TIM WEINER

DZIEDZICTWO POPIOW - HISTORIA CIA

Przeoyli
Katarzyna Bayska-Chojnacka i Piotr Chojnacki

REBIS
DOM WYDAWNICZY REBIS

Tytu oryginau Legacy of Ashes. The History of the CIA
Copyright 2007 by Tim Weiner All rights reserved
Copyright for the Polish edition by REBIS Publishing House Ltd., Poznan 2009
Redaktor Grzegorz Dziamski
Wyszukiwanie fotografii Photosearch Inc., NY
Projekt i opracowanie graficzne okadki oraz ilustracja na okadce Zbigniew Mielnik
Wydanie I
ISBN 978-83-7510-193-5
Dom Wydawniczy REBIS Sp. z o.o. ul. migrodzka 41/49, 60-171 Pozna tel. 061-867-47-
08, 061-867-81-40; fax 061-867-37-74 e-mail: rebis@rebis.com.pl www.rebis.com.pl





SPIS TRECI
Od autora............................. 11
Cz pierwsza
Na pocztku nie wiedzielimy nic"
CIA za Trumana 1945-1953 .................. 17
1. Wywiad musi by globalny i totalitarny".......... 19
2. Logika siy"......................... 25
3. Ogie zwalcza ogniem".................. 37
4. Najwiksza tajemnica"................... 50
5. Bogaty lepiec"....................... 58
6. To byy misje samobjcze"................. 69
7. Wielkie pole iluzji"..................... 84
Cz druga Osobliwy geniusz"
CIA za Eisenhowera 1953-1961 ................ 93
8. Nie mamy planu"...................... 95
9. Najwikszy triumf CIA".................. 103
10. Bomba, powtrzcie Bomb".............. 116
11. ,A potem bdziemy mieli burz"............... 129
12. Rzdzilimy ni, tyle e inaczej"...... ......... 141
13. lepy na wasne yczenie".................. 148
14. Niezdarne operacje wszelkiej maci"............ 163
15. Bardzo dziwna wojna"................... 169
16. Kama jak najty"..................... 183
v r



SPIS TRECI
Cz trzecia Stracone sprawy
CIA za Kennedy'ego i Johnsona 1961-1968 ......... 199
17. Nikt nie wiedzia, co robi"................. 201
18. Oszukalimy te sami siebie"................ 221
19. Z radoci przehandlujemy te rakiety"........... 231
20. Hej, szefie, odwalilimy kawa dobrej roboty, nie?"..... 243
21. Mylaem, e to spisek"................... 256
22. Zowieszczy prd"...................... 271
23. Z wiksz odwag ni rozsdkiem"............. 280
24. Pocztek dugiego zjazdu".................. 286
25. Zrozumielimy wtedy, e nie moemy wygra tej wojny" . . 303
26. Polityczna bomba wodorowa"................ 309
27. Wytropi zagranicznych komunistw"........... 326
Cz czwarta
Pozbdcie si tych baznw"
CIA za Nixona i Forda 1968-1976 .............. 331
28. Co, do cholery, robi te bazny w Langley?"......... 333
29. Rzd amerykaski chce rozwizania militarnego"...... 349
30. Oberwie nam si o wiele, wiele bardziej".......... 362
31. Zmieni koncepcj tajnych sub".............. 370
32. Klasyczny faszystowski model"............... 375
33. CIA zostanie zniszczona".................. 381
34. Sajgon egna si z pastwem"................ 387
35. Nieskuteczni i zastraszeni"................. 393
Cz pita
Zwycistwo bez radoci
CIA za Cartera, Reagana i George'a
H. W. Busha 1977-1993..................... 403
36. Stara si obali ich system"................. 405
37. Po prostu zaspalimy".................... 417
38. Niezaleny korsarz"..................... 424
39. Niebezpieczne zwizki"................... 438
40. Podj wielkie ryzyko"................... 444

SPIS TRECI 9
41. Oszust oszusta"......... .............. 451
42. Pomyle rzecz nie do pomylenia"............. 463
43. Co zrobimy, kiedy runie mur?"............... 473
Cz szsta Rozliczenie
CIA za Clintona i Georgea W. Busha 1993-2007 ..... 487
44. Nie mielimy adnych informacji"............. 489
45. Czemu, u licha, nic nie wiedzielimy?"........... 498
46. Mamy problem"........ .............. 505
47. Zagroenie nie mogo by bardziej realne"......... 518
48. Ciemna strona"......... .............. 529
49. Powana pomyka"..................... 539
50. Pogrzeb".......................... 551
Podzikowania............................ 570
Przypisy............................... 573
Indeks................................ 701
rda fotografii........................... 713



OD AUTORA
Dziedzictwo popiow to opowie o pierwszych szedziesiciu latach dziaalnoci
Centralnej Agencji Wywiadowczej. Wyjania ona, dlaczego najpotniejszemu pastwu w
historii cywilizacji zachodniej nie udao si stworzy pierwszorzdnych sub szpiegowskich.
Poraka ta zagraa bezpieczestwu Stanw Zjednoczonych.
Wywiad to tajne dziaania suce zrozumieniu lub zmianie tego, co dzieje si za granic.
Prezydent Dwight D. Eisenhower nazwa to niesmaczn, ale yciow koniecznoci".
Pastwo, ktre chce rozcign sw wadz poza wasne granice, musi siga wzrokiem za
horyzont, eby wiedzie, co si szykuje, i przygotowa na ataki przeciwko swojemu
narodowi. Musi przewidywa nieprzewidywalne. Bez silnych, sprytnych i bystrych si
wywiadowczych prezydenci i generaowie s lepi i unieruchomieni. Ale w swojej historii
supermocarstwa Stany Zjednoczone nie miay takich sub.
Historia, napisa Edward Gibbon w Zmierzchu cesarstwa rzymskiego, to w rzeczywistoci
niewiele wicej ni rejestr zbrodni, szalestw i nieszcz ludzkoci"*. Kroniki Centralnej
Agencji Wywiadowczej obok aktw odwagi i przebiegoci wypeniaj take szalestwa i
nieszczcia. Opisano w nich chwilowe sukcesy i nieprzemijajce poraki za granic. Znacz
je polityczne bitwy i walki o wadz w ojczynie. Dziki sukcesom agencji oszczdzono
troch krwi i pienidzy. Przez bdy tracono jedno i drugie. Okazay si one fatalne dla
tysicy amerykaskich onierzy i zagranicznych agentw; 11 wrzenia 2001 roku w Nowym
Jorku, Waszyngtonie i Pensylwanii zginy trzy tysice Amerykanw, a potem
* E. Gibbon, Zmierzch cesarstwa rzymskiego, t. 1, prze. S. Kryski, Warszawa 1975, s. 70
(przyp. tum.).

OD AUTORA
kolejne trzy tysice zginy w Iraku i Afganistanie. Niezdolno CIA do wypenienia swojego
podstawowego zadania informowania prezydenta, co si dzieje na wiecie bya
zbrodni o trwaych konsekwencjach.
Stany Zjednoczone nie miay godnego wzmianki wywiadu, gdy wybucha II wojna wiatowa,
i niemal adnego ju kilka tygodni po jej zakoczeniu. W szaleczym pdzie do demobilizacji
zapomniano o kilku setkach ludzi z kilkuletnim dowiadczeniem w wiecie sekretw,
chtnych walczy z nowym wrogiem. Wszystkie wielkie pastwa z wyjtkiem Stanw
Zjednoczonych od bardzo dawna miay suby wywiadowcze dziaajce na caym wiecie,
informujce bezporednio najwysze szczeble ich rzdw ostrzega w sierpniu 1945 roku
prezydenta Trumana genera William J. Donovan, dowdca Biura Sub Strategicznych z
czasw wojny. Przed obecn wojn Stany Zjednoczone nie miay wywiadu zagranicznego.
Nigdy go nie miay, a teraz nie maj skoordynowanego systemu wywiadowczego". Co
gorsza, wci go nie maj.
Systemem tym miaa si sta CIA. Jednak jej strategia zostaa ledwie naszkicowana. Nie
zlikwidowaa ona chronicznej amerykaskiej saboci tajemnica i podstp nigdy nie byy
naszymi najmocniejszymi stronami. Po upadku Imperium Brytyjskiego Stany Zjednoczone
pozostay jedyn si zdoln przeciwstawi si radzieckiemu komunizmowi i rozpaczliwie
potrzeboway informacji na temat tego wroga, eby ich prezydenci byli dalekowzroczni i eby
ogie mona byo zwalcza ogniem, kiedy zajdzie taka konieczno. Zadaniem CIA byo
przede wszystkim ostrzeenie prezydenta przed atakiem z zaskoczenia, przed drugim Pearl
Harbor.
W latach pidziesitych XX wieku szeregi agencji zasiliy tysice amerykaskich patriotw.
Wielu z nich byo dzielnymi weteranami zaprawionymi w boju. Niektrzy mieli ogromn
wiedz. Cz naprawd dobrze znaa wroga. Tam, gdzie zawodzi rozum, prezydenci
nakazywali CIA, by zmienia bieg historii za pomoc tajnych operacji. Prowadzenie wojny
politycznej i psychologicznej w czasie pokoju stao si now sztuk napisa Gerald Miller,
wczesny szef tajnych operacji CIA w Europie Zachodniej. Znano niektre techniki, ale
brakowao doktryny i dowiadczenia". Tajne operacje CIA czsto przypominay bdzenie po
omacku. Agencja uczya si w praktyce na bdach popenionych w akcji i ukrywaa
swoje zagraniczne niepowodzenia, okamywaa prezydenta Eisenhowera i Kennedy'ego.
Robia to, aby zachowa swoj pozycj w Waszyngtonie. Prawda wygldaa tak, stwierdzi
Don Gregg, utalentowany szef rezydentury w czasach zimnej wojny, e agencja u szczytu
rozkwitu miaa wspania reputacj i okropny dorobek.
Podobnie jak amerykaska opinia publiczna, agencja bya w opozycji podczas wojny w
Wietnamie. Tak jak amerykaska prasa odkrya, e jej raporty dla prezydentw s odrzucane,
jeli nie pasuj do przyjtych sdw. Johnson, Nixon, Ford i Carter ganili CIA i wyszydzali.
aden z nich nie rozumia, w jaki sposb agencja pracuje. Obejmowali urzd, sdzc, e
wywiad rozwie kady ich problem i e wszystko robi jak trzeba, a potem cakowicie
zmieniali opini zauway byy zastpca dyrektora centrali wywiadu Richard J. Kerr.
Nastpnie uspokajali si i popadali z jednej skrajnoci w drug".
Aby przetrwa w Waszyngtonie jako instytucja, agencja przede wszystkim musiaa mie
wpyw na prezydenta. Ale szybko okazao si, e niebezpiecznie jest mwi mu to, czego nie
chce usysze. Analitycy CIA nauczyli si nie wychyla i dostosowywa do panujcych
pogldw. Niewaciwie interpretowali zamiary i moliwoci naszych wrogw, le szacowali
si komunizmu i nie potrafili oceni zagroenia terrorystycznego.
Najwaniejszym zadaniem CIA podczas zimnej wojny byo wykradanie radzieckich tajemnic
przez zwerbowanych szpiegw, ale agencja nigdy nie miaa ani jednej wtyczki na samym
Kremlu. Agentw majcych dostp do wanych informacji wszyscy oni zgosili si na
ochotnika, nie zostali zwerbowani mona policzy na palcach. Wszyscy oni zginli,
schwytani i straceni przez Moskw. Niemal wszystkich zdradzili pracownicy wydziau
radzieckiego CIA, ktrzy szpiegowali dla drugiej strony za prezydentw Reagana i George'a
H. W. Busha. Za Reagana CIA zapocztkowaa chybione operacje w Trzecim wiecie,
sprzedawaa bro iraskim Stranikom Rewolucji, aby sfinansowa wojn w Ameryce
rodkowej, amic prawa i zaprzepaszczajc resztki pokadanego w niej zaufania. Co
smutniejsze, przegapia fataln sabo najwikszego wroga USA.
Zlecia maszynom, nie ludziom, zrozumienie drugiej strony. W miar jak szpiegowska
technologia ograniczaa jej horyzonty, CIA stawaa si coraz bardziej i bardziej
krtkowzroczna. Szpiegowskie satelity umoliwiy jej przeliczenie radzieckiej broni, ale nie
przekazay najwaniejszej informacji, e komunizm upada. Pki nie zakoczya si zimna
wojna, najwybitniejsi eksperci CIA nigdy nie widzieli wroga. Agencja osabia Sowietw,
wydajc miliardy dolarw na bro w Afganistanie, eby wspomc walk z tadzieckimi siami
okupacyjnymi. By to imponujcy sukces. Ale nie dostrzega, e islamscy wojownicy, ktrych
popiera, wkrtce zwrc si przeciwko Stanom Zjednoczonym, a kiedy ju to zrozumiaa, nie
zadziaaa odpowiednio. Bya to epokowa klska.
Jednolity cel, dziki ktremu CIA trwaa podczas zimnej wojny, znikn w latach
dziewidziesitych, za prezydenta Clintona. Agencja wci miaa ludzi usiujcych
zrozumie wiat, ale ich szeregi byy zbyt szczupe. Wci dysponowaa utalentowanymi
pracownikami z powiceniem sucymi Stanom Zjednoczonym za granic, jednak byo ich
o wielu za mao. FBI miao wicej agentw w Nowym Jorku ni CIA oficerw poza
granicami kraju. Pod koniec wieku nie bya ona ju w peni funkcjonaln i niezalen sub
wywiadowcz. Staa si drugorzdn ekspozytur Pentagonu, opracowujc taktyk bitew,
ktre nigdy nie nastpiy, zamiast zajmowa si strategi nadchodzcych bojw. Nie miaa si,
by zapobiec drugiemu Pearl Harbor.
Po atakach na Nowy Jork i Waszyngton agencja wysaa ma ekip wyszkolon w tajnych
operacjach do Afganistanu i Pakistanu, aby upolowa przywdcw al-Kaidy. Nastpnie
podwaya swoj wiarygodno jako rda tajnych informacji, kiedy przekazaa do Biaego
Domu faszywe raporty na temat istnienia broni masowego raenia w Iraku. Dostarczya ton
materiaw opartych na okruchach informacji. Prezydent George W. Bush ze sw
administracj z kolei niewaciwie wykorzysta agencj, niegdy z dum kierowan przez
jego ojca, zmieniajc j w paramilitarn si policyjn za granic i sparaliowan biurokracj
w centrali. Bush mimochodem wyda polityczny wyrok mierci na CIA w 2004 roku, kiedy
owiadczy, e agencja tylko strzela", jeli chodzi o bieg wojny w Iraku. aden prezydent
publicznie nigdy nie wyrazi si tak lekcewaco o CIA.
Jej centralna rola w administracji amerykaskiej skoczya si ze zniesieniem w 2005 roku
urzdu dyrektora centrali wywiadu*. Obecnie CIA naley odbudowa, jeli w ogle ma ona
przetrwa. Zadanie to zajmie cae lata. Trzy pokolenia oficerw CIA prboway zrozumie
ten wiat. Niewielu z nowej generacji pojmuje zoono obcych krajw, jeszcze mniej
poznao kultur polityczn Waszyngtonu. Z kolei niemal aden prezydent, niemal aden
Kongres i niemal aden dyrektor centrali wywiadu od lat szedziesitych XX wieku nie
potrafi poj mechanizmw rzdzcych CIA. Wikszo pozostawiaa po sobie agencj w
jeszcze gorszym stanie, ni j zastaa. Swoje niepowodzenia dziedzictwo popiow",
mwic sowami prezydenta Eisenhowera przekazali nastpnym pokoleniom. Cofniemy
si do samych pocztkw, szedziesit lat w przeszo, do stanu chaosu.
Dziedzictwo popiow ukazuje, jak doszo do tego, e Stany Zjednoczone nie maj teraz
wywiadu, jakiego bd potrzeboway w nadchodzcych latach. Ksika ta zrodzia si z
zapisw sw, idei i czynw zgromadzonych w archiwach amerykaskich agend
bezpieczestwa narodowego. Odnotowuj one, co naprawd mwili przywdcy, czego chcieli
i co naprawd robili, kiedy korzystali ze swej wadzy za granic. Dziedzictwo popiow
opiera si na ponad 50 tysicach przeczytanych przeze mnie dokumentw, przede wszystkim
z archiww CIA, Biaego Domu, Departamentu Stanu, ponad dwch tysicach opowieci
amerykaskich pracownikw wywiadu, onierzy i dyplomatw oraz ponad trzystu
wywiadach przeprowadzonych od 1987 roku z czynnymi i byymi funkcjonariuszami CIA, w
tym dziesicioma dyrektorami centrali wywiadu. Tekst zosta opatrzony obszernymi
przypisami.
Podstaw tej ksiki s dokumenty nie anonimowe rda czy na lepo wybrane cytaty i
pogoski. To pierwsza historia CIA oparta cakowicie na relacjach z pierwszej rki i
materiaach rdowych. Z natury jest niekompletna: aden prezydent, aden dyrektor centrali
wywiadu, a ju z pewnoci adna osoba z zewntrz nie wie wszystkiego o agencji.
* Director of Central Intelligence (DCI) tumaczone te literalnie jako dyrektor wywiadu
centralnego. Zwierzchnik wszystkich sub wywiadowczych USA, koordynujcy i nadzorujcy
ich dziaania. Funkcja od 1947 r. zwizana ze stanowiskiem dyrektora CIA (przyp. red.).

To, co tutaj napisaem, nie jest ca prawd, ale staraem si ze wszystkich si przedstawi
tylko prawd.
Mam nadziej, e ta ksika posuy jako ostrzeenie. adna republika w historii nie
przetrwaa duej ni trzysta lat*, a nasze pastwo nie utrzyma si dugo jako mocarstwo, jeli
nie zyska oczu, ktre bd ledziy wydarzenia na caym wiecie. Niegdy to wanie byo
zadaniem Centralnej Agencji Wywiadowczej.
* Na szczcie to nieprawda: republika rzymska istniaa okoo piciuset lat, Republika Genui
przez siedem stuleci, Nowogrd Wielki mia ustrj republikaski trzy i p wieku, a
Najjaniejsza Rzeczpospolita Wenecka przetrwaa ponad tysic lat (przyp. red.).


SC PIERWSZA
NA POCZTKU NIE WIEDZIELIMY NIC"
CIA ZA TRUMANA 1945-1953



. WYWIAD MUSI BY GLOBALNY I TOTALITARNY"
Harry Truman chcia tylko dostawa codzienny biuletyn.
Byskawicznie wprowadzony do Biaego Domu po mierci prezydenta Franklina D.
Roosevelta 12 kwietnia 1945 roku, Truman nic nie wiedzia o budowanej wanie bombie
atomowej ani o zamiarach swoich radzieckich sojusznikw. Potrzebowa informacji, eby
wykorzysta prezydenck wadz.
Kiedy objem urzd napisa wiele lat pniej do przyjaciela prezydent nie mia
adnych moliwoci skoordynowania informacji napywajcych z caego wiata"1. Roosevelt
stworzy Biuro Sub Strategicznych (Office of Strategie Services OSS), kierowane przez
generaa Williama J. Donovana, jako amerykask agencj wywiadowcz na czas wojny. Ale
OSS Donovana nie zostao utworzone, by trwa. Kiedy na jego popioach wyrosa Centralna
Agencja Wywiadowcza, Truman chcia, eby suya mu wycznie jako oglnowiatowa
suba informacyjna i codziennie dostarczaa biuletyny. To nie miaa by banda w stylu
paszcza i szpady! napisa. W zamierzeniach miaa by orodkiem informujcym
prezydenta o wszystkim, co dzieje si na wiecie". Obstawa przy tym, e nigdy nie chcia,
aby CIA dziaaa jak suba szpiegowska. Nie takie byy zaoenia, kiedy j organizowano".
Jego pomys upad na samym pocztku.
* * *
Podczas globalnej totalitarnej wojny twierdzi genera Donovan wywiad te musi by
globalny i totalitarny"2. 18 listopada 1944 roku w nocie dla prezydenta Roosevelta
zaproponowa, eby Stany Zjednoczone utworzyy na czas pokoju centraln sub
wywiadowcz". Zacz szkicowa ten plan rok wczeniej, na yczenie generaa Waltera
Bedella Smitha, szefa sztabu generaa Dwighta D. Eisenhowera, ktry chcia wiedzie, jak
wczy OSS do wojskowego establishmentu Stanw Zjednoczonych. Donovan powiedzia
prezydentowi, e moe zorientowa si w moliwociach, zamiarach i dziaaniach obcych
pastw", prowadzc wywrotowe operacje za granic" przeciwko wrogom Ameryki3. W OSS
nigdy nie suyo wicej ni trzynacie tysicy ludzi, mniej wicej tyle co w dywizji piechoty.
Donovan jednak wyobraa sobie, e suba ta stanie si jego wasn armi, zdoln,
wykwalifikowan si walczc z komunizmem, bronic Ameryki przed atakiem i
zdobywajc tajemnice potrzebne Biaemu Domowi. Nakania prezydenta, by od razu
pooy stpk"4 i sam chcia zosta kapitanem tego statku.
Nazwany Dzikim Billem po szybkim, ale niedokadnym miotaczu, ktry kierowa
nowojorskimi Jankesami w latach 19151917, Donovan by dzielnym starym onierzem
Kongres odznaczy go Medalem Honoru za mstwo okazane we francuskich okopach podczas
I wojny wiatowej ale kiepskim politykiem. Ufali mu nieliczni generaowie i admiraowie.
Przeraa ich jego pomys stworzenia tajnych sub z lunej zbieraniny porednikw z Wall
Street, jajogowych z Ivy League, awanturnikw, ludzi od reklamy, dziennikarzy,
kaskaderw, drobnych zodziejaszkw i kanciarzy.
OSS dochowao si wyjtkowej kadry analitykw wywiadu, ale Donovan i jego podwadny
Allen W. Dulles byli utzeczeni szpiegostwem i sabotaem, a w tych dziedzinach Amerykanie
byli amatorami. Donovan polega na brytyjskim wywiadzie przy szkoleniu swoich ludzi w
sztukach tajemnych". Najdzielniejszymi w OSS, bohaterami legend, byli ci, ktrzy
przedzierali si za linie wroga, biegali z broni, wysadzali mosty, spiskowali przeciwko
hitlerowcom z francuskim ruchem oporu i bakaskimi partyzantami. W ostatnim roku wojny
Donovan, kiedy jego siy rozproszone byy po caej Europie, Afryce Pnocnej i Azji, chcia
zrzuci swoich ludzi bezporednio do Niemiec. Zrobi to, a oni zginli. Z dwudziestu jeden
dwuosobowych zespow tylko o jednym doszy jakie wieci. Byy to misje, o jakich genera
Donovan ni na jawie niektre miae, niektre zwodnicze.

Mia nieograniczon wyobrani powiedzia David K. E. Bruce, jego prawa rka,
pniejszy amerykaski ambasador we Francji, Niemczech i Anglii. Bawi si pomysami.
Z podniecenia parska jak ko wycigowy. Biada oficerowi, ktry odrzuci projekt, poniewa
wydawa mu si mieszny lub co najmniej niecodzienny. Przez kilka bolesnych tygodni pod
jego dowdztwem sprawdzaem moliwo wykorzystania nietoperzy zebranych w jaskiniach
na Zachodzie do zniszczenia Tokio"5 miano je zrzuci z samolotw z bombami
zapalajcymi przymocowanymi do grzbietw. Oto by duch OSS.
Prezydent Roosevelt zawsze mia wiele wtpliwoci co do Donova-na. Na pocztku 1945
roku rozkaza swojemu gwnemu adiutantowi w Biaym Domu, pukownikowi Richardowi
Parkowi juniorowi, eby przeprowadzi tajne ledztwo dotyczce operacji OSS czasu wojny.
Kiedy Patk rozpocz prac, na pierwsze strony gazet w Nowym Jorku, Chicago i
Waszyngtonie trafiy przecieki z Biaego Domu ostrzegajce, e Donovan chce stworzy
amerykaskie Gestapo". Kiedy sprawa zrobia si gona, prezydent kaza Donovanowi
zamie swoje plany pod dywan. 6 marca 1945 roku Kolegium Szefw Sztabw oficjalnie
odoyo je na pniej.
Szefowie sztabw chcieli nowych tajnych sub, ktre pracowayby dla Pentagonu, nie dla
prezydenta. Wyobraali sobie biuro informacyjne obsadzone pukownikami i sekretarzami
przesiewajcymi informacje zebrane przez dyplomatw oraz szpiegw dla
czterogwiazdkowych generaw. Tak oto rozpocza si wojna o wadz nad amerykaskim
wywiadem, ktra toczya si przez trzy pokolenia.
NADZWYCZAJ NIEBEZPIECZNA RZECZ"
OSS nie miao zbyt wysokiej pozycji w ojczynie, a zwaszcza w Pentagonie. Nie
dopuszczono go do przechwyconych depesz Japoczykw i Niemcw. Amerykaska
generalicja uwaaa, e niezalena cywilna suba wywiadowcza Donovana, ktra miaaby
bezporedni dostp do prezydenta, byaby nadzwyczaj niebezpieczn rzecz w demokracji",
jak stwierdzi genera Clayton Bissell, zastpca szefa sztabu do spraw wywiadu6.

W wikszoci byli to ci sami ludzie, ktrzy przespali Pearl Harbor. Na dugo przed witem 7
grudnia 1941 roku kryptolodzy amerykaskich si zbrojnych zamali cz japoskich
szyfrw. Wiedziano, e atak moe nastpi, ale nikt sobie nie wyobraa, e Japoczycy
oka si tak zdesperowanymi hazardzistami. Rozszyfrowane informacje byy zbyt tajne,
eby je przekaza dowdcom w polu. Z powodu rywalizacji wewntrz armii zostay
podzielone, zachomikowane i rozproszone. Poniewa nikt nie mia wszystkich elementw
ukadanki, nikt nie ujrza caego obrazu. Dopiero po wojnie Kongres zbada, dlaczego Stany
Zjednoczone day si wzi z zaskoczenia, i dopiero wwczas stao si jasne, e kraj
potrzebuje nowego sposobu obrony.
Przed Pearl Harbor amerykaskie dane na temat wielkich poaci globu znajdoway si w
krtkim rzdzie drewnianych szaf w Departamencie Stanu7. Kilka tuzinw ambasadorw i
attaches wojskowych byo jedynymi rdami informacji. Wiosn 1945 roku Stany
Zjednoczone nie wiedziay prawie nic na temat Zwizku Radzieckiego i niewiele wicej o
reszcie wiata.
Jedynym czowiekiem, ktry mg zrealizowa marzenie Donovana o dalekowzrocznej,
potnej subie wywiadowczej Stanw Zjednoczonych, by Franklin Roosevelt. 12 kwietnia,
gdy prezydent zmar, Donovan straci widoki na przyszo. Zamartwia si p nocy, a potem
zszed do restauracji hotelu Ritz, swojego ulubionego miejsca w oswobodzonym Paryu, i
zjad w ponurej atmosferze niadanie z Williamem J. Caseyem, oficerem Biura Sub
Strategicznych i przyszym dyrektorem centrali wywiadu8.
Jak mylisz, co to oznacza dla biura? spyta Casey.
Obawiam si, e to chyba koniec odpowiedzia Donovan9. Tego samego dnia
pukownik Park przedstawi nowemu prezydentowi
cile tajny raport na temat OSS. W peni odtajniony tu po zakoczeniu zimnej wojny,
okaza si on mordercz broni polityczn udoskonalon przez armi i wyostrzon przez J.
Edgara Hoovera, od 1924 roku szefa FBI, ktry gardzi Donovanem i mia wasne ambicje
prowadzenia oglnowiatowych sub wywiadowczych. Raport Parka zniweczy moliwo
istnienia OSS jako czci amerykaskiego rzdu, obali romantyczny mit, ktry stworzy
Donovan, by chroni swoich szpiegw, i zaszczepi w Harrym
Trumanie gbok i trwa nieufno do tajnych operacji wywiadowczych. OSS wyrzdzio
powan krzywd obywatelom, przedsibiorstwom i interesom narodowym Stanw
Zjednoczonych", stwierdza raport10.
Park nie da adnego przykadu dziaa, ktrymi Biuro Sub Strategicznych przyczynio si
do wygrania wojny, bezlitonie natomiast wyliczy wszystkie jego niepowodzenia. Szkolenie
oficerw OSS byo wedle niego prymitywne i sabo zorganizowane". Szefowie wywiadu
brytyjskiego uwaali, e amerykascy szpiedzy mikn w ich rkach jak wosk". W Chinach
przywdca nacjonalistw Czang Kaj-szek manipulowa OSS dla wasnych celw. Niemieccy
szpiedzy penetrowali dziaalno tej suby w caej Europie i Afryce Pnocnej. Japoska
ambasada w Lizbonie odkrya, e ludzie OSS zamierzaj wykra jej ksiki szyfrw
skutkiem czego Japoczycy zmienili szyfry i latem 1943 roku doszo do przerwania dopywu
wanych informacji wojskowych". Jeden z informatorw Parka stwierdzi: Nie wiadomo, jak
wielu Amerykanw na Pacyfiku pado ofiar gupoty OSS". Faszywe informacje dostarczone
przez Biuro Sub Strategicznych po upadku Rzymu w czerwcu 1944 roku zaprowadziy
tysice Francuzw w hitlerowsk puapk na Elbie, napisa Park, a w wyniku tych bdw
OSS i zej oceny si wroga zgino okoo 1100 francuskich onierzy".
Park atakowa te w raporcie samego Donovana. Twierdzi, e genera zgubi na przyjciu w
Bukareszcie teczk, ktr rumuska tancerka przekazaa Gestapo". Do OSS przyjmowano i
awansowano na wysze stopnie, nie kierujc si zasugami, lecz starymi koleeskimi
koneksjami z Wall Street i Social Register*. Donovan wysya ludzi na samotne posterunki,
takie jak Liberia, i zapomina o nich. Przez pomyk zrzuci komandosw do neutralnej
Szwecji. We Francji skierowa wartownikw do pilnowania przejtego niemieckiego skadu
amunicji, a potem wysadzi ich w powietrze.
Pukownik Park przyzna, e ludzie Donovana przeprowadzili kilka udanych akcji
sabotaowych i ratujcych zestrzelonych amerykaskich
* Social Register publikowany w Stanach Zjednoczonych od 1886 roku informator na
temat najbardziej wpywowych rodzin z amerykaskiej elity (przyp. tum.).

pilotw. Pracownicy biurowi i analitycy OSS wykonali jak napisa wspania robot",
i stwierdzi, e ci drudzy po wojnie mog znale prac w Departamencie Stanu. Ale reszta
bdzie musiaa odej. Beznadziejna kompromitacja personelu OSS ostrzega sprawia,
e nie do pomylenia byoby wykorzystanie po wojnie tej suby jako tajnej agencji
wywiadowczej".
Po zwycistwie w Europie Donovan wrci do Waszyngtonu, eby sprbowa ocali swoje
suby szpiegowskie. Gdy min miesic aoby po prezydencie Roosevelcie, rozptaa si
wcieka walka o wadz. 14 maja w Gabinecie Owalnym Harry Truman sucha Donovana
ktry proponowa, by trzyma komunizm w szachu, podkopujc pozycj Kremla
niecay kwadrans. Prezydent natychmiast odrzuci jego sugestie.
Przez cae lato Donovan walczy o OSS w Kongresie i w prasie. W kocu 25 sierpnia
powiedzia Trumanowi, e musi wybiera midzy wiedz a ignorancj. Stany Zjednoczone
nie maj obecnie skoordyno-wanego systemu wywiadowczego ostrzega. Wady i
niebezpieczestwa takiej sytuacji s powszechnie znane"11.
Donovan mia nadziej, e utnie sobie przymiln pogawdk z Truma-nem ktrego zawsze
traktowa z lekkim lekcewaeniem i skoni go do utworzenia CIA. Ale bdnie oceni
swojego prezydenta. Truman uzna, e plan Donovana nosi gestapowskie znamiona. 20
wrzenia 1945 roku, sze tygodni po zrzuceniu przez Ameryk bomby atomowej na Japoni,
ptezydent Stanw Zjednoczonych zwolni Donovana i rozkaza rozwiza OSS w cigu
dziesiciu dni. Taki by koniec tej amerykaskiej suby szpiegowskiej.

. LOGIKA SIY"
Latem 1945 roku na gruzach stolicy Niemiec Allen Dulles, mianowany szefem berliskiej
placwki OSS, szukajc dla niej odpowiedniej siedziby, znalaz okaza rezydencj z
doskona sub. Jego ulubiony porucznik, Richard Helms, zacz podejmowa prby
szpiegowania Sowietw.
Trzeba pamita powiedzia Helms p wieku pniej e na pocztku nie wiedzielimy
nic. Nasza wiedza o tym, co dzieje si z drug stron, jakie s jej intencje, moliwoci, bya
zerowa lub prawie zerowa. Jeli mielimy ksik telefoniczn albo plany lotniska, to ju byo
wietnie. Bdzilimy w ciemnociach, jeli chodzi o wikszo spraw tego wiata"1.
Helms z radoci wrci do Berlina, gdzie w 1936 roku wyrobi sobie nazwisko jako
dwudziestotrzyletni reporter agencji prasowej, przeprowadzajc wywiad z Hitlerem podczas
igrzysk olimpijskich. Oniemia na wie o rozwizaniu OSS. Kiedy przyszed rozkaz
prezydenta, w centrum operacyjnym berliskiej placwki, w zarekwirowanej fabryce win
musujcych, zo i alkohol lay si przez ca noc. Tak jak przewidzia Dulles, nie bdzie
centrali amerykaskiego wywiadu. Za morzem pozostanie tylko nieliczny personel. Helms po
prostu nie mg uwierzy, e misja dobiega koca. Nieco poprawi mu si nastrj, kiedy
kilka dni pniej z centrali w Waszyngtonie nadesza wiadomo, by utrzyma placwk.
WITA SPRAWA CENTRALI WYWIADU"
Wiadomo przysa zastpca Donovana geneta brygadier John Ma-gruder, onierz
dentelmen, ktry suy w armii od 1910 roku. Twierdzi z ca stanowczoci, e bez
wywiadu wiea supremacja Ameryki w wiecie zostanie wydana na pastw losu ub na ask
Brytyjczykw. 26 wrzenia 1945 roku, sze dni po podpisaniu przez prezydenta Tru-mana
rozkazu o rozwizaniu OSS, genera Magruder sztywnym krokiem wkroczy w nie koczce
si korytarze Pentagonu. Moment by dogodny: w tamtym tygodniu zoy rezygnacj
sekretarz wojny Henry Stim-son, ktry wszelkimi sposobami przeciwstawia si pomysowi
stworzenia CIA. Wedug mnie to ze wszech miar niewskazane", powiedzia kilka miesicy
wczeniej Donovanowi2. Teraz genera Magruder skorzysta ze sposobnoci, jak stworzyo
odejcie Stimsona.
Zasiad przy stole ze starym przyjacielem Donovana, zastpc sekretarza wojny Johnem
McCloyem, jednym z najbardziej wpywowych ludzi Waszyngtonu. Razem ci dwaj
mczyni odwoali rozkaz prezydenta.
Tamtego dnia Magruder wyszed z Pentagonu z rozkazem McCloya, ktry gosi: Operacje
OSS musz by kontynuowane, aby ich nie zaprzepaci"3. Ten kawaek papieru srwarza
nadziej na przetrwanie centralnej suby wywiadowczej. Szpiedzy mieli pozosta na
stanowiskach pod now nazw, Jednostki Suby Strategicznej (Strategie Services Unit
SSU). Nastpnie McCloy poprosi swojego dobrego przyjaciela Roberta A. Lovetta, zastpc
sekretarza do spraw wojny powietrznej i przyszego sekretarza obrony, eby utworzy tajn
komisj, ktra opracuje zaoenia amerykaskiego wywiadu i powiedzia Harry'emu
Trumanowi, co trzeba zrobi. Magruder z nadziej poinformowa swoich ludzi, e wita
sprawa centrali wywiadu" zwyciy4.
Omielony uaskawieniem Helms przystpi do pracy w Berlinie. Wyapywa oficerw
robicych interesy na berliskim czarnym rynku, gdzie wszystko i wszyscy byli na sprzeda
za dwa kartony cameli kosztujce dwanacie dolarw w amerykaskim sklepie dla
wojskowych mona byo kupi mercedesa-benza z 1939 roku. Wyszukiwa niemieckich
szpiegw, ktrzy dziaali na Zachodzie, oraz naukowcw i nakania ich do pracy dla Stanw
Zjednoczonych, aby z ich umiejtnoci nie skorzystali Sowieci. Ale wkrtce zadania te stay
si drugorzdne wobec koniecznoci walki z nowym wrogiem. W padzierniku stao si
jasne, e naszym podstawowym celem bdzie dowiadywa si, co knuj Rosjanie",
wspomina Tom Polgar, wwczas dwudziestotrzyletni oficer z berliskiej bazy operacyjnej5.
Sowieci przejli koleje i przecigali na swoj stron partie polityczne wschodnich Niemiec.
Na pocztku amerykascy szpiedzy mogli co najwyej ledzi ruchy radzieckich transportw
wojskowych do Berlina, dajc Pentagonowi poczucie, e kto ma oko na Armi Czerwon.
Wcieky z powodu odwrotu Waszyngtonu w obliczu radzieckich postpw, zmagajcy si z
oporem ze strony wyszych amerykaskich wojskowych w Berlinie, Helms ze swoimi ludmi
stara si werbowa niemieckich policjantw oraz politykw i stworzy szpiegowsk siatk na
Wschodzie. W listopadzie obserwowalimy, jak Rosjanie cakowicie przejmuj wschodnie
Niemcy", powiedzia Peter Sichel, inny dwudzie-stottzyletni oficer SSU w Berlinie6.
Czonkowie Kolegium Szefw Sztabw i energiczny sekretarz marynarki James V. Forrestal
zaczli si ba, e Sowieci, tak jak przed nimi hitlerowcy, mog zaj ca Europ a potem
wschodni cz basenu Morza rdziemnego, Zatok Persk, pnocne Chiny i Kore.
Uwaali, e jeden faszywy ruch moe doprowadzi do konfrontacji, ktrej nikt nie
powstrzyma. A kiedy narasta lk przed now wojn, przyszli przywdcy amerykaskiego
wywiadu rozpadli si na dwa rywalizujce obozy.
Jedni wierzyli w powolne i cierpliwe zbieranie tajnych informacji przez szpiegw, drudzy
byli zwolennikami tajnej wojny walki z wrogiem poprzez tajne operacje. Szpiegostwo
suy poznaniu wiata. To Richard Helms. Tajne akcje su zmianie wiata. To Frank
Wisner.
Wisner by ujmujcym synem wacicieli ziemskich z Missisipi, dziarskim prawnikiem w
szytym na miar mundurze. We wrzeniu 1944 roku polecia do Bukaresztu jako szef nowej
rezydentury OSS. Armia Czerwona i maa amerykaska misja wojskowa przejy kontrol
nad rumusk stolic, a Wisner rozkaza obserwowa Rosjan. Pawi si w chwale, spiskujc
z modym krlem Michaem, organizujc akcje ratowania zestrzelonych alianckich lotnikw i
rekwirujc trzydziestopokojow rezydencj bukareszteskiego barona piwnego. Tam, pord
migoczcych yrandoli, rosyjscy oficerowie bratali si z Amerykanami i przepijali do siebie
szampanem. Zachwycony Wisner by jednym z pierwszych oficerw OSS, ktrzy pili z
Rosjanami z dum informowa central, e nawiza owocne kontakty z radzieckim
wywiadem7.
By amerykaskim szpiegiem niecay rok. Rosjanie uczestniczyli w tej grze od ponad dwch
wiekw. Mieli ju swoich agentw w OSS i byskawicznie spenetrowali wewntrzny krg
rumuskich sojusznikw Wisne-ra. Zim przejli pen kontrol nad stolic, zagnali dziesitki
tysicy Rumunw niemieckiego pochodzenia do wagonw kolejowych i wywieli ich na
wschd w niewol lub na mier. Wisner patrzy, jak dwadziecia siedem wagonw
wypenionych ludzkim adunkiem odjeda z Rumunii. Wspomnienie to przeladowao go do
koca ycia.
By wstrznity, kiedy przyjecha do centrali OSS w Niemczech, gdzie zawar z Helmsem
niepewny sojusz. W grudniu 1945 roku razem polecieli do Waszyngtonu, a podczas
osiemnastogodzinnego lotu doszli do wniosku, e nie maj pojcia, czy kiedy wylduj, Stany
Zjednoczone bd jeszcze miay tajne suby.
EWIDENTNIE AJDACKIE PRZEDSIWZICIE"
W Waszyngtonie wojna o przyszo amerykaskiego wywiadu stawaa si coraz
gwatowniejsza. Kolegium Szefw Sztabw walczyo o suby wywiadowcze znajdujce si
wycznie pod jego kontrol. Wojska ldowe i marynarka wojenna day wasnych. J. Edgar
Hoover chcia, eby oglnowiatowym wywiadem zajmowao si FBI. Departament Stanu
dy do rozcignicia swej wadzy na ca t dziaalno. Swoje trzy grosze wtrca nawet
naczelny pocztmistrz.
Genera Magruder zdefiniowa problem: Tajne operacje wywiadu wi si z nieustannym
amaniem wszelkich zasad napisa. Mwic bez ogrdek, takie operacje z koniecznoci
s czasami pozaprawne, a czasami bezprawne"8. Argumentowa przekonujco, e Pentagon i
Departament Stanu nie mog podejmowa si takich zada, bo to zbyt ryzykowne. Musz si
tym zaj nowe tajne suby.
Ale nie zosta prawie nikt, kto by mg zasili ich szeregi. Starania o zdobywanie informacji
utkny w martwym punkcie", powiedzia pukownik Bill Quinn, oficer wykonawczy
Magrudera w Jednostce Suby Strategicznej9. Piciu na szeciu weteranw OSS wrcio do
dawnego ycia. To, co zostao z amerykaskiego wywiadu, uznali oni za naprdce sklecon
prowizork", stwierdzi Helms, ewidentnie ajdackie przedsiwzicie, ktre nie wiadomo jak
dugo bdzie istnie"10. Pod koniec 1945 roku ich liczba z okoo 10 tysicy spada w cigu
trzech miesicy do 1967. Rezydentury w Londynie, Paryu, Rzymie, Wiedniu, Madrycie,
Lizbonie i Sztokholmie straciy prawie wszystkich swoich oficerw. Zamknito 15 z 23
placwek w Azji. W czternast rocznic Pearl Har-bor Allen Dulles, przekonany, e Truman
wysadzi z szyn amerykaski wywiad, z powrotem trafi za swoje biurko w Sullivan and
Cromwell, nowojorskiej firmie prawniczej, gdzie jego brat John Foster Dulles by partnerem.
Frank Wisner poszed w jego lady i wrci do wasnej firmy prawniczej w Nowym Jorku
Carter i Ledyard.
Pozostali analitycy wywiadu zostali wysani do nowo tworzonego biura w Departamencie
Stanu. Traktowano ich jak osoby przesunite na inne stanowisko. To by chyba
najsmutniejszy i najbardziej frustrujcy okres w moim yciu", napisa Sherman Kent,
pniejszy zaoyciel Dyrekcji Wywiadu CIA11. Najbardziej utalentowani wkrtce popadli w
przygnbienie, wrcili na swoje uniwersytety i do swoich gazet. wiea ktew nie dopyna.
W nadchodzcych latach amerykaski rzd mia nie otrzymywa spjnych informacji
wywiadowczych.
W kwestii nadzoru nad zorganizowanym demontaem amerykaskiej machiny wojennej
prezydent Truman polega na swoim dyrektorze finansowym Haroldzie D. Smisie. Ale
demobilizacja przerodzia si w rozkad. W dniu, w ktrym prezydent rozwiza OSS, Smith
ostrzeg go, e Stany Zjednoczone ryzykuj powrt do stanu niewiadomoci panujcej przed
Pearl Harbor12. Obawia si, e amerykaski wywiad zostanie po krlewsku
wydupczony"13. 9 stycznia 1946 roku na pospiesznie zwoanym zebraniu w Biaym Domu
admira William D. Leahy, zrzdliwy prezydencki szef sztabu*, miao powiedzia
Trumanowi, e wywiad zosta potraktowany skandalicznie"14.
Truman zorientowa si, e zrobi gupstwo, i postanowi wszystko naprawi. Wezwa
zastpc szefa wywiadu marynarki wojennej wiceadmiraa Sidneya W. Souersa. Souers,
rezerwista, by oddanym zwolennikiem Partii Demokratycznej z Missouri, bogatym
przedsibiorc, ktry dorobi si na ubezpieczeniach na ycie i sklepach Piggly Wiggly,
pierwszej w kra
* Wbrew nazwie szef sztabu prezydenta by jego osobistym doradc wojskowym i cznikiem z
szefami sztabw rodzajw wojsk (przyp. red.).

ju sieci supermarketw. Dziaa w powojennej komisji prowadzcej prace studyjne nad
przyszoci wywiadu, ktr utworzy sekretarz marynarki James Forrestal, ale myla tylko o
tym, by szybko wrci do Saint Louis.
Souers odkry, ku swojej konsternacji, e prezydent zamierza mianowa go pierwszym
dyrektorem centrali wywiadu. Admira Leahy tak opisa wprowadzenie na urzd w swoim
biurowym dzienniku pod dat 24 stycznia 1946 roku: Podczas dzisiejszego lunchu w Biaym
Domu, w obecnoci tylko czonkw sztabu prezydenta, wiceadmira Sidney Souers i ja
otrzymalimy czarne paszcze, czarne kapelusze i drewniane szpady" od Trumana. Prezydent
nastpnie uczyni Souersa szefem grupy szpicli z gatunku paszcza i szpady" oraz
dyrektorem centrali szpiclostwa"15. Ten wodewilowy akt postawi osupiaych rezerwistw
na czele sezonowej instytucji, zwanej Grup Centrali Wywiadu. Souers obj dowdztwo nad
dwoma tysicami oficerw wywiadu i pracownikw pomocniczych, ktrzy sprawdzali teczki
400 tysicy osb. Wielu z nich nie miao pojcia, co robi ani czego si od nich oczekuje.
Kto po zaprzysieniu spyta Souersa, co on chciaby robi. Chc wrci do domu",
odpowiedzia.
Jak kadego dyrektora centrali wywiadu, obarczono go ogromn odpowiedzialnoci bez
odpowiednich kompetencji. Nie otrzyma adnych wskazwek z Biaego Domu. Problem w
tym, e nikt waciwie nie wiedzia, czego chce prezydent przynajmniej nikt oprcz
samego prezydenta. Truman powiedzia otwarcie, e potrzebuje tylko codziennych skrtw
informacji, eby nie musia co rano czyta wysokiego na dwie stopy stosu depesz16.
Oficerom Grupy Centrali Wywiadu wydawao si, e to jedyny aspekt ich pracy, jaki
dostrzega prezydent.
Inni widzieli to przedsiwzicie bardzo rnie. Genera Magruder utrzymywa, e w Biaym
Domu panowao milczce porozumienie, e Grupa Centrali Wywiadu bdzie dziaaa jako
tajna suba. Jeli tak, na papierze nie pojawio si na ten temat ani jedno sowo. Prezydent
nigdy o tym nie wspomina, wic niemal aden inny czonek rzdu nie uznawa legalnoci
nowej grupy. Pentagon i Departament Stanu nie chciay rozmawia z Souersem i jego ludmi.
Wojska ldowe, marynarka i FBI traktoway ich z najwiksz pogard. Souers przetrwa na
stanowisku dyrektora zaledwie sto dni, chocia utrzyma si na subie u prezydenta jako
doradca. Pozostawi po sobie jeden waniejszy dokument, cile tajn notatk subow z
nastpujcym apelem: Koniecznie naley stworzy jak najlepszy wywiad penetrujcy ZSRR,
i to jak najszybciej"17.
W tamtym czasie jedyny wgld w Kreml Amerykanie mieli za porednictwem wieo
mianowanego amerykaskiego ambasadora w Moskwie, przyszego dyrektora centrali
wywiadu, generaa Waltera Bedella Smitha i jego eksperta od spraw Rosji George'a Kennana.
CZEGO CHCE ZWIZEK RADZIECKI?"
Bedell Smith, syn sklepikarza z Indiany, awansowa z prostego szeregowego na generaa,
cho nie ukoczy West Point i college'u. Jako szef sztabu Eisenhowera podczas II wojny
wiatowej obmyla kad bitw w Afryce Pnocnej i Europie. Koledzy z wojska szanowali
go i si go bali by ponurym facetem Ike'a od brudnej roboty. Sam pracowa do upadego.
Po transfuzji krwi, ktrej go poddano, gdy pod koniec pnej kolacji z Eisenhowerem i
Churchillem pk mu wrzd i genera upad na ziemi, zada wypisania z brytyjskiego
szpitala i wrci do swojego namiotu. Jada z rosyjskimi oficerami, w Algierii w spartaskich
warunkach planowa wsplne alianckie operacje przeciwko hitlerowcom. Osobicie przyj
niemieck kapitulacj koczc wojn w Europie, patrzy z pogard na niemieckich
generaw w zdewastowanym czerwonym budynku szkoy w Reims, gdzie alianckie naczelne
dowdztwo zaoyo swoj wysunit kwater gwn. W Dniu Zwycistwa, 8 maja 1945
roku, spotka si ptzelotnie w Reims z Allenem Dullesem i Richardem Helmsem. Dulles,
cierpicy na podagr, przykutyka o kuli na spotkanie z Eisenhowerem i uzyska jego zgod
na utworzenie wszechwadnego orodka amerykaskiego wywiadu w Berlinie. Ike tamtego
ranka nie mia wiele czasu dla Dullesa to by zy znak.
Bedell Smith w marcu 1946 roku przyjecha do Moskwy na szkolenie do George'a Kennana,
charge d'affaires ambasady amerykaskiej. Ken-nan spdzi wiele lat w Rosji, prbujc
rozgry Jzefa Stalina. Armia Czerwona zagarna podczas wojny prawie p Europy, za co
zapacio yciem dwadziecia milionw obywateli ZSRR. Wyswobodzia narody spod
okupacji hitlerowskiej, ale teraz na ponad sto milionw ludzi zza radzieckich granic pad cie
Kremla. Kennan przewidywa, e Sowieci utrzymaj swoje zdobycze brutaln si. Ostrzeg
Biay Dom, eby przygotowa si na ostateczn rozgrywk.
Kilka dni przed wyldowaniem Bedella Smitha w Moskwie Kennan wysa najsynniejsz
depesz w historii amerykaskiej dyplomacji dugi telegram", liczcy osiem tysicy sw
opis radzieckiej paranoi. Czytelnicy Kennana na pocztku kilku, potem miliony
uczepili si jednej linijki: Sowieci s obojtni na logik rozsdku", ale bardzo wyczuleni na
logik siy". Krtko mwic, Kennan zyska sobie saw najlepszego kremlinologa w rzdzie
amerykaskim. Dziki naszemu wojennemu dowiadczeniu przywyklimy do tego, e gramy
z wielkim wrogiem zauway Kennan wiele lat pniej. Wrg musi by zawsze w
centrum. Musi by zy do szpiku koci"18.
Bedell Smith nazwa Kennana najlepszym moliwym opiekunem, jakiego mg mie wieo
przybyy szef misji"19.
Zimn i gwiezdn kwietniow noc 1946 roku Bedell Smith wjecha na Kreml limuzyn z
flag amerykask. Przy bramie radzieccy oficerowie kontrwywiadu sprawdzili jego
tosamo. Samochd min pradawne sobory i olbrzymi pknity dzwon u stp wysokiej
wiey w obrbie murw rwierdzy. Salutujcy onierze w czarnych oficerkach i spodniach z
czerwonymi lampasami wprowadzili Amerykanina do rodka. Przyjecha sam. Prowadzili go
dugim korytarzem, przez wysokie dwuskrzydowe drzwi wyciszone ciemnozielon pikowan
skr. Wreszcie w wysokiej sali konferencyjnej genera zobaczy generalissimusa.
Bedell Smith zada Stalinowi dwuczonowe pytanie: Czego chce Zwizek Radziecki i jak
daleko zamierza si posun?"
Stalin patrzy w przestrze, pali papierosa i kreli czerwonym owkiem kolawe serduszka i
znaki zapytania. Zaprzeczy, eby mia plany wobec jakichkolwiek pastw. Potpi
ostrzeenie Winstona Churchilla, wygoszone kilka tygodni wczeniej w przemwieniu w
Missouri, o elaznej kurtynie, ktra opada w Europie.
Stalin powiedzia, e Rosja zna swoich wrogw.
Czy to moliwe, bycie naprawd wierzyli, e Stany Zjednoczone i Wielka Brytania
zawizay sojusz, aby popsu szyki Rosji? spyta Bedell Smith.
Da odpowiedzia Stalin.
Jak daleko Rosja zamierza si posun? powtrzy pytanie genera.
Stalin spojrza mu prosto w oczy i rzek:
Nie posuniemy si ju duo dalej20.
Jak duo dalej? Tego nikt nie wiedzia. Jakie zadanie czekao amerykaski wywiad w obliczu
nowego, radzieckiego zagroenia? Nikt nie by pewny.
PRAKTYKANT ONGLERA"
10 czerwca 1946 roku genera Hoyt Vandenberg zosta drugim dyrektorem centrali wywiadu.
Przystojny pilot, ktry prowadzi wojn powietrzn Eisenhowera w Europie, teraz kierowa
podejrzan firm mieszczc si w skupisku niczym nie wyrniajcych si kamienic na
dalekim kracu Foggy Bottom, na skarpie z widokiem na Potomac. Jego stanowisko
dowodzenia miecio si przy E Street pod numerem 2430, w dawnej siedzibie OSS obok
opuszczonej gazowni, browaru z wieyczkami i toru wrotkarskiego.
Vandenbergowi brakowao trzech podstawowych narzdzi: pienidzy, wadzy i ludzi. Grupa
Centrali Wywiadu dziaaa, zdaniem Lawrence'a Houstona, gwnego radcy prawnego
centrali wywiadu od 1946 do 1972 roku, poza prawem. Prezydent nie mg legalnie utworzy
agencji federalnej tak z niczego. Bez zgody Kongresu centrala wywiadu nie moga zgodnie z
prawem wydawa pienidzy. Brak pienidzy oznacza brak wadzy.
Vandenberg zacz reaktywowa struktury wywiadowcze w Stanach Zjednoczonych.
Utworzy nowe Biuro Operacji Specjalnych (Office of Special Operations OSO), ktre
miao prowadzi dziaania szpiegowskie i wywrotowe za granic, na ktre wytargowa pod
stoem 15 milionw dolarw od garstki czonkw Kongresu. Chcia wiedzie wszystko na
temat radzieckich si we wschodniej i rodkowej Europie o ich ruchach, potencjale oraz
zamiarach i rozkaza Richardowi Helmsowi, by szybko zdoby te informacje. Helms,
kierujcy wywiadem w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, Polsce, Czechosowacji i na
Wgrzech, dysponujcy tam 228 agentami, powiedzia, e czu si jak praktykant onglera
prbujcy utrzyma w powietrzu pik plaow, otwart butelk z mlekiem i naadowany
karabin maszynowy"21. W caej Europie legion uchodcw politycznych, byych oficerw
wywiadu, eksagentw i rozmaitych przedsibiorcw zamienia si w magnatw wywiadu
poredniczcych w sprzeday informacji sfabrykowanych zgodnie z zamwieniem". Im
wicej informacji kupowali jego szpiedzy, tym bardziej staway si bezwartociowe. Gdyby
potrzebny by wymowny przykad wyrzucania pienidzy na co, co nie zostao dobrze
przemylane, to nic lepszego nie przyszoby mi do gowy", napisa22. Napywajce
informacje na temat Sowietw i ich satelitw byy zlepkiem kamsrw wyprodukowanych
przez zdolnych oszustw.
Helms ustali pniej, e co najmniej poowa informacji na temat Zwizku Radzieckiego i
Europy Wschodniej w aktach CIA to czysty fasz. Jego placwki w Berlinie i Wiedniu stay
si fabrykami nieprawdziwych informacji. Niewielu z jego oficerw i analitykw potrafio
oddzieli fakty od fikcji. Problem ten wci istnieje: niemal p wieku pniej CIA natkna
si na podobnie sfabrykowane informacje, kiedy szukaa w Iraku broni masowego raenia.
Od pierwszego dnia po objciu stanowiska Vandenberg z przeraeniem czyta raporty zza
oceanu. Jego codzienne biuletyny daway ciepo, ale niewiele wiata. Niemoliwoci byo
stwierdzi, czy ostrzeenia s prawdziwe, mimo to wdroway w gr acucha dowodzenia.
Z ostatniej chwili: pijany radziecki oficer chwali si, e Rosja moe uderzy bez ostrzeenia.
Z ostatniej chwili: dowdca radzieckich si na Bakanach wznis toast za rychy upadek
Stambuu. Z ostatniej chwili: Stalin jest gotowy do ataku na Turcj, okrenia Morza
Czarnego i zajcia basenu Morza rdziemnego oraz Bliskiego Wschodu. Pentagon uzna, e
najlepsz drog do powstrzymania radzieckich postpw bdzie odcicie linii
zaopatrzeniowych Armii Czerwonej w Rumunii. Sztabowcy pod kierunkiem Kolegium
Szefw Sztabw zaczli kreli plany operacji.
Rozkazali Vandenbergowi przygotowa pierwsz tajn operacj zimnej wojny. eby
wykonywa ten rozkaz, Vandenberg zmieni ksztat Grupy Centrali Wywiadu. 17 lipca 1946
roku wysa dwch wsppracownikw na spotkanie z Clarkiem Cliffordem, doradc
Trumana w Biaym Domu. Argumentowali oni, e pocztkow koncepcj Grupy Centrali
Wywiadu trzeba tetaz zmieni" i utworzy z CIG agencj operacyjn"23. I tak si stao, bez
odgrnego upowanienia. Tego samego dnia Vandenberg poprosi sekretarza wojny Roberta
Pattersona i sekretarza stanu Jamesa Byrnesa, aby przekazali mu jeszcze 10 milionw z
tajnych funduszy na sfinansowanie pracy agentw wywiadu na caym wiecie"24. Dosta je.
Biuro Operacji Specjalnych Vandenberga zaczo tworzy podziemny ruch oporu w Rumunii.
Frank Wisner zostawi po sobie siatk agentw w Bukareszcie, zdeterminowan, by pracowa
z Amerykanami, ale gboko spenetrowan przez Sowietw. Charles W. Hostler, pierwszy
szef rezy-dentury Biura Operacji Specjalnych w Bukareszcie, znalaz si w samym centrum
spiskw, intryg, zoliwoci, dwulicowoci, sporadycznych morderstw i zabjstw" wrd
faszystw, komunistw, monarchistw, przemysowcw, anarchistw, umiarkowanych,
intelektualistw i idealistw rodowisku spoecznym i politycznym, do dziaania w
ktrym modzi amerykascy oficerowie byli kiepsko przygotowani"25.
Vandenberg rozkaza porucznikowi Irze C. Hamiltonowi i majorowi Thomasowi R. Hallowi z
niewielkiej amerykaskiej misji wojskowej w Bukareszcie przeksztaci rumusk Parti
Narodowo-Chopsk w ruch oporu. Major Hall, oficer OSS na Bakanach, mwi nieco po
rumusku. Porucznik Hamilton nie zna jzyka. Jego przewodnikiem by jedyny powany
agent Wisnera zwerbowany dwa lata wczeniej: Theodore Manacatide, sierant wywiadu
armii rumuskiej, obecnie pracownik amerykaskiej misji wojskowej, tumacz za dnia, szpieg
noc. Manacatide zabra Hamiltona i Halla na spotkanie przywdcw Partii Narodowo-
Chopskiej. Amerykanie zaproponowali tajne wsparcie przez Stany Zjednoczone bro,
pienidze i informacje. 5 padziernika, przy wsppracy nowej rezydentury centrali wywiadu
w okupowanym Wiedniu, Amerykanie przeszmuglowali byego ministra spraw zagranicznych
Rumunii i piciu innych czonkw przyszej armii wyzwoleczej do Austrii, podali im rodki
nasenne, zapakowali do workw pocztowych i wyprawili w bezpieczne miejsca.
Radzieckiemu kontrwywiadowi i rumuskiej tajnej policji wystarczyo ledwie kilka tygodni,
by wytropi szpiegw. Amerykanie i ich gwny agent musieli ucieka, ratujc ycie, gdy
komunistyczne siy bezpieczestwa tumiy gwny nurt rumuskiego oporu. Przywdcw
partii chopskiej oskarono o zdrad i uwiziono. Manacatide, Hamilton i Hall zostali skazani
w zaocznym pokazowym procesie po tym, jak wiadkowie zeznali, e pracuj dla nowej
amerykaskiej suby wywiadowczej.
20 listopada 1946 roku Frank Wisner otworzy New York Timesa" i na dziesitej stronie
przeczyta krtki artyku o tym, e jego dawny agent Manacatide, niegdy zatrudniony w
przedstawicielstwie Stanw Zjednoczonych", zosta skazany na doywotnie wizienie pod
zarzutem, e towarzyszy porucznikowi Hamiltonowi z amerykaskiej misji wojskowej na
zjedzie Partii Narodowo-Chopskiej". Do koca zimy niemal kady Rumun, ktry podczas
wojny pracowa dla Wisnera, wyldowa w wizieniu lub zgin; jego sekretarz popeni
samobjstwo. Rumuni zawadna brutalna dyktatura, a jej dojcie do wadzy zostao
przypieszone przez niepowodzenie amerykaskiej tajnej operacji.
Wisner rzuci swoj kancelari prawn i wyjecha do Waszyngtonu, gdzie obj stanowisko w
Departamencie Stanu, skd nadzorowa okupowane strefy Berlina, Wiednia, Tokio, Seulu i
Triestu. Mia wiksze ambicje. By przekonany, e Stany Zjednoczone musz nauczy si
walczy w nowy sposb, z rwnymi umiejtnociami i rwn dyskrecj jak ich wrogowie.

. OGIE ZWALCZA OGNIEM"
Waszyngton by maym miastem rzdzonym przez ludzi, ktrzy wierzyli, e mieszkaj w
centrum wszechwiata. Ich miastem w miecie byo Georgetown, enklawa o powierzchni mili
kwadratowej o brukowanych ulicach obsadzonych magnoliami. W jej centrum, przy P Street
pod numerem 3327 sta wzniesiony w 1820 roku trzypitrowy budynek z angielskim ogrodem
na tyach i eleganck jadalni z wysokimi oknami. Frank i Polly Wisnerowie urzdzili tu swj
dom. W niedzielne wieczory 1947 roku rodzi si w nim amerykaski system obrony
narodowej. Polityka zagraniczna Stanw Zjednoczonych ksztatowaa si przy stole Wisnera.
Zapocztkowao to tradycj Georgetown skadkowych kolacji w niedzielne wieczory.
Gwnym daniem by alkohol, gdy gospodarz i gocie wypynli z II wojny wiatowej na
jego fali. Najstarszy syn Wi-snerw, imiennik Franka, ktry za jaki czas mia si znale na
szczytach amerykaskiej dyplomacji, uznawa te niedzielne kolacje za nadzwyczaj wane
wydarzenia. Nie byy to po prostu nudne spotkania. Miay wpyw na to, jak rzd myla,
walczy, pracowa, porwnywa noty, podejmowa decyzje i dochodzi do konsensusu"1. Po
kolacji, zgodnie z brytyjsk tradycj, panie udaway si na odpoczynek, a panowie zostawali i
do pnej nocy przerzucali si miaymi pomysami i przekomarzali, pocigajc alkohol.
Kadego z tych wieczorw gocili tu: bliski przyjaciel Wisnera David Bruce, weteran OSS en
route na stanowisko amerykaskiego ambasadora w Paryu; Chip Bohlen, doradca sekretarza
stanu i przyszy ambasador w Moskwie; podsekretarz stanu Robert Lovett i ptzyszy sekretarz
stanu Dean Acheson oraz nowy wybitny kremlinolog George Kennan. Ludzie ci wierzyli, e
dziki swojej wadzy potrafi zmieni bieg wydarze, a ich najwikszym problemem byo,
jak nie dopuci, by Sowieci zawadnli Europ. Stalin umacnia si na Bakanach. Lewicowi
partyzanci walczyli z prawicowymi monarchistami w grach Grecji. We Woszech i Francji
wybuchay zamieszki godowe, a komunistyczni politycy nawoywali do strajkw
generalnych. Brytyjscy onierze i szpiedzy ewakuowali si ze swoich placwek na caym
wiecie, pozostawiajc cae regiony otwarte dla komunistw. Soce zachodzio nad
Imperium Brytyjskim; ministerstwo skarbu nie mogo go ju utrzymywa. Stany Zjednoczone
zamierzay wysun si na czoo w wolnym wiecie.
Wisner i jego gocie uwanie suchali Kennana. Znali tre jego dugiego telegramu" z
Moskwy i podzielali jego pogld na temat radzieckiego zagroenia. Podobnie jak sekretarz
marynarki James Forresta, wkrtce pierwszy sekretarz obrony, cudowne dziecko z Wall
Street, ktry uwaa komunizm za fanatyczn wiar, ktr naley zwalcza z jeszcze
gbszym przekonaniem. Forresta sta si politycznym patronem Kennana, jego samego
umieci w generalskiej rezydencji w National War College, a jego prace na licie lektur
obowizkowych tysicy oficerw. Dyrektor centrali wywiadu Vandenberg dyskutowa z
Kennanem o tym, jak monitorowa prace Moskwy nad bomb atomow. Nowy sekretarz
stanu George C. Marshall, szef sztabu amerykaskich si ldowych podczas II wojny
wiatowej, zdecydowa, e pastwo musi zmieni sw polityk zagraniczn, i wiosn
powierzy Kennanowi kierownictwo powstaego wanie Biura Planowania Politycznego
Departamentu Stanu.
Kennan zaj si planowaniem batalii zimnej wojny, jak j ostatnio zaczto nazywa. W cigu
szeciu miesicy pomysy tego ponurego dyplomaty day ycie trzem siom, ktre
uksztatoway wiat: doktrynie Trumana, bdcej politycznym ostrzeeniem dla Moskwy, aby
nie prbowaa zdominowa kolejnych pastw; planowi Marshalla, wiatowemu bastionowi
amerykaskich wpyww przeciwko komunizmowi, oraz Centralnej Agencji
Wywiadowczej2.
NAJWSPANIALSZA SUBA WYWIADOWCZA NA WIECIE"
W lutym 1947 roku brytyjski ambasador ostrzeg penicego obowizki sekretarza stanu
Deana Achesona, e w cigu szeciu tygodni ustanie wojskowa i ekonomiczna pomoc Anglii
dla Grecji oraz Turcji i e Grecy przez najblisze cztery lata bd potrzebowali okoo miliarda
dolarw na walk z grob komunizmu. Z Moskwy Walter Bedell Smith wysa opini, e
brytyjska armia bya jedyn si, ktra nie dopuszczaa do wpadnicia Grecji w radzieck
orbit.
W Stanach Zjednoczonych narastaa czerwona panika. Po raz pierwszy od czasu Wielkiego
Kryzysu republikanie mieli wikszo w obu izbach Kongresu, zyskiwali wpywy tacy ich
ludzie jak senator Joseph McCarthy z Wisconsin i kongresman Richard Nixon z Kalifornii.
Popularno Tru-mana gwatownie malaa; od koca wojny wskanik jego poparcia przez
Amerykanw spad o 50 punktw procentowych. Prezydent zmieni zdanie o Stalinie i
Sowietach. Teraz ywi przekonanie, e s czajcym si zem.
Truman i Acheson wezwali senatora Arthura Vandenberga, republikaskiego
przewodniczcego Komisji Spraw Zagranicznych (prasa zanotowaa tego dnia, e bratanek
senatora, Hoyt, zapewne wkrtce zostanie zdjty ze stanowiska dyrektora centrali wywiadu
po zaledwie omiu miesicach penienia tej funkcji). Acheson wyjani, e komunistyczny
przyczek w Grecji zagrozi caej Europie Zachodniej. Stany Zjednoczone musz znale
sposb na ocalenie wolnego wiata a Kongres zapaci rachunek. Senator Vandenberg
chrzkn i zwrci si do Trumana.
Panie prezydencie rzek jest na to jeden sposb. Musi pan wygosi przemwienie i
do gbi przerazi cay kraj3.
12 marca 1947 roku Truman wygosi to przemwienie, ostrzegajc obie izby Kongresu
podczas ich wsplnej sesji, e wiat czeka katastrofa, jeli Stany Zjednoczone nie pokonaj
komunizmu za granic. Grecj, obecnie zagroon terrorystyczn dziaalnoci kilku tysicy
uzbrojonych ludzi" powiedzia prezydent naley wspomc setkami milionw dolarw.
Bez amerykaskiej pomocy zamt moe si rozprzestrzeni na cay Bliski Wschd",
pogbi rozpacz w pasrwach europejskich, a cay wolny wiat pogry w ciemnociach.
Jego kredo teraz si zmienio: Sdz, e Stany Zjednoczone musz poprze wolne narody,
ktre przeciwstawiaj si prbom ujarzmienia przez uzbrojone mniejszoci lub naciskom
zewntrznym". Kady atak wroga Ameryki na jakiekolwiek pastwo wiata bdzie atakiem
na Stany Zjednoczone. Bya to doktryna Trumana. Kongres przyj j owacj na stojco.

Do Grecji popyny miliony dolarw wraz z okrtami wojennymi, onierzami, broni,
amunicj, napalmem i oficerami amerykaskiego wywiadu. Wkrtce Ateny stay si jedn z
jego najwikszych placwek na wiecie. Decyzja Trumana, aby walczy z komunizmem za
oceanem, bya dla amerykaskich szpiegw pierwsz jasn wskazwk Biaego Domu. Wci
brakowao im silnego szefa. Genera Vandenberg liczy dni do chwili, kiedy obejmie
dowdztwo tworzonych si powietrznych, ale w ostatnich dniach jako dyrektor centrali
wywiadu powiedzia w zaufaniu garstce kongresmanw, e pastwo stoi wobec najwikszego
w swych dziejach zagroenia zewntrznego. Oceany si skurczyy, dzi zarwno europejska,
jak i azjatycka granica Stanw Zjednoczonych przypomina t z Kanad i Meksykiem",
oznajmi, a po 11 wrzenia zdanie to powttzy prezydent Bush4.
Podczas II wojny wiatowej Vandenberg rzek: Musimy lepo polega na lepszym systemie
wywiadowczym Brytyjczykw" ale Stany Zjednoczone nie powinny chodzi z czapk w
rku i baga zagranicznych rzdw, aby ich oczy wywiad zagraniczny patrzyy dla
nich". Mimo to CIA zawsze bdzie polegaa na obcych subach w kwestii krajw i jzykw,
ktrych nie rozumie. Vandenberg stwierdzi na koniec, e potrzeba jeszcze co najmniej piciu
lat, aby zbudowa profesjonaln kadr amerykaskich szpiegw. P wieku pniej, w 1997
roku, sowo w sowo ostrzeenie to zacytowa dyrektor centrali wywiadu George J. Tenet, i
powtrzy je raz jeszcze, rezygnujc ze stanowiska w 2004 roku. Wspaniay zesp
szpiegowski zawsze znajdowa si pi lat za horyzontem.
Nastpca Vandenberga, trzeci czowiek na tym stanowisku w cigu pitnastu miesicy,
wiceadmira Roscoe Hillenkoetter, zosta zaprzysiony 1 maja 1947 roku. Hilly, jak wszyscy
go nazywali, nie nadawa si do tej funkcji. Niczym si nie wyrnia. Tak jak jego
poprzednicy, nie chcia by dyrektorem centtali wywiadu i zapewne nigdy nie powinien
nim by", mwi napisana w CIA kronika agencji tamtego okresu5.
27 czerwca 1947 roku komisja Kongresu spotkaa si na tajnym posiedzeniu, ktre formalnie
pod koniec lata doprowadzio do powstania CIA. Wiele mwio si o tym, e nie
Hillenkoetter, lecz Allen Dul-les prawnik, osoba prywatna prowadzi seminarium na
temat wywiadu dla wybranych czonkw Kongresu.

Allen Dulles mia poczucie patriotycznego obowizku w stylu: Naprzd, onierze
Chrystusa". Urodzi si w 1893 roku w najlepszej rodzinie Watertown w stanie Nowy Jork.
Jego ojciec by prezbiteriaskim pastorem; dziadek i wuj penili funkcj sekretarza stanu.
Kanclerzem jego uczelni, Princeton, by Woodrow Wilson, pniejszy prezydent Stanw
Zjednoczonych. Dulles po I wojnie wiatowej zosta dyplomat, a w czasach Wielkiego
Kryzysu by prawnikiem na Wall Street. Z racji swojej reputacji amerykaskiego
superszpiega, ktr starannie ksztatowa jako szef OSS w Szwajcarii, republikascy
przywdcy traktowali go jako dytektora centrali wywiadu na wygnaniu, podobnie jak jego
brata Johna Fostera Dullesa, naczelnego rzecznika polityki zagtanicznej partii, uwaano za
sekretarza stanu w gabinecie cieni. Allen by niesychanie sympatyczny, wyrnia si
byskiem humoru w oczach, gromkim miechem i szelmowsk przebiegoci. Ale by te
dwulicowym chronicznym cudzoonikiem o bezwzgldnych ambicjach. Nie waha si
wprowadzi w bd Kongresu, kolegw, a nawet swojego gwnodowodzcego.
Pokoju 1501 w Longworth Office Building strzegli uzbrojeni stranicy6, a kady, kto tam
pracowa, przysiga dochowa tajemnicy. Pykajc z fajki, odziany w tweedy Allen Dulles
niczym dyrektor szkoy instruujcy niesfornych uczniw, wywodzi, e CIA moe by
kierowana przez stosunkowo mae, ale elitarne grupy ludzi uwielbiajcych anonimowo".
Dyrektor agencji powinien by czowiekiem o ogromnym rozsdku", duym dowiadczeniu
i gbokiej wiedzy" kim w rodzaju Allena Dullesa. Jego najblisi wsppracownicy, jeli
byli wojskowymi, musieli wystpi z szeregw wojsk ldowych, marynarki czy lotnictwa i
przy-wdzia habit tajnych sub".
Amerykanie maj surowy materia na najwspanialszy wywiad na wiecie mwi Dulles.
Personel nie musi by zbyt liczny" kilkuset dobrych ludzi wystarczy. Dziaalno
sub nie moe by ani gwna, ani nadmiernie owiana tajemnic, adnej abrakadabry
lubianej przez detektyww amatorw", zapewnia czonkw Kongresu. eby osign
sukces, potrzebna jest tylko cika praca, dobry osd i zdrowy rozsdek".
Nigdy nie powiedzia na gos, czego chcia naprawd: przywrcenia tajnych operacji OSS z
czasw wojny.
Powstanie nowych amerykaskich sub wywiadowczych byo ju bliskie. Prezydent Truman
ujawni ich struktur na czas zimnej wojny, podpisujc 26 lipca 1947 roku ustaw o
bezpieczestwie narodowym. Wydzielaa ona siy powietrzne w osobny rodzaj wojsk, z
generaem Vandenbergiem na czele, a utworzona wanie Rada Bezpieczestwa Narodowego
(National Security Council NSC) miaa by tablic rozdzielcz decyzji prezydenta.
Ustawodawcy utworzyli rwnie biuro sekretarza obrony James Forrestal, pierwszy, ktry
peni t funkcj, otrzyma rozkaz zintegrowania amerykaskich si zbrojnych. (Stanowisko
to napisa kilka dni pniej stanie si prawdopodobnie najwikszym cmentarzyskiem
kotw* w historii")7.
Ponadto w szeciu krtkich i mglistych paragrafach ustawa dawaa od 18 wrzenia ycie
Centralnej Agencji Wywiadowczej.
CIA narodzia si niepenosprawna. Od pocztku musiaa si zmaga z nieustpliwymi
przeciwnikami z Pentagonu i Departamentu Stanu instytucji, ktrych dziaalno
informacyjn miaa koordynowa. Agencja nie bya ich nadzorc, lecz pasierbic. Miaa
bardzo ograniczone moliwoci. Prawie dwa lata funkcjonowaa bez oficjalnego statutu i
stosownych funduszy od Kongresu. Centrala CIA przetrwaa ten okres, utrzymujc si z
pienidzy przekazywanych przez kilku czonkw Kongresu.
A jej tajno zawsze kolidowaa z otwartoci amerykaskiej demokracji. Miaem najgorsze
przeczucia co do tej suby napisa Dean Acheson, przyszy sekretatz stanu i
ostrzegaem prezydenta, e po jej powstaniu ani on, ani Rada Bezpieczestwa Narodowego,
ani nikt inny nie zdoa si dowiedzie, co si w niej dzieje, ani jej kontrolowa"8.
Ustawa o bezpieczestwie narodowym nie mwia nic o tajnych operacjach zagranicznych.
Instruowaa CIA, aby zestawiaa, oceniaa i przekazywaa informacje oraz wypeniaa
inne funkcje i obowizki suby dbajcej o bezpieczestwo narodowe". W tych siedmiu
sowach zamykaa si caa wadza, ktr dwa lata wczeniej wywalczy genera Magruder,
robic swoje ostatnie podchody do prezydenta. Przez ten
* Zapewne aluzja do przysowia Curiosity killed the cat, w wolnym tumaczeniu: Ciekawo
to pierwszy stopie do pieka" (przyp. tum.).

czas, wykorzystujc t luk, prowadzono setki wikszych tajnych operacji 81 podczas
drugiej kadencji Trumana9.
Dziaania te wymagay bezporedniego lub milczcego przyzwolenia Rady Bezpieczestwa
Narodowego. W skad NSC wchodzili wwczas prezydent Truman, sekretarz obrony,
sekretarz stanu i szefowie sztabw rodzajw wojsk. Jednak by to twr tymczasowy. Rad
zwoywano sporadycznie, a na dodatek Truman rzadko przychodzi na jej zebrania.
Na pierwsze zebranie przyszed 26 wrzenia, tak jak bardzo nieufny Ro-scoe Hillenkoetter.
Doradca CIA Lawrence Houston ostrzega dyrektora przed coraz silniejszymi nawoywaniami
do tajnej dziaalnoci10. Stwierdzi, e agencja nie ma uprawnie pozwalajcych prowadzi j
bez aprobaty Kongresu. Hilly chcia, by zagraniczne zadania CIA ograniczay si wycznie
do zbierania informacji. Przegra. Najwaniejsze decyzje podejmowano w sekrecie, czsto
podczas rodowych niada w domu sekretarza obrony Forrestala.

27 wrzenia Kennan wysa Forrestalowi szczegowe pismo z prob o utwotzenie korpusu
partyzanckiego". Kennan uwaa, e chocia Amerykanie pewnie nigdy nie zaaprobuj takich
metod, by moe nasze bezpieczestwo bdzie wymagao zwalczania ognia ogniem"11.
Forrestal zgodzi si ochoczo. Razem uruchomili amerykask tajn sub.
ZAPOCZTKOWANIE ZORGANIZOWANEJ WALKI POLITYCZNEJ"
Forrestal wezwa Hillenkoettera do Pentagonu, aby porozmawia o szerzcym si
przekonaniu, e nasza Grupa Wywiadu jest nieudolna". Mia ku temu wany powd.
Rozbienoci midzy moliwociami CIA a ope-racjami, ktre kazano jej przeprowadza,
byy ogromne.
Nowy szef Biura Operacji Specjalnych CIA pukownik Donald Wrong-Way" Galloway by
nadtym subist, ktry sign szczytw swego talentu jako oficer kawalerii w West Point
nauczajcy kadetw jedzieckiej etykiety. Jego sfrustrowany zastpca Stephen Penrose, byy
szef placwki OSS na Bliskim Wschodzie, zoy rezygnacj. W pobrzmiewajcej
rozgoryczeniem notatce subowej do Forrestala Penrose ostrzeg, e CIA traci
profesjonalistw i nie zyskuje kompetentnego nowego personelu, [...] kiedy jak nigdy
przedtem rzd potrzebuje skutecznego, rozbudowanego, profesjonalnego wywiadu"12.
Mimo to 14 grudnia 1947 roku Rada Bezpieczesrwa Narodowego wydaa CIA swoje
pierwsze cile tajne rozkazy. Agencja miaa prowadzi tajne akcje psychologiczne majce
by odpowiedzi na dziaalno Sowietw oraz inspirowan przez nich aktywno"13. Z tym
bojowym zawoaniem CIA ruszya w bj, aby pokona czerwonych we woskich wyborach
wyznaczonych na kwiecie 1948 roku.
CIA poinformowaa Biay Dom, e Wochy mog si sta totalitarnym pastwem policyjnym.
Gdyby komunici wygrali, mogliby zagarn najstarszy orodek kultury Zachodu.
Szczeglnie poboni katolicy zaniepokoiliby si o bezpieczestwo Stolicy Apostolskiej"14.
Perspektywa bezbonego rzdu trzymajcego papiea na muszce bya zbyt straszna. Kennan
uzna, e lepsza ni legalne przejcie wadzy przez komunistw byaby regularna wojna
ale tajna operacja wzorowana na komunistycznych technikach wywrotowych bya rwnie
dobra.
F. Mark Wyatt z CIA, ktry wiedzia o tej operacji wszystko, wspomina, e zacza si kilka
tygodni przed tym, jak Rada Bezpieczestwa Narodowego wydaa na ni zgod. Oczywicie
Kongres nigdy nie da na ni pozwolenia. Od pocztku bya nielegalna. W CIA, w centrali,
strasznie si balimy, bylimy miertelnie przeraeni powiedzia nie bez powodu Wyatt.
Dziaalimy poza swoim statutem"15.
Pokonanie komunistw wymagao gotwki, duo gotwki. Szef rezy-dentury CIA w Rzymie
James J. Angleton szacowa potrzeby na 10 milionw dolarw. Angleton, po czci
wychowany we Woszech, suy tam od czasw OSS; poinformowa central, e tak gboko
wnikn we woskie tajne suby, e ptaktycznie nimi steruje. Mgby wykorzysta ich
funkcjonariuszy jako porednikw do rozprowadzenia pienidzy. Ale skd te pienidze
miayby pochodzi? CIA wci nie miaa niezalenego budetu i funduszy na tajne operacje.
James Forrestal i jego dobty przyjaciel Allen Dulles zdobyli pienidze od przyjaci i
kolegw z Wall Street oraz Waszyngtonu ludzi interesu, bankierw i politykw ale to
wszystko byo mao. Forrestal uda si wic do starego kumpla Johna W. Snydera, sekretarza
skarbu i jednego z najbliszych sojusznikw Harry'ego Trumana. Przekona Snydera, eby
wykorzysta fundusz wyrwnawczy zaoony w czasie Wielkiego Kryzysu, eby podtrzyma
warto dolara za oceanem poprzez krtkoterminowe transakcje walutowe, przeksztacony w
czasie II wojny wiatowej w depozyt rodkw pasrw Osi. Byo tam 200 milionw dolarw
przeznaczonych na odbudow Europy. Pienidze te popyny na rachunki bankowe bogatych
obywateli amerykaskich, wielu woskiego pochodzenia, ktrzy z kolei przesali je wieo
powstaym frontom politycznym urworzonym przez CIA. Donatorw poinstruowano, eby
umiecili specjalny kod na swych formularzach podatkowych obok rubryki darowizny na cele
charytatywne. Miliony przekazano woskim politykom i ksiom z Akcji Katolickiej,
politycznego ramienia Watykanu. Walizki pene gotwki przechodziy z rk do rk w
czterogwiazdkowym hotelu Hassler. Wolelibymy, eby odbywao si to w bardziej
wyszukany sposb stwierdzi Wyatt. Przekazywanie czarnych walizek, by wpyn na
wynik wyborw politycznych, nie jest zbyt eleganckie". Ale zadziaao: woska
chrzecijaska demokracja wygraa ze znacznym marginesem i stworzya tzd, do ktrego nie
weszli komunici. Zacz si dugi romans midzy wosk chadecj i CIA. Przez nastpnych
dwadziecia pi lat powtarzaa si we Woszech oraz innych pastwach akcja
kupowania wyborw i politykw za pomoc czarnych walizek.
Ale na kilka tygodni przez wyborami komunici zaliczyli kolejne zwycistwo. Zagarnli
Czechosowacj i rozpoczli seri brutalnych aresztowa i egzekucji, ktra trwaa przez pi
lat. Szef rezydentury CIA w Pradze Charles Ktek sprbowa przerzuci okoo trzydziestu
Czechw swoich agentw wraz z rodzinami przez granic do zachodnich Niemiec16.
Wrd nich by szef czeskiego wywiadu. Ktek zaatanowa jego ucieczk
przeszmuglowano go upchnitego midzy chodnic a kratownic roadstera.
5 marca 1948 roku, w chwili wybuchu czeskiego kryzysu, do Pentagonu dotata przeraajca
depesza od generaa Luciusa D. Claya, szefa amerykaskich si okupacyjnych w Berlinie.
Genera obawia si, e Sowieci w kadej chwili mog zaatakowa. Tre depeszy wycieka z
Pentagonu i Waszyngton ogarn strach. Chocia berliska placwka CIA wysaa raport
zapewniajcy prezydenta, e nie ma adnych sygnaw zwiastujcych ewentualny atak, nikt
nie sucha. Nastpnego dnia Truman wystpi przed poczonymi izbami Kongresu. Ostrzeg,
e Zwizek Radziecki i jego agenci doprowadz do kataklizmu. Zada zgody na realizacj
wielkiego przedsiwzicia, ktre znamy jako plan Marshalla, i uzyska j17.
Plan zakada przekazanie miliardw dolarw dla wolnego wiata na napraw szkd
wyrzdzonych przez wojn i utworzenie amerykaskiej ekonomicznej i politycznej barykady
przeciwko Sowietom. Stany Zjednoczone zaproponoway dziewitnastu stolicom szesnastu
europejskim, trzem w Azji pomoc w odbudowie wedug amerykaskiego projektu. Wrd
gwnych autorw planu znaleli si George Kennan i James Forrestal. Allen Dulles suy
jako konsultant.
Pomogli oni opracowa tajny paragraf, ktry da CIA moliwo prowadzenia walki
politycznej. Pozwolio to agencji przej wiele milionw dolarw ze rodkw
przeznaczonych na realizacj planu.
Mechanizm by zaskakujco prosty. Po tym, jak Kongres zaaprobowa plan Marshalla, przez
pi lat wydano na niego 13,7 miliarda dolarw. Pastwo, ktre otrzymao pomoc z racji
planu, musiao odoy rwnowarto tej sumy we wasnej walucie. CIA otrzymaa dostp do
5 procent tych funduszy razem wziwszy, 685 milionw dolarw poprzez zamorskie
biura programu.
By to projekt prania pienidzy na skal wiatow, ktry pozosta tajny a do zakoczenia
zimnej wojny. Wraz z rozwojem planu w Europie i Azji kwita te sie amerykaskich
szpiegw. Patrzymy w drug stron i staramy si im troch pomc stwierdzi pukownik
R. Allen Griffin, ktry kierowa realizacj planu Marshalla na Dalekim Wschodzie.
Kaemy im grzeba w naszych kieszeniach"18.
Tajne fundusze to krwiobieg tajnych operacji. Teraz CIA miaa niewyczerpane rdo
niewykrywalnej gotwki.
W cile tajnym dokumencie wysanym do dwch tuzinw ludzi w Departamencie Stanu,
Biaym Domu i Pentagonie 4 maja 1948 roku Kennan ogosi zapocztkowanie
zorganizowanej walki politycznej" i wezwa do utworzenia nowych tajnych sub, ktre
prowadziyby tajne operacje na caym wiecie. Owiadczy wyranie, e plan Marshalla,
doktryna Trumana i tajne operacje CIA stanowi zazbiajce si elementy wielkiej strategii
walki ze Stalinem.

Pienidze, ktre CIA wypompowaa z planu Marshalla, miay sfinansowa sie fasadowych
struktur publicznych komitetw i komisji kierowanych przez wybitnych obywateli.
Komunici mieli takie struktury w caej Europie: wydawnictwa, gazety, organizacje
studenckie, zwizki zawodowe. Teraz CIA zamierzaa pozakada wasne. Z nich mieli si
rekrutowa obcy agenci emigranci z Europy Wschodniej, rosyjscy uchodcy. Ci
cudzoziemcy, pod kontrol CIA, mogliby stworzy podziemne grupy polityczne w wolnych
pastwach Europy. A podziemie przekazaoby pomie dalej, do powszechnych ruchw
wyzwoleczych" za elazn kurtyn. Gdyby zimna wojna si nasilia, Stany Zjednoczone
dysponowayby za lini frontu zbrojn si.
Pomysy Kennana szybko zostay podchwycone. Jego plany zaaprobowaa w tajnym rozkazie
z 18 czerwca 1948 roku Rada Bezpieczestwa Narodowego. Dyrektywa NSC 10/2 wzywaa
do tajnych operacji wymierzonych w Sowietw na caym wiecie20.
Sia uderzeniowa Kennana stworzona do prowadzenia tej tajnej wojny otrzymaa moliwie
najbardziej bezbarwn nazw Biuro Koordynacji Politycznej (Office of Policy
Coordination OPC). Stanowia ona przykrywk, ktra miaa maskowa prace grupy. Biuro
dziaao przy CIA, ale jego szef musia skada raporty sekretarzom obrony i stanu, poniewa
dyrektor centrali wywiadu mia za sab pozycj. Departament Stanu chcia, aby OPC
zajmowao si rozsiewaniem plotek, przekupstwem, organizowaniem niekomunistycznych
frontw", jak mwi odtajniony w 2003 roku raport Rady Bezpieczestwa Narodowego.
Forrestal i Pentagon pragnli ruchw partyzanckich [...], podziemnych armii [...], dywersji i
zamachw".
Najwikszym polem bitwy by Berlin. Frank Wisner pracowa nieprzerwanie nad ksztatem
amerykaskiej polityki w okupowanym miecie. Naciska na swoich zwierzchnikw w
Departamencie Stanu, eby zaczli podkopywa Sowietw, wprowadzajc now niemieck
walut. Moskwa z pewnoci odrzuci ten pomys, tumaczy Wisner, a powojenne
poroumienia dotyczce podziau wadzy w Berlinie nie dojd do skutku. Nowy polityczny
impet odepchnie Rosjan.
23 czerwca zachodnie mocarstwa wprowadziy w swej czci Niemiec now walut. W
odpowiedzi Sowieci natychmiast zablokowali Berlin. Gdy Stany Zjednoczone utworzyy most
powietrzny, by przerwa blokad, Kennan wiele godzin spdzi w pokoju dowodzenia
kryzysowego, zamknitym na podwjny zamek centrum cznoci zagranicznej na czwartym
pitrze Departamentu Stanu, z udrk czytajc depesze i teleksy napywajce z Berlina.
Berliska placwka CIA przez trzy lata bez powodzenia prbowaa przenikn do Armii
Czerwonej w okupowanych Niemczech i Rosji, aby ledzi postpy Moskwy z broni
jdrow, myliwcami odrzutowymi, rakietami i broni biologiczn22. Tamtejsi oficerowie
wywiadu wci mieli swoich agentw w berliskiej policji i wrd politykw i co
najwaniejsze, dojcie do radzieckiej centrali wywiadu w Karlshorst w Berlinie Wschodnim.
Wiadomoci pochodziy od Toma Polgara, wgierskiego uchodcy, ktry okaza si jednym z
najlepszych oficerw CIA. Brat jego sucego ptacowa dla oficera armii radzieckiej w
Karlshorst. Od Polgara pyny do Karlshorstu drobne luksusy, takie jak sone orzeszki, w
drug stron za informacje. Polgar mia drugiego agenta, teletypistk w radzieckiej sekcji
cznoci w gwnej siedzibie berliskiej policji. Jej siostra bya kochank porucznika policji,
blisko zwizanego z Rosjanami. Kochankowie spotykali si w mieszkaniu Polgara.
Przynioso mi to saw i chwa", wspomina Wgier. Polgar przekazywa najwaniejsze
informacje, jakie docieray do Biaego Domu. W kwestii blokady Berlina byem cakowicie
pewny, e Sowieci jej nie narusz", stwierdzi. Autorzy raportw CIA nigdy nie odstpili od
opinii, e ani Armia Czerwona, ani wanie powstae sojusznicze Niemcy Wschodnie nie
przygotowuj si do walki. Berliska placwka sprawia, e w tamtych miesicach zimna
wojna bya naprawd zimna.
Wisner by gotowy do otwartej walki. Dowodzi, e Stany Zjednoczone powinny wywalczy
sobie drog do Berlina czogami i artyleri. Sugestie te odrzucono, ale jego bojowy duch
zosta doceniony.
Kennan upiera si, e tajnymi operacjami nie powinien kierowa komitet. Potrzebny by
jeden dowdca z penym poparciem Pentagonu i Departamentu Stanu. Szef musi by jeden",
napisa. Forrestal, Marshall i Kennan zgodzili si, e Wisner to odpowiedni czowiek.
Dobiega czterdziestki i wci doskonale si ptezentowa. W modoci by przystojny, ale
teraz wosy mu si przerzedziy, a rwarz i reszta ciaa napuchy od naduywania alkoholu.
Mia niecae trzy lata wojennego dowiadczenia jako szpieg i kryptodyplomata. Teraz mia od
zera utworzy tajne suby.
Richard Helms zauway, e Wisner paa tak wielkim entuzjazmem, e byo to dla niego
bezsprzecznie zbyt wielkie btzemi"23. Jego namitno do tajnych operacji na zawsze
zmienia miejsce Ameryki w wiecie.

. NAJWIKSZA TAJEMNICA"
Frank Wisner przej kierownictwo operacji specjalnych 1 wrzenia 1948 roku. Mia za
zadanie zepchn Sowietw w dawne granice Rosji i uwolni Europ od komunistycznej
dominacji. Na swoje biuro otrzyma popadajc w ruin szop z blaszanym dachem, jedn z
wielu w dugim szeregu tymczasowych budynkw Departamentu Wojny otaczajcych staw
midzy Mauzoleum Lincolna a pomnikiem Washingtona. Po korytarzach biegay szczury.
Jego ludzie nazywali t bud Szczurzym Paacem.
Wisner pracowa w kontrolowanym rozgorczkowaniu, dwanacie lub wicej godzin
dziennie, sze dni w tygodniu, i tego samego wymaga od swoich oficerw. Rzadko mwi
dyrektorowi centrali wywiadu, co robi. Sam decydowa, czy jego tajne operacje s zgodne z
polityk zagraniczn Stanw Zjednoczonych.
Wydzia Wisnera wkrtce by wikszy ni reszta agencji. Tajne operacje stay si jej
dominujc si, miay najwicej ludzi, pienidzy, wadzy i ta sytuacja uttzymaa si przez
ponad dwadziecia lat. Oficjalnym zadaniem CIA byo dostarczanie prezydentowi tajnych
informacji wanych dla bezpieczestwa narodowego Stanw Zjednoczonych. Ale Wisner nie
mia cierpliwoci do szpiegostwa, nie mia czasu na przesiewanie i ocenianie informacji. O
wiele atwiej byo spiskowa lub opaca politykw, ni znale dojcie do politbiuia i
wydawao mu si to duo pilniejsze.
W miesic Wisner nakreli plany na najblisze pi lat1. Chcia utworzy midzynarodowy
konglomerat medialny dla celw propagandowych. Dy do wywoania wojny ekonomicznej
z Sowietami poprzez faszowanie pienidzy i manipulowanie rynkami. Wyda miliony na
jzyczki u politycznych wag w stolicach caego wiata. Zamierza zwetbowa legiony
wygnacw Rosjan, Albaczykw, Ukraicw, Polakw, Wgrw, Czechw, Rumunw
do zbrojnego ruchu oporu, aby przebi si za elazn kurtyn. Wisner uwaa, e w
Niemczech przebywa 700 tysicy zagubionych Rosjan, ktrzy popr spraw. Chcia z tysica
tych ludzi utworzy polityczne oddziay sztutmowe. Znalaz siedemnastu.
Na rozkaz Forrestala Wisner zorganizowa siatk dywersyjn z cudzoziemcw, ktrzy
mieliby walczy z Sowietami w pierwszych dniach III wojny wiatowej, eby spowolni
postpy setek tysicy czerwonoarmistw w Europie Zachodniej. Potrzebowa broni, amunicji
i materiaw wybuchowych zgromadzonych w tajnych kryjwkach w caej Europie i na
Bliskim Wschodzie, aby wysadza mosty, skady i arabskie pola naftowe, by nie wpady w
rce Sowietw. Genera Curtis LeMay, nowy szef Dowdztwa Strategicznych Si
Powietrznych i nadzorca amerykaskiej broni jdrowej, wiedzia, e jego bombowce nie
mog zabra do paliwa, by mogy wrci po zrzuceniu bomb na Moskw, i ich piloci z
zaogami musieliby ldowa gdzie na wschd od elaznej kurtyny. LeMay powiedzia
prawej rce Wisnera, Franklinowi Lindsayowi, eby utworzyli sie punktw przerzutowych
na terytorium Zwizku Radzieckiego ldow tras ewakuacyjn dla jego ludzi.
Pukownicy si powietrznych rzucali rozkazy swoim odpowiednikom z CIA: ukra radziecki
myliwiec bombardujcy, najlepiej z pilotem upchnitym w worku; ulokowa dywer-santw z
odbiornikami radiowymi na wszystkich lotniskach od Beilina po Ural, by na pierwsze
ostrzeenie o wojnie zniszczyli kady radziecki pas startowy2. To nie byy proby. To byy
rozkazy.
Poza tym wszystkim Wisner potrzebowa tysicy amerykaskich szpiegw. Polowanie na
talenty, tak jak i obecnie, byo sta pit achillesow sub wywiadowczych. Rozpocz akcj
werbunkow od Pentagonu przez Park Avenue po Yale, Harvard i Princeton, gdzie opacani
profesorowie i wykadowcy mieli wyawia talenty. Zatrudnia prawnikw, bankierw,
studentw, starych kolegw ze szkoy, weteranw, ktrzy nie wiedzieli, co ze sob pocz.
Mieli ciga z ulicy udzi z temperamentem, ktrzy potrafi mwi tak i nie oraz rusza
rkami i nogami", powiedzia Sam Halpern z CIA. Wisner chcia w sze miesicy otworzy
co najmniej 36 rezydentur za granic; udao mu si zaoy 47 w trzy lata. W prawie kadym
miecie, gdzie otworzy sklepik, mia dwch szefw rezydentury jeden pracowa nad
operacjami specjalnymi dla Wisnera, drugi prowadzi dziaalno szpiegowsk dla Biura
Operacji Specjalnych CIA. Nieuchronnie obaj wchodzili sobie w drog, podkradali nawzajem
agentw, walczyli o dominacj. Wisner upolowa setki oficerw z Biura Operacji
Specjalnych, proponujc im wysze pensje i obiecujc wiksz chwa.
Rekwirowa samoloty, bro, amunicj, spadochrony i nadwyki mundurw z Pentagonu i
amerykaskich baz wojskowych w strefach okupacyjnych Europy i Azji. Wkrtce zgromadzi
wyposaenie warte wier miliarda dolarw. Wisner moe zada od kadej agencji
rzdowej personelu i takiego wsparcia, jakiego bdzie potrzebowa owiadczy James
McCargar, jeden z pierwszych ludzi Wisnera zatrudnionych w Biurze Koordynacji
Politycznej. O CIA oczywicie powszechnie wiedziano, e prowadzi tajne operacje. Nie
tylko akcje Biura Koordynacji Politycznej byy tajne, trzymano w sekrecie istnienie samego
biura. Przez pierwsze jego lata, co naley podkteli, niewielu ludzi o nim wiedziao, byo
bowiem najwiksz tajemnic rzdu Stanw Zjednoczonych po broni jdrowej"3. I tak jak
byo z pierwszymi bombami atomowymi, kiedy po prbnych wybuchach okazay si
potniejsze, ni spodziewali si ich twrcy, tajne operacje Wisnera rozwijay si szybciej i
rozprzestrzeniay bardziej, ni ktokolwiek mg sobie wyobrazi.
McCargar podczas II wojny wiatowej pracowa dla Departamentu Stanu w Zwizku
Radzieckim i tam nauczy si szybko, e wykona zadanie mona jedynie, uciekajc si do
tajnych operacji". Dziaajc samotnie, ewakuowa z Bukaresztu wgierskich przywdcw
politycznych, dostarczy ich do wiedeskiego lokalu konspiracyjnego, zorganizowanego
przez Ala Ulmera, pierwszego szefa rezydentury CIA w okupowanej stolicy Austrii.
Zaprzyjanili si, a kiedy latem 1948 roku znaleli si w Waszyngtonie, Ulmer pozna
McCargara ze swoim szefem. Wisner zabra obu na niadanie do Hay-Adams, najlepszego
hotelu w miecie, stojcego za Lafayette Park, patrzc od Biaego Domu. Wisner z miejsca
zatrudni McCargara w centrali i uczyni go odpowiedzialnym za siedem pastw: Grecj,
Turcj, Albani, Wgry, Rumuni, Bugari i Jugosawi. Kiedy McCargar skada raport z
prac w padzierniku 1948 roku, byo nas tylko dziesiciu, w tym Wisner, kilku oficerw,
sekretarze i ja dziesiciu ludzi napisa. Po roku mielimy 450 ludzi, a po kilku latach
wiele tysicy".
UWAANO NAS ZA KROLOW"
Wisner wysa Ala Ulmera do Aten, skd mia zajmowa si dziesicioma pastwami
oddzielonymi Morzem rdziemnym, Adriatykiem i Morzem Czarnym. Nowy szef
rezydentury kupi posiado na wzgrzu z widokiem na miasto, otoczon murem, z jadalni
dug na dwadziecia metrw i ssiadami dyplomatami z najwyszej pki. Mielimy wadz
powiedzia Ulmer wiele lat pniej. Rzdzilimy. Uwaano nas za krlw"4.
CIA zacza w tajemnicy politycznie i finansowo wspiera najam-bitniejszych greckich
oficerw armii i wywiadu, werbujc obiecujcych modych ludzi, ktrzy pewnego dnia mogli
stan na czele pastwa. Nawizane przez nich znajomoci przyniosy pniej wielkie
korzyci. W Atenach i Rzymie, a potem w caej Europie politycy, generaowie, szefowie
wywiadu, wydawcy prasowi, szefowie zwizkw zawodowych, organizacje kulturalne oraz
stowarzyszenia religijne zaczy zwraca si do agencji po pienidze i rad5. Pojedyncze
osoby, grupy i suby wywiadowcze szybko doszy do wniosku, e na wiecie dziaa sia,
wok ktrej mog si zjednoczy", napisano w tajnej kronice CIA o pierwszych latach
dziaalnoci Wisnera6.
Szefowie rezydentur Wisnera potrzebowali gotwki. W poowie listopada 1948 roku Wisner
polecia do Parya, eby omwi problem z Averellem Harrimanem, szefem planu
Marshalla7. Spotkali si w bogato zoconych salach Hotel Talleyrand*, dawnego paacu
ministra spraw zagranicznych Napoleona. Pod okiem marmurowego popiersia Benjamina
Franklina Harriman pozwoli Wisnerowi, by siga do workw z pienidzmi przeznaczonymi
na realizacj planu tak gboko, jak potrzebuje. Uzbrojony w to pozwolenie, Wisner wrci do
Waszyngto
* W owym czasie europejskie centrum administracyjne planu Marshalla, dzi cz ambasady
Stanw Zjednoczonych (przyp. red.).
nu i skontaktowa si z gwnym zarzdc planu Marshalla Richardem Bissellem. Spotkaem
si z nim towarzysko, poznaem go i zaufaem mu wspomina Bissell. By czci
naszego wewntrznego krgu". Wisner przeszed do rzeczy. Na pocztku Bissell by
zaskoczony, ale Wisner spokojnie rozwia przynajmniej cz moich obaw, zapewniajc
mnie, e Harriman aprobuje to przedsiwzicie. Kiedy zaczem go wypytywa, na co zostan
wykorzystane te pienidze, wyjani, e nie moe mi powiedzie". Bissell ju wkrtce mia
si tego dowiedzie. Dziesi lat pniej przej stanowisko Wisnera.
Wisner zaproponowa, by uywajc pienidzy z programu Marshalla, ograniczy wpywy
komunistw na najwiksze federacje zwizkw zawodowych we Francji i Woszech; Kennan
osobicie autoryzowa ten plan. Pod koniec 1948 roku Wisner wybra na wykonawcw
pierwszej operacji dwch utalentowanych przywdcw robotniczych: Jaya Lovestone'a,
byego przewodniczcego Amerykaskiej Partii Komunistycznej, oraz Irvinga Browna, jego
gorliwego zwolennika; obaj byli zagorzaymi anty-komunistami, ktrzy zmienili dawne
pogldy w wyniku zaartych bojw ideologicznych z lat trzydziestych XX wieku. Lovestone
by sekretarzem wykonawczym Free Trade Union Committee, pochodnej American Fe-
deration of Labor; Brown by jego gwnym przedstawicielem w Europie. Mae fortuny
otrzymane od CIA przekazali grupom robotniczym popieranym przez chrzecijaskich
demokratw i Koci katolicki. apwki w portach Marsylii i Neapolu zagwarantoway, e
amerykask bro i wyposaenie wojskowe wyaduj przyjanie nastawieni dokerzy.
Pienidze i wadza CIA dotary do dobrze posmarowanych rk korsykaskich gangsterw,
ktrzy wiedzieli, jak zama strajk goymi rkami8.
Jednym z najbardziej szacownych zada Wisnera byo wsparcie owianego tajemnic
stowarzyszenia, ktre na dwadziecia lat stao si wpywow fasad CIA: Kongresu Wolnoci
Kultury. Wisner wymarzy sobie ogromny program skierowany do intelektualistw, bitw o
umys Picassa", jak to zgrabnie uj Tom Braden z CIA, weteran OSS i stay uczestnik
niedzielnych kolacji9. Bya to wojna na sowa, toczona za pomoc maych czasopism, broszur
i grnolotnych konferencji. Myl, e budet Kongresu Wolnoci Kultuty w owym roku,
kiedy nim kierowaem, wynis okoo 800-900 tysicy dolarw", stwierdzi Braden. Obej-
mowa on fundusze na zaoenie miesicznika Encounter", ktry w latach pidziesitych
osign powane wpywy, chocia jego sprzeda nie przekraczaa 40 tysicy egzemplarzy.
By to rodzaj dziaalnoci misjonarskiej, ktra przemawiaa do wieo zattudnionych w
agencji absolwentw kierunkw humanistycznych. Dla pocztkujcego adepta ameryka-
skiego wywiadu za granic prowadzenie maej gazety lub wydawnictwa w Paryu czy
Rzymie byo dobr fuch.
Wisner, Kennan i Allen Dulles wymylili o wiele lepszy sposb na wykorzystanie
politycznego ferworu i intelektualnych si uchodcw z Europy Wschodniej i skierowanie tej
energii z powrotem za elazn kurtyn Radio Wolna Europa. Uruchomienie stacji
planowano na koniec 1948 i pocztek 1949 roku, zajo to jednak ponad dwa lata. Dulles
zosta zaoycielem Narodowego Komitetu na rzecz Wolnej Europy, jednej z wielu
fasadowych organizacji finansowanych przez CIA w Stanach Zjednoczonych. W jego skad
weszli genera Eisenhower, Henry Luce, wydawca Time'a", Life'u" i Fortune", oraz
hollywoodzki producent Cecil B. DeMille wszyscy zwerbowani przez Dullesa i Wisnera
jako przykrywki dla prawdziwej dziaalnoci. Rozgonia staa si potn broni w walce
politycznej.

SZCZYT ZAMTU"
Wisner mia wielkie nadzieje, e Allen Dulles zostanie nowym dyrekto-rem centrali wywiadu.
Tak jak sam Dulles.
Na pocztku 1948 toku Forrestal poprosi Dullesa o przeprowadzenie cile tajnego ledztwa
w sprawie strukturalnej saboci CIA. Gdy nadszed dzie wyborw, Dulles napisa ostatnie
zdanie raportu, ktry mia posuy jako jego przemwienie inauguracyjne w agencji.
Wierzy, e republikanin Thomas Dewey pokona Trumana, a nowy prezydent umieci go we
waciwym miejscu.
Raport w, ktry odtajniono po pidziesiciu latach, by szczegowym, bezpardonowym
aktem oskarenia10. Punkt pierwszy: CIA masowo produkuje cae tomy dokumentw
zawierajcych nieliczne, jeli w ogle, informacje na temat komunistycznego zagroenia.
Punkt drugi: agencja nie ma szpiegw w pastwie radzieckim i jego satelitach. Punkt trzeci:
Roscoe Hillenkoetter nie nadaje si na dyrektota. CIA nie jest jeszcze waciwym
wywiadem", stwierdza Dulles, i trzeba wiele lat mozolnej pracy", aby j zmieni. Teraz
przede wszystkim potrzebny jest nowy szef i nie byo tajemnic, o kogo chodzi.
Hillenkoetter zauway gorzko, e Allen Dulles ma ju wszystko poza swoim nazwiskiem na
drzwiach dyrektorskiego gabinetu. Ale w 1949 roku, gdy Dulles ukoczy raport, Truman
zosta wybrany na nastpn kadencj, a Dullesa tak wiele czyo z Parti Republikask, e
jego nominacja bya politycznie niewyobraalna. Hillenkoetter pozosta na stanowisku,
agencji za wci de facto btakowao kierownictwa. Rada Bezpieczestwa Narodowego
nakazaa Hillenkoetterowi zastosowa si do zalece z raportu, ale on tego nie zrobi.
Dulles zacz mwi swoim przyjacioom w Waszyngtonie, e jeli w CIA nie przeprowadzi
si radykalnych zmian, prezydenta czeka katastrofa za granic. Doczy do niego chr
gosw. Dean Acheson, podwczas sekretarz stanu, usysza, e CIA tonie wrd zamtu i
wzajemnych uraz"". Jego informatorem by Kermit Kim" Roosevelt, wnuk prezyden-ta
Theodore'a Roosevelta, kuzyn Franklina Delano Roosevelta i przyszy szef wydziau
bliskowschodniego i poudniowoazjatyckiego CIA. Wsppracownik Forrestala do spraw
wywiadu John Ohly ostrzeg swojego szefa: Najwiksza sabo CIA bierze si z rodzaju i
jakoci personelu oraz metod jego rekrutacji". Dostrzeg kompletny upadek morale u
najlepiej wykwalifikowanych cywilw, ktrzy mogliby zrobi karier w CIA, i utrat wielu
zdolnych ludzi, ktrzy nie potrafili tego znie". Co gorsza, wikszo utalentowanych osb,
ktre pozostay w agencji, postanowia, e jeli w cigu kilku miesicy nie dojdzie do zmian,
ostatecznie odejdzie. Jeli przepadnie ta wysokiej jakoci kadra, agencja ugrznie w bagnie,
z ktrego trudno j bdzie wycign, jeli w ogle to si uda". CIA ju na zawsze"
ograniczyaby wtedy sw dziaalno do miernych operacji wywiadowczych"12. Uwagi te
rwnie dobrze mona by spisa p wieku pniej. Dokadnie odzwierciedlayby aosny stan
agencji w dziesicioleciu po upadku radzieckiego komunizmu. Szeregi wykwalifikowanych
amerykaskich szpiegw byy szczupe, liczba utalentowanych agentw zagtanicznych
bliska zeru wydajno CIA nie stanowia jedynego problemu. Presja zimnej wojny
doprowadzia do rozamu wrd nowego kierownictwa systemu bezpieczestwa narodowego.
James Forrestal i Geotge Kennan stworzyli i kierowali tajnymi operacjami CIA. Ale okazao
si, e nie maj wadzy nad machin, ktr wprawili w ruch. Kennan wypali si i schroni w
zaciszu biblioteki Kongresu. Forrestal wypad z gry. 28 marca 1949 roku zrezygnowa z
funkcji sekretarza obrony. Ostatniego dnia w biurze zaama si, jczc, e nie spa od
miesicy. Doktor William C. Menninger, najbardziej ceniony psychiatra w Stanach
Zjednoczonych, stwierdzi u niego stan psychotyczny i skierowa go do oddziau
psychiatrycznego w Bethesda Naval Hospital.
Po pidziesiciu wyczerpujcych nocach Forrestal przepisywa parti chru z Ajaksa Sofo
kiesa i przerwa w poowie sowa sowik". Napisa so", a potem rzuci si z okna na
pitnastym pitrze. Sowik" by kryptonimem ukraiskiego ruchu oporu, ktremu Forrestal
nakaza prowadzenie tajnej wojny ze Stalinem. Wrd jego przywdcw znaleli si
kolaboranci, ktrzy podczas II wojny wiatowej wymordowali tysice ludzi za niemieckimi
liniami. Jego czonkw CIA zrzucaa na spadochronach za elazn kurtyn.

. BOGATY LEPIEC"
Podczas II wojny wiatowej Stany Zjednoczone z komunistami czy wsplny cel walka z
faszystami. Podczas zimnej wojny CIA wykorzystaa faszystw do walki z komunizmem.
Amerykascy patrioci podjli si tego w imi Stanw Zjednoczonych. Nie moecie kierowa
tym pocigiem rzek Allen Dulles, nieszczliwie dobierajc sowa jeli nie zabierzecie
ze sob niektrych czonkw partii nazistowskiej"1.
Ponad dwa miliony ludzi bkay si po amerykaskiej strefie okupacyjnej w Niemczech.
Wrd nich byo wielu zdesperowanych uciekinierw spod rozprzestrzeniajcego si cienia
wadzy radzieckiej2. Frank Wi-sner wysa swoich oficerw prosto do obozw dla
przesiedlecw, eby werbowali ich do zadania, ktre nazwa pobudzeniem ruchw oporu w
wiecie radzieckim i nawizaniem kontaktw z podziemiem". Dowodzi, e CIA musi
wykorzysta uchodcw z radzieckiego wiata w interesie Stanw Zjednoczonych"3.
Pomimo obiekcji dyrektora centrali wywiadu chcia wysa tym ludziom bro i pienidze.
Radzieccy uchodcy byli bardzo podani jako rezerwa na wypadek nagej wojny",
zanotowano w agencji, pomimo gbokiego rozdwiku midzy grupami o odmiennych
celach, filozofii i strukturze etnicznej"4.
Rozkazy Wisnera pozwoliy przeprowadzi pierwsz paramilitarn operacj agencji
pierwsz z wielu, ktre doprowadziy do mierci tysicy zagranicznych agentw. Caa
opowie objawia si w historii CIA, ktra ujrzaa wiato dzienne w 2005 roku5.


IM MNIEJ BDZIEMY MWI O TEJ USTAWIE, TYM LEPIEJ"
Na samym pocztku, w 1949 roku, ambicje Wisnera natkny si na ogromn przeszkod.
Agencji brakowao uprawnie do prowadzenia tajnych akcji przeciwko jakiemukolwiek
pastwu. Kongres nie nada jej statutu i nie miaa legalnych funduszy na te operacje. Wci
dziaaa poza prawem Stanw Zjednoczonych.
Na pocztku lutego 1949 toku dyrektor centrali wywiadu odby prywatn pogawdk z
Carlem Vinsonem, demokrat z Georgii i szefem Komisji Si Zbrojnych Izby
Reprezentantw. Hillenkoetter ostrzega, e Kongres musi moliwie jak najszybciej
przeprowadzi proces legislacyjny, da CIA bogosawiestwo i przyzna budet. Agencja
utkwia ju po uszy w opetacjach i potrzebowaa prawnej przykrywki. Zwierzywszy si ze
swoich trosk kilku innym czonkom Izby Reprezentantw i Senatu, Hillenkoetter podda im
pod rozwag Ustaw o Centralnej Agencji Wywiadowczej z 1949 roku. Spotkali si w
tajemnicy na p godziny, eby j rozway.
Bdziemy musieli powiedzie Izbie [Reprezentantw], eby zaakceptowaa nasz opini i e
nie moemy odpowiedzie na wiele pyta, ktre mog pa", powiedzia Vinson swoim
kolegom. Dewey Short z Missouri, wysoki rang republikanin z Komisji Si Zbrojnych Izby
Reprezentantw, zgodzi si, e publiczne omawianie tego aktu prawnego byoby szczytem
gupoty": Im mniej bdziemy mwi o tej ustawie, tym lepiej dla nas"6.
Ustawa o CIA zostaa uchwalona 27 maja 1949 roku. Kongres da agencji najszersze moliwe
uprawnienia. Pokolenie pniej stao si modne skazywanie amerykaskich szpiegw za
amanie konstytucji, ale w cigu dwudziestu piciu lat midzy wejciem ustawy o CIA a
obudzeniem si w Kongresie ducha psa acuchowego konstytucji, CIA miaa tylko zakaz
dziaania w charaktetze tajnej policji na terytorium Stanw Zjednoczonych. Ustawa pozwalaa
agencji robi wszystko, co zechce, dopki Kongres bdzie zapewnia jej pienidze w
rocznych transzach. Zatwierdzanie tajnego budetu przez ma podkomisj si zbrojnych
wprowadzeni w spraw rozumieli jako rwnoznaczne z legalizowaniem wszystkich tajnych
operacji. Jeden z kongresmanw gosujcych na tak" wiele lat pniej, kiedy zosta
prezydentem Stanw Zjednoczonych, tak skwitowa to ciche porozumienie: Jeli co jest
tajne, jest zgodne z prawem. Nazywa si Richard M. Nixon.
Teraz CIA miaa woln rk: nie ksigowane fundusze niewy-krywalne pienidze
kamuflowane pod faszywymi pozycjami w budecie Pentagonu oznaczay nieograniczone
uprawnienia.
Zasadnicza klauzula ustawy z 1949 roku zezwalaa CIA sprowadza do Stanw
Zjednoczonych stu obcokrajowcw rocznie w imi bezpieczestwa narodowego, gwarantujc
im pobyt stay, mimo e nie speniali warunkw prawa imigracyjnego i wszelkiego innego".
Tego samego dnia, kiedy prezydent Truman podpisa ustaw o CIA z 1949 roku, Wiliam G.
Wyman, dwugwiazdkowy genera kierujcy wwczas Biurem Operacji Specjalnych,
poinformowa amerykaskich urzdnikw imigra-cyjnych, e Ukrainiec Mykoa Lebied'7
zapewni cenne wsparcie agencji w Europie"8. Zgodnie ze wieo wprowadzonym w ycie
prawem CIA przeszmuglowaa Lebiedia do Stanw Zjednoczonych.
Akta agencji opisuj fakcj ukraisk, na ktrej czele sta ten czowiek, jako organizacj
terrorystyczn". Sam Lebied' siedzia w wizieniu za zabjstwo polskiego ministra spraw
wewntrznych i uciek, kiedy Niemcy zaatakoway Polsk trzy lata pniej. Uwaa zatem
hitlerowcw za swoich naturalnych sojusznikw. Niemcy zwerbowali jego ludzi do dwch
batalionw (jeden z nich nazywa si Sowik"), ktre walczyy w Karpatach, przetrway do
koca wojny i pozostay w ukraiskich lasach, by drczy sekretarza obrony Forrestala.
Lebied' uda si jako samo-zwaczy minister spraw zagranicznych do Monachium i zgosi
swoich ukraiskich partyzantw do misji CIA przeciwko Moskwie.
Departament Sprawiedliwoci ustali, e by on zbrodniarzem wojennym, ktry mordowa
Ukraicw, Polakw i ydw. Ale wszelkie prby deportacji ustay, gdy sam Allen Dulles
napisa do federalnego urzdnika imigracyjnego, e Lebied' ma nieocenion warto dla
agencji" i bra udzia w operacjach o pierwszorzdnym znaczeniu".
CIA wypracowaa niewiele metod zbierania informacji o Zwizku Radzieckim i mimo
niewielkich szans na powodzenie czua si zmuszona wykorzystywa kad okazj i kadego,
choby najbardziej podejrzanego agenta9 mwi tajna kronika agencji o ukraiskich opera
cjach. Moga albo angaowa grupy emigrantw, nawet o wtpliwej przeszoci, albo nie
robi nic". Zatem czasem wymazywano okruciestwa z kont gtup emigrantw, jeli staway
si one bardzo wane dla CIA". W 1949 roku Stany Zjednoczone byy ju gotowe
wsppracowa niemal z kadym sukinsynem przeciwko Stalinowi. Lebied' doskonale si do
tego nadawa.
NIE CHCIELIMY MIE Z TYM NIC WSPLNEGO"
Tak jak genera Reinhard Gehlen10.
Podczas II wojny wiatowej Gehlen prbowa szpiegowa Sowietw jako szef wydziau
wschodniego Abwehry, wojskowego wywiadu Hitlera. Po wojnie ten wadczy i podejrzliwy
czowiek przysiga Amerykanom, e ma siatk dobrych Niemcw" gotowych zbiera
informacje na terenach pod wadz radzieck i przekazywa je Stanom Zjednoczonym.
Od pocztku stwierdzi Gehlen kierowao mn przekonanie, e ostateczne starcie
midzy Wschodem a Zachodem jest nieuniknione. Kady Niemiec ma obowizek wzi w
nim udzia, tak wic Niemcy mog wypenia przypadajce na nie zadania w obronie
chrzecijaskiej cywilizacji zachodniej". Stany Zjednoczone potrzebuj najlepszych
Niemcw na wsppracownikw [...], jeli kultura Zachodu ma by ocalona". Siatk
wywiadowcz, ktrej usugi zaproponowa Amerykanom, tworzyli wedle niego wybitni
niemieccy obywatele, ktrzy s dobrymi Niemcami ideologicznie stojcymi po stronie
zachodnich demokracji".
Armia, ktra nie moga kontrolowa organizacji Gehlena, cho szczodrze finansowaa jej
operacje, raz po raz prbowaa przekaza j CIA. Wielu ludzi Richarda Helmsa robio
wszystko, by do tego nie dopuci. Jeden wyrazi niech wobec wsppracy z siatk
esesmanw zasuonych dla nazizmu"*. Inny osttzega, e wywiad amerykaski jest
niczym bogaty lepiec, ktry wykorzystuje Abwehr jak psa przewodnika. Jedyny problem,
e smycz jest duo za duga"11. Sam Helms srwierdzi, i nie
* Abwehra nie bya czci SS (przyp. konsult.).
ulega wtpliwoci, e Rosjanie wiedz o przygotowaniach do tej operacji"12, i obawa ta nie
bya nieuzasadniona.
Nie chcielimy mie z tym nic wsplnego powiedzia Peter Sichel, wwczas szef operacji
niemieckich w centrali CIA. Nie miao to nic wsplnego z moralnoci czy etyk, chodzio
wycznie o wzgldy bezpieczestwa"13.
Ale w lipcu 1949 roku, pod silnym naciskiem armii, CIA przeja grup Gehlena, ktry
ulokowa si w Pullach pod Monachium, gdzie Hitler mia jedn ze swoich kwater gwnych,
i wczy do swego krgu tuziny czoowych zbrodniarzy wojennych. Tak jak obawiali si
Helms i Sichel, wywiad radziecki i wschodnioniemiecki spenetroway Organisation Gehlen
na najwyszych szczeblach. Najgbiej zakamuflowane krety zdekonspiroway si dugo po
tym, jak grupa Gehlena przeksztacia si w pastwowe suby wywiadowcze Niemiec
Zachodnich. Przez cay ten czas szef kontrwywiadu Gehlena pracowa dla Moskwy.
Steve Tanner, mody oficer CIA pracujcy w Monachium, powiedzia Gehlenowi, aby
przekona amerykaskich oficerw wywiadu, e potrafi prowadzi operacje, ktre uderz w
serce wadzy radzieckiej. I zwaywszy, jakie to byo dla nas trudne rozwaa Tanner
wydawao si gupot nie sprbowa"14.
NIE ZAMIERZALIMY SIEDZIE CICHO"
Tanner, weteran wywiadu armii wieo po studiach w Yale, zosta zatrudniony przez
Richarda Helmsa w 1947 roku i by jednym z pierwszych dwustu zaprzysionych oficerw
CIA. W Monachium mia werbowa agentw, ktrzy zbieraliby informacje dla Stanw
Zjednoczonych za elazn kurtyn.
Ptawie kada wiksza narodowo ze Zwizku Radzieckiego i Europy Wschodniej miaa co
najmniej jedn zadufan w sobie grup emigrantw szukajc pomocy u CIA w Monachium i
Frankfurcie. Niektrzy ludzie Tannera weryfikowani jako potencjalni szpiedzy byli
Europejczykami ze wschodu, ktrzy wsppracowali z Niemcami przeciwko Rosji. Wrd
nich znajdoway si postaci o nazistowskich korzeniach, ktre prboway uratowa swoj
karier pracujc dla Amerykanw", stwierdzi Tanner i mia si przed nimi na bacznoci.
Nie-Rosjanie wciekle nienawidzili Rosjan powiedzia Tanner i z definicji stali po
naszej stronie". Inni, ktrzy uciekli z dalekich republik Zwizku Radzieckiego, przesadnie
opisywali swoje moliwoci i wpywy. Gwnym celem grup emigrantw byo przekonanie
amerykaskiego rzdu, e s niezwykle wane i mog mu pomc, e wespr go w tej czy
innej formie" mwi.
Nie majc adnych wytycznych Waszyngtonu, Tanner nakreli wasne: aby otrzyma
wsparcie CIA, emigranci musz dziaa na wasnej ziemi, nie w monachijskich kawiarniach.
Maj kontaktowa si z antyradzieckimi grupami w swoich ojczyznach. Nie powinni by
skompromitowani kolaboracj z hitlerowcami. W grudniu 1948 roku, po dugich i dokadnych
badaniach, Tanner uzna, e znalaz grup Ukraicw, ktrzy zasuguj na poparcie CIA.
Ludzie ci nazywali siebie Ukraisk Gwn Rad Wyzwolecz (Ukrajinka Hoowna
Wyzwolna Rada UHWR). Jej czonkowie przebywali w Monachium jako polityczni
reprezentanci bojownikw w ojczynie. UHWR, poinformowa Tanner central, jest godna
zaufania pod wzgldem motalnym i politycznym.
Tanner wiosn i latem 1949 roku przygotowywa przerzut swoich Ukraicw za elazn
kurtyn. Od wielu miesicy kurierzy przenosili przez Karpaty wiadomoci od ukraiskiego
podziemia spisane na bibukach, zwinite w ruloniki i zaszyte w ubraniu. Te skrawki
papieru uwaano za sygnay, e oddany CIA ruch oporu moe dostarcza informacje o
wydarzeniach na Ukrainie i ostrzec o radzieckim ataku na Europ Zachodni. W centrali
nadzieje byy jeszcze wiksze. CIA sdzia, e istnienie tego ruchu moe wpyn na
przebieg otwartego konfliktu midzy Stanami Zjednoczonymi a ZSRR".
Tanner zatrudni miaych wgierskich lotnikw, ktrzy kilka miesicy wczeniej porwali
wgierski samolot pasaerski i sprowadzili go do Monachium. Genera Wyman, szef operacji
specjalnych CIA, oficjalnie zaaprobowa operacj 26 lipca. Tanner nadzorowa ich szkolenie
w nadawaniu wiadomoci alfabetem Morse'a i uywaniu broni, planujc zrzuci dwch z nich
do ojczyzny, eby CIA moga komunikowa si z partyzantami. Ale agencja nie miaa w
Monachium nikogo z dowiadczeniem w skokach spadochronowych za liniami wroga. Tanner
wreszcie kogo znalaz. .Amerykanin serbskiego pochodzenia, ktry podczas II wojny
wiatowej skaka ze spadochronem na terytorium Jugosawii, nauczy moich ludzi skaka i
ldowa. To byo szalestwo! Jak mona przekoziokowa z przytroczonym do boku
karabinem?" Ale wanie takie akcje rozsawiy OSS.
Tanner przestrzega przed wygrowanymi oczekiwaniami. Uwiadomilimy sobie, e w
lasach zachodniej Ukrainy nikt nie bdzie wiedzia, co siedzi w gowie Stalina, jakie wielkie
polityczne przedsiwzicia stwierdzi. Mog co najwyej zdoby jakie dokumenty,
drobiazgi z kieszeni, ubranie, buty". Aby stworzy prawdziw siatk szpiegowsk w Zwizku
Radzieckim, CIA musiaaby zapewni agentom wszystkie, nawet najdrobniejsze elementy
przebrania. I chocia z takich akcji nigdy nie byo informacji o wikszym znaczeniu, Tanner
uzna, e maj one siln warto symboliczn: Pokazay Stalinowi, e nie zamierzamy
siedzie cicho. I to byo wane, bo a do tamtej pory nie organizowalimy adnych operacji w
jego kraju".
5 wrzenia 1949 roku ludzie Tannera wylecieli C-47 pilotowanym przez Wgra, ktry
przyprowadzi porwany samolot do Monachium. piewajc pie bojow, Ukraicy
wyskoczyli w ciemnoci karpackiej nocy i wyldowali koo Lwowa. Amerykaski wywiad
spenetrowa Zwizek Radziecki.
Odtajniona w 2005 roku kronika CIA zawiera zwiz informacj, co si stao z tymi ludmi:
Sowieci szybko wyeliminowali agentw".
CO ZROBILIMY NIE TAK?"
Niemniej operacja wywoaa wielk fal entuzjazmu w centrali CIA. Wisner zacz planowa,
e wyle wicej ludzi, by tworzyli siatk dysydentw, budowali popierany przez Ameryk
ruch oporu oraz wysyali do Biaego Domu wczesne ostrzeenia o radzieckim ataku. CIA
przerzucia na Ukrain tuziny agentw drog powietrzn i ldow. Niemal wszyscy zostali
przechwyceni. Oficerowie radzieckiego kontrwywiadu wykorzystali jecw do
przekazywania dezinformacji wszystko jest w porzdku, wylijcie wicej broni, wicej
pienidzy, wicej ludzi. Potem wszystkich zabili. Po piciu latach nieudanych operacji
opisuje kronika agencji CIA zawiesia te dziaania".

Na dusz met podsumowano w niej wysiki agencji, by ptzenikn za elazn
kurtyn przy pomocy ukraiskich agentw, okazay si niefortunne i tragiczne w skutkach".
Wisner si nie zraa. Rozpocz nowe paramilitarne przedsiwzicia w caej Europie.
W padzierniku 1949 roku, cztery tygodnie po pierwszym locie na Ukrain, poczy siy z
Brytyjczykami, aby pokierowa buntem w komunistycznej Albanii, najuboszym i
najbardziej odizolowanym pastwie Europy. Uzna ten jaowy kraj na Bakanach za yzny
grunt dla atmii partyzanckiej utworzonej z wygnanych rojalistw i rozwydrzonych lojalistw
z Rzymu i Aten. Z Malty na pierwsz akcj komandosk wypyn statek z dziewicioma
Albaczykami. Trzech z nich zabito od razu, a reszt wytropia tajna policja. Wisner nie mia
ani czasu, ani skonnoci do inttospekcji. Wysa kolejnych albaskich rekrutw do
Monachium na szkolenie spadochronowe, potem skierowa ich do rezydentury w Atenach,
ktra dysponowaa wasnym lotniskiem, flot samolotw i kilkoma polskimi pilotami.
Skoczyli nad Albani i wpadli prosto w ramiona tajnej policji. Z kolejnymi nieudanymi
misjami plany staway si coraz bardziej szalone, szkolenia niechlujniejsze, Albaczycy
bardziej zdesperowani, a ich przechwycenie coraz pewniejsze. Agenci, ktrzy przeyli,
trafiali do wizienia i wysyali do ateskiej rezydentury wiadomoci pisane przez wrogw.
Co zrobilimy nie tak?", zastanawia si John Limond Hart z CIA, ktry prowadzi
Albaczykw w Rzymie15. Dopiero po latach CIA zrozumiaa, e Sowieci od pocztku
wiedzieli o kadym szczegle operacji. Obozy szkoleniowe w Niemczech byy infiltrowane.
Albaskie spoecznoci emigranckie w Rzymie, Atenach i Londynie zostay rozpracowane
przez zdrajcw. A James J. Angleton czowiek centrali odpowiedzialny za bezpieczestwo
tajnych operacji, majcy chroni CIA przed podwjnymi agentami kootdynowa operacj
ze swoim najlepszym przyjacielem z wywiadu brytyjskiego: radzieckim szpiegiem Kimem
Phil-bym, londyskim cznikiem z agencj.
Philby pracowa dla Moskwy z bezpiecznego pokoju w Pentagonie, ssiadujcego z biurem
Kolegium Szefw Sztabw. Jego przyja z An-gletonem przypiecztowa zimny pocaunek
dinu i gotcy ucisk whisky. Philby by wyjtkowym pijakiem, wlewa w siebie trzy czwarte
litra dziennie, a Angleton znajdowa si na najlepszej drodze, eby zdoby w tej konkurencji
mistrzostwo CIA, cho mia silnych wspzawodnikw. Przez ponad rok, przed licznymi
zakrapianymi obiadami i po nich, Angleton podawa Philbyemu dokadne wsprzdne stref
ldowania kadego agenta CIA wysanego do Albanii. Mimo poraki za porak, mierci za
mierci loty kontynuowano przez cztery lata. Zgino okoo dwustu zagranicznych agentw
CIA. Prawie nikt w amerykaskim rzdzie o tym nie wiedzia. To by najcilej strzeony
sekret.
Angleton awansowa na szefa kontrwywiadu, kiedy wszystko ju byo skoczone. Utrzyma
to stanowisko przez dwadziecia lat. Pijany po kadym obiedzie, z umysem jak nieprzebyta
dungla, z teczk na dokumenty przychodzce niczym czarna dziura, opiniowa kad
operacj wymierzon przeciwko Sowietom, kadego oficera, ktrego oddelegowaa do niej
CIA. Zacz wierzy, e dziki mistrzowskiej intrydze Sowieci kontroluj pogldy
Amerykanw na to, co si dzieje na wiecie, i e tylko on, on jeden, rozumie gbi oszustwa.
Wprowadzi operacje CIA przeciwko Moskwie w mroczny labirynt.
Z GRUNTU ZY POMYS"
Na pocztku 1950 roku Wisner zarzdzi nowy szturm na elazn kurtyn. Zadanie przypado
kolejnemu absolwentowi Yale pracujcemu w Monachium, Billowi Coffinowi, nowemu
pracownikowi CIA odznaczajcemu si zajadym antykomunistycznym zapaem gorliwego
socjalisty. Cele nie zawsze uwicaj rodki powiedzia Coffin o swoich latach w agencji.
Ale tylko one mog to zrobi"16.
Coffin trafi do CIA przez rodzinne koneksje, zwerbowany przez szwagra, Franka Lindsaya,
oficera Wisnera od operacji w Europie Wschodniej. Kiedy przyszedem do CIA,
powiedziaem im, e nie chc zajmowa si szpiegostwem. Chc prowadzi podziemn
dziaalno polityczn wspomina w 2005 roku. Pytanie brzmiao: czy Rosjanie dziaaj
w podziemiu? Wydawao mi si to wwczas moralnie akceptowalne". Coffin przez dwa lata
podczas II wojny wiatowej by amerykaskim cznikiem z dowdztwem radzieckim.
Uczestniczy w bezdusznym powojennym procesie przymusowej repatriacji radzieckich
onierzy. Mia ogromne poczucie winy, co wpyno na jego decyzj o wstpieniu do CIA.
Wiedziaem, e Hitlet przy Stalinie wyglda czasem jak harce-rzyk stwierdzi Coffin.
Byem bardzo antysowiecki, ale bardzo prorosyjski".
Wisner finansowa solidarystw, rosyjskie ugrupowanie emigracyjne, tak prawicowe jak to
tylko byo moliwe w pohitlerowskiej Europie. Wsppracowa z nimi moga tylko garstka
oficerw CIA wadajcych rosyjskim, wrd nich Bill Coffin. CIA i solidaryci szmuglowali
najpierw ulotki do radzieckich koszar w Niemczech Wschodnich. Potem wypuszczali balony
z tysicami broszurek. Nastpnie wysyali czteroosobowe grupy spadochronowe w nie
oznakowanych samolotach a na przedmiecia Moskwy. Jeden po drugim agenci solidarystw
wylatywali do Rosji; jednego po drugim dopadano, przewerbowywano i zabijano. CIA znowu
wysaa swoich agentw prosto w rce suby bezpieczestwa.
To by z gruntu zy pomys powiedzia Coffin dugo po swoim odejciu z CIA, kiedy sta
si znany jako wielebny William Sloane Coffin, kapelan Yale i jeden z najgortszych
antywojennych gosw Ameryki lat szedziesitych. Bylimy bardzo naiwni, jeli
chodzio o wykorzystanie amerykaskiej potgi". Musiao min prawie dziesi lat, zanim
agencja przyznaa, cytujc jej oficjaln opini, e pomoc dla emigrantw na wypadek wojny
lub rewolucji w ZSRR bya nierealna"17.
Podsumowujc, w latach pidziesitych XX wieku setki agentw zagranicznych CIA
agencja wysaa na mier do Rosji, Polski, Rumunii, na Ukrain i do pastw batyckich. Ich
los jest nieznany; nie zachoway si adne zapisy, a winni niepowodzenia nie zostali ukatani.
Operacje te uwaano za ywotnie wane dla Stanw Zjednoczonych. We wrzeniu 1949 roku
na kilka godzin przed pierwszym lotem ludzi Tannera zaoga samolotu stattujcego z Alaski
wykrya w atmosferze lady promieniowania. Chocia badania cigle trway, 20 wrzenia
CIA miao owiadczya, e Zwizek Radziecki nie wyprodukuje broni atomowej przez
najblisze cztery lata18.
Trzy dni pniej Truman ogosi wiatu, e Stalin ma bomb.
29 wrzenia szef wywiadu naukowego CIA poinformowa, e jego biuro nie zdoa wykona
najwaniejszego zadania, ktre mu powierzono. Stracio moliwo ledzenia prac Moskwy
nad broni atomow. Jak napisa, agencja poniosa w tej dziedzinie niemal cakowit klsk"
pod kadym wzgldem: jej szpiedzy nie zdobyli ani naukowych, ani technicznych danych na
temat radzieckiej bomby, a analitycy ograniczaj si do przypuszcze. Ostrzeg, e w zwizku
z t porak Stany Zjednoczone czekaj katastrofalne konsekwencje".
Pentagon gorczkowo rozkaza CIA umieci agentw w Moskwie, aby kradli plany Armii
Czerwonej. Wwczas rozwaa Richard Helms moliwo rekrutacji i prowadzenia
osobowych rde informacji bya rwnie nieprawdopodobna jak ulokowanie szpiegw na
Marsie".
Potem, bez ostrzeenia, 25 lipca 1950 roku Stany Zjednoczone stany w obliczu ataku z
zaskoczenia, ktry wyglda jak pocztek III wojny wiatowej.

. To BYY MISJE SAMOBJCZE"
Wojna koreaska bya pierwsz wielk prb dla CIA. Daa agencji pierwszego prawdziwego
szefa: generaa Waltera Bedella Smitha. Prezydent Truman poleci mu uratowa CIA, zanim
jeszcze wybucha wojna. Ale jako amerykaski ambasador w Moskwie genera nabawi si
wrzodu, ktry prawie go zabi. Kiedy nadeszy wieci o koreaskim ataku, przebywa w
Walter Reed Army Hospital, gdzie usunito mu dwie trzecie odka. Truman baga go, ale
genera wymigiwa si przez miesic, bo nie wiedzia, czy przeyje. Potem proba zmienia
si w rozkaz i Bedell Smith zosta czwartym dyrektorem centrali wywiadu w cigu cztetech
lat.
Nakazano mu wejrze w sekrety Kremla i doskonale wiedzia, jakie ma na to szanse. Znam
tylko dwie osoby, ktre mogyby to zrobi powiedzia piciu senatorom, ktrzy
zatwierdzili jego nominacj na posiedzeniu 24 sierpnia, gdzie pojawi si ze wieo przypit
czwart gwiazdk, nagrod od prezydenta. Jedn z nich jest Bg, drug Stalin, i nie wiem
nawet, czy Bg daby rad, poniewa nie wiadomo, czy jest w dostatecznie bliskim kontakcie
z Wujkiem Joe, eby wiedzie, o czym on mwi"1. O rym, co go czekao w CIA, powiedzia:
Spodziewam si najgorszego i jestem pewny, e tak bdzie"2. W padzierniku, ledwie obj
stanowisko, odkry, e odziedziczy porworny baagan. To interesujce widzie was
wszystkich tutaj powiedzia, lustrujc siedzcych wok stou na pierwszym zebraniu z
personelem. A jeszcze bardziej interesujce jest, ilu z was bdzie tu siedziao za kilka
miesicy".
Bedell Smith by bardzo apodyktyczny, niezwykle sarkastyczny i nie tolerowa niedocigni.
Rozwleke operacje Wisnera doprowadziy go do furii. To tutaj znikny wszystkie pienidze
stwierdzi a podejrzewana jest o to caa reszta agencji"3. W pierwszym tygodniu urzdo
wania zorientowa si, e Wisner skada raporty Departamentowi Stanu i Pentagonowi, a nie
dyrektorowi centrali wywiadu. Wcieky poinformowa szefa tajnych operacji, e jego dobte
czasy si skoczyy.
NIEWYKONALNE ZADANIE"
W ramach suby dla prezydenta genera prbowa ocali zesp analitykw firmy, ktry
nazywa sercem i dusz CIA"4. Zreformowa agencyjne procedury pisania raportw
wywiadowczych i ostatecznie przekona Shermana Kenta, ktry w pierwszych dniach
dziaania Grupy Centrali Wywiadu uciek zniesmaczony z Waszyngtonu do Yale, eby wrci
i stworzy pastwowy system prognozowania gromadzcy najlepsze informacje, jakimi
dysponuje caa administracja. Kent nazwa to zadanie niewykonalnym5. Poza tym stwierdzi,
e prognozowanie to co, co robisz, gdy czego nie wiesz"6.
Kilka dni po objciu stanowiska przez Bedella Smitha Truman przygotowywa si do
spotkania z generaem Douglasem MacArthurem na wyspie Wake na Pacyfiku. Prezydent
chcia, eby CIA pokazaa si w Korei z najlepszej strony. Przede wszystkim chcia wiedzie,
czy komunistyczne Chiny wcz si do wojny. MacArthur, kierujc wojska w gb Korei
Pnocnej, upiera si, e Chiny nie zaatakuj.
O tym, co dzieje si w Chinach, CIA nie wiedziaa prawie nic. W padzierniku 1949 roku,
gdy Mao Tse-tung wypar nacjonalistyczne siy Czang Kaj-szeka i ogosi republik ludow,
garstka amerykaskich agentw z Chin ucieka do Hongkongu i na Tajwan. Sptana ju i tak
przez Mao CIA zostaa unieruchomiona przez MacArthura, ktry nienawidzi agencji i robi
wszystko, co mg, eby nie wpuci jej ludzi na Daleki Wschd. Chocia CIA gorczkowo
staraa si trzyma Chiny pod lup, siatka zagranicznych agentw odziedziczona po OSS bya
o wiele za saba. Podobnie jak warto analiz oraz informacji wywiadowczych. Od pocztku
wojny koreaskiej czterystu analitykw CIA pisao codzienne biuletyny informacyjne dla
prezydenta Trumana, ale w 90 procentach przepisywano je z Departamentu Stanu; wikszo
pozostaych stanowiy sprawozdania bez znaczenia.

Sojusznikami CIA na koreaskim teatrze wojny byy suby wywiadowcze dwch
skorumpowanych i niepewnych ludzi: prezydenta Korei Poudniowej Syngmana Li i
przywdcy chiskich nacjonalistw Czang Kaj-szeka. Oficerowie CIA przybyli do stolic obu
Korei, Seulu i Tajpej, najbardziej zapamitali odr ludzkiego kau, ktrym nawoono
okoliczne pola. Wiarygodnych informacji brakowao jak prdu i biecej wody. Okazao si,
e CIA jest manipulowana przez szemranych przyjaci, nabierana przez komunistycznych
wrogw i znajduje si na asce godnych pienidzy uchodcw fabrykujcych informacje8.
Fred Schultheis, w 1950 roku szef rezydentury w Hongkongu, spdzi nastpne szes' lat na
ptzesiewaniu mieci sprzedawanych agencji przez chiskich uchodcw podczas wojny
koreaskiej. CIA wspieraa wolny rynek papierni prowadzonych przez kanciarzy.
Jedynym prawdziwym rdem informacji na Dalekim Wschodzie od ostatnich dni II wojny
wiatowej byli czarodzieje z amerykaskiego wywiadu cznoci. Przechwytywali i
rozszyfrowywali fragmenty depesz i komunikatw krcych midzy Moskw a Dalekim
Wschodem. Potem zapada cisza, akurat kiedy pnocnokoreaski przywdca Kim Ir Sen
konsultowa si ze Stalinem i Mao w sprawie swojego planowanego ataku. Amerykanie nagle
stracili moliwo wgldu w radzieckie, chiskie i pnocnokoreaskie plany wojskowe.
W przeddzie wojny koreaskiej centrum nerwowe kryptoanalitykw, Arlington Hall,
mieszczce si w przebudowanej szkole dla dziewczt, o dwa kroki od Pentagonu,
spenetrowa radziecki szpieg. By to William Wolf Weisband, lingwista, ktry tumaczy
przejte wiadomoci z rosyjskiego na angielski. Moskwa zwerbowaa go w latach
trzydziestych, a on sam jeden pozbawi Stany Zjednoczone moliwoci odczytywania tajnych
radzieckich depesz. Bedell Smith zorientowa si, e w amerykaskim wywiadzie cznoci
dzieje si co bardzo niedobrego, i zaalarmowa Biay Dom. W efekcie utworzono Agencj
Bezpieczestwa Narodowego, sub wywiadu telekomunikacyjnego, ktra rozwina si i
przytoczya CIA rozmiarem i moliwociami. P wieku pniej Agencja Bezpieczestwa
Narodowego nazwaa szkody poczynione przez Weisbanda prawdopodobnie najwiksz
utrat informacji w historii Ameryki".
ADNYCH PRZEKONUJCYCH OZNAK"
Prezydent wyjecha na wysp Walce 11 padziernika 1950 roku. CIA zapewnia go, e nie ma
adnych przekonujcych oznak, eby chiscy komunici zamierzali interweniowa w Korei
na pen skal [...], wyjwszy decyzj Sowietw o wojnie wiatowej"10. Agencja dosza do
tego wniosku mimo alarmw swojej trzyosobowej rezydentury w Tokio. Najpierw jej szef,
George Aureli, donis, e oficer chiskich nacjonalistw z Mandurii zosta ostrzeony, i
Mao zgromadzi nad granic koreask 300 tysicy ludzi. Centrala zlekcewaya raport.
Nastpnie Bill Duggan, pniejszy szef rezydentury na Tajwanie, upar si, e chiscy
komunici niebawem wkrocz do Korei Pnocnej. Genera MacArthur zagrozi na to, e kae
aresztowa Duggana. Ostrzeenia przed atakiem nie dotary na Wake.
W centrali agencja sugerowaa Trumanowi, e Chiny nie wkrocz do wojny na wiksz skal.
18 padziernika, gdy wojska MacArthura popiesznie maszeroway na pnoc, do rzeki Jalu i
chiskiej granicy, CIA poinformowaa, e radzieckie przedsiwzicie koreaskie skoczy si
klsk". 20 padziernika stwietdzia, e chiskie siy wykryte nad Jalu znajduj si tam w celu
obrony elektrowni wodnych. 28 padziernika agencja doniosa Biaemu Domowi, e te
chiskie wojska to rozproszeni ochotnicy. 30 padziernika, po ataku na Amerykanw, ktry
przynis im cikie straty, CIA potwierdzia, e wiksza chiska interwencja jest
nieprawdopodobna. Kilka dni pniej wadajcy chiskim oficerowie CIA przesuchali
grupk jecw schwytanych podczas starcia i ustalili, e to onierze Mao. Jednak CIA po raz
ostatni zapewnia, e Chiny nie zaatakuj ca si. Dwa dni pniej 300 tysicy chiskich
onierzy uderzyo tak gwatownie, e niemal zepchno Amerykanw do morza.
Bedell Smith by przeraony. Wierzy, e zadaniem CIA jest ochrona pastwa przed atakiem
z zaskoczenia. Ale agencja bdnie zinterpretowaa informacje zapowiadajce wszystkie
wiatowe kryzysy z poprzedniego roku: prb radzieckiej bomby atomowej, wybuch wojny
koreaskiej, chiski atak. W grudniu 1950 roku, kiedy prezydent Truman ogosi stan
wyjtkowy i wezwa generaa Eisenhowera, by wrci do czynnej suby, Bedell Smith
rozpocz wasn wojn o przeksztacenie CIA w profesjonaln sub wywiadowcz. Na
pocztek potrzebowa kogo, kto by kontrolowa Franka Wisnera.
REALNE NIEBEZPIECZESTWO"
Na czoo wysun si jeden kandydat.
4 stycznia 1951 roku Bedell Smith zrobi to, co byo nieuchronne: mianowa wicedyrektorem
planowania CIA Allena Dullesa (tytu utajniono; oficjalnie nazywano go szefem tajnych
operacji). Szybko stao si jasne, e obaj kompletnie do siebie nie pasuj. Jak zauway Tom
Polgar z CIA, kiedy mia okazj obserwowa ich w centrali: Bedell najwyraniej nie cierpi
Dullesa i atwo si zorientowa dlaczego. Oficer armii dostaje rozkaz i go wypenia. Prawnik
znajduje sposb, eby si wykrci. W CIA rozkaz sta si punktem wyjcia do dyskusji".
Od wybuchu wojny opetacje Wisnera rozmnoyy si piciokrotnie. Bedell Smith uzna, e
Stany Zjednoczone nie maj adnej strategii prowadzenia walki tego rodzaju. Zaapelowa do
prezydenta Trumana i Rady Bezpieczestwa Narodowego. Czy agencja rzeczywicie ma
wspiera zbrojn rewolucj w Europie Wschodniej? W Chinach? W Rosji? Pentagon i
Departament Stanu odpowiedziay: tak, tylko to i nic wicej. Dy-rektot zastanawia si, jak to
zrobi. Wisner kadego miesica zatrudnia setki absolwentw uczelni, przez kilka tygodni
ksztaci ich w szkole dla komandosw, wysya za granic na p roku, wymienia i wysya
na ich miejsce jeszcze mniej opierzonych. Usiowa zbudowa machin, ktra obejmowaaby
cay wiat, lecz bez usystematyzowanego szkolenia, logistyki i cznoci. Bedell Smith
siedzia za biurkiem, chrupa suchary i popija je ciep papk kukurydzian, na czym y po
operacji odka, a gniew walczy w nim z rozpacz.
Jego zastpca, wicedyrektor centrali wywiadu Bill Jackson, sfrustrowany zoy rezygnacj,
twierdzc, e operacje CIA to popltanie z pomieszaniem". Kiedy zobaczy pierwszy budet
zaproponowany przez Wisnera i Dullesa, wybuch. Wynosi on 587 milionw dolarw,
jedenacie razy wicej ni w 1948 roku. Ponad 400 milionw miao pj na tajne operacje
Wisnera, trzykrotnie wicej ni na zbieranie informacji i analizy cznie.

Stanowio to realne niebezpieczestwo dla CIA jako agencji wywiadowczej wcieka si
Smith. Operacyjny ogon bdzie macha psem wywiadowczym ostrzeg. Ludzie z
gry bd zmuszeni kierowa operacjami i z koniecznoci zaniedbaj wywiad"13. To wanie
wtedy genera zacz podejrzewa, e Dulles i Wisner co przed nim ukrywaj. Na
codziennych spotkaniach z zastpcami dyrektorw i personelem CIA, relacjonowanych w
dokumentach odtajnionych po 2002 roku, stale ich przepytywa, co si dzieje za oceanem. Ale
na bezporednie pytania z niewiadomego powodu otrzymywa wykrtne odpowiedzi albo
adne. Ostrzega ich, aby wstrzymali" ub zatuszowali niefortunne incydenty i powane
bdy". Rozkaza im pisa szczegowe sprawozdania z operacji paramilitarnych
kryptonimy, relacje, cele, koszty. Nigdy si ich nie doczeka. Dostawa przy nich napadw
gniewu, silniejszych ni przed kimkolwiek innym", zanotowa jego przedstawiciel w Radzie
Bezpieczestwa Narodowego Ludwell Lee Montague. Bedel Smith nie by bojaliwy, jednak
zocia i przeraaa go myl, e Dulles i Wisner, nie przemylawszy sprawy, cign na CIA
jak katastrof napisa Montague. Obawia si, e bdy popenione za oceanem trafi
do wiadomoci publicznej".
NIE WIEDZIELIMY, CO ROBIMY"
Tajne zapiski CIA na temat wojny koreaskiej ujawniaj, czego obawia si Bedel Smith14.
Ich autorzy rwierdz, e paramilitarne operacje agencji byy nie tylko nieskuteczne, ale i
prawdopodobnie moralnie naganne, biorc pod uwag liczb ofiar". Tysice zwerbowanych
koreaskich i chiskich agentw zrzuconych podczas wojny w Korei Pnocnej nigdy nie
wrcio. Ilo straconego czasu i pienidzy bya nieproporcjonalna do osigni",
podsumowali autorzy wspomnianych zapiskw. Kosztem znacznych sum i licznych
koreaskich istnie nie zyskano niczego". Setki chiskich agentw zginy po tym, jak zostali
zaangaowani w chybione operacje ldowe, powietrzne i morskie.
Wikszoci tych akcji nie organizowano w celu zdobywania informacji. Tych ludzi
wysyano, aby zasilili nie istniejce lub fikcyjne grupy oporu powiedzia Peter Sichel,
ktry dostrzeg pasmo niepowodze po tym, jak zosta szefem rezydentury w Hongkongu.
To byy akcje samobjcze. Byy samobjcze i nieodpowiedzialne"15. Kontynuowano je w
latach szedziesitych, kiedy legiony agentw wysano na mier w pogoni za cieniem.
W pierwszych dniach wojny Wisner skierowa tysic pracownikw operacyjnych do Korei i
trzystu na Tajwan z rozkazem spenetrowania wietnie obwarowanych twierdz Mao i Kim Ir
Sena. Ludzie ci trafili tam bez odpowiedniego przygotowania i szkolenia. Jednym z nich by
Donald Gregg, wiey absolwent Williams College. W pierwszej chwili po wybuchu wojny
pomyla: Gdzie, do cholery, jest Korea? Po intensywnym kursie opetacji paramilitarnych
wysano go do nowej placwki CIA na rodku Pacyfiku. Wisner kosztem 28 milionw
dolarw budowa na wyspie Saipan baz dla tajnych operacji. Saipan, wci naszpikowany
komi ofiar II wojny wiatowej, sta si orodkiem przygotowujcym do operacji
paramilitarnych CIA w Korei, Chinach, Tybecie i Wietnamie. Gregg wzi twardych
koreaskich chopakw ze wsi, wyuskanych z obozw dla uchodcw, dzielnych, ale
niezdyscyplinowanych, ktrzy nie mwili po angielsku, i prbowa zrobi z nich
przykadnych amerykaskich agentw wywiadu. CIA wysyaa ich na niezbyt obmylane
akcje, ktte wyduay list sttaconych ludzi. Pami o tym towarzyszya Greggowi, kiedy
wspina si po kolejnych szczeblach kariery w oddziale dalekowschodnim a do stanowiska
szefa rezydentury CIA w Seulu, a potem amerykaskiego ambasadora w Korei Poudniowej i
w kocu gwnego doradcy do spraw bezpieczestwa narodowego wiceprezydenta George'a
H. W. Busha.
Szlimy ladami OSS stwierdzi Gregg. Ale nasi przeciwnicy mieli pen kontrol nad
sytuacj. Nie wiedzielimy, co robimy. Pytaem przeoonych, na jak akcj si udajemy, a
oni mi nie mwili. Sami nie wiedzieli, co to za akcja. Byo to awantumictwo najgorszego
rodzaju. Szkolilimy Koreaczykw, Chiczykw i innych cudzoziemcw, zrzucalimy
Koreaczykw do Korei Pnocnej, Chiczykw do Chin, tu za pnocnoko-teask gtanic,
zrzucalimy ich i ju nigdy wicej ich nie widzielimy".
Dorobek w Europie by zy powiedzia. Dorobek w Azji by zy. Agencja miaa
straszny dorobek w pocztkach istnienia wspania teputacj i fatalny dorobek"16.

CIA ZOSTAA NABRANA"
Bedell Smith raz po raz ostrzega Wisnera, eby uwaa na informacje fabrykowane przez
wroga. Ale fabrykowali je te niekttzy ludzie Wisnera w tym szef rezydentury i szef
operacji, ktrego wysa on do Korei.
Od lutego do kwietnia 1951 roku na wyspie Jong-do w Zatoce Pu-saskiej zebrano ponad
1200 uchodcw z Korei Pnocnej. Dowdztwo operacyjne obj nad nimi HansTofte,
weteran OSS z wikszym talentem do zwodzenia swoich przeoonych ni wrogw. Tofte
urworzy trzy brygady Biay Tygrys, ty Smok i Bkitny Smok na ktre skaday si
czterdzieci cztery druyny partyzanckie. Czekay je trzy zadania: infiltracja i dziaalno
wywiadowcza, walka partyzancka oraz ratowanie zestrzelonych amerykaskich lotnikw
wedle zasady unik i ucieczka".
Pod koniec kwietnia 1951 roku na wybrzeu Korei Pnocnej wyldowao 104 ludzi z Biaego
Tygrysa wspieranych przez 36 agentw zrzuconych na spadochronach. Przed wyjazdem z
Korei cztery miesice pniej Tofte wysya entuzjastyczne raporty o swoich osigniciach.
Do listopada jednak wikszo partyzantw z Biaego Tygrysa zgina, trafia do niewoli lub
zagina. Bkitnego Smoka i tego Smoka spotka podobny los. Kilka zespow
penetrujcych, ktre przetrway, schwytano i torturami zmuszono do oszukiwania
amerykaskich oficerw operacyjnych faszywymi komunikatami radiowymi. aden z
partyzantw nie przey. Wikszo druyn ratowniczych zagina lub zostaa wybita.
Wiosn i latem 1952 roku ludzie Wisnera zrzucili do Korei Pnocnej ponad 1500
koreaskich agentw. Zoyli oni drog radiow szereg szczegowych raportw na temat
ruchw wojsk pnocnych Koreaczykw i chiskich komunistw. Szef rezydentury CIA w
Seulu Albert R. Haney, gadatliwy i ambitny pukownik wojsk ldowych, otwarcie szczyci
si, e tysice ludzi prowadzi dla niego operacje partyzanckie i wykonuje zadania
wywiadowcze. Haney stwierdzi, e sam nadzorowa rekrutacj i szkolenie setek
Koreaczykw. Niektrzy z jego amerykaskich towarzyszy uwaali, e jest niebezpiecznym
gupcem. William W. Thomas juniot, pracownik politycznego Departamentu Stanu w Seulu,
podejrzewa, e szef rezydentury ma na listach pac mnstwo ludzi kontrolowanych przez
drug stron"17.

Przekonanie to podziela John Limond Hart, ktry we wrzeniu 1952 roku zastpi Haneya na
stanowisku szefa rezydentuty w Seulu. Po serii nieprzyjemnych eksperymentw z
fabrykowaniem informacji w Europie podczas jego pierwszych czterech lat pracy w CIA i
dowiadczeniu z wyprowadzaniem z Rzymu albaskich wygnacw Hart wietnie zdawa
sobie spraw, jakie problemy wi si z dezinformacj, postanowi zatem dokadnie
przyjrze si wspaniaym osigniciom moich poprzednikw"18.
Haney kierowa w Seulu ponad dwiema setkami ludzi CIA, z ktrych aden nie mwi po
koreasku. Rezydentura polegaa na zwerbowanych koreaskich agentach, ktrzy
nadzorowali partyzanckie operacje CIA i zbieranie informacji na Pnocy. Po trzech
miesicach grzebania Hart doszed do wniosku, e niemal kady odziedziczony przez niego
koreaski agent albo zmyla w raportach, albo potajemnie pracuje dla komunistw.
Wszystko, co wysano z seulskiej rezydentury do centrali CIA w cigu poprzednich
osiemnastu miesicy, byo rozmyln dezinformacj.
Szczeglnie utkwi mi w pamici jeden raport opowiada Hart. Mia by rekapitulacj
danych o wszystkich chiskich i p-nocnokoreaskich jednostkach wzdu linii frontu i
podawa si kadej jednostki oraz kryptonim liczbowy". Amerykascy dowdcy okrzyknli
go jednym z najbardziej zdumiewajcych raportw wywiadu tej wojny". Hatt uzna taport za
cakowit faszywk.
Odkry nastpnie, e wszyscy waniejsi koreascy agenci Haneya nie cz, ale wszyscy
to oszuci, ktrzy przez jaki czas yli sobie szczliwie na hojnych wypatach CIA
rzekomo wysyanych aktywom w Korei Pnocnej. Prawie kady meldunek, jaki
otrzymalimy od tej hipotetycznej agentury, pochodzi od naszych wrogw".
Dugo po zakoczeniu wojny koreaskiej CIA stwierdzia, e Hart mia racj: prawie
wszystkie tajne informacje zebrane przez agencj podczas konfliktu zostay spreparowane
przez pnocnokoreaskie i chiskie suby bezpieczestwa. Faszywki te przekazywano do
Pentagonu i Biaego Domu. Paramilitarne operacje agencji w Korei zostay zinfiltrowane i
zdradzone, zanim si jeszcze zaczy.
Hart powiedzia centrali, e rezydentuta powinna przerwa operacje do czasu, a si oczyci i
naprawi szkody. Suby wywiadowcze spenetrowane przez wroga s gorsze ni brak sub.
Zamiast tego Bedell Smith wysa do Seulu emisariusza, ktry mia przekaza Hartowi, e
CIA jest now sub o jeszcze nie ustalonej reputacji i po prostu nie moe okazywa innym
agencjom rzdowym a przede wszystkim konkurencyjnym subom amerykaskiego
wywiadu wojskowego jak nieudolnie zbiera informacje w Korei Pnocnej"19. Posacem
tym by wicedyrektor wywiadu Loftus Becker. Po tym, jak w listopadzie 1952 roku Bedell
Smith wysa go na inspekcj wszystkich azjatyckich rezydentur CIA, Becker wrci do
ojczyzny i zoy rezygnacj. Uzna, e sytuacja jest beznadziejna: moliwoci CIA zbierania
informacji na Dalekim Wschodzie s znikome". Przed rezygnacj odby rozmow z
Frankiem Wi-snerem: Rozpoczte operacje nie kocz si sukcesem powiedzia mu a
ostatnio mamy niemal wycznie takie"20.
Raporty Harta i dowody oszustwa Haneya zamieciono pod dywan. Agencja wpada w
zasadzk i przedstawia to jako wasny manewr taktyczny. Dulles powiadomi czonkw
Kongresu, e jak stwierdzi pukownik si powietrznych James G. L. Kellis, ktry peni
funkcj dyrektora operacji paramilitarnych Wisnera, CIA kontroluje wszelkie znaczce
elementy oporu w Korei Pnocnej". W tamtym czasie Dulles zosta ostrzeony, e
partyzanci CIA w Korei Pnocnej znajduj si pod kontrol wroga", w rzeczywistoci
jednak agencja nie dysponowaa takimi rodkami" i zostaa wykiwana", donis Kellis w
demaskatorskim licie wysanym do Biaego Domu po zakoczeniu wojny21.
Przedstawianie klski jako sukcesu stao si ttadycj CIA. Niech agencji do nauki na
bdach wesza na stae do jej zasad dziaania. Ludzie prowadzcy tajne operacje nigdy nie
pisali uczonych studiw na podstawie praktyki. Nawet dzi jest niewiele, o ile w ogle, zasad
lub procedur dotyczcych prowadzenia takich dziaa.
Wszyscy zdajemy sobie spraw, e nasze operacje na Dalekim Wschodzie s dalekie od
oczekiwa przyzna Wisner na spotkaniu w centrali. Po prostu z braku czasu nie
moemy powiksza liczby i rozwija umiejtnoci ludzi, ktrych musimy mie, jeli mamy
dwiga naoone na nas brzemi"22. Niemono spenetrowania Korei Pnocnej wci jest
najwiksz porak CIA.

TROCH LUDZI MUSI ZGIN"
W 1951 roku agencja otworzya drugi front wojny koreaskiej. Oficerowie agencji z biura
operacji chiskich zdenerwowani, e Mao przystpi do wojny, przekonywali sami siebie, e
ni mniej, ni wicej jak milion bojownikw Kuomintangu czeka w czerwonych Chinach na
pomoc CIA23.
Czy raporty te zostay sfabrykowane przez dezinformatorw w Hongkongu, wytworzone w
ramach zmowy politycznej na Tajwanie, czy te wymodlone w Waszyngtonie? Czy CIA
postpowaa mdrze, przystpujc do wojny z Mao? Nie byo czasu, eby o tym myle. Nie
macie w tzdzie ustalonej strategii prowadzenia takiej wojny powiedzia Bedell Smith
Dullesowi i Wisnerowi. Nie macie nawet polityki wobec Czang Kaj-szeka"24.
Dulles i Wisner postpili po swojemu. Najpierw prbowali zwerbowa Amerykanw, eby
zrzuci ich na spadochronach do komunistycznych Chin. Jeden z potencjalnych rekrutw,
Paul Kreisberg, chcia wstpi do CIA a do czasu, kiedy sprawdzili moj lojalno i
obowizkowo, pytajc, czy chciabym skoczy ze spadochronem do Syczuanu. Miabym
tam zorganizowa grup antykomunistycznych onierzy Kuomintangu, ktrzy pozostali na
syczuaskich wzgrzach, i pracowa z nimi w rnych operacjach, a nastpnie, w razie
koniecznoci, sam potajemnie wycofa si ptzez Birm. Popatrzyli na mnie i spytali:
Ztobiby to?"25 Kreisberg przemyla spraw i zacz pracowa w Departamencie Stanu.
Z braku amerykaskich ochotnikw CIA zrzucia, czsto na lepo, setki swoich chiskich
agentw z rozkazem przeniknicia do wiosek. Kiedy nie dawali znaku ycia, spisywano ich
na straty jako ofiary tajnej wojny.
CIA mylaa rwnie o osabieniu Mao przy pomocy muzumaskiej jazdy klanw Hui
yjcych na dalekim, pnocno-zachodnim kracu Chin, ktrym przewodzi Ma Pu-fang,
wdz plemienny politycznie zwizany z chiskimi nacjonalistami. CIA zrzucia do
zachodnich Chin tony broni, amunicji i radiostacji oraz wielu chiskich agentw, a potem
prbowaa znale Amerykanw, ktrzy poszliby w ich lady. Wrd potencjalnych rekrutw
znalaz si Michael D. Coe, pniej jeden z najsawniejszych archeologw XX wieku,
czowiek, ktry rozszyfrowa pismo Majw. Pod koniec 1950 roku dwudziestodwuletniego
Coe'a, wieo po Harvardzie, zaprosi na lunch jeden z jego profesorw. Pado wtedy pytanie,
ktre w nastpnym dziesicioleciu usyszay tysice absolwentw uczelni Ivy League: Czy
chciaby pracowa dla rzdu na naprawd interesujcym stanowisku?" Wyjecha do
Waszyngtonu i otrzyma pseudonim wybrany losowo z londyskiej ksiki telefonicznej.
Powiedziano mu, e wemie udzia w jednej z dwch tajnych operacji. Moe zosta zrzucony
na dalekim zachodzie Chin, eby wesprze muzumaskich bojownikw, lub trafi na wysp
u wybrzey Chin, skd poprowadzi wypady.
Na szczcie dla mnie powiedzia Coe pado na t drug opcj"26. Uczestniczy w
Przedsiwziciach Zachodnich CIA, z baz na Tajwanie, ktre miay podkopywa pozycj
Mao w Chinach. Osiem miesicy spdzi na maej wyspie o nazwie Biay Pies. Jedyna godna
wzmianki operacja na tej wysepce doprowadzia do odkrycia, e szef sztabu nacjonalistw to
komunistyczny szpieg. Wrciwszy do Tajpej w ostatnich miesicach wojny koreaskiej, Coe
zorientowa si, e Przedsiwzicia Zachodnie s nie bardziej tajne ni chiskie burdele, do
ktrych uczszczali jego koledzy. Stworzyli zamknit spoeczno z wasnymi konsu-mami
i klubem oficerskim stwierdzi. Zmieni si panujcy tam duch. Bya to niewiarygodna
strata pienidzy". Coe podsumowa, e nacjonalici wcisnli CIA kilo kitu.
Obszczekiwalimy niewaciwe drzewo. Caa operacja bya strat czasu".
Obawiajc si stawia tylko na chiskich nacjonalistw, CIA uznaa, e w Chinach musi
istnie trzecia sia"27. Od kwietnia 1951 do koca 1952 roku agencja wydaa okoo 100
milionw dolarw na bro i amunicj dla 200 tysicy partyzantw, lecz nie znalaza ani ladu
owej trzeciej siy"28. Poowa pienidzy i broni trafia do grupy chiskich uchodcw
stacjonujcych na Okinawie, ktrzy sprzedali CIA informacj, e w ChRL popiera ich
ogromna rzesza antykomunistw. By to przekrt. Ray Peers, byy oficer OSS kierujcy
Przedsiwziciami Zachodnimi, stwierdzi, e jeli znajdzie cho jednego prawdziwego
onierza trzeciej siy", zabije go, wypcha i wyle do Smithsonian Institution.
CIA wci szukaa nieuchwytnych grup ruchu oporu, kiedy w lipcu 1952 roku zrzucia
czteroosobowy chiski zesp partyzancki do Mandurii. Cztery miesice pniej Chiczycy
ci wezwali pomoc przez radio. Jak si pniej okazao, bya to puapka: zostali schwytani i
przewerbowani przez Chiczykw. Agencja zorganizowaa lot ratunkowy, podczas ktrego
miaa by uyta opracowana wanie uprz do wycigania z opaw ludzi w podobnym
pooeniu. Dwaj modzi pracownicy CIA, Dick Fecteau i Jack Downey, podczas swojej
pierwszej operacji posuyli za tarcz strzelnicz29. Ich samolot dosta si pod ogie
karabinw maszynowych. Piloci zginli. Fecteau spdzi w chiskim wizieniu 19 lat, a
Downey, wieo po Yale, ponad 20. Pekin rozgosi pniej, e CIA zrzucia w Mandurii
212 zagranicznych agentw; 101 zgino, 111 zostao schwytanych.
Ostatnim teatrem dziaa CIA podczas wojny koreaskiej bya Birma. Na pocztku 1951
roku, kiedy chiscy komunici gnali oddziay MacArthura na poudnie Pwyspu
Koreaskiego, Pentagon uzna, e chiscy nacjonalici mogliby nieco uly generaowi,
otwierajc drugi front. Okoo 1500 zwolennikw Li Mi, generaa nacjonalistw, schowao si
w pnocnej Birmie, koo granicy z Chinami. Li Mi poprosi o amerykaskie karabiny i
amerykaskie zoto. CIA zacza wywozi jego onierzy do Tajlandii, szkolia ich,
wyposaaa i zrzucaa z paletami broni i amunicji w pnocnej Birmie. Kierownictwo operacji
przej Desmond FitzGerald, wieo przybyy do agencji z pochwalnymi listami
uwierzytelniajcymi od elity prawniczej i towarzyskiej, ktry walczy w Birmie podczas II
wojny wiatowej30. Operacja ta szybko staa si fars, a potem tragedi.
Kiedy onierze Li Mi przeszli do Chin, wojska Mao rozbiy ich w puch. Szpiedzy CIA
odkryli, e operatorem radiowym Li Mi w Bangkoku jest chiski agent komunistyczny. Ale
ludzie Wisnera naciskali. Nacjonalici wycofali si i przegrupowali. Gdy FitzGerald zrzuci
do Birmy wicej broni i amunicji, ju przestali walczy. Osiedli w grach w tak zwanym
Zotym Trjkcie, zaczli uprawia biay mak i oenili si z miejscowymi kobietami.
Dwadziecia lat pniej CIA rozpocza w Birmie kolejn ma wojn w celu likwidacji ich
wytwrni heroiny, ktre stay si podstaw wiatowego imperium narkotykowego Li Mi.
Nie byo sensu paka nad straconymi sposobnociami [...] ani szuka usprawiedliwie
przeszych klsk napisa Bedell Smith w licie do generaa Matthew B. Ridgwaya,
nastpcy MacArthura na stanowisku gwnodowodzcego na Dalekim Wschodzie. Dziki
tym bolesnym dowiadczeniom odkryem, e tajne operacje to robota dla profesjonalistw, a
nie amatorw"31.
Postscriptum do koreaskich katastrof CIA pojawio si wkrtce po zawieszeniu broni w
lipcu 1953 roku32. Agencja uznaa prezydenta Korei Poudniowej Syngmana Li za
beznadziejny przypadek i pniej przez lata szukaa sposobu na zastpienie go kim innym.
Raz nawet przez pomyk
0 mao go nie zabia.
Pewnego bezchmurnego popoudnia w kocu lata wzdu linii brzegowej wyspy Jong-do,
gdzie mieci si obz szkoleniowy CIA dla koreaskich komandosw, powoli pyn jacht.
Na jego pokadzie Syngman Li wydawa przyjcie dla przyjaci. Dowdztwa obozu nie
poinformowano, e prezydent znajdzie si w pobliu wyspy. Wartownicy otworzyli ogie. Na
szczcie nikt nie zosta ranny, Syngman Li jednak nie by zadowolony. Wezwa
amerykaskiego ambasadora i poinformowa go, e paramilitarna grupa CIA ma 72 godziny
na opuszczenie kraju. Wkrtce potem nieszczsny szef rezydentury John Hart musia
zaczyna wszystko od pocztku. Werbowa, szkoli i zrzuca agentw do Korei Pnocnej od
1953 do 1955 roku. Wszyscy oni o ile wiedzia zostali schwytani i straceni.
Agencja poniosa w Korei klsk na wszystkich frontach. Nie potrafia zapewni ostrzee i
analiz, na olep rozmieszczaa zwerbowanych agentw, skutkiem czego zginy tysice
Amerykanw i ich azjatyckich sojusznikw.
wier wieku pniej amerykascy weterani nazwali operacje w Korei zapomnian wojn.
Agencja wiadomie zapada na amnezj. W bilansie odnotowano strat 152 milionw dolarw
na bro dla urojonych partyzantw. To, e wikszo wiadomoci dostarczonych przez
wywiad podczas wojny koreaskiej bya faszywa lub sfabrykowana, utrzymywano w
tajemnicy. Nie poruszano kwestii, ilu ludzi przez to zgino.
Jednak zastpca sekretarza stanu na Daleki Wschd Dean Rusk zwszy odr. Nakaza
Johnowi Melbyemu, utalentowanemu pracownikowi Departamentu Stanu, zbada spraw.
Melby od poowy lat czterdziestych XX wieku pracowa u boku pierwszych amerykaskich
szpiegw w Azji
1 zna cay tamtejszy personel. Uda si na miejsce i dokadnie wszystkiemu przyjrza. Nasz
wywiad jest tak zy, e sprawa ociera si o urzdowe oszustwo", napisa Rusk w poufnym
raporcie, ktry jakim' sposobem trafi na biurko dyrektora centrali wywiadu33. Melby zosta
wezwany do centrali CIA na dywanik Bedella Smitha. Ich rozmowie przysuchiwa si
milczcy wicedyrektor Allen Dulles.
Dulles zawsze uwaa, e operacje dalekowschodnie maj charakter drugorzdny, bo
prawdziwa wojna o cywilizacj Zachodu toczy si w Europie. Wymagaa ona ludzi, ktrzy
s gotowi i chtni da odpr i ponie konsekwencje powiedzia kilku swoim najbliszym
przyjacioom i kolegom na tajnej konferencji zorganizowanej w college^ Princeton Inn w
maju 1952 roku. Przede wszystkim w Korei stracilimy setki tysicy ludzi stwierdzi
wedug zapisu odtajnionego w 2003 roku. Jeli bdziemy skonni zaakceptowa te ofiary,
nie zmartwi si, gdy za elazn kurtyn kogo stracimy i przybdzie nam kilku
mczennikw [...]. Nie sdz, bycie mogli czeka, a bdziecie mieli wszystkie siy i
pewno, e wygracie. Musicie ruszy naprzd".
Nie obejdzie si bez mczennikw cign Dulles. Troch ludzi musi zgin"34.

. WIELKIE POLE ILUZJI"
Allen Dulles poprosi kolegw z Princeton Inn, eby rozwayli, jak pozbawi Stalina
moliwoci kontrolowania jego pastw satelickich. Wierzy, e komunizm mona obali za
pomoc tajnych operacji. CIA bya gotowa cofn Rosj do jej dawnych granic.
Jeli zamierzamy przeprowadzi ofensyw, najlepiej j zacz w Europie Wschodniej
powiedzia Dulles. Nie chc krwawej bitwy doda ale chciabym zobaczy, jak
wszystko si zaczyna"1.
Po nim przemwi Chip Bohlen. Bohlen, ktry wkrtce potem zosta ambasadorem w
Moskwie, by w grze od pocztku. Nasiona politycz-no-wojennego programu CIA kiekoway
najpierw podczas niedzielnych kolacji, na ktrych bywa pi lat wczeniej. Prowadzimy
wojn polityczn? spyta retorycznie Dullesa. Toczymy j od 1946 roku. Wiele si
wydarzyo. Czy robilimy to skutecznie, najlepiej jak mona, to inna kwestia". Kiedy
pytacie: Ruszamy do ofensywy?, widz wielkie pole iluzji" stwierdzi.
Cho wci trwaa wojna w Korei, Kolegium Szefw Sztabw nakazao Frankowi Wisnerowi
i CIA przeprowadzi wielk tajn ofensyw przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu"
wymierzon w serce komunistycznego systemu kontroli"2. Wisner sprbowa. Plan
Marshalla przeksztacono w pakty umoliwiajce zaopatrzenie sojusznikw Ameryki w bro,
a Wisner dostrzeg w tym szans na uzbrojenie tajnych si, ktre miay dziaa na tyach
Sowietw, gdyby doszo do wojny z ZSRR. Przygotowywa grunt w caej Europie. Od gr i
lasw Skandynawii, przez Niemcy, Wochy i Grecj jego ludzie wrzucali zote sztabki do
jezior i zakopywali bro na wypadek spodziewanej wojny. Jego piloci zrzucali agentw,
ktrzy ginli na bagnach i wzgrzach Ukrainy oraz pastw batyckich.

W Niemczech ponad tysic jego ludzi przemycao ulotki do Berlina Wschodniego, drukowao
faszywe znaczki pocztowe ukazujce wschod-nioniemieckiego przywdc Waltera Ulbrichta
ze stryczkiem na szyi i przygotowywao paramilitarne operacje w Polsce. Nic z tego nie dao
wgldu w natur radzieckiego zagroenia. Operacje dywersyjne wobec radzieckiego
imperium przytaczay dziaania wywiadowcze.
ZAWADN JEGO CIAEM I DUSZ"
Podejrzliwy Walter Bedell Smith wysa zaufanego generaa Luciana K. Truscotta, oficera o
znakomitych koneksjach i imponujcym dorobku wojennym, eby przej operacje CIA w
Niemczech i sprawdzi, co robi ludzie Wisnera. Genera otrzyma rozkaz, aby zawiesi
kady projekt, jaki uzna za wtpliwy. Po przybyciu do Berlina wybra sobie na adiutanta
Toma Polgara z miejscowej rezydentury CIA.
Odkryli kilka bomb z opnionym zaponem. Wrd nich jeden bardzo ponury sekret,
opisany w wczesnych dokumentach CIA jako program zagranicznych przesucha".
Agencja zaoya tajne wizienia, eby wydobywa w nich zeznania od wasnych agentw
podejrzanych o prac dla drugiej strony. Jedno powstao w Niemczech, drugie w Japonii.
Trzecie, najwiksze, w strefie Kanau Panamskiego. Jak Guantanamo powiedzia Polgar
w 2005 roku. Nic si nie zmienia"3.
Strefa bya zamknitym wiatem, zagarnitym przez Stany Zjednoczone na przeomie
wiekw. Dungl przylegajc do Kanau Panamskiego zrwnano z ziemi spychaczami. W
bazie marynarki w strefie biuro bezpieczestwa CIA wyremontowao areszt, w ktrym
zwykle przetrzymywano pijanych lub agresywnych marynarzy. Agencja przeprowadzaa tam
tajne eksperymenty, bezwzgldnie przesuchujc podejrzanych przy wykorzystaniu technik na
pograniczu tortur, wpywania na umys za pomoc narkotykw i prania mzgu.
Przedsiwzicie to sigao korzeniami 1948 roku, kiedy to Richard Helms i jego ludzie w
Niemczech doszli do wniosku, e s oszukiwani przez wasnych agentw i e mog oni
pracowa dla wroga. Program ten sta si priorytetowy w 1950 roku, kiedy wybucha wojna
koreaska i w CIA zdano sobie spraw, e sytuacja jest krytyczna. W kocu lata, gdy
temperatura w Panamie sigaa prawie czterdziestu stopni Celsjusza, dwaj rosyjscy emigranci
przewiezieni do strefy Kanau Panamskiego z Niemiec zostali naszpikowani narkotykami i
brutalnie przesuchani. Wraz z czterema podejrzanymi agentami z Korei Pnocnej, w
podobny sposb potraktowanymi w bazie wojskowej przejtej przez CIA w Japonii, stali si
pierwszymi znanymi ludzkimi krlikami dowiadczalnymi programu o kryptonimie
,Artichoke" (Karczoch"), maej, ale wanej czci pitnastoletnich bada CIA nad
sposobami kontrolowania ludzkiego umysu4.
Z wielu Rosjan i Niemcw ze wschodu, ktrych agencja zwerbowaa na agentw w
Niemczech, nie byo ju poytku. Kiedy ujawnili nieliczne informacje, jakie posiadali, zaczli
si ucieka do podstpw i szantau, by przeduy swoje krtkie kariery. Wielu
podejrzewano o potajemn wspprac z Sowietami. Sprawa staa si pilna, kiedy oficerowie
CIA uwiadomili sobie, e komunistyczne suby wywiadowcze i kontrwywiadowcze s o
wiele wiksze i zdecydowanie sprawniejsze ni agencja.
Richard Helms powiedzia pewnego razu, e oficerw amerykaskiego wywiadu szkoli si w
wierze, e nie mona liczy na zagranicznego agenta, chyba eby zawadn jego ciaem i
dusz". Z potrzeby opanowania ludzkiej duszy zrodziy si badania nad narkotykami
pozwalajcymi na kontrol umysu i tajne wizienia, w ktrych je testowano. Dulles, Wisner i
Helms byli osobicie odpowiedzialni za te przedsiwzicia.
15 maja 1952 roku Dulles i Wisner otrzymali raport na temat programu ,Artichoke",
przedstawiajcy efekty czteroletnich prac agencji nad wykorzystaniem heroiny, amfetaminy,
rodkw nasennych i od niedawna badanego LSD oraz innymi specjalnymi metodami
przesucha CIA". Czci projektu byo wypracowanie metod przesuchiwania tak mocnych,
e jednostka pod ich wpywem nie zdoa podtrzymywa zmylonych zezna". Kilka
miesicy pniej Dulles zaaprobowa ambitny nowy program o kryptonimie Ultra". W
ramach tego przedsiwzicia siedmiu winiw w federalnym zakadzie karnym w Kentucky
trzymano pod wpywem LSD przez 77 dni z rzdu. Kiedy ludzie CIA podali ten narkotyk
cywilnemu pracownikowi armii Frankowi Olsonowi, wyskoczy on przez okno
nowojorskiego hotelu. Tak jak podejrzani o wspprac z wrogiem agenci wysyani do
tajnego aresztu w Panamie, ludzie ci byli spisani na straty w cichej wojnie z Sowietami.
Wysi rang pracownicy CIA, w tym Helms, zniszczyli niemal wszystkie akta tych
programw, obawiajc si, e mogyby wyciec do opinii publicznej. Pozostay materia
dowodowy jest fragmentaryczny, ale zawiera mocne poszlaki, e w latach pidziesitych XX
wieku w tajnych wizieniach przesuchiwano podejrzanych agentw po podaniu im
narkotykw. Pracownicy wydziau tajnych operacji i wydziau bezpieczestwa agencji oraz
naukowcy i lekarze pracujcy dla CIA do 1956 roku spotykali si co miesic, aby omwi
postpy programu .Artichoke". Dyskusje te obejmoway planowanie przesucha za
oceanem", mona wyczyta z akt agencji, oraz stosowanie specjalnych technik przesucha"
przez kilka kolejnych lat5.
Pd CIA do przeniknicia za elazn kurtyn zmusi j do przyjcia taktyki wrogw.
PRZEMYLANY PLAN, Z WYJTKIEM..."
Wrd operacji CIA skasowanych przez generaa Truscotta znalaz si projekt wsparcia grupy
nazywanej Modymi Niemcami6. Wielu z jej przywdcw naleao niegdy do Hitlerjugend.
Listy jej czonkw w 1952 roku wyduyy si do ponad 20 tysicy. Z entuzjazmem
przyjmowali od CIA bro, radiostacje, aparaty fotograficzne oraz pienidze i zakopywali je
po caym kraju. Zaczli rwnie tworzy dugie czarne listy demokratycznych politykw
zachodnioniemieckich gwnego nurtu, ktrzy mieli zgin, gdy nadejdzie czas. Modzi
Niemcy zrobili si tak bezczelni, e ich istnienie i listy wrogw przedostay si do
wiadomoci publicznej, wywoujc skandal.
Kiedy tajemnica wysza na jaw, stali si przyczyn wielkiego niepokoju i paniki", stwierdzi
John McMahon, przyszy wicedyrektor centrali wywiadu, wwczas modszy pracownik CIA
nalecy do personelu Truscotta.
Tego samego dnia, kiedy Dulles przemawia w Princeton Inn, Henry Hecksher pisa szczer
prob do centrali CIA. Hecksher, ktry wkrtce mia zosta szefem rezydentury w Berlinie,
przez wiele lat zdobywa przychylno jedynego w swoim rodzaju agenta w Niemczech
Wschodnich, Horsta Erdmanna, szefa godnej podziwu organizacji zwanej Komitetem
Wolnych Jurystw. Wolni Juryci byli podziemn grup modych prawnikw i stanowili na
wp legaln prowokacj wobec reimu komunistycznego w Berlinie Wschodnim.
Kompletowali dokumentacj przestpstw popenionych przez pastwo. W lipcu 1952 roku w
Berlinie Zachodnim mia si odby Midzynarodowy Kongres Prawnikw i Wolni Juryci
mogli odegra wan rol polityczn na oglnowiatowej scenie.
Wisner chcia przej kontrol nad Wolnymi Jurystami i przeksztaci ich w zbrojne
podziemie. Hecksher protestowa. Ta grupa to rdo informacji, argumentowa, a jeli
zrobimy z niej organizacj paramilitarn, stanie si misem armatnim. Zosta zakrzyczany.
Ludzie Wisnera w Berlinie wyznaczyli jednego z oficerw generaa Reinharda Gehlena, aby
przerobi Wolnych Jurystw na grup o charakterze militarnym podzielon na trzyosobowe
zespoy. Tyle e kady czonek kadego zespou zna czonkw wszystkich pozostaych
zespow klasyczna luka w systemie bezpieczestwa. Po tym, jak onierze radzieccy w
przeddzie konferencji midzynarodowej porwali i wzili na tortury jednego z ich
przywdcw, wszyscy czonkowie Wolnych Jurystw pracujcy dla CIA zostali
aresztowani7.
Pod koniec 1952 roku, w ostatnich miesicach urzdowania Smitha jako dyrektora centrali
wywiadu, wikszo zaimprowizowanych pospiesznie operacji Wisnera zacza si rozpada.
Poraka ta wywara trwae wraenie na wieo upieczonym oficerze CIA Tedzie Shackleyu,
ktry nim rozpocz olniewajc karier w agencji, by w randze podporucznika
instruktorem andarmerii w Wirginii Zachodniej. Na pocztku mia za zadanie zapozna si z
gwn operacj Wisnera polegajc na wspieraniu polskiego Zrzeszenia Wolno i
Niezawiso", w skrcie WiN.
Wisner i jego ludzie zrzucili do Polski warte okoo 5 milionw dolarw sztaby zota, pistolety
maszynowe, karabiny, amunicj i radiostacje. Nawizali poufne kontakty ze zwolennikami
WiN-u za granic, garstk emigrantw w Niemczech i Londynie. Uwaali oni, e WiN w
kraju to potna sia pi setek onierzy w Polsce, 20 tysicy uzbrojonych partyzantw i
100 tysicy sympatykw wszyscy gotowi do walki z Armi Czerwon.

Bya to iluzja. Polska tajna policja, wspierana przez Sowietw, zlikwidowaa WiN jeszcze w
1947 roku. WIN w kraju" byo fikcj, komunistycznym podstpem. W 1950 roku wysano
niewiadomego kuriera, aby postawi w stan pogotowia polsk emigracj w Londynie.
Wiadomo brzmiaa, e w Warszawie WiN istnieje i kwitnie. Emigranci skontaktowali si z
ludmi Wisnera, ktrzy uchwycili si szansy zbudowania grupy oporu za lini wroga i
zrzucili do Polski tylu patriotw, ilu si dao. W centrali kierownictwo CIA uznao, e agencja
wreszcie pokonaa komunistw ich wasn broni. Polska to jeden z najbardziej
obiecujcych obszarw dla rozwoju podziemnego ruchu oporu", stwierdzi Bedell Smith na
spotkaniu ze swoimi zastpcami w sierpniu 1952 roku. Wisner powiedzia mu, e WiN idzie
teraz w gr"8.
Radzieckie i polskie suby kontrwywiadowcze powiciy lata na budowanie puapek. Mieli
doskonae rozeznanie w naszych operacjach powietrznych. Kiedy chcielimy zrzuci agentw
opowiada McMa-hon oni nawizywali kontakt z ludmi, o ktrych wiedzielimy, e
mog by dla nas pomocni. A Polacy i KGB znajdowali si tu za ich plecami i mogli ich
usun. By to wic dobrze obmylony plan, tyle e rekrutowalimy agentw radzieckich.
Okaza si gigantyczn katastrof. Zginli ludzie". Moe trzydziestu, moe wicej.
Shackley powiedzia, e nigdy nie zapomni widoku swoich kolegw, kiedy uwiadomili
sobie, e cae plany i miliony dolarw poszy na marne. Niemie byo te odkrycie, e Polacy
wysyaj znaczn cz pienidzy CIA Woskiej Partii Komunistycznej.
CIA najwyraniej uznaa, e moe dziaa w Europie Wschodniej tak samo jak OSS w
okupowanej Europie Zachodniej podczas wojny stwierdzi Henry Loomis z CIA, przyszy
szef Gosu Ameryki. Byo to niemoliwe"9.
W Waszyngtonie Frank Lindsay, ktry z centrali kierowa operacjami w Europie Wschodniej,
z blem zoy rezygnacj10. Powiedzia Dulle-sowi i Wisnerowi, e w ramach strategii CIA
przeciwko komunizmowi tajne operacje przeciwko Sowietom trzeba bdzie zastpi
naukowymi i technicznymi metodami wywiadowczymi. Donkiszotowskie paramilitarne
dziaania wspierajce wyimaginowane ruchy oporu nie mogy wyprze Rosjan z Europy.

W Niemczech McMahon miesicami czyta wszystkie depesze nadchodzce do rezydentury.
Doszed do powanego wniosku. Nie mielimy tam adnych moliwoci powiedzia
wiele lat pniej. Nasz wgld w Zwizek Radziecki by zerowy"11.
O PRZYSZOCI AGENCjT
CIA bya teraz oglnowiatow sub z 15 tysicami pracownikw, tajnym budetem
rocznym w wysokoci p miliarda dolarw i ponad pidziesicioma zagranicznymi
rezydenturami. Wycznie si woli Bedell Smith przeksztaci j w twr, ktry wyglda
oglnie rzecz biorc tak jak przez nastpne p wieku. Przeksztaci Biuro Koordynacji
Politycznej i Biuro Operacji Specjalnych w jednolite tajne suby dziaajce za granic,
stworzy jednolity system dokonywania analiz w Stanach i udao mu si zdoby nieco
szacunku dla CIA w Biaym Domu.
Ale nigdy nie stworzy profesjonalnej suby wywiadowczej. Nie moemy zdoby
wykwalifikowanych pracownikw ubolewa w ostatnich dniach na stanowisku dyrektora
centrali wywiadu. Oni po prostu nie istniej"12. I nie udao mu si podporzdkowa sobie
Allena Dullesa i Franka Wisnera. Tydzie przed wyborami prezydenckimi 1952 roku Bedell
Smith sprbowa po raz ostatni zdoby nad nimi kontrol.
27 padziernika wezwa na zebranie 26 osb z najwyszego kierownictwa CIA i owiadczy,
e dopki CIA nie zdoa stworzy rezerw dobrze wyszkolonych ludzi, bdzie musiaa
ograniczy sw aktywno do nielicznych operacji, jakie moe wykonywa dobrze, zamiast
prowadzi na rozlegym terytorium dziaania przynoszce kiepskie efekty" przy pomocy
niewaciwie wyszkolonego lub gorszego personelu"13. Pobudzony do dziaania przez
ledztwa Truscotta w Niemczech, genera rozkaza powoa mordercz komisj" ciao,
ktre skasuje najgorsze tajne operacje CIA. Wisner natychmiast odbi pieczk. Stwierdzi, e
gdyby wprowadzono w ycie rozkaz Bedella Smitha, wyeliminowanie wtpliwych operacji
byoby bolesnym procesem, rozcignitym na wiele, wiele miesicy na pewno trwaoby
jeszcze za nastpnej administracji. Genera zosta pokonany i mordercza komisja" nie
powstaa.

Dwight D. Eisenhower wygra wybory prezydenckie dziki programowi kadcemu nacisk na
bezpieczestwo narodowe, w ktrym wzywa wolny wiat do wyzwolenia radzieckich
satelitw. Scenariusz napisa dla niego najbliszy doradca do spraw polityki zagranicznej
John Foster Dul-les. Ich plany po zwycistwie zakaday zmian dyrektora centrali wywiadu.
Wybrany mimo protestw Bedella Smitha, zatwierdzony w Senacie bez sprzeciwu i powitany
z entuzjazmem przez pras, Allen Dulles wreszcie zdoby upragnione stanowisko.

Richard Helms dobrze zna Dullesa. Zawarli znajomo osiem lat wczeniej, kiedy to
pojechali razem do maego, czerwonego budynku szkolnego we Francji, gdzie Bedell Smith
przyj bezwarunkow kapitulacj Trzeciej Rzeszy. Helms mia teraz czterdziestk, by
chodzcym komputerem, wszystkie zaczesane do tyu wosy leay na swoim miejscu, a
aden papier nie poniewiera si po jego biurku, kiedy wyczano na noc wiato. Dulles mia
lat szedziesit, gdy nikogo nie przyjmowa, nosi mikkie kapcie, eby zagodzi skutki
podagry, i by wiecznie nieobecnym duchem profesorem. Niedugo po wyborze Eisenhowera
Dulles zadzwoni do Helmsa i zaprosi go do dyrektorskich komnat na pogawdk.
Swko o przyszoci rzek Dulles, wydmuchujc olbrzymi kb dymu z fajki. O
przyszoci agencji14.
Pamitasz, jak doszo do zmowy i przelewu krwi, gdy prbowalimy uporzdkowa
wszystko w 1946 roku? Jakie centrala wywiadu bdzie miaa kompetencje? Czy bdzie w
ogle sub? Dulles chcia, aby Helms zrozumia, e dopki on bdzie dyrektorem
centrali wywiadu, agencja bdzie prowadzi miae, trudne i niebezpieczne operacje.
Chc by absolutnie pewny, e zrozumiae, jak wane s teraz tajne operacje
powiedzia Dulles. Biay Dom i jego administracja bardzo si interesuj kadym aspektem
tajnych dziaa.
Przez nastpne osiem lat swoim przywizaniem do tajnych operacji, pogardzaniem
szczegowymi analizami i niebezpieczn praktyk oszukiwania prezydenta Allen Dulles
wyrzdzi wielk szkod agencji, ktr pomaga utworzy.




OSOBLIWY GENIUSZ
CIA ZA EISENHOWERA 1953-1961



. NIE MAMY PLANU"
Allen Dulles by dyrektorem centrali wywiadu od tygodnia, kiedy 5 marca 1953 roku zmar
Jzef Stalin. Nie mamy adnych wiarygodnych informacji, jakie pogldy panuj na Kremlu
alia si agencja kilka dni pniej. Nasze oceny dugofalowych radzieckich planw i
zamiarw to spekulacje oparte na niewystarczajcych danych"1. Nowy prezydent Stanw
Zjednoczonych nie by zadowolony. Od 1946 roku wcieka si Eisenhower wszyscy
tak zwani eksperci nawijali, co si stanie, kiedy Stalin umrze, i co jako pastwo moemy z
tym zrobi. No c, umar. A wy moecie przetrzsa rzdowe teczki, na prno poszukujc
jakichkolwiek planw. Nie mamy planw. Nie mamy nawet pewnoci, czy jego mier
cokolwiek zmieni"2.
mier Stalina wzmoga obawy Amerykanw o radzieckie intencje. Pytanie dla CLA
brzmiao, czy nastpcy Stalina kimkolwiek bd rozpoczn wojn wyprzedzajc.
Jednak spekulacje agencji na tematy radzieckie byy odbiciami z gabinetu luster. Stalin nigdy
nie przygotowa planu zawadnicia wiatem ani rodkw do jego realizacji. Czowiek, ktry
w kocu obj wadz nad ZSRR po jego mierci, Nikita Chruszczow, wspomina, e Stalin
dra" i trzs si" na myl o globalnej konfrontacji zbrojnej z Ameryk. Ba si wojny
powiedzia Chruszczow. Stalin nigdy nie zrobi nic, by sprowokowa wojn ze Stanami
Zjednoczonymi. Zna swoje saboci"3. Jedn z fundamentalnych poraek wadzy radzieckiej
byo to, e kady aspekt ycia codziennego podporzdkowaa bezpieczestwu pastwa. Stalin
i jego nastpcy, pamitajcy o najedzie Napoleona, a potem Hitlera, mieli obsesj na punkcie
granic. Po wojnie jedyna spjna polityka zagraniczna Stalina polegaa na przeksztaceniu
Europy Wschodniej w ogromn ludzk tarcz.
Kiedy traci energi na mordowanie swych wrogw wewntrznych, nard radziecki sta w nie
koczcych si kolejkach, eby kupi worek ziemniakw. Pod rzdami Eisenhowera
Amerykanie mieli si cieszy omioma latami pokoju i pomylnoci. Ale cen tego pokoju
by zawrotny wycig zbroje, polityczne polowanie na czarownice i permanentna gospodarka
wojenna.
Eisenhower gowi si nad tym, jak stawi czoo Zwizkowi Radzieckiemu, nie rozpoczynajc
III wojny wiatowej ani nie niszczc amerykaskiej demokracji. Ba si, e wojna moe
zrujnowa Stany Zjednoczone gdyby da generaom i admiraom woln rk, oprniliby
cay skarb. Postanowi oprze sw strategi na tajnych broniach: bombach jdrowych i
niejawnych operacjach. Byy duo tasze ni kosztujce miliardy dolarw floty myliwcw
odrzutowych i flotylle lotniskowcw. Majc wystarczajcy arsena atomowy, rozumowa
Eisenhower, Stany Zjednoczone powstrzymaj Zwizek Radziecki od rozpoczcia nowej
wojny wiatowej albo wygraj wojn, jeli wybuchnie. Dziki globalnej kampanii tajnych
operacji Stany Zjednoczone bd mogy zastopowa szerzcy si komunizm albo, jak
prezydent publicznie nazywa swoj polityk odsun Rosjan".
Ike postawi los narodu na arsena nuklearny i suby wywiadowcze. Pytania, jak je najlepiej
wykorzysta, pojawiay si niemal na kadym posiedzeniu Rady Bezpieczestwa
Narodowego od pocztku jego prezydentury. NSC, utworzona w 1947 roku, by zarzdza
wykorzystywaniem amerykaskich si za granic, za Trumana rzadko si zbieraa.
Eisenhower wskrzesi j i kierowa ni jak dobry genera swym sztabem. Co tydzie Allen
Dulles porzuca swoje sfatygowane biuro i wsiada do czarnej limuzyny; mija sypice si
budy, w ktrych pracowa Wisner ze swymi ludmi z wydziau tajnych operacji, i wjeda
przez bram Biaego Domu. Siada w fotelu przy wielkim owalnym stole w Sali Gabinetowej,
naprzeciwko swego brata Fostera, sekretarza stanu, wraz z sekretarzem obrony,
przewodniczcym Kolegium Szefw Sztabw, wiceprezydentem Richardem M. Nixonem i
prezydentem. Allen zazwyczaj rozpoczyna kade zebranie od przegldu wiatowych
punktw zapalnych. Potem rozmowa schodzia na strategie tajnej wojny.

PORADZIMY SOBIE Z CAYM WIATEM"
Eisenhower martwi si bezustannie, czy dojdzie do atomowego Pearl Harbor, a CIA nie
moga go w tej sprawie uspokoi. 5 czerwca 1953 roku na zebraniu Rady Bezpieczestwa
Narodowego Allen Dulles powiedzia mu, e agencja nie uzyska przez kanay wywiadowcze
adnego wczesnego ostrzeenia o potajemnym radzieckim ataku"4. Kilka miesicy pniej
CIA zaryzykowaa prognoz, e Sowieci przed 1969 rokiem nie zdoaj wystrzeli
midzykontynentalnej rakiety balistycznej, ktra dosigaby Stanw Zjednoczonych. Jak si
okazao, pomylia si w ocenie
0 dwanacie lat.
W sierpniu 1953 roku, kiedy Zwizek Radziecki testowa swoj pierwsz bro masowego
raenia jeszcze nie bomb termojdrow, ale co zblionego CIA nie miaa o tym
pojcia. Sze tygodni pniej, kiedy Dulles informowa prezydenta o radzieckich prbach,
Eisenhower zastanawia si, czy powinien przypuci zmasowany jdrowy atak na Moskw,
zanim bdzie za pno. Powiedzia, i wydawao si, e godzina decyzji jest tu-tu i e
powinnimy obecnie naprawd stawi czoo kwestii, czy mamy rzuci przeciwko wrogowi
wszystko, co mamy do dyspozycji, czy te nie", jak zapisano w odtajnionym protokole z
posiedzenia NSC. Postawi to straszliwe pytanie, bo nie byo sensu, bymy tylko dreli z
obawy przed moliwociami przeciwnika", szczeglnie e Stany Zjednoczone nie wiedziay,
czy Moskwa ma jedn bomb atomow, czy tysic. Postanowilimy broni naszego stylu
ycia, lecz to, e w jego obronie uciekamy si do metod, ktre temu stylowi ycia zagraaj,
jest wielkim zagroeniem. Najwikszym problemem, wedug prezydenta, byo opracowanie
metod przeciwstawienia si radzieckiemu zagroeniu
1 wprowadzenie rodkw kontroli, ktre zmieni nas w pastwo garnizonowe. Caa ta
sprawa, powiedzia prezydent, to paradoks"5.
Kiedy Dulles ostrzeg prezydenta, e Rosjanie mog jutro przypuci atak atomowy na Stany
Zjednoczone", Eisenhower odpar, i nie sdzi, by ktokolwiek tu uwaa, e koszt wygrania
wiatowej wojny ze Zwizkiem Radzieckim byby zbyt wysoki". Jednak cen zwycistwa
mogo by zniszczenie amerykaskiej demokracji. Prezydent zauway, e czonkowie
Kolegium Szefw Sztabw powiedzieli mu: Powinnimy robi to, co niezbdne, nawet jeli
skutkiem bdzie zmiana amerykaskiego stylu ycia. Poradzimy sobie z caym wiatem [...],
jeli zdoamy wprowadzi system Adolfa Hitlera"6.
Eisenhowerowi przyszo do gowy, e mgby poradzi sobie z tym paradoksem, uciekajc
si do tajnych operacji. Jednak wkrtce wydarzenia w Berlinie Wschodnim dowiody, e CIA
nie zdoa si zmierzy z frontalnym atakiem komunistw. 16 i 17 czerwca 1953 roku niemal
370 tysicy mieszkacw Berlina Wschodniego wyszo na ulice. Tysice studentw i
robotnikw uderzyy na swych ciemiycieli, spaliy siedziby radzieckiej i
wschodnioniemieckiej partii komunistycznej, rozbijay wozy policyjne i prboway
powstrzyma radzieckie czogi, ktre miadyy ich ducha. Powstanie miao duo wikszy
zasig, ni pocztkowo szacowaa CIA, ale agencja nie moga zrobi nic, eby ocali
powstacw. Chocia Frank Wisner zastanawia si nad uzbrojeniem wschodnich
berliczykw, nie zdecydowa si na to. Jego siy wyzwolicielskie okazay si
bezwartociowe. 18 czerwca powiedzia, e CIA tym razem nie powinna podburza
wschodnich berliczykw do dalszych dziaa". Powstanie zdawiono7.
Tydzie pniej Eisenhower nakaza CIA wyszkoli i wyposay podziemne organizacje
zdolne do rajdw na du skal lub prowadzenia ustawicznej walki" w Niemczech
Wschodnich i innych radzieckich pastwach satelickich. Wezwa take CIA, by wspieraa
eliminowanie najwyszych marionetkowych urzdnikw" w pastwach podporzdkowanych
ZSRR8. Sowa eliminowanie" uy tu w znaczeniu ostatecznym. Ale rozkaz ten by jedynie
pustym gestem. Prezydent poznawa granice moliwoci CIA. Tamtego lata w Pokoju
Sonecznym Biaego Domu zebra ludzi, ktrym najbardziej ufa, jeli chodzi o
bezpieczestwo pastwa wrd nich Waltera Bedella Smitha, George'a Kennana, Fostera
Dullesa i generaa lotnictwa w stanie spoczynku Jamesa R. Doolittle'a, pilota, ktry prowadzi
nalot na Tokio w 1942 roku i poprosi ich o zdefiniowanie na nowo strategii wobec
Zwizku Radzieckiego. Program Pokj Soneczny", czyli odepchnicie Rosji za pomoc
tajnych operacji, po piciu latach zosta jednak uznany za martwy.
Prezydent prbowa skierowa agencj w nowym kierunku. CIA miaa walczy z wrogiem w
Azji, na Bliskim Wschodzie, w Afryce i Ameryce aciskiej wszdzie, gdzie rozpaday si
imperia kolonialne. Za Eisenhowera agencja podja 170 nowych tajnych operacji w 48
pastwach dziaa politycznych, psychologicznych i paramilitarnych w krajach, o ktrych
kulturze, jzyku czy historii amerykascy szpiedzy niewiele wiedzieli9.
Eisenhower czsto podejmowa wstpne decyzje w sprawie tajnych dziaa podczas rozmw
z brami Dullesami. Zwykle Allen proponowa Fosterowi jak operacj, a Foster wspomina
o tym prezydentowi przy drinku w Gabinecie Owalnym. Foster wraca do Allena z
prezydenck aprobat i napomnieniem: nie dajcie si zapa. Bracia kierowali biegiem
tajnych operacji, omawiajc je we dwch w swoich biurach, przez telefon lub w niedziel nad
basenem, wraz ze sw siostr Eleanor, urzdniczk Departamentu Stanu. Foster by
przekonany, e Stany Zjednoczone powinny robi wszystko, co w ich mocy, eby zmieni lub
obali kady reim, ktry nie jest jawnym sojusznikiem Ameryki. Allen popiera go caym
sercem. Z bogosawiestwem Eisenhowera zabrali si do przeksztacania mapy wiata.
SYTUACJA SZYBKO SI POGARSZA"
Od pierwszych dni na urzdzie Allen Dulles dopracowywa publiczny wizerunek CIA,
podtrzymujc stosunki z najbardziej wpywowymi wydawcami i nadawcami radiowymi,
czarujc senatorw i kongresmanw, dopieszczajc dziennikarzy10. Uwaa, e rozgos
czyniony z godnoci jest lepszy ni cisza.
Dulles utrzymywa bliskie kontakty z wydawcami New York Time-sa", Washington Post" i
najwaniejszych oglnokrajowych tygodnikw. Mg chwyci za telefon i przeredagowa ju
zamany artyku, sprawi, by irytujcego korespondenta zagranicznego odwoano z placwki,
albo zapewni sobie usugi szefa biura Timesa" w Berlinie lub pracownika Newsweeka" z
Tokio. Pasj Dullesa byo podsuwanie prasie rnych historyjek. W amerykaskich
redakcjach dziaali weterani z rzdowego wydziau propagandy z czasw wojny, Biura
Informacji Wojennej, niegdy zwizani z Dzikim Billem" Donovanem. Na wezwanie CIA
odpowiedzieli Henry Luce i jego redaktorzy z Time'a", Looka" i Fortune", popularne
czasopisma w rodzaju Parad", Saturday Review" oraz Readers Digest" i kierownictwo
CBS News. Dulles budowa machin public relations i propagandow, na ktr zoyo si
ponad pidziesit agencji prasowych, tuzin wydawnictw i ludzie w rodzaju Axela Springera,
najpotniejszego magnata prasowego Niemiec Zachodnich, ktrzy zobowizali si wspiera
Dullesa.
Dulles chcia by postrzegany jako subtelny szef profesjonalnej suby szpiegowskiej. Prasa
usilnie podtrzymywaa ten wizerunek. Jednak archiwa CIA opowiadaj cos' zupenie innego.
Protokoy z codziennych spotka Dullesa z jego zastpcami pokazuj agencj rozdart
midzy kryzysem midzynarodowym i problemami wewntrznymi szalejcego
alkoholizmu, malwersacji, masowych dymisji11. Co zrobi z funkcjonariuszem CIA, ktry
zabi brytyjskiego koleg i grozi mu proces za zabjstwo? Dlaczego eksszef placwki w
Szwajcarii popeni samobjstwo? Nowy inspektor generalny Lyman Kirkpatrick nieustannie
przynosi Dullesowi ze wieci na temat cech charakteru pracownikw CIA, ich wyszkolenia i
zachowania. Ostrzega Dullesa, e uzdolnieni ludzie, ktrych CIA zatrudnia podczas wojny
koreaskiej, rezygnuj z pracy dla agencji i jest oczywiste, e zbyt wysoki ich odsetek
odchodzi z mao przyjaznymi uczuciami wobec CIA".
Pod koniec wojny grupa funkcjonariuszy niszego i redniego szczebla zbulwersowana
niskim morale w centrali zadaa zgody na ankiet wrd pracownikw agencji i dostaa
j. Przepytali oni 115 osb i pod koniec pierwszego roku dyrektorowania Dullesa napisali
dugi, szczegowy raport. Stwierdzili, e sytuacja szybko si pogarsza": panuje powszechna
frustracja, zamieszanie i brakuje poczucia celu. Inteligentnych i patriotycznie nastawionych
ludzi rekrutowano obietnicami ekscytujcej suby za granic tworzc cakowicie
faszywe wraenie" a potem wysyano na zabite deskami placwki jako maszynistki i
gocw. Setki funkcjonariuszy wracay z zagranicznych ekspozytur i bkay si miesicami
po centrali w oczekiwaniu na nowy przydzia. Szkody, ktre wyrzdza agencji bierna
polityka kadrowa, rosn w postpie geometrycznym, a nie arytmetycznym informowali.
Na kadego zdolnego pracownika, ktrego agencja traci z powodu niezadowolenia lub
frustracji, przypada bowiem dwch lub trzech bardziej kompetentnych (o tym
samym wyksztaceniu i dowiadczeniu zawodowym lub pochodzeniu spoecznym), ktrych
agencja nigdy ju nie zatrudni [...]. Szkody mog by nieodwracalne".
Modzi funkcjonariusze CIA pracowali dla zbyt wielu ludzi na wysokich stanowiskach,
ktrzy najwyraniej nie wiedz, co robi". Patrzyli, jak szokujco wielkie pienidze"
marnowane s na nieudane misje zamorskie. Jeden z oficerw operacyjnych Franka Wisnera
napisa, e akcje, w ktrych bra udzia, byy w wikszoci nieefektywne i do kosztowne.
Cz celw wyznaczono nielogicznie nie wspominajc, e bezzasadnie. Tak wic
centrala, aby chroni siebie i swj presti, zarwno tu, jak i w terenie, zajmuje si
czyszczeniem budetu i przygotowywaniem usprawiedliwie penych, agodnie mwic,
przesadzonych informacji". Modzi funkcjonariusze konkludowali, e agencja pena jest
miernot i jeszcze gorszych pracownikw".
Ci modzi ludzie widzieli, e suba wywiadowcza okamuje sam siebie. Opisywali CIA, w
ktrej niekompetentni ludzie dostali wielk wadz, a zdolni rekruci walali si po korytarzach
niczym kody drewna.
Allen Dulles ukry ich raport. Nic si nie zmienio. Czterdzieci trzy lata pniej, w 1996
roku, ledztwo Kongresu ujawnio, e w CIA trwa wielki kryzys kadrowy, ktrego, jak
dotd, nie zwalcza ona w aden spjny sposb [...]. CIA wci nie ma do
wykwalifikowanych pracownikw operacyjnych, by obsadzi wiele ze swych placwek na
wiecie"12.
KTO MUSI WYKONYWA BRUDN ROBOT"
Eisenhower chcia zmieni CIA w skuteczne narzdzie wadzy prezydenckiej. Za
porednictwem Waltera Bedella Smitha prbowa narzuci agencji struktur dowodzenia.
Zaraz po wyborze Eisenhowera Bedell Smith mia nadziej, e otrzyma nominacj na
przewodniczcego Kolegium Szefw Sztabw. Tote gdy Eisenhower mianowa go na
podsekretarza stanu, genera by zdruzgotany. Bedell Smith nie chcia by zastpc Fo-stera
Dullesa, ktrego uwaa za pompatycznego samochwa13. Ike jednak go lubi i
potrzebowa jako uczciwego porednika midzy sob a brami Dullesami.
Bedell Smith da upust gniewowi przy wiceprezydencie Nixonie, swym ssiedzie w
Waszyngtonie. Od czasu do czasu genera wpada z wizyt, wspomina Nixon, i kilka
drinkw rozwizywao mu jzyk w do niecodzienny sposb [...]. Pamitam, jak pewnego
wieczoru, siedzielimy nad whisky z wod sodow, a Bedell bardzo si wzruszy i
powiedzia: Chc ci co powiedzie o Ike'u... Byem przydupasem Ike'a... Ike musia mie
kogo, kto by wykonywa brudn robot, ktrej nie chcia sam robi, bo chcia wyglda na
dobrego faceta"14.
Bedell Smith by prezydenckim nadzorc tajnych operacji CIA. Jako sia napdowa wieo
utworzonej Rady Koordynacji Operacyjnej przedstawia tajne dyrektywy prezydenta i Rady
Bezpieczestwa Pastwowego oraz kontrolowa wykonywanie tych rozkazw przez CIA.
Gwne role w realizacji tych zada odgrywali starannie dobierani przez niego ambasadorzy.
Podczas dziewitnastu miesicy, przez ktre Bedell Smith by prezydenckim nadzorc tajnych
operacji, agencja przeprowadzia jedyne dwa udane zamachy stanu w swej historii.
Odtajniona dokumentacja tych przewrotw wiadczy, e uday si one dziki apwkom,
przymusowi i brutalnej sile, a nie tajemnicy, ostronoci i sprytowi. Stworzyy jednak
legend, e CIA jest srebrn kul w arsenale demokracji. Roztoczyy wok agencji aur,
jakiej pragn Dulles.

. NAJWIKSZY TRIUMF CIA"
W styczniu 1953 roku, kilka dni przed inauguracj Eisenhowera, Walter Bedell Smith
zadzwoni do Kima Roosevelta w centrali CIA i zapyta: Kiedy zacznie si nasza cholerna
operacja?"1
Dwa miesice wczeniej, na pocztku listopada 1952 roku, Roosevelt, szef operacji CIA na
Bliski Wschd, pojecha do Teheranu, eby oczyci przedpole dla swych kolegw z
wywiadu brytyjskiego. Premier Iranu Mohammad Mosaddegh przyapa Brytyjczykw na
prbie obalenia jego rzdu. Wydali wszystkich pracownikw ich ambasady, na czele ze
szpiegami. Roosevelt przyby, aby zachowa i opaci siatk iraskich agentw, ktrzy
pracowali dla Brytyjczykw, ale z radoci przyjli amerykask szczodro. W drodze
powrotnej zatrzyma si w Londynie, eby zoy sprawozdanie swym brytyjskim kolegom.
Dowiedzia si, e premier Churchill chce, by CIA pomoga obali iraski reim. Czterdzieci
lat wczeniej iraska ropa pchna Churchilla do wadzy i chway. Teraz sir Winston chcia j
odzyska.
W przededniu I wojny wiatowej Churchill, wwczas pierwszy lord Admiralicji, zmieni
paliwo stosowane w Royal Navy: zamiast wgla okrty brytyjskie napdzaa teraz ropa.
Opowiada si za nabyciem przez Brytyjczykw 51 procent Anglo-Persian Oil Company,
ktra pi lat wczeniej zacza wydobywa irask rop. Brytyjczycy zagarnli lwi jej
cz. Iraska ropa nie tylko napdzaa unowoczenion armad Churchilla, ale i finansowaa
budow okrtw. Ropa staa si krwi brytyjskiego skarbu. Gdy Wielka Brytania wadaa
morzami, wojska brytyjskie, rosyjskie i tureckie stratoway pnocny Iran, niszczc wikszo
terenw rolniczych kraju, co wywoao gd, ktry zabi moe nawet dwa miliony osb. Z
tego chaosu wyoni si dowdca perskiej gwardii kozackiej Reza Chan, ktry sprytem i si
zdoby wadz. W 1925 roku proklamowano go szachem Iranu. Nacjonalistyczny polityk
Mohammad Mosaddegh by jednym z czterech posw do iraskiego parlamentu, Madlesu,
ktrzy si mu przeciwstawili.
Madles wkrtce odkry, e brytyjski gigant naftowy, teraz Anglo-Iranian Oil Company,
systematycznie oszukiwa iraski rzd. Straty szy w miliardy. W latach trzydziestych w
Iranie tak nasilia si nienawi do Brytyjczykw i strach przed Sowietami, e hitlerowcy
wydeptali tu sobie szerokie cieki tak szerokie, e w sierpniu 1941 roku Churchill i Stalin
najechali Iran. Zmusili do emigracji szacha Rez i osadzili na tronie jego ulegego,
zalepionego dwudziestojednoletniego syna Mohammada Rez Szaha Pahlawiego.
Gdy Sowieci i Brytyjczycy okupowali Iran, Amerykanie korzystali z jego lotnisk i drg, by
transportowa pomoc wojskow dla Stalina wartoci okoo 18 miliardw dolarw. Jedyn
amerykask osobistoci w Iranie podczas II wojny wiatowej by genera Norman
Schwarzkopf, ktry zorganizowa irask andarmeri, polityk roln (jego syn i imiennik
dowodzi w 1991 roku operacj Pustynna Burza"). Roosevelt, Churchill i Stalin w grudniu
1943 roku zjechali si na konferencj do Teheranu, ale alianci porzucili godujcy nard,
gdzie robotnicy naftowi zarabiali pidziesit centw dziennie, a mody szach dziery wadz
dziki wyborczemu oszustwu. Po wojnie Mosaddegh wzywa w Madlesie do renegocjacji
brytyjskiej koncesji naftowej. Anglo-Iranian Oil Company kontrolowaa najwiksze znane
wiatowe rezerwy ropy. Przybrzena rafineria w Abadanie bya najwiksza na wiecie.
Podczas gdy brytyjskie kierownictwo i technicy bawili si w prywatnych klubach i pluskali w
basenach, irascy robotnicy mieszkali w budach bez biecej wody, elektrycznoci czy
kanalizacji; niesprawiedliwo rodzia poparcie dla komunistycznej partii Tude, ktra w
owym czasie liczya okoo 2500 czonkw. Brytyjczycy zgarniali z ropy dwa razy wiksze
zyski ni Iraczycy. Teraz Iran zada rwnego podziau. Brytyjczycy odmwili. Prbowali
wpyn na opini publiczn, przekupujc midzy innymi politykw, dziennikarzy i dyrektora
pastwowego radia.
Szef brytyjskiej placwki w Teheranie Christopher Montague Wood-house ostrzega
rodakw, e prosz si o katastrof. Doszo do niej w kwietniu 1951 roku, kiedy Madles
przegosowa nacjonalizacj iraskiej produkcji ropy. Kilka dni pniej Mohammad
Mosaddegh zosta premierem. Pod koniec czerwca brytyjskie okrty zakotwiczyy u
wybrzey Iranu. W lipcu amerykaski ambasador Henry Grady informowa, e najblisi
sojusznicy Stanw Zjednoczonych kompletnie poszaleli" i prbowali obali Mosaddegha.
We wrzeniu Brytyjczycy nasilili midzynarodowy bojkot iraskiej ropy akt wojny
ekonomicznej majcy zniszczy Mosaddegha. Potem Churchill wrci do wadzy jako
premier. Mia 76 lat, Mosaddegh za 69. Obaj byli upartymi starcami, ktrzy sprawami
pastwa zajmowali si w piamach. Brytyjscy dowdcy przedstawili plany zdobycia iraskich
pl naftowych i rafinerii w Abadanie przez 70 tysicy onierzy. Mosaddegh przedstawi
spraw w ONZ i Biaym Domu, publicznie roztaczajc urok, a prywatnie ostrzeg Trumana,
e brytyjski atak rozpocznie III wojn wiatow. Truman oznajmi kategorycznie
Churchillowi, e Stany Zjednoczone nigdy nie wespr takiej inwazji. Churchill odparowa, e
cen za brytyjskie wsparcie wojskowe w wojnie koreaskiej jest amerykaskie poparcie
polityczne dla jej pozycji w Iranie. Latem 1952 roku doszo do impasu.
CIA WPYWA NA POLITYK ZZA KULIS"
Brytyjski szpieg Monty Woodhouse polecia do Waszyngtonu na spotkanie z Walterem
Bedellem Smithem i Frankiem Wisnerem. 26 listopada 1952 roku dyskutowali, jak wysadzi
z sioda Mosaddegha"2. Ich spisek zacz si w cieniu zmiany prezydenta gdy wadza
Trumana saba, plany zamachu si rozwijay. Kiedy intryga w peni rozkwita, Wisner
stwierdzi, e niekiedy CIA wpywa na polityk zza kulis"3. Oficjalnie Stany Zjednoczone
wspieray Mosaddegha. Ale CIA bez zgody Biaego Domu knua, by go obali.
18 lutego 1953 roku przyby do Waszyngtonu mianowany wanie szefem brytyjskiego
wywiadu sir John Sinclair. w Szkot o cichym gosie, opinii publicznej znany jako C", a
przyjacioom jako Sinbad", spotka si z Allenem Dullesem i zaproponowa Kima
Roosevelta na dowdc operacji. Brytyjczycy nadali jej prozaiczny kryptonim operacja
Boot" (But"). Roosevelt mia lepsz nazw: operacja Ajax", od imienia mitycznego
bohatera wojny trojaskiej (dziwny wybr, gdy wedug legendy Ajaks oszala, rozsieka
stado owiec, mylc, e to wojownicy, i zabi si ze wstydu, gdy wrciy mu zmysy).
Roosevelt z talentem reyserowa przedstawienie. Od dwch lat prowadzi operacje
polityczne, propagandowe i paramilitarne, by powstrzymywa radzieckie postpy w Iranie.
Funkcjonariusze operacyjni CIA poukrywali ju do gotwki i broni, by przez sze
miesicy wspomaga 10 tysicy plemiennych wojownikw. Roosevelt mg zaatakowa
Tude, ma, ale wpywow, zdelegalizowan parti komunistyczn Iranu. Teraz zmieni cel,
zamierzajc podkopa wsparcie gwnych stronnictw politycznych i religijnych Iranu dla
Mosaddegha.
Roosevelt zacz nasila kampani przekupstwa i dziaalnoci wywrotowej. Pracownicy
agencji i ich irascy agenci kupowali lojalno dziennikarzy zajmujcych si polityk,
witych mw i zbirw. Kupowali usugi ulicznych gangw, ktrych czonkowie rozbijali
piciami wiece Tude, oraz muw, ktrzy pitnowali Mosaddegha w meczetach. CIA nie
miaa dziesicioleci brytyjskich dowiadcze w Iranie i pracowao dla niej duo mniej
miejscowych agentw. Miaa jednak wicej pienidzy na operacje w tym kraju: co najmniej
milion dolarw rocznie, ogromn fortun w jednym z najbiedniejszych pastw wiata.
Agencja czerpaa wskazwki od opanowanej przez brytyjski wywiad siatki lobbystw.
Kierowali ni bracia Raszidianowie, trzej synowie iraskiego anglofila, ktrzy kontrolowali
eglug, banki i rynek nieruchomoci. Mieli te posuch u czonkw parlamentu. Wiedli prym
wrd wpywowych kupcw z bazaru, nie uznawanych oficjalnie legislatorw z Teheranu.
Przekupili senatorw, wyszych oficerw, dziennikarzy i wydawcw, bandy zbirw i co
najmniej jednego czonka gabinetu Mosaddegha. Za informacje pacili puszkami po
herbatnikach wypenionymi gotwk. W krgu tym znalaz si nawet lokaj szacha. Okaza si
on katalizatorem zamachu.
Allen Dulles wkroczy 4 marca 1953 roku na zebranie Rady Bezpieczestwa Narodowego z
siedmioma stronami notatek dotyczcych konsekwencji przejcia przez Sowietw wadzy"
w Iranie4. Krajowi zagraaa dojrzewajca struktura rewolucyjna" i gdyby okazaa si ona
komunistyczna, wszystkie kostki domina na Bliskim Wschodzie by upady. Szedziesit
procent ropy wolnego wiata wpadoby w rce Moskwy. Ta katastrofalna strata powanie
zmniejszy nasze rezerwy na wypadek wojny", ostrzega Dulles; w Stanach Zjednoczonych
konieczne bdzie racjo-nowanie ropy i gazu. Prezydent nie uwierzy w ani jedno sowo.
Uzna, e zamiast obala rzd, lepiej bdzie zaoferowa Mosaddeghowi 100 milionw
dolarw poyczki, aby ustabilizowa jego gabinet5.
Monty Woodhouse taktownie zasugerowa swym amerykaskim odpowiednikom w CIA,
eby przedstawili Eisenhowerowi problem od innej strony. Nie mog utrzymywa, e
Mosaddegh to komunista6. Ale powinni twierdzi, e im duej sprawuje on wadz, tym
wiksze jest niebezpieczestwo, e Sowieci zaatakuj Iran. Kim Roosevelt wsczy
prezydentowi do ucha t oto bajeczk: jeli Mosaddegh przesunie si na lewo, Iran wpadnie w
rce Sowietw, ale jeli pchnie si go w prawo, CIA sprawi, e iraski rzd znajdzie si pod
amerykask kontrol.
Mosaddegh wszed prosto w puapk. le obliczony blef przywoa w amerykaskiej
ambasadzie w Teheranie widmo radzieckiego zagroenia. Liczy, e zostanie uratowany
przez Amerykanw", powiedzia John H. Stutesman, amerykaski dyplomata, ktry
doskonale zna premiera i w 1953 roku zajmowa si sprawami iraskimi w Departamencie
Stanu. Mosaddegh uwaa, e jeli wykopie Brytyjczykw i zagrozi Amerykanom rosyjsk
hegemoni, rzucimy si z pomoc. Tu si zbytnio nie myli"7.
18 marca 1953 roku Frank Wisner poinformowa Roosevelta i Wood-house'a, e maj
wstpn zgod Allena Dullesa. 4 kwietnia centrala CIA posaa do placwki w Teheranie
milion dolarw. Ale Eisenhower, podobnie jak inni wani gracze, wci mia wtpliwoci co
do planw przewrotu w Iranie.
Prezydent kilka dni pniej wygosi ze swad przemwienie nazwane Szans na pokj, w
ktrym zadeklarowa, e prawo kadego narodu do stworzenia rzdu i systemu
gospodarczego wedug wasnej woli jest niezbywalne" i e niewybaczalne s prby
narzucania przez jakiekolwiek pastwo innym swych form rzdu". Te sowa celnie trafiy w
szefa placwki CIA w Teheranie Rogera Goirana, ktry pyta central, dlaczego Stany
Zjednoczone chc przej tradycje brytyjskiego kolonializmu na Bliskim Wschodzie. To
historyczna pomyka, uwaa, dugofalowa katastrofa dla amerykaskich interesw. Allen
Dulles wezwa go do Waszyngtonu i zdj ze stanowiska. Amerykaski ambasador w Iranie
Loy Henderson, wtajemniczony w plany od samego pocztku, bardzo si sprzeciwia
dokonanemu przez Brytyjczykw wyborowi na lidera przewrotu rozwizego generaa w
stanie spoczynku Fazlollaha Zahediego. Mosaddegh powiedzia ambasadorowi, e wie, i
Zahedi to wspierany przez Brytyjczykw zdrajca.
Mimo to Brytyjczycy wskazali, a CIA wspara Zahediego, jedynego czowieka jawnie
ubiegajcego si o wadz, ktrego uwaano za pro-amerykaskiego. Pod koniec kwietnia
zacz si ukrywa po porwaniu i zamordowaniu szefa iraskiej policji i susznie, gdy o
to zabjstwo podejrzewano jego wasnych stronnikw. Znikn na jedenacie tygodni.
W maju spisek nabra rozpdu, chocia cigle brakowao prezydenckiej aprobaty.
Doszlifowywano ostateczn wersj planu. Zahedi, wyposaony przez CIA w 75 tysicy
dolarw gotwk, mia stworzy wojskowy sekretariat" i wybra pukownikw, ktrzy
przeprowadziliby zamach. Grupa fanatykw religijnych zwana Wojownikami Islamu
banda terrorystw" wedle kroniki zamachu autorstwa historykw z CIA miaa grozi
yciu politycznych i osobistych zwolennikw Mosaddegha w rzdzie i poza nim. Mieli
organizowa brutalne zamachy na szanowanych przywdcw religijnych, tak aby wyglday
na robot komunistw. CIA w ramach kosztujcej 150 tysicy dolarw kampanii
propagandowej przygotowaa broszury i plakaty, by wywrze wpyw na irask pras i opini
publiczn. Gosiy one: Mosaddegh faworyzuje parti Tude i ZSRR... Mosaddegh to wrg
islamu... Mosaddegh rozmylnie niszczy morale armii... Mosaddegh celowo prowadzi kraj ku
upadkowi gospodarczemu... Mosaddegha zdemoralizowaa wadza". W dniu D spiskowcy
pod wodz sekretariatu wojskowego" Zahediego mieli przej siedzib sztabu generalnego,
Radio Teheran, dom Mosaddegha, bank centralny, komend gwn policji oraz urzdy
telefoniczne i telegraficzne. Mieli aresztowa Mosaddegha i jego ministrw. Natychmiast
zaczto wysya wicej pienidzy, 11 tysicy dolarw tygodniowo, by kupi wikszo w
Madlesie, ktra ogosiaby Zahediego nowym premierem. Ten ostatni detal mia nada
przewrotowi pozory legalnoci. Zahedi z kolei mia zoy hod szachowi i przywrci
wadz monarchii.
Czy saby szach odegra sw rol? Ambasador Henderson nie wierzy, e wystarczy mu
charakteru, by poprze zamach. Ale Roosevelt uwaa, e na dusz met bez szacha nic si
nie uda.
15 czerwca Roosevelt polecia do Londynu, aby przedstawi plan specom z brytyjskiego
wywiadu. Spotkali si w siedzibie Secret Inteli-gence Service w sali konferencyjnej z
wywieszk: Hamuj swoich goci". Gospodarze nie zgosili adnych obiekcji. W kocu to
Amerykanie pacili rachunki. Brytyjczycy zorganizowali zamach, ale ich przywdcy nie
mogli odgrywa gwnej roli w jego przeprowadzeniu. 23 czerwca minister spraw
zagranicznych Anthony Eden przeszed w Bostonie powan operacj odka. Tego samego
dnia Winston Churchill dozna cikiego wylewu i niemal zmar; wieci tak wyciszono, e
CIA nic nie wiedziaa.
W nastpnych dwch tygodniach agencja zorganizowaa podwjny acuch dowodzenia.
Jeden kierowa wojskowym sekretariatem" Za-hediego, drugi mia kontrolowa kampani
polityczn i propagandow. Oba odpowiaday bezporednio przed Frankiem Wisnerem. Kim
Roosevelt wylecia do Bejrutu, przejecha przez Syri i Irak do Iranu i doczy do braci
Raszidianw. CIA czekaa na zielone wiato od prezydenta Stanw Zjednoczonych.
Zapalio si 11 lipca. I odtd wszystko szo le.
PAN PRZODEM, WASZA WYSOKO"
Tajna misja zostaa zdemaskowana przed dniem zero. 7 lipca nasuch radiowy CIA
monitorowa audycj partii Tude. Podziemna radiostacja ostrzegaa Iraczykw, e rzd
amerykaski wraz ze szpiegami i zdrajcami", w tym z generaem Zahedim, pracuje nad
likwidacj rzdu Mosad-degha"8. Mosaddegh mia wasne polityczne i wojskowe rda
wywiadowcze, niezalene od Tude, i wiedzia, co go czeka.
Potem CIA odkrya, e nie ma wojska do przeprowadzenia zamachu. Genera Zahedi nie mia
pod swoim dowdztwem ani jednego onierza. Agencja nie znaa wojskowej sytuacji w
Iranie ani struktury iraskiej armii. Kim Roosevelt zwrci si do generaa brygadiera Roberta
A. McClure'a, ojca Si Specjalnych amerykaskich wojsk ldowych9. McClure w 1942 roku
by szefem wywiadu Eisenhowera, do koca II wojny wiatowej i w okresie wojny
koreaskiej kierowa dziaaniami z zakresu wojny psychologicznej, nastpnie za
specjalizowa si w nadzorowaniu wsplnych operacji z CIA. Pracowa rami w rami z
Dullesem oraz Wisnerem i adnemu z nich nie ufa.
Genera McClure polecia do Teheranu, eby poprowadzi utworzon w 1950 roku
amerykask grup doradcw wojskowych, ktra miaa wspiera dobrze si zapowiadajcych
iraskich oficerw szkoleniami i doradztwem. W ramach prowadzonej przez CIA wojny
nerww uci amerykaskie kontakty z dowdcami sprzyjajcymi Mosaddeghowi. Roosevelt
cakowicie polega na przedstawionym przez McClure'a obrazie iraskiej armii i politycznych
pogldw jej wyszych oficerw. Prezydent Eisenhower nalega, eby po zamachu McClure
dosta drug gwiazdk generalsk, zauway bowiem, e ma znakomite stosunki z szachem i
innymi wpywowymi osobami, ktrymi jestemy zainteresowani". CIA zwerbowaa
iraskiego pukownika, ktry suy jako cznik z grup doradcw McClure'a, by pomg
przeprowadzi przewrt. Potajemnie zwerbowa on okoo czterdziestu oficerw.
Teraz brakowao ju tylko szacha.
Pukownik CIA Stephen J. Meade polecia do Parya, eby zabra stamtd obdarzon
niezomnym charakterem i niepopularn siostr bliniaczk szacha. Scenariusz agencji
przewidywa cignicie jej z wygnania, by przekonaa brata do poparcia generaa Zahediego.
Ale ksiniczki Aszraf nie udao si znale. Agent brytyjskiego wywiadu Asadollah Ra-
szidian wytropi j na francuskiej Riwierze. Kolejne dziesi dni zajo namwienie jej, eby
wesza na pokad samolotu leccego do Teheranu. Jako argumentw uyto duej sumy w
gotwce oraz futra z norek od wywiadu brytyjskiego, a take obietnicy pukownika Meade'a,
e Stany Zjednoczone wezm rodzin szacha na utrzymanie, jeli zamach si nie powiedzie.
Po burzliwej konfrontacji w cztery oczy z bratem ksiniczka opucia Teheran 30 lipca,
mylnie przekonana, e wzmocnia jego krgosup. CIA wykorzystaa generaa Normana
Schwarzkopfa, ktry 1 sierpnia przyby do paacu, by utwierdzi szacha w postanowieniu.
Monarcha, bojc si podsuchu, zaprowadzi generaa do wielkiej sali balowej, ustawi
porodku may stolik i wyszepta, e nie zgadza si na przewrt. Obawia si, e armia go nie
poprze.
Kim Roosevelt przez nastpny tydzie kry midzy swym biurem a paacem szacha,
bezlitonie naciskajc na wadc. Ostrzega, e niech do wsppracy z CIA moe
doprowadzi do skomunizowania Iranu albo drugiej Korei" w obu wypadkach monarsze i
jego rodzinie groziby wyrok mierci. Przeraony szach uciek ze swoj wit nad Morze
Kaspijskie.
Roosevelt wciekle improwizowa. Uoy krlewski dekret dymisjonujcy Mosaddegha i
mianujcy generaa Zahediego premierem. Rozkaza pukownikowi, ktry dowodzi gwardi
szacha, by przedstawi podpisan kopi tego wtpliwej legalnoci dokumentu Mosaddeghowi,
trzymajc go na muszce, i aresztowa, gdyby premier si przeciwstawia. 12 sierpnia
pukownik pojecha do szacha nad Morze Kaspijskie i nastpnego dnia wrci z podpisanymi
egzemplarzami dekretu. Teraz irascy agenci Roosevelta wylegli na ulice Teheranu.
Dziennikarze i prasy drukarskie wypluway propagand: Mosaddegh jest komunist,
Mosaddegh jest ydem. Uliczne szumowiny na usugach CIA, udajc czonkw partii Tude,
zaatakoway muw i sprofanoway meczet. Mosaddegh odpowiedzia zamkniciem
Madlesu zgodnie z prawem tylko parlament, a nie szach, mg go odwoa tak e
kupieni przez CIA senatorowie i deputowani stali si bezuyteczni.
Roosevelt posuwa si naprzd. 14 sierpnia depeszowa do centrali z pilnym daniem
dodatkowych 5 milionw dolarw na wsparcie generaa Zahediego. Zamach wyznaczono na
t noc i Mosaddegh o tym wiedzia. Zmobilizowa garnizon teheraski i otoczy swj dom
czogami i onierzami. Kiedy gwardzici szacha przybyli aresztowa premiera, osonili go
lojalni oficerowie. Zahedi skry si w jednym z lokali CIA, obserwowany przez agenta
Roosevelta, nowicjusza Rocky'ego Stone'a. Pospiesznie zebrana przez CIA grupa iraskich
pukownikw rozpada si.
Radio Teheran 16 sierpnia zaczo nadawa o 5.45, ogaszajc, e przewrt si nie powid.
Centrala CIA nie miaa pojcia, co robi dalej. Allen Dulles wyjecha z Waszyngtonu tydzie
wczeniej na dugie wakacje w Europie, beztrosko ufajc, e wszystko pjdzie dobrze. Nie
byo z nim kontaktu. Frank Wisner nie mia adnych pomysw. Roosevelt na wasn rk
postanowi przekona wiat, e to Mosaddegh zaaranowa nieudany zamach stanu.
Potrzebowa szacha do sprzedania tej historyjki, ale monarcha uciek z kraju. Amerykaski
ambasador w Iraku Bur-ton Berry dowiedzia si kilka godzin pniej, e szach jest w
Bagdadzie i prosi o pomoc. Roosevelt przesa zarys scenariusza Berry'emu, ktry doradzi
szachowi, by wygosi przez radio owiadczenie, e uciek w obliczu lewicowej rewolty.
Monarcha zrobi, co mu kazano. Potem kaza swemu pilotowi przygotowa plan ucieczki do
wiatowej stolicy obalonych monarchw Rzymu.
W nocy 16 sierpnia jeden z oficerw Roosevelta rozda 50 tysicy dolarw iraskim agentom
placwki i powiedzia im, eby udawali tum komunistycznych bojwkarzy. Nastpnego
ranka setki patnych agitatorw zalay ulice Teheranu, pldrujc, palc i niszczc symbole
rzdu. Przyczyli si do nich prawdziwi czonkowie partii Tude, ale wkrtce zrozumieli, e
zainscenizowano tajn akcj", jak gosi raport CIA, i prbowali skoni demonstrantw,
eby si rozeszli". Po drugiej bezsennej nocy Roosevelt powita ambasadora Loya
Hendersona, ktry przylecia z Bejrutu 17 sierpnia. W drodze po niego na lotnisko
pracownicy amerykaskiej ambasady minli obalony pomnik ojca szacha; na postumencie
zostay tylko buty.
Henderson, Roosevelt i genera McClure odbyli czterogodzinn narad wojenn w budynku
ambasady. W jej wyniku powsta nowy plan pogbienia anarchii. Dziki McClure'owi
irascy oficerowie zostali wysani do oddalonych garnizonw, eby znaleli onierzy
skonnych poprze przewrt. Irascy agenci CIA dostali rozkaz wynajcia wikszej liczby
szumowin. Wysano emisariuszy, by przekonali najwyszego szyickiego ajatollaha w Iranie,
aby ogosi wit wojn.
Ale w centrali Wisner rozpacza. Przeczyta ocen sytuacji autorstwa najlepszego analityka
agencji: Klska przewrotu wojskowego w Teheranie i ucieczka szacha do Bagdadu
podkrela, e premier Mosaddegh cay czas panuje nad sytuacj, i przymiewa jego
drastyczne dziaania majce wyeliminowa wszelk opozycj"10. Pnym wieczorem 17
sierpnia Wisner wysa do Teheranu depesz, w ktrej stwierdzi, e z braku jednoznacznych
zalece Roosevelta i Hendersona zamach przeciwko Mosad-deghowi naley odwoa. Kilka
godzin pniej, nieco po drugiej, odby gorczkow rozmow telefoniczn z Johnem
Wallerem, ktry prowadzi w centrali CIA biuro do spraw Iranu.
Szach polecia do Rzymu i zamieszka w hotelu Excelsior, donosi Wi-sner. A potem
nastpi straszliwy, straszliwy zbieg okolicznoci powiedzia Wisner. Czy wiesz, co
si stao?"
Waller nie mia pojcia.
Pomyl o najgorszym, co mona sobie wyobrazi rzuci Wisner.
Wpad pod samochd i zgin odpar Waller.
Nie, nie, nie, nie zaprzeczy Wisner. John, pewnie nie wiesz, e Dulles postanowi
przeduy sobie wakacje i pojecha do Rzymu. Teraz moesz sobie wyobrazi, co si stao?
Waller wypali:
Dulles przejecha go samochodem i zabi? Wisnerowi nie byo do miechu.
Obaj pojawili si w recepcji Excelsiora w tej samej chwili powiedzia Wisner. A
Dulles musia powiedzie: Pan przodem, wasza wysoko"11.
NAMITNY UCISK"
W Teheranie o wicie 19 sierpnia opacone przez agencj tumy zebray si gotowe do
zamieszek. Do stolicy przybyway autobusy i ciarwki pene ludzi z poudnia, ktrych
przywdcw opacia CIA. Zastpca ambasadora Hendersona William Rountree opisa
kolejne wydarzenia jako niemal spontaniczn rewolucj"12.
Zaczo si od demonstracji przy klubie zdrowia czy klubie sportowym podnoszenie
sztang, acuchw i takie tam rzeczy" wspomina. CIA na ten dzie wynaja kulturystw i
cyrkowych atletw. Zaczli wykrzykiwa hasa wrogie Mosaddeghowi i z poparciem dla
szacha pomaszerowali ulicami. Przyczyli si do nich inni i wkrtce bya to ju spora
demonstracja [...]. Okrzyki Niech yje szach! rozlegay si w caym miecie, a tum ruszy
w stron gmachu rzdu Mosaddegha". Schwytano ministrw, spalono cztery redakcje gazet i
spldrowano siedzib partii promosaddeghowskiej. W tumie byli dwaj przywdcy religijni:
ajatollah Ahmed Kaszani13 i jego pidziesiciojednoletni wyznawca ajatollah Ruhollah
Musawi Chomeini, przyszy przywdca Iranu.
Roosevelt kaza swym iraskim agentom uderzy na urzd telegraficzny, ministerstwo
propagandy oraz komend policji i naczelne dowdztwo armii. Do popoudnia, po potyczce,
w ktrej zginy co najmniej trzy osoby, agenci CIA nadawali ju przez Radio Teheran.
Roosevelt uda si do kryjwki Zahediego w lokalu konspiracyjnym prowadzonym przez Ro-
cky'ego Stone'a z CIA i kaza mu si przygotowa do ogoszenia si premierem. Zahedi by
tak przeraony, e Stone musia mu zapi kurtk mundurow. Tamtego dnia na ulicach
Teheranu zgino co najmniej sto osb.
Co najmniej dwiecie kolejnych stracio ycie po tym, jak CIA skierowaa gwardi szacha do
ataku na silnie broniony dom Mosaddegha. Premier uciek, ale nastpnego dnia si podda.
Spdzi trzy lata w wizieniu, a pniej dziesi w areszcie domowym, zanim zmar.
Roosevelt przekaza Zahediemu milion dolarw gotwk. Nowy premier zacz miady
wszelk opozycj i wtrci do wizie tysice ludzi, odtd winiw politycznych.
CIA sprawia si znakomicie, tworzc sytuacj, w ktrej, we waciwych okolicznociach i
atmosferze, mona byo doprowadzi do zmiany wspomina ambasador Rountree, pniej
zastpca sekretarza stanu do spraw Bliskiego Wschodu. Cakiem jasne, e plan nie
zadziaa tak, jak zakadali, a przynajmniej jak mieli nadziej, ale ostatecznie zadziaa".
W tej godzinie chway Kim Roosevelt polecia do Londynu. 26 sierpnia o czternastej premier
przyj go w domu przy Downing Street 10. Winston Churchill by w zej formie",
poinformowa Roosevelt, mamrota, wzrok go zawodzi, szwankowaa pami: Litery CIA
nic dla niego nie znaczyy, ale mia niejasne pojcie, e Roosevelt musi by w jaki sposb
powizany z jego starym przyjacielem Bedellem Smithem"14.
W Biaym Domu Roosevelta powitano jak bohatera. Wzrosa wiara w magi tajnych operacji.
Romantyczne pogoski o zamachu sta-nu w Iranie szerzyy si w Waszyngtonie jak poar
wspomina Ray Cline z CIA, jeden z wybitnych analitykw agencji. Allen Dulles po
tym wyczynie pawi si w chwale". Ale nie wszyscy w centrali uznawali upadek
Mosaddegha za triumf. Kopot z tym pozornie byskotliwym sukcesem polega na tym, e
stworzy ekstrawaganckie wraenie potgi CIA napisa Cline. Nie udowodni, e CIA
moe obala rzdy i kreowa wadcw; by to po prostu niepowtarzalny przykad zapewnienia
odpowiedniej, niewielkiej pomocy we waciwy sposb we waciwym czasie"15. Kupujc
usugi onierzy i motochu, CIA stworzya poziom przemocy pozwalajcy przeprowadzi
przewrt. Pienidze przeszy z rk do rk, a te rce zmieniy rzd.
Szach wrci na tron i sfaszowa wyniki kolejnych wyborw parlamentarnych, wykorzystujc
do tego opacone przez CIA gangi uliczne. Na trzy lata wprowadzi stan wojenny i zacieni
kontrol nad krajem. Wezwa agencj i amerykask misj wojskow, by pomogy mu
stworzy now sub bezpieczestwa SAVAK. CIA chciaa, eby SAVAK by jej oczami i
uszami przeciwko Sowietom. Szach chcia, by jego tajna policja chronia jego wadz.
SAVAK, wyszkolony i wyposaony przez CIA, trzyma Iran elazn rk ponad dwadziecia
lat.
Szach sta si fundamentem amerykaskiej polityki zagranicznej w wiecie islamskim. W
nadchodzcych latach to szef placwki CIA, a nie ambasador, rozmawia z nim w imieniu
Stanw Zjednoczonych. CIA staa si czci kultury politycznej Iranu, spleciona w
namitnym ucisku z szachem", jak powiedzia Andrew Killgore, urzdnik polityczny
Departamentu Stanu w czasach, gdy urzd ambasadora peni od 1972 do 1976 roku
Richard Helms.
Zamach stanu w Iranie by uwaany za najwikszy triumf CIA stwierdzi Killgore.
Roztrbiono go jako wielkie amerykaskie zwycistwo. Zmienilimy bieg historii tego
kraju"16. Pokolenia Iraczykw dorastay ze wiadomoci, e CIA osadzia na tronie szacha.
W odpowiednim czasie chaos, jaki agencja wywoaa na ulicach Teheranu, zacz nawiedza
Stany Zjednoczone w koszmarach.
Iluzja, e CIA moe zrcznymi sztuczkami obala rzdy, bya urzekajca. Doprowadzia ona
agencj do wojny w Ameryce rodkowej, ktra miaa trwa przez nastpne czterdzieci lat.


B0MBA, POWTRZCIE
BOMBE"
Kilka dni po Boym Narodzeniu 1953 roku pukownik Al Haney zaparkowa swojego
nowego cadillaca na skraju walcej si bazy lotniczej w Opa-Locka na Florydzie, stan na
pasie koowania i obejrza swoje nowe wadztwo: trzy jednopitrowe budynki koszarowe na
obrzeach Everglades. Pukownik Haney za zason tajnoci ukry straty w ludziach, do
ktrych przyczyni si jako szef placwki w Korei Poudniowej. Potem zaatwi sobie now
funkcj. Ten przystojny dra, trzydziestodziewicio-letni, mierzcy prawie 190 centymetrw
wzrostu, niedawno rozwiedziony, w wyprasowanym mundurze, zosta wanie mianowany
przez Allena Dullesa szefem operacji Success", spisku CIA majcego doprowadzi do
obalenia rzdu Gwatemali.
Plany zamachu na prezydenta Jacoba Arbenza zaczy si wykluwa w agencji ju prawie
trzy lata wczeniej. Odyy natychmiast po triumfalnym powrocie Kima Roosevelta z Iranu.
Upojony Allen Dulles poprosi go o prowadzenie operacji w Ameryce rodkowej. Roosevelt
odmwi. Po zbadaniu sprawy uzna, e agencja dziaa na lepo. Nie miaa szpiegw w
Gwatemali ani adnego wyczucia woli armii lub narodu. Czy armia bya lojalna wobec
Arbenza? Czy t lojalno mona by zerwa? CIA nie miaa o tym pojcia.
Haney dosta rozkaz utorowania drogi do wadzy Carlosowi Castillowi Armasowi,
wyrzuconemu z armii gwatemalskiej pukownikowi wybranemu przez central CIA. Jednak
jego plany byy zaledwie rozbudowanym szkicem. Mwiy jedynie, e CIA wyszkoli oraz
wyposay rebeliantw i skieruje ich na paac prezydencki w stolicy, Gwatemali. WIsner
posa szkic do Departamentu Stanu, gdzie wspar go Walter Bedell Smith, ktry na potrzeby
operacji zebra nowy zesp dyplomatw.


WIELKI KIJ"
Jack Peurifoy zyska saw, oczyciwszy w 1950 roku Departament Stanu z lewicowcw i
liberaw. Podczas swej pierwszej misji zagranicznej, jako ambasador w Grecji w latach
1951-1953, wsppracowa cile z CIA w ustanawianiu tajnych kanaw midzy USA a
ludmi wadzy w Atenach. Po przybyciu na now placwk Peurifoy zadepeszowa do
Waszyngtonu: Przyjechaem do Gwatemali, eby uy wielkiego kija". Spotkawszy si z
prezydentem Arbenzem, napisa: Jestem przekonany, e jeli prezydent nie jest komunist,
to z pewnoci nim zostanie, jeli si z tym czego nie zrobi".
Bedell Smith wysa jako ambasadora do Hondurasu Whitinga Wil-lauera, zaoyciela Civil
Air Transport, azjatyckiej linii lotniczej kupionej przez Franka Wisnera w 1949 roku.
Willauer wezwa pilotw z siedziby gwnej CAT na Tajwanie i kaza im przyczai si w
Miami oraz Hawanie, gdzie mieli czeka na rozkazy. Ambasador Thomas Whelan uda si do
Nikaragui, eby pracowa z dyktatorem Anastasiem Somoz, ktry pomaga CIA budowa
baz szkoleniow dla ludzi Castilla Armasa.
9 grudnia 1953 roku Allen Dulles oficjalnie zaaprobowa operacj Success" i przyzna jej
budet w wysokoci 3 milionw dolarw. Mianowa Ala Haneya dowdc i wskaza
Trcy'ego Barnesa jako szefa walki politycznej.
Dulles by przywizany do romantycznego wizerunku szpiega dentelmena. Wzorem by dla
niego Trcy Barnes. Dobrze urodzony Barnes mia typowe kwalifikacje agenta CIA w latach
pidziesitych Gro-ton, Yale, prawo na Harvardzie1. Dorasta w Whitney na Long Island,
posiadoci z polem golfowym. By bohaterem OSS podczas II wojny wiatowej i zdoby
Srebrn Gwiazd za wzicie do niewoli niemieckiego garnizonu. Mia werw, polot i dum,
ktra prowadzi do klski, a sam sta si symbolem tego co najgorsze w tajnych subach. Jak
ci, ktrzy mimo nadzwyczajnych wysikw s skazani na to, e nigdy nie opanuj obcego
jzyka, tak Barnes okaza si niezdolny do zrozumienia, jak si prowadzi tajne operacje
wspomina Richard Helms. Co gorsza, dziki nieustannym pochwaom i wsparciu Allena
Dulesa Trcy najwyraniej nie zdawa sobie sprawy, e ma taki problem"2. Wyjecha nawet
jako szef placwki do Niemiec i Anglii, a potem do Zatoki wi.

Barnes i Castillo Armas 29 stycznia 1954 roku polecieli do Opa-Locki i zaczli tam wykuwa
swe plany z pukownikiem Haneyem. Nastpnego ranka obudzili si i odkryli, e ich plan
zosta zdemaskowany. Kada wiksza gazeta na pkuli zachodniej opublikowaa oskarenia
prezydenta Arbenza o kierowany przez Castilla Armasa kontrrewolucyjny spisek" wspierany
przez pnocne pastwo", korzystajcy z obozu szkoleniowego rebeliantw na farmie
Somozy w Nikaragui. rdem przecieku byy tajne depesze i dokumenty, ktre oficer CIA
cznik pukownika Haneya z Castillem Armasem zostawi w pokoju hotelowym w
Gwatemali. Nieszczsny oficer zosta wezwany do Waszyngtonu, gdzie poradzono mu, eby
poszuka posady stranika les'nego gdzie gboko w lasach na pnocno-zachodnim
wybrzeu Pacyfiku.
Kryzys w szybko wykaza, e Al Haney to jedno z najsabszych dzia w arsenale CIA.
Haney stara si odcign zainteresowanie Gwatemalczykw od zamachu, umieszczajc
faszywe wiadomoci w lokalnej prasie. Jeli si da, sfabrykujcie jak interesujc ludzi
histori w rodzaju latajcych talerzy, narodzin szecioraczkw w jakim odlegym miejscu",
depeszowa do centrali CIA. Marzy o nagwkach: ,Arbenz zmusi katolickich onierzy, by
wstpili do nowego Kocioa, ktry czci Stalina!" Radziecki okrt atomowy pynie z broni
do Gwatemali!" Ten ostatni pomys przemwi do wyobrani Tracy'ego Barnesa. Trzy
tygodnie pniej kaza swym podwadnym z CIA zaoy tajny skad z radzieck broni na
nikaragua-skim wybrzeu. Wysmaono historyjki o Sowietach uzbrajajcych komunistyczne
szwadrony mierci w Gwatemali. Ale tylko nieliczni dziennikarze i niewielka cz opinii
publicznej kupia to, co propagowa Barnes.
Statut CIA wymaga, by tajn operacj prowadzono subtelnie, eby nie byo zna rki
Amerykanw. Wisner jednak w ogle si tym nie przejmowa. Nie ma najmniejszej
wtpliwoci, e jeli operacja bdzie trwaa, wielu Latynosw dojrzy w niej rk Stanw
Zjednoczonych" powiedzia Dullesowi. Jeli jednak Success" zostaby ograniczony
dlatego, e zbyt wyranie wida w nim amerykask rk twierdzi Wisner zrodzi si
powana wtpliwo, czy jakakolwiek operacja tego rodzaju moe by wykorzystana jako
amerykaska bro w zimnej wojnie, bez wzgldu na to, jak wielk jest prowokacj lub jak
doskonale si zapowiada". Wisner uwaa, e operacja dopty jest tajna, dopki nie uznaj jej
wadze Stanw Zjednoczonych i trzyma si j w tajemnicy przed Amerykanami.
Wisner wezwa pukownika Haneya do centrali na decydujc rozmow. adnej operacji nie
uwaa si za rwnie wan jak ta i od adnej operacji bardziej nie zaley reputacja agencji
powiedzia Hane-yowi. Szef musi by zadowolony z tego, co osigniemy, ale centrala
nigdy nie otrzymaa jasnych i zwizych wytycznych, jakie plany zwizane s z tym, co
wydarzy si w dniu D". Plan pukownika Haneya by zestawem zazbiajcych si linii
czasowych nagryzmolonych na dwunasto-metrowej rolce papieru pakowego przymocowanej
do cian w koszarach Opa-Locka. Wyjani Wisnerowi, e operacj mona zrozumie, tylko
jeli przestudiuje si bazgroy na tych zwojach.
Wisner zacz traci zaufanie do osdu i umiarkowania Haneya", wspomina Richard Bissell.
Do CIA wstpi wanie Mzgowiec" Bis-sell, kolejny produkt Groton i Yale, niegdy znany
jako Pan Plan Marshalla". Zatrudni si jako praktykant Dullesa"3, jak to uj, i obiecano
mu na przyszo wane zadania. Dyrektor natychmiast poprosi go, eby uporzdkowa
lawinowo komplikujc si logistyk operacji Success".
Bissell i Barnes reprezentowali gow i serce CIA Allena Dullesa. Nie mieli dowiadczenia w
prowadzeniu tajnych akcji, Dulles jednak okaza im zaufanie i nakaza sprawdzi, co te Al
Haney szykuje w Opa-Loce.
Bissell stwierdzi, e wraz z Barnesem lubili nadmiernie ruchliwego pukownika: Barnes sta
po stronie Haneya i by bojowo nastawiony wobec operacji. Ja wierzyem, e Haney to
waciwy czowiek do tego zadania, poniewa osoba stojca na czele operacji tego rodzaju
musi by aktywnym i silnym przywdc. Barnes i ja lubilimy Haneya i aprobowalimy to,
jak kierowa sprawami. Bez wtpienia operacja Haneya wywara na mnie pozytywne
wraenie, poniewa wysunem podobny projekt podczas przygotowa do inwazji w Zatoce
wi".
TO MIAA BY KAMPANIA TERRORU"
miay, acz niekompetentny" Castillo Armas (by zacytowa Barnesa), wraz ze swymi
niezwykle maymi i le wyszkolonymi" siami rebelianckimi (by zacytowa Bissella) czeka
na amerykaski sygna do ataku pod czujnym okiem czowieka Haneya, Ripa Robertsona,
ktry przeprowadzi kilka fatalnych operacji partyzanckich CIA w Korei.
Nikt nie wiedzia, co si stanie, kiedy Castillo Armas i jego kilkuset rebeliantw zaatakuje
piciotysiczn gwatemalsk armi. CIA subsydiowaa liczcy kilkuset czonkw
antykomunistyczny ruch studencki w Gwatemali. Bya to jednak, cytujc Wisnera, banda
zbirw", a nie armia podziemna. Tak wic Wisner zabezpieczy si i otworzy drugi front w
walce z Arbenzem. Posa jednego z najlepszych oficerw CIA, Henry'ego Heck-shera, szefa
bazy w Berlinie, do Gwatemali, by tam przekona wyszych oficerw do buntu przeciwko
rzdowi. Hecksherowi pozwolono wyda nawet do 10 tysicy dolarw miesicznie na
apwki i wkrtce kupi ministra bez teki w gabinecie Arbenza, pukownika Elfega Monzona.
Nadzieja leaa w tym, e wiksze sumy wbij klin w korpus oficerski, ktry ju zaczyna
pka pod podwjnym naciskiem naoonego przez Stany Zjednoczone embarga na bro i
groby amerykaskiej inwazji.
Jednak Hecksher wkrtce si przekona, e tylko faktyczny atak Stanw Zjednoczonych
omieli gwatemalskich wojskowych do obalenia Arbenza. Hecksher napisa do Haneya:
Zarzewie ognia musi zosta wzniecone przez ar ar Stanw Zjednoczonych",
stwierdzi, mylc o bombardowaniu stolicy.
Centrala CIA wysaa potem Haneyowi piciostronicowy spis 58 Gwatemalczykw, ktrych
naleao zamordowa. Zamachy zaaprobowali Wisner i Barnes. Na licie wymieniono
najwyszych urzdnikw pastwowych i przywdcw organizacji" podejrzanych o
skonnoci komunistyczne oraz te nieliczne osoby na wanych ze wzgldw taktycznych
pozycjach w rzdzie i armii, ktrych usunicie z powodw psychologicznych,
organizacyjnych lub innych jest konieczne, by powioda si akcja zbrojna". Castillo Armas i
CIA uzgodnili, e do morderstw dojdzie podczas jego triumfalnego powrotu do miasta
Gwatemala lub tu po nim. Podkrel w ten sposb powag zamierze rebeliantw.
Jeden z wielu mitw na temat operacji Success", propagowanych przez Allena Dullesa w
amerykaskiej prasie, gosi, e przyczyn, i si powioda, nie bya przemoc, ale byskotliwa
robota szpiegowska. Wedug opowieci Dullesa doskonale spisa si amerykaski szpieg w
Szczecinie na pnocnym kracu elaznej kurtyny ktry udawa ornitologa. Przez
lornetk zauway, e frachtowiec Aljhem wiezie czesk bro dla rzdu Arbenza. Potem
wysa list z wiadomoci zapisan w mi-krokropce: Boe mj, Boe, czemu mnie opuci"
zaadresowany do pracownika operacyjnego CIA zakamuflowanego w paryskim sklepie z
czciami samochodowymi, ktry na falach krtkich nada sygna kodowy do Waszyngtonu.
Inny czowiek CIA potajemnie zwiedzi adownie statku w Kanale Kiloskim, czcym
Batyk z Morzem Pnocnym. CIA zatem od chwili opuszczenia Europy przez Aljhem
wiedziaa, e statek ten wiezie bro do Gwatemali.
Ta cudowna opowie, powtarzana w wielu ksikach historycznych, to garstwo w ywe
oczy legenda operacyjna, ktra miaa ukry powany bd. W rzeczywistoci CIA
przeoczya w statek.
Arbenz by zdecydowany zama amerykaskie embargo na dostawy broni do Gwatemali.
Uzna, e moe zapewni sobie lojalno swego korpusu oficerskiego, dozbrajajc armi.
Henry Hecksher donosi, e Bank Gwatemali przekaza 4,86 miliona dolarw via konto w
Szwajcarii czeskiemu skadowi broni. Ale CIA zgubia lad. Rozpoczy si cztery tygodnie
gorczkowych poszukiwa, zanim Al/hem wszed do Puerto Barrios w Gwatemali. Dopiero
po rozadunku ambasada amerykaska odebraa informacj, e do nabrzea przybi statek z
karabinami, pistoletami maszynowymi, haubicami i inn broni.
Przybycie uzbrojenia w duej czci pordzewiaego i bezuytecznego, niekiedy z
niemieckimi sygnaturami z okresu III Rzeszy, wskazujcymi na jego wiek i pochodzenie
dao Stanom Zjednoczonym pretekst do dziaa propagandowych. Powanie przeceniajc
wielko i znaczenie adunku, Foster Dulles i Departament Stanu ogosili, e Gwatemala staa
si czci radzieckiego spisku majcego na celu dokonanie dywersji na pkuli zachodniej.
Przewodniczcy Izby Reprezentantw John McCormack nazwa adunek bomb atomow
umieszczon za plecami Stanw Zjednoczonych.
Ambasador Peurifoy powiedzia, e Stany Zjednoczone s w stanie wojny. Sukces moe
przynie tylko bezporednia interwencja zbrojna" depeszowa do Wisnera 21 maja. Trzy
dni pniej amerykaskie okrty wojenne, w tym podwodne, zablokoway Gwatemal,
gwacc prawo midzynarodowe.

26 maja nad paacem prezydenckim zabzycza samolot CIA i zrzuci ulotki nad koszarami
gwardii prezydenckiej, najbardziej elitarnej jednostki wojskowej w mies'cie Gwatemala.
Walczcie z komunistycznym ate-izmem! gosiy. Walczcie z Castillem Armasem!"
Byo to zrczne posunicie. Przypuszczam, e tak naprawd nie ma znaczenia, co gosz
ulotki" powiedzia Alowi Haneyowi Trcy Barnes. Liczyo si to, e CIA zrzucia te
bomby" na kraj, ktry nigdy wczeniej nie zosta zbombardowany.
To miaa by kampania terroru powiedzia E. Howard Hunt z CIA, ktry pracowa nad
rodkami walki politycznej na potrzeby tej operacji szczeglnie by zastraszy Arbenza,
zastraszy jego wojska, podobnie jak niemieckie stukasy zastraszyy mieszkacw Holandii,
Belgii i Polski na pocztku II wojny wiatowej"4.
Przez cztery tygodnie, poczwszy od 1 maja 1954 roku, CIA toczya wojn psychologiczn w
Gwatemali za porednictwem pirackiej radiostacji Gos Wyzwolenia, prowadzonej przez
kontraktowego pracownika CIA, aktora amatora i uzdolnionego dramaturga Davida Atlee
Phillipsa. Szczliwie gwatemalskie radio pastwowe przestao nadawa w poowie maja z
powodu planowej wymiany anteny. Phillips wdar si na jego czstotliwo i tam, gdzie
suchacze szukali audycji rozgoni pastwowej, znaleli radio CIA. Niepokj wrd ludnoci
zmieni si w histeri, gdy rebeliancka stacja nadawaa doniesienia o zmylonych buntach,
ucieczkach i spiskach, zatruwaniu studzien i porywaniu dzieci.
5 czerwca emerytowany dowdca gwatemalskich si lotniczych polecia na farm Somozy w
Nikaragui, skd nadawano te audycje. Ludzie Phillipsa wlali w niego butelk whisky i
namwili, by opowiedzia o powodach ucieczki z Gwatemali. Po zmontowaniu tamy w
polowym studiu CIA wypowied ta brzmiaa jak arliwe wezwanie do buntu.
UWAAJ POWSTANIE ZA FARS"
Kiedy nastpnego ranka Arbenz usysza, e radio CIA" emitowao to nagranie, jego umys
zaskoczy. Zmieni si w dyktatora odmalowanego przez CIA. Uziemi wasne lotnictwo z
obawy, e lotnicy zdezerteruj. Potem jego ludzie wdarli si do domu studenckiego
przywdcy antyko-munistw, ktry blisko wsppracowa z CIA, i znaleli dowody
amerykaskiego spisku. Arbenz zawiesi prawa obywatelskie i zacz aresztowa setki osb,
najmocniej uderzajc w sprzyjajc CIA grup studentw. Co najmniej 75 z nich poddano
torturom, zabito i pochowano w masowych grobach.
W krgach rzdowych szerzy si panika" depeszowaa 8 czerwca rezydentura CIA w
Gwatemali. Wanie to chcia usysze Haney. Rozkaza rozdmucha pomienie kolejnymi
faszerstwami: Wyldowaa grupa radzieckich komisarzy, oficerw i doradcw
politycznych, kierowana przez czonka moskiewskiego politbiura [...]. Poza poborem do
wojska komunici wprowadz przymus pracy. Dekret ju jest w druku. Wszyscy chopcy i
dziewczta w wieku 16 lat zostan wezwani do obowizkowej jednorocznej pracy w
specjalnych obozach, gwnie w celu indoktrynacji politycznej i zamania wpywu rodziny i
Kocioa na modych ludzi [...]. Arbenz ju opuci kraj. Jego obwieszczenia z Paacu Narodu
de facto wydaje sobowtr sprowadzony przez radziecki wywiad".
Haney zacz z wasnej inicjatywy przesya na poudnie bazooki oraz karabiny maszynowe i
wyda nie autoryzowany rozkaz uzbrojenia chopw, naglc ich do zabijania gwatemalskich
policjantw. Nalegamy stanowczo [...], by nakazano campesinos zabija czonkw Guardia
Civil depeszowa Wisner do Haneya. To przyczyni si do wybuchu wojny domowej
[...], dyskredytujc ruch jako terrorystyczny i nieodpowiedzialny, zdolny do powicenia
niewinnych istnie".
Pukownik Monzon, agent CIA w rzdzie Arbenza, zada bomb i gazu zawicego, by
rozpocz przewrt. Ma to zasadnicze znaczenie" oznajmia placwka CIA Haneyowi.
Monzonowi powiedziano, eby dziaa szybko. Zgodzi si [...]. Powiedzia, e Arbenz,
komuchy i wrogowie zostan straceni". Rezydentura agencji w Gwatemali znw poprosia o
atak: Pilnie domagamy si, by rzucano bomby, dokonano pokazu siy, by wyruszyy
wszystkie dostpne samoloty, a stolica dowiedziaa si, e nadszed czas na decyzj".
18 czerwca Castillo Armas rozpocz od dawna oczekiwany atak, przygotowywany od ponad
czterech lat. Puerto Barrios na wybrzeu Atlantyku zaatakowao 198 rebeliantw. Zostali
odparci przez policjantw i dokerw. 122 innych pomaszerowao w stron garnizonu w
Zacapie. Wszyscy oprcz 30 zostali zabici lub schwytani. Trzeci oddzia rebeliantw, liczcy
60 ludzi, wyruszy z Salwadoru, zaraz jednak aresztowaa go miejscowa policja. Sam Castillo
Armas, w skrzanej kurtce, prowadzcy zniszczone kombi, poprowadzi 100 ludzi z
Hondurasu w stron trzech sabo bronionych gwatemalskich wiosek. Obozowa kilka
kilometrw od granicy, dajc od CIA wicej ywnoci, ludzi i broni ale w cigu 72
godzin ponad poowa jego ludzi zgina, trafia do niewoli albo bya
0 krok od dezercji.
Po poudniu 19 czerwca ambasador Peurifoy przej zabezpieczon lini cznoci CIA w
ambasadzie amerykaskiej i napisa bezporednio do Allena Dulesa: Bomba, powtrzcie
Bomb", baga. Haney wtrci si niecae dwie godziny pniej naglc informacj dla
WIsnera: Zamierzamy sta i przyglda si, jak ostatnia nadzieja wolnego ludu w Gwatemali
tonie w odmtach komunistycznego ucisku i okruciestwa, zanim wylemy amerykaskie siy
zbrojne przeciwko wrogowi? [...] Czy w tych okolicznociach nasza interwencja nie jest
atwiejsza do strawienia ni atak marines? To ten sam przeciwnik, z ktrym walczylimy w
Korei
1 moemy walczy jutro w Indochinach".
Wisner zamar. Wysa legiony cudzoziemcw na mier to jedno, lecz wysanie
amerykaskich lotnikw, by zbombardowali stolic pastwa, to ju co innego.
Rankiem 20 czerwca placwka CIA w miecie Gwatemala informowaa, e rzd Arbenza
odzyskuje odwag". Stolica bya bardzo cicha, sklepy zamknite. Ludzie czekaj
apatycznie, uwaaj powstanie za fars".
Napicie w centrali CIA byo trudne do zniesienia. Wisner popad w fatalistyczny nastrj.
Depeszowa do Haneya i gwatemalskiej placwki CIA: Gotowi jestemy autoryzowa
uycie bomb, gdy tylko bdziemy przekonani, e powanie zwikszy to prawdopodobiestwo
sukcesu i nie zagrozi katastrof interesom Stanw Zjednoczonych [...]. Obawiamy si, e
bombardowanie obiektw wojskowych skoni armi do bardziej zdecydowanych dziaa
przeciwko rebelii, zamiast do dezercji, i jestemy przekonani, e ataki na cele cywilne, w
ktrych przelana zostanie krew niewinnych ludzi, a za dobrze wpasuj si w lini
komunistycznej propagandy i zra [do rewolty] wszystkie warstwy spoeczne".

Bissell powiedzia Dullesowi, e jest bardzo wtpliwe, czy starania obalenia reimu
prezydenta Arbenza w Gwatemali si powiod". W centrali CIA wszyscy odchodzilimy od
zmysw, nie wiedzc, jak postpi napisa Bissell wiele lat pniej. Borykajc si z
cigymi potkniciami operacyjnymi, a nazbyt dobrze zdawalimy sobie spraw, jak
niebezpiecznie blisko klski jestemy". Dulles ograniczy wsparcie lotnicze dla Castilla
Armasa do trzech myliwcw P-47 Thunderbolt, aby mc si wszystkiego wyprze. Dwa z
tych samolotw byy niesprawne. Teraz, zapisa Bissell w swych pamitnikach, na szali
znalaza si reputacja agencji i jego wasna"5.
Kiedy Dulles przygotowywa si do spotkania z prezydentem, w tajemnicy zatwierdzi
dodatkowe uderzenie lotnicze na stolic. Rankiem 22 czerwca jedyny samolot wci latajcy
dla CIA podpali niewielk cystern z paliwem na obrzeach miasta. Ogie wygas po
dwudziestu minutach. Powszechne wraenie jest takie, e ataki pokazuj niewiarygodn
sabo, brak decyzji i tchrzliwe wysiki wcieka si Ha-ney. Starania Castilla Armasa
s szeroko opisywane jako farsa. Antykomunistyczne antyrzdowe nastroje niemal si
rozwiay". Depeszowa bezporednio do Dullesa, dajc natychmiast wicej samolotw.
Dulles zapa za telefon i zadzwoni do Williama Pawleya jednego z najbogatszych
biznesmenw w Stanach Zjednoczonych, przewodzcego ruchowi Democrats for Eisenhower,
jednego z najwikszych mecenasw Ike'a w wyborach w 1952 roku i konsultanta CIA.
Pawley mg w tajemnicy dostarczy samoloty. Potem Dulles wysa Bissella do Waltera
Bedel-la Smitha, ktrego rad w kwestii operacji Success" CIA codziennie zasigaa. Genera
zaaprobowa zakulisowe danie samolotw. Ale w ostatniej chwili zastpca sekretarza stanu
do spraw Ameryki aciskiej Henry Holland sprzeciwi si gwatownie, dajc spotkania z
prezydentem.
22 czerwca o 14.15 Dulles, Pawley i Holland weszli do Gabinetu Owalnego. Eisenhower
zapyta, jakie szanse na sukces maj rebelianci. Zerowe, przyzna Dulles. A jeli CIA bdzie
miaa wicej samolotw i bomb? Moe 20 procent, zaryzykowa Dulles.
Prezydent i Pawley w swych wspomnieniach zanotowali rozmow niemal identycznie z
jednym wyjtkiem. Eisenhower wymaza Pawleya z historii i jest jasne dlaczego: zawar tajny
ukad ze swym politycznym dobroczyc. Ike zwrci si do mnie napisa Pawley i
powiedzia: Bill, ruszaj i zaatw te samoloty".
Pawley zatelefonowa do Riggs Bank, znajdujcego si przecznic od Biaego Domu. Potem
zadzwoni do nikaraguaskiego ambasadora w Stanach. Wycign 150 tysicy dolarw
gotwk i zawiz ambasadora do Pentagonu. Pawley da pienidze oficerowi, ktry szybko
przekaza prawa wasnoci do trzech thunderboltw rzdowi Nikaragui. Tamtego wieczora w
peni uzbrojone samoloty przyleciay z Puerto Rico do Panamy.
O wicie ruszyy do boju przeciwko tej samej gwatemalskiej armii, ktrej lojalno stanowia
podpor planu obalenia Arbenza. Piloci CIA ostrzelali kolumn pojazdw wiozcych
onierzy na front. Zrzucali bomby, dynamit, granaty rczne i koktajle Mootowa. Wysadzili
radiostacj prowadzon przez amerykaskich misjonarzy chrzecijaskich i zatopili brytyjski
frachtowiec zakotwiczony u wybrzea, na Pacyfiku.
Na ldzie Castillo Armas nie zdoby nawet pidzi ziemi. Zawrciwszy, przez radio baga
CIA o wiksze wsparcie powietrzne. Gos Wyzwolenia, ktrego sygna retransmitowa
nadajnik na dachu ambasady amerykaskiej, rozpowszechnia zrcznie uoone bajdy o tym,
e tysice rebeliantw zbliaj si do stolicy. Przez goniki na dachu ambasady nadawano
nagrany ryk startujcych samolotw myliwskich. Prezydent Arbenz, cho pijany do
nieprzytomnoci, zorientowa si, e jest atakowany przez Stany Zjednoczone.
Po poudniu 25 czerwca CIA zbombardowaa plac apelowy najwikszej jednostki wojskowej
w miecie Gwatemala. To zamao wol korpusu oficerskiego. Arbenz tamtej nocy wezwa
swoich ministrw i powiedzia im, e cz armii si zbuntowaa. Bya to prawda: garstka
oficerw zdecydowaa si potajemnie przej na stron CIA i obali prezydenta.
Ambasador Peurifoy spotka si ze spiskowcami 27 czerwca, gdy zwycistwo byo w zasigu
rki. Ale potem Arbenz przekaza wadz pukownikowi Carlosowi Enrique Diazowi, ktry
stworzy junt i przysig walczy z Castillem Armasem. Zostalimy wystawieni do wiatru"
depeszowa Peurifoy. Al Haney wysa do wszystkich placwek CIA wiadomo, nazwa
Diaza komuszym agentem". Rozkaza zotoustemu oficerowi CIA Enno Hobbingowi, ktry
nim wstpi do agencji, by szefem berliskiego biura Time'a", by porozmawia z Diazem o
wicie nastpnego dnia. Hobbing przekaza Diazowi: Pukowniku, nie jest pan wygodny dla
amerykaskiej polityki zagranicznej".
Junta znikna natychmiast, wkrtce zastpiy j jednak cztery kolejne, kada bardziej
proamerykaska. Ambasador Peurifoy da teraz, aby CIA ustpia. Wisner zadepeszowa do
wszystkich 30 czerwca, e nadszed czas, by wycofali si chirurdzy, a pacjentem zajy si
pielgniarki". Peurifoy manewrowa jeszcze przez dwa miesice, zanim Castillo Armas obj
prezydentur. W Biaym Domu przyjto go salutem z 21 dzia i uroczystym bankietem, na
ktrym wiceprezydent wznis nastpujcy toast: My, w Stanach Zjednoczonych,
obserwowalimy, jak nard Gwatemali zapisywa w swej historii wydarzenie o wielkim
znaczeniu dla wszystkich narodw oznajmi Richard Nixon. Prowadzony przez
odwanego onierza, ktry dzi wieczorem jest naszym gociem, nard gwatemalski
zbuntowa si przeciwko komunistycznym rzdom, ktre upadajc, obrazowo day
wiadectwo wasnej pytkoci, faszowi i korupcji". Gwatemala staa u progu 40 lat rzdw
wojskowych, szwadronw mierci i zbrojnych represji.
NIEWIARYGODNE"
Szefowie CIA stworzyli mit operacji Success", tak jak po przewrocie w Iranie. Firma
twierdzia, e operacja bya arcydzieem. W rzeczywistoci nie uwaalimy jej za szczeglny
sukces", powiedzia Jake Esterline6, ktry pod koniec lata zosta nowym szefem rezydentury
w Gwatemali. Przewrt uda si przede wszystkim dziki brutalnej sile i lepemu trafowi.
CIA jednak 29 lipca 1954 roku przedstawia w Biaym Domu na oficjalnej odprawie z
prezydentem kolejn historyjk. Poprzedniej nocy Allen Dulles zaprosi Franka Wisnera,
Trcy'ego Barnesa, Dave'a Phillip-sa, Ala Haneya, Henry'ego Heckshera i Ripa Robertsona
do swego domu w Georgetown na prb kostiumow. Z rosncym przeraeniem sucha, jak
Haney rozpoczyna peror od przydugiego wstpu na temat wasnych osigni w Korei.
Nigdy nie syszaem takich pierdo powiedzia Dulles i kaza Phillipsowi uoy
przemwienie na nowo.

W Skrzydle Wschodnim Biaego Domu, w pokoju zaciemnionym do pokazu slajdw, CIA
sprzedaa Eisenhowerowi upikszon wersj operacji Success". Kiedy znw zapaliy si
wiata, pierwsze pytanie prezydent skierowa do Ripa Robertsona.
Ilu ludzi straci Castillo Armas? spyta Ike.
Tylko jednego odpar Robertson.
Niewiarygodne stwierdzi prezydent.
Podczas inwazji zgino co najmniej 43 ludzi Castilla Armasa, ale nikt nie zaprzeczy
Robertsonowi. Byo to bezwstydne kamstwo.
To by punkt zwrotny w historii CIA. Legendy operacyjne niezbdne do prowadzenia tajnych
dziaa za granic stay si odtd czci waszyngtoskiej polityki agencji. Bissell owiadczy
to jasno: Wielu z nas, ktrzy wstpili do CIA, nie czuo potrzeby, by w dziaaniach, ktre
podejmowalimy jako sztabowcy, przestrzega wszystkich zasad etycznych". On i jego
koledzy byli gotowi okamywa prezydenta, eby chroni wizerunek agencji. A ich kamstwa
miay trwae konsekwencje.

1. A POTEM BDZIEMY MIELI BURZ"
Tajemnica okrywa teraz wszystko, co dotyczy CIA koszta, skuteczno, sukcesy i
poraki" powiedzia w marcu 1954 roku Mike Mansfield, senator z Montany1.
Allen Dulles odpowiada przed garstk kongresmanw. Chronili oni CIA przed publicznym
roztrzsaniem jej spraw przez nieformalne podkomisje do spraw si zbrojnych i budetu.
Dulles regularnie prosi swych zastpcw, by dostarczali mu opowieci o sukcesach CIA,
ktrych mona by uy na kolejnym przesuchaniu budetowym"2. Nie mia adnego asa w
rkawie. Rzadko pozwala sobie na szczero. Dwa tygodnie po skrytykowaniu Mansfielda
Dulles stan przed trzema senatorami na przesuchaniu za zamknitymi drzwiami. W jego
notatkach mona przeczyta, e szybki rozwj tajnych operacji CIA mg by na dusz
met ryzykowny, czy wrcz nierozsdny podczas zimnej wojny"3. Przyznawa, e nie
planowane, nage, jednorazowe operacje nie tylko zazwyczaj upaday, ale take
wstrzymyway, a nawet niweczyy nasze staranne przygotowania do dziaa na szersz skal".
Takie tajemnice byy bezpieczne na Wzgrzu Kapitoliskim. Jednak pewien senator stanowi
powane zagroenie dla CIA by to tropicy czerwonych Joseph McCarthy. Wraz ze
swoim zespoem pozyska on informatorw, ktrzy w gniewie rozstali si z agencj pod
koniec wojny koteaskiej. Po wyborze Eisenhowera teczki McCarthy'ego z miesica na
miesic pczniay od zarzutw, e CIA niewiadomie zwerbowaa mnstwo podwjnych
agentw osobnikw, ktrzy cho zatrudnieni przez CIA, w rzeczywistoci byli agentami
komunistycznymi; ich zadaniem byo przekazywanie niedokadnych danych" wspomina
gwny doradca senatora Roy Cohn4. W przeciwiestwie do wielu oskare McCarthy'ego, to
byo akurat prawdziwe. Agencja nie wytrzymaaby drobiazgowego badania tej sprawy i Allen
Dulles dobrze sobie z tego zdawa spraw. Gdyby Amerykanie dowiedzieli si u szczytu
czerwonej gorczki, e radziecki i chiski wywiad kiway agencj w caej Europie i Azji,
byby to koniec CIA.
Kiedy McCarthy w cztery oczy powiedzia Dullesowi, e CIA nie jest ani nienaruszalna, ani
bezpieczna przed dochodzeniem"5, dyrektor wiedzia, e gra idzie o przetrwanie agencji.
Foster Dulles otworzy swe drzwi przed ogarami McCarthy'ego podczas publicznego pokazu
witoszkowa-toci, ktry na dziesiciolecie zachwia Departamentem Stanu. Allen jednak
odpar szturm. Odrzuci prb senatora, eby wezwa do sdu Billa Bundy'ego z CIA, ktry
kierujc si starowieck lojalnoci, dooy 400 dolarw do funduszu obrony Algera Hissa,
podejrzanego o szpiegowanie dla komunistw. Allen Dulles nie pozwoli senatorowi nka
CIA.
Publicznie zajmowa pryncypialne stanowisko, ale prowadzi te kreci tajn operacj
przeciwko McCarthy'emu6. Kampani t opisa pracownik CIA w utajnionym zeznaniu przed
senack komisj McCarthy'ego* i jej dwudziestoomioletnim doradc prawnym Robertem F.
Kennedym; dokument ujawniono w 2003 roku, wykorzystano go w odtajnionej w 2004 roku
kronice CIA.
Po prywatnej konfrontacji z McCarthym Dulles zorganizowa zesp pracownikw
operacyjnych CIA, ktrzy mieli spenetrowa biuro senatora, instalujc w nim szpiega albo
podsuch, najlepiej jedno i drugie. Przypominao to metod J. Edgara Hoovera: zbierz brudy,
a potem je rozrzu. Dulles poinstruowa Jamesa Angletona, swego wszechwadnego szefa
kontrwywiadu, by znalaz sposb na nakarmienie dezinformacjami McCarthy-'ego i jego
sztabu, eby ich zdyskredytowa. Angleton przekona Jamesa McCargara jednego z
pierwszych pracownikw zatrudnionych przez Wisnera by podrzuci faszywe raporty o
znanym czonku podziemia McCarthy'ego w CIA. McCargarowi si udao: CIA spenetrowaa
Senat.
Ocali pan republik powiedzia mu Allen Dulles.
* Staa Podkomisja ledcza Senatu, wczeniej Staa Podkomisja ds. Operacji Flz-dowych.
McCarthyemu czsto bdnie przypisuje si przewodniczenie Staej Komisji ds. Dziaalnoci
Antyamerykaskiej, nalecej do Izby Reprezentantw (przyp. red.).

Z GRUNTU ODRAAJCE ZASADY"
Zagroenie dla CIA roso jednak w miar, jak od 1954 roku wpywy McCarthy'ego zaczy
sabn. Senator Mansfield z 34 kolegami wspiera ustaw powoujc komitet nadzorczy i
nakazujc agencji w peni i na bieco informowa Kongres o swej pracy. (Prawo to
uchwalono dopiero po dwudziestu latach.) Kongresowa grupa operacyjna pod wodz
zaufanego kolegi Eisenhowera, generaa Marka Clarka, gotowa bya przeprowadzi ledztwo
w sprawie agencji7.
Pod koniec maja 1954 roku prezydent Stanw Zjednoczonych dosta niezwyky
szeciostronicowy list od pewnego pukownika lotnictwa8. By to pomienny apel pierwszego
informatora z szeregw CIA. Eisenhower przeczyta pismo i zachowa je.
Autor, Jim Kellis, by jednym z ojcw zaoycieli agencji. Weteran OSS, ktry walczy w
greckiej partyzantce, wyjecha do Chin, gdzie suy jako pierwszy szef szanghajskiej
placwki Jednostki Suby Strategicznej. W chwili narodzin CIA by jednym z niewielu ludzi
z dowiadczeniem w sprawach Chin. Wrci do Grecji jako ledczy Dzikiego Billa" Dono-
vana, ktry cho osoba prywatna zosta poproszony o zbadanie sprawy zamordowania
w 1948 roku reportera CBS. Stwierdzi, e zabjstwa dokonali prawicowi stronnicy Ameryki
w Atenach i e komunici, wbrew temu, co powszechnie sdzono, nie mieli z tym nic
wsplnego. Jego wnioski ukryto. Wrci do CIA i podczas wojny koreaskiej kierowa
operacjami paramilitarnymi CIA i wspieranymi przez ni siami oporu" na caym wiecie.
Walter Bedell Smith wysya go do rozwizywania problemw w Azji i Europie. Kellisowi
nie podobao si to, co widzia. Kilka miesicy po tym, jak kierownictwo CLA obj Allen
Dulles, zdegustowany zwolni si ze suby.
Centralna Agencja Wywiadowcza gnije ostrzega teraz Eisenhowera. Dzi CLA nie
prowadzi niemal adnych godnych wzmianki operacji za elazn kurtyn. W raportach
prezentuje si postronnym rowy obraz, ale straszna prawda ukrywana jest w agencji pod
etykiet sosie tajne".
Prawda bya taka, e CIA rozmylnie lub bezwiednie dostarczya milion dolarw
komunistycznej subie bezpieczestwa" (chodzio o prowadzon w Polsce* operacj
Cezary"; mao prawdopodobne, by Dulles wtajemniczy prezydenta w mtne szczegy
dziaa, ktre rozpoczy si trzy tygodnie przed inauguracj Eisenhowera). CIA
niewiadomie organizuje sie wywiadowcz dla komunistw" napisa Kellis, odnoszc si
do poraki poniesionej przez placwk w Seulu podczas wojny koreaskiej. Dulles i jego
zastpcy, bojc si o swoj reputacj", okamali Kongres na temat poczyna agencji w Korei
i Chinach. Kelly zbada t spraw podczas podry na Daleki Wschd w 1952 roku.
Stwierdzi, e CIA zostaa wykiwana".
Dulles umieszcza w prasie historie poprawiajce jego wizerunek jako wyksztaconego,
yczliwego chrzecijaskiego misjonarza, wybitnego eksperta od spraw wywiadu napisa
Kellis. Ci z nas, ktrzy widzieli drug stron Allena Dullesa, nie dostrzegli zbyt wielu cech
chrzecijaskich. Sam uwaam go za bezwzgldnego, ambitnego i bardzo niekompetentnego
urzdnika". Kellis prosi prezydenta, eby podj drastyczne dziaania niezbdne, eby
oczyci" CIA.
Eisenhower chcia rozprawi si z zagroeniami dla tajnego wydziau Wisnera i rozwiza
jego problemy w tajemnicy. W lipcu 1954 roku, wkrtce po zakoczeniu operacji Success",
prezydent zobowiza generaa Jimmy'ego Doolittle'a, ktry pracowa nad programem Pokj
Soneczny", i jego dobrego przyjaciela Williama Pawleya, milionera, ktry
* Operacja Cezary" utworzenie wiosn 1948 roku przez polskie Ministerstwo
Bezpieczestwa Publicznego fikcyjnej struktury, tzw. V Zarzdu Zrzeszenia Wolno i
Niezawiso", kontrolowanej przez funkcjonariuszy bezpieki. Gwnym celem operacji bya
dezinformacja wywiadw zachodnich, CIA i Secret Intelligence Service, ktre liczyy na to, e
WiN, oprcz prowadzenia dziaalnoci wywiadowczej, w razie wybuchu wojny zajmie si
sabotaem i dywersj. Prowadzc gr operacyjn, bezpieka przeja m.in. 17 przesanych z
Zachodu radiostacji, ponad milion dolarw i kilkaset kilogramw zota, a take
przerzucanych drog lotnicz, ldow i morsk agentw, w drug stron za wysyaa
emisariuszy z faszywymi meldunkami i ludzi na przeszkolenie dywersyjne i wywiadowcze.
Utrzymywano z CIA i SIS czno radiow. CIA przesaa V Zarzdowi plan Wulkan"
dotyczcy zniszczenia wzw komunikacyjnych i gwnych fabryk w Polsce w razie wybuchu
III wojny wiatowej oraz plan X" wytyczne dla podziemia w okresie tu przed
spodziewan wojn i podczas niej. Operacja zakoczya si w grudniu 1952 roku (przyp.
tum.).

zorganizowa myliwce bombardujce do zamachu w Gwatemali, by ocenili zdolno CIA do
prowadzenia tajnych operacji.
Doolittle mia dziesi tygodni na zoenie raportu. Wraz z Pawleyem spotka si z Dullesem
i Wisnerem, pojecha do placwek CIA w Niemczech i Londynie oraz przepyta wyszych
urzdnikw wojskowych i dyplomatycznych, ktrzy pracowali ze swymi odpowiednikami z
CIA. Rozmawiali te z Bedellem Smithem, ktry powiedzia im, e Dulles reagowa zbyt
emocjonalnie jak na to krytyczne stanowisko" i e jego emocje byy duo silniejsze, ni si
na pozr wydawao".
19 padziernika 1954 roku Doolittle spotka si z prezydentem w Biaym Domu9.
Poinformowa, e agencja rozda si w du i bezadn organizacj obsadzon przez
mnstwo osb, po czci o wtpliwych kompetencjach". Dulles otoczy si
niezdyscyplinowanymi ludmi bez umiejtnoci. Pojawia si draliwa kwestia zwizkw
rodzinnych" z Fosterem Dullesem. Doolittle uwaa, e lepiej bdzie dla wszystkich
zainteresowanych, jeli zwizki osobiste nie bd te zawodowymi: To prowadzi do
protegowania jednego przez drugiego albo do wpywania jednego na drugiego". CIA
powinien nadzorowa w imieniu prezydenta niezaleny komitet godnych zaufania cywilw.
Doolittle ostrzega w raporcie, e tajny wydzia Wisnera peen jest ludzi majcych niewielkie
lub adne przygotowanie do pracy". W szeciu oddzielnych sztabach, siedmiu wydziaach
geogtaficznych i ponad czterdziestu oddziaach nieproduktywni pracownicy s niemal na
kadym szczeblu". Doolittle rekomendowa cakowit reorganizacj" imperium Wisnera,
ktre ucierpiao na skutek szybkiego rozrostu" i powanych naciskw, by akceptowa
zobowizania, z ktrych nie mogo si wywiza". Zauwaa, e w tajnych operacjach
jako jest waniejsza od iloci. Nieliczni kompetentni ludzie mog by bardziej uyteczni ni
wielu niekompetentnych"10.
Dulles wietnie zdawa sobie spraw, e tajny wydzia wymyka si spod kontroli. Pracownicy
operacyjni CIA dziaali za plecami swych szefw. Dwa dni po przedstawieniu raportu przez
Doolittle'a dyrektor powiedzia Wisnerowi, i martwi si, e wraliwe i/lub delikatne
operacje na niszych szczeblach prowadzone s bez informowania odpowiedniego zastpcy,
zastpcy dyrektora centrali wywiadu lub dyrektora centrali wywiadu"11.

Ale Dulles potraktowa raport Doolittle'a tak, jak zwyke traktowa ze nowiny chowajc
go pod dywan. Nie pozwoli, by zobaczyli go wysi rang pracownicy CIA nawet
Wisner12.
Chocia peny raport pozosta tajny do 2001 roku, przedmowa do niego ujrzaa wiato
dzienne wier wieku wczeniej. Zawieraa ona jeden z najbardziej ponurych akapitw czasu
zimnej wojny:
Jest tetaz jasne, e stoimy ptzed nieustpliwym wrogiem, ktrego zdeklarowanym celem jest
zdobycie wadzy nad wiatem wszelkimi rodkami i za wszelk cen. W takiej grze nie ma
regu. Nie stosuj si do niej przyjte zasady ludzkiego zachowania. Jeli Stany Zjednoczone
chc przetrwa, naley na nowo rozway tradycyjn amerykask ide fair play. Musimy
stworzy skuteczne suby wywiadowcze i kontrwywiadowcze oraz nauczy si dziaalnoci
wywrotowej, sabotau i niszczenia naszych wrogw sprytniejszymi, bardziej wyszukanymi i
skuteczniejszymi metodami ni wykorzystywane ptzeciwko nam. Moe si okaza konieczne,
by nard amerykaski pozna te z gruntu odraajce zasady, zrozumia je i popar.
W raporcie stwierdzono, e Stany Zjednoczone potrzebuj agresywnej tajnej suby
psychologicznej, politycznej i paramilitarnej, ktra byaby bardziej skuteczna, bardziej
niepowtarzalna i jeli to konieczne, bardziej bezwzgldna ni suby przeciwnika". CIA
bowiem nigdy nie rozwizaa problemu instalowania agentw mwi. Po przekroczeniu
granicy za pomoc spadochronu czy w inny sposb uniknicie wykrycia jest niezwykle
trudne". Konkluzja brzmiaa: Informacje, ktre uzyskalimy t drog, byy nieistotne i
kosztoway wiele wysiku, pienidzy oraz ludzkich istnie".
W dokumencie tym najwikszy nacisk pooono na agenturalne pozyskiwanie informacji o
Sowietach. Podkrelono, e za t wiedz warto zapaci kad cen.
NIE POSTAWILIMY WACIWYCH PYTA"
Dulles by zdecydowany umieci amerykaskiego szpiega za elazn kurtyn13.
W 1953 roku pierwszego pracownika operacyjnego CIA, ktrego wysa do Moskwy, uwioda
rosyjska pomoc domowa pukownik KGB. Zosta sfotografowany in flagranti, by
szantaowany i straci prac w agencji za nieostrono. W 1954 roku na szpiegowaniu zosta
przyapany drugi czowiek CIA; aresztowano go i deportowano wkrtce po przyjedzie.
Niedugo potem Dulles wezwa jednego ze swych specjalnych asystentw, Johna Maury'ego,
ktry podrowa do Rosji przed II wojn wiatow i spdzi duo czasu w amerykaskiej
ambasadzie w Moskwie jako przedstawiciel Biura Wywiadu Morskiego. Poprosi Maury'ego,
by wstpi do tajnego wydziau i przeszed szkolenie przed wyjazdem do Moskwy.
aden z ludzi Wisnera nigdy nie by w Rosji, powiedzia Dulles i doda:
Nic nie wiedz o celu.
A ja nic nie wiem o takich operacjach odpar Maury.
Wedug mnie oni te nie rzuci Dulles.
Tacy ludzie nie mogli dostarczy prezydentowi informacji, ktrych najbardziej potrzebowa:
strategicznego ostrzeenia przed atakiem jdrowym. Kiedy Rada Bezpieczestwa
Narodowego zebraa si, by porozmawia o tym, co robi, jeli dojdzie do ataku, prezydent
powiedzia Dullesowi: Nie dopumy do kolejnego Pearl Harbor"14. Takie zadanie
Eisenhower postawi przed drug tajn komisj do spraw wywiadu, ktr utwotzyw 1954
roku.
Eisenhower powiedzia Jamesowi R. Killianowi, przewodniczcemu Massachusetts Institute
of Technology, eby pokierowa grup szukajc sposobw zapobieenia niespodziewanemu
uderzeniu Sowietw. Nalega na zastosowanie rodkw, ktre zdecydowanie zaleca raport
Doolittlea: obserwacja cznoci i elektroniczna", eby zapewni wczesne ostrzeenie o
zbliajcym si ataku".
CIA zdwoia wysiki, eby podsuchiwa wroga. Na swj sposb osigna sukces.
Na strychu berliskiej placwki Walter O'Brien, eksbaseballista, kt-ry przekwalifikowa si
na prawnika, a potem na szpiega, fotografowa dokumenty wykradzione ze
wschodnioberliskiego urzdu pocztowego. Opisyway ptzebieg nowych podziemnych kabli
telekomunikacyjnych wykorzystywanych przez radzieckie i wschodnioniemieckie urzdy.
Ten szpiegowski wyczyn zmieni si w projekt Tunel Berliski".

W owym czasie tunel uwaano za najwikszy triumf CIA. Pomys i jego klska wyszy
od brytyjskiego wywiadu. W 1951 roku Brytyjczycy poinformowali CIA, e od koca II
wojny podsuchuj radzieckie depesze poprzez sie tuneli w okupowanym Wiedniu.
Zasugerowali, eby to samo zrobi w Berlinie. Dziki skradzionym planom stao si to
moliwe.
W tajnej relacji na temat berliskiego tunelu, spisanej w CIA w sierpniu 1967 i odtajnionej w
lutym 2007 roku15, wskazano trzy problemy, z ktrymi musia si upora William K. Harvey,
nie rozstajcy si z broni pijak, eksagent FBI, od 1952 roku szef berliskiej rezydentury: czy
agencja moe niepostrzeenie wykopa 470 metrw tunelu w gb radzieckiej strefy Berlina
Wschodniego i natrafi na cel o rednicy 4 centymetrw i to 55 centymetrw pod gwn
szos? Jak pozby si urobku jakich 3 tysicy ton piaszczystej gleby i to
niepostrzeenie? I pod jak przykrywk ukry urzdzenia do kopania w zaniedbanej dzielnicy
uchodcw na skraju amerykaskiego sektora okupacyjnego?
Allen Dulles i jego brytyjski odpowiednik sir John Sinclair w grudniu 1953 roku zgodzili si
na cykl konferencji dotyczcych operacji, ktrej nadano kryptonim Jointly" (Wsplnie"). W
wyniku tych rozmw opracowano plan dziaania na nastpne lato. Wrd gruzw na terenie
caego kwartau mia wyrosn budynek z poyskliwymi antenami na dachu, by da Sowietom
do zrozumienia, e to stacja nasuchu radiowego magiczna sztuczka dla odwrcenia uwagi.
Amerykanie mieli kopa tunel na wschd, do punktu poniej kabli. Brytyjczycy, opietajc si
na swym dowiadczeniu z Wiednia, mieli wykopa pionowy szyb od koca tunelu do kabli, a
potem zaoy podsuch. Biuro londyskie, ktre rozroso si do 317 pracownikw, miao
przetwarza rozmowy nagrane przez CIA. W Waszyngtonie agencja zamierzaa zebra 350
osb do transkrybowania przechwyconych przekazw dalekopisowych. Korpus Inynieryjny
US Army zajmowa si kopaniem, z techniczn pomoc Brytyjczykw. Najwikszy problem,
jak zwykle, stanowio tumaczenie zdobytych tekstw: Nigdy nie udao nam si zdoby tylu
lingwistw, ilu potrzebowalimy", odnotowali kronikarze CIA agencji bardzo brakowao
ludzi wadajcych rosyjskim, a nawet niemieckim.
Tunel ukoczono pod koniec lutego 1955 roku, a Brytyjczycy zaczli zakada podsuch
miesic pniej. Informacje zaczy napywa w maju.

Chodzio o dziesitki tysicy godzin rozmw i dalekopisw, zawierajcych midzy innymi
cenne informacje na temat radzieckich si jdrowych i konwencjonalnych w Niemczech oraz
Polsce, dajcych wgld w radzieckie Ministerstwo Obrony i operacje kontrwywiadowcze w
Berlinie. Wyania si z nich obraz politycznego zamieszania i niezdecydowania wrd
radzieckich i wschodnioniemieckich oficjeli, Amerykanie i Brytyjczycy poznali te nazwiska
lub przykrywki kilkuset oficerw radzieckiego wywiadu. Wydobycie tych informacji z tunelu
nie liczc tygodni czy miesicy ich przetumaczenia kosztowao 6,7 miliona dolarw.
Gdy w kocu, jak spodziewaa si CIA, istnienie tunelu wyszo na jaw, uznano za powd do
dumy, e Stany Zjednoczone, niemal powszechnie uwaane za potykajcego si
wywiadowczego neofit, zdoay przeprowadzi taki zamach na Zwizek Radziecki, od
dawna uznawany za mistrza w tej dziedzinie", jak przejmujco gosi kronika CIA.
Agencja nie oczekiwaa, e operacja wyda si tak szybko. Trwaa niecay rok a do
nastpnego kwietnia, kiedy odkryto tunel. Kreml bowiem wiedzia o nim od samego
pocztku, zanim wbito pierwsz opat. Plan wykry radziecki kret w brytyjskim wywiadzie,
Geotge Blake, ktry przeszed na stron wroga, gdy trafi do niewoli w Korei Pnocnej.
Wyda on w sekret Rosjanom pod koniec 1953 roku. Sowieci tak wysoko cenili Blake'a, e
pozwolili prowadzi t operacj przez jedenacie miesicy, zanim ujawnili j w blasku fleszy.
Wiele lat pniej, nawet zrozumiawszy, e dtuga strona od pocztku wiedziaa o tunelu, CIA
wci wierzya, e natrafia na kopalni zota. Do dzi nie ma odpowiedzi na pytanie, czy
Moskwa podsuwaa Amerykanom przez tunel faszywe informacje. Dowody sugeruj, e CIA
z podsuchw zyskaa dwa bezcenne, nie skaone rodzaje wiedzy. Agencja poznaa
podstawow struktur radzieckich i wschodnioniemieckich systemw bezpieczestwa i nigdy
nie natrafia na cokolwiek, co wiadczyoby, e Moskwa zamierza wszcz wojn16.
Ci z nas, ktrzy wiedzieli cokolwiek o Rosji, uwaali j za zacofany kraj Trzeciego wiata,
ktry chce si rozwija na mod Zachodu" powiedzia Tom Polgar, weteran z berliskiej
rezydentury CIA17. Ale ten pogld odrzucay najwysze krgi Waszyngtonu. Biay Dom i
Pentagon uwaay, e Kreml ma identyczne zamiary jak one: zniszczy wroga pierwszego
dnia III wojny wiatowej. Tym samym ich celem byo odnalezienie radzieckich si
uderzeniowych i zniszczenie ich wczeniej. Nie wierzyli, e mog to zrobi amerykascy
szpiedzy. Ale mogy to zrobi amerykaskie maszyny.
Raport Killiana stanowi pocztek triumfu techniki i zmierzch starowieckiego szpiegostwa w
CIA. Uzyskujemy niewiele znaczcych informacji z klasycznych tajnych operacji w Rosji
mwi Eisenhowerowi raport. Ale moemy skorzysta z nowinek naukowych i
technicznych, by poprawi nasze osignicia wywiadowcze"18. Skonio to Eisenhowera do
budowy samolotw szpiegowskich i satelitw, ktre miayby przelatywa nad Zwizkiem
Radzieckim i fotografowa jego arsenay.
Technika suya Amerykanom. Tak byo przez dwa lata. Dulles i Wi-sner zbytnio skupiali si
na sprawach operacyjnych, eby w lipcu 1952 roku zwrci uwag na notatk swego kolegi
Loftusa Beckera, wwczas zastpcy dyrektora wywiadu, w kttej proponowa on stworzenie
pojazdu satelitarnego dla celw zwiadowczych" kamery telewizyjnej wystrzelonej na
orbit, ktta obserwowaa Zwizek Radziecki. Problemem byo zbudowanie odpowiedniej
kamery. Edwin Land, laureat Nagrody Nobla, wynalazca polaroidu, by jednak pewien, e
zdoa to zrobi.
W listopadzie 1954 roku, gdy drono tunel berliski, Land, Killian i Dulles spotkali si z
prezydentem i uzyskali jego zgod na budow samolotu szpiegowskiego U-2, w gruncie
rzeczy wielkiego motoszybowca z napdem odrzutowym i aparatem fotograficznym w
brzuchu, ktry mia zabra amerykaskie oczy za elazn kurtyn. Eisenhower zapali zielone
wiato, zarazem jednak wygosi ponur przepowiedni. Pewnego dnia, powiedzia, jedna z
tych maszyn zostanie przejta, a wtedy bdziemy mieli burz"19.
Dulles powierzy zadanie wybudowania samolotu Dickowi Bissellowi, ktty nic nie wiedzia
o lotnictwie, ale zrcznie stworzy tajn struktur biurokratyczn, ktra osonia program
budowy U-2 przed kontrol i pozwolia przyspieszy prace nad maszyn. Nasza agencja
jak z dum mwi kursantom CIA kilka lat pniej jest ostatni oaz urzdowej dyskrecji,
jak ma amerykaski rzd"20.
Bissell, niezdarny mczyzna o wielkich ambicjach, chodzi po korytarzach CIA wielkimi
krokami. Wierzy, e pewnego dnia zostanie kolejnym dyrektorem centrali wywiadu, bo tak
powiedzia mu Dulles. Coraz wyniosej odnosi si do wywiadu osobowego i pogardza
Richardem Helmsem oraz jego ludmi. Zostali rywalami, a potem zagorzaymi wrogami.
Uosabiali walk midzy szpiegami a gadetami, ktra zacza si pidziesit lat temu i trwa
do dzi. Bissell uwaa U-2 za bro21, ktra zada cios radzieckiemu zagroeniu. Jeli
Moskwa nie bdzie moga zrobi ni cholery, eby uniemoliwi" pogwacenie radzieckiej
przestrzeni powietrznej i szpiegowanie radzieckich si zbrojnych, ju samo to podkopie
radzieck dum i potg. Stworzy bardzo ma tajn komrk majc prowadzi program i
przydzieli Jamesa Q. Rebera, zastpc dy-rektota do spraw koordynacji wywiadu, eby
zdecydowa, co U-2 powinien fotografowa w granicach Zwizku Radzieckiego. Reber
wyrs na wieloletniego przewodniczcego komitetu, ktry wybiera radzieckie cele dla tych
samolotw, a pniej satelitw szpiegowskich, ktre je zastpiy. Jednak to ostatecznie
zawsze Pentagon okrela, czego ma si dowiedzie rozpoznanie powietrzne CIA: Ile
bombowcw maj Sowieci? Ile rakiet nuklearnych? Ile czogw?
W pniejszych latach Reber powiedzia, e zimnowojenna mentalno zablokowaa nawet
myl, e mona fotografowa co innego.
Nie postawilimy waciwych pyta" stwierdzi Reber. Gdyby CIA uzyskaa szerszy
obraz ycia w Zwizku Radzieckim, dowiedziaaby si, e Sowieci niewiele pienidzy
przeznaczaj na dziedziny, ktre naprawd czyni pastwo silnym. Byli sabym
przeciwnikiem. Gdyby szefowie CIA potrafili prowadzi skuteczne operacje wywiadowcze w
ZSRR, mogliby dostrzec, e Sowieci nie potrafi wyprodukowa artykuw pierwszej
potrzeby. Myl, e rozstrzygajce bitwy zimnej wojny bd miay charakter gospodarczy, a
nie militarny, przekraczaa ich wyobraenia.
S RZECZY, O KTRYCH NIE MWI PREZYDENTOWI"
Wysiki prezydenta, by zbada moliwoci CIA, doprowadziy do skoku technologicznego,
ktry zrewolucjonizowa zbieranie informacji. Nigdy jednak nie poznano sedna problemu.
Siedem lat po stworzeniu CIA nie byo nad ni adnego nadzoru. Jej tajemnice poznawali ci,
ktrym byo to potrzebne do dziaania, a o tym, kto ich potrzebuje, decydowa Allen Dulles.

Po tym, jak w padzierniku 1954 roku Walter Bedell Smith odszed z rzdu, agencji nie
sprawdza ju nikt. Bedell Smith silna osobowo prbowa okiezna Allena Dullesa.
Ale kiedy zoy rezygnacj, kontrolowa tajne poczynania CIA mg ju tylko Eisenhower.
W 1955 roku prezydent zmieni zasady, tworzc Grup Specjaln trzech przedstawicieli
Biaego Domu, Departamentu Stanu i Obrony, ktrych obarczy zadaniem nadzorowania
tajnych operacji CIA. Nie mogli oni jednak aprobowa ich z gry. Jeli Dulles mia ochot,
rzuca wzmiank o swych planach na nieoficjalnych obiadach z Grup Specjaln nowym
podsekretarzem stanu, zastpc sekretarza obrony i prezydenckim asystentem do spraw
bezpieczestwa narodowego. Najczciej jednak nie mia ochoty. W piciotomowej pracy na
temat kariery Dullesa na stanowisku dyrektora centrali wywiadu, autorstwa historykw CIA,
mona wyczyta, e jego zdaniem inni nie musieli wiedzie o tajnych operacjach. Nie mieli
prawa osdza jego i agencji. By przewiadczony, e jego decyzje nie wymagaj
aprobaty"22.
Dyrektor, jego zastpcy i szefowie rezydentur mieli swobod wprowadzania wasnych zasad
dziaania, planowania operacji i oceniania wynikw na wasne potrzeby, a wszystko to w
tajemnicy. Dulles doradza Biaemu Domowi tak, jak mu pasowao. S rzeczy, o ktrych nie
mwi prezydentowi zwierzya si jego siostra koledze z Departamentu Stanu. Lepiej,
eby [Eisenhower] nie wiedzia"23.

. RZDZILIMY NI, TYLE E INACZEJ"
Jedyn broni, jakiej CIA uywaa z niezrwnanym talentem, bya brzczca moneta.
Agencja celowaa w kupowaniu usug cudzoziemskich politykw. Pierwszym pastwem o
wiatowym znaczeniu, ktremu wybraa przywdc, bya Japonia.
Dwaj najbardziej wpywowi agenci Stanw Zjednoczonych pomagali CIA kontrolowa
japoski rzd. Byli kolegami z celi, skazanymi za zbrodnie wojenne i uwizionymi na trzy
lata w Tokio po zakoczeniu II wojny wiatowej. Wyszli na wolno pod koniec 1948 roku,
dzie przed tym, gdy wielu ich wspwiniw zaprowadzono na szubienic.
Z pomoc CIA Nobusuke Kishi zosta premierem Japonii i szefem partii rzdzcej. Yoshio
Kodama, pomagajc amerykaskiemu wywiadowi, zapewni sobie wolno i pozycj
naczelnego gangstera kraju. Razem ksztatowali polityk powojennej Japonii. Podczas wojny
z faszyzmem reprezentowali wszystko, czego nienawidzia Ameryka. Podczas wojny z
komunizmem byli tym wanie, czego ona potrzebowaa.
W latach ttzydziestych Kodama kierowa prawicow grup modziey, ktta prbowaa
zamordowa premiera. Zosta skazany na kar pozbawienia wolnoci, ale japoski rzd
postanowi go wykorzysta jako wetbownika szpiegw i dostarczyciela cennych metali na
potrzeby nadchodzcej wojny. Po piciu latach prowadzenia jednego z najwikszych
czarnych rynkw w okupowanych Chinach Kodama zosta mianowany kontradmiraem i wart
by okoo 175 milionw dolarw. Po zwolnieniu z wizienia zacz czci swego majtku
finansowa najbardziej konserwatywnych politykw Japonii i sta si wanym uczestnikiem
operacji CIA, ktra pomoga wynie ich do wadzy. Podczas wojny koreaskiej
wsppracowa z amerykaskimi biznesmenami, weteranami OSS i eksdyplomatami, eby
przeprowadzi mia tajn operacj finansowan przez CIA.
Amerykaska armia potrzebowaa wolframu, rzadkiego metalu o znaczeniu strategicznym,
uywanego do utwardzania kadubw rakiet. Siatka Kodamy przeszmuglowaa tony tego
surowca ze skadw japoskiej armii do Stanw Zjednoczonych. Pentagon zapaci za niego
10 milionw dolarw. CIA dostarczya 2,8 miliona dolarw na sfinansowanie operacji1.
Siatka przemytnikw wolframu zagarna ponad 2 miliony. Jednak po akcji za Kodam
cign si nieprzyjemny swd. To zawodowy kamca, gangster, szarlatan i zwyczajny
zodziej donosia tokijska rezydentura agencji 10 wrzenia 1953 roku. Kodama jest
kompletnie nieudolny w tajnych operacjach i intetesuj go tylko zyski"2. Stosunki
rozluniono, a CIA skupia si na houbieniu dobrze si zapowiadajcych japoskich
politykw wcznie z Kishim ktrzy zdobyli mandaty do parlamentu w pierwszych
wyborach po zakoczeniu amerykaskiej okupacji.
TERAZ WSZYSCY JESTEMY DEMOKRATAMI"
Kishi zosta przywdc rozwijajcego si ruchu konserwatywnego. Po roku od wejcia do
parlamentu, wykorzystawszy pienidze Kodamy i wasne due zdolnoci polityczne, kierowa
najwikszym japoskim stronnictwem parlamentarnym. Zdobywszy mandat, budowa parti,
ktra kierowaa pastwem niemal p wieku.
W 1941 roku podpisa wypowiedzenie wojny ze Stanami Zjednoczonymi, a nastpnie peni
urzd ministra uzbrojenia. Nawet w wizieniu po wojnie mia wysoko postawionych
sprzymierzecw w Stanach Zjednoczonych, midzy innymi Josepha Grew, ktry by
amerykaskim ambasadorem w Tokio, gdy Japoczycy zaatakowali Pearl Harbor. Grew
siedzia w 1942 roku w areszcie domowym, kiedy Kishi, czonek gabinetu, zaproponowa mu
partyjk golfa. Zaprzyjanili si. Kilka dni po zwolnieniu Kishiego z wizienia Grew zosta
pierwszym przewodniczcym Narodowego Komitetu Wolnej Europy, ktry stworzya CIA,
eby wspiera Radio Wolna Europa i inne rodki walki politycznej.

Po zwolnieniu Kishi uda si bezporednio do rezydencji premiera, gdzie jego brat Eisaku
Sato, gwny sekretarz gabinetu pod okupacj, wrczy mu elegancki garnitur, eby zastpi
nim wizienny pasiak.
To dziwne, nieprawda? powiedzia Kishi do brata. Teraz wszyscy jestemy
demokratami3.
Siedem lat cierpliwego planowania zmienio Kishiego z winia w premiera. Pobiera lekcje
angielskiego u szefa tokijskiego biura News-weeka", redaktor od spraw zagranicznych tego
tygodnika Harry Kern, bliski przyjaciel Allena Dullesa i w pniejszym czasie kana CIA w
Japonii, przedstawi go amerykaskim politykom. Kishi pielgnowa urzdnikw ambasady
Stanw Zjednoczonych jak rzadkie orchidee. Pocztkowo postpowa ostronie. Wci by
notowany i rutynowo sprawdzaa go policja.
W maju 1954 roku w tokijskim teatrze kabuki zainscenizowa swj powrt do polityki.
Zaprosi Billa Hutchinsona, weterana OSS, ktry pracowa dla CIA w Japonii jako urzdnik
do spraw informacji i propagandy w amerykaskiej ambasadzie, eby poszed z nim na
spektakl. Podczas ptzerwy przeprowadzi Hutchinsona przez zdobne foyer Kabu-ki-za,
pokazujc go swym przyjacioom z japoskiej elity. Na owe czasy gest niezwyky, ale by to
czysty teatr polityczny: tak wanie Kishi ogosi publicznie, e wraca na aren
midzynarodow i e jest w askach Stanw Zjednoczonych.
Przez rok potajemnie spotyka si z urzdnikami CIA i Departamentu Stanu w salonie
Hutchinsona. Byo jasne, e chcia co najmniej milczcego wsparcia rzdu Stanw
Zjednoczonych" wspomina Hutchinson4. Rozmowy te pooyy fundament pod
czterdzieci lat stosunkw japosko-amerykaskich.
Kishi powiedzia Amerykanom, e jego strategia polega na rozbiciu rzdzcej Partii
Liberalnej, przemianowaniu jej, odbudowie i pokierowaniu ni. Nowa Partia Liberalno-
Demokratyczna pod jego kierownictwem nie bdzie ani liberalna, ani demokratyczna, ale
stanie si prawicowym klubem feudalnych przywdcw podnoszcej si z popiow
cesarskiej Japonii. On najpierw bdzie dziaa za kulisami, podczas gdy premierami bd
statsi mowie stanu i obejmie wadz po nich. Przyrzek zmieni polityk zagraniczn tak,
by pasowaa do pragnie Amerykanw. Stany Zjednoczone mogyby zatrzyma swe bazy
wojskowe w Japonii i trzyma tu bro nuklearn, co byo draliw spraw w tym kraju. W
zamian prosi o tajne wsparcie polityczne z Ameryki.
Foster Dulles spotka si z Kishim w sierpniu 1955 roku i sekretarz stanu powiedzia mu
wprost, e moe oczekiwa tego wsparcia jeli japoscy konserwatyci zjednocz si, eby
wspomc Stany Zjednoczone w walce z komunizmem.
Wszyscy rozumieli, jak miao wyglda to amerykaskie wsparcie.
Kishi powiedzia Samowi Bergerowi, urzdnikowi politycznemu w ambasadzie
amerykaskiej, e byoby dla niego najlepiej, gdyby jego pierwszym kontaktem ze Stanami
Zjednoczonymi by modszy i niszy rang czowiek, nieznany w Japonii. Przydzia ten dosta
Clyde McA-voy z CIA, komandos weteran, ktry przey szturm na Okinaw i doczy do
agencji, zrezygnowawszy z pracy reportera w gazecie. Wkrtce po przybyciu McAvoya do
Japonii Sam Berger przedstawi go Kishiemu i tak narodzi si jeden z najsilniejszych
zwizkw z zagranicznym przywdc, jakie CIA kiedykolwiek utrzymywaa.
WIELKI ZAMACH"
Najwaniejszym polem wsppracy midzy CIA a Parti Liberalno-Demokratyczn bya
wymiana informacji za pienidze. Wykorzystywano je do wspierania partii i rekrutowania
informatorw w jej szeregach. Amerykanie pacili obiecujcym modym ludziom, ktrzy
pokolenie pniej stali si czonkami parlamentu, ministrami i dojrzaymi mami stanu.
Razem promowali parti i podkopywali japoskich socjalistw oraz zwizki zawodowe.
Kiedy doszo do opacania zagranicznych politykw, agencja wykazaa si wikszym
wyrafinowaniem ni siedem lat wczeniej we Woszech. Zamiast przekazywa teczki pene
gotwki w czterogwiazd-kowych hotelach, CIA jako porednikw w przekazywaniu
pienidzy swym sojusznikom wykorzystywaa zaufanych amerykaskich biznesmenw.
Wrd nich znaleli si kierownicy z Lockheeda, gdzie budowano U-2, i negocjowali
sprzeda samolotw wojskowych nowym japoskim siom zbrojnym, ktre chcia zbudowa
Kishi.

W listopadzie 1955 roku Kishi zjednoczy japoskich konserwatystw pod sztandarem Partii
Liberalno-Demokratycznej. Jako jej przywdca pozwoli CIA werbowa swych politycznych
zwolennikw i kierowa nimi w parlamencie. Gdy wspina si ku szczytowi, zobowiza si
wsppracowa z agencj przy ksztatowaniu nowego traktatu o bezpieczestwie midzy
Stanami Zjednoczonymi a Japoni. Prowadzcy Kishiego Clyde McAvoy mg skada
raporty o rodzcej si polityce zagranicznej powojennej Japonii i ksztatowa j.
W lutym 1957 roku, w dniu objcia przez Kishiego urzdu premiera, w parlamencie, gdzie
Partia Liberalno-Demokratyczna miaa wikszo, wyznaczono gosowanie nad ttaktatem o
bezpieczestwie. On i ja przeprowadzilimy tamtego dnia wielki zamach wspomina
McAvoy. Stany Zjednoczone i Japonia zbliay si do tego porozumienia. Komunistyczna
Partia Japonii uwaaa je za szczeglne zagroenie. W dniu tego gosowania komunici
planowali bunt w parlamencie. Dowiedziaem si o tym przez socjalist z sekretariatu, ktry
by moim agentem. Kishi tamtego dnia mia si spotka z cesarzem. Poprosiem o pilne
spotkanie. Pojawi si pod drzwiami naszego lokalu w cylindrze, sztuczkowych spodniach i
we fraku a chocia nie miaem na to zgody, opowiedziaem mu o komunistycznych
planach buntu w parlamencie. Zwyczaj kaza posom robi sobie przerw o 10.30 lub 11.00 i
wychodzi na posiek do hal wok parlamentu. Kishi powiedzia swoim posom: nie
wychodcie na przerw. I gdy wszyscy poza posami Partii Liberalno-Demokratycznej
wyszli, oni ruszyli do parlamentu i uchwalili ustaw"5.
W czerwcu 1957 roku, zaledwie osiem lat po zdjciu wiziennego pasiaka, Kishi pojecha do
Stanw Zjednoczonych z triumfaln wizyt. Na stadionie Jankesw rzuci ceremonialn
pierwsz pik. Zagra z prezydentem partyjk golfa w wiejskim klubie tylko dla biaych.
Wiceprezydent Nixon przedstawi go w Senacie jako wielkiego i wiernego przyjaciela narodu
amerykaskiego. Kishi powiedzia nowemu ambasadorowi w Japonii Douglasowi
MacArthurowi II, bratankowi generaa, e zawarty wanie traktat o bezpieczestwie zostanie
ratyfikowany, a narastajc lewicow fal uda si zdawi, jeli Ameryka pomoe mu
umocni jego wadz. Kishi chcia od CIA staego rda wsparcia finansowego zamiast
serii dyskretnych patnoci. Ptzekona amerykaskiego przedstawiciela, e jeli Japonia
stanie si komunistyczna, trudno sobie wyobrazi, by reszta Azji nie posza w jej lady"
wspomina ambasador MacArthur6. Fo-ster Dulles zgodzi si z t opini. Stwierdzi, e
Stany Zjednoczone wiele postawiy na Japoni i e Kishi to najlepsza stawka, jak ma
Ameryka.
Sam prezydent Eisenhower uzna, e japoskie wsparcie polityczne dla traktatu o
bezpieczestwie i amerykaskie wsparcie finansowe dla Kishiego to jedno i to samo.
Autoryzowa dalsz seri wypat dla najwaniejszych czonkw Partii Liberalno-
Demokratycznej. Politykom niewiadomym roli CIA powiedziano, e pienidze pochodz od
tytanw korporacyjnej Ameryki. Pienidze pyny jeszcze co najmniej pitnacie lat, za
kadencji czterech amerykaskich prezydentw, i pomogy wzmocni rzdy jednej partii w
Japonii na reszt zimnej wojny.
W lady Kishiego poszli inni. Okinori Kaya podczas wojny by ministrem finansw.
Osdzony jako zbrodniarz wojenny zosta skazany na doywocie. Zwolniony warunkowo w
1955 i uaskawiony w 1957 roku, sta si jednym z najbliszych doradcw Kishiego i bardzo
wanym czonkiem komitetu bezpieczestwa wewntrznego Partii Liberalno-
Demokratycznej.
CIA zwerbowaa Kay albo tu przed wyborem do parlamentu w 1958 roku, albo zaraz po
nim7. Po werbunku chcia on pojecha do Stanw Zjednoczonych i spotka si z Allenem
Dullesem. CIA obawiaa si ujawnienia spotkania skazanego zbrodniarza wojennego z
dyrektorem centrali wywiadu, i to tak bardzo, e trzymaa rozmow w tajemnicy ponad
pidziesit lat. Mimo to 6 lutego 1959 roku Kaya przyby do Dullesa do centrali CIA i
poprosi dyrektora o zawarcie oficjalnego porozumienia o dzieleniu si informacjami
wywiadowczymi z jego komitetem bezpieczestwa wewntrznego. Wszyscy si zgodzili, e
wsppraca midzy CIA a Japoczykami w dziedzinie zapobiegania dziaalnoci wywrotowej
jest jak najbardziej podana i e sprawa bardzo interesuje CIA" mwi protok ze
spotkania. Dulles uwaa Kay za swego agenta i sze miesicy pniej napisa do niego:
Bardzo chciabym pozna Paskie pogldy zarwno na sprawy midzynarodowe
wpywajce na stosunki midzy naszymi krajami, jak i na sytuacj w Japonii".
Sporadyczne kontakty Kayi z CIA osigny szczyt w 1968 roku, kiedy zosta gwnym
doradc politycznym premiera Eisaku Sato. Gwn spraw wewntrzn Japonii w tamtym
roku bya wielka amerykaska baza wojskowa na Okinawie, bardzo wana dla bombardowa
Wietnamu, i skad amerykaskiej broni jdrowej. Okinawa znajdowaa si pod zarzdem
Amerykanw, ale na 10 listopada wyznaczono lokalne wybory i politycy opozycji grozili, e
usun Stany Zjednoczone z wyspy. Kaya odegra decydujc rol w tajnych dziaaniach CIA
majcych zapewni zwycistwo wyborcze Partii Liberalno-Demokratycznej, co si niemal
udao. Okinawa wrcia pod zarzd japoski w 1972 roku, ale amerykaska baza wojskowa
jest tam do dzi.
Japoczycy zaczli nazywa system polityczny stworzony z pomoc CIA kozo oshoku
strukturaln korupcj". Agencja pacia apwki jeszcze w latach siedemdziesitych.
Strukturalna korupcja ycia politycznego w Japonii utrzymywaa si jeszcze dugo.
Rzdzilimy Japoni w czasie okupacji i rzdzilimy ni, tyle e inaczej w latach
pookupacyjnych powiedzia Horace Feldman, ktry by szefem rezydentury CIA w Tokio.
Genera MacArthur mia swoje sposoby, a my mielimy swoje"8.

. LEPY NA WASNE YCZENIE"
Zafascynowany tajnymi operacjami Allen Dulles przesta si skupia na gwnym zadaniu
CIA dostarczaniu prezydentowi informacji wywiadowczych.
Traktowa wikszo analitykw CIA i ich prac z wystudiowan pogania. Kaza im czeka
godzinami, gdy przychodzili przygotowa go na spotkanie w Biaym Domu nastpnego dnia.
Gdy popoudnie zmieniao si w wieczr, wypada z gabinetu i przelatywa obok nich,
spieszc si na spotkanie przy kolacji.
Popad w zwyczaj oceniania raportw po wadze", stwierdzi Dick Lehman, przez trzydzieci
lat analityk CIA, a w ostatnich latach czowiek, ktry przygotowywa codzienny raport dla
prezydenta. Podnosi je i decydowa, bez czytania, czy je zaakceptowa czy nie"1.
Po poudniu analityk wpuszczony do wewntrznego sanktuarium Dullesa, eby doradzi mu
w okresach kryzysu, mg zasta dyrektora ogldajcego w telewizji mecz bejsbolowy
waszyngtoskich Senatorw. Rozwalony w odchylanym fotelu, ze stopami na otomanie,
Dulles ledzi gr, podczas gdy nieszczsny podwadny pattzy na niego zza telewizora. Gdy
zdajcy raport dochodzi do najwaniejszych kwestii, Dulles analizowa podania piki.
Zacz lekceway sptawy ycia i mietci, ktre byy w jego gestii.
OSKARY CAY SYSTEM RADZIECKI"
Dulles i Wisner w cigu piciu lat wsplnie wszczli ponad dwiecie tajnych operacji za
granic, przelewajc fortuny na politykw Francj Niemiec, Woch, Grecji, Egiptu, Pakistanu,
Japonii, Tajlandii, Filipin i Wietnamu. Agencja niszczya pastwa. Moga wynosi lub strca
prezydentw i premierw. Nie moga jednak rozgry przeciwnika.
Pod koniec 1955 roku prezydent Eisenhower zmieni zadania CIA. Uznawszy, e tajne
operacje nie podkopi Kremla, zrewidowa zasady spisane na pocztku zimnej wojny. Nowy
rozkaz, o sygnaturze NSC 5412/2, z 28 grudnia 1955 roku, by w mocy przez pitnacie lat2.
Do nowych zada naleao tworzenie i wykorzystywanie problemw kopotliwych dla
midzynarodowego komunizmu", tworzenie wszelkich zagroe dla partii lub jednostek
bezporednio bd porednio odpowiedzialnych za komunistyczn wadz" oraz umacnianie
orientacji proamerykaskiej wrd narodw wolnego wiata" wielkie ambicje, ale duo
skromniejsze i bardziej zniuansowane ni to, co prbowali osign Dulles i Wisner.
Kilka tygodni pniej radziecki przywdca Nikita Chruszczow stworzy wikszy problem dla
midzynarodowego komunizmu, ni mogo sobie wymarzy CIA. W swym tajnym referacie
wygoszonym w lutym 1956 toku na XX Zjedzie Komunistycznej Partii Zwizku
Radzieckiego napitnowa Stalina, nie yjcego od niecaych ttzech lat, jako niebywaego
egoist i sadyst zdolnego powici wszystko i kadego dla wasnej potgi i chway. Do CIA
plotki o referacie dotary w marcu. Krlestwo za kopi, powiedzia swym ludziom Allen
Dulles. Czy wreszcie agencja zdobdzie nieco informacji z Biura Politycznego?
Wtedy, tak jak i teraz, CIA polegaa w duej mierze na zagranicznych subach
wywiadowczych, pacc za tajemnice, ktrych nie moga odkry samodzielnie. W kwietniu
1956 roku izraelscy szpiedzy dostarczyli tekst Jamesowi Angletonowi, ktry zosta
cznikiem agencji z pastwem ydowskim. Ten kana zapewnia wikszo informacji
agencji o wiecie arabskim, ale rosncym kosztem Stany Zjednoczone uzaleniay si od
Iztaela w kwestii wyjaniania wydarze na Bliskim Wschodzie. Perspektywa izraelska w
kolejnych dziesicioleciach ubarwiaa amerykaskie postrzeganie tego problemu.
W maju, po tym, jak George Kennan i inni ocenili tekst jako autentyczny, w CIA wybucha
wielka debata.
I Wisner, i Angleton chcieli utrzyma go w tajemnicy przed wolnym wiatem, ale informacje
wyciekay wybirczo za granic i zaczy sia niezgod wrd partii komunistycznych.
Angleton uwaa, e nasycajc tekst propagand, mgby go tak zdyskontowa, e
wprawiby w osupienie Rosjan z ich subami bezpieczestwa, i by moe posuywszy si
ktr z tych grup emigrantw, ktre wci mamy nadziej uaktywni, wyzwoli Ukrain czy
co takiego" powiedzia Ray Cline, jeden z najbardziej zaufanych analitykw Dullesa w
owym czasie.
Ale przede wszystkim chcieli zrobi z niego przynt dla radzieckich szpiegw, aby uratowa
jedn z najduej prowadzonych, najmniej efektywnych operacji Red Cap" (Czerwony
Kapturek").
Rozpoczto j w 1952 roku i nazwano od nakrycia gowy bagaowych na kolei; Red Cap"
miaa skoni obywateli ZSRR do zdradzenia swego pastwa i pracy dla CIA. W idealnej
sytuacji suyliby jako agenci umiejscowieni" pozostaliby w Zwizku Radzieckim na
swych stanowiskach i szpiegowali dla Amerykanw. Gdyby to si nie udao, mieli uciec na
Zachd i opowiedzie o systemie radzieckim. Jednak liczba wanych informatorw
pozyskanych w ramach Red Cap" wynosia wwczas zero. Wydziaem radzieckim CIA
kierowa ograniczony harwardczyk Dana Durand, ktry zdoby to stanowisko po czci dziki
przypadkowi, brakowi innych kandydatw i powizaniom z Angletonem. Jak wynika z
odtajnionego w 2004 roku raportu inspektora generalnego z czerwca 1956 roku, wydzia
radziecki by niewydolny3. Nie potrafi przygotowa autorytatywnego owiadczenia o
swych operacjach i zadaniach", niewiele te rozumia z tego, co si dzieje w Zwizku
Radzieckim. W raporcie wymieniono dwudziestu agentw kontrolowanych" przez CIA w
Rosji w 1956 roku. Jednym by niskiej rangi oficer mechanik. Innym ona naukowca
pracujcego nad kierowanymi pociskami rakietowymi. Na licie znaleli si te robotnik,
monter telefonw, kierownik warsztatu samochodowego, weterynarz, wykadowca
akademicki, lusarz, pracownik restauracji i bezrobotny. Nikt z nich nie mia pojcia o
kremlowskiej machinie wadzy.
W pierwszy sobotni poranek czerwca 1956 roku Dulles wezwa Raya Cline'a do gabinetu
dyrektora. Wisner mwi, e wedug pana powinnimy ujawni tajny referat Chruszczowa",
rzek Dulles.
Cline stwierdzi, e to fantastyczne, i wyszy na wiato dzienne prawdziwe uczucia
wszystkich tych facetw, ktrzy pracowali przez wiele lat pod tym starym draniem Stalinem".

Na Boga powiedzia Dullesowi ujawnijmy to.
Dulles ttzyma kopi referatu Chruszczowa w drcych, powykrzywianych artretyzmem i
podagr rkach. Pooy kapcie na biurku, pochyli si, odsun okulary na czoo i powiedzia:
O kurcz, chyba podejm decyzj polityczn!", wspomina Cline. Poczy si przez
interkom z Wisnerem i z faszyw skromnoci tak wymanewrowa Franka, e nie mg on
nie zgodzi si na publikacj, a uywa tych samych argumentw co ja, e to wielka
histotyczna szansa na chyba ja mu to podsunem oskarenie caego systemu
radzieckiego"4.
Potem Dulles podnis suchawk i zadzwoni do brata. Tekst wyciek przez Departament
Stanu i trzy dni pniej trafi do New YorkTimesa". Decyzja ta zapocztkowaa wydarzenia,
o jakich CIA nawet nie nia.
CIA MA WIELK WADZ"
W nastpnych miesicach tajny referat Chruszczowa nadawao za elazn kurtyn Radio
Wolna Europa, medialna machina CIA warta 100 milionw dolarw. Ponad trzy tysice
emigrantw radiowcw, pisarzy i inynierw oraz ich amerykaskich nadzorcw
nadawao audycje w omiu jzykach, niekiedy nawet dziewitnacie godzin na dob. W teorii
mieli nadawa konkretne wiadomoci i propagand, ale Wisner chcia uywa sw jako
broni. Z jego winy przekaz Radia Wolna Europa sta si niejednoznaczny5.
Emigranci pracujcy w rozgoni bagali swych amerykaskich szefw, eby dali im jasn
wiadomo do przekazania. I oto j mieli: przemwienie Chruszczowa odczytywano przed
mikrofonami dniem i noc.
Konsekwencje byy natychmiastowe. Najlepsi analitycy CIA kilka miesicy wczeniej doszli
do wniosku, e w latach pidziesitych w Europie Wschodniej prawdopodobnie nie dojdzie
do adnego wikszego powstania. 28 czerwca, po nadaniu przemwienia, robotnicy w
Poznaniu zbuntowali si przeciwko komunistycznym wadzom. Zaprotestowali przeciwko
obnice pac i zniszczyli nadajnik zaguszajcy transmisje RWE. Jednak CIA nie moga
zrobi nic poza podsycaniem ich wciekoci nie, kiedy radziecki marszaek dowodzi
polsk armi, a oficerowie radzieckiego wywiadu nadzorowali bezpiek, ktra zabia w
Poznaniu ponad pidziesiciu Polakw, a setki uwizia.
Bunt w Polsce sprawi, e Rada Bezpieczestwa Narodowego zacza wypatrywa pknicia
w monolicie radzieckiej wadzy. Wiceprezydent Nixon stwierdzi, e zmuszenie przez
Sowietw kolejnego pastwa satelickiego, takiego jak Wgry, do posuszestwa, posuy
amerykaskim interesom, bo dostarczy argumentw wiatowej propagandzie
antykomunistycznej6. Foster Dulles, ktry podj ten temat, uzyska prezydenck zgod na
wspieranie spontanicznych manifestacji niezadowolenia" w ujarzmionych pastwach. Allen
Dulles obieca poszerzy program RWE o wypuszczanie na wschd, za elazn kurtyn,
balonw z ulotkami i medalami wolnoci" aluminiowymi plakietkami z hasami i
podobizn Dzwonu Wolnoci.
Potem Dulles wyruszy w pidziesiciosiedmiodniow podr dookoa wiata na pokadzie
specjalnie przerobionego cztetosilnikowego DC-6. Wpad do rezydentur CIA w Londynie i
Paryu, Frankfurcie i Wiedniu, Rzymie i Arenach, Stambule i Teheranie, Az-Zahranie i Delhi,
Bangkoku i Singapurze, Tokio i Seulu, Manili i Sajgonie. Podr stanowia tajemnic
poliszynela: Dullesa ptzyjmowano jak gow pastwa i ttzymano w wietle reflektorw. Bya
to jedna z najszerzej rozpropagowanych tajnych podry w dziejach", stwierdzi Ray Cline,
ktry towarzyszy dyrektorowi. Sktyta, ale krzykliwa taka bya CIA pod kierunkiem
Allena Dullesa. W agencji za jego czasw kompromitowano naprawd tajne dziaania",
natomiast analizy spowijano atmosfer tajemnicy, ktra nie bya konieczna, czsto
przynosia efekt przeciwny do zamierzonego i na dusz met szkodzia", uzna Cline.
Obserwujc na bankietach, jak za-graniczni przywdcy asz si do Dullesa, dosta kolejn
lekcj: CIA ma wielk wadz. Byo to nieco przeraajce"7.
LEPY NA WASNE YCZENIE"
22 padziernika 1956 roku, zaraz po powrocie Dullesa do Waszyngtonu, bardzo zmczony
Frank Wisner wyszed ze swego biura, ruszy pokrytymi spkanym linoleum korytarzami
Temporary Building L, nie patrzc na uszczc si ze cian farb, i wrciwszy do swego
eleganckiego domu w Georgetown, spakowa si przed wasnym objazdem najwikszych
europejskich placwek CIA.
Ani on, ani jego szef nie mieli pojcia, e na wiecie doszo do dwch wanych wydarze. W
Londynie i Paryu szykowano plany wojenne, a na Wgrzech zbliaa si rewolucja. W cigu
decydujcych dwch tygodni Dulles le zintetpretowa lub wypaczy w raportach dla
prezydenta kady aspekt tych kryzysw.
Lot nad Atlantykiem trwa ca noc. W Londynie pierwszym punktem planu Wisnera by
dawno zaplanowany obiad z sir Patrickiem Deanem, wyszym oficerem brytyjskiego
wywiadu. Mieli przedyskutowa plany obalenia egipskiego przywdcy Gamala Abdela
Nasera, ktry doszed do wadzy trzy lata wczeniej w wyniku przewrotu wojskowego.
Intryga kua si od miesicy. Sir Patrick kilka tygodni wczeniej by w Waszyngtonie i ustali
z Wisnerem, e cele, do ktrych d, wymagaj odsunicia Nasera od wadzy w taki czy
inny sposb.
CIA pocztkowo wspieraa Nasera, przekazujc mu miliony, budujc potn stacj tadiow i
obiecujc amerykask pomoc wojskow oraz gospodarcz. Mimo to agencj zaskoczyy
wydatzenia w Egipcie, chocia w kairskiej ambasadzie jej pracownicy mieli czterokrotn
przewag liczebn nad urzdnikami Departamentu Stanu. Najwiksz niespodziank byo to,
e Nasera nie udao si kupi na stae: za cz z trzech milionw dolarw apwek od CIA
wybudowa minaret na wyspie naprzeciw-ko stojcego nad Nilem Hiltona. Wrd
miejscowych zasyn on jako el waefrusfel, co w agencji tumaczono jako Roosevelt's
Erection. Poniewa Roosevelt i ludzie CIA nie mogli speni swych obietnic pomocy
wojskowej, Naser dogada si z Sowietami, e bdzie im sprzedawa bawen za bro. W
lipcu 1956 roku pozby si balastu kolonializmu, nacjonali-zujc zaoone przez
Brytyjczykw i Francuzw Towarzystwo Kanau Su-eskiego, kierujce t strategiczn drog
wodn. Londyn i Pary zawrzay gniewem.
Brytyjczycy zaproponowali, eby zabi Nasera, i rozwaali zawrcenie Nilu, by postawi
tam egipskim deniom do autonomii gospodarczej. Eisenhower stwierdzi, e zamach stanu
oparty na morderstwie byby cholernym bdem"8. CIA opowiadaa si za dug, powoln
dywersj.

T wanie kwesti Wisner musia omwi z sir Patrickiem Deanem. Pocztkowo by
zdziwiony, a potem wcieky, gdy sir Patrick nie stawi si na dawno umwionym spotkaniu.
Brytyjczyk tymczasem w willi pod Paryem szlifowa ostatnie szczegy skoordynowanego
ataku wojskowego Wielkiej Brytanii, Francji i Iztaela na Egipt. Pastwa te zamierzay obali
rzd Nasera i zbrojnie odbi Suez. Najpierw Egipt mia zaatakowa Izrael, potem
przewidywano uderzenie Brytyjczykw i Francuzw, ktrzy udajc rozjemcw, przejliby
kana.
CIA nic o tym nie wiedziaa. Dulles zapewnia Eisenhowera, e raporty mwice o izraelsko-
francusko-brytyjskim planie wojskowym s absurdalne9. Odrzuci informacje gwnego
analityka CIA i amerykaskiego attache wojskowego w Tel Awiwie, ktrzy byli przekonani,
e Izrael zamierza rozpocz wojn z Egiptem. Nie sucha te starego przyjaciela Douglasa
Dillona, amerykaskiego ambasadora w Paryu, ktry ostrzega, e Francja naley do spisku.
Dulles wola przychyli ucha Jimowi Angletonowi i jego izraelskim kontaktom.
Zaskarbiwszy sobie dozgonn wdziczno Dullesa i Angletona po tym, jak ptzekazali im
tajny referat Chruszczowa, Izraelczycy dezinformowali ich, ostrzegajc, e gdzie na Bliskim
Wschodzie pojawi si kopoty. 26 padziernika dyrektor CIA na spotkaniu Rady
Bezpieczestwa Narodowego przekaza ich faszywki prezydentowi: Krl Jordanii zosta
zamordowany! Egipt wkrtce zaatakuje Irak!
Prezydent odoy te sensacje na bok. Obwieci, e najwaniejsze wiadomoci wci
nadchodz z Wgier".
Dwa dni wczeniej przed gmachem parlamentu w Budapeszcie zebra si wielki tum,
ktremu przewodzili studenci demonstrujcy przeciwko komunistycznej wadzy.
Znienawidzona suba bezpieczestwa stara si z drug grup demonstrantw przed rzdow
rozgoni radiow, skd partyjny funkcjonariusz potpia protest. Cz studentw bya
uzbrojona. Z budynku radia pad strza, suba bezpieczestwa otworzya ogie, a
demonstranci walczyli z ni ca noc. W parku miejskim trzeci tum zwali z cokou pomnik
Stalina, zacign go przed Teatr Narodowy i rozbi na kawaki. Do Budapesztu nastpnego
ranka wkroczyy oddziay Armii Radzieckiej, a demonstranci przekonali garstk modych
Rosjan, by przeszli na ich stron. Powstacy pojechali w stron parlamentu na radzieckich
czogach, powiewajc wgiersk flag. Radzieccy dowdcy spanikowali i w jednej chwili na
placu Kossutha rozptaa si strzelanina. Zgino co najmniej sto osb.
W Biaym Domu Allen Dulles prbowa wyjani prezydentowi, jakie mog by
konsekwencje wgierskiego powstania. Dni Chruszczowa s policzone", orzek. Pomyli si
o siedem lat.
Nastpnego dnia, 27 padziernika, Dulles skontaktowa si z Wisne-rem. Ptzebywajcy w
Londynie szef tajnych operacji chcia ze wszystkich si pomc powstacom. Modli si o tak
okazj przez osiem lat.
Rada Bezpieczestwa Narodowego kazaa mu podtrzymywa nadzieje Wgrw. Gdybymy
zrobili mniej gosiy jego rozkazy powicilibymy moralne podstawy amerykaskiego
przywdztwa wrd wolnych narodw". Powiedzia Biaemu Domowi, e z pomoc Kocioa
rzymskokatolickiego, spdzielni rolniczych, agentw i grup wygnacw zorganizuje
oglnonarodowe podziemie, ktre stanie do walki politycznej i zbrojnej. Ponis cakowit
porak. Emigranci, ktrych posa na Wgty przez granic z Austri, zostali aresztowani.
Ludzie, ktrych prbowa zwerbowa, okazali si kamcami i zodziejami. Jego wysiki, by
stworzy na Wgrzech siatk wywiadowcz, upady. Ukrywa bro w caej Europie, ale kiedy
staa si potrzebna, nikt nie umia jej znale.
W padzierniku 1956 roku na Wgrzech nie dziaaa placwka CIA. W centrali nie byo
sekcji zajmujcej si operacjami na Wgrzech, niemal nikt nie zna jzyka. Kiedy wybucho
powstanie, Wisner mia w Budapeszcie jednego czowieka: Gez Katona, Amerykanina
wgierskiego pochodzenia, niskiego szczebla urzdnika Departamentu Stanu, ktry w
budapeszteskiej ambasadzie gwnie wysya listy, kupowa znaczki i materiay pimienne
oraz wypenia formularze. Gdy rozpoczo si powstanie, by jedyn wiarygodn par oczu i
uszu, jak CIA miaa w stolicy Wgiet.
Podczas dwch tygodni powstania agencja wiedziaa tyle, ile napisano w gazetach. Nie miaa
pojcia, ani e powstanie wybuchnie, ani jak si rozwinie, ani e Sowieci je zmiad. Gdyby
Biay Dom zgodzi si wysa bro, nie wiedziaaby, komu j przekaza. Wedle napisanej w
CIA tajnej kroniki powstania wgietskiego, wydzia Wisnera by lepy na wasne
yczenie"10.
Nigdy gosi ona nie zrobilimy nic, co mona by lub naleao uzna za operacj
wywiadowcz".
GORCZKA CHWILI"
28 padziernika Wisner polecia do Parya i zebra kilku zaufanych czonkw amerykaskiej
delegacji, uczestnikw konferencji NATO powiconej Europie Wschodniej. Nalea do niej
Bill Griffith, wyszy doradca polityczny w monachijskiej siedzibie Radia Wolna Europa.
Wisner, uradowany, e wybucho prawdziwe powstanie przeciwko komunizmowi, skoni
Griffitha, eby podkrci propagand. Skutkiem jego nawoywa dyrektor RWE w Nowym
Jorku wysa pracownikom sekcji wgierskiej w Monachium t oto notatk: Wszystkie
ograniczenia zostay zdjte gosia. adnych zakazw. Powtarzam: adnych zakazw".
Poczwszy od tamtego wieczoru, RWE nakaniao obywateli Wgier do zrywania linii
kolejowych i telefonicznych, do dziaa partyzanckich, wysadzania czogw i walki z
Sowietami na mier i ycie. Tu RWE, gos Wolnych Wgier obwieszczao radio. W
razie ataku pancernego caa lekka bro powinna otworzy ogie do celownikw armat
czogowych". Suchaczom radzono rzuca koktajl Mootowa [...], jednolitrow butelk po
winie wypenion benzyn [...], na aluzje wlotw powietrza silnika". Haso brzmiao
Wolno albo mier!"11
Tamtej nocy Imre Nagy, dawny premier, ktrego twardogowi usunli z partii, uda si do
rozgoni radiowej, eby napitnowa straszliwe bdy i zbrodnie ostatnich dziesiciu lat"12.
Powiedzia, e radzieckie wojska opuszcz Budapeszt, e stary aparat bezpieczestwa
zostanie rozwizany, a nowy rzd opierajcy si na wadzy ludu" bdzie walczy o
demokratyczn autonomi. W cigu 72 godzin Nagy stworzy dziaajcy gabinet koalicyjny,
znis zasad monopartyjnoci, zerwa z Moskw, ogosi Wgry pastwem neutralnym i
zwrci si do Narodw Zjednoczonych oraz Stanw Zjednoczonych z prob o pomoc. Gdy
jednak Nagy przej wadz i stara si rozmontowa narzdzia radzieckiej dominacji, Allen
Dulles uzna go za porak. Powiedzia prezydentowi, e narodowi moe i powinien
przewodzi czowiek Watykanu na Wgrzech, kardyna Mindszenty, wanie uwolniony z
aresztu domowego. W Radiu Wolna Europa zacza obowizywa linia: odrodzone Wgry
spotkay si z przywdc zesanym przez Boga".
Rozgonia CIA faszywie oskaraa Nagya o cignicie radzieckich wojsk do Budapesztu.
Zaatakowaa go, nazywajc zdrajc, kamc i morderc. Niegdy by komunist, by wic
przeklty na zawsze. CIA zacza nadawa na trzech nowych czstotliwociach. Z Frankfurtu
rosyjscy soli-daryci twierdzili, e armia wyzwolicieli zblia si do granicy wgierskiej. Z
Wiednia agencja emitowaa na niskiej czstotliwoci audycje wgierskich partyzantw i
przekazywaa je do Budapesztu. Z Aten spece CIA od wojny psychologicznej sugerowali, e
Rosjan naley wysya na szubienice.
Dyrektot promienia, kiedy 1 listopada, na nastpnym zebraniu Rady Bezpieczestwa
Narodowego, informowa Eisenhowera o sytuacji w Budapeszcie. To, co si zdarzyo, to cud
powiedzia prezydentowi. Z uwagi na si opinii publicznej nie mona byo skutecznie
uy si zbrojnych. Szacujemy, e 80 procent onierzy wgierskich przeszo na stron
powstacw i zaopatrzyo ich w bro"13.
Dulles jednak si myli. Powstacy nie mieli adnej broni godnej wzmianki. Armia wgierska
nie przesza na ich stron. Czekaa, by sprawdzi, w ktrym kierunku powieje wiatr z
Moskwy. Sowieci do bitwy o Wgry wysali ponad 200 tysicy onierzy oraz okoo 2500
czogw i pojazdw opancerzonych.
Rankiem w dniu radzieckiego ataku wgierski spiker RWE Zoltan Thury powiedzia
suchaczom, e nacisk na rzd amerykaski, eby wysa pomoc zbrojn bojownikom o
wolno, stanie si ptzemony". Gdy w nastpnych tygodniach do Austrii napyway
dziesitki tysicy rozgorczkowanych, wciekych uchodcw, wielu mwio o tej audycji
jako obietnicy, e pomoc nadejdzie"14. Nie nadesza. Allen Dulles upiera si, e radiostacje
CIA nie robiy nic, eby zachci Wgrw. Prezydent mu uwierzy. Dziao si to czterdzieci
lat przed odnalezieniem zapisw audycji nadawanych na Wgry.
W cigu czterech dni radzieckie wojska zmiadyy bojownikw w Budapeszcie, zabijajc
dziesitki tysicy i porywajc tysice innych, by zmarli w syberyjskich agrach.

Radziecka rze zacza si 4 listopada. Tamtej nocy wgierscy uchodcy obiegli amerykask
ambasad w Wiedniu, bagajc, eby Ameryka co zrobia. Zjadliwi pytali jak wspomina
szef placwki CIA Peer de Silva Dlaczego nie pomoglimy? Czy nie wiedzielimy, e
Wgrzy licz na nasze wsparcie?" Nie doczekali si odpowiedzi.
Centrala bombardowaa go rozkazami, by zbiera nie istniejce legiony radzieckich onierzy,
ktrzy rzucali bro i kierowali si ku granicy austriackiej. Dulles opowiedzia prezydentowi o
tych masowych dezercjach. Byy zudzeniem. De Silva mg jedynie zgadywa, e central
opanowaa gorczka chwili"15.
WYNIKAJ DZIWNE RZECZY"
5 listopada Wisner przyby do rezydentury CIA we Frankfurcie, ktr kierowa Trcy Barnes,
tak zrozpaczony, e ledwie mg mwi. Gdy radzieckie czogi masakroway nastoletnich
chopcw w Budapeszcie, Wisner spdzi noc w domu Barnesa, bawic si miniaturow
kolejk. Nie cieszyo go, e nastpnego dnia Eisenhower zosta wybrany na drug kadencj.
Ani e prezydent doceni wiey, ale faszywy raport Allena Dullesa, w ktrym stwierdzi on,
e Sowieci gotowi s posa 250 tysicy onierzy do Egiptu, aby bronili Kanau Sueskiego
przed Brytyjczykami i Francuzami16. Nie uradowao go te, e CIA nie potrafi nic
powiedzie o rzeczywistym radzieckim ataku na Wgry.
7 listopada Wisner polecia do wiedeskiej placwki agencji, pooonej pidziesit
kilometrw od granicy Wgier. Bezradnie obserwowa, jak wgierscy bojownicy wysyaj
czami Associated Press ostatnie przesania do wolnego wiata: Jestemy pod silnym
ostrzaem karabinw maszynowych [...]. Do widzenia, przyjaciele. Zbaw nas, Boe".
Uciek z Wiednia i polecia do Rzymu. Tej nocy jad kolacj z amerykaskimi szpiegami z
rezydentury CIA, w tym z Williamem Colbym, przyszym dyrektorem centrali wywiadu.
Wisner wcieka si, e ludzie gin, podczas gdy agencja si waha. Chcia przyj z pomoc
bojownikom o wolno zapisa Colby. To by wanie cel paramilitat-nych dziaa
agencji. A sytuacja wygldaa tak, e daoby si to zrobi, nie wcigajc Stanw
Zjednoczonych w wojn ze Zwizkiem Radzieckim". Ale Wisner nie mia spjnej wizji.
Byo wida, e jest bliski zaamania netwowego", zapisa Colby17.
Wisner uda si do Aten, gdzie szef placwki CIA John Richardson uzna, e dziaa na
maksymalnych obrotach i bardzo si przejmuje"18. Koi nerwy papierosami i whisky. Pi z
butelki, nieprzytomny z blu i wciekoci.
14 grudnia by z powrotem w centrali i sucha, jak Allen Dulles ocenia szanse na walki
uliczne na Wgrzech. Jestemy dobrze wyposaeni do walk partyzanckich twierdzi
Dulles ale bardzo brakuje broni do walk ulicznych i na bliski dystans, a szczeglnie
przeciwpancernej"19. Chcia, eby Wisner powiedzia mu, jaka byaby najlepsza bro, ktr
mona by przekaza Wgrom" i bojownikom o wolno w innych krajach za elazn
kurtyn, ktrzy mogliby si zbuntowa przeciwko komunistom". Wisner uderzy w
grnolotny ton. Rany zadane komunistom w Rosji przez ostatnie wydarzenia na wiecie s
powane, a niektre bardzo gbokie powiedzia. Stany Zjednoczone i wolny wiat
uporay si chyba z problemami". Cz jego wsppracownikw widziaa w tym zmczenie
walk. Najblisi Wisnera zauwayli co gorszego. 20 grudnia lea w szpitalu, majaczc, ze
le zdiagnozowan przez lekarzy chorob.
Tego samego dnia w Biaym Domu prezydent Eisenhower dosta oficjalny raport z tajnego
ledztwa w sptawie tajnych dziaa CIA. Gdyby go kiedykolwiek ujawniono, byby to koniec
agencji.
Gwnym autorem raportu by ambasador David K. E. Bruce, jeden z najlepszych przyjaci
Franka Wisnera w Waszyngtonie na tyle bliski, e pewnego ranka wpad do niego, eby
wzi prysznic i ogoli si, kiedy w jego wasnej rezydencji w Georgetown skoczya si
gorca woda. By amerykaskim arystokrat, numerem dwa u Dzikiego Bilia" Do-novana w
londyskim oddziale OSS, ambasadorem Trumana we Francji, poprzednikiem Waltera
Bedella Smitha na stanowisku podsekretarza stanu i kandydatem na stanowisko dyrektora
centrali wywiadu w 1950 roku. Wiedzia wiele o operacjach CIA w kraju i za granic.
Prywatne dzienniki Bruce'a20 wiadcz, e midzy 1949 a 1956 rokiem wielokrotnie spotyka
si z Allenem Dullesem i Frankiem Wisnerem na niadaniach, obiadach, kolacjach, drinkach i
dyskretnych rozmowach w Paryu i Waszyngtonie. Wspomina o swym najwyszym
podziwie i sympatii" dla Dullesa, ktry zarekomendowa Bruce'a do nowej prezydenckiej
rady konsultacyjnej do spraw wywiadu.
Eisenhower potrzebowa kogo', kto miaby oko na agencj. Jeszcze w styczniu 1956 roku, po
tajnej rekomendacji z raportu Doolittle'a, publicznie ogosi, e tworzy prezydenck rad
konsultacyjn. Zapisa w dzienniku, e chce, by jej czonkowie co sze miesicy skadali mu
taporty z ocen pracy CIA.
Ambasador Bruce zada od prezydenta zgody na blisze przyjrzenie si tajnym operacjom
CIA podlegajcym Allenowi Dullesowi i Frankowi Wisnerowi i otrzyma j. A e ywi
dla nich obu sympati i profesjonalny szacunek, raport, ktry sporzdzi, mia ogromn wag.
w cile tajny dokument nigdy nie zosta odtajniony a wewntrzni historycy CIA
publicznie kwestionowali, e w ogle powsta21. Jednak jego najwaniejsze punkty pojawiy
si w dokumencie z 1961 roku powstaym w radzie do spraw wywiadu, do ktrego uzyska
dostp autor tej ksiki. Cz cytowanych tu ustpw z niego zostaa przedrukowana po raz
pierwszy.
Uwaamy, e zwolennicy decyzji z 1948 roku, by rzd rozpocz program wojny
psychologicznej i paramilitarnej, najpewniej nie mogli przewidzie konsekwencji operacji,
ktre z niego wynikny zapisano w raporcie. Nikt w CIA poza osobami bezporednio
zajmujcymi si codzienn dziaalnoci agencji nie mia o tym szczegowej wiedzy".
Planowanie i aprobowanie niezwykle draliwych i bardzo kosztownych tajnych operacji
staje si w coraz wikszej mierze wyczn domen CIA co zdecydowanie podkrelaj
fundusze, z ktrych CIA nie musi si rozlicza (to nieuchronny rezultat struktury, systemu i
osobistoci zajmujcych si inicjowaniem i prowadzeniem takich operacji). CIA,
zapracowana, bogata i uprzywilejowana, lubi wystpowa w roli twrcy krlw (intryga
jest fascynujca sukcesy daj znaczne zadowolenie, niekiedy aplauz adnych oskare,
jeli dojdzie do po-raek i caa rzecz jest duo prostsza ni zbieranie tajnych informacji
o ZSRR zwykymi metodami CIA!)".
Dalej autor raportu stwierdza:

Departament Stanu batdzo si martwi wpywem wojny psychologicznej i opetacji
paramilitarnych CIA na nasze stosunki zagraniczne. Ludzie z Deparramentu Stanu uwaaj,
e by moe najwaniejszym wkadem tej rady bdzie zwrcenie uwagi prezydenta, jak
znaczce, niemal jednostronne wpywy ma wojna psychologiczna i paramilitarna CIA na
nasz polityk. O wsparciu CIA i manipulowaniu przez ni lokalnymi mediami, grupami
zawodowymi, politykami i partiami oraz o innych dziaaniach, ktre mog, w kadej chwili,
wywrze znaczcy wpyw na obowizki miejscowego ambasadora, niekiedy nie ma on
adnego pojcia lub tylko mglicie je wyczuwa [...]. Zbyt czsto powstaj rnice opinii na
temat amerykaskiej postawy wobec lokalnych postaci lub organizacji, szczeglnie midzy
CIA a Deparramentem Stanu. [...] (Bratetskie stosunki midzy sekretarzem stanu a
dytektotem centrali wywiadu niekiedy mog doprowadzi do arbitralnego ustalenia
amerykaskiego stanowiska".) [...]
Wojna psychologiczna i opetacje patamilitarne (czsto wynikajce z tego, e byskotliwi,
wysokiej klasy modziecy, ktrzy musz co robi, by usprawiedliwi swe istnienie, coraz
czciej mieszaj si w wewntrzne sprawy innych pastw) dzi s prowadzone na wiatow
skal przez hord przedsrawicieli CIA [usunite], z kttych wielu, co wynika z samej natury
sytuacji kadrowej [usunite], brakuje politycznej dojrzaoci. (Z ich sposobu radzenia sobie"
z niestaym, zmiennym podejciem do tematw" sugerowanych przez central albo
tworzonych przez nich w terenie niekiedy za sugesti miejscowych oportunistw
wynikaj dziwne tzeczy.)
Tajne operacje CIA byy prowadzone autonomicznie i swobodnie na niezwykle wraliwych
polach, wcznie ze stosunkami zagranicznymi zapisano w styczniu 1957 roku w kolejnym
raporcie prezydenckiej rady do spraw wywiadu. W pewnych dziedzinach prowadzi to do
niewiarygodnych sytuacji".
Przez nastpne cztery lata prezydentury Eisenhower prbowa zmieni sposb kierowania
CIA. Ale jak sam powiedzia, zdawa sobie spraw, e nie moe zmieni Allena Dullesa. Nie
mg te wyobrazi sobie nikogo innego na czele agencji. CIA zajmowaa si jednym z naj
niezwykej-szych rodzajw operacji, jakie moe prowadzi jakikolwiek rzd powiedzia
i prawdopodobnie jego prowadzenie wymaga osobliwego geniusza"22.

Allen nie akceptowa adnych nadzorcw. Wystarczyo milczce skinienie Fostera. W
amerykaskim rzdzie nigdy nie byo takiego zespou jak bracia Dullesowie, ale wiek i
zmczenie robiy swoje. Fostet by o siedem lat starszy od Allena i umiera. Wiedzia, e ma
raka, ktry zabija go powoli przez nastpne dwa lata. Walczy dzielnie, latajc po caym
wiecie, pobrzkujc kad szabelk z amerykaskiego arsenau. Jednak sab, a to
niepokojco wytrcao z rwnowagi dyrektora centrali wywiadu. W miar jak brat traci siy,
on traci zapa. Jego pomysy i poczucie porzdku ulatniay si jak dym z fajki, ktr pali.
Gdy Foster zacz podupada na zdrowiu, Allen poprowadzi CIA do nowych bitew w Azji i
na Bliskim Wschodzie. W zimnej wojnie w Europie trwa pat, powiedzia swym bezporednim
podwadnym, ale walk trzeba toczy jeszcze intensywniej od Pacyfiku do Morza
rdziemnego.

. NIEZDARNE OPERACJE
WSZELKIEJ MACl"
Jeli pojedziecie do tych Arabw i pomieszkacie wrd nich powiedzia prezydent
Eisenhower Allenowi Dullesowi i czonkom Rady Bezpieczestwa Narodowego
odkryjecie, e oni po prostu nie mog zrozumie naszych idei wolnoci i ludzkiej godnoci.
Bardzo dugo yli w takiej czy innej dyktaturze, wic jak moemy si po nich spodziewa, e
zdoaj wprowadzi wolne rzdy?"'
CIA szukaa odpowiedzi na to pytanie, prbujc przeksztaca, przymusza lub kontrolowa
rzdy w Azji i na Bliskim Wschodzie. Zmagaa si z Moskw o lojalno milionw ludzi oraz
polityczn i gospodarcz dominacj nad narodami, ktrym geologicznym trafem przypady
miliardy baryek ropy naftowej. Nowy front rozciga si wielkim pksiycem od Indonezji
przez Ocean Indyjski, pustynie Iranu i Iraku do staroytnych stolic Bliskiego Wschodu.
Agencja uwaaa kadego muzumaskiego przywdc politycznego, ktry nie przyrzek
posuszestwa Stanom Zjednoczonym, za cel dziaa politycznych wskazany przez statut
CIA", powiedzia Archie Roosevelt, szef rezydentury w Turcji i kuzyn Kima Roosevelta,
wadajcego w agencji Bliskim Wschodem2. Wielu z najpotniejszych ludzi w wiecie
islamskim kotzystao z pienidzy i rad CIA. Jednak nieliczni jej pracownicy operacyjni znali
jzyk, zwyczaje i rozumieli ludzi, ktrych starali si wesprze lub przekupi3.
Prezydent powiedzia, e chce promowa sw ide islamskiego di-hadu przeciwko
bezbonemu komunizmowi. Powinnimy zrobi co w naszej mocy, by podkreli aspekt
swietej wojny" powiedzia we wrzeniu 1957 roku na spotkaniu w Biaym Domu z
Frankiem Wisne-rem, Fosterem Dullesem, zastpc sekretarza stanu do sptaw Bliskiego


Wschodu Williamem Rountree oraz czonkami Kolegium Szefw Sztabw4. Foster Dulles
zaproponowa stworzenie tajnych si operacyjnych", poprzez ktre CIA dostarczaaby
amerykask bro, pienidze i informacje wywiadowcze krlowi Saudowi z Arabii
Saudyjskiej, krlowi Jordanii Husajnowi, prezydentowi Kamilowi Szamunowi z Libanu oraz
irackiemu prezydentowi Nutiemu as-Sa'idowi.
Te cztery kundle miay by nasz tarcz przed komunizmem i skrajnym arabskim
nacjonalizmem na Bliskim Wschodzie" powiedzia Harrison Symmes5, ktry
wsppracowa blisko z CIA jako prawa rka Rountree'ego, a pniej zosta ambasadorem w
Jordanii. Jedynym trwaym efektem pomysu tajnych si operacyjnych" byo wcignicie jor-
daskiego krla Husajna na list pac CIA, co zaproponowa Frank Wi-sner6. Agencja
stworzya jordask sub wywiadowcz, ktta dzi jest jej cznikiem z wiksz czci
wiata arabskiego. Krl Husajn przez dwadziecia lat dostawa tajne subsydia.
Jeli lojalnoci na Bliskim Wschodzie nie mona byo kupi za bro konwencjonaln, to CIA
jak zwykle uywaa swego sekretnego ora wszechpotnego dolara. Gotwka za bro
polityczn i rozwizania siowe zawsze bya mile widziana. Jeli moga ona wzmocni
amerykaskie wpywy w krajach arabskich i azjatyckich, Foster w peni to popiera.
Ujmijmy to tak powiedzia ambasador Symmes. John Foster Dulles uzna, e musimy
zrobi wszystko co mona, eby obali tych neutralnych reimy antyimperialne,
antykolonialne, skrajnie nacjonalistyczne.
Upowani do tego Allena Dullesa [...]. I rzecz jasna Allen Dulles spuci swych ludzi ze
smyczy". W wyniku tego przyapywano nas na prbach przewrotw i niezdarnych
operacjach wszelkiej maci". Wraz ze swymi kolegami dyplomatami prbowa ledzi cz
tych btudnych sztuczek, ktre stosowano na Bliskim Wschodzie, wic jeli do niczego nie
prowadziy, utrcalimy je, zanim si rozwiny. I kilka razy nam si udao. Nie moglimy
jednak utrci ich wszystkich"7.

DOJRZA DO PRZEWROTU WOJSKOWEGO"
Jedna z tych brudnych sztuczek" trwaa dziesiciolecie. By to spisek w celu obalenia rzdu
Syrii.
W 1949 roku CIA wyniosa tam do wadzy ptoamerykariskiego pukownika Adiba asz-
Sziszaklego. Dosta on od Amerykanw bezporedni pomoc wojskow oraz tajne wsparcie
finansowe. Szef rezydentury w Damaszku Miles Copeland nazywa pukownika
sympatycznym obuzem", ktrego wizerunek nie zawsze, o ile wiem, by pomnikowy.
Dopuci si witokradztwa, blunierstwa, morderstwa, cudzostwa i kradziey"8. Miny
cztery lata, zanim obalia go partia Baas, komunistyczni politycy i oficerowie. W marcu 1955
roku Allen Dulles przepowiedzia, e kraj ten dojtza do przewrotu wojskowego"9
wspieranego przez agencj. W kwietniu 1956 roku Kim Roosevelt z CIA i jego brytyjski
odpowiednik z SIS sir George Young prbowali zmobilizowa prawicowych syryjskich
oficerw; CIA przekazaa p miliona miejscowych funtw przywdcom spisku. Jednak
fiasko sueskie zattuo klimat na Bliskim Wschodzie, zbliyo Syri z Sowietami i pod koniec
padziernika 1956 roku zmusio Amerykanw oraz Brytyjczykw do odoenia planu.
Wiosn i latem 1957 roku plan odkurzono. Dokument odkryty w 2003 toku wrd
prywatnych papierw Duncana Sandysa, sekretarza obrony w gabinecie Harolda Macmillana,
szczegowo ukazuje przebieg zdarze10.
Syria musiaa uchodzi za mecenasa spiskw, sabotau i przemocy wymierzonych w
ssiednie rzdy", mwi w dokument. CIA i SIS miay fabrykowa narodowe spiski i
rozmaite dziaania siowe" w Iraku, Libanie oraz Jordanii i obwinia o nie Syri, a take
wykreowa frakcje paramilitarne i wszczyna rewolty wrd Bractwa Muzumaskiego w
Damaszku. Stworzenie pozorw niestabilnoci miao zachwia tzdem, starcia graniczne
prowokowane przez amerykaski i brytyjski wywiad miay za posuy jako pretekst do
ataku armii prozachodniego Iraku i Jordanii. CIA i SIS przewidyway, e kady nowy reim,
jaki zainstaluj, prawdopodobnie bdzie przede wszystkim opiera si na rodkach
represyjnych i arbitralnym wykorzystywaniu siy", eby przetrwa.
Roosevelt uwaa Abdula Hamida Seraja, dugoletniego szefa syryjskiego wywiadu, za
najpotniejszego czowieka w Damaszku. Seraj mia zosta zamordowany wraz z szefem
syryjskiego sztabu generalnego i przywdc partii komunistycznej.
CIA wysaa na placwk w Damaszku, jako jej nowego szefa, Rocky'e-go Stone'a, ktry
zjad zby na operacji w Iranie. Akredytowany jako dyplomata, drugi sekretarz ambasady
amerykaskiej, dziki obietnicom milionw dolarw i nieograniczonej wadzy politycznej
zaprzyjani si z oficerami armii syryjskiej. W raportach przedstawia zwerbowanych jako
wyborowych wykonawcw wspieranego przez Amerykanw zamachu stanu.
Abdul Hamid Seraj przejrza Stone'a w kilka tygodni.
Syryjczycy zastawili puapk. Oficerowie, z ktrymi pertraktowa Stone, wzili od niego
pienidze, a potem poszli do telewizji i oznajmili, e dostali je od skorumpowanych i
zowrogich Amerykanw prbujcych obali prawowity rzd Syrii" opowiada Curtis F.
Jones, urzdnik Departamentu Stanu, wysany do Syrii, eby posprzta po Stonie11. Siy
Seraja otoczyy ambasad Stanw Zjednoczonych w Damaszku, schwytay Stone'a i brutalnie
go przesuchay. Powiedzia im wszystko, co wiedzia. Syryjczycy zdemaskowali go
publicznie jako amerykaskiego szpiega udajcego dyplomat, uczestnika przewrotu CIA w
Iranie spiskujcego z oficerami armii syryjskiej i politykami, eby obali rzd w zamian za
milionowej wartoci amerykaskie wsparcie.
Wyjawienie tego szczeglnie niezdarnego spisku CIA", cytujc amerykaskiego ambasadora
w Syrii Charlesa Yosta12, miao konsekwencje, ktrych echo pobrzmiewa do dzi. Rzd
syryjski oficjalnie ogosi Rocky'ego Stone'a persona non grata. Po raz pierwszy amerykaski
dyplomata jakiejkolwiek rangi czy byby szpiegiem, czy prawdziwym urzdnikiem
Departamentu Stanu zosta wydalony z pastwa arabskiego. Z kolei Stany Zjednoczone
wydaliy z Waszyngtonu ambasadora Syrii byo to pierwsze wydalenie zagranicznego
dyplomaty z amerykaskiej stolicy od czasw I wojny wiatowej. Stany Zjednoczone
napitnoway syryjskie zmylenia" i oszczerstwa". Syryjskich wspspiskow-cw Stone'a,
wcznie z eksprezydentem Adibem asz-Sziszaklim, skazano na mier. Nastpia czystka,
ktra obja wszystkich oficerw kiedykolwiek kojarzonych z amerykask ambasad.
Z tego politycznego zamieszania wyrs sojusz syryjsko-egipski: Zjednoczona Republika
Arabska. Byo to gniazdo antyamerykaskich nastrojw na Bliskim Wschodzie. Gdy
reputacja Ameryki raptownie upadaa, w Damaszku rosy radzieckie wpywy polityczne i
wojskowe. Po nieudanym przewrocie aden Amerykanin nie mia szansy zdoby zaufania
coraz bardziej tyraskich syryjskich przywdcw.
Kopot z takimi nieudanymi operacjami jak ta polega na tym, e zapewne nie udaoby si
ich przekonujaco wyprzec" ostrzega David Bruce w raporcie dla prezydenta
Eisenhowera. Amerykaska rka bya a nazbyt widoczna. Czy rozliczono bezporednie
koszty rozczarowa (Jordania, Syria, Egipt i inne)"? pyta Bruce. Kto sprawdza ich
wpyw na nasz pozycj midzynarodow"? Czy CIA podsyca zamieszanie i powiksza
wtpliwoci wobec nas, ktre ywi si dzi w wielu krajach? Jaki wywrze to efekt na nasze
obecne sojusze? Gdzie znajdziemy si jutro?"
DOJECHALIMY DO WADZY POCIGIEM CIA"
14 maja 1958 roku Allen Dulles wezwa swych zastpcw na zwyczajowe potanne spotkanie.
Naskoczy na Wisnera, doradzajc mu, eby dobrze si zastanowi" nad postpowaniem
agencji na Bliskim Wschodzie. Jakby byo mao nieudanego przewrotu w Syrii, bez
ostrzeenia wybuchy anty-amerykaskie zamieszki w Bejrucie i Algierze. Czy byo to
czci globalnego spisku? Dulles i jego wsppracownicy spekulowali, e komunici
faktycznie pocigaj za sznurki"13 na Bliskim Wschodzie i caym wiecie. Narasta strach
przed rosncymi wpywami ZSRR i coraz pilniejsze stawao si stworzenie powstrzymujcej
je zapory proamerykaskich pastw na poudniowej flance ZSRR.
Oficerowie CIA w Iraku dostali rozkazy, aby wsppracowa z przywdcami politycznymi,
generalicj, ministrami bezpieczestwa i szarymi eminencjami, oferujc pienidze i bro w
zamian za antykomunistyczne sojusze. Ale 14 lipca 1958 roku, kiedy grupa oficerw obalia
proamery-kaskiego irackiego wadc Nuriego as-Sa ida, placwka w Bagdadzie twardo
spaa. Wzito nas z zaskoczenia" powiedzia ambasador Robert C. F. Gordon, wwczas
urzdnik ambasady do spraw politycznych14.
Nowy reim generaa Abdal-Karima Kasima przekopa archiwa poprzedniej wadzy.
Znaleziono dowd, e CIA miaa cise zwizki z rojalistycznym rzdem Iraku i opacaa
przywdcw starej gwardii. Pewien Amerykanin na kontrakcie CIA, udajcy pisarza
zwizanego z American Friends of Middle East (Amerykascy Przyjaciele Bliskiego
Wschodu), zosta aresztowany w hotelu i znikn bez ladu. Pracownicy CIA z miejscowej
placwki uciekli.
Allen Dulles zacz nazywa Irak najniebezpieczniejszym miejscem na wiecie"15. Genera
Kasim wpuszcza do kraju radzieckie delegacje polityczne, gospodarcze i kulturalne. Nie
mamy dowodw, e Kasim jest komunist radzia CIA Biaemu Domowi ale jeli nie
zrobi nic, by powstrzyma komunizm, albo pki komunici nie popeni wielkiego bdu
taktycznego, Irak prawdopodobnie dostanie si pod kontrol komunistw"16. Szefowie
agencji przyznawali midzy sob, e nie maj pojcia, co zrobi z tym zagroeniem: Jedyna
skuteczna zorganizowana sia w Iraku, ktra zdolna jest przeciwstawi si komunizmowi, to
armia. Nasze rozpoznanie obecnej sytuacji w armii jest bardzo sabe"17. CIA, przegrawszy
jedn bitw w Syrii i drug w Iraku, gowia si, co mona zrobi, eby powstrzyma Bliski
Wschd od przejcia na komunizm.
Po klapie w Iraku Kim Roosevelt, od 1950 roku szef wydziau CIA do spraw Bliskiego
Wschodu, zoy rezygnacj i postanowi poszuka szczcia, jako dotadca, w amerykaskich
kompaniach naftowych. Zastpi go James Critchfield, wieloletni cznik agencji z generaem
Reinhar-dem Gehlenem w Niemczech.
Critchfield szybko zainteresowa si irack parti Baas, gdy jej zbiry sprboway zabi
Kasima w sfuszerowanej strzelaninie. Jego ludzie zorganizowali kolejny nieudany zamach,
wykorzystujc zattut chusteczk pomys ten popary wszystkie szczeble kierownicze w
CIA18. Zajo to ponad pi lat, ale ostatecznie agencja wspara udany przewrt w Iraku w
imi amerykaskich wpyww.
Dojechalimy do wadzy pocigiem CIA" powiedzia Ali Saleh Saadi, w latach
szedziesitych minister spraw wewntrznych z partii Baas19. Jednym z pasaerw w tym
pocigu by dobrze zapowiadajcy si zabjca Saddam Husajn.


. BARDZO DZIWNA WOJNA"
Region rozcigajcy si od Morza rdziemnego do Pacyfiku Amerykanie postrzegali w
czarno-biaych barwach: twatda amerykaska rka bya niezbdna w kadej stolicy od
Damaszku do Dakarty, by powstrzyma kostki domina przed upadkiem. Jednak w 1958 roku
wysiki CIA, eby obali rzd Indonezji, odbiy si tak fatalnym rykoszetem, e doprowadziy
do powstania najwikszej partii komunistycznej na wiecie poza Rosj i Chinami. Pokonanie
tej siy wymagaoby prawdziwej wojny, w ktrej zginyby setki tysicy ludzi.
Po II wojnie wiatowej Indonezja walczya o wyzwolenie spod holenderskich rzdw
kolonialnych i w 1949 roku wreszcie zwyciya. Stany Zjednoczone wspieray niepodlego
tego kraju pod rzdami jej nowego przywdcy prezydenta Sukarno. Pastwo znalazo si w
orbicie zainteresowania CIA po wojnie koreaskiej, kiedy agencja zdaa sobie spraw, e
Indonezja ma by moe 20 miliardw baryek nie wykorzystywanej ropy naftowej,
przywdc niechtnego wsppracy ze Stanami Zjednoczonymi i rozwijajcy si ruch
komunistyczny.
Agencja najpierw wszcza alarm w sprawie Indonezji w raporcie dostarczonym 9 wrzenia
1953 roku Radzie Bezpieczestwa Narodowego. Wysuchawszy go, Harold Stassen, wwczas
dyrektor Agencji Bezpieczestwa Wzajemnego, organizacji udzielajcej pomocy wojskowej i
gospodarczej, ktra udanie zrealizowaa plan Marshalla, powiedzia wiceprezydentowi
Nixonowi i braciom Dullesom, e mog pomyle, jakimi rodkami ta administracja
mogaby doprowadzi do upadku nowego reimu w Indonezji, poniewa jest on ewidentnie
bardzo zy. Jeli jest a tak zinfiltrowany przez komunistw, jak zdaje si wierzy CIA,
rozsdniej byoby sprbowa si go pozby, ni go wspiera"1. Jednak kiedy cztery miesice
pniej w Waszyngtonie Nixon referowa spraw pracownikom CIA po spotkaniu z
odbywajcym podr po wiecie Sukarno, poinformowa, e indonezyjski przywdca ma
niesamowity wpyw na ludzi, jest cakowicie niekomunistyczny i bez wtpienia jest gwn
kart Stanw Zjednoczonych"2.
Bracia Dullesowie powanie wtpili w ocen Nixona. Sukarno ogosi, e nie bdzie walczy
w zimnej wojnie, a wedle nich nikt nie mia prawa pozosta neutralny.
Wiosn 1955 roku CIA powanie zastanawiaa si, czy nie zabi Sukarno. Brano pod uwag
tak ewentualno wspomina Richard Bissell. Planowanie posuno si a do
identyfikacji aktyww [zabjcy], ktre mona by wynaj do tego zadania. Planu nigdy nie
ukoczono, nie doprowadzono do punktu, w ktrym wydawaby si realny. Trudno
polegaa na stworzeniu sytuacji, w ktrej potencjalny agent miaby dostp do celu"3.
PRZEWRT PRZEZ GOSOWANIE"
Podczas gdy agencja rozwaaa jego zamordowanie, Sukarno zorganizowa w Bandungu
midzynarodow konferencj, na ktr przybyo 29 gw pastw azjatyckich, afrykaskich i
arabskich. Zaproponowali oni utworzenie wiatowego ruchu wolnych krajw podajcych
wasn drog, nie zwizanych ani z Moskw, ani z Waszyngtonem. Dziewitnacie dni po
zakoczeniu konferencji w Bandungu CIA otrzymaa z Biaego Domu rozkaz
przeprowadzenia nowej tajnej operacji. Nosi on numer NSC 5518 i zosta odtajniony w 2003
roku.
Zezwala on agencji na uycie wszelkich tajnych rodkw"4 wcznie z apwkami dla
indonezyjskich wyborcw i politykw, wojn polityczn w celu zdobycia ptzyjaci i
podkopania potencjalnych wrogw oraz siami paramilitarnymi by powstrzyma Indonezj
przed zejciem na lewo.
Na tych warunkach CIA podczas wyborw parlamentarnych w 1955 roku, pierwszych
przeprowadzonych w postkolonialnej Indonezji, wrzucia okoo miliona dolarw do kufrw
najsilniejszego politycznego przeciwnika Sukarno, partii Masjumi. Operacja niemal si udaa:
partia Su-karno wygraa, Masjumi zaja drugie, a Komunistyczna Partia Indonezji znalaza
si na czwartym miejscu z 16 procentami gosw. Wyniki zaniepokoiy Waszyngton. CIA
wci finansowaa wybrane partie i licznych politykw" w Indonezji, jak wspomnia Bissell
w ustnej relacji5.
W 1956 roku znowu wszczto alarm, kiedy oprcz Waszyngtonu Sukarno odwiedzi Moskw
i Pekin. Biay Dom czu si zdradzony, bo cho Sukarno stwierdzi, e bardzo szanuje
amerykask form rzdw, nie przyj zachodniej demokracji jako modelu rzdzenia
Indonezj, archipelagiem rozcigajcym si niemal na pi tysicy kilometrw, obejmujcym
prawie tysic zamieszkanych wysp, z trzynastoma gwnymi grupami etnicznymi, w tym
dominujcymi omioma milionami wyznawcw islamu w latach pidziesitych pitym
pod wzgldem liczby ludnoci pastwem wiata.
Sukarno by urzekajcym mwc, ktry przemawia publicznie trzy, cztery razy w tygodniu
na patriotycznych wiecach, prbujc zjednoczy nard. Nieliczni Amerykanie w Indonezji,
ktrzy mogli zrozumie jego przemwienia, informowali, e pewnego dnia zacytowa
Thomasa Jeffersona, a drugiego dnia marn komunistyczn teori. CIA nigdy do koca nie
zrozumiaa Sukarno. Jednak na mocy rozkazu NSC 5518 wadza agencji bya tak dua, e
moga usprawiedliwi niemal wszystkie dziaania przeciwko niemu.
Nowy szef wydziau bliskowschodniego CIA Al Ulmer lubi t swobod. To dlatego kocha
agencj. Jedzilimy po caym wiecie i robilimy, co chcielimy powiedzia czterdzieci
lat pniej. Boe, ale mielimy frajd"6.
Wedug wasnego opisu Ulmer podczas dugiego pobytu w Atenach w charaktetze szefa
placwki y z rozmachem jak kto poredni midzy hollywoodzk gwiazd a gow pastwa.
Pomaga Allenowi Dulle-sowi cieszy si romantycznym zauroczeniem krlow greck
Fryderyk i przyjemnoci eglowania z magnatami stoczniowymi. Wydzia bliskowschodni
by jego nagrod.
Ulmer stwierdzi w wywiadzie, e kiedy stan na czele wydziau, prawie nic nie wiedzia o
Indonezji. Bezgranicznie jednak wierzy w Allena Dullesa i ufa mu. Pamita te ywo
rozmow z Frankiem Wisnerem, ktr odbyli pod koniec 1956 roku, tu przed zaamaniem
Wisnera. Ulmer wspomina, i stwietdzi on wwczas, e czas dooy do ognia pod Sukarno
i przytrzyma mu w nim pity.
Szef placwki w Dakarcie poinformowa Ulmera, e Indonezja dojrzaa do komunistycznej
dywersji. w szef, Val Goodell, by magnatem przemysu gumowego o zdecydowanie
prokolonialnej postawie. Jego zionce ogniem depesze7 z Dakarty znalazy odbicie w
notatkach, kt-re Allen Dulles przynosi na cotygodniowe spotkania w Biaym Domu w
pierwszych czterech miesicach 1957 roku: Sytuacja krytyczna... Sukarno kryptokomunist...
Wysa bro. Zbuntowani oficerowie na Sumatrze s kluczem do przyszoci narodu,
informowa central Goodell. Mieszkacy Sumatry szykuj si do walki depeszowa
ale brakuje im broni"8.
W lipcu 1957 roku wyniki wyborw lokalnych pokazay, e Komunistyczna Partia Indonezji
staa si trzeci najpotniejsz parti w Indonezji. Sukarno nalega na udzia komuchw w
rzdzeniu Indonezj donosi Goodell poniewa sze milionw Indonezyjczykw
gosowao na parti komunistyczn". CIA opisaa to wyniesienie jako spektakularne
osignicie" dajce komunistom ogromny presti". Czy teraz Sukarno zwrci si w stron
Moskwy i Pekinu? Nikt nie mia najmniejszego pojcia.
Szef placwki zdecydowanie nie zgadza si z ustpujcym ambasadorem w Indonezji Hugh
Cummingiem, ktry powiedzia, e Sukarno wci jest otwarty na amerykaskie wpywy. Od
pocztku Goodell walczy z nowym ambasadorem Johnem M. Allisonem, byym
amerykaskim posem w Japonii i zastpc sekretarza stanu do spraw Dalekiego Wschodu. Ci
dwaj szybko doprowadzili do gniewnego impasu. Czy Stany Zjednoczone uyj w Indonezji
wpyww dyplomatycznych, czy uciekn si do nioscej mier siy?
Nikt chyba nie wiedzia, jak wwczas wygldaa polityka zagraniczna Stanw
Zjednoczonych. 19 lipca 1957 roku zastpca dyrektora centrali wywiadu Charles Pearre
Cabell zasugerowa, by dyrektor ponownie sprbowa wysondowa polityk Departamentu
Stanu wobec Indonezji zapisano w protokole ze spotkania szefw CIA. Dyrektor si
zgodzi"9.

Biay Dom i CIA wysyay emisariuszy do Dakarty, eby ocenili sytuacj. Allen Dulles
wydelegowa Ala Ulmeta, prezydent Eisenhower za E M. Dearborna juniora, swego
specjalnego asystenta do spraw tajnych operacji. Dearborn, ocigajc si, powiedzia
Eisenhowerowi, e niemal wszyscy amerykascy alianci na Dalekim Wschodzie s niepewni.
Czang Kaj-szek przewodzi dyktaturze" na Tajwanie. Prezydent Diem odgrywa
przedstawienie jednego aktora w Wietnamie Poudniowym. Przywdcy Laosu byli
skorumpowani, a poudniowokoreaski Syngman Lee bardzo niepopularny.
Jednak problem z Indonezj Sukarno by odmienny, informowa czowiek prezydenta:
chodzio o przewrt przez gosowanie"10 jedno z niebezpieczestw demokracji
bezporedniej.
Al Ulmer wierzy, e musi znale najsilniejsze antykomunistyczne siy w Indonezji i
wesprze je broni oraz pienidzmi11. On i Goodell kcili si zaciekle z ambasadorem
Allisonem podczas dugiego i bezowocnego popoudnia" na werandzie ambasady w
Dakarcie. Ludzie z CIA nie chcieli przyj do wiadomoci, e niemal cae dowdztwo atmii
indonezyjskiej jest profesjonalnie wierne rzdowi, osobicie antykomunistyczne, a politycznie
proamerykaskie. Sdzili, e wsparcie CIA dla zbuntowanych oficerw moe ocali
Indonezj przed komunistycznym przewrotem. Z pomoc agencji mogliby oni stworzy
rozamowy indonezyjski rzd na Sumatrze, a potem zdoby stolic. Ulmer wrci do
Waszyngtonu, uznawszy Sukarno za nie do uratowania", a Allisona za pobaliwego wobec
komunizmu". Podkopa zaufanie braci Dullesw do jednego i drugiego.
Kilka tygodni pniej, w wyniku sugestii CIA, ambasador Allison, jeden z najbardziej
dowiadczonych ekspertw od Azji w Departamencie Stanu, zosta usunity ze stanowiska i
natychmiast wysany do Czechosowacji.
Miaem wielki szacunek dla Fostera i Allena Dullesw zanotowa Allison. Ale nie
znali dobrze Azjatw i byli skonni ocenia ich wedle zachodnich standardw". W kwestii
Indonezji obaj byli aktywni i upierali si przy tym, by natychmiast co zrobi". Raporty z
placwki przekonay ich, e komunici podkopuj i kontroluj indonezyjsk armi i e
agencja moe udaremni to zagroenie. CIA sama dla siebie przygotowaa zaproszenie do
rebelii.
SYNOWIE EISENHOWERA"
1 sierpnia 1957 roku na zebraniu Rady Bezpieczestwa Narodowego raport CIA wywoa
tumion eksplozj. Allen Dulles powiedzia, e Su-karno posun si poza punkt, z ktrego
mona wrci" i tym samym bdzie gra w komunistyczn gr"12. Wiceprezydent Nixon
podj temat i zaproponowa, by Stany Zjednoczone poprzez indonezyjsk organizacj
militarn pracoway nad zmobilizowaniem opozycji przeciwko komunizmowi". Frank Wisner
stwierdzi, e CIA powinna wesprze rebeli, ale on nie moe zagwarantowa absolutnej
kontroli" po jej rozpoczciu: Zawsze jest moliwe, e skutki bd wybuchowe". Nastpnego
dnia powiedzia kolegom, e najwysze krgi amerykaskiego rzdu z wielk powag
obserwuj pogarszanie si sytuacji w Indonezji"13.
Foster Dulles caym swym autorytetem wspar zamach stanu. Dawnego ambasadora Hugh
Cumminga, od piciu miesicy przebywajcego poza Indonezj, postawi na czele komitetu,
ktremu przewodzili ludzie z CIA i Pentagonu. 13 wrzenia 1957 roku grupa ta przedstawia
swe rekomendacje. Przynaglaa Stany Zjednoczone do potajemnego dostarczenia pomocy
wojskowej i finansowej oficerom walczcym o wadz.
Postawia te jednak fundamentalne pytanie o konsekwencje amerykaskich tajnych dziaa.
Uzbrojenie zbuntowanych oficerw moe zwikszy prawdopodobiestwo rozczonkowania
Indonezji, kraju stworzonego z pomoc i wsparciem Stanw Zjednoczonych stwierdzili
czonkowie grupy Cumminga. Poniewa Stany Zjednoczone bardzo powanie przyczyniy
si do stwotzenia niepodlegej Indonezji, czy nie byoby wielk strat dla Azji i caego
wiata, gdyby Indonezja si rozpada, szczeglnie jeli, co wydaje si nieuchronne, wyszoby
na jaw, e bylimy zamieszani w rozam?"14 Pytanie to pozostao bez odpowiedzi.
25 wrzenia prezydent Eisenhower, jak wynika z akt otrzymanych przez autora tej ksiki,
rozkaza agencji obali rzd Indonezji. Postawi trzy zadania. Po pierwsze, dostarczy bro i
inn pomoc wojskow przeciwnym Sukarno dowdcom wojskowym" w caej Indonezji. Po
drugie, wzmocni determinacj, wol i spjno poczyna" oficerw armii re-belianckiej na
Sumatrze i Celebesie. Po trzecie, wesprze i zachca do dziaania, pojedynczo lub grupowo,
nie- i antykomunistyczne elementy" wrd pattii na gwnej wyspie archipelagu, Jawie15.
Trzy dni pniej indyjski tygodnik Blitz" bdcy pod wpywem radzieckiego wywiadu
zamieci dugi artyku pod prowokacyjnym tytuem .Amerykaski spisek w celu obalenia
Sukarno". Indonezyjska prasa podchwycia temat i rozwina go. Tajn operacj utrzymano w
tajemnicy zaledwie 72 godziny.
Richard Bissell wysa nad archipelag samoloty U-2 i przygotowa dostawy broni dla
rebeliantw drog morsk oraz powietrzn. Nigdy wczeniej nie prowadzi operacji
paramilitarnych ani nie przygotowywa planw wojskowych. Uzna to za fascynujce.
Planowanie operacji zajo trzy miesice. Wisner polecia do rezyden-tury CIA w Singapurze,
zaraz za cienin Malakka na pnoc od Sumatry, by przygotowa operacje polityczno-
militarne16. Ulmer zaoy stanowiska dowodzenia w bazie lotniczej Clark i bazie marynarki
w zatoce Subic na Filipinach, dwch najwikszych amerykaskich bazach w regionie. John
Mason, szef operacji bliskowschodnich Ulmera, zgromadzi na Filipinach may zesp ludzi
znajcych si na dziaaniach paramilitarnych; wielu z nich byo weteranami operacji CIA z
okresu wojny koreaskiej. Nawizali oni kontakt z garstk zbuntowanych indonezyjskich
wojskowych na Sumatrze i grup oficerw dcych do przejcia wadzy na Celebesie,
lecym na pnocny wschd od Jawy. Mason wesp z Pentagonem gromadzi pistolety
maszynowe, karabiny, wyrzutnie rakiet, modzierze, granaty rczne i amunicj w iloci
wystarczajcej dla omiu tysicy onierzy i planowa zaopatrywanie rebeliantw na
Sumatrze i Celebesie morzem i z powietrza. Pierwszy adunek broni wypyn na Sumatr z
zatoki Subic 8 stycznia 1958 roku na pokadzie USS Tho-maston. Mason ruszy za t
jednostk okrtem podwodnym USS Blue-gill. W nastpnym tygodniu bro przybya do
sumatrzaskiego portu Padang, okoo 360 kilometrw na poudnie od Singapuru. Rozadunku
dokonano zupenie jawnie. Prace przycigny imponujcy tum.
10 lutego sfinansowana przez CIA wieo zaoona rebeliancka radiostacja w Padangu rzucia
wyzwanie Sukarno. Buntownicy zadali nowego tzdu i wyjcia komunistw spod prawa w
cigu piciu dni. Nie otrzymawszy odpowiedzi od prezydenta, ktry bawi si w barach z gej
szami i aniach Tokio, obwiecili stworzenie rewolucyjnego rzdu, ktrego ministrem spraw
zagranicznych, wskazanym i opaconym przez CIA, by pukownik Maludin Simbolon,
anglojzyczny chrzecijanin. Odczytawszy swe dania przez radio, ostrzegli zagraniczne
mocarstwa, aby nie wtrcay si w wewntrzne sprawy Indonezji. Tymczasem CIA
przygotowywaa nowe dostawy broni z Filipin i czekaa na pierwsze oznaki
oglnonarodowego powstania przeciwko Sukarno.
Rzydentura agencji w Dakarcie kazaa centrali szykowa si na dugi, powolny okres
politycznych manewrw, gdy wszystkie stronnictwa bd staray si unikn przemocy"17.
Osiem dni pniej, 21 lutego, indonezyjskie lotnictwo zbombardowao radiostacje
rewolucjonistw na rodkowej Sumatrze, a flota zablokowaa pozycje rebeliantw wzdu
wybrzea. Indonezyjscy agenci CIA i ich amerykascy doradcy wycofali si do dungli.
Agencja wydawaa si nie baczy, e cz najbardziej wpywowych dowdcw armii
indonezyjskiej zostaa przeszkolona w Stanach Zjednoczonych i mwia o sobie synowie
Eisenhowera"18. To ci ludzie mieli walczy z rebeliantami. Armia dowodzona przez
antykomunistw prowadzia wojn z CIA.
NAJLEPSZY TUM, JAKI UDAO NAM SI ZEBRA"
Kilka godzin po tym, jak pierwsze bomby spady na Sumatr, bracia Dulle-sowie rozmawiali
przez telefon. Foster powiedzia: opowiadam si za zrobieniem czego, nie wiem jednak
czego i po co"19. Gdyby Stany Zjednoczone zostay wmieszane w wojn domow" po
drugiej stronie wiata, jak mona by to usprawiedliwi przed Kongresem i narodem? Allen
odpar, e zgromadzone przez CIA siy to najlepszy tum, jaki udao nam si zebra", i
ostrzeg, e nie ma czasu rozway wszystkiego, co musimy rozway".
Kiedy w owym tygodniu zebraa si Rada Bezpieczestwa Narodowego, Allen Dulles
oznajmi prezydentowi, e Stany Zjednoczone stany przed bardzo trudnymi problemami w
Indonezji"20. W protokole zebrania rady zapisano: naszkicowa ostatnie wydarzenia, z czego
o wikszoci pisay ju gazety", a potem ostrzeg: Jeli ten ruch dysydencki pjdzie na
marne, jestem pewny, e Indonezja przejdzie na stron komunistw". Nie moemy na to
pozwoli", stwierdzi Foster Dulles. Prezydent przyzna, e bdziemy musieli wkroczy, jeli
naprawd grozi komunistyczny przewrt". Wiara w to zagroenie opieraa si na faszywych
alarmach CIA.
Allen Dulles powiedzia Eisenhowerowi, e wojska Sukarno nie odnosz si z entuzjazmem
do ataku na Sumatr". Kilka godzin pniej do centtali CIA zaczy napywa raporty
mwice, e te same siy zbombardoway i zablokoway dysydenckie twierdze w pierwszej
prbie zmiadenia rewolty wszystkimi dostpnymi siami" i planoway desant z powietrza i
morza na rodkow Sumatr".
Koo Singapuru, dziesi minut lotu odrzutowcem od wybrzey Sumatry, gromadziy si
amerykaskie okrty wojenne. USS Ticonderoga, lotniskowiec z dwoma batalionami marines
na pokadzie, rzuci kotwic obok dwch niszczycieli i cikiego krownika. 9 marca, gdy
morski zesp uderzeniowy si zebra, Foster Dulles publicznie wezwa do rewolty przeciwko
komunistycznemu despotyzmowi" Sukarno. Genera Nasu-tion, gwnodowodzcy armii
indonezyjskiej, w odpowiedzi wysa dwa bataliony na omiu okrtach pod oson lotnictwa.
Jednostki te zgromadziy si u pnocnych wybrzey Sumatry, kilkadziesit kilometrw od
portu w Singapurze.
Nowy ambasador amerykaski w Indonezji Howard Jones depeszowa do sekretarza stanu, e
genera Nasution jest godnym zaufania anty-komunist i e rebelianci nie maj adnych szans
na zwycistwo. Rwnie dobrze mgby woy t wiadomo do butelki i rzuci j w morze.
Szef wydziau operacyjnego generaa Nasutiona pukownik Ahmed Yani by jednym z
synw Eisenhowera" arliwie proamerykaskim absolwentem kursu dowodzenia i sztabu
generalnego amerykaskich wojsk ldowych w Fort Leavenworth oraz przyjacielem generaa
George'a Benso-na, amerykaskiego attache wojskowego w Dakarcie. Pukownik,
przygotowujcy gwn ofensyw przeciwko buntownikom na Sumatrze, poprosi majora
Bensona o mapy, ktre przydayby mu si przy tym zadaniu. Major, nic nie wiedzc o tajnej
operacji CIA, z radoci mu je przekaza.
W bazie si powietrznych Clark na Filipinach dowdcy z CIA wezwali
dwudziestodwuosobowy zesp prowadzony przez polskich pilotw, ktrzy latali dla agencji
od czasu fatalnej operacji albaskiej osiem lat wczeniej. Podczas pierwszego lotu zabrali
pi ton broni i amunicji oraz paczki banknotw dla buntownikw na Sumatrze. Dostrzeg ich
jeden z patroli generaa Nasutiona zaraz po tym, jak weszli w indonezyjsk przestrze
powietrzn. Spadochroniarze Nasutiona z radoci zebrali wszystkie skrzynie zrzucone przez
pilotw CIA.
Na wschodzie, na Celebesie, wojna CIA te ju si toczya. Piloci marynarki wojennej
polecieli na rozpoznanie, by okreli pooenie potencjalnych celw na Celebesie. Wspierani
przez Amerykanw rebelianci pokazali ducha walki, gdy z dostarczonych przez agencj
karabinw maszynowych kalibru 12,7 mm zestrzelili ametykask maszyn. Zaoga cudem
przeya przymusowe ldowanie dwiecie mil dalej na pnoc. Polscy piloci CIA dziki temu
zwiadowi zyskali jednak dane o nowych celach. Dwie dwuosobowe zaogi przybyy na
ldowisko na Celebesie. Ich wyremontowane B-26 niosy po sze pisetfuntowych bomb i
wiel-kokalibrowe karabiny maszynowe. Jeden z samolotw z powodzeniem zaatakowa
indonezyjskie lotnisko wojskowe. Drugi rozbi si podczas startu*. Dwaj odwani Polacy
wrcili do swych brytyjskich on w workach na zwoki; ich mier okrya wyszukana
legenda.
Ostatni nadziej CIA byli rebelianci z Celebesu i pobliskich wysp na najdalszym, pnocno-
wschodnim skraju archipelagu. W ostatnich dniach kwietnia onierze Sukarno rozbili
bowiem buntownikw na Sumatrze. Piciu oficerw CIA na wyspie musiao ucieka, by
zachowa ycie. Jechali na poudnie dipem, pki nie skoczyo im si paliwo, a potem szli
przez dungl do wybrzea, kradnc ywno w sklepikach w odizolowanych wioskach.
Kiedy dotarli do oceanu, zajli d ryback i przez radio podali swoj pozycj placwce CIA
w Singapurze. Na ratunek przyby im okrt podwodny USS Tang.
Operacja na Sumatrze praktycznie upada", jak 25 kwietnia ponuro informowa Eisenhowera
Allen Dulles. Wydaje si, e po stronie dysy-denckich si na wyspie nie byo woli walki
powiedzia prezydentowi. Przywdcy dysydentw nie potrafili wytumaczy onierzom, o
co walcz. To bya bardzo dziwna wojna"21.
* B-26 Marauder mial skrzyda o niewielkiej powierzchni nonej, co czsto prowadzio do
takich wypadkw (przyp. red.).
UZNALI MNIE ZA WINNEGO MORDERSTWA"
Eisenhower chcia, aby tej operacji mona si byo wyprze. Rozkaza, aby aden
Amerykanin nie miesza si w Indonezji w jakiekolwiek operacje o charakterze
wojskowym"22. Dulles nie zgodzi si z nim.
19 kwietnia 1958 roku piloci CIA zaczli bombardowa i ostrzeliwa zewntrzne wyspy
Indonezji. Te siy powietrzne agencji w pisemnym raporcie CIA dla Biaego Domu i
prezydenta wystpoway jako samoloty dysydenckie" indonezyjskie maszyny z
indonezyjskimi zaogami, a nie amerykaskimi pracownikami agencji. Jednym z
Amerykanw latajcych tymi samolotami by Al Pope. Ten dwudziestopiciolatek ju od
czterech lat wykonywa niebezpieczne tajne zadania. Wyrnia si odwag i zapaem.
Bawio mnie zabijanie komunistw powiedzia w 2005 roku. Lubiem zabija
komunistw na wszelkie sposoby, gdy tylko udao mi si ich dopa"23.
Na pierwsz misj w Indonezji polecia 27 kwietnia. Przez nastpne trzy tygodnie wraz ze
swymi kolegami, pilotami CIA, atakowa cele wojskowe i cywilne we wsiach i na
przystaniach pnocno-wschodniej Indonezji. 1 maja Allen Dulles powiedzia
Eisenhowerowi, e te naloty byy niemal zbyt skuteczne, bo doprowadziy do zatopienia
brytyjskiego i panamskiego frachtowca"24. Zginy setki cywilw, donosia amerykaska
ambasada. Cztery dni pniej Dulles nerwowo informowa Rad Bezpieczestwa
Narodowego, e bombardowania wywoay wielki gniew"25 wrd Indonezyjczykw, gdy
pady oskarenia, e za sterami siedzieli amerykascy piloci. Oskarenia byy prawdziwe, ale
prezydent Stanw Zjednoczonych i sekretarz stanu publicznie im zaprzeczyli.
Amerykaska ambasada i admira Felix Stump, dowdca amerykaskich si na Pacyfiku,
alarmowali Waszyngton, e operacja CIA jest ewidentn porak. Prezydent zada
wyjanie od dyrektora agencji. Zesp oficerw w centrali CIA szamota si, aby odtworzy
chronologi operacji indonezyjskiej. Zauwayli oni, e chocia zoona" i draliwa" oraz
wymagajca starannej koordynacji", zostaa ona zaimprowizowana z dnia na dzie". Z
uwagi na skal i zakres nie moga by prowadzona jako absolutnie tajna operacja"26.
Niezachowanie tajemnicy pogwacio statut agencji i bezporednie rozkazy prezydenta.
Al Pope spdzi niedzielny ranek 18 maja nad miastem Ambon we wschodniej Indonezji.
Zatopi okrt wojenny, zbombardowa targ i zniszczy koci. Wedle wadz zgino przy tym
szeciu cywilw i siedemnastu wojskowych. Potem Pope zacz ciga statek o wypornoci 7
tysicy ton, wiozcy ponad tysic indonezyjskich onietzy. Jednak jego B-26 znalaz si w
krzyowym ogniu okrtowej artylerii przeciwlotniczej. Na ogonie siad mu indonezyjski
myliwiec. Trafiony od tyu i z dou samolot Pope^ stan w pomieniach na wysokoci
dwch kilometrw. Pope rozkaza swemu indonezyjskiemu radiotelegraficie wyskoczy,
odrzuci oson kabiny, pocign rkoje fotela wyrzucanego i katapultowa si. Gdy
koziokowa, uderzy udem w ogon samolotu i roztrzaska je przy biodrze. Jego ostatnia
bomba chybia statek o jakie dwanacie metrw, co uratowao setki ludzi. Pope wolno opada
na ziemi, zwijajc si z blu. W zapitej na suwak kieszeni kombinezonu mia swoje
dokumenty, raporty pisane po kadym locie i kart wstpu do klubu oficerskiego w bazie
lotniczej Clark. Dokumenty wiadczyy, kim jest amerykaskim pilotem bombardujcym
Indonezj na rozkaz wasnego rzdu. Mg zosta rozstrzelany na miejscu, ale trafi do
aresztu.
Uznali mnie za winnego morderstwa i skazali na mier opowiada. Powiedzieli, e
nie jestem jecem wojennym i nie obejmuje mnie konwencja genewska"27.
Wiadomo, e Pope zagin w akcji, dotara do centrali CIA tej samej niedzieli wieczorem.
Dyrektor centrali wywiadu konferowa ze swym bratem. Zgodzili si, e przegrali t wojn.
19 maja Allen Dulles wysa byskawiczn depesz do swych ludzi w Indonezji, na Filipinach,
Tajwanie i w Singapurze: wstrzymajcie si, odetnijcie pienidze, zamknijcie kanay przerzutu
broni, spalcie dowody i si wycofajcie. Protokoy spotkania w centtali z owego poranka
ukazuj, jak rozwcieczyo go to oczywiste nieporozumienie"28.
Nadszed czas, by Stany Zjednoczone zmieniy front. Amerykaska polityka zagraniczna
pospiesznie zmienia kurs. Zmiana natychmiast zacza si odbija w raportach CIA. Agencja
21 maja poinformowaa Biay Dom, e armia indonezyjska dawi komunizm i e Sukarno
przemawia i dziaa w sposb korzystny dla Stanw Zjednoczonych29. Teraz to dawni
ptzyjaciele CIA zagraali amerykaskim interesom.
Operacja ta bya, rzecz jasna, kompletn porak" powiedzia Richard Bissell30. Przez
reszt swoich dni u wadzy Sukarno wspomina o tym niemal przy kadej okazji. Wiedzia, e
CIA prbowaa obali jego rzd, wiedzia to te polityczny establishment Indonezji i armia.
Kocowym efektem byo wzmocnienie tamtejszych komunistw, ktrych wpywy i siy rosy
przez nastpne siedem lat.
Powiedzieli, e Indonezja bya porak gorzko wspomina Al Pope. Ale zrobilimy z
nich miazg. Zabilimy tysice komunistw, chocia poowa z nich zapewne nawet nie
wiedziaa, co to komunizm".
Jedynym wspczesnym zapisem suby Pope'a w Indonezji jest jedno zdanie w raporcie CIA
dla Biaego Domu z 21 maja 1958 roku. Cakowicie kamliwe, brzmi w caoci: Dysydencki
samolot B-26 zestrzelony podczas ataku na Ambon 18 maja"31.
NASZE PROBLEMY NARASTAJ Z ROKU NA ROK"
Indonezja bya ostatni operacj Franka Wisnera na stanowisku szefa wydziau tajnych
operacji. W czerwcu 1958 roku wrci z Bliskiego Wschodu na skraju choroby psychicznej i
pod koniec lata zwariowa32. Diagnoza brzmiaa: mania psychotyczna". Objawy
utrzymyway si od lat pragnienie zmiany wiata si woli, kwieciste ptzemwienia,
samobjcze zadania. Psychiatrzy i prymitywne nowe leki nie pomagay. Pozostay
elektrowstrzsy. Przez sze miesicy jego gow trzymano w imadle i przepuszczano przez
ni prd zdolny rozarzy pisetwatow arwk. Wyszed ze szpitala mniej byskotliwy,
mniej miay i wyjecha do Londynu peni obowizki szefa tamtejszej rezydentuty.
Po niepowodzeniu operacji indonezyjskiej Dulles wi si na zebraniach Rady Bezpieczestwa
Narodowego, wygaszajc mtne i zowieszcze ostrzeenia ptzed zagroeniem ze strony
Moskwy. Prezydent zacz si gono zastanawia, czy CIA wie, co robi. Raz zapyta
zadziwiony: .Allen, prbujesz przerazi mnie do tego stopnia, ebym wszcz wojn?"
W centrali Dulles zapyta swych najwyszych rang podwadnych, gdzie konkretnie musi si
uda, eby uzyska informacje wywiadowcze o Zwizku Radzieckim. Na spotkaniu
zastpcw 23 czerwca 1958 roku powiedzia, e nie wie, do ktrego wydziau agencji si
zwrci, kiedy potrzebuje konkretnych informacji o ZSRR"33. Agencja nie miaa nic do
powiedzenia. Jej raporty o Zwizku Radzieckim byy blag.
Abbot Smith, jeden z najlepszych analitykw, a potem szef Biura Narodowych Ocen
Wywiadowczych przy CIA, popattzy pod koniec 1958 roku na dziesiciolecie pracy i
napisa: Stwotzylimy sobie obraz ZSRR i cokolwiek si stao, musiao pasowa do tego
obrazu. Prognostycy wywiadu nie mog popeni okropniejszego grzechu"34.
16 grudnia Eisenhower otrzyma raport od swej rady konsultantw do spraw wywiadu, ktra
doradzaa mu przeprowadzenie kontroli w CIA. Czonkowie rady obawiali si, e agencja
nie potrafi obiektywnie ocenia wasnych informacji wywiadowczych, jak rwnie wasnych
operacji"35. Pod wpywem dawnego sekretarza obrony Roberta Lovetta prosili prezydenta, by
odebra tajne operacje Allenowi Dullesowi.
Dulles, jak zwykle, odpar wszelkie zakusy, by zmieni CIA. Powiedzia prezydentowi, e z
agencj nie dzieje si nic zego. W centrali oznajmi wyszemu personelowi, e nasze
problemy narastaj z roku na rok"36. Obieca prezydentowi, e nastpca Wisnera naprawi
wydzia tajnych operacji. Mia ju czowieka do tego zadania.

KAMA JAK NAJTY"
1 stycznia 1959 roku szefem wydziau tajnych operacji zosta Richard Bissell'. Tego samego
dnia Fidel Castro przej wadz na Kubie. Kronika CIA ujawniona w 2005 roku opisuje
szczegowo, jak agencja zareagowaa na to zagroenie2.
CIA bacznie przyjrzaa si Fidelowi. Nie wiedziaa, co z nim pocz. Wielu powanych
obserwatorw uwaao, e jego reim upadnie w cigu kilku miesicy" przepowiada Jim
Noel, szef placwki CIA3, ktrego ludzie czsto skadali raporty z Havana Country Clubu. W
centrali niektrzy twierdzili, e Castro zasuguje na bro i pienidze agencji. Al Cox, szef
wydziau paramilitarnego4, proponowa, by w tajemnicy skontaktowa si z Castro" i da
mu bro i amunicj za ustanowienie demokratycznego rzdu. Cox powiedzia przeoonym,
e CIA powinna przesa t bro na statku z kubask zaog. Ale najbezpieczniej bdzie
udzieli Castro pomocy, przekazujc mu pienidze, eby sam kupi bro napisa do
zwierzchnikw. Najlepsze najprawdopodobniej bdzie poczenie broni i pienidzy". Cox
by alkoholikiem i by moe nie rozumowa zbyt jasno, ale sporo jego kolegw mylao
podobnie. W owym czasie mj personel i ja bylimy zwolennikami Fidela", powiedzia
wiele lat pniej Robert Reynolds, szef biura operacji karaibskich CIA5.
W kwietniu i maju 1959 roku, kiedy wieo po odniesionym zwycistwie Castro odwiedzi
Stany Zjednoczone, pracownik CIA odby z nim rozmow w Waszyngtonie. Opisa Fidela
jako nowego duchowego przywdc latynoamerykaskich si demokratycznych i
antydyktatorskich"6.
NIE MOE BY LADU NASZEJ RKI"
Prezydent wciek si, gdy odkry, e CIA le ocenia Castro. Chocia nasi eksperci
wywiadowczy pracowali przez wiele miesicy napisa Eisenhower w swych pamitnikach
wydarzenia stopniowo skaniay ich do wniosku, e z nadejciem Castro spenetrowa t
pkul komunizm '.
11 grudnia 1959 roku, doszedszy do tego wniosku, Richard Bissell posa Allenowi
Dullesowi notatk sugerujc, e dogbny namys skania ku eliminacji Fidela Castro"8.
Dulles zasadniczo skorygowa t propozycj. Wykreli eliminacj", sowo jednoznacznie
sugerujce zabjstwo, zamieni je na usunicie z Kuby" i da sprawie zielone wiato.
8 stycznia 1960 roku Dulles kaza Bissellowi zorganizowa grup specjaln majc
doprowadzi do obalenia Castro. Bissell cign do niej wielu z tych ludzi, ktrzy sze lat
wczeniej podkopywali rzd w Gwatemali i oszuka prezydenta Eisenhowera w kwestii
zamachu. Wybra nieodpowiedzialnego Trcy'ego Barnesa do prowadzenia wojny politycznej
i psychologicznej, utalentowanego Dave'a Phillipsa, by zaj si propagand, nadmiernie
entuzjastycznego Ripa Robettsona do szkolenia paramilitarnego i nieskoczenie miernego E.
Howarda Hunta, ktry mia prowadzi polityczne grupy fasadowe.
Na ich szefa Bissell chcia Jake'a Esterline'a, ktry kierowa sztabem operacji Success".
Esterline by szefem placwki w Wenezueli, kiedy po raz pierwszy na pocztku 1959 roku
ujrza Fidela Castro. Obserwowa modego commandante podczas przejazdu przez Caracas,
wieo po jego noworocznym triumfie nad dyktatotem Fulgenciem Batist, i sysza, jak
tumy wiwatuj na jego cze, widzc w nim zdobywc.
Zobaczyem choleta, kady, kto mia oczy, to dostrzeg e na tej pkuli dziaa nowa i
potna sia oznajmi Esterline. Naleao si z ni rozprawi"9.
Esterline w styczniu 1960 roku wrci do centrali CIA, eby odebra nominacj na szefa
grupy operacyjnej do spraw Kuby. Grupa tajna komrka w strukturach CIA nabieraa
ksztatu. Wszystkie pienidze, informacje i decyzje dla niej przechodziy przez Bissella.
Niezbyt interesowaa go praca szpiegw, jeszcze mniej zbieranie informacji z Kuby.

Nigdy nie przeanalizowa, co si stanie, jeli zamach na Castro si powiedzie albo jeli si
nie uda. Nie sdz, eby takie kwestie kiedykolwiek zostay dogbniej przemylane
powiedzia Esterline. Myl, e ich pierwsz reakcj byo: Boe, mamy tu ewentualnego
komunist; lepiej usumy go z drogi tak jak Arbenza" w Gwatemali.
Bissell prawie nigdy nie rozmawia o Kubie z Richardem Helmsem, swym zastpc w
wydziale tajnych operacji. Ci dwaj bardzo si nie lubili i nie ufali sobie. Helms wtrci si do
jednego pomysu, ktry wyciek z grupy kubaskiej. Bya to sztuczka propagandowa:
kubaski agent CIA mia si pojawi na wybrzeu koo Stambuu, twierdzc, e jest winiem
politycznym, ktry wanie wyskoczy z radzieckiego statku. Mia ogosi, e Castro uwizi
tysice jego rodakw i przewiz ich na Syberi. Planowi nadano nazw Przemoknity
Kubaczyk"10. Helms ukrci eb pomysowi.
2 marca 1960 roku dwa tygodnie przed zaaprobowaniem przez Eisenhowera tajnych
dziaa przeciwko Castro Dulles poinformowa wiceprezydenta Nixona o toczcych si ju
operacjach. Odczytujc podpisany przez Bissella siedmiostronicowy dokument, zatytuowany
Co robimy na Kubie", Dulles wymieni akty wojny ekonomicznej, sabotau, propagandy
politycznej i plan wykotzystania narkotyku, ktry umieszczony w jedzeniu Castro, kazaby
mu si zachowywa tak irracjonalnie, e publiczne wystpienie miaoby dla niego
katastrofalne skutki". Nixon wszystko to popar.
Dulles i Bissell przedstawili swe plany Eisenhowerowi i Nixonowi podczas spotkania w
Biaym Domu 17 marca 1960 roku o 14.30. Nie zaproponowali inwazji na wysp. Powiedzieli
Eisenhowerowi, e mog obali Castro za pomoc sztuczek. Stworz odpowiedzialn,
przekonujc i zjednoczon kubask opozycj" prowadzon przez agentw CIA.
Konspiracyjna stacja radiowa bdzie nadawa audycje do Hawany i podega do powstania.
Instruktorzy agencji w obozie szkoleniowym armii amerykaskiej w panamskiej dungli
przeszkol 60 Kubaczykw, ktrzy przenikn na wysp. CIA zrzuci im bro i amunicj.
Fidel mia upa od szeciu do omiu miesicy od tamtej chwili, obieca Bissell. Pora bya
okropnie niedogodna: za siedem i p miesica miay si odby wybory. Senatot John F.
Kennedy i wiceprezydent Nixon wygrali tydzie wczeniej z du przewag w prawyborach
w New Hampshire.
Sekretarz sztabu Eisenhowera genera Andrew Goodpaster notowa na tym spotkaniu:
Prezydent mwi, e nie zna lepszego planu [...]. Najwikszym problemem s przecieki i
bezpieczestwo [...]. Wszyscy musz by gotowi przysiga, e o tym nie syszeli [...]. Na
niczym nie moe by ladu naszej rki". Agencja nie potrzebowaa przypomnienia, e
zgodnie z jej statutem wszystkie tajne operacje musz by prowadzone w tak cisej
tajemnicy, by aden lad nie prowadzi do prezydenta. Ale Eisenhower chcia mie pewno,
e CIA zrobi, co w jej mocy, aby utrzyma t spraw w sekrecie.
ZAPACIMY ZA TO KAMSTWO"
Prezydent i Dick Bissell byli uwikani w niezwykle zaart walk o wadz nad jednym z
najwikszych sekretw samolotem szpiegowskim U-2. Eisenhower nie zezwoli na adne
loty nad terytorium radzieckim od rozpoczcia rozmw z Chruszczowem w Camp David p
roku wczeniej. Chruszczow wrci z Waszyngtonu, chwalc odwag prezydenta w deniu
do pokojowej koegzystencji; Eisenhower chcia, eby spucizn po nim by duch Camp
David".
Bissell walczy zawzicie o wznowienie tajnych operacji. Prezydent by rozdarty. Naprawd
chcia informacji, ktre zbiera U-2.
Pragn zasypa rakietow luk" faszywe twierdzenie CIA, si powietrznych, dostawcw
uzbrojenia i politykw obu partii, e Sowieci wychodz na prowadzenie w zakresie broni
nuklearnej. Oficjalne szacunki radzieckiej siy wojskowej dokonane przez CIA nie opieray
si na danych wywiadowczych, ale na polityce i zgadywaniu. Od 1957 roku agencja skadaa
Eisenhowerowi przeraajce raporty, ktre mwiy, e radziecki arsena
midzykontynentalnych rakiet balistycznych z gowicami atomowymi rozrasta si duo
szybciej ni amerykaski. W 1960 roku agencja stwierdzia, e Stany Zjednoczone s w
miertelnym niebezpieczestwie: powiedziaa prezydentowi, e Sowieci w 1961 roku bd
mieli 500 rakiet balistycznych gotowych do odpalenia. Dowdztwo Strategicznych Si
Powietrznych wykorzystao te szacunki jako podstaw tajnego planu uderzenia
wyprzedzajcego ponad trzystoma gowicami atomowymi, ktre zniszczyyby kade miasto i
kady obiekt wojskowy od Warszawy do Pekinu. Ale w owym czasie Moskwa nie miaa
piciuset rakiet wycelowanych w Stany Zjednoczone. Miaa cztery".
Prezydent martwi si przez pi i p roku, e sam U-2 moe wywoa III wojn wiatow.
Gdyby samolot spad na Zwizek Radziecki, ptzekreliby szanse na pokj. Miesic po
rozmowach z Chruszczowem w Camp David Eisenhower odrzuci proponowany lot U-2 nad
ZSRR; po raz kolejny otwarcie oznajmi Allenowi Dullesowi, e przepowiadanie intencji
Sowietw dziki wywiadowi osobowemu jest dla niego waniejsze ni odkrywanie
szczegw ich moliwoci wojskowych za pomoc rozpoznania technicznego. Tylko
szpiedzy, nie gadety, mog dostarczy informacji wskazujcych, czy Sowieci chc
zaatakowa.
Bez tej wiedzy, powiedzia prezydent, loty U-2 s prowokacyjnym wbijaniem szpilek i mog
nasun im myl, e powanie planujemy uderzenie w ich instalacje"12.
Eisenhower 16 maja 1960 roku mia si spotka w Paryu z Chruszczowem. Obawia si, e
jego najwikszy atut reputacja czowieka uczciwego zostanie zaprzepaszczony, jeli U-
2 rozbije si, gdy Stany Zjednoczone bd, mwic jego sowami, prowadzi pozornie
szczere rozmowy" z ZSRR.
W teorii jedynie prezydent mia prawo nakaza lot U-2. Ale programem kierowa Bissell,
ktry robi si draliwy, gdy chodzio o realizacj jego planw lotw. Prbowa zignorowa
prezydenta, potajemnie starajc si wykorzysta do lotw Brytyjczykw i chiskich
nacjonalistw. W swych pamitnikach napisa, e Allen Dulles by przeraony, gdy si
dowiedzia, e podczas pierwszego lotu U-2 przelecia nad Moskw i Leningradem. Dyrektor
tego nie wiedzia; Bissell nie uzna za stosowne poinformowa go o tym.
Bissell caymi tygodniami dyskutowa z Biaym Domem, a Eisenhower 9 kwietnia 1960
roku wreszcie si podda i da zgod na przelot nad Zwizkiem Radzieckim z Pakistanu.
Pozornie by to sukces. Ale Sowieci wiedzieli, e ich przestrze powietrzna po raz kolejny
zostaa pogwacona, i postawili swe siy w stan gotowoci. Bissell stara si o jeszcze jeden
lot. Prezydent poda nieprzekraczalny termin 25 kwietnia. Dzie nadszed i min, lecz nad
celem wci wisiay chmury. Bissell baga o kolejn szans i Eisenhower udzieli mu
szeciodniowej dyspensy. Nastpna niedziela miaa by ostateczn dat lotu przed szczytem
w Paryu. Bissell prbowa potem obej Biay Dom, udajc si do sekretarza obrony i
przewodniczcego Kolegium Szefw Sztabw, aby poparli jeszcze jeden lot. Tak go to
absorbowao, e nie dopilnowa, by przygotowano plan na wypadek katastrofy.
1 maja, jak obawia si prezydent, U-2 zosta zestrzelony nad Uralem. Pilot CIA Francis Gary
Powers przey i zosta schwytany. C. Douglas Dillon tamtego dnia zastpowa sekretarza
stanu. Prezydent kaza mi pracowa z Allenem Dullesem wspomina Dillon.
Musielimy wyda jakie owiadczenie". Ku szokowi obu mczyzn NASA ogosia, e
stracia w Turcji samolot meteorologiczny. Tak samo brzmiaa legenda CIA. Dyrektor centrali
wywiadu rwnie nic o tym nie wiedzia albo zapomnia.
Nie moglimy poj, jak to si stao stwierdzi Dillon. Ale musielimy si z tego
wykaraska".
Okazao si to trudne. Trzymajc si ustalonej legendy, Biay Dom i Departament Stanu przez
tydzie oszukiway Amerykanw w kwestii lotu. Ich kamstwa wychodziy na jaw. Ostatnie
pado 7 maja: Nie byo zgody na taki lot". To zamao ducha Eisenhowera. Nie mg
pozwoli, eby caa wina spada na Allena Dullesa, bo wygldaoby na to, e prezydent nie
wie, co dzieje si w jego rzdzie" stwierdzi Dillon.
Eisenhower 9 maja wkroczy do Gabinetu Owalnego i powiedzia gono: Chciabym zoy
dymisj". Po raz pierwszy w dziejach Stanw Zjednoczonych miliony obywateli zrozumiay,
e ich prezydent moe ich oszukiwa w imi bezpieczestwa narodowego. Doktryna o
wiarygodnym zaprzeczeniu upada. Szczyt z Chruszczowem leg w gruzach, zakoczya si
krtka odwil w zimnej wojnie. Szpiegowski samolot CIA zniweczy moliwo odprenia
prawie na dziesi lat. Eisenhower zaaprobowa ostatni lot w nadziei, e podway on teori
rakietowej luki. Ale legenda wygoszona na uytek katastrofy uczynia z niego kamc. Na
emeryturze Eisenhower powiedzia, i z okresu swej prezydentury auje najbardziej tego, e
kamalimy na temat U-2. Nie zdawaem sobie sprawy, jak cen zapacimy za to
kamstwo"13.

Prezydent wiedzia, e nie opuci urzdu, tchnwszy w stosunki midzynarodowe ducha
pokoju i pojednania. Zamierza teraz ochroni tyle czci planety, ile to moliwe.
Lato I960 roku byo dla CIA okresem nieustannego kryzysu. Na mapach, ktre Allen Dulles i
jego ludzie przynosili do Biaego Domu, przybywao czerwonych strzaek oznaczajcych
gorce punkty na Karaibach, w Afryce i Azji. Rozgoryczenie z powodu zestrzelenia U-2
ustpio miejsca morderczemu gniewowi.
Najpierw Dick Bissell podwoi wysiki majce doprowadzi do przewrotu na Kubie. W Coral
Gables na Florydzie zaoy now placwk CIA, opatrzon kryptonimem Wave" (Fala").
Powiedzia wiceprezydentowi Nixonowi, e bdzie potrzebowa piciuset wyszkolonych
kubaskich uchodcw kilka tygodni wczeniej twierdzi, e tylko szedziesiciu by
prowadzili walk. Ale centrum szkoleniowe wojsk ldowych w panamskiej dungli nie mogo
przyj setek kolejnych surowych rekrutw. Tak wic Bissell posa Jake'a Esterline'a do
Gwatemali, gdzie samodzielnie wynegocjowa on tajne porozumienie z prezydentem
Manuelem Ydigorasem Fuentesem, generaem w stanie spoczynku i uzdolnionym
kombinatorem. Na uzyskanym od Fuentesa terenie powsta gwny obz szkoleniowy
przygotowujcy do operacji w Zatoce wi, z wasnym lotniskiem, burdelem i zasadami
postpowania. Kuba-czycy zwizani z CIA uznawali go za cakowicie
niesatysfakcjonujcy", informowa pukownik piechoty morskiej Jack Hawkins, gwny
strateg operacji paramilitarnych Esterline'a. yli w wiziennych warunkach", a te
wywoyway polityczne komplikacje", z ktrymi CIA trudno byo sobie poradzi". Chocia
obz by odizolowany, gwatemalska armia doskonale o nim wiedziaa, a obecno obcych si
na jej ziemi niemal doprowadzia do obalenia prezydenta.
W poowie sierpnia uprzejmy, czarujcy Dick Bissell zawar kontrakt z mafi na Fidela
Castro. Uda si do pukownika Sheffielda Edwardsa, szefa bezpieczestwa CIA, i poprosi
go, eby skontaktowa go z gangsterem, ktry dokona zamachu. Tym razem poinformowa
Dullesa, ktry udzieli zgody. Historyk agencji napisa: Bissell prawdopodobnie wierzy, e
Castro zginie z rki opaconego przez CIA zabjcy, zanim brygada uderzy na pla w Zatoce
wi"14.

Ludzie Bissella, nic nie wiedzc o planach zwizanych z mafi, planowali drugie morderstwo.
Problemem byo umieszczenie wyszkolonego przez CIA zabjcy w odlegoci strzau od
Fidela: Czy moemy podprowadzi Ripa Robertsona w jego poblie? Czy moemy
wykorzysta naprawd wochatego Kubaczyka to znaczy odwanego Kuba-czyka?"
pyta Dick Drain, szef operacyjny grupy kubaskiej. Odpowied zawsze brzmiaa: nie. W
Miami toczyy si tysice Kubaczykw gotowych wczy si w coraz szerzej znan tajn
operacj CIA, a e Castro mia wrd nich szpiegw, sporo si dowiadywa o planach agencji.
Agent FBI George Davis po kilku miesicach wysuchiwania gadatliwych Kubaczykw w
kawiarniach i barach Miami da pracownikowi CIA w placwce Wave" przyjacielsk rad:
nie uda si obali Castro przy pomocy tych rozmownych kubaskich uchodcw; jedyna
nadzieja w piechocie morskiej. Jego kolega z CIA przesa t opini do centrali, gdzie j
zignorowano.
18 sierpnia 1960 roku Dulles i Bissell okoo dwudziestu minut rozmawiali prywatnie o
kubaskiej grupie z prezydentem Eisenhowerem. Bissell poprosi o kolejne fundusze 10,75
miliona dolarw na rozpoczcie paramilitarnego szkolenia piciuset Kubaczykw w
Gwatemali. Eisenhower zgodzi si, pod jednym warunkiem: Dopki Komitet Szefw
Sztabw, Departament Stanu i Obrony oraz CIA uwaaj, e mamy szans uwolni
Kubaczykw od ich koszmaru". Kiedy Bissell chcia przedstawi pomys utworzenia
amerykaskiego oddziau, ktry poprowadziby Kubaczykw do boju, Dulles dwa razy go
zgasi, uchylajc si przed dyskusj i rnic zda.
Prezydent czowiek, ktry utrzyma w tajemnicy i przeprowadzi najwiksz inwazj w
dziejach Stanw Zjednoczonych ostrzega szefw CIA przed niebezpieczestwem
zrobienia faszywego kroku" albo rozpoczcia czego, zanim bdziemy gotowi".
UNIKN DRUGIEJ KUBY"
Pniej tego samego dnia, na spotkaniu Rady Bezpieczestwa Narodowego, prezydent poleci
dyrektorowi centrali wywiadu wyeliminowa czowieka, ktrego CIA uwaaa za
afrykaskiego Castro Patrice'a Lumumb, premiera Konga.
Lumumba, wybrany w wolnych wyborach, zaapelowa do Stanw Zjednoczonych o pomoc,
gdy jego nard zrzuci kolonialne jarzmo Belgii i latem 1960 roku ogosi niepodlego.
Amerykaska pomoc nigdy nie nadesza, gdy CIA uwaaa Lumumb za oszoomionego
narkotykami komunistycznego frajera. Tak wic kiedy belgijscy spadochroniarze pojawili si
w Lopoldville, eby odzyska kontrol nad stolic zbuntowanej kolonii, Lumumba przyj
radzieckie samoloty, ciarwki i technikw", eby wzmocni swj ledwie funkcjonujcy
rzd.
Tego tygodnia, kiedy przybyli belgijscy onierze, Dulles wysa do Lopoldville Larry'ego
Devlina, szefa rezydentury w Brukseli, eby obj kierownictwo kongijskiej placwki i oceni
Lumumb jako cel tajnych dziaa. 18 sierpnia, po szeciu tygodniach, Devlin depeszowa do
centrali CIA: Kongo dowiadcza klasycznej prby komunistycznego przejcia wadzy [...].
Lumumba albo jest komuchem, albo gra w komunistyczn gr [...]. Moe zostao niewiele
czasu na podjcie dziaa, eby unikn drugiej Kuby". Allen Dulles tego samego dnia
przedstawi sedno tej informacji na posiedzeniu Rady Bezpieczestwa Narodowego. Wedug
tajnego zeznania, ktre zoy wiele lat pniej przed Senatem protokolant rady Robert
Johnson, prezydent Eisenhower zwrci si potem do Dullesa i powiedzia beznamitnie, e
Lumumb naley wyeliminowa15. Na kilkanacie sekund zapada martwa cisza, po czym
spotkanie potoczyo si dalej. Dulles osiem dni pniej zadepeszowa do Devlina: Na
najwyszym szczeblu panuje tu jednoznaczna opinia, e jeli LLL dalej bdzie sprawowa
najwyszy urzd, nieuchronnie dojdzie w najlepszym razie do chaosu, a w najgorszym
otworzy to drog do przejcia wadzy w Kongu przez komunistw [...]. Konkludujc, jego
usunicie musi by pilnym, podstawowym celem, a w tych warunkach ma to by najwyszym
priorytetem naszej tajnej operacji. Dlatego chcemy da panu szersze uprawnienia".
Sidney Gottlieb, chromy spec CIA w dziedzinie chemii, zawiz do Konga torb lotnicz
pen fiolek ze miertelnymi truciznami i przekaza j szefowi placwki. Zawieraa
strzykawk do zastrzykw podskrnych, pozwalajc wpuszcza miercionone krople do
jedzenia, napojw albo tubki z past do zbw. Zadaniem Devlina byo umiercenie
Lumumby. Dwaj mczyni odbyli nerwow rozmow w mieszkaniu Devlina zapewne
byo to noc 10 wrzenia. Zapytaem, na czyje polecenie zostay wydane te instrukcje"
powiedzia Devlin, skadajc zaznania pod przysig, ktre odtajniono w 1998 roku.
Odpowied brzmiaa: Prezydenta".
Devlin zezna, e zamkn trucizny w sejfie w swoim gabinecie i przeywa mki,
zastanawiajc si, co pocz. Zapamita, co wtedy pomyla: Niech mnie diabli, jeli to tutaj
zostawi. Z czasem zabra fiolki nad brzeg rzeki Kongo i zakopa je. Powiedzia, e wstydzi
si rozkazu zabicia Lumumby. Wiedzia, e CIA ma do dyspozycji inne rodki.
Agencja ju wybraa nastpnego przywdc Konga: Josepha Mobu-tu, jedynego czowieka
w Kongu zdolnego do stanowczych dziaa", jak 21 wrzenia Dulles powiedzia prezydentowi
na zebraniu Rady Bezpieczestwa Narodowego. CIA na pocztku padziernika przekazaa
Mo-butu 250 tysicy dolarw, a w listopadzie dorzucia bro i amunicj16. Mobutu schwyta
Lumumb i, jak powiedzia Devlin, odda go w rce zaprzysigego wroga". Baza CIA w
Elizabethville, gboko w sercu Konga, informowaa, e belgijski oficer pochodzenia
flamandzkiego rozstrzela Lumumb seri z pistoletu maszynowego" dwie noce przed
objciem urzdu przez nowego prezydenta Stanw Zjednoczonych. Z niezachwianym
wsparciem CIA po picioletnich walkach Mobutu ostatecznie zdoby pen wadz nad
Kongiem. By ulubionym sojusznikiem agencji w Afryce, a jego kraj sta si centrum
amerykaskich tajnych operacji na tym kontynencie podczas zimnej wojny. Rzdzi przez
trzydzieci lat jako jeden z najbrutalniejszych i najbardziej skorumpowanych dyktatorw na
wiecie, kradnc miliardy dolarw dochodw z ogromnych z diamentw, mineraw i
metali o znaczeniu strategicznym, mordujc rzesze ludzi, eby zachowa wadz.

POZYCJA ZUPENIE NIE DO OBRONY"
Zbliay si wybory roku 1960, a wiceprezydent Nixon uwiadamia sobie, e CIA daleko do
gotowoci do ataku na Kub. Pod koniec wrzenia nerwowo poinstruowa grup operacyjn:
Nie rbcie teraz nic; poczekajcie, a si zakocz wybory". Opnienie to dao Fidelowi
Castro znaczn przewag. Jego szpiedzy poinformowali, e wspierany przez Amerykanw
desant jest nieuchronny, wic wzmocni sw armi oraz wywiad i zmiady opozycjonistw,
ktrzy jak miaa nadziej CIA stanowiliby rdze si dokonujcych przewrotu. Tamtego
lata wewntrzny opr przeciwko Castro zacz zamiera, CIA jednak nie przywizywaa
zbytniej uwagi do tego, co si dzieje na wyspie. Trcy Barnes prywatnie przeprowadzi na
Kubie badanie opinii publicznej ktre wykazao, e ludzie w zdecydowanej wikszoci
popieraj Castro. Poniewa wyniki mu si nie podobay, odrzuci je.
Starania agencji o zrzucenie broni rebeliantom na wyspie zakoczyy si fiaskiem. 28
wrzenia z samolotu CIA, ktry wystartowa z Gwatemali, zrzucono na Kub pistolety
maszynowe, karabiny i colty .45 dla stu bojownikw. adunek min cel o jedenacie
kilometrw. Ludzie Castro przejli bro, schwytali kubaskiego agenta CIA wysanego po jej
odbir i zastrzelili go. Pilot zgubi si w drodze powrotnej i wyldowa w poudniowym
Meksyku, gdzie miejscowa policja zatrzymaa samolot. cznie przeprowadzono trzydzieci
podobnych akcji; sukcesem zakoczyy si co najwyej trzy.
Na pocztku padziernika CIA zrozumiaa, e prawie nic nie wie
0 opozycyjnych wobec Castro siach na Kubie. Nie mielimy pewnoci, czy nie zostay
spenetrowane" przez szpiegw Castro, powiedzia Jake Es-terline. Teraz mia pewno, e
Castro nie uda si obali, uciekajc si do subtelnej dziaalnoci wywrotowej.
Woylimy wiele wysiku w infiltracj i zaopatrzenie, ale okaza si on bezowocny"
wspomina Bissell. Uzna, e potrzebujemy dziaa uderzeniowych" inwazji na pen
skal17.
CIA nie miaa ani prezydenckiej zgody, ani wojsk potrzebnych do przeprowadzenia takiej
operacji. Piciuset ludzi przechodzcych szkolenie w Gwatemali byo niedorzecznie
nieadekwatn si", jak powiedzia Bissell Esterline'owi. Obaj zdawali sobie spraw, e tylko
duo wikszy oddzia moe odnie sukces w starciu z Castro, ktry dysponowa sze-
dziesiciotysiczn armi z czogami i artyleri, a take coraz okrutniejsz
1 skuteczniejsz sub bezpieczestwa.
Bissell na jednej linii telefonicznej mia mafi, a na drugiej Biay Dom. Zbliay si wybory
prezydenckie. Gdzie w pierwszym tygodniu listopada 1960 roku pod presj upad pierwszy
zarys planu operacji kubaskiej. Esterline orzek, e nie zadziaa, a Bissell przyzna mu racj.
Jednak nikomu tego nie powiedzia. Uciek si do oszustwa.
Kama jak najty" wspomina te miesice przed desantem Jake Esterline okamywa
kubask grup operacyjn CIA, prezydenta i prezydenta elekta.
W listopadzie John Kennedy pokona Richarda Nixona niecaymi 120 tysicami gosw.
Cz republikanw uwaaa, e w okrgach chicagowskich ukradziono im gosy. Inni mwili
o kupowaniu gosw w zachodniej Wirginii. Richard Nixon obwinia CIA. By przekonany,
niesusznie, e liberaowie z Georgetown" w rodzaju Dullesa i Bissella przed decydujc
telewizyjn debat prezydenck potajemnie wspomagali Kennedy'ego informacjami na temat
Kuby.
Prezydent elekt Kennedy natychmiast ogosi, e zatwierdza na stanowiskach J. Edgara
Hoovera i Allena Dullesa. Na t decyzj wpyn jego ojciec, eby chroni rodzin. Hoover
zna najgbiej skrywane sekrety Kennedych wcznie z tym, e prezydent elekt podczas II
wojny wiatowej utrzymywa stosunki seksualne z kobiet podejrzan o szpiegowanie dla
nazistw i podzieli si tymi informacjami z Dullesem. Kennedy wiedzia to wszystko
dziki ojcu, dawnemu czonkowi rady konsultantw Eisenhowera do spraw polityki
zagranicznej, ktry otrzyma t wiadomo z pewnego rda.
18 listopada prezydent elekt spotka si z Dullesem i Bissellem w posiadoci swego ojca w
Palm Beach na Florydzie. Trzy dni wczeniej Bissell dosta od Esterline'a ostateczny raport w
sprawie kubaskiej. Nasza pierwotna koncepcja uznawana jest teraz za nierealn z uwagi na
rodki kontroli narzucone przez Castro oznajmi Esterline. Nie dojdzie do
wewntrznych niepokojw, wczeniej uwaanych za moliwe, rodki obrony nie pozwol na
uderzenie, jakie planowano. Nasza druga koncepcja (1500-3000 ludzi miaoby zaj pla z
ldowiskiem) obecnie te jest nierealna, chyba e w ramach wsplnej akcji
agencji/Departamentu Obrony".
Innymi sowy, aby obali Castro, Stany Zjednoczone powinny posa piechot morsk.

Siedziaem w swoim gabinecie w CIA wspomina Esterline i powiedziaem:
Cholera, mam nadziej, e Bissell ma jaja i powie Kennedy'emu, jakie s fakty". Ale
Bissell nie pisn nawet sowa. Nierealny plan sta si zadaniem do wykonania.
Spotkanie w Palm Beach postawio szefw CIA, jak powiedzia Bissell kronikarzowi agencji,
w pozycji zupenie nie do obrony". Ich notatki z rozmw wiadcz, e zamierzali omwi
swe dawne triumfy szczeglnie w Gwatemali i mnstwo biecych tajnych operacji: na
Kubie, w Dominikanie, innych krajach Ameryki rodkowej i Poudniowej oraz Azji. Nie
zrobili tego jednak. Przed spotkaniem prezydent Eisenhower powiedzia im, by cile si
trzymali wskiego programu", oni za zrozumieli to jako zakaz omawiania czegokolwiek, co
wyszo na jaw podczas posiedze Rady Bezpieczestwa Narodowego. W rezultacie wane
informacje o tajnych operacjach CIA przepady w okresie przekazywania wadzy
prezydenckiej.
Eisenhower nigdy nie zaaprobowa inwazji na Kub. Ale Kennedy
0 tym nie wiedzia. Wiedzia tylko to, co powiedzieli mu Dulles i Bissell.
OMIOLETNIA KLSKA"
Przez osiem lat Allen Dulles niweczy wszelkie starania ludzi z zewntrz, eby zmieni CIA.
Musia chroni reputacj agencji i wasn. Zaprzeczajc wszystkiemu, do niczego si nie
przyznajc, ukrywa prawd, eby nie wyszy na jaw klski jego tajnych operacji.
Poczynajc co najmniej od 1957 roku, odrzuca gosy rozsdku
1 umiarkowania, ignorowa coraz bardziej naglce zalecenia prezydenckich konsultantw do
spraw wywiadu, odsuwa na bok raporty wasnego inspektora generalnego, traktowa
podwadnych z pogard. By w tym czasie zmczonym starym czowiekiem", ktrego
zawodowa dziaalno moga by, i zwykle bya, poddawana ekstremalnym prbom
powiedzia Dick Lehman, jeden z najlepszych analitykw w dziejach agencji. To, jak nas
traktowa, odzwierciedlao jego system wartoci. Myli si, rzecz jasna, ale musielimy z tym
y"18.
Podczas ostatnich dni urzdowania prezydent Eisenhower zacz rozumie, e nie mia suby
wywiadowczej godnej tej nazwy. Doszed do tego wniosku po przeczytaniu grubego pliku
raportw, ktre kaza opracowa w nadziei, e doprowadz do zmian w CIA.
Pierwszy, z 15 grudnia 1960 roku, by dzieem Wsplnej Grupy Studialnej, ktr stworzy po
zestrzeleniu U-2, by zbadaa kondycj amerykaskiego wywiadu. By to straszliwy obraz
dryfu i zamtu. Stwierdzano w nim, e Dulles nigdy nie zaj si kwesti niespodziewanego
ataku Sowietw. Nigdy nie koordynowa analiz wywiadu wojskowego i cywilnego. Nigdy nie
stworzy systemu ostrzegania o kryzysie. Osiem lat prowadzi tajne operacje, zamiast
ulepsza amerykaski wywiad.
Potem, 5 stycznia 1961 roku, prezydencka Rada Konsultantw do spraw Wywiadu
Zagranicznego wydaa swe ostateczne zalecenia. Wzywaa do cakowitej ponownej oceny"
tajnych dziaa: Nie moemy obiektywnie orzec, czy wszystkie tajne operacje podjte przez
CIA a do dzi byy warte wielkich wydatkw w ludziach, pienidzach i innych
zaangaowanych rodkach". Ostrzegaa, e skupienie si CIA na tajnych dziaaniach
politycznych, psychologicznych i pokrewnych odcigao j stopniowo od jej zadania:
zbierania informacji wywiadowczych"19.
Rada naglia prezydenta, eby rozway, czy nie naleaoby cakowicie oddzieli" dyrektora
centrali wywiadu od CIA. Stwierdzaa, e Dulles nie jest zdolny kierowa agencj, penic
obowizki koordynatora amerykaskich sub wywiadowczych nadzorujcego tworzenie
szyfrw i amanie ich dla Rady Bezpieczestwa Narodowego, zwikszanie moliwoci
satelitw szpiegowskich, agodzcego nieustanne spory wojsk ldowych, marynarki wojennej
i si powietrznych.
Przypomniaem prezydentowi, e wiele razy porusza ten generalny problem napisa
Gordon Gray, asystent Eisenhowera do spraw bezpieczestwa narodowego, przejrzawszy z
nim w raport. Wiem, odpar Ike. Prbowaem. Nie mog wymieni Allena Dullesa"20.
Wiele osignito" upiera si Dulles przed Eisenhowerem na ostatnim zebraniu Rady
Bezpieczestwa Narodowego za jego prezydentury. Wszystko trzymamy w garci,
powiedzia. Umocniem tajne suby. Amerykaski wywiad nigdy nie by tak sprawny i
dowiadczony. Koordynacja i wspdziaanie s lepsze ni kiedykolwiek. Propozycje
prezydenckiej rady do spraw wywiadu byy niedorzeczne, stwierdzi, szalone, nielegalne.
Odpowiadam z mocy prawa za koordynacj wywiadu, przypomnia prezydentowi. Nie mog
przekaza tej odpowiedzialnoci. Bez mojego przywdztwa, powiedzia, amerykaski
wywiad byby budowl stojc na kruchym lodzie".
Wreszcie Dwight Eisenhower wybuch gniewem i frustracj. Struktura naszej suby
wywiadowczej jest wadliwa" oznajmi Dullesowi. Nie ma sensu, trzeba j zreorganizowa,
co powinnimy byli zrobi ju dawno. Nic si nie zmienio od czasu Pearl Harbor.
Poniosem przez to omioletni klsk", powiedzia prezydent Stanw Zjednoczonych.
Stwierdzi, e swemu nastpcy pozostawi dziedzictwo popiow"21.


Dziedzictwo zostao przekazane rankiem 19 stycznia 1961 roku, kiedy stary genera i mody
senator spotkali si sam na sam w Gabinecie Owalnym. Majc ze przeczucia, Eisenhower
zapozna Kennedy'ego z podstawami strategii bezpieczestwa narodowego: broni jdrow i
tajnymi operacjami.
Dwaj mczyni pojawili si w Gabinecie Owalnym ze starymi i nowymi sekretarzami stanu,
obrony i skarbu. Senator Kennedy spyta prezydenta, czy Stany Zjednoczone powinny
wspiera operacje partyzanckie na Kubie, nawet gdyby to wymagao publicznego
zaangaowania zapisa tamtego ranka protokolant. Prezydent odpowiedzia: Tak,
poniewa nie moemy dopuci, by obecny rzd przetrwa [...]. Prezydent stwierdzi rwnie,
e sytuacja byaby lepsza, gdybymy w tym samym czasie zajli si Republik
Dominikany"1. Pogld Eisenhowera, e jeden karaibski zamach stanu moe zrwnoway
drugi, by rwnaniem, ktrego nie rozgryz nikt w Waszyngtonie.
Kiedy nastpnego ranka Kennedy zosta zaprzysiony na prezydenta, skorumpowany
prawicowy przywdca Republiki Dominikany, generalissimo Rafael Trujillo, obchodzi
trzydziest rocznic dojcia do wadzy. Na urzdzie pomogo mu si utrzyma wsparcie
amerykaskiego rzdu i amerykaskiego biznesu. Rzdzi za pomoc siy, oszustwa i strachu;
czerpa przyjemno z wieszania swoich wrogw na hakach do misa. Mia sale tortur,
organizowa zabjstwa polityczne powiedzia na pocztku 1961 roku konsul generalny
Henry Dearborn, wysokiego szczebla amerykaski dyplomata w Republice Dominikany
ale utrzymywa prawo i porzdek, uprztn wysp, skanalizowa, zorganizowa roboty
publiczne i nie sprawia problemw Stanom Zjednoczonym.
By zatem wobec nas w porzdku". Jednak Trujillo sta si nie do zniesienia, stwierdzi
Dearborn. Kiedy tam przyjechaem, jego niegodziwoci byy ju tak wielkie, e rne grupy
polityczne, bronice praw czowieka i inne, nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale i na caej
pkuli, zaczy si domaga, by koniecznie co zrobi z tym czowiekiem"2.
Dearborn sta na czele amerykaskiej ambasady w Santo Domingo po tym, jak w sierpniu
1960 roku Stany Zjednoczone zaostrzyy polityk wobec Dominikany. Na wyspie zostali
tylko nieliczni amerykascy dyplomaci i szpiedzy. Ale Richard Bissell poprosi Dearborna,
eby zosta i obj funkcj szefa rezydentury CIA. Konsul generalny wyrazi zgod.
19 stycznia 1961 roku Dearborna poinformowano, e do grupy dominikaskich
konspiratorw, ktrzy planuj zamach na Trujillo, jest w drodze transport broni rcznej.
Grupa Specjalna kierowana przez Allena Dullesa podja decyzj tydzie wczeniej.
Dearborn poprosi agencj o zgod na uzbrojenie Dominikaczykw w trzy karabiny
pozostawione w ambasadzie przez oficerw marynarki. Zastpca Bissella do spraw tajnych
operacji Tracy Barnes da zielone wiato. CIA wysaa nastpnie Dominikaczykom trzy
pistolety kalibru .38. Bissell zatwierdzi drug dostaw czterech karabinw maszynowych i
240 nabojw. Karabiny maszynowe zostay w amerykaskim konsulacie w Santo Domingo
po protecie czonkw rzdu obawiajcych si reakcji midzynarodowej, gdyby wyszo na
jaw, e Stany Zjednoczone dostarczaj zabjcom bro w bagau dyplomatycznym.
Dearborn otrzyma zatwierdzon przez prezydenta Kennedy'ego, depesz nastpujcej treci:
Nie obchodzi nas, czy Dominikaczycy zamorduj Trujilla, mog to zrobi. Ale nie chcemy,
eby powizano to z nami". Nic takiego nie nastpio. Kiedy dwa tygodnie pniej zabjcy
zastrzelili dyktatora, dymica bro moga nalee do agencji lub te nie. Nie byo odciskw
palcw. Ale to zabjstwo byo chyba najbliej zwizane z CIA ni jakiekolwiek inne
dokonane na zlecenie Biaego Domu.
Prokurator generalny Stanw Zjednoczonych Robert F. Kennedy zrobi par notatek, kiedy
dowiedzia si o zabjstwie. Problem polega na tym napisa e nie wiemy, co robi"3.

WSTYDZIEM SI ZA SWJ KRAJ"
Kiedy CIA para do inwazji na Kub, sytuacja zacza nas przerasta i wymyka si spod
kontroli", powiedzia Jake Esterline. Bissell by si napdow. Sun naprzd, nie przyjmujc
do wiadomoci, e CIA nie moe obali Castro, przymykajc oczy na to, e operacja ju
dawno przestaa by tajemnic.
11 marca Bissell przyszed do Biaego Domu z czterema rnymi projektami spisku. aden z
nich nie przypad do gustu prezydentowi. Kennedy da szefowi wydziau tajnych operacji trzy
dni na wymylenie lepszego planu. W chwili zamienia umysu Bissell wybra nowe miejsce
ldowania trzy szerokie plae w Zatoce wi. Miejsce odpowiadao politycznym
wymaganiom administracji: desant musia po wyldowaniu przej pas startowy, eby
ustanowi polityczny przyczek dla nowego kubaskiego rzdu.
Bissell zapewni prezydenta, e ta operacja si powiedzie. Najgorsze, co moe si przydarzy
twierdzi to starcie rebeliantw CIA z siami Castro na plaach i marsz w gry4. Ale
Zatok Swi otaczaa nieprzebyta, wyrastajca z bagien pltanina korzeni mangrowcw. Nikt
w waszyngtonie o tym nie wiedzia. Prymitywne mapki, ktrymi dysponowaa CIA,
sugerujce, e bagna te mog by odpowiednie do dziaa partyzanckich, powstay w 1895
roku.
W nastpnym tygodniu namwieni przez CIA mafiosi podjli prb zabicia Castro.
Przekazali tabletki z trucizn i tysice dolarw jednemu z najwybitniejszych Kubaczykw z
CIA, Tony'emu Varonie (nazywany przez Esterline'a draniem, oszustem i zodziejem,
czowiek ten zosta pniej przedstawiony prezydentowi Kennedy'emu w Biaym Domu).
Varona zdoa przekaza fiolk pracownikowi hawaskiej restauracji, ktry mia si postara,
by trucizna znalaza si w kostkach lodu dla Castro. Kubaski oficer kontrwywiadu znalaz
pniej fiolk w zamraalniku, przymarznit do cianek.
Wiosn prezydent wci jeszcze nie zatwierdzi planu ataku. Nie rozumia, w jaki sposb
inwazja miaaby przynie zakadane efekty. W rod 5 kwietnia ponownie spotka si z
Dullesem i Bissellem, ale nie mg poj ich taktyki. W czwartek, 6 kwietnia, zapyta ich, czy
nalot na nieliczne siy powietrzne Castro, ktry planuj, nie pozbawi napastnikw elementu
zaskoczenia. Nie potrafili odpowiedzie na to pytanie.
W sobotni noc 8 kwietnia Richard Bissell odebra w swoim domu natarczywie terkoczcy
telefon. Z Quarters Eye, gdzie miecio si waszyngtoskie centrum operacyjne CIA, dzwoni
Jake Esterline. Powiedzia, e on i pukownik Hawkins, jego planista od dziaa
paramilitarnych, chc si z nim zobaczy tak szybko, jak to moliwe. W niedzielny poranek
Bissell otworzy frontowe drzwi i zobaczy Esterline'a i Hawkin-sa ledwo powstrzymujcych
atak wciekoci. Wmaszerowali do jego salonu, usiedli i oznajmili, e inwazj na Kub
trzeba odwoa.
Ju na to za pno, powiedzia im Bissell; zamach na Castro nastpi w cigu tygodnia.
Esterline i Hawkins zagrozili dymisj. Bissell odwoa si do ich lojalnoci i patriotyzmu.
Zawahali si.
Jeli nie chcecie katastrofy, zdecydowanie musimy wyeliminowa cae siy powietrzne
Castro powiedzia Bissellowi Esterline, nie po raz pierwszy. Wszyscy trzej wiedzieli, e 36
wojskowych samolotw Castro moe zabi setki Kubaczykw z CIA zaraz po wyldowaniu.
Zaufajcie mi, rzek Bissell. Obieca przekona prezydenta Kennedy'ego, e naley zniszczy
siy powietrzne Castro. Namawia nas do kontynuowania operacji wspomina z
rozgoryczeniem Esterline. Powiedzia: Obiecuj, e naloty nie zostan ograniczone".
Jednak w decydujcej chwili Bissell odebra amerykaskiemu zespoowi, ktry mia
zniszczy lotnictwo Castro, poow z 16 bombowcw. Zrobi to, by zadowoli prezydenta,
ktry chcia cichego" przewrotu. Bissell pozwoli mu wierzy, e CIA tak go wanie
przeprowadzi.
15 kwietnia, w sobot, amerykaskie bombowce B-26 uderzyy na trzy kubaskie lotniska,
podczas gdy 1511 ludzi wyszkolonych przez CIA pyno do Zatoki wi. Zniszczono pi
kubaskich samolotw, a tuzin przypuszczalnie uszkodzono. Poowa si powietrznych Castro
ocalaa. Wedle legendy operacyjnej CIA agresorem by pojedynczy kubaski pilot dezerter,
ktry wyldowa na Florydzie. Tego dnia Bissell wysa do Nowego Jorku Tracy'ego Barnesa,
eby przedstawi t historyjk amerykaskiemu ambasadorowi w ONZ, Adlaiowi
Stevensonowi.
Bissell i Barnes nabrali Stevensona, traktujc go, jakby by ich agentem. Podobnie jak
sekretarz stanu Colin Powell w przeddzie ataku na Irak, Stevenson sprzeda legend CIA
caemu wiatu. W przeciwiestwie do Powella, nastpnego dnia odkry, e go okamano.
Wiadomo, e Stevenson zosta przyapany publicznie na kamstwie, zwrcia uwag
sekretarza Deana Ruska, ktry ju mia powd, eby si wcieka na CIA. Zaledwie kilka
godzin wczeniej, z powodu zdemaskowania innej operacji, Rusk musia wysa oficjalny list
z przeprosinami do premiera Singapuru Lee Kuan Yewa5. Tajna policja wparowaa do lokalu
konspiracyjnego CIA, gdzie odpytywany by czonek singapurskiego rzdu zatrudniany przez
agencj. Lee Kuan Yew, wany amerykaski sojusznik, powiedzia, e szef rezydentury
zaproponowa mu 3,3 miliona dolarw apwki za zatuszowanie sprawy.
O 18.00 w niedziel 16 kwietnia Stevenson wysa z Nowego Jorku do Ruska depesz, w
ktrej ostrzeg go, e taka nieskoordynowana akcja grozi kolejn katastrof w stylu U-2". O
21.30 doradca prezydenta do spraw bezpieczestwa narodowego McGeorge Bundy wezwa
zastpc Dullesa, generaa Charlesa Pearre'a Cabella. Bundy powiedzia, e CIA nie moe
zaatakowa Kuby z powietrza, chyba e uderzenia zostan przeprowadzone z pasa na
przyczku" w Zatoce wi6. O 22.15 Cabell i Bissell popieszyli do eleganckiego biura
sekretarza stanu na szesnastym pitrze. Rusk powiedzia im, e samoloty CIA mog wczy
si do bitwy jako ochrona przyczka, ale nie bd atakowa kubaskich lotnisk, portw i
stacji radiowych. Spyta, czy nie powinienem porozmawia z prezydentem napisa
Cabell. Niepokoio nas z panem Bissel-lem nadzwyczaj delikatne pooenie ambasadora
Stevensona w ONZ oraz ryzyko, na jakie naraona bya polityczna pozycja Stanw
Zjednoczonych" do czego doprowadzili, kamic, Bissell i Barnes i dlatego nie
widzielimy sensu, bym rozmawia z prezydentem". Schwytany w puapk wasnej legendy
Bissell zdecydowa si nie walczy. We wspomnieniach tumaczy to milczenie swym
tchrzostwem.
Kiedy Cabell wrci z raportem do centrum operacyjnego CIA, Jake Es-terline powanie si
zastanawia, czy nie zabi go wasnymi rkami. Agencja zamierzaa porzuci swoich
Kubaczykw, ktrzy rzecz jasna zostaliby wystrzelani na tej cholernej play jak siedzce
kaczki", stwierdzi Esterline.
Anulowanie rozkazu Cabella dogonio pilotw CIA w Nikaragui, kiedy odpalali silniki. O
4.30 w poniedziaek 17 kwietnia Cabell wezwa Ruska i baga o prezydenckie upowanienie
do wzmocnienia si powietrznych majcych chroni statki CIA, ktre byy wyadowane po
brzegi amunicj i sprztem wojskowym. Rusk zadzwoni do prezydenta Kennedy'ego,
przebywajcego w swoim wirginijskim ustroniu Glean Ora, i odda smchawk~Cabellowi.
Prezydent powiedzia, e rankiem w dniu ldowania nie bdzie adnych atakw z powietrza7.
Prob odrzucono.
Cztery godziny pniej samolot myliwski Sea Fury zanurkowa nad Zatok wi. Pilot po
amerykaskim szkoleniu, kapitan Enrique Carreras, by asem si powietrznych Fidela Castro.
Wzi na cel Rio Escondido, przerdzewiay frachtowiec z Nowego Orelanu wyczarterowany
przez CIA. Na poudniowy wschd od zatoki, na pokadzie Bagam, przerobionego okrtu
desantowego z czasw II wojny wiatowej, Grayston Lynch, czowiek CIA od dziaa
paramilitarnych, strzela do kubaskiego myliwca z wadliwego karabinu maszynowego
kalibru 12,7 mm. Kapitan Carreras odpali rakiet, ktra uderzya w przedni cz Rio
Escondido, dwa metry poniej relingu, i trafia w adunek pidziesiciopiciogalonowych
beczek wypenionych benzyn lotnicz. Ogie obj 3 tysice galonw paliwa i 145 ton
amunicji. Zaoga statku wyskoczya za burt, ratujc ycie. Frachtowiec eksplodowa, a
ognista kula utworzya sup dymu wznoszcy si na kilometr nad Zatok wi. Trzydzieci
kilometrw dalej, na play wieo usianej zabitymi i rannymi, komandos CIA Rip Robertson
pomyla, e Castro zrzuci bomb atomow.
Prezydent Kennedy wezwa admiraa Arleigha Burke'a, dowdc amerykaskiej marynarki
wojennej, eby ocali CIA od katastrofy. Nikt nie wiedzia, co robi, podobnie jak CIA, ktra
kierowaa operacj i odpowiadaa za ni, nie wiedziaa ani co robi, ani co si stao
powiedzia admira 18 kwietnia. Trzymano nas w niewiedzy i tylko czciowo
przedstawiono prawd".
Przez dwa ponure dni i noce Kubaczycy Castro i Kubaczycy CIA wybijali si wzajemnie.
Noc 18 kwietnia dowdca brygady rebeliantw Pepe San Roman zadepeszowa do Lyncha:
Zdajecie sobie spraw, jak rozpaczliwa jest sytuacja? Wesprzecie nas czy opucicie? [...].
Nie zostawiajcie nas, prosz. Nie mam czogw i amunicji do bazook. Czogi uderz na mnie
o wicie. Nie zamierzam si ewakuowa. Bdziemy walczy do koca, jeli bdziemy
musieli". Nadszed-ranek, a adne wsparcie si nie pojawio. Nie mamy amunicji i
walczymy'na play. Prosz, wylijcie pomoc. Nie utrzymamy si!" krzycza przez radio
San Roman. Jego ludzie zostali zmasakrowani, gdy stali po kolana w wodzie.
W rejonie ldowania zupenie stracilimy panowanie nad sytuacj w powietrzu
depeszowa w poudnie do Bissella szef operacji lotniczych agencji. Do tej pory
stracilimy piciu kubaskich dowdcw maszyn, szeciu drugich pilotw, dwch
amerykaskich dowdcw maszyn i jednego drugiego pilota". W sumie w bitwie tej zgino
czterech amerykaskich pilotw z Gwardii Narodowej Alabamy na kontrakcie CIA. Agencja
cae lata ukrywaa okolicznoci ich mierci przed wdowami i rodzinami.
Wci nie tracimy wiary stwierdzi w depeszy szef operacji powietrznych. Czekamy
na wasze wskazwki". Bissell nie mia ani jednej. Okoo czternastej 19 kwietnia San Roman
przekl CIA, strzeli w radio i podda si. W cigu 60 godzin 1189 onierzy kubaskiej
brygady zostao schwytanych, a 114 zgino.
Po raz pierwszy od 37 lat, odkd yj napisa Grayston Lynch wstydziem si za swj
kraj".
Tego dnia Robert Kennedy wysa do brata proroczy list. Nadszed czas ostatecznej
rozgrywki, w cigu roku czy dwch sytuacja bardzo si pogorszy napisa. Jeli nie
chcemy, eby Rosja zaoya bazy rakietowe na Kubie, lepiej zdecydujmy ju teraz, co zrobi,
aby temu zapobiec"8.
WZI TO WIADRO POMYJ I NAKRY JESZCZE JEDN PRZYKRYWK"
Prezydent Kennedy powiedzia dwm swoim doradcom, e Allen Dulles zapewni go w
cztery oczy w Gabinecie Owalnym, i operacja w Zatoce wi bdzie sukcesem: Panie
prezydencie, staem tu, przy biurku Ike'a, i powiedziaem mu, e jestem pewny, e operacja w
Gwatemali si powiedzie, a perspektywy tego planu, panie prezydencie, byy nawet lepsze ni
obecnego"9. Jeli nawet, byo to wierutne kamstwo. Dulles w rzeczywistoci powiedzia
Eisenhowerowi, e szanse CIA w Gwatemali wynosz w najlepszym razie jeden do piciu
a zero bez wsparcia lotniczego.
W chwili rozpoczcia inwazji Allen Dulles wygosi przemwienie w Puerto Rico. Jego
publiczny wylot z Waszyngtonu by czci planu dezinformacyjnego, ale teraz wygldao to
tak, jakby admira schodzi z toncego okrtu. Kiedy wraca, wspomina Bobby Kennedy,
zasania twarz drcymi rkami. Wyglda jak ywy trup.
22 kwietnia prezydent zwoa posiedzenie Rady Bezpieczestwa Narodowego, ktr
lekceway10. Po przedstawieniu porzdku obrad zrozpaczony Dulles zacz relacjonowa
dziaalno Castro w Stanach Zjednoczonych" zadanie wykraczajce poza statut CIA.
Prezydent nakaza generaowi Maxwellowi Taylorowi, nowemu doradcy wojskowemu
Biaego Domu, eby wesp z Dullesem, Bobbym Kennedym i admiraem Ar-leighiem
Burkiem szczegowo przeanalizowa operacj w Zatoce wi. Komisja ledcza Taylora
spotkaa si tego samego popoudnia z Dullesem, ciskajcym kurczowo kopi dokumentu
5412/2 NSC z 1955 roku, upowaniajcego CIA do prowadzenia tajnych operacji.
Na pocztku uwaaem, e CIA nie powinna prowadzi dziaa paramilitarnych
powiedzia Dulles komisji, stawiajc zason dymn nad swoim dziesicioletnim lepym
poparciem dla tych operacji. Jednak sdz, e zamiast niszczy wszystko i zaczyna od
pocztku, powinnimy wybra to, co dobre, zrezygnowa ze spraw, ktre naprawd
wykraczaj poza kompetencje CIA, a potem zebra wszystko razem i uczyni dziaalno
skuteczniejsz. Powinnimy przejrze dokument 5412 i zrewidowa go tak, by operacje
paramilitarne zostay ujte w inny sposb. Nieatwo bdzie znale dla nich nowe miejsce;
bardzo trudno utrzymywa t spraw w tajemnicy"11.
Komisja Taylora wkrtce wyjania prezydentowi, e tajne operacje trzeba prowadzi w inny
sposb. Przed komisj stan jeden z ostatnich wiadkw umierajcy czowiek, ktry z
niezwyk jasnoci ukaza najwiksze problemy CIA. w testament generaa Waltera
Bedella Smitha pobrzmiewa dzi z mroc autorytarnoci:
Pytanie: Jak mamy w demokracji skutecznie wykorzystywa wszystkie nasze zasoby bez
cakowitej reorganizacji systemu wadzy?

Genera Smith: Demokracja nie moe prowadzi wojny. Idc na wojn, uchwalacie ustaw
dajc nadzwyczajn wadz prezydentowi. Nard uzna, kiedy zagroenie si koczy, prawa i
wadza czasowo przekazana prezydentowi Stanw Zjednoczonych wrci do stanw, hrabstw i
narodu. Pytanie: Ostatnio czsto mwimy, e jestemy w stanie wojny. Genera Smith: Tak,
prosz pana, to prawda.
Pytanie: Sugeruje pan, e powinnimy ucili kompetencje prezydenta na czas wojny?
Genera Smith: Nie. Jednak nard amerykaski nie uwaa, bymy znajdowali si w stanie
wojny, i skutkiem tego jest niechtny powiceniom koniecznym podczas wojny. Kiedy
znajdziecie si w stanie wojny, zimnej wojny, jeli wolicie, potrzebna bdzie niemoralna
agencja, ktra bdzie moga dziaa w tajemnicy [...]. Myl, e sprawom CIA nadano taki
rozgos, e tajna dziaalno musi trafi pod inny dach. Pytanie: Uwaa pan, e powinnimy
odebra CIA tajne operacje? Genera Smith: Czas wzi to wiadro pomyj i nakry jeszcze
jedn przykrywk12.
Trzy miesice pniej Walter Bedell Smith zmar w wieku szedziesiciu piciu lat.
Inspektor generalny CIA Lyman Kirkpatrick przeprowadzi wasn analiz operacji w Zatoce
wi. Doszed do wniosku, e Dulles i Bissell nie informowali o niej dokadnie i zgodnie z
prawd dwch prezydentw i dwch administracji. Jeli CIA chce nadal dziaa, stwierdzi
Kirkpatrick, bdzie musiaa gruntownie poprawi organizacj i zarzdzanie. Zastpca
Dullesa, genera Cabell, ostrzeg go, e jeli raport wpadnie w nieodpowiednie rce, bdzie to
koniec agencji. Dulles zgodzi si z tym ochoczo. Dopilnowa, by raport pogrzebano.
Znaleziono i zniszczono dziewitnacie z dwudziestu kopii. Jedyna, ktra si uchowaa,
przeleaa w ukryciu prawie czterdzieci lat.
We wrzeniu 1961 roku Allen Dulles przeszed na emerytur. Pracownicy budowlani wci
jeszcze dokonywali ostatnich kosmetycznych poprawek wspaniaej nowej siedziby centrali
CIA, ktr wywalczy po latach. Powstaa w lasach Wirginii, na zachodnim brzegu Potomacu,
ponad dziesi kilometrw od granic stolicy. Poleci, by w gwnym holu umieszczono cytat
z Ewangelii w. Jana: I poznacie prawd, a prawda was wyzwoli"*. Zawis tam te jego
portret. Opatrzono go podpisem Si monu-mentum requins circumspice, Jeli szukasz jego
pomnika, rozejrzyj si".
Richard Bissell pozostainaj stanowisku jeszcze przez sze miesicy. Pniej przyzna w
tajnynV-zeznaniu, e sawetne dowiadczenie jego wydziau byo pozorem nie byo to
miejsce, w ktrym mona by si doszuka profesjonalnych umiejtnoci". Kiedy odszed,
prezydent przypi mu do klapy Medal Bezpieczestwa Narodowego. Najwysze zasugi
pana Bissella, bezgraniczna energia, niezomne powicenie obowizkom s wzorem suby
wywiadowczej powiedzia. Pozostawi trwae dziedzictwo"13.
Czci tego dziedzictwa byo zachwiane zaufanie. Odtd przez dziewitnacie lat aden
prezydent nie obdarzy peni zaufania Centralnej Agencji Wywiadowczej.
YJESZ TERAZ W OKU CYKLONU"
W pierwszym gniewnym odruchu po klsce w Zatoce wi John Kennedy chcia zniszczy
CIA. Potem wyrwa wydzia tajnych operacji ze spirali mierci, przekazujc nadzr nad nim
swojemu bratu. Bya to jedna z najmniej mdrych decyzji za jego prezydentury. Robert F.
Kennedy, znany z okruciestwa trzydziestopiciolatek, zafascynowany tajemniczoci,
przej zwierzchnictwo nad najdelikatniejszymi tajnymi operacjami Stanw Zjednoczonych.
Bracia organizowali je z bezprecedensow aktywnoci. Za omioletniej prezydentury Ike'a
CIA przeprowadzia 170 wikszych tajnych operacji. Bracia Kennedy wszczli ich 163 w
cigu niecaych trzech lat.
Prezydent chcia, eby brat zosta dyrektorem centrali wywiadu, ale Robert uzna, e lepiej
bdzie wybra czowieka, ktry moe wesprze politycznie prezydenta po Zatoce wi. Po
kilkumiesicznych poszukiwaniach wybr pad na dowiadczonego polityka z otoczenia
Eisenhowera, Johna McCone'a.
McCone, prawie szedziesicioletni konserwatywny kalifornijski republikanin, arliwy
katolik i zaarty antykomunista, zapewne byby
* Ewangelia w. Jana, 8,32, za: Biblia Tysiclecia, wyd. IV.

sekretarzem obrony, gdyby Richard Nixon zosta prezydentem w 1960 roku. Zbi fortun na
budowie okrtw na Zachodnim Wybrzeu podczas II wojny wiatowej, a potem peni
funkcj zastpcy sekretarza obrony Jamesa Forrestala i w 1948 roku opracowywa pierwszy
budet nowego Departamentu Obrony. Jako podsekretarz si powietrznych podczas wojny
koreaskiej wsptworzy pierwsz prawdziw potg militarn powojennego wiata. Jako
przewodniczcy Komisji do spraw Energii Atomowej nadzorowa za Eisenhowera pastwowe
wytwrnie broni jdrowej i zasiada w Radzie Bezpieczestwa Narodowego. Nowy szef
tajnych operacji w ekipie McCone'a, Richard Helms, opisa go jako ywcem wyjtego z
hollywoodzkiego castingu", z siw czupryn, rumianymi policzkami, energicznym krokiem,
w nienagannym ciemnym garniturze, okularach bez oprawek, cechujcego si
powcigliwoci i wiar w siebie"14.
Nowy dyrektor nie by czowiekiem, ktrego ludzie kochaj", stwierdzi Red White, jego
gwny administrator, ale szybko bardzo si zbliy z Bobbym Kennedym"15. McCone na
pocztku zaprzyjani si z bratem prezydenta, w duej mierze dlatego, e byli tej samej
wiary i mieli antykomunistyczne zapatrywania. Wielki biay drewniany dom prokuratora
generalnego, Hickory Hill, sta tylko kilkaset metrw od nowej siedziby agencji i Kennedy
rankiem w drodze do pracy w Departamencie Sprawiedliwoci czsto wpada do agencji, by
zajrze na zaczynajce si codziennie o smej zebrania sztabu McCone'a.
McCone pozostawi niezwyky, bardzo szczegowy zapis swojej pracy, myli i rozmw,
odtajniony w duej czci w 2003 i 2004 roku. Notatki te pokazuj dzie po dniu jego
poczynania na stanowisku dyrektora. One i spisane na tysicach stron rozmowy, potajemnie
nagrywane przez prezydenta Kennedy'ego w Biaym Domu, w wikszoci przeniesione na
papier dopiero w 2003 i 2004 roku, szczegowo przedstawiaj najbardziej niebezpieczne dni
zimnej wojny.
Przed zaprzysieniem McCone prbowa uchwyci oglny obraz operacji agencji16. Wraz z
Allenem Dullesem i Richardem Bissellem polecia do Europy, uda si na spotkanie szefw
rezydentury na Dalekim Wschodzie w grskim ustroniu na pnoc od Manili i pogry si w
dokumentach.
Jednak Dulles i Bissell pominli niektre szczegy. Nie uznali za istotne poinformowa
McCone'a o najwikszym, najduszym i najmniej legalnym programie CIA w Stanach
Zjednoczonych: otwierania poczty priorytetowej wpywajcej do kraju i wypywajcej z
niego. Od 1952 roku funkcjonariusze bezpieczestwa CIA pracujcy w punkcie pocztowym
na lotnisku midzynarodowym w Nowym Jorku otwierali listy, a pracownicy kontrwywiadu
Jima Angletona przesiewali informacje. Ani Dulles, ani Bissell nie powiedzieli McCone'owi o
spiskach na ycie Fidela Castro, czasowo zawieszonycr po Zatoce wi. Dopiero prawie dwa
lata pniej dyrektor pozna plany zabjstwa; o otwieraniu listw dowiedzia si wraz z caym
narodem.
Po Zatoce wi przekonano prezydenta Kennedy'ego do odbudowy struktur nadzorujcych
tajne operacje, ktre zlikwidowa po swojej inauguracji. Przywrcono prezydenck Rad
Konsultantw do spraw Wywiadu Zagranicznego. Ponownie powoano Grup Specjaln
(przemianowan pniej na Komisj 303) do nadzorowania tajnych operacji, a jej
przewodniczcym zosta na najblisze cztery lata doradca do spraw bezpieczestwa
narodowego: spokojny, konkretny, dobrze wychowany McGeorge Bundy, absolwent Groton i
Yale, byy dziekan wydziau nauk humanistycznych Harvard University. W jej skad weszli
McCone, przewodniczcy Kolegium Szefw Sztabw oraz wysi urzdnicy Departamentu
Obrony i Stanu. O wielu operacjach McCone i Grupa Specjalna wiedzieli niewiele albo w
ogle nie mieli o nich pojcia17.
W listopadzie 1961 roku w najwikszej tajemnicy John i Bobby Kennedy stworzyli now
komrk planistyczn tajnych operacji, Grup Specjaln (Rozszerzon). Bya to ekipa
Roberta Kennedyego, ktra miaa jeden cel: wyeliminowanie Castro. Noc 20 listopada,
dziewi dni przed zaprzysieniem na dyrektora, McCone odebra domowy telefon i usysza
od prezydenta, e ma si stawi w Biaym Domu. Kiedy zjawi si tam nastpnego dnia po
poudniu, zasta Kennedych w towarzystwie tyczkowatego pidziesiciotrzyletniego
generaa Eda Lansdale'a. Jego specjalnoci byo tumienie buntw, a cech
charakterystyczn zdolno podbijania serc i umysw mieszkacw Trzeciego wiata
amerykask prostodusznoci, zielonymi dolarami i cudownymi lekami. Pracowa dla CIA i
Pentagonu jeszcze przed wojn koreask, suy jako czowiek Franka Wisnera w Manili i
Sajgonie, gdzie pomaga proamerykaskim przywdcom przej wadz.

Lansdale zosta przedstawiony jako nowy szef operacyjny Grupy Specjalnej (Rozszerzonej).
Prezydent wyjani, e generak'tansdale zosta zaangaowany do przestudiowania
moliwoci dziaania na Kubie, bdzie pracowa pod kierunkiem prokuratora generalnego, a
on, prezydent, pragnie natychmiastowego planu akcji, ktry naley mu przedstawi w cigu
dwch tygodni zanotowa w aktach CIA McCone. Prokurator generalny wyrazi wielkie
zaniepokojenie w zwizku z Kub, konieczno natychmiastowej, dynamicznej akcji".
McCone powiedzia im, e CIA i reszta administracji Kennedy'ego wci jest w szoku po
Zatoce wi i dlatego niewiele robi"18.
McCone uwaa, e nic poniej wojny nie znokautuje Castro i e CIA jest niezdolna do
prowadzenia wojny, tajnej czy te nie. Powiedzia prezydentowi Kennedy'emu, e agencja nie
moe by dalej postrzegana jako suba z gatunku paszcza i szpady" [...], stworzona, by
obala rzdy, mordowa gowy pastw, ingerowa w sprawy polityczne innych krajw"19.
Przypomnia prezydentowi, e CIA ma jeden podstawowy obowizek zgodny z prawem
gromadzi wszystkie informacje" zebrane przez Stany Zjednoczone, a nastpnie analizowa
je, ocenia i raportowa do Biaego Domu. Bracia Kennedy zgodzili si, w pisemnym
rozkazie sformuowanym przez McCone'a i podpisanym przez prezydenta, e zostanie on
naczelnym rzdowym funkcjonariuszem wywiadu". Jego zadaniem bdzie waciwa
koordynacja, korelacja i ocena informacji ze wszystkich rde".
McCone uwaa rwnie, e zosta zatrudniony, aby ksztatowa dla prezydenta polityk
zagraniczn Stanw Zjednoczonych. Nie bya to, lub przynajmniej nie powinna by, rola
pierwszego wywiadowcy kraju. Ale chocia jego opinie czsto okazyway si lepsze od ocen
ludzi z Harvardu na najwyszych stanowiskach w rzdzie, szybko si zorientowa, e bracia
Kennedy maj wiele nowatorskich pomysw na to, jak on i CIA powinni suy Ameryce. W
dniu zaprzysienia na dyrektora odkry, e prezydent, jego brat i nadskakujcy im genera
Lansdale poluj na Castro.
yjesz teraz w oku cyklonu i ciesz si, e widz ci na tym miejscu", powiedzia prezydent
McCone'owi podczas zaprzysienia20.

TO WYKLUCZONE"
Prezydent od pocztku prosi McCone'a, eby znalaz sposb na przeniknicie muru
berliskiego. Mur zosta wzniesiony najpierw z drutu kolczastego, potem z betonu w
sierpniu 1961 roku. Byby to ogromny polityczny i propagandowy sukces Zachodu, gdyby
udao si zdoby mocny dowd, e niebotyczne kamstwa komunizmu nie hamuj ju
milionw obywateli Niemiec Wschodnich przed ucieczk. Otworzyoby to przed CIA
niezwyke moliwoci.
W tygodniu, kiedy wzniesiono mur, Kennedy wysa wiceprezydenta Lyndona B. Johnsona
do Berlina, gdzie otrzyma cile tajny raport od szefa rezydentury CIA Bilia Gravera.
Johnsonowi pokazano zaskakujco szczegow map z naniesionymi wszystkimi agentami
CIA na Wschodzie.
Widziaem t map powiedzia Haviland Smith, wwczas wschodzca gwiazda
rezydentury w Berlinie. Gdyby wierzy temu, co mwi Graver, mielimy agentw w
orodku w Karlsruhe, radzieckim centrum wywiadu, agentw w polskiej misji wojskowej,
czeskiej misji wojskowej mielimy spenetrowany cay Berlin Wschodni wcznie z
najmniejsz mysi dziur. Jednak wtajemniczeni wiedzieli, jak to wyglda: e wtyczk w
polskiej misji wojskowej jest go, ktry sprzedaje gazety na rogu. I e wtyczk w
radzieckich zakadach wojskowych jest Dachermeister dekarz".
Berlin to lipa" stwierdzi Smith21. Agencja kamaa na temat swoich osigni kolejnemu
prezydentowi Stanw Zjednoczonych.
David Murphy, wczesny szef wydziau wschodnioeuropejskiego CIA, spotka si z
prezydentem Kennedym w Biaym Domu tydzie po wzniesieniu muru. Administracja
Kennedyego naciskaa na nas bardzo mocno, abymy opracowali plany tajnej operacji
paramilitarnej i podburzali opozycj" w Niemczech Wschodnich, powiedzia, ale operacje w
Niemczech Wschodnich s wykluczone"22.
Przyczyn tego stanu ukaza w kocu dokument odtajniony w czerwcu 2006 roku, druzgoccy
szacunek strat opracowany przez samego Da-ve'a Murphy'ego.
6 listopada 1961 roku szef kontrwywiadu zachodnioniemieckiej Federalnej Suby
Informacyjnej (BND) Heinz Felfe zosta aresztowany przez wasn sub bezpieczestwa.
Felfe by zatwardziaym hitlerowcem, ktry wstpi do organizacji Gehlena w 1951 roku, dwa
lata po tym, jak CIA przeja nad ni kontrol. Byskawicznie wybi si z jej szeregw i
wytrwa do powstania w 1955 roku suby wywiadowczej Republiki Federalnej Niemiec. I )
Jednak Felfe przez cay czas pracowa dla Sowietw. Spenetrowa tajne suby Niemiec
Zachodnich i tym sposobem rezydentur i placwki CIA. Manipulowa i dezinformowa ludzi
agencji w Niemczech, a sami nie wiedzieli, czy informacje zebrane za elazn kurtyn s
prawd czy faszem.
Felfe inicjowa, kierowa lub hamowa wszelkie operacje BND, a pniej cz akcji CIA",
zanotowa ponuro Murphy. Ujawni wschodnio-niemieckiej subie wywiadowczej
najwaniejsze szczegy kadego wanego przedsiwzicia CIA wymierzonego w Moskw
od czerwca 1959 do listopada 1961 roku. Obejmoway one okoo 70 gwnych tajnych
operacji, dane osobowe ponad setki pracownikw CIA i jakie 15 tysicy tajemnic.
Agencja wypada z interesu w Niemczech i w caej Europie Wschodniej23. Naprawianie
szkd zajo dziesi lat.
PREZYDENT DOMAGA SI DZIAANIA, I TO JU"
Mur berliski i wszystko inne blad przy chci Kennedych odzyskania honoru rodziny
utraconego po Zatoce wi. Obalenie Castro jest najwyszym priorytetem rzdu Stanw
Zjednoczonych", powiedzia Bobby Kennedy McCone'owi 19 stycznia 1962 roku. Nie
bdziemy szczdzi czasu, pienidzy, wysikw i ludzi"24. Ale nowy dyrektor ostrzeg go, e
agencja ma tak naprawd nieliczne i sabe rda informacji, na ktrych nie mona si oprze.
Z 27 czy 28 agentw, ktrych obecnie CIA ma na Kubie, tylko 12 nawizuje czno, a i to
z rzadka", powiedzia prokuratorowi generalnemu25. Siedmiu Kubaczykw zwizanych z
CIA zostao schwytanych cztery tygodnie wczeniej, po tym, jak przeniknli na wysp.
Na rozkaz Roberta Kennedy'ego Lansdale sporzdzi list spraw, ktrymi ma si zaj CIA:
zwerbowa i nastawi przeciwko Castro Koci katolicki i kubaskie podziemie, podkopa
reim od rodka, sabotowa gospodark, skorumpowa tajn policj, zniszczy zbiory broni
biologiczn lub chemiczn i doprowadzi do zmiany reimu przed listopadem 1962 roku,
kiedy to wypaday nastpne wybory do Kongresu26.
Ed roztacza wok siebie szczegln aur przyzna Sam Hal-pern, nowy zastpca szefa
wydziau kubaskiego, weteran OSS, ktry zna Lansdale'a od dziesiciu lat. Niektrzy
twierdz, e Ed to czarodziej. Ale powiem wam, kim on jest. W zasadzie to oszust.
Przyjrzyjcie si proponowanemu przez niego planowi usunicia Castro i jego reimu. To
kompletny nonsens"2VP4an sprowadza si do pustej obietnicy: obali Castro bez wysyania
korandosw.
Halpern powiedzia Richardowi Helmsowi: To operacja polityczna Waszyngtonu i nie ma
ona nic wsplnego z bezpieczestwem Stanw Zjednoczonych". Ostrzeg, e CIA nie
otrzymuje adnych informacji z Kuby. Nie wiemy, co si tam dzieje powiedzia
Helmsowi. Nie wiemy, co kto komu robi. Nie mamy pojcia o organizacji politycznej i
strukturze ich si. Kto kogo nienawidzi? Kto kogo kocha? Nie mamy nic". Wobec tego
samego problemu CIA stana czterdzieci lat pniej w Iraku.
Helms zgodzi si. Plan by mrzonk.
Bracia Kennedy nie chcieli o tym sysze. yczyli sobie szybkiej, cichej akcji dywersyjnej, w
wyniku ktrej Castro zostaby usunity. Bierzcie tyki w troki warkn prokurator
generalny. Prezydent domaga si dziaania, i to ju"28. Helms elegancko zasalutowa i
wzi tyek w troki. Powoa now, niezalen grup robocz, odpowiedzialn przed Edem
Lansdale'em i Robertem Kennedym. Zgromadzi zesp z caego wiata, organizujc
najwiksz do tej pory operacj wywiadowcz CIA w czasie pokoju, do ktrej cign do
Miami i w okolice prawie 600 pracownikw CIA, prawie 5 tysicy kontraktowych
wykonawcw i trzeci co do wielkoci flot na Karaibach z baz w zatoce Guantanamo, w
ktrej skad wchodziy okrty podwodne i patrolowe, jednostki stray przybrzenej oraz
wodnosamoloty. Pentagon i Biay Dom przedstawiy kilka szalonych planw" zwizanych z
Castro, stwierdzi Helms. Jeden z nich zakada wysadzenie amerykaskiego okrtu w porcie
Guantanamo i sfingowanie ataku terrorystycznego na amerykaski samolot pasaerski, eby
usprawiedliwi now inwazj.

Operacja wymagaa kryptonimu, wic Sam Halpern zaproponowa Mongoose"
(Mangusta").
NA PAPIERZE OCZYWICIE NIC NIE UK>
Helms wybra na szefa druyny Mongoose" Williama K. Harveya, czowieka, ktry
zbudowa tunel berliski. Harvey nazwa projekt Grup Robocz W", na cze Williama
Walkera, amerykaskiego rozbjnika, ktry wprowadzi do Ameryki rodkowej prywatn
armi i w latach pidziesitych XIX wieku ogosi si cesarzem Nikaragui. By to bardzo
dziwny wybr chyba e si znao Billa Harveya.
Harvey zosta przedstawiony Kennedym jako James Bond CIA. Johna Kennedy'ego,
zapalonego czytelnika szpiegowskich powieci lana Fleminga, najwyraniej to zdumiao,
poniewa jedyn cech wspln Bonda i Harveya byo upodobanie do martini. Otyy, z
wyupiastymi oczami, zawsze uzbrojony, Harvey pi podczas lunchu za dwch i wraca do
pracy, mamroczc ponuro i przeklinajc dzie, w ktrym pozna Roberta Kennedy'ego.
Bobby Kennedy chcia szybkich dziaa, szybkich odpowiedzi powiedzia asystent
McCone'a Walt Elder. Harvey nie prowadzi szybkich akcji i nie dawa szybkich
odpowiedzi"29.
Ale mia swoj tajn bro.
Biay Dom Kennedych dwukrotnie nakaza CIA utworzy oddzia zabjcw. Podczas
intensywnego przesuchiwania przez senackich ledczych i komisj prezydenck w 1975 roku
Richard Bissell wyzna, e rozkazy te wyszy od doradcy do spraw bezpieczestwa
narodowego McGeorge'a Bundy'ego i jego asystenta Waha Rostowa oraz e ludzie
prezydenta nie posuwaliby si do takich sugestii, gdyby nie wierzyli, e prezydent
zaaprobuje ten pomys"30.
Bissell przekaza rozkaz Billowi Harveyowi, ktry zrobi, co mu kazano. Wrci do centrali
we wrzeniu 1959 roku po dugim okresie szefowania berliskiej rezydenturze, eby przej
kierownictwo nad Oddziaem D wydziau tajnych operacji. Ludzie z tego oddziau wamywali
si do zagranicznych ambasad, eby kra ksiki kodw i szyfry dla ludzi z nasuchu
Agencji Bezpieczestwa Narodowego. Nazywali siebie Wamywaczami, a ich umiejtnoci
nie ograniczay si tylko do lusarstwa i zodziejstwa. Oddzia mia kontakty z przestpcami
w zagranicznych stolicach, ktrzy bywali zatrudniani do wama, porwa kurierw ambasad i
rnych innych przestpstw popenianych w imi bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych.
W lutym 1962 ro|cu Harvey stworzy program realizacji" o kryptonimie Rifle" (Karabin) i
zaangaowa agenta, mieszkaca Luksemburga, ale bez obywatelstwa, ktry zacz pracowa
dla Oddziau D. Harvey zamierza wykorzysta go do zabicia Fidela Castro.
W kwietniu 1962 roku, jak wynika z akt CIA, Harvey zrobi drugie podejcie. Spotka si w
Nowym Jorku z czonkiem mafii Johnem Ros-sellim. Od doktora Edwarda Gunna, szefa
wydziau operacyjnego Biura Sub Medycznych, dosta now parti piguek z trucizn, ktre
miay trafi do herbaty lub kawy Castro. Nastpnie pojecha do Miami i dostarczy je
Rossellemu wraz z wynajt w wypoyczalni U-Haul ciarwk pen broni.
7 maja 1962 roku radca CIA Lawrence Houston i szef bezpieczestwa agencji Sheffield
Edwards szczegowo poinformowali prokuratora generalnego o projekcie Rifle". Robert
Kennedy by wcieky jak diabli"31 nie tyle z powodu spisku, ile wcignicia do niego
mafii. Nie zrobi nic, eby powstrzyma CIA przed organizowaniem zamachu na ycie
Castro.
Richard Helms, ktry trzy miesice wczeniej przej kierownictwo wydziau tajnych
operacji, da Harveyowi zgod na uruchomienie projektu Rifle". Skoro Biay Dom pragn
srebrnej kuli, uwaa, e CIA powinna j zdoby. Uzna, e lepiej nie mwi o tym
McCone'owi, susznie bowiem przewidywa, e dyrektor miaby powaniejsze obiekcje
natury religijnej, prawnej i politycznej.
Pewnego razu spytaem Helmsa, czy prezydent Kennedy chcia mierci Castro. Na papierze
oczywicie nic nie ma odpowiedzia spokojnie. Ale nie mam wtpliwoci, e tak"32.
Helms uwaa polityczne zabjstwa w czasie pokoju za niemoralne. Ale byy rwnie pewne
wzgldy praktyczne. Kiedy kto zabiera si do eliminowania przywdcw obcych pastw, a
rzdy rozwaaj tak moliwo czciej, ni ktokolwiek si do tego przyzna, zawsze zrodzi
si pytanie, kto bdzie nastpny zauway. Jeli zabijecie czyich przywdcw,
dlaczego kto inny nie miaby zabi waszych?"33

WIELKA NIEPEWNO"
Kiedy John McCone obj obowizki dyrektora centrali wywiadu, CIA cierpiaa", a morale
leao w gruzach wspomina. Moim pierwszym problemem bya odbudowa
zaufania"34.
Jednak na sze miesicy przed jego nominacj centrala CIA pogrya si w chaosie.
McCone zacz od zwolnienia setek ludzi z wydziau tajnych operacji chcc pozby si w
pierwszej kolejnoci szczeglnie podatnych na wypadki", damskich bokserw" oraz
alkoholikw", jak zauway jego zastpca genera Marshall S. Carter. Zwolnienia, reperkusje
Zatoki wi i niemal codzienne wyrzuty Biaego Domu za Kub wywoyway wielk
niepewno co do przyszoci agencji", napisa 26 lipca 1962 roku w notatce subowej dla
McCone'a jego dyrektor wykonawczy Lyman Kirkpatrick. Zasugerowa, e moe naleaoby
szybko co zrobi, eby podbudowa morale w agencji"35.
Helms zdecydowa, e jedynym rodkiem zaradczym bdzie powrt do szpiegostwa. Nie bez
obaw cign swoich ludzi ze sparaliowanych wydziaw radzieckiego oraz
wschodnioeuropejskiego i przerzuci ich na Kub. Mia te na Florydzie podleg mu garstk
ludzi, ktrzy nauczyli si prowadzi pracownikw operacyjnych i kurierw na obszarach
znajdujcych si w sferze radzieckich wpyww, takich jak Berlin Wschodni. CIA zaoya
orodek przesucha w Opa-Loce, eby przepytywa tysice ludzi, ktrzy opucili Kub
samolotami komercyjnych linii lotniczych i prywatnymi odziami. Przesuchano tam okoo
1300 kubaskich uchodcw; dostarczyli oni agencji informacji politycznych, wojskowych i
gospodarczych wraz z dokumentami, a take drobiazgw ubra, monet, papierosw
ktre miay pomc agentom przenikn na wysp36. Rezydentura w Miami twierdzia, e
latem 1962 roku 45 osb przekazywao jej informacje z Kuby37. Niektrzy przybyli na
Floryd na dziesiciodniowy intensywny kurs CIA i wrcili odziami motorowymi pod oson
nocy. Maa siatka szpiegowska zbudowana na Kubie bya jedynym osigniciem kosztujcej
50 milionw dolarw operacji Mongoose".
Bobby Kennedy na prno prosi o komandosw wysadzajcych w tajemnicy kubaskie
elektrownie, fabryki i cukrownie. Czy CIA moe obecnie zorganizowa takie akcje?
spyta Lansdale Harveya. I dlaczego to si teraz nazywa moliwoci?"38 Harvey
opowiedzia, e na stworzenie siy zdolnej usun Castro potrzeba jeszcze dwch lat i 100
milionw dolarw.
CIA tak bardzo skupiaa si na prowadzeniu tajnych operacji, e nie dostrzega, i na Kubie
narasta niebezpieczestwo zagraajce istnieniu Stanw Zjednoczonych.

. OSZUKALIMY TE SAMI SIEBIE
W poniedziaek 30 lipca 1962 roku John F. Kennedy wszed do Gabinetu Owalnego i wczy
supernowoczesny magnetofon, ktry kaza zainstalowa w weekend1. Pierwsza nagrana
rozmowa dotyczya spisku majcego doprowadzi do obalenia rzdu Brazylii i usunicia jej
prezydenta Joao Goularta.
Kennedy i jego ambasador w Brazylii Lincoln Gordon rozmawiali o wydaniu 8 milionw
dolarw, eby odmieni wynik nastpnych wyborw i przygotowa grunt pod wojskowy
zamach stanu przeciwko Goulartowi i wyeliminowanie go, jeli zajdzie taka
konieczno", powiedzia ambasador Gordon prezydentowi. Rezydentura CIA w Brazylii da
dyskretnie do zrozumienia, e nie jest przeciwna jakimkolwiek dziaaniom wojskowym, jeli
bdzie jasne, e jest powd do dziaa wojskowych..."
...mianowicie lewicowy" dopowiedzia prezydent. Nie chcia, eby Brazylia lub
jakiekolwiek inne pastwo na pkuli zachodniej stao si drug Kub.
Pienidze z CIA zaczy zasila polityczne ycie Brazylii. Jednym z kanaw by American
Institute for Labor Development, ga centrali zwizkowej AFL-CIO (poinformowani
brytyjscy dyplomaci nazywali j AFL-CIA), drugim za Institute for Social Research Studies,
nowo utworzona organizacja brazylijskiej elity gospodarczej i spoecznej. Odbiorcami byli
politycy i oficerowie wojska opozycyjni wobec prezydenta Goularda, ktrzy utrzymywali
bliskie kontakty z nowym amerykaskim attache wojskowym w Brazylii Vernonem
Waltersem, przyszym zastpc dyrektora centrali wywiadu. Inwestycje te miay si zwrci
w niecae dwa lata2.

Na nagraniach z Biaego Domu, spisanych w 2001 roku, zarejestrowano, jak codziennie w
Gabinecie Owalnym dopracowywano plany tajnych operacji.
8 sierpnia McCone spotka si z prezydentem w Biaym Domu, eby si zastanowi, czy jest
sens przerzuca setki chiskich onierzy nacjonalistycznych do ChlmMao. Prezydent
zaaprobowa operacj paramilitarn. McCone si waha. Mao dysponuje pociskami ziemia-
powietrze, a ostatni U-2 wysany przez CIA nad Chiny, powiedzia prezydentowi, komunici
namierzyli radarami dwanacie minut po starcie z Tajwanu. To zabawne powiedzia
doradca Kennedyego do spraw bezpieczestwa narodowego Michael Forrestal, syn
poprzedniego sekretarza obrony. Zafundujemy prezydentowi kolejn katastrof U-2". I
jak legend przedstawimy tym razem? zaartowa prezydent. Wszyscy wybuchnli
miechem. Miesic po tym spotkaniu obrona powietrzna ChRL zestrzelia U-2.
9 sierpnia Richard Helms przyby do Biaego Domu na rozmow o szansach obalenia reimu
odlegego o osiemdziesit kilometrw od Kuby pastewka Haiti. Tamtejszy dyktator,
Franois Papa Doc" Duvalier, krad pienidze z amerykaskiej pomocy gospodarczej i
wykorzystywa amerykaskie wsparcie militarne, eby podbudowywa swj skorumpowany
reim. Prezydent zezwoli na zamach. CIA daa bro dysydentom, ktrzy mieli nadziej
obali rzd, uciekajc si do wszelkich niezbdnych rodkw. Rozwaano, czy Duvalier
powinien zgin. McCone da sygna do startu3.
Jednak agencja ugrzza. Omielam si stwierdzi, panie prezydencie, e spisek nie uda si
najlepiej" przyzna Helms. Ostrzeg, e banda zbirw" Duvaliera sprawia, i
spiskowanie jest tu niebezpiecznym zajciem". Najlepszy zwerbowany przez CIA agent, byy
szef haitaskiej stray przybrzenej, nie mia chci ani moliwoci dokona przewrotu. Helms
widzia niewielkie szanse na powodzenie operacji. Kolejny zamach stanu nie skoczy si
dobrze, jeli nie bdziecie mieli z kim wsppracowa" powiedzia prezydent Helmsowi.
10 sierpnia John McCone, Robert Kennedy i sekretarz obrony Robert McNamara spotkali si
w bogato zdobionej sali konferencyjnej sekretarza stanu Deana Ruska na szstym pitrze
siedziby Departamentu Stanu.

Tematem rozmowy bya Kuba4. McCone^wspjmnia, e pada sugestia, eby zlikwidowa
najwaniejszych ludzi reimu Castro", w tym samego Castro i jego brata Raula, kubaskiego
ministra obrony, ktry wanie wrci z Moskwy, gdzie kupowa bro. Dyrektor uzna pomys
za paskudny. Dostrzega wiksze niebezpieczestwo. Przewidywa, e Zwizek Radziecki
zamierza rozmieci na Kubie bro jdrow balistyczne pociski rakietowe redniego
zasigu mogyby uderzy w Stany Zjednoczone. Martwi si t perspektyw ju ponad cztery
miesice. Nie mia adnych informacji, nic, co poparoby jego intuicj.
Tylko McCone jasno widzia zagroenie. Gdybym by Chruszczo-wem powiedzia
umiecibym rakiety na Kubie. Potem walnbym butem w pulpit i powiedzia Stanom
Zjednoczonym: Jak si czujecie, dla odmiany patrzc prosto w luf? A teraz porozmawiajmy
o Berlinie i innych wybranych przeze mnie sprawach". Nikt mu nie wierzy. Eksperci
jednogonie i kategorycznie uznali, e to niemoliwe napisano w kronice CIA w rozdziale
o kadencji McCone'a. Zosta cakiem sam"5.
Powszechnie narasta sceptycyzm, czy agencja zdolna jest przewidywa posunicia Zwizku
Radzieckiego. Jej analitycy mylili si nieustannie przez ostatnie dziesi lat. CIA przysza i
przedstawia straszliwy obraz tego, co Sowieci mog z nami zrobi: zostaniemy przecignici;
Sowieci stan si numerem jeden6 powiedzia byy prezydent Gerald R. Ford, w 1962 roku
zasiadajcy w zamknitej podkomisji Izby Reprezentantw, ktra przyznawaa CIA tajny
budet. Mieli wykresy, mieli liczby, a ich wniosek brzmia: w cigu dziesiciu lat Stany
Zjednoczone zostan w tyle za Zwizkiem Radzieckim, jeli chodzi o rozwj militarny i
gospodarczy doda Ford. Bya to przeraajca prezentacja. Fakty pokazay, e
cakowicie si mylili. Byli to najlepsi ludzie, jakich mielimy, tak zwani eksperci CIA"7.
NAJNIEBEZPIECZNIEJSZY REJON NA WIECIE"
15 sierpnia McCone wrci do Biaego Domu, eby porozmawia o najlepszym sposobie
obalenia Cheddiego Jagana, premiera Gujany Brytyjskiej, mizernej kolonii na przybrzenych
botnistych nizinach karaibskiego wybrzea Ameryki Poudniowej.
Jagan, wyksztacony w Ameryce dentysta oeniony z Janet Rosenberg, marksistk z Chicago,
by potomkiem robotnikw z kolonialnej plantacji. Po raz pierwszy zosta wybrany w 1953
roku. Krtko potem Winston Churchihzawiesi konstytucj kolonii, kaza rzdowi si
rozwiza i wtrci Jaganw do wizienia. Wyszli na wolno, gdy Brytyjczycy przywrcili
rzd konstytucyjny. Jagan zosta wybrany ponownie i w padzierniku 1961 roku Kennedy
przyj go w Gabinecie Owalnym.
Przyszedem do prezydenta Kennedy'ego, eby poprosi Stany Zjednoczone o pomoc i
wsparcie dla naszego uniezalenienia si od Brytyjczykw wspomina Jagan. By
bardzo czarujcy i jowialny. Stany Zjednoczone obawiay si, e mgbym odda Gujan
Rosjanom. Powiedziaem: Jeli si tym martwicie, to przestacie. Nie planujemy u nas
radzieckiej bazy"8.
John F. Kennedy publicznie ogosi w wywiadzie z listopada 1961 roku przeprowadzonym
przez zicia Chruszczowa, dziennikarza Izwiestii" e Stany Zjednoczone popieraj
pogld, i kady nard powinien mie prawo wolnego wyboru, jakiego rzdu pragnie".
Cheddi Jagan moe i jest marksist powiedzia ale Stany Zjednoczone nie maj
obiekcji, poniewa zosta wybrany w uczciwych wyborach"9.
Jednak Kennedy postanowi wykorzysta CIA do usunicia Jagana. Niedugo po jego wizycie
w Biaym Domu w Georgetown rozgorzaa zimna wojna. W eterze pojawiy si nieznane
dotychczas stacje radiowe. Urzdnicy pastwowi zniknli. W rozruchach zgina ponad setka
ludzi. Zwizki zawodowe wszczy bunt za rad i za pienidze American Institute for Free
Labor Development, ktry z kolei dosta pienidze i rad od CIA. Arthur Schlesinger,
specjalny asystent i nadworny historyk Biaego Domu Kennedy'ego, spyta prezydenta: Czy
CIA myli, e potrafi przeprowadzi naprawd tajn operacj specjaln, czyli operacj, ktra
bez wzgldu na to, jakie podejrzenia powemie Jagan, nie pozostawi adnych widocznych
ladw, ktre mgby przedstawi caemu wiatu, niezalenie od tego, czy wygra, czy te
przegra, jako dowd amerykaskiej interwencji?"10
15 sierpnia 1962 roku w Biaym Domu prezydent, McCone i doradca do spraw
bezpieczestwa narodowego McGeorge Bundy postanowili, e ju czas doprowadzi sprawy
do punktu krytycznego11. Prezydent rozpocz kampani za 2 miliony dolarw, w wyniku
ktrej w kocu Jagan zosta odsunity od wadzy12. Kennedy tumaczy pniej brytyjskiemu
premierowi Haroldowi Macmillanowi: Ameryka aciska bya najniebezpieczniejszym
regionem na wiecie. Istnienie komunistycznego pastwa w Gujanie Brytyjskiej [;...]
mogoby pchn Stany Zjednoczone do uderzenia na Kub"13.
Na tyme spotkaniu z 15 sierpnia, na ktrym przypiecztowano los Jagana, McCone
przekaza prezydentowi Kennedy'emu na pimie now doktryn CIA dotyczc tumienia
rewolt. Oprcz tego mia jeszcze drugi dokument, przedstawiajcy zarys tajnych operacji
prowadzonych w jedenastu pastwach Wietnamie, Laosie, Tajlandii, Iranie, Pakistanie, w
Boliwii, Kolumbii, Dominikanie, Ekwadorze, Gwatemali i Wenezueli. Dokument ten by
cile tajny, poniewa mwi o brudnych sztuczkach" powiedzia McCone prezydentowi.
Wspaniay zbir czy lista waszych przestpstw?" zapyta ze miechem Bundy14.
21 sierpnia Robert Kennedy spyta McCone'a, czy CIA moe zain-scenizowa atak na
amerykask baz wojskow w zatoce Guantanamo jako pretekst do inwazji Stanw
Zjednoczonych na Kub15. McCone sprzeciwi si. Nastpnego dnia powiedzia w cztery
oczy Johnowi Ken-nedy'emu, e inwazja byaby fatalnym bdem. Po raz pierwszy ostrzeg
prezydenta, e jego zdaniem Sowieci mogli zainstalowa na Kubie rakiety redniego zasigu.
Jeli tak, niewykluczone, e amerykaski atak wywoaby wojn jdrow. Radzi
zaalarmowa opini publiczn, e na Kubie Sowieci maj baz rakietow. Prezydent
natychmiast odrzuci ten pomys, ale zastanawia si gono, czy partyzanci CIA lub onierze
amerykascy byliby potrzebni do zniszczenia stanowisk rakietowych o ile one istniej. W
tym momencie tylko McCone by przekonany, e tak jest.
22 sierpnia ich rozmowa w Gabinecie Owalnym jeszcze trwaa, kiedy krtko po osiemnastej
doczy do nich Maxwell Taylor, najbardziej zaufany czowiek Kennedy'ego. Prezydent
chcia, zanim porusz temat Kuby, omwi dwie inne tajne operacje specjalne. Pierwsz by
plan zrzucenia w nastpnym tygodniu do Chin dwudziestu chiskich onierzy
nacjonalistycznych. Drug za zaoenie przez CIA podsuchu waszyngtoskim
dziennikarzom.

Co robimy zjym kramem Baldwina?" spyta prezydent16. Cztery tygodnie wczeniej
Hanson Baldwin, dziennikarz New York Timesa" zajmujcy si sprawami bezpieczestwa
narodowego, opublikowa artyku na temat radzieckich stara, by osoni wyrzutnie
midzykontynen-talnych pociskw rakietowych betonowymi schronami. Szczegowe
doniesienie Baldwina dokadnie pokrywao si z najwieszymi prognozami wywiadu
strategicznego CIA.
Prezydent nakaza McCone'owi stworzy wewntrzn grup operacyjn, ktra miaa
zapobiega wyciekom tajemnic rzdowych do prasy. Gwacio to statut agencji, ktry
zabrania szpiegowania we wasnym kraju. Na dugo przed tym, jak Nixon powoa grup
hydraulikw" (zesp technicznego wsparcia operacyjnego), eby powstrzymywaa wycieki,
Kennedy wykorzysta agencj do szpiegowania Amerykanw.
CIA cakowicie aprobuje [...] utworzenie tej grupy operacyjnej, ktra zastpi skadajc mi
raporty grup ledcz" powiedzia pniej McCone prezydentowi. CIA miaa oko na
Baldwina, czterech innych dziennikarzy oraz ich informatorw od 1962 do 1965 roku.
Nakazujc dyrektorowi centrali wywiadu prowadzenie programu krajowej inwigilacji,
Kennedy ustanowi precedens, z ktrego skorzystali potem prezydenci Johnson, Nixon i
George W. Bush.
Na tym samym spotkaniu w Biah/m Domu rozmowa wreszcie znw zesza na Castro. W
cigu ostatnich siedmiu tygodni do kubaskiego portu wpyno trzydzieci osiem radzieckich
statkw, powiedzia prezydentowi McCone. Ich adunek mg zawiera elementy pociskw
rakietowych. Tego nie wiemy". Ale w ten czy inny sposb Sowieci rozbudowuj kubaskie
siy zbrojne. To jednak co innego ni budowa baz rakietowych, prawda?", spyta prezydent.
C, nie odpar McCone. Myl, e te dwie sprawy si cz. Oni robi jedno i
drugie".
Nastpnego dnia McCone wyjecha z Waszyngtonu na dugi miodowy miesic. Wdowiec po
powtrnym oenku, planowa podr do Parya i poudniowej Francji. Bd niezmiernie
szczliwy, jeli mnie pan wezwie napisa do prezydenta a jeli tak si stanie, to
przyniesie mi to nieco ulgi w poczuciu winy, ktre zaczyna mnie ogarnia"17.

W TO DO PUDA I ZABIJ JE GWODZIAMI"
29 sierpnia nad Kub przelecia U-2. Przez noc wywoano zdjcia, ktre zrobi. 30 sierpnia
pochylony nad stoem analityk CIA krzykn: Mam stanowisko SAM-w! Mwi o rakietach
ziemia-powietrze SA-2, takich jak ta, ktr zestrzelono U-2 nad Rosj. Tego samego dnia
inny U-2 zosta przyapany w radzieckiej przestrzeni powietrznej cho Amerykanie
solennie zobowizali si jej nie narusza co wywoao oficjalny protest Moskwy.
Wiadomo, e Kuba dysponuje rakietami ziemia-powietrze, wywoaa w Biaym Domu
zrozumia niech i popoch" w kwestii zgody na nowe loty, powiedzia pniej
McCone18. John Kennedy poleci generaowi Carterowi, penicemu obowizki dyrektora
centrali wywiadu podczas miodowego miesica McCone'a, pozby si raportu na temat SAM-
w. W to do puda i zabij je gwodziami" powiedzia prezydent19. Nie mg sobie
pozwoli na to, eby napicia midzynarodowe wywoay w kraju wrzenie polityczne, nie na
dwa miesice przed wyborami. Nastpnie, 9 wrzenia, kolejny U-2 zosta zestrzelony nad
Chinami. Teraz samolot szpiegowski i ryzyko z nim zwizane traktowano w Departamencie
Stanu i Pentagonie, jak to ujto w raporcie CIA, z powszechn odraz lub co najmniej
wielkim niepokojem". Wystpujcy w imieniu prezydenta wcieky McGeorge Bundy,
przynaglony przez Deana Ruska, anulowa nastpny planowany lot U-2 nad Kub i wezwa
Jamesa Q. Rebera, weterana CIA kierujcego Komitetem do spraw Rozpoznania
Powietrznego.
Czy wrd planujcych te misje jest kto, kto chce zacz wojn?" otwarcie spyta
Bundy20.
11 wrzenia prezydent Kennedy zakaza lotw U-2 w kubaskiej przestrzeni powietrznej.
Cztery dni pniej nad zatok Mariel na Kubie zostay umieszczone pierwsze radzieckie
rakiety redniego zasigu. Luka fotograficzna lepota USA w decydujcym momencie
historii trwaa 45 dni21.
McCone, sprawujcy piecz nad central CIA za porednictwem nieustannie wysyanych
depesz z Riwiery Francuskiej, nakaza podwadnym ostrzec Biay Dom o grobie
zaskoczenia". Agencja tego nie zrobia. Szacowaa, e na Kubie przebywa 10 tysicy
radzieckich onierzy. W rzeczywistoci byo ich 43 tysice. Agencja okrelia liczebno
kubaskiej armii na 100 tysicy onierzy. Naprawd suyo w niej 275 tysicy ludzi. CIA
kategorycznie odrzucia moliwo, e Sowieci wybuduj stanowiska broni jdrowejna
Kubie.
Umieszczenie na kubaskiej ziemi radzieckich jdrowych si uderzeniowych, ktre mogyby
zosta uyte przeciwko Stanom Zjednoczonym, jest sprzeczne z radzieck polityk"
stwierdzili najlepsi eksperci CIA w specjalnej narodowej prognozie wywiadowczej z 19
wrzenia. W klasycznym przykadzie lustrzanej projekcji niepewna CIA owiadczya:
Prawdopodobnie sami Sowieci s niepewni co do swego przyszego programu wojskowego
dla Kuby". Ocena ta bya najwikszym bdem popenionym przez CIA w cigu 40 lat, do
czasu okrelenia stanu irackiego arsenau.
Sam McCone mia inne zdanie. 20 wrzenia, w jednej z ostatnich depesz do centrali z podry
polubnej, nakania agencj do ponownego rozwaenia sprawy. Analitycy tylko westchnli.
Jeszcze raz przejrzeli wiadomo otrzyman osiem dni wczeniej od obserwatora drogi,
kubaskiego agenta najniszej rangi w hierarchii wywiadowczej. Donis on, e w okolicy
kubaskiego miasteczka San Cristbal konwj ponaddwu-dziestometrowych radzieckich
cignikw z naczepami przewozi tajemniczy, okryty plandekami adunek rozmiaru grubych
supw telefonicznych. Nie znaem nawet jego nazwiska powiedzia Sam Halpern z CIA.
Ten jeden agent, jedyny przyzwoity efekt operacji Mon-goose, ten agent powiedzia
nam, e dzieje si co dziwnego [...]. A po dziesiciu dniach sprzeczek przed Komitetem do
spraw Rozpoznania Powietrznego wreszcie powzito decyzj o zorganizowaniu lotu"22.
4 padziernika McCone, z powrotem u steru agencji, wciek si, e Biay Dom zakaza lotw
U-2. Prawie pi tygodni nad Kub nie prowadzono rozpoznania powietrznego. Na spotkaniu
Grupy Specjalnej (Rozszerzonej) z Bobbym Kennedym doszo do dyskusji (do gorcej)"23
na temat tego, kto wstrzyma loty. By to, oczywicie, prezydent. Bob-by Kennedy przyzna,
e na Kubie potrzebne s gbsze dziaania wywiadowcze, ale powiedzia, e prezydent
przede wszystkim yczy sobie wicej akcji dywersyjnych: Upiera si, e naley rozpocz
dziaania na ogromn skal"24. Zada, eby McCone i Lansdale wysali na Kub
agentw, ktrzy mieliby przeszuka porty i przepyta porwanych kubaskich onierzy.
Rozkaz ten doprowadzi w padzierniku, w szczycie kryzysu jdrowego, do finaowych
dziaa operacji Mongoose", kiedy to wysano na Kub okoo pidziesiciu szpiegw i
sabotaystw.
Podczas gdy wywiad amerykaski miota si bez sensu, 4 padziernika na Kub przybyo 99
nie wykrytych radzieckich gowic jdrowych. Kada bya siedemdziesiciokrotnie
potniejsza od bomby, ktr Harry Truman nakaza zrzuci na Hiroszim. Jednym
potajemnym ruchem Sowieci podwoili skal szkd, jakie mogli wyrzdzi Stanom
Zjednoczonym. 5 padziernika McCone przyby do Biaego Domu, by uzasadni, e od
dalszych lotw U-2 nad Kub zaley bezpieczestwo pastwa. Bundy wykpi go, mwic, e
jest przekonany, i nie ma adnego zagroenia a jeli jest, to CIA nie potrafi go dostrzec.
NIEMAL CAKOWITE ZASKOCZENIE WYWIADU"
Gdy dziesi dni pniej CIA odkrya rakiety, przedstawiono to jako triumf. Jednak nieliczni
ludzie u wadzy tak to wwczas postrzegali.
Niemal cakowite zaskoczenie wywiadu Stanw Zjednoczonych w zwizku z
przywiezieniem na Kub i rozlokowaniem tam radzieckich rakiet strategicznych w duej
mierze wynikao z wadliwoci procesu analizy, w drodze ktrego ocenia si i przekazuje dalej
sygnay wywiadowcze" poinformowaa kilka miesicy pniej prezydencka Rada
Konsultantw do spraw Wywiadu Zagranicznego25. CIA le przysuya si" prezydentowi,
poniewa nie dostarczya najwaniejszym urzdnikom rzdowym najdokadniejszego
moliwego obrazu" poczyna Sowietw. Rada uznaa, e sie tajnych agentw na Kubie
bya niewystarczajca" i e nie wykorzystano w peni materiau fotograficznego z
rozpoznania powietrznego". Podsumowanie brzmiao: To, jak w sprawie Kuby potraktowano
sygnay wywiadowcze, moe by najpowaniejsz wad naszego systemu wywiadowczego, i
to tak, ktra nie skorygowana moe doprowadzi do najpowaniejszych konsekwencji".
Wady nie zostay skorygowane; do bdnej oceny stanu irackiego arsenau w 2002 roku
doszo w ten sam sposb.
Jednak w kocu, pod naciskiem McCone'a, zlikwidowano luk fotograficzn. Na pierwszy
sygna 14 padziernika samolot U-2 pilotowany przez majora Richarda D. Heysera z
lotnictwa strategicznego przelecia nad zachodni Kub i zrobi 928 zdj w sze minut.
Dwadziecia cztery godziny pniej analitycy CIA wpatrywali si w fotografie najwikszej
komunistycznej broni, jak do tej pory widzieli. Przez cay 15 padziernika porwnywali
zdjcia U-2 z fotografiami zrobionymi radzieckim rakietom przejedajcym w kady Dzie
Zwycistwa ulicami Moskwy. Sprawdzali specyfikacje techniczne, ktre przez ostatni rok
dostarcza Oleg Piekowski, pukownik radzieckiego wywiadu wojskowego. Poczynajc od
lata 1960 roku, cztery miesice prbowa on nawiza kontakt z CIA. Jednak pracownicy
operacyjni agencji byli zbyt mao dowiadczeni, zbyt nieufni i zbyt przeraeni, eby zawrze
umow. Wreszcie dogada si z Brytyjczykami, ktrzy zgodnie pracowali z CIA w Londynie.
Ogromnie ryzykujc, przeszmuglowa okoo piciu tysicy stron dokumentw, w wikszoci
dotyczcych techniki wojskowej i doktryn Armii Czerwonej. By ochotnikiem i pierwszym
waniejszym radzieckim szpiegiem CIA. Tydzie po przybyciu zdj z U-2 do Waszyngtonu
Piekowski zosta aresztowany przez KGB.
Pnym popoudniem 15 padziernika analitycy CIA wiedzieli ju, e patrz na SS-4, rakiety
redniego zasigu zdolne przenie gowic z megatonowym adunkiem z zachodniej Kuby
do Waszyngtonu. Prezydent Kennedy przebywa w Nowym Jorku, gdzie prowadzi kampani
przed wyborami, ktre miay si odby za trzy tygodnie. Tego wieczoru McGeorge Bundy by
w domu i wydawa przyjcie poegnalne dla Chipa Bohlena, wanie mianowanego
amerykaskim ambasadorem we Francji. Okoo dziesitej zaterkota telefon. Dzwoni Ray
Cline, zastpca dyrektora CIA do spraw wywiadu. Jeli chodzi o to, o co si niepokoilimy
wyglda na to, e co mamy" powiedzia26.
Richard Helms przynis zdjcia z U-2 do biura prokuratora generalnego 16 padziernika o
9.15. Kennedy wsta zza biurka i przez chwil wyglda przez okno wspomina Helms.
Potem odwrci si do mnie. Cholera, powiedzia gono i podnis obie pici na
wysoko piersi, jakby chcia boksowa z cieniem. Niech to cholera wemie i wszyscy
diabli. Podzielaem jego uczucia"27.
Bobby Kennedy pomyla: Dalimy si wykiwa Chruszczowowi, ale oszukalimy te sami
siebie"28.

. Z RADOCI PRZEHANDLUJEMY TE RAKIETY"
CIA oszukaa sam siebie, mylc, e ZSRR nigdy nie wyle broni jdrowej na Kub. Teraz,
kiedy rakiety ju si pojawiy, wci nikt nie potrafi poj, czym si kieruj Sowieci. Nie
rozumiem ich punktu widzenia ubolewa prezydent Kennedy 16 padziernika. To dla
mnie przeklta tajemnica. Nie wiem wystarczajco duo o Zwizku Radzieckim".
Genera Marshall Carter ponownie zosta penicym obowizki dyrektora; McCone polecia
do Seattle na pogrzeb pasierba, ktry zgin w wypadku samochodowym. Carter uda si na
spotkanie Grupy Specjalnej (Rozszerzonej) o 9.30 w Pokoju Sytuacyjnym, podziemnym
stanowisku dowodzenia w Biaym Domu, z nowymi propozycjami potajemnych atakw na
Kub zamwionymi przez Roberta Kennedyego. Carter, ktry prywatnie porwnywa
wystpienia Kennedych na spotkaniach Mon-goose" do ksania rozjuszonego teriera, sucha
w milczeniu, jak prokurator generalny aprobuje osiem nowych aktw dywersji, ktre mia
zatwierdzi prezydent. Nastpnie Carter spotka si na grnym pitrze Biaego Domu z
gwnym interpretatorem fotografii z CIA Artem Lundahlem i najlepszym ekspertem agencji
od rakiet Sidneyem Graybealem. Mczyni przynieli powikszone zdjcia z U-2 do Pokoju
Gabinetowego, gdzie krtko przed poudniem zgromadzi si cisy krg odpowiedzialnych za
bezpieczestwo narodowe.
Prezydent wczy magnetofon. Dopiero po czterdziestu latach sporzdzono zapis z tego
spotkania, powiconego kubaskiemu kryzysowi rakietowemu1.


TO CHOLERNIE NIEBEZPIECZNE"
Prezydent wpatrywa si w zdjcia.
Na jakim etapie s te prace? spyta.
Do tej pory nie widzielis'my takich instalacji rzek Lundahl.
Nawet w Zwizku Radzieckim? zainteresowa si Kennedy.
Nie, panie prezydencie odpowiedzia Lundahl.
Czy s gotowe do odpalenia? zapyta prezydent.
Nie, panie prezydencie stwierdzi Graybeal.
Ile czasu... Nie moemy wiedzie, nieprawda, ile czasu mamy, zanim je wystrzel?
spyta Kennedy.
Nikt nie wiedzia. Dlaczego Chruszczow to zrobi? zastanawia si prezydent. Nikt nie
mia pojcia. Ale sekretarz Rusk susznie si domyla: Nie yjemy w takim strachu przed
jego broni jdrow, w jakim on musi y, obawiajc si naszej zasugerowa. My te
mamy tam [u granic ZSRR] bro jdrow, w Turcji i innych krajach".
Prezydent mia tylko niejasne wraenie, e rakiety tam si znajduj. Zapomnia ju, e
zdecydowa si wymierzy t bro w Sowietw.
John Kennedy nakaza przygotowa plany trzech atakw: po pierwsze, zniszczenia stanowisk
rakiet jdrowych przez myliwce si powietrznych lub marynarki; po drugie, zorganizowania
zmasowanego uderzenia z powietrza; po trzecie, najechania i podboju Kuby. Z pewnoci
musimy zrealizowa punkt pierwszy powiedzia. Musimy wyeliminowa te rakiety".
Spotkanie skoczyo si o trzynastej, po tym, jak Bobby Kennedy uzasadni konieczno
przeprowadzenia inwazji na pen skal.
O 14.30 Robert Kennedy w swoim olbrzymim gabinecie w Departamencie Sprawiedliwoci
podci batem zesp operacji Mongoose", dajc nowych pomysw i nowych operacji.
Powtarzajc pytanie zadane mu przez prezydenta ptorej godziny wczeniej, spyta Helmsa,
ilu Ku-baczykw bronioby reimu w razie ataku Stanw Zjednoczonych. Nikt nie wiedzia.
O 18.30 ludzie prezydenta ponownie zgromadzili si w Pokoju Gabinetowym. Mylc o
operacji Mongoose", prezydent Kennedy spyta, czy rakiety redniego zasigu mona
zniszczy innymi rakietami. Tak, powiedzia mu genera Carter, ale Sowieci mog te rakiety
przewie na nowe, ukryte stanowiska2. Problemu tego nie rozwizano do dzi. Prezydent
rozwaa teraz kwesti wojny jdrowej nad Kub. Wreszcie do niego dotaro, jak sabo
rozumie radzieckiego przywdc. Z pewnoci mylilimy si co do jego zamiarw rzek.
Niewielu z nas podejrzewao, e zamierza umieci na Kubie rakiety redniego zasigu".
Nikt, z wyjtkiem Johna McCone'a, wymamrota Bundy. Dlaczego Chruszczow to zrobi?
pyta prezydent.
Jak miaby odnie z tego korzy? To tak, jakbymy nagle zaczli instalowa w Turcji
znaczn liczb rakiet redniego zasigu powiedzia. To byoby cholernie niebezpieczne,
jak sdz.
Zapada niezrczna cisza.
C, my to zrobilimy, panie prezydencie powiedzia po chwili Bundy.
Rozmowa zesza wtedy na tajn wojn.
Mamy list celw dywersji, panie prezydencie powiedzia Bundy. [...] Uznaem, e
bdzie pan za.
Prezydent by za. Picioosobowy zesp agentw Mongoose" zosta upowaniony do
przeniknicia na Kub na okrcie podwodnym. Mieli wysadzi radzieckie okrty minami
podwodnymi w kubaskich portach, zniszczy trzy stanowiska rakiet ziemia-powietrze
ogniem z karabinw maszynowych i modzierzy, a potem by moe poszuka wyrzutni rakiet
z gowicami jdrowymi. Bracia Kennedy miotali si dziko. CIA bya ich tpym narzdziem.
Prezydent opuci Pokj Gabinetowy, pozostawiajc do rozwaenia dwie wojskowe opcje:
podstpnego ataku na Kub oraz inwazji na pen skal. Wychodzc, poprosi McCone'a, by
si spotkali nastpnego ranka, nim wyjedzie na spotkania wyborcze do Connecticut. Genera
Carter, McNamara, Bundy i kilku innych jeszcze zostali.
Zastpca dyrektora centrali wywiadu szedziesiciojednoletni Marshall Carter by niski,
przysadzisty, ysy i mia ostry jzyk. Za czasw Eisenhowera by szefem sztabu NORAD
(North American Air Defense Command Pnocnoamerykaskie Dowdztwo Obrony
Powietrznej). Zna strategi nuklearn Stanw Zjednoczonych. Teraz, kiedy prezydent
wyszed z pokoju, wyrazi swoj najwiksz obaw: Wkroczycie tam z zaskoczenia rzek
Carter. Zniszczycie wszystkie rakiety. To nie jest koniec; to pocztek". Byby to pierwszy
dzie III wojny wiatowej.

KURS, KTRY ZALECIEM"
John McCone i John Kennedy spotkali si nastpnego dnia, w rod 17 padziernika o 9.30.
Prezydent skania si ku natychmiastowemu dziaaniu, bez ostrzeenia" zanotowa
McCone w swojej codziennej notatce subowej. Nastpnie prezydent poprosi go, aby
pojecha do Gettysburga w Pensylwanii i przedstawi spraw Dwightowi D. Eisenhowerowi.
McCone zjawi si tam w poudnie i pokaza eksprezydentowi zrobione z U-2 zdjcia
radzieckich rakiet redniego zasigu. Eisenhower zdawa si skania (ale specjalnie tego nie
zaleca) ku operacji wojskowej, ktra odciwszy Hawan, pozwoliaby opanowa ten orodek
wadzy" zanotowa McCone.
Dyrektor wrci do Waszyngtonu i sprbowa zebra myli. By znuony polecia na
Zachodnie Wybrzee i wrci w cigu niecaych 48 godzin. Sze zapisanych z jednej strony
kartek z notatkami, ktre zrobi tamtego popoudnia, odtajniono w 2003 roku. wiadcz one,
e szuka sposobu pozbycia si z Kuby radzieckich rakiet bez rozptywania wojny jdrowej3.
McCone, budowniczy okrtw, zna militarn, polityczn i gospodarcz potg marynarki
wojennej. Wspomniane notatki zawieraj pomys naoenia cakowitej blokady" na Kub
zatrzymania wszystkich przypywajcych jednostek" wspieranej grob ataku. Podczas
spotka z Bobbym Kennedym, McNamar, Ruskiem i Bundym, ktre trway prawie do
pnocy, opracowa strategi blokady. Z notatek McCone'a wynika, e pomys ten nie spotka
si z poparciem najwyszych doradcw prezydenta.
W czwartek 18 padziernika McCone i Art Lundahl przybyli o jedenastej rano do Biaego
Domu z nowymi zdjciami z U-2. Przedstawiay nowe stanowisko wikszych rakiet, o
zasigu ponad 3,5 tysica kilometrw, zdolnych zniszczy kade due amerykaskie miasto
oprcz Seattle. McCone powiedzia, e stanowiska rakietowe obsuguj onierze radzieccy, a
McNamar podkreli, e w zaskakujcym nalocie na wyrzutnie zginyby setki Sowietw, co
stanowioby akt wojny przeciwko Moskwie, nie Hawanie. Nastpnie podsekretarz stanu
George Bali dorzuci, e Marshall Carter z CIA powiedzia dwa dni wczeniej: Jeli
uderzymy bez ostrzeenia, wydarzenia potocz si jak po Pearl Harbor".
Prezydent stwierdzi: Tak naprawd pytanie brzmi, jakie nasze dziaania zmniejsz
prawdopodobiestwo wojny jdrowej, ktra oczywicie byaby ostateczn klsk [...]. Macie
blokad bez wypowiedzenia wojny. Macie blokad z wypowiedzeniem wojny. Mamy
uderzenia numer jeden, dwa i trzy. Mamy inwazj".
Tego dnia McCone zdoby dwa gosy poparcia dla swoich argumentw za blokad wspart
grob ataku. Jeden Eisenhowera, drugi Roberta Kennedy'ego. Obaj przychylili si do
stanowiska McCone'a. Wci byli w mniejszoci, ale zawrcili fal okoo pnocy. Siedzc
sam w Gabinecie Owalnym, prezydent powiedzia prosto do ukrytych mikrofonw, e
najwyraniej wikszo przestaa si opowiada za uderzeniem wyprzedzajcym"4. W
niedziel zadzwoni do domu McCone'a i co dyrektor zanotowa z wielk satysfakcj
oznajmi, e postanowi przyj kurs, ktry zaleciem"5. Prezydent ogosi t decyzj wiatu
w telewizyjnym wystpieniu poniedziakowym wieczorem 22 padziernika.
MONA BY MNIE POSTAWI W STAN OSKARENIA"
Rankiem we wtorek 23 padziernika w Biaym Domu odbya si odprawa, ktr poprowadzi
McCone. Zdajc sobie spraw z politycznych szkd, jakie mgby wywoa dyrektor CIA,
jedyny czowiek w Waszyngtonie, ktry zawczasu ostrzeg ich o zagroeniu, bracia Kennedy
powierzyli mu samobjcze zadanie zapoznania z problemem czonkw Kongresu i
dziennikarzy. Chcieli rwnie, aby odpowiednio poinstruowa ambasadora Adlaia
Stevensona, ktry musia przedstawi spraw na forum ONZ.
Z Biaego Domu McCone zadzwoni do Raya Cline'a, swojego gwnego analityka, i poprosi
go, by polecia do Nowego Jorku z odbitkami zdj z U-2. Zesp Stevensona mia pewne
problemy, eby przedstawi przekonujce argumenty czonkom Rady Bezpieczestwa
wyjani McCone. Widzisz, kiepska sprawa, bo w okresie Zatoki wi Stevenson pokaza
im faszywe zdjcia, co pniej wyszo na jaw".
Dwunastu najwyej postawionych ekspertw prezydenta Kennedy'e-go od spraw
bezpieczestwa narodowego spotkao si, eby omwi zorganizowanie blokady, ktr
wyznaczono na nastpny ranek. W zasadzie rwnao si to wypowiedzeniu wojny. McCone
donosi o pogoskach z korytarzy ONZ, przekazanych przez Raya Cline'a, e radzieckie statki
w drodze na Kub zapewne bd si staray przepyn obok amerykaskiej floty.
Co zrobimy jutro rano, jeli te osiem statkw bdzie pyn dalej? spyta prezydent
Kennedy. Czy wiemy... chwila ciszy, a potem nerwowy chichot jak sobie z tym
poradzi?
Nikt nie wiedzia. Znowu zapada cisza.
Moe ustrzelimy sternikw? odezwa si McCone.
Spotkanie si zakoczyo. Kennedy podpisa owiadczenie o wprowadzeniu blokady. Potem
na kilka minut zosta w Pokoju Gabinetowym sam na sam z bratem.
Wyglda na to, e naprawd postpimy wrednie rzek. Z drugiej strony nie mamy
wikszego wyboru... Ale jeli oni naprawd zamierzaj... Jezu Chryste! Do diaba, jaki bajzel
zafunduj nam nastpnym razem?
Nie mamy adnego wyboru. To znaczy, ee, e mona by ci postawi w stan oskarenia
odpowiedzia mu brat.
Mona by mnie postawi w stan oskarenia zgodzi si prezydent.
O dziesitej rano w rod 24 padziernika zacza si blokada, amerykaskie siy zbrojne
zostay postawione w stan najwyszej gotowoci na wypadek wojny jdrowej, a McCone
rozpocz codzienn odpraw w Biaym Domu. Dyrektor centrali wywiadu wreszcie dziaa
zgodnie ze statutem i sam przedstawia prezydentowi informacje wszystkich sub
wywiadowczych. Armia radziecka nie zostaa postawiona w stan penej gotowoci, lecz tylko
podwyszonej, poinformowa, a radziecka marynarka ma na Atlantyku okrty podwodne,
ktre podaj ladem statkw pyncych na Kub. Nowe zdjcia z rozpoznania powietrznego
ukazay skady gowic jdrowych, ale nie dostrzeono ladu samych gowic. McCone bardzo
si stara tego dnia udowodni prezydentowi, e blokada nie powstrzyma Sowietw przed
doprowadzeniem do gotowoci wyrzutni rakietowych.
McNamara wyuszczy swoje plany przejcia radzieckich statkw i okrtw podwodnych.
McCone przerwa mu:

Panie prezydencie, wanie dostaem wiadomo [...]. Wszystkie sze radzieckich statkw
dostrzeonych na kubaskich wodach [...] zatrzymao si albo zawrcio.
Co ma pan na myli, mwic kubaskie wody"? spyta Rusk.
Jednostki opuszczajce Kub czy nadpywajce? zapyta prezydent.
Dowiem si. McCone wsta i wyszed z pokoju.
Jest pewna rnica wymamrota z naciskiem Rusk. McCone wrci z nowin, e
radzieckie statki, ktre pyny na Kub,
znajduj si ponad piset mil od wyspy, ale nagle albo zatrzymay si, albo zmieniy kurs na
przeciwny. W tym momencie Rusk podobno pochyli si do Bundy'ego i powiedzia:
Patrzymy sobie z nimi prosto w oczy i zdaje mi si, e oni mrugnli.
Pierwsza cz taktyki McCone'a zadziaaa: radzieckie statki nie prboway przerwa
blokady. Druga jej cz bya o wiele trudniejsza do przeprowadzenia. Jak przypomina
prezydentowi, rakiety wci znajduj si na Kubie, gowice poukrywano gdzie na wyspie, a
niebezpieczestwo narasta.
26 padziernika w Biaym Domu Adlai Stevenson stwierdzi, e czekaj ich tygodnie, jeli nie
miesice negocjacji w sprawie usunicia rakiet z Kuby. McCone wiedzia, e nie ma na to
czasu. W poudnie poprosi prezydenta do Gabinetu Owalnego (Bobby, jeli by obecny,
milcza) na rozmow w obecnoci tylko interpretatora zdj Arta Lundahla. Nowe
rozpoznanie z powietrza wykazao, e Sowieci sprowadzili bro jdrow krtkiego zasigu.
Zamaskowane wyrzutnie rakietowe byy ju prawie gotowe do odpalenia. Ich stanowiska
obsugiway ponadpisetosobowe radzieckie zaogi, a strzegy ich trzy setki Sowietw.
Zaczynam si martwi nie na arty powiedzia McCone prezydentowi. Zabietaj si
do roboty w nocy, a nastpnego dnia rano maj ju wycelowane w nas rakiety. Coraz bardziej
mnie przez to niepokoi biecy kierunek polityki.
Ale co mamy robi? spyta prezydent. Pozostae rozwizania to uderzenie z
powietrza lub inwazja. Cigle musimy si liczy z tym, e jeli zaatakujemy, to gdy bdziemy
si przedziera do tych stanowisk w krwawej walce, oni wci bd w nas celowa. Wszystko
sprowadza si do kwestii, czy odpal te rakiety.
Zgadza si przytakn McCone.
Prezydent nagle zacz si teraz skania ku dziaaniom zbrojnym.
To znaczy nie moemy podj innych dziaa ni dyplomatyczne, a one nie doprowadz
do natychmiastowego usunicia rakiet rzek. Innym sposobem, jak myl, mogaby by
kombinacja ataku z powietrza i by moe inwazja, co oznacza, e musielibymy je
przeprowadzi z pen wiadomoci, e oni mog odpali rakiety.
McCone przestrzega przed atakiem.
Inwazja okazaaby si o wiele powaniejszym przedsiwziciem, ni mogoby si
wydawa wikszoci ludzi powiedzia prezydentowi. Rosjanie i Kubaczycy s
cholernie dobrze wyposaeni [...]. Maj tam bardzo miercionon bro. Wyrzutnie rakiet,
dziaa samobiene, transportery opancerzone [...]. Daliby popali najedcom. Murowane, e
uciekliby si do kadego sposobu, kadego rodka.
Tego wieczoru do Biaego Domu przysza duga wiadomo z Moskwy. Wysanie i odebranie
depeszy trwao ponad sze godzin i zakoczyo si dopiero o dziewitej. By to osobisty list
od Nikity Chruszczo-wa, ktry potpia w nim katastrof wojny termojdrowej" i
proponowa tak przynajmniej si wydawao zaegnanie konfliktu. Jeli Amerykanie
obiecaj, e nie zaatakuj Kuby, Sowieci zabior rakiety.
27 padziernika, w sobot, o dziesitej rano McCone rozpocz spotkanie w Biaym Domu od
zych wieci, e rakiety mog zosta odpalone w niecae sze godzin. Ledwie skoczy,
prezydent Kennedy odczyta przekazan z Moskwy depesz wydart z dalekopisu Associated
Press: Premier Chruszczow powiedzia wczoraj prezydentowi Kennedy'emu, e wycofa bro
ofensywn z Kuby, jeli Stany Zjednoczone usun swoje rakiety z Turcji". Spotkanie
zmienio si w chaos.
Na pocztku nikt nie kupi pomysu z wyjtkiem prezydenta i McCone'a.
Nie bdmy dziemi powiedzia Kennedy. Przedstawili bardzo dobr propozycj.
McCone zgodzi si: propozycja bya konkretna, powana i niemoliwa do zignorowania.
Spory na temat odpowiedzi cigny si cay dzie,
przerywane momentami grozy. Najpierw U-2 naruszy radzieck stref powietrzn u
wybrzey Alaski, wywoujc alarmowy start radzieckich myliwcw odrzutowych. Potem,
okoo osiemnastej, McNamara nagle ogosi, e inny U-2 zosta zestrzelony nad Kub. Zgin
major si powietrznych Rudolf Anderson.
Czonkowie Kolegium Szefw Sztabw zaczli teraz mocno obstawa za tym, by w cigu 36
godzin przeprowadzi regularny atak na Kub. Okoo 18.30 prezydent Kennedy wyszed z
pokoju i rozmowy natychmiast stay si mniej oficjalne i bardziej brutalne.
Plan militarny praktycznie zakada inwazj powiedzia McNamara. Kiedy
zaatakujemy Kub, bdziemy musieli przypuci zmasowany atak. To prawie na pewno
doprowadzi do inwazji.
Albo wojny jdrowej wymamrota Bundy.
Zwizek Radziecki moe zaatakowa wtedy tureckie rakiety i najprawdopodobniej zrobi to
cign McNamara. Potem Stany Zjednoczone bd musiay zaatakowa radzieckie
okrty i bazy na Morzu Czarnym.
miem zauway, e to cholernie niebezpieczne rzek sekretarz obrony.
Teraz nie jestem pewien, czy moemy tego wszystkiego unikn, jeli zaatakujemy Kub.
Ale myl, e musimy zrobi co tylko mona, eby tego unikn. Jednym ze sposobw
byoby rozbrojenie tureckich rakiet, zanim zaatakujemy Kub powiedzia McNamara.
Nie rozumiem, dlaczego si z nimi nie dogadacie! wybuchn McCone.
I front uleg zmianie.
Rozlegy si krzyki: Dogada si! Dogada si z nimi! Gniew McCone^ narasta.
Rozmawialimy o tym i mwilimy, e z radoci oddalibymy rakiety z Turcji za te z
Kuby powiedzia. Przehandlowabym tureckie rakiety od rki. Nawet bym o tym z
nikim nie rozmawia. Siedzielimy tu przez tydzie i nikt si za tym nie opowiada, dopki
nie zaproponowa tego Chruszczow.
Prezydent wrci do Pokoju Gabinetowego okoo 19.30 i zasugerowa przerw na kolacj.
Potem w Gabinecie Owalnym wraz z bratem rozmawia z McNamar, Ruskiem, Bundym i
czterema innymi zaufanymi doradcami. McCone zosta z tego grona wykluczony. Omawiali
jego pomys, na yczenie prezydenta. Wszyscy obecni przysigli zachowa tajemnic. Bobby
Kennedy wyszed z Biaego Domu i wrci do swego biura w Departamencie
Sprawiedliwoci, gdzie spotka si z ambasadorem Anatolijem Dobryninem. Powiedzia mu,
e Stany Zjednoczone akceptuj propozycje obustronnych ustpstw w sprawie rakiet i
zapewniaj, e sprawa nie przedostanie si do opinii publicznej. Bracia Kennedy nie chc
jawnie zawiera umowy z Chruszczowem. Prokurator generalny sfaszowa swoj notatk
subow ze spotkania, usuwajc wzmianki o tej ugodzie, ktr odtd trzymano w wielkim
sekrecie. John McCone powiedzia wier wieku pniej: Prezydent Kennedy i prokurator
generalny Robert Kennedy upierali si, e nigdy nie omawiali kwestii rakiet w Turcji z
adnym przedstawicielem ZSRR i nie byo adnej umowy"6.
Przez wiele lat wiat wierzy, e tylko determinacja prezydenta Kennedy'ego i niezomne
zaangaowanie jego brata w pokojowe rozstrzygnicie ocalio pastwo przed wojn jdrow.
Rol McCone'a w kubaskim kryzysie rakietowym ukrywano do koca XX wieku.
Bracia Kennedy wkrtce zwrcili si przeciwko McCone'owi. Dyrektor rozgosi w
Waszyngtonie, e sam jeden sta na stray kubaskich rakiet; zezna przed prezydenck Rad
Konsultantw do spraw Wywiadu Zagranicznego, e powiedzia Johnowi Kennedy'emu o
swoich przeczuciach z 22 sierpnia. 4 marca 1963 roku w The Washington Post" pojawi si
najistotniejszy fragment raportu rady na temat luki fotograficznej". Tego dnia Bobby
Kennedy powiedzia swojemu bratu, e CIA specjalnie doprowadzia do wycieku, eby
uderzy w niego.
Tak powiedzia prezydent ten John McCone to prawdziwa kanalia7.
WYELIMINOWA FIDELA, PRZEZ EGZEKUCJ, JELI BDZIE TRZEBA"
U szczytu kryzysu rakietowego McCone prbowa okiezna operacj Mongoose" i
skierowa jej energi na zbieranie informacji dla Pentagonu8. Myla, e mu si udao. Ale
Bill Harvey z CIA uzna, e Stany Zjednoczone lada moment zaatakuj Kub, i rozkaza
swoim dywersantom z Mongoose" przystpi do dziaania.
Kiedy Bobby Kennedy, ktry najbardziej przeciwstawia si operacji Mongoose",
dowiedzia si o tym niebezpiecznym rozamie, wpad we wcieko. Po gonej wymianie
zda Harvey zosta wygnany z Waszyngtonu. Helms wysa go do Rzymu jako szefa
rezydentury ale najpierw FBI zainteresowaa si poegnaln pijatyk Harveya z Johnnym
Rossellim, patnym zabjc mafii, ktrego wynaj do zabicia Castro. W Rzymie
naduywajcemu alkoholu Harveyowi cakiem pomieszao si w gowie i zacz pozbywa
si swoich ludzi, tak jak Bobby Kennedy pozby si jego.
Helms zamiast niego na czele spraw kubaskich postawi szefa wydziau dalekowschodniego
Desmonda FitzGeralda, absolwenta Harvar-du, milionera, ktry mieszka w Georgetown w
rezydencji z czerwonej cegy, w pokoju kredensowym mia kamerdynera, a w garau jaguara.
Prezydent lubi go; odpowiada wyobraeniom na temat Jamesa Bonda. Na pocztku wojny
koreaskiej Frank Wisner wycign go z jego nowojorskiej kancelarii prawnej i da mu
stanowisko w wydziale dalekowschodnim tajnych operacji. Pracowa przy nieudanej operacji
wsparcia generaa Li Mi w Birmie. Nastpnie dowodzi chisk misj CIA, ktra wysyaa
agentw na mier do 1955 roku, kiedy po kontroli z centrali uznano, e to marnowanie
czasu, pienidzy, energii i ludzkiego ycia. Fitz Gerald wyrs nastpnie na zastpc szefa
wydziau dalekowschodniego, gdzie pracowa przy planowaniu i realizacji operacji
indonezyjskiej 1957 i 1958 roku. Awansowawszy na jego szefa, nadzorowa gwatownie
rozwijajce si operacje CIA w Wietnamie, Laosie i w Tybecie.
Teraz bracia Kennedy rozkazali mu wysadza kubaskie kopalnie, zakady przemysowe,
elektrownie i statki handlowe, majc nadziej, e wywoa to kontrrewolucj. Celem byo, jak
powiedzia FitzGeraldowi Bobby Kennedy w kwietniu 1963 roku, usunicie Castro w cigu
osiemnastu miesicy przed nastpnymi wyborami prezydenckimi. W tych daremnych
operacjach zgino dwudziestu piciu kubaskich agentw z CIA.
Nastpnie latem i pod koniec 1963 roku FitzGerald poprowadzi operacj, ktra miaa si
wreszcie zakoczy mierci Fidela Castro9.

CIA zamierzaa wykorzysta jako zabjc Rolanda Cubel, agenta ulokowanego najbliej
kubaskich krgw wadzy. Bardzo nerwowy, agresywny czowiek o opadajcych wargach,
ktry nie znosi Castro, Cu-bela dochrapa si rangi majora w kubaskiej armii, suy jako
attache wojskowy w Hiszpanii i duo podrowa. 1 sierpnia 1963 roku w Helsinkach,
rozmawiajc z pracownikiem CIA, zgosi si na ochotnika, by wyeliminowa Fidela, przez
egzekucj, jeli bdzie trzeba". 5 wrzenia spotka si ze swoim prowadzcym Nestorem
Sanchezem w Porto Alegre w Brazylii, gdzie reprezentowa Kub na uniwersjadzie. 7
wrzenia CIA zanotowaa, e Castro wybra przyjcie w brazylijskiej ambasadzie w Hawanie,
eby wygosi jedn ze swych tyrad przed dziennikarzem Associated Press. Castro
powiedzia: Przywdcy Stanw Zjednoczonych znajd si w niebezpieczestwie, jeli
wespr jakkolwiek prb usunicia kubaskich przywdcw [...]. Jeli pomog terrorystom
organizowa spiski na kubaskich przywdcw, sami nie bd mogli czu si bezpiecznie".
Sanchez i Cubela spotkali si ponownie na pocztku padziernika w Paryu. Kubaski agent
powiedzia oficerowi CIA, e potrzebuje karabinu o duej dononoci i z celownikiem
optycznym. 29 padziernika 1963 roku FitzGerald polecia do Parya, eby spotka si z
Cubel w lokalu konspiracyjnym CIA.
FitzGerald powiedzia, e jest osobistym wysannikiem Roberta Kennedy'ego, co byo
niebezpiecznie bliskie prawdy, i e CIA dostarczy Cu-beli wybran przez niego bro. Stany
Zjednoczone, stwierdzi, pragn prawdziwego przewrotu" na Kubie.

. HEJ, SZEFIE, ODWALILIMY KAWA DOBREJ ROBOTY, NIE?"
W poniedziaek 4 listopada 1963 roku John F. Kennedy dyktowa w Gabinecie Owalnym
notatk na temat zawieruchy, jak rozpta na drugim kocu wiata zabjstwa
amerykaskiego sojusznika Ngo Dinh Die-ma, prezydenta Wietnamu Poudniowego.
Musimy wzi na siebie du cz odpowiedzialnoci za to, co si stao", powiedzia.
Przerwa na chwil, eby pobawi si z dziemi, ktre wbiegay i wybiegay z pokoju. To,
jak zgin... znowu chwila przerwy czyni spraw szczeglnie wstrtn"1.
Lucien Conein z CIA by szpiegiem Kennedych wrd zbuntowanych generaw, ktrzy
zamordowali Diema. Tkwiem po same uszy w caym tym spisku", stwierdzi w
niecodziennym wiadectwie wiele lat pniej2.
Mia przydomek Czarny Luigi i rozmach korsykaskiego gangstera. Wstpi do OSS, zosta
wyszkolony przez Brytyjczykw i zrzucony na spadochronie w okupowanej Francji. W 1945
roku polecia do Indochin walczy z Japoczykami; by w Hanoi z Ho Szi Minem, przez
krtki czas dziaali rka w rk. Pozosta na usugach CIA.
W 1954 roku by jednym z pierwszych amerykaskich pracownikw wywiadu w Wietnamie.
Po tym, jak Ho pokona Francuzw w bitwie pod Dien Bien Phu, Wietnam na konferencji w
Genewie, gdzie Stany Zjednoczone reprezentowa podsekretarz stanu Walter Bedell Smith,
zosta podzielony na cz pnocn i poudniow.
Odtd przez dziewi lat Stany Zjednoczone popieray prezydenta Diema, gdy walczy z
komunizmem. Conein suy pod komend Eda Lansda-le'a w nowej sajgoskiej Misji
Wojskowej CIA. Lansdale mia bardzo szeroko zakrelone zadanie powiedzia Rufus
Phillips z CIA. Brzmiao dosownie tak: Ed, rb co moesz, eby ratowa Wietnam
Poudniowy"3.

Conein pojecha do Wietnamu Pnocnego, gdzie niszczy pocigi i autobusy, zanieczyszcza
paliwo i rop, zorganizowa dwie setki wietnamskich komandosw wyszkolonych przez CIA
i zakopywa bro na cmentarzach w Hanoi. Nastpnie wrci do Sajgonu, eby pomaga
prezydentowi Diemowi, mistycyzujcemu katolikowi w buddyjskim pastwie, ktrego CIA
zaopatrzya w miliony dolarw, hord goryli i bezporedni lini telefoniczn z Allenem
Dullesem. Agencja organizowaa partie polityczne Wietnamu Poudniowego, szkolia
tamtejsz tajn policj, krcia popularne filmy oraz drukowaa i rozprowadzaa astrologiczny
magazyn, w ktrym gwiazdy przepowiaday sukces Diema. Byo to budowanie pastwa od
podstaw.
IGNORANCJA I AROGANCJA"
W 1959 roku chopscy onierze z Wietnamu Pnocnego zaczli wyrbywa przez dungle
Laosu szlak Ho Szi Mina"; skadajca si na sie cieek zapenia si partyzantami i
szpiegami zdajcymi do Wietnamu Poudniowego.
Laos, preindustrialny kraj zamieszkany przez buddystw, sta si punktem zapalnym, w
ktrym, jak uznali Amerykanie, wiat komunistyczny zagraa ich interesom", powiedzia
John Gunther Dean, wwczas mody urzdnik Departamentu Stanu w amerykaskiej
ambasadzie w Wien-tianie4. CIA przystpia do kupowania nowego rzdu Laosu5 i tworzenia
armii partyzanckiej, majcej walczy z komunistami i atakowa szlak. Pnocni
Wietnamczycy odpowiedzieli na to nasileniem penetracji kraju i szkoleniem miejscowych
komunistw, Pathet Lao.
Architektem amerykaskiej polityki w Laosie by szef rezydentury CIA Henry Hecksher,
sucy niegdy w placwce berliskiej i uczestnik przewrotu w Gwatemali. Hecksher zacz
tworzy sie amerykaskiej kontroli, wykorzystujc jako kurierw modszych dyplomatw.
Pewnego dnia Hecksher spyta mnie, czy mgbym zanie premierowi walizk
wspomina Dean. Walizka zawieraa pienidze"6.
Gotwka pomoga przywdcom Laosu zrozumie, e prawdziwa wadza w ambasadzie nie
naley do ambasadora, lecz do szefa rezydentury CIA powiedzia Dean, pniejszy
amerykaski ambasador w Tajlandii, Indiach i Kambody oraz innych pastwach.
Ambasador mia jakoby wspiera rzd Laosu i nie robi zamieszania. Henry Heck-sher
wspiera opozycj wobec skaniajcego si do neutralnoci premiera i prawdopodobnie
przyczyni si do jego upadku. Tak to byo".
CIA zmusia do ustpienia wybrany w wolnych wyborach rzd koalicyjny i zainstalowaa
nowego premiera, ksicia Souvanne Phoum. Jego prowadzcym by Campbell James,
spadkobierca fortuny kolejowej, ktry ubiera si, postpowa i myla jak
dziewitnastowieczny brytyjski grenadier. Po omiu latach od ukoczenia Yale uwaa si za
wicekrla Laosu i y tak, jakby by nim naprawd. Zawiera przyjanie i kupowa
przywdcw Laosu w prywatnym klubie hazardowym, ktry sam otworzy; gwn atrakcj
bya ruletka poyczona od Johna Gunthera Deana7.
Prawdziwa walka o Laos zacza si po tym, jak Bill Lair z CIA, kierownik szkoy walki w
dungli dla tajlandzkich komandosw, znalaz czowieka nazwiskiem Vang Pao, generaa
Laotaskiej Armii Krlewskiej, stojcego na czele grskiego ludu Hmongw. W grudniu
1960 roku Lair powiedzia szefowi wydziau dalekowschodniego Desmondowi FitzGe-
raldowi o swoim nowym rekrucie. Vang Pao owiadczy: Nie moemy y z komunistami
poinformowa Lair. Dajcie nam bro, a my bdziemy z nimi walczyc". Nastpnego
ranka w rezydenturze CIA FitzGerald poleci Lairowi, eby spisa swoj propozycj.
Depesza miaa osiemnacie stron wspomina Lair. Odpowied przysza bardzo szybko
[...]. W peni aprobujca"8.
Na pocztku stycznia 1961 roku, w ostatnich dniach prezydentury Eisenhowera, piloci CIA
dostarczyli Hmongom pierwsz parti broni. Sze miesicy pniej ponad dziewi tysicy
grali pod komend Van-ga Pao doczyo do tajlandzkich komandosw wyszkolonych przez
Laira w operacjach bojowych przeciwko komunistom. CIA wysaa bro, pienidze,
radiostacje i samoloty wojsku laotaskiemu w stolicy i grskim wodzom plemiennym.
Najpilniejszym zadaniem byo zamknicie szlaku Ho Szi Mina". Hanoi proklamowao teraz
na poudniu Front Wyzwolenia Narodowego. Tego roku z rk partyzantw Vietcongu zginy
cztery tysice poudniowowietnamskich urzdnikw.
Kilka miesicy po objciu wadzy przez prezydenta Kennedy'ego losy Laosu i Wietnamu
Poudniowego postrzegano jako wsplne. Kennedy nie chcia wysya amerykaskich
onierzy na mier w dungli. Zamiast tego wezwa CIA, eby podwoia swoje plemienne
siy w Laosie i zrobia wszystko co moliwe, eby rozpocz operacje partyzanckie w
Wietnamie Pnocnym" z pomoc azjatyckich rekrutw9.
Amerykanie wysani do Laosu za czasw Kennedy'ego nie znali nazwy Hmongw. Nazywali
ich meo, co oznaczao co pomidzy barbarzyc a czarnuchem. Jednym z tych modych
ludzi by Dick Holm. Z perspektywy czasu przeklina ignorancj i arogancj Amerykanw,
ktrzy przybyli do Azji Poudniowo-Wschodniej [...]. Nie mielimy pojcia o historii,
kulturze i polityce ludzi, ktrym chcielimy pomc [...]. Nasze interesy strategiczne zostay
narzucone regionowi, w ktrym nasz prezydent postanowi postawi zapor komunizmowi.
A my mielimy zrobi to po swojemu"10.
W centrali CIA aktywici opowiadali si za wojn w Laosie powiedzia Robert Amory
junior, wicedyrektor wywiadu. Uwaali, e to wspaniay kraj do prowadzenia wojny"11.
ZEBRALIMY WIELE KAMSTW"
Amerykanie wysani do Wietnamu zgoa nic nie wiedzieli o historii i kulturze tego kraju12.
Ale pracownicy CIA uwaali si za awangard w wiatowej wojnie z komunizmem.
Pojawili si w Sajgonie. Dziaali pod tak rnymi przykrywkami, jak producenci filmowi i
teatralni czy przedstawiciele przemysu; byli trenerami, ekspertami od broni, handlowcami
powiedzia ambasador Leonardo Neher, potem urzdnik Departamentu Stanu w Sajgonie.
Mieli niewiarygodne fundusze [...]. To by ich czas. Dostawali wszystko, czego chcieli"13.
Brakowao im tylko informacji o wrogu. Naleao to do obowizkw Williama E. Colby'ego,
od 1959 do 1961 roku szefa rezydentury w Sajgonie, przyszego szefa wydziau
dalekowschodniego tajnych operacji.
Colby, ktry walczy za liniami wroga, suc w OSS, robi to samo co podczas II wojny
wiatowej. Rozpocz operacj zwan programem Tygrys", podczas ktrej przerzucono do
Wietnamu Pnocnego okoo 250 poudniowowietnamskich agentw14. Po dwch latach 217
z nich nie yo, zagino lub, jak podejrzewano, pracowao dla przeciwnika. W kocowym
raporcie przedstawiono los 52 zespow, liczcych po 17 ludzi: Schwytani wkrtce po
wyldowaniu", Radio Hanoi poinformowao o schwytaniu", Zesp zlikwidowany",
Zesp prawdopodobnie pod kontrol Wietnamu Pnocnego", Przewerbowani, namierzeni,
zlikwidowani".
Ostatnie zdanie sugeruje, e Stany Zjednoczone odkryy, i zesp pracuje potajemnie dla
Wietnamu Pnocnego, wic jego czonkowie zostali zabici. Przyczyn niepowodzenia misji
CIA poznaa dopiero po zimnej wojnie, kiedy okazao si, e kapitan Do Van Tien, zastpca
szefa programu Tygrys", przez cay czas szpiegowa dla Hanoi.
Zebralimy wiele kamstw powiedzia Robert Barbour, zastpca szefa sekcji politycznej
ambasady amerykaskiej. O niektrych wiedzielimy, e s kamstwami. O niektrych
nie"15.
W padzierniku 1961 roku prezydent Kennedy wysa do Wietnamu generaa Maxwella
Taylora, by oceni sytuacj. Wietnam Poudniowy przechodzi teraz gboki kryzys
zaufania", ostrzeg Taylor w tajnym raporcie dla prezydenta. Stany Zjednoczone musiay
dowie czynami nie tylko sowami e naprawd chc pomc Wietnamowi
napisa16. Aby ich przekona, zaangaowanie to musi obejmowa wysanie do Wietnamu
wojsk amerykaskich"17. Bya to najwiksza tajemnica.
eby wygra wojn, kontynuowa genera Taylor, Stany Zjednoczone potrzebuj wicej
szpiegw. W tajnym aneksie do raportu zastpca szefa rezydentury CIA w Sajgonie David
Smith napisa, e najwiksza bitwa zostanie stoczona w rzdzie Wietnamu Poudniowego.
Doda, e Amerykanie musz spenetrowa poudniowowietnamski rzd, mie na niego
wpyw, przypieszy procesy decyzyjne i dziaania" a jeli zajdzie taka konieczno,
zmieni go.
Zadanie to przypado Lucienowi Coneinowi.

NIKT NIE LUBI DIEMA"
Conein zacz pracowa z na wp szalonym bratem prezydenta Diema, Ngo Dinh Nhu, nad
wprowadzeniem programu zgromadzenia chopw w obwarowanych obozach w celu obrony
przed wywrotowymi dziaaniami komunistw. Conein, w mundurze podpukownika
amerykaskiej armii, wgryz si gboko w rozkadajce si polityczne i wojskowe
rodowisko Wietnamu Poudniowego.
Mogem uda si do kadej prowincji. Mogem rozmawia z dowdcami jednostek
powiedzia. Niektrych z tych ludzi znaem od wielu lat; niektrych poznaem podczas II
wojny wiatowej. Niektrzy zajmowali wysokie stanowiska". Jego informatorzy wkrtce
okazali si najlepszymi, jakich agencja miaa w Wietnamie. Ale Conein nie o wszystkim
wiedzia.
7 maja 1963 roku, w przeddzie 2527. rocznicy urodzin Buddy, polecia do Hue, gdzie zasta
wielki tum wojskowych, ktrych obecnoci nie rozumia. Zasugerowano mu, eby odlecia
nastpnym samolotem. Chciaem zosta wspomina. Chciaem zobaczy obchody
urodzin Buddy. Chciaem zobaczy, jak odzie pene palcych si wiec pyn w d Rzeki
Perfumowej, ale nie byo mi to dane". Nastpnego ranka w Hue onierze Diema zaatakowali
i pozabijali ludzi idcych w buddyjskiej procesji.
Diem kompletnie straci kontakt z rzeczywistoci", stwierdzi Conein. Harcerze Diema w
bkitnych mundurkach, wzorowani na Hitlerjugend, jego wyszkolone przez CIA siy zbrojne
i tajna policja miay utworzy katolicki reim w pastwie buddystw. Uciskajc mnichw,
Diem uczyni z nich potn si polityczn. Ich protesty przeciwko rzdowi wci si
nasilay. Pi tygodni pniej, 11 czerwca, szedziesicio-szecioletni mnich Quang Duc
usiad i podpali si na skrzyowaniu ulic w Sajgonie. Zdjcia mczennika obiegy cay wiat.
Pozostao po nim wycznie serce. Teraz Diem, aby utrzyma wadz, zacz napada na
pagody, zabija mnichw oraz kobiety i dzieci.
Nikt nie lubi Diema powiedzia niedugo potem Bobby Kennedy. Ale jak go usun i
zastpi kim, kto kontynuowaby wojn, nie doprowadzi do podziaw w pastwie, a potem
nie przegra wojny, nie mwic o upadku kraju to by naprawd wielki problem"18.

Pod koniec czerwca i na pocztku lipca 1963 roku prezydent Kennedy rozpocz dyskretne
rozmowy na temat usunicia Diema. eby si to powiodo, naleao dziaa w tajemnicy.
Prezydent zabra si do zmiany reimu od nominowania nowego amerykaskiego
ambasadora: wadczego Henry'ego Cabota Lodge'a, politycznego rywala, ktrego pokona
dwukrotnie, raz w wycigu o fotel senatora ze stanu Massachusetts i drugi raz jako partnera
Richarda Nixona na licie wyborczej. Lodge z radoci przyj stanowisko, zapewniony, e
otrzyma w Sajgonie wadz wicekrla.
W Dzie Niepodlegoci Lucien Conein otrzyma wiadomo od generaa Trana Van Dona,
penicego obowizki szefa sztabu si zbrojnych Wietnamu Poudniowego, ktrego zna od
osiemnastu lat. Spotkajmy si w hotelu Caravelle", brzmiaa wiadomo. Tego wieczora w
zadymionym, zapchanym klubie nocnym w podziemiu hotelu genera Don zapewni go, e
wojsko jest gotowe do wystpienia przeciwko Diemowi.
Jaka bdzie amerykaska reakcja, jeli ruszymy? spyta Don Coneina.
23 sierpnia John F. Kennedy da na to odpowied.
W ten deszczowy sobotni wieczr prezydent siedzia samotnie w Hyan-nis Port, walczc z
blem krgosupa, przez ktry chodzi o kulach, i z alem po narodzinach martwego syna
Patricka, pochowanego dwa tygodnie wczeniej. Krtko po dziewitej prezydent odebra
telefon od swojego doradcy do spraw bezpieczestwa narodowego Michaela Forrestala i bez
wstpw zaaprobowa poufn depesz dla przybyego wanie do Sajgonu ambasadora
Lodge'a, ktr napisa Roger Hilsman z Departamentu Stanu. Musimy liczy si z tym, e
nie uda nam si ocali Diema" wyjania Lodge i nakania Hilsmana do nakrelenia
szczegowych planw, jak moemy doprowadzi do [jego] zastpienia"19. Nie
skonsultowano si z sekretarzem stanu, sekretarzem obrony i dyrektorem centrali wywiadu.
Wszyscy trzej mieli wtpliwoci co do zamachu na Diema.
Nie powinienem by dawa na to przyzwolenia", powiedzia do siebie prezydent, kiedy
wyszy na jaw wszystkie konsekwencje20. Jednak depesza ju zostaa wysana.
Hilsman powiedzia Helmsowi, e prezydent rozkaza usun Diema21. Helms przydzieli
zadanie Billowi Colby'emu, nowemu szefowi wydziau dalekowschodniego CIA22. Colby
zleci je Johnowi Richardsonowi, ktrego wyznaczy na swoje miejsce szefa rezydentury w
Sajgonie. W tej sytuacji sdzimy, e CIA musi w peni zaakceptowa wytyczne decydentw
i szuka sposobw na realizacj powierzonych jej zada" poinstruowa Richardsona, mimo
e rozkaz najwyraniej odrzuca wrbla, ktrego mamy w garci, cho jeszcze nie
przyjrzelimy si dobrze gobiom na dachu ani nie wysuchalimy ich gruchania"23.
29 sierpnia, szstego dnia pobytu w Sajgonie, Lodge wysa depesz do Waszyngtonu:
Obralimy kurs, z ktrego nie moemy ju zej: obali rzd Diema". W Biaym Domu
Helms sucha, jak prezydent otrzymuje t wiadomo, aprobuje j i nakazuje Lodge'owi
upewni si, e rola Amerykanw w przewrocie rola Coneina nie wyjdzie na jaw24.
Ambasadorowi nie podobao si, e CIA ma mocn pozycj w Sajgonie. W prywatnym
dzienniku zapisa: CIA ma wicej pienidzy; wiksze domy ni dyplomaci; wysze pensje;
wicej broni; wicej nowoczesnego wyposaenia"25. Zazdroci Johnowi Richardsonowi
wadzy i kpi z ostronoci, z jak szef rezydentury odnosi si do bardzo wanej roli Coneina
w planowanym zamachu. Lodge zdecydowa, e wolaby mie nowego szefa rezydentury26.
Spali wic Richardsona ujawni go i poda jego dane prasie", jak powiedzia Bobby
Kennedy w tajnej relacji zoonej osiem miesicy pniej preparujc na zimno
wykalkulowany przeciek za porednictwem dziennikarza staysty przejedajcego przez
Sajgon27. Materia okaza si sensacyjny. Wymieniajc Richardsona z nazwiska co
stanowio bezprecedensowe pogwacenie zasad bezpieczestwa autor artykuu gosi, e
zniweczy plan akcji, z ktrym Lodge przyjecha z Waszyngtonu, poniewa agencja go nie
aprobowaa [...]. Pewien tamtejszy wysoki urzdnik, czowiek, ktry wikszo ycia
powici subie demokracji, porwna rozrastajc si CIA do zoliwego guza i doda, e
nie jest nawet pewny, czy Biay Dom j nadzoruje". New York Times" i Washington Post"
podchwyciy t histori. Richardson, ze zrujnowan karier, cztery dni pniej wyjecha z
Sajgonu; odczekawszy stosowny czas, ambasador Lodge wprowadzi si do jego domu.
Mielimy szczcie, e odwoali Richardsona powiedzia stary przyjaciel Coneina,
genera Don. Gdyby tu zosta, mgby zagrozi naszemu planowi"28.

KOMPLETNY BRAK ROZPOZNANIA"
5 padziernika Lucien Conein uda si na spotkanie z generaem Duon-giem Van Minhem,
nazywanym Wielkim Minhem, w sajgoskiej siedzibie sztabu generalnego. Poinformowa
potem, e genera poruszy spraw zabjstwa i amerykaskiego poparcia dla nowej junty.
Dave Smith, nowy penicy obowizki szef rezydentury, stwierdzi, e nie opowiadamy si
nieodwoalnie przeciwko spiskowi" muzyka dla uszu ambasadora Lodge'a, przeklestwo
dla McCone'a.
McCone rozkaza Smithowi, eby przesta aprobowa, popiera lub nakania do tego
zabjstwa", i popdzi do Gabinetu Owalnego. Kiedy pniej ostronie o tym opowiada,
unikajc sw, ktre mogyby powiza Biay Dom z morderstwem, uy porwnania
sportowego: Panie prezydencie, gdybym by trenerem druyny baseballowej i miabym tylko
jednego miotacza, zachowabym go na pozycji, bez wzgldu na to, czy to dobry miotacz czy
nie29. 17 padziernika na spotkaniu Grupy Specjalnej i cztery dni pniej podczas rozmowy
w cztery oczy z prezydentem McCone stwierdzi, e od przybycia Lodge'a w sierpniu
amerykaska polityka w Wietnamie zacza si opiera na kompletnym braku rozpoznania"
polityki Sajgonu. Sytuacja rysujca si wok Coneina bya nadzwyczaj niebezpieczna",
powiedzia, i grozia Stanom Zjednoczonym cakowit katastrof"30.
Amerykaski ambasador uspokoi Biay Dom. Uwaam, e naszego zaangaowania za
porednictwem Coneina wci moemy si wiarygodnie wyprze informowa. Nie
powinnimy blokowa przewrotu z dwch powodw. Po pierwsze, wydaje si, e mamy co
najmniej rwne szanse, e nastpny rzd nie bdzie knoci i bdzi tak jak obecny. Po drugie,
na dusz met byoby bardzo niemdrze, gdybymy oblewali zimn wod prby zamachu
[...]. Powinnimy pamita, e to jedyny sposb, aby Wietnamczycy mogli zmieni rzd"31.
Biay Dom przesa Coneinowi dokadne instrukcje. Pozna plany generaa, nie popiera ich,
trzyma si z boku. Za pno: granica midzy szpiegostwem a tajn akcj ju zostaa
przekroczona. Conein by zbyt znany, eby dziaa pod przykrywk Mam w Wietnamie
za wysok pozycj", powiedzia. Kady, kto si liczy, wiedzia, kim on jest i co reprezentuje.
Wierzyli, e ten czowiek CIA mwi w imieniu Ameryki.

Noc 24 padziernika Conein spotka si z generaem Donem i dowiedzia od niego, e do
zamachu zostao najwyej dziesi dni. Ponownie spotkali si 28 padziernika. Don napisa
pniej, e Conein zaproponowa nam pienidze i bro, ale zgasiem go, mwic, e wci
potrzebujemy jedynie odwagi i przekonania"32.
Conein ostronie przekaza wiadomo, e Stany Zjednoczone sprzeciwiaj si zabjstwu.
Wedug jego relacji genera opowiedzia tak: Nie podoba wam si to, prawda? Tak czy siak,
zrobimy po swojemu [...]. Nie podoba si, nie bdziemy o tym wicej rozmawia". Nie
zniechca ich. Gdyby tak robi, powiedzia, zostaby odcity i lepy".
Conein poinformowa Lodge'a, e do zamachu dojdzie lada moment. Ambasador wysa
Rufusa Phillipsa z CIA, aby spotka si z Diemem. Usiedli razem w paacu i rozmawiali o
wojnie i polityce. Po jakim czasie Diem spojrza na mnie lekko zdziwiony i zapyta:
Szykuje si jaki spisek przeciwko mnie?" wspomina Phillips.
Popatrzyem na niego i chciaem wykrzykn: Obawiam si, e tak, panie prezydencie!
Tylko tyle zostao powiedziane na ten temat"33.
KTO WYDA TE ROZKAZY?"
Przewrt rozpocz si 1 listopada34. W Sajgonie byo poudnie, w Waszyngtonie pnoc. Do
domu Coneina przyby wysannik generaa Dona. Przebrawszy si w mundur, Conein poprosi
Rufusa Phillipsa, eby zaopiekowa si jego on i malutkim dzieckiem. Nastpnie wzi
rewolwer kalibru .38 i torb na rami z 70 tysicami dolarw z funduszu CIA, wskoczy do
dipa i ruszy ulicami Sajgonu do siedziby sztabu generalnego armii
poudniowowietnamskiej. Na ulicach rozbrzmieway strzay. Przywdcy zamachu zamknli
lotnisko, przecili miejskie linie telefoniczne, uderzyli na gwn komend policji, przejli
rzdow stacj radiow i zaatakowali orodki wadzy politycznej.
Conein zoy pierwszy raport krtko po czternastej czasu sajgoskiego. Kontakt z
rezydentur CIA utrzymywa przez bezpieczne cze radiostacji ze swojego dipa i na bieco
opisywa ostrza, bombardowania, ruchy wojsk i manewry polityczne. Rezydentur
przekazywaa jego raporty do Biaego Domu i Departamentu Stanu w zaszyfrowanych
depeszach. By to przekaz na tyle w czasie rzeczywistym, na ile byo to w tamtych czasach
osigalne.
Conein ze szt[abu] gen[eralnego] [na podstawie informacji] generaw Wielkiego Minha i
Dona oraz naocznych obserwacji gosia pierwsza byskawiczna depesza. Generaowie
prbuj skontaktowa si z paacem przez telefon, ale to niemoliwe. Proponuj co nastpuje:
jeli prezydent od razu zoy rezygnacj, gwarantuj mu bezpieczestwo oraz swobodny
wyjazd jego i Ngo Dinh Nhu. Jeli prezydent odrzuci te warunki, paac zostanie zaatakowany
w cigu godziny".
Conein wysa drug wiadomo nieca godzin pniej: nie bdzie adnych rozmw z
prezydentem. Albo powie tak, albo nie, i to bdzie caa rozmowa". Genera Don i jego
sojusznicy zadzwonili do prezydenta Diema po szesnastej i poprosili go, eby si podda.
Zaproponowali, e zapewni mu bezpieczestwo i umoliwi wyjazd z kraju. Odmwi.
Prezydent Wietnamu Poudniowego zadzwoni potem do amerykaskiego ambasadora.
Jakie jest stanowisko Stanw Zjednoczonych? spyta. Lodge nie mia pojcia.
W Waszyngtonie jest teraz 4.30 odpowiedzia. Rzd amerykaski prawdopodobnie
nie ma zdania na ten temat.
Potem Lodge stwierdzi:
Otrzymaem meldunek, e odpowiedzialni za te dziaania proponuj panu i paskiemu
bratu bezpieczny wyjazd z kraju. Wie pan o tym?
Nie skama Diem. Potem przerwa, by moe uwiadomiwszy sobie, e Lodge
uczestniczy w spisku. Ma pan mj numer telefonu powiedzia wreszcie i rozmowa
zostaa zakoczona.
Trzy godziny pniej prezydent z bratem schronili si w zakonspirowanym domu chiskiego
kupca, ktry sfinansowa prywatn siatk szpiegowsk Diema w Sajgonie. Willa zostaa
wyposaona w lini telefoniczn podczon do linii w paacu prezydenckim, co sprawiao
wraenie, jakby Diem wci tam by. Walki trway ca noc; podczas szturmu rebeliantw na
paac prezydencki zgino blisko stu Wietnamczykw.
Okoo 6.00 Diem zadzwoni do Wielkiego Minha. Prezydent powiedzia, e jest gotw
zrezygnowa, a genera zagwarantowa mu bezpieczestwo. Diem poinformowa, e bdzie
czeka w kociele witego Franciszka Ksawerego w chiskiej dzielnicy Sajgonu. Genera
wysa po Diema i jego brata transporter opancerzony oraz swojego ochroniarza jako eskort,
a potem unis dwa palce prawej rki. By to sygna: zabi obu.
Genera Don rozkaza swoim onierzom posprzta siedzib sztabu generalnego, ustawi
wielki st przykryty zielonym suknem i przygotowa konferencj prasow.
Wyno si powiedzia genera do swojego przyjaciela Co-neina. cigamy pras.
Conein pojecha do domu, ale od razu zosta wezwany przez Lodge'a.
Byem w ambasadzie i poinformowano mnie, e musz znale Diema powiedzia.
Byem zmczony i miaem do, spytaem wic: Kto wyda ten rozkaz?" Dali mi do
zrozumienia, e nakaza to prezydent Stanw Zjednoczonych.
Okoo dziesitej Conein pojecha z powrotem do sztabu generalnego i zaczepi pierwszego
generaa, jakiego spotka. Wielki Minh powiedzia mi, e obaj popenili samobjstwo.
Spojrzaem na niego i spytaem: Gdzie? Odpar, e byli w kociele katolickim w Cholonie i
tam popenili samobjstwo", zezna Conein w tajemnicy przed senack komisj badajc
spraw zabjstwa dwanacie lat pniej.
Myl, e wtedy straciem zimn krew", stwierdzi Conein. Myla o grzechu miertelnym i
swojej niemiertelnej duszy.
Powiedziaem Wielkiemu Minhowi: Zrozum, jeste buddyst, ja katolikiem. Jeli popenili
samobjstwo w tym kociele, a ksidz odprawia wieczorem msz, ta to historia nie trzyma si
kupy. Pytam wic: Gdzie oni s? Powiedzia, e s w sztabie generalnym, za siedzib sztabu, i
czy chc ich zobaczy? Powiedziaem, e nie. Spyta, dlaczego nie. A ja opowiedziaem, e
jeli przypadkiem jedna osoba na milion uwierzy im, e popenili samobjstwo w kociele, a
ja zobacz, e nie popenili samobjstwa, i bd wiedzia co innego, znajd si w trudnym
pooeniu".
Conein wrci do ambasady z wiadomoci o mierci prezydenta Diema. Nie powiedzia caej
prawdy. Zostaem poinformowany przez wietnamskich odpowiednikw, e samobjstwo
popenili po drodze z miasta", napisa w depeszy. O 2.50 czasu waszyngtoskiego nadesza
odpowied podpisana przez Deana Ruska: Wiadomo o samobjstwie Diema i Nhu
wywoaa tu szok [...]. Wane, by opinia publiczna nie miaa wtpliwoci, e ta mier to
rzeczywicie samobjstwo, o ile to prawda".
W sobot 2 listopada 1963 roku prezydent zwoa w Biaym Domu nieprotokoowane
zebranie ze swoim bratem, McCone'em, Ruskiem, McNamar i generaem Taylorem. Po
chwili Michael Forrestal przynis depesz z Sajgonu. Genera Taylor wspomina, e
prezydent zerwa si na rwne nogi i wybieg z pokoju z wyrazem przeraenia i konsternacji
na twarzy, jakiego nigdy wczeniej nie widziaem"35.
O 18.31 McGeorge Bundy zadepeszowa do Lodge'a, przekaza te t depesz do wiadomoci
McCone'a, McNamary i Ruska. Napisa w niej: mier Diema i Nhu, bez wzgldu na ich
winy, wywoaa tu wstrzs i istnieje niebezpieczestwo, e pozycja i opinia o przyszym
rzdzie mog zosta znaczco nadszarpnite, jeli rozejd si pogoski o udziale w zabjstwie
jakiego lub jakich wyszych czonkw nowych wadz [...]. Nie mog ywi zudze, e
mord polityczny zostanie tu z atwoci zaakceptowany".
W tamt sobot oficerem dyurnym w amerykaskiej ambasadzie by Jim Rosenthal.
Ambasador Lodge wysa go do frontowych drzwi na spotkanie pewnych wanych goci.
Nigdy nie zapomn tego widoku powiedzia. Samochd podjecha pod ambasad i
zaczy pracowa kamery. Z przodu wyskoczy Conein, otworzy tylne drzwi i zasalutowa,
tamci faceci wysiedli. Jakby dostarcza ich do ambasady, co te waciwie robi.
Zaprowadziem ich do windy i powita ich Lodge [...]. Byli to ludzie, ktrzy wanie dokonali
zamachu stanu, zabili gow pastwa, a potem wkroczyli do ambasady, jakby chcieli
powiedzie: Hej, szefie, odwalilimy kawa dobrej roboty, nie?"36

MYLAEM, E TO SPISEK"
We wtorek 19 listopada 1963 roku Richard Helms wnis do Biaego Domu belgijski pistolet
maszynowy ukryty w torbie podrnej.
Byo to trofeum wojenne; CIA przeja trzy tony adunku broni, ktr Fidel Castro prbowa
przeszmuglowa do Wenezueli. Helms zabra pistolet do Departamentu Sprawiedliwoci,
eby pokaza go Bobby'emu Kennedy'emu, a ten uzna, e powinni go zanie bratu. Weszli
do Gabinetu Owalnego i zaczli rozmawia z prezydentem o tym, jak walczy z Fidelem.
Byo pne jesienne popoudnie i ju zmierzchao, gdy prezydent wsta ze swojego fotela
bujanego i wyjrza przez okno na Ogrd Rany.
Helms woy bro z powrotem do torby:
Ciesz si, e Tajna Suba nie zapaa nas tu z t broni. Zamylony prezydent odwrci
si od okna i ucisn do Helmsa.
Tak powiedzia z szerokim umiechem to daje mi poczucie bezpieczestwa1.
W nastpny pitek McCone i Helms jedli na lunch kanapki w dyrektorskim apartamencie w
centrali. Z wysokich i szerokich okien na szesnastym pitrze wida byo tylko czubki drzew
cigncego si po horyzont lasu. Wtedy nadeszy wstrzsajce wieci.
Prezydent zosta zastrzelony. McCone wcisn na gow kapelusz i uda si do domu
Bobby'ego Kennedy'ego, oddalonego o minut jazdy samochodem. Helms zszed do swojego
biura i stara si naszkicowa wiadomo, depesz, ktra miaa zosta wysana do kadej
rezydentury CIA na wiecie. W tej chwili myla podobnie jak Lyndon Johnson.
Przeszo mi przez myl wspomina Johnson e skoro strzelili do naszego prezydenta
[...], to kto bdzie nastpny? I co dzieje si w Waszyngtonie? I kiedy nadlec rakiety?
Mylaem, e to spisek, i podniosem t kwesti. Prawie kady, kto by ze mn, myla tak
samo"2.
Przez nastpny rok w imi bezpieczestwa narodowego agencja ukrywaa wikszo tego,
czego dowiedziaa si od nowego prezydenta i komisji, ktr utworzy on do zbadania
zabjstwa. Jej wasne wewntrzne ledztwo rozmyo si w chaosie i podejrzeniach,
wzbudzajc wtpliwoci, ktre utrzymuj si do dzi. Relacja ta opiera si na zapisach CIA i
zaprzysionych zeznaniach oficerw CIA, odtajnionych w latach 1998 -2004.
SKUTEK BY ELEKTRYZUJCY"
Tragiczna mier prezydenta Kennedy'ego wymaga od nas wszystkich bliszego przyjrzenia
si wszystkim niezwykym z punktu widzenia wywiadu wydarzeniom", napisa Helms w
swojej depeszy do rezydentur CIA z 22 listopada3. W centrali Charlotte Bustos natychmiast
si na co natkna. Prowadzia meksykaskie akta tajnych operacji, a dwie minuty po tym,
jak w radiu ogoszono, e policja z Dallas aresztowaa Lee Ha-rveya Oswalda, biega
pastelowymi korytarzami z teczk Oswalda, szukajc swojego szefa, Johna Whittena,
odpowiedzialnego za tajne operacje CIA w Meksyku i Ameryce rodkowej. Whitten szybko
przejrza teczk. Skutek by elektryzujcy" wspomina.
Z akt wynikao, e 1 padziernika 1963 roku o 10.45 czowiek, ktry przedstawi si jako Lee
Oswald, zadzwoni do radzieckiej ambasady w Meksyku i zapyta o swoje podanie o wiz na
wjazd do Zwizku Radzieckiego. Z bezcenn pomoc meksykaskiej tajnej policji
rezydentura CIA w Ciudad de Mxico podsuchiwaa radzieck i kubask ambasad w
ramach operacji o kryptonimie Envoy" (Wysannik"). CIA dysponowaa nagraniem
rozmowy Oswalda.
Meksyk mia najwikszy i najskuteczniejszy system przejmowania rozmw telefonicznych
na caym wiecie powiedzia Whitten. J. Edgar Hoover cigle si rumieni z
zadowolenia na sam myl o meksykaskiej placwce"4 czsto przyapywano
amerykaskich onierzy stacjonujcych na poudniowym zachodzie Stanw Zjednoczonych
na prbie sprzedania tajemnic wojskowych Rosjanom lub przejcia na ich stron w Ciudad de
Mxico. CIA prowadzia te fotograficzn obserwacj radzieckiej ambasady i otwieraa ca
poczt, zarwno przychodzc, jak i wychodzc.
Jednak nasuch prowadzono tak intensywnie, e rezydentura a tona w bezuytecznych
informacjach. Dopiero po omiu dniach odsuchano nagranie z 1 padziernika, uzyskano
informacj o wizycie Oswalda i wysano pytanie do centrali: kim jest Lee Oswald? CIA
wiedziaa, e suy w piechocie morskiej, a w padzierniku 1959 roku jawnie przeszed na
stron radzieck*. Agencja miaa w swoich aktach ca kolekcj szczegowych raportw FBI
i Departamentu Stanu na temat prb zrzeczenia si amerykaskiego obywatelstwa przez
Oswalda, jego grb, e przekae Sowietom tajne informacje o amerykaskich obiektach
wojskowych na Pacyfiku, maestwa z Rosjank i powrotu do Stanw Zjednoczonych w
czerwcu 1962 roku.
Podczas pobytu Oswalda w Zwizku Radzieckim CIA nie miaa na miejscu informatorw,
ktrzy mogliby donie o jego dziaalnoci oraz o tym, co robi z nim KGB", napisa Whitten
w wewntrznym raporcie. Ale istniay podejrzenia, e Oswald i inni podobni zdrajcy mogli
zosta przesuchani przez KGB, otoczeni przez informatorw KGB, gdziekolwiek by osiedli
w Zwizku Radzieckim, a pniej KGB mg ich nawet werbowa do misji zagranicznych"5.
Whitten doszed do wniosku, e czowiek, ktry zastrzeli prezydenta, mg by
komunistycznym agentem. Sign po telefon i poprosi Helm-sa o nakazanie, aby
natychmiast przejrzano wszystkie tamy i zapisy rozmw z caej operacji Envoy" w
Meksyku. Szef rezydentury CIA Win Scott od razu zadzwoni do prezydenta Meksyku,
ktrego tajna policja wraz z ludmi CIA od podsuchw ca noc szukaa gosu Oswalda na
wszystkich nagraniach.
* Chodzi o wyjazd Oswalda do Zwizku Radzieckiego. Na miejscu owiadczy on, e nie chce
wraca do Stanw Zjednoczonych, odda swj paszport w ambasadzie. Poniewa nie mia
adnej wartoci dla KGB, wysano go do Miska, gdzie mieszka w luksusowych warunkach i
pracowa. W 1961 roku wzi lub z Rosjank, w 1962 roku wraz z on i dwiema crkami
wrci do Stanw Zjednoczonych (przyp. tum.).

Gdy McCone wrci do centrali CIA, wiadomo o aktach Oswalda ju si rozesza. Przez
sze godzin odbyway si nerwowe zebrania, ostatnie zaczo si p godziny przed pnoc.
Kiedy McCone dowiedzia si, e CIA wiedziaa zawczasu o wizycie Oswalda w radzieckiej
ambasadzie w Meksyku, naskoczy na swoich wsppracownikw, wcieky na to, jak
prowadzona jest agencja6.
Wewntrzne ledztwo CIA zaczo nabiera rumiecw w sobot rano, 23 listopada. Helms
spotka si z baronami agencji, w tym z Jamesem Angletonem, od 1954 roku szefem
kontrwywiadu. Angleton spodziewa si, e dostanie spraw Oswalda. Ku jego oburzeniu
Helms powierzy spraw Johnowi Whittenowi.
Whitten potrafi rozwikywa tajemnice. Nabrawszy wprawy w przesuchiwaniu jecw
wojennych podczas II wojny wiatowej, wstpi do CIA w 1947 roku. On pierwszy w agencji
wykorzysta wariograf. Na pocztku lat pidziesitych uy wykrywacza kamstw podczas
setek przesucha podwjnych agentw, podstawionych uciekinierw i informatorw
przekazujcych faszywe informacje. Ujawni kilka najwikszych wpadek agencji, w tym to,
e pewien oszust sprzeda wiedeskiej placwce faszyw radzieck ksik szyfrw. Innym
razem rozwika spraw agenta prowadzonego przez Angletona we Woszech, czowieka,
ktrego napuci on na pi rnych zagranicznych sub wywiadowczych. Agent okaza si
oszustem i patologicznym kamc; beztrosko ujawni wszystkim piciu zagranicznym
agencjom, e pracuje dla CIA, a natychmiast potem wszystkie pi sub przewerbowao go,
eby spenetrowa agencj. Nie bya to jedyna operacja Angletona zdemaskowana przez
Whittena. Za kadym razem Helms kaza Whittenowi chodzi do ciemnego, zadymionego
biura Angletona i stawa z nim oko w oko.
Zwykem stosowa wasn procedur bezpieczestwa, zawiadamiajc najblisz rodzin"
stwierdzi Whitten. Konfrontacje wytworzyy midzy dwoma mczyznami napite, bardzo
napite stosunki"7. W chwili, gdy Whitten otrzyma spraw Oswalda, Angleton zacz go
sabotowa.
Rankiem 23 listopada centrala CIA dowiedziaa si, e pod koniec wrzenia i padziernika
Oswald odwiedza regularnie obie ambasady, kubask i radzieck, prbujc moliwie jak
najszybciej wyjecha na Kub i zaczekac tam na radzieck wiz. Jego wizyty w ambasadzie
kubaskiej i radzieckiej na Kubie ewidentnie wpyny na pierwsze wraenie, jakie wywar"
powiedzia Helms8. Wczesnym popoudniem McCone wrci do centrum Waszyngtonu i
przekaza wieci o kubaskich powizaniach prezydentowi Johnsonowi, przerwawszy mu
rozmow z Dwightem Eisenhowerem, ktry ostrzega go przed wadz, jak Robert Kennedy
mia nad tajnymi operacjami9.
O 13.35 prezydent Johnson zadzwoni do starego przyjaciela Edwina Weisla, szarej eminencji
z Wall Street, i zwierzy mu si: Sprawa [...] tego zabjstwa [...] moe by o wiele bardziej
skomplikowana, ni ci si wydaje [...], moe siga gbiej, ni mylisz"10. Tego popoudnia
pochodzcy z Teksasu amerykaski ambasador w Meksyku Tom Mann, zaufany czowiek
Lyndona Johnsona, podzieli si swoimi podejrzeniami, e za zabjstwem stoi Castro.
W niedzielny poranek 24 listopada McCone wrci do Biaego Domu, gdzie zbiera si
kondukt pogrzebowy, eby przewie urn z prochami Johna Kennedy'ego na Kapitol.
McCone poinformowa dokadniej Lyndona Johnsona o dziaaniach CIA w celu obalenia
rzdu na Kubie. Jednak Johnson wci nie mia pojcia, e Stany Zjednoczone przez ostatnie
trzy lata prboway zabi Castro. Wiedziao o tym bardzo niewiele osb. Nalea do nich
Allen Dulles. A take Richard Helms. Oprcz nich Robert Kennedy. Czwarty
prawdopodobnie by Fidel Castro.
Tego samego dnia rezydentura CIA w Meksyku stanowczo owiadczya, e 28 wrzenia
Oswald poprosi radzieckich oficerw wywiadu o wiz. Rozmawia osobicie z czowiekiem
o nazwisku Walerij Kostikow, ktrego uwaano za funkcjonariusza 13. Departamentu
Zarzdu Gwnego KGB odpowiedzialnego za zabjstwa11.
Rezydentura wysaa do centrali list wszystkich obcokrajowcw podejrzewanych o kontakty
z oficerami radzieckiego wywiadu w Meksyku. Znalaz si na niej Kubaczyk Rolando
Cubela, agent CIA biorcy udzia w ostatnim spisku na ycie Castro. Zaledwie dwa dni
wczeniej, w dzie mierci prezydenta Kennedy'ego, prowadzcy Cubel Nestor Sanchez
przekaza Kubaczykowi piro z wmontowan strzykawk wypenion trucizn. Raport z
meksykaskiej rezydentury dotyczy wstrzsajcej kwestii: czy Cubela by podwjnym
agentem pracujcym dla Fidela?12

Kondukt aobny zmierzajcy na Kapitol opuszcza wanie Biay Dom, kiedy Lee Harvey
Oswald zosta zamordowany przed kamerami telewizyjnymi na komisariacie policji w Dallas.
Prezydent poprosi CIA, eby natychmiast dostarczya mu wszystkie posiadane informacje na
temat Oswalda. Whitten sporzdzi wycig z akt, da go Helmsowi, a ten kilka godzin pniej
przekaza dokumenty prezydentowi. Sam raport zagin albo zosta zniszczony. Jak stwierdzi
Whitten, zasadniczo wynikao ze, i CIA nie miaa adnych dowodw na to, e Oswald by
agentem Moskwy lub Hawany ale mg nim by.
STPALIMY BARDZO OSTRONIE"
John McCone przekaza oficjalny raport nowemu prezydentowi Stanw Zjednoczonych we
wtorek 26 listopada. Prezydent z przeksem zwrci uwag na to, e pewni ludzie z
Departamentu Sprawiedliwoci sugerowali mu w niedziel, i naley przeprowadzi
niezalene ledztwo w sprawie mierci prezydenta napisa McCone w swojej codziennej
notatce subowej. Prezydent Johnson odrzuci ten pomys".
Siedemdziesit dwie godziny pniej, wbrew swojemu instynktowi, Johnson zmieni zdanie.
29 listopada, drugiego dnia po wicie Dzikczynienia, pochlebstwami nakoni niechtnego
prezesa Sdu Najwyszego Earla Warrena, eby poprowadzi ledztwo. Warren zebra
pozostaych czonkw swej Komisji po piciogodzinnym maratonie wciekych rozmw
telefonicznych. Za rad Roberta Kennedy'ego prezydent zadzwoni do domu Allena Dullesa.
Czy wzi pan pod uwag skutki moich wczeniejszych dziaa i poprzedniego stanowiska?"
spyta oszoomiony Dulles. Johnson zapewni go, e tak, i rozczy si. Dulles
natychmiast wezwa Jamesa Angletona13.
Byo ju ciemno i prezydent pogania komisj, eby si zebraa, nim uka si wieczorne
wydania gazet. Przejrza list wybranych. Bardzo wana bya dyskrecja, tote powiedzia:
Nie moemy dopuci, eby Izba Reprezentantw, Senat, FBI i inni zaczli zawiadcza, e
Kennedyego zabi Chruszczow albo Castro". Naciska na reprezentanta Geral-da R. Forda,
domagajc si w komisji ludzi, ktrzy wiedz, jak pracuje CIA. Przed dziewit wieczorem
odby najwaniejsz rozmow ze swoim uwielbianym mentorem, czowiekiem, ktry
obserwowa CIA z bliska w Kongresie. Senator Richard Russell dzwoni z Winder w Georgii.
Chocia Lyndon Johnson poda ju agencjom prasowym, e bdzie on czonkiem komisji
Warrena, Russell prbowa go od tego odwie.
Do cholery, wemiesz w tym udzia, ja ci to mwi! krzykn prezydent. I dasz
wszystkiemu swoje nazwisko, bo jeste szefem komisji CIA. Johnson powtrzy, e nie
bdzie miejsca na gadki, e to Chruszczow zabi Kennedy'ego.
Nie sdz, eby Castro zrobi to bezporednio rzek senator Russell ale nie bybym
zaskoczony, gdyby mia z tym co wsplnego".
Dla Richarda Helmsa utworzenie komisji Warrena stao si miadcym moralnie dylematem.
Helms uwiadomi sobie, e ujawnienie spiskw bardzo le odbije si na agencji i na nim
samym oraz e moe si okaza, i Kubaczycy zorganizowali zabjstwo w zemcie za
planowanie przez nas zamachw na ycie Castro. Miaoby to katastrofalne skutki dla niego i
dla agencji" zezna John Whitten14.
Helms wiedzia to a nazbyt dobrze. Stpalimy bardzo ostronie powiedzia w cile
tajnym owiadczeniu pitnacie lat pniej. Bardzo si wwczas martwilimy, jak to
wszystko si skoczy [...]. Oskarenie obcego rzdu, e odpowiada za ten czyn, zdziera z nas
rwnie paskudny woal"15.
Kwestia ujawnienia spiskw na ycie Castro bya rwnie ogromnym ciarem dla
Bobby'ego Kennedy'ego. Zachowa wic milczenie.
Prezydent rozkaza, by FBI przeprowadzio ledztwo w sprawie zabjstwa prezydenta, i
wymg na CIA pen wspprac. Nakaza obu subom skada raporty o swoich odkryciach
komisji Warrena, ktra polegaa na ich informacjach w tej sprawie. Naduycie wadzy byo
ogromne.
Na pocztku 1962 roku aktami Oswalda dysponoway CIA, FBI, Pentagon, Departament
Stanu oraz Suba Imigracji i Naturalizacji. W sierpniu 1963 roku w Nowym Orleanie Oswald
mia seri konfrontacji z czonkami Cuban Student Directorate, finansowanej przez CIA
grupy przeciwnikw Castro, ktrej czonkowie donieli swojemu prowadzcemu, e
podejrzewaj Oswalda o prb przeniknicia do ich szeregw. W padzierniku 1963 roku FBI
uznao go za niepoczytalnego marksist popierajcego rewolucj kubask, zdolnego do
przemocy i utrzymujcego kontakty z oficerami radzieckiego wywiadu. 30 padziernika biuro
dowiedziao si, e pracowa w teksaskim magazynie ksiek szkolnych w Dallas.
Krtko mwic, wcieky zdrajca, ktry podziwia Castro, ktrego CIA miaa prawo uwaa
za zwerbowanego komunistycznego agenta, ktry z uporem walczy o powrt do Moskwy
przez Hawan, ledzi tras prezydenckiej kawalkady w Dallas.
CIA i FBI nigdy nie porwnay notatek. FBI nigdy nawet nie zbliyo si do wytropienia
Oswalda. Sprawa ta stanowia wstp do postpowania biura z tygodni przed 11 wrzenia 2001
roku. Bya to niebotyczna niekompetencja", zapisa 10 grudnia 1963 roku J. Edgar Hoover w
notatce subowej, ktra pozostaa tajna a do koca stulecia.
Cartha DeLoach, asystent i pniejszy zastpca dyrektora FBI, wpyn na Hoovera, eby nie
wyciga konsekwencji wobec swoich agentw, gdy mogoby to zosta potraktowane jako
przyznanie si do odpowiedzialnoci za niedbalstwo, ktre doprowadzio do zabicia
prezydenta". Niemniej jednak Hoover ukara siedemnastu swoich ludzi. Nie udao nam si
dostrzec pewnych istotnych aspektw w ledztwie Oswalda napisa Hoover w
padzierniku 1964 roku. Powinno to by dla nas wszystkich lekcj, ale wtpi, czy
niektrzy doszli do tego wniosku nawet teraz"16.
Czonkowie komisji Warrena nie wiedzieli o tym wszystkim. Jak wkrtce dowiedzia si John
Whitten, CIA take ukrya przed komisj wikszo prawdy.
Whitten spdzi straszne chwile nad oddzielaniem faktw od kamstw lawinowo
napywajcych z zagranicznych placwek CIA. Dziesitki ludzi twierdzio, e widziao
Oswalda tu i tam, wszdzie we wszystkich moliwych podejrzanych okolicznociach, od
bieguna pnocnego do Konga", wspomina17. Podajc tysicami faszywych tropw, CIA
zapdzia si w labirynt. Aby przesia fakty dotyczce sprawy, Whitten musia oprze si na
informacjach, ktrymi podzielio si z nim FBI. Dopiero po dwch tygodniach, w grudniu
1963 roku, pozwolono mu przeczyta wstpny raport ze ledztwa w sprawie Oswalda. Po raz
pierwszy owiadczy wiele lat pniej poznaem niezliczone wane szczegy z
dziecistwa Oswalda, o ktrych FBI wiedziao od pocztku ledztwa i nie poinformowao
mnie o nich".
FBI jak zwykle nie podzielio si informacjami z CIA. Ale prezydent nakaza federalnym, by
wsppracowali z agencj. Jedynym czowiekiem odpowiedzialnym za kontakty CIA z FBI
by Jim Angleton, a wedle Whittena Angleton nigdy nie powiedzia mi o swoich rozmowach
z FBI oraz o tym, jakie informacje uzyska podczas tych spotka". Nie mogc wpyn na
pocztkowy bieg ledztwa, Angleton przydusi Whittena, potpi jego dziaania i udaremni
wysiki zmierzajce do ujawnienia faktw w sprawie.
Helms i Angleton zgodzili si, e nie naley nic mwi komisji Warrena ani ledczym z CIA
o spiskach na ycie Castro. By to czyn moralnie naganny", owiadczy Whitten pitnacie
lat pniej. Helms nie ujawni tego, poniewa grozioby mu to utrat stanowiska". Wiedza ta
moga by fundamentalnym czynnikiem przy analizowaniu wydatze zwizanych z
zabjstwem Kennedy'ego", stwierdzi Whitten. Wiedzia, e nasze ledztwo w sprawie
zabjstwa Kennedy'ego wygldaoby wtedy zupenie inaczej".
Sekretne rozmowy Angletona z Allenem Dullesem pozwoliy kontrolowa napyw informacji
z CIA. Decyzje, jakie podjli z Helmsem, mogy wpyn na tre wnioskw komisji
Warrena. Ale Angleton zezna, e komisja nigdy nie badaa znaczenia radzieckich i
kubaskich zwizkw tak, jak to zrobi jego may zesp.
Mielibymy dokadniejszy obraz sytuacji powiedzia. Zaangaowalimy si
intensywniej [...]. Mielimy wiksz wiedz o 13. Departamencie i caej trzydziestoletniej
historii radzieckich dywersji i zabjstw. Znalimy przypadki, znalimy modus operandi"18.
Stwierdzi, e nie ma sensu rozpowszechnia tajemnic, ktre s najbezpieczniejsze w jego
rkach.
Postpowanie Angletona blokowao dziaania wymiaru sprawiedliwoci. Mia on tylko jeden
argument na swoj obron. Uwaa, e Moskwa wysaa podwjnego agenta, aby zatuszowa
on rol Zwizku Radzieckiego w zabjstwie Johna Kennedy'ego.


KONSEKWENCJE MOG BY KATASTROFALNE"
Podejrzewa Jurija Nosenk z KGB, ktry zbieg do Stanw Zjednoczonych w lutym 1964
roku, akurat wtedy, gdy Angleton przej ledztwo w CIA. Nosenko by zepsutym dzieckiem
radzieckiej elity: jego ojciec by ministrem budownictwa okrtowego, czonkiem Komitetu
Centralnego Komunistycznej Partii Zwizku Radzieckiego, a kiedy zmar, zosta pochowany
pod murem Kremla. Jurij w 1953 roku w wieku dwudziestu piciu lat wstpi do KGB. W
1958 roku pracowa w dziale KGB, ktry zajmowa si amerykaskimi i brytyjskimi
turystami w Zwizku Radzieckim. Przenis si do wydziau amerykaskiego, szpiegowa
amerykask ambasad w 1961 i 1962 roku, a potem zosta zastpc szefa wydziau
turystycznego.
Pozycja ojca chronia go od konsekwencji licznych potkni, wynikajcych z naduywania
alkoholu, a do wyjazdu do Genewy w czerwcu 1962 roku, gdzie peni funkcj oficera
bezpieczestwa radzieckiej delegacji na konferencj rozbrojeniow z udziaem osiemnastu
pastw. Pierwszego wieczoru bardzo si upi, a na drugi dzie rano odkry, e prostytutka
ukrada mu rwnowarto 900 dolarw we frankach szwajcarskich. KGB surowo karaa
szastanie funduszami.
Nosenko zidentyfikowa czy raczej mylnie zidentyfikowa czonka amerykaskiej
delegacji dyplomatycznej Davida Marka jako pracownika CIA i zacz go szuka. Mark
przyjecha do Moskwy pi lat wczeniej jako polityczny i ekonomiczny radca ambasady
amerykaskiej. Chocia nigdy nie by szpiegiem, odda kilka drobnych przysug CIA i
oficjalnie ogoszony zosta w Zwizku Radzieckim persona non grata. Nie wpyno to na
jego karier; pniej zosta ambasadorem i czowiekiem numer dwa w wydziale
wywiadowczym Departamentu Stanu.
Pod koniec popoudniowych rozmw na temat traktatu o zakazie testw broni jdrowej,
wspomina Mark, Nosenko podszed do niego i powiedzia po rosyjsku: Musz z panem
porozmawia [...]. Ale nie tutaj. Chciabym zje z panem obiad". Bya to oczywista zachta.
Mark zaproponowa restauracj na przedmieciach i wyznaczy spotkanie na nastpny dzie.
Oczywicie od razu powiedziaem o tym ludziom z CIA, a oni odpowiedzieli: Boe, czemu
wybrae t restauracj? Chodz tam wszyscy szpiedzy*"19. Amerykanin i Rosjanin zjedli
lunch obserwowani uwanie przez dwch ludzi CIA.
Nosenko powiedzia Markowi o prostytutce i straconych pienidzach. Przemylaem to
wspomina Mark jego sowa. Mog przekaza wam pewne informacje, ktre bardzo
zainteresuj CIA, w zamian chc tylko swoje pienidze". Mark ostrzeg go: Zamierza pan
dopuci si zdrady". Ale Rosjanin by na to gotw. Umwili si wic na kolejne spotkanie
nastpnego dnia w Genewie. Dwaj pracownicy operacyjni CIA ruszyli do szwajcarskiej
stolicy i zaczli prowadzi obserwacj. Jednym z nich byTennent Bagley z wydziau
radzieckiego stacjonujcy w Bernie, ktry troch mwi po rosyjsku. Drugim by George
Kisevalter, gwny prowadzcy rosyjskich szpiegw, ktry przylecia z centrali.
Nosenko przyszed na pierwsze spotkanie pijany. Bardzo pijany", jak powiedzia Kisevalter
wiele lat pniej. CIA dugo go nagrywaa, ale zepsu si magnetofon. Zapis zosta
odtworzony przez Bagleya na podstawie tego, co zapamita Kisevalter. Wikszo przepada
w tumaczeniu20.
Bagley zadepeszowa do centrali 11 czerwca 1962 roku z informacj, e Nosenko cakowicie
udowodni, e jest wiarygodny", dostarczy informacje o wielkim znaczeniu" i okaza si
wielce skonny do wsppracy. Ale po osiemnastu miesicach Angleton przekona Bagleya,
e da si nabra, i z najwierniejszego zwolennika Nosenki Bagley sta si jego najbardziej
zaartym antagonist.
Nosenko zgodzi si szpiegowa dla CIA w Moskwie. Wrci do Genewy z radzieck
delegacj rozbrojeniow i pod koniec stycznia 1964 roku spotka si ze swoimi
prowadzcymi z CIA. 3 lutego, gdy komisja Warrena przesuchaa swojego pierwszego
wiadka, powiedzia Amerykanom, e chce natychmiast uciec. Nosenko stwierdzi, e
przejrza akta KGB dotyczce Oswalda i nie ma tam nic, co wskazywaoby na udzia Zwizku
Radzieckiego w zabjstwie Kennedy'ego.
Angleton by pewny, e Rosjanin kamie. Opinia ta miaa katastrofalne skutki.
Nosenko ujawni mnstwo tajemnic. Ale Angleton by ju przekonany, e jest on elementem
wielkiego radzieckiego spisku. Uzna, e KGB dawno temu spenetrowa CIA na wysokim
szczeblu. Jak inaczej mona by wyjani dug list nieudanych operacji w Albanii, na
Ukrainie, w Polsce i Korei, na Kubie i w Wietnamie? By moe Moskwa wiedziaa o
wszystkich operacjach CIA przeciwko ZSRR. Moe nawet je kontrolowaa. By moe
Nosenko zosta wysany, by chroni radzieck wtyczk CIA. Jedyny zbieg, ktrego Angleton
uznawa Anatolij Golicyn, zdiagnozowany przez psychiatrw CIA jako kliniczny paranoik
potwierdza i umacnia najgbsze obawy Angletona.
Najwaniejszym obowizkiem Angletona jako szefa kontrwywiadu agencji bya ochrona CIA
i jej agentw przed wrogiem. Jednak podczas jego wachty wiele spraw poszo nie tak21. W
1959 roku major GRU Piotr Popw, pierwszy godny uwagi szpieg CIA w Zwizku
Radzieckim, zosta aresztowany przez KGB i stracony. George Blake, Brytyjczyk szpiegujcy
dla Moskwy, ktry ujawni tunel berliski, zanim jeszcze go wykopano, zosta
zdemaskowany wiosn 1961 roku, co zmusio CIA do zastanowienia si, czy tunelu nie
wykorzystali Sowieci dla szerzenia dezinformacji. Sze miesicy pniej
zachodnioniemieckiego odpowiednika Angletona, Heinza Felfego, zdemaskowano jako
radzieckiego szpiega, gdy kto bardzo zaszkodzi operacjom CIA w Niemczech i Europie
Wschodniej. Rok pniej Sowieci aresztowali pukownika Olega Piekowskiego, tajnego
bohatera kubaskiego kryzysu rakietowego. Stracili go wiosn 1962 roku.
Potem by Kim Philby. W styczniu 1963 roku pierwszy opiekun Angletona w
kontrwywiadzie, jego stary zausznik, kumpel od kieliszka, uciek do Moskwy.
Zdemaskowano go jako radzieckiego szpiega, ktry pracowa na najwyszych szczeblach
brytyjskiego wywiadu. Philby'ego podejrzewano od dwunastu lat. Kiedy podejrzenia pady na
niego po raz pierwszy, Walter Bedell Smith zada raportw od kadego, kto mia kontakt z
tym czowiekiem. Bill Harvey owiadczy kategorycznie, e Philby jest radzieckim agentem.
Jim Angleton upiera si, e nie.
Wiosn 1964 roku, po latach miadcych klsk, Angleton prbowa si zrehabilitowa.
Wierzy, e CIA moe zama Nosenk, ujawni wielki spisek i sprawa zabjstwa
Kennedy'ego zostanie rozwizana.
Helms naszkicowa problem w zeznaniu przed komisj Kongresu, odtajnionym w 1998 roku:
Helms: Jeli informacje o Oswaldzie, ktre przekaza Nosenko, s prawdziwe, nasuwa si
pewien wniosek o zwizkach Oswalda z wadzami radzieckimi. Jeli byy nieprawdziwe, jeli
przekazywa je rzdowi Stanw Zjednoczonych na zlecenie radzieckich sub, konkluzja
bdzie zupenie inna [...]. Jeli zostanie potwierdzone poza wszelkimi wtpliwociami, e
kama i tym samym, e Oswald by agentem KGB, miem twierdzi, e konsekwencje nie
dla CIA czy FBI, ale dla prezydenta Stanw Zjednoczonych i Kongresu Stanw
Zjednoczonych, mog by katastrofalne. Pytanie: Moe pan ucili?
Helms: Tak, mog. Innymi sowy, radziecki rzd nakaza zabi prezydenta Kennedyego.
Takie byy stawki. W kwietniu 1964 roku, za aprobat prokuratora generalnego Roberta F.
Kennedy'ego, CIA odizolowaa Nosenk, najpierw w swoim lokalu konspiracyjnym, potem w
Camp Peary, centrum szkoleniowym agencji pod Williamsburgiem w Wirginii22. W areszcie
wydziau radzieckiego Nosenko spotka si z traktowaniem, jakiego dowiadczali jego rodacy
w guagu. Posiki skaday si ze sabej herbaty i kleiku, przez dwadziecia cztery godziny na
dob wiecio mde wiato, adnego ludzkiego towarzystwa. Nie dostawaem do jedzenia
i cigle byem godny przyzna Nosenko w zeznaniu odtajnionym w 2001 roku. Nie
miaem z kim porozmawia. Nie miaem co czyta. Nie mogem pali. Nie mogem nawet
zaczerpn wieego powietrza".
Jego relacja bardzo przypominaa zeznania winiw CIA schwytanych po 11 wrzenia:
Stranicy zapali mnie, zawizali oczy i rce. Samochodem przewieli na lotnisko i wsadzili
do samolotu opowiada. Przewieli mnie w jakie miejsce i umiecili w betonowej celi
ze sztabami na drzwiach. W pomieszczeniu stao elazne ko z materacem". Przez trzy lata
Nosenko by zastraszany psychicznie i fizycznie. Tama z brutalnego przesuchania
przeprowadzonego przez Tennenta Bagleya w wiziennej celi CIA zachowaa si w
archiwach agencji. Nosenko baga niskim basem po rosyjsku: Na m dusz [...], na m
dusz [...], bagam, uwierzcie mi". Bagley w odpowiedzi krzycza piskliwie po angielsku:
Bzdury! Bzdury! Bzdury!" Za zasugi w pracy Bagley awansowa na stanowisko zastpcy
szefa wydziau radzieckiego i otrzyma od Richarda Helmsa Distinguished Intelligence
Medal.
W kocu lata 1964 roku zadanie poinformowania komisji Warrena o Juriju Nosence
przypado Helmsowi. Bya to niezwykle delikatna sprawa. Na kilka dni przed
podsumowaniem prac komisji Helms powiedzia prezesowi Sdu Najwyszego, e CIA nie
moe zaakceptowa owiadcze Moskwy, e nie odpowiada za zabjstwo prezydenta. Earl
Warren nie by zadowolony z tego rozwoju wydarze. W ostatnim raporcie komisji nie
wspomniano nawet o istnieniu Nosenki.
Sam Helms zacz si obawia skutkw uwizienia Rosjanina. Przyszo mi do gowy, e nie
powinnimy przetrzymywa go w wizieniu wbrew prawu Stanw Zjednoczonych
stwierdzi. Bg wie, co mogoby si sta, gdyby taka sytuacja zaistniaa dzi, poniewa
prawo si nie zmienio, a ja nie wiem, co robicie z ludmi w rodzaju Nosenki. Wwczas
poradzilimy si Departamentu Sprawiedliwoci. Byo jasne, e przetrzymujemy go wbrew
prawu, ale co mielimy z nim zrobi? Uwolnilibymy go, a potem rok pniej ludzie by
gadali: No i co, trzeba byo postpowa z wikszym rozsdkiem. By kluczem do
morderstwa prezydenta Kennedy'ego"23.
CIA wysaa do Nosenki nastpny zesp przesuchujcych. Stwierdzili oni, e Rosjanin mwi
prawd. Wreszcie, po piciu latach od ucieczki do Stanw Zjednoczonych, zosta uwolniony.
Wypacono mu 80 tysicy dolarw, dano now tosamo i wpisano na list pac CIA.
Ale Angleton i jego krg nigdy nie zamknli sprawy. Ich poszukiwania zdrajcy w CIA rozbiy
cay wydzia radziecki. Polowanie na kreta zaczo si od cigania oficerw o sowiaskich
nazwiskach. Postpowao w gr hierarchii subowej, a do szefa wydziau radzieckiego.
Sparaliowao operacje CIA w Zwizku Radzieckim na cae dziesiciolecie, a do lat
siedemdziesitych.
Przez dwadziecia pi lat po zdradzie Nosenki CIA walczya o dopisanie ostatniego
rozdziau do tej historii. W sumie przeprowadzia w tej sprawie siedem projektw
badawczych24. Nosenko zosta skazany, oczyszczony z zarzutw i ponownie postawiony w
stan oskarenia, a wreszcie pod koniec zimnej wojny ostateczny wyrok wyda Rich Heuer z
CIA. Heuer na pocztku mocno wierzy w szeroko zakrojony spisek, doceni jednak warto
tego, co Nosenko da Stanom Zjednoczonym. Rosyjski szpieg zidentyfikowa albo wskaza
tropy prowadzce do okoo 200 obcokrajowcw i 238 Amerykanw, ktrymi interesowa si
KGB. Wskaza 300 radzieckich agentw wywiadu i zagranicznych informatorw oraz
okoo 2 tysicy oficerw KGB. Namierzy 52 mikrofony zainstalowane przez Sowietw w
amerykaskiej ambasadzie w Moskwie. Poszerzy wiedz CIA na temat metod szantaowania
przez Sowietw zagranicznych dyplomatw i dziennikarzy. Aby wierzy w zorganizowany
spisek, naleao przyj na wiar cztery rzeczy: po pierwsze, e Moskwa oddaa wszystkie te
informacje, eby chroni jedn wtyczk. Po drugie, e wszyscy komunistyczni zdrajcy wcale
nie zdradzili ZSRR i siej w USA dezinformacj. Po trzecie, e ogromny aparat radzieckiego
wywiadu istnieje wycznie po to, eby wprowadza w bd Stany Zjednoczone. I wreszcie,
e za zabjstwem Kennedy'ego stoi nieprzenikniona komunistyczna konspiracja.
Wedug Richarda Helmsa sprawa pozostaa otwarta. Dopki radzieckie i kubaskie suby
wywiadowcze nie ujawni swoich archiww, powiedzia, inni nigdy nie dowiedz si prawdy.
Albo zabjstwa Johna Kennedy'ego dokona niepoczytalny obkaniec z tanim karabinem i
celownikiem za siedem dolarw, albo prawda jest bardziej przeraajca. Jak powiedzia
Lyndon Johnson pod koniec swojej prezydentury: Kennedy prbowa dopa Castro, ale
Castro dopad go pierwszy".

. ZOWIESZCZY PRD"
Tajne operacje Kennedy'ego przeladoway Lyndona Johnsona przez cae ycie. Powtarza
raz po raz, e Dallas byo kar bosk za Diema. Zebralimy si, zgromadzilimy band
cholernych zbirw, przyszlimy i zabilimy go", biadoli1. W pierwszym roku jego
urzdowania Sajgon przeladowa jeden zamach stanu za drugim, zagadkowi powstacy
zaczli zabija Amerykanw w Wietnamie, a obawa prezydenta, e CIA bya instrumentem
morderstwa politycznego, wci si pogbiaa.
Teraz wiedzia ju, e Bobby Kennedy mia wielk wadz nad tajnymi operacjami.
Postrzega go jako zdeklarowanego rywala do prezydentury. Na spotkaniu w Gabinecie
Owalnym z Johnem McCone'em 13 grudnia 1963 roku Johnson spyta otwarcie, czy i kiedy
Kennedy opuci urzd. McCone odpowiedzia, e prokurator generalny zamierza pozosta
na swoim stanowisku, ale nie jest jasne, do jakiego stopnia prezydent pozwoli mu angaowa
si w dziaalno wywiadowcz, problemy Rady Bezpieczestwa Narodowego i sprawy
kontrwywiadu"2. Odpowied nadesza wkrtce: skoczyy si czasy Bobby'ego wonicy
wydziau tajnych operacji. Odszed siedem miesicy pniej.
28 grudnia McCone przylecia na ranczo Lyndona Johnsona w Teksasie na niadanie i
odpraw po podry do Sajgonu. Prezydent natychmiast powiedzia, e chciaby zmieni
oblicze CIA suby z gatunku paszcza i szpady" zanotowa McCone3. Dyrektor przysta
na to ochoczo. Jedyn zgodn z prawem rol agencji jest zbieranie, analizowanie i
dostarczanie informacji, stwierdzi McCone, nie moe ona organizowa spiskw, eby obala
obce rzdy. Johnson przyzna, e jest ju zmczony tym, e za kadym razem, kiedy
wspomina si moje nazwisko lub nazw CIA, ma to zwizek z brudnymi sztuczkami".

Ale Lyndon Johnson spdzi bezsenn noc na rozwaaniach, czy wkroczy do Wietnamu ca
si, czy wyj. Bez amerykaskiego poparcia Saj-gon by upad. Nie chcia w to wciga
tysicy amerykaskich onierzy. Nie mg jednak okaza, e si wycofuje. Jedynym
wyjciem midzy wojn a dyplomacj bya tajna operacja.
NIKT NIE MG ZAJ SI WYWIADEM JAK TRZEBA"
Na pocztku 1964 roku McCone i jego nowy szef rezydentury w Sajgonie Peer de Silva
otrzymywali od prezydenta wycznie ze nowiny. McCo-ne'a bardzo martwia caa ta
sytuacja". Uwaa, e informacje wywiadowcze, na ktrych opiera si cay bieg wojny, s w
wikszoci bdne"4. Ostrzeg Biay Dom i Kongres, e Vietcong otrzymuje znaczce
wsparcie od Wietnamu Pnocnego, i zapewne nie tylko stamtd, oraz e to wsparcie moe
si zwiksza. Powstrzymanie go przez uszczelnienie granic, wikszych szlakw wodnych i
dugiej linii brzegowej bdzie trudne, jeli w ogle moliwe. Polityczny apel Vietcongu do
mieszkacw Wietnamu Poudniowego odnis skutek, [Vietcong w jego wyniku] zyska
rekrutw dla swoich si zbrojnych i zneutralizowa opr przeciwko nim".
Program Tygrys", realizowane przez dwa lata paramilitarne przedsiwzicie rezydentury w
Sajgonie przeciwko Wietnamowi Pnocnemu, zakoczy si mierci i zdrad. Teraz
Pentagon zaproponowa, aby go reaktywowa wesp z CIA. Plan operacyjny 34A zakada
prowadzenie przez rok tajnych wypadw majcych przekona Hanoi, by zaprzestao podsyca
bunty w Wietnamie Poudniowym i Laosie. Gwnym elementem byy kolejne zrzuty druyn
komandosw i agentw do Wietnamu Pnocnego, poczone z natarciami na wybrzee od
strony morza. Napastnikami mieli by onierze si specjalnych Wietnamu Poudniowego,
zasileni przez nacjonalistycznych chiskich i poudniowokoreaskich komandosw,
wszystkich wyszkolonych przez CIA. McCone nie wierzy, e te ataki zmieni pogldy Ho
Szi Mina. Powinno si poinformowa prezydenta, e to nie jest najwaniejsza rzecz od czasu
wynalezienia masa orzechowego", radzi5.
Zgodnie z rozkazami agencja przekazaa swoj siatk paramilitarn Grupie Operacji
Specjalnych Pentagonu w Wietnamie. Helms ostrzega przed zowieszczym prdem", ktry
odciga CIA od szpiegostwa i pcha na pozycje konwencjonalnego wojskowego personelu
technicznego. Dyrektor wykonawczy agencji Lyman Kirkpatrick przewidywa rozdrobnienie
i destrukcj CIA oraz przejcie tajnych operacji przez Komitet Szefw Sztabw". Byy to
prorocze obawy.
W marcu 1964 roku prezydent wysa McCone'a i McNamar z powrotem do Sajgonu.
Dyrektor wrci, aby powiedzie prezydentowi, e wojna nie idzie dobrze. McNamara
przedstawi bardzo optymistyczn opini, e sprawy rozwijaj si pomylnie stwierdzi
McCone w relacji dla prezydenckiej biblioteki Lyndona B. Johnsona. Musiaem zaj
stanowisko, e dopki szlak Ho Szi Mina jest otwarty i nieprzerwanie cign nim dostawy i
kolumny ludzi, nie moemy powiedzie, e wszystko idzie dobrze".
By to pocztek koca Johna McCone'a jako dyrektora centrali wywiadu. Lyndon Johnson
zamkn przed nim drzwi Gabinetu Owalnego. Komunikacja midzy CIA a prezydentem
zostaa ograniczona do skadanego dwa razy w tygodniu raportu na temat wydarze na
wiecie. Prezydent czyta go w wolnej chwili, jeli chcia i kiedy chcia. 22 kwietnia McCone
powiedzia Bundy'emu, e jest ogromnie niezadowolony, e prezydent Johnson nie dostaje
ode mnie bezporednich raportw wywiadu, jak to byo w zwyczaju za prezydenta
Kennedy'ego i za prezydenta Eisenhowera". Tydzie pniej rzek do Johnsona: nieczsto
pana widz, co mnie martwi"6. Zatem w maju Johnson i McCone rozegrali parti golfa do
omiu dokw w ekskluzywnym klubie Burning Tree. Ale powan rozmow odbyli dopiero
w padzierniku. Prezydent po jedenastu miesicach na urzdzie spyta McCone'a, jak dua
jest CIA, ile kosztuje i w jaki sposb dokadnie ma mu suy. Rad dyrektora rzadko suchano
i rzadko brano je pod uwag. Bez posuchu u prezydenta nie mia adnej wadzy, a bez niej
CIA zacza dryfowa w stron niebezpiecznej wskiej cieniny lat szedziesitych.
Rozam McCone'a z McNamara w sprawie Wietnamu odsoni gbsz polityczn przepa.
Zgodnie z prawem dyrektor centrali wywiadu by przewodniczcym rady wszystkich
amerykaskich sub wywiadowczych. Jednak Pentagon od dwch dziesicioleci walczy,
eby dyrektor gra drugie skrzypce w faszujcej kapeli ludzi nazywajcej si teraz wsplnot
wywiadowcz. Od szeciu lat prezydencka komisja doradcw do spraw wywiadu sugerowaa,
e dyrektor powinien kierowa ow wsplnot" i pozwoli, by naczelny pracownik
operacyjny kierowa CIA. Allen Dulles stanowczo opiera si temu pomysowi i odmwi
zajmowania si czymkolwiek poza tajnymi operacjami. McCone powtarza, e nie chce duej
dziaa w konwencji paszcza i szpady. Jednak w 1964 roku tajne operacje CIA zeray
prawie dwie trzecie budetu agencji i 90 procent czasu McCone'a, ktry chcia zaznaczy
swoj statutow wadz nad amerykaskim wywiadem. Potrzebowa wadzy wspmiernej do
odpowiedzialnoci. Nigdy jej nie otrzyma. Pentagon torpedowa wszystkie jego prby.
Przez ostatnie dziesi lat rozwiny si trzy gwne gazie amerykaskiego wywiadu.
Wszystkie one znajdoway si pod tytularnym kierownictwem dyrektora. Wadza ta jednak
istniaa tylko na papierze. Dyrektor mia rzekomo nadzorowa Agencj Bezpieczestwa
Narodowego (National Security Agency NSA), rozrastajc si gigantyczn struktur o
wiatowym zasigu zajmujc si gwnie rozpoznaniem telekomunikacyjnym. NSA zostaa
utworzona przez Trumana w 1952 roku pod naciskiem Waltera Bedella Smitha po
niespodziankach z czasu wojny koreaskiej. Ale zarzd nad ni i jej pienidzmi nalea do
sekretarza obrony. McNamara kontrolowa rwnie now Agencj Wywiadu Obronnego
(Defence Intelligence Agency DIA), ktr utworzy po Zatoce wi, eby ogarna
chaotyczn mas informacji napywajcych od wojsk ldowych, marynarki, si powietrznych i
piechoty morskiej7. Potem byo jeszcze powstae w 1962 roku Narodowe Biuro Rozpoznania
(National Reconnaissance Office NRO), majce budowa satelity szpiegowskie. Wiosn
1964 roku generaowie si powietrznych prbowali odebra CIA ten pochaniajcy rocznie
miliard dolarw program. Ich potny ucisk zgnit delikatne biuro rozpoznania.
Powiem sekretarzowi obrony i prezydentowi, eby sobie wzili NRO i wsadzili wybuch
McCone. Chyba powinienem zadzwoni do prezydenta i powiedzie mu, eby sobie
znalaz nowego dyrektora centrali wywiadu [...]. Biurokraci z Pentagonu prbuj wszystko
schrzani, eby nikt nie mg si zaj wywiadem jak trzeba"8.
McCone prbowa tego lata zoy rezygnacj, ale Lyndon Johnson nakaza mu zosta na
stanowisku przynajmniej do wyborw. Wojna w Wietnamie osigna wanie szczyt i
wszelkie oznaki lojalnoci byy na wag zota.
STRZELALI DO RYBY LATAJCEJ"
Zgod na wojn wydano na mocy rezolucji w sprawie Zatoki Tonkiskiej, przeforsowanej
przez Kongres po tym, jak prezydent i Pentagon ogosili, e 4 sierpnia doszo do nie
sprowokowanego ataku Wietnamu Pnocnego na amerykaskie okrty na wodach
midzynarodowych. Agencja Bezpieczestwa Narodowego, ktra opracowywaa informacje o
ataku, upieraa si, e dowody s niepodwaalne. Robert McNamara przysig na to. W
oficjalnej historii wojny wietnamskiej napisanej przez marynark nazywano je
rozstrzygajcymi.
Nie by to uczciwy" bd. Wojna w Wietnamie zacza si od kamstw politycznych opartych
na faszywych informacjach. Gdyby CIA dziaaa zgodnie z zaoeniami, gdyby McCone
wypenia swoje obowizki zgodnie z prawem, tak jak je rozumia, faszywe raporty zapewne
nie przetrwayby duej ni kilka godzin. Ale caa prawda wysza na jaw dopiero w
listopadzie 2005 roku, w bardzo szczegowym raporcie Agencji Bezpieczestwa
Narodowego9.
W lipcu 1964 roku Pentagon i CIA owiadczyy, e plan operacyjny 34A atakw ldowych,
ktre zaczto realizowa sze miesicy wczeniej, okaza si seri bezcelowych uku, tak
jak ostrzega McCone. Stany Zjednoczone nasiliy wypady komandosw od strony morza.
Dowodzi nimi Tucker Gougelmann z CIA, dowiadczony w boju onierz piechoty morskiej,
ktry wiele lat pniej zosta ostatnim Amerykaninem zabitym w wojnie wietnamskiej. Aby
omieli swoich onierzy, Waszyngton wzmg obserwacj Pnocy. Marynarka rozpocza
nasuch szyfrowanych wiadomoci wroga termin techniczny to wywiad z kanaw
cznoci, czyli SIGINT w ramach operacji o kryptonimie Desoto". Zacza si ona od
czarnej skrzynki rozmiaru kontenera, umocowanej do pokadu niszczyciela krcego u
wybrzey Wietnamu. Znajdoway si w niej anteny i monitory obsugiwane przez kilkunastu
oficerw z Grupy Bezpieczestwa Marynarki Wojennej (Naval Security Group NSG).
Podsuchiwali oni rozmowy i przekazy radiowe pnocnych Wietnamczykw, a zebrane dane
rozszyfrowywaa i tumaczya Agencja Bezpieczestwa Narodowego.
Kolegium Szefw Sztabw wysao USS Maddox pod dowdztwem kapitana Johna Herricka
na rejs w ramach operacji Desoto" z rozkazem stymulowania i notowania" reakcji si
Wietnamu Pnocnego na wypady komandosw. Kapitan Herrick otrzyma rozkaz, by
trzyma Maddok-sa osiem mil morskich od ldu staego i czterech mil od przybrzenych wysp
pnocnowietnamskich w Zatoce Tonkiskiej. Stany Zjednoczone nie uznay w Wietnamie
midzynarodowego limitu dwunastomilowego pasa wd terytorialnych. Ostatniej lipcowej
nocy i pierwszej nocy sierpnia 1964 roku Maddox monitorowa atak w ramach planu
operacyjnego 34A na wysp Hon Me, u wybrzea rodkowej czci Wietnamu Pnocnego, w
Zatoce Tonkiskiej. Jego zaoga obserwowaa kontratak pnocnych Wietnamczykw,
patrzya, jak u brzegw wyspy gromadz si kutry patrolowe zbudowane w Zwizku
Radzieckim, uzbrojone w torpedy i karabiny maszynowe.
Po poudniu 2 sierpnia Maddox namierzy trzy zbliajce si jednostki. Kapitan Herrick
wysa byskawiczn wiadomo do innych dowdcw VII Floty: otworzy ogie do tych
jednostek, jeli zajdzie konieczno. Prosi o wsparcie niszczyciela Turner Joy i myliwcw z
lotniskowca Ti-conderoga. Krtko po pitnastej Maddox wystrzeli trzy razy do
pnocnowietnamskich kutrw patrolowych. Ani Pentagon, ani Biay Dom nie przyznay si
do tego; utrzymyway, e komunici strzelili pierwsi. Maddox wci jeszcze prowadzi ogie,
gdy cztery F-8E marynarki ostrzelay kutry, zabiy czterech marynarzy, ciko uszkodziy
dwie jednostki i lekko trzeci. Ich komunistyczni kapitanowie uciekli i ukryli si w
przybrzenych zatoczkach, gdzie zaczekali na rozkazy z Hajfongu. Maddox zarobi jedn
dziur od pocisku z karabinu maszynowego.
3 sierpnia prezydent Johnson ogosi, e Amerykanie bd kontynuowa patrole w Zatoce
Tonkiskiej, a Departament Stanu owiadczy, e wysa swoj pierwsz not dyplomatyczn
do Hanoi, z ostrzeeniem o powanych konsekwencjach kolejnych nie sprowokowanych
dziaa zbrojnych". O tej samej porze wysano okrty na nastpn prowokacyjn akcj w
ramach operacji 34A miay one przeprowadzi dywersj w okolicach stacji radarowej na
wyspie Hon Matt, u wybrzea Wietnamu Pnocnego.
Nastpnie, w burzow noc 4 sierpnia, amerykascy kapitanowie niszczycieli, dowdcy VII
Floty i ich szefowie z Pentagonu otrzymali pilny przekaz alarmowy od operatorw SIGINT
na ldzie: wracaj trzy p-nocnowietnamskie kutry patrolowe napotkane przy wyspie Hon
Me 2 sierpnia. W Waszyngtonie Robert McNamara zadzwoni do prezydenta. O dwudziestej
drugiej w Zatoce Tonkiskiej, a dziesitej czasu waszyngtoskiego, amerykaskie
niszczyciele wysay byskawiczn depesz, e zostay zaatakowane10.
Operatorzy radarw i sonarw na pokadzie Maddoksa i Turner Joya donieli, e widz na
monitorach jakie zamazane ksztaty. Ich kapitanowie otworzyli ogie. W raporcie NSA
odtajnionym w 2005 roku opisano, jak dwa niszczyciele kryy dziko po ciemnych wodach
Zatoki Tonkiskiej, Turner Joy wystrzeli jak szalony ponad 300 pociskw", oba okrty
wykonyway gwatowne manewry wymijajce. To zygzakowanie amerykaskich okrtw
pyncych z najwysz prdkoci wywoywao dodatkowe meldunki sonaru o zbliajcych
si torpedach". Niszczyciele strzelay do wasnych cieni.
Prezydent natychmiast wyda rozkaz zaatakowania jeszcze tej nocy pnocnowietnamskiej
bazy morskiej.
W cigu godziny kapitan Herrick donis: Caa ta akcja wzbudza wiele wtpliwoci".
Dziewidziesit minut pniej wtpliwoci te rozwiay si w Waszyngtonie. NSA
poinformowaa sekretarza obrony i prezydenta Stanw Zjednoczonych, e przeja komunikat
marynarki Wietnamu Pnocnego. Brzmia on: Powici dwa okrty, a caa reszta pjdzie
dobrze".
Ale po tym, jak rozpoczy si amerykaskie naloty na Wietnam Pnocny, NSA zrewidowaa
przejte w cigu dnia komunikaty. Nie byo tam nic. Wszyscy operatorzy SIGINT w
Wietnamie Poudniowym i na Filipinach przejrzeli wszystko jeszcze raz. Nic. NSA ponownie
zbadaa informacj przekazan prezydentowi i jeszcze raz sprawdzia tumaczenie i czas
nadania oryginalnej wiadomoci.
Okazao si, e w rzeczywistoci wiadomo brzmiaa: Powicilimy dwch towarzyszy,
ale wszyscy byli dzielni". Informacja zostaa wysana albo chwil przed tym, jak Maddox i
Turner Joy otworzyy ogie 4 sierpnia, albo dokadnie w tym momencie. Nie dotyczya ona
wydarze tej nocy. Chodzio o pierwsze starcie, sprzed dwch dni.
NSA zataia ten wany fakt. Nic nikomu nie powiedziaa. Analitycy i jzykoznawcy agencji
po raz trzeci i czwarty sprawdzili czas nadania komunikatu. Wszyscy nawet niedowiarki
postanowili milcze. Kierownictwo NSA skompilowao pi niezalenych meldunkw i
raportw z akcji midzy 5 a 7 sierpnia. Nastpnie uoyo oficjaln chronologi i wersj
wydarze ostatnie sowo na temat tego, co wydarzyo si w Zatoce Tonkiskiej. Historia ta
miaa zosta zachowana dla przyszych pokole analitykw wywiadu i dowdcw
wojskowych.
Z czasem kto w NSA zgasi tlcy si lont przechwycon informacj, ktr McNamara
pokaza prezydentowi. McNamara przej surowy SIGINT i pokaza prezydentowi co, co
uznali za dowd drugiego ataku powiedzia Ray Cline, wwczas zastpca dyrektora
wywiadu. I wanie tego szuka Johnson". W racjonalnym wiecie to CIA przypadoby
zadanie zbadania przekazu radiowego SIGINT z Zatoki Tonkiskiej i wydania niezalenej
opinii o jego znaczeniu. Jednak wiat nie by ju racjonalny. Byo za pno, eby co
zmieni stwierdzi Cline. Rozpocza si realizacja planw"11.
Jak mona przeczyta w owiadczeniu NSA z listopada 2005 roku: Przewaajca wikszo
raportw, gdyby je wykorzysta, opowiedziaaby histori, w ktrej do adnego ataku nie
doszo. Podjto zatem wiadomy wysiek, aby wykaza, e atak nastpi [...] aktywne
dziaanie, aby sprawi, e informacja SIGINT bdzie pasowaa do oficjalnej wersji wydarze
z wieczora 4 sierpnia w Zatoce Tonkiskiej". Informacja ta, podsumowana w raporcie,
zostaa rozmylnie wypaczona, tak by wiadczya, e nastpi atak". Oficerowie
amerykaskiego wywiadu zracjonalizowali dowody, z ktrych wynikao co przeciwnego".
Lyndon Johnson od dwch miesicy by gotw na zbombardowanie Wietnamu Pnocnego.
Na jego rozkaz w czerwcu 1964 roku Bill Bundy, zastpca sekretarza stanu do spraw
Dalekiego Wschodu, brat doradcy do spraw bezpieczestwa narodowego i weteran analityk
CIA, przygotowa rezolucj wojenn, ktra miaa trafi do Kongresu, gdy nadejdzie waciwy
moment.

Faszywa informacja idealnie pasowaa do przyjtej z gry polityki. 7 sierpnia Kongres da
zgod na wojn w Wietnamie. Izba Reprezentantw gosowaa 416:0, Senat 88:2. To bya
grecka tragedia", stwierdzi Cline, akt sztuki politycznej powtrzony czterdzieci lat pniej,
gdy faszywa informacja o irackim arsenale wspara argumenty innego prezydenta
opowiadajcego si za wojn.
Lyndonowi Johnsonowi pozostao tylko podsumowa rzeczywiste wydarzenia z Zatoki
Tonkiskiej, co zrobi cztery lata po fakcie. Cholera powiedzia ci przeklci, gupi
marynarze strzelali do ryby latajcej"12.


. Z WIKSZ ODWAG NI ROZSDKIEM"
Wietnam przez dobre dziesi lat by moim koszmarem", napisa Richard Helms. Gdy
awansowa z szefa wydziau tajnych operacji na dyrektora centrali wywiadu, wojna zawsze
bya z nim. Jak inkub, wymagaa wysikw, ktre nigdy nie wydaway si udane, i wysuwaa
dania, ktrych nigdy nie dao si speni, ale ktre powtarzano, podwajano, nasilano i znw
podwajano.
Prbowalimy wszystkich podej operacyjnych i nakazywalimy naszym najbardziej
dowiadczonym agentom, eby prbowali przenikn do rzdu w Hanoi wspomina
Helms. Nasza niezdolno do spenetrowania pnocnowietnamskiego rzdu bya najsilniej
frustrujcym czynnikiem w agencji tamtych lat. Nie moglimy stwierdzi, co si dzieje na
wyszych szczeblach rzdu Ho ani nie wiedzielimy, jak zapadaj decyzje i kto je
podejmuje". U podoa tej poraki wywiadu leaa nasza narodowa ignorancja w kwestiach
wietnamskiej historii, spoeczestwa i jzyka", stwierdzi1.
Wolelimy nie wiedzie, wic nie wiedzielimy, ile nie wiemy.
Wielkim zmartwieniem powiedzia Helms w relacji nagranej dla LBJ Library bya
nasza ignorancja, lub niewinno, jeli wolicie, ktra doprowadzia nas do bdnych
szacunkw, braku zrozumienia i podjcia wielu mylnych decyzji"2.
Lyndon Johnson mia wiele nawracajcych snw o Wietnamie. Gdyby kiedykolwiek zawaha
si w kwestii wojny, gdyby osab, gdyby przegra, to Robert Kennedy poprowadziby atak
przeciwko mnie, mwic wszystkim, e zdradziem porozumienie Johna Kennedy'ego z
Wietnamem Poudniowym. Ze byem tchrzem. Miczakiem. Czowiekiem bez krgosupa.
Och, ju to widz. Co noc, gdy zasypiam, widz si przywizanego do ziemi porodku
dugiej, otwartej przestrzeni. W oddali sycha gosy tysicy ludzi. Wszyscy biegn w moj
stron i krzycz: Tchrz! Zdrajca! Sabeusz!"3
WOJNA MCCONE'A"
Siy Vietcongu, komunistycznej partyzantki na poudniu, wci rosy. Nowy ambasador
genera Maxwell Taylor, pniej w Grupie Specjalnej (Zapobieganie Rebeliom), i Bill Colby,
szef wydziau dalekowschodniego CIA, szukali nowej strategii przeciwko nieuchwytnym
terrorystom. Zapobieganie rebeliom stao si niemal miesznym hasem powiedzia
Robert Amory, ktry po dziewiciu latach na stanowisku zastpcy dyrektora wywiadu CIA
sta si w Biaym Domu szefem budetu tajnych programw. Oznaczao to wiele rzeczy
dla tylu rnych ludzi"4. Jednak Bobby Kennedy wiedzia, co znaczy ten termin, i wydoby
ze sam esencj. Potrzebujemy stwierdzi ludzi, ktrzy potrafi strzela"5.
16 listopada 1964 roku na biurku Johna McCone'a w centrali wyldowao wybuchowe
opracowanie Peera da Silvy, szefa placwki CIA w Sajgonie. Nosio ono tytu Nasz
eksperyment w zapobieganiu rebeliom i jego implikacje"6. Helms i Colby przeczytali je i
zaaprobowali. Pomys by miay i wielce ryzykowny: przeksztacenie wojny McNamary" w
wojn McCone'a", jak tamtego dnia szczerze ostrzega swego szefa zastpca dyrektora
centrali wywiadu Marshall Carter.
De Silva prbowa poszerzy wpywy CIA w Wietnamie Poudniowym poprzez utworzenie
patroli paramilitarnych na prowincji, aby poloway na ludzi Vietcongu. Przy wsppracy z
ministrem spraw wewntrznych i szefem policji de Silva kupi od nieuczciwego wysokiego
dziaacza zwizkw zawodowych posiado na pnocno-wschodnim kracu Wietnamu
Poudniowego i rozpocz intensywne kursy tumienia rebelii dla cywilw. W pierwszym
tygodniu listopada 1964 roku, gdy Amerykanie wybrali prezydenta Johnsona na pen
kadencj, de Silva polecia nadzorowa ten nowy program. Jego oficerowie wyszkolili trzy
druyny czterdziestu wietnamskich rekrutw, ktrzy poinformowali o zabiciu

167 partyzantw Vietcongu przy stratach wasnych szeciu ludzi. Teraz de Silva chcia zebra
w posiadoci pi tysicy obywateli Wietnamu Poudniowego z caego kraju na
trzymiesicznym kursie taktyki wojskowej i politycznej prowadzonym przez ludzi CIA i
amerykaskich doradcw wojskowych. Wrc do domw, jak to uj de Silva, jako druyny
antyterrorystyczne" i bd zabija partyzantw Vietcongu.
John McCone wierzy w Peera de Silv i udzieli zgody. Czu jednak, e to przegrana bitwa.
Dzie po tym, jak dosta opracowanie de Silvy, McCone poszed do Biaego Domu i po raz
drugi zoy Johnsonowi sw rezygnacj. Obieca prezydentowi, e wybierze
wykwalifikowanych nastpcw, i baga o zwolnienie. Ponownie, nie po raz ostatni, Johnson
zignorowa dyrektora centrali wywiadu.
McCone zatem trwa na stanowisku, podczas gdy przed nim pitrzyy si trudnoci. Wierzy,
tak jak prezydenci, ktrym suy, w teori domina. Powiedzia przyszemu prezydentowi,
czonkowi Izby Reprezentantw Geraldowi R. Fordowi, e jeli Wietnam Poudniowy
wpadnie w rce komunistw, za nim przyjdzie kolej na Laos i Kambod, a nastpnie
Tajlandi, Indonezj, Malezj i wreszcie Filipiny"7, co wywrze ogromny skutek" na Bliskim
Wschodzie, w Afryce i Ameryce aciskiej. Nie sdzi, by CIA bya przygotowana do walki
z rebeliantami oraz terrorystami, i obawia si, e Vietcong moe by fal przyszoci"8. By
niemal pewien, e CIA nie potrafi zwalczy komunistycznej partyzantki w Wietnamie
Pnocnym.
De Silva ubolewa potem nad lepot" agencji wobec wroga i jego strategii. W wioskach
terror Vietcongu by celowy, precyzyjny i przeraajcy", napisa. Chopi karmili ich,
wstpowali w szeregi, ukrywali, zapewniali wszelkie potrzebne informacje". Potem, pod
koniec 1964 roku, Vietcong przenis wojn do stolicy. Vietcong czsto wykorzystywa akty
terroru w Sajgonie, niekiedy przypadkowe, niekiedy starannie planowane i przeprowadzane"
napisa de Silva9. Sekretarz obrony McNama-ra wanie ledwo unikn miny umieszczonej
na drodze z miasta na lotnisko. W wigili Boego Narodzenia 1964 roku adunek w
samochodzie zniszczy kwatery nieonatych oficerw w Sajgonie. Straty powoli rosy,
Amerykanw atakowali zamachowcy samobjcy i saperzy. 7 lutego 1965 roku o drugiej w
nocy Vietcong uderzy na amerykask baz w Pleiku, na rodkowej wyynie Wietnamu.
Omiu Amerykanw zgino. Kiedy ustaa strzelanina, onierze przeszukali zwoki jednego z
napastnikw i znaleli w jego plecaku bardzo precyzyjny plan bazy.
Mielimy wicej broni, i to potniejszej, ale oni mieli wicej szpiegw, i to lepszych. To
bya zasadnicza rnica.
Cztery dni pniej Lyndon Johnson zaatakowa. Na Wietnam spady bomby zwyke,
kasetowe i wypenione napalmem. Biay Dom wysa piln wiadomo do Sajgonu, aby
uzyska od CIA jak najlepsz ocen sytuacji. George W. Allen, najbardziej dowiadczony w
sprawach Wietnamu analityk w sajgoskiej rezydenturze, powiedzia, e wroga nie uda si
powstrzyma bombami. On rs w si. Jego woli nie sposb byo zama. Ale ambasador
Maxwell Taylor, nim wysa raport do prezydenta, przeczyta go zdanie po zdaniu, usuwajc
kady pesymistyczny akapit. Ludzie CIA w Sajgonie zauwayli, e ze wieci nie s mile
widziane. Trwa upadek wywiadu spowodowany przez upolitycznionych generaw, cywilw
i sam agencj10. Przez kolejne trzy lata z CIA do rk prezydenta nie trafi aden naprawd
wany raport.
8 marca w Da Nang oficjalnie, w penym umundurowaniu, wyldowali onierze piechoty
morskiej. Pikne dziewczta witay ich girlandami kwiatw. W Hanoi Ho Szi Min szykowa
Amerykanom wasne przyjcie.
30 marca w swoim gabinecie na pierwszym pitrze rezydentury CIA w Sajgonie, niedaleko
od ambasady, Peer de Silva rozmawia przez telefon z jednym ze swych ludzi, gapic si
przez okno na mczyzn pchajcego ulic starego, szarego peugeota sedana. De Silva
spojrza w d na siedzenie kierowcy i ujrza tlcy si lont.
Gdy umys podpowiedzia mi, e to samochd puapka, wiat nagle zacz si porusza w
zwolnionym tempie wspomina de Silva. Wci ze suchawk w doni, zupenie
niewiadomie odskoczyem od okna i obrciem si, upadajc, ale byem dopiero w poowie
drogi do podogi, kiedy auto wybucho"11. Latajce odamki szka i metalu pociy de Silvie
oczy, uszy i gardo. Wybuch zabi co najmniej dwadziecia osb na ulicy oraz
dwudziestodwuletni sekretark de Silvy. Dwaj ludzie z CIA zostali trwale olepieni,
szedziesiciu innych pracownikw CIA i ambasady odnioso rany. George Allen mia wiele
ran, urazw i wstrznienie mzgu. De Silva straci wzrok w lewym oku. Lekarze na
faszerowali go rodkami przeciwblowymi, owinli mu gow bandaem
1 oznajmili, e jeli pozostanie w Sajgonie, moe cakowicie olepn.
Prezydent zastanawia si, jak walczy z wrogiem, ktrego nie wida. Musi tam by kto,
kto ma do rozumu, eby wymyli, jak namierzy jakie wane cele, w ktre moglibymy
uderzy", stwierdzi Johnson, gdy w Sajgonie zapada noc12. Postanowi rzuci do walki
kolejne tysice onierzy i nasili bombardowania. Nawet nie skonsultowa si z dyrektorem
centrali wywiadu.

KAMPANIA, KTREJ NIE MOEMY WYGRA"
2 kwietnia 1965 roku John McCone po raz ostatni zoy rezygnacj, ktra dosza do skutku,
gdy tylko Lyndon Johnson wybra jego nastpc. Wygosi pamitn przepowiedni dla
prezydenta: Moemy oczekiwa, e z kadym dniem i tygodniem narasta bdzie presja na
powstrzymanie bombardowa rzek. Bdzie ona wychodzi z rozmaitych grup
amerykaskiej opinii publicznej, z prasy, Narodw Zjednoczonych i opinii wiatowej. Tym
samym czas w tej operacji bdzie dziaa przeciwko nam i sdz, e pnocni Wietnamczycy
na to licz". Jeden z jego najlepszych analitykw, Harold Ford, powiedzia: W Wietnamie
stopniowo coraz bardziej oddalamy si od rzeczywistoci" i poczynamy sobie z wiksz
odwag ni rozsdkiem". McCone wtedy to zrozumia. Powiedzia McNamarze, e pastwo
zaczyna pogra si w kampani, w ktrej zwycistwo jest wtpliwe". Jego ostateczne
ostrzeenie dla prezydenta brzmiao tak szczerze, jak to tylko moliwe: Ugrzniemy w
walkach w dungli w ramach kampanii, ktrej nie moemy wygra i z ktrej z najwyszym
trudem si wykaraskamy"13.
Lyndon Johnson przesta sucha Johna McCone'a duo wczeniej. Dyrektor opuci urzd,
zdajc sobie spraw, e i tak nie mia adnego wpywu na prezydenta Stanw Zjednoczonych.
Jak niemal wszystkim, ktrzy po nim nastpili, Lyndonowi Johnsonowi praca agencji
podobaa si tylko wtedy, gdy pasowaa do jego wyobrae. Kiedy nie pasowaa, trafiaa do
kosza. Powiem wam co o tych gociach z wywiadu mwi. Kiedy dorastaem w
Teksasie, mielimy krow o imieniu Bessie.

Wstawaem wczenie i doiem j. Wchodziem do jej zagrody, siadaem i wyciskaem
strumie wieego mleka. Pewnego dnia urobiem si i miaem pene wiadro mleka, ale nie
uwaaem i stara Bessie wetkna w nie obesrany ogon. Teraz wiecie, co robi te chopaki z
wywiadu. Urobisz si po okcie i masz dobry program albo polityk, a oni wsadzaj w to
obesrany ogon"14.

. POCZTEK DUGIEGO ZJAZDU"
Prezydent wszcz poszukiwania wielkiego czowieka", ktry mgby zosta nowym
dyrektorem centrali wywiadu takiego, ktry podpali lont, jeli to bdzie potrzebne dla
ocalenia kraju"1.
Zastpca dyrektora centrali wywiadu Marshall Carter ostrzega przed wyborem czowieka z
zewntrz. Powiedzia, e bdzie powanym bdem" wybra wojskowego nawykego do
wykonywania rozkazw, a katastrof" politycznego kumpla; gdyby Biay Dom uzna, e
w CIA nie ma nikogo godnego, to lepiej niech zamkn t bud i oddadz j Indianom"2.
Prezydencki zesp do spraw bezpieczestwa narodowego McCone, McNamara, Rusk i
Bundy niemal jednogonie opowiedzia si za Richardem Helmsem.
Johnson nie wzi ich opinii pod uwag. Po poudniu 6 kwietnia 1965 roku wrczy nominacj
pidziesiciodziewicioletniemu emerytowanemu admiraowi Redowi Rabornowi,
urodzonemu w Decatur w Teksasie. Raborn mia polityczne listy uwierzytelniajce: zdoby
sympati Johnsona, zamieszczajc w telewizji podczas kampanii w 1964 roku patne
ogoszenie, w ktrym twierdzi, e kandydat republikanw, senator Barry Goldwater z
Arizony, jest zbyt gupi na prezydenta. Wsawi si, kierujc pracami nad przenoszc
gowice jdrowe rakiet Polaris dla okrtw podwodnych, co zyskao mu przyjaci w
Kongresie. By sympatycznym czowiekiem wykonujcym przyjemn prac w przemyle
lotniczym cieszcym si adn posiadoci w Palm Springs z widokiem na jedenasty doek na
jego ulubionym polu golfowym.
Red Raborn sta na baczno, syszc w gosie szefa gos dawnego dowdcy. Potrzebuj ci
powiedzia Lyndon Johnson i to potwornie, okropnie szybko"3. Rozmowa trwaa jaki
czas, zanim Raborn poj, e Johnson chce, by pokierowa CIA. Prezydent obieca, e Richard
Helms, jako nowy zastpca dyrektora agencji, zajmie si najciszymi sprawami. Bdziesz
mg si zdrzemn codziennie po obiedzie oznajmi. Nie bdziemy ci przecia".
Odwoujc si do patriotyzmu Raborna i swego uroku poudniowca, Johnson powiedzia:
Wiem, co czuje stary rumak bojowy, gdy zagraj surmy".
Admira wszed na pokad 28 kwietnia 1965 roku. Prezydent urzdzi wielkie przedstawienie
z okazji jego zaprzysienia, oznajmiajc, e przeszuka kraj wszerz i wzdu i znalaz tylko
jednego czowieka odpowiedniego do tej roboty. zy wdzicznoci spyny po twarzy
Raborna. To bya jego ostatnia wielka chwila jako dyrektora centrali wywiadu.
Tego samego dnia eksplodowaa Republika Dominikany. Po wspieranym przez Amerykanw
zabjstwie dyktatora Rafaela Trujilla w 1961 roku Stany Zjednoczone prboway,
bezskutecznie, uczyni z tego pastwa atrakcj turystyczn Karaibw. Teraz uzbrojeni
rebelianci walczyli na ulicach stolicy. Johnson postanowi wysa czterystu marines wraz z
FBI i posikami dla placwki CIA. Byo to pierwsze na du skal ldowanie amerykaskich
si w Ameryce aciskiej od 1928 roku i pierwsza tego rodzaju zbrojna awantura na
Karaibach od czasw Zatoki wi.
Na zebraniu w Biaym Domu Rabom informowa tamtej nocy nie podajc dowodw i bez
zastrzee e rebeliantami kieruje Kuba. Moim zdaniem to powane walki wszczte
przez pana Castro powiedzia nastpnego ranka w telefonicznej rozmowie z prezydentem.
Nie mam wtpliwoci, e to pocztek ekspansji Castro".
Prezydent zapyta: Ilu terrorystw Castro tam jest?"
Raborn odpar: C, pozytywnie zidentyfikowalimy omiu z nich. Okoo szstej wysaem
list do Biaego Domu powinna by w Pokoju Sytuacyjnym kim s, co robi i jak ich
wyszkolono". Lista omiu terrorystw Castro" pojawia si w notatce CIA, w ktrej
czytamy: Nie ma dowodw, e reim Castro jest bezporednio zamieszany w obecne
powstanie".
Prezydent odoy suchawk i postanowi wysa do Republiki Dominikany jeszcze tysic
marines.
Czy z CIA wyszo jakiekolwiek ostrzeenie przed tym kryzysem? zapyta prezydent swego
doradc do spraw bezpieczestwa narodowego. adne", odpar Bundy.

Nasza CIA twierdzi, e to operacja kierowana wycznie [...] przez Castro" powiedzia
prezydent swemu osobistemu prawnikowi Abe'o-wi Fortasowi, gdy 2500 spadochroniarzy
wyldowao 30 kwietnia w Dominikanie. Mwi, e tak jest! Mwi to nam ich agenci!
[...] Nie ma wtpliwoci, e teraz to Castro [...]. Poruszaj inne miejsce na pkuli. To moe
by cz szerszego komunistycznego planu powizanego z Wietnamem [...]. Najgorsza
wewntrzna klska polityczna, jaka moe na nas spa, pomoe Castro przej wadz"4.
Prezydent szykowa si do wysania jeszcze 6500 amerykaskich onierzy do Santo
Domingo, stolicy Dominikany.
Ale McNamara nie ufa temu, co Raborn opowiada prezydentowi. Czy sdzi pan, e CIA
nie moe tego udokumentowa?" spyta Johnson sekretarza obrony. Tak sdz, panie
prezydencie odpar McNamara. Nie wie pan, czy Castro prbuje cokolwiek zrobi. Nie
uda si udowodni, e Castro zrobi cokolwiek poza wyszkoleniem tych ludzi, a my
wyszkolilimy mnstwo takich ludzi".
Prezydent zamyli si na moment. No c, nie sdzi pan, e jest co, o czym pan, Raborn i
ja powinnimy porozmawia? spyta. CIA powiedziaa mi, e zamieszanych jest w to
dwch ludzi z kierownictwa Castro. A nieco pniej usyszaem, e omiu, jeszcze pniej
natomiast, e pidziesiciu omiu..."
Po prostu nie wierz w t histori" powiedzia kategorycznie McNamara5.
Mimo to prezydent w ordziu do Amerykanw upiera si, e nie pozwoli komunistycznym
spiskowcom" w Republice Dominikany ustanowi kolejnego komunistycznego rzdu na
pkuli zachodniej".
Raporty Raborna na temat tego kryzysu byy dla Johnsona tym, czym U-2 dla Eisenhowera, a
Zatoka wi dla Kennedy'ego. Doprowadziy amerykask pras do stwierdzenia, e Lyndon
Johnson cierpi na rozziew midzy sowami a rzeczywistoci". Zwrot ten pojawi si po raz
pierwszy 23 maja 1965 roku. Przyj si.
Prezydent wicej nie korzysta z rad swego nowego dyrektora centrali wywiadu.
W Langley pod niepewnymi rzdami Raborna morale podupadao. To bya tragedia
powiedzia Ray Cline, zastpca dyrektora CIA do spraw wywiadu. Pocztek dugiego
zjazdu"6. Gorzki art gosi, e Dulles sterowa szczliwym okrtem, McCone stojcym
na kotwicy, a Raborn toncym. Biedny stary Rabom powiedzia dyrektor wykonawczy
CIA Red White, trzeci najwaniejszy czowiek w agencji. Przychodzi co rano o p do
sidmej i jad niadanie, mylc, e pewnego dnia prezydent go wezwie"7. Johnson nigdy
tego nie zrobi. Stao si bolenie oczywiste, e Raborn nie mia kwalifikacji do kierowania
CIA", jak stwierdzi White. Nieszczsny admira by zupenie nie z tej planety. Jeli si
mwio o innych krajach, nie wiedzia, czy chodzi o pastwo w Afryce czy Ameryce
Poudniowej". Nowy dyrektor wygupi si podczas skadania utajnionych zezna przed
Kongresem. Sena-tot Richard Russell ostrzega Johnsona: Raborn ma jedn wad, ktra
wpdzi go w kopoty. Nigdy si nie przyzna, e nie wie [...]. Jeli kiedykolwiek postanowi
pan si go pozby, prosz zastpi go Helmsem. Ma wicej rozsdku ni ktrykolwiek z
nich"8.
Richard Helms kierowa CIA, podczas gdy Raborn grzeba si i marudzi. Musia w tamtym
roku stoczy trzy due tajne kampanie. Wszystkie rozpocz prezydent Eisenhower, a potem
rozwin Kennedy, teraz za najwaniejsza dla Johnsona bya wygrana w wojnie w Azji
Poudniowo-Wschodniej. W Laosie CIA staraa si przeci szlak Ho Szi Mina". W
Tajlandii przystpia do ustalania wynikw wyborw. W Indonezji potajemnie wspieraa
przywdcw, ktrzy wymordowali niezliczonych komunistw. Te trzy kraje byy kostkami
domina dla prezydentw, ktrzy rozkazali CIA trzyma je na baczno w obawie, e jeli
jedno upadnie, upadnie Wietnam.
2 lipca Johnson zadzwoni do Eisenhowera po rad w kwestii eskalacji wojny. Amerykaskie
straty miertelne w Wietnamie signy 446 osb. Wanie przeja wadz dziewita junta od
zamordowania prezydenta Diema. Na jej czele sta Nguyen Cao Ky, pilot, ktry zrzuca na
mier agentw i dywersantw CIA, oraz Nguyen Van Thieu, genera, ktry pniej zosta
prezydentem. Brutalny Ky i skorumpowany Thieu firmowali demokracj w Wietnamie
Poudniowym. Sdzi pan, e naprawd moemy wybi tam Vietcong?" zapyta prezydent.
Zwycistwo zaley od dobrego wywiadu, odpar Eisenhower, a to najtrudniejsze"9.

WITA WOJNA"
Laos zacz si jako wojna wywiadu. Na mocy porozumie podpisanych przez
supermocarstwa i ich sojusznikw wszyscy zagraniczni bojownicy mieli opuci kraj.
Przybyy tam wanie amerykaski ambasador William Sullivan sam pomaga wynegocjowa
porozumienie. Ale Hanoi utrzymywao na pnocy Laosu tysice onierzy, wspierajc siy
zbrojne komunistycznego ruchu Pathet Lao, a CIA miaa na innych terenach szpiegw i
obserwatorw. Szefom placwek i ich podwadnym nakazano prowadzi wojn potajemnie,
ignorujc dyplomatyczne uprzejmoci i sytuacj militarn na ldzie.
Latem 1965 roku, gdy Lyndon Johnson wysa dziesitki tysicy amerykaskich onierzy do
Wietnamu, wojn w Laosie prowadzio okoo trzydziestu pracownikw operacyjnych CIA.
Zaopatrywani w bro przez pilotw agencji, uzbroili lud Hmongw, ktry prowadzi dziaania
partyzanckie, docierali na skraj szlaku Ho Szi Mina" i nadzorowali druyny Tajw szkolone
przez Billa Laira z CIA.
Lair prowadzi wojn w Laosie z tajnego stanowiska dowodzenia w wybudowanej przez CIA
i Pentagon bazie w Udorn, lecej tu za Mekongiem w Tajlandii. Mia czterdziestk i od
czternastu lat pracowa dla agencji w Azji Poudniowo-Wschodniej. Jego przodkowie
mieszkali w Teksasie od czasw Alamo, ale on polubi Tajk, jad lepki ry z ostr papryk i
pi wod ognist Hmongw. Kiedy sprawy w Laosie zaczy i le, zamkn fakty w swym
sejfie. Kiedy jego koledzy z CIA ginli w walkach, utajnia wiadomoci o ich losie. Wojna
miaa by tak niewidzialna jak to moliwe mawia Lair. Panowa wtedy pogld, e
trzeba j trzyma w sekrecie, bo kiedy tam weszlimy, nie mielimy pojcia, co na dusz
met zamierzaj zrobi Stany Zjednoczone [...]. Kiedy ju wprowadzi si taktyk utajniania,
trudno to zmieni"10.
Pracownikiem CIA, ktry najciej walczy w Laosie, by Anthony Poshepny, zwany Tony
Poe. W 1965 roku on rwnie mia czterdzieci lat. Ranny jako nastoletni marine w bitwie na
Iwo-jimie, weteran paramilitarnych akcji CIA podczas wojny koreaskiej, nalea do piciu
pracownikw operacyjnych CIA, ktrzy w 1958 roku uciekli na Sumatr okrtem
podwodnym, gdy upad przewrt w Indonezji. Poe mieszka w bazie CIA w dolinie Long
Tien w rodkowym Laosie, okoo 160 kilometrw na pnoc od stolicy. Z nieodczn butelk
szkockiej albo miejscowej ryowej wdki Tony Poe dowodzi tajn wojn, wdrujc ze
swymi Hmongami i Tajami przez gry i doliny. Cakowicie si zasymilowa i odrobin
zwariowa.
Robi cholernie cudaczne rzeczy powiedzia Lair. Gdyby zawie Tony'ego do kraju,
nie usiedziaby w biurze piciu minut. Odszedby z agencji. Ale w agencji byo wielu
facetw, ktrzy go podziwiali, poniewa nigdy nie byli blisko wydarze, a on mia par
osigni. Wielkie szychy w agencji dobrze wiedziay, co si dzieje, ale za choler nic nie
pisny".
Poe kaza swym ludziom odcina uszy zabitym na dowd zwycistwa. Trzyma je w zielonej
foliowej torbie, a latem 1965 roku zanis do rezy-dentury CIA w Wientianie i wysypa na
biurko zastpcy szefa. Nieszczsnym odbiorc by Jim Lilley. Jeli Tony Poe chcia
zaszokowa now grub ryb z Ivy League, w peni mu si to udao.
Lilley zwiza si z CIA zaraz po ukoczeniu Yale w 1951 roku. Wstpi do wydziau
dalekowschodniego i w czasie wojny koreaskiej zrzuca agentw nad Chinami i dawa si
kantowa chiskim nacjonalistom. Mia wyjecha do Pekinu, najpierw jako szef rezydentury,
a potem amerykaski ambasador.
W maju 1965 roku Lilley wyldowa w Laosie jako zastpca szefa placwki, a kiedy jego szef
zgin, przej obowizki. Skupi si na walce politycznej w stolicy. Pienidze CIA pyny
w ramach naszych stara o bu-dowanie panstwa stwierdzi a my pompowalimy
sporo pienidzy w politykw, ktrzy mieli sucha naszych rad". W nastpnych wyborach do
Zgromadzenia Narodowego w Laosie 54 z 57 mandatw przypady politykom sterowanym
przez CIA. Mimo to Wientian by trudn placwk.
Widzielimy, jak paru naszych modych chopakw zgino w katastrofach helikopterw
wspomina Lilley. Musielimy zmierzy si z zamachami stanu, powodziami i mnstwem
innych problemw. Widzielimy, jak cz naszych ludzi, ktrzy nie mogli ju tego znie,
zaamuje si"11.
Normalne problemy penokrwistych Amerykanw wysanych do tropikalnej strefy wojennej
seks, alkohol, szalestwo zwielokrotniay si w Wientianie, najczciej w nocnym
klubie Biaa Ra. Lilley wspomina, jak to jeden z naszych pracownikw wyszego stopnia
opowiada delegacji kongresmanw o tajnej wojnie w tym kraju. Tamtego wieczoru delegaci
zostali zaproszeni do Biaej Ry, eby mogli zakosztowa nocnego ycia w Wientianie.
Czonkowie delegacji ujrzeli, jak wielki Amerykanin ley nago na pododze przy barze i
wrzeszczy: Chce teraz! Kelnerka zadara spdnic i usiada mu na twarzy. To by ten sam
czowiek, ktry kilka godzin wczeniej przedstawia delegatom sytuacj".
Laotaska rezydentura CIA staraa si precyzyjnie lokalizowa cieki skadajce si na
szlak Ho Szi Mina" i niszczy na nich przeciwnika. Tworzylimy druyny plemienne
mwi Lilley. Informoway one o bardzo wysokiej liczbie zabitych Wietnamczykw z
Pnocy, co wedug mnie byo w czci nacigane". Lokalizowali te cele dla amerykaskich
samolotw. W 1965 roku Amerykanie czterokrotnie zbombardowali niewinne cele cywilne w
Laosie, w tym przyjacielsko nastawion wiosk, w ktrej dzie wczeniej goci ambasador
Sullivan. Bombardowania zada Bill Lair; prbowa ocali pilota CIA, ktry ldowa w
gorcej strefie i zosta schwytany przez ludzi Pathet Lao. Bomby spady trzydzieci pi
kilometrw od planowanego celu; pilot Ernie Brace spdzi osiem lat jako jeniec w Hanoi
Hilton*.
W czerwcu 1965 roku jeden z najlepszych oficerw generaa Vang Pao zosta zabity strzaem
z ziemi, gdy sta w otwartych drzwiach helikoptera podczas poszukiwa amerykaskiego
pilota zestrzelonego ponad szedziesit kilometrw w gb Wietnamu Pnocnego. W
sierpniu helikopter Air America** rozbi si nad Mekongiem niedaleko Wientianu. W
katastrofie zgin Lewis Ojibway, szef placwki w pnocno-zachodnim Laosie, a take
pukownik laotaskiej armii, ktty z nim wsppracowa. Szefostwo agencji wmurowao
gwiazd ku czci Ojibwaya w marmurowym holu centrali CIA. W padzierniku inny
migowiec spad w dungli koo granicy z Kambod, zabijajc Mike'a Deuela i Mike'a
* Hanoi Hilton nazwa nadana przez Amerykanw wizieniu Hoa Lo w Hanoi,
wybudowanemu w 1904 roku przez Francuzw (przyp. tum.).
** Transport powietrzny CIA w Azji Poudniowo-Wschodniej dziaajcy pod przykrywk
cywilnych linii lotniczych (przyp. tum.).

Maloneya, dwch modych synw wpywowych pracownikw CIA. Odsonito dwie kolejne
gwiazdy.
Wojna CIA w Laosie zacza si niepozornie, z wielk ywioowoci, poczuciem, e
wreszcie znalelimy ludzi, ktrzy bd walczy z komunistami i niekiedy pokonywa ich w
walce partyzanckiej powiedzia Lilley. To bya wita wojna. Dobta wojna".
Nastpnie zacza rozbudowywa si placwka CIA w Long Tieng: nowe drogi, magazyny,
koszary, ciarwki, dipy, buldoery; wikszy pas startowy, wicej lotw, wicej broni,
wicej pomocy lotniczej. Hmongowie zaprzestali uprawy ziemi, kiedy ry zacz spada z
nieba z samolotw agencji. Powikszylimy personel, podwajajc lub potra-jajc go"
powiedzia Lilley. Przybywajcy tam pracownicy CIA naprawd spogldali na Laos jak na
problem paramilitarny. Naprawd nie mieli pojcia o caociowej sytuacji [...]. Stawaa si
ona troch taka jak w Wietnamie. I to wtedy sprawy zaczy nam si wymyka z rk".
Moment ten nadszed w padzierniku 1965 roku, kiedy do Laosu przyby Bill Colby i polecia
do Long Tieng w podr inspekcyjn. Wojna w Wietnamie osigna apogeum; pod koniec
roku stacjonoway tam 184 tysice onierzy. Klucz do pokonania Pnocy wci lea w
Laosie na szlaku Ho Szi Mina", ktrym komunici transportowali ludzi i materiay szybciej,
ni Stany Zjednoczone mogy je niszczy. Colby by zniechcony: wrg kontrolowa
strategiczne placwki w Laosie, nawet na ptzedmieciach Wientianu12.
Uzna, e potrzebuje nowego szefa placwki, twardziela o zimnej krwi. Robot t dosta Ted
Shackley.
WZORCOWA OPOWIE O SUKCESIE"
Kiedy nadeszo wezwanie, Shackley od niecaych szeciu miesicy by szefem rezydentury w
Berlinie, a przedtem urobi si po okcie, prbujc obali Castro z Miami. Jego praca skupiaa
si na Sowietach, Kubaczy-kach i Niemczech Wschodnich. Nigdy nie by w Azji. Polecia
do bazy Udom w Tajlandii, gdzie amerykaskie buldoery zagbiay si w czerwon
gliniast ziemi i kamufloway amerykaskie odrzutowce szykujce si do uderze na
Wietnam. Shackley zapamita bomby w uchwytach i to, e pomyla: Nikt tu nie rozmawia
o teorii"13.
Zamierza przenie wojn na terytorium wroga i chcia natychmiastowych rezultatw. Zacz
budowa w dungli prawdziwe imperium, w czym pomaga mu Jim Lilley, ktrego mianowa
swym zastpc. Stali si bliskimi przyjacimi. Wielce mwicy jest portret Shackleya, ktry
odmalowa Lilley czowieka ambitnego, bezkompromisowego i bezwzgldnego". By
zdecydowany stworzy placwk w Laosie i odegra decydujc rol w wojnie wietnamskiej,
uderzajc w szlak Ho Szi Mina opowiada Lilley. Dysponowa atutami
paramilitarnymi, ktre zamierza wykorzysta do realizacji tego zasadniczego celu. Nie chcia
siedzie bezczynnie. Chcia wygrywa wojny".
Shackley cign zaufanych ludzi z Miami i Berlina i kaza im wyruszy na prowincj, gdzie
mieli tworzy milicj wiejsk. Milicjanci zaczynali od szpiegowania szlaku Ho Szi Mina", a
koczyli na walce. Otwiera nowe bazy CIA w caym Laosie. Liczba podlegych mu
pracownikw CIA wzrosa siedmiokrotnie, od 30 do 250. Paramilitarne siy laotaskie pod
jego dowdztwem podwoiy si do 40 tysicy ludzi. Wykorzystywa ich do naprowadzania
amerykaskich samolotw na cele w Laosie. Do kwietnia 1966 roku 29 druyn obserwatorw
ledzcych ruchy wroga na szlaku Ho Szi Mina" meldowao o nich do bazy CIA w Udorn,
ktra wysyaa tam bombowce.
Amerykaskie lotnictwo zaczo zmienia laotask dungl w pustkowie. Bombowce B-52
latay do Wietnamu Pnocnego, eby niszczy wsie i przysiki na kocu szlaku Ho Szi
Mina". Wojska ldowe i marynarka wysyay komandosw, by zamali krgosup szlaku w
miejscu, gdzie skrca na poudnie.
Shackley odnotowywa zniszczenia i liczb zabitych pracownikw. Doszed do wniosku, e
poczenie grskich plemion z amerykask technik wojskow zrewolucjonizowao
nieregularne dziaania zbrojne" i dao amerykaskim politykom zasadniczo now bro". W
Waszyngtonie ludzie prezydenta czytali raporty Shackleya tyle a tyle tysicy
zwerbowanych laotaskich dywersantw, tylu a tylu komunistw zabitych miesicznie, tyle
to a tyle przeprowadzonych akcji i uwaali jego dziaalno za wzorcow opowie o
sukcesie"14. Zaaprobowali dodatkowe dziesitki milionw dolarw na wojn CIA w Laosie.
Shackley myla, e wygrywa wojn. Jednak komunici wci maszerowali szlakiem Ho Szi
Mina".
OSTOJA W AZJI POUDNIOWO-WSCHODNIEJ"
W Tajlandii CIA musiaa si upora z trudniejszym problemem politycznym: stworzeniem
iluzji demokracji.
W 1953 roku Walter Bedell Smith i bracia Dullesowie wysali do Bangkoku niezwykego
ambasadora, Dzikiego Billa" Donovana15. Ten siedemdziesiciolatek wci mia siy do
walki. Ambasador Donovan zaleca prezydentowi Eisenhowerowi, e naley zaoy baz w
Tajlandii, prbowa stamtd wrci do niektrych pastw i powstrzyma atak komunizmu
powiedzia Bill Thomas, gwny oficer informacyjny ambasadora w Bangkoku. Pienidze
nie gray roli"16.
Po wojnie koreaskiej Donovan wywoa wielk fal tajnych operacji CIA w Azji
Poudniowo-Wschodniej. Wspomagaa go czterdziestotysiczna tajlandzka policja, ktrej
komendant, wspierany przez CIA i ambasad Donovana, by opiumowym krlem. Agencja i
szybko si rozrastajca gtupa amerykaskich doradcw wojskowych uzbroiy i wyszkoliy
tajlandzk milicj, ktrej dowdca kontrolowa burdele Bangkoku, ubojnie wi i skady
alkoholu. Donovan publicznie nazwa tajlandzkich generaw obrocami demokracji.
Agencja wykorzystywaa swe zwizki z nimi, by wybudowa baz koo Udorn. Niegdy
orodek nerwowy tajnych operacji w Azji Poudniowo-Wschodniej, po 11 wrzenia suya
ona jako tajne wizienie, w ktrym izolowano i przesuchiwano islamskich radykaw.
Dyktatura wojskowa w Tajlandii panowaa przez ponad dziesi lat po wyjedzie Donovana.
W 1965 roku, pod naciskiem Waszyngtonu, generaowie obiecali, e przeprowadz wybory
w nieokrelonej przyszoci. Bali si jednak, e lewica umocni si przy urnach
wyborczych. Tak wic CIA przystpia do wprowadzania i nadzorowania demokratyzacji w
tym kraju.
28 wrzenia 1965 roku Helms, szef tajnych operacji Desmond FitzGe-rald i baron"
dalekowschodni Bill Colby przedstawili Biaemu Domowi propozycj finansowania partii
politycznej, wsparcia wyborczego dla tej partii i nalecych do niej wybranych kandydatw
do parlamentu". Ich plany zdecydowanie popiera przebiegy i ambitny ambasador
amerykaski w Tajlandii Graham Martin, ktry uwaa CIA za prywatn kas i policj.
Problem by delikatny, informowali. W dzisiejszej Tajlandii wci obowizuje stan wojenny,
a wic nie mog istnie partie polityczne", tajlandzcy generaowie zrobili niewiele bd nic
dla rozwoju i organizacji ycia politycznego w ramach przygotowa do nadchodzcych
wyborw". Wojskowi pod tward rk amerykaskiego ambasadora i CIA zgodzili si jednak
poczy siy i stworzy now parti. W zamian agencja miaa zapewni im miliony dolarw
na budow nowej machiny politycznej.
Celem byo utrzymanie przywdztwa i kontroli obecnej grupy rzdzcej" i zapewnienie, e
stworzona partia osignie sukces, zyskujc znaczn i decydujc wikszo w wyborach".
Agencja twierdzia, e moe to zapocztkowa budow demokratycznego procesu
wyborczego dosownie od podstaw", tak wic Stany Zjednoczone mogyby si oprze na
stabilnym prozachodnim reimie w swej ostoi w Azji Poudniowo-Wschodniej"17.
Prezydent Johnson zaaprobowa ten plan. Stabilizacja w Tajlandii miaa by podstaw
amerykaskiego zwycistwa w Wietnamie.
PRZYPYNLIMY Z FAL NA BRZEG"
CIA ostrzegaa Biay Dom, e utrata przez Stany Zjednoczone wpyww w Indonezji uczyni
bezcelowym zwycistwo w Wietnamie18. Agencja ciko pracowaa, eby znale nowego
przywdc dla tego najludniej-szego muzumaskiego pastwa wiata.
Jednak noc 1 padziernika 1965 roku nastpio polityczne trzsienie ziemi. Siedem lat po
tym, jak CIA prbowaa go obali, prezydent Indonezji Sukarno potajemnie dokona zamachu
na wasny rzd. Po dwch dziesicioleciach u wadzy Sukarno, podupadajcy na zdrowiu i
osdzie, prbowa umocni swe rzdy, zawierajc sojusz z Komunistyczn Parti Indonezji
(PKI). Partia urosa w si, zyskujc zwolennikw dziki bezustannemu ptzypominaniu
atakw CIA na suwerenno pastwa. Bya to wwczas najwiksza organizacja
komunistyczna poza Rosj i Chinami, liczca 3,5 miliona nominalnych czonkw.
Zwrot Sukarno w lewo okaza si fataln pomyk. Tamtej nocy zostao zamordowanych co
najmniej piciu generaw, wcznie z szefem sztabu armii. Rzdowe radio obwiecio, e
powstaa rada rewolucyjna, by chroni prezydenta i nard przed CIA.
Placwka w Dakarcie miaa niewielu przyjaci w armii czy rzdzie. Miaa za to jednego
doskonale usytuowanego agenta: Adama Malika, czterdziestoomioletniego rozczarowanego
eksmarksist, ktry by ambasadorem Sukarno w Moskwie i jego ministrem handlu.
Po ktni z ptezydentem w 1964 roku Malik spotka si w lokalu konspiracyjnym w
Dakarcie z Clyde'em McAvoyem z CIA. McAvoy by tajnym pracownikiem operacyjnym
agencji, ktry dziesi lat wczeniej pomg zwerbowa przyszego premiera Japonii i
przyby do Indonezji z rozkazem spenetrowania PKI oraz rzdu Sukarno.
Zwerbowaem i prowadziem Adama Malika powiedzia McAvoy w wywiadzie w 2005
roku. By najwyej postawionym Indonezyjczykiem, jakiego kiedykolwiek
zwerbowalimy"19. Przedstawi ich sobie wsplny przyjaciel, porczajc za McAvoya;
porednikiem by japoski biznesmen w Dakarcie i dawny czonek Komunistycznej Pattii
Japonii. Po zwetbowaniu Malika CIA uzyskaa zgod na przyspieszon tajn operacj, by
pogbi polityczn przepa midzy indonezyjsk lewic a prawic.
Potem, w kilka przeraajcych tygodni padziernika 1965 roku, pastwo indonezyjskie
rozpado si na dwie czci.
CIA pracowaa nad wzmocnieniem gabinetu cieni: Adama Malika, sutana rzdzcego
rodkow Jaw i generaa Suharto. Malik, wykorzystujc swoje stosunki z CIA, kilkakrotnie
spotka si z nowym amerykaskim ambasadorem Marshallem Greenem. Ambasador
stwierdzi, e spotka Adama Malika w konspiracyjnych warunkach" i zyska bardzo jasny
pogld na to, co myli Suharto i co myli Malik oraz co proponuj zrobi", eby wypleni
komunizm w Indonezji za pomoc nowego, kierowanego przez nich ruchu politycznego Kap-
Gestapu.
Rozkazaem, by wszystkie czternacie walkie-talkie, jakie mielimy w ambasadzie do
komunikacji w razie zagroenia, przekazano Suharto wspomina ambasador Green. To
zapewnio dodatkowe zabezpieczenie jemu i jego wyszym oficerom" a take sposobno
do monitorowania ich ruchw przez CIA. Napisaem o tym w raporcie do Waszyngtonu i
otrzymaem tchnc zadowoleniem depesz od Bil-la Bundy'ego"20, zastpcy sekretarza
stanu do spraw Dalekiego Wschodu i dobrego przyjaciela Greena sprzed trzydziestu lat, z
czasw nauki w Groton.
W poowie padziernika 1965 roku Malik posa wsppracownika do domu oficera
politycznego ambasady amerykaskiej Boba Marten-sa, ktry suy w Moskwie, gdy Malik
by tam przedstawicielem Indonezji. Martens da wysannikowi list 67 przywdcw PKI,
ktr uoy na podstawie wycinkw z komunistycznej prasy. Z pewnoci nie bya to lista
celw powiedzia Mattens. Sugerowaa niekomu-nistom, ktrzy walczyli o ycie
trzeba pamita, e wynik walki na mier i ycie midzy komunistami a niekomunistami
wci by niepewny e musz zna organizacj drugiej strony"21. Dwa tygodnie pniej
ambasador Green i szef rezydentury CIA w Dakarcie Hugh Tovar zaczli otrzymywa z
drugiej rki informacje o zabjstwach i okruciestwach we wschodniej i rodkowej czci
Jawy, gdzie cywilne grupy uderzeniowe z bogosawiestwem generaa Suharto zabiy tysice
ludzi.
McGeorge Bundy i jego brat Bill uznali, e Suharto i Kap-Gestapu zasuguj na amerykaskie
wsparcie. Ambasador Green ostrzeg ich, e pomoc nie moe przej przez Pentagon ani
Departament Stanu. Nie mona by tego ukry, a polityczne ryzyko ujawnienia, e USA
maczaj w tym palce, byo zbyt due. Trzej dawni grotoczycy ambasador, doradca do
spraw bezpieczestwa narodowego i zastpca sekretarza stanu do spraw Dalekiego Wschodu
zgodzili si, e pienidze musi przekaza CIA.
Zgodzili si wesprze indonezyjsk armi wartymi 500 tysicy dolarw rodkami
medycznymi, ktre miaa przekaza CIA, uznawszy, e armia sama zajmie si spienieniem
tych materiaw, i wstpnie zaakceptowan dostaw wyszukanego sprztu cznoci dla
wanych dowdcw. Ambasador Green, po konferencji z Hugh Tovarem, wysa do Billa
Bundy'ego depesz, w ktrej zaleca wypat dla Adama Malika:
Ma to potwierdzi moj wczeniejsz zgod, e dostarczymy Malikowi 50 milionw rupii
[okoo 10 tysicy dolarw] na dziaania ruchu Kap-

-Gestapu. Ta powstaa z inspiracji armii, ale grupujca cywilw struktura wci dwiga
brzemi biecych akcji represyjnych [...]. To, e chcemy wspomc go w ten sposb, Malik
uzna, jak sdz, za nasze potwierdzenie jego obecnej roli w wojskowych dziaaniach
wymierzonych w PKI, co polepszy wspprac midzy nim a armi. Szanse wykrycia lub
pniejszego ujawnienia naszego wsparcia s minimalne, jak w wypadku kadej tajnej
operacji.
W Indonezji zacza si podnosi wielka fala przemocy. Genera Suharto i Kap-Gestapu
masakrowali przeciwnikw politycznych. Ambasador Green powiedzia pniej
wiceprezydentowi Hubertowi H. Humph-reyowi, w rozmowie w jego gabinecie na Kapitolu,
e w krwawej ani wymordowano od 300 do 400 tysicy ludzi"22. Wiceprezydent
wspomnia, e zna Adama Malika od wielu lat, ambasador za wychwala go jako jednego z
najzdolniejszych ludzi, jakich kiedykolwiek spotka". Malik dosta tek ministra spraw
zagranicznych i zaproszenie na dwu-dziestominutow rozmow z prezydentem w Gabinecie
Owalnym. Przez wikszo czasu rozmawiali o Wietnamie. Pod koniec Lyndon Johnson
powiedzia, e obserwowa rozwj wydarze w Indonezji z wielkim zainteresowaniem, i
zoy Malikowi oraz Suharto najlepsze yczenia. Wsparty przez Stany Zjednoczone Malik
przewodniczy pniej sesji Zgromadzenia Oglnego Narodw Zjednoczonych.
Ambasador Green podczas tajnego posiedzenia senackiej Komisji Stosunkw Zagranicznych
zrewidowa swe oceny liczby ofiar miertelnych w Indonezji. Myl, e powinnimy
podnie nasze szacunki do okoo 500 tysicy osb oznajmi w zeznaniu odtajnionym w
marcu 2007 roku. Oczywicie nikt tego nie wie. Szacujemy gwnie po tym, ile wsi si
wyludnio"23.
Przewodniczcy, senator J. William Fulbright z Arkansas, zada nastpne pytanie, proste i
bezporednie:
Czy bylimy zaangaowani w przewrt?
Nie, panie przewodniczcy odpar ambasador Green.
Czy bylimy zaangaowani w poprzedni prb przewrotu? dry senator.
Nie powiedzia ambasador. Nie sdz.
CIA nie odegraa w nim adnej roli? wypytywa go Fulbright.
Ma pan na myli rok 1958? upewni si Green. Agencja rzecz jasna kierowaa tym
zamachem od spartaczonego pocztku do gorzkiej poraki. Obawiam si, e nie mog
odpowiedzie. Nie wiem na pewno, co si stao.
By to niebezpieczny moment, zanosio si bowiem na roztrzsanie katastrofalnej operacji i
jej fatalnej konsekwencji ale senator pozwoli mu przemin.
Nie wie pan, czy CIA bya w to zaangaowana czy nie powiedzia Fulbright. I
twierdzi, e nie bylimy zaangaowani w ten przewrt.
Nie, panie przewodniczcy potwierdzi ambasador. Zdecydowanie nie.
Nowy reim uwizi z powodw politycznych ponad milion osb. Cz siedziaa w
wizieniach przez dziesiciolecia. Cz w nich zmara. Indonezja pozostaa dyktatur
wojskow do koca zimnej wojny. Konsekwencje tych represji odczuwane s do dzi.
Stany Zjednoczone przez czterdzieci lat wypieray si, e miay cokolwiek wsplnego z
rzezi dokonan w imi antykomunizmu w Indonezji. Nie wywoalimy fal powiedzia
Marshall Green. My tylko przypynlimy z fal na brzeg"24.
BARDZO POWANIE ZANIEPOKOJONA"
Dwadziecia lat wczeniej Frank Wisner i Richard Helms opucili razem Berlin i polecieli do
Waszyngtonu, zastanawiajc si, czy kiedykolwiek powstanie Centralna Agencja
Wywiadowcza. Obaj stanli pniej na czele wydziau tajnych operacji. Teraz jeden mia
osign szczyt wadzy, a drugi spa w otcha.
W ostatnich miesicach ycia Frank Wisner wysiadywa w swym uroczym domu w
Georgetown, w czarnej rozpaczy pijc whisky ze szklaneczek z rnitego szka. Wrd
najcilej strzeonych tajemnic CIA bya i ta, e jeden z jej ojcw zaoycieli przez lata leczy
si w szpitalu psychiatrycznym. Wisner zosta zdjty ze stanowiska szefa rezydentury w
Londynie i zmuszony do przejcia na emerytur po tym, jak w 1962 roku mia kolejny nawrt
choroby psychicznej. Wcieka si na Hitlera, mia zwidy i omamy suchowe. Wiedzia, e
nigdy nie wyzdrowieje. 29 padziernika
1965 roku Wisner mia polowa w swej posiadoci na Eastern Shore w Maryland ze starym
przyjacielem z CIA Joe Bryanem. Tamtego popoudnia Wisner uda si do swego wiejskiego
domu, wzi strzelb i strzeli sobie w gow. Mia 56 lat. Jego pogrzeb w National Cathedral
by wspaniay. Pochowano go na Arlington National Cemetery, a na nagrobku wykuto:
Porucznik Marynarki Wojennej Stanw Zjednoczonych".
Zacz si kruszy zimnowojenny esprit de corps. Zaledwie kilka tygodni po pogrzebie
Wisnera Ray Cline, zastpca dyrekrora CIA do spraw wywiadu, poszed do Clarka Clifforda,
przewodniczcego prezydenckiej rady konsultacyjnej do spraw wywiadu, i podci gardo
Redowi Rabornowi.
Cline ostrzeg, e dyrektor jest zagroeniem dla pastwa. 25 stycznia
1966 roku Clifford oznajmi McGeorge'owi Bundyemu, ktry gotw by zoy rezygnacj po
piciu wyczerpujcych latach na stanowisku do-radcy do spraw bezpieczestwa
pastwowego, e rada do spraw wywiadu jest bardzo powanie zaniepokojona problemem
kierowania CIA"25. Kilka dni pniej doskonale obliczony przeciek do Washington Star"
zasygnalizowa Rabornowi, e wypada z gry. Admira walczy. Wysa do prezydenckiego
asystenta Billa Moyersa dug list osigni: agencja zrezygnowaa ze zdezaktualizowanych
i bezproduktywnych tajnych operacji, zorganizowaa caodobowe centrum operacyjne majce
przekazywa nowiny prezydentowi, podwoia siy antyterrorystyczne w Wietnamie i potroia
swe wysiki w Sajgonie26. Zapewni Biay Dom, e w centrali i w terenie jest wietne morale.
Rankiem 22 lutego 1966 roku prezydent Johnson przeczyta entuzjastyczn samoocen
admiraa Raborna, chwyci za telefon i zadzwoni do McGeorge'a Bundyego.
Raborn cakiem zapomnia, e nie cieszy si dobr opini i nie wykonuje dobrej roboty
owiadczy prezydent. Myli, e dokona wielkich ulepsze i ma wielkie sukcesy. Boj si,
e Helms pozwala mu tak myle"27.
Po tym, jak poprzedniego tygodnia Bundy zoy rezygnacj, Lyndon B. Johnson nie postawi
nikogo na czele rady nadzorujcej tajne operacje, zwanej Komitetem 303. Dziaania
wymagajce uwagi Biaego Domu pozostay w zawieszeniu, wcznie z operacj majc
wpyn na wyniki wyborw w Dominikanie z korzyci dla wygnanego eksprezyden-ta
mieszkajcego w Nowym Jorku, a take przerzutem gotwki i broni dla dyktatora Konga.
Johnson przez marzec i kwiecie 1966 roku nikomu nie powierzy stanowiska Bundy'ego. Na
pocztku chcia, eby Komitetem 303 kierowa Bill Moyers, w pniejszym okresie
najbardziej przytomny gos lewicy w telewizji publicznej. Moyers na zebraniu z 5 maja 1966
roku, gdy Johnson go o to poprosi, wzdrygn si i odrzuci zaszczyt. Prezydent zwrci si
wic do swego najlojalniejszego po-takiwacza Walta Whitmana Rostowa, by zosta nowym
doradc do spraw bezpieczestwa narodowego i przewodniczcym Komitetu 303. Komisja
wrcia do pracy w maju28. Pomimo przerwy zaaprobowaa w tamtym roku pidziesit
cztery due tajne operacje CIA, w wikszoci majce wesprze dziaania wojenne w Azji
Poudniowo-Wschodniej.
Wreszcie w trzeci sobot czerwca 1966 roku telefonistka z Biaego Domu poczya
prezydenta z domem Richarda Helmsa.
Pidziesiciotrzyletni, siwiejcy, lecz dziki tenisowi w wietnej formie, Richard Helms z
punktualnoci szwajcarskiego zegarka codziennie, take w sobot, o p do sidmej rano
przyjeda swym starym czarnym cadillakiem do centrali; teraz akurat mia rzadki dzie
wolny. To, co zaczo si dla niego jako wojenny romans z wywiadem, stao si
nieposkromion pasj. Trwajce dwadziecia siedem lat maestwo Helmsa z o sze lat
starsz rzebiark Juli Shields usychao z braku uwagi. Ich syn wyjecha do college'u. Helms
cakowicie powici swe ycie agencji. Kiedy odebra telefon, usysza, e spenio si jego
najwiksze marzenie.
Zosta zaprzysiony w Biaym Domu 30 czerwca. Prezydent cign na t uroczysto
orkiestr piechoty morskiej. Helms kierowa teraz prawie 20 tysicami ludzi, z ktrych ponad
jedna trzecia szpiegowaa za granic, i dysponowa budetem w wysokoci niemal miliarda
dolarw. Uwaano go za jednego z najwaniejszych ludzi w Waszyngtonie.

. ZROZUMIELIMY WTEDY, E NIE MOEMY WYGRA TEJ WOJNY"
Kiedy Richard Helms przej kierownictwo CIA, wier miliona amerykaskich onierzy
toczyo wojn. Narastajca katastrofa absorbowaa tysic pracownikw operacyjnych w Azji
Poudniowo-Wschodniej i trzy tysice analitykw w Stanach.
Walka bya prowadzona z centrali. Zadaniem analitykw byo osdzi, czy wojn mona
wygra. Zadaniem wydziau tajnych operacji byo pomc j wygra. Wikszo analitykw
bya pesymistami, wikszo agentw natomiast ywia nadmierny entuzjazm. Pracowali w
odmiennych wiatach, a uzbrojeni stranicy rozdzielali ich wydziay w centrali. Helms czu,
e jest woltyerem stojcym na dwch koniach, ktre ze susznych powodw biegn w rne
strony"1.
Jednym z setek nowych rekrutw CIA, ktrzy przyszli do pracy tamtego lata, gdy Helms
zosta dyrektorem agencji, by pewien dwudziesto-trzylatek. Zacign si dla hecy podczas
ostatniego roku studiw na Indiana University, aby zrobi sobie darmow wycieczk do
Waszyngtonu. Bob Gates, przyszy dyrektor centrali wywiadu i sekretarz obrony, przyjecha
autobusem agencji ze rdmiecia Waszyngtonu na podjazd otoczony wysokim ogrodzeniem
z siatki zwieczonej drutem kolczastym. Wszed do zowrogiego szeciopitrowego gmachu z
antenami na dachu.
W rodku budynek by zwodniczo bezbarwny wspomina. Dugie, niczym nie
ozdobione korytarze. Malekie boksy do pracy. Linoleum na podogach. Metalowe szafki
biurowe. Przypominao to gigantyczn firm ubezpieczeniow. Ale, z drugiej strony, wcale
nie". CIA zapewnia Gatesowi szybki awans i zaopatrzywszy go w stopie pod-potucznika,
wysaa do bazy si powietrznych Whiteman w Missouri, by pozna sztuk naprowadzania
rakiet z gowicami jdrowymi. Wwczas wieo upieczony analityk agencji zorientowa si,
e wojna w Wietnamie zmierza w niepokojcym kierunku: Stany Zjednoczone trac pilotw,
a do bombardowania komunistw wysya si siwowosych pukownikw.
Zrozumielimy wtedy wspomina Gates e nie moemy wygra tej wojny"2.
KOO ZMIENIO SI W KWADRAT"
Helms i jego szef wydziau dalekowschodniego Bill Colby byli zdolnymi pracownikami
operacyjnymi, a ich raporty dla prezydenta odzwierciedlay przekonanie dawnych tajnych
sub wywiadowczych, e wszystko da si zrobi. Helms powiedzia Johnsonowi: Ta
agencja robi wszystko, eby wspomc sukces caego wietnamskiego programu USA". Colby
posa do Biaego Domu pochwaln ocen sajgoskiej placwki agencji. Chocia wojna bez
wtpienia jest skoczona informowa raport mojego radzieckiego lub chiskiego
odpowiednika musi wyraa wielk trosk z powodu narastajcych problemw Vietcongu i
staej poprawy zdolnoci poudniowych Wietnamczykw i Amerykanw do zwalczania
wojny ludowej"3. George Carver, ktrego Helms wybra na swego specjalnego zastpc do
spraw wietnamskich, take nieustannie przekazywa Biaemu Domowi dobre wiadomoci.
Mimo to najlepsi analitycy CIA w obszernym studium The Vietnamese Communists' Will to
Persist (Wola wietnamskich komunistw nie osabnie"), przekazanym prezydentowi i
zapewne kilkunastu jego najwyszym doradcom, informowali, e nic, co zrobi Stany
Zjednoczone, nie doprowadzi do pokonania wroga. Kiedy 26 sierpnia 1966 roku raport
przeczyta sekretarz obrony McNamara, natychmiast zadzwoni do Helmsa i poprosi o
spotkanie z wysokim rang ekspertem CIA od Wietnamu. Carver by w tamtym tygodniu na
urlopie, tak wic do wewntrznego sanktuarium Pentagonu zosta wezwany George Allen.
Bya to jego pierwsza i jedyna rozmowa w cztery oczy z sekretarzem obrony. Mia si u niego
stawi o 10.30 i zaj mu p godziny. Spotkanie to okazao si jedynym prawdziwym
szczytem mzgw CIA i Pentagonu za prezydentury Lyndona Johnsona.

McNamar zafascynowaa informacja, e Allen siedemnacie lat pracy powici
Wietnamowi. Nie mia pojcia, e kto od tak dawna toczy t walk. C, oznajmi, musi
mie pan jakie pomysy co robi. Chcia wiedzie, co bym zrobi, gdybym by na jego
miejscu wspomina Allen. - Postanowiem odpowiedzie szczerze".
Przestabym rozbudowywa nasze siy powiedzia. Powstrzymabym bombardowanie
Pnocy i wynegocjowa zawieszenie broni z Hanoi"4. McNamara wezwa sekretark i kaza
jej odwoa wszystkie spotkania a do obiadu.
Dlaczego, zapyta sekretarz obrony, Stany Zjednoczone miayby pozwoli na upadek kostek
azjatyckiego domina? Allen odpar, e rokowania s bardziej ryzykowne ni dziaania na
froncie. Jeli Stany Zjednoczone przerw bombardowania i zaczn negocjowa z Chinami i
Zwizkiem Radzieckim oraz ich azjatyckimi sojusznikami i wrogami, to mog za-wrze
honorowy pokj.
Po ptorej godzinie tych fascynujcych herezji McNamara podj trzy brzemienne w skutki
decyzje. Poprosi CIA, eby oszacowaa siy wroga walczce ze Stanami Zjednoczonymi.
Nakaza swym asystentom, eby skompilowali tajn kronik tej wojny od 1954 roku
Pentagon Papers. I przemyla to, co robi w Wietnamie. 19 wrzenia zadzwoni do
prezydenta i oznajmi: Jestem coraz bardziej przekonany, e stanowczo powinnimy
rozway przerwanie bombardowa Pnocy. Myl, e naley te, jak ju wspomniaem,
okreli grny puap naszych si. Nie sdz, e powinnimy po prostu patrze w przyszo i
mwi, e idziemy coraz wyej, wyej, wyej i wyej szeset tysicy, siedemset, ile si
da". Jedyn odpowiedzi prezydenta byo chrzknicie5.
McNamara doszed do wniosku, zbyt pno, e Stany Zjednoczone zdecydowanie nie
doszacoway siy powstacw zabijajcych amerykaskich onierzy w Wietnamie fatalny
bd, ktry wiele lat pniej powtrzono w Iraku. Jego rozkaz oszacowania si przeciwnika
doprowadzi do zaartej walki midzy dowdztwem wojskowym w Sajgonie a analitykami w
centrali CIA. Czy Stany Zjednoczone maj przeciw sobie w Wietnamie niecaych 300 tysicy
komunistycznych bojownikw, jak utrzymywali wojskowi, czy te ponad 500 tysicy, jak
sdzia wikszo analitykw?

Rnica leaa w liczbie onierzy formacji nieregularnych, partyzantw, milicjantw
onierzy bez mundurw. Jeli wrg po dwch latach nieustajcych amerykaskich
bombardowa oraz intensywnych atakw wojsk ldowych mia ich p miliona, byby to
znak, e wojny naprawd nie sposb wygra. Dla generaa Williama Westmorelanda,
amerykaskiego dowdcy w Wietnamie Poudniowym, i jego adiutanta Roberta Komera
nisza liczba bya wrcz dogmatem. Komer, zwany Bobem Lutownic, by najemnym
pracownikiem CIA, ktry prowadzi now, szybko si rozwijajc kampani antyrebelianck
Westmorelanda o kryptonimie Phoenix". Sa do Johnsona jeden cile tajny raport za
drugim, twierdzc, e zwycistwo jest tu-tu. Problemem nie jest to, czy wygramy,
zapewnia, tylko jak szybko chcemy wygra.
Dyskusja trwaa miesicami. Wreszcie Helms wysa Carvera do Saj-gonu, eby porozumia
si z Westmorelandem i Komerem. Ich rozmowy nie poszy dobrze. Armia unikaa
odpowiedzi na pytania. 11 wrzenia 1967 roku spr sign zenitu.
Wy, chopcy, po prostu musicie si wycofa" powiedzia Komer Carterowi,
zaserwowawszy mu do obiadu godzinny monolog. Prawda doprowadzi do publicznej
katastrofy i zmarnowania wszystkiego, co prbowalimy tu osign". Carver wysa depesz
do Helmsa, e na wojskowych nie mona wpyn. Musieli udowodni, e wygrywaj.
Podkrelali, e s frustrujco niezdolni do przekonania prasy (a tym samym opinii
publicznej), i poczynili wielkie postpy, i e najwaniejsze to nie mwi niczego, co
mogoby zepsu obraz postpu" donosi Carter dyrektorowi. Szacunki liczby bojownikw
nieregularnych formacji Viet-congu w Wietnamie Poudniowym daway politycznie
nieakceptowaln liczb ponad 400 tysicy". Poniewa armia musi podawa z gry okrelon
wielko, dopasowan do potrzeb public relations, nie moemy posun si dalej (chyba e
dostaniemy inne instrukcje)".
Helms czu miadc presj wywieran na zesp i na to, by przykroi raport CIA tak,
eby pasowa do polityki prezydenta. Ugi si. Stwierdzi, e wielko szacunkw nie ma
adnego cholernego znaczenia". Agencja oficjalnie przyja zafaszowan liczb 299 tysicy
onierzy wroga lub mniej. Koo zmienio si w kwadrat" depeszowa Carver do
dyrektora6.

Zatajanie i faszowanie raportw na temat Wietnamu miao dug histori. Wiosn 1963 roku
John McCone znalaz si pod ogromnym naciskiem ze strony Pentagonu, by usun
pesymistyczn ocen, kt-ta wymieniaa najwiksze saboci" rzdu Wietnamu
Poudniowego wcznie z niskim morale onierzy, koszmarnie nieudolnym wywiadem i
komunistyczn penetracj armii. CIA nadaa raportowi nowe brzmienie: Wierzymy, e
komunistyczny postp zosta wyhamowany i e sytuacja si polepsza"7. Nikt w agencji w to
nie wierzy. Kilka tygodni pniej wybuchy bunty w Hue, po ktrych nastpiy samospalenia
buddystw i zawizywano spiski w celu usunicia Diema.
Naciski tego rodzaju nigdy nie ustay nowy prezydencki doradca do spraw bezpieczestwa
narodowego Walt Rostw nieustannie nakazywa CIA, eby dostarczaa Biaemu Domowi
dobre wieci o wojnie. W kocu po czyjej stronie jestecie? warcza. Ale tego samego
dnia, gdy Helms zmieni koo w kwadrat, wysa te prezydentowi brutalnie uczciwe studium
CIA. Zaczony dokument jest draliwy, szczeglnie gdyby zosta ujawniony zaczyna si
list Helmsa do prezydenta. Nie zosta i nie bdzie przekazany adnemu innemu
urzdnikowi rzdowemu". Ju sam tytu raportu Implikacje niepomylnego rezultatu
[wojny] w Wietnamie" by wybuchowy. Wniosek jest nieodparty gosi raport
Stany Zjednoczone, dziaajc w ramach ogranicze narzucanych przez tradycje i postawy
publiczne, nie mog zmiady ruchu rewolucyjnego, ktry jest odpowiednio duy, oddany
sprawie, kompetentny i ma dobre wsparcie [...]. Amerykaskie siy zbrojne strukturalnie nie
nadaj si do zmaga z partyzantk zdeterminowanego, dobrze zaopatrzonego i politycznie
zrcznego przeciwnika. Nie jest to nowe odkrycie"8.
W Sajgonie najlepsi pracownicy CIA dokonywali wasnych odkry. Im wicej informacji
zdobywali, tym lepiej zdawali sobie spraw, jak mao wiedz.
Jednak teraz ju nie miao znaczenia, co CIA przekazywaa do Waszyngtonu. Podczas adnej
wojny dowdcy i przywdcy pastw nie ottzymywali wicej informacji: z przejtych
dokumentw wroga, z brutalnych przesucha jecw, z nasuchu radiowego, rozpoznania
lotniczego, raportw polowych dostarczanych przez rezydentur w Sajgonie w krwi i bocie
przez linie frontu, starannych analiz, studiw statystycznych, kwartalnych syntez
wszystkiego, co wiedziao amerykaskie dowdztwo i CIA. W starej fabryce torped niedaleko
Pentagonu do dzi przechowywane jest trzynacie kilometrw mikrofilmw, niewielka cz
amerykaskich informacji z czasw wojny wietnamskiej.
Nigdy tak wiele danych nie znaczyo tak niewiele. Prowadzenie wojny opierao si na serii
kamstw, ktre przywdcy Stanw Zjednoczonych opowiadali sobie nawzajem i narodowi.
Biay Dom i Pentagon prboway przekona Amerykanw, e wojna toczy si po ich myli.
Tymczasem gr bray nagie fakty.

. POLITYCZNA BOMBA
WODOROWA"
13 lutego 1967 roku Richard Helms by w Albuquerque, koczc dugi objazd po
amerykaskich laboratoriach broni jdrowej, kiedy do jego pokoju hotelowego zastuka
podniecony cznik CIA z wiadomoci z Biaego Domu: Natychmiast wraca do
Waszyngtonu.
Niewielki lewicowy miesicznik Ramparts" mia wanie opublikowa artyku, w ktrym
zdradza, e National Student Association, szanowana na wiecie organizacja amerykaskich
studentw, od lat bya hojnie dotowana przez CIA. Centrala agencji wanie ostrzega Biay
Dom, e rozpta si burza z powodu kontaktw CIA z prywatnymi organizacjami
spoecznymi i fundacjami. CIA najpierw zostanie oskarona o niedozwolone mieszanie si w
sprawy wewntrzne oraz manipulowanie niewinnymi modymi ludmi i naraanie ich na
niebezpieczestwo. Administracja prawdopodobnie take zostanie zaatakowana"1.
Kiedy artyku si ukaza, prezydent Johnson natychmiast obwieci, e Nick Katzenbach,
czowiek numer dwa w Departamencie Stanu, dokadnie sprawdzi, jakie stosunki czyy CIA
z prywatnymi organizacjami spoecznymi w Stanach Zjednoczonych. Poniewa Helms by
jedyn osob, ktra dobrze wiedziaa, co si dzieje, Lyndon B. Johnson zrzuci na mnie
odpowiedzialno za wycignicie z ognia przypalonych kasztanw agencji"2.
James Reston z New York Timesa" znaczco zauway, e zagroone s teraz rwnie
zwizki CIA z pewnymi nie wymienionymi rozgoniami radiowymi, wydawnictwami i
zwizkami zawodowymi. Dwa dziesiciolecia tajnej pracy CIA leay odsonite.

Ujawniono, e Radio Wolna Europa, Radio Swoboda i Kongres Wolnoci Kultury* to twory
agencji. Wszystkie wpywowe niewielkie czasopisma, ktre rozkwitay pod sztandarami
antykomunistycznej liberalnej lewicy, wszystkie szacowne grupy, ktre suyy jako kanay
przerzutowe ludzi i pienidzy CIA, w rodzaju Fundacji Forda i Fundacji Azja prowadziy
na papierze do faszywych korporacji i fasadowych organizacji zwizanych z CIA. Kiedy
jedna zostaa spalona, spalone zostay wszystkie.
Rozgonie radiowe byy zapewne najbardziej wpywowymi polami walki politycznej w
dziejach agencji. CIA wydaa okoo 400 milionw dolarw na ich wspieranie i miaa powody
sdzi, e miliony suchaczy za elazn kurtyn doceniaj kade nadawane przez nie sowo.
Jednak ich autorytet zosta podkopany, kiedy ujawniono, e s tubami CIA.
Agencja zbudowaa domek z kart i Helms o tym wiedzia. Wspieranie radiostacji i fundacji
naleao do najwikszych tajnych programw CIA. Nie byo jednak w tym nic naprawd
tajnego. Dziesi lat wczeniej Helms rozmawia z Wisnerem o stopniowym wycofywaniu si
z tajnych subsydiw i przejciu radiostacji przez Departament Stanu. Uzgodnili jednak, e
sprbuj przekona do tego prezydenta Eisenhowera, co jednak nie udao im si do koca. Od
1961 roku sekretarz stanu Dean Rusk ostrzega, e o milionach dolarw pyncych od CIA do
grup studenckich i prywatnych fundacji powszechnie plotkowano lub wiedziano i tu, i za
granic"3. Przez rok pismo Ramparts" znajdowao si na celowniku agencji; Helms wysa
notatk do Billa Moyersa w Biaym Domu z opisem politycznych i osobistych postaw jego
redaktorw i reporterw.
Kiedy doszo do kontroli tajnych operacji, to jednak nie CIA okazaa si jedyn stron winn
zaniedba. Przez lata Biay Dom, Pentagon i De
* Kongres Wolnoci Kultury (Congress for Cultural Freedom, CCF) organizacja powstaa
podczas konferencji intelektualistw 26-30 czerwca 1950 roku w Berlinie Zachodnim.
Zaoyciele Kongresu apelowali o uniezalenienie kultury od ideologii, o uwolnienie jej od
presji totalitaryzmu. W jego pracach brali te udzia Polacy: Jerzy Giedroyc, Jzef Czapski i
Konstanty Jeleski, ktry peni funkcj kierownika sekcji wschodnioeuropejskiej. Kongres
prowadzi m.in. dziaalno wydawnicz. W roku 1967 po ujawnieniu, e za jego powstaniem
staa CIA, zmieni on nazw na Midzynarodowe Stowarzyszenie na rzecz Wolnoci Kultury,
International Association for Cultural Freedom (przyp. tum.).

partament Stanu nie potrafiy patrze agencji na rce. Od dnia inauguracji prezydenta
Kennedyego rozpoczto ponad trzysta duych tajnych operacji i poza Helmsem nikt z
wczesnych wadz nie wiedzia o wikszoci z nich. Btakuje nam informacji o tym, jak
pewne programy bd prowadzone, a take staego przegldu najwaniejszych realizowanych
przedsiwzi", donosi urzdnik wywiadu Departamentu Stanu 15 lutego 1967 roku4.
Mechanizmy stworzone do kontroli CIA i jej wydziau tajnych operacji, ktry mia podlega
prezydentowi, nie dziaay. Nigdy nie dziaay. W Biaym Domu, Departamencie Stanu,
Departamencie Sprawiedliwoci i Kongresie narastao poczucie, e agencja wymyka si spod
kontroli.
NIEWTPLIWIE MYLELI O TYM, EBY GO ZABI"
20 lutego 1967 roku prezydent zadzwoni do prokuratora generalnego Ramseya Clarka.
Pi tygodni wczeniej Lyndon B. Johnson i dziennikarz Drew Pearson odbyli w Biaym
Domu godzinn nie protokoowan rozmow5. Nie na darmo rubryka Pearsona nosia nazw
Waszyngtoska karuzela". Prezydentowi zakrcio si w gowie od opowieci o Johnie
Rossellim z mafii, wiernym przyjacielu Billa Harveya z CIA, ktry by zaprzysigym
wrogiem senatora Roberta E Kennedyego.
Mwi si, e CIA [...] posaa tych ludzi, eby wykoczyli Castro powiedzia Johnson
Ramseyowi Clarkowi. To niewiarygodne". Przedstawi t histori tak, jak j usysza:
Przyprowadzili do CIA swojego czowieka oraz kilku innych; zosta on poinstruowany przez
CIA i prokuratora generalnego, e ma zabi Castro po Zatoce wi [...]. Mieli te piguki".
Kade z tych sw byo prawd. Jednak opowie nie koczya si na tym. Johnson doszed
do strasznej, cho bezpodstawnej konkluzji: Castro schwyta spiskowcw i torturowa ich. A
oni wszystko mu powiedzieli [...]. Wic oznajmi: Dobra, zajmiemy si tym. Wezwa
Oswalda i jak grup i kaza im [...]wykona t robot"6. T robot byo zamordowanie
prezydenta Stanw Zjednoczonych.
Johnson poleci Ramseyowi Clarkowi, by odkry, co FBI wiedziao o powizaniach midzy
CIA, mafi a Bobbym Kennedym.
3 marca Pearson donis, e prezydent Johnson siedzi na politycznej bombie wodorowej
nie potwierdzonym raporcie, e senator Robert Kennedy mg zaaprobowa morderczy
spisek, ktty potem rykoszetem uderzy w jego brata". Tekst powanie przestraszy
Bobby'ego Kennedy'e-go. Nastpnego dnia zjad obiad z Helmsem, podczas ktrego dyrektot
CIA przekaza mu kopi jedynej notatki agencji wicej Kennedy'ego ze spiskiem mafii
przeciwko Castro.
Dwa dni pniej FBI ukoczyo dla prezydenta raport o zjadliwym tytule Plany Centralnej
Agencji Wywiadowczej wysania bandytw na Kub w celu zamordowania Castro". By on
krtki i zwizy, tak jak jego konkluzja: CIA prbowaa zabi Castro i w tym celu wynaja
ludzi mafii. Robert Kennedy jako prokurator generalny wiedzia o przygotowywanym spisku i
e bierze w nim udzia zorganizowana grupa przestpcza.
Prezydent Johnson rozmyla nad spraw przez dwa tygodnie, zanim poleci Helmsowi i CIA
podj ledztwo w sprawie spiskw przeciwko Castro, Trujillo i Diemowi. Helms nie mia
wyboru. Powiedzia generalnemu inspektorowi CIA Johnowi Earmanowi, by zabra si do
roboty. Earman wzywa do swego gabinetu kolejno tych nielicznych, ktrzy wiedzieli, co si
stao, i zestawia akta agencji, powoli odtwarzajc szczegowy obraz.
Sekretarz stanu Rusk poleci szefowi wydziau wywiadu Departamentu Stanu Tomowi
Hughesowi, by przeprowadzi niezaleny przegld tajnych operacji CIA. 5 maja Hughes
usiad z Ruskiem i Katzenbachem pod yrandolem w gabinecie sekretarza stanu. W trjk
rozwaali, czy prezydent powinien ostro przykrci cugle wydziaowi tajnych operacji.
Hughes doszed do przekonania, e przekupywanie zagranicznych politykw, wspieranie
przewrotw za granic i dostarczanie broni cudzoziemskim rebeliantom moe nadwery
amerykaskie wartoci. Zaproponowa, by Stany Zjednoczone zredukoway tajne dziaania
do absolutnego minimum". Powinny je rozwija tylko wtedy, gdy przewidywane rezultaty
miayby zasadnicze znaczenie dla bezpieczestwa lub interesu narodowego, byyby takiej
wagi, e przewyszaaby ona ryzyko i nie mona by ich osign w inny sposb"7. Rusk
podzieli si tymi przemyleniami z Richardem Helmsem, ktry ostro si temu sprzeciwi.
W tyme tygodniu Helms bardzo uwanie przeczyta stutrzydziesro-trzysttonicowy brudnopis
raportu inspektora generalnego CIA. Stwierdza on, e zabjcy Diema i Trujillo byli
zachcani, ale nje kontrolowani przez amerykaski rzd". Ujawnia jednak ponure szczegy
mechanizmu spisku przeciwko Castro. Nie moemy nie docenia tego, e odpowiedzialni
oficerowie agencji czuli siln ptesj administracji Kennedyego, eby zrobili co z Castro
twietdzi. Widzimy ludzi mwicych oglnikowo o zrobieniu czego z Castro, kiedy
niewtpliwie myleli o tym, eby go zabi". Chocia naciski te pochodziy z najwyszych
szczebli rzdu, w raporcie nie byo mowy o prezydenckiej aprobacie. Jedyny czowiek, ktry
mg w tej kwestii udzieli rozstrzygajcej odpowiedzi, senator Robert F. Kennedy, by
wwczas zajty forsowaniem ustawy zwikszajcej federalne kary za zniewaenie
amerykaskiej flagi.
Wedug raportu kady yjcy oficer CIA, ktry suy jako szef wydziau tajnych operacji
Allen Dulles, Richard Bissell, Richard Helms i Desmond FitzGetald nalea do spisku,
ktrego celem byo popenienie morderstwa. Szczeglnie powanie obciony zosta
FitzGerald. Dokument stwierdza, e przyrzek on dalekonone karabiny z celownikami
optycznymi kubaskiemu agentowi Rolandowi Cubeli, ktry obieca zabi Castro w tym
samym tygodniu, kiedy zgin ptezydent Kennedy. FitzGerald gorczkowo temu zaprzecza,
ale byo mao prawdopodobne, e mwi prawd.
10 maja Helms woy do teczki rkopimienne notatki na temat taportu inspektora
generalnego i uda si na spotkanie z ptezydentem. Nie zachowa si, o ile wiadomo, aden
protok tej rozmowy. 23 maja Helms zeznawa przed podkomisj do spraw CIA senatora
Richarda Russella. Russell wiedzia wicej o sprawach agencji ni ktokolwiek z zewntrz,
ponadto czyy go bliskie stosunki z prezydentem Johnsonem. Zada Helmsowi bardzo
podchwytliwe pytanie w kontekcie mordu politycznego. Spyta, czy CIA zdolna jest do
zapewnienia sobie milczenia dawnych pracownikw"8.
Tamtego dnia Helms wrci do centrali i upewni si, e kady wistek papieru powstay
podczas ledztwa inspektora generalnego zosta zniszczony. Jedyn kopi raportu zamkn w
swym sejfie, gdzie przeleaa nietknita nastpne sze lat.
Helms dobrze wiedzia, e najbardziej kompromitujce informacje na temat spisku przeciwko
Castro mia niebezpiecznie rozchwiany psychicznie Bill Harvey, ktremu za notoryczne
pijastwo odebrano kierownictwo rezydentury w Rzymie, ale pozosta na licie pac i
zataczajc si, kry po korytarzach centrali. Bill pokaza si urnity na jakim spotkaniu
opowiada Red White, dytektor wykonawczy CIA. Wypija morze martini". Whity
wspomina spotkanie w gabinecie Helmsa z udziaem Desa FitzGeralda i Jima Angletona w
ostatnim tygodniu maja 1967 roku. Zastanawiano si wtedy, co zrobi z Harveyem9. Usunito
go z agencji moliwie jak najdelikatniej i upewniono si, e bdzie mia spokojn emerytur.
Dyrektor do spraw bezpieczestwa CIA Howard Osborn zabra skoczonego w agencji
Harveya na obiad i zapamita jego ogromne rozgoryczenie na agencj i dyrektora"10 oraz
gotowo do zaszantaowania obu, jeli zostanie przyparty do ciany. Harvey mia jeszcze
wrci przed mierci i nawiedza CIA niczym upr.
CZOWIEK OPANOWANY OBSESJ"
By to okres wielkiego zawodowego zagroenia dla Helmsa. Przez ca wiosn 1967 roku sta
w obliczu kolejnego kryzysu w centrali, rwnie niebezpiecznego jak tykanie bomby
zegarowej morderczych spiskw. Cz jego najlepszych pracownikw wszcza bunt
przeciwko teoriom spiskowym Jima Angletona.
Przez ponad dziesi lat, odkd dziki Izraelczykom zdoby kopi tajnego referatu
Chruszczowa pitnujcego Stalina, Angleton cieszy si w CIA wysok pozycj. Wci
kontrolowa kontakty izraelskie i zwizki z FBI dziki swej wanej funkcji szefa
kontrwywiadu CIA, strzegcego jej przed komunistycznymi szpiegami. Jednak jego wizja
mistrzowskiego spisku" kierowanego przez Moskw zacza zatruwa agencj. Napisana w
CIA tajna kronika okresu, w ktrym Richard Helms by dyrektotem centrali wywiadu,
odtajniona w lutym 2007 roku, szczegowo ukazuje co powodowao Angletonem:
Angleton do poowy lat szedziesitych doszed do przekona, ktre, gdyby byy prawdziwe,
zwiasrowayby Stanom Zjednoczonym powane konsekwencje. Angleton wierzy, e
Zwizek Radziecki, kierowany przez



najzdolniejsz grup przywdcw, jaka kiedykolwiek suya jednej wadzy, jest
nieprzejednanie wrogi Zachodowi. Midzynarodowy komunizm pozosra monolityczny, a
taporty o rozamie midzy Moskw a Pekinem byy jedynie czci wyszukanej kampanii
dezinformacyjnej". Zintegrowany i zdeterminowany blok socjalistyczny", napisa Angleton
w 1966 toku, stata si podsyca faszywe opowieci o rozamach, ewolucji, walce o wadz,
katastrofach gospodarczych oraz dobrym i zym komunizmie", aby ukaza faszywy obraz
zmieszanemu Zachodowi. Gdy za pomoc tego programu strategicznego oszustwa uda si
rozbi solidarno Zachodu, Moskwa bez ttudu powybija kraje Wolnego wiata jeden za
dtugim. Tylko zachodnie suby wywiadowcze, wedug Angletona, mogy przeciwstawi si
temu wyzwaniu i oddali katastrof. A poniewa Sowieci spenetrowali kad z tych sub, los
cywilizacji zachodniej spoczywa, w ogromnej mierze, w rkach specw od kontrwywiadu".
Angleton by saby czowiek o niespjnym, chaotycznym umyle, kttego teorie po
zastosowaniu do sptaw publicznych okazyway si ewidentnie niewarte powanego
rozwaenia", podsumowywano pniej w oficjalnej ocenie CIA12. Konsekwencje wiary w
Angletona byy powane. Wiosn 1967 roku obejmoway one Jurija Nosenk, radzieckiego
dezertera, ktrego trzeci rok przetrzymywano nielegalnie w nieludzkich warunkach w
wizieniu CIA, fal faszywych oskare przeciwko wyszym pracownikom wydziau
radzieckiego, mylnie podejrzewanych o szpiegowanie dla Moskwy, i niech do uwierzenia w
zeznania ktregokolwiek z radzieckich odstpcw i zwerbowanych agentw. Lojalni
pracownicy agencji byli podejrzewani o zdrad wycznie na podstawie zbiegu okolicznoci i
wtpliwych poszlak mwi tajna kronika CIA czasw Helmsa. Operacje prowadzone
przeciwko radzieckim celom przerwano, a planowane wstrzymano, gdy panowao
przekonanie, e Kreml, dziki kretowi w CIA, prze-werbowa wikszo jej agentw. Cenne
informacje od dezerterw i dugoletnich rde ignorowano z obawy, e mog by
faszywe"13.
W wydziale tajnych operacji narasta niewielki, ale zdecydowany opr wobec Angletona.
Nie dezinformuje nas wrg, sami si mamimy" napisa wyszy rang pracownik oddziau
radzieckiego Leonard McCoy w notatce, ktr Helms przeczyta po raz pierwszy w kwietniu
1967 roku; McCoy oznajmi szefowi, e Angletonowski sposb mylnia doprowadzi do
cakowitego paraliu naszych wysikw w sprawie radzieckiej"14. W maju Howard Osborn,
dyrektor biura bezpieczestwa CIA, ostrzega, e sprawa Nosenki jest odraajca prawnie i
moralnie. Helms poprosi zastpc dyrektora centrali wywiadu admiraa Rufusa Taylora, eby
sprbowa jako rozwiza ten problem. Taylor poinformowa, e Nosenko absolutnie nie by
podwjnym agentem i e wydzia ra-dziecki jest rozbity, tote Helms musia uwolni winia
i dokona kilku duych zmian personalnych, aby oczyci atmosfer.
Angleton i jego ludzie nie pisali niemal adnych raportw wywiadowczych dla reszty agencji;
on sam uwaa si za ostatniego konsumenta swej pracy i nie pozwala, by jego wnioski
kryy na pimie. Sabotowa szefw placwek w caej Europie, podkopywa obce suby
wywiadowcze i zatruwa studnie w centrali wszystko bez jednego strzpu dowodu, e w
wydziale radzieckim kiedykolwiek dziaa lub dziaa"15 kret, jak na prno protestowa
Rolfe Kingsley, nowo mianowany szef tego wydziau w czasach Helmsa. Helms wierzy,
cytujc admitaa Taylora, e Jim jest czowiekiem optanym obsesj [...]. Helms ubolewa z
powodu tej obsesji, ale uwaa, i Angleton jest tak cenny i tak trudny do zastpienia, e jego
inne przymioty przewaaj nad niedogodnociami wypywajcymi z tej obsesji"16.
Pomimo e Angleton przekreli wiele karier, zama ycie wielu ludziom i wprowadza do
agencji czysty chaos, Helms nigdy nie ptzestal w niego wierzy. Dlaczego? Po pierwsze, jak
wszystkim wiadomo, CIA przez dwadziecia lat, gdy Angleton kierowa kontrwywiadem, nie
spenetrowa zdrajca czy radziecki szpieg, za co Helms by Angletonowi dozgonnie
wdziczny. Po drugie, jak po raz pierwszy ujawnia tajna kronika okresu urzdowania Helmsa,
Angleton by po czci odpowiedzialny za jego najwikszy triumf w roli dyrektora centrali
wywiadu: dokadne przewidzenie przez CIA wojny szeciodniowej.
5 czerwca 1967 roku Izrael przypuci atak na Egipt, Syri i Jordani. CIA dostrzega to
zagroenie. Izraelczycy mwili Biaemu Domowi i Departamentowi Stanu, e s w wielkim
niebezpieczestwie. Helms oznajmi prezydentowi, e to wykalkulowany gambit, niewinne
kamstwo powiedziane w nadziei na bezporednie amerykaskie wsparcie wojskowe. Ku
wielkiej uldze Lyndona Johnsona Helms stwierdzi, e Izrael uderzy w wybranym przez
siebie miejscu i czasie i prawdopodobnie szybko wygra w par dni. rdem tej w
zaufaniu przekazanej informacji by Angleton, ktty otrzyma j od swych wysoko
postawionych przyjaci z izraelskiego wywiadu i przekaza bezporednio i wycznie
Helmsowi. Mwi prawd. Precyzja tej przepowiedni ustalia reputacj Helmsa w Biaym
Domu za Johnsona zapisano w kronice CIA. Z pewnoci stanowio to kulminacj
dziaalnoci Helmsa na stanowisku dy-rektota. Ponadto umocnio pozycj Angletona w
oczach dytektora centrali wywiadu"17.
Lyndon B. Johnson by pod wielkim wraeniem tego rzadkiego strzau w dziesitk. Helms
dumnie telacjonowa historykowi CIA, e Johnson, po raz pierwszy za swej prezydentury,
zda sobie spraw, i wywiad odgrywa jak rol w jego yciu, i to wan [...]. Wtedy po raz
pierwszy wsttzsno nim, e ci faceci z wywiadu maj informacje, ktrych inni gocie nie
maj"18.
Zaoferowa Helmsowi miejsce przy stole na ptezydenckich obiadach wtotkowych
czonkostwo najwyszej rady rzdowej, ktr Helms nazwa magicznym wewntrznym
krgiem obok sekretarza stanu, sekretarza obrony i przewodniczcego Kolegium Szefw
Sztabw. Odtd taz w tygodniu, przez osiemnacie miesicy, CIA miaa to, czego pragna
najbardziej: uwag prezydenta Stanw Zjednoczonych.
Helms, obawiajc si, e w kraju mogyby wyj na jaw jeszcze jakie sekrety CIA, zada,
by za granic nie dochodzio do adnych nieprzyjemnych niespodzianek. W panujcych
warunkach politycznych wiele tajnych opetacji agencji byo potencjalnymi bombami
wodorowymi.
W czerwcu 1967 roku Helms kaza Desmondowi FitzGeraldowi oceni wszystkie tajne
operacje CIA, upewni si, e wci s tajne i zakoczy kad, ktra mogaby wyj na
jaw. Agencja nie moga sobie pozwoli na kolejny publiczny skandal ani zaryzykowa
kolejnej kontroli. danie to, dodane do btzemienia, jakim byo powierzenie FitzGeraldowi
wewntrznego dochodzenia w sprawie spisku przeciwko Castro, okazao si zbyt wielkie.
Pi tygodni pniej podczas gry w tenisa z ambasadorem Wielkiej Brytanii zabi go atak
serca. Tak jak Frank Wisner, mia w chwili mierci 56 lat.
Po pogrzebie FitzGeralda Helms wybra na szefa wydziau tajnych operacji wiernego, starego
przyjaciela Thomasa Herculesa Karamessine-sa, dla przyjaci Toma K., czonka
zaoyciela" CIA i dawnego szefa re-zydentury w Atenach, ktrego nieustannie nka
paraliujcy bl skrzywionego krgosupa. Razem, latem i jesieni 1967 roku, kontynuowali
przegld tajnych dziaa CIA. adne pasrwo na ziemi nie byo terytorium neutralnym, a
Helms zamierza rozcign dziaalno agencji na cay wiat.
W Sajgonie CIA wanie rozpocza, zaaprobowan przez prezydenta Johnsona niezwykle
draliw operacj, o kryptonimie Buttercup" (Jaskier")19. Agencja prbowaa wysuwa
propozycje pokojowe w Wietnamie Pnocnym, wysyajc do Hanoi politycznie ztcznego
jeca z Viet-congu z ukrytym nadajnikiem radiowym. Czowiek ten mia nawiza rozmowy
z wrogiem na najwyszym szczeblu. Nic z tego nie wyszo. W kilku proamerykaskich
pastwach midzy innymi w Panamie CIA stworzya lokalne partie komunistyczne i
kierowaa nimi w nadziei, e ich przywdcy zostan zaproszeni do Moskwy i sami odkryj
tam tajemnice radzieckiej doktryny20. Informacje zdobyte podczas nie koczcych si prb
spenetrowania Kremla byy marne. Helms prbowa zmobilizowa pierwsz oglnowiatow
sie gboko zakonspirowanych pracownikw operacyjnych CIA: szpiegw, ktrzy dziaali
bez ochrony paszportu dyplomatycznego, udajc midzynarodowych prawnikw lub
podrujcych biznesmenw z listy piciuset firm magazynu Fortune". Operacj t, o
kryptonimie Globe", prowadzono przez pi lat, jednak ledwie kilkunastu takich szpiegw
wdrowao po wiecie21.
Przygotowania do solidnej operacji trwaj lata. Trzeba zorganizowa infrastruktur, znale
ludzi do wsppracy wyjani pewnego razu Helms. Mnstwo robt hydraulicznych do
wykonania, eby konstrukcja miaa jakiekolwiek szanse powodzenia"22.
Jednak cierpliwo, wytrwao, pienidze i spryt nie wystarczay do walki z komunizmem.
Naleao przekazywa prawdziw bro przyjaznym mom stanu i ich wyszkolonym przez
CIA tajnym policjantom oraz organizacjom paramilitarnym. Prezydent Eisenhower stworzy
uniwersalny plan zwany Zagranicznym Programem Bezpieczestwa Wewntrznego,
prowadzony przez CIA wsplnie z Pentagonem i Departamentem Stanu. Manifest tego
przedsiwzicia demokratyczne, altruistyczne, czsto bezwatunkowe podejcie do
pomocy innym krajom, by pomogy same sobie" napisa pracownik agencji Al Haney,
kanciarz z rezydentury w Seulu i dowdca polowy operacji Success" w Gwatemali.
Haney zaproponowa, by realizowa globaln kontrol poprzez zbrojenie amerykaskich
sojusznikw w Trzecim wiecie. Pojawiy si oskarenia, e Stany Zjednoczone popeniaj
moralny bd, pomagajc niedemokratycznym reimom wzmacnia systemy bezpieczestwa,
a tym samym umacnia ich wadz" stwierdzi. Jednake Stanw Zjednoczonych nie sta
na moralny luksus pomagania jedynie tym reimom w wolnym wiecie, ktre odpowiadaj
naszym ideaom samostanowienia. Wyeliminuj wszystkie monarchie absolutne, dyktatury i
junty z wolnego wiata, policz to, co zostanie, i okae si, e Stany Zjednoczone znalazy si
na drodze do izolacji"23.
W ramach tego programu wyszkolono 771 217 oficerw wojska i policji z 25 pastw.
Najlepiej uda si on w krajach, gdzie CIA przygotowaa ju pod niego grunt. Pomoga
zorganizowa tajn policj w Kambody, Kolumbii, Ekwadorze, Salwadorze, Gwatemali,
kanie, Itaku, Laosie, Peru, na Filipinach, w Korei Poudniowej, Wietnamie Poudniowym i
Tajlandii. W kadym z tych pastw ministerstwa spraw wewntrznych i policja blisko
wsppracoway z placwkami CIA. Agencja zaoya te w Panamie midzynarodow
akademi policyjn i szko bombow" w Los Fresnos w Teksasie, ktra szkolia oficerw z
Ameryki rodkowej i Poudniowej. Wrd absolwentw byli przyszli dowdcy szwadronw
mierci z Salwadoru i Hondurasu.
Niekiedy klas w takiej szkole dzieli niewielki krok od izby tortur. CIA stpaa po grzskim
gruncie stwierdzi Robert Amory, szef wywiadu agencji za prezydentury Eisenhowera i
Kennedyego. Nie mona si ucieka do gestapowskich metod"24.
W latach szedziesitych CIA bardzo poszerzya zakres dziaa w Ameryce aciskiej.
Castro by katalizatorem powiedzia Tom Polgar, wetetan placwki w Berlinie, ktry od
1965 do 1967 roku pracowa jako szef sztabu wywiadu zagranicznego wydziau
latynoamerykaskiego. CIA i klasy posiadajce Ameryki aciskiej czyo jedno
strach".
Moim zadaniem byo wykorzystanie placwek w Ameryce aciskiej jako narzdzi do
zbierania informacji na temat Zwizku Radzieckiego i Kuby stwierdzi Polgar. Aby
tego dokona, naleao mie moliwie stabilny rzd, ktry wsppracowaby ze Stanami
Zjednoczonymi".
CIA wspieraa przywdcw jedenastu pastw latynoamerykaskich Argentyny, Boliwii,
Brazylii, Dominikany, Ekwadoru, Gwatemali, Gujany, Hondurasu, Nikaragui, Peru i
Wenezueli. Gdy przyjanie nastawiony rzd by u wadzy, szef rezydentury CIA mia pi
sposobw na utrzymanie amerykaskiego wpywu na lokalnych politykw. Robilimy za ich
wywiad zagraniczny wyjania Polgar. Nie wiedzieli, co dzieje si na wiecie.
Przekazywalimy im wic cotygodniowe raporty, dopasowane do ich uczu. Pienidze,
zdecydowanie: one zawsze s mile widziane. Zaopatrzenie: zabawki, gry, bro. Szkolenie. I
zawsze mona byo zabra grup oficerw do Fort Bragg albo Waszyngtonu wspaniae
wakacje"25.
Agencja utrzymywaa, jak przewidywano w oficjalnej opinii podpisanej przez Richarda
Helmsa, e latynoamerykaskie junty s korzystne dla Stanw Zjednoczonych26. Stanowiy
one jedyn si zdoln kontrolowa kryzysy polityczne. Prawo i porzdek s lepsze ni
bezadna walka o demokracj i wolno.
Za kadencji Lyndona B. Johnsona misje antyrebelianckie zapocztkowane przez Kennedych
zapuciy korzenie w krajach, gdzie kwity programy bezpieczestwa wewntrznego Ike'a, a
CIA zainstalowaa tam wojskowych i politycznych sojusznikw. W 1967 roku agencja dziki
temu, e starannie pielgnowaa dyktatorw na dwch kontynentach, odniosa jedno z
najwikszych zwycistw z okresu zimnej wojny: upolowaa Che Guevar.
PAMITAJ, E ZABIJASZ CZOWIEKA"
Che by ywym symbolem dla onierzy i szpiegw rewolucji kubaskiej. Suyli oni na
placwkach tak odlegych jak Kongo, gdzie wadzy Josepha Mobutu zagraaa zbieranina
rebeliantw zwanych simbami, ktrzy w 1964 roku porwali szefa bazy CIA w Stanleyville.
Kongo byo aren zimnej wojny, na kttej Mobutu i CIA dziaali w penej harmonii. Gerry
Gossens, czowiek numer trzy CIA w Kongu, zaproponowa stworzenie nowej siy, ktra
zwalczaaby radzieckie i kubaskie wpywy w Afryce. Mobutu da mi dom, siedmiu
oficerw i sze volkswagenw, a ja nauczyem ich, jak prowadzi obserwacj opowiada
Gossens. Zaoylimy kongijsk sub, ktra skadaa raporty CIA. Kierowalimy ni.
Prowadzilimy j. Wreszcie, z bogosawiestwem prezydenta, pokrywalimy jej wydatki
operacyjne. Zbieraem to, co uzyskaa, sprawdzaem, redagowaem i przekazywaem
Mobutu"27. Mobutu dostawa od CIA wszystko, czego chcia pienidze, bro, samoloty i
pilotw, osobistego lekarza i polityczne bezpieczestwo, ktre zapewniay mu bliskie zwizki
z amerykaskim rzdem podczas gdy CIA budowaa swe bazy i placwki w sercu Afryki.
W klasycznej bitwie zimnej wojny Che i jego Kubaczycy stanli naprzeciwko CIA i jej
Kubaczykw na zachodnim brzegu lecego w centrum Afryki jeziora Tanganika28. Siy
agencji, wyposaone w dziaa bezodrzutowe i samoloty, zaatakoway kilka tysicy simbw i
okoo stu kubaskich onierzy pod dowdztwem Che. Guevara pod ich ostrzaem czeka na
nowe rozkazy od Fidela. Nie daj si zlikwidowa" doradzi eljefe mximo.
Che rozpocz niesawny odwrt. Uciekajc, przekroczy Atlantyk i stara si wznieci
rewolucj w Ameryce aciskiej. Kluczy po grach Boliwii, kiedy wytropia go CIA.
Ptawicowy genera Rene Barrientos zdoby wadz nad rozpaczliwie ubogim krajem dziki
ponad milionowi dolarw od CIA29. Pienidze te posuyy do pobudzenia", mwic
sowami agencji, stabilnego rzdu yczliwie usposobionego do Stanw Zjednoczonych" i
wsparcia planw rzdzcej junty, ktra chciaa spacyfikowa kraj". Genera miady
przeciwnikw z coraz wiksz si. Bill Broe, szef wydziau tajnych operacji na Ameryk
acisk, napisa z satysfakcj do Helmsa: Wraz z wyborem 3 lipca 1966 roku Rene
Barrientosa na prezydenta Boliwii akcja ta zostaa doprowadzona do udanego finau". CIA
wysaa swe akta Barrientosa do Biaego Domu. Doradca do spraw bezpieczestwa
narodowego Walt

Rostw przekaza je prezydentowi i powiedzia: One wyjani, dlaczego podczas obiadu w
przysz rod, dwudziestego, genera Barrientos moe panu dzikowa".
W kwietniu 1967 roku Barrientos oznajmi amerykaskiemu ambasadorowi Douglasowi
Hendersonowi, e jego onierze tropi Che w grach Boliwii. Ambasador Henderson jecha
w tamtym tygodniu do Waszyngtonu i przywiz t nowin Desmondowi FitzGetaldowi. To
nie moe by Che Guevara stwierdzi FitzGerald. Sdzimy, e Che Guevara zgin w
Dominikanie i zosta pochowany w nie oznaczonym grobie"30. Mimo to CIA wysaa dwch
Kubaczykw, weteranw z Zatoki wi, by doczyli do wyszkolonych przez Amerykanw
boliwijskich komandosw polujcych na Che.
Jednym z tych Kubaczykw w subie CIA by Flix Rodrguez, ktry wysa seri
pasjonujcych meldunkw z polowania na Che. Jego depesze, odtajnione w 2004 roku, s
jedynymi wspczesnymi relacjami wiadka tej przez lata obrosej legend konfrontacji. Z
wioski Higuetas Rodrguez porozumiewa si przez radio z Johnem Tiltonem, szefem re-
zydentury w La Paz, ktty przekazywa nowiny Billowi Broe i Tomowi Polgarowi w centtali.
Ich raporty trafiay do Helmsa, on za przekazywa je do Biaego Domu.
18 padziernika 1967 roku po potyczce z boliwijskimi komandosami Che zosta schwytany.
Poza ran w nodze by w niezej kondycji. Jego marzenia o utworzeniu Wietnamu w Ameryce
Poudniowej ulotniy si w rozrzedzonym powietrzu boliwijskich gr. Zwycizcy umiecili go
w maej szkole. Rodrguez dowiedzia si, e boliwijskie najwysze dowdztwo w La Paz
podejmie nastpnego dnia decyzj, co zrobi z Che.
Staram si utrzyma go przy yciu donosi Rodrguez co jest bardzo trudne"31.
O wicie nastpnego dnia Rodrguez prbowa przesucha Guevare, ktry siedzia na
pododze w klasie, z twarz w doniach, ze zwizanymi nadgarstkami i kostkami. Obok leay
ciaa dwch jego kubaskich compa?eros. Rozmawiali o walkach w Kongu i przebiegu
rewolucji kubaskiej. Che powiedzia, e Castro zabi nie wicej ni 1500 swych
przeciwnikw politycznych, nie liczc zbrojnych konfliktw w rodzaju Zatoki wi. Rzd
kubaski, rzecz jasna, straci wszystkich przywdcw partyzantw, ktrzy najechali jego
terytorium wedug Rodrigueza stwietdzi Che. Zamilk potem z zagadkowym wyrazem
twarzy i umiechn si, gdy uwiadomi sobie, w jakim chrakterze znalaz si na boliwijskiej
ziemi". Rodrguez cign: Wraz z jego schwytaniem tuch partyzancki otrzyma paraliujcy
cios [...]. Upiera si, e jego ideay ostatecznie zwyci [...]. Nie zaplanowa na wypadek
klski szlaku ewakuacji z Boliwii. Na pewno sdzi, e moe tylko ptzegra lub wygra".
O 11.50 najwysze dowdztwo przysao rozkaz zabicia Che. Gueva-ra zosta stracony seri
strzaw o 13.15 depeszowa Rodrguez do Tiltona. Jego ostatnie sowa brzmiay:
Powiedzcie mojej onie, by ponownie wysza za m, a Castro, e w Amerykach znowu
wybuchnie rewolucja. Do kata powiedzia: Pamictaj, e zabijasz czowieka*".
W centrali peni dyur Tom Polgar, kiedy Tilton zadzwoni z wieci, e Che nie yje.
Moesz przysa odciski palcw?" spyta Polgar.
Mog przysa palce" odpar Tilton. Oprawcy Che odcili mu donie32.

Helms i jego podwadni mieli niewiele podobnych triumfw, ktrymi mogliby si pochwali.
Przesaniaa je masa bdw. I znw z operacji CIA wynik wielki problem" informowao
biuro egipskie Departamentu Stanu Luke'a Battle'a, od niedawna zastpcy sekretarza stanu do
spraw Bliskiego Wschodu. Nowy wadca Egiptu Gamal Abdel Naset skaty si nie po raz
pierwszy i nie bezpodstawnie e agencja prbuje obali jego rzd. CIA zdaje si mie
nadziej, e te incydenty uda si zamie pod dywan napisano w raporcie dla Battle'a.
Nie mona do tego dopuci"33.
Battle wiedzia, co pocigaj za sob dziaania CIA w Egipcie. By tam ametykaskim
ambasadorem, kiedy beztroski pracownik operacyjny agencji niefrasobliwie wyjawi jej
zwizki z wpywowym kairskim wydawc dziennika Mustaf Aminem. Amin by w bliskich
kontaktach z Nase-rem; CIA pacia mu za informacje i za publikowanie proamerykaskich
wiadomoci. Szef placwki w Kairze okama ambasadora co do zwikw agencji z
Aminem. By na amerykaskiej licie pac stwierdzi Battle. Bruce Odell [pracownik
operacyjny CIA] spotyka si z nim tegularnie. Zapewniono mnie, e w Egipcie nie
przekazano adnych funduszy, ale wykonano fotogtafi takiej transakcji, kiedy Mustafa Amin
zosta aresztowany"34. Sprawa zaja pierwsze strony gazet na caym wiecie. Podktelay
one udzia w niej Odella, ktry pracowa pod dyplomatyczn ptzykrywk. Brutalnie
torturowanego Amina osdzono jako szpiega i uwiziono na dziewi lat.
Helms prbowa budowa zaufanie do CIA. Mia nadziej, e prezydent Johnson przyjedzie
do Langley w Wirginii we wrzeniu 1967 roku, na obchody dwudziestej rocznicy powstania
agencji, eby przemwi do funkcjonariuszy. Ale noga Johnsona nigdy nie postaa w CIA.
Posa na uroczystoci wiceprezydenta Humphreya, ktry wygosi charakterystyczne, pene
akceptacji przemwienie. Bdziecie krytykowani oznajmi. Nie krytykuje si jedynie
tych, ktrzy nic nie robi, a ja nie chciabym widzie agencji w takim stanie"35.
CIA nie mogaby ptzetrwa staej fali krytyki ze strony rzdu, o opinii publicznej nie
wspominajc. Jej los zalea od zachowania tajemnicy. Jednak ptzez amy gazet przewijay
si zdemaskowane operacje i wykruszay si resztki wiary w agencj.
30 wrzenia 1967 roku Helms przedstawi nowe cise wytyczne dotyczce tajnych operacji i
rozesa je do wszystkich rezydentur. Po raz pierwszy w historii CIA szefowie placwek i ich
przeoeni zostali poinstruowani, e maj przesadza z ostronoci. Przejrze wszystkie
projekty draliwe politycznie nakazano im. Informowa cen-ttal o tosamoci
zagranicznych politykw, zarwno rzdowych, jak i opozycyjnych, a take dowdcw
wojskowych umieszczonych na tajnej ametykaskiej licie pac". adna suma wydana na
tajne dziaania nie bya zbyt maa, by o niej nie poinformowa. Najwaniejsza jest polityczna
draliwo dziaa i ich zbieno z amerykask polityk zagraniczn".
Sttumie pienidzy dla spalonych agentw, trzeciorzdnych gazet, przegranych partii
politycznych i innych bezproduktywnych operacji zacz wysycha. Traciy impet liczne due
operacje z zakresu walki politycznej w Eutopie Zachodniej. CIA skupiaa si na gorcej
wojnie w Azji Poudniowo-Wschodniej i zimnej wojnie na Bliskim Wschodzie, w Afryce i
Ameryce aciskiej.
Jednak wojna trwaa te w kraju. Prezydent wanie powiedzia Helm-sowi, by zabra si do
najdraliwszej politycznie ze wszystkich tajnych operacji szpiegowania Amerykanw.

Prezydent Johnson obawia si, e ruch antywojenny przegoni go z Biaego Domu.
Ostatecznie jednak dokonaa tego sama wojna.
W padzierniku 1967 roku garstka analitykw CIA doczya do pierwszego wielkiego
waszyngtoskiego marszu przeciwko wojnie wietnamskiej. Prezydent uwaa protestujcych
za wrogw pastwa. ywi przekonanie, e ruch pacyfistyczny jest kontrolowany i
finansowany przez Moskw i Pekin. Chcia dowodu. Rozkaza Richardowi Helmsowi go
zdoby.
Helms przypomnia prezydentowi, e CIA ma zakaz szpiegowania Amerykanw. Wedug
niego Johnson odpat: Zdaj sobie z tego spraw. Chc, eby pan zgbi t kwesti i zrobi
to, co konieczne, by wytropi zagranicznych komunistw, ktrzy stoj za tym
niedopuszczalnym mieszaniem si w nasze sprawy wewntrzne"1. Prawdopodobnie Johnson
wyrazi si duo janiej.
Ewidentnie przekraczajc swe uprawnienia, dyrektor centrali wywiadu sta si szefem tajnej
policji na p etatu. CIA rozpocza operacj inwigilacji wewntrznej o kryptonimie Chaos".
Trwaa ona niemal siedem lat. Helms stworzy Grup Operacji Specjalnych, ktra miaa
szpiegowa Amerykanw, i przebiegle kry si w cieniu personelu konttwywiadu Angletona.
Jedenastu pracownikw operacyjnych CIA zapucio dugie wosy, poznao argon Nowej
Lewicy i ruszyo w teren infiltrowa gtu-py pacyfistyczne w Stanach Zjednoczonych i
Europie. Agencja stworzya komputerowy indeks 300 tysicy nazwisk Amerykanw i nazw
organizacji oraz zgromadzia obszerne akta 7200 obywateli. Zacza w tajemnicy
wsppracowa z policj w caej Ameryce. Niezdolna do wyranego rozrnienia midzy
skrajn lewic a gwnym nurtem opozycji wobec wojny, szpiegowaa kad wiksz
organizacj w ruchu pacyfistycznym. Na polecenie prezydenta, przekazane przez Helmsa i
sekretarza obrony, Agencja Bezpieczestwa Narodowego wykorzystaa swe rozlege
moliwoci, by podsuchiwa Amerykanw.
I prezydent, i konserwatyci w Kongresie dostrzegali zwizki midzy protestami pokojowymi
a zamieszkami rasowymi wstrzsajcymi Stanami Zjednoczonymi. Chcieli, eby CIA
udowodnia, e za jednymi i drugimi stoj komunici. Agencja staraa si ze wszystkich si. W
1967 roku getta Ameryki stay si strefami walk; 75 miejskich rewolt pustoszyo kraj, czego
pokosiem byo 88 zabitych, 1397 rannych, 16 389 aresztowanych, 2157 wyrokw
skazujcych i szkody materialne szacowane na 665 milionw dolarw. W Detroit zginy 43
osoby, w Newark 26. Gniewni ludzie zapeniali ulice Nowego Jorku, Los Angeles, San
Francisco, Bostonu, Cincinnati, Dayton, Cleveland, Youngstown, Toledo, Peotii, Des Moines,
Wichity, Birmingham i Tampy. 25 padziernika senatot John McClellan, demokrata z
Arkansas, przewodniczcy staej podkomisji ledczej Senatu, zwrci si do Helmsa, szukajc
dowodw, e w Stanach Zjednoczonych ruchem spod znaku Czarnej Siy kieruj Sowieci.
Podkomisja jest bardzo zainteresowana opetacjami rozmaitych otganizacji bojownikw w
tym kraju", napisa senatot2.
McClellan powiedzia, e Moskwa utworzya dla kolorowych szko szpiegostwa lub
sabotau w Ghanie" i e jako instruktorzy pracuj tam Amerykanie. Rzekomo ci nauczyciele
pochodz skd z Kalifornii napisa senator. Podkomisji bardzo by pomogo odkrycie
tosamoci ktregokolwiek z amerykaskich nauczycieli, ktrzy wrcili do Stanw
Zjednoczonych, jak rwnie tosamoci jakiegokolwiek kut-santa [...]. Bdziemy wdziczni
za wasz wspprac w tej sptawie".
Wydzia tajnych operacji wsppracowa. 31 padziernika 1967 roku Tom Karamessines
przesa do Biaego Domu surow, nie potwierdzon pogosk krc wrd Kubaczykw z
Miami. Niedaleko Santiago de Cuba zaoono na play mutzyski obz szkoleniowy", w
ktrym szkoli si Murzynw do operacji dywersyjnych przeciwko Stanom Zjednoczonym
telacjonowa Karamessines. Ich zajcia obejmuj angielski, ktrego nauczaj radzieccy
instruktotzy". I dalej: Ich dziaalno wywrotowa przeciwko Stanom Zjednoczonym ma
obejmowa sabota i wywoywanie zamieszek rasowych, by doprowadzi do murzyskiej
rewolucji w Stanach Zjednoczonych". Stwierdza te, e w szkoleniu uczestniczy 150
Mutzynw, a cz ju ptzybya do Stanw Zjednoczonych"3.
Lyndon Johnson wpad we wcieko. Nie pozwol komunistom obali tego rzdu, a oni
wanie to robi oznajmi Helmsowi, Ruskowi i McNamarze w sobotnie popoudnie 4
listopada 1967 roku, dajc im przez 95 minut reprymend. Mam po dziurki w nosie tego,
e ci ludzie wsiadaj do komunistycznego samolotu i lataj po caym ktaju. Chc, eby kto
uwanie przyjrza si temu, kto opuszcza ten kraj, dokd jedzie i po co"4. Ta ostatnia uwaga
skierowana bya do Helmsa.
Jednak CIA nigdy nie znalaza nawet strzpka dowodu, ktty czyby przywdcw
amerykaskiej lewicy lub ruchu Czarnej Siy z obcymi rzdami. Helms powiedzia o tym
prezydentowi 15 listopada 1967 toku. Stwierdzi, e chocia CIA podejrzewaa, i cz
amerykaskich lewicowcw sympatyzuje z Moskw lub Hanoi, nic nie wskazuje na to, e
dziaaj oni pod jakimkolwiek innym kierownictwem ni wasne"5. Lyndon Johnson rozkaza
Helmsowi zintensyfikowa poszukiwania. Nie przyniosy one nic poza tym, e dalej gwaciy
one statut agencji.
Dziki telewizji wojna wietnamska co wieczt pojawiaa si w domach milionw
Ametykanw. 31 stycznia 1968 roku 400 tysicy komunistycznych onietzy i pattyzantw
uderzyo na niemal kade wiksze miasto i garnizon w Wietnamie Poudniowym. Atak
nastpi pietwszej nocy Tet, ksiycowego Nowego Roku. Wrg obieg Sajgon i gwne
amerykaskie bazy w Hue i Khe Sanh. 1 lutego kamery telewizyjne i aparaty fotogta-ficzne
utrwaliy, jak szef sajgoskiej policji z zimn krwi zabija jeca z Vietcongu strzaem z
pistoletu w gow. Ataki nie ustaway. Chocia amerykaskie kontruderzenie byo
przytaczajce tylko na Khe Sanh spado 100 tysicy ton bomb to niespodziewany atak
wietnamskich komunistw by dla Stanw Zjednoczonych odbierajcym wol szokiem.
Helms stwierdzi, e CIA nie przewidziaa ofensywy Tet, poniewa nie miaa prawie adnych
informacji o zamiarach wroga6.
11 lutego 1968 roku Helms zebra w centrali wszystkich swoich ekspertw od Wietnamu.
Wszyscy poza Geotge'em Catverem wci optymist, chocia nie wytrwa w tym stanie
zbyt dugo zgodzili si z jednym: genera Westmoteland, gwnodowodzcy wojsk amery
kaskich w Wietnamie, nie ma spjnej strategii, bez sensu zatem byoby wysya tam
kolejnych amerykaskich onierzy. Jeli rzd i armia Wietnamu Poudniowego nie wezm
si w gar i nie odepr wroga, Stany Zjednoczone powinny si wycofa. Helms wysa do
Sajgonu George'a Allena, by oceni szkody i spotka si z prezydentem Thieu oraz
wiceprezydentem Ky. Allen uzna, e armia poudniowowietnamska jest w rozsypce, a obaj
przywdcy rzucaj si sobie do garde. Amerykascy onierze nie potrafi broni
atakowanych miast, amerykascy szpiedzy za s spanikowani i zdemoralizowani. Hanoi
odnioso najwiksze polityczne zwycistwo od 1954 roku, kiedy to zadao Francuzom
ostateczn klsk pod Dien Bien Phu.
Helms przedstawi prezydentowi bardzo pesymistyczne wnioski. Zachwiay one wszystkim
poza niezomn wol polityczn prezydenta.
19 lutego, gdy Hanoi przypucio drug fal atakw ofensywy Tet, Lyndon B. Johnson
rozmawia prywatnie z Dwightem Eisenhowerem. Nastpnego dnia, podczas wtorkowego
obiadu w Biaym Domu, Helms sucha, jak prezydent relacjonuje t rozmow.
Genera Eisenhower powiedzia, e na Westmorelandzie spoczywa wiksza
odpowiedzialno ni na jakimkolwiek generale w dziejach tego kraju wspomina Johnson.
Zapytaem go, ilu sojusznikw mia pod swoj komend podczas II wojny wiatowej.
Odpar, e okoo piciu milionw onierzy amerykaskich i alianckich. Powiedziaem mu, e
genera Westmoreland ma 500 tysicy ludzi, wic jak mona twierdzi, e na
Westmorelandzie spoczywa najwiksza odpowiedzialno ze wszystkich amerykaskich
generaw. Odpar, e to jest inna wojna i genera Westmoreland nie wie, kto jest wrogiem"7.
Wreszcie Lyndon Johnson zrozumia, e adna strategia nie zastpi wywiadu, ktry w
Wietnamie ponis klsk. Stany Zjednoczone nie mog pokona wroga, ktrego nie
rozumiej. Kilka tygodni pniej pre-zydent obwieci, e nie bdzie si stata o reelekcj.


1
CIA ZA NiCONA I FORDA 1968-1976



Wiosn 1968 roku Richard Helms niebezpodstawnie obawia si, e jego nastpnym szefem
zostanie albo Robett Kennedy, albo Richard Nixon. Jako prokuratot genetalny Kennedy
wykorzystywa agencj. Komenderowa CIA i traktowa Helmsa z zimn pogard. Jako
kandydatowi na ptezydenta i zwierzchnika si zbrojnych tajemnice z akt agencji mogy mu
zagrozi. Helms by naprawd zszokowany, kiedy Robert Kennedy zosta zamordowany
podczas kampanii wyborczej w czerwcu. Ale nie bardzo si smuci. Do koca ycia nosi
blizny od jego bata.
Innym problemem by Richard Nixon. Helms wiedzia, jak gboka jest jego niech do CIA.
Nixon uwaa, e agencja pena jest pochodzcych ze wschodu zwolennikw wadzy elit,
libetaw z urodzenia, plotkarzy z Georgetown i ludzi Kennedyego. Powszechnie byo
wiadomo, e Nixon obarcza CIA odpowiedzialnoci za najwiksz katastrof w jego yciu:
porak w wyborach w I960 roku. By przekonany niesusznie e sekrety i kamstwa
rozsiewane przez Allena Dullesa pomogy Johnowi Kennedy'emu zdoby decydujce punkty
w prezydenckich debatach telewizyjnych. We wspomnieniach z 1962 toku, Six Crises (Sze
kryzysw"), Nixon napisa, e gdyby zosta wy-btany na prezydenta, utworzyby now
sub, obok CIA, ktra prowadziaby tajne operacje1. Stanowio to bezporednie zagroenie
dla istnienia agencji.
10 sierpnia 1968 roku Nixon i Helms odbyli pierwsz dug rozmow2. Prezydent zaprosi
kandydata na ranczo Lyndona Johnsona w Teksasie, nakarmi go stekiem i kolb kukurydzy,
po czym przewiz kabrioletem po posiadoci. Nastpnie zagadn gocia na tematy
wiatowe: konfrontacji Czechosowacji ze Zwizkiem Radzieckim, cigego wspierani przez
Castro ruchw rewolucyjnych i wreszcie tajnych negocjacji pokojowych Stanw
Zjednoczonych i Wietnamu Pnocnego. Nixon nagle zada Helmsowi podchwytliwe pytanie:
Czy oni cigle wierz, e przegrywamy wojn?
Pnocni Wietnamczycy s przekonani, e wygrali po Dien Bien Phu odpowiedzia
Helms.
Bya to ostatnia tzecz, jak chcia usysze jego rozmwca. Trzy dni po wygraniu wyborw
Nixon zadzwoni do Lyndona Johnsona.
Co pan myli o Helmsie? spyta. Kontynuowa z nim wspprac?
Tak, ja bym kontynuowa rzek Johnson. Jest nadzwyczaj kompetentny. Konkretny.
Powie panu wszystko, jest lojalny3.
Bya to ogromna pochwaa. Po ptora roku zasiadania przy prezydenckim stole Helms
zdoby zaufanie Johnsona i wyrobi sobie w Waszyngtonie opini wybitnego fachowca.
Wierzy, e CIA po dwudziestu latach dorobia si kadry analitykw o wyjtkowym
dowiadczeniu w sprawie zagroenia radzieckiego, a jej wydzia tajnych operacji potrafi
prowadzi wywiad, nie dajc si przyapa. Siebie uwaa za lojalnego onierza swego
prezydenta.
Helms wkrtce przekona si, jak kosztowna jest ta lojalno.
Richard Nixon nikomu nie ufa wspomina Helms dwadziecia lat pniej. Zosta
prezydentem Stanw Zjednoczonych i szefem organw wykonawczych, a jednak wci
powtarza ludziom, e siy powiettz-ne bombatdujce Wietnam nie mog si wasn rk
klepn po tyku, e Depattament Stanu jest band dyplomatw w garniturach sczcych
koktajle na przyjciach, e agencja nie potrafi zapewni zwycistwa w Wietnamie [...]. I tak
dalej, i tak dalej [...]. To dumie, gupki, nie potrafi tego, nie pottafi tamtego"4.
W styczniu 1969 roku w Biaym Domu, kilka dni po zmianie administracji, milczcy Helms
w napiciu towarzyszy przy lunchu Nixonowi, ktry raczy si twarokiem i ananasem z
puszki. Prezydent napada na CIA, a jego doradca do spraw bezpieczestwa narodowego
Henry Kissinger sucha uwanie. Nie miaem najmniejszych wtpliwoci wspomina
Helms e zrzdzenie Nixona porusza Kissingera"5.
Prezydent elekt i profesor z Harvardu odkryli, e s pokrewnymi duszami. Obaj byli
nieuleczalnie skryci, ale Kissinger robi to z wdzikiem zauway Thomas Hughes,
dyrektor biura wywiadu Departamentu Stanu. Obaj notorycznie manipulowali ludmi, ale
u Nixona atwiej to byo dostrzec"6. Osignli porozumienie: razem mog wymyla tajne
operacje, kierowa nimi i kontrolowa je. Tajne akcje i szpiegostwo uznali za narzdzia
oddane do ich wasnego uytku. Nixon wyko-rzysta je do zbudowania twierdzy politycznej w
Biaym Domu, a Kissin-get sta si, jak to uj jego asystent Roger Morris, faktycznym
szefem do spraw bezpieczestwa narodowego.
W obronie wasnej, uprzedzajc atak, Helms powoa komisj eks-pettw nazywan Gtup
Badawcz Tajnych Operacji, ktra miaa skada prezydentowi elektowi taporty oceniajce
wydzia tajnych operacji i chroni go przed atakiem. Na jej czele stan Franklin Lindsay,
niegdy prawa rka Franka Wisnera, w sekrecie wezwany z Harvardu, gdzie mieszka;
najwaniejszymi czonkami komisji byli Richard Bissell i Lyman Kirkpatrick. W jej skad
weszo rwnie p tuzina profesorw Harvardu, ktrzy pracowali dla Biaego Domu,
Pentagonu, Departamentu Stanu i CIA. Trzech z nich znao Henry'ego Kissingera na tyle
blisko, by wiedzie, e zostaby prezydenckim doradc do spraw bezpieczestwa narodowego
bez wzgldu na to, kto wygtaby wyboty 1968 roku, poniewa by zaufanym konsultantem i
Nixona, i Humphreya. aden z kandydatw nie pomylaby nawet, e to stanowisko mgby
obj kto inny.
Tajny raport Grupy Badawczej Tajnych Operacji nosi dat 1 grudnia 1968 roku. Jedno z jego
zalece szczeglnie ucieszyo Kissingera: prezydent powinien wyznaczy starszego urzdnika
Biaego Domu jako osob odpowiedzialn za nadzr nad wszystkimi tajnymi operacjami.
Kissinger mgby nie tylko je nadzorowa. Mgby nimi kierowa.
Autorzy raportu7 zalecali nowemu prezydentowi, aby da jasno do zrozumienia dyrektorowi
CIA, e spodziewa si usysze nie, jeli w opinii dyrektora proponowana operacja jest
niemoliwa do przeprowadzenia". Nixon nigdy nie wzi pod uwag tej rady.
Same tajne operacje rzadko prowadz do osignicia wanego celu zapisano w raporcie.
W najlepszym razie dziki tajnej operacji mona zyska na czasie, uprzedzi zamach albo,
odwrotnie, stwo-rzy korzystne warunki, ktre umoliwi podjcie jawnych dziaa, eby
wreszcie osign wany cel". Nixon nigdy nie zrozumia tej zasady.
Osoba, partia polityczna lub rzd mog dozna uszczerbku lub zosta zniszczone w wyniku
ujawnienia, e korzystay z tajnej pomocy CIA kontynuowali autorzy raportu. I na
odwrt: ujawnienie tajnych operacji kosztuje Stany Zjednoczone utrat opinii w oczach
wiata. Wedug jednych ukazuje to pogard Stanw Zjednoczonych dla praw narodu i praw
czowieka; wedug innych odsania tylko nasz bezsilno i nieudolno, gdy zostaniemy
zapani [...]. Wielu Amerykanw, szczeglnie wrd intelektualistw i modziey, ma
wraenie, e Stany Zjednoczone stosuj brudne sztuczki, co skania ich do odcinania si od
rzdu cign raport. Ujawnienie w takiej atmosferze otworzy przed Nowa Lewica
szans wpywu na o wiele szersze spektrum opinii politycznej ni w przeciwnym wypadku.
Stany Zjednoczone znajdoway si na czele pastw zainteresowanych rozszerzeniem rzdw
prawa w stosunkach midzynarodowych. Nasza wiarygodno i nasza skuteczno w tej roli
s si rzeczy podwaane, kiedy wszyscy dowiaduj si, e potajemnie angaujemy si w co,
co moe by (lub okazuje si) wewntrznymi sprawami innych". Nixon i Kissinger z uporem
ignorowali te przemylenia.
Mamy takie wraenie, e CIA z upywem lat za bardzo si rozrosa brzmiao
podsumowanie raportu. Prawie wszyscy wysi stopniem pracownicy byli w tej subie od
dwudziestu lat [...]. Istnieje te silna tendencja do izolacji i skrytoci [...], brak innowacji i
perspektyw". W to akurat Nixon wierzy. Przystpi do infiltracji tego wewnttz-nego ktgu.
Zacz od mianowania generaa piechoty morskiej Roberta Cushmana, ktry by jego doradc
do spraw bezpieczestwa narodowego w czasie wiceprezydentury, zastpc dyrektora centrali
wywiadu, Helm-sa. Cushman mia szpiegowa amerykaskich szpiegw dla prezydenta.
Aby przypochlebi si prezydentowi elektowi, CIA wysyaa Nixonowi codzienne biuletyny
wywiadowcze, takie, jakie otrzymywa Lyndon Johnson. Zalegay one w sejfie w
apartamencie Nixona na trzydziestym smym pitrze Pierre Hotel w Nowym Jorku. Stos rs
przez miesic, a wreszcie Kissinger wysa w grudniu wiadomo, e Nixon w ogle ich nie
czyta. Da do zrozumienia, e teraz, jeli agencja ma co do przekazania prezydentowi, musi
to robi za jego porednictwem. Ani Helms, ani aden inny pracownik CIA nie rozmawia od
tej pory z Nixonem sam na sam.
Od pocztku Kissinger sprawowa i stale zwiksza kontrol nad operacjami CIA. W 1967 i
1968 roku nadzorcy CIA z Komitetu 303 debatowali nad tajnymi akcjami. Te czasy miny.
Kissinger zdominowa niemal wszystkich czonkw komitetu Helmsa, prokuratora
generalnego Johna Mitchella i przedstawicieli Departamentu Stanu oraz Pentagonu. W
przedstawieniu gra teraz tylko jeden aktor. W cigu trzydziestu dwch miesicy komitet
teoretycznie da zgod na niemal czterdzieci tajnych operacji, ale adna z nich nie zostaa
ptzeprowadzona. W sumie za prezydentuty Nixona komitetowi nie przedstawiono do
rozwaenia ponad trzech czwartych planw tajnych operacji. Zatwierdza je Henry Kissinger.
W 1969 roku, jak wiadomo, prezydent nakaza zaoy podsuch osobom prywatnym, aby
powstrzyma przecieki i kontrolowa przepyw informacji w rzdzie. Jego doradca do spraw
bezpieczestwa narodowego poszed dalej: Kissinger do szpiegowania Amerykanw
wykorzysta rwnie CIA, co do tej pory umykao uwagi historykw.
Po tym, jak ruch antywojenny wezwa do comiesicznego moratorium narodowego",
zawieszania na jeden dzie wszelkiej dziaalnoci, Helms otrzyma od Kissingera polecenie
szpiegowania jego przywdcw. Zarejestrowana w dzienniku biurowym Roberta L.
Bannermana, czonka kadry kierowniczej Biura Bezpieczestwa CIA, notatka subowa
dotyczca tej sprawy nosia tytu: Dr Kissinger proba o informacje".
Doktor Kissinger poprosi o informacje na temat przywdcw grupy, ktra kieruje
moratorium w sprawie Wietnamu czytamy w tej notatce. Po rozwaeniu proba zostaa
przekazana [fragment usunity], ktry zgodzi si zosta gwnym autotem tego raportu, i
prace nad raportem przeprowadzono w weekend"8. Nie bya to zwyczajna kontynuacja
opetacji Chaos", wci prowadzonych przez CIA poszukiwa rde zagranicznego wsparcia
ruchu antywojennego. Bya to szczeglna proba doradcy prezydenta do spraw
bezpieczestwa narodowego o akta CIA obywateli amerykaskich.
Zapis ten wiadczy, e Richard Helms si nie waha. Od 1962 roku trzech kolejnych
prezydentw nakazywao dyrektorowi centrali wywiadu szpiegowa Amerykanw, czego
zabrania mu statut CIA. Nixon uwaa, e w krlestwie bezpieczestwa narodowego
wszystkie dziaania prezydenta s zgodne z prawem. Jeli prezydent co robi, twierdzi, jest to
legalne. Wrd jego nastpcw tylko George W. Bush przyj w peni tak interpretacj
wadzy prezydenckiej, wyrastajc z idei monarchii. To, e prezydent wydawa taki rozkaz, to
jedno, lecz e robi to w imi prezydenta nieobieralny urzdnik, to ju co zupenie innego.
UDERZY W SOWIETW, I TO MOCNO"
Nixon i Kissinger dziaali w takiej tajemnicy, e CIA mogaby si od nich uczy. Kiedy
rozmawiali z wrogami Stanw Zjednoczonych negocjowali w sekrecie z Sowietami,
Chiczykami i pnocnymi Wietnamczykami CIA wiedziaa o tym niewiele albo zgoa nic.
Przyczyn tego stanu rzeczy byo to, e Biay Dom nie wierzy w wikszo analiz CIA na
temat si komunistycznych, a szczeglnie w agencyjne szacunki potgi wojskowej Zwizku
Radzieckiego.
Nie mwi, e one kami ani e przeinaczaj informacje, ale chciabym, koledzy, ebycie
bardzo dokadnie oddzielali fakty od opinii", powiedzia Nixon Helmsowi 18 czerwca 1969
roku na zebraniu Rady Bezpieczestwa Narodowego9.
Fakty wygldaj tak, e wywiad w ocenach z roku 1965, 1966, 1967 i 1968 a widziaem
je wszystkie o 50 procent pomyli si co do faktycznej siy Rosjan, i to zaniajc j
powiedzia Nixon. Musimy zaczyna od faktw, wycznie od faktw, i dochodzi do
wnioskw na podstawie niepodwaalnych faktw. Rozumiemy si?"
Nixon wpad w gniew, gdy agencja argumentowaa, e Sowieci nie maj ani zamiaru, ani
odpowiedniej techniki, eby pierwsi przypuci atak jdrowy. Wniosek ten pojawi si w
natoku oficjalnych szacunkw radzieckich si strategicznych. Nixon wszystkie je odrzuci.
Bezuyteczne", napisa na marginesie notatki Helmsa o jdrowych moliwociach Moskwy.
Powierzchowne, bezmylne powtarzanie tego, co wiemy z codziennej prasy"10. Analizy
CIA byy cakowicie sprzeczne z planami Nixona budowy systemu antyrakietowego
preludium do fantazji o ptzyszym programie gwiezdnych wojen". Po czyjej stronie stoi
agencja? tak Helms zapamita atgument Biaego Domu. Innymi sowy, zbierzmy si i
przykrjmy dowody"11.
Ostatecznie to wanie zrobi Helms, usuwajc decydujcy fragment z najwaniejszej oceny
radzieckich si nuklearnych dokonanej przez CIA w 1969 roku. Jeszcze raz agencja
dostosowaa swoj prac do planw politycznych Biaego Domu. Decyzja Helmsa, by
postpowa zgodnie z lini Biaego Domu, nie zostaa dobrze przyjta przez analitykw
agencji zanotowa dyrektor CIA. Wedug ich opinii sprzeniewierzyem si jednemu z
fundamentalnych ptaw i obowizkw agencji: oceny wszystkich dostpnych danych i
wyraania opinii bez wzgldu na polityk Stanw Zjednoczonych". Jednak Helms nie walczy
o to: Byem przekonany, e stracibym ostatni argument w starciu z administracj Nixona i
e z czasem agencja poniosaby nieodwracalne szkody". Jego analitycy skaryli si na
zatajanie odmiennych opinii i niewyciganie nauk z popenionych bdw. Ale nie powsta
aden plan doskonalenia analiz radzieckich moliwoci i intencji.
CIA wwczas ju od omiu lat studiowaa zdjcia Zwizku Radzieckiego z satelitw
szpiegowskich, patrzya na z gry i ukadaa puzzle przedstawiajce radzieck armi. Trway
prace nad kolejn generacj satelitw szpiegowskich wyposaonych w kamery
telewizyjne. Helms uwaa wprawdzie, e gadety nie zastpi szpiegw12, niemniej
zapewni Nixona, e dayby one USA moliwo upewnienia si, i ZSRR prze-sttzega
ustale ukadu SALT, Strategie Arms Limitation Treaty, o czym dyskutowano wwczas w
Helsinkach13.

Ale im wicej CIA otrzymywaa surowych danych na temat Armii Radzieckiej, tym mniej
wyrany obraz si wyania. Nixon otwarcie krytykowa agencj za niedoszacowanie
tadzieckich si jdrowych w latach szedziesitych; pod tym pretekstem utrca analizy
agencji przez ca swoj prezydentur. Efekty tych poczyna s teraz oczywiste: przez
trzynacie lat, od czasw Nixona do ostatnich dni zimnej wojny, w kadej ocenie radzieckich
strategicznych si jdrowych zawyano tempo, z jakim Moskwa unowoczeniaa swj
arsena14.
Niemniej Nixon polega na CIA, by przy kadej okazji podkopa Zwizek Radziecki i jego
wpywy na caej ziemi.
Po dzisiejszym zebraniu Rady Bezpieczestwa Narodowego, ktre okazao si
dwudziestopiciominutow dyskusj na rne tematy, wcznie z SALT, Laosem, Kambod,
Kub i tajnymi operacjami, prezydent wezwa Henry'ego Kissingera i mnie do Gabinetu
Owalnego zapisa Helms w notatce z 25 marca 1970 toku. Zdradzajc szacunek dla
tajnych operacji, prezydent nakaza mi uderzy w Sowietw, i to mocno, w kadym miejscu
na wiecie, w ktrym to moliwe. Powiedzia: Po prostu dziaajcie*, informujcie Henry'ego
Kissingera i wykacie si maksymaln wyobrani. Jeszcze nigdy nie syszaem, eby w
jakiej sprawie by tak stanowczy"15. Zachcony tym niecodziennym zainteresowaniem
ptezydenta Helms wykorzysta sytuacj: Mocno podkreliem, e moim zdaniem Stany
Zjednoczone nie powinny si cofa przed niczym, co mogoby wywrze presj na Zwizek
Radziecki i zirytowa go, nie osigajc w zamian czego konkretnego". Obieca prezydentowi
szeroki wybr propozycji tajnych operacji przeciwko Sowietom.
Tylko jeden akapit dokumentu, ktry Helms wysa do Biaego Domu w nastpnym tygodniu,
ptzycign uwag Nixona.
Helms ptzyjrza si pracy Radia Wolna Europa i Radia Swoboda ktre przez dwadziecia
lat pochony ponad 400 milionw dolarw temu, jak im si udaje podtrzymywa zapa
opozycjonistw za elazn kurtyn. Opisa szczegowo dziaalno radzieckich dysydentw,
takich jak fizyk jdrowy Andtiej Sacharow i pisarz Aleksander So-enicyn, ktrych sowa
CIA puszczaa w obieg w ZSRR. 30 milionw ludzi w Europie Wschodniej suchao Radia
Wolna Europa, a radzieccy obywatele robili co mogli, by zapa Radio Swoboda, chocia
Moskwa wydawaa rocznie 150 milionw dolarw na zaguszanie sygnau. W dodatku obie
rozgonie rozpowszechniy od koca lat pidziesitych w Zwizku Radzieckim i Europie
Wschodniej 2,5 miliona ksiek i periodykw. Przywiecaa im nadzieja, e ta dziaalno
antenowa i wydawnicza bdzie zacztkiem intelektualnej i kulturalnej wolnoci za elazn
kurtyn.

Wszystko bardzo piknie ale dla Nixona byo to przeytkiem. Zaprztay go teraz
rozwaania o moliwoci odwracania przez CIA wynikw wyborw.
Mamy liczne przykady, e w obliczu groby wygrania wyborw w Wolnym wiecie przez
parti komunistyczn lub front ludowy rozpoznalimy niebezpieczestwo i z powodzeniem
si z nim uporalimy przypomina Helms prezydentowi. Gujana w 1963 roku i Chile w
1964 to dobre przykady takich dziaa w trudnych watunkach. Wkrtce z podobnymi
sytuacjami bdziemy mie do czynienia w rnych czciach wiata i musimy by
przygotowani do akcji ze starannie zaplanowanymi tajnymi programami wyborczymi"16. To
ju brzmiao lepiej. Pienidze i polityka byy bliskie sercu Nixona.

Przez ca zimn wojn agencja potajemnie popieraa politykw z Europy Zachodniej. Na
licie znajdowa si kancletz Niemiec Willy Brandt, premier Francji Guy Mollet17 i kady
chrzecijaski demokrata, ktry wygra wybory we Woszech.
CIA przez dwadziecia lat kupowaa wpywy w Rzymie, Mediolanie oraz Neapolu i wydaa
na to co najmniej 65 milionw dolarw18. W 1965 roku McGeorge Bundy nazwa te tajne
operacje we Woszech corocznym wstydem". Ale program kontynuowano. Obce pastwa od
wiekw maczay palce we woskiej polityce; Waszyngton postpowa zgodnie z
niegdysiejsz tradycj faszystw, komunistw, Brytyjczykw i Francuzw", stwierdzi
Thomas Fina, amerykaski konsul generalny w Mediolanie za Nixona, we-tetan
amerykaskiego wywiadu i dyplomacji we Woszech. CIA dotowaa partie, wycofywaa
pienidze dla partii, dawaa pienidze poszczeglnym politykom, nie dawaa ich innym
politykom, dotowaa ksiki i programy radiowe, dotowaa gazety, dotowaa dziennikarzy",
zanotowa Fina. Miaa zasoby finansowe i polityczne, przyjaci, moliwoci szantau"19.
Nixon i Kissinger zrewidowali t tradycj. Ich instrumentem staa si rzymska rezydentura
CIA i niezwyky amerykaski ambasador, Graham Martin.

Kissinger nazwa Martina gociem o zimnych oczach i traktowa to jako komplement20.
Ewidentnie podziwia go za to, e potrafi tak bezwzgldnie sprawowa wadz, jak to tylko
moliwe" powiedzia wysoki urzdnik polityczny ambasady w Rzymie, Robert Barbour.
Inni amerykascy dyplomaci uwaali, e Martin jest zagadkowy i dziwny21, liski jak
piskorz"22. Dwadziecia lat wczeniej w amerykaskiej ambasadzie w Paryu postara si, by
fundusze planu Marshalla zasiliy kas CIA23. W latach 1965-1968 blisko wsppracowa z
CIA jako ambasador w Tajlandii. aden amerykaski dyplomata nie by wikszym
mionikiem tajnych opetacji.
Nixon uwaa, e Martin jest niesamowity. Mam do niego ogromne zaufanie" powiedzia
Kissingetowi 14 lutego 1969 roku i z tymi sowami machina posza w ruch24.
Nominacja Martina na ambasadora we Woszech bya dzieem bogatego amerykaskiego
prawicowca Piera Talentiego, ktry mieszka w Rzymie, gdzie w 1968 roku zebra setki
tysicy dolarw na kampani Nixona wrd przyjaci i sojusznikw politycznych. Otwotzyo
to przed nim drzwi Biaego Domu. Talenti spotka si z pukownikiem Alexandtem M.
Haigiem juniorem, doradc wojskowym Kissingera, ostrzeg go, e socjalici wkrtce mog
przej wadz we Woszech, i zasugerowa, e aby zaegna to niebezpieczestwo,
potrzebny jest nowy amerykaski ambasador25. Mia na myli Martina, a jego sugestia
dotara na szczyty wadzy. Martin przekona Nixona i Kissingera, e jest waciwym
czowiekiem, jest bowiem twatdy jak skaa i potrafi dokona zwrotu we woskiej polityce",
jak powiedzia Wells Stabler, jego zastpca na placwce w Rzymie26.
Martin zdecydowa, e jedynym wyjciem jest postpowa po staremu" stwierdzi
Stabler, niechtny zwiniciu ametykaskich tajnych opetacji we Woszech. Poczynajc od
1970 roku, po otrzymaniu oficjalnej aprobaty Nixona, Martin nadzorowa przekazywanie 25
milionw dolarw chrzecijaskim demokratom, ale take woskim neofaszystom, powiedzia
Stabler. Pienidze rozdzielali w pokoju na tyach" amerykaskiej ambasady czyli w
rezydenturze CIA ambasador, ja i szef rezydentury opisywa Stabler. Cz posza
dla partii, cz dla konkretnych osb. Czasem szef rezydentury albo ja podrzucalimy jak
myl, ale kady ruch zatwierdza ambasador". Szefem rzymskiej placwki CIA by Rocky
Stone, weteran zamachu iraskiego i prby przewrotu w Syrii, ktry przyby do Woch po
trzyletniej pracy na stanowisku szefa operacji wydziau radzieckiego.
Stone przekaza okoo 6 milionw dolarw gwnemu nurtowi chrzecijaskich demokratw.
Miliony poszy dla komisji, ktre forsoway w partii ultrakonserwatywn polityk",
stwierdzi Stabler. Kolejne miliony dostao skrajnie prawicowe podziemie.
Pienidze te, zgodnie z obietnic Martina, zmieniy polityczne oblicze Woch. Czowiek,
ktrego popiera Martin, Giulio Andreotti, wygra wybory dziki pieninemu wsparciu CIA.
Ale finansowanie skrajnej prawicy doprowadzio do nieudanego neofaszystowskiego
zamachu stanu w 1970 roku. Midzy innymi za pienidze CIA przeprowadzaa ona swe tajne
operacje w tym terrorystyczne zamachy bombowe, o ktte woski wywiad oskary skrajn
lewic. Doprowadzio to rwnie do najwikszego skandalu politycznego w powojennych
Woszech. Parlamentarne dochodzenia ujawniy, e geneta Vito Miceli, szef woskiego
wywiadu wojskowego, wzi od CIA co najmniej 800 tysicy dolarw. Miceli trafi do
wizienia za prb przejcia wadzy si. Andreotti, naj-solidniejszy woski polityk od
dziesicioleci, spdzi ostatnie lata ycia na walce z oskareniami kryminalnymi, w tym o
morderstwo.
Czasy kupowania przez CIA wpyww politycznych we Woszech skoczyy si, kiedy z
Rzymu wyjecha Graham Martin i zosta nastpnym i ostatnim amerykaskim
ambasadorem w Wietnamie Poudniowym.

W 1969 i 1970 roku Nixon i Kissinger nakazali CIA, by skupia si na potajemnym
rozszerzaniu wojny w Azji Poudniowo-Wschodniej27. Zadali, eby agencja przekazaa
725 tysicy dolarw apwki prezydentowi Wietnamu Poudniowego, Nguyenowi Van Thieu,
zmanipulowaa media wSajgonie, ustawia wybory w Tajlandii i zwikszya czstotliwo
tajnych wypadw komandosw do Wietnamu Pnocnego, Kambody i Laosu.
W niewesoej depeszy wysanej w przeddzie podry Nixona do Azji Poudniowo-
Wschodniej Helms poinformowa prezydenta o dugiej wojnie CIA w Laosie. Agencja
utrzymywaa tajne siy nieregularne liczce w sumie 39 tysicy ludzi, ktre dwigay gwny
ciar czynnej walki" z komunistami, wspomina Nixon. Byli to bojownicy Hmongw, od
1960 roku pod dowdztwem generaa Vang Pao. Ci onierze formacji nieregularnych byli
zmczeni omioletni nieprzerwan walk, a Vang Pao [...] zmusza ttzynasto- i
czternastoletnie dzieci, eby zastpoway polegych [...]. W wikszoci zostaa osignita
grna granica tego, co agencja moga zdziaa rodkami paramilitarnymi, eby powstrzyma
postpy pnocnych Wietnamczykw". Nixon w odpowiedzi kaza Helm-sowi sformowa
nowy tajski batalion paramilitarny w Laosie, aby wspar Hmongw. Kissinger spyta, gdzie
byoby najlepiej zbombardowa Laos z B-52.
Kiedy tajna wojna w Azji Poudniowo-Wschodniej nasilia si, Nixon i Kissinger
przygotowali plany tajnego zblienia z przewodniczcym Mao Tse-tungiem. Aby oczyci
drog do Chin, przyhamowali operacje agencji przeciwko komunistycznemu reimowi.
Przez ostatnie dziesi lat w imi walki z chiskim komunizmem CIA wydaa dziesitki
milionw dolarw na tony broni zrzucanej na spadochronach setkom tybetaskich
partyzantw, ktrzy walczyli dla swojego przywdcy duchowego, jego witobliwoci
Tenzina Gyatso, Dalajlamy XIV. Kiedy w lutym 1960 roku Allen Dulles i Desmond
FitzGerald poinformowali Eisenhowera o zrzutach, prezydent zastanawia si, czy w
rezultacie tych operacji chiscy komunici nie posun si do jeszcze brutalniejszych
represji"28.
Niemniej Ike zaaprobowa program. Agencja zaoya dla tybetaskich bojownikw obz
szkoleniowy w Gotach Skalistych, w Kolorado. Pacia rocznie 180 tysicy dolarw
bezporednio dalajlamie i utwotzya w Nowym Jorku oraz Genewie orodki kultury
tybetaskiej, Tibet Hou-ses, ktre peniy funkcj nieoficjalnych ambasad. Celem byo
podtrzymywanie marze o wolnym Tybecie i nkanie armii komunistycznej w zachodnich
Chinach. Skutkiem bya miet dziesitkw bojownikw ruchu oporu i zdobyta w ogniu walki
splamiona krwi torba bezwartociowych chiskich dokumentw wojskowych.

W sierpniu 1969 roku agencja poprosia o dodatkowe 2,5 miliona dolarw na wsparcie
tybetaskich powstacw w nadchodzcym roku i zorganizowaa tysicomiusetosobowy
oddzia paramilitarny, si, kt-r mona by wykorzysta w razie rozpoczcia dziaa
wojennych" z Chinami. Czy odniesiemy z tego jak' bezporedni korzy?" spyta
Kissinger29. Sam odpowiedzia sobie na to pytanie. Chocia CIA dalej wspietaa finansowo
dalajlam, tybetaski ruch oporu zosta porzucony.
Nastpnie Kissinger storpedowa pozostaoci dziaajcej dwadziecia lat misji CIA, ktta
prowadzia tajne operacje przeciwko Chinom.
Wypady komandosw z okresu wojny koreaskiej ustpiy mao entuzjastycznym audycjom
radiowym z Tajpej i Seulu, ulotkom zrzucanym na gwny ld, faszywym wiadomociom
szerzonym w Hongkongu i Tokio oraz oglnowiatowej dziaalnoci majcej na celu
oczernianie i blokowanie Chiskiej Republiki Ludowej" jak to nazwaa agencja CIA
pomagaa generalissimusowi Czang Kaj-szekowi utrzyma midzynarodow pozycj
Tajwanu jako reprezentanta caych Chin, nie wiedzc, e Nixon i Kissinger mieli ju w
planach rozmowy z przewodniczcym Mao i premierem Czou En-lajem w Pekinie.
Kiedy Kissinger wreszcie spotka si z Czou, premier spyta o ostatni kampani wspierajc
Tajwan. Czy CIA nie maczaa w tym palcw?"30
Kissinger zapewni Czou, e bardzo przecenia kompetencje CIA".
Ludzie CIA staj si gwnym tematem rozmw na caym wiecie rzek Czou.
Gdziekolwiek co si dzieje, zawsze s podejrzani".
To prawda odpowiedzia Kissinger i to im pochlebia, ale nie zasuguj na to".
Czou by zafascynowany, gdy dowiedzia si, e Kissinger sam wydaje zgod na tajne
operacje CIA. Wyrazi swoje podejrzenia, e agencja wci podkopuje Chisk Republik
Ludow.
Kissinger odparowa, e wikszo pracownikw operacyjnych CIA pisze dugie,
niezrozumiae raporty i nie robi rewolucji".
Powiedzia pan rewolucja rzek Czou. My mwimy dzia-lalno wywrotowa".
Lub dziaalnoci wywrotowej zgodzi si Kissinger. Rozumiem. Wiemy, jak wysoka
jest stawka, gdy chodzi o nasze stosunki, i nie pozwolimy, eby jedna suba swoimi bahymi
operacyjkami zakcia ten kurs".

To by koniec. W nadchodzcych latach CIA zostaa odsunita od spraw chiskich31.

CIA na wszystkich frontach staraa si podtrzyma wojn w Wietnamie. Jedna z jej
najwikszych tajnych operacji zacza owocowa trzy tygodnie po objciu urzdu prezydenta
przez Nixona. W lutym 1969 roku stworzya ona widoki na wprowadzenie demokracji w
Tajlandii.
Junta od jedenastu lat rzdzca w Tajlandii i dziesitki tysicy amerykaskich onierzy
przygotoway si do walki z Hanoi w tajlandzkich bazach wojskowych. Dyktatura niewiele
zrobia, by wesprze amerykask walk o demokracj w Azji Poudniowo-Wschodniej.
Operacja wyborcza CIA noszca kryptonim Lotus" (Lotos") opieraa si na ywej gotwce.
Zapocztkowa j w 1965 toku ambasadot Graham Martin, zaaprobowa prezydent Johnson, a
ponownie j zatwietdzi Nixon. Rezydentura CIA w Bangkoku nakaniaa junt do
przeprowadzenia wyborw, generaowie jednak si wykrcali. W kocu w 1968 i 1969 roku
w polityk Tajlandii agencja wpompowaa miliony dolarw, dziki ktrym ludzie w
mundurach pozornie zmienili si w rzdzc parti gotow przystpi do wyborw. Kasjerem
CIA by Pote Sarasin w latach 1952-1957 ambasador Stanw Zjednoczonych w Tajlandii,
od 1957 do 1964 roku szef SEATO i gwny cywilny frontman junty32.
Wybory doszy do skutku i generaowie wygrali z du przewag. Ale rzdzcych wkrtce
zacza drani otoczka demokracji. Szybko zakoczyli eksperyment, zawiesili konstytucj i
rozwizali parlament. Pote Sarasin, ktry w noc owego krwawego przewrotu ponownie sta
si cywilnym symbolem stanu wojennego, natychmiast wezwa generaw, aby wytumaczyli
si przed swoimi przyjacimi z amerykaskiej ambasady w Bangkoku. Powiedzieli, e
przestrzegali zasad demokracji i prbowali wprowadzi je w ycie, ale stao si jasne, e dzi
w Tajlandii demoktacja si nie sprawdzia"33.
Tajna operacja wyborcza CIA bya tylko gr pozorw. W relacjach Tajlandii ze Stanami
Zjednoczonymi nic nie powinno si zmieni powiedzia Kissinger Nixonowi po
przewrocie. Przywdcy Rady Rewolucyjnej to w rzeczywistoci ci sami ludzie, z ktrymi
od dawna prbujemy si dogada cign. Moemy przewidywa, e nasze programy w
Tajlandii bd kontynuowane bez przeszkd".
W lutym 1970 roku prezydent poleci agencji w trybie pilnym, eby zacza dziaa w
Kambody. Po roku planowania 17 marca rozpoczy si tajne bombardowania celw
Vietcongu w tym teotetycznie neutralnym pastwie. Amerykaskie B-52 zrzuciy 108 823
tony bomb na sze po-dejrzanych komunistycznych obozw, ktre CIA i Pentagon
zidentyfikoway bdnie jako ukryte orodki dowodzenia Wietnamu Pnocnego.
Kiedy premierem Kambody zosta polityk narodowej prawicy on Nol, Helms prbowa
pooy podwaliny pod now rezydentur CIA. Przewrt nastpi w dniu rozpoczcia
bombardowa. Zaszokowa CIA i rzd Stanw Zjednoczonych.
Co, do cholery, robi te bazny w Langley?" grzmia Nixon. Ruszcie tych cymbaw
z CIA, eby zajli si Kambod" nakaza34. Poleci Helmsowi, eby wysa on Nolowi
par tysicy katabinkw AK-47, wydrukowa milion ulotek propagandowych oraz
rozpowszechni po caym wiecie informacj, e Stany Zjednoczone s gotowe do ataku.
Nastpnie nakaza CIA przekaza 10 milionw dolarw nowemu przywdcy Kambody.
Dajcie pienidze on Nolowi" nalega35.
Nixon zada kompletnego spisu broni i amunicji, ktre otrzyma wrg przez kambodaski
port Sihanoukville. Agencja bez powodzenia pracowaa nad t spraw od piciu lat. Nixon
sugerowa, e dostawy btoni mona by przerwa, gdyby CIA przekupia waciwych
generaw w Kambody. Helms sprzeciwi si ze wzgldw praktycznych stwierdzi, e
generaowie zarabiaj miliony na handlu broni i agencji nie sta na to, eby ich sobie kupi
lub wynaj. Argument ten nie zrobi wikszego wraenia na prezydencie. 18 lipca 1970
roku, na spotkaniu z Rad Konsultantw do spraw Wywiadu Zagranicznego, Nixon z furi
skrytykowa wyniki pracy agencji.
CIA stwietdzia, e przepyw tych dostaw przez Sihanoukville by minimalny"
powiedzia. W rzeczywistoci przez port przechodzio dwie trzecie caej broni dla
komunistw w Kambody. Skoro takie bdy mona popeni w tak prostej sprawie jak ta
spyta jak mamy ocenia szacunki CIA w o wiele waniejszych kwestiach?"36
Stany Zjednoczone wydaj rocznie 6 miliardw dolarw na wywiad i zasuguj na znacznie
wicej, ni dostaj" stwierdzi Nixon37. W dokadnie prowadzonych protokoach rady do
spraw wywiadu odnotowano jego natastajcy gniew. Prezydent powiedzia, e nie moe
wsppraco-wa z ludmi, ktrzy kami mu na temat wywiadu. Jeli informacje s
nieadekwatne lub wiadcz, e sytuacja jest za, on chce o tym wiedzie i nie zniesie, by
karmiono go wypaczonymi ocenami"38.
Rozumie, e spoeczno wywiadowcza kilkakrotnie si sparzya i dlatego ma skonno do
pisania raportw tak bezbarwnych, jak tylko si da, eby nie sparzy si ponownie mona
wyczyta w protokole. Uwaa, e odpowiedzialni za rozmylne wypaczanie raportw
wywiadowczych powinni zosta zwolnieni. Sugerowa, e by moe nadchodzi czas, kiedy
bdzie musia przywoa do porzdku ca wsplnot wywiadowcz".
W tym delikatnym momencie Nixon nakaza CIA ustawi nastpne wybory w Chile.

Do 1970 roku wpywy CIA rozcigay si na kade pastwo pkuli zachodniej lece na
poudnie od Teksasu a po Ziemi Ognist. W Meksyku prezydent rozmawia wycznie z
szefem rezydentury, nie z ambasadorem, i w Nowy Rok dorczono mu do domu raport od
dyrekto-ra centrali wywiadu. W Hondurasie dwaj kolejni szefowie rezydentury prywatnie
zapewniali o poparciu Stanw Zjednoczonych dla tamtejszej junty, wbrew ambasadorom,
ktrym podlegali.
Kilka pastw Ameryki aciskiej zoyo wicej ni goosowne deklaracje przestrzegania
zasad demokracji i rzdw prawa1. Jednym z nich byo Chile, gdzie CIA dostrzega
narastanie czerwonego zagroenia2.
Faworytem w wyborach prezydenckich zaplanowanych na wrzesie 1970 roku by
lewicowiec Salvador Allende. Umiarkowany Radomiro Tomic Romero, popierany przez
chrzecijaskich demokratw, tradycyjnych faworytw CIA, wydawa si outsiderem.
Prawicowiec Jorge Alessandri Rodriguez by bardzo proamerykaski, ale skorumpowany;
ambasador USA Edward Korry uzna go za trudnego do zniesienia. Wszystkie opcje byy
otwarte.
CIA ju raz pokonaa Allende. Prezydent Kennedy zaaprobowa pto-gram walki politycznej,
ktty mia osabi jego pozycj, ponad dwa lata przed chilijskimi wyborami we wrzeniu
1964 roku3. Agencja uruchomia pomp i wtoczya w polityczny aparat Chile okoo 3
milionw dolarw. Wypad mniej wicej dolar za gos na proamerykariskiego
chrzecijaskiego demokrat Eduarda Freia. Lyndon Johnson, ktry zgodzi si na
kontynuowanie tej operacji, wyda o wiele mniej na jednego wyborc, kiedy wygra wybory
prezydenckie w 1964 roku. Frei zyska specw od prowadzenia kampanii i konsultantw
politycznych z walizkami penymi gotwki. CIA sfinansowaa wymierzone w Allende tajne
dziaania Kocioa katolickiego otaz zwizkw zawodowych. Agencja zaszczepia opr
wobec Allende w chilijskim dowdztwie wojskowym i policji. Sekretarz stanu Rusk
powiedzia prezydentowi Johnsonowi, e zwycistwo Freia byo triumfem demokracji",
osignitym po czci dziki dobtej pracy CIA".
Frei by prezydentem przez sze lat; konstytucja wykluczaa reelekcj. Potem ponownie
pojawi si problem, jak powstrzyma Allende. Przez wiele miesicy Helms ostrzega Biay
Dom, e jeli chce zachowa kontrol nad Chile, konieczna jest szybka aprobata nowej tajnej
operacji. Wygranie wyborw za granic pochonie duo czasu i pienidzy. Agencja umiecia
na stanowisku szefa rezydentuty w Santiago de Chile najbar-dziej niezachwianego i godnego
zaufania czowieka Henry'ego Heck-shera, ktry szpiegowa Sowietw z Berlina,
wsporganizowa przewrt w Gwatemali i wprowadzi Laos do obozu Stanw
Zjednoczonych. Tetaz usilnie namawia Biay Dom, eby wspar prawicowego Alessandriego.
Kissinger by zatroskany. Mia na gowie prawdziw wojn w Azji Poudniowo-Wschodniej.
Nazwa Chile sztyletem wymierzonym w serce Antatktydy. Ale w marcu 1970 roku
zaakceptowa program walki politycznej za 135 tysicy dolarw, majcy na celu
wyeliminowanie Allende. 27 czerwca, dorzucajc 165 tysicy dolarw, zauway: Nie
rozumiem, dlaczego mamy pozwoli, by ten kraj przejli marksici, tylko dlatego, e jego
natd jest nieodpowiedzialny". Uznawa konieczno pokonania Allende, ale w wyborach nie
wspiera nikogo.
Wiosn i latem 1970 roku CIA przystpia do dziaania. W kraju i za granic przekazywaa
materiay propagandowe wpywowym reporterom, ktrzy de facto penili funkcj
stenografw agencji. Szczeglnie wart uwagi w tej sptawie by materia z pierwszych stron
Time'a, ktry zawdzicza duo pisemnym materiaom i raportom dostarczonym przez
CIA" zauwaono w wewnttznym raporcie agencji. W Europie wysi przedstawiciele
Watykanu4 i przywdcy chrzecijaskich demokratw w Niemczech i Woszech pracowali
dla agencji nad powstrzymaniem Allende. W Chile drukowano plakaty, rozpowszechniano
pogoski, dawano impuls do pisania artykuw, rozsiewano plotki, rozrzucano ulotki i
rozprowadzano broszurki", wspomina Helms. Celem byo przestraszenie eektotatu
pokazanie, e zwycistwo Allende grozi zniszczeniem chilijskiej demokracji powiedzia
Helms. Bya to mudna praca, a widoczne efekty wydaway si minimalne"5.
Ambasador Korry uzna dziaalno CIA za raco nieprofesjonaln. Nigdy nie spotkaem
si z tak straszliw propagand w kampanii wyborczej w adnym miejscu na wiecie
wyzna wiele lat pniej. Powiedziaem, e idioci z CIA, ktrzy organizowali t
kampani terroru* i powiedziaem to samej CIA powinni natychmiast polecie ze
stokw za kompletny brak zrozumienia Chile i Chilijczykw. Co podobnego widziaem w
1948 roku we Woszech"6.
4 wrzenia 1970 roku Allende wygra trzystopniowe wybory w Chile z ptoraprocentow
przewag, zdobywszy 37 procent gosw. Zgodnie z chilijskim prawem Kongres Narodowy
musia zatwierdzi wynik i pidziesit dni po wyborach uzyskanie wzgldnej
wikszoci przez Allende. Bya to tylko formalno.

CIA miaa ogromne dowiadczenie w ustawianiu wyborw przed gosowaniem. Nigdy nie
udao jej si zmieni wyniku po fakcie. Miaa siedem tygodni na odktcenie sprawy.
Kissinger zaleci Helmsowi zbadanie szans na przewrt. Byy niewielkie: Chile miao
demokracj od 1932 roku i od tamtej pory wojsko nie dyo do wadzy politycznej. Helms
wysa do szefa rezydentury Hen-ryego Heckshera depesz, w ktrej nakaza mu nawiza
bezporednie kontakty z chilijskimi oficerami strzegcymi Allende. Hecksher nie mia takich
powiza. Ale zna Agustina Edwardsa, jednego z najpotniejszych ludzi w Chile. Edwards
by wacicielem wikszoci krajowych kopalni miedzi, najwikszej gazety El Mercurio"
oraz rozlewni pepsi-coli. Tydzie po wyborach Edwards polecia na pnoc na spotkanie z
przyjacielem Donaldem Kendallem, jednym z dyrektorw Pepsi i jednym z najcenniejszych
finansowych stronnikw prezydenta Nixona.
14 wrzenia Edwards i Kendall wypili kaw z Kissingerem. Nastpnie Kendall uda si do
Nixona i poprosi o pomoc w usuniciu Allende z urzdu", wspomina Helms7 (Kendall
pniej tego si wypar; Helms wydrwi jego zaprzeczenia). Helms spotka si z Edwardsem
w poudnie w waszyngtoskim Hiltonie. Omawiali termin wojskowego zamachu stanu
przeciwko Allende. Tego popoudnia Kissinger przeznaczy jeszcze 250 tysicy dolarw na
walk polityczn w Chile. W sumie CIA przekazaa 1,95 miliona dolarw bezporednio
Edwardsowi i El Mercurio" na ich kampani przeciwko Allende.
Tego samego ranka Helms powiedzia Tomowi Polgarowi, nowemu szefowi rezydentury w
Buenos Aires, eby wsiad do nastpnego samolotu do Waszyngtonu i sprowadzi szefa
argentyskiej junty, generaa Alejandra Lanussego. Genera by czowiekiem bez
sentymentw, a w latach szedziesitych spdzi cztery lata w wizieniu za nieudany zamach
stanu. Po poudniu nastpnego dnia, 15 wrzenia, Polgar i Lanusse usiedli w apartamencie
dyrektora w centrali CIA i czekali, a Helms wrci ze spotkania z Nixonem i Kissingerem.
Helms by bardzo zdenerwowany, gdy wrci" wspomina Polgar. I mia ku temu powd:
Nixon poleci mu zorganizowa przewrt wojskowy w tajemnicy przed sekretatzem stanu,
sekretarzem obrony, amerykaskim ambasadorem i szefem rezydentuty. Helms nabazgra
prezydenckie zalecenia w notatniku:
Szansa moe jedna na dziesi, ale rarujmy Chile! [...] do dyspozycji 10 milionw dolarw
[...] najlepsi ludzie, jakich mamy [...] wywoa rrudnoci gospodarcze.
Helms mia czterdzieci osiem godzin, eby przedstawi Kissingerowi plan, i czterdzieci
dziewi dni, eby powstrzyma Allende.
Tom Polgar zna Richarda Helmsa od dwudziestu piciu lat. W 1945 toku zaczli razem
pracowa w berliskiej placwce. Polgar spojrza staremu kumplowi w oczy i dostrzeg bysk
rozpaczy. Helms zwrci si do generaa Lanussego i spyta, czego pottzebowaaby jego junta,
eby pomc obali Allende.
Argentyski genera popatrzy na szefa amerykaskiego wywiadu.
Panie Helms powiedzia wy mielicie ju swj Wietnam. Nie kacie mi przey
wasnego"8.

Dyrektorzy centrali wywiadu 1946-2005
Duch Dzikiego Billa" Donovana, amerykaskiego superszpiega z czasw II wojny
wiatowej, porwa wielu przyszych pracownikw CIA, ktrzy suyli pod jego komend,
wrd nich Williama Caseya, dyrektora centrali wywiadu od 1981 do 1987 roku. Z prawej:
Casey przemawia na zjedzie weteranw OSS, w tle zdjcie Donovana.

U dou z lewej: Prezydent Truman przypina medal pierwszemu dyrektorowi, kontradmiraowi
Sidneyowi Souersowi. U dou z prawej: Genera Hoyt Vandenberg, drugi dyrektor, skada
zeznanie przed Kongresem.

Genera Walter Bedell Smith, dyrektor CIA w latach 1950-1953, by jej pierwszym
szefem z prawdziwego zdarzenia. U gry z lewej: Z Ikiem w Dniu Zwycistwa.
U gry z prawej: z Trumanem w Biaym Domu. U dou: W padzierniku 1950 roku
w centrali CIA Bedell Smith (z lewej) przejmuje kierownictwo od nieskutecznego
kontradmiraa Roscoe Hillenkoettera (w jasnym garniturze). Z prawej: Frank Wisner, ktry
prowadzi tajne operacje CIA od 1948 roku a do zaamania nerwowego w roku 1958,
zmartwiony patrzy w przestrze.

U gry z lewej: Allen Dulles w swoim gabinecie w centrali w 1954 roku. U gry z prawej: Po
klsce w Zatoce wi John F. Kennedy zastpi Dullesa Johnem McCone'em. McCone zbliy
si do prokuratora generalnego Roberta Kennedyego (porodku), ktry odgrywa decydujc
rol w tajnych operacjach. Prezydent Johnson zrezygnowa z McCone'a i zatrudni
nieszczsnego admiraa Reda Raborna (zprawej; zdjcie z rancza Lyndona Johnsona,
kwiecie 1965 roku).



Richard Helms, dyrektor CIA od 1966 do 1973 roku, walczy o szacunek prezydenta
Johnsona i zdoby go. U gry: Rok 1965. Na tydzie przed mianowaniem na wicedyrektora
Helms zapoznaje si z prezydenrem. U dou: Rok 1968. Przekonany o wasnych racjach
Helms konferuje z Lyndonem Johnsonem i sekretarzem stanu Deanem Ruskiem podczas
wtorkowego lunchu przy najlepszym stole w Waszyngtonie.






U gry: Marzec 1969 roku. Prezydent Nixon ciska donie w centrali CIA. Nixon nie ufa
agencji i deprecjonowa jej prac. U dou: Kwiecie 1975 roku. Sajgon pada, informuje
prezydenta Forda dyrektor Bill Colby, pierwszy z lewej. Obok Forda sekretarz stanu Henry
Kissinger, pierwszy od prawej sekretarz obrony James Schlesinger. Porodku: 17 czerwca
1976 roku. George H. Bush i prezydent Gerald R. Ford omawiaj ewakuacj Amerykanw z
Bejrutu z L. Deanem Brownem, specjalnym wysannikiem do Libanu.




U gry: Listopad 1979 roku. Dyrektor Stansfield Turner zamyka grup wezwanych przez
prezydenta Cartera do Camp David najwyszych doradcw wojskowych i dyplomatycznych.
Mieli oni omawia trudn sytuacj amerykaskich zakadnikw w Iranie. U dou: W czerwcu
1985 roku prezydent Reagan i jego zesp do spraw bezpieczestwa narodowego w Pokoju
Sytuacyjnym w Biaym Domu podczas porwania samolotu TWA, zmuszonego do ldowania
w Bejrucie. Dramat zakadnikw zakoczy si tajn ugod. Pierwszy z prawej Bill Casey.




Z lewej: George Tenet w Biaym Domu z prezydentem Bushem i wiceprezydentem
Cheneyem w marcu 2003 roku, na pocztku wojny w Iraku. Tenet twardo podziela
przekonanie CIA, e arsena Saddama Husajna pka w szwach od broni masowego raenia.
Poniej: Jego nastpca Porter Goss (z Bushem w centrali CIA w marcu 2005 roku) okaza si
ostatnim dyrektorem centrali wywiadu.


Z lewej: Zbliajca si do szedziesitki CIA przestaa by pierwsz wrd rwnych w
wywiadzie amerykaskim. W marcu 2006 roku na jej dyrektora zosta zaprzysiony genera
Mike Hayden. Jego nowy szef, dyrektor wywiadu narodowego John Negroponte, bije brawo
pod bacznym wzrokiem posgu Dzikiego Billa" Donovana.

16 wrzenia Helms zwoa wczesnym rankiem zebranie z szefem wydziau tajnych operacji
Tomem Karamessinesem i siedmioma innym wyszymi pracownikami CIA. Prezydent
poprosi agencj, eby nie dopucia, by Mende doszed do wadzy, lub doprowadzia do
pozbawienia go urzdu" owiadczy. Karamessines otrzyma wyczne kierownictwo
operacji, jak rwnie niewdziczne zadanie informowania Kissingera.
CIA podzielia operacj Allende" na ciek 1 i 2. cieka 1 obejmowaa walk polityczn,
naciski gospodarcze, propagand i twarde zagrywki dyplomatyczne9, a take kupienie tylu
gosw w chilijskim senacie, eby nie dopuci do zatwierdzenia Allende. Gdyby akcja si
nie powioda, ambasador Korry planowa przekona prezydenta Freia, aby zorganizowa
przewrt konstytucyjny. Ostatni desk ratunku miao by skazanie Chile i Chili jeykw na
skrajn ndz i ubstwo powiedzia Korry Kissingerowi co zmusioby Allende do
wprowadzenia surowych zasad pastwa policyjnego", i wywoanie powstania narodowego.
cieka 2 zakadaa przewrt wojskowy. Korry nic o tym nie wiedzia. Ale Helms sprzeciwi
si poleceniu prezydenta, eby wykluczy Henry'e-go Heckshera, i poprosi Toma Polgara, by
wrci do Argentyny i wspomg go. Hecksher i Polgar koledzy z berliskiej placwki,
najlepsi przyjaciele od czasu II wojny wiatowej byli jednymi z najlepszych pracownikw
operacyjnych CIA. Obaj uznali ciek 2 za gupot.
Helms wezwa szefa rezydentury w Brazylii Davida Atlee Phillipsa, eby stan na czele
chilijskiej grupy operacyjnej. Czowiek CIA od 1950 roku, weteran z Gwatemali i
Dominikany, by najlepszym specjalist agencji od propagandy. Nie widzia nadziei na
realizacj cieki 1.
Kady, kto mieszka w Chile, jak ja, i zna Chilijczykw, wiedzia, e moe jeden chilijski
senator da si przekupi, ale dwch? Nigdy. Trzech? Bez szans powiedzia. Od razu
zatrbiliby na alarm. Od dawna byli demokratami". Na temat cieki 2 Phillips rzek: ,Armia
chilijska jest wzorem prawoci demokratycznej"10. Jej dowdca, genera Rene Schneider,
ogosi, e siy zbrojne bd posuszne konstytucji i nie wmieszaj si w polityk.
Do realizacji cieki 1 Phillips mia na usugach dwudziestu trzech zagranicznych
reporterw, ktrych zadaniem byo podburzanie opinii midzynarodowej. On i jego koledzy
podyktowali przeraajc antyallendow-sk histori, ktra trafia na okadk Time'a". Jeli
chodzi o ciek 2, mia zesp gboko zakonspirowanych pracownikw operacyjnych CIA
z faszywymi paszportami. Jeden udawa kolumbijskiego przedsibiorc, drugi
argentyskiego przemytnika, trzeci oficera boliwijskiego wywiadu wojskowego.
27 wrzenia poprosili oni amerykaskiego attache wojsk ldowych pukownika Paula
Wimerta, wieloletniego przyjaciela CIA, eby pomg im znale chilijskich oficerw, ktrzy
mogliby obali Allende. Kandydatem by jeden z nielicznych generaw, ktrzy w niedalekiej
przeszoci prbowali zmontowa spisek. Nazywa si Roberto Viaux. Jednak wielu kolegw
oficerw Viaux uznawao go za niebezpiecznego gupca; niektrzy mieli go nawet za
szaleca.
6 padziernika jeden z zakonspirowanych pracownikw operacyjnych odby dug rozmow z
Viaux. Po kilku godzinach ambasador Korry dowiedzia si, e CIA za jego plecami
organizuje przewrt. Zrobi awantur Henry'emu Hecksherowi. Ma pan dwadziecia cztery
godziny, aby zrozumie, e to ja dowodz, albo prosz wyjecha z kraju" rzek.
Jestem przeraony depeszowa Korry do Kissingera. Kada nasza czynna zachta do
przewrotu moe nas doprowadzi do drugiej klski w rodzaju Zatoki wi".
Wcieky Kissinger rozkaza ambasadorowi, aby przesta si wtrca. Potem ponownie
wezwa Helmsa do Biaego Domu. W efekcie do rezy-dentury CIA w Santiago de Chile
wysza byskawiczna depesza tej treci: Skontaktowa si z wojskowymi i da im do
zrozumienia, e rzd amerykaski chce rozwizania militarnego oraz e poprzemy ich teraz i
pniej [...]. Stworzy atmosfer spiskow [...]. Sfinansowa operacj wojskow".
7 padziernika, kilka godzin po wysaniu tego polecenia z centrali CIA, Helms wybra si na
dwutygodniow inspekcj placwek w Sajgo-nie, Bangkoku, Wietnamie i Tokio.
Tego dnia Henry Hecksher prbowa obali pomys organizowania przewrotu wsplnie z
generaem Viaux. Szef rezydentury poinformowa central, e reim Viaux byby tragedi
dla Chile i dla caego wolnego wiata [...]. Zamach stanu Viaux doprowadziby tylko do
masowego rozlewu krwi". W Waszyngtonie nie wywaro to wikszego wraenia.
10 padziernika, gdy zostay dwa tygodnie do wprowadzenia Allende na urzd, Hecksher
jeszcze raz sprbowa wyjani sytuacj swoim przeoonym. Chcecie, ebymy wywoali w
Chile chaos napisa Hecksher. Wariant Viaux to recepta na chaos, ktry na pewno
przerodzi si w krwaw jatk. Zatajenie zaangaowania Stanw Zjednoczonych bdzie
niemoliwe. Pracownicy rezydentury, jak wiecie, bardzo powanie rozwayli wszystkie plany
sugerowane przez ich odpowiednikw z centrali. Doszlimy do wniosku, e aden nie daje
najmniejszej szansy na osignicie celu. Dlatego postawienie na Viaux, pomimo duego
ryzyka, moe zyska wasze uznanie". Centrala zawahaa si.
13 padziernika Hecksher wysa depesz z nowin, e Viaux rozwaa porwanie
gwnodowodzcego chilijskiej armii, prokonstytucyjnie nastawionego generaa Schneidera.
Kissinger wezwa do Biaego Domu Karamessinesa. Rankiem 16 padziernika Karamessines
wysa do Heck-shera t depesz:
Zgodnie z wytyczon i kontynuowan strategi naley obali Allende w drodze zamachu. [...]
Ustalono, e prba przewrotu dokonana przez Viaux na wasn rk, z siami znajdujcymi
si obecnie w jego dyspozycji, nie powiedzie si. [...] Zachcie go, by rozwin swoje plany.
[...] Zachcie go, eby poczy siy z innymi autorami planw zamachu. [...] Wielkie i
nieustanne zainteresowanie dziaalnoci [...] Valenzueli i innych. yczymy im maksimum
powodzenia.
Genera Camilo Valenzuela, szef garnizonu w Santiago de Chile, nawiza kontakt z CIA
sze dni wczeniej. Okaza si chtny, by moe zdolny to zrobi, ale ba si. Wieczorem 16
padziernika jeden z oficerw valenzueli przyszed do CIA po pienidze i rad. Qu
necesitamos es un general con cojones powiedzia oficer. Potrzebny nam jest genera z
jajami".
Nastpnego wieczoru Valenzuela wysa dwch pukownikw na potajemne spotkanie z
pukownikiem Wimertem, mundurowym przedstawicielem CIA. Ich plan praktycznie
identyczny z przedstawionym przez Viaux zakada porwanie generaa Schneidera,
wywiezienie go do Argentyny, rozwizanie Kongresu i przejcie wadzy w imieniu si
zbrojnych. Dostali 50 tysicy dolarw w gotwce, trzy pistolety maszynowe i gaz zawicy,
wszystko za zgod centrali, za porednictwem Toma Karamessinesa.
19 padziernika, kiedy pozostao jeszcze pi dni, Hecksher zauway, e cieka 2 bya tak
nieprofesjonalna i niebezpieczna, e w warunkach chilijskich ma pewne szanse powodzenia".
Innymi sowy, tak wielu chilijskich oficerw wiedziao, e CIA pragnie powstrzyma
Allende, e szanse na przewrt rosy. Wszystkie zainteresowane stronnictwa wojskowe znaj
nasze stanowisko", czytamy w notatce CIA z 20 padziernika. Nastpnego dnia Richard
Helms wrci z dwutygodniowego objazdu po placwkach azjatyckich.
22 padziernika, pidziesit godzin przed sesj Kongresu, na ktrej mia zosta zatwierdzony
wynik wyborw, grupa uzbrojonych ludzi napada na generaa Schneidera w drodze do pracy.
Zosta kilkakrotnie postrzelony i zmar podczas operacji, krtko po tym, jak Salvador Allende
zosta zatwierdzony przez Kongres jako konstytucyjnie wybrany prezydent Chile stosunkiem
gosw 153 do 35.
Kilka dni zajo CIA ustalenie, kto zabi generaa Schneidera. W centrali Dave Phillips
zaoy, e zabjstwa dokonano z broni maszynowej CIA. Ku jego wielkiej uldze, to ludzie
Viaux, nie Valenzueli, pocignli za spust. Samolot CIA przeznaczony do wywiezienia
porwanego generaa Schneidera z Santiago zabra zamiast niego chilijskiego oficera, ktry
otrzyma bro i pienidze od agencji. Przyjecha do Buenos Aires z pistoletem w kieszeni i
powiedzia: Mam kopoty, musicie mi pomc", wspomina Tom Polgar. Agencja zacza od
kupowania gosw w Chile, a skoczya na szmuglowaniu broni automatycznej niedoszym
zabjcom.
Biay Dom by wcieky na CIA, e nie udao jej si utrci Allende. Prezydent i jego ludzie
uwaali, e liberalni spiskowcy w agencji dokonali sabotau tajnej operacji w Chile.
Alexander Haig, wwczas genera i niezastpiona prawa rka Kissingen, stwierdzi, e
operacja nie powioda si, poniewa ludzie CIA pozwolili, by zapatrywania polityczne
wpyny na ich ostateczne opinie i propozycje akcji naprawczej w zakresie tajnej
dziaalnoci"11. Najwyszy czas, powiedzia Haig swojemu szefowi, eby oczyci
kluczowe, zdominowane przez lewe skrzydo, stanowiska pod komend Helmsa"12 i
domaga si przeprowadzenia kontroli rodkw, nastrojw i bazy pojciowej, na ktrej
powinny si opiera tajne programy CIA"13.
Nixon zarzdzi, e Helms zachowa stanowisko, pod warunkiem e uporzdkuje podlege mu
podwrko. Dyrektor natychmiast obieca zwolni czterech z szeciu swoich zastpcw,
zostawi tylko Toma Ka-ramessinesa od tajnych operacji i Carla Ducketta od nauki i techniki.
W notatce dla Kissingera ostrzeg wprost, e kontynuowanie czystki le wpynie na morale i
oddanie jego pracownikw. Prezydent w odpowiedzi taz po raz grozi obciciem setek
milionw dolarw z budetu agencji. Nixon pomstowa na CIA i jej lichy wywiad
wspomina George P. Shultz, wwczas dyrektor budetowy prezydenta. Chc obci
budet CIA o dwie trzecie stanu obecnego, mia powiedzie prezydent. Nie, zmniejszy go
o poow. W ten sposb Nixon wyadowywa swj gniew, ale nie brao si tego zbyt
powanie"14.
Nixon nie artowa. W grudniu 1970 roku jeden z doradcw Kissingera tumaczy, bycie
prywatnie skonili prezydenta, aby nie robi tak wielkich, przypadkowych, oglnych ci [...].
Taki cios tasakiem mgby si okaza katastrofalny"15. Ale prezydent przez nastpne dwa
lata trzyma n na gardle CIA.
Zaatakowanie CIA przez Biay Dom Nixona okazao si proste, ale gorzej byo z ocaleniem
agencji. W tym samym miesicu Kissinger i Shultz pod kierunkiem prezydenta wyznaczyli
ambitnego nadgorliwca z biura budetowego, Jamesa R. Schlesingera, aby przeprowadzi
trzymiesiczn inspekcj zada i obowizkw Richarda Helmsa. Przedwczenie posiwiay
czterdziestojednoletni Schlesinger by koleg Kissingera z Harvardu, dorwnujcym mu
inteligencj, ale pozbawionym wanej umiejtnoci oszukiwania. Wyrobi sobie opini w
Biaym Domu Nixona rym, e nie zwaajc na chaszcze, wdar si w rzdowy las i powycina
martwe drzewa16.
Schlesinger poinformowa, e koszty wywiadu gwatownie rosn, a jako jego pracy maleje.
Siedem tysicy analitykw CIA zasypanych danymi nie dostrzega prawidowoci w
biecych wydarzeniach. Sze tysicy pracownikw operacyjnych nie potrafi spenetrowa
najwyszych krgw komunistycznego wiata. Kompetencje dyrektora centrali wywiadu nie
wykraczaj poza prowadzenie tajnych operacji i opracowywanie raportw wywiadowczych,
ktre Nixon i Kissinger rzadko czytaj. Agencja nie moe wspiera globalnych ambicji
Nixona otwarcia drzwi do Chin, stawienia czoa Sowietom, zakoczenia wojny w
Wietnamie na warunkach amerykaskich17. Nic nie wiadczy o tym, e wsplnota
wywiadowcza, w obecnej strukturze, zdoa si zmierzy z problemami tej miary"
podsumowa Schlesinger18.
Zaproponowa najbardziej radykaln reorganizacj amerykaskiego wywiadu od 1947 roku.
Nowy car zwany dyrektorem centrali wywiadu bdzie pracowa w Biaym Domu i
nadzorowa wywiadowcze imperium. CIA naley rozczonkowa, a nowa agencja zajmie si
tajnymi operacjami i szpiegostwem.
Haig, ktry wprowadzi ten pomys w ycie, napisa w notatce, e moe si to okaza
najbardziej kontrowersyjn masakr"19 przeprowadzon w rzdzie amerykaskim. Problem
polega na tym, e CIA utworzya Kongres i on te powinien doprowadzi do ponownych
narodzin agencji. Tego Nixon nie mg znie. Wszystko powinno si odby w sekrecie.
Nakaza Kissingerowi, by przez nastpny miesic zajmowa si wycznie t spraw i
dopilnowa wszystkiego. Ale Kissinger nie mia do tego serca. Wol nad tym posiedzie
naskroba na notatce Hai-ga. Nie mam zamiaru wypru sobie y".
Duga walka zakoczya si rok po dojciu do wadzy Allende. Nixon poleci Helmsowi, eby
przekaza wadz nad CIA swemu zastpcy czowiekowi prezydenta, generaowi
Robertowi Cushmano-wi i obj funkcj symbolicznego imperatora amerykaskiego
wywiadu20. Helms odpowiedzia na ten miertelny cios zwinn ripost. Odizolowa
Cushmana od wszystkiego, a genera zacz baga o przydzia na stanowisko dowdcy
Korpusu Piechoty Morskiej. Fotel numer dwa w amerykaskim wywiadzie by pusty przez
sze miesicy.
Na tym pomys umar, ale nie w umyle Richarda Nixona. Wywiad jest wit krow
wcieka si. Nie zrobilimy nic, odkd si tym zajmujemy. CIA nie jest warta zamanego
grosza"21. Zapisa sobie w pamici, e musi pozby si Richarda Helmsa.

Podkopywanie Salvadora Allende trwao. cieka 2 nigdy tak naprawd si nie skoczya",
stwierdzi Tom Karamessines z CIA, a jego notatki z zebrania w Biaym Domu 10 grudnia
1970 roku odzwierciedlaj to, co miao nadej: Kissinger, odgrywajc adwokata diaba,
zauway, e proponowany program CIA ma na celu popieranie umiarkowanych. Poniewa
Allende uwaa si za umiarkowanego, spyta, dlaczego by nie poprze ekstremistw?"
To wanie zrobia agencja. Wydaa wikszo z 10 milionw dolarw przekazanych przez
Nixona na zasiewanie politycznego i gospodarczego chaosu w Chile. Nasiona wykiekoway
w 1971 roku. Nowy szef wydziau Ameryki aciskiej CIA, Ted Shackley, ktry wrci do
centrali, zakoczywszy sub na stanowisku szefa placwek w Laosie i Wietnamie
Poudniowym, powiedzia przeoonym, e jego ludzie wywarli wpyw na najwaniejszych
dowdcw armii, wic mog oni odegra decydujc rol po stronie si spiskowych". Nowy
szef rezydentury w Santiago de Chile, Ray Warren, stworzy siatk z zawodowych onierzy i
specw od sabotau czynnego, ktrzy prbowali zepchn armi chilijsk z jej
konstytucyjnych posad. A prezydent Allende popeni fatalny bd. W odpowiedzi na naciski
CIA zorganizowa armi cieni zwan Grupo de Amigos del Presidente, czyli Przyjacimi
Prezydenta. Fidel Castro wspar t formacj. Armia chilijska nie moga tego znie.
Prawie trzy lata od wyboru Allende mody pracownik CIA w Santiago de Chile, Jack Devine,
ktry wiele lat pniej zosta szefem wydziau tajnych operacji, przesa do centrali depesz,
ktra trafia prosto do Kissingera, wanie nominowanego przez Richarda Nixona na
sekretarza stanu. Devine informowa w depeszy, e Stany Zjednoczone w cigu minut lub
godzin otrzymaj prob o pomoc od wysokiego oficera nalecego do grupy chilijskich
wojskowych planujcych obalenie prezydenta Allende".

Pucz nastpi 11 wrzenia 1973 roku. By szybki i przeraajcy. Osaczony w paacu
prezydenckim Allende zastrzeli si z kaasznikowa podarowanego przez Fidela Castro. Po
poudniu wadz przeja junta Augusto Pinocheta, a CIA szybko nawizaa z ni kontakt.
Pinochet rzdzi brutalnie, zamordowa ponad 3200 osb, a w ramach akcji represyjnej
prowadzonej przez oddzia zwany Karawan mierci uwizi i torturowa dziesitki tysicy.
Nie ma wtpliwoci przyznaa agencja w owiadczeniu zoonym przed Kongresem po
zakoczeniu zimnej wojny e niektre kontakty CIA byy czynnie zaangaowane w
popenianie i tuszowanie powanych naduy praw czowieka". Rej wrd nich wodzi
pukownik Manuel Contreras, szef chilijskiego wywiadu za Pinocheta. Zosta patnym
agentem CIA i dwa lata po zamachu spotka si z wyszymi urzdnikami CIA w Wirginii, w
czasie, kiedy agencja doniosa, e osobicie odpowiada za zamordowanie i torturowanie
tysicy Chilijczykw. Contreras w 1976 roku wyrni si wyjtkowym aktem terroru:
zabjstwem Orlanda Leteliera, ambasadora Allende w Stanach Zjednoczonych, oraz jego
amerykaskiego wsppracownika, Ronniego Moffitta. Zabia ich bomba podoona w
samochodzie, czternacie przecznic od Biaego Domu. Nastpnie Contreras szantaowa
Stany Zjednoczone, groc, e powie caemu wiatu o swoich powizaniach z CIA i
zablokuje wasn ekstradycj oraz proces o morderstwo. W agencji nikt nie wtpi, e
Pinochet wiedzia o tym akcie terrorystycznym na ziemi amerykaskiej i zaaprobowa go.
Reim Pinocheta rzdzi siedemnacie lat. Po jego upadku Contreras zosta skazany przez
chilijski sd za zabjstwo Orlanda Leteliera na siedem lat wizienia. Pinochet zmar w
grudniu 2006 roku w wieku 91 lat, majc 28 milionw dolarw na tajnych kontach
bankowych za granic, ciyo na nim oskarenie o morderstwo. Kiedy powstawaa ta
ksika, Henry Kissinger by cigany w sdach Chile, Argentyny, Hiszpanii i Francji przez
ludzi, ktrym udao si uj z yciem z rk czonkw Karawany mierci. Kiedy by
sekretarzem stanu, radca Biaego Domu ostrzega go, e kady, kto wprawia w ruch zamach
stanu, moe by pocignity do odpowiedzialnoci za oczywiste i prawdopodobne
konsekwencje takich dziaa".

CIA nie potrafia umieci przyciskw stop i start na machinie" tajnych akcji, powiedzia
Dave Phillips, szef chilijskiej grupy operacyjnej. Uwaaem, e gdyby doszo do przewrotu
wojskowego, w Santiago walki uliczne mogyby si toczy przez dwa tygodnie i by moe
cay kraj czekay miesice walk i tysice ofiar owiadczy w tajnym zeznaniu przed
komisj senack pi lat po porace cieki 2. Bg mi wiadkiem, wiedziaem, e
zaangaowaem si w co, w wyniku czego moe zgin czowiek".
Przesuchujcy spyta go, jaka jest wedug niego rnica midzy jednym zamordowanym a
tysicami ofiar przewrotu.
Prosz pana odpowiedzia znam t rnic od czasu, gdy byem bombardierem
podczas II wojny wiatowej, naciskaem przycisk zwalniajcy bomby i giny setki, a moe
tysice ludzi"22.

Za prezydentury Nixona dziaania inwigilacyjne signy szczytu wiosn 1971 roku. CIA,
NSA i FBI szpiegoway obywateli amerykaskich. Sekretarz obrony Melvin Laird i
czonkowie Kolegium Szefw Sztabw wykorzystywali nasuch elektroniczny i wywiad, eby
mie na oku Kis-singera. Nixon, rozbudowujc dzieo Kennedy'ego i Johnsona, zamontowa
w Biaym Domu i Camp David najnowoczeniejsze, aktywowane gosem mikrofony1.
Prbujc powstrzyma wycieki do prasy, Nixon i Kissinger pozakadali podsuch wasnym
asystentom i waszyngtoskim dziennikarzom2.
Ale przecieki to rdo, ktre nigdy nie wysycha. W czerwcu New York Times"
opublikowa dugie fragmenty Pentagon Papers, tajnej historii wojny wietnamskiej
zamwionej cztery lata wczeniej przez sekretarza obrony Roberta McNamar. rdem by
Daniel Ellsberg, byy spec Pentagonu, ktrego Kissinger zatrudni jako konsultanta Rady
Bezpieczestwa Narodowego i zaprosi do kalifornijskiej rezydencji Nixona w San Clemente.
Kissinger wpad w gniew po tej publikacji i doprowadzi Nixona do jeszcze wikszej furii.
Prezydent zwrci si do Johna Ehrlichmana, swojego czowieka od spraw wewntrznych, i
kaza mu zlikwidowa przecieki. Ehrichman zgromadzi zesp zwany Hydraulikami (ekip
technicznego wsparcia operacyjnego), kierowany przez byego pracownika operacyjnego
CIA, ktry odegra wan rol w Gwatemali oraz Zatoce wi i wanie przeszed na
emerytur.
Everette Howard Hunt junior by wyjtkow osobistoci jak stwierdzi ambasador Sam
Hart, ktry pozna go pod koniec lat pidziesitych, kiedy by on szefem rezydentury w
Urugwaju cakowicie pochonity sob, kompletnie amoralny i niebezpieczny dla siebie
oraz otaczajcych go ludzi. Mog powiedzie, e Howard wdrowa od jednej katastrofy do
drugiej, pi si wyej i wyej, a wszystko przepywao tu za jego plecami"3. Kiedy w 1950
roku mody Hunt wstpowa do CIA, by romantycznym zwolennikiem polityki
zimnowojennej. Zosta pisarzem i produkowa w miar przyzwoite powieci szpiegowskie.
Niecay rok po odejciu na emerytur z CIA przypadkiem spotka doradc Nixo-na Chucka
Colsona, ktry zaproponowa mu now prac, w charakterze szefa tajnych operacji w Biaym
Domu.
Hunt polecia do Miami, eby spotka si ze swoim starym kumplem, Amerykaninem
kubaskiego pochodzenia Bernardem Barkerem, ktry handlowa nieruchomociami, i odby
z nim rozmow za pomnikiem polegych w Zatoce wi. Opisa to zadanie jako zwizane z
bezpieczestwem narodowym powiedzia Baker. Spytaem Howarda, kogo
reprezentuje, a jego odpowied nadawaa si do ksiki. Powiedzia, e pracuje w pewnym
zespole na szczeblu Biaego Domu, pod bezporednimi rozkazami prezydenta Stanw
Zjednoczonych"4. Razem zwerbowali czterech kolejnych Kubaczykw z Miami, w tym
Eugenia Martineza, ktry prowadzi dla CIA jakie trzysta operacji morskich na Kubie i
otrzymywa miesicznie z centrali sto dolarw honorarium za sta gotowo.
7 lipca 1971 roku Ehrlichman zadzwoni do szpiega Nixona w CIA, wicedyrektora generaa
Cushmana. Doradca prezydenta powiedzia mu, e Howard Hunt zadzwoni bezporednio do
niego i poprosi o pomoc. Chciabym, aby pan wiedzia, e on robi pewne rzeczy dla
prezydenta powiedzia Ehrlichman. Powinien pan wiedzie, e ma carte blanche"5.
dania Hunta mnoyy si chcia odzyska swoj dawn sekretark, chcia biuro w
Nowym Jorku z bezpieczn lini telefoniczn, domaga si najnowoczeniejszego sprztu
nagrywajcego, kamery od CIA, eby zarejestrowa wamanie do gabinetu psychiatrycznego
w Beverly Hills, z ktrego korzysta Ellsberg, i chcia, eby CIA wywoaa tam. Cushman
poniewczasie poinformowa Helmsa, e agencja daa Huntowi zestaw do kamuflau: rud
peruk, urzdzenie podwyszajce ton gosu i faszywe dokumenty. Potem Biay Dom
zada, by agencja stworzya psychologiczny profil Daniela Ellsberga, co stanowio
pogwacenie statutu CIA, ktry nie zezwala na szpiegowanie Amerykanw. Ale Helms si
podporzdkowa.

W listopadzie 1971 roku pozby si jednak Cushmana z agencji. Mino wiele miesicy,
zanim Nixon znalaz idealnego kandydata: generaa Vernona Waltersa.
Genera Walters prowadzi tajne operacje dla prezydentw prawie od dwudziestu lat. Ale
Helms pozna go, dopiero kiedy 2 maja 1972 roku przyby do agencji jako nowy zastpca
dyrektora centrali wywiadu. Wanie przeprowadziem operacj, o ktrej CIA nie wiedziaa
wspomina genera Walters. Helms, ktry chcia na to stanowisko kogo innego, rzek:
Syszaem o panu; co pan wie o wywiadzie? Odpowiedziaem: C, przez trzy lata
negocjowaem z Chiczykami oraz Wietnamczykami i pitnacie razy przeszmuglowaem
Henry'ego Kissingera do Parya tak, e wy z agencji nie mielicie o tym pojecia"6. Helms
by oczywicie pod wielkim wraeniem. Ale wkrtce zacz mie powody, by zastanawia si
nad lojalnoci swojego nowego zastpcy.
Pnym sobotnim wieczorem 17 czerwca Howard Osborn, szef biura bezpieczestwa CIA,
zadzwoni do domu Helmsa. Dyrektor wiedzia, e nie czekaj go dobre nowiny. Tak
zapamita t rozmow:
Nie pisz jeszcze, Dick?
Nie, Howardzie.
Wanie si dowiedziaem, e policja okrgowa przyapaa piciu ludzi na wamaniu do
siedziby Partii Demokratycznej w Watergate [...]. Czterech Kubaczykw i Jima McCorda.
McCorda? To on ju nie siedzi w twoim sklepiku?
Nie, od dwch lat.
A ci Kubaczycy s z Miami czy Hawany?
Z Miami [...], w tym kraju s od jakiego czasu.
Znamy ich?
W tej chwili nie mog na to odpowiedzie.
Skontaktujcie si z operacyjnymi, to po pierwsze [...]. Niech jad do Miami. Sprawdcie
wszystkie akta, tu i w Miami [...]. To wszystko?

Nie, dopiero poowa powanie rzek Osborn. Wydaje si, e jest w to zamieszany
Howard Hunt7.
Gdy pado to nazwisko, Helms wzi bardzo gboki oddech.
Co oni robi, do cholery? spyta. Mia pewien pomys: McCord by ekspertem od
nasuchu elektronicznego, Hunt pracowa dla Nixona, a zarzutem byo podsuchiwanie,
przestpstwo federalne.
Siedzc na brzegu ka, Helms namierzy penicego obowizki dyrektora FBI L. Patricka
Graya. By on akurat w hotelu w Los Angeles. Sze tygodni wczeniej, po czterdziestu
omiu latach kierowania Federalnym Biurem ledczym, zmar J. Edgar Hoover. Helms
bardzo ostronie powiedzia Grayowi, e wamywacze z Watergate zostali zatrudnieni przez
Biay Dom i CIA nie ma z tym nic wsplnego. apiesz? OK, zatem dobranoc.
W poniedziaek 19 czerwca Helms zwoa codzienne zebranie kierownictwa CIA na dziewit
rano. Bill Colby, wwczas dyrektor wykonawczy agencji, trzeci po Bogu w tej instytucji,
wspomnia pniej, e Helms powiedzia: Oberwie nam si o wiele, wiele bardziej, bo to
nasi byli ludzie" i wiedzielimy, e pracuj dla Biaego Domu"8. Nastpnego ranka The
Washington Post" podrzuci odpowiedzialno za Watergate pod drzwi Gabinetu Owalnego
chocia do tego dnia nikt naprawd nie wiedzia, czy Richard Nixon da zgod na
wamanie.
W pitek 23 czerwca Nixon powiedzia swojemu brutalnie skutecznemu szefowi sztabu H. R.
Haldemanowi, eby wezwa Helmsa i Waltersa do Biaego Domu i nakaza im poegna si z
FBI w imi bezpieczestwa narodowego. Obaj pocztkowo zgodzili si na wspprac
bardzo niebezpieczny krok. Walters wezwa Graya i kaza mu odstpi od sprawy. Ale w
poniedziaek 26 czerwca granica zostaa przekroczona, kiedy doradca Nixona John Dean
nakaza Waltersowi wypaci du, nie ksigowan sum na opacenie milczenia szeciu
skazanych na wizienie weteranw CIA. We wtorek Dean powtrzy danie. Pniej
powiedzia prezydentowi, e cen za milczenie mg by milion dolarw wypacony w cigu
dwch lat. Tylko Helms lub Walters, kiedy Helms przebywa poza granicami Stanw
Zjednoczonych mg zezwoli na sekretne wypaty z ukrytego budetu CIA. Byli
jedynymi przedstawicielami wadz, ktrzy mogli legalnie dostarczy walizk z milionami
dolarw w gotwce do Biaego Domu, i Nixon o tym wiedzia.

Moglimy zdoby pienidze w kadym miejscu na wiecie zauway Helms.
Prowadzilimy rnorakie operacje. Nie musielimy pra pienidzy nigdy". Ale gdyby
CIA dostarczya gotwk, ostatecznym rezultatem mgby by koniec agencji stwierdzi.
Gdybym robi wszystko, czego chcia od nas Biay Dom, nie tylko mgbym i do
wizienia, ale i nieodwracalnie zrujnowabym wiarygodno agencji"9.
Helms odmwi. Potem, 28 czerwca, wylecia z Waszyngtonu na trzytygodniow inspekcj
placwek w Azji, Australii i Nowej Zelandii, zostawiwszy w zastpstwie Waltersa. Min
tydzie. Niecierpliwi agenci FBI zaczli burzy si przeciwko rozkazowi, by trzyma si z
daleka. Gray powiedzia Waltersowi, e potrzebuje z CIA rozkazu na pimie odwoujcego
dochodzenie ze wzgldw bezpieczestwa narodowego. Obaj mczyni rozumieli teraz, e
lad w dokumentach stanowi ryzyko. 6 lipca rozmawiali, a wkrtce potem Gray zadzwoni do
prezydenta, przebywajcego w San Clmente. Czonkowie paskiego personelu prbuj
zada panu miertelny cios", manipulujc CIA powiedzia Nixonowi. Zapada straszna
cisza, a w kocu prezydent nakaza Grayowi kontynuowa ledztwo.
Pod koniec lipca, krtko po powrocie Helmsa z podry, Jim McCord, oczekujcy na proces i
zagroony picioletnim wyrokiem, wysa przez swojego prawnika wiadomo do CIA.
Poinformowa, e ludzie prezydenta chcieli, aby zezna, i wamanie w Watergate byo
operacj agencji. Niech CIA wemie na siebie win, powiedzia mu doradca z Biaego Domu,
a potem prezydent wyda akt uaskawienia. McCord odpowiedzia listownie: Jeli Helms
ulegnie, a afera Watergate zostanie przypisana CIA, co nie jest prawd, wszystkie drzewa w
tym lesie upadn. Sponie pustynia. Sprawa balansuje teraz nad przepaci. Przekacie im
wiadomo, e jeli chc j utrci, to s na waciwej drodze".
7 listopada 1972 roku prezydent Nixon odnis w wyborach jedno z najbardziej miadcych
zwycistw w historii Stanw Zjednoczonych. Tego dnia przysig, e podczas drugiej
kadencji bdzie trzyma CIA i Departament Stanu elazn rk, zniszczy je i odbuduje
wedug swojego wyobraenia.
9 listopada Kissinger zaproponowa zastpienie Helmsa Jamesem Schlesingerem, wwczas
czonkiem Komisji Energii Atomowej10. Bardzo dobry pomys", odpowiedzia Nixon".
13 listopada powiedzia Kissingerowi, e zamierza zniszczy sub dyplomatyczn. To
znaczy zniszczy star sub dyplomatyczn i stworzy now. Tak wanie zrobi"12.
Zdecydowa si powierzy to zadanie czowiekowi z wewntrz: weteranowi z OSS i
naczelnemu kwestarzowi republikanw Williamowi J. Caseyowi. W 1968 roku Casey
nagabywa prezydenta elekta Nixona, eby mianowa go dyrektorem centrali wywiadu, ale
Nixon powierzy mu stanowisko przewodniczcego Komisji Papierw Wartociowych i
Gied. T sprytn decyzj powitano wybuchami radoci w salach posiedze rad nadzorczych
w caej Ameryce. Teraz, za drugiej kadencji Nixona, Casey mia by mianowany
podsekretarzem stanu do spraw gospodarczych. Ale tak naprawd mia dziaa jako sabo-
taysta Nixona aby rozerwa Departament [Stanu]", rzek Nixon13.
20 listopada Nixon podczas krtkiego, nieprzyjemnego spotkania w Camp David zwolni
Richarda Helmsa. Zaproponowa mu stanowisko ambasadora w Zwizku Radzieckim.
Zapada chwila niezrcznej ciszy, gdy Helms rozwaa konsekwencje. Panie prezydencie,
uwaam, e mj wyjazd do Moskwy to nie najlepszy pomys", powiedzia Helms. Moe i
tak", odpar Nixon14. Helms zaproponowa w to miejsce Iran, a Nixon zachci go do
przyjcia tej funkcji. Uzgodnili te, e Helms zostanie na stanowisku do marca 1973 roku, do
szedziesitych urodzin i osignicia formalnego wieku emerytalnego w CIA. Nixon jednak
bezsensownie i okrutnie zama to zobowizanie. Ten czowiek by dupkiem" stwierdzi
Helms, trzsc si z gniewu na samo wspomnienie tej historii.
Helms do koca ycia wierzy, e Nixon wyla go za to, e nie pomg w sprawie Watergate.
Ale zapisy wiadcz, e Nixon postanowi pozby si Helmsa i wypru flaki z CIA na dugo
przed wamaniem. Prezydent uwaa, e to Helms chce wyeliminowa jego.
Mylisz, e istnia lub mg istnie w CIA spisek w celu usunicia ci z urzdu?" zapyta
dziesi lat pniej Nixona przyjaciel i byy doradca Frank Gannon.

Wiele osb tak uwaa odpowiedzia Nixon. CIA miaa motyw. Wszyscy wiedzieli, e
byem niezadowolony z CIA, z raportw, a szczeglnie z jej prognoz na temat radzieckich si
zbrojnych i innych naszych problemw na wiecie [...]. Chciaem wyci nieco martwych
drzew. A oni wiedzieli o tym. Mieli zatem motyw".
Mylisz, e si ciebie bali?" spyta Gannon.
Niewtpliwie odpar Nixon. I te mieli ku temu powody"15.
21 listopada Nixon zaproponowa kierownictwo CIA Jamesowi Schlesingerowi, ktry z
radoci przyj t ofert. Nixon by zadowolony, e wepchn wasnego czowieka to
znaczy takiego, ktry naprawd mia wytatuowane inicjay RN czyli Schlesingera",
stwierdzi Helms. Schlesinger otrzyma instrukcje podobnie jak Casey w Departamencie
Stanu by wywrci wszystko w agencji do gry nogami16. Pozbdcie si tych baznw
nakaza prezydent. Jaki z nich poytek? Trzymaj tam 40 tysicy ludzi, ktrzy czytaj
gazety"17.
27 grudnia prezydent podyktowa notatk z planem caej operacji. Chocia Kissinger chcia
panowa nad amerykaskim wywiadem, Nixon stwierdzi, e szefem musi zosta
Schlesinger". Jeli Kongres kiedykolwiek odniesie wraenie, e prezydent ca dziaalno
wywiadowcz przekaza Kissingerowi, rozpta si pieko. Z drugiej strony, jeli wyznacz
nowego dyrektora CIA Schlesingera jako mojego gwnego asystenta do spraw wywiadu,
moemy to przeforsowa w Kongresie. Henry po prostu nie ma czasu [...]. Ju ponad trzy lata
nkam jego i Haiga, eby zreorganizowali wywiad, ale bez powodzenia"18. Byo to echo
ostatniego wybuchu gniewu Eisenhowera pod koniec prezydentury, jego zoci z powodu
omioletniej klski" w walce o nadanie ksztatu amerykaskiemu wywiadowi.
Przez ostatnie dni na urzdzie Helms ba si, e Nixon i jego stronnicy przetrzsn akta CIA.
Zrobi wszystko, co byo w jego mocy, eby zniszczy dwa komplety tajnych dokumentw,
ktre mogy zrujnowa agencj. Jednym bya dokumentacja na temat eksperymentw z
kontrolowaniem umysu za pomoc LSD i wielu innych narkotykw, ktre dwadziecia lat
wczeniej zatwierdzi sam Allen Dulles. Zachoway si bardzo nieliczne zapiski.
Drugim by jego wasny zestaw tajnych nagra. Przez sze lat i siedem miesicy na
stanowisku dyrektora centrali wywiadu Helms nagra setki rozmw w swoim gabinecie na
szstym pitrze. W chwili jego oficjalnego odejcia, 2 lutego 1973 roku, wszystkie nagrania
co do jednego zostay zniszczone.
Kiedy Helms wychodzi z centrali, wszyscy ustawili si przy wyjciu wspomina Sam
Halpern, wwczas gwny zastpca dyrektora do spraw tajnych operacji. Nie byo ani
jednej pary suchych oczu. Wszyscy wiedzieli, e nastan teraz cikie czasy"19.

Upadek CIA jako tajnej suby wywiadowczej rozpocz si w dniu odejcia Helmsa i
przybycia do centrali Jamesa Schlesingera.
Schlesinger spdzi na stanowisku dyrektora centrali wywiadu siedemnacie tygodni. W tym
czasie usun ponad piciuset analitykw i ponad tysic pracownikw wydziau tajnych
operacji. Oficerowie z placwek zagranicznych otrzymali nie podpisane zaszyfrowane
depesze z informacj, e zostali zwolnieni. W odpowiedzi otrzyma anonimowe groby, e
zginie, wic wzmocni swoj ochron osobist.
Mianowa Billa Colby'ego nowym szefem wydziau tajnych operacji, a nastpnie posadzi go
i wyjani, e nadszed czas zmieni koncepcj tajnych sub". Nasta wit technokracji i
skoczyy si czasy od dwudziestu lat pozostajcej w grze starej gwardii. By
hiperpodejrzliwy co do roli i wpyww pracownikw operacyjnych wspomina Col-by.
Uwaa, e agencja pod ich dominacj staa si zbyt zadowolona z siebie i nadta, e ta star
gwardia rzeczywicie dba wycznie o siebie nawzajem, gra w szpiegowskie gierki i
wspomina wietlan przeszo"1.
Stara gwardia argumentowaa, e kady element pracy CIA za granic jest czci walki z
Sowietami i czerwonymi Chinami. Czy znajdujesz si w Kairze, czy w Katmandu, zawsze
walczysz z Moskw i Pekinem. Ale jeli Nixon i Kissinger wypij toast z przywdcami
wiata komunistycznego, jaki to bdzie miao sens? Pokj by w zasigu rki. Prezydencka
polityka odprenia podcinaa skrzyda zimnowojennym tajnym operacjom.
Colby szybko zabra si do analizy moliwoci CIA. Dziesi lat wczeniej poowa budetu
CIA sza na tajne operacje. Za Nixona wielko ta spada poniej dziesiciu procent.
Rekrutacja nowych talentw wyhamowaa, a przyczyn tego stanu bya wojna w Wietnamie.
Klimat polityczny nie zachca do zatrudniania byskotliwych modych absolwentw; coraz
wicej miasteczek uniwersyteckich na powszechne danie zakazywao wstpu
werbownikom z CIA. Koniec poboru oznacza zatamowanie strumienia niszych oficerw
przechodzcych do CIA.
Zwizek Radziecki dla amerykaskich szpiegw pozosta terra inco-gnita. Korea Pnocna i
Wietnam Pnocny byy biaymi plamami. CIA kupowaa najlepsze informacje od
zaprzyjanionych zagranicznych sub wywiadowczych i przywdcw Trzeciego wiata,
ktrzy mieli wobec niej dugi. Dziaaa najskuteczniej na obrzeach wadzy, ale to byy
najtasze miejsca, dokd sabo dochodziy gosy ze sceny wiatowej.
Wydzia radziecki nadal paralioway spiskowe teorie Jima Angleto-na, ktry wci by
szefem kontrwywiadu agencji. .Angleton zrujnowa nas powiedzia Haviland Smith z CIA,
ktry w latach szedziesitych i siedemdziesitych prowadzi operacje przeciwko ZSRR.
Odebra nam sprawy radzieckie". Jednym z wielu niewdzicznych obowizkw Bil-la
Colby'ego byo ustalenie, co zrobi z tym apaczem szpiegw i alkoholikiem, ktry wanie
doszed do wniosku, e on sam jest wtyczk Moskwy. Colby prbowa przekona
Schlesingera, eby zwolni Angletona. Nowy dyrektor sprzeciwi si po tym, co usysza od
szefa kontrwywiadu agencji.
W swoim ciemnym, zadymionym gabinecie Angleton zabra nowego szefa w
pidziesicioletni podr do pocztkw radzieckiego komunizmu, do skomplikowanych
operacji prowokacyjnych i politycznych manipulacji, ktre Rosjanie prowadzili przeciwko
Zachodowi w latach dwudziestych i trzydziestych. Opowiada o podwjnych agentach,
kampaniach dezinformacyjnych z lat czterdziestych i pidziesitych, snu domysy, e w
latach szedziesitych sama CIA zostaa spenetrowana na najwyszych lub bliskich im
szczeblach przez Moskw. Krtko mwic, wrg sforsowa obron agencji i gboko wdar
si do rodka2.
Schlesinger kupi to, urzeczony podr po piekle pod przewodnictwem Angletona.

Schlesinger powiedzia, e uwaa CIA za centraln agencj wywiadowcz mae c,
mae i, mae a"3. Za Kissingera staa si zwyk czci skadow personelu NSC".
Zamierza przekaza j wicedyrektorowi Vernonowi Waltersowi, a samemu zaj si
szpiegowskimi satelitami Krajowego Biura Rozpoznania, elektroniczno-nasuchowego kolosa
przy Radzie Bezpieczestwa Narodowego, i wojskowymi raportami Agencji Wywiadu
Obronnego. Chcia wystpowa w roli, jak nada sobie w swoim raporcie dla prezydenta
dyrektora wywiadu pastwowego.
Ale na drodze jego wielkich ambicji stany cikie przestpstwa i wystpki Biaego Domu.
Sprawa Watergate zacza dominowa nad wszystkim innym rzek Schlesinger i
zamierzenia, jakie miaem na pocztku, stopniowo giny pod koniecznoci ochrony,
planowania ocalenia agencji".
Schlesinger mia niezwyky pogld na to, jak j ocali. Uwaa, e powiedziano mu wszystko,
co agencja wiedziaa o Watergate. By wstrznity, kiedy Howard Hunt zezna, e on i jego
Hydraulicy przetrzsnli gabinet psychiatry Daniela Ellsberga z techniczn pomoc CIA.
Agencja przeszukaa te wasne akta i jej ludzie natknli si w nich na kopi filmu, ktry
wywoano dla Hun ta po tym, jak skoczy robot w gabinecie Ells-berga. Znalazy si te
listy do CIA od Jima McCorda, ktre mona odczyta jako groby zaszantaowania
prezydenta Stanw Zjednoczonych.
Bill Colby podczas suby w OSS skaka ze spadochronem na terytorium wroga. Sze lat
nadzorowa zabijanie komunistw w Wietnamie. Niewielkie wraenie robiy na nim groby
sowne. Ale ze zgroz przyj atak wciekoci Schlesingera. Wylej, kogo bdziesz musia,
poleci mu dyrektor, przewr agencj do gry nogami, zerwij deski z podg, odkryj
wszystko. Nastpnie Schlesinger napisa notatk subow do wszystkich pracownikw CIA.
Zawieraa ona jedn z najniebezpieczniejszych decyzji podjtych kiedykolwiek przez
dyrektora centrali wywiadu. Oto dziedzictwo, jakie postanowi pozostawi:
Nakazuj wszystkim wyszym pracownikom operacyjnym tej agencji, aby bezporednio mnie
skadali sprawozdania na temat kadej z prowadzonych obecnie operacji oraz wszystkich
operacji z przeszoci, ktre mona by uzna za stojce poza uchwalonym statutem agencji.
Niniejszym nakazuj wszystkim osobom obecnie zatrudnionym w CIA informowa mnie o
kadej takiej dziaalnoci, jeli o niej wiedz. O to samo prosz wszystkich byych
pracownikw. Kady, kto dysponuje takimi informacjami, powinien zadzwoni [...] i poprosi
o rozmow ze mn na temat pozastatutowej dziaalnoci CIA"4.
Nadzwyczaj mtny statut CIA by jasny w jednym punkcie: agencja nie moe by
amerykask tajn policj5. Jednak podczas zimnej wojny CIA szpiegowaa obywateli,
nagrywaa ich rozmowy telefoniczne, otwieraa poczt priorytetow i planowaa zabjstwo na
zlecenie Biaego Domu.
Rozkaz Schlesingera nosi dat 9 maja 1973 roku i odnis natychmiastowy skutek. Od tego
samego dnia Watergate zacza pogra Richarda Nixona. Prezydent zosta zmuszony do
zwolnienia swojej ochrony, pozosta mu tylko genera Alexander Haig, nowy szef sekretariatu
Biaego Domu. Kilka godzin po wydaniu rozkazu Haig zadzwoni do Colby'ego i
poinformowa go, e prokurator generalny zoy rezygnacj, jego obowizki przej sekretarz
obrony, Schlesinger odszed z CIA do Pentagonu, a prezydent yczy sobie, eby Colby zosta
nastpnym dyrektorem centrali wywiadu. W rzdzie zapanowa taki chaos, e Colby zoy
przysig dopiero we wrzeniu. Przez cztery miesice genera Walters peni obowizki
dyrektora, a Colby by desygnowany na dyrektora niewygodna dla obu sytuacja.
Colby mia teraz pidziesit trzy lata, za sob trzydzieci lat pracy w OSS i CIA. Przez cae
dorose ycie wrcz uosabia tajne operacje. Wiosn 1973 roku zosta zmuszony do suby dla
Schlesingera w roli czowieka od brudnej roboty: nakazano mu wrcza wymwienia
kolegom. W tym okresie jego dwudziestokilkuletnia crka przeraajco schuda i zmara na
anoreksj. 21 maja Colby zacz czyta wstpne zestawienie przestpstw CIA, ktre
ostatecznie objo 693 potencjalne pogwacenia prawa. W tym samym tygodniu rozpoczy
si publiczne przesuchania w Senacie w sprawie Watergate. Wyszo na jaw, e Nixon i
Kissinger podsuchiwali swoich doradcw i dziennikarzy. Powoano specjalnego oskaryciela
publicznego, ktry mia zaj si spraw Watergate.

Przez cae swoje ycie Colby by bardzo religijnym katolikiem, czowiekiem, ktry wierzy w
konsekwencje grzechu miertelnego. Teraz dowiedzia si o spiskach na ycie Fidela Castro i
o tym, e gwn rol odegra w nich Robert F. Kennedy, o eksperymentach z kontrol
umysu i tajnych wizieniach oraz testowaniu narkotykw na niewiadomych ludzkich
krlikach dowiadczalnych. Podsuchiwanie i inwigilacja obywateli oraz dziennikarzy przez
CIA nie poruszyy jego sumienia: za tymi rozkazami stao trzech prezydentw. Ale wiedzia,
biorc pod uwag ducha czasw, e jeli te sekrety wyciekn, agencja bdzie skoczona.
Colby ukry je gboko i przystpi do dyrektorowania6.
Biay Dom zawali si pod miadcym ciarem Watergate, a chwilami Colby'emu
wydawao si, e CIA rwnie runa. Generalnie na dobre obrcio si to, e Nixon nie
czyta informacji przekazywanych mu przez agencj. Kiedy w 1973 roku wito Jom Kipur
zbiego si z rama-danem, Egipt zacz wojn z Izraelem i wdar si gboko na terytoria
znajdujce si w posiadaniu Izraela. W uderzajcym kontracie z trafnymi prognozami z
okresu wojny szeciodniowej w 1967 roku CIA bdnie zinterpretowaa nadchodzc burz.
Nie okrylimy si chwa przyzna Colby. Na dzie przed wybuchem wojny
przepowiedzielimy, e do konfliktu nie dojdzie"7.
Kilka godzin przed rozpoczciem wojny agencja zapewnia Biay Dom: wiczenia s
bardziej realistyczne ni zwykle. Ale wojny nie bdzie"8.
7 marca 1973 roku prezydent Nixon spotka si w Gabinecie Owalnym z Tomem Pappasem,
Amerykaninem greckiego pochodzenia, magnatem biznesu, politycznym magikiem i
przyjacielem CIA. Pappas da w 1968 roku 549 tysicy dolarw na kampani Nixona jako dar
od przywdcw greckiej junty wojskowej1. Pienidze wypraa Centralna Suba
Informacyjna (KYP), grecki wywiad i suba bezpieczestwa. By to jeden z naj-
mroczniejszych sekretw Biaego Domu Nixona.
Pappas mia teraz do zaoferowania prezydentowi kolejne setki tysicy dolarw pienidze,
aby kupi milczenie weteranw CIA odsiadujcych wyrok za wamanie do Watergate. Nixon
podzikowa mu wylewnie: Zdaj sobie spraw, jak bardzo nam pan pomaga"
powiedzia2. Wikszo pienidzy pochodzia od czonkw i zwolennikw junty
pukownikw", ktrzy przejli wadz w 1967 roku, z Georgiosem Papado-poulosem na
czele, agentem CIA zwerbowanym za czasw Allena Dulle-sa i cznikiem agencji z KYP.
Pukownicy ci spiskowali cae lata powiedzia Robert Keeley, pniejszy amerykaski
ambasador w Grecji. To byli faszyci. Pasowali do klasycznej definicji faszyzmu, ktr w
latach dwudziestych przedstawi Mussolini: pastwo jest korporacyjne, czy pracownikw i
pracodawcw, nie ma parlamentu, pocigi jed o czasie, panuje surowa dyscyplina i
cenzura [...], prawie klasyczny faszystowski model"3.
Greccy oficerowie armii wywiadu wsppracowali z siedmioma kolejnymi szefami
rezydentury w Atenach4. Mieli wielkiego przyjaciela w osobie Thomasa Herculesa
Karamessinesa, greckiego pochodzenia szefa wywiadu za Richarda Helmsa, i wierzyli, e
Centralna Agencja Wywiadowcza bya dronym i wzgldnie prostym kanaem wiodcym do
Biaego Domu" stwierdzi Norbert Anschutz, wysoki rang amerykaski dyplomata
przebywajcy w Atenach podczas puczu w 1967 roku5.
Jednak pukownicy wzili CIA z zaskoczenia. Jeden jedyny raz widziaem Helmsa
wciekego, a byo to wtedy, kiedy greccy pukownicy dokonali zamachu stanu w 1967 roku
powiedzia weteran CIA, analityk i szef rozpoznania sytuacyjnego Dick Lehman.
Greccy generaowie planowali spisek przeciwko wyonionemu w wyborach rzdowi,
wiedzielimy o tym, ale nie by to jeszcze dobry moment. Jednak grupa pukownikw
wycigna asa atutowego i przystpia do dziaania bez ostrzeenia. Helms spodziewa si, e
generaowie dadz mu zna, a kiedy doszo do puczu, zaoy, e to wanie ten przewrt, i
wpad w furi". Lehman, ktry ca noc odczytywa depesze z Aten, prbowa uspokoi
Helmsa, twierdzc, e to inny przewrt, z ktrym nie mamy zwizku. Bya to nowa myl"6.
Do czasu wprowadzenia na urzd Richarda Nixona w styczniu 1969 roku oficjalna
amerykaska polityka wobec pukownikw" bya chodna i zdystansowana. Junta
wykorzystaa Toma Pappasa, od dwudziestu lat wsppracujcego z CIA w Atenach, jako
kuriera, eby przemyci nieco gotwki do politycznych szkatu Nixona i wiceprezydenta
Spiro Agnew najpotniejszego Amerykanina greckiego pochodzenia w historii Stanw
Zjednoczonych. apwka przyniosa rezultaty. Agnew przyjecha do Aten z oficjaln wizyt.
Podobnie jak sekretarze stanu, obrony i handlu. Stany Zjednoczone sprzeday juncie czogi,
samoloty i dziaa. Rezydentura CIA w Atenach argumentowaa, e ta bro dla pukownikw
nawrci ich na demokracj" powiedzia Archer K. Blood, pracownik do spraw
politycznych w amerykaskiej ambasadzie. Byo to kamstwo", przyzna Blood, ale
gdybymy wyrazili si krytycznie o juncie, CIA wybuchaby gniewem"7.
Do 1973 roku Stany Zjednoczone byy jedynym pastwem rozwinitego wiata
utrzymujcym przyjacielskie stosunki z junt, ktra wizia i torturowaa swoich wrogw
politycznych. Szef rezydentury CIA przestawa z gomi, ktrzy tukli Grekw
powiedzia Charles Stuart Kennedy, amerykaski konsul generalny w Atenach.
Podnisbym kwesti praw ludzkich, a CIA i tak by to zlekcewaya"8. Agencja wizaa si
z nieodpowiednimi ludmi powiedzia Kennedy. Najwyraniej miaa nadmierny wpyw
na ambasadora", starego przyjaciela Richarda Nixona, Henry'ego Tasc.
Wiosn 1974 roku genera Demetrios Ioannidis ogosi si przywdc junty. Wsppracowa z
CIA od dwudziestu dwch lat. Agencja bya jedynym cznikiem Ioannidisa z rzdem Stanw
Zjednoczonych; ambasador i amerykaski establishment dyplomatyczny znaleli si poza
nawiasem. Jim Potts, szef rezydentury CIA, by dla junty przedstawicielem amerykaskiego
rzdu. Agencja miaa gwny atut w Atenach. Utrzymywaa kontakty z facetem, ktry
rzdzi krajem, i nie chciaa, eby kto to zepsu" powiedzia Thomas Boyatt z
Departamentu Stanu, czowiek Waszyngtonu odpowiedzialny za Cypr9.
Cypr, wyspa pooona ponad szedziesit kilometrw od wybrzea Turcji i osiemset
kilometrw od Aten, zosta podzielony i podbity przez Grekw oraz armie islamskie za
czasw proroka Mahometa. Greccy pukownicy szczerze nienawidzili cypryjskiego
przywdcy arcybiskupa Makario-sa i mieli wielk ochot go obali. Zastpca ambasadora
USA na Cyprze William Crawford zwietrzy, co szykuj.
Pojechaem do Aten z czym, co uznaem za dowd na to, e zamierzaj rozwali cay ten
domek z kart wspomina. Nasz szef rezydentury w Atenach, Jim Potts, powiedzia mi,
e jest to absolutnie wykluczone. Nie zgadza si ze mn: ci ludzi byli przyjacimi, z ktrymi
wsppracowalimy od trzydziestu lat, nigdy nie zrobiliby czego tak gupiego"10.
W 1974 roku Tom Boyatt by przekonany, e przyjaciele CIA w Atenach chc utrci
Makariosa. Wysa depesz do ambasadora Taski w Atenach. Porozmawiaj z generaem
Ioannidisem, napisa. Powiedz mu, prosz w prostych sowach, jakie nawet on zrozumie"
e Stany Zjednoczone ostro sprzeciwiaj si dziaaniom jakichkolwiek struktur greckiego
rzdu, jawnych i tajnych, w celu zmiany sytuacji na Cyprze". Powiedz mu, prosz, e
szczeglnie sprzeciwiamy si prbom obalenia Makariosa i zainstalowania proateskiego
rzdu. Jeli tak si stanie, Turcy zaatakuj, a to nie bdzie dobre dla nikogo".

Ale ambasador Tasca w yciu nie rozmawia z generaem Ioannidisem. Rola ta zostaa
zarezerwowana dla szefa rezydentury CIA.
W sobot 12 lipca 1974 roku Departament Stanu otrzyma depesz od rezydentury CIA w
Atenach. Spokj gwarantowany, mwia. Genera i junta nie robi nic, eby obali
arcybiskupa Makariosa. Tak wic dostalimy t wiadomo z pierwszej rki wspomina
Boyatt. Poszedem do domu. W poniedziaek okoo trzeciej rano odebraem telefon z
centrum operacyjnego Departamentu Stanu, e bdzie lepiej, jeli przyjad".
Junta zaatakowaa. Boyatt popieszy do Departamentu Stanu, gdzie cznociowiec pooy
przed nim dwie kartki papieru. Na jednej znajdowa si raport wywiadowczy CIA dla
prezydenta Nixona i sekretarza stanu Kissingera: Zostalimy zapewnieni przez generaa
Ioannidisa, e Grecy nie przerzuc swoich si na Cypr". Druga zawieraa depesz od
amerykaskiej ambasady na Cyprze: Paac prezydencki ponie. Siy cypryjskie zostay
zdziesitkowane".
Z Ankary przysza byskawiczna wiadomo o mobilizacji wojsk tureckich. Dwie armie
NATO, grecka i turecka, obie wyszkolone i uzbrojone przez Stany Zjednoczone, zamierzay
przystpi do wojny z uyciem amerykaskiej broni. Turcy uderzyli na pnocne plae Cypru
i odcili p wyspy za pomoc czogw i dzia amerykaskiej produkcji. Doszo do wielkiej
rzezi Cypryjczykw pochodzenia greckiego w tureckiej czci Cypru i wielkiej rzezi
Cypryjczykw o korzeniach tureckich w greckiej czci wyspy. Przez cay lipiec CIA
donosia, e armia grecka i grecki nard mocno popieraj generaa Ioannidisa. Po tym, jak
wybucha bitwa
0 Cypr, grecka junta upada.
To, e CIA nie udao si ostrzec Waszyngtonu o wojnie, nie byo niczym niezwykym. W
archiwach agencji roi si od takich przypadkw, poczynajc od wojny koreaskiej. W samym
1974 roku kompletnym zaskoczeniem okazay si lewicowy wojskowy zamach stanu w
Portugalii
1 prby jdrowe w Indiach. Ale to byo co innego: CIA wizaa si z wojskowymi, przed
ktrymi powinna bya ostrzega.
Siedzielimy sobie tam powiedzia Boyatt wiele lat pniej z caym wywiadowczym
establishmentem Stanw Zjednoczonych w caej okazaoci, wykiwani przez marnego
greckiego generaa".

PRZERAAJCA CENA"
8 sierpnia 1974 roku Richard Nixon ustpi z urzdu. Ostatecznym ciosem byo jego
przyznanie si, e rozkaza CIA utrudni dochodzenie w imi bezpieczestwa narodowego.
Nastpnego dnia sekretarz stanu Kissinger odczyta nadzwyczajn wiadomo od Toma
Boyatta. Dowiedzia si z niej, e CIA kamaa na temat tego, co robi w Atenach, i wiadomie
wprowadzia w bd amerykaski rzd a kamstwa te przyczyniy si do rozpoczcia
wojny, ktra ogarna Grecj, Turcj oraz Cypr i pochona tysice ofiar.
W nastpnym tygodniu koo amerykaskiej ambasady na Cyprze wybucha strzelanina, w
wyniku ktrej zgin trafiony w serce ambasador Rodger P. Davies. W Atenach na
amerykask ambasad pomaszeroway setki tysicy ludzi; demonstranci prbowali podoy
ogie pod budynkiem. Ambasadorem w Grecji by niedawno przybyy Jack Kubisch,
dyplomata o ogromnym dowiadczeniu, wybrany przez Kissingera w dniu rezygnacji Nixona.
Ambasador poprosi o nowego szefa rezydentury i CIA przysaa Richarda Welcha, wczeniej
szefa placwek w Peru i Gwatemali. Welch, ktry nauczy si greckiego na Harvardzie,
zamieszka w rezydencji zajmowanej wczeniej przez wszystkich swoich poprzednikw. Jej
adres by powszechnie znany. Stanowio to powany problem powiedzia ambasador
Kubisch. Poczyniem pewne przygotowania i zaatwiem mu inne mieszkanie, w innej
czci miasta, pomagajc mu ukry, kim jest, oraz zapewni jak przykrywk". Biorc pod
uwag antyame-rykaskie nastroje w Atenach, krok ten wydawa si rozsdny. Ale ani
Welch, ani jego ona najwyraniej nie troszczyli si o to wszystko przyzna. Nie
wierzyli po prostu, e w Atenach moe im grozi prawdziwe niebezpieczestwo".
Welch uda si z on na przyjcie boonarodzeniowe w rezydencji ambasadora, zaledwie
kilka przecznic od pooonej na wzgrzach siedziby CIA. Kiedy wrcili do domu, na
podjedzie w maym samochodzie czekao na nich czterech ludzi. Trzech zmusio szefa
rezydentury, eby wysiad z auta. Wystrzelili w jego pier trzy pociski z czterdziestkipitki i
zabili go opowiada ambasador Kubisch. Wsiedli do swojego

samochodu i odjechali". Po raz pierwszy w historii CIA szef rezydentury pad ofiar
zabjcw. Ale wynikao to z postpowania w przeszoci.
Ambasador Kubisch powiedzia, e w Atenach po raz pierwszy w yciu zobaczy, jak
przeraajc cen musi zapaci rzd amerykaski, kiedy jego wsppracownicy zadaj si
[...] z represyjnym reimem"". Cena ta czciowo wynikaa z przyzwolenia, by CIA
ksztatowaa polityk zagraniczn Stanw Zjednoczonych.

CIA ZOSTANIE ZNISZCZONA
Pozwlcie, e na pocztku porusz problem wykorzystywania tajnych materiaw"
powiedzia prezydent Gerald R. Ford na wstpie jednego z pierwszych zebra Rady
Bezpieczestwa Narodowego w Sali Gabinetowej Biaego Domu 7 padziernika 1974 roku1.
Ci, ktrzy przetrwali Watergate sekretarz stanu Kissinger, sekretarz obrony Schlesinger,
wicedyrektor centrali wywiadu Walters oraz ambitny i wpywowy sekretarz z Biaego Domu
Donald Rums-feld wciekli si z powodu ostatniego przecieku. Stany Zjednoczone
przygotowyway si do przekazania wartej miliardy dolarw broni do Izraela i Egiptu. Prasa
wydrukowaa izraelsk list zakupw i amerykask odpowied.
To niedopuszczalne powiedzia Ford. Omwiem z Donem Rumsfeldem kilka
moliwoci rozwizania tego problemu". Prezydent chcia mie w cigu czterdziestu omiu
godzin plan, jak powstrzyma pras od drukowania wszystkiego, co wie. Nie mamy
koniecznych narzdzi ostrzeg go Schlesinger. Potrzebna nam ustawa o ochronie
tajemnicy pastwowej powiedzia ale obecna atmosfera nie sprzyja takim rzeczom"2.
Si tajemnicy podwayy kamstwa prezydentw wypowiadane w imi bezpieczestwa
narodowego. U-2 by samolotem meteorologicznym. Ameryka nie zaatakowaa Kuby. Nasze
okrty zostay zaatakowane w Zatoce Tonkiskiej. Wojna w Wietnamie bya sprawiedliwa.
Upadek Richarda Nixona pokaza, e te szlachetne kamstwa nie mogy duej suy
demokracji.
Bill Colby skwapliwie skorzysta z szansy odbudowy pozycji CIA w stosunkach z Biaym
Domem, poniewa wiedzia, e zamach na tajno grozi istnieniu agencji. Urabia Forda od
chwili, gdy zosta on wiceprezydentem, podsya mu przez posaca kopie codziennego
prezydenckiego biuletynu i informowa go na bieco o tajnym, majcym kosztowa 400
milionw projekcie CIA podniesienia z dna Pacyfiku zatopionego radzieckiego okrtu
podwodnego (operacja si nie powioda*, okrt rozpad si na dwoje). Chcia, eby Ford
wiedzia wszystko, co wie prezydent powiedzia. Nie chcemy, eby powtrzya si
sytuacja, kiedy Truman nie wiedzia o programie Manhattan"3.
Ale prezydent Ford nigdy nie zadzwoni do niego ani nie poprosi o rad. Ford przywrci
Rad Bezpieczestwa Narodowego w ksztacie z czasw Eisenhowera, a Colby bywa u
prezydenta, ale nigdy nie zosta zaproszony do Gabinetu Owalnego na rozmow w cztery
oczy. Colby prbowa gra w wielkich rozgrywkach, ale pozosta outsiderem. Z Kis-singerem
i Haigem jako odwiernymi i stranikami Colby'emu nigdy nie udao si wedrze do
wewntrznego krgu Forda w Biaym Domu. A wszelkie szanse na odbudow reputacji CIA
umary w grudniu 1974 roku.
Dziennikarz New York Timesa" Seymour Hersh ujawni, e agencja szpiegowaa
Amerykanw. Po miesicach pracy reporterskiej wydoby sedno caej historii i w pitek 20
grudnia 1974 roku przeprowadzi upragniony od dawna wywiad z Colbym. Colby, ktry w
tajemnicy nagra rozmow, prbowa przekona Hersha, e nielegalna inwigilacja nie miaa
wikszego znaczenia, bya czym niewanym, o czym lepiej nie mwi. Sdz, e lepiej
zostawi rodzinne szkielety tam, gdzie s w szafie" powiedzia Hershowi. Ale,
przyzna, co takiego si wydarzyo. Hersh pisa ca noc i cay sobotni poranek.
Artyku ukaza si 22 grudnia 1974 roku na pierwszej stronie niedzielnego wydania.
Nagwek gosi: Wielka operacja CIA przeciwko siom antywojennym w Stanach
Zjednoczonych".
Colby prbowa chroni agencj, kamic w kwestii nielegalnej inwigilacji wewntrznej pod
nosem Jima Angletona, ktry przez dwadziecia lat wsplnie z FBI otwiera poczt
priorytetow. Wezwa Angletona na
* Niezupenie. Amerykanie wydobyli cz dziobow okrtu, w tym torpedy z gowicami
atomowymi oraz maszyny szyfrujce (przyp. red.).

szste pitro i zwolni go. Angleton, gdy zosta na lodzie, przez reszt ycia tworzy mity o
swojej pracy. Podsumowa je, kiedy zosta poproszony o wyjanienie, dlaczego CIA nie
wypenia rozkazu z Biaego Domu, by zniszczy agencyjne zapasy trucizn. To
niewyobraalne powiedzia eby tajne rami rzdu wypeniao jawne rozkazy rzdu"4.
Z SZAFY WYPADN SZKIELETY"
W wigili Boego Narodzenia Colby wysa Kissingerowi dug notatk ujawniajc
tajemnice zgromadzone za czasw Schlesingera. Po Water-gate ich ujawnienie mogo
zrujnowa agencj. W pierwszy dzie wit Kissinger skrci j do piciostronicowej notki
dla prezydenta Forda. Kongresowi zajo cay 1975 rok, nim wykopa z tej zapiski cz
faktw.
Kissinger poinformowa prezydenta, e CIA rzeczywicie szpiegowaa lewic, podsuchiwaa
dziennikarzy prasowych i poddawaa ich obserwacji, prowadzia nielegalne poszukiwania i
otwieraa niezliczone worki z poczt. Ale podobnych wypadkw byo o wiele wicej, i to
gorszych. Kissinger nie mia pisa o tym, o czym dowiedzia si z jak to uj ksigi
horrorw". Niektre z dziaa CIA najwyraniej byy nielegalne", ostrzeg Forda. Inne
podnosiy podstawowe kwestie moralne". Chocia Ford przez dziesi lat pracowa w Izbie
Reprezentantw w maej podkomisji do spraw CIA, nigdy nie usysza na temat tych tajemnic
wewntrznej inwigilacji, kontroli umysu, prb zabjstwa ani sowa. Spiskowanie w
celu dokonania morderstwa zaczo si w Biaym Domu za Eisenhowera, najbardziej
szanowanego prezydenta XX wieku.
W pitek 3 stycznia 1975 roku Ford otrzyma kolejn notatk, tym razem od Laurence'a
Silbermana, penicego obowizki prokuratora generalnego Stanw Zjednoczonych.
Silberman dowiedzia si tego dnia o grubej teczce, w ktrej przechowywano sekrety
wykrocze CIA. Leaa w sejfie w gabinecie Colby'ego, a Silberman przypuszcza, e
zawieraa dowody przestpstw federalnych. Najwyszy krajowy urzdnik ochrony porzdku
publicznego zastawi puapk na dyrektora centrali wywiadu. Musi odda teczk albo zostanie
mu postawiony zarzut blokowania dziaa organw sprawiedliwoci. Nie bya to ju teraz
kwestia, czy Colby chce ujawni sekrety. Teraz chodzio o pjcie do wizienia, aby je
chroni.
Silberman pniej sdzia federalnego sdu apelacyjnego i kierownik miadcego dla CIA
dochodzenia z 2005 roku znalaz si w tym niepokojcym momencie niebezpiecznie blisko
objcia stanowiska dyrektora centrali wywiadu. Ford poprosi mnie do Biaego Domu,
ebym pokierowa wywiadem, ale odmwiem powiedzia Silberman w ustnej relacji.
W tym czasie powanie rozwaano moj osob jako kandydata na dyrektora CIA. Nie
chciaem tego z wielu powodw"5. Wiedzia, e w agencji lada moment rozpta si pieko.
W notatce dla prezydenta z 3 stycznia Silberman poruszy dwie sprawy. Pierwsza: Plany
zamordowania pewnych zagranicznych przywdcw ktre, delikatnie mwic, budz
wyjtkowe wtpliwoci". Druga: Richard Helms podczas przesucha zatwierdzajcych jego
nominacj na ambasadora w Iranie mg si dopuci krzywoprzysistwa"6. Helms zosta
zapytany pod przysig o spraw obalenia prezydenta Chile Allende. Czy CIA miaa z tym
co wsplnego? Nie, odpowiedzia Helms. Zaprzysig tajemnic, ale przysig te mwi
prawd, tote musia w kocu stan przed sdem federalnym pod zarzutem faszywych
zezna wykroczenia polegajcego na zatajeniu caej prawdy przed Kongresem.
Wieczorem 3 stycznia Ford powiedzia Kissingerowi, wiceprezydentowi Nelsonowi
Rockefellerowi i Donaldowi Rumsfeldowi, e CIA zostanie zniszczona", jeli te tajemnice
wyciekn7. W sobot 4 stycznia w poudnie Helms przyszed do Gabinetu Owalnego.
Szczerze mwic, mamy kopoty" powiedzia mu Ford. Prezydent wyzna, e Rockefeller
stanie na czele komisji ledczej majcej zbada wewntrzn dziaalno CIA, ale tylko
wewntrzn. Ford mia nadziej, e ledztwo ograniczy si wycznie do tej sprawy. Jeli
wykroczy poza ni, bdzie tragedia powiedzia Helmsowi. Bdzie wstyd, jeli
publiczne oburzenie zmusi nas do kolejnego ruchu i naruszenia integralnoci CIA.
Odruchowo zakadam, e to, co robilicie, byo waciwe, chyba e okae si co
przeciwnego"8.
Helms domyla si, co dalej nastpi.

Z szafy wypadn szkielety ostrzeg prezydenta. Nie wiem, co wydarzy si w agencji.
Pewnie nikt nie wie. Ale jestem pewny, e jeli szkielety wypadn z szafy, bd w tym
siedzia po uszy".
Tamtego dnia Helms wzi jeszcze jedn przeszkod w Biaym Domu, mwic Kissingerowi,
e Robert Kennedy osobicie kierowa spiskiem na ycie Castro. Kissinger przekaza nowiny
prezydentowi. Horror si rozkrca. Ford zdobywa swoj pozycj, pracujc w komisji
Warrena. Teraz zrozumia, e w sprawie zabjstwa Kennedy'ego byy aspekty, o ktrych nie
wiedzia, i te brakujce kawaki ukadanki przeraziy go. Pod koniec ycia nazwa zatajanie
przez agencj dowodw przed komisj Warrena postpowaniem bez skrupuw". CIA
popenia bd, nie przekazujc nam wszystkich informacji, ktre miaa stwierdzi Ford.
le ocenili sytuacj, nie przedstawiajc nam caej historii"9.
Biay Dom musia si teraz upora z omioma niezalenymi kongresowymi ledztwami i
przesuchaniami w sprawach CIA. Rumsfeld wyjani, jak Biay Dom zamierza kierowa
nimi wszystkimi za porednictwem komisji Rockefellera, ktrej czonkowie byliby
republikascy i waciwi". Jeden zosta ju wymieniony w jego aktach: Ronald Reagan,
komentator polityczny, byy przewodniczcy Zwizku Zawodowego Aktorw Filmowych i
byy gubernator Kalifornii".
Jak powinien wyglda ostateczny raport?" spyta prezydent. Wszyscy obecni zgodzili si
w zasadzie, e ocena szkd ma najwiksze znaczenie. Trzeba wzi pod kontrol Colby'ego"
powiedzia Kissinger. Jeli nie zachowa milczenia, wkrtce bdzie o tym trbi cae
miasto".
16 stycznia 1975 roku prezydent Ford wyda w Biaym Domu uroczysty lunch dla
najwaniejszych redaktorw i wydawcy New York Ti-mesa". Prezydent owiadczy, e w
interesie narodowym ley zaprzestanie dyskusji nad przeszoci CIA. Przyzna, e opinia
kadego prezydenta, poczwszy od Harry'ego Trumana, mone zosta zrujnowana, gdy wyjd
na jaw najwiksze tajemnice. Na przykad jakie? spyta wydawca. Jak zabjstwa!
odpar Ford. Ciko powiedzie, co byo dziwniejsze: to, co powiedzia prezydent, czy to, e
redaktorzy tego nie ujawnili.
Nowy Kongres, wybrany trzy miesice po rezygnacji Nixona, by najbardziej liberalny w
historii. Chodzi o to, jak zaplanowa dochodzenie
w sprawie CIA" 21 lutego powiedzia do Rumsfelda prezydent Ford; Rumsfeld obieca
uruchomi operacj ograniczania szkd wobec osoby prezydenta"10. Zaj si ustaleniem,
jak wieloma jeli w ogle sekretami CIA Ford i Rockefeller mog si podzieli z
Kapitolem.
28 marca Schlesinger powiedzia prezydentowi, e konieczne jest umniejszenie znaczenia
operacji CIA" na wiecie. W CIA dochodzi do wielu tar" stwierdzi Schlesinger, ktry
pomaga je zaostrza. Wydzia tajnych operacji by peny zmczonych, starych pracownikw
terenowych", ktrzy mogli nagromadzi wiele tajemnic. Colby cholernie blisko
wsppracowa z Kongresem"11. Niebezpieczestwo ujawnienia sekretw narastao z kadym
dniem.

. SAJGON EGNA si z PASTWEM"
2 kwietnia 1975 roku Bill Colby ostrzeg Biay Dom, e Stany Zjednoczone lada moment
przegraj wojn.
Pozwol sobie podsumowa sytuacj powiedzia Kissinger. Czy gdziekolwiek w
Wietnamie Poudniowym mamy szans ustanowi front i powstrzyma pnocnych
Wietnamczykw?"
Tutaj, na pnoc od Sajgonu" rzek Colby, wskazujc miejsce na mapie.
To beznadziejne!" krzykn Schlesinger.
Czy Wietnam Poudniowy padnie? spyta Kissinger. Colby'emu wydawao si to
nieuniknione.
Sdz, e [ambasador Graham] Martin powinien zacz przygotowywa plan ewakuacji
stwierdzi Kissinger. Sdz, e powinnimy, e to nasz obowizek, wydosta ludzi, ktrzy
w nas wierzyli [...]. Musimy wydosta wszystkich uczestnikw programu Phoenix". Mwi
o paramilitarnej kampanii aresztowa, przesucha i tortur, ktr wspiera Colby jako cywil,
w randze ambasadora, od 1968 do 1971 roku. W ramach Phoeniksa" zabito ponad 20 tysicy
podejrzanych z Vietcongu.
Teraz najwaniejsze pytanie brzmi tak powiedzia Colby czy chcemy wybudowa
twierdz wok Sajgonu?" Czy te negocjowa ratujce twarz, a prawdopodobnie i ycie,
porozumienie, ktre pozwoli ewakuowa stolic bez przelewu krwi?
adnych negocjacji, powiedzia Kissinger adnych, dopki ja siedz na tym stoku".
Dalej wysyajcie bro do Sajgonu i niech Pnoc i Poudnie same to rozstrzygn. Nic nie
moemy tu uratowa" doda.
Nic oprcz ludzi" odparowa Colby1. Ale Kissinger by niewzruszony. Nie zamierza
negocjowa warunkw pokojowego zakoczenia wojny.

9 kwietnia Colby uda si z powrotem do Biaego Domu, by zwrci uwag prezydenta Forda
na to, e komunistyczne armie otaczaj stolice Wietnamu Poudniowego, Laosu i Kambody.
Dwadziecia lat walk wojsk i wywiadw Stanw Zjednoczonych poszo na marne.
Komunici zaczli now rund walk z Sajgonem jako ostatecznym celem", powiedzia 9
kwietnia Colby prezydentowi i Radzie Bezpieczestwa Narodowego. Stany Zjednoczone
musz zacz ewakuacj kadego, kogo mog Amerykanw i Wietnamczykw tak
szybko jak to moliwe, stwierdzi. Po upadku Sajgonu z pewnoci dojdzie do aktw zemsty.
Tysice Amerykanw i dziesitki tysicy politycznych, wojskowych i wywiadowczych
sojusznikw spord poudniowych Wietnamczykw s naraone na niebezpieczestwo, jeli
zostan.
Pnocni Wietnamczycy maj teraz osiemnacie dywizji piechoty w Wietnamie
Poudniowym powiedzia Colby. Sdzimy, e Ha-noi posunie si do wszystkiego, eby
doprowadzi do szybkiego koca wojny moe na pocztku lata". Pomyli si o dwa
miesice. Sajgon, gdzie wci pracowao sze tysicy amerykaskich oficerw, szpiegw,
dyplomatw i wsppracownikw rzdu, pad po trzech tygodniach. Colby powiedzia
ptezydentowi: Powinnimy poprosi Kongres, aby przeznaczy pienidze na to, bymy mogli
wywiza si z obietnicy i pomc w wyjedzie Wietnamczykom, moe jednemu, a moe
dwm milionom". Miaa to by najwiksza ewakuacja w obliczu zagroenia w historii
Stanw Zjednoczonych.
Ostrzeenia Colby'ego nie zostay odnotowane ani w Biaym Domu, ani w Kongresie, ani w
Pentagonie, ani przez amerykaskiego ambasadora w Sajgonie. Tylko jeden czowiek
doskonale wszystko zrozumia: Tom Polgar, szef sajgoskiej rezydentury CIA.
0 czwartej rano 29 kwietnia 1975 roku Polgara obudzi huk rakiet
1 dzia2. Lotnisko byo pod ostrzaem. Siedem helikopterw zostao zniszczonych. Polgar
musia zatroszczy si o setki ludzi. Pracujcy z nim Amerykanie stanowili jeden problem.
Wietnamczycy wsppracujcy z CIA i ich rodziny drugi. Rozpaczliwie chcieli wyjecha,
ale samoloty nie mogy ich zabra z ostrzeliwanego lotniska.
Polgar woy pospiesznie niebiesk koszul i jasnobrzowe spodnie, odruchowo wsadzi
paszport do kieszeni i popieszy do amerykaskiej ambasady. Ulice czteromilionowego
Sajgonu byy puste z powodu caodobowej godziny policyjnej. Polgar zadzwoni do
ambasadora Martina. Cietpicy na rozedm puc i bronchit Martin z trudem szepta. Polgar
skontaktowa si z Kissingerem i amerykaskim gwnodowodzcym na Pacyfiku admiraem
Noelem Gaylerem, byym dyrektorem Agencji Bezpieczestwa Narodowego. Z Waszyngtonu
otrzyma nowe rozkazy: natychmiast przeprowadzi ewakuacj zbdnego personelu.
Kissinger nie przekaza adnych dokadniejszych instrukcji, kto ma zosta, a kto wyjecha i w
jaki sposb.
Armia Wietnamu Poudniowego wpada w panik. Policja si rozbiega. Na niegdy cichych
ulicach zapanowaa anarchia.
Prezydent Ford nakaza redukcj personelu ambasady z 600 do 150 osb, wrd ktrych
miao pozosta 50 ptacownikw CIA. Polgar nie wyobraa sobie, by po upadku Sajgonu
pnocni Wietnamczycy pozwolili rezydenturze pracowa.
W ambasadzie Polgar zasta ludzi drcych i depczcych w szale zdjcia Nixona i Kissingera.
Ambasada staa si, jak to uj Polgar, istnym cyrkiem do kwadratu, i to bez konferansjera".
O 11.38 Ford rozkaza zamkn ambasad. Wszyscy Amerykanie musieli opuci miasto
przed zmrokiem. Ambasad otoczy mur tysicy zrozpaczonych Wietnamczykw. Bya tylko
jedna droga wyjcia, tajne przejcie z parkingu do ogrodu ambasady francuskiej. Ambasador
Martin wykorzysta je, by wyprowadzi on i sub. Polgar zadzwoni do domu. Jego
pokojwka powiedziaa, e mia goci: wicepremiera, trzy-gwiazdkowego generaa, szefa
wywiadu cznoci, szefa protokou, wysokich oficerw z rodzinami i wielu, wielu
Wietnamczykw, ktrzy wsppracowali z CIA.
Trzy godziny po tym, jak prezydent Ford wyda rozkaz ewakuacji, z oddalonego o 130
kilometrw wybrzea nadleciay pierwsze amerykaskie helikoptery. Pilotujcy je marines,
przewoc tysice Amerykanw i blisko sze tysicy Wietnamczykw, wykazali si
umiejtnociami i odwag. Synna fotografia przedstawia jeden z ostatnich odlatujcych z
Sajgonu helikopterw, na dachu, na ktry wspina si po drabinie sznur uciekinierw. Przez
wiele lat bdnie opisywano, e na zdjciu tym widnieje ambasada. W rzeczywistoci by to
lokal konspiracyjny CIA, a na dach wspinali si przyjaciele Polgara.
Tamtego wieczora Polgar spali wszystkie akta CIA, depesze i ksiki szyfrw. Tu przed
pnoc napisa na poegnanie: To ostatnia wiadomo z rezydentury w Sajgonie [...].To
bya duga walka i przegralimy j [...]. Ci, ktrzy nie ucz si na bdach z historii, musz je
powtarza. Miejmy nadziej, e nie bdzie kolejnego Wietnamu i e nauczylimy si czego z
tej lekcji. Sajgon egna si z pastwem".
Potem wysadzi tadiostacj, z ktrej wysa t wiadomo.
Trzydzieci lat pniej Polgar wspomina ostatnie chwile amerykaskiej wojny w Wietnamie:
Kiedy wspinalimy si po wskich metalowych stopniach do helikoptera stojcego na dachu,
wiedzielimy, e zostawiamy tu tysice ludzi z sektora logistycznego ambasady.
Dowiedzielimy si, co czuj wodzowie przegranej sprawy".
Duga wojna CIA w Laosie skoczya si dwa tygodnie pniej w dolinie otoczonej wysokimi
wapiennymi blokami. Komunici okryli najwaniejsz placwk agencji w LongTieng. Na
grzbiecie wznoszcym si nad dolin roio si od onierzy Wietnamu Pnocnego. Dziesitki
tysicy Hmongw bojownikw CIA z rodzinami zebrao si przy prymitywnym pasie
startowym w nadziei, e uda im si odlecie. Agencja po pitnastu latach, przez ktre
prowadzia dla wojska operacje paramilitarne, nie miaa adnego planu wycignicia ich z
opaw.
W LongTieng pozosta jeden z pracownikw CIA: Jerry Daniels, niegdysiejszy straak
spadochroniarz z Montany, nazywany przez kolegw Hmongw Podniebnym. Mia
trzydzieci trzy lata i przebywa w gbi kraju niemal od dziesiciu lat. Prowadzi generaa
Vanga Pao, wojskowego i politycznego przywdc Hmongw, najwikszy skarb agencji w
Laosie od 1960 roku.

Daniels by jednym z siedmiu ludzi CIA obok Billa Laira i Teda Shackleya
wyrnionych przez krla Laosu Orderem Miliona Soni i Biaego Parasola.
Daniels baga Dana Arnolda, szefa rezydentury w Laosie, eby wysa do Long Tieng
samoloty. Byo palco konieczne, by ewakuacj przeprowadzi bez opnienia"
relacjonowa pniej Arnold. Ale nie byo adnych samolotw. Oczywicie zgoda na
utworzenie mostu powietrznego musiaa nadej z Waszyngtonu i udzielono jej absolutnie
priorytetowo powiedzia Arnold. Proba do Biaego Domu wysza z CIA [...].
Waszyngton by wielokrotnie proszony, eby pilnie zorganizowa dodatkowe jednostki do
ewakuacji lotniczej, poniewa sytuacja staa si bardzo cika. Problem wywoay opnienia
na najwyszym szczeblu politycznym"3.
12 maja 1975 roku CIA namierzya ostatnie dwa C-46 w Tajlandii. Samoloty te, bardzo
podobne do DC-3, naleay do Continental Ar Services, prywatnego przewonika agencji.
Latami setki maszyn tej wielkoci ldoway w Long Tieng z adunkami. Ale odlatyway
zawsze puste, z ledwoci unoszc si nad wysokim grzbietem. Nikt nigdy nie wystartowa z
ldowiska w Long Tieng wyadowanym C-46. Samoloty te przewidziane byy na 35 osb.
Teraz zaczy powoln ewakuacj, majc na pokadzie dwa razy tyle pasaerw. Tysice
innych domagay si wywiezienia z bazy.
W Bangkoku, rankiem 13 maja, genera si powietrznych Heinie Aderholt, szef Dowdztwa
Misji Wojskowych w Tajlandii, odebra telefon od nieznajomego. Genera Aderholt, ktry od
dwudziestu lat prowadzi u boku CIA operacje powietrzne, kierowa jedyn trwajc
amerykask operacj wojskow w Azji Poudniowo-Wschodniej. Facet nie przedstawi si
wspomina. Powiedzia, e Amerykanie porzucaj Hmongw w Long Tieng. Tak
wanie powiedzia: porzucaj". Nieznajomy poprosi Aderholta o wysanie
czterosilnikowego C-130 Hercules redniego samolotu transportowego na ratunek
Hmongom. Aderholt jakim sposobem znalaz amerykaskiego pilota, ktry za par minut
mia wyj z hali odlotw lotniska w Bangkoku, i zaproponowa mu pi tysicy dolarw
gotwk za lot C-130 do Long Tieng. Nastpnie zadzwoni do przewodniczcego Kolegium
Szefw Sztabw, generaa George'a Browna, po zgod na t akcj. Tamtego popoudnia
przylecia C-130. Setki Hmongw zaadoway si do niego w cigu kilku minut; samolot
odlecia i wrci nastpnego ranka.
Jerry Daniels z CIA kierowa ewakuacj, robi za ochroniarza generaa Vanga Pao, pracowa
jako kontroler lotw na ldowisku i starajc si ze wszystkich si utrzyma t lini ycia dla
50 tysicy spanikowanych ludzi. Daniels i Vang Pao nie chcieli porzuca onierzy i ich
rodzin. Kiedy C-130 wrci rankiem 14 maja, tysice Hmongw z wciekoci i rozpacz
rzucio si ku rampie zaadowczej samolotu. Vang Pao wymkn si do pooonego kilka
kilometrw dalej ldowiska dla helikopterw; niepostrzeenie zabraa go zaoga CIA.
Daniels postara si o samolot dla siebie. W ksice pokadowej zapisano: Panowaa jedna
wielka wrzawa [...]. Wystartowalimy o 10.47 i to by koniec tajnej bazy CIA w Long Tieng
w Laosie". Kontraktowy pilot CIA kapitan Jack Knotts zarejestrowa na tamie
magnetofonowej pamitne ostatnie minuty dugiej wojny w Laosie. Daniels, z walizk i
skrzynk piwa Olympia, wjecha na ldowisko swoim biao-niebieskim fordem. Wysiad z
samochodu, a potem zamar. Nie wsiada do helikoptera opowiada Knotts. Nie chce
jeszcze wyjeda! Wyjmuje z baganika walizk i zaczyna rozmawia przez radio. Grzebie
si i grzebie, wreszcie to nie byo mdre, biorc pod uwag, e przebywa tam tak dugo
salutuje. Zwraca na siebie uwag, wyglda, jakby salutowa dipowi. Ale tak naprawd
salutowa dziesiciu czy pitnastu latom cikiej pracy, ktra posza na marne".
Richard Helms nazwa wojn w Laosie wygran. Ciko byo j za tak uzna. Ford i
Kissinger wymusili porozumienie polityczne, ktre ugruntowao komunistyczn wadz w
tym kraju4. ,A potem wyjechalimy" powiedzia Dick Holm z CIA, ktry w Laosie
zaczyna swoj trzydziestopicioletni karier w agencji. Ocaleni Hmongowie skoczyli w
obozach dla uchodcw lub na wygnaniu. Zniszczono ich styl ycia napisa Holm.
Nigdy nie mogli wrci do Laosu". Stany Zjednoczone, powiedzia, nie wziy na siebie
moralnej odpowiedzialnoci za tych, ktrzy tak blisko z nami wsppracowali w tych
okropnych latach".
Jerry Daniels zmar w wyniku zatrucia gazem w swoim mieszkaniu w Bangkoku siedem lat
po ewakuacji z Long Tieng. Mia czterdzieci lat. Nie wiadomo, czy sam odebra sobie ycie.

. NIESKUTECZNI I ZASTRASZENI"
CIA zostaa spldrowana niczym podbite miasto. Komisje kongresowe przeczesay jej akta,
Senat skupi si na tajnych akcjach, Izba Reprezentantw wzia na cel niepowodzenia
wywiadowcze i analityczne. Na ulicach Waszyngtonu pojawiy si rcznie wykonane portrety
Billa Col-byego na tle czaszek, skrzyowanych koci i asa pikowego. Wysi rang
pracownicy agencji obawiali si osobistej i zawodowej ruiny. Biay Dom lka si politycznej
katastrofy. 13 padziernika 1975 roku w Gabinecie Owalnym prezydent i jego ludzie spotkali
si, by oszacowa straty.
Kady dokument, ktry wskazuje na amerykaski udzia w zabjstwach, jest katastrof dla
polityki zagranicznej powiedzia Colby prezydentowi. Chc te spojrze na draliwe
tajne operacje" jak te w Laosie. Czy Biay Dom pjdzie do sdu, eby powstrzyma
Kongres? Lepiej zacznijmy od politycznej konfrontacji, a nie prawnej", rzek Don Rumsfeld.
Aby przygotowa si do tej walki, prezydent pod koniec padziernika 1975 roku potrzsn
gabinetem.
Posunicie to nazwano masakr w Halloween. Jima Schlesingera zwolniono, a Don Rumsfeld
zosta sekretarzem obrony. Dick Cheney zaj stanowisko szefa sekretariatu Biaego Domu.
Wykonawszy wyjtkowo makiaweliczny ruch, Ford zneutralizowa potencjalnie kopotliwego
rywala do stanowiska prezydenta w 1976 roku, wyla Billa Colby'ego i mianowa George'a
Herberta Walkera Busha nastpnym dyrektorem centtali wywiadu. By to na pozr dziwny
wybr.
Bush nie by generaem, admiraem ani szpiegiem. Prawie nic nie wiedzia o wywiadzie. By
politykiem czystym i prostym. Syn Prescotta Busha, arystokratycznego amerykaskiego
senatora z Connecticut, dobrego przyjaciela Allena Dullesa, przeprowadzi si do Teksasu i
prbowa zbi majtek na ropie. Zasiada w Kongresie przez dwie kadencje. Dwa razy
startowa do Senatu i przegra. Przez dwadziecia dwa miesice by ambasadorem przy ONZ i
niezmiennie optymistycznym przewodniczcym Komitetu Krajowego Partii Republikaskiej
podczas Watergate. W sierpniu 1974 roku Ford by bardzo bliski uczynienia z Busha
wiceprezydenta. Niepowodzenie w zdobyciu tego stanowiska byo dla niego najgorszym
ciosem w caym yciu politycznym. Na pocieszenie mg sobie wybra prestiow ambasad
i zdecydowa si na Chiny. Z Pekinu Bush obserwowa walki CIA przez gruby pryzmat,
polegajc na relacjach Gosu Ameryki i wycinkach z gazet sprzed tygodnia.
Ale instynkt polityczny podpowiedzia mu, jakie stanowisko go czeka. Pogrzeba Busha w
CIA?" pyta sam siebie. To cmentarzysko dla polityki" napisa. Fordowi powiedzia:
Uwaam to za absolutny kres jakiejkolwiek politycznej przyszoci"'. Perspektywa
przygnbia go. Ale konwenanse zmusiy do zgody.
W cigu kilku tygodni po objciu funkcji dyrektora pod koniec stycznia 1976 roku Bush
odkry, e uwielbia agencj tajemnice, koleestwo, gadety, midzynarodowe intrygi.
CIA byo Czaszk i Komi* z miliardowym budetem. To najbardziej interesujca praca,
jak kiedykolwiek miaem" napisa w marcu do przyjaciela2. W cigu niecaych jedenastu
miesicy u steru podnis morale w centrali, obroni CIA przed krytykami i zrcznie
wykorzysta agencj do wybudowania bazy politycznej dla swoich rosncych ambicji.
Poza tym Bush osign niewiele. Od pocztku naciska na sekretarza obrony Rumsfelda,
ktry mia kontrol nad osiemdziesicioma procentami budetu wywiadu3. Te pienidze
nale do mnie, rzek Rumsfeld; satelity szpiegowskie, nasuch elektroniczny i wywiad
wojskowy stanowi wsparcie dla wojska. Poniewa amerykaska armia znajdowaa si w
penym odwrocie, Rumsfled opdza si od Busha. Z ogromn niechci odnosi si do
moliwoci, by dyrektor centrali wywiadu mia co do powiedzenia w sprawie tajnych
wydatkw. Rumsfeld mia paranoj" na punkcie CIA i przekonany, e agencja zamierza go
szpiegowa, poodci
* Czaszka i Koci (Skuli and Bones) tajne stowarzyszenie dziaajce na Yale University;
podobno George H. W. Bush by jego czonkiem (przyp. tum.).

na dziaajce od wielu lat kanay cznoci i wsppracy midzy Pentagonem a CIA,
powiedzia w ustnej relacji weteran CIA analityk George Carver4.
Rekrutacja nowych oficerw po Watergate i Wietnamie bya niezwykle trudna. Agencja
zatrudniaa masy grajcych na czas biurokratw w rednim wieku; Bush usun dwunastu z
szesnastu najwyszych rang pracownikw centrali, prbujc wpuci do niej troch
powietrza. Chcia mie wasnego szefa wydziau tajnych operacji, wezwa wic szefa
Colby'e-go, Billa Nelsona, i powiedzia, e nadszed czas, by odszed. Nelson zasalutowa i
wyszed, ale najpierw rzuci na biurko Busha notatk informujc, e tajnymi operacjami
zajmuje si o dwa tysice ludzi za duo. Bush, zgodnie z tradycj Allena Dullesa, ukry
dokument.
To burzliwy i kopotliwy okres dla agencji napisa Bush do prezydenta Forda 1 czerwca
1976 roku. Intensywne ledztwa prowadzone ponad rok przez obie izby Kongresu
doprowadziy teraz do publicznego ujawnienia przeszych i obecnych tajnych operacji".
ledztwa te, kiedy Bush by dyrektorem CIA, skoniy Senat do utworzenia komisji
nadzorujcej wywiad; Izba Reprezentantw powoaa podobn komisj rok pniej. Gdyby
tylko prezydent wymyli, jak obroni CIA przed Kongresem, napisa Bush, tajne operacje
byyby kontynuowane z pozytywnym skutkiem dla naszej polityki zagranicznej, podobnie jak
przez ostatnie dwadziecia osiem lat".
Ale agencja pod bacznym okiem Kongresu rozpocza tylko kilka nowych tajnych operacji.
W pisemnej odpowiedzi na pytania autora tej ksiki Bush owiadczy, e kongresowe
ledztwa doprowadziy do dugotrwaych szkd w agencji. Zaburzaj nasze relacje na caym
wiecie" kontakty agencji z zagranicznymi wywiadami, rdem wielu informacji, jakie
udawao jej si zdoby i powoduj, e wiele osb za granic rezygnuje ze wsppracy z
CIA". A najgorsze ze wszystkiego, przyzna, jest to, e niszcz morale prawdopodobnie
najlepszej grupy urzdnikw, jakich to pastwo miao kiedykolwiek"5.

Cige niepowodzenia w terenie rwnie osabiy ducha CIA w 1976 roku. Najwikszym
rozczarowaniem bya Angola. Dwa miesice po upadku Sajgonu prezydent Ford zaaprobowa
przeprowadzenie nowej operacji, majcej obroni Angol przed komunizmem. Kraj ten by
najwiksz zdobycz Lizbony w Afryce, ale Portugalczycy naleeli do najgorszych
europejskich kolonialistw i spldrowali go, wycofujc si do metropolii. Angola rozpada
si, kiedy rywalizujce siy przystpiy do wojny.
Za porednictwem najwikszego sojusznika agencji na tym kontynencie, prezydenta Konga
Josepha Mobutu, CIA wysaa do Angoli 32 miliony dolarw w gotwce i uzbrojenie warte
16 milionw dolarw. Bro trafia do niezdyscyplinowanych band antykomunistycznych
partyzantw szwagra Mobutu, sprzymierzonych z rzdem poudniowoafrykaskim. Program
wspiera prezydent Zambii Kenneth Kunda, genialny przywdca, ktry od dawna otrzymywa
pod stoem wsparcie ze Stanw Zjednoczonych i CIA. W Departamencie Stanu Kissingera
akcj koordynowa utalentowany mody dyplomata Frank G. Wisner junior, syn i imiennik
byego szefa tajnych operacji.
Zostalimy wyrzuceni z Wietnamu powiedzia Wisner. Duym problemem dla czci
administracji byo to, e Stany Zjednoczone miay by teraz testowane" przez siy
komunistyczne na caym wiecie. Czy zamierzalimy przyglda si nowej, pozornie
kierowanej przez komunistw ofensywie, przejciu bogatej w rop Angoli i przeniesieniu
zimnej wojny do poudniowej Afryki, czy te chcielimy sprbowa j powstrzyma?"6
Po Wietnamie nie moglimy pj do Kongresu i powiedzie: Hej, wylijmy
amerykaskich szkoleniowcw i sprzt do Mobutu, wic Kis-singer i prezydent
zdecydowali, e trzeba z tym i do agencji" powiedzia Wisner. Ale popierane przez CIA
siy w Angoli osaby, a ich wrogowie, zdecydowanie wspierani przez Moskw i Hawan,
opanowali stolic. Kissinger nakaza wysa jeszcze Mobutu 28 milionw dolarw tajnej
pomocy. W budecie CIA na nieprzewidziane wypadki nie zostao ju nic. Na pocztku
krtkiej, rocznej pracy Busha w CIA Kongres publicznie zakaza tajnego wspierania
angolskich partyzantw i utrci trwajc operacj. Nigdy wczeniej nic podobnego si nie wy
darzyo. CIA zostaa ukrcona, a nas zawrcono z drogi" powiedzia Wisner.
CZUJ SI ZROBIONY W KONIA"
W dwusetn rocznic ogoszenia Deklaracji Niepodlegoci, 4 lipca 1976 roku, Bush
zorganizowa spotkanie z gubernatorem Georgii w hotelu w Hershey w stanie Pensylwania.
Nadzwyczaj ywo zareagowa, kiedy Jimmy Carter poprosi o wywiadowcze raporty CIA,
zanim jeszcze zdoby prezydenck nominacj demokratw7. aden kandydat na prezydenta
nigdy nie miewa takich ycze na tak wczesnym etapie gry. Bush i jego zastpca do spraw
wywiadu krajowego Dick Lehman ktry irytowa si, kiedy Allen Dulles way raporty,
zamiast je czyta uzna Cartera za nadzwyczaj interesujcego. Ich rozmowa dotyczya
wielu spraw, od satelitw szpiegowskich do przyszoci wadzy biaej mniejszoci w Afryce.
Zgodzili si, e spotkaj si ponownie w lipcu w domu Cartera we wsi Plains w Georgii.
Dyrektor z trudem si tam dosta. Gulfstream CIA nie mg wyldowa na trawiastym pasie
w Plains. Agencja poprosia o pomoc Pentagon i dowiedziaa si, e Bush moe skorzysta z
helikoptera do Peterson Field. Piloci CIA sprawdzili mapy. Gdzie, do cholery, jest Peterson
Field? Telefon do Plains wyjani wszystko: nie chodzio o lotnisko, lecz o czter-
dziestoakrowe pole niejakiego Petersona za opotkami wsi.
Przez sze godzin rozmawiali o Libanie, Iraku, Syrii, Egipcie, Libii, Rodezji i Angoli.
Trzydzieci minut powicili Chinom. Zwizkowi Radzieckiemu dziesi razy tyle. Ludzie z
CIA mwili cae popoudnie i wieczr. Carter, ktry by inynierem jdrowym w marynarce,
mia spore pojcie o amerykaskim arsenale strategicznym. Szczeglnie zainteresowa go
materia z satelitw szpiegowskich dotyczcy radzieckiej broni jdrowej, rozumia te, e
zebrane informacje mog odegra znaczc rol w kontroli zbroje. Dowiedzia si, e
Sowieci nigdy nie przyznaj si, jak wielki jest w rzeczywistoci arsena jdrowy; trzeba byo
siada do negocjacji i mwi im, ile rakiet maj oni, a ile Amerykanie. Carter zamilk na
chwil: uwaga, e Sowieci kami, najwyraniej bya dla niego nowoci.
Bush zapewni go, e zdjcia zrobione przez pierwsz generacj satelitw szpiegowskich
dostarczay prezydentowi Nixonowi i Fordowi informacji niezbdnych do prowadzenia z
Sowietami negocjacji SALT* i pilnowania, czy przestrzegaj oni ustale traktatu. Nowe
pokolenie satelitw weszo do uytku tamtego lata. W ramach akcji o kryptonimie Keyhole"
(Dziurka od klucza") przekazyway obraz telewizyjny na ywo, zamiast zrzuca co jaki
czas klisze fotograficzne. Wydzia naukowo-techniczny CIA pracowa nad Keyhole" od
wielu lat i by to ogromny przeom.
Kandydat Cartera na wiceprezydenta, senator Walter Mondale z Minnesoty, spyta o tajne
operacje i zwizki agencji z tajnymi subami. Mondale by czonkiem komisji Churcha,
zespou senackiego, ktry bada sprawy CIA8. Kocowy tajny raport komisji ukaza si dwa
miesice wczeniej. Komisj pamita si dzi gwnie z powodu owiadczenia jej
przewodniczcego, e agencja to samotny so" okrelenie to mijao si z prawd,
rozgrzeszajc prezydenta, ktry peni funkcj kornaka. Bush, rozwcieczony samym
istnieniem komisji Churcha, odmwi odpowiedzi na pytania MondaIe'a.
Dwa tygodnie pniej w Plains do Busha doczyo omiu pracownikw CIA. Zasiedli w
salonie Cartera, do ktrego cigle wpadaa i wypadaa ze crka gospodarza ze swoim kotem.
Ku ich zaskoczeniu Carter najwyraniej doskonale pojmowa niuanse tego wiata. Kiedy
Carter i Ford stanli oko w oko podczas pierwszej telewizyjnej debaty prezydenckiej od czasu
Kennedyego i Nixona, gubernator zmiady prezydenta, gdy przyszo do omwienia polityki
zagranicznej. Zaatakowa rwnie agencj, mwic: Nasz system rzdw pomijajc
Wietnam, Kambod, CIA i Watergate wci jest najlepszy na ziemi".
19 listopada 1976 roku doszo do ostatniego, trudnego spotkania Busha i prezydenta elekta
Cartera w Plains. Bush chcia pozosta" w CIA, wspomina Carter. Gdybym si na to
zgodzi, nigdy nie zostaby prezydentem. Jego kariera mogaby si potoczy zupenie innym
torem!"9
Notatka Busha ze spotkania wiadczy, e ujawni on prezydentowi elektowi kilka
prowadzonych wanie operacji CIA, w tym finansowe
* Strategie Arms Limitation Treaty nych; pierwszy podpisano w 1972, drugi
Ukad o ograniczeniu zbroje strategicz-i w 1979 roku (przyp. tum.).

wspieranie gw pastw, midzy innymi krla Jordanii Husajna i prezydenta Konga Mobutu,
a take Manuela Noriegi, przyszego dyktatora Panamy10. Bush zauway, e Carter sta si
dziwnie milczcy. Prezydent elekt uzna dotacje dla zagranicznych przywdcw za naganne.
W kocu 1976 roku Bush zacz by le widziany przez swoich byych zwolennikw w
agencji. Podj z polityczn decyzj, pozwalajc, eby zesp neokonserwatywnych
ideologw wrzeszczcych prawo-skrzydowych", jak ich nazywa Dick Lehman
przeszacowa oceny CIA dotyczce radzieckich si zbrojnych11.
William J. Casey, najbardziej krzykliwy czonek prezydenckiej Rady Konsultantw do spraw
Wywiadu Zagranicznego, rozmawia z niekt-rymi swoimi przyjacimi i kolegami ze sub
wywiadowczych. Byli oni przekonani, e CIA niebezpiecznie nie docenia radzieckiej broni
jdrowej. Casey i jego koledzy z komitetu naciskali na prezydenta Forda, eby pozwoli
ludziom z zewntrz przedstawi wasne szacunki. W skad owego zespou, ktrego
czonkowie, starannie wyselekcjonowani przez republikask prawic, byli bardzo
rozczarowani odpreniem, weszli genera Daniel O. Graham, czoowy amerykaski rzecznik
systemu obrony rakietowej, i Paul Wolfowitz, pozbawiony zudze negocjator kontroli
zbroje i przyszy zastpca sekretarza obrony. W maju 1976 roku Bush zatwierdzi Zesp B
radosnym gryzmoem: Niech robi swoje! OK. G.B."12
Debata bya czysto teoretyczna, ale ograniczaa si waciwie do jednej kwestii: co knuje
Moskwa? Zesp B ukaza Zwizek Radziecki w trakcie zawrotnego zbrojenia, gdy w
rzeczywistoci zredukowano tam wydatki na armi. Drastycznie przeceni dokadno
midzykontynen-talnych rakiet balistycznych. Podwoi liczb bombowcw TU-22M Back-
fire budowanych przez Zwizek Radziecki. Raz po raz ostrzega o niebezpieczestwach, ktre
nigdy nie nadchodziy, zagroeniach, ktre nie istniay, technologiach, ktre nigdy nie zostay
stworzone, a co najbardziej przeraajce o widmie tajnej radzieckiej strategii prowadzenia
i wygrania wojny jdrowej. Potem, w grudniu 1976 roku, wybirczo podzieli si swoimi
odkryciami z yczliwymi reporterami i komentatorami prasowymi. Zesp B wymkn si
spod kontroli powiedzia Lehman. Informacje od niego wyciekay wszdzie".
Oburzenie z powodu utworzenia Zespou B trwao przez lata, napdzane przez wzrost
wydatkw na zbrojenia w Pentagonie, i bezporednio przyczynio si do wyniesienia Ronalda
Reagana na szczyt listy faworytw republikaskich nominowanych w 1980 roku. Po
zakoczeniu zimnej wojny agencja sprawdzia efekty pracy Zespou B'3. Prawie kady wynik
by bdny. W ocenie liczby bombowcw i rakiet raz po raz istniay rozbienoci.
Czuj si zrobiony w konia" powiedzia Bush do Forda, Kissin-gera i Rumsfelda na
ostatnim zebraniu Rady Bezpieczestwa Narodowego za ustpujcej administracji.
Analizy wywiadu byy teraz znieksztacane stay si kolejnym narzdziem do osigania
korzyci politycznych i nie udao si ju tego zmieni. Od 1969 roku, kiedy prezydent
Nixon zmusi agencj, by zmienia opini na temat radzieckich moliwoci przeprowadzenia
ataku jdrowego, prognozy CIA raco si upolityczniy. Traktowaem to jako punkt
zwrotny, od ktrego wszystko zaczo podupada powiedzia w relacji dotyczcej dziejw
CIA Abbot Smith, ktry za Nixona prowadzi Narodowe Biuro Prognoz. - Administracja
Nixona naprawd bya pierwsz, w ktrej wywiad stanowi tylko kolejn form polityki.
Musiao to doprowadzi do katastrofy i, moim zdaniem, doprowadzio". John Huizenga, od
1971 roku nastpca Smitha, przedstawi to bardziej otwarcie historykom z CIA, a w kolejnych
dziesicioleciach, a do XXI wieku, jego uwagi brzmiay bardzo prawdziwie:
Z perspektywy czasu nie wierz, e wywiad w rym systemie wadzy jest zdolny dostarczy
uczciwy produkt analityczny, nie ryzykujc sporu politycznego. Oglnie rzecz biorc, myl,
e rendencja do trakrowania wywiadu jako narzdzia politycznego nasilaa si przez cay ren
okres. I ro gwnie kwesrie w rodzaju Azji Poudniowo-Wschodniej i wzrostu radzieckich si
srrategicznych prowadziy do skrajnych rozdwikw politycznych. Myl, e z perspektywy
czasu naiwnoci byo wierzy w ro, w co wikszo z nas w owym czasie wierzya [...], e
mona dostarczy uczciwy produkt analityczny i sprawi, by zosta przyjty za dobr monet
[...]. Sdz, e wywiad mia stosunkowo niewielki wpyw na polityk, ktr prowadzilimy
od lat. Waciwie nie mia adnego. W pewnych, konkretnych okolicznociach by moe
przekazywane spostrzeenia odgryway nawet jak rol w rym, co robilimy. W sumie
jednak wysiki wywiadu nie zmieniy zaoe, z ktrymi wadze polityczne wsrpiy na urzd.
Przyniosy one swj baga i w mniejszym lub wikszym stopniu niosy go dalej. Dla nas
najlepiej byoby, gdyby [...] powane analizy wywiadowcze [...] pomagay politykom, suyy
rewidowaniu zaoe, prowadziy do staranniejszego formuowania zasad politycznych,
bliszych realnemu wiaru. Byy ro ogromne ambicje, ktrych, jak sdz, nigdy nie
zrealizowano14.
Uwagi te nie poruszyy dyrektora centrali wywiadu i przyszego prezydenta Stanw
Zjednoczonych.

WIELKO CIA"
W ramach poegnania z pracownikami centrali CIA Bush rozesa sympatyczn not z
podzikowaniami w swoim stylu. Mam nadziej, e w najbliszych latach zdoam znale
sposb na to, by nard amerykaski w peni poj wielko CIA", napisa15. By ostatnim
dyrektorem centrali wywiadu, ktry otrzyma co w rodzaju penego poparcia swych
podwadnych z centrali. Za zasug poczytano mu to, e prbowa ocali tajne operacje. Ale
w kocu i tak ku swemu wstydowi dopuci do tego, e CIA zostaa zastraszona przez
politykw.
Nie dostrzegam adnego pogorszenia jakoci analiz wywiadowczych powiedzia
Kissinger na ostatnim zebraniu przed wprowadzeniem na urzd Jimmy'ego Cartera.
Inaczej jednak ma si sprawa z tajnymi operacjami, nie moemy ich dalej prowadzi".
Masz racj, Henry przyzna George Herbert Walker Bush, jeden z najwikszych
entuzjastw, jakich kiedykolwiek miaa CIA. Jestemy nieskuteczni i zastraszeni".






CZ PIATA
ZWYCISTWO BEZ RADOCI
CIA ZA CARTERA, REAGANA I 6EORCEA H. W. BUSHA
1977-1993

. STARA si OBALI ICH SYSTEM
Ubiegajc si o prezydentur, Jimmy Carter napitnowa CIA, twierdzc, e przynosi ona
hab narodowi. Doszedszy do wadzy, zaaprobowa tyle rozkazw tajnych operacji co
Nixon i Ford1. Rnica polegaa na rym, e on robi to w imi praw czowieka. Problemem
byo zaprzgnicie do tych nowych zada sabncych si agencji.
Prezydenckie poszukiwania nowego dyrektora centrali wywiadu szy jak po grudzie. Thomas
L. Hughes, dawny szef Biura Wywiadu i Analiz Departamentu Stanu, odmwi przyjcia tego
zaszczytu. Wtedy nominacj otrzyma autor przemwie Kennedy'ego, Ted Sorensen. Ku
memu zaskoczeniu Carter zadzwoni i zapyta, czy nie zszedbym na Wielkie Rwniny
wspomina Sorensen. Mj brat od lat by pracownikiem operacyjnym CIA. Pojechaem
tam i odbyem krtk rozmow z Carterem, a ju nastpnego dnia da mi t robot". Poniewa
jednak w czasie II wojny wiatowej z uwagi na przekonania odmwi odbycia suby
wojskowej, jego nominacja upada, co zdarzyo si po raz pierwszy w dziejach CIA. Carter
nie zdoa mnie wesprze, kiedy rozwaano moj kandydatur" wspomina z gorycz
Sorensen2.
Za trzecim razem prezydent wybra kogo niemal obcego: stacjonujcego w Neapolu admiraa
Stansfielda Turnera, dowdc poudniowego skrzyda NATO. Turner by trzecim admiraem
w historii agencji, ktry uzna CIA za trudny do sterowania okrt. Pierwszy za si przyzna,
e mao co wie o agencji. Chcia jednak szybko zaznaczy sw wadz.

NIE TAK NALEY GRA W T GR"
Mnstwo ludzi sdzi, e prezydent Carter wezwa mnie i powiedzia: Pozamiataj tu i
uporzdkuj. Nigdy tego nie zrobi powiedzia Turner. Od samego pocztku bardzo
chcia mie dobry wywiad. Chcia zrozumie mechanizmy od naszych satelitw, przez
szpiegw, po sposoby analizowania wydarze. Gorliwie popiera operacje wywiadowcze.
Dobrze jednak wiedziaem, znajc jego charakter, e bdziemy dziaa w ramach prawa
Stanw Zjednoczonych. Wiem, e byy take granice etyczne tego, o co nas prosi prezydent
Carter, i gdy tylko byem bliski naruszenia tych granic, szedem do niego i prosiem go o
decyzj. Niemal zawsze kaza nam kontynuowa".
Administracja Cartera nie bya uprzedzona do tajnych operacji stwierdzi Turner.
Sama CIA miaa problem z tajnymi dziaaniami, poniewa bya w szoku po fali krytyki, ktra
j dotkna".
Bardzo wczenie wydzia tajnych operacji postawi Turnera przed dylematem: ycie lub
mier. Przyszli do mnie i powiedzieli: Mamy agenta prawie wewntrz organizacji
terrorystycznej, ale [terroryci] poprosili go o jeszcze jedno, aby udowodni, e mona na nim
polega. Ma zamordowa jednego z czonkw rzdu. Moemy mu na to pozwoli? A ja
odparem: Nie, wycigamy go stamtd. No wiesz, to kompromis. Moe mgby ocali kilka
istnie. Ale nie zamierzaem pozwoli, eby Stany Zjednoczone uczestniczyy w
morderstwie, by dosta tak szans. To byo prawdziwe ycie i chodzio
0 reputacj naszego kraju. A ja sdziem, e nie tak naley gra w t gr"3.
Turner szybko zrozumia zasady zaartej rywalizacji midzy szpiegami a gadetami.
Przedkada maszyny nad ludzi. Powici wiele czasu
1 energii, eby poszerzy zasig amerykaskich satelitw zwiadowczych na cay wiat.
Prbowa zmieni wsplnot wywiadowcz" w konfederacj, tworzc sztab koordynujcy jej
dziaania i wsplny budet. Oficerowie oddani sprawie byli przeraeni tym chaosem. Staem
na czele wywiadu osobowego wspomina John Holdridge, zastpca szefa placwki Busha
w Pekinie, zanim wszed do sztabu wsplnoty wywiadowczej. Patrzyem na te obiecujce
gruszki na wierzbie operacje, ktre mi przedstawiano, i zastanawiaem si, kto u diaska je
wymyla. Wydaway si straszliwie nierealne i niewykonalne"4.

Analitycy te nie dostali wysokich ocen. Prezydent Carter nie kry zdziwienia, e codzienny
biuletyn CIA streszcza to, co ju przeczyta w gazetach. On i Turner zastanawiali si,
dlaczego prognozy agencji wydaj si pytkie i nieistotne. CIA nie zacza dobrze wsppracy
z nowym prezydentem.

CARTER ZMIENI DAWNO USTALONE ZASADY"
Ekipa Cartera od spraw bezpieczestwa narodowego liczya piciu gwnych czonkw
majcych cztery odmienne cele. Prezydent i wiceprezydent marzyli o nowej amerykaskiej
polityce zagranicznej opartej na zasadach praw czowieka. Sekretarz stanu Cyrus Vance
uwaa, e kapitalne znaczenie ma kontrola zbroje. Sekretarz obrony Harold Brown
prbowa stworzy now generacj technologii wojskowej i wywiadowczej za kilka
miliardw dolarw mniej, ni planowa Pentagon. Doradca do spraw bezpieczestwa
narodowego Zbigniew Brzeziski by jastrzbiem wrd sw i gobi. Jego mylenie
uksztatoway stulecia ciosw zadawanych Warszawie przez Moskw. Chcia pomc Stanom
Zjednoczonym zdoby serca i umysy mieszkacw Europy Wschodniej. Podporzdkowa
sw ambicj prezydenckiej polityce zagranicznej i prbowa uderzy Sowietw tam, gdzie
byli najsabsi.
Prezydent Ford i radziecki przywdca Leonid Breniew w 1975 roku podpisali w Helsinkach
porozumienie potwierdzajce wolny przepyw ludzi i idei". Ford i Kissinger uwaali to za
mydlenie oczu. Inni jednak byli miertelnie powani: pokolenie dysydentw w Rosji i
Europie Wschodniej miao do banalnoci za pastwa radzieckiego.
Brzeziski nakaza a Carter zaaprobowa szeroki wachlarz tajnych operacji CIA
wymierzonych w Moskw, Warszaw i Prag. Agencja miaa publikowa ksiki i
subsydiowa druk i dystrybucj czasopism i gazet w Polsce i Czechosowacji, pomaga w
rozpowszechnianiu dzie dysydentw w ZSRR, wspiera polityczne dziaania Ukraicw i
innych mniejszoci etnicznych w Zwizku Radzieckim, przekazywa powielacze i kasety
magnetofonowe wolnomylicielom za elazn kurtyn. Brzeziski i Carter chcieli podkopa
kontrol informacji, ktra stanowia fundament represji w wiecie komunistycznym.

Walka polityczna, ktr prowadzi Jimmy Carter, otworzya nowy front w zimnej wojnie,
powiedzia Bob Gates z CIA, wwczas analityk do spraw radzieckich w sekretariacie Rady
Bezpieczestwa Narodowego, ktrej przewodniczy Brzeziski: Z powodu swej polityki
praw czowieka sta si pierwszym prezydenrem od czasw Trumana, ktry bezporednio
podway prawowito radzieckiego rzdu w oczach jego poddanych. A Sowieci od razu
uznali, e to zagroenie ma powany charakter: wierzyli, e stara si obali ich system"5.
Cele Cartera byy duo skromniejsze: pragn tylko zmieni system radziecki. Jednak
pracownicy CIA od tajnych operacji nie chcieli si podj tego zadania. Biay Dom napotka
opr szefw wydziaw radzieckiego i wschodnioeuropejskiego wobec nasilonych polece
wszczynania tajnych operacji. Mieli powd: musieli chroni w Warszawie cennego agenta, a
nie chcieli, eby zagroziy mu wyznawane w Biaym Domu ideay praw czowieka.
Pukownik Ryszard Kukliski zapewnia Stanom Zjednoczonym dokadny wgld w
radzieckie siy zbrojne6. By najwyej postawionym rdem, jakie agencja miaa za elazn
kurtyn. Pukownik Kukliski nigdy nie by agentem CIA w cisym znaczeniu rego sowa
stwierdzi Brzeziski. Zgosi si na ochotnika. Dziaa samodzielnie". Potajemnie
zaoferowa swe usugi Stanom Zjednoczonym podczas pobytu w Hamburgu. Kontakt z nim
by utrudniony; sze miesicy upyno bez sowa. Ale kiedy podrowa przez Skandynawi
i Europ Zachodni, zawsze zostawia wiadomo. W 1977 i 1978 roku, do czasu, gdy zacz
wzbudza w Warszawie podejrzenia i znalaz si pod obserwacj, dostarczy informacje, ktre
ujawniay, jak w razie wybuchu wojny Sowieci przejm kontrol nad wschodnioeuropejskimi
armiami. Powiedzia agencji, jak Moskwa zamierza prowadzi wojn w Europie Zachodniej;
jej plany przewidyway uycie czterdziestu taktycznych rakiet z gowicami jdrowymi tylko
przeciwko samemu Hamburgowi.
Uwolniony od paranoi z czasw Angletona wydzia radziecki zaczyna werbowa za elazn
kurtyn prawdziwych szpiegw. Odeszlimy od wszystkich wielkich i chwalebnych tradycji
OSS i stalimy si sub wywiadowcz zajmujc si zbieraniem informacji za granic
stwierdzi Haviland Smith z CIA. Na Boga, moglimy przedosta si do Berlina
Wschodniego i nie zosta schwytani. Moglimy werbowa wschdnich Europejczykw.
Moglimy szuka i werbowa Sowietw. Brakowao tylko jednego nie wiedzielimy, jakie
zamiary maj Sowieci. I jak je pozna. No i by statut tajnych sub. Gdybymy zdoali
zwerbowa czonka Biura Politycznego, mielibymy wszystko"7.
Biuro Polityczne w kocu lat siedemdziesitych byo skorumpowan i zniedonia
gerontokracj. Jego imperium byo niebezpiecznie rozdte, umierao od rodka. Majcy
ambicje polityczne szef KGB Jurij Andropow stworzy dla swych zramolaych
zwierzchnikw na Kremlu faszywy obraz Zwizku Radzieckiego supermocarstwa. Jednak na
t radzieck wie potiomkinowsk nabraa si rwnie CIA. Ju w roku 1978 dosrrzeglimy,
e radziecka gospodarka ma powane kopoty powiedzia admira Turner. Nie
wycignlimy wniosku, ktry powinnimy byli wycign, krry powinienem by
wycign, e kopoty gospodarcze prowadz do politycznych. Mylelimy, e zacisn pasa
w swym stalinowskim reimie i bd maszerowa dalej".
Instynktowna decyzja Jimmy'ego Cartera, by uzna prawa czowieka za midzynarodowy
standard, postrzegana bya przez wielu pracownikw wydziau tajnych operacji za przejaw
pobonoci. Skromne zmobilizowanie przez niego CIA do wysondowania tego sabego
punktu w elaznej kurtynie byo ostronym wyzwaniem rzuconym Kremlowi. Mimo to
prezydent przyspieszy upadek Zwizku Radzieckiego. Carter rzeczywicie zmieni dawno
ustalone zasady zimnej wojny" podsumowa Bob Gates.
OD KONFLIKTU CZARNO-BIAEGO DO CZERWONO-BIAEGO"
Prezydent Carter prbowa te wykorzysta CIA do podkopania apartheidu w Afryce
Poudniowej. Jego stanowisko zmienio koleje trzydziestoletniej zimnowojennej polityki
zagranicznej.
8 lutego 1977 roku w Pokoju Sytuacyjnym w Biaym Domu prezydencki zesp do spraw
bezpieczestwa narodowego zgodzi si, e nadszed czas, by Stany Zjednoczone sprboway
zmieni rasistowski reim poudniowoafrykaski. Jest szansa na przejcie od konfliktu
czarno-biaego do czerwono-biaego powiedzia Brzeziski. Jeli to pocztek dugiego i
gorzkiego procesu historycznego, to w naszym interesie ley jego przyspieszenie"8. Tu nie
chodzio o ras, ale o to, eby stan po waciwej stronie historii.
Penicy obowizki dyrektora centrali wywiadu Enno Knoche oznajmi: Dylimy do
zmiany ich fundamentalnych postaw. To wymagao bardzo cisej obserwacji". Innymi sowy,
Stany Zjednoczone zamierzay szpiegowa Afryk Poudniow. 3 marca 1977 roku na
oficjalnym posiedzeniu Rady Bezpieczestwa Narodowego Carter poleci CIA zbada, jak
wywrze gospodarcz i polityczn presj na Afryk Poudniow i jej rasisrowsk
sojuszniczk Rodezj.
Problem polega na tym, e nikt nie chcia zwrci uwagi na Afryk powiedzia zastpca
dyrektora centrali wywiadu za kadencji Cartera, Frank Carlucci. Bardzo skupialimy si na
Zwizku Radzieckim. Jednym z gwnych powodw utrzymywania ludzi w placwkach
afrykaskich bya ch zwerbowania Sowietw, ktrzy tam przebywali. To by priorytet"9.
Sowieci wspierali najsilniejszego przeciwnika apartheidu, Afrykaski Kongres Narodowy.
Jego przywdca, Nelson Mandela, w 1962 roku zosta aresztowany i uwiziony, czciowo za
spraw CIA. Agencja zgodnie wsppracowaa z poudniowoafrykaskim BOSS, Biurem
Bezpieczestwa Pastwowego. Pracownicy CIA dziaali rami w rami z policj
bezpieczestwa w Afryce Poudniowej stwierdzi Gerry Gossens, szef placwek w
czterech afrykaskich pastwach za prezydentur Nixona, Forda i Cartera. Kryy
pogoski, e zakapowali samego Mandel"10.
W 1977 roku Gossens przystpi do rozpracowywania twatdogowe-go zwolennika
supremacji biaych lana Smitha, ktry rzdzi w Rodezji, i proamerykaskiego Kennetha
Kaundy, prezydenta Zambii. Jako szef re-zydentury w stolicy tego kraju, Lusace, Gossens
regularnie spotyka si z prezydentem Kaund i ludmi z jego suby bezpieczestwa. Zacz
malowa obraz czarnych i biaych si zbrojnych stojcych w szyku naprzeciw siebie w caej
poudniowej Afryce: Musielimy si dowiedzie, ilu Sowietw, Czechw, wschodnich
Niemcw i pnocnych Koreaczykw dostarczao tu bro i organizowao szkolenia. Czy
mogli oni spenetrowa Rode-zyjczykw? Potrzebowalimy wtyczek w rzdach pastw
frontowych".

Potem, w 1978 roku, Gossens zosta nowym szefem placwki w Pretorii. Waszyngton
rozkaza mu szpiegowa biay rzd Afryki Poudniowej. Teraz CIA staa si elementem
ambitnego amerykaskiego planu wypchnicia Sowietw z Afryki Poudniowej przy
wsparciu czarnych rzdw afrykaskich.
Po raz pierwszy w historii powiedzia dostaem instrukcj, by rozpocz jednostronn
operacj przeciwko BOSS. Znalazem nowych ludzi, ktrzy nie byli lojalni wobec rzdu
[RPA]. Miaem nowe cele w poudniowoafrykaskiej armii, ich programie nuklearnym i
polityce wobec Rodezji. Ambasada w peni powicia si szukaniu odpowiedzi na pytanie,
co zamierza rzd Afryki Poudniowej". Przez dwa lata CIA zbieraa informacje o reimach
utrzymujcych apartheid. Potem tajna policja rodezyjska aresztowaa trzech pracownikw
operacyjnych CIA, ktrzy dali si wcign w puapk. Poudniowoafrykaski wywiad
wskaza czwartego. Frank G. Wisner junior polecia do Zambii jako nowy amerykaski
ambasador. Wspomina: Mj najwikszy osobisty kryzys, najtrudniejszy moment w yciu,
zwizany by ze szpiegowskim skandalem wywoanym przez pracownika CIA"11.
Spanikowana po zdekonspirowaniu jej dziaa w poudniowej Afryce centrala agencji zacza
koczy operacje i wycofywa szpiegw. Prby realizacji przez CIA prezydenckiej polityki
praw czowieka spezy na niczym.
RODOWISKO JEDYNE W SWOIM RODZAJU"
Moray administracji Cartera nie byy dobre dla morale w centrali CIA. Admira Turner
prbowa cile przestrzega proby Cartera, eby nigdy nie okamywa narodu. Dla szefa
sub wywiadowczych to wielki problem: w kocu dziaalno wywiadu w wielkiej mierze
opiera si na oszustwie. T odrobin zaufania, jak mia Turner do wydziau tajnych operacji,
nieustannie podkopyway akty dywersji.
W 1978 roku amerykaski ambasador w Jugosawii Lawrence Eagle-burger, pniej sekretarz
stanu w pierwszej administracji Busha, natrafi na dyrektyw wydziau tajnych operacji do
szefw wszystkich placwek na wiecie. Za plecami Turnera kto na bardzo wysokim
szczeblu wysa instrukcj, by wszdzie za granic trzyma tajne operacje w sekrecie przed
ambasadorami. Polecenie byo bezporednim pogwaceniem wci obowizujcego
prezydenckiego rozporzdzenia sprzed siedemnastu lat.
Spytaem szefa mojej rezydentury, czy to prawda opowiada Eagleburger. Odpar, e
tak. Stwierdziem: Swietnie, chc, eby wysa wiadomo do admiraa Turnera".
Wiadomo bya zwiza: Dopki ten rozkaz nie zostanie uchylony, wypadasz z interesu w
Jugosawii. Mam przez to na myli, e nie wejdziesz do biura i nie bdziesz prowadzi
adnych spraw w Belgradzie ani w Jugosawii: po prostu zamykasz sklepik"12.
Turner nalea do Christian Science* i pi gorc wod z cytryn zamiast herbaty czy kawy.
Starsi chopcy w CIA woleli wod z whisky. Szydzili z Turnera sowem i czynem. Admira
napisa wiele lat pniej, e jego wrogowie w wydziale tajnych operacji prbowali
zdyskredytowa go za pomoc dezinformacji jednej ze swych podstawowych
umiejtnoci"13. Przede wszystkim pucili w obieg plotk, ktra krya przez wier wieku:
e Turner by jedynym odpowiedzialnym za wypatroszenie w latach siedemdziesitych
wydziau tajnych operacji. Pierwsze gbokie cicia nakaza zada Nixon. James Schlesinger
wyrzuci tysic pracownikw operacyjnych. George Bush za czasw Forda wola zignorowa
rad wasnego szefa tajnych operacji, e odej powinny jeszcze dwa tysice. Turner wyci
dokadnie 825 ludzi, poczwszy od dolnych piciu procent na listach wynikw. Wspiera go
prezydent. Mielimy wiadomo, e cz niewykwalifikowanego i niekompetentnego
personelu, ktry zwolni, bya tym bardzo dotknita, ale mia moje pene poparcie" stwiet-
dzi Jimmy Carter w licie do autora tej ksiki.
Kiedy Turner wybra Johna McMahona do prowadzenia tajnych operacji, starzy wyjadacze
stawili mu zawzity opr. McMahon nie by jednym z nich. Zacz od noszenia walizek
Allena Dullesa, a teraz prowadzi Dyrekcj Nauki i Techniki, wydzia, ktry produkowa
narzdzia dla
* Christian Science Stowarzyszenie Chrzecijaskiej Nauki, zwizek wyznaniowy zaoony
w Stanach Zjednoczonych w 1879 roku. Jego doktryna neguje realno wiata fizycznego, a
wyznawcy scjentyci uwaaj, e choroby somatyczne zasadniczo maj charakter
duchowy. Nie bior adnych lekarstw, wierz bowiem, e choruj, bo Bg tak chcia, i
uwaaj, e wyleczy ich, gdy uzna to za stosowne (przyp. tum.).



szpiegw. Powiedzia Turnerowi: Nie, jestem niewaciwym facetem. To rodowisko jedyne
w swoim rodzaju. Najlepiej wsppracuj z podobnymi sobie i trzeba rozumie, jak myl.
Ostatni raz pracowaem z nimi w Niemczech na pocztku lat pidziesitych. A czasy si
zmieniy"14.
W styczniu 1978 roku, po procznym oporze, McMahon zosta trzecim szefem wydziau
tajnych operacji w cigu osiemnastu miesicy. Trzy tygodnie po objciu urzdu zosta
wezwany na pierwsze spotkanie nadzorujcej wywiad nowej komisji Izby Reprezentantw.
Pracownicy operacyjni si zbuntowali. Mona mwi o apopleksji szlag ich trafi
opowiada McMahon. Wiedziaem tyle, e kongresmani nie rozumiej CIA oraz tajnych
operacji. I postanowiem pj tam, eby ich wyedukowa". Zebra do torby szpiegowski
sprzt miniaturowe kamery, pluskwy i temu podobne i poszed na Kapitol.
Powiedziaem: Pozwlcie, e opowiem wam, jak to jest dziaa w Moskwie". McMahon
w yciu nie by w Moskwie. Powiedziaem: Oto nieco sprztu, ktrego uywamy*. I
zaczem go wyciga. A oni patrzyli na te wszystkie gadety... po prostu jak
zahipnotyzowani"15. Oczarowana komisja daa szpiegom duo wikszy buder, ni da
prezydent. Wtedy wanie, jesieni 1978 roku, rozpocza si odbudowa wydziau tajnych
operacji, podkopanych i zdemoralizowanych ciciami za prezydentury Nixona.
Jednak w cytadeli amerykaskiego wywiadu utrzymywa si ponury nastrj. Pomimo
biecych (i pogbiajcych si) problemw z morale CIA wci moe, jak sdz, wystpi z
jakimi pomysowymi koncepcjami doradza Brzeziskiemu jego cznik z agencj 5
lutego 1979 roku. Nie moemy si jednak oszukiwa: niegdysiejsze umiejtnoci CIA
bardzo podupady i tylko nieliczni zdolni s jeszcze podj takie ryzyko, jakie rutynowo
naley podj, eby wszystko dziaao"16.
W tyme tygodniu wiat zacz si wali CIA na gow.

KIBIC"
11 lutego 1979 roku armia szacha upada, a Teheranem zawadn fanatyczny ajatollah. Trzy
dni pniej kilkaset kilometrw na zachd doszo do morderstwa, ktre przygnbio
Amerykanw.

Amerykaski ambasador w Teheranie Adolph Spike" Dubs zosta porwany z kabulskiej
ulicy przez afgaskich rebeliantw zwalczajcych marionetkowy proradziecki reim i zabity,
kiedy afgaska policja w towarzystwie radzieckich doradcw zaatakowaa hotel, w
ktrym go przetrzymywano. By to jasny znak, e Afganistan wymyka si spod kontroli.
Islamscy rebelianci, wspierani przez Pakistan, szykowali si do rewolucji przeciwko
bezbonemu rzdowi. Trapieni starcz demencj przywdcy Zwizku Radzieckiego z obaw
spogldali na poudnie. W radzieckich republikach Azji rodkowej mieszkao ponad 40
milionw muzumanw. Sowieci dostrzegli pomienie islamskiego fundamentalizmu
zapalajce si nad ich granicami. Na dugim posiedzeniu Biura Politycznego, ktre
rozpoczo si 17 marca, szef wywiadu Jurij Andropow owiadczy: Nie moemy straci
Afganistanu".
Przez nastpne dziewi miesicy CIA nie udao si ostrzec prezydenta i Stanw
Zjednoczonych przed inwazj, ktra zmienia oblicze wiata17. Agencja do dobrze
orientowaa si w radzieckich moliwociach. Nie rozumiaa jednak radzieckich intencji.
Sowieci s bardzo niechtni wprowadzeniu duej liczby swych wojsk ldowych do
Afganistanu autorytatywnie zapisano w cile tajnym raporcie dziennym wywiadu CIA dla
Biaego Domu, Pentagonu i Departamentu Stanu z 23 marca 1979 roku. W tym samym
tygodniu 30 tysicy radzieckich onierzy przybyych w ciarwkach, czogach i
transporterach opancerzonych zaczo rozlokowywa si przy afgaskiej granicy.
W lipcu i sierpniu nasiliy si ataki afgaskich rebeliantw, w afgaskich garnizonach zaczy
wybucha bunty, a Moskwa wysaa batalion powietrznodesantowy do bazy lotniczej Bagram
pod Kabulem. Za podszeptem Brzeziskiego prezydent Carter podpisa rozkaz dla CIA, by
zorganizowaa tajn operacj majc wesprze afgaskich rebeliantw rodkami
medycznymi, pienidzmi i propagand. Sowieci wysali do Kabulu trzynastu generaw, z
gwnodowodzcym si ldowych na czele. 24 sierpnia CIA wci zapewniaa prezydenta, e
pogarszajca si sytuacja nie zapowiada eskalacji radzieckiego zaangaowania wojskowego
w formie bojowej"18.
14 wrzenia admira Turner powiedzia prezydentowi, e radzieckie wadze by moe s
bliskie wprowadzenia [do Afganistanu] wasnych si, by nie dopuci do upadku reimu" w
Afganistanie ale tylko kawaek po kawaku, maymi grupkami doradcw wojskowych i
kilkoma tysicami onierzy. Niepewna swoich szacunkw tych si CIA zebraa wszystkie
ekspertyzy i dane z amerykaskiego rozpoznania wojskowego, zapisy nasuchu
elektronicznego i zdjcia z satelitw szpiegowskich, eby dokona caociowej analizy
materiaw. 28 wrzenia eksperci jednomylnie orzekli, e Moskwa nie zaatakuje
Afganistanu.
Radzieckie wojska wci si gromadziy. 8 grudnia w Bagram wyldowa drugi batalion
powietrznodesantowy. Raport dzienny wywiadu uzna ich obecno za ruch majcy na celu
wzmocnienie obrony bazy powietrznej przed atakami rebeliantw. W nastpnym tygodniu
szef rezydentury CIA w Kabulu przekaza informacj z drugiej rki, e na ulicach miasta
pojawili si komandosi radzieckich si specjalnych.
Rankiem w poniedziaek 17 grudnia admira Turner uda si do Biaego Domu na zebranie
najwyszych doradcw prezydenta, Specjalnego Komitetu Koordynacyjnego. Przybyli na nie
midzy innymi: wiceprezydent Walter Mondale, Zbigniew Brzeziski, sekretarz obrony
Harold Brown oraz wicesekretarz stanu Warren Christopher. Turner powiedzia im, e
obecnie w bazie powietrznej w Bagram znajduje si 5300 onierzy radzieckich, a na pnoc
od granicy afgaskiej Sowieci ulokowali dwa nowe stanowiska dowodzenia. Potem rzek:
CIA nie uwaa tego za przygotowania do uderzenia". By moe wie si to z tym, e
Sowieci wyczuwaj upadek afgaskich si i uznaj konieczno wzmocnienia ich do pewnego
stopnia"19. Sowo inwazja" nie pado z jego ust.
Najlepsi analitycy CIA od spraw radzieckich wrd nich Doug MacEachin, pniejszy
wicedyrektor CIA do spraw wywiadu pracowali dwadziecia cztery godziny na dob, eby
usystematyzowa zgromadzone informacje dla prezydenta. 19 grudnia wydali ostateczn,
oficjaln ocen. Tempo radzieckiej dyslokacji nie sugeruje [...] adnej alarmujcej sytuacji
stwierdzili. Operacje przeciwko powstacom w skali caego kraju wymagayby
mobilizacji o wiele wikszej liczby regularnych si ldowych"20. Krtko mwic, analitycy
CIA uznali, e Sowieci nie zamierzaj zaatakowa.
Trzy dni pniej wiceadmira Bobby Ray Inman, dyrektor Agencji Bezpieczestwa
Narodowego, amerykaskiego imperium nasuchu telekomunikacyjnego, dosta piln depesz
z terenu: inwazja wisi w powietrzu. W rzeczywistoci ju si zacza. Ponad 100 tysicy
radzieckich onierzy zagarniao kraj. Carter natychmiast podpisa rozkaz rozpoczcia przez
CIA tajnej operacji majcej wzmocni afgaski opr i agencja zacza budowa wiatowy
kana przerzutu broni do Afganistanu. Ale radziecka okupacja staa si ju faktem.
CIA nie tylko przegapia inwazj, ale i nie chciaa si do tego przyzna. Kto o zdrowych
zmysach napadaby na Afganistan, cmentarzysko zdobywcw od dwch tysicy lat?
Przyczyn tej poraki agencji nie by brak informacji. By ni brak wyobrani.
Wpadka ta ustawia USA wobec radzieckiej inwazji w roli kibica", napisa ponad
dwadziecia lat pniej najlepszy analityk agencji Doug MacEachin. Stany Zjednoczone
mogy haasowa na widowni, ale nie miay nic do powiedzenia na boisku. To musiao
poczeka do nastpnej rundy Wielkiej Gry"21.

. PO PROSTU ZASPALIMY"
Odkd w 1953 roku CIA zabezpieczya jego tron, szach Iranu sta si fundamentem
amerykaskiej polityki zagranicznej na Bliskim Wschodzie. aowaem po prostu, e nie ma
na wiecie jeszcze kilku tak dalekowzrocznych przywdcw zauway prezydent Nixon w
kwietniu 1971 roku. I to potraficych tak agodnie kierowa de facto, nie bjmy si tego
sowa, dyktatur"1.
By moe Nixon, wysyajc w 1973 roku Richarda Helmsa jako amerykaskiego ambasadora
do Iranu, nie zamierza nic sugerowa. Ale zrobi to. Bylimy zdumieni, e Biay Dom
wysa czowieka, ktry pomijajc wszystko inne, by tak blisko zwizany z CIA, obarczan
przez kadego Iraczyka odpowiedzialnoci za upadek Mosaddegha" powiedzia Henry
Precht, gwny urzdnik polityczny amerykaskiej ambasady. Byo to tak, jakbymy
przestali udawa, e Ameryka jest neutralna, i potwierdzili, e szach jest nasz marionetk"2.
31 grudnia 1977 roku, wznoszc toast za szacha na wykwintnym przyjciu, prezydent Carter
nazwa irask monarchi wysp staoci na morzu zamtu"3, co od pitnastu lat
potwierdzali i powtarzali pracownicy operacyjni i analitycy CIA. Szach odnosi ten zwrot do
siebie.
Ale kiedy kilka tygodni pniej do Teheranu przyjecha Howard Hart, jeden z
najodwaniejszych pracownikw operacyjnych, i zacz robi to, co umia najlepiej
skrada si po ulicach i obserwowa, co si dzieje w realnym wiecie doszed do
przeciwnego wniosku. Jego raporty byy tak pesymistyczne, e przeoeni je zataili. Przeczyy
wszystkiemu, o czym agencja donosia na temat szacha od lat szedziesitych.
CIA nie informowaa o niczym, co choby sugerowaoby, e szach ma powane problemy.
Nie potrafia podway dwudziestu piciu lat wasnej pracy. W sierpniu 1978 roku agencja
zawiadomia Biay Dom, e w Iranie nie zanosi si na rewolucj. Kilka tygodni pniej na
ulicach zaczy si rozruchy. Kiedy si rozprzestrzeniay, najlepsi analitycy CIA wysali
admiraowi Turnerowi do podpisu szkic narodowej prognozy wywiadowczej. Stwierdzono w
niej, e szach moe si utrzyma przez kolejnych dziesi lat. A moe nie. Turner przeczyta
t ocen, uzna j za bezuyteczn i wrzuci do szuflady.
16 stycznia 1979 roku szach uciek ze stolicy. Kilka dni pniej raporty Howarda Harta z ulic
Teheranu stay si zdecydowanie bardziej ponure4.
Zosta napadnity przez uzbrojon band zwolennikw sie-demdziesiciosiedmioletniego
fanatyka religijnego ajatollaha Ruhollaha Musawiego Chomeiniego, ktry szykowa si do
powrotu z wygnania. Jasnowosy, bkitnooki, wysportowany Hart, syn bankiera, podczas II
wojny wiatowej jako dziecko spdzi trzy lata w japoskim obozie dla internowanych na
Filipinach. Teraz znowu by jecem. Porywacze poturbowali go, postawili przed sdem
kapturowym, uznali za szpiega CIA i skazali na mier. Wyrok chcieli wykona na miejscu.
Hart poprosi jednak o spotkanie z mu i porywacze przyprowadzili do niego modego
duchownego w szponach prymitywnego wymiaru sprawiedliwoci.
Powiedziaem: Tak nie powinno by Koran na to nie pozwa-la" wspomina to
spotkanie Hart. Mua przemyla spraw i przyzna mu racj. Amerykanin zosta uwolniony.
NIE ROZUMIELIMY, KIM JEST CHOMEINI"
Kilka dni pniej, 1 lutego 1979 roku, powszechna rewolucja, ktta zepchna szacha z
Pawiego Tronu, otworzya Chomeiniemu drog powrotn do Teheranu. Kiedy niepokoje na
ulicach zaczy si nasila, ewakuowano tysice Amerykanw, w tym wikszo personelu
ambasady. Wadz wci dziery wiecki premier, lecz dzieli j z Rad Rewolucyjn. CIA
prbowaa z nim wsppracowa, wpywa na niego i mobilizowa go przeciwko Saddamowi
Husajnowi. Przeprowadzono bardzo, bardzo delikatne tajne rozmowy na poziomie premiera
powiedzia Bruce Laingen, charg d'affaires ambasady amerykaskiej. Doszo do tego,
e siedzimy z nimi i przekazujemy im cile tajne informacje na temat Iraku"5.
W roku 1953 Laingen by najmodszym urzdnikiem amerykaskiej ambasady w Teheranie.
W 1979 roku by tam najstarszy. W cigu tych wszystkich lat kolejni szefowie rezydentury i
ambasadorowie za bardzo zbliali si z szachem i zbytnio polubili jego kawior i szampan.
Zapacilimy za to stwierdzi Laingen. Bylimy tam, eby zrozumie, jak ci ludzie
myl, dlaczego myl tak, a nie inaczej, i dlaczego postpuj tak a tak. A kiedy zbyt ufnie
zaczynamy wierzy w co, co pasuje do naszych celw c, wtedy mamy cholerne
problemy"6.
Pod koniec XX wieku twierdzenie, e religia moe stanowi wielk si polityczn, byo nie
do pomylenia. Zaledwie kilka osb w CIA uwaao, e wiekowy duchowny zdoa przej
wadz i ogosi Iran republik islamsk. Nie rozumielimy, kim jest Chomeini i jakie
poparcie ma jego ruch" powiedzia Turner ani co jego wiatopogld rodem z VII wieku
moe oznacza dla Stanw Zjednoczonych.
Po prostu zaspalimy" przyzna7.
18 marca 1979 roku Howard Hart, penicy wwczas obowizki szefa rezydentury, o drugiej
w nocy spotka si z wysokim funkcjonariuszem SAVAK, brutalnej tajnej policji szacha, a
zarazem lojalnym agentem i informatorem placwki. Przekazawszy Iraczykowi pienidze i
faszywe dokumenty majce mu uatwi ucieczk z Teheranu, Hart wpad na patrol
Stranikw Rewolucji Chomeiniego. Zaczli go brutalnie bi, krzyczc: CIA, CIA!" Lec
na plecach, Hart wycign pistolet i zabi dwch dwoma strzaami. Wiele lat pniej
wspomina fanatyczny blask bijcy z ich oczu. Patrzyli na bojownicy witej wojny. Nasz
nard nie mia pojcia zauway co za tym, u licha, si kryje"8.
PONIEJ WSZELKIEJ KRYTYKI"
Iraczycy ze wszystkich sfer, wyksztacone elity i szaleni radykaowie, przez cae ycie
uwaali CIA za potn si z ogromn wadz. Nie mogli uwierzy w prawd: latem 1979
roku rezydentura CIA liczya czterech pracownikw, a wszyscy oni dopiero niedawno
przyjechali do Iranu. Howard Hart w lipcu wrci do centrali, zostawiwszy w Teheranie
nowego szefa placwki, Toma Aherna, ktry ostatnie trzynacie lat spdzi w Japonii,
dowiadczonego pracownika operacyjnego Malcolma Kalpa, technika cznoci Phila Warda
oraz trzydziestodwuletniego pilota, weterana Korpusu Piechoty Morskiej Williama J.
Daugherty'ego, ktry podj sub w CIA dziewi miesicy wczeniej. Daugherty podczas
wojny w Wietnamie odby siedemdziesit sze lotw bojowych. Teheran by jego pierwsz
placwk CIA.
Niewiele wiedziaem o Iranie wspomina. Jeszcze mniej
0 Iraczykach. Caa moja wiedza o Iranie, poza wieczornymi wiadomociami telewizyjnymi i
trzytygodniowym szkoleniem na temat regionu w Departamencie Stanu, ograniczaa si do
tego, czego dowiedziaem si, przez pi tygodni czytajc przy biurku akta operacyjne"9.
Pi miesicy wczeniej banda iraskich marksistw napada na amerykask ambasad.
Zwolennicy ajatollaha przypucili kontratak, wyrzucili komunistw i uwolnili Amerykanw.
Nikt nie przypuszcza, e moe si to powtrzy. Nie bjcie si, nie bdzie kolejnego ataku
na ambasad zapewnia teherask rezydentur szef biura iraskiego centrali. Atak
mogoby wywoa jedynie wpuszczenie szacha do Stanw Zjednoczonych, a nikt w caym
miecie nie jest na tyle gupi, eby to zrobi"10.
21 padziernika 1979 roku Daugherty wpatrywa si w wie depesz z centrali. Nie
mogem uwierzy w to, co czytaem" wspomina.
Pod silnymi politycznymi naciskami przyjaci szacha szczeglnie Henry'ego Kissingera
prezydent Carter, wbrew rozsdkowi, postanowi tego dnia zezwoli wygnanemu
monarsze, eby przyjecha do Stanw Zjednoczonych na leczenie. Prezydent zadrcza si t
decyzj
1 obawia si, e Iraczycy w odwecie mog wzi amerykaskich zakadnikw.
Krzyczaem: Olac szacha! W tenisa moe sobie rwnie dobrze gra w Acapulco jak w
Kalifornii! wspomina Carter. A co zrobimy, jeli wezm dwudziestu naszych marines
i codziennie o wschodzie soca bd rozstrzeliwa jednego? Chcemy wojny z Iranem?"11
Nikt z Biaego Domu nie pofatygowa si spyta agencji o zdanie. Dwa tygodnie pniej
irascy studenci, zwolennicy ajatollaha, zajli amerykask ambasad. Wzili 53
zakadnikw, ktrych przetrzymywali do koca kadencji Cartera, przez 444 dni i nocy.
Ostatnie tygodnie 1979 roku Daugherty spdzi w wiziennej izolatce. Wspomina sze
przesucha od 29 listopada do 14 grudnia, trwajcych od zmroku do witu, prowadzonych
przez Hosejna Szejk-ol-eslama, przyszego wiceministra spraw zagranicznych Iranu. Po
pnocy 2 grudnia Hosejn wrczy mu depesz. Pomylaem, e to koniec napisa we
wspomnieniu opublikowanym w wewntrznym biuletynie CIA. Depesza zawieraa moje
prawdziwe nazwisko i informacj o przydzieleniu do rezydentury w Teheranie. Wspominaa
te o specjalnym programie, w ramach ktrego dziesi miesicy wczeniej trafiem do
agencji. Kiedy podniosem wzrok na Hosejna i jego sugusw, szczerzyli si jak trzy koty z
Cheshire".
Przesuchujcy oznajmili, i wiedz, e jestem szefem caej siatki szpiegowskiej CIA na
Bliskim Wschodzie, e planowaem zabjstwo Chomeiniego i podburzaem Kurdw
przeciwko teheraskiemu rzdowi. Oskaryli mnie, e prbowaem zniszczy ich kraj
wspomina Daugherty. Ci Iraczycy nie mogli sobie wyobrazi, jak CIA moga wysa do
tak wanego kraju jak Iran kogo, kto w ogle nie zna miejscowej kultury i jzyka. Nie
miecio im si w gowie, tak e kiedy kilka tygodni pniej doszli prawdy, poczuli si
osobicie uraeni. Z wielkim trudem uwierzyli, e CIA skierowaa do ich kraju
niedowiadczonego pracownika. Ale to, e ten czowiek nie mwi ich jzykiem, nie zna
zwyczajw, kultury i historii ich kraju, byo ju ponad ich wyobraenie"12.
Po kadym nocnym przesuchaniu Daugherty przysypia niespokojnie na materacu z gbki w
gabinecie szefa rezydentury. Kiedy setki tysicy Iraczykw pieway na ulicach pod murami
amerykaskiego poselstwa, on ni, e leci samolotem nad szerokimi teheraskimi bulwarami
i traktuje te tumy napalmem.
CIA nie moga zrobi nic, by uwolni jego i innych zakadnikw wizionych w
amerykaskiej ambasadzie. Ale w styczniu 1980 roku przeprowadzia klasyczn tajn
operacj szpiegowsk, eby wydoby szeciu pracownikw Departamentu Stanu, ktrym
udao si uciec przez miasto do ambasady kanadyjskiej.
Operacja bya pomysem Tony ego Mendeza z CIA, ktry specjalizowa si w faszerstwach i
przebraniach13. Mendez i jego ekipa do perfekcji doprowadzili wytwarzanie masek rodem z
Mission Impossible, dziki ktrym biali pracownicy operacyjni mogli si przedzierzgn w
Afrykanw, Arabw i Azjatw. By w CIA rzadkim przykadem intuicyjnego geniusza.
Jako przykrywk operacji w Iranie Mendez stworzy Studio Six, faszyw hollywoodzk
wytwrni filmow, wynaj w Los Angeles budynek biurowy i zamwi w Variety" oraz
The Hollywood Reporter" caostronicowy materia, w ktrym ogosi, e zabiera si do
produkcji filmu science fiction Argo i e bdzie go krci w Iranie. Scenariusz filmu i
operacji obejmowa dokumenty i maski dla szeciu Amerykanw. Zbrojny w zestaw
faszywych paszportw, robic sztuczny rozgos, powiadomi o swoim wyjedzie do Iranu
odpowiednie wadze. Przylecia do Teheranu zwykym liniowym samolotem z Bonn,
zameldowa si w teheraskim Sheratonie, zarezerwowa miejsce na lot Swissaira do Zurychu
na nastpny poniedziaek i pojecha takswk do kanadyjskiej ambasady na spotkanie ze
swoimi szecioma znajomymi Amerykanami. Podczas operacji ,Argo" Mendez zaliczy
drobn wpadk. Gdy wchodzili do szwajcarskiego samolotu, jeden z uwolnionych
Amerykanw, klepnwszy go w plecy, powiedzia: Zorganizowae to wszystko, prawda?",
wskazujc na wymalowane na kadubie samolotu sowo ,Argau" nazw jednego ze
szwajcarskich kantonw.
Wzilimy to za znak, e wszystko si uda wspomina Mendez. Dopiero po starcie
samolotu i opuszczeniu iraskiej strefy powietrznej podnielimy kciuki i zamwilimy
krwaw mary".
AKT ZEMSTY"
adne tego rodzaju magiczne sztuczki nie pomogy jednak uwolni pozostaych winiw.
Siy specjalne Pentagonu prowadziy operacj Desert One", podjt w kwietniu 1980 roku w
celu uwolnienia zakadnikw z ambasady. Wynik w wielkiej mierze zalea od CIA"
powiedzia Anthony Quainton, gwny koordynator rzdowych akcji antyterrorystycznych w
latach 1978-1981'4. Agencja dostarczya informacj na temat prawdopodobnego ulokowania
zakadnikw wewntrz rezydencji. Jej piloci przelecieli maym niewykrywalnym samolotem
nad irask pustyni, eby wyprbowa miejsce ldowania dla maszyn majcych wzi
udzia w operacji. Howard Hart pomaga opracowa niezwykle skomplikowany plan
wydobycia zakadnikw i przerzucenia ich samolotem w bezpieczne miejsce. Ale operacja
zakoczya si katastrof: na iraskim pustkowiu po zderzeniu helikoptera z samolotem
transportowym zgino omiu komandosw.
Zycie zakadnikw stao si jeszcze trudniejsze. Bill Daugherty zosta zabrany z ambasady i
wtrcony do wizienia. Dziewi miesicy spdzi gwnie w izolatce, w celi, w ktrej przy
swoim wzrocie 180 cm ledwo mg si wyprostowa. Po wszystkim way 66 kg. Jego i
reszt zakadnikw za przyzwoleniem ich przeladowcw uwolniono, gdy prezydent Carter
opuci Biay Dom. Nie miao to nic wsplnego z tajn akcj amerykaskiego wywiadu. By
to polityczny gest majcy upokorzy Stany Zjednoczone.
Nastpnego dnia Jimmy Carter, ju jako zwyky obywatel, spotka si z uwolnionymi
Amerykanami w bazie wojskowej w Niemczech. Do tej pory mam gdzie schowane zdjcie
wspomina Daugherty. Byy prezydent zakopotany i ja, wygldajcy jak trup, bez
cienia umiechu"15.
Wzicie zakadnikw byo aktem zemsty16 za sterowany przez CIA przewrt w Iranie z 1953
roku, napisa Ken Pollack, dugoletni analityk CIA od spraw Bliskiego Wschodu. Ale skutki
tej starej operacji wykroczyy daleko poza mki przetrzymywanych Amerykanw. Fanatyzm
iraskiej rewolucji przeladowa kolejnych czterech prezydentw Stanw Zjednoczonych i
zabi setki Amerykanw na Bliskim Wschodzie. Pomie chway pracownikw operacyjnych
najwspanialszego pokolenia CIA sta si tragiczn poog dla ich spadkobiercw.

. NIEZALENY KORSARZ"
4 padziernika 1980 roku dyrektor centrali wywiadu z trzema swoimi najwyszymi
doradcami przyby do Wexford, lecej w Wirginii milio-nerskiej posiadoci ze wietnymi
terenami jedzieckimi, niegdy nalecej do Johna i Jackie Kennedych. Przyjechali na
rozmow z republikaskim kandydatem na prezydenta, Ronaldem Reaganem. Zgodzi si
powici CIA godzin.
Admira Turner mia kwadrans na omwienie ostatniego ataku Saddama Husajna na Iran.
Tyle czasu powicono trwajcej od dziewiciu miesicy radzieckiej okupacji Afganistanu i
organizowanym przez CIA dostawom broni dla afgaskiego ruchu oporu. Bob Ames, ekspert
agencji do spraw Bliskiego Wschodu, dosta pitnacie minut na sprawy monarchii Saudw i
teokratycznego pastwa ajatollaha Chomeiniego. Czonkowie wity Reagana, opromienieni
wizj pewnego zwycistwa w nadchodzcych wyborach, wchodzili i wychodzili z pokoju jak
bohaterowie gupiej komedii. Godzina mina jak jedna chwila.
Reagan wiedzia o CIA niewiele wicej, ni mona si dowiedzie z filmw. Ale powiedzia,
e da agencji woln rk, i dotrzyma sowa. Do tego zadania wybra swojego byskotliwego i
chytrego szefa kampanii Williama J. Caseya.
Casey, na pamitk czasw, kiedy szefowa OSS w Londynie, powiesi zdjcie Donovana z
jego podpisem na cianie swojego gabinetu w centrali i przez nastpnych sze lat Dziki
Bill" uwanie go obserwowa. Podczas globalnej totalnej wojny, powiedzia on kiedy,
wywiad musi by globalny i totalny. Byo to credo Billa Caseya. Chcia znw obudzi
bojowego ducha w CIA. Jego pogldy na temat tego, jak toczy wojn z totalitarnym
mocarstwem, wyranie uksztatoway si w czasie II wojny wiatowej stwierdzi Bob
Gates, ktry przez sze lat pracowa u jego boku. Kiedy wszystkie chwyty byy
dozwolone. Kiedy wszystko byo wolno"1.
Casey stara si o stanowisko sekretarza stanu, ale pomys ten przerazi przyjaci Reagana.
Chodzio o kwesti wystpie publicznych. Casey nie by mem stanu: wyglda jak
skotowana pociel, mamrota i jad jak ostatni niezgrabiasz. Przysza pierwsza dama nie
moga znie myli, e musiaaby siada do oficjalnych obiadw z Caseyem, ktremu
jedzenie wpadaoby za szarf. Wyczuwajcy opr Casey by rozgoryczony, ale zawar ustn
umow z Reaganem: przyjmie szefostwo CIA, ale musi mie tang ministra, jako pierwszy
dyrektor, z moliwoci spotka z prezydentem w cztery oczy. Wykorzysta t wadz nie
tylko do prowadzenia amerykaskiej polityki zagranicznej, ale i do jej tworzenia, jakby by
sekretarzem stanu. Potrzebowa tylko kilku minut u prezydenta, mrugnicia, skinicia gow
to wszystko.
Casey by czarujcym ajdakiem, starowieckim macherem z Wall Street, ktry zbi majtek
na sprzedawaniu strategii raju podatkowego. Mia talent do naginania zasad do granic
wytrzymaoci. Na Boga, musimy pozby si prawnikw" wymamrota raz do Williama
Webstera, dyrektora FBI za Reagana. Nie sdz, eby mia na myli odstapienie od
konstytucji powiedzia Webster, ktry by prawnikiem do szpiku koci. Ale wyczuwa
ograniczenia prawa. I chcia si ich pozby"2.
Reagan ufa mu. Inni nie. Byem kompletnie zaskoczony, kiedy prezydent Reagan wybra
Caseya stwierdzi Gerald R. Ford. On nie mia kwalifikacji na szefa CIA"3. Dyrektor
centrali wywiadu Forda George H. W. Bush zgodzi si z nim w peni. Casey to by
niewaciwy czowiek" powiedzia4.
Ale Casey wierzy, e przyczyni si do wyboru Reagana i e razem mieli do odegrania
historyczn rol. Podobnie jak Reagan, Casey mia wielkie wizje. Jak Nixon uwaa, e jeli
co jest tajne, to jest zgodne z prawem. Jak Bush uwaa, e CIA jest ucielenieniem
najlepszych amerykaskich wartoci. I jak Sowieci rezerwowa sobie prawo do kamstw i
szachrajstw.
Gdy nasta Reagan, znw rozkwity tajne operacje, aprobowane przez ma Grup Robocz
do spraw Planowania Bezpieczestwa Narodowego (National Security Planning Group),
ktra spotykaa si w Pokoju Sytuacyjnym w podziemiach Biaego Domu. Grupa bya
laboratorium tajnych akcji za czasw Reagana. Na pocztku jej trzon stanowili prezydent,
wiceprezydent Bush, sekretarz stanu Alexander M. Haig junior, sekretarz obrony Caspar W.
Weinberger, doradca do spraw bezpieczestwa narodowego i przewodniczcy Kolegium
Szefw Sztabw, ambasador przy ONZ Jeane Kirkpatrick i jej bliski przyjaciel Bill Casey.
Casey zdominowa pierwsze zebranie i w cigu dwch pierwszych miesicy nowej
administracji grupa daa mu zielone wiato dla tajnych operacji w Ameryce rodkowej,
Nikaragui, na Kubie, w pnocnej i poudniowej Afryce.
30 marca 1981 roku szaleniec postrzeli prezydenta, gdy spacerowa po Waszyngtonie.
Reagan o wos unikn mierci, o czym Amerykanie dugo nic nie wiedzieli.
Kiedy Al Haig zachrypnity, spocony, roztrzsiony stan za mwnic w sali prasowej
w Biaym Domu i z pobielaymi kykciami ogosi, e to on teraz stoi na czele pastwa, nie
wzbudzi wielkiego zaufania*. Rekonwalescencja prezydenta bya duga i bolesna. Podobnie
jak upadek Haiga. Przez cay 1981 rok drczy nas podstawowy problem powiedzia
wiceadmira John Poindexter, wwczas pracownik sekretariatu Rady Bezpieczestwa
Narodowego. Kto bdzie prowadzi polityk zagraniczn?"5 Pytanie to na zawsze
pozostao bez odpowiedzi, poniewa czonkowie zespou Reagana do spraw bezpieczestwa
narodowego, rozdartego osobistymi i politycznymi rywalizacjami, toczyli ze sob nie
koczc si wojn. Departament Stanu i Pentagon walczyy jak wrogie armie. Przez osiem
burzliwych lat sze razy zmienia si doradca do spraw bezpieczestwa narodowego. Reagan
nigdy nie prbowa przerwa tych wani.
Casey zyska przewag. Kiedy George P. Shultz przej po Haigu obowizki sekretarza stanu,
ze zdumieniem stwierdzi, e Casey na wasn rk przygotowuje takie plany, jak najazd na
Surinam 175 koreaskich komandosw wspieranych przez CIA. To by idiotyczny pomys
po-
* Dziao si to pod nieobecno wiceprezydenta. Haig zapomnia bd nie wiedzia, e w
takiej sytuacji obowizki prezydenta przejmuje przewodniczcy Izby Reprezentantw, a w
nastpnej kolejnoci przewodniczcy pro tempore Senatu (przyp. red.).


wiedzia Schultz, ktry zdusi te plany w zarodku. Obkany. Byem wstrznity, e kto
w ogle mg planowa takie szalestwo"6. Szybko zrozumia, e CIA i Bill Casey uywaj
sobie swobodnie jak lis w kurniku i tym bardziej s pewni siebie, im bardziej si myl"7.
TOWARZYSTWO WZAJEMNEJ ADORACJI"
Bill Casey by tak bystry, zdolny i pomysowy jak aden czowiek kierujcy kiedykolwiek
CIA. By rwnie niezalenym korsarzem", jak powiedzia admira Bobby Ray Inman,
dyrektor Rady Bezpieczestwa Narodowego, kiedy Reagan nakaza mu w 1981 roku obj
funkcj zastpcy Caseya8.
Casey powiedzia mi bardzo dobitnie, e nie zamierza by tradycyjnym dyrektorem centrali
wywiadu powiedzia Inman. On chcia by pracownikiem wywiadu prezydenta i
kierowa tajnymi operacjami CIA"9.
Casey uwaa, e wydzia tajnych operacji sta si towarzystwem wzajemnej adoracji,
yjcym legendami i osigniciami swoich poprzednikw z lat pidziesitych i
szedziesitych" powiedzia jego pierwszy sekretarz Bob Gates10. Potrzebna bya wiea
krew. Mia w nosie statut organizacyjny CIA; signby do wntrznoci agencji, i poza ni,
eby znale ludzi, ktrzy bd wykonywali jego polecenia.
Odebra zatem Johnowi McMahonowi szefostwo wydziau tajnych operacji. Uwaa mnie za
hamulcowego tajnych akcji e niby nie jestem w gorcej wodzie kpany wspomnia
McMahon. Wiedzia, e ostronie podejd do tego, co on lub agencja chcieliby zrobi"11.
Casey zastpi czowieka od trzydziestu lat pracujcego w CIA starym przyjacielem Maksem
Huglem, ktry zbiera pienidze i zdobywa gosy dla Reagana. Hugel by ordynarnym
magnatem biznesu, a karier rozpocz po wojnie, w Japonii, jako sprzedawca uywanych
samochodw. Na temat CIA nie wiedzia nic, co od razu stao si oczywiste. Ten drobny
czowieczek noszcy tupecik pewnego razu pojawi si w agencji w lawendowym
kombinezonie z suwakiem rozsunitym do ppka, podzwaniajc zotymi acuchami na
poronitej siwymi wosami piersi. Wszyscy pracownicy operacyjni CIA co do jednego,
czynni i emerytowani, zbuntowali si przeciwko tej nominacji. Wygrzebywali na niego haki,
przekazywali je The Washington Post" i zmusili do odejcia po niecaych dwch miesicach.
Zastpi go John Stein, ktry pomg doj do wadzy Mo-butu i podczas wojny w Wietnamie
stworzy rezydenrur w Kambody. Stein, pity nowy szef tajnych operacji w cigu piciu lat,
wkrtce okaza si rwnie zbyt ostrony jak na gust Caseya. Na jego miejsce przyszed
miay kombinator Clair George. Po usuniciu McMahona z wydziau tajnych operacji Casey
nakaza mu zmieni struktur dyrekcji wywiadu i dokona przetasowa wrd analitykw.
McMahon rozpocz pierwsz wiksz reorganizacj tego wydziau od trzydziestu lat.
Ale nic nie dao si porwna z tym, co zrobi Bob Gates, kiedy nasta po McMahonie na
pocztku 1982 roku. w trzydziestoomiolatek zdoby to stanowisko dziki przycigajcej
uwag notatce dla Caseya. CIA powoli zmienia si w Departament Rolnictwa napisa.
Agencja to przypadek zaawansowanej biurokratycznej miadycy". Korytarze zapeniaj
rozlaze miernoty, liczce tylko dni do emerytury i to oni stanowi gwn przyczyn
spadku jakoci naszego wywiadu i jego analiz przez ostatnie pitnacie lat"12.
Gates powiedzia, e analitycy CIA s zadufanymi w sobie arogantami o ciasnych
umysach"; ich praca jest nieistotna, nieinteresujca, daje efekty zbyt pno, eby moga
mie jakkolwiek warto, jest ograniczona, pozbawiona wyobrani, a najczciej zawiera
kolosalne bdy"; roi si wrd nich od amatorw udajcych specjalistw"13. Przegapili
prawie kade waniejsze wydarzenie w Zwizku Radzieckim i jego postpy w Trzecim
wiecie w cigu ostatniego dziesiciolecia. Trzeba wszystko zmieni albo rozwali.
Zmiana polegaa na rwnaniu do szeregu. Kiedy Casey nie zgadza si ze swoimi analitykami,
jak czsto bywao, przerabia ich opinie zgodnie z wasnymi pogldami. Gdy powiedzia
prezydentowi: Tak wanie uwaa CIA", mia na myli: Tak wanie ja uwaam". ciga
niezalenie mylcych i nie kryjcych swoich opinii analitykw, spord ktrych jako jeden z
ostatnich odszed Dick Lehman, szef biecego rozpoznania sytuacyjnego, ktry przetrzyma
Allena Dullesa, mimo e staruszek sprawdza jako jego pracy, oceniajc raporty na wag,
zamiast je czyta.

Praca dla Caseya bya dla wszystkich cik prb, po czci z powodu jego zmiennych
nastrojw, a po czci z powodu prawicowych przekona powiedzia Lehman. By
otwarty na argumenty, ale musiao to by cholernie duo argumentw"14.
Tak jak gazeta przejmuje uprzedzenia swojego wydawcy, tak analizy CIA stay si opiniami
jednego czowieka. Informacje CIA czstokro byy wyrazem ideologii wyznawanej przez
Billa Caseya" podsumowa sekretarz stanu Shultz".
ZAJM SI AMERYK RODKOW"
Publicznie potpiwszy wszystko, co reprezentowa Jimmy Carter, Reagan i Casey przejli
siedem duych tajnych programw, ktre zainicjowa poprzedni prezydent. Dostawy broni do
Afganistanu i programy walki politycznej majce wesprze dysydentw w Zwizku
Radzieckim, Polsce i Czechosowacji miay si okaza jednymi z najwaniejszych operacji
CIA podczas zimnej wojny. Ale Caseya bardziej interesowaa prawdziwa wojna na
amerykaskim podwrku.
Czasem w rodku nocy", powiedzia Clair George, Casey zapewnia Ronalda Reagana:
Zajm si Ameryk rodkow. Prosz mi to zostawi"16.
W 1980 roku prezydent Carter zatwierdzi trzy mae tajne programy w Ameryce rodkowej.
Ich celem byli sandinici, lewicowcy, ktrzy przejli wadz w Nikaragui, wyrwawszy j
resztkom tego, co zostao po czterdziestotrzyletniej prawicowej dyktaturze rodziny Somozw.
Mieszanka nacjonalizmu, liberalnej teologii i marksizmu sandinistw skaniaa ich do bliskich
zwizkw z Kub. W ramach tajnych operacji Cartera CIA wspieraa proamerykaskie partie
polityczne, grupy wyznaniowe, spdzielnie rolnicze i zwizki zawodowe w walce z
rozprzestrzeniajcym si socjalizmem sandinistw.
Casey przeksztaci mae operacje w ogromny program paramilitarny. W marcu 1981 roku
prezydent Reagan upowani CIA do przekazania broni i pienidzy w celu przeciwdziaania
wspieranej z zagranicy dziaalnoci wywrotowej i terroryzmowi" w Ameryce rodkowej.
Biay Dom i agencja poinformoway Kongres, e ma to suy obronie Salwadoru,
rzdzonego przez prawicowych politykw i ich plutony egzekucyjne, a konkretnie odciciu
nikaraguaskich dostaw broni dla salwadorskich lewicowcw. By to wykalkulowany
podstp17. Prawdziwy plan zakada wyszkolenie i uzbrojenie w Hondurasie nikaraguaskich
contras i odbicie przez nich kraju z rk sandinistw.
Casey przekona prezydenta, e maa armia CIA moe wzi Nikaragu szturmem. Jeli jej
si nie uda, ostrzeg Reagana, zastpy latynoskich lewicowcw mog przemaszerowa z
Ameryki rodkowej do Teksasu. Analitycy CIA prbowali mu zaprzeczy. Contras nie
wygraj, twierdzili nie maj poparcia spoecznego. Casey zadba o to, by raporty ze
sprzecznymi opiniami nigdy nie trafiy do Biaego Domu. Aby im przeciwdziaa, stworzy
Grup Robocz do spraw Ameryki rodkowej z wasnym centrum operacyjnym, gdzie ludzie
od tajnych akcji pichcili ksiki, rozdmuchiwali zagroenia, przedstawiali przesadzone szanse
na sukces i rozdymali raporty. Gates powiedzia, e od lat toczy boje z Caseyem"
0 takie centrum, bezskutecznie18.
Casey wprowadzi swoje plany w ycie, wybierajc Duane'a Clarri-dge'a na szefa wydziau
tajnych operacji na Ameryk rodkow. Clarrid-ge, niemiay pidziesiciolatek, duo pi i
pali jak lokomotywa, cho mia atak serca, nigdy nie pracowa w Ameryce rodkowej, nie
zna hiszpaskiego i niewiele wiedzia o tym regionie. Casey powiedzia: Po-jed na
miesic, dwa, zorientuj si, o co chodzi w tej Ameryce rodkowej* opowiada Clarridge.
Takie mia podejcie. Nie trzeba byo zna si na rakietach, eby zrozumie, co naley
zrobi". Clarridge powiedzia, e nakreli dwupunktowy plan: Wszcz wojn w Nikaragui
1 zacz zabija Kubaczykw. Casey, ktry wanie to chcia usysze, odrzek: Dobra,
bierz si za to"19.
Ambasador Reagana w Nikaragui Anthony Quainton przyjecha obj swj urzd w dniu
rozpoczcia operacji. Tajna wojna zacza si 15 marca 1982 roku, kiedy CIA rkami
nikaraguaskich agentw wysadzia mosty czce Nikaragu z Hondurasem powiedzia.
Wysiadaem z on z samolotu w blasku jupiterw, wrd lasu mikrofonw, i spytano
mnie, co myl o porannych wydarzeniach, o wysadzeniu mostw, a take o tym, jak to
wpynie na dwustronne stosunki Stanw Zjednoczonych i Nikaragui.

Nie poinformowano mnie, e akcja odbdzie si wanie tego dnia powiedzia ambasador
Quainton. CIA planowaa wszystko na wasn rk"20.
Tajna wojna niedugo pozostaa tajna21. 21 grudnia 1982 roku Kongres wyda prawo
ograniczajce CIA do jej podstawowego zadania: przerwania dostaw broni dla komunistw w
Ameryce rodkowej. Agencji zakazano wydawa pienidze na walk z sandinistami.
Prezydent Reagan podtrzymywa fikcj, e Stany Zjednoczone nie chc obali nikaragua-
skiego reimu, i zapewni o tym na wsplnej sesji obu izb Kongresu. Po raz pierwszy, ale nie
ostatni, lubiany prezydent skama Kongresowi, eby chroni tajne operacje CIA.
PIEPRZY KONGRES"
Kongres podczas pierwszych dwch lat urzdowania Caseya da mu na tajne operacje setki
milionw dolarw nowych funduszy. Wydatki na wywiad, zagrzebane gboko na kontach
Pentagonu, przekroczyy 30 miliardw, podczas gdy wasny budet CIA przekroczy 3
miliardy. Pienidze podbudoway ambicje agencji i zwikszyy zakres tajnych operacji.
Casey wykorzysta cz nieoczekiwanej gotwki na zatrudnienie dwch tysicy nowych
pracownikw wydziau tajnych operacji, przywracajc stan sprzed ci prezydentw Nbcona,
Forda i Cartera. Jednak nowo zatrudnieni wiedzieli o wiele mniej o wiecie od swoich
poprzednikw. Niewielu suyo w armii bd mieszkao za granic. Stanowili pozytywny
przykad, e CIA nie przyciga ju amerykaskich najbystrzejszych powiedzia Clarridge
szpiegw yuppies, ktrzy bardziej dbaj o swoj emerytur i ubezpieczenie zdrowotne ni
o ochron demokracji"22.
Kongres bardzo chcia wikszej, lepszej, silniejszej, doskonalszej CIA23. Ale nie popiera
wojny w Ameryce rodkowej. Podobnie jak Amerykanie. Reagan nigdy nie stara si
wytumaczy, dlaczego ta wojna bya dobrym pomysem. Wikszo Amerykanw nie
aprobowaa rwnie niektrych sojusznikw CIA nikaraguaskiego dyktatora z jego
Gwardi Narodow, argentyskiej junty wojskowej, pukownikw mordercw z armii
honduraskiej i dowdcw szwadronw mierci z Gwaremali.

Uprawnienia Kongresu do nadzoru nad CIA do 1981 roku wyewoluoway w sprawny system.
Teraz dwie wybierane komisje do spraw wywiadu, jedna w Senacie, jedna w Izbie
Reprezentantw, miay otrzymywa i ocenia prezydenckie plany tajnych operacji. Te wizy
nigdy nie krpoway Caseya. Casey gardzi Kongresem od dnia, kiedy zosta zaprzysiony"
stwierdzi Bob Gates24. Wezwany na przesuchanie mamrota i krci, a czasem ga w
ywe oczy. Mam nadziej, e to zatka tych kretynw!" powiedzia raz, wychodzc z
przesuchania25. Oszustwa rozchodziy si z dyrektorskiego gabinetu w d. Wielu wyszych
rang podwadnych Caseya nabyo umiejtnoci zeznawania w do wymijajcy" sposb,
jak to uj szef Grupy Roboczej do spraw Ameryki rodkowej, Alen Fiers26. Inni si
sprzeciwiali. Admira Inman zrezygnowa ze stanowiska wicedyrektora po pitnastu
miesicach, poniewa jak wyjani przyapaem go [Caseya] na tym, e okamywa
mnie w wielu sprawach"27.
Casey, kamic, chcia poluzowa prawn smycz krpujc agencj. Gdyby Kongres nie
sfinansowa operacji CIA w Ameryce rodkowej, obszedby prawo i szuka prywatnych
rde finansowania lub prosiby o pienidze zagranicznych potentatw28.
Pomimo jawnej pogardy Caseya komisje Kongresu do spraw wywiadu day mu do szerok
wadz na podstawie oglnych upowanie" udzielonych przez prezydenta Reagana, ktre
obejmoway tajne kampanie przeciwko prawdziwym i domniemanym zagroeniom na caym
wiecie29. Wiele operacji CIA Casey podejmowa w ramach wielkich programw majcych
w zaoeniu zachci amerykaskich sojusznikw lub wykrwawi amerykaskich wrogw.
Sprowadzay si one jednak do dostarczania broni watakom. Jeden z nich zosta
zapocztkowany dziesi dni po objciu stanowiska przez Caseya. Trwa dziesi lat.
W styczniu 1981 roku CIA zostaa oglnie upowaniona" do zrobienia czego z libijskim
dyktatorem Muhammarem Kaddafim, ktry zaopatrywa w bro radykalne ruchy w caej
Europie i Afryce. Szukajc bazy dla operacji przeciwko Libii, CIA przeja kontrol nad
rzdem ssiadujcego z ni Czadu, jednego z najbiedniejszych i najbardziej wyizolowanych
pastw Afryki. Agencja postawia na Hissana Habr, ministra obrony tego pastwa, ktry
zerwa ze swoim rzdem i ukry si z dwoma tysicami bojownikw w zachodnim Sudanie.
Na polecenie Caseya zacza napywa amerykaska pomoc powiedzia ambasador Don
Norland, amerykaski dyplomata akredytowany w Czadzie na pocztku ptezydentury
Reagana. CIA bardzo si zaangaowaa w t operacj. Habr dostawa wsparcie porednie
i bezporednie"30.
Oficjalna polityka zagraniczna Stanw Zjednoczonych zakadaa promowanie pokojowych
rozstrzygni walk frakcyjnych w Czadzie31. Habr dopuszcza si licznych okruciestw
wobec rodakw; potrafi rzdzi tylko brutaln si. CIA, niewiele wiedzc na jego temat,
pomoga mu przej wadz w Czadzie w 1982 roku. Popara go, poniewa by wrogiem
Kaddafiego.
Samoloty transportowe CIA woziy bro do Afryki Pnocnej w ramach dostaw
koordynowanych przez Rad Bezpieczestwa Narodowego. Bya to pierwsza wiksza tajna
operacja, w ktrej uwag Billa Caseya przycign mody podpukownik z NSC Oliver North.
David Blake-more, doradca wojskowy operacji w Czadzie, ktrego pitku wieczorem pod
koniec 1981 roku odebra pilny telefon od Northa. Spyta, co to za opnienie z dostaw
sprztu do Czadu. Chcia, eby dostawy ruszyy niezwocznie".
Powiedziaem: Wszystko w porzdku, pukowniku North. Powiadomilimy Kongres,
musimy jednak czeka wiele dni, zanim je uruchomimy. Rozumiemy, e sytuacja jest
krytyczna*.
North odpowiedzia: Pieprzyc Kongres. Przylijcie sprzt natychmiast*. Tak te
zrobilimy"32.
Tysice ludzi zgino, kiedy Habr walczy o wadz w Czadzie. Gdy walki si nasiliy,
agencja uzbroia go w stingery, najlepsze na wiecie na-ramienne wyrzutnie pociskw ziemia-
powietrze. Ambasador Norland powiedzia, e Stany Zjednoczone wyday pewnie z p
miliarda dolarw na doprowadzenie go do wadzy i utrzymanie przy niej przez osiem lat".
Amerykaskie poparcie dla Czadu polityka Caseya byo poronion decyzj", przyzna.
Ale niewielu Amerykanw w ogle syszao o tym kraju, a jeszcze mniej obchodzi ich jego
los. Do tej pory nieliczni wiedz, e w latach osiemdziesitych sojusznik CIA, Habr,
otrzymywa porednio wsparcie od Saddama Husajna.
W przeddzie wojny w Zatoce Perskiej w 1991 CIA dosza do wniosku, e tuzin stingerw
wysanych do Czadu zagin i by moe trafi do rk Saddama Husajna. Kiedy dowiedzia
si o tym sekretarz stanu James A. Baker III, by zdruzgotany. Baker by sekretarzem
generalnym Biaego Domu, gdy rozpocza si ta tajna operacja, ale nie ledzi jej przebiegu.
Zastanawia si gono: Po choler wysalimy te stingery do Czadu?"33
PEWNEGO DNIA NIE BDZIE TU STANW ZJEDNOCZONYCH"
Najwiksz prowadzon przez CIA operacj przekazywania broni byy dostawy dla
afgaskich mudahedinw, dosownie bojownikw o wiar, ktrzy walczyli z radzieck armi
okupacyjn liczc 110 tysicy onierzy34. Akcja rozpocza si za Jimmy'ego Cartera w
styczniu 1980 roku. Poniewa by to pomys Cartera, Casey nie przej jej ochoczo nie na
pocztku. Ale wkrtce dostrzeg w niej moliwoci.
Byem pierwszym szefem rezydentury wysanym za granic z tym cudownym rozkazem
Zabijac radzieckich onierzy* powiedzia Howard Hart, ktry przyjecha w tej roli do
Pakistanu w 1981 roku. Prosz to sobie wyobrazi! Byem zachwycony". By to szlachetny
cel. Nikt jednak nie wierzy, e Afgaczycy mog wygra.
Od pocztku w rwnej mierze co CIA wspierali rebeliantw Saudyjczycy. Bro wart miliony
dolarw dorzucili Chiczycy, Egipcjanie i Brytyjczycy. CIA koordynowaa dostawy. Hart
przekazywa je pakistaskiemu wywiadowi. Pakistaczycy gromadzili wiksz ilo broni, a
dopiero potem przekazywali j przywdcom afgaskiego ruchu oporu na wygnaniu w
Peszawarze, na wschd od przeczy Chajber, ci watakowie za ukrywali swoj cz, zanim
jeszcze bro w ogle dotara do Afganistanu.
Nie prbowalimy nawet tumaczy afgaskim buntownikom, jak maj walczy
powiedzia John McMahon. Ale kiedy zaobserwowalimy rne radzieckie sukcesy w
walce z mudahedinami, zaczem nabiera przekonania, e caa ta wysyana przez nas bro
nie trafia w rce afgaskich strzelcw". Uda si wic do Pakistanu i zorganizowa spotkanie
z przywdcami siedmiu afgaskich grup rebeliantw. Rnili si oni bardzo midzy sob:
byli wrd nich zarwno noszcy mikkie mokasyny uchodcy, ktrzy przez lata mieszkali w
Paryu, jak i nieokrzesani grale. Powiedziaem im, e martwi si, e cigaj bro i
ukrywaj j na pniej albo, jak powiedziaem, co bro Boe, sprzedajecie j. A oni
wybuchnli miechem. I przyznali: Masz absolutn racj! Ukrywamy cz broni. Pewnego
dnia nie bdzie tu Stanw Zjednoczonych, a my zostaniemy sami z nasz walk".
Szefowie wywiadu pakistaskiego, ktrzy dzielili midzy siebie bro i pienidze od CIA,
sprzyjali tym afgaskim frakcjom, ktre byy skuteczniejsze w boju. Frakcje te okazay si
zarazem najgorliwszymi islami-stami. Nikt nie przypuszcza, e bojownicy o wiar zwrc
kiedy swj dihad przeciwko Stanom Zjednoczonym.
Zanim si zacznie tajn operacj powiedzia McMahon zawsze trzeba pomyle o
zakoczeniu. A my nie zawsze to robimy"35.
DOSKONAY PLAN"
W maju 1981 roku Sowieci przeanalizowali retoryk i dziaania administracji Reagana i
zaczli si ba ataku ze strony Stanw Zjednoczonych. Wszczli oglnowiatowy alarm
nuklearny, ktry trwa dwa lata. Supermocarstwa znalazy si bardzo blisko przypadkowej
wojny, a CIA nawet nie zdawaa sobie z tego sprawy, podsumowa Bob Gates dziesi lat
pniej: Wwczas nie dostrzegalimy narastajcej desperacji ludzi na Kremlu [...] tego, jacy
oni s: bez polotu, wyizolowani i skupieni na sobie, paranoiczni, strachliwi" powiedzia
ten najlepszy analityk agencji od spraw radzieckich i najsilniejszy obroca swoich ocen36.
Gdyby Sowieci podsuchali tamtego lata rozmow w cztery oczy prezydenta Francji Franois
Mitterranda i prezydenta Ronalda Reagana, mogliby mie powody do obaw.
W lipcu 1981 roku Mitterrand odcign Reagana na bok podczas szczytu ekonomicznego w
Ottawie. Tumacze, ktrzy byli zarazem wywiadowcami, przekazali informacj: wywiad
francuski prowadzi dezer-teta z KGB, pukownika Wadimira Wietrowa, a Mitterrand uwaa,
e Stany Zjednoczone powinny przyjrze si jego dziaalnoci. Teczka Wietrowa, noszcego
kryptonim Farewell (Poegnanie)37, zostaa przekana wiceprezydentowi Bushowi i Billowi
Caseyowi. Dopiero po szeciu miesicach do Rady Bezpieczestwa Narodowego i CIA
dotaro, ile jest warta. Do tego czasu Wietrow straci rozum i zamordowa koleg oficera z
KGB. Zosta aresztowany, przesuchany i stracony.
Akta Farewella zawieray cztery tysice stron dokumentw opisujcych dziesicioletni prac
pewnego zespou nalecego do pionu naukowo-technicznego KGB. Grupa ta nazywaa si
Linia X. Wsppracowaa ze wszystkimi waniejszymi wywiadami Europy Wschodniej.
Wykradaa amerykask wiedz specjalistyczn szczeglnie z dziedziny oprogramowania,
w czym Stany Zjednoczone wyprzedzay Zwizek Radziecki
0 dziesi lat. KGB krad technologie, gdzie i kiedy mg, od najnudniej-szych
midzynarodowych targw po dramatyczne poczenie na orbicie Apolla i Sojuza w 1975
roku.
Dokumenty zawieray dowody na to, e Sowieci sklonowali amerykaskie oprogramowanie
radarw samolotowych. Sugerowao to ambicje radzieckich projektantw wojskowych, eby
wprowadzi now generacj maszyn wojskowych i stworzy wci nieosigaln obron
przeciwko rakietom balistycznym. Identyfikoway wielu oficerw radzieckiego wywiadu
wykradajcych osignicia amerykaskiej techniki w Stanach Zjednoczonych i Europie
Zachodniej.
Ameryka odbia pieczk. To by doskonay plan powiedzia Richard V. Allen, pierwszy
doradca Reagana do spraw bezpieczestwa narodowego, ktrego pracownicy obmylili t
operacj. Zaczlimy z marszu karmi Sowietw zymi technologiami: komputerowymi,
wydobywania ropy. Karmilimy ich obficie, pozwalalimy kra rzeczy, z ktrych byli bardzo
zadowoleni"38. Umieszczeni jako podstawieni pracownicy amerykaskiego zakadu
zbrojeniowego, pracownicy FBI podsuwali radzieckim szpiegom jednego technologicznego
konia trojaskiego za drugim. Ukady scalone do systemw uzbrojenia, plany promw
kosmicznych, projekty dla zakadw chemicznych i supernowoczesnych turbin zawieray
bomby z opnionym zaponem.
Sowieci budowali rurocig majcy przesya gaz z Syberii do Europy Wschodniej.
Potrzebowali komputerw kontrolujcych manometry
1 zawory. Szukali oprogramowania na wolnym rynku w Stanach Zjednoczonych, lecz
Waszyngton odrzuci prob. Subtelnie jednak wskaza pewn kanadyjsk kompani, ktra
moga mie to, czego potrzebowaa Moskwa. Sowieci wysali oficera Linii X*, eby ukrad
oprogramowanie. CIA i Kanadyjczycy dogadali si i pozwolili mu je ukra. Przez kilka
miesicy program dziaa sprawnie. Potem powoli zacz zwiksza cinienie w rurocigu.
Wybuch na syberyjskich pustkowiach kosztowa Moskw miliony, ktre prbowaa
zaoszczdzi.
Cichy atak na radzieck armi i pastwowe programy inynieryjne trwa rok. Casey
ukoronowa go, wysawszy do Europy Zachodniej Johna McMahona, eby przekaza
zaprzyjanionym zagranicznym wywiadom list okoo dwustu radzieckich oficerw i
agentw zidentyfikowanych w aktach Farewella.
Podczas operacji CIA, we wsppracy z Rad Bezpieczestwa Narodowego, Pentagonem i
FBI, wykorzystaa prawie kad dostpn bro wojn psychologiczn, sabota, wojn
gospodarcz, podstp strategiczny, kontrwywiad, wojn cybernetyczn. Agencja zniszczya
energiczn grup radzieckich szpiegw, wyrzdzia szkody radzieckiej gospodarce i
zdestabilizowaa pastwo. By to oszaamiajcy sukces. Gdyby sytuacja si odwrcia, tak
operacj uznano by za akt terroru.
* W rezydenturze KGB pion wywiadu naukowo-technicznego (przyp. tum.).

. NIEBEZPIECZNE ZWIZKI"
Przez ponad dziesi lat terroryci porywali samoloty, brali zakadnikw i zabijali
amerykaskich ambasadorw. Ani CIA, ani adna inna amerykaska agencja rzdowa nie
miaa pomysu, co z tym zrobi.
W ostatni sobot stycznia 1981 roku Anthony Quainton, wwczas koordynator rzdu do
spraw przeciwdziaania terroryzmowi, odebra pilny telefon od sekretarza stanu Haiga: w
poniedziaek o pierwszej Quainton ma przedstawi w Biaym Domu efekty swojej pracy.
Czytaem raport prezydentowi, do ktrego doczy wiceprezydent, szef CIA, szef FBI i
kilku czonkw Rady Bezpieczestwa Narodowego powiedzia ambasador Quainton.
Prezydent zjad kilka elkw i przysn. Ju samo to byo denerwujce"1.
W tym samym tygodniu Haig ogosi, e prawa czowieka, dotychczasowy priorytet w
polityce zagranicznej Stanw Zjednoczonych, zastpuje teraz midzynarodowy terroryzm.
Niedugo potem owiadczy, e Sowieci potajemnie kieruj dziaalnoci najgorszych na
wiecie terrorystw2. Casey prywatnie zgodzi si z Haigiem, ale nie mia na to adnych
dowodw. Analitycy CIA, pomimo reprymend szefa, nie potrafili ich dostarczy. Agencja
pod naciskiem dopucia si oszustwa wnioski Caseya zdominoway analizy, ktre tych
wnioskw nie wspieray. Prby obarczenia win Kremla wynikay z braku zrozumienia
natury terroryzmu na Bliskim Wschodzie.
CIA miaa kiedy wyjtkowo dobrze umieszczon wtyczk: Alego Ha-sana Salameha, szefa
wywiadu Organizacji Wyzwolenia Palestyny, ktry sta za morderstwem jedenastu izraelskich
sportowcw na olimpiadzie w Monachium w 1972 roku3. Przekazana przez niego informacja
bya gazk oliwn dla Stanw Zjednoczonych od przewodniczcego OWP Jasira Arafata.
Prowadzcym Salameha by Bob Ames, ktry pracowa na ulicach Bejrutu, nim awansowa
na zastpc szefa bliskowschodniego oddziau tajnych operacji4. Od pocztku 1973 roku
Salameh i Ames negocjowali porozumienie, e OWP nie bdzie atakowa Amerykanw.
Przez cztery lata wymieniali informacje na temat wsplnych wrogw w wiecie arabskim. W
tym czasie informacje CIA o terroryzmie na Bliskim Wschodzie byy lepsze ni kiedykolwiek
wczeniej i jak si okazao pniej. Agencja zrozumiaa, e terroryzm nie wyrasta tylko
z polityki tego czy innego wspierajcego go kraju, ale e jest gboko zakorzeniony w
gniewie narodu pozbawionego wasnego pastwa. W kwietniu 1976 roku badania CIA
wykazay, e kwesti czasu jest rozwj kompleksowej bazy wsparcia dziaalnoci
midzynarodowego terroryzmu, ktry w mniejszej mierze zaley od scentralizowanego
pastwowego systemu midzynarodowego i opiera si kontroli z jego strony"5.
Ten sposb mylenia znikn z materiaw CIA po 1978 roku, kiedy wywiad izraelski
zamordowa Salameha w odwecie za Monachium, i nie pojawi si przez nastpne pokolenie.
Kiedy prezydent Reagan obj urzd, CIA nie miaa prawie adnych dobrych rde
informacji na temat terroryzmu na Bliskim Wschodzie.
NA DUGO BEZ INFORMACJI"
W pitek 16 lipca 1982 roku, w dniu zaprzysienia na sekretarza stanu, George Shultz stan
w obliczu midzynarodowego kryzysu w Libanie. Drug rozmow telefoniczn ze swojego
nowego gabinetu odby z Bobem Amesem, czoowym analitykiem CIA od spraw arabskich.
Ames by najbardziej wpywowym pracownikiem CIA swojego pokolenia wyjtkowo
uzdolnionym", jak stwierdzi Bob Gates. Wysoki, przystojny, wielbiciel rcznie zdobionych
kowbojskich butw, spotyka si z Arafatem, krlem Jordanii Husajnem i przywdcami
Libanu. Wrd zwerbowanych przez niego agentw znalaz si dyktator z Bejrutu maronita
Baszir Demajel, najlepiej umieszczona wtyczka CIA w Libanie.
Maronicka siatka agencji rzdzia Bejrutem. Bezgraniczna wiara w ni tak zalepia agencj,
e nie dostrzega, jak bardzo wikszo Libaczykw nie cierpi wadajcej ni maronickiej
mniejszoci. Ich gniew by gwn przyczyn wojny domowej, ktra rozbia nard i
otworzya drog izraelskiej inwazji w czerwcu 1982 roku.
W sierpniu kraj rozpad si muzumanie wystpowali przeciwko chrzecijanom,
muzumanie przeciwko muzumanom. Demajel, z silnym poparciem Stanw Zjednoczonych
i Izraela, zosta wybrany na prezydenta przez libaski parlament. CIA ponownie miaa na
licie pac gow pastwa. Demajel osobicie zapewni agencj, e Amerykanie bd mogli
czu si bezpiecznie w Libanie, gdy tylko siy zbrojne OWP zostan ewakuowane, a Izrael
zakoczy intensywny ostrza Bejrutu.
1 wrzenia prezydent Reagan przedstawi wielk strategi majc odmieni Bliski Wschd.
Opracowa j w tajemnicy may zesp, w ktrego skad wchodzi Bob Ames. Jej sukces
zalea od harmonijnej wsppracy Izraela, Libanu, Syrii, Jordanii i OWP pod kierunkiem
Stanw Zjednoczonych. Przetrwaa cae dwa tygodnie.
14 wrzenia prezydent Demajel zgin w zamachu bombowym w swojej rezydencji. W
odwecie maroniccy sojusznicy CIA, podegani przez wojska izraelskie, powiesili okoo
siedmiuset palestyskich uchodcw w slumsach Bejrutu. Kobiety i dzieci pogrzebano pod
stosami kamieni. W nastpstwie tych mordw i wywoanej przez nie wciekoci prezydent
Reagan wysa kontyngent piechoty morskiej jako siy pokojowe. Ale o adnym pokoju nie
byo mowy.
Kiedy marines wyldowali, pracownicy agencji prbowali odtworzy cz porwanej siatki"
powiedzia Robert S. Dillon, amerykaski ambasador w Libanie. Zachowali zwizki
prawdopodobnie niebezpieczne z maronitami"6.
CIA, zmagajc si z odbudow bejruckiej siatki, nie dostrzega nowej siy wyrastajcej z
gruzw. Zamachowiec Imad Mugnija, przywdca brutalnej organizacji terrorystycznej zwanej
Hezbollahem, Parti Boga, zbiera pienidze, materiay wybuchowe i szkoli swoich zbirw
do zamachw bombowych i porwa, ktre w nadchodzcych latach miay sparaliowa Stany
Zjednoczone. Raportowa do Teheranu, gdzie ajatollah Chome-ini tworzy Biuro Ruchw
Wyzwoleczych, by rozpowszechnia swoj mesjanistyczn wizj podboju Iraku, zagarnicia
sanktuarium w Karbali i marszu przez Jordan na Jerozolim.


Nazwisko Mugnija popado teraz w zapomnienie, ale by on Osam bin Ladenem lat
osiemdziesitych, gniewnym obliczem terroryzmu. Gdy powstawaa ta ksika, cieszy si
wolnoci*.
W niedziel 17 kwietnia 1983 roku Bob Ames przylecia do Bejrutu. Po drodze z lotniska
wpad do ambasady amerykaskiej, a potem zasiad do kolacji z trzema znajomymi
pracownikami operacyjnymi w domu Jima Lewisa, zastpcy szefa rezydentury, ktry
pitnacie lat wczeniej przetrwa rok w Hanoi Hilton po tym, jak zosta porwany w gbi
Laosu.
Amesa nie byo w Bejrucie przez pi lat. Strasznie si cieszy, e wraca" powiedziaa
Susan Morgan z CIA, ktra zasiada z nim do stou w tamten niedzielny wieczr7. Ames
wrci, eby odzyska to, co agencja zagubia po mierci Demajela.
W poniedziaek rano Ames zadzwoni do Morgan i zaprosi j na kolacj do hotelu
Mayflower. Nastpnie udaa si ona na uroczysty lunch w Sydonie, na poudnie od Bejrutu.
Gdy talerze byy ju puste, gospodarze poinformowali j, e w radiu wanie donieli o
wybuchu w ambasadzie amerykaskiej. Morgan w popiechu wrcia do Bejrutu, ledwie
dostrzegajc po drodze wioski zniszczone podczas natarcia armii izraelskiej. Aby dosta si
do ambasady, musiaa przej przez kordon policyjny na promenadzie Corniche. Ambasada
zostaa zrwnana z ziemi. Ames i jego koledzy zginli na miejscu od fali uderzeniowej i
leeli zagrzebani pod gruzem, kawaami stali i pyu. Dopiero o p do trzeciej nad ranem
dokopano si do jego zwok. Morgan zabraa jego paszport, portfel i obrczk.
Zginy 63 osoby, wrd nich 17 Amerykanw, w tym szef rezydentury w Bejrucie Ken Haas,
jego zastpca Jim Lewis i sekretarka Phyllis Filatchy, ktra wiele lat pracowaa w Wietnamie
Poudniowym. W sumie zgino siedmiu pracownikw CIA i czonkw personelu
pomocniczego by to najtragiczniejszy dzie w historii agencji. Zamach by robot
wspieranego przez Iran Imada Mugnii.
Po unicestwieniu bejruckiej rezydentury i mierci Roberta Amesa agencja stracia moliwoci
prowadzenia dziaa wywiadowczych w Libanie i prawie na caym Bliskim Wschodzie. Na
dugo pozbawio to nas
* Imad Mugnija zgin 12 lutego 2008 roku w zamachu bombowym w Damaszku. Przywdca
Partii Boga Hasan Nasrallah zamach ten przypisa Mosadowi (przyp. red.).

informacji powiedzia Sam Lewis, wczesny ambasador amerykaski w Izraelu.
Stalimy si przez to zaleni od wywiadu izraelskiego"8. CIA do koca zimnej wojny
postrzegaa islamskie zagroenie na Bliskim Wschodzie przez pryzmat Izraela.
Teraz polem bitwy dla Stanw Zjednoczonych sta si Bejrut. Ale raporty CIA, pozbawionej
rde osobowych, nie miay wikszego znaczenia. Amerykascy marines trzymali z
chrzecijanami, amerykaskie samoloty zrzucay bomby na muzumanw, a amerykaskie
okrty wystrzeliway jednotonowe pociski na wzgrza Libanu, nie wiedzc, w co celuj.
Biay Dom wda si w wojn na Bliskim Wschodzie, nie majc wikszego pojcia, w co si
pakuje.
23 padziernika 1983 roku terroryci Mugnii wysadzili ciarwk puapk przed
amerykaskimi koszarami przy midzynarodowym lotnisku w Bejrucie. Zgino 241 marines.
Si wybuchu oceniono na kiloto-n, w systemie uywanym do okrelania mocy taktycznej
broni jdrowej.
DZIAALIMY PRAKTYCZNIE PO OMACKU"
Trzydzieci sze godzin po wybuchu w koszarach, gdy w Bejrucie wci jeszcze liczono
zabitych i rannych, Biay Dom, Pentagon i CIA skieroway uwag Amerykanw na paskudne
mae marksistowskie powstanie na Grenadzie, maej wyspie na Morzu Karaibskim, gdzie
roio si od kubaskich wojskowych brygad budowlanych. Przywdca tego pastewka,
Maurice Bishop, zgin podczas walk, a jego mier staa si pretekstem do rozwizania tego
problemu", jak stwierdzi Duane Clarridge, szef oddziau Ameryki aciskiej i jeden z trzech
gwnych planistw inwazji na t wysp.
Nasz wywiad w Grenadzie by kiepski powiedzia Clarridge. Dziaalimy praktycznie
po omacku"9. Przyczynio si to do chaosu podczas operacji, kiedy to zgino 19
Amerykanw, a w wyniku amerykaskiego nalotu ycie stracio te co najmniej 21 pacjentw
szpitala psychiatrycznego.
CIA odgrywaa swoj rol w inwazji z hotelu na Barbadosie. Zastpca Clarridge'a przekaza
propozycj nowego rzdu Grenady swojemu odpowiednikowi z Departamentu Stanu,
Tony'emu Gillespiemu. CIA miaa plan sformowania rzdu wspomina Gillespie. Bya
to cile tajna lista zaszyfrowana na wszelkie sposoby". Pokaza j najbardziej
dowiadczonym amerykaskim dyplomatom w tym regionie. Patrzyli na ni i unosili rce.
Mwili: To najgorsi ludzie na Karaibach. Nie chciaby, eby znaleli si choby w okolicy
tej wyspy". Lista obejmowaa najgorsze mty [...], handlarzy narkotykw i oszustw"10. Ci
szubrawcy byli opacanymi wtyczkami CIA. Allen Dulles szacowa warto pracy swoich
analitykw po ciarze, jego nastpcy za oceniali wag tajnych informacji na podstawie
tego, ile kosztoway. Taka zasada panowaa w Bejrucie, na Barbadosie i na caym wiecie.
Dobre wibracje rozchodzce si po wyzwoleniu Grenady osaby do czasu, gdy ostatni
amerykascy marines opucili Bejrut 26 lutego 1984 roku; o ich porace zadecydowa niemal
cakowity brak informacji wywiadowczych. Operacja kosztowaa ycie 260 amerykaskich
onierzy i szpiegw, a wadza pozostaa w rkach wroga.
Casey dugo musia szuka nowego szefa rezydentury, na tyle odwanego, by przywrci
CIA wzrok w Libanie. Jedynym kandydatem by dowiadczony, ale wiekowy Bill Buckley,
ktry pracowa ju wczeniej w Bejrucie i by spalony. Casey zdecydowa, e warto
zaryzykowa i wysa go tam z powrotem.
Osiemnacie dni po wyjedzie z Libanu ostatniego amerykaskiego marin Buckley zosta
porwany w drodze do pracy. Wpad w rce wroga.

. PODJ WIELKIE RYZYKO"
Agencja miaa niejakie dowiadczenie z zakadnikami. Jeden z jej pracownikw wanie
zosta uwolniony po czterdziestodniowej cikiej niewoli.
Timothy Wells, trzydziestoczterolatek ranny w boju w Wietnamie, zosta w 1983 roku
wysany do Addis Abeby. Etiopi rzdzi marksistowski dyktator Hajle Mengistu, ktrego
gwardi paacow, przysan przez Moskw, dowodzili oficerowie wschodnioniemieckiego
wywiadu. By to dtugi przydzia Wellsa w CIA. Rozkazano mu doprowadzi do powstania.
Ronald Reagan podpisa prezydencki dekret opowiada Wells. To by mandat.
Znalazem si tam, eby pomc obali ten pieprzony rzd"'.
Dziesi lat wczeniej Wells jako onierz piechoty morskiej pilnowa amerykaskiej
ambasady w Chartumie, gdy podczas przyjcia uzbrojeni palestyscy bandyci wzili na
zakadnikw amerykaskiego ambasadora i opuszczajcego poselstwo charg d'affaires.
Prezydent Nixon bez zastanowienia wyda owiadczenie, e nie bdzie adnych ustpstw.
Przewodniczcy OWP Jasir Arafat odpowiedzia na to, zgadzajc si na zabijanie
Amerykanw. Po tym okropnym dowiadczeniu Wells postanowi, e zmieni swoje ycie.
Wrci do Stanw Zjednoczonych, poszed do college'u i ukoczywszy go, wstpi do CIA.
Przeszed osiemnasromie-siczne szkolenie dla pracownikw operacyjnych i po dwuletnim
pobycie w Ugandzie trafi do Etiopii. Zosta wysany pod przykrywk urzdnika handlowego
Departamentu Stanu. wczenie Stany Zjednoczone nie handloway za wiele z Etiopi.
Mengistu trafi w Biaym Domu na list najbardziej poszukiwanych przestpcw.
Za kadencji Cartera CIA opracowaa skromny plan tajnej operacji polegajcej na finansowym
wsparciu grupy uchodcw, ktra przybraa nazw Etiopski Sojusz Ludowo-Demokratyczny.
Za Reagana plan ten sta si nie znajc granic ni kordonw operacj o wielomilionowym
budecie. Wells przej sie etiopskich inteligentw, naukowcw i ludzi interesu, ktr, jak
podejrzewa, spenetroway siy bezpieczestwa Men-gistu. Jego zadanie polegao na
zapewnieniu im pienidzy i propagandy tworzonej przez wygnanego eksministra obrony
Etiopii, ktry pracowa dla agencji. Plakaty, broszury i nalepki przybyway w bagau
dyplomatycznym do ambasady, gdzie pracowao dwukrotnie wicej ludzi CIA ni
urzdnikw Departamentu Stanu.
Wells doskonale wiedzia, e jest ledzony. Mimo to nie ustpowa. Jestem zaskoczony, e
dopadniecie mnie zajo im tyle czasu" stwierdzi.
20 grudnia 1983 roku zbiry Mengistu wtargny do domu w dzielnicy klasy redniej, w
ktrym Wells mia spotkanie z opozycj, i aresztoway trzech jej przywdcw
siedemdziesicioomioletniego adiutanta nieyjcego cesarza Hajle Sellasje,
pidziesicioletniego biznesmena oraz jego bratanic, biologa. Wells przez dwa dni i dwie
noce ukrywa si w szafie, gdzie trzymano materiay propagandowe. Potem znalaza go
gwardia paacowa Mengistu. Skuli mu rce, przywieli do domu troje opozycjonisrw i
zaczli ich torturowa. Wells sysza ich krzyki i przyzna, e jesr pracownikiem CIA.
Oprawcy zasonili mu oczy, wrzucili do samochodu i wywieli. W Wigili umiecili go w
lokalu konspiracyjnym na poudnie od miasta, w miejscu zwanym Nazaretem. Spdzi tam
nastpne pi tygodni, bity i przesuchiwany. Mia pknit czaszk i wywichnite ramiona.
By ocali swj tyek, ten Amerykanin wydaje reszt organizacji, zdradza j" stwierdzi
Joseph P. O'Neill, zastpca szefa amerykaskiego poselstwa2. W rezultacie wielu
Etiopczykw trafio do wizienia, byo torturowanych lub zgino.
Pod koniec piciotygodniowych tortur Etiopczycy przekazali przez izraelsk ambasad w
Nairobi wiadomo, e uwizili pracownika CIA. Tego samego dnia prezydent Reagan wysa
ambasadora od misji specjalnych generaa Vernona Waltersa, ktry przebywa wwczas w
Afryce, eby uwolni Wellsa.
3 lutego 1984 roku dawny zastpca dyrektora centrali wywiadu, cierpicy na podagr
siedemdziesicioszeciolatek, z trudem wyszed z samolotu w Addis Abebie, usiad ciko w
samochodzie i pojecha do ambasady, sapic w rozrzedzonym powietrzu na wysokoci okoo
2400 metrw n.p.m.
Co zamierza pan powiedzie Mengistu? zapyta O'Neill.
Ze prezydent Stanw Zjednoczonych yczy sobie odzyska pana Timothy'ego Wellsa
odpar Walters. Nie mia zamiaru negocjowa.
Walters uda si do prezydenckiego paacu w Asmarze, gdzie Mengistu urzdzi mu
trzygodzinny wykad z historii Etiopii. Wellsa uwolniono nastpnego dnia. Osiwia. Poda
oprawcom nazwiska czterech innych pracownikw placwki CIA. Elementy
kontrrewolucyjne zapane na gorcym uczynku" krzycza nagwek porannego wydania
Ethiopian Herald", anglojzycznej gazety stoecznej. Bieg on w poprzek zdjcia osiemnastu
przeraonych Etiopczykw stojcych przed stoem zasanym broni, ulotkami i kasetami.
Ludzie ci w wikszoci, jeli nie wszyscy, zmarli pniej w wizieniu.
Wells odlecia do Stanw Zjednoczonych agencyjnym learjetem. Na pokadzie czekaa na
niego grupa pracownikw CIA, lecz nie by to komitet powitalny. Podejrzewali go o zdrad.
Zabrali Wellsa do zakonspirowanego domu na wirginijskich przedmieciach Waszyngtonu i
przesuchiwali przez sze tygodni. Gdybym chcia siedzie w niewoli, zostabym w Etiopii"
oznajmi im.
Chciaem wstpi do agencji, poniewa jej pracownicy dbali o swoich powiedzia. Ci
za nie przejmowali si mn pod adnym wzgldem, w adnej formie. Uwaali, e jestem
zdrajc, bo mwiem. Zostaem poproszony o zoenie dymisji. To mnie zdruzgotao". Bolao
go to jeszcze ponad dwadziecia lat pniej.
Administracja Reagana przeja tajn operacj, ktra zacza si na ma skal za Cartera, i
przeksztacia j w dziaania wewntrz Etiopii oznajmi David Korn, amerykaski charg
d'affaires w Addis Abebie w okresie, gdy Wells by zakadnikiem. Nie wierzyem, e moe
ona pozosta niewykryta, i prbowaem j zakoczy. Byem pewny, e zwaywszy na
obserwacj, jakiej poddawa nas etiopski rzd, wyjdzie na jaw. I rzeczywicie"3.

JAK TO AGENCJ WYWIADOWCZ PAN PROWADZI, DO CHOLERY?"
7 marca 1984 roku zosta porwany Jeremy Levin, szef biura CNN w Bejrucie. 16 marca
znikn Bill Buckley, szef tamtejszej rezydentury CIA.
8 maja z ulicy zgarnito wielebnego Benjamina Weira, prezbiteriaskiego misjonarza.
cznie za kadencji Reagana w Bejrucie zakadnikami zostao czternastu Amerykanw.
Ale Buckley zawsze zajmowa pierwsze miejsce w umyle Billa Caseya, i to nie bez powodu,
gdy dyrektor osobicie odpowiada za jego trudn sytuacj. Casey pokaza prezydentowi
Reaganowi tam, na ktrej zarejestrowano, jak by torturowany Buckley. Jak si wydaje,
film wywar wielkie wraenie.
CIA przedstawia co najmniej tuzin planw uwolnienia Buckleya, ale nigdy nie miaa do
informacji, by je zrealizowa. W desperacji wydzia tajnych operacji prbowa porwa Imada
Mugnij. Prezydent zaaprobowa propozycj dyrektora centrali wywiadu Caseya, eby
porwa Mugnij" powiedzia koordynator walki z terroryzmem Robert Oakley4. CIA
sdzia, e przebywa on w Paryu. Zaalarmowani przez agencj pracownicy wywiadu
francuskiego wtargnli do pokoju hotelowego, gdzie wedug CIA mieli go znale. Zamiast
dwudziestopicioletniego libaskiego terrorysty nakryli pidziesicioletniego hiszpaskiego
turyst.
Jednym z wielu rde, jakie placwka CIA w Paryu utrzymywaa w imi zwalczania
terroryzmu, by iraski kanciarz Manuczer Ghorbani-far, kombinator, ktry pracowa w
SAVAK, tajnej policji szacha. Gruby, ysiejcy, brodaty, noszcy osobliwe garnitury
Ghorbanifar, ktry mia co najmniej trzy faszywe paszporty, uciek z Iranu po upadku starego
reimu. Odtd sprzedawa wtpliwe informacje CIA i wywiadowi izraelskiemu. Mia patent
na przewidywanie wydarze po tym, gdy ju do nich doszo; starannie opracowywa
informacje, eby dosta wypat. Pewnego dnia po porwaniu Buckleya Ghorbanifar spotka
si z pracownikami operacyjnymi CIA w Paryu i powiedzia, e ma informacj, kt-ra
pozwoli uwolni Amerykanina. Agencja poddaa go wtedy trzem testom na wykrywaczu
kamstw. Za ostatnim razem obla przy wszystkich pytaniach, nie skama tylko, gdy zapytano
go o nazwisko i narodowo.

25 lipca 1984 roku CIA oficjalnie uznaa Ghorbanifara za notorycznego kamc faszerza
informacji i utrapienie" i rozesaa na cay wiat ostrzeenia przed nim, twierdzc, e
Iraczyk nie mwi prawdy i jego informacjom nie mona ufa. Mimo to 19 listopada 1984
roku Ghorbanifar namwi weterana CIA Teda Shackleya na trzydniowe spotkanie w
czterogwiazdkowym hotelu w Hamburgu.
Shackley pi lat wczeniej po tym, jak dziki bezwzgldnej ambicji wspi si na
stanowisko drugiej co do wanoci osoby w dziale tajnych operacji, zosta zmuszony do
odejcia na emerytur przez admiraa Turnera, ku wielkiej uldze czci kolegw z CIA. Jego
nazwisko stao si w agencji synonimem zawodowej nieuczciwoci. W 1984 roku pracowa
jako prywatny porednik w zdobywaniu informacji handlarz sekretw, jak Ghorbanifar. Na
spotkaniach z rozmaitymi iraskimi emigrantami podawa si za wysannika prezydenta
Stanw Zjednoczonych.
W Hamburgu Shackley z zainteresowaniem wysucha Ghorbanifara, ktry sypa pomysami
na uwolnienie amerykaskich zakadnikw. Mogoby si to uda, dziki potajemnie
wypaconemu okupowi, prostej transakcji finansowej, mwi Iraczyk. I by moe
przyniosoby zyski. Stany Zjednoczone mogyby przetransportowa rakiety do Iranu,
wykorzystujc firm handlow Star Line, ktr Ghorbanifar prowadzi wsplnie z izraelskim
wywiadem. Sprzeda broni zaskarbiaby USA yczliwo Teheranu, daa miliony
zaangaowanym w ni prywatnym handlowcom oraz wielki okup w gotwce za uwolnienie
Bilia Buckleya i pozostaych amerykaskich zakadnikw. Shackley poinformowa o tej
rozmowie Vernona Waltersa, ktry przekaza wieci naczelnemu antyterrorycie Robertowi
Oakleyowi.
3 grudnia 1984 roku zosta porwany Peter Kilburn, bibliotekarz z American University w
Bejrucie. W Waszyngtonie rodziny amerykaskich zakadnikw bagay Biay Dom, eby co
zrobi, tote prezydent stale pyta Caseya, co CIA robi, aby ich uwolni. Reagana
pochaniay losy zakadnikw i nie mg zrozumie, dlaczego CIA nie potrafi ich namierzy i
uratowa powiedzia Bob Gates. Wywiera na Caseya coraz wiksz presj, eby ich
odnalaz. Naciskowi Reagana trudno si byo oprze. adnych gonych sw ani surowych
oskare nic w stylu Johnsona czy Nixona. Tylko lekko zdziwione spojrzenie, wraenie
blu, a potem proba: Po prostu musimy wydosta tych ludzi powtarzana niemal
codziennie, tydzie po tygodniu, miesic po miesicu. Ukryte w niej byo oskarenie: Jak
to agencj wywiadowcz pan prowadzi, do cholery, skoro nie moe pan znale i ocali tych
Amerykanw?*"5
TO NASZE WASNE DZIEO"
W grudniu 1984 roku, gdy Waszyngton przygotowywa si do drugiej inauguracji Reagana,
oferta Ghorbanifara, e uatwi zyskown wymian broni za zakadnikw, wci bya aktualna.
Casey nie pozwala o niej zapomnie. W tyme miesicu oficjalnie zaproponowa, eby CIA
sfinansowaa swoj wojn w Ameryce rodkowej pienidzmi z zagranicy. P roku
przeforsowywa ten pomys w Biaym Domu.
Tu przed wyborami w 1984 roku Kongres zabroni Amerykanom finansowania wojny.
Cicia te przyspieszyy dwa potknicia wydziau tajnych operacji. Pierwszym byo fiasko z
komiksem. Poniewa Casey wykorzysta ju do cna niewielkie dowiadczenia paramilitarne
CIA w Ameryce rodkowej, agencja musiaa sign na zewntrz i sprowadzi ludzi, ktrzy
mogliby prowadzi dla niej wojn powiedzia zastpca dyrektora centrali wywiadu John
McMahon. Zajli si tym gwnie emeryci z Si Specjalnych, ktrzy rzemiosa uczyli si w
Wietnamie"6. Jeden z tych weteranw mia stary komiks wykorzystywany do szkolenia
wietnamskich chopw, z ktrego mona si byo dowiedzie, e aby zaj jakie miasteczko,
trzeba zamordowa burmistrza, szefa policji i milicjantw. CIA przetumaczya go na
hiszpaski i przekazaa contras. Publikacja szybko zostaa ujawniona, a gdy do tego doszo,
cz wysoko postawionych pracownikw agencji uznaa, e kto prowadzi przeciwko nam
tajne dziaania stwierdzi McMahon. Wygldao to na jaki absurd. A okazao si, e to
nasze wasne dzieo". Z powodu owego komiksu Casey udzieli nagany piciu wyszym
rang pracownikom CIA. Trzech odmwio jej przyjcia. Niesubordynacja usza im pazem.
Potem pojawia si sprawa min. W celu zniszczenia resztek nikara-guaskiej gospodarki
Casey zezwoli na zaminowanie portu Corinto by to akt wojny. Ten pomys Duane'a
Clarridge'a zrodzi si z desperacji po tym, jak zaczy wysycha fundusze dla contras.
Pewnego wieczoru siedziaem w domu szczerze mwic, ze szklaneczk ginu i
pomylaem, no wiesz, e najlepszym rozwizaniem byyby miny!" opowiada Clarridge7.
Agencja zbudowaa je tanim kosztem z rur kanalizacyjnych. Casey poinformowa Kongres o
zaminowaniu, niezrozumiale mamroczc. Kiedy senator Barry Goldwater, republikaski
przewodniczcy komisji do spraw wywiadu, podnis o to szum, ludzie CIA oszkalowali go,
przedstawiajc jako pijaka o zmconym umyle.
Kongres, nieufny wobec metod Caseya, ze szczeglnym naciskiem zabroni agencji zabiega
o fundusze z krajw trzecich, aby obej zakaz wspierania contras. Mimo to Casey zaatwi
32 miliony dolarw od Arabii Saudyjskiej i 2 miliony od Tajwanu; pienidze pyny przez
szwajcarskie konto kontrolowane przez CIA. Byo to jednak rozwizanie tymczasowe.
W styczniu 1985 roku, na pocztku drugiej kadencji Reagana, dyrektor dosta od prezydenta
dwa pilne polecenia. Uwolni zakadnikw. Ocali contras. W umyle Caseya zakbiy si
plany operacji.
Casey uwaa ycie za biznes. Wierzy, e w gruncie rzeczy politycy, polityka, dyplomacja i
wywiad to tylko interesy do zrobienia. Dostrzeg, e kryzys w kwestii zakadnikw i
niedostatek pienidzy dla contras mona rozwiza, dokonujc wielkiej transakcji z Iranem.
Dyrektor wolaby sam poprowadzi operacj irask, ale stan przed powszechnym oporem
ludzi od tajnych operacji wobec wsppracy z osawionym Manuczerem Ghorbanifarem. CIA
jednak nie miaa innego dojcia do Iranu. Casey byby te zachwycony, mogc sam uratowa
contras, ale CIA zabroniono udziela im bezporedniej pomocy. Wpad na pomys, jak
przeprowadzi obie operacje, nie angaujc w nie rzdu.
Ukry to, co uwaa za decydujc tajn akcj. Trwaa ona niecae dwa lata i omal nie
zniszczya prezydenta Reagana, wiceprezydenta Busha i samej agencji.
Bardzo wiele ryzykowa stwierdzi Bob Gates rzucajc na szal prezydenta, siebie i
CIA"8.

. OSZUST OSZUSTA"
14 czerwca 1985 roku czonkowie Hezbollahu, Partii Boga, porwali samolot linii TWA, lot
847 z Aten przez Rzym do Nowego Jorku. Skierowali maszyn do Bejrutu, wycignli z
fotela nurka US Navy, strzelili mu w gow i wyrzucili ciao na pas startowy, niedaleko
koszar, w ktrych dwadziecia miesicy wczeniej zginli amerykascy marines.
Porywacze zadali uwolnienia 17 terrorystw wizionych w Kuwejcie jednym z nich by
szwagier Mugnii i 766 libaskich winiw przetrzymywanych w Izraelu. Prezydent
Reagan po cichu naciska na Izrael i 300 winiw wyszo na wolno. Na prob Biaego
Domu z porywaczami pomaga negocjowa Ali Akbar Haszemi Rafsandani, przewodniczcy
iraskiego parlamentu.
Z tej prby Casey wynis lekcj: Reagan jest skonny ukada si z terrorystami.
W tyme tygodniu iraski kombinator Manuczer Ghorbanifar wysa do dyrektora CIA
wiadomo za porednictwem oskaronego o handel broni Amerykanina iraskiego
pochodzenia, krewniaka Rafsandanie-go. Zelektryzowaa ona Caseya: Hezbollah trzyma
zakadnikw. Iran kontroluje Hezbollah. Sprzeda broni do Iranu moe doprowadzi do
uwolnienia Amerykanw.
Casey dokadnie wyjani spraw prezydentowi. 18 lipca 1985 roku Reagan zapisa w
dzienniku: To moe by przeom w odzyskaniu naszych siedmiu porwanych ofiar"1. 3
sierpnia prezydent da dyrektorowi CIA pozwolenie na dobicie interesu.
Z tak zgod Izraelczycy i Ghorbanifar wysali do Teheranu w dwch transportach cznie
504 amerykaskie kierowane przewodowo przeciwpancerne pociski rakietowe TOW.
Iraczycy zapacili mniej wicej po 10 tysicy dolarw za rakiet, porednik zainkasowa
skromn prowizj, a irascy Stranicy Rewolucji zgarnli bro. 15 wrzenia, kilka godzin po
przybyciu pierwszego transportu, wielebny Benjamin Weir zosta uwolniony po szesnastu
miesicach niewoli.
Cicho upady dwa filary polityki zagranicznej Reagana adnych umw z terrorystami,
adnej broni dla Iranu.
Trzy tygodnie pniej Ghorbanifar przysa wiadomo, e szeciu pozostaych zakadnikw
odzyska wolno w zamian za kilkanacie amerykaskich rakiet przeciwlotniczych Hawk.
Cena stale rosa: trzysta, czterysta, piset rakiet za jedno ycie. 14 listopada Casey i
McMahon spotkali si z doradc do spraw bezpieczestwa narodowego Robertem McFarla-
ne'em i jego zastpc admiraem Johnem Poindexterem. Wszyscy czterej myleli, e Izrael
dostarczy amerykask bro temu stronnictwu w armii iraskiej, ktre pragnie obali
ajatollaha Chomeiniego. To byo jednak kamstwo, zasona dymna postawiona przez
Ghorbanifara i jego izraelskich stronnikw, ktrzy chcieli zgarn miliony za t operacj
im wicej broni by dostarczono, tym wikszy byby ich zysk.
Do nadzorowania porednikw jako reprezentanta CIA Casey wybra Richarda Secorda,
generaa w stanie spoczynku, ktry przedzierzgn si w prywatnego handlarza broni. Secord
by lojalnym onierzem globalnego spisku zmierzajcego do uzbrojenia i sfinansowania
contras za plecami Kongresu. Zadaniem generaa byo upewni si, e cz zyskw trafi we
waciwe rce.
TO NAPRAWD NIE JEST TEGO WARTE"
Tu po trzeciej nad ranem w pitek 22 listopada 1985 roku Duane'a Clar-ridgea, wwczas
szefa wydziau tajnych operacji na Europ, obudzi telefon od rozgorczkowanego
podpukownika Olivera Northa. Mniej wicej godzin pniej spotkali si na pitym pitrze
centrali CIA.
Dostarczenie hawkw do Iranu okazao si porak. Izraelczycy zaadowali osiemdziesit
przestarzaych rakiet na pokad boeinga 747 linii El Al. Pomys by taki, e Izraelczycy
przewioz bro do Lizbony i przenios na nigeryjski samolot transportowy wyczarterowany
przez Secorda, a ta maszyna zabierze rakiety do Teheranu. Nikt jednak nie zaatwi
izraelskiemu samolotowi prawa do ldowania w Lizbonie. Transport znajdowa si wtedy
gdzie' nad Morzem rdziemnym.
North powiedzia, e samolot przewozi sprzt do wierce naftowych dla Iranu. Czy Clarridge
mgby poruszy niebo i ziemi, eby umoliwi mu ldowanie w Portugalii? Dao to do
mylenia Clarridge'owi, ktry nie by ani gupcem, ani szczeglnym wielbicielem praw i
przepisw. Nie ma znaczenia, zauway, czy na pokadzie maszyny s wierta, butelki dla
niemowlt czy bazooki. Wysanie czegokolwiek do Iranu jest wbrew prawu i polityce
zagranicznej Stanw Zjednoczonych. Jednak North zapewni go, e prezydent uchyli
embargo i zaaprobowa tajn umow w celu uwolnienia zakadnikw.
Clarridge zajmowa si tym problemem przez cay weekend. Odwoano jeden lot, potem
drugi. Wreszcie zorganizowa nalecego do CIA boeinga 707, ktry sta we Frankfurcie. W
poniedziaek 25 padziernika mniejsza maszyna zdoaa polecie z Tel Awiwu do Teheranu i
dostarczy cz adunku osiemnacie rakiet Hawk Iraczykom. Rzd Iranu nie by
zadowolony z iloci i jakoci przestarzaej broni, nie wspominajc o hebrajskich napisach na
niej.
Nikt jednak nie by mniej zadowolony ni zastpca dyrektora centrali wywiadu John
McMahon, ktry w poniedziaek przyszed do pracy o sidmej i odkry, e CIA zamaa
prawo. Zaledwie kilka tygodni wczeniej McMahon utrci prb pogwacenia przez
sekretariat Rady Bezpieczestwa Narodowego prezydenckiego zakazu dokonywania
morderstw politycznych. Otrzymalimy szkic tajnego rozkazu likwidacji, nakazujcy nam
wykoczy terrorystw w uderzeniu wyprzedzajcym wspomina McMahon.
Powiedziaem naszym ludziom, eby go odesali i wyjanili im: Kiedy prezydent odwoa
rozkaz, ktry nie pozwala CIA na takie zabjstwa, wtedy go przyjmiemy. To uderzyo w
goci z NSC. Wciekli si"2.
Lot boeinga 707 CIA by tajn akcj, ktra wymagaa pisemnego rozkazu prezydenta.
McMahon wiedzia, e Reagan zaaprobowa wymian broni za zakadnikw. Jednak w
praktyce udzia CIA wymaga podpisu prezydenta. McMahon kaza radcy prawnemu agencji
przygotowa zgod antydatowan jak niedobry czek autoryzujc zapewnienie przez
Centraln Agencj Wywiadowcz pomocy osobom prywatnym przy prbach uzyskania
zwolnienia Amerykanw trzymanych w charakterze zakadnikw na Bliskim Wschodzie".
Dalej dokument stwierdza: W ramach tych stara rzdowi Iranu, ktry podejmie dziaania
majce uatwi zwolnienie amerykaskich zakadnikw, mog by dostarczane pewne
zagraniczne materiay i bro".
Wszystko ujto czarno na biaym. CIA wysaa zgod do Biaego Domu. 5 grudnia 1985 roku
podpisa j prezydent Stanw Zjednoczonych. Zgodnie z jej warunkami i warunkami
drugiego dokumentu, naszkicowanego kilka tygodni pniej, odpowiedzialno za wymian
broni na zakadnikw spoczywaa odtd na Caseyu.
Dyrektor CIA wezwa Ghorbanifara do Waszyngtonu, eby namaci go na agenta w tej
operacji. Clair George prosi Caseya, eby z tego zrezygnowa: Bill, ten facet to naprawd
nic dobrego powiedzia. Nie jest tego wart". Podobnie myla Charles Allen, szef grupy
operacyjnej CIA, ktra miaa zlokalizowa zakadnikw. 13 stycznia 1986 roku spotka si z
Ghorbanifarem, a nastpnie poszed do Caseya.
Przedstawiem go dyrektorowi jako oszusta" opowiada Allen. Casey odpar: C, moe
to oszust oszusta". Casey upiera si, by CIA wykorzystywaa Ghorbanifara jako handlarza
broni i przedstawiciela w rozmowach z rzdem Iranu. Charlie Allen wiedzia, e mona go
wykorzysta tylko w jednym celu. Iraski krtacz powiedzia pracownikowi CIA, e interes z
broni moe przynie pienidze chopcom Olliego w Ameryce rodkowej".
22 stycznia 1986 roku North potajemnie nagra rozmow z Ghorbanifarem. Myl, Ollie, e
to najlepsza okazja powiedzia ze miechem porednik. Nigdy nie bdziemy mieli
lepszej okazji, nigdy nie zdobdziemy tylu pienidzy, robimy wszystko za darmo:
wydostajemy zakadnikw, zaatwiamy terrorystw i Ameryk rodkow".
Po dugich targach pierwsza transakcja z hawkami przyniosa 850 tysicy dolarw, ktre
znalazy si na szwajcarskim koncie kontrolowanym przez Richarda Secorda. Pukownik
North przej te pienidze i przekaza je contras. Iran sta si rdem tajnych funduszy na
wojn w Ameryce rodkowej.
Wtedy Iraczycy przekazali wiadomo, e chc informacji wywiadowczych pomocnych w
wojnie z Irakiem. CIA tymczasem ju prowadzia takie rozpoznanie, tyle e dla Iraku
przeciwko Iranowi. Dla McMa-hona tego ju byo za wiele. 25 stycznia 1986 roku w depeszy
do Caseya, ktry spotyka si ze swymi pakistaskimi kolegami w Islamabadzie, McMahon
ostrzeg, e CIA wspiera i wspomaga niewaciwych ludzi. Dostarczanie rakiet obronnych to
jedno, ale kiedy przekazujemy Iraczy-kom informacje o stanie si, dajemy im rodki do
dziaa ofensywnych".
Casey odrzuci t rad. McMahon, czowiek numer dwa w agencji, niedugo potem z niej
odszed, zamykajc trzydziestoczteroletni karier gorzk nut. Jego miejsce zaj Bob Gates.
A interes si krci.
ZGRABNY POMYS"
Rola Olivera Northa w dziaaniach sucych podtrzymaniu wojny z san-dinistami bya w
Waszyngtonie tajemnic poliszynela a do poowy lata 1985 roku. Tamtej zimy dziennikarze
szczegowo rozpracowywali poczynania Northa w Ameryce rodkowej. Jednak nikt poza
niewielkim krgiem w CIA i Biaym Domu nie wiedzia, co pukownik porabia w Iranie.
North zajmowa si stron finansow wymiany broni na zakadnikw. Pentagon przekazywa
CIA tysice rakiet TOW. Cena z rabatem dla agencji wynosia 3469 dolarw za sztuk, o
czym wiedziao niewiele osb. Se-cord, ze strony CIA, paci 10 tysicy dolarw za rakiet,
zyskiwa brutto 6531 dolarw i zgarnia powany udzia, a potem przekazywa zysk netto
contras w Ameryce rodkowej. Ghorbanifar mia paci 10 tysicy dolarw, a potem odbija
to sobie przy sprzeday rakiet Iraczykom. Contras mogli z tego zgarn miliony.
Pod koniec stycznia sekretarz obrony Weinberger nakaza swemu zastpcy, przyszemu
sekretarzowi stanu Colinowi Powellowi, by przekaza CIA tysic rakiet TOW z magazynu
Pentagonu. Rakiety, za porednictwem Richarda Secorda i Manuczera Ghorbanifara, trafiy
do Iranu w lutym. Iraski porednik szczodrze doda swoj mar, zanim bro dotara do
Teheranu. Kiedy pienidze spyny, CIA zwrcia je Pentagonowi, stosujc technik znan
piorcym pienidze na caym wiecie. Czeki wystawiano na sumy mniejsze ni milion
dolarw, gdy wiksze przelewy wymagay aprobaty Kongresu. Secord dosta od
Ghorbanifara 10 milionw dolarw za tysic rakiet. Wikszo zysku przeznaczono dla
contras.
W notatce z 4 kwietnia 1986 roku podpukownik North z rozmachem nakreli sytuacj
wiceadmiraowi Johnowi Poindexterowi, nowemu doradcy prezydenta do spraw
bezpieczestwa narodowego. Gdy pokryjemy wszystkie koszty, informowa, zostanie 12
milionw dolarw, ktrych bdzie mona uy na zakup pilnie potrzebnych rodkw dla
Nikaraguaskich Demokratycznych Si Oporu". Jak stwierdzi North, by to zgrabny
pomys".
Z tego wyszukanego rachunku znikn tylko jeden element: zakadnicy. W lipcu 1986 roku
wiziono ich jeszcze czterech. Sze miesicy pniej byo ich dwunastu. Amerykaska
skonno do dostarczania broni Iraczykom jedynie zaostrzya im apetyt na zakadnikw.
Rozumowanie Northa, wspierane przez jego pomagierw z CIA, prowadzio do wniosku, e
porywacze w Libanie nale do innej kategorii ni ci, ktrych opacamy stwierdzi
amerykaski ambasador w Libanie John H. Kelly. Nasi szyici s solidni. To inna grupa
ni szyici, ktrzy dokonuj porwan. Totalne bzdety!"3
Casey i garstka jego lojalnych analitykw wypichcili notatk, e handel broni da sygna
umiarkowanemu skrzydu w rzdzie Iranu. By to powany przykad sposobu korumpowania
CIA" za administracji Reagana, mwic sowami Philipa C. Wilcoxa juniora, najwyszego
rang pracownika wywiadu Departamentu Stanu i najwaniejszego cznika z CIA pod koniec
lat osiemdziesitych4. W rzdzie Iranu nie pozostali adni umiarkowani. Wszyscy zostali
zabici albo uwizieni przez ludzi otrzymujcych amerykask bro.
MAM NADZIEJ, E TO NIE WYCIEKNIE"
Handel broni i miliony, ktre Casey wycign od Saudyjczykw, pozwoliy CIA wrci do
gry w Ameryce rodkowej.
Agencja zaoya baz lotnicz i sie lokali konspiracyjnych na potrzeby przerzutu broni z
Salwadoru. Baz prowadzio dwch weteranw antycastrowskiej opozycji na odzie CIA.
Jednym z nich by Flix Ro-driguez, ktry pomg schwyta Che Guevare, drugim za Luis
Posada Carriles, ktry wanie uciek z wenezuelskiego wizienia, gdzie odsiadywa wyrok za
udzia w podoeniu bomby w kubaskim odrzutowcu zginy wtedy 73 osoby.
Latem 1986 roku zrzucili 90 ton broni i amunicji contras w poudniowej Nikaragui. W
czerwcu Kongres da zgod na 100 milionw dolarw pomocy na wojn w Ameryce
rodkowej, poczwszy od 1 padziernika. Od tego dnia CIA odzyskaa swoj licencj
owieck. Przez chwil wygldao na to, e wojna bdzie si toczy zgodnie z planami
agencji.
Jednak starannie ukrywana sie dostawcw broni rozpadaa si. Szef placwki w Kostaryce
Joe Fernandez by kontrolerem tajnych lotw z transportami broni i dysponowa
prymitywnym ldowiskiem. Jednak nowy prezydent Kostaryki Oscar Arias, ktry pracowa
nad wynegocjowaniem pokoju w Ameryce rodkowej, ostrzeg Fernandeza w cztery oczy,
eby nie uywa ldowiska do dozbrajania contras. 9 czerwca 1986 roku samolot CIA
wyadowany broni wystartowa z tajnej bazy w Salwadorze w z pogod, wyldowa
awaryjnie na ldowisku Fernandeza i ugrzz po osie w bocie. Trzsc si ze strachu i
gniewu, Fernandez chwyci za telefon, zadzwoni do Salwadoru i kaza swemu koledze z CIA
zabra ten cholerny samolot z Kostaryki!"5 Zabrao to dwa dni.
W tyme miesicu Flix Rodriguez zacz zdawa sobie spraw, e kto w acuchu
dostawcw podejrzewa generaa Secorda czerpie zyski z ich patriotyzmu. 12 sierpnia
prbowa wszcz alarm na spotkaniu z innym starym przyjacielem doradc do spraw
bezpieczestwa narodowego wiceprezydenta Busha, weteranem CIA Donem Greggiem. By
to, podsumowa Gregg, bardzo mtny interes". 5 padziernika 1986 roku nastoletni
nikaraguaski onierz wystrzeli rakiet, ktra trafia amerykaski transportowiec C-123
przewocy bro z Salwadoru dla contras. Jedyny ocalay Amerykanin powiedzia
reporterom, e jest na kontrakcie CIA. Flix Rodriguez w panice zadzwoni do biura
wiceprezydenta Stanw Zjednoczonych. Kiedy zestrzelono samolot, North przebywa we
Frankfurcie, prbujc ubi z Iranem now wymian broni za zakadnikw.
3 listopada, kilka tygodni po tym, jak tajne umowy zostay ujawnione w anonimowych
ulotkach rozrzuconych na ulicach Teheranu, informacj t opublikowa niewielki libaski
tygodnik. Miny miesice, zanim caa historia wysza na jaw: irascy Stranicy Rewolucji
otrzymali dwa tysice rakiet przeciwpancernych, osiemnacie nowoczesnych rakiet
przeciwlotniczych, dwa transporty czci zapasowych i nieco uytecznych informacji
wojskowych od placwek CIA. Transporty broni zwikszyy znaczco iraskie zdolnoci
wojskowe stwierdzi Robert Oakley, koordynator do spraw antyterroryzmu. Informacje,
ktre im przekazalimy, rwnie powanie im pomogy"6. Jednak Iraczycy zostali oszukani.
Skaryli si, i to nie bezpodstawnie, e za ostatni dostaw czci do hawkw zapacili 600
procent wicej, ni naleao. Ghorbanifar te mia kopoty: wierzyciele cigali go za miliony,
a on sam grozi, e dla ratowania wasnej skry ujawni ca operacj.
Tajna operacja Caseya zakoczya si. Ca spraw prowadzi Ca-sey powiedzia radca
Departamentu Stanu Abraham Sofaer. Nie mam co do tego nawet cienia wtpliwoci.
Znaem Caseya ju wczeniej. Podziwiaem go i lubiem, a kiedy pooyem kres
wszystkiemu, Casey, tak czuem, uzna to za zdrad"7.
4 listopada 1986 roku, w dniu wyborw, Rafsandani, przewodniczcy iraskiego
parlamentu, ujawni, e do Iranu przyjechali amerykascy urzdnicy z darami. Nastpnego
dnia wiceprezydent Bush stwierdzi w swoim nagrywanym na tam dzienniku: Teraz w
wiadomociach jest mowa o zakadnikach. Jestem jednym z nielicznych, ktrzy znaj
wszystkie szczegy [...]. To jedyna operacja, ktra bya trzymana w bardzo cisej tajemnicy,
i mam nadziej, e to nie wycieknie".
10 listopada Casey uda si na niewiarygodnie nerwowe spotkanie czonkw Rady
Bezpieczestwa Narodowego. Zachci Reagana do ogoszenia publicznie, e Stany
Zjednoczone pracuj nad dugofalowym planem powstrzymania Sowietw i terrorystw w
Iranie a nie nad przekazywaniem broni za zakadnikw. Prezydent trzyma si tej linii.
My nie handlujemy powtarzam, nie handlujemy broni ani niczym innym za
zakadnikw" obwieci narodowi 13 listopada. Ponownie, jak w wypadku zestrzelenia U-
2, Zatoki Swi, wojny w Ameryce rodkowej, prezydent skama, aby ukry tajne operacje
CIA.
Wwczas jednak tylko nieliczni mu uwierzyli.
Uwolnienie amerykaskich zakadnikw zabrao pi miesicy. Dwaj nigdy nie wrcili. Peter
Kilburn zosta zamordowany. Po miesicach tortur i przesucha Bill Buckley z CIA zmar w
kajdanach.
NIKT W AMERYKASKIM RZDZIE NIE WIE"
Komisje Kongresu do spraw wywiadu chciay zamieni sowo z Billem Caseyem, on jednak
pozosta wierny tradycji i opuci kraj, gdy w CIA doszo do kryzysu.
W niedziel 16 listopada polecia na poudnie, aby dokona przegldu wojsk w Ameryce
rodkowej; pozostawi swego zastpc Boba Gatesa, eby posprzta baagan. Przesuchania
wyznaczono na pitek. Pi poprzedzajcych je dni naleao do najgorszych w dziejach
agencji.
W poniedziaek Gates i jego podwadni zaczli zestawia chronologi wydarze. Dyrektor
powierzy Clairowi George'owi i jego wydziaowi tajnych informacji zadanie przygotowania
zezna dla Kongresu. Nie zamierzali mwi prawdy.
We wtorek czonkowie sekretariatu komisji do spraw wywiadu wezwali George'a na
zamknite przesuchanie w odcitej od wiata i elektronicznie zabezpieczonej sali w kopule
Kapitolu. Wiedzia, e rok wczeniej CIA, bez zezwolenia, przehandlowaa bro za
zakadnikw. W krzyowym ogniu pyta zrobi to samo, co prezydent pi dni wczeniej:
skama.
W nocy Gates posa innego asystenta Caseya do Ameryki rodkowej, by dostarczy szkic
proponowanego zeznania Caseya i przywiz dyrektora z powrotem do centrali. W rod,
podczas lotu do Waszyngtonu, Casey zacz pisa w notatniku now wersj. Wkrtce jednak
zauway, e nie moe odczyta wasnego pisma. Zacz nagrywa kwiecist wypowied na
magnetofon. Wyszed z tego jeden wielki chaos, wic da sobie spokj.
W czwartek przynis w teczce pierwotny szkic do Biaego Domu na spotkanie z Northern i
Poindexterem. Gdy omawiali spraw, naskroba na tym szkicu notatk: Nikt w
amerykaskim rzdzie nie wie" o transporcie hawkw z listopada 1985 roku. Byo to
monstrualne kamstwo. Wrci do centrali i w dyrektorskiej sali konferencyjnej na szstym
pitrze spotka si z wikszoci kierownictwa agencji i wieloma pracownikami bezporednio
zaangaowanymi w dostawy broni dla Iranu.
Spotkanie to byo kompletn katastrof" wspomina dyrektor wykonawczy sekretariatu
Caseya Jim McCullough. Dave Gries, inny bliski wsppracownik Caseya, stwierdzi, e nikt
z obecnych nie umia albo moe nie chcia dopasowa wszystkich elementw ukadanki
Iran-contras".
Na spotkaniu panowaa surrealistyczna atmosfera wspomina Gries. Wielu przybyych
najwyraniej bardziej interesowao, jak broni wasnej skry, ni jak pomc Caseyowi, ktry
by ewidentnie wyczerpany i niekiedy chaotyczny. Dla McCullougha i dla mnie jasne byo, e
nastpnego dnia bdziemy towarzyszy mocno zmieszanemu dyrektorowi w Kongresie"8.
W pitek Casey zoy przy zamknitych drzwiach zeznania przed komisjami Kongresu do
spraw wywiadu. By to stek wykrtw i bzdur, z jednym przykuwajcym uwag faktem.
Senator zapyta, czy CIA potajemnie wspieraa Iran i Irak, dwa kraje walczce ze sob. Tak,
oznajmi Casey, przez trzy lata wspieralimy Irak.
Przez weekend wysza na jaw notatka Northa dla Poindextera o zgarniciu milionw ze
sprzeday broni do Iranu i przekazaniu ich contras. Obaj od tygodni gorczkowo niszczyli
dokumenty, ale North jako ten jeden przegapi.
W poniedziaek 24 listopada wiceprezydent Bush podyktowa notatk do swego dziennika:
Prawdziwa bomba [...]. North wzi pienidze i zoy je na koncie w banku szwajcarskim
[...], eby wykorzysta je dla contras [...]. Szykuje si wielka klapa". Bya to najwiksza
polityczna wrzawa w Waszyngtonie, odkd miasto opuci Richard Nixon.
Cztery dni pniej Casey zwoa zebranie szefw amerykaskiego wywiadu z CIA,
Departamentu Stanu i Pentagonu. Bardzo mnie cieszy, e nasza spoeczno przez sze lat
pracowaa razem bardziej efektywnie ni wikszo rzdu, i to nie ponoszc znaczcych
poraek brzmia jego konspekt. adnego skandalu i wiele powanych sukcesw"9.
CISZA ZDAWAA SI TRWA WIEKI"
Od czasw Watergate to nie przestpstwo, ale tuszowanie faktw podkopywao autorytet
Waszyngtonu. Casey nie zdoa zatuszowa faktw. Co rusz potyka si, skadajc przez
tydzie niezborne zeznania na Kapitolu, kiwa si na krzele, nie potrafic wygosi
sensownego zdania. Z trudem trzyma gow w grze. Jego wsppracownicy byli przeraeni,
ale wspierali go.
Bill Casey musia odpowiedzie na wiele pyta stwierdzi jeden z nich, Jim McCullough,
weteran CIA z trzydziestoczteroletnim staem. Mao prawdopodobne, eby operacja
ruszya a jeszcze mniej moliwe, by trwaa ponad rok bez jego przyzwolenia i
wsparcia"10.
Casey w czwartkowy wieczr 11 grudnia by w Filadelfii na obiedzie dla uczczenia polegego
pracownika CIA Boba Amesa. Wrci do centrali w pitek o szstej rano na wywiad z
reporterem Time'a" Bruce'em van Vborstem. Agencja czsto w potrzebie zwracaa si do
Time'a" z prob o medialn reklam. Van Voorst by godny zaufania przez siedem lat
suy w CIA.
Agencja ustalia zasady: trzydzieci minut na Ir&n-contras, trzydzieci minut na przegld
osigni pod kierownictwem Caseya. McCullough sysza, jak wiele razy wczeniej Casey
recytowa dobr nowin. Ufa, e dyrektor, nawet wyczerpany, potrafi powiedzie co trzeba.
Pierwsze p godziny okazao si cik prb, ale kiedy mino, pojawio si od razu
grzeczne pytanie: Panie Casey, czy moe pan nieco opowiedzie o osigniciach agencji pod
paskim kierownictwem?"
Wszyscy westchnlimy z ulg i odprylimy si wspomina McCullough. Ale Casey
gapi si na van Voorsta, jakby nie mg uwierzy, e zadano mu to pytanie, albo go nie
zrozumia. Nic nie powiedzia. Cisza zdawaa si trwa wieki".
Rano w poniedziaek 15 grudnia Casey dosta ataku w swoim gabinecie na szstym pitrze.
Wyniesiono go na noszach, zanim ktokolwiek zrozumia, co si stao. W Georgetown
University Hospital lekarze stwierdzili, e mia nie zdiagnozowanego choniaka orodkowego
ukadu nerwowego zowrog pajcz sie rozprzestrzeniajc si w mzgu, rzadkie
schorzenie, trudne do wykrycia, ktre w cigu 1218 miesicy przed ujawnieniem si czsto
wywouje niewytumaczalnie dziwne zachowania.
Casey nigdy nie wrci do CIA. Bob Gates odwiedzi go w szpitalu 29 stycznia 1987 roku, na
rozkaz Biaego Domu przynoszc mu do podpisania list z rezygnacj. Casey nie mg
utrzyma pira. Lea na ku ze zami w oczach. Gates nastpnego dnia wrci do Biaego
Domu, a prezydent Stanw Zjednoczonych zaproponowa mu stanowisko Caseya robot,
ktrej nikt inny nie chcia stwierdzi Gates. Nic dziwnego"11.
Gates peni obowizki dyrektora centrali wywiadu przez pi koszmarnych miesicy, do 26
maja 1987 roku, ale jego nominacja zostaa utrcona. Musia poczeka na kolejny obrt koa
fortuny. Szybko stao si jasne, e by zbyt blisko wszystkiego, co zrobi albo czego nie
zrobi Casey powiedzia nastpny dyrektor centrali wywiadu William Webster. Bob
podchodzi do tego tak, e nie chcia wiedzie. W tych okolicznociach byo to nie do
przyjcia"12.
Webster kierowa FBI przez dziewi dugich lat. By apolitycznym wybracem Cartera. Ten
zawsze elegancki mczyzna o kwadratowej szczce po powikaniach zwizanych z afer
Irancontras sta si w administracji Reagana jednym z nielicznych symboli moralnej
prawoci, jakie w niej pozostay. Niegdy by sdzi federalnym i wci lubi, gdy si tak do
niego zwracano. Biay Dom niewtpliwie dostrzeg, e nominowanie czowieka o przydomku
Judge" [sdzia] na stanowisko szefa CIA moe si spodoba Amerykanom. Tak jak admira
Turner, by nieskazitelnie uczciwym scjentyst. Nie by czowiekiem Reagana, nie mia
politycznych ani osobistych zwizkw z prezydentem. Nigdy o nic mnie nie prosi
wspomina Webster. Nigdy nie rozmawialimy o interesach. To nie byy kumpelskie
stosunki. Potem, pod koniec lutego 1987 roku, odebraem telefon". Reagan by oficjalny. 3
marca ogosi nominacj Webstera na dyrektora centrali wywiadu i wychwala go jako
czowieka, ktry jest oddany rzdom prawa".
Tego samego nigdy nie powiedziano o Billu Caseyu. Gdy zmar 6 maja, w wieku 74 lat,
wasny biskup napitnowa go z ambony na pogrzebie, a prezydenci Reagan i Nixon suchali
w milczeniu.
Casey w cigu szeciu lat niemal dwukrotnie powikszy CIA; w wydziale tajnych operacji
pracowao teraz okoo szeciu tysicy ludzi. Za 300 milionw dolarw wybudowa szklany
paac, by pomieci swych podwadnych z centrali; zmobilizowa tajne armie na caym
wiecie. Mimo to zostawi agencj duo sabsz, ni j zasta, rozdart przez jego dziedzictwo
kamstw.
Suc pod Caseyem, Bob Gates nauczy si prostej lekcji. Wydzia tajnych operacji jest
sercem i dusz agencji powiedzia. To rwnie ta jej cz, przez ktr moesz
wyldowa w wizieniu"13.

. POMYLE RZECZ NIE DO POMYLENIA"
Prezydent Stanw Zjednoczonych wyzna Amerykanom, e okama ich w kwestii wymiany
broni za zakadnikw. Biay Dom prbowa skierowa polityczn zawieruch w stron
Caseya i CIA. Ani czowiek, ani instytucja nie mogli si broni. Kongres wezwa
pracownikw i agentw Caseya na przesuchania. Pozostawili wraenie, e Stany
Zjednoczone wynajy band oszustw i zodziei do prowadzenia swej polityki zagranicznej.
Przybycie Judge'a" Webstera oznajmio przejcie CIA przez wroga. Kongres i niezalena
komisja przystpiy do badania, czym dokadnie zajmowa si Casey. Zawieszono operacje,
plany odoono na pk, poniszczono kariery. Strach zagoci w centrali, gdy ponad
trzydziestu agentw FBI nioscych wezwania na przesuchania maszerowao korytarzami,
otwierao sejfy z podwjnymi zamkami i wertowao tajne akta, zbierajc dowody na
blokowanie oskare i krzywoprzysistwo. Przesuchiwani szefowie wydziau tajnych
operacji przewidywali, e zostan postawieni w stan oskarenia. Wizja Caseya CIA wolnego
od ogranicze prawa doprowadzia ich do rozpaczy.
Miny miesice, nim zrozumiaem, co si stao i co kto komu zrobi stwierdzi Webster.
Casey zostawi po sobie mnstwo problemw". Gwnym z nich, uzna Webster, bya
tradycja aroganckiej niesubordynacji. Ludzie w terenie uwaali, e musz dziaa na wasn
rk mwi. Ale nie mogli pracowa bez aprobaty zwierzchnikw. Szefowie rezydentur
chcieli by szefami"1.
Pracownicy operacyjni byli pewni, e Webster natychmiast przezwany agodnym Billem
nie wie, kim s, co robi, ani jaka mistyczna wi ich czy. Nikt inny tego nie zrozumie
powiedzia Colin Thompson, ktry suy w Laosie, Kambody i Wietnamie. To mga,
w ktr si zanurzasz i w ktrej si chowasz. Wierzysz, e moesz doczy do elity w
wiecie amerykaskiego rzdu, a agencja upewnia ci w tym, odkd zaczynasz w niej
pracowa. Robi z ciebie wyznawc"2.
Dla ludzi z zewntrz wygldali jak czonkowie mskiego klubu z Wirginii, poudniowej
kultury biaych koszul. Sami jednak uwaali si za zakamuflowany batalion bojowy, bractwo
krwi. Tarcia z Websterem od pocztku byy gwatowne. Zapewne moglibymy poradzi
sobie z ego Webstera, jego brakiem dowiadczenia w sprawach zagranicznych, jego
maomiasteczkow perspektyw, z ktrej patrzy na wiat, a nawet jego arogancj japiszona
skary si Duane Clarridge z CIA. Nie moglimy jednak przeskoczy tego, e by
prawnikiem".
Caa jego wiedza prawnika i sdziego mwia mu, e nie robi si rzeczy nielegalnych. Nigdy
nie zaakceptowaby, e tak wanie postpuje CIA, kiedy dziaa za granic. amiemy prawa
innych krajw. Tak zbieramy informacje. To dlatego dziaamy w tym biznesie. Webster mia
problem nie do pokonania z raison d'?tre instytucji, ktr mia kierowa"3.
Po kilku tygodniach od przybycia Webstera wieci od Clarridge'a i jego kolegw trafiy do
Biaego Domu: facet jest miernot, dyletantem, nie-rozgarnitym motylkiem z towarzystwa.
Dostrzeg bunt przeciwko sobie i prbowa go zdusi, jak mu poradzi Richard Helms, ktry
wyoni si z gszczu sdw kryminalnych jako szanowana szara eminencja. Dick Helms
uzmysowi mi jedno: poniewa musimy kama i robi to za granic, jest bardzo wane,
bymy nie kamali sobie nawzajem i nie kopali pod sob dokw wspomina Webster.
Chciaem przekaza, e mona duo wicej osign, kiedy ludzie ci ufaj. Nie wiem, czy to
co zmienio. Ludzie suchali bardzo uwanie. Ale w agencji zastanawiano si: czy on
naprawd tak myli? To pytanie cigle dwiczao im w gowach"4.
Webster obieca, e agencja nie bdzie miaa tajemnic przed Kongresem. Ale kongresowe
komisje do spraw wywiadu zbyt wiele razy si sparzyy. Po aferze \xzx\contras uznay, e
agencja powinna by kierowana ze Wzgrza Kapitoliskiego. Kongres mg narzuci sw
wol, poniewa zgodnie z konstytucj naleao do niego ostatnie sowo w sprawie budetu
rzdu. Webster wywiesi bia flag, a po jego kapitulacji CIA nie bya ju wycznym
instrumentem prezydenta. Zostaa podzielona, niepewnie, midzy Biay Dom a Kongres.

Ludzie od tajnych operacji zaciekle bronili si przed oddaniem Kongresowi prawa do
prowadzenia CIA. Obawiali si, e pord 535 reprezentantw jest moe piciu, ktrzy maj
jakie pojcie o agencji. Tak wic sekretariaty komisji nadzorujcych szybko wypeniy si
dowiadczonymi pracownikami CIA usiujcymi zadba o swoje interesy.
Komisje byy szczeglnie cite na Claira George'a, wci szefa wydziau tajnych operacji.
By specjalnym cznikiem Caseya z Kongresem i mistrzem oszustwa. Casey uwielbia jego
urok i spryt, ale nic z tego nie byo w cenie w CIA Webstera. Clair by gadki w obejciu,
czym wszystkich podbija stwierdzi Webster. Sdzi jednak, e mona sobie poradzi z
Kongresem, taczc dokoa niego".
Pod koniec listopada 1987 roku Webster wezwa go na dywanik i powiedzia: Prawda jest
taka, e Kongres panu nie wierzy. Musz panu odebra stanowisko". George myla przez
chwil. Powiedzia: Na-prawd powinienem odej i moe zabra ze sob kilka osb,
ktre te powinny odej"5. Trzy tygodnie pniej Duane Clarridge by na witecznej
popijawie z George'em, kiedy Webster wezwa go na gr i powiedzia, e czas odej.
Clarridge przelotnie zastanawia si, czy nie podj walki, najpierw za pomoc szantau
wobec Webstera, a potem uciekajc si do znajomoci w Biaym Domu6. Wanie dosta miy
licik od swego przyjaciela wiceprezydenta Stanw Zjednoczonych. Masz moj przyja
napisa George Bush mj szacunek i wietn opini. To si nigdy nie zmieni". Ale
Clarridge uzna, e wizy lojalnoci pky. Odszed.
Kadra pracownikw operacyjnych cznie majcych ze dwa tysice lat dowiadczenia odesza
wraz z nim.
AMERYKASKI WYWIAD BY SZCZODRY"
Na emeryturze Claira George'a nie nawiedzay koszmary zdemaskowanych operacji czy aktu
oskarenia, ale cie kreta w CIA.
Za jego kadencji, w latach 1985-1986, oddzia radziecki/wschodnio-europejski wydziau
tajnych operacji straci wszystkich swych szpiegw. W ZSRR aresztowano i stracono
kilkunastu jego agentw. Mae placwki CIA w Moskwie i Berlinie Wschodnim przestay
dziaa, ich pracownikw zdemaskowano, a operacje udaremniono. W 1986 i 1987 roku
oddzia pada jak wysadzony budynek sfilmowany na zwolnionych obrotach. CIA nie miaa
pojcia dlaczego. Najpierw sdzono, e zdradzi nowicjusz Ed Howard. Wstpi do wydziau
tajnych operacji w 1981 roku i zosta wybrany do pierwszego zadania jako gboko
zakonspirowany pracownik operacyjny w Moskwie. Przeszed dwuletnie szkolenie. Kilka
detali z ycia osobistego Howarda umykao CIA a do koca: by pijakiem, kamc,
zodziejem. Agencja wypucia go, a on w kwietniu 1985 roku przeszed na stron Moskwy.
W ramach swego szkolenia Howard czyta akta paru najlepszych szpiegw CIA w Moskwie,
wrd nich Adolfa Tokaczowa, naukowca wojskowego, ktry przez cztery lata dostarcza
dokumenty o przeomowych badaniach nad broni. Tokaczowa uwaano za najlepsze rdo
CIA w Zwizku Radzieckim od dwudziestu lat.
Kiedy 28 wrzenia 1986 roku na Kremlu zebrao si Biuro Polityczne, przewodniczcy KGB
Wiktor Czebrikow z dum poinformowa Michaia Gorbaczowa, e dzie wczeniej
Tokaczow zosta stracony za zdrad. .Amerykaski wywiad by dla niego szczodry
wspomina Gorbaczow. Wydali na niego dwa miliony rubli"7. To byo ponad p miliona
dolarw. KGB zna teraz wysoko opat za szpiegw najwyszej klasy.
Agencja wierzya, e Howard mg zdradzi Tokaczowa. Nie mg by jednak winien
mierci niemal czterdziestu radzieckich szpiegw CIA co zdruzgotao siatk agencji w
ZSRR. Naleao wini kogo albo co innego. Prezydencka Rada Konsultantw do spraw
Wywiadu Zagranicznego przyjrzaa si sprawie i poinformowaa o zasadniczej niezdolnoci
kogokolwiek w oddziale radzieckim do pomylenia rzeczy nie do pomylenia" e zdrajca
moe si ukrywa w wydziale tajnych operacji. Casey przeczyta raport i udzieli reprymendy
Clairowi George'owi. Jestem przeraony napisa zadziwiajcym samozadowoleniem"
w obliczu tej katastrofy". Sam jednak zlekceway problem. Do zbadania mierci
najcenniejszych agentw CIA skierowa trzech ludzi, w tym jednego w niepenym wymiarze
godzin.
Miar zaufania do Webstera wyszych rang pracownikw wydziau tajnych operacji byo to,
e nigdy nie powiedzieli mu caej prawdy o tej sprawie. Nie mia pojcia, e to
najpowaniejsza penetracja w dziejach agencji. Wiedzia, e trwa dochodzenie na niskim
szczeblu wiczenie, nic wicej. Jeli co znajd, to wietnie stwierdzi. Jeli nie
odkryj adnej zowrogiej przyczyny, to moe doszukaj si innego motywu albo nie znajd
adnego. Tyle o tym syszaem"8.
Dochodzenie zaamao si i za Webstera narasta kontrwywiadowczy koszmar CIA.
W czerwcu 1987 roku major Florentino Aspillaga Lombard, szef re-zydentury kubaskiego
wywiadu w Czechosowacji, przedosta si do Austrii, wszed do amerykaskiej ambasady w
Wiedniu i porozmawiawszy z Jimem Olsonem, szefem placwki CIA, przeszed na stron
przeciwnika9. Ujawni, e kady Kubaczyk zwerbowany przez CIA w ostatnich dwudziestu
latach by podwjnym agentem udawa lojalno wobec Stanw Zjednoczonych, a
potajemnie pracowa dla Hawany. To by wstrzs, rzecz trudna do uwierzenia. Jednak
analitycy CIA po dugim i bolesnym dochodzeniu ponuro potwierdzili, e major mwi
prawd. Tego samego lata zacza napywa wska struka informacji wywiadowczych o
mierci agentw CIA; przekazywali je nowi oficerowie wojska i wywiadu Zwizku
Radzieckiego oraz krajw bloku wschodniego. Struka zmienia si w strumie, a potem
rwc rzek, ale mino siedem lat, zanim odkryto straszliw prawd, e bya to
dezinformacja.
NAPRAWD ZROBILI CO PORZDNIE"
Webster wkrtce po swoim zaprzysieniu zapyta Roberta Gatesa: Bob, co si dzieje w
Moskwie? Co zamierza Gorbaczow? Odpowiedzi go nie zadowoliy. Miaem chopakw,
ktrzy twierdzili, e szklanka jest do poowy pena, i takich, co mwili, e jest do poowy
pusta wzdycha Webster. Z jednej strony to, z drugiej tamto".
CIA nie wiedziaa, e Gorbaczow na spotkaniu przywdcw pastw Ukadu Warszawskiego
w maju 1987 roku oznajmi, e Sowieci nigdy nie zaatakuj Europy Wschodniej, by utrzyma
swoje imperium. CIA nie wiedziaa, e Gorbaczow w lipcu 1987 roku powiedzia przywdcy
Afganistanu, i Sowieci zamierzaj wkrtce wycofa swe wojska okupacyjne. A w grudniu
1987 roku agencj wprawiy w osupienie tumy Amerykanw na ulicach Waszyngtonu
witajcych Gorbaczowa jak bohatera. Czowiek z ulicy zdawa si rozumie, e wiat
komunistyczny chce zakoczy zimn wojn. Do CIA ta myl nie docieraa. Bob Gates przez
nastpny rok nieustannie wypytywa swych podwadnych, dlaczego Gorbaczow wci ich
zaskakuje.
Przez ponad trzydzieci lat Stany Zjednoczone wyday niemal wier miliarda dolarw na
satelity szpiegowskie i sprzt do rozpoznania telekomunikacyjnego, eby monitorowa
radzieck armi. Na papierze za programy te odpowiada dyrektor centrali wywiadu, jednak w
rzeczywistoci prowadzi je Pentagon. Zapewniay dane do nie koczcych si negocjacji
SALT z Sowietami i mona byo twierdzi, e to te rozmowy sprawiaj, e zimna wojna
wci jest zimna. Jednak Waszyngton i Moskwa nigdy nie zrezygnoway z ani jednego
systemu uzbrojenia, ktry chciay zbudowa. Ich arsenay wci mogy setki razy wysadzi
wiat w powietrze. I w kocu Stany Zjednoczone odeszy od idei kontroli zbroje.
Jednak w sierpniu 1988 roku, w momencie wybranym przez los z doskonaym wyczuciem
ironii, zebrano plony. Frank Carlucci, wwczas sekretarz obrony Reagana, pojecha do
Moskwy na spotkanie ze swym radzieckim odpowiednikiem, ministrem obrony Dmitrijem
Jazowem. Wygosi wykad dla generaw i admiraw w akademii wojskowej imienia
Woroszyowa. Jak to jest, e tyle o nas wiecie?" zapyta Carlucciego jeden ze suchaczy.
Dziki satelitom odpar sekretarz. Byoby nam duo atwiej, gdybycie, tak jak my,
publikowali swj budet wojskowy". Zgromadzeni wybuchnli miechem, a zaskoczony
Carlucci zapyta potem radzieckiego oficera ze swej eskorty, co ich tak rozbawio. Nie
zrozumie pan usysza w odpowiedzi. Zaatakowa pan serce systemu" tajno.
Bezporednie kontakty midzy amerykaskimi a radzieckimi szefami wojskowoci sprawiy,
e Sowieci zdali sobie spraw z dwch rzeczy. Po pierwsze, e Amerykanie nie chc ich
pozabija. Po drugie za, e mog dorwnywa Amerykanom w zakresie broni jdrowej, ale
to i tak nie robi adnej rnicy. Byli duo sabsi pod kadym innym wzgldem. Wiedzieli, e
ich zamknity system, zbudowany na tajemnicach i kamstwie, nigdy nie zdoa pokona
otwartego spoeczestwa.

Zrozumieli, e gra si skoczya. Agencja tego nie zrozumiaa.
Owego roku CIA odniosa trzy powane sukcesy. Pierwszy nastpi po tym, jak pukownik
Chang Hsien-yi, zastpca dyrektora tajwaskiego instytutu bada nad energi jdrow, uciek
do Amerykanw. Przez dwadziecia lat pracowa potajemnie dla Stanw Zjednoczonych,
odkd CIA zwerbowaa go, gdy by jeszcze kadetem. Jego instytut, na pozr zaoony dla
prowadzenia bada cywilnych, wzniesiono dziki amerykaskiemu plutonowi,
poudniowoafrykaskiemu uranowi i midzynarodowemu dowiadczeniu. Przywdcy
Tajwanu utworzyli w jego strukturze wydzia, ktremu powierzyli zbudowanie bomby
atomowej. Ta bro moga mie tylko jeden cel: chiski ld stay. Przywdcy
komunistycznych Chin lubowali zaatakowa Tajwan, jeli uzyska on bro atomow. Stany
Zjednoczone day przerwania programu. Tajwan skama w tej kwestii i kontynuowa prace.
Do nielicznych Amerykanw, ktrzy wiedzieli, e pukownik Chang od dawna pracuje dla
Stanw Zjednoczonych, nalea Jim Lilley z CIA, ktry by szefem placwek w Chinach i na
Tajwanie i wkrtce mia zosta ambasadorem w Chinach. Bierzesz kandydata, dajesz mu
waciwego prowadzcego, werbujesz ostronie na podstawach ideologicznych chocia
pienidze te wchodz w gr i utrzymujesz z nim kontakt" stwierdzi Lilley. Pukownik
Chang wysa ostrzeenie do swego prowadzcego, zdezerterowa i dostarczy dowody na
postpy programu broni jdrowej. Szpieg CIA z dwudziestoletnim staem pomg zatrzyma
szerzenie broni masowej zagady. To by przypadek, e naprawd zrobili co porzdnie
powiedzia Lilley. Wycignli faceta, zdobyli dokumentacj. I stanli oko w oko z
Tajwaczykami"10. Uzbrojony w dowody Departament Stanu zacz mocno naciska na rzd
Tajwanu, ktry w kocu obwieci, e moe zbudowa bro jdrow, ale nie ma takiego
zamiaru. Byo to apogeum kontroli zbroje.
Potem nastpia byskotliwa intryga przeciwko organizacji Abu Nida-la, bandzie, ktra przez
ponad dziesi lat zabijaa, porywaa i terroryzowaa ludzi z Zachodu w Europie i na Bliskim
Wschodzie". Udzia w tej operacji wziy trzy zagraniczne rzdy i prezydent Stanw
Zjednoczonych. Narodzia si ona w nowym centrum antyterrorystycznym CIA po tym, jak
Jimmy Carter w marcu 1987 roku dostarczy prezydentowi Syrii Hafizowi al-Asadowi pakiet
danych wywiadowczych o Abu Nidalu. Asad wyrzuci terroryst z kraju. Przez nastpne dwa
lata, z pomoc OWP oraz wywiadw jordaskiego i izraelskiego, agencja prowadzia wojn
psychologiczn z Abu Nidalem. Mocny i stay strumie dezinformacji przekona go, e jego
najblisi wsppracownicy to zdrajcy. W nastpnym roku zabi siedmiu z nich i dziesitki ich
podwadnych, osabiajc sw organizacj. Kampania signa szczytu, kiedy dwaj ludzie Abu
Nidala zdezerterowali i przypucili atak na jego siedzib w Libanie, zabijajc osiemdziesiciu
jego ludzi. Organizacja rozpada si, co byo wietnym zwycistwem centrum
antyterrorystycznego CIA i oddziau bliskowschodniego pod kierunkiem Toma Twettena,
ktry otrzyma awans na szefa wydziau tajnych operacji.
Trzecim wielkim sukcesem a raczej tym, co wszyscy wwczas za niego brali by triumf
afgaskich rebeliantw.
Wszyscy inni bojownicy o wolno wspierani przez CIA zaamywali si. Contras podpisali
zawieszenie broni kilka dni po tym, jak ostatecznie ustao tajne wsparcie agencji. W
Nikaragui karty wyborcze zastpiy pociski. Po Sudanie bka si zagubiony oddziaek
przeciwnikw Kad-dafiego. CIA musiaa zdemobilizowa tych niewydarzonych rebeliantw i
wycign ich z Afryki Pnocnej, najpierw do Konga, a potem do Kalifornii12. W
poudniowej Afryce tajne akcje zastpia dyplomacja, a strumie broni z Waszyngtonu i
Moskwy wysech. Zainicjowana przez Caseya operacja wspierania kambodaskiej armii
rebelianckiej walczcej z siami Hanoi, zwycizcami wojny wietnamskiej, bya fatalnie
prowadzona, a pienidze i bro trafiay w rce skorumpowanych tajlandzkich generaw13.
Umiecio to sojusznikw CIA w jednym szeregu z rzeni-kami z Kambody, Czerwonymi
Khmerami. Colin Powell, po czystkach zwizanych z afer \rzn-contras zastpca doradcy
Reagana do spraw bezpieczestwa narodowego, ostrzega, e Biay Dom powinien dwa razy
przemyle t operacj. W sam por zostaa zakoczona.
Tylko afgascy mudahedini przelewali krew i wietrzyli zwycistwo. Afgaska operacja CIA
pochaniaa wwczas 700 milionw dolarw rocznie. Byo to okoo osiemdziesiciu procent
zagranicznego budetu wydziau tajnych operacji. Uzbrojeni w przeciwlotnicze rakiety
Stinger, afgascy rebelianci zabijali radzieckich onierzy, zestrzeliwali radzieckie
helikoptery i zadawali powane ciosy radzieckiemu wizerunkowi. CIA zrobia to, co
zamierzaa: daa Sowietom ich Wietnam. Wybijalimy ich jednego po drugim powiedzia
Howard Hart, ktry kierowa programem uzbrajania Afgaczykw od 1981 do 1984 roku.
A oni pojechali do domu. I to bya kampania terrorystyczna"14.
ODESZLIMY"
Sowieci ogosili, e opuszcz Afganistan na dobre zaraz po odejciu Reagana z Biaego
Domu. Raporty CIA nigdy nie odpowiedziay na pytanie, co si stanie, kiedy islamscy
powstacy w tym kraju pokonaj bezbonych najedcw. Tom Twetten, latem 1988 roku
czowiek numer dwa w wydziale tajnych operacji, wyobraa sobie, co si wyoni z afga-
skich rebeliantw. Szybko zrozumia, e nie mamy adnego planu"15. CIA uznaa po prostu:
Nastanie afgaska demokracja*. A to nie bdzie adne".
Wojna ze Zwizkiem Radzieckim bya skoczona. Ale nie afgaski dihad CIA. Robert
Oakley, amerykaski ambasador w Pakistanie w latach 1988-1991, twierdzi, e Stany
Zjednoczone i Pakistan powinny drastycznie ograniczy nasz pomoc dla prawdziwych
radykaw" w Afganistanie i stara si nieco utemperowa mudahedinw. Ale CIA nie
moga ani nie chciaa trzyma swych pakistaskich partnerw w ryzach powiedzia.
Wci zatem wspieralimy cz radykaw"16. Najbardziej Gulbuddina Hekmatjara, ktry
otrzyma miliony dolarw w uzbrojeniu od CIA i zmagazynowa wikszo tej broni.
Wykorzysta j pniej przeciwko Afgaczykom, dc do wadzy absolutnej.
Miaem inny problem z agencj stwierdzi ambasador Oakley. Ci sami ludzie, ktrzy
walczyli z Sowietami, czerpali te zyski z handlu narkotykami". Afganistan z bezkresnymi
polami maku opiumowego, ktry zbiera si dwa razy do roku, by i wci jest, najwikszym
na wiecie rdem heroiny. Podejrzewaem, e moe by w to zamieszany pakistaski
wywiad i e CIA nie zamierza z tego powodu zerwa z nim stosunkw".
Wci prosiem ludzi rezydentury o informacje z ich afgaskich rde na temat tego
przemytu wspomina Oakley. Wypierali si jednak jakichkolwiek kontaktw zdolnych
dostarczy takie dane. Nie mogli zaprzeczy, e maj rda, poniewa dostawalimy
informacje o uzbrojeniu i innych rzeczach".
Podniosem nawet t spraw w rozmowie z Billem Websterem cign Oakley. Nigdy
nie dostaem zadowalajcej odpowiedzi. Nic si nigdy nie stao".
W Waszyngtonie Webster zaprosi przywdcw afgaskich rebeliantw na obiad. To nie
byli ludzie mili w obejciu" wspomina. Hek-matjar nalea do goci honorowych. Kiedy
spotkaem si z nim kilka lat pniej w Afganistanie, lubowa stworzy nowe islamskie
spoeczestwo, a jeli to bdzie wymagao milionw ofiar, oznajmi, to niech tak bdzie. Gdy
powstaje ta ksika, CIA wci poluje na niego w Afganistanie, gdzie wraz ze swymi ludmi
Hekmatjar zabija amerykaskich onierzy i ich sojusznikw.
Ostatni radziecki onierz opuci Afganistan 15 lutego 1989 roku. Bro od CIA wci
napywaa. Nikt z nas tak naprawd nie przewidzia zasadniczej konsekwencji"
powiedzia ambasador Oakley. W cigu roku w stolicach prowincji i zrujnowanych wioskach
Afganistanu zaczli si pojawia odziani w biel Saudyjczycy. Ogaszali si emirami.
Kupowali lojalno wioskowych przywdcw i zaczynali budowa mae imperia. Byli
emisariuszami nowej siy, ktr wiat nazwa al-Kaid.
Odeszlimy stamtd powiedzia Webster. Nie powinnimy byli odchodzi".

. Co ZROBIMY, KIEDY RUNIE MUR?"
Agencja witowaa, kiedy 20 stycznia 1989 roku George H. W. Bush zosta zaprzysiony
na prezydenta. By jednym z nich. Uwielbia ich. Rozumia ich. By, prawd mwic,
pierwsz gow pastwa, ktra wiedziaa, jak pracuje CIA.
Bush sam obj funkcj dyrektora centrali wywiadu. Szanowa Judge'a" Webstera, ale
wiedzia, e pracownicy nie, dlatego nie dopuci go do swojego wewntrznego krgu. Bush
yczy sobie codziennych raportw od fachowcw, a jeli go nie satysfakcjonoway, prosi o
nie opracowane materiay. Jeli co szykowao si w Peru czy w Polsce, chcia usysze o tym
byskawicznie od szefa rezydentury. Jego wiara w agencj bya na poy religijna.
Zostaa ona wystawiona na cik prb w Panamie. Podczas kampanii wyborczej w 1988
roku Bush zaprzeczy, e zna sawnego dyktatora generaa Manuela Norieg. Ale byy
zdjcia, ktre temu przeczyy. Norie-ga od wielu lat znajdowa si na licie pac CIA. Bill
Casey co roku zaprasza go do centrali i przynajmniej raz polecia do Panamy, eby si z nim
spotka. Casey uwaa go za protegowanego" powiedzia Arthur H. Davis junior,
amerykaski ambasador w Panamie za Reagana i Busha1.
W lutym 1988 roku genera zosta oskarony na Florydzie o to, e odgrywa wan rol w
handlu kokain, ale pozosta u wadzy, szydzc ze Stanw Zjednoczonych. Wwczas do
opinii publicznej dotaro ju, e Noriega to morderca oraz wieloletni przyjaciel CIA. Impas
by rozpaczliwy. CIA, ktra wsppracowaa z nim od tak dawna, nie chciaa zerwa
stosunkw" powiedzia czonek Rady Bezpieczestwa Narodowego Robert Pastorino,
ktry w latach osiemdziesitych spdzi z Norieg wiele godzin jako wyszy cywilny
urzdnik Pentagonu2.

Po postawieniu dyktatora w stan oskarenia Biay Dom Reagana dwa razy nakaza agencji
znale sposb na zerwanie z nim, a George Bush zaraz po objciu urzdu prezydenta
poinstruowa CIA, eby obalia dyktatora. Za kadym razem agencja odmawiaa. Genera
Vernon Walters, wczesny amerykaski ambasador przy ONZ, by szczeglnie ostrony.
Jako byy wicedyrektor CIA, tak jak niektrzy ludzie z Pentagonu, ktrzy byli w Southcom,
Dowdztwie Operacji Si Ldowych Poudnie, nie chcia, eby Norieg sprowadzono do
Stanw Zjednoczonych i postawiono przed sdem za cokolwiek" stwierdzi Stephen
Dachi, ktry zna i generaa Waltersa, i generaa Norieg, a w 1989 roku by drugi w
hierarchii amerykaskiej ambasady w Panamie3. Starzy przyjaciele Noriegi z agencji i armii
nie chcieli, eby zeznawa na ich temat pod przysig w amerykaskim sdzie.
Na rozkaz prezydenta Busha agencja wydaa 10 milionw dolarw na poparcie opozycji w
majowych wyborach 1989 roku. Noriega jednak obroni si przed t czwart wymierzon
przeciwko niemu operacj CIA. Prezydent Bush zaaprobowa pit tajn operacj przeciw
dyktatorowi, obejmujc paramilitarne wsparcie dla spisku. Zapomnijcie o tym, powiedzieli
pracownicy operacyjni: Norieg mona usun tylko w drodze inwazji wojskowej na pen
skal. Niektrzy najbardziej dowiadczeni w sprawach Ameryki aciskiej pracownicy
agencji w tym szef re-zydentury w Panamie Don Winters wcale nie mieli ochoty
wystpowa przeciwko generaowi.
Wcieky Bush da do zrozumienia, e na temat wydarze w Panamie dowiaduje si wicej z
CNN ni od agencji. By to koniec Williama Webstera jako dyrektora centrali wywiadu.
Odtd prezydent planowa obalenie Noriegi razem z sekretarzem obrony Dickiem Cheneyem,
ktrego sceptycyzm wobec agencji pogbia si z dnia na dzie.
Nieudane prby CIA potajemnego obalenia starego sojusznika zmusiy Stany Zjednoczone do
podjcia najwikszej operacji wojskowej od czasu upadku Sajgonu. Podczas
boonarodzeniowego tygodnia 1989 roku bomby samonaprowadzajce obrciy w gruzy
slumsy Panamy, a onierze Si Specjalnych wdarli si do stolicy. W cigu dwch tygodni,
jakie miny, zanim aresztowano Norieg i sprowadzono go w kajdankach do Miami, zgino
dwudziestu trzech Amerykanw i setki niewinnych panamskich cywilw.

Don Winters z CIA zeznawa jako wiadek obrony na procesie No-riegi4, podczas ktrego
Stany Zjednoczone przyznay si, e za porednictwem agencji i armii wypaciy dyktatorowi
co najmniej 320 tysicy dolarw. Winters opisa Norieg jako zaufanego porednika CIA
midzy Stanami Zjednoczonymi a Fidelem Castro, lojalnego sojusznika w wojnie z
komunizmem w Ameryce rodkowej i fundament amerykaskiej polityki zagranicznej da
nawet schronienie wygnanemu szachowi Iranu. Noriega zosta skazany na podstawie omiu
zarzutw o przemyt narkotykw i wymuszenia. Gwnie dziki zeznaniu Wintersa, zoonym
po procesie, wyrok Noriegi jako jeca wojennego zosta zmniejszony o dziesi lat, a dat
warunkowego zwolnienia wyznaczono na wrzesie 2007 roku.
JU NIGDY NIE ZAUFAM CIA"
W 1990 roku wyzwaniem dla Stanw Zjednoczonych sta si kolejny dyktator: Saddam
Husajn.
Podczas omioletniej wojny irasko-irackiej prezydent Reagan wysa jako swojego
osobistego wysannika do Bagdadu Dona Rumsfelda, by ucisn do Saddama i
zaproponowa mu amerykaskie poparcie. Agencja przekazaa Saddamowi informacje
wojskowe, w tym dane z pola bitwy uzyskane z satelitw szpiegowskich, a Stany
Zjednoczone ofiaroway mu zezwolenie na eksport najnowoczeniejszej technologii, ktr
Irak wykorzysta do budowy broni masowego raenia.
O podjciu takich decyzji zadecydoway przede wszystkim wypaczone informacje od Billa
Caseya i CIA. Saddam Husajn by brutalnym dyktatorem, ale wielu uwaao go za mniejsze
zo stwierdzi Philip Wilcox, cznik Departamentu Stanu z agencj. Istniay
wywiadowcze prognozy na temat zagroenia ze strony Iranu, ktre, jak si okazao, bardzo
przeceniy zdolno Iranu do uzyskania przewagi w wojnie [...].
Rzeczywicie skonilimy si w stron Iraku. Dostarczylimy mu informacje, skrelilimy go
z listy pastw wspierajcych terroryzm i bralimy za dobr monet wypowiedzi Saddama
Husajna majce wiadczy o jego poparciu dla arabsko-izraelskiego procesu pokojowego.
Wielu zaczo optymistycznie postrzega Irak jako potencjalny czynnik stabilizacji, a
Saddama Husajna jako czowieka, z ktrym moemy wsppra-cowac
Inwestycja w Irak kiepsko si opacia. W zamian nie napyway adne informacje. Agencja
nigdy nie spenetrowaa irackiej policji. Nie dysponowaa wiedz z pierwszej rki na temat
reimu. Jej siatka irackich agentw obejmowaa garstk dyplomatw i przedstawicieli
handlowych z obcych ambasad. Ludzie ci mieli niewielkie szanse na wgld w tajne zamiary
Bagdadu. Ktrego razu CIA upada tak nisko, e zwerbowaa irackiego recepcjonist z
hotelu w Niemczech.
Wci utrzymywana siatka ponad czterdziestu iraskich agentw CIA obejmowaa
wojskowych redniej rangi, ktrzy wiedzieli co nieco na temat armii irackiej. Rezydentura
CIA we Frankfurcie komunikowaa si z nimi archaiczn metod notatek pisanych
atramentem sympatycznym. Jednak jesieni 1989 roku zwerbowany recepcjonista wysa listy
do wszystkich agentw w tym samym czasie, z tej samej skrzynki, tym samym charakterem
pisma, wszystkie pod ten sam adres. Po zdemaskowaniu jednego z agentw zostaa
zdekonspirowana caa siatka. Zadanie operacyjne 101 zakoczyo si fiaskiem. Wszyscy
irascy szpiedzy CIA trafili do wizienia, wielu zostao straconych za zdrad.
,Aresztowanych agentw zamczono na mier powiedzia Phil Giraldi, wczesny
zastpca szefa placwki w Stambule. Nikt w CIA nie zosta ukarany doda a
odpowiedzialny szef jednostki terenowej dosta nawet awans"6. Wsypa siatki agentw
zamkna okno CIA zarwno na Irak, jak i Iran.
Wiosn 1990 roku CIA przegapia, e Saddam ponownie zacz mobilizowa armi. Agencja
przedstawia Biaemu Domowi specjaln narodow prognoz wywiadowcz stwierdzajc, e
irackie siy zbrojne s wyczerpane, e potrzebuj lat na odbudow po wojnie z Iranem oraz e
Saddam w najbliszej przyszoci nie podejmie adnych dziaa zbrojnych. Potem, 24 lipca
1990 roku, Judge" Webster przynis prezydentowi Bushowi zdjcia z satelity
szpiegowskiego ukazujce dwie dywizje Gwardii Republikaskiej 10 tysicy onierzy
zgrupowane przy granicy z Kuwejtem. Nagwek biuletynu wywiadowczego CIA z
nastpnego dnia brzmia: Czy Irak befuje?"7
Tylko jeden wybitny analityk CIA, Charles Allen, pracownik wywiadu do spraw ostrzegania,
oceni szanse na wojn jako wiksze ni kiedykolwiek. W gowie dzwoni mi dzwonek
alarmowy powiedzia Allen. Zaskakujco niewiele osb chciao mnie sucha"8.
31 lipca CIA owiadczya, e atak jest niemoliwy Saddam moe i signie po jakie pole
naftowe albo kilka wysepek, ale nic wicej. Dopiero nastpnego dnia, dwadziecia godzin
przed atakiem, wicedyrektor centrali wywiadu Richard J. Kerr ostrzeg Biay Dom, e iracki
atak nastpi lada moment.
Prezydent Bush nie wierzy swojej agencji. Zadzwoni do prezydenta Egiptu, krla Arabii
Saudyjskiej i emira Kuwejtu. Wszyscy oni stwierdzili, e Saddam nie zaatakuje. Krl Jordanii
Husajn powiedzia prezydentowi: Jeli chodzi o stron irack, przesyaj panu wyrazy
szacunku i uznania"9. Uspokojony Bush poszed spa. Kilka godzin pniej pierwsza fala 140
tysicy irackich onierzy wkroczya do Kuwejtu.
Najbardziej zaufany doradca prezydenta do spraw wywiadu Bob Gates bawi si na
rodzinnym pikniku pod Waszyngtonem. Dojechaa do nich przyjacika jego ony. Co ty tu
robisz? spytaa. A o co chodzi? odpowiedzia pytaniem Gates. O wojn, odpowiedziaa. Jak
wojn? zdziwi si Gates. Krtko mwic, docierao do nas niewiele wiadomoci o tym, co
dzieje si w Iraku" zanotowa sekretarz stanu James Baker10.
Przez nastpne dwa miesice CIA zachowywaa si typowo niefortunnie" powiedzia
Chas W. Freeman junior, amerykaski ambasador w Arabii Saudyjskiej11. Agencja popadaa
ze skrajnoci w skrajno. 5 sierpnia doniosa, e Saddam zaatakuje Arabi Saudyjsk.
Oczywicie tego nie zrobi. Zapewnia prezydenta, e Irak nie ma gowic chemicznych w
rakietach krtkiego i redniego zasigu. Nastpnie przyznaa z rosncym przekonaniem, e
Irak dysponuje gowicami chemicznymi i e Saddam przypuszczalnie ich uyje. Za tymi
ostrzeeniami nie stay adne dowody. Podczas wojny w Zatoce Saddam nie skania si do
uycia broni chemicznej. Ale zapanowa ogromny strach, gdy irackie scudy zaczy spada na
Rijad i Tel Awiw.
Wcigu tygodni poprzedzajcych siedmiotygodniow bitw powietrzn w Iraku, ktra zacza
si 17 stycznia 1991 roku, Pentagon poprosi CIA o wyznaczenie celw bombardowa.
Agencja wskazaa, wrd wielu innych miejsc, podziemny bunkier w Bagdadzie. 13 lutego
lotnictwo wysadzio go, ale bunkier by wykorzystywany jako schron przeciwlotniczy dla
cywilw. Zginy setki kobiet i dzieci. Potem agencji nie proszono ju o wskazywanie celw.
Nastpnie doszo do gwatownego sporu midzy CIA i amerykaskim dowdc operacji
Pustynna Burza", generaem Normanem Schwarzkop-fem. Dotyczy szacunkw szkd
wyrzdzonych podczas walk dziennych raportw militarnych i politycznych skutkw
bombardowania. Dla Pentagonu spraw nadrzdn byo zapewnienie Biaego Domu, e
amerykaskie bombowce zniszczyy do irackich wyrzutni rakietowych, eby ochroni
Izrael i Arabi Saudyjsk, i do irackich czogw oraz broni, by ochroni amerykaskie siy
ldowe. Genera zapewni prezydenta i opini publiczn, e zadanie zostao dobrze
wykonane. Analitycy CIA poinformowali George'a Busha, e szacunek strat zadanych siom
irackim jest przesadzony i mieli racj. Jednak agencja poamaa sobie miecz, wyzywajc
Schwarzkopfa na pojedynek. Otrzymaa zakaz szacowania strat. Interpretacj zdj
satelitarnych przej Pentagon. Kongres ustawi agencj na podrzdnej pozycji w jej
stosunkach z armi amerykask. Po wojnie nakazano jej utworzy nowe biuro do spraw
wojskowych, majce wycznie wspiera Pentagon. Nastpne dziesi lat agencja
odpowiadaa na tysice pyta wojskowych: Jak szeroka jest ta droga? Jak wytrzymay jest ten
most? Co jest za tym wzgrzem? Przez 45 lat CIA odpowiadaa na pytania cywilnych
przywdcw, nie generaw. Stracia niezaleno od wojskowego acucha dowodzenia.
Po przegranej wojnie Saddam wci by potny, ale CIA zostaa osabiona. Agencja,
opierajc si na zeznaniach irackich uchodcw, donosia o moliwoci rebelii przeciwko
dyktatorowi. Prezydent Bush wezwa Irakijczykw, by si zbuntowali i obalili go. Szyici z
poudnia i Kurdowie z pnocy wzili Busha za sowo. Agencja wykorzystaa wszystkie
rodki, jakimi dysponowaa gwnie propagand i narzdzia wojny psychologicznej
eby wesprze powstanie. W cigu nastpnych siedmiu tygodni Saddam bezlitonie
zmiady Kurdw i szyitw, wymordowa tysice ludzi, a tysice skaza na wygnanie. CIA
zacza wsppracowa z przywdcami tych wygnacw w Londynie, Ammanie i
Waszyngtonie, budowa siatk pod nastpny przewrt i kolejny.
Po wojnie w Iraku pojawia si specjalna komisja ONZ szukajca broni chemicznej,
biologicznej i jdrowej. W jej skad wchodzili pracownicy CIA pod flag Narodw
Zjednoczonych. Richard Ciark, pracownik Rady Bezpieczestwa Narodowego, wspomina
ich najazd na irackie ministerstwo rolnictwa, gdzie odkryli trzon zarzdu broni jdrowej
Saddama. Weszlimy tam, wywaylimy drzwi, rozwalilimy zamki, wpadlimy do sanctum
sanctorum wspomina Ciark pitnacie lat pniej w dokumencie telewizyjnym Frontline.
Irakijczycy zareagowali natychmiast, otoczyli budynek i nie pozwolili inspektorom ONZ
wyj. Spodziewalimy si, e co takiego moe si wydarzy, wic dalimy kontrolerom
telefony satelitarne. Tumaczyli raporty od rki z arabskiego na angielski i czytali je nam
przez te telefony". Wynikao z nich, e Irakowi brakuje prawdopodobnie od dziewiciu do
osiemnastu miesicy do pierwszego odpalenia broni jdrowej.
CIA zupenie to przegapia powiedzia Clark. Zbombardowalimy w Iraku wszystko
co moglimy, z wyjtkiem ogromnego orodka produkcji broni jdrowej. Nie wiedzielimy,
e tam si mieci, nie zrzucilimy wic na niego ani jednej bomby. Dick Cheney popatrzy na
ten raport i powiedzia: Oto, co mwi sami Irakijczycy: e istnieje wielki zakad nie
zbombardowany ani razu podczas wojny; e s bardzo bliscy zbudowania bomby jdrowej, a
CIA nic o tym wiedziaa".
Ciark podsumowa: Jestem pewien, e powiedzia sobie w duchu: Ju nigdy nie zaufam
CIA, kiedy powie mi, e jaki kraj jest o krok od zbudowania bomby jdrowej. Nie ma
adnych wtpliwoci, e ta myl bdzie si koataa w pamici Dicka Cheneya, gdy dziewi
lat pniej wrci na urzd: Irak chce mie bro jdrow. Irak lada moment zbuduje bro
jdrow. A CIA nie ma o tym pojcia"12.
MISJA SI SKOCZYA"
CIA w styczniu 1989 roku nie wiedziaa, e za chwil zaleje nas fala historii" powiedzia
Bob Gates, ktry w tyme miesicu opuci central na dobre, jak sdzi eby zosta
zastpc doradcy do spraw bezpieczestwa narodowego prezydenta Busha13.
Agencja uwaaa radzieck dyktatur za nienaruszaln w chwili, kiedy zacza ona upada. 1
grudnia 1988 roku, miesic przed wstpieniem Busha na urzd, CIA wydaa oficjalny raport
stanowczo stwierdzajcy, e podstawowe elementy radzieckiej polityki obronnej i praktyka
jak dotd nie zmieniy si pod wpywem reform Gorbaczowa"14. Sze dni pniej Michai
Gorbaczow stan w siedzibie ONZ i zapowiedzia jednostronn redukcj radzieckiej armii o
500 tysicy ludzi. To nie do pomylenia, stwierdzi w nastpnym tygodniu przed Kongresem
Doug MacEachin, wczesny szef dziau analiz radzieckich CIA: nawet jeli agencja
wywnioskowaa, e takie gwatowne zmiany wstrzsn Zwizkiem Radzieckim, to, szczerze
mwic, nie moglibymy tego opublikowa" stwierdzi. Gdybymy to zrobili, ludzie
zadaliby mojej gowy"15.
Podczas gdy ZSRR si rozpada, CIA stale donosia, e radziecka gospodarka si rozwija
powiedzia Mark Palmer, jeden z najbardziej dowiadczonych kremlinologw w administracji
Busha. Brali po prostu to, co oficjalnie ogaszali Sowieci, pomniejszali o pewien procent i
przekazywali dalej. A to wszystko byo nieprawd i kady, kto spdzi jaki czas w Zwizku
Radzieckim, na wsi czy w miecie, jeli rozejrza si dookoa, rozumia, e to bzdura". Byo
to dzieo najlepszych mzgw CIA jak Bob Gates, od lat gwny analityk od spraw
radzieckich i Palmer uzna to za denerwujce. On nawet nigdy nie by w Zwizku
Radzieckim! Nie by tam, a zaliczano go do czowki tak zwanych ekspertw CIA!"16
Agencja jako przegapia to, e najwikszy wrg umiera. Mwili o Zwizku Radzieckim,
jakby nie czytali gazet, nie mwic ju o prowadzeniu tajnych dziaa wywiadowczych"
stwierdzi admira William J. Crowe junior, przewodniczcy Kolegium Szefw Sztabw za
Busha17. Kiedy wiosn 1989 roku pojawiy si pierwsze gbokie rysy w radzieckich
republikach, CIA dowiedziaa si o tym z lokalnych gazet sprzed trzech tygodni.
aden pracownik agencji nie zada pytania, jakie postawi Vernon Walters, nowo mianowany
ambasador Busha w Niemczech, swoim urzdnikom w maju 1989 roku: Co zrobimy, kiedy
runie mur?"18
Mur berliski sta ju prawie trzydzieci lat i by najwikszym symbolem zimnej wojny.
Kiedy pewnej listopadowej nocy 1989 roku zacz si rozpada, szef oddziau radzieckiego
wydziau tajnych operacji Milt Bearden siad, milczc, w centrali i oglda CNN. Dynamiczna
stacja telewizyjna staa si dla agencji ogromnym problemem. Podczas kryzysu przekazywaa
informacje na bieco. Jak CIA moga to przebi? Teraz na linii znalaz si Biay Dom: Co si
dzieje w Moskwie? Co mwi nasi szpiedzy? Ciko byo przyzna, e w Zwizku
Radzieckim CIA nie ma adnych godnych uwagi szpiegw wszyscy zostali zgarnici i
zabici, a nikt z CIA nie wiedzia dlaczego19.
Agencja chciaa popdzi na wschd jak zdobywca i przej suby wywiadowcze
Czechosowacji, Polski i wschodnich Niemiec, ale Biay Dom doradza ostrono. Na
pocztku najlepszym, co CIA moga zrobi, byo szkolenie sztabw bezpieczestwa dla
nowych przywdcw, takich jak czeski prezydent, dramaturg Vaclav Havel, oraz pacenie
najwyszej stawki za wykradzione akta Stasi, ktre pewnego ciepego dnia zaczy
wylatywa oknami na ulic, wyrzucane przez tum pldrujcy siedzib tajnej policji w
Berlinie Wschodnim.
Komunistyczne suby wywiadowcze byy ogromnymi i precyzyjnymi narzdziami represji.
Ich zadanie polegao przede wszystkim na szpiegowaniu wasnych obywateli, zastraszaniu ich
i nadzorowaniu. Wiksze i bardziej bezlitosne ni CIA, pokonay j w wielu bitwach na
zagranicznych frontach, ale przegray wojn, do czego doprowadzia brutalno i banalno
komunistycznego pastwa.
Upadek radzieckiego imperium rozdar serce CIA. Jake agencja moga dalej y bez tego
wroga? CIA atwo byo, dawno temu, by wyjtkow i mistyczn powiedzia Milt
Bearden. Nie bya instytucj. Bya misj. I jako taka prowadzia krucjat. Potem
odebralicie nam Zwizek Radziecki i nie zostao ju nic. Nie mamy historii. Nie mamy
bohatera. Nawet nasze medale s tajne. A teraz misja si skoczya. Fint"20.
Setki weteranw tajnych operacji ogosio zwycistwo i wycofao si. Wrd nich znalaz si
Phil Giraldi, ktry zaczyna jako samodzielny pracownik operacyjny w Rzymie, a skoczy
szesnacie lat pniej jako szef placwki w Barcelonie. Jego partnerk w Rzymie bya doktor
politologii, w Barcelonie za angielska major, nie mwica po hiszpasku.
Caa ta ostateczna tragedia ma charakter duchowy powiedzia. Wikszo znajomych
modszych pracownikw zoya rezygnacj. Byli to ci najlepsi i najbyskotliwsi.
Osiemdziesit czy dziewidziesit osb, ktre znaem, ktrych kariery rozwijay si, rzucio
prac.
Nie mieli adnej motywacji. Entuzjazm wyparowa. Kiedy wstpowaem do agencji w 1976
roku, byo to plemi. Panujcy w agencji esprit de corps wyksztaci si wanie w duchu tej
wsplnoty plemiennej i suy wyszemu celowi"21. A teraz znikn, a wikszo tajnych
sub wraz z nim.
Ju w 1990 roku sytuacja gwatownie rozwijaa si w zym kierunku" przyzna Arnold
Donahue, weteran agencji zajmujcy si budetami bezpieczestwa narodowego za Busha.
Kiedy tylko Biay Dom chcia w terenie dziesiciu czy pitnastu pracownikw operacyjnych
wicej, eby sprawdzi, co si dzieje" w Somalii czy na Bakanach gdziekolwiek pojawia
si kryzys pyta CIA: Czy mamy ludzi gotowych do wyjazdu? A odpowied zawsze
brzmiaa: Absolutnie nie"22.
DOSTOSUJ SI LUB GI"
8 maja 1991 roku prezydent Bush wezwa Boba Gatesa do przedniej kabiny na pokadzie Air
Force One i spyta go, czy obejmie stanowisko dyrektora centrali wywiadu. Gates by
jednoczenie podekscytowany i lekko przeraony. Przesuchanie zatwierdzajce jego
kandydatur stao si drog przez mk. Zosta zrugany za grzechy Billa Caseya i
potraktowany lekcewaco przez wasnych ludzi. Gates chcia si zaj przyszoci CIA, ale
przesuchanie stao si bitw o jego przeszo. Da o sobie zna gniew tumu analitykw,
ktrych Gates i Casey utrcali przez lata. Mia on podoe zawodowe i osobiste. Analitycy
atakowali tradycj kamstw i oszukiwania samych siebie w CIA. Harold Ford, ktry
znakomicie pracowa przez czterdzieci lat, powiedzia, e Gates i sama CIA
kompletnie si mylili" w kwestii ycia w Zwizku Radzieckim. Tym samym poda w
wtpliwo racj bytu Centralnej Agencji Wywiadowczej.
Wstrznity Gates czu si jak poobijany bokser ledwie reagujcy na sygna do nastpnej
rundy. Ale zdoa przekona senatorw, e staliby si jego partnerami w jedynej w swoim
rodzaju szansie na ponowne rozwaenie roli, misji, priorytetw i struktury wywiadu
amerykaskiego". Zdobyte gosy zawdzicza w niemaej mierze dyrektorowi sekretariatu
senackiej komisji do spraw wywiadu, przyszemu dyrektorowi centrali wywiadu George'owi
J. Tenetowi. w trzydziestosiedmiolatek, niezwykle ambitny, zabjczo towarzyski, syn
greckich emigrantw, ktrzy na obrzeach Queens prowadzili bar szybkiej obsugi Obiad
XX wieku", by kwintesencj urzdnika: ciko pracujcy, lojalny wobec szefw, peen
dobrych chci. Przekona senatorw, ktrzy chcieli jedynie potwierdzenia, e Gates odda im
wadz, eby zyska odrobin samodzielnoci.
Podczas gdy Gates cierpia katusze w Waszyngtonie, CIA przeywaa oszaamiajce chwile
za granic. W sierpniu 1991 roku doszo do puczu przeciwko Gorbaczowowi i Zwizek
Radziecki zaczyna si rozpada donosia CIA na ywo z Moskwy, z najlepszego miejsca
centrali radzieckiego wywiadu przy placu Dzieryskiego. Michael Sulick, jedna z gwiazd
wydziau radzieckiego, wyjecha na Litw, kiedy pastwo to ogosio niepodlego, i zosta
pierwszym pracownikiem CIA, ktry postawi stop w byej radzieckiej republice. Otwarcie
przedstawi si nowym przywdcom wieo upieczonego pastwa i zaproponowa pomoc w
tworzeniu sub wywiadowczych. Sam zosta zaproszony do pracy u nowego wiceprezydenta,
Kazimierasa Motieki. Byem sam w gabinecie wiceprezydenta, co dla pracownika CIA,
ktry cae zawodowe ycie walczy ze Zwizkiem Radzieckim, byo surrealistycznym
przeyciem napisa Sulick w dzienniku agencji. Gdybym kilka miesicy wczeniej
siedzia sam w gabinecie wiceprezydenta republiki radzieckiej, pomylabym, e trafiem na
wywiadowcz y zota. A kiedy tak siedziaem za biurkiem Motieki, zasypanym
porozrzucanymi dokumentami, pragnem jedynie zadzwoni do Warszawy"23.
Strzpki i fragmenty informacji tak skrupulatnie przemycanych przez szpiegw nigdy nie
zoyy si nawet na szkic oglnego obrazu Zwizku Radzieckiego. Przez ca zimn wojn
CIA prowadzia ledwie trzech agentw, ktrzy mogli dostarcza informacje o trwaej wartoci
na temat radzieckiego zagroenia wojskowego, a wszyscy trzej zostali aresztowani i straceni.
Satelity szpiegowskie mogy dokadnie przeliczy czogi i rakiety, ale liczby wydaway si
teraz nieistotne. Pluskwy i nagrania wychwyciy miliardy sw, a teraz wszystkie one straciy
znaczenie.
Wyania si nowy wiat. Dostosuj si lub gi" napisa Gates w notatniku przed dwoma
dniami spotka z kierownictwem wydziau tajnych operacji, 7 i 8 listopada 1991 roku, zaraz
po tym, jak zosta zaprzysiony na dyrektora centrali wywiadu24. W nastpnym tygodniu
Bush wysa czonkom swojego gabinetu podpisany dokument, opatrzony tytuem Opinia nr
29 na temat Bezpieczestwa Narodowego. Gates pisa j przez ostatnich pi miesicy.
Wzywa w niej wszystkie resorty do wyszczeglnienia, czego bd oczekiwa od
amerykaskiego wywiadu w cigu nastpnych pitnastu lat. Byo to owiadczy Gates
setkom pracownikw CIA olbrzymie, historyczne przedsiwzicie".
Opinia na temat bezpieczestwa narodowego nosia podpis Busha. Ale bya baganiem Gatesa
skierowanym do reszty rzdu: Po prostu powiedzcie, czego chcecie". Wiedzia, e agencja
musi przej zmiany, eby przetrwa. Richard Keer, przez cztery lata kadencji Busha
wicedyrektor centrali wywiadu, zastanawia si gono, czy w najbliszej przyszoci CIA
bdzie w ogle istniaa. Agencja przechodzia rewolucj na miar tej, jaka dokonywaa si w
byym Zwizku Radzieckim powiedzia. Stracilimy prostot celu czy spjno, ktra
przez ponad czterdzieci lat napdzaa nie tylko wywiad, ale i cay ten kraj"25. Nie byo ju
zgody co do tego, co ley w interesie Ameryki i jak CIA moe suy temu interesowi.
Gates wyda komunikat prasowy, nazywajc Opini nr 29 najbardziej dalekosin wytyczn
dla oceny potrzeb i priorytetw przyszego wywiadu od 1947 roku". Ale jakie to byy
potrzeby? W czasie zimnej wojny aden prezydent ani dyrektor centrali wywiadu nie spyta o
nie. Czy CIA powinna skupi si teraz na wykltych ludach ziemi* czy na wiatowych
rynkach? Co stanowio wiksze zagroenie: terroryzm czy technologia? Przez ca zim Gates
tworzy list spraw do zaatwienia dla nowego wiata, skoczy j w lutym, a 2 kwietnia 1992
roku przedstawi Kongresowi. W ostatecznej wersji wyszczeglni 176 zagroe, od zmian
klimatycznych poczwszy, na cyberprzestpstwach skoczywszy. Na pierwszym miejscu
znalazy si bro jdrowa, chemiczna i biologiczna. Potem narkotyki i terroryzm te dwa
punkty poczy pod nagwkiem prochy i oprychy"; terroryzm wci by spraw drugorzd

* Aluzja do ksiki Frantza Fanona (1925-1961) Les Damns de la terre (wyd. 1961; przek.
polski 1985), poruszajcej problemy dekolonizacji i psychopatologii kolonizacji. Prace
Fanona inspiroway antykolonialny ruch wyzwoleczy (przyp. tum.).

n a nastpnie wiatowy handel i niespodzianki technologiczne. Nijak si one miay jednak
do rozlegoci Zwizku Radzieckiego.
Prezydent Bush postanowi zredukowa rozmiary i zrewidowa kompetencje agencji. Gates
zgodzi si. Bya to rozsdna odpowied na zakoczenie zimnej wojny. Tym sposobem
potga CIA zostaa celowo umniejszona. Kady uwaa, e CIA bdzie sprawniejsza, jeli
zostanie zmniejszona. Budet wywiadu zacz spada od 1991 roku, kiedy to CIA otrzymaa
instrukcje, by radykalnie zwikszy wsparcie dla zwykych operacji wojskowych. Zamknito
ponad dwadziecia placwek agencji, niektre wiksze rezydentury w duych miastach
zredukowano o ponad 60 procent, a wielu pracownikw operacyjnych dziaajcych za granic
zwolniono. Analitycy otrzymali silniejszy cios. Doug MacEachin, wwczas ich szef,
powiedzia, e ciko jest robi powane analizy z band dziewitnastolatkw
wymieniajcych si co dwa lata"26. Stwierdzenie to byo tylko lekko przesadzone.
Napicia narastay w miar ograniczania budetu" napisa Gates w prywatnym dzienniku
niedugo po zaprzysieniu27. Cicia trway, a w nadchodzcych latach Bush i wielu innych
oskarao o nie liberaw. Dokumenty wiadcz jednak, e cicia byy na rwni jego wasnym
dzieem. Byy zgodne z duchem czasw, uchwyconym w reklamie Billa Colby'ego, nagranej
dla grupy wsparcia zwanej Coalition for Democratic Values, gdy ruszy sezon wyborczy
1992.
Jestem William Colby, byem szefem CIA mwi w niej. Zadaniem wywiadu jest
ostrzega nasz armi przed niebezpieczestwami. Teraz zimna wojna si skoczya i
zagroenie militarne jest o wiele mniejsze. Nadszed czas, by obci wydatki na wojsko o 50
procent i zainwestowa te pienidze w nasze szkoy, opiek medyczn i gospodark". Bya to
synna pokojowa dywidenda".
Ale pokj okaza si rwnie ulotny jak po II wojnie wiatowej, lecz tym razem nie byo
zwyciskich parad, a weterani zimnej wojny mieli powd do opakiwania pokonanego wroga.
Jeli chcesz si wzi za szpiegostwo, musisz mie dobr motywacj powiedzia kiedy z
naciskiem Richard Helms, patrzc na mnie zwonymi oczami. To nie zabawa, ani gra. To
syf i niebezpieczestwo. Zawsze mona si wypali. Podczas II wojny wiatowej, w OSS,
nasz motywacj byo: pokona tych cholernych hitlerowcw. W czasie zimnej wojny nasz
motywacj byo: pokona tych cholernych Ruskw. Nagle zimna wojna si skoczya i jaka
teraz jest motywacja? Co moe kogo skoni do powicenia ycia dla czego takiego?"
Gates spdzi rok na prbach znalezienia odpowiedzi na te pytania cae dni przesucha na
Kapitolu, walka o wsparcie polityczne, publiczne przemwienia, szefowanie grupom
operacyjnym i rozmowom przy okrgym stole, obietnice zwikszenia iloci informacji dla
armii, zmniejszonej presji politycznej na analitykw, zmasowanego ataku na najwaniejszych
dziesi zagroe, nowej CIA, lepszej CIA. Nie znalaz czasu na ponowne przeanalizowanie
wszystkich tych wizji. Peni urzd od dziesiciu miesicy, kiedy musia odoy wszystko na
pniej i lecie do Little Rock, eby porozmawia z czowiekiem, ktry mia zosta
nastpnym prezydentem Stanw Zjednoczonych.


C Z SZSTA
ROZLICZENIE
CIA ZA CLINTONA I GEORGFA W. BUSHA 1993-2007




NIE MIELIMY ADNYCH INFORMACJI
aden szef pastwa od czasu Calvina Coolidge'a nie przyszed do Biaego Domu mniej
zainteresowany wiatem zewntrznym ni Bill Clinton. Kiedy obraca globusem, zawsze
zatrzymywa si na Stanach Zjednoczonych.
Clinton, urodzony w 1946 roku, rwienik CIA, wychowywa si w atmosferze oporu
przeciwko Wietnamowi i poborowi do wojska, w polityce doskonali si na lokalnych i
stanowych sprawach Arkansas, a wybrany zosta dziki obietnicy oywienia amerykaskiej
gospodarki. Wrd piciu naczelnych punktw jego programu nie znalaz si ani jeden
dotyczcy polityki zagranicznej. Nie zastanawia si gbiej nad amerykaskimi interesami
strategicznymi po zimnej wojnie. Swj czas na urzdzie uznawa za okres niezwykej szansy
dla demokracji i przedsibiorczoci", jak to uj jego doradca do spraw bezpieczestwa
narodowego, Tony Lake1. Administracja rzdzia ju od omiu miesicy, kiedy Lake wskaza
nowy kierunek w polityce zagranicznej Stanw Zjednoczonych: zwikszanie liczby
wiatowych wolnych rynkw. By to bardziej biznesplan ni program polityczny. Clinton
utosamia wolny handel z wolnoci, jakby sprzedawanie amerykaskich towarw mogo
rozpowszechnia za granic amerykaskie wartoci.
Zesp Clintona do spraw bezpieczestwa narodowego skada si z graczy rezerwowych. Na
sekretarza obrony wybra szlachetnego, ale roztrzepanego kongresmana Lesa Aspina, ktry
utrzyma si na tym stanowisku niecay rok. Sekretarzem stanu zosta prawnik Warren
Christopher, czowiek oficjalny i chodny, traktujcy wielkie wiatowe problemy jak
precedensy prawne. I, w ostatniej chwili, Clinton wybra na dyrektora centrali wywiadu
nerwowego weterana z Rady Bezpieczestwa Narodowego Richarda Nixona.
R. James Woolsey junior, pidziesiciojednoletni prawnik i dowiadczony negocjator
kontroli zbroje, za prezydenta Cartera peni funkcj podsekretarza do spraw marynarki
wojennej. Dziki wydatnym skroniom i kliwemu dowcipowi przypomina niezwykle
inteligentnego rekina mota. Miesic po wygranej Clintona Woolsey wygosi synn mow,
w ktrej stwierdzi, e Stany Zjednoczone przez czterdzieci pi lat walczyy ze smokiem i
wreszcie go zabiy, ale wpady z deszczu pod rynn do dungli penej jadowitych wy.
Nikt bardziej obrazowo nie przedstawi sytuacji amerykaskiego wywiadu po zimnej wojnie.
Kilka dni pniej Woolsey odebra telefon, polecia do Little Rock i po pnocy 22 grudnia
spotka si z Clintonem. Zrelaksowany prezydent elekt opowiada o swojej modoci w
Arkansas i spyta Woolseya o dziecistwo spdzone w ssiedniej Oklahomie. Po tej krtkiej
podry w czasie w lata pidziesite o wicie Woolsey dowiedzia si, e ma zosta
nastpnym dyrektorem centrali wywiadu2.
Tego ranka, kwadrans przed oficjalnym owiadczeniem, Dee Dee Myers, sekretarz prasowy
Clintona, spojrzaa w swoje notatki i powiedziaa: Admirale, nie wiedziaam, e pracowa
pan rwnie w administracji Busha".
Dee Dee, nie jestem admiraem odpar Woolsey. Doszedem tylko do stopnia
kapitana si ldowych.
Do licha rzeka. Lepiej zmiemy tekst komunikatu dla prasy3.
Pojecha na lotnisko tak szybko, jak tylko mg. Poniewa bya mga, Woolsey zmusi
pracownika CIA, eby zawiz go do Dallas, skd odlecia do Kalifornii na wita Boego
Narodzenia. Na dugi czas by to jego ostatni akt wolnej woli. Lada moment mia zosta
jecem CIA.
Spotka si z prezydentem Stanw Zjednoczonych ledwie dwa razy w przecigu dwch lat
niechlubny antyrekord w annaach agencji. Nie miaem zych relacji z prezydentem
powiedzia wiele lat pniej. Nie miaem ich wcale".
Najwysi rang w CIA pracowali dla dyrektora, o ktrym wiedzieli, e nie ma wpywu na
prezydenta, i dla prezydenta, ktry, jak sdzili, nie ma o niczym wikszego pojcia. Za
Busha mielimy rewelacyjne stosunki z Biaym Domem. Przyjcia witeczne w Camp David
i takie sprawy powiedzia Tom Twetten, szef wydziau tajnych operacji od pocztku 1991
do koca 1993 roku. Ale prowadzio to donikd. Jednak po szeciu miesicach
urzdowania Clintona nagle uwiadomilimy sobie, e aden z nas nie widzia na oczy ani
prezydenta, ani Rady Bezpieczestwa Narodowego"4. CIA bez wskazwek od prezydenta
bya bezsilna. Przypominaa dryfujcy okrt.
Chocia Clinton wstpi na urzd w stanie wiadomej ignorancji spraw CIA, szybko zwrci
si do wydziau tajnych operacji, aby pomg mu rozwiza problemy zagraniczne, i w cigu
dwch pierwszych lat prezydentury zaaprobowa tuziny propozycji tajnych akcji5. Kiedy nie
day one szybkich efektw, zmuszony by zwrci si do swoich generaw, ktrzy niemal co
do jednego uwaali go za dekownika. Skutki okazay si przeraajce.
NIE BYO SIATKI WYWIADOWCZEJ"
Najsurowsz prb bya Somalia" powiedzia Frank G. Wisner junior, syn zaoyciela
wydziau tajnych operacji CIA6.
Somalia bya ofiar zimnej wojny. USA i ZSRR hurtowo dostarczay bro rywalizujcym
stronnictwom i w rkach walczcych pozosta ogromny arsena. W przeddzie wita
Dzikczynienia 1992 roku prezydent Bush da zgod na amerykask interwencj wojskow
w celach humanitarnych. W Somalii p miliona ludzi umaro z godu; pod koniec kadencji
Busha umierao 10 tysicy dziennie. Teraz zbrojne klany wykraday ywno z dostaw
humanitarnych i wybijay si nawzajem. Misja karmienia umierajcych ludzi szybko
przeksztacia si w operacj wojskow przeciwko najsilniejszemu somalijskiemu wodzowi,
generaowi Mohammedowi Farahowi Ajdidowi. W 1993 roku, w dniu inauguracji, po krtkim
okresie penienia obowizkw sekretarza stanu, Frank Wisner przenis si do Pentagonu jako
podsekretarz obrony. Przyjrza si Somalii i zobaczy bia plam. Dwa lata wczeniej
administracja Busha zamkna tamtejsz amerykask ambasad i rezydentur CIA.
Nie mielimy adnych informacji przyzna Wisner. Nie byo siatki wywiadowczej. Nie
byo sposobu, by dowiedzie si czego O rozwoju sytuacji". Wisner, z pomoc CIA, musia
si upora z tym problemem. Wysa do Somalii grup operacyjn, w ktrej skad wchodzili
komandosi Si Specjalnych, i zwrci si do agencji, aby uyczya swoich oczu i uszu.
Zadanie to przypado Garrettowi Jonesowi, wieo mianowanemu szefowi rezydentury w
Somalii. Jones, niegdysiejszy detektyw z Miami, trafi w sam rodek niczego z siedmioma
podwadnymi
1 zadaniem obalenia armii bojownikw. Jako biuro przypad mu do cna spldrowany pokj w
porzuconej rezydencji ambasadora w Mogadiszu. W cigu kilku dni jego najlepszy somalijski
agent strzeli sobie w gow, innego zabia rakieta odpalona z amerykaskiego helikoptera,
zastpca Jonesa zosta postrzelony przez snajpera i ledwie uszed z yciem, a sam Jones stan
na czele obawy na Ajdida i jego dowdcw, co dosownie zaprowadzio go w lepy zauek.
Doszo do potyczki, w ktrej zgino 18 amerykaskich onierzy i 1200 Somalijczykw.
Analiz sytuacji w Somalii przeprowadzi admira William Crowe, ktry zrezygnowa ze
stanowiska przewodniczcego Kolegium Szefw Sztabw i stan na czele stworzonej przez
Eisenhowera Rady Konsultantw do spraw Wywiadu Zagranicznego. Rada zbadaa spraw i
dosza do wniosku, e za niepowodzenie wywiadu w Somalii odpowiada Rada
Bezpieczestwa Narodowego stwierdzi admira Crowe. Spodziewali si, e wywiad
nie tylko dostarczy im informacji na temat panujcej sytuacji, ale podejmie za nich wszystkie
decyzje. Nie mogli zrozumie, dlaczego wywiad nie radzi im dokadnie, co maj robi".
Doprowadzio to do kompletnej dezorientacji wadz w kwestii prawdziwych wydarze w
Somalii cign Crowe. Sam prezydent nie bardzo interesowa si wywiadem, i to byo
najbardziej niefortunne"7.
Skutkiem by nieustannie pogbiajcy si brak zaufania midzy Biaym Domem a CIA.
SKUTECZNY ODWET NA IRACKICH SPRZTACZKACH"
Na pocztku 1993 roku terroryzm nie zaprzta tak bardzo umysw w agencji. Stany
Zjednoczone nie podjy adnej znaczcej akcji wymierzonej w orodki terroru, odkd zostay
przyapane na sprzeday broni do Iranu. Do 1991 roku wszyscy amerykascy zakadnicy
wzici za kadencji Reagana wrcili do domu z Bejrutu, chocia Bill Buckley przyjecha w
trumnie. W 1992 roku powanie rozwaano zamknicie centrum antyterrorystycznego.
Wszystko przycicho. Ludzie uznali, e by moe problem sam si rozwiza.
Tu po wicie 25 stycznia 1993 roku8, pitego dnia rzdw Clintona, Nicholas Starr,
pracownik CIA od szeciu lat, sta na czerwonym wietle tu przy gwnym wejciu do
centrali agencji. Wieki czekao si na zielone wiato i na drodze numer 123 a po horyzont
wi si sznur samochodw czekajcych na wjazd do cichej centrali CIA. O 7.50 mody
Pakistaczyk wysiad z samochodu i otworzy ogie z AK-47. Najpierw postrzeli w prawe
rami Franka Darlinga, dwudziestoomioletniego cznociowca; ona rannego zacza
krzycze z przeraenia. Strzelec obrci si i kolejnym strzaem zabi doktora Lansinga
Bennetta, szedziesicio-szecioletniego lekarza CIA. Odwrci si i postrzeli w lew rk i
rami Nicka Starra, a potem zabi Calvina Morgana, szedziesiciojednolet-niego inyniera
agencji, i Stephena Williamsa, lat czterdzieci osiem, nazwanego pniej w aktach sdowych
pracownikiem CIA. Zabjca znowu si odwrci i odstrzeli Darlingowi gow. A potem
uciek. Wszystko trwao zaledwie p minuty. Ciko ranny Nick Starr doczoga si jako do
budki stranika u bram CIA i wszcz alarm.
Prezydent Clinton nigdy nie pojawi si w CIA, eby zoy hod zmarym i rannym. Wysa
on. Wywoao to w centrali trudn do wyobraenia furi. Kiedy Fred Woodruff, penicy
funkcj szefa rezydentu-ry w Tbilisi, zosta tamtego lata zamordowany podczas wycieczki
krajoznawczej, Woolsey przelecia p wiata, eby sprowadzi jego zwoki.
26 lutego 1993 roku, miesic po strzelaninie u bram centrali, na podziemnym parkingu World
Trade Center wybucha bomba. Zgino sze osb, a ponad tysic odnioso rany. FBI
odpowiedzialnoci za zamach na pocztku obarczyo bakaskich separatystw, ale po
tygodniu stao si jasne, e zamachowcami byli akolici niewidomego egipskiego szejka
mieszkajcego na Brooklynie Omara Abdel Rahmana. Jego nazwisko zaalarmowao
central CIA. Niewidomy szejk zwerbowa wiele setek arabskich bojownikw do wojny z
Sowietami w Afganistanie pod sztandarem organizacji Al-Damaa al-Islamija, Grupy
Islamskiej. Sdzony za zabjstwo prezydenta Anwara Sadata w 1981 roku, zosta
uniewinniony, przebywa jednak w areszcie domowym w Egipcie do roku 1986. Gdy tylko
wyszed na wolno, zacz si stara o wyjazd do Stanw Zjednoczonych. Udao mu si w
1990 roku. Jak jednak mogo do tego doj? Szejk by znanym podegaczem i w miar
upywu czasu stawa si duchowym przywdc spisku majcego na celu masowe mordy na
Amerykanach.
Wiz wyda mu w stolicy Sudanu pracownik Centralnej Agencji Wywiadowczej z
Chartumu" powiedzia Joe O'Neill, charge d'affaires ambasady amerykaskiej. .Agencja
wiedziaa, e [Abdel Rahman] podrowa po regionie, starajc si o wiz, i nie powiedziaa
nam o tym". Musiaa to by pomyka, pomyla O'Neill: Nazwisko to powinno brzmie
niczym wystrza". Tak naprawd ludzie CIA przejrzeli siedem prb Omara Abdela Rahmana
o zgod na wjazd do Stanw Zjednoczonych i sze razy je zaakceptowali. Nie potrafi
wam powiedzie, jak straszna rzecz si staa stwierdzi O'Neill. To byo okropne"9.
14 kwietnia 1993 roku George H. W. Bush przyjecha do Kuwejtu, aby uczci zwycistwo w
Zatoce Perskiej. Przyby z on, dwoma synami i byym sekretarzem stanu Jimem Bakerem.
Podczas tej podry kuwejc-ka tajna policja aresztowaa siedemnacie osb i oskarya je o
planowanie zabjstwa Busha za pomoc samochodu puapki 200 kilogramw plastiku
ukrytych w toyocie land cruiser. Na torturach cz podejrzanych przyznaa, e za prb
zamachu stoi iracki wywiad. 29 kwietnia technicy CIA poinformowali, e konstrukcja bomby
nosi cechy irackie. Kilka dni pniej podejrzanych zaczo przesuchiwa FBI. Dwch
przyznao, e wysa ich Irak. Jedynym kawakiem ukadanki, ktry nie pasowa do reszty,
byli sami podejrzani. Wikszo z nich bya przemytnikami whisky, handlarzami haszyszem i
cierpicymi na nerwic frontow weteranami. Ale CIA w kocu dosza do wniosku, e to
Saddam Husajn prbowa zabi prezydenta Busha10.
Przez cay nastpny miesic prezydent Clinton rozwaa odpowied. 26 czerwca okoo 1.30,
w muzumaski dzie wity, 23 rakiety Tomahawk spady na siedzib irackiego wywiadu,
otoczony murem kompleks siedmiu ogromnych budynkw w centrum Bagdadu. Przynajmniej
jedna trafia w budynek mieszkalny i zabia kilku niewinnych obywateli, w tym sawn irack
artystk i jej ma. Genera Colin Powell, przewodniczcy Kolegium Szefw Sztabw,
powiedzia, e bombardowanie miao by proporcjonalne do ataku na prezydenta Busha"11.
Prezydenckie poczucie proporcji doprowadzio do wciekoci dyrektora centrali wywiadu.
Saddam prbowa zabi byego prezydenta Busha powiedzia Woolsey wiele lat pniej
a prezydent Clinton wystrzeli kilkadziesit rakiet samosterujcych w puste zabudowania
w rodku nocy w Bagdadzie, biorc skuteczny odwet na irackich sprztaczkach i nocnych
strach, ale nieszczeglnie skuteczny na Saddamie Husajnie". Niedugo potem zanotowa:
W Mogadiszu zostay zestrzelone nasze helikoptery i tak jak z Bejrutu dziesi lat
wczeniej wyjechalimy"12.
W pamici Amerykanw wiey by jeszcze obraz cia rangersw wleczonych ulicami
Mogadiszu, gdy Clinton zaj si przywracaniem do wadzy pochodzcego z wyboru
prezydenta Haiti, lewicowego ksidza Jeana--Betranda Aristide'a. Clinton naprawd uwaa
Aristide'a za prawowitego przywdc narodu haitaskiego i chcia, by dokonaa si
sprawiedliwo, wymagao to zlikwidowania junty wojskowej, ktra usuna Aristide'a.
Wielu jej przywdcw od lat byo na usugach CIA, suc w charakterze zaufanych
informatorw13. Okazao si to dla Biaego Domu niemi niespodziank. Podobnie jak
rewelacje, e agencja stworzya na Haiti tajn sub, ktrej szefowie zajmowali si
wycznie handlem kolumbijsk kokain, niszczeniem wrogw politycznych i walk o
zachowanie wadzy w stolicy, Port-au-Prince. Agencja znalaza si teraz w niewygodnej
sytuacji, zmuszana do wyeliminowania wasnych agentw.
Doprowadzio to do bezporedniego konfliktu Clintona z CIA. Podobnie jak stanowcza opinia
agencji, e Aristide nie jest wzorem cnt. Woolsey przedstawi konflikt jako ideologiczny.
Prezydent i jego pomocnicy rozpaczliwie pragnli, abymy my, z CIA, przyznali, e Aristide
bdzie drugim Thomasem Jeffersonem na Haiti wspomina. My, jak stare zrzdy, nie
chcielimy tego zrobi i zamiast tego podkrelalimy jego wady, cho te jego pewne dobre
strony. Nie przysporzyo to nam popularnoci"14. Woolsey tylko po czci mia racj. Biay
Dom uzna analizy CIA na temat saboci Aristide'a za niewygodne, a dawnych sojusznikw
agencji na Haiti za przeraajcych.
Prezydent, rozwcieczony, kiedy CIA skrzyowaa z nim szable w sprawie Haiti,
sparaliowany swoj niezdolnoci do sformuowania zasad polityki zagranicznej,
zszokowany masakr w Somalii, chcia si na chwil wycofa z Trzeciego wiata. Ale gdy
tylko amerykascy onierze i szpiedzy zaczli opuszcza Rg Afryki, gdzie pojechali na
misj humanitarn, ktra skoczya si zabijaniem, zostali wezwani na ratunek do Rwandy,
gdzie dwa ludy rzuciy si sobie do garde.
Pod koniec stycznia 1994 roku Biay Dom rozmylnie zignorowa prognozy CIA, e w
Rwandzie moe umrze p miliona ludzi15. Wkrtce konflikt przeksztaci si w jedn z
najwikszych wywoanych przez czowieka katastrof XX wieku. Nikt nie przejmowa si t
powan sytuacj, dopki wszystko nie wymkno si spod kontroli powiedzia Mort
Halperin, wwczas czonek Rady Bezpieczestwa Narodowego. Administracja Clintona,
niechtnie angaujca si w konflikty, ktre nie byy transmitowane przez telewizj,
odmwia powstrzymania ludobjstwa w Rwandzie. Odpowiedzi prezydenta na sytuacj w
tym kraju bya decyzja o cisym okreleniu granic amerykaskiego zainteresowania losem
odlegych pastw, ktrych rozpad nie mg bezporednio dotkn Stanw Zjednoczonych
takich jak Somalia, Sudan i Afganistan16.
WYSADZI W POWIETRZE"
Woolsey przegra prawie kad walk, do ktrej stan, a byo ich wiele. Kiedy stao si jasne,
e nie przywrci CIA pienidzy i wpyww, wikszo pozostaych gwiazd z pokolenia
zimnej wojny zacza porzuca agencj. Najpierw zaczli znika weterani. Potem poegnali
si z Firm dobrze zapowiadajcy si pracownicy koo trzydziestki i pod czterdziestk, ktrzy
poszukali sobie innej pracy. Werbowanie nowych talentw, dwudziestoparolatkw, z roku na
rok stawao si coraz trudniejsze.
Intelektualne i operacyjne zasoby CIA topniay. Central kierowali profesjonalni urzdnicy,
ktrzy rozdzielali zmniejszajce si fundusze bez wikszego zrozumienia, co si sprawdza, a
co nie w terenie. Nie mieli systemu odrniajcego programy, ktre si powiody, od
nieudanych. Bez statystyk sukcesw i poraek nie bardzo wiedzieli, jak kierowa swoimi
graczami. Kiedy zmniejszya si liczba dowiadczonych pracownikw operacyjnych i
analitykw CIA, wadz dyrektora centrali wywiadu podkopaa przesadnie rozbudowana
kadra redniego szczebla, nieustannie rozrastajca si grupa specjalnych asystentw,
sekretarzy i grup zadaniowych, ktre wyleway si z centrali do wynajtych biur w centrach
handlowych i strefach przemysowych Wirginii.
Nagle okazao si, e Woolsey zarzdza tajn biurokracj, ktra coraz bardziej odrywa si od
reszty amerykaskich wadz. Jak wielkomiejski szpital, ktrego marna opieka nad chorymi
pogarsza ich stan, tak CIA popeniaa bdy w codziennej pracy. Wywiad amerykaski zacz
przypomina potwora Frankensteina", napisa James Monnier Simon junior, pracownik
administracyjny CIA u schyku wieku zlepek nie dopasowanych kawakw dokadanych
w rnym czasie przez rne, czasem zupenie obojtne osoby", cierpicy na niedorozwj
ukadu nerwowego, co zaburza jego koordynacj i rwnowag"17.
Problemy byy zbyt skomplikowane, eby mona je byo szybko rozwiza. Agencja niczym
prom kosmiczny, stanowia zoony system, ktry mg si rozpa, gdyby zepsua si
najmniejsza jego cz. Jedyn osob mogc dopasowa waciwe elementy by prezydent
Stanw Zjednoczonych. Ale Clinton nie znalaz czasu, aby zrozumie, czym jest CIA, jak
dziaa i gdzie pasuje w systemie rzdu. Zrzuci to wszystko na George'a Teneta, ktrego
wprowadzi do Biaego Domu jako dyrektora do spraw wywiadu Rady Bezpieczestwa
Narodowego.
Czternacie miesicy po objciu wadzy przez administracj Clintona Tenet duma sobie w
kawiarence o dwie przecznice od Biaego Domu, siedzc nad podwjnym espresso z
cygarem. Co sobie myla o koniecznoci zmian w CIA? Wysadzi to wszystko w
powietrze" rzek Tenet. Mia na myli, oczywicie, kreatywn destrukcj, pozwalajc
odbudowa wszystko od podstaw. Ale by to znaczcy dobr sw.

. CZEMU, U LICHA, NIC NIE WIEDZIELIMY?
Fred Hitz, inspektor generalny CIA, stwierdzi, e jego zadaniem jest spacerowanie po polu
bitwy, gdy dym opadnie, i dobijanie rannych. Jego wewntrzne dochodzenia byy
drobiazgowe i bezlitosne. Pochodzi ze starej szkoy agencji zosta zwerbowany na
kocowym roku w Princeton po tym, jak wskaza go dziekan. Zbiegiem okolicznoci jego
najwiksza sprawa dotyczya kolegi ze szkolenia kadrowego CIA w 1967 roku, alkoholika
wylanego z dawnego oddziau radzieckiego, Aldricha Hazena Amesa.
W Dniu Prezydenta*, 21 lutego 1994 roku, agenci FBI wycignli Amesa z jego jaguara,
kiedy wyjeda ze swojego podmiejskiego domu do centrali, zakuli w kajdanki i zabrali na
zawsze. Gdy zosta aresztowany, poszedem spotka si z nim w wizieniu okrgowym w
Alexandrii. By siwowosym pidziesiciotrzyletnim mczyzn, ktry szpiegowa dla
Sowietw prawie dziewi lat. Wkrtce czeka go doywotni pobyt w wiziennej izolatce,
wic rozmawia chtnie.
Ames, malkontent i symulant, dosta posad w agencji, poniewa kiedy pracowa tu jego
ojciec. Znonie mwi po rosyjsku i na trzewo pisa dobrze czytajce si raporty, jego akta
za stanowiy kronik pijastwa i niekompetencji. Nie udao mu si awansowa przez
siedemnacie lat. W 1985 roku osign szczyt kariery: funkcj szefa kontrwywiadu na
Zwizek Radziecki i Europ Wschodni. Wszyscy wiedzieli, e jest alkoholikiem i
malkontentem. A jednak agencja daa mu dostp do akt
* Dzie Prezydenta (oficjalna nazwa Urodziny Waszyngtona) wito ustanowione dla
uczczenia wszystkich prezydentw Stanw Zjednoczonych, obchodzone w trzeci poniedziaek
lutego (przyp. tum.).

prawie wszystkich waniejszych szpiegw pracujcych dla Stanw Zjednoczonych za elazn
kurtyn.
Zacz pogardza CIA. Opini, e zagroenie ze strony Sowietw jest wielkie i cigle narasta,
uwaa za absurdaln. Uzna, e on wie lepiej. Wiem, o co naprawd chodzi Zwizkowi
Radzieckiemu, i wiem, co jest najlepsze dla polityki zagranicznej i bezpieczestwa
narodowego wspomina swj tok mylenia. I na tym zamierzam si oprze"1.
Ames, udajc, e chce zwerbowa oficera radzieckiej ambasady w Waszyngtonie, uzyska od
zwierzchnikw zgod na spotkanie z nim. W kwietniu 1985 roku w zamian za 50 tysicy
dolarw przekaza radzieckiemu oficerowi operacyjnemu nazwiska trzech obywateli ZSRR
wsppracujcych z CIA. Potem, kilka miesicy pniej, poda mu wszystkie nazwiska, jakie
zna. Moskwa daa mu za to 2 miliony dolarw.
Amerykascy szpiedzy w Zwizku Radzieckim kolejno zostali aresztowani, osdzeni,
uwizieni i straceni. Po ich mierci Ames stwierdzi, e w wydziale tajnych operacji wyschy
wodotryski". Byo to tak, jakby nad Kremlem zapaliy si neony oraz szperacze i
owietliwszy ca drog przez Atlantyk, powiedziay: To jest penetracja". Jednak szefowie
CIA nie chcieli uwierzy, e zdradzi kto z agencji. Wykorzystujc podwjnych agentw i
stosujc podstpy, KGB umiejtnie manipulowa opini CIA w tej sprawie. To musiaa by
pluskwa. To nie mg by kret.
Ames poda Moskwie rwnie dane setek kolegw z CIA i gruntowne podsumowanie ich
pracy. Ich nazwiska trafiy do radzieckiego wywiadu, podobnie jak szczegy operacji, ktre
prowadziy Stany Zjednoczone wspomina Hitz. Wszystko zaczo si w 1985 roku, ale
skoczyo si na rok czy dwa przed jego aresztowaniem. Ames by dny informacji, ktre
mgby przekaza swojemu radzieckiemu oficerowi prowadzcemu. Tak wic wedug
cisych regu wywiadu by to horror"2.
Agencja wiedziaa, e co niszczy jej radzieckie operacje. Ale dopiero po siedmiu latach
zacza kojarzy fakty. CIA nie potrafia ledzi samej siebie i Ames o tym wiedzia.
Koczy si na ludziach, ktrzy podnosz rce i mwi: Nie moemy tego zrobi
powiedzia z umieszkiem. Macie dwa, trzy czy cztery tysice ludzi pochonitych prac
wywiadowcz. Nie moecie ich nadzorowa. Nie moecie ich kontrolowa. Nie moecie ich
sprawdza. I to jest prawdopodobnie najwikszy problem sub wywiadowczych. One musz
by mae. Gdy si rozrasta-cie, zaczynacie przypomina KGB albo stajecie si tacy jak my".
NARUSZENIE PIERWSZEGO PRZYKAZANIA"
Hitz przez ponad rok od aresztowania naprawia szkody wyrzdzone przez Amesa. Wreszcie
odkry, e sama CIA jest czci skomplikowanego oszustwa.
Wrd najtajniejszych dokumentw, ktre agencja wyprodukowaa podczas zimnej wojny i
po niej, znajdoway si raporty z niebieskim paskiem na grzbiecie, oznaczajcym ich
wano, zawierajce informacje o radzieckich rakietach, czogach, myliwcach,
bombowcach oraz
0 strategii i taktyce. Zostay podpisane przez dyrektora centrali wywiadu
1 przesane prezydentowi, sekretarzowi obrony oraz sekretarzowi stanu. Po to wanie jest
wywiad" powiedzia Hitz.
Przez osiem lat, od 1986 do 1994 roku, wysi rang pracownicy CIA odpowiedzialni za te
raporty uwaali, e radziecki wywiad kontroluje cz ich informatorw. Agencja rozmylnie
przekazywaa do Biaego Domu sfaszowane przez Moskw informacje i rozmylnie to
zatajaa. Ujawnienie, e dostarcza bdne informacje czy dezinformacje, byoby zbyt
kopotliwe. Dziewidziesit pi procent tych skaonych raportw wypaczao amerykaskie
wyobraenie na temat najwaniejszych wojskowych i politycznych wydarze w Moskwie.
Jedenacie z nich trafio prosto do prezydentw Reagana, Busha i Clintona. Zdeformoway i
pomniejszyy one zdolno Amerykanw do zrozumienia tego, co dzieje si w Moskwie.
Byo to niewiarygodne odkrycie" powiedzia Hitz. Najwaniejszy urzdnik CIA
odpowiedzialny za te raporty upiera si, podobnie jak Ames, e wie najlepiej. To, e
informacje pochodziy od agentw dez-informatorw, nic nie znaczyo. Podj t decyzj
sam stwierdzi Hitz. C, byo to szokujce".
Z caego tego epizodu wynika poczucie, e agencji nie mona ufa podsumowa Hitz.
Krtko mwic, byo to naruszenie pierwszego przykazania. I dlatego miao tak destrukcyjn
si". Okamujc Biay Dom, CIA zamaa wit zasad", powiedzia Hitz, a bez niej adna
agencja wywiadu nie moe dziaa".
TO MIEJSCE WYMAGA REMONTU KAPITALNEGO"
Woolsey uzna, e sprawa Amesa odsonia instytucjonaln nieostrono graniczc z
przestpczym zaniedbaniem. Kto mgby doj do wniosku, e nie tylko nikt nie pilnuje
interesu, ale te, e wszyscy maj to gdzie" powiedzia. Owiadczy jednak, e nikt nie
zostanie zwolniony ani zdegradowany za systemow porak" CIA w sprawie Amesa.
Zamiast tego udzieli nagany szeciu byym wyszym pracownikom agencji i piciu w
czynnej subie, w tym szefowi wydziau tajnych operacji Tedowi Price'owi. Uchybienia
nazwa grzechem zaniedbania i oskary ich o kultywowanie bdw CIA, tradycji arogancji i
zaprzecze.
Woolsey przedstawi swoj decyzj komisji Izby Reprezentantw do spraw wywiadu po
poudniu 28 wrzenia 1994 roku. Zrobi ze wraenie. Czowiek si zastanawia, czy CIA nie
staa si kolejn biurokracj powiedzia po wyjciu ze spotkania przewodniczcy komisji
Dan Glickman, demokrata z Kansas. Musi si zastanowi, czy nie stracia ochoty na
wypenianie swojego wyjtkowego zadania"3.
Przypadek Amesa doprowadzi do bezprecedensowo silnego ataku na CIA. Nastpi on z
prawa, z lewa i ze sabncego centrum amerykaskiej polityki. Z Biaego Domu i Kongresu
popyn gniew pomieszany z rozbawieniem miertelna mieszanina. Zapanowao silne
poczucie, e sprawa Amesa nie bya przypadkiem, ale dowodem na gnicie struktury od
rodka. Genera Bill Odom, szef Agencji Bezpieczestwa Narodowego za prezydentury
Reagana, powiedzia, e jedynym wyjciem jest radykalna operacja.
Wypatroszybym CIA powiedzia. Jest do cna zatruta. Jeli podejmie si prodki, nie
uda si pozby tego paskudztwa"4.
Usiujc obroni agencj z zewntrz i od wewntrz, Woolsey obieca Amerykanom, e maj
prawo pyta, ku czemu zmierza CIA. Ale zatraci moliwo wyznaczania tego kursu. Zatem
30 wrzenia 1994 roku Kongres utworzy komisj do spraw przyszoci CIA i upowani j do
wyznaczenia drogi agencji w XXI wiek. Przypadek Amesa stworzy szans na zmiany
jedn na pokolenie.
To miejsce wymaga kapitalnego remontu" powiedzia senator Arlen Specter z
Pensylwanii, republikanin, od szeciu lat pracujcy w senackiej komisji do spraw wywiadu5.
By jeszcze tylko potrzebny bodziec ze strony prezydenta Stanw Zjednoczonych, ktry
jednak nigdy si nie pojawi. Wybranie siedemnastu czonkw komisji zajo trzy miesice,
cztery miesice ustalenie zasad, a dopiero po piciu zesp zebra si na pierwszym
oficjalnym spotkaniu. Komisj zdominowali czonkowie Kongresu, szczeglnie kongresman
Porter J. Goss z Florydy, konserwatywny republikanin. W latach szedziesitych pracowa
on krtko w wydziale tajnych operacji, nie wyrnia si, ale by jedynym czonkiem
Kongresu, ktry mg si pochwali praktycznym dowiadczeniem pracy w agencji.
Najbardziej nie przystawa do komisji Paul Wolfowitz, ktry wszed do niej przekonany, e
CIA stracia moliwo gromadzenia informacji poprzez wywiad osobowy, a pniej nalea
do najbardziej wpywowych czonkw wewntrznego krgu nastpnego prezydenta.
Na czele komisji sta Les Aspin, ktry dziewi miesicy wczeniej straci stanowisko
sekretarza obrony z powodu niezdolnoci do podejmowania decyzji. Clinton mianowa go
przewodniczcym prezydenckiej Rady Konsultantw do spraw Wywiadu Zagranicznego.
Przygnbiony i niezorganizowany Aspin zadawa wielkie pytania, na ktre nie byo jasnych
odpowiedzi: Co to wszystko teraz oznacza? Jakie obecnie s cele? Czym si zajmujecie?"6
Kiedy kilka miesicy pniej zmar nagle na udar w wieku pidziesiciu szeciu lat,
czonkowie komisji byli bardzo przybici i aktywno tego ciaa podupada. Podyli oni w
rnych kierunkach, nie potrafic wskaza wsplnego celu.
Dyrektor sekretariatu Britt Snider owiadczy: Naszym celem jest sprzeda informacji"7. Ale
wielu wiadkw ostrzegao, e nie sprzeda jest tu problemem, ale produkt.
Komisja wreszcie zebraa si i wysuchaa zezna. Bob Gates, ktty trzy lata wczeniej
stworzy dug list 176 zagroe i celw, teraz powiedzia, e agencja zostaa przytoczona
rozlicznymi zadaniami. Prowadzcy informatorw i szefowie rezydentur stwierdzili, e
agencj zalaa lawina prb, eby zrobi mnstwo bardzo drobnych iizcLy gdzie o wiele za
daleko. Po co Biay Dom poprosi CIA o raport na temat nasilania si ewangelizatorskich
ruchw w Ameryce aciskiej? Czy to naprawd jest takie wane dla bezpieczestwa
narodowego Stanw Zjednoczonych? Agencja moga prowadzi tylko kilka wikszych
operacji. Powiedzcie nam, czego od nas chcecie, bagali pracownicy CIA.
Nic jednak nie przycigno uwagi komisji. Ani marcowy zamach terrorystyczny w 1995
roku, kiedy sekta religijna rozpylia w tokijskim metrze sarin, ktry zabi 12 osb i zatru
3769, co oznaczao przejcie od terroryzmu wspieranego przez pastwo do samodzielnego.
Ani zamach bombowy w kwietniu 1995 roku na budynek federalny w Oklahoma City, w
ktrym zgino 169 osb by to najkrwawszy atak na terytorium amerykaskim od czasu
Pearl Harbor. Ani wykrycie spisku islamskich bojownikw planujcych wysadzenie tuzina
amerykaskich samolotw pasaerskich nad Pacyfikiem i rozbicie porwanego odrzutowca o
central CIA. Ani ostrzeenie pochodzce od pracownika CIA, e pewnego dnia Stany
Zjednoczone bd si musiay zmierzy z terroryzmem powietrznym" rozbijaniem
samolotw o cel. Ani to, e w sumie trzy osoby z caej amerykaskiej spoecznoci
wywiadowczej potrafi zrozumie, co jeden podekscytowany muzumanin mwi do drugiego.
Ani to, e moliwo analizowania informacji przez CIA zniweczy gwatowny rozwj poczty
elektronicznej, komputerw osobistych, telefonii komrkowej oraz powszechny dostp do
kodowania prywatnych wiadomoci. Ani narastajce wraenie, e CIA upada.
Raport, pisany przez siedemnacie miesicy, nie mia adnej wagi ani siy przebicia. Nie
powicano zbyt wiele uwagi kontrterrory-zmowi powiedzia Loch Johnson, pracownik
sekretariatu komisji. Nigdy nie okrelono granic tajnych operacji; nie rozwizano wielu
problemw zwizanych z brakiem odpowiedzialnoci"8. Nikt, kto czyta ten dokument, nie
kupi agodzcych argumentw, e machin moe naprawi lekkie podstrojenie.
Gdy komisja ukoczya w raport, do szkoleniowego centrum CIA dla rekrutw trafio w
sumie 25 osb. Atrakcyjno agencji dla modych talentw bya wwczas najmniejsza w caej
historii tej instytucji. Tak jak jej reputacja. Przypadek Amesa sprawi, e przyszo agencji
pada ofiar jej historii.
Wydzia tajnych operacji ogromnie martwi si tym, e jak uwaa, na pierwszej linii frontu
jest za mao ludzi powiedzia wwczas Fted Hitz. Umieszczenie waciwych ludzi we
waciwym miejscu to kolejny problem do zaatwienia. Mamy dobrych ludzi, ale mamy ich za
mao, za mao w miejscach, gdzie s potrzebni. Jeli prezydent Stanw Zjednoczonych i
Kongres nie pomog, to czynnik, ktry moe nas obudzi, zrobi to za pno. Straszne rzeczy
dziejce si gdzie na wiecie, moe w naszym wasnym kraju, obudz nas tak, jak obudzio
nas Pearl Harbor, i usyszymy: Czemu, u licha, nic nie wiedzielimy?"9

. MAMY PROBLEM"
W kocu 1994 roku Jim Woolsey napisa poegnalny list do swoich podwadnych z CIA,
wysa do Biaego Domu kuriera z rezygnacj i w popiechu opuci miasto. Bill Clinton
przetrzsn rzd w poszukiwaniu ochotnika do przejcia stanowiska.
Prezydent spyta mnie, czy jestem zainteresowany funkcj dyrektora centrali wywiadu
powiedzia wicesekretarz obrony John Deutch. Daem mu wyranie do zrozumienia, e
nie. Napatrzyem si, z jakimi straszliwymi trudnociami jako dyrektor walczy mj przyjaciel
Jim Woolsey. Nie widziaem adnego powodu pozwalajcego mi uwaa, e ja zrobi to
lepiej".
W porzdku, odpowiedzia Clinton, niech pan znajdzie kogo, kto si z tym upora. Mino
sze tygodni, zanim Deutchowi udao si zmusi do przyjcia propozycji emerytowanego
generaa si powietrznych Mike'a Carnsa. Po szeciu kolejnych tygodniach nominacja ta
zachwiaa si i rozpada w drobny mak.
Prezydent prbowa mnie przekona, e koniecznie powinienem si tego podj"
powiedzia Deutch1. Tym sposobem rozpocza si dla amerykaskiego wywiadu krtka i
gorzka lekcja politologii. Deutch mia powd, eby ba si tego zadania. Od trzech
dziesicioleci obraca si w krgach bezpieczestwa narodowego oraz w ich pobliu i
wiedzia, e adnemu dyrektorowi centrali wywiadu nie udao si zrealizowa zaoe
statutowych suc jednoczenie jako szefowie amerykaskiego wywiadu i dyrektorzy
wykonawczy CIA. Deutch poprosi zatem o rang ministerialn i otrzyma j, jak kiedy Bill
Casey, eby zapewni sobie dostp do prezydenta. Mia nadziej, e zostanie sekretarzem
obrony, gdyby Clinton ponownie wygra wybory w 1996 roku. Ale wiedzia, e CIA jest
kompletnie w dezorganizacji i nie uda si przywrci jej sprawnoci w rok czy dwa.
Pod kiepskim kierownictwem agencja rozlatywaa si napisa weteran CIA analityk John
Centry w czasie, gdy Deutch obejmowa urzd. Ogarna j namacalna niemoc.
Niezadowolenie pracownikw i kadry kierowniczej byo bardzo due. Najwysi rang
pracownicy te byli sfrustrowani". Agencj zarzdza korpus starszych pracownikw bez
umiejtnoci kierowniczych, w wikszoci niezdolnych do niezalenej twrczej pracy".
Clinton by ewidentnie zadowolony, e czerpie wiedz z wiadomoci CNN, pisa Gentry,
tote CIA nie miaa komu spenia kaprysw"2.
Jako wicesekretarz obrony Deutch uczestniczy w trwajcym rok przegldzie amerykaskiego
wywiadu z Woolseyem, prbujcym doprowadzi do rozejmu w nie koczcych si bojach o
pienidze i wadz midzy Pentagonem a CIA. Podejmowali jak kwesti na przykad
rozprzestrzeniania broni jdrowej a pod koniec dnia dochodzili do wniosku, e trzeba
zrobi o wiele wicej. Kontrwywiad? Po wpadce Amesa zdecydowanie o wiele wicej.
Wsparcie dla operacji wojskowych? Bardzo wane. Wywiad agenturalny? Wicej szpiegw.
Lepsze analizy? Niezwykle wane. Pod koniec przegldu stao si jasne, e potrzeby, w
przeciwiestwie do budetu oraz zasobw ludzkich, s nieograniczone i e amerykaskiego
wywiadu nie da si zreformowa od rodka, a z pewnoci nie zostanie on zreformowany z
zewntrz.
Obaj, Deutch i Woolsey, cierpieli na syndrom najmdrzejszego faceta na sali. Z t rnic, e
najczciej najmdrzejszy by Deutch. w dziekan wydziau nauk cisych i rektor
Massachusetts Institute of Technology specjalizowa si w chemii fizycznej, badajcej
przemiany materii na poziomie molekularnym, atomowym i subatomowym. Wiedzia, pod jak
wielkim cinieniem wgiel staje si diamentem. Do zmian w CIA przystpi pod podobn
presj. Na swoim przesuchaniu zatwierdzajcym obieca dogbn zmian klimatu wydziau
tajnych operacji CIA, ale nie mia pomysu, jak to zrobi. Tak jak jego poprzednicy, zgosi
si po nauki do Richarda Helmsa.
Helms, wwczas osiemdziesiciodwulatek, nosi si z godnoci lorda. Krtko po burzy
mzgw z nowym dyrektorem zjadem z nim lunch w restauracji dwie przecznice od Biaego
Domu. Helms, sczc popoudniowe piwo pod wolno obracajcym si wentylatorem
sufitowym, przyzna, e Deutcha instynktownie odrzuca od wydziau tajnych operacji
uwaa go wycznie za kopot. I nie on pierwszy. Musi robi swoje, przekonujc jego
pracownikw, e gra w ich druynie"3.
W maju 1995 roku, kilka dni po tym, jak Deutch po raz pierwszy przyszed do pracy,
szefowie wydziau tajnych operacji, jak zwykle usiujc zjedna sobie nowego szefa,
przedstawili mu luksusowo wydan broszur zatytuowan Nowy kierunek. Nowa
przyszo". W broszurze wymienili dziesi wedle nich najwaniejszych spraw, ktrymi
naley si zaj: nie kontrolowana bro jdrowa, terroryzm, islamski fundamentalizm,
wsparcie dla operacji wojskowych, makroekonomia, Iran, Irak, Korea Pnocna, Rosja,
Chiny. Nowy dyrektor i jego szpiedzy wiedzieli, e Biay Dom chce wykorzysta CIA jako
prywatny internet, baz danych na kady temat, od deszczw tropikalnych po pirackie pyty
kompaktowe, oraz e trzeba okreli, na czym naley si przede wszystkim skupi. Jest zbyt
wiele do zrobienia, i to jest problem stwierdzi Deutch. Dostajecie pytania: Co wydarzy
si w Indonezji? Co wydarzy si w Sudanie? Co wydarzy si na Bliskim Wschodzie?"
danie penej wiedzy o caym wiecie jest niemoliwe do spenienia. Pozwlcie nam
skoncentrowa si na kilku wanych celach, mwili szpiedzy. Deutch nie mg osign
porozumienia.
Zamiast tego przez pi miesicy prbowa rozgry wydzia tajnych operacji. Odwiedza
rezydentury CIA na caym wiecie, sucha, pyta i rozwaa, co trzeba zrobi. Stwierdzi, e
panuje zastraszajco niskie morale". Zaszokowao go, e pracownicy operacyjni nie potrafi
rozwizywa wasnych problemw. Widzia, e narasta w nich panika.
Porwna ich do amerykaskich wojskowych po Wietnamie. Po powrocie, jak to uj Deutch
we wrzeniu 1995 roku, wielu bystrych porucznikw i pukownikw popatrzyo po sobie i
powiedziao: Mamy problem. Musimy to zmieni. Musimy wymyli, jak zrobi to inaczej.
Albo odchodzimy, albo musimy zmieni system. I ludzie, ktrzy zostali, zmienili system".
Deutch chcia, eby wydzia tajnych operacji sam rozwiza swoje problemy. Ale okazao si,
e jego ludzie s niezdolni do zmian. W porwnaniu do oficerw si zbrojnych
powiedzia o swoich pracownikach operacyjnych z pewnoci nie s tacy kompetentni ani
nie rozumiej w takiej mierze swojej roli oraz spoczywajcej na nich odpowiedzialnoci".
Wydzia tajnych operacji nie by przekonany do prowadzenia swoich rutynowych
czynnoci".
Kryzys zaufania przybra wiele form. Niektre objawiy si w chybionych operacjach, ktre
odniosy skutki przeciwne do zamierzonych. Byo te pasmo poraek w zbieraniu i analizie
informacji. Niektre byy przyczyn strasznych bdw w ocenie.
W Boni 13 lipca 1995 roku, kiedy prasa wiatowa doniosa o masowym mordowaniu
muzumanw przez Serbw, satelita szpiegowski zrobi zdjcia jecw pilnowanych przez
uzbrojonych ludzi w okolicach Srebrenicy. Przez trzy tygodnie nikt z CIA nie spojrza na te
zdjcia. Nikt nie pomyla, e Serbowie mog zaj miasto. Nikt nie przewidzia rzezi. Nikt
nie zwrci na to uwagi organizacji walczcych o prawa czowieka, ONZ ani prasy. CIA nie
miaa na tym terenie ani pracownikw operacyjnych, ani agentw, eby potwierdzi
doniesienia. Nie miaa adnych informacji o popenianych tam okruciestwach. Nakazano jej
skupi si na wspieraniu operacji wojskowych w regionie, a nie miaa ani czasu, ani
umiejtnoci pozwalajcych sprawdzi relacje przeraonych uchodcw.
Dwa tygodnie po pierwszych doniesieniach mediw o masakrze CIA wysaa nad Srebrenic
U-2. Samolot zrobi zdjcia wieo wykopanych masowych grobw na polach, gdzie
przetrzymywano jecw. Zdjcia te dotary do CIA zwykym kurierskim lotem wojskowym
trzy dni pniej. Miny kolejne trzy dni, zanim analitycy z CIA dopasowali pierwsze
fotografie z satelity przedstawiajce zgromadzonych jecw do zrobionych przez U-2, ktre
ukazyway masowe groby. Analizy trafiy do Biaego Domu 4 sierpnia 1995 roku.
Tym sposobem CIA trzy tygodnie po fakcie doniosa o najwikszym masowym mordzie na
cywilach w Europie od czasw obozw mierci Hitlera sprzed pidziesiciu lat. Agencja
przegapia zamordowanie omiu tysicy ludzi4.
Na drugim kocu Europy paryska rezydentura CIA prowadzia wyszukan operacj
wypierania Francuzw z ich pozycji negocjacyjnej w rozmowach handlowych5. Optany
ide, e wolny handel jest gwn si amerykaskiej polityki zagranicznej, Biay Dom
pogorszy los CIA, dajc coraz wicej i wicej informacji gospodarczych. Paryska
rezydentura gonia za tajemnicami o minimalnym znaczeniu dla bezpieczestwa narodowego
Stanw Zjednoczonych, na przykad tym, ile amerykaskich filmw zostanie wywietlonych
na francuskich ekranach. Francuskie ministerstwo spraw wewntrznych prowadzio dziaania
kontrwywiadowcze, ktre objy uwiedzenie pracowniczki CIA dziaajcej pod przykrywk
bizneswoman. Podczas intymnych zwierze w ku zdradzaa ona agencyjne sekrety. Rzd
oficjalnie wydali szefa paryskiej rezydentury Dicka Holma, prawdziwego bohatera,
uczestnika operacji w Laosie, ktry trzydzieci lat wczeniej cudem przey katastrof
lotnicz w Kongu i dla ktrego bya to ostatnia placwka przed emerytur. Wraz z nim z
Francji wyrzucono czterech nieszczsnych i upokorzonych pracownikw CIA.
Kolejna rozdmuchana operacja, kolejna publiczna kopotliwa sytuacja dla wydziau tajnych
operacji i kolejny przykad sytuacji, w ktrej zostaa podwaona ich zdolno do
wypeniania swojej funkcji zgodnie z wasnymi standardami" powiedzia Deutch. Raz po
raz pyta swoich ludzi: Jakie s profesjonalne standardy prowadzenia bardzo trudnych
operacji? Czy robicie to dobrze na caym wiecie?" Jego odpowied na to ostatnie pytanie
brzmiaa: nie.
TO CZYSTA ZOLIWO"
Problemy w paryskiej rezydenturze byy przelotnymi kopotami w porwnaniu z tym, co
dziao si w oddziale latynoamerykaskim wydziau tajnych operacji. By on osobnym
wiatem CIA, zdominowanym przez weteranw wojny z Fidelem Castro, ludzi, ktrzy
stosowali wasne zasady i dyscyplin6. Od 1987 roku szefw rezydentur z Kostaryki,
Salwadoru, Peru, Wenezueli i Jamajki oskarano o okamywanie przeoonych, molestowanie
wsppracowniczek, kradzie pienidzy, groby z uyciem broni, przeprowadzenie operacji
antynarkotykowej, podczas ktrej tona kokainy trafia na ulice Florydy, utrzymywanie kont z
milionem dolarw pochodzcym z rzdowych funduszy. By to jedyny oddzia od tajnych
operacji, w ktrym szefowie rezydentur zostali zdjci ze stanowisk za regularne amanie
przepisw. Jego odizolowanie wynikao po czci z wewntrznej polityki krajw, ktrymi si
zajmowa. Podczas zimnej wojny CIA walczya rka w rk z reimami wojskowymi
przeciwko lewicowym powstaniom w Ameryce aciskiej. Trudno zerwa stare wizy.
W Gwatemali podczas czterdziestu lat walk, ktre nastpiy po zorganizowanym przez
agencj w 1954 roku zamachu przeciwko pochodzcemu z wyborw prezydentowi, zgino
200 tysicy cywilw. Od 90 do 96 procent tych ofiar pado z rk gwatemalskiej armii. W
1994 roku pracownicy CIA w Gwatemali wci robili wszystko, eby ukry swe bliskie
zwizki z armi tego kraju, i zatajali, e gwatemalscy oficerowie na ich usugach to mordercy,
kaci i zodzieje. Naruszao to test rwnowagi, ktry Woolsey wprowadzi w 1994 roku. W
tecie tym, zwanym ocen agenta, zestawiano jako informacji informatorw z ich
postpkami.
Nie chcielibycie mie ukadw z oficerami tej armii lub przedstawicielem tego rzdu, bo ci
ludzi, jak wszyscy wiedz, maj rce splamione krwi, chyba e suyoby to uzasadnionemu
celowi wywiadowczemu powiedzia inspektor genetalny Fred Hitz. Chyba e
wiedzieliby oni, i w poudniowej Gwatemali znajduje si tajny skad broni biologicznej,
ktra ma trafi na wolny rynek, a w informator byby waszym jedynym rdem. Jeli
osobnik ten byby znany z mordowania ludzi, amania prawa, wwczas to, e CIA utrzymuje
z nim kontakty, musiayby zrwnoway informacje, jakie od niego mog napyn. Jeli
jaka informacja jest kluczem do caej tajemnicy, podejmiemy ryzyko. Ale rbmy to, majc
oczy szeroko otwarte, a nie si bezwadu czy z rozpdu".
Problem ten pojawi si, kiedy gwatemalski pukownik pracujcy dla CIA wplta si w
ukrywanie mordercw amerykaskiego waciciela pubu i gwatemalskiego partyzanta, ma
amerykaskiej prawniczki. Gosy protestu w sprawie morderstwa waciciela pubu sprawiy,
e administracja Busha obcia o miliony dolarw pomoc wojskow dla Gwatemali, chocia
agencja dalej wspieraa finansowo gwatemalski wywiad wojskowy. Rezydentura CIA w
Gwatemali bya dwa razy wiksza ni to konieczne" stwierdzi Thomas Sttoock,
amerykaski ambasador w Gwatemali w latach 1989-1992, ale zdobya dokadne informacje
w tej sprawie. Szef rezydentury Fred Brugger nie powiedzia ambasadorowi Stroockowi, e
pukownik, pierwszy podejrzany, by agentem CIA.
Nie powiedzieli nie tylko mnie wspomina ambasador Stroock nie powiedzieli
mojemu szefowi, sekretarzowi stanu, Kongresowi. To byo gupie"7.
W 1994 roku gupota zmienia si we wrogo, kiedy szefem rezyden-tuty zosta Dan
Donahue. Podczas gdy nowa amerykaska ambasador Marilyn McAfee propagowaa prawa
czowieka i sprawiedliwo, CIA pozostaa lojalna wobec mordercw z gwatemalskiego
wywiadu.
Ambasada podzielia si. Szef rezydentury wszed do mojego gabinetu i pokaza mi fragment
wiadomoci z gwatemalskiego rda, sugerujcej, e mam romans z moj sekretark Carol
Murphy" wspominaa ambasador McAfee. Armia Gwatemali zaoya podsuch w sypialni
ambasador i nagraa jej czue szepty z Murphy. Poszo w wiat, e ambasador jest lesbijk.
Rezydentura CIA przekazaa t informacj znan pniej jako notatka subowa Murphy"
do Waszyngtonu, gdzie j rozpowszechniono. CIA wysaa ten raport do Hilla
powiedziaa ambasador McAfee. To bya czysta zoliwo. CIA zniesawia ambasadora
nieoficjalnymi kanaami"8.
Ambasador bya konserwatystk z konserwatywnej rodziny, matk i nie sypiaa ze swoj
sekretark. Imi Murphy nosi jej dwuletni czarny pudelek. Pluskwa w jej sypialni nagraa
zabawy z pieskiem.
Rezydentura CIA okazaa wiksz sympati swoim przyjacioom z gwatemalskiej armii ni
amerykaskiej ambasador. Nastpi rozam midzy wywiadem a polityk powiedziaa
ambasador McAfee. To mnie przerazio".
Przeraao to rwnie Deutcha. 29 wrzenia 1995 roku, pod koniec pitego miesica na
stanowisku, Deutch wszed do Bubble niegdy futurystycznego amfiteatru na 600 miejsc
obok wejcia do centrali CIA eby przekaza ludziom od tajnych operacji ze wiadomoci.
Wewntrzna komisja CIA przeanalizowaa materia z Gwatemali i poinformowaa Deutcha,
e powinien zwolni Terry'ego Warda, w latach 1990-1993 szefa oddziau
rodkowoamerykaskiego wydziau tajnych operacji, wwczas szefa rezydentury w
Szwajcarii. Komisja orzeka, e powinien odprawi rwnie byego szefa gwatemalskiej
rezydentury Freda Bruggera i surowo ukara jego nastpc Dana Donahue oraz upewni si,
e nigdy nie zostanie ju szefem adnej placwki. Deutch powiedzia, e agencja bardzo
niedoskonale prowadzi dziaalno" w Gwatemali. Problemem byy kamstwa lub, jak to
uj, brak szczeroci" midzy szefem rezydentury i amerykaskim ambasadorem,
rezydentur a oddziaem rodkowoamerykaskim, oddziaem a central i wreszcie midzy
agencj a Kongresem.
Rzadko si zdarzao niezwykle rzadko eby kto zosta wylany z wydziau tajnych
operacji. Ale Deutch stwierdzi, e zamierza dokadnie wypeni zalecenia komisji.
Owiadczenie nie zostao dobrze przyjte. Setki zebranych w Bubble pracownikw CIA
wpady w zo. Decyzja Deutcha oznaczaa dla nich dawic polityczn poprawno.
Dyrektor powiedzia im, e musz kontynuowa dziaalno na wiecie i podejmowa ryzyko
dla bezpieczestwa narodowego. W tylnych rzdach Bubble narasta pomruk, gorzki miech
mwicy: Ta, jasne. Midzy dyrektorem i wydziaem tajnych operacji nastpi rozam.
Przypiecztowao to los CIA.
CHCEMY ZROBI TO DOBRZE"
Rozam by niemoliwy do opanowania. Deutch postanowi przekaza teczk z problemami
wydziau tajnych operacji swojemu zastpcy George'owi Tenetowi, wicedyrektorowi
centrali wywiadu. Cztet-dziestodwuletni wwczas Tenet, zawsze niezmordowany i lojalny
wsppracownik, pi lat by dyrektorem wykonawczym senackiej komisji do spraw wywiadu
i przepracowa dwa lata jako spec od spraw wywiadu w Radzie Bezpieczestwa Narodowego.
Dogbnie rozumia uciliwe relacje CIA z Kongresem i Biaym Domem. I wkrtce zacz
postrzega tajne operacje inaczej ni Deutch nie jako problem do rozwizania, ale jako
spraw, ktrej trzeba broni. Tenet zdecydowa, e zrobi wszystko, co w jego mocy, by nimi
pokierowa.
Niech mi pan pozwoli wyjani sobie kwestie zasadnicze powiedzia Tenet szefowi
wydziau tajnych operacji. Mamy tu dziesi czy pitnacie zaniedbanych spraw, czego nie
moemy duej tolerowa, jeli nie chcemy narazi na szwank bezpieczestwa narodowego
Stanw Zjednoczonych. Na to wanie zamierzamy powici wasze pienidze, waszych
ludzi, wasze umiejtnoci jzykowe i wasze zdolnoci. Chcemy zrobi to dobrze"9.
Terroryzm wkrtce trafi na szczyt listy Teneta. Jesieni 1995 roku z rezydentury CIA w
Sudanie do centrali agencji i cara antyterroryzmu" Biaego Domu Richarda Clarke'a zacza
napywa fala alarmujcych raportw. Opieray si one na sowach jedynego zwerbowanego
tam przez CIA agenta. Ostrzegay o grocych atakach na rezydentur, amerykask
ambasad i wanego czonka administracji Clintona.
Dick Ciark przyszed do mnie i powiedzia: Chc ci wysadzi w powietrze"
wspomina Tony Lake, doradca prezydenta do spraw bezpieczestwa narodowego. Kto
zamierza mnie wysadzi? spyta Lake. Moe Iraczycy odpowiedzia Ciark moe
Sudaczycy. Przeniosem si wic do bezpiecznego domu i jedziem do pracy samochodem
kuloodpornym powiedzia Lake. Nigdy nie udowodnili, e niebezpieczestwo
naprawd istniao. Podejrzewam, e nie"10.
Sudan by w tamtym czasie midzynarodowym centrum bezpastwowych terrorystw. Wrd
nich znajdowa si Osama bin Laden. Agencja po raz pierwszy zetkna si z nim pod koniec
lat osiemdziesitych. Ten bogaty Saudyjczyk popiera tych samych afgaskich rebeliantw,
ktrych CIA zbroia do walki z ich radzieckimi ciemizcami. Znany by jako mecenas ludzi z
wielkimi wizjami atakw na wrogw islamu. CIA nigdy nie zoya razem strzpw
informacji o bin Ladenie i jego siatce w jeden spjny raport dla Biaego Domu. Do czasu,
kiedy jego nazwisko pozna cay wiat, nie zostaa opublikowana adna oficjalna ocena
zagroenia, jakie stanowi.
Bin Laden wrci do Arabii Saudyjskiej, by pomstowa na obecno amerykaskich wojsk po
wojnie w Zatoce Perskiej w 1991 roku. Rzd saudyjski wydali go i osiad w Sudanie. Szef
rezydentury CIA w Sudanie Cofer Black nalea do starej szkoy, by niezwykle odwany i
przebiegy, midzy innymi pomg upolowa terroryst znanego jako Carlos i Szakal. Black
ledzi posunicia bin Ladena w Sudanie najlepiej jak potrafi. W styczniu 1996 roku CIA
stworzya liczcy kilkunastu ludzi zesp antyterrorystyczny zajmujcy si wycznie
Saudyjczykiem. Istniao podejrzenie, e moe on wzi na cel amerykaskie cele za granic.
Ale w lutym 1996 roku CIA, kierujc si ostrzeeniami zwerbowanego agenta, zamkna
operacje w Sudanie i skupia si na nowym celu.

Rezydentura i amerykaska ambasada zostay zamknite, a ich personel przenis si do
Kenii. Decyzji tej zdecydowanie sprzeciwi si amerykaski ambasador Timothy Carney,
czowiek cechujcy si zarwno wojskow dyscyplin, jak i dyplomatyczn wraliwoci.
Argumentowa, e wycofanie si Stanw Zjednoczonych z Sudanu jest niebezpiecznym
bdem. Podway ostrzeenia agencji o grocym ataku i mia racj. Agent, ktry wszcz
alarm, okaza si potem oszustem, a CIA oficjalnie odwoaa prawie setk raportw opartych
na jego informacjach.
Niedugo potem bin Laden przenis si do Afganistanu. Szef zajmujcego si nim zespou,
Mike Scheuer, uzna to za wielk szans. CIA odnowia kontakty z siatk afgaskich
uchodcw na plemiennych terytoriach Pakistanu na pnocnym zachodzie tego kraju.
Plemienni", jak nazywano ich w CIA, pomagali w polowaniu na Mira Amala Kansiego,
ktry zastrzeli pod central dwch jej pracownikw.
Istniaa nadzieja, e pewnego dnia pomog porwa lub zabi bin La-dena. Ale ten dzie
musia poczeka. Wtedy CIA miaa na celowniku innego czowieka.
Szef oddziau bliskowschodniego wydziau tajnych operacji Stephen Richter od dwch lat
pracowa nad planem wsparcia zamachu wojskowego przeciwko Saddamowi Husajnowi.
Rozkaz nadszed od prezydenta Clintona, trzeci taki rozkaz z Biaego Domu dla CIA w cigu
piciu lat. W Jordanii zesp pracownikw CIA spotka si z Mohammedem Abdul-lahem
Szawanim, byym dowdc irackich si specjalnych. W Londynie agencja spiskowaa z
irackim wygnacem Ahadem Alawim, ktry przewodzi siatce zbuntowanych irackich
oficerw i dygnitarzy partii Baas11. CIA wspara go pienidzmi i broni. W pnocnym Iraku
CIA zebraa wodzw plemiennych tamtejszych Kurdw, odnawiajc stary i kopotliwy
zwizek12.
Pomimo najwikszych wysikw CIA adna z tych rozproszonych si nie zjednoczya si.
Agencja zainwestowaa wiele milionw w prby zwerbowania wysokich oficerw armii i
politykw z otoczenia Saddama w nadziei, e zorganizuj powstanie. Ale spisek zosta
spenetrowany i udaremniony. 26 czerwca 1996 roku Saddam aresztowa dwustu, a moe i
wicej, oficerw w Bagdadzie i okolicach miasta. Zabi co najmniej osiemdziesiciu z nich, w
tym synw generaa Szawaniego.

Przypadek Saddama by bardzo interesujcy powiedzia po ujciu spiskowcw Mark
Lowenthal, dyrektor komisji Izby Reprezentantw do spraw wywiadu i starszy analityk CIA.
No dobrze, pozbylimy si Saddama Husajna, niele. Ale kogo damy po nim? Kto jest
naszym czowiekiem w Iraku? Kady, komu damy wadz w Iraku, utrzyma si pewnie
rwnie dugo jak pcha. I to jest wanie ten przypadek, kiedy politycy mwi: zrbcie co.
Nacisk na zrbcie co wyraa ich frustracj". Nie dostrzegli, e CIA nie ma sposobu na
rozprawienie si z Saddamem Husajnem cign. Problem z operacj polega na tym, e
nie byo wiarygodnych Irakijczykw, z ktrymi mona by si dogada. A godni zaufania
Irakijczycy, jakich potrzebowalimy, nie mogli zrobi tego, czego bymy chcieli. Operacja
bya wic klap. Bya niewykonalna. Ale pracownikowi operacyjnemu trudno powiedzie:
Panie prezydencie, nie moemy tego zrobi. Koczy si wic na operacji, ktra
prawdopodobnie w ogle nie powinna si zacz"13.
KLSKA JEST NIEUNIKNIONA"
Deutch rozzoci Clintona, mwic Kongresowi, e CIA by moe nigdy nie rozwie
problemu Saddama Husajna. Jego siedemnastomiesiczny okres urzdowania na stanowisku
dyrektora centrali wywiadu skoczy si rozgoryczeniem. W grudniu 1996 roku, po reelekcji,
Clinton zdymisjonowa Deutcha i poprosi swojego doradc do spraw bezpieczestwa
narodowego Tony'ego Lake'a, eby obj t niechcian funkcj.
Byoby to wielkim wyzwaniem rozmyla Lake. Zastanawiaem si nad
rozbudowaniem pionu analitycznego, by dopasowa wywiad zarwno jego rda, jak i
produkty do wiata z poowy lat dziewidziesitych. To, co mielimy, zbyt czsto byo
zrobion w jedn noc pobien analiz informacji"14.
Lake jednak nie zosta zatwierdzony. Republikaski przewodniczcy komisji do spraw
wywiadu Richard Shelby z Alabamy postanowi zrobi z niego chopca do bicia za wszystko,
co konserwatyci uznali za ze w Clintonowskiej polityce zagtanicznej. Pozory
dwupartyjnoci, ktre komisje do spraw wywiadu utrzymyway prawie dwadziecia lat,
wyparoway. Bya jeszcze wewntrzna opozycja wobec Lake'a w wydziale tajnych operacji.
Przesanie brzmiao: nie przysyajcie nam nikogo z zewntrz.
Dla CIA kady jest czowiekiem z zewntrz" zauway Lake.
Nie doszo nawet do uczciwego przesuchania. 17 marca 1997 roku Lake wycofa si w
gniewie, mwic prezydentowi, e nie zamierza przez trzy miesice taczy jak niedwied
w politycznym cyrku"15. Zatruty kielich trafi wic do George'a Teneta jedynego
kandydata, jaki zosta. Tenet ju prowadzi agencj, penic obowizki jej szefa. Zosta
pitym dyrektorem centrali wywiadu w cigu szeciu lat.
Nie sposb unikn zawirowa i zamtu, kiedy na szczycie dochodzi do tylu zmian
powiedzia Fred Hitz z CIA. Nie mona przeceni ich wpywu na morale, szczeglnie
destrukcyjnego. Czowiek si zastanawia, kto rym wszystkim kieruje. Czy kto moe dalej
poprowadzi gr? Czy oni nie rozumiej, o co tu chodzi? Nie rozumiej, jakie mamy
zadanie?"16
Tenet wiedzia, jakie ma zadanie: trzeba ocali CIA. Ale agencja zbliaa si do koca Wieku
Ameryki obciona systemem kadrowym stworzonym w latach osiemdziesitych XIX
stulecia, pasem transmisyjnym informacji przypominajcym linie montaowe z lat
dwudziestych XX wieku i biurokracj wywodzc si z lat pidziesitych. Wykorzy-stywaa
ludzi i pienidze w sposb, ktry ywo przypomina Stalinowskie piciolatki. Zdolno
gromadzenia i analizowania informacji agencji upada, kiedy eksplodowa wiek informacji, a
dziki internetowi szyfrowanie przeksztacanie jzyka w kod stao si uniwersalnym
narzdziem17. W wydziale tajnych operacji wielki sukces to rzadko, a niepowodzenia s
na porzdku dziennym" napisano w raporcie komisji Izby Reprezentantw do spraw
wywiadu18.
Niepowodzenia te raz po raz trafiay na pierwsze strony gazet. Moliwociom
wywiadowczym CIA ponownie zaszkodzi zdrajca. Harold J. Nicholson, szef rezydentury w
Rumunii, przez dwa lata peni funkcj gwnego instruktora na Farmie, w centrum
szkoleniowym CIA pod Williamsburgiem w stanie Wirginia. Szpiegowa dla Moskwy od
1994 roku. Sprzeda Rosjanom akta kilkudziesiciu pracownikw CIA stacjonujcych za
granic i personalia kadego nowego wychodzcego z Farmy w 1994, 1995 i 1996 roku. CIA
oznajmia sdziemu federalnemu, ktry skaza Nicholsona na 23 lata wizienia, e nigdy nie
uda si oszacowa szkd, jakie wyrzdzi agencji na caym wiecie. Kariery szkolonych przez
trzy lata pracownikw zostay przekrelone raz spaleni ju nigdy nie mogli pracowa za
granic19.
18 czerwca 1997 roku, trzy tygodnie przed zaprzysieniem Teneta, nowy raport komisji Izby
Reprezentantw do spraw wywiadu wymaza resztki dumnego stwierdzenia, e CIA stanowi
pierwsz lini amerykaskiej obrony. Komisja, kierowana przez Portera J. Gossa, uznaa, e
agencja pena jest niedowiadczonych pracownikw, ktrzy nie znaj jzykw obcych i nie
rozumiej, co si dzieje na scenie politycznej pastw, w ktrych przyszo im dziaa. Orzeka,
e zdolnoci CIA do uzyskiwania informacji s niewielkie i cigle malej. W podsumowaniu
pado stwierdzenie, e agencja nie czuje koniecznoci gbokiego, rozlegego i
specjalistycznego monitorowania politycznych, militarnych i gospodarczych wydarze na
wiecie"20.
W kocu lata pracownik wywiadu Russ Travers opublikowa w wewntrznym biuletynie CIA
zapadajcy w pami esej. Uzna, e umiejtnoci zbierania i analizowania informacji
wywiadowczych przez Stany Zjednoczone zaniky. Przez lata, pisa, szefowie wywiadu
upierali si, e prowadz agencj waciw drog. To by mit. Dostrajamy nasze struktury i
marginalnie zmieniamy programy [...], zadowoleni, siedzc w leakach na Titanicu . Ale
bdziemy coraz czciej popenia coraz wiksze i wiksze bdy ostrzeg. Odeszlimy
od podstaw: gromadzenia i bezstronnego analizowania informacji".
Przedstawi swoj przepowiedni dla przyszych szefw CIA. Mamy 2001 rok napisa.
Na przeomie wiekw analizy stay si niebezpiecznie fragmentaryczne. Wsplnota moga
cigle zbiera informacje, lecz analitycy ju dawno zostali przytoczeni tonami danych i nie
mogli duej oddziela tego, co wane, od szumu ta [...]. Informacje byy, ale nie udao nam
si w peni pozna ich znaczenia".
Z punktu widzenia 2001 roku napisa klska wywiadu jest nieunikniona"21.

. ZAGROENIE NIE MOGO BY BARDZIEJ REALNE"
11 lipca 1997 roku George Tenet zosta zaprzysiony na osiemnastego dyrektora centrali
wywiadu. Chepi si wwczas, wiedzc, e jego sowa pojawi si w New York Timesie",
e CIA jest o wiele sprytniejsza i lepiej wykwalifikowana, ni ktokolwiek z zewntrz mgby
przypuszcza. Byo to jednak tylko zagranie pod publiczk. Stalimy wtedy na granicy
bankructwa" wyzna siedem lat pniej. Odziedziczy CIA wyprut z umiejtnoci", a
wydzia tajnych operacji pogrony w chaosie"1.
We wrzeniu tamtego roku agencja przygotowywaa si do obchodw pidziesitej rocznicy
powstania i ukadaa list pidziesiciu swoich najwybitniejszych pracownikw2. Wikszo
bya albo siwymi staruszkami, albo ju nie ya. Najwikszym wrd yjcych by Richard
Helms. Nie mia nastroju do witowania. Jedyne supermocarstwo, jakie pozostao, nie
interesuje si tym, co dzieje si na wiecie, na tyle, eby zorganizowa i prowadzi suby
szpiegowskie powiedzia do mnie wwczas Helms. Zrezygnowalimy z tego"3. Jego
nastpca, James Schlesinger, podziela t opini. Zaufanie pokadane w CIA zniko rzek.
Agencja jest teraz tak wyniszczona, e jej przydatno dla szpiegostwa stoi pod znakiem
zapytania"4.
Tenet rozpocz odbudow. Odwoa z emerytury stare gwiazdy, midzy innymi Jacka
Downinga, byego szefa rezydentur w Moskwie i Bejrucie, ktry zgodzi si przez rok czy
dwa pokierowa wydziaem tajnych operacji. Tenet postara si rwnie o kilkumiliardowy
zastrzyk gotwki dla agencji. Obieca, e CIA wrci do zdrowia w cigu piciu lat, do 2002
roku, jeli pienidze zaczn napywa natychmiast. Porter Goss, ktry trzyma kas agencji w
Izbie Reprezentantw, zorganizowa w ramach tajnego awaryjnego wsparcia" kilkaset
milionw dolarw, a potem jednorazowy zastrzyk w wysokoci 1,8 miliarda dolarw. By to
najwikszy wzrost wydatkw na wywiad w cigu ostatnich pitnastu lat, a Goss obiecywa
wicej.
wywiad nie istnieje tylko na potrzeby zimnej wojny powiedzia wtedy Goss. Kady,
kto cofnie si mylami do Pearl Harbor, zrozumie dlaczego. Wszdzie czaj si nieprzyjemne
niespodzianki"5.
KATASTROFALNY SYSTEMOWY UPADEK WYWIADU"
Teneta cigle drczyy ze przeczucia i czeka na nastpn wpadk. Nie pozwol, eby CIA
staa si podrzdn sub" owiadczy na zebraniu w centrali. Kilka dni pniej, 11 maja
1998 roku, agencja ponownie zostaa wzita z zaskoczenia, kiedy Indie odpaliy bomb
jdrow. Prbny wybuch zachwia rwnowag si na wiecie.
Nowy nacjonalistyczny rzd indyjski otwarcie dy do poszerzenia swego arsenau o bro
jdrow. Komisarz do spraw broni atomowej powiedzia, e jest gotowy do testw, gdy tylko
otrzyma sygna od wadz. Pakistan odpali nowe rakiety, omielajc New Delhi do
odpowiedzi. Prbne wybuchy nie powinny byy zatem zszokowa najwikszej wiatowej
demokracji ale tak si stao. Raporty CIA z New Delhi byy senne. Analizy centrali mtne.
Nie zadzwoni ostrzegawczy dzwonek. Prby jdrowe obnayy nieudolno wywiadu,
nieumiejtno czytania zdj, nieumiejtno pisania jasnych raportw, nieumiejtno
mylenia i rozumienia. By to bardzo niepokojcy przypadek", jak stwierdzi Charles Allen,
szef ostrzegania6, ktrego Tenet odwoa z emerytury i obsadzi jako zastpc dyrektora
centrali wywiadu do spraw zdobywania informacji. Bya to wyrana oznaka systemowego
zaamania w CIA.
Ludzie zaczli przeczuwa katastrof. Ronie prawdopodobiestwo katastrofalnej poraki
systemu ostrzegania napisaa nastpczyni Teneta w Radzie Bezpieczestwa Narodowego,
Mary McCarthy, w raporcie odtajnionym krtko po indyjskich prbach jdrowych.
Nadciga katastrofa!"7
Tenet mia powd, eby szuka innej drogi w czasie testw jdrowych. Jego armia pracowaa
nad schwytaniem bin Ladena. W lutym 1998 roku bin Laden ogosi, e Bg nakaza mu
zabija Amerykanw. W Afganistanie zebra oddziay szturmowe i sympatykw witej
wojny z Sowietami na nowy dihad ze Stanami Zjednoczonymi. W Pakistanie nowy szef re-
zydentury Gary Schroen doskonali plan wykorzystania dawnych afgari-skich sojusznikw
agencji do polowania na bin Ladena, gdy Saudyjczyk bdzie podrowa na poudnie do
Kandaharu, gdzie mia posiado otoczon murem z cegie z bota. 20 maja 1998 roku
rozpoczli czterodniow prb generaln. Jednak 29 maja Tenet postanowi odwoa
operacj8. Jej sukces zalea od koordynacji dziaa z Pakistanem ktry wanie
przeprowadzi prbne wybuchy jdrowe w odpowiedzi na testy Indii. Pakistaczycy bili w
wojenne bbny. Afgaczycy nie zasugiwali na zaufanie. Poraka wielce prawdopodobna.
Szanse na schwytanie bin Ladena od pocztku pozostaway niewielkie, a sytuacja na wiecie
staa si teraz zbyt niestabilna, by ryzykowa.
Czerwiec, a potem lipiec miny bez obiecanego przez bin Ladena ataku. 7 sierpnia 1998 roku
prezydenta Clintona o 5.35 obudzi telefon z informacj o zamachach bombowych na
amerykaskie ambasady w Nairobi w Kenii i Dar es-Salam w Tanzanii. Bomby wybuchy w
czte-rominutowych odstpach. W Nairobi byo najgorzej. Widziaem to na wasne oczy.
Dwunastu Amerykanw, w tym mody pracownik CIA, zgino od wybuchu, ktry zabi te
setki i rani tysice Kenijczykw na ulicach oraz w biurowcach w pobliu ambasady.
Nastpnego dnia George Tenet przyszed do Biaego Domu z wieci, e bin Laden uda si
do obozu pod Khostem, koo granicy z Pakistanem. Tenet i doradcy Clintona do spraw
bezpieczestwa narodowego zgodzili si, e naley ostrzela obz pociskami
samosterujcymi. eby zwikszy szanse powodzenia, zdecydowali si jeszcze na drugi cel,
al-Szif, zakad przemysowy pod Chartumem w Sudanie. Egipski agent CIA dostarczy
prbk gleby spod zakadu. Analizy laboratoryjne sugeroway, e s w niej lady
chemikaliw uywanych do produkcji gazu bojowego VX.
Dowd by bardzo wty. Bdziemy potrzebowali dokadniejszych informacji o tym
zakadzie", zanim go zbombardujemy, ostrzegaa Mary McCarthy na zebraniu Rady
Bezpieczestwa Narodowego9. adne jednak nie napyny.
20 sierpnia okrty US Navy ostrzelay oba cele z Morza Arabskiego pociskami
samosterujcymi za milion dolarw sztuka. Zabito okoo 20 Pakistaczykw przechodzcych
przez Khost bin Laden dawno ju si ulotni i nocnego stra w Sudanie. Wewntrzny
krg Clintona twierdzi, e informacje dajce podstaw do zaatakowania Sudanu s
niepodwaalne. Po pierwsze, wiadczyy podobno, e al-Szifa to fabryka broni pracujca dla
bin Ladena. Tak naprawd byy to zakady farmaceutyczne, a ich powiza z bin Ladenem
nie sposb byo si doszuka. Po drugie, rzekomo dowodziy, e zakady stanowi cz
irackiego planu rozprowadzania gazw bojowych. Ale Irakijczycy nie byli uzbrojeni w gaz
VX, co potwierdziy badania inspektorw ONZ. Prbka gleby moga zawiera prototypow
posta VX lub rwnie dobrze rodek chwastobjczy.
Sprawa bya zbiorem lunych sugestii i domysw. Nic nigdy nie uzasadnio decyzji
uderzenia na al-Szif. To by bd powiedzia Donald Petterson, amerykaski ambasador
w Sudanie od 1992 do 1995 roku. Rzd nie przedstawi mocnych dowodw, e w
zakadach farmaceutycznych produkowano bro chemiczn. Administracja miaa podstawy
do podejrze, ale akt wojny, jakim niewtpliwie by atak rakietowy, wymaga niezbitych
dowodw"10. Jego nastpca, ambasador Tim Carney, powiedzia z rozmyln
powcigliwoci: Decyzja ostrzelania al-Szify podtrzymuje tradycj dziaania w Sudanie na
podstawie niedostatecznych informacji"11. Antyterrorystyczny atak administracji Clintona
by pochopny.
Trzy tygodnie pniej Tenet spotka si z pozostaymi szefami amerykaskiej wsplnoty
wywiadowczej. Zgodzili si, e musz dokona istotnych, gruntownych zmian" w sposobie
zdobywania, analizowania i opracowywania informacji. Jeli tego nie zrobimy, przyznali,
dopucimy do katastrofalnego systemowego upadku wywiadu"12. Doszo do niego 11
wrzenia 1998 roku.
CIGLE BDZIEMY ZASKAKIWANI"
Jeli CIA si nie zreorganizuje, i to szybko, w cigu dziesiciu lat stracimy znaczenie
powiedzia mi Tenet w padzierniku w swoim pierwszym wywiadzie w charakterze dyrektora
centrali wywiadu. Dopki nie poprawimy jakoci dziaania, nie uzyskamy tego, co chcemy
uzyska"13.

Od 1991 roku agencja stracia ponad trzy tysice najlepszych ludzi okoo 20 procent
dowiadczonych pracownikw operacyjnych, analitykw, naukowcw i technikw. Rocznie
odchodzio okoo 7 procent ludzi z zaplecza tajnych operacji. Dodajmy do tego utrat okoo
tysica dowiadczonych pracownikw terenowych i na miejscu pozostaje zaledwie tysic
osb. Tenet wiedzia, e nie moe sta na stray przyszoci z tak sabymi siami na linii
frontu.
Zawsze bd dni, kiedy bdziemy musieli dogania wydarzenia, ktrych nie
przewidzielimy, nie dlatego, e kto zaspa na warcie, ale z powodu zoonoci sytuacji
powiedzia. Ludzie oczekuj, e stworzymy system wywiadowczy bez wad, e wywiad
bdzie nie tylko wskazywa panujce tendencje, relacjonowa wydarzenia i dzieli si
spostrzeeniami, ale e w kadym wypadku poda te dokadn dat, czas i miejsce zdarzenia".
Sama CIA dawno temu rozbudzia te nadzieje i oczekiwania. Byo to zudne. Cigle
bdziemy zaskakiwani" przyzna Tenet.
Zacz organizowa oglnokrajowe polowanie na talenty, z bolesn wiadomoci, e bitwa o
przebudow CIA wymaga bdzie wielu lat, wielu miliardw dolarw i wielu tysicy nowych
pracownikw. Bya to rozpaczliwa walka z czasem. Ksztacenie pracownika operacyjnego
zdolnego dziaa w niebezpiecznych regionach wiata trwa od piciu do siedmiu lat. Trudno
byo znale amerykaskich obywateli doskonale obeznanych z obcymi kulturami, chtnych i
zdolnych pracowa dla CIA. Szpieg musi umie wykorzysta podstp, manipulacj,
wykorzysta, mwmy otwarcie, nieuczciwe chwyty, gdy wykonuje zadanie stwierdzi
Jeffrey Smith, radca generalny CIA w poowie lat dziewidziesitych. Kierownictwo
agencji wci musi si martwi, jak wyszuka takich nadzwyczaj rzadkich osobnikw, ktrzy
wykazuj talent do oszustwa oraz manipulacji i potrafi udwign zwizany z tym baga
moralny"14. Do tej pory w ogle nie dbano o to, by wynajdywa i utrzymywa takie
wyjtkowe umysy.
Przez dugie lata CIA coraz mniej i mniej ochoczo zatrudniaa ludzi nieco innych,
ekscentrycznych, ktrzy le prezentuj si w garniturze i krawacie, ludzi, ktrzy nie bawi si
z innymi w tej samej piaskownicy mwi Bob Gates. Testy, ktre przeprowadzalimy,
psychologiczne i kade inne, bardzo utrudniay wstp do agencji ludziom byskotliwym, o
niezwykych talentach i wyjtkowych umiejtnociach". W wyniku tej kulturowej
krtkowzrocznoci CIA bdnie rozumiaa wiat. Nieliczni jej ludzie znali chiski, koreaski,
arabski, hindi, urdu czy farsi jzyki, ktrymi posugiway si trzy miliardy ludzi, poowa
ziemskiej populacji. Nieliczni kiedykolwiek targowali si na arabskim bazarze czy byli w
afrykaskiej wiosce. Agencja nie potrafia wysa ,Amerykanina o azjatyckich korzeniach do
Korei Pnocnej, eby kto nie zorientowa si, e ten chopak niedawno przyjecha z Kansas,
albo Afroamerykanw czy ludzi arabskiego pochodzenia do pracy na caym wiecie"
przyzna Gates15.
W 1992 roku, kiedy Gates by dyrektorem centrali wywiadu, chcia za-ttudni
amerykaskiego obywatela wychowanego w Azerbejdanie. Mwi pynnie po azersku, ale
nie za dobrze pisa po angielsku wspomina. I zosta odrzucony, poniewa nie zda testu
z jzyka angielskiego. Kiedy mi to powiedzieli, wpadem w sza. Powiedziaem: Mam
tysice ludzi, ktrzy potrafi pisa po angielsku, ale nie mam nikogo mwicego po azersku.
Cocie najlepszego zrobili?"
Agencja zacza przeczesywa amerykaskie miasta i przedmiecia w poszukiwaniu dzieci
imigrantw i uchodcw, modziey, ktra dorastaa w azjatyckich i arabskich domach,
zamieszczaa nawet ogoszenia w gazetach mniejszoci etnicznych w caych Stanach
Zjednoczonych. Plony byy marne. Tenet wiedzia, e jeli agencja ma oy w nadchodzcych
latach, musi zainteresowa bystrych modych ludzi midzynarodowymi intrygami oraz
intelektualnymi rozgrywkami. Ale wiea krew moga by jedynie czci kuracji. Rekrutacja
nigdy nie rozwizaa fundamentalnej kwestii czy CIA moe werbowa ludzi, jakich bdzie
potrzebowaa za pi czy dziesi lat. Nikt nie wiedzia, dokd ta droga j zaprowadzi.
Wiadomo byo tylko, e nie przetrwa w stanie, w ktry popada.
ZBOMBARDUJEMY TEN BUDYNEK"
Agencja saba, a wrg stawa si coraz silniejszy. Nieudany atak na bin Ladena podbudowa
jego pozycj i przycign tysice nowych rekrutw. Wszczcie przez CIA kampanii
przeciwko al-Kaidzie stawao si coraz pilniejsz koniecznoci.

Tenet odwiey plany wykorzystania afgaskich sojusznikw do schwytania bin Ladena. We
wrzeniu i padzierniku 1998 roku Afga-czycy twierdzili, e zorganizowali na niego cztery
nieudane zasadzki w co CIA bardzo wtpia. Przekonali oni jednak terenowych
pracownikw agencji, e mog go ledzi, gdy przenosi si z obozu do obozu po terytorium
Afganistanu. 18 grudnia poinformowali, e bin Laden wraca do Kandaharu i e 20 grudnia
bdzie nocowa w domu na terenie posiadoci gubernatora. Szef rezydentury Gary Schroen
wysa wiadomo z Pakistanu: uderzy dzi w nocy lepsza okazja moe si ju nie trafi.
Pociski samosterujce czekay gotowe do wystrzelenia. Ale informacja pochodzia tylko z
jednego rda, a w posiadoci gubernatora spay tamtej nocy setki ludzi. Tenet bardzo chcia
si rozprawi z bin Ladenem, ale gr wziy wtpliwoci. Nie wyda rozkazu rozpoczcia
akcji. Odwaga ustpia przed ostronoci i bojowy nastrj opad16.
Poczwszy od 1998 roku, Stany Zjednoczone miay moliwo usunicia Osamy bin Ladena
z Afganistanu lub zabicia go", ale zawahay si, gdy przysza pora pocign za spust,
powiedzia John MacGaffin, pracownik numer dwa w wydziale tajnych operacji w
pierwszych latach prezydentury Clintona. CIA znaa miejsca pobytu bin Ladena niemal
dzie pod dniu czasem co do 50 mil, czasem co do 50 metrw"17. Co najmniej pitnastu
onierzy amerykaskich Si Specjalnych zgino lub odnioso rany, szkolc si do
przewidywanego ataku. Pentagon i Biay Dom cigle wstrzymyway politycznie ryzykown
operacj wojskow przeciwko bin Ladenowi.
Zadanie to zleciy CIA. Agencja jednak nie moga go wykona.
W pierwszych tygodniach 1999 roku Afgaczycy informowali, e bin Laden kieruje si do
obozu myliwskiego na poudnie od Kandaharu, ulubionego przez bogatych sokolnikw.
Satelita szpiegowski zawis 8 lutego nad tym miejscem i ustali jego wsprzdne. Sta tam
rzdowy samolot ze Zjednoczonych Emiratw Arabskich sojusznika Stanw
Zjednoczonych. Nie mona byo powici ycia szejkw, eby zabi bin Ladena, tote
rakiety pozostay w wyrzutniach.
Przez cay kwiecie 1999 roku Afgaczycy obserwowali, jak bin Laden wjeda i wyjeda z
Kandaharu18. W maju mieli go na oku przez pene 36 godzin. Agenci Gary'ego Schroena
dostarczyli szczegowe raporty na temat jego miejsc pobytu. Informacje nie mogyby by
lepsze, powiedzia wicedyrektor centrali wywiadu genera John Gordon.
Trzy razy bya okazja do uycia pociskw samosterujcych. Trzy razy Tenet powiedzia: nie.
Jego zaufanie do umiejtnoci namierzania celw przez CIA zostao ostatnio mocno
nadszarpnite.
Natowskie bombardowania Serbii wszczto, eby zmusi prezydenta Slobodana Miloevicia
do wycofania wojsk z Kosowa. CIA zostaa poproszona o wybranie celw dla amerykaskich
samolotw wojskowych. Zadanie przypado zespoowi analitykw zajmujcemu si
zapobieganiem rozprzestrzeniania broni masowego raenia. Analitycy jako najlepszy cel
wskazali Jugosowiaski Federalny Zarzd Zaopatrzenia przy bulwarze Umetnosti 2 w
Belgradzie. Lokalizujc jego siedzib, korzystali z planu miasta dla turystw. Namiary
przeszy przez tryby CIA do Pentagonu i do komputerw nawigacyjnych bombowcw
sttategicznych B-2 zostay wprowadzone wsprzdne.
Cel zosta zniszczony. Ale CIA le odczytaa plany. Nie by to jugosowiaski obiekt
wojskowy, lecz chiska ambasada.
Zbombardowanie chiskiej ambasady w Belgradzie byo dla mnie nad wyraz
nieprzyjemnym dowiadczeniem powiedzia wiceadmira Thomas R. Wilson, ktry w
lipcu 1999 roku zosta dyrektorem Agencji Wywiadu Obronnego. To ja pokazaem zdjcie
chiskiej ambasady prezydentowi Stanw Zjednoczonych wrd 900 innych fotografii i
powiedziaem: ((Zbombardujemy ten budynek, poniewa to jugosowiaski departament
zaopatrzenia wojskowego"19. Zdjcie dosta od CIA.
Bd ten poczyni wiksze spustoszenia, ni ktokolwiek mg przypuszcza. Minie wiele
czasu, zanim Biay Dom i Pentagon zaufaj agencji na tyle, by umieci cokolwiek lub
kogokolwiek na celowniku amerykaskiego pocisku.
WY, AMERYKANIE, MACIE NIE PO KOLEI W GOWIE"
Siy zbrojne i suby wywiadowcze Stanw Zjednoczonych nastawione byy na dziaania
przeciwko armiom i pastwom ktre trudno unicestwi, ale atwo znale na mapie.
Nowym wrogiem by czowiek ktrego atwo zabi, lecz trudno znale. Jak zjawa
porusza si on noc po Afganistanie land cruiserem.
Prezydent Clinton podpisa tajne rozkazy, ktre jak myla daway CIA prawo zabicia
bin Ladena. Zagroony impeach-mentem prezydent marzy na gos o amerykaskich ninja,
ktrzy wysypuj si z helikopterw i api Saudyjczyka. Mianowa Teneta dowdc w wojnie
z jednym czowiekiem.
Tenet zdusi swoje obawy co do zdolnoci wywiadowczych CIA i jej umiejtnoci
prowadzenia tajnych operacji. Ale musia opracowa nowy plan ataku, zanim bin Laden
znowu uderzy. U schyku lata 1999 roku ze swoim nowym szefem kontrwywiadu Coferem
Blackiem stworzy now strategi. Agencja miaa wsppracowa ze starymi przyjacimi i
starymi wrogami na caym wiecie, aby zabi bin Ladena i jego sojusznikw. Black zacieni
swoje kontakty z wojskowymi i cywilnymi subami wywiadowczymi i bezpieczestwa w
krajach graniczcych z Afganistanem, jak Uzbekistan i Tadykistan. Mia nadziej, e
pomog one ludziom CIA przedosta si do Afganistanu.
Celem byo poczenie si z afgaskim bojownikiem Ahmedem Szahem Masudem na reducie,
ktr utrzymywa on prawie dwadziecia lat, od pocztku radzieckiej okupacji, w grskiej
dolinie na pnocny wschd od Kabulu. Masud, szlachetny i dzielny bojownik, ktry chcia
zosta krlem Afganistanu, zaproponowa swym dawnym kontaktom z agencji wielki sojusz.
Zaofiarowa si, e zaatakuje twierdze bin Ladena i z pomoc CIA oraz amerykaskiej
broni obali talibw, zbieranin chopw, muw i weteranw dihadu sprawujcych wadz
w Kabulu. Mg pomc agencji w zaoeniu bazy, ktra pozwoliaby jej dopa bin Ladena.
Cofer Black opowiada si za tym planem. Jego zastpcy byli gotowi do dziaania.
Wedug Teneta jednak ryzyko poraki byo zbyt due. Po raz kolejny powiedzia nie
wkroczenie do kraju i wyjcie z niego nioso zbyt wielkie ryzyko. Dziennikarze i nioscy
pomoc zagraniczni wolontariusze od lat wiele ryzykowali w Afganistanie. Centrala CIA nie
miaa takiego zamiam.
Masud rozemia si, kiedy o tym usysza. Wy, Amerykanie, macie nie po kolei w gowie
powiedzia. Nigdy si nie zmienicie"20.
W miar jak zblia si rok 2000, wywiad Jordanii, utworzony i od dawna wspierany przez
CIA, aresztowa szesnacie osb podejrzanych o przygotowywanie zamachw bombowych na
hotele i centra turystyczne podczas wit Boego Narodzenia. Agencja uznaa, e ten spisek
wry globalny atak, wyznaczony przez al-Kaid na nowy rok. Tenet wszed na maksymalne
obroty i skontaktowawszy si z dwudziestoma szefami wywiadw pastw Europy, Bliskiego
Wschodu i Azji, powiedzia im, by aresztowali kad osob zwizan z bin Ladenem.
Rozesa piln wiadomo do wszystkich pracownikw CIA dziaajcych za granic.
Zagroenie nie moe by bardziej realne gosia. Rbcie, co uwaacie za
konieczne"21. Milenium mino bez adnego ataku.
Prezydent zosta powiadomiony o planach tajnych akcji CIA przeciwko bin Ladenowi w
lutym oraz marcu 2000 roku i stwierdzi, e Stany Zjednoczone z pewnoci mogy spisa si
lepiej. Tenet i Jim Pavitt, nowy szef wydziau tajnych operacji, przyznali, e na tak akcj
potrzebowaliby milionw dolarw. Car antyterroryzmu" Biaego Domu Richard Clarke
uwaa, e to chci CIA, nie budet, s mizerne; powiedzia pniej, e agencja miaa na to
do pienidzy i czasu, a ja nie chciaem niepotrzebnie naraa si na dalsze straty"22.
Sezon polityczny przynis powrt do tradycji wprowadzonej przez prezydenta Trumana:
odpraw wywiadowczych dla opozycji. We wrzeniu w wito Pracy penicy wczenie
obowizki zastpcy dyrektora centrali wywiadu John McLaughlin oraz zastpca szefa
centrum antyterrorystycznego Ben Bonk pojechali do Crawford w Teksasie i poprowadzili
czterogodzinne seminarium dla gubernatora George'a W. Busha. Bonkowi przypado
niewdziczne zadanie poinformowania republikaskiego kandydata na prezydenta, e w
nadchodzcych czterech latach Amerykanie bd gin z rk zagranicznych terrorystw.
Pierwsi ludzie zginli pi tygodni pniej. 12 padziernika w porcie Aden, stolicy Jemenu,
dwaj mczyni w wycigowej motorwce podpynli do okrtu USS Cole. Wybuch zabi
siedemnacie osb, rani czterdzieci i wywali w burcie tej najnowoczeniejszej jednostki US
Navy dziur, ktrej zaatanie kosztowao 250 milionw dolarw.
Oczywistym podejrzanym bya al-Kaida23.
CIA zaoya w Crawford biuro satelitarne majce na bieco informowa Busha o tym ataku
i innych wydarzeniach na wiecie podczas wyborw w 2000 roku. W grudniu, po tym, jak
Sd Najwyszy ogosi Busha zwycizc, Tenet osobicie poinformowa prezydenta elekta o
bin Ladenie. Bush dokadnie pamita, e spyta Teneta, czy CIA moe zabi Saudyjczyka;
Tenet odpowiedzia, e to nie usunoby zagroenia. Nastpnie Bush spotka si z Clintonem i
przez dwie godziny rozmawiali na temat bezpieczestwa narodowego.
Clinton wspomina, e powiedzia mu: Najwiksze niebezpieczestwo grozi panu ze strony
bin Ladena". Bush przysiga, e nigdy czego takiego nie usysza.

. CIEMNA STRONA"
Amerykaski wywiad ma kopoty" ostrzega James Monnier Simon junior, zastpca
dyrektora centrali wywiadu do spraw administtacyjnych, krtko po tym, jak Bush w styczniu
2001 roku wprowadzi si do Biaego Domu. Centralna pozycja CIA zostaa przekrelona"
stwierdzi. Zabrako mu si do zdobywania i analizowania informacji niezbdnych do
ochrony narodu.
Stany Zjednoczone w 2001 roku stany w obliczu narastajcej, niemal zawrotnej
dysproporcji midzy obnionymi moliwociami i mnocymi si wymaganiami
bezpieczestwa narodowego powiedzia Simon. Rozbieno midzy tym, co
planujemy, a tym, z czym prawdopodobnie przyjdzie zmierzy si Stanom Zjednoczonym,
nigdy nie bya tak powana". Nadejdzie czas, gdy prezydent i Kongres bd musieli
wytumaczy, dlaczego katastrofa, ktr mona byo przewidzie, nie zostaa
przewidziana"1.
Amerykaski wywiad by podzielony i rozproszony prawie tak samo jak w 1941 roku.
Osiemnastu kolejnym dyrektorom centrali wywiadu nie udao si go zjednoczy. Obecnie
agencja staa na krawdzi upadku.
W CIA pracowao 17 tysicy osb, co rwnao si dywizji, ale ogromna wikszo siedziaa
za biurkami. Okoo tysica ludzi dziaao w terenie. Wikszo pracownikw mieszkaa
wygodnie na cichych podmiejskich osiedlach i w miejskich rezydencjach przy
waszyngtoskiej obwodnicy. Nie byli przyzwyczajeni do picia brudnej wody i sypiania na
klepisku. Nie nadawali si do ycia wymagajcego wyrzecze.
We wrzeniu 1947 roku sub w wydziale tajnych operacji podjo dwustu ludzi. W styczniu
2001 roku by moe dwustu miao do umiejtnoci i odwagi, eby poradzi sobie na
najtrudniejszych stanowiskach.
W CIA na al-Kaidzie skupiao si zapewne dwa razy tyle pracownikw. Wikszo z nich
gapia si w monitory komputerw w centrali, odcita od zewntrznego wiata przestarzaymi
technologiami informacyjnymi2. Oczekiwanie od tych ludzi, e obroni Stany Zjednoczone
przed atakiem, byo przejawem, w najlepszym razie, nieuzasadnionej wiary.
PUSTA MUSZLA SW BEZ CZYNW"
Tenet cieszy si w Biaym Domu wzgldami, gdy zmieni nazw centrali CIA na Centrum
Wywiadu imienia Busha, na cze ojca prezydenta, a nowy szef pastwa lubi nieustpliwy
charakter Teneta. Jednak w pierwszych dziewiciu miesicach urzdowania Busha agencja
otrzymaa od niego nike wsparcie. Pentagonowi z miejsca podnis budet o siedem procent.
CIA i reszta wsplnoty wywiadowczej dostay podwyk o trzy setne procenta. Rnica daa
o sobie zna na spotkaniach u Donalda Rumsfelda w Pentagonie, w ktrych nie uczestniczy
aden przedstawiciel wsplnoty wywiadowczej. Rumsfeld i wiceprezydent Dick Cheney,
partnerzy w polityce bezpieczestwa narodowego od czasu Ni-xona i Forda, zyskali ogromn
wadz w nowej administracji. Podzielali niewzruszon nieufno w moliwoci CIA.
Bush i Tenet spotykali si w Biaym Domu prawie kadego ranka o smej. Ale nic, co Tenet
powiedzia na temat bin Ladena, nie przycigao w peni uwagi prezydenta. Dzie po dniu na
porannej odprawie Tenet mwi prezydentowi, Cheneyowi i doradcy do spraw
bezpieczestwa narodowego Condoleezzie Rice o oznakach wskazujcych na spisek al-Kaidy
przeciwko Ameryce. Busha jednak interesoway inne spra-wy obrona rakietowa, Meksyk,
Bliski Wschd. Nie dostrzega adnego zagroenia.
Za administracji Reagana, kiedy prezydent sucha nieuwanie, a dyrektor centrali wywiadu
niewyranie mamrota, doradcy artowali, e porozumiewali si bez sw. Bush i Tenet nie
mieli takich trudnoci. Problem lea w braku jasnych sygnaw ze strony CIA i braku
zainteresowania Biaego Domu. Nie wystarczy uderzy w dzwon zwyk mawia Richard
Helms. Trzeba si jeszcze upewni, e inni go usyszeli".

Szum nadchodzcych wci fragmentarycznych, nie potwierdzonych doniesie o zbliajcym
si ataku terrorystycznym by oguszajcy. Tenet nie potrafi przekaza prezydentowi
spjnego sygnau. Wiosn i latem 2001 roku klakson brzmia coraz gos'niej i goniej,
wszystkie nerwy i cigna agencji napinay si, by wyraniej zobaczy i usysze
niebezpieczestwo. Ostrzeenia napyway z Arabii Saudyjskiej, pastw nad Zatok Persk,
Jordanii i Izraela, z caej Europy. Zuyte obwody CIA byy niebezpiecznie przecione.
Nieustannie nadchodziy wskazwki. Uderz w Bostonie. Uderz w Londynie. Uderz w
Nowym Jorku. Kiedy te ataki nastpi, bo prawdopodobnie nastpi pisa Clark 29 maja
w e-mailu do Rice bdziemy si zastanawia, co jeszcze moglimy zrobi, eby do nich
nie dopuci"3.
Agencja baa si masakry za granic 4 lipca, kiedy amerykaskie ambasady na caym wiecie
tradycyjnie rezygnoway ze rodkw bezpieczestwa i otwieray podwoje, by witowa
rocznic amerykaskiej wojny o niepodlego. W tygodniach poprzedzajcych wito Tenet
wezwa szefw wywiadw w Jordanii, Egipcie, Pakistanie, we Woszech i w Turcji, eby
sprbowali zniszczy znane i podejrzane komrki al-Kaidy oraz jej przybudwek na caym
wiecie. CIA miaa dostarczy informacje, a zagraniczne suby dokona aresztowa. Garstka
podejrzanych terrorystw trafia do wizie w pastwach nad Zatok Persk i we Woszech.
Moliwe, e te aresztowania pokrzyoway plany atakw na dwie czy trzy amerykaskie
ambasady, powiedzia Tenet w Biaym Domu. A moe nie. Nie sposb tego stwierdzi.
Tenet musia teraz podj decyzje w sprawie ycia i mierci, przed jakimi nie stan nigdy
aden dyrektor centrali wywiadu. Rok wczeniej, po siedmioletniej walce midzy CIA a
Pentagonem, ogoszono gotowo do przelotu nad Afganistanem maego bezzaogowego
samolotu Predator, wyposaonego w kamery i szpiegowskie czujniki. Pierwszy lot odby si 7
wrzenia 2000 roku. Teraz agencja i siy powietrzne wymyliy, jak umieci na predatorze
pociski przeciwpancerne. Teoretycznie, po zainwestowaniu kilku milionw dolarw,
pracownik CIA w centrali mg wkrtce upolowa i zabi bin Ladena, korzystajc z monitora
i joysticka. Ale jak wygldaa hierarchia subowa? zastanawia si Tenet. Kto wyda
rozkaz? Kto pocignie za spust? Tenet uzna, e nie ma licencji na zabijanie. Przeraa go
pomys, e CIA mogaby za jego zgod zorganizowa zdalnie sterowane zabjstwo. Agencja
w przeszoci zbyt czsto bdnie wybieraa cele.
1 sierpnia 2001 roku Komitet Zastpcw zesp do spraw bezpieczestwa narodowego
drugiego szczebla zadecydowa, e CIA ma uprawnienia, eby zabi bin Ladena za
pomoc predatora w ramach narodowej obrony wasnej. Jednak agencja poruszya inne
kwestie. Kto za to zapaci? Kto uzbroi samolot? Kto bdzie kontrolerem lotw? Kto bdzie
pilotem, a kto odpali rakiet? Cae to kwkanie doprowadzio cara antyterroryzmu",
Clarke'a, do szau. Albo al-Kaida faktycznie stanowi zagroenie, albo nie wcieka si.
Kierownictwo CIA musi si na co zdecydowa i przerwa t hutawk nastrojw"4.
Agencja nigdy nie odpowiedziaa na pytanie postawione przez prezydenta Busha: Czy moe
doj do ataku na terytorium Stanw Zjednoczonych? Teraz nadesza pora: 6 sierpnia
codzienny biuletyn prezydencki zaczyna si od nagwka: Bin Laden chce uderzy w Stany
Zjednoczone". Ostrzeenie pod nagwkiem opierao si na bardzo sabych przesankach.
Najnowsze informacje pochodziy z 1999 roku. Raport by rozpraw historyczn, a nie
biecymi wiadomociami. Prezydent kontynuowa wakacje, relaksujc si przez pi tygodni
przycinaniem ywopotw w Crawford.
Dugie wakacje Biaego Domu skoczyy si we wtorek 4 wrzenia, kiedy spotka si na
pierwszym zebraniu zesp bezpieczestwa narodowego, Komitet Szefw, w sprawie
zagroenia ze strony bin Ladena i al-Kaidy. Tego ranka Ciark wysa do Condoleezzy Rice
rozdzierajc notatk, bagajc doradc do spraw bezpieczestwa narodowego, by wyobrazia
sobie setki amerykaskich ofiar nastpnego zamachu. Powiedzia, e agencja staa si pust
muszl sw bez czynw" polegajc na obcych rzdach, eby powstrzyma bin Ladena,
ktra kae Stanom Zjednoczonym oczekiwa na wielki zamach". Tamtego dnia prosi
Condo-leezz Rice, eby zmusia CIA do dziaania.

Wywiad zawodzi, bo opiera si na czynniku ludzkim; nie moe by silniejszy ni zdolno
zrozumienia jednego umysu przez inny. Garrett Jones, szef rezydentury CIA podczas
katastrofalnej amerykaskiej ekspedycji w Somalii, uj to dobitnie: Bd wpadki, bdy,
nieporozumienia i pomyki powiedzia. Jedyna nadzieja, e nie oka si fatalne w
skutkach"5.
11 wrzenia nastpia katastrofa, ktr Tenet przewidzia trzy lata wczeniej. Bya to poraka
amerykaskich wadz na caej linii Biaego Domu, Rady Bezpieczestwa Narodowego,
FBI, Federalnej Administracji Lotniczej, Urzdu do spraw Imigracji i Naturalizacji, komisji
Kongresu do spraw wywiadu. Bya to poraka polityki i dyplomacji. Bya to poraka
dziennikarzy, ktrzy obserwowali rzd, lecz nie zrozumieli tego zamtu i nie powiadomili o
nim czytelnikw. Ale przede wszystkim bya to poraka, jeli chodzi o poznanie wroga. Byo
to Pearl Harbor, ktremu miao zapobiec utworzenie CIA.
W sobot 15 wrzenia Tenet i jego szef do spraw antyterroryzmu, Cofer Black, krelili w
Camp David plan wysania pracownikw CIA do Afganistanu, eby nawizali wspprac z
miejscowymi przywdcami przeciwko al-Kaidzie. Dyrektor wrci do centrali w sobot po
poudniu i wyda owiadczenie dla swojej armii: Jestemy w stanie wojny".
Agencja, jak tego dnia rano powiedzia Cheney, przesza na ciemn stron"6. W
poniedziaek 17 wrzenia prezydent Bush wyda czternasto-stronicow tajn dyrektyw dla
Teneta i CIA, nakazujc agencji upolowa, schwyta, uwizi i przesucha podejrzanych na
caym wiecie. Nie wyznaczy agencji adnych granic postpowania7. To wanie fundament
systemu tajnych wizie, w ktrych ludzie na stae i czasowo zatrudnieni w CIA
wykorzystywali techniki obejmujce tortury. Pewien pracownik kontraktowy agencji zosta
skazany za pobicie afgaskiego winia ze skutkiem miertelnym. Nie tak ma rol cywilny
wywiad w demokratycznym spoeczestwie. Ale jest jasne, e Biay Dom oczekiwa tego od
CIA.
CIA prowadzia tajne orodki przesucha ju wczeniej poczwszy od 1950 roku, w
Niemczech, Japonii i Panamie. Uczestniczya te w torturowaniu schwytanych wrogich
bojownikw od 1967 roku, od programu Phoenix" w Wietnamie. Agencja porywaa te
podejrzanych o terroryzm i zabjcw jak w 1997 roku, kiedy uja Mira Amala Kansiego,
ktry zamordowa dwch pracownikw CIA. Jednak Bush da agencji nowe i nadzwyczajne
prawo: przekazywania porwanych podejrzanych innym zagranicznym subom
wywiadowczym na przesuchania i tortury oraz opierania si na wydobytych w ten sposb
zeznaniach. Jak napisaem w New York Timesie" 7 padziernika 2001 roku: Amerykaski
wywiad mg polega na swoich powizaniach z najbardziej bezwzgldnymi zagranicznymi
subami wiata ludmi, ktrzy potrafi patrze, myle i postpowa jak terroryci. Jeli
kto ma przesucha czowieka w piwnicach Kairu albo w Kuwejcie, bdzie to Egipcjanin lub
Pakistaczyk. Amerykaski wywiad przejmie wydobyte przez nich informacje, nie
zawracajc sobie gowy kwestiami prawnymi".
Na podstawie rozkazu Busha CIA zacza funkcjonowa jako globalna andarmeria,
wtrcajc setki podejrzanych do tajnych wizie w Afganistanie, Tajlandii, Polsce oraz do
amerykaskiego wizienia wojskowego w Guant?namo na Kubie. Przekazaa w celu
przesuchania setki innych winiw subom wywiadowczym Egiptu, Pakistanu, Jordanii i
Syrii. Rzd cign biae rkawiczki. Nasza wojna z terroryzmem zacza si od al-Kaidy,
ale si na niej nie skoczy powiedzia Bush do narodu na wsplnej sesji Senatu oraz Izby
Reprezentantw Kongresu 20 wrzenia. Nie skoczy si, dopki kada organizacja
terrorystyczna o wiatowym zasigu nie zostanie znaleziona, powstrzymana i pokonana".
NIE MOGEM TEGO NIE ZROBI"
W Stanach Zjednoczonych rwnie toczya si wojna i CIA braa w niej udzia. Po 11
wrzenia James Monnier Simon junior, zastpca dyrektora centrali wywiadu, zaj si ochron
wsplnoty wywiadowczej w kraju. Uda si do Biaego Domu na spotkanie z prokuratorem
generalnym Johnem Ashcroftem. Tematem byo opracowanie dokumentu tosamoci dla
Amerykanw. Co by zawiera? C, odcisk kciuka rzek Simon. Uyteczna bdzie
grupa krwi, podobnie jak skan siatkwki. Chcemy zdjcia zrobionego w specjalny sposb, tak
aby mona byo wy-
uska twarz z tumu, nawet gdy jest ucharakteryzowana. Chcemy prbki gosu, poniewa
pojawi si technologia umoliwiajca wyodrbnienie okrelonego gosu spomidzy
wszystkich innych w telefonach komrkowych na caym wiecie. Tak naprawd chcielibymy
mie w dokumencie fragment DNA, aby jeli wacicielowi cokolwiek si stanie, mona byo
zidentyfikowa jego ciao. Przy okazji, chcemy chipa, ktry powie nam, gdzie jest karta,
bymy w razie potrzeby mogli j odnale. Potem nas owiecio, e jeli tak zrobimy, to
wystarczy wyrzuci kart. Wic chcemy mie chip w krwiobiegu"8.
Gdzie skoczy si ten pd ku bezpieczestwu? zastanawia si Simon. Na myl
przychodz suby bezpieczestwa Stalina i Hitlera. Skoczylibymy jako KGB, NKWD,
Gestapo stwierdzi. My, nard, musimy obserwowa i uczestniczy". Problemem byo
to, jak Amerykanie mieliby obserwowa i uczestniczy". Inn kwesti jest to, co robi
reprezentant dyrektora centrali wywiadu, gdy w Biaym Domu mwi o wszczepianiu chipw
obywatelom amerykaskim. Dokument tosamoci nigdy si nie zmaterializowa. Jednak
Kongres da CIA nowe prawne moliwoci szpiegowania ludzi w Stanach Zjednoczonych.
Agencji pozwolono czyta tajne zeznania zoone przed wielk aw przysigych bez
uprzedniej zgody sdziego i pozyskiwa akta osobowe prywatnych instytucji i firm. Agencja,
korzystajc z tej wadzy, zacza da od korporacji finansowych danych bankowych i
kredytowych o obywatelach i firmach amerykaskich; uzyskaa je. CIA nigdy wczeniej nie
miaa oficjalnego prawa do szpiegowania na terenie Stanw Zjednoczonych. Otrzymaa je
teraz.
Zaraz po zamachach Tenet rozmawia z generaem Michaelem Hay-denem, dyrektorem
Agencji Bezpieczestwa Narodowego. Czy moecie zrobi co jeszcze?" zapyta. Nie w
ramach moich obecnych kompetencji" odpar Hayden. Wtedy Tenet zaprosi mnie na d,
na rozmow z rzdem o tym, co jeszcze mona zrobi". Hayden przedstawi plan
podsuchiwania cznoci podejrzanych terrorystw w granicach Stanw Zjednoczonych bez
nakazu sdowego. Byo to zapewne nielegalne, ale by moe usprawiedliwione w myl teorii
o gorcym pocigu" polowaniu na podejrzanych poza obrbem mapy i granicami prawa.
4 padziernika 2001 roku prezydent Bush rozkaza Haydenowi zrealizowa ten plan. Musia
by zrealizowany, stwierdzi Hayden: Nie mogem tego nie zrobi". NSA po raz kolejny
zacza szpiegowa na terenie Stanw Zjednoczonych.
Cofer Black rozkaza swym antyterrorystom, aby przynieli mu w pudle gow bin Ladena.
Centrum Antyterrorystyczne, stworzone pitnacie lat wczeniej jako maa, niezalena
jednostka wydziau tajnych operacji, wci pracujce w piwnicach centrali, stao si teraz
sercem CIA. Przywrcono do suby emerytw, a nowi rekruci zasilili niewielk kadr
paramilitarnych komandosw agencji. Polecieli do Afganistanu na wojn. Ludzie agencji
rozdawali miliony dolarw, by zyska lojalno afgaskich przywdcw plemiennych.
Suyli szlachetnie przez kilka miesicy jako awangarda amerykaskich wojsk okupacyjnych
w Afganistanie.
W trzecim tygodniu listopada 2001 roku amerykaskie wojsko zniszczyo kierownictwo
polityczne talibw, pozostawiajc szeregowych, ale otwierajc drog nowemu rzdowi w
Kabulu. Dziesitki tysicy lojalnych wobec talibw wyszy bez szwanku. Obcili brody i
wtopili si w ludno wiejsk; mieli powrci, kiedy Amerykanie znu si wojn w
Afganistanie. Odyj, eby znowu podj walk.
Polowanie na Osam bin Ladena zajo jedenacie tygodni. Kiedy wteszcie si zaczo,
przebywaem we wschodnim Afganistanie, w Da-lalabadzie i okolicach, dokd
przyjedaem piciokrotnie w cigu wielu lat. Stary znajomy, hadi Abdul Kadir, wrci
wanie, dwa dni po upadku talibw, na urzd gubernatora prowincji. Hadi Kadir by
ideaem afgaskiej demokracji. Doskonale wyksztacony i kulturalny przywdca Pasztunw,
tu po szedziesitce, bogaty handlarz opium i broni oraz innymi podstawowymi
produktami afgaskiej gospodarki, cieszy si wsparciem CIA podczas walki z okupacj
radzieck. By gubernatotem tej prowincji w latach 1992-1996 i bliskim wsppracownikiem
talibw za ich rzdw. Osobicie powita Osam bin Ladena w Afganistanie i pomg mu
zorganizowa siedzib pod Dalalabadem. Teraz wita radonie okupacj amerykask. Hadi
Kadir by dobrym gospodarzem. Spacerowalimy po ogrodzie paacu gubernatora, mijajc
pochylone palmy i pierzaste tamaryszki. Co dzie spodziewa si wizyt swych amerykaskich
przyjaci i stara si odnowi stare wizy i rytualn wymian gotwki za informacje.

Hadi Kadir zebra w paacu gubernatora starszych wiosek ze swej prowincji. 24 listopada
poinformowali oni, e bin Laden i arabscy bojownicy z al-Kaidy schowali si w izolowanej
grskiej kryjwce 55 kilometrw na poudniowy zachd od miasta, w pobliu wioski Tora
Bora.
28 listopada, okoo pitej rano, gdy rozlego si pierwsze wezwanie do modlitwy, na penym
lejw pasie lotniska w Dalalabadzie wyldowa may samolot z delegacj pracownikw CIA
i Sub Specjalnych. Przybysze mieli przy sobie zwitki studolarwek. Spotkali si z hadim
Zamanem, nowo mianowanym przedstawicielem samozwaczego rzdu w Dalalabadzie.
Powiedzia on Amerykanom, i ma 90 procent pewnoci", e bin Laden znajduje si w Tora
Bora. Pylista droga prowadzca na poudnie od Dalalabadu do Tora Bora koczya si
strom grsk droyn dostpn tylko dla ludzi i muw. Szlak czy si z siatk cieek
przemytnikw, wiodcych grskimi przeczami do Pakistanu. cieki te stanowiy linie
zaopatrzeniowe dla afgaskich rebeliantw, a Tora Bora zyskao saw podczas walk z
Sowietami. Kompleks jaski gboko wcinajcych si w stok gry zosta wybudowany z
pomoc CIA tak, e speniay one standardy NATO. Amerykaskiemu dowdcy, ktremu
rozkazano zniszczy Tora Bora, poradzono, by uy taktycznej broni jdrowej. Pracownik
CIA, ktry mia schwyta bin Ladena, zada 10. Dywizji Grskiej.
5 grudnia, gdy amerykaskie bombowce B-52 uderzyy na t skaln redut, obserwowaem
atak z odlegoci kilku kilometrw. Chciaem na wasne oczy zobaczy gow bin Ladena
zatknit na wczni. By w zasigu agencji, ale nieuchwytny. Mg zosta zapany tylko po
obleniu, a CIA nie moga go rozpocz. Ci, ktrzy ruszyli tropem al-Kaidy do Afganistanu,
byli najlepszymi ludmi CIA, ale miaa ich ona za mao. Przyjechali uzbrojeni w mnstwo
gotwki, ale bardzo im brakowao informacji. Wkrtce stao si oczywiste, e polowanie na
bin Ladena za pomoc konwencjonalnych bomb jest daremne. Przenoszcego si z obozu do
obozu na afgaskim pograniczu Saudyjczyka chroniy setki zaprawionych w bojach
Afgaczykw i tysice Pasztunw, ktrzy prdzej by zginli, ni go zdradzili. Mia przewag
liczebn nad ludmi CIA, wymanewrowa ich w Afganistanie i uciek.
Tenet mia zaczerwienione oczy, by wcieky, obgryza niedopaki cygar, bliski granic
wytrzymaoci. Czonkowie jego oddziaw antyterrorystycznych wyczerpali swe
moliwoci. Obok amerykaskich onierzy od operacji specjalnych polowali na dowdcw
bin Ladena i jego bojownikw w Afganistanie, Pakistanie, Arabii Saudyjskiej, Jemenie i
Indonezji. Chwytali ich i zabijali. Ale ponownie zaczli uderza w ze cele. W styczniu i
lutym 2002 toku ataki uzbrojonych predatorw zabiy co najmniej dwudziestu czterech
niewinnych Afgaczykw; CIA przekazaa po tysic dolarw rodzinom wszystkich ofiar jako
zadouczynienie. W cigu roku po zamachach z 11 wrzenia, rozchodzc si po Europie,
Afryce i Azji, wsppracujc z kad przyjazn tajn sub na wiecie, pracownicy CIA
chwycili i uwizili ponad trzy tysice osb w ponad stu krajach, stwierdzi Tenet. Nie
wszystkich aresztowano jako terrorystw napomina. Cz zwolniono. Ale te
oglnowiatowe owy na al-Kaid ostatecznie zniweczyy jej dziaalno"10. To nie
podlegao dyskusji. Ale pozostaje faktem, e zaledwie czternacie osb z trzech tysicy
uwizionych naleao do najwyszych krgw al-Kaidy i jej przybudwek. Razem z nimi
agencja przetrzymywaa tysice potek. Stali si oni widmowymi jecami wojny z
terroryzmem.
Naciski na zabicie lub schwytanie bin Ladena zaczy sabn w marcu 2002 roku, po
nieudanym ataku na Tora Bora. Biay Dom rozkaza CIA przenie uwag na Irak. Agencja
odpowiedziaa porak jeszcze bardziej fataln dla swych losw ni zamachy z 11 wrzenia.

. POWANA POMYKA"
Nie ma wtpliwoci, e Saddam Husajn dysponuje obecnie broni masowego raenia
powiedzia 26 sierpnia 2002 roku wiceprezydent Dick Cheney. Nie ma wtpliwoci, e
gromadzi j, eby wykorzysta przeciwko naszym przyjacioom, przeciwko naszym
sojusznikom i przeciwko nam". Sekretarz obrony Don Rumsfeld oznajmi: Wiemy, e oni
maj bro masowego raenia. To nie podlega dyskusji".
Tenet 17 wrzenia podczas tajnego przesuchania przed senack komisj do spraw wywiadu
wysun wasne ponure ostrzeenia: Irak zapewni al-Kaidzie rozmaite szkolenia bojowe,
z budowy bomb, wykorzystywania broni chemicznej, biologicznej, radiologicznej i
nuklearnej". Opar to owiadczenie na zeznaniu jednego rda Ibn al-Szejka al-Libiego,
radykaa, ktrego bito, na siedemnacie godzin wepchnito do celi o powierzchni dwch stp
kwadratowych i ktremu groono przeduonymi torturami1. Wizie odwoa zeznania, gdy
wycofano groby tortur. Tenet nie poprawi akt.
7 padziernika, w przeddzie kongresowej debaty na temat, czy ruszy na wojn z Irakiem,
prezydent Bush stwierdzi, e kraj ten posiada i produkuje bro chemiczn oraz
biologiczn". Dalej ostrzega, e Irak moe kadego dnia zdecydowa, e przekae bro
biologiczn lub chemiczn grupie terrorystycznej lub pojedynczemu terrorycie". To
postawio Teneta przed dylematem. Kilka dni wczeniej jego zastpca John McLaughlin
zaprzeczy prezydentowi w zeznaniu przed senack komisj do spraw wywiadu. Na rozkaz z
Biaego Domu Tenet wyda owiadczenie: Nie ma niespjnoci midzy naszym pogldem na
rosnce zagroenie ze strony Saddama a pogldem wyraonym przez prezydenta w jego
przemwieniu".

To byo ostatnie, co Tenet powinien by powiedzie, i wiedzia o tym. To byo niewaciwe"
stwierdzi niemal cztery lata pniej2. Przez wszystkie lata swej suby publicznej Tenet
by zasadniczo prawym czowiekiem. Jednak pod ogromn presj, jakiej zosta poddany po 11
wrzenia, jego jedyna wada, wszechogarniajce pragnienie zadowolenia zwierzchnikw, staa
si lini pknicia. Charakter Teneta pk, podobnie jak CIA. Pod jego kierunkiem agencja
wykonaa najgorsz robot w swej dugiej historii: specjaln narodow prognoz
wywiadowcz zatytuowan Biece irackie programy rozwoju broni masowego raenia".
Narodowa prognoza daje najlepszy pogld na amerykask wsplnot wywiadowcz.
Powstaje pod kierunkiem CIA, a dystrybuowana jest za wiedz i zgod dyrektora centrali
wywiadu. Jest jego sowem.
Prognoz t zamwili czonkowie senackiej komisji do spraw wywiadu, ktrzy uznali, e
rozsdnie bdzie zbada dowody przed wyruszeniem na wojn. Na ich danie analitycy CIA
przez trzy tygodnie zbierali i sprawdzali wszystko, co agencja uzyskaa z satelitw
szpiegowskich, od zagranicznych sub wywiadowczych i od swoich irackich agentw,
zdrajcw i ochotnikw. CIA informowaa w padzierniku 2002 roku, e zagroenie jest
niewyobraalne. Bagdad ma bro chemiczn i biologiczn stwierdzia w cile tajnej
prognozie. Saddam rozwin technik rakietow, zgromadzi zapasy mierciononego
uzbrojenia i wznowi program broni jdrowej. Jeli Bagdad zdobdzie do materiau
rozszczepialnego z zagranicy, w cigu kilku miesicy moe zbudowa bro jdrow". I co
najstraszniejsze ze wszystkiego, CIA ostrzegaa, e Irak moe przeprowadzi ataki chemiczne
i biologiczne w Stanach Zjednoczonych.
CIA potwierdzia wszystko, co mwi Biay Dom. Ale agencja mwia duo wicej, ni
wiedziaa. Nie mielimy zbyt wielu irackich rde przyzna dwa lata pniej Jim Pavitt,
szef wydziau tajnych operacji. Mielimy ich mniej ni garstk"3. Agencja
wyprodukowaa ton analiz z grama informacji. To miaoby sens, gdyby ten gram by
czystym zotem, a nie mieciem.
CIA zakadaa, e amerykascy onierze lub szpiedzy znajd dowody po inwazji na Irak. To
byo wielkie ryzyko. Przerazioby Richarda Helmsa, ktry zmar 22 padziernika 2002 roku w
wieku 89 lat, gdy prognoza bya ju ukoczona. W hodzie dla jego dziedzictwa CIA
przedrukowaa fragmenty przemwienia, ktre wygosi wiele lat wczeniej. Peny tekst
spocz w archiwach agencji, ale jego wymowa nie zblada. Czsto trudno jest nam
zrozumie nasilenie krytyki powiedzia Helms. Krytyka naszej skutecznoci to jedno,
lecz krytyka naszej odpowiedzialnoci to co zupenie innego. Wierz, e susznie jestemy,
jako wana cz rzdu, obiektem publicznego zainteresowania [...]. Boli mnie jednak, kiedy
debata publiczna umniejsza nasz uyteczno dla narodu, podajc w wtpliwo nasz
uczciwo i obiektywizm. Jeli nam si nie wierzy, nasza praca nie ma sensu"4.
NIE MIELIMY ODPOWIEDZI"
By zrozumie, jak CIA zdoaa stwierdzi, e iracka bro masowego raenia istnieje, trzeba
si cofn do 1991 roku i koca pierwszej wojny w Zatoce. Po wojnie rozpoczy si
siedmioletnie skrupulatne midzynarodowe kontrole prowadzone przez inspektorw ONZ,
ktrzy szukali dowodw, e Saddam mia ukryty arsena. Przeczesali kraj i zabrali to, co
udao im si znale.
W poowie lat dziewidziesitych Saddam bardziej obawia si midzynarodowych sankcji
gospodarczych ni kolejnego ataku Stanw Zjednoczonych. Zgodnie z poleceniem Narodw
Zjednoczonych zniszczy swoj bro masowego raenia. Zachowa jednak zakady
produkcyjne, skama w ich sprawie, a Stany Zjednoczone i ONZ wiedziay, e kamie. To
dziedzictwo kamstwa sprawio, e inspektorzy i CIA nieufnie patrzyli na wszystko, co robi
Irak.
W 1995 roku genera Husajn Kamal, zi Saddama, zdezerterowa z kilkoma swymi
adiutantami. Kamal potwierdzi, e Saddam zniszczy bro masowego raenia. CIA odrzucia
jego zapewnienia, uwaajc go za oszusta. To, e Kamal, wrciwszy do Iraku, zosta
zamordowany przez tecia, nie zmienio pogldw agencji.
Jego adiutanci opowiedzieli CIA o irackim Narodowym Zarzdzie Kontroli, ktry mia
ukrywa zamiary i zdolnoci militarne Saddama przed wiatem. CIA chciaa przenikn ten
system ukrywania i umiech losu to umoliwi. Rolf Ekeus, przewodniczcy zespou
kontrolnego ONZ, pochodzi ze Szwecji. Podobnie jak Ericsson, gigant telekomunikacyjny,
ktry wyprodukowa walkie-talkie uywane przez Narodowy Zarzd Kontroli. CIA, NSA,
Ekeus i Ericsson znaleli sposb, by podsuchiwa irack czno. W marcu 1998 roku
pracownik CIA w przebraniu inspektora zbrojeniowego ONZ pojecha do Bagdadu i
zainstalowa podsuch. Przechwycone rozmowy przekazywano do komputera w Bahrajnie,
ktry wyszukiwa sowa kluczowe w rodzaju rakieta" i chemiczna". Doskonaa operacja, z
jednym wyjtkiem: CIA nie dowiedziaa si niczego o istnieniu jakiejkolwiek broni
masowego raenia w Iraku.
Tamtej wiosny inspektorzy zbrojeniowi znaleli w gowicach rakiet irackich co, co uznali za
resztki gazu VX. Ich raport wyciek do Washington Post". Bagdad nazwa t wiadomo
amerykaskim kamstwem. Charles Duelfer, ktry kierowa kilkoma ekipami kontrolnymi w
latach dziewidziesitych i wrci do Iraku jako naczelny owca broni Teneta w 2004 roku,
stwierdzi: Jak sdz, Irakijczycy mwili prawd. Nie uywali VX jako broni"5.
Konfrontacja w kwestii raportu o gazie VX bya punktem zwrotnym. Irak ju nie ufa
inspektorom, ktrzy nigdy nie ufali Irakowi. W grudniu 1998 roku Narody Zjednoczone
wycofay inspektorw, a Stany Zjednoczone po raz kolejny zaczy bombardowa Bagdad.
Informacje uzyskane przez CIA z podsuchu krtkofalwek Ericssona zostay wykorzystane
do nakierowywania amerykaskich rakiet na ludzi i instytucje, ktre spenetrowano
wcznie z domem szefa Narodowego Zarzdu Kontroli.
Irak powiadomi ONZ, e pozby si broni masowego raenia. Deklaracje byy w zasadzie
prawdziwe; istotne nieprawidowoci byy nieliczne. Jednak Saddam celowo wyraa si
niejednoznacznie w kwestii swego arsenau, bojc si, e stanie nagi przed swymi wrogami,
jeli uwierz, e nie ma moliwoci wyprodukowania takiej broni. On za chcia, eby Stany
Zjednoczone, jego wrogowie w Izraelu i Iranie, jego wrogowie wewntrzni, a przede
wszystkim jego wasna armia wierzyli, e wci ma t bro. Iluzja bya najlepszym rodkiem
odstraszajcym i ostatnim sposobem obrony przed atakiem.
Tak wygldaa sytuacja, przed ktr CIA stana po 11 wrzenia. Ostatni wiarygodny raport
agencji z Iraku przynis niewiee informacje. Nie mielimy adnego wywiadu ze rde
osobowych zero, nada, jak mwi nasi ludzie operujcy w terenie powiedzia David
Kay, ktry rwnie prowadzi ekip ONZ i przed Duelferem szefowa poszukiwaczom broni
wysanym przez CIA do Iraku. Biay Dom chcia odpowiedzi. Nie mielimy adnych
odpowiedzi".
Potem, w 2002 roku, nagle pojawio si co, co wygldao na y zota wywiadu
agenturalnego: dezerterzy stwierdzi. Zdrajcy reimu Saddama opowiadali nam o jego
programach zbrojeniowych i postpach w zbrojeniach. Nie wszyscy trafili do Stanw
Zjednoczonych; wielu dotaro do wywiadw Francji, Niemiec, Wielkiej Brytanii i innych
pastw. Ich informacje wydaway si nadzwyczaj dobre". Jedna z najbardziej przykuwajcych
uwag opowieci dotyczya ruchomych laboratoriw broni biologicznej. Jej rdem by
Irakijczyk znajdujcy si w rkach niemieckiego wywiadu, ktremu nadano kryptonim
Curveball" (Podkrcona pika").
Iraccy zdrajcy rozumieli dwie rzeczy: po pierwsze, e podzielamy ich ch zmiany reimu, a
po drugie, e Stany Zjednoczone bardzo niepokoj si broni masowego raenia w Iraku
wspomina Kay. Tak wic opowiadali nam o broni, eby skoni nas do ruszenia na
Saddama. To bya podstawowa zasada Newtona [sic!]: dajcie mi odpowiednio du dwigni,
a porusz wiat"6.
Gorsza od braku jakichkolwiek rde jest tylko pokusa oparcia si na rdle opowiadajcym
kamstwa.
Wydzia tajnych operacji zdoby niewiele informacji o Iraku. Analitycy za zaakceptowali
wszystko, co wspierao spraw wojny. ykali pogoski z drugiej i trzeciej rki, ktre
pasoway do prezydenckich planw. Brak dowodw nie by dla agencji dowodem braku.
Saddam niegdy mia bro. Zdrajcy opowiadali, e wci j ma. CIA rozpaczliwie szukaa
uwagi i aprobaty Biaego Domu. W tym celu mwia prezydentowi, co chcia usysze.
FAKTY I WNIOSKI OPARTE NA PEWNYCH INFORMACJACH"
28 stycznia 2003 roku prezydent Bush przedstawi spraw CIA oraz wiele innych w swym
przemwieniu o stanie pastwa: Saddam Husajn ma do broni biologicznej, by zabi
miliony, broni chemicznej, by zabi niezliczone tysice, ruchome laboratoria broni
biologicznej produkujce rodki walki bakteriologicznej. Saddam Husajn ostatnio
poszukiwa powanych iloci uranu w Afryce stwierdzi. Nasze rda wywiadowcze
mwi nam, e prbowa kupi rury aluminiowe o wysokiej wytrzymaoci potrzebne w
produkcji broni jdrowej".
Wszystko to byo przeraajce. Nic z tego nie byo jednak prawd.
W przeddzie wojny, 5 lutego 2003 roku, sekretarz stanu Coin Po-well, z ktrego
midzynarodow renom w administracji Busha nikt nie mg si rwna, uda si do ONZ.
Majc u boku George'a Teneta, zawsze lojalnego asystenta, ktrego obecno stanowia
milczce potwierdzenie i amerykaskiego ambasadora przy ONZ, przyszego dyrektora
wywiadu narodowego Johna Negroponte sekretarz stanu zacz: Kade stwierdzenie,
ktre dzisiaj wygosz, wspieraj rda, solidne rda. To nie s hipotezy. Przedstawiamy
fakty i wnioski oparte na niepodwaalnych informacjach".
Powell mwi dalej: Nie ma wtpliwoci, e Saddam Husajn dysponuje broni biologiczn i
moe szerzy miertelne trucizny i choroby, eby wywoa masowe zgony i zniszczenia".
Ponownie ostrzeg przed irackimi ruchomymi laboratoriami broni biologicznej. Mog one,
mwi, zaparkowa w szopie, by wytworzy trucizny, i porusza si nie wykryte. Powiedzia,
e Saddam ma do mierciononej broni chemicznej, eby wypeni ni szesnacie tysicy
rakiet bojowych. A co by moe najgorsze, wiatu zagraaj duo bardziej zowieszcze
powizania midzy Irakiem a sieci terrorystyczn al-Kaidy".
To nie byo wybircze wykorzystanie informacji. To nie byo wybieranie najlepszych
kskw". To nie byo naginanie faktw, by pasoway do wojennych planw. To by gos
wywiadu, najlepsze informacje, jakimi dysponowaa agencja. Powell spdzi wiele dni i nocy
z Tenetem, wci na nowo sprawdzajc raporty CIA. Tenet patrzy mu w oczy i zapewnia, e
wszystkie one s absolutnie pewne7.
20 marca 2003 roku przedwczenie zacza si wojna, a to z powodu bdnej wskazwki z
CIA. Tenet uda si do Biaego Domu z piln depesz, e Saddam Husajn ukrywa si w
posiadoci Doura na poudnie od Bagdadu. Prezydent nakaza Pentagonowi zniszczy
zabudowania. Spady na mnie bomby burzce i kierowane pociski rakietowe. Wiceprezydent
Cheney oznajmi: Myl, e dopadlimy Saddama Husajna. Widziano, jak wykopywano go z
gruzw i nie oddycha". By to faszywy raport: Saddama nigdzie nie znaleziono. Pierwsza
klska nie bya ostatni w tej wojnie. 7 kwietnia 2003 roku CIA donosia, e Saddam i jego
synowie spotykaj si w domu obok restauracji Saa w dzielnicy Mansur w Bagdadzie.
Lotnictwo zrzucio na budynek cztery jednotonowe bomby. Tam rwnie nie byo Saddama.
Zgino osiemnastu niewinnych cywilw8.
Agencja przewidziaa, e tysice irakijskich onierzy i ich dowdcw poddadz si na trasie
ataku przypuszczonego od strony granicy z Kuwejtem9. Jednak amerykaskie siy inwazyjne
musiay wywalczy sobie drog przez kade wiksze miasto na drodze do Bagdadu. CIA
miaa wizj masowej kapitulacji irackich jednostek i jej informacje byy specyficzne: iracka
dywizja stacjonujca w An-Nasirii zoy bro. Pierwsze amerykaskie oddziay, ktre weszy
do miasta, wpady w zasadzk; w pierwszej wikszej potyczce podczas wojny zgino
osiemnastu marines, cz od wasnego ognia. Amerykaskim onierzom powiedziano, e
wita ich bd uradowani Irakijczycy powiewajcy amerykaskimi flagami ludzie od
tajnych operacji dostarcz flagi ktry obsypi ich sodyczami oraz kwiatami. Naprawd
jednak powitay ich pociski i bomby.
CIA uoya list 946 podejrzanych miejsc, w ktrych mogy si znajdowa arsenay broni
masowego raenia Saddama. Amerykascy onierze odnosili rany i ginli, polujc na bro,
ktra nigdy nie istniaa. Agencja przegapia zagroenie, jakie stwarzay karabiny szturmowe i
granatniki zmagazynowane przez fedainw, nieregularne siy pod dowdztwem syna
Saddama, Udaj Husajna. To niepowodzenie doprowadzio do pierwszej wikszej serii
mierci amerykaskich onierzy w boju. Fedaini i inne siy paramilitarne okazay si
wikszym zagroeniem, ni ktokolwiek przypuszcza napisali autorzy On Point, oficjalnej
kroniki inwazji na Irak napisanej przez historykw armii amerykaskiej. Wsplnoty
wywiadowcze i operacyjne nie spodzieway si, e mog oni by tak brutalni, nieustpliwi i
fanatyczni".
CIA zorganizowaa paramilitarny oddzia Irakijczykw, zwanych Skorpionami, by prowadzili
dziaalno dywersyjn przed wojn i podczas niej. Podczas okupacji Skorpiony wyrniy
si zatuczeniem na mier irackiego generaa, Abida Hamida Mawhusza, podejrzewanego o
dowodzenie rebelianckimi atakami, ktry dobrowolnie odda si w rce Amerykanw10.
Skorpiony pobiy go do nieprzytomnoci trzonkami od motw w obecnoci kierujcego nimi
pracownika CIA, emerytowanego oficera Si Specjalnych, ktry podj prac w agencji na
czas wojny. Mawhusz zmar od ran dwa dni pniej, 26 listopada 2003 roku. Wczeniej w
tyme miesicu iracki jeniec Manadal al-Damadi zmar na torturach w wizieniu Abu
Ghraib, gdy pilnowa go pracownik CIA. Brutalne przesuchania stanowiy cz tego, do
czego wezwa agencj Biay Dom, gdy ju zdj biae rkawiczki.
Jak stwierdzia CIA trzy lata po inwazji, amerykaska okupacja Iraku staa si cause cl?bre
dla dihadystw, wzbudzajc gbok niech do ingerencji Stanw Zjednoczonych w
wiecie muzumaskim i wspierajc zwolennikw globalnego ruchu dihadystw"11. Ocena
ta pojawia si zbyt pno, by moga si przyda amerykaskim siom zbrojnym. Kada
armia wyzwolicielska ma okres poowicznego rozpadu, po ktrym zmienia si w armi
okupacyjn" napisa genera David H. Petraeus, ktry w pierwszym roku wojny dowodzi
101. Dywizj Powietrznodesanto-w, podczas drugiej tury nadzorowa szkolenie armii
irackiej, a w 2007 roku powrci jako naczelny dowdca si amerykaskich w tym kraju.
Informacja to klucz do sukcesu" stwierdzi. Bez niej operacja wojskowa wpada w
katastrofaln spiral wiodc w d"12.
PO PROSTU ZGADUJE"
Agenci CIA napynli do Bagdadu zaraz po zakoczeniu wojny. Podczas gdy Irak
przechodzi od tyranii do samostanowienia, Bagdad jest siedzib najwikszej rezydentury CIA
od czasw wojny wietnamskiej oznajmi Jim Pavitt, szef wydziau tajnych operacji.
Jestem niezwykle dumny z naszej dziaalnoci w Iraku i naszej roli w wyzwoleniu jego
narodu od dziesicioleci ucisku"13. Pracownicy placwki w Bagdadzie wsppracowali z
onierzami Si Specjalnych, prbujc stworzy w Iraku nowy klimat polityczny, wybierajc
lokalnych przywdcw, opacajc politykw, usiujc przebudowa spoeczestwo od
podstaw. Starali si wspdziaa ze swymi brytyjskimi odpowiednikami i zorganizowa
nowy iracki wywiad. Jednak niewiele z tego wszystkiego wyszo. Kiedy zaczo si irackie
powstanie przeciwko amerykaskiej okupacji, programy te zaczy upada, a kierownictwo
bagdadzkiej rezydentury CIA zaczo si zaamywa.
Gdy okupacja wymkna si spod kontroli, pracownicy CIA zostali przygwodeni w obrbie
ambasady amerykaskiej, nie mogc uciec spod ochrony wysokich murw i drutu
kolczastego. Niezdolni zrozumie irackiego powstania, stali si winiami Zielonej Strefy i
baru Babylon w rezydenturze14. Wielu nie akceptowao rotacji co miesic czy trzy miesice,
co ledwie starczao na rozeznanie si w Bagdadzie.
Placwk t, ktrej personel liczy piciuset ludzi, w cigu zaledwie roku prowadzio trzech
szefw. CIA po prostu nie miaa odpowiedniego nastpcy pierwszego szefa, ktry odszed w
2003 roku. Mieli powane, bardzo powane trudnoci ze znalezieniem kompetentnej osoby"
powiedzia Larry Crandall, weteran suby zagranicznej, ktry wsppracowa blisko z
CIA podczas afgaskiego dihadu i by kierownikiem numer dwa wartego 18 miliardw
dolarw amerykaskiego programu odbudowy Iraku15. Agencja nie miaa w wydziale
tajnych operacji nikogo zdolnego lub chtnego do objcia tego posterunku. Wreszcie wybrano
analityka z niemal zerowym dowiadczeniem w terenie. Utrzyma si przez kilka miesicy.
Bya to wielka poraka kierownictwa.
CIA wysaa z powrotem do Iraku najlepszych amerykaskich inspektorw, ktrzy w latach
dziewidziesitych szukali arsenau Saddama. David Key poprowadzi ekip 1400
specjalistw, Irack Grup Inspekcyjn, pracujc bezporednio dla dyrektora centrali
wywiadu. Tenet z powodu raportw CIA wci trwa w pogotowiu, odrzucajc rosnc
krytyk agencji niedoinformowanej, wprowadzajcej w bd i po prostu zej"16. Jednak
grupa inspekcyjna przeszukiwaa Irak i nic nie znalaza. Kiedy Kay wrci, by o tym
poinformowa, Tenet wzi go na mki. Kay mimo to 28 stycznia 2004 roku stan przed
senack Komisj do spraw Si Zbrojnych i powiedzia prawd.
Niemal wszyscy si mylilimy" oznajmi.
Kiedy stao si pewne, e agencja jedynie wyobraaa sobie piekielny arsena Iraku, CIA
zaczo ogarnia zniechcenie. Mroczny gorzki gniew przytoczy pomiennego ducha, jaki
zapanowa po 11 wrzenia. Byo oczywiste, e Biay Dom, Pentagon i Departament Stanu nie
interesuje ju, co ma do powiedzenia agencja17.
Prezydent Bush wzgardzi coraz bardziej zowieszczymi raportami CIA na temat okupacji.
Jak powiedzia, agencja po prostu zgadywaa"18.
To byo podzwonne. Jeli si nam nie wierzy, nie mamy celu".

DOWODY BYY NIEZWYKLE WTE"
Toczymy wojn oznajmi sdzia Laurence Silberman, ktremu 6 lutego 2004 roku
prezydent Bush powierzy dochodzenie w sprawie tego, jak CIA wyczarowaa arsena
Saddama. Gdyby armia amerykaska popenia gdziekolwiek bd tak wielki jak nasza
wsplnota wywiadowcza, oczekiwalibymy zdegradowania generaw".
I cign: Byoby cakowicie zrozumiae, gdyby powiedziano prezydentowi i Kongresowi, e
na podstawie wczeniejszego postpowania dyktatora, niewystarczajcych ladw zniszczenia
i jego zwodniczego zachowania mona sdzi, e Saddam ma bro masowego raenia".
Jednak CIA popenia powany, bardzo powany bd, stwierdzajc, e na dziewidziesit
procent dysponuje on broni masowego raenia. I bya to powana pomyka nie poparta
perspektyw czasu. Dowody byy niezwykle wte, niektre zupenie faszywe, a rzemioso
kiepskie. Co wicej, komunikacja wewntrzna w obrbie wsplnory wywiadowczej bya tak
fatalna, e czsto lewica nie wiedziaa, co robi prawica"19.
CIA wycigna wnioski w kwestii irackiej broni chemicznej wycznie na podstawie le
zinterpretowanych zdj irackich samochodw cystern. Swe wnioski w kwestii irackiej broni
biologicznej agencja opara wycznie na jednym rdle CurvebaH". Co do broni
jdrowej w Iraku, CIA bazowaa niemal wycznie na imporcie przez Saddama
wzmocnionych aluminiowych rur, potrzebnych do budowy konwencjonalnych rakiet.
Niemal szokujco bdne jest stwietdzenie, e te aluminiowe rury byy odpowiednie albo
przeznaczone do centryfug dla broni jdrowej" powiedzia sdzia Silberman.
Katastrof byo to cign e Colin Powell poszed do Narodw Zjednoczonych i
przedstawi jako absolutnie i jednoznacznie pewn spraw opart na naprawd fatalnym,
fatalnym materiale".
Sdzia Silberman i jego prezydencka komisja otrzymali bezprecedensow zgod na
przeczytanie kadego akapitu na temat irackiej broni masowego raenia z codziennego
biuletynu prezydenckiego. Odkryli, e raporty CIA wycznie do uytku prezydenta nie
rniy si od innych dokumentw agencji, wcznie z niesawn prognoz poza jednym
aspektem. Komisja odkrya, e byy jeszcze bardziej mylce, bardziej alarmujce i mniej
zniuansowane"20. Codzienne biuletyny prezydenckie, z przykuwajcymi uwag
nagwkami i nieustannymi powtrzeniami pozostawiay wraenie wielu potwierdzajcych
si raportw tam, gdzie w istocie byo niewiele rde [...]. Codzienne raporty zdaway si
subtelnie, i mniej subtelnie, sprzedawa informacje aby utrzyma zainteresowanie
klientw, a przynajmniej Pierwszego Klienta".
NIE ZROBILIMY TEGO, CO DO NAS NALEAO"
George Tenet zrozumia, e jego czas si koczy. Zrobi, co mg, by oywi i odnowi
agencj. Mimo to zawsze bdzie pamitany z jednego powodu: zapewnienia prezydenta, e
CIA ma niezbite" dowody na istnienie broni masowego raenia w Iraku. To byy najgupsze
sowa, jakie w yciu wypowiedziaem" wspomina Tenet21. Niewane, jak dugo poyje,
niewane, ile dobrego zrobi w przyszoci, bd one figuroway w pierwszym akapicie jego
nekrologu.
Tenet, co trzeba mu policzy za zasug, poprosi Richarda Kerra, ekszastpc dyrektora
centrali wywiadu, by zbada, co poszo nie tak z prognoz na temat Iraku. Studium to,
ukoczone w lipcu 2004 roku, zostao utajnione na niemal dwa nastpne lata. Kiedy je
upubliczniono, stao si jasne, dlaczego agencja trzymaa je pod kluczem. To byo epitafium.
Stwierdzao, e kiedy zimna wojna miaa si ku kocowi, CIA niemal przestaa istnie;
upadek Zwizku Radzieckiego wywar na agencj podobny skutek jak uderzenie meteorytu
na dinozaury"22.
W sprawie Iraku, i wielu innych, analitykw rutynowo zmuszano do opierania si na
raportach, ktrych rda wprowadzay w bd, a nawet byy niewiarygodne". W niesawnej
sprawie Curveballa" pracownicy CIA dostali ostrzeenie, e informator kamie. Przeszo ono
bez echa. Podpadao to pod zaniedbanie obowizkw.
Wydzia tajnych operacji rutynowo rozmaicie nazywa to samo rdo", tak wic czytelnik
jego raportw wierzy, e ma trzy potwierdzajce si rda informacji, podczas gdy mia
tylko jedno. To byo bliskie oszustwa.
CIA od ponad dziesiciu lat rozpracowywaa iracki arsena, a mimo to Tenet poszed w
przededniu wojny do George'a Busha i Colina Powella, wymachujc kamstwami
ucharakteryzowanymi na niezbit prawd. To byo bliskie zbrodni.
Co najtragiczniejsze, tak wygldao dziedzictwo Teneta. Ostatecznie przyzna on, e CIA si
mylia nie z przyczyn politycznych ani tchrzliwego pragnienia doprowadzenia kraju do
wojny", ale z powodu swej niekompetencji. Nie zrobilimy tego, co do nas naleao"
stwierdzi23.
Znaczenie tej klski wyjani w peni David Kay, szef inspektorw zbrojeniowych CIA.
Mylelimy, e wywiad jest wany, bo dziki niemu wygrywa si wojny powiedzia.
Wojen jednak nie wygrywa wywiad. Wygrywa si je krwi, pienidzmi, odwag modych
mczyzn i kobiet, ktrych wysyamy w pole [...]. Dobrze dziaajcy wywiad tak naprawd
pomaga unika wojen"24. A to okazao si wielk porak amerykaskiego wywiadu.

. POGRZEB"
8 lipca 2004 roku, siedem lat po objciu kierownictwa CIA, George Tenet zoy rezygnacj.
Podczas poegnania w centrali przywoa sowa Teddy'ego Roosevelta: To nie krytyk si
liczy, nie ten, kto wytyka potknicia czowiekowi czynu i wskazuje, co mgby on robi
lepiej. Liczy si czowiek na arenie, ktrego twarz pokrywa kurz, pot i krew"1. Richard Nixon
cytowa t sam mow dzie wczeniej, kiedy zhabiony opuszcza Biay Dom.
Tenet, wycofawszy si, przela na papier bolesne osobiste wspomnienia z pracy w CIA2. Bya
to ksika pena dumy i goryczy. Sprawiedliwie chwali sukcesy CIA, ktre odniosa ona z
nieocenion pomoc wywiadu brytyjskiego rozwizujc zagadk tajnych programw
zbrojeniowych w Pakistanie i Libii. Utrzymywa, e przeksztaci agencj ze sterty rupieci w
dynamo. Jednak pod nieznon presj maszyna si zepsua. Tenet nie mg uderzy na al-
Kaid przed 11 wrzenia: Przy braku pewnych informacji napisa tajna operacja to
gupia zabawa". Od zamachw za zaleway go groby wobec terrorystw, ktre nigdy si nie
zmaterializoway. Codziennie przekazywa najwiesze obawy do Biaego Domu, a mona
byo oszale, gdyby si wierzyo we wszystko czy choby poow" z tego, o czym
informowa. I tak prawie oszala. Nkany niepewnoci, wraz z CIA przekonywa siebie, e
iracka bro masowego raenia istnieje. Bylimy winiami wasnych opowieci"
stwierdzi, tymczasem jedyne potwierdzone informacje, jakie miaa agencja, liczyy cztery
lata. Przyzna si do bdu, ale bya to proba o rozgrzeszenie czowieka napitnowanego.
Tenet zacz wierzy, e Biay Dom chce zrzuci na niego win za decyzj o przystpieniu do
wojny. To byo zbyt wielkie brzemi.
A teraz czowiekiem na arenie" mia zosta krytyk".
Porter Goss nigdy nie okaza si wspaniaym nabytkiem CIA. Zwerbowany w Yale na
pocztku studiw w 1959 roku, wstpi do wydziau tajnych operacji i suy pod Allenem
Dullesem, Johnem McCone'em i Richardem Helmsem. Przez dziesi lat pracowa w oddziale
latynoamerykaskim, skupionym przede wszystkim na Kubie, Haiti, Dominikanie i Meksyku.
Jego podstawowym zadaniem podczas pracy w placwce w Miami jesieni 1962 roku byo
kierowanie ruchem kubaskich agentw CIA na wysp i z powrotem w maych odziach pod
oson nocy.
Dziewi lat pniej Goss suy w placwce londyskiej, kiedy jego serce i puca
zaatakowaa infekcja bakteryjna i niemal go zabia. Odszed, wycofa si, kupi niedu
gazet na Florydzie i zrobi z niej uytek, by w 1988 roku zdoby miejsce w Kongresie. Mia
14 milionw dolarw, farm w Wirginii, posiado na Long Island Sound oraz wadz
wicekrla nad CIA jako przewodniczcy komisji Izby Reprezentantw do spraw wywiadu.
O swoich osigniciach w agencji wyraa si skromnie. Nie dostabym dzi pracy w CIA
powiedzia w 2003 roku. Nie mam kwalifikacji"3. Mia racj. Ale uzna, e on i tylko on
bdzie nastpnym dyrektorem centrali wywiadu. Zaatakowa Teneta gwatown kanonad.
Jego bro stanowio coroczne sprawozdanie komisji na temat agencji.
ZAJMIE NAM TO JESZCZE PI LAT"
Opublikowany 21 czerwca 2004 roku, trzy tygodnie przed ustpieniem Teneta, raport Gossa
ostrzega, e wydzia tajnych operacji sta si rozdt machin biurokratyczn niezdoln
odnie nawet najmniejszego sukcesu"4. Chocia 138 tysicy Amerykanw starao si w
poprzednim roku o prac w agencji, niewielu nadawao si na szpiegw. Tenet wanie
przyzna, e stworzenie takiego wydziau tajnych operacji, jakiego potrzebuje nasz kraj,
zajmie nam jeszcze pi lat".
Goss skonstatowa przygnbiony: Przebudowa trwa od omiu lat, a przed nami wci pi
lat, zanim dojdzie do uzdrowienia. To tragiczne"5.
Goss przenis wtedy ogie na kierownictwo CIA, gromic je za zdobywanie wtpliwej
wartoci nowinek zamiast informacji strategicznych, cho po to wanie stworzono agencj.
W tej kwestii te mia racj iw wiecie wywiadu wszyscy o tym wiedzieli. Od tak dawna
nie zajmowalimy si informacjami strategicznymi, e wikszo naszych analitykw ju nie
wie, jak to robi" powiedzia Carl W. Ford junior, od maja 2001 do padziernika 2003
roku zastpca sekretarza stanu do sptaw wywiadu i bada i dawny pracownik CIA.
Dopki wyej bdziemy ceni informacj za jej objto ni za jako, bdziemy mieli wart
40 miliardw dolarw kup miecia, z ktrej syniemy" stwierdzi Ford. Doprowadzao go
do pasji, e agencja, chocia poraona widmowym arsenaem Saddama Husajna, nie
dowiedziaa si niczego o programach atomowych reszty prezydenckiej osi za".
Prawdopodobnie wiedzielimy sto razy wicej o irackim programie nuklearnym ni o
iraskim i tysic razy wicej ni o koreaskim" stwierdzi Ford. Korea Pnocna bya
nieprzenikniona, jak zawsze. CIA prbowaa odbudowa sie agentw w Iranie, ale poniosa
klsk i teraz Iran te by nieprzenikniony. W gruncie rzeczy agencja wiedziaa mniej o tych
programach jdrowych ni pi czy dziesi lat wczeniej.
CIA leaa w ruinie. Bya rozbita. Tak rozbita, e nikt nie chcia w to uwierzy"
stwierdzi Ford. Raport Gossa wykaza to czarno na biaym. Dysfunkcjonalnie wypiera si
tam jakkolwiek potrzeb dziaa naprawczych stwierdza dokument. CIA wci stacza
si ku przysowiowej przepaci"6.
Goss by pewien, e zna odpowiedzi. Wiedzia, e CIA oszukiwaa siebie i innych co do
jakoci wasnej pracy. Wiedzia, e wikszo pracownikw wydziau tajnych operacji
spdzia czterdzieci lat zimnej wojny na czekaniu, e Sowieci na ochotnika zgosz swoje
usugi w charakterze szpiegw. Wiedzia, e pracownicy placwek zagranicznych podczas
wojny z terroryzmem marnowali noce i dnie, czekajc, e ich odpowiednicy w Pakistanie,
Jordanii, Indonezji i na Filipinach sprzedadz im informacje. Wiedzia, e rozwizaniem jest
restrukturyzacja agencji.
Powoana przez Kongres komisja 11 wrzenia"* miaa wanie wyda swj kocowy raport.
Wykonaa wietn robot, rekonstruujc wydarze

* Narodowa Komisja do spraw Atakw Terrorystycznych na Stany Zjednoczone (przyp. red.).

nia, ktre doprowadziy do atakw. Nie wytyczya jednak wyranej drogi na przyszo.
Kongres te od 11 wrzenia nic nie zrobi, eby naprawi agencj, poza przekazaniem jej
miliardw dolarw i mnstwa darmowych rad. Komisja prawidowo opisaa nadzr Kongresu
nad wywiadem jako dysfunkcjonalny" tym samym epitetem Goss obrzuci agencj. Przez
lata komisje do spraw wywiadu Izby Reprezentantw i Senatu niemal wcale nie angaoway
si w kwestie ycia i mierci, przed ktrymi stawaa CIA. Komisja Izby Reprezentantw pod
kierownictwem Gos-sa wydaa swj ostatni istotny raport o dziaaniach CIA w 1998 roku.
wier wieku nadzoru ze strony Kongresu nie przynioso wielu efektw o trwaej wartoci.
Komisje do spraw wywiadu i ich sekretariaty dokonyway okazjonalnie publicznej chosty i
daway niespjne rady majce pomc zaatwi zadawnione problemy.
Wiedziano, e komisja 11 wrzenia" zarekomenduje utworzenie stanowiska nowego
dyrektora wywiadu narodowego. Pomys ten kry od czasw Allena Dullesa. Nie stanowi
on jednak rozwizania kryzysu w CIA. Przesunicie jednego elementu w strukturze rzdu nie
uatwioby kierowania CIA.
To instytucja, ktra kwitnie dziki oszustwu powiedzia John Hamre, byy zastpca
sekretarza obrony i przewodniczcy Centrum Studiw Strategicznych i Midzynarodowych w
Waszyngtonie. Jak kierowa czym takim?"7
Byo to jedno z wielu pyta, na ktre CIA i Kongres nigdy nie odpowiedziay. Jak prowadzi
tajne operacje w otwartej demokracji? Jak suy prawdzie, kamic? Jak szerzy demokracj
oszustwem?
W KOCU ODEJD"
Pewien mit na temat CIA powsta w czasach Zatoki wi: mwi on, e wszystkie sukcesy
agencji s tajne, nagania si jedynie klski. Prawda jest taka, e CIA nie moga odnosi
sukcesw bez rekrutowania i utrzymywania utalentowanych miaych pracownikw i
zagranicznych agentw. Agencja na co dzie nie umiaa temu podoa i udawanie, e byo
inaczej, jest urojeniem.

eby moga odnosi sukcesy, CIA potrzebowaa ludzi zdyscyplinowanych i zdolnych do
powice, najlepszych w kraju, znajomoci kultury i historii dorwnujcych najlepszym
dyplomatom, a pragnieniem przygody i zaspokojenia ciekawoci najlepszym
korespondentom zagranicznym. Pomogoby, gdyby ci rekruci mogli uchodzi za
Palestyczykw, Pakistaczykw lub Pasztunw. Takich Amerykanw trudno byo znale.
Czy CIA moe si zmierzy z tym, co nam zagraa? Obecnie odpowied brzmi nie,
absolutnie nie" stwierdzi Howard Hart, ktry naraajc ycie, prowadzi agentw w
Iranie, szmuglowa bro dla afga-skich rebeliantw i kierowa siami paramilitarnymi
agencji. Hart powiedzia, e poczu si uraony, kiedy Goss nazwa CIA band
dysfunkcjonalnych palantw" i zgraj idiotw". Ale przyzna, e wydzia tajnych operacji
CIA mona krytykowa za to, e nie dziaa tak dobrze jak powinien. To suszne stwierdzenie.
Poniewa mamy ludzi, ktrzy po prostu nie przykadaj si do pracy. Wikszo z nich wci
tu jest tylko dlatego, e nie mamy ich kim zastpi"8.
Prezydent Bush obieca zwikszy zatrudnienie w agencji o pidziesit procent. Jednak to
jako, nie ilo, bya przyczyn kryzysu. Nie po-ttzebujemy, przynajmniej teraz, wicej
pienidzy i ludzi powiedzia Carl Ford. Pidziesit procent operacyjnych wicej i
pidziesit procent wicej analitykw rwna si pidziesit procent wicej pary". Przed
takim samym problemem stan Walter Bedell Smith, gdy szalaa wojna koreaska: Nie
moemy znale wykwalifikowanych ludzi. Ich po prostu nie ma"9.
CIA nie moga znale do utalentowanych Amerykanw do pracy szpiegowskiej za
rzdow pensj. W 2004 roku w centrali i w terenie setki pracownikw odeszy z agencji,
rozwcieczone i upokorzone upadkiem jej wiarygodnoci i autorytetu. Rekrutacja,
zatrudnianie, szkolenie i utrzymanie modych pracownikw wci byy najtrudniejszym
zadaniem CIA.
Goss obieca, e ich znajdzie. 14 wrzenia 2004 roku poszed na swoje przesuchanie
zatwierdzajce w Senacie dumnym krokiem i oznajmi, e moe naprawi CIA raz na zawsze.
Nie chc pomaga wrogowi, opowiadajc wam, jak powany moim zdaniem jest problem"
powiedzia przed kamerami ale problem zostanie rozwizany10. Po zatwierdzeniu
przez Senat jego kandydatury stosunkiem gosw 77 do 17 upojony sukcesem Goos pojecha
wprost do centrali CIA.
W najmielszych snach nie oczekiwaem, e tu wrc oznajmi pracownikom, ktrych
trzy miesice wczeniej stanowczo skrytykowa. Ale oto jestem". Ogosi, e jego wadz
poszerz dekrety"11 ptezydenckie: mia przedstawia gowie pastwa informacje, by
szefem CIA, dyrektorem centrali wywiadu, dyrektorem wywiadu narodowego i szefem
nowego narodowego centrum antyterrorystycznego. Nie mia nosi dwch kapeluszy, jak jego
poprzednicy. Mia nosi pi12.
Pierwszego dnia pracy Goss zacz czystk szybsz i dokadniejsz ni jakakolwiek w
dziejach Centralnej Agencji Wywiadowczej. Wyrzuci na bruk niemal wszystkich wyszych
rang pracownikw CIA13. Wywoa rozgoryczenie, jakie w centrali nie panowao od ponad
trzydziestu lat. Usunicie Stephena Kappesa ze stanowiska szefa wydziau tajnych operacji
doprowadzio ludzi do wciekoci. Kappes, eksmarine i dawny szef placwki w Moskwie,
reprezentowa to, co najlepsze w CIA. Wraz z wywiadem brytyjskim odegra wanie gwn
rol w triumfie wywiadu i dyplomacji: przekona Libi, by porzucia swj prowadzony od lat
program rozwoju broni masowego raenia. Kiedy zakwestionowa decyzj Gossa, pokazano
mu drzwi.
Nowy dyrektor otoczy si grup politycznych gryzipirkw cignitych z Kapitolu.
Wierzyli oni, e Biay Dom albo jaka jeszcze wysza wadza powierzy im misj
oczyszczenia CIA z lewicowych dy-wersantw. W centrali mwiono, e Goss i jego ekipa,
gosslingowcy", ceni nade wszystko lojalno wobec prezydenta i jego polityki, nie chc,
eby agencja dziaaa wbrew Biaemu Domowi, i uwaaj, e ci, ktrzy rzucaj im wyzwanie,
powinni za to zapaci. Nkanie CIA byo kwesti kompetencji. Bdnie stao si kwesti
ideologii.
Dyrektor wyda polecenia majce zapobiega odstpstwom od polityki prezydenckiej.
Przekaz by jasny: realizujecie program albo fora ze dwora. To ostatnie wyjcie wydawao si
coraz atrakcyjniejsze utalentowanym dziesiciu procentom personelu CIA. Po drugiej stronie
obwodnicy wyrasta ogromny przemys bezpieczestwa narodowego, sprzedajcy rzdowym
zleceniodawcom swe dowiadczenie. Sprzedali si najlepsi ludzie agencji. Pitnacie lat
wczeniej CIA zostaa ze starzejcymi si weteranami zimnej wojny. Teraz po brzegi
wypeniali j pocztkujcy. Do 2005 roku poowa zatrudnionych w CIA w rwnej mierze
pracownikw operacyjnych i analitykw miaa pi lub mniej lat stau.
Bezceremonialne owiadczenie prezydenta, e w sprawie Iraku agencja po prostu
zgadywaa", wyzwolio pomie gniewu wrd tych profesjonalistw, ktrzy pozostali.
Pracownicy CIA w Bagdadzie i Waszyngtonie prbowali ostrzega, e droga, ktr poda
prezydent w Iraku, wiedzie ku katastrofie. Mwili, e Stany Zjednoczone nie mog kierowa
pastwem, ktrego nie rozumiej. W Biaym Domu sowa te paday w prni. Wedle
administracji, ktrej polityka opieraa si na wierze, byy herezj.
Czterech dawnych szefw wydziau tajnych operacji prbowao skontaktowa si z Gossem i
poradzi mu, eby zwolni tempo, zanim zniszczy to, co zostao z CIA. Nie odbiera ich
telefonw. Jeden z nich wystpi publicznie: Goss i jego sugusy mog w krtkim czasie
narobi ogromnych szkd napisa Tom Twetten w Los Angeles Times 23 listopada 2004
roku. Jeli profesjonalici w agencji nie wierz, e jej kierownictwo stoi po ich stronie, nie
podejm dla niej ryzyka i w kocu odejd". Nastpnego dnia John McLaughlin, ktry po
rezygnacji Te-neta trzyma agencj w garci, penic obowizki dyrektora, opublikowa
ripost. CIA nie jest dysfunkcjonalna" i ajdacka" napisa w The Washington Post".
CIA jako instytucja nie spiskowaa przeciwko prezydentowi". Wtrci si Haviland Smith,
ktry odszed na emerytur ze stanowiska szefa wydziau antyterrorystycznego. Porter Goss
i jego zastpy z Kapitolu siej spustoszenie napisa. Czystki w CIA w tym
niefortunnym czasie, kiedy musimy boryka si z realnymi problemami terroryzmu, to jak
odcinanie nosa, by naplu sobie w twarz". Przez wszystkie lata, gdy agencja bya szarpana
przez pras, nigdy aden dyrektor nie zosta zaatakowany w druku, publicznie, przez
wikszo weteranw amerykaskiego wywiadu.
Fasada upada. Sama CIA te si rozpadaa.
Oto jedne z najszczeglniejszych dziaa, jakie jakikolwiek rzd moe prowadzi
powiedzia pidziesit lat wczeniej prezydent Eisenhower. Zapewne kierowanie nimi
wymaga bdzie osobliwego geniusza". Dziewitnastu mczyzn pracowao na stanowisku
dyrektora centrali wywiadu. aden nie dors do wysokich standardw okrelonych przez
Eisenhowera. Zaoycieli agencji w Korei i Wietnamie pokonaa wasna ignorancja, a w
Waszyngtonie arogancja. Kiedy Zwizek Radziecki kona, ich nastpcy dryfowali i dali si
zaskoczy terrorystom, ktrzy uderzyli w serce amerykaskiej potgi. Ich prby nadania
sensu wiatu day ciepo, ale niewiele wiata. Tak jak na pocztku, wojownicy z Pentagonu i
dyplomaci z Departamentu Stanu mieli ich w pogardzie. Przez ponad p wieku prezydenci
byli zirytowani lub wciekli, kiedy zwracali si do dyrektorw po spostrzeenia i informacje.
Funkcja dyrektora centrali wywiadu, ktrej sprawowanie okazao si niemoliwe, teraz miaa
zosta zniesiona.
W grudniu 2004 roku, gdy wrzenie w agencji signo szczytu, Kongres uchwali, a prezydent
podpisa, now ustaw ustanawiajc dyrektora wywiadu narodowego, co postulowaa
komisja 11 wrzenia". Pospiesznie naszkicowana, byskawicznie przedyskutowana, ustawa
niczym nie przyczynia si do zaagodzenia chronicznych i wrodzonych problemw, ktre
trapiy agencj, odkd powstaa. Bya to kontynuacja przebrana za zmian.
Goss sdzi, e prezydent wybierze jego. Telefon jednak nie zadzwoni. 17 lutego 2005 roku
Bush oznajmi, e nominowa na to stanowisko ambasadora w Iraku Johna D. Negroponte14.
w dyplomata, rygorystyczny konserwatysta, ukadny, uzdolniony w rozgrywkach
wewntrznych, nie przepracowa ani dnia w wiecie wywiadu i nie mia w nim dugo si
utrzyma.
Jak w 1947 roku, nowy car zosta obarczony odpowiedzialnoci, lecz nie otrzyma
wspmiernych uprawnie. Pentagon wci kontrolowa wikszo budetu przeznaczonego
na bezpieczestwo narodowe, teraz sigajcego 500 miliardw dolarw rocznie, z czego
udzia CIA wynosi mniej wicej jeden procent. Nowy porzdek by li tylko formalnym
potwierdzeniem, e stary porzdek upad.
KLSKI NIE MONA USPRAWIEDLIWI"
CIA bya ciko ranna. Zgodnie z prawem dungli i Waszyngtonu kar-miy si ni silniejsze
drapieniki. Prezydent da szerokie uprawnienia w kwestii szpiegostwa, tajnych akcji,
podsuchu i rozpoznania podsekre-tatzowi do spraw wywiadu w Pentagonie i wynis go na
miejsce numer trzy w Departamencie Obrony. To spowodowao wstrzsy sejsmiczne we
wsplnocie wywiadowczej stwierdzia Joan Dempsey, zastpczyni dyrektora centrali
wywiadu i dyrektor wykonawczy rady do spraw wywiadu zagranicznego za Busha.
Przypominao to bardziej podejcie Kremla"15.
Pentagon przesuwa si nieznacznie, acz stale, w gb pola wywiadu zagranicznego,
uzurpujc sobie tradycyjne funkcje, odpowiedzialno, kompetencje i zadania wydziau
tajnych operacji. Zwerbowa wikszo najbardziej obiecujcych modych oficerw si
paramilitarnych i zachowa najbardziej dowiadczonych. Militaryzacja wywiadu
przyspieszya, gdy cywilny wywiad sab.
Nowy szef analitykw Johna Negroponte, Thomas Figar, prowadzi mae, ale pierwszorzdne
biuro wywiadu i bada Departamentu Stanu. Zbada stan zarzdu wywiadu i szybko
stwierdzi, e nikt nie ma pojcia, kto co robi i gdzie"16. Prbowa wzi pod swoj opiek
funkcjonujce jeszcze resztki machiny analitycznej CIA. Najlepsi i najbardziej byskotliwi
analitycy, jacy w niej zostali, przeszli na jego stron.
W agencji trway roboty rozbirkowe. Budynek wci sta i zawsze miaa si w nim mieci
jaka instytucja, jednak 30 marca 2005 roku kula burzca uderzya w to, co pozostao z ducha
CIA. Pojawia si pod postaci szeciusetstronicowego raportu prezydenckiej komisji Lauren-
ce'a Silbermana. Sdzia by najbardziej surowym intelektualist, jakiego udao si znale w
stolicy. Jego intelekt dorwnywa zdecydowanie konserwatywnym referencjom. Dwukrotnie
otar si o nominacj na dyrektora centrali wywiadu. Podczas pitnastu lat pracy w
charakterze sdziego federalnego sdu apelacyjnego w Waszyngtonie nieustannie popiera
rodki wzmacniajce bezpieczestwo narodowe, nawet gdy naruszay wolnoci obywatelskie.
Jego ludzie, w przeciwiestwie do komisji 11 wrzenia", mieli ogromne dowiadczenie w
sprawach operacji wywiadowczych i analiz.
Ich osd by brutalny i ostateczny. Krlestwo dyrektora centrali wywiadu byo zamknitym
wiatem" z niemal niewzruszon tradycj" opierania si zmianom. Dyrektor kierowa
rozdrobnion, sabo zarzdzan i marnie skoordynowan" mozaik zespow zajmujcych
si gromadzeniem danych i analizami wywiadowczymi. Agencja czsto nie potrafia zebra
informacji o tych rzeczach, na ktrych zaleao nam najbardziej", a jej analitycy nie zawsze
mwili decydentom, jak bardzo w rzeczywistoci ograniczona jest ich wiedza". CIA coraz
bardziej nie nadaa za nowymi wyzwaniami stawianymi przez bro masowego raenia". Jej
zasadnicz skaz by ndzny wywiad ze rde osobowych" niezdolno do prowadzenia
dziaa szpiegowskich.
Uznajemy, e szpiegostwo jest w najlepszym razie ryzykowne; pidziesit lat mozolnej
pracy w Zwizku Radzieckim dao jedynie garstk wanych rde agenturalnych
stwierdzia komisja. Mimo to nie mamy innego wyjcia, jak robi to lepiej". CIA
potrzebuje fundamentalnej zmiany, jeli ma stawi czoo zagroeniom XXI wieku. Cel ten
byoby trudno zrealizowa nawet w najlepszym z moliwych wiatw. A my nie yjemy w
takim wiecie"17.
21 kwietnia 2005 roku urzd dyrektora centrali wywiadu przeszed do historii. Goss nazwa
zaprzysienie Johna Negroponte pogrzebem starej agencji18. Tamtego dnia nowy szef
otrzyma dziwne bogosawiestwo: Mam nadziej, e duch Dzikiego Bilia Donovana
pokieruje jego staraniami i natchnie je" powiedzia senator John Warner z Wirginii,
przewodniczcy Komisji Sub Zbrojnych.
Brzowy posg Donovana strzee wejcia do centrali CIA, gdzie 21 sierpnia 2005 roku na
zaproszenie Gossa zebrali si wszyscy yjcy eksdyrektorzy centrali wywiadu, by odebra
medale upamitniajce ich sub i ogosi, e to ju koniec ich dugiego szeregu. By wrd
nich George H. W. Bush w kocu centrala nosia jego imi. Przybyli Jim Schlesinger i
Stan Turner, odrzuceni jako outsiderzy; Bill Webster i Bob Gates, reformatorzy i odnowiciele,
ktrzy ponieli porak; Jim Woolsey, John Deutch i George Tenet, ktrzy starali si cign
statek agencji z mielizny. Cz tych ludzi serdecznie sob gardzia; innych czyy mocne
wizy zaufania. Byo to cakiem przyjemne, nieco pompatyczne czuwanie przy zwokach. Po
obiedzie naczelny historyk CIA David S. Ro-barge mia odczyt na temat znikajcego urzdu.
Goss siedzia w pierwszym rzdzie, skrcajc si wewntrznie. Tygodniami zadrcza si
raportem inspektora generalnego, ktrego sam zada, kiedy by jeszcze przewodniczcym
komisji Izby Reprezentantw do spraw wywiadu. By to zjadliwy przegld bdw, ktre
przyczyniy si do 11 wrzes'nia, n wbity w serce agencji, chirurgiczna analiza kompletnej
niezdolnoci CIA do prowadzenia wojny z wrogami narodu. Zgodnie z tradycj
zapocztkowan przez Allena Dullesa Goss postanowi ukry raport. Agencja miaa nigdy nie
dosta rachunku za to, e nie uchronia Stanw Zjednoczonych przed tymi atakami. Jednak
musia nadej dzie sdu.
Historyk CIA wspomnia sowa prezydenta Eisenhowera, kiedy 3 listopada 1959 roku kad
on kamie wgielny pod central agencji:
Fundamentalnym celem Ameryki jest zachowanie pokoju. W tym celu staramy si prowadzi
tak polityk i zawiera takie porozumienia, ktte sprawi, e pokj bdzie zarwno trway,
jak i sprawiedliwy. Mona tego dokona, opierajc si wycznie na wyczerpujcych i
trafnych informacjach.
Na wojnie dla dowdcy nie ma nic waniejszego od informacji na remat siy, rozmieszczenia
i zamiarw przeciwnika, a take waciwej ich interpretacji. W czasie pokoju niezbdne dane
[...] i ich waciwa interpretacja s decydujce dla rozwoju poliryki majcej zwikszy
dugofalowo nasze bezpieczestwo narodowe i nasze interesy [...]. adne zadanie nie moe
by waniejsze. Od jakoci waszej pracy zaley w duej mierze sukces naszych wysikw, by
polepszy pozycj pastwa na arenie midzynarodowej. [...] Agencja da od swych
pracownikw najwyszego oddania, zdolnoci, wiarygodnoci i bezinteresownoci by nie
wspomnie o najwikszej odwadze w razie potrzeby. Sukcesu nie wolno nagoni, klski nie
mona usprawiedliwi. W pracy wywiadowczej boharerowie nie dostaj medali i nie s
opiewani.
Na tym miejscu powstanie pikna i uyteczna budowla zakoczy prezydent. Niech
trwa, by suy sprawie Ameryki i pokoju".
Gdy Amerykanie ginli w boju o informacje, dyrektorzy centrali wywiadu szli w gr,
ciskali donie, wychodzili w upa letniego popoudnia i yli wasnym yciem. Jak dawno
temu obawia si stary onierz, pozostawili po sobie dziedzictwo popiow.

NIE PRZYZNAWA SI DO NICZEGO, WSZYSTKIEMU ZAPRZECZA"
5 maja 2006 roku prezydent Bush po dziewitnastu miesicach nieustannego dobijania CIA
przez Porter? Gossa wyla go na bruk. Upadek ostatniego dyrektora centrali wywiadu by
szybki i mao chwalebny, a dziedzictwo, jakie zostawi, pene goryczy.
Nastpnego dnia Goss wsiad w samolot i polecia na ceremoni rozdania dyplomw w Tiffin
University, 140 kilometrw na zachd od Cleveland w Ohio, gdzie wygosi mow. Gdyby
to by rocznik absolwentw kursu pracownikw operacyjnych CIA, moja rada byaby krtka i
rzeczowa stwierdzi. Nie przyznawa si do niczego, wszystkiemu zaprzecza i
wysuwa kontroskarenia". Nastpnie znikn, pozostawiajc w CIA najsabsz kadr
szpiegw i analitykw w dziejach tej agencji.
Tydzie po rezygnacji Gossa ekipa agentw FBI wkroczya do centrali CIA i zaja gabinet
Dusty'ego Fogga, ktry wanie zaj stanowisko dyrektora wykonawczego, trzecie co do
wanoci w agencji. Nie bardzo wiadomo, dlaczego Goss z dnia na dzie postawi tego
czowieka na czele CIA. Poprzednio Foggo by kwatermistrzem wydziau tajnych operacji.
Stacjonowa we Frankfurcie, dba o zaopatrzenie pracownikw CIA od Ammanu do
Afganistanu we wszystko od butelkowanej wody po kamizelki kuloodporne. Do jego
zada naleao dbanie, by jego ksigowi i transportowcy przestrzegali regulaminu. Jako pan
od etiki napisa do kolegi z pracy ycz ci wszystkiego najlepszego w zwizku z tym
corocznym wiczeniem". Foggo najwyraniej mia problem ze sowem etyka"19.
Odczytany 13 lutego 2007 roku akt oskarenia w sprawie Stany Zjednoczone kontra Kyle
Dustin Foggo by bolenie konkretny i szczegowy. Foggo zosta oskarony o defraudacj,
spiskowanie i pranie pienidzy. Wedle oskarenia za starowieckie apwki zapewni
milionowe kontrakty bliskiemu przyjacielowi, ktry podejmowa go wystawnie, fundowa mu
ekstrawaganckie podre do Szkocji i na Hawaje oraz obieca lukratywn prac. W dziejach
CIA nie byo adnej choby zblionej sprawy. Gdy powstawaa ta ksika, Foggo nie
przyznawa si do winy. Grozi mu dwadziecia lat pozbawienia wolnoci.

Tego samego dnia, gdy postawiono go w stan oskarenia, sdzia federalny w Karolinie
Pnocnej skaza kontraktowego pracownika CIA Davida Passara na osiem lat i cztery
miesice wizienia za pobicie ze skutkiem miertelnym czowieka w Afganistanie. Passaro
suy w oddziale paramilitarnym CIA stacjonujcym w Asadabadzie, stolicy prowincji
Kunar, kilka kilometrw na zachd od granicy z Pakistanem. Agencja zatrudnia Passara
pomimo jego kryminalnej przeszoci; zosta wyrzucony z policji w Hartford w Connecticut
po tym, jak go aresztowano za pobicie.
Z jego rki zgin Abdul Wali, rolnik, ktry w latach osiemdziesitych walczy z Sowietami.
Wali sysza, e Amerykanie chc go przesucha w zwizku z seri atakw rakietowych na
amerykask baz. Poszed do nich z wasnej woli i powiedzia, e jest niewinny. Passaro
zwtpi w jego sowa i wtrci go do celi. Bi Waliego tak mocno, a w kocu wizie prosi,
by go zastrzelono, bo nie mg znie blu; zmar od ran dwa dni pniej. Passaro zosta
postawiony w stan oskarenia i skazany na mocy Pattiot Act, ktry rozszerza jurysdykcj
amerykaskich sdw federalnych na pewne przestpstwa popeniane przez onierzy za
granic. Sdzia zauway, e brak sekcji zwok uchroni Passara przed zarzutem morderstwa.
Sd otrzyma list od eksgubernatora Kunaru, ktry stwierdza, e mier waliego powanie
zaszkodzia amerykaskiej sprawie w Afganistanie i staa si potnym argumentem
propagandowym dla odradzajcych si si al--Kaidy i talibw. Nieufno wobec
Amerykanw wzrosa, bezpieczestwo i starania o odbudow zostay nadszarpnite, a z
poczyna Dave'a Passara skorzystaa tylko al-Kaida i jej wsplnicy" napisa gubernator20.
Trzy dni po skazaniu Passara sdzia we Woszech nakaza postawi w stan oskarenia szefa
rezydentury CIA w Rzymie, szefa placwki w Mediolanie i jeszcze ponad dwudziestu
pracownikw za uprowadzenie radykalnego duchownego, ktry przez dwa lata by brutalnie
przesuchiwany w Egipcie. Sd w Niemczech skaza trzynastu pracownikw CIA za
bezprawne uprowadzenie i uwizienie urodzonego w Libanie obywatela niemieckiego. Rzd
Kanady oficjalnie przeprosi swego obywatela Mahi-ra Arara i wypaci mu 10 milionw
dolarw odszkodowania; Arar zosta aresztowany przez CIA, gdy po rodzinnych wakacjach
przesiada si na samolot w Nowym Jorku, a nastpnie przewieziony do Syrii i brutalnie
przesuchiwany przez dziesi miesicy21.

Wtedy napitnowany te zosta system wizienny CIA. Nie mg ju funkcjonowa, skoro
przesta by tajny. Amerykanw poproszono, by uwierzyli, e porwania, wizienie i
torturowanie niewinnych ludzi to cz dziaa niezbdnych dla zapobieenia kolejnemu
atakowi na Stany Zjednoczone. Mogo tak by, ale dowody s skpe. Najprawdopodobniej
nigdy si tego nie dowiemy.
W CIA Portera Gossa zastpi genera Michael Hayden, zastpca dyrektora wywiadu
narodowego, eksszef Agencji Bezpieczestwa Narodowego, wykonawca rozkazu prezydenta
Busha, by rozcign nasuch telekomunikacyjny na USA, pierwszy czowiek, ktry nosi
pomniejszony tytu dyrektora Centralnej Agencji Wywiadowczej, oraz pierwszy pracownik
czynnej suby, ktry kierowa CIA, odkd w 1953 roku odszed Walter Bedell Smith.
Genera Hayden owiadczy podczas zatwierdzenia w Senacie, e w CIA skoczy si czas
amatorw". Ale si nie skoczy.
Wedug wasnych standardw CIA mniej wicej poowa jej pracownikw wci bya
praktykantami. Niewielu byo gotowych i zdolnych osiga jakie rezultaty. Nic z tym jednak
nie mona byo zrobi; CIA nie miaa innego wyboru, jak tylko promowa ich powyej ich
zdolnoci. Gdy modzie po dwudziestce zastpowaa czterdziesto- i pidzie-siciolatkw,
doszo do okrojenia wywiadu. Wydzia tajnych operacji zacz odrzuca metody z przeszoci
wojn polityczn, propagand i tajne akcje poniewa nie umia ich stosowa. W agencji
wci niewielu mwio po arabsku lub persku, koreasku czy chisku. Z uwagi na
bezpieczestwo CIA wci nie chciaa zatrudnia Amerykanw pochodzenia arabskiego
jeli ich krewni mieszkali na Bliskim Wschodzie a wikszo mieszkaa. Rewolucja
informacyjna sprawia, e pracownicy operacyjni i analitycy byli rwnie niezdolni do
zrozumienia zagroenia terrorystycznego, jak niegdy do zrozumienia Zwizku Radzieckiego.
A gdy agencja nie przewidziaa katastrofy w Iraku, pity szef rezydentury w Bagdadzie w
cigu niecaych czterech lat spakowa walizki i przenis si do zamknitego wiata Zielonej
Strefy.
CIA znalaza si na dnie. Nie bya ju uchem prezydenta, a amerykascy przywdcy szukali
informacji gdzie indziej w Pentagonie i firmach prywatnych.
KATASTROFALNE PRZENIESIENIE WADZY"
18 grudnia 2006 roku Pentagon przej Bob Gates jedyny pocztkujcy analityk, jaki
kiedykolwiek kierowa CIA, i jedyny dyrektor, ktry zosta sekretarzem obrony. Dwa
tygodnie pniej John Negroponte, nowy car wywiadu narodowego", po dziewitnastu
miesicach suby, odszed do Departamentu Stanu, gdzie zosta czowiekiem numer dwa.
Zastpi go emerytowany admira Mike McConnell, ktry kierowa Agencj Bezpieczestwa
Narodowego podczas pierwszego wielkiego zaamania u witu ery cyfrowej, a nastpnie
przez dziesi lat zarabia pienidze w firmie Booz Allen Hamilton.
Kiedy Gates zasiad w Pentagonie, rozglda si po wiecie amerykaskiego wywiadu i
widzia gwiazdki: genera kierowa CIA, genera by podsekretarzem obrony do spraw
wywiadu, genera sta na czele wydziau zwalczania terroryzmu w Departamencie Stanu, inny
pracowa jako zastpca podsekretarza do spraw wywiadu w Pentagonie, a jeszcze inny
dowodzi szpiegami w CIA. Wczeniej zawsze kade z tych stanowisk zajmowa cywil. Gates
dostrzeg wiat, w ktrym Pentagon zniszczy CIA, tak jak obieca szedziesit lat wczeniej.
Chcia zamkn wizienie wojskowe w Guantanamo, przewie podejrzanych terrorystw z
Kuby do Stanw Zjednoczonych i albo ich skaza, albo zwerbowa. Chcia ograniczy
dominacj Departamentu Obrony nad wywiadem. Pragn odwrci sabnicie silnej niegdy
pozycji CIA w amerykaskim rzdzie. Niewiele jednak mg zrobi.
Upadek by czci powolnego rozkadu podkopujcego filary amerykaskiego
bezpieczestwa narodowego. Po czterech latach wojny w Iraku armia bya wyczerpana,
wykrwawiona przez przywdcw, ktrzy zainwestowali wicej w futurystyczn bro ni w
onierzy. Po piciu latach bronienia polityki zagranicznej opartej na odrodzonej wierze
Departament Stanu bezwolnie dryfowa, niezdolny opowiedzie si za wartociami
demokratycznymi. A po szeciu latach ignorancji narzuconej przez pustogowych politykw
upad nadzr Kongresu nad agencj. Komisja 11 wrzenia" stwierdzia, e ze wszystkich
zada czekajcych amerykaski wywiad wzmocnienie kongresowego nadzoru moe by
najtrudniejsze i najwaniejsze. W 2005 i 2006 roku Kongres odpowiedzia nieuchwaleniem
dorocznej ustawy zatwierdzajcej podstawowe zasady dziaania agencji, jej polityk i
wydatki. Przeszkod sta si jeden republikaski senator, ktry blokowa ustaw, poniewa
nakazywaa Biaemu Domowi ujawnienie tajnego raportu na temat tajnych wizie CIA.
Upadek autorytetu zmarginalizowa kongresowe komisje do spraw wywiadu. Od lat
szedziesitych Kongres nie mia tak nikej kontroli nad agencj. Teraz wielki wpyw na
wywiad zdobya zupenie inna sia: korporacyjna Ameryka.
Pod koniec swej kadencji, kilka dni po tym, gdy opaka dziedzictwo wywiadowczych klsk,
ktre pozostawia nastpcom, Dwight Eisenhower wygosi poegnalne ordzie do narodu, w
kttym zawar synne ostrzeenie: Musimy dopilnowa, by kompleks militarno-
przemysowy celowo czy przypadkowo nie zdoby nieuzasadnionych wpyww. Istnieje i
bdzie si utrzymywa moliwo katastrofalnego przeniesienia wadzy". Niecae p wieku
pniej nagy wzrost tajnych wydatkw na bezpieczestwo narodowe po 11 wrzenia
stworzy kwitncy kompleks wywiadowczo-przemysowy.
Korporacyjne klony CIA zaczy wyrasta na przedmieciach Waszyngtonu i dalej.
Patriotyzm dla zysku sta si gazi przedsibiorczoci przynoszc wedug niektrych
szacunkw 50 miliardw dolarw rocznie sum rwn budetowi amerykaskiego
wywiadu. Pocztkw tego fenomenu naley szuka pitnacie lat wczeniej. Po zimnej wojnie
agencja zacza wynajmowa tysice ludzi, by wypeni dostrzeone luki wywoane przez
cicia budetowe, ktre zaczy si w 1992 roku. Pracownik CIA mg zoy dokumenty
emerytalne, zwrci niebiesk plakietk identyfikacyjn i zatrudni si za duo lepsz pensj
u kontrahentw w rodzaju Lockheeda Martina czy Booz Allen Hamilton, a nastpnego dnia
wrci do CIA z zielon plakietk. Po wrzeniu 2001 roku wynajmowanie pracownikw
zewntrznych wymkno si spod kontroli. Szefowie od zielonych plakietek zaczli jawny
werbunek w bufecie CIA.
Znaczce czci wydziau tajnych operacji uzaleniy si cakowicie od kontrahentw, ktrzy
przypominali acuch dowodzenia CIA, ale pracowali dla swych korporacyjnych szefw. W
efekcie agencja miaa dwa rodzaje pracownikw, przy czym prywatni byli duo lepiej
opacani. Do 2006 roku mniej wicej poowa pracownikw rezydentury w Bagdadzie
i nowym Narodowym Centrum Zwalczania Terroryzmu bya tam na kontrakcie, a Lockheed
Martin, najwikszy kontrahent, dawa ogoszenia o poszukiwaniu analitykw
kontrterroryzmu" do przesuchiwania podejrzanych terrorystw w bazie Guantnamo.
W przemyle wywiadowczym mona zbi fortun. Pienidze byy potnym magnesem, a
wynikiem sta si coraz szybszy drena mzgw ostatnia rzecz, na jak moga sobie
pozwoli CIA i utworzenie przedsibiorstw w rodzaju Total Intelligence Solutions.
Zaoony w lutym 2007 roku Total Intel prowadzi Cofer Black szef centrum zwalczania
terroryzmu CIA podczas atakw 11 wrzenia. Jego partnerami byli Robert Richer, wczeniej
czowiek numer dwa w wydziale tajnych operacji, i Enrique Prado, szef operacji
antyterrorystycznych u Blacka. Wszyscy trzej zrezygnowali w 2005 roku z wojny z terrorem
prowadzonej przez administracj Busha, by przej do Blackwater USA, prywatnej firmy
ochroniarskiej z powizaniami politycznymi; jej pracownicy suyli, midzy innymi, jako
gwardia pretoriaska Amerykanw w Bagdadzie. W Blackwater nauczyli si robienia
interesw z rzdem i w niecay rok Black i spka prowadzili ju Total Intel. Naleeli do
najlepszych pracownikw CIA. Jednak opuszczanie okrtu w poowie wojny, by zarobi duy
szmal, nie byo niczym niezwykym w Waszyngtonie w XXI wieku. Masy weteranw CIA
opuszczay swe posterunki, eby sprzeda swe usugi agencji pisa analizy, tworzy
legendy dla pracownikw dziaajcych za granic, ustanawia sieci komunikacyjne i
prowadzi tajne operacje. Za ich przykadem nowo zatrudnieni w CIA przyjli wasny plan
picioletni: dosta si, zwolni i zarobi kas. Certyfikat dostpu do cile tajnych informacji
i zielona plakietka byy zotymi przepustkami dla nowego gatunku bandytw z Beltway.
Outsourcing wywiadowczy jasno wskazywa, e po 11 wrzenia CIA nie bya zdolna
wykonywa samodzielnie wielu swych podstawowych zada.
Przede wszystkim nie moga pomc armii w narzuceniu demokracji w Iraku. Dziaanie na
olep jest niebezpieczne, jak ku swemu alowi dowiedzieli si Amerykanie.
ZORGANIZOWA I POPROWADZI SUB SZPIEGOWSK"
Podczas zimnej wojny CIA bya pitnowana przez amerykask lewic za to, co robia.
Podczas wojny z terroryzmem amerykaska prawica atakowaa CIA za to, czego agencja nie
moga zrobi. Oskarenia o niekompetencj wysuwali choby Dick Cheney i Don Rumsfeld.
Cokolwiek by mwi o ich urzdowaniu, z dugiego dowiadczenia wiedzieli to, co teraz wie
te czytelnik: CIA nie potrafia wypenia swej funkcji suby wywiadowczej Ameryki.
CIA, ktra yje w powieciach i filmach, jest wszechpotna. Mit
0 zotej erze jest jej wasnym dzieem, produktem reklamy i propagandy politycznej
spreparowanej przez Allena Dullesa w latach pidziesitych. Utrzymywa on, e agencja
moe zmienia wiat, co wyjaniaoby, dlaczego CIA jest tak odporna na zmiany. Legend t
umocni w latach osiemdziesitych Bill Casey, ktry prbowa oywi niefrasobliwego ducha
Dullesa i Dzikiego Billa" Donovana. Wwczas agencja podtrzymywaa legend, e jest
najlepszym obroc Ameryki. Majc rozkaz wyszkolenia
1 utrzymania tysicy nowych pracownikw, musiaa promieniowa aur sukcesu, eby
przetrwa.
Tak naprawd nie byo jednak wielu cudownych dni. Kiedy na czele sta Richard Helms,
agencja mwia Lyndonowi Johnsonowi i Robertowi McNamarze prawd o wojnie w
Wietnamie, a oni suchali. By jeszcze inny taki przelotny okres kiedy kierujcy CIA Bob
Gates zachowa spokj i nie traci go, gdy upada Zwizek Radziecki. Jednak od tamtego
czasu mino pitnacie lat i chwaa przemina. CIA okazaa si niezdolna dostrzec przed
sob drogi w wojnie, podczas ktrej najpotniejsz broni byy informacje oraz idee.
Przez szedziesit lat dziesitki tysicy pracownikw wydziau tajnych operacji zebrao
jedynie wte strzpy naprawd wanych danych i to jest najgbiej skrywany sekret CIA.
Ich zadanie jest niezwykle trudne. Ale my, Amerykanie, wci nie rozumiemy ludzi i si
politycznych, ktre staramy si ogranicza i kontrolowa. CIA dopiero musi sta si tym,
czym miaa by w zaoeniach swych twrcw.
Jedyne pozostae supermocarstwo nie jest wystarczajco zainteresowane tym, co si dzieje
na wiecie, by zorganizowa i poprowadzi su-

b szpiegowsk" powiedzia dziesi lat temu Richard Helms22. By moe za dziesi lat
od teraz agencja powstanie z popiow, zasilona miliardami dolarw, zainspirowana przez
nowe kierownictwo, pobudzona przez nowe pokolenie. Analitycy mog zobaczy wiat
wyranie. Amerykascy szpiedzy mog si nauczy szpiegowa od wrogw Ameryki. CIA
pewnego dnia moe pracowa tak, jak zakadali jej zaoyciele. Musimy na to liczy. Wojna
bowiem, ktr toczymy, moe trwa rwnie dugo jak zimna wojna, a my wygramy lub
przegramy dziki zaletom naszego wywiadu.

PODZIKOWANIA
Miaem szczcie przez ostatnie dwadziecia lat rozmawia z dyrektorami i pracownikami
CIA, ktrych zawodowe kariery obejmoway sze dziesicioleci. Szczegln wdziczno
winien jestem Richardowi Helmsowi, Williamowi Colby'emu, Stansfieldowi Turnerowi,
Williamowi Websterowi, Bobowi Gatesowi, Johnowi Deutchowi, George'owi Tenetowi,
Johnowi McMahonowi, Tomowi Twettenowi, Mikowi Beardenowi, Tomowi Polgarowi,
Peterowi Sichelowi, Frankowi Lindsayowi, Samowi Halperno-wi, Donowi Greggowi, Jimowi
Lilleyowi, Steve'owi Tannerowi, Gerry'e-mu Gossensowi, Clyde'owi McAvoyowi, Walterowi
Pforzheimerowi, Ha-vilandowi Smithowi, Fredowi Hitzowi i Markowi Lowenthalowi. Chyl
kapelusza przed pracownikami biura historycznego CIA, ktrzy otworzyli dla mnie archiwa
mimo zaartego oporu wydziau tajnych operacji, oraz obecnymi i dawnymi pracownikami
wydziau spraw publicznych agencji.
Mam wielki dug wobec Charlesa Stuarta Kennedy'ego, emerytowanego urzdnika suby
zagranicznej oraz zaoyciela i dyrektora Foreign Affaire Oral History Program, zbierajcego
relacje na temat polityki zagranicznej. Stworzona przez niego biblioteka jest unikatowym,
bezcennym rdem. Historycy Departamentu Stanu, ktrzy opracowali Jhe Foreign Relations
ofthe United States, oficjalny, publikowany od 1861 roku, zbir akt amerykaskiej
dyplomacji, zrobili wicej w minionym dziesicioleciu dla odtajnienia tajnych dokumentw
ni jakakolwiek inna cz administracji. Wraz z pracownikami prezydenckich bibliotek
zasuguj oni na podzikowania od wdzicznego narodu.
Reporter ma szczcie, jeli raz w yciu trafi mu si doskonay redaktor. Ja przekroczyem
norm i przez lata redaktorzy dawali mi czas na mylenie i swobod pisania. Gene Roberts
pozwoli mi zacz w Philadelphia Inquirer". Bill Keller, Jill Abramson, Andy Rosenthal i
Jon Landman pomagali czyni z New York Timesa" codzienny cud. Oni s stranikami
publicznego zaufania do mnie.
T ksik pomagao mi pisa troje niezmordowanych asystentw. Matt Malinowski
przepisywa tamy z wywiadami, Zoe Chace przekopywaa histori dyplomacji i akta Rady
Bezpieczestwa Narodowego, a Cora Currier przeprowadzaa gruntowne poszukiwania w
National Archives. Jestem wdziczny mojej koleance z liceum Lavinii Currier za to, e
przedstawia mnie swej wybitnie inteligentnej crce. Zoe jest crk nieyjcego Jamesa
Chace'a i siostr Beki Chace, dwojga przyjaci, ktrzy podtrzymywali mnie na duchu.
Chciabym pozdrowi dziennikarzy, ktrzy przedstawiali CIA, walki w Iraku i Afganistanie
oraz agoni amerykaskiego systemu bezpieczestwa narodowego po 11 wrzenia. Wrd
nich s: John Burns, Dexter Filkins, Matt Purdy, Doug Jehl, Scott Shane, Carlotta Gall, John
Kifner i Steve Crowley z New York Timesa"; Dana Priest, Walter Pincus i Pam Constable z
The Washington Post"; Vernon Loeb, Bob Drogin i Megan Stack z Los Angeles Times"
oraz Andy Maykuth z The Philadelphia Inquirer". Pamitamy o naszych braciach i siostrach,
ktrzy oddali ycie, by przekaza wiadomoci, wrd nich o Elizabeth Neuffer, Marku
Finemanie, Michaelu Kellym, Harrym Burtonie, Azizullahu Haidarim, Marii Grazii Cutuli i
Juliu Fuentesie.
Moja wdziczno naley si te Phyllis Grann, ktra z sercem redagowaa t ksik, oraz
Kathy Robins, najwspanialszej agentce literackiej na wiecie.
Dziedzictwo popiow nabrao ksztatw w Yaddo, ustroniu dla artystw i pisarzy w Saratoga
Springs w stanie Nowy Jork. Przez dwa miesice dobrzy ludzie z Yaddo gocili mnie i
karmili, podczas gdy ja wbijaem tysice sw dziennie w mojego laptopa. Czuj si
zaszczycony jako pierwszy laureat stypendium Nora Sayre Endowed Residency for
Nonfiction, utworzonego dla uczczenia i wsparcia jej literackiego dziedzictwa. Tysiczne
dziki dla poety Jeana Valentine'a za wprowadzenie mnie do Yaddo oraz dla opiekunw,
mecenasw i pracownikw tego wspaniaego miejsca.
Ksika ta stawaa si coraz dusza i rozbudowana w domu moich teciw, Susanny i Bokera
Doyle'w, ktrzy wspierali mnie swoj wyjtkow dobroci.

Ch pisania opanowaa mnie, kiedy pierwszy raz ujrzaem matk, profesor Dor B. Weiner,
w ciszy przed witem pracujc nad ksik w piwnicy naszego domu. Czterdzieci pi lat
pniej wci pisze i wykada, inspirujc swych studentw i synw. Wszyscy aujemy, e
mj ojciec nie moe trzyma tej ksiki w rkach.
Dziedzictwo popiow koczy si tak, jak si zaczo dedykacj dla Kate Doyle, mej
najwikszej mioci, naszych crek Emmy i Ruby oraz dla reszty naszego wsplnego ycia.

PRZYPISY
RDA ARCHIWALNE
Akta Centralnej Agencji Wywiadowczej uzyskane z CIA Records Search Technology w
National Archives and Records Administration (CLA/CREST)
Akta CIA udostpnione lub przedrukowane w Center for the Study of Intelligence CIA
(CIA/CSI)
Akta CIA udostpnione z Declassified Documents Records System (CIA/ DDRS)
National Archives and Records Administration (NARA)
The Foreign Relations of the United States (FRUS). Akta CIA z tomu Emergency of the
Intelligence Establishment, 1945-1950 cytowane s jako FRUS Intelligence".
Foreign Affairs Oral History (FAOH)
Franklin D. Roosevelt Presidential Library, Hyde Park, Nowy Jork (FDRL)
Harry S. Truman Presidential Library, Independence, Montana (HSTL)
Dwight D. Eisenhower Presidential Library, Abilene, Kansas (DDEL)
John F. Kennedy Presidential Library, Boston, Massachusetts (JFKL)
Lyndon B. Johnson Presidential Library, Austin, Teksas (LBJL)
Richard M. Nixon Presidential Library, Yorba Linda, Kalifornia (RMNL)
Gerald R. Ford Presidential Library, Grand Rapids, Minnesota (GRFL)
Jimmy Carter Library, Atlanta, Georgia (JCL)
George H. W. Bush Library, College Station, Teksas (GHWBL)
Hoover Institution Archives, Stanford University, Stanford, Kalifornia
Akta Senackiej Komisji do Zbadania Operacji Rzdowych z Uwzgldnieniem Dziaa
Wywiadowczych (dalej komisja Churcha")
Tajne wewntrzne relacje CIA uzyskano dziki odtajnieniu i rdom nieoficjalnym. CIA nie
dotrzymaa obietnic skadanych przez trzech kolejnych dyrektorw centrali wywiadu
Gatesa, Woolseya i Deutcha e odtajni akta dziewiciu wielkich tajnych operacji: we
Francji i Woszech w latach czterdziestych i pidziesitych, w Korei Pnocnej w latach
pidziesitych, w Iranie w 1953 roku, w Indonezji w 1958 roku, w Tybecie w latach
pidziesitych i szedziesitych oraz w Kongu, Dominikanie i Laosie w latach
szedziesitych. Dokumenty na temat Gwatemali ostatecznie ujawniono w 2003 roku,
wikszo akt na temat Zatoki wi jest dostpna, a dotyczce Iranu wycieky. Reszta wci
jest oficjalnie utajniona. Kiedy podczas kwerendy uzyskiwaem zgod na odtajnienie czci
wykorzystanych w tej ksice akt CIA z National Archives, agencja potajemnie staraa si z
powrotem utajni cz tych samych dokumentw, sigajcych do lat czterdziestych,
lekcewac prawo i amic wasne sowo. Mimo to praca historykw, archiwistw i
dziennikarzy stworzya zrb rde, na ktrych oparta jest ta ksika.
CZ PIERWSZA Rozdzia 1
1 Truman do Davida M. Noyesa, 1 grudnia 1963, papiery Davida M. Noyesa, HSTL.
2 Donovan do Komitetu Wojny Psychologicznej, 24 padziernika 1942, NARA.
3 Donovan do Roosevelta, Zasadnicze kompetencje niezbdne do zaoenia centralnej suby
wywiadowczej", 18 listopada 1944, przedruk w: Thomas F. Troy, CIA/ CSI, oraz w: Donovan
and the CIA, Frederick 1981, s. 445-447.
4 Donovan do Roosevelta, teczka OSS, akta sekretarza prezydenta, FDRL. Roosevelt
powiedzia kiedy, nie bez zoliwoci, e Donovan mgby zosta prezydentem, gdyby nie
by Irlandczykiem, katolikiem i republikaninem.
5 Bruce cyt. w przemwieniu Dullesa William J. Donovan i bezpieczestwo narodowe", nie
datowane, prawdopodobnie 1959, CIA/CSI.
6 Bissell cyt. w: Troy, Donovan and the CIA, s. 243. By to rozpowszechniony pogld. US
Army podczas wojny sprawowaa si jeszcze gorzej. Szef wywiadu wojsk ldowych genera
major George Strong krzywo patrzy na nowe niezalene OSS Dono-vana i postanowi
otworzy wasny sklepik wywiadowczy. W padzierniku 1942 roku poinstruowa szefa
Suby Wywiadu Wojskowego Departamentu Wojny generala brygadiera Hayesa Kronera, by
stworzy w sklepik. Kroner z kolei wyrwa Donovanowi kapitana Johna Frenchyego"
Grombacha i da mu nadzwyczajne rozkazy: skupi si na szpiegowaniu i podkopywaniu
Stanw Zjednoczonych przez aliantw Brytyjczykw i Sowietw. Grombach nazwa sw
jednostk wywiadowcz Pond (Staw). Nie kontroloway jej wadze zwierzchnie, a osabiay
niewiarygodne raporty. Z opisu samego Grombacha wynika, e 80 procent jego pracy
ldowao w koszu na mieci. Pondowi udao si utrzyma w tajemnicy jedynie siebie. O jego
istnieniu nie wiedziano" powiedzia genera Kroner. Tylko garstka ludzi, wcznie z
samym prezydentem, ktry musia wiedzie, gdy aprobowa pewne operacje, wiedziaa, e
istnieje". Ambitne rozkazy Grombacha okazay si jednak kamieniem milowym: Nie tylko
zaoy tajn sub wywiadowcz dziaajc w interesie wysiku wojennego, ale i pooy
fundament pod trwa, dalekowzroczn, dalekosin i sta tajn sub wywiadowcz
powiedzia Kroner. To byy narodziny zaawansowanego wywiadu, tajnych operacji
wywiadowczych w naszym rzdzie". National Security Act z 1947 roku, przesuchanie przed
Komisj do spraw Wydatkw w Wydziaach Wykonawczych, 27 czerwca 1947. Zob. Mark
Stout, The Pond: Running Agents for State, war, and the CIA, Studies in Intelligence", t. 48,
nr 3, CIA/CSI, dostpne na stronie https://www.cia.gov./csi/studies/vol48no3/article07.html.
7 W padzierniku 1941 roku kapitan Dean Rusk, przyszy sekretarz stanu, dosta rozkaz
zorganizowania nowego wydziau wywiadu wojsk ldowych, obejmujcego rozleg poa
wiata, od Afganistanu przez Indie do Australii. Bardzo potrzebowalimy informacji
stwierdzi Rusk. Bylimy ignorantami". Poprosi, by mu przekazano, jakimi informacjami
dysponuj Stany Zjednoczone: Starsza pani nazwiskiem North pokazaa mi jedn szuflad na
akta. W szufladzie znajdowa si egzemplarz przewodnika Murphy'ego po Indiach i Cejlonie,
oznaczony jako tajny, poniewa bya to jedyna kopia w miecie, jeden raport attach
wojskowego z Londynu z 1925 roku na temat armii brytyjskiej w Indiach, a potem sporo
wycinkw z New York Timesa, ktre ta starsza pani, North, gromadzia od I wojny
wiatowej, i to wszystko". Podczas II wojny amerykascy piloci latali nad Himalajami z Indii
do Chin i z powrotem, kierujc si nosem. Jak wspomina Rusk: Nie miaem nawet map,
ktre w skali jeden do miliona pokazywayby nam teren, na ktrym dziaalimy". Kiedy Rusk
prbowa zorganizowa dla armii oddzia ludzi wadajcych jzykiem birmaskim,
szukalimy po caych Stanach rodowitego Birmaczyka [...]. Wreszcie namierzylimy
jednego i znalelimy go siedzia w szpitalu psychiatrycznym. C, wycignlimy go ze
szpitala i zrobilimy z niego nauczyciela birmaskiego". Zeznanie Ruska, Prezydencka
Komisja do spraw Dziaa CIA (Komisja Rockefellera), 21 kwietnia 1975, s. 2191--2193,
cile tajne, odtajnione 1995, GRPL.
8 Troy, Donovan and the CIA, s. 265.
9 Casey cyt. w: Joseph E. Persico, Casey: The Lives and Secrets of William J. Casey: From
the OSS to the CIA, Nowy Jork b.d.w., s. 81.
10 Raport Parka, akta Rose'a A. Convaya, teczka OSS/Donovan, HSTL.
11 Donovan doTrumana, Owiadczenie o zasadach", FRUS Intelligence, s. 17-21.
Rozdzia 2
1 Wywiad autora z Helmsem.
1 Stimson do Donovana, 1 maja 1945, CIA Historical Intelligence Collection, CIA/CSI.
3 McCloy do Magrudera, 26 wrzenia 1945, FRUS Intelligence, s. 235-236. Akta omawiajce
ocalenie centrali wywiadu po likwidacji PSS przez Trumana znajduj si w: FRUS
Intelligence, s. 74-315; zob. szczeglnie esej Magrudera o tajnych operacjach i raport Lovetta.
4 Magruder cyt. w: Michael Warner, Salvage and Liquidation: The Creation of the Central
Intelligence Group, Studies in Intelligence", t. 39, nr 5, 1996, CIA/CSI.
5 Wywiad autora z Polgarem.
6 Wywiad autora z Sichelem.
7 Wisner do szefa/SI, 27 marca 1945, CIA/DDRS.
8 Magruder do Lovetta, Sprawy wywiadowcze", nie datowane, prawdopodobnie koniec
padziernika 1945, FRUS Intelligence, s. 77-81.
9 William W. Quinn, Buffalo Bill Remembers: Truth and Courage, Fowlerville 1991, s. 240.
10 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 72.
Pukownik Quinn by naczelnym oficerem wywiadu 7. Armii w Afryce Pnocnej, Francji i
Niemczech, bezporednio wsppracowa z OSS. W Waszyngtonie stan w obliczu silnej
opozycji wobec nowej suby wywiadowczej. Przynis pakiet tajnych informacji o
radzieckiej Flocie Batyckiej do admiraa w Biurze Wywiadu Morskiego. Paska suba jest
zinfiltrowana przez komunistw odpar admira. Nie mog przyj nic, co mgby mi
pan przekaza". Powtrzyo si to kilkakrotnie. Tak wic Quinn uzna, e potrzebuje
wiadectwa zdrowia od jedynej osoby w Waszyngtonie, ktra moga je wystawi: J. Edgara
Hoovera. Poszed do niego, przedstawi swoj spraw i patrzy, jak dyrektor FBI umiecha si
i niemal oblizuje usta, rozwaajc problem. Wie pan, to ulga powiedzia Hoover.
Pukowniku, walczyem o Billa Donovana zbami i pazurami, szczeglnie w zwizku z
operacjami w Ameryce Poudniowej i rodkowej". Po wojnie FBI usunito ze wszystkich
krajw na poudnie od Rio Grande; agenci federalni Hoovera woleli spali swe akta, ni
przekaza je centrali wywiadu, co dao pocztek nie koczcej si wojnie. Teraz, na chwil,
przybycie Quinna do FBI z kapeluszem w rku przytumio nieco nienawi Hoovera.
Podziwiaem Donovana, ale z pewnoci za nim nie przepadaem cign dyrektor FBI.
Tak wic stanlimy na kocu drogi. Co miabym dla pana zrobi?"
Panie Hoover odpar Quinn najprostsza odpowied na paskie pytanie brzmi:
Sprawdzi, czy mam jakich komuchw w swojej subie.
C, moemy to zrobi stwierdzi Hoover. Moemy przeprowadzi kontrol.
Czy oprcz dziaalnoci wywrotowej, moe pan sprawdzi, czy nie prowadzili dziaalnoci
kryminalnej?
W porzdku.
Zanim postanowimy, jak to zrobi, z uwagi na potomno i owocn wspprac chciabym
prosi, aby przysa pan kogo, kto byby paskim cznikiem z moj sub.
Hoover niemal spad z krzesa. Wiedziaem, co sobie pomyla wspomina Quinn.
Zapewne: Boe, ten facet prosi mnie o bezporednie spenetrowanie jego agencji". Quinn
wanie prosi FBI, eby szpiegowao jego szpiegw. Potrzebowa antykomunistycznej
szczepionki od Hoovera, aby przetrwa w okresie, gdy rodzi si wielki czerwony strach,
ktry opanowa Waszyngton prawie na dziesi lat. Ta decyzja przejciowo polepszya
pozycj i reputacj centrali wywiadu w kraju.
W lipcu 1946 roku pukownik Quinn zosta przez dyrektora centrali wywiadu Vandenberga
postawiony na czele Biura Operacji Specjalnych, prowadzcego szpiegowskie i tajne operacje
zamorskie. Uzna swoje nowe zadanie za sprzeczne ze wszystkimi zasadami organizacji,
dowodzenia i kontroli, jakie poznaem". W poszukiwaniu pienidzy poszed na Kapitol i
stara si o 15 milionw dolarw na szpiegostwo od kilku czonkw Kongresu. Wiedziaem,
e ci ludzie nie maj pojcia, co robimy" powiedzia. Poprosi wic o zamknite obrady i
uraczy kongresmanw poruszajc opowiastk o sprztaczce z Berlina, ktra zostaa
zwerbowana jako szpieg i nocami fotografowaa radzieckie dokumenty. Kongresmani suchali
jak urzeczeni. Quinn dosta te pienidze, co prawda pod stoem, pomogy one jednak
utrzyma amerykaski wywiad przy yciu.
Prbowa take zwerbowa weteranw OSS, w tym Billa Caseya, ktry 35 lat pniej zosta
dyrektorem centrali wywiadu. Jednak w 1946 roku Casey wola robi majtek na Wall Street,
ni przeduy sub dla kraju. On i jego przyjaciele z OSS bali si, e wywiad bdzie
zezowatym pasierbem sub wojskowych, prowadzonym przez generaw i admiraw
kierujcych si przelotn taktyk, a nie przez utalentowanych cywilw skupionych na
perspektywie strategicznej. Przyszoci amerykaskiego wywiadu zagraa, napisa Casey do
Donovana, obecny klimat moralny i polityczny, ktry ja w znacznej mierze przypisuj
naszemu witej pamici gwnodowodzcemu", prezydentowi Rooseveltowi. Casey
rekomendowa Quinnowi midzy innymi Hansa Toftego, ktry pniej, podczas wojny
koreaskiej, prbowa prowadzi tajne operacje przeciwko Chinom, i Mike'a Burk'a, ktry
na pocztku lat pidziesitych stara si prowadzi tajne dziaania za elazn kurtyn. Quinn,
Buffalo Bill Remembers, s. 234-267; list J. Russella Forgana do Quinna, 8 maja 1946; list
Caseya do Forgana, 25 stycznia 1966; List Caseya do Donovana, 20 sierpnia 1946; wszystkie
trzy listy w: papiery J. Russella Forgana, Hoover Institution, Stanford University.
11 Sherman Kent, Rminiscences ofa VariedLife, b.d.w., druk prywatny, s. 225-231. Kent
napisa w 1946 roku: Od samego pocztku istniay przeszkody administracyjne, w
wikszoci do uniknicia; dziaania kadrowe nowe mianowania, zastpstwa i zalege
awanse przeprowadzano z majestatyczn powolnoci lodowca, jeli w ogle.
Niezastpionych fachowcw coraz bardziej pocigaa praca nie zwizana z rzdem. Zaczli
odchodzi w kolejnoci ich znaczenia dla suby; a poniewa nikt ich nie zastpowa, spadao
morale". Prospects for the National Intelligence Service, Yale Review", t. 36, nr 1, jesie
1946, s. 116. William Colby, pniejszy dyrektor centrali wywiadu, napisa, e oddzielenie
naukowcw z wydziau bada i analiz od szpiegw z wydziau tajnych operacji doprowadzio
do powstania dwch kultur w obrbie profesji wywiadowczej, odrbnych, nierwnoprawych i
pogardliwie odnoszcych si do siebie. Ta krytyka pozostawaa prawdziwa przez pierwsze
szedziesit lat istnienia CIA.
12 Ostrzeenie to, odtajnione przez Biay Dom w 2004 roku, nosio tytu Dziaania rzdu w
dziedzinie wywiadu i bezpieczestwa" i dat 20 wrzenia 1945 roku tego dnia prezydent
zlikwidowa OSS.
13 Papiery Harolda D. Smitha, Dzienniki konferencje z prezydentem", 1945, FDRL.
14 Leahy cyt. w notatce Smitha, Konferencja w Biaym Domu na temat dziaalnoci
wywiadowczej", 9 stycznia 1946 roku, FRUS Intelligence, s. 170-171.
15 Dzienniki Williama D. Leahy'ego, 24 stycznia 1946, Library of Congress; Warner, Salvage
and Liquidation, CIA/CSI.
16 Russell Jack Smith, pniejszy zastpca dyrektora CIA do spraw wywiadu, zapamita, e
kiedy w styczniu 1946 roku zaoono Grup Centrali Wywiadu, Truman zacz codziennie
pyta: Gdzie mj biuletyn? Wydawao si niemal, e wedug prezydenta Trumana jedyn
istotn dziaalnoci tej grupy byo opracowywanie dziennego raportu". Jego poprzednik
Sherman Kent napisa w 1949 roku, e CIA powinna stara si upodobni do
wielkomiejskich gazet", z maymi grupami godnych i niezwykle inteligentnych
sprzedawcw" promujcych produkt" a produktem tym by, jak si okazao, prezydencki
biuletyn zwany codziennym Brykiem Prezydenta. Dostarczany mu przez kuriera przez niemal
szedziesit lat, by staym rdem wadzy CIA. Jednak ostatnia rzecz, jakiej chc czy
potrzebuj suby wywiadowcze, to codzienne danie od nich gazetowych nagwkw.
Szpiegowanie nie dostarcza nieprzerwanego strumienia wiadomoci, ktrym mona by
codziennie zapenia szpalty. To mudne poszukiwanie najwaniejszych prawd, by pozna
umys wroga, wykradajc sekrety pastwowe. Istnia, i istnieje, konflikt midzy
prawdziwymi wymaganiami wywiadu osobowego a reporterskimi potrzebami dostarczania
biecej informacji", jak napisa William R. Johnson, weteran o dwudziestoomioletnim
dowiadczeniu w tajnych operacjach CIA. Czy zadaniem amerykaskiego wywiadu byo
ebra o informacje lub je poycza, a potem sprzedawa przepakowane prezydentowi? Czy
moe byo nim wykradanie tajemnic stanu za granic? Konflikt ten nie zosta rozstrzygnity z
korzyci dla szpiegostwa. Johnson doszed do wniosku, i wypowiada si w imieniu
wikszoci sub wywiadowczych po trzydziestu latach harwki, e zadaniem CIA nie jest
dostarczanie biecych informacji. Na dokadk napisa: Co do ludzi prowadzcych
dziaania polityczne, obsugujcych media i radiowcw z rozgoni szerzcych szar
propagand, osobnikw korumpujcych politykw, niech sobie pracuj gdzie chc. Ich praca
nie jest tajna [...]. Niech Rada Bezpieczestwa znajdzie dla nich miejsce gdzie z dala od
szpiegostwa". William R. Johnson, Clandestinity and Current Intelligence, Studies in
Intelligence", jesie 1976, CIA/CSI, przedruk w: H. Bradford Westerfield (red.), Inside CIA's
Private World: DeclassifiedArticles from the Agency's Internai Journal 1955-1992, New
Haven 1995, s. 118-184.
17 Souers, Rozwj dziaalnoci wywiadowczej w ZSRR", 29 kwietnia 1946, FRUS
Intelligence, s. 345-347.
18 Wywiad Kennana dla CNN do serii programw o zimnej wojnie, zapis w National
Security Archive, dostpny na stronie http://www.gwu.edu/-nsarchiv/coldwar/ interviews/-
pisode-1 /kennan 1 .html.
19 Walter Bedell Smith, My Three Years in Moscou), Filadelfia 1950, s. 86.
20 Ibid., s. 46-54.
21 Helms, A Look over My Shoulder, s. 67.
22 Ibid., s. 92-95. Szef placwki w Berlinie Dana Durand przyzna, e informacje, ktre
zdobywali on i jego ludzie, brali z pogosek, plotek z wysokiego szczebla i politycznych
pogaduszek". Durand do Helmsa, Raport o operacjach placwki berliskiej", 8 kwietnia
1948, odtajniony 1999, CIA. Podczas jednego z wielu takich wywiadowczych szwindli Karl-
Heinz Kramer, sztokholmska Abwehra", sprzeda Amerykanom niezwykle szczegowe
raporty o radzieckim przemyle lotniczym, ktre jak twierdzi pochodziy od rozlegej
sieci agentw w Zwizku Radzieckim. W rzeczywistoci jego rdo stanowiy podrczniki i
instrukcje obsugi samolotw kupione w sztokholmskiej ksigarni. James V. Milano i Patrick
Brogan, Soldiers, Spies, and the Rat Line: Americas Undeclared War against the Soviets,
Waszyngton 1995, s. 149-150. W innym przekrcie centrala wywiadu kupia sporo uranu,
reklamowanego jako skradziony z transportu z Niemiec Wschodnich do ZSRR. Okazao si
jednak, e to kawa oowiu owinity w foli aluminiow. Poraki tego rodzaju skoniy
generaa Lesliego Grovesa, kierownika programu Manhattan", do utworzenia wasnej suby
wywiadowczej zajmujcej si namierzaniem kadego moliwego rda uranu na wiecie i
ledzcej rozwj broni jdrowej w ZSRR. Genera Groves, ktry uwaa ludzi Helmsa za
niezdolnych do satysfakcjonujcego dziaania", a tym samym do ledzenia realizacji
Stalinowskich planw zbudowania bomby atomowej, utrzymywa istnienie swej jednostki w
tajemnicy przed Vandenbergiem i jego ludmi z centrali wywiadu. Midzy innymi dlatego
CIA nie udao si przewidzie, kiedy USA strac monopol na bro masowego raenia.
Protokoy szstego posiedzenia Narodowego Zarzdu Wywiadu", 21 sierpnia 1946, FRUS
Intelligence, s. 395^00; notatka Grovesa dla Komisji Energii Atomowej, 21 listopada 1946,
FRUS Intelligence, s. 458-460.
23 Notatka Elseya do akt, 17 lipca 1946, CIA/CSI.
24 Protokoy czwartego posiedzenia Narodowego Zarzdu Wywiadu", 17 lipca 1946, FRUS
Intelligence, s. 526533. O psychozie wojennej w 1946 roku zob. Eduard Mark, The War
Scare of 1946 and Its Consequences, Diplomatic History", t. 21, nr 3, lato 1997.
25 Wywiad autora z Hostlerem. Hostler spdzi ostatnie miesice wojny na tymczasowej
placwce we Woszech w liczcym 1200 pokojw paacu krlewskim pod Neapolem, gdzie
pomaga Jamesowi J. Angletonowi z OSS wzmacnia jego kontrol nad rnymi woskimi
siatkami wywiadu i bezpieczestwa". O tle rzymskiego fiaska zob. Charles W Hostler,
Soldier to Ambassador: From the D-Day Normandy Landing to the Persian Gulf War, A
Memoir Odyssey, San Diego 1993, s. 51-85 oraz Elisabeth W. Hazard, Cold War Crucible,
Boulder 1996. Hazard jest crk Franka Wisnera.
Rozdzia 3
1 Wisner cyt. w: C. David Heymann, The Georgetown Ladies' Social Club, Nowy Jork 2003,
s. 36-37.
2 Kennan w pewnym momencie wypar si swoich intelektualnych konstrukcji dla doktryny
Trumana i CIA. Doktryna Trumana, napisa dwadziecia lat pniej, stworzya ramy
uniwersalnej polityki" ze szczegowego problemu: Wszystko, co inne pastwo musiao
zrobi, eby otrzyma amerykask pomoc, to stwierdzi, e zagraa mu komunizm.
Poniewa niemal nie byo krajw bez komunistycznej mniejszoci, zaoenie to prowadzio
bardzo daleko". Jednak w 1947 roku wikszo Amerykanw odczytywaa doktryn Trumana
jako jaskraw deklaracj dla si wolnociowych. Oficer amerykaskiego wywiadu James
McCargar w dniu wygoszenia przemwienia przez Trumana pracowa w Budapeszcie. W
poprzednich miesicach duch w poselstwie amerykaskim podupada coraz bardziej,
poniewa widzielimy, e Rosjanie robi co chc, co obejmowao te podporzdkowanie
caych Wgier". To samo dziao si na caych Bakanach i by moe kto wie? w caej
Europie: Nie byo wtpliwoci, e bdzie to rywalizacja, prawdziwa konfrontacja" midzy
Stanami Zjednoczonymi a Zwizkiem Radzieckim. Stawalimy si coraz bardziej
przygnbieni" a do ogoszenia doktryny Trumana. Tamtego ranka wyszlimy na ulic z
wysoko podniesion gow wspomina McCargar. Zamierzalimy w miar moliwoci
wesprze siy demokratyczne na caym wiecie". George E Ken-nan, Memoirs 1925-50,
Nowy Jork 1983, s. 322; relacja McCargara, FAOH; wywiad autora z McCargarem; notatka
Vandenberga, Temat: Specjalny konsultant dyrektora centrali wywiadu", 27 czerwca 1946,
CIA7CSI.
Korzenie doktryny Trumana sigaj psychozy wojennej roku 1946. Pnym popoudniem w
pitek 12 lipca 1946 roku, gdy zaczy nabiera ksztatu pierwsze tajne operacje i pierwsze
plany wojny przeciwko Sowietom, Harry Truman wypi jednego czy dwa burbony ze swoim
doradc Clarkiem Cliffordem. Poprosi go, by uporzdkowa tajemnice Sowietw, czego jego
suba prasowa zwana central wywiadu nie potrafia zadowalajco zrobi. Clifford, ju nieco
oszoomiony bliskoci wadzy, uzna, e sam si tym zajmie. Nikt inny rwnie bliski
Trumanowi nie by do tego mniej odpowiedni. Nie miaem wielkiego pojcia o polityce
zagranicznej ani o bezpieczestwie narodowym powiedzia Clifford. Musiaem uczy
si w marszu; to bya wolna amerykanka". Truman nie by pierwszym prezydentem, ktry
otworzy w Biaym Domu wasny amatorski kramik wywiadowczy. Nie by te ostatnim.
Prac Clifforda, ktr napisa on z asystentem Trumana Georgeem Elseyem, prezydent
otrzyma na pocztku wrzenia 1946 roku. Clifford i Elsey oparli si w niej na zaoeniach
Kennana, a potem wykonali dugi skok w nieznane. Relacja Clifforda, HSTL. Komitet
Wywiadu", CIA/CSI, 2000.
Stany Zjednoczone musiay zaoy, e Sowieci mog zaatakowa gdziekolwiek i w
dowolnym czasie, tak wic prezydent musia by gotowy prowadzi wojn atomow i
biologiczn" przeciwko Zwizkowi Radzieckiemu, gdy jzyk siy zbrojnej jest jedynym
jzykiem", jaki rozumiej Sowieci, mona przeczyta w raporcie. W gruncie rzeczy jedynym
innym rozwizaniem mogyby by oglnowiatowe starania Stanw Zjednoczonych majce
wesprze i wspomc wszystkie kraje demokratyczne, ktre s w jakikolwiek sposb
zagroone przez ZSRR". W tym celu pastwo musi stworzy nowy, spjny zesp polityki
zagranicznej, planowania wojskowego, programw pomocy gospodarczej i operacji
wywiadowczych, eby osabi Sowietw. Stany Zjednoczone powinny przewodzi ca
cywilizacj zachodni podczas budowy naszego wasnego wiata".

Dyrektor centrali wywiadu Vandenberg podczy si pod wysiki Clifforda. Aby nie zosta w
tyle, tydzie po tym, jak Truman powierzy Cliffordowi napisanie raportu, Vandenberg kaza
Ludwellowi Lee Montague'owi, swemu gwnemu analitykowi raportw, eby dostarczy
niezbitych danych o polityce wojskowej i zagranicznej Zwizku Radzieckiego, i to do wtorku.
Montague, bez kompetentnego personelu, zrobi wszystko sam. Prawie nie pic, w sto
godzin przygotowa na czas pierwsz analiz so-wietologiczn opublikowan przez central
wywiadu. Montague stwierdzi, e chocia Moskwa przewidywaa starcie ze wiatem
kapitalistycznym i prbuje umocni swoj wadz nad krajami za elazn kurtyn, nie
sprowokuje nastpnej wojny i w dajcej si przewidzie przyszoci nie moe sobie pozwoli
na bezporedni konflikt ze Stanami Zjednoczonymi. Bya to rwnie dobra prognoza jak kada
inna. Ten raport by pierwsz ocen Sowietw, pierwsz z setek, jednym z najtrudniejszych i
najmniej satysfakcjonujcych zada CIA. Tak jak nastpne, tak i ten raport opiera si na
nielicznych niezbitych faktach; jak stwierdzi Sherman Kent, prognozowanie to co, co
robisz, kiedy czego nie wiesz". Raport wpad jak kamie w wod. Odmalowywa odcienie
szaroci, kiedy w Biaym Domu potrzebowano obrazu czarno-biaego. I mia te jedn
zasadnicz sabo: wojska ldowe, marynarka wojenna i Departament Stanu wci nie
dzieliy si swymi przemyleniami, o tajemnicach nie wspominajc, z nowicjuszami z centrali
wywiadu. Sherman Kent, Estimates and Influence, Foreign Service Journal", kwiecie 1969.
Zob. te Ludwell L. Montague, General Walter Bedell Smith as Director of Central
Intelligence, University Park 1992, s. 120-123 (dalej jako: CIA/LLM). Jest to opracowanie
powstae w CIA, czciowo odtajnione. Ludwell Lee Montague, Production of a World
Situation Estimate", CIA, FRUS Intelligence, s. 804-806.
By to druzgoccy cios. Odtd przez ponad cztery lata, napisa pniej Montague, centrali
wywiadu nie udawao si dostarczy tego, czego chcia Truman: informacji ze wszystkich
rde. Jedyn przeszkod nie do przebycia byli wojskowi. Chcieli dokonywa wasnych
analiz i przewidywa zagroenia, jak robi do dzi. Praca Montague'a bya ostatnim duym
raportem na temat ZSRR, jaki CIA przedstawia prezydentowi przez niemal dwa lata. Z
czasem byo coraz gorzej: CIA miaa wpyw na decyzje podejmowane w Waszyngtonie tylko
wtedy, gdy zdobywaa unikatowe informacje.
Clifford natomiast mia impet, ktrego brakowao centrali wywiadu. Mia najlepszy gabinet w
Skrzydle Zachodnim Biaego Domu i spotyka si z prezydentem kilka razy dziennie. Mia
dostp do prezydenckiego ucha. W imieniu prezydenta da sekretw Departamentu Stanu,
Wojny i Marynarki i dostawa je. W raporcie, ktry wraz z Elseyem zoy we wrzeniu,
czerpa swobodnie z opracowania zespou wywiadowczego Kolegium Szefw Sztabw.
Chocia i on mia fataln skaz: nikt w amerykaskim rzdzie nie potrafi dociec wojskowych
moliwoci i zamiarw Moskwy. Dla rzdu Stanw Zjednoczonych najlepszym podwczas
sposobem na uzyskanie informacji o Sowietach, zauway pidziesit lat pniej Richard
Helms, byoby skorzysta z Biblioteki Kongresu. Jednak Clifford, pracujcy bez
przygotowania, zrobi dokadnie to, co miaa zrobi centrala wywiadu: zebra pogldy
administracji. Notatka Clifforda-Elseya, kopia brudnopisu, wrzesie 1946, CIA/DDRS. Zob.
te James Giace, Acheson, Nowy Jork 1998, s. 157; oraz Clark M. Clifford i Richard
Holbrooke, Counsel to the President, Nowy Jork 1992, s. 109-129.
3 Chace, Acheson, s. 162-165; Dean Acheson, Present at the Creation: My Years in the State
Department, Nowy Jork 1969, s. 219.
4 Owiadczenie gen. Hoyta S. Vandenberga w sprawie S. 758, National Security Act z 1947
roku, NARA. Uruchomienie czego, w czym jestemy czterysta lat w tyle powiedzia
Vandenberg wymaga czasu".
5 CIA/LLM, s. 4. Souers, Vandenberg i Hillenkoetter naleeli do tuzina z dziewitnastu
dyrektorw centrali wywiadu, ktrzy nie byli przygotowani do sprawowania funkcji lub si
do niej nie nadawali. To stanowisko byo zdecydowanie niepodane napisa
Hillenkoetter do Dzikiego Bilia Donovana 21 maja 1947 roku. Poniewa jest pan
arcymistrzem w tej sztuce, omielam si zapyta, czy udzieli mi pan rady i swych pomysw
w tej kwestii". Hilly potrzebowa wszelkiej pomocy, jak mg uzyska. List do Donovana,
papiery Forgana, Hoover Institution, Stanford University.
Zeznanie Dullesa jest zachowane w: Przesuchanie przed Komisj do spraw Wydatkw w
Departamentach Wykonawczych", 27 czerwca 1947. W 1982 roku Jack Brooks,
przewodniczcy Komisji Izby Reprezentantw do spraw Operacji Rzdowych, i reprezentant
Edward Bolan, przewodniczcy Staej Komisji do spraw Wywiadu Izby Reprezentantw,
kazali swym asystentom odgrzeba zapis tego zeznania i opublikowa go ze wstpem
przedstawiajcym jego nietypow histori. Posiedzenie w 1947 roku prowadzi reprezentant
Clare E. Hoffman z Michigan, republikaski przewodniczcy Komisji do spraw Wydatkw w
Departamentach Wykonawczych. wiadkowie zeznawali pod pseudonimami (pan A, pan B,
pan C). Hoffman zabra jedyny zapis przesuchania; w padzierniku 1947 roku poyczy go
radcy prawnemu CIA Walterowi Pforzheimerowi, ktry zrobi kopi, schowa j w sejfie i
zwrci orygina. Hoffman zniszczy orygina w 1950 roku. Jedyna zachowana kopia zostaa
odnaleziona w archiwach CIA 32 lata pniej.
Innymi wanymi wiadkami na przesuchaniu byli dyrektor centrali wywiadu Vandenberg i
John French" Grombach, szef Ponda, suby szpiegowskiej stworzonej przez wywiad wojsk
ldowych w 1942 roku. Nie gramy w kulki powiedzia Grombach komisji. Igramy z
bezpieczestwem narodowym i naszym yciem", pozwalajc centrali wywiadu prowadzi
tajne operacje. Niech armia szpieguje dla Stanw Zjednoczonych, proponowa, a centrala
wywiadu pisze raporty. Kady inny ukad bdzie bdny i niebezpieczny".
Vandenberg odgryz si. Prawdziwym zagroeniem, zezna, jest Pond zarabiajcy kokosy
komercyjny koncern peen najemnych amatorw zdradzajcych sekrety w barach. Potajemne
zbieranie tajnych informacji jest trudnym zadaniem, ktre powinni wykonywa cile
kontrolowani zawodowcy.
Vandenberg przeszed do wyjanienia, jak stworzy odpowiedni sie wywiadowcz.
Dziedzina tajemnic, prosz pana, jest bardzo zoona zezna. Dziaa to tak, e trzeba
mie eksperta od spraw tajnych albo jak Stany Zjednoczone kogo zblionego do
eksperta, kogo moemy wynaj za takie pienidze, jakie moemy zapaci [...]. Potem on
tworzy acuch ludzi, ktrych zna. Nastpnie musimy znale kolejnego czowieka, do
ktrego mamy pene zaufanie, on za buduje rwnolegy acuch, ktry po prostu obserwuje
[...], aby upewni si, e tamten czowiek nie przekazuje nam informacji podsuwanych przez
obcy rzd i nie bierze od niego pienidzy [...]. Czowiek, ktry zaoy siatk, pozornie nie
jest zwizany z adn osob z rzdu ani jego agenda". Ostrzega: Szanse, e amerykaski
rzd w okresie pokoju wpadnie w straszliwe tarapaty, skaniaj nas do trzymania jej [siatki
wywiadowczej] pod nadzorem; a nie mona jej kontrolowa, jeli wynajmujemy w tym celu
jakiego gocia, ktry przychodzi do biura i mwi nam, e bdzie zadowolony, jeli damy mu
500 tysicy dolarw rocznie [...]. Rwnie dobrze ten czowiek moe by opacany przez inny
rzd i karmi nas informacjami, ktre tamten rzd chce nam podrzuci".
By to dokadny opis wyzwa, przed jakimi CIA staa na pocztku. Jeszcze lepiej odda t
sytuacj Allen Dulles: Nie wierz w du agencj powiedzia. Naley pilnowa, eby
si nie rozrastaa. Jeli stanie si wielk omiornic, nie bdzie dobrze funkcjonowa. Za
granic bdziecie potrzebowali pewnej liczby ludzi, ale nie powinno ich by zbyt wielu.
Powinny to by raczej dziesitki ni setki". Kiedy w 1953 roku obj kierownictwo CIA,
odziedziczy prawie dziesi tysicy ludzi i rozbudowa agencj najpierw do ponad pitnastu,
a potem do dwudziestu tysicy; wikszo tych ludzi zaangaowana bya w tajne operacje za
granic, o ktrych Dulles nawet nie napomkn.
7 Walter Millis i E. S. Duffield (red.), The Forrestal Diaries, Nowy Jork 1951, s. 299.
8 Acheson, Present at the Creation, s. 214.
9 Liczba podana w: Koordynacja i aprobata polityczna tajnych dziaa", wsplny dokument
NSC i CIA z 23 lutego 1967 roku, odtajniony po dugich bojach w 2002 roku.
10 Houston powiedzia Hillenkoetterowi, e ustawa ta nie daje CIA adnych uprawnie do
prowadzenia czegokolwiek przypominajcego tajne operacje. Nie sposb byo te wyczyta
midzy wierszami adnej domniemanej intencji Kongresu. Gdyby NSC nakazaa
przeprowadzenie tego rodzaju dziaa i gdyby CIA zwrcia si do Kongresu i zadaa
pienidzy na tajn operacj (i otrzymaa je), byaby to inna kwestia. Houston do
Hillenkoettera, Uprawnienia CIA do prowadzenia propagandy i dziaa typu dywersyjnego",
25 wrzenia 1947, FRUS Intelligence, s. 622-623.
11 Kennan do Forrestala, 26 wrzenia 1947, Record Group 165, akta ABC, 352:1, NARA.
12 Penrose do Forrestala, 2 stycznia 1948, FRUS Intelligence, s. 830-834.
13 NSC4/A, 14 grudnia 1947.
Czym jest walka psychologiczna? zastanawiali si pierwsi pracownicy CIA. Wojn na
sowa? Skoro sowa s broni, to czy powinny by prawdziwe czy faszywe? Czy CIA ma
sprzedawa demokracj na wolnym rynku, czy szmuglowa j do Zwizku Radzieckiego?
Czy chodzi o nadawanie audycji radiowych, czy zrzucanie ulotek za elazn kurtyn? A moe
to rozkaz wszczcia tajnych operacji obliczonych na podkopanie morale wroga? Po D-Day
czarna magia strategicznego oszustwa popada w zapomnienie. Nikt nie stworzy nowej
doktryny prowadzenia walki bez broni. Ze swego stanowiska dowodzenia w Europie genera
Eisenhower przynagla kolegw oficerw, by podtrzymywali przy yciu sztuk wojny
psychologicznej". Notatka Eisenhowera, 19 czerwca 1947, RG 310, Army Operations, P&O
091.412, NARA; notatka od dyrektora centrali wywiadu, Wojna psychologiczna", 22
padziernika 1947, FRUS Intelligence, s. 626627.
Jednak genera Robert A. McClure, przyszy ojciec amerykaskich operacji specjalnych,
uzna, e amerykaska ignorancja [...] w kwestii walki psychologicznej [...] jest
zdumiewajca". McClure do Biura Propagandy, MID War Department, Record Group 319,
Box 263, NARA; pk Alfred H. Paddock jr, Psychological and Unconventional Warfare,
1941-1952, US Army War College, Carlisle Barracks, Pasadena, listopad 1979.
Hillenkoetter szuka szefa nowego Wydziau Metod Specjalnych", ktry mgby przenikn
ten mrok. Kennan i Forrestal widzieli na tym stanowisku Allena Dullesa. Mianowano
Thomasa G. Cassadyego, dawnego czowieka OSS, brokera i bankiera z Chicago. Cassady
okaza si katastrof. Prbowa zaoy radiostacj, ktra nadawaaby audycje za elazn
kurtyn, i drukowa pras propagandow w Niemczech, jednak nikt nie potrafi znale
odpowiednich sw, by podbi serca i umysy ucinionych. Jego wielkim pomysem by
program Ultimate": wysyania do Zwizku Radzieckiego balonw z ulotkami penymi hase
nawoujcych do braterskiej mioci. Czemu nie transportu zegarkw z Myszk Miki?
zapyta sceptyk z Departamentu Stanu.
14 Konsekwencje dojcia komunistw do wadzy we Woszech rodkami legalnymi", CIA,
Orfice of Research and Estimates, 5 marca 1948.
15 Wywiad autora z Wyattem. Zob. te jego wywiad dla CNN w cyklu o zimnej wojnie,
1998. Zapis w National Security Archive dostpny na stronie http://www. gwu.edu/-
nsarchiv/coldwar/interwiev/episode-3/wyattl .html.
Operacja woska staa si jedn z najdroszych, najduej prowadzonych i naj-owocniejszych
operacji politycznych w pierwszym wierwieczu dziaalnoci agencji. W listopadzie 1947
roku, na pocztku operacji, James J. Angleton wrci z rezyden-tury w Rzymie, ktrej
szefowa, by zorganizowa wydzia radziecki w ramach Biura Operacji Specjalnych
Gallowaya. Angleton stworzy we Woszech rozleg, stabiln sie agentw, niekiedy
oferujc szczeglnie opornym ochron przed wyrokami za zbrodnie wojenne, myla te o
nadchodzcych wyborach i snu plany na najblisze miesice. Kierownik operacyjny
Angletona w Rzymie, Ray Rocca, Amerykanin woskiego pochodzenia z San Francisco, mia
nadzorowa pierwsze fazy operacji. Z perspektywy czasu William Colby twierdzi, e
operacji brakowao magii oparta bya na prostej propozycji finansowej. Notabene
pozostaa taka przez wier wieku. Cud 1948 roku polega na tym, e partie centrowe
utrzymay si przy wadzy, a CIA moga sobie przypisa ten sukces. Podczas kampanii
wyborczej centroprawicowi chrzcijascy demokraci, sprzymierzeni z Watykanem i
prowadzeni przez Alicide De Gaspe-riego, szli eb w eb z komunistami, ktrych przywdcy
liczyli na Moskw i chwalili si dwoma milionami wiernych wyborcw. To byy najwiksze
partie stwierdzi Mark Wyatt z CIA. Neofaszyci zniknli ze sceny. Monarchici
upadli". Pozostay trzy mniejsze: republikaska, liberalna i socjaldemokratyczna. W marcu
CIA postanowia rozdzieli swoje poparcie i wesprze zarwno kandydatw mniejszych
partii, jak i chrzecijaskich demokratw. O operacji tej pisz: Ray S. Cline, Secrets, Spies,
and Scholars: Blueprint of the Essential CIA, Waszyngton 1976, s. 99-103, i Peter Grose,
Operation Rollback: America's Secret War Behind the Iron Curtain, Boston 2000, s. 114-117.
Cline od 1962 do 1966 roku by zastpc dyrektora CIA do spraw wywiadu; Grose odnalaz
wymowne wiadectwo wykorzystania Exchange Stabilization Fund w Departamencie Skarbu.
Nie ma rde wyszczeglniajcych, ile kosztowaa operacja woska, chocia szacunki wahaj
si od 10 do 30 milionw dolarw. Worki z pienidzmi wypenione byy, po czci,
gwarancjami przyjani i zaufania. Sekretarz stanu Snyder blisko przyjani si z A. P.
Gianninim, amerykaskim finansist woskiego pochodzenia, ktry kierowa Transamerica
Corporation, holdingiem kontrolujcym Bank of America i okoo dwustu mniejszych bankw.
Giannini z kolei dobrze zna Wyatta, krajana z San Francisco. Miaem wiele kontaktw z
wpywowymi ludmi woskiego pochodzenia w tym kraju: bankierami, przemysowcami,
penymi pomysw, a cz miaa nawet bardzo dziwaczne pomysy", jak zamach stanu, jeli
tajny plan nie wypali, oznajmi Wyatt. Giannini nalea do jego kontaktw, podobnie jak
wpywowi polityczni przywdcy tego kraju, nie tylko z Tammany Hall i hrabstwa Cook w
Illinois, ale te ci wybitni, ktrzy potrafili wygrywa wybory". Na rwni z pienidzmi
uciekano si do siy. Wedle apokryficznej opowieci o operacji woskiej z 1948 roku trzej
kontraktowi agenci CIA pojechali do Palermo, by zaj si sytuacj w dokach; w miecie
poprosili o pomoc lokaln mafi. Udao im si przewie transporty amerykaskiej broni
obok komunistycznych do-kerw, ale centrali nie podobay si takie metody. Dokadna ocena,
jak istotn rol dla amerykaskiej sprawy podczas wyborw w 1948 roku odegraa CIA,
przypomina sklejanie potuczonego jajka. Napyw amerykaskiej broni i amunicji do Woch,
amerykaskie statki wiozce tony ywnoci, fale nowin ze wiata wzmocnione szokiem po
upadku Czechosowacji wszystko to przyczynio si do zwycistwa i scementowa-nia
dugoletnich wizi midzy CIA a coraz bardziej skorumpowan wosk elit polityczn. Joe
Greene, ktry dzieli czas midzy Departament Stanu a Biuro Koordynacji Politycznej,
wspomina, e Wosi ogosili, i chc okaza Stanom Zjednoczonym uznanie za to, co
Amerykanie zrobili od koca wojny, kiedy [Wosi] zmienili strony, a do pocztkw lat
pidziesitych. Podarowali nam ogromne brzowe posgi konne, ktre stoj teraz na
pnocno-zachodnim kracu Memorial Bridge w Waszyngtonie. Na ceremoni ich
odsonicia przyjecha De Gasperi, a uczestniczy w niej Truman. To by wielki show". Konie
wci tam stoj. Relacja Greene'a, FAOH.
16 Wycofanie czeskich agentw Ktka opisali w wywiadach Tom Polgar i Steve Tanner, w
1948 roku pracujcy w niemieckiej placwce CIA. Jednak CIA zachowaa si mniej
szlachetnie, kiedy zostaa poproszona o uratowanie Michaia Szypkowa, Bugara, ktry
pracowa jako gwny tumacz amerykaskiego poselstwa w tym nowym stalinowskim
pastwie. Poselstwo poprosio armi, eby pomoga wydosta Szypkowa z kraju. Jak
powiedzia Raymond Courtney, amerykaski wicekonsul: Przedstawili naprawd dziecinny,
nierealny plan: wysadzi go noc przy drodze i kaza mu i, nie drog, ale na przeaj, przez
gry w picio- lub szeciostopowym niegu a do granicy greckiej, gdzie miao nastpi
potajemne spotkanie na cmentarzu. Wysadziem Szypkowa na drodze okoo trzeciej nad
ranem i wysaem biedaka dalej. C, dotar cao do pierwszego i drugiego lokalu
konspiracyjnego, ale e kurierzy si nie pokazali, a on nie chcia duej naraa swoich
gospodarzy, poszed dalej bez przewodnikw i pomocy. Schwytaa go milicja.
Dowiedzielimy si pniej, e kurierzy si nie pojawili, bo zmoga ich grypa i przeleeli 24
godziny w stogu siana. O schwytaniu Szypkowa poinformowano w radiu z wielkim triumfem.
Czeka go ciki los. Zosta zwolniony z wizienia po pitnastu latach". Relacja Courtneya,
FAOH.
17 Czerpanie przez CIA z funduszy planu Marshalla opisano w Krtkiej historii PSB", 21
grudnia 1951, NSC Staff Papers, White House Office Files, DDEL. Wykorzystanie tych
pienidzy na tajne akcje przedstawiono w notatce z 17 padziernika 1949 roku dla Franka
Wisnera, szefa Biura Koordynacji Politycznej: Odpowiedzialno CIA i odpowiedzialno
za fundusze odpowiednikw ECA wydane przez Biuro Koordynacji Politycznej",
sklasyfikowanej jako tajna, przedruk w: Michael Warner (red.), CIA ColdWar Records: The
CIA Under Harry Truman, Waszyngton 1994. Bya to dziwna rachunkowo: na mocy
oglnych i szczeglnych uzgodnie" poczynionych w sekrecie przez garstk
wtajemniczonych 5 procent funduszy odpowiednikw ECA jest przeznaczone dla CIA" na
tajne operacje, jak wynika z dokumentu CIA. ECA, czyli Economic Cooperation
Administration Urzd Wsppracy Gospodarczej, zarzdza planem Marshalla.
Pienidzy nigdy nie brakowao. Oczywicie, mielimy pienidze powiedzia Melbourne
L. Spector, administrator planu Marshalla w Paryu. Fundusze odpowiednikw po prostu
wyleway si nam uszami". Relacja Spectora, FAOH.
18 Relacja Griffina, HSTL.
19 Nie podpisana notatka Kennana, 4 maja 1948, FRUS Intelligence, s. 668-672.
20 Dyrektywa NSC brzmiaa bojowo:
Rada Bezpieczestwa Narodowego, wziwszy pod rozwag bezwzgldne tajne dziaania
ZSRR, jego krajw satelickich i grup komunistycznych w celu zdyskredytowania i
zwalczenia celw i dziaa Stanw Zjednoczonych i innych mocarstw zachodnich, uznaa, e
w interesie pokoju wiatowego i bezpieczestwa Stanw Zjednoczonych jawne dziaania
zagraniczne rzdu amerykaskiego musz by uzupeniane przez operacje tajne [.'..] tak
zaplanowane i przeprowadzone, by odpowiedzialno rzdu amerykaskiego za nie nie bya
oczywista dla osb nie wtajemniczonych i eby w razie odkrycia rzd amerykaskich mg
si przekonujco wyprze wszelkiej za nie odpowiedzialnoci. Szczeglnie takie operacje
powinny obejmowa wszelkie tajne dziaania powizane z propagand, walk ekonomiczn,
zapobiegawcze akcje bezporednie, wcznie z sabotaem, zapobieganiem sabotaom,
rodkami niszczenia i ewakuacji, dziaalno wywrotow przeciwko wrogim pastwom,
wcznie ze wspieraniem podziemnego ruchu oporu, partyzantki i emigranckich grup
wyzwoleczych, oraz wspieranie rodzimych elementw antykomunistycznych w zagroonych
krajach wolnego wiata.
Kennan by bezdyskusyjnie gwnym twrc tej dyrektywy. wier wieku pniej aowa
tego, twierdzc, e denie do walki politycznej byo jego najwiksz pomyk, e tajne
operacje stay w sprzecznoci z amerykaskimi tradycjami, e nadmierna tajemniczo,
dwulicowo i sekretne oszustwa po prostu do nas nie pasuj". W owym czasie przyznawao
to niewiele osb z rzdu. Obiegowa mdro znawcw brzmiaa jasno: jeli Ameryka ma
powstrzyma Sowietw, potrzebuje armii tajnych onierzy. Kennan zdoa napisa ponad
tysic stron wspomnie, nie wspominajc o swej roli prekursora tajnych akcji. Jego susznie
okrzyczane dzieo byo tym samym zarwno maym arcydzieem dwulicowoci, jak i
wspania dyplomatyczn opowieci. Zob. te Kennan, Mortality and Foreign Policy,
Foreign Affairs", zima 1985-1986, oraz jego owiadczenie w zeznaniu przed komisj
Churcha, e inicjatywa walki politycznej bya najwiksz pomyk, jak kiedykolwiek
popeniem", 28 padziernika 1975, cyt. w kocowym raporcie komisji, t. 4, s. 31.
Dyrektor centrali wywiadu Hillenkoetter by przeraony samym pomysem nowej tajnej
suby. Jasno wyrazi swe przekonanie, e Stany Zjednoczone w czasie pokoju nigdy nie
powinny podejmowa tego rodzaju tajnych akcji. Nie by te jedynym, ktrego dziwiy koszta
tajnej dziaalnoci wywrotowej. Sherman Kent, najwybitniejszy zimno-wojenny analityk CIA,
przela na papier t oto myl: wysyanie tajnych agentw do obcego kraju, z ktrym Stany
Zjednoczone nie tocz wojny, z rozkazem prowadzenia czarnych operacji napisa jest
nie tylko sprzeczne z zasadami, na ktrych zbudowano nasz kraj, ale take z tymi, o ktre
ostatnio toczylimy wojn". Robin Winks, Cloak and Gown: Scholars in the Secret War,
19391961, New Haven 1987, s. 451.
21 Edward P. Lilly, Rozwj amerykaskich operacji psychologicznych 1945--1951",
Narodowa Rada Bezpieczestwa, cile tajne, DDEL, ok. 1953.
22 Wywiady autora z Sichelem i Polgarem; Temat: Cele misji niemieckiej", 10 stycznia
1947, CLA/CREST. Wiarygodny opis bazy operacyjnej CIA w Berlinie zob. David E.
Murphy, Sergei A. Kondrashev i George Bailey, Battleground Berlin: CIA vs. KGB in the
Cold War, New Haven 1997. Murphy suy pniej jako szef bazy.
23 Mowa pogrzebowa Helmsa na uroczystociach pogrzebowych Wisnera w centrali CIA, 29
stycznia 1971. Helms przytoczy kilka wersw z Once by the Pacific Roberta Frosta, gdy
wspomina Wisnera jako zimnego wojownika:
Wygldao, jakby noc mrocznych zamiarw Nadchodzia, i nie tylko noc, lecz wiek. Lepiej,
by kto gotw by na sza...
Wisner zosta opisany jako najlepszy kandydat do stworzenia tajnej suby od zera" w:
Biuro Koordynacji Politycznej 1948-1952", nie podpisane, nie datowane, odtajnione z
poprawkami w marcu 1997, CIA/CREST. Autorem by Gerald Miller, szef operacji na Europ
Zachodni u Wisnera.
Rozdzia 4
1 Ambicje Wisnera wida w jego notatce Temat: Projekty OPC", 29 padziernika 1948,
FRUS Intelligence, s. 730-731; wywiady autora ze wsppracownikami Wisnera, m.in.
Richardem Helmsem, Franklinem Lindsayem, Samem Halpernem, Alem Ulmerem i
Walterem Pforzheimerem; oraz Biuro Koordynacji Politycznej 1948-1952", CIA/CREST
2 Wywiad Lindsaya z autorem. Lindsay, suc w OSS, walczy u boku partyzantw Tity w
Jugosawii. Po wojnie, razem z Allenem Dullesem, suy w sztabie komisji Kongresu, ktra
zatwierdzia plan Marshalla. We wrzeniu 1947 roku poprowadzi grup kongresmanw z
teje komisji, wcznie z Richardem Nixonem, do okupowanego Triestu, gdzie byli
wiadkami penej napicia konfrontacji midzy jugosowiask kolumn czogw i
amerykaskimi oddziaami w przeddzie przeksztacenia Triestu w wolne terytorium.
Jugosawia wci bya w orbicie ZSRR; Tito zerwa ze Stalinem dopiero dziewi miesicy
pniej. Sytuacja bya wybuchowa. Komendant alianckiej strefy administracyjnej w Triecie
genera Terence Airey ostrzega rzdy amerykaski i brytyjski: Jeli ta sprawa nie zostanie
przeprowadzona bardzo ostronie, moe si tu zacz trzecia wojna wiatowa". Po powrocie
do Waszyngtonu Lindsay i jego poprzednik na stanowisku szefa wojennej misji wojskowej
przy siach Tity Charles Thayer zaproponowali utworzenie korpusu partyzanckiego do walki z
Sowietami zwalczanie ognia ogniem" pomys, ktry zwrci uwag Kennana, tak jak
myl Lindsaya przycigna Wisnera.
3 Relacja Jamesa McCargara, FAOH. McCargar pracowa potajemnie dla Pond na Wgrzech,
od kwietnia 1946 do grudnia 1947 roku suc zarwno w tajnej sieci wywiadowczej
Departamentu Stanu, jak i armii.
4 Wywiad autora z Ulmerem.
5 Thomas Hercules Karamessines z CIA, Amerykanin greckiego pochodzenia ze Staten
Island, przyby do Aten w 1947 roku i zaprzyjani si z dobrze si zapowiadajcymi
oficerami. Po tym, jak grecka armia dwadziecia lat pniej dokonaa przewrotu, mieli oni
przyjaciela w Karamessinesie, ktry awansowa na szefa tajnych operacji.
6 Biuro Koordynacji Politycznej 1948-1952", CIA/CREST
7 Franklin Lindsay, ktry pracowa dla Harrimana w paryskiej centrali planu Marshalla
jesieni 1948 roku, by wiadkiem tej rozmowy, a potem natychmiast zacz pracowa u
Wisnera jako szef operacji. Harriman wiedzia wszystko o Biurze Koordynacji Politycznej"
oznajmi. Wisner 16 listopada 1948 roku w peni wtajemniczy Harrimana w spraw.
Potem pienidze nigdy nie stanowiy problemu: Miaem w budecie tyle milionw, ile
mogem wyda, i wcale nie mogem ich wyda" wspomina McCargar. Na temat wiedzy
Harrimana o planach Wisnera zob. notatka Wisnera do akt, FRUS Intelligence, s. 732-733.
Wizyta Wisnera u Dicka Bissella nastpia wkrtce potem. Richard M. Bissell jr, Jonathan E.
Lewis i Frances T. Pudlo, Reflections of a Cold War Warrior: From Yalta to the Bay of Pigs,
New Haven 1996, s. 68-69.
8 W swej pracy na temat Biura Koordynacji Politycznej Gerald Miller stwierdza, e Wisner
pocztkowo skupi swe wysiki na otoczeniu ruchu zwizkowego". Najwczeniejsze z tych
wysikw, operacje Pikestaff" (Drzewce Piki") i Largo" (Largo"), s udokumentowane w
odtajnionych aktach CIA, opatrzonych uwierzytelnionym podpisem Kennana i datowanych na
padziernik 1948 roku. Na pocztku realizacji planu Marshalla stwierdzi Victor Reuther,
wczesny przedstawiciel Kongresu Organizacji Przemysowych na Europ kiedy trway
strajki polityczne organizowane przez komunistyczne zwizki zawodowe i by moe
komunistyczne elementy polityczne usiujce zwalczy plan Marshalla i zablokowa
rozadunek zagranicznej pomocy, wane byo zamanie tych strajkw. Rzd amerykaski,
poprzez central wywiadu, wezwa Irvinga Browna i Jaya Lovestone'a do organizowania
kontr-ruchu. Rzecz jasna, jeli chcesz zama strajk, idziesz do chopcw o wielkich
piciach, ktrzy potrafi posugiwa si pakami. A oni okazuj si korsykask mafi". Paul
Sakwa, pracownik CIA, ktry pniej zajmowa si t spraw, powiedzia, e obci wypaty
szefowi korsykaskiej mafii Pierre'owi Ferriemu-Pisaniemu w 1953 roku, kiedy zakoczya
si realizacja planu Marshalla. W tym czasie Ferri-Pisani nie mia ju nic do roboty
stwierdzi Sakwa i prawdopodobnie zaangaowa si w szmuglowanie heroiny przez
Marsyli, wic nie potrzebowa naszych pienidzy". Wywiady z Reutherem i Sakw, Inside
the CIA: On Company Business, film dokumentalny z 1980 roku w re. Allana Francovicha,
transkrypcja dziki uprzejmoci Johna Bernharta. Autor tej ksiki rozmawia z Sakw w
1995 roku. Zwizek midzy Wisnerem, Lovestone'em i Brownem jest przedstawiony w
aktach Komitetu Wolnych Zwizkw Zawodowych oraz wasnych aktach Lovestone'a w
zbiorach Departamentu Spraw Zagranicznych AFL-CIO, George Meany Memorial Archives,
Silver Spring, oraz w kolekcji Lovestone'a w Hoover Institution, Stanford University. Zob. te
Anthony Carew, The Origins of CIA Financing ofAFL Programs, Labor History", t. 39, nr 1,
1999.
9 Braden w filmie dokumentalnym Granada Television World in Action: The Rise and Fall of
the CIA, czerwiec 1975. Wrd obiecujcych autorw, ktrzy pisali ksiki, pracujc dla CIA
w Paryu, znajdowa si Peter Mathiessen, jeden z najwybitniejszych pisarzy swego
pokolenia i znany libera.
10 Centralna Agencja Wywiadowcza i Narodowa Organizacja Wywiadu: Raport dla Rady
Bezpieczestwa Narodowego", znany take jako raport Dullesa-Jacksona--Correi, 1 stycznia
1949, CIA/CREST.
11 Roosevelt do Achesona, 1 lutego 1949, HSTL.
12 Ohly do Forrestala, 23 lutego 1949, HSTL.
13 Samobjstwo Forrestala nastpio po miesicach powanego i nasilajcego si wysiku",
Townsend Hoopes i Douglas Brinkley, Driven Patriot: The Life and Times of James Forrestal,
Nowy Jork 1993, s. 448-475. Dr Menninger powiedzia, e cierpia na skrajnie impulsywne
denie do samodestrukcji". List Menningera do kapitana George'a Rainesa, szefa
neuropsychiatrii w U.S. Naval Hospital w Bethesdzie, w: Raport komisji dochodzeniowej w
sprawie Jamesa V. Forrestala", National Naval Medical Center, 1949. Prezydent Truman
zastpi Forrestala Louisem Johnsonem, bogatym mecenasem kampanii, ktry od miesicy
ubiega si o to stanowisko. Johnson by czowiekiem nielicznych cnt, miewa napady
wciekoci i potrafi zdumiewajco nielogicznie wymyla, walc pici w st. Dean
Acheson, ktry wsppracowa z nim jako sekretarz stanu, by przekonany, e Johnson ma
uszkodzony mzg albo jest chory psychicznie. Genera Omar Bradley, przewodniczcy
Kolegium Szefw Sztabw, stwierdzi, e Truman zastpi jednego psychicznego drugim".
Gdy w Pentagonie rozgrywa si ten dramat, sam Truman zastanawia si, czy nie powierzy
bezpieczestwa narodowego Ameryki szalecowi. Dean Acheson, Present at the Creation:
My Years in the State Department, Nowy Jork 1969, s. 374; Omar Bradley, A General's Life:
An Autobiography, Nowy Jork 1983, s. 503.
Rozdzia 5
1 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 82.
2 W 1948 roku amerykaski oficer John W. McDonald suy jako prokurator okrgowy we
Frankfurcie, w amerykaskiej strefie okupacyjnej, kiedy pozna CIA przy pracy. Tak
opowiada t histori:
Policja schwytaa grup liczc osiemnastu ludzi. Szefem by Polak nazwiskiem Polaski,
dipis. Zrobi doskonay interes, wykonujc matryce do amerykaskich pidziesiciodo-
larwek. Zapalimy go ze stu tysicami dolarw w faszywych banknotach, prasami,
matrycami i farb wszystkim, co mona sobie wymarzy. Mia te amerykaski mundur,
dowd tosamoci i pistolet kalibru .45 oraz kart do sklepu wojskowego. Wszystko.
Sdziem, e to wspaniae. Ju mielimy postawi ca grup przed sdem, kiedy pewnego
dnia w biurze odwiedzi mnie pewien major.
Ich rozmowa przebiegaa nastpujco:
Jestem Overt.
Majorze Overt, mio mi pana pozna.
Nie rozumie pan. Overt [jawny] w przeciwiestwie do Covert [tajny].
Kim pan jest?
Pracownikiem CIA.
Co mog dla pana zrobi?
Ma pan w wizieniu tego Polaka, Polaskiego. To jeden z nas.
Co pan rozumie przez jeden z nas"?
Jest na naszej licie pac. Pracuje dla CIA.
Od kiedy to CIA zatrudnia faszerzy dolarw?
Nie, nie, nie. Tym zajmowa si w wolnym czasie.
Wic to si nie liczy, tak?
Tak, nie liczy si. To nasz najlepszy wytwrca dokumentw, paszpottw i tego typu
rzeczy [potrzebnych], gdy wybieramy si na Wschd.
No wietnie, ale mimo to popeni przestpstwo i nie interesuje mnie, dla kogo pracuje.
McDonald cign:
Pokazaem mu drzwi. Nastpnego dnia w tej samej sprawie przyszed do mnie pukownik i
odbylimy identyczn rozmow. Pozostaem niewzruszony. Dwa dni pniej przyby genera.
W tamtych dniach byo mnstwo szar. Sprawa bya powana, widziaem to. Ale ten by
sprytniejszy ni tamci dwaj, powiedzia: Jak pan ju wie, ten czowiek pracuje dla nas. To
my dalimy mu mundur, czterdziestkpitk, dokumenty i tak dalej. Bybym bardzo
wdziczny, gdyby wycofa pan te oskarenia, ebymy nie zostali publicznie zawstydzeni".
Nie ugiem si, mniej wicej tydzie pniej ruszy proces i oczywicie oskarony dosta
maksymalny wyrok dziesiciu lat, czyli najwicej, ile przewidywao niemieckie prawo za
faszerstwo. Ale nigdy nie zapomniaem majora Overta. Mj pierwszy kontakt z CIA nie
wry najlepiej.
Relacja McDonalda, FAOH.
3 Wisner cyt. w: Kevin C. Ruffner, Cold War Allies: The Origins of CIA's Relationship with
Ukrainian Nationalists, CIA 1998.
4 Amerykaska polityka wspierania wymierzonych w Zwizek Radziecki tajnych operacji z
udziaem emigrantw", 12 grudnia 1969, FRUS, 1969-1970, t. 12, dokument nr 106.
5 Ruffner, Cold War Allies.
6 Protokoy Komisji do spraw Si Zbrojnych Izby Reprezentantw, 81. Kongres, 1. sesja,
1949, odtajnione.
7 Norman J. W. Goda, Nazi Collaborators in the United States, w: US Intelligence and the
Nazis, National Archives, s. 249-255. Oficerowie wywiadu armii ju nawizali sondaowe
kontakty z Ukraicami, wykorzystujc ich do zbierania informacji o radzieckim wojsku i
radzieckich szpiegach w powojennych Niemczech. Ich pierwszym najemnikiem w
Monachium by Myron Matwiejko, agent niemieckiego wywiadu podczas wojny, potem
morderca i faszerz. Wkrtce powstao podejrzenie, e by kretem Moskwy; obaw t
potwierdzia jego pniejsza ucieczka do Zwizku Radzieckiego.
8 Listy Dullesa i Wymana znajduj si w National Archives, Record Group 263, akta
osobowe Mykoy Lebiedia, odtajnione w 2004 roku. Po tym, jak Lebiediowi pozwolono
przyjecha do Stanw Zjednoczonych, agencja utrzymywaa operacyjny kontakt z jego
Ukraicami, ktrzy okazali si jednymi z najbardziej prnych sojusznikw spord
emigracyjnych grup antykomunistycznych. Jego Ukraiska Gwna Rada Wyzwolecza
ostatecznie skonia si ku mniej mierciononym formom oporu. W latach pidziesitych
CIA zaoya dla Lebiedia w Nowym Jorku wydawnictwo. On sam doy upadku ZSRR i
wolnej Ukrainy, ktra sama moga ksztatowa swj los.
9 Ruffner, Cold War Mie.
10 Ostatnie sowo o Gehlenie naley do Allena Dullesa: Szpiegostwem para si niewielu
witych. On jest po naszej stronie i tylko to si liczy. Poza tym nikt nie musi go zaprasza do
swojego klubu". Amerykaski pragmatyzm, jeli chodzi o zatrudnianie nazistowskich
szpiegw, by jasny dla ludzi w rodzaju kapitana Johna R. Bokera jr. ju latem 1945 roku.
Teraz jest idealny czas na zdobywanie informacji o Zwizku Radzieckim, jeli w ogle
zamierzamy si tym zaj" stwierdzi Boker, uzdolniony ledczy o niemieckich
korzeniach, ktry zacz wyszukiwa nazistw ju kilka dni po kapitulacji Rzeszy. Boker
odkry Reinharda Gehlena. Amerykaski kapitan uwaa niemieckiego generaa za kopalni
zota. Obaj zgadzali si, e wkrtce wybuchnie nowa wojna, z Sowietami, i e ich narody
powinny si sprzymierzy przeciwko komunistycznemu zagroeniu. Genera Edwin L. Sibert,
szef wywiadu wojsk ldowych w Europie i wkrtce pierwszy zastpca dyrektora CIA do
spraw tajnych operacji, kupi ten pomys. Postanowi zwerbowa Gehlena i jego siatk
szpiegowsk. Nie uzgodni tej decyzji z przeoonymi generaami Dwightem D.
Eisenhowerem i Omarem Bradleyem zaoywszy, e si sprzeciwi. Za zgod Siberta
genera Gehlen i szeciu jego niemieckich szpiegw polecieli do Waszyngtonu samolotem
przyszego dyrektora centrali wywiadu generaa Waltera Bedella Smitha. Niemcw
sprawdzano i przesuchiwano przez dziesi miesicy w tajnym orodku w bazie wojskowej
Fort Hunt pod Waszyngtonem, zanim mogli wrci do ojczyzny, eby pracowa przeciwko
Rosjanom. Tak narodzio si dugoletnie partnerstwo midzy amerykaskimi wywiadowcami
a skoczonymi szpiegami Hitlera. John R. Boker jr, Raport o pierwszych kontaktach z
organizacj generaa Gehlena", 1 maja 1952. To pismo i wiele innych dokumentw CIA o
organizacji Gehlena zebrano w Forging an Intelligence Partnership: CIA and the Origins of
BND, red. Kevin C. Ruffner z wydziau historycznego CIA, wydane przez Dyrekcj
Operacyjn CIA, oddzia europejski, i odtajnione w 2002 roku. Dokumenty te obejmuj
owiadczenie Gehlena wczone do pisma Jamesa Critchfielda [szefa placwki w Karlsruhe]
do szefa Biura Zagranicznego M, centrala CIA, 10 lutego 1949; Raport z wywiadu z
generaem Edwinem Sibertem na temat organizacji Gehlena", 26 marca 1970; Personel SS o
znanej przeszoci nazistowskiej", p.o. szefa bazy operacyjnej w Karlsruhe do szefa Biura
Zagranicznego M, 19 sierpnia 1948.
" Szef bazy operacyjnej w Monachium do p.o. szefa placwki w Karlsruhe, 7 lipca 1948.
12 Helms do zastpcy dyrektora do spraw operacji specjalnych pk. Donalda Gal-lowaya, 19
marca 1948.
13 Wywiad autora z Sichelem.
14 Wywiad autora z Tannerem.
Tanner, ktry odszed z CIA na emerytur w 1970 roku, doda nastpujcy przyczynek,
spisany w trzeciej osobie, do wczeniej nieopowiedzianej historii wspierania ukraiskich
powstacw przez CIA:

Tanner uzna, e tylko jedna grupa spenia jego kryteria, a konkretnie Ukraiska Gwna
Rada Wyzwolecza (UHWR). Co zaskakujce, nie zakwalifikowaa si adna grupa
emigrantw rosyjskich. UHWR nie tylko miaa ldowy kontakt kurierski z Ukraisk
Powstacz Armi w Karpatach, ae take otrzymywaa raporty z Ukrainy za porednictwem
kurierw, duchownych katolickich oraz sporadycznie turystw i uciekinierw. Gwne cele
UHWR i CIA zdaj si wspgra: obie strony rozpaczliwie pragn kontaktu radiowego ze
sztabem powstacw, za liniami wroga". Polityczne grube ryby w Waszyngtonie
zaaproboway t formu, ktra zdaa egzamin podczas wojny we Francji, Woszech i
Jugosawii.
Przez dziewi miesicy pod nadzorem Tannera dwaj kurierzy szkolili si w obsudze
radiostacji, odszyfrowywaniu wiadomoci, skokach ze spadochronem i strzelaniu w
samoobronie. Skoczyli ze spadochronami na k na wzgrzach koo Lwowa w nocy 5
wrzenia 1949 roku. Ten pierwszy skok i kolejny w 1951 roku da kontakt radiowy, ale nie
przynis adnych wstrzsajcych wiadomoci. Ostatnie dwie misje zniweczyy informacje na
ich temat, ktre Angleton przekaza Philbyemu, a nieszczsne grupy kurierskie zostay
aresztowane na miejscu przez komitety powitalne" NKWD.
Dla ukraiskich nacjonalistw w ZSRR pierwszy skok by wielkim zastrzykiem nadziei i
musia rozbudzi w nich przesadne oczekiwania. Do poowy 1953 roku Sowieci jednak
zdawili zbrojny opr powstacw.
W umyle Tannera utkwiy cztery bdy i ewidentne bzdury z okresu powojennego. Po
pierwsze, pod koniec II wojny wiatowej alianci si repatriowali obywateli radzieckich.
Kiedy ci odkryli, e maj zosta oddani Rosjanom, wielu popenio samobjstwo. A ci, ktrzy
wyjechali, nigdy nie dotarli na radzieck ziemi, ale zostali rozstrzelani lub powieszeni w
Europie Wschodniej przez plutony egzekucyjne suby bezpieczestwa.
Po drugie, przykrywka personelu monachijskiej bazy CIA rozsypaa si w 1949 roku z
powodu bdu w ksice telefonicznej armii amerykaskiej: nazwiska podane bez przydziau
do jednostki bez wyjtku naleay do ludzi CIA. Armia rwnie dobrze mogaby postawi przy
nich ptaszki.
Po trzecie, po II wojnie wiatowej eksperci oraz instruktorzy spadochroniarstwa opucili OSS,
gdy zapottzebowanie na ich usugi ustao. Miao to dwa skutki: weteran OSS serbskiego
pochodzenia uczy dwch ukraiskich kurierw przewrotu w ty podczas zetknicia z ziemi,
cho do bokw mieli przytroczone czterostopowe karabinki. Ponadto do zrzutu z wrzenia
1949 roku Waszyngton doradzi uycie niewaciwego spadochronu transportowego i
skrzynia z 1400 funtami sprztu eksplodowaa przy uderzeniu w ziemi. Po czwarte i
najgorsze, James Angleton poinformowa Kima Philbyego, radzieckiego kreta w brytyjskim
wywiadzie, o programie Redsox" [prba zinfiltrowania dawnych nacjonalistw za elazn
kurtyn].
15 Przekonujca krytyka Angletona pira Johna Limonda Harta znalaza si w jego wydanych
pomiertnie wspomnieniach The CIA's Russians, Annapolis 2002, szczeglnie s. 136137.
Hart zosta odwoany z emerytury w 1976 roku, by oceni szkody, jakie Angleton wyrzdzi
CIA jako szef jej kontrwywiadu. O operacji albaskiej: relacja McCargara, FAOH; Michael
Burke, Outrageous Good Fortune, Boston 1984, s. 140-169. Wisner wybra Mike'a Burke'a do
szkolenia Albaczykw. Burke, pniej waciciel nowojorskich Jankesw, by weteranem
OSS i lubi ycie w konspiracji. Podpisa kontrakt z agencj na 15 tysicy dolarw rocznie i
wyjecha do Monachium, gdzie w lokalu kontaktowym w dzielnicy robotniczej spotka
albaskich politykw. Jako najmodszy w pokoju, reprezentujcy mode i bogate pastwo,
przycignem ich uwag" napisa. Wierzy, e on i uchodcy rozumiej si nawzajem.
Albaczy-cy postrzegali sprawy odmiennie: Amerykanie, ktrzy przygotowywali naszych
ludzi do tych misji, nic nie wiedzieli o Albanii, Albaczykach czy ich mentalnoci",
powiedzia Xhemal Laci, albaski monarchista, ktry w Niemczech werbowa ludzi dla swej
sprawy. Nietrudno zgadn, w czym leaa gwna przyczyna katastrofy: Spoeczno
albaska we Woszech bya tak dogbnie zinfiltrowana, nie tylko przez Wochw, ale i przez
komunistw, e wedug mnie to wanie tam Rosjanie pozyskiwali swe informacje, podobnie
jak albaskie wadze komunistyczne".
16 Wywiad autora z Coffmem.
17 Ten retrospektywny przegld znajduje si w: Amerykaska polityka wspierania
wymierzonych w Zwizek Radziecki tajnych operacji z udziaem emigrantw".
18 Memorandum wywiadu CIA nr 225, Szacunkowy stan broni atomowej w ZSRR", 20
wrzenia 1949, przedruk w: Michael Warner (ed.), CIA Cold War Re-cords: The CIA Under
Harry Truman, Waszyngton 1994. Peny tekst: Najwczeniej, jak mona si spodziewa,
ZSRR wyprodukuje bomb atomow w poowie lat pidziesitych, a najprawdopodobniej
w poowie 1953 roku". Asystent dyrektora Biura Wywiadu Naukowego CIA Willard Machle
informowa dyrektora Hillenkoet-tera, e praca agencji nad radzieck broni atomow okazaa
si niemal cakowit porak" na kadym szczeblu. Szpiedzy majcy zbiera dane naukowe i
techniczne o radzieckiej bombie zawiedli cakowicie", analitycy CIA natomiast odwoali si
do rozumowania geologicznego", opartego na szacunkowych ocenach radzieckiej zdolnoci
do wydobywania uranu.
W notatce Machlego dla Hillenkoettera, Niezdolno Biura Wywiadu Strategicznego do
wykonywania swych zada", z 29 wrzenia 1949 roku, znajdujemy takie ale: okazao si, e
trudno znale osoby o akceptowalnych kwalifikacjach, ktre mona by przekona do
zatrudnienia si w agencji". Notatka Machlego w: George S. Jackson, Martin P. Claussen,
Organizational History ofthe Central Intelligence Agen-cy, 1950-1953, t. 6, s. 19-34, DCI
Historical Series HS-2, CIA Historical Staff, 1957, Record Group 263, NARA.
Pracujca dla CIA historyk Roberta Knapp zauwaya, e we wrzeniu 1949 roku w
oficjalnie koordynowanym owiadczeniu na temat ukoczenia radzieckiej broni atomowej
mona znale trzy odmienne daty 1958, 1955 oraz midzy 1950 a 1953" wszystkie
mylne. To, podsumowuje, stanowi jasny dowd baaganu". Co do konsekwencji, to Biuro
Raportw i Ocen CIA (ORE) zostao skazane", jak stwierdzi inny historyk z CIA, Donald P.
Steury, w: How CIA Missed Stalins Bomb, Studies in Intelligence", t. 49, nr 1, 2005,
CIA/CSI. W wewntrznym opracowaniu historycznym zauwaono, e wielu analitykw ORE
byo fizykami jdrowymi i inynierami z programu Manhattan", ktrzy optymistycznie
zaoyli, e bd mogli ledzi postp radzieckiego programu nuklearnego, czytajc
wydawane prace naukowe, uzupeniane informacjami z tajnych rde. Do 1948 roku w
jawnej literaturze pojawiajcej si w Zwizku Radzieckim nie znaleziono adnych
uytecznych wzmianek. Jednak od 1947 roku niemieckie rdo w dawnym kompleksie I. G.
Farben (producenta, midzy innymi, gazu dla nazistowskich obozw zagady) donioso, e
Sowieci importuj miesicznie z fabryki 30 ton uywanego do rafinacji rudy uranowej
czystego metalicznego wapnia, co prawie trzydziestokrotnie przewyszao roczn
amerykask produkcj. Raporty rda zostay potwierdzone, co powinno wywoa alarm.
Nie wywoao.
Rozdzia 6
1 Nominacja generaa Waltera Bedella Smitha na dyrektora Centralnej Agencji
Wywiadowczej", sesja wykonawcza, 24 sierpnia 1950, CIA, papiery Waltera Bedella Smitha,
DDEL.
2 David S. Robarge, Director! of Central Intelligence, 19462005, Studies in Intelligence",
t. 49, nr 3, 2005, CIA/CSI.
3 Bedell Smith cyt. w: Biuro Koordynacji Politycznej, 1948-1952", CIA/ CREST.
4 Bedell Smith cyt. w: George S. Jackson i Martin P. Claussen, Organizational History ofthe
Central Intelligence Agency, 1950-1953, t. 9, cz. 2, s. 38. To opracowanie z 1957 roku zostao
odtajnione w 2005 roku. DCI Historical Series HS-2, CIA History Staff, Record Group 263,
NARA.
3 Sherman Kent, Pierwszy rok Narodowego Biura Prognoz: dyrekcja Williama L. Langera",
CIA/CSI, 1970.
6 Sherman Kent, Estimates and Influence, Foreign Service Journal", kwiecie 1969.
7 Jackson i Claussen, Organizational History of the Central Intelligence Agency, 1950-1953,
t. 8, s. 2.
8 Wywiad autora z Jamesem Lilleyem, dawnym szefem placwki CIA w Pekinie. Problem
utrzymywa si jeszcze w latach szedziesitych, kiedy Lilley odkry, e ponownie pojawiy
si takie same sfabrykowane chiskie siatki wywiadowcze, jakie zwalczylimy i
odrzucilimy pitnacie lat wczeniej", ktre zbieray ciekawostki z prowincjonalnych gazet
w Chinach i sprzedaway je amerykaskim szpiegom w Hongkongu.
9 David A. Hatch i Robert Louis Benson, The Korean War: The SIGINT Background, Rada
Bezpieczestwa Narodowego, dostpne na stronie http://www.nsa.gov/
publications/publi00022.cfm. Rola Weisbanda w dziejach amerykaskiego wywiadu bya
przez lata wypaczana. W autorytatywnej pracy KGB: The Inside Story Christophe-ra Andrew,
jednego z najwybitniejszych historykw wywiadu, i Olega Gordijewskie-go, dezertera z
KGB, powicono Weisbandowi trzy zdania i niepoprawnie podano, e zosta zwerbowany
przez wywiad radziecki w roku 1946. Wedug oficjalnych prac historycznych na temat tego
przypadku wydanych przez Rad Bezpieczestwa Narodowego i CIA Sowieci zwerbowali
Weisbanda w 1934 roku. Robotnik zakadw lotniczych w Kalifornii powiedzia FBI w 1950
roku, e Weisband prowadzi go podczas wojny w imieniu KGB. Weisband urodzi si w
1908 roku w Egipcie z rodzicw Rosjan, pod koniec lat dwudziestych przyjecha do Stanw
Zjednoczonych, a w 1938 roku otrzyma amerykaskie obywatelstwo. W 1942 roku wstpi
do Agencji Bezpieczestwa cznoci Wojsk Ldowych i zosta wysany do Afryki
Pnocnej i Woch; potem wrci do Arlington Hall. Weisband zosta zawieszony w
obowizkach pracownika agencji bezpieczestwa, nie pojawi si te na przesuchaniu przed
federaln wielk aw przysigych w sprawie dziaalnoci partii komunistycznej. Uznany za
winnego obrazy sdu, zosta skazany na rok wizienia i tu sprawa si zakoczya, gdy
otwarte oskarenie go o szpiegostwo pogbioby problemy amerykaskiego wywiadu.
Weisband zmar nagle w 1967 roku, najwyraniej z przyczyn naturalnych, w wieku 59 lat.
10 Centrala CIA wiedziaa na pewno tylko to, e genera MacArthur uwaa, i Chiczycy si
nie rusz. Raporty i analizy CIA w sprawie Korei z okresu od czerwca do grudnia 1950 roku
odzwierciedlaj to bdne przekonanie. O raportach szczegowo pisze P. K. Rose, Two
Strategie Mistakes in Korea, 1950, Studies in Intelligence", jesie/zima, nr 11, 2001; CIA
Historical Staff, Studium raportw CIA o interwencji chiskich komunistw w wojnie
koreaskiej, wrzesiegrudzie 1950", przygotowane w padzierniku 1955 roku i odtajnione
w czerwcu 2001 roku; oraz Woodrow J. Kuhns, Assesing Soviet Threat: The Early Cold War
Years, CIA Directorate of Intelligence, Center for the Study of Intelligence, 1997.
11 Zanim Bill Jackson zrezygnowa w 1951 roku ze stanowiska zastpcy dyrektora CIA,
opracowa oglny raport o operacjach Wisnera. Temat: Ocena Biura Koordynacji Politycznej
przez dyrektora centrali wywiadu", 24 maja 1951, CIA/CREST. Czytamy w nim: Praca [...]
przekracza moliwoci jednego czowieka". Biuro Koordynacji Politycznej prbowao
stworzy oglnowiatow machin porwnywaln pod wieloma wzgldami do si
zbrojnych" bez kompetentnej kontroli, personelu, szkolenia, logistyki czy cznoci. Jest
ogromna rnica midzy najwyej wykwalifikowanymi a najmniej wykwalifikowanymi
szefami dziaw informowa. Ciar zobowiza operacyjnych przers moliwoci do
zwerbowania wysoko wykwalifikowanego personelu".
12 CIA/Przeznaczenie funduszy budetowych/Rok podatkowy 1953", dokument z akt
reprezentanta George'a Mahona, jednego z czterech czonkw Kongresu, ktrzy znali budet
CIA. Kiedy profesor David Barrett z Villanova University znalaz ten dokument w 2004 roku,
zmieni on histori. Niemal przez trzydzieci lat w kadej ksice o CIA wiernie
przedrukowywano informacj ledczych senackich z 1976 roku, e w 1952 roku budet
Wisnera wynosi 82 miliony dolarw. Ta liczba jest ewidentnie bdna. Budet Biura
Koordynacji Politycznej w 1952 roku by w rzeczywistoci cztery razy wikszy, ni wczeniej
sdzono.
13 Zebranie z dyrektorem, 14 listopada 1951, CLA/CRERST. Protokoy codziennych spotka
dyrektora centrali wywiadu, jego zastpcw i ich personelu, zawarte w niedawno
odtajnionych aktach uzyskanych za porednictwem CREST, daj posmak zmaga CIA. W
protokole z tego spotkania zapisano: Dyrektor chce, by oni [Dulles i Wisner] dokadnie
przyjrzeli si Biuru Koordynacji Politycznej. Operacje paramilitarne powinny by oddzielone
od reszty budetu, podobnie jak wszystkie operacje, ktre nie przynosz efektw
wywiadowczych. Wierzy, e dotarlimy do punktu, w ktrym skala dziaa Biura
Koordynacji Politycznej staa si wyranym zagroeniem dla CIA jako agencji
wywiadowczej".
Bedell Smith dostrzega, e Stany Zjednoczone nie maj strategii prowadzenia tego rodzaju
wojen", majc na myli wojny Wisnera. Wstpne zebranie personelu, Narodowa Rada
Strategii Psychologicznej", 8 maja 1951, CLA/CREST. Powiedzia Dullesowi i Wisnerowi:
Nie macie w rzdzie podstawowej, zatwierdzonej strategii dla takich wojen [...]. My za
mamy sprzt i kompetencje, ale nie robimy tego, co powinnimy".
Bedell Smith nie raz prbowa odsun Wisnera od kontroli nad operacjami paramilitarnymi.
Zebranie z dyrektorem, 16 kwietnia 1952, CLA/CREST. Na prno tumaczy, e daleko
wykraczaj one poza to, co zawarto w dyrektywie NSC 10/2, manifecie walki politycznej z
1948 roku. Jednak Departament Stanu i Obrony chciay rozszerzania tajnych operacji
zaliczenia ich do dziaa wielkiego znaczenia". Bedell Smith do NSC, Zasig i rozwj
tajnych operacji", 8 maja 1951, CLA/CREST Ostrzegawcze polecenie Bedella Smitha, by nie
zataja" ani nie wybiela nieszczliwych wypadkw lub powanych bdw", pojawio si
21 sierpnia 1951 roku na codziennym zebraniu z personelem.
Kilka dni dzielio go od chwili, gdy baga Wisnera i innych wyszych rang pracownikw
wywiadu, by zwrcili baczn uwag na problem fabrykowania i powielania rde
wywiadowczych". Protokoy zebrania, 9 sierpnia 1951, CIA/CREST.
Od niedawna dostpne dokumenty CREST wiadcz, e Bedell Smith odziedziczy co w
rodzaju witego Cesarstwa Rzymskiego, w ktrym feudalni baronowie dbali wycznie o
swoje interesy, korzystajc z nieskutecznego kierownictwa i kontroli tytularnego cesarza",
cytujc Ludwella Lee Montague'a, przedstawiciela Bedella Smitha wrd pracownikw Rady
Bezpieczestwa Narodowego, ktry zapisa, e genera zacz podejrzewa, i Dulles i
Wisner [...] w kocu doprowadz go do jakiego nieprzemylanego i katastrofalnego
nieszczliwego wypadku". CLA/LLM, s. 91-96, 264.
14 Tajne opracowania historyczne powstae w CIA to: CIA in Korea, 1946-1965, The Secret
War in Korea, June 1950June 1952 oraz Infiltration and Resupply of Agents in North
Korea, 1952-1953. Pierwszy cytowa je Michael Haas, pukownik lotnictwa w stanie
spoczynku, w swej monografii In the Devil's Shadow: U.N. Special Operations during the
Korean War, Annapolis 2000.
15 Wywiad autora z Sichelem.
16 Wywiad autora z Greggiem. Jeli chodzi o Kore, akta zostay zatajone lub sfaszowane.
Na przykad John Ranelagh w The Agency, Nowy Jork 1986, od dawna uwaanej za solidn
prac o CIA, umieszcza trzy akapity o tajnej dziaalnoci paramilitarnej podczas wojny
koreaskiej. Twierdzi, e szef operacji Biura Koordynacji Politycznej Hans Tofte zdoa
umieci agentw w caej Korei, Chinach i Mandurii: Te zamknite obszary zostay
spenetrowane przez koreaskich i chiskich agentw CIA", a w wielowymiarowych
zoonych" operacjach Toftego wykorzystywano wyszkolonych partyzantw do operowania
w Korei Pnocnej" i umieszczano w caej Korei agentw, ktrzy mogli suy jako
przewodnicy i zapewnia kryjwki zaginionym lotnikom" (s. 217-218). To nieprawda, jak
dowodzi historia operacji CIA w Korei. Tofte by kamc. Sfaszowa materia filmowy z
partyzantami CIA dziaajcymi w Korei Pnocnej; faszerstwo zostao szybko wykryte, kiedy
kto w Waszyngtonie zdziwi si, dlaczego akcje komanda rozpoczynaj si w biay dzie. Co
wicej, rzeczywiste akcje, w przeciwiestwie do inscenizowanych, w wikszoci koczyy si
katastrofami. Wewntrzne prace historyczne CIA przecz wygadzonemu obrazowi operacji
podczas wojny koreaskiej ukazanemu w The Agency.
17 Relacja Thomasa, FAOH.
18 Pomiertnie wydane wspomnienia Johna Limonda Harta The CIAs Russians, Annapolis
2004, przedstawiaj jego niezwyke dowiadczenia jako nastpcy Ala Ha-neya na stanowisku
szefa rezydentury w Seulu.
19 Hart cyt. w: Christopher Andrew, For the Prsidents Eyes Only: Secret Intelligence and the
American Presidency from Washington to Bush, Nowy Jork 1996, s. 193-194.
Raporty Harta na temat oszustwa Haneya zostay ukryte, podobnie jak pomyki Haneya. Sam
Haney pniej zanotowa: W czasie wojny w Korei i po niej wysi funkcjonariusze
twierdzili, e CIA powinna skorzysta ze swego dowiadczenia i lepiej si przygotowa do
nastpnej Korei". Ale, podsumowywa, bardzo wtpi, czy CIA cokolwiek skorzystaa z
[lekcji] Korei i czy dowiadczenia te w ogle zostay skatalogowane, nie wspominajc o
studiowaniu ich w celu wycignicia nauki na przyszo". Haney do Helmsa, Temat:
Studium sztabowe poprawy potencjau ludzkiego CIA/CS, a tym samym zwikszenia
zdolnoci operacyjnych", 26 listopada 1954, odtajnione kwiecie 2003, CIA/CREST. Haney
mimo niesamowitego zachowania przetrwa wojn koreask, poniewa pod koniec swego
objazdu w listopadzie 1952 roku pomg zaaranowa transport powanie rannego
porucznika piechoty morskiej z pola bitwy w Korei na pokad okrtu szpitalnego
Constellation, a potem do Stanw Zjednoczonych, gdzie siedem tygodni pniej onierz z
uszkodzonym mzgiem zosta sfotografowany, gdy w rzadkim przejawie czuoci caowa go
ojciec, Allen W. Dulles. Zdjcie zrobiono na dzie przed ostatecznym przesuchaniem, na
ktrym starszego Dullesa zatwierdzono na stanowisku dyrektora centrali wywiadu. Dulles
spaci dug wdzicznoci, mianujc Haneya komendantem na Floryd podczas operacji
Success" w 1954 roku.
20 Becker do Wisnera, nie datowane, ale prawdopodobnie z grudnia 1952 lub stycznia 1953,
CIA/CREST. Przed zoeniem rezygnacji ze stanowiska zastpcy dyrektora centrali wywiadu
Loftus Becker powiedzia swym kolegom, e by przygnbiony wiadomoci, jak
niedoinformowani s nasi ludzie w terenie", i wyrazi swe wtpliwoci, czy CIA potrafi
zbiera informacje gdziekolwiek w Azji. Zebranie z zastpc dyrektora, 29 grudnia 1952,
CIA/CREST. Potem zwrci si bezporednio do Franka Wisnera.

21 Kellis oskary o krzywoprzysistwo wyszych funkcjonariuszy CIA w licie do
prezydenta Dwighta D. Eisenhowera, 24 maja 1954, DDEL.
22 Wisner, [usunite] Raport o Instalacjach CIA na Dalekim Wschodzie, 14 marca 1952,
CIA/CREST.
23 Historia amerykaskich operacji wywiadowczych w Chinach i ich ssiedztwie od koca II
wojny wiatowej do pocztkw dyktatury Mao nigdy nie zostaa dokadnie spisana. Wielu
weteranw OSS po rozwizaniu tej suby przez Trumana kurczowo trzymao si Chin pod
wojskow przykrywk, przyjwszy nazw Zewntrznego Oddziau Bezpieczestwa 44.
Podpukownik Robert J. Delaney najpierw kierowa ZOB 44, potem zosta w 1947 roku
szefem malekiej placwki CIA w Tokio, a nastpnie czowiekiem numer dwa w operacji
Przedsiwzi Zachodnich Biura Koordynacji Politycznej na Tajwanie. W 1945 roku, kiedy
skoczya si wojna, Delaney w depeszy z Szanghaju napisa o zadaniach, ktre im
przypady. Zauway, e oficerowie amerykaskiego wywiadu stoj w obliczu ogromnego
terytorium nieznanego jak gry na Ksiycu, wielkich poaci ldu rozcigajcych si od
Morza Poudniowochiskiego do Afganistanu, od Sajgonu a po Syberi. Musieli oni pozna
moliwoci i zamiary Sowietw, chiskich komunistw, ich wojska i wywiadu nacjonalistw,
musieli te odgadn meandry polityki i grup nacisku na Dalekim Wschodzie. Zadania te
zajy niemal p wieku. Komplikowaa je obiegowa mdro CIA: Chiczycy Mao,
Wietnamczycy Ho Szi Mina i Koreaczycy Kim Ir-sena to wszystko marionetki Kremla,
niezmienny monolit, jedna myl zrodzona w Moskwie. Ludzie OSS i pierwsi pracownicy CIA
przesyali z Dalekiego Wschodu do Waszyngtonu masy informacji. Wikszoci nikt nie
czyta, byy zamykane w archiwach w towarzystwie ciszy i szczurw". Maochun Yu, OSS in
China: Prelude to Cold War, New Haven 1997, s. 258-259.
Pierwszymi pracownikami CIA w Chinach kierowa Amos D. Moscrip, ktry dziaa z
francuskiej placwki w Szanghaju, gdzie odgrywa towarzyskiego pijaka i sypia z bia
Rosjank. Cz dyplomatw z Departamentu Stanu uwaaa, e mona ubi interes z Mao,
ktry w kocu przecie wsppracowa z OSS przeciwko Japoczykom. Jednak Chiczycy
najwyraniej podejrzewali, e Amerykanie w Chinach, dyplomaci czy nie, bd prbowali ich
podkopywa. Do padziernika 1948 roku Departament Stanu chcia, by ewakuowano
wszystkie amerykaskie placwki dyplomatyczne w Chinach, poniewa kto choby mglicie
by wizany przez Chiczykw ze szpiegostwem na rzecz Stanw Zjednoczonych, musia si
powanie obawia uwizienia albo nawet gorszego losu. Do Mukdenu, liczcego dwa miliony
mieszkacw miasta w Mandurii, polecenie to dotaro, gdy amerykaski konsul generalny
Angus Ward i jego 21 pracownikw znalazo si na rok w areszcie domowym po odmowie
poddania konsulatu wojskom Mao. Zosta oskarony o szpiegostwo, ktrego, szczerze
mwic, by winien! wspomina John F. Melby, wtedy urzdnik Departamentu Stanu w
Chungkingu. Pracowa dla ZOB co tam, jakiej placwki CIA. Siedzia w tym po uszy,
pracujc z ekip, ktr mia tam ze sob w Mandurii". Relacja Melby'ego, HSTL, FAOH.
Szefem ekipy" by Jack Singlaub, jeden z najbardziej miaych bojownikw zimnej wojny w
latach siedemdziesitych i osiemdziesitych. W 1948 roku Singlaub spiskowa z chiskimi
nacjonalistami, prbujc zaoy w Zwizku Radzieckim siatk zoon z biaych Rosjan i
szukajc sposobu na umieszczenie szpiegw w okupowanej przez Sowietw Korei Pnocnej.
Wysya dziesitki mczyzn, ktrzy siedzieli w japoskiej niewoli, by prbowali dosta si
do komunistycznej armii na Pnocy i donosili o jej zamiarach i siach. Pocztkowo
wydawao si, e kilku z nich si udao. Ale kiedy Sin-glaub prbowa znale dla tych
szpiegw lokale konspiracyjne w Seulu, uniemoliwi mu to opr MacArthura. Singlaub
wysa kanaami CIA do Biaego Domu niezwyk prob zaadresowan Tylko dla
Moscripa, dla Prezydenta" proszc Trumana
0 wyposaenie chiskich nacjonalistw w bro z amerykaskich zapasw na Oki-nawie.
Prezydent pozosta niewzruszony. Gdy w powietrzu wisia upadek Mukde-nu, Singlaub
depeszowa do dowdcy najbliszego zespou amerykaskich okrtw: Rozkaz: nie mog
zosta schwytany". Uciek pod oson artylerii, mijajc samolot zwiadowczy z czerwon
gwiazd, wiadomy, e ta bitwa zimnej wojny zostaa przegrana. John K. Singlaub,
Hazardous Duty: An American Soldier in the Twentieth Century, Nowy Jork 1992, s. 132-
149.
W Szanghaju szef placwki Fred Schultheis tworzy rozleg siatk agentw i informatorw,
co mu si udao po czci dlatego, e doskonale zna chiski, ktry szlifowa, czytajc
wszystko, co wpado mu w rce, od gazet do komiksw. Wrd Amerykanw by uwaany za
starego fachowca od Chin, podczas wojny stacjonowa bowiem w tym kraju wraz z armi.
Gdy pod koniec 1948 roku Mao zdobywa miasto za miastem, Schultheis nie mg zwleka z
ewakuacj. W 1949 roku pojecha do Hongkongu jako szef placwki, a wkrtce uzna, e
Hongkong rwnie zostanie zaatakowany przez komunistw. Zacz wysya przeraajce
raporty oparte na spekulacjach i domysach, ostrzegajc, e miasto jest nastpn kostk
domina, ktra upadnie. Stacjonujcy wraz z nim w Hongkongu urzdnik Departamentu Stanu
i weteran OSS Joseph A. Yager tak to wspomina: Mielimy rozmaite informacje, ktre
zdaway si wskazywa, e atak jest bliski. Okazao si to pomyk". Jednak Schultheis by
przekonany, e nadchodzi. By panikarzem. Mwi: Tym razem to nie bdzie Stanley, to
bdzie Belsen. Stanley, czyli Pwysep Stanley, na ktrym Japoczycy internowali
cudzoziemcw. Cika sprawa. Niemal zagodzili ich na mier. Belsen oczywicie by
jednym z obozw mierci w Niemczech". Relacja Yagera, FAOH.
W centrali w 1950 roku Singlaub, po triumfie Mao zatrudniony jako urzdnik biura
chiskiego CIA, nadzorowa porzucone placwki i nieudane operacje. Pracowa gorczkowo,
by utrzyma kurczc si sie pracownikw operacyjnych CIA i agentw dywersantw w
Chinach oraz poata pozrywane siatki szpiegowskie w Mandurii
1 Korei Pnocnej.
W Tihwie, stolicy Sinciangu, lecego na sabo zaludnionym dzikim zachodzie Chin, z dwch
pracownikw amerykaskiego konsulatu dla CIA pracowa Douglas Mackiernan.
Umieszczono go tam w czasie wojny jako oficera lotnictwa; zna teren, obfitujcy w uran,
rop i zoto. y tak daleko od zachodniej cywilizacji jak aden Amerykanin na ziemi. W
kocu zmuszony do porzucenia konsulatu w obawie przed komunistycznymi wojskami,
Mackiernan zosta rozbitkiem. Sam musia znale drog powrotn. Pod koniec
siedmiomiesicznej wdrwki przez Chiny, przebywszy 1900 kilometrw, zosta
bezsensownie zastrzelony przez tybetaskiego pogranicznika by pierwszym
pracownikiem CIA, ktry zgin, wykonujc obowizki subowe.
W Szanghaju Hugh Redmond, ktry by podwadnym Singlauba w Mukdenie, prbowa
dziaa pod kiepsk przykrywk jako miejscowy przedstawiciel brytyjskiej firmy importowo-
eksportowej. Dawa si lubi, ale nie by szczeglnie skuteczny zauway Singlaub.
Byoby szczytem szalestwa wierzy, e uroczy mody amator w rodzaju Hugh Redmonda,
niewane jak oddany, moe co zdziaa przeciwko bezwzgldnemu totalitarnemu wrogowi".
Chiskie siy bezpieczestwa aresztoway Redmonda jako szpiega. Po niemal dwudziestu
latach w wizieniu popeni samobjstwo. Robert F. Drexler, dugoletni specjalista od
chiskiego wywiadu w Departamencie Stanu, otrzyma jego szcztki. Wci widz jego
popioy wspomina dua paczka, okoo dwch stp dugoci i stopy szerokoci, z
mulinowym pokryciem i nazwiskiem wypisanym wielkimi literami na boku. I to stao na
moim biurku. Absolutnie straszliwe. Chiczycy powiedzieli nam, e popeni samobjstwo,
po dwudziestu latach wizienia, yletk z paczki Czerwonego Krzya. Czerwony Krzy
oznajmi nam, e nigdy nie wkadaj yletek do swych paczek". O Mackier-nanie i
Redmondzie: relacja Drexlera, FAOH; Ted Gup, The Book of Honor: The Secret Lives and
Deaths of CIA Operatives, Nowy Jork 2002.
24 Bedell Smith, wstpne zebranie z personelem, Narodowa Rada Strategii Psychologicznej,
8 maja 1951, CLVCREST.
23 Relacja Kreisberga, FAOH.
26 Wywiad autora z Coem. Mike Coe zosta wysany na Wysp Biaego Psa u wybrzey
Chin, gdzie poczucie daremnoci tej misji w duej mierze agodzio towarzystwo. Jego
kolegami na wyspie byli m.in. Phil Montgomery, urodzony jako Phi-lippe-Louis de
Montgomery, dziedzic fortuny producentw wermutu Noilly Prat, ktry dba o zaopatrzenie
baru, oraz legendarny R. Campbell James jr, ktry dba o osuszanie butelek. Zup" James,
absolwent Yale rocznik 1950, z manierami i przystrzyonym wsem brytyjskiego grenadiera,
by ostatnim czowiekiem z Przedsiwzi Zachodnich, ktry opuci Tajwan w 1955 roku.
Uda si do Laosu, gdzie przy koktajlach i ruletce werbowa przywdcw pastwa.
27 Wywiady autora z Lilleyem i Coem. Relacja Lilleya, FAOH.
28 Historia Biura Koordynacji Politycznej", t. 2, s. 533, CIA.
29 CIA ostatnio odtajnia pierwsze oficjalne przyznanie si do mierci swych pracownikw
operacyjnych, fiaska trzeciej siy" i nieudolnoci, ktra doprowadzia do schwytania Fecteau
i Downeya: Nick Dujmovic, Two CIA Prisoners in China, 1952 -1973, Studies in
Intelligence", t. 50, nr 4, 2006:
Pierwszy zesp Trzeciej Siy, ktry mia zosta zrzucony na spadochronach, zosta wysany
dopiero w kwietniu 1952 roku. T czteroosobow grup zrzucono w poudniowych Chinach i
nikt wicej o niej nie sysza. Druga ekipa Trzeciej Siy skadaa si z piciu rodowitych
Chiczykw zrzuconych w regionie Jilinu w Mandurii w poowie lipca 1952 roku. Downey
by doskonale znany chiskim agentom, poniewa ich szkoli. Ekipa szybko nawizaa
kontakt radiowy z jednostk Downeya poza Chinami i w sierpniu oraz padzierniku
otrzymaa zaopatrzenie drog powietrzn. Szsty jej czonek, majcy peni funkcj kuriera
midzy grup a kontrolujc jednostk CIA, zosta zrzucony we wrzeniu.
Na pocztku listopada grupa powiadomia o kontakcie z miejscowym przywdc dysydentw
i stwierdzia, e otrzymaa niezbdne dokumenty operacyjne, takie jak oficjalne listy
uwierzytelniajce. Zadaa zabrania drog powiettzn kuriera, metod, ktr mia
przetrenowan, ale ktrej CIA nigdy nie prbowaa w praktyce [...]. Piloci Norman Schwartz i
Robert Snoddy szkolili si w technice przechwytywania z powietrza jesieni 1952 roku i
gotowi byli podj si tego zadania [...]. Pnym wieczorem 29 listopada Downey i Fcc-teau
weszli na pokad pokrytego kamuflaem C-47 Schwartza i Snoddy'ego na lotnisku na
Pwyspie Koreaskim i polecieli do punktu spotkania w opanowanej ptzez komunistw
Mandurii, odlegego o jakie 640 kilometrw [...] prosto w puapk.
Zesp agentw, czego nie wiedzieli ludzie w samolocie, zosta schwytany przez
komunistyczne siy bezpieczestwa i przewerbowany. danie zabrania kuriera byo
podstpem, a obiecana dokumentacja i rzekomy kontakt z miejscowym przywdc
dysydentw wycznie przynt. Czonkowie zespou niemal na pewno powiedzieli chiskim
wadzom wszystko, co wiedzieli o operacji oraz ludziach i rodkach CIA w ni
zaangaowanych. Ze sposobu, w jaki zastawiono puapk, wida, e chiscy komunici
doskonale wiedzieli, czego si spodziewa [...]. Gdy C-47 zniy si do przechwycenia, lecc
z prdkoci niemal 60 wzw, spady biae pachty osaniajce na onieonym terenie dwa
dziaka przeciwlotnicze, ktre zaczy strzela w tym samym momencie, gdy miao doj do
przechwycenia. Dziaka te, umieszczone po obu stronach trasy dolotu, prowadziy morderczy
ogie krzyowy [...]. Fecteau pniej wspomina, e stali na zewntrz samolotu z Downeyem,
osupiali, ale wiadomi, e znaleli si jak mwili do siebie w cholernych kopotach".
Zbliali si do nich, krzyczc i wrzeszczc", funkcjonariusze chiskiej bezpieki, a oni
poddali si nieuchronnemu.
Pytanie, czy placwka terenowa zignorowaa ostrzeenia, e wysany zesp zwerbowali
komunici [...]. Wyszy rang pracownik operacyjny, ktry jako mody czowiek suy w
1952 roku w jednostce Downeya i Fecteau [...] zapewnia, e latem przed listopadowym lotem
analizy dwch wiadomoci przesanych przez t grup daway, w jego ocenie, 90 procent"
pewnoci, e przesza ona na drug stron. Gdy podzieli si tymi obawami z szefem
jednostki, ten zgani go za brak dowodw. Poniewa upiera si przy swoim zdaniu, zosta
przeniesiony do innej jednostki CIA. Po tym, jak Downey i Fecteau nie wrcili z lotu, szef
jednostki ponownie cign tego oficera i powiedzia mu, by nie rozmawia o tej sprawie, on
za przysta na to ku swemu wielkiemu pniejszemu alowi [...].
Wydaje si, e nie ma adnych dokumentw z dochodzenia w sprawie decyzji o wysaniu na
ten lot Downeya i Fecteau. Jasne jest, e nikt nigdy nie zosta za to ukatany [...]. Wiele lat
pniej Downey powiedzia, e nie czuje alu do czowieka, ktry wysa go na t misj: al
mi go. Z jego punktu widzenia okazao si to cholern katastrof".
30 Operacja ta miaa katastrofalne skutki. Pierwszy z nich pojawi si, kiedy CIA zaniedbaa
poinformowa o Li Mi amerykaskiego ambasadora w Birmie Davida M. Keya. Kiedy
dyplomata si o tym dowiedzia, wpad we wcieko. Zadepeszowa do Waszyngtonu,
protestujc, e operacja staa si tajemnic poliszynela w birmaskiej stolicy i Bangkoku i e
pogwacenie suwerennoci Birmy poczynio wielkie szkody amerykaskim interesom.
Zastpca sekretarza stanu do spraw Dalekiego Wschodu Dean Rusk kaza ambasadorowi
zamilkn: mia kategorycznie zaprzecza jakiemukolwiek udziaowi Amerykanw w
operacji i zrzuci odpowiedzialno na dziaajcych na wasn rk przemytnikw broni. Li
Mi i jego siy zwrcili si pniej przeciwko birmaskiemu rzdowi, ktrego przywdcy,
podejrzewajc ciche przyzwolenie Amerykanw, zerwali stosunki ze Stanami Zjednoczonymi
i rozpoczli pwiekowy okres izolacji od Zachodu, ktry doprowadzi do powstania jednego
z najbardziej represyjnych reimw wiata. Aspekty operacji Li Mi omwi major D. H.
Berger z Korpusu Marines w pracy The Use of Covert Paramilitary Activity as a Policy Tool:
An Analysis of Operations Conducted by the United States Central Intelligence Agency,
19491951, dostpnej na stronie
http://www.globalsecurity.org/intell/library/reports/1995/BDH. htm. Inne szczegy podaj Al
Ulmer, ktry zastpi Desmonda FitzGeralda na stanowisku szefa wydziau
dalekowschodniego, Sam Halpern, oficer wykonawczy FitzGeralda, oraz James Lilley.
Tajscy sojusznicy CIA byli gboko zaangaowani w prowadzony przez Li Mi handel
heroin. W Bangkoku w 1952 roku sprawy niemal wymkny si z rk. Lyman Kirkpatrick z
CIA, wwczas zastpca dyrektora CIA do spraw operacji specjalnych, uwaany za kandydata
na nastpc Wisnera, polecia do Azji pod koniec wrzenia 1952 roku wraz ze swym
odpowiednikiem, zastpc Wisnera pukownikiem Patem Johnstonem. Co najmniej jeden
Amerykanin zamieszany w handel narkotykami nie y, a spraw naleao przekaza
prokuratorowi generalnemu Stanw Zjednoczonych. Podjte dziaania nie
usatysfakcjonoway nikogo. Pukownik Johnston zaraz potem zrezygnowa ze stanowiska.
Kirkpatrick podczas podry zarazi si polio i niemal umar. Wrci do CIA rok pniej,
zosta pominity przy awansie i spdzi reszt ycia na wzku, pracujc jako zowrogi
inspektor generalny CIA, przypadek zawiedzionej ambicji.
31 Smith do Ridgwaya, 17 kwietnia 1952, CIA, DDEL.
32 Na temat stara o usunicie Syngmana Lee: Lee starza si, a CIA szukaa sposobu, by go
kim zastpi" ambasador w Korei John Muccio do zastpcy sekretarza stanu do spraw
Dalekiego Wschodu Johna Allisona, tajne, 17 lutego, 1952, FRUS, t. 15, s. 50-51. W notatce
NSC do sekretarza stanu Dullesa z 18 lutego 1955 roku zapisano, e prezydent Eisenhower
zaaprobowa operacj wyboru i potajemnego zachcania do tworzenia nowego
poudniowokoreaskiego kierownictwa" oraz wyniesienia go w razie potrzeby do wadzy.
Wspomnienie Peera de Silvy o tym, jak CIA o mao nie zastrzelia prezydenta Lee, znajduje
si w jego pamitnikach Sub Rosa: The CIA and the Uses of Intelligence, Nowy Jork 1978, s.
152.
33 Relacja Melby'ego, FAOH.
34 Dulles w Protokole otwartej sesji Narodowego Komitetu Wolnej Europy", bdnie
datowanym, ale z maja 1952 roku, odtajnionym 28 maja 2003, DDEL.
Rozdzia 7
1 Dulles w Protokole otwartej sesji Narodowego Komitetu Wolnej Europy", bdnie
datowanym, ale z maja 1952 roku, odtajnionym 28 maja 2003, DDEL.
2 Ofensywa ta miaa przyczyni si do wycofania i redukcji si radzieckich" oraz rozwoju
podziemnego oporu i uatwienia tajnych i partyzanckich operacji na obszarach
strategicznych". Rozkazy wyda admira L. C. Stevens, wyszy strateg z Kolegium Szefw
Sztabw, ktry by attache morskim Smitha w Moskwie. Notatka admiraa L. C. Stevensa do
Wisnera, Temat: Strategiczne planowanie Biura Koordynacji Politycznej", 13 lipca 1951,
CIA/CREST. Celem byo doprowadzenie do maksymalnych napi w radzieckiej strukturze
wadzy". Notatka sztabu NSC, Skala i postp tajnych operacji", 27 czerwca 1951,
CIA/CRERST.
3 Wywiad autora z Polgarem. Rozkazy Bedella Smitha dla Truscotta nosz dat 9 marca 1951
roku, CIA/CREST
4 Notatka bez tytuu dla zastpcy dyrektora centrali wywiadu, 15 maja 1952; notatka dla
dyrektora centrali wywiadu, Temat: Udane zastosowanie przesuchania narkohipnotycznego
(Artichoke)", 14 lipca 1952, CIA/CREST W drugiej notatce stwierdzono, e Dulles w
kwietniu 1951 roku spotka si z szefami wojskowych sub wywiadowczych, by poprosi ich
o pomoc w programie Artichoke", utrzymaa si jednak tylko wsppraca z marynark.
Rezultatem pomocy marynarki by bryg Panama. W nastpnej notatce, wysanej do Bedella
Smitha, donoszono, e w czerwcu 1952 roku wsplna ekipa marynarki i CIA w ramach
programu Artichoke" przesuchiwaa przez dwa tygodnie dwch Rosjan, a poczenie
narkotykw i hipnozy okazao si skuteczne. Wszystko to wynikao z zagroenia narodowego
powstaego podczas wojny koreaskiej i podejrzenia, e amerykaskim jecom w Korei
Pnocnej robiono pranie mzgu. Trzydzies'ci lat temu w dochodzeniach Senatu wyszy na
jaw lady tego programu, ale dokumenty w wikszoci zniszczono. Program Artichoke",
donosili ledczy w czterech lapidarnych akapitach, obejmowa przesuchania zagraniczne" z
uyciem poczenia pentotalu sodu i hipnozy" oraz specjalnych technik przesucha",
wcznie z serum prawdy". Natury przesucha zagranicznych" Kongresowi nie udao si
zgbi.
5 Senaccy ledczy potwierdzili, e plany przesucha zagranicznych" byy tematem
comiesicznych zebra w CIA od 1951 do co najmniej 1956 roku, a prawdopodobnie i kilka
lat pniej: CIA utrzymuje, e program zakoczy si w 1956 roku, ale dowody sugeruj, e
Biuro Bezpieczestwa i Biuro Sub Medycznych wykorzystyway specjalne techniki
przesucha* jeszcze kilka lat pniej". Raport Senackiej Komisji do spraw Wywiadu,
Testowanie i wykorzystanie czynnikw chemicznych i biologicznych w strukturach
wywiadowczych", dodatek I, 3 sierpnia 1977.
6 Wywiady autora w Tomem Polgarem i McMahonem.
7 Wywiady autora w Tomem Polgarem i McMahonem. Zob. te. David E. Murphy, Sergei A.
Kondrashev i George Bailey, Battleground Berlin: CIA vs. KGB in the Cold War, New Haven
1997, s. 113-126.

8 Smith i Wisner na zebraniu z zastpcami, 5 sierpnia 1952, CIA/CREST. O kontaktach
Shackleya z WiN-em zob. Ted Shackley i Richard A. Finney, Spymaster: My Life in the CIA,
Dulles 2005, s. XVI-20.
9 Relacja Loomisa, FAOH.
10 Proroczy raport Lindsaya nosi tytu Program rozwoju nowych narzdzi zim-
nowojennych", 3 marca 1953, odtajniony w czci 8 lipca 2003, DDEL. Wywiad autora z
Lindsayem. Dulles robi co mg, by ukry raport. Szefowie CIA nigdy nie znaleli czasu, by
oceni konsekwencje klsk tajnych operacji ani uzna krytyk, ktra kosztowaaby ich
stanowiska, gdyby wycieka na zewntrz. Nie posuchali te jednego ze swych najlepszych
pracownikw operacyjnych, Petera Sichela, na pocztku lat pidziesitych szefa operacji
szpiegowskich Helmsa na Europ Wschodni, ktry ostrzega, e jedynym sposobem
zwalczenia wroga jest poznanie go. Sichel twierdzi, e gdy tylko wprowadzisz ideologi,
stracisz moliwo zdobywania wiarygodnych informacji. Naraasz agentw wywiadu na
niebezpieczestwo. Nie moesz by agentem politycznym, nie demaskujc si przed
systemem, ktry prbujesz podkopa. Jeli zamierzasz podkopa tak autokratyczny system
polityczny, odniesiesz rany".
11 Wywiad autora z McMahonem.
12 Smith cyt. w: CIA Support Functions: Organization and Accomplishments of the DDA-
DDS Group, 1953-1956, t. 2, rozdz. 3, s. 128. Director of Central Intelligence Historical
Series, odtajnione 6 marca 2001, CIA/CREST.
13 Protokoy zebrania, 27 padziernika 1952, CIA/CREST.
14 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 102-104.
CZ DRUGA Rozdzia 8
1 Raport Wywiad o bloku radzieckim" jest cytowany w: Gerald Haines i Robert Leggett
(red.), CIA's Analyses of the Soviet Union, 1947-1991: A Documentary History, CIA History
Staff 2001, CIA/CSI.
2 Emmet J. Hughes, The Ordeal of Power: A Political Memoir of the Eisenhower Years,
Nowy Jork 1963, s. 101. Prezydent by rwnie nieszczliwy, gdy dowiedzia si, e agencja
nie ma odpowiedzi na radzieck ofensyw pokojow, ktra nastpia wkrtce po pogrzebie
Stalina ordynarn, cyniczn, sporadycznie skuteczn kampani propagandow, ktra miaa
przekona wiat, e Kreml ma wyczno na Sprawiedliwo i Wolno.
3 Jerrold Schecter i Vyacheslav Luchkov (tum. i red.), Khrushchev Remembers: The
Glasnost Tapes, Boston 1990, s. 100-101.
4 Protokoy NSC, 5 czerwca 1953, odtajnione 12 lutego 2003, DDEL.
5 Protokoy NSC, 24 wrzenia 1953, odtajnione 29 wrzenia 1999, DDEL.
6 Protokoy NSC, 7 padziernika 1953, odtajnione 28 lutego 2003, DDEL.
7 Powstanie w Berlinie Wschodnim w czerwcu 1953 roku jest dobrze udokumentowane w
pracy oficera CIA Davida Murphy'ego Battleground Berlin: CIA vs. KGB in the Cold War,
New Haven 1997, s. 163-182. Nieustajco powtarzana opowie zob. chociaby John
Ranelagh, The Agency, Nowy Jork 1997, s. 258 e placwka CIA w Berlinie chciaa
rozda bro protestujcym w Berlinie Wschodnim, jest faszywa. Liczba 370 tysicy
manifestantw zostaa podana za: John David Marchio, Rhetoric and Reality: The Eisenhower
Administration and Unrest in Eastern Europe, 19531959, rozprawa doktorska, American
University 1990, cyt. w: Gregory Mitrovich, Undermining the Kremlin: Americas Strategy to
Subvert the Soviet Bloc, 1947-1956, Ithaca 2000, s. 132-133.
8 NSC 158, Cele i dziaania Stanw Zjednoczonych dla wykorzystania niepokojw w
pastwach satelickich", DDEL. Eisenhower podpisa rozkaz 26 czerwca 1953 roku.
9 Cyt. za: Koordynacja i aprobata polityczna tajnych akcji", 23 lutego 1967, NSC/CIA.
10 Czciowa lista mediw wsppracujcych z CIA za czasw Allena Dullesa obejmuje
CBS, NBC, ABC, Associated Press, United Press International, Reutersa, Scripps-Howard
Newspapers, Hearst Newspapers, Copley News Service i Miami Herald". Wyczerpujca lista
weteranw propagandy wojennej dziaajcych w 1953 roku w redakcjach zob. Edward
Barrett, Truth Is Our Weapon, Nowy Jork 1953, s. 31-33. Kwestia czeka na zbadanie, chocia
Carl Bernstein bardzo dobrze uj j w The CIA and the Media, Rolling Stone", 20
padziernika 1977: Wielu dziennikarzy czynnych podczas II wojny miao bliskie zwizki z
pracownikami Biura Studiw Strategicznych, wojennego poprzednika CIA; co waniejsze,
wszyscy oni stali po tej samej stronie. Kiedy wojna si skoczya, a wielu pracownikw OSS
przeszo do CIA, byo rwnie naturalne, e te kontakty si utrzymaj. Tymczasem do zawodu
weszo pierwsze powojenne pokolenie dziennikarzy; mieli oni te same pogldy polityczne i
zawodowe co ich mentorzy. Bya to gromada ludzi, ktrzy pracowali razem podczas II
wojny wiatowej i nigdy nie przestaj powiedzia pewien funkcjonariusz agencji. Byli
szczerze zmotywowani i niezwykle podatni na intrygi i chcieli mie wgld za kulisy".
" Zapisy uzyskano z systemu CREST National Archives w 2005 i 2006 roku. wiadcz one o
paraliujcym strachu, e saboci CIA zostan ujawnione opinii publicznej.
Na zebraniach 28 sierpnia i 23 wrzenia 1953 roku inspektor generalny CIA Lyman
Kirkpatrick ostrzega, e oficerowie si zbrojnych opuszczaj CIA masowo i z
nieprzyjaznym nastawieniem". Polityka personalna agencji wywoywaa niezadowolenie i
pozostawiaa tym osobom otwarte drzwi do czonkw Kongresu".
13 czerwca 1955 roku Kirkpatrick spyta Dullesa, czy pracownik CIA ostatnio skazany za
zabjstwo [...] w wyniku bjki z oficerem RAF-u zostanie zawieszony, czy te pozwoli mu
si zoy dymisj". 5 padziernika 1955 roku zastpca dyrektora agencji do spraw wywiadu
Robert Amory zanotowa, e armia obecnie przygotowuje histori Korei, ktra w razie
publikacji w obecnej postaci postawi CIA w zym wietle".
Szefem rezydentury w Szwajcarii, ktry popeni samobjstwo, by James Kron-thal, weteran
OSS, nastpca Allena Dullesa w Bernie, sucy tam od 1946 roku. By homoseksualist
podejrzewanym o uleganie radzieckiemu szantaowi. Niczego nie udowodniono. Popeni
samobjstwo w Waszyngtonie w marcu 1953 roku, w pierwszych dniach sprawowania przez
Dullesa funkcji dyrektora.
Dane mwice o siedemnastoprocentowej rocznej fluktuacji kadr w 1953 roku odszed z
CIA jeden na szeciu funkcjonariuszy znalazy si w Kocowym raporcie o powodach
niskiego morale wrd modszych funkcjonariuszy" z 9 listopada
1953 roku, CIA/CREST. Sonda przeprowadzony wrd 115 pracownikw CIA wykaza
niezadowolenie z korupcji, marnotrawstwa i zego prowadzenia operacji.
12 Specjalny Stay Komitet Izby Reprezentantw do spraw Wywiadu, IC21, Zarzdzanie
kadrami wywiadu", k. 21.
13 Historycy CIA domylali si, e Bedell Smith oczekiwa, i Ike mianuje go
przewodniczcym Kolegium Szefw Sztabw, nie chcia pracowa jako podsekretarz stanu,
nie lubi Johna Fostera Dullesa i niepokoi si nominacj Allena Dullesa na dyrektora centrali
wywiadu. John L. Helgerson, Getting to Know the President: CIA Briefings of Presidential
Candidates, 1952-1992, CLA/CSI.
14 Zapis wywiadu Nixona z Frankiem Gannonem, 8 kwietnia 1982 roku, Walter J. Brown
Media Archives, University of Georgia, dostpny na stronie http://www.libs. uga.edu/media/
collections/nixon.
Rozdzia 9
Rozdzia ten oparty jest na dwch utajnionych pracach na temat tajnych operacji CIA:
Zindabad Shahl, uzyskanej przez autora, datowanej na 2003 rok, z ingerencjami
redakcyjnymi, oraz Overthrow of Premier Mossadeq of Iran, napisanej w marcu
1954 roku przez Donalda Wilbera, szefa propagandy operacji Ajax", i opublikowanej w
2000 roku na stronie internetowej New York Timesa". Overthrow to oficjalna, autoryzowana
wersja amerykaskiego wywiadu, skrt tego, co ludzie CIA obecni na miejscu zapisali i o
czym informowali central w owym czasie. Nie zblia si ona jednak do penej prawdy.
Pracownicy operacyjni dziaajcy w Iraku, jak Kim Roosevelt, przestali przekazywa
wiadomoci do kraju w ostatnich dniach przewrotu, poniewa niemal bez wyjtku byy one
ze. Historycy CIA ignoruj racjonalne przesanki tej operacji i stanowczo podkrelaj
zasadnicz rol Brytyjczykw w obaleniu Mosadde-gha. To wyjania refleksj prezydenta
Eisenhowera, e raporty obserwatorw z Teheranu z krytycznych dni brzmiay bardziej jak
licha powie ni fakty historyczne". Wilber, autor Overthrow, przerobi te scenariusz
samego przewrotu. Kady detal spisku zosta doszlifowany w maju 1953 roku w rezydenturze
wywiadu brytyjskiego w Nikozji przez Wilbera, weterana OSS, ktry suy w Iranie podczas
wojny i wrci na placwk w Teheranie, oraz jego brytyjskiego odpowiednika Normana
Darbyshire. W efekcie powstaa sztuka, w ktrej marionetkami byli Iraczycy.
1 Kermit Roosevelt, Countercoup: The Strugglefor Control of Iran, Nowy Jork 1979, s. 78-81,
107-108. Ksika ta jest bardziej powieci, ale przytoczony cytat brzmi autentycznie. Kim
Roosevelt, urodzony, by zdoby majtek, wychowany w prnym chrzecijaskim duchu
college'u w Croton, zby zjad na wywiadzie w placwce OSS w Kairze. Szpiedzy Donovana
pod koniec wojny chwalili si sieci piciuset arabskich agentw na caym Bliskim
Wschodzie, w kadym pastwie poza Arabi Saudyjsk. Po wojnie Roosevelt wrci na Bliski
Wschd, pozornie po to, by pracowa dla Saturday Evening Post" i zbiera materiay do
swej wydanej w 1947 roku ksiki Arabs, Oil and History. Kiedy rozszed si apel Franka
Wisnera o zgaszanie si do wydziau tajnych operacji, Kim szybko na niego odpowiedzia.
Dziedzictwo dyplomacji grubej paki przejte po dziadku, ktry zdoby Kana Panamski i
Filipiny, zmusio go w 1950 roku do objcia roli wielkiego wezyra Wisnera do spraw pastw
islamu. Jako szef oddziau bliskowschodniego Kim osiem lat przypochlebia si przywdcom
Egiptu, Iraku, Syrii, Libanu, Jordanii i Arabii Saudyjskiej, aby przyrzekli lojalno wobec
Amerykanw, wabic ich broni, pienidzmi i obietnicami amerykaskiego wsparcia oraz
organizujc przewroty, gdy tamte rodki zawodziy. Na licie pac CIA umieci krla
Jordanii Husajna i wysa grup dawnych szturmowcw generaa Reinharda Gehlena*, by
szkolili tajne suby nowego przywdcy Egiptu Gamala Abdela Nasera.
Przed Ajaksem" agencja nie miaa wiele dowiadczenia w prowadzeniu operacji na Bliskim
Wschodzie. Na pocztku lat pidziesitych Miles Copeland, mwicy po arabsku czaru z
Alabamy i pierwszy szef placwki CIA w Damaszku, wsppracowa blisko z amerykaskim
attache wojskowym w Syrii Stephenem J. Meadem przy planie wsparcia armii popierajcej
dyktatur", by zacytowa telegram Meade'a z grudnia 1948 roku do Pentagonu. Ich
czowiekiem by pukownik Husni Za'im, opisywany przez Copelanda jako oficer znany ze
swej elaznej woli i niezrwnanego umysu". Copeland zachca pukownika do obalenia
prezydenta, ktry blokowa budow rurocigu Arabian-American Oil Company przez Syri, i
obieca, e prezydent Truman zapewni mu polityczne uznanie. Za'im obali rzd 30 marca
1949 roku, obieca pen wspprac przy projekcie rurocigu i, jak donosi Meade, wtrci do
wizienia ponad czterystu komuchw". Pukownik o elaznej woli i niezrwnanym umyle"
przetrwa niecae pi miesicy, zanim zosta obalony i stracony. Musielimy zaczyna od
pocztku, radonie stwierdzi Copeland.
Zorganizowany przez CIA w 1953 roku zamach w Iranie nie zaczby si bez Brytyjczykw i
prawdopodobnie by si nie uda. Wywiad brytyjski dziki swym agentom w rzdzie, na
bazarze i w pwiatku dogbnie rozumia zakulisowe intrygi polityczne w Iranie. Rzd
brytyjski mia te powany motyw gospodarczy. A jego spisek wymie
* Autor zapewne ma na myli onierzy z jednostki dywersyjno-rozpoznawczej Brander-
burg" (przyp. konsult.).

rzony w Mosaddegha mia potny impet polityczny. Wspiera go sam sir Winston Churchill.
2 Wieloletni zastpca dyrektora wywiadu Robert Amory zapisa w swym oficjalnym
dzienniku pod dat 26 listopada 1952 roku dyskusj z szefem na temat stara o wysadzenie
Mosaddegha z sioda" oraz pniejszy obiad, podczas ktrego gwnym tematem by Iran;
uczestniczyli w nim Wisner, ambasador Loy Henderson i, chocia jego nazwisko usunito z
odtajnionych akt, bez wtpienia Monty Woodhouse.
4 Spotkanie zastpcw, 10 sierpnia 1953, CIA/CREST.
5 Protokoy zebra NSC, 4 marca 1953, DDEL.
6 W raportach radzieckiego wywiadu z 1953 roku zwilej nazywano Mosaddegha
buruazyjnym nacjonalist" i nieodpowiednim sojusznikiem. Vladislav M. Zubok, Soviet
Intelligence and the Cold War: The Smali" Committee of Information, 1952-53, Diplomatic
History", t. 19, lato 1995, s. 466-468.
7 Relacja Stutesmana, FOAH.
8 Raport radiowy o spisku", 7 lipca 1953, National Security Archive, odtajniony na mocy
CIA/Freedom of Information Act (FOIA).
9 Gwna rola generaa McClure'a w zamachu nie zostaa zauwaona; oficjalna wewntrzna
kronika spisku CIA cakowicie go pomija. Agencja celowo zbagatelizowaa jego dziaania,
gdy genera nie by wielkim przyjacielem CIA. Zob. Alfred H. Paddock jr, U.S. Army
Special Warfare: Its Origins, Waszyngton 1982. Dzikuj Paddockowi, e podzieli si ze
mn informacjami, ktre wydoby z osobistych dokumentw McClure'a. Bardzo dobre
stosunki [McClure'a] z szachem" zostay wspomniane w notatce od Eisenhowera do
sekretarza armii Roberta Ten Broecka Stevensa, 2 kwietnia 1954, Presidential Papers of
Dwight David Eisenhower, dokument 814.
10 Biuro Biecego Rozpoznania Sytuacyjnego CIA, Komentarz o prbie przewrotu w
Iranie", 17 sierpnia 1953, odtajnione 16 listopada 2006.
" Dialog jest podany w tajnej kronice zamachu CIA pt. Zindabad Shah! (Zwycistwo
szachowi!").
12 Relacja Rountreego, FAOH.
13 Przypuszczano, e ajatollah Kaszani by na odzie CIA. Mark J. Gasiorowski, The 1953
Coup D'Etat in Iran, International Journal of Middle East Studies", t. 19, 1987, s. 268-269.
Jednak Reuel Marc Gerecht, ktry wstpi do CIA w 1985 roku jako czonek biura iraskiego,
napisa, e Kaszani nie zawdzicza nic adnemu cudzoziemcowi". Gerecht przeczyta
agencyjn kronik operacji Ajax" i stwierdzi, e taka z niej wypywa lekcja: Trzeba by
hojnym, by przyzna amerykaskim szpiegom w Iranie zasug przywrcenia szacha na tron.
Praktycznie kady szczeg planu poszed na opak. Gwni amerykascy pracownicy
wywiadu w naszej ambasadzie nie mwili po persku. Kiedy w Teheranie zaczo si wrzenie i
nie mona si byo skontaktowa ze zwykymi iraskimi rdami mwicymi po angielsku i
francusku, placwka CIA olepa. Zamach powid si tylko dlatego, e Iraczycy, ktrych
nie opacali ani Amerykanie, ani Brytyjczycy i ktrzy nie znajdowali si pod obc kontrol,
przejli inicjatyw, by obali premiera Mosaddegha". Reuel Marc Gerecht, Blundering
Through History with the CIA, New York Times", 23 kwietnia 2000.
14 Wspomnienie Roosevelta tej sceny pojawia si w rozdziale dziewitym Overthrow,
oficjalnego opracowania historycznego CIA.
15 Ray S. Cline, Secrets, Spies, and Scholars: Blueprint of the Essential CIA, Waszyngton
1976, s. 132. Warto zwrci uwag, e Cline uj sowo przewrt w cudzysw.
16 Relacja Killgore'a, FAOH.
Rozdzia 10
Ten rozdzia oparty jest na najbogatszej dostpnej obecnie dokumentacji gwatemalskiej tajnej
operacji CIA. W maju 2003 roku Departament Stanu opublikowa tom suplementw do The
Foreign Relations of the United States, omawiajcy rol Stanw Zjednoczonych w obaleniu
rzdu gwatemalskiego w 1954 roku (dostpny na stronie
http://www.state.gOv/r/pa/ho/frus/ike/guat), wraz z chronologicznie uoonym zbiorem 5120
dokumentw CIA na temat tajnych operacji, ujawnionym tego samego dnia (dostpne na:
http://foia.cia.gov/guatemala.asp). Wydanie tych dokumentw byo wynikiem
dwudziestoletnich stara i reprezentuje apogeum historiografii CIA.
O ile nie zaznaczono inaczej, cytaty w tym rozdziale pochodz wanie z tych dokumentw i
z powstaej w CIA wewntrznej kroniki przewrotu pira Nicolasa Cu-lathera, wydanej w
zredagowanym ksztacie jako Secret History: The CIA's Classified Account of Its Operations
in Guatemala, 1952-1954, Stanford 1999.
Rol Williama Pawleya w decydujcym momencie zamachu ujawni historyk Max Holland w
Private Sources of US Foreign Policy: William Pawley and the 1954 Coup d'Etat in
Guatemala, Journal of Cold War Studies", t. 1, nr 4, 2005, s. 46-73. Holland odkry nie
publikowane wspomnienia Pawleya w George C. Marshall Library w Lexington w Wirginii.
Wspomnienia gwnych graczy obejmuj Dwighta Eisenhowera The White House Years:
Mandate for Change, 19531956, Garden City 1963, Richarda Bissella jr. (z Jonathanem E.
Lewisem i Frances T. Pudlo) Reflections of a Cold Warrior: From Yalta to the Bay of Pigs,
New Haven 1996, i Davida Atlee Phillipsa The Night Watch: 25 Years of Peculiar Service,
Nowy Jork 1977. Phillips nadaje tym graczom pseudonimy, ale ujawnione dokumenty
odkrywaj ich tosamo.
Operacja gwatemalska zacza si pod dowdztwem generaa Waltera Bedella Smitha. 24
stycznia 1952 roku Allen Dulles powiedzia urzdnikowi Departamentu Stanu zajmujcemu
si Ameryk acisk, e CIA rozwaa moliwo udzielenia wsparcia grupie kierowanej
przez generaa Castillo Armasa, ktra przygotowuje obalenie rzdu Gwatemali". Castillo
Armas stara si o pomoc najpotniejszych dyktatorw Ameryki aciskiej Somozy z
Nikaragui, Trujilla z Dominikany, Batisty z Kuby gdy jego propozycja stopniowo
docieraa do szefw CIA. Wiosn i latem 1952 roku Bedell Smith i podsekretarz stanu David
Bruce wielokrotnie omawiali plany wsparcia przewrotu przez CIA. Operacji nadano
kryptonim Fortune" (Szczcie"), a zadanie powierzono J. C. Kingowi, szefowi wanie
sformowanego Wydziau Pkuli Zachodniej.
King rozwin plan przekazania broni i 225 tysicy dolarw Castillowi Armasowi i jego
sojusznikom. W padzierniku 1952 roku zapakowa 380 pistoletw, 250 karabinw, 64
pistolety maszynowe i 4500 granatw rcznych, opatrzy napisem maszyny rolnicze" i chcia
wysa je na poudnie z Nowego Orleanu. Jednak nikaraguaski dyktator Somoza i jego syn
Tacho swobodnie mwili o spisku. Do Waszyngtonu dotary wieci, e jego legenda zostaa
odkryta, i David Bruce odwoa operacj. Ale za plecami Departamentu Stanu, z aprobat
Bedella Smitha, King zarekwirowa wiekowy statek, by przewie bro do Nikaragui i
Hondurasu. Podczas pierwszej podry statek by obserwowany przez kilkuset ciekawskich
Nikaraguaczykw, gdy prbowa przybi do rzekomo bezludnej wyspy; podczas drugiej
wyprawy nawaliy silniki i marynarka wojenna musiaa wysa niszczyciel, eby uratowa
zaog i adunek.
Mimo to strumie pomocy CIA dotar do Castrilo Armasa, a w marcu 1953 roku on i
wikszo jego zwolennikw, okoo dwustu ludzi, prbowali zdoby peryferyjny garnizon
armii gwatemalskiej. Zostali rozbici, a kiedy Castillo Armas uciek do Hondurasu, jego ruch
dozna powanych strat. Operacja Fortune" poniosa klsk.
Kiedy zostaa wznowiona jako operacja Success", Bedell Smith w peni odegra sw rol
podsekretarza stanu. Wszyscy podzielali pogld, e komunizm na caym wiecie jest
sterowany przez Kreml, a kady, kto myli inaczej, nie wie, o czym mwi" jak to uj
ambasador Peurifoy. Jednak Kreml niewiele myla o Ameryce aciskiej, nim do wadzy
doszed Fidel Castro. Odda ten obszar Stanom Zjednoczonym, od XIX wieku dominujcej
sile na tamtej pkuli. Gdyby CIA spenetrowaa ma, ale wpywow gwatemalsk parti
komunistyczn, wiedziaaby, e Gwatemalczycy nie utrzymuj kontaktw z Sowietami.
Agencja mimo to uwaaa prezydenta Gwatemali Arbenza za marionetk czerwonych
taczc do muzyki pyncej z Moskwy. Wprowadzi on najambitniejszy, i to udany, program
reformy ziemskiej w caej Ameryce aciskiej, odbierajc lece odogiem pola wielkim
korporacjom, jak United Fruits, i przekazujc je setkom tysicy chopw. United Fruits
poczuo si zagroone i CIA o tym wiedziaa; kompania miaa powane wpywy polityczne w
Waszyngtonie i daa odczu swj gniew na wszystkich szczeblach administracji. Jednak CIA
nie walczya o banany. Uwaaa Gwatemal za radziecki przyczek na Zachodzie i
bezporednie zagroenie dla Stanw Zjednoczonych. Uwaaa te United Fruits i jego
lobbystw za irytujc przeszkod; prbowaa odsun ich na margines, gdy operacja
nabieraa rozpdu.
1 By moe zbyt wiele znaczenia przypisywano wpywowi na CIA twardego chrzecijastwa
praktykowanego w Croton. Ale operacj Ajax" w Iranie prowadzi wychowanek tej szkoy
Kermit Roosevelt, rocznik 1936, z pomoc kuzyna Archiego Roose-velta, rocznik 1934.
Planowaniem i przeprowadzeniem operacji Success" kierowa Trcy Barnes, rocznik 1932, i
Richard Bissell, rocznik 1931. Bissell, Barnes i John Bross, starszy prefekt rocznika 1932,
stanli na czele inwazji w Zatoce wi. Trucizny za, ktrymi CIA zamierzaa zabi Fidela
Castro, zostay przygotowane w laboratorium agencji prowadzonym przez Corneliusa
Roosevelta, rocznik 1934.
2 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 175-177.
3 Bissell, Reflections of a Cold War Warrior, s. 84-91.
4 Wywiad E. Howarda Hunta w cyklu CNN Cold War, transkrypcja z National Security
Archive dostpna na stronie http://www.gwu.edu/-nsarchiv/coldwar/inter-views/episode-
18/hunt 1 .html.
5 Bissell, Reflections of a Cold War Warrior, s. 84-91.
6 Relacja Esterline'a w: James G. Blight i Peter Kornbluh (red.), Politics of Illusion: Ihe Bay
of Pigs Invasion Reexamined, Boulder 1998, s. 40.
Rozdzia 11
1 Congressional Record 2811-2814, 1954.
2 Zebranie z zastpcami, 29 lutego 1956, CIA/CREST.
3 Dulles, Notatki na posiedzenie Komisji Budetowej: Tajne suby", 11 marca 1954,
CIA/CREST. Taka szczero przed Kongresem bya niezwykle rzadkim zjawiskiem. John
Warner, jeden z prawnikw Dullesa w CIA, wspomina duo bardziej typowe spotkanie
midzy Dullesem a przewodniczcym Komisji Budetowej Izby Reprezentantw Clarence'em
Cannonem z Missouri, ktry mia wwczas niemal 80 lat: Cannon wita Dullesa: O, dobrze
pana znw widzie, panie sekretarzu. Myli, e to Foster Dulles [...]. Przez dwie godziny
wymieniaj si historyjkami. I wreszcie: C, panie sekretarzu, czy ma pan do pienidzy
w swoim budecie na ten rok, a na nastepny? C, myl, e tak, panie przewodniczcy.
Bardzo panu dzikuj*. To byo przesuchanie budetowe".
4 Roy Cohn, McCarthy, Nowy Jork 1968, s. 49.
5 Zapis rozmowy telefonicznej midzy Allenem a Fosterem Dullesami, cyt. w: David M.
Barrett, The CIA and Congress: The Untold Story from Truman to Kennedy, Lawrence 2005,
s. 184.
6 Odtajnione opracowanie historyczne CIA ukazujce dziaania CIA przeciwko
McCarthy'emu pira Marka Stouta, The Pond: Running Agents for State, War, and the CIA,
Studies in Intelligence", t. 48, nr 3, 2004, CLA/CSI. 4 marca 1954 roku, na przesuchaniu
przed komisj McCarthy'ego na temat Rzekome zagroenia wobec przewodniczcego",
zeznanie przed Kongresem zoy William J. Morgan, wyksztacony w Yale psycholog i
weteran OSS, ktry by zastpc szefa szkolenia w CIA. Zapis przesuchania odtajniono w
styczniu 2003 roku. Morgan, ktry by oddelegowany do Rady Koordynacji Operacyjnej
Waltera Bedella Smitha, zezna, e jego przeoony, pracownik CIA Horace Craig,
zasugerowa, i najlepsze, co mona zrobi, to spenetrowa organizacj McCarthy'ego".
Gdyby to si nie udao, spekulowa Craig, naleaoby podj ostrzejsze dziaania:

Senator Charles E. Potter (RfepublikaninJ, IllfinoisJ): Stwierdzi w skrcie, e tego czowieka
naley zlikwidowa, odnoszc si do senatora McCarthy'ego?
Dr Morgan: To mogoby by konieczne.
Senator Potter. I e s szalecy...
Dr Morgan: Za odpowiedni cen gotowi to zrobi.
Nic innego nie potwierdza oskarenia, e CIA zamylaa zabi McCarthy'ego. Senator w
sam por zapi si na mier.
7 W tajnym raporcie Clarka, ujawnionym w 2005 roku, nazwano CIA waciwie prawem
samym dla siebie", a prowadzenie agencji wyjtkowym i pod wieloma wzgldami dziwnym
w naszej demokratycznej formie rzdw". Zob. Michael Warner i J. Kenneth McDonald, US
Intelligence Community Reform Studies Since 1947, 2005, CIA/CSI.
8 Kellis do Eisenhowera, 24 maja 1954, DDEL.
9 Spotkanie prezydenta z komisj Doolittle'a, 19 padziernika 1954, DDEL. Notatki z tego
spotkania, pospiesznie sporzdzane, wiadcz o skrpowaniu dostarczyciela zych nowin.
10 Raport o tajnych dziaaniach Centralnej Agencji Wywiadowczej", 30 wrzenia 1954,
odtajniony 20 sierpnia 2001, CLA/CREST.
11 Zebranie u dyrektora, 24 padziernika 1954, CIA/CREST. Problem nie kontrolowanych
tajnych operacji trwa za czasw Dullesa. Dyrektor uzna, e to on decyduje, czy jego
przeoeni maj wiedzie, czym si zajmuje. Cz jego podwadnych tak samo traktowaa
jego i jego gwnych wsppracownikw. Wyszy rang pracownik CIA John Whitten zoy
w 1978 roku tajne zeznanie przed Senatem, w ktrym owiadczy, e w latach pidziesitych
i na pocztku szedziesitych ani DDO, ani ADDO nie wiedzieli o wielu akcjach wydziau
tajnych operacji". DDO to szef Dyrekcji Operacyjnej, czyli wydziau tajnych operacji, ADDO
za jego zastpca. Zeznanie Johna Whittena, Assasination Transcripts of the Church
Committee", 16 maja 1978, s. 127-128. Whitten zeznawa pod pseudonimem John Scelso;
jego prawdziw tosamo CIA ujawnia w padzierniku 2002 roku.
12 Na spotkaniu z zastpcami 8 listopada 1954 roku Wisner zapyta Dullesa, czy dostanie
pozwolenie na przeczytanie raportu Doolittle'a. Dulles odmwi. Pozwoli Wisnerowi
obejrze skrcon wersj zalece raportu, ale nie sam miadc krytyk.
13 Wywiady z Johnem Maurym i Edwardem Ellisem Smithem, papiery R. Harrisa Smitha,
Hoover Institute, Stanford University.
14 Protokoy NSC, 3 marca 1955, DDEL.
15 Historia wydziau tajnych operacji: Operacja Tunel berlinski, 1952-1956", CIA, 25
sierpnia 1967, odtajnione 15 lutego 2007.
16 Pracownicy operacyjni CIA, ktrzy wyszli z placwki w Berlinie pod komend Richarda
Helmsa, wci uwaali to miasto i techniki, jakich si w nim nauczyli, za najlepsze okno na
Moskw. Helms i jego ludzie sdzili, e due placwki CIA w Niemczech, Austrii i Grecji
powinny cierpliwie i starannie rozmieszcza agentw rezydentw w Europie Wschodniej. Te
siatki zaufanych cudzoziemcw miay rekrutowa innych podobnie mylcych szpiegw,
zbliajc si coraz bardziej do krgw wadzy, zapewniajc rda informacji, ktre
przeanalizowane i przesiane stawayby si danymi dla prezydenta. Wierzyli, e to sposb
na poznanie wroga, i w poowie lat pidziesitych zaczli sdzi, e z ciemnoci wyania im
si jaki obraz.
CIA znalaza swego pierwszego prawdziwego radzieckiego szpiega, gdy operacja Tunel
berliski" bya w toku. Placwka wiedeska utrzymywaa kontakt z majorem Piotrem
Popowem, wczesnym pracownikiem radzieckiego wywiadu wojskowego, pierwszym
rosyjskim szpiegiem o duej wartoci, jakiego kiedykolwiek miaa CIA. Wiedzia on to i owo
o czogach, rakietach taktycznych i radzieckiej doktrynie militarnej, a przez pi lat zdradzi
tosamo 650 swoich kolegw oficerw. Frank Wi-sner chcia postawi Popowa na czele
podziemnej siatki bojownikw ruchu oporu. Zwolennicy dziaa szpiegowskich w agencji
walczyli jednak z nim ostro i tym razem propozycja Wisnera upada; gorycz po tej potyczce
utrzymywaa si przez lata. Popw nie by szpiegiem doskonaym: ostro pi, zapomina o
rnych rzeczach i podejmowa straszliwe ryzyko. Ale przez pi lat by jedyny. CIA gosia
z przekonaniem, e oszczdzi on Stanom Zjednoczonym p miliarda dolarw na badania
militarne i rozwj. Kosztowa agencj okoo 4 tysicy dolarw rocznie. Wyda go brytyjski
kret George Blake, ktry powiadomi Moskw o tunelu berliskim. Major Popw zosta
rozstrzelany przez pluton egzekucyjny KGB w 1959 roku.
17 Wywiad autora z Polgarem.
18 Panel Moliwoci Technologicznych, Raport dla prezydenta", 14 lutego 1955, DDEL.
19 James R. Killian, Sputnik, Scientists and Eisenhower: A Memoir ofthe First Assistant to
the Prsident for Science and Technology, Cambridge 1967, s. 70-71.
20 Bissell, Temat: Komisja Kongresu Nadzorujca CIA", 9 lutego 1959, odtajniony 29
stycznia 2003, CIA/CREST.
21 Uwagi Bissella o U-2 znajduj si w jego wspomnieniach Rfections ofa Cold War
Warrior: Erom Yalta to the Bay ofPigs, New Haven 1996, s. 92-140. Uwaga Rebe-ra, e nie
postawilimy waciwych pyta", znajduje si na s. 150. Helms wiedzia, e U-2 nie jest
czarodziejsk kul. Niegdy na zebraniu pracownikw wydziau tajnych operacji w okresie,
gdy gwiazda Bissella staa w zenicie, powiedzia, e dobry reportet nie potrzebuje magicznej
czarnej skrzynki, by zdoby uyteczne informacje [...]. Dopki bdzie samolot, bd zdjcia
przeze zrobione. CIA potrzebuje kadego sposobu zbierania danych [...]. Ale ostateczna
analiza, jedyny sposb, eby si dowiedzie, co myli czowiek, to rozmowa z nim".
22 Wayne G. Jackson, Allen Welsh Dulles as Director of Central Intelligence Agency, t. 3,
1973, s. 71 n., CIA, odtajnione 1994.
23 O uwadze Eleanor Dulles wspomnia ambasador William B. Macomber jr, FAOH.
Macomber by asystentem sekretarza stanu do kontaktw z Kongresem za kadencji
Eisenhowera.

Rozdzia 12
Stosunki midzy CIA a przywdcami Japonii w latach pidziesitych zostay odtworzone w
wywiadach autora z Alem Ulmerem, szefem oddziau bliskowschodniego CIA w latach 1955-
1958, Clyde'em McAvoyem, oficerem operacyjnym Kishiego w poowie lat pidziesitych,
Horace'em Feldmanem, eksszefem placwki CIA w Tokio, Rogerem Hilsmanem i U.
Alexisem Johnsonem, wyszymi urzdnikami Departamentu Stanu za prezydentw
Kennedyego i Johnsona, Jimem Lilleyem i Donem Greggiem, niegdy szefami rezydentur
CIA i amerykaskimi ambasadorami odpowiednio w Pekinie i Seulu, oraz Douglasem
MacArthurem II, amerykaskim ambasadorem w Tokio za Eisenhowera.
Stosunki te po raz pierwszy autor przedstawi w artykule CIA Supported Japanese Right in
'50s and '60s w New York Timesie" 9 padziernika 1994 roku. Tekst ten ma korzenie w
walce toczcej si wwczas midzy CIA a Departamentem Stanu w kwestii publikacji tomu
The Foreign Relations of the United States, dotyczcego Japonii w latach szedziesitych.
Dwanacie lat pniej, w lipcu 2006 roku, Departament Stanu z opnieniem przyzna, e
rzd amerykaski zaaprobowa cztery tajne programy wpywania na bieg japoskiego ycia
politycznego". Wymieniono wtedy trzy z czterech programw. Administracja Eisenhowera
pozwolia CIA przed wyborami do japoskiej Izby Reprezentantw w maju 1958 roku
przekaza pienidze kilku wanym politykom proamerykaskim i konserwatywnym".
Ponadto udzielia CIA zgody na ustanowienie tajnego programu w celu rozbicia
umiarkowanego skrzyda lewicowej opozycji w nadziei, e powstanie bardziej
proamerykaska i odpowiedzialna partia opozycyjna". A do tego szerszy tajny program,
podzielony niemal po rwno midzy propagand a dziaania spoeczne", aby zachci
Japoczykw do padnicia w objcia partii rzdzcej i odrzucenia wpyww lewicy. Nie
przyznano si do bliskich stosunkw z robicym karier polityczn i przyszym premierem
Kishim. FRUS, 1964-1968, t. 19, cz. 2.
Po kapitulacji Japonii amerykascy okupanci pod dowdztwem generaa MacAr-thura
dokonali czystki wrd prawicowych militarystw w rodzaju Kishiego oraz jego
zwolennikw i uwizili ich. Jednak sytuacja zmienia si po tym, gdy w 1958 roku sekretarz
stanu Marshall wysa do Japonii George'a Kennana, aby sprbowa przekona MacArthura
do zmiany pogldw. Przykad polityki generaa byo wida w dokach Osaki, gdzie rozebrane
maszyny z japoskich fabryk oliwiono, pakowano i wysyano wielkim nakadem kosztw do
Chin w ramach programu reparacji wojennych. Kennan twierdzi, e Stany Zjednoczone
powinny jak najszybciej przej od reformowania Japonii do jej gospodarczej odbudowy. Ten
zwrot wymaga zakoczenia czystek MacArthura. Oznaczao to zwolnienie skazanych
przestpcw wojennych w rodzaju Kishiego i Kodamy, co doprowadzio do ich zwerbowania
przez CIA i przywrcenia wpywowych przywdcw, karteli, si bezpieczestwa
wewntrznego i partii politycznych.
Stany Zjednoczone powinny robi, co mog, by wspiera skuteczne konserwatywne
przywdztwo w Japonii" twierdzia Rada Kooperacji Operacyjnej w raporcie dla Biaego
Domu z 28 padziernika 1954 roku, odtajnionym pidziesit lat pniej. Gdyby
konserwatyci byli zjednoczeni, mogliby dziaa wsplnie, by kontrolowa ycie polityczne
Japonii, uznaa rada, i podj legalne dziaania przeciwko komunizmowi, zwalcza
neutralistyczne, antyamerykariskie tendencje wielu jednostek w wyksztaconych warstwach
spoeczestwa". To wanie robia CIA, poczwszy od 1954 roku.
1 Japoscy konserwatyci potrzebowali pienidzy. Amerykaska armia potrzebowaa
wolframu. Kto mia pomys: upieczmy dwie pieczenie na jednym ogniu" opowiada John
Howley, nowojorski prawnik i weteran OSS, ktry pomaga zorganizowa transakcj.
Kodama i CIA przemycili tony wolframu z japoskich skadw wojskowych do Stanw
Zjednoczonych i sprzedali je Pentagonowi za 10 milionw dolarw. Do przemytnikw
nalea te Kay Sugahara, Amerykanin japoskiego pochodzenia zwerbowany przez OSS w
obozie dla internowanych w Kalifornii podczas II wojny wiatowej. Jego akta, przebadane
przez Howarda Schonberga, profesora University of Maine, ktry pisa o tym ksik, niemal
ukoczon, gdy zmar w 1991 roku, szczegowo omawiaj operacj. Pienidze te zostay
wpompowane w kampanie konserwatystw podczas pierwszych po zakoczeniu okupacji
wyborw w Japonii w 1953 roku. Howley powiedzia: Nauczylimy si w OSS, e dla
osignicia celu trzeba woy waciwe pienidze we waciwe rce".
2 Pochodzenie JIS i osobistoci japoskiej armii", 10 wrzenia 1953, National Archives,
Record Group 263, CIA Name File, box 7, folder: Kodama Oshio.
3 Dan Kurzman, Kishi and Japan: The Search for the Sun, Nowy Jork 1960, s. 256.
4 Relacja Hutchinsona, FAOH. ' Wywiad autora z McAvoyem.
6 Wywiad autora z MacArthurem.
7 Dokumentacja stosunkw Kai z CIA znajduje si w National Archives, Record Group 263,
CIA Name File, box 6, folder: Kaya Okinori.
8 Wywiad autora z Feldmanem.
Rozdzia 13
1 Wywiad z Lehmanem, Mr. Current Intelligence, Studies in Intelligence", lato 2000,
CIA/CSI.
2 Dyrektywa w sprawie tajnych operacji", 28 grudnia 1955, DDEL.
3 Ocena wydziau do spraw Rosji Sowieckiej dokonana przez inspektora generalnego",
czerwiec 1956, odtajniona 23 marca 2004, CIA/CREST.
4 Relacja Raya Clinea, 21 marca 1983, LBJL.
5 Dyrektor rozgoni, weteran OSS Bob Lang, skary si, e Wisner i jego podwadni
wtrcaj si w kady szczeg naszych spraw". Cord Meyer z CIA, szef wydziau
odpowiedzialny za Radio Wolna Europa, powiedzia, e czu presj, by wypacza cele
radiostacji".

6 Protokoy NSC, 12 lipca 1956, DDEL; NSC 5608/1, .Amerykaska polityka wobec
radzieckich satelitw w Europie Wschodniej", 18 lipca 1956, DDEL. Pod auspicjami
programu Wolnej Europy CIA ju wypucia z Niemiec Zachodnich w kierunku Wgier,
Czechosowacji i Polski 300 tysicy balonw z 300 milionami ulotek, plakatw i broszurek.
Balony przekazyway jasny komunikat: Amerykanie mog przekroczy elazn kurtyn ju
nie tylko za pomoc metalowych znaczkw i fal radiowych.
7 Ray Cline, Secrets, Spies, and Scholars, Blueprint of Essential CIA, Waszyngton 1976, s.
164-170.
8 Protokoy NSC, 4 padziernika 1956, DDEL.
9 Notatka z konferencji z udziaem Eisenhowera, Allena Dullesa i p.o. sekretarza stanu
Herberta Hoovera jr., 27 lipca 1956, DDEL; dziennik Eisenhowera, 26 padziernika 1956,
Presidential Papers of Dwight David Eisenhower 1921; relacja Dillona, FAOH; notatki z
zebra z zastpcami z padziernika, listopada i grudnia 1956, CIA/CREST.
10 Dziaania Wisnera na Wgrzech opisuj dwa opracowania na temat tajnych operacji: The
Hungarian Revolution and Planning for the Future: 23 October4 November 1956, t. 1,
stycze 1958, CIA, orsa Hungary, Volume I [skasowane] i Volume IL External Operations,
19461965, maj 1972, zesp historykw CIA, odtajnione z opuszczeniami w 2005 roku.
11 Zapisy audycji Radia Wolna Europa, 28 padziernika 1956, w: Csasa Bekes, Malcolm
Byrne i Janos M. Rainer (red.), The 1956 Hungarian Revolution: A History in Documents,
Budapeszt 2002, s. 286-289.
12 Wiadomo radiowa od Imre Nagya, 28 padziernika 1956", w: Bekes, Byrne i Rainer,
The 1956Hungarian Revolution, s. 284-285.
Niewielu wiedziao, e Wisner musi walczy z wicej ni jedn czstotliwoci. We
Frankfurcie solidaryci, neofaszystowscy Rosjanie, ktrzy pracowali dla CIA od 1949 roku,
zaczli nadawa na Wgry, twierdzc, e armia onierzy uchodcw kieruje si w stron
granicy. Wysali ten komunikat w imieniu Andrasa Zako, ktry by generaem w
faszystowskim rzdzie wgierskim, a po wojnie przewodniczy dziaajcemu w zachodnich
strefach okupacyjnych Niemiec i Austrii Stowarzyszeniu Wgierskich Weteranw. Zako by
wzorcowym przykadem szpiega przedsibiorcy" zanotowa Richard Helms. Od 1946 do
1952 roku sprzedawa za miliony dolarw sfabrykowane informacje wszystkim gwnym
amerykaskim subom wywiadowczym. Agencja ogosia go trdowatym i zakazaa
wszystkim swoim placwkom robi z nim jakiekolwiek interesy.
Rozmylajc o decyzji CIA, by wzmocni i przekazywa z powrotem nadawane na niskiej
mocy audycje wgierskich bojownikw wykorzystywa wasne czstotliwoci do
przekazywania ich prb o zbrojne wystpienia przeciwko Sowietom John Richardson jr,
szef Radia Wolna Europa, powiedzia: Bojownicy o wolno mogli mwi ludziom to, co
chcieli im powiedzie, i to, w co wierzyli. Potem RWE przechwytywao to i nadawao
ponownie. To byo, jak sdz, najpowaniejszym bdem, jaki zrobiono". Relacja
Richardsona, FAOH.
13 Protokoy NSCV, 1 listopada 1956, DDEL.
14 William Griffith, Radio Wolna Europa, Polityczny przegld programw Radia Wolne
Wgry", 5 grudnia 1956, w: Bekes, Byrne i Rainer, The 1956 Hungarian Revolution, s. 464-
484. Dokument ten stanowi oficjalne potwierdzenie faktu, ktremu CIA od dawna
zaprzeczaa: e RWE sugerowao wgierskim suchaczom lub upewniao ich, e pomoc jest w
drodze. W wgierskim biurze RWE po szczegowym, acz egocentrycznym raporcie Griffitha
dokonano czystki. Dwa lata pniej audycje dla Wgier zmieniy si. Zainaugurowano
niezwykle popularny i naprawd wywrotowy program, ktry podbi masow wyobrani:
rock'n'rollowy show zatytuowany Modzieowa prywatka". Zob. te Arch Puddington,
Broadcasting Freedom: The Cold War Triumph of Radio Free Europe and Radio Liberty,
Lexington 2000, s. 95-104, i George R. Urban, Radio Free Liberty and the Pursuit of
Democracy: My War Within the Cold War, New Haven 1997, s. 211-247.
15 Peer de Silva, Sub Rosa: The CIA and the Uses of Intelligence, Nowy Jork 1978, s. 128.
16 Dziennik Eisenhowera, 7 listopada 1956, DDEL.
17 William Colby, Honorable Men: My Life in the CIA, Nowy Jork 1978, s. 134-135.
18 John H. Richardson, My Father the Spy: A Family History of the CIA, the Cold War and
the Sixties, Nowy Jork 2005, s. 126.
19 Zebranie u dyrektora, 14 grudnia 1956, CIA/CREST.
20 Dzienniki Brucea znajduj si na University of Virginia. Pokazuj, e bdc
amerykaskim ambasadorem w Paryu, Bruce dowiedzia si poczt pantoflow w czerwcu
1950 roku w dniu, gdy jad obiad z Allenem Dullesem o straszliwej moliwoci", e
moe zosta poproszony o objcie funkcji dyrektora centrali wywiadu. Zamiast niego
stanowisko to otrzyma Walter Bedell Smith.
21 Chocia raport konsultantw z prezydenckiej rady do spraw wywiadu sta si znany jako
raport Bruce'a-Lovetta, jego styl wiadczy, e napisa go David Bruce. Zesp ledczy
tworzyli: Bruce, dawny sekretarz obrony Robert Lovett i ekszastp-ca szefa operacji morskich
admira w stanie spoczynku Richard L. Conolly. A do niedawna jedynym dowodem na
istnienie tego raportu by zbir notatek historyka Arthura Schlesingera z dokumentu, ktry
obecnie, jak si twierdzi, znikn z John E Kennedy Memorial Library. Jego odtajniona
wersja dugie ustpy ze zbioru raportw wywiadowczych z epoki Eisenhowera
skompilowane dla Kennedy'ego po Zatoce Swi pojawia si tutaj po raz pierwszy w
wydaniu ksikowym, ze skrtami rozwinitymi dla wikszej przejrzystoci, z poprawionymi
literwkami i zaznaczonymi opuszczeniami dokonanymi przez CIA.
Koncepcja, planowanie, a niekiedy nawet samo aprobowanie [usunito] tajnych opetacji,
niezwykle wanych dla naszej polityki wojskowej i zagtanicznej, staje si w coraz wikszej
mierze wyczn domen CIA co zdecydowanie podkrelaj fundusze, z ktrych CIA nie
musi si rozlicza (to nieuchronny rezultat struktury, systemu i osobistoci zajmujcych si
inicjowaniem i prowadzeniem takich operacji). CIA, zapracowana, bogata i uprzywilejowana,
lubi wystpowa w roli twrcy krlw" (intryga jest fascynujca sukcesy daj znaczne
zadowolenie, niekiedy aplauz adnych oskare, jeli dojdzie do poraek" i cala rzecz
jest duo prostsza ni zbieranie tajnych informacji o ZSRR zwykymi metodami CIA!).
Chocia te skrajnie delikatne, kosztowne operacje s usprawiedliwione jedynie o tyle, o ile
wspieraj amerykask polityk militarn i zagraniczn, a nazbyt czsto zdaje si brakowa
odpowiedzialnego, dugofalowego planowania i staego kierownictwa ze strony Departamentu
Stanu i Obrony. Wci, rzecz jasna, publicznie mwi si o bliniaczych, wywiechtanych
celach sfrustrowania Sowietw" i utrzymywania prozachodniej" orientacji innych. Przy
takich zaoeniach moe by i jest usprawiedliwiona kada wojna psychologiczna i operacja
paramilitarna [usunite].
Inicjatywa, a potem impet walki psychologicznej i operacji paramilitarnych w wikszoci
wychodzi od CIA. A raz uzyskan ostateczn aprobat dla kadego projektu (na
nieformalnych zebraniach wewnttznego krgu Rady Koordynacji Operacyjnej) mona co
najwyej okreli mianem pro forma.
Po zatwierdzeniu projekty w wikszoci przechodz do kierownictwa CIA i pozostaj tam do
rozstrzygnicia. Poniewa te operacje s nierozcznie zwizane z innymi dziaaniami w
zakresie polityki zagranicznej (a niekiedy okrelaj ich bieg), wydaje si, e wymagaj nie
tylko uprzedniej aprobaty Rady Bezpieczestwa Narodowego (a nie R[ady] Koordynacji]
0[peracyjnej]), ale te nieustannego nadzoru tago ciaa.
W rzeczywistoci najczciej aprobata jakiegokolwiek nowego projektu zdaje si polega po
prostu na zatwierdzeniu propozycji dyrektora centrali wywiadu, zwykle bez sprzeciwu, przez
osoby zajte wasnymi wanymi sprawami. Oczywicie wstpnie obsadza si kady projekt
(co jest zastrzeone dla CIA) i ewentualnie (po fakcie) powiadamia si o wynikach NSC
ale nawet potem raport ten dyrektor centtali wywiadu zdaje ustnie poza protokoem" i, co
zrozumiae, stronniczo.
Walka psychologiczna i operacje paramilitarne za kadym razem, czy to wszczte na
podstawie osobistych uzgodnie midzy sekretarzem stanu a dyrektorem centrali wywiadu
(decydujcych przy dowolnej okazji, by uy tego, co uwaaj za najlepsze dostpne atuty"),
czy to podjte wedug wasnego uznania dyrektora centrali wywiadu, czsto w bezporednim i
trwaym kontakcie midzy przedstawicielami CIA a szefami pastw obcych [usunito].
Czsto takie kontakty s w rzeczywistoci jedynie kontynuacj stosunkw nawizanych w
czasie, kiedy zamieszane w nie osoby mogy by opozycj" (do trudno zrozumie,
dlaczego ktokolwiek na niszym stanowisku ni wyszy przedstawiciel Stanw
Zjednoczonych [tj. ambasador] w jakimkolwiek kraju umawia si bezporednio z jego gow
w sprawach, ktre obejmuj oficjalne relacje obu pastw). Oczywistym, nieuchronnym
skutkiem tego jest podzia si amerykaskiej polityki zagranicznej i przyzwyczajenie
cudzoziemcw czsto dawnej opozycji", ktra tetaz dosza do wadzy (i ktra wie, z kim
si ukada) do wygrywania jednej amerykaskiej agencji przeciwko drugiej, gdy tylko
pasuje to im do biecych celw [usunito].
Nastpsrwem tego jest brak u odpowiedzialnych amerykaskich urzdnikw wiedzy
niezbdnej do waciwego sprawowania ich obowizkw. Ludzie zwizani z wywiadem
stwierdzali, e Departament Stanu bardzo si martwi wpywem dziaa wojny
psychologicznej i paramilitarnych CIA na nasze stosunki zagraniczne. (Ludzie z
Departamentu Stanu uwaaj, e by moe najwaniejszym wkadem tej rady bdzie
zwrcenie uwagi prezydenta, jak znaczce, niemal jednostronne wpywy ma wojna
psychologiczna i paramilitarna CIA na nasz polityk zagraniczn i nasze stosunki z
przyjacimi".)
O wsparciu CIA i manipulowaniu przez ni lokalnymi mediami, grupami zawodowymi,
politykami i partiami oraz o innych dziaaniach, ktre mog, w kadej chwili, wywrze
znaczcy wpyw na obowizki miejscowego ambasadora, niekiedy nie ma on adnego pojcia
lub tylko mglicie je wyczuwa [...]. Zbyt czsto powstaj rnice opinii na temat
amerykaskiej postawy wobec lokalnych postaci lub organizacji, szczeglnie midzy CIA a
Departamentem Stanu. [...] (Braterskie stosunki midzy sekretarzem stanu a dyrektorem
centrali wywiadu niekiedy mog doprowadzi do arbittalnego ustalenia amerykaskiego
stanowiska".) [...]
CIA uczestniczy w progtamach propagandowych [usunito pi linijek, prawdopodobnie
dotyczcych finansowania przez agencj dziesitkw magazynw, gazet, wydawnictw i
Kongresu Wolnoci Kultury], ktre trudno uzna za cz obowizkw przydzielonych jej
przez Kongres i Rad Bezpieczestwa Narodowego [...].
Armia oczekuje, e bdzie odpowiada za prowadzenie walki niekonwencjonalnej (a istniej
tu rozbienoci w opinii co do zakresu tej odpowiedzialnoci); nie ma absolutnej pewnoci,
kto bdzie odpowiedzialny za walk psychologiczn i operacje paramilitarne w razie wojny
albo jak (czy kiedy) zostanie rozdzielona odpowiedzialno za nie.
Wojna psychologiczna i operacje paramilitarne (czsto wynikajce z tego, e byskotliwi,
wysokiej klasy modziecy, ktrzy musz co robi, by usprawiedliwi swe istnienie, czsto
mieszaj si w wewntrzne sprawy innych pastw) dzi s prowadzone na skal wiatow
przez hord przedstawicieli CIA [usunite], z ktrych wielu, co wynika z samej natury
sytuacji kadrowej [usunite], brakuje politycznej dojrzaoci. (Z ich sposobu radzenia sobie"
z niestaym, zmiennym podejciem do tematw" sugetowanych ptzez centtal albo
tworzonych przez nich w terenie niekiedy za sugesti miejscowych oportunistw
wynikaj dziwne rzeczy.)
Na szczcie w pewnych sytuacjach, na nieszczcie w innych rezultaty wielu z tych operacji
s stosunkowo krtkotrwae [usunito siedem linijek]. W tazie ujawnienia tych operacji nie
sposb si ich wiarygodnie wyprze" wydaje si, e byoby szczytem naiwnoci uwaa,
e amerykaska rka w tych akcjach nie jest doskonale widoczna zarwno dla lokalnych
urzdnikw, jak i partii komunistycznej, ale te dla wielu innych (cznie z dziennikarzami)
i z naruszeniem szczeglnego zastrzeenia zawartego w [rozkazach] NSC [e rola
Amerykanw w tajnych operacjach pozostanie niezauwaona].
A co, gdyby kto gdzie w naszych wadzach w sposb cigy liczy bezporednie koszty
rozczarowa (Jordania, Syria, Egipt i in.), oblicza ich wpyw na nasz pozycj
midzynarodow i pamita o dugofalowej sensownoci dziaa, ktre wi si z
porzuceniem midzynarodowej zotej zasady" i ktre, jeli uday si tak, jak to goszono,
odpowiadaj, w wielkiej mierze, za podsycanie niepokojw i podnoszenie wtpliwoci co do
nas, ktre w wielu krajach dzisiejszego wiata istniej? Jaki wywaroby to wpyw na nasze
obecne sojusze? Gdzie znalelibymy si jutto?
Uwaamy, e zwolennicy decyzji z 1948 toku, by tzd rozpocz program wojny
psychologicznej i paramilitarnej, najpewniej nie mogli przewidzie konsekwencji, ktre z
niego wynikny. Nikt w CIA, poza osobami bezporednio zajmujcymi si codzienn
dziaalnoci, nie mia o rym szczegowej wiedzy. W obecnej sytuacji midzynarodowej
wydaje si, e nadszed czas, by zaj si ponown ocen i realistycznym poprawieniem tego
programu, a by moe jako nas z niego wyplta", dziaajc racjonalniej ni teraz.
Notatka Ann Whitman, 19 padziernika 1954, DDEL.

Rozdzia 14
1 Protokoy NSC, 18 czerwca 1959, DDEL.
2 Archie Roosevelt, For Lust of Knowing: Memoirs of an Intelligence Officer, Boston 1988,
s. 444-448.
3 Ocena programu szkoleniowego CIA przez inspektora generalnego", czerwiec 1960,
odtajniona 1 maja 2002, CIA/CREST.
4 Notatka Goodpastera z konferencji z prezydentem, 7 wrzenia 1957. Nadzieje Eisenhowera
na dziaania militarne w celu ochrony islamu przed wojujcym ateizmem i jego spotkania z
Rountreem w celu zorganizowania tajnej amerykaskiej pomocy wojskowej dla Arabii
Saudyjskiej, Jordanii, Iraku i Libanu utrwali sekretarz jego kancelarii genera Andrew J.
Goodpaster w notatkach z 23 i 28 sierpnia 1957, DDEL.
5 Relacja Symmesa, FAOH.
6 Frank G. Wisner, notatka do akt, Temat: Streszczenie spotkania przy obiedzie z OCB", 12
czerwca 1957, CIA/CREST W notatce zapisano, e Wisner uzna konieczno oglnego
wsparcia Jordanu" na dodatek dla wsparcia ze strony CIA. ,Agen-cja zdecydowanie preferuje
Arabi Saudyjsk i Irak".
7 Relacja Symmesa, FAOH.
8 Miles Copeland, The Game Player, Londyn 1989, s. 74-93.
'' Dulles w protokoach NSC, 3 marca 1955. Najlepszy opis dziaa CIA w regionie da:
Douglas Little, Mission Impossible: The CIA and the Cult of Covert Action in the Middle
East, Diplomatic History", t. 28, nr 5, 2004. Artyku Little'a jest majstersztykiem opartym na
rdach. Wspomnienia Copelanda oddaj wiernie atmosfer, ale s niewiarygodne, jeli
chodzi o detale, o ile nie potwierdzili ich uczeni miary Little'a.
10 Brytyjski dokument opisujcy spisek CIA i SIS przeciwko Syrii odkry Matthew Jones,
ktry omwi go w artykule The Preferred Plan": The Anglo-American Working Group
Report on Covert Action in Syria, 1957, Intelligence and National Security", wrzesie 2004.
11 Relacja Curtisa F. Jonesa, FAOH. Prbowalimy upora si nie tylko z epizodem z
Rockym Stone'em powiedzia Jones. Finansowalimy na przykad zakupy broni dla
Ormian, ktrzy zakopywali j w Syrii" dopki syryjski wywiad nie wykopa skrzy z
uzbrojeniem i nie rozbi podziemnego batalionu.
12 Charles Yost, History and Memory: A Statesman's Perceptions of the Twentieth Century,
Nowy Jork 1980, s. 236-237.
13 Zebranie z zastpcami, 14 maja 1958, CIA/CREST
14 Relacja Gordona, FAOH.
15 Protokoy NSC, 13 maja 1958, DDEL.
16 Raport CIA dla NSC, 15 stycznia 1959, CIA/CREST
17 Zebranie z zastpcami, 14 maja 1959, CIA/CREST
18 W 1960 roku Critchfield zaproponowa, eby uy zatrutej chusteczki. Helms popar
pomys. Bissell rwnie. Dulles wyrazi zgod. Wszyscy wierzyli, e wypeniaj yczenie
prezydenta Stanw Zjednoczonych.
19 Sa'adi cyt. w: Said Aburish, A Brutal Friendship: The West and the Arab Elit, Nowy Jork
2001. Aburish by oddanym czonkiem partii Baas, ktry zerwa z Saddamem i opisywa
brutalno jego reimu. Udzieli bardzo ksztaccego wywiadu dla Frontline",
opublikowanego na stronie cyklu dokumentacyjnego PBS: http:// www.
pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/saddam/interviews/aburish.html). Zaangaowanie
Stanw Zjednoczonych w zamach na Kasima w Iraku byo powane powiedzia.
Istnieje dowd, e pracownicy CIA byli w kontakcie z oficerami zamieszanymi w przewrt.
Istnieje dowd, e w Kuwejcie zaoono elektroniczne centrum dowodzenia, by kierowao
siami walczcymi z Kasimem. Istnieje dowd, e przekazali spiskowcom list ludzi, ktrych
naleao niezwocznie wyeliminowa, aby zamach si powid. Stosunki midzy
Amerykanami a parti Baas byy wwczas bardzo bliskie. Pozostay takie jeszcze jaki czas
po przewrocie. Trwaa te wymiana informacji midzy obiema stronami. Na przykad bya to
jedna z pierwszych okazji, gdy Stany Zjednoczone zdoay przej pewne modele myliwcw
MiG i czogw wyprodukowanych w Zwizku Radzieckim. To bya apwka. To wanie
Baas miaa do zaoferowania Stanom Zjednoczonym w zamian za pomoc w wyeliminowaniu
Kasima". James Critchfield, ktry przygotowa t akcj jako szef wydziau tajnych operacji na
Bliski Wschd, tu przed mierci, w kwietniu 2003 roku, powiedzia Associated Press:
Trzeba zrozumie kontekst czasw i skal zagroenia, przed jak stalimy. To mwi
ludziom, ktrzy powiadaj: To wy z CIA stworzylicie Saddama Husajna*".
Rozdzia 15
1 Protokoy NSC, 9 wrzenia 1953, DDEL.
2 Spotkanie z wiceprezydentem, pitek, 8 stycznia 1954", CLA/DDRS.
3 Zeznanie Bissella, Prezydencka Komisja do spraw Dziaalnoci CIA (komisja
Rockefellera), 21 kwietnia 1975, cile tajne, odtajnione 1995, GRFL.
4 NSC 5518, odtajnione 2003, DDEL.
5 Relacja Bissella, DDEL.
6 Wywiad autora z Ulmerem.
7 Streszczenia raportu CIA, Odprawa NSC: Indonezja", 27 i 28 lutego, 5 i 14 marca, 3 i 10
kwietnia 1957; Spotkanie zastpcw CIA, 4 marca 1957; Analiza CIA, Sytuacja w
Indonezji", 5 marca 1957.
8 Odprawa NSC: Indonezja", 17 kwietnia 1957, CIA/CREST; chronologia CIA, Operacja
indonezyjska", 15 marca 1958, odtajnione 9 stycznia 2002, CIA/ CREST.
9 Zebranie u dyrektora, 19 lipca 1957, CIA/CREST
10 F. M. Dearborn do Biaego Domu, Notatki z podry na Daleki Wschd", listopad 1957,
odtajnione 10 sierpnia 2003, DDEL. Wedug dziennika prezydenta Dearborn osobicie
opowiedzia o swej podry Eisenhowerowi 16 listopada podczas spotkania w cztery oczy.
CIA, Raport specjalny o Indonezji", 13 wrzenia 1957, odtajniony 9 wrzenia 2003, DDEL.
Operacja indonezyjska", 5 marca 1958, CIA/ CREST.
11 Wywiady autora z Ulmerem i Sichelem. Latem 1957 roku Ulmer wysa do pracownikw
wydziau tajnych operacji danie, by mieli oko na Sukarno podczas jego dorocznej
wycieczki wyczarterowanym odrzutowcem PanAmu po najbardziej luksusowych burdelach
Azji. W wyniku tej operacji szef placwki w Hongkongu Peter Sichel z pomoc patriotycznie
nastawionej zaogi PanAmu na odzie CIA zdoby stolec Sukarno do analiz medycznych.
Przy braku wiedzy kady dowd by wany.
12 Protokoy NSC, 1 sierpnia 1957, DDEL.
13 Zebranie z zastpcami, 2 sierpnia 1957, CIA/CREST.
14 Komitet Cumminga, Raport specjalny o Indonezji", 13 wrzenia 1957, odtajniony 9 lipca
2003, DDEL.
Ambasador Allison przyj wwczas zaproszenie do paacu prezydenckiego na nieoficjaln
pogawdk. Sukarno chcia, by Eisenhower przyjecha do Indonezji i zobaczy ten kraj; byby
pierwsz gow stanu, ktra zamieszkaaby w uroczym nowym domu gocinnym
wybudowanym na Bali. Kiedy dwa tygodnie pniej z Waszyngtonu przysza zimna odmowa,
Allison przekaza j, drc: Widziaem, jak Sukarno dosownie opada szczka, gdy czyta list
prezydenta Eisenhowera. Nie mg w to uwierzy". Opinie i cytaty z AJlisona pochodz z
tomu: John M. Allison, Ambassador from the Prairie, or Allison Wonderland, Boston 1973, s.
307-339.
15 Rozkaz opublikowany w kronice CIA, Operacja indonezyjska", 15 marca 1958,
CIA/CREST
16 CIA odnotowaa dwa jego wyjazdy w ten region jesieni 1957 i wiosn 1958 roku. Wisner
stara si upewni, e Departament Stanu wie jak najmniej o jego planach tajnej akcji. Wedle
protokou z zebrania z dyrektorem 26 grudnia 1957 roku na 30 grudnia mia on umwione
spotkania z urzdnikami Departamentu Stanu w kwestii sytuacji w Indonezji. Pan Wisner
wyrazi nadziej, e te dyskusje zostan ograniczone do kwestii politycznych, zamiast
dryfowa w stron spraw operacyjnych".
17 Operacja indonezyjska", 15 marca 1958, CIA/CREST. Operacja paramilitarna zostaa
omwiona w: Kenneth Conboy i James Morrison, Feet to the Fire: CIA Covert Operations in
Indonesia, 19571958, Annapolis 1999, s. 50-98. To programw wal-ki politycznej
przedstawiono w: Audrey R. Kahin i George M. T. Kahin, Subversion as Foreign Policy: The
Secret Eisenhower and Dulles Debacle in Indonesia, Seattle 1995.
18 Biuro attache armii amerykaskiej, Dakarta, do Departamentu Stanu, 25 maja 1958, cyt.
w: Kahin i Kahin, Subversion as Foreign Policy, s. 178.
CIA poprosia Pentagon o znalezienie wicej znajcych angielski indonezyjskich oficerw,
ktrzy z pomoc agencji chcieli przej wadz. Notatka Allena W. Dullesa do generaa
Roberta A. Schowa, szefa wywiadu wojsk ldowych, 5 lutego 1958.
Odpowiedzi te powinny byy da Amerykanom nieco oddechu. Genera Nasution, zawodowy
oficer, ktry kierowa armi indonezyjsk i dochowywa wiernoci rzdowi, zapewni attache
amerykaskiej armii w Dakarcie majora George'a Bensona, e ju usun z wpywowych
stanowisk wszystkich podejrzanych o komunizm. Podpukownik D. I. Pandaitan,
indonezyjski attache wojskowy w Bonn i chrzecijanin, jak zauway jego amerykaski
odpowiednik stwierdzi: Jeli Stany Zjednoczone znaj jakichkolwiek komunistw, niech
nam o nich powiedz, a my ich usuniemy [...]. Zrobimy wszystko poza zastrzeleniem Sukarno
albo zaatakowaniem komunistw bez dowodu na nielegalne dziaania z ich strony. W naszym
kraju nie moemy aresztowa komunistw tylko dlatego, e s komunistami; usuniemy ich
i tutaj podpukownik dgn rk powietrze, jakby trzyma w niej n jeli przekrocz t
lini". Notatka z rozmowy z indonezyjskim oficerem, data niepewna, ale najprawdopodobniej
pocztek 1958, odtajnione 4 kwietnia 2003, CIA/CRERST.
19 Zapis rozmowy telefonicznej Johna Fostera Dullesa, DDEL.
20 Protokoy NSC, 27 lutego 1958, DDEL.
21 Protokoy NSC, 21 kwietnia 1958, DDEL.
22 Protokoy NSC, 14 kwietnia 1958, DDEL. John Foster Dulles, notatka z rozmowy z
prezydentem, 15 kwietnia 1958, DDEL.
23 Wywiad Pope'a z autorem.
24 Protokoy NSC, 1 maja 1958, DDEL.
25 Protokoy NSC, 4 maja 1958, DDEL.
26 Operacja indonezyjska", 15 marca 1958, CIA7CREST. Nie do wiary, ale Allen Dulles
twierdzi, e za niepowodzenie operacji odpowiada brak pienidzy. Jak oznajmi
Eisenhowerowi, CIA potrzebowaa co najmniej 50 milionw dolarw wicej na tajne akcje:
Brakowao nam zasobw, eby sprosta takim sytuacjom jak w Indonezji".
27 Wywiad autora z Pope'em. Sukarno odczeka dwa lata, zanim postawi Pope'a przed
sdem. Pilota CIA trzymano w letnim kurorcie na stokach gry Merapi, gdzie stranicy
zabierali go na polowania i tworzyli mu mnstwo okazji do ucieczki. Wizie uzna to za
intryg rzdu, majc pcha tego postawnego blondyna o niebieskich oczach w objcia
indonezyjskich komunistw. Po czterech latach i dwch miesicach zosta uwolniony w lipcu
1962 roku na osobist prob prokuratora generalnego Stanw Zjednoczonych Roberta F.
Kennedy'ego. Na reszt lat szedziesitych wrci do latania dla CIA w Wietnamie. W lutym
2005 roku, w wieku 76 lat, Al Pope zosta przez rzd Francji nagrodzony Legi Honorow za
zasugi w zaopatrywaniu francuskich si oblonych w Dien Bien Phu w 1954 roku.
28 Spotkanie z dyrektorem, 19 maja 1958, CLA/CREST.
29 Odprawa NSC: Indonezja", 21 maja 1958, odtajniona 15 stycznia 2004, CLA/CREST.
30 Relacja Bissella, DDEL.
31 Odprawa NSC: Indonezja", 21 maja 1958, odtajniona 15 stycznia 2004, CLA/CREST.
32 Wisner jednak by ewidentnie chory od koca 1956 roku, podobnie jak wydzia tajnych
operacji. Paul Nitze, jego dobry przyjaciel, ktry wsppracowa z nim blisko jako nastpc
Kennana w Departamencie Stanu, zauway, e presja tamtego epizodu wgierskiego i
sueskiego to byo wicej, ni Frank mg znie, i mia potem zaamanie nerwowe. Sdz, e
trudnoci [w wydziale tajnych operacji] zaczy si po tym zaamaniu nerwowym Franka. [...]
Zaczy si, gdy Frank nie by ju zdolny nim kierowa". Relacja Nitzego, HSTL. Wisner
przeszed przez bardzo trudny okres" podczas kuracji, napisa Dulles do swego starego
zastpcy Billa Jacksona w grudniu 1958 roku. Mam nadziej, e nie minie wiele tygodni, jak
wyjdzie ze szpitala psychiatrycznego". Papiery Allena Dullesa, odtajnione 13 lutego 2001,
CIA. wczenie elektrowstrzsw uywano w rnych przypadociach, czsto w wysokich
dawkach i przez duszy czas [...]. Wiele z tych rodkw nie skutkowao, a cz bya nawet
szkodliwa". Zob. Report of the National Institute of Mental Health Consensus Development
Conference on Electroconvulsive Iherapy, Journal of the American Mdical Association", t.
254, 1985, s. 2103-2108.
33 Spotkanie z dyrektorem, 23 czerwca 1958, CIA/CREST.
34 Smith cyt. w: Douglas Garthoff, Analyzing Soviet Politics and Foreign Policy, w: Gerald
K. Haines i Robert E. Legge (red.), Watching the Bear: Essays on CIAs Analysis ofthe
Soviet Union, CIA/CSI 2003.
35 Temat: Trzeci raport dla prezydenta od prezydenckiej rady konsultantw do spraw
zagranicznej dziaalnoci wywiadowczej" oraz notatka ze spotkania [rady] z prezydentem, 16
grudnia 1958, CIA/DDEL. Na tym spotkaniu z Eisenhowerem dawny sekretarz obrony Robert
Lovett umocni pogldy rady, e obecna organizacja jest saba, przytaczajc przykad
Indonezji zapisano w cile tajnym protokole. Pan Lovett wskaza w ramach oglnego
podsumowania, e mamy dwa podstawowe sposoby uzyskiwania wiarygodnych informacji,
przez urzdzenia i przez indywidualnych tajnych agentw. Na tym ostatnim polu, tajnych
agentw, wedug niego, bdziemy uzyskiwa najlepsze informacje [...]. Nie jestemy dobrzy
w tej dziedzinie i powinnimy si poprawi".
36 Dulles, protokoy zebrania wyszego personelu, 12 stycznia 1959, CIA/ CREST.
Rozdzia 16
1 Ambicje Bissella wzgldem CIA byy ogromne; stojce przed nim przeszkody byy jeszcze
wiksze. Powiedzia on swojemu personelowi, e ma penomocnictwo, by poczy plany
gorcej wojny z zimnowojennymi moliwociami" Stanw Zjednoczonych aby CIA staa
si bardziej mieczem ni tarcz w boju z Sowietami. Stworzy nowy wydzia, projektw
rozwojowych, ktry pozwoli mu wytrzsa programy tajnych akcji z tylnej kieszeni spodni.
Uwaa CIA za instrument amerykaskiej wadzy nie mniej potny i duo bardziej
uyteczny ni amerykaski arsena nuklearny czy 101. Dywizja Powietrznodesantowa.
Uwagi pana Bissella, konferencja strategw", 16 marca 1959, odtajnione 7 stycznia 2002,
CIA/CREST
Bissell wiedzia, e agencji brakuje talentw niezbdnych do osignicia tych celw. Jego
czysta byskotliwo powiedzia jeden z bliskich asystentw Bissella, Jim Flannery nie
moga upora si z tym, e tajne operacje to przede wszystkim ludzie". Flannery cyt. w: Peter
Wyden, Bay ofPigs: The Untold Story, Nowy Jork 1979, s. 320.
Bissell natychmiast poleci swym szefom dziaw, by znaleli pracownikw nie
speniajcych standardw i pozbyli si ich". Chcia bezlitosnego i staego" uboju stada.
Przyjrzyjcie si przypadkom nieskutecznoci lub wykroczeniom instruowa podwadnych.
Znajdcie i wykoczcie tych pracownikw, ktrym nie zaley, ktrzy nie mog lub nie
zdoaj unie uczciwego przydziau zada". Richard Bissell, Temat: Program wikszej
skutecznoci w CIA", 2 lutego 1959, odtajnione 12 lutego 2002, CIA/CREST.
Szczegowa wewntrzna ocena tajnych dziaa CIA z listopada 1959 roku ukazuje rda
trosk Bissella: rekrutacja modych talentw spadaa, podczas gdy rosy szeregi pracownikw
przecitnych i w rednim wieku. Znaczcy odsetek" pracownikw CIA mia wkrtce
przekroczy pidziesitk; naleeli do pokolenia II wojny wiatowej, po dwudziestu latach
suby wojskowej i wywiadowczej. Wrd najlepszych pracownikw wydziau tajnych
operacji utrzymuje si silna frustracja, ktra bierze si z widocznej niezdolnoci agencji do
rozwizania problemu kadr" czytamy w wewntrznym studium CIA. Problem ten nie
zosta rozwizany do dzi. Temat: Problem kontroli kadr w programie kariery w wydziale
tajnych operacji", 4 listopada 1959, odtajniony 1 sierpnia 2001, CIA/CREST
2 O ile nie zaznaczono inaczej, w rym rozdziale cytaty i przytoczenia dotyczce CIA i Kuby
pochodz z przygotowanej przez CIA tajnej historii planowania operacji w Zatoce wi: Jack
Pfeiffer, Evolution ofCIA's Anti-Castro Policies, 1951-stycze 1961, w: Officiai History ofthe
Bay ofPigs Opration, t. 3, CIA, NARA (dalej cyt. jako Pfeiffer).
Pfeiffer zosta gwnym historykiem CIA w 1976 roku; odszed na emerytur w roku 1984 i
przez dziesi lat bezskutecznie procesowa si z CIA o odtajnienie tej pracy Jego
trzystustronicowe opracowanie odnalazo si w National Archives w czerwcu 2005 roku,
odkryte przez profesora Davida Barretta z Villanova University.
3 Nol cyt. w: Pfeiffer. Ambasador William Atwood, ktry latem 1963 roku odgrywa rol
nieoficjalnego cznika prezydenta Kennedy'ego z Castro, wspomina: Byem na Kubie w '59
i spotkaem ludzi z CIA, ktrych gwnymi rdami byli czonkowie hawaskiego Country
Clubu [...]. Nie poruszali si wrd ludzi". Relacja Atwoooda, FAOH.
4 Cox cyt. w: Pfeiffer.
5 Reynolds poczyni t uwag w obecnoci autora i kilku innych reporterw uczestniczcych
w 2001 roku w hawaskiej konferencji na temat Zatoki wi.
6 Cyt. w: Pfeiffer.
7 Dwight D. Eisenhower, Waging Peace: The White House Years: 1956-1961, Garden City
1965, s. 524.
8 Za autora notatki mona uzna J. C. Kinga, wwczas od dziewiciu lat szefa wydziau
pkuli zachodniej. Redakcja Dullesa znajduje si w: Pfeiffer.
9 Jeli nie zaznaczono inaczej, w tej ksice cytaty z Jake'a Esterline a pochodz z nagranych
tam wideo wywiadw z Peterem Kornbluthem z National Security Archive albo ze
wzmianek Esterline'a w zapisach przebiegu konferencji o Zatoce Swi zorganizowanej na
Musgrove Plantation w Georgii w 1996 roku. Materiay z konferencji w Musgrove znalazy
si w: James G. Blight i Peter Kornbluh (red.), Politics of Illusion: The Bay of Pigs Invasion
Reexamined, Boulder 1998.
10 Helms i przemoknity Kubaczyk" s wzmiankowani u Pfeiffera. Helms cakowicie si
od tego odci. To znaczy absolutnie! wspomina Dick Drain, szef operacyjny grupy
kubaskiej. Gdy trzeci raz powtrzy: No wiesz, nie mam nic wsplnego z tym
projektem, odparem: C, panie Helms, nie chc wyj na gupka, ale na Chrystusa,
wolabym, eby pan si nie odcina, bo wtedy moglibymy skorzysta z paskiego
doswiadczenia. Opowiedzia: Chachacha... tak... dobrze, dzikuj bardzo. I koniec. Unika
tej sprawy jak ognia".
11 Raymond L. Garthoff, Estimat?ng Soviet Military Intentions and Capabilities, w: Gerald
K. Haines i Robert E. Leggett (red.), Watching the Bear: Essays on CIA's Analysis ofthe
Soviet Union, CIA/CSI, 2003.
12 Notatka Goodpastera, 30 padziernika 1959, DDEL.
13 Ike uczyni t wzmiank w rozmowie z dziennikarzem Davidem Kraslowem; cytuje j
kilka rde, wcznie z: David Wise, The Politics ofLying: Government Dception, Secrecy
and Power, Nowy Jork 1973.
14 Michael Warner, The CIA's Internal Probe ofthe Bay of Pigs Affair, Studies in
Intelligence", zima 1998-1999, CIA/CSL.
15 Dowd, e Eisenhower chcia mierci Lumumby, jest niepodwaalny. Prezydent chcia
pozby si czowieka, ktrego uwaa (podobnie jak wielu innych, wcznie ze mn) za
kompletnego drania, i to bardzo niebezpiecznego powiedzia pniej Bissell w relacji dla
prezydenckiej biblioteki Eisenhowera. Nie miaem najmniejszej wtpliwoci, e zamierza
pozby si Lumumby i chcia tego bardzo i niezwocznie, jako pilnej kwestii niezwykego
znaczenia. Depesza Allena odbija to poczucie pilnoci i priorytetowoci". Zeznanie sekretarza
NSC Roberta Johnsona na temat rozkazu Eisenhowera zabicia Lumumby wydanego na
zebraniu NSC 18 sierpnia 1960 roku i cytowane zeznanie Devlina o jego rozkazach
pochodzcych od prezydenta" zoone przed ledczymi komisji Churcha. Devlin zeznawa
25 sierpnia 1975 roku; Johnson za 18 czerwca i 13 wrzenia 1975 roku. O morderstwie
Lumumby zob. Wnioski komisji ledczej", tysicstronicowy raport parlamentarny wydany
przez rzd Belgii w grudniu 2001 roku. Zob. te Protokoy NSC, 12 i 19 wrzenia 1960 roku,
DDEL. Steve Weissman, dawny szef personelu w podkomisji Izby Reprezentantw do spraw
Afryki, udzieli autorowi wiele wnoszcego wywiadu o strukturze tajnej operacji w Kongu;
zob. te Weissman, Opening the Secret Files on Lumumba's Murder, Washington Post", 21
lipca 2002. Po zabjstwie Nikita Chruszczow rozmawia z amerykaskim ambasadorem w
Moskwie, ktry pisa w depeszy do prezydenta: W kwestii Konga C. powiedzia, co tam si
stao, i e zamordowanie Lumumby pomogo komunizmowi. Lumumba nie by komunist i
wtpi, eby nim zosta". FRUS, 1961-1963, t. 10, dokument 51. Moskwa mimo to zaoya
Uniwersytet Przyjani im. Patrice'a Lumumby dla studentw z Afryki, Azji i Ameryki
aciskiej, a KGB wykorzystywa go do werbowania agentw. Jednak wywiad radziecki
nigdy nie wrci do Konga za rzdw Mobutu, ktry osobicie zainscenizowa pozorowan
egzekucj ostatniego oficera radzieckiego wywiadu, wydalonego ze stolicy.
16 Zeznanie Owena Robertsa, pniej ambasadora za kadencji Ronalda Reagana, na temat
opacania przez CIA sojusznikw w Kongu. Roberts w 1960 roku by czoowym ekspertem
od Konga w wywiadzie i biurze bada Departamentu Stanu w Waszyngtonie. Pracowa przez
dwa lata w kongijskiej stolicy i by pierwszym amerykaskim dyplomat, ktry zna
wszystkich nowych przywdcw. W 1960 roku pracowa nad finansowan przez CIA
monografi tego kraju i nalea do eskorty podczas wizyty premiera Lumumby, prezydenta
Josepha Kasavubu i osiemnastu ich ministrw w Waszyngtonie i ONZ, gdzie we wrzeniu
1960 roku obradowao Zgromadzenie Oglne. CIA, jak mi wiadomo, pacia co nieco"
kongijskiej delegacji do Narodw Zjednoczonych, powiedzia ambasador Roberts. Relacja
Robertsa, FAOH.
17 Wywiad z Bissellem w: Piero Gleijeses, Ships in the Night: CIA, the White House, and the
Bay ofPigs, Journal of Latin American Studies", t. 27, 1995, s. 142.
18 Relacja Lehmana, Mr. Current Inteligence, Studies in Intelligence", lato 2000, CIA/CSI.
19 Raport przewodniczcego Prezydenckiej Rady Konsultantw do spraw Wywiadu" i
Szsty Raport Prezydenckiej Rady Konsultantw", 5 stycznia 1961, DDEL; Raport
Wsplnej Grupy Studialnej", 15 grudnia 1960, DDEL; Lyman Kirkpatrick, notatka dla
dyrektora centrali wywiadu, Temat: Podsumowanie raportu oceniajcego Zespou FI, DDP",
nie datowane, CLA/CREST; protokoy NSC, 5 i 12 stycznia 1961, DDEL.
20 Gordon Gray, notatka ze spotkania z prezydentem Eisenhowerem, 18 stycznia 1961,
DDEL.
21 Notatka z dyskusji na 473. zebraniu NSC, 5 stycznia 1961, DDEL; notatka od dyrektora
centrali wywiadu Dullesa, 9 stycznia 1961 (Dulles twierdzcy, e poprawi niedostatki" w
wydziale tajnych operacji i e wszystko jest teraz zadowalajce"); notatka z dyskusji na 474.
zebraniu NSC, 12 stycznia 1961, DDEL (Dulles mwicy, e amerykaski wywiad jest
lepszy ni kiedykolwiek", e powoanie dyrektora wywiadu narodowego byoby
nielegalne" i e taki dyrektor byby struktur postawion na kruchym lodzie"). Odtajnione
protokoy NSC, wydane w 2002 roku, nie s dosownymi zapisami, ale zachoway si w nich
lady prezydenckiego gniewu i frustracji. Wszystkie zebrano w: FRUS, 1961-1963, t. 25,
wydane 7 marca 2002.

CZ TRZECIA Rozdzia 17
1 Zapis: 19 stycznia 1961, Spotkanie prezydenta i senatora Kennedyego", odtajnione 9
stycznia 1997, DDEL.
2 Relacja Dearborna, FAOH. To niezwykle szczery wywiad.
6 Notatki Roberta F. Kennedy'ego cyt. w raporcie komisji Churcha.
4 Jeli nie podano inaczej, rekonstrukcja inwazji w Zatoce wi w tym rozdziale zostaa
oparta bezporednio na: The Foreign Relations ofthe United States, 19611963, t. 10: Cuba,
19611962, odtajnione w 1997 roku, i zmikrofilmowanych suplementach wydanych w 1998
roku, t. 11: Cuban Missile Crisis and Aftermath, 1962-1963, odtajnione w 1996 roku, oraz
suplementach z 1998 roku, a take Jack Pfeiffer, Evolution of CIA's Anti-Castro Policies,
1951-January 1961, t. 3: Officiai History of the Bay ofPigs Opration, CIA, NARA. Cytaty z
Jake'a Esterline'a pochodz z zapisu przebiegu konferencji w Musgrove w: James G. Blight i
Peter Kornbluh (red.), Politics of Illusion: The Bay of Pigs Invasion Reexamined, Boulder
1998.
5 Szefem placwki, ktry prbowa przekupi rzd, by Art Jacobs, przyjaciel Franka Wisnera
ze studiw prawniczych i na pocztku dziaalnoci CIA portier, drobny mczyzna zwany
podwczas Czarodziejem z Oz. Mielimy w Singapurze bandyt, ministra, ktry znajdowa
si na licie pac CIA wspomina ambasador Sam Hart, wwczas urzdnik polityczny w
amerykaskiej ambasadzie w Malezji. Pewnej nocy w lokalu konspiracyjnym podczono
go do wykrywacza kamstw [,..]. Singapurskie M-5 wpado do lokalu, a tam minister
podczony do poligrafii". Relacja Harta, FAOH. W pniejszym licie od Ruska czytamy:
Szanowny Panie Premierze. Jestem wielce przygnbiony [...], bardzo auj [...]
nieszczliwego wypadku, niewaciwych dziaa [...]; bardzo powanie [...] przygldamy si
dziaaniom tych urzdnikw w celu ewentualnego zastosowania rodkw dyscyplinarnych".
6 Cabell i Bissell, notatka dla generaa Maxwella D. Taylora, Temat: Operacja kubaska", 9
maja 1961, JFKL, DDRS.
7 FRUS, t. 11, 25 kwietnia 1961 (rada Taylora).
8 Robert F. Kennedy do prezydenta, 19 kwietnia 1961, JFKL, cyt. w: Aleksandr Fursenko i
Timothy Naftali, One Heli ofa Gamble, Nowy Jork 1997, s. 97.
9 Asystentami byli Thodore Sorensen i Arthur Schlesinger, a ich opisy znajduj si,
odpowiednio, w: Kennedy, Nowy Jork 1965, i Robert Kennedy and His Times, Boston 1978.
10 Prezydent Kennedy odci w Biaym Domu sznurki, za ktrych pomoc zarzdzano
wykorzystaniem tajnych si. Eisenhower korzysta z prezydenckich uprawnie poprzez
rygorystyczny system sztabowy, jak w armii. Kennedy przerzuca je niczym pik podczas
meczu. Kilka dni po objciu urzdu rozwiza grup prezydenckich doradcw do spraw
wywiadu i Rad Koordynacji Operacyjnej. Byy to z pewnoci niedoskonae struktury, ale
lepsze ni nic, czyli to, co John Kennedy stworzy w ich miejsce. Zebranie NSC po Zatoce
wi byo za kadencji Kennedyego pierwsz powan dyskusj o tajnych operacjach.
11 Dulles cyt. w: Spotkanie Grupy Studiw Paramilitarnych" (rada Taylora), 11 maja 1961,
odtajnione w marcu 2000 roku i dostpne na stronie http://www.gwu.
edu/nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB29/06-01 .htm.
12 Smith cyt. w: Spotkanie Grupy Studiw Paramilitarnych" (rada Taylora), 10 maja 1961,
NARA.
13 Bissell, Reflections of a Cold Warrior: From Yalta to the Bay of Pigs, New Haven 1996, s.
204. Bissell wierzy, e pozostawi CIA z dziedzictwem, ktre wci nie zostao odoone do
historycznego lamusa i by moe nigdy nie bdzie". W tajnym zeznaniu, ujawnionym w 1996
roku, Bissell oceni tajne dziaania CIA: Po czci z powodu moich wasnych poraek i
niedostatkw pod koniec lat szedziesitych agencja miaa ju, jak sdz, do aosne
osignicia [...]. Gdy przegldamy ca gam rozmaitych tajnych akcji wcznie z
propagandowymi, paramilitarnymi, politycznymi i ca reszt okazuje si, e wydzia
tajnych operacji to nie jest miejsce, gdzie mona by oczekiwa profesjonalnych kompetencji".
Agencja staa si jedynie tajn biurokracj, na dodatek bardzo niedba". Zeznanie Bissella,
Prezydencka Komisja do spraw Dziaa CIA (komisja Rockefellera), 21 kwietnia 1975,
GRFL.
14 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Lntelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 195.
15 James Hanrahan, An Interview with Former CIA Executive Director Lawrence K. Red"
White, Studies in Intelligence", t. 43, nr 1, zima 1999-2000, CLA/CSI.
16 Podczas swego wiatowego objazdu, ktry mia suy poznaniu personelu, w ustroniu
szefw rezydentur dalekowschodnich w grskim kurorcie Naguio na Filipinach w
padzierniku 1961 roku McCone wybra nowego zastpc dyrektora, ktry mia by szefem
analiz wywiadowczych CIA: Raya Cline'a, wwczas szefa placwki wTajpej.
17 Szefowie wydziaw, jak J. C. King, ktry przez dziesi lat pracowa pod kierownictwem
Dullesa, nie mieli nic przeciwko prowadzeniu operacji tak, jak im byo wygodnie. McCone
rwnie nigdy si nie dowiedzia, e jego nominacja doprowadzia do rebelii w agencji. Ja,
na przykad, nie doceniem siy opozycji na drugim i trzecim szczeblu CIA powiedzia
prezydentowi McGeorge Bundy. Niepokoio si wielu bardzo dobrych ludzi". Robert
Amory, zastpca dyrektora CIA do spraw wywiadu, nazwa nominacj McCone'a tanim
posuniciem politycznym". Inni wrogowie w CIA obawiali si, e McCone rzuci agencj na
er modym lwom z Biaego Domu. Jeszcze inni w wydziale tajnych operacji sarkali na to, e
do wadzy doszed czowiek z zewntrz.
18 Notatka McCone'a, 22 listopada 1961, FRUS, t. 10.
19 Notatka McCone'a do akt, 13 stycznia 1964: Czuem i powiedziaem o tym
nieyjcemu prezydentowi Kennedy'emu, prezydentowi Johnsonowi i sekretarzowi Ruskowi
oraz innym e wizerunek dyrektora centrali wywiadu i CIA musi si zmieni. Na mocy
prawa podstawowym i gwnym zadaniem agencji jest gromadzenie informacji, ich analiza,
ocena i oszacowanie oraz przedstawienie ich twrcom polityki. Ta funkcja zostaa ukryta, a
CIA nieustannie nazywa si sub plaszcza i szpady, ktrej dziaania obejmuj (niemal
wycznie) operacje obalania rzdw, mordowania gw pastw, mieszania si w sprawy
polityczne innych pastw [...]. Chciabym sprbowa zmieni ten wizerunek". FRUS, 1964-
1968, t. 23, dokument 184. McCone by czowiekiem, ktry wierzy, e wystpuje w dwch
osobach: jedna prowadzia agencj, a druga bya jednym z prezydenckich doradcw
politycznych". Relacja Richarda Helmsa, 16 wrzenia 1981, LBJL. McCone twierdzi, e
nieustannie podkrela, i CIA przez lata bya podporzdkowana dziaaniom operacyjnym
i to naleao zmieni". Notatka McCone'a, Rozmowa z prokuratorem generalnym Robertem
Kennedym", 27 grudnia 1961, CIA/CREST Naszkicowa i przyj pisemne porozumienie, e
bdzie gwnym funkcjonariuszem wywiadu rzdu". John F. Kennedy do McCone'a, 16
stycznia 1962, CIA/CREST
20 David S. Robarge, Directors of Central Intelligence, 1946-2005, Studies in Intelligence",
t. 49, nr 3, 2005, CIA/CSI.
21 Wywiad autora ze Smithem.
22 Murphy, zapis czata CNN, 1998, dostpny na stronie http://www.cnn.com/
SPECIALS/cold.war/guides/debate/chats/murphy/.
23 Murphy do Helmsa, Temat: Ocena zagroenia dokonana przez Heinza Felfe-go", 7 lutego
1963, odtajnione w czerwcu 2006, CIA.
24 Helms do McCone'a, 19 stycznia 1962, FRUS, t. 10.
25 Notatka McCone'a, Rozmowa z prokuratorem generalnym Robertem Kennedym, 14.45,
27 grudnia 1961", FRUS, t. 10.
26 Lansdale do McCone'a, 7 grudnia 1961, FRUS, t. 10.
27 Esterline, transkrypcja z: Musgrove, Politics of Illusion, s. 113.
28 Helms, A Look over My Shoulder, s. 205.
29 Zeznanie Eldera przed ledczymi z komisji Churcha, 13 sierpnia 1975, odtajnione 4 maja
1994.
30 Na pytanie, czy prezydent Kennedy wyrazi zgod na zabicie Castro, mona wreszcie, ku
mojej satysfakcji, odpowiedzie. W 1975 roku Bissell zezna przed prezydenck komisj
kierowan przez wiceprezydenta Nelsona Rockefellera w kwestii prezydenckiej autoryzacji
zamachu przez CIA.
Rockefeller przepytywa Bissella:
P: Kade morderstwo czy prb morderstwa musiay zaaprobowa najwysze czynniki?
O: Tak.
P: Prezydent?
O: Tak.
31 Houston do historyka Thomasa Powersa: Kennedy by szalony powiedzia Houston.
Szalony jak cholera [...]. Nie gniewa si z powodu prby zamachu, ale naszych zwizkw
z mafi". Powers, Inside the Department of Dirty Tricks, .Atlantic Monthly", sierpie 1979.

32 Wywiad autora z Helmsem. Wedug mnie razem zeznanie Bissella i przygniatajcy ciar
dowodw pobocznych zdaj si rozstrzyga kwesti autoryzacji przez Johna F. Kennedyego.
Kontrargument brzmi, e John Kennedy nigdy nie zrobiby czego takiego, ale jest on bardzo
nieprzekonujcy.
33 Peny kontekst obserwacji Helmsa wart jest przytoczenia teraz, gdy CIA wraca do
mordowania. Odmy na chwil kwesti teologii i moralnoci wszystkich dobrych ludzi
stwierdzi w 1978 roku. Gdy to odoymy na bok, stanie si uderzajce, e jeli
wynajmujesz kogo, by zabi kogo innego, natychmiast jeste obiektem szantau, co dotyczy
tak jednostek, jak i rzdw. Krtko mwic, takie rzeczy nieuchronnie wychodz na jaw. To
jest najwaniejszy powd, by nie miesza si w takie rzeczy. Ale jest te dodatkowe
rozumowanie. Jeli zabierasz si do eliminowania zagranicznych przywdcw, a rzdy
rozwaaj to czciej, ni s skonne przyzna, zawsze powstaje pytanie, co potem [...]. Jeli
zabijasz czyjego przywdc, czemu tamci maj nie zabi twojego?" Pytanie to nurtowao
Helmsa po 22 listopada 1963 roku. Wywiad Davida Frosta z Helmsem, 1978, peny zapis
przedrukowany w: Studies in Intelligence", wrzesie 1993, CIA/CSI.
34 Relacja McCone'a, 19 sierpnia 1970, LBJL. McCone wspomina swoje pierwsze spotkanie
z prezydentem Kennedym, kiedy otrzyma propozycj objcia stanowiska dyrektora centrali
wywiadu: [Kennedy powiedzia:] Tylko cztery osoby poza Allenem Dullesem wiedz, e
odbywamy t rozmow: Bob McNamara i jego zastpca Roswell Gilpatric, Dean Rusk i
[przewodniczcy senackiej Komisji do spraw Energii Atomowej] senator Clinton Anderson.
I powiedzia: Nie chc, by ktokolwiek inny o tym wiedzia, poniewa jeli te liberalne
sk...syny, ktre pracuj w piwnicy tego budynku, usysz, e o tym z panem rozmawiam,
zniszcz pana, zanim zdoam pana zatwierdzi*". Relacja McCone'a, 21 kwietnia 1988,
Institute of International Studies, University of California, Berkeley.
35 Lyman B. Kirkpatrick jr, Raport zespou operacyjnego o zarzdzaniu personelem w
CIA", 27 lipca 1962, CIA/CREST; rkopimienne notatki Kirkpatricka z 6 sierpnia 1962,
Zebranie komitetu wykonawczego w sprawie raportu, CIA/CREST.
36 Harvey do Lansdale'a, 24 maja 1962, CLA/DDRS.
37 Lansdale do Grupy Specjalnej (Rozszerzonej), 5 lipca 1962, FRUS, t. 10.
38 Lansdale do Harveya, 6 sierpnia 1962, FRUS, t. 10.
Rozdzia 18
1 Bezporednie cytaty w tym rozdziale, o ile nie zaznaczono inaczej, pochodz z tam
Kennedy'ego z Biaego Domu, ktrych tre ostatnio wydano drukiem. Tamy te, wieo
odtajnione notatki McCone'a i ponad tysic stron wewntrznych akt CIA tworz bogat
mozaik codziennoci agencji latem i jesieni 1962 roku. Tre zapisw magnetofonowych z
Biaego Domu od 30 lipca do 28 padziernika 1962 zostaa skompilowana w: Timothy
Naftali, Philip Zelikow i Ernest May (red.), The Presidential Recordings: John F. Kennedy, 3
tomy, Nowy Jork 2001, wydane przez Miller Center for Public Affairs. Cytowane notatki
McCone'a pochodz z trzech rde: FRUS, CFIEST i DDRS. Wewntrzne akta CIA autor
uzyska z CREST.
2 Dwa lata po rozmowie w Gabinecie Owalnym Goulart zosta obalony, a Brazylia znalaza
si na drodze ku pastwu policyjnemu. Bobby Kennedy pojecha do Brazylii, by zbada
sytuacj: Nie lubiem Goularta", powiedzia. Zamach w 1964 roku, wspierany przez CIA,
doprowadzi do powstania pierwszej z serii dyktatur wojskowych, ktre rzdziy krajem przez
wikszo dwudziestolecia.
3 Dyrektor przemyla spraw i wprowadzi rozrnienie midzy przewrotem, podczas
ktrego moe doj do krwawej ani, a zamachem wymierzonym w gow pastwa. Jedno
byo moralne, drugie nie; zamach, w ktrym gin prezydent, mg by godny ubolewania, ale
nie naganny.
4 Niemal wszystkie zapisy z tego spotkania zostay zniszczone, ale fragmenty cierpliwie
zestawili historycy z Departamentu Stanu, korzystajc z akt dyrektora centrali wywiadu:
McCone utrzymywa na spotkaniu, e Zwizek Radziecki ma w postaci Kuby atut o takim
znaczeniu, e Sowieci nie pozwol Kubie upa. By zapobiec takiej klsce, sdzi McCone,
Zwizek Radziecki bdzie udziela pomocy gospodarczej, technicznej i wojskowej, wliczajc
w to rakiety balistyczne redniego zasigu, co usprawiedliwiby wzmiankami o rakietowych
bazach amerykaskich we Woszech i w Turcji [...]. Kwestia zamordowania politycznych
przywdcw Kuby zostaa poddana pod dyskusj. Wedug notatki od Harveya do Richarda
Helmsa z 14 sierpnia kwesti t podczas spotkania podnis McNamara [...]. 14 kwietnia 1967
roku emeryt McCone wysa do Helmsa, ktry zosta dyrektorem centrali wywiadu, notatk.
Napisa w niej o spotkaniu z 10 sierpnia: Wspominam, e rzucono sugesti o likwidacji
najwaniejszych ludzi z reimu Castro, wcznie z Castro. Natychmiast poczuem si
dotknity t sugesti i stwierdziem, e temat jest cakowicie niedopuszczalny, dopki
dotyczy rzdu amerykaskiego i CIA, a pomysu tego nie mona omawia ani nie moe si on
pojawi w adnych dokumentach, gdy rzd Stanw Zjednoczonych nie powinien rozwaa
takich dziaa z powodw moralnych [...]". FRUS, t. 10, nota edytorska, dokument 371.
McCone 12 marca 1962 roku, na zebraniu Grupy Specjalnej, pierwszy poruszy kwesti broni
jdrowej na Kubie: Czy moemy teraz rozwija polityk akcji, skoro na kubaskiej ziemi
buduje si bazy rakietowe?" FRUS, t. 10, dokument 316. Jednak 8 sierpnia 1962 roku,
zaledwie dwa dni przed jego pierwszym ostrzeeniem, e na Kub zostay wysane radzieckie
rakiety, McCone powiedzia 26 republikaskim senatorom, e jest przekonany, i na Kubie
nie ma rakiet ani baz rakietowych". Zebranie senackiej komisji politycznej republikanw z
dyrektorem centrali wywiadu", 8 sierpnia 1962, odtajnione 12 maja 2005, CIA/CREST.
5 Walter Elder, John McCone, the Sixth Director of Central Intelligence, kopia brud-nopisu,
CIA History Staff, 1987, czciowo odtajniona i ujawniona w 1998 roku.
6 Ford cyt. w: John L. Helgerson, Raporty CIA o kandydatach na prezydenta", maj 1996,
CIA/CSI.
7 Ford cyt. przez autora, New York Times", 20 lipca 1997.
8 Wywiad autora z Jaganem.
9 Wywiad redaktora Izwiestii z prezydentem Kennedym", 25 listopada 1961, FRUS, t. 5.
10 Notatka Schlesingera, 19 lipca 1962, FRUS, t. 12. " Notatka dla Bundy'ego, 8 sierpnia
1962.
12 Autor przedstawi cz konsekwencji w: A KennedyCIA Plot Returns to Haunt
Clinton, New York Times", 30 padziernika 1994. Artyku ten dotyczy walki o odtajnienie
rzdowych akt dotyczcych owej tajnej operacji. W 2005 roku Departament Stanu
opublikowa w 32. tomie FRUS, 1964-1968, nastpujc not edytorsk": Za kadencji
Johnsona rzd amerykaski kontynuowa polityk administracji Kenne-dyego wsppracy z
rzdem brytyjskim, by oferowa zacht i wsparcie prozachodnim przywdcom i
organizacjom politycznym Gujany Brytyjskiej, poniewa ta kolonia z ograniczon autonomi
zmierzaa w stron cakowitej niepodlegoci. Grupa Specjalna/Komitet 303 zaaproboway
okoo 2,08 miliona dolarw na tajne operacje w tym kraju prowadzone midzy 1962 a 1968
rokiem. Polityka amerykaska obejmowaa tajn opozycj wobec Cheddiego Jagana,
wwczas promarksistowskiego przywdcy wschodnioindyjskiej ludnoci Gujany Brytyjskiej.
Cz funduszy przeznaczonych przez Grup Specjaln/Komitet 303 na tajne akcje zostaa
wykorzystana midzy listopadem 1962 a czerwcem 1963 roku na poprawienie perspektyw
wyborczych opozycyjnych partii w starciu z rzdzc Ludow Parti Postpu Jagana.
Rzdowi amerykaskiemu udao si skoni Brytyjczykw do wprowadzenia w Gujanie
Brytyjskiej systemu proporcjonalnego (ktry faworyzowa siy walczce z Jaganem) i
opnienia przyznania niepodlegoci do czasu, gdy wzmocnione zostan siy
antyjaganowskie".
Dalej czytamy: Poprzez Centraln Agencj Wywiadowcz Stany Zjednoczone zapewniy
partiom Forbesa Burnhama i Petera D'Aguiary, opozycyjnym wobec Jagana, pienidze i rady
w kwestii prowadzenia kampanii, gdy przygotowyway si one do udziau w wyborach
parlamentarnych w grudniu 1964 roku. Tajne fundusze i pomoc techniczna rzdu
amerykaskiego miay odegra decydujc rol w rejestrowaniu wyborcw, ktrzy
prawdopodobnie oddaliby gosy przeciwko Jaganowi. Zwolennicy Burnhama i D'Aguiara
rejestrowali si masowo, pomagajc wygra antyjaganowskiej koalicji. Fundusze
przydzielone przez Grup Specjaln/Komitet 303 zostay ponownie wykorzystane midzy
lipcem 1963 a kwietniem 1964 roku w zwizku ze strajkiem powszechnym w Gujanie
Brytyjskiej w 1964 roku. Kiedy zwolennicy Jagana i Burnhama starli si w robotniczym
konflikcie na plantacjach trzciny cukrowej, Stany Zjednoczone wspary rzd brytyjski,
naciskajc na Burnhama, by nie odpaca przemoc, ale raczej zakoczy konflikt na drodze
mediacji. Rwnoczenie Stany Zjednoczone zapewniy szkolenie pewnym antyjaganowskim
siom, by mogy broni si w razie zaatakowania i poprawi ich morale.
Po strajku generalnym fundusze przydzielone przez Komitet 303 byy wykorzystywane do
wsparcia wyboru koalicji Ludowego Kongresu Narodowego Burnhama i Zjednoczonej Siy
D'Aguiara. Po wyborze Burnhama na prezydenta w grudniu 1963 roku rzd amerykaski,
znw za porednictwem CIA, przekazywa powane fundusze zarwno partii Burnhama, jak i
D'Aguiara. W 1967 i 1968 roku pienidze zatwierdzone przez Komitet 303 pomogy koalicji
Burnhama i D'Aguiara wygra wybory powszechne w grudniu 1968 roku. Kiedy rzd Stanw
Zjednoczonych dowiedzia si, e Burnham zamierza wykorzysta oszukaczo gosy
nieobecnych, by utrzyma si przy wadzy w wyborach 1968 roku, odradzi mu takie
dziaania, ale nie prbowa go powstrzyma".
13 Notatka z rozmowy, 30 czerwca 1963, Birch Grove, Anglia, Temat: Gujana Brytyjska".
Uczestnikami byli prezydent Kennedy, Dean Rusk, ambasador David Bruce, McGeorge
Bundy, premier Harold Macmillan, lord Home i sir David Orms-by-Gore. FRUS, t. 12.
14 Naftali, Zelikow i May, The Presidential Recordings. Pniej tego samego dnia prezydent
odczyta na gos owiadczenie doktrynalne, klasyczny geostrategiczny bekot: W interesie
bezpieczestwa narodowego Stanw Zjednoczonych stara si zastpi lokalnych
przywdcw rdzennymi przywdcami, ktrzy s bardziej ulegli i sympatyzuj z potrzeb
eliminowania obszarw rodzcych tarcia [...], starajc si zapewni, by modernizacja
lokalnego spoeczestwa ewoluowaa w kierunkach, ktre pozwol na powstanie
odpowiedniego rodowiska wiatowego dla owocnej wsppracy midzynarodowej i naszego
stylu ycia". Co za bzdety pogardliwie skomentowa Kennedy. Naszego stylu
ycia".
15 Robert F. Kennedy na rym spotkaniu i przez cay kryzys rakietowy opowiada si za
incydentem Pamitajcie o Maine" zainscenizowanym atakiem na Guan-t?namo. Notatka
McCone'a, 21 sierpnia 1962, w: Dokumenty CIA o kubaskim kryzysie rakietowym",
CIA/CSI, 1992; Notatka McCone'a o spotkaniu McCone-John F. Kennedy, 23 sierpnia 1962,
FRUS, t. 10, dokument 385.
16 Naftali, Zelikow i May, The Presidential Recordings. FBI J. Edgara Hoovera posuno si
do przesuchania Baldwina i podsuchiwania jego domowego telefonu. Baldwin by
absolwentem akademii marynarki wojennej, ktry w 1927 roku zrezygnowa z patentu
oficerskiego, od 1937 roku pracowa jako analityk wojskowy dla New York Timesa", w
1943 roku zdoby Nagrod Pulitzera za swe depesze z Guadalcanalu i zachodniego Pacyfiku
oraz by godnym zaufania wyrazicielem opinii prowojskowych na amach swej gazety. Mia
pierwszorzdne rda w Pentagonie. Po zoeniu mu wizyty przez FBI wstrznity
dziennikarz powiedzia koledze w rozmowie nagranej przez biuro noc 30 lipca: Myl, e
prawdziw odpowiedzi na to jest Bobby Kennedy i sam prezydent, ale Bobby Kennedy
wywiera szczeglny nacisk na Hoovera". Zapis tej rozmowy znalaz si nastpnego dnia na
biurku prokuratora generalnego. Prezydencka Rada Konsultantw do spraw Wywiadu
Zagranicznego spotkaa si z Johnem Kennedym po poudniu nastpnego dnia i oznajmia
mu, e praca Baldwina to powane zagroenie dla Stanw Zjednoczonych. Zasugerowalimy
stwierdzi James Killian, autor raportu o ataku z zaskoczenia" z 1954 roku, z czasw
Eisenhowera e dyrektora centrali wywiadu naley zachci do stworzenia grupy
ekspertw, dostpnej przez cay czas, ktra ledziaby niebezpieczne przecieki [...], zespou
podporzdkowanego mu i dziaajcego pod jego kierunkiem". Clark Clifford, czonek rady
konsultantw i autor szkicu statutu CIA w Ustawie o bezpieczestwie narodowym z 1947
roku, kiedy suy w radzie przy Harrym Trumanie, przynagla prezydenta Kennedyego, by
stworzy penoetatow grup pracujc nad tym bez ustanku" w CIA. Mog si dowiedzie,
kim s kontakty Baldwina stwierdzi Clifford. Kiedy jedzie do Pentagonu, to z kim si
widuje? Teraz nikt tego nie wie. FBI nie wie. A ja sdz, e to mogoby by interesujce".
Liczni przyjaciele Clifforda w waszyngtoskim establishmencie byliby zbulwersowani t
nieuczciwoci. Przesuchania w Kongresie w 1975 roku obarczyy win za podsuch
wycznie prokuratora generalnego Kennedy'ego i FBI a nie prezydenta Kennedyego i
CIA.
17 McCone do Kennedyego, 17 sierpnia 1962, odtajnione 20 sierpnia 2003, CIA/CREST.
18 McCone, Notatka dla: Prezydent/Biay Dom", 28 lutego 1963, JFKL.
19 Dokumenty CIA o kubaskim kryzysie rakietowym", CIA/CSI, 1992.
20 Operacje Idealist zwizane z Kub", 10 wrzenia 1962, CIA/CREST
21 Wyjanienia luki fotograficznej" znajduj si w: Max Holland, The Photo Gap" That
Delayed Discovery of Missiles in Cuba, Studies in Intelligence", t. 49, nr 4, 2005, CIA/CSI.
22 Halpern w: James G. Blight i Peter Kornbluh (red.), Politics of Illusion: The Bay of Pigs
Invasion Reexamined, Boulde 1998.
23 Dokumenty CIA o kryzysie kubaskim", CIA/CSI, 1992.
24 Protokoy zebrania Grupy Specjalnej (Rozszerzonej) na temat operacji Mon-goose, 4
padziernika 1962", odtajnione 19 lutego 2004, CIA/CREST; notatka McCone'a, 4
padziernika 1962, FRUS, t. 10.
25 Raport zachowa si w wyjtkach w odtajnionej w 2001 roku nocie edytorskiej w: FRUS,
1961-1963, t. 25, dokument 107, oraz w Dokumenty CIA o kryzysie kubaskim",
CIA/CREST, 1992, s. 361-371.
26 McGeorge Bundy, Danger and Survival, Nowy Jork 1988, s. 395-396.
27 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Inteligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 208.
28 Robert Kennedy, Thirteen Days, Nowy Jork 1969, s. 27.
Rozdzia 19
1 Do 2003 roku pytanie, co znajdowao si tak naprawd na tamach z Biaego Domu, byo
przedmiotem gorcych dyskusji. Po czterdziestu latach wydarzenia te oraz to, co kto
powiedzia i do kogo, ustali dziki wiarygodnym zapisom po ponad dwudziestu latach pracy
Sheldon Stern, historyk z John F. Kennedy Presidential Library.
Wedle obiegowych pogldw cika prba kubaskiego kryzysu rakietowego odmienia
Johna i Roberta Kennedych. Niedowiadczony gwnodowodzcy sta si byskotliwym
przywdc, a mody jastrzb Bobby gobiem, Biay Dom za, dotd seminarium
harwardzkie, wityni mdroci. To po czci mit oparty na niedokadnych i zafaszowanych
rdach. Prezydent Kennedy karmi faworyzowanych dziennikarzy poetycznymi, ale
ewidentnie nieprawdziwymi opowieciami. Pomiertnie opublikowana ksika Roberta
Kennedy'ego na temat kryzysu zawiera wymysy i zmylone dialogi, powtarzane przez
innych, zwykle wiarygodnych historykw i lojalny krg akolitw Kennedy'ego.
Obecnie wiemy, e bracia Kennedy znieksztacili rda i zataili, jak zosta rozwizany
kryzys. Wiemy te, e gdy szukali drogi wyjcia, podali czsto kursem wytyczanym przez
Johna McCone'a. Zob. Sheldon Stern, Averting The Final Failure": John F. Kennedy and the
Secret Cuban Missile Crisis Meetings, Stanford 2003. Ten rozdzia opiera si na zapisach
Sterna oraz odtajnionych notatkach McCone'a, o ile nie zaznaczono inaczej.
2 Carter, 16 padziernika (wtorek)/(p.o. dyrektora centrali wywiadu)", odtajnione 19 lutego
2004, CIA/CREST; Zebranie Mongoose z prokuratorem generalnym", 16 padziernika
1962; Dokumenty CIA o kubaskim kryzysie rakietowym", CIA/CREST, 1992; Aleksandr
Fursenko i Timothy Naftali, One Hell of a Gamble, Nowy Jork 1997, s. 227-228.
3 Notatka do dzisiejszej dyskusji", CIA/CREST; notatka McCone'a bez tytuu; Materiay do
rozmw dla kierownictwa", wszystkie z 17 padziernika 1962, odtajnione 5 marca 2003.
4 Tamy prezydenckie, 19-22 padziernika, JFKL.
s Notatki McCone'a, 19-22 padziernika 1962, CIA/CREST Oficjalne zebranie Rady
Bezpieczestwa Narodowego odbyo si w Gabinecie Owalnym w Skrzydle Wykonawczym o
14.30 w sobot 20 padziernika. Spotkania nie nagrywano, ale zachoway si krtkie notatki
Cline'a i rkopimienne bazgray, podobnie jak oficjalny protok spisany przez protokolanta
NSC Bromleya Smitha. Notatki Cline'a znajduj si w: Dokumenty CIA o kubaskim
kryzysie rakietowym", CIA/CSI, 1992.
6 Relacja McCone'a, 21 kwietnia 1988, Institute of International Studies, University of
California w Berkeley.
7 To warknicie zostao utrwalone na tamie 4 marca 1963 roku, tamy prezydenckie, JFKL.
Po raz pierwszy wspomnia o tym historyk Max Holland w: The Kennedy Assasination
Tapes, Nowy Jork 2004, i ponownie w swym artykule The Photo Gap" That Delayed
Discovery of Missiles in Cuba, Studies in Intelligence", t. 49, nr 4, 2005, CIA/CSI.
8 Dziaania McCone'a ukazuj tamy ze spotkania 26 padziernika o 10.00, jego notatki i
zapis spotkania w: FRUS. Zapis dokonany z tamy jest fragmentaryczny. 30 padziernika
pan McCone stwierdzi, e wszystkie operacje Mongoose musz pozosta w zawieszeniu,
a w tym tygodniu skocz si negocjacje". Marshall Carter, notatka do akt, 30 padziernika
1962, odtajnione 4 listopada 2003, CIA/CREST Tajne operacje przeciwko Kubie, planowane
i przeprowadzone przed kryzysem rakietowym i po nim, s przedstawione w: FRUS, t. 11,
dokumenty 271, 311, 313 oraz 318-319.
9 Spisek ten zosta przedstawiony w raporcie inspektora generalnego CIA dla Helmsa z 1967
roku, odtajnionym w 1993 roku. J. S. Earman, inspektor generalny, Temat: Raport o spisku
w celu zamordowania Fidela Castro, 23 maja 1967", CIA. Cytaty i przytoczenia w kolejnych
akapitach zaczerpnito z tego dokumentu.
John McCone nigdy si nie dowiedzia o ostatnim spisku, by jednak tego bliski. 15 sierpnia
1962 roku reporter Chicago Sun-Times" zadzwoni do centrali CIA, pytajc o powizania
midzy zowrogim szefem mafii Samem Giancan, CIA a nastawionymi antycastrowsko
Kubaczykami. Wieci dotary do McConea, ktry spyta Helmsa, czy to moe by prawd.
W odpowiedzi Helms wrczy mu trzystronico-w, pisan z pojedyncz interlini notatk od
szefa bezpieczestwa CIA Sheffielda Edwardsa. Stwierdza on w niej, e Robert F. Kennedy
zosta 14 maja 1962 roku poinformowany o draliwej operacji CIA" prowadzonej przeciwko
Fidelowi Castro od sierpnia 1960 do maja 1961 roku, wcznie z pewnymi interesami
hazardowymi" reprezentowanymi przez niejakiego Johna Rossellego z Los Angeles" i
niejakiego Sama Giancan z Chicago". Prokurator generalny dobrze zna te nazwiska. W
notatce nie wspomniano o zabjstwie, ale jej znaczenie byo jasne. Helms przekaza j
McCone'owi z wasn notatk przewodni: Przypuszczam, e zdaje pan sobie spraw z
natury operacji omwionej w zaczniku". McCone wietnie zda sobie z tego spraw podczas
czterech minut powiconych na lektur. Wpad we wcieko nie do opisania.
Moe wanie dlatego Helms nigdy nie zawraca sobie gowy informowaniem go o nowym
morderczym spisku kierowanym przez FitzGeralda ani o tym, kto sta na jego czele. W
1975 roku Helms powiedzia Henryemu Kissingerowi, e Bobby Kennedy osobicie
kierowa" wicej ni jedn prb zamordowania Fidela Castro. Kissinger i Ford, notatka z
rozmowy, 4 stycznia 1975, GRFL.
Rozdzia 20
1 Tamy Johna F. Kennedyego, 4 listopada 1963, JFKL. Zapis, wart przesuchania, jest
dostpny na stronie http://www.whitehousetapes.org/clips/1963_l 104_jfk_
vietnam_memoir.html.
2 Zeznanie Coneina z 1975 roku przed senackimi ledczymi zostao odtajnione we wrzeniu
1998 roku. Wszystkie cytaty z niego wykorzystane w tym rozdziale pochodz z tego zapisu.
Urodzony w Paryu w 1919 roku, w 1924 roku Conein zosta wysany do Kansas City do
ciotki, ktrej m zgin we Francji. Kiedy w 1939 roku wybucha II wojna, pospieszy
zacign si do armii francuskiej. Kiedy w 1940 roku Francja upada, wyjecha do Stanw
Zjednoczonych i wstpi do OSS. W 1944 roku, z bazy w Algierze zosta przerzucony do
okupowanej Francji, by doczy do ruchu oporu. Po wyzwoleniu Francji OSS wysao go do
poudniowych Chin, by wstpi do francusko-wietnamskiego oddziau komandosw i
zaatakowa japoski port w pnocnym Wietnamie. Przywiza si do tego kraju. Sprawa
skoczya si le dla jednego i drugiego.Conein czeka na swego biografa. Stanley Karnow,
historyk i autor Vietnam: A History, Nowy Jork 1983, spdzi siedemdziesit godzin na
wywiadach z nim, ale porzuci plany, gdy jego bohater zacz przypomina fikcyjnego
szpiega Somerseta Maughama, Ashendena, czowieka tak pochonitego przez dziaalno
wywiadowcz, e nie mg oddzieli szpiegowskich opowieci od wasnego ycia. Nalea
do innej epoki powiedzia Karnow. By awanturniczym najemnikiem facetem, ktry
przesta istnie poza wiatem fikcji. Fantastyczny gawdziarz. Nie miao znaczenia, czy jego
opowieci byy prawdziwe, czy nie. Niemal zawsze byy niemal cakowicie prawdziwe".
Autor napisa nekrolog Coneina, Lucien Conein, 79, Legendary Cold War Spy, New York
Times", 7 czerwca 1998.
3 Relacja Rufusa Phillipsa, FAOH.
4 Relacja Johna Gunthera Deana, FAOH.
5 Decyzja o prbie kupienia nowego rzdu zostaa podjta po tym, jak Allen Dulles ostrzeg
prezydenta Eisenhowera, e mamy si czego ba w 1959, w roku wyborw powszechnych"
w Laosie, a prezydent odpar, e byaby to powana sprawa, gdyby jakikolwiek kraj w
rodzaju Laosu sta si komunistyczny w wyniku legalnego wyboru jego narodu". Protokoy
NSC, 29 maja 1958, DDEL. Analitycy CIA raportowali: Wznowienie przez komunistw
walki partyzanckiej w Laosie byo pierwotnie reakcj na silnie antykomunistyczn postaw
laotaskiego rzdu i na ostatnie amerykaskie inicjatywy wspierania Laosu". Specjalna
Narodowa Prognoza Wywiadowcza 68-2-59, Sytuacja w Laosie", 18 wrzenia 1959,
odtajnione w maju 2001, CIA/CREST.
6 Relacja Johna Guntera Deana, FAOH.
7 Wywiad autora z Jamesem.
8 Relacja Williama Laira, Vietnam Archive Oral History Project, Texas Tech University,
wywiad przeprowadzony przez Steve'a Maxnera, 11 grudnia 2001. Wykorzystane dziki
uprzejmej zgodzie pana Maxnera i archiwum.
9 Ten ostatni rozkaz znajduje si w: Pentagon Papers, United StatesVietnam Relations,
19451967, t. 2, Waszyngton 1972, s. 18. Ten pierwszy jest w notatce Grupy Specjalnej,
przedrukowanej w: FRUS, t. 28: Program ten wywodzi si z aprobaty udzielonej [CIA] na
najwyszym szczeblu amerykaskiego rzdu pod koniec 1960 i na pocztku 1961 roku dla
pozyskania plemiennego wsparcia do walki z komunizmem. Gwnym celem tego programu
byo wsparcie Meo, najwikszej nielaota-skiej grupy etnicznej w Laosie [...]. Na mocy
zgody Grupy Specjalnej z czerwca 1963 roku dziaania te doprowadziy do utworzenia
obecnych si liczcych okoo 19 tysicy uzbrojonych partyzantw Meo (zezwolono na 23
tysice) zaangaowanych w samoobron wiejsk i dziaania partyzanckie przeciwko Pathet
Lao".
10 Richard L. Holm, Recollections of a Case Officer in Laos, 1962 to 1964, Studies in
Intelligence", t. 47, nr 1, 2003, CLA/CSI.
11 W centrali CIA toczya si wielka debata nad susznoci wojny w Laosie. W agencji
trwa bardzo powany rozam zauway Robert Amory jr, zastpca dyrektora CIA do
spraw wywiadu od 1953 do 1962 roku. Wszyscy aktywici opowiadali si za wojn w
Laosie. Uwaali, e to wietne miejsce na wojn [...]. Fitz
Gerald by bardzo stanowczy". Amory nie by, wic wkrtce zoy rezygnacj, ale dopiero po
tym, jak pomg naszkicowa pierwsze wane ordzie telewizyjne prezydenta Kennedyego,
powicone Laosowi, ktre wygosi on 23 marca 1961 roku. Prezydent nie mg ani nie
chcia wymwi poprawnie nazwy kraju; sdzi, e nikt nie przejmie si krajem zwanym
Louse" [wymowa zbliona do ang. wesz"]. Powiedzia, e Lajosowi [sic!] zagraaj siy
komunistyczne wewntrzne i zewntrzne, wcznie z weteranami z Wietnamu Pnocnego.
Jego bezpieczestwo jest bezpieczestwem nas wszystkich powiedzia narodowi. W
prawdziwej neutralnoci przestrzeganej przez wszystkich. Wszyscy chcemy pokoju w Laosie,
nie wojny".
12 Ronald H. Spector, Advice and Support: The Early Years of the United States in Vietnam,
1941-1960, Nowy Jork 1985, s. X, XI. Tej skonnoci do robienia czego z niczego
towarzyszya amerykaska ignorancja w sprawie historii Wietnamu i jego spoeczestwa
tak ogromna i wszechogarniajca, e dwa dziesiciolecia federalnie finansowanych
stypendiw, programw jzykowych, programw telewizyjnych i spotka w kampusach
ledwie zrobiy w niej wyom napisa Spector. Zanim Stany Zjednoczone wybray si
zrobi co z niczego w innym zaktku globu, amerykascy przywdcy mogli rozway
czynniki historyczne i spoeczne".
13 Relacja Nehera, FAOH.
14 Autor opisa los wietnamskich agentw CIA w Once Commandos for US, Vietnamese Are
Now Barred, New York Times", 14 kwietnia 1995. Wystawienie CIA do wiatru przez Hanoi
w latach 19611963 jest opisane szczegowo w: Richard H. Schultz jr, The Secret War
Against Hanoi: Kennedy's and Johnsons Use of Spies, Saboteurs, and Covert Warriors in
North Vietnam, Nowy Jork 1999. Schultz, dyrektor katedry bezpieczestwa
midzynarodowego we Fletcher School of Law and Diplomacy, na potrzeby tej ksiki zebra
obszerne relacje i przejrza odtajnione dokumenty.
15 Relacja Barboura, FAOH.
16 W owym czasie skupisko si paramilitarnych CIA w tym regionie byo imponujce, o
czym napisa genera Lansdale w raporcie dla Biaego Domu. W Wietnamie oficerowie CIA
dowodzili 340 poudniowowietnamskimi onierzami z Pierwszej Grupy Obserwacyjnej,
stworzonej przez agencj w 1956 roku, szkolonymi do zabijania partyzantw Vietcongu,
ktrzy przedostali si na poudnie, pnoc i do Laosu. Z Tajwanu Civil Air Transport, linia
lotnicza CIA, lataa setki razy rocznie do Laosu i Wietnamu; armia chiskich nacjonalistw i
CIA szkoliy setki Wietnamczykw na oficerw oddziaw paramilitarnych. W Tajlandii
wasne siy paramilitarne Billa Laira liczyy 550 wyszkolonych miejscowych oficerw. W
Fort McKinley pod Manil CIA prowadzia zbiorcz szko dla filipiskich onierzy, uczc
ich zwalczania komunizmu w caej Azji. Setki innych kursantw z caego regionu wysyano
do bazy CIA na Saipanie.
17 Tajemnica faktycznie bya bardzo gboka. Autor uzyska we wrzeniu 2005 roku
unikatow kopi penego, nie cenzurowanego raportu Taylora dla prezydenta z archiww
CIA. By to osobisty egzemplarz zastpcy dyrektora centrali wywiadu Charlesa Pearre
Cabella. Podkreli on cytowane zdanie i napisa na marginesie: Do czytelnikw z CIA: Tej
koncepcji naley pilnie strzec. C[harles] P[earre] C[abell]".
18 Relacja Roberta E. Kennedy'ego, JFKL, wydana w: Edwin O. Guthman i Jeffrey Shulman
(red.), Robert Kennedy, in His Own Words: The Unpublished Recollections of the Kennedy
Years, Nowy Jork 1988, s. 396.
19 Telegram z Departamentu Stanu do ambasady w Wietnamie, Waszyngton, 24 sierpnia
1963, godz. 21.36, FRUS, t. 3.
20 Tamy Kennedy'ego, 4 listopada 1963, JFKL.
21 W sobotni wieczr 23 sierpnia 1963 roku, kiedy John F. Kennedy postanowi obali
Diema, z Wietnamu napyway ponure wieci. Poudniowowietnamscy komandosi szkoleni
przez CIA zabijali buddyjskich demonstrantw, stwierdza codzienny prezydencki biuletyn, a
Nhu powiedzia wczoraj amerykaskiemu rdu, e generaowie zalecaj wprowadzenie
stanu wyjtkowego. [Nhu] zaprzeczy, e to oznacza przewrt, ale ostrzeg, e moe si nim
sta, jeli Diem zawaha si w kwestii buddyjskiej albo si skompromituje". FRUS, 1961-
1963, t. 3, dokument 271. Jeli Kennedy to przeczyta, mg poczu si zachcony do
zaaprobowania depeszy Hil-smana, autoryzujcej ruch przeciwko Diemowi. Dzieje tej
depeszy doskonale przedstawiaj odtajnione akta Departamentu Stanu w wietnamskich
tomach serii FRUS. McCone powiedzia Dwightowi Eisenhowerowi, e przypadkowa
prezydencka aprobata dla depeszy Hilsmana bya jednym z najwikszych rzdowych
bdw" w owym czasie. Eskprezydent wpad we wcieko. Gdzie bya Rada
Bezpieczestwa Narodowego? Dlaczego Departament Stanu organizowa przewroty?
McCone odpar, e Kennedyego otaczaj w rzdzie liberaowie, ktrzy chc zreformowa
kady kraj" na wiecie. C, odpali Eisenhower, kto mianowa tych cholernych liberaw?
Stary genera wyrazi wielk trosk o przyszo Stanw Zjednoczonych". Notatka McCo-
ne'a, Konferencja z eksprezydentem Eisenhowerem", 19 wrzenia 1963, DDEL.
22 Jest okrutn ironi, e Colby ktry w relacji zoonej w 1982 roku dla LBJ Library
powiedzia, i obalenie Diema byo najgorsz popenion przez nas pomyk" rwnie
dobrze mg zasia ziarno przewrotu 16 sierpnia 1963 roku w notatce dla Helmsa, Rogera
Hilsmana z Departamentu Stanu i Michaela Forrestala z NSC. Rozwaa w niej szanse na
udany zamach stanu" i zauwaa, e zabjstwo moe by integraln czci planowanych
zamachw lub zosta dokonane w nadziei, e z wynikego z tego chaosu wyoni si co
lepszego".
23 Colby cyt. w: Harold Ford, CIA and the Vietnam Policymakers, 1996, CIA/CSI, dostpne
na stronie: http://www.cia.gov/csi/books/vietnam/episl.html. Ford przez wiele lat by
wyszym analitykiem CIA od spraw Wietnamu.
24 Helms by na zebraniu w Biaym Domu w poudnie 29 sierpnia 1963 roku z prezydentem,
McNamar, Ruskiem i kilkunastoma innymi wysokimi urzdnikami. Protokolant zanotowa,
e ambasador Lodge ju poinformowa Rufusa Phillipsa z CIA, by oznajmi wietnamskim
generaom, e za postaw CIA stoi amerykaski ambasador". Do generaw miao dotrze, e
CIA, ambasada i Biay Dom mwi jednym gosem. Prezydent zapyta, czy ktokolwiek ma
jakie zastrzeenia do dziaa, ktre prowadzimy". Rusk i McNamar mieli. Prezydent
zadecydowa potem, e ambasador Lodge ma mie wadz nad wszystkimi jawnymi i
tajnymi operacjami"
w Wietnamie. Do Lodge'a trafia osobista, cile tajna depesza, w ktrej prezydent
przekazywa mu dowodzenie tymi tajnymi operacjami. Notatka z konferencji z prezydentem,
29 sierpnia 1963, akta National Security, JFKL. Zadaniem Lodge'a byo upewni si, e nikt
nie zauway udziau Amerykanw. Otrzymaem instrukcje od ambasadora Lodge'a zezna
Conein. Jeli byy to depesze z instrukcjami, mia doskonay zwyczaj nieodczyrywania
czego. Skada kartk papieru i czyta ci tylko instrukcje dla ciebie, wic nie wiedziae, kto
to przysa ani skd to pochodzi [...]. To s instrukcje, zrozumia je pan? Tak, panie
ambasadorze . W porzdku, wic prosz je wykona". O prezydenckim pragnieniu
zachowania tajemnicy zob. Bundy do Lodge'a, 5 padziernika 1963, FRUS, t. 4.
25 Starcie midzy Lodge'em a Richardsonem jest przejmujco opisane w: John H.
Richardson, My Father the Spy: A Family History of the CIA, the Cold War, and the Sixties,
Nowy Jork 2005.
26 W szczeglnoci chcia generaa Eda Lansdale'a, brzydkiego Amerykanina. Absolutnie
nie, odpar McCone, ktry nie ufa mu wcale. Mogli zastpi Richardsona, jeli Lodge tego
chce, ale nie kim z zewntrz". Notatka z rozmowy telefonicznej midzy sekretarzem stanu a
dyrektorem centrali wywiadu, 17 wrzenia 1963, FRUS, 1961-1963, t. 4, dokument 120.
27 Relacja Roberta F. Kennedy'ego, JFKL; Guthman i Shulman, Robert Kennedy in His Own
Words, s. 398. Spalenie szefa placwki przez ambasadora nie miao precedensu w dziejach
CIA. McCone wysa czterostronicowy raport do prezydenta Kennedy'ego na dzie przed
wyznaczon na 9 padziernika 1963 roku konferencj prasow, bronic CIA przed furi, ktr
wywoaa niedyskrecja Lodge'a. Bdzie pan niewtpliwie pytany o rol CIA w Wietnamie
napisa McCone. Krytycyzm, ktry znalaz wyraz w setkach artykuw i komentarzy,
powanie narusza ducha tej suby, ktrego od dwch lat staram si na nowo rozpali".
Prezydent cile przestrzega rad McCone'a, wypowiadajc si dla prasy.
28 Tran Van Don, Our Endless War, San Francisco 1978, s. 96-99.
29 Komisja Churcha, Rzekome plany zamachw obejmujce zagranicznych przywdcw",
raport wewntrzny, Senat Stanw Zjednoczonych, 94. kongres, 1. sesja, 1975.
30 Notatki McCone'a, Zebranie 5412 Grupy Specjalnej", 18 padziernika 1963, oraz
Dyskusja z prezydentem, 21 padziernika", CIA/CREST. Zob. te Ford, CIA and the
Vietnam Policymakers.
31 Lodge do Bundy'ego i McCone'a, 25 padziernika 1963, FRUS, 1961-1963, t. 4, dokument
216. Wwczas byo ju jednak za pno. 29 padziernika McCone, Helms i Colby o 16.20
przybyli do Biaego Domu na spotkanie z prezydentem, jego bratem i ca ekip od
bezpieczestwa narodowego. Colby przedstawi szczegow map wojskow, z ktrej
wynikao, e siy Diema i siy przywdcw przewrotu s rwne. Podobnie byo z ludmi
prezydenta. Departament Stanu by za, wojsko i McCone przeciwko. Jednak Biay Dom
wprawi w ruch siy, ktrych nie mg zatrzyma.
32 Don, Our Endless War, s. 96-99.
33 Relacja Phillipsa, FAOH.
34 Relacja Coneina pochodzi z jego odtajnionego zeznania przed komisj Chur-cha; depesze
zostay wydane w: FRUS. Conein oznajmi, e Nhu zaatwi z komendantem sajgoskiego
krgu wojskowego zainscenizowanie powstania Vietcongu w Sajgonie. Plan obejmowa
zabicie czoowych amerykaskich urzdnikw. Nhu zamierza potem wysa onierzy
komendanta, by stumili pozorowan rewolt i ocalili Wietnam. Jednak komendant
powiedzia planujcym przewrt o zamiarach Nhu. Jak uj to Conein, zbuntowani
generaowie podwjnie uderzyli" w Nhu: kiedy zacz si prawdziwy przewrt, myla on,
e to jego sfingowany zamach. Wedug komisji Churcha Conein przekaza pnym rankiem 1
listopada 3 miliony piastrw (42 tysice dolarw) adiutantowi generaa Dona na ywno dla
si zamachowcw i odprawy pomiertne dla rodzin zabitych podczas zamachu. Conein zezna,
e z domu zabra 5 milionw piastrw, czyli okoo 70 tysicy dolarw. Colby powiedzia, e
to byo 65 tysicy dolarw.
35 Genera Maxwell D. Taylor, Swords and Plowshares: A Memoir, Nowy Jork 1990, s. 301.
Depesze Biay Dom-Sajgon cytowane w tym akapicie zostay w caoci przedrukowane w:
FRUS, t. 4.
36 Relacja Rosenthala, FAOH.
Rozdzia 21
W 1975 roku senacka Komisja do Zbadania Operacji Rzdowych z Uwzgldnieniem Dziaa
Wywiadowczych (dalej nazywana komisj Churcha) zebraa si pod przewodnictwem
senatora Franka Churcha. Jej ledczy dali tajnych zezna i uzyskali je, a pniej wydali
skpe publiczne owiadczenie. Efekty jej pracy o trwaej wartoci zostay utajnione.
Ten rozdzia opiera si czciowo na ostatnio odtajnionych zeznaniach wyszych rang
pracownikw CIA midzy innymi Richarda Helmsa, Johna Whittena (zeznajcego jako
John Scelso") i Jamesa J. Angletona. Zoyli oni tajne zeznania przed komisj Churcha w
1976 roku i podczas nastpnego dochodzenia prowadzonego w 1978 roku przez Komisj Izby
Reprezentantw do spraw Zabjstw (House Select Committee on Assassinations, dalej zwana
HSCA). Helms, McCone, Angleton i inni zeznawali te przed komisj Rockefellera,
utworzon przez prezydenta Forda w 1975 roku. Ujawnienie tych zezna po dwudziestu i
dwudziestu piciu latach rzuca nowe wiato na to, co CIA sdzia po zamachu o wasnym
ledztwie w sprawie mordu i o swej porace w udzieleniu penych informacji komisji
Warrena.
Zeznania zostay odtajnione midzy 1998 a 2004 rokiem na mocy Ustawy o zbiorach
dokumentw dotyczcych zamordowania Johna F. Kennedyego, uchwalonej przez Kongres w
1992 roku. Wiele zostao opublikowanych na CD-ROM-ie jako As-sasination Transcripts
ofthe Church Committee, dostpne na stronie http://www.histo-ry-matters.com. Praca Johna
Whittena z CIA badajcego dla agencji ledztwo w spra
wie zamachu na Kennedy'ego zostaa odnaleziona w JFK Library przez dziennikarza
Jeffersona Morleya prowadzcego badania do biografii szefa rezydentury w Mexico City
Wina Scotta. W 2006 roku uprzejmie udostpni on kopi autorowi tej ksiki. Dalej ta praca
jest cytowana jako raport Whittena".
1 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 227-229.
2 Lyndon B. Johnson, rozmowa telefoniczna z Billem Moyersem, 26 grudnia 1966, LBJL.
Wiele z tam Lyndona Johnsona z Biaego Domu odnoszcych si do zamordowania
Kennedy'ego zostao zebranych, opatrzonych przypisami i wydanych przez Maksa Hollanda
w: The Kennedy Assassination Tapes, Nowy Jork 2004. Cytaty z tej pracy dalej jako: LBJ
Tapes/Holland".
3 Helms, A Look over My Shoulder, s. 229.
4 Zeznanie Whittena, 1978.
5 Raport Whittena, nie datowany, ale z grudnia 1963, CIA/JFKL.
6 Na zebraniu 22 listopada 1963 roku o 23.30 u McCone'a obecni byli midzy innymi
zastpca dyrektora Carter, Richard Helms i szef administracyjny agencji Red White, ktry
zapisa w swym biurowym dzienniku, e McCone wzi generaa Cartera i zmy mu
gow, twierdzc, e jest bardzo niezadowolony z tego, jak bya prowadzona agencja".
Dziennik L. K. White'a, 23 listopada 1963, CIA/CREST.
7 Whitten przedstawi sw karier zawodow i opisa przepychanki z Angleto-nem w
zeznaniach z 1976 i 1978 roku; cytat pochodzi z tego ostatniego.
8 Zeznanie Helmsa, 9 sierpnia 1978, Specjalna Komisja Izby Reprezentantw do spraw
Zabjstw, cile tajne, odtajnione 1 maja 2001.
* Notatka McCone'a, 24 listopada 1963, CIA/CREST; rozmowa Lyndona B. Johnsona i
Eisenhowera, 27 sierpnia 1965, LBJ Tapes/Holland.
10 Lyndon B. Johnson do Weisla, 23 listopada 1963, LBJ Tapes/Holland.
11 Niewinne wyjanienie brzmiao, e oficerowie wywiadu radzieckiego w Ciudad de Mxico
za dnia odgrywali rol urzdnikw wizowych, tak samo jak oficerowie CIA w ambasadach na
caym wiecie. W swych pamitnikach oficer wywiadu radzieckiego Oleg Nieczyporienko
stwierdza, e najpierw sysza o Oswaldzie poszcym o wiz sw kiepsk ruszczyzn, a
potem sam by tego wiadkiem. Wydawao si, e chce pojecha na Kub, by ocali siebie i
Fidela Castro przed amerykaskim wywiadem: Oswald by niezwykle pobudzony i
ewidentnie zdenerwowany, szczeglnie kiedy wspomnia o FBI, ale nagle dosta histerii,
zacz ka i przez zy wykrzykn: Boje si... zabij mnie! Powtarza na okrgo, e by
przeladowany, a tu w Meksyku kto go ledzi, wetkn praw rk do kieszeni i wycign
rewolwer, mwic: Widzicie? Musz to teraz nosi, eby broni ycia". Nechiporenko,
Passport to Assassination: The Never-Before-- Told Story of Lee Harvey Oswald by the KGB
Colonel Who Knew Him, Secaucus 1993.
12 Sekwencja zdarze, przede wszystkim nasuwajca pytanie, czy Cbela mg by
podwjnym agentem, zostaa zrekonstruowana w: ledztwo w sprawie zamordowania
prezydenta Johna F. Kennedy'ego: Dziaania agencji wywiadowczych", raport zespou
komisji Churcha, 1975, odtajnione 2000.

13 Zeznanie Angletona, 1978, HSCA.
14 Zeznanie Whittena, 1976.
15 Zeznanie Helmsa, sierpie 1978, HSCA.
16 Hoover i de Loach cyt. w: ledztwo w sprawie zamordowania prezydenta Johna F.
Kennedyego". W tym tajnym raporcie senackim, odtajnionym w 2000 roku, dwadziecia pi
lat po jego napisaniu, ledczy uznali, e dowody zdaj si kwestionowa proces, w ramach
ktrego struktury wywiadowcze dostarczay informacji komisji Warrena". Konkludowali oni:
Nie ma wtpliwoci co do tego, czy tym agencjom kiedykolwiek mona bdzie powierzy
badanie ich wasnych operacji i ich wasnego zachowania w krytycznych sytuacjach".
17 Zeznanie Whittena, 1976.
18 Ten i pozostae cytaty z Angletona w tym rozdziale pochodz z jego zeznania zoonego
przed HSCA, 5 padziernika 1978, odtajnione 1998.
19 Mark opowiedzia o swym spotkaniu z Nosenk, o czym wczeniej nie mwi, w relacji
dla Departamentu Stanu. FAOH.
2,1 Na przykad Nosenko powiedzia, e sierant w ambasadzie amerykaskiej w Moskwie,
ktrego rozpozna jako szpiega KGB, pracowa jako konserwator maszyny szyfrujcej".
Przeoono to na angielski jako mechanik", a gdy Nosenko prbowa skorygowa zapis,
oskarono go o zmian wersji opowieci.
21 W kocu oficjalnie przyznano to w 2006 roku. Zob. The Angleton Era in CIA, A
Counterintelligence Reader", t. 3, rozdz. 2, s. 109-115, dostpne na stronie:
http://www.ncix.gov/history/index.html.
22 Spraw opisali wiele lat pniej dwaj wysi rang pracownicy CIA: Richard J. Heurer jr,
Nosenko: Five Paths to Judgment, Studies in Intelligence", jesie 1997, CIA/CSI, oraz John
Limon Hart, The CI As Russians, Annapolis 2002, s. 128-160.
23 Wywiad z Helmsem, Studies in Intelligence", grudzie 1993, CIA/CSI.
24 W 1976 roku John Limond Hart z CIA zosta odwoany z emerytury, eby na nowo zbada
spraw Nosenki. Hart odkry oszustwa swego poprzednika na stanowisku szefa placwki w
Seulu, Ala Haneya, sprzed niemal wier wieku. Mia on wyrniajc si karier: szef
rezydentury w Sajgonie, szef wywiadu na Chiny i Kub oraz szef operacji na Europ
Zachodni. Zna Angletona od 1948 roku, kiedy razem suyli w Rzymie kiedy CIA
wygraa wybory we Woszech, zimna wojna bya nowoci, a Angleton by zdrowy na
umyle. Obaj w 1976 roku usiedli do czterogodzinnego wywiadu na temat sprawy Jurija
Nosenki. Kiedy Hart nastpnego dnia przeczyta zapis, sowa nie miay adnego sensu. By
moe z powodu jego legendarnego pijastwa napisa Hart otumaniony umys Angletona
sta si wtedy ju mietnikiem chaotycznie wrzuconych szczegw, w wikszoci cakowicie
niespjnych". Hart nazwa spraw Nosenki obrzydlistwem", najgorsz rzecz, z jak spotka
si podczas swej dugoletniej pracy w wywiadzie. Hart, The CIA's Russians.
Rozdzia 22
1 Lyndon B. Johnson do senatora Eugene'a McCarthy'ego, 1 lutego 1966, dostpne na stronie
http://www.whitehousetapes.org/clips/1966_020_lbj_mccarthy_viet-nam.html. 19 grudnia
1963 roku, na spotkaniu z McCone'em, Helmsem i Desmon-dem FitzGeraldem Johnson
przedstawi sw teori kary boskiej" e poniewa prezydent Kennedy w pewnym sensie
odpowiedzialny by za mier Diema, on sam z kolei zosta zamordowany", jak wspomina
Richard Helms. Johnson powtrzy to Hubertowi Humphreyowi, ktry mia zosta jego
wiceprezydentem, Ralphowi Duga-nowi, asystentowi w Biaym Domu i Pierreowi
Salingerowi, sekretarzowi prasowemu Kennedy'ego.
2 Notatka McConea, Rozmowa z prezydentem, 13 grudnia, 9.30", odtajniona padziernik
2002, CIA/CREST. McCone dalej pisa: Wyjaniem prezydentowi, e powiedziaem
Bobby'emu, i nie moe wrci do tak bliskich stosunkw z prezydentem, jakie mia ze swym
bratem, poniewa tamto byo stosunkiem rodzinnym, a nie oficjalnym. Rodzaj stosunkw,
ktry jest rzadki midzy brami, a nigdy nie wystpuje midzy urzdnikami, czy to w
biznesie, czy w rzdzie". Nie wystpowa on midzy nowym prezydentem a jego
prokuratorem generalnym. Bobby nie mg znie Biaego Domu z Johnsonem. Jest pody,
zgorzkniay, bezwzgldny pod wieloma wzgldami zwierz", powiedzia kilka miesicy
pniej, w kwietniu 1964 roku, w relacji dla Kennedy Library.
3 Notatki McCone'a, 28 grudnia 1963, 13 stycznia 1964 i 20 lutego 1964. Prezydent martwi
si o swj wizerunek. Skonsternowaa go publikacja The Invisible Government
(Niewidzialny rzd"), pierwszy powany bestseller ukazujcy CIA i jej stosunki z Biaym
Domem. Ujawni istnienie Grupy Specjalnej, komisji najwyszych urzdnikw CIA,
Departamentu Stanu, Pentagonu i Biaego Domu, ktrzy aprobowali tajne akcje i
wskazywa, e prezydenci jednak kontrolowali te sekretne zadania. Przewodniczcy Grupy
Specjalnej, doradca do spraw bezpieczestwa narodowego McGeorge Bundy, uwaa, e
najlepiej byoby zmieni jej nazw. Po odrzuceniu sugestii pracownikw wrd nich bya
midzy innymi Niewidzialna Grupa" wyda memorandum 303 w sprawie dziaa
dotyczcych bezpieczestwa narodowego, zmieniajc nazw na Komitet 303.
Odtajnione akta komitetu wiadcz, e za prezydentury Kennedy'ego CIA podja 163 due
tajne operacje, prawie pi na miesic. Za Johnsona do lutego 1967 roku rozpoczto 142
nowe due operacje, mniej wicej cztery na miesic. Czonkowie komitetu czsto prowadzili
swe rozwaania pro forma. Przez kilka wiosennych dni 1964 roku zaaprobowali transport
broni dla wojskowych majcych obali rzd Brazylii nie chcemy patrze, jak Brazylia
spywa do cieku, podczas gdy my stoimy i czekamy na nastpne wybory" i posali
dodatkowe 1,25 miliona dolarw, by zmieni wynik wyborw prezydenckich w Chile
aden problem, poniewa moemy da wicej w razie potrzeby". Prezydent Johnson rzadko
sprawdza szczegy takich decyzji, chocia je aprobowa.

4 Notatka McCone'a, Informacja dyrektora centrali wywiadu o CIA dla senackich
podkomisji sub zbrojnych i budetu, 10 stycznia 1964", odtajnione 15 grudnia 2004,
CIA/CREST; Harold Ford, CIA and the Vietnam Policymakers, 1996, CIA/CSI, dostpne na
stronie: http://www.cia.gov/csi/books/vietnam/episl.html.
5 McCone, Helms i Lyman Kirkpatrick cyt. w: William Colby, notatka do akt, Spotkanie w
sprawie Wietnamu Pnocnego", 9 stycznia 1964, CIA/CREST.
6 Notatki McCone'a, 22 i 29 kwietnia 1964 oraz 22 padziernika 1964, CIA/ CREST; ta
ostatnia pojawia si te w: FRUS, t. 23, dokument 219. Warta jest zacytowania, gdy
dowodzi, e prezydent Johnson i John McCone nigdy nie odbyli powanej rozmowy o CIA:
22 padziernika przygotowywaem si do wyjcia z pani McCone na pogrzeb Herberta
Hoovera seniora. Zadzwoniono z Biaego Domu, e prezydent specjalnie zada, bymy mu
towarzyszyli [...]. Podczas jazdy z prezydentem mogem z nim omwi kilka kwestii.
Gwnymi tematami byy: Prezydent oznajmi, e nie wie za wiele o organizacji CIA [...].
Podkreliem obiektywno agencji, to, e nie ma adnych zaciankowych osobistych
pobudek w adnej dziedzinie, szczeglnie w tych odnoszcych si do polityki zagranicznej i
obronnej. Agencja uwaa za swj obowizek zbieranie informacji wszelkimi moliwymi
rodkami, a take starann i obiektywn ocen wasnych informacji oraz zebranych przez
innych czonkw spoecznoci wywiadowczej. Prezydent zapyta o wielko organizacji.
Powiedziaem mu, e nasz budet wynosi okoo [usunite], i oznajmiem, e mamy okoo
[usunite] pracownikw. Zapyta o przysze perspektywy Powiedziaem, e moim zdaniem
agencja ma ograniczone wydatki, picioletnia prognoza mwi o braku wzrostu liczby
pracownikw oraz minimalnym zwikszeniu budetu, przeznaczonym gwnie na pensje,
wzrost pensji i inne podobne. Wynikao to z bardzo ostronego zarzdzania i mamy nadziej
utrzyma t lini", o ile na agencj nie spadn nowe obowizki. To wymaga bdzie
dodatkowych ludzi i pienidzy. Prezydent zapyta, jaka cz naszego budetu idzie na
dziaania operacyjne, takie jak akcje polityczne, paramilitarne i t p. A ja odpowiedziaem, e
okoo [usunite]. Bya to pierwsza okazja, gdy musiaem rozmawia o agencji z prezydentem.
Uznaem, e by zainteresowany i pod wraeniem". Notatka McCone'a, Rozmowa z
prezydentem, 22 padziernika 1964", wyrnienia autora ksiki.
McCone prbowa skoni prezydenta, eby zwrci uwag na to, e od udanych sztuczek
szpiegowskich moe zalee los narodw. Mia troch do opowiedzenia, a najlepsza opowie
brzmiaa tak: mody szef placwki Clair George, stacjonujcy w Bamako w Mali, jednej z
najmroczniejszych stolic wiata, dosta w 1964 roku wskazwk od czonka rzdu.
Afrykaski urzdnik powiedzia, e sysza od chiskiego dyplomaty, e Pekin ma w cigu
kilku tygodni przeprowadzi swj pierwszy test broni jdrowej. Meldunek poszed prosto do
centrali CIA. Jeden z pierwszych satelitw szpiegowskich obserwowa przygotowania na
poligonie w Chinach. McCone sam pokierowa analizami. Wiedzielimy, co robili
wspomina w relacji dla LBJ Library. Wywiad ze rde technicznych".
McCone powiedzia Biaemu Domowi i amerykaskim sojusznikom, e Chiczycy
przetestuj bro atomow w cigu 30-60 dni: A trzydziestego pierwszego dnia odpalili
bomb. Zrobili ze mnie proroka". Ten wywiadowczy wyczyn zacz si od wiadomoci
znikd ze stolicy Mali. Potem Clair George by ju ustawiony. Dwadziecia lat pniej
zosta szefem wydziau tajnych operacji. Ale McCone mia duo za mao takich opowieci o
sukcesach.
7 Agencja Wywiadu Obronnego bya doskonaym przykadem tego, jak nie tworzy agencji
rzdowej", powiedzia admira Bobby Ray Inman, ktry by jej wicedyrektorem w poowie lat
siedemdziesitych, zanim obj kierownictwo Agencji Bezpieczestwa Narodowego i, na
krtko, funkcj zastpcy dyrektora centrali wywiadu. Bobby R. Inman, Managing Intelligence
for Effective Use, Center for Information Policy Research, Harvard University, grudzie
1980.
8 Zapis rozmowy telefonicznej midzy dyrektorem centrali wywiadu McCone'em a zastpc
sekretarza obrony, 13 lutego 1964, FRUS, t. 23, odtajnione 2003.
9 Robert J. Hanyok, Skunks, Bogies, Silent Hounds, and the Flying Fish: The Gulf of Tonkin
Mystery, 2-4 August 1964, Cryptologic Quarterly", t. 19, nr 4, i t. 20, nr 1, zima
2000/wiosna 2001, odtajnione w listopadzie 2005. Kwartalnik ten jest oficjaln, cile tajn
publikacj Agencji Bezpieczestwa Narodowego.
10 Osiem godzin pniej prezydent Johnson zapyta McCone'a: Czy oni chc wojny, e
atakuj nasze okrty porodku Zatoki Tonkiskiej?" McCone odpowiedzia: Nie. Pnocni
Wietnamczycy reaguj defensywnie na nasze ataki na ich przybrzene wyspy. Odpowiadaj
powodowani dum".
11 Relacja Raya Cline'a, LBJL.
12 Hanyok, Skunks, Bogies, Silent Hounds, and the Flying Fish. Rozdzia 23
1 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 309-311.
2 Relacja Helmsa, 16 wrzenia 1981, LBJL.
3 Lyndon B. Johnson cyt. w: Doris Kearns, Lyndon Johnson and the American Dream, Nowy
Jork 1976, s. 251-252.
4 Relacja Amory'ego, JFKL.
5 Relacja Roberta F. Kennedyego, 14 maja 1964, JFKL, zebrane w: Edwin O. Guth-man i
Jeffrey Shulman (red.), Robert Kennedy in His Own Words: The Unpublished Recollections
of the Kennedy Years, Nowy Jork 1988, s. 310. Prezydent Kennedy ustanowi Grup
Specjaln (Kontrrewolucyjn) 18 stycznia 1962 roku na mocy memorandum dziaa
dotyczcych bezpieczestwa narodowego nr 124. Kierowa ni Robert E Kennedy, mimo
ostrzee McCone'a, e bdzie kopotliwe dla Bobbyego, gdy stanie si wiadome, e
prokurator generalny ucieka si do brudnych sztuczek na rzecz komisji kontrrewolucyjnej"
i stworzy w jej imieniu mnstwo rozmaitych programw o wiatowym zasigu.

6 De Silva do Colby'ego, bez daty, przekazane przez Colby'ego do McCone'a via Helms,
Temat: Kontrrewolucyjny eksperyment placwki w Sajgonie", 16 listopada 1964, wraz z
listem przewodnim od Marshalla Cartera (Wojna McCone'a"), odtajnione 29 maja 2003,
CIA/CREST
7 Raport dyrektora centrali wywiadu dla podkomisji do spraw CIA Komisji Izby
Reprezentantw do spraw Budetu, 5 grudnia 1963", odtajnione 15 marca 2004, CIA/CREST
8 McCone cyt. w: Harold Ford, CIA and the Vietnam Policymakers, 1996, CIA/ CSI,
dostpne na stronie http://www.cia.gov/csi/books/vietnam/episl.html.
9 Peer de Silva, Sub Rosa: The CIA and the Uses of Intelligence, Nowy Jork 1978, s. 220-
254.
10 George W. Allen, None So Blind: A Personal Account of the Intelligence Failure in
Vietnam, Chicago 2001, s. 188-194.
" De Silva, Sub Rosa, s. 256.
12 Tamy LB J, 30 marca 1965, 9.12, LBJL.
13 Notatki McCone'a, 2 i 20 kwietnia 1965, LBJL. Zob. te Ford, CIA and the Vietnam
Policymakers.
14 Robert M. Gates, From the Shadows: The Ultimate Insider's Story of Five Presidents and
How They Won the Cold War, Nowy Jork 1996, s. 566. rdem tej opowieci by Richard
Helms, ktry doskonale pamita, e Johnson powiedzia to Johnowi McC-loyowi przy
obiedzie w Biaym Domu. Z pewnoci brzmi to jak cytat z Johnsona.
Rozdzia 24
1 LBJ Tapes/Holland, 2 kwietnia 1965.
2 Carter, notatka do akt, 2 kwietnia 1965, CIA, FRUS, 1964-1968, t. 33, odtajnione 2004.
3 Zapis rozmowy telefonicznej midzy prezydentem Johnsonem i admiraem Ra-bornem, 6
kwietnia 1965, 16.25, FRUS, t. 33, odtajnione 2004, LBJL.
4 Tamy LBJ, 30 kwietnia 1965, 10.50 i 11.30.
5 Tamy LBJ, 30 kwietnia 1965, 17.05.
6 Ray Cline, Secrets, Spies, and Scholars: Blueprint of the Essential CIA, Waszyngton, 1976,
s. 211-212.
7 James Hanrahan, An Interview with Former CIA Executive Director Lawrence K. Red"
White, Studies in Intelligence", t. 43, nr 1, zima 1999/2000.
8 Zapis rozmowy telefonicznej midzy prezydentem a Russellem, 20.00, 14 wrzenia 1965,
FRUS, t. 33, odtajnione 2004, LBJL.
9 Tamy LBJ, 2 lipca 1965.
10 Relacja Williama Laira, Vietnam Archive Oral History Project, Texas Tech University,
wywiad przeprowadzony przez Steve'a Maxnera, 11 grudnia 2001. Wykorzystany za
uprzejm zgod pana Maxnera i archiwum.
11 Relacja Lilleya, FAOH.
12 Colby do Helmsa, 16 sierpnia 1966, FRUS, 1964-1968, t. 28. Notatka opisuje wraenia
Colby'ego z jego podry w padzierniku 1965 roku.
13 Opis Shackleya pochodzi z jego wydanych pos'miertnie wspomnie, napisanych z
Richardem A. Finneyem, Spymaster: My Life in the CIA, Dulles 2005.
14 Memorandum Centralnej Agencji Wywiadowczej dla Komitetu 303, 8 wrzenia 1966,
FRUS, 1964-1968, t. 28, dokument 248.
15 Donovan zacz swoje obowizki ambasadorskie od reaktywowania katastrofalnej operacji
wsparcia Li Mi. Pokonani chiscy nacjonalici opanowali Zoty Trjkt w grach wschodniej
Birmy, na pnocnych granicach Tajlandii i zachodnim skraju Laosu. Stali si agresywn si
okupacyjn prowadzc midzynarodowy handel opium. Donovan uwaa ich za bojownikw
o wolno i zaangaowa si w ich spraw, dostarczajc zaopatrzenia, a zarazem
zaprzeczajc publicznie, e Stany Zjednoczone maj z tym cokolwiek wsplnego", stwierdzi
Kempton B. Jenkins, potem urzdnik polityczny Departamentu Stanu w Bangkoku.
Pozorowana ewakuacja si Li Mi, nadzorowana przez Donovana, wygldaa imponujco
piloci CIA wywieli ze Zotego Trjkta na Tajwan 1925 mczyzn i chopcw ale tysice
innych pozostay. Zamiast walczy z komunistami, przystpili oni do monopolizowania rynku
opium, budujc urzdzenia do wyodrbniania morfiny i wysyajc narkotyki do Bangkoku.
Jenkins daje dokadny pogld na zwizki Donovana z tajsk policj i armi. Relacja Jenkinsa,
FAOH. Zob. te Frank C. Darling, Thailand and the United States, Waszyngton 1965, gdzie
znajduj si informacje o zaangaowaniu CIA w regionie po wojnie koreaskiej.
Rozszerzajca si wadza placwki CIA w Laosie w latach pidziesitych jest dobrze
opisana w relacjach Johna Gunthera Deana, L. Michaela Ri-vesa i Christiana A. Chapmana w
FAOH; wszyscy oni pracowali w tamtejszej ambasadzie amerykaskiej.
16 Relacja Thomasa, FAOH.
17 Te cele wskazane s w memorandum CIA przygotowanym dla Komitetu 303, 28 wrzenia
1965, i protokoach Komitetu 303, 8 padziernika 1965, FRUS, t. 27.
18 5 marca 1965 roku, mwic o toczcych si w Indonezji tajnych dziaaniach, wyszy
pracownik CIA powiedzia Komitetowi 303, e utrata stupiciomilionowego pastwa na
rzecz obozu komunistycznego* sprawi, e zwycistwo w Wietnamie bdzie mao znaczce".
Protokoy Komitetu 303, 5 marca 1965. Osobne memorandum CIA dla Komitetu 303, z 23
lutego 1965 roku, przedstawia rozwijajcy si program tajnych akcji w Indonezji: Od lata
1964 roku [usunite, ale prawdopodobnie chodzi o rezydentur indonezyjsk i/lub wydzia
dalekowschodni Colby'ego] wsppracowa z Departamentem Stanu w formuowaniu
koncepcji i rozwijaniu operacyjnego programu dziaa politycznych w Indonezji [...]. Gwny
impet tego programu skierowany jest na wykorzystanie fakcyjnoci w PKI, podkrelenie
tradycyjnej indonezyjskiej nieufnoci do Chin kontynentalnych i przedstawienie PKI jako
narzdzia czerwonego chiskiego imperializmu. Specyficzne rodzaje zakadanych dziaa
obejmoway tajne zwizki z grupami antykomunistycznymi i wspieranie ich [...].
[Prowadzone tajne programy obejmoway] polityczne dziaania w obrbie indonezyjskich
organizacji i instytucji [oraz] potajemne szkolenie wybranego personelu i cywilw, ktrzy
zostan umieszczeni na wanych stanowiskach [...]. [Wrd celw znajduje si]
pielgnowanie potencjalnych przywdcw w Indonezji w celu zapewnienia dobrze
zorganizowanej niekomunistycznej sukcesji po mierci lub usuniciu Sukarno z urzdu". Akta
Komitetu 303 znajduj si w: FRUS, t. 26.
19 Wywiad autora z McAvoyem. Dokumentacja roli CIA w Indonezji, wcznie z depesz
Greena do Bundy'ego z 2 grudnia 1965 roku ze szczegami patnoci CIA dla Adama
Malika, znajduje si w: FRUS, 1964-1968, t. 26, s. 338-380. Tom ten zosta oficjalnie
wstrzymany przez CIA i wycofany z obiegu ale dopiero po wydrukowaniu, oprawieniu i
rozpowszechnieniu czci nakadu. National Security Archive udostpnio odpowiednie
strony w lipcu 2001 roku. McAvoy udzieli autorowi wywiadu telefonicznie, ze swego domu
na Hawajach. Wag roli McAvoya jako pracownika CIA w Indonezji potwierdzili trzej mu
wspczeni pracownicy agencji.
20 Relacja Greena, FAOH.
21 Relacja Martensa, FAOH.
22 Notatka z rozmowy, 17 lutego 1967; Spotkanie Lyndona B. Johnsona z Adamem
Malikiem, notatka z rozmowy, 27 wrzenia 1966; obie w: FRUS, 1964-1968, t. 26.
23 Zeznanie Greena, senacka Komisja Stosunkw Zagranicznych, 30 stycznia 1967,
odtajnione w marcu 2007.
24 Relacja Greena, FAOH.
25 Bundy do Lyndona B. Johnsona, Temat: CIA", cytujcy rozmow z Cliffor-dem, 26
stycznia 1966.
26 Raborn do Moyersa, 14 lutego 1966.
27 Lyndon B. Johnson do Bundy'ego, 22 lutego 1966, tamy LBJ, wszystkie cyt. w: FRUS, t.
33, i odtajnione w 2004 roku.
28 Notatka NSC dla Lyndona B. Johnsona, 24 marca 1966; nie datowana notatka dla zastpcy
dyrektora centrali wywiadu, Komitet 303, Wysza Grupa Midzywydziaowa i
Midzywydziaowe Grupy Regionalne"; Koordynacja i polityczna aprobata tajnych
operacji", 23 lutego 1967, CIA. Wszystkie cyt. w: FRUS, t. 33, odtajnione 2004. Dokument o
tajnej akcji z 1967 roku jest wyjtkowo szczegowy. Wymienia wczesne najwaniejsze
tajne operacje, pokazuje te udoskonalon wersj kontroli rzdu nad CIA:
a) Plany zaaprobowane przez dyrektora centrali wywiadu na mocy wasnych kompetencji:
(1949-1952) 81 administracja Trumana
b) Plany zaaprobowane przez dyrektora centrali wywiadu we wsppracy z Rad Koordynacji
Operacyjnej lub Rad Strategii Psychologicznej:
(1953-1954) 66 administracja Eisenhowera
c) Plany zaaprobowane lub ponownie zatwierdzone przez Rad Koordynacji Operacyjnej,
Grup Specjaln lub Komitet 303:
administracja Eisenhowera 104 administracja Kennedyego 163 administracja Johnsona
142

Rozdzia 25
1 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 311.
2 Gates, From the Shadows: The Ultimate Insider's Story of Five Presidents and How Tney
Won the Cold War, Nowy Jork 1996, s. 20-22.
3 Notatka szefa Wydziau Dalekiego Wschodu, Centralna Agencja Wywiadowcza, 25 lipca
1967, FRUS, t. 5.
4 George W. Allen, None So Blind: A Personal Account of the Intelligence Failure in
Vietnam, Chicago 2001, s. 213-219. Allen napisa, e zamiarem administracji byo
wykorzystanie spreparowanych informacji do manipulowania opini i perswazji politycznej
w celu takiej zmiany postrzegania, by pasowaa do pewnych pogldw bez wzgldu na to, czy
wspieraj je dowody, czy nie". Praktyki, ktre wskaza faszowanie tajnych informacji, by
kontrolowa opini publiczn i zdobywa polityczne wsparcie mog brzmie znajomo dla
wielu wspczesnych Amerykanw. Oczy-wis'cie raporty agencji z Sajgonu byy stronnicze,
co zostao zauwaone. Latem 1967 roku pytanie brzmiao, czy nowym prezydentem
Wietnamu Poudniowego bdzie Thieu czy Ky. Ostateczny wybr zalea od wietnamskiego
dowdztwa wojskowego. CIA utrzymywaa, e dowdcy wybior Ky. Urzdnicy
Departamentu Stanu w Saj-gonie, wcznie z Johnem Negroponte, przyszym carem"
amerykaskiego wywiadu, byli pewni, e wybr padnie na Thieu. John powiedzia mi
pniej, e ostatni raport od CIA wci przepowiadajcy zwycistwo Ky wpyn
dokadnie w chwili, gdy ambasador Lodge zosta wezwany na spotkanie z dowdcami, na
ktrym usysza, e kandydatem jest Thieu wspomina Robert Oakley z Departamentu
Stanu. CIA od dawna miaa bliskie kontakty z Ky, wic opowiadaa si po jego stronie,
niewtpliwie koloryzujc raporty". Relacja Oakleya, FAOH.
5 Tamy LBJ, 19 wrzenia 1966, transkrypcja w: FRUS, t. 4.
6 Komentarze Komera i korespondencja midzy Helmsem a Carverem znajduj si w penym
zestawie odtajnionych depesz wymienianych midzy central CIA a rezydentur w Sajgonie i
odkrywaj sekwencj kontrowersji, do ktrych doszo we wrzeniu 1967 roku, CIA/CREST.
7 NIE 53-63, cyt. w: Harold P. Ford, Why CIA Analysts Were So Doubtful About Vietnam,
Studies in Intelligence", 1997, CIA/CSI.
8 John Huizenga, Implikacje niepomylnego rezultatu [wojny] w Wietnamie", 11 wrzenia
1967, CIA/CREST, z listem przewodnim Helmsa, odtajnione 2004. Huizenga by szefem
personelu Narodowego Biura Prognoz CIA, a pniej dyrektorem biura.
Rozdzia 26
1 Problem zdemaskowania tajnych akcji CIA wobec dziaa modziey i studentw", nie
datowane, ale z lutego 1967, CIA/FOLA.
2 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 345. Notatka Helmsa dla Moyersa z Biaego Domu
z 19 maja 1966 roku omawiajca ycie osobiste i zawodowe redaktorw i reporterw
Ramparts" zostaa odtajniona 13 listopada 2006 roku. Takie raporty wykraczay
zdecydowanie poza statut CIA.
3 Rusk w notatce z 9 grudnia 1961 roku poprosi Grup Specjaln, by odniosa si do
nastpujcych problemw: 1. CIA obecnie wspiera prywatne organizacje o charakterze
edukacyjnym lub filantropijnym. 2. Te tajne fundusze staj si przedmiotem plotek lub
powszechnej wiedzy tu i za granic. 3. Tajne fundusze cigaj podejrzenia na
zainteresowane organizacje i mog nawet doprowadzi do zakazania im wstpu do pewnych
krajw. 4. Tajne fundusze odstraszaj fundusze z innych rde, ktre nie chc by czone z
dziaaniami czy celami CIA. 5. W wikszoci nie ma potrzeby ukrywa, e wsparcie
finansowe zapewni rzd Stanw Zjednoczonych.
6. Naley ze wszystkich si stara si przej od tajnego do jawnego wsparcia [...].
7. Co mona z tym zrobi w wypadku takich organizacji, jak: a) Asia Foundation, b)
afrykaskie ruchy studentw i c) ewentualne inne?", FRUS, t. 25.
4 Notatka od zastpcy dyrektora Biura Wywiadu i Analiz dla zastpcy podsekretarza stanu do
spraw politycznych, 15 lutego 1967, FRUS, t. 33, odtajnione 2004.
5 Papiery Pearsona znajduj si w LBJ Library. Jego praca pojawia si w ponad 600
amerykaskich gazetach i cznie dotara do 50 milionw czytelnikw. Lyndon Johnson mia
w wityni swego serca zarezerwowane miejsce dla Pearsona, ktry w 1960 roku publicznie
wspar jego starania o nominacj na prezydenta.
7 Thomas Hughes, redakcja NSC 5412, 17 kwietnia 1967, dyskutowana 5 maja 1967, FRUS,
t. 33.
8 Russell cyt. w: Raport dyrektora podkomisji do spraw CIA senackiej komisji si zbrojnych
i budetu", 23 maja 1967, odtajnione 4 marca 2001, CIA/CREST.
9 James Hanrahan, An Interview with Former CIA Executive Director Lawrence K. Red"
White, Studies in Intelligence", t. 43, nr 1, zima 1999/2000.
10 Osborn do Earmana, notatka do akt, 4 padziernika 1967, CIA/FOLA.
11 Robert M. Hathaway i Russell Jack Smith, Richard Helms as Director of Central
Intelligence, 1993, CIA/CSI, odtajnione w lutym 2007.
12 John L. Hart, The Monster Plot: Counterintelligence in the Case of Yuri Ivanovich
Nosenko, gmdzie 1976, CIA/CSI.
13 Hathaway i Smith, Richard Helms as Director of Central Intelligence, s. 108.
14 Notatki McCoya dla Helmsa cyt. w: Hathaway i Smith, Richard Helms as Director of
Central Intelligence, s. 108.
15 Relacja Kingsleya, 14 czerwca 1984, cyt. w: Hathaway i Smith, Richard Helms as Director
of Central Intelligence, s. 123.
16 Wywiad Harta z Taylorem w: The Monster Plot, CIA/CSI.
17 Hathaway i Smith, Richard Helms as Director of Central Intelligence, s. 127.
18 Relacja Helmsa, 21 kwietnia 1982, cyt. w: Hathaway i Smith, Richard Helms as Director
of Central Intelligence, s. 143. Kronika CIA zawiera fascynujcy przypis do wypadkw po
wojnie szeciodniowej w 1967 roku: James Angleton czu si coraz bardziej zaniepokojony
perspektyw nie koczcego si cyklu wojen i kolejnych konfliktw na Bliskim Wschodzie.
Zaprztnity tym, uoy co, co czytelnicy zapamitali jako elokwentny apel o jaki
dramatyczny ruch dla przeamania tego destrukcyjnego wzoru. W notatce [dla Helmsa
Angleton proponowa] antyradziecki sojusz Izraela i kilku konserwatywnych pastw
arabskich w rodzaju Jordanii i Arabii Saudyjskiej. Wszystko zaley od szybkoci dziaania,
cign Angleton; im duej Izrael okupuje terytoria odebrane Arabom, tym mniej chtnie Tel
Awiw je odda. [W usunitym fragmencie kroniki ewidentnie omawiano kryptodyplomatyczn
rol odegran przez Angletona i szefa wydziau bliskowschodniego Jamesa Critchfielda w
prbach stworzenia tego sojuszu.] W tym momencie Departament Stanu zwszy ten plan i
zawetowa dalszy udzia Stanw Zjednoczonych w przedsiwziciu. Bez amerykaskich
negocjatorw wszystko upado. Wedug rozgoryczonych Angletona i Critchfielda pozwolono
wymkn si historycznej sposobnoci". Ibid., s. 146-147.
19 Operacja Buttercup" jest obszernie opisana w: FRUS, t. 4 i 5.
20 T skdind nieznan operacj opisa Tom Polgar w wywiadzie z autorem.
21 Operacja Globe" zostaa przedstawiona w wywiadach przez pracownikw CIA, midzy
innymi Gerry'ego Gossensa.
22 Zeznanie Helmsa, prezydencka Komisja do spraw Dziaalnoci CIA (komisja
Rockefellera), s. 2497-2499.
23 Albert R. Haney, Obserwacje i sugestie dotyczce programu zagranicznego
bezpieczestwa wewntrznego", 14 czerwca 1967, NSC Staff Papers, s. 11-12, DDEL.
24 Relacja Amory'ego, JFKL.
25 Wywiad autora z Polgarem.
26 Notatka dla dyrektora, Polityczna rola wojskowych w Ameryce aciskiej", Narodowe
Biuro Prognoz, 30 kwietnia 1968, LBJL. Byo to oficjalne dwudziesto-dziewiciostronicowe
owiadczenie przewodniczcego Narodowego Biura Prognoz Abbota Smitha, ktry objecha
osiem wieo ustanowionych dyktatur wojskowych w regionie; sze z nich zdawao si
sprzyja amerykaskim interesom.
27 Wywiad autora z Gossensem.
28 Schwytanie szefa placwki CIA Davida Grinwisa jest opisane w nie publikowanym
wywiadzie z Grinwisem przechowywanym w Hoover Institute Stanford Universi-ty. Grinwis,
amerykaski konsul Mike Hoyt i dwch cznociowcw z CIA przebywali w niewoli 114
dni, zanim uwolnili ich belgijscy spadochroniarze. O walce midzy Ku-baczykami Che a
Kubaczykami CIA najlepiej opowiada Piero Gleijeses, Conflicting Missions: Havana,
Washington, andAfrica, 1959-1976, Chapel Hill 2002, s. 137-159.
29 Szczegy tajnej akcji CIA wspierajcej Barrientosa w latach 1962-1966 znajduj si w:
FRUS, t. 31, dokumenty 147-180, odtajnione w 2004.
30 Relacja Hendersona, FAOH.
31 Raport Rodrigueza z Boliwii zosta przepisany dosownie w dwch notatkach, ktre Helms
przekaza do Biaego Domu 11 i 13 padziernika 1967 roku (odtajnione w 2004), a
przedrukowanych w: FRUS, t. 31, dokumenty 171 i 172.
32 Wywiad autora z Polgarem.
33 Biuro UAR do Luciusa D. Battlea, 16 marca 1967, FRUS, t. 18.
34 Relacja Battlea, FAOH.
35 Przemwienie Humphreya cytowane w zapisie Helmsa, Studies in Intelligence", wrzesie
1993.
36 Notatka zastpcy dyrektora planowania CIA (Karamessinesa) do wszystkich szefw
personelu i szefw wydziaw, 30 wrzenia 1967, odtajnione 2004, FRUS, t. 33.
Rozdzia 27
1 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 280.
2 List McClellana do Helmsa, 25 padziernika 1967, odtajniony 2004, CIA/ CREST.
3 Notatka Karamessinesa dla Biaego Domu, 31 padziernika 1967, odtajnione 2004,
CIA/CREST
4 Spotkanie z sekretarzami Ruskiem i McNamar, Waltem Rostowem, dyrektorem CIA
Richardem Helmsem", 4 listopada 1967, LBJL.
5 Midzynarodowe powizania amerykaskich grup pokojowych" i list przewodni Helmsa
do prezydenta, 15 listopada 1967, odtajnione w kwietniu 2001, CIA/ CREST.
6 16 lutego 1968 roku Helms spotka si z prezydenck Rad Konsultantw do spraw
Wywiadu Zagranicznego. Powiedzia, e amerykaski wywiad nie zdoa odkry
przygotowa do ofensywy Tet przede wszystkim z powodu niespenetrowania Viet-congu".
FRUS, t. 6.
7 Notatki ze spotkania prezydenta z doradcami do spraw polityki zagranicznej", 20 lutego
1968, FRUS, t. 6. Chocia cz historykw i autorw wspomnie przyznaje analitykowi z
CIA George'owi Carverowi gwn zasug w zmianie pogldu Lyn-dona B. Johnsona na
wojn w tygodniach i dniach przed podjciem decyzji o ustpieniu, to czoowy, nalecy do
CIA historyk wojny wietnamskiej Harold Ford napisa, e wpyw Carvera i CIA by duo
mniejszy ni wielu innych czynnikw stojcych za danymi dostarczonymi przez agencj:
szoku samej ofensywy Tet, gwatownie narastajcej fali uczu antywojennych w Kongresie i
wrd opinii publicznej, szczerych, bardzo ponurych prognoz po ofensywie Tet
przedstawionych przez przewodniczcego Kolegium Szefw Sztabw Earle'a Wheelera,
Paula Nitzego i Paula Warnkego oraz nagych dezercji Clarka Clifforda i wielu innych
ekspertw, ktrzy wczeniej wspierali wojenne wysiki Johnsona. Jednake do tych
przyczyn zmiany pogldw prezydenta trzeba doda prognozy z koca marca dostarczone
przez urzdnikw Departamentu Stanu i CIA".
CZ CZWARTA Rozdzia 28
1 Richard M. Nixon, Six Crises, Nowy Jork 1962, s. 454. Nixon napisa, e oznajmi swj
zamiar Johnowi Kennedy'emu w 1960 roku.
2 Zanotowane w: Notatki ze spotkania, Johnson City, Texas", 10 sierpnia 1968, 12.25,
FRUS, t. 6. Helms po raz pierwszy spotka Nixona w listopadzie 1956 roku, kiedy wraz z
Allenem Dullesem informowali wiceprezydenta o zdawieniu rewolucji wgierskiej. W
wydanym pomiertnie pamitniku Helms pomija opisane tutaj spotkanie na ranczu Johnsona,
ktre ewidentnie byo ich drugim spotkaniem oko w oko.
3 Rozmowa telefoniczna midzy prezydentem Johnsonem a prezydentem elektem Nixonem, 8
listopada 1968, 21.23, tamy LBJ, FRUS, t. 7.
4 Wywiad Stanleya I. Kutlera z Helmsem, 14 lipca 1988, Wisconsin Historical Archive, box
15, folder 16, cytowane za uprzejm zgod prof. Kutlera.
5 Helms cyt. w: John L. Helgerson, CIA Briefings of Presidential Candidates, maj 1996,
CIA/CSI.
6 Thomas L. Hughes, Why Kissinger Must Choose Between Nixon and the Country, New
York Times", 30 grudnia 1973.
7 Raport Grupy Studialnej Tajnych Operacji, 1 grudnia 1968, CIA/CREST. Studium
dostosowuje si po czci do kocowego raportu prezydenckiej Rady Konsultantw do spraw
Wywiadu Zagranicznego dla Johnsona z grudnia 1968 roku. Rada nazwaa efekty
amerykaskiego szpiegostwa nieadekwatnymi". Wzywaa do intensyfikacji wysikw w
celu uzyskania znaczcych informacji wywiadowczych o priorytetowych celach poprzez tajne
operacje zbierania danych przez agentw". Zdecydowanie zalecaa, by Komitet 303 przejrza
wszystkie zaaprobowane tajne programy, aby oceni poczynione postpy i w odpowiednich
wypadkach anulowa nieproduktywne projekty". FRUS, t. 10, dokument 222.
8 Ta jednoakapitowa notatka odnalaza si w aktach Reda White'a, ktry w 1969 roku
sprawowa funkcj zastpcy dyrektora centrali wywiadu od spraw wsparcia szefa
administracyjnego agencji. Odtajnione 15 maja 2003, CIA/CREST
9 Notatka od [usunite] dla Helmsa, 18 czerwca 1969, FRUS, 1969-1972, t. 2, dokument 191,
odtajniony 21 grudnia 2006.
10 Kissinger do Nixona, Temat: NIE 11-8-69, Radzieckie Siy Ataku Strategicznego", z
notatk przewodni od Helmsa, opatrzon notatkami Nixona 8 grudnia 1969, FRUS, 1969-
1972, t. 2, dokument 198.
11 Helms, A Look over My Shoulder: A Life in the Central Intelligence Agency, Nowy Jork
2003, s. 382-388.
12 Nawet najlepszy podsuch nie jest wywiadem. W 1968 roku CIA i NSA prowadziy
operacj Guppy" (Gupik"), podczas ktrej przejmoway rozmowy telefoniczne prowadzone
z limuzyn radzieckiego kierownictwa w Moskwie. We wrzeniu 1969 roku, w przeddzie
inwazji na Czechosowacj, szef Ukadu Warszawskiego zatelefonowa do Leonida
Breniewa z moskiewskiego lotniska. CIA podsuchaa t rozmow. Problem polega na
tym, e oni nie byli gupcami i posugiwali si kodem sownym no wiesz, ksiyc jest
czerwony albo jakie gupie zdanie i nie mielimy najbledszego pojcia, czy to znaczy, e
inwazja ma si rozpocz, czy zostanie odwoana", powiedzia urzdnik wywiadu
Departamentu Stanu David Fischer. Relacja Fischera, FAOH.
13 Rezydent KGB w Helsinkach i szef rezydentury CIA uzgodnili, e adna ze stron nie
sprbuje spenetrowa delegacji drugiej. Konsekwencje przyapania z pewnoci przewysz
wszelkie informacje, jakie mona by uzyska powiedzia David Fischer z Departamentu
Stanu. O ile mi wiadomo, obie strony honoroway to porozumienie. Bg jeden wie, e byo
do okazji, by przyapa jakiego nieszczsnego amerykaskiego delegata z piersiat fisk
blondynk". Relacja Fischera, FAOH.
14 W 1979 roku Howard Stoertz jr z CIA, wwczas pracownik wywiadu odpowiedzialny za
programy strategiczne, donosi o serii powanych zawye szacunkw w kocu lat
pidziesitych i na pocztku szedziesitych" w analizach CIA dotyczcych radzieckich si
strategicznych. Stoertz, notatka dla dyrektora, Narodowe Centrum Prognoz, odtajnione w
lipcu 2006. W marcu 2001 roku dyrektor centrali wywiadu George J. Tenet powiedzia:
Kada narodowa prognoza wywiadowcza napisana od 1974 do 1986 roku [...] zawyaa
tempo, w jakim Moskwa miaa modernizowa swe siy strategiczne". Uwagi Teneta,
Konferencja o analizach CIA dotyczcych Zwizku Radzieckiego, Princeton University.
15 Helms, notatka do akt, Rozmowa z prezydentem Nixonem", 25 marca 1970, FRUS,
stycze 1969-padziernik 1970, t. 12, dokument 147, odtajniony 19 grudnia 2006. 13 maja
1970 roku, w ramach uzupenienia propozycji tajnych akcji przeciwko Moskwie, Helms
przedstawi piciopunktowy plan:
Napicia chisko-radzieckie. Chisko-radziecki konflikt graniczny i oglnowiatowa
walka o kontrol nad partiami komunistycznymi czyni Sowietw wysoce wraliwymi [jeden
wers nie odtajniony].
Radzieckie zaangaowanie na Bliskim Wschodzie. Poniewa radziecka obecno na
Bliskim Wschodzie pociga za sob wiele nieprzewidywalnych czynnikw, pojawi si
okazje do podsycenia napi midzy Arabami a Sowietami.
Radzieckie stosunki z Europ Wschodni. Stay wzrost nacjonalizmu w Europie
Wschodniej w obliczu radzieckiej interwencji zbrojnej i wyzysku gospodarczego czyni ten
obszar podatnym na [niecay wers nie odtajniony] operacje dla podsycenia napi midzy
ZSRR a jego pastwami wasalnymi.
Stosunki radziecko-kubaskie. Dobrze uzasadnione podejrzenia Castro co do radzieckich
manewrw w celu zdominowania politycznego i gospodarczego ycia Kuby, by moe
dotykajce przywdztwa Castro w przyszoci, tworz sytuacj, ktra zachca [niecay wers
nie odtajniony] manipulacji.
Radziecka opozycja wewntrzna i stagnacja ekonomiczna. Podsycajc niepokoje wrd
radzieckiej inteligencji, by moe uda si stworzy presj skaniajc Kreml do ograniczenia
zaangaowania za granic, aby skupi si na krytycznej sytuacji wewntrznej.
16 Helms, Napicia w Zwizku Radzieckim i Europie Wschodniej: Wyzwania i szanse", nie
datowane, ale z pocztkw kwietnia 1970, FRUS, January 1969-1970, t. 12, dokument 149.
17 Wells Stabler, ktry od 1960 do 1965 roku by szefem sekcji politycznej w amerykaskiej
ambasadzie w Paryu, powiedzia: Guy Mollet [i inni francuscy przywdcy IV Republiki]
nawizali, jak to mona nazwa, powiernicze stosunki ze Stanami Zjednoczonymi i
faktycznie dostali nieco pienidzy od rzdu amerykaskiego. Odwiedziem Guy Molleta i
ucilimy sobie przyjemn rozmow. Wtedy zadzwoni telefon, on spojrza na mnie,
umiechn si i powiedzia: Przyszed do mnie jeden z paskich kolegow. Midzy mn a
kim w placwce CIA w Paryu odegraa si scenka z obrotowymi drzwiami. Szczerze
przyznam, e byem do zakopotany t sytuacj". Relacja Stablera, FAOH.
18 Program rozpocz si w 1948 roku i, jak opisano w rozdziale trzecim, kosztowa co
najmniej 65 milionw dolarw, co wynika z raportu nowo sformowanej Komisji Izby
Reprezentantw do spraw Wywiadu z 1976 roku. W protokoach z zebrania Komitetu 303 z
25 czerwca 1965 roku zapisano: Propozycja woska bya powszechnie uwaana za zo
konieczne i zaaprobowana z nastpujcym zastrzeeniem: p. [McGeorge] Bundy, ubolewajc
nad chroniczn niezdolnoci woskich partii politycznych do stanicia na wasnych nogach,
uy terminu doroczny wstyd".
4 sierpnia 1965 roku Bundy wysa do prezydenta Johnsona nastpujc notatk: Przez lata
Stany Zjednoczone bardzo pomagay demokratycznym woskim partiom politycznym i
zwizkom zawodowym. Wiatach 1955-1965 czna suma pomocy wyniosa niemal
[usunite]. W ostatnich latach obcinalimy pomoc, przede wszystkim dlatego, e zawodowcy
blisko zwizani z operacj doszli do wniosku, e nie uzyskujemy penego zwrotu tych
pienidzy, a woskie partie potrzebuj nie tyle amerykaskich pienidzy, ile energicznego
przywdztwa. Prezydent Kennedy czu, e na tym szczeblu polityczne subsydia byy za due
[...]. Tymczasem oddzielnymi i do niezwykymi kanaami [usunito] powiadomiono nas, e
chcieliby duo wicej pienidzy [...]. Jest prawd, e antykomunistyczna walka we Woszech
to zmagania na polityk i zasoby; ale zwyke zasiki i inteligentnie wykorzystywane rodki to
dwie cakiem odmienne rzeczy". Protokoy Komitetu 303 i notatka Bundy'ego znajduj si w:
FRUS, t. 12, odtajnione w kwietniu 2001.
19 Relacja Finy, FAOH.
20 Relacja Roberta Barboura, FAOH. Poprzednik Barboura, Samuel Gammon, powiedzia:
Graham z luboci wyrywaby skrzydeka muchom, gdyby to byo niezbdne dla operacji".
Tacy ludzie podziwiali Martina.
21 Relacja Michaela E. C. Ely'ego, FAOH.
22 Relacja ambasadora Jamesa Cowleya Harta Bonbrighta, FAOH.
23 Relacja Bensona E. L. Timmonsa III, HSTL. Timmons by zastpc szefa misji planu
Marshalla w Paryu.
24 Nixon do Kissingera, 14 lutego 1969, FRUS, t. 2, dokument 298.
25 Wedug Richarda Gardnera, od 1977 do 1981 roku amerykaskiego ambasadora we
Woszech; uwagi Gardnera, Carnegie Council, 19 stycznia 2006. Zob. Te pamitnik
Gardnera, Mission Ltaly: On the Front Lines ofthe Cold War, Lanham 2005. W 1981 roku
Talenti wszed do sekretariatu Reagana w Biaym Domu jako nieetatowy doradca polityczny.
Sta si czci zapomnianej obecnie sprawy o kupczenie wpywami znanej jako skandal
Wedtech, ktra ostatecznie doprowadzia do rezygnacji prokuratora generalnego Eda Meese.
26 Relacja Wellsa Stablera, FAOH, i wywiad autora z nim.
27 Wybrane protokoy Komitetu 303 z pierwszych osiemnastu miesicy prezydentury Nixona
zostay odtajnione w kwietniu 2006 roku. Tajne wsparcie przez CIA Narodowego Sojuszu na
rzecz Rewolucji Spoecznej Thieu zaczo si we wrzeniu 1968 roku, kiedy Komitet 303
autoryzowa pierwsz wypat 725 tysicy dolarw w gotwce. Poowa tej sumy zostaa
wrczona Thieu w ratach midzy wrzeniem 1968 a marcem 1969 roku. Akta cytowane:
Memorandum dla Komitetu 303, 29 sierpnia
1968, FRUS, stycze-sierpie 1968, t. 6; Kissinger do Nixona, Tajne wsparcie dla Lien
Minha (Narodowy Sojusz dla Rewolucji Spoecznej)", 27 marca 1969; Kissinger do Nixona,
Operacja przeciwko koszarom i magazynom w Dien Bien Phu w Wietnamie Pnocnym", 18
lipca 1969; Kissinger do Nixona, Operacje dla podkopania morale wroga w Wietnamie", 9
grudnia 1969; memorandum dla Komitetu 303, 11 grudnia 1969; Protokoy z zebrania
Komitetu 303, 23 grudnia 1969", w: FRUS, stycze 1969-lipiec 1970, t. 6, dokumenty 47, 98,
156 i 165.
28 Notatka do akt, Temat: Dyskusja z prezydentem w sprawie Tybetu", 4 lutego
1969, CIA/CREST.
29 FRUS, t. 17, 1969-1976, dokumenty 273-280, z cytatami z zebrania Komitetu 303 z 30
wrzenia 1969 i Komitetu 40 z 31 marca 1971 roku. (Komitet 303 zosta przemianowany na
Komitet 40 w lutym 1970 roku.)
30 Notatka z rozmowy Kissinger-Chou, FRUS, t. 17, 1969-1976, dokument 162, odtajniony
we wrzeniu 2006.
31 Nie cakiem. Rok po podry Nixona do Chin John Lilley z CIA urodzony w Chinach,
od 20 lat amerykaski szpieg w tym kraju zaproponowa, e doczy do organizowanego
biura cznikowego Stanw Zjednoczonych w Pekinie. Miaa to by pierwsza amerykaska
misja dyplomatyczna, odkd Mao wier wieku wczeniej obj wadz.
Lilley dosta zielone wiato i dwa lata by pierwszym szefem placwki w Pekinie, pod koniec
pod Georgeem H. W. Bushem. Byo to, zanim w 1976 roku Bush zosta dyrektorem centrali
wywiadu. ChRL oficjalnie powiadomiono, e Lilley jest pracownikiem CIA, i Chiczycy
przyjli go pod jednym warunkiem: adnego szpiegowania. Lilley nie moe werbowa
agentw i prowadzi tajnych operacji dali do zrozumienia bo poauje.
Lilley przygotowywa zaszyfrowan list przyszych celw na czas, gdy CIA bdzie moga
otworzy prawdziw rezydentur w Pekinie. Jednak nie mg nic zdziaa a do przybycia
Busha. Towarzyski pseudodyplomata wzi Lilleya pod swe skrzyda, zabiera go na przyjcia
z udziaem najwyszych chiskich urzdnikw i przedstawi reszcie korpusu
dyplomatycznego. Bush powiedzia: Chc, eby by czci mojej pracy wspomina
Lilley. Chc z tob pracowa i zrobi z ciebie cz zespou". Lilley tym samym
zaprzyjani si z przyszymi przywdcami Stanw Zjednoczonych i Chin. Bush i Lilley
uczepili si wicepremiera Tenga Siao-pinga, on za wypyn pniej jako gowa reimu,
ktry obj wadz po mierci Mao. (Teng zwyk mawia, e nie ma znaczenia, czy kot jest
biay czy czarny, pki apie myszy. Byby dobrym szefem rezydentury.) Teng, Bush i Lilley
zaczli razem pracowa. Nowi przyjaciele zgodzili si wykrada informacje wojskowe,
strategiczne i technologiczne ze Zwizku Radzieckiego, kiedy nadejdzie odpowiedni czas.
Bush i Lilley wrcili prywatnie do Chin i przekonali Tenga, by otworzy swj kraj przed
amerykaskimi kompaniami naftowymi. Umowa wywiadowcza zostaa w peni
skonsumowana w 1989 roku, gdy prezydent Bush mianowa Jima Lilleya ambasadorem w
Chinach.
32 Akta operacji Lotus", odtajnione w grudniu 2006, znajduj si w: FRUS, t. 20,
dokumenty 2, 120 i 129. Wprowadzeniem jest dokument 2 notatka z rozmowy, Temat:
Lotus", Bangkok, 16 stycznia 1969.
33 FRUS, t. 20, dokumenty 142 i 143 (raport ambasadora Lena Ungera o zamachu i analiza
przewrotu dokonana przez Kissingera dla Nixona, 17 listopada 1971).
34 Zapis rozmowy telefonicznej midzy prezydentem Nixonem a Henrym Kissin-gerem, 17
kwietnia 1970, FRUS, t. 6, stycze 1969-lipiec 1970.
35 Nixon do Kissingera, 20 kwietnia 1970, FRUS, t. 6, stycze 1969-lipiec 1970.
36 Zapis spotkania prezydenta z Rad Konsultantw do spraw Wywiadu Zagranicznego", 18
lipca 1970, FRUS, stycze 1969-lipiec 1970, t. 6, odtajnione kwiecie 2006.
37 Ibid.
38 Zapis spotkania prezydenta z Rad Konsultantw do spraw Wywiadu Zagranicznego", 18
lipca 1970, FRUS, 1969-1972, t. 2, odtajnione w grudniu 2006. Tu mamy przykad
daremnoci oficjalnej tajemnicy. Dokument by odtajniany dwukrotnie na dwa rne sposoby.
Za pierwszym razem ujawniono budet wywiadu na 1970 roku 6 miliardw dolarw. Za
drugim razem ukryto go dla ochrony bezpieczestwa narodowego ale ujawniono wiksz
cz krytyki Nixona ni za pierwszym razem. Autor w tym wypadku popiera
niekonsekwencj rzdowych cenzorw.
Rozdzia 29
1 Jednym bya Kostaryka, ktrej demokracj ustanowi w 1949 roku Jose Figu-eres Ferrer,
zwany Don Pepe. W 1970 roku zosta wanie po raz trzeci wybrany na prezydenta. Poj za
on Amerykank, doskonale mwi po angielsku i przez lata przy rnych okazjach
przyjmowa pienidze od CIA, do czego pod koniec ycia przyznawa si bez skrpowania.
Spiskowaem przeciwko latynoamerykaskim dyktaturom i chciaem pomocy od Stanw
Zjednoczonych powiedzia New York Timesowi. Byem dobrym przyjacielem
Allena Dullesa". Agencja sdzia, e kupia Figueresa, ale jedynie go wynaja.

Na pocztku 1970 roku amerykaskim ambasadorem w Kostaryce by zawodowy dyplomata
Clarence Boonstra, a wieo przybyym szefem rezydentury CIA szedziesicioletni
alkoholik, spec od Kuby Earl Williamson. Earl pracowa ze mn na Kubie wiele lat
wczeniej wspomina ambasador Boonstra. Kiedy zaproponowano go na szefa
placwki, sprzeciwiem si, chyba e Williamson miaby pracowa pod moimi rozkazami i
nie robi tego, z czego syn, z niszczenia spraw niepotrzebnymi tajnymi akcjami
bazenad". Potem Nixon mianowa nowego ambasadora Waltera Ploe-sera, pokonanego
republikaskiego kongresmana i gwnego politycznego kwestarza. Nagle wyonio si
czerwone zagroenie. Przez jaki czas Kostaryka chciaa si zgodzi na utworzenie
ambasady Zwizku Radzieckiego powiedzia Boonstra. Za tym opowiadaa si
Kostaryka, za demokracj i otwarciem na wszystkich".
Nowy pose i jego szef rezydentury znaleli si pod bdnym wraeniem, e istnieje wielki
komunistyczny plan wykorzystania Kostaryki jako gwnego orodka dywersji na pkuli
stwierdzi ambasador Boonstra. I zaczli rozmaite akcje, prowadzc krucjat". Starali si
podkopa Ferrera, znw wybranego na prezydenta Kostaryki, ale przegrali z kretesem. Szef
rezydentury podczas libacji ze swymi kostarykaskimi przyjacimi obwieci, e dni Don
Pepe s policzone. Wieci szybko dotary do prezydenta. Publicznie zdemaskowa spisek
zmierzajcy do obalenia go, publicznie wskaza szefa placwki CIA, publicznie ogosi go
persona non grata i bardzo spektakularnie deportowa z kraju.
Bazenady" szefw rezydentur CIA w rodzaju Earla Williamsona trudno nazwa tajnymi
akcjami. W caej Ameryce aciskiej narasta wyczulenie [.:..] na informacje
0 interwencji CIA w miejscowe sprawy napisa analityk wywiadu Departamentu Stanu w
marcu 1970 roku. Wyczulenie jest szczeglnie powane w Chile".
Skoro podczas zimnej wojny agencja dostarczaa pienidzy, broni i informacji ludziom
knujcym zamachy, tak samo postpowali Sowieci. Skoro agencja podejmowaa tajne
operacje, ktre prowadziy do mierci, uwizienia i torturowania niewinnych cywilw, wrg
te tak postpowa. Amerykaska gotwka kupowaa wyniki wyborw na caym wiecie,
Kreml za mia wasne dojcia. Ale tylne podwrko Ameryki byo dla Moskwy trudnym
terenem. Ameryka aciska jest stref szczeglnego zainteresowania Stanw Zjednoczonych
napisa w okresie prezydentury Nixona szef KGB
1 przyszy radziecki przywdca Jurij Andropow. Musimy o tym pamita. Nasza polityka
w Ameryce aciskiej musi by ostrona". Andropow cyt. w: Christopher Andrew i Vasili
Mitrokhin, The World was Going Our Way: The KGB and the Battle for the Third World,
Nowy Jork 2005, s. 77.
2 O ile nie podano inaczej, w rym rozdziale cytaty i przytoczenia na temat owej operacji
pochodz ze zbioru akt CIA odtajnionych midzy 1999 a 2003 rokiem, dostpnych na stronie
http://foia.state.gov/SearchColls/CIA.asp. Zob. te Peter Korn-bluh, The Pinochet File: A
Declassified Dossier on Atrocity and Accountability, Nowy Jork 2004.
3 Akta CIA daj posmak czci tajnej kampanii w celu zmiany wyniku wyborw w 1964
roku. 21 lipca 1964, w notatce dla Komitetu 303, CIA proponowaa dodatkowe 500 tysicy
dolarw na pokonanie Allende. Pienidze te pozwoliyby Eduardowi Freiowi Montalvie,
chrzecijaskiemu demokracie, utrzyma tempo i rytm kampanii" i umoliwiyby CIA
odparcie wszelkich ewentualnoci w ostatniej chwili". 23 lipca 1964 roku Komitet 303
przyj propozycj. W notatce dla McGeorge'a Bundy'ego Peter Jessup z CIA stwierdzi: Nie
moemy sobie pozwoli na strat tego kraju, nie sdz wic, e w tym wypadku powinny by
jakie redukcje ekonomiczne. Uwaamy, e komuchy sypi fors, ale nie mamy dowodw.
Oni te musz myle, e sypiemy kas, ale te nie maj dowodw". Sekretarz stanu Rusk
poinformowa Lyndo-na Johnsona o chilijskich wyborach 1 wrzenia podczas zebrania NSC:
Wyglda na to, e w wyborach w Chile 4 wrzenia dojdzie do zwycistwa si
niekomunistycznych, co jest po czci wynikiem dobrej pracy CIA; a wynik ten bdzie
triumfem demokracji i ciosem dla komunizmu w Ameryce aciskiej". Wydawszy 300
tysicy dolarw na pokonanie Allende w 1970 roku, CIA prawdopodobnie pokonaa KGB w
Chile stosunkiem dwa do jednego. Archiwa radzieckiego wywiadu sugeruj, e Allende
dosta co najmniej 50 tysicy dolarw z Moskwy i 100 tysicy w radzieckich funduszach
wypranych przez chilijsk parti komunistyczn. Problem z Allende, wedug Kremla, polega
na tym, e by buruazyjnym socjalist, salonowym rowym, a nie prawdziwym komunist.
4 Stosunki midzy CIA a Stolic Apostolsk byy nasilone od 1947 roku, ale wci s objte
cis tajemnic. Wyama si tylko Raport o dziaaniach chilijskich si operacyjnych CIA,
15 wrzenia-2 listopada 1970", owietlajc t spraw.
5 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 400. Helms w swych wspomnieniach nazywa Chile
(przed 1970 rokiem) maym demokratycznym pastwem". Wedle starego dowcipu
brytyjskich dziennikarzy (sprzed 1970 roku) najnudniejszym tytuem wiata byoby: Mae
trzsienie ziemi w Chile, niewiele ofiar miertelnych".
6 Uwagi Edwarda M. Korry'ego, Centro de Estudios Pblicos, Santiago, Chile, 16
padziernika 1996. Wydane w: Estudios Pblicos", wiosna 1998.
7 Wywiad Stanleya I. Kutlera z Helmsem, 14 lipca 1988, Wisconsin Historical Archives, box
15, folder 16, cyt. za uprzejm zgod prof. Kutlera.
8 Wywiad autora z Polgarem.
9 I byo wspierane setkami tysicy dolarw przez amerykask wielonarodow korporacj
ITT, ktra miaa rozlegy majtek w Chile. Pienidze przekazywano za rad CIA i sugesti
czonka rady dyrektorw ITT Johna McCone'a.
10 Zeznanie Phillipsa, komisja Churcha, 13 lipca 1975, odtajnione w 1994.
11 Haig do Kissingera, 7 grudnia 1970, FRUS, 1969-1976, t. 2, dokument 220.
12 Nixon do Kissingera, 30 listopada 1970 [Haig cyt. w przypisie], FRUS, 1969--1976, t. 2,
dokument 216, odtajniony 21 grudnia 2006.
13 Haig do Kissingera, 7 grudnia 1970, FRUS, 1969-1976, t. 2, dokument 220.
14 Relacja Shultza w: Gerald S. Strober i Deborah Hart Strober, Nixon: An Oral History of
His Presidency, Nowy Jork 1994, s. 83. Ksika ta jest bezcenn skarbnic rde, jak choby
omwienia przez Stroberw kadencji Reagana.

15 K. Wayne Smith do Kissingera, Spotkanie prezydenta z OMB w sprawie budetu", 21
grudnia 1970, FRUS, t. 2, dokument 221.
16 Schlesinger by jednym z mczyzn, ktrzy doszli do wadzy, dzielc si ni na polecenie
Nixona. Byli to:
Caspar Weinberger, szef Schlesingera w biurze budetu, zaj si za Nixona opiek
spoeczn. Dziesiciolecie pniej podwoi wydatki Pentagonu jako sekretarz obrony Ronalda
Reagana.
Donald Rumsfeld ruszy za Nixona do wojny z ubstwem w Biutze Perspektyw
Ekonomicznych. W 1975 roku zastpi Schlesingera w Pentagonie, zostajc najmodszym
sekretarzem obrony w historii.
Dick Cheney, obcinajcy budet kongresman, zastpi Rumsfelda jako szef sztabu pte-
zydenta Forda w Biaym Domu, a potem zaj fotel sekretarza obrony w 1989 roku po
Weinbergerze. Obecnie jest wiceprezydentem Stanw Zjednoczonych i wicekrlem tajnych
operacji rzdowych.
Rumsfeld wrci jako sekretarz obrony najstarszy w historii podczas drugiej
kadencji Busha, by kierowa sttuktur wydajc p biliona dolarw rocznie.
Tak biegy drogi kariery czterech ludzi Nixona, ktrzy wadali Pentagonem przez 22 z 33 lat
midzy 1973 a 2006 rokiem. Wszyscy oni podzielali pogard prezydenta wobec Centralnej
Agencji Wywiadowczej.
17 Typowy dla Nixona przegld sprawowania si CIA w tej roli nastpi po tym, jak nakaza
on oglnowiatow kampani propagandow dla wsparcia wznowionych bombardowa
Wietnamu Pnocnego. Zachowanie [agencji] na polu bitwy psychologicznej byo bliskie
haniebnego napisa Nixon w notatce dla Kissingera i Haiga 19 maja 1972 roku. Gra
urodzia mysz. Albo, uczciwiej rzecz ujmujc, szczura [...]. Nie zrzucam po prostu winy na
Helmsa i CIA. W kocu nie popieraj oni mojej polityki".
18 James R. Schlesinger, Przegld wsplnoty wywiadowczej", cile tajne, 10 marca 1971,
odtajnione z opuszczeniami w 1998 roku, CIA/NARA. Raport podkrela myl, ktra okazaa
si podstaw zniesienia po 11 wrzenia urzdu dyrektora centrali wywiadu: dyrektor sta na
czele wojujcych republik, a nie konfederacji pastw. Jego wadza w imperium wywiadu
poza CIA nie istniaa. Schlesinger zasugerowa utworzenie nowego urzdu: dyrektora
wywiadu narodowego, z prawdziw wadz nad wszystkimi plemionami i lennami. Czas nie
by odpowiedni na otwart debat o CIA. Dopiero po 33 latach pomys przyjto i wcielono w
ycie.
19 Haig do Kissingera, z zacznikami od Kissingera i Shultza dla Nixona, Przegld
wsplnoty wywiadowczej", 27 marca 1971, FRUS, t. 2, dokument 229. Walka doprowadzia
do powoania Komitetu do spraw Wywiadu Rady Bezpieczestwa Narodowego
kierowanego, rzecz jasna, przez Kissingera ktry mia przej zarzdzanie amerykaskim
wywiadem. Komitet po raz pierwszy zebra si 3 grudnia 1971 roku. Nie spotka si
ponownie ani w 1971, ani w 1972 roku.
20 Notatka prezydenta Nixona, Organizacja amerykaskiej wsplnoty wywiadu
zagranicznego i zarzdzanie ni", 5 listopada 1971, FRUS, t. 2, dokument 242.

Helms pozby si wicedyrektora Cushmana z dwch powodw. Po pierwsze, by chroni
agencj przed Richardem Nixonem; po drugie z powodu niemile widzianego wsparcia,
jakiego Cushman udzieli weteranowi CIA i wkrtce uwizionemu hydraulikowi" Watergate
E. Howardowi Huntowi. Helms 3 grudnia 1971 roku, w dniu, gdy zebra si wyej
wspomniany Komitet do spraw Wywiadu NSC, wysa Nixonowi lodowat not. Zaczam
do niniejszego kopi czego' w rodzaju przekazania wadzy zastpcy dyrektora centrali
wywiadu, ktra wydaje si zgodna z Paskim poleceniem gosia. Kiedy nastpca
generaa Cushmana zostanie odpowiednio zindoktrynowany, podpisz taki dokument rwnie
dla niego". Ten nastpca, genera Vernon Walters, obj obowizki sze miesicy pniej
2 maja 1972 roku. Spraw t wkrtce przymiy wydarzenia wprawione w ruch przez
Edwarda Hunta i afer Watergate.
21 Komentarze Nixona 23 lipca 1971 roku na spotkaniu w Biaym Domu w sprawie budetu,
cyt. w: The Haldeman Diaries: Inside the Nixon White House, The Complete Multimedia
Edition, CD-ROM, Sony Electronic Publishing, 1994, zapis z 25 lipca 1971. Nixon przez
nastpny rok naciska, by przeprowadzono czystk. Departamentem, ktry szczeglnie
wymaga sprztania, jest CIA napisa do Haldemana 18 maja 1972 roku. Problem polega
na tym, e CIA jest muskularn biurokracj, ktra kompletnie sparaliowaa swj mzg, a
ponadto jej pracownicy, tak jak personel Departamentu Stanu, to raczej ludzie z Ivy League i
Georgetown ni ludzie, ktrych przyjmujemy do sub i FBI. Chc natychmiast zleci
zbadanie, ilu ludzi z CIA mona usun na mocy polecenia prezydenta [...]. Chc, by
niezwocznie zaczy si dziaania, poprzez [dyrektora budetu Caspara] Weinbergera, w celu
zredukowania liczebnoci wszystkich stanowisk w CIA w grupach wykonawczych o 50
procent. T redukcj naley przeprowadzi do koca roku, bymy mogli potem cign
nieco lepszych ludzi. Oczywicie redukcja si powinna by dokonana wycznie z powodw
budetowych, ale obaj znacie prawdziwy powd i chc rozprawienia si z rym problemem".
22 Zeznanie Phillipsa, komisja Churcha.
Rozdzia 30
1 Midzy 16 lutego 1971 a 12 lipca 1973 roku prezydent Nixon potajemnie nagra ponad
3700 godzin swych spotka i rozmw dziki uruchamianym gosem ukrytym mikrofonom w
Biaym Domu i Camp David. Podj t decyzj po czci, by zachowa nagrania jako ochron
przed nieuchronnie majcymi si ukaza wspomnieniami Henry'ego Kissingera.
Nixon obwinia Kissingera o decyzj podsuchiwania pracownikw Biaego Domu w celu
powstrzymania przeciekw do prasy. To Henry nakaza ca t cholern rzecz powiedzia
prezydent swemu sekretarzowi prasowemu Ronaldowi L. Zie-glerowi 14 maja 1973 roku.
Nakaza to, wierz mi. To on sta w moim gabinecie, podskakujc [i mwic]: To i tamto
wycieklo. A ja powiedziaem: No dobra, wytropcie tych sukinsynow prezydent
podnis gos do krzyku. A on odsuchiwa kad z tych tam. Upaja si tym, tarza si w
tym, tapla".
2 Oczywicie, jak dowodzi ponisza rozmowa, prezydent te mg si posun do maego
przecieku, kiedy mu to pasowao. Tematem raportu Helmsa" bya premier Indii Indira
Gandhi, ktr Nixon nazywa t dziwk" i ktrej rzdy byy tematem cile tajnego studium,
ktre Helms dostarczy Biaemu Domowi:
Nixon: Nawiasem mwic, ten raport Helmsa daj mi jego kopi. Zamierzam przekaza go
prasie. Ujawni ca t choletn spraw [...]. Chc, eby ten raport Helmsa trafi do rk
dziennikarza, ktry cao wydrukuje. Teraz chc, eby to zabra [...]. Tak oni to rozgrywaj.
Tak my bdziemy rozgrywa. Nie zgadzasz si?
Kissinger. Zgadzam [...].
Nixon: Tylko si upewnij, e to wypynie daleko od Biaego Domu. Kissinger. Jasne. Ka to
dzi zrobi.
Zapis rozmowy, 6 grudnia 1971, 18.14-18.34, FRUS, 1969-1972, t. E-7, odtajnione czerwiec
2005.
3 Relacja Sama Harta, FAOH.
4 Relacja Barkera w: Gerald S. Strober i Deborah Hart Strober, Nixon: An Oral History of
His Presidency, Nowy Jork 1994, s. 217.
3 Rozmowa zostaa nagrana w centrali CIA; tam otrzyma potem specjalny zesp
prokuratorski do sprawy Watergate, a zapis znajduje si w National Archives.
6 Relacja Waltersa w: Strober i Strober, Nixon: An Oral History, s. 60. Walters, ktry zna
dziewi jzykw, pracowa w latach pidziesitych jako asystent prezydenta Eisenhowera i
tumacz Ike'a, wiceprezydenta Nixona i wyszych urzdnikw Departamentu Stanu i Obrony
Od 1960 do 1962 roku by attache wojskowym i cznikiem z CIA we Woszech; od 1962 do
1967 roku przebywa w Brazylii, gdzie pomaga wywoywa przewrt wojskowy. Jako
attache obrony we Francji (1967-1972) odegra wan rol w negocjacjach przed paryskimi
negocjacjami pokojowymi i podczas nich. Nixon podziwia go, odkd Walters pomg ocali
go przed rozwcieczonym tumem podczas wizyty w Caracas w 1958 roku.
7 Richard Helms i William Hood, A Look over My Shoulder: A Life in the Central
Intelligence Agency, Nowy Jork 2003, s. 35.
8 Colby, cyt. w: Strober i Strober, Nixon: An Oral History, s. 312.
9 Wywiad Stanleya I. Kutlera z Helmsem, 14 lipca 1988, Wisconsin Historical Archives, box
15, folder 16, cytowane za uprzejm zgod prof. Kutlera. W rym wywiadzie Helms
wspomina rozmow wiadczc, jak blisko dania pienidzy za milczenie by jego nowy
zastpca. Przed trzecim i ostatnim spotkaniem z Deanem w Biaym Domu Vernon Walters
zwrci si do Helmsa i powiedzia: Ja si chyba poddam. Najgorsze, co si moe sta, to e
zostan wylany albo bd musia zoy rezygnacj". Walters nie rozumia sytuacji, nie
rozumia, e agencja znajduje si w miertelnym niebezpieczestwie. Pracowa okoo
szeciu tygodni. Nie wiedzia, co si dzieje stwierdzi Helms. Prawdopodobnie nawet
nie wiedzia, e agencja ma nie ksigowane fundusze".
Biograf Helmsa Thomas Powers napisa pod koniec lat siedemdziesitych, e rola CIA w
Watergate moe by w nieskoczono przedmiotem dyskusji". Gwny kronikarz Watergate
Stanley Kutler napisa na pocztku lat dziewidziesitych, e rola agencji chyba pozostanie
niejasna". Teraz dokumenty wydaj si duo janiejsze. Wykorzystanie szeciu dawnych
ludzi CIA do wamania do Watergate stanowio cz zwyczaju administracji Nixona, by
wyprowadza tajne operacje z Biaego Domu. Nixon prbowa wykorzysta CIA do
powstrzymania FBI. Udao mu si, na bardzo krtko. Helms i Walters dostosowali si do
prezydenckiego polecenia, by co najwyej przez szesnacie dni utrzymywa przykrywk.
Przykrywka by zadziaaa, gdyby Helms zaryzykowa wszystko. Nie udao si, poniewa
bardziej ceni CIA ni Richarda Nixona.
10 FRUS, t. 2, dokument 284, nota edytorska.
11 10 listopada 1972, zapis w: The Haldeman Diaries: Inside the Nixon White House, The
Complete Multimedia Edition, CD-ROM, Sony Electronic Publishing 1994.
12 Tamy z Biaego Domu, rozmowa midzy Nixonem a Kissingerem, Gabinet Owalny, 13
listopada 1972, National Archives.
13 21 listopada 1972, zapis w: The Haldeman Diaries.
14 Wywiad Kutlera z Helmsem.
15 Zapis wywiadu Franka Cannona z Nixonem, Walter J. Brown Media Archives, University
of Georgia, dostpne na stronie http://www.libs.uga.edu/media/collec-tions/nixon. Gannon
rozmawia z Nixonem przez dziewi dni w 1983 roku; peen zapis opublikowano w 2002
roku.
16 Wywiad Kutlera z Helmsem.
17 John L. Helgerson, Getting to Know the President: CIA Briefings of Presidential
Candidates, 19521992, Waszyngton 1995. Nixon ponaddwukrotnie zwikszy zatrudnienie
w centralach.
18 Tamy z Biaego Domu, Gabinet Owalny, 27 grudnia 1972. W tej notatce Nixon podkreli
potrzeb poprawienia jakoci, jak rwnie zmniejszenia liczby ludzi zajmujcych najwysze
stanowiska w CIA. CIA, tak jak Departament Stanu, jest przede wszystkim liberaln
biurokracj establishmentu. Chc, by zredukowano personel co najmniej o poow nie, co
najmniej o 35 do 40 procent i chc zdecydowanego polepszenia postawy pracownikw
CIA wobec naszej polityki zagranicznej".
19 Relacja Halperna w: Ralph E. Weber (red.), Spymasters: Ten CIA Officers in Their Own
Words, Wilmington 1999, s. 128.
Rozdzia 31
1 William Colby, Honorable Men: My Life in the CIA, Nowy Jork 1978. Mj opis tego
epizodu w dziejach CIA wiele zawdzicza wywiadom z Billem Colbym, przeprowadzonym
osobicie i telefonicznie midzy 1988 a jego mierci w 1996 roku.
2 Jak wiemy, doszo w owym czasie do spenetrowania CIA na niskim szczeblu. Analityk
Larry Wu-tai Chin nie wykryty szpiegowa dla Chin przez dwadziecia lat.

Najlepsze dowody, jakimi obecnie dysponujemy, sugeruj, e aden z tych kretw nie
pracowa dla Sowietw. Jednak, jak by powiedzia Angleton, brak dowodw nie dowodzi
braku kretw.
3 Schlesinger, cyt. w: Douglas F. Garthoff, Directors of Central Intelligence as Leaders of the
US Intelligence Community, 1946-2005, CIA/CSI.
4 Schlesinger mwi dzi, e nie chcia, by ludzie brali jego polecenie tak dosownie i e nigdy
nie przyszo mu do gowy, i ktokolwiek mgby si mu podporzdkowa. Jest jednak nie do
pomylenia, by pracownicy CIA zignorowali polecenie dyrektora.
5 Prawna podstawa prowadzenia tajnych akcji przez agencj zaleaa od prawomocnej
dyrektywy Rady Bezpieczestwa Narodowego, jasnego porozumienia midzy prezydentem a
dyrektorem centrali wywiadu oraz lekkiego nadzoru ze strony Kongresu. Te trjstronne
stosunki w 1973 roku nie funkcjonoway. Kompetencje doradcy do spraw bezpieczestwa
narodowego stanowisko czysto administracyjne bez oparcia w prawie czy statucie
obejmoway wwczas wszystko, co mg potajemnie przeprowadzi.
6 Powierzy sekret czterem czonkom Kongresu, ktrym musia skada raport:
przewodniczcym podkomisji Izby Reprezentantw i Senatu, ktre zajmoway si budetem
CIA. Nie mia si czego ba z ich strony. Od jesieni 1970 roku podkomisja Senatu zebraa si
tylko raz.
7 Zeznanie Colby'ego, Komisja Izby Reprezentantw do spraw Wywiadu, 4 sierpnia 1975.
CIA donosia o braku jakichkolwiek wojskowych czy politycznych wskazwek sugerujcych
zamiary Egipcjan lub przygotowania do wznowienia walk z Izraelem".
8 Cyt. w: Mary O. McCarthy, The Mission to Warn: Disaster Looms, Defense Intelligence
Journal", t. 7, nr 2, 1998. W chwili publikacji McCarthy bya dyrektorem programw
wywiadowczych w biurze Rady Bezpieczestwa Narodowego; od 1994 do 1996 roku bya
pracownikiem wywiadu krajowego do spraw ostrzegania.
Rozdzia 32
1 W 1993 roku w Congressional Record" reprezentant Don Edwards, czonek komisji
sdowniczej Izby Reprezentantw, ktra zaaprobowaa artykuy o impeach-mencie
prezydenta Nixona, zamieci nastpujce owiadczenie: Grecka dyktatura, poprzez swoj
agencj wywiadu KYP [ktr zaoya, a potem subsydiowaa CIA], przekazaa w 1968 roku
na fundusz wyborczy Nixona trzy wpaty o cznej wartoci 549 tysicy dolarw. Kanaem
by Thomas Pappas, wpywowy amerykaski biznesmen greckiego pochodzenia, blisko
powizany z CIA, pukownikami i kampani Nixona".
2 Tamy Nixona z Biaego Domu, 7 marca 1973, odtajnione i spisane w 1998 roku, National
Archives. Nixon powiedzia swej sekretarce Rose Mary Woods, by upewnia si, e nie ma
adnego nagrania z wizyty Pappasa. Nie chc, eby cokolwiek wskazywao, e dzikowaem
mu za zebranie pienidzy dla oskaronych w [aferze] Watergate", powiedzia. Do dzi nikt
nie wie, dlaczego Biay Dom posa wamywaczy do Watergate. Ekipa ta moga rwnie
dobrze szuka dowodu, e szef Demokratycznego Komitetu Narodowego Larry O'Brien ma
dowody na zwizki NixonPappas ktrymi faktycznie dysponowa. Pappas odegra
wan rol w wyborze Spiro Agnew na kandydata na wiceprezydenta dla Nixona w 1968
roku i sam dooy co najmniej 100 tysicy dolarw do drugiej kampanii wyborczej Nixona w
1972 roku. W zamian za t drug donacj Pappas chcia, by ambasador Henry Tasca pozosta
w Grecji. Tasca by zapewne jedynym Amerykaninem spoza najcilejszego krgu Nixona,
ktry wiedzia, e Pappas jest kurierem funduszy na kampani Nixona od greckiej junty.
Pappas nie zosta oskarony w aferze Watergate: ledztwo kongresowe w sprawie greckich
powiza uchylono przez wzgld na bezpieczestwo narodowe. Zmar w swej posiadoci w
Palm Beach na Florydzie w 1988 roku.
3 Relacja Keeleya, FAOH.
4 Byli to: Al Ulmer, John Richardson i Tom Karamessines, szef wydziau tajnych operacji za
urzdowania Richarda Helmsa, ktry po raz pierwszy przyjecha do Aten w 1947 roku. W
latach pidziesitych Allen Dulles osobicie zajmowa si greck par krlewsk i ich
gwardi paacow, podczas gdy szefowie placwki kupowali usugi greckich onierzy i
szpiegw. Kierowalimy Grecj powiedzia Herbert Daniel Brewster, amerykaski
dyplomata, ktry od wczesnych lat pidziesitych powici swoj karier temu krajowi.
To bya pena kontrola".
5 Relacja Anschutza, FAOH.
6 Relacja Lehmana, Mr. Current Intelligence, Studies in Intelligence", lato 2000, CIA/CSI.
7 Relacja Blooda, FAOH.
8 Relacja Kennedyego, FAOH.
9 Relacja Boyatta, FAOH.
10 Relacja Crawforda, FAOH. Greccy pukownicy mieli powody nienawidzi arcybiskupa
Makariosa. Crawford wyjania, e Makarios wspomaga modego czowieka z Grecji
kontynentalnej, ktry potem prbowa zabi premiera Grecji. Makarios zapewni mu
bezpieczn przysta, dostp do cypryjskiego bagau dyplomatycznego i faszywy paszport,
by umoliwi mu powrt do Grecji po roku potajemnego planowania na Cyprze".
11 Relacja Kubischa, FAOH.
Rozdzia 33
1 Ford w protokoach z zebrania Rady Bezpieczestwa Narodowego, 7 padziernika 1974,
GRFL.
2 Schlesinger, ibid.
3 Colby, cyt. w: John L. Helgerson, Getting to Know the President: CIA Briefings of
Presidential Candidates, 1952-1992, CIA/CSI.
4 Zeznanie Angletona, przesuchania komisji Churcha, 23 wrzenia 1975.
5 Relacja Silbermana, FAOH.
6 Helms by rozdarty midzy prawd a sekretem. Zeznajc przed Kongresem, nim zosta
wysany w charakterze ambasadora do Iranu w 1973 roku, skama na temat tego, co CIA
zrobia, a czego nie zrobia, by obali wybrany rzd Chile. Podczas czterech lat pracy na
stanowisku ambasadora komisje kongresowe, prowadzcy dochodzenia kryminalne i
najwysze rady Biaego Domu regularnie cigay go do Waszyngtonu. Upokorzony, ale
arogancki, Helms stan 4 listopada 1977 roku przed sdzi federalnym w Waszyngtonie i
dosta wyrok dwch lat wizienia w zawieszeniu i dwch tysicy dolarw grzywny za
omiokrotne cikie przestpstwo. Przyj oskarenie o niezeznanie caej prawdy przed
Kongresem niewinne kamstwo, grzech przemilczenia. Helms twierdzi, e jako dyrektor
zoy waniejsz przysig, e bdzie chroni tajemnic pastwow. Administracja Cartera
rozwaya oskarenie i pozwolia kontynuowa spraw. Sd stwierdzi, e nakazy konstytucji
i prawa Stanw Zjednoczonych s silniejsze ni tajemnica pastwowa.
7 Notatka z rozmowy, 3 stycznia 1975, GRFL.
8 Notatka z rozmowy, 4 stycznia 1975, GRPL, odtajniona w grudniu 2002:
Ford: Colby uda si do Silbermana nie tylko ze swoim raportem, ale i licznymi innymi
zarzutami. Rockefeller. Na pask ptob? Ford: Bez mojej wiedzy [...]. [Dr Kissinger opisa
ten zbir horrorw"].
Ford: Martwilimy si, e CIA zostanie zniszczona [...]. A Helms myli, e Colby ztobi go w
balona; Helms da jasno do zrozumienia, e jeli poka si jakie ttupy z szaf, on pokae te
par swoich.
Kissinger. A Colby postawi Departamentowi Sprawiedliwoci pytanie o ewentualne
krzywoprzysistwo Helmsa.
Rockefeller. To podnosi kwesti jego osdzenia.
Ford: Omawialimy to i uznalimy, e nie moemy go tetaz usun.
' Relacja Geralda R. Forda, 8 lipca 2003, JFKL.
10 Notatka z rozmowy, 21 lutego 1975, GRFL.
11 Notatka z rozmowy, 28 marca 1975, GRFL.
Rozdzia 34
1 Protokoy waszyngtoskiej Grupy Akcji Specjalnych, 2 kwietnia 1975, odtajnione 7
wrzenia 2004. Kilka dni po tej rozmowie upada Kamboda. Amerykaski ambasador John
Gunther Dean i szef rezydentury CIA David Whipple lepiej rozumieli sytuacj dokoa ni ich
koledzy w Sajgonie. CIA miaa dobry pomys co do natury i przywdztwa Czerwonych
Khmerw wspomina Dean. David Whipple [...] da nam dokumentacj pewnych
barbarzyskich aktw popenionych przez Czerwonych Khmerw przed kwietniem 1975
roku". Relacja Deana, FAOH.
2 Wywiad autora z Polgarem. Kiedy w styczniu 1972 roku zastpi on Teda Shackleya,
dowodzi 550 ludmi CIA, w tym 200 pracownikami operacyjnymi. Po podpisaniu paryskich
porozumie pokojowych w 1973 roku jego instrukcje od Nixona i Kissingera pozostaway
niezmienne: Kontynuowa wojn innymi rodkami dla zachowania niekomunistycznego
Wietnamu". Polgar naocznie obserwowa dyplomatyczne posunicia, za ktre Henry
Kissinger otrzyma Pokojow Nagrod Nobla. Wielki strateg negocjowa warunki
porozumienia pokojowego i zawieszenia broni z Wietnamem Pnocnym tu przed
amerykaskimi wyborami prezydenckimi w 1972 roku bez zgody prezydenta Wietnamu
Poudniowego, skorumpowanego Nguyena Van Thieu. W Sajgonie, na obiedzie z udziaem
Kissingera, amerykaskiego ambasadora Ellswortha Bunkera i asystenta Kissingera Johna
Negroponte, Kissinger poinstruowa Polgara, by wywar presj na Thieu" poprzez rda
informacji CIA wrd poudniowowietnamskich wojskowych. Polgar odpar, e rozkaz
Kissingera nie ma sensu; w Sajgonie spraw si ju tak nie zaatwiao. Miao to jeszcze mniej
sensu, gdy Kissinger zdradzi histori swych tajnych negocjacji ulubionemu reporterowi z
Newsweeka". Reporter przekaza artyku w depeszy z Sajgonu, a poudnio-wowietnamski
wywiad przej j i przekaza kopie zarwno prezydentowi Thieu, jak i Tomowi Polgarowi.
Szef stacji pokaza tekst Kissingerowi, ktry odpar: To ma nieprzyjemny zapach prawdy".
Gdy w 1973 i 1974 roku zaczy si zmniejsza amerykaskie siy wojskowe w Wietnamie,
budet placwki CIA wynosi nawet 30 milionw dolarw rocznie. Polgar kierowa
operacjami wywiadowczymi, a nie paramilitarnymi. ledczy z CIA przepytywali
schwytanych komunistycznych onierzy i podejrzanych o szpiegostwo. Analitycy CIA
przeczesywali stosy raportw z terenu. Szefowie oddziaw CIA we wszystkich czterech
sektorach wojskowych Wietnamu Poudniowego koordynowali poczynania setek
Amerykanw i Wietnamczykw. A wrg posuwa si naprzd.
CIA prbowaa namierzy polowe stanowisko dowodzenia wroga Bambusowy Pentagon,
jak nazywali go amerykascy onierze ale w dungli nie byo nic poza namiotami,
tunelami i zdeterminowanym wrogiem. Po upadku Richarda Nixona w sierpniu 1974 roku
Kongres zbuntowa si przeciwko wojnie i zacz obcina miliony dolarw z pienidzy
przeznaczonych na podtrzymanie armii poudniowo-wietnamskiej. W marcu 1975 roku
onierze Wietnamu Pnocnego rozbili dywizje Wietnamu Poudniowego i parli na Sajgon.
Brak spjnego planu ewakuacji Sajgonu doprowadzi do mierci lub uwizienia tysicy
Wietnamczykw, ktrzy pracowali dla Stanw Zjednoczonych. Ambasador Martin wrci do
Waszyngtonu i zosta specjalnym asystentem Henry'ego Kissingera.
3 Relacja Arnolda, nagrana przez Gayle L. Morrison. Morrison, etnograf, spdzia dziewi
lat na nagrywaniu relacji naocznych wiadkw spord Hmongw i Amerykanw, ktrzy
pamitali upadek Long Tieng. Jej nadzwyczajna ksika nosi tytu Sky Is Falling: An Oral
History of the CIA's Evacuation of the Hmong from Laos, Jefferson 1999. Moja rekonstrukcja
opiera si na jej pracy, wcznie z przeprowadzonymi przez ni wywiadami z generaem
Aderholtem i kapitanem Knottsem.
4 Richard L. Holm, No Drums, No Bugles: Recollections of a Case Officer in Laos, 1962-
1965, Studies in Intelligence, t. 47, nr 1, wiosna 2003, CIA/CSI.
Rozdzia 35
1 George Bush, AU the Best, George Bush: My Life in Letters and Other Writings, Nowy
Jork 1999, s. 195-196, 239-240; Herbert S. Parmet, George Bush: The Life of a Lone Star,
Nowy Jork 1999, s. 189-194.
2 Bush, AU the Best, s. 255.
3 Douglas F. GarthofF, Directors of Central Intelligence as Leaders ofthe US Intelligence
Community, 1946-2005, CIA/CSI.
4 Relacja Carvera, 13 maja 1982, CIA/CSI.
5 List George'a Busha do prezydenta, 1 czerwca 1976, odtajniony 9 sierpnia 2001, CIA.
6 Relacja Franka G. Wisnera jr., FAOH. Wspomina on na pocztku: Dorastaem podczas II
wojny wiatowej i miaem ywe wspomnienie ojca idcego na wojn [...]. Byem dzieckiem,
gdy poznaem generaa Marshalla, Allena Dullesa, i jako chopiec znaem przelotnie wielu
sekretarzy stanu i obrony. [...] Mam bardzo silne wspomnienia koca wojny,
niebezpieczestw okresu powojennego, pocztkw zimnej wojny, wyrane refleksje
urodzonego w owym czasie [...]. Mj ojciec przez wiele lat by szefem wydziau tajnych
operacji CIA. Pamitam wybuch wojny koreaskiej, jej przebieg, kryzys w Waszyngtonie za
czasw McCarthyego, pojawienie si NATO i wojn suesk. Byem w szkole w Anglii i
czuem si niemal jak na linii frontu [...]. Kiedy na pocztku kadencji Kennedyego przybyem
do Waszyngtonu, by wstpi do suby dyplomatycznej, miaem bardzo realne poczucie, e
ju wczeniej yem sprawami polityki zagranicznej.
7 Raporty Busha-Cartera s omwione w dokumentach CREST i w pracy Johna L.
Helgersona Getting to Know the President: CIA Briefings of Presidential Candidates, 1952-
1992, CIA/CSI.
8 Komisja znalaza si w lepej uliczce, prbujc zbada domniemane mordercze spiski", nie
mierzc si z faktem, e przysta na nie prezydent. Jej trwaym osigniciem jest bardzo
kompetentna historia CIA i zapisy zezna zebranych przez komisj, w wikszoci utajnionych
do koca zimnej wojny. Komisja Izby Reprezentantw rozwizaa si wrd uraz; ostateczny
szkic jej raportu kocowego wyciek, ale oficjalnie nie zosta opublikowany. Pierwsza
prawdziwa prba nadzoru przez Kongres nie bya udana. Kiedy przez to przeszlimy, czy
dao to co poza medialnym cyrkiem? powiedzia w 1987 roku o komisji Churcha John
Horton, weteran o czterdziestoletnim stau w CIA i czowiek o otwartym umyle. Kto
kaza CIA mordowa? Nikt, o ile mi wiadomo. Ale wy mylelicie, e wszyscy jestemy
winni".
9 Helgerson, Getting to Know the President.
10 George Bush, Temat: Spotkanie w Plains w Georgii, 19 listopada 1976", CIA/ FOLA.
Bush opowiedzia Carterowi o elektronicznej inwigilacji bez nakazu" obywateli
amerykaskich, kontaktach CIA z Organizacj Wyzwolenia Palestyny i nie rozwizanej
sprawie Nikoaja Szadrina, radzieckiego dezertera pracujcego dla CIA a by moe
podwjnego agenta ktty zosta zamordowany w Wiedniu jedenacie miesicy wczeniej.
By inny aspekt operacji CIA w Wiedniu, o ktrym Bush nie wspomnia. Po zamordowaniu w
grudniu 1975 roku w Atenach Richarda Welcha Bill Colby wyda jedno z ostatnich polece
jako dyrektor; nakaza prowadzenie w tajemnicy bezporednich rozmw midzy CIA a
oficerami wywiadu radzieckiego. Chcia wiedzie, czy Moskwa przyoya rk do zabjstwa,
ktre byo pogwaceniem niepisanych zasad zimnej wojny. Chcia te rozmw dla samych
rozmw. Obie strony nigdy nie miay oficjalnego kanau cznoci na najwyszych
szczeblach. Obie uwaay rozmowy za uyteczne. Kana pozosta otwarty do koca zimnej
wojny.
" Wywiad z Lehmanem, Mr. Current Intelligence, Studies in Intelligence", lato 2000,
CIA/CSI.
12 Uwaga Busha, notatka George'a Carvera, 26 maja 1976, CLA/CREST.
13 Raymond L. Garthoff, Estimating Soviet Military Intentions and Capabilities, w: Gerald K.
Haines, Robert E. Legget (red.), Watching the Bear: Essays on CIA's Analysis of the Soviet
Union, CIA/CSI.
14 Robert M. Hathaway, Russell Jack Smith, Richard Helms as Director of Central
Intelligence, 1993, CIA/CSI, odtajniony w lutym 2007.
15 List Busha, centrala CIA, 19 stycznia 1977.
CZ PITA Rozdzia 36
1 Chocia nie odtajniono dokadnej ich liczby, administracja Cartera [...] czsto uciekaa si
do programw tajnych akcji", owiadczy zastpca dyrektora centrali wywiadu za Cartera,
Frank Carlucci. Relacja Carlucciego, FAOH.
2 Wywiad autora z Sorensenem. Jego brat Thomas pracowa dla CIA w latach
pidziesitych. By czowiekiem numer trzy w Agencji Informacyjnej Stanw
Zjednoczonych za Johna F. Kennedy'ego i Edwarda R. Murrowa; gdy by jej cznikiem z
Richardem Helmsem, wiza informacje z propagand, podczas gdy Ted w Biaym Domu
pisa przemwienia dla Kennedy'ego.
3 Wywiad autora z Turnerem.
4 Relacja Holridge'a, FAOH.
5 Robert M. Gates, From the Shadows: The Ultimate Insider's Story of Five Presidents and
How They Won the Cold War, Nowy Jork 1996, s. 95.
6 Brzeziski powiedzia: Pukownik Kukliski na ochotnika zgosi si do wsppracy ze
Stanami Zjednoczonymi, podkrelajc, e chce wsppracowa z amerykask armi jako
polski oficer. Okaza si bardzo poyteczny, pozwalajc Stanom Zjednoczonym lepiej
zrozumie plany wojenne Ukadu Warszawskiego, radzieckie plany ataku na wielk skal na
Europ Zachodni wcznie, nawiasem mwic, z mao znanym planem wykorzystania
broni nuklearnej od pierwszego dnia ataku na Europ Zachodni. Dam specyficzny przykad.
W drugim dniu ataku na Europ Zachodni radzieckie plany przewidyway wykorzystanie
czterdziestu taktycznych rakiet jdrowych tylko przeciwko Hamburgowi. By to wic
niezwykle istotny wkad w wypenienie wielkich luk w naszym rozumieniu radzieckich
planw wojennych. A poza tym, poniewa to agencja zapewniaa z nim czno, by to
wielki sukces CIA, mimo e pukownik Kukliski nigdy nie by agentem CIA w cisym
znaczeniu tego sowa. By ochotnikiem. Dziaa na wasn rk. Waciwie nie dostawa
instrukcji". Wywiad autora z Brzeziskim.
7 Wywiad autora ze Smithem. Powoany z Dartmouth na pocztku wojny koreaskiej, w
armii nauczy si rosyjskiego. Pod koniec lat pidziesitych i szedziesitych skupi si na
radzieckich celach w rezydenturze CIA w Pradze, Berlinie i Bejrucie. Osobicie zwerbowa i
prowadzi szeciu mieszkacw Europy Wschodniej i wyszkoli setki modych pracownikw
operacyjnych CIA w podstawach szpiegowania w zim-nowojennych stolicach. Do 1975 roku,
kiedy Angletona zmuszono do przejcia na emerytur, Smith i jego koledzy zaczli werbowa
swych pierwszych Sowietw.
Najwaniejszym zwerbowanym przez niego agentem by Siergiej Fedorienko, dyplomata
oddelegowany do spraw kontroli zbroje w sekretariacie ONZ w Nowym Jorku. Inynier z
zawodu i czonek radzieckiej elity z urodzenia, Fedorienko by mody i ambitny. Lubi pi.
Mia pikn on i kochank na boku na pnocnych przedmieciach Nowego Jorku.
Teraz jestem oszustem powiedzia Smith. To moja natura i moje wyszkolenie. Nie
werbujesz Sowieta. On musi zwerbowa si sam. To jak wtedy, gdy zastawiasz sida na
kobiet. Kade z was musi w drugim znale co atrakcyjnego. Pod wieloma wzgldami to
jak uwiedzenie [...]. Tak wic zwerbowaem faceta. No i wiesz co? By z wyksztacenia
naukowcem i pracowa w radzieckim przemyle rakietowym".
Fedorienko dostarczy informacji o czonkach radzieckiej delegacji przy Narodach
Zjednoczonych w Nowym Jorku, wcznie z nazwiskami i dziwactwami oficerw KGB
udajcych dyplomatw. Za swe wybitne osignicia Smith dosta awans na szefa wydziau
CIA do spraw antyterroryzmu. Jednak kiedy doszo do wyboru prowadzcego Fedorienk w
Nowym Jorku, nie bardzo byo z kogo wybiera. Kadry mwicych pynnie po rosyjsku
pracownikw wydziau radzieckiego/wschodnioeuropejskiego byy niezwykle szczupe.
Centrala wybraa trzydziestoczteroletniego alkoholika, ktry okaza si zdrajc. W 1954 roku
jako chopiec pyn Irawadi w Birmie wraz z ojcem, kiedy odkry, e rodzic pracuje dla
agencji. W latach szedziesitych, kiedy prbowa skoczy studia, przez pi lat by
archiwist w CIA. Wreszcie w 1967 roku zosta pracownikiem wydziau tajnych operacji.
Oeni si z pracownic CIA i, w kadym sensie tego sowa, polubi agencj. Nazywa si
Aldrich Ames.
8 Temat: Afryka Poudniowa i Rodezja", zebranie Specjalnego Komitetu Koordynacyjnego,
8 lutego 1977, i protokoy zebra Rady Bezpieczestwa Narodowego, 3 marca 1977, JCL.
9 Relacja Carlucciego, FAOH.
10 Wywiad autora z Gossensem. Urodzony w Teksasie i wychowany w Bejrucie Gos-sens
wstpi do CIA w 1960 roku i pracowa na Bliskim Wschodzie gboko zakonspirowany jako
sprzedawca silnikw przyczepnych Evinrude, zanim trafi do wydziau afrykaskiego. W
Afryce w latach szedziesitych i siedemdziesitych setki modych i ambitnych mczyzn z
CIA i kilka kobiet walczyo o uzyskanie przewagi nad szpiegami radzieckimi,
chiskimi i wschodnioniemieckimi. Bylimy modymi ludmi gotowymi pojecha nawet do
pieka mwi Gossens. Chcielimy si zajmowa szpiegostwem, zanim wpada na to
reszta agencji. Szef naszego wydziau zwyk mwi: Dajcie mi 25 tysicy dolarw, a
wynajm kadego afrykaskiego prezydenta*. Ale nie po to tkwilimy w tym biznesie.
Chcielimy zajmowa si szpiegowaniem. A Afryka wci bya tak pynna, e uczestniczyo
si w tworzeniu historii. Operacj mona byo zacz przypadkiem. Szo si z ambasadorem
na spotkanie z prezydentem. Czonek prezydenckiej wity mwi: Wiecie, zepsu mi si
aparat Pentaxa. Nie mog dosta czci zamiennych*. Wywiadczao mu si przysug, a
potem miao si wgld w prezydenckie archiwa".
" Relacja Wisnera, FAOH.
12 Relacja Eagleburgera, FAOH.
13 Stansfield Turner, Bum Before Reading: Presidents, CIA Directon, and Secret In-
telligence, Nowy Jork 2005, s. 187.
14 Wywiad autora z McMahonem.
15 Wywiad autora z McMahonem.
16 Notatka dla Zbigniewa Brzeziskiego, Temat: Moliwoci tajnych akcji w wybranych
[usunite] obszarach", 5 lutego 1979, NSC, JCL. Bya to jednake jedna z tych tajnych
operacji, ktra rozpocza si za Cartera, ale owoce przyniosa pitnacie lat pniej. Miaa
odkry powizania midzy przemytnikami kokainy a rzdem Kolumbii. W 1977 roku szef
placwki CIA przyszed do mnie z planem zaangaowania CIA w walk z narkotykami
wspomina Robert W. Drexler, wwczas zastpca ambasadora w amerykaskim poselstwie w
Bogocie. DEA* miaa o tym nie wiedzie. Wic zaaprobowaem pomys i zaczlimy.
Bya to, krtko mwic, doskonaa operacja, w ktrej wykorzystalimy kilku zaufanych
funkcjonariuszy kolumbijskich organw ochrony porzdku publicznego, ktrych moglimy
cile monitorowa, by si upewni, e nie zostali nastawieni przeciwko nam bd
skorumpowani, lub si zorientowa, kiedy to si stanie; podczas operacji zbieralimy
informacje o kontaktach midzy handlarzami narkotykw a kolumbijskimi urzdnikami
najwyszego szczebla. Zamierzano przekazywa je do Waszyngtonu. Program dziaa
doskonale. Zebrane informacje byy przeraajce, poniewa pokazyway szybkie szerzenie si
korupcji". W 1994 i 1995 roku operacja osigna apogeum, gdy wsplnie z DEA rozbito
jeden z gwnych kolumbijskich karteli kokainowych, z Cali.
17 Chocia niemal wszystkie wiadectwa nieudanego ostrzeenia przed radzieck napaci na
Afganistan pozostaj tajne, Douglas MacEachin, od 1993 do 1995 roku zastpca dyrektora
CIA do spraw wywiadu, opublikowa w 2002 roku ocen dziaa
CIA, opierajc sw prac na tajnych aktach, jak rwnie na wasnym dowiadczeniu jednego
z najlepszych analitykw agencji od spraw radzieckich. Douglas MacEachin, Predicting the
Soviet Invasion of Afghanistan: The Intelligence Community's Record, Center for the Study
of Intelligence, 2002, CIA/CSI. Mj opis opiera si w duej mierze na tej pracy, a take na
wywiadach z Brzeziskim i Gatesem.
18 Gates, From the Shadows, s. 132. Chocia Gates tego nie mwi, ten akapit ewidentnie
pojawi si w codziennym biuletynie dla prezydenta.
19 Temat: Iran", Specjalny Komitet Koordynacyjny, 17 grudnia 1979, zbiory National
Security Archive.
20 Raport dla prezydenta z 19 grudnia 1979 roku cyt. w: The Soviet Invasion of Afghanistan,
tajna kronika CIA cyt. w: MacEachin, Predicting the Soviet Invasion.
21 MacEachin, Predicting the Soviet Invasion.
Rozdzia 37
1 Nixon do Haiga i ambasadora Douglasa MacArthura II, 8 kwietnia 1971, FRUS 1969-1976,
t. E-4, Dokumenty na temat Iranu i Iraku, odtajnione 12 wrzenia 2006.
2 Relacja Prechta, FAOH. We wrzeniu 1979 roku Precht czeka na operacj w
waszyngtoskim szpitalu: Przed wwiezieniem mnie na sal operacyjn rozejrzaem si i
dostrzegem drug osob czekajc na swoj kolej. By to Loy Henderson, ktry by
ambasadorem w 1953 roku, gdy zosta obalony Mosaddegh. Pomylaem: Obec-ny przy
narodzinach i obecny przy zniszczeniu*. Gdy mogem chodzi, poszedem do jego pokoju
[...]. Zapytaem go, jaki by [szach] podczas jego pobytu w Iranie. Odpowiedzia: Nie liczy
si. Nie mia znaczenia. Saba osoba. A mimo to musielimy si z nim ukada*. Tak wic
potwierdzi to, co podejrzewaem e szach by nadty wadz, jaka pojawia si w Iranie
wraz ze wzrostem dochodw z ropy oraz pochlebstwami Nixona, Kissingera i innych
zagranicznych przywdcw".
3 Zwrot uyty przez prezydenta Cartera jest iraskiego pochodzenia. Kissinger stwierdzi w
notatce dla Nixona z padziernika 1969 roku, e szach jest szczerze oddany Zachodowi i
czuje, e dobra robota, ktr robi w Iranie wyspie stabilnoci*, jak go nazywa jest
wan sub dla wolnego wiata". Kissinger do Nixona, 21 padziernika 1968, FRUS, 1969-
1976, t. E-4, odtajnione 12 wrzenia 2006.
4 Uwagi Harta, Miller Center of Public Affairs, University of Virginia, 7 wrzenia 2005.
5 Relacja Laingena, FAOH.
6 Relacja Laingena, FAOH.
7 Turner, Burn Before Reading: Presidents, CIA Directors, and Secret Intelligence, Nowy
Jork 2005, s. 180.
8 Uwagi Harta, Miller Center, 7 wrzenia 2005. Greg Miller, In From the Cold, to a Cold
Shoulder, Los Angeles Times", 19 maja 2005.
9 William J. Daugherty, A First Tour Like No Other, Studies in Intelligence", wiosna 1998,
CIA/CSI.
10 William J. Daugherty, In the Shadow of the Ayatollah: A CIA Hostage in Iran, Annapolis
2001, s. 3.
11 Wywiad z Jimmym Carterem, Jimmy Carter Oral History Project, Miller Center, 29
listopada 1982.
12 Daugherty, A First Tour Like No Other.
13 Wywiad autora z Mendezem; Tim Weiner, Master Creator of Ghjosts Is Honored by CIA,
New York Times, 19 wrzenia 1997. Zob. te Antonio J. Mendez, A Classic Case of
Deception, Studies in Intelligence", zima 1999-2000, CIA/CSI.
14 Relacja Quaintona, FAOH.
" Daugherty, A First Tour Like No Other.
16 Kenneth M. Pollack, The Persian Puzzle: The Conflict Between Iran and America, Nowy
Jork 2004, s. 128-180.
Rozdzia 38
1 Wywiad autora z Gatesem.
2 Wywiad autora z Websterem.
3 Relacja Forda w: Deborah Hart Strober i Gerald S. Strober, Reagan: The Man and His
Presidency, Boston 1998, s. 72.
4 Bush cyt. w: John Helgerson, CIA Briefings of Presidential Candidates, maj 1996, CIA/CSI.
Dwa inne pogldy na czowieka i prac: Laurence Silberman sdzia federalny, ktry
prowadzi w 2005 roku dochodzenie w sprawie dziaa CIA zwizanych z broni jdrow w
Iraku by wspprzewodniczcym grupy planowania polityki zagranicznej Reagana w
1980 roku. Naprawd zgodzibym si zosta dyrektorem CIA, o czym dyskutowano
powiedzia Silberman. Ale Casey [...] mia wiksze prawa, chocia uwaaem za
nierozsdne dawa t robot przewodniczcemu kampanii". Lawrence Eagleburger, w 1992
roku sekretarz stanu prezydenta Busha, uj to bardziej bezporednio: Albo pozbywasz si
tajnej strony CIA, czego bym nie chcia oglda, albo po prostu bardzo uwanie dobierasz
kandydata na stanowisko dyrektora CIA, a to oznacza, e nie mianujesz Billa Caseya".
Relacje FAOH.
5 Relacja Poindextera w: Strober i Strober, Reagan: The Man and His Presidency, s. 111.
George P. Schultz, Turmoil and Triumph: My Years as Secretary of State, Nowy Jork 1993, s.
194-297.
7 Ibid., s. 84.
8 Wywiad autora z Inmanem.
9 Zeznanie Inmana, nominacja Roberta M. Gatesa na dyrektora centrali wywiadu, Senat
Stanw Zjednoczonych, Komisja do spraw Wywiadu, 102. kongres, 1 sesja, 20 wrzenia
1991, t. 1, s. 926.
10 Robert M. Gates, From the Shadows: The Ultimate Insider's Story of Five Presidents and
How They Won the Cold War, Nowy Jork 1996, s. 209.
11 Wywiad autora z McMahonem. Kiedy McMahona wydelegowano, by potrzsn
analitykami w wydziale wywiadu, uzna, e caa struktura wymaga reformy. Jeli chciaem
wiedzie, co si dzieje w kraju, musiaem pyta trzech rnych biur stwierdzi McMahon.
Byy to biuro wywiadu wojskowego, biuro wywiadu gospodarczego i biuro wywiadu
politycznego. Tak wic kiedy pytaem: Co si dzieje w Meksyku?, miaem wyniki z trzech
rnych biur, musiaem sobie poczy informacje i dokona analizy".
12 Gates, From the Shadows, s. 223-224.
13 Nominacja Roberta M. Gatesa, 1991, t. 3, s. 7-23.
14 Wywiad z Lehmanem, Mr Current Intelligence, Studies in Intelligence", lato 2000,
CIA/CSI.
15 Wywiad autora z Shultzem. Latem 1982 roku sekretarz stanu Shultz zjad cotygodniowy
lunch z Billem Caseyem. Pod koniec roku Casey i Shultz, zaprzyjanieni od dziesiciu lat,
odkryli, e nie mog si znie. Ma za duo planw powiedzia Shultz. Plany w
wypadku CIA to pomyka. Agencja powinna dostarcza informacji. Jeli ma plany,
informacje s wypaczone". Od 1985 do 1987 roku zastpca sekretarza stanu John Whitehead i
Bob Gates z CIA kontynuowali te spotkania. Whitehead by przeraony tym, jak niewiele
pomocy dostawaem od CIA, jeli chodzi o wiedz na temat krajw, ktre nas interesoway i
gdzie byy problemy [...]. Analizy byy pytkie, zawieray niewiele tego, co nazwabym
konkretn informacj, i czsto byy mylne [...]. Uwaaem, e agencja sama podupada, tak
wic informacje, jakie otrzymywaa, i system zbierania informacji nie byy ju produktywne".
Relacja Whiteheada, FAOH. Na agencyjnej mapie wiata ziay coraz wiksze dziury. Moje
gwne zmartwienie w tamtym czasie wizao si z adekwatnoci naszych wysikw
wywiadowczych [...] na caym wiecie powiedzia proroczo admira Inman tu przed
pojawieniem si Caseya w centrali CIA w 1981 roku. Brakowao nam danych o tych
obszarach, ktrych nie dostrzegalimy w latach szedziesitych, kiedy skupilimy si
cakowicie na Azji Poudniowo-Wschodniej. Nie martwiy nas specjalnie kraje w Ameryce
rodkowej, na Karaibach, w Ameryce aciskiej, Afryce. Sdz, e byy bardzo due szanse,
i w tym dziesicioleciu staniemy w obliczu powanych wyzwa w tych regionach". Bobby
R. Inman, Managing Intelligence for Effective Use, Center for Information Policy Research,
Harvard University, grudzie 1980.
16 Zeznanie Claira George'a, nominacja Roberta M. Gatesa, 1991, t. 2, s. 96.
17 Anthony Quainton, amerykaski ambasador w Nikaragui od 1982 do 1984 roku, wiedzia,
e caa ta operacja to szopka. Biay Dom odpuci sobie jakikolwiek dialog. Podbechtany
przez Bilia Caseya z CIA wierzy, e jedynym sposobem na rozwizanie problemu byo
przepdzenie sandinistw. rodkiem do tego celu by skomplikowany program tajnych
operacji. Z pocztku zosta przedstawiony Kongresowi skrajnie nieszczerze. Administracja
twierdzia, e przeladowania utrudni sandini-stom ycie, powstrzymaj ich przed
skonsolidowaniem wadzy i utrzymaj ich przy stole negocjacji. Uwiadomi sobie, e ich
gospodarka poniesie ogromne straty, jeli nie bd rozmawia. CIA twierdzia, e to jedyny
sposb, by przekona sandinistw do zmiany polityki. Jak wszystkie tajne operacje na caym
wiecie, ta te nie daa spodziewanego efektu". Relacja Quaintona, FAOH.
18 Gates, From the Shadows, s. 242-248.
19 Wywiad Clarridge'a dla cyklu CNN Cold War, 1998. Zapis z National Security Archive
jest dostpny na stronie http://www2.gwu.edu/-nsarchiv/coldwar/inte-rviews/episode
18/clarridge 1 .html.
Wydzia latynoamerykaski by odizolowany w ramach agencji; by niemal ma baroni
powiedzia Clarridge w innej relacji. Tak wic gwn spraw byo cignicie wydziau
do mnie. Po kilku tygodniach poszedem do Caseya i powiedziaem: Oto, co powinnimy
zrobi: czemu by nie rozpocz wojny w Nikaragui...?" Wanie to chcia usysze Casey".
Strober i Strober, Reagan: The Man and His Presidency, s. 165.
20 Relacja Quaintona, FAOH. Za Reagana ambasadorzy bardzo rzadko wypowiadali si
publicznie, kiedy CIA narobia baaganu w sprawach zagranicznych. Podczas jednego z wielu
przypadkw medialnej katastrofy w okresie wojny w Ameryce rodkowej CIA po cichu
oferowaa Departamentowi Stanu bonanz w rodkach masowego przekazu. Agencja
przesuchaa dziewitnastoletniego Nikaraguaczyka schwytanego w Salwadorze. Zezna, e
kubascy onierze w Etiopii szkolili go do dziaa powstaczych. Mia do opowiedzenia
wietn histori. Czy departament jest zainteresowany pokazaniem go publicznie w
Waszyngtonie? Na yczenie CIA Departament Stanu zorganizowa prywatne przesuchanie
dla czterech zaufanych reporterw. Rzecznik prasowy doprowadzi dziennikarzy do maego
pokoju, a potem wprowadzi schwytanego Nikaraguaczyka, ktry stwierdzi: Byem
torturowany przez CIA. Prbowali zmusi mnie do przyznania, e zostaem posany do
Salwadoru. Jestem nikaraguariskim patriot. Nigdy nie byem w Etiopii". CIA zostaa
wykiwana przez sprytnego nastolatka.
Niepowtarzalny proces planowania" w agencji niemal zakoczy kariery senatorw Gary'ego
Harta i Williama Cohena, ten ostatni zosta pniej sekretarzem obrony. Niemal zginli
podczas zbierania informacji w Nikaragui, kiedy dwie zrzucone z samolotu CLA
dwustupidziesiciofuntowe bomby spady na salon dla VTP-w na lotnisku
midzynarodowym w Managui. Wywoao to u tych dwch senatorw bardzo negatywn
opini o tajnych operacjach CIA", stwierdzi ambasador Quainton.
21 CIA nie mogaby wygra wojny bez wzgldu na to, czy Senat by j zaaprobowa, czy nie.
Nigdy nie mielimy moliwoci zbudowania si paramilitarnych niezbdnych do
prowadzenia wojny w Nikaragui powiedzia John McMahon. Agencja nie bya
przygotowana szczeglnie kadrowo do prowadzenia wojny ani do szkolenia innych, by
walczyli". Wywiad autora z McMahonem.
22 Duane R. Clarridge i Digby Diehl, A Spy for All Seasons: My Life in the CIA, Nowy Jork
1997, s. 303-318.
23 Senat zatwierdzi Caseya stosunkiem gosw 95 do 0, a Kongres da mu pod koniec 1981
roku setki milionw dolarw nowych funduszy. Chcieli, bymy mieli moliwo
prowadzenia tajnych dziaa na caym wiecie, bymy mogli zdobywa informacje o
intencjach i ostrzega powiedzia John McMahon. Chcieli, ebymy mieli dobr
infrastruktur do tajnej dziaalnoci. Obecnie pikno dobrej tajnej operacji czsto polega na
tym, e osoba, ktr zwerbowae, by przekazywaa ci informacje o tym, co si dzieje w jej
rzdzie, jest rwnie wpywowa a ty moesz wykorzysta j jako atut w tajnych
dziaaniach. Jeli jest ministrem spraw zagranicznych, moesz subtelnie wpywa na to, by jej
kraj wspiera gosowanie w ONZ albo mwi dobre rzeczy o Stanach Zjednoczonych. Tak
wic nasza zdolno prowadzenia tajnych operacji zacza wraca". Wywiad autora z
McMahonem.
24 Gates, From tbe Skadows, s. 213.
25 Barry Goldwater z Arizony, pokonany w wyborach w 1964 roku republikaski kandydat
na prezydenta, by od 1981 do 1984 roku przewodniczcym senackiej komisji do spraw
wywiadu. Casey tak skpi prawdy, e Goldwater zada przyzwo-itek z Departamentu
Stanu, by towarzyszyli mu podczas przesucha wiadkw jako stranicy prawdy Jedna z tych
przyzwoitek, ambasador Dennis Kux, sysza, jak Casey mamrocze te sowa, wychodzc z sali
przesucha. Relacja Kuksa, FAOH.
26 Zeznanie Fiersa, wsplne przesuchania, ledztwo w sprawie hzn-contras, Waszyngton
1988.
27 Wywiad z Inmanem w: Stansfield Turner, Bum Before Reading: Presidents, CIA
Directors, and Secret Intelligence, Nowy Jork 2005, s. 196-201.
28 W 1984 roku, kiedy Kongres obci fundusze na wspieranych przez CIA contras, w wojnie
zapanowa impas i zorganizowano wybory. CIA zapewnia pienidze i propagand Artoro
Cruzowi seniorowi, dawnemu ambasadorowi w Stanach Zjednoczonych i przywdcy
opozycji wobec sandinistw. Jednak sandinistowski przywdca Daniel Ortega pokona go
stosunkiem gosw dwa do jednego. Gdy powstawaa ta ksika, Ortega zosta ponownie
wybrany, a Nikaragua wci jest jednym z najbiedniejszych i najbardziej nieowieconych
krajw na pkuli zachodniej. Wojna bya niekonieczna, nieludzka i nierozsdna
powiedzia Cruz po mierci Reagana i Ca-seya. Musimy stwierdzi, e wszyscy
popenilimy straszliwe bdy".
29 Relacja Kuksa, FAOH.
30 Relacja Norlanda, FAOH.
31 Powinnimy ujrze pokojowy wynik walk stronnictw w Czadzie", stwierdza raport
Departamentu Stanu z 17 listopada 1981 roku. Trudno stwierdzi, jak miao w tym pomc
uzbrojenie po zby jednego z tych stronnictw przez CIA. Libijskie zagroenie dla Sudanu",
Departament Stanu, odtajnione 30 lipca 2002.
32 Relacja Blakemorea, FAOH.
33 Relacja Richarda Bogosiana, FAOH. Bogosian, amerykaski ambasador w Sudanie
podczas wojny w Zatoce w 1991 roku, by przy tym, jak Baker zadawa to pytanie.
Odpowied, mwi James K. Bishop, naczelny specjalista Departamentu Stanu od spraw
wojskowych i wywiadowczych w Afryce, brzmiaa, e Habr by wrogiem naszego wroga
[...]. Jego peny yciorys poznalimy dopiero pniej". Relacja Bi-shopa, FAOH. W latach
osiemdziesitych nasze informacje o tych czciach Afryki, ktre nas szczeglnie
interesoway, nie byy dobre" stwierdzi Bishop. Wywiad ze rde osobowych nie
dziaa szczeglnie sprawnie w Afryce. rodki wywiadowcze angaowano przede wszystkim
przeciwko gwnemu wrogowi Sowietom w ramach gierek werbunkowych w kotka i
myszk o wtpliwej wartoci dla interesu narodowego".
34 Radziecki atak przewidziao ledwie kilku Amerykanw. Pamitam pisemne raporty dla
Brzeziskiego ju z sierpnia 1979 roku, ktre mwiy, e liczba radzieckich doradcw
wojskowych w Afganistanie zwiastuje jakie due zaangaowanie militarne w regionie
stwierdzi w wywiadzie z autorem William Odom, wwczas wyszy asystent od spraw
wojskowych w Biaym Domu (Odom zosta pniej trzygwiazd-kowym generaem, ktry za
kadencji Reagana kierowa Agencj Bezpieczestwa Narodowego). Inna sprawa, to
dokadny czas i dokadny dzie, kiedy to si stao. Okazao si to zaskoczeniem dla wiata i
mnstwa urzdnikw z administracji Cartera". Radziecka napa na Afganistan zacza si w
gwiazdkowym tygodniu 1979 roku, a CIA nie daa prezydentowi Stanw Zjednoczonych
nawet cienia ostrzeenia. Carter, niezdolny uwolni Amerykanw uwizionych w Iranie,
zaaprobowa plan wspomoenia Afgaczykw walczcych z brutalnym radzieckim najazdem.
W styczniu 1980 roku rozkaza CIA przewie do Pakistanu wyprodukowan w bloku
radzieckim bro z magazynw sojusznikw Ameryki. Pakistaski wywiad mia przekaza j
garstce przywdcw afgaskich rebeliantw. Dwa dni po radzieckiej napaci na Afganistan
daem prezydentowi notatk, ktra, jeli dobrze pamitam, zaczynaa si od sw: Teraz
mamy szans da Zwizkowi Radzieckiemu jego Wietnam powiedzia Brzeziski w
wywiadzie z autorem. I dalej stwierdzaa, e by to akt agresji, ktry stanowi zagroenie
dla stabilnoci regionu i potencjalnie dla naszej pozycji nawet nad Zatok Persk, i e
powinnimy zrobi co w naszej mocy, by zablokowa Sowietw, wspomagajc
mudahedinw. A prezydent to zaaprobowa. Powstaa cicha koalicja z udziaem naszym,
Pakistaczykw, Saudyjczykw, Chiczykw, Egipcjan i Brytyjczykw, aby zapewni to
wsparcie. Jej cel nawizywa szczeglnie do pierwszych sw notatki dla prezydenta". Uwagi
Howarda Harta pochodz z jego przemwienia w Miller Center of Public Affairs, University
of Virginia, 7 wrzenia 2005.
35 Wywiad autora z McMahonem.
36 Gates, From the Skadows, s. 258. Co naprawd dziao si w Moskwie? Ca-sey chcia
dostarczy informacji o rozgrywajcych z Biura Politycznego, o radzieckim spoeczestwie, o
radzieckich mniejszociach i dysydentach, o codziennym yciu w imperium za. Kiedy jednak
CIA nie moga ich zdoby dziki szpiegostwu, wrci do swoich uprzedze. Ambasador
Warren Zimmerman by zastpc ambasadora Stanw Zjednoczonych w Moskwie od 1981 do
1984 roku, a przez te cztery lata Casey i CIA wyrzucali na mietnik jego nie upikszane
raporty o upadajcym radzieckim imperium. Kiedy przyby, wspomina Zimmerman,
radziecki przywdca Leonid Breniew by zdziecinniay, mamrota, zasypia, upija si".
Kiedy Breniew zmar, pastwem krtko rzdzi Jurij Andropow, szef radzieckiego wywiadu,
rwnie umierajcy, a nastpnie Konstantin Czernienko, kolejny przywdca stojcy nad
grobem. Biuro Polityczne, machina decyzyjna, byo cakowicie sparaliowanym,
nieskutecznym aparatem politycznym" kierowanym przez gromad siedemdziesicio- i
osiemdziesiciolatkw, z ktrych cz nigdy nie wyjechaa ze Zwizku Radzieckiego
stwierdzi Zimmerman. Ich pogld na Stany Zjednoczone by absolutnie stereotypowy,
oparty na tym, co wyczytali w swych straszliwych gazetach i czasopismach. Mieli tylko
najbardziej podstawow wiedz o Stanach Zjednoczonych i ich nie rozumieli". Amerykanie
nie lepiej pojmowali, co dzieje si w ZSRR. Starzy generaowie i skorumpowani aparatczycy
partyjni ze starej gwardii doywali swych dni, radziecka gospodarka uginaa si pod
brzemieniem utrzymywania wojskowoci na wiatowym poziomie, zbiory gniy na polach z
braku paliwa do przewiezienia ywnoci z gospodarstw do sklepw a tylko nieliczne z
tych faktw przenikay do zbiorowej wiadomoci CIA. Agencja nie miaa te pojcia o
rwnowadze terroru. Kada wywiadowcza ocena radzieckich si strategicznych wysyana do
Biaego Domu midzy 1974 a 1986 rokiem przeceniaa tempo, w jakim Moskwa
modernizowaa swj nuklearny arsena.
Szczyt nie dostrzeganego kryzysu atomowego nastpi w 1982 i 1983 roku, kiedy Reagan
obwieci, e Stany Zjednoczone wybuduj system obrony rakietowej gwiezdne wojny"
ktry uderzy w radzieck bro jdrow i zniszczy j w przestrzeni kosmicznej. Ameryka
nie miaa i dwadziecia pi lat pniej wci nie ma technologii przewidywanej przez
Reagana. Administracja Reagana wzmacniaa Inicjatyw Obrony Strategicznej rygorystyczn
kampani kontrpropagandow, by przekona Sowietw, e gwiezdne wojny" opieraj si na
prawdziwych osigniciach naukowych, i stpi wiatow krytyk wizjonerskiego planu.
Program walki informacyjnej przyprawi Sowietw o drenie. Byli szczerze przeraeni
wspomina Zimmerman. Uwaali, co do zabawne, e moemy go wybudowa. Jak si
okazao, sfaszowalimy badania, a oni w to uwierzyli". Z kolei Sowieci faszowali wasn
si w politycznych kamstwach dla wasnego narodu, w publicznych owiadczeniach
Biura Politycznego a CIA w to wierzya. Relacja Zimmermana, FAOH.
Wiedz agencji o radzieckiej broni atomowej i badaniach nad uzbrojeniem w owym czasie
poprawia operacja prowadzona przez Jima Olsona, pniej szefa kontrwywiadu CIA. Za
administracji Cartera, jak wspomina Olson, nowe satelity zwiadu fotograficznego Keyhole
wypatrzyy, jak Sowieci kopi rowy wzdu autostrady pod Moskw i ukadaj w nich kable
telekomunikacyjne. Linia biega do centrum bada nad broni jdrow niedaleko stolicy. Nad
lini rozmieszczono studzienki wazowe. Olson, po skomplikowanym szkoleniu na
podziemnej makiecie, pojecha do Moskwy, pozby si ekipy obserwacyjnej z KGB, przebra,
otworzy waz, wszed pod ziemi i zainstalowa podsuch na linii. Nasuch trwa prawie pi
lat potem tamy zaczy rejestrowa cisz. James M. Olson, Fair Play: The Moral
Dilemmas of Spying, Waszyngton 2006, s. 9-11.
37 Gus W. Weiss, The Farewell Dossier, Studies in Intelligence", t. 39, nr 5, 1996, CSA/CSI.
Weiss pracowa w sekretariacie Rady Bezpieczestwa Narodowego i obmyli gwne
elementy planu ataku.
38 Richard Allen, Miller Center of Public Affairs, University of Virginia, Ronald Reagan
Oral History Project, 28 maja 2002.

Rozdzia 39
1 Relacja Quaintona, FAOH.
2 Po zimnej wojnie pojawiy si dowody na radzieckie wsparcie dla Wadiego Had-dada,
palestyskiego renegata terrorysty, ktry zgin w 1978 roku. Oskarenie Haiga pozostaje
bezpodstawne.
3 2 marca 1973 roku w dniu, kiedy Bill Colby przej wydzia tajnych operacji CIA
OWP, ktra wdara si w wiadomo Amerykanw sze miesicy wczeniej, mordujc
jedenastu izraelskich lekkoatletw na igrzyskach olimpijskich w Monachium, porwaa
amerykaskiego ambasadora w Sudanie i jego zastpc. Amerykanw schwytano na przyjciu
w ambasadzie saudyjskiej w Chartumie. Atak by konsekwencj zamachu na premiera
Sudanu, ktrego opacane kontakty z CIA wieo wyszy na jaw. Wpisanie premiera na
nasz list pac byo proszeniem si o kopoty, rzecz cakowicie niepotrzebn stwierdzi
Robert Oakey z Departamentu Stanu, koordynator do spraw antyterroryzmu Reagana.
Wpisujc go na list CIA, skorumpowalimy go politycznie i uczynilimy niezwykle
podatnym na ciosy". Porywacze z Chartumu zadali, by Stany Zjednoczone uwolniy
skazanego morderc Bob-by'ego Kennedy'ego Palestyczyka Sirhana Sirhana. Prezydent
Nixon, odpowiadajc tamtego dnia na poczekaniu na pytania reportera, powiedzia, e Stany
Zjednoczone nie bd negocjoway z terrorystami. Palestyczycy, na rozkaz Jasira Arafata, z
zimn krwi zamordowali obu amerykaskich dyplomatw.
CIA nie moga odpowiedzie, poniewa rzd amerykaski nie mia adnych wytycznych.
OWP dziaaa od dziewiciu lat, finansowana gwnie przez rzd Arabii Saudyjskiej i emirw
Kuwejtu. Przywizanie w CIA i caym amerykaskim rzdzie do idei sponsorowanego przez
pastwo terroryzmu trwao po zakoczeniu zimnej wojny. Dwadziecia lat pniej utrudnio
to Amerykanom zrozumienie kariery bogatego Saudyjczyka, ktry mieszka w Sudanie,
samozwaczego ksicia Osamy bin Lade-na nie terrorysty sponsorowanego przez pastwo,
lecz terrorysty sponsorujcego pastwo.
Pierwsze oznaki procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie po wojnie Jom Kipur z 1973
roku wprowadziy CIA na nowe, nieznane terytorium. Zastpca dyrektora centrali wywiadu
Vernon Walters potajemnie polecia do Maroka na spotkanie z Alim Hasanem Salamehem.
Spotkanie zainicjowa Jasir Arafat; wysa sygna, e chciaby by traktowany jak przywdca
narodu, a nie bezpastwowy terrorysta. Chcia, by po wojnie Jom Kipur OWP negocjowaa
przejcie Zachodniego Brzegu. Chcia ustanowi Palestyskie Wadze Narodowe*,
przedstawi siebie jako umiarkowanego wyraziciela palestyskich aspiracji. Walters
wspomina: Kissinger powiedzia: Nie mog posa nikogo innego, poniewa to bd
negocjacje, a amerykaska spoeczno ydowska oszaleje. Ale pan jest kontaktem
wywiadu. Odparem: Doktorze Kissinger, jestem zastpc dyrektora CIA. Prawdopodobnie
numerem sze lub siedem na ich licie celw. Odpowiedzia: Ja jestem numerem jeden. To
dlatego pan jedzie*". Spotkanie wydao owoce. CIA otworzya kana cznoci na
najwyszym szczeblu z OWP. Po powrocie Salameha z Maroka do bazy w Libanie i
nawizaniu kontaktu z placwk CIA w Bejrucie szef wywiadu OWP zacz regularnie
spotyka si z Bobem Amesem z agencji. Relacja Waltersa, FAOH.
4 Ames mia wyjtkowe talenty powiedzia w wywiadzie z autorem Bob Gates.
Zawsze uwaaem, e w cigu caej mojej pracy w agencji najlepszym moim posuniciem
byo wycignicie Boba Amesa z wydziau tajnych operacji na stanowisko szefa biura analiz
CIA zajmujcego si Bliskim Wschodem. I jak na ironi, po tych wszystkich latach w agencji,
po pracy przy niebezpiecznych operacjach bliskowschodnich, po naraaniu ycia przebywa
w Bejrucie jako szef biura analiz, wizytujc ambasad, kiedy zgin. Tak wic pracowa dla
mnie, kiedy zgin, a nie dla wydziau tajnych operacji. Czsto mylaem, e gdyby Bob
Ames y, Stany Zjednoczone mogyby nie interweniowa w Libanie, a historia mogaby si
potoczy nieco inaczej".
5 Timothy Naftali, Blind Spot: The Secret History of American Counterterrorism, Nowy Jork
2005, s. 85.
6 Relacja Dillona, FAOH.
7 Susan M. Morgan, Beirut Diary, Studies in Intelligence", lato 1983, CIA/ CSI. Ostatnio
odtajnione naoczne wiadectwo Morgan ostatecznie zaprzecza kilku publikowanym relacjom
na temat ataku bombowego na ambasad w Bejrucie, szczeglnie Boba Baera z CIA, ktry
pisa, e rk Amesa znaleziono setki metrw dalej, w porcie.
8 Relacja Lewisa, FAOH.
9 Wywiad Clarridge'a dla cyklu CNN o zimnej wojnie, 1998, zapis National Security Archive
dostpny na stronie http://www2.gwu.edu/-nsarchiv/coldwar/inte-rviews/episode 18/clarridgel
.html.
10 Relacja Gillespiego, FAOH.
Rozdzia 40
1 Wywiad autora z Wellsem.
2 Relacja O'Neilla, FAOH.
3 Wywiad autora z Kornem i jego relacja z FAOH.
4 Relacja Oakleya, FAOH.
5 Robert M. Gates, From the Shadows: The Ultimate Insider's Story of Five Presidents and
How They Won the Cold War, Nowy Jork 1996, s. 397.
6 Wywiad autora z McMahonem.
7 Wywiad Clarridge'a dla cyklu CNN o zimnej wojnie, 1998, zapis National Security Archive
dostpny na stronie http://www2.gwu.edu/-nsarchiv/coldwar/inte-rviews/episode 18/clarridgel
.html.

Nieyjcy senator Daniel Patrick Moynihan, wwczas wysoki rang demokrata w komisji do
spraw wywiadu, w wywiadzie z autorem opisa zniesawienie przez CIA senatora Goldwatera.
W 1984 roku, obcinajc fundusze dla contras, Kongres zaaprobowa 2 miliony dolarw na
tajn operacj CIA zapewnienie wyboru chrzecijaskiego demokraty Jos Napoleona
Duarte na prezydenta Salwadoru, zarazem utrcajc kandydatur dowdcy szwadronw
mierci Roberta d'Aubuissona.
8 Gates, From the Shadows, s. 315.
Rozdzia 41
1 Ronald Reagan, An American Life, Nowy Jork 1990, s. 501-502. Jeli nie zaznaczono
inaczej, fakty, liczby i cytaty dotyczce afery lran-contras w tym rozdziale pochodz z akt
poczonych komisji Kongresu i finalnego raportu niezalenej grupy ekspertw, ktrzy badali
to fiasko.
2 Wywiad autora z McMahonem.
3 Relacja Kellyego, FAOH.
4 Relacja Wilcoxa, FAOH.
5 Wywiad CIA z Josephem Fernandezem z Biura Inspektora Generalnego CIA, 24 stycznia
1987.
6 Relacja Oakleya, FAOH.
7 Relacja Soafera w: Deborah Hart Strober i Gerald S. Strober, Reagan: The Man and His
Presidency, Boston 1998, s. 500.
8 James McCullough, Personal Reflections on Bill Caseys Last Month at CLA, Stu-dies in
Intelligence", lato 1995, komentarz Davida Griesa, CIA/CSI.
9 Niezwyke tematy rozmw Caseya zostay podane w: Douglas F. Garthoff, Di-rectors of
Central Intelligence as Leaders ofthe US Intelligence Community, 1946-2005, 2006,
CIA/CSI. Te sowa s czci mocnych dowodw porednich sugerujcych, e guz mzgu
Caseya wywoywa inaczej niewytumaczalne zachowania podczas jego osiemnastu ostatnich
miesicy na stanowisku dyrektora centrali wywiadu. O oderwaniu od rzeczywistoci wiadczy
zwizek z Renamo, Narodowym Ruchem Oporu Mozambiku. Renamo bya czarn armi
partyzanck stworzon przez biaych rasistw z Afryki Poudniowej i Rodezji i najbardziej
zowrog si w regionie. Wyszkolona, uzbrojona i finansowana przez BOSS, wywiad
poudniowoafrykaski, wykorzystywaa taktyk obejmujc obcinanie uszu, koczyn i piersi
oraz oglne okaleczenia powiedzia ambasador Chas W. Freeman jr, ktry za prezydentury
Reagana nadzorowa sprawy afrykaskie. Te okaleczenia stay si norm i by moe
zgino p miliona ludzi". Renamo przypominao Czerwonych Khmerw w Kambody
stwierdzi James Bishop, naczelny specjalista Departamentu Stanu od afrykaskich
problemw wojskowych i politycznych byo brutalne i naduywao terroru".
Casey powiedzia prezydentowi Reaganowi, e Renamo zasuguje na wsparcie CIA jako
organizacja bojownikw o wolno w globalnej wojnie z komunizmem.

Jego taktyka obejmowaa fabrykowanie informacji wywiadowczych, by powikszy wpywy
Renamo", stwierdzi ambasador Freeman. W obliczu zakazu bezporedniego wspierania
rebeliantw Casey obra inn taktyk. W 1986 roku, po dziesicioletnim zakazie, Kongres
wysucha go i wznowi tajn pomoc wojskow dla ulubionej armii CIA w Angoli,
obejmujc rakiety Stinger, bro przeciwpancern i tony broni automatycznej. Agencja od
trzydziestu lat wspieraa to lub tamto angolskie stronnictwo. Odnowienie programu dla
Angoli otworzyo kanay dostaw przez Afryk Poudniow zalene od wsparcia
rasistowskiego rzdu. Najpotniejsi amerykascy dyplomaci w regionie powanie
podejrzewali, e Casey uruchomi te kana dostaw mierciononej broni dla renegatw z
Renamo. Casey, ktry mia skonno do prowadzenia wasnej polityki zagranicznej,
rzeczywicie do pewnego stopnia, zaangaowa si w pomoc dla Renamo, wbrew
deklarowanej polityce, i faktycznie silnie wpywa na polityk wewntrzn rzdu", powiedzia
ambasador Freeman.
Casey przystpi do niszczenia naszej dyplomacji" w poudniowej Afryce, stwierdzi Frank
G. Wisner jr, i niemal mu si udao".
10 McCullough, Personal Reflections.
11 Robert M. Gates, From the Shadows: The Ultimate Story of Five Presidents and How
They Won the Cold War, Nowy Jork, s. 414. Gates musia uda si na Kapitol, eby
odpowiedzie na sw nominacj. Jak panu si podoba praca?", spyta fotoreporter z pewnej
gazety. Gates odpowiedzia nosowym tytuem przeboju country and western: We t robot i
wsad j sobie". Sowa te uchwyci wczony mikrofon. Wszyscy znali kolejn linijk
piosenki: Ja ju tu nie pracuj".
12 Wywiad autora z Websterem.
13 Wywiad autora z Gatesem.
Rozdzia 42
1 Wywiad autora z Websterem.
2 Wywiad autora z Thompsonem.
3 Duane R. Clarridge i Digby Diehl, A Spy for All Seasons: My Life in the CLA, Nowy Jork
1997, s. 371.
4 Wywiad autora z Websterem. ' Wywiad autora z Websterem.
6 Clarridge, A Spy for All Seasons, s. 381-386.
7 Protokoy z posiedze Biura Politycznego, 28 wrzenia 1986, Cold War International
History Project, Woodrow Wilson Center.
8 Wywiad autora z Websterem.
9 Trudno przeceni niszczce skutki informacji, e wywiad Castro przez dwadziecia lat
przechytrza CIA. Nie zakoczya tego dezercja Aspillagi w 1987 roku. 21 wrzenia 2001
roku FBI aresztowao An Beln Montes, starszego analityka do spraw kubaskich w Agencji
Wywiadu Obronnego, ktra sze miesicy pniej przyznaa si, e szpiegowaa dla Kuby
od 1985 roku. Jeli wierzy dawnym funkcjonariuszom kubaskich sub, ktrzy
zdezerterowali, setki szpiegw z kubaskiego Direccin General de Intelligencia, DGI,
mieszkay i pracoway w Stanach Zjednoczonych jeszcze od czasw Zatoki wi. Dziaali
jako dyplomaci i takswkarze, handlarze broni, narkotykw i informacji. Kubaski wywiad,
ktry skada raporty ministrowi obrony Raulowi Castro, bratu Fidela, z duymi sukcesami
infiltrowa grupy kubaskich uchodcw i amerykaskie agencje rzdowe. Wemy spraw
Jos Rafaela Fernandeza Brenesa, ktry w 1988 roku uciek z kubaskiego statku
handlowego. Przyjty przez amerykaski wywiad, pomaga zaoy i prowadzi TV Marti,
finansowan przez rzd Stanw Zjednoczonych stacj, ktra od 1988 do 1991 roku nadawaa
na Kub an-tycastrowskie informacje i propagand. Rzd kubaski zagusza sygna TV Marti
od chwili, gdy wesza na anten w marcu 1990 roku dziki informacjom dostarczonym
przez Fernandeza Brenesa. Potem by Francisco Avila Azcuy, ktry prowadzi operacj dla
Alpha 66, jednej z najbrutalniejszych antycastrowskich grup emigrantw, a rwnoczenie
skada potajemnie raporty FBI i kubaskiemu wywiadowi. Avila zaplanowa w 1981 roku
wypad na Kub i opowiedzia o nim zarwno FBI, jak i DGI. Jego informacje pomogy
przekona siedmiu czonkw Alpha 66 do pogwacenia Aktu o neutralnoci poprzez
planowanie ataku na inny kraj z terytorium Stanw Zjednoczonych. Tim Weiner, Castro's
Moles Dig Deep, Not Just into Exiles, New York Times", 1 marca 1996.
10 Wywiad autora z Lilleyem.
11 Wywiad autora z Tomem Twettenem. Najlepsze podsumowanie tej operacji daje Timothy
Naftali, Blind Spot: The Secret History of American Counterterrorism, Nowy Jork 2005, s.
196-198.
12 Relacja Johna H. Kelly'ego, FAOH. Kelly zosta zastpc sekretarza stanu do spraw
bliskowschodnich w czerwcu 1989 roku.
13 W licie do prezydenta Reagana z 1 maja 1987 roku Son Sann, przewodniczcy
khmerskiego Narodowego Ludowego Frontu Wyzwolenia, zakadany odbiorca pomocy CIA,
ostrzega przed popraw stosunkw amerykasko-wietnamskich" i umiarkowaniem" wobec
gwnego radzieckiego satelity w Azji Poudniowo-Wschodniej". List Son Sanna i notatka
Powella dla Reagana z ostrzeeniem przeciwko odradzajcym si Czerwonym Khmerom
zostay odtajnione 28 maja 1999 roku.
14 Uwagi Howarda Harta, Miller Center Public AfFairs, University of Virginia, 7 wrzenia
2005.
15 Wywiad autora z Twettenem.
16 Relacja Oakleya, FAOH.
Rozdzia 43
1 Relacja Davisa, FAOH.
2 Relacja Pastorina, FAOH.
3 Relacja Dachiego, FAOH.
4 Protokoy procesu Stany Zjednoczone kontra Manuel Noriega.
5 Relacja Wilcoksa, FAOH.
6 Wywiad z Giraldim, Balcananalysis.com, 30 lipca 2006. Autor przeprowadzi z Giraldim
wywiady w 1994 i 1995 roku. Odsuwajc na bok ludzk tragedi mierci agentw, raporty i
analizy CIA dotyczce Iranu w owym czasie byy systematycznie spnione. Latem 1987
roku, w okresie agonii wojny irasko-irackiej, Iran nka na morzu kuwejckie tankowce. Na
statkach wywieszano wwczas amerykask bander, a chroniy je okrty US Navy. CIA
ocenia sytuacj w Zatoce Perskiej i zdecydowanie doradzaa, by nie pywa pod faszyw
bander. Kwestia dotara do doradcy do spraw bezpieczestwa narodowego Franka
Carlucciego, niegdy zastpcy dyrektora centrali wywiadu. Agencja sporzdzia raport, ktry
mwi, e jakakolwiek konfrontacja zbrojna z Iranem nie ma sensu powiedzia Carlucci.
Irariczycy sprowokowali nas, a my zatopilimy poow ich floty w dwadziecia cztery
godziny. Wycofali si i zakotwiczyli okrty w porcie, wic moglimy eglowa bezkarnie po
Zatoce. CIA si mylia". Relacja Carlucciego, FAOH.
7 Richard L. Russell, CIA's Strategie Intelligence in Iraq, Political Science Quarterly", lato
2002. Russel przez siedemnacie lat pracowa jako polityczno-wojskowy analityk CIA.
8 Uwagi Charlesa Allena, Intelligence: Cult, Craft, or Business?, Program on Information
Resources Policy, Harvard University, 6 kwietnia 2000.
9 Notatka o rozmowie telefonicznej z krlem Husajnem, 21 lipca 1990, GHWBL.
10 James A. Baker III i Thomas M. DeFrank, The Politics of Diplomacy: Revolution, War
and Peace, 1989-1992, Nowy Jork 1995, s. 7.
11 Relacja Freemana, FAOH. 10 stycznia 1991 roku CIA ostrzega Biay Dom i Pentagon, e
Saddam Husajn niemal na pewno rozpta wielk kampani terrorystyczn przeciwko
zachodnim szczeglnie amerykaskim interesom. Nastpi prawdopodobnie liczne
rwnoczesne ataki w rnych regionach by moe z uwzgldnieniem Stanw
Zjednoczonych w celu uzyskania maksymalnego rozgosu i szerzenia powszechnej
paniki". Nigdy nie byo adnego dowodu, e komrki irackiego wywiadu spenetroway Stany
Zjednoczone, ale CIA i FBI wytropiy co najmniej trzy grupy irackich oficerw na Bliskim
Wschodzie i w Azji i schwytay ich tu przed amerykaskim atakiem na Irak. CIA,
Terrorism Review", 10 stycznia 1991, CIA/FOLA.
12 Wywiad z Clarkiem, Frontline, The Dark Side", 23 stycznia 2006, zapis na stronie
http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/darkside/interviews/clarke.html.
13 Robert M. Gates, From the Shadows: The Ultimate Insider's Story of Five Presidents and
How They Won the Cold War, Nowy Jork 1996, s. 449. Gates za kadencji Busha nadzorowa
sekretariat Rady Bezpieczestwa Narodowego. Peen by on ekspertw, ktrzy lekcewayli
prac analitykw kierowanych przez Gatesa w CIA. Ambasador Robert D. Blackwill
odpowiada w 1989 i 1990 roku w NSC za sprawy radzieckie i europejskie. .Agencja
przygotowywaa kup analiz, ktrych nigdy nie czytaem powiedzia. Przez dwa lata
nie przeczytaem ani jednej [narodowej] prognozy [wywiadowczej]. Ani jednej. A poza
Gatesem nie znaem nikogo w NSC, kto by to robi". Blackwill cyt. w: Jack Davis, A
Policymaker's Perspective on Intelligence Analysis, Studies in Intelligence", t. 38, nr 5,
1995, CIA/CSI.
14 NIE 11-3/8-88, Radzieckie siy i zdolno do strategicznego konfliktu jdrowego pod
koniec lat dziewidziesitych", 1 grudnia 1988, CIA/CSI.
15 MacEachin cyt. w: Kirsten Lundberg, CIA and the Fall of Soviet Empire: The Politics
of'..Getting It Right", Case Study C16-94-1251.0, Harvard University, 1994, s. 30-31.
16 Relacja Palmera, FAOH.
17 Relacja Crowe'a, FAOH.
18 Walters cyt. w relacji Davida Fischera, FAOH.
" Jeli kiedykolwiek CIA miaa okazj powanie zainteresowa si, dlaczego zginli ci
szpiedzy, to wanie w okresie upadku Zwizku Radzieckiego w 1990 i 1991 roku. Kiedy
[po raz pierwszy] zostaem nominowany na dyrektora, zjadem lunch z Dickiem Helmsem
opowiedzia mi Bob Gates. Pamitam, jak Helms kiwa na mnie palcem podczas lunchu w
dyrektorskiej jadalni, bylimy tam sami, tylko we dwch, i mwi: Nigdy nie wychod
wieczorem do domu, nie zastanowiwszy si, gdzie jest kret". W 1992 roku, w ostatnich
miesicach krtkiej kariery Boba Gatesa jako dyrektora centrali wywiadu, sprawa zacza si
wyjania. Aldrich Ames zosta aresztowany w lutym 1994 roku. Wywiad autora z Gatesem.
20 Wywiad autora z Beardenem.
21 Wywiad autora z Giraldim.
22 Arnold Donahue, Perspectives on US Intelligence, Program on Information Resources,
Harvard University, kwiecie 1998.
23 Michael J. Sulick, As the USSR Collapsed: A CIA Officer in Lithuania, Studies in
Intelligence", t. 50, nr 2, 2006, CIA/CSI.
24 Notatka Gatesa i jego sowa do pracownikw CIA cyt. w: Douglas F. Garthoff, Directors
of Central Intelligence as Leaders of the US Intelligence Community, 1946--2006, 2006,
CIA/CSI. Garthoff pracowa w CIA od 1972 do 1999 roku, przez wiele lat jako analityk do
spraw radzieckich za Gatesa.
25 Richard Kerr, The Evolution of the US Intelligence System in the Post-Soviet Era,
Program on Information Resources, Harvard University, wiosna 1992.
26 MacEachin cyt. w: Robert Steele, Private Enterprise Intelligence: Its Potential Contribution
to National Security, referat wygoszony na konferencji powiconej analizom i prognozom
wywiadowczym, Ottawa, 22-29 padziernika 1994. Steele jest weteranem CIA, mistrzem w
analizach rde jawnych.
27 Uwaga Gatesa cyt. w: Garthoff, Directors of Central Intelligence.

Rozdzia 44
1 Anthony Lake, Front Containment to Enlargment, Johns Hopkins University School of
Advanced International Studies, 21 wrzenia 1993.
2 Bill Clinton oczarowa wikszo pracownikw CIA przybyych do Little Rock,
zakwaterowanych w Comfort Inn przy lotnisku w pokojach po 38,50 dolara za noc
1 dowoonych do rezydencji gubernatora, by go szkoli. Nie byli jednak cakiem pewni, ile
on naprawd pojmuje. John L. Helgerson, Getting to Know the President: CIA Briefings of
Presidential Candidates, 19521992, CIA/CSI.
3 Wzmianki Woolseya, Rada do spraw Stosunkw Zagranicznych, 12 maja 2004; wywiad
autora z Woolseyem.
4 Wywiad autora z Twettenem.
5 Chocia dokadna liczba jest tajna, administracja Clintona zadaa znaczcej liczby
tajnych akcji, by poradzi sobie z coraz bardziej kopotliwym wachlarzem problemw, jakie
stany przed ni na pocztku lat dziewidziesitych; doprowadzio to jedynie do
zrozumienia, e Stany Zjednoczone i tak nie unikn interwencji zbrojnej", mwic sowami
Johna MacGaffina, czowieka numer dwa w wydziale tajnych operacji za kadencji Clintona, a
po odejciu z CIA ssiada autora. Na marginesie, Mac-Gaffin nigdy nie puci pary z ust. Zob.
jego Spies, Counterspies, and Covert Action, w: Jennifer E. Sims i Burton Gerber (red.),
Transforming US Intelligence, Waszyngton 2005, s. 79-95.
6 Relacja Wisnera, FAOH.
7 Relacja Crowe'a, FAOH. Zanim admiral obj prezydenck Rad Konsultantw do spraw
Wywiadu Zagranicznego, musia powiedzie prezydentowi Clintonowi, czym ona jest: Na
pocztku kadencji prezydent i ja rozmawialimy o tym, co chciabym robi wspomina
Crowe. Powiedziaem: RKdsWZ, a on: Co to jest RKdsWZ? Wic musiaem mu
powiedzie, co to jest".
8 Wypadki z 25 stycznia 1993 roku zostay zrekonstruowane na podstawie raportu, ktry
Nick Starr napisa dla wewntrznego biuletynu CIA, korzystajc z akt sdowych. Cztery i p
roku pniej zabjca Mir Amai Kansi zosta aresztowany w Pakistanie podczas operacji
koordynowanej przez CIA, ktr wspieraa nagroda w wysokoci
2 milionw dolarw. Stwierdzi, e morderstwa te byy aktem zemsty za amerykask
polityk zagraniczn na Bliskim Wschodzie. Stan Wirginia skaza go za morderstwo na kar
mierci i straci poprzez wstrzyknicie trucizny.
9 Relacja O'Neilla, FAOH.
10 Notatka wywiadu, Irak: Prby zabicia eksprezydenta Busha przez Bagdad", CIA
Counterterrorist Center, 12 lipca 1993, CIA/FOLA.
11 Tim Weiner, Attack Is Aimed at the Heart of Iraq's Spy Network, The New York Times",
27 czerwca 1993.
12 Uwagi Woolseya, Restoration Weekend, Palm Beach, Floryda, 16 listopada 2002.
13 Tim Weiner, Steve Engelberg i Howard French, CIA Former Haitian Unit Later Tied to
Narcotics Trade, The New York Times", 14 listopada 1993. Krtki portret
jednego z ludzi CIA na Haiti wzity z tego artykuu: Wrd oficerw, ktrzy brali pienidze
od agencji i kierowali haitaskim wywiadem, by pukownik Ernst Pru-dhomme, czonek
opozycyjnej wobec Aristide'a junty, ktra przeja wadz na Haiti. 2 listopada 1989 roku,
gdy by szefem suby bezpieczestwa i otrzymywa hojne dary od CIA, prowadzi brutalne
przesuchanie Evansa Paula, burmistrza stolicy Haiti Port-au-Prince. Po przesuchaniu
burmistrzowi zostao pi zamanych eber i obraenia wewntrzne. Sam Prudhomme nigdy
mnie nie dotkn wspomina Paul. Odgrywa rol inteligenta, czowieka, ktry uwanie
szuka sprzecznoci w twoim zeznaniu czowieka, ktry nadaje kierunek caej akcji. Chcia
przedstawi mnie wiatu jako terroryst [...]. Wydawa si mie mnstwo informacji o moim
yciu, od dziecistwa. Jakby chodzi za mn krok w krok".
14 Uwagi Woolseya, Council on Foreign Relations, 12 maja 2004.
15 Tim Weiner, Critics Say US Ignored CIA Warnings of Genocide in Rwanda, The New
York Times", 26 marca 1998. Trudno stwierdzi, co CIA mogaby zrobi, aby zapobiec
masakrze, nawet gdyby Biay Dom mia wol dziaania, gdy agencja nie miaa nikogo w
Ruandzie. CIA nie bya bardzo pomocna w kwestiach wewntrznej polityki afrykaskiej.
Nigdy nie bya powiedzia ambasador Clintona w Ruandzie Robert E. Gribbin III,
zawodowy dyplomata o duym stau na kontynencie. Nie interesowali si tym
szczeglnie".
16 Ta odpowied nadesza w gwnym poleceniu dotyczcym polityki zagranicznej, zwanym
dyrektyw prezydenck 25. Datowana na 3 maja 1994 roku i w wikszoci wci tajna, miaa
skoni Narody Zjednoczone do objcia przywdztwa w operacjach pokojowych.
17 James Monnier Simon jr, Managing Domestic, Military, and Foreign Policy Requirements:
Correcting Frankenstein's Blunder, w: Sims i Gerber, Transforming US Intelligence, s. 149-
161.
Rozdzia 45
1 Wywiad autora z Amesem.
2 Wywiad autora z Hitzem.
3 Wywiad autora z Glickmanem.
4 Wywiad autora z Odomem.
5 Wywiad autora ze Specterem.
6 Wywiad autora z Aspinem.
7 Snider cyt. w: Loch K. Johnson, The Aspin-Brown Intelligence Inquiry: Behind the Closed
Doors of a Blue Ribbon Commission, Studies in Intelligence", jesie 2004, CIA/CSI.
8 Johnson, The Aspin-Brown Intelligence Inquiry. ' Wywiad autora z Hitzem.

Rozdzia 46
1 Wywiad autora z Deutchem.
2 John A. Gentry, A Framework for reform of the US Intelligence Community, dostpne na
stronie http://www.fas.org/irp/gentry/. Gentry byt przez dwanacie lat analitykiem CIA.
3 Wywiad autora z Helmsem.
4 Stephen Engelberg, Tim Weiner, Raymond Bonner, Jane Perlez, Srebrenica: The Days of
Slaughter, The New York Times", 29 padziernika 1995.
5 Tim Weiner, CIA Confirms Blunders During Economic Spying on France, The New York
Times", 13 marca 1996.
6 Tim Weiner, More Is Told About CIA in Guatemala, The New York Times", 25 kwietnia
1995.
7 Wywiad autora ze Stroockiem.
8 Wywiad autora z McAfeem.
9 Wywiad autora z Tenetem.
10 Wywiad autora z Lakiem.
11 W maju 2004 roku, po roku amerykaskiej okupacji Iraku, Stany Zjednoczone wyniosy
Alawiego na stanowisko premiera. Pomimo zdolnoci retorycznych i ambicji nie odnis
sukcesu politycznego. Niemal powszechna wiedza o jego dugoletnich wizach z CIA nie
dziaaa na jego korzy.
12 Latem 1972 roku agencja dostarczya Kurdom bro i inne materiay wartoci 5,38 miliona
dolarw. Zaaprobowali to Nixon i Kissinger, by wesprze [...] irackich Kurdw w ich oporze
wobec irackiego reimu Baas", cytujc dyrektora NSC. Kissinger nastpnie sprzeda Kurdw,
odmawiajc im dalszej pomocy, aby spacyfikowa szacha Iranu, ktry coraz bardziej obawia
si niepodlegego pastwa kurdyjskiego. Notatka Kissingera, nie datowana, zapewne z 31
lipca 1971, FRUS, 1969-1972, t. E-4, dokument 322, odtajniony we wrzeniu 2006.
13 Wywiad autora z Lowenthalem.
14 Wywiad autora z Lakiem. '5 Wywiad autora z Lakiem.
16 Wywiad autora z Hitzem.
17 Od koca zimnej wojny w sieci mona znale darmowy program szyfrujcy PGP, Pretty
Good Privacy. 20 marca 1997 roku zastpca dyrektora Agencji Bezpieczestwa Narodowego
William Crowell powiedzia Kongresowi: Jeli wszystkie komputery osobiste na wiecie
260 milionw maszyn zostayby zaprzgnite do pracy nad jedn zaszyfrowan za pomoc
PGP wiadomoci, to jej odszyfrowanie wci wymagaoby przecitnie 12 milionw razy ryle
czasu, ile liczy wszechwiat". Jak amerykaski wywiad zamierza to rozszyfrowa? Zeznanie
Crowella, Podkomisja Izby Reprezentantw do spraw Sdw i Wasnoci Intelektualnej, 20
marca 1997.
18 IC21: The Intelligence Community in the 21st Century, studium, Staa Komisja Izby
Reprezentantw do spraw Wywiadu, 1996.
19 Ukoczenie kursu CIA nie gwarantowao sukcesu, gdy stacjonowao si za granic. Jim
Olson, ktry suy jako szef placwek w Moskwie, Wiedniu i Ciudad de Mxico, opowiada
o parze byskotliwych modych ludzi, ktrzy zgosili si do niego jako wieo upieczeni
pracownicy operacyjni. Ona bya prawnikiem, on za inynierem. Wizaem z nimi spore
nadzieje", wspomina. Jednak po niecaym tygodniu oznajmili, e maj skrupuy co do
werbowania agentw pod faszywymi pozorami. Powiedzieli, e po prostu nie mog si
zmusi do zwodzenia w ten sposb niewinnych ludzi i manipulowania nimi". Oczywicie tym
wanie zajmowali si ludzie CIA za granic, eby zarobi na chleb. Pary nie dao si
przekona. Zrezygnowali i postanowili wsplnie jedzi wielk ciarwk. Olson by
bardzo zdziwiony, dlaczego ich zastrzeenia moralne nie ujawniy si podczas szkolenia".
Okazao si, e mwili o tym, ale instruktorzy zapewniali ich, e nie musz si martwi
wszystko bdzie w porzdku, gdy dostan pierwszy przydzia". Nic nie byo w porzdku.
Olson, Fair Play: The MoralDilemmas ofSpying, Waszyngton 2006, s. 251-252. Absolwent
szkoy CIA w 2003 roku T. J. Waters opisywa podobne naduycia instruktorw. Wydaje si,
e to problem na Farmie. T. J. Waters, Class 11: Inside the Largest Spy Class in CIA History,
Nowy Jork 2006.
20 Raport Staej Komisji Izby Reprezentantw do spraw Wywiadu, przewodniczcy
reprezentant Porter J. Goss, 18 czerwca 1997.
21 Russ Travers, The Corning Intelligence Failure, Studies in Intelligence", 1997, CIA/CSI.
Travers napisa: Klska moe by tradycyjna: nie udaje si nam przewidzie upadku
zaprzyjanionego rzdu, nie dajemy ostrzeenia o niespodziewanym ataku na jednego z
naszych sojusznikw lub pastwo, ktrym si interesowalimy, zaskakuje nas cakowicie atak
sponsorowanych przez pastwo terrorystw, albo nie udaje si nam odkry, e jakie pastwo
niespodziewanie uzyskuje bro masowego raenia. Albo moe przybra form
niestandardow: le oceniamy liczne zagroenia, co prowadzi do niepotrzebnego wydania
miliardw dolarw, bdy w bazach danych prowadz do politycznie nieakceptowalnej liczby
ofiar podczas operacji pokojowej albo operacja nie idzie dobrze [...]. Ostatecznie moe nie
mielimy drugiego Pearl Harbor, ale po prostu popenilimy seri bdw, ktre wywoay
kwesti budetu wywiadu, przymiewajcego budety obronne wielu pastw. Wsplnota
bdzie prbowaa usprawiedliwia poraki i susznie bdzie wskazywa okolicznoci
agodzce. Ale coraz czciej bdziemy popenia coraz wicej coraz powaniejszych
bdw. To jedynie kwestia czasu, zanim rezultaty zmieni si w klsk wywiadowcz [...].
Powody bd proste: oderwalimy si od podstaw zbierania i bezstronnej analizy faktw".
Rozdzia 47
1 Zeznanie Teneta, komisja 11 wrzenia", 14 kwietnia 2004; uwagi Teneta, Kutzdown
University, 27 kwietnia 2005. Tenet zezna, e odziedziczy CIA, ktrej dolary traciy na
wartoci, a dowiadczenie topniao. [...] W infrastrukturze majcej werbowa, szkoli i
podtrzymywa nasze tajne suby wywiadzie ze rde osobowych panowa baagan.
Nasze systemy informacyjne w okresie wielkich zmian technologicznych robiy si
przestarzae".
2 Lista pionierw" CIA obejmowaa Roberta Amesa, zabitego podczas zamachu
bombowego na ambasad w Bejrucie w 1983 roku, Dicka Bissella, ojca U-2 i Zatoki wi,
Jamiego Crotchfielda, ktry kierowa organizacj Gehlena, Allena Dullesa, Wielkiego
Biaego Oficera Operacyjnego, Richarda Lehmana, ktrego raporty Dulles ocenia po wadze,
Arta Lundahla, fotointerpretatora z okresu kubaskiego kryzysu rakietowego, Tony'ego
Mendeza, mistrza kamuflau, i rzecz jasna Franka Wisnera, symbol tajnych akcji.
3 Wywiad autora z Helmsem.
4 Wywiad autora ze Schlesingerem.
5 Wywiad autora z Gossem.
6 Uwagi Charlesa Allena, Intelligence: Cult, Craft, or Business?, Program on Information
Resources Policy, Harvard University, 6 kwietnia 2000.
7 Mary O. McCarthy, The Mission to Warn: Disaster Looms, Defense Intelligence Journal",
t. 7, nr 2, 1998.
8 Cios za cios znajduje si w raporcie komisji 11 wrzenia".
9 McCarthy cyt. w raporcie komisji 11 wrzenia".
10 Relacja Pettersona, FAOH.
11 Wywiad autora z Carneyem. W New York Timesie" opisaem zamachy bombowe w
Nairobi i nastpstwa uderzenia na al-Szif; przeprowadziem wywiady z wyszymi
urzdnikami CIA, NSC, Departamentu Stanu i Departamentu Obrony. Moi rozmwcy chcieli
zachowa anonimowo i tacy musz pozosta, ale dwch naleao do Maej Grupy",
najwyszego krgu bezpieczestwa narodowego, ktrego szeciu czonkw obejmowao
doradc do spraw bezpieczestwa narodowego i dyrektora centrali wywiadu. Wanie wyszy
wtedy na jaw seksualne przygody Clintona ze staystk, a przepytywani przeze mnie
urzdnicy nie byli pewni, czy mog komukolwiek ufa. W kadym razie dali niezy popis.
12 Cyt. w: Moliwoci i dziaania wywiadu w kwestii zapobiegania terroryzmowi przed 11
wrzenia", przesuchanie Komisji Izby Reprezentantw do spraw Wywiadu, 5 wrzenia 2002.
Cz czonkw wsplnoty wywiadowczej nie moga si pozby uczucia, e zanosi si na co
straszliwego. Trzy tygodnie po ostrzeeniu z 11 wrzenia 1998 roku John Millis, weteran
tajnych operacji, dyrektor sekretariatu przewodniczcego Porter? Gossa w Komisji Izby
Reprezentantw do spraw Wywiadu, wygosi przemwienie do emerytw z CIA. Millis
powiedzia, e agencja tonie w niewanych danych, nie ma moliwoci intelektualnych, jest
bliska upadku. Ludzie zwykli przychodzi do nas i przechwala si, e CIA to [telefon
alarmowy] 911 rzdu kpi. C, jeli wybierasz numer 911, wywiad ju przepad".
Millis 4 czerwca 2000 roku strzeli sobie w gow w obskurnym motelu pod Waszyngtonem.
13 Wywiad autora z Tenetem.
14 Wywiad autora ze Smithem.
15 Wywiad autora z Gatesem.
16 Gary Schroen opisywa nieudane akcje przeciwko bin Ladenowi przed komisj 11
wrzes'nia". Podsumowa to wiele lat pniej: Nie zrobilis'my do duo. Nie
spenetrowalimy wewntrznego krgu bin Ladena; wci tego nie zrobilimy. Tak, to bya
poraka". Wywiad ze Schroenem, Frontline, The Dark Side", 20 stycznia 2006, zapis
dostpny na stronie http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/darkside/
interviews/schroen.html.
17 MacGafEn, Spies, Counterspies, and Covert Action, w: Jennifer E. Sims i Burton Gerber
(red.), Transforming US Intelligence, Waszyngton 2005.
18 Pocig za bin Ladenem oraz wahania CIA, Pentagonu i Biaego Domu przedstawiono w
raporcie komisji 11 wrzenia".
19 Wiceadmira Thomas R. Wilson, Harvard Seminar on Intelligence, Com-mandd, and
Control, Program on Information Resources Policy, listopad 2001.
20 Raport komisji 11 wrzenia", Polityka wywiadu", Owiadczenie nr 7.
21 Tenet cyt. w raporcie komisji 11 wrzenia".
22 Zeznanie Clarke'a w raporcie komisji 11 wrzenia".
23 Przed- i powyborcze spotkania George'a Busha z CIA i Billem Clintonem zostay
przedstawione w raporcie komisji 11 wrzenia". Uderzenie na USS Cole doprowadzio do
niezwykle zaartego ataku Johna Lehmana, sekretarza marynarki wojennej za kadencji
Reagana. Wcieka si on na nieprzyzwoit klsk wywiadu" w artykule opublikowanym w
Washington Post" trzy dni pniej. Ale oczywicie nikt nie moe by zaskoczony porak
wywiadu. Podczas czternastu lat pracy dla trzech administracji obserwowaem wiele
historycznych kryzysw, a w kadym z tych wypadkw wywiadowcza biurokracja w swym
kocowym produkcie albo nie potrafia da ostrzeenia, jak w Kuwejcie, albo powanie
mylia si w swych ocenach [...]. Nigdy jednak nic nie zrobiono. Cole jest ostatni ofiar
kosztujcych 30 miliardw dolarw programw, ktre zagarniaj wikszo niezwykych
produktw techniki kosmicznej i elektronicznej i zmieniaj je w bezuyteczny cham".
Rozdzia 48
1 James Monnier Simon jr, Harvard Seminar on Intelligence, Command, and Control,
Program of Information Resources Policy, Harvard University, lipiec 2001.
2 Syszaem opowieci o tym, jak za bya praca i techniki informacyjne placwek CIA, ale
nigdy w peni ich nie rozumiaem, dopki Bruce Berkowitz, ekspracownik CIA i szanowany
konsultant agencji, nie opublikowa niezbitych faktw w Studies in Intelligence" w 2003
roku.
.Analitycy wiedz duo mniej o nowej technologii i usugach informacyjnych ni ich koledzy
z sektora prywatnego i innych struktur rzdowych napisa, spdziwszy rok w charakterze
badacza zatrudnionego przez CIA. S rednio jakie pi, a nawet wicej lat do tyu. Wielu
analitykw zdaje si nie wiedzie o danych, ktre s dostpne w internecie i w innych
rdach pozaagencyjnych". Twierdzi, i szefostwo CIA uwaa, e technologia to
zagroenie, a nie korzy, e CIA nie daje pierwszestwa analitykom uywajcym atwo i
kreatywnie osigni teleinformatycznych i, co gorsza, e dane spoza wasnej sieci CIA s
drugorzdne dla wywiadu". Bruce Berko-witz, Failing to Keep Up with the Information
Rvolution, Studies in Intelligence", t. 47, nr 1,2003, CIA/CSI.
3 E-mail Clarke'a cyt. w raporcie komisji 11 wrzenia".
4 Ciark cyt. w raporcie komisji 11 wrzenia".
5 Garrett Jones, Working with the CIA, Parameters" (US Army War College Quarterly), t.
31, nr 4, zima 2001-2002. Wrd fatalnych konsekwencji 11 wrzenia, mao zauwaalnych w
wiecie cywilnym, byo to, e lepym trafem samolot, ktry uderzy w Pentagon, zabi
wikszo, jeli nie wszystkich, pracownikw wywiadu morskiego Agencji Wywiadu
Obronnego.
6 Na konferencji prasowej w Camp David w niedziel 16 wrzenia 2001 roku Cheney
powiedzia: My te musimy pracowa, uporzdkowa ciemn stron, jeli wolicie. Musimy
spdzi nieco czasu w mrokach wiata wywiadu. Jeli mamy odnie sukces, wiele z tego, co
musimy tam zrobi, trzeba dokona po cichu, bez dyskusji, z wykorzystaniem rde i metod,
ktre s dostpne naszym agencjom wywiadowczym".
7 10 stycznia 2007 roku CIA przyznaa przed sdem, e ta dyrektywa istniaa. Tajny rozkaz
zezwala CIA zatrzymywa terrorystw" i zakada obiekty odosobnienia poza Stanami
Zjednoczonymi". Zeznanie Marilyn A. Dorn, sprawa ACLU kontra Departament Obrony.

8 James M. Simon jr, Analysis, Analysts, and Their Role in Government and Intelligence,
Harvard seminar, Program on Information Resources Policy, Harvard Univer-sity, lipiec
2003.
9 Zeznanie Haydena, Senacka Komisja do spraw Wywiadu, 18 maja 2006. Gdy to pisz,
Hayden kieruje CIA. Skoniono go do przyznania, jak blisko krawdzi prawa zamierza
manewrowa. Zamierzamy y na tej krawdzi" odpar.
10 Uwagi Teneta, Nixon Center Distinguished Service Award Banquet, 11 grudnia 2002.
Agencja przyznaa w grudniu 2006 roku, e przetrzymywaa czternastu bardzo cennych"
winiw w tajnych wizieniach i przeniosa ich do Guantnamo.
Rozdzia 49
1 Powojenne dekrety", Senacka Komisja do spraw Wywiadu, 8 wrzenia 2006.
2 Zeznanie Teneta, 26 lipca 2006, cyt. w: Powojenne dekrety", 8 wrzenia 2006.
3 Uwagi Jamesa L. Pavitta, Foreign Policy Association, 21 czerwca 2004. Najlepsze rdo,
jakie miaa CIA, zapewnia wywiad francuski, ktry zwerbowa Nadiego Sabriego, irackiego
ministra spraw zagranicznych. Sabri powiedzia, e Saddam nie ma funkcjonujcego
programu rozwoju broni jdrowej lub biologicznej. Najwyraniej jego doniesienie odrzucono.
To Sabriego mia na myli Tenet, gdy w przemwieniu z 5 lutego 2004 roku wspomnia, e
CIA miaa rdo z bezporednim dostpem do Saddama i jego wewntrznego krgu". CIA
nie potrafia dokadnie przeanalizowa nawet tej garci informacji, jakie posiadaa. Eksperci
byli nieliczni i rozrzuceni, wspieray ich gromady nowicjuszy. Po 11 wrzenia analitycy, nie
obznajmieni z terroryzmem, al-Kaid czy Azj Poudniowo-Zachodni, starali si w
popiechu zaj nowymi zadaniami zauway weteran CIA Bruce Berkowitz. Kilka
miesicy pniej ludzie wci przestawiali meble, urzdzali na nowo biura i przeczali
komputery". Berkowitz, Failing to Keep Up with the Information Revolution, Studies in
Intelligence", t. 47, nr 1, 2003, CIA/CSI.
4 Richard Helms, Intelligence in American Society, Studies in Intelligence", t. 11, nr 3, lato
1967, CIA/CSI. Artyku ten to przerobiona wersja przemwienia Helmsa przed Rad do
spraw Stosunkw Zagranicznych 17 kwietnia 1967 roku.
5 Uwagi Duelfera, Miller Center of Public Affairs, University of Virginia, 22 kwietnia 2005.
6 David Kay, Weapons of Mass Destruction: Lessons Learned and Unlearned, Miller Center
Report", t. 20, nr 1, wiosna/lato 2004.
7 Pukownik Larry Wilkerson, gwny asystent Colina Powella do spraw wojskowych, by
tam, gdy do tego doszo. Wci sysz, jak w siedzibie CIA George Tenet mwi mi i
mojemu szefowi", e wywiad jest solidn ska opowiada pukownik Wilkerson.
Siedziaem w gabinecie, patrzc mu w oczy, podobnie jak sekretarz stanu, i syszaem [w
gosie Teneta] stanowczo, jak tylko George mg nada tym sowom [...]. George Tenet
zapewni Colina Powella, e informacja, ktr przedstawi w ONZ, bya pewna, tylko po to,
eby [...] mg powiedzie sekretarzowi przy niejednej okazji w kolejnych miesicach po
wystpieniu, e jej zasadnicze punkty byy faszywe". Uwagi Wilkersona, Frontline, The
Dark Side", 13 grudnia 2005, zredagowany zapis dostpny na stronie
http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/darkside/ interviews/wilkerson.html.
8 Off Target: The Conduct of the War and Civilian Casualties in Lraq, Human Rights Watch,
grudzie 2003. Raport stwierdza: Wywiad przed 50 uderzeniami w 55 czonkw irackiego
kierownictwa by doskonay: aden przywdca nie zosta zabity, ale zginy dziesitki
cywilw".
' To byo ostatnie sowo w przeddzie ataku, powiedzia genera James Thur-man, ktry
dowodzi caoci operacji w ramach inwazji. Tak nam powiedziaa CIA wspomina
genera Thurman. A tak nie byo. Musielimy walczy o kade miasto". Thurman cyt. w:
Thomas Ricks, Fiasco: The American Military Adventure in Iraq, Nowy Jork 2006, s. 118.
10 Command's Responsibility: Detainee Deaths in US Custody in Iraq and Afghanistan,
Human Rights First, 22 lutego 2006.
11 Odtajniony fragment w: Trends in Global Terrorism: Implications for the United States,
kwiecie 2006, CIA.
12 Genera David H. Petraeus, Learning Counterinsurgency: Observations from Soldiering in
Iraq, Military Review", stycze-luty 2006. Artyku zamieszczono w zbiorze pism fachowych
armii amerykaskiej dostpnym na stronie http://www.army.mil/
professionalwriting/volumes/volume4/april_2006/.
13 Uwagi Pavitta, Foreign Policy Association, 21 czerwca 2004.
14 Lindsay Moran, ktra w 2003 roku opucia wydzia tajnych operacji, opara swj opis na
raportach od przyjaci i kolegw z rezydentury w Bagdadzie. Stwierdzia w nim: Panuje
tam taki klimat, e po prostu nie moesz prowadzi standardowych dziaa pracownika
operacyjnego. Kolega opisa mi to jako nieustajce przyjcie wrd podstarzaych czonkw
studenckiego bractwa w Bagdadzie; czyli pracownicy operacyjni, niezdolni do prowadzenia
operacji, po prostu musz siedzie na kwaterze i balowa". Uwagi Moran, US Intelligence
Reform and the WMD Commission Report, American Enterprise Institute, 4 maja 2005.
15 Relacja Crandalla, Association for Diplomatic Studies and Training, Iraq Experience
Project, 20 wrzenia 2004.
16 Owiadczenie Teneta, CIA Office of Public Affairs, 11 sierpnia 2003.
17 W 2004 roku byo jasne, e analizy wywiadu nie s brane pod uwag przy podejmowaniu
nawet najwaniejszych decyzji zwizanych z bezpieczestwem narodowym, napisa Paul
Pillar, oficer od spraw bezpieczestwa narodowego na Bliski Wschd w latach 2000-2005.
Najbardziej niezwyke w amerykaskim wywiadzie w okresie przed wojn jest nie to, e le
pojmowa sprawy i zwodzi politykw, ale to, e odegra tak niewielk rol w podjciu jednej
z najwaniejszych amerykaskich decyzji politycznych ostatnich dziesicioleci". Paul Pillar,
Unheeded Intelligence, Foreign Affairs", marzec/kwiecie 2006.
18 Konferencja prasowa Busha, 21 wrzenia 2004. Prezydent odrzuci pesymistyczne raporty
szefa rezydentury bagdadzkiej jako defetystyczne brednie.
19 Uwagi Silbermana, US Intelligence Reform and WMD Commision Report, American
Enterprise Institute, 4 maja 2005.
20 Commision on the Intelligence Capabilities of the United States Regarding Weapons of
Mass Destruction, 31 marca 2005.
21 Uwagi Teneta, Kutztown University, 27 kwietnia 2007.
22 Richard Kerr, Thomas Wolfe, Rebecca Donegan i Aris Pappas, Collection and Analysis on
Iraq: Issues for the US Intelligence Community, Studies in Intelligence", t. 49, nr 3, 2005,
CIA/CSI.
23 Uwagi Teneta, Kutztown University, 27 kwietnia 2007.
24 Kay, Weapons of Mass Destruction.
Rozdzia 50
1 Uwagi Teneta, CIA Office of Public Affairs, 8 lipca 2004. W przeciwiestwie do Teneta
Nixon w swej mowie poegnalnej chtnie zacytowa znane sowa [z przemwienia prezydenta
Theodore'a Roosevelta] o czowieku na arenie, ktrego twarz pokrywa kurz, pot i krew,
ktry zmaga si dzielnie, ktry myli si i zawodzi raz i drugi, bo nie ma wysiku bez bdw i
brakw, ale rusza do czynu, ktry wie, co to wielki entuzjazm, wielkie oddanie, ktry oddaje
si godnej sprawie, ktry w najlepszym razie pozna w kocu triumf wspaniaych osigni, a
w najgorszym, jeli poniesie klsk, upadnie, chocia wysoko mierzy".
2 George Tenet i Bill Harlow, At the Centre of the Storm: My Years at the CIA, Nowy Jork
2007. Cytowane fragmenty znajduj si na stronach 110 i 232. Tenet nie wywiadczy sobie
przysugi, otwierajc ksik dramatyczn opowieci o konfrontacji z neokonserwatywnym
mandarynem Richardem Perle'em. Spotkali si przy Skrzydle Zachodnim Biaego Domu 12
wrzenia 2001 roku i Perle powiedzia: Irak musi zapaci za to, co si wczoraj stao". Perle
tamtego dnia przebywa we Francji; sowa te byy w najlepszym razie grubym bdem.
Przyznawanie si Teneta do bdw CIA byo godne podziwu. Ale przy okazji przemwienia
Colina Powella w ONZ sam nazwa siebie czonkiem greckiego chru" i rekwizytem na
planie" i gotw by broni kadego sowa z tej mowy. Prbowa wyjani pewniaka", ale
nie mg. Ksika Teneta bya atakowana z prawa, z lewa i z centrum. Wrd jego
nielicznych obrocw znalazo si szeciu wyszych rang pracownikw CIA, ktrzy pod
nim suyli. Napisali list otwarty, nazywajc go czowiekiem majcym odwag, by uzna
bdy, jakie popeniono, i przyj odpowiedzialno, ktra spada na niego i wsplnot
wywiadowcz pod jego kierownictwem".
3 Goss powiedzia to przed kamer prowadzcemu wywiad, co spisa i rozpowszechni
lewicowy filmowiec Michael Moore. Byem w CIA mniej wicej od koca lat
pidziesitych do mniej wicej pocztku siedemdziesitych. I to prawda, e byem
pracownikiem operacyjnym, suyem w wydziale tajnych operacji i tak, rozumiem, na czym
polegaj zadania tej firmy. Nie dostabym dzi pracy w CIA. Nie mam kwalifikacji. Nie mam
zdolnoci jzykowych. Ja, no wiesz, miaem talent do jzykw romaskich i takich tam. Dzi
szukamy arabistw. Nie mam te pewnie znajomoci kultury. I z pewnoci brakuje mi
umiejtnoci technicznych".
4 Drukowane owiadczenie Gossa, Staa Komisja Izby Reprezentantw do spraw Wywiadu,
21 czerwca 2004.
5 Owiadczenie Teneta do akt, komisja 11 wrzenia", 14 kwietnia 2004.
6 Wywiad autora z Fordem.
7 Wywiad autora z Hamre.
8 Uwagi Harta, Miller Center of Public Affairs, University of Virginia, 3 grudnia 2004.
9 Smith cyt. w: CIA Support Functions: Organization and Accomplishments of the DDA-
DDS Group, 1953-1956, t. 2, rozdz. 3, s. 128, Director of Central Intelligence Historical
Services, odtajnione 6 marca 2001, CIA/CREST.
10 Zeznanie Gossa, Senacka Komisja do spraw Wywiadu, 14 wrzenia 2004.
11 Zapis Gossa, CIA Office of Public Affairs, 24 wrzenia 2004, odtajniony w lipcu 2005.

12 W cigu kilku miesicy Goss, ktry nie lubi piciodniowego tygodnia pracy, uskara si
na wyczerpanie: Zadania, o ktrych wykonanie mnie proszono, pi kapeluszy, ktre
nosiem, to za duo dla jednego miertelnika", powiedzia 2 marca w Ronald Reagan
Presidential Library.
13 Goss wyrzuci czowieka numer dwa, zastpc dyrektora centrali wywiadu Johna
McLaughlina, czowieka numer trzy dyrektora wykonawczego Buzzy'ego Krongarda,
szefa i zastpc szefa wydziau tajnych operacji Stephena Kappesa i Michaela Sulicka, szefa
analiz wywiadowczych Jamiego Miscika, szefa centrum antyterrorystycznego Roberta
Greniera i baronw, ktrzy prowadzili operacje w Europie, na Bliskim Wschodzie i w Azji.
cznie Goss pozby si w miesic trzydziestu kilku najwyej postawionych ludzi CIA.
14 Urodzony w Londynie w 1939 roku, syn greckiego magnata okrtowego, Ne-groponte
chodzi do Yale z Gossem, ale ciy w stron Departamentu Stanu, a nie CIA. Po pobycie w
Sajgonie wyldowa w sekretariacie Rady Bezpieczestwa Narodowego Henry'ego
Kissingera, na czele komrki do spraw Wietnamu. By ambasadorem prezydenta Reagana w
Hondurasie, gdzie wsppracowa blisko z CIA i brutaln hon-durask armi. Negroponte
przez dziewitnacie miesicy peni funkcj dyrektora wywiadu narodowego, zanim zaj
stanowisko numer dwa w Departamencie Stanu. Zrobi niewielkie postpy.
15 Joan A. Dempsey, The Limitations of Recent Intelligence Reforms, Harvard seminar,
Program on Information Resources Policy, 23 lutego 2006. Stoczylimy ostatni wojn",
powiedzia Dempsey. Ludzie amerykaskiego wywiadu poruszyli wiele kek, prbujc
dostarczy to, czego od nich oczekiwano, ale moim zdaniem po prostu brakuje im zdolnoci,
ktre pozwoliyby im odnie sukces".
16 Wywiad autora z Fingarem.
17 Commission on the Intelligence Capabilities of the United States Regarding Weapons of
Mass Destruction, 31 marca 2005.
18 Wywiad Marka K. Matthewsa z Gossem, Orlando Sentinel", 8 wrzenia 2006.
19 Stany Zjednoczone kontra Kyle Dustin Foggo, Sd Okrgowy, San Diego, 13 lutego 2007.
20 Stany Zjednoczone kontra David Passaro, Sd Okrgowy, Raleigh, Karolina Pnocna, 13
lutego 2007.
21 W 2003 roku, podczas torturowania Arara, prezydent Bush zauway przelotnie, e wadcy
Syrii pozostawili jej narodowi dziedzictwo tortur".
22 Wywiad autora z Helmsem.




INDEKS OSB
Abdel Rahman, Omar 493, 494 Acheson, Dean 37, 38, 39, 42, 56 Aderholt, Heinie 391
Agnew, Spiro 376 Ahern, Tom 420
Ajdid, Mohammed Farah 491, 492 Alawi, Ahad 514
Alessandri Rodriguez, Jorge 348, 250 Allen, Charles 454, 476-477, 519 Allen, George W.
283, 304, 305, 329 Allen, Richard V. 436 Allende, Salvador 349-352, 353, 354,
355, 356, 358, 359, 360, 384 Allison, John M. 172, 173 Arnes, Aldrich Hazen 498, 500, 501-
-502, 506 Arnes, Bob 424, 439-442, 461 Amin, Mustafa 323-324 Amory jr, Robert 246, 289,
319 Anderson, Rudolf 239 Andreotti, Giulio 343 Andropow, Jurij 409, 414 Angleton, James
J. 44, 65-66, 130,
149-150,212,259, 261 Anschutz, Norbert 376 Arafat, Jasir 439, 444 Arar, Mahir 563
Arbenz, Jacobo 116, 117, 118, 120,
121, 122-124, 125, 126 Arias, Oscar 457 Aristide, Jean-Bertrand 495 Arnold, Dan 391 Asad,
Hafiz al- 469 Ashcroft, John 534
Aspillaga, Lombard Florentino 467 Aspin, Les 489, 502 Aszraf, ksiniczka 110 Aureli,
George 72
Bagley, Tennent 266, 268
Baker III, James A. 477, 494, 434
Baldwin, Hanson 226
Ball, George 234
Barbour, Robert 247, 342
Barker, Bernard 363
Barnes, Tracy 117, 118, 119, 120, 122,
127, 158, 184, 193, 202, 204, 205 Barrientos, Rene 321-322 Batista, Fulgencio 174 Battle,
Luke 323-324 Bearden, Milt 480, 481 Becker, Loftus 78, 138 Bennett, Lansing 493 Benson,
George 177 Berger, Sam 144 Berry, Burton 112
bin Laden, Osama 441, 513, 514, 519--521,523-524,526-528,530,531 --532, 536-538
Bishop, Maurice 442
Bissell, Clayton 21
Bissell, Richard 54, 119, 125, 128, 138, 170, 171, 175, 181, 183-185, 186, 187-188, 189-190,
193-195, 202, 203-205, 207, 209-210, 211, 212, 217,313,335
Black, Cofer 513, 526, 533, 536, 567
Blake, George 137, 267
Blakemore, George 433 Blood, Archer K. 376 Bohlen, Chip 37, 84, 230 Bonk, Ben 527
Boyatt, Thomas 377, 378, 379 Brace, Ernie 292 Braden, Tom 54 Brandt, Willy 341 Breniew,
Leonid 407 Broe, Bill 321-322 Brown, George 391 Brown, Harold 407, 415 Brown, Irving 54
Bruce, David K. 51, 37, 159-160, 167 Brugger, Fred 510, 511 Bryan, Joe 301
Brzeziski, Zbigniew 407, 408, 410, 413,414,415
Buckley, Bill 443, 447, 448, 458, 493
Bundy, Bill 278, 298
Bundy, McGeorge 205, 212, 217, 224--225,227,233,234,237,239,240, 255, 273, 286, 287,
301-302, 341
Burk, Arleigh 206, 208
Bush, George H. W. 13, 75, 392-395, 396, 397-399, 400, 401, 406, 411, 412, 425^426, 436,
450, 457, 458, 460, 473, 474, 476-477, 478-480, 482, 484, 485, 490, 491, 494, 495, 500, 560
Bush, George W. 14, 40, 226, 338, 527-528, 529, 530, 532, 533, 534, 535, 539, 543, 547, 548,
555, 558, 562, 564
Bush, Prescott 392
Bustos, Charlotte 257
Byrnes, James 35
Cabell, Charles Pearre 172, 205-206, 209 Carlos" vel Szakal" 513 Caducei, Frank 410, 468
Carns, Mike 505
Carney, Timothy 514, 521
Carreras, Enrique 206
Carter, Jimmy 13, 29, 397-398, 399, 401, 405, 406-410, 411, 412, 414, 416, 417, 420-421,
423, 429, 431, 434, 469, 490
Carter, Marshall S. 219, 227, 231, 232, 233, 234, 281, 286, 306
Carver, George 304, 306, 328, 395
Casey, William J. 22, 367, 368, 399, 425-430, 431-433, 434, 436, 437, 438, 443, 447-450,
451^52, 454--455,456,458-462,463-465,466, 470, 473, 475, 482, 505, 568
Castillo Armas, Carlos 116,117,118,120, 122,123-124, 125,126,127,128
Castro, Fidel 183, 184-185, 189, 190, 191, 193, 194, 203-204, 206, 208, 212, 213, 215-216,
218, 220, 223, 226, 241-242, 256, 260, 261-263, 264, 270, 287-288, 311, 312, 313, 314, 318,
320, 322, 359, 360 , 374, 385, 475, 509
Castro, Raul 223
Chan, Reza 103-104
Chang Hsien-yi 469
Cheney, Dick 393
Chomeini, Ruhollah Musawi 114, 418,
419, 421,424, 440, 452 Christopher, Warren 415, 489 Chruszczow, Nikita 95, 149, 186, 187,
188, 223, 224, 230, 238, 239, 240,
261, 262, 314 Churchill, Winston 31, 32, 103, 104,
105, 109, 114, 224 Clark, Mark 131 Clark, Ramsey 311 Clarke, Richard 479, 513, 527, 532
Clarridge, Duane 430, 431, 442, 443,
449-450, 452, 453, 464, 465 Clay, Lucius D. 45 Clifford, Clark 34, 301
54
Cline, Ray 114-115,150-151,152,230, 235,236, 278,279, 288,301
Clinton, Bill 14, 489-491, 493, 494--496,497, 500, 502, 505-506, 514, 515, 520-521, 524,
526, 528
Coe, Michael D. 79-80
Coffin, William Sloane 67
Cohn, Roy 129
Colby, William E. 158-159, 246, 249, 281, 293, 295, 304, 365, 370, 371, 372, 373-374, 381-
382, 383-384, 385, 386, 387-388, 393, 395
Colson, Chuck 363
Conein, Lucien 243, 244, 247, 248, 249, 250, 251-253, 254,255
Contreras, Manuel 360
Copeland, Miles 165
Cox, Al 183
Crandall, Larry 547
Crawford, William 377
Critchfield, James 168
Crowe jr, William J. 480, 492
Cubela, Rolando 242, 260, 313
Cumming, Hugh 172, 174
Curveball (rdo wywiadu) 543, 548, 549
Cushman, Robert 336, 358, 363-364 Czang Kaj-szek 23, 70, 79, 345 Czebrikow, Wiktor 466
Czou En-laj 345
Dachi, Stephen 474
Dalajlama XIV 344
Daniels, Jerry 390, 391, 392
Darling, Frank 493
Daugherty, William J. 420, 421, 423
Davies, Rodger R 379
Davis, Arthur H. 473
de Silva, Peer 158, 272, 281-282, 283
Dean, John 365
Dean, John Gunther 244-245
Dean, Patrick 153, 154
Dearborn jr, F. M. 173 Dearborn, Henry 201-202 DeLoach, Cartha 263 DeMille, Cecil B. 55
Dempsey, Joan 559 Deuel, Mike 292
Deutch, John 505-507, 509, 511, 512,
515, 560 Devine, Jack 359 Devlin, Larry 191-192 Dewey, Thomas 55 Diaz, Carlos Enrique
126-127 Dillon, C. Douglas 154, 188 Dillon, Robert S. 440 Do Van Tien 247 Dobrynin,
Anatolij 240 Donahue, Arnold 482 Donahue, Dan 511
Donovan,WilliamJ.DzikiBill" 12,19-
-25,99, 131, 159,295 Doolittle, James R. 98, 132-134 Downey, Jack 81 Drain, Dick 190
Dubs, Adolph Spike" 414 Duckett, Carl 357 Duelfer, Charles 542 Duggan, Bill 72
Dulles, Allen W. 20, 25, 29, 31, 40, 41, 44, 46, 55-56, 58, 60, 73, 74, 78, 79, 83, 84, 86, 89,
90, 91, 95, 96, 97, 99-100, 101, 105, 106-108, 110, 111, 113, 114, 116-120, 124, 125, 127,
129, 130-134, 135, 136, 138, 139, 140, 143, 148-149, 150--151,152-153,154,155,156-160,
161, 163-164, 165, 167, 168, 171--172, 173-174,176, 177, 178-181, 184, 185, 187-192, 194-
197, 202, 203, 205, 207-208, 209, 211, 212, 244, 260, 261, 264, 274, 313, 333, 344, 368, 375,
393, 395, 443, 552, 554, 561, 568
Dulles, Eleanor 99
Dulles, John Foster 91, 98, 101, 121, 130, 144, 146, 152, 163-164, 173, 174, 177
Duong Van Minh (Wielki Minh) 251,
253-254 Durand, Dana 150 Duvalier, Francois Papa Doc" 222 Dzamadi, Manadal al- 546
Dzemajel, Baszir 439-440, 441
Eagleburger, Lawrence 411-412
Earman, John 312
Eden, Anthony 109
Edwards, Agustn 351-352
Edwars, Sheffieldl89, 218
Ehrlichman, John 362, 363
Eisenhower, Dwight 11, 13, 15, 20, 31, 33, 55,72,91,95,96-99, 101,103, 107, 110, 125-126,
127, 131-133, 135, 138, 140, 146, 149, 158, 159, 160, 161, 163, 165, 173, 174, 179, 182, 184,
185-188, 190, 191, 195--197, 201,234,260, 288, 289, 295, 310, 319, 329, 344, 368, 492, 557--
558, 561, 566
Ekeus, Rolf 541, 542
Elder, Walt 217
Ellsberg, Daniel 362, 363, 372
Erdmann, Horst 88
Esterline, Jake 127, 184-185, 189, 193--195, 203-204, 205
Fecteau, Dick 81 Feldman, Horace 147 Felfe, Heinz 214-215, 267 Fernandez, Joe 457 Fiers,
Allen 432 Filatchy, Phyllis 441 Fina, Thomas 341
FitzGerald, Desmond 81,241,242,245, 295, 313, 314, 317-318, 322, 344
Foggo, Dusty 562
Ford jr, Carl W. 553,555
Ford, Gerald R.13, 223, 261, 282, 381,
382, 383-386, 388, 389, 392, 393,
394, 395, 396, 398, 399, 400, 405,
407, 410, 425, 431 Ford, Harold 284, 482 Forrestal, James V. 27, 30, 38, 42, 43-
-44, 46, 47, 49, 55, 56, 57, 60, 211 Forrestal, Michael 222, 249, 255 Fortas, Abe 288 Freeman
jr, Chas W. 477 Frei, Eduardo 349-350, 353 Fryderyka, krlowa Grecji 171 Fuentes, Manuel
Ydigoras 189 Fulbright, J. William 299-300
Galloway, Donald 43
Gannon, Frank 367-368
Gates, Bob 303-304, 408, 409, 425, 427, 428, 430, 432, 435, 439, 448, 450, 455, 459, 461-
462, 467-468, 477, 479-480, 482-486, 502, 522--523, 560, 565, 568
Gayler, Noel 389
Gehlen, Reinhard 61-62, 88, 168
Gentry, John 506
George, Clair 428, 429, 454, 459, 465, 466
Ghorbanifar, Manuczer 447^48, 449, 450, 451-452, 454, 455-456, 458
Gibbon, Edward 11
Gillespie, Tony 442
Giraldi, Phil 476, 481
Glickman, Dan 501
Goiran, Roger 107
Golicyn, Anatolij 267
Goodell, Val 172, 173
Goodpaster, Andrew 186
Gorbaczow, Michai 466,467-468,480, 483
Gordon, John 525
Gordon, Lincoln 220
Gordon, Robert C. F. 167
Goss, Porter J. 502, 517, 518-519, 552-
-554, 555-557, 558, 560-561, 562,
564
Gossens, Gerry 321, 410, 411 Gottlieb, Sidney 191 Gougelman, Tucker 275 Goulart, Joo
220 Grady, Henry 105 Graham, Daniel O. 399 Graver, Bill 214 Gray, Gordon 196 Gray, L.
Patrick 365-366 Graybeal, Sidney 231, 232 Green, Marshall 297-300 Gregg, Don 13, 75, 457
Grew, Joseph 142 Gries, Dave 459-460 Griffin, R. Allen 46 Griffith, Bill 156 Guevara, Che
321323 Gunn, Edward 218
Haas, Ken 441
Habr, Hissan 433434
Haig jr, Alexander M. 342, 356-357,
358, 368, 373, 382, 426, 438 Hajle Sellasje 445 Haldeman, H. R. 365 Hall, Thomas R. 35
Halperin, Mort 496 Halpern, Sam 51, 216, 217, 228, 369 Hamilton, Ira C. 35, 36 Hamre, John
554
Haney, Albert R. 76-77, 78, 116, 117, 118-120, 122, 123-124, 125, 126, 127, 319
Harriman, Averell 53-54
Hart, Howard 417, 418, 419-420, 423, 434,471, 555
Hart, John Limond 65, 77-78, 82
Hart, Sam 362
Harvey, William K. 136, 217-218, 220, 241, 267, 311, 314
Havel, Vaclav 481
Hawkins, Jack 189, 204
Hayden, Michael 535-536, 564
Hecksher, Henry 87-88, 120, 121, 127, 244, 245, 350, 351, 353-355, 356
Hekmatjar, Gulbuddin 471, 472
Helms, Richard 25, 26-27, 28, 31, 33--34, 49, 61-62, 68, 85, 86, 87, 91, 115, 117, 139, 185,
211, 216, 217, 218, 219, 222, 230, 232, 241, 249--250,256,257,258-261,262,264, 267-269,
270, 272, 280, 281, 286--287, 289, 295, 300, 301, 302, 303, 304, 306-307, 309-318, 320, 322,
323, 324, 325, 326-329, 333-341, 344, 347, 350-354, 356-357, 358--359,363-369,370,375-
376,384, 385, 392, 417, 464, 485, 506-507, 518, 530, 540-541, 568, 569
Henderson, Douglas 322
Henderson, Loy 108, 109, 112, 113
Herrick, John 276, 277
Hersh, Seymour 382
Heuer, Rich 269
Heyser, Richard D. 230
Hillenkoetter, Roscoe 40, 43, 56, 59
Hilsman, Roger 249
Hiss, Alger 130
Hitz, Fred 498, 499, 500-501, 504, 510, 516
Ho Szi Min 243, 244, 245, 272, 273, 283, 289, 290, 292, 294-295
Hobbing, Enno 126-127
Holdridge, John 406
Holland, Henry 125
Holm, Dick 246, 392, 509
Hoover, J. Edgar 22, 28, 130, 194, 257, 263, 365
Hostler, Charles W. 35
Houston, Lawrence 33, 43, 218 Howard, Ed 466 Hugel, Max 427
Hughes, Thomas L. 312, 335, 405 Huizenga, John 400 Humphrey, Hubert H. 299, 324, 335
Hunt jr, E. Howard 122, 184, 362-363, 365, 372
Husajn, krl Jordanii 164, 399, 439, 477
Husajn, Saddam 168, 418, 424, 434, 475-476, 494, 495, 514, 515, 539, 543-544, 553
Husajn, Udaj 545
Hutchinson, Bill 143
Inman, Bobby Ray 416, 427, 432 Ioannidis, Demetrios 377-378
Jackson, Bill 73 Jagan, Cheddi 223-224 James, Campbell 245 Jazw, Dmitrij 468 Johnson,
Loch 503
Johnson, Lyndon B. 13, 214, 226, 256, 260, 261-262, 270, 271-272, 273, 274, 276, 278-279,
280, 281, 282, 283, 284, 286287, 288, 296, 299, 301, 302, 304, 306, 309, 311, 312, 317, 318,
324, 326, 328, 329, 333, 334, 336-337, 349, 350, 362, 448, 568
Johnson, Robert 191
Jones, Curtis F. 166
Jones, Garrett 492, 533
Jones, Howard 177
Kaddafi, Muammar 432, 433, 470
Kadir, Abdul 536, 537
Kalp, Malcolm 420
Kamal, Husajn 541
Kansi, Mir Amal 514, 534
Kappes, Stephen 556
Karamessines, Thomas H. 318, 327, 353, 355, 356, 357, 359, 374
Kaszani, Ahmed 114
Kasim, Abd al-Karim 167-168
Ktek, Charles 45
Katona, Geza 155
Katzenbach, Nick 309, 312
Kaunda, Kenneth 410
Kay, Davis 542-543, 547, 550
Kaya, Okinori 146, 147
Keeley, Robert 375
Kellis, James G. L. 78, 131-132
Kelly, John H. 456
Kendall, Donald 351
Kennan, George 31-32, 38, 43, 44, 46--47, 48, 49, 54, 55, 57, 98, 149
Kennedy, Charles Stuart 376
Kennedy, John E 13, 185, 194-195, 201-204, 206, 210, 212-213, 214, 217, 220, 224-228, 230-
241, 243, 246, 247-255, 256-260, 261-262, 264, 266, 267-269, 270, 273, 280, 311,313,319,
333,349
Kennedy, Robert F. 130, 207, 208, 210, 211, 212-212, 215-216, 217, 218, 220, 222, 225, 228,
230, 231, 232, 234, 235, 240, 241, 248, 256, 260, 261, 270, 280, 281, 311, 312, 313, 333, 374,
385
Kent, Sherman 29
Kern, Harry 143
Kerr, Richard J. 477, 549
Kilburn, Peter 448, 458
Killgore, Andrew 115
Killian, James R. 13, 138
Kim Ir Sen 71, 75
Kingsley, Rolfe 316
Kirkpatrick, Jeane 426
Kirkpatrick, Lyman 100, 209, 219, 273, 335
Kisevalter, George 266
Kishi, Nobusuke 141, 142-146
Kissinger, Henry 335, 336-337, 338, 340, 341, 342, 343, 344-345, 346--347,350,351-
352,353-355,357--358, 359, 360, 362, 367, 368, 383, 384-385, 387, 389, 392
Knoche, Enno 410
Knotts, Jack 392
Kodama, Yoshio 141-142
Komer, Robert 306
Korn, David 446
Korry, Edward 349, 351, 353, 354 Kostikow, Walerij 260 Kreisberg, Paul 79 Kubisch, Jack
379-380 Kukliriski, Ryszard 408
Laingen, Bruce 419
Lair, Bill 245, 290, 291, 292, 391
Laird, Melvin 362
Lake, Tony 489, 513, 515-516
Land, Edwin 138
Lansdale, Ed 212-213, 215-216, 220,
228, 243 Lanusse, Alejandro 352 Leahy, William D. 29, 30 Lebied', Mykola 60-61 Lee Kuan
Yew 205 Lee, Syngman 173
Lehman, Dick 148, 195, 376, 397, 399,
428-429 LeMay, Curtis 51 Letelier, Orlando 360 Levin, Jeremy 447 Lewis, Jim 441 Lewis,
Sam 442 Li Mi 81
Lilley, Jim 291-292, 293, 294, 469 Lindsay, Franklin 51, 66, 89, 335 Lodge, Henry Cabot
249, 250, 251,
252, 253, 254, 255 Lon Nol 347 Loomis, Henry 89
Lovestone, Jay 54
Lovett, Robert A. 26, 37, 182
Lowenthal, Mark 515
Luce, Henry 55, 99
Lumumba, Patrice 191-192
Lundahl, Art 231, 232, 234, 237
Lynch, Graystone 206, 207
Ma Pu-fang (Ma Bufang) 79 MacArthur II, Douglas 145 MacArthur, Douglas 70, 72, 147
MacEachin, Doug 415, 416, 480, 485 MacGaffin, John 524 Macmillan, Harold 165, 225
Magruder, John 25-26, 28, 30 Makarios, arcybiskup 377, 378 Malik, Adam 297-299 Maloney,
Mike 293 Manacatide, Theodore 35, 36 Mandela, Nelson 410 Mann, Tom 260 Mansfield,
Mike 128, 131 Mao Tse-tung 70, 71, 72, 79, 344, 345 Mark, David 265-266 Marshall, George
C. 38, 49 Martens, Bob 298
Martin, Graham 296, 341, 342-343,
346, 387, 389 Martinez, Eugenio 363 Mason, John 175 Masud, Ahmed Szah 526 Maury, John
135 Mawhusz, Abid Hamid 545-546 McAfee, Marilyn 511 McAvoy, Clyde 144, 145, 297
McCargar, James 52, 130 McCarthy, Joseph 39, 129-131 McCarthy, Mary 519, 520
McClellan, John 327 McCloy, John 26 McClure, Robert A. 110, 112 McCone, John 210-
213,214,215,217,
219, 222-229, 231, 233-240, 251,
255, 256, 259-260, 261, 271-275,
281-282, 284, 307, 552 McConnell, Mike 565 McCord, Jim 364-365, 366, 372 McCormack,
John 121 McCoy, Leonard 316 McConnell, Jim 565 McFarlane, Robert 452 McLaughlin,
John 527, 539, 557 McMahon, John 87, 89, 412-413, 427,
428, 434-435, 437, 449, 452, 453,
455
McNamara, Robert 222, 233, 234, 236, 239-240, 255, 273, 274, 275, 277, 278, 281, 282, 284,
286, 288, 304, 305, 328, 362, 568
Meade, Stephen 110
Melby, John 82-83
Mendez, Tony 421-422
Mengistu Hajle 444-445, 446
Menninger, William C. 57
Miceli, Vito 343
Miller, Gerald 12
Milosevic, Slobodan 525
Mindszenty, Jozsef 156-157
Mitchell, John 337
Mitterrand, Francois 435-436
Mobutu, Joseph 192, 320-321, 396, 399, 428
Moffitt, Ronni 360
Mollet, Guy 341
Mondale, Walter 398, 415
Montague, Ludwell Lee 74
Monzon, Elfego 120, 123
Morgan, Calvin 493
Morgan, Susan 441
Morris, Roger 335
Mosaddegh, Mohammad 103,104-108,
109-112, 113-114,417 Motieka, Kazimieras 483 Moyers, Bill 301,302,310
Mugnija, Imad 440i4l, 447 Murphy, Carol 511 Murphy, David 214, 15 Myers, Dee Dee
490
Nagy, Imre 156-157 Naser, Gamal Abdel 153, 154, 323-324 Nasution, Abdul 177-178
Negroponte, John D. 544, 558, 559,
560, 565 Neher, Leonardo 246 Nelson, Bill 395
Ngo Dinh Diem 243-244, 248-250, 252, 253-255, 271, 289, 307, 312, 313
Ngo Dinh Nhu 248, 253, 255 Nguyen Cao Ky 289, 329 Nguyen Van Thieu 289, 343, 329
Nicholson, Harold J. 516-517 Nixon, Richard M. 13, 39, 60, 96, 102, 127, 145, 152, 169-170,
174, 185, 185, 189, 192, 194, 211, 226, 249, 333-348, 351, 352, 357-359, 362--364,365-
368,370,373,374,375--379, 385, 389, 398, 400, 405, 410, 412, 413, 417, 425, 431, 444, 460,
462, 489, 551 Noel, Jim 183
Noriega, Manuel 399, 473-475 Norland, Don 433
North, Oliver 433, 452-453, 454, 455,
456, 457, 459, 460 Nosenko, Jurij 265-269, 315, 316
O'Brien, Walter 135
O'Neill, Joseph P. 445-446, 494
Oakley, Robert 447, 448, 458, 471-472
Odell, Bruce 324
Odom, Bill 501
Ohly, John 56
Ojibway, Lewis 292
Olson, Frank 86
Olson, Jim 467
Osborn, Howard 314, 316, 364, 365 Oswald, Lee Harvey 257-259,260-261, 262-264, 266,
267, 268, 311
Pahlawi, Mohammad Reza 104
Palmer, Mark 480
Papadopoulos, Georgios 374
Parkjr, Richard 21, 22-24
Passaro, David 563
Pastorino, Robert 473
Patterson, Robert 35
Pavitt, Jim 527, 540, 546
Pawley, William 125-126, 132
Pearson, Drew 311, 312
Peers, Ray 80
Penrose, Stephen 43
Petraeus, David H. 546
Petterson, Donald 521
Peurifoy, Jack 117, 121, 124, 126-127
Philby, Kam 65, 66, 267
Phillips, David Attlee 122, 127, 184,
353, 354, 361 Phillips, Rufus 243, 252 Piekowski, Oleg 230, 267 Pinochet, Augusto 360
Poe, Tony (Anthony Poshepny) 290-291 Poindexter, John 426, 452, 456, 459,
460
Polgar, Tom 26, 48, 73, 85, 319, 322,
323, 352, 353, 356, 388-390 Pollack, Ken 423 Pope, AI 179, 180, 181 Popow, Piotr 267
Posada Carilles, Luis 456-457 Potts, Jim 377
Powell, Colin 204-205, 455, 470, 494,
544, 548, 549 Powers, Francis Gary 188 Prado, Enrique 567 Precht, Henry 417 Price, Ted 501
Quainton, Anthony 422 Quang Due 248 Quinn, Bill 28
Raborn, William F. Red" 286, 287-289, 301
Rafsandzani, Ali Akbar Haszemi 451, 458
Raszidian, Asadollah 106
Raszidianowie, bracia 109
Reagan, Ronald 13, 385, 400, 424-426, 426, 429-433, 435-436, 439, 440, 444, 445, 446, 447,
448, 449, 450, 451-452, 453, 456, 458, 462, 475, 500, 530
Reber, James Q. 139, 227
Reston, James 309
Reynolds, Robert 183
Rice, Condoleezza 530, 531, 532
Richardson, John 159
Richer, Robert 567
Richter, Stephen 514
Ridgway, Matthew B. 81
Robarge, David S. 560
Robertson, Rip 120, 127, 128, 184, 190, 206
Rockefeller, Nelson 384, 385, 386 Rodriguez, Felix 322, 323 Roosevelt, Archie 163
Roosevelt, Franklin D. 19, 21, 22, 56, 104
Roosevelt, Kim 56, 102, 105-106, 107, 109, 110, 111-112, 114, 116, 163, 165, 168 Roosevelt,
Teddy 551 Rosenberg, Janet 224 Rosenthal, Jim 255 Rosselli, John 218, 241,311 Rostow,
Walt 217, 302, 307, 322 Rountree, William 113, 114, 164 Rumsfeld, Donald 381, 384, 385-
386, 393, 394, 400, 475, 530, 539, 568
Rusk, Dean 82-83, 205-206, 222, 227, 232, 234, 237, 254-255, 386, 310, 312-313, 350
Russell, Richard 262, 289, 313
Sa adi, Ali Saleh 168
Said, Nurias- 164, 167
Sacharow, Andriej 340
Sadat, Anwar el- 494
Salameh, Ali Hasan 438-439
San Roman, Pepe 206-207
Sanchez, Nestor 242, 260
Sandys, Duncan 165
Sarasin, Pote 346
Sato, Eisaku 143, 146
Saud, krl Arabii Saudyjskiej 164
Scheuer, Mike 514
Schlesinger, Arthur 224
Schlesinger, James R. 357, 358, 367, 369, 370, 371, 372-373, 381, 383, 386,387,
392,412,518, 560
Schneider, Rene 353, 355, 356
Schroen, Gary 520, 524
Schultheis, Fred 71
Schwarzkopf, Norman (modszy) 478
Schwarzkopf, Norman (starszy) 104, 110
Scott, Win 258
Secord, Richard 452, 454, 455-56, 457 Seraj, Abdul Hamid 165-166 Shackley, Ted 88, 89,
293-295, 359, 391
Shelby, Richard 515 Shields, Julia 302 Short, Dewey 59
Shultz, George P. 357, 426, 429, 439 Sichel, Peter 27, 62, 75 Silberman, Laurence 383-384
Simbolon, Maludin 176 Simon jr, James Monnier 497, 529, 534 -535
Sinclair, John 105, 136 Smith, Abbot 182, 400 Smith, David 247, 251
Smith, Harold D. 29
Smith, Haviland 214, 371, 408, 557
Smith, Ian 410
Smith, Jeffrey 522
Smith, Walter Bedell 20, 29, 31, 32, 39, 69, 70, 71, 72-74, 76, 78, 79, 81, 83, 85, 88, 89, 90-
91, 98, 101--102, 103,105,114, 116, 117,125, 131, 133, 140, 151, 208-209, 243, 267, 274,
295, 555, 564
Snider, Britt 502
Snyder, John W. 44
Sofaer, Abraham 458
Soenicyn, Aleksander 340
Somoza, Anastasio 117
Somoza, rodzina 429
Sorensen, Ted 405
Souers, Sidney W. 29-31
Souvanna Phouma, ksi 245
Specter, Arlen 502
Springer, Axel 100
Stabler, Wells 342-343
Stalin, Jzef 31-32, 33, 34, 38, 39, 47, 57,61,64,71,84, 95, 104, 154
Starr, Nicholas 493
Stassen, Harold 169
Stein, John 428
Stevenson, Adlai 204-205, 235, 237
Stimson, Henry 26
Stone, Rocky 343, 111, 114, 166
Stroock, Thomas 510-511
Stump, Felix 179
Stutesman, John H. 107
Suharto 297, 298, 299
Sukarno 169, 170, 171-173, 174-176,
177, 178, 180, 181, 296-297 Sulick, Michael 483 Sullivan, William 290, 292 Symmes,
Harrison 164 Szamun, Kamil 16 Szawani, Mohammed Abdullah 514 Szejk, al-Libi Ibn al-539
Szejk-ol-eslam, Hosejn 421 Sziszakli, Adib asz- 166
Talenti, Pier 342
Tanner, Steve 62-64
Tasca, Henry 377, 378
Taylor, Maxwell 208, 225, 247, 255,
281, 283 Taylor, Rufus 316
Tenet, George J. 40,483,497, 512-513, 516, 517, 518, 519-520, 521-522, 523, 524-528, 530-
531, 533, 535, 537-538, 539-540, 542, 544, 547, 549-550,551-552,557, 560
Thomas jr, William W. 76, 295
Thompson, Colin 463
Thury, Zoltan 157
Tilton, John 322, 323
Torte, Hans 76
Tolkaczow, Adolf 466
Tomic Romero, Radomiro 349
Tovar, Hugh 298
Tran Van Don 249, 250, 252, 253, 254 Travers, Russ 517
Trujillo, Rafael 201, 202, 287, 312, 313
Truman, Harry 12, 19, 22-23, 24, 26, 29-30, 35, 39-0, 42, 43, 44, 45--46, 55-56, 60, 67, 69,
70, 72, 73, 96, 159, 229, 274, 382, 385, 408, 527
Truscott, Lucian K. 85, 87, 90 Turner, Stansfield 405, 406-407, 409,
411-413, 414, 415, 418, 419, 424,
448, 462, 560 Twetten, Tom 470, 471, 491, 557
Ulbricht, Walter 85
Ulmer, Al 52, 53, 171-172, 173, 175
Valenzuela, Camilo 355
Vang Pao 245, 292, 344, 390, 392
Van Voorst, Bruce 461
Vance, Cyrus 407
Vandenberg, Arthur 39
Vandenberg, Hoyt 33, 34-35, 38, 39,
40, 42 Varona, Tony 203 Viaux, Roberto 354-355, 356 Vinson, Carl 59
Wali, Abdul 563 Walker, William 217 Waller, John 113
Walters, Vernon 221, 364, 365, 366, 372, 373, 381, 445, 446, 448, 474, 480
Ward, Phil 420
Ward, Terry 511
Warner, John 560
Warren, Earl 261, 269
Warren, Ray 359
Webster, William Judge" 463,462-467,
472, 473, 474, 475, 560 Weinberger, Caspar W. 426, 455 Weir, Benjamin 447, 452
Weisband, William Wolf 71 Weisl, Edwin 260 Welch, Richard 379 Wells, Timothy 444-446
Westmoreland, William 306, 328, 329 Whelan, Thomas 117 White, Lawrence K. Red" 211,
289,
303, 314
Whitten, John 257, 258, 259, 261, 262,
263-264 Wietrow, Wladimir 435 Wilcox jr, Philip C. 456, 475 Willauer, Whiting 117
Williams, Stephen 75 Wilson, Thomas R. 525 Wilson, Woodrow 41 Wimert, Paul 354, 355
Winters, Don 474, 475
Wisner jr, Frank G. 37, 411, 491-492
Wisner, Frank G. 27-28, 29, 35, 36, 37-38, 47-49, 50-55, 58, 59, 65, 66-67, 69, 73-74, 75, 76,
78, 79, 81, 84, 85, 86, 88-89, 90, 96, 98, 101, 105, 107, 109, 110, 111-113, 16-120, 121, 123,
124, 127, 130, 132-134, 138, 148-154, 155, 156, 158-160, 163-164, 171-172, 174, 241, 300-
301, 310, 396-397
Wolfowitz, Paul 399, 502
Woodhouse, Christopher Montague 104, 105, 107
Woodruff, Fred 493
Woolsey jr, R. James 490,493,495,496,
497, 501, 505, 506, 510, 560 Wyatt, F. Mark 44, 45 Wyman, Willard G. 60, 63
Yani, Ahmed 177 Yost, Charles 166 Young, George 165
Zahedi, Fazlollah 108-109, 110, 111, 114
Zaman, hadzi 537

RDA FOTOGRAFII
s. 1
u gry: Cynthia Johnson/Time Life Pictures/Getty Images
u dou z lewej: Harry S. Truman Library/National Archives and Records Administration u
dou z prawej: Leonard McCombe/Time Life Pictures/Getty Images
s. 2
u gry z lewej: Dwight D. Eisenhower Library/National Archives and Records Administration
u gry z prawej: Alfred Wagg/Getty Images u dou z lewej: rzd Stanw Zjednoczonych u
dou z prawej: rzd Stanw Zjednoczonych
s. 3
u gry z lewej: AP/Wide World Photos
u gry z prawej: Bettmann/CORBIS
porodku: za zgod Centralnej Agencji Wywiadowczej
u dou: Lyndon Baines Johnson Library/National Archives and Records Administration s. 4
u gry: Lyndon Baines Johnson Library/National Archives and Records Administration u
dou: Lyndon Baines Johnson Library/National Archives and Records Administration
s. 5
u gry: National Archives and Records Administration
porodku: Gerald R. Ford Presidential Library and Museum/National Archives and Records
Administration
u dou: Gerald R. Ford Presidential Library and Museum/National Archives and Records
Administration
s. 6
u gry: Bettmann/CORBIS
u dou: Terry Arthur/Biay Dom/Time Life Pictures/Getty Images

54
RDA FOTOGRAFII
S. 7
u gry z lewej: Bettmann/CORBIS
u gry porodku: Dennis Cook/AP/Wide World Photos
u gry z prawej: Cynthia Johnson/Time Life Pictures/Getty Images
porodku: John Duricka/AP/Wide World Photos
u dou: William J. Clinton Presidential Library/National Archives and Records Administration
s. 8
u gry: Eric Draper/AP/Wide World Photos porodku: J. Scott Applewhite/AP/Wide World
Photos u dou: Pablo Martinez Monsivais/AP/Wide World Photos