia liczby
Lebesguea dla pokrycia caej przestrzeni X.
Twierdzenie 2.1.4. Dla przestrzeni metryzowalnej (X, T ) nastpujce warunki
s rwnowane:
(i) z kadego otwartego pokrycia przestrzeni X mona wybra pokrycie sko-
czone,
(ii) z kadego cigu punktw w X mona wybra podcig zbieny w tej prze-
strzeni,
(iii) kady zstpujcy cig niepustych zbiorw domknitych w X ma niepuste
przecicie.
Dowd. (ii) =(i) Niech | bdzie otwartym pokryciem przestrzeni X. Ustalmy
w X metryk d generujc topologi w X i niech > 0 bdzie liczb Lebesguea
pokrycia |, zob. 2.1.3. Dc do sprzecznoci, zamy, e przestrzeni X nie
mona pokry skoczenie wieloma elementami |.
Kada kula B(x, ) ley w pewnym elemencie |, wic zgodnie z zaoeniem o
|, przestrze X nie jest sum skoczenie wielu takich kul. Moemy zatem wybra
w X cig punktw (a
n
)
n=1
taki, e dla n = 2, 3, . . ., a
n
,

m<n
B(a
m
, ). Niech
a X bdzie dowolnym punktem. Poniewa dla m < n mamy d(a
m
, a
n
) , ,
kula B(a, /2) zawiera co najwyej jeden wyraz cigu (a
n
)
n=1
. Punkt a nie moe
wic by granic adnego podcigu tego cigu.
(i) = (iii) Niech F
1
F
2
. . . bd domknitymi, niepustymi zbiorami w
przestrzeni (X, T ). Zamy przeciwnie, e

i
F
i
= . Wwczas rodzina zbiorw
otwartych | = X F
i
: i = 1, 2, . . . pokrywa X, bo

| = X
i
F
i
. Z (i), dla
pewnego n mamy X = (X F
1
) . . . (X F
n
) = X F
n
, a wic otrzymujemy
sprzeczno.
(iii) = (ii) Niech (a
n
)
n=1
bdzie cigiem punktw w przestrzeni X i niech
F
i
= a
n
: n , i. Poniewa F
1
F
2
. . ., warunek (iii) zapewnia istnienie
a

i=1
F
i
. Kade otoczenie punktu a przecina kady zbir a
n
: n , i, co
oznacza, e a jest punktem skupienia cigu (a
n
)
n=1
, a wic, zgodnie z 2.1.2, pewien
podcig tego cigu zbiega do a.
16 2. Zwarto MIMUW
Denicja 2.1.5. Przestrze metryzowalna jest zwarta, jeli spenia ktrykolwiek
z rwnowanych warunkw w Twierdzeniu 2.1.4.
Uwaga 2.1.6. Jeli (X, d) jest przestrzeni metryczn, A X i A jest zwarty
w topologii generowanej przez metryk d na A, to zgodnie z Lematem 2.1.3, dla
dowolnego pokrycia otwartego zbioru A w X istnieje liczba Lebesguea.
Przykad 2.1.7. Domknity odcinek [a, b] na prostej euklidesowej jest zwarty.
Istotnie, jeli (a
n
)
n=1
jest cigiem punktw z [a, b], to c = supr [a, b] : [r, b]
zawiera nieskoczenie wiele wyrazw a
n
jest punktem skupienia tego cigu, a
wic jest granic pewnego podcigu tego cigu, zob. 2.1.2.
Uwaga 2.1.8. Iloczyn kartezjaski skoczenie wielu zwartych przestrzeni metry-
zowalnych (X
i
, T (d
i
)), i = 1, . . . , m, jest przestrzeni zwart.
Jest to szczeglny przypadek twierdzenia, ktre udowodnimy w 2.4, warto
jednak poda take jego bezporednie uzasadnienie. Odwoujc si do indukcji,
mona ograniczy si do iloczynu kartezjaskiego dwch przestrzeni X
1
X
2
.
Niech a
n
= (x
n
, y
n
) X
1
X
2
, n = 1, 2, . . .. Korzystajc z wasnoci (ii) w
Twierdzeniu 2.1.4, mona okreli funkcj rosnc : N N tak, e x
(n)
x
0
,
a nastpnie, dla podcigu (y
(n)
)
n=1
, funkcj rosnc : N (N) tak, e
y
(n)
y
0
. Wwczas a
(n)
(x
0
, y
0
).
Denicja 2.1.9. Przestrze topologiczna (X, T ) jest zwarta, jeli jest przestrze-
ni Hausdora i z kadego otwartego pokrycia tej przestrzeni mona wybra po-
krycie skoczone.
Przykad 2.1.10. Kwadrat leksykograczny okrelony w 1.2.8 jest przestrzeni
zwart, ktra nie jest metryzowalna, zob. Uzupenienie 7.2
Przestrze z Przykadu 1.2.12 ma wprawdzie wasno pokryciow wymagan
w 2.1.9, nie jest jednak Hausdora, a wic nie jest zwarta.
Na zakoczenie tej czci, rozpatrzymy zwarto podprzestrzeni przestrzeni
Hausdora. Zauwamy, e kada podprzestrze przestrzeni Hausdora jest prze-
strzeni Hausdora wynika to natychmiast z okrelenia topologii podprzestrzeni
1.2.9.
Denicja 2.1.11. Zbir K w przestrzeni Hausdora (X, T ) jest zwarty, jeli
podprzestrze (K, T
K
) jest zwarta.
Z denicji topologii indukowanej na podzbiorze wynika, e zwarto podprze-
strzeni (K, T
K
) przestrzeni Hausdora (X, T ) oznacza, e jeli | jest otwartym
pokryciem zbioru K, to dla pewnej rodziny skoczonej J |, K
J.
Uwaga 2.1.12. Zauwamy te, e jeli (X, T ) jest przestrzeni zwart i K jest
zbiorem domknitym w tej przestrzeni, to K jest zbiorem zwartym.
Istotnie, jeli K

| i | T , to | X K jest otwartym pokryciem
przestrzeni X, istnieje wic rodzina skoczona 1 | X K pokrywajca X
i J = 1 | jest skoczonym pokryciem zbioru K.
MIMUW 2. Zwarto 17
Twierdzenie 2.1.13. Zbir zwarty w przestrzeni Hausdora jest domknity.
Dowd. Niech K bdzie zbiorem zwartym w przestrzeni Hausdora (X, T ) i
niech a , K. Dla kadego x K wybierzmy par rozcznych zbiorw otwartych
V (x), W(x) T takich, e a V (x) i x W(x). Ze zwartoci K, mona wybra
x
1
, . . . , x
n
K tak, aby K W(x
1
) . . . W(x
n
) = W. Wwczas V = V (x
1
)
. . . V (x
n
) jest otoczeniem a rozcznym z W, a wic i z K. Zatem a , K, co
pokazuje, e K = K.
Dla przestrzeni metryzowalnej (X, T (d)), mona to twierdzenie uzasadni nieco
prociej, odwoujc si do warunku (iii) w 2.1.4: jeli K jest zwarty i a K, to
dla cigu F
n
= B(a, 1/n) K niepustych zbiorw domknitych w przestrzeni
(K, T (d)
K
) mamy

n=1
F
n
,= i

n=1
F
n
a, zatem a K.
Bdziemy mwi, e zbir w przestrzeni metrycznej jest ograniczony, jeli ley
w pewnej kuli w tej przestrzeni.
Wniosek 2.1.14. Podzbir przestrzeni euklidesowej (R
n
, d
e
) jest zwarty wtedy i
tylko wtedy, gdy jest domknity i ograniczony.
Dowd. Niech A bdzie zbiorem zwartym w (R
n
, d
e
). Domknito A wynika z
2.1.13. Dla dowodu ograniczonoci zauwamy, e rodzina kul B(0, 1), B(0, 2), . . .
pokrywa A i wybierajc z tego pokrycia pokrycie skoczone, mamy A B(0, n)
dla pewnego n.
Na odwrt, kady zbir ograniczony A w (R
n
, d
e
) ley w pewnej kostce [a
1
, b
1
]
. . . [a
n
, b
n
], ktra jest zwarta, na mocy Uwagi 2.1.8. Jeli A = A, wynika std
zwarto A, zob. Uwaga 2.1.12.
2.2. Przeksztacenia cige przestrzeni zwartych.
Twierdzenie 2.2.1. Przeksztacenie cige f : X Y przestrzeni Hausdora
(X, T
X
) w przestrze Hausdora (Y, T
Y
) przeprowadza zbiory zwarte w X na
zbiory zwarte w Y .
Dowd. Niech K bdzie zbiorem zwartym w przestrzeni (X, T
X
) i niech | T
Y
bdzie otwartym pokryciem jego obrazu f(K). Rodzina f
1
(U) : U | T
X
pokrywa K, a wic ze zwartoci, K f
1
(U
1
) . . . f
1
(U
m
), dla pewnych
U
i
|. Wwczas f(K) U
1
. . . U
m
.
Wniosek 2.2.2 (Twierdzenie Weierstrassa). Niech f : X R bdzie funkcj
cig na przestrzeni Hausdora (X, T ). Dla kadego zbioru zwartego K X
istniej punkty a, b K takie, e f(a) = sup f(K), f(b) = inf f(K).
Dowd. Zgodnie z 2.2.1, zbir f(K) jest zwarty, a wic jest domknity i ograni-
czony na prostej euklidesowej, zob. 2.1.14. Zatem sup f(K) i inf f(K) s elemen-
tami f(K), co oznacza istnienie punktw a i b opisanych we Wniosku.
Jak zauwaylimy w 1.3.8 (B), ciga bijekcja nie musi by homeomorzmem.
Dodatkowe zaoenie zwartoci zmienia jednak sytuacj.
18 2. Zwarto MIMUW
Wniosek 2.2.3. Cige i rnowartociowe przeksztacenie przestrzeni zwartej
na przestrze Hausdora jest homeomorzmem.
Dowd. Niech f : X Y bdzie cig bijekcj, gdzie (X, T
X
) jest przestrzeni
zwart, a (Y, T
Y
) jest przestrzeni Hausdora. Mamy wykaza, e przeksztacenie
odwrotne f
1
: Y X jest cige, to znaczy, jeli F X jest zbiorem domkni-
tym, to (f
1
)
1
(F) = f(F) jest zbiorem domknitym w Y . Z domknitoci F w
przestrzeni zwartej X wynika zwarto F, zatem f(F) jest zbiorem zwartym w
przestrzeni Hausdora Y , a wic domknitym w Y , zob. 2.1.13.
Zakoczymy t cz twierdzeniem dotyczcym przestrzeni metrycznych. Do
tego krgu zagadnie wrcimy jeszcze w czci 3.4.
Jeli (X, d) jest przestrzeni metryczn, mwic o zwartoci w tej przestrzeni
bdziemy mieli na myli topologi T (d) generowan przez metryk d.
Twierdzenie 2.2.4. Kade przeksztacenie cige f : X Y zwartej przestrzeni
metrycznej (X, d
X
) w przestrze metryczn (Y, d
Y
) jest jednostajnie cige, tzn.
>0

>0

a,bX
d
X
(a, b) < =d
Y
(f(a), f(b)) < .
Dowd. Kule w przestrzeniach (X, d
X
) i (Y, d
Y
) oznacza bdziemy odpowiednio
symbolami B
X
(x, r) i B
Y
(y, r).
Ustalmy > 0 i niech > 0 bdzie liczb Lebesguea dla pokrycia
| = f
1
(B
Y
(y, /2)) : y Y T (d
X
)
przestrzeni zwartej X, zob. 2.1.6. Kada kula B
X
(a, ) jest zawarta w pewnym
elemencie |, a wic jej obraz ley w pewnej kuli B
Y
(y, /2). Wynika std, e jeli
d
X
(a, b) < , to d
Y
(f(a), f(b)) < 2 /2 = .
2.3. Zbir Cantora. Rodzina T =
n=1
T
n
przedziaw domknitych na prostej
euklidesowej R jest systemem diadycznym, jeli:
(1) T
n
skada si z 2
n
parami rozcznych przedziaw domknitych,
(2) kady przedzia z T
n
zawiera dokadnie dwa przedziay z T
n+1
,
(3) maksimum dugoci przedziaw z T
n
dy do zera.
Zbiorem Cantora wyznaczonym przez system diadyczny T nazywamy zbir
(4) C =
n
C
n
, gdzie C
n
=
T
n
.
Poniewa C
n
jest sum skoczenie wielu przedziaw domknitych, C jest zbiorem
domknitym i ograniczonym, a wic zbir Cantora jest zwarty. Zauwamy, e
(5) IntC = ,
bo dla dowolnego nietrywialnego przedziau otwartego (a, b), na mocy (3) mona
wskaza n takie, e przedziay z T
n
maj dugo < b a i wwczas (a, b) C
(a, b) C
n
,= .
Pokaemy, e
(6) zbir Cantora jest homeomorczny z 0, 1
N
,
gdzie 0, 1
N
jest przestrzeni cigw zero - jedynkowych z metryk okrelon
formu
(7) d(s, t) =
i=1
2
i
[t
i
s
i
[, t = (t
1
, t
2
, . . .), s = (s
1
, s
2
, . . .) 0, 1
N
.
MIMUW 2. Zwarto 19
W tym celu ustalmy, indukcyjnie ze wzgldu na dugo cigw, wzajemnie
jednoznaczn odpowiednio (t
1
, . . . , t
n
) C(t
1
, . . . , t
n
) midzy skoczonymi
cigami zero - jedynkowymi i przedziaami z systemu diadycznego T tak, e
C(t
1
, . . . , t
n
) T
n
i C(t
1
, . . . , t
n
, 0), C(t
1
, . . . , t
n
, 1) s rozcznymi przedziaami
z T
n+1
zawartymi w C(t
1
, . . . , t
n
), zob. (2).
Z (1), (2) i (4) wynika, e z kadym punktem x C mona zwiza jedno-
znacznie cig (t
1
, t
2
, . . .) 0, 1
N
taki, e
(8) x C(t
1
) C(t
1
, t
2
) C(t
1
, t
2
, t
3
) . . .
i niech
(9) f(x) = t, gdzie t = (t
1
, t
2
, . . .) spenia (8).
Funkcja f : C 0, 1
N
jest rnowartociowa, bo jeli x, y C s rne, to
zgodnie z (3), dla dostatecznie duego n, nale do rnych przedziaw z T
n
, a
wic cigi f(x) i f(y) rni si na pierwszych n miejscach.
Poniewa dla dowolnego cigu (t
1
, t
2
, . . .) 0, 1
N
, C(t
1
) C(t
1
, t
2
) . . .,
istnieje punkt x C speniajcy (8), a wic f(C) = 0, 1
N
.
Zgodnie z 2.2.3, dla uzasadnienia (6) wystarczy sprawdzi cigo f.
Ustalmy dowolne a C, > 0, niech 2
n
< i niech V bdzie dopenieniem
sumy przedziaw z T
n
, nie zawierajcych a. Wwczas, dla odcinka C(t
1
, . . . , t
n
)
z T
n
zawierajcego a, mamy V C = C(t
1
, . . . , t
n
) C, zob. (4). Jeli wic x
V C, to z (8) i (9) wynika, e cigi f(a) i f(x) maj na pierwszych n miejscach
wsprzdne t
1
, . . . , t
n
, a zatem z (7), d(f(a), f(x))

i=n+1
2
i
2
n
< . To
pokazuje cigo przeksztacenia f i koczy uzasadnienie (6).
Z (6) wynika, e kade dwa zbiory Cantora wyznaczone przez systemy dia-
dyczne s homeomorczne. Zauwamy take, e jeli zbir Cantora jest wy-
znaczony przez system diadyczny T =

n=1
T
n
, oraz J T
n
, to J C jest
zbiorem Cantora wyznaczonym przez system diadyczny c =

m=1
c
m
, gdzie
c
m
= J K : K T
n+m
, a wic zbir J C jest homeomorczny z C.
Klasycznym przykadem zbioru Cantora jest zbir liczb z odcinka [0, 1], ktre
w rozwiniciu trjkowym nie maj wspczynnika 1,
(10) C =
i=1
t
i
3
i
: t
i
0, 2 dla i = 1, 2, . . ..
Zbir C jest wyznaczony przez system diadyczny T =

n=1
T
n
, gdzie T
0
=
[0, 1], a przedziay z T
n+1
otrzymuje si dzielc kady przedzia z T
n
na trzy
rwne czci i pomijajc rodkowy przedzia z tego podziau.
2.4. Iloczyn skoczony przestrzeni zwartych. Wan rol w matematyce
odgrywa twierdzenie, e iloczyn przestrzeni zwartych jest zwarty. W tej czci
podamy dowd tego faktu dla iloczynw skoczonych. Nieco bardziej zoone
rozumowanie dotyczce iloczynw przeliczalnych zamieszczamy w czci 2.5, a
w penej oglnoci, twierdzenie o iloczynach przestrzeni zwartych omwione jest
w Uzupenieniach 7.3.4.
Uwaga 2.4.1. Iloczyn kartezjaski (X Y, T ) przestrzeni Hausdora (X, T
X
)
i (Y, T
Y
) jest przestrzeni Hausdora. Istotnie, niech a = (a
1
, a
2
), b = (b
1
, b
2
)
XY bd rnymi punktami. Jeli a
1
,= b
1
, wybierzmy zbiory rozczne U, W
T
X
takie, e a
1
U, b
1
W. Wwczas U Y , W Y s rozcznymi zbiorami
otwartymi w iloczynie kartezjaskim, a UY , b WY . Podobnie wybieramy
rozczne zbiory otwarte zawierajce a i b, jeli b
1
,= b
2
.
20 2. Zwarto MIMUW
Twierdzenie 2.4.2. Iloczyn kartezjaski skoczenie wielu przestrzeni zwartych
jest przestrzeni zwart.
Dowd. Powoujc si na indukcj, wystarczy wykaza to twierdzenie dla ilo-
czynu dwch przestrzeni. Niech (XY, T ) bdzie iloczynem kartezjaskim prze-
strzeni zwartych (X, T
X
) i (Y, T
Y
). Zgodnie z 2.4.1, iloczyn (X Y, T ) jest prze-
strzeni Hausdora.
Niech | T bdzie otwartym pokryciem iloczynu X Y i niech
(13) 1 = V T
X
: V Y mona pokry skoczenie wieloma elementami |.
Pokaemy, e
(14) X =
1.
Ustalmy x X. Dla kadego y Y wybierzmy U(y) | takie, e (x, y) U(y),
a nastpnie V (y) T
X
i W(y) T
Y
, dla ktrych (x, y) V (y) W(y) U(y).
Ze zwartoci Y , Y W(y
1
) . . . W(y
m
), dla pewnych y
i
Y . Dla V =
V (y
1
) . . . V (y
m
) mamy V Y U(y
1
) . . . U(y
m
), a zatem V 1, zob.
(13). Tak wic x V
1, skd wobec dowolnoci x wynika (14).

Poniewa 1 jest otwartym pokryciem przestrzeni zwartej X, przestrze X
mona pokry skoczenie wieloma elementami z 1, a zatem zgodnie z (13), XY
mona pokry skoczenie wieloma elementami z |.
2.5. Iloczyn przeliczalny przestrzeni zwartych.
Twierdzenie 2.5.1. Iloczyn kartezjaski (X
1
X
2
. . . , T ) przestrzeni zwartych
(X
i
, T
i
), i = 1, 2, . . ., jest przestrzeni zwart.
Dowd. Podobnie, jak w Uwadze 2.4.1, atwo sprawdza si, e iloczyn przeliczal-
nie wielu przestrzeni Hausdora jest przestrzeni Hausdora.
Zbiory postaci W = V
1
. . . V
n
, gdzie V
i
T
i
, nazywa bdziemy otwartymi
n-kostkami.
Dc do sprzecznoci zamy, e istnieje otwarte pokrycie | iloczynu X
1

X
2
. . ., z ktrego nie mona wybra pokrycia skoczonego i wybierzmy induk-
cyjnie punkty a
n
X
n
, n = 1, 2, . . . takie, e
()
n
dla kadej otwartej n-kostki W zawierajcej (a
1
, . . . , a
n
), zbir
W X
n+1
X
n+2
. . . nie jest pokryty skoczenie wieloma
elementami z |.
Gdyby dla pewnego n , 0 nie mona byo wybra kolejnego punktu a
n+1
, ozna-
czaoby to, e dla kadego x X
n+1
istnieje otwarta n-kostka W
x
zawierajca
(a
1
, . . . , a
n
), oraz zbir V
x
T
n+1
zawierajcy x takie, e iloczyn W
x
V
x
X
n+2
. . . mona pokry skoczenie wieloma elementami z |. Poniewa przestrze X

n+1
jest zwarta, X
n+1
= V
x
1
. . . V
xm
, dla pewnych x
i
X
n+1
, otrzymalibymy
wic otwart n-kostk W = W
x
1
. . . W
xm
zawierajc (a
1
, . . . , a
n
), dla ktrej
warunek ()
n
jest naruszony.
Rozpatrzmy teraz punkt a = (a
1
, a
2
, . . .) i niech U | zawiera a. Istnieje
wwczas otwarta n-kostka W taka, e a W X
n+1
. . . U. W szczeglnoci
(a
1
, . . . , a
n
) W, co przeczy warunkowi ()
n
.
MIMUW 3. Zupeno 21
3. Zupeno
Pojcie zupenoci odgrywa podstawow rol w analizie matematycznej. Jest
to, w odrnieniu od wikszoci omawianych przez nas poj, wasno metryki,
a nie topologii przez ni generowanej.
Dwie bardzo wane dla zastosowa konsekwencje zupenoci to twierdzenie Ba-
nacha o punkcie staym, wyraone w terminach metryki, oraz twierdzenie Bairea,
dotyczce topologii generowanych przez metryki zupene.
Kada metryka generujca topologi przestrzeni zwartej jest zupena. Z kolei
zupena i cakowicie ograniczona przestrze jest zwarta. Wanym wnioskiem z
tego ostatniego faktu jest twierdzenie Ascoliego - Arzeli, opisujce zbiory zwarte
w przestrzeniach funkcji cigych.
3.1. Przestrzenie metryczne zupene.
Denicja 3.1.1. Cig punktw (x
n
)
n=1
w przestrzeni metrycznej (X, d) nazy-
wamy cigiem Cauchyego, jeli
(1)
>0
n
0
n,mn
0
d(x
n
, x
m
) < .
Uwaga 3.1.2. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn.
(A) Kady cig zbieny w (X, d) jest cigiem Cauchyego.
(B) Jeli cig Cauchyego (x
n
)
n=1
ma punkt skupienia x
0
, to x
n
x
0
.
Istotnie, rozpatrzmy dowoln kul B(x
0
, r). Z warunku (1), istnieje n
0
takie,
e d(x
n
, x
m
) <
r
2
, dla n, m , n
0
, a poniewa x
0
jest punktem skupienia cigu
(x
n
)
n=1
, mona wybra indeks m , n
0
, dla ktrego d(x
0
, x
m
) <
r
2
. Zatem, dla
n , n
0
, x
n
B(x
0
, r).
Denicja 3.1.3. Przestrze metryczna (X, d) jest zupena, jeli kady cig Cau-
chyego w tej przestrzeni jest zbieny.
Twierdzenie 3.1.4. Przestrzenie euklidesowe (R
n
, d
e
) s zupene.
Dowd. Cig Cauchyego w (R
n
, d
e
) jest ograniczony, a poniewa w przestrze-
niach euklidesowych domknicia zbiorw ograniczonych s zwarte, zob. Wniosek
2.1.14, cig ten ma punkt skupienia, a wic jest zbieny na mocy 3.1.2 (B).
Nastpujca obserwacja dotyczy podprzestrzeni przestrzeni zupenych.
Twierdzenie 3.1.5. Niech (X, d
X
) bdzie przestrzeni metryczn, Y X i niech
d
Y
bdzie obciciem metryki d
X
do Y . Wwczas:
(i) jeli przestrze (Y, d
Y
) jest zupena, to zbir Y jest domknity w (X, d
X
),
(ii) jeli przestrze (X, d
X
) jest zupena i zbir Y jest domknity w (X, d
X
), to
przestrze (Y, d
Y
) jest zupena.
Dowd. (i) Niech y
0
Y i niech y
n
y
0
dla pewnego cigu punktw y
n
Y ,
zob. 1.2.16. Cig (y
n
)
n=1
jest cigiem Cauchyego w (X, d
X
), a wic i w (Y, d
Y
),
zatem z zupenoci (Y, d
Y
) istnieje punkt y Y taki, e d
Y
(y
n
, y) 0. Wwczas
y = y
0
, a wic y
0
Y .
(ii) Niech (y
n
)
n=1
bdzie cigiem Cauchyego w (Y, d
Y
). Metryka d
X
pokrywa
si z d
Y
na Y , wic jest to te cig Cauchyego w (X, d
X
) i z zupenoci, y
n
y
dla pewnego y X. Poniewa y Y = Y , cig (y
n
)
n=1
jest zbieny w przestrzeni
(Y, d
Y
).
22 3. Zupeno MIMUW
Przykad 3.1.6. Wprowadmy przestrze Hilberta (l
2
, d
h
), odgrywajc wan
rol w matematyce. Punktami l
2
s cigi a = (a
1
, a
2
, . . .) sumowalne z kwadratem,
i=1
a
2
i
< +. Odlego midzy punktami a = (a
1
, a
2
, . . .), b = (b
1
, b
2
, . . .) l
2
okrela si formu
(2) d
h
(a, b) =
_
i=1
(a
i
b
i
)
2
,
przy czym wasno (a
1
b
1
, a
2
b
2
, . . .) l
2
, zapewniajca okrelono formuy
(2), wynika z nierwnoci trjkta dla metryk euklidesowych:
_
n
i=1
(a
i
b
i
)
2
n
i=1
a
2
i
+
_
n
i=1
b
2
i
, dla n = 1, 2, . . ., zob. 1.1.2 (5).
Przestrze euklidesow (R
n
, d
e
) bdziemy utosamia z domknit podprze-
strzeni przestrzeni Hilberta (l
2
, d
h
), zoon z cigw (a
1
, . . . , a
n
, 0, 0, . . .). Niech
(3) P
n
: l
2
R
n
, P
n
(a
1
, a
2
, . . .) = (a
1
, . . . , a
n
, 0, 0, . . .)
bdzie rzutem. Zauwamy, e dla a, b l
2
,
(4) d
h
(a, P
n
(a)) 0,
(5) d
h
(P
n
(a), P
n
(b)) d
h
(a, b).
Z (4) wynika, e zbir R
n=1
R
n
jest gsty w przestrzeni Hilberta. Przeli-
czalny zbir Q
zoony z punktw w R
o wszystkich wsprzdnych wymier-

nych te jest gsty w l
2
, bo R
. W szczeglnoci, przestrze (l
2
, d
h
) jest
orodkowa.
Twierdzenie 3.1.7. Przestrze Hilberta (l
2
, d
h
) jest zupena.
Dowd. Niech (x
i
)
i=1
bdzie cigiem Cauchyego w (l
2
, d
h
). Poniewa cig Cau-
chyego jest ograniczony, istnieje r > 0 takie, e
(6) d
h
(x
i
, 0) r, i = 1, 2, . . .,
gdzie 0 = (0, 0, . . .). Dla ustalonego n, z (5) wynika, e cig rzutw (P
n
(x
i
))
i=1
jest cigiem Cauchyego w przestrzeni euklidesowej R
n
, a zatem z 3.1.4,
(7) P
n
(x
i
) y
n
dla pewnego y
n
R
n
, n = 1, 2, . . .
Poniewa d
h
(y
n
, 0) d
h
(y
n
, P
n
(x
i
)) + d
h
(P
n
(x
i
), 0), z (5) i (6), oraz (7) wynika,
e
(8) d
h
(y
n
, 0) r, n = 1, 2, . . .
Dla n > m, pierwsze m wsprzdnych punktw y
n
i y
m
pokrywa si, bo zgodnie z
(7), P
m
(P
n
(x
i
)) P
m
(y
n
), oraz P
m
(P
n
(x
i
)) = P
m
(x
i
) y
m
, a wic y
m
= P
m
(y
n
).
Poniewa, z (8), suma kwadratw wsprzdnych y
n
jest ograniczona przez r
2
,
wynika std, e cig y
1
, y
2
, . . . wyznacza punkt y l
2
taki, e
(9) P
n
(y) = y
n
, n = 1, 2, . . .
Pokaemy, e
(10) x
i
y.
Ustalmy > 0 i wybierzmy n
0
takie, e
(11) d
h
(x
i
, x
j
) < , dla i, j , n
0
.
Ustalmy i , n
0
. Dla dowolnego n, oraz j , n
0
, mamy wwczas z (5), (9) i (11),
d
h
(P
n
(x
i
), P
n
(y)) d
h
(P
n
(x
i
), P
n
(x
j
)) + d
h
(P
n
(x
j
), P
n
(y)) + d
h
(P
n
(x
j
), y
n
).
Ustalajc n i przechodzc z j do nieskoczonoci, dostajemy z warunku (7),
d
h
(P
n
(x
i
), P
n
(y)) , a nastpnie przechodzc do nieskoczonoci z n, wno-
simy z (4), e d
h
(x
i
, y) , dla i , n
0
, zob. 1.4.4. To dowodzi (10) i koczy
uzasadnienie twierdzenia.
MIMUW 3. Zupeno 23
Przykad 3.1.8. Dla przestrzeni topologicznej (X, T ) i przestrzeni metrycznej
(Y, d), symbolem C
b
(X, Y ) oznacza bdziemy zbir funkcji cigych f : X
Y ograniczonych, tzn. takich, e f(X) ley w pewnej kuli w (Y, d). Metryk
supremum w C
b
(X, Y ) okrela si formu, zob. 1.7.4,
(12) d
sup
(f, g) = supd(f(x), g(x)) : x X.
Twierdzenie 3.1.9. Jeli przestrze metryczna (Y, d) jest zupena, to dla do-
wolnej przestrzeni topologicznej (X, T ), przestrze funkcyjna (C
b
(X, Y ), d
sup
) jest
zupena.
Dowd. Niech (f
n
)
n=1
bdzie cigiem Cauchyego w przestrzeni (C
b
(X, Y ), d
sup
).
Zgodnie z (12), dla ustalonego x X, cig (f
n
(x))
n=1
jest zbieny w przestrzeni
zupenej (Y, d) do pewnego punktu f(x),
(13) f
n
(x) f(x), x X.
Pokaemy, e
(14) f C
b
(X, Y ), oraz d
sup
(f
n
, f) 0.
Ustalmy > 0. Poniewa (f
n
)
n=1
jest cigiem Cauchyego, z (12) wynika ist-
nienie n
0
takiego, e
(15) d(f
n
(x), f
m
(x)) < , dla n, m , n
0
, x X.
Przy ustalonym n, przechodzc z m do nieskoczonoci, dostajemy z (15) i (13)
(zob. take 1.4.4)
(16) d(f
n
(x), f(x)) , dla n , n
0
, x X.
Funkcja f
n
0
jest ograniczona, z (16) wynika wic ograniczono f, a ponadto (16),
wobec dowolnoci , zapewnia, e
n
= supd(f
n
(x), f(x)) : x X 0. Zgodnie
z Uwag 1.3.5, f jest przeksztaceniem cigym, a poniewa
n
= d
sup
(f
n
, f),
uzasadnilimy (14), koczc dowd twierdzenia.
Uwaga 3.1.10. Jeli przestrzenie metryczne (X
i
, d
i
), i = 1, 2, . . . , n, s zupene,
to ich iloczyn kartezjaski (X
1
. . . X
n
, d) z metryk okrelon w 1.4.2 te jest
przestrzeni zupen. Dla X
i
= Y , i = 1, 2, . . . , n, jest to szczeglny przypadek
twierdzenia 3.1.9, gdzie X = 1, 2, . . . , n jest przestrzeni dyskretn.
3.2. Twierdzenie Banacha o punkcie staym. Przeksztacenie T : X X
przestrzeni metrycznej (X, d) w siebie jest zwajce, jeli dla pewnej staej
c [0, 1),
(1) d(T(x), T(y)) cd(x, y), x, y X.
Mwimy, e x jest punktem staym przeksztacenia T, jeli T(x) = x.
Twierdzenie 3.2.1. Jeli T : X X jest przeksztaceniem zwajcym zupe-
nej przestrzeni metrycznej (X, d) w siebie, to T ma dokadnie jeden punkt stay.
Ponadto, dla dowolnego a X cig iteracji T(a), T(T(a)), . . . zbiega do punktu
staego przeksztacenia T.
24 3. Zupeno MIMUW
Dowd. Niech T spenia warunek (1) ze sta c [0, 1) i wybierzmy a X.
Niech
(2) a
0
= a, a
n
= T(a
n1
), dla n , 1.
Sprawdzimy, e dla n < m,
(3) d(a
n
, a
m
)
m1
i=n
d(a
i
, a
i+1
)
1
1c
d(a
n
, a
n+1
).
Pierwsza nierwno w (3) jest konsekwencj nierwnoci trjkta. Aby uzasadni
drug, zauwamy, e z (1) i (2), d(a
i+1
, a
i+2
) = d(T(a
i
), T(a
i+1
)) cd(a
i
, a
i+1
),
skd
(4) d(a
i
, a
i+1
)
1
1c
(d(a
i
, a
i+1
) d(a
i+1
, a
i+2
)).
Po zsumowaniu stronami nierwnoci (4) dla i = n, . . . , m1, dostajemy (3).
Druga nierwno w (3) pokazuje, e szereg

i=1
d(a
i
, a
i+1
) jest zbieny. Dla
zadanego > 0, istnieje wic n
0
takie, e
i=n
0
d(a
i
, a
i+1
) < , a zatem z pierwszej
nierwnoci w (3), d(a
n
, a
m
) < dla n, m , n
0
. Cig (a
n
)
n=1
jest wic cigiem
Cauchyego i z zupenoci (X, d), a
n
p, dla pewnego p X. Poniewa warunek
(1) zapewnia cigo przeksztacenia, T(a
n
) T(p). Zgodnie z (2), mamy te
a
n
= T(a
n1
) T(p), skd p = T(p) jest punktem staym.
Jest to jedyny punkt stay, bo jeli T(q) = q, to z (1), d(p, q) = d(T(p), T(q))
cd(p, q), a wic d(p, q) = 0, bo c < 1.
3.3. Twierdzenie Bairea.
Denicja 3.3.1. Zbir A w przestrzeni topologicznej (X, T ) jest brzegowy, jeli
ma puste wntrze.
Brzegowo zbioru A w przestrzeni (X, T ) jest rwnowana warunkowi, e jego
dopenienie X A jest gste w X, zob. Denicja 1.7.1. Zauwamy te, e gsto
zbioru B w (X, T ) jest rwnowana warunkowi, e B przecina kady niepusty
zbir otwarty w X.
Twierdzenie 3.3.2. W przestrzeni metrycznej zupenej (X, d), przeliczalna suma
domknitych zbiorw brzegowych jest zbiorem brzegowym.
Dowd. Niech F
1
, F
2
, . . . bd domknitymi zbiorami brzegowymi i niech U b-
dzie niepustym zbiorem otwartym w przestrzeni (X, d). Mamy pokaza, e
(1) U
i
F
i
,= .
Wybierzmy dowolny punkt a
0
U i r
0
> 0 takie, e
(2) B(a
0
, r
0
) U.
Indukcyjnie okrelimy kule B(a
i
, r
i
), i = 1, 2, . . . tak, e dla i = 1, 2, . . .,
(3) B(a
i
, r
i
) B(a
i1
, r
i1
), B(a
i
, r
i
) F
i
= , r
i

1
i
.
Zamy, e kula B(a
i1
, r
i1
) jest okrelona. Poniewa F
i
ma puste wntrze,
istnieje a
i
B(a
i1
, r
i1
) F
i
, a poniewa F
i
jest zbiorem domknitym, dla pew-
nego s > 0, B(a
i
, s) B(a
i1
, r
i1
) F
i
. Domknicie kuli B(a
i
,
s
2
) ley w B(a
i
, s),
a wic przyjmujc za r
i
mniejsz z liczb
s
2
,
1
i
, zapewniamy (3). Z (3) wynika, e
dla i < j, d(a
i
, a
j
) < r
i
<
1
i
, a zatem (a
i
)
i=1
jest cigiem Cauchyego. Zupeno
(X, d) zapewnia, e a
i
a, dla pewnego a X. Dla kadego i, prawie wszystkie
wyrazy tego cigu le w B(a
i
, r
i
), zatem a B(a
i
, r
i
). Z (2) i (3) otrzymujemy
a U
i
F
i
, co dowodzi (1).
MIMUW 3. Zupeno 25
Uwaga 3.3.3. (A) Samo zaoenie, e zbiory w Twierdzeniu 3.3.2 s brzegowe
nie wystarczy: prosta euklidesowa jest sum dwch zbiorw brzegowych zbioru
liczb wymiernych i zbioru liczb niewymiernych.
(B) Nie mona te pomin zaoenia zupenoci w Twierdzeniu 3.3.2. Rozpa-
trzmy przestrze liczb wymiernych (Q, d
e
) z metryk euklidesow d
e
(x, y) = [xy[
i ustawmy liczby wymierne w cig q
1
, q
2
, . . . Zbiory A
i
= q
i
s domknite i brze-
gowe w (Q, d
e
), ale ich suma

i=1
A
i
= Q nie jest brzegowa w przestrzeni Q.
3.4. Zupeno + cakowita ograniczono = zwarto. W tej czci wyja-
nimy zwizki midzy metrycznym pojciem zupenoci i topologicznym pojciem
zwartoci. Uyteczne bdzie przy tym okrelenie rednicy zbioru A w przestrzeni
metrycznej (X, d),
(1) diamA = supd(x, y) : x, y A.
Cigo metryki, zob. 1.4.4, zapewnia, e domykajc zbir nie powikszamy jego
rednicy.
Twierdzenie 3.4.1 (Warunek Cantora). Przestrze (X, d) jest zupena wtedy
i tylko wtedy, gdy spenia nastpujcy warunek Cantora: kady zstpujcy cig
niepustych zbiorw domknitych o rednicach dcych do zera ma niepuste prze-
cicie.
Dowd. Jeli F
1
F
2
. . . s zbiorami domknitymi w (X, d), diamF
n
0,
oraz a
n
F
n
, to (a
n
)
n=1
jest cigiem Cauchyego. Zupeno (X, d) zapewnia,
e a
n
a, dla pewnego a X. Poniewa a F
n
= F
n
, n = 1, 2, . . ., mamy
n=1
F
n
,= .
Na odwrt, zamy, e w przestrzeni (X, d) speniony jest warunek Cantora i
niech (a
n
)
n=1
bdzie cigiem Cauchyego. Zbiory domknite F
n
= a
m
: m , n
tworz cig zstpujcy, diamF
n
0, a zatem istnieje a

n
F
n
. Punkt a jest
punktem skupienia cigu Cauchyego (a
n
)
n=1
, a wic a
n
a, zob. 3.1.2 (B).
Uwaga 3.4.2. Poniewa warunek Cantora jest sabszy ni rwnowany zwar-
toci warunek (iii) w Twierdzeniu 2.1.4, z 3.4.1 wynika, e dla kadej metryki
d generujcej topologi przestrzeni zwartej (X, T ), przestrze metryczna (X, d)
jest zupena. Innym uzasadnieniem tego faktu jest odwoanie si do warunku (ii)
w 2.1.4, oraz do 3.1.2 (B).
Przykad 3.4.3. Charakteryzacja zwartoci zbiorw w przestrzeniach euklide-
sowych podana w 2.1.14 nie przenosi si na dowolne przestrzenie metryczne. Dla
ilustracji, rozpatrzmy w przestrzeni Hilberta (l
2
, d
h
) zbir A = a
n
: n = 1, 2, . . .,
gdzie cig a
n
= (0, . . . , 0,
1
2
, 0, . . .) ma na n-tym miejscu wsprzdn
1
2
, a
poza tym zera. Zbir A ley w kuli o rodku w zerze i promieniu 1. Poniewa
d
h
(a
n
, a
m
) = 1, dla n ,= m, zbir A jest domknity, ale nie jest zwarty, bo z cigu
(a
n
)
n=1
nie mona wybra podcigu zbienego, zob. 2.1.4 (ii).
Denicja 3.4.4. Zbir w przestrzeni metrycznej (X, d) jest cakowicie ograni-
czony, jeli dla kadego > 0 mona go pokry skoczenie wieloma zbiorami o
rednicach .
26 3. Zupeno MIMUW
W przestrzeni euklidesowej (R
n
, d
e
) zbiory ograniczone s cakowicie ograni-
czone (jednake, jak wskazuje Przykad 3.4.3, nie jest tak dla przestrzeni Hil-
berta). Domknite i ograniczone podprzestrzenie przestrzeni euklidesowych s
wic zupene i cakowicie ograniczone. Podan przez nas w 2.1.14 charakteryza-
cj zbiorw zwartych w R
n
mona zatem wyprowadzi z opisanej w tytule tej
czci oglnej wasnoci, ktr udowodnimy poniej.
Twierdzenie 3.4.5. Przestrze metryczna (X, d) jest zwarta wtedy i tylko wtedy,
gdy jest zupena i cakowicie ograniczona.
Dowd. (A) Zamy, e (X, d) jest przestrzeni zwart. W 3.4.2 zauwaylimy,
e zwarto pociga zupeno przestrzeni (X, d). Ponadto, z pokrycia otwartego
X kulami B(x,

2
) mona wybra pokrycie skoczone, a poniewa diamB(x,

2
)
, mamy te cakowit ograniczono (X, d).
(B) Na odwrt, niech przestrze metryczna (X, d) bdzie zupena i cakowi-
cie ograniczona. Dc do sprzecznoci, zamy, e istnieje rodzina otwarta | w
przestrzeni (X, d) pokrywajca X, z ktrej nie mona wybra pokrycia skoczo-
nego.
Indukcyjnie okrelimy zbiory A
0
A
1
. . . w X takie, e diamA
n

1
n
dla
n = 1, 2, . . ., oraz zbioru A
n
nie mona pokry skoczenie wieloma elementami z
|.
Przyjmijmy A
0
= X i zamy, e zbir A
n1
jest ju okrelony. Korzystajc z
cakowitej ograniczonoci, przedstawmy A
n1
w postaci skoczonej sumy zbiorw
o rednicach
1
n
. Z zaoenia indukcyjnego wynika, e jednego z tych zbiorw
nie mona pokry skoczenie wieloma elementami z | i przyjmijmy za A
n
taki
wanie zbir.
Warunek Cantora, zob. Twierdzenie 3.4.1, zapewnia istnienie a

n=1
A
n
.
Wybierzmy U | takie, e a U, a nastpnie r > 0, dla ktrego B(a, r) U.
Jeli
1
n
< r, to A
n
B(a, r), bo zbir A
n
o rednicy
1
n
zawiera rodek kuli
B(a, r). Tak wic pokrylimy A
n
jednym elementem U |, co jest sprzeczne z
wyborem A
n
.
Uwaga 3.4.6. Jeli (X, d) jest zupen przestrzeni metryczn, to domknicie A
zbioru cakowicie ograniczonego A w przestrzeni (X, d) jest zwarte.
Istotnie, A jest zbiorem cakowicie ograniczonym, bo jeli A = C
1
. . . C
m
i
diamC
i
, to A = C
1
. . . C
m
i diamC
i
. Zatem podprzestrze metryczna
(A, d
A
) przestrzeni (X, d) jest zupena (zob. 3.1.5) i cakowicie ograniczona, a
wic zwarta.
3.5. Twierdzenie Ascoliego - Arzeli. Jeli (X, T ) jest przestrzeni zwart,
to zgodnie z Twierdzeniem 2.2.1, kade przeksztacenie cige f : X R
n
w przestrze euklidesow jest ograniczone. Tak wic, dla przestrzeni zwartych
X, przestrze C
b
(X, R
n
) okrelona w 3.1.8 pokrywa si z przestrzeni C(X, R
n
)
wszystkich przeksztace cigych z X w R
n
.
Denicja 3.5.1. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni topologiczn .
(A) Rodzina przeksztace cigych T C(X, R
n
) z przestrzeni topologicznej
(X, T ) w przestrze euklidesow (R
n
, d
e
) jest jednakowo ciga, jeli dla kadego
MIMUW 4. Spjno 27
x X i > 0 istnieje otoczenie U punktu x takie, e dla wszystkich f T,
diamf(U) .
(B) Rodzina T C(X, R
n
) jest ograniczona, jeli dla pewnego r > 0, obrazy
f(X) wszystkich przeksztace f T le w kuli B(0, r).
Twierdzenie 3.5.2. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni zwart i niech rodzina
T C(X, R
n
) bdzie jednakowo ciga i ograniczona. Wwczas domknicie T
w przestrzeni metrycznej (C(X, R
n
), d
sup
) jest zwarte.
Dowd. Zgodnie z Uwag 3.4.6, wystarczy sprawdzi, e rodzina przeksztace T
jest cakowicie ograniczona w metryce supremum d
sup
. Ustalmy > 0. Jednakowa
cigo rodziny T zapewnia, e
(1) | = U T :
fT
diam f(U)

3
jest pokryciem X. Ze zwartoci X,

(2) X = U
1
. . . U
k
, gdzie U
i
|.
Rodzina T jest ograniczona, dla pewnego r > 0 mamy wic
(3)

f(X) : f T B(0, r).
Poniewa kule w przestrzeni euklidesowej (R
n
, d
e
) s cakowicie ograniczone,
(4) B(0, r) = B
1
. . . B
m
, diamB
j

3
, j = 1, . . . , m.
Dla kadej funkcji s : 1, . . . , k 1, . . . , m okrelmy zbir
(5) /
s
= f T : f(U
i
) B
s(i)
,= , i = 1, . . . , k.
Jeli f T, to z (4) wynika, e dla kadego i 1, . . . , k mona wskaza
s(i) 1, . . . , m takie, e f(U
i
) B
s(i)
,= , a wic
(6) T =
/
s
: s : 1, . . . , k 1, . . . , m.
Pozostaje pokaza, e ze wzgldu na metryk supremum,
(7) diam/
s
.
Ustalmy s : 1, . . . , k 1, . . . , m. Niech f, g /
s
i x X. Wybierzmy
i 1, . . . , k takie, e x U
i
, zob. (2). Z (5), f(U
i
) oraz g(U
i
) przecinaj ten
sam zbir B
s(i)
i poniewa wszystkie trzy zbiory maj rednice

3
, zob. (1), (2),
(4), d
e
(f(x), g(x)) . Zatem d
sup
(f, g) , co uzasadnia (7) i koczy dowd
twierdzenia.
Zakoczymy t cz obserwacj, ktra jest uyteczna w zastosowaniach twier-
dzenia Ascoliego - Arzeli.
Uwaga 3.5.3. Niech T spenia zaoenia Twierdzenia 3.5.2 i niech (f
n
)
n=1
bdzie
cigiem funkcji z T. Poniewa domknicie T jest zwarte, z cigu (f
n
)
n=1
mona
wybra podcig zbieny do funkcji f C(X, R
n
), zob. 2.1.4 (ii).
4. Spjno
4.1. Przestrzenie spjne.
Denicja 4.1.1. Przestrze topologiczna (X, T ) jest spjna, jeli zbioru X nie
mona rozoy na sum dwch rozcznych, niepustych zbiorw domknitych
(rwnowanie otwartych). Zbir S X jest spjny, jeli podprzestrze (S, T
S
)
przestrzeni (X, T ) jest spjna.
Czsto wygodnie jest opisywa spjno zbiorw bez odwoywania si do topo-
logii podprzestrzeni, jak w Twierdzeniu 4.1.3.
28 4. Spjno MIMUW
Uwaga 4.1.2. Niech (Y, T
Y
) bdzie podprzestrzeni przestrzeni (X, T
X
). Przy-
pomnijmy, e otoczenia punktu y Y w przestrzeni (Y, T
Y
) s ladami na Y
otocze punktu y w przestrzeni (X, T
X
), zob. 1.2.9, 1.2.13. Wynika std, e dla
A Y , domknicie A w przestrzeni (Y, T
Y
) jest zbiorem A Y , gdzie A jest
domkniciem A w przestrzeni (X, T
X
).
Twierdzenie 4.1.3. Zbir S w przestrzeni (X, T ) jest spjny wtedy i tylko wtedy,
gdy dla kadych niepustych zbiorw A, B takich, e S = AB, mamy AB ,=
lub A B ,= .
Dowd. Zgodnie z Uwag 4.1.2, jeli S = A B, to warunek A B = =
A B jest rwnowany temu, e A i B s rozcznymi zbiorami domknitymi
w podprzestrzeni (S, T
S
). Tak wic warunek sformuowany w twierdzeniu jest
rwnowany spjnoci przestrzeni (S, T
S
).
Twierdzenie 4.1.4. Podzbir S prostej euklidesowej R jest spjny wtedy i tylko
wtedy, gdy jest przedziaem, tzn. jeli a < c < b i a, b S, to c S.
Dowd. (A) Niech S R bdzie przedziaem, S = A B, a A, b B.
Przyjmijmy, e a < b i rozpatrzmy c = sup(A[a, b]). Wwczas c S. Pokaemy,
e c A B. W tym celu rozpatrzmy dowolny przedzia J = (c , c + ).
Poniewa c jest kresem grnym zbioru A [a, b], zbir ten przecina (c , c], ale
jest rozczny z (c, c +). W szczeglnoci, albo c = b, albo te (c, c +) B ,= ,
co pokazuje, e J przecina oba zbiory A i B.
Poniewa c A B, mamy zatem c (A B) (A B).
(B) Niech teraz S R bdzie zbiorem spjnym, a < c < b i a, b S. Dla A =
s S : s c, B = s S : c s, mamy S = AB i (AB) (AB) c,
a wic ze spjnoci S, otrzymujemy c S.
Twierdzenie 4.1.5. Przeksztacenia cige przeprowadzaj zbiory spjne na zbio-
ry spjne.
Dowd. Zgodnie z Uwag 1.3.9 (A), wystarczy sprawdzi, e jeli f : X Y jest
cigym przeksztaceniem przestrzeni spjnej (X, T
X
) na (Y, T
Y
), to przestrze Y
te jest spjna.
Niech Y = U
0
U
1
, U
0
U
1
= , U
i
T
Y
, i = 0, 1. Wwczas, dla W
i
= f
1
(U
i
)
mamy X = W
0
W
1
, W
0
W
1
= , W
i
T
X
. Ze spjnoci X, jeden ze zbiorw
U
i
jest pusty, co dowodzi spjnoci Y .
Twierdzenie 4.1.6. Niech o bdzie rodzin zbiorw spjnych w przestrzeni to-
pologicznej (X, T ). Jeli przecicie

o jest niepuste, to suma

o jest spjna.
Dowd. Niech a
o. Rozpatrzmy dowolny rozkad sumy

o = A B, gdzie
A B = = A B, a A. Mamy pokaza, e B = . Dla kadego S o,
A S (B S) = = (A S) (B S) i a A S, a wic ze spjnoci S,
B S = . Zatem

o A, skd B = .
Twierdzenie 4.1.7. Iloczyn kartezjaski skoczenie wielu przestrzeni spjnych
jest spjny.
MIMUW 4. Spjno 29
Dowd. Odwoujc si do indukcji, wystarczy sprawdzi, e iloczyn kartezjaski
(X Y, T ) dwch przestrzeni spjnych (X, T
X
) i (Y, T
Y
) jest spjny. Ustalmy
(a, b) X Y i niech dla kadego y Y ,
S
y
= (X y) (a Y ).
Zbiory X y i a Y , homeomorczne odpowiednio z X i Y , s spjne i
zawieraj punkt (a, y), zatem ich suma S
y
jest spjna, zgodnie z 4.1.6. Poniewa
(a, b)
S
y
: y Y , 4.1.6 zapewnia te spjno sumy
S
y
: y Y = XY .
Twierdzenie 4.1.8. Jeli w przestrzeni topologicznej (X, T ), S T S i
zbir S jest spjny, to zbir T te jest spjny. W szczeglnoci, domknicie zbioru
spjnego jest spjne.
Dowd. Rozpatrzmy dowolny rozkad T = AB, gdzie (AB) = = (AB),
A S ,= . Mamy pokaza, e B = .
Poniewa A S (BS) = = (AS) B S, oraz AS ,= , ze spjnoci
S wnosimy, e B S = . To oznacza, e S A, skd T S A, a wic
B = T B = .
Przykad 4.1.9. Sprawdzimy, e zbir T = (t, sin(
1
t
)) : t (0, 1]0[1, 1]
na paszczynie euklidesowej jest spjny.
Istotnie, S = (t, sin(
1
t
)) : t (0, 1] jest obrazem przedziau (0, 1] przy prze-
ksztaceniu cigym t (t, sin(
1
t
)), jest wic zbiorem spjnym, oraz T = S.
4.2. Przestrzenie ukowo spjne. Drog w przestrzeni topologicznej (X, T )
czc punkty a, b X nazywamy przeksztacenie cige f : [0, 1] X takie,
e f(0) = a, f(1) = b.
Zauwamy, e jeli drogi f : [0, 1] X, g : [0, 1] X cz odpowiednio
punkty a i b, oraz b i c, to droga h : [0, 1] X okrelona formuami h(t) = f(2t),
dla t [0,
1
2
], oraz h(t) = g(2t 1), dla t [
1
2
, 1], czy punkty a i c, przy czym
jej obraz jest sum obrazw drg f i g.
Denicja 4.2.1. Przestrze topologiczna (X, T ) jest ukowo spjna, jeli kad
par punktw z X mona poczy drog w X.
Uwaga 4.2.2. Przestrze ukowo spjna (X, T ) jest spjna. Aby to sprawdzi,
ustalmy a X i dla kadego x X wybierzmy drog f
x
: [0, 1] X czc a
i x. Zbir S
x
= f
x
([0, 1]) jest spjny, a wic zgodnie z 4.1.6,

xX
S
x
= X jest
zbiorem spjnym.
Przykad 4.2.3. Pokaemy, e spjna podprzestrze T paszczyzny euklidesowej
opisana w Przykadzie 4.1.9 nie jest ukowo spjna.
Przyjmijmy oznaczenie L = 0 [1, 1]. Dc do sprzecznoci, zamy,
e istnieje droga f : [0, 1] T czca a = (0, 1) z b = (1, sin 1). Poniewa
przeksztacenie f jest jednostajnie cige, zob. 2.2.4, dla dostatecznie drobnego
podziau 0 = t
0
< t
1
< . . . < t
n
= 1 przedziau [0, 1], kady zbir f([t
i1
, t
i
])
ma rednic 1. Poniewa f(t
0
) L, f(t
n
) , L, istnieje i takie, e f(t
i1
) L,
ale f(t
i
) , L i przyjmijmy C = f([t
i1
, t
i
]). Rzut J zbioru C na pierwsz wsp-
rzdn jest spjnym podzbiorem R, a wic przedziaem. Jest to przedzia niezde-
generowany, zawierajcy 0, zatem (0, ) J dla pewnego > 0. Dla t (0, ),
(t, sin(
1
t
)) jest jedynym punktem z T, ktry rzutuje si na t, a wic (t, sin(
1
t
)) C.
30 4. Spjno MIMUW
Zatem zbir C zawiera pewne punkty postaci (r, 1) i (s, 1), co przeczy temu, e
diamC 1.
Twierdzenie 4.2.4. Spjny, otwarty zbir w przestrzeni euklidesowej (R
n
, d
e
)
jest ukowo spjny.
Dowd. Zauwamy, e w przestrzeni euklidesowej (R
n
, d
e
) kady punkt b
B(a, r) mona poczy z a drog f(t) = (1 t)a +tb, t [0, 1], ktrej obraz ley
w kuli B(a, r).
Niech U R
n
bdzie spjnym zbiorem otwartym w (R
n
, d
e
), ustalmy p U i
niech W bdzie zbiorem punktw q U, ktre mona poczy z p drog w U.
Mamy pokaza, e W = U.
Jeli q W, B(q, r) U i x B(q, r), to poniewa istniej drogi w U czce
p z q, oraz q z x, istnieje te droga w U czca p z x. Zatem B(q, r) W, skd
wynika otwarto zbioru W.
Podobnie, jeli q U W i B(q, r) U, adnego punktu x B(q, r) nie mona
poczy z p drog w U, bo wwczas drog w U mona byoby poczy p i q,
wbrew wyborowi q. Zatem B(q, r) U W, co pokazuje, e take zbir U W
jest otwarty.
Ze spjnoci U wynika, e oba zbiory W i U W nie mog by niepuste i
poniewa p W, mamy U W = , czyli U = W.
4.3. Skadowe. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni topologiczn. Dla ustalonego
a X, zgodnie z 4.1.6, suma wszystkich spjnych podzbiorw przestrzeni X, za-
wierajcych a, jest zbiorem spjnym. Jest to maksymalny, ze wzgldu na inkluzj,
zbir spjny w X zawierajcy punkt a.
Denicja 4.3.1. Skadow przestrzeni topologicznej (X, T ) nazywamy zbir spj-
ny S w X taki, e aden zbir w X, zawierajcy w istotny sposb S, nie jest
spjny.
Tak wic, kady punkt przestrzeni topologicznej naley do pewnej skadowej,
przy czym rne skadowe przestrzeni s zbiorami rozcznymi. Poniewa do-
mknicie zbioru spjnego jest spjne, zob. 4.1.8, skadowe s zbiorami domkni-
tymi.
Denicja 4.3.2. Skadow ukowej spjnoci przestrzeni topologicznej (X, T ) na-
zywamy maksymalny, w sensie inkluzji, ukowo spjny podzbir X.
Skadowe ukowej spjnoci s parami rozczne i pokrywaj ca przestrze.
Skadowe ukowej spjnoci nie musz by domknite. Ilustruje to przestrze T
opisana w 4.1.9, gdzie skadow ukowej spjnoci zawierajc punkt (1, sin 1)
jest zbir S, ktry nie jest domknity w T.
5. Przestrzenie ilorazowe
5.1. Topologia ilorazowa. Niech bdzie relacj rwnowanoci w zbiorze X.
Symbolem X/ oznaczamy zbir klas abstrakcji [x] = y X : y x elemen-
tw X ze wzgldu na relacj i niech : X X/ bdzie przeksztaceniem
ilorazowym (x) = [x].
MIMUW 5. Przestrzenie ilorazowe 31
Jeli relacja rwnowanoci jest okrelona w zbiorze punktw przestrzeni
topologicznej (X, T ), w zbiorze X/ okrelamy topologi ilorazow
T / = U X/ :
1
(U) T .
Jest to najsilniejsza (tzn. zawierajca najwicej podzbiorw zbioru X/ ) topo-
logia w X/, dla ktrej przeksztacenie ilorazowe jest cige.
Uwaga 5.1.1. Niech : X X/ bdzie przeksztaceniem ilorazowym prze-
strzeni (X, T ) na przestrze ilorazow (X/, T /).
(A) Dla kadego przeksztacenia f : X/ Y w przestrze topologiczn
(Y, T
Y
), cigo f jest rwnowana cigoci zoenia f : X Y .
Poniewa zoenie przeksztace cigych jest cige, wystarczy sprawdzi, e
z cigoci f wynika cigo f. Niech U T
Y
. Wwczas
1
(f
1
(U)) =
(f )
1
(U) T , a wic f
1
(U) T /.
(B) Niech u : X Y bdzie cigym przeksztaceniem na przestrze Haus-
dora (Y, T
Y
) takim, e u(x) = u(y) wtedy i tylko wtedy, gdy x y (tzn. war-
stwy u pokrywaj si z klasami abstrakcji w relacji ). Wwczas, jeli (X, T ) jest
przestrzeni Hausdora i dla pewnego zbioru zwartego K X, (K) = X/, to
naturalna bijekcja f : X/ Y , f((x)) = u(x), jest homeomorzmem.
Istotnie, f = u jest przeksztaceniem cigym, a wic z (A) dostajemy
cigo bijekcji f. Poniewa (Y, T
Y
) jest Hausdora, cigo bijekcji f zapewnia,
e take (X/ , T / ) jest przestrzeni Hausdora, a poniewa (K) = X/ ,
przestrze ilorazowa jest zwarta, zob. 2.2.1. Z wniosku 2.2.3 wynika, e f jest
homeomorzmem.
Przykad 5.1.2. Niech bdzie relacj rwnowanoci na prostej euklidesowej
(R, d
e
) okrelon formu x y wtedy i tylko wtedy, gdy x y jest liczb cako-
wit. Sprawdzimy, e przestrze ilorazowa (R/, T (d
e
)/) jest homeomorczna
z okrgiem S
1
= (x, y) R
2
: x
2
+y
2
= 1 na paszczynie euklidesowej.
Istotnie, funkcja u : R S
1
okrelona formu u(t) = (cos(2t), sin(2t))
przyjmuje te same wartoci w s i t wtedy i tylko wtedy, gdy s t, oraz ([0, 1]) =
R/, a wic wystarczy odwoa si do 5.1.1 (B).
Przykad 5.1.3. Paszczyzna rzutowa P
2
jest przestrzeni (S
2
/ , T (d
e
)/ )
otrzyman ze sfery euklidesowej S
2
= a R
3
: d
e
(a, 0) = 1 przez utosamienie
punktw antypodycznych: a b wtedy i tylko wtedy, gdy a = b lub a = b.
Paszczyzn rzutow mona zanurzy w R
4
. Rozpatrzmy w tym celu funkcj u :
S
2
R
4
okrelon formu u(a) = (x
2
y
2
, xy, xz, yz), gdzie a = (x, y, z), x
2
+
y
2
+ z
2
= 1. Mona sprawdzi, e klasy abstrakcji w relacji pokrywaj si z
warstwami u, tzn. u przyjmuje na parze rnych punktw a, b te same wartoci
wtedy i tylko wtedy, gdy a = b. Poniewa sfera S
2
jest zwarta, z 5.1.1 (B)
wnosimy, e paszczyzna rzutowa jest homeomorczna z podprzestrzeni u(S
2
)
przestrzeni euklidesowej (R
4
, d
e
).
Niech A bdzie zbiorem punktw w przestrzeni topologicznej (X, T ) i niech,
dla x, y X, x y, jeli x = y lub x, y A. Przestrze ilorazow (X/, T /)
nazywa bdziemy przestrzeni otrzyman z X przez sklejenie zbioru A do punktu
i oznacza bdziemy symbolem (X/A, T /A).
Jeli X R
m
jest zwart podprzestrzeni, A X jest zbiorem domknitym
i T (d
e
) jest topologi euklidesow w X, to przestrze (X/A, T (d
e
)/A) mona
zanurzy w R
m+1
.
Istotnie, przeksztacenie u : X R
m+1
okrelone formu, zob. 1.6 (1),
32 5. Przestrzenie ilorazowe MIMUW
(1) u(x) = (d
A
(x)x, d
A
(x))
jest cige i u ma jedyn wartw niejednopunktow u
1
(0) = A, a wic, zgodnie
z Uwag 5.1.1 (B), przestrzenie X/A i u(X) s homeomorczne.
Bez zaoenia zwartoci, sklejanie zbioru do punktu w przestrzeni metryzowal-
nej moe jednak prowadzi do przestrzeni niemetryzowalnej.
Przykad 5.1.4. Niech (R/N, T (d
e
)/N) bdzie przestrzeni otrzyman z prostej
euklidesowej R przez sklejenie zbioru liczb naturalnych N do punktu. Wykaemy,
e ta przestrze nie jest metryzowalna.
Zamy przeciwnie, e pewna metryka d generuje topologi T (d
e
)/N i niech
B
n
bdzie kul w przestrzeni metrycznej (R/N, d) o rodku w punkcie (1) i
promieniu
1
n
, gdzie : R R/N jest przeksztaceniem ilorazowym. Zbir otwarty
1
(B
n
) zawiera N, mona wic wybra r
n

1
(B
n
) (n, n +
1
n
), n N. Zbir
W = R r
n
: n N jest otwarty w R i
1
((W)) = W, zatem (W)
T (d
e
)/N = T (d). Z drugiej strony, (1) (W), ale (r
n
) B
n
(W), dla n
N, co pokazuje, e adna kula o rodku w (1) nie ley w (W) i (W) , T (d).
Doszlimy wic do sprzecznoci.
Przykad 5.1.4 ilustruje te rol zaoenia o istnieniu zbioru zwartego K w
Uwadze 5.1.1 (B), do ktrej odwoywalimy si w tej czci kilkakrotnie. Istotnie,
niech u : R R
2
bdzie przeksztaceniem cigym okrelonym formu (1), gdzie
A = N. Wwczas u(s) = u(t) wtedy i tylko wtedy, gdy (s) = (t). Jednake
przestrze u(R) nie jest homeomorczna z R/N, bo jest przestrzeni metryzo-
waln.
5.2. Przyklejanie przestrzeni wzdu przeksztacenia. Niech (X, T
X
)
i (Y, T
Y
) bd przestrzeniami topologicznymi z rozcznymi zbiorami punktw,
X Y = . Sum prost tych przestrzeni nazywamy przestrze (X Y, T
XY
),
gdzie topologia T
XY
jest rodzin wszystkich sum U V , U T
X
, V T
Y
. Prze-
strzenie (X, T
X
), (Y, T
Y
) s podprzestrzeniami ich sumy prostej, przy czym oba
zbiory X, Y s otwarte (a wic i domknite) w sumie prostej.
Zamy teraz dodatkowo, e K X i f : K Y jest cigym przeksztace-
niem okrelonym na podprzestrzeni (K, T
K
) przestrzeni (X, T
X
).
Okrelmy w XY relacj rwnowanoci
f
, ktra utosamia punkty nalece
do K z ich obrazami przy f, nie utosamiajc innych punktw. Dokadniej, klasy
abstrakcji w relacji
f
s postaci f
1
(a) a, dla a f(K), oraz a, dla
a (X K) (Y f(K)).
Przestrze (XY/
f
, T
XY
/
f
) bdziemy oznaczali symbolem (X
f
Y, T
f
)
i niech
f
: X Y X
f
Y bdzie przeksztaceniem ilorazowym. Mwimy, e
przestrze (X
f
Y, T
f
) powstaje w wyniku przyklejenia Y do X wzdu prze-
ksztacenia f.
Przykad 5.2.1. Rozpatrzmy psfer
S
2
+
= (s cos t, s sin t,
1 s
2
) : s [0, 1], t [0, 2],
okrg
K = (cos t, sin t, 0) : t [0, 2] S
2
+
,
oraz przeksztacenie
f : K S
1
, f(cos t, sin t, 0) = (cos 2t, sin 2t)
MIMUW 6. Homotopie 33
na okrg jednostkowy S
1
na paszczynie euklidesowej. Przestrze S
2
+
f
S
1
(gdzie
S
2
+
i S
1
rozpatruje si z topologi euklidesow) jest homeomorczna z paszczyzn
rzutow P
2
opisan w Przykadzie 5.1.3. Aby si o tym przekona zauwamy, e
S
2
+
S
2
. Niech oznacza obcicie relacji rwnowanoci na S
2
rozpatrywanej
w 5.1.3 do S
2
+
i niech u : S
2
+
P
2
bdzie obciciem do S
2
+
przeksztacenia ilora-
zowego sklejajcego punkty antypodyczne sfery. Z 5.1.1 (B) przestrze ilorazowa
(S
2
+
/, T (d
e
)/) jest homeomorczna z P
2
. Z drugiej strony, ta przestrze jest
homeomorczna z S
2
+
f
S
1
, bo nietrywialne klasy abstrakcji relacji pokrywaj
si z warstwami f, K jest zwarty i f(K) = S
1
, wic przeksztacenie ilorazowe
: S
2
+
S
2
+
/ przedua si do : S
2
+
S
1
S
2
+
/ takiego, e warstwy
pokrywaj si z klasami abstrakcji relacji
f
.
Jeli K X i f : K , gdzie , X, to przestrze X
f
mona
utosamia z przestrzeni X/K otrzyman z X przez sklejenie K do punktu.
Nastpujce twierdzenie jest wic uoglnieniem obserwacji z 5.1 zwizanych z
formu (1), a Przykad 5.1.4 ilustruje rol zwartoci w tym twierdzeniu.
Twierdzenie 5.2.2. Niech X R
m
, Y R
n
bd rozcznymi zwartymi pod-
przestrzeniami przestrzeni euklidesowych, niech K bdzie domknitym podzbio-
rem X i niech f : K Y bdzie przeksztaceniem cigym. Wwczas przestrze
(X
f
Y, T
f
) zanurza si homeomorcznie w przestrze euklidesow R
n+m+1
.
Dowd. Na mocy twierdzenia Tietzego (zob. 1.6.6), f mona przeduy do
przeksztacenia cigego f : X R
n
. Przypomnijmy, e d
K
(x) = infd(x, z) :
z K jest funkcj cig, zob. 1.6 (2). Okrelmy przeksztacenie cige g : X
R
n+m+1
formu, zob. 5.1 (1),
(1) g(x) = (f(x), d
K
(x)x, d
K
(x))
i niech
(2) Z = (Y 0) g(X) R
n+m+1
.
Pokaemy, e przestrze (X
f
Y, T
f
) jest homeomorczna z podprzestrzeni Z
przestrzeni euklidesowej R
n+m+1
. W tym celu rozpatrzmy przeksztacenie u :
X Y Z na Z, okrelone formu
u(a) =
_
g(a), jeli a X,
(a, 0), jeli a Y.
Zauwamy, e dla a, b XY , warunek u(a) = u(b) jest rwnowany warunkowi
f
(a) =
f
(b).
Poniewa g jest przeksztaceniem cigym, oraz X i Y s zbiorami domknitymi
w X Y , u te jest przeksztaceniem cigym, zob. 1.3.9 (B). Ponadto, suma
prosta przestrzeni zwartych jest zwarta, a wic z Uwagi 5.1.1 (B) wnosimy, e
przestrzenie X
f
Y i Z s homeomorczne.
6. Homotopie
Homotopia midzy przeksztaceniami f i g oznacza, e g mona otrzyma z f
w wyniku cigej deformacji, zalecej od parametru t I, gdzie I = [0, 1].
Przestrze, dla ktrej identyczno jest homotopijna z przeksztaceniem sta-
ym, nazywamy przestrzeni cigaln. Zbiory wypuke s cigalne, ale adna
sfera euklidesowa S
n
nie jest cigalna, zob. Wniosek 6.2.6 i Uzupenienia 7.5.6.
34 6. Homotopie MIMUW
Pokaemy, jak z niecigalnoci okrgu S
1
mona wyprowadzi zasadnicze twier-
dzenie algebry, zob. 6.2.7.
Ptle w przestrzeni X zaczepione w punkcie a to drogi w X zaczynajce si
i koczce w a. Homotopia midzy ptlami i zaczepionymi w a jest cig
deformacj od do , nie poruszajc punktu zaczepienia. Pojcie to pozwala
przyporzdkowa przestrzeni X z wyrnionym punktem a wany obiekt grup
podstawow
1
(X, a), ktrej elementami s klasy homotopii ptli w X zaczepio-
nych w a. Jeli przestrze X jest ukowo spjna, wybr punktu zaczepienia jest
nieistotny i mwimy o grupie podstawowej
1
(X) przestrzeni. Pokaemy, e grupa
1
(S
1
) jest izomorczna z Z.
Pojcie homotopii prowadzi do homotopijnej rwnowanoci, ktra klasykuje
przestrzenie bardziej elastycznie, ni relacja homeomorzmu, zachowujc jednak,
w obrbie danej klasy rwnowanoci, wane wasnoci topologiczne. W szczegl-
noci, ukowo spjne, homotopijnie rwnowane przestrzenie maj izomorczne
grupy podstawowe, zob. Uzupenienia 7.8.3.
6.1. Homotopia przeksztace i ptli.
Denicja 6.1.1. Przeksztacenia cige f, g : X Y przestrzeni (X, T
X
) w
(Y, T
Y
) s homotopijne, jeli istnieje przeksztacenie cige H : X I Y
homotopia czca f z g, takie, e f(x) = H(x, 0) i g(x) = H(x, 1), dla x X.
Piszemy wwczas f g.
Homotopia H : XI Y czca f z g okrela rodzin przeksztace f
t
: X
Y , f
t
(x) = H(x, t), zalec w sposb cigy od punktu x i parametru t, przy
czym f
0
= f i f
1
= g. Homotopia H okrela rwnie rodzin drg h
x
: I Y ,
h
x
(t) = H(x, t) czcych f(x) z g(x) dla x X.
Denicja 6.1.2. Przestrze topologiczna (X, T ) jest cigalna, jeli identyczno
jest homotopijna z przeksztaceniem staym
a
(x) = a, dla pewnego a X.
Przykad 6.1.3. Wypuka podprzestrze X przestrzeni euklidesowej (R
n
, d
e
)
jest cigalna. Istotnie, dla a X, H(x, t) = (1 t)x + ta, (x, t) X I, jest
homotopi czc id
X
z
a
.
Uwaga 6.1.4. (A) Przestrze cigalna jest ukowo spjna, bo jeli homotopia
H : X I X czy id
X
z
a
, to h
x
(t) = H(x, t), t I, jest drog w X od
punktu x do a, a zatem kade dwa punkty w X mona poczy drog.
(B) W przestrzeni ukowo spjnej X, dla dowolnych a, b X,
a

b
. Aby
to sprawdzi, wystarczy wybra drog h : I X od a do b i okreli homotopi
H : X I X czc
a
z
b
formu H(x, t) = h(t).
Poniewa przestrzenie cigalne s ukowo spjne, jeli id
X

a
dla pewnego
a X, to id
X

b
dla kadego b X. Wynika to z 6.1.4 i z czci (A) kolejnej
uwagi.
Uwaga 6.1.5. (A) Dla ustalonych przestrzeni topologicznych X, Y , relacja ho-
motopii w zbiorze C(X, Y ) przeksztace cigych z X w Y jest relacj rwno-
wanoci.
Zwrotno f f jest jasna, a symetria wynika z obserwacji, e jeli homotopia
H : X I Y czy f z g, to H(x, t) = H(x, 1 t) jest homotopi czc g
z f. Sprawdzimy przechodnio. Niech f, g, h C(X, Y ), f g, g h i niech
homotopie H
1
, H
2
: X I Y cz f z g i g z h, odpowiednio. Wwczas
H(x, t) =
_
H
1
(x, 2t), t [0,
1
2
],
H
2
(x, 2t 1), t [
1
2
, 1],
jest homotopi czc f z h, a wic f h.
(B) Niech f, g : X Y , u : S X, w : Y Z bd przeksztaceniami
cigymi. Jeli f g, to take w f u w g u.
Jeli bowiem homotopia H : XI Y czy f z g, to homotopia G : S I
Z, G(s, t) = w(H(u(s), t)), czy w f u z w g u.
(C) Dowolne przeksztacenia f, g : X Y w przestrze cigaln Y s homo-
topijne. Istotnie, id
Y

a
, zatem z (B) i (A), f = id
Y
f
a
f =
a
g
id
Y
g = g.
Denicja 6.1.6. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni topologiczn z wyrnionym
punktem a X.
(A) Ptl w X zaczepion w a nazywamy drog : I X tak, e (0) = a =
(1). Zbir ptli w X zaczepionych w a oznaczamy symbolem (X, a).
(B) Homotopi midzy ptlami , (X, a) nazywamy homotpi H : I I
X czc z i speniajc warunek H(0, t) = a = H(1, t), dla t I.
Tak wic, dla homotopii H : I I X midzy ptlami , (X, a), kade
przeksztacenie
t
(s) = H(s, t) jest ptl w X zaczepion w a . Aby nie kompliko-
wa oznacze, homotopijno ptli , (X, a) zapisywa bdziemy uywajc
wprowadzonego wczeniej symbolu , pamitajc jednak, e na homotopi
midzy ptlami nakadamy dodatkowe ograniczenie punkt zaczepienia ptli nie
przemieszcza si przy homotopii.
Uwaga 6.1.7. Relacja homotopii w zbiorze (X, a) jest relacj rwnowanoci.
Dla uzasadnienia, wystarczy powtrzy rozumowanie z 6.1.5 (A).
6.2. Ptle w S
1
. W tej czci bdziemy rozpatrywali S
1
jako zbir liczb zespo-
lonych o module 1,
(1) S
1
= z C : [z[ = 1, d
e
(z
1
, z
2
) = [z
1
z
2
[.
Dla kadej drogi f : I S
1
mona okreli przeksztacenie cige

f : I R
takie, e 2

f(s) jest argumentem liczby zespolonej f(s), s I. Przy tym, dla
kadego wyboru argumentu liczby zespolonej f(0), istnieje dokadnie jedno
takie przeksztacenie

f speniajce warunek 2

f(0) = .
Istotnie, z jednostajnej cigoci f, istnieje liczba > 0 taka, e jeli [s t[ <
, to [f(s) f(t)[ < 2 i niech
1
N
< . Wwczas

f mona okreli kolejno na
przedziaach I
i
= [
i1
N
,
i
N
], i = 1, . . . , N: poniewa uk T
i
= f(I
i
) okrgu S
1
nie zawiera punktw przeciwlegych, jeli t
i1
=

f(
i1
N
) jest ju okrelone, dla
kadego z T
i
mona wskaza jednoznacznie argument u(z) tej liczby speniajcy
warunek [u(z) t
i1
[ < ; funkcja u : T
i
R jest ciga i wystarczy przyj
f(s) =
1
2
u(f(s)), dla s I
i
.
Liczba 2(

f(1)

f(0)) mierzy przyrost argumentu wzdu drogi f. Jeli f jest
ptl, f(0) = f(1), wic liczba

f(1)

f(0) jest cakowita. Pokaemy, e ta liczba
- stopie ptli, nie zmienia si przy homotopii ptli.
Wyprowadzimy to z Twierdzenia 6.2.1, ktre jest szczeglnym przypadkiem
twierdzenia o podnoszeniu przeksztace, zob. Uzupenienia 7.9.2. Wykaemy
przy tym istnienie przeksztacenia

f : I R zwizanego z drog f w S
1
, nie-
zalenie od podanego wyej uzasadnienia. Zacznijmy od wprowadzenia pewnych
oznacze.
Przeksztacenie
(2) E : R S
1
, E(s) = cos(2s) +i sin(2s),
nazywamy nawiniciem prostej na okrg. Zauwamy, e
(3) E(s) E(t) = E(s +t), E(s) =
1
E(s)
,
oraz
(4) E
1
(1) = Z,
gdzie Z jest zbiorem liczb cakowitych.
Nawinicie E przeksztaca przedzia (
1
2
,
1
2
) homeomorcznie na S
1
1.
Niech L bdzie homeomorzmem odwrotnym do obcicia nawinicia E do (
1
2
,
1
2
),
to znaczy
(5) L : S
1
1 (
1
2
,
1
2
), E L(z) = z.
Twierdzenie 6.2.1. Niech f : I
n
S
1
bdzie przeksztaceniem cigym i f(0) =
1. Istnieje wwczas dokadnie jedno przeksztacenie cige

f : I
n
R takie, e
E

f = f, oraz

f(0) = 0.
Dowd. Przeksztacenia cige na I
n
s jednostajnie cige, zob. 2.2.4, istnieje
zatem liczba > 0 taka, e
(6) jeli d
e
(x, y) < , to [f(x) f(y)[ < 2,
i niech liczba naturalna N spenia warunek
(7)
1
N
<

n
.
Okrelimy przeksztacenia cige f
j
: I
n
S
1
formuami
(8) f
j
(x) = f((
j
N
)x), j = 0, 1, . . . , N.
Poniewa d
e
((
j
N
)x, (
j1
N
)x) =
1
N
d
e
(x, 0) <
n
N
, z (7) i (6) mamy [f
j
(x)f
j1
(x)[ <
2, a wic
(9)
f
j
(x)
f
j1
(x)
,= 1, j = 1, 2, . . . , N.
Z (5) i (9) wynika, e funkcja
(10)

f = L(
f
1
f
0
) +L(
f
2
f
1
) +. . . +L(
f
N
f
N1
)
jest dobrze okrelona i ciga. Z (3), (5) i (10), E

f =
f
1
f
0

f
2
f
1

f
N
f
N1
=
f
N
f
0
= f,
a poniewa f
j
(0) = f(0) = 1 i L(1) = 0, mamy te

f(0) = 0.
Pozostaje uzasadni jednoznaczno

f. Niech funkcja ciga g : I
n
R spenia
warunki E g = f, g(0) = 0 i niech h =

f g. Z (3), E h =
E
f
Eg
=
f
f
= 1,
zatem z (4), h(I
n
) Z. Spjny zbir h(I
n
) jest wic jednopunktowy, a poniewa
h(0) =

f(0) g(0) = 0, mamy h(x) = 0 dla x I
n
. Zatem g =

f, co koczy
dowd twierdzenia.
Uwaga 6.2.2. Niech f : I
n
S
1
i

f : I
n
R bd takie, jak w Twierdzeniu
6.2.1. Jeli S I
n
jest zbiorem spjnym i f(S) = 1, to dla pewnej liczby
cakowitej d Z,

f(S) = d.
Istotnie, E
f(S) = f(S) = 1, zatem z (4), zbir spjny

f(S) jest podzbiorem
Z, a wic jest zbiorem jednopunktowym.
Denicja 6.2.3. Stopniem ptli (S
1
, 1) nazywamy liczb cakowit deg =
(1), gdzie : I R jest funkcj cig tak, e E = i (0) = 0, zob.
6.2.1, 6.2.2.
Twierdzenie 6.2.4. Ptle , (S
1
, 1) s homotopijne wtedy i tylko wtedy,
gdy maj rwne stopnie, deg = deg.
Dowd. Niech H : I I S
1
bdzie homotopi midzy ptlami , (S
1
, 1)
(przypomnijmy, e H(0, t) = 1 = H(1, t), dla t I). Z 6.2.1, istnieje przekszta-
cenie cige

H : I I R takie, e E

H = H i

H(0, 0) = 0.
Z 6.2.2, dla S = i I, i = 0, 1,

H(0, t) = 0 i

H(1, t) = d, dla t I i
pewnego d Z. Przyjmijmy (s) =

H(s, 0),

(s) =

H(s, 1). Wwczas E (s) =
E

H(s, 0) = H(s, 0) = (s) i podobnie, E

= . Ponadto, (0) =

H(0, 0) =
0 =

H(0, 1) =

(0). Zgodnie z 6.2.3, deg = (1) =

H(1, 0) =

H(1, 1) =

(1) =
deg.
Na odwrt, zamy, e ptle , (S
1
, 1) maj rwne stopnie i niech ,

:
I R bd funkcjami cigymi takimi, e E = , E
= , (0) = 0 =

(0).
Wwczas (1) = deg = deg =

(1), skd wynika, e H(s, t) = E((1 t) (s) +
t
(s)) jest homotopi midzy ptlami i .

Wniosek 6.2.5. Dla d Z ptla
(11)
d
(s) = cos(2ds) +i sin(2ds), s I,
ma stopie d. Jeli (S
1
, 1) i deg = d, to jest homotopijna z ptl
d
.
Dowd. Dla funkcji liniowej
d
(s) = ds mamy E
d
=
d
i
d
(0) = 0, a wic
deg
d
=
d
(1) = d, zob. 6.2.3. Z 6.2.4 mamy
d
.
Wniosek 6.2.6. Okrg S
1
jest niecigalny. Co wicej, jeli n, m s liczbami
cakowitymi i przeksztacenia z
n
i z
m
z S
1
w S
1
s homotopijne, to n = m.
Dowd. Niech H : S
1
I S
1
bdzie homotopi czc z
n
z z
m
, tzn. H(z, 0) =
z
n
i H(z, 1) = z
m
, dla z C. Wwczas przeksztacenie G : I I S
1
okrelone
formu G(s, t) = H(E(s), t) H(1, t)
1
jest homotopi midzy ptlami
n
,
m

(S
1
, 1), zob. (2) i (11). Z 6.2.4 i 6.2.5, n = deg
n
= deg
m
= m.
Wniosek 6.2.7. (Zasadnicze twierdzenie algebry). Kady wielomian P(z) = a
0
+
a
1
z+. . .+a
n1
z
n1
+z
n
o wspczynnikach zespolonych ma pierwiastek zespolony.
Dowd. Zamy przeciwnie, e P(z) ,= 0, dla z C. Funkcja F : S
1
I C
zadana wzorem F(z, s) = s
n
P(
z
s
) = s
n
a
0
+ s
n1
a
1
z + . . . + sa
n1
z
n1
+ z
n
jest
ciga i nie przyjmuje wartoci 0.
Okrelmy H : S
1
I S
1
formuami
H(z, t) =
_
_
F(z,2t)
[F(z,2t)[
, jeli t [0,
1
2
],
P(2(1t)z)
[P(2(1t)z)[
, jeli t [
1
2
, 1].
Dla t =
1
2
obie formuy daj H(z,
1
2
) =
P(z)
[P(z)[
, przeksztacenie H jest wic cige
na S
1
[0, 1], zob. 1.3.9 (B). Zatem H jest homotopi czc przeksztacenie
H(z, 0) = z
n
z przeksztaceniem staym H(z, 1) =
P(0)
[P(0)[
. Z 6.1.4 (B) otrzymujemy
z
n

1
= z
0
, co przeczy Wnioskowi 6.2.6.
Twierdzenie Brouwera o punkcie staym orzeka, e dla kuli D
n
= x R
n
:
d
e
(x, 0) 1, kade przeksztacenie cige f : D
n
D
n
ma punkt stay. Dla
n = 1 jest to prosta konsekwencja spjnoci D
1
= [1, 1] i Twierdzenia 4.1.5.
Dla n = 2 wyprowadzimy to twierdzenie z niecigalnoci okrgu S
1
. Dowd dla
dowolnych n podajemy w Uzupenieniach 7.5.
Wniosek 6.2.8. Dla kadego przeksztacenia cigego f : D
2
D
2
istnieje
x D
2
takie, e f(x) = x.
Dowd. Zamy przeciwnie, e f(x) ,= x dla x D
2
i niech r(x) bdzie punktem
przecicia okrgu S
1
z pprost wychodzc z f(x) w kierunku wektora

f(x)x.
Przeksztacenie r : D
2
S
1
jest cige i r(x) = x, dla x S
1
. Formua H(x, t) =
r(tx) okrela homotopi H : S
1
I S
1
czc przeksztacenie stae H(x, 0) =
r(0) z identycznoci H(x, 1) = r(x) = x, co przeczy niecigalnoci S
1
, zob.
6.2.6.
6.3. Grupa podstawowa przestrzeni. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni topo-
logiczn z wyrnionym punktem a X. W zbiorze (X, a) ptli w X zaczepio-
nych w a wprowadzimy operacje mnoenia i odwracania ptli.
Denicja 6.3.1. Iloczynem ptli , (X, a) nazywamy ptl
(1) (s) =
_
(2s), jeli s [0,
1
2
],
(2s 1), jeli s [
1
2
, 1].
Ptla odwrotna do (X, a) jest okrelona formu
(2) (s) = (1 s), s [0, 1].
Uwaga 6.3.2. Dla ptli
c
,
d
opisanych w 6.2.5,
d
=
d
i
c

d

c+d
.
Pierwsza rwno wynika ze wzoru 6.2 (11). Dla uzasadnienia drugiej czci
rozwamy przeksztacenie cige u : I R, okrelone formuami u(s) = 2cs, jeli
s [0,
1
2
] i u(s) = c + 2(s
1
2
)d, jeli s [
1
2
, 1]. Mamy E u =
c

d
, u(0) = 0,
a wic deg(
c

d
) = u(1) = c +d, zob. 6.2.3 i 6.2.5.
Sprawdzimy, e mnoenie i odwracanie ptli jest zgodne z relacj homotopii
ptli.
Lemat 6.3.3. Niech ,
t
, ,
t
(X, a). Jeli
t
,
t
, to
t
t
,
oraz
t
.
Dowd. Jeli H
0
jest homotopi midzy i
t
, a H
1
jest homotopi midzy i
t
, to formua
H(s, t) =
_
H
0
(2s, t), jeli s [0,
1
2
],
H
1
(2s 1, t), jeli s [
1
2
, 1],
okrela homotopi midzy i
t

t
, a H
0
(s, t) = H
0
(1 s, t) jest homotopi
midzy i
t
.
Nastpny lemat ustala, e mnoenie ptli jest, z dokadnoci do relacji homo-
topii, czne.
Lemat 6.3.4. Dla , , (X, a), ( ) ( ).
Dowd. Dla 0 < u < w < 1 okrelmy ptl
u,w
(X, a) formuami
u,w
(s) =
_
_
(
s
u
), jeli s [0, u],
(
su
wu
), jeli s [u, w],
(
sw
1w
), jeli s [w, 1].
Niech K bdzie odcinkiem czcym punkty (
1
4
, 0) i (
1
2
, 1) w kwadracie I
2
, a L
odcinkiem czcym (
1
2
, 0) z (
3
4
, 1) i niech (u(t), t) K, (w(t), t) L, dla t I.
Wwczas H(s, t) =
u(t),w(t)
(s) jest homotopi miedzy ( ) i ( ).
Ostatni lemat z tej serii wyjania, e z dokadnoci do relacji homotopii, p-
tla staa
a
jest elementem neutralnym, a ptla jest odwrotnoci ptli , ze
wzgldu na wprowadzon operacj mnoenia.
Lemat 6.3.5. Dla kadej ptli (X, a),
a

a
, oraz
a
.
Dowd. Niech K bdzie odcinkiem czcym punkty (
1
2
, 0) i (0, 1) w kwadracie
I
2
i niech (u(t), t) K , dla t I. Dla u [0,
1
2
] okrelmy ptle
u
,
u
(X, a)
formuami
u
(s) =
_
a, jeli s [0, u],
(
su
1u
), jeli s [u, 1];

u
(s) =
_
_
(2s), jeli s [0, u],
(2u), jeli s [u, 1 u],
(2s 1), jeli s [1 u, 1],
(zauwamy, e (2(1u)1) = (12u) = (2u)). Wwczas homotopia H(s, t) =
u(t)
(s) czy ptl
a
z , a homotopia G(s, t) =
u(t)
(s) czy z
a
.
Podobnie okrela si homotopie czce
a
z i z
a
.
Lematy 6.3.3 6.3.5 pozwalaj okreli struktur grupy w zbiorze (X, a)/
klas abstrakcji ptli zaczepionych w a, ze wzgldu na relacj homotopii midzy
ptlami.
Denicja 6.3.6. Grup podstawow
1
(X, a) przestrzeni topologicznej (X, T )
z wyrnionym punktem a nazywamy zbir klas abstrakcji [] =
t
:
t

(X, a),
t
, (X, a), z dziaaniem mnoenia [][] = [ ], ele-
mentem jednostkowym [
a
] i operacj odwracania []
1
= [].
Dokadniej, 6.3.3 zapewnia, e okrelenie mnoenia w
1
(X, a) nie zaley od
wyboru reprezentantw klas abstrakcji []
1
(X, a), 6.3.4 stwierdza czno
mnoenia, a 6.3.5 pokazuje, e [][
a
] = [] = [
a
][] i [][] = [
a
] = [][].
Twierdzenie 6.3.7. Grupa podstawowa
1
(S
1
, 1) jest izomorczna z grup ad-
dytywn liczb cakowitych Z.
Dowd. Zgodnie z 6.2.4, ptle zaczepione w 1 s homotopijne wtedy i tylko
wtedy gdy maj rwne stopnie. Funkcja
([]) = deg, (S
1
, 1),
jest wic dobrze okrelona i rnowartociowa. Funkcja jest homomorzmem,
([][]) = ([]) +([]), dla , (S
1
, 1),
bo z 6.2.5 i 6.3.2, dla c = deg i d = deg, ([][]) = ([
c
][
d
]) = ([
c
d
]) =
([
c+d
]) = c +d.
Z 6.2.5 wynika te, e jest epimorzmem, jest wic izomorzmem.
Twierdzenie 6.3.8. Jeli przestrze (X, T ) jest ukowo spjna, to dla dowolnych
punktw a, b X, grupy
1
(X, a) i
1
(X, b) s izomorczne.
Dowd. Wybierzmy drog h : I X od a do b i zwimy z ni przeksztacenie
h
: (X, b) (X, a),
(3)
h
() =
_
_
h(3s), jeli s [0,
1
3
],
(3s 1), jeli s [
1
3
,
2
3
],
h(3(1 s)), jeli s [
2
3
, 1].
Jeli H jest homotopi midzy ptlami i zaczepionymi w b, to homotopi
midzy ptlami
h
() i
h
() zaczepionymi w a mona okreli formuami
H
h
(s, t) =
_
_
h(3s), jeli s [0,
1
3
],
H(3s 1, t), jeli s [
1
3
,
2
3
],
h(3(1 s)), jeli s [
2
3
, 1].
Zatem klasa [
h
()] nie zaley od wyboru reprezentanta klasy [], co pozwala
zdeniowa
h
:
1
(X, b)
1
(X, a) formu
(4)
h
([]) = [
h
()], dla []
1
(X, b).
Argument podobny do uytego w drugiej czci dowodu Lematu 6.3.5 pokazuje,
e dla , (X, b),
h
( )
h
()
h
(), a wic
h
jest homomorzmem
grup.
Niech h(s) = h(1s) bdzie drog od b do a, odwrotn do h. Jeli (X, b)
i (X, a), to
h
(
h
()) i
h
(
h
()) , co uzasadnia si podobnie,
jak drug cz Lematu 6.3.5. Zatem
h
i
h
s homomorzmami wzajemnie
odwrotnymi, a wic izomorzmami.
Denicja 6.3.9. Dla przestrzeni ukowo spjnej (X, T ), grup podstawow
1
(X)
nazywa bdziemy grup izomorczn z
1
(X, a), dla dowolnego a X.
Z Twierdzenia 6.3.7 otrzymujemy natychmiast
Wniosek 6.3.10. Grupa podstawowa okrgu S
1
jest izomorczna z Z.
MIMUW 7. Uzupenienia 41
6.4. Homotopijna rwnowano. Na zakoczenie tego rozdziau opiszemy
wan klasykacj przestrzeni topologicznych, zwizan z pojciem homotopii.
Denicja 6.4.1. Przestrzenie topologiczne (X, T
X
) i (Y, T
Y
) s homotopijnie
rwnowane, jeli istniej przeksztacenia cige f : X Y , g : Y X ta-
kie, e g f id
X
, oraz f g id
Y
.
Uwaga 6.4.2. Relacja homotopijnej rwnowanoci jest relacj rwnowanoci
w klasie przestrzeni topologicznych. Wyjanienia wymaga jedynie przechodnio:
jeli X i Y , oraz Y i Z s homotopijnie rwnowane, to X i Z s homotopijnie
rwnowane. Niech f : X Y , g : Y X, oraz u : Y Z, w : Z Y bd
przeksztaceniami cigymi speniajcymi warunki g f id
X
, f g id
Y
, oraz
wu id
Y
, uw id
Z
. Z 6.1.5 (B), (gw)(uf) = g(wu)f gid
Y
f =
g f id
X
, oraz (u f) (g w) = u (f g) w u id
Y
w = u w id
Z
.
Przykad 6.4.3. (A) Przestrze cigalna X jest homotopijnie rwnowana z
przestrzeni jednopunktow Y = a, a X, bo dla zanurzenia i
Y
: Y X i
przeksztacenia staego r : X Y mamy r i
Y
= id
Y
, oraz i
Y
r id
X
.
Poniewa kade dwie przestrzenie jednopunktowe s homeomorczne, z 6.4.2
wynika, e kade dwie przestrzenie cigalne s homotopijnie rwnowane. W
szczeglnoci, prosta euklidesowa i paszczyzna s homotopijnie rwnowane, ale
nie s homeomorczne, zob. 1.3.8.
(B) Okrg S
1
= (x, y) R
2
: x
2
+ y
2
= 1 jest homotopijnie rwnowany z
paszczyzn bez punktu C
= R
2
0. Istotnie, dla zanurzenia i
S
1 : S
1
C
, oraz
przeksztacenia r : C
S
1
, r(x) =
1
de(x,0)
x, nie poruszajcego punktw S
1
mamy
r i
S
1 = id
S
1, za H : C
I C
okrelone formu H(x, t) = (1 t +

t
de(x,0)
)x
jest homotopi czc id
C
z i
S
1 r.
Uwaga 6.4.4. Grupa podstawowa zbioru wypukego X w przestrzeni euklide-
sowej jest trywialna: dla ustalonego a X i ptli (X, a), H(s, t) =
(1 t)a + t(s) jest homotopi miedzy
a
i , a wic [] = [
a
]. W Uzupe-
nieniach 7.8.3 wykaemy oglniejszy fakt, e grupy podstawowe ukowo spjnych
przestrzeni homotopijnie rwnowanych s izomorczne. W szczeglnoci, grupa
podstawowa przestrzeni cigalnej jest trywialna.
7. Uzupenienia
7.1. Otwarty zbir wypuky w R
n
jest homeomorczny z R
n
. Niech
[[x[[ = d
e
(x, 0), dla x R
n
, B = x R
n
: [[x[[ < 1 i niech W bdzie zbiorem
wypukym w R
n
zawierajacym B. Dla x ,= 0, przyjmijmy
p(x) = supt > 0 :
tx
[[x[[
W, q(x) =
_
1
p(x)
jeli p(x) ,= ,
0 jeli p(x) = .
Okrelimy f : W R
n
i g : R
n
W formuami
f(x) =
_
_
1
1q(x)[[x[[
_
x, jeli x ,= 0,
0, jeli x = 0,
g(y) =
_
_
1
1+q(y)[[y[[
_
y, jeli y ,= 0.
0, jeli y = 0.
Funkcje f i g s wzajemnie odwrotne (istotnie, dla x ,= 0, x, f(x) i g(f(x))
le na jednej pprostej wychodzcej z 0 oraz [[f(x)[[
1
= [[x[[
1
q(x) i
[[g(y)[[
1
= [[y[[
1
+ q(y)). Sprawdzimy, e obie s cige, a wic zbiory W i
42 7. Uzupenienia MIMUW
R
n
s homeomorczne. Cigo funkcji f i g w punkcie 0 jest widoczna. Dla
dowodu cigoci f i g w pozostaych punktach wystarczy sprawdzi, e q jest
funkcj cig.
Ustalmy a ,= 0. Niech H bdzie hiperpaszczyzn przechodzc przez 0 i pro-
stopad do

0a, C = H B i niech C
+
bdzie czci walca nad C lec w
pprzestrzeni wyznaczonej przez H i punkt a. Z wypukoci W wynikaj nast-
pujce dwie obserwacje: jeli p(a) = , to W zawiera C
+
, a jeli p(a) = r ,= , to
W zawiera stoek otwarty bdcy sum odcinkw otwartych cb czcych punkty
c C z wierzchokiem b = ra/[[a[[ i jest rozczny ze stokiem otwartym b-
dcym sum pprostych otwartych wychodzcych z b w kierunku wektora

cb ,
dla c C. Zatem, jeli a
n
a, to p(a
n
) p(a) (take, dla p(a) = ), a wic
q(a
n
) q(a).
7.2. Strzaka i kwadrat leksykograczny. (A) Wykaemy (zob. te Zadanie
1.49), e strzaka, tzn. zbir liczb rzeczywistych R z topologi T
generowan
przez baz zoon z przedziaw (a, b], nie jest przestrzeni metryzowaln.
Zamy przeciwnie, e T
= T (d) dla pewnej metryki d na R i niech B(a, r)

bdzie kul w (R, d) o rodku w a i promieniu r. Ustalmy a R. Poniewa
(, a] T
= T (d), istnieje n takie, e B(a,

1
n
) (, a] i z kolei, istnieje m
takie, e (a
1
m
, a] B(a,
1
n
). Wynika std, e zbiory A
nm
= a R : (a
1
m
, a]
B(a,
1
n
) (, a] pokrywaj R, a wic jeden z nich jest nieprzeliczalny. Ustalmy
taki zbir A
nm
. W jednym z przedziaw [
k
2m
,
k+1
2m
], k = 0, 1, 2, . . . ley wwczas
nieskoczenie wiele elementw A
nm
, moemy wic wybra a, b A
nm
takie, e
a < b i ba <
1
m
. Poniewa a (b
1
m
, b] B(b,
1
n
), mamy b B(a,
1
n
) (, a],
co przeczy temu, e a < b.
To samo rozumowanie pokazuje, e przedzia (0, 1] z topologi podprzestrzeni
strzaki (R, T
) nie jest metryzowalny, a wic (I

2
, T (<)), kwadrat leksykogra-
czny opisany w przykadzie 1.2.8, nie jest metryzowalny, zob. Przykad 1.2.10.
(B) Pokaemy, e kwadrat leksykograczny (I
2
, T (<)) jest przestrzeni zwart.
Poniewa topologie wyznaczone przez porzdki liniowe (zob. 1.2.8) s Hausdora,
wystarczy sprawdzi, e jeli | jest otwartym pokryciem kwadratu leksykogra-
cznego, to I
2
mona pokry skoczenie wieloma elementami |.
Dla kadego t I wybierzmy V
t
, W
t
| takie, e (t, 0) V
t
i (t, 1) W
t
.
Ustalmy 0 < t < 1. Z okrelenia topologii T (<), zob. 1.2.8, wynika istnienie
> 0 takiego, e kady punkt z I
2
lecy midzy (t , 0) i (t, 0), ze wzgldu
na porzdek leksykograczny, naley do V
t
, a kady punkt lecy midzy (t, 1) i
(t +, 1) naley do W
t
. Dla przedziau euklidesowego J
t
= (t , t +) I mamy
wic (J
t
I) (t I) V
t
W
t
. Podobnie mona dobra przedziay J
t
dla
t = 0 i t = 1. Ze zwartoci przedziau euklidesowego I, mona wybra pokrycie
skoczone I = J
t
1
. . . J
t
k
. Wwczas I
2

k
i=1
(V
t
i
W
t
i
)

k
i=1
t
i
I.
Na kadym zbiorze t I, topologia podprzestrzeni przestrzeni (I
2
, T (<)) jest
identyczna z topologi euklidesow, zob. 1.2.8, a wic zbiory t I s zwarte
w przestrzeni (I
2
, T (<)). Wynika std, e sum

k
i=1
t
i
I moemy pokry
skoczenie wieloma elementami z | i w rezultacie moemy wybra z | skoczone
pokrycie I
2
.
7.3. Dowolne iloczyny kartezjaskie i twierdzenie Tichonowa. Niech
(X
s
, T
s
), s S, bdzie rodzin przestrzeni topologicznych, indeksowan elemen-
tami dowolnego zbioru S. Punktami iloczynu
sS
X
s
s funkcje u : S
sS
X
s
takie, e u(s) X
s
, dla s S.
Kostkami bazowymi w

sS
X
s
nazywamy zbiory
(1)

sS
V
s
, gdzie V
s
T
s
i zbir s S : V
s
,= X
s
jest skoczony.
Rodzina B kostek bazowych (1) spenia warunki (i), (ii) w 1.2.6, jest wic baz
topologii w

sS
X
s
. Przestrze (
sS
X
s
, T ) z topologi generowan przez baz
B nazywamy iloczynem kartezjaskim przestrzeni (X
s
, T
s
).
Uwaga 7.3.1. Podobnie jak w 2.4.1 atwo sprawdza si, e iloczyn kartezjaski
przestrzeni Hausdora jest przestrzeni Hausdora.
Przykad 7.3.2. Dla I = [0, 1], oznaczmy symbolem (R
I
, T ) iloczyn kartezjaski
(
sI
R
s
, T ), gdzie (R
s
, T
s
) = (R, T (d
e
)) jest prost euklidesow.
Zbir C(I) funkcji cigych f : I R jest podzbiorem R
I
i niech T
p
= T
C(I)
bdzie topologi podprzestrzeni przestrzeni (R
I
, T ). Topologi T
p
w C(I) nazywa
si topologi zbienoci punktowej.
Przestrze (C(I), T
p
) jest niemetryzowalna. Zamy przeciwnie, e pewna me-
tryka d na C(I) generuje T
p
, niech 0 C(I) bdzie funkcj zerow i niech B
n
bdzie kul o rodku w 0 i promieniu
1
n
w przestrzeni metrycznej (C(I), d). Po-
niewa B
n
T
p
, istniej kostki bazowe W
n
=
sS
V
n
s
, gdzie V
n
s
s otwarte w R
i zbiory T
n
= s I : V
n
s
,= R s skoczone, takie, e 0 W
n
C(I) B
n
.
Ustalmy t I
n
T
n
i niech U =
sS
U
s
, gdzie U
t
= (
1
2
,
1
2
) i U
s
= R, dla s ,= t.
Poniewa 0 U i U T
p
, istnieje n takie, e B
n
U i niech f C(I) zeruje si
na T
n
i przyjmuje warto 1 w punkcie t. Wwczas f W
n
U, co przeczy temu,
e W
n
C(I) U.
Topologia T (d
sup
) generowana w C(I) przez metryk okrelon w 1.7.4 jest
silniejsza ni topologia zbienoci punktowej, T
p
T (d
sup
). Poniewa przestrze
(C(I), T (d
sup
)) jest orodkowa, zob. 1.7.4 (A), wynika std orodkowo prze-
strzeni (C(I), T
p
).
Kada niepusta kostka bazowa (1) w R
I
zawiera funkcj cig z I w R, zbir
C(I) jest wic gsty w R
I
. W szczeglnoci, z orodkowoci przestrzeni (C(I), T
p
)
wynika orodkowo iloczynu kartezjaskiego (R
I
, T ).
Udowodnimy teraz uoglnienie Twierdzenia 2.5.1 twierdzenie Tichonowa.
Dowd bdzie przebiega podobnie, ale poniewa dopuszczamy dowolne zbiory
wskanikw, odwoamy si do Lematu Kuratowskiego - Zorna, ktry orzeka, e
jeli w niepustym zbiorze czciowo uporzdkowanym T kady acuch (tzn. zbir
zoony z elementw parami porwnywalnych) jest ograniczony z gry, to w T
istnieje element maksymalny (w istocie, twierdzenie Tichonowa jest rwnowane
Aksjomatowi Wyboru, rwnowanemu z kolei Lematowi Kuratowskiego - Zorna).
Zacznijmy od opisu zbioru czciowo uporzdkowanego Q, ktry wykorzystamy
w dowodzie twiedzenia Tichonowa.
Uwaga 7.3.3. Dla iloczynu kartezjaskiego

sS
X
s
, niech Q bdzie zbiorem
zoonym z par (A, a), gdzie A S i a

sA
X
s
. Jeli dla (A, a), (B, b) Q,
B A i b jest obciciem a do B, mwimy, e (A, a) przedua (B, b). Relacja
przeduania jest czciowym porzdkiem w zbiorze Q, przy czym elementem
minimalnym w tym porzdku jest (, ). Dla acucha ( Q przyjmijmy
(2) C =
A : (A, a) ( dla pewnego a
sA
X
s
i zauwamy, e poniewa dla dowolnych par (A, a), (B, b) (, albo (A, a) prze-
dua (B, b), albo na odwrt, okrelona jest jednoznacznie funkcja c

sC
X
s
taka, e
(3) (C, c) przedua wszystkie (A, a) (.
Twierdzenie 7.3.4. Dowolny iloczyn kartezjaski (
sS
X
s
, T ) przestrzeni zwar-
tych (X
s
, T
s
) jest przestrzeni zwart.
Dowd. Przyjmijmy oznaczenia
(4) X(A) =
sA
X
s
, W
= W
sS\A
X
s
, dla W X(A) i A S,
(5) B(A) jest rodzin kostek bazowych w X(A),
zob. (1). Dc do sprzecznoci, zamy, e istnieje otwarte pokrycie | iloczynu
kartezjaskiego X(S), z ktrego nie mona wybra pokrycia skoczonego. Przyj-
mijmy oznaczenia z Uwagi 7.3.3 i niech T Q skada si z elementu minimalnego
(, ) zbioru Q oraz par (A, a) Q speniajcych warunek
(6) jeli W B(A) zawiera a, to zbioru W
nie mona
pokry skoczenie wieloma elementami |.
Zauwamy, e
(7) (S, u) , T dla kadego u X(S),
bo dla u X(S) mona znale U | zawierajce u, istnieje wic W B(S)
takie, e u W U i zbir W
= W jest pokryty jednym elementem |.

Niech ( bdzie acuchem w T i niech (C, c) bdzie par opisan w (2) i (3).
Pokaemy, e (C, c) T. Niech V =

sC
V
s
B(C) zawiera c. Poniewa (
jest acuchem, z (2) wynika, e dla pewnej pary (A, a) (, A zawiera zbir
skoczony s C : V
s
,= X
s
. Wwczas W =
sA
V
s
B(A), a W i V
= W
,
zob. (4), a wic z (6), zbioru V
nie mona pokry skoczenie wieloma elementami

|. Zatem (C, c) T jest ograniczeniem z gry acucha (, zob. (3).
Lemat Kuratowskiego - Zorna zapewnia istnienie elementu maksymalnego (C, c)
w T. Pokaemy, e
(8) C = S.
W przeciwnym razie, rozpatrzmy t S C i niech E = Ct. Ustalmy x X
t
i
niech e
x
X(E) pokrywa si z c na C i e
x
(t) = x. Para (E, e
x
) przedua (C, c),
a wic z maksymalnoci (C, c) nie spenia (6). To oznacza, e istnieje kostka W
x

B(C) zawierajca c i zbir V
x
T
t
zawierajcy x takie, e zbir (W
x
V
x
)
mona
pokry skoczenie wieloma elementami |. Ze zwartoci X
t
, X
t
= V
x
1
. . . V
xm
,
dla pewnych x
i
X
t
. Wwczas W = W
x
1
. . . W
xm
B(C), c W i zbir
W

m
i=1
(W
x
i
V
x
i
)
mona pokry skoczenie wieloma elementami |, co

przeczy temu, e (C, c) spenia (6).
Z (8), c X(S) i (S, c) T, mamy wic sprzeczno z (7), co koczy dowd
twierdzenia Tichonowa.
7.4. Przestrze ultraltrw. Ustalmy przestrze dyskretn D. Filtrem w D
nazywamy niepust rodzin T podzbiorw D tak, e
(1) , T i jeli A, B T, to A B T,
(2) jeli A B D, A T, to B T.
Filtr w D, ktry jest maksymalny ze wzgldu na inkluzj w rodzinie wszystkich
ltrw w D nazywamy ultraltrem w D.
Uwaga 7.4.1. (A) Z lematu Kuratowskiego - Zorna wynika, e kady ltr w D
rozszerza si do ultraltru w D.
(B) Filtr T w D jest ultraltrem wtedy i tylko wtedy, gdy dla kadego A D,
albo A albo D A naley do T.
(C) Kady punkt d D wyznacza ultraltr Z
d
= A D : d A.
Przyjmijmy oznaczenia
(3) D = Z : Z jest ultraltrem w D,
(4) O(A) = Z D : A Z , A D.
Zauwamy, e dla A, B D
(5) O(A B) = O(A) O(B) , O(A B) = O(A) O(B).
Pierwsza rwno w (5) wynika natychmiast z (1) i (2), a druga jest konse-
kwencj pierwszej i faktu, e O(D C) = D O(C) dla C D, zob. Uwaga
7.4.1 (B).
Z (5) wynika, e
(6) B = O(A) : A D
jest baz pewnej topologii T
w D. Sprawdzimy, e
(7) (D, T
) jest przestrzeni zwart.

Jeli Z
1
, Z
2
s rnymi punktami D i A Z
1
Z
2
, to O(A) i O(D A) s
rozcznymi otoczeniami Z
1
i Z
2
w (D, T
), zob. (5).
Niech | = O(A) : A / bdzie pokryciem D zbiorami z bazy B topo-
logii T
, zob. (6). Rodzina ( = C D : D C
c dla skoczonego c /
zawiera dopenienia wszystkich A /, wic nie rozszerza si do ultraltru w D,
bo kady ultraltr Z D zawiera A / takie, e Z O(A), zob. (4). Z Uwagi
7.4.1 (A) wynika, e ( nie jest ltrem, co oznacza, e (, zob. (1) i (2). Zatem
dla pewnej skoczonej rodziny c /,

c = D i z (5), O(A) : A c | jest
skoczonym pokryciem D, co koczy dowd (7).
Utosamiajc d D z ultraltrem Z
d
okrelonym w Uwadze 7.4.1 (C) (ktry
jest punktem izolowanym w D, bo O(d) = Z
d
) bdziemy traktowali D jako
podprzestrze przestrzeni zwartej D.
Denicja 7.4.2. Przestrze zwart (D, T
) bdziemy nazywali uzwarceniem
Cecha - Stonea przestrzeni dyskretnej D.

Podstawowa wasno D jest opisana w nastpujcym twierdzeniu
Twierdzenie 7.4.3. Kade przeksztacenie f : D X przestrzeni dyskretnej D
w przestrze zwart X ma cige przeduenie f
: D X.
Dowd. Niech Z D. Istnieje wwczas x X takie, e dla kadego otoczenia
V punktu x, f
1
(V ) Z.
W przeciwnym razie zbiory otwarte V takie, e f
1
(V ) , Z pokrywayby X i ze
zwartoci X otrzymalibymy skoczone pokrycie V
1
. . . V
n
= X, f
1
(V
m
) , Z,
m n. Z (5) mielibymy
mn
O(f
1
(V
m
)) = D, a z (4), Z ,
mn
O(f
1
(V
m
)).
Moemy zatem okreli f
: D X w taki sposb, e
(8) f
1
(V ) Z dla kadego otoczenia V punktu f
(Z).
Z wasnoci Hausdora X, punkt f
(Z) jest wyznaczony jednoznacznie. Po-

nadto, f
(Z
d
) = f(d) dla d D.
Dla dowodu cigoci f
pokaemy, e przeciwobraz zbioru K domknitego w

X jest domknity w D. Jeli Z , (f
)
1
(K), to istniej rozczne zbiory V, W
otwarte w X takie, e f
(Z) V i K W (zob. dowd 2.1.13). Z (8) i (4),

Z O(f
1
(V )) i analogicznie, (f
)
1
(K) O(f
1
(W)). Zbir O(f
1
(V )) jest
wic otoczeniem Z rozcznym z (f
)
1
(K), co koczy dowd twierdzenia.
Uwaga 7.4.4. Z podanej wyej konstrukcji uzwarcenia

Cecha - Stonea dla prze-
strzeni dyskretnych mona wyprowadzi twierdzenie Tichonowa 7.3.4.
Istotnie, niech
sS
X
s
bdzie iloczynem kartezjanskim przestrzeni zwartych i
niech p
s
:
sS
X
s
X
s
bd rzutowaniami.
Poniewa iloczyn kartezjaski przestrzeni Hausdora jest przestrzeni Haus-
dora zob. 7.3.1, wystarczy sprawdzi, e
sS
X
s
jest cigym obrazem prze-
strzeni zwartej.
Niech D bdzie przestrzeni dyskretn o mocy rwnej mocy
sS
X
s
i niech f
bdzie dowolnym przeksztaceniem D na
sS
X
s
.
Kade zoenie p
s
f : D X
s
przedua si, zgodnie z Twierdzeniem 7.4.3,
do przeksztacenia cigego (p
s
f)
: D X
s
. Przeksztacenie przektniowe
F : D
sS
X
s
okrelone formu F(Z)(s) = (p
s
f)
(Z) jest cige (bo

p
s
F = (p
s
f)
, zob. 1.4.5 (B)) i F(D) = f(D) =

sS
X
s
.
Uwaga 7.4.5. Korzystajc z twierdzenia Tichonowa 7.3.4 mona poda kon-
strukcj uzwarcenia

Cecha - Stonea X dla wszystkich przestrzeni X, ktre
mona zanurzy w iloczyn kartezjaski odcinkw (s to dokadnie przestrzenie
speniajce warunek (ii) w 7.7.15, zob. Zadanie 7.24 (A)).
7.5. Twierdzenie Brouwera o punkcie staym. Przyjmijmy oznaczenia:
[[x y[[ = d
e
(x, y), dla x, y R
n
, D
n
= x R
n
: [[x[[ 1, S
n1
=
x R
n
: [[x[[ = 1.
Twierdzenie 7.5.1. Nie istnieje retrakcja kuli D
n
na sfer S
n1
, tzn. nie istnieje
przeksztacenie cige r : D
n
S
n1
takie, e r(x) = x, dla x S
n1
.
Udowodnimy najpierw pewn wersj tego twierdzenia dla przeksztace klasy
C
, tzn. dla funkcji nieskoczenie wiele razy rniczkowalnych (odwoujc si do

materiau wchodzcego w zakres pierwszego semestru Analizy II), a nastpnie
pokaemy, jak wyprowadzi std Twierdzenie 7.5.1.
Zacznijmy od pewnej tosamoci, zwizanej z rniczkowaniem wyznacznikw.
Uwaga 7.5.2. Niech H : U R
n
bdzie przeksztaceniem klasy C
na zbiorze
U otwartym w R
n+1
i niech, dla u = (u
1
, . . . , u
n+1
) U,
(1) J
i
(u) = det[
H
u
1
(u), . . . ,
H
u
i
(u), . . . ,
H
u
n+1
(u)],
gdzie daszek oznacza, e i-ta kolumna
H
u
i
(u) macierzy po prawej stronie (1)
zostaa pominita. Wwczas
(2)

n+1
i=1
(1)
i J
i
u
i
(u) = 0, u U,
co wynika z reguy rniczkowania wyznacznika (zob. M.Spivak, Analiza na roz-
maitociach, 2.15), oraz z rwnoci pochodnych mieszanych

2
H
u
i
u
j
=

2
H
u
j
u
i
, za-
pewnionej przez zaoenie, e H jest klasy C
(dla n = 1, formua (2) stwierdza

rwno pochodnych mieszanych).
Lemat 7.5.3. Nie istnieje przeksztacenie f : G R
n
klasy C
okrelone na
zbiorze otwartym G w R
n
zawierajcym D
n
takie, e f(G) S
n1
, oraz f(x) = x,
dla x S
n1
.
Dowd. Dc do sprzecznoci, zamy, e f : G R
n
jest takim przekszta-
ceniem, niech
(3) H(x, t) = (1 t)x +tf(x), h
t
(x) = H(x, t), dla (x, t) GR,
i niech
(4) J(x, t) = det[dh
t
(x)], V (t) =
_
D
n J(x, t)dx,
gdzie dh
t
jest pochodn przeksztacenia h
t
: G R
n
. Z (3), h
0
(x) = x, zatem
J(x, 0) = 1 i V (0) jest objtoci kuli D
n
, zob. (4). Take z (3), h
1
(x) = f(x)
i poniewa f(G) S
n1
, df(x) nie jest izomorzmem, a wic J(x, 1) = 0 i
V (1) = 0, zob. (4).
Aby doj do sprzecznoci, wystarczy wykaza, e funkcja V (t) jest staa, tzn.
(5) V
t
(t) = 0, dla t R.
Rniczkujc cak z parametrem, mamy V
t
(t) =
d
dt
_
D
n J(x, t)dx =
_
D
n
J
t
(x, t)dx.
Przyjmijmy oznaczenia z Uwagi 7.5.2, gdzie U = G R i u = (x
1
, . . . , x
n
, t)
U. Z (1), (4) i (3), J(x, t) = J
n+1
(x, t), zatem z (2), V
t
(t) jest sum caek
_
D
n
J
i
x
i
(x, t)dx, i n. Ustalmy i n i niech D
n
i
bdzie przekrojem D
n
hi-
perpaszczyzn x
i
= 0, oraz dla z D
n
i
, niech z
, z
+
bd punktami na sferze
S
n1
wyznaczajcymi prost prostopad do D
n
i
, przechodzc przez z, przy czym
i-ta wsprzdna z
jest ujemna, a z
+
- dodatnia. Wwczas,
_
D
n
J
i
x
i
(x, t)dx =
_
D
n
i
_
_
[z
,z
+
]
J
i
x
i
(x, t)dx
i
_
dz =
_
D
n
i
[J
i
(z
+
, t) J
i
(z
, t)]dz.
Jeli x S
n1
, to f(x) = x i z (3), H(x, t) = x, a wic
H
t
(x, t) = 0. To
oznacza, e dla x S
n1
, i n, ostatnia kolumna macierzy w (1) jest zerowa i
J
i
(x, t) = 0. W szczeglnoci, J
i
(z
+
, t) = 0 = J
i
(z
, t), mamy wic (5), co koczy

dowd lematu.
Pomostem midzy Lematem 7.5.3 i Twierdzeniem 7.5.1 s gadkie rozkady
jedynki, ktre opiszemy w nastpnym lemacie, zob. 1.6.2.
Dla funkcji : G [0, 1] symbolem coz oznacza bdziemy dopenienie
zbioru, na ktrym przyjmuje warto zero: coz = x G : (x) ,= 0.
Lemat 7.5.4. Niech K R
n
bdzie zbiorem zwartym i > 0. Istnieje wwczas
zbir otwarty G R
n
zawierajcy K, oraz funkcje
i
: G [0, 1] klasy C
takie,
e
(6) diam(coz
i
) < , coz
i
K ,= , dla i m,
(7)
1
(x) +. . . +
m
(x) = 1, dla x G.
Dowd. Funkcja : R R okrelona formuami
(t) =
_
exp(
1
t
2
), t > 0,
0, t 0,
jest klasy C
. Dla kostki otwartej W = (a

1
, b
1
) . . . (a
n
, b
n
), funkcja
W
(x
1
, . . . , x
n
) =
n
i=1
((x
i
a
i
) (b
i
x
i
))
jest klasy C
i W = x R
n
:
W
(x) > 0.
Ustalmy > 0, pokryjmy K kostkami otwartymi W
1
, . . . , W
m
o rednicach
< , przecinajcymi K i przyjmijmy
i
=
W
i
, =
1
+ . . . +
m
, oraz G =
W
1
. . . W
m
= x R
n
: (x) > 0.Wwczas funkcje
i
=

i
, i m, maj
dane wasnoci.
Dowd twierdzenia 7.5.1. Zamy, e istnieje retrakcja r : D
n
S
n1
.
Rozszerzymy r w sposb cigy na R
n
, przyjmujc r(x) =
x
[[x[[
S
n1
, dla x , D
n
.
Niech > 0 bdzie takie, e r przeksztaca kad kul B(x, ) o rodku w x
D
n
na zbir o rednicy <
1
2
, zob. 2.1.6. Przyjmijmy = min(,
1
2
) i niech
i
: G
R bd funkcjami opisanymi w Lemacie 7.5.4 (dla K = D
n
), ponumerowanymi
tak, e przecicie zbioru coz
i
= x :
i
(x) > 0 ze sfer S
n1
jest niepuste dla
i p i puste dla i = p + 1, . . . , m. Wybierzmy a
i
coz
i
, przy czym a
i
S
n1
dla i p, i niech
(8) g(x) =
p
i=1
i
(x)x +
m
i=p+1
i
(x)r(a
i
), dla x G.
Poniewa dla i p, r(a
i
) = a
i
, z (7) i (8) mamy g(x) r(x) =

p
i=1
i
(x)(x
a
i
) +

m
i=1
i
(x)(r(a
i
) r(x)). Jeli
i
(x) > 0, to x, a
i
coz
i
, a wic z (6),
[[x a
i
[[ <
1
2
i [[r(a
i
) r(x)[[ <
1
2
. Wynika std, e [[g(x) r(x)[[ < 1, a zatem
g(x) ,= 0, dla x G. Moemy wic okreli funkcj f : G R
n
klasy C
formu
(9) f(x) =
g(x)
[[g(x)[[
, x G.
Zauwamy, e f(G) S
n1
. Jeli x S
n1
, to
i
(x) = 0 dla i , p + 1, zatem z
(8) i (7), g(x) = x i z (9), f(x) = x. Otrzymalimy sprzeczno z Lematem 7.5.3.
Wniosek 7.5.5 (Twierdzenie Brouwera). Dla kadego przeksztacenia cigego
f : D
n
D
n
istnieje x D
n
takie, e f(x) = x.
Dowd. Jeli dla pewnego przeksztacenia cigego f : D
n
D
n
mielibymy
f(x) ,= x dla kadego x D
n
, to argument opisany w dowodzie Wniosku 6.2.8
prowadziby do retrakcji r : D
n
S
n1
, co przeczyoby Twierdzeniu 7.5.1.
Wniosek 7.5.6. Sfera S
n
jest niecigalna.
Dowd. Zamy, e istnieje homotopia H : S
n
I S
n
czca id
S
n z prze-
ksztaceniem staym
a
. Wwczas przeksztacenie cige r : D
n+1
S
n
okrelone
formu r(x) = H(
x
[[x[[
, 1 [[x[[), dla x ,= 0, oraz r(0) = a, jest retrakcj, co
przeczy Twierdzeniu 7.5.1.
Uwaga 7.5.7. Dowd kluczowego Lematu 7.5.3 jest wzity z ksiki N.Dunforda
i J.T.Schwartza, Linear Operators, New York 1958. Interesujc dyskusj tego do-
wodu mona znale w artykule N.V.Ivanova, A topologists view of the Dunford -
Schwartz proof of the Brouwer Fixed-Point Theorem, Mathematical Intelligencer
22 (3) (2000), 55 57. Inne dowody twierdzenia Brouwera, kombinatoryczny i ana-
lityczny, oraz liczne odsyacze do literatury, mona znale w ksice K.Goebela,
Twierdzenia o punktach staych, Lublin 2005.
7.6. Przeduanie przeksztace cigych w sfery. Twierdzenie 7.5.1 po-
kazuje, e identycznoci id : S
n
S
n
nie mona przeduy do przeksztace-
nia cigego kuli D
n+1
o wartociach w S
n
. Wykaemy, e kade przeksztacenie
cige z domknitego podzbioru kuli D
n
w S
n
ma cige przeduenie na D
n
i wyprowadzimy std twierdzenie Brouwera o niezmienniczoci obszaru w R
n
oraz
twierdzenie Borsuka o rozcinaniu R
n
.
Zaczniemy od bardzo uytecznego twierdzenia Borsuka o przeduaniu homo-
topii.
Lemat 7.6.1 (Twierdzenie Borsuka o kapeluszu). Niech A bdzie domknitym
podzbiorem przestrzeni metryzowalnej X i niech f : A S
n
bdzie przekszta-
ceniem cigym. Jeli istnieje homotopia H : A I S
n
czca f z prze-
ksztaceniem g : A S
n
, ktre ma cige przeduenie g : X S
n
, to f te
ma cige przeduenie f : X S
n
, przy czym H przedua si do homotopii
H : X I S
n
czcej f z g.
Dowd. Przyjmijmy, e H(x, 0) = g(x), H(x, 1) = f(x) i okrelmy przeksztace-
nie F : X 0 A I S
n
wzorem
(1) F(x, t) =
_
g(x), jeli t = 0,
H(x, t), jeli x A.
Przeksztacenie F jest cige, zob. 1.3.9 (B) i przyjmuje wartoci w kuli D
n+1
,
ktra jest homeomorczna z kostk [1, 1]
n+1
. Niech F : X I D
n+1
bdzie
cigym przedueniem F (zob. 1.6.5) i niech
(2) B =
_
x X : F(x, s) = 0 dla pewnego s I
_
.
Zbir B jest domknity w X jako rzut zbioru domknitego F
1
(0) XI
rwnolegy do osi zwartej I (zob. Zadanie 2.14). Niech u : X I bdzie funkcj
cig tak, e
(3) u[B 0, u[A 1.
Zauwamy, e zawsze
(4) F(x, tu(x)) ,= 0,
bo dla x , B, (4) wynika z (2), a dla x B, F(x, tu(x)) = F(x, 0)) = g(x) S
n
,
zob. (3) i (1).
Szukan homotopi mona wic okreli formu, zob. (4), (1) i (3)
H(x, t) =
F(x,tu(x))
[[F(x,tu(x))[[
.
Kolejny lemat opisuje podstawow wasno topologiczn zwizan z wymia-
rem liniowym przestrzeni R
n
. Przypomnijmy, e dla funkcji : X I, coz =
x X : (x) ,= 0.
Lemat 7.6.2. Dla kadego > 0 istnieje rozkad jedynki
1
, . . . ,
m
: D
n
I na
kuli D
n
taki, e diam(coz
j
) < i kady punkt D
n
naley do nie wicej ni n +1
zbiorw coz
j
, j = 1, . . . , m.
Dowd. Powiemy, e zbir ograniczony A w R
n
ma wasno T
k
, jeli dla kadego
> 0 istnieje otwarte w R
n
pokrycie A zbiorami o rednicach mniejszych ni
takimi, e kady punkt R
n
naley do nie wicej ni k+1 elementw tego pokrycia.
Przez indukcj udowodnimy, e kady zbir ograniczony lecy w skoczonej
sumie k-wymiarowych podprzestrzeni anicznych R
n
ma wasno T
k
. Dla k = n
oznacza to w szczeglnoci, e kula D
n
ma wasno T
n
i teza wynika z twierdzenia
o rozkadach jedynki, zob. 1.6.2.
Oczywicie, zbiory skoczone w R
n
maj wasno T
0
. Ustalmy > 0 i za-
my, e A jest zbiorem ograniczonym lecym w sumie skoczonej rodziny T
k-wymiarowych podprzestrzeni anicznych R
n
. Niech H bdzie skoczon ro-
dzin hiperpaszczyzn w R
n
o rwnaniach postaci x
i
= c wyznaczajc parami
rozczne otwarte w R
n
skoczone pokrycie J
0
zbioru A
H kostkami o redni-
cach mniejszych ni . Pozostaa cz A
H ley w sumie przeci P H, gdzie

P T i H H. Przesuwajc w razie potrzeby hiperpaszczyzny z H moemy
dodatkowo zaoy, e adne H H nie zawiera adnej z podprzestrzeni P T,
wic niepuste przecicia P H s podprzestrzeniami anicznymi R
n
wymiaru
mniejszego ni k. Korzystajc z wasnoci T
k1
zbioru A

H otrzymujemy
otwarte pokrycie J
1
tego zbioru takie, e J
0
J
1
jest szukanym pokryciem A.
Twierdzenie 7.6.3. Niech f : A S
n
bdzie przeksztaceniem cigym okrelo-
nym na domknitym podzbiorze kuli D
n
. Istnieje wwczas przeksztacenie cige
f : D
n
S
n
takie, e f[A = f.
Dowd. Niech | bdzie otwartym pokryciem kuli D
n
takim, e diamf(UA) <
1
4
dla U |.
Niech > 0 bdzie liczb Lebesguea dla | i niech
1
, . . . ,
m
: D
n
I bdzie
rozkadem jedynki na D
n
opisanym w 7.6.2.
Okrelmy g : D
n
D
n+1
wzorem
(5) g(x) =
m
j=1
j
(x)b
j
,
gdzie punkty b
j
S
n
wybrane s nastpujaco: b
j
= f(a
j
) dla pewnego a
j

coz
j
A jeli to przecicie jest niepuste oraz b
j
= (0, . . . , 0, 1) w przeciwnym
wypadku.
Dla x A, g(x) =

j
(x)f(a
j
) : x coz
j
, wic g(x) jest wypuk kombi-
nacj punktw f(a
j
) takich, e [[f(x) f(a
j
)[[ <
1
4
i mamy
(6) g(x) B(f(x),
1
4
) , dla x A.
Ponadto, dla dowolnego x D
n
,
j
(x) ,= 0 dla co najwyej n+1 wskanikw j,
zatem g(D
n
) ley w skoczonej sumie podprzestrzeni anicznych wymiaru n
w R
n
(zob. (5)) i moemy wybra a B(0,
1
4
) g(D
n
). Niech
(7) h(x) =
g(x)a
[[g(x)a[[
, x D
n
, a B(0,
1
4
) g(D
n
).
Z (7) i (6) wynika, e dla x A, f(x) i h(x) nie s punktami antypodycznymi,
zatem
H(x, t) =
tf(x)+(1t)h(x)
[[tf(x)+(1t)h(x)[[
jest homotopi H : AI S
n
pomidzy h[A i f. Teza wynika wiec z twierdzenia
Borsuka 7.6.1.
Uwaga 7.6.4. W Twierdzeniu 7.6.3 kul D
n
mona zastpi sfer S
n
, bo dla
domknitego zbioru A S
n
, b S
n
A i dodatniego r < 2 takiego, e kula B =
B(b, r) w R
n+1
jest rozczna z A, zarwno S
n
B jak i B S
n
, s homeomorczne
z D
n
.
Uwaga 7.6.5. Niech U R
n
bdzie ograniczonym podzbiorem otwartym, a U
i niech
a
(x) =
xa
[[xa[[
, x ,= a.
Przeksztacenia
a
[ U U : U U S
n1
nie mona przeduy do cigego prze-
ksztacenia z U w S
n1
. W szczeglnoci, z twierdzenia Borsuka 7.6.1,
a
[ U U
nie jest homotopijne z przeksztaceniem staym z U U w S
n1
.
Istotnie, dc do sprzecznoci zamy, e istnieje cige g : U S
n1
takie,
e g[ U U =
a
[ U U. Niech U B(a, r) i niech f : D
n
S
n1
bdzie dane
wzorem
f(x) =
_
g(a +rx), jeli a +rx U,
a
(a +rx), jeli a +rx B(a, r) U.
Przeksztacenie f jest cige, zob. 1.3.9 (B). Dla x S
n1
, a + rx , U, wic
f(x) =
a
(a + rx) =
rx
[[rx[[
= x, czyli f jest retrakcj kuli D
n
na jej brzeg S
n
,
sprzecznie z Twierdzeniem 7.5.1.
Twierdzenie 7.6.6. Niech K R
n
bdzie zbiorem zwartym. Wwczas a K
nie naley do wntrza K w przestrzeni R
n
wtedy i tylko wtedy, gdy a ma dowolnie
mae otoczenia otwarte U w przestrzeni K takie, e kade przeksztacenie cige
f : K U S
n1
mona przeduy do cigego przeksztacenia f : K S
n1
Dowd. Zamy najpierw, e a nie naley do wntrza K w przestrzeni R
n
.
Ustalmy r > 0, wybierzmy b B(a, r) K i przyjmijmy
(8) U = B(a, r) K , S(a, r) = x R
n
: [[x a[[ = r.
Niech f : K U S
n1
bdzie przeksztaceniem cigym. Poniewa S(a, r)
jest sfer (n 1)-wymiarow, z 7.6.4, f[ S(a, r) K mona przeduy w sposb
cigy na S(a, r), a wic otrzymujemy przeksztacenie cige g : KU S(a, r)
S
n1
przeduajce f. Cige przeduenie f : K S
n1
przeksztacenia f
moemy teraz okreli przyporzdkowujc punktowi x U punkt g(x), gdzie x
jest punktem przecicia S(a, r) z pprost wychodzc z b i zawierajca x (z (8),
U U S(a, r), wic dla x U U mamy x = x i f(x) = f(x)).
Na odwrt, jeli dla pewnego r > 0, B(a, r) K, to z 7.6.5, dla dowolnego
otoczenia otwartego U punktu a lecego w B(a, r), obcicia
a
[ KU przekszta-
cenia okrelonego w 7.6.5 nie mona przeduy do przeksztacenia cigego z K
w S
n1
.
Wniosek 7.6.7 (Twierdzenie Brouwera o niezmienniczoci obszaru). Niech G
R
n
bdzie zbiorem otwartym i niech h : G h(G) bdzie homeomorzmem na pod-
zbir R
n
. Wwczas h(G) jest zbiorem otwartym w R
n
.
Dowd. Niech a G i B(a, r) G. Stosujc 7.6.6 do K = h(B(a, r)) wnosimy,
e h(a) ley we wntrzu K w R
n
.
Udowodnimy teraz klasyczne twierdzenie Borsuka o rozcinaniu przestrzeni eu-
klidesowych.
Bdziemy mwili, e zbir zwarty A R
n
rozcina R
n
, jeli dopenienie R
n
A
nie jest spjne ma co najmniej dwie skadowe (zauwamy, e w R
n
skadowe
zbiorw otwartych s otwarte).
Jeli A ley w kuli B(0, r) i n , 2, to dokadnie jedna skadowa zbioru R
n
A
zawiera zbir spjny R
n
B(0, r), a pozostae skadowe s ograniczone. Tak wic,
zbir zwarty A R
n
rozcina R
n
wtedy i tylko wtedy, gdy R
n
A ma skadow
ograniczon istnieje otwarty ograniczony zbir spjny U w R
n
taki, e UU A.
Twierdzenie 7.6.8 (Twierdzenie Borsuka o rozcinaniu). Dla n , 2, zbir zwarty
A R
n
rozcina R
n
wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje przeksztacenie z A w S
n1
nie homotopijne z przeksztaceniem staym.
Poniewa zgodnie z 7.5.6 sfera S
n1
nie jest cigalna, wynika std w szczegl-
noci, e kady zbir w R
n
homeomorczny z S
n1
rozcina R
n
.
Dowd 7.6.8 poprzedzimy uwag odwoujc si do Lematu Kuratowskiego -
Zorna, przypomnianego przed 7.3.3.
Uwaga 7.6.9. Niech f : A S
n1
bdzie przeksztaceniem cigym okrelonym
na podzbiorze domknitym A zwartej przestrzeni X. Jeli f nie ma cigego
przeduenia na X, to w X istnieje zbir zwarty K zawierajcy A taki, e f nie
ma cigego przeduenia na K, ale ma cige przeduenie na dowolny zwarty
podzbir waciwy K zawierajcy A.
Dla uzasadnienia, rozpatrzmy rodzin J wszystkich zbiorw W otwartych w
X, rozcznych z A i takich, e f nie ma cigego przeduenia na XW. Rodzin
J rozpatrujemy z naturalnym czciowym porzdkiem wyznaczonym przez in-
kluzj. Z Lematu Kuratowskiego - Zorna, wystarczy pokaza, e suma dowolnego
acucha w J jest elementem J.
Dc do sprzecznoci zamy, e 1 jest acuchem w J i dla V =
1 istnieje
cige g : Z V S
n1
takie, e g[A = f. Podobnie jak w dowodzie 7.6.1,
istnieje wtedy cige przeduenie g : X D
n
przeksztacenia g na X i moemy
okreli cige przeduenie h : X g
1
(0) S
n1
przeksztacenia g wzorem
h(x) =
g(x)
[[g(x)[[
.
Rodzina 1 jest otwartym w X pokryciem zwartego zbioru g
1
(0), a poniewa
1 jest acuchem, istnieje W 1 zawierajcy g
1
(0). Obcicie przeksztacenia
h do X W jest cigym przedueniem f, wbrew okreleniu rodziny J.
Przejdziemy teraz do dowodu 7.6.8.
Dowd. Niech A R
n
bdzie zbiorem zwartym, n , 2.
Zamy najpierw, e istnieje cige przeksztacenie f : A S
n1
nie ho-
motopijne z przeksztaceniem staym, wybierzmy r > 0 takie, e A B(0, r) i
pomy X = B(0, r).
Przestrze X jest cigalna, wic f nie ma cigego przeduenia na X, zob.
Zadanie 6.3. Niech K bdzie zwartym podzbiorem X o wasnociach opisanych w
7.6.9. Dla kadego a K A i jego otwartego w K otoczenia V rozcznego z A,
f ma cige przeduenie f
V
na K V . Poniewa f
V
nie ma przeduenia na K,
z 7.6.6 wnioskujemy, e kady punkt z K A ley we wntrzu K w przestrzeni
R
n
, a wic U = K A jest zbiorem otwartym w R
n
. Poniewa U U A, kada
skadowa zbioru U jest ograniczon skadow R
n
A, zatem A rozcina R
n
.
Na odwrt, zamy, e A rozcina R
n
i niech U R
n
bdzie ograniczonym
zbiorem otwartym takim, e UU A. Uwaga 7.6.5 daje wwczas przeksztacenie
cige z A w R
n
, ktre nie jest homotopijne z przeksztaceniem staym.
7.7. Przestrzenie normalne i przestrzenie parazwarte. Twierdzenie Tiet-
zego 1.6.5 o przeduaniu przeksztace cigych mona rozszerzy na nastpujc
klas przestrzeni.
Denicja 7.7.1. Przestrze Hausdora X jest normalna jeli dla kadej pary
A, B rozcznych, domknitych podzbiorw X istniej rozczne zbiory otwarte
U, V takie, e A U, B V .
Uwaga 7.7.2. (A) Przestrzenie metryzowalne i przestrzenie zwarte s normalne,
zob. Zadania 4.1 (A) i 2.18.
(B) Jeli F jest zbiorem domknitym w przestrzeni normalnej X i A
0
, A
1
F
s rozcznymi zbiorami domknitymi, to istniej zbiory domknite F
0
, F
1
w X
takie, e F = F
0
F
1
oraz A
0
F
1
= i A
1
F
0
= .
Lemat 7.7.3 (Lemat Urysohna). Dla kadej pary A, B rozcznych, domknitych
podzbiorw przestrzeni normalnej X istnieje funkcja ciga f : X I taka, e
f[A 0 i f[B 1.
Dowd. Dla n = 0, 1, . . ., niech o
n
bdzie rodzin przedziaw [
k
2
n
,
k+1
2
n
], k =
0, 1, . . . , 2
n
1. Korzystajc z 7.7.2 (B), mona okreli indukcyjnie ze wzgldu
na n, zbiory F
S
, S o
n
, domknite w przestrzeni X takie, e
(1) F([0, 1]) = X , F(S) = F(S
0
) F(S
1
), jeli S = S
0
S
1
,
(2) A F([
k
2
n
,
k+1
2
n
]) = dla k > 0 i B F([
k
2
n
,
k+1
2
n
]) = dla k < 2
n
1.
(3) jeli S
0
, S
1
o
n
s rozczne, to F(S
0
) F(S
1
) = ,
Przyjmijmy dla n = 1, 2, . . .
(4) F
n
=
F(S) S : S o
n
X I.
Zbiory F
1
F
2
. . . s domknite w X I oraz, dla kadego x X i n , 1,
sekcja t I : (x, t) F
n
jest niepusta i ma rednic 2
1
2
n
, zob. (1), (3) i (4).
Zatem

n
F
n
jest wykresem pewnej funkcji f : X I. Poniewa f ma wykres
domknity w XI i odcinek jest zwarty, funkcja f jest ciga, zob. Zadanie 2.17.
Z (2) wynika, e f[A 0 i f[B 1, zob. (4).
Lemat 7.7.3 pozwala przenie na przestrzenie normalne Twierdzenie 1.6.2
o rozkadach jedynki. W dowodzie bdziemy korzystali z charakteryzacji prze-
strzeni normalnych wynikajcej bezporednio z 7.7.3. Przypomnijmy, e dla funk-
cji : X I, coz = x X : (x) ,= 0.
Uwaga 7.7.4. Przestrze Hausdora X jest normalna wtedy i tylko wtedy, gdy
dla kadego zbioru domknitego A i zbioru otwartego W zawierajcego A istnieje
funkcja ciga : X I taka, e [A 1 i coz W.
Twierdzenie 7.7.5. Niech W
1
, W
2
, . . . , W
m
bdzie skoczonym otwartym po-
kryciem przestrzeni normalnej X. Istniej wwczas funkcje cige
i
: X I
takie, e coz
i
W
i
, i = 1, . . . , m, oraz

m
i=1
i
(x) = 1, dla x X.
Dowd. Udowodnimy przez indukcj, e dla kadego zbioru A domknitego w X
i jego skoczonego otwartego w X pokrycia W
1
, W
2
, . . . , W
m
, istniej funkcje
cige
i
: X I takie, e coz
i
W
i
, i = 1, . . . , m, a funkcja =
m
i=1
i
jest
dodatnia na A. To wystarczy, bo przyjmujc dla A = X, jak w dowodzie 1.6.2,
i
=

i
otrzymamy funkcje z danymi wasnociami.

Dla m = 1 teza wynika z 7.7.4. Jeli m > 1, to funkcje
i
, i < m, znajdujemy
stosujc zaoenie indukcyjne do pokrycia W
1
, W
2
, . . . , W
m1
zbioru A W
m
, a
m
otrzymujemy stosujc 7.7.4 do zbiorw A
m
= x A :
i<m
i
(x) = 0 W
m
.
Wniosek 7.7.6 (Twierdzenie Tietzego - Urysohna). Kada funkcja ciga f :
A R okrelona na domknitej podprzestrzeni A przestrzeni normalnej X ma
cige przeduenie f : X R.
Dowd. Wykorzystujc 7.7.5 moemy powtrzy dowd twierdzenia Hahna 1.6.4
dla przestrzeni normalnych, zob. 1.6.6.
Uwaga 7.7.7. Niech (C(I), d
sup
) bdzie przestrzeni funkcji cigych z odcinka
w prost rzeczywist, z metryk supremum. Wniosek 7.7.6 mona wzmocni w
nastpujcy sposb: kada funkcja ciga : A C(I) okrelona na domknitej
podprzestrzeni A przestrzeni normalnej X ma cige przeduenie : X C(I).
Istotnie, zgodnie z Zadaniami 3.38 i 3.39, moemy znale zanurzenie home-
omorczne h : C(I) R
N
na domknity podzbir E = h(C(I)) iloczynu R
N
oraz
cige przeksztacenie r : R
N
E takie, e r(x) = x dla x E. Z twierdze-
nia Tietze - Urysohna, przeksztacenie h : A R
N
ma cige przeduenie
h : X R
N
i = h
1
r (h ) : X C(I) jest cigym przedueniem .
Na przestrzenie normalne mona te przenie twierdzenie Borsuka o prze-
duaniu homotopii. Rozumowanie uyte w dowodzie tego twierdzenia wymaga
jednak pewnego uzupenienia, podanego w nastpujcym lemacie, zauwaonym
przez Morit i Starbirda.
Lemat 7.7.8. Niech A bdzie zbiorem domknitym w przestrzeni normalnej X.
Kade przeksztacenie cige F : X 0 AI R ma cige przeduenie na
iloczyn kartezjaski X I.
Dowd. Okrelmy przeksztacenie cige : A C(I) w przestrze funkcyjn
(C(I), d
sup
) wzorem
(5) (x)(t) = F(x, t) , x A.
Zgodnie z Uwag 7.7.7 istnieje cige przeduenie : X C(I) przekszta-
cenia . Formua
(6) F(x, t) = ( (x)(t) (x)(0) ) +F(x, 0)
okrela cige przeksztacenie F : X I R takie, e F(x, 0) = F(x, 0) dla x
X. Ponadto, jeli x A, to (x) = (x), wic z (5) i (6) mamy F(x, t) = F(x, t),
a zatem F przedua F.
Twierdzenie 7.7.9 (Morita, Starbird). Twierdzenie Borsuka o kapeluszu jest
prawdziwe dla przestrzeni normalnych X.
Dowd. Z 7.7.8 wynika, e kade przeksztacenie cige z X 0 A I
o wartociach w S
n
ma cige przeduenie na XI o wartociach w D
n+1
. Mona
wic powtrzy dowd 7.6.1 (twierdzenia Borsuka o kapeluszu dla przestrzeni
metryzowalnych) zakadajc jedynie, e X jest przestrzeni normaln.
Jak pokazaa M.E. Rudin, istniej przestrzenie normalne X takie, e iloczyn
XI nie jest normalny. W lemacie 7.7.8 wana jest wic posta zbioru domkni-
tego w X I kapelusza, z ktrego przedua si przeksztacenie cige na cay
iloczyn.
W uzasadnieniu Uwagi 7.7.7 skorzystalimy z rozkadu jedynki na niesko-
czon rodzin funkcji, zob. wskazwka do Zadania 3.39. To narzdzie jest bardzo
uyteczne w wielu zagadnieniach matematyki.
Denicja 7.7.10. (A) Rodzina funkcji cigych
s
: X I, s S, na prze-
strzeni topologicznej X jest rozkadem jedynki na X, jeli dla kadego x X
zbir indeksw s S, dla ktrych
s
(x) ,= 0 jest przeliczalny i

sS

s
(x) = 1.
(B) Rozkad jedynki
s
: s S jest wpisany w otwarte pokrycie | przestrzeni
X, jeli dla kadego s S istnieje U | takie, e coz
s
U.
(C) Rozkad jedynki
s
: s S jest lokalnie skoczony na X, jeli dla kadego
x X istnieje otoczenie V punktu x przecinajce coz
s
dla co najwyej skoczenie
wielu s S.
Nastpujca uwaga pochodzi od R. Mathera
Uwaga 7.7.11. Jeli
s
: s S jest rozkadem jedynki na przestrzeni topolo-
gicznej X, to istnieje lokalnie skoczony rozkad jedynki
s
: s S na X taki,
e coz
s
coz
s
dla s S.
Istotnie, niech (x) = sup
s
(x) : s S. Dla dowolnego a X istnieje jego
otoczenie V
0
i skoczony zbir S
0
S taki, e 1
sS
0

s
(x) <
(a)
2
dla x V
0
.
Std atwo wywnioskowa, e funkcja jest ciga na X oraz, e rodzina funkcji
cigych
s
(x) = max(
s
(x)
(x)
2
, 0) ma nastpujce wasnoci: kady punkt w X
ma otoczenie przecinajce co najwyej skoczenie wiele zbiorw coz
s
, a funkcja
ciga =

sS

s
jest dodatnia na X. Poniewa coz
s
coz
s
, wystarczy
przyj
s
=
s
.
Denicja 7.7.12. Przestrze Hausdora X jest parazwarta, jeli dla kadego
pokrycia otwartego | przestrzeni X istnieje rozkad jedynki na X wpisany w |.
Uwaga 7.7.13. Zgodnie z 7.7.11, w przestrzeni parazwartej X, dla kadego po-
krycia otwartego | przestrzeni X istnieje lokalnie skoczony rozkad jedynki na X
wpisany w |.
Wniosek 7.7.14. Przestrzenie parazwarte s normalne.
Dowd. Niech A bdzie zbiorem domknitym w przestrzeni parazwartej X, a
W otwartym zbiorem zawierajcym A. Rozwamy lokalnie skoczony rozkad
jedynki
s
: s S na X wpisany w dwuelementowe pokrycie W, X A i dla
T = s S : coz
s
W pomy =

sT

s
. Mamy [A 1 i coz W, a
lokalna skoczono zapewnia cigo : X I, wic teza wynika z 7.7.4.
Z 7.7.5 i 7.7.2 (A) wynika, e przestrzenie zwarte s parazwarte. Nastpujce
twierdzenie opisuje szersz klas przestrzeni parazwartych.
Twierdzenie 7.7.15. Niech X bdzie przestrzeni Hausdora speniajca nast-
pujce dwa warunki:
(i) z kadego otwartego pokrycia X mona wybra pokrycie przeliczalne,
(ii) dla kadego punktu x X i jego otwartego otoczenia U istnieje funkcja
ciga : X I taka, e (x) = 1 i coz U.
Wwczas X jest przestrzeni parazwart.
Dowd. Niech | bdzie otwartym pokryciem X i niech bdzie rodzin funkcji
cigych : X I takich, e coz U dla pewnego U |. Wasno (ii)
zapewnia, e rodzina coz : jest otwartym pokryciemX, wic z wasnoci
(i) otrzymujemy przeliczalny podzbir
1
,
2
, . . . rodziny taki, e funkcja
=

i1
i
2
i
: X I jest dodatnia na X. Z 1.3.5 (B) wynika cigo , wic
przyjmujc
i
=

i
2
i
dla i = 1, 2, . . ., otrzymujemy rozkad jedynki na X wpisany

w |.
Uwaga 7.7.16. Nastpujca konstrukcja ma liczne zastosowania.
Niech zbir X bdzie sum zbiorw K
1
K
2
. . ., i niech T
n
bdzie topologi
na K
n
tak, e przestrze (K
n
, T
n
) jest zwarta i T
n+1
indukuje na K
n
topologi
T
n
. Okrelmy w X topologi T
= U X : U K
n
T
n
dla n = 1, 2, . . ., zob.
Przykad 1.2.2.
Przestrze (X, T
) jest parazwarta.
Warunek (i) z 7.7.15 jest speniony, wystarczy wic sprawdzi warunek (ii).
Niech x U T
. Ustalmy m , 1 takie, e x K
m
. Wszystkie przestrzenie
(K
n
, T
n
) s zwarte, wic z 7.7.6, dla n , m istniej funkcje cige
n
: K
n
I
takie, e
m
(x) = 1, coz
n
U K
n
i
n+1
[K
n
=
n
. Funkcja : X I bdca
przedueniem wszystkich funkcji
n
, ma dane wasnoci.
Z twierdzenia 7.7.15 wynika, e metryzowalne przestrzenie orodkowe s pa-
razwarte, zob. Zadanie 1.51 (A). Udowodnimy e wszystkie przestrzenie metry-
zowalne s parazwarte. W dowodzie bdziemy korzysta z twierdzenia Zermelo
mwicego, e dowolny zbir mona dobrze uporzdkowa (twierdzenie Zermelo
jest rwnowane lematowi Kuratowskiego - Zorna, zob. dyskusja poprzedzajca
7.3.3)
Twierdzenie 7.7.17 (A.H. Stone). Przestrzenie metryzowalne s parazwarte.
Dowd. Ustalmy metryk d generujc topologi przestrzeni X i niech | bdzie
otwartym pokryciem X. Moemy przyj, e rodzina | jest dobrze uporzdko-
wana przez relacj .
Dla U | i n = 1, 2, . . ., niech
(7) U(n) =
_
B(x,
1
3n
) : B(x,
1
n
) U i x ,
V | : V U
_
.
Zauwamy, e
(8) dist(U(n), V (n)) ,
1
3n
, dla U, V |, U ,= V .
Istotnie, jeli a U(n), b V (n) i V U, to a B(x,
1
3n
), b B(y,
1
3n
), gdzie
x , V i B(y,
1
n
) V , zob. (7), wic d(x, y) >
1
n
i d(a, b) >
1
3n
.
Niech
U,n
: X [0,
1
2
n
] bdzie funkcj cig tak, e coz
U,n
= U(n), zob.
1.6.1. Z (8), funkcja
n
=

U,n
: U | jest ciga i
n

1
2
n
, zatem funkcja
=

n
n
jest ciga z 1.3.5 (B). Pokaemy, e (x) > 0 dla x X. Istotnie,
jeli U jest pierwszym, w sensie porzdku , elementem | zawierajcym x, oraz
B(x,
1
n
) U, to zgodnie z (7), x U(n), a wic
U,n
(x) > 0.
Rodzina
_
U,n
: U |, n , 1
_
jest rozkadem jedynki na X wpisanym w |.
7.8. Homotopijna niezmienniczo grupy podstawowej. Niech f : X Y
bdzie przeksztaceniem cigym i a X. Jeli jest ptl w X zaczepion w a,
to f jest ptl w Y zaczepion w f(a). Ponadto, jeli
t
, to f f
t
,
oraz f ( ) = (f ) (f ), zob. 6.3.1. Przeksztacenie f indukuje zatem
homomorzm grup podstawowych
(1) f
:
1
(X, a)
1
(Y, f(a)), f
([]) = [f ].
Twierdzenie 7.8.1. Jeli przeksztacenia cige f, g : X Y s homotopijne i
a X, to istnieje izomorzm :
1
(Y, g(a))
1
(Y, f(a)) taki, e f
= g
.
Dowd. Niech H : X I Y bdzie homotopi czc f z g. Wwczas h(t) =
H(a, t) jest drog w Y od f(a) do g(a) i niech
h
:
1
(Y, g(a))
1
(Y, f(a))
bdzie izomorzmem zwizanym z drog h, opisanym w 6.3 (4). Sprawdzimy, e
f
=
h
g
. Zgodnie z (1) i okreleniem

h
, zob. 6.3 (3), (4), mamy pokaza, e
dla kadej ptli (X, a),
(2) f
h
(g ).
Niech H
t
: I I Y bdzie zadane wzorem
H
t
(s, t) =
_
_
H(a, 3st), jeli s [0,
1
3
],
H((3s 1), t), jeli s [
1
3
,
2
3
],
H(a, 3(1 s)t), jeli s [
2
3
, 1].
H
t
jest homotopi czc
f(a)
(f ) z
h
(g ), gdzie
f(a)
jest ptl sta
zaczepion w f(a). Poniewa
f(a)
() dla (Y, f(a)), otrzymalimy (2).
Uwaga 7.8.2. Niech f : X Y i g : Y Z bd przeksztaceniami cigymi,
a X, b = f(a), c = g(b). Wwczas, zob. (1), (g f)
= g
, gdzie f
1
(X, a)
1
(Y, b), g
:
1
(Y, b)
1
(Z, c).
Wniosek 7.8.3. Niech X i Y bd ukowo spjnymi przestrzeniami homotopijnie
rwnowanymi. Wwczas grupy podstawowe
1
(X) i
1
(Y ) s izomorczne.
Dowd. Niech f : X Y i g : Y X bd przeksztaceniami cigymi takimi,
e g f id
X
, oraz f g id
Y
. Ustalmy a X i niech b = f(a), c = g(b).
Pokaemy, e
(3) g
:
1
(Y, b)
1
(X, c) jest izomorzmem.
Poniewa g f id
X
, z 7.8.1 dostajemy izomorzm :
1
(X, a)
1
(X, c) taki,
e (g f)
= (id
X
)
= . Z Uwagi 7.8.2 wynika, e

1
(X, c) jest obrazem g
.
Z drugiej strony, f g id
Y
i ponownie odwoujc si do 7.8.1, mamy izo-
morzm :
1
(Y, b)
1
(X, f(c)) taki, e (f g)
= (id
Y
)
= . Z Uwagi
7.8.2 wnosimy, e g
ma trywialne jdro (dokadniej, korzystajc z 7.8.2, wyr-

niamy tym razem punkt c w X i rozpatrujemy homomorzm f
:
1
(X, c)
1
(Y, f(c))).
Poniewa przestrzenie X i Y s ukowo spjne,
1
(X) jest izomorczne z
1
(X, c), a
1
(Y ) jest izomorczne z
1
(Y, b). Z (3) otrzymujemy wic izomor-
zm grup
1
(X) i
1
(Y ).
7.9. Nakrycia i podnoszenie przeksztace cigych. Niech p : X Y
bdzie przeksztaceniem cigym przestrzeni (X, T
X
) na przestrze (Y, T
Y
). Zbir
otwarty U w Y jest trywialnie nakryty przez p, jeli istnieje rodzina 1 parami
rozcznych zbiorw otwartych w X taka, e dla kadego V 1 obcicie p [ V :
V U jest homeomorzmem i p
1
(U) =
1.
Przeksztacenie p jest nakryciem, jeli Y ma pokrycie zbiorami otwartymi, z
ktrych kady jest trywialnie nakryty przez p.
Przykad 7.9.1. (A) Nawinicie prostej na okrg, opisane w 6.2 (2), jest nakry-
ciem.
(B) Przeksztacenie ilorazowe : S
2
P
2
sfery na paszczyzn rzutow, okre-
lone w 5.1.3, jest nakryciem.
Nastpujce twierdzenie o podnoszeniu przeksztace cigych jest uoglnie-
niem Twierdzenia 6.2.1.
Twierdzenie 7.9.2. Niech p : X Y bdzie nakryciem, niech f : I
n
Y bdzie
przeksztaceniem cigym i niech a p
1
(f(0)). Istnieje wwczas dokadnie jedno
przeksztacenie cige

f : I
n
X takie, e p

f = f i

f(0) = a.
Dowd. Niech | bdzie pokryciem przestrzeni Y zbiorami trywialnie nakrytymi
przez p i niech > 0 bdzie liczb Lebesguea dla pokrycia I
n
zbiorami otwartymi
f
1
(U), U |, zob. 2.1.6. Podzielmy I
n
hiperpaszczyznami prostopadymi do
osi wsprzdnych na m domknitych kostek o rednicach < i ponumerujmy
te kostki tak, e 0 K
1
i L
i
= K
1
. . . K
i
ma niepuste, spjne przecicie
z K
i+1
, dla i < m. Pokaemy, e dla kadego i m, istnieje dokadnie jedno
przeksztacenie cige g
i
: L
i
X speniajce warunek
(1) p g
i
= f [ L
i
, g
i
(0) = a,
gdzie f [ L
i
: L
i
X jest obciciem f do L
i
.
Przyjmijmy L
0
= 0, g
0
(0)) = a i zamy, e mamy ju okrelone przekszta-
cenie g
i
: L
i
X speniajce (1), i < m. Zbir f(K
i+1
) ley w pewnym U |,
trywialnie nakrytym przez p i niech p
1
(U) =

1, gdzie 1 jest rodzin opisan
w denicji nakrycia. Poniewa g
i
(L
i
K
i+1
) jest spjnym podzbiorem

1 i ele-
menty 1 s parami rozcznymi zbiorami otwartymi, istnieje V 1 takie, e
g
i
(L
i
K
i+1
) V . Poniewa p [ V : V U jest homeomorzmem, okrelajc
g
i+1
: L
i+1
X formuami g
i+1
[ L
i
= g
i
, oraz g
i+1
[ K
i+1
= (p [ V )
1
(f [ K
i+1
)
otrzymujemy przeksztacenie cige speniajce (1), zob. 1.3.9 (B). Jest to jedyny
sposb przeduenia g
i
na L
i+1
z zachowaniem (1), bo kade takie przeduenie
przeksztaca K
i+1
w p
1
(U), a wic ze spjnoci K
i+1
- w zbir V .
W rezultacie, przyjmujc

f = g
m
: I
n
X otrzymujemy jedyne przeksztace-
nie cige speniajce warunek p

f = f i przeduajce g
0
, tzn. przeprowadzajce
0 w a.
Wniosek 7.9.3. Paszczyzna rzutowa P
2
jest niecigalna.
Dowd. Zgodnie z 7.8.3, wystarczy w pewnym punkcie paszczyzny rzutowej
zaczepi ptl nie homotopijn z ptl sta. Niech : S
2
P
2
bdzie nakry-
ciem paszczyzny rzutowej, zob. 7.9.1 (B), niech a
i
= (0, 0, (1)
i
), i = 0, 1, bd
biegunami pnocnym i poudniowym sfery S
2
i niech b = (a
0
) = (a
1
).
Zgodnie z 7.9.2, dla kadej ptli : I P
2
zaczepionej w b istnieje dokadnie
jedno przeksztacenie cige : I S
2
takie, e = i (0) = a
0
. Dla
ptli staej
b
,
b
(s) = a
0
, dla s I. Niech H : I
2
P
2
bdzie homotopi
midzy dowolnymi ptlami , (P
2
, b). Z 7.9.2, istnieje przeksztacenie cige
H : I
2
S
2
takie, e

H = H, oraz

H(0) = a
0
. Poniewa, dla i = 0, 1,
H(iI) = b,

H(iI)
1
(b) = a
0
, a
1
i ze spjnoci odcinka wynika, e
H jest stae na iI. Dla (s) =

H(s, 0),

(s) =

H(s, 1) mamy = ,
=
, (0) = a
0
=

(0), (1) =

(1). Wynika std, e dla homotopijnych ptli ,
(P
2
, b), drogi ,

kocz si w tym samym biegunie sfery. W szczeglnoci, dla
ptli (P
2
, b) homotopijnej z ptl sta
b
, droga koczy si w a
0
. Pozostaje
wskaza ptl (P
2
, b), dla ktrej koczy si w a
1
.
Przyjmijmy w(s) = (0, sin(s), cos(s)), s I, = w. Wwczas w jest
drog w S
2
od a
0
do a
1
, jest ptl w P
2
zaczepion w b i = w, a wic ptla
nie jest homotopijna z ptl sta.
8. Zadania
1. Przestrzenie metryczne i przestrzenie topologiczne.
1.1. Niech d
k
: R
2
R
2
R bdzie okrelone nastpujc formu, gdzie
0 = (0, 0), a d
e
oznacza metryk euklidesow w R
2
:
d
k
(a, b) =
_
d
e
(a, b), jeli a, b i 0 le na jednej prostej,
d
e
(a, 0) +d
e
(b, 0), w przeciwnym razie.
(A) Sprawdzi, e d
k
jest metryk.
(B) Pokaza, e zbir U jest otwarty w przestrzeni (R
2
, d
k
gdy przecicie U z kad prost przechodzc przez 0 jest otwarte w topologii
euklidesowej tej prostej i jeli 0 U, to U zawiera pewn kul euklidesow o
rodku w 0.
1.2. Niech dla (x, y) R
2
, p(x, y) = (x, 0) i niech d
r
: R
2
R
2
R bdzie
okrelone formu, gdzie d
e
jest metryk euklidesow
d
r
(a, b) =
_
d
e
(a, b), jeli p(a) = p(b),
d
e
(a, p(a)) +d
e
(p(a), p(b)) +d
e
(p(b), b), jeli p(a) ,= p(b).
(A) Sprawdzi, e d
r
jest metryk.
(B) Pokaza, e zbir U jest otwarty w przestrzeni (R
2
, d
r
gdy przecicie U z kad prost pionow jest otwarte w topologii euklidesowej tej
prostej, oraz jeli a = (t, 0) U, to U zawiera pewn kul euklidesow o rodku
w a.
1.3. Niech d : R R R bdzie okrelone formu
d(s, t) =
_
max([s[, [t[), jeli s ,= t ,
0, jeli s=t.
Pokaza, e metryka d generuje w R t sam topologi, co metryka w Przyka-
dzie 1.1.7 (A).
1.4. Pokaza, e dla kadego zbioru A (0, +) mona okreli przestrze
metryczn (X, d) tak, e A = d(x, y) : x, y X, x ,= y.
Wskazwka. Zob. Zadanie 1.3.
1.5. (A) Niech : [0, +) R bdzie niemalejc funkcj wkls (tzn. zbir
pod wykresem jest wypuky) tak, e (0) = 0 i (u) > 0 dla u > 0. Pokaza, e
dla kadej metryki d na zbiorze X, d
(x, y) = (d(x, y)) jest metryk na X.

Wskazwka. Sprawdzi, e (u+v) (u) +(v), dla 0 u v. W tym celu,
dla u < v, skorzysta z nierwnoci
(u+v)(u)
v

(v)(u)
vu

(v)
v
, ktre wynikaj
z wklsoci .
(B) Pokaza, e jeli jest ciga w zerze, to zbiory otwarte w (X, d
) i (X, d)
s identyczne.
(C) Pokaza, e jeli nie jest ciga w zerze, to kady zbir w przestrzeni
(X, d
) jest otwarty.
1.6. Niech (C[0, 1], d
sup
) bdzie przestrzeni funkcji cigych z [0, 1] w R z
metryk supremum:
d
sup
(f, g) = sup[f(t) g(t)[ : t [0, 1].
Ktre z nastpujcych zbiorw s otwarte w tej przestrzeni:
A = f C[0, 1] : f(t) > 0 dla t [0, 1],
B = f C[0, 1] : f przyjmuje warto zero,
MIMUW 8. Zadania 61
C = f C[0, 1] :
_
1
0
[f(t)[dt < 1,
D = f C[0, 1] : f jest cile rosnca?
1.7. W zbiorze C[0, 1] funkcji cigych z [0, 1] w R rozpatrzmy metryk okrelon
formu
(f, g) =
_
1
0
[f(t) g(t)[dt.
Ktre ze zbiorw A, B, C, D z Zadania 1.6 s otwarte w przestrzeni (C[0, 1], )?
1.8. Niech N
N
bdzie zbiorem cigw liczb naturalnych (0 , N) i niech, dla
a = (n
1
, n
2
, . . .), b = (m
1
, m
2
, . . .)
d(a, b) =
_
1
mini: n
i
,=m
i
, jeli a ,= b,
0, jeli a = b.
(A) Wykaza, e d jest metryk w N
N
, przy czym d(a, b) maxd(a, c), d(b, c),
dla a, b, c N
N
.
(B) Wykaza, e kade dwie kule w przestrzeni (N
N
, d) s albo rozczne, albo
jedna zawiera si w drugiej.
(C) Ktre z nastpujcych zbiorw s otwarte w przestrzeni (N
N
, d):
A = (n
1
, n
2
, . . .) : n
i
= 1 dla co najmniej trzech indeksw i,
B = (n
1
, n
2
, . . .) : n
i
= 1 dla nieskoczenie wielu i.
(D) Niech < bdzie porzdkiem leksykogracznym w N
N
(tzn. (n
1
, n
2
, . . .) <
(m
1
, m
2
, . . .) jeli dla pewnego i, n
i
< m
i
oraz n
j
= m
j
dla j < i) i niech, dla
a < b, (a, b) = x : a < x < b. Wykaza, e przedziay (a, b) s otwarte w
przestrzeni (N
N
, d). Niech c = (2, 1, 1, . . .). Pokaza, e nie istnieje przedzia (a, b)
taki, e c (a, b) B(c,
1
2
).
1.9. Niech M bdzie zbiorem niemalejcych funkcji cigych f : [0, 1] [0, 1]
speniajcych warunek f(0) = 0, f(1) = 1. Niech (f) = infs : f(s) = 1,
(f, g) = infs : f(s) ,= g(s) oraz dla f, g M,
d(f, g) =
_
((f) (f, g)) + ((g) (f, g)), jeli f ,= g,
0, jeli f = g.
(A) Sprawdzi, e d jest metryk na M.
(B) Ktre z nastpujcych zbiorw s otwarte w przestrzeni (M, d):
A = f M : f(
1
2
) >
1
2
, B = f M : f(
1
2
) <
1
2
, C = f M : f(
1
2
) = 1?
1.10. Wykaza, e dla przestrzeni metrycznej (X, d) nastpujce warunki s rw-
nowane:
(i) dla kadego A X, zbir A lub jego dopenienie X A jest zbiorem otwar-
tym,
(ii) dla co najwyej jednego punktu x X, x nie jest zbiorem otwartym.
1.11. Punkt a w przestrzeni topologicznej (X, T ) jest izolowany, jeli a
jest zbiorem otwartym. Przestrze topologiczna jest dyskretna, jeli wszystkie jej
punkty s izolowane.
Niech T
k
i T
r
bd topologiami generowanymi przez metryki d
k
i d
r
z Zada
1.1 i 1.2.
(A) Okreli zbir nieprzeliczalny Y R
2
taki, e podprzestrze (Y, (T
k
)
Y
) jest
dyskretna, ale podprzestrze (Y, (T
r
)
Y
) nie ma punktw izolowanych.
(B) Okreli zbir nieprzeliczalny Y R
2
taki, e obie przestrzenie (Y, (T
k
)
Y
)
i (Y, (T
r
)
Y
) maj dokadnie jeden punkt nieizolowany.
62 8. Zadania MIMUW
1.12. Niech T bdzie rodzin wszystkich zbiorw U R
2
takich, e przecicie
U L z kad prost rwnoleg do osi x-w, lub y-w jest otwarte ze wzgldu
na metryk euklidesow w L.
(A) Sprawdzi, e T jest topologi w R
2
i przestrze (R
2
, T ) jest Hausdora.
(B) Pokaza, e jeli C (x, y) R
2
: x > 0, y > 0 jest zbiorem niesko-
czonym, to istnieje U T takie, e 0 U i zbir C U jest nieskoczony.
(C) Wykaza, e topologia T jest niemetryzowalna.
Wskazwka. Zaoy, e T = T (d), pokaza, e kada kula B(0,
1
n
) zawiera
punkt c
n
o obu wsprzdnych dodatnich, rozpatrzy C = c
1
, c
2
, . . . i wyprowa-
dzi z (B) sprzeczno.
1.13. Niech F bdzie skoczonym podzbiorem R i niech B = t : t R F
(t , t +) : t F, > 0.
(A) Sprawdzi, e rodzina B spenia warunki (i) i (ii) Twierdzenia 1.2.6 dla
X = R i zauway, e topologia T generowana przez B w R rni si od topologii
euklidesowej.
(B) Niech u(t) = min[t s[ : s F. Niech f : R R
2
bdzie okrelone
formu f(s) = (s, u(s)) i d(s, t) = d
r
(f(s), f(t)), gdzie d
r
jest metryk z Zadania
1.2. Wykaza, e metryka d generuje w R topologi T .
1.14. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni topologiczn i niech / bdzie rodzin
skoczonych sum zbiorw postaci U F, gdzie U, X F T . Wykaza, e / jest
algebr, tzn. skoczone sumy, przecicia i dopenienia zbiorw z / nale do /.
1.15. Pokaza, e na prostej euklidesowej R:
(A) P = Q = R, gdzie Q oznacza liczby wymierne i P = R Q.
(B) Niech A = a
1
, a
2
, . . . R, niech b
1
, b
2
, . . . bdzie zbienym cigiem liczb
rzeczywistych i niech B = a
i
+ b
i
: i = 1, 2, . . .. Pokaza, e jeli A = R, to
take B = R. Czy zaoenie zbienoci cigu (b
i
) jest istotne?
1.16. Dla a, b R
2
, niech I(a, b) bdzie odcinkiem czcym a i b, wraz z
kocami. Niech
A =
I(0, b) : b = (1, t), t 0
n=1
(
1
2n+1
,
1
2n
),
B =
I(0, b) : b = (t, 1), t 0
n=1
(
1
2n+1
,
1
2n
),
C =
I(0, b) : b = (1, q), q Q (0, 1).

Znale domknicia i wntrza zbiorw A, B, C w nastpujcych przestrzeniach
topologicznych:
(a) R
2
z topologi euklidesow,
(b) R
2
z topologi generowan przez metryk d
k
z Zadania 1.1,
(c) R
2
z topologi generowan przez metryk d
r
z Zadania 1.2.
1.17. Ustawmy liczby wymierne z przedziau [0, 1] w cig q
1
, q
2
, . . . i niech
A =
n=1
(q
n
, t) : 0 < t 1,
B =
n=1
(q
n
, t) : 0 < t 1/n.
(A) Znale wntrze i domknicie zbiorow A i B w kadej z przestrzeni topo-
logicznych opisanych w (a), (b), (c) w Zadaniu 1.16.
(B) Niech Y bdzie zbiorem wszystkich punktw paszczyzny R
2
majcych
pierwsz wsprzdn wymiern. Rozway Y z topologi podprzestrzeni prze-
strzeni opisanych w (a), (b), (c) w Zadaniu 1.16 i znale wntrze i domknicie
zbiorw A i B w kadej z tych topologii Y .
1.18. Niech (C[0, 1], d
sup
) bdzie przestrzeni opisan w Zadaniu 1.6. Znale
domknicie i wntrze kadego ze zbiorw A, B, C, D opisanych w tym zadaniu,
w topologii generowanej przez metryk supremum.
MIMUW 8. Zadania 63
1.19. Niech (N
N
, d) bdzie przestrzeni opisan w Zadaniu 1.8.
(A) Znale domknicia i wntrza zbiorw A i B opisanych w tym zadaniu.
(B) Niech F bdzie zbiorem domknitym w przestrzeni N
N
. Wykaza, e istnieje
a F takie, e ze wzgldu na porzdek leksykograczny okrelony w Zadaniu 1.8
(D), a < u dla kadego u F a.
Wskazwka. Wybra wsprzdne n
1
, n
2
, . . . punktu a indukcyjnie: n
1
jest naj-
mniejsz, spord pierwszych wsprzdnych punktw u F; jeli n
1
, . . . , n
k
s
okrelone, n
k+1
jest najmniejsz, spord (k+1)-szych wsprzdnych tych punk-
tw u F, ktre maj n
1
, . . . , n
k
jako pierwsze k wsprzdnych.
1.20. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni z Przykadu 1.2.12. Udowodni, e
domknicie kadego zbioru nieskoczonego w X jest ca przestrzeni.
1.21. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni topologiczn. Pokaza, e dla A, B
X, A B = A B.
1.22. Niech Y X bdzie podzbiorem przestrzeni topologicznej (X, T ). Dla
A Y domknicie A w podprzestrzeni (Y, T
Y
) (w przestrzeni (X, T )) oznaczamy
przez A
Y
(A
X
).
(A) Wykaza, e A
Y
= A
X
Y .
(B) Wykaza, e jeli A
Y
= Y , to A
X
= Y
X
.
1.23. Niech A i B bd zbiorami rozcznymi w przestrzeni topologicznej (X, T ).
Wykaza, e jeli zbir A jest otwarty w X, to A IntB = .
1.24. Punkt a w przestrzeni topologicznej (X, T ) jest punktem skupienia zbioru
A X, jeli kade otoczenie a zawiera element zbioru A rny od a. Zbir
punktw skupienia zbioru A oznaczamy symbolem A
d
i niech
A
(n)
= (. . . (A
d
)
d
. . .)
d
bdzie zbiorem otrzymanym z A przez nkrotne powtrzenie operacji przejcia
do zbioru punktw skupienia.
(A) Okreli dla kadej liczby naturalnej n zbir A [0, 1] taki, e w metryce
euklidesowej na odcinku, A
(n)
,= , ale A
(n+1)
= .
(B) Niech F bdzie zbiorem domknitym na prostej euklidesowej R. Wykaza,
e IntF = wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje zbir A R F taki, e F = A
d
.
Udowodni analogiczny fakt dla przestrzeni euklidesowej (R
n
, d
e
).
Wskazwka. Niech F = F i IntF = . Ustalmy naturalne n i z kadego prze-
dziau [
m
n
,
m+1
n
] przecinajcego F, m = 1, 2, . . ., wybierzmy punkt spoza F.
Niech A
n
bdzie zbiorem wybranych punktw i A =

n=1
A
n
. Sprawdzi, e A
ma dane wasnoci.
1.25. (A) Niech (R, T ) bdzie strzak opisan w Przykadzie 1.2.10. Pokaza,
e dla kadego nieprzeliczalnego A R, A A
d
,= (czyli A traktowany jako
podprzestrze strzaki nie jest przestrzeni dyskretn, zob. Zadanie 1.11).
Wskazwka. Zaoy przeciwnie, e A jest sum zbiorw A
n
= a A :
(a 1/n, a) A = , wybra zbir nieprzeliczalny A
n
i rozpatrzy a, b A, dla
ktrych 0 < [a b[ < 1/n.
(B) Czy prosta R z topologi euklidesow zawiera nieprzeliczalny podzbir A
taki, e AA
d
= ? Czy taki podzbir mona znale w R
2
z topologi generowan
przez metryk d
k
z Zadania 1.1? A w R
2
z topologi generowan przez metryk
d
r
z Zadania 1.2?
64 8. Zadania MIMUW
1.26. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni topologiczn. Mwimy, e cig punktw
(a
n
)
n=1
w X jest zbieny do a X, jeli kade otoczenie punktu A zawiera prawie
wszystkie wyrazy a
n
. Wskaza w przestrzeni (R
2
, T ) okrelonej w Zadaniu 1.12,
oraz w przestrzeni (R
, T
) opisanej w Przykadzie 1.2.2, zbir A i punkt a takie,

e a A, ale aden cig punktw (a
n
)
n=1
, gdzie a
n
A, nie jest zbieny do a.
Wskazwka. Dla (R
2
, T ) skorzysta z 1.12 (B), a dla (R
, T
) rozpatrzy zbir
A =

n=2
A
n
, gdzie A
n
= (x
1
, x
2
, . . .) R
: x
1
= 1/n, x
2
= . . . = x
n
=
0 i x
n+1
> 0, oraz punkt a = (0, 0, . . .).
1.27. Okrelmy funkcje z R
2
w R
2
formuami: f
0
(x, y) = (x, y), f
1
(x, y) =
(2x, y), f
2
(x, y) = (x + 1, y), f
3
(x, y) = (x + y, x + y). Znale zbiory punktw
cigoci tych funkcji, rozpatrywanych jako przeksztacenia z przestrzeni topo-
logicznej (R
2
, T
t
) w (R
2
, T
tt
), gdzie T
t
, T
tt
jest jedn z topologii generowanych
przez metryki d
k
, d
r
z Zada 1.1 i 1.2 (dla kadej funkcji f
i
s cztery moliwoci
do rozpatrzenia).
1.28. Ustawmy liczby wymierne Q w cig q
1
, q
2
, . . . i okrelmy f : R R formu
f(t) =
_
1
n
, jeli t = q
n
,
0, jeli t , Q.
Wykaza, e funkcja f jest ciga w punkcie t wtedy i tylko wtedy, gdy t RQ.
1.29. Niech C[0, 1] bdzie zbiorem funkcji cigych z [0, 1] w R i niech funkcje
F, G, H : C[0, 1] R bd okrelone formuami:
F(f) = supf(t) : t [0, 1], G(f) =
_
1
0
f(t)dt, H(t) =
n=1
2
n
f(
1
n
).
Ktra z tych funkcji jest ciga, jeli topologia w C[0, 1] jest generowana przez
metryk
(A) d
sup
opisana w Zadaniu 1.6,
(B) opisan w Zadaniu 1.7?
1.30. Niech f, g : N
N
R bd opisane formuami
f(n
1
, n
2
, . . .) =
i=1
2
i 1
n
i
,
g(n
1
, n
2
, . . .) = sup
n
i
1+n
i
: i = 1, 2, . . ..
Sprawdzi, czy funkcja f lub g jest ciga, jeli w N
N
rozpatruje si topologi
generowan przez metryk opisan w Zadaniu 1.8.
1.31. Niech (R
2
, T ) bdzie przestrzeni opisan w Zadaniu 1.12. Pokaza, e
funkcja f : R
2
R jest ciga ze wzgldu na topologi T w R
2
i topologi
euklidesow w R wtedy i tylko wtedy, gdy f jest ciga ze wzgldu na kad
zmienn osobno (tzn. dla kadego a R, funkcje u
a
, w
a
: R R, gdzie u
a
(t) =
f(a, t) i w
a
(t) = f(t, a), s cige na prostej euklidesowej).
1.32. Niech f : X Y bdzie funkcj cig z przestrzeni (X, T
X
) w przestrze
(Y, T
Y
), majc wszystkie warstwy f
1
(y) skoczone. Wykaza, e jeli wszystkie
podzbiory jednopunktowe w X s domknite, to dla A X, f(A
d
) (f(A))
d
,
gdzie operacja d jest opisana w Zadaniu 1.24.
1.33. Niech Z
0
= N, Z
1
= 0
1
i
: i = 1, 2, . . ., Z
2
= Z
1
N i Z
3
=
0
1
i
+
1
j
: i, j = 2, 3, . . . ,
1
j
<
1
i1

1
i
. Pokaza, e adne dwie spord
podprzestrzeni Z
0
, Z
1
, Z
2
, Z
3
prostej euklidesowej nie s homeomorczne.
Wskazwka. Sprawdzi, e przy homeomormie punkty izolowane (zob. Zada-
nie 1.11) przechodz na punkty izolowane.
MIMUW 8. Zadania 65
1.34. Niech T bdzie sum trzech odcinkw czcych punkt (0, 0) z punktami
(1, 0),(1, 0) i (0, 1) na paszczynie, rozpatrywan z topologi euklidesow.
(A) Pokaza, e nie istnieje ciga i rnowartociowa funkcja f : T [0, 1].
Wskazwka. Skorzysta z wasnoci Darboux dla funkcji f obcitej do kadego
z trzech wymienionych odcinkw w T.
(B) Wskaza trzy kule otwarte w T, z ktrych adne dwie nie s homeomor-
czne.
1.35. Znale zanurzenie homeomorczne przestrzeni (R, T (d)) z Zadania 1.3
w przestrze (R
2
, T (d
r
)) z Zadania 1.2. Czy mona t przestrze zanurzy w
przestrze (R
2
, T (d
k
)) z Zadania 1.1?
1.36. (A) Wykaza, e (R
2
, T (d
r
)) z Zadania 1.2 nie jest homeomorczna z
(R
2
, T (d
k
)) z Zadania 1.1.
Wskazwka. Skorzysta z Zadania 1.34 (A).
(B) Poda przykad przeksztacenia cigego z (R
2
, T (d
r
)) na (R
2
, T (d
k
)) oraz
przykad przeksztacenia cigego z (R
2
, T (d
k
)) na (R
2
, T (d
r
)).
1.37. Niech (X
1
. . . X
n
, T ) bdzie iloczynem kartezjaskim przestrzeni
topologicznych (X
i
, T
i
) i niech p
i
: X
1
. . . X
n
X
i
bdzie rzutowaniem.
(A) Wykaza, e dla kadego zbioru otwartego U w iloczynie, zbir p
i
(U) jest
otwarty w X
i
.
(B) Poda przykad zbioru domknitego na paszczynie euklidesowej, ktrego
rzut na o x-w nie jest domknity.
1.38. Niech (XY, T ) bdzie iloczynem kartezjaskim przestrzeni topologicz-
nych (X, T
X
) i (Y, T
Y
). Niech A X, B Y .
(A) Wykaza, e A B = A B.
(B) Wykaza, e (A B)
d
= (A
d
B) (A B
d
), gdzie operacja d zostaa
okrelona w Zadaniu 1.24.
1.39. (A) Pokaza, e iloczyn topologiczny okrgu i prostej jest homeomorczny
z paszczyzn bez punktu.
(B) Wykaza, e iloczyn topologiczny dwch okrgw jest homeomorczny z to-
rusem, tzn. powierzchni w R
3
otrzyman przez obrt wok osi z okrgu w pasz-
czynie xz nie przecinajcego tej osi.
1.40. Wykaza, e dla przestrzeni topologicznej (X, T
X
) nastpujce warunki s
rwnowane:
(i) (X, T
X
) jest przestrzeni Hausdora,
(ii) przektna = (x, x) : x X X X jest zbiorem domknitym w
kwadracie kartezjaskim przestrzeni (X, T
X
),
1.41. Niech f : X Y bdzie przeksztaceniem cigym przestrzeni topolo-
gicznej (X, T
X
) w przestrze (Y, T
Y
) i rozpatrzmy wykres W(f) = (x, f(x)) :
x X X Y przeksztacenia f jako podprzestrze iloczynu kartezjaskiego
(X Y, T ) przestrzeni (X, T
X
) i (Y, T
Y
).
(A) Wykaza, e przestrze (X, T
X
) jest homeomorczna z W(f).
(B) Wykaza, e jeli (Y, T
Y
) jest przestrzeni Hausdora, to W(f) jest do-
mknitym podzbiorem (X Y, T ).
1.42. Niech U bdzie zbiorem otwartym w przestrzeni metryzowalnej (X, T ).
Wykaza, e zbir U jest homeomorczny z domknit podprzestrzeni iloczynu
kartezjaskiego przestrzeni (X, T ) i prostej euklidesowej.
Wskazwka. Rozpatrzy wykres funkcji f(x) =
1
d
X\U
(x)
, dla x U, zob. formu
(1) w czci 1.6.
66 8. Zadania MIMUW
1.43. Niech f : X R bdzie funkcj okrelon na przestrzeni topologicznej
(X, T ). Wykaza, e zbir E(f) = (x, t) X R : f(x) t jest domknity
w iloczynie kartezjaskim (X, T ) i prostej euklidesowej wtedy i tylko wtedy, gdy
funkcja f jest pciga z dou.
1.44. Niech f : A [1, 2] bdzie funkcj cig na domknitej podprzestrzeni
przestrzeni metrycznej (X, d). Wykaza, e (zob. formu 1.6 (1))
f(x) =
_
inf
aA
f(a)d(x,a)
d
A
(x)
, jeli x X A,
f(x), jeli x A,
jest funkcj cig f : X [1, 2], przeduajc funkcj f.
Wskazwka. Niech h
E
(x) = inf
aE
(f(a)d(x, a)), E A. Dla ustalonego p A
i > 0 wybra r > 0 tak, eby [f(a) f(p)[ jeli a A B(p, r) =
C. Zauway, e dla x B(p, r/4), h
A\C
(x) , 3r/4, oraz f(p)d(x, p) r/2,
a wic h
A
(x) = h
C
(x). Wywnioskowac std, e dla x B(p, r/4) A, mamy
(f(p) )d
A
(x) h
A
(x) = h
C
(x) (f(p) +)d
A
(x), a zatem, poniewa h
A
(x) =
f(x)d
A
(x), [f(x)f(p)[ . Cigo f w punktach XA wyprowadzi z cigoci
h
A
na X A. Szczegowe uzasadnienie mona znale w ksice J. Dieudonne,
Foundations of Modern Analysis, dowd Twierdzenia 4.5.1.
1.45. Niech g : X [0, 1] bdzie funkcj pcig z dou na przestrzeni me-
trycznej (X, d). Wykaza, e istniej funkcje cige f
1
f
2
. . . na X takie, e
g(x) = lim
n
f
n
(x), dla x X.
Wskazwka. Zauway, e jeli c
i
jest funkcj charakterystyczn zbioru U
i
=
x : g(x) >
i
n
, to g
1
n

1
n
(c
1
+. . . +c
n1
) g i sprawdzi, e c
i
jest punktow
granic niemalejcego cigu funkcji cigych f
im
(x) = min(m d
X\U
i
(x), 1), zob.
formu (1) w czci 1.6.
1.46. Dla funkcji ograniczonej f : X R okrelonej na przestrzeni metrycznej
(X, d) przyjmijmy
f = lim
n
supf(y) : y B(x,
1
n
),

f = lim
n
inff(y) : y B(x,
1
n
).
(A) Pokaza, e funkcja

f jest pciga z gry, a funkcja

f jest pciga z
dou.
(B) Niech g, h : X R bd funkcjami ograniczonymi na przestrzeni metrycz-
nej (X, d) takimi, e g h. Wykaza, e nastpujace warunki s rwnowane:
(i) g

h,
(ii) istnieje funkcja ciga f : X R taka, e g f h,
(iii) dla kadej pary liczb a < b, zbiory x : g(x) > b i x : h(x) < a maj
rozczne domknicia.
1.47. W kwadracie leksykogracznym (I
2
, T (<)), zob. Przykad 1.2.8, znale
domknicie i wntrze kadego z nastpujcych zbiorw:
A = (x, 0) : x Q (0, 1), B = (x, 1) : x Q (0, 1),
C = (x, y) : x Q (0, 1), y (
1
3
,
2
3
).
1.48. Niech f : R R.
(A) Pokaza, e funkcja f jest ciga jako przeksztacenie z R z topologi
strzaki, zob. Przykad 1.2.10, w prost euklidesow wtedy i tylko wtedy, gdy
lim
xa
f(x) = f(a), dla a R.
(B) Pokaza, e istnieje funkcja g : I
2
R ciga w topologii kwadratu lek-
sykogracznego taka, e g(t, 0) = f(t) dla t (0, 1] wtedy i tylko wtedy, gdy
dla kadego a (0, 1] lim
xa
f(x) = f(a) i dla kadego a [0, 1) istnieje
lim
xa
+ f(x).
MIMUW 8. Zadania 67
1.49. Pokaza, e topologia strzaki w R, zob. Przykad 1.2.10, nie ma przeliczal-
nej bazy. Z Twierdzenia 1.7.2 wywnioskowa, e strzaka nie jest metryzowalna.
1.50. (A) Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn orodkow. Pokaza, e X
nie zawiera nieprzeliczalnego podzbioru A takiego, e A A
d
= (zob. Zadanie
1.25).
(B) Wykaza, e paszczyzna euklidesowa nie jest homeomorczna z (R
2
, T (d
r
))
z Zadania 1.2 ani z (R
2
, T (d
k
)) z Zadania 1.1.
(C) Pokaza, e w (A) istotne jest zaoenie, e topologia X jest wyznaczona
przez metryk.
Wskazwka. Rozpatrzy podzbir A = (t, t) : t R w paszczynie R R
rozpatrywanej z topologia kwadratu strzaki, zob. Przykad 1.2.10.
1.51. (A) Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn orodkow. Pokaza, e dla
kadej rodziny | zbiorw otwartych w (X, d) istnieje rodzina przeliczalna 1 |
taka, e

1 =
|.
Wskazwka. Niech A = a
1
, a
2
, . . . bdzie zbiorem gstym. Dla kadej pary
liczb naturalnych (n, m) wybra, jeli to moliwe, zbir U(n, m) | taki, e
B(a
n
,
1
m
) U(n, m), w przeciwnym razie, niech U(n, m) = . Przyj 1 =
U(n, m) : U(n, m) ,= , n, m = 1, 2, . . ..
(B) Pokaza, e wasno z punktu (A) jest mocniejsza ni wasno z punktu
(A) poprzedniego zadania. Wywnioskowa, e w (A) istotne jest zaoenie, e
topologia X jest wyznaczona przez metryk.
1.52. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn orodkow i niech f : X R.
Wykaza, e jeli dla kadego zbioru F domknitego w (X, d) istnieje zbir U
otwarty w (X, d) taki, e U F ,= i obcicie f do U F jest cige, to X
jest sum przeliczalnie wielu zbiorw domknitych F
1
, F
2
, . . . takich, e obcicie
f[F
n
: F
n
R jest cige dla n = 1, 2, . . ..
Wskazwka. Rozpatrzy rodzin T zbiorw domknitych w (X, d) takich, e
obcicie f[F : F R jest cige i rodzin | zbiorw otwartych w (X, d), ktre
s sumami przeliczalnie wielu elementw T. Pokaza, e

| = X i skorzysta z
Zadania 1.51 (A).
1.53. Niech T (d
e
) bdzie topologi prostej euklidesowej (R, d
e
) i niech T = U
A : U T (d
e
), A przeliczalny.
(A) Pokaza, e T jest topologi w R i przestrze (R, T ) jest Hausdora.
(B) Pokaza, e jedynymi cigami zbienymi w (R, T ) s cigi prawie stae, ale
aden punkt w tej przestrzeni nie jest izolowany, zob. Zadania 1.26 i 1.11.
1.54. Dla przestrzeni metrycznej (X, d), d 1, niech (K(X), d
sup
) bdzie prze-
strzeni wszystkich funkcji f : X [0, ) speniajcych warunek
() [f(x) f(y)[ d(x, y) f(x) +f(y)
z metryk supremum d
sup
(f, g) = supd(f(x), g(x)) : x X.
(A) Pokaza, e dla kadego a X, funkcja f
a
(x) = d(a, x) naley do K(X) i
d(a, b) = d
sup
(f
a
, f
b
) dla a, b X.
(B) Wykaza, e przestrze (K(X), d
sup
) ma nastpujc wasno: dla kadego
Y X i funkcji f : Y [0, ) speniajcej warunek () istnieje g K(X) takie,
e f(a) = d
sup
(f
a
, g), dla a Y .
Wskazwka. Pokaza, e funkcja g(x) = infd(x, y) + f(y) : y Y naley do
K(X).
68 8. Zadania MIMUW
2. Zwarto.
2.1. Niech I(a, b) bdzie odcinkiem domknitym na paszczynie czcym
punkty a, b. Ktre z nastpujcych zbiorw na paszczynie euklidesowej (R
2
, d
e
)
s zwarte:
a) X =

n=1
I(a
0
, a
n
)

n=1
I(b
0
, b
n
), gdzie a
0
= (0, 1), a
n
= (
1
n
, 0), b
0
=
(0, 1) i b
n
= (
1
n
, 0),
b) Y = X (0 R), c) Z = X (0 [1, 1])?
2.2. (A) Wykaza, e w przestrzeni (R
2
, d
k
) opisanej w Zadaniu 1.1, zbir K
jest zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy jest domknity i ley w sumie przeliczalnie
wielu odcinkw wychodzcych z 0, ktrych dugoci d do zera.
Wskazwka. Pokaza, e jeli K jest zbiorem zwartym, to dla n , 1 istnieje
skoczona rodzina 1
n
odcinkw wychodzcych z 0 pokrywajca K B(0, 1/n)
taka, e 1
n
1
n+1
i odcinki z 1
n+1
1
n
maj dugo nie wiksz ni 1/n.
(B) Wykaza, e w przestrzeni (R
2
, d
r
) opisanej w Zadaniu 1.2, zbir K jest
zwarty wtedy i tylko wtedy, gdy jest domknity i ley w pewnym zbiorze [a, b]
0
n=1
s
n
[t
n
, t
n
], gdzie s
n
[a, b], oraz t
n
0.
Wskazwka. We wskazwce do (A) zastpi kul B(0, 1/n) przez prostokt
P
n
= [a, b](1/n, 1/n). Dowodzc zwartoci K wykaza najpierw, e kady zbir
otwarty w przestrzeni (R
2
, d
r
) zawierajcy odcinek [a, b] 0 zawiera pewien
prostokt P
n
.
2.3. Dla A (0, +), niech X(A) bdzie sum odcinkw domknitych na
paszczynie euklidesowej (R
2
, d
e
) czcych punkt (1, 0) z punktami (a,
1
a
),
a A. Wykaza, e domknito zbioru X(A) na paszczynie jest rwnowana
zwartoci zbioru A i jest rwnowana zwartoci zbioru X(A).
2.4. Niech A R i T [0, 1] bd zbiorami zwartymi na prostej euklidesowej.
Pokaza, e zbir C = ta + (1 t)b : a, b A, t T jest zwarty.
2.5. Niech O(a, b) bdzie okrgiem na paszczynie, ktrego rednic jest odci-
nek o kocach a, b R0. Dla A R0 przyjmijmy O(A) = A
O(a, b) :
a, b A, a ,= b. Wykaza, e O(A) jest zbiorem zwartym na paszczynie eukli-
desowej wtedy i tylko wtedy, gdy A jest zwarte.
2.6. Niech S(a, t) = x R
n
: d
e
(a, x) = t bdzie sfer w przestrzeni eukli-
desowej (R
n
, d
e
) o rodku w a i promieniu t. Dla A R
n
i r : A (0, +),
przyjmijmy S(A) =

S(a, r(a)) : a A. Wykaza, e jeli A jest zbiorem
zwartym i r jest funkcj cig, to S(A) jest zbiorem zwartym w (R
n
, d
e
).
2.7. (A) Wykaza, e w przestrzeni funkcyjnej (C[0, 1], d
sup
) opisanej w Zadaniu
1.6, kada kula o promieniu r zawiera zbir nieskoczony, ktrego kade dwa
punkty s odlege o
r
2
.
(B) Wykaza, e w przestrzeni (C[0, 1], d
sup
) zbiory zwarte maj puste wntrze.
2.8. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn zwart. Wykaza, e kade prze-
ksztacenie T : X X zachowujce odlego midzy punktami przeprowadza
X na siebie.
Wskazwka. Zaoy, e istnieje a , T(X) i rozpatrzy cig a, T(a), T
2
(a), . . ..
MIMUW 8. Zadania 69
2.9. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn. Odstp midzy rozcznymi
zbiorami A, B X okrelamy formu dist(A, B) = infd(a, b) : a A, b B.
(A) Pokaza, e jeli A jest domknity w X, a B zwarty i rozczny z A, to
dist(A, B) > 0.
(B) Znale dwa rozczne domknite podzbiory A, B paszczyzny euklidesowej
takie, e dist(A, B) = 0.
2.10. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn bez punktw izolowanych. Wy-
kaza rwnowano nastpujcych warunkw:
(i) (X, d) jest przestrzeni zwart,
(ii) dla kadego pokrycia | przestrzeni X zbiorami otwartymi w (X, d) istnieje
> 0 takie, e kada kula B(a, ) ley w pewnym elemencie |,
(iii) kada funkcja ciga f : X R jest jednostajnie ciga na (X, d),
(iv) odstp midzy kad par rozcznych zbiorw domknitych A, B w (X, d)
jest dodatni, zob. Zadanie 2.9.
2.11. Niech H bdzie rodzin wszystkich niepustych zbiorw domknitych w
odcinku [0, 1] z metryk euklidesow. Odlego midzy A, B H okrelamy
formu (zob. (1) w 1.6)
d
1
(A, B) = max supd
A
(x) : x B, supd
B
(x) : x A.
(A) Sprawdzi, e d
1
jest metryk na H.
(B) Pokaza, e przestrze (H, d
1
) jest zwarta.
Wskazwka. Niech A
j
H, j = 1, 2, . . . Dla kadego j oraz n, niech F(j, n)
bdzie sum przedziaw [
k
2
n
,
k+1
2
n
] przecinajcych A
j
. Wybra indukcyjnie zbiory
F
1
F
2
. . . tak, eby F
n
= F(j, n) dla nieskoczenie wielu j i pokaza, e
n
F
n
jest punktem skupienia cigu (A
j
)
j=1
w (H, d
1
).
2.12. Niech f, g : X R bd przeksztaceniami cigymi zwartej prze-
strzeni topologicznej (X, T ) w prost euklidesow. Wykaza, e suma odcin-
kw domknitych I
x
w przestrzeni euklidesowej (R
3
, d
e
) o kocach w punktach
(cos(f(x)), sin(f(x)), 0) i (0, 0, g(x)), x X, jest zbiorem zwartym.
2.13. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni zwart, niech U X bdzie zbiorem
otwartym i f : U [0, 1] funkcj cig. Pokaza, e zbir (x, t) : x U i t
f(x) (X U) [0, 1] jest zwarty w iloczynie kartezjaskim przestrzeni (X, T )
i odcinka euklidesowego.
2.14. Niech (X Y, T ) bdzie iloczynem przestrzeni topologicznej (X, T
X
)
i przestrzeni zwartej (Y, T
Y
). Wykaza, e rzut zbioru domknitego w iloczynie
X Y na X jest zbiorem domknitym w (X, T
X
) (twierdzenie Kuratowskiego).
2.15. Niech f
1
, f
2
, . . . , 0 bdzie cigiem funkcji cigych f
i
: X
[0, +) na przestrzeni zwartej (X, T ), zbienym punktowo do zera, f
i
(x) 0,
dla x X. Wykaza, e dla kadego > 0 istnieje k takie, e f
k
(x) < , dla
x X (twierdzenie Diniego).
Wskazwka. Zauway, e zbiory f
1
i
([0, )), i = 1, 2, . . ., pokrywaj X.
2.16. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni Hausdora.
(A) Wykaza, e suma skoczenie wielu zbiorw zwartych w (X, T ) jest zbiorem
zwartym.
(B) Niech K
0
, K
1
, K
2
, . . . bd zbiorami zwartymi w (X, T ) takimi, e kady
zbir otwarty zawierajcy K
0
zawiera prawie wszystkie zbiory K
n
. Wykaza, e
suma

i=0
K
i
jest zbiorem zwartym.
70 8. Zadania MIMUW
2.17. Niech f : X Y bdzie funkcj z przestrzeni (X, T
X
) w przestrze Haus-
dora (Y, T
Y
) i niech W(f) = (x, f(x)) : x X bdzie wykresem funkcji f.
(A) Wykaza, e jeli przestrze X jest zwarta, to funkcja f jest ciga wtedy
i tylko wtedy, gdy W(f) jest zbiorem zwartym w iloczynie kartezjaskim (X, T
X
)
i (Y, T
Y
) .
Wskazwka. Skorzysta z Zadania 1.41.
(B) Wykaza, e jeli przestrze Y jest zwarta, to funkcja f jest ciga wtedy
i tylko wtedy, gdy W(f) jest zbiorem domknitym w iloczynie kartezjaskim
(X, T
X
) i (Y, T
Y
) .
2.18. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni Hausdora, a A i B jej zwartymi pod-
zbiorami rozcznymi. Wykaza, e istniej rozczne zbiory V i W otwarte w X
takie, e A V i B W.
Wskazwka. Dla jednopunktowego B zob. dowd 2.1.13. W oglnym przypadku
powtrzy rozumowanie z tego dowodu zastpujc punkt a zbiorem A.
2.19. Niech (X, <) bdzie przestrzeni uporzdkowan i niech T (<) bdzie to-
pologi wyznaczon przez porzdek <, zob. Przykad 1.2.8. Wykaza, e jeli X
ma element najmniejszy i najwikszy, oraz kady niepusty podzbir X ma kres
grny ze wzgldu na <, to (X, T (<)) jest przestrzeni zwart.
Wskazwka. Niech X(a) = x X : x a. Dla pokrycia | T (<) prze-
strzeni X rozpatrzy c = sup a X : X(a) mona pokry skoczenie wieloma
elementami |.
2.20. Niech X bdzie dowolnym zbiorem nieskoczonym, a X i niech T
X
bdzie
rodzin zbiorw U X takich, e X U jest zbiorem skoczonym, lub a , U.
(A) Wykaza, e przestrze (X, T
X
) jest zwarta.
(B) Wykaza, e jeli f : X Y jest przeksztaceniem cigym przestrzeni
(X, T
X
) na przestrze Hausdora (Y, T
Y
), to istnieje cige g : Y X takie, e
f g(y) = y dla y Y .
2.21. (A) Niech X = [0, 1)a
0
, a
1
, gdzie a
0
,= a
1
s punktami spoza przedziau
[0, 1) R i niech B bdzie rodzin zbiorw postaci (s, t) [0, 1) lub (t, 1)
a
i
, s < t < 1, i = 0, 1. Sprawdzi, e B jest baz generujc pewn topologi T
w X, z kadego otwartego pokrycia przestrzeni (X, T ) mona wybra pokrycie
skoczone, ale przestrze (X, T ) nie jest Hausdora.
(B) Okreli topologie T
1
, T
2
w X takie, e przestrzenie (X, T
i
) s zwarte i
metryzowalne, oraz T = T
1
T
2
jest topologi okrelon w (A).
2.22. Niech C bdzie zbiorem Cantora na prostej euklidesowej R i niech F C
bdzie zbiorem domknitym, a = inf F, b = sup F.
(A) Pokaza, e istniej parami rozczne nietrywialne przedziay (a
i
, b
i
)
(a, b) takie, e F = [a, b]
i
(a
i
, b
i
).
Wskazwka. Dla x [a, b] F, przyj a
x
= infr < x : [r, x] F = ,
b
x
= supr > x : [x, r] F = i pokaza, e przedziay (a
x
, b
x
), (a
y
, b
y
) s albo
identyczne, albo rozczne.
(B) Pokaza, e istnieje cige przeksztacenie r : C F takie, e r(x) = x
dla x F.
Wskazwka. Niech (a
i
, b
i
) bd przedziaami z (A), wybra c
i
(a
i
, b
i
) C i
dla x (a
i
, b
i
) C przyj r(x) = a
i
, jeli x < c
i
, oraz r(x) = b
i
, jeli x > c
i
.
MIMUW 8. Zadania 71
2.23. Pokaza, e jeli K jest zwartym podzbiorem prostej euklidesowej takim,
e dla kadego przedziau otwartego (a, b), (a, b) K ,= i przecicie (a, b) K
jest albo puste, albo nieskoczone, to zbir K jest homeomorczny ze zbiorem
Cantora.
2.24. Niech (I
N
, d) bdzie przestrzeni cigw liczb z przedziau [0, 1] z metryk
d(s, t) =

i=1
2
i
[t
i
s
i
[, t = (t
1
, t
2
, . . .), s = (s
1
, s
2
, . . .) I
N
, zob. formu (7)
w czci 2.3 i 1.5.2.
(A) Pokaza, e istnieje cige przeksztacenie zbioru Cantora na I
N
.
Wskazwka. Ustali bijekcj : NN N i przyj f(s
1
, s
2
, . . .) = (u
1
, u
2
, . . .),
gdzie (s
1
, s
2
, . . .) 0, 1
N
, u
i
=
j=1
2
j
s
(i,j)
.
(B) Pokaza, e dla kadego zbioru domknitego X w I
N
, istnieje cige prze-
ksztacenie zbioru Cantora na X.
Wskazwka. Skorzysta z (A) i Zadania 2.22 (B).
2.25. Niech (X, d) bdzie zwart przestrzeni metryczn.
(A) Pokaza, e przestrze (X, T (d)) jest orodkowa.
Wskazwka. Dla n = 1, 2, . . ., niech X =
B(a
ni
,
1
n
) : i = 1, . . . , i
n
. Wwczas
a
ni
: n = 1, 2, . . . , i i
n
jest zbiorem gstym w X.
(B) Pokaza, e przestrze (X, T (d)) zanurza si w przestrze (I
N
, d) opisan
w Zadaniu 2.24.
Wskazwka. Niech a
1
, a
2
, . . . bdzie zbiorem gstym w X. Przyj, e diamX
1 i sprawdzi, e f(x) = (d(x, a
1
), d(x, a
2
), . . .) jest zanurzeniem w I
N
.
(C) Pokaza, e istnieje cige przeksztacenie zbioru Cantora na X.
Wskazwka. Skorzysta z (B) i Zadania 2.24 (B).
2.26. Niech (X, d) bdzie zwart przestrzeni metryczn. Wykaza, e rodzina
wszystkich podzbiorw X, ktre s jednoczenie otwarte i domknite w X jest
przeliczalna.
Wskazwka. Skorzysta z Zadania 2.25 (A) i z Przykadu 1.2.5.
2.27. (A) Wykaza, e dla kadej zwartej przestrzeni metrycznej (X, d), prze-
strze funkcji cigych (C(X), d
sup
) zanurza si izometrycznie w przestrze funk-
cji cigych na zbiorze Cantora z metryk supremum.
Wskazwka. Skorzysta z Zadania 2.25 (C).
(B) Wykaza, e dla zwartej przestrzeni metrycznej (X, d), przestrze funkcji
cigych (C(X), d
sup
) jest orodkowa.
Wskazwka. Poda najpierw uzasadnienie w przypadku gdy X jest zbiorem
Cantora, a nastpnie skorzysta z (A).
2.28. (A) Niech F : K C(X) bdzie cigym przeksztaceniem zwartej prze-
strzeni metryzowalnej K w przestrze funkcji cigych na przestrzeni zwartej X
z metryk supremum d
sup
(u, v) = [[u v[[
i niech > 0. Wykaza, e istniej

u
1
, . . . , u
m
C(X) i cige funkcje
j
z K w I = [0, 1], j = 1, . . . , m, takie, e
[[F(x)
m
j=1
j
(x)u
j
[[
< dla x K.
Wskazwka. Pokry F(K) kulami B(u
j
, ), j = 1, . . . , m, i rozpatrzy rozkad
jedynki
1
, . . . ,
m
wpisany w pokrycie K zbiorami F
1
(B(u
j
, )).
(B) Korzystajc z (A) i twierdzenia Weierstrassa o aproksymacji funkcji ci-
gych na I wielomianami pokaza, e dla kadej funkcji cigej : I
n
R i > 0
istnieje wielomian rzeczywisty w(t
1
, . . . , t
n
) taki, e [[ w[[
< .
Wskazwka. Dowodzi przez indukcj. Dla : I
n+1
R rozpatrzy funkcj
F : I
n
C(I) okrelon formu F(t
1
, . . . , t
n
)(t
n+1
) = (t
1
, . . . , t
n+1
).
72 8. Zadania MIMUW
(C) Niech Z bdzie zwart przestrzeni metryzowaln i niech f : Z I
n
,
f = (f
1
, . . . , f
n
), bdzie funkcj cig. Pokaza, e dla funkcji cigej : Z R
postaci = f i > 0 istnieje wielomian rzeczywisty w(t
1
, . . . , t
n
) taki, e
[[ w(f
1
, . . . , f
n
)[[
< .
Wskazwka. Pokaza, e obcicie [f(Z) : f(Z) R jest funkcj cig, prze-
duy [f(Z) do funkcji cigej : I
n
R i skorzysta z (B).
(D) Korzystajc z (C) dla Z = [0, 2] i f = (cos , sin ) : Z S
1
I
2
po-
kaza, e kad funkcj cig na R o okresie 2 mona przyblia jednostajnie
wielomianami trygonometrycznymi w(cos , sin ), gdzie w(t
1
, t
2
) jest wielomia-
nem rzeczywistym.
(E) Niech Z bdzie zwart przestrzeni metryzowaln i niech f : Z I
N
,
f = (f
1
, f
2
, . . .), bdzie funkcj cig w przestrze I
N
okrelon w Zadaniu 2.24.
Pokaza, e dla funkcji cigej : Z R postaci = f i > 0 istnieje n > 0
i wielomian rzeczywisty w(t
1
, . . . , t
n
) taki, e [[ w(f
1
, . . . , f
n
)[[
< .
Wskazwka. Z 1.5.2 I
N
= I
1
I
2
, . . . jest iloczynem przeliczalnie wielu od-
cinkw. Zauway, e w otwarte w pokrycie zbioru f(Z) mona wpisa sko-
czone pokrycie f(Z) zbiorami z bazy I
N
opisanej w 1.5.1, a nastpnie, post-
pujc podobnie jak w (A), skonstruowa funkcj cig : I
n
R tak, e
[[ (f
1
, . . . , f
n
)[[
<

2
.
MIMUW 8. Zadania 73
3. Zupeno.
3.1. Zbada, ktre z podzbiorw paszczyzny opisanych w Zadaniu 2.1 s zupene
w metryce euklidesowej.
3.2. Wykaza, e przestrzenie metryczne opisane z Zadaniach 1.1 i 1.2 s
zupene.
3.3. Pokaza, e przestrze metryczna opisana w Przykadzie 1.1.7 (A) jest zu-
pena, a przestrzenie metryczne opisane w 1.1.7 (B) nie s zupene.
3.4. Pokaza, e przestrze metryczna opisana w Zadaniu 1.8 jest zupena, a
przestrzenie metryczne opisane w Zadaniach 1.7 i 1.9 nie s zupene.
3.5. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn. Dla A X, niech (A, d) bdzie
przestrzeni A z metryk d obcit do A. Wykaza, e jeli Y
i
X, diamY
i
0,
Y
i
Y
0
,= , i = 1, 2, . . ., oraz przestrzenie (Y
i
, d), i = 0, 1, 2, . . . s zupene, to
przestrze (
i=0
Y
i
, d) te jest zupena.
3.6. Wykaza, e kada przeliczalna, zupena przestrze metryczna ma punkt
izolowany (zob. Zadanie 1.11).
3.7. Wykaza, e jeli domknicie niepustego zbioru A w przestrzeni metrycznej
zupenej (X, d) jest przeliczalne, to A A
d
,= (zob. Zadanie 1.24).
3.8. Wykaza, e zbir liczb niewymiernych nie jest sum przeliczalnie wielu
zbiorw domknitych na prostej euklidesowej.
3.9. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn zupen, f : Y R funkcj
okrelon na podprzestrzeni Y X i d
f
(x, y) = d(x, y)+ [f(x) f(y)[. Po-
kaza, e przestrze metryczna (Y, d
f
) jest zupena wtedy i tylko wtedy, gdy
wykres f jest domknity w iloczynie kartezjaskim XR przestrzeni X i prostej
euklidesowej.
3.10. Mwimy, e przestrze topologiczna (X, T ) jest metryzowalna w spo-
sb zupeny, jeli istnieje metryka d generujca topologi T taka, e przestrze
metryczna (X, d) jest zupena.
(A) Zauway, e przestrze X jest metryzowalna w sposb zupeny wtedy i
tylko wtedy, gdy jest homeomorczna z przestrzeni metryczn zupen.
(B) Wykaza, e przestrze liczb wymiernych z topologi euklidesow nie jest
metryzowalna w sposb zupeny.
(C) Wykaza, e jeli przestrze (X, T ) jest metryzowalna w sposb zupeny i A
jest zbiorem domknitym w (X, T ), to podprzestrze (A, T
A
) przestrzeni (X, T )
jest metryzowalna w sposb zupeny.
(D) Ktre z nastpujcych podprzestrzeni paszczyzny euklidesowej s metry-
zowalne w sposb zupeny?
a) X
1
= QR, gdzie Q oznacza zbir liczb wymiernych,
b) X
2
= Q(R Q),
c) X
3
=
n=1
(1/n [0, 1/n]),
d) X
4
= (x
1
, x
2
) R
2
: x
2
,= 0,
e) X
5
= (x
1
, x
2
) R
2
: 0 < x
2
1
+x
2
2
< 1,
f) X
6
= (x
1
, x
2
) R
2
:
_
x
2
1
+x
2
2
Q.
3.11. (A) Wykaza, e jeli przestrze (X, T ) jest metryzowalna w sposb zu-
peny i U jest zbiorem otwartym w (X, T ), to podprzestrze (U, T
U
) przestrzeni
(X, T ) jest metryzowalna w sposb zupeny.
Wskazwka. Zob. Zadanie 1.42.
74 8. Zadania MIMUW
(B) Niech U
1
U
2
. . . bd zbiorami otwartymi w przestrzeni metryzowalnej
w sposb zupeny (X, T ). Wykaza, e dla Y =

n=1
U
n
podprzestrze (Y, T
Y
)
przestrzeni (X, T ) jest metryzowalna w sposb zupeny (zob. Zadanie 3.12).
Wskazwka. Dla kadego n ustali, korzystajc z (A), metryk zupen d
n
na
U
n
generujc topologi w U
n
i rozpatrzy na Y metryk
d
Y
(x, y) =
n=1
2
n
min(d
n
(x, y), 1).
3.12. Niech Y bdzie podprzestrzeni przestrzeni metrycznej (X, d). Wykaza,
e jeli Y jest metryzowalna w sposb zupeny, to istniej zbiory U
1
U
2
. . .
otwarte w X takie, e Y =
n=1
U
n
.
Wskazwka. Ustali metryk d
Y
generujc topologi Y i tak, e (Y, d
Y
) jest
przestrzeni zupen. Dla n , 1 przyj jako U
n
sum wszystkich otwartych w X
zbiorw U takich, e diamU <
1
n
w (X, d) i diam(U Y ) <
1
n
w (Y, d
Y
).
3.13. Niech A R
n
bdzie zbiorem przeliczalnym w przestrzeni euklideso-
wej (R
n
, d
e
) i niech F
k
R bd zbiorami domknitymi, brzegowymi na prostej
euklidesowej. Wykaza, e istnieje punkt c R
n
taki, e dla kadego a A,
d
e
(c, a) ,
k=1
F
k
.
3.14. Niech F R bdzie zbiorem domknitym, brzegowym na prostej eukli-
desowej. Pokaza, e istnieje punkt (a, b) na okrgu (x, y) R
2
: x
2
+ y
2
= 1
taki, e dla kadej liczby wymiernej q i c F, b ,= qa +c.
3.15. (A) Niech K bdzie podzbiorem domknitym o pustym wntrzu na prostej
euklidesowej. Wykaza, e istnieje liczba t R taka, e zbir t +x : x K jest
zawarty w zbiorze liczb niewymiernych.
(B) Niech F
1
, F
2
, . . . bd zbiorami domknitymi o pustym wntrzu na pro-
stej euklidesowej R i niech zbir A R bdzie przeliczalny. Wykaza, e istnieje
liczba t R taka, e zbir

i
F
i
jest rozczny ze zbiorem t +a : a A
3.16. Wykaza, e dla przestrzeni metrycznej zupenej (X, d) nastpujce wa-
runki s rwnowane:
(i) X jest przeliczaln sum zbiorw zwartych w (X, d),
(ii) przestrze (X, d) jest orodkowa i kady zbir F domknity w (X, d) zawiera
podzbir zwarty, majcy w przestrzeni (F, d) niepuste wntrze.
Wskazwka. Skorzysta z Zada 2.25 (A) i 1.51 (A) (zob. wskazwka do Zadania
1.52).
3.17. Niech A (0, 1) bdzie zbiorem takim, e zarwno A jak i [0, 1] A s
przeliczalnymi sumami zbiorw domknitych w [0, 1] i dla kadego a A oraz
> 0, (a , a) A ,= , = (a, a +) A. Wykaza, e A ma niepuste wntrze.
Wskazwka. Korzystajc z twierdzenia Bairea dla podprzestrzeni X = A od-
cinka [0, 1] znale c < d w (0, 1) takie, e , = (c, d)A A, a nastpnie pokaza,
e (c, d) A.
3.18. Niech F bdzie zbiorem domknitym o pustym wntrzu na paszczynie
euklidesowej (R
2
, d
e
). Wykaza, e istniej zbiory gste A, B na prostej euklide-
sowej takie, e (A B) F = .
Wskazwka. Dla kadej pary liczb wymiernych a < b wykaza, e zbir K(a, b)
= x R : x [a, b] F jest domknity, brzegowy i wybra przeliczalny
zbir A gsty w R, rozczny z kadym takim zbiorem K(a, b). Nastpnie wybra
przeliczalny zbir B gsty w R, rozczny z kadym zbiorem y R : (a, y) F,
gdzie a A.
MIMUW 8. Zadania 75
3.19. Niech f
n
: X R bdzie cigiem funkcji cigych okrelonych na zupenej
przestrzeni metrycznej (X, d) zbienym punktowo do f : X R, tzn. f
n
(x)
f(x) dla x X.
(A) Wykaza, e dla a < b zbir f
1
((a, b)) Intf
1
((a, b)) jest sum przeli-
czalnie wielu domknitych zbiorw brzegowych.
Wskazwka. Sprawdzi, e f
1
((a, b)) =

n,m
km
f
1
k
([a +
1
n
, b
1
n
]), a wic
f
1
((a, b))jest przeliczaln sum zbiorw domknitych.
(B) Wykaza, e zbir punktw cigoci funkcji f jest gsty w przestrzeni
(X, d) (twierdzenie Bairea).
Wskazwka. Wyrzuci z X, dla wszystkich par liczb wymiernych a < b, zbiory
brzegowe opisane w (A).
(C) Wykaza, e dla kadego > 0 istnieje n i niepusty zbir otwarty V w X
taki, e [f(x) f
m
(x)[ < dla x V i m > n.
Wskazwka. Korzystajc z (B) wybra a X i r > 0 takie, e [f(a) f(x)[ <
/3 dla x B(a, r). Zaoy, e teza nie jest prawdziwa i wybra cig kul
B(a, r/2) B(a
1
, r
1
) B(a
2
, r
2
) . . ., oraz indeksw n
1
< n
2
< . . . takich,
e [f(a
i
) f
n
i
(a
i
)[ , , [f
n
i
(a
i
) f
n
i
(x)[ < /3 dla x B(a
i
, r
i
), oraz r
i
0.
3.20. Pokaza, e w Zadaniu 3.19 (B) i (C) zaoenie zupenoci (X, d) jest
istotne.
Wskazwka. Przyj jako (X, d) przestrze liczb wymiernych Q z metryk eu-
klidesow. Rozpatrujc (C), ustawi liczby wymierne w cig q
1
, q
2
, . . ., ustali
baz B
1
, B
2
, . . . w przestrzeni Q i okreli funkcje cige f
n
: Q 0, 1 tak, aby
f
n
(q
i
) = 0 oraz f
1
n
(1) B
i
,= dla i n.
3.21. Niech f : R
2
R bdzie funkcj cig ze wzgldu na kad zmienn
osobno, zob. Zadanie 1.31. Wykaza, e istnieje a R takie, e dla kadego b R
funkcja f jest ciga w punkcie (a, b) ze wzgldu na obie zmienne jednoczenie
(twierdzenie Bairea).
Wskazwka. Ustawi w cig I
1
, I
2
, . . . przedziay otwarte w R o kocach wy-
miernych i zauway, e zbiory E(i, j) = x R : [f(x, u) f(x, w)[
1
j
, dla u, w I
i
s domknite, oraz

i
E(i, j) I
i
= R
2
, dla j = 1, 2, . . . .
Pokaza, e kady punkt a R
2
i,j
(E(i, j) IntE(i, j)) ma dane wasnoci.
3.22. (A) Niech (R
2
, T ) bdzie przestrzeni topologiczn okrelon w Zadaniu
1.12. Wykaza, e domknicie U dowolnego niepustego zbioru U T zawiera
pewn kul euklidesow.
(B) Wywnioskowa z (A), e jeli funkcja f : R
2
R ciga ze wzgldu na
kad zmienn osobno jest staa na gstym podzbiorze paszczyzny euklidesowej,
to f jest funkcj sta, zob. Zadanie 1.31.
3.23. W przestrzeni Hilberta (l
2
, d
h
), niech A
n
= (x
1
, x
2
, . . .) : [x
k
+ x
k+1
+
. . . + x
k+l
[ 1 dla k , n, l = 1, 2, . . . . Pokaza, e zbiory A
n
s domknite
i brzegowe w przestrzeni Hilberta i wykaza, e dla kadego cigu U
n
zbiorw
otwartych, gstych w przestrzeni Hilberta istnieje punkt (x
1
, x
2
, . . .)

n
U
n
taki, e szereg x
1
+x
2
+. . . jest rozbieny.
3.24. Wykaza, e zbir funkcji cigych f : [0, 1] R, ktre nie s monotoniczne
na adnym nietrywialnym przedziale jest gsty w przestrzeni funkcji cigych
(C[0, 1], d
sup
).
Wskazwka. Ustawi wszystkie nietrywialne przedziay w R o kocach wymier-
nych w cig I
1
, I
2
, . . . i wykaza, e zbir M
n
funkcji cigych na [0, 1], ktre s
albo niemalejce, albo nierosnce na I
n
, jest domknity i ma puste wntrze w
przestrzeni (C[0, 1], d
sup
).
76 8. Zadania MIMUW
3.25. Wykaza, e przeksztacenie T : R R prostej euklidesowej w siebie
okrelone formu T(x) = ln(1 +e
x
) spenia warunek [T(x) T(y)[ < [xy[, dla
x ,= y, ale nie ma punktu staego.
3.26. Niech T : X X bdzie przeksztaceniem zwajcym przestrzeni me-
trycznej (X, d) i niech A
n
= x X : d(x, T(x)) 1/n, dla n , 1.
(A) Wykaza, ze zbiory A
n
s niepuste i ich rednice d do zera.
Wskazwka. Pokaza najpierw, e infd(x, T(x)) : x X = 0.
(B) Wyprowadzi z (A) twierdzenie Banacha o punkcie staym.
Wskazwka. Dla n , 1 wybra y
n
A
n
i pokaza, e jeli (X, d) jest zupena,
to cig (y
n
)
n=1
zbiega zbiega do punktu staego przeksztacenia T.
3.27. Niech (X, d) bdzie zupen przestrzeni metryczn, B = B(x
0
, r) kul
w X i niech T : B B spenia warunek d(T(x), T(y))
1
2
d(x, y), dla x, y B.
Pokaza, e jeli d(T(x
0
), x
0
) <
r
2
, to istnieje u B takie, e T(u) = u.
Wskazwka. Dla D = x X : d(x, x
0
) 2d(T(x
0
), x
0
) B pokaza, e
T(D) D.
3.28. Niech (X, d) bdzie przestrzeni zupen i niech T : X X bdzie
przeksztaceniem rozszerzajcym, tzn. dla pewnego e > 1, d(T(x), T(y)) , e
d(x, y). Wykaza, e jeli T(X) = X, to T ma dokadnie jeden punkt stay.
3.29. Wykaza, e jeli w ukadzie rwna
x
i
=
n
k=1
sin(c
ik
x
k
) +b
i
, i = 1, . . . , n
stae c
ik
speniaj warunek
i,k
c
2
ik
< 1, to ukad ten ma dokadnie jedno rozwi-
zanie.
Wskazwka. Niech T : R
n
R
n
bdzie okrelone formu T(x
1
, . . . , x
n
) =
(y
1
, . . . , y
n
), y
i
=
n
k=1
sin(c
ik
x
k
)+b
i
. Sprawdzi, e przeksztacenie T przestrzeni
euklidesowej w siebie spenia zaoenia twierdzenia Banacha o odwzorowaniu zw-
ajcym.
3.30. Niech (C[0, 1], d
sup
) bdzie przestrzeni funkcji cigych z metryk supre-
mum, niech M = f C[0, 1] : 0 = f(0) f(t) f(1) = 1, dla t [0, 1].
Pokaza, e przestrze (M, d
sup
), z metryk d
sup
obcit do M, jest zupena, oraz
przeksztacenie T : M M okrelone formu T(f)(t) = t f(t) spenia warunek
d
sup
(T(f), T(g)) < d
sup
(f, g), dla f ,= g, ale T nie ma punktw staych.
3.31. Niech K bdzie domknitym, wypukym i ograniczonym zbiorem w prze-
strzeni (C[0, 1], d
sup
) zawierajcym funkcj tosamociowo rwn zeru. Wykaza,
e jeli T : K K spenia warunek d
sup
(T(f), T(g)) < d
sup
(f, g), dla f ,= g, to
infd
sup
(f, T(f)) : f K = 0.
Wskazwka. Zauway, e dla c (0, 1) przeksztacenie T
c
: K K okrelone
formu T
c
(f) = c T(f) jest zwajce i punkt stay f
c
dla T
c
spenia warunek
d
sup
(f
c
, T(f
c
)) (1 c)diamK.
3.32. Niech (H, d
1
) bdzie przestrzeni niepustych domknitych podzbiorw od-
cinka [0, 1] z metryk euklidesow, okrelon w Zadaniu 2.11. Niech f(x) =
1
3
x,
g(x) =
1
3
x +
2
3
i niech T : H H bdzie okrelone formu T(A) = f(A) g(A).
(A) Wykaza, e d
1
(T(A), T(B))
1
3
d
1
(A, B), dla A, B H.
(B) Wykaza, e punkt stay C przeksztacenia T jest zbiorem Cantora zoo-
nym z liczb postaci

n=1
un
3
n
, gdzie u
n
0, 2.
MIMUW 8. Zadania 77
3.33. Niech (X, d) bdzie zupen przestrzeni metryczn. Wykaza, e jeli A
1

A
2
. . . s niepustymi zbiorami domknitymi i A
n
jest sum skoczenie wielu
zbiorw o rednicach
1
n
, to przecicie

n=1
A
n
jest niepuste i zwarte.
Wskazwka. Dowodzc, e

n=1
A
n
,= , okreli cig zbiorw domknitych
F
1
F
2
. . . taki, e F
n
A
n
, diamF
n

1
n
i F
n
przecina kady zbir A
i
,
i = 1, 2, . . .
3.34. (A) Wykaza, e w przestrzeni (R
2
, d
k
) opisanej w Zadaniu 1.1, zbir K
jest cakowicie ograniczony wtedy i tylko wtedy, gdy ley w sumie przeliczalnie
wielu odcinkw wychodzcych z 0, ktrych dugoci d do zera (zob. Zadania
2.2 i 3.2).
(B) Wykaza, e w przestrzeni (R
2
, d
r
) opisanej w Zadaniu 1.2, zbir K jest
cakowicie ograniczony wtedy i tylko wtedy, gdy ley w pewnym zbiorze [a, b]
0
n=1
s
n
[t
n
, t
n
], gdzie s
n
[a, b], oraz t
n
0.
3.35. Wykaza, e zbiory zwarte w przestrzeni Hilberta (l
2
, d
h
) maj puste wn-
trze (zob. Zadanie 2.7).
3.36. (A) Wykaza, e kostka Hilberta H = (x
1
, x
2
, . . .) l
2
: x
j
[
1
i
,
1
i
] jest
zbiorem zwartym w przestrzeni Hilberta (l
2
, d
h
).
(B) Wykaza, e kostka Hilberta H jest homeomorczna z przestrzeni I
N
opisan w Zadaniu 2.24.
3.37. (A) Pokaza, e kada przestrze metryczna cakowicie ograniczona jest
orodkowa.
Wskazwka. Skorzysta ze wskazwki do Zadania 2.25 (A)
(B) Pokaza, e kada orodkowa przestrze metryzowalna X ma metryk d
generujc topologi w X i tak, e przestrze (X, d) jest cakowicie ograniczona
oraz diamX 1.
Wskazwka. Korzystajc ze wskazwki do Zadania 2.25 (B) skonstruowa za-
nurzenie X w przestrze (I
N
, d) opisan w Zadaniu 2.24.
3.38. Niech (R
N
, d) bdzie iloczynem kartezjaskim przeliczalnie wielu prostych
z metryk d(s, t) =
i=1
2
i
min([t
i
s
i
[, 1), t = (t
1
, t
2
, . . .), s = (s
1
, s
2
, . . .) R
N
,
zob. 1.5.2 i Zadanie 2.24. Pokaza, e kada orodkowa przestrze metryzowalna
w sposb zupeny jest homeomorczna z domknit podprzestrzeni (R
N
, d).
Wskazwka. Korzystajc ze wskazwki do Zadania 3.37 (B) zaoy, e prze-
strze jest homeomorczna z podprzestrzeni Y iloczynu I
N
. Z Zadania 3.12
wywnioskowa, e Y jest przeciciem przeliczalnie wielu zbiorw U
i
otwartych w
I
N
i rozway wykres funkcji f : Y I
N
okrelonej wzorem f = (f
1
, f
2
, . . .),
gdzie f
i
(y) jest odwrotnoci odlegoci punktu y od zbioru domknitego I
N
U
i
,
zob. wskazwka do Zadania 1.42.
3.39. Niech A bdzie domknitym podzbiorem orodkowej przestrzeni metry-
zowalnej X i niech f : A E bdzie przeksztaceniem cigym, gdzie E jest
przestrzeni funkcyjn (C(I), d
sup
) lub przestrzeni Hilberta (l
2
, d
h
). Pokaza, e
istnieje przeduenie cige f : X E funkcji f.
Wskazwka. Ustali metryk d na X tak jak w Zadaniu 3.37 (B). Dla n , 0
wybra skoczone pokrycie |
n
piercienia P
n
=
_
x X : d
A
(x) (
1
2
n+1
,
1
2
n1
)
_
zbiorami otwartymi o rednicy <
1
2
n+1
i dla kadego U |
n
, punkt a
n,U
A taki,
e d
U
(a
n,U
) <
1
2
n1
. Zauway, e kady punkt x , A ma otoczenie przecinajce
tylko skoczenie wiele piercieni P
n
, wic funkcja =
U|n
d
X\U
jest ciga
na X A. Przeduy f na X przyjmujc dla x , A,
n,U
(x) =
d
X\U
(x)
(x)
oraz
f(x) =
U|n

n,U
(x)f(a
n,U
) E i udowodni cigo f w punktach x A.
78 8. Zadania MIMUW
3.40. Niech f : A Y bdzie funkcj jednostajnie cig, okrelon na podzbio-
rze A przestrzeni metrycznej (X, d
X
) i przyjmujc wartoci w zupenej prze-
strzeni metrycznej (Y, d
Y
). Wykaza, e funkcj f mona przeduy do funkcji
jednostajnie cigej f : A Y na domknicie zbioru A.
3.41. Niech U R bdzie sum skoczenie wielu przedziaw otwartych i ogra-
niczonych na prostej euklidesowej. Wykaza, e zbir T funkcji rniczkowalnych
f : U [1, 1] takich, e [f
t
(t)[ 1 dla t U, ma domknicie zwarte w prze-
strzeni funkcyjnej (C
b
(U, R), d
sup
) z metryk supremum.
Wskazwka. W przestrzeni (C(U, R), d
sup
) rozpatrzy zbir przedue funkcji
f T na domknicie zbioru U (zob. Zadanie 3.40).
3.42. Niech X R
n
bdzie zwartym podzbiorem przestrzeni euklidesowej i niech
((X), d
sup
) bdzie przestrzeni przeksztace T : X X zachowujcych odle-
go midzy punktami, z metryk supremum. Pokaza, e przestrze ((X), d
sup
)
jest zwarta.
3.43. (A) Pokaza, e jeli w przestrzeni metrycznej (C
b
(X, R), d
sup
), zbir T jest
cakowicie ograniczony, to rodzina funkcji T jest jednakowo ciga.
Wskazwka. Zauway, e jeli diamf(V ) , to dla kadego g B(f, ),
diamg(V ) 3.
(B) Pokaza, e warunek sformuowany w Twierdzeniu Ascoliego - Arzeli jest
warunkiem koniecznym do zwartoci domknicia rodziny T.
MIMUW 8. Zadania 79
4. Spjno.
4.1. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn i niech, dla A X, d
A
bdzie
funkcj okrelon formu (1) z czci 1.6.
(A) Wykaza, e jeli A, B X i A B = = A B, to zbir otwarty
U = x : d
A
(x) < d
B
(x) zawiera A i U B = .
(B) Wykaza, e zbir S X jest spjny wtedy i tylko wtedy, gdy dla kadego
zbioru otwartego U X, jeli S przecina U i X U, to S przecina te brzeg
bdU = U U zbioru U.
4.2. Wykaza, e przestrzenie metryczne opisane z Zadaniach 1.1 i 1.2 s spjne.
4.3. Niech f : R R i g : R R bd funkcjami prostej euklidesowej
w siebie, speniajcymi nierwno f(x) g(x) dla wszystkich x R i niech
S = (x, y) R
2
: f(x) y g(x). Wykaza, e jeli f jest funkcj cig, to
zbir S jest spjny na paszczynie euklidesowej.
4.4. Niech
A
n
= (x, y) R
2
: x
2
+y
2
= (
1
n
)
2
, x 0 lub y 0
(x, y) R
2
: x =
1
n
oraz 0 y 1.
Wykaza, e X = A
1
A
2
. . . jest spjnym podzbiorem paszczyzny euklidesowej.
4.5. Poda przykad domknitego, spjnego zbioru w R
3
, ktry jest sum przeli-
czalnie wielu parami rozcznych niepustych zbiorw domknitych (taki zbir nie
moe by jednoczenie ograniczony, zob. Zadanie 4.29).
Wskazwka. Niech f
n
: [0, 1] R bdzie funkcj okrelon nastpujco: jeli
x naley do [
1
m+1
,
1
m
] i m n, to f
n
(x) = n(x
1
m+1
)(
1
m
x), dla pozostaych
x, f
n
(x) = 0. Zdeniowa A
n
= (x, y, 0) : x
2
+ y
2
= 1/n
2
, x 0 lub y 0
((0, 1/n)R)((1/n, y, f
n
(y)) : 0 y 1) i rozpatrzy X = ((0, 0) R)
n
A
n
.
4.6. Wykaza, e w przestrzeni zwartej (X, T ), zstpujcy cig domknietych zbio-
rw spjnych ma spjne przecicie. Pokaza, e zaoenie zwartoci jest istotne.
Wskazwka. Zaoy, e przecicie C ma rozkad C = A B, gdzie A, B s
domknite, rozczne i skorzysta z Zadania 2.18. W drugiej czci rozpatrzy
X = [0, 1] [0, 1] (1/2, 0).
4.7. Wykaza, e zwarta przestrze metryczna (X, d) jest spjna wtedy i tylko
wtedy, gdy dla kadej pary punktw a, b X i > 0 istniej punkty a
1
, . . . a
n
X
takie, e a
1
= a, a
n
= b i d(a
i
, a
i+1
) < dla i = 1, 2, . . . n 1.
4.8. Niech (X, T
X
) i (Y, T
Y
) bd spjnymi przestrzeniami topologicznymi, niech
A X i niech f : X A Y (funkcja f nie musi by ciga). Wykaza, e
jeli A = X, to S = A Y (b, f(b)) : b (X A) jest spjnym podzbiorem
iloczynu kartezjaskiego X Y .
4.9. Niech (X, T
X
) bdzie przestrzeni spjn, (Y, T
Y
) zwart przestrzeni
spjn i f : U Y cigym przeksztaceniem okrelonym na otwartej pod-
przestrzeni przestrzeni X. Pokaza, e S = (X U) Y (u, f(u)) : u U
jest spjnym podzbiorem iloczynu kartezjaskiego X Y . Pokaza, e zarwno
zaoenie zwartoci Y , jak i cigoci f jest istotne.
Wskazwka. Sprawdzi, e S jest zbiorem domknitym w X Y i dowodzc
spjnoci S skorzysta z Zadania 2.14.
80 8. Zadania MIMUW
4.10. Wykaza, e w spjnej przestrzeni metryzowalnej, majcej co najmniej dwa
punkty, kada kula jest nieprzeliczalna.
4.11. Niech (XY, T ) bdzie iloczynem kartezjaskim spjnych przestrzeni me-
tryzowalnych, z ktrych kada ma co najmniej dwa punkty. Wykaza, e dope-
nienie (X Y ) A dowolnego zbioru przeliczalnego jest spjne.
4.12. Funkcja f : R R ma wasno Darboux, jeli dla kadej pary punktw
s < t i liczby r lecej midzy f(s) i f(t) istnieje u [s, t] takie, e f(u) = r.
Wykaza, e jeli wykres (x, f(x)) : x R funkcji f : R R jest spjnym
podzbiorem paszczyzny, to f ma wasno Darboux.
4.13. (A) Niech f : R R bdzie funkcj z wasnoci Darboux (zob. Zadanie
4.12). Wykaza, e jeli dla kadego zbioru domknitego F R obcicie f [ F :
F R jest cige w pewnym punkcie, to wykres funkcji f jest spjny.
(B) Wykaza, e wykres pochodnej f
t
funkcji rniczkowalnej f : R R jest
spjny.
Wskazwka. Skorzysta z faktu, e pochodna f
t
ma wasno Darboux, f
t
(t) =
lim
n
f(t+
1
n
)f(t)
1
n
, oraz z Zadania 3.19 (B).
4.14. Ustawi wszystkie nietrywialne przedziay otwarte o kocach wymiernych
na prostej R w cig J
1
, J
2
, . . ., wybra indukcyjnie zbiory Cantora C
n
J
n

(C
1
. . . C
n1
) i okreli f : R R tak, eby f(t) ,= t dla kadego t R, oraz
f(C
n
) = R. Pokaza, e f ma wasno Darboux, ale nie ma spjnego wykresu.
4.15. Niech a
n
= (
1
n
, 0), n = 1, 2, . . ., b
nm
= (
1
n+1
,
1
nm
), n, m = 1, 2, . . . i niech
X = [0, 1] 0
I(a
n
, b
nm
) : n, m = 1, 2, . . .,
gdzie I(a, b) jest odcinkiem o kocach a, b na paszczynie.
(A) Wykaza, e jeli U X jest zbiorem spjnym, otwartym w podprzestrzeni
X paszczyzny i (0, 0) U, to (1, 0) U.
(B) Wykaza, e dla kadego otoczenia V punktu (0, 0) w przestrzeni X istnieje
spjne otoczenie tego punktu w X zawarte w V .
4.16. Znale maksymaln liczb parami niehomeomorcznych przestrzeni
spjnych, z ktrych kada jest podzbiorem paszczyzny euklidesowej, bdcym
sum nie wicej ni trzech domknitych odcinkw euklidesowych.
4.17. Dla kadej liczby cakowitej j, niech S
j
bdzie okrgiem na paszczynie o
rodku w punkcie (j,
1
3
) i promieniu
1
3
, oraz I
j
= j [0, 1). Niech
X = (R 0)
_
j<0
S
j

_
j0
I
j
,
Y = (R 0)
_
j<0
S
j
I
o
S
1
_
j>1
I
j
,
bd podprzestrzeniami paszczyzny euklidesowej. Wykaza, e istnieje cige
i rznowartociowe przeksztacenie X na Y , istnieje cige i rnowartociowe
przeksztacenie Y na X, ale przestrzenie X i Y nie s homeomorczne.
4.18. Niech f, g, h : X R bd cigymi przeksztaceniami przestrzeni
spjnej (X, T ) w prost rzeczywist i S
x
= (s, t) R
2
: (sf(x))
2
+(tg(x))
2
=
h(x)
2
. Wykaza, e S =
xX
S
x
jest spjnym podzbiorem paszczyzny.
MIMUW 8. Zadania 81
4.19. Pokaza, e zbir
X =
n=1
(1/n [0, 1])
n=1
([1, 0] 1/n)
n=1
(1/n [1, 0])
n=1
([0, 1] 1/n)
jest spjny, ale nie jest ukowo spjny.
4.20. Wykaza, e przestrze X = R
2
A powstaa z usunicia z paszczyzny
euklidesowej zbioru przeliczalnego A jest ukowo spjna.
4.21. Niech A i B bd podzbiorami przedziau [0, 1] i niech X bdzie podprze-
strzeni paszczyzny euklidesowej otrzyman jako suma odcinkw domknitych
czcych punkt (0, 1) z punktami zbioru A 0, oraz odcinkw domknitych
czcych punkt (0, 1) z punktami zbioru B 0.
(A) Pokaza, e X jest spjny wtedy i tylko wtedy, gdy AB ,= lub AB ,= .
(B) Pokaza, e X jest ukowo spjny wtedy i tylko wtedy, gdy istniej a A,
b B takie, e przedzia o kocach a, b zawiera si w A B.
4.22. Niech I = [0, 1], a
n
I, n = 1, 2, . . . i niech X bdzie zbiorem na pasz-
czynie euklidesowej opisanym formu
X = I 0
_
n=1
I
1
n

_
n=1
a
n
[
1
n + 1
,
1
n
].
(A) Wykaza, e zbir X jest spjny.
(B) Wykaza, e zbir X jest ukowo spjny wtedy i tylko wtedy, gdy cig
(a
n
)
nN
jest zbieny.
4.23. Niech X = (x
i
) l
2
: 0 x
i

1
i
i dla co najwyej jednej wsprzdnej
i, x
i
(0,
1
i
). Czy zbir X w przestrzeni Hilberta (l
2
, d
h
) jest
(A) zwarty,
(B) spjny,
(C) ukowo spjny?
4.24. Niech a = (0, 0), b = (1, 0) i niech X = a, b
n=1
[0, 1]
1
n
bdzie podprzestrzeni paszczyzny euklidesowej.

(A) Wyznaczy skadowe przestrzeni X.
(B) Wykaza, e X nie jest homeomorczna z Y = X a. Czy X jest home-
omorczna z przestrzeni Z = Y (1/2, 0) rozpatrywan jako podprzestrze
paszczyzny euklidesowej?
4.25. Niech S bdzie podzbiorem iloczynu kartezjaskiego X Y przestrzeni
topologicznych X i Y .
(A) Wykaza, e S jest skadow X Y wtedy i tylko wtedy, gdy S jest
iloczynem kartezjaskim skadowych w przestrzeniach X i Y .
(B) Wykaza, e S jest skadow ukowej spjnoci XY wtedy i tylko wtedy,
gdy S jest iloczynem kartezjaskim skadowych ukowej spjnoci w przestrze-
niach X i Y .
4.26. Niech (X, T ) bdzie przestrzeni zwart, a X i niech C bdzie przeci-
ciem wszystkich zbiorw zawierajcych a, ktre s jednoczenie otwarte i do-
mknite w X. Wykaza, e C jest skadow przestrzeni X.
Wskazwka. Zaoy, e C = A B, gdzie A, B s domknite, rozczne i
niepuste, a A. Znale rozczne zbiory V i W otwarte w X, takie e A V
i B W, zob. Zadanie 2.18. Korzystajc ze zwartoci F = X (V W) wy-
bra skoczon rodzin | zbiorw jednoczenie otwartych i domknitych w X,
rozcznych z C i pokrywajcych F. Sprawdzi, e V
| jest zbiorem otwar-

tym i domknitym w X, zawierajcym A i rozcznym z B. Wyprowadzi std
sprzeczno.
82 8. Zadania MIMUW
4.27. Niech X bdzie podprzestrzeni paszczyzny euklidesowej opisan w Zada-
niu 4.24. Pokaza, e a jest skadow przestrzeni X, ale przecicie wszystkich
podzbiorw X zawierajcych a, ktre s jednoczenie otwarte i domknite w X,
jest rwne a, b.
4.28. Niech (X, T ) bdzie zwart przestrzeni spjn i V X niepustym zbio-
rem otwartym o niepustym dopenieniu. Pokaza, e dla kadego punktu a V
istnieje zbir spjny S V taki, e a S i S V ,= .
Wskazwka. Rozpatrzy skadow S punktu a w podprzestrzeni V i skorzysta
z Zadania 4.26.
4.29. Udowodni twierdzenie Sierpiskiego: jeli przestrze zwarta X jest prze-
liczaln sum rozcznych zbiorw domknitych F
1
, F
2
, . . ., to kady spjny pod-
zbir X zawiera si w jednym ze zbiorw F
i
.
Wskazwka. Zaoy, e tak nie jest i okreli indukcyjnie, korzystajc z Zada
2.18 i 4.28, zwarte zbiory spjne X
0
X
1
. . . nie zawierajce si w adnym ze
zbiorw F
i
i takie, e X
n
F
n
= dla n > 0.
4.30. Niech X bdzie przestrzeni opisan w Zadaniu 4.24. Wykaza, e nie
istnieje przeksztacenie cige i wzajemnie jednoznaczne przestrzeni X na adn
przestrze zwart.
Wskazwka. Zaoy, e takie f istnieje i korzystajc z Zadania 4.29 zauway,
e skadowa f((0, 0)) jest zbiorem jednopunktowym. Wyprowadzi sprzeczno z
Zada 4.26 i 4.27.
4.31. Niech (t) = (cos t, sin t) i niech X = (t) : t [0, 2) (1 e
t
)(t) :
t [0, ) (1 + e
t
)(t) : t [0, ) bdzie podprzestrzeni paszczyzny
euklidesowej. Pokaza, e X jest zwarta i spjna oraz wskaza skadowe ukowej
spjnoci X.
MIMUW 8. Zadania 83
5. Przestrzenie ilorazowe.
5.1. Niech D
n
= (x
1
, . . . , x
n
) R
n
: x
2
1
+ . . . + x
2
n
1, za S
n1
=
(x
1
, . . . , x
n
) R
n
: x
2
1
+. . . +x
2
n
= 1.
(A) Wskaza homeomorzm D
2
/S
1
S
2
.
(B) Wykaza, e D
n
/S
n1
jest przestrzeni homeomorczn z S
n
.
5.2. Niech I = [0, 1]. Wykaza, e przestrze I/A, gdzie A I jest zbiorem
dwuelementowym, jest homeomorczna z jedn z przestrzeni I/0, 1, I/0,
1
2
,
I/
1
3
,
2
3
i adne dwie z tych przestrzeni nie s homeomorczne.
5.3. Niech C bdzie zbiorem Cantora opisanym w 2.3 (10) i A = 0, 1,
1
2
,
1
3
, . . ..
Pokaza, e przestrzenie [0, 1]/C i [0, 1]/A s homeomorczne.
5.4. (A) Pokaza, e w przestrzeni R/Q, gdzie Q jest zbiorem liczb wymiernych,
kady niepusty zbir otwarty zawiera klas abstrakcji zera.
(B) Pokaza, e przestrze R/A jest Hausdora wtedy i tylko wtedy, gdy zbir
A jest domknity.
5.5. (A) Okreli relacj rwnowanoci na S
1
S
1
tak, by przestrze ilorazowa
bya homeomorczna z S
2
.
(B) Okreli relacj rwnowanoci na S
1
S
2
tak, by przestrze ilorazowa
bya homeomorczna z S
3
.
5.6. Niech A = [0, 1] [2, 3], B = [4, 5] [6, 7]. Niech f : A B bdzie
homeomorzmem zadanym wzorem (f [ [0, 1])(t) = 5 t, (f [ [2, 3])(t) = 9 t.
Wykaza, e przestrze [0, 3]
f
[4, 7] jest homeomorczna z okrgiem.
5.7. Niech : R R/A bdzie przeksztaceniem ilorazowym sklejajcym do-
mknity waciwy zbir A R do punktu.
(A) Pokaza, e jeli A nie jest zbiorem jednopunktowym, to istnieje zbir
otwarty U R taki, e (U) nie jest zbiorem otwartym w R/A.
(B) Pokaza, e jeli R/A jest przestrzeni metryzowaln, to zbir AIntA jest
zwarty.
Wskazwka. Zob. Przykad 5.1.4.
5.8. Butelk Kleina nazywa si przestrze [1, 1][1, 1]/, gdzie rne punkty
(x, y), (x
t
, y
t
) s w relacji wtedy i tylko wtedy, gdy [x[ = 1 i (x
t
, y
t
) = (x, y),
lub [y[ = 1 i x = x
t
.
Pokaza, e butelka Kleina jest homeomorczna z podprzestrzeni u([0, 2]
[0, 2]) przestrzeni euklidesowej (R
4
, d
e
), gdzie u(x, y) = ((2 + cos y) cos x, (2 +
cos y) sin x, cos
x
2
sin y, sin
x
2
sin y).
Wskazwka. Zauway, e funkcja u utosamia w kwadracie [0, 2] [0, 2]
kady punkt (0, t) z punktem (2, 2 t), oraz kady punkt (t, 0) z punktem
(t, 2), nie utosamiajc innych punktw, zob. Uwaga 5.1.1 (B).
5.9. Wstg M obiusa nazywa si przestrze M = [1, 1] [1, 1]/ , gdzie
rne punkty (x, y), (x
t
, y
t
) s w relacji wtedy i tylko wtedy, gdy [x[ = 1 i
(x
t
, y
t
) = (x, y). Relacja na sumie [1, 1] 1[1, 1] 1 skleja te dwa
odcinki w okrg, ktry oznaczamy przez M i nazywamy brzegiem M.
(A) Pokaza, e przestrze ilorazowa M/M otrzymana z M przez sklejenie
M do punktu jest homeomorczna z paszczyzn rzutow.
Wskazwka. Rozway przeksztacenie u : [1, 1] [1, 1] R
2
okrelone
wzorem u(x, y) = ((1 [y[)x, y), przeprowadzajce kwadrat [1, 1] [1, 1] na
romb (s, t) : [s[ +[t[ 1.
84 8. Zadania MIMUW
(B) Przedstawi butelk Kleina jako przestrze ilorazow otrzyman w wyniku
sklejenia dwch wstg M obiusa wzdu ich brzegw.
Wskazwka. Wyci z kwadratu [1, 1] [1, 1] prostokt
_
(x, y) : [y[
1
2
_
.
5.10. Niech X bdzie przestrzeni opisan w Zadaniu 4.24 i niech bdzie
relacj naleenia do tej samej skadowej przestrzeni X, zob. 4.3.1. Pokaza, e
przestrze ilorazowa X/ nie jest przestrzeni Hausdora.
5.11. Niech T bdzie przestrzeni opisan w 4.1.9 i niech bdzie relacj nale-
enia do tej samej skadowej ukowej spjnoci w T, zob. 4.3.2.
(A) Opisa topologi ilorazow w T/.
(B) Pokaza, e przestrze T/ nie jest homeomorczna z adn przestrzeni
ilorazow X/
X
, gdzie
X
jest relacj naleenia do tej samej skadowej prze-
strzeni topologicznej X.
5.12. Niech (X, d) bdzie zwart przestrzeni metryczn i niech bdzie relacj
naleenia do tej samej skadowej przestrzeni X, zob. 4.3.1.
(A) Pokaza, e kady punkt przestrzeni ilorazowej X/ jest przeciciem zbio-
rw, ktre s jednoczenie otwarte i domknite w X/. Wywnioskowa std, e
X/ jest przestrzeni Hausdora.
(B) Wykaza, e przestrze X/ zanurza si w zbir Cantora.
Wskazwka. Niech B
i
: i , 1 bdzie rodzin wszystkich podzbiorw X/ ,
ktre s jednoczenie otwarte i domknite w X/, zob. Zadanie 2.26. Pokaza, e
funkcja f =
i
2
3
i
B
i
, gdzie
B
i
jest funkcj charakterystyczn zbioru B
i
, zanurza
X w zbir Cantora opisany w 2.3 (10).
MIMUW 8. Zadania 85
6. Homotopie.
6.1. Pokaza, e jeli f, g : X S
n
s dwoma przeksztaceniami cigymi
takimi, e dla dowolnego x X, d
e
(f(x), g(x)) < 2, to f i g s homotopijne.
6.2. Pokaza, e kade przeksztacenie cige f : X S
n
takie, e f(X) ,= S
n
jest homotopijne z funkcj sta.
6.3. Pokaza, e kade przeksztacenie cige f : X Y okrelone na prze-
strzeni cigalnej X jest homotopijne z funkcj sta.
6.4. Niech A =
1
n
: n N 0 i niech X = A [0, 1] [0, 1] 1 bdzie
podprzestrzeni paszczyzny euklidesowej.
(A) Pokaza, e X jest cigalna.
(B) Pokaza, e nie istnieje homotopia H : XI X czca id
X
z przekszta-
ceniem staym o jednopunktowym obrazie (0, 0), taka, eby dla dowolnego t I
zachodzio H((0, 0), t) = (0, 0).
Wskazwka. Zaoy przeciwnie i rozway drog H[(
_
(
1
n
, 0)
_
I) dla n takiego,
e
1
n
< dist(0 I, H
1
((0, 1))) (zob. Zadanie 2.9 (A)).
6.5. Niech I(x, y) oznacza odcinek na paszczynie czcy x z y. WR
2
z metryk
euklidesow dane s podprzestrzenie X = I(x
0
, p)
n=1
I(x
n
, p) i Y = XX,
gdzie x
0
= (0, 0), p = (0, 1), x
n
= (
1
n
, 0), a X oznacza zbir symetryczny do X
wzgldem punktu (0, 0).
(A) Pokaza, e X jest przestrzeni cigaln, ale przestrze Y nie jest
cigalna.
Wskazwka. W dowodzie niecigalnoci Y zaoy przeciwnie, e istnieje ho-
motopia H : Y I Y , H(y, 0) = y, H(y, 1) = x
0
dla y Y . Korzystajc ze
wskazwki do Zadania 6.4 (B) zauway, e D = x
0
I H
1
(p, p) ,=
i rozway obcicie H do Y [0, t], gdzie t = inf s I : (x
0
, s) D.
(B) Niech Y
2
= j(X) X R
2
, gdzie j jest jednokadnoci o rodku w p
i wspczynniku 2. Pokaza, e przestrze Y
2
jest cigalna.
6.6. Niech n , 2.
(A) Wykaza, e dla kadej ptli (S
n
, a) istnieje homotopijna z ni ptla
(S
n
, a) taka, e (I) jest zbiorem brzegowym w S
n
.
Wskazwka. Wybra m takie, e kady zbir ([
i
m
,
i+1
m
]), i = 0, . . . , m1, ley w
pewnej otwartej pprzestrzeni wyznaczonej przez hiperpaszczyzn przechodzc
przez 0 i przyj (t) =
u(t)
[[u(t)[[
, gdzie u(t) = (1 (mt i))(
i
m
) +(mt i)(
i+1
m
),
dla t [
i
m
,
i+1
m
], i = 1, . . . , m1. Sprawdzi, e d
e
((t), (t)) < 2, dla t I, zob.
Zadanie 6.1.
(B) Wykaza, e kada ptla (S
n
, a) jest homotopijna z ptl sta
a
.
Wskazwka. Sprawdzi, e dla ptli (S
n
, a) opisanej w (A),
a
, zob.
cz 6.1.
6.7. Niech Y bdzie przestrzeni cigaln. Pokaza, e kade przeksztacenie
cige f : S
n
Y mona przeduy do przeksztacenia cigego f : D
n+1
Y .
6.8. Niech E = x R
n+1
: 1 d
e
(x, 0) 2, E = x R
n+1
: d
e
(x, 0) =
1, lub d
e
(x, 0) = 2. Pokaza, e kade przeksztacenie cige f : E Y w
przestrze cigaln Y mona przeduy do przeksztacenia cigego f : E Y .
86 8. Zadania MIMUW
6.9. (A) Niech S I
n
bdzie zwartym zbiorem spjnym i niech X = I
n
/S
powstaje z I
n
przez sklejenie S do punktu. Pokaza, e kade przeksztacenie
cige f : X S
1
jest homotopijne z przeksztaceniem staym.
Wskazwka. Niech : I
n
X bdzie przeksztaceniem ilorazowym i F = f .
Zauway, e przeksztacenie

F : I
n
R takie, e E

F = F, zob. 6.2.1, jest
stae na S i okreli cige

f : X R takie, e E

f = f.
(B) Pokaza, e kade przeksztacenie cige sfery S
n
w okrg S
1
, n , 2, jest
homotopijne z przeksztaceniem staym (zob. take Zadanie 7.29 (C)).
6.10. Niech u : I
2
S
1
S
1
= T bdzie przeksztaceniem kwadratu na torus
okrelonym wzorem u(s, t) = (E(s), E(t)) i niech C = u(I
2
). Pokaza, e jeli
obcicie f[C funkcji cigej f : T S
1
jest homotopijne z przeksztaceniem
staym, to funkcja f jest homotopijna z przeksztaceniem staym.
Wskazwka. Niech H : CI S
1
bdzie homotopi czc f[C z przekszta-
ceniem staym. Okreli funkcj cig g : I
3
S
1
pokrywajc si z f p na
dolnej podstawie, z H p na I
2
I i sta na grnej podstawie, a nastpnie,
korzystajc z Zadania 6.9 (B), przeduy g na I
3
.
6.11. (A) Niech f : M S
1
bdzie cigym przeksztaceniem wstgi Mobiusa
w okrg. Pokaza, e jeli f[M jest homotopijne z przeksztaceniem staym, to
istnieje cige

f : M R takie, e E

f = f.
Wskazwka. Niech : I
2
M bdzie przeksztaceniem ilorazowym skleja-
jcym jedynie punkty (0, t) z (1, 1 t), F = f i niech

F : I
2
R bdzie
takie, e E

F = F. Zauway, e rnica

F(1, 1 t)

F(0, t) Z jest staa dla
t I. Korzystajc z faktu, e f[M jest homotopijne z przeksztaceniem staym
udowodni rwno

F(1, 1) =

F(0, 0) + (
F(0, 1)

F(1, 0)) i wyprowadzi std
istnienie funkcji

f : M R speniajcej

f =

F.
(B) Wyprowadzi z (A), e kade cige przeksztacenie paszczyzny rzutowej
w okrg jest homotopijne z przeksztaceniem staym.
6.12. (A) Wykaza, e istnieje cige przeksztacenie f : K S
1
butelki Kleina
w okrg, ktre nie jest homotopijne z przeksztaceniem staym.
Wskazwka. Niech : I
2
K bdzie przeksztaceniem ilorazowym sklejaj-
cym ze sob punkty (0, t) i (1, 1 t) oraz punkty (s, 0) i (s, 1). Sprawdzi, e dla
F : I
2
S
1
zadanego wzorem F(s, t) = E(s) istnieje f : K S
1
speniajce
f = F, zauway, e ptla : I S
1
zdeniowana wzorem (s) = f((s,
1
2
))
ma stopie 1 i wyprowadzi std tez.
(B) Wyprowadzi z (A) i z Zadania 6.11 (B), e paszczyzna rzutowa nie jest
homotopijnie rwnowana z butelk Kleina.
6.13. (A) Niech f : M S
1
bdzie cigym przeksztaceniem wstgi M obiusa w
okrg. Pokaza, e ptla generowana przez obcicie f[M : M S
1
ma stopie
parzysty.
Wskazwka. Niech : I
2
M, F = f i

F : I
2
R bd takie, jak we
wskazwce do Zadania 6.11 (A) i niech

F(1, 1 t)

F(0, t) = k Z dla t I.
Pokaza, e

F(1, 1) =

F(0, 0) + (
F(0, 1)

F(1, 0)) + 2k.
(B) Wywnioskowa z (A), e istnieje cige przeksztacenie f : M S
1
,
ktrego nie mona przeduy do cigego przeksztacenia f : M S
1
, w szcze-
glnoci nie istnieje ciga retrakcja wstgi M obiusa na jej brzeg.
MIMUW 8. Zadania 87
6.14. (A) Niech f, g : X S
1
bd cigymi przeksztaceniami przestrzeni
topologicznej (X, T ) w okrg. Pokaza, e f i g s homotopijne wtedy i tylko
wtedy, gdy iloraz
f
g
: X S
1
jest homotopijny z przeksztaceniem staym.
(B) Pokaza, e jeli f, g : K S
1
s cigymi przeksztaceniami butelki Kleina
w okrg, to istniej liczby cakowite m i n takie, e , (m, n) ,= (0, 0) i f
m
g
n
.
Wskazwka. Zgodnie z Zadaniem 5.9 (B), K = M
1
M
2
, gdzie M
1
, M
2
s
wstgami Mobiusa, a C = M
1
M
2
jest ich wsplnym brzegiem. Dobra m i n
tak, by f
m
[C g
n
[C, zob. 6.3.7 i skorzysta z (A) oraz z Zadania 6.11 (A).
6.15. Niech T = S
1
S
1
bdzie torusem, i niech p
i
: T S
1
bdzie rzutowaniem
T na i-t wsprzdn. Pokaza, e jeli p
m
1
p
n
2
dla m, n Z, to m = n = 0 i wy-
wnioskowa z Zadania 6.14, e torus nie jest homotopijnie rwnowany z butelk
Kleina.
6.16. Niech f : S
1
S
1
bdzie funkcj cig.
(A) Wykaza, e jeli f jest homotopijna z funkcj sta, to istnieje funkcja
ciga g : S
1
S
1
taka, e g
2
= f (gdzie g
2
(z) = g(z)g(z) dla z S
1
).
Wskazwka. Powtarzajc rozumowanie z uzasadnienia 6.2.6 pokaza, e ptla
= (f
1
)/f(1) jest homotopijna z ptl sta. Z 6.2.4 wywnioskowa, e
deg = 0, wic droga : I R speniajca warunki E = i (0) = 0 jest
ptl. Okreli cige : S
1
R takie, e f = E i rozway g = E
1
2
.
(B) Wykaza, e jeli f spenia warunek f(z) = f(z) dla z S
1
, to f nie
jest homotopijna z funkcj sta.
Wskazwka. Zaoy przeciwnie i rozpatrzy funkcje cige g, h : S
1
S
1
takie,
e g
2
= f, a h(z) =
g(z)
g(z)
dla z S
1
. Z h
2
(z) =
f(z)
f(z)
= 1 wywnioskowa, e h
jest funkcj sta i h(1)h(1) = h(1)h(1) = 1. Obliczy h(1)h(1) korzystajc
z denicji funkcji h.
6.17. (A) Niech F : S
2
R
2
bdzie funkcj cig. Wykaza, e istnieje x S
2
takie, e F(x) = F(x) (twierdzenie BorsukaUlama dla sfery S
2
).
Wskazwka. Zaoy przeciwnie i rozway funkcj h : S
2
+
S
1
okrelon
wzorem h(x) =
F(x)F(x)
[[F(x)F(x)[[
, gdzie S
2
+
oznacza grn domknit poow sfery
S
2
ograniczon okrgiem jednostkowym S
2
+
= S
2
(R
2
0). Sprawdzi, e
obcicie f = h[S
2
+
spenia warunek f(x) = f(x) i jest homotopijne z funkcj
sta. Wyprowadzi sprzeczno z poprzedniego zadania.
(B) Nech A
1
, A
2
, A
3
bd domknitymi podzbiorami sfery S
2
. Wykaza, ze jeli
S
2
jest sum tych zbiorw, to istnieje x S
2
takie, e jeden z tych zbiorw zawiera
x i x.
Wskazwka. Zaoy, e A
j
jest rozczny z B
j
= x : x A
j
dla j =
1, 2 i rozway funkcje f
1
, f
2
: S
2
R okrelone wzorem f
j
(x) =
d
A
j
(x)d
B
j
(x)
d
A
j
(x)+d
B
j
(x)
.
Korzystajc z (A) znale x S
2
takie, e f
j
(x) = f
j
(x) dla j = 1, 2 i pokaza,
e x , A
1
A
2
B
1
B
2
.
6.18. Niech f : [1, 1]
2
R
2
bdzie przeksztaceniem cigym kwadratu w pasz-
czyzn euklidesow przeprowadzajcym kade dwa przeciwlege boki [1, 1]
2
w
dwie rne domknite ppaszczyzny ograniczone osi wsprzdnych rwnoleg
do tych bokw. Wykaza, e (0, 0) f([1, 1]
2
).
Wskazwka. Zaoy, e (0, 0) , f([1, 1]
2
), f = (f
1
, f
2
) i zastpujc w razie
potrzeby f
i
przez f
i
, e f przeprowadza kady bok kwadratu w ppaszczyzn
zawierajc przeciwlegy bok. Pokaza, e g(x) = f(x)/(max[f
1
(x)[, [f
2
(x)[)
przeprowadza [1, 1]
2
w [1, 1]
2
i nie ma punktu staego.
88 8. Zadania MIMUW
6.19. Niech u i v bd drogami w kwadracie [1, 1]
2
czcymi dwie pary prze-
ciwlegych bokw tego kwadratu (to znaczy, e pocztek i koniec u le na prze-
ciwlegych bokach [1, 1]
2
, a pocztek i koniec v na dwch pozostaych bokach
tego kwadratu). Pokaza, e obrazy drg u i v maj punkt wsplny.
Wskazwka. Zaoy, e u, v : [1, 1] [1, 1]
2
, u(k) k [1, 1], v(k)
[1, 1] k, dla k 1, 1. Rozway f : [1, 1]
2
R
2
okrelone wzorem
f(s, t) = u(s) v(t) dla (s, t) [1, 1]
2
i pokaza sprzeczno z Zadaniem 6.18.
6.20. Niech A
1
, A
1
, B
1
, B
1
bd zbiorami domknitymi w kwadracie [1, 1]
2
takimi, e suma tych zbiorw pokrywa [1, 1]
2
. Wykaza, ze jeli k [1, 1]
A
k
i [1, 1]k B
k
, dla k 1, 1, to jedno z przeci A
1
A
1
lub B
1
B
1
jest niepuste.
Wskazwka. Zaoy przeciwnie i rozpatrzy funkcje cige , : [1, 1]
2
[1, 1] takie, e (x) = k dla x A

k
, (x) = k dla x B
k
. Pokaza, e
f = (, ) : [1, 1]
2
[1, 1]
2
nie ma punktu staego.
6.21. Niech u, v : [1, 1] [1, 1] bd funkcjami cigymi takimi, e u
1
(k) =
v
1
(k) = k dla k 1, 1. Wykaza, e zbioru T = (s, t) [1, 1]
2
: u(s) =
v(t) nie mona rozoy na sum dwch rozcznych zbiorw domknitych, z
ktrych jeden zawiera punkt (1, 1), a drugi punkt (1, 1).
Wskazwka. Zaoy przeciwnie, e T rozkada si na rozczne zbiory do-
mknite C
1
i C
1
, (k, k) C
k
. Okreli zbiory otwarte U
k
w kwadracie [1, 1]
2
ta-
kie, e C
k
U
k
, U
1
U
1
= i U
k
nie przecina bokw kwadratu nie zawierajcych
punktu (k, k). Przyj A
k
= U
k
(k[1, 1]), B
k
= (s, t) : ku(s) kv(t)U
k
i pokaza sprzeczno z Zadaniem 6.20.
6.22. Niech X i Y bd przestrzeniami ukowo spjnymi, a X i b Y . Pokaza,
e grupa
1
(X Y, (a, b)) jest izomorczna z grup
1
(X, a)
1
(Y, b).
6.23. Niech Y bdzie domknit podprzestrzeni ukowo spjnej przestrzeni X i
niech H : XI X bdzie homotopi czc id
X
z przeksztaceniemr : X Y
tak, e H(y, t) = y, dla y Y i t I. Pokaza, e grupy podstawowe
1
(X) i
1
(Y ) s izomorczne.
6.24. Znale grup podstawow sfery z wyrzuconymi dwoma punktami i pasz-
czyzny rzutowej z wyrzuconym jednym punktem.
Wskazwka. Skorzysta z poprzedniego zadania.
MIMUW 8. Zadania 89
7. Zadania dodatkowe.
7.1. Niech S bdzie zbiorem nieskoczonym, niech l
f
(S) bdzie przestrzeni li-
niow funkcji v : S R o skoczonym noniku suppv = s : v(s) ,= 0 i niech
[[v[[ =
sS
[v(s)[, dla v l
f
(S).
(A) Pokaza, e d(u, v) = [[uv[[ jest metryk na l
f
(S) i w przestrzeni (l
f
(S), d)
znale domknicie i wntrze zbioru A = v l
f
(S) : max
sS
[v(s)[ [suppv[.
(B) Niech S bdzie zbiorem mocy continuum. Znale zanurzenie izometryczne
przestrzeni (R
2
, d
k
) z Zadania 1.1 w przestrze (l
f
(S), d).
(C) Niech S bdzie zbiorem mocy continuum. Znale zanurzenie izometryczne
przestrzeni (R
2
, d
r
) z Zadania 1.2 w przestrze (l
f
(S), d).
7.2. Niech X = (t, 4t(1 t)) : t [0, 1] i niech (X, T (<)
X
) bdzie podprze-
strzeni kwadratu leksykogracznego (I
2
, T (<)) opisanego w Przykadzie 1.2.8.
Znale podprzestrze (Y, T (d
r
)
Y
) przestrzeni (R
2
, d
r
) opisanej w Zadaniu 1.2
homeomorczn z (X, T (<)
X
). Czy istnieje taka podprzestrze w przestrzeni
(R
2
, d
k
) opisanej w Zadaniu 1.1?
7.3. Niech
X
1
= (0, 0) (
1
n
,
1
m
) : n, m = 1, 2, . . .,
X
2
= (0, 0) (
1
n
,
1
m
) : n, m = 1, 2, . . . , n m i
X
3
= (0, 0) (
1
n
,
1
n
) : n = 1, 2, . . .
_
(
1
n
, 1) : n = 1, 2, . . .
_
bd podprzestrzeniami paszczyzny euklidesowej R
2
. Ktre z tych trzech prze-
strzeni s ze sob homeomorczne?
7.4. Niech F R
2
bdzie niepustym zbiorem domknitym takim, e dla kadego
zbioru otwartego U w R
2
zawierajcego F i dowolnych zbiorw otwartych W
1
,
W
2
w R
2
przecinajcych F istnieje funkcja ciga f : R R, ktrej wykres jest
zawarty w U i przecina oba zbiory W
1
, W
2
.
(A) Pokaza, ze dla kadego x R zbir F(x) = t R : (x, t) F jest
niepustym przedziaem w R.
(B) Pokaza, ze dla kadego zbioru otwartego J R zbir x R : F(x) J
jest otwarty w R.
7.5. Niech U R
2
bdzie zbiorem otwartym. Pokaza, e jeli dla kadego x R
zbir U(x) = t R : (x, t) U jest niepustym przedziaem w R, to istnieje
funkcja ciga f : R R, ktrej wykres jest zawarty w U.
7.6. Niech T : X X bdzie przeksztaceniem zwartej przestrzeni metrycznej
(X, d) w siebie takim, e d(T(x), T(y)) < d(x, y) dla rnych x, y X. Wykaza,
e T ma dokadnie jeden punkt stay.
7.7. Niech (2
N
, <) bdzie zbiorem cigw zero-jedynkowych z porzdkiem leksy-
kogracznym < (zob. Zadanie 1.8 (D)) i niech T bdzie topologia porzdkow
wyznaczon przez <. Wykaza, ze przestrze (2
N
, T ) jest homeomorczna ze
zbiorem Cantora.
7.8. Niech H C[0, 1] bdzie zbiorem rosncych homeomorzmw odcinka na
siebie i d = d
sup
[H H (zob. Zadanie 1.6). Pokaza, e metryka d na H jest
prawostronnie niezmiennicza (tzn. d(f, g) = d(f h, g h)), metryka

d(f, g) =
d
sup
(f
1
, g
1
) jest lewostronnie niezmiennicza i generuje w H topologi T (d), ale
adna metryka dwustronnie niezmiennicza na H nie generuje tej topologii.
Wskazwka. Okreli cigi f
n
, g
n
H takie, e g
n
id, ale f
1
n
g
n
f
n
,id.
90 8. Zadania MIMUW
7.9. Przyjmijmy oznaczenia z Zadania 7.8, ustawmy liczby wymierne z [0, 1]
w cig q
1
, q
2
, . . . i niech, dla f, g C[0, 1], d
s
(f, g) =
n=1
2
n
[f(q
n
) g(q
n
)[.
(A) Pokaza, e metryki d
s
i d
sup
generuj w C[0, 1] rne topologie.
(B) Pokaza, e metryka d
s
[H H generuje w zbiorze H topologi T (d).
7.10. Przyjmijmy oznaczenia z Zadania 7.8.
(A) Pokaza, e przestrze (H, d) nie jest zupena.
(B) Niech d
+
(f, g) = d(f, g) +

d(f, g). Pokaza, e metryka d
+
generuje na H
topologi T (d) i przestrze (H, d
+
) jest zupena.
(C) Pokaza, e jeli d
jest prawostronnie niezmiennicz metryk na H gene-

rujca topologi T (d), to przestrze (H, d
) nie jest zupena.

Wskazwka. Sprawdzi, e id : (H, d) (H, d
) jest jednostajnie ciga i sko-

rzysta z (A).
7.11. Niech (X, d) bdzie przestrzeni metryczn. Ustalmy p X i niech dla
a X funkcja f
a
: X R bdzie okrelona wzorem f
a
(x) = d(x, a) d(x, p).
Pokaza, e f
a
C
b
(X, R) oraz d(a, b) = d
sup
(f
a
, f
b
), zob. Przykad 1.7.4.
7.12. Uzupenieniem przestrzeni metrycznej (X, d) nazywamy przestrze me-
tryczn zupen (Z, d
Z
) wraz z zanurzeniem izometrycznym : X Z prze-
strzeni X na gsty podzbir Z.
(A) Pokaza, e kada przestrze metryczna ma uzupenienie.
(B) Pokaza, e jeli (Z
i
, d
i
),
i
: X Z
i
, i = 1, 2, s uzupenieniami prze-
strzeni metrycznej (X, d), to istnieje izometria : Z
1
Z
2
taka, e
1
=
2
.
(C) Niech (Z, d
Z
), : C[0, 1] Z bdzie uzupenieniem przestrzeni metrycznej
(C[0, 1], ) opisanej w Zadaniu 1.7. Pokaza, e istnieje funkcja ciga : Z R
taka, e ((f)) =
_
1
0
f(t)dt, dla f C[0, 1].
Wskazwka. Skorzysta z nierwnoci [
_
1
0
f(t)dt
_
1
0
g(t)dt[ (f, g).
7.13. Niech G R
n
bdzie przeciciem przeliczalnie wielu zbiorw otwartych,
gstych w R
n
. Pokaza, e x +y : x, y G = R
n
.
7.14. Wykaza, e dla przestrzeni metrycznej zupenej (X, d) nastpujce wa-
runki s rwnowane:
(i) X jest zbiorem przeliczalnym,
(ii) przestrze (X, d) jest orodkowa i kady zbir F domknity w (X, d) zawiera
punkt izolowany w przestrzeni (F, d).
7.15. Niech f : R
2
R bdzie funkcj cig ze wzgldu na kad zmienn
osobno, zob. Zadanie 1.31. Wykaza, e jeli zbir f
1
(0) jest gsty w R
2
, to
funkcja f jest staa.
Wskazwka. Zaoy, e [f(a, b)[ = r > 0, wybra > 0 takie, e [f(x, b)[ , r/2
dla x (a , a + ), rozpatrzy zbiory A
n
= x (a , a + ) : [f(x, y)[ >
r/4 dla y (b 1/n, b + 1/n) i skorzysta z twierdzenia Bairea, aby uzyska
sprzeczno z zaoeniem o gstoci f
1
(0).
7.16. Niech U bdzie zbiorem otwartym i spjnym w R
n
i niech F U bdzie
zbiorem zwartym. Wykaza, ze istnieje otwarty zbir spjny V w R
n
taki, ze
F V i V U.
7.17. Niech ograniczony zbir domknity A w R
n
bdzie sum n zbiorw wypu-
kych. Pokaza, e zbir R
n
A jest spjny dla n , 2.
MIMUW 8. Zadania 91
7.18. Niech G bdzie zbiorem otwartym w kwadracie I
2
takim, e I 0 G
I [0, 1) i niech J(G) = (x, t) G : x [0, t] G.
(A) Pokaza, e zbir J(G) jest otwarty w I
2
.
(B) Pokaza, e zbir J(G) J(G) jest spjny.
7.19. Niech K R bdzie zwartym podzbiorem prostej euklidesowej i niech
bdzie rodzin parami rozcznych przedziaw [a, b] w R. Relacj rwnowanoci
w K okrelamy formu: x y jeli x = y lub x, y nale do tego samego
przedziau z rodziny .
Pokaza, e przestrze ilorazowa K/ jest przestrzeni Hausdora i istnieje
zanurzenie homeomorczne h : K/ R takie, e h : K R jest niemalejce,
gdzie : K K/ jest przeksztaceniem ilorazowym.
7.20. Niech R/N bdzie przestrzeni otrzyman z prostej euklidesowej R przez
sklejenie zbioru liczb naturalnych N do punktu, zob. Przykad 5.1.4 i pomy
X = R/N Q, gdzie Q jest zbiorem liczb wymiernych w R. Pokaza, e prze-
strze X nie jest homeomorczna z przestrzeni ilorazow Y = (R Q)/ ,
gdzie jest relacj rwnowanoci w iloczynie R Q R
2
, ktrej jedynymi
niejednopunktowymi klasami abstrakcji s zbiory postaci N q, q Q.
Wskazwka. Zay, e h : X Y jest homeomorzmem i pokaza, e
h([1], 0) = [1, q]
dla pewnego q Q, a nastpnie wyprowadzi std sprzecz-

no z cigoci h w ([1], 0).
7.21. Niech f : X D
n
bdzie przeksztaceniem cigym przestrzeni topolo-
gicznej (X, T ) w kul D
n
R
n
i niech A = f
1
(S
n1
).
(A) Pokaza, e nastpujce dwa warunki s rwnowane:
(i) istnieje przeksztacenie cige f : X S
n1
takie, e f[A = f[A,
(ii) istnieje przeksztacenie cige g : X D
n
takie, e f(x) ,= g(x) dla x X.
(B) Niech f : D
n
D
n
bdzie przeksztaceniem cigym takim, e f(S
n1
)
S
n1
i obcicie f[S
n1
: S
n1
S
n1
nie jest homotopijne z przeksztaceniem
staym. Pokaza, e dla kadego przeksztacenia cigego g : D
n
D
n
istnieje
x D
n
takie, e f(x) = g(x).
7.22. (A) Pokaza, e jeli topologia T
i
przestrzeni X
i
ma przeliczaln baz dla
i = 1, 2, . . ., to topologia T iloczynu kartezjaskiego
i1
X
i
okrelona w 1.5.1 te
ma przeliczaln baz.
(B) Pokaza, e jeli (X
i
, d
i
) jest przestrzeni metryczn zupen dla i =
1, 2, . . ., to iloczyn (
i1
X
i
, d) z metryk d = maxmin(d
i
, 2
i
) : i = 1, 2, . . .,
zob. 1.5.3, te jest przestrzeni zupen.
Wskazwka. Zauway, e jeli cig (x
n
)
n
punktw jest cigiem Cauchyego
w iloczynie (
i1
X
i
, d), to dla kadej wsprzdnej i, cig (x
n
(i))
n
jest cigiem
Cauchyego w przestrzeni (X
i
, d
i
).
7.23. Pokaza, e iloczyn kartezjaski
sS
X
s
przestrzeni spjnych (X
s
, T
s
) z
topologi okrelon w Uzupenieniu 7.3 jest przestrzeni spjn.
Wskazwka. Skorzysta z 4.1.7 i 4.1.8.
7.24. (A) Niech A bdzie gstym podzbiorem przestrzeni metrycznej (X, d) z me-
tryk d ograniczon przez 1. Pokaza, e przeksztacenie f : X I
A
okrelone
wzorem f(x) = (f
a
(x) : a A), gdzie f
a
(x) = d(a, x), jest zanurzeniem ho-
meomorcznym X w przestrze I
A
bdc iloczynem kartezjaskim (
aA
I
a
, T )
odcinkw z topologi okrelon w Uzupenieniu 7.3.
(B) Wywnioskowa z (A), e przestrze metryzowaln X mona zanurzy
w zwart przestrze metryczn wtedy i tylko wtedy, gdy X jest przestrzeni
orodkow, zob. Zadania 2.25 i 3.37 (B).
92 8. Zadania MIMUW
7.25. Niech (N, T
) bdzie przestrzeni ultraltrw w zbiorze liczb naturalnych

zdeniowan w czci 7.4. Oznaczmy przez T(N) rodzin wszystkich podzbiorw
N i przez (D
1(N)
, T ) iloczyn kartezjaski (
A1(N)
D
A
, T ), gdzie (D
A
, T
A
) jest
dwupunktow przestrzeni dyskretn (0, 1 , T
d
), a topologia T jest okrelona
w Uzupenieniu 7.3.
(A) Pokaza, e jeli x
i
x w przestrzeni N (tzn. kade otoczenie x zawiera
prawie wszystkie x
i
), to x
i
= x dla prawie wszystkich i.
Wskazwka. Zaoy, e cig (x
i
)
i
jest rnowartociowy, korzystajc z wasno-
ci Hausdora przestrzeni N okreli cig parami rozcznych bazowych zbiorw
otwartych O(A
1
), O(A
2
), . . . taki, e x
i
j
O(A
j
) dla i
1
< i
2
< . . . i sprawdzi, e
x O(A) O(N A) dla A =
k=1
A
2k
.
(B) Pokaza, e przeksztacenie f : N D
1(N)
przyporzdkowujce ultral-
trowi Z T(N) jego funkcj charakterystyczn (f(Z)(A) = 1 A Z) jest
zanurzeniem homeomorcznym N w D
1(N)
.
(C) Niech X bdzie podprzestrzeni iloczynu (D
1(N)
, T ) zoon z punktw
x D
1(N)
, ktrych nonik A N : x(A) ,= 0 jest przeliczalny. Pokaza, e
w przestrzeni (X, T [X) z kadego cigu mona wybra podcig zbieny, ale prze-
strze X nie jest zwarta.
7.26. Przyjmijmy oznaczenia z Zadania 7.25.
(A) Wykaza, e przestrze D
1(N)
jest orodkowa.
Wskazwka. Zbada domknicie zbioru
nN
F
n
, gdzie F
n
jest skoczonym zbio-
rem wszystkich x D
1(N)
takich, e x(A) = x(A 1, . . . , n) dla A T(N).
(B) Wywnioskowa z (A), e istnieje funkcja ciga z N na D
1(N)
(w szcze-
glnoci N ma moc 2
c
).
Wskazwka. Skorzysta z Twierdzenia 7.4.3.
(C) Pokaza, e przestrze I
c
bdca iloczynem kartezjaskim c odcinkw z to-
pologi okrelon w Uzupenieniu 7.3 jest orodkowa.
Wskazwka. Skorzysta z (A) i z Zadania 2.24 (A) (mona te skorzysta
z Przykadu 7.3.2).
7.27. Niech e
i
bdzie punktem przestrzeni euklidesowej R
n
, ktrego wszystkie
wsprzdne, poza it rwn 1, s zerami, e
0
= (0, . . . , 0) i niech (i
0
, . . . , i
m
) =
m
k=0
k
e
i
k
:
m
k=0
k
= 1,
k
, 0 bdzie sympleksem o wierzchokach e
i
0
, . . . , e
im
oraz = (0, . . . , n).
(A) Wyprowadzi z 7.5.5 twierdzenie Knastera-Kuratowskiego-Mazurkiewicza:
jeli F
0
, . . . , F
n
s zbiorami domknitymi w R
n
takimi, e (i
0
, . . . , i
m
)
m
k=0
F
i
k
dla kadego ukadu indeksw 0 i
0
< . . . < i
m
n, to

n
i=0
F
i
,= .
Wskazwka. Zaoy przeciwnie, e { F
0
, . . . , F
n
} jest pokryciem sym-
pleksu i rozway przeksztacenie f : okrelone formu f(x) =
n
i=0
i
(x)e
i
, gdzie
0
, . . . ,
n
jest rozkadem jedynki wpisanym w to pokrycie.
(B) Niech A
0
, . . . , A
n
bd zbiorami domknitymi w R
n
takimi, e
n
i=0
A
i
i A
i
jest rozczne ze cian
i
sympleksu przeciwleg do wierzchoka e
i
(
i
= (e
0
, . . . , e
i1
, e
i+1
, . . . , e
n
)). Wykaza, e

n
i=0
A
i
,= .
(C) Wykaza, e istnieje > 0 takie, e jeli T jest skoczon rodzin zbiorw
domknitych w o rednicach mniejszych ni i =

T, to pewien punkt
naley do co najmniej n + 1 elementw rodziny T.
Wskazwka. Dobra > 0 takie, e kady zbir o rednicy mniejszej ni
zawiera si w dopenieniu pewnej ciany
i
sympleksu i podzieli T na n + 1
rozcznych rodzin T
0
, . . . , T
n
tak, by zbiory A
i
=
T
i
speniay zaoenia (B).
MIMUW 8. Zadania 93
7.28. Niech F
+
k
= (x
i
) [1, 1]
n
: x
k
= 1, F
k
= (x
i
) [1, 1]
n
: x
k
= 1
bd przeciwlegymi cianami kostki [1, 1]
n
R
n
.
(A) Pokaza, e jeli przeksztacenie cige f : [1, 1]
n
R
n
spenia wa-
runki f(F
+
k
) (x
i
) R
n
: x
k
0 oraz f(F
k
) (x
i
) R
n
: x
k
, 0 dla k =
1, . . . , n, to (0, . . . , 0) f([1, 1]
n
).
Wskazwka. Skorzysta ze wskazwki do Zadania 6.18.
(B) Pokaza, e jeli A
+
k
, A
k
s domknite w R
n
, F
+
k
A
+
k
, F
k
A
k
oraz
[1, 1]
n
n
k=1
(A
+
k
A
k
), to istnieje k takie, e A
+
k
A
k
,= .
Wskazwka. Skorzysta ze wskazwki do Zadania 6.20.
7.29. (A) Wyprowadzi z 7.6.1 i 6.2.1, e jeli K R
n
jest zbiorem zwartym
i f : K S
1
jest przeksztaceniem cigym homotopijnym z przeksztaceniem
staym, to istnieje przeksztacenie cige

f : K R takie, e (w oznaczeniach
z czci 6.2) f = E

f.
(B) Korzystajc z (A) pokaza, e jeli A, B R
n
s zwarte, przecicie A B
jest spjne i f : AB S
1
jest przeksztaceniem cigym takim, e oba obcicia
f[A i f[B s homotopijne z przeksztaceniem staym, to f te jest homotopijne
z przeksztaceniem staym.
(C) Wyprowadzi z (B), e dla n , 2 kade przeksztacenie cige f : S
n
S
1
jest homotopijne z przeksztaceniem staym (zob. te Zadanie 6.9 (B)).
(D) Udowodni, e dla n , 2 sfera S
n
jest jednosprzga: jeli S
n
= A B,
A, B s domknite i spjne, to przecicie A B jest spjne.
Wskazwka. Zaoy przeciwnie, e A B = C D gdzie C, D ,= s rozcz-
nymi zbiorami domknitymi, okreli przeksztacenie cige f : S
n
S
1
takie,
e f[C 1, f[D 1, f(A) z S
1
: Imz , 0, f(B) z S
1
: Imz 0
i korzystajc z (A) pokaza, e f nie jest homotopijne z przeksztaceniem staym.
7.30. Mwimy, e zbir zwarty C R
n
rozcina R
n
midzy punktami p, q R
n
C
jeli p i q le w rnych skadowych zbioru R
n
C.
(A) Sprawdzi, e dla zbioru zwartego C R
n
i drogi : I R
n
C prze-
ksztacenie H : C I S
n1
okrelone wzorem H(x, t) =
(t)
(x) jest homoto-
pi czc
(0)
[C z
(1)
[C, gdzie
a
: R
n
a S
n1
jest okrelone formu
a
(x) =
xa
[[xa[[
, zob. Uwaga 7.6.5.
(B) Wykaza, e zbir zwarty C R
n
rozcina R
n
midzy p, q R
n
C wtedy
i tylko wtedy, gdy
p
[C i
q
[C nie s homotopijne.
Wskazwka. Zaoy, e p ley w skadowej ograniczonej U zbioru R
n
C
nie zawierajcej q i wywnioskowa z twierdzenia Borsuka o kapeluszu 7.6.1, e
warunek
p
[C
q
[C pocigaby istnienie cigego przeduenia
p
na U.
7.31. Udowodni twierdzenie Janiszewskiego: jeli A, B R
2
s zbiorami zwar-
tymi o spjnym przeciciu, p, q R
2
(AB) i aden ze zbiorw A, B nie rozcina
R
2
midzy p, q (zob. Zadanie 7.30), to take A B nie rozcina R
2
midzy p, q.
Wskazwka. Dla C = A, B oraz A B i S
1
= z C : [z[ = 1 rozpatrzy
ilorazy
p[C
q[C
: C S
1
i skorzysta z Zada 6.14 (A), 7.30 (B) oraz 7.29 (B).
7.32. Niech C R
2
bdzie zbiorem homeomorcznym z S
1
.
(A) Wykaza, e jeli V jest skadow R
2
C, to V V = C i wywnioskowa
std, e jeli V, W s skadowymi R
2
C oraz c C, to zbir V c W jest
spjny.
Wskazwka. Skorzysta z twierdzenia Borsuka o rozcinaniu 7.6.8.
94 8. Zadania MIMUW
(B) Udowodni twierdzenie Jordana: dopenienie C w R
2
ma dokadnie dwie
skadowe U i V , przy czym U U = C = V V .
Wskazwka. Zaoy przeciwnie, e R
2
C ma trzy rne skadowe U, V, W, przy
czym skadowa U jest ograniczona, wybra punkt x U i sprawdzi, e pozioma
prosta przechodzca przez x zawiera odcinek I = I(c, d) R
2
o kocach c, d C
taki, e I c, d U. Rozway zbiory A = J I, B = L I, gdzie J, L
s dwiema skadowymi zbioru C c, d i ustali punkty c
J
J, c
L
L oraz
p V , q W. Rozpatrujc zbiory V c
L
W, V c
J
W wywnioskowa
z (A), e ani A, ani B nie rozcina R
2
midzy punktami p, q, co jest sprzeczne z
twierdzeniem Janiszewskiego, zob. Zadanie 7.31.
7.33. Niech p : E B bdzie przeksztaceniem cigym przestrzeni Haus-
dora E na przestrze Hausdora B takim, e dla kadego punktu z B istnieje
jego otoczenie U i homeomorzm h : p
1
(U) U S
1
speniajcy warunek
h(p
1
(u)) = u S
1
, dla u U.
(A) Niech h : p
1
(U) U S
1
bdzie takie, jak wyej i niech A bdzie do-
mknitym podzbiorem przestrzeni metryzowalnej K takim, e kade przeksztace-
nie cige z A w S
1
jest homotopijne z przeksztaceniem staym. Pokaza, e jeli
g : A E oraz f : K U s przeksztaceniami cigymi takimi, e p g = f[A,
to istnieje cige przeduenie g : K E przeksztacenia g takie, e p g = f.
Wskazwka. Niech = h g : A S
1
, gdzie : U S
1
S
1
jest
rzutem. Korzystajc z 7.6.1 przeduy do przeksztacenia cigego : K S
1
i rozway g = h
1
(f, ).
(B) Niech n , 3. Wykaza, e jeli g : I
n
E oraz f : I
n
B s prze-
ksztaceniami cigymi takimi, e p g = f[I
n
, to istnieje cige przeduenie
g : I
n
E przeksztacenia g takie, e p g = f.
Wskazwka. Pokaza, e dla kadego > 0 kostk I
n
mona podzieli hi-
perpaszczyznami prostopadymi do osi wsprzdnych na domknite kostki K
i
o
rednicach < ponumerowane tak, e dla kadego A
i
= K
i
(I
n
K
1
. . .K
i1
),
przeksztacenia cige z A
i
w S
1
s homotopijne z przeksztaceniem staym, zob.
7.29 (C). Nastpnie, korzystajc z (A), powtrzy rozumowanie z dowodu 7.9.2.
(C) Pokaza, e dla n = 2 teza (B) nie musi by speniona.
Wskazwka. Dla rzutowania p : I
2
S
1
I
2
i przeksztacenia f = id
I
2 okreli
g : I
2
E tak, eby p g = f i ptla g bya niecigalna w I
2
S
1
.
7.34. Niech C bdzie paszczyzn zespolon i S
3
= (z
1
, z
2
) C
2
: [z
1
[
2
+[z
2
[
2
= 1.
Sfer S
2
bdziemy utosamia (na przykad przy pomocy rzutu stereogracznego)
z paszczyzn zespolon z dodanym punktem w nieskoczonoci, C .
Wykaza, e przeksztacenie Hopfa p : S
3
S
2
okrelone formu
p(z
1
, z
2
) =
_
z
1
z
2
, jeli z
2
,= 0
, jeli z
2
= 0
nie jest homotopijne z przeksztaceniem staym.
Wskazwka. Pokaza, e dla B = S
2
i E = S
3
, przeksztacenie Hopfa p : E B
spenia warunek opisany w 7.33. Nastpnie, utosamiajc D
4
z I
4
i S
3
z I
4
,
wyprowadzi z 7.33 (B), e gdyby p przeduao si do cigego f : D
4
S
2
, to
g = id
S
3 przeduaoby si do cigego g : D
4
S
3
, wbrew niecigalnoci S
3
.

Topologia I

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Topologia I

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Stanisaw Betley, Jzef Chaber, Elbieta Pol i Roman Pol

(x, y) = mind(x, y), jest metryk w X, generujc t sam topologi, co

bdzie zbiorem cigw liczb rzeczywistych (x

. Istotnie, niech 0 = (0, 0, . . .) i niech B

jest sum podprzestrzeni R R

= T (d) dla pewnej metryki d na

, d) o rodku w punkcie 0 = (0, 0, . . .)

A, ale kada kula w (R

, d) o rodku w zerze zawiera pewn

F : F jest zbiorem domknitym w X zawierajcym A.

otrzymujemy funkcje z danymi wasnociami.

s otwarte. Jeli [u(x), w(x)] (a

1, skd wobec dowolnoci x wynika (14).

. . . mona pokry skoczenie wieloma elementami z |. Poniewa przestrze X

o wszystkich wsprzdnych wymier-

jest pokryciem X. Ze zwartoci X,

o. Rozpatrzmy dowolny rozkad sumy

f(S) = f(S) = 1, zatem z (4), zbir spjny

(s)) jest homotopi midzy ptlami i .

okrelone formu H(x, t) = (1 t +

= T (d) dla pewnej metryki d na R i niech B(a, r)

= T (d), istnieje n takie, e B(a,

) nie jest metryzowalny, a wic (I

A : (A, a) ( dla pewnego a

= W jest pokryty jednym elementem |.

nie mona pokry skoczenie wieloma elementami

mona pokry skoczenie wieloma elementami |, co

) jest przestrzeni zwart.

, zob. (6). Rodzina ( = C D : D C

) bdziemy nazywali uzwarceniem

Cecha - Stonea przestrzeni dyskretnej D.

(Z) jest wyznaczony jednoznacznie. Po-

pokaemy, e przeciwobraz zbioru K domknitego w

(Z) V i K W (zob. dowd 2.1.13). Z (8) i (4),

(Z) jest cige (bo

, zob. 1.4.5 (B)) i F(D) = f(D) =

, tzn. dla funkcji nieskoczenie wiele razy rniczkowalnych (odwoujc si do

(dla n = 1, formua (2) stwierdza

, t), mamy wic (5), co koczy

. Dla kostki otwartej W = (a

H ley w sumie przeci P H, gdzie

otrzymamy funkcje z danymi wasnociami.

dla i = 1, 2, . . ., otrzymujemy rozkad jedynki na X wpisany

. Zgodnie z (1) i okreleniem

= . Z Uwagi 7.8.2 wynika, e

ma trywialne jdro (dokadniej, korzystajc z 7.8.2, wyr-

H jest stae na iI. Dla (s) =

(x, y) = (d(x, y)) jest metryk na X.

I(0, b) : b = (1, t), t 0

I(0, b) : b = (t, 1), t 0

I(0, b) : b = (1, q), q Q (0, 1).

) opisanej w Przykadzie 1.2.2, zbir A i punkt a takie,

i niech > 0. Wykaza, e istniej

bdzie podprzestrzeni paszczyzny euklidesowej.

| jest zbiorem otwar-

[1, 1] takie, e (x) = k dla x A

jest prawostronnie niezmiennicz metryk na H gene-

) nie jest zupena.

) jest jednostajnie ciga i sko-

dla pewnego q Q, a nastpnie wyprowadzi std sprzecz-

) bdzie przestrzeni ultraltrw w zbiorze liczb naturalnych

You might also like