I.

ISTOTA PRAWA
BDY POZNAWCZE- niewaciwa posawa wo!ec p"awa
#. $o%sa&ianie p"'epis$ p"awne(o ) e*s$ + ' p"awe&
,. $o%sa&ianie p"awa ' p"'-&$se&. san*c/0 i wa"1-& p"awe& ) na*a'- 'a*a' +
a. przyzwyczajeni jestemy do wzorca normy 3- elementowej ( hipoteza, dyspozycja, sankcja )
b. tymczasem obecnie rozrnia si
- hard law ( twarde prawo ) - ww. schemat
- soft law ( mikkie prawo )- nie jest zwizane z nakazem i zakazem, sk!ada si z norm
zorientowanych na cel
"p. #$ dyrektywa dotyczca #%&
'rzecznictwo (&) to dywa*acje, to jedna wielka dysk+sja- to co obce*o dla prawnikw ze rodkowej
(+ropy, bdcych pod wp!ywem ,iednia, -elsena i pozytywizm+.
2. $o%sa&ianie pa3swa. spoec'e3swa i /e1nos*i i nie rozrnianie tych kate*orii w postawach wobec
prawa
a. +tosamia si prawo z pa.stwem- pa.stwo to twrca prawa- powizanie tych dwch elementw
b. tymczasem prawo nie jest do ko.ca dawane przez pa.stwo, szere* naszych +prawnie. ma taki
charakter, e s one chronione tylko ( a nie tworzone ) przez pa.stwo
/rzede wszystkim prawa konstyt+cyjne- 0rd!em jest ich *odno1 l+dzka ( wyraona w -onstyt+cji- %rt. 32 ).
- (&/3- nawet jednak w -onstyt+cji nie s zapisane te wszystkie prawa. 3zy mona powiedzie1, e tekst -onstyt+cji
powinien si w tym zakresie 4rozszerzy14 przez orzeczenie5 "asz &- jeszcze nie akcept+je te*o po*ld+
- zasada ochrony praw nabytych - ( czste w kwestiach intertemporalnych, najczciej w prawie podatkowym )- jeli
adresat normy nabywa +prawnienia podatkowe, a nie zdy!a ich skons+mowa1, to or*any podatkowe *!osz tez, e
+prawnienie wy*asa, mimo i na je*o skons+mowanie dane by!o 6 lat. &-- w takiej syt+acji to jednostka jest nosicielem
prawid!owo nabyte*o prawa podmiotowe*o ( ekspektatywa )- a ta m+si by1 chronione. "awet jeli minister 7inansw je znis!,
to prawo nie znikn!o- sd moe odmwi1 stosowania takich norm dero*acyjnych.
"aley wic odrni18
9. prawo przedmiotowe wytworzone przez pa.stwo
:. prawo roz+miane szerzej- jako wolno1 wobec pa.stwa.
, 7ilozo7ii prawa to jeden z najwaniejszych sporw.
;-- -ant- na prawo zewntrzne ( lex externae ) sk!adaj si8
a. normy bdce e7ektem wewntrzne*o, zwizane*o z roz+mem praktycznym +stawodawstwa-
przedmiotem jest wolno1 w sensie wewntrznym - +stawodawca, nawet jeli wprowadza takie prawa do
pozytywne*o porzdk+ prawne*o- to ma to charakter deklaratywny<.
=stawodawca 4+pozytywnia4, 4odkrywa4 prawa nat+ralne.
b. prawo pozytywne - prawa tworzone w s7erze zewntrznych dzia!a. l+dzi jako 7enomenw, przed
wszystkim stanowione przez pa.stwo, przedmiotem jest wolno1 w sensie zewntrznym. =stanowienie
takiej normy ma charakter konstyt+tywny - takie prawa nie mo* obowizywa1, dopki ich nie +stanowi
zewntrzny prawodawca.
Dos*ona4e i4$s"$/e o '1anie5 6oso!a w-1a/0ca na*a'- w posaci p"awa /es p"awo1awc0. c'-4i
w7"c0 'o!owi0'ania p"awne(o. c8o9 nie 'aws'e w7"c0 sa&e(o p"awa6 ) PRAWO :O;E ISTNIE< POZA
PRAWODAWC= +
>. p"awo "o's"'-(a *on?4i*- spoec'ne 'aws'e a*. %e *o /es p"'e("an-. a *o w-("an-
a. wynika to z istoty naszej k+lt+ry prawnej
> prawo rzymskie- koncepcja kon7likt+- kto jest powodem a kto pozwanym
b. k+lt+ra prawna 3zarnej %7ryki - domin+je wizja rozp+szczenia kon7likt+, doprowadzenie do pojednania,
koncyliacje, co wynika z8
- matriarchat+
- wizji reli*ijnych- paralelizm midzy porzdkiem prawnym, spo!ecznym a przyrodniczym
- jeli niszczymy przyrod, to si to dla nas 0le sko.czy,
- przedstawiciele tamtej k+lt+ry- jeli zniszczymy relacje spo!eczne, to spowod+je
to dla nich podobnie z*+bne sk+tki.
c. ta wizja powoli zastpowana jest wizj mediacyjn
i. w postpowani+ cywilnym - zasada +*odowe*o za!atwiania spraw spornych
- postpowanie pojednawcze,
- +*oda sdowa
- mediacja ( od :226 )
- sd pol+bowny
ii. prawo midzynarodowe
iii. prawo administracyjne- proced+ra ne*ocjacyjno- kons+ltacyjne podejmowania decyzji - ( np.
przed -( )
@. /e4i &7wi siA o p"awie. o &a siA na &-4i w-1anie w-"o*$ w *ae(o"iac8 o1*"-cia- '!$1owania
no"&- p"awne/
a. istot sprawy jest jednak nie tylko ta norma, ale +zasadnienie normy
b. prawnik prac+je bardziej w +zasadnieniach ni w odkrywani+ norm.
1
OPOZYCBE W POB:OWANIC POBCIA 6PRAWO6
#. PRAWO NATCRY- PRAWO POZYTYWNE
C'- a*ie p"awo &a sa&o1'ie4ne D"71o 'asi4ania wa4i1ac-/ne(o ) o!owi0'-wania +E
a. *oncepc/e p"awa na$"-E - nie. o poc8o1na '(o1noci p"awa ' &o"a4noci0Fp"awe& na$"-
)kd zatem normy, pierwsza konstyt+cja5- z szerokiej normatywnoci, widzimy j w ca!ym wszechwiecie-
myl istoty wyszej - tam jest w!aciwy sposb postpowania- odwo!anie do wysze*o porzdk+ normatywne*o.
!. *oncepc/e p"awa po'--wne(o- a*. D"71e& -& /es a*-wno9 pa3swa. w "a&ac8
sanowienia p"awa.
C'- &o%na 'ae& '!$1owa9 *oncepc/A p"aw sp"awie14iwe(o
a. GIHOZOGIA PRAWA- iso0 /e/ /es !$1owanie s$s'ne(o. sp"awie14iwe(o p"awa. ocena p"awa '
p$n*$ wi1'enia s'e"s'e/ wi'/i wiaa-
- np. jakie problem e*zystencjalne wywo!+je prawo w yci+ l+dzi5
? 4/roces4 -a7ki
!. TEORIA PRAWA - 'a/&$/e siA p"awe& po'--wn-&
S01 'aws'e ( ;-- -a+7mann )
a. w syt+acji, *dy domin+je doktryna prawa nat+ry- 7ilozo7ia prawa domin+je nad teori prawa
b. w syt+acji, *dy domin+je doktryna prawa pozytywne*o- teoria prawa domin+je nad 7ilozo7i prawa.
,. PRAWO POD:IOTOWE- PRAWO PRZED:IOTOWE
a. PRAWO POD:IOTOWE- wo4no9 c'owie*a. c'Aciowo w-'nac'ona p"'e' wa1'A pa3swow0.
a4e w s'e"s'e/ *oncepc/i p"awa *ons-$c-/n-c8 nie*oniec'nie- !o w-wo1'i siA ' p"awe&
c'owie*a. ' (o1noci 4$1'*ie/ ( > zob. wy. )
!. PRAWO PRZED:IOTOWE - w-ni* a*-wnoci pa3swa
2. PRAWO WEWNTRZNE- PRAWO :IDZYNARODOWE PCBHICZNE-
I"-e"i$&5 inne &o1e4e no"&a-wnoci
a. PRAWO WEWNTRZNE - $ po1o%a s$we"en
!. PRAWO :IDZYNARODOWE PCBHICZNE-
- wsp74noa &iA1'-na"o1owa
- 'w-c'a/
- p"awo na$"a4ne
c. PRAWO WSPJHNOTOWE- 14a nie(o !$1$/e siA now0 eo"i0 p"awa
- cec80 /es :CHTICENTRYCZNOK< - o"(an- *"a/owe &$s'0 sosowa9 p"awo
e$"ope/s*ie.
PRAWO- w "o'$&ieni$ eo"ii p"awa-
#. po'--wne
,. po1&iooweFp"'e1&ioowe
2. wewnA"'ne
BAII: ZBAWISIIE: BEST PRAWOE
#. na$"a4n-&
,. *$4$"ow-&
ICHTCRA- '!i7" no"& c'- "e($. *7"e wo"'0 w'o"ce 'ac8owa3 4$1'*ic8.
a. prawo nie jest wydarzeniem nat+ralnym- nie chodzi po +licy
b. pojawia si tylko w pewnej k+lt+rze, w pewnych 7ormach re*+lacji stos+nkw midzyl+dzkich
c. nie mona o prawie mwi1 od zera, jest ono zawsze zan+rzone w szerszej warstwie normatywnej
d. w k+lt+rze tej istnieje bardzo wiele normatywnoci
- normy moralne
- normy obyczajowe
- normy estetyczne
- polityka,
- reli*ia,
- ekonomia
- medycyna- te jest 0rd!em normatywnoci- co jest zdrowe a co nie
- prawo
A$ono&ia p"awa *$4$"'e
I1ee5
a. ACTONO:IA PRAWA
!. INSTRC:ENTAHIZACBA PRAWA- na"$s'anie -pow-c8 14a p"awa wa"oci
"p. zakaz dzia!ania prawa wstecz. ,wczas takie przepisy s +chylane przez &-.
$nstr+mentalizacja prawa nie oznacza natomiast, e prawo jest wykorzystywane w okrelonym cel+ - bo
prawo zawsze jest do cze*o wykorzystywane.
c. NADC;YCIE ACTONO:II PRAWA - prze*icie w dr+* stron, prawo zaczyna si 4wyrywa14 z k+lt+ry
? problem le*itymizacji w!adzy sdowniczej w stos+nk+ do w!adzy +stawodawczej.
#. *$4$"a "o'$&iana /a*o pewna cao9 'ac8owa3- o(74na no"&a-wno9
,. w *$4$"'e e/ s0 pewne cen"a. o"o1*i no"&a-wnoci. s*oncen"owane wo*7 o*"e4on-c8 wa"oci ,
2
np. nieco inne s wartoci
- polityczne,
- moralne,
- prawne ,
- reli*ijne
'drnia to8
a. s-se&- 1e&o*"a-c'ne- cec80 /es wanie PHCRAHIZ: CENTRJW NOR:ATYWNYCL
!. s-se&- oa4ia"ne- /es BEDNO CENTRC: NOR:ATYWNE - /e1na s$s'na wa"o9
2. po/awia siA nie!e'piec'e3swo. !- %a1en ' -c8 o"o1*7w nie 'osa s*ons$&owan- p"'e' po'osae
"p. wiat zostaje zdominowany przez wartoci ekonomiczne czy moralne.
/rzejawy a+tonomii prawa w k+lt+rze
a. &a -powe wa"oci. *7"-&i s0
- HEMAHNOK< i
- SPRAWIEDHIWOK< GOR:AHNA - p"oce1$"a "o'1'ie4ania 17!" c'- *a"
,artoci te nie mo* by1 red+kowane do wartoci ekonomicznych czy politycznych.
!. &a swo/0 o!s$(A 'awo1ow0- p"awni*7w- *r+p, ktra stos+je te normy zawodowo
c. a$ono&ic'ne sposo!- wo"'enia no"& p"awn-c8
1. a$ono&ic'na apa"a$"a po/Aciowa
II. NACIOWA REGHEISBA NAD PRAWE:
Po/Acie p"awa po'--wne(o - +jcie komparatystyczne
#. *$4$"- *onc-4iac-/ne- +si!+jce 4rozp+ci14 kon7likt
"p. k+lt+ra prawna 3zarnej %7ryki.
,. *$4$"-. w *7"-c8 p"awo /es ws-14iw-& "o'wi0'anie& osaec'n-&
"p. k+lt+ry prawne @alekie*o ,schod+.
2. *$4$"a 'ac8o1nia- !"a* &o"a4noci. /es -4*o p"awo. *a%1- *o"'-sa 'e "o1*7w p"awn-c8 - p"awo
po'--wne /es po1sawow-& "o1*ie& "e($4ac/i p"oces7w spoec'n-c8
@+a w tym przysz!o1 dla prawnikw- z : mln spraw rocznie teraz zrobi!o si 99 mln.
Ay1 moe za tysic lat bdzie j+ to tylko 7orma historyczna- i pojawi si jaka nowa k+lt+ra prawna.
Beneza
;-- prawo rzymskie
;-- zwizek z wolnym rynkiem - jeli prawo pozytywne dzia!a dobrze to i ekonomia zazwyczaj dzia!a
dobrze.
S*o"o 'ae& p"awo o1"-wa siA o1 &o"a4noci. o c'- w o(74e &o%4iwa /es /a* "e?4e*s/a na$*owa na1
p"awe&.
I. GIHOZOGIA PRAWA
II. TEORIA PRAWA ( od C$C w. )
III. BCRYSPRCDENCBA ( kraje an*losaskie )- pojawia si na dobre pod koniec C#$$$ w.
@ziedzin o*ln ktra wybi!a si na niepodle*!o1 i jest powo!ywana w orzecznictwie jest eo"ia p"awa D 7ilozo7ia
prawa d+o mniej.
,ystarczy przejrze1 kilka losowo wybranych orzecze. - w wikszoci z nich znajdziemy takie pojcia jak 4wyk!adnia4, 4system
prawa4, 4racjonalny +stawodawca4, 4znaczenie normy4, natomiast bardzo tr+dno jest znale01 w takie, w ktrych sd odwo!+je
si do 7ilozo7ii prawa, powo!+je nazwiska 7ilozo7w. ,ynika to z rnych wz*ldw- m. in. z te*o, e stopie. znajomoci
7ilozo7ii wrd prawnikw jest bardzo niski.
I. GIHOZOGIA PRAWA
a. istnia!a od same*o pocztk+ rozwoj+ prawa ( ;-- doktryny ) - w traktatach etycznych, o
obowizywani+ norm
- ontolo*ia ( teoria byt+ )- co to jest prawo5
- epistemolo*ia ( teoria poznania )- jak to, co jest, jest poznawalne przez podmiot
b. *wa!towny rozwj jednak dopiero w C#$$ w. na +niwersytetach niemieckich i jest pocztkowo
*!wnie re7leksj nad prawem nat+ry i posz+kiwaniem z*odnoci prawa pozytywne*o z prawem
nat+ry, z o*lniejsz ( wysz ) myl re*+l+jc porzdek te*o wiata ( zazwyczaj ;--
koncepcj chrzecija.sk ).
@wie dro*i8
A. poc'0*owo- o1 ?i4o'o?ii *$ p"aw$- dominowa!y d+e systemy 7ilozo7iczne starajce si opisa1 ca!
rzeczywisto1 i w tym systemie zawarte by!y rwnie rozwaania na temat normatywnoci prawnej
9. najpierw ( /laton, %rystoteles ) - "e?4e*s/e na1 p"awe& !-- /es'c'e niew-o1"A!nione o1 "es'- "e?4e*s/i
,. 1opie"o w "e1niowiec'$ w-o1"A!ni- siA "e?4e*s/e na1 p"awe&- pojawi!o si prawo jako osobny 7ak+ltet
+niwersytecki.
> podstawowym sporem 7ilozo7ii redniowiecznej by!
a. sp7" o $niwe"sa4ia. pows'ec8ni*i. *oncepc/A Bo(a.
!. p-anie5 /a*i /es sa$s na/o(74nie/s'-c8 *ae(o"ii5 sp"awie14iwo9. c'owiec'e3swo.
wo4no9 4$1'*aE
c. c'- &o%e&- e(o -p$ *ae(o"io& p"'-pis-wa9 o(74ne. niein1-wi1$a4ne w'o"ceE
3
&o 7ascynowa!o l+dzi redniowiecza. &amtejsza 7ilozo7ia +wielbia! analizowa1 pojcia, sta te np. cechy
osoby boskiej s te*o doskona!ym przyk!adem.
- REAHIZ: POBCIOWY ( /laton )- kate*orie istniej jrealnie ako zawarte w jzyk+ pojcia
o*lne, jednake odpowiada im pewien byt+, idee nie s w rzeczywistoci, w ktrej si por+szamy. @ostrze*amy
je, poniewa nasza d+sza kiedy si por+sza!a w ich wiecie, teraz jestemy w wiecie zak!conym przez
materi.
Eeli si dobrze zastanowi1 to wida1, e pytanie to ma solidne podstawy- wystarczy si*n1 cho1by do
*eometrii e+klidesowej. Farys *eometrii pojawi! si w Aabilonie jak dzielono ziemi- pojawi!y si wtedy 7i*+ry *eometryczne i
idea!y- np. ko!a jako idealne 7i*+ry. ) takie wzory w naszym poznani+, ktrych w rzeczywistoci nie ma, jak liczba, 7i*+ra
*eometryczna, na tych abstrakcyjnych konstr+kcjach moemy dokonywa1 operacji. ,* /latona to dowd na wiadomo1 idei
wynikajc z wczeniejsze*o obcowania ze wiatem idei.
- IONCEPTCAHIZ: - dwie pozytywne odpowiedzie8
i. s0 w /A'-*$ e"&in- o(74ne
ii. p"'e' 1e1$*c/A &o%e&- '!$1owa9 po/Acia 4o(ic'ne /a*o
po/Acia o(74ne- a!s"a*c-/ne. 4o(ic'ne !--
&ylko na : z 3 pyta. dajemy odpowied0 pozytywn. &ak dzia!a
dzisiejsza na+ka- s to +proszczone modele rzeczywistoci.
"p. *ra komp+terowa, wirt+alna rzeczywisto1.
- IONCEPCBA TRZECIA- w o(74e o1&awia o1powie1'i na , ' 2 p-a3 w spos7!
po'--wn-
i. o1&awia o1powie1'i na p-anie c'- s0 !-- o(74ne
ii. ne($/e isnie/e po/A9 o(74n-c8
iii. $'na/e -4*o e"&in- o(74ne /a*o *ae(o"ie /A'-*owe. a po/Acia
s0 wo"a&i pewn-c8 ope"ac/i 4o(ic'n-c8 c'- &ae&a-c'n-c8.
Do na/wa%nie/s'-c8 *ae(o"ii na4e%- powinno9. no"&a-wno9.
F takich to przyczyn prawo i rozwaania na je*o temat wyodrbni!o si jako kate*oria, dziedzina poznania
na+kowa i akademickie*o /rawniczy zapytali rwnie8 czym jest prawo5czym jest powinno1
a. &ea?i'-*a- czym jest byt5
!. ese-*a- czy jest pikno jako takie5
c. e-*a- czy jest dobro jako takie5
&omasz z %kwin+- mona tam znale01 zwizki midzy teoriami sprawiedliwoci z tym, co robi prawnicy, jest to
zate po!czony dysk+rs.
2. &-4 "enesansowa- ) Ma4i4e$s'. Ia"e'/$s' + - p"'eo&
a. o1"'$cono ana4i'A po/Aciow0
!. 'asanawiano siA na1 o(74n-&i *ae(o"ia&i na "'ec' &nie/s'e/ a&!ic/i. (1'ie po/Acia nie s0 ce4e&
sa&-& w so!ie. a -4*o s0 ?"a(&ene& osnow- e&pi"-c'ne/ "'ec'-wisoci. e4e&ene& nas'e(o
1owia1c'enie.
- 4Gisty mw ciemnych4- ksika, parodia 7ilozo7ii redniowiecznej i renesansowej.
@zisiejsi 7ilozo7owie s bardziej nastawienie na mylenie ar*+mentacyjne, aplikacyjne, praktycznie a nie na meta7izyczne,
teoretyczne. &o j+ nie tworzenie poj1 i analiza pojciowa. "ikt nie zastanawia si j+, ile diab!w mieci si na *!wce od
szpilki. Ferwanie z tym modelem pozwala opanowa1 rzeczywisto1 za ich pomoc. &aki model mylenia stworzy! w!anie
na+k, ktra nie chce mwi1 o wszystkim, a okrela ramy war+nkw, w ktrych przedstawiamy nasze dowiadczenie,
przeprowadzamy ar*+mentacj.
>. NIN w. - w-o1"A!nienie siA niep"'-"o1nic'-c8 na$* ' ?i4o'o?ii
Na$*i e w'o"owa- siA na na$*ac8 cis-c8- podstawowym ich za!oeniem by!o odseparowanie podmiot+
poznania o d przedmiot+ poznania ( > Ian + - nie mona do badania wnosi1 s+biektywnoci.
a. e*ono&ia- %. )mith
b. socjolo*ia
c. psycholo*ia
d. inne na+ki h+manistyczne, spo!eczne
&akie ods+biektywizowanie jest
a. p"'- o!ie*ac8 na$"a4n-c8. 7izycznych- 1o9 p"ose
"p. opis palemki stojcej w a+li
!. p"'- o!ie*ac8 *$4$"ow-c8- !a"1'o "$1ne, bo obiekty k+lt+rowe maj dwie warstwy
- wa"swa &ae"ia4na
- wa"swa e&oc/ona4na - s zawsze nonikiem pewnych znacze.
"p. badamy relacje midzyl+dzkie- praca, przyja0., obowizek.
"p. 7la*a8
- dla jedne*o jest to tylko obiekt 7izyczny,
- dla przedstawiciela danej narodowoci- jest symbolem, sensem dla nie*o i wtedy relacja podmiot-
przedmiot si za!am+je, podmiot ( badacz ) nie jest obiektywny, bo jest emocjonalnie zaan*aowany.
"p. wy*na.ca 7la*a je*o narod+ wzr+sza.
"p. rze0ba.
Rewo4$c/0 NIN w. !-o o. i% wie"'ono. i% &o%4iwa /es o!ie*-wi'ac/a o!ie*7w *$4$"ow-c8. po'nanie ic8
w spos7! opisow-.
II. TEORIA PRAWA ) o1 NIN w. +
9. de facto - wymyli! Hosjanin -ork+now w 9IIJ, p+blik+jc wtedy dzie!o prb+jce poznawa1 prawo metodami
4
psycholo*icznymi ( --K /etraycki ).
,. BELAWIORYZ:
a. na poc'0*$ NN w.. (7wnie w ps-c8o4o(ii i !a1aniac8 na1 'wie"'Aa&i- zajmowano si
introspekcj - badacz za*!bia! si w sw d+sz i opisywa! sw wiadomo1, nie troszczc si o oddzielenie podmiot+
od przedmiot+ poznania. &ak dzia!a! /etraycki. )koro podstawowy b!d pole*a na s+biektywizacji rzeczywistoci, to
behawioryzm prbowa! to wyeliminowa1.
- !a1a9 na4e%- -4*o e cec8- wia1o&oci. *7"e o!/awia/0 siA w 'ac8owaniac8. nie w(A!ia9 siA
na4e%- w 1$s'A 4$1'*0. (A!iA. /e1-nie 'ac8owania.
- np. metody )kinnera
!. sa-s-*a ( --K test $L )- ce4e& /es o!ie*-wi'ac/a 'ac8owa3 i p7Dnie/ sa-s-c'ne
?o"&$owanie wie"1'e3 na$*ow-c8 o1nonie nas'e(o 'ac8owania, co jest oczywicie
d+ym +proszczeniem
c. w 4aac8 ,O- -c8 NN w. .- po/awi siA w eo"ii p"awa
- REAHIZ: A:ERYIAPSII ( s!ynne pytanie 8 4co sdzia jad! na niadanie54 )- badanie zachowa. sdziw
i +rzdnikw zamiast pojciowe*o, psycholo*iczne*o podejmowania prawa. &+taj pojawia si rozrnienie8
- law in books ( p"awo w *siA(ac8 + - prawo jako zbir tekstw roz+mowa. i +zasadnie.
- law in action ) p"awo w 1'iaani$ + - problem praktyki, dzia!ania.
"p. skor+mpowany sdzia wyda! wietnie +zasadniony wyrok
- law in books - wszystko w porzdk+
- law in action - j+ nie.
Rea4i'& *a1 nacis* na 'e"wanie ' ?i4o'o?i0 na "'ec' &-4enia
1owia1c'a4ne(o. O!ie*e& !a1a3 i 1owia1c'e3 s0 'ac8owania $"'A1ni*7w
i sA1'i7w. po to, by przewidzie1 nastpstwa - np. sposb czy sk+teczno1
za!atwienia jakie*o dane*o problem+.
"p. adwokat zazwyczaj in7orm+je klienta jak zazwyczaj w danych sprawach sdziowie
rozstrzy*aj.
Fatem8
- law in books - to tylko +zasadnienie, prba +krycia nawet prawdziwych motyww
poszcze*lnych wyrokw, postpowania sdziw
- law in action - to jedynie zachowanie +jawniajce si na zewntrz.
1. o!ecnie !e8awio"-'& /es na1a4 /e1n-& ' n$"7w na$* 8$&anis-c'n-c8.
- isnie/0 a*ie na$*i. *7"e s0 o1e"wane o1 s$!ie*-wne(o nasawienia po1&io$. nie
daj si zred+kowa1 do kate*orii psycholo*icznej, psycholo*izm+ jako pewnej odmiany zachowa.
"p. jeli kto prawid!owo stos+je re*+!y matematyki, to niezalenie od te*o, co jad! dzi na
niadanie, zawsze otrzyma ten sam wynik mnoenia tych samych liczb.
Aehawioryzm m+sia! si wic zachwia1 w tych na+kach, ktre *!wnie oper+j jzykiem i tesktem- pewne
znaczenia w o*le okaza!y si w pewnych zachowaniach nie objawia1.
"p. sprawiedliwo1 w zachowaniach okaza!a si trywialna
To na1ao o!ecne/ &ae&a-ce c'- 4o(ice pewien a$ono&ic'n- sa$s. Isnie/0 1wie
"7wno4e(e s"$*$"- wia1o&oci5
i. c'Ac ' nas'-c8 *ae(o"ii /A'-*ow-c8 &a c8a"a*e" ap"io"-c'n-. s0
na& w pewien spos7! 1ane - &o%e&- $ po'nawa9 "'ec'-wiso9
pop"'e' ana4i'A spos7! pos$(iwania siA 'nac'enia&i
- nie chodzi t+ o mylenie reli*ijne<
ii. c'A9 ' nas'-c8 *ae(o"ii /A'-*ow-c8 &a c8a"a"*e"
apose"io"-c'n-
R7wnie% "o'$&owa3 p"awnic'-c8 nie 1a siA p"'eo%-9 na *ae(o"ie !e8awio"a4ne - wci0%
/ese&- w s-$ac/i ana4i'- pewn-c8 e*s7w.
e. !e8awio"-'& isnie/e na1a4 w p"awie. a4e (7wnie w ?o"&ie5
i. 1-sc-p4in p"awnic'-c8. *7"e sa& '"o1'i
- SOCBHOMII PRAWA
- PSYCLOHOMII PRAWA
ii. 1-sc-p4in p"awnic'-c8. na *7"e &a wp-w
- IRY:INOHOMII
- INNYCL DYSCYPHIN PO:OCNICZYCL
iii. nao&ias po'osae 1-sc-p4in- p"awne nie 1a- siA 1o
!e8awio"-'&$ sp"owa1'i9 - bo jestemy nadal w syt+acji analizy
pewnych tekstw.
2. s*o"o 'ae& p"awa nie 1a siA p"'eo%-9 na *ae(o"ie c'-so !e8awio"a4na. powsaa w TEORIA PRAWA-
'a/Aa siA ana4i'0 /A'-*ow0 (7wnie *ae(o"ii p"awnic'-c8. &-4enia p"awnic'e(o o "'ec'-wisoci.
@wa kraje zosta!y poddane szcze*lnie penetracji mylenia prawnicze*o przez 7ilozo7i analityczn8
a. ,ielka Arytania ( ;-- szko!a oM7ordzka trat+jca 7ilozo7i jako badanie jzyka na+ka )
b. /olska ( ;-- szko!a lwowsko- warszawska- lo*icy, matematyce ).
Eest t+ niebezpiecze.stwo- mamy bada1 wszelkie zjawiska takie jak prawo czy moralno1 jako rodzaj wypowiedzi
jzykowych, oczywicie nie zak!adamy czysto obiektywnych kate*orii, ale moemy sz+ka1 pewnych
prawid!owoci jzykowych mo*cych si pojawi1 w roz+mowani+ np. o prawie czy moralnoci. /oznajemy prawo
5
jako zbir wypowiedz jzykowych.
/ojawi!o si z rozmaitych powodw. B!wnie by!a to +cieczka przed rnymi ideolo*iami, ale kate*oria jzyka
przesz!a t+taj do1 d!+* ewol+cj, nie chodzi o tak koncepcj jzyka z+pe!nie biern. "a pewnym etapie
7ilozo7ii analitycznej pojawi!a si wiadomo1 bada. jzykowych i te*o, e jzyk, ktrym si pos!+*+je war+nk+je
w pewien sposb nasz sposb postrze*ania rzeczywistoci.
- np. native speaker postrze*a rzeczywisto1 tak, jak nam dany jzyk pozwala, mylenie przybiera 7orm
jzykow, zatem poznania jest bez jzyka niemoliwe
- np. $ndianie Nopi nie wynale0li *eometrii, w pewnym sensie nie znali ko!a, natomiast mieli nazwy
pewnych niere*+larnoci, ktrych nasza *eometria ( e+klidesowa ) nie wyrnia!a
- np. (skimosi - nie maj jedne*o pojcia odpowiadajce*o naszem+ pojci+ 4nie*4, maj natomiast 9O
rnych nazw, ktrych zbiorczo nie zbieraj w kate*ori nie*+, dla nich to z+pe!nie rne pojcia.
&ak wic dla przedstawicieli danej k+lt+ry pewne kate*orie jzykowe, matrixy jzykowe decyd+jce o naszym
poznani+ wiata mo* by1 z+pe!nie niezroz+mia!e.
>. cec8- /A'-*a
>a. peni "o4A
a. opisow0 ) BIERN= +
1. 1o*onawc'0 ) CZYNN= +- a /e4i a*. o !a1ania na1 /A'-*ie& p"awn-& nie po4e(a/0 -4*o na
c-owani$ e*s7w
Q A$sin- WYPOWIEDZI PERGOR:ATYWNE - w-powie1'i 1o*onawc'e- a*ie. *7"-c8 $%-wa&- nie
1o opis$ wiaa
&ym si de facto zajm+j tylko notari+sze. %kty przed notari+szem P per7ormatywa, to niemal ma*ia. Hz+camy
przekle.stwa czy zaklcia i zmieniamy rzeczywisto1. /rawo ma 0rd!a ma*iczne np. prawo rzymskie. "p. mancypacja
by!a 7orm ma*iczn, ktra nastpnie zrodzi!a czynno1 prawn w wiadomoci spo!eczn. 3i prawnicy rwnie
konstyt++j jako zbir wypowiedzi pewne byty w yci+ spo!ecznym.
"p. w =)% nienawidz prawnikw i obwinia si ich za wszystko, nicze*o jednak nie robi bez prawnikw, bo si boj
innych prawnikw, prawo staje si rodzajem reli*ii cywilnej, a prawnicy kap!anami. G+d nie roz+mie prawa, dla nie*o to
jest element mistyczny. /rawnicy zawieszaj swoj ar*+mentacj ar*+mentacj innych.
>!. /es w-1a"'enie& ICHTCROWY:
>c. &a c8a"a*e" DYNA:ICZNY ) 6;YWY6 +
- widoczne jest to zw!aszcza dzi- znaczenie kry b!yskawicznie w yci+ spo!ecznym- kiedy kom+nikacja
spo!eczna by!a bardzo wolna, wic znaczenia rozpowszechnia!y si znacznie wolniej. @zi $nternet, media- s!owa
yj swoim w!asnym yciem, nawa!nica kom+nikacyjna, w ramach ktrej dzia!a pa.stwo.
. - prawnicy wiedz wicej ni dawniej, prawnik teraz zaczyna coraz aktywniej komentowa1 rzeczywisto1, wyznaczajc
nowe cele. Qy jeszcze yjemy w wietle spokojne*o prawa. &eoria prawa natomiast od scejentyzm+ wraca znw w stron
teorii ar*+mentacji, teorii dysk+rs+ i tam +mieszczaj analiz jzykow jako cz1 teorii kom+nikacji albo jako cz1 powrot+
do re7leksji 7ilozo7icznej
- bowiem pojcie system+ prawa, kiedy doskona!e, staje si mar*inalizowane, bo yjemy w wiecie m+lticentycznoci,
bo znaczeni norm w przeplatajcych si systemach narodowych, e+ropejskim i midzynarodowym wy!am+je si poza ten
system prawa, pojawiaj si dodatkowe 0rd!a ar*+mentacji
- pojawia si konk+rencja +prawiania na+k prawnych, wieloparady*matyczno1 na+k prawnych. Eest to te narz+cane
przez *lobalizacj wikszoci problemw. "p. teraz k+lt+rze e+ropejskiej pewne *ranie narz+ca k+lt+ra islam+. 'kaz+je si,
e nie mamy zdolnoci b+dowania powszechne*o dysk+s+.
III. BCRYSPRCDENCBA ) common law +- o1 *o3ca NRIII w. -
9. wystp+je w krajach an*losaskich
:. wie si z histori te*o prawa, ktre nie jest rez+ltatem recepcji prawa rzymskie*o.
(wol+cja j+ryspr+dencji
#. *$4"a p"awna powsaa !e' "ece/pc/i p"awa "'-&s*ie(o ( > %n*lia, ,alia )
,. 1$%e 'wi0'*i ' po4i-*0- p"awo "a*owano /a*o ins"$&en "ea4i'ac/i p"a*-*i
2. Q 4i!e"a4i'& Bo8na Hoc*eSa
>. Q $-4iaa"-'& Be"e&-Se(o Ben8a&a- /es on a$o"e& po1sawowe/ e'- "o'wa%ane/ eo"ii-
'asosowania ZASADY C;YTECZNOKCI na po4$ e-*i. ?i4o'o?ii. po4i-*i. p"awo'nawswa
a. doprowadzi!o *o to do
- przekonania a rwnoci wszystkich l+dzi i
- akceptacji demokracji jako 7ormy rzad+ najlepiej zapewniajcej szczcie
b. 1o!"o- to, co przynosi najwicej przyjemnoci i najmniej bl+
c. w o1niesieni$ 1o ins-$c/i po4i-c'n-c8 i p"awo'nawswa &ia"0 $%-ec'nosci /es sopieT
p"-'c-'nienia si A 1o 'wiA*s'anie s'c'Acia /a* na/wiA*s'e/ 4ic'!- 4$1'i i '&ini&a4i'owanie
p"'-*"oci ) :AISY:AHIZACBA OCZEIIWANEB C;YTECZNOKCI
d. zatem- s+weren, ktry nie kier+je si pre7erencjami poddanych, nie realiz+je zasady +ytecznoci- naraa
swoj s+werenno1 na niebezpiecze.stwo
@. Q Bo8n A$sin -
PRAWO
a. sensu largo-- /es ono $sanowione p"'e' po4i-c'n-c8 'wie"'c8ni*7w. s*ie"owane 1o po4i-c'n-c8
po1wa1n-c85
i. PRAWO CSTANOWIONE PRZEZ BOMA ) NATCRAHNE +
ii. PRAWO CSTANOWIONE PRZEZ CZOWIEIA DHA CZOWIEIA ) PRAWO
6
POZYTYWNE +
iii. PRAWO CSTANOWIONE PRZEZ OSOBY NIEBD=CE POHITYCZNY:I
ZWIERZCLNIIA:I.
!. sensu stricto - REMCA ZACLOWANIA $sanowiona p"'e' &-40c0 isoA 14a inne/. na1 *7"0 &a
wa1'A ) NOR:A BEST ROZIAZE: U +
V. POZYTYWIZ: PRAWNICZY- o("anic'enie "o4i p"awni*a 1o *wesii !a1ania /A'-*a e*s7w !e' "e?4e*s/i
na1 po/Acie& sp"awie14iwoci i s$s'noci
> rozwj bi+rokracji- ktra zaw!aszczy!a prawo do zarzdzania pa.stwem
a. prawo sta!o si instr+mentem polityki do realizacji cel+
b. prawo- 7aktem, ktry mona bada1, ale pa.stwo przej!o a+torytet prawa bez aksjolo*iczne*o
+zasadnienia- nastpi!o nar+szenie a+tonomii prawa w k+lt+rze
c. prawo sprowadzono 1o ?o"&- ?$n*c/onowania pa3swa
d. rola prawnika.
- przyjmowa1 prawo jako DOM:AT
- &$si p"'-/09 POSTAW GOR:AHN=- moe bada1 str+kt+r prawa stos+jc roz+mowanie
quasi- 4o(ic'ne
- p"awni*a &o%na $%-9 /a*o NARZDZIA
)krajny przyk!ad- opis+je Hadbr+ch- w sprawie /+tt7arkena, ktry donis! na k+pca Botti*a, ktre*o sd
skaza! na mier1 za 4obra0liwy4 napis odnoszcy si do Nitelra. Hadbr+ch- to morderstwo w 7ormie sprawstwa porednie*o
)prawstwo porednie- sprawca pos!+*+je si bezwolnymi l+b niepoczytalnymi narzdziami. , tym przypadk+ 4bezwolnym,
niepoczytalnym4 narzdziem okaza! si niemiecki sd.
Ro'"7%nia siA5
Va. TWARDYFSIRABNY POZYTYWIZ: ) Q A$sin +
V!. WYRAGINOWANYF:IIII POZYTYWIZ: ) Q L.H.A. La" +
/o!czenie
- TEORII HINMWISTYCZNEB
- TEORII ANAHITYCZNEB BCRYSPRCDENCBI
a. o1"'$ca on i1eA p"awa /a*o na*a'$- ) LABITCAHNAFPREDYIATYWNA TEORIA PRAWA +
!. p"awa nie &o'na p"'e1sawi9 /a*o
- s$&- o!se"wowan-c8 naw-*7w
- w-"a'$ $c'$9.
- w-"a'$ e&oc/i 4$1'i
c. $w'(4A1nia aspe*-
- ps-c8o4o(ic'ne
- soc/4o(ic'ne
- ana4i-c'ne
1. opis p"awa sa/e siA a1e*wan- po $w'(4A1nieni$ "ea4nie isnie/0c-c8 "e($ o*"e4a/0c-c8 w'o"ce
'ac8owania 1ane(o c'on*a spoec'noci
e. p"awo o IO:PHEISOWY SYSTE: REMC5
i. PIERWOTNYCL
ii. WTJRNYCL
- REMCA CNZNANIA- *7"e no"&- o!owi0'$/0
- REMCA CCLYHANIA- /a* $c8-4a9
- REMCA ORZEIANIA
)k+tki
a. zb+dowanie typowe*o +ycia znaczcych wyrae. i te*o w jaki sposb zale one od spo!eczne*o
konktekst+
b. rwnoznaczne z przeniesieniem po*ldw 7ilozo7ii jzyka potoczne*o na *r+nt 7ilozii prawniczej- co ma
zapewni1 lepsze zroz+mienie 7akt+
W wicej o 7ilozo7ii Narta- zob. 7ilozo7ia prawa, Nart
X. INTEMRAHNA GIHOZOGIA PRAWA ) R. Dwo"*in +
/rba kompromis+ ( 4trzecia dro*a4 )
- IONCEPCBE PRAWA POZYTYWNEMO
@wrokin zaczyna od krytki pozytywizm+ hartowskie*o- w* nie*o znajd+je on lepsze
zastosowanie w prawie kontynentalnym.
- IONCEPCBE PRAWA NATCRY
a. p"awo ine"p"e$/e&- p"a*-*0
!. p"awo nie /es wo4ne o1 wa"ociowania
c. w &ie/sce no"& "a*owan-c8 p"'e' po'--wis7w /a*o (oowe w'o"- "o's"'-(niA9- w0c'enie 1o
s-se&$ p"awa ZASAD !A10c-c8 w-"a'e& 8iso"-c'nie $*s'aowan-c8 wa"oci o!owi0'$/0c-c8 w
spoec'e3swie
- common law- s-se& "e($. *7"e ' po&oc0 $sp"awie14iwia/09e/ a"($&enac/i s0
'w-c'a/owo w-1o!-wane p"'e' s01.
- podstawowe zasady praktyki w precednesach staj si nonikiem podstawowych
wartoci
7
- 'asa1- s0 "o'po'nawane p"'e' sA1'ie(o- 14a ic8 i1en-?i*ac/i *o&!inac/e
- &o"a4ne/ o1powie1nioci '
- poc8o1'enie& 'asa1-
- 'asa1a &$si 'na/1owa9 popa"cie w o*"e4on-c8 ?a*ac8 spoec'n-c8
1. p"oces sosowania p"awa 1"o(0 LER:ENECTYCZNEMO DIAHOMC
e. "o's"'-(niAcie TRCDNEMO PRZYPADIC ) HARD CASE +
- w-'nac'a 'asosowanie wie4$ &ie"ni*7w ) WA;ENIE ZASAD +
- INTERPRETACBA LER:ENECTYCZNE - objanianie, +stalanie poprawne*o tekst+.
IR. EIONO:ICZNA ANAHIZA PRAWA
Q Lo4&es - +zna!, e dla racjonalnej na+ki prawa staranny, s+mienny imperetaro powinien by1 statystykiem i
ministerm ekonomii
> Rona41 Coase
Q Ric8a"1 Posne"
9. ekonomia ta dziedzina zawieszona midzy
a. teori prawa
b. 7ilozo7ia prawa
c. j+ryspr+dencja
:. o7er+je ona specy7iczne spojrzenie na prawo- ale nie jest jeszcze +prawiana samodzielnie jako dziedzina
prawa - p"awo powinno !-9 e?e*-wne e*ono&ic'nie- c'-4i p"owa1'i9 1o e*ono&ic'nie e?e*-wne/
a4o*ac/i 17!"
EGEITYWNOK<
a. Pa"eo- (1- nie 1a siA pop"awi9 s-$ac/i %a1ne(o ' c'on*7w ("$p- !e' po(o"s'enia s-$ac/i
po'osa-c8
!. Ca4o1"a Ni*s- a4o*ac/a 17!" /es e?e*-wna. (1- nie 1a siA pop"awi9 1o!"o!-$ ("$p- nawe p"'-
'ao%eni$. %e s-$ac/a nie*7"-c8 c'on*7w ("$p- $4e(a!- po(o"s'eni$.
3. jednak nawet w podrcznikach zaczynaj si j+ pojawia1 rozwaania oceniajce prawa na podstawie
kryteri+m sk+tecznoci ekonomicznej
a. czy te re*+!y prawnicze majce po :222 lat maj wp!yw na alokacj dbr w *ospodarce wolnorynkowej5
b. czy powod+j jakie dysproporcje5
c. czy to nie zak!ca wolnej konk+rencji i swobodne*o przep!yw+ dbr na rynk+5
"p. ca!e prawo ochrony konk+rencji i kons+mentw.
"p. komentarze 4nasze prawo nic nie robi tylko niszczy *ospodark4. )k+tkiem cze*o blok+je si swobodn dzia!alno1
*ospodarcz- problem ma!ych i rednich przedsibiorstw, jako1 prawa jest te en+jca, przynajmniej od strony
redakcyjnej.
? zob, przyk!ad ze sprowadzanymi samochodami i odpadami.
d. badanie kosztw prawa, w tym jako instyt+cji spo!ecznej
, krajach wolnorynkowych ca!y obrt toczy si w ramach zobowiza. i swobody +mw- wtedy koszty s minimalne- bo
nie ma kosztownych instyt+cji prawnych,
O. zajm+je si te kwestiami optymalizacji prawa
R. DYSCYPHINY PO:OCNICZE -
Qa!o interes+j prawnikw, bo ci zajm+j si swoim w!asnym wiatem.
#. SOCBOHOMIA PRAWA- 1$a4i'&
#a. !a1a p"awo /a*o pewne '/awis*o spoec'ne
Q !e8awio"-'&
a. !a1a p"awo &eo1a&i e&pi"-c'n-&i
b. sk+pia si na
- wiadomoci prawnej,
- postawami spo!ecznymi
- stopniem za+7ania do prawa i prawnikw
"p. stopei. za+7ania do prawa i prawnikw spad! z I2R do 32R.
c. jest przydatna przy
- ocenie nowo wprowadzonych instyt+cji prawnych
"p. ostatnio badano poparcie spo!eczne dla instyt+cji postepowania przyspieszone*o w kpk- ok. I2R
spo!ecze.stwa popiera j, ale wikszo1 prawnikw jest przeciw
- 7orm+!owani+ post+latw de lege ferenda.
"atomiast wyniki bada. czy oceny spo!eczne s bardzo rzadko przytaczane w orzecznictwie.
#!. $p"awian w s-4$ spe*$4a-wn-&- *o"'-sa ' &ae"ia$ e&pi"-c'ne(o w ce4$ sn$cia "o'wa%a3
o(74n-c8 ( pro7. )kpska ).
,. PSYCLOHOMIA PRAWA
8
III. PRZED:IOT TEORII PRAWA
Fajm+jc si teori prawa zajm+jemy si w *r+ncie rzeczy &ea/A'-*ie& w sos$n*$ 1o p"awa
- na'wi/&- p"awo /A'-*ie& p"'e1&ioow-&
- &- p"ac$/e&- o sopie3 w-%e/ - prawnik na co dzie. nie pos!+*+je si tymi za*adnieniami, ale s
takie spory i ar*+mentacje prawnicze, *dzie ta teoria jest wyma*ane.
Qoemy wic odrni18
a. &7wienie p"'e' p"awo - ( prawodawca, prawnik- jaka jest tre1 prawa5, co prawodawca przez
prawo mwi5 ) ( w +proszczeni+ 8 BZYI PRAWNY ) PRZED:IOTOWY +
!. &ea/A'-*- mwienie o prawie8 ( w +proszczeni+8 BZYI PRAWNICZY
Hozrnienie jest jednak szersze- nie mona wprost +tosamia1 mwienia przez prawo z jzykiem prawnym, a
mwienia o prawie z jzykiem prawniczym<
)t+dent +czcy si prawa ma do dyspozycji dwa poziomy poj1Sterminw8
a. po/Acia w-wo1'one ' p"awa
!. &ea/A'-c'ne po/Acia 6p"awnic'e6.
/rzyk!ad8 kpc mona na+czy1 si dopiero w sdzie. %le st+denci na $# rok+ zdobywaj pewne pojcia
metajzyka, ktrych p0niej bd +ywa1 w na+ce i praktyce prawne
, kadym z takich poj1 moemy wyodrbni18
a. 'nac'enie ) sens +
!. 'a*"es - 1es-(na- o!/Ae na'w0.
Fe wz*ld+ na kryteriw znaczenia i zakres+ poj1 prawnych i prawniczych wyrniamy
#. po/Acia. *7"-c8 'a"7wno 'nac'enie /a* i 'a*"es s0 i1en-c'ne w /A'-*$ p"awn-& /a* i p"awnic'-&
"p. 4cz!owiek4, 4dziecko4, 4na+czyciel4.
,. po/Acia. *7"-c8 'a*"es /es ws*a'an- w /A'-*$ p"awn-& ) en$&e"ac/a +. a4e !e' w-/anienia 'nac'enia.
*7"e 1opie"o !$1owane /es w /A'-*$ p"awnic'-& -dopiero w oparci+ o desy*naty metawiedza ma wyda1 na
wiat znaczenie,
"p. 4osoba prawna84.
2. po/Acia. *7"e w /A'-*$ p"awn-& s0 /e1-nie w-&ienione. !e' po1awania 'a*"es$ i 'nac'enia. *7"e
1opie"o !$1owane /es w /A'-*$ p"awnic'-&.
3harakterystyczne dla prawa konstyt+cyjne*o- np. 4wolno14, 4zdrowie4, 4w!asno14 - znaczenia zosta!y pozostawione &- i
na+ce prawa konstyt+cyjne*o.T
>. po/Acia. *7"e w o(74e nie w-sAp$/0 w /A'-*$ p"awn-&. w-sAp$/0ce -4*o w /A'-*$ p"awnic'-&. !e'
*7"-c8 nie &o%na p"awa ani sosowa9 ani (o po'nawa9.
"p. 4wyk!adnia prawa4, 4norma prawna4, 4hierarchia system+4, 4l+ka w prawie4, 4niesprzeczno14. - bez nich nie da si prawa
przeczyta1 i dobrze stosowa1 w praktyce, podobnie w poszcze*lnych do*matykach ( np. w prawie cywilnym ).
@. po/Acia po&ocnic'e - nie w-sAp$/0 ani w /A'-*$ p"awn-& ani w /A'-*$ p"awnic'-&. a4e "o'wi0'$/0
pewne p"o!4e&- sosowania p"awa.
"p. pojcia z dziedziny na+ki administracji, kryminolo*ii, kryminalistyki w postpowani+ dowodowym.
3zy w takim razie nie mona stworzy1 idealne*o tekst+ prawne*o5 &akie*o, ktry jest oparty tylko na pojciach,
do ktre*o zroz+mienia niepotrzebna jest aparat+ra pojciowa5
#. PANDEITA ( C$C w., "iemcy ) - BCRYSPRCDENCBA POBCIOWA. widzca w prawie rzymskim tylko
pojcia, mia!a na cel+ stworzy1 idealne kodeksy. %le nijako 4pod spodem4 prawa rzymskie*o jest aparat+ra
pojciowa, wydobyta przez prawnikw rzymskich, +doskonalona przez wieki recepcji prawa rzymskie*o, bez
ktrej prawa by nie by!o. -ontynentalna recepcja prawa rzymskie*o, ktra dokona!a si w oparci+ o kody7ikacj
prawa rzymskie*o w Aolonii, a zako.czy!a na +niwersytetach niemieckich w C$C w. wydoby!a podstawowe
pojcia str+kt+ry prawa prywatne*o rzymskie*o. &e pojcia sta!y si b+d+lcem dla rnych wersji prawa
cywilne*o- mamy rne wersje danej *a!zi prawa zb+dowane w oparci+ o te same pojcia prawne, wsplne
ca!ej kontynentalnej k+lt+rze prawnej
- roma.skiej
- *erma.skiej
- skandynawskiej
- rosyjskiej ( 4skaone4 Aiazancj+m
"ie da si jednak stworzy1 idealne*o kodeks+ - bo prawo nie jest zjawiskiem czysto prawotwrczym, zwyk!y
obywatel niemajcy wykszta!cenia prawnicze*o, nawet *dy przeczyta kodeks, to i tak nie do ko.ca *o roz+mie,
nie jest w stanie pozna1 prawa, potrzebny jest m+ aparat pojciowa
,. s01 we ws'-s*ic8 *"a/ac8 po/awia siA TEORIA I GIHOZOGIA PRAWA- *7"e/ p"'e1&ioe& /es ana4i'a
e/ sia*i po/Aciowe/ ( cho1 siatka ta moe by1 wyraona w rnie s7orm+!owanych tekstach prawnych- w
zalenoci od lokalnej tradycji narodowej ).
a. p"'e1&ioe& ana4i'- s0 p"'e1e ws'-s*i& pojcia z *r+p :, 3, O
- POBCIA. ITJRE W OMJHE NIE WYSTPCB= W BZYIC PRAWNY:. A WYSTPCB=
TYHIO W BZYIC PRAWNICZY: ( przede wszystkim )
- POBCIA. ITJRYCL ZAIRES BEST WSIAZANY W BZYIC PRAWNY:. AHE BEZ
WYBAKNIENIA ZNACZENIA ( rzadziej )
- POBCIA. ITJRE W BZYIC PRAWNY: S= BEDYNIE WY:IENIONE. BEZ PODAWANIA
ZAIRESC I ZNACZENIA ( rzadziej )U
9
!. inn- /es ce4 e/ ana4i'-5
- GIHOZOGIA PRAWA- !a1a. /a*a /es na$"a -c8 po/A9
- TEORIA PRAWA- "e1$*$/e e 'a(a1nienia 1o 'a(a1nie3 /A'-*ow-c8. jest bowiem
powizana z 7ilozo7i analityczn, sk+pia si na pojciach zawartych w jzykach prawnym i prawniczym.
;-- Ia"4 Poppe" - %-/e&- w "'ec8 "'ec'-wisociac85
#. KWIAT OBIEITYWNY ) :ATERIAHNY + - po'nawa4n- p"'e' po'nanie '&-sowe
,. KWIAT SCBIETIWNY- 1o *7"e(o ni* nie &a 1osAp$, s7era kom+nikowalna jedynie pki co jzykowo,
wewntrznie kady z nas sobie co tworzy czy roi, przy d+ej empatii sdzimy, e wiemy o kim wszystko
( zazwyczaj b!dnie, wiemy wtedy niby o kim wszystko, o on nas nawet po latach potra7i zaskoczy1,
niekoniecznie pozytywnie ).
2. KWAT INTERSCBIEITYWNY- 1os"'e(a&- (o 1opie"o po 1os"'e%eni$ /A'-*a - pojawia si *dy
kom+nik+jemy si midzy sob, wsplne konstr+owanie znacze. poprzez pos!+*iwanie si jzykiem. Eest
poddana pewnym o*raniczeniom k+lt+rowym i innym.
a. %-cie spoec'ne "o'wi/a siA (7wnie w s?e"'e ine"s$!ie*-wne/
!. nie /es o s?e"a5
- o!ie*-wna- 'nac'enia nie 1a siA '"e1$*owa9 1o c'e(o c'-so o!ie*-wne(o. !o
'nac'enie /es e% w nas
Fob. wy.- dla nas np. nazwa 4ko!o4 ma dla przedstawicieli k+lt+ry zachodniej, ma okrelone znaczenie a
dla $ndian Nopi w o*le nie ma znaczenia- takie pojcie nie istnieje w ich jzyk+.
/rzyk!ad8 z ycia codzienne*o- % nazwa! A 4QinerV4. A pocz+! si obraony i potraktowa! to jako
zniewa*, cho1 % nie traktowa! takie*o s!owa jako zniewaajce*o. $nne znaczenie ma takie s!owo dla %,
a inne dla A. 3zsty problem przy przestpstwie zniewa*i.
- s$!ie*-wna- co c'-so s$!ie*-wne(o nie 1a siA ni(1- w-"a'i9.
-+lt+ra dana wyposaa nas w tak zdolno1 wsp!dzia!ania i zesp! znacze. i za jej pomoc roz+miemy
wiat, w tym wiecie my dorastamy i na ten wiat jestemy skazani. Eak jestemy we Wrancji, to widizmy j+ pewne rnice, a
jak jestemy w $ndiach czy Eaponii, to nie wiadomo, o co tam chodzi.
c. nie &a poc'0*$ ani *o3ca &-4enia - nikt z nas nie przypomni sobie moment+, kiedy zacz!
myle1 i nikt z nas nie wiem, kiedy przestaje myle1. Eestemy zatem przez na+k jzyka zan+rzani w
pewn rzeczywisto1.
1. o. co w-"7%nia s?e"A ine"s$!ie*-wn0 o o. %e nie &a $ o11'ie4enia po1&io$ o1
p"'e1&io$ po'nania
- + brak te*o szkie!ka i oka mdrca- eby pozna1 dobrze biolo*i, m+si by1 ca!kowicie obiektywny i
zdystansowany do przedmiot+ bada.. "ie mona dobrze pozna1 np. b+dowy wewntrznej ddownicy, jeli si jest bardzo do
nich przywizanym, cho1by dlate*o, e taki mi!onik ddownic nie pozwoli przeprowadzi1 na nich adnych dowiadcze..
- w s7erze inters+biektywnej, s7erze sensw i znacze., nie ma tak cis!e*o oddzielenia.
"p. 4kto jest dobrym cz!owiekiem4. /ewne wychowanie j+ powod+je pewne pocz+cie dobra czy
sprawiedliwoci.
"p. czy dawanie pierwsze.stwa krowom na +licy jest racjonalne5 , naszej k+lt+rze, s7erze inters+biekt+wnej,
powiemy, i jest to bezsensowne. %le np. w $ndiach nikt nawet nie bdzie si nad tym zastanawia!- jest to
oczywiste, e to zwierz wite.
e. pa&iAa9 na4e%-. i% w p"'-pa1*$
- wiaa &ae"ia4ne(o - po'nanie '&-sowe - jest 4p+nkt zero4, prze!omowy dla
poznania
"p. lekcja biolo*ii- pani pro7esor chce zachci1 dzieci i daje szkie!ka z wycinkami, ktre by!y
dla nich kolorow miaz*. @opiero po dwch latach dzieci zacz!y widzie1 skomplikowan maszyneri i roz+mie1, e to
konkretne obiekty, w ktrych co dostrze*aj.
- wiaa ine"s$!ie*-wne(o - nie ma 4p+nkt+ zero4.
)t+denci $ rok+ prawa zazwyczaj s przy*otowani- cho1 jedynie s+biektywnie do poznawania
prawa. %le np. st+dent z z+pe!nie inne*o rodowiska moe nie by1 w tej k+lt+rze zan+rzonym i wtedy trzeba przy*otowania,
by on zroz+mia! te pojcia.
IONWENCBONAHIZACBA SE:IOTYII ) ZNACZEP +
DYGCZBA ICHTCR - w-&iana 'nac'e3
"p. w Eaponii - problem ze zroz+mieniem zjawisk, z odczytaniem znacze.. , 3zechach czy "iemczech - !atiwej - bo tam
dy7+zja k+lt+r.
a. no"a&-wno9 *$4$"- (A!o*o nas pene"$/e- nie zdajemy sobie sprawy, e nasze zachowania s
dok!adnie +re*+lowane w k+lt+rze
!. /es o w-ni*ie& ewo4$c/i *$4$"owe/
c. w-&iana &iA1'-po*o4eniowa - jedno pokolenie przekaz+je normy k+lt+rowe innymi
1. e o!ie*- *$4$"owe s0 !a"1'o w"a%4iwe na p"'e"w-.
"p. wp!yw /HG na prawo cywilne.
'biekty k+lt+rowe wyodrbnione s jako *r+py znacze.. &e znaczenia s pewnymi narzedziami.
IONWENCBONAHIZACBA - po4e(a na -&. %e 'espo- -c8 'nac'e3 s0 $"wa4one.
"p. pojcia prawne- znaczenia dzia!aj przez setki czy tysice lat ( ;--. zob. prawo rzymskie prywatne ).
A+dowanie takie*o znaczenia pole*a na de7iniowani+ ( )okrates ).
9. + podstaw tych zjawisk k+lt+rowych mamy syt+acj semiotyczn- mamy znak, ktry ma szere* elementw8
a. zapis,
10
b. znaczenie
- by zroz+mie1 znaczenie niektrych obiektw nie trzeba by1 4zan+rzonym4 w jak
wyspecjalizowan dziedzin k+lt+ry
- istniej jednake takie znaki, *dzie aby pozna1 ich pe!ne znaczenie k+lt+rowe, trzeba wej1 w
wyspecjalizowan dziedzin k+lt+ry.
"p. prawo.
c. wymiar pra*matyczny ( syt+acje, w ktrych moemy si nim pos!+y1 ).
&en sam obiekt nat+ralny, ta sama rzecz- moe by18
- jedynie obiektem cywilizacyjnym, zwyk! rzecz
- w innej syt+acji moe okaza1 si przedmiotem bdcym nonikiem znacze..
"p. czarna polewka.
:. po/Acie o '1e?iniowane 'nac'enie.
&o pojcia mona oczywicie zestawia1, b+dowa1 relacje midzy nimi, b+dowa1 ca!e ci*i, konstr+kcje k+lt+rowe.
2. &ec8ani'&- *$4$"owe sa!i4i'owania 'nac'e3
/rzy d+ej stabilizacji semantycznej obiektw k+lt+rowych mamy sk!onno1 do widzenia w nich arte7aktw, obiektw niemale
realnych- problem pojawia si przy zetknici+ si z inn k+lt+r- mamy twarde znaczenie dane*o obiekt+ i sz+kamy *o w
danej k+lt+rze.
a. 7akt, e nie zaczynamy od zera, ale przez wychowanie wyposaeni w sensy odczytywane przez
naszych rodzicw
b. wyspecjalizowane k+lt+ry, w ktrych znaczenia s przechowywane, zachowywane
c. instyt+cje spo!eczne, majce swoj trwa!o1
"p. -oci!
d. instyt+cje jako kate*orie mylenia.
"p. prawo.
>. a sa!i4i'ac/a 'nac'e3 &a o("o&ne 'nac'enie
a. 4$1'ie $?a/0 p"awo. /e4i /es "wae. a nie $?a/0 /e4i pan$/e c8aos i nie"wao9.
"p. w prawie podatkowym czsto zdarza si, e w wynik+ 7inezyjnej wyk!adni or*anw podatkowych dotychczas
zde7iniowane pojcia na*le nabieraj nowe*o znaczenia- l+dzie nie +7aj wwczas praw+ i nar+szana jest zasada za+7ania
obywateli do pa.stwa.
!. p"awo "o'wi/a siA /a*o p"'e1&io *$4$"ow-
- &a 1o!"e w-posa%enie ins-$c/ona4ne
- &a ci0(o9 p"'e*a'$ 'nac'e3 wie4opo*o4eniow0
- "o'w7/ e(o o!ie*$ *$4$"owe(o o1!-wa siA p"'e' ana4i'A 'nac'e3 *$4$"ow-c8- p"'e'
1e?iniowanie i "e1e?iniowanie
c. ' e(o powo1$ p"'e' pewien sp4o 8iso"-c'n- e 'nac'enia $pows'ec8ni- siA na
*on-nencie e$"ope/s*i& - e"a' p"'e' p"awo e$"ope/s*ie nasAp$/e 'acie"anie -c8
"7%nic 'nac'eniow-c8
DEGINICBA PRAWA
W 'wi0'*$ ' -& powsa/e p-anie - /a* ws*a'a9 o!ie* !a1a3 eo"ii p"awaE
9. nie moemy poda1 de7inicji klasycznej, pokaza1 ten przedmiot- bo
a. ten obiekt jest obiektem k+lt+rowym, to zesp! znacze. -
b. problemy, bo trzeba by zaliczy1 prawo do dane*o rodzaj+ i wskaza1 specy7ik *at+nkow, a to
wie si z za!oeniami wiatopo*ldowo- ideolo*icznymi.
c. poza tym de7inicja klasyczna ma t cech, i
- strony lewa i prawo s rwnowane- kiedy to co po prawej jest zbiorem war+nkw
koniecznych i wystarczajcych. &o bardzo silna zaleno1, spotykamy je w de7inicjach czysto analitycznych
- w obiektach spo!ecznychSh+manistycznych - te obiekty nie !cz si z takim silnym zwizkiem
midzy sob, mamy8
- albo war+nki konieczne do cze*o - by co wystpi!o.
- albo war+nki wystarczajce do cze*o
/rzyk!ad8 meteorolodzy- znaj war+nki konieczne by spad! deszcz- m+si by1 chm+ra i jdra
kondensacji, ale to nie s war+nki wystarczajca- czasem te dwa elementy s a nie ma
deszcz+.
/odobny problem z prawem, /rzyjmowanie, e do te*o aby dany obiekt by! prawem
wystarczy spe!nienie war+nkw koniecznych, by!o jednym z wypacze. systemw
totalitarnych.
:. de7inicje realna przez wskazanie - niemoliwe przy obiektach k+lt+rowych, bo ich nie ma 47izycznie4
3. de7inicja nominalna - wskazanie sposob+ pos!+*iwania si terminem, ktry ten obiekt ma oznacza18
a. sprawozdawacza - niemoliwa ze wz*ld+ na zaan*aowanie wiatopo*ldowe.
Eednake z takimi skomplikowani obiektami jak prawo jest problem, e wszystko co o nich powiemy jest zaan*aowane
ideolo*icznie, 7ilozo7icznie. "ie mona wyodrbni1 cile obiekt+ bez zajcia pewnej postawy 7ilozo7icznej. "p. zwolennik
prawa nat+ry +waa, e to czy zbir norm mona nazwa1 prawem zaley czy s z*odne z prawem nat+ry czy nie -
powie wtedy, e dany obiekt nie jest prawem mimo posiadania cech, ktre przypis+jemy praw+- bo nie realiz+je
pewnych wartoci, ktre widzi w prawie nat+ry,
b. projekt+jca ( 4dla naszych rozwaa. przyjmijmy, e...4 )
Zae& na4e%- ws*a'a9 o!ie* !a1a3 eo"ii p"awa p"'e' s*ons"$owani$ 1e?inic/i no&ina4ne/ p"o/e*$/0ce/.
11
a. std w na+kach spo!ecznych i h+manistycznych rzadko pos!+*+jemy si takimi
de7inicjami klasycznymi- nie zaley nam na ty, by co '1e?iniowa9 na sae i na 'aws'e. -4*o !-
'ope"ac/oni'owa9 !a1ania. o("anic'-9 ic8 p"'e1&io. powiedzie1 co nas interes+je w tych
badaniach, by odci1 si do 4wszystkoizm+8 Bes o nie'!A1n- wa"$ne* /a*ie/*o4wie* "e?4e*s/i
na$*owe/- powie1'enie. %e !a1a&- o!ie* w a*ic8 a a*ic8 wa"$n*ac8 )
OPERACBONIZOWANIE BADAP +
Ta* wiAc5
#. 1e?inic/e w na$*ac8 cis-c8 s$%0 po*a'-wani$ ISTOTY RZECZY
,. 1e?inic/e w na$*ac8 *$4$"ow-c8 ) 8$&anis-c'n-c8Fspoec'n-c8 + nie s$%0 wiAc po*a'-wani$ iso-
"'ec'-. -4*o ws*a'-wani$ ZASIMC BADAP I WARCNIJW W BAIICL BADANIA S= PROWADZONE. co
nie o'nac'a. %e we ws'-s*ic8 wa"$n*ac8 e w-ni*i !A10 sosowane.
a. war+nki te nie s jednak dowolne, bo nasza teoria prawa jest zrelatywizowana do pewne*o typ+
war+nkw k+lt+rowych- majcych zwizki z prawem rzymskim prywatnym.
b. brak jest bowiem +niwersalnej teorii prawa- nie moemy bada1 np. prawa islamskie*o czy
chi.skie*o w naszych war+nkach k+lt+rowych.
$naczej w Eaponii- przej!a ona prawo niemieckie z C$C w. Fa czasw re7om Qeiji w $$ po!. C$C w. Eapo.czycy w cel+
przyspieszenia rozwoj+ przejmowali wszystko co si da!o i np. przepisali cz1 kodeksw niemieckich.
Po1s$&owanie
I. eo"ia p"awa pos$($/e siA 1e?inic/0 ope"ac-/n0 p"awa - o*"e4a/0c0 'a*"es !a1a3
a. ope"ac/oni'owanie po4e(a na po1awani$ wa"$n*7w w-sa"c'a/0c-c8 i *oniec'n-c8- /a* siA e
cec8- po1a w7wc'as o. co /es 1e?iniowane na pewno -& /es
!. 1e?iniowanie c'Aciowe o po1awanie wa"$n*7w *oniec'n-c8- w wa"$n*ac8 C. /e4i w-s0pi0 a*ie
cec8- /a* B. o &a&- 1o c'-nienia ' A ) DEGINICBA HOMICZNA +
II. o("anic'a siA 1o poc8o1ne/ *$4$"- "'-&s*ie(o p"awa p"-wane(o
III. po1a/e wa"$n*i *oniec'ne 1o e(o. a!- /a*i '!i7" no"& na'wa9 p"awe& w 1ane/ *$4$"'e. a4e nie s0 o
wa"$n*i w-sa"c'a/0ce
a. eo"ia p"awa !a1a no"&-. *7"e spenia/0 wa"$n*i *oniec'ne -
- CPOBCIOWIENIE PRAWA- 1osa"c'a apa"a$"- po/Aciowe/
- COMJNIENIA DOYCZ=CE PRAWA
!. po'a w-&ienion-&i wa"$n*a&i 'ac'-na/0 siA /$% spo"- ?i4o'o?ic'ne.
#. ISTNIENIE NOR: MENERAHNYCL ) OMJHNO- ABSTRAICYBNYCL + - p"awo nie &o%e !-9 '!io"e&
no"& in1-wi1$a4n-c8. s0 *as- a1"esa7w. *7"-& p"'-po"'01*ow$/e&- pewne 'ac8owania. nie &o%e !-9
p"'-wi4e/7w
,. GCNICBONAHNE POWI=ZANIE Z PAPSTWE: - or*any pa.stwa s zwizane z normami, wykorzyst+j je
a. ?$n*c/ona4ne- a*
!. (ene-c'ne- nie. !o pa3swo ic8 nie 1a/e - pa3swo nie /es *"eao"e& p"awa
- na pocztk+ s pewne normatywnoci
- dopiero p0niej pojawia si pa.stwo, ktre kre+je okrelony system normatywny
i. PRAWA ZASTANE- p"awa c'owie*a i o!-wae4i- pa3swo &a /e c8"oni9
ii. PRAWA DANE- pa3swo /e *"e$/e -
> zob. +tosamianie prawa z pa.stwem.
2. REMCY CZNANE POWSZECLNIE ZA OBOWI=ZCB=CE- ic8 4e(i-&i'ac/a nie !$1'i w0p4iwoci
>. DZIAANIE :OTYWACYBNE NA ADRESATJW- rodzce pocz+cie powinnoci, obowizk+-
a. p"awo /es '!io"e& no"& san*c/owan-c8
!. a nie no"& san*c/on$/0c-c8- nie &o%e !-9 opa"e /e1-nie na p"'-&$sie. &$si !a'owa9 na
&o"a4noci ( > zob. pkt 6 )
@. PRAWO WYRA;A CPRAWNIENIA I OBOWI=ZII MODNE SPOECZNEB APROBATY- ZMODNE Z
:ORAHNOKCI=
"aley t+ odrni1 dwie koncepcje
a. jedna- prawo czerpie moc obowiz+jc z moralnoci ( moralno1 to 0rd!o walidacyjne prawa )
b. dr+*a ( ktr przyjm+jemy ) - prawo, cho1 nie czerpie mocy obowiz+jce z moralnoci, powinno by1 z ni
z*odne, ewent+alnie pe!ni1 rol kory*+jc, jeli jest to pozytywne.
"p. jeszcze do niedawna we wszystkich miejscach p+blicznych, rodkach kom+nikacji palono papierosy i niko*o to nie
dziwi!o. 'becnie- dziki in*erencji prawa, moralno1 zosta!a 4skory*owana4- nie wolno pali1 a miejscach p+blicznych i
moda na palenie min!a. "p. da si zaobserwowa1, e obecnie m!odzie szkolna si*a po papierosy mniej chtnie.
Eaki s *ranice normy - nie zabijaj5 ( e+tanazja, aborcja ) - $ 1o*on$/e&- ocen- p"awa ' p$n*$
wi1'enia 'ewnA"'ne(o
V. :ECLANIZ: RACBONAHNEMO DYSICTOWANIA o wa"ociac8. (1- po/awia siA sp7" a*s/o4o(ic'n-.
P"awo po/awia siA (1- /es :ECLANIZ: SPRAWIEDHIWOKCI GOR:AHNEB - sdy itd.-
IR. PRAWOZNAWSTWO
STRCITCRA PRAWOZNAWSTWA
I. TEORIA PRAWA
II. GIHOZOGIA PRAWA
III. DOM:ATYII PRAWNICZE - s'c'e(7owe na$*i p"awne
12
/ojcie do*matyki wywodzi si z pozytywizm+ prawnicze*o
9. pozytywizm prawniczy dy! do +na+kowanie prawoznawstwa- +wolni! prawo od 7ilozo7ii
:. spory o wartoci nie s sporami prawnymi - dwie koncepcje
a. koncepcje prawnonat+ralne- stawia!y wymo*i aksjolo*iczne wobec norm prawnych
b. koncepcje pozytywistyczne
DOM:ATYZ: - wprowadzenie pewnych do*matw opartych na koncepcji wyraenia woli przez s+werena.
Dwie &eo1-
#. PRAWO NAHE;Y TRAITOWA< BAIO GAIT
- spo"- o wa"oci nie s0 spo"a&i na$*ow-&i - !o na4e%- /es 'as0pi9 1o(&ae&U
- isoa o!owi0'-wanai p"awa wi0%A siA ' $*a1e& spoec'no- po4i-c'n-&
- p"'-&$s pos$s'e3swa wo!ec s$we"ena
- p"awni* ana4i'$/e wo4A s$we"ena
- 'a s$we"en ana4i'$/e wo4A o!-wae4a- posowie w-"a%a/0 wo4A na"o1$.
,. GOR:AHIZ:-
- po"'01*owa9 a*- wo4i. $sa4a9 pa"a$"A po/Aciow0 i $s-se&a-'owa9 /0 i
- pop"'e' s$!s$&pc/A w-p"owa1'a9 no"&- in1-wi1$a4ne.
Cec8- w-1o"A!nia/0ce 1o(&a-*i
#. w 1o(&a-*ac8 'ac'-na&- 'aws'e o1 D"71e p"awa- w-'nac'a&- 'a*"es i p"'e1&io !a1a3. 'a nie
1-s*$$/e&- o po1swac8 o!owi0'-wania
,. na4e%- o1"7'ni9 1wie posaw- wo!ec p"awa5
a. ZEWNTRZN= ) soc/o4o(ia p"awa Q La" +
!. WEWNTRZN= ) IRYTYCZNO- REGHEISYBN= + - p"awni* &$si 'a/09 a*0 po'-c/A. &$si 'an$"'-9
siA w 'nac'eni$ e(o p"awa
- na1awanie 'nac'e3 p"'e' a"($&enac/A - $ /e1na* nie &a &ec8anic'ne(o sosowania
wo4i s$we"ena. /es nao&ias p"a*-c'ne sosowanie p"awa.
- *ons-$owania 'nac'e3 p"'e' 1-s*$s/A
- p"awnic- &a/0 wa1'A 1o $sa4ania "eci no"&-- p"awni* o 6wa1ca 'nac'e36
/rzyk!ad Narta- Gilip+ty by!y *enialnymi nynierami i mechanikami, by!a to cecha wewntrzna, ale w Gilip+tii nie by!o czas+.
Fnale0li przy B+liwerze zanieczyszczony ze*arek. ,yczycili *o i ze*arek zacz! chodzi1. Gil+p+ty by!y w stanie zaj1
postaw zewntrzn wobec ze*arka, ale nie mo*li poj1 je*o sens+, bo nie znali pojcia czas+.
&ak samo z prawem- jeli kto nie zroz+mie prawa, to tylko +zna je za instr+ment. Eeli wyposaony zostanie w zroz+mieni
czy sens, to dopiero wtedy bdzie m*! zaj1 postaw wewntrzn i przystpi1 do dysk+sji o prawie.
/rzyk!ad8 ocena instyt+cji postpowania przyspieszone*o w kpk. @lacze*o I2R spo!ecze.stwa j popiera a prawnicy nie5.
Ao spo!ecze.stwo nie roz+mie sens+ wiel+ instyt+cji prawnych. Eel np. postpowanie w $ isntancji jest skrcone, to nie ma
szans na wyczerp+jce przeanalizowanie materia!+ dowodowe*o. &aki wyrok bdzie +chylany w $$ instancji, ewent+alnie w
wynik+ kasacji, moe take wej1 w *r wznowienie postpowania z powod+ protper errores/propter nova i tak oto proste,
szybkie postpowanie przeistoczy si w d!+*ie, m+dne i na dodatek jeszcze takie, *dzie obala si prawomocne orzeczenie.
%le by na to wpa1 trzeba zna1 instyt+cje postpowania karne*o.
IR. NACII LISTORYCZNO - PRAWNE - o1nos'0 siA 1o p"awa &inione(. /$% nie o!owi0'$/Ace(o
a. historyczne ar*+menty na obecne treci normatywne instyt+cji prawnych
b. szcze*lnie tam, *dzie ci0(o9 p"awa ) > W+ller- wewntrzna moralno1 prawa ).
- common law - nieocenione ( i& sa"s'- p"ece1ens -& 4eps'- +
- prawo kontynentalne- w /olsce jestemy prawniczymi krlikami dowiadczalnymi- !"a*
pewnoci i saoci p"awa.
/rzyk!ad8 wiele osb sprowadza!o ostatnio popowodziowe i powypadkowe samochody z =)% za *rosze ( cho1 transport
dro*i ), naprawia!o je w /olsce i sprzedawa!o- w ten sposb mona by!o np. k+pi1 Eeepa ,ran*lera, "issana Q+rano za cen
3 razy nisz ni w salonie. 'statnio jednak or*any administracji zmieni!y interpretacj przepis+ - wynika, e taie pojazdy
naley traktowa1 jako odpad ( > +stawa o odpadach ) - a sk+tkiem prawnym jest obowizek zez!omowania pojazd+,
oczywicie o zwrocie kosztw zak+p+ i transport+ nie ma mowy. , ten sposb prawo ( > ekonomiczn analiza prawa )
stwarza dla przedsibiorcw niepewno1- skoro w wynik+ zmiany samej interpretacji przepis+ mona straci1 miliony.
R. DYSCYPHINY PO:OCNICZE - po&a(a/0 w a"($&enac/i p"awnic'e/ p"'e' sosowanie 1-s*$"s7w 14a
o1na4e'ia a"($&en7w po"'e!n-c8 1o (7wne/ a"($&enac/i p"awnic'e/
a. IRY:INAHISTYIA
!. IRY:INOHOMIA
c. PSYCLIATRIA
1. SOCBOHOMIA
e. PSYCLOHOMIA
PRZED:IOT PRAWOZNAWSTWA- nasAp$/0ce p"o!4e&-
I. a*ie. *7"e s0 po1e/&owane p"'e' ws'-s*ie 1-sc-p4ion- p"awnic'e
#. ana4i'a i s-se&a-'ac/a po/A9 pewan-c8. w-p"acowanie po/A9 sosowan-c8 p"'e' p"awni*7w
,. p"o!4e&- wa4i1ac-/ne- 'a(a1nienia 'wi0'ane ' o!owi0'-wanie& p"awa
2. ine"p"eac/a p"awa- $sa4enie 'nac'enia no"&-
>. 'a(a1nienia 1owo1owe- $sa4anie ?a*7w $'nan-c8 'a $1owo1nione
@. p"o!4e&- de lefe ferenda - pos$4a- co 1o p"awa p"'-s'e(o
V. ocena p"awna ' p$n*$ wi1'enia inn-c8 s-se&7w no"a&-wn-c8 ) p"'e1e ws'-s*i& "e4ac/a
13
p"awa 1o &o"a4noci +
II. a*ie. *7"e s0 spec-?ic'ne 14a eo"ii i ?i4o'o?ii p"awa
#. &eo1o4o(ia p"awa- &eo1- p"awnic'e. "o'$&owanie p"awnic'e
,. ono4o(ia p"awa- co o /es p"awoE
2. epise&o4o(ia p"awa- /a* p"awo /es po'nawane.
/amita1 jednak naley, e jeli np. do*matyk zajm+je si problemem obowizywania, to inaczej troch rozwaa od teoretyka
czy historyka. 3zyli te ma swoist epistemolo*i.
R. TWORZENIE PRAWA
G+d jako s+weren tworzy prawo
#. p"o!4e&- ' e*se& p"awn-& w /A'-*$ na$"a4n-&
,. p"awo w-&a(a o!s$(i p"awne/.
a. obs!+*a prawa jest nie tylko krytyczna
"p. ne*atywna ocena prawa obowiz+jce*o
b. bez naszych przekona. nie ma te*o system+
&o jest istota w!adz sdowniczej, w!adzy prawnikw w spo!ecze.stwie - w!adza operowania to czc k+lt+ry.
2. "o'$&owanie p"awnic'e /es "o1'a/e& ARMC:ENTACBI a nie DEDCICBI -
:o%na p"'e1sawi9 p"awo /a*o
2a. CZYSTY WYSIHEI HOMIII DEONTYCZNEB
2!. TWJR ICHTCROWY ) Q La"- INTERSCBIEITYWNA SOCBOHOMIA ICHTCRY +
a. prawo jest mtne- kady ma prawo przeczytania prawa i prawo do zroz+mienia *o
b. ale nie ma moliwoci napisania prawa jako wzory chemiczne jako lo*i deontyczn- nawet w miar jasne
prawo jest napisane w jzyk+ prawnym ( a przecie w tym jzyk+ pisze si rwnie wiersze<- co a+tor mia!
na myli5 ),
c. dla zroz+mienia prawa trzeba pewne*o proces+ mylowe*o, roz+mowania praktyczne*o
"p. osdzenie wyrodne*o w+jka na imieninach na podstawie pewnych arbitralnie +stalonych re*+! kreowanych przez
w!adz sdownicz, przez poo*ldy +niwersyteckie take.
To. co na'-wa&- p"awe& o!e/&$/e 1wa "7%ne DYSICRSY
I. TWORZENIE PRAWA - pie"ws'- 'asa1nci'- 1-s*$"s ) po4ic'n- +. *o3c'0c- w-1anie e*s$ p"awne(o.
*7"- /es 'aws'e p$!4i*owan- . w-"a%a/0ce(o /a*i ine"es o(74n-. c'-4i wo"'0c- *ons"$*c/e
*o&p"o&isowe.
a. e*s en o1"-wa siA o1 p"awo1awc--
!. 'ac'-na %-9 swoi& wasn-& %-cie& - prawodawca przestaje kontrolowa1, co si z nim dzeje, nie moe
j+ *o p0niej ot tak sobie dowolnie zmienia1
c. &$si !-9 napisan- w /A'-*$ na$"a4n-&
1. &$si 'awie"a9 no"&- o(74no- a!s"a*c-/ne - prawodawca nie moe wpa1 na pomys! nadania
indywid+alnie okrelonem+ adresatowi przywilej+
Two"'enie p"awa /es p"ocese& $po4i-c'nion-&. 'was'c'a w spoec'e3swac8 1e&o*"a-c'n-c8
#. po4i-*a - w sensie kom+nikacyjnym sposb artyk+!owania interesw wielkich *r+p spo!ecznych i ich obrony
- oczywicie nie jedyny- mona idealn demokracj opisa1 jako hierarchi dysk+rsw bez przeszkd
kom+nkacyjnych
,. eap- 1-s*$"s$
a. DYSICRSC NIEGOR:AHNY
- w pewn-& /e1na* &o&encie spoec'e3swo &$si a"-*$owa9 swo/e po"'e!- w
spos7! 'o"(ani'owan- -
- l+dzie, ktrzy w pewnym momencie nie potra7ic doj1 do poroz+meinia zaczynaj zabiera1
si za przemoc czy wyzwiska, nie potra7i +wiadomi1 sobie *!bsze*o sens+ dysk+r+s, przej1 na je*o wyszy
poziom
!. DYSICRS SGOR:AHIZOWANY
i. p"owa1'on- /es w( 4o(ic'n-c8 i o1powie1nic8 "e($
ii. p"owa1'i 1o w-"a%enia i w-!"ania /aie(o 1o!"a wsp74ne(o. 1o!"a o(7$ w *one*cie
spoec'n-&. o1e"wane(o w /a*i& sopni$ o1 s$!ie*-wne(o pa"-*$4a"-'&$ /e1nos*i.
&o oczywicie nie *warant+je nieomylnoci- b!dy zawsze si zdarzaj. %le *eneralnie dysk+rs powod+je
osi*anie najwikszej prosperity na wiecie. $ to jest powd wprowadzania demokracji na wiecie- nie ma takiej toerii- ktry by
am dok!adnie wyjani!a wszystkie zjawiska spo!eczne- demokracja jest niedoskona!ym, ale pki co najlepszym sposobem
zarzdzania spo!ecze.stwem. /rzez dysk+rs i wywaanie rnych spojrze. dochodzimy do racjonalizacji i optymalizacji
stanowisk.
iii. a"-*$$/e (7wne ine"es- spoec'ne-
iY. na po'io&ie po4ic'n-& "o1'i p"o("a&- w-!o"c'e
Y. pop"'e' w-!o"- ws*a'$/e 4$1'i. *7"'- s0 $p"awnienie 1o o?ic/a4ne(o w-"a%enia e(o
'1ania o *wesac8 p"o("a&ow-c8
c. DYSICRS PARHA:ENTARNY
1. DYSICRS :ERYTORYCZNY
2. :CHTICENTRYCZNOK< DYSICRSC
- or*anizacje spo!eczne
14
- stowarzyszenia
- -omisja &rjstronna ( rzd, pracodawcy, pracownicy ).
/roblem8 w zastanym spo!ecze.stwie 7+nkcjon+j j+ rozwinite kate*orie prawne no i z nasze*o p+nkt+ widzenia tworzenie
prawa to proces przek!adania przek!adania politycznych kate*orii interesw na te kate*orie prawne, ktre s jakby jzykiem
wyraania kate*orii politycznych.
"p. problem zwizany z w!asnoci i jej odzyskiwaniem ( > reprywatyzacja ), ochrona w!asnoci ( > a+tostrady ). &en interes
spo!eczny jest j+ +stalony, to nie b+dzi niczyjej wtpliwoci, ale teraz realizacja te*o interes+ jest +tr+dniona przez pewne
prawa podmiotowe ( np. w!asno1 ) i ich ochron czy inne kate*orie prawne. "astp+je wic walka intersew. , e7ekcie
tworzenie prawa np. o a+tostradach wynika z prze!oenia woli posiadania a+tostrad na jzyk prawny. @ysk+rs polityczny m+si
by1 przek!adany na kate*orie prawne- tylko to moe by1 zastosowane w praktyce, co jest prawid!owo opisane. &e*o m. in.
strzee t-. $ t+ jest zasadnicza tr+dno1- jak przedk!ada1 interesy polityczne na zasadnicze kate*orie prawne5 "o i
oczywicie s rne modele optymalizacji te*o dysk+rs+.
)td trzeba wprowadzi1 pewne dodatkwoe*o kate*orie, by problem +porzdkowa1.
II. TEIST PRAWNY
III. STOSOWANIE PRAWA - /es "o40 ?$n*c/ona"i$s'- spoec'n-c8 - p"awni*7w- w-p"owa1'enie ' e*s$
p"awne(o no"&- in1-wi1$a4no- *on*"ene/.
a. ic8 1'iaania opie"a/0 siA na "ac/ona4noci p"a*-c'ne/- w a*i& "a'ie /es $ p"o!4e& '!4i%one(o
sposo!$ "o'$&ownia - /a* o *on"o4owa9E
!. *on"o4a sosowania p"awa
- *ae(o"ie po/Aciowe - ktre nei s kate*oriami potocznymi - te wdraa si przez 6 -letnie
pranie mz*+ na st+diach, a nastpnie aplikacje
- p"a*-*a p"awnic'a
- na1'7" /$1-*ac-/n- SN
- *on"o4a insanc-/na
/roblem8 jeli k+lt+ra prawna jest zbyt zamknita, to prawnicy nie s zroz+miali w spo!ecze.stwie- mamy wwczas problem
e*zystencjalny samotnoci prawnika w k+lt+rze ( prawnik sam w dolnie ), a dziko1 spo!ecze.stwa z p+nkt+ widzenia prawa.
/rawnik czeto szlachetnie walczy a do ko.ca wierzc w idea!y, w ktrych *o wychowano, a l+dzie i tak robi swoje, obalajc
wszelkie szlachetne idea!y i je*o wierzenia.
GOR:Y TWORZENAI PRAWA ( historycznie )
I. SANICBONOWANIE ZWYCZABC o jakim stopni+ powszechnoci- historycznie by!a najwczeniejszym
mechanizmeme tworzenia prawa i pa.stwo sankcjonowa!o te normy
II. PRECEDENS - wyroki sdowe z rnych powodw tworzy!y re*+!y, ktre by!y potem stosowane w
identycznych, przysz!ych sprawach ( ? zob. system - typ common law
a. z przyczyn normatywnych
b. z przyczyn 7aktycznych
R7%nica
#. sanowienie p"awa- p"o1$*$/e no"&- o(74no- a!s"a*c-/ne
,. p"ece1ens- w-"o* in1-wi1$a4n-. ' *7"e(o nasApnie w-o1"A!ia siA pewne ratio decidendi.
&o jest tworzenie prawa, chocia sdzia an*ielski +waa inaczej- dla nie*o to tylko wyprowadzanei prawa, kom+nikowanie na
zewntrz najlepszej normy. y te*o nie widzimy i std w nasyzm kraj+ tendencja do te*o, by co jaki czas zaczyna1 prawo
z+pe!nie od nowa.
III. STANOWIENIE PRAWA - jednostronny akt tworzenia prawa, nie przebia*ajcy w drodze adnej +mowy, z
re*+!y zwizany z podzia!em w!adz w pa.stwie ( w H/- le*islatywa )
,ar+nki
#. &$si 'osa9 '"ea4i'owana p"oce1$"a wo"'enia no"& p"awn-c8 p"'e' o"(an. *7"- &o%e siA w-*a'a9
*o&peenc/0 1o wo"'enia p"awa
,. NOWOK< NOR:ATYWNA- ce4e& sanowienia p"awa /es wp"owa1'enie nowe/ "eci 1o p"awa
Hys historyczny
- obecnie to najpop+larniejsza 7orma tworzenia prawa
- pojawi!a si wraz z pa.stwem wyposaonym w aparat bi+rokratyczny- pole*a!o to na rozbici+ decyzji na pewne decyzje
czstkowe do poziomw niszych i p0niej s+blimacji rozwizania na poziomie o*lnym na podstawie tych decyzji niszych
( > QaM ,eber )
- redniowiecze- z+pe!nnie inne pocz+cie normatywnoci- jeden worek noramtywnoci zwizany z mitami, histori,
reli*i, moralnoci - a my w tej chwili na prawo patrzymy niesamowicie technicznie
- C#$$$ w.- normatywno1 spo!ecze.stw w dzisiejszym sensie dopiero poczyna!a by1 tworzona - przemianie +le*!o
pocz+cie prawoci- wtedy to maszyna bi+rokratyczna nada!a pewien nowy sens praw+, wprowadzi!a element przym+s+-
pojawi!y si bowiem spo!ecze.stwa masowe, ktrymi trzeba by!o jako sterowa1
$stot problem+ tworzenia prawa jest dzi stanowienia prawa
Dwa po(401-5
#. TWORZENIE PRAWA DO WYRAZ WOHI PRAWODAWCY
a. SIRABNY WOHCNTARYZ:- decyd+je tylko wola prawodawcy, pojawia si on w syt+acjach
rewol+cyjnych ( tam tendencja do zaczynania od zera ).
> )aVi*ny- krytykowa!- prawo nie moe zacz1 si od same*o fiat, od 4niech si stanie4.
&en po*ld jest bardzo pop+larny w momentach przemian spo!ecznych
!. C:AIRIOWANY WOHCNTARZY: ( > Qonteski+sz )- to wszystko zaley od woli prawodawcy, ale s
liczne +war+nkowania o tej woli decyd+jce- wola prawodawcy jest sk+teczna, jeli +wz*ldnia te
+war+nkowania
15
i. cz1 decyzji prawodawcy mieci si w s7erze czyste*o wol+ntaryzm+
ii. pozosta!a cz1 decyzji mieci si w sieci zalenoci wzajemnej.
,. TWORZENIE PRAWA TO ODIRYWANIE REMC BC; ISTNIEB=CYCL. c8o9!- w-"a%on- /a*o wo4a
p"awo1awc- ) ("$pa 'wi0'ana ' p"awe& na$"- +. ' p"'e*onanie& i isnieni$ /a*ie(o w-%s'e(o p"awa
> teizm
> ewol+cjonizm spo!eczny
a. SIRABNY- wa"$n*ie& o!owi0'-wanie no"&- /es '(o1no9 p"awa ' p"awe& na$"-
!. C:IARIOWANY- p"awo na$"- nie /es wa"$n*ie& o!owi0'-wania no"&. a4e sposo!e& *"--*i
p"awa o!owi0'$/0ce(o
-try po*ld domin+je obecnie
C:IARIOWANY WOHCNTARYZ: ) POHITYIA PRAWA + - *on"o4a spoec'e3swa. se"owanie ni& 'a
po&oc0 pewn-c8 a*7w p"awow7"c'-c8.
, takim razie mona zobaczy1 pewne dodatkowe za!oenia w wizji tworzenia prawa
a. istniej takie dziedziny ycia, w ktrych cz!owiek, dzia!aj racjonalnie, powinien dzia!a1 poprzez
mody7ikacj pewne*o nat+ralne*o porzdk+ zdarze., czyli przeciwdzia!anie nat+ralnym mechanizmom
samore*+l+jcym
b. moemy pewne zmiany przyspieszy1 l+b wywo!a1 poprzez blokowanie mechanizmw samore*+l+jcych-
na tyle znamy w pewnym 7ra*mencie teori te*o wiata, e mona rzeczywicie sterowa1 tym wiatem.
ZAO;ENIA TWORZENIA PRAWA
I. ACTONO:IA ICHTCRY PRAWNEB- oc8"ona p"awa p"'e1 ins"$&ena4i'ac/0 - "'e!a 'ac8owa9 pewne
wa"oci. nie &o%na ic8 na"$s'a9 - prawodawca nie dzia!a w prni - sk+teczno1 prawa jest zalena od
wartoci i spo!ecze.stwa. &e relacje wyznaczaj wartoci e7ektywnoci,.
II. BRAI WIZBI TEORETYCZEB WAKCIWEMO ISTNIENIA KWIATA- a p"awo c8ce wia '&ieni9
III. PRAWO :CSI BY< SIOORDYNOWANE ' *one*se& po'nawc'o- wa"oci$/0c-&.
"p. problem kary mierci- znoszona j przez pewien czas- std 4*ilotyna nie przesta!a dzia!a1 z dnia na dzie.4.
Fmiany te nie mo* by18
a. ani zbyt szybkie ( rewol+cyjne ) - bo to moe powodowa1 odrz+cenie prawa
b. ani zbyt wolne ( zbyt ewol+cyjne )- bo to moe powoda1 niesk+teczno1.
OPTY:AHIZACBA PROCESC TWORZENIA PRAWA
, ramach +miarkowane wol+ntaryzm+ sz+kamy moliwo1 otpymalizacji tworzenia prawa.
#. 'wiA*s'enie e?e*-wnoci - by prawo by!o sk+tecznym rodkiem polityki prawa
,. '&nie/s'enie i4oci a*7w p"awn-c8
&. Bizbert- )t+dnicki- TEORIA INGOR:ATYII PRAWNICZEB
#. in?o"&ac/e po1sawowe- wiedza stanowica minim+m obywatelskie ( wychowawcze )- zasadnicze in7ormacje
+moliwiajce o*lne zorientowanie si w akt+alnym porzdk+ prawnym ( znajomo1 zasad prawnych )
"p. 84nitk nie moe czerpa1 korzyci z wyrzdzone*o przez siebie z!a4, 4nie zabijaj4.
,. &ini&$& "o4owe- zaley od roli spo!ecznej, s to in7ormacje, ktrych posiadanie jest niezbdne dla
naleyte*o wywizywania si z pe!nionych ro! w ycie spo!ecznym.
"p. jeli kto zajm+je si obrotem instr+mentami 7inansowymi, to powinien zna1 szcze*!owe przepisy prawne dotyczce
rynk+ kapita!owe*o.
&e pierwsze dwa - *ranice wyznaczone przez roz+m l+dzki.
2. wia1o&oci ad hoc - in7ormacje, po ktre si*a si w miar potrzeby, rozwiz+jemy dany problem prawniczy
- w tym typie kryzys in7ormacji o prawie
(7ektywnno1 tych in7ormacji zaley od e7ektywnoci +rzdze. dostpnych - problem jest przerz+cony na system
in7ormacyjny.
- dzi dostp do tej wiedzy jest !atwiejszy - GeM, internet
- e7ektywno1 system+ in7ormatyczne*o ma by1 odpowiedzi na problem.
Op-&a4n- &o1e4 wo"'enia p"awa
#. RACBONAHNO- INSTRC:ENTAHNY - wyznacza cel- dobieranie rodkw w oparci+ o wiedz i
konsekwencja w dzia!ani+.
a. w-'nac'enie ce47w ( > polityka prawa )
!. w-!7" "o1*a - w oparci+ o wiedz, ktr dyspon+jemy ( ale nie oparta na zalenociach przyczynowo
sk+tkowych, tylko na prawdopodobie.stwie, statystyce i dowiadczeni+ )
/rzejcie od rodka do cel+ jest bardzo ryzykowne- ilo1 e7ektw +bocznych moe przekroczy1 korzy1.
i. w jaki sposb mamy ten rodek wyrazi1 w 7ormie prawnej5 mamy kilka metod, wybr oparty
jest na dowiadczeni+
- metoda karno- prawna
- metoda cywilno- prawna
- metoda administracyjno- prawna
"p. si*amy do satys7akcji karnej bo zbyt s!aba odpowiedzialno1 cywilna- za niskie odszkodowanie.
ii. jakie bd te*o konsekwencje5
c. m+simy bra1 pod +wa* wszelkie wartoci ( aksjolo*ia ) i te wartoci mo* powodowa1, e pewnych
16
rodkw nie moemy wybra1
"p.8
- zakaz tort+r
- prawa cz!owieka
- zasada stosowania sankcji proporcjonalnych do nar+szenia prawa- +trata prawa wykonywania zawod+ z
powod+ niez!oenia owiadczenia l+stracyjne*o w terminie jest sankcj nieproporcjonaln do nar+szenia normy. %le +trata
prawa wykonywania zawod+ za+7ania p+bliczne*o z powod+ skazania prawomocnym wyrokiem za przestpstwo +mylne -
j+ tak.
d. std bardzo tr+dno zarzdza1 poprzez prawo
,. IO:CNIIACYBNY
Q *"--*a ins"$&ena4ne(o &o1e4$ wo"'enia p"awa - przez tych, co rozrniaj zawieszenie obrazka na
cianie od tworzenia prawa
Q Nabermas
a. rnica midzy tymi dwoma typami zachowa.
- wobec obiektw nat+ralnych
- wobec obiektw kom+nikacyjnych- stworzenie wsplnych symboli i znacze., wywo!anie
znacze. + l+dzi
!. p"awo /es 'nac'enie& w "e4ac/i &iA1'- 4$1D&i. C'- w a*i& "a'ie &o%na o op-&a4i'owa9E
c. a*- pop"'e' swo"'enie wa"$n*7w 1o "ac/ona4ne(o 1-s*$"s$.
Wa"$n*i "ac/ona4ne(o 1-s*$"s$
a. "7wnowa%no9 dysk+tantw, bez psycholo*icznej dominacji, wolno1 dysk+tantw
IDEAHNA SYTCACBA IO:CNIIACYBNNA - dialo*i /latona, redniowieczny +niwersytet, salon literacki w
C#$$$ w.
!. p"aw1o&7wno9 ) nie*a&anie +
c. s'c'e"o9 - nie+krywanie swoich intencji.
, zasadzie brak jest spo!ecze.stw, w ktrych te wyma*ania s spe!nione.
- wyma*a wysokich kwali7ikacji moralnych ( wykl+czona jest so7istyka, dema*o*ia ).
- w dzia!aniach kom+nikacyjnych nie wiemy, do cze*o nad doprowadzi dysk+sja.
&akim optymalnym dysk+rsem jest demokracja- ale zazwyczaj w sensie politycznym a nie 7ilozo7icznym ( >
problem m!odych demokracji ). &aka demokracja jest idealna dla wolne*o rynk+- model dobrej kom+nikacji
rynkowej. @late*o- brak szt+cznej relacji popyt+ do poday.
> marksizm pomyli! zachowania nat+ralne z kom+nikacyjnymi- wrz+ci! je do jedne*o worka i
podporzdkowa! racjonalnoci instr+mentalnej.
> wyraenie jzykowe mona traktowa1 instr+mentalnie ( np. reklama ).
TYPY ) :ODEHE + ICHTCRY PRAWNEB A TYPY TWORZENIA PRAWA
Eedne sprzyjaj, inne przeszkadzaj optymalizacji kom+nikacyjnej.
I"-e"i$&5 sos$ne* p"awa 1o po4i-*i
I. PRAWO REPRESYBNE - WOHCNTARYSTYCZNY :ODEH TWORZENIA PRAWA - model najpop+larniejszy
a. prawo podporzdkowane systemowi politycznem+ ( celem jest le*alizacja system+ ) - wa1'a 4e(i-&$/e
p"awo. a nie p"awo wa1'A
b. szeroka obecno1 przym+s+
- ekstensywny
- s!abo o*raniczony
c. domin+je o7icjalna moralno1 - prawo wybiera cele moralne
"p. 4moralno1 socjalistyczna nie pozwala da1 zado1+czynienia za krzywd4
d. domin+j zakazy i nakazy ( twarde prawo )
e. sporo wyjtkw od re*+! ( rzdzcy s +przywilejowani )
"p. szeroka moliwo1 odstpienia od praw cz!owieka.
7. +zasadnienie decyzji prawnych oparte na relacjach politycznych - klasa rzdzca )
*. prawo instr+kcj obs!+*i ycia spo!eczne*o
h. tworzenie i stosowanie prawa jest oparte na racjach politycznych ( wy!czny interes polityczny )
II. PRAWO ACTONO:ICZNE WZMHDE: POHITYII - HEMAHISTYCZNY :ODEH TWORZENIA PRWA
a. p"awo 4e(i-&$/e wa1'A. a nie wa1'a p"awo
b. przym+s o*raniczony i kontrolowany prawem
c. re*+!y prawne s *eneralne- w rwnym stopni+ wi rzdzcych i rzdzonych
d. test le*alnoci aktw tworzenia i stosowania prawa
- &-
- ")%
- sdowa kontrola le*alnoci decyzji administracyjnych przez sdy
e. pl+ralizm moralny- t+ mona krytykowa1 wyroki, mona wybiera1 midzy porzdkami moralnymi
7. za 0rd!a prawa +znaje si prawa cz!owieka, jako warto1 nadrzdn
*. +zasadnienie decyzji prawnych odwo!+je si do zasad 7ormalnych ( prawnicy nie dotykaj treci prawa ).
III. PRAWO RESPONSYWNE- NEMOCBACYBNY :ODEH TWORZENIA PRAWA ( > -( )
a. celem prawa nie jest powizanie *o z polityk, jest otwarte, jest adaptacja i zrnicowania oddzia!ywania
17
na rzeczywisto1- sta!a ne*ocjacja pomidzy prawem a spo!ecze.stwem
b. przym+s zastpiony samoo*raniczeniem- +mowy spo!eczne
c. moralno1- zak!ada sta! ne*ocjacj spo!eczno- prawn ( system stowarzysze. ) - &a c8a"a*e"
o!-wae4s*i
d. dominacja prawa zorientowane*o na cel ( soft law ), jest wiele zasad, a mniej przepisw
e. zak!adana kooperacja, wsp!praca
7. re*+!y prawne czsto maj charakter *eneralnych- zamiast norm re*+! ( > @workin )
"p. 4podstawowe zasady prawne4
7. domin+je wyk!adnia 7+nkcjonalna, a nie literalna
*. +zasadnienie ma charakter celowociowy ( e7ektw tworzenia i stosowania prawa )
h. m+lticentryczno1- wiele centrw prawa
- prawo midzynarodowe traktatowe
- prawo =(
/rawo =( nicze*o nie +chyla- nie wolno tylko stosowa1 prawa sprzeczne*o z prawem =(.
- prawo krajowe
(. nie &a 'a"'01'ania spoec'e3swe& pop"'e' p"awo
SPOSOBY TWORZENIA PRAWA
/roces tworzenia prawa jest beztekstwowy, chodzi o +jawnienie okrelonych interesw. B!ownie przez system
polityczny. /rzechodz wwczas decyzjne polityczne.
$nteres ? ( system polityczny ) ? decyzje polityczne.
Qiejscem wyraania tych interesw jest parlament. )!abo t+ stos+je si intstr+mentalizm. ,!adza nie jest 0rd!em
prawa, ona je tylko le*itymiz+je
Sposo!- wo"'enia p"awa ) Q w 'a4e%noci o1 &o1e4$ *$4$"- p"awne/ +
I. WOHCNTARYSTYCZNY
a. wo"'enie p"awa- ins"$&ene& sp"awowania wa1'- po44i-c'ne/ w s*a4i &a*"o- i &i*"ospoec'ne/
- s!+y *!wnie *r+pom politycznym, ktre bior +dzia! w procesie tworzenia prawa
!. p"awa i wo4noci /e1nos*i po14e(a/0 oc8"onie o i4e nie s0 sp"'ec'ne ' ine"ese& wa1'-
po4i-c'ne/
c. !"a* w-"aDn-c8 "e($ w-'nac'/0c-c8 *o&peenc/e p"awo1awc'e wa1'-
1. !"a* "e($ 1e4e(ac/i i s$!1e41e(ac/i e/ wa1'-
e. ?a*-c'na inic/a-wa p"awo1awc'a s*$piona /es w o"o1*ac8 1ec-'-/n-c8 wa1'- po4i-c'ne/ -
spo!ecze.stwo ma w procesach tworzenia prawa ( na je*o tre1 i 7orm ) co najwyej wp!yw bardzo
o*raniczony
?. !"a* ins-$c/ona4ne/ *on"o4i na1 wo"'enie& p"awa i !a1ania /e(o *ons-$c-/noci.
II. HEMAHISTYCZNY
Ge*alistyczny- bo podstawow ochron praw i wolnoci jest le*alno1 dzia!a..
a. wo"'enie p"awa o /$% nie -4*o ins"$&en wa1'- po4i-c'ne/
b. prawa obywatelskie wyraone w -onstyt+cji maj ochron w procesach tworzenia prawa
Qwi si nawet o dwch poziomach tworzenia prawa
- prawa cz!owieka
- konkretyzacja w normach prawnych.
c. wi1a9 w-"aDnie "e($- wo"'enia p"awa i "e($- 1e4e(ac/i. s$!1e4e(ac/i
1. isnie/e 10%enie 1o w-*s'acenia i 'ac8owania powi0'a3 po&iA1'- wa"ocia&i I ) p"awa
c'owie*a + i II ) s-se& $saw +
- ?$n*c/ona4ne
- ins"$&ena4ne
e. 1ecen"a4i'ac/a inic/a-w- $sawo1awc'e
7. p"oce1$"a4i'ac/a "e($ wo"'enia p"awa
*. instyt+cjonalny wp!yw spo!ecze.stwa na tworzenie prawa
- re7erenda
- H/'
8. *on"o4a wo"'enia i sosowania p"awa- '(o1noci ' Ions-$c/0 i $sawa&i.
Eest to rozb+dowany system tworzenia prawa - celem prawa jest realizacja
- wartoci politycznych
- wartoci moralnych
"ie ma t+ niebezpiecze.stwa pozytywizacji prawa.
i. ws*a'anie ("anic p"awa- co /es p"awe& a co nie /es
III. NEMOCBACYBNY
a. ne(oc/ac-/na ?o"&a wo"'enia p"awa - D"71e& p"aw- s0 $&ow- p$!4ic'nop"awne
!. 4i*wi1ac/a p"'-&$s$ na "'ec' 'o!owi0'a3 sa&oo("anic'a/0c-c8
c. o1powie1'ia4no9 'a wo"'enie p"awa p"'e/&$/0 "7%ne ciaa spoec'ne. a nie wa1'a
1. po4i-c- c'$wa/0 -4*o na1 p"'es"'e(anie& ("anic -c8 $&7w.
&ak jest w =( czy w dobrze dzia!ajcych samorzdach- z re*+!y o wiele bardziej e7ektywnie ni aparat pa.stwowy.
9. prawo represyjne- model wol+ntarystyczny- racjonalno- instr+mentalny
18
:. prawo a+tonomiczne- model le*alistyczny, racjonalno- instr+mentalny z elementami kom+nikacyjnymi
3. prawo resposnwyne- model ne*ocjacyjny, kom+nikacyjny
, /olsce przeszlimy j+ do model+ a+tonomiczne, ale od : lat pojawi!y si pewne elementy model+ resposnywne*o. %le w
(+ropie Xrodkowej wikszo1 instyt+cji ma rodowd pozytywistyczny, ciko przej1 do model+ responsywne*o, patrzy si na
nasz k+lt+r prawn jako soft- kelsenizm ( kantyni, neokantyci ), hierarchiczn i +porzdkowan koncep+taln prawa,
dlate*o + nas tak d+a jest rola teorii prawa zamiast 7ilozo7ii prawa.
RI. BZYI PRAWNY
TEIST PRAWNY - p"oces wo"'enia p"awa *o3c'- siA $sa4enie& e*s$ p"awne(o. /es o II eap
wo"'enia p"awa
9. tekst prawny !czy etap
a. tworzenia prawa i
b. stosowania prawa
:. tekst odrywa si od je*o twrcw
a. zmiana tekst+- moliwa jest tylko poprez proces tworzenia prawa ( przez proces prawotwrczy ).
b. )ejm nie moe interpretowa1 swoich +staw , kiedy m*! to robi1 &-- ca!y wysi!ek interpratcyjne jest
przerz+cony na trzeci etap dysk+rs+ stosowania prawa
c. 'w. 6NAMI TEIST6 - op+blikowany tekst jest dostpny do przeczytania i mona z nie*o wyprowadzi1
rne wnioski.
3. sk!ada si z norm
a. o*!onych- wskaz+jcych o*lnie adresatw jako PEWN= IHAS
b. abstrakcyjnych- wskazanie *eneralnych zachowa. bdcych przedmiotem re*+lcji ( IATEMORIE
ZACLOWAP +
>. &a/0 c8a"a*e" no"&a-wn-- no"&- e 'apisane s0 w /A'-*$ na$"a4n-& ) enic'n-& +
Ay kady obywatel m*! je przeczyta1.
, Hzymie prawo znali tylko patrycj+sze, dopiero po b+ncie plebej+szy dokonano p+blikacji ( ? +stawa C$$ &ablic @. w
e*sac8- p"'epis- p"awa. a ' nic8 w-p"owa1'ana /es no"&a.
CECLY BZYIA PRAWNEMO
I. /es o /A'-* na$"a4n- ) enic'n- +
/rawnicy yj z!+dzeniemm e jest to jzyk szt+czny, mieszany - a nie o to t+ chodzi- rznica ta wynika z mylenia o tym
jzyk+, z prawniczych re*+! roz+mowa., a nie z same*o jzyka. Est to po prost+ jzyk polski ( cho1 lekt+ra kpc czy +stawy o
#%& nie napawa optymizmem ).
II. 'awie"a no"&- o(74no- a!s"a*c-/ne- nie 'awie"a 'w"o7w in1-wi1$a4no- *on*"en-c8 - co nie zmienia
7akt+, e prawnicy potra7i takie normy stosowa1 do1 precyzyjnie w indywid+alnym przypadk+.
III. nie 1a/e siA w-o1"A!ni9 p"'e' *"-e"ia 4in(wis-c'ne
Ezyk nat+ralny ma dwie odmiany - ze wz*ld+ na
#. cec8- $%-*7wni*7w ) DIAHEITY +- "7%nice (eo("a?ic'ne - to *dzie mieszkaj +ytkwonicy wp!ywa na
to jak mwimy
a. /A'-* o(74n-
!. /A'-* "e(iona4n-
BA'-* p"awn- na4e%- 1o /A'-*a o(74ne(o. nie /es 1ia4e*e& c'- (wa"0 - nie podle*a zrnicowani+
*eo*ra7icznem+ ze wz*ld+ na je*o +ytkownikw, nie jest zjawiskiem re*ionalnym, pos!+*+je siijzykiem
o*lny, nat+ralnym, nie opiera si na wsplnoci +ytkownikw, *eo*ra7icznej czy innej- jest on tylko
pewnym rejestrem jzyka natra+len*o niezalenym od *eo*ra7ii.
, =( - "7wno"'A1no9 /A'-*7w - mona w /olsce powo!a1 si np. na w*iersk wersj &raktat+.
, =( jest :J pa.stw i jest ponad :2 jzykw - 'ae& /A'-* p"awn- o pona1 ,O /A'-*7w o(74n-c8.
,. cec8- $%-cia /A'-*a ) W REBESTR + - spos7! w /a*i $%-*ownic- siA ni& pos$($/0 ) SWOISTOK<
HINMWISTYCZNA + ) *"-e"i$& po4aF'a*"es$ ?$n*c/ona4ne(o +
I"-"e"ia w-o1"A!nienia "e/es"$
a. :ODEH IANA INGOR:ACBIFIO:CNIIACBI. poroz+mienia jzykowe*o
- smsy
- tele7on
- mail
- rozmowa bezporednia
!. ZAIRES TE:ATYCZNY ) POHE + DYSICRSC - cze*o poroz+mienie dotyczy
- inaczej poroz+miewa si w rozmowie towarzyskiej
- inaczej w bi+rokracji
c. STYH DYSICRSC - REHACBE SPOECZNE ZACLODZ=CE :IDZY CCZESTNIIA:I
DYSICRSC - je*o styl zaleny od hierarchizacji.
IIR. cec8- "e/es"$ /A'-*owe(o /a*i& /es /A'-* p"awn-
#. :ODEH DYSICRCSC - jakie s rodki wyraz+
Qoemy wyrni1
a. /A'-* &7wion-
!. /A'-* pisan-
19
- zdania przybieraj posta1 pe!nych, sko.czonych zda. *ramatycznych
- rozb+dowana wewntrznie systematyka
"p. przepisw, tekstw, n+meracji- rozdzia!y, dzia!y, tyt+!y.
- naley do IO:CNIIACBI NIESIIEROWANEB - nie s adresowane do jakiej wskazanej
osoby, a tylko do kate*orii odbiorcw. , takiej kom+nikacji jest szere* 7orm+! *ramatycznych, czaoswniki w
trzeciej osobie tryb+ ioznajm+jce*o z re*+!y.
Nie po"'e!$ $ !e'po"e1nie(o *ona*$
- c'asowe(o i
- p"'es"'enne(o
, dowolnym momencie moemy si pod!czy1 do kana!+ kom+nikacyjne*o, a to wszystko
+widacznia si jakim konkretnym przypadk+.
/odobnie w mediach.
Nie &o%na wiAc w-o1"A!ni9 /A'-*a p"awne(o 'e w'(4A1$ na po4e 1-s*$"s$.
,. ZAIRES TE:ATYCZNY DYSICRSC - ktre determin+je wybr rodkw jzykowych przez
+ytkownikw te*o jzyka
a. dzi nie ma w!aciwie takiej dziedziny, ktra nie mo*!aby by1 +re*+lowana przez prawo
b. swoiste leksykalne rodki, ktrymi prawo si pos!+*+je i ktre nie pojawiaj si poza tekstami
prawnymi ( zstpny, wstpny, przedawnienei zasiedzenie )
"ie ma t+ swoistoci leksykalnej
- a4!o s0 a"c8ai'&a&i /A'-*ow-&i
- a4!o na4e%0 1o 1ane/ (aA'i p"awa
%le nie ma t+ swoistoci.
c. /es o /A'-* powinnociow-. ale poza prawem istnieje szere* normatywnych opisw tych
obszarw tematycznych, ktrych jzyk prawny dotyka ( np. etyczne, obyczajowe )
Nie &o'na wiAc w-o1"A!ni9 /A'-*a p"awne(o 'e w'(4A1$ na po4e 1-s*$"s$
2. STYH DYSICRSC
Hodzaj relacji spo!ecznych ma wp!yw na dobr rodkw jzykowych- inaczej mwimy do kole*i, inaczej do
na+czycieli, inaczej do sze7a i podw!adne*o.
a. /A'-* p"awn- na4e%- 1o /A'-*a $"'A1owe(o
!. &iA1'- $c'esni*a&i 1-s*$"s$ *ona*
- ?o"&a4n-
- '1epe"sona4i'owan-
&o*a prawnika ma podkrela1 je*o tosamo1 nie jako danej osoby, ale jako +rzdnika 4czyste sprawiedliwoci4.
BA'-* p"awn- nie &a wiAc %a1ne/ swoise/ cec8-- /es OSOBNY: REBESTRE: /A'-*a na$"a4ne(o- nie
&a cec8- 4in(wis-c'ne/. To. %e &7wi- /A'-* p"awn-Fp"awnic'- o'nac'a. %e o1wo$/e&- siA 1o inn-c8
*"-e"i7w. ni% 4in(wis-c'ne.
:OWA A BZYI
/owstaje pytanie- co bymy nazwali syt+acj znakow- niewtpliwie prawo niesie nam pewne znaki. Eeli bymy chcieli
zamyka1 si w lin*wistyce- to j+ wykazalicmy nieswoisto1 lin*wistyczn jzyka prawne*o- m+simy natomist +y1 szerszej
koncepcji opis+ jzyka- s psychol*oia jzyka, socjolo*ia jzyka- m+simy zaterm rozszerzy1 pojcie jzyka, wyj1 poza
*ramatyk i s!owniki k+ czem+ szerszem+
I. LE LA!"E ) BZYI + - pewna str+kt+ra znacze., re*+! b+dowania, twr abstrakcyjny- system sk!adajcy si
z wyodrbnione*o zbior+ obiektw
II. LE #AR$LE ) :OWA + - badanie +ycia wypowiedzi w konkretnych syt+acjach kom+nikacyjnych, indywid+alny
sposb +ywania tych str+kt+r w konkretnych syt+acjach- wypowied0 jest konkretn kate*ori socjolo*iczn czy
psycholo*czin, s to syt+acje kom+nikacyjne z towarzyszcymi im aktami mowy.
"p. mona na+czy1 si jzyka an*ielskie*o w szkole, a nie +mie1 pos!+*iwa1 si nim w %n*lii.
"aley bowiem odrni18
#. A%&'E S#EA(RE - $'-*owni* /A'-*a
,. A%&'E "SER - $%-cia w-powie1'i s0 s*o1-?i*owane. s bardzo liczne odmiany zwizane z pozycjs
spo!eczn, mowa nie jest chaosem i pewne prawid!owoci i re*+!y mo* by1 opisane.
-ompetencja jzykowa +ni7ikowania od mowy naley wic wprowadza1. /ewnych wypowiedzi nie
zroz+miemy bez kontekst+ jej +ycia.
"p. znajd+jemy kartk z napisem 4Ean powinien i1 do pracy4- znamy znazenie kade*o s!owa, ale nie wiemy, o co
chodzi!o konkretnie a+torowi tej kartki.
C'- w &owie s0 swoise pa"wnic'e a*- $%-cia /A'-*aE
SE:IOTYIA - o(74na eo"ia 'na*$. !a1a/0ca a*- &ow-.
,yrnia rne aspekty
#. SE:ANTYCZNE - 'nac'enia
,. SYNTAITYZCZNE- s*a1ni
2. PRAM:ATYCZNE- /a* $%-wa siA w 1ane/ s-$a/i 1ane(o 'na*$.
Yadne*o znak+ nie mona zroz+mie1 bez +ycia *o w tych trzech wymiarach.
"p. znaczenie semantyczne wyraz+ hot- dog ( *orcy pies ) jest z+pe!nie inne od znaczenia pra*matyczne*o ( b+!ka z
parwk ).
GCNICBE WYPOWIEDZI ) :OWY + - czem+ s!+y +ycie aktw mowy w konkretnej syt+acji5
20
#. OPISOWA - in?o"&owanie o '"ec'-wisoci. 1o*onanie /e/ opis$
"p. 4!Eaka dzi po*oda54, 4wysokie cinienie4.
> na mar*inesie- meteopatia jest wytworem cywilizacji, wmwilimy sopie brak si! a powszechna akceptacja te*o stan+
7aktyczne*o wytworzy!a wy+czanie l+dzi, eby rzeczywicie byli senni na widok chm+r- z tym trzeba walczy1<
,. OCENNA ) E:OTYWNA + - w-"a%enie swo/e(o sos$n*$ 1o wiaa.
"p. 4to jest dobry, poczciwy ch!opak4. Eest to opis, ale przede wszystkim wyraenie stos+nk+.
2. NOR:ATYWNA - *ie"owanie c'-i& 'ac8owanie&
- s+*estei
- polecenia
- rozkazy
"p. 4zamknij okno4
>. GAITYCZNA - 'acienianie wiA'i w ("$pie
"p. piewanie pienie, kold, hymn+.
@. ACTOHCSTRACYBNO- ESTETYCZNA - kiedy za+waamy, e dana mowa jest pikna l+b brzydka.
V. PERGOR:ATYWNA ) SPRAWCZA +- '&iana "'ec'-wisoci p"'e' sowa
- w ma*ii- zaklcia - np. 4przeklinam 3i4- chodzi o to, by kom+ co si rzeczywicie sta!o.
, prawie pierwotn 7+nkcj by!a w!anie 7+nkcja ma*iczna- np. przekazanie rzeczy w prawie rzymskim pocztkowo by!o
skomplikowanym ryt+a!em.
- w-powie1'i pe"?o"&a-wne - zmiana w konwencji spo!eczenj za pomoc s!w, 4od tej chwili jestecie mem i on4.
/rawnicy prac+j w d+ym stopni+ w!anie na per7ormatywach.
G$n*c/e &ow- &o%na "o'po'na9 1opie"o po IONTEIKCIE WYPOWIEDZI
a. akty mowy ni*dy nie maj jednej 7+nkcji, , akt mowy jest wielowarstwowy, ale moemy przez IONTEIST
okreli1 GCNICB DO:INCB=C=.
"p. zwolennicy prawdy +waaj, e 7+nkcja opisowa jest zawsze 7+nkcj domin+jc.
!. IONTEIST- &o%e !-9 *one*se&5
i. ICHTCROWY: - wyposaenie do rozpoznawania aktw mowy
ii. SYTCACYBNY:- w 1ane/ s-$ac/i *one*s /es inn- & chyba, e kontekst k+lt+rowy jest
zsyt+alizowany, to wypiera wwczas kontekst syt+acyjny ( np. k+lt+r wschod+ )
Fwykle wypowiedzi pojawiaj si po to, by co +zasadni1 - np. +zaadnienie wyrok+ czy decyzji. 3zy moemy
+!oy1 z te*o !a.c+chy ar*+mentacyjne5
TYPY WYPOWIEDZI na po'io&ie &ow-- o1powia1a/0 ?$n*c/o& &ow-
#. GCNICBI OPISOWEB W ZDANIA W SENSIE HOMICZNY: - a*ie. o *7"-c8 &o%na powie1'ie9. %e s0
p"aw1'iwe 4$! ?as'-we.
a. zdaniami takimi zajm+je si lo*ika, bada ich relacje, wzajemne wynikanie, opiera si na prawdziwoci i
7a!szywoci sdw o ich przedmiotach
b. prawda, jako z*odno1 stan+ +mys!+ wypowiadajce*o i opis+ rzeczywistoci.
c. 4o(i*a *4as-c'na - rach+nek zda.- prawda to adekwatno1 stan+ rzeczy i stan+ intelekt+ osoby
wypowiadajcej sd, z*odno1 opis+ ze stanem rzeczywistym.
1. Isoa "o'$&owania 4o(ic'ne(o ) DEDCICBI + - pole*a na +staleni+ prawdziwoci l+b 7a!szywoci
jednej wypowiedzi na podstawie poprzednie*o +stalenia prawdziwoci innych zda. i zastosowania prawa
rach+nk+ zda..
W -& 'nac'eni$ -4*o w-powie1'i opisowe po14e(a/0 *"-e"i$& p"aw1- i ?as'$- nie 1o-c'- o ocen i
no"&.
,ynika z te*o, e nie mona zb+dowa1 lo*iki norm przy takim roz+mieni+ prawdy, bez dodatkowych za!oe.
meta7izycznych.
W 'o!. '1ania 1eon-c'ne ) powinnociowe +
B. Von ,ri*ht- +zna!, e mona zb+dowa1 lo*ik deontyczn zastp+jc normy zdaniami deontycznymi (
wnios*owanie p"awnic'e +.
,. GCNICBI E:OTYWNEB - WYPOWIEDZI OCENNE
a. zazwyczaj powinno1 widzimy przez ocen- najczciej normy podb+dowane s ocenami
"p. ycie, zdrowie, *odno1
b. nie zawsze - ( np. r+ch prawostronny ).
/owinno1 moe by1 +zasadniona8
a. TETYCZNIE- czysto konwencjonalnie, prawodawca sam decyd+je, jak naley zrobi1 )
!. AISBOHOMICZNIE - najczciej ( ZZR ).
3zy mona ocenia1 na podstawie wartoci5
a. IOMNITYWIZ: - ocen- s0 Z7"1e& po'nania "'ec'-wisoci. Qamy wartociowania i aspekt
rzeczywitoci, re7leksem ich jest przeycie, wartocioweanie. OCENY TO AITY POZNAWCZE. T$ 4o(i*a
'1a3 ocenn-c8 /es &o%4iwe. Bes powinno9 i wa"o9. a no"&- i ocen- '1a/0 -4*o ' nic8 "e4ac/e.
,arto1 ? przeycie wartociowania ? ocena.
i. OBIEITYWIKCI- s0 wa"oci - s0 'aws'e *o(ni-wisa&i
"p. Xw, &omasz z %kwin+.
ii. SCBIEITYWIKCI- s0 -4*o a*- wa"ociowania
- c'A9 ' nic8 /es IOMNITYWISTA:I - ci, ktrzy twierdz, e mamy int+icj
wartoci, +waaj, e wszystko dzieje si w naszych *!owach
- c'A9 ' nic8 /es ANTYIOMNITYWISTA:I - +waaj oni, e ocena nie jest
21
aktem poznania,
iii. ocen- o c'-s- w7" /A'-*ow- ) a*%A NONIOMNITYYWIKCI +.
!. NONIOMNITYWIZ: - no"&- i ocen- nie s0 w-powie1'ia&i o c'-&. nie &a &o%4iwoci
'!$1owania 4o(i*i '1a3 An-*o(ni-wisa o1"'$ca 4o(i*A ocen. poniewa% o1 "a'$ po/awia siA
&ea?i'-*aU
i . '"e4a-wi'owanie no"&- i ocen-
a. OCENA ZREHATYWIZOWANA INSTRC:ENTAHNIE - co jest dobre ze
wz*ld+ na co inne*o
!. OCENA ZREHATYWIZOWNA SYSTE:OWO- co jest dobre, bo jest z*odne z
naszym system wartoci, przekona.
ii. Nie'"e4a-wi'owania no"& i ocen
"p. nie posiadamy adne*o +zasadnienia, mimo i +znajemy dan norm, ocen, najczciej
takie normy czy oceny nale do najwyszych ( np. ycie cz!owieka, je*o *odno1 )- /e1-n-& "e&e1i$&
/es o4e"anc/a.
OCENY- &o(0 !-9
a. ocen- p"awa /a*o a*ie(o
!. ocen- e*s7w - zreszt, *dy czytamy tekst, to rwnie widzimy, e on sam zawiera pewne oceny.
Eak dokonywa1 interpretacji tych zwrotw5
a. ZWROTY OCENNE
!. ZWROTE NIEOSTRE ) NIEBASNE +
a. istniej takie przedmioty, ktre mieszcz si w zakresie te*o zwrot+
b. istniej takie przedmioty, ktre nie mieszcz si w zakresie te*o zwrot+
c. istniej takie przedmiot+, o ktrych nie wiemy czy mieszcz si czy nie w zakresie te*o zwrot+.
"p. wolno1, *odno1.
&raktowanie ocen jako niejasnoci jest domen antyko*nitywistw.
"a poziomie jzyka nie oceniamy takich zwrotw, odrniamy natomiast8
a. ZWROTY ESTY:ACYBNE ) SZACCNIOWE +- s0 'aos"'eane p"'e' !$1owanie w'o"ca. p"'e'
os'acowanie. opis$/e siA -p i1ea4n- pewne(o '/awis*a
!. ZWROTY OCENIAB=CE ) WARTOKCIOCB=CE + - ic8 1op"ec-'owanie po4e(a na -&. %e nie &o%na
a*ie(o w'"oca ws*a'a9. c8o1'i o we'wanie sA1'ie(o 1o 'a/Acia o*"e4one(o posaw- ) po/awia/0 siA
$ *4a$'$4$ (ene"a4ne +
"p. 4dobra osobiste4. %. )zp+nar- nie mona zde7iniowa1 dobra oobiste*o, znaczy to, e nie moe dokonowa1 kryteriam
szacownania.
@workin- s0 o ZASADY PRAWNE i 1'iA*i ni& p"'es*a*/e&- naiwn0 pas'c'-'nA ( np. moraln )
P"'- 'w"oac8 ocenia/0c-c8 wa%-&- pewne wa"oci. *7"e wes'- w *on?4i*. sA1'ia 'a/&$/e pewn0
posawA p"'e' w-!"anie /e1ne/ ' wa"oci.
"a poziomie jzyka nie wiemy, czy jest estymacja czy wartociowanie< &o si okaz+je dopiero po
+mieszczeni+ w kontekcie.
2. GCNICBI IIEROWANIA ZACLOWANIE:- WYPOWIEDZI NOR:ATYWNE
>. GCNICBI PERGOR:ATYWNEB- WYPOWIEDZI PERGOR:ATYWNE ) DOIONAWCZEFSPRAWCZE +-
ic8 ce4e& /es 1o*on-wanie '&ian w "'ec'-wisoci spoec'ne/.
> ,ie si to z problemem oddzielnia nat+ry i k+tl+ry, np.
a. c'-nnoci na$"a4ne
"p. czynnoci 7izjolo*iczne.
!. c'-nnoci *$4$"owe- maj wyprod+kowa1 pewne znaczenie
/amita1 naley, e np.
- mi!o1 ma wymiar nat+ralny
- kiedy jednak piszemy list mi!osny- to wymiar k+lt+rowy.
i. c'A9 -c8 c'-nnoci *$4$"ow-c8 nie /es s*onwenc/ona4i'owana
ii. c'A9 -c8 c'-nnoci /es s*onwenc/ona4i'owana- &o%na /e
- o1wo"'-9
- 'apisa9.
Te c'-nnoci *$4$"owe s*onwenc/ona4i'owane s*a1a/0 siA '5
a. SCBSTRATC :ATERIAHNEMO
!. REMC INTERPRETACBI ICHTCROWEB - "e($- e 1o-c'-0 s-$ac/i. w *7"-c8 po/awienie siA
s$!s"a$ w-wo$/e o*"e4one "ea*c/e o1!io"c7w.
"iektrzy mwi, e wypowied0 per7ormatywna ma za s+bstrat materialny pewn wypowied0 +yt w
pewnej syt+acji, jednak wwczas kada wypowied0 by!aby per7ormatywem.
)td wyodrbnia si8
i. c'-nnoci na$"a4ne
ii. c'-nnoci *onwenc/ona4ne I sopnia. *7"-c8 s$!s"ae& &ae"ia4n-& /es c'-nno9
na$"a4na
iii. c'-nnoci *onwenc/ona4ne II sopnia. *7"-c8 s$!s"ae& &ae"ia4n-& /es c'-nno9
*onwenc/ona4na I sopnia.
,yma*a ona syt+acji pozajzykowej<- to +jawnia bardzo wan 7+nkcj, *dy na tej podstawie
22
badamy, ktre czynnoci prawne s wane, a ktre nie.
W+nkcja per7ormatywna pozwala nam odrni1
a. NOR: PRAWN= -
!. NOR: :ORAHN=
"p. czynno1 konwencjonalna zrodzi!a wypowied0 per7ormatywn, dlate*o t+taj moemy mwi1 o prawie,
a nie np. o moralnoci.
RII. ROZC:OWANIE PRAWNICZE
Ho(i*A &o%na 'asosowa9 -4*o 1o w-powie1'i opis$/0c-c8 ) "ac8$ne* '1a3 +. po'osae nie s0 ani
p"aw1'iwe ani ?as'-we.
"p. +zasadnienie wyrok+ to zbir ocen, rnych wypowiedzi, ale podobnie my dzia!amy przy naszych wnioskach.
Go*ika w naszej k+lt+rze jest najmocniejszym 0rd!em wnioskowania, ale nie jedynym, std m+simy zb+dowa1
chaos ? ar*+mentacja ? lo*ika.
@wa stanowiska
A. IOMNITYWIZ:- NONIOMNITYWYZI:
B. GO:AHIZ:- ANTYGOR:AHIZ:
I. GOR:AHIZ: ) W ROZC:OWANIE GOR:AHNEFHOMICZNE +- a*cep$/e /e1en ' nasAp$/0c-c8 wa"$n*7w
W REIONSTRCICBONIZ:- pos'$*iwanie "ac/ona4n-c8 s"$*$" $*"--c8 w "'ec'-wis-c8 p"a*-*ac8
/A'-*ow-c8 i "ac/ona4i'$/0c-c8 /e.
9. interpretacja prawa jest procesem lo*icznym
a. prawo moe by1 przedstawione w 7orm+le lo*icznej
b. dyrektywy ( interpretacji ) maj nat+r lo*iczn
:. dyrektywy interpretacji s re*+!ami racjonalne*o zachowania
3. interpretacja prawnicza powinna by1 lo*iczna i racjonalna, w wynik+ ktre*o decyzyje interpretacyjne +zysk+j
wysoki stopie. pewnoci
II. ANTYGOR:AHIZ: ) W ROZC:OWANIE NIEGOR:AHNEFARMC:ENTACBA + - a*cep$/e wa"$n*i
p"'eciwne
"p. wnioskowanie a maior ad minus nie jest lo*iczne, a przecie jest szeroko przyjte.
W DESIRYPCBONIZ:- po*ld, wedle ktre*o badajc jzyk i sposb pos!+*iwania si nim powinnimy
opis-wa9 "'ec'-wis0 p"a*-*A /A'-*ow0.
9. interpretacja prawa jest procesem alo*icznym
a. prawo nie moe by1 przedstawione w sposb lo*iczny
b. dyrektywy interpretacyjne nie maj nat+ry lo*icznej
:. interpretacja prawa nie moe by1 w o*le prowadzona wedle dyrektyw interpretacyjnych
3. nie naley post+lowa1, eby interpretacja prawa by!a racjonalna czy lo*iczna, to jest niemoliwe- a nawet
*dyby by!o, to realizacja te*o post+lat+ prowadzi do szkdliwych konsekwencji.
Sp7" o "o'$&ienie sowa 64o(i*a6
#. :ONISTYCZNE POB:OWANIE HOMIII- /es /1na 4o(i*a - najczciej przyjm+je si 4o(i*A ?o"&a4n0 - tak,
ktra zajm+je si b+dowaniem niezawodnych 7orm roz+mowania- takich, ktre prowadz do prawdziwych
konkl+zji, o ile prawdziwe s przes!anki
,. PHCRAHISTYCZNE POB:OWANIE HOMIII- /es wie4e 4o(i*- ZASADA TOHERANCBI. ktra zezwala na
akceptowanie takiej lo*iki, jakiej si chce, pod war+nkiem, e spe!nia ona rol jak lo*ika ma do spe!nienia ( Q
a"($&en na$"- p"a(&a-c'ne/ +.
2. TRZECIE PODEBKCIE- /es /e1na 4o(i*a. a4e &o%na s*ons"$owa9 wie4e SYSTE:JW HOMICZNYCL
a. lo*ika nie7ormalna- do analizy jzyka potrzeby lo*iki innej ni 7ormalnej
b. stanowisko radyalne- kady rodzaj dysk+rs+ potoczne*o ma sw w!asn lo*ik
c. kady rodzaj praktyczne dzia!alnoc ma sw lo*ik
I. IIERCNEI GOR:AHISTYCZNY ( wsp!czenie pop+larny )
a. powszechnie ackeptowana lo*ika, ktra dotyczy +stale. prawdziwych albo 7a!szywych
b. takie w!aciwoci przys!+*+j jedynie '1anio& opisow-& ) 1es*"-p-wn-& +
c. natomiast w-powie1'i ocenne i no"&o1awc'e nie podpadaj pod takie kate*orie jak prawdziwo1 czy
7a!szywo1.
HOMIIA DEONTYCZNA
D-4e&a Bo"(ensena ( >ZARZCT NONIOMNITYWIZ:C- no"&- p"awne nie &a/0 wa"oci 4o(ic'ne/ +
a. -4*o '1ania 4o(ic'ne &o(0 sanowi9 p"'esan*i i wnios*i we wniso*owaniac8 4o(ic'n-c8
!. no"&- nie s0 '1ania&i w sensie 4o(ic'n-&
c. no"&- nie &o(0 w-sApowa9 /a*o p"'esan*i i wnios*i
1. s0 "o'$&owania pop"awne 4o(ic'ne. w *7"-c8 p"'esan*a&i s0 no"&-
Recep0 na 1-4e&a Bo"(ensena &ia- !-9 HOMIII DEONTYCZNE ( > B. ,. V. ,ri*ht, 9Z69 ) - oper+jce na
ZDANIACL DEONTYCZNYCL - w-powie1'iac8. *7"e sa&e nie s0 no"&a&i. a4e opis$/0 "e9 no"& 4$!
swie"1'a/0 ic8 o!owi0'-wanie 'e w'(4A1$ na *on*"en- s-se& 1eon-c'n-
"p. 4z*odnie z obowiz+jcym prawem nie powinno si kra14, 4w naszym systemie prawa obowiz+je norma, ktra za
23
zabicie cz!owieka przewid+je kar mierci4- mona takim zdaniom przypisywa1 prawdziwo1 l+b 7a!szywo1. ,wczas mona
przyj1, e zachodz midzy nimi zwizki lo*iczne. &o ma s!+y1 do prze!amania zda. opisowych.
Ho(i*a 1eon-c'na o 1'ia 4o(i*i ?o"&a4ne/U
a. o '1aniac8 -c8 &o%na w p"'eciwie3wie 1o no"& &7wi9. i% s0 p"aw1'iwe 4$! ?as'-we- poniewa%
sa&e nie s0 powinnocia&i. 4ec' -4*o /e "e4ac/on$/0 ) p"aw1'iwe 4$! ?as'-we +.
!. TWIERDZENIA HOMIII DEONTYCZNEB - ?o"&$$/e siA 'a po&oc0 sa-c8 1eon-c'n-c8
- /es o!owi0'*owe o. %e 6Z6
- /es 1o'wo4one o. %e 6-6
- /es 'a*a'ane o. %e 6'6
c. "ac8$ne* a*i pop"awn- ?o"&a4nie ' p$n*$ wi1'enia 4o(i*i *4as-c'ne/ w(. W"i(8a- &ia s$%-9 1o
!a1ania pop"awnoci "o'$&owa9 p"awnic'-c8
"p.
4-to zabija cz!owieka, powinien podle*a1 karze4
4Ean zabi! cz!owieka4
4Ean powinien podle*a1 karze4
&o wnioskowanie jest niepoprawne, bo mieszamy zdanie opsiowe ze zdaniem powinnociowym i wyci*amy z te*o
wniosek, ktry ma posta1 zdania powinnociowe*o.
%le w* lo*iki deontyczne
4, systemie prawnym M kto zabija cz!owieka, powinien podle*a1 karze4
4Ean zabi! cz!owieka4
-------------------------------------------------------------------------------------------
4, systemie prawnym M Ean powinien podle*a1 karze4 ( zdanie ma charakter opisowy << )
&+ wszystko poprawnie..
1. /e1na* "ac8$ne* en p"owa1'i 1o pa"a1o*s7w
PARADOIS ROSSA - $%cie w "ac8$n*$ 1eon-c'n-& a4e"an-w- o'nac'ao. %e 1o 1owo4ne(o
'1ania &o%na 1o1a9 inne /a*o a4e"na-wne.
/rzyk!ad8 zawsze mwic 4pjd do kona4, na zasadzie alternatywy ( 4l+b4 ) w klasycznej lo*ice mo* do!czy1
poprawnie z p+nkt+ widzenia czysto 7ormalne*o inne zdanie 4l+b pjd na wyk!ad4
%le w lo*ice deontycznej prowadzi!o to do paradoks+ w interpretowani+ roz+mowa. prawniczych. Fa!my, e mamy
zdanie deontyczne relacjon+jce nastp+jc norm 4listonosz ma obowizek dostarcza1 listy adresatom4. Eeli na
zasadzie alternatywy dodamy do nie* odowolne zdanie, to mo* wyprowadzi1 wniosek 4l+b listonosz moe spala1 listy4.
' ( p V q ) - prawdziwe.
e. e poc'0*owo "$1noci spowo1owa- !a"1'o inens-wne !a1ania na1 4o(i*a&i 1on-c'n-&i )
o1 4a @O- -c8 + i 1op"owa1'i- 1o swo"'enia !a"1'o "o'winiA-c8 "ac8$n*7w. *7"-c8 'asosowanie
1o "o'$&owa3 p"awnic'-c8 o*a'ao siA /e1na* o("anic'one - bowiem z re*+!y za ich pomoc mona
interpretowa1 tylko pewne 7ra*menty jzyka i roz+mowa. +ytych przez prawnikw.
IIERCNII ANTYGOR:AHISTYCZNE- powsta!y w latach [2- tych CC w.
I. ONGORDZIA SZIOA ANAHITYCZNA - ( Q La" +
a. jzyk nat+ralny nie daje si s7ormowalizowa1 ale nie oznacza to brak+ str+kt+ry w je*o prawid!owo1i
b. dlate*o naley bada1 +ycie zwrotw w dysk+rsach prawnych, obserwowa1 rzeczywist praktyk jzyka
&ak np. Nart, /erelman
II. NOWA RETORYIA ) Q Pe"e4&an +
a. lo*ika powinna by1 roz+miana w sposb moliwie szeroki, bo nie jestemy w stanie stworzy1 lo*iki
s7ormalizowanej lo*iki ocen
b. dyspon+jemy pewnymi ec8ni*a&i a"($&enac-/n-&i wywodzcymi si z retoryki prawniczej, majcymi
charakter quasi - lo*iczny- s!+ wywo!ani+ l+b wzmocnieni+ poparcia jakich twierdze. przedk!adanych do
akceptacji pewnem+ a+dytori+m.
III. ROZC:OWANIA PRAWNICZE - przeprowadza si je z*odnie z odpowiednimi re*+!ami,
REMCY INGERENCYBNE - "e($- s$%0ce $'nani$ 'a o!owi0'$/0c0 no"&. *7"e nie 'osa- co p"aw1a
w-"aDnie w-"a%one w p"'episac8. a4e sanowi0 *onse*wenc/e no"& w-"aDnie w p"'episac8 w-"a%on-c8.
&e twierdzenia +znaje si w oparci+ o istnienie okrelonych 'wi0'*7w &iA1'- no"&a&i - norm ": +znaje si
za obowiz+jc ze wz*ld+ na zwizek z norm "9.
#. ZWI=ZII ANAHITYCZNE ) 4o(ic'ne w-ni*anie no"&- ' no"&- +- no"&a N# w-ni*a ' no"&- N,. /e4i
'a*"es 'aosowania no"&- N# o!e/&$/e 'a*"es no"&- N, 4$! 'a*"es $no"&owania no"&- N# o!e/&$/e
'a*"es $no"&owania N, p"'- co na/&nie/ o%sa&oci 4$! wA%s'-& 'a*"esie 1"$(ie(o e4e&en$ N,.
a. ZAIRES ZASTOSOWANIA NOR:Y - klasa przysz!ych moliwych syt+acji, od zaistnienia ktrych norma
postpowania +zalenia powstanie okrelone*o obowizk+ po stronie adresata norm ( klasa przysz!ych
syt+acji, w ktrych znajdzie si adresat normy- hipoteza normy )
!. ZAIRES CNOR:OWANIA - klasa zachowa. nakazanych przez dan norm.
"9- kady, kto jest a we wszelkich syt+acjach rodaj+ b powinien dokona1 czy+ typ+ c
":- jaki X, ktry jest a w syt+acji , kt!ra b powinien dokona1 czyn+ typ+ ".
/rzyk!ad8
"9- kady +ytkownik pojazd+ mechaniczne*o powinien okresowo sprawdza1 je*o stan techniczny.
":- Ean, +ytkownik motocykla, powinien okresowo sprawdza1 w nim stan ham+lcw.
( motocykl to pojazd mechaniczny ).
ZAIRES STOSOWANIA NOR:Y - klasa przysz!ych moliwych syt+acji, do zaistnienia ktrych dana norma
24
moe by1 zastosowanoa.
,. ZWI=ZIC INSTRC:ENTAHNE ) ins"$&ena4ne w-ni*anie no"&- ' 1"$(ie/ + - realizacja normy ": jest
war+nkiem przyczynowo- koniecznym do realizacji normy "9- WNIOSIOWANIE Z CEHC NA KRODII
a. DYREITYWA INSTRC:ENTAHNEMO NAIAZC - /e%e4i $'na/e siA 'a o!owi0'$/0c0 no"&A N#
na*a'$/0c0 a1"esaowi p"awa san "'ec' S) o na4e%- "7wnie% $'na9 'a o!owi0'$/0c0 no"&A N,. *7"a
na*a'$/e a1"esaowi no"&- N# $c'-ni9 ws'-s*o 14a "ea4i'ac/i S.
"p. lekarz ma obowizek ratowa1 ycie pacjenta. , takim razielekarz ma obowizek poda1 m+ leki.
!. DYREITYWA INSTRC:ENTAHNEMO ZAIAZC - /e4i o!owi0'$/e no"&a N# 'a*a'$/0ce '"ea4i'owa9
S. o o!owi0'$/e e% no"&a N, 'a*a'$/0ca a1"esaowi no"&- N# c'-ni9 co*o4wie*. co
!A1'ie wa"$n*ie& w-sa"c'a/0c-& 1o niespowo1owanai R.
)koro obowiz+je norma zakaz+jca wjedania pod prd w +lic jednokier+nkow ( tzn. stoi znak dro*owy
), to kierowca nie moe np. znak+ te*o zdj1.
c. /e4i p"awo 1op$s'c'a 'ac8owanie ZFosi0(niAcie ce4$ C. o 1o'wo4one /es po1/Acie 'ac8owania Z#
p"owa1'0ce(o 1o 'ac8owania Z 4$! osi0(niAcie ce4$ C# p"owa1'0ce(o 1o osi0(niAcia ce4$ C.
) jednak dodatkowe za!oenia
a. &*#$SS&+&L&"* "LLA $+L&!A%&$ ES% - no"&a o!owi0'$/e -4*o /e4i /es &o%4iwa 1o spenienia
!. no"&a ins"$&ena4nie w-p"owa1'ona ' inne/ no"&- nie &o%e na*a'-wa9 c'-n7w 'a*a'an-c8 'e
w'(4A1$ na inne no"&- s-se&$
W-/0e*5 san w-%s'e/ *oniec'noci
c. o1&owa 'asosowania 1-"e*-w- ins"$&ena4ne(o na*a'$ i 'a*a'$. (1- na ("$ncie
p"'-/&owane(o s-se&$ wa"oci *os' 1'iaa3 ins"$&ena4n-c8 !-!- na'!- w-so*i w sos$n*$
1o '"ea4i'owania no"&- w-/ciowe/.
"p. spalenie dom+ w cel+ dezyn7ekcji.
2. ZWI=ZII OPARTE NA ZAO;ENIC SYSTE:OWOKCI OCEN PRAWODACY ) Q IONSEIWENTNOKCI
OCEN PRAWODAWCY +- przyp+szczenie, e +stawodawca +stalajc normy parwne kier+je si okrelonym
systemem ocen, istnieje +zasadnienie aksjolo*iczne w systemie- /e%e4i o!owi0'$/0 no"&- $'asa1nione
a*s/o4o(ic'ne. o na4e%- $'na9 "7wnie% inne no"&-. *7"e &a/0 a*ie sa&o a4!o si4nie/s'e
$'asa1nienie w -c8%e ocenac8
-ontrowersje
a. wtpliwoci jakie +zaadnienie aksjolo*iczne mona przypisa1 normom wys!owionym w tekcie prawnym,
nawet jeli tekst zawiera deklaracj w tym zakresie.
&r+dno +zna1 obowizywanie innych, bo nie wiadomo jakie wartoci le*itym+j t pierwsz warto1
b. nawet jeli prawodawca kierowa! si okrelonymi ocenami, to nie przesdza to, e mona +znawa1 tak a
nie inn norm za obowiz+jc.
Zao%enie *onse*wennoci
a. AR!"*E%"* A S&*&LE ) WNIOSIOWANIE #ER AAL$!&A* +
- AAL$!&A LE!&S- po4e(a na 'asosowani$ 1o san$ "'ec'- nie$"e($4owane(o ) 4$*a +
"e($4ac/i po1o!ne/ 1o nie o!/Ae(o 4$*0.
"+& EADE* LE!&S RA%&$) &+& EADE* LE!&S D&S#$S&%&$- *dzie taki sam cel, taka sama
dyspozycja +stawy,
- AAL$!&A &"R&S - s7orm+!owanie nowej normy, ktre re*+lowa!aby stan rzeczy objty l+k w
prawie w procesie stosowania prawa i na podstawie domniemanych pre7erencji aksjolo*icznych
+stawodawcy oraz zasad prawa bd0 *a!zi prawa,
& #AR&+"S CAS"S #AR&A &"RA- , podobnych sprawach podobne prawa.
!. WNIOSIOWANIE A ,AR%&$R& ) Z SIHNIEBSZEMO +
- AR!"*E%"* A *&$R& AD *A&"S ) Z :NIEBSZEMO NA WIISZE +- jeli nie wolno
cze*o mniejsze*o, to nie wolno cze*o wiksze*o
4jeli nie wolno +wolni1 aresztowane*o, poniewa +tr+dni!oby to postpowanie, to tym bardziej
nie wolno +wolni1 jej, jeli +niemoliwia to je*o +dzia! w postpowania karnym4.
- AR!"*E%E* A *A&$R& AD *&"S ) Z WIISZEMO NA :NIEBSZE +- /e%e4i wo4no co
wiA*s'e(o o wo4no co &nie/s'e(o
4skoro mona odstpi1 od wymierzenia kary zasadniczej i dodatkowej, to tym bardziej mona
odstpi1 od wymierzenia kary tylko dodatkowej4
ARMC:ENTACBA PRAWNICZA
Eak dochodzi do stworzenia norm prawa pozytywne*o zwizanych 7+nkcjonalnie z pa.stwem5
#. /a* 1oc8o1'i 1o swo"'enia no"& p"awn-c8 w pa.stwie demokratycznym5
- dysk+rs polityczny,
- +mieszczenie rez+ltat+ w ramach podstawowych kate*orii pa.stwa prawne*o
- na ko.c+ proces+ tworzenia prawa pojawia si tekst prawny, ktry jest p+blikowany- or*an, ktry
stworzy! ten tekst j+ nie ma na nie*o adne*o wp!yw+- nasAp$/e o1e"wanie e*s$ o1 w7"c-
,. nasApnie !a1a&- sa& e*s p"awn-. o1e"wan- o1 w7"c-
'czywicie ca!e*o si ca!e*o prawa, jest *o o wiele za d+o, nikt nie da rady. &+ powstaje problem relewancji prawnej i
specjalizacji.
a. 4o(i*a- ' 4o(i* $si$/e siA swo"'-9 s-se&- 1eon-c'ne. opis$/0ce san no"&owania i
"e4ac/i pos'c'e(74n-c8 no"&. ) nadal rozwijane *!wnie na potrzeby in7ormatyki i tworzenia
25
szt+cznej inteli*encji.
b. s'*oa o*s?o"1'*a ana4i-c'na 'a/&$/0ca siA /A'-*ie& w *one*cie *$4$"ow-&
T-p- "o'$&owa3 ( przechodzenia w ar*+mentacji )
#. ROZC:OWANIE ANAHITYCZNE - przejcie oparte na pewnych cechach nazw, dzia!ania na zakresach.
"p. norma 4kobieta4 obejm+je te dziewczynki.
,. ROZC:OWANIE INSTRC:ENTAHNE - znamy pewne techniczne, 7izyczne zasady dzia!ania te*o wiata i na
ich podstawie wiemy, e prawodawca nie m+si wszystkich norm zapisywa1 w systemie, co zak!ada racjonalno1
mylenia adresatw norm.
&akim roz+mowaniem czsto +zasadniamy nasze decyzje- nie wszystkie rzeczy s napisane w prawie i nie
m+sz by1, by tre1 norm z zapis+ wydoby1, bez te*o nie by!oby sens+ wyk!ada1 prawa na +niwersytetach.
2. ROZC:OWANIE OPARTE NA OCEANCL I WARTOKCIAC - rne ar*+menta powizane z tymi pojciami,
ktre prawodawca +znaje za wartociowe.
"p. argumentum a contrario, argumentum a minori ad maius, a maiori ad minius.
/rawnicy zazwyczaj dzia!aj w kontekcie +zasadnienia ( ok. Z2R czas+ ) - dlate*o e te roz+mowania mo*
s!+y1 do8
a. odkrywania niezapisanych norm
b. +zasadniania te*o, co jest, poszcze*lnych norm.
=zasadnienie wyrok+ wyma*a przejcia przez rne roz+mowania rne*o typ+.
"p. w kadej szkole ameryka.skiej na+ka pisania pism procesowych- przekonywania na pimie- jest to wany e*zamin na
ostatnim rok+.
#. wnios*i p-n0ce ' ana4i'- e*s$ p"awne(o s0 napisane w /A'-*$ na$"a4n-&Fenic'n-& - dziedzicz
OTWART= TEISTOWOK< ) $#E %E-%"RE + o"a' s'e"e( inn-c8 wa1 /A'-*7w na$"a4n-c8
,. /e4i !a1a&- /A'-* p"awn- w *one*cie "7%n-c8 "e/es"7w- o
a. a1"esa /es o*"e4on- o(74nie
!. a 1'iaa4no9 a!s"a*c-/nie.
- wym* jzyka etniczne*o wynika z te*o, e kady obywatel ma prawo podmiotowe przeczyta1 prawo jako tekst
i *o zroz+mie1. "ie moe by1 prawo napisane jako al*orytm albo kodem kreskowym. "ie da si stworzy1 prawa
te*o typ+ bez potrzeby je*o p0niejszej interpretacji. /ojawiaj si jednak wszystkie wady i mankamenty jzyka
nat+ralne*o.
- prawo m+si by1 jasne i zroz+mia!e dla obywateli, przynajmniej z pozor+- taki jest polityczny wym* stawiany
praw+
- *eneralno1 i abstrakcyjno1 to pochodna sprawiedliwoci- jestemy rwni wobec prawa co do zasady, chyba
e jestemy w skrajnej syt+acji. /rawo nie moe by1 zbiorem przywilejw, co najwyej zasad o*lnych i
s!+sznociowych wyjtkw.
- w prawie wbrew pozorom nie mamy lo*iki i mamy o*lniki. % wyroki trzeba jako +zasadnia1, +dowodni1
roz+mowanie i je*o prawid!owo1. , tym sensie teoria prawa demitolo*iz+je przesdy wk!adane st+dentom do
*!owy w trakcie st+diw.
T"'e!a &ie9 wiAc ("$pA 4$1'i. *7"'- !A10 a*i s-se& o!s$(iwa9.
a. *odzc si na takie cechy jzyka prawne*o trzeba stworzy1 pewn *r+p l+dzi, ktrzy stworz
okrelon k+lt+r prawn.
b. jednoczenie nie moe by1 tak, by proces operowania tymi normami zaprzecza! procesowi
tworzenia prawa.
STOSOWANIE PRAWA- p"oces. 1-s*$"s po4e(a/0c- na p"'ec8o1'eni$ ' no"&- (ene"a4no- a!s"a*c-/ne/
1o no"&- in1-wi1$a4no- *on*"ene/.
SYHOMIZ:
a. p"'esan*a wiA*s'a ) o(74na + - no"&a p"awna (ene"a4no- a!s"a*c-/na
!. p"'esan*a &nie/s'a ) *on*"ena +- '1anie o ?a*ac8. w-powie1D opisowa.
c. wniose* - no"&a p"awna in1-wi1$a4no- *on*"ena
przyk!ad8 przes!anka wiksza- wszyscy l+dzie s miertelni. przes!anka mniejsza- )okrates jest cz!owiekiem.
,niosek8 4)okrates jest miertelny4.
przyk!ad8 przes!anka wiksza- kto zabija cz!owieka podle*a karze. przes!anka mniejsza- /an C zabi! on.
wniosek- /an C poniesie kar \.
przyk!ad8 przes!anka wiksza- %rt. O96 kc- kto z winy swej wyrzdzi! dr+*iem+ szkody, zobowizany jest do jej
naprawienia. przes!anka mniejsza- /an C wyrzdzi! pan+ \ szkod ze swej winy. ,niosek- /an C zobowizany
jest do naprawienia szkody /an+ \- a wic konkretny obowizek konkretne*o wiadczenia z konkretne*o
powod+.
Be1na* popenia siA $ !01 4o(ic'n-- !o 1o "o'wa%a3 4o(ic'n-c8 w0c'a siA '1ania powinnocioweU
"orma prawna zajm+je si bowiem czym, co by1 powinno, a nie tym co jest. /rzejcie z jednej do dr+*iej
kate*orii mylowej jest b!dem to jest pozr i dlate*o sylo*izm prawniczy nie moe dzia!a1.
W a"($&enac/i p"awnic'e/ w-"7%nia&- co na/&nie/ @ w0*7w5
#. W=TEI WAHIDACYBNY ) OBOWI=ZYWANIA +
,. W=TEI SYSTE:ATYZACBI PRAWA
2. W=TEI INTERPRETACYBNY
>. W=TEI ANAHIZY GAITJW I DOWODJW- w sosowani$ p"awa
@. W=TEI CSTAHANIA IONSEIWENCBI - opos. cie%*i a"($&enac-/ne.
26
&o jest bardzo z!oona syt+acja ar*+mentacyjna. "a temat kade*o z tych wtkw tocz si w praktyce
stosowania prawa dysk+rsy, to nie s konstr+kcje teoretyczne jak w na+ce. Te w0*i w caoci nie wo"'0
"o'$&owania 4o(ic'ne(o. nie s0 s-4o(i'&e&.
"p. 4jeli kobieta zdradza ma, to trzeba j +kamieniowa14- j+ nie ma mocy ar*+mentacyjnej rwnej 4: M : P O4. Ao ta
pierwsza norma obowiz+je np. w @amaszk+, zadzia!a w @amaszk+, ale nie zadzia!a np. w (+ropie.
Zae& a"($&enac/a /es $'a4e%niona o1 a$1-o"i$&. o1 *$4$"- p"awne/ 1ane(o spoec'e3swa. to jest j+
mylenie o charakterze praktycznym.
Ta* wiAc sosowanie p"awa
#. nie /es "o'$&owanie& 4o(ic'n-&- !o 'awie"a no"&-- a e nie s0 '1ania&i w sensie 4o(ic'n-&U
&ak koncepcj przyjmowa! pozytywizm prawniczy - jednak roz+mowanie prawnicze nie moe podle*a1 ocenia
lo*icznej, bo8
a. zawiera i normy i zdania opisowe
b. niedok!adnie odzwierciedla wszelkie elementy roz+mowania prawnicze*o, charakterystyczne dla
stosowania prawa.
,. /es "o'$&owanie& p"a*-c'n-& - /es o a"($&enac/a na "'ec' no"&- in1-wi1$a4no- *on*"ene/.
"ie jest to kwestia roz+m+ teoretyczne*o ( lo*ika, rach+nek zda. ), ale syt+acj roz+m+ praktyczne*o, w kontekcie
spo!eczno- k+lt+rowym.
a. 'a*a1a siA /e1na*. %e pewne wa"oci s0 !e'w'(4A1ne i a!so4$ne- takie, ktre
respektowa1 m+si kady, nawet jeli w nie nie wierzy.
i. prawa cz!owieka
ii. prawo nat+ralne
%kceptowanie tych wartoci jest kryteri+m oceny stopnia rozwoj+ okrelone*o porzdk+
prawne*o.
#atio- skoro ar*+mentacja nie jest roz+mowaniem lo*icznym, a praktycznym i nie rzdzi si
twardymi re*+!ami lo*iki, to istnieje niebezpiecze.stwo relatywizm+. Fapobiec tem+ ma w!anie i
stnienie pewnych wartoci absol+tnych, bezwz*ldnych.
!. opa"a /es na a$o"-ecie ( &-, )" )-
Pa&iAa9 na4e%-. i%
#. (1-!- "o'$&owanie p"awnic'e !-o!- "o'$&owanie& 4o(ic'n-& - ) HOMICZNY CLARAIER PRAWA +
- o nie po"'e!a !-o!- p"awni*7w- wystarczy!aby jaka maszyna cy7rowa albo ksika z wzorami
rozstrzy*ni1
,. ARMC:ENTACYBNY CLARAITER PRAWA- std potrzebni s prawnicy.
/rawnicy m+sz zatem myle1 takimi kate*oriami, by zadba1 o sprawiedliwo1. /o to powsta!y law schools i wydzia!y prawa
na +niwersytetach ( czasem nazywane 44o*o&o-wa&i e*ono&ic'n-&i6 +.. &o powod+je, e mamy pewien -p e1$*ac/i
p"awnic'e/. Eest to niezwykle istotne- jak si prawnikw kszta!ci.
- amator moe sta1 si matematycznym *eni+szem bez wykszta!cenia ( np. Aanach )
- ale amator nie moe sta1 si prawniczym *eni+szem bez wykszta!cenia- !o p"awo /es o!ie*e&
*$4$"ow-& i %e!- /e '"o'$&ie9 "'e!a siA w e/ spec-?ic'ne/ *$4$"'e p"awne/ 'an$"'-9 - trzeba
przej1 swoiste pranie mz*+ by by1 kompatybilnym z pozosta!ymi prawnikami w
kraj+ i na wiecie. % to jest j+ kwestia roz+m+ praktyczne*o, bo te*o si nie osi*nie samym
myleniem o problemie, te*o trzeba si +czy1.
Q+si by1 zatem co, co wyznacza styl tych szk! prawa.
- w /olsce- to kwestia pewnych tradycji, korporacje prawnicze s bardzo s!abe, s naciskane przez
pa.stwo
- w =)%- bar association - kwestia nacisk+ potnej *r+py, korporacje s bardzo silne, normy
wewntrzkorporacyjne maj charakter prawny a nie dyscyplinarny
Ro1'a/e a"($&enac/i
I. ARMC:ENTACBA ZEWNTRZNA
Ia. ARMC:ENTACBA WAHIDACYBNA
#. pa&iAa/&-. %e p"awi1ow- &o1e4 s01owe(o sosowania p"awa s*a1a siA ' nasAp$/0c-c8 po so!ie
"o'$&owa3. c'-nnoci. powi0'an-c8 'e so!0. c'-4i5
a. CSTAHENIE STANC GAITYCZNEMO
!. CSTAHENIE WCLODZ=CYCL W DANY: PRZYPADIC W RACLCB [RJDE
REIONSTRCICBI NOR:Y
c. SCBSC:PCBA
1. WI=;=CE CSTAHENIE IONSEIWENCBI PRAWNYCL
,. c8o1'i $ wiAc o $sa4enie san$ p"awne(o po4e(a/0ce na 1wo/a*ie(o "o1'a/$ 1'iaa4noci5
a. CZYNNOKCIACL INTERPRETACYBNYCL -
!. CZYNNOKCIACL WAHIDACYBNYCL - '"e*ons"$owanie ?a*$ no"&ow7"c'e(o. na
/a*ic8 ?a*ac8 no"&a-wn-c8 &o%e opie"a9 siA p"oces "e*ons"$*c/i po1saw- 1ec-'/i
sosowania p"awa ) CSTAHANIE STANC PRAWNEMO +.
=stalanie stan+ prawne*o wy*lda inaczej w rnych systemach- typach
i. w *$4$"'e p"awa sanowione(o- wie si przede wszystkim
- ' p"'episa&i p"awn-&i o!owi0'$/0c-&i w c'asie p"oces$ 1ec-'-/ne(o ( podejmowania
decyzji )
27
- bezporednio,
- na podstawie przepisw przejciowych
- p"ece1ens- ( inne +przednie decyzje stosowania prawa ) mo* by1 t+ jednak rwnie
samodzielnym 0rd!em rekonstr+kcji normatywnej podstawy decyzji- w klasycznie roz+mianych
systemach prawa +stawowe*o rola precedens+ znaczco wzrasta, co zwizane jest z ZASAD=
BEZWADNOKCI ) %RAE!HE&%S#R&.&# - Pe"e4&an +- s01- 1o9 opo"$nis-c'nie
*ie"$/0 siA *$ $sa4on-& 4inio& o"'ec'nic'-&.
- *"-e"ia po'ap"awne - 'w-*4e /es o $1'ia $'$penia/0c- pow-%s'e D"71a po1sawowe.
co nie oznacza, e +dzia! ten jest jaki mar*inalny czy nieistotny, albowiem niekiedy moe on
mie1 charakter rozstrzy*ajcy dla wydawania decyzji.
&en +dzia! elementw pozaprawnych oznacza, e dysk+rs prawniczy m+si pozostawa1 w
bezporednim zwizk+8
- 'a"7wno ' p"awe& o!owi0'$/0c-&
- powinien "espe*owa9 'asa1- p"a*-*i. w-ni*a/0ce ' 1-s*$"s$ p"a*-c'ne(o. *7"e !e'
ison-c8 powo17w nie &o(0 'osa9 o1"'$cone.
ii. w common law -
- moe opiera1 si na przepisach prawnych
- moe opiera1 si na precedensach przy z!oonych relacjach pierwsze.stwa i proporcji
wykorzystania ob+ 0rde! w zalenoci od *a!zi prawa oraz od poszcze*lnych porzdkw
prawnych.
Qona powiedzie1, e +dzia! precedens+ w procesach decyzyjnych +zaleniony jest od wiel+ czynnikw
szcze*!owych, wystp+je zatem swe*o rodzaj+ w-&ienno9 i p"oces *onwe"(enc/i o!$ (7wn-c8
s-se&7w- -p7w p"awn-c8.
Cec8- 1-s*$"s$ a"($&enac-/ne(o
\-- eo"ia Ro!e"a A4eZe(o ( -ilonia, "iemcy ) ( S$DER,ALL%HESE +
a. 1-s*$"s p"awnic'- /es w( nie(o $s'c'e(7owienie& i o1&ian0 1-s*$"s$
p"a*-c'ne(o. *7"e oc'-&- na co 1'ie3.
!. w 'wi0'*$ ' -& p"awo /es na1!$1ow0 ) Zi"*- Sa1ows*i +
#. 1-s*$"s a"($&enac-/n- ) "7wnie% p"awnic'- + odbywa si zawsze w jakim czasie i miejsc+, nie istnieje w
prni, co *o poprzedza i co bdzie po nim nastpowa1. Nie /es wiAc 'a&*niA-. nie o("anic'a siA -4*o 1o
!a1ania o!owi0'$/0ce(o p"awa.
a. w nie*7"-c8 "$1n-c8 p"'-pa1*ac8 ( @workin- hard cases +. *7"e $'asa1nia/0
"o'poc'Acie 1-s*$"s$ a"($&enac-/ne(o. o!owi0'$/0ce p"awo sanowi 'a'w-c'a/
niew-sa"c'a/0c0 po1sawA 14a "o's"'-(niAcia 'aisniae(o spo"$.
!. *oniec'ne /es $a/ $w'(4A1nienie5
- PERSPEITYWY DOM:ATYCZNEB ) WEWNTRZNEB + ) no"&- o!owi0'$/0ce +
- PERSPEITYWY ARMC:ENTACYBNEB ) ZEWNTRZNEB + - taka ar*+mentacja odwo!+jca
si do perspektywy zewntrznej m+si w!anie +wz*ldnia1 powszechnie akceptowane praktyki i zasady, czyli nie
tylko te explicite wyraone w prawie.
,. TEORIA DZIAANIA IO:CNIIACYBNEMO ) La!e"&as- Me4$n(sanspi"c8e - ROSZCENIA WA;NOKCI
IO:CNIIACYBNEB. w -& RICLTIMIEIT +- &$si "espe*owa9
a. "e($- pop"awnoci 4o(ic'ne/
!. pewien po"'01e*
c. o1powie1ni0 posawA
2. pop"awna a"($&enac/a powinna $w'(4A1nia9 po1sawowe san1a"1- *o&$ni*ac/i /A'-*owe/.
;-- A4eZ- - dysk+rs prawniczy m+si opiera1 si na takich zasadach, jak8
- kady moe w danej chwili dobrowolnie si do. w!czy1 l+b z nie*o wy!czy1
- zasada fair trial - rwnoci, rwne prawo do *!os+
I. WSTPNE CSTAHENIA WAHIDACYBNE
#. p"'-/Acie o(74ne(o 'ao%enia o o!owi0'-wani$ no"&- p"awne/ - o donios!oci obowizywania normy, na
ktrej opiera si ca!e roz+mowanie interpretacyjne
a. $'asa1nienie po'--wis-c'ne - norma obowiz+jca - norma zrekonstr+owana z
przepisw w sposb wany, kompetencyjnie i proced+ralnie +stanowionych i wobec ktrych nie
wystp+je wane +chylenie ( czyli nie mamy do czynienia z syt+acj dero*acji ).
!. $'asa1nienie e-c'ne ) s-se&owe + - dotyczy przepisw prawnych, albowiem je*o
podstawowa tre1 sprowadza si do zakaz+ stosowania przepisw +stanowionych niez*odnie z
powyszymi re*+!ami albo te dero*owanych w sposb wany- zakaz rekonstr+owania
normatywnej podstawy decyzji z nieobowiz+jcych w przedstawiony wyej sposb przepisw.
- nie oznacza to nakaz+ oparcia si wy!cznie na przepisach prawnych< - dop+szcza moliwo1
rekonstr+kcji normy take z8 ( o ile spe!nione s okrelone war+nki )
- precedensw i
- kryteriw pozaprawnych
- d+ rol od*rywaj re*+!y in7erencyjne
c. $'asa1nienie ?$n*c/ona4ne ) e4eo4o(ic'ne + - obecnie ma pierwsze.stwo ( --K zasada
28
pierwsze.stwa prawa wsplnotowe*o, a tam najwikszy nacisk po!oony jest na wyk!adni
7+nkcjonaln - realizacja celw &raktat+ ).
1. $'asa1nienie a*s/o4o(ic'ne ) s$s'nociowe +
=zasadnienie 7+nkcjonalne i aksjolo*iczne od*rywaj szcze*ln rol przez dop+szczeni+ moliwoci
rekonstr+owania normy z precedensw i kryteriw pozaprawnych.
,. in$ic-/ne o*"e4enie p"o!4e&$ p"awne(o. - int+icje interpretacyjne odnoszce si do konkretne*o proces+
podejmowania decyzji, pojawiaj si na etapie wstpne*o zapoznawania si ze stanem 7aktycznym-
"p. w akcie oskarenia, pozwie, wniosk+, mowach wstpnych stron.
a. c'- 1an- san ?a*-c'n- w-wo$/e p"o!4e&- p"awneE
!. c'- e4e&en- e(o san$ ?a*-c'ne(o s*ania/0 1o $1'ie4ania oc8"on- p"awne/E ( ;--
'$peno9 p"oce1$"a4na s-se&$ p"awa +
- czy or*an jest obowizany l+b nie do rozstrzy*nicia merytoryczne*o dane*o problem+
prawne*o prawne*o l+b 7aktyczne*o5
/odstaw jest nie szcze*!owa analiza stan+ 7aktyczne*o l+b prawne*o ( to nastpi p0niej ), ale
pierwszy o*ld zwizany z wiedz oraz dowiadczeniem prawniczym ( sdziowskim ).
&e pierwotne int+icje interpretacyjne jakby wzb+dzaj w +czestnikach dysk+rs+ ar*+mentacyjne*o potrzeb analizy,
dokonywania +stale. interpretacyjno- walidacyjnych.
/rzyk!ad8 hard case- %rt. 3I6(9) p. 3 kc- waloryzacja. )dzia m+si najpierw +stali18
- czy kwestia jest re*+lowano odpowiednimi przepisami prawnymi
- jeli tak, to m+si +zna1, czy w tym konkretnym przypadk+ mona *o zastosowa15- czy spe!nione s przes!anki
i. obiektywna- zasady wsp!ycia spo!eczne*o
ii. s+biektywna- interes ob+ stron ( kryteri+m 7aktyczno- 7+nkcjonalne )
iii. ekonomiczna- istotna ziana si!y nabywczej pienidza- a to ciko dookreli1
semantycznie i 7aktycznie
II. CSTAHENIA ZEWNTRZNE- nasApnie a"($&enac/a wa4i1ac-/na &a na ce4$ $1'ie4enie o1powie1'i na
nasAp$/0ce p-ania5
#. c'- p"'epis- p"awne na4e%0ce 1o s-se&$ p"awa &o(0 !-9 w 1an-& p"'-pa1*$ D"71e& "e*ons"$*c/i
no"&a-wne/ po1saw- 1ec-'-/ne/E
,. /e4i a*- o /a*ie p"'epis- &o(0 !-9 po"a*owane /a*o D"71o e/%e "e*ons"$*c/i i c'- &a/0 one
c8a"a*e" "o's"'-(a/0c-E
:o(0 o !-9
a. no"&- p"awne w-ni*a/0ce ' p"'epis7w o!owi0'$/0c-c8 w c'asie po1e/&owania 1ec-'/i
!. o"'ec'nicwo ) AR!"*E%E* AD 'EREC"D&A* ) Z POWA;ANIA + - odwo!anie si do orzecznictwa )" i
")% w cel+ oceny pewnych norm
c. *4a$'$4e (ene"a4ne- s-se& o1esa3 po'ap"awn-c8
1. p"ece1ens-.
Dwo"*in w-"7%nia $5
a. PRAWO ) PRZEPISY +
!. PRECEDENSY
c. ODESANIA POZAPRAWNE
i. ZASADY PRAWNE
- najszersza- zasada demokratyczne*o pa.stwa prawne*o
ii. #$L&C&ES - w-&o(i po4i-*i p"awa w "o'$&ieni$ ce47w
"p. szybko1 postpowania.
&e trzy elementy wp!ywaj na ZASAD BEZWASNOKCI ) INERCBI +- $("$nowane pows'ecnie 'asa1- nie
&o(0 !-9 o1"'$cone !e' 1o1a*owe/ ic8 "o'wa%ania. 1o1a*owe/ a"($&enac/i.
$naczej bdzie te wy*lda!a ar*+mentacja8 - hierarchia systemw prawnych.
- w prawie krajowym
- w prawie wsplnotowym- sprowadza1 si bdzie do zasad sk+tecznoci i e7ektywnoci prawa
wsplnotowe*o
- w prawie midzynarodowym
O1powie1'ia4no9 'a !A1ne $sa4enia wa4i1ac-/ne
#. san*c/a 'a na"$s'enie pop"'e' !A1ne o"'ec'enia s01owe (sprawy $ybler i %ragetii )
,. o1powie1'ia4no9 sa&e(o pa3swa - (1- IE ws'c'-na posApowanie p"'eciw pa3sw$
c'on*ows*ie&$.
"p. w sprawie doliny Hosp+dy.
/ojawia si t+ problemy8
9. jaka jest relacja tych przepisw odszkodowawczych do przepisw odszkodowawczych w kc5
:. czy dotyczy to wszystkich sdw5
3. jaki jest charakter odpowiedzialnoci za b!dne +stalenia walidacyjne5
a. na zasadzie winy ( $ybler, %ragetti )
b. na zasadzie ryzyka ( raczej tak- jest to odpowiedzialno1 szeroka- %rt. 92, ::6 &,( )
"a mar*inesie- na jakiej zasadzie powinna opiera1 si odpowiedzialno1 prowadzce*o *ospodarstwo rolne5
a. jedni- zaley to od rodzaj+ *ospodarstwa rolne*o
- jeli jest wprawiane w r+ch za pomoc si! przyrody- na zasadzie ryzyka
- jeli nie jet wprawiane w r+ch za pomoc si! przyrody- na zasadzie winy
29
&ak koncepcj +si!+j lansowa1 zak!ady +bezpiecze. ( obowizkowe '3 rolnikw prowadzcych *ospodarstwo rolne )
b. )"- odpowiedzialno1 jest bardzo szeroka, albowiem nadzr prowadzce*o *ospodarstwo rolne nad
pracownikami powinien dotyczy1 de facto wszelkich je*o aspektw. &aka zawi!o1 nadzor+ powod+je
przejcie od zasady winy do zasady ryzyka.
/roblem walidacyjny mona +j1 w aspekcie
I. ZEWNTRZNY: - w-c8o1'i&- po'a s-se& p"awa. (1- *o 'ap-a nas o pie"ws'0 no"&A.
-elsen8 chcia! b+dowa1 teori prawa tylko z norm. @lacze*o obowiz+je wyrok5 Ao zosta! wydany na podstawie
+stawy5 % dlacze*o obowiz+je +stawa5 "a podstawie konstyt+cji. % czem+ obowiz+je konstyt+cja5 Ao by!a
poprzednia konstyt+cja5 % poprzednia konstyt+cja5 % pierwsza konstyt+cja5 "a to pytanie da si +dzieli1 jedynie
odpowiedzi nat+ry 7ilozo7icznej
\-- wi'/a p"awa wewnA"'ne(o /a*o pi"a&i1- - z pierwszej normy 4wysyp+j si4 pozosta!e.
/rzyk!ad8 problem ci*!oci H/. "asz kraj jest laboratori+m bdcym wspania!ym sto!em, *dzie stale co si dziele i zaczyna,
z dnia na dzie. pojawiaj si +stawy +nicestwiajce nasze przekonanie o rzeczywistoci obowiz+jcej- dlate*o m+simy zaj1
postaw poznawcz. 3i sami sdziowie, ktrzy orzekali w oparci+ o konstyt+cj z 9Z6:, mo*li po drobnych jej mody7ikacjach
wyprowadzi1 z niej inne znaczenia.
Zae& o nie e*s /es p"awe& o!owi0'$/0c-&- p"awe& o!owi0'$/0c-& s0 no"&- ?$n*c/on$/0ce w
wia1o&oci p"awni*7w.
Eak to si zatem dzieje, e pewnej powinnoci nadajemy znaczenie normy pierwotnej, z ktrej si zaczyna od
nowa prawo ( moc obowizywania w sensie zewntrznym ).5
#. ' p"awa na$"-- p"awo po'--wne c'e"pie sw0 wa4i1ac-/n0 &oc 'ewnA"'n0 'e '(o1noci ' p"awe&
w-%s'-&.
,tedy +wik!amy si w powane spory 7ilozo7iczne. "ie zawsze jednak prawo nat+ry jest 0rd!em !a*odnoci ( np. prawo
obowiz+jce w czasie Hewol+cji Wranc+skiej ).
,. po'--wi'& p"awnic'-- p"awo &a swo/0 wasn0 "e9. o "e9 a*7w wo4i s$we"ena - +tosamia si
prawo z pos!+sze.stwem s+werenowi. Q+simy by1 praw+ pos!+szni, bo jeli nie, to spotkaj nas nieprzyjemne
sankcje.
&o mit prawa oparte*o na pos!+sze.stwie, na rozkazie.
2. "ea4i'& p"awnic'-- p"awo nie /es osa1'one w %a1n-c8 wa"ociac8 c'- po/Aciac8. a4e /es ?a*e&
spoec'n-& pewn-c8 'ac8owanie&
\-- +tylitaryzm i ekonomiczne spojrzenie na prawo- jak skonstr+owa1 prawo tak, by nie zwiksza!o kosztw
alokacji dbr i by jednoczenie by!o maksymalnie +yteczne.
a. syt+acj modelow by!a syt+acja rynk+ idealne*o- *dzie koszty by!y o*raniczone jedynie do
kosztw przekaz+ dbr
b. na ile rne rozwizania prawne*o powod+j zatem zwikszenie kosztw ) EIONO:ICZNA
ANAHIZA PRAWA +
/rzyk!ad8 wym* 7ormy akt+ notarialne*o dla przeniesienia w!asnoci nier+chomoci. @o niedawna taksa
notarialna za sprzeda nier+chomoci wynosi!a 92R wartoci nier+chomoci. &o horrendalne- prawo rodzi!o
o*romne koszty i samo je narz+ca!o.
/rzyk!ad8 postpowanie *ospodarcze- jeli jest kosztowne, to *ospodarka jest potwornie obciona,
>. neopo'--wi'&- p"awo o e?e* *o&$ni*ac/i &iA1'- "'01'0c-&i a "'01'on-&i ( ta kom+nikacja zastp+je
s+werena z klasyczne*o pozytywizm+ prawnicze*o ).
@. *oncepc/e niepo'--wis-c'ne - nie*7"e no"&-. *7"-c8 ni(1- nie w-"a%ono c8o9!- w *ons-$c/i.
&i&o ws'-s*o o!owi0'$/0 ( np. z paktw praw cz!owieka )- m*liste rozrnienie midzy prawem a
moralnoci.
'becnie problem obowizywania zewntrzne*o wynika przede wszystkim z+8
#. w0c'enia RP 1o o"(ani'ac/i &iA1'-na"o1ow-c8
,. &$4icen"-c'noci p"awa.
II. WEWNTRZNY: - &iA1'- no"&a&i- o!owi0'-wanie wen0"'s-s&owe
&+ nie wdajemy si j+ w kwestie 7ilozo7iczne, prawnik po prost+ przeprowadza okrelony tekst- jeli klient idzie do radcy
prawne*oSadwokata, to ten m+si m+ jasno powiedzie1, czy jaka norma obowiz+je l+b nie- nie da si 7ilozo7owa1 i zaj1
niepewne*o stanowiska, bo si straci klienta ( ;-- dlate*o prawnik moe by1 7ilozo7em, ale w dom+ ).
IIa. OBOWI=ZYWANIE SYSTE:OWE- na/pop$4a"nie/s'- 'esaw a"($&en7w - p"awni* !a1a
#. c'- 'osaa speniona p"oce1$"a $sanawiania e/ no"&-E - norma prawna ma zawsze wymiar
per7ormatywny- jeli nie zosta!a s7orm+!owana w ramach pewnej czynnoci k+lt+rowej, to nie jest to norma
prawna.
B!wnie na poziomie aktw prawnych nisze*o rzd+.
,. c'- &o%na $'na9 1an0 no"&A 'a o!owi0'$/0c0 /a*o *onse*wenc/A o!owi0'-wania inn-c8 no"&
o!owi0'$/0c-c8. /$% p"'e' p"awo1awcA $sanowion-c8.
a. *dyby przyj1, e obowiz+je tylko to, co napisano, to prawodawca m+sia!by wci prawo
zmienia1
b. nastp+je t+ wyjcie poza tekst prawny - mo* pojawia1 si8
- wnioskowania
- analizy nazwowe ( np. kto jest 7+nkcjonari+szem p+blicznym )
- roz+mowania
- ar*+mentacje prawnicze
30
- za!oenia aksjolo*iczne.
2. c'- inna no"&a e/ no"&- nie $c8-4ia ) DEROMACBI +
:eo1- 1e"o(ac/i
a. 'a po&oc0 IHACZCHI MENERAHNEB
"p. +chylenie wszystkich dotychczasowych przepisw z zakres+ prawa pracy.
!. 'a po&oc0 NOR: BEDNOSTIOWYCL 1e"o($/0c-c8 ws*a'ane p"'epis-.
&+ znw okaz+je si, e prawo nie jest tym samym, co tekst. "iekiedy bowiem
- prawodawca nie zastos+je kla+z+l dero*acyjnych albo nie s one wyra0ne
- &-S)" stwierdzi, e +chylenie przepis+ nie spowodowa!o +traty przez okrelonych adresatw
rights ( praw podmiotowych ) pomimo zmiany law ( praw ) - !o p"awa po1&ioowe.
e*spe*a-w- p"aw na!--c8 &a/0 "wa4s'- !- ni% e*s p"awn-- !A1'ie o a* ana'4i-
wo4noci o!-wae4i
Eest to czsty przedmiot sporw sdowych
a. ZASADA DZIAANIA CSTAWY NOWEB- p"'- '&ianie p"'epis7w o!owi0'$/0 p"'epis- nowe
!. *4a$'$4e 1e"o(ac-/ne s0 oceniane ' p$n*$ wi1'enia ZASAD INTERTE:PORAHNYCL )
'asa1 1'iaania p"awa w c'asie +-
Zasa1a PRAWA INTERTE:PORAHNEMO- /e4i !"a* /es w-"aDne/ *4a$'$4i 1e"o(ac-/ne/. o p"'-/&$/e
siA 1'iaanie $saw- nowe/.
W-/0*i5
i. &-- jeli +stawa rodzi obowizki dla obywateli- to nie moe zacz1 dzia!a1 od
raz+, m+si +p!yn1 pewien okres, by nie zaskoczy1 obywateli nowymi obowizkami
( mona podnosi1, e vacatio legis by!o zbyt krtkie )
ii. mimo istnienia kla+z+li dero*acyjnej jej nie stos+jemy, bo te nie mo* o*ranicza1
prawa podmiotowych s!+sznie nabytych- jeli poprzednia re*+lacja zrodzi!a pewne
prawa podmiotowe mo*cy by1 zrealizowane w czasie i da!a +prawnienie do je*o
realizacji, to nowe prawo nie moe okres+ +ycia te*o +prawnienia skraca1, czy w
o*le *o likwidowa1.
Eest wiele orzecze. ( nie tylko &-, take )", ")% ), *dzie pomimo kla+z+l dero*acyjnych +trzymano
stosowanie dotychczasowe*o prawa. &+ doskonale wida1 rol teorii prawa.
>. W IONTEIKCIE IONIRETNEB SPRAWY- c'- no"&a a nie /es sp"'ec'na ' inn-&i no"&a&i
o!owi0'$/0c-&iE
K-- zob. problem niesprzecznoci system+ prawa
(went+alne stwierdzenie sprzecznoci wyma*a +s+nicia powsta!ej przeszkody dla prawid!owe*o stosowania
prawa ( --K zob. ni. )
- sd administracyjnySpowszechny moe +zna1 normy pod+stawowe za nieobowiz+jce ( bo sdziowie
podle*aj tylko -onstyt+cji i +stawom &
- sd administracyjny.Spowszechny nie moe jednak +zna1 normy +stawowej za nieobowiz+jce.
@ero*acja nie oznacza t+ te*o same*o co w re*+!ach dero*acyjnych5 "ie, *dy8
a. w przypadk+ re*+! dero*acyjnych- +stawodawca +chyla obowizywanie norm prawnych -
*wesia o!owi0'-wania no"&- ) o(74nie + /es powie"'ona $sawo1awc-
b. w przypadk+ dero*acji w kontekcie konkretnej sprawy- sd orzekajcy w sprawie +znaje
jedynie, e danej normy w danym konkretnym przypadk+ nie mona +zna1 za obowiz+jca-
*wesia o!owi0'-wania no"&- w 1ane/ sp"awie /es powie"'ona sA1'ie&$ - nasAp$/e
w-/cie po'a e*s p"awn-. sA1'ia /es sa&o1'ie4n-.
C'ase& w-"7%nia siA "'- "o1'a/e o!owi0'-wania
a. 'ewnA"'ne
!. wewnA"'ne
c. w *one*cie *on*"ene/ sp"aw-
II!. OBOWI=ZYWANIE GAITYCZNE - no"&a po&i&o o?ic/a4ne(o o!owi0'-wania nie &o%e !-9 sosowana
a. C$%RA C$S"E%"D$ ) DES"E%"D$ +- o1'w-c'a/enie o1 sosowania no"&-
!. ZWI=ZEI Z PRAWE: WSPJHNOTOWY:
, /olsce czsto si zapomina, e sdzia, czy /rezes ='-i- s jednoczenie8
- or*anami krajowymi
- or*anami wsplnotowymi.
i. sdzia bada z*odno1 prawa wewntrzne*o z prawem e+ropejskim i jeli
ma wtpliwo1 czy jest acte claire, jeli nie ma jasnoci co do z*odnoci prawa
wewntrzne*o z prawem wsplnotowym, to powinien zada1 --K p-anie
p"e/$1-c/a4ne.
ii. ETS nie $1'ie4i /e1na* o1powie1'i o1nonie o!owi0'-wania no"&- -
- odpowied0 ne*atywna nie oznacza, i norma nie obowiz+je,
oznacza jedynie, i nie ma moliwoci jej stosowania.
- po/awi9 siA &o%e *wesia o1s'*o1owania 'a nie'(o1no9 ' p"awe&
wsp74noow-&
IIc. OBOWI=ZYWANIE AISBOHOMICZNE - moe istnie1 moliwo1 odrz+cenia normy z powodw moralnych,
reli*ijnych
31
- np. problem aborcji
- w p"awie is4a&s*i&- SZARIAT- a& nie &a p"awa o!owi0'$/0ce(o w sensie po'--wn-&. ws'-s*ie
no"&- s0 po1po"'01*owane no"&o& "e4i(i/n-&
$naczej np. w &+rcji- to cywilizowana wersja islam+. @okona!a si tam recepcja prawa 7ranc+skie*o na wielk
skal- de facto to prawo wieckie, a nie szariat.
Be4i c8ce siA '&ieni9 *ons-$c/A o 1oc8o1'i siA 1o *wesii5
#. o!owi0'-wania 'ewnA"'ne(o
,. a$ono&ii p"awa w *$4$"'e.
RII. SYSTE: PRAWA
SYSTE: - pewna cao9 'o%ona ' powi0'an-c8 'e so!0 we1$( pewn-c8 'asa1 e4e&en7w
Po1'ia s-se&7w
#. 'e w'(4A1$ na (ene'A
a. na$"a4ne ( powstaj bez in*erencji cz!owieka- np. +k!ad planetarny, ekosystem )
!. s'$c'ne ( s dzie!em cz!owieka )
,. 'e w'(4A1$ na cec8- e4e&en7w s*a1a/0c-c8 siA na 1an- s-se&
a. "ea4ne ( sk!adaj si z materialni istniejcych obiektw- np. las )
!. no&ina4ne ) po/Aciowe + - sk!adaj si z tworw k+lt+rowych.
SYSTE: PRAWA - $po"'01*owan-. '"e*ons"$owan- ' a*7w no"&a-wn-c8 '!i7" no"&. *7"e s0 w
o*"e4on- spos7! 'e so!0 powi0'ane ) co sanowi o /e1no4ioci s-se&$ + o"a' *7"e 0c'nie
c8a"a*e"-'$/0 pewne waciwoci5 8ie"a"c8ic'no9. niesp"'ec'no9 o"a' '$peno9.
Cec8- s-se&$ p"awa
#. NO:INAHNY ) POBCIOWY +
,. SZTCCZNY - jest dzie!em cz!owiek
=jcie prawa jako system+ jest rez+ltatem na+kowe*o opracowania prawa obowiz+jce*o. "a+ka porzdk+je przepisy
prawa obowiz+jce*o, konstr++je normy prawne, +stala zachodzce midzy nimi zalenoci oraz w!aciwoci
charakteryz+jce ca!e prawo. &eksty prawne s wydawane przez wiele rnych orodkw prawodawczych ( pozytywnych i
ne*atywnych ). &ych in7ormacji jest bardzo d+o i z nich rekonstr++je si normy prawne, ale nie s one +porzdkowane.
/orzdek wewntrzny ewent+alnie moe wynika1 z systematyzacji, mechaniczne*o podzia!+ akt+ normatywne*o, oczywicie
ma ona wp!yw na nasze dzia!ania jako prawnikw ( argumentum a rubrica ), ale to s bardzo o*lnikowe dane. )ystem prawa
to j+ jest pewna prba +porzdkowania przez praktyk i na+k prawa tych norm w pewn koherentn ca!o1. /o to, by
mona by!o w oparci+ o to powo!ywa1 racjonalny system. /rb+je si osi*n1 spjno1 treciow, ale i aksjolo*iczn te*o
system+.
2. e4e&ena&i wc8o1'0c-&i w /e(o s*a1 s0 NOR:Y ZREIONSTRCOWANE Z AITJW
NOR:ATYWNYCL
Na4e%- o1"7%ni95
I. PRAWO- '!i7" "eci no"&a-wn-c8
ii. SYSTE: PRAWA- o co &- w-p"owa1'a&- ' p"'epis7w /a*o no"&- p"awne.
I. PORZ=DEI PRAWNY- "e4ac/e no"&a-wne po&iA1'- c'on*a&i spoec'e3swa. *7"e
w-wa"'a/0 pewien spec-?ic'n- po"'01e* po1 wp-we& no"& p"awn-c8.
II. SYSTE: PRAWA - pewien $po"'01*owan- '!i7" no"&. '"e*ons"$owan- ' a*7w no"&a-wn-c8.
c8a"a*e"-'$/0c- siA w'a/e&n-&i "e4ac/a&i wewnA"'n-&i.
>. BEDNOHITOK< - po4e(a/0ca na -&. %e no"&- wc8o1'0ce w s*a1 s-se&$ p"awa s0 w o*"e4on-
spos7! 'e so!0 powi0'ane.
)ystematyz+jce podejcie do prawa obowiz+jce*o opiera si na w!aciwociach te*o prawa, a w szcze*lnoci na tym, i
zbir norm obowiz+jcych jest w pewnym stopni+ jednolity niezalenie od zabie*w opracowa. na+kowych8
a. /e1no4io9 soc/o4o(ic'na - prawo obowiz+jce jest wytworem dzia!alnoci tworzenia prawa przez
or*any dane*o pa.stwa jako or*anizacji spo!ecze.stwa
!. /e1no4io9 e4eo4o(ic'na - w tym stopni+, w jakim cele norm s zbiene, a co najmniej
niesprzeczne, s!+ce realizacji kier+nkw dzia!ania wyznaczonych przez w!adz polityczn
c. /e1no4io9 a*s/o4o(ic'na - wsplno1 podstawowych za!oe. aksjolo*icznych, dziki czem+
system prawa wyraa jak ideolo*i spo!eczno- polityczn
1. /e1no4io9 s"$*$"a4na - wyraona w je*o b+dowie, powizaniach 7ormalnych i treciowych
midzy normami prawa jako je*o elementami.
Po/Acie s-se&$ p"awa /es wie4o'nac'ne
I. ABSTRAICYBNY SYSTE: PRAWA - 'o!. w-%.
II. IONIRETNY SYSTE: PRAWA- '!i7" no"& o!owi0'$/0c-c8 w o*"e4on-& pa3swie w o*"e4on-&
c'asie ( podstawowe znaczenie dla teorii prawa )
a. o!owi0'-wanie no"&- ( ;-- zob. wy. )
!. w o*"e4on-& c'asie
"ajmniejsza jednostka czas+- dzie., doba - nie +stanawia si aktw prawnych na *odzin.
c. w o*"e4on-& pa3swie ( ;-- 7+nkcjonalny zwizek midzy pa.stwem a prawem ).
3a!y problem systematyzacji prawa zwizany jest z tym, e nie jest to jaki twr teoretyczny. )potykaj si t+ teoria
prawa z praktyk. % t+ nie zadzia!aj aksjomaty czy b+dowanie system+ prawne*o w kszta!cie piramidy aksjomatycznej.
32
Qy yjemy w epoce bi+rokratycznej. 'becnie mamy te*o apo*e+m z powod+ zaan*aowania si prawa w sprawy
spo!eczne.
a. kada norma m+si by1 jednake teraz badana pod ktem z*odnoci z rnymi 4centrami4 jeli
chodzi o obowizywanie
,izja prawa jako +rzdzanie s!+ce*o do wydawania decyzji jest e7ektem tej koncepcji bi+rokracji, ale ta koncepcja na
naszych oczach si rozpada, take dziki powstajcej m+lticentrycznoci prawa, praw+ e+ropejskiem+ i obrotowi
midzynarodowem+,
b. problem obowizywania zewntrzne*o pojawia si take odnonie aktw nisze*o szczebla.
III. SYSTE: BAIO TYP- ) podstawowe znaczenie dla komparatystyki prawniczej ) - obejm+je !cznie rozmaite
konkretne systemy prawa charakteryz+jce si wyrnionymi cechami.
IIIa. w c'asac8 soc/a4is-c'n-c8 - w-"7%niano
#. s-se& p"awa *apia4is-c'ne(o
,. s-se& p"awa soc/a4is-c'ne(o
III!. o!ecnie - po1saw- po1'ia
#. SYSTE: PRAWA STANOWIONEMO ) IONTYNENTAHNEMO +
"p. Wrancja, /olska, "iemcy
Hys historyczny
@opiero rozwj ekonomiczny (+ropy kontynentalnej spowodowa! powstanie nowe*o typ+ instyt+cji obrot+, w
redniowiecz+, w okresie harmonizacji e+ropejskiej- wykraczajcych poza istniejce prawo rzymskie
zbarbaryzowaneo. @ziki kontaktom z %rabami pojawiaj si wschodniobizantyjskie 7ra*menty rozwiza.
prawnych w Aolonii ( Aolonia to rodzaj mekki prawniczej, najwiksi recypienci prawa rzymskie*o.
Eednake nie by!o j+ takich stos+nkw ekonomicznych, ktre by!y w Hzymie, a komentatorzy i *losatorzy
wyci*ali z prawa rzymskie*o pewn +niwersalno1, potrzebn im wsp!czenie. )topniowo prbowano z nich
powoli razem z koncepcjami prawa nat+ry zb+dowa1 co wicej. "p. cz1 o*lna prawa prywatne*o
pozosta!a rzymska. &a recepcja trwa!a ponad I22 lat, pojawi!a si ;-- j+ryspr+dencja pojciowa.
"astpnie "iemcy stworzyli ABA, ktry by! praktycznie syntez ca!e*o prywatne*o prawa rzymskie*o (
troch zbyt przecione, ale to taka niemiecka cecha ). , kodeksach bowiem ley pewna potencjalno1,
wyznaczajca na przysz!o1 pewn powinno1 prawn. "p. cywilici +waaj nowe zmiany w kc za barbaryzacj. F kolei
romanici +waaj cywilistw za barbarzy.cw, ktrzy i tak j+ prawo zw+l*aryzowali.
, /olsce p0na recepcja ( zob. ksika pro7. -odrbskie*o- 4recepcja praw rzymskie*o w /olsce4 ).
&aki system prawa rodzi! od pocztk+ szere* wtpliwoci, *!wnie politycznych. /rawo rzymskie zak!ada!o, e
najwysz w!adz sdownicz jest cesarz, zatem cesarz niemiecki cz+! si najwysz sdzi ( std by!o to
bardzo wy*odne dla +zasadnienia w!adzy ). -rlowie 7ranc+scy zakazywali wic prawa rzymskie*o ( std np.
pojcie 4dzielnica !aci.ska4 ). %le by!y to okresowe wyma*ania, bo z czasem za+waono, e przyjcie prawa
rzymskie*o nie m+si oznacza1 poddania si w!adzy cesarskiej.
3echy8
a. 'asa1a w-0c'noci 4$! 1o&inac/i p"awa sanowione(o.
!. 'a*a' wo"'enia p"awa p"'e' s01-. *7"e 'a/&$/0 siA w-0c'nie /e(o sosowanie&.
$ E-E*#L&S SED LE!&+"S &"D&CAD"* ES%- sdom nie wolno tworzy1 prawa
c. &ini&a4i'ac/a "o4i inn-c8 posaci p"awa.
1. p"awo /es s-se&e& wo"'on-& "ac/ona4nie
ZACLOWANIE HCDZIIE BEST RACBONAHNE wwczas, *dy jest dzia!aniem celowym, w ktrym wybiera
si rodki do za!oone*o cel+ na podstawie wiedzy o powizaniach midzy zjawiskami rzeczywistoci i
przez przyjcie okrelonych kryteriw wybor+.
e. na/!a"1'ie/ 1os*onaa ?o"&0 p"awa /es *o1e*s.
IODEIS to taka +stawa, ktra, podb+dowana okrelon do*matyk w sposb ca!ociowy i wyczerp+jcy
re*+l+je okrelon dziedzin ycia spo!eczne*o.
?. $saw- 'awie"a/0 no"&- o(74ne i a!s"a*c-/ne
(. s-se& p"awa sanowione(o sa& 1'ie4i siA na pewne po1("$p- ( ;-- co wynika z
odmiennoci rozwoj+ historyczne*o )
- roma.ska
- *erma.ska
- szwajcarska
- co do skandynawskiej- to raczej system mieszany
,. SYSTE: C$**$ LA/ ) PRAWA ANMHOSASIIEMOFPRECEDENSOWEMO +
%n*lia, =)% ( poza G+izjan ), -anada ( poza L+ebec ), Qalta, Bibraltar, H/%, %+stralia, "owa Felandia.
Hys historyczny
- bitwa pod Nastin*s 92[[, ,ilhelm $ Fdobywca ). ,ilhelm zao7erowa! pokj krlewski jeli chodzi o prawo,
wczeniej %n*licy mieli straszny nieporzdek, zw!aszcza jeli chodzi o nier+chomoci
- zjazd w Qelton ( 9:3J ) - zakaz recepcji prawa rzymskie*o
- sdy krlewskie by!y sdami wdrownymi. /owsta!o pojcie 'udge - made law ( prawo 4wyrabiane4 przez sdzie*o
- po par+ wiekach ( za Nenryka #$$ ) system skar* w prawie an*ielskim ( actions ) si zablokowa! (
pojawi!y si syt+acje nieobjte przez *minne actions ). )dziowie wpadli wic na to, e skoro krl jest
0rd!em sprawiedliwoci, to zaczli si do krla w tych sprawach odwo!ywa1, w ten sposb powsta!o
E0"&%1 ( najpierw rozstrzy*a! sam krl, potem kanclerz, a potem dla stabilizacji sd kanclerski ).
- barristerzy przedstawiali sdziem+, a sdzia krlowi- ten powo!ywa! sdziw spord swych l+dzi oraz najbardziej
znanych i pop+larnych barrister!w.
- prawnicy an*ielscy siedzieli w jednej z czterech *ospd an*ielskich *dzie sdzono i wpisywali si na list barrister!w
przez wpis na list *oci,
33
- prawo rzymskie zacz!o by1 jednak na+czane na +niwersytetach, *dy arystokracja nie chcia! si rzdzi1 prawem
*min+. &+ dzia!a!y inne re*+!y, a tylko +niwersytety wyk!ada!y prawo rzymskie. /ierwszy znamienity prawnik an*ielski
(lackston zacz! zn+dzonej arystokracji w ramach ciekawostek wyk!ada1 na +niwersytetach wyk!ada1 prawo *minne-
common law.
- tak by!a a do C$C w.- w 9IJ: )ct of administration of courts - po!czono sdy w jeden
3echy
a. p"aw$ sanowione&$ 2 statutor3 law 4 nie p"'-s$($/e w-0c'no9. po1saw0
p"awow7"swa /es 1ec-'/a s01owa 2 5udge made law 4.- ' -& %e CSTWA ) Act of
#arliament 4 :O;E CCLYHI< PRECEDENS. AHE PRECEDENS NIE :O;E CCLYHI<
CSTAWY.
"ie kady sdzia i sd ma a+torytet do stworzenie precedens+, przyjm+je si, e dopiero sd krlewski i $zba
Gordw jako sd mo* tworzy1 precedensy.
*arland v. (ritish #ail +ngineering , -./0 &- the No+se o7 Gords - 3omm+nity law, in e77ect con7erred
*reater ri*hts +pon a woman than did (n*lish law. &hat did not make them incompatible, and the Aritish
stat+e ( the (]+al /ay %ct 9ZJ2 ) sho+ld be interpreted so as to allow 7or the *rant o7 these *reater ri*hts.
!. 'asa1a- i& sa"s'- p"ece1ens -& 4eps'-
c. nie 'ac'-na siA o1 a!s"a*c/i
%n*licy nazywaj to w sposb nastp+jcy8
i. system kontynentalny - patrzenie na p+szcz z lot+ ptaka
ii. system common law - wspinanie si od do!+ na jedno drzewo na skraj+ p+szczy
1. w 1ec-'/i s01owe/ w-"7%nia siA5
- ratio decidendi ( the holdin*- norma o*lna bdca podstaw rozstrzy*nicia ),
- obiter dicta ( mowa towarzyszca ),
e. o!owi0'$/e 'asa1a p"ece1ens$ w o1niesieni$ 1o "aio 1eci1en1i ( dyrektywa podobne*o
orzekania w podobnych sprawach- stare decisis nom mo6ere quieta 4) chyba e od te*o
precedens+ praktyka odstp+je akcept+jc pierwsz decyzj zrywajc z precedensem 2
leading case ), @ecyzja sdowa w common law moe zawiera1 kilka precedensw, w ktrej
mona spotka1 wszystko to, co na kanwie podobne*o stan+ 7aktyczne*o moe by1 wprost
4powielone4 albo s!+y1 za podstaw przy podejmowani+ innych decyzji ( *eneral propositions o7 law ).
AC% $, D&S%&!"&SH&! - rodzaj analo*ii. /recedens jest z re*+!y zrodzony dla danej sprawy, majcej
cechy a, b, c. %dwokat chccy nowe*o ratio decidendi w podobnej sprawi ar*+ment+je, e wystp+j cechy
a, b, c ale w sprawie wystp+je niezwykle istotna nowa cecha d, ktra wyma*a inne*o spojrzenia na
ca!o1
7. s-se& nie /es w peni "ac/ona4n-. sp7/n- i po'!awion- 4$*
*. w-"7%nia siA5
- law in books ) p"awo w a*ac8 no"&a-wn-c8 +.
- law in action ) p"awo w p"a*-ce +
2. SYSTE: :IESZANY
"p. pa.stwa skandynawskie
#. nas' s-se& p"awa !A10c *on-nena4n-& &a s*onno9 1o !$1owania eo"ii s-se&$ p"awa. Aardzo
wane jest b+dowanie system+ prawa, bo sdziowie nie wydaj orzecze. w imieni+ s+werena.
a. 7ikcj jest, e prawo jest piramidalne i pochodzi od jakie*o s+werena.
&a 7ikcja wynika z powizania pa.stwa i prawa. /rawo wydawany jest przez or*any pa.stwa, a system or*anw pa.stwa
te rzekomo jest zb+dowany na zasadzie piramidy. Fasada podzia!+ w!adz zab+rza system piramidy. %le w /olsce
system podzia!+ w!adz istnieje, mimo i )ejm +waa, e jest najwysz w!adz w kraj+ i wolno m+
wszystko. Fatem il+zja piramidy si +trzym+je. %le aparat administracyjny jest swe*o rodzaj+ wzorem, wizj takiej
zalenoci od orodka centralne*o si przedstawia i ta wizja rz+t+je na jako1 system+ prawa, co zwie.czenie
+zyska!o w koncepcji -elsena ( *dzie sdziowie 4obliczaj4 wyroki jako elementy system+
b. tymczasem sdziowie nie wydaj przecie wyrokw w imieni+ s+werena.
,. na4e%- o1"'$ci9 sa"0 *oncepc/A s-se&$ p"awa. *7"e ws*a'$/e na "'- cec8- $po"'01*owania '!io"$
no"&5
&akie wraenie mona wyci*n1 np. z +zasadnie. orzecze. sdowych. %le system+ prawa nie mona 4zmapowa14, *dy
prawo si ca!y czas zmienia, nie jest to system statyczny. &ake b+dowanie koherentnej, spjnej koncepcji jest dokonywane
przez rodowiska akademickie. &o nie ma z+pe!nie znaczenia normatywne*o, bo nie konstr++je si system+ w pe!ni,
natomiast jest to wana dysk+sja, porzdkowanie te*o, co j+ jest, ale s to wszystko ar*+menty b+dowanie jedynie na tle
normy, a nie cze*o co mona nazwa1 systemem.
3a!a idea system+ prawa jest pochodn recepcji poj1. &o jest bardo wy*odne dla prawnikw, bo odpowiedzialno1 za wyroki
przerz+caj na prawo, a nie na cz!owieka ( bo tre1 wyrok+ wynika z system+ prawa ). &ymczasem prawo zaczyna si lekko
4rozjeda14- odnonie spjnoci system+ prawa, je*o wp!yw+ na *ospodark. ,tedy prawnik powinien zosta1 ne*ocjatorem
w sporze.
Aez wspomnianych trzech cech wiel+ prawnikom wydaje si, e zacz!aby si anarchia, ale przecie w prawie +nijnym takiej
spjnoci nie ma. 3elowociowo ( 7+nkcjonalnie ) wietnie jednak dzia!a. , /olsce wci obowiz+je 4e(a4i'& ) ?o"&a4i'& +
p"awnic'-.
,a. LIERARCLICZNOK< - &7wi&- o nie/ we1-. (1- o *a%1e/ pa"'e no"& &o%e&- powie1'ie9. %e /e1na '
nic8 /es ni%s'a. w-%s'a 4$! "7wna wo!ec 1"$(ie/
"ormy na poszcze*lnych szczeblach s z re*+!y tworzone odpowiednie szczeble hierarchii or*anw w!adzy
p+blicznej oraz powizane s midzy sob zalenociami 7ormalnymi i treciowymi.
B$1owa 8ie"a"c8ii5
34
#. DYNA:ICZNA ) IRYTERIA IO:PETENCYBNE +
a. norma hierarchicznie wysza stanowi podstaw obowizywania normy hierarchicznie niszej, jeli
zostanie ona +stanowiona przez a+torytet kompetentny do te*o na zasadzie pierwszej normy
"p. +stawa ^ rozporzdzenie.
b. norma hierarchicznie wysza ("w) jest rez+ltatem dzia!alnoci or*an+ hierarchicznie
wysze*o ni or*an +stanawiajcy norm hierarchicznie nisz ( "n),
c. norma "w dotyczy z re*+!y spraw wikszej wa*i ni "n,
d. norma "w nie moe by1 dero*owana przez "n,
e. norma "w moe przesdza1 tre1 "n,
,. STATYCZNA ) IRYTERIA TREKCIOWE + ( np. w moralnoci )- b+dowana w stopniach o*lnoci treciowej,
relacja midzy normami jak w twierdzeniach o*lnych i bardzie wobec nich szcze*!owych
a. 4o(ic'ne ) "n jest powizana z "w jak twierdzenie o*lne z odpowiednim twierdzeniem
szcze*!owym na podstawie przyjtych re*+! wynikania ),
"p.
- norma o*lna- 4czcij ojca swe*o i matk swoj4
- norma szcze*!owa- 4wspieraj 7inansowo starych, biednych rodzicw, jeli nie maj j+ si!y pracowa14.
!. isnie/e wsp74na po1sawa a*s/o4o(ic'na.
c. /e1no4io9 po/A9.
1. wp"owa1'enie p"'epis7w o1s-a/0c-c8
"atomiast w moralnoci nie ma8
a. no"&- po1sawowe/- 'a'w-c'a/ s0 '!io"- no"&U
"p. 92 przykaza. w chrzecija.stwie )
!. "e($ *o4i'-/n-c8
"p. kon7likt midzy czczeniem rodzicw a zakazem kradziey w biedzie.
-lasycznym przyk!adem kon7likt+ jest problem e+tanazji. -on7likt *odnoci l+dzkiej i ochrony ycia l+dzkie*o.
@ochodzimy do skrajnej syt+acji w moralnoci- nie chcemy powica1 adne*o z dbr, a mimo to m+simy. "iektrzy
odpowiadaj 4nie stos+jmy kodeksw moralnych, stos+jmy etyk syt+acyjn, rozbijmy zachowania l+dzkie na
poszcze*lne syt+acje, zastpmy etyk normatywn etyk aspiracji. , etyce- podobnie jak w prawie- kryteria s
niezmierzalne- stos+je si w konkretnym wypadk+, tak jak prawo.
Csa4enie po'-c/i no"&- w s-se&ie opie"a siA na o!$ *"-e"iac8.
#.- (1-!- p"awo !-o '!$1owane w-0c'nie *o&peenc-/nie. o na *o3c$ nie !-o!- no"&- w s-se&ie
"eciow-&
"p. brak obiad+ z powod+ spor+ kelnerw o rewir w pa.stwowej resta+racji w /HG
,. (1-!- p"awo !-o '!$1owane w-0c'nie "eciowo. o nie &o%na !- ani "ea4i'owa9 no"&- ani
"o'wi/a9 s-se&$
_rd!a s!aboci koncepcji hierarchicznoci
9. nie/asno9 "eciowa no"&
,. nie/asno9 *o&peenc/i w'a/e&n-c8 &iA1'- o"(ana&i i pos'c'e(74n-c8 &ie/sc w "e4ac/i
2. wa%no9 no"&.
Qwi si, e istniej normy o charakterze zasadniczym, o charakterze re*+!
a. mo* by1 wyraone w akcie prawnym
b. mo* nie by1 wyraone w akcie prawnym ( tak najczciej stos+je si z prawami cz!owieka in statu
nascendi czy podobnymi prawami podmiotowymi ). 3zy te*o typ+ nowe wolnoci, ktre si
post+l+je mo* by1 przedstawiane jako zasady5
- (&/3- taka moliwo1 istnieje
- tryb+na!y konstyt+cyjne jak np. niemiecki s skrajnie ostrone wobec te*o typ+ owiadczenie.
Bdyby si zamkn1 w hierarchicznoci, to bylibymy impre*nowani wobec tych kate*orii. Fatem pojcie system+
prawa zaczyna si coraz bardziej 4rozmikcza14.
,B. NIESPRZECZNOK<
/oniewa sprzeczno1 jest kate*ori lo*iczn to
a. *o(ni-wi'&- mona jeli chodzi o normy prawne stosowa1 7+nktor 4nieprawda, e..4, bo nawet
jeli normy prawne nie s zdaniami w sensie lo*icznym, to mona o takich wypowiedziach orzec
w kate*orii prawdy l+b 7a!sz+.
!. non*o(ni-wi'& - nie mona jeli chodzi o normy prawne stosowa1 7+nktora 4nieprawda, e..4,
bo norma nie jest zdaniem w sensie lo*icznym, nie mwi o tym, co jest, a o tym co by1 powinno,
Na4e%- o1"7%ni9 1wie s-$ac/e5
#. no"&- N# i N, s0 ABSTRAICYBNIE SPRZECZNE. /e%e4i p"'- -c8 sa&-c8 8ipoe'ac8 sp"'ec'na /es co
na/&nie/ /e1na ' pa" po'osa-c8 e4e&en7w ) 1-spo'-c/a 4$! san*c/a +.
,. no"&- N# i N, s0 IONGHIITOWE w s-$ac/ac8 (1- *on*"en- a1"esa o!$ no"& nie &o%e
"7wnoc'enie 'ac8owa9 siA '(o1nie ' ni&i. Nie s0 sp"'ec'ne a!s"a*c-/nie nie &o(0 !-9 spenione w
*on*"en-c8 s-$ac/ac8. np.5
"98 4-ady, kto nie ma +ko.czonych [2 lat, ma obowizek podda1 si szczepieni+ C4,
":8 4-ady, kto jest chory na 3, ma obowizek podda1 si szczepieni+ \4
% jeli adresat jest chory na 3 i nie ma +ko.czonych [2 lat5
Ro1'a/e sp"'ec'noci5
#. Ze w'(4A1$ na (ene'A5
35
A. POHITYCZNE zamierzone, celowe, zawieraj z kompromisw politycznych
B. TECLNICZNE5 wynikaj z wad techniki le*islacyjnej,
,. 'e w'(4A1$ &a sos$ne* o"(an7w sos$/0c-c8 p"awo 1o "o'wi0'aniaF$s$wa4no9
A. RZECZYWISTE ) REAHNE +. przede wszystkim polityczne- s to sprzecznoci prawa,
nie+s+walne bez le*islacji, sdzia stos+jc prawo nie jest w stanie +s+n1 danej sprzecznoci.
"p. sprzeczno1 midzy norm +stawow a ponad+stawow.
B. POZORNE , przede wszystkim s to sprzecznoci s7orm+!owa. prawa, +s+walne na drodze
stosowania prawa, sdzia stos+jc prawo cz+je si kompetentny +s+n1 dan sprzeczno1.
"p. sprzeczno1 midzy norm +stawow a pod+stawow.
&akie sprzecznoci mona +s+n1 w dwojaki sposb
- INTERPRETACBA ( 4s!w cicie *icie4 )- t+ obie normy dalej obowiz+j<
- REMCY IOHIZYBNE - jako brzytwa, ostatni rodek rat+nk+, trzy kryteria8- t+
jedna z norm system+ wypada ( ;-- zob. obowizywanie norm ).
i. CLRONOHOMICZNE) LE- #$S%ER&$R DER$!A% LE!& #R&$R&
ii. :ERYTORYCZNE) LE- S#EC&AL&S DER$!A% LE!& !EERAL&
iii. LIERARLICZNE ) LE- S"#ER&$R DER$!A% LE!& &,ER&$R& .
A. SPRZECZNOK< HOMICZNA ) ANAHITYCZNAFTREKCIOWA +
/rawnicy tylko jak *dyby int+icj przenosz z lo*iki do prawa, war+nkiem +znania system+ prawa za spjny
( niesprzeczny ) jest nieistnienie takich dwch norm, z ktrych8
- a1"esaowi A no"&a N# w wa"$n*ac8 o*"e4on-c8 p"'e' 8ipoe'A e/ no"&- na*a'$/e c'-ni9 o. co
no"&a N, w -c8 sa&-c8 wa"$n*ac8 c'-ni9 'a*a'$/e. ) NAIAZ contra ZAIAZ +
- a1"esaowi A no"&a N# w wa"$n*ac8 o*"e4on-c8 p"'e' 8ipoe'A e/ no"&- 'a*a'$/e c'-ni9 o. co
no"&a N, w -c8 sa&-c8 wa"$n*ac8 1o'wa4a c'-ni9 ) ZAIAZ contra DOZWOHENIE +
- a1"esaowi A no"&a N# na*a'$/e w wa"$n*ac8 o*"e4on-c8 p"'e' 8ipoe'A c'-ni9 o. co no"&a N,
w -c8 sa&-c8 wa"$n*ac8 1o'wa4a c'-ni9. ) NAIAZ contra DOZWOHENIE +
Bdyby skal z*odnoci +stawi1 od najsilniejszej sprzecznoci do najs!abszej to by!by8
- nakaz- zakaz
- zakaz- +prawnienie
- nakaz +prawnienie
)przeczno1 tak stwierdza si przez
- ana4i'A "eci no"&
- D"71o sp"'ec'noci - zdarzaj si sprzecznoci, ktrych prawodawca chce "p. dla blokady stosowania akt+
wysze*o rzd+ wprowadza si sprzeczno1.
B. SPRZECZNOK< PRAISEOHOMICZNA SES" LAR!$ - (1- 1wie no"&- o "7%ne/ "eci w e/
sa&e/ s-$ac/i nie &o(0 !-9 "a'e& '"ea4i'owane. o nie ce4e siA 'nos'0. a
w'a/e&na &o%4iwo9 "ea4i'ac/i no"&
, pewnych skrajnych syt+acjach w moralnoci m+simy wybiera1 midzy tzw. mniejszym a wikszym z!em,
chocia wolelibymy wybiera1 midzy dobrem a z!em, ale jest to niemoliwe.
"p. e+tanazja. /atriota jednoczenie bdcy pacy7ist jest zm+szony do +dzia!+ w wojnie obronnej.
T ;-- e('-senc/a4ici- /es o /e1en ' na/wiA*s'-c8 p"o!4e&7w e-c'n-c8 4$1'*oci.
C. SPRZECZNOK< PRAISEOHOMICZNA SES" S%R&C%$ ) TEHEOHOMICZNA - ( Firk -
)adowski nazywa j rwnie prakseolo*iczn ) - "ea4i'ac/a o!$ o!owi0'$/0c-c8 no"& /es co
p"aw1a 8ipoe-c'nie &o%4iwa. a4e spowo1$/e osi0(niAcie san7w "'ec'- nie'(o1n-c8 '
ce4e&. ewen$a4nie ?$n*c/0 1ane/ "e($4ac/i p"awne/. ce4e no"& w'a/e&nie siA 'nos'0. a
'asosowanie /e1ne/ powo1$/e niece4owo9 'asosowania 1"$(ie/.
&a sprzeczno1 domin+je obecnie w systemie prawa, nie wynika z systemowoci a raczej z brak+ konkretnych celw,
brak+ polityki prawa, brak+ prakseolo*ii. 'becnie Z2R sprzecznoci to w!anie sprzecznoci prakseolo*iczne<
- s01 a* os"o%ne sosowanie w-*a1ni ?$n*c/ona4ne/- nie &a&- !owie&
wasne/ po4i-*i p"awa ( a np. w &,(, &=( s rozdzia!y o politykach )
- p"oe'0 w RP /es w-*a1nia p"oe$"ope/s*a- (1'ie 1a/e siA p"'ewa(A ce4o&
p"awa e$"ope/s*ie(o
C#. SPRZECZNOK< PRAISEOHOMICZNA WOBEC PRAWA
WSPJHNOTOWEMO - ce4e no"& p"awa wewnA"'ne(o s0 nie'(o1ne ' ce4a&i
no"& p"awa wsp74noowe(o
C,. SPRZECZNOK< PRAISEOHOMICZNA WEWNTRZNA- ce4e 1ane/ no"&-
p"awa wewnA"'ne(o s0 nie'(o1ne ' ce4a&i inne/ no"&- e(o sa&e(o p"awa
wewnA"'ne(o.
=s+wanie takich sprzecznoci nastp+je przez
i. !$1owanie wasne/ po4i-*i p"awa
ii. "ansponowanie po4i-* ) e$"ope/s*ie/ po4i-*i p"awa 1o po4s*ie/ +.
D. SPRZECZNOK< REAHIZACYBNA ) HCIA W PRAWIE +- (1- 1o '"ea4i'owania no"&-
w-%s'e(o "'A1$ na4e%- w-1a9 no"A ni%s'e(o "'A1$.
- jedni- to s!aby rodzaj sprzecznoci
- inni- to tylko l+ka w prawie.
36
"p. konkretyzacja stawek podatkowych czy pro*w.
Cwa%a siA. %e 5
9. kady system prawa powinien co najmniej spe!nia1 wym* SPJBNOKCI TREKCIOWEB. metody +s+wania
takiej niespjnoci s znane.- zob. wy.
:. s!abszym wymo*iem jest wym* SPJBNOKCI PRAISEOHOMICZNEB - zarz+t istnienia takiej
niespjnoci jest zarz+tem s!abszym, *dy ta nie moe by1 osi*nita bez istnienia polityki
prawa, metody +s+wania takiej niespjnoci - zob. wy.
,C. ZCPENOK<
&+taj stawiamy sobie pytanie o relacj prawa do otoczenia. &eoria system+ prawa powsta!a bowiem jako oddzielenie cze*o,
co jest wyodrbnione z je*o otoczenia. Q+simy zada1 sobie pytanie, ktre normy nale do system+ prawa a ktre nie, czy
dane zachowanie jest +normowane przez prawo czy te nie5
T"'- p"o!4e&-5
#. c'- w-"o*i i 1ec-'/e s0 w-1ane w opa"ci$ o p"awo c'- nieE
,. c'- s0 a*ie w-"o*i i 1ec-'/e. *7"e nie s0 opa"e na p"awieE
2. c'- *a%1- p"o!4e& p"'e1sawion- s01owi &o%na "o's"'-(n09 w opa"ci$ o no"&- p"awneE
)ystem prawa m+si by1 z+pe!ny w trzech znaczeniach
#. ZCPENOK< WAHIDACYBNA ) OBOWI=ZYWANIA + - (1- 1o s-se&$ p"awa na4e%0 -4*o a*ie no"&-.
*7"e 'osa- $sanowione w spos7! w-'nac'on- p"'e' no"&A na4e%0c0 1o s-se&$. *7"e na!-- i nie
s"aci- &oc- o!owi0'$/0ce/- o *a%1e/ no"&ie &o%na powie1'ie9. c'- /e no"&0 o!owi0'$/0c0 c'- nie. c'-
na4e%- 1o s-se&$ p"awa c'- e% nie.
- *!wne dylematy wi si z kla+z+lami dero*acyjnymi- czy dana norma przesta!a obowizywa1 czy nie5
,. ZCPENOK< IWAHIGIIACYBNA ) :ATERIAHNA +- 1o-c'- sos$n*$ &iA1'- no"&0 a 1owo4n-&
'ac8owanie& siA +. (1- 1owo4ne 'ac8owanie siA posia1a IWAHIGIIACB PRAWN= DEONTYCZN= w
no"&ac8 e(o s-se&$. a wiAc /es
a. p"'e1&ioe& OBOWI=ZIC
- o*"e4one(o 1'iaania ) NAIAZC +
- o*"e4one(o 'aniec8ania ) ZAIAZC +
!. p"'e1&ioe& CPRAWNIENIA ) DOZWOHENIA +
c. p"awnie o!o/Ane ) INDYGERENTNE +
-ade zachowanie poci*a za sob, na podstawie norm nalecych do system+, jakie konsekwencje8
- pozytywne- nastpstwa prawne- powstania, zmiana, wy*anicie stos+nk+ prawne*o
- ne*atywne- brak nastpstw.
2. ZCPENOK< PROCEDCRAHNA ) DECYZBI + - /e4i *o&peenne o"(an- sos$/0ce p"awo powinn- i
&o(0 "o's"'-(n09 *a%10 na4e%-cie wniesion0 sp"awA - w opa"ci$ o no"&- s-se&$ &o%na "o's"'-(n09
*a%1e 'a(a1nienie p"awne p"'e1sawione o"(anowi pa3swa.
%by zrealizowa1 kady z trzech rodzajw z+pe!noci, system m+si spe!nia1 nastp+jce war+nki
#. ZCEPNOK< WAHIDACYBNA- &$si isnie9 w s-se&ie p"awa NOR:A ZA:YIAB=CA SYSTE: - no"&a.
*7"a w-'nac'a 'a*"es no"& o!owi0'$/0c-c8 p"'e' o*"e4enie. %e -4*o no"&- spenia/0ce o*"e4one
wa"$n*i na4e%0 1o s-se&$ p"awa. c'-4i s0 no"&a&i o!owi0'$/0c-&i ) w -& s-se&ie +.
& norm zamykajc s kryteria obowizywania systemowe*o- wwczas !atwo mona oddzieli1 normy prawne
od norm pozaprawnych.
/rzyk!ad8 %rt. IJ -. - 7orm+!+je zamknity katalo* 0rde! prawa. %le t+ rodz si problemy- nie jest to bowiem jedyna norma
zamykajc - np. nie wymienia dekretw z moc +stawy, %rt. Z -. ( H/ przestrze*a wice*o j prawa midzynarodowe*o ),
prawo wsplnotowe. "iezwykle tr+dno jest s7orm+!owa1 tak norm zamykajc system.
,. ZCPENOK< IWAHIGIIACYBNA - &$si isnie9 w s-se&ie ) (aA'i + p"awa NOR:A OMJHNA
WY=CZAB=CA
- W SENSIE :OCNIEBSZY: - 14a 1owo4ne(o 'ac8owania N. /e4i N nie /es 'a*a'ane. o N nie
/es 1o'wo4one ) ONTOHOMICZNY AISBO:AT WOHNOKCI w( eo"ii e(o4o(ic'ne/ +
"p.
- %rt. 39 +st. : -. - ontolo*iczny aksjomat wolnoci w odniesieni+ do zachowa. obywateli.
- prawo karne
- prawo *ospodarcze, *warant+jce wolnoci *ospodarcz
- ale np. w prawie cywilnym- za*adnienie jest inaczej roz+miane, poniewa lista +mw nie jest zamknita.
Qona okreli1, e dane zachowanie jest nakazane, zakazane albo dozwolone, rozszerzenie te*o system+ moe odbywa1 si
przez analo*i.
- w prawie cywilnym- w!aciciel moe korzysta1 z rzeczy w sposb dowolny
- 'w-*4e powi0'ane /es ' pewn-&i "e&e1ia&i. oc8"on0 e(o p"awa.
"p. w!aciciel, ktrem+ dr+*i +niemoliwia realizacj +prawnienia, ma roszczenie ne*atoryjne.
- W SENSIE SABSZY: ) WOHNOK< W SENSIE SABSZY: +- 14a 1owo4ne(o 'ac8owania N.
/e4i N nie /es p"'e1&ioe& o!owi0'*$ 4$! $p"awnienia. o N /es in1-?e"enne.
- nie /es 'a'w-c'a/ powi0'ane ' "e&e1ia&o. oc8"on0 p"awa ) !o /es in1-?e"enne + - jeli
by!oby powizane, to nie by!oby indy7erentne.
37
Eest rekonstr+owane z milczenia, obojtnoci prawodawcy- jeli co nie jest +normowane, to znaczy e obywatelowi to
wolno ( cho1 niekoniecznie mona powiedzie1, e jest do te*o +prawniony ).
P"o!4e&5 c'- DOZWOHENIE ) CPRAWNIENIE + w o(74e /es no"&0E
i. /e1ni- o $p"awnieni$ &o%na &7wi9 -4*o na po'io&ie p"'epis7w a nie no"&.
$p"awnienie o -4*o s*"7 &-4ow- p"awo1awc-
- przy normach nakaz+jcych i zakaz+jcych ciar +stalania zakazw i nakazw
spoczywa na +stawodawcy
- przy normach dozwalajcych ciar +stalania nakazw i zakazw spoczywa na
sdzie- +prawnienie wystp+je tylko na poziomie przepisw i jest skrtem j
zykowym, ktry prawodawca stos+je aby nie b+dowa1 kompletnej listy nakazw i
zakazw zwizanych z dan instyt+cj prawn, co jest w pe!ni i tak niemoliwe.
,wczas to +prawnienie w orzeczeni+ sdowym jest przek!adane na nakaz l+b
zakaz.
3zyli8
- na po'io&ie p"'epis7w p"awn-c8- "'- "o1'a/e ?$n*o"7w 1eon-c'n-c8
- na po'io&ie no"& p"awn-c8- -4*o 1wa "o1'a/e ?$n*o"7w 1eon-c'n-c8. !o no"&0
&o%e !-9 -4*o na*a' 4$! 'a*a'. nie &a no"&- 1o'wa4a/0ce/.
ii. 1"$1'- - na*a' i 'a*a' /es sp"aw0 w7"n0 i nie &$si !-9 /e1-n0 ?o"&0
powinnoci ( blisza w pa.stwach demokratycznych, bo tam tak 7+nkcjon+je prawo )
&e 7ormy powinnoci to8
- na*a'
- 'a*a'
- NOR:Y NAWOCB=CE - ( np. preamb+!y w konstyt+cjach i +stawach ).
HCII W PRAWIE -
,ystpowanie l+k w prawie wie si *!wnie z ne*owaniem z+pe!noci kwali7kacyjnej system+ prawa.
#. HCIA W SENSIE WARTOKCICB=CY: ) OCENIB=CAFAISBOHOMICZNA +
a. - wa"oci$/e&- p"awo- &7wi&-. %e ono nie "ea4i'$/e pewn-c8 wa"oci. %01a&- -
- HCIA C$%RA LE!E* - $c8-4enia - pole*a na +jemnej ocenie konsekwencji pozytywnych,
jakie przewid+j normy prawne. /ost+l+je si wydanie rozstrzy*nicia
contra legem, ktra by orzek!a
- inne konsekwencje pozytywne l+b te
- +zna!a zachowanie za indy7erentne.
- HCIA E-%RA LE!E*- $'$penienia - pole*a na +jemnej ocenie te*o, e normy
obowiz+jce okrelaj jedynie ne*atywne konsekwencje zachowania, post+l+je
si wic dzia!alno1 #RAE%ER LE!E*) pole*ajc na wype!nieni+ l+ki w drodze
analo*ii tak, by zachowanie to poci*a!o pozytywne konsekwencje prawne
( nie by!o prawnie indy7erentne )
!. 'w"o 64$*a ocenia/0ca6 nie /es 'w"oe& po'nawc'-&. o p"opo'-c/a *on"no"&-. nie
po'na/e siA p"awa -4*o siA /e wa"oci$/e w-"a%enia&i 6/es 4$*a w p"awie6
c. nie w-sa"c'- $ a"($&enac/a opisowa. po1a/e siA wa"oci ocenia/0ce. !"oni siA
wa"oci.
`atwo zbi1 takie ar*+menty, wic t+ pojawia si w istocie spr o 7ilozo7i.
,. HCIA W SENSIE OPISOWY:
a. 1o-c'- sa&e(o opis$ p"awa.
- HCIA &%RA LE!E* - pole*a na stwierdzeni+, e norma jest okrelona w sposb l+0ny,
oceniajcy, pozostawia znaczn swobod decyzji or*anowi stos+jcem+ prawo.
- HCIA TECLNICZNA - re*+!y wyznaczajce pozytywne konsekwencje 7akt+ nie s kompletne
w tym sensie, e nie re*+l+j jakie*o element+ instyt+cji, bez ktre*o orzeczenie
konsekwencji pozytywnych nie jest moliwe - stawia si zarz+t, e instyt+cja
prawna zosta!a +re*+lowana, ale o pominito w tej re*+lacji, co
powod+je, e instyt+cja ta nie moe sprawnie dzia!a1
"p. przepisy mwi jak powo!ywa1 przewodniczce*o -HHi&#, a nie powiedziano jak odwo!a1.
'r*an stos+jcy prawo staje wwczas przed dylematem8
- albo stwierdzi1 syt+acj analo*iczn do sprzecznoci realizacyjnej i nie mo*c orzec
konsekwencji pozytywnych do czas+ prawodawcze*o +z+pe!nienia re*+lacji prawnej orzeka
konsekwencje ne*atywne
- albo stwierdza syt+acj analo*iczn do sprzecznoci lo*icznej midzy powinnoci
orzeczenia konsekwencji pozytywnych i powinnoci orzeczenia konsekwencji ne*atywnych i
wobec +sterek techniki le*islacyjnej +s+wa ten brak w drodze analogii legis
- HCIA SWOISTA - brak jest normy, ktra powinna zosta1 +stanowiona z*odnie z inn norm
obowiz+jc ( normy kompetencyjnej ), jest to wypadek sprzecznoci realizacyjnej -
stwierdzenia takiej l+ki wystarcza roz+mienie normy nak!adajcej obowizek prawodawstwa i
stwierdzenie brak+ okrelone*o akt+ prawodawcze*o.
"p. +stawa +powania ministra do wydania rozporzdzenia, bez ktre*o nie mona realizowa1 +stawy.
!. nie o1wo$/e siA 1o s?e"- wa"oci$/0ce/ - p"awo /es po'nawane p"'e' swie"1'enie. i% 6/es
w p"awie 4$*a6
38
c. w-sa"c'- $ a"($&enac/a c'-so opisowa
2. ZCPENOK< PROCEDCRAHNA - p"'e' MENERAHNY NAIAZ ROZSTRZYMNICIA - no"&A. *7"a
na*a'$/e ws'-s*i& o"(ano& pa3swow-& "o's"'-(n09 *a%1- na4e%-cie wniesion- ' p$n*$ wi1'enia
p"oce1$"a4ne(o p"o!4e& p"awn-.
3zsto jednak sdziowie nie wiedz jak rozstrzy*n1 spraw8
a. w prawie rzymskim- $ L&0"E% -
b. dzi- pozosta!oci- pytanie prawne sk!ad+ orzekajce*o do sk!ad+ szersze*o l+b sd+
wyszej instancji. &en sk!ad zadajcy pytanie przyznaje si do te*o, e nie wie, jak rozstrzy*n1
spraw
- postpowanie przed sdem orzekajcym +le*a zawieszeni+ ( le*alne op0nienie )
- sd wyszej instancjiSsk!ad szerszy odpowiada na to pytanie raeliz+jc zasad *eneralne*o
nakaz+ rozstrzy*nicia
c. s01 &$si "o's"'-(n09 sp"aw-. *7"e s0 nie"o's"'-(a4ne.
"p. cena oka, czy co jest czy nie dzie!em szt+ki, zwizek przyczynowo- sk+tkowy.
1. 'a*a' spo"7w *o&peenc-/n-c8 ne(a-wn-c8
"p. sd powszechny nie moe odmwi1 rozstrzy*nicia sprawy z powod+ +znania swej niew!aciwoci na podstawie
takiej, i w!aciwy jest sd administracyjny, *dy sad administracyjny +zna! si j+ +przednio w tej samej sprawie za
niew!aciwy.
RIII. ZNACZENIE NOR:Y ) WYIADNIAFINTERPRETACBA PRAWA +
Qoemy powiedzie1, e postawa interpretacyjna zwizana jest z pewnym typem obiektw ( przedmiotw ),
ktrym jestemy sk!onni przypisywa1 pewne znaczenie. "asza nat+ralna postawa jest taka, e my sz+kamy
pewne*o znaczenia. /ostaw t przenosimy na wszelkie obiekty, cz!owiek pierwotny sz+ka! znaczenia we
wszystkim, roz+mia! wiat jako pewn interpretacj.
a. o i4e c8o1'i o p"'e1&io- na$"a4ne- to moliwe jest zdystansowanie si podmiot+ od
przedmiot+ poznania ( POSTAWA WYBAKNIAB=CA +, to zjawisko stos+nkowo nowe, chocia
pojawi!o si j+ po troch po raz pierwszy w 7ilozo7ii *reckiej.
,!czenie s+biektywnoci bdzie t+taj b!dem poznawczym<
!. o i4e c8o1'i o p"'e1&io- *$4$"owe - o nie &a &o%4iwoci ca*owie(o
'1-sansowania siA po1&io$ o1 p"'e1&io$ po'nania. w-sAp$/e ROZC:IEB=CE
ZAANMA;OWANIE. "atomiast bywa, e m+simy rozway1 miejsce i temat
dysk+sji.
"p. nowoprzyby!y do dysk+sji przy stole- naley poin7ormowa1 *o o temacie prowadzonej dysk+sji, rozwaanych
za*adnieniach itd.
"ie majc bowiem wyposaenia k+lt+rowe*o nie dostrzeemy pewnych rzeczy, nie dostrzeemy
znaczenia np. obiekt+, ktry jest sacrum. &aka jednostka nieroz+miejca moe pope!nia1 b!dy. &+ nie ma
miejsca na czysty obiektywizm, ktry by! w pierwszym typie poznania, odnoszcym si do
przedmiotw nat+ralnych. -to nie jest wychowany w okrelonej k+lt+rze, te*o +czestniczenie w
okrelonych znaczeniach jest niemoliwe ( np. antropolo*ia k+lt+ry, socjolo*ia ). Freszt m+simy dla
zroz+mienia w pewnych znaczeniach +czestniczy1, nie poznamy k+lt+ry wy!cznie st+di+jc ksiki na ich temat.
- 4prawnicy s tak zaan*aowanie w rzeczywisto1 jzykowo, e niekiedy sami j+ tej opisywanej rzeczywistoci nie
dostrze*aj, tworz arte7akty4
- -artezj+sz- dy! do p+nkt+ archimedesowe*o- odnonie odnalezienia pierwsze*o p+nkt+ wiadomoci
- hermene+tyka byt+ ( Neide**er, das)ein )
Fawsze poznajemy dziki kom+, kszta!t+j nas inni. "ie bardzo jestemy w stanie zmieni1 k+lt+ry, dlate*o emi*racja
jest wielkim problemem dla l+dzi- nie roz+miemy wiel+ rzeczy w tych k+lt+rach
- k+lt+ra masowa - ma da1 pozr zroz+mienia si
- przekazanie rnic e*zystencjalnych staje si prawie niemoliwe
/omieszanie tych dwch typw poznania jest niebezpieczne, np8
a. SCBENTYZ:- a!so4$-'owanie po'nania na$*owe(o
!. en1enc/a i&pe"ia4na 1o po'!awiania wa"oci po'nania "o'$&owe(o.
Dwa -p- o!ie*7w
#. NATCRAHNE
,. ZNACZ=CE
/rzyk!ad8 rze0ba @awida- mona zaj18
- postaw nat+raln - widzimy 7akt+r kamienia, materia!, proporcje, poszcze*lne poci*nicia d!+tem i m!otkiem.
- postaw znaczc- przypis+jemy wyrze0bionej postaci w!aciwo1 tak, e jest pikna. &o j+ nie zalicza si do
postawy nat+ralnej. "ajwyej zaobserw+jemy, e pos* spe!nia pewne okrelone proporcje. % po
przypisani+ znaczenia ( np. take wartoci ) przyjmiemy postaw znaczc.
P"o!4e&5 s*01 &o%e&- w-p"owa1'i9 no"&-E
#. ' *$4$"- ) PORZ=DEI ICHTCROWY +
a. spo!eczne wprowadzenie do k+lt+ry ( i std wyd!+ajce si okresy ed+kacji powszechnej )
powod+je spoec'n0 $ni?i*ac/A , zapewnia kompatybilno1 w ramach okrelonej k+lt+ry. b.
39
dokon+je si dziki tem+ p"'e*a' &iA1'-(ene"ac-/n-
c. w e7ekcie nastp+je *onwenc/ona4i'ac/a se&an-*i - stabilizacja znacze. przez takie
instyt+cje jak
- rodzina,
- +czelnie
- tradycja prawnicza.
d. '&iana -c8 'nac'e3. s-&!o4i nie po4e(a na -&. %e &o%na na(4e co o(osi9. %e A na(4e
'nac'- B - spo!ecze.stwo te*o prawid!owo nie zastos+je.
,. ' na$"- 4$1'*ie/ - ( PORZ=DEI NATCRAHNY +
a. czy w o*le jest co takie*o jak nat+ra l+dzka5
"p. dla -anta jestemy8
- 7enomenalni ( zjawiskowi )
- no+menalni ( znaczeniowi )
b. czy nat+ra l+dzka, 7izyczno1 moe by1 w takim razie 0rd!em norm, czy jest moliwo1
wyprowadzania z nat+ry pewnych norm, zachowa.5
O!ie s*"a/ne posaw- s0 s'*o14iwe
"p. cz!owiek radziecki- nie ma pocz+cia w!asnoci, jest ca!kowicie kolektywny. )tosowanie metod na+kowych do
spo!ecze.stw powod+je bardzo czsto ich za*!ad ( totalitaryzm ).
Po'io&- "o'$&ienia *$4$"owe(o
I. INTERPRETACBA ( najo*lniejszy )
II. INTERPETACBA ZO;ONA. interpretacja pewnych konstr+kcji znaczeniowych, tekst+.
Qa z re*+!y pewn specy7ik, pojawia si jaka tradycja interpretacyjna.
Be4i c8o1'i o e*s- p"awne. o
#. s0 one o!ecne /a*o pewne 'nac'enia
,. c8ce&- a*%e ' nic8 w-p"owa1'a9 pewne no"&-
Ba* na1awa9 pop"awnie 'nac'enie -& e*so&E - pojawia si szere* teorii.
Wa"sw- 1-s*$s/i o w-*a1ni5
,arstwy te stale si przenikaj, kiedy dysk+t+jemy o wyk!adni.
#. epise&o4o(ia- jak poznajemy5
,. c'- &o%na w o(74e $c8w-ci9 /a*0 eo"iA na$*ow0E
2. pewna eo"ia. 1o*"-na w-*a1ni.
"aley odrni1
a. TEORI WYIADNI - pewien +*r+ntowany po*ld poparty przez lokalne a+torytety
prawnicze, zewntrzna w stos+nk+ do wyk!adni, daje pewne narzdzia, ale nie da narzdzia
*!wne*o- wykazania prawdziwoci tych norm
!. TRADYCBA. DOITRYNA WYIADNI
,yznaczenie *ranicy midzy teori wyk!adni a tradycj interpretacyjn jest bardzo tr+dne, bo
2a. TEORIA DERYWACYBNA WYIADNI ) DEIODOWANIA +- w-*a1nia po4e(a na 1e*o1owani$ no"&- '
e*s$ p"awne(o ) +kryta przez semiotyk norma w tekcie ). ) to wic prby al*orytmiczne*o przedstawienia
proces+ wyk!adni. Sosowanie p"awa po4e(a 'aws'e na 1e*o1owani$ no"&-. ine"p"eac/iU
- przedstawiciele- Fieli.ski, Fiembi.ski
- nie ma t+ miejsca na procesy twrcze
- koncepcja ta ma ambicje +doskonalania procesw wyk!adni.
- p+nktem wyjcia jest t+taj to, e a* nie /es /asn- ) acte non claire +
- nie 'a*a1a /e1na*. %e 1e"-wac/a 1op"owa1'i 1o /a*ie/ no"&- na *o3c$. /a*ie(o po/e1-nc'e(o
sens$ ) CIEP SE:ANTYCZNY- nie wie&-. c'- 1ana "'ec' siA &ieci w /a*ie/ na'wie. w /a*i&
'nac'eni$ +.
%by ta koncepcja mia!a sen, to m+simy za!oy1, e na ko.c+ ostanie si tylko jedna norma, mwica jak sd si
prawid!owo ma wypowiedzie1.
2!. TEORIA IHARYGIIACYBNA WYIADNI - p"oces w-*a1ni nie /es i&&anenn- 14a sosowania p"awa .
ine"p"eac/a po/awia siA 1opie"o we1-. (1- po/awia siA "$1no9 ' "o'$&ienie& 'nac'enia /a*ie/ no"&-
- t+ brak jest na+kowoci teorii i 7ilozo7ii-
- t+ jest prba o*lniejsze*o zrekonstr+owania dyrektyw interpretacyjnych
- odrnienie doktryny wyk!adni i teorii wyk!adni jest o wiele tr+dniejsze.
a. isnie/0 a*ie s-$ac/e. (1'ie sosowanie p"awa nie po4e(a na w-*a1ni ) CLARA $ S"%
&%ER#RE%ADA + - p"'epis /es /asn-. nic'e(o nie "'e!a ine"p"eowa9
!. isnie/0 /e1na*%e s-$ac/e. (1- *oniec'ne /es 1o*onanie w-*a1ni - &$si !-9
$'asa1nienie. %e e*s /es nie/asn-. po&i&o 'asosowania e*s$ w /A'-*$ enic'n-&.
"aley wic +przednio +dowodni1 wtpliwoci co do jasnoci i spjnoci tekst+.
%rt. 96 +stawy o podatk+ od towarw i +s!+*- te*o by nie zroz+mieli nawet wielcy rzymscy prawnicy.
&eoria klary7ikacyjna zak!ada wic dwa etapy8
a. ETAP HINMWISTYCZNY -
;-- jzyk nat+ralny charakteryz+je OTWARTA TEISTOWOK< ) $#E %E-%"RE + - poenc/a4na
nieos"o9 e"&in7w /e(o 'nac'e3 w 'a4e%noci o1 *one*s$. w *7"-& siA one po/awi0.-
pojawiaj si nowe znaczenia, kiedy zostaje on domknity w kolejnych kontekstach, mody7ik+jc w ten
sposb stary jzyk istniejcy.
40
!. ETAP INTERPRETABI PRAWNICZEB - (1- 14a '"o'$&ienia e*s$ p"awne(o nie /es
w-sa"c'a/0ca 'w-*a *o&peenc/a /A'-*owa - nasAp$/e o1e/cie o1 /A'-*a na$"a4ne(o 1o
/A'-*a p"awnic'e(o
- wtedy pojawia si prawnik, w!adca znacze. - zadanie +stalenia te*o znaczenia jest w *r+ncie
rzeczy przekazywane prawnikowi, ktry m+si proces stosowania prawa o interpretacj
rozszerzy1 w!anie na tym etapie.
- problem ze wz*ld+ na z+pe!no1 proced+raln moe by1 rozwizany i jest w )" ( pytania
prawne )
4"ie ma z!e*o prawa, s tylko 0li prawnicy4 ( )zp+nar )
2c. Zi"*- Sa1ows*i- eo"ia *4a"-?i*ac-/na- p"'-/09 na4e%- 1o&nie&anie. %e e*s /es /asn- - dopiero jeli
czerpiemy z te*o jak korzy1, twierdzc, e tekst jest niejasny, naley +zasadni1 istnienie wtpliwoci.
, /olsce czsto si t 7az pomija- zw!aszcza przy arbitralnym t!+maczeni+ stronie re*+!. =zasadnienia +stne s ma!o
cenione i strona czsto nie wie, o co chodzi.
ROHA SDZIJW W WYIADNI PRAWA
@ysk+sja, czy sdziowie s w o*le +prawnieni do interpretacji prawa zacz!a si w )" =)%. , wiele mniejszym stopni+
s!ycha1 te *!osy np. we Wrancji, *dzie jest znaczenie d!+sza tradycja e*ze*etyczna.
I. Isoa spo"$
#. nis*i po'io& 4e(is4ac/i
a. !A1- po/Aciowe
!. an(a%owanie w "eci p"awne /a*ic8 "eci &o"a4n-c8 nie"o'wi0'an-c8 nawe na
pas'c'-Dnie &o"a4noci spoec'ne/ -
&a ca!a idea tworzenia nowej wizji wiata spo!eczne*o jest dzisiaj bardzo tr+dna do zaakceptowania, za ma!o
si pole*a na mechanizmach samore*+l+jcych spo!ecze.stwo. &o wszystko powod+je, e
c. w1"o%enia no"& p"awn-c8. nie*ie1- wp"os ( %merykanie - 4transplantacje4 )- co nie zawsze
przystaje do konstr+kcji normatywnych.
1. ewo4$c/a p"awa - zjawiska spo!eczna s w *r+ncie rzeczy bardzo dynamiczne i prawo
podle*a szybkim zmianom.
e. -p /A'-*a p"awne(o - jest on co najwyej rejestrem jzyka nat+ralne*o, w ktrym istniej
nieostroci, pos!+*iwanie si kla+z+lami *eneralnymi, wyraeniami wieloznacznymi.
Qamy wic system prawa sk!adajcy si z norm *eneralnych i abstrakcyjnych w jzyk+ nat+ralnym- powod+je to
ba!a*an i kto tym wszystkim m+si +mie1 si pos!+*iwa1.
,. s*$*ie& a*ie(o nis*ie(o po'io&$ 4e(is4ac/i /es o. %e
a. 4e(is4ao" /es w sanie po1a9 /e1-nie e*s o!owi0'$/0c-. "es'a w-&-*a siA spo1 /e(o
*on"o4i
!. sA1'ia nao&ias sa/e siA wa1c0 'nac'enia p"awa
- /es 'ae& wa1c0 'nac'enia p"awa
- potrzeb+je nie tylko cytowa1 +stawy, ale i obszernie je komentowa1
'becnie w pa.stwie demokratycznym, dziki istnieni+ kontroli konstyt+cyjnoci prawa, mona jednym orzeczeniem
+nicestwi1 i obali1 nawet najbardziej precyzyjn +staw- np. 7akt, e dana +stawa nar+sza zasad s+bsydiarnoci albo
proporcjonalnoci- +stawa jest jasna, ale +derza w 7ilary porzdk+ prawne*o.
2. 'asa1a "7/po1'ia$ wa1'
"iektrzy wyrniaj jako czwart w!adz media, a pit- "A/ i banki.
,iel+ politykw nie roz+mie, e w!adza w kraj+ jest rodzajem rwnowa*i midzy trzema w!adzami, nie jest to maszynka, tylko
rodzaj pewne*o dialo*+ spo!eczne*o. &o, co z*romadzone jako w!adza w jednym rk+- k+si i prowadzi do nad+y1.
$stnieje szere* zabezpiecze. przeciw tyranii albo totalitaryzmowi w!adzy, dziki wszystkim, wewntrznym
ham+lcom ( CHEC(S AD +ALACE +. wo"'0c s*o&p4i*owan0 sia*A powi0'a3.
- w!adza sdownicza ( przede wszystkim tryb+nalska ) ham+je w!adz +stawodawcz
- w!adza +stawodawcza sama jest rozbita na dwie izby
- w!adza wykonawcza jest rozbita na *!ow pa.stwa i rzd- te si mo* wzajemnie hamowa1
- w!adza sdownicza te jest podzielona- &-, )", ")%, ktre tworz ze sob rwnowa* p+bliczn ( ;--
zasada jednolitoci orzecznictwa ), wytworzon przez lata m+dnych ne*ocjacji orzeczniczych.
>. p"awo nie /es c'-& (oow-&. 'a&*niA-&- /e4i *o c8ce /e 'o!ac'-9 w a*i spos7!. o /es naiwn-
Eeli chodzi o /olsk i kraje poddane podobnem+ reimowi pozytywizm+ prawnicze*o , to my jeszcze nie do ko.ca to
widzimy, bardziej wida1 to w wyszych sdach, czy w =(, *dzie trwaj dysk+sj nad obowizywaniem pewnych poj1.
Te*s p"awn- /es /a*!- *anw0.
&o tak jakby kto na mat+rze napisa! na tablicy zadany temat i powiedzia!, e kto napisze najlepsze orzeczenie na ten temat,
dostanie pitk. $ tak w!anie wy*lda aktywno1 sdziowska.
@. *ons"$*-wne/ ine"p"eac/i sp"'-/a ?a*. i% wa14iw- w-"o* &o%e 'osa9 po1wa%on-.
)dzia jeli wyda wadliwy wyrok np. orzekajc wbrew praw+ wsplnotowem+ sensu largo, moe narazi1 pa.stwo na
miliardowe odszkodowania. "p. 0le okreli *ranice #%&+. "ieprawd jest, e 4#at jest kompletnie mechaniczny i sprawiedliwy,
bo pobiera si od kons+menta bez an*aowania jakichkolwiek re*+! sprawiedliwociowych, prosty, lo*iczny ).
Wniose*5 &a"'enie o -&. %e wa1'a s01ownic'a *ie1-*o4wie* po11a siA wa1'- w-*onawc'e/ /es
niewia"-(o1n0 naiwnoci0.
II. S*o"o a wa1'a sA1'i7w na1 'nac'enie& p"awa /es a* o4!"'-&ia. o c'- Ci sA1'iowie &a/0
4e(i-&ac/A 1o 1'iaaniaE
a. c'- s0 waciwie 1o!ie"aniE
41
/rzyk!ad sprzed kilk+ ty*odni- sdzia wieo po nominacji ( 3 ty*odnie ) prowadzi!a samochd majc we krwi :
promile alkohol+ we krwi- taka osoba z pewnoci nie ma le*itymacji do dzia!ania , do interpretacji prawa.
!. c'- e-*a sA1'iows*a /es na w-sa"c'a/0c-& po'io&ieE
c. c'- posia1a o1powie1ni0 wie1'AE
)dzia nie jest +rzdnikiem prawniczym. %le czy np. asesor poradzi sobie w skomplikowanej sprawie ( np.
*ospodarczej ).
1. /a*0 *$4$"A p"awn0 sA1'i0 "ep"e'en$/eE
e. 4$1 p"'e1*a1a pewne no"&- na p"a*-*A s01ow0.
"p. rozmowa zas!yszana w poci*+. 4Qacie dzieci5 &o do rozwoj+ potrzeb+jecie wiadka4.
T$ isone s0 pewne 'asa1- /a*o no"&- w-&a(a/0ce 1o ic8 'asosowanie '!$1owania pewne(o
san1a"1$ &o"a4ne(o. a*s/o4o(ii 1'iaania. "iektrzy twierdz e w -onstyt+cji te wszystkie s7orm+!owania to
w *r+ncie rzeczy nazwy, ktre le*islator wprowadzi! do +stawy zasadniczej, pewne pointery, wska0niki do zasad,
ktre s przez sdzie*o rekonstr+owane z orzecznictwa, z doktryny i w!asnych przekona. moralnych.
"p. bardzo rozb+dowany system kasacji w /olsce powod+je, e wiele sporw nie moe si zako.czy1, nie kons+m+je si
niezawis!o1 sdziowska, dysk+rs prawniczy si ko.czy za wczenie. )" moe niemal dowolnie odrz+ci1 skar* kasacyjn,
podobnie by!o wczeniej w ")%. &o nie jest do ko.ca dobry system. "a tym etapie rozwoj+ prawa prowadzi to do wyd!+enia
dro*i tworzenia prawa przez je*o interpretacj. Fatem str+kt+ra sdownictwa nie jest spraw banaln.
Be1na*%e s-$ac/a sA1'ie(o /es '$penie inna. 1'iaania sA1'ie(o &$s'0 !-9 '(o1ne '5 ) DWORIINIZ: +.
a. &o"a4noci0
!. 'asa1a&i o"'ec'nicwa
c. "e($a&i *$4$"- p"awne/
1. sp7/noci0 o"'ec'nicwa ) \-- 'asa1a /e1no4ioci o"'ec'nicwa +.
/amita1 bowiem naley, i
a. "'01'0ca wiA*s'o9 siA '&ienia
!. no"&- $sanawia 'a'w-c'a/ nie a* wiA*s'o9. *7"a w 1an-& &o&encie "'01'i.
"ie przyk!ada si po prost+ tekst+ prawne*o do danej syt+acji. )dzia jest bardzo aktywnym ne*ocjatorem
pomidzy polityk, moralnoci a prawem. )dzia nie siedzi w ksi*ach i analiz+je kr+czkw prawnych. Q+si
mie1 wizj prawa ( )" =)%, (&) ).
III. O1"7%nia siA5
A. INTERPRETACB ( 4s!w cicie *icie4 )- sdzia analiz+je znaczenie dane*o wyraz+ czy wyraenia.
"p. sdzia interpret+je pojcie 4interes ma!oletnie*o dziecka4.
)!ownik )zymczaka jest przez sdziw cytowany najczciej. @lacze*o5 Ao by! najta.szy i sdziw by!o na nie*o sta1. % te
wielotomowe s powo!ywane najrzadziej. %le nie mona takich poj1 jak 4interes ma!oletnie*o dziecka4 czy
4proporcjonalno14 z!oy1 ze s!ownika.
Po1s$&ow$/0c
#. /es o *4as-c'na w-*a1nia p"awa- sA1'ia $sa4a 'nac'enie no"&- w w-pa1*$. (1- 'aisnie/e
w0p4iwo9 ine"p"eac-/na i *ie1- o 'w-*a *o&peenc/a /A'-*owa nati6e s7eakera nie w-sa"c'- 1o
"o'wi*ania p"'-pa1*$
,. $ *$4$"a p"awnic'a w-*s'acia s'e"e( 1-"e*-w. *7"-&i p"awnic- siA pos$($/0
2. w-ni*a ' OTWARTEB TEISTOWOKCI ) $#E %E-%"RE + /A'-*a p"awne(o.
B. WA;ENIE ZASAD - w przypadk+ norm zasadniczych sdzia nie stos+je adnych re*+! wyk!adni, dochodzi
jedynie do waenia zasad, bo zbyt wiele semantyk si nie zwoj+je.
Dwo"*in - zasady w danej sprawie ni*dy nie s +ywane w oparci+ o re*+!y kolizyjne, ni*dy nie jest tak, e jedna
zasada przestaje dzia!a1, a zaczyna dzia!a1 dr+*a, jeli dany 7ra*ment tekst+ ma charakter zasady, to pojawia si
ca!y szere* moliwych do zastosowania standardw moralnych.
/rzyk!ad8 orzeczenie &- w sprawie wy*anicia mandatw wjtwSb+rmistrzwSprezydentw
- tam, *dzie jeszcze si nie zrzekli mandat+- to obowiz+je orzeczenie &- o mandatach samorzd+
- tam, *dzie si zrzekli- zasada le*alizm+
- tam, *dzie jest spr- zasada proporcjonalnoci.
&+ nie ma adnych typowych dyrektyw interpretacyjnych.
Isnie/e $ /e1na* p"o!4e& 'e w'(4A1$ na 1wo/a*ie "o'$&ieni$ po/Acia 6'asa1a6
a. /a*o WA;NIEBSZA NOR:A PRAWNA - majca wysze miejsce w hierarchii
!. inac'e/ $ Dwo"*ina- o1"7'nia5
- REMC - no"&A. *7"a &o%e !-9 'asosowana 4$! nie
- ZASAD- /e4i "'e!a !$1owa9 san1a"1 a*s/o4o(ic'n-. ap4i*owa9 &o"a4no9 ( w
przypadk+ hard cases ).
Eeli przyjmiemy taki podzia!, to8
i. ine"p"eac/i sA1'ia 1o*on$/e. (1-5
- /es "e($a i nie "'e!a sosowa9 'asa1.
- p"'- oc'-s'c'ani$ p"'e1po4a p"'e' 'asosowanie& 'asa1-.
ii. wa%enia 'asa1 sA1'ia 1o*on$/e sos$/0 'asa1A.
)koro bowiem pozytywizm 7a!sz+je obraz prawa i przedstawia je jako system re*+!, to
sdzia m+si wychodzi1 na przeciw pewnym wartociom, stos+jc pewn polityk ( policy )
jako rodzaj pewnej mdroci p+blicznej. ,wczas *ranice prawa si otwieraj, sdzia
stos+je kilka systemw normatywnych, stos+jc prawo. $dea! pozytywistyczny przybiera
z+pe!nie inny sens, poprzez je*o wyrok+ b+d+je si z+pe!nie inny system pa.stwa, z+pe!nie
inne orzeczenia. Fawsze wwczas sdzia +czestniczy w systemie podzia!+ w!adz.
42
, =)% s bardzo konkretne 7ormy prowadzenia dysk+rs+ midzy sdziami )"- oni np. wysy!aj do siebie setki
listw, dysk+t+jc nad konkretnymi zasadami, d+o jest wymiany zda.- to jest bardzo ciekawy problem dla
socjolo*a prawa. , /olsce jest z tym kr+cho- maj by1 niby 4orodki szkoleniowe4 dla sdziw, ale skoro
sdzia ma by1 niezawis!y, to kto ma *o szkoli1. Qoe si szkoli1 tylko sam. %le w =)% nikt nie moe
sdzie*o zm+si1 do +czestnictwa w takich szkoleniach, s one dobrowolne, niczym kon7erencje.
/roblem- jak zapobie*a1 blokowani+ dysk+rs+ przez instancyjno1. 3zy model kariery sdziowskiej nie
powod+je wy!cznie orzekania 4pod linijk45 /rzeraajce jest w /olsce to, e + spory interpretacyjne,
samodzielne stanowiska, przedstawia si jako b!dy. ,ydajcy decyzj, stos+jcy prawo, staj si saperami, ktrzy
mo* w kadej chwili za stosowanie prawa wylecie1 w powietrze. % to moe by1 co najwyej b!d historyczny.
Po1s$&ow$/0c ine"p"eac/A 'asa15
#. ine"p"eac/a po4e(a na !$1owie san1a"17w a*s/o4o(ic'n-c8 $&o%4iwia/0c-c8 sosowanie p"awa w
hard cases
,. 1o '!$1owania e(o san1a"1$ ' "e($- na4e%- sosowa9 *i4*a 'asa1
2. %a1na ' 'asa1 nie &o%e !-9 $s$niAa ' "o's"'-(niAcia. na4e%- -4*o $sa4i9 &iA1'- ni&i w *on*"en-&
p"'-pa1*$ p"opo"c/e ) wa%enie 'asa1 + - w decyzji interpretacyjnej mona wskazywa1 7ra*menty, *dzie stos+je
si jedn zasad, a *dzie indziej - inn ( ;-- zob. orzeczenie &- dotyczce mandatw samorzdowych ).
>. ine"p"eac/a a nie &a se&an-c'ne(o %01a. nie po4e(a na !a1ani$ se&an-*i p"awa.
@. /es o na/si4nie/s'- p"'e/aw a*-wi'&$ sA1'iows*ie(o w "e4ac/i 1o wa1'- w-*onawc'e/ i
$sawo1awc'e/.
DYREITYWY INTERPRETACYBNE ) WYIADNI +
WYIADNIA DYREITYWAHNA- p"awnic- pos$($/0 siA pewn-&i *anona&i ine"p"eac/i.
I. WYIADNIA BZYIOWA ) MRA:ATYCZNA +- po4e(a na pos$(iwani$ siA a*i&i 1-"e*-wa&i
ine"p"eac-/n-&i. *7"e &7wi0. /a* $sa4a9 'nac'enie no"&- 'e w'(4A1$ na /e/ *one*s /A'-*ow-. 'e
w'(4A1$ na w-sApowanie w /A'-*$ p"awn-& pewn-c8 s"$*$". w-"a%e3.
@wa aspekty kontekst+ jzykowe*o
#. pie"ws'- aspe*- wo"'0 (o5
a. REMCY SIADNI ) SYNTAITYCZNE + /A'-*a p"awne(o - takie same jak w jzyk+
nat+ralnym ( etnicznym )
!. REMCY SENSC ) SE:ANTYCZNE + /A'-*a p"awne(o - mo* si rni1 od re*+! jzyka
nat+ralne*o.
- &o(0 isnie9 w /A'-*$ p"awn-& na'w-. *7"e w o(74e nie w-sAp$/0 w /A'-*$
na$"a4n-&
"p. pozew, indos, termin zawity
- &o(0 isnie9 w /A'-*$ p"awn-& na'w-. *7"e &a/0 inne 'nac'enie ni% w /A'-*$
na$"a4n-&
"p. dok+ment, osoba najblisza, nier+chomo1, zasiedzenie
Eeli re*+!y semantyczne jzyka prawne*o rni si od re*+! semantycznych
jzyka nat+ralne*o prawodawca dokon+je takiej zmiany za pomoc DEGINICBI
HEMAHNEB.
DEGINICBA HEMAHNA - taka, ktra jest zawarta w tekcie akt+ prawne*o, zazwyczaj majca 7orm
przepis+ prawne*o i w zwizk+ z tym jej moc obowiz+jc wyprowadza si z mocy obowiz+jcej
same*o akt+, w ktrym si znajd+je.
i. moe by1 traktowana w dwojaki sposb8
i. /a*o na*a' "o'$&ienia o*"e4on-c8 e"&in7w w o*"e4on- spos7!
ii. /a*o "o1'a/ &eap"'epis$.
ii. kryteri+m8 jak s wyraone
i. 1e?inic/e 4e(a4ne w-"aDn0 - w przepisie prawnym bezporednio okrelone s
definiendum i definiens pojcia
ii. 1e?inic/e 4e(a4ne *one*sow0 - znaczenie nie jest bezporednio okrelone, ale
znaczenie to mona wyprowadzi1 na podstawie +ycia pojcia w rnych
przepisach.
"p. przedawnienie.
iii. kryteri+m8 czy de7ini+j pojcie w sposb pe!ny
i. 1e?inic/e 4e(a4ne pene - okrelaj dane pojcie w sposb pe!ny
ii. 1e?inic/e 4e(a4ne c'0s*owe - jedynie czciowo okrelaj sens jakie*o pojcia.
iV. kryteri+m8 sposb de7iniowania pojcia
i. 1e?inic/e 4e(a4ne 'a*"esowa
ii. 1e?inic/e 4e(a4ne en$&e"ac-/ne - +stawodawca okrela zakres dane*o pojcia
poprzez wyliczenie obiektw, ktre si na ten zakres sk!adaj.
,. 1"$(i aspe*- pos'c'e(74ne 'w"o- /A'-*owe w p"ocesie ic8 "o'$&ienia nie &o(0 !-9 "a*owane /a*o
e4e&en- a$ono&ic'ne. i'o4owane. &$s'0 !-9 one w p"ocesie "o'$&ienia pos"'e(ane /a*o a*ie
e4e&en-. *7"e wo"'0 pewien ci0( w-"a%on- w "a&ac8 p"'epis$ p"awne(o.
D-"e*-w- /A'-*owe s0 p"'e1&ioe&5
#. HINMWISTYII- te, ktre s niezbdne dla roz+mienia, pos!+*iwania si jzykiem potocznym
,. TEORII PRAWA- te, ktre odwo!+j si cile do jzyka prawne*o- jak naley +stali1 znaczenie normy ze
43
wz*ld+ na jzyk prawny, w jakim ta norma zosta!a s7orm+!owana.
Po/Acia sosowane na o*"e4enie 1-"e*-w
#. DYREITYWY WYIADNI BZYIOWEB ) na/!a"1'ie/ waciwe +
,. DYREITYWY BZYIA POTOCZNEMO - pojcie niejednoznaczne
a. to jaka odmiana jzyka etniczne*o
b. jzyk potoczny naley przeciwstawi1 jzykowi literackiem+
c. to mwiona wersja jzyka literackie*o
d. to jzyk ycia codzienne*o ( wwczas zakres pojcia odpowiada zakresowi pojcia 4jzyk
powszechny4 )
e. to jzyk etniczny.
?. w-1a/e siA. %e na/isonie/s'-&i cec8a&i /A'-*a pooc'ne(o /es5
- &nie/s'e '1-sc-p4inowanie
- &nie/s'a 1!ao9 o 1o!7" s7w. o *ons"$*c/e w-powie1'i
- $!o%s'- w sos$n*$ 1o /A'-*a na$"a4ne(o sowni*. p"'e1e ws'-s*i& w 'a*"esie
/A'-*a c'-nne(o.
/rzecitny +ytkownik jzyka polskie*o pos!+*+je si zwykle mniej wicej zasobem 96- :2 tys. s!w,
podczas *dy s!ownik jzyka nat+ralne*o wynosi oko!o 922 tys. s!w.
2. DYREITYWY BZYIA POWSZECLNEMO - takie*o jzyka, ktre*o s!ownictwo jest zbiorem elementw
dane*o jzyka etniczne*o powszechnie dostpnych dla przecitne*o +ytkownika te*o jzyka i w zwizk+ z tym
jest to zbir elementw nadajcy si do codzienne*o, powszechne*o +ytk+- jest to cz1 jzyka etniczne*o
s!+ca przecitne*o +ytkownikowi te*o jzyka do powszechne*o +ytk+.
>. DYREITYWY BZYIA OMJHNEMO ) w /A'-*o'nawswie - 1ia4e* /A'-*a enic'ne(o po'osa/0c- w
'wi0'*$ ' /A'-*ie& 4ie"ac*i&. *7"- /es sosowan- w s'*o4nicwie. a1&inis"ac/i. &e1iac8. 4ie"a$"'e i
inn-c8 1'ie1'inac8 %-cia na"o1$ +.
/roponowane przez niektrych teoretykw prawa ze wz*ld+ na niedookrelono1 termin+ 4jzyk potoczny4, wynikajcej
rwnie z nieostroci termin+ 4przecitny, powszechny, codzienny +ytek4
D-"e*-w- w-*a1ni /A'-*owe/
#. DO:NIE:ANIE BZYIA POTOCZNEMO- ine"p"eowan-& 'w"oo& nie &o%na !e' 1osaec'n-c8
powo17w p"'-pis-wa9 swoise(o 'nac'enia p"awne(o. a4e (1- siA a*ie 'nac'enie $sa4i. w7wc'as
na4e%- pos$(iwa9 siA ni& !e' w'(4A1$ na o. /a*ie 'nac'enie &a/0 "7wno*s'ane 'w"o- w /A'-*$
pooc'n-&.
,ym+sza to pos!+*iwanie si w procesie interpretacji rnymi narzdziami, *!wnie s!ownikami. %nie nie
odwo!+jemy si do pojedyncze*o s!ownika, warto zwery7ikowa1 po*ldy rnych a+torw.
/rzyk!ad8 ")% +zna!, e skoro w jzyk+ polskim pojcia 4b+dowa b+dynk+ mieszkalne*o4 jest czym innym ni np. 4b+dowa
podjazd+4, 4b+dowa *ara+4, 4b+dowa o*rodzenia, to wydatki na te cele maj odmienny charakter.
/rzyk!ad8 4remont4, 4modernizacja4.
Iie1- 'ae& &o%na na1a9 ine"p"eowane&$ 'w"oowi swoise 'nac'enie p"awneE
a. &$si 'aisnie9 o*"e4on- pow71
!. en pow71 &$si !-9 1osaec'n-
- 1e?inic/a 4e(a4na - jeli dane pojcie zosta!o zde7iniowane przez prawodawc, naley oprze1
si na nakazie stosowania de7inicji le*alnej.
- p"'-na4e%no9 1ane(o e"&in$ 1o /A'-*a spec/a4ne(o. spec/a4is-c'ne(o
,. IONIRETYZACBA DO:NIE:ANIA BZYIA POTOCZNEMO- /e4i na ("$ncie /A'-*a pooc'ne(o &o%na
p"'-pisa9 w-"a%enio& $%--& w e*cie p"awn-& *i4*a "7%n-c8 'nac'e3. o na4e%- w-!"a9 o 'nac'enie.
*7"e /es na/!a"1'ie/ oc'-wise.
a. zastosowanie tej re*+!y znw bdzie wiza!o si z dokonaniem pewnej oceny- co to znaczy, e
znaczenie jest 4najbardziej oczywiste4
b. najczciej w s!ownika oczywiste znaczenie podane jest jako pierwsze
2. DO:NIE:ANIE BZYIA PRAWNEMO- ine"p"eowan-& 'w"oo&. *7"-c8 'nac'enie o*"e4one /es
p"'e' /A'-* p"awn-. nie &o%na !e' 1osaec'n-c8 powo17w p"'-pis-wa9 'nac'enia na4e%0ce(o 1o
e"&ino4o(ii c'Aci ) (aA'i + s-se&$ p"awa. a4e (1- siA a*ie 'nac'enie $sa4i ) (1- w-s0pi0 1osaec'ne
powo1- +. o na4e%- siA ni& pos$(iwa9 !e' w'(4A1$ na o. /a*ie 'nac'enie p"awne &a/0 "7wno*s'ane
'w"o- w /A'-*$ p"awn-&.
a. &$si 'aisnie9 o*"e4on- pow71
!. en pow71 &$si !-9 1osaec'n-
/rzyk!ad8 ")% +zna!, e skoro +stawa o podatk+ dochodowym od osb 7izycznych nie de7ini+je pojcia 4cz!onek rodziny4, to
naley si pos!+*iwa1 de7inicj z ordynacji podatkowej ( szersza ni w prawie cywilnym ).
>. DO:NIE:ANIE BZYIA SPECBAHNEMO- /e4i o*"e4on- e"&in na4e%- 1o e"&in7w spec-?ic'n-c8 14a
o*"e4one/ 1'ie1'in- wie1'- 4$! p"a*-*i spoec'ne/. o na4e%- p"'-/09 'nac'enie. /a*ie e"&in en &a
wanie w e/ 1'ie1'inie.
,ie si to z akceptacj specy7icznej terminolo*ii np. medycznej na *r+ncie prawa, np. 4mostek4.
@. ZAIAZ WYIADNI LO:O:ICZNEB - nie &o%na na1awa9 i1en-c'n-& s?o"&$owanio& w "a&ac8 e(o
sa&e(o a*$ p"awne(o "7%ne(o 'nac'enia. o i4e ' e(o a*$ nie w-ni*a/0 ws*a'7w*i po'wa4a/0ce na a*ie
"7%ne "o'$&ienie -c8 sa&-c8 s?o"&$owa3.
a. dyrektywa ta nie jest bezwyjtkowa- nie stos+je si jej, jeli z akt+ wynikaj wskazwki
pozwalajce na rne roz+mienie tych samych s7orm+!owa.
44
b. dyrektyw t mona roz+mie1 bardzo rnie co do zakres+
- w ramach jednostki systematyzacyjnej akt+ prawne*o
- w ramach akt+ prawne*o
- w ramach *a!zi prawa
- w ramach ca!e*o system+ prawa.
V. ZAIAZ WYIADNI SYNONIICZNEB- "7%n-& 'w"oo& w "a&ac8 /e1ne(o a*$ p"awne(o nie na4e%-
na1awa9 e(o sa&e(o 'nac'enia.
/rzyk!ad8 terminy z kk - 47+nkcjonari+sz p+bliczny4 i 4osoba pe!nica 7+nkcje p+bliczne4 ( nie by!y jeszcze wtedy
zde7iniowane ). )" +zna!, e chodzia te terminy s bliskoznaczne, to nie mo* by1 interpretowane jako synonimy.
X. NAIAZ PRZESTRZEMANIA DEGINICBI HEMAHNYCL- /e4i isnie/e w s-se&ie p"awa wi0%0ce $sa4enie
'nac'enia 'w"o7w 'awa"-c8 w no"&ac8 p"awn-c8 e(o s-se&$. o na4e%- $%-wa9 o1powie1nic8
'w"o7w w -& wanie 'nac'eni$. c8-!a %e ' ine"p"eowane/ no"&- oc'-wicie w-ni*a. %e "'e!a $%-9
'w"o$ w 'nac'eni$ o1&ienn-& o1 $sa4one(o.
a. dyrektywa nie jest bezwyjtkowa - czasem prawodawca odstp+je od znaczenia +yte*o w
de7inicji le*alnej, aczkolwiek winien wtedy to wyra0nie zasy*nalizowa1.
]. ZAIAZ WYIADNI #ER $ ES% - nie1op$s'c'ane /es a*ie $sa4enie 'nac'enia no"&-. p"'- *7"-&
pewne 'w"o- ) c'- e% ?"a(&en- e*s$ p"awne(o + s0 "a*owane /a*o '!A1ne.
\-- 'ao%enie "ac/ona4ne(o p"awo1awc-
4,szystkie klocki trzeba wykorzysta14- pominicie ktre*o z 4klockw4 oznacza b!dn interpretacj.
]. Znac'enie 'w"o7w powsa-c8 p"'e' po0c'enie 'w"o7w p"os-c8 na4e%- $sa4a9 '(o1nie ' "e($a&i
s-na*-c'n-&i /A'-*a. 1o *7"e(o ine"p"eowana no"&a na4e%-.
W-*a1nia /A'-*a o 'asa1nic'- -p w-*a1ni p"awa
#. ZASADA PIERWSZEPSTWA WYIADNI BZYIOWEB
,. ZASADA SCBSYDIARNOKCI ) PO:OCNICZOKCI + WYIADNI SYSTE:OWEB I GCNICBONAHNEB
WOBEC WYIADNI BZYIOWEB -
a. wyk!adnia systemowa i 7+nkcjonalna najczciej przeprowadzane s czy te stosowane wtedy,
kiedy wyk!adnia jzykowa nie daje jednoznacznych +stale.
b. te pozosta!e rodzaje wyk!adni s!+ nam, do +stalenia, ktre ze znacze. tekst+ prawne*o
+stalonych w wynik+ wyk!adni jzykowej bdzie w!aciwe ze wz*ld+ na8
- kontekst systemowy ( przy wyk!adni systemowej )
- kontekst 7+nkcjonalny ( przy wyk!adni 7+nkcjonalnej )
c. te pozosta!e rodaje wyk!adni wskaz+j, ktry z wariantw normy naley wybra1 ze wz*ld+ na inne
konteksty
2. 'a*a' a*ie(o p"owa1'enia w-*a1ni s-se&owe/F?$n*c/ona4ne/. *7"a 'a*a1aa!- ca*owi0 ne(ac/A
w-ni*7w w-*a1ni /A'-*owe/.
II. WYIADNIA SYSTE:OWA - po4e(a na $sa4ani$ 'nac'enia no"&- 'e w'(4A1$ na s-se& p"awa. 1o
*7"e(o a no"&a na4e%-. cec8- e(o s-se&$. &ie/sce e/ no"&- w s-se&ie- /es o w-*a1nia 'e w'(4A1$
na inne no"&- p"'-na4e%ne 1o e(o sa&e(o s-se&$. co ine"p"eowana no"&a.
-ontekst systemowy tworz pewne przes!anki, do ktrych odwo!+je si interpretator8
#. ZASADY PRAWA
,. CECLY SYSTE:C PRAWA
a. 8ie"a"c8ic'no9
!. niesp"'ec'no9
c. '$peno9
2. SYSTE:ATYIA ZEWNTZNA I WEWNTRZNA AICT NOR:ATYWNEMO
D-"e*-w- w-*a1ni s-se&owe/
Zasa1a5 &a/0 c8a"a*e" DYREITYW PREGERENCBI ) \-- s$!s-1ia"n- c8a"a*e" + - wskaz+j
interpretatorowi, e naley zaakceptowa1 takie znaczenie tekst+ prawne*o okrelone
wczeniej w wynik+ wyk!adni jzykowej, ktre prowadzi do
- rekonstr+kcji norm z*odnych z innymi normami ( przede wszystkim prawa krajowe*o, ale i
wsplnotowe*oSmidzynarodowe*o )
- +niknicia l+k i sprzecznoci w analizowanej re*+lacji
W-/0e*5
a. o1 /e1no'nac'ne(o i nie!$1'0ce(o w0p4iwoci "e'$4a$ w-*a1ni /A'-*owe/
wo4no o1s0pi9 i p"'-/09 'nac'enie e*s$ p"awne(o o*"e4one w w-ni*$ w-*a1ni
s-se&owe/ -4*o we1-. (1- p"'e&awia/0 'a -& wa%ne "ac/e.
"astp+je t+ odejcie od s+bsydiarne*o charakter+ wyk!adni systemowej ( ZASADA NIEABSOHCTNOKCI
SCBSYDIARNOKCI +
!. ws*a'ane. /es !- ine"p"eao" w *a%1-& p"'-pa1*$. 'was'c'a (1- nie /es pewien
"a?noci w-*a1ni s-se&owe/. powie"1'i "e'$4a w-*a1ni /A'-*owe/ sos$/0c &eo1-
w-*a1ni s-se&owe/.
#. o1wo$/0ce siA 1o niesp"'ec'noci
a. ine"p"eao" powinien a* $sa4i9 'nac'enie ine"p"eowane/ no"&-. !- nie poci0(ao o 'a
so!0 isnienia sp"'ec'noci po&iA1'- ine"p"eowan0 no"&0 a /a*0*o4wie* ' no"& na4e%0c-c8 1o
45
e(o sa&e(o s-se&$ p"awa. a w s'c'e(74noci. !- nie poci0(ao o 'a so!0 sp"'ec'noci po&iA1'-
no"&0 a 'asa10 s-se&$ p"awa
- 'asa1- p"awa
- no"&- p"awa &iA1'-na"o1owe(o
- no"&- p"awa wsp74noowe(o
- no"&- p"awa wewnA"'ne(o
!. w "a'ie sp"'ec'noci no"&- ' 'asa10 s-se&$ p"awa na4e%- $sa4i9 a*ie 'nac'enie
ine"p"eowane/ no"&-. !- nie !-a ona ' 0 'asa10 sp"'ec'na.
c. /e4i na ("$ncie w-*a1ni /A'-*owe/ isnie/0 w0p4iwoci co 1o 'nac'enia no"&-
p"awne/. o na4e%- w-!"a9 a*ie $sa4enie. *7"e /es '(o1ne ' 'asa1a&i s-se&$ p"awa i
'asa1a&i c'Aci s-se&$ p"awa. 1o *7"e/ ine"p"eowana no"&a na4e%-.
,. o1wo$/0ce siA 1o '$penoci- nie wo4no 1o*on-wa9 ine"p"eac/i w a*i spos7!. *7"- !- p"owa1'i 1o
4$* w p"awie
- l+ki opisowe ( rzeczywiste ) - tak ( zw!aszcza techniczne )
- l+ki aksjolo*iczne ( pozorne )- nie odnosi si.
2. o1nos'0ca siA 1o s-se&a-*i ) AR!"*E%"* A R"+R&CA +-
a. WEWNTRZNEB ) WYIADNAI SYSTE:ATYCZNA +- $sa4a/0c 'nac'enie no"&-
p"awne/ ine"p"eao" powinien !"a9 po1 $wa(A s-se&a-*A wewnA"'n0 a*$. w
*7"-& 1ana no"&a siA &ieci
W-/0e*5 &o%na o $&ie/scowienie no"&- w s-se&a-ce wewnA"'ne/ a*$
no"&a-wne(o 'i(no"owa9 w a*ic8 p"'-pa1*ac8. *ie1- $sa4enia na po1sawie inn-c8
1-"e*-w ine"p"eac-/n-c8 ws*a'$/0. %e poo%enie no"&- w s-se&a-ce wewnA"'ne/ /es
wa14iwe.
3zyli do1 s!aba dyrektywa, bo moe by1 przez +stalenia innych dyrektyw interpretacyjnych obalona.
/rzyk!ad8 )" +zna!, e +miejscowienie %rt. :9 kkw w czci o*lnej te*o kodeks+ przesdza o tym, e
przepis stos+je si zarwno do postpowania przed sdem $ jak i $$ instancji.
!. ZEWNTRZNEB- $sa4a/0c 'nac'enie no"&- ine"p"eao" powinien !"a9 po1 $wa(A
&ie/sce no"&- w s-se&a-ce 'ewnA"'ne/- !"a9 po1 $wa(A o. 1o /a*ie/ (aA'i p"awa
ine"p"eowana no"&a na4e%-.
>. 'nac'enie ine"p"eowane/ no"&- na4e%- $sa4i9 w a*i spos7!. a!- !-o ono na/!a"1'ie/ 8a"&oni/ne w
sos$n*$ 1o inn-c8 no"& c'Aci s-se&$ p"awa. 1o *7"e(o ine"p"eowana no"&a na4e%-.
Aardzo ocenna re*+!a interpretacyjna.
III. WYIADNIA GCNICBONAHNA - po4e(a na $sa4eni$ 'nac'enia no"&- 'e w'(4A1$ na /e/ *one*s
?$n*c/ona4n-
Ione*s en "o'!i/a siA na 1wie ("$p-- wo"'0 o5
#. e4e&en- o c8a"a*e"'e $s"o/ow-& - odwo!ywanie si do takich elementw przejawia posta1 odwo!ywania
si do8
- celw prawa
- spo!eczno- *ospodarcze*o przeznaczenia prawa
- 7+nkcji prawa
a. po1sawowe 'asa1- $s"o/$ po4i-c'ne(o
!. 'asa1- pa3swa so4i1a"noci spoec'ne
,. e4e&en- o c8a"a*e"'e a*s/o4o(ic'n-&
a. ocen- po'ap"awne i "e($- spoec'ne o c8a"a*e"'e &o"a4n-&
!. spoec'nie a*cepowane 'asa1- s$s'noci i sp"awie14iwoci.
D-"e*-w- ?$n*c/ona4ne
#. RA%&$ LE!&S - ine"p"e$/0c p"'epis- p"awne na4e%- !"a9 po1 $wa(A CEHE "e($4ac/i p"awne/
a. WYIADNIA CEHOWOKCIOWA ) TEHEOHOMICZNA +- p-anie. 1o *7"e(o ce4$E
- WYIADNIA LISTORYCZNA- /e4i p"'-/&ie&- IDEOHOMI WYIADNI STATYCZNEB -
1o ce4$ 8iso"-c'ne(o p"awo1awc-
"iestety sens wyk!adni historycznej jest czsto wypaczany. @otyczy to zw!aszcza przypadkw, *dy
interpretator stara si na si! +zasadni1 swoje stanowisko tym, i nastpi!a zmiana treci przepis+ ( zwykle
majca charakter redakcyjny - np. dane zwroty by!y archaiczne ).
/rzyk!ad8
%rt. ZZ9 kc - 4zstpnym, ma!onkowi oraz rodzicom spadkodawcy, ktrzy byliby powo!ani do spadk+ z
+stawy, naley si ( .... ) ( zachowek ). 3zy w takim razie +prawnienie do zachowk+ przys!+*+je tym,
ktrzy co prawda zostali powo!ani do spadk+ z +stawy, nie by!o testament+, ale spadkodawca na krtko
przed mierci dokona!a darowizny nier+chomoci, bdcej jedynym sk!adnikiem jej majtk+ na rzecz
wn+czki5. @ekret z 9ZO[ - /rawo spadkowe - %rt. 969- 4spadkobierca ma prawo do zachowk+ bez
wz*ld+ na to, czy spadkobierca pozostawi! testament4. Eedna z *losatorek dosz!a do wniosk+, i ze
wz*ld+ na zmian przepisw naley przyj1 po*ld, i w obecnym stanie prawnym dziedziczenie
+stawowe zawsze wy!cza prawo do zachowk+. &ymczasem s7orm+!owanie 4byliby powo!ani4 ma z+pe!nie
inny sens - nie chodzi t+ o to, czy by!o dziedziczenie +stawowe czy testamentowe, tylko czy taka osoba
potencjalnie mo*!aby w tym przypadk+ dziedziczy1 - tzn. czy jest w odpowiedniej kate*orii spadkobiercw
( np. rodzice byliby powo!ani do spadk+ z mocy +stawy, jeli nie ma spadkobiercw $ kate*orii- ma!onka,
zstpnych ).
- WYIADNIA DYNA:ICZNA- 1o ce4$ a*$a4ne(o p"awo1awc-.
46
!. /e4i w p"ocesie w-*a1ni $w'(4A1nia siA ce4e p"awa. o pos$($/0c siA ce4e& no"&-
na4e%- (o $sa4i9 w a*i spos7!. !- !- on '(o1n- ' ce4e& ins-$c/i p"awne/. 1o *7"e/
ine"p"eowana no"&a na4e%-.
c. w "a'ie w0p4iwoci 1o-c'0c-c8 'nac'enia no"&- !A10ce/ e4e&ene& ins-$c/i
p"awne/. na4e%- o 'nac'enie $sa4i9 w a*i spos7!. a!- o1powia1ao ono ?$n*c/i e/
ins-$c/i p"awne/ /a*o caoci.
/okrywanie 7+nkcji- sk+tki, jakie dana norma
- wywo!a!a w przesz!oci,
- jakie wywo!+je obecnie i
- jakie wywo!a w przysz!oci
- jakie powinna wywo!a1 w przysz!oci ( co jest tosame z pojciem cel+ normy )
,. p"'- ine"p"eac/i na4e%- !"a9 po1 $wa(A pows'ec8nie a*cepowane no"&- &o"a4ne. 'asa1- s$s'noci
i sp"awie14iwoci
a. WYIADNIA STATYCZNA- o1wo$/e&- siA 1o 'asa1. *7"e &o%na p"'-po"'01*owa9
8iso"-c'ne&$ p"awo1awc-
&a wyk!adnia jest bardzo niebezpieczna< "p. zsy!ki na )yberi, mord katy.ski by!y przejawem racjonalnoci wczesnych
w!adz radzieckich- racjonalnoci oczywicie w wczesnym roz+mieni+. "ie da si interpretowa1 dzi przepisw
prawnych pochodzcych z epoki socjalistycznej odwo!+jc si do zasad, ktre moemy przyporzdkowa1
wczesnem+ prawodawcy ( np. inne roz+mienie zasad wsp!ycia spo!eczne*o ).
!. WYIADNIA DYNA:ICZNA- o1wo$/e&- siA 1o 'asa1. *7"e s0 a*cepowane p"'e'
a*$a4ne(o p"awo1awcA
2. /e%e4i w p"ocesie w-*a1ni $w'(4A1nia siA ocen- i "e($- spoec'ne. o na4e%- siA ni&i pos$(iwa9
/e1no4icie. co na/&nie/ w sos$n*$ 1o ws'-s*ic8 no"& ins-$c/i. 1o *7"e/ ine"p"eowana no"&a na4e%-.
\-- 'ao%enie *onse*wennoci p"awo1awc-
>. ARMC:ENT Z IONSEIWENCBI- ine"p"e$/0c no"&A na4e%- !"a9 po1 $wa(A *onse*wenc/e spoec'ne i
e*ono&ic'ne. 1o /a*ic8 p"owa1'i9 !A1'ie o*"e4ona ine"p"eac/a i na4e%- w-!"a9 wa"ian na/!a"1'ie/
*o"'-sn-
\-- ?i4o'o?ia *onse*wenc/a4is-c'na
@. AR!"*E%"* AD A+S"RD"* - na4e%- o1"'$ci9 a*0 ine"p"eac/A p"'epis$. *7"a p"owa1'ia!- 1o
a!s$"1a4n-c8 a4!o nie&o%4iw-c8 1o 'aa*cepowania *onse*wenc/i.
&o jest taka re*+!a, ktra najczciej pozwala odstpi1 od sens+ jzykowe*o przepis+ albo zmody7ikowa1 je*o
sens jzykowy- jest to jedna z najmocniejszych re*+! wyk!adni.
/rzyk!ad8 )" - %rt. 966 kw- *dzie +znano, e chodzi o przerw w sensie prawnym ( orzeczon przez sd ), a nie 7aktyczny, bo
przeciwna syt+acja doprowadzi!aby do abs+rdalnych syt+acji, kiedy to +ciekinier m*!by si +bie*a1 o war+nkowe zwolnienie
z powod+ swej +cieczki.
/rzyk!ad z kpc- zawieszenie postpowania powod+je przerwanie bie*+ terminw. &erminy sdowe naley w miar potrzeby
wyznaczy1 na nowo ( %rt. 9JZ p. : kpc ). 3zy przepis ten odnosi si take do termin+ z %rt. 9J6(9) do wskazania przez stron
inne*o adwokataSradcy prawne*o w syt+acji, *dy podstaw zawieszenia postpowania by!o wy*anicie pe!nomocnictwa5
"ie, bo *dyby si odnosi!, to instyt+cja nie mia!aby adne*o sens+ ( ad absurdum )- skoro +stawa nakaz+je sdowi z +rzd+
podj1 zawieszone postpowanie po +p!ywie termin+ sdowe*o, ktry sd wyznacza rwnoczenie z zawieszeniem
postpowania, to termin ten m+si biec w trakcie zawieszenia.
WYIADNIA PRAWA WSPJHNOTOWEMO
#. c8o9 nie &a 'asa1nic'e/ "7%nic- s"$*$"a4ne/. a na$"a p"oces$ ine"p"eac-/ne(o /es a*a sa&a. inn-
/es *4i&a ine"p"eac/i.
a. %n*lia-Gord @ennin*- %1+ 'est ca2kiem r!3ny od regulac'i prawne', do kt!re' 'este4my
przyzwycza'eni, braku'e mu precyz'i, u3ywa si5 w nim fraz bez zaznaczenia tego co znacz6. %1+
sprawia wra3enia pe2nego luk i niesp!'no4ci - s5dzia powinien interpretowa7 tak, by te luki
wype2ni7, s5dzia nie mo3e si5 ogranicza7 do wyk2adni '5zykowe'- '&ienia siA p$n* ciA%*oci.
!. '$penie inna /es "o4a e*s$ p"awne(o
- w p"awie po4s*i&- po1saw0 /es 1o*"-na /A'-*a enic'ne(o
- w p"awie wsp74noow-&- WYIADNIA IO:PARATYSTYCZNA - &a&- pona1 ,O
e*s7w a$en-c'n-c8. *7"e s0 so!ie "7wne- 'a*a1a siA 'ae& inn0 o!ie*-wno9
e*s$ p"awne(o - zamiast siedzie1 ze s!ownikiem, analiz+je si termin we
wszystkich wersjach i dochodzi do ca!kiem szerokie*o znaczenia
Ay!oby abs+rdem stosowa1 czyst wyk!adni jzykow, w syt+acji kiedy jest ponad :2
wersji dane*o wyraenia - zawsze doprowadza!aby do sprzecznoci nie do +s+nicia, skoro
wszystkie teksty s rwnorzdne. "aley wic wej1 4pod str+kt+r4 tekst+.
, szere*+ orzecze. (&) rozrni!8
- sens 4ie"a4n-
- sense claire
c. nawe /e4i "'-&a&- siA e*s$ wsp74noowe(o. o nie /es o /A'-* p"awn- w
"o'$&ieni$ nas'e/ *$4$"- p"awne/.
F prawnikiem a+striackim rozmawiamy identycznie, hiszpa.skim- podobnie, ale j+ inaczej z 7ranc+skim- inne
s str+kt+ry pojciowe. &e inne str+kt+ry pojciowe przejawiaj si w specy7icznym jzyk+ prawnym
zapisanym w poszcze*lnych +stawach.
"p. w prawie polskim szcztkowa jest instyt+cja powiernictwa pe!ne*o ( tr+st+ pe!ne*o ). &r+dno
47
literalnie interpretowa1 tekst prawny dotyczcy instyt+cji, ktrej w prawie polskim nie ma.
1. Wsp74noa powsaa /a*o ine"es- s01 /A'-* p"awn- CE /es '1o&inowan- p"'e'
*ae(o"ie e*ono&ic'no- spoec'ne. &o"a4no- spoec'ne.
- 8an1e4
- wo4na p"'es"'e3 ce4na
- p7Dnie/ o*a'ao siA. %e 14a 'apewnienia swo!71 nie &o%na $ni*n09 p"o!4e&$ p"aw
c'owie*a - (wa"an$/0 pos'c'e(74ne swo!o1-Fwo4noci
e. '$penie inne po1e/cie 1o p"awa - wiA*s'o9 "e($4ac/i p"awa wsp74noowe(o o soft law -
o nie s0 na*a'-. 'a*a'-. a "ac'e/ 1-"e*-w- ) san1a"1- + posApowania. w 'a&ia"'e
osi0(niAcia o*"e4on-c8 ce47w. (1-% p"awo wsp74noowe /es p"awe& $*ie"$n*owan-& na
osi0(niAcie o*"e4on-c8 ce47w.
- 1$%a "o4a p"ea&!$. , /olsce preamb+!y s rzadkoci, w prawie =( wikszo1 aktw ma
preamb+!y, bo w!anie one precyz+j cele re*+lacji prawnej, do ktrej si odnosz.
/roblem jest bardzo *!boki i z pewnoci przekracza ramy wyk!ad+ teorii prawa. Qona tylko skrtowo
zasy*nalizowa1, e jeli pa.stwa powo!+j ,splnot do realizacji celw ekonomicznych ( a pocztkowo tak
by!o ) i przekaz+j jej cz1 atryb+tw s+werennoci, to nieprdko wyposa j w moliwoci
stanowienia norm nakazowo- zakazowych. "akazy i zakazy to najbardziej br+talna metoda osi*nicia celw, nie
tdy dro*a do inte*racji. "alea!o stworzy1 inn kate*ori norm, ktre +moliwiaj ewol+cyjne, a nie rewol+cyjne
zmiany.
/rzyk!ad ( z prawa krajowe*o )- ministerstwo ed+kacji chce eby dzieci nosi!y m+nd+rki. Eak naj!atwiej
zrealizowa1 taki cel5 /rzez wprowadzenie nakaz+, za ktre*o nieprzestrze*anie *ro okrelone sankcje
( dyscyplinarne ). Fnacznie tr+dniej jest osi*n1 to inne dzia!ania ( rwnie prawodawcze ) ni
stanowienie norm nakaz+jcych.
,. s*$*i -c8 o1"A!oci 14a w-*a1ni p"awa wsp74noowe(o
a. o1e/cie o1 WYIADNIE BZYIOWEB- ( zob. wy. ) -
i. nie &a *oncep$a4i'ac/i /A'-*a p"awne(o e$"ope/s*ie(o. /e(o
$po/Aciowienia.
ii. 1$%0 "o4A o1("-wa/0 nao&ias *ae(o"ie e*ono&ic'ne i spoec'ne ) a o
/$% 1o&ena w-*a1ni ?$*c/ona4ne/ - zob. ni. )
)td prawnik interpret+jcy prawo wsplnotowe m+si dobrze zna1 zasady wsp!ycia spo!eczne*o,
zasady s!+sznoci, +czciwe*o obrot+ itd.
&+ wida1 rnic midzy prawem krajowym a wsplnotowym
i. polskie sdy s bardzo ostrone ze stosowaniem wyk!adni 7+nkcjonalnej-
p+nktem wyjcia jest wci wyk!adnia jzykowa., *dy
i. aby e7ektywnie stosowa1 wyk!adni 7+nkcjonaln, trzeba mie1 wykrystalizowan
polityk prawa, a w /olsce takiej nie ma.
ii. protez jest w-*a1nia p"owsp74noowa.
b. p"awo wsp74noowe -
i. w-*a1nia ?$n*c/ona4na. (1-% /es o p"awo 'o"ienowane na ce4U.
!. '$penie inne "o'$&ienie WYIADNI SYSTE:OWEB
i. !"a* /es $ !owie& sp7/noci p"a*seo4o(ic'ne/
ii. s-se& p"awa CE nie /es s-se&e& p"awa c8a"a*e"-'$/0c-& siA "'e&a
ww. cec8a&i5
- 8ie"a"c8ic'oci0
- niesp"'ec'noci0
- '$penoci0
iii. nao&ias c'Aso w-sAp$/0 sp"'ec'noci &iA1'- PRAWE: PIERWOTNY:
a PRAWE: WTJRNY: - *dy or*any =( przekraczaj zakres dop+szczalne*o
o*raniczenia s+werennoci pa.stw cz!onkowskich
- kade dzia!anie or*anw =( m+si mie1 +mocowanie w traktacie, *dy =( nie jest
pa.stwem.
- o*ranicza w istotny sposb s+werenno1 pa.stw cz!onkowskich i to o*raniczenie
jest bardzo cile okrelone i przestrze*ane
- w zwizk+ z tym przekroczenie te*o zakres+ domylne*o o*raniczenia
s+werennoci wyma*a wyraenia woli s+werena narodowe*o,
c. 'nac'0ca "o4a WYIADNI GCNICBONAHNEB -
i. zwroty w prawie pierwotnym m+sz wyraa1 zasady wynikajce z orzecznictwa (&)
ii. podstawow zasad e7ektywnej interpretacji jest denie do zapewnienia
e7ektywnoci &,( - a to da si +czyni1 tylko przez wyk!adni 7+nkcjonaln. (
ZASADA SICTIC PO;YTECZNEMOFWYIADNI EGEITYWNEB +- na4e%-
w-!ie"a9 a*ie no"&- i "o1*i. *7"e na/4epie/ speni0 ce4e TWE ) a
/e1noc'enie 'ac8owa siA p"opo"c/ona4no9 +.
iii. nie analiz+je si, czy "ac/ona4n- ) $ni/n- + p"awo1awca !- a* pos0pi.
p"'-/&$/e siA po p"os$. %e $ni/n- p"awo1awca 'aws'e sanowi0c /a*i a* c8ce
"ea4i'ac/e ce47w TWE.
1. o'nac'a o /e1noc'enie wiA*s'0 ni% w p"awie *"a/ow-& "o4A p"awni*7w. *dy
48
i, s+weren wyznacza tylko cele, s poszcze*lne polityki ( za ktre odpowiadaj odpowiedni
komisarze ), a ocena realizacji tych celw zostaje oddana prawnikom +nijnym ( wsplnotowym )
ii. wytwarza si specy7ika rynk+, szale.stwo /$"-1-'ac/i %-cia co1'ienne(o ) np.
okrelanie krzywizny banana )- yciem rzdz +rzdnicy z Ar+kseli, a mniej
sdziowie,
"p. pytania prej+dycjalne ( %rt. :3O &,( ) zadaj *!wnie sdy administracyjne, bo one *!wnie dzia!aj w
s7erze *dzie prawo +nijne jest najbardziej aktywne ( administracyjnej ).
2. !A1'ie o &iao 1a4e*o i10ce *onse*wenc/e 14a eo"ii p"awa
a. eo"ie p"awa *"a/owe(o "7%ni0 siA o1 eo"ii p"awa wsp74noowe(o
- :CHTICENTRYCZNOK< - prawnik, aby zb+dowa1 norm prawn m+si si*a1 poza to
centr+m, ktrym jest nasz prawodawca, do aktw =( i traktatw midzynarodowych. ,yma*a
to si*nicia do wiel+ tekstw prawnych i prze*ldania za*ranicznych tekstw, zapoznania si
z prawem obcym i obc praktyk sdow,
, /olsce idzie to niesamowicie opornie- prawnik z re*+!y jest przeraony, *dy pojawia si 4element obcy4,
a np. podnoszenie zarz+tw nar+szenia prawa =( czy midzynarodowe*o nawet w skar*ach kasacyjnych
zdarza si rzadko. &o samo sdziowie- *dy w sprawie pojawi si element midzynarodowy, to najpierw
robi wszystko, by *o 4omin14, a *dy jest to j+ niemoliwe, to zwykle m+sz skorzysta1 z opinii bie*!e*o
co do prawa obce*oSobcej praktyki sdowej. ,iel+ prawnikw nie zna jzykw obcych na tyle dobrze, by
mc st+diowa1 za*raniczne teksty prawne. Qona odnie1 wraenie, e rwnie wikszo1
st+dentw panicznie boi si prawa e+ropejskie*o, wystarczy spojrze1 na ilo1 st+dentw na
okrelonych pro7ilach specjalizacyjnych.
- GEDERACYBNOK<- nieU
!. s01 eo"iA p"awa na4e%- !$1owa9 na w-%s'-& po'io&ie- nie &a sens$ !$1owa9 eo"ii
p"awa *"a/owe(o.
F pewnoci nie nastpi do od raz+- kade pa.stwo cz!onkowskie ma nieco inn histori i ewent+alne korekty mo*
zmieni1 oblicze =(, ale raczej przyj1 naley, i nastpi dostosowanie, take przez asymilacj, e+ropeizacj tych, ktrzy
wyjedaj czy nowych pokole..
c. nie 'nac'- o. %e 1o-c8c'asowe *oncepc/e s"ac0 w caoci a*$a4no9- s0 na1a4
wa%ne. -4*o wa"swa sosowania p"awa wsp74noowe(o siA "o'"asa. co na "o1'i&e eo"ie
p"awa w /a*i spos7! siA p"'e1*a1a.
3a!y proces b+dowania nowej teorii prawa powinien przebie*a18
- ewol+cyjnie,
- z poszanowaniem i dostosowaniem dotychczasowe*o dorobk+ do nowej rzeczywistoci
- z zachowaniem re*+! zdrowe*o rozsdk+.
1. na "a'ie napiAcia po&iA1'- po"'01*a&i p"awn-&i na/c'Acie/ '1a"'a/0 siA na 4inii ETS-
pos'c'e(74ne "-!$na- *ons-$c-/ne pa3sw c'on*ows*ic8.
IDEOHOMIE WYIADNI
@yrektywy wyk!adni bior si w!anie z pewnej ideolo*ii wyk!adni. ) rne okresy historyczne w rozwoj+ poszcze*lnych
systemw prawa i s rne postawy- np. aktywizm sdziowski, dynamiczna wyk!adnia powodowana zmianami spo!ecznymi i
potrzebami- *dy np.
- dotychczasowe prawo jest zbyt statyczne l+b
- jako1 dotychczasowe*o prawa jest zbyt niska.
/ojawia si wic kon7likt midzy
#. a*-wi'&e& sA1'iows*i& - bo istot w!adzy sdziowskiej jest to, i sdzia to w!adca znacze.
,. s$we"ene& - ktry podejm+je co jaki czas prby o*raniczenia swobody sdziowskiej
"p.
- prba powszechnych wyborw sdziw
- ostatni projekt nowelizacja prawa o +stroj+ sdw powszechnych- moliwo1 ods+nicia od orzekania sdzie*o w
danej sprawie przez Qinistra )prawiedliwoci ( ewidentnie sprzeczne z konstyt+cyjn zasad niezawis!oci sdziowskiej
- propozycje zmiany prawa powod+j w naszym +k!adzie politycznym pert+rbacje i machlojki. Qamy zreszt tradycj
k+lt+row sejmokracji, zatem jest to rys naszej wiadomoci politycznoprawnej, interes+jce, e przetrwa!o to nawet
zabory.
$deolo*ie wyk!adni zale od kszta!t+ +stroj+ polityczne*o
#. (1- pa3swo /es w o*$ p"'e&ian- aktywizm sdziowski jest silniejszy, bo +stawodawca nie nada za
przemianami i sdzia m+si 4przystosowa14 normy z poprzednie*o system+ do nowej rzeczywistoci,
,. (1- pa3swo siA sa!i4i'$/e- z re*+!y zaczyna si wwczas wyco7ywanie z tej aktywnoci na rzecz wsko
pojmowane*o le*alizm+.
Eak zatem dochodzi do kszta!towania si ideolo*ii wyk!adni i poszcze*lnych dyrektyw interpretacyjnych5
, prawie kontynentalnym jest takie przekonanie, e s pewne kanony interpretacyjne, w ktre wyposaa si st+dentw i
absolwentw prawa. , takim razie skd si one bior5
9. nie*oniec'nie ' i1eo4o(ii
,. *ons"$*c/a "ac/ona4ne(o p"awo1awc- - cho1 nie jest zapisana w -onstyt+cji
"aley odrni18
a. ?a*-c'ne(o ) p"aw1'iwe(o + p"awo1awcA ( O[2 ^ 922 *!w w /arlamencie )
b. "ac/ona4ne(o. i1ea4ne(o p"awo1awcA.
, /olsce korzystamy z wyk!adni historycznej rzadko- co wynika z te*o, e kiedy steno*ramy posiedze.
sejmowych by!y niedostpne.
49
/ro7. Fiembi.ski- *!bok str+kt+r prawoznawstwa tworzy za!oenie racjonalne*o
prawodawcy. Fa wszystkimi dyrektywami interpretacyjnymi stoi co, co moemy
zrekonstr+owa1- 7i*+ra racjonalne*o prawodawcy
Ta* /a* ("a&a-*a pie"wonie w-'nac'a /A'-*. a* pos'c'e(74ne 1-"e*-w- w-'nac'0
w7"ni o co soi 'a ni& - "ac/ona4ne(o p"awo1awcA.
Na4e%- pa&iAa9. %e c'-& inn-& /es
#. IONSTRCICBA RACBONAHNEMO PRAWODAWCY - /es 'ao%enie& na$*i p"awa. 8ipoe'0. po1saw0
wo"'enia pos'c'e(74n-c8 1-"e*-w ine"p"eac-/n-c8
,. DYREITYWY INTERPRETACYBNE. *7"e &o%e&- w-p"owa1'a9 ' *ons"$*c/i "ac/ona4ne(o
p"awo1awc-.
Nao&ias nie &a *ons"$*c/i 61-"e*-w- ine"p"eac-/ne/ "ac/ona4ne(o p"awo1awc-6
Cec8- "ac/ona4ne(o p"awo1awc-
a. /es o oso!a &a/0ca /a*ie ce4e
!. 1o -c8 ce47w 1o!ie"a o*"e4one "o1*i
c. *onse*wennie "ea4i'$/e swo/e 1'iaania
1. opie"a/0c siA na o*"e4on-& 'esawie wa"oci
e. /e(o wie1'a
- /es 'aws'e a*$a4na - prawodawca przewidzia! wszystko to, co zdarzy si w przysz!oci
"p. za!oenie, e prawodawca tworzcy -odeks "apoleona przewidzia! elektryczno1 czy elektrownie
atomowe
- /es w"Ac' s-se&e& - prawodawca potra7i przewidzie1 wszystkie konsekwencje prawa, co
przek!ada si na moliwo1 zastosowania roz+mowa. prawniczych dla odkrywania te*o, co
prawodawca nie napisa! wprost w prawie.
- &a 1os*ona0 *o&peenc/A /A'-*ow0- nie popenia !A17w /A'-*ow-c8
?. 'ao%enie co 1o p"e?e"enc/i p"awo1awc-
- p"'ec8o1nio9 p"e?e"enc/i
- !$1owanie cae/ 4inii swoic8 w-!o"7w
- s0 as-&e"-c'ne
- KK roz+mowanie a fortiori - konsekwentne b+dowanie system+ wanoci norm bez
koniecznoci +mieszczania tych dodatkowych zastrzee. w tekcie prawnym.
(. ce4e p"awo1awc- s0 ce4a&i (o1'iw-&i - prawodawca nie dy do celw, ktre s
nie*odne, nie robi p+!apek na adresatw prawa.
&+ doskonale wida1 rozejcie si celw prawodawcy idealne*o a 7aktyczne*o - std &-
re*+larnie za+waa nar+szenia poszcze*lnych zasad w systemie.
"p. norma +stalajce bardzo krtki, 9O- dniowy termin do wytoczenia powdztwa ekscydencyjne*o o
zwolnienie zajte*o przedmiot+ spod e*zek+cji administracyjnej liczony od dnia dorczenia powodowi
postanowienia administracyjne*o or*an+ e*zek+cyjne*o. Ay1 moe za!oeniem 7aktyczne*o prawodawcy by!o
w!anie +tr+dnienia ycia obywatelom. Eednak nawet jeli tak by!o, to nie mona przyj1, e by!y to cele
racjonalne*o prawodawcy, bo ten nie bdzie do nich dy!, nie czyni p+!apek dla adresatw prawa.
Ions"$*c/a "ac/ona4ne(o p"awo1awc- /es oc'-wicie i1eae&. 1o *7"e(o siA 10%-. a4e *7"a ni(1-
1o *o3ca nie !A1'ie w p"a*-ce &o%4iwa.
&ak samo jak np. *ramatyka ni*dy nie jest realizowana nawet w literat+rze.
50