Pomimo znacznego postpu w dziedzinie onkologii, doty-

czcego precyzji metod diagnostycznych i rokowniczych

oraz miejscowego i systemowego leczenia, problemem
pozostaj przerzuty nowotworowe, trudno dostpne dia-
gnostycznie, czsto niewraliwe na leczenie. W okresie
diagnostycznej dostpnoci guza pierwotnego, nowotwr
zwykle jest rozsiany [1]. Z obserwacji klinicznych wynika,
e w trakcie leczenia przerzuty dostpne diagnostycznie,
zalenie od ich lokalizacji, mog ulega regresji lub te
przeciwnie, progresji. Zaobserwowano np. u kobiet z ra-
kiem piersi, wysz wraliwo na leczenie przerzutw
zlokalizowanych w skrze i wzach chonnych w porw-
naniu z przerzutami do koci i puc [2].
Wykorzystujc nowe techniki bada na poziomie ko-
mrkowym i molekularnym, poznano znaczenie oddziay-
wa midzykomrkowych, rol czynnikw wzrostowych,
czsteczek adhezyjnych, enzymw proteolitycznych, a tak-
e udzia rnych komponentw ukadu odpornociowego
w rozwoju procesu nowotworowego i w mechanizmie
przerzutowania. Badania te potwierdzaj zoono proce-
su przerzutowania oraz wskazuj na potrzeb poszukiwa-
nia modelu dowiadczalnego in vivo, w ktrym moliwe
byoby analizowanie odtworzonych etapw tego procesu.
Jednym z najwaniejszych czynnikw warunkujcych
progresywny wzrost nowotworu jest heterogenno po-
pulacji komrek nowotworowych, bdca konsekwencj
niestabilnoci w ekspresji genw warunkujcych ich
zmienny fenotyp. Mimo wpywu rnych czynnikw ro-
dowiskowych, zdolnych do niszczenia wraliwych komrek
nowotworowych, czy eksponowania ich na leki o rnym
mechanizmie dziaania, cz komrek nowotworowych
moe przetrwa presj czynnikw selekcyjnych. Przey-
wa mog komrki zdolne do opuszczenia guza pierwot-
Przeszczepialne nowotwory
jako model dowiadczalny do badania procesu przerzutowania
i efektywnoci leczenia przeciwprzerzutowego
Joanna Wietrzyk, Adam Opolski, Czesaw Radzikowski
Przeszczepianie mysich dowiadczalnych nowotworw, a take komrek ludzkich linii nowotworowych, pochodzcych z ho-
dowli in vitro, myszom o osabionej odpornoci immunologicznej, stanowi dostpny, ale i ograniczony model dowiadczalny,
stosowany w badaniach nad procesem nowotworowym, w tym nad mechanizmem wzrostu progresywnego i przerzutowania.
Wpracy przedstawiono przegld pimiennictwa oraz wasne wyniki, dotyczce wpywu drogi przeszczepienia dowiadczalne-
go nowotworu (lokalizacji guza pierwotnego) na dynamik jego wzrostu, lokalizacj przerzutw, a take na efektywno lecze-
nia przeciwnowotworowego i przeciwprzerzutowego. Przedyskutowano zalety i ograniczenia modeli uzyskiwania natural-
nych i eksperymentalnych przerzutw, a take modelu ortotopowego przeszczepiania komrek nowotworowych.
Transplantable tumors
as a study model of the biology of cancer progression and the effectiveness of antimetastatic therapy
Transplantable mouse tumors and human tumor cells grown in immunodefficient mice are widely used as experimental mo-
dels in the studies on biology of cancer, including mechanisms of cancer progression and metastasis. The role of tumor cells
implantation route and subsequent site of primary tumor growth on dissemination and distribution of metastases is described
and discussed. The varying efficacy of antineoplasmatic treatment, depending on the primary tumor growth and its subsequ-
ent dissemination, is emphasized. Various models of natural and experimental metastases are described, including models of
orthotopic growth of transplanted tumors.
Sowa kluczowe: przeszczepialne nowotwory, implantacja ortotopowa, angiogeneza nowotworowa, terapia
antyangiogenna, terapia przeciwnowotworowa, ksenoprzeszczepy, myszy bezgrasicze
Key words: transplantable tumors, ortothopic implantation, tumor angiogenesis, antiangiogenic treatment, antitumor
therapy, xenotrasplantations, athymic mice
Zakad Immunologii Nowotworw, Instytut Immunologii i Terapii
Dowiadczalnej PAN im. L. Hirszfelda, we Wrocawiu
Artyku przegldowy nauki podstawowe
NOWOTWORY 2000/ tom 50
Zeszyt 1 / 5460
55
nego i zapocztkowania kaskady wydarze prowadzcych
do wzrostu w formie przerzutu [3]. Wguzach rozwijaj-
cych si w rnych narzdach u myszy, selekcjonowane s
subpopulacje komrek, m.in. przez ich zdolno do proli-
feracji w okrelonym rodowisku. Wobrbie tej populacji
komrki mog charakteryzowa si zmienn zdolnoci
do tworzenia przerzutw, w tym o okrelonej, wybirczej
lokalizacji [4] oraz zrnicowanym fenotypem, zwiza-
nym z przerzutowaniem [3, 5, 6].
Uwolnione z guza pierwotnego komrki nowo-
tworowe, dziki zmieniajcym si oddziaywaniom adhe-
zyjnym mog migrowa w kierunku nowowytworzonych
naczy krwiononych. Dziki dziaaniu enzymw proteoli-
tycznych, zachodz zmiany w strukturze macierzy pozako-
mrkowej, uatwiajce m.in. przemieszczanie si komrek
i powstanie nowych naczy, charakteryzujcych si zwik-
szon przepuszczalnoci. Uatwia to intrawazacj, czyli
przedostanie si komrek nowotworowych do wiata na-
czynia. Przemieszczajce si z prdem krwi czy limfy,
przeywajce komrki nowotworowe, mog opuci wia-
to naczynia (ekstrawazacja), inicjujc w sprzyjajcych
warunkach wtrny wzrost nowotworowy w formie prze-
rzutu. rodowisko narzdu docelowego moe sprzyja
ujawnieniu potencjau proliferacyjnego i tworzeniu prze-
rzutu [1, 3].
Trwaj poszukiwania udoskonalonych modeli do-
wiadczalnych, ktre pozwoliyby na dokadne ledzenie
poszczeglnych faz procesu nowotworowego i przerzuto-
wania oraz na badanie efektywnoci leczenia przeciwprze-
rzutowego [7]. Jednym z podej badawczych jest uzyski-
wanie wysokoprzerzutujcych wariantw przeszczepial-
nych nowotworw, przy zastosowaniu metody selekcji
subpopulacji lub klonw o wysokim potencjale przerzuto-
wym. Przykadem jest metoda przeprowadzania kolejnych
pasay komrek izolowanych z przerzutw pucnych, np.
komrek mysiego czerniaka B16, pasaowanych na prze-
mian in vitro i in vivo (i.v.) [8]. Pewn modyfikacj tej tech-
niki wprowadzili autorzy pracujcy nad uzyskaniem wy-
sokoprzerzutujcej odmiany komrek mysiego raka sutka,
linii 16/C. Corbett i wsp. przeszczepiali fragmenty puc,
pochodzce od myszy z rosncym podskrnie (s.c.) no-
wotworem, pod skr myszy biorcy. Uzyskano w ten
sposb podlini komrkow, ktra w 70-100% tworzya
przerzuty w pucach i w ok. 30% w wzach chonnych [9].
Innym stosowanym podejciem badawczym jest prze-
prowadzanie dowiadcze na zwierztach o obnionej re-
aktywnoci ukadu odpornociowego, u ktrych rosn
take immunogenne nowotwory syngeniczne i allogenicz-
ne [10]. Wykorzystuje si take techniki przeszczepiania
ortotopowego, tzn. wszczepianie komrek nowotworo-
wych do naturalnego dla nich rodowiska tkankowego,
czy te narzdowego [11].
Wniniejszej pracy podano przegld modeli dowiad-
czalnych stosowanych w badaniu mechanizmu procesu
przerzutowania oraz zwrcono uwag na poznane nowe
potencjalne cele dla terapii przeciwnowotworowej i prze-
ciwprzerzutowej.
Wedug D. R. Welch'a, model dowiadczalny in vivo,
majcy na celu poznanie mechanizmu procesu przerzuto-
wania, powinien spenia dwa podstawowe warunki wyni-
kajce z teorii Pageta [12] o ziarnie i glebie (seed and so-
il): 1/ uyte komrki musz posiada zdolno do prze-
rzutowania zakotwiczenia si i proliferacji (ziarno); 2/
komrki te bd proliferowa w naturalnym, korzystnym
dla nich rodowisku narzdowym (gleba). Wzalenoci od
drogi wszczepienia komrek nowotworowych, uzyskujemy
przerzuty tzw. eksperymentalne (sztuczne) lub sponta-
niczne (naturalne) [13].
Przerzuty eksperymentalne
Dla uzyskania przerzutw eksperymentalnych, komrki
nowotworowe wprowadza si bezporednio do krwiobie-
gu (Tab. I). Po iniekcji doylnej (i.v.) cz komrek no-
wotworowych przeywa w kreniu i zasiedla narzd,
w ktrym moe si rozwija ognisko nowotworowe. Model
ten nie uwzgldnia istotnego etapu zoonego i wieloeta-
powego procesu przerzutowania uwalniania komrek
nowotworowych z guza pierwotnego do naczy krwiono-
nych i limfatycznych [szczegy omwiono w pracach:
14,15]. W Tabeli I przedstawiono moliwoci uzyskania
przerzutw eksperymentalnych o rnej lokalizacji zale-
nej od miejsca wprowadzenia komrek nowotworowych
do krwiobiegu. Dla otrzymania przerzutw (np. raka pier-
si lub czerniaka) zlokalizowanych w mzgu wykorzystywa-
ne jest wstrzyknicie do ttnicy szyjnej lub do lewej komo-
ry serca [16, 17]. Iniekcja komrek rnych nowotworw
do yy ogonowej bocznej najczciej prowadzi do zasie-
Tab. I. Przykady lokalizacji przerzutw eksperymentalnych po podaniu myszom goym komrek ludzkich nowotworw bezporednio do krwiobiegu
Droga podania Nowotwr Lokalizacja przerzutw Pimiennictwo
gwna towarzyszca
Ttnica szyjna Rak piersi, czerniak Mzg, koci, szpik kostny - [16,17]
ya ogonowa boczna Rne Puca - [11]
ya ogonowa boczna Rak gruczou krokowego Koci: krgi ldwiowe, Puca [18,19]
+ zamknicie yy czczej miednica, udo
ya wrotna Rak jelita grubego Wtroba - [11]
ledziona Rak jelita grubego, odka Wtroba Nerki, wzy chonne, [20]
pcherzyki nasienne
Serce lewa komora Rak piersi Mzg Nerki, puca [16]
dlenia puc [11]. Gdy dodatkowo zostanie podwizana
ya czcza wprowadzone komrki (raka gruczou kroko-
wego) czciej zasiedlaj koci ni puca [18, 19]. Wcelu
uzyskania przerzutw do wtroby (np. komrek rakw
przewodu pokarmowego, gruczou krokowego lub innych)
komrki nowotworowe wstrzykuje si do yy wrotnej lub
do ledziony [11, 20].
Wpracach dowiadczalnych (w tym i wasnych) z za-
stosowaniem ksenoprzeszczepw ludzkiego raka jelita
grubego myszom bezgrasiczym stosowano iniekcje dole-
dzionowe (i.s.), dziki ktrym mona wykaza zdolno
komrek tego nowotworu do tworzenia przerzutw w w-
trobie [20]. Podnoszone s jednak zastrzeenia zwizane
ze stosowaniem tej drogi wprowadzania komrek nowo-
tworowych. Dotycz one przede wszystkim obserwowane-
go czsto przepywu komrek nowotworowych y wrot-
n bezporednio do wtroby, bez rozwoju guza pierwotne-
go w ledzionie, a co za tym idzie, opuszczenia istotnego
etapu w wielostopniowym procesie przerzutowania [21,
22]. Komrki nowotworowe, ktre zostay wprowadzone
do bogato unaczynionego miszu ledziony, zasiedla
mog wtrob nie dziki swoistemu tropizmowi narz-
dowemu, ale raczej dziki czopowaniu naczy krwiono-
nych wtroby. Dlatego te model ten okrela si raczej
modelem zasiedlania ni przerzutowania [23] lub mode-
lem eksperymentalnego przerzutowania, zblionym do
iniekcji doylnej [24]. Niektrzy autorzy podkrelaj jed-
nak przydatno podania doledzionowego, zwaszcza dla
zbadania zdolnoci komrek nowotworowych do koloni-
zacji wtroby. Okazuje si, e np. w przypadku ludzkiego
raka nerki podanego i.s. myszom bezgrasiczym, nie po-
wstaj przerzuty w wtrobie [25], natomiast komrki linii
ludzkiego raka okrnicy CX-1, podane w ten sam sposb,
ju w cigu 30 sekund po podaniu obecne s w zatokach
ylnych wtroby, tworzc ogniska przerzutowe. Okoo
0,5% tych komrek opuszcza wtrob, zasiedlajc puca,
co jest, jak si przyjmuje, nastpstwem szczeglnych wa-
ciwoci komrek nowotworowych [24]. Wykazuj one
zrnicowan zdolno do przeycia w mikrokreniu w-
trobowym, do przylegania do rdbonka naczy krwiono-
nych wtroby oraz do migracji i proliferacji w rodowisku
miszu wtroby, prawdopodobnie ze wzgldu na zrni-
cowan wraliwo na dziaanie cytotoksyczne komrek
ukadu odpornociowego w wtrobie (np. komrek Kupf-
fera) [24].
Przerzuty naturalne (spontaniczne)
Przerzuty naturalne, tzw. spontaniczne, uzyskuje si po
przeszczepieniu komrek nowotworowych podskrnie
(s.c.), dominiowo (i.m.) lub do narzdu, z ktrego po-
chodzi nowotwr (ortotopowo), co umoliwia ledzenie
poszczeglnych etapw zoonego procesu przerzutowa-
nia.
Do dowiadcze z zastosowaniem np. komrek raka
jelita lub puc wykorzystuje si take wstrzyknicie pod
torebk nerki (src) [26]. Jednake, rodowisko, jakie
stwarza si w ten sposb komrkom nowotworowym, nie
moe zastpi miejsca, w ktrym rozwijaj si one natu-
56
ralnie. Dynamika wzrostu miejscowego i zdolno do
tworzenia przerzutw odbiegaj od warunkw natural-
nych, ktre spenione s w przypadku przeszczepu orto-
topowego [27].
Najczstszym miejscem wszczepiania komrek no-
wotworowych w celu otrzymania przerzutw spontanicz-
nych jest tkanka podskrna. Wwyniku podskrnego prze-
szczepienia ludzkich komrek nowotworowych myszom
bezgrasiczym, dochodzi do rozwoju nowotworu w miejscu
wszczepienia, jednake bardzo rzadko dochodzi do rozwo-
ju przerzutw [28].
Wobec napotykanych trudnoci w uzyskaniu dogod-
nego modelu dla przerzutw spontanicznych, po prze-
szczepieniu komrek nowotworowych podskrnie, czy
pod torebk nerki, opracowano model ortotopowy, w kt-
rym zawiesin komrek nowotworowych lub fragment
guza umieszcza si w narzdzie, z ktrego nowotwr pier-
wotnie si wywodzi (Tab. II) [29]. Najwikszy wkad w ba-
dania dotyczce doskonalenia technik przeszczepiania
nowotworw i w konsekwencji opracowania modeli prze-
szczepw ortotopowych nowotworw dowiadczalnych
woyli naukowcy z grupy Fidlera [7, 28, 30, 31] oraz z gru-
py Hoffmana [29]. Stosuje si dwie zasadnicze metody
wykonywania przeszczepw ortotopowych: wstrzykiwa-
nie zawiesiny komrek nowotworowych oraz, uwaana
za doskonalsz, metoda mikrochirurgiczna, polegajca
na wprowadzaniu i umocowaniu (np. przez wszycie) w od-
powiednim narzdzie skrawkw guza nowotworowego
(SOI surgical orthotopic implantation). Zalet tej ostat-
niej techniki jest zachowanie oddziaywa midzykomr-
kowych we wprowadzanych fragmentach guza nowotwo-
rowego [23, 29, 32, 33]. Szczegowy opis modeli ortoto-
powych dla rnych typw nowotworw oraz lokalizacj
przerzutw przedstawiono w Tabeli II.
Szczeglnym modelem dowiadczalnym, w ktrym
uzyska mona oddziaywanie ludzkich komrek nowo-
tworowych z ludzk tkank otaczajc nowotwr, jest
przeszczepianie ludzkich komrek czerniaka myszy bez-
grasiczej, ktrej wczeniej przeszczepiono fragment ludz-
kiej skry. Wtakich warunkach rozwija si guz nowotwo-
rowy, wykorzystujcy ludzkie rdbonki. Mysie rdbon-
ki widoczne s tylko na obrzeu przeszczepionego
fragmentu skry. W ten sposb uzyskano wyszy odse-
tek przerzutw w pucach w porwnaniu z konwencjo-
nalnym ksenoprzeszczepem ortotopowym [34]. Metoda ta
ograniczona jest tylko do przeszczepiania nowotworw
wywodzcych si ze skry.
Wykazano, e komrki nowotworowe przeszczepia-
ne ortotopowo rni si dynamik wzrostu miejscowego
i rozwojem przerzutw w porwnaniu do komrek prze-
szczepianych podskrnie [28, 29]. Przykady zrnicowa-
nej lokalizacji przerzutw mysich nowotworw, zalenej
od umiejscowienia guza pierwotnego, zestawiono w ta-
beli III (dane pochodzce z dowiadcze wasnych). Gu-
zy nowotworowe, rosnce pod skr, otoczone s torebk
cznotkankow, ktrej nie obserwuje si, gdy ten sam
nowotwr przeszczepiony jest ortotopowo [28, 29]. Po-
nadto obserwuje si ich ubosze unaczynienie, by moe
zwizane z obnionym wytwarzaniem czynnikw angio-
gennych (np. bFGF, VEGF czy IL-8) [35-37] oraz obnio-
n produkcj enzymw proteolitycznych, uczestniczcych
w degradacji macierzy pozakomrkowej [3, 25, 37, 38].
Stosujc model ludzkiego raka nerki, przeszczepianego
myszom bezgrasiczym, wykazano, e produkcja urokinazo-
wego aktywatora plazminogenu (u-PA) jest obniona
w guzach rosncych podskrnie, w porwnaniu z guza-
mi rosncymi w nerce i przerzutami powstajcymi w na-
stpstwie rozwoju guza po przeszczepie donerkowym [38].
Podobne zalenoci obserwowano dla kolagenazy IV [39]
i elatynazy [40]. W wyjanianiu obserwowanych rnic
bierze si pod uwag m.in. szczeglne cechy fibroblastw
pochodzcych z rnych narzdw. Wykazano, e hodow-
la in vitro komrek ludzkiego raka nerki z fibroblastami,
pochodzcymi z rnych narzdw myszy, prowadzi do
obnienia (w przypadku fibroblastw skrnych) lub zwik-
szenia (w obecnoci fibroblastw pochodzcych z nerki
lub puc) wytwarzania w/w czynnikw. Wyniki tych do-
wiadcze wyranie wskazuj na wano uwzgldnienia
udziau mikrorodowiska, otaczajcego rozwijajcy si
nowotwr, w wyborze modelu uywanego do bada nad
procesem nowotworowym.
Tab. II. Przykady zastosowania modeli ortotopowych w badaniach nad biologi procesu nowotworowego i przerzutowania
Pochodzenie Miejsce transplantacji Przerzuty Pimiennictwo
nowotworu
Jama ustna Dno jamy ustnej Puca [46]
Okrnica ciana jelita wstrzyknicie zawiesiny komrek Niski procent wtroba, wzy chonne [47]
Bona surowicza lub podsurowicza ciany jelita lepego Wtroba, wzy chonne, karcinomatoza jamy [22,23,48,49]
lub okrnicy wszycie skrawkw guza brzusznej
odek Bona podsurowicza
- wstrzyknicie zawiesiny komrek Wzy chonne (7%) [23]
- wszycie skrawkw guza Wzy chonne (100%), wtroba (70%), puca, [23,50]
trzustka, nadnercza, nerki, rozsiew otrzewnowy
Wtroba Wtroba Wzy chonne, puca, rozsiew otrzewnowy [51]
Sutek Poduszeczka tuszczowa sutka wstrzyknicie zawiesiny Wzy chonne, puca [16]
komrek lub wszycie skrawkw guza
Jajnik Pod torebk jajnika wszycie skrawkw guza Otrzewna, jelito grube, sie [52]
Puca Oskrzela wstrzyknicie zawiesiny komrek Brak przerzutw [53]
Jama opucnej wstrzyknicie zawiesiny komrek Brak przerzutw [54]
Puco wszycie skrawkw guza Drugie puco, regionalne i odlege wzy chonne [27]
ya ogonowa boczna wstrzyknicie zawiesiny komrek Puca, serce, wtroba [44]
Trzustka Misz trzustki wstrzyknicie zawiesiny komrek lub Naciekanie ciany odka i dwunastnicy [45,55]
wszycie skrawkw guza przerzuty: wtroba, ledziona, wzy chonne
regionalne i odlege, nadnercza, przepona
Gruczo krokowy Misz bocznego pata prostaty - wstrzyknicie Moczowody, pcherz moczowy, pcherzyki [19,33,56]
zawiesiny komrek lub wszycie skrawkw guza nasienne, puca, wzy chonne
Nerka Pod torebk nerki lub do miszu nerki wstrzyknicie Puca, przepona, wzy chonne, wtroba, [25,38]
zawiesiny komrek trzustka, pcherzyki nasienne
Pcherz ciana pcherza moczowego wszycie lub przyklejenie Regionalne wzy chonne, wtroba, trzustka, [57]
moczowy skrawkw guza przepona, puca, sie
Opucna Jama opucnej wszycie skrawkw guza Puca, wtroba [58]
Czerniak, Skra rdskrnie Puca, wzy chonne, mzg [59]
czerniak oka Komora oka wstrzyknicie zawiesiny komrek
Neuroblastoma Nadnercze wstrzyknicie zawiesiny komrek Brak przerzutw [60]
Misak koci Ko piszczelowa wstrzyknicie zawiesiny komrek Puca, regionalne i odlege wzy chonne, [61]
(osteosarcoma) lub wprowadzenie skrawkw guza wtroba
57
Tabela III. Preferencje narzdowe w lokalizacji przerzutw
w zalenoci od zastosowanej drogi podania mysich komrek nowotworowych*
Nowotwr Lokalizacja przerzutw w zalenoci od drogi podania
s.c i.p. i.v. i.s. src ortotopowa
rak sutka wzy wtroba puca wtroba puca, puca
16/C chonne puca ledziona
ledziona wtroba
czerniak puca puca, nerki puca wtroba puca, puca
B16 wtroba ledziona,
ledziona wtroba
rak puc Lewis puca ledziona puca wtroba ledziona puca, serce
LL
2
wtroba
rak okrnicy wzy ledziona puca wtroba ledziona wzy ch.,
C38 chonne wtroba wtroba
* na podstawie wasnych, niepublikowanych danych
Ludzkie komrki nowotworowe pochodzce z raka
odka, przeszczepione ortotopowo myszom bezgrasi-
czym, wykazuj wyszy poziom glikoproteiny-P, zwiza-
nej z opornoci wielolekow, ni te same komrki po
podaniu ektopowym [32]. Jeli komrki pobrane z prze-
rzutu wtrobowego hodowano in vitro, ekspresja gliko-
proteiny-P obniaa si stopniowo do poziomu obserwo-
wanego w komrkach linii wyjciowej. Sugeruje to, e
na poziom wytwarzania tego biaka mog wywiera
wpyw czynniki obecne w rodowisku okoonowotworo-
wym. Moe to stanowi jedno z wyjanie zrnicowania
wraliwoci komrek nowotworowych na terapi w za-
lenoci od lokalizacji pierwotnego ogniska nowotworowe-
go [7, 41-43].
Zarwno na modelu mysiego (CT-29), jak i ludzkie-
go (KM12L4) raka okrnicy, przeszczepianego myszom,
a wic zarwno w ukadzie syngenicznym i ksenogenicz-
nym, wykazano, e efekt terapii przeciwnowotworowej
zaleny jest od bezporedniego rodowiska, w ktrym roz-
wija si nowotwr. Stwierdzono zrnicowan wraliwo
na doksorubicyn (DXR) i 5-fluorouracyl (5-FU) myszy
obarczonych tymi nowotworami, rosncymi po wszcze-
pieniu rnymi drogami. Przerzuty wtrobowe, obserwo-
wane zarwno po przeszczepie ortotopowym, jak i po po-
daniu i.s., okazay si niewraliwe na DXR i 5-FU. Zmia-
ny nowotworowe rozwijajce si w pucach, po iniekcji
komrek nowotworowych i.v., byy oporne tylko na DXR.
Natomiast guzy rosnce podskrnie okazay si wraliwe
na ten lek. Z kolei guzy pierwotne w ledzionie (po poda-
niu i.s.) i w jelicie (po przeszczepie ortotopowym) wykaza-
y wysz wraliwo na leczenie 5-FU ni DXR [7].
Zrnicowan wraliwo na terapi przeciwnowo-
tworow, zalen od drogi wszczepienia nowotworu, zaob-
serwowano rwnie w innych modelach mysich przeszcze-
pialnych nowotworw, a mianowicie w czerniaku B16F-10
i raku puc Lewis [Wietrzyk i wsp. 1999, dane niepubliko-
wane]. Wdowiadczeniach tych kojarzono podawanie cy-
tostatyku (cyklofosfamid, 100mg/kg, jednorazowo CY)
z preparatem antyangiogennym genistein (100mg/kg
przez 10 kolejnych dni).
U myszy obarczonych czerniakiem B16F-10, rosn-
cym po podaniu doylnym lub rdskrnym (ortotopo-
wym), zastosowane programy leczenia okazay si podob-
nie skuteczne. Po doylnym podaniu komrek czernia-
ka, stosowanie CY prowadzio do 38% zahamowania
rozwoju kolonii nowotworowych w pucach. Stosowanie
genisteiny powodowao 27% zahamowanie liczby prze-
rzutw w pucach. Natomiast skojarzone leczenie, tj. po-
danie CY, a nastpnie genisteiny, powodowao 66% zaha-
mowanie rozwoju kolonii nowotworowych w pucach
w odniesieniu do kontroli. Gdy nowotwr rozwija si
rdskrnie po podaniu ortotopowym, stosowanie CY
prowadzio do 58% zahamowania wzrostu guza pierwot-
nego, podawanie genisteiny 42% zahamowania, a skoja-
rzone leczenie prowadzio do 69% zahamowania wzrostu
guza pierwotnego. Po dootrzewnowym przeszczepie no-
wotworu nie obserwowano efektu terapeutycznego ani
CY ani genisteiny stosowanych i.p. oddzielnie. Natomiast
skojarzone leczenie prowadzio do statystycznie istotnego
przeduenia czasu ycia zwierzt ponad czas ycia nie
leczonej kontroli (22,5%).
U myszy zaszczepionych rnymi drogami komr-
kami raka puc Lewis obserwowano, e efektywno prze-
ciwprzerzutowa stosowania wycznie CY i skojarzone-
go podawania CY oraz genisteiny jest wysoka, zarwno po
doylnym podaniu komrek nowotworowych (81 i 85%
zahamowania liczby kolonii w pucach w porwnaniu do
kontroli), jak i po wszczepieniu podskrnym komrek
nowotworowych (82 i 87% zahamowania liczby kolonii
w pucach). Jednake, zdolno tych preparatw, stosowa-
nych systemowo (i.p.), do zahamowania przyrostu masy
guza podskrnego jest nisza (48 i 55%). Podawanie wy-
cznie genisteiny powodowao wysok efektywno te-
rapeutyczn jedynie w odniesieniu do redukcji liczby ko-
lonii w pucach, po wprowadzeniu komrek nowotworo-
wych doylnie (94% redukcji liczby kolonii). Gdy
nowotwr ten wszczepiono podskrnie, dziaanie geni-
steiny byo wyranie sabsze liczba kolonii w pucach
obniya si o 45%, a masa guza pierwotnego o 34%
w porwnaniu do wartoci kontrolnych [Wietrzyk i wsp.
1999, dane niepublikowane].
Stosujc iniekcj doyln, uznawan jako ortotopow
drog podania komrek ludzkiego drobnokomrkowe-
go raka puc myszom bezgrasiczym wykazano [43, 44], e
odpowied myszy na stosowanie cisplatyny (CP) lub mito-
mycyny (MMC) rni si od odpowiedzi po wszczepieniu
s.c. komrek nowotworowych [44]. Wprzypadku podania
ortotopowego (i.v.) uzyskano dobry efekt terapeutyczny,
stosujc CP; podanie MMC nie byo skuteczne. Podobny
typ wraliwoci i opornoci obserwuje si u pacjentw
chorych na raka puc. Natomiast po wszczepieniu s.c. ko-
mrek nowotworowych, nowotwr okaza si niewraliwy
na stosowanie CP, a wraliwy na MMC [44].
W innym eksperymencie terapeutycznym myszom
bezgrasiczym wszczepiano podskrnie lub ortotopowo
komrki linii ludzkiego raka trzustki PANC-4. Stosowano
nastpnie MMC lub 5-FU, uzyskujc mao znaczcy efekt
w przypadku guzw rosncych podskrnie. Natomiast
w przypadku guzw rosncych ortotopowo, po stosowaniu
5-FU, zahamowanie wzrostu guzw miejscowych byo
nieznaczne i wynosio tylko 20% w stosunku do kontroli.
5-FU nie mia rwnie wpywu na rozwj przerzutw.
Zastosowanie w tym modelu MMC, prowadzio do 54%
zahamowania przyrostu masy guzw pierwotnych, rosn-
cych w trzustce. U zwierzt tych nie stwierdzono obec-
noci przerzutw w wtrobie i w otrzewnej [45].
W cigu ostatnich lat znacznie pogbiono wiedz
na temat mechanizmu procesu przerzutowania i moli-
woci ingerowania w ten proces, poznajc nowe cele
dla potencjalnej terapii przeciwnowotworowej, uwzgld-
niajcej dziaanie przeciwprzerzutowe. Jednak w prakty-
ce klinicznej, obecno przerzutw jest nadal czynni-
kiem zwizanym ze zym rokowaniem, m.in. ze wzgldu
na niewraliwo w tej fazie rozwoju choroby nowotworo-
wej na stosowane leki i strategie leczenia. Niezwykle wa-
nym wydaje si wic wzbogacenie aktualnie stosowa-
nych modeli dowiadczalnych w terapii przeciwnowotwo-
rowej, o nowe modele umoliwiajce gbsze rozumienie
58
59
zoonego procesu przerzutowania oraz badanie nowych
czynnikw i strategii efektywnego leczenia przeciwprze-
rzutowego.
Dr Adam Opolski
Zakad Immunologii Nowotworw
Instytut Immunologii i Terapii Dowiadczalnej PAN
ul. R. Weigla 12
53-114 Wrocaw
e-mail opolski@immuno.iitd.pan.wroc.pl
Pimiennictwo
1. Gutman M, Fidler IJ. Biology of human colon cancer metastasis. World
J Surg 1995; 19: 226-34.
2. Slack NH, Bross JDJ. The influence of site of metastasis on tumor growth
and response to chemotherapy. Br J Cancer 1975; 32: 78-86.
3. Singh RK, Tsan R, Radinsky R Influence of the host microenvironment on
the clonal selection of human colon carcinoma cells during primary tumor
growth and metastasis. Clin Exp Metastasis 1997; 15: 140-50.
4. Price JE. Analyzing the metastatic phenotype. J Cellular Bioch 1994; 56:
16-22.
5. Staroselsky A N, Radinsky R, Fidler IJ i wsp. The use of molecular gene-
tic markers to demonstrate the effect of organ environment on clonal
dominance in a human renal-cell carcinoma grown in nude mice. Int
J Cancer 1992; 51: 130-38.
6. Kitadai Y, Radinsky R, Bucana CD i wsp. Regulation of carcinoembrio-
nic antigen expression in human colon carcinoma cells by the organ micro-
environment. Am J Pathol 1996; 149: 1157-66.
7. Fidler IJ, Wilmanns C, Staroselsky A i wsp. Modulation of tumor cell
response to chemotherapy by the organ environment. Cancer Metastasis
Rev 1994; 13: 209-22.
8. Fidler IJ. Selection of successive tumor lines for metastasis. Nature (New
Biol) 1973; 242: 148-9.
9. Corbett HT, Griswold DP, Roberts BJ i wsp. Biology and therapeutic re-
sponse of a mouse mammary adenocarcinoma (16/C) and its potential as
a model for surgical adjuvant chemotherapy. Canc Treat Rep 1978; 62:
1471-88.
10. Mul JJ, Jicha DL, Rosenberg S.A. The use of congenitally immunodefi-
cient mice to study human tumor metastases and immunotherapy. J Im-
munother 1992; 12: 196-8.
11. Manzotti C, Audisio RA, Pratesi G. Importance of orthotopic implanta-
tion for human tumors as model systems: relevance to metastasis and
invasion. Clin Exp Metastasis 1993; 11: 5-14.
12. Paget S. The distribution of secondary growths in cancer of the breast.
Lancet 1889; 1: 571-3.
13. Welch DR. Technical considerations for studying cancer metastasis in vi-
vo. Clin Exp Metastasis 1997; 15: 272-306.
14. Radzikowski C, Opolski A. Postp w badaniach nad problemem prze-
rzutw nowotworowych. Nowotwory 1998; 40 (supl. 1): 3-19.
15. Radzikowski C, Opolski A, Wietrzyk J. Rola angiogenezy w dynamice
wzrostu nowotworu. Post Hig Med Dow 1998; 52: 553-76.
16. Price JE Metastasis from human breast cancer cell lines. Breast Cancer Res
Treat 1996; 39: 93-102.
17. Miner KM, Kawaguchi T, Uba GW i wsp. Clonal drift of cell surface,
melanogenic and experimental metastasis properties of in vivo-selected
brain meninges-colonizing murine B16 melanoma. Cancer Res 1982; 42:
4631-8.
18. Shverin DH, Kukreja SC, Ghosh L i wsp. Development of skeletal meta-
stasis by human prostate cancer in athymic nude mice. Clin Exp Metasta-
sis 1988; 6: 401-9.
19. Rembrink K, Romijn JC, van der Kwast TH i wsp. Orthotopic implanta-
tion of human prostate cancer cell lines: a clinically relevant animal mo-
del for metastatic prostate cancer. Prostate 1997; 31: 168-74.
20. Giavazzi R, Jessup JM, Campbell DE i wsp. Experimental nude mouse
model of human colorectal cancer liver metastases. J Natl Cancer Inst
1986; 77: 1303-8.
21. Opolski A, Wietrzyk J, Du D i wsp. Metastatic potential and saccharide
antigens expression of human colon cancer cells xenotransplanted into
athymic nude mice. Folia Microbiol 1998; 43: 507-10.
22. Opolski A, Laskowska A, Madej J i wsp. Metastatic potential of human
CX-1 colon adenocarcinoma cells is dependent on the expression of sia-
losyl Le
a
antigen. Clin Exp Metastasis 1998; 16: 673-681.
23. Kubota T. Metastatic models of human cancer xenografted in the nude mi-
ce: the importance of orthotopic transplantation. J Cell Bioch 1994; 56: 4-
-8.
24. Ishii S, Mizoi T, Kawano K i wsp. Implantation of human colorectal carci-
noma cells in the liver studied by in vivo fluorescence videomicroscopy.
Clin Exp Metastasis 1996; 14: 153-64.
25. Naito S, von Eschenbach AC, Fidler IJ. Different growth pattern and
biologic behavior of human renal cell carcinoma implanted into diffe-
rent organs of nude mice. J Natl Cancer Inst 1987; 78: 377-85.
26. Khleif SN, Curt GA Animal models in drug development. W: Holland J.
F., i wsp. (red.) Cancer Medicine. London: Lea & Febiger. Philadelphia;
1993, XV-5: s. 653-66.
27. Wang X, Fu X, Hoffman RM A patient-like metastasising model of hu-
man lung adenocarcinoma constructed via thoracotomy in nude mice.
Anticancer Res 1992; 12: 1399-402.
28. Fidler IJ. Critical factors in the biology of human cancer metastasis:
twenty-eighth G. H. A. Clowes Memorial Award Lecture. Cancer Res
1990; 50: 6130-8.
29. Hoffman RM. Ortothopic is orthodox: why are orthotopic-transplant
metastatic models different from all other models? J Cell Bioch 1994;
56: 1-3.
30. Fidler IJ. The biology of human cancer metastasis. Acta Oncol 1991; 30:
668-75.
31. Fidler IJ. Orthotopic implantation of human colon carcinomas into nude
mice provides a valuable model for the biology and therapy of metastasis.
Cancer Metastasis Rev 1991; 10: 229-43.
32. Furukawa T, Kubota T, Watanabe Mi wsp. Differential chemosensitivity of
local and metastatic human gastric cancer after orthotopic transplantation
of histologically intact tumor tissue in nude mice. Int J Cancer 1993; 54:
397-401.
33. An Z, Wang X, Geller J i wsp. Surgical orthotopic implantation allows
high lung and lymph node metastatic expression of human prostate carci-
noma cell line PC-3 in nude mice. Prostate 1998; 34: 169-74.
34. Juhasz I, Albelda SM, Elder DE i wsp. Growth and invasion of human
melanomas in human skin grafted to immunodeficient mice. Am J Pathol
1993; 143: 528-37.
35. Singh RK, Bucana CD, Gutman Mi wsp. Organ site-dependent expres-
sion of basic fibroblast growth factor in human renal cell carcinoma cells.
Am J Pathol 1994; 145: 365-74.
36. Fukumura D, Yuan F, Monsky WL i wsp. Effect of host microenvironment
on the microcirculation of human colon adenocarcinoma. Am J Pathol
1997; 151: 679-88.
37. Greene GF, Kitadai Y, Pattaway CA i wsp. Correlation of metastasis-re-
lated gene expression with metastatic potential in human prostate carcino-
ma cells implanted in nude mice using an in situ messenger RNA hybridi-
sation technique. Am J Pathol 1997; 150: 1571-82.
38. Gohji K, Nakajima M, Boyd D i wsp. Organ-site dependence for the pro-
duction of urokinaze-type plasminogen activator and metastasis by human
renal cell carcinoma cells. Am J Pathol 1997; 151: 1655-61.
39. Gohji K, Kamidono S. Role of organ-specific fibroblasts in metastasis of
human renal cell carcinoma: regulation of type IV collagenase production
from human renal cell carcinoma by organ-specific fibroblasts. Hinyokiko
Kiyo 1994; 40: 909-17.
40. Gohji K, Nakajima M, Fabra A i wsp. Regulation of gelatinase production
in metastatic renal cell carcinoma by organ-specific fibroblasts. Jpn J Can-
cer Res 1994; 85: 152-60.
41. Dong Z, Radinsky R, Fan D i wsp. Organ-specific modulation of steady-
-state mdr gene expression and drug resistance in murine colon cancer
cells. J Natl Cancer Inst 1994; 86: 913-20.
42. Kuo T-H, Kubota T, Watanbe Mi wsp. Site-specific chemosensitivity of hu-
man small-cell lung carcinoma growing orthotopically compared to subcu-
taneously in SCID mice: the importance of orthotopic models to obtain
relevant drug evaluation data. Anticancer Res 1993;13: 627-30.
43. Guilbaud N, Kraus-Berthier L, Saint-Dizier Di wsp. Antitumor activity of
S 16020-2 in two orthotopic models of lung cancer. Anti-Cancer Drugs
1997; 8: 276-82.
44. Kuo T-H, Kubota T, Watanabe Mi wsp. Orthotopic reconstitution of hu-
man small-cell lung carcinoma after intravenous transplantation in SCID
mice. Anticancer Res 1992; 12: 1407-10.
45. Furukawa T, Kubota T, Watanabe Mi wsp. A novel patient-like treat-
ment model of human pancreatic cancer constructed using orthotopic
transplantation of histologically intact human tumor tissue in nude mice.
Cancer Res 1993; 53: 3070-2.
46. Davies M, Prime SS, Stone AM i wsp. Overexpression of autocrine TGF-
-beta 1 suppresses the growth of spindle epithelial cells in vitro and in vi-