Professional Documents
Culture Documents
7'"'; #2 # 7'$>@')0@
na 4e;5
7'"';. adA5 . s5 Que +a-dice> 3ue
desea e- +a- 0a!a o'!os5 ZZ *-as-
1e+o5 ZZ Pe!sona 3ue desea e- +a-
a o'!a 0o! /a,e! sido o1endido o
daBado +o!a- o +a'e!ia-+en'e5
7'"'@. 45 Ma-deci! desea! e- +a- a
o'!a 0e!sona 0o! accin de
4engan;a5 ZZ *-as1e+a!5
7'"!'. s5 Di1icu-'ad sac!i1icio
0enu!ia5 SIN[N( naSa5 E6EM( ?a-
0Han *amus*ani, es'o. 4iniendo
con di1icu-'ad5
7'"!')0;. adA5 . s5 75 ARJACHIQ5
7'"!')0@. 45 75 ARJACHIH5
7'"!';. adA5 . s5 Que +a-dice o
,-as1e+a5 SIN[N( naSJac/u BaSJa3
3/o!o3 MaBuc/i35 ZZ Jol0
Pe!sonaAe +a-igno 3ue 4i4e en -a
c!eencia 0o0u-a! 3ue a0a!ece
+a'ando . descua!'i;ando a 0e!-
sonas 3ue 3uedan a su a-cance5
7'"!'<0)0;. adA5 . s5 75 MUCHUCHIQ5
7'"!'<0)0@. 45 75 MUCHUCHIH5
7'"!'<0@. 45 75 MUCHUH5
7'"!'@44'. ad45 Di1icu-'osa+en'e
di19ci-+en'e a du!as 0enas5
7'"!'@44'7'. ad45 Di19ci-+en'e a-
0enas 0enosa+en'e 1a'igo-
sa+en'e5 E6EM( ?a*Hayllana c*a-
yawuni, --egu: a du!as 0enas5
7'"!'@5'6%'. ad45 Di1icu-'osa+en'e
0enosa+en'e5 ZZ De +uc/o 'ie+0o5
7'"!'@%'. ad45 A0enas di19ci-+en'e
sac!i1icada+en'e5 E6EM( ?a0Hayta
c*ayamuni, a0enas /e
--egado5
'6. s5 9tno*ist& Te!ce!a MaSa de-
se@'o se3Je Qo--ana de- sec'o!
C/inc/a.su.u5 Es'e ado!a'o!io e!a
e- inicio de- Ca+ino Rea- o
Q*apaq ?an 3ue conduc9a
0!ecisa+en'e a- C/inc/a.su.u5
Se /ac9an 0agos 0o! 0a!'e de -os
usua!ios 0a!a 3ue es'e ca+ino se
+an'u4iese en ,uen es'ado de
conse!4acin en 1o!+a
0e!+anen'e5
7'6. s5 Ca+ino 49a senda !u'a
0asaAe '!oc/a5 E6EM( sinc*i 0arun
c*ay ?an wasiy0iman c*a-
yanai0ipaq, ese ca+ino es +u.
-eAos 0a!a 3ue --egues a 'u casa5 ZZ
!igdo& M:'odo5 ZZ ad45 Ra est&
A1i!+a'i4o5 E6EM( ?an c*a0rapi
llan0Has*an?a, .a es'2 '!a,aAando
en -a se+en'e!a5
7'7'. s5 He!+ana de -a +uAe!5 E6EM(
warmiypa ?a?anmi *amun, -a
/e!+ana de +i es0osa /a 4enido>
?a?a pura, en'!e /e!+anas5
7'7')'">;. adA5 . s5 Que '!a'a de
/e!+ana 0o! a+is'ad5 E6EM( pay-
qa ?a?ac*a0unmi mamayta, e--a
es /e!+ana de a+is'ad de +i
+ad!e5
7'7')'">@. 45 Accin de /ace!se
/e!+ana si+0-e+en'e 0o!
a+is'ad5
7'7')';. adA5 . s5 Que -og!a /e!-
+ana! a dos +uAe!es en un '!a'o
1a+i-ia! 0o! +u'uo acue!do5
7'7')'@. 45 Da!-e 0o! /e!+ana una
+uAe! a o'!a5 ZZ Hace! 3ue dos
+uAe!es sean /e!+anas 0o! a+is'ad o
'!a'o 1a+i-ia!5
7'7'"'. s5 tej& TeAido !ec'angu-a! o
cuad!angu-a! 3ue --e4an -as +u-
Ae!es a -a ca,e;a /e!+osa+en'e
0in'adas . ,o!dadas5 SIN[N(
isSa.o5
7'70. adA5 T!an3ui-o !e0osado se-
!eno 3uie'o so segado5 SIN[N(
'/aS5
7'70)0;. adA5 . s5 T!an3ui-i;ado!
sosegado!5 SIN[N( '/aSnic/e35
7'70)0@. s5 Sosega! '!an3ui-i;a!
0aci1ica! se!ena!5 E6EM(
maqana0uqta ?a?ic*iy, 0aci1ica! a
-os 3ue 0e-ean5
7'7044'. ad45 T!an3ui-a+en'e so-
segada+en'e 0ac91ica+en'e5
SIN[N( '/aS--a5
7'70;. adA5 . s5 Que se /ace sose-
gado '!an3ui-o 0ac91ico !e0o-
sado se!eno5
7'7>. adA5 De-gado5 E6EM( ?a?u
was0*a, soga de-gada> ?a?u
c*Hunc*ul, in'es'ino de-gado5
7'7>@'=;'. adA5 Ade-ga;ado5 E6EM(
?a?uyasqa qori qHaytu, /i-o de o!o
ade-ga;ado5
7'$'=. ad45 Mu.5 ZZ ,ram& Mo!1e+a
3ue an'e0ues'o a- sus'an'i4o
signi1ica de+os'!a!-o 3ue se es'2
1ingiendo5 E6EM( ?apas q*ari,
/ace!se e- +u. 4a-ien'e> ?apas
llan0Haq, /ace!se e- '!a,aAado!5 ZZ
Su1iAo 3ue des0u:s de- 4e!,o
signi1ica a-go 3ue se 0uede5 E6EM(
apamuy?apas, .a 0uedes '!ae!>
*amuy?apas, .a 0uedes 4eni!5
*inalla?apas 0ac*un, 3ue es': as9
d:Aa-o as95
7'$'= 7'$'=. -oc5 Re0!esen'a! en
g!ado su0e!-a'i4o -o 3ue no es en
!ea-idad5 E6EM( ?apas ?apas
yac*aq, /ace!se e- sa,iondo5
7'$'=44'7'. -oc5 Mu. +uc/o de-
+asiado5 Signi1ica a0a!en'a! en
g!ado su+o -o 3ue se desea
de+os'!a!5 SIN[N( nac/a./ina!a3
+anc/a./ina!a35
7'$>. adA5 *-ando sua4e es0onAoso5
E6EM( ?apu tHanta, 0an ,-ando o
sua4e5 ANT[N( c/uc/u5
7'$>)'@. 45 A,-anda! sua4i;a!
+u--i! a-g"n cue!0o du!o5 E6EM(
?apay c*ay allpata, a,-anda esa
'ie!!a5
7'$>">@. 45 A,-anda!se sua4i;a!se5
7'$>44'. adA5 Sie+0!e ,-ando o sua4e5
7'$>44'7'. adA5 Sua49si+o +u-
nid9si+o ,-and9si+o5
7'$>;. adA5 . s5 A,-andado! sua-
4i;ado! +u--ido!5
7'$>@. 45 Sua4i;a! a,-anda! +u--i!5
7'$>@ 7'$>@. adA5 *-and9si+o
sua49si+o5 E6EM( ?apuy ?apuy
tHanta, 0an +u. sua4e ,-and9si+o5
ANT[N( c/uc/u. c/uc/u.5
7'$>@')0;. adA5 . s5 Que a,-anda o
sua4i;a a-go 3ue es du!o5
7'$>@')0@. 45 Hace! a,-anda!
sua4i;a! o +u--i! a-go endu!eci-
7'$>@'@ #" ## 7'?06)'@';
do5 ANT[N( c/uc/u.ac/i.5
7'$>@'@. 45 A,-anda!se sua4i;a!se
+u--i!se -o 3ue es'a,a du!o5
7'$!>. adA5 75 UPJU5
7';)!'. s5 Peine5 Ins'!u+en'o 0a!a
0eina! -a ca,e--e!a5
7';)!')0">@. 45 Hace!se 0eina! -os
ca,e--os5
6';)!')0;. adA5 . s5 Que /ace
0eina!5
7';)!')0@. 45 Hace! 0eina! e-
ca,e--o5
7';)!'">;. adA5 . s5 Que se 0eina a
s9 +is+o5
7';)!'">@. 45 Peina!se a s9 +is+o5
7';)!'6'. adA5 Peina,-e5 Sus-
ce0'i,-e de se! 0einado5
7';)!'6'">@. 45 Peina!se !e-
c90!oca+en'e5
7';)!'$'@. 45 Re0eina!5 7o-4e! a
0eina!5
7';)!';. adA5 . s5 Peinado!5
7';)!'=;'. adA5 Peinado5 E6EM(
*amun0i?aqc*Hasqa, 4end!2s
0einado5
7';)!'@. 45 Peina!5
7';)!'@=0@. 45 A.uda! a 0eina!5
7';)!0. s5 B%s& Sonido 0!oducido
0o! un ins'!u+en'o +usica-5
SIN[N( Bu3c/Ji5
7';7'@. 45 alim& Co+e! -os ani+a-es
+a+91e!os 'ie!nos a 0o3ui'os o
de+asiado -en'o5
7';'. ad45 Enan'es /ace un +o-
+en'o /ace un !a'o5 E6EM( ?aq*a
*amurqani, enan'es 4ine5
7';'44'. ad45 Hace un +o+en'o 'an
s-o5
7';!'<0)0;. adA5 . s5 75 MUCHUCHIQ5
7';!'<0)0@. 45 75 MUCHUCHIH5
7';!'<0@. 45 75 MUCHUH5
7'<. onomal& 7o; ono+a'o0:.ica 3ue
de+ues'!a i!!i'a,i-idad enoAo de
niBos 'ie!nos5
7'<';. conA5 Ha sea5 E6EM( ?araq
qan, ?araq pay, .a sea '" o .a sea
:-5
7'<'; 7'<';. ad45 Una . +uc/as
4eces5 E6EM( ?araq ?araq *a-
mun0i, 4ienes una . +uc/as 4e-
ces5
7'<7'. adA5 MaAade!o --o!n5 SIN[N(
c/Ja!c/a5
7'<7')'. adA5 MaAade!i'o --o-
!onci'o +aBosi'o Idi+inu'i4oK5
7'<7'">. adA5 )!i'n +aAade!o
--o!n 3ue de+ues'!a i!!i'a,i-i-
dad con'inua co+o -os niBos
cuando es'2n en1e!+os 3ue se
+ues'!an de +a- ca!2c'e!5 E6EM(
?ar?a0u *erqHe, niBo +aAade!o5
7'<7'@. 45 Po!'a!se con +aAade!9as5
I65L5P5K SIN[N( c/Ja!a!a!a.
a!a!a!a.5
7'=. -oc5 Dice que ya& E6EM( ?as
c*ayamun?a, dice 3ue .a --eg
7'=' 7'='. s5 Anat& Cani--a o 'i,ia
en su 0a!'e de-an'e!a5 SIN[N(
0ic/usSi c/aSisen3a5
7'%';. -oc5 Su1iAo co+0ues'o e3ui-
4a-en'e a- ad4e!,io ya tam+in&
I65L5P5K E6EM( qan ?ataq, t% .a
'a+,i:n> pay ?ataq, :- .a 'a+-
,ien5
7'%'; 7'%';. ad45 ?!ecuen'e+en'e
a cada +o+en'o a cada ins'an'e5
E6EM( ?ataq ?ataq *amuni, 4ine
1!ecuen'e+en'e5
7'%!0. s5 En'!aBas5 ZZ !am& Lo 9n'i+o
de- a-+a o de- co!a;n5 E6EM(
nunaypa ?atHinmanta pac*a,
desde -o +2s 9n'i+o de +i a-+a5
I65L5P5K
7'%!0@. 45 Sen'i! n2useas o a!cadas5
7'?)044'7'. adA5 75 AWCHJI AW-
CHJIH5
7'?)!0. adA5 Pun'iagudo> de 0un'a
aguda o a1i-ada5 E6EM( ?awc*Hi
c*u0i, -an;a 0un'iaguda5
7'?)!0 7'?)!0@. adA5 Pun'ia-
gud9si+o5 SIN[N( naMc/Ji--aBa5
ANT[N( 3/o-+u--aBa5
7'?)!0)'@. 45 E+0un'a! agu;a!
saca! 0un'a a1i-a!5 E6EM( ta0aipu
?awc*Hic*ay, e+0un'a! -a es'aca5
SIN[N( BaMc/i.ac/i.
7'?)!044'7'. adA5 Mu. 0un'iagudo
agu;ad9si+o5 ANT[N( 3/o--
+u--aBa5
7'?)!0@. 45 Agu;a! /ace! 0un'a
saca! 0un'a a un o,Ae'o5 ANT[N(
3/o-+uc/i.
7'?)!0@')0@. 45 75 AWCHJIHAH5
7'?)!0@';. adA5 . s5 Agu;a,-e
e+0un'a,-e susce0'i,-e de se!
agu;ado5
7'?)!0@'@. 45 Pone!se 0un'iagudo
agu;ado 0un;an'e5 ANT[N(
3/o-+u.a.5
7'?0. s5 Anat& OAo5 E- sen'ido de -a
4is'a5 E6EM( c*Hoq?i ?awi, oAos
-egaBosos5 ZZ Eot& La .e+a de
'odas -as 0-an'as o de -os 'u-
,:!cu-os5 ZZ Agri& OAo de -a 0a0a
7'?0 5>"5>. s5 75 PHUTU5
7'?0 :6;:@. s5 $at& ConAun'i4i'is5
Ma- de oAos5
7'?0 <><>. s5 75 AWINLLA5
7'?0)'@. 45 Pone! oAos a una i-
+agen o en una 0in'u!a5 ZZ !amP
OAa-a! 0one! oAa-es a una 0!enda
de 4es'i!5
7'?0">. adA5 . s5 OAn5 Pe!sona 3ue
'iene oAos g!andes5 SIN[N(
BaMisa0a5
7'?044'. adA5 75 AWISAPA5
7'?044>. s5 NEOL5 7iso! +i!ado!5
7'?06. s5 Pa!'e +edu-a! de una cosa
-o +eAo! de -o +eAo!5 ZZ !igdo&
P!i+e! 0-a'o o 0!i+e! 4aso 3ue
se si!4e de -as 4iandas o de -a
,e,ida . se /ace 'o+a!5
7'?06'@. 45 Qui'a! -a .e+a de -os
4ege'a-es5
7'?06)';. adA5 . s5 75
QELQARIMAQ5
7'?06)'@. 45 Co-oca! -os oAos en e-
'!a,aAo de i+agine!9a o en -a
0in'u!a5 ZZ Lee!5 E6EM( ?awinc*ay
c*ay qelqata, -ee ese esc!i'o5 ZZ
Hace! de 4eedo! o,se!4ado!
4ig9a5
7'?06)'@';. adA5 . s5 Que co-oca
oAos en -a i+agine!9a o 0in'a oAos
en una 0in'u!a5 ZZ Hace! de
4eedo! o,se!4ado! o 4ig9a5
7'?0644' #& #' 6'?='@'$>@
7'?0644'. s5 Anat& Pu0i-a de- oAo5
SIN[N( naMi !u!u5
7'?0='$'. adA5 De oAos g!andes5
SIN[N( BaMiSu BaMi--a5 ANT[N(
c/JiBi BaMi5 ZZ Agri& Tu,:!cu-o con
.e+as u oAos a,undan'es .
0!o1undos 3ue 1a4o!ecen +eAo!
0!oduccin de -a se+i--a5
7'?0@>;. adA5 . s5 Que 'iene oAos5 ZZ
!am& Que sa,e -ee! o esc!i,i!5
7'?"!0. s5 P!esencia5 Asis'encia
in+edia'a de una 0e!sona an'e
o'!a5 SIN[N( 3a.--a5
7'?$'. adA5 An'iguo !e+o'o 0asado
an'e!io!5 SIN[N( BaM0a35 E6EM(
?awpa runa, /o+,!e an'iguo>
?awpa wi?ay, gene!acin an'igua5
7'?$' "'@. =. An'ig<edad condicin
de an'iguo o !e+o'o5 I65L5P5K
7'?$')';. adA5 . =. Que an'ici0a
3ue ade-an'a o an'e0one5
7'?$')0">@. 45 Hace!se 'o+a! -a
de-an'e!a5 SIN[N( naM0a!ic/iSu.
3a.--ac/iSu.5
7'?$')0;. adA5 . s5 Que /ace a-
de-an'a! an'ici0a! an'e-a! o 0!e-
cede!5 SIN[N( 3a.--ac/i35
7'?$')0@. 45 Hace! an'ici0a!
ade-an'a! o an'ecede!5 SIN[N(
3a.--ac/i.5
7'?$'44'7'. adA5 An'i3u9si+o +u.
an'iguo5 E6EM( 0ay wasiqa
?awpalla?a, es'a casa es +u.
an'igua5
7'?$'5>@. 45 7eni! 'o+ando -a
de-an'e!a o ade-an'a!se5
7'?$'">@. 45 Ade-an'a!se i!
an'ici0ada+en'e an'es de 'ie+0o5
SIN[N( BaM0a!iSu.5
7'?$'$'">@. 45 Luc/a! 0o! 'o+a! -a
de-an'e!a con'inua+en'e5
7'?$';. adA5 . s5 An'ici0ado!( 3ue se
an'ici0a ade-an'a> 3ue an'ecede5
SIN[N( 3a.--a35 ZZ adA5 An'iguo
!e+o'o an'es de es'a :0oca5
SIN[N( BaM0a5
7'?$'; 7-;-6. adA5 n%m&ord& E-
0!i+e!o5
7'?$'; %'<$>@. s5 Agri& P!i+e!a
sie+,!a con o sin !iego5 SIN[N(
+isSa +aMa.5
7'?$'; %!0"'. s5 Agri& P!i+e!a
1-o!acin de -a 0a0a5
7'?$';)'">;. adA5 . s5 Que 'o+a -a
de-an'e!a5 Que se an'e0one o
ade-an'a a o'!o u o'!os5
7'?$';)'">@. 45 An'ici0a!se
an'e0one!se an'e-a!se 0one!se
de-an'e de o'!os5
7'?$';)'@. 45 Ade-an'a! an'e0one!
0!ecede!5
7'?$';-. s5 De-an'e!a de-an'e5 ZZ
P!esencia 0a!'e de-an'e!a de una
0e!sona5 E6EM( ?aupaqei0ipin
asin, !9e en 'u 0!esencia5
7'?$';-6. ad45 75 HANAH5
7'?$';@';. adA5 . s5 Que en4eAece o
se desgas'a 0!e+a'u!a+en'e5
7'?$'6)0">@. 45 75 RAWPACHIRUH5
7'?$'<0)05>@. 45 Hace! 3ue se
ade-an'e o se an'ici0e5
7'?$'<0)0;. adA5 . s5 Que /ace
ade-an'a! an'ici0a! o a4an;a!5
SIN[N( 3a.--ac/i35
7'?$'<0)0@. 45 Hace! ade-an'a! /ace!
a4an;a!5 ZZ !am& Hace! 0!og!esa!5
7'?$'<0">;. adA5 . s5 75 QAHLLAQ5
7'?$'<0">@. 45 Ade-an'a!se 0o!
cuen'a 0!o0ia +aBosa o 4o-un-
'a!iosa+en'e5 SIN[N( BaM0aSu.5
7'?$'<0@. 45 An'ecede! 'o+a! -a
de-an'e!a an'ici0a!se5 SIN[N(
BaM0a!i.5 ANT[N( 3/e0a!i.5
7'?$'<;:@. 45 To+a! -a de-an'e!a
!20ida+en'e an'e o'!os5
7'?$'=;'. adA5 75 QALLARISQA5
7'?$'@. 45 Ade-an'a!se an'ici0a!se5 ZZ
P!ecede! an'ecede! o a4en'aAa!5
ANT[N( 3/e0a.5
7'?$'@')0@. 45 Hace! 3ue se
ade-an'e5 ZZ Con4e!'i! en an'iguo
aBeAo 0asado o !e+o'o5
An'icua!-o5
7'?$'@"')0@. J. Hace! an'ici0a! o
--e4a!-o 0o! de-an'e5
7'?$'@"'5>@. 45 En'!a! e- 0!i+e!o
ing!esa! an'es 3ue -os de+2s
en'!a! 0!ecediendo a o'!os5 I65L5P5K
7'?$'@">@. 45 An'ici0a!se con
cuidado5
7'?$'@=0@. 45 A.uda! a 'o+a! -a
de-an'e!a a o'!a 0e!sona5
7'?$0. s5 Pun'a5 ZZ E@'!e+o5 ZZ *o!de
can'o5 I65L5P5K5
7'?<'. s5 7a!iedad di4e!sidad
+u-'i0-icidad5 ZZ adA5 Mu-'ico-o!
0o-9c!o+o5 EolP 0aM3a!5 9cP
BaM!a.5
7'?<'@. 45 Di4e!si1ica!5 ZZ Mu-'i0-ica!5 ZZ
Po-ic!o+a!5
7'?<'@'@. 45 Pone!se 0o-ic!o+o5 ZZ
Di4e!si1ica!se5 ZZ Mu-'i0-ica!se5
7'?='. adA5 . s5 Ciego in4iden'e5
Pe!sona 3ue ca!ece de- sen'ido de -a
4is'a5
7'?=' Sa.5 s5 Es'ado de cegue!a o
in4idencia5 Cegue!a5
7'?=')0">@. 45 !igdo& Hace!se engaBa!
a 4is'a 0!o0ia5 SIN[N(
BaMsa.ac/iSu.5
7'?='"'@'@. 45 Hace!se e- ciego o
in4iden'e 0o! con4eniencia5
6'?='60<'@. adA5 . s5 Ciego a +edias5
Que no 4e co!!ec'a+en'e5
7'?='@. 45 Enceguece!5 P!i4a! de-
sen'ido de -a 4is'a5 SIN[N( BaMsa.a.5
7'?='@ 7'?='@. adA5 E@'!e+ada o
'o'a-+en'e ciego5
7'?='@')0">;. adA5 . s5 75
AWSAHACHIQ5
7'?='@')0">@. 45 75 AWSACHIRUH5
7'?='@')0;. adA5 . s5 Que 0!i4a -a
4isin5 ZZ Sus'ancia 3ue 0!i4a -a
4isin5 SIN[N( BaMsa.ac/iSu35
7'?='@')0@. 45 Enceguece! o 0!i4a!-e
e- sen'ido de -a 4is'a a una 0e!sona o
ani+a-5 ZZ !igdo& Hace!-e 1!aude o
engaBa!-e a o'!a 0e!sona a 4is'as
0!o0ias5
7'?='@'"'$>@. 45 75 ARPHAHARAPUH5
7'?='@'$>@. 45 Con4e!'i!se en
7'?='@'; #( #) 7>7>6">
ciego 0o! e1ec'os de a-g"n +a- o
0o! 4eAe;5
7'?='@';. adA5 . s5 Que enceguece o
se 4ue-4e in4iden'e5 SIN[N(
!anS/a.a35
7'?='@'@. 45 7o-4e!se ciego o
in4iden'e 0au-a'ina+en'e5 SIN[N(
BaMsa. !anS/a.a.5
7-;. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica
3ue signi1ica 0as'ocidad casi
0as'oso aguanoso 3ue es': en
0!oceso de desco+0osicin5 SI-
N[N( -e35
7-;?0. s5 Anat& M:du-a de -a co-
-u+na 4e!'e,!a-5 ZZ adA5 . s5 Masa
acuosa +u. 1ina o /a!ina +o-ida
1ina+en'e . ce!nida --a+ada 1-o!5
SIN[N( Be3Min5
7-;?0 '"!>. s5 75 HANAN5
7-;?06. s5 Anat& M:du-a es0ina-5
SIN[N( c/i-ina Be3Mi5
70%!0. s5 A0-as'a+ien'o co+0!esin5
SIN[N( 0Jo3a5
70%!0)0">;. adA5 . s5 Que se /ace
a0-as'a! o co+0!i+i!5
70%!0)0@. 45 Hace! a0-as'a! co+-
0!i+i! a-go5
70%!06'. s5 A0-as'a,-e o co+0!i+i,-e>
susce0'i,-e de se! a0-as'ado o
co+0!i+i,-e5
70%!06'">@. 45 A0iBa!se5 ZZ Co+-
0!i+i!se en'!e 4a!ias 0e!sonas o
ani+a-es5
70%!0$'@. 45 Rea0-as'a!5 7o-4e! a
a0-as'a!5 ZZ Au+en'a! -a 0!esin5
70%!0$'@'@. 45 A0-as'a! co+0!i+i!
cons'an'e+en'e5
70%!0;. adA5 . s5 A0-as'ado!5 Que
a0-as'a a-go5 ZZ Co+0!eso!5
70%!0=;'. adA5 A0-as'ado co+0!i+i-
do5 ZZ I+0!eso5
70%!0@. 45 A0-as'a! co+0!i+i!5 ZZ
I+0!i+i!5 SIN[N( Bu0Ju.5 E6EM(
?itHiy c*ay *anpHatuta, a0-as'a a
ese sa0o5
70%!0@=0@. 45 A.uda! a a0-as'a! o
co+0!i+i!5
7:;'. 0!on5 Ho5 P!i+e!a 0e!sona en
singu-a!5 E6EM( ?oqa nirqani, .o
diAe5 SIN[N( no3a5
7:;'6)0=. 0!on5 Noso'!os5 P!i+e!a
0e!sona en 0-u!a- inc-u.en'e
Iinc-u.e a- 3ue /a,-a en -a accin
!eseBadaK5 E6EM( ?oqanc*is
ripusunc*is, nos i!e+os noso'!os5
SIN[N( no3anc/is5
7:;'@">. 0!on5 Noso'!os5 P!i+e!a
0e!sona de- 0-u!a- e@c-u.en'e
Ino inc-u.e a- 3ue /a,-a en -a
accin !eseBadaK5 E6EM( ?oqay0u
pu?uy0u, noso'!os do!+i+os5
7:;:. s5 Ho.o5 ZZ 6uego de niBos 3ue
consis'e en /ace! /o.os en e-
sue-o de 'ie!!a a 1in de /ace!
en'!a! en e--os ,o-i'as o 1ic/as
3ue se a!!oAan de una dis'ancia
con4enida5 SIN[N( 'Jo3o5
7:=;:6. s5 Anat& Ce!e,!o5 Seso5
Enc:1a-o si'uado den'!o de- c!2-
neo5
7:=;:6 :6;:@5 s5 $at& Ence1a-i'is5
In1-a+acin de- ce!e,!o5
7>")!>. s5 Eot& F/alvia oppo-
siti!lora -5 et $&G P-an'a /e!,2cea
de -a 1a+i-ia de -as -a,iadas de
c2-i; co!'o co!o-a ,i-a-
,iada . es'a+,!es so,!esa-ien'es5
Es '!adicin en e- Qos3o u'i-i;a!
sus /e!+osas 1-o!es !oAas en -as
0!ocesiones de -a Se+ana San'a
es0ecia-+en'e en -a de- SeBo! de
-os Te+,-o!es e- Lunes San'o5
E@is'en 'a+,i:n -as de 1-o!es
ana!anAadas . !osadas5 ZZ F/alvia
+i!lora -& et $&G P-an'a a!,us'i4a
de 1-o!es !oAas . !osadas5 ZZ F/al-
via *istella K*allG& P-an'a a!-
,us'i4a de 1-o!es +u. a-a!gadas
!oAas . /e!+osa+en'e a1e-0adas5
SIN[N( --agas BuSc/u5 $e&AyaP
Bu0c/u5 EolP nuAc/u5 9cP Bu0du5
7>")!> 7>")!>. s5 9col&Keg&
Luga! donde a,undan 0-an'as de
?u0c*Hu&
7>"0. s5 Lasci4ia -uAu!ia 4o-u0-
'uosidad5
7>"0)'">@. 45 Pone!se -asci4o e-
4a!n o -os ani+a-es +ac/os5
7>"0@. 45 Da!se a -a des1ac/a'e;
se@ua-+en'e5
7>"7'. s5 EngaBo ,u!-a e+,us'e
1a-sedad 1a!sa '!a+0a5 SIN[N(
3e3o5
7>"7';. adA5 . s5 EngaBado! 1a--
seado! e+,us'e!o 1a!san'e5
7>"7'@. 45 EngaBa! 1a-sea! ,u!-a!5
E6EM( mac*ulay0ita ?u0?ay,
engaBa a 'u a,ue-o5 SIN[N( .u-
Sa. 3Jo'o.5
7>"7>. s5 Lec/e /u+ana o de
cua-3uie! ani+a-5 SIN[N( Mi-a-i5
ZZ adA5 Sua4e de-icado ,-ando ZZ
N:c'a! de-icioso a- 0a-ada!5 E6EM(
qan mamay ?u0?u tHi0an 0an0i, '"
+ad!e +9a e!es de-icada 1-o!5
7>"7>44'7'. adA5 De-icios9si+o
ag!ada,i-9si+o5 ZZ Sua49si+o de-
-icad9si+o5 ANT[N( +i--a.--aBa5
E6EM( ?u0?ulla?a a?awi, 1!u'a
ag!ada,i-9si+a5
7>"7>;. adA5 . s5 Ani+a- o 4ege'a-
3ue 0!oduce n:c'a! o -ec/e5
7>"7>@. 45 O!deBa!5 E@'!ae! -a -ec/e
de -a u,!e5
7>"7>@'@. 45 Hace!se ag!ada,-e
sua4e ,-ando -a 1!u'a a- +adu!a!5
7>"!>. adA5 . s5 Tu--ido5 De ,!a;os
encogidos5 SIN[N( /u--u5 E6EM(
?u0Hu ma0i, de ,!a;os encogidos5
7>"!>@'@. 45 $at& Tu--i!se de ,!a;os5
Queda!se ,a-dado de ,!a;os5
7>7>. s5 Anat& Ma+a de -as +uAe!es
. de -os ani+a-es +a+91e!os5
U,!e5 SIN[N( Mi-a-i5
7>7>)0;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue /ace
a+a+an'a! o -ac'a! con o'!a
+ad!e a un ,e,: o una c!9a en
caso de ani+a-es5
7>7>)0@. 45 Hace! a+a+an'a!
-ac'a! o 'e'a! a una c!ia'u!a o c!ia
de ani+a-5 E6EM( wawata ?u-
?uc*iy mamanwan, /a; -ac'a! -a
c!ia'u!a con su +ad!e5
7>7>6">. s5 Eot& ?!u'o de- cac'us
de sa,o! 2cido ^ du-ce5
7>7>$'">@ &* &1 7>%!>;
7>7>$'">@. 45 Lac'a! -a c!ia'u!a a
+ad!e aAena o c!9a de ani+a- aAeno5
SIN[N( BuBu.siSu.5 ZZ Lac'a! -a
c!ia'u!a o c!9a de ani+a- en de+as9a5
SIN[N( BuBu0a5
7>7>$'@'@. 45 Da! de +a+a! o -ac'a! -a
+ad!e !e0e'idas 4eces a su c!ia'u!a5
7>7>$>)>. adA5 . s5 75 CHANA5
7>7>;. adA5 . s5 Lac'an'e5 Que +a+a o
-ac'a5 E6EM( ?u?uq wawa, c!ia'u!a
-ac'an'e5 ZZ Mad!e -ac'an'e5
7>7>='$'. adA5 Senuda5 MuAe! de senos
desa!!o--ados o ani+a- /e+,!a de
u,!es o +a+as desa!!o--adas en
des0!o0o!cin5
7>7>@. 45 Lac'a! +a+a! succiona!
c/u0a! -a -ec/e +a'e!na -as c!ia'u!as
/u+anas . -as c!9as de -os +a+91e!os5
ZZ A+a+an'a! o da! de -ac'a! -as
+ad!es a sus c!ia'u!as . -as +ad!es de
ani+a-es +a+91e!os a sus c!9as5
SIN[N( 'u'u.5
7>7>@')0@. 45 Hace!-e -ac'a! con a1ec'o
. ca!iBo5
7>7>@'@. 45 Desea! -ac'a! o deseos de da!
a -ac'a!5
7>7>@">@5 45 Da! de -ac'a! una +ad!e
con a1ec'o a su /iAo5 ZZ Lac'a! -as
c!ia'u!as -a!ga+en'e /as'a 3ueda!se
sa'is1ec/as5
7>7>@=0">@. 45 75 UUPARUH5
7>7>@=0@. 45 A.uda! a +a+a! una c!ia'u!a
a +ad!e aAena5
7>$>. adA5 Sua4e ,-ando5 SIN[N(
Ba0u5 ANT[N( c/uc/u5
7>$!>. s5 Anat& ?on'ane-a5 Es0acio
sua4e en'!e -os /uesos 1!on'a-es de
-os niBos 'ie!nos5 SIN[N( 0uS.un5
7>$!>)0@. 45 Hace! a0-as'a! a-go 0o!
eAe+0-o con'!a -a 0a!ed5
7>$!>6'. s5 Ins'!u+en'o 3ue si!4e 0a!a
a0-as'a! a0iBa! o acuBa!5 ZZ adA5
A0-as'a,-e5 ZZ Mo-dea,-e5
7>$!>;. adA5 . s5 A0-as'ado!5 ZZ A-
Aus'ado!5 Que a0-as'a con'!a un +u!o
o 0a!ed5
7>$!>=;'. adA5 Mo-deado5 ZZ A0-as'ado5
ZZ P!ensado5
7>$!>@. 45 A0-as'a!5 ZZ Co+0!i+i!5 ZZ
P!ensa!5 ZZ AAus'a!5 SIN[N( Bi'Ji.5
7>$!>@=0@. 45 A.uda! co-a,o!a! a
a0-as'a! o 0!ensa!5
7>='. s5 Agri& Pa0a de se+i--a 3ue
des0u:s de ge!+ina! en'!a en
desco+0osicin5 ZZ Pa0a en es'ado de
desco+0osicin5 En a+,os casos es
co+es'i,-e ad3ui!iendo sa,o! +u.
0ecu-ia!5 SIN[N( 'a0u!a5
7>=">. adA5 To!0e c/a+,n 'a!do
in"'i- ine0'o5 ZZ A0ocado a+i-anado
/osco5 SIN[N( ManS/i5
7>=">@';. adA5 . s5 Que en'o!0ece
in/a,i-i'a inu'i-i;a a+i-ana5
7>=">@'@. 45 En'o!0ece!se in-
/a,i-i'a!se inu'i-i;a!se a0oca!se
a+i-ana!se5
7>=">@"')'@. 45 Ac'ua! ine0'a+en'e
de+os'!ando in/a,i-idad en -a
0!2c'ica a+i-ana-
+ien'o a0oca+ien'o5
7>=7>;. adA5 . s5 Que /ace si-,a! -as
1osas nasa-es a- !es0i!a!5
7>=7>@. 45 Res0i!a! o 0!oduci! si-,ido
0o! -as 1osas nasa-es
gene!a-+en'e a- do!+i!5
7>=%!'. s5 'ist& P!incesa !ea- de -os
InSas5 ZZ T9'u-o de -as
descendien'es de- E+0e!ado! InSa
en -a Qo.a o !eina . en -as de+2s
+uAe!es de a3u:-5 ZZ !am& 6o4en
n",i- ca+0esina Ia0-ica,-e en 'odo
ni4e- socia-5K5
>=%!' H0=$!'6'. s5 Arqueol& FCugar
donde orina la ZustHa o @rinario
de las ZustHasG& Pe3ueBo g!u0o
a!3ueo-gico u,icado 0!@i+o a
-a -oca-idad de PuS.u!a en
Wi--Sa0an0a o 7i-ca,a+,a
0!@i+o a- !9o A0u!9+ac Pe!"5
Es'2 cons'i'uido 0o! es'!uc'u!as .
una !oca -a,!ada de 1ac'u!a inSa5
Cu+0-i una 1uncin ce!e+onia-5
7>=%!' %>=>;. s5 Jol0& FZustHa
dan"arinaG& Dan;a gene!a-i;ada
en di1e!en'es ;onas andinas
eAecu'ada 'an s-o 0o! +uAe!es
so-'e!as5
>=%' W'<">6'. s5 Arqueol& FCugar
donde se a*orcan a las ZustHas o
A*orcadera de princesasG&
Pe3ueBo si'io a!3ueo-gico
u,icado en -a 0a!'e N . su0e!io!
de- conAun'o a!3ueo-gico de
PJ9sa3 Ca-ca Qos3o5
Es'2 con1o!+ado 0o! di1e!en'es
es'!uc'u!as de 1ac'u!a inSa5
7>%!>. adA5 Des+enu;ado 0u-4e-
!i;ado +o-ido '!i'u!ado5 SIN[N(
Bu'Jus3a 'Juna5
7>%!> "'@. s5 Es'ado de encon'!a!se
'!i'u!ado des+enu;ado -as cosas5 ZZ
!igdoP Encon'!a!se -as 0e!sonas
con +a-es'a! . desco+0osicin de-
cue!0o5
7>%!> ='$'%044'. s5 Eot& F.alceolaria
sca+ra 9& et $&G A!,us'o de -a
1a+i-ia de -as sc!o0/u-a!i2ceas
con 1-o!es a+a!i--as +u.
ca!ac'e!9s'icas en 1o!+a de
,o-si'as5 SIN[N( a.a3 sa0a'i--an
!un'u !un'u5
7>%!>)'@. 45 Des+enu;a! '!i'u!a!
0u-4e!i;a!5 ZZ Mo-e! 1ina+en'e5
SIN[N( Bu'Ju.5
7>%!>)0@. 45 Manda! o /ace!
des+enu;a! '!i'u!a! a-go5
7>%!>">;. adA5 T!i'u!a,-e des-
+enu;a,-e o 1!ag+en'a,-e5
7>%!>">@. 45 T!i'u!a!se des+enu;a!se
o 1!ag+en'a!se5
6>%!>44'7'. adA5 Mu. des+enu;ado
'!i'u!ado o 1!ag+en'ado5 ZZ 75
UTJUH UTJUH5
7>%!>6'. s5 Ins'!u+en'o '!i'u!ado!
+o-edo! o des+enu;ado!5 ZZ adA5
T!i'u!a,-e des+enu;a,-e o
1!ag+en'a,-e5
7>%!>$'@. 45 Redes+enu;a! !e'!i'u!a!
o !e1!ag+en'a!5 SIN[N( Su'a0a.5
7>%!>;. adA5 . s5 Des+enu;ado!
'!i'u!ado! o des'!o;ado!5 E6EM(
6>%!><0">; &2
sara ?utHuq, e- '!i'u!ado! de-
+a9;5
7>%!><0">;. adA5 . s5 Que se des-
+enu;a o 1!ag+en'a 12ci-+en'e
a- +eno! +o4i+ien'o u o'!a
accin e@'e!io!5
7>%!>=;'. adA5 75 HARJUSQA UTJU5
7>%!>@. 45 Des+enu;a! '!i'u!a! o
1!ag+en'a!5 SIN[N( Bu'Juc/a.5
E6EM( allinta ?utHuy sarata, '!i-
'u!a ,ien e- +a9;5
7>%!>@ 7>%!>@. adA5 Menud9si+o
'!i'u!ad9si+o +u. 1!ag+en'ado5
SIN[N( Bu'Ju--aBa5
7>%!>@'@. 45 T!i'u!a!se des+e-
nu;a!se o 1!ag+en'a!se -os
g!anos . o'!os 0o! accin e@-
'e!na . de- 'ie+0o5
)
O# :. al!a+& 7oca- 1ue!'e +edia
0os'e!io! . !edondeada5 Cua!'a
4oca- de- a-1a,e'o runasimi o
q*eswa F3uec/uaK5 Se 0!onuncia
o con -a ,oca a,ie!'a . -a,ios
!edondeados en -a 0a!'e
0os'e!io! de -a ,oca a -a a-'u!a
de -a e& E- 0os'do!so de -a -engua
se di!ige /acia a!!i,a . de'!2s en
,usca de- 4e-o de- 0a-ada!5 Se
e+0-ea +a.o!+en'e con -as
consonan'es 0os'4e-a!es q, q* .
qH&
:::. s5 Lool& )a--a!e'a5 A4e de
-aguna 3ue 'iene e- 'a+aBo de
una ga--ina de co-o! neg!o5
IP5C5P5K
:O:<:. s5 Eot& P-an'a de 1-o!es
,-ancas5 C!ece s-o en -as 0a!'es
/"+edas5 Co+es'i,-e 0a!ecida a
-a co- . e- +ague.> se u'i-i;a
'a+,i:n en e- 'a,-adi--o de -os
0uen'es5 IP5CP5K
:"D in'e!A5 75 IRY
:":$'. s5 75 OQOPA5
O"<:$';4'. s5 9tno*ist& Te!ce!a
MaSa de- se@'o se3Je Pa.an de-
sec'o! Qon'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
es'a,a cons'i'uido 0o! unas
0ied!as de -os Pu!u!aMSas . u-
,icada en e- ,a!!io inSa de Ra-
.aoSac/e en -a ;ona S de -a ciu-
dad de- Qos3o5
O4'@'# J:=P. s5 'ist& C:-e,!e
0escado! de C/o!!i--os Li+a 3ue
si!4i de en-ace en'!e -os eA:!ci'os
0a'!io'as du!an'e -a gue!!a de -a
inde0endencia de- .ugo es0aBo-5
Mu!i e- #L de agos'o de DN#$ sin
/a,e! !e4e-ado -os no+,!es de -os
0a'!io'as5
:4'@'. s5 Biner& Pede!na-5 7a!ie-
:4060">@ &" &# O5'%'40=$')'
dad de cua!;o co+0ac'o -us'!oso
'!ans-"cido en -os ,o!des 3ue
0!oduce c/is0as5 SIN[N( o--a.a5
:4060">@. 45 Pasa! 0o!ciones
des+edidas de -93uido en -a
a-i+en'acin5 IP5C5P5K
:4%:. s5 $e&AyaP RenacuaAo5 SIN[N(
oAo.--o5 IP5C5P5K $e&QosP /o3Jo.--o5
O44'6%'. 'ist& )ene!a- Ae1e su0!e+o .
es'!a'ega de -os eA:!ci'os de-
An'isu.u en e- I+0e!io de -os
inSas5 ?und e- a.--u O--an'a.-
'an0u en e- dis'!i'o de- +is+o
no+,!e U!u,a+,a Qos3o5 No
o,s'an'e se! de- 0ue,-o 0o! su
4a-en'9a e in'e-igencia 1ue adsc!i'o
a -a Co!'e Rea- de- InSa
Pac/aSu'e3 con e- '9'u-o de
SaminH0a o )ene!a- de- An'isu.u5
Se ena+o! 0!o1unda+en'e de
Rusi Qo.--u! /iAa de- InSa
Pac/aSu'e3 en 3uien 'u4o una /iAa
--a+ada I+a Su+a3> /ec/o
a+o!oso 3ue o!igin e- 1a+oso
+e-od!a+a inSaico 1llantay&
SIN[N( A0u O--an'a.5
O44'6%'@. s5 Cit&)n0& Me-od!a+a
inSaico 0!o'agoni;ado 0o! e-
)ene!a- de- TaMan'insu.u A0u
O--an'a.5 Las !e0!esen'aciones de
es'a 0ie;a 'ea'!a- e!an conocidas
siendo !ecogida 0o! e- Licenciado
An'onio 7a-de; 02!!oco de Tin'a
Canc/is Qos3o5 E@is'en o'!as dos
4e!siones de au'o!es desconocidos
una de e--as de- Cdice de San'o
Do+ingo5
O44'6%'@ A$>. s5 'ist& 75 OLLANTA5
O44'6%'@%'6$>. s5 FTam+o u *os-
pedaje de 1llantaG& Arqueol& $-
--an'a.'a+,o5 ConAun'o a!3ueo-
-gico u,icado en e- dis'!i'o de-
+is+o no+,!e de -a 0!o4incia de
U!u,a+,a a #OG% +5s5n5+5
co!!es0ondien'e a -a ;ona o 0iso
eco-gico q*eswa& Es'e conAun'o
a!3ueo-gico es'2 con1o!+ado 0o!
un cen'!o u!,ano a0a!en'e+en'e
desa!'icu-ado e- +is+o 3ue es'u4o
sec'o!i;ado 0o! g!u0os
1unciona-es( !e-igioso a!'esana-
a-+acenaAe /a,i'aciona- e'c5
co+0-e+en'ado 0o! 0ocos .
0e3ueBos si'ios `ais-ados`5
Asi+is+o es'2 cons'i'uido 0o! un
g!an co+0-eAo ag!o/id!2u-ico
Iandenes cana-es !e0!esas e'c5K
3ue 1ue ,2sico 0!inci0a-+en'e 0a!a
-a 0!oduccin de- +a9;5 ZZ 9tno*ist&
An'es de -os inSas es'a !egin
es'u4o ocu0ada . so+e'ida 0o! e-
SeBo!9o A.a!+aSa 3ue des0u:s
1ue con3uis'ada . so+e'ida 0o! e-
InSa Pac/aSu'e3 -uego de de!!o'a!
a -os C/JanSas en DGEN d5 C5
co+o 0!e2+,u-o de -a
co-oni;acin de Mac/u0iSc/u . -a
!egin de Wi--Sa0an0a I7i--
ca,a+,aK5 A3u9 e- Es'ado InSa
es'a,-eci su cen'!o ad+inis'!a'i4o
0o-9'ico . !e-igioso +2s i+0o!'an'e
de- 7a--e Sag!ado cu.a 1uncin
0!inci0a- 1ue -a
0!oduccin de- +a9; a- igua- 3ue
en e- !es'o de -os o'!os si'ios
u,icados en es'e 4a--e co+o PJisa3
Wa.--a,a+,a Huca. Ca-ca e'c5
-o 3ue 0e!+i'i a- Es'ado InSa
0!oduci! di!ec'a+en'e . concen'!a!
g!andes can'idades de es'e ce!ea-
0a!a e- sos'eni+ien'o de -os
eA:!ci'os -a 'ecno^,u!oc!acia
ad+inis'!a'i4a -os mitayoq . -a
!edis'!i,ucin en gene!a-5 En una
0a!'e de- 4a--e de O--an'a.'a+,o e-
InSa Pac/aSu'e3 'en9a a-gunas
0!o0iedades5 ZZ En D%EP des0u:s de
si'ia! e- Qos3o Man3o InSa . su
eA:!ci'o -uego de 0e!de! en -a
*a'a--a de Sa3sa.Ma+an con'!a -os
es0aBo-es !e'!ocedi /as'a es'e
4a--e de 1llantaytanpu donde
es'a,-eci . cons'!u. un 1ue!'e
sin +a.o! sue!'e 0o! -o 3ue 'u4o
3ue !e1ugia!se en 7i-ca,a+,a . o!-
gani;a! -a !esis'encia 3ue du!
/as'a D%O# ZZ Cit& in0& En -a -i-
'e!a'u!a 3/esMa e- +e-od!a+a
1llantay es'2 !e-acionado con es'e
si'io co+o su 0!o0io no+,!e -o
indica5 ZZ ,eog& O--an'a.'a+,o5
Dis'!i'o de -a P!o4incia de
U!u,a+,a Qos3o con POGP
/a,i'an'es en DLND5
:44'@'. s5 75 OLAHA5
O44-<0'@:;. s5 Arqueol& Si'io a!-
3ueo-gico u,icado en -a cuenca
de Luc!e5 Quis0icanc/is Qos3o
0!@i+o a- si'io 0!einSa de
PiSi--a3'a5 Es'2 con1o!+ado 0o!
es'!uc'u!as !ec'angu-a!es de 1ac'u!a
inSa . 0!o,a,-e+en'e cu+0-i una
1uncin de a-+acenaAe5 ZZ Si'io
a!3ueo-gico u,icado en e- 4a--e de
Rusic/aSa . e- San'ua!io His'!ico
de Mac/u0iSc/u5 Es'2 con1o!+ado
0o! !ecin'os ci!cu-a!es . c**ullpas
'a+,i:n ci!cu-a!es5 Po! sus ca-
!ac'e!9s'icas +o!1o-gicas de
0-anea+ien'o . 1uncin +2s o'!os
e-e+en'os co!!es0onde a -a :0oca
0!einSa 0e!o !ecu0e!ado . u'i-i;ado
0o! -os inSas5
O<6'6 A5'<>. s5 9tno*ist& F.a+e"a
de serpienteG& P!i+e!a MaSa de-
s:0'i+o se3Je Ra.ao de- sec'o!
C/inc/a.su.u a ca!go de- Q/a0a3
A.--u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
0ied!a -a!ga -oca-i;ada
0os'e!io!+en'e en -a 0ue!'a de -a
casa de- es0aBo- 6uan de ?igue!oa5
En es'a MaSa se /ac9an sac!i1icios
en gene!a- 0o! -a sa-ud de- InSa5
:5'=>. s5 Lool& CuaAa!5 Te!ce! es-
'+ago de -os !u+ian'es5 SIN[N(
u+asu5
O5'=>@>=. s5 ,eog& P!o4incia de-
de0a!'a+en'o de La Pa; *o-i4ia5
Su ca0i'a- es Ac/aSac/i5
O5'%'40=$')'. s5 9tno*ist& Cua!'a
MaSa de- segundo se3Je Pa.an.an
de- sec'o! Qo--asu.u a ca!go de-
a.--u AMa.ni5 Es'e ado!a'o!io e!a
una c/ac!a 3ue
O<6'%- && &' :;'
en e- sig-o C7I 0as a 0ode! de
?!ancisco Mo!eno5 Ado!a,an a -a
1uen'e 3ue se /a--a,a en +edio
de e--a5
O5'%-. s5 IDe umate, cu+,!e de
ca,e;aK5 ,eog& Dis'!i'o de -a
0!o4incia de )ene!a- S2nc/e;
Ceno de0a!'a+en'o de Mo3ue-
gua Pe!" con E$G# /a,i'an'es
en DLND5
:5-@<:. s5 75 URATI
O5:%: O<;:. s5 9tno*ist& D:ci+a
MaSa de- 3uin'o se3Je Pa.an de-
sec'o! Qo--asu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a un ce!!o 0e3ueBo u,icado en
-a 0una 1!en'e a Qes0i Qanc/is
IQuis0icanc/isK5 Enci+a de es'e
ce!!o se /a--a,an '!es 0ied!as 3ue
e!an o,Ae'o de cu-'o5
O6N:@. s5 ,eog& NEOL5 Dis'!i'o de -a
0!o4incia de Anda/ua.-as
A0u!9+ac Pe!" con DEDPL /a-
,i'an'es en DLND5
:6"'. s5 75 OTORONQO5
:6"-6'. s5 75 ONQENA5
:6;-6'. s5 Eot& 7ege'a- acu2'ico
0a!ecido a -a llulluc*Ha 3ue se
u'i-i;a en -a a-i+en'acin5 SIN[N(
onSena5 $e&AyaP onAena5
:6;:. s5 En1e!+edad5 Ac/a3ue5
Ma-es'a!5 $e&AyaP onAo5
:6;:)0">;. adA5 . s5 Bed& En1e!-
+e!o 0e!sona 3ue 'iene un en-
1e!+o a su cuidado5 SIN[N( on-
3oc/i35 ZZ Sus'ancia daBina 3ue
0!oduce e- +a- o -a en1e!+edad5
:6;:)0;. adA5 . s5 Bed& En1e!+e!o5
Pe!sona 3ue asis'e a- en1e!-
+o5 ZZ Pe!sona 3ue 0!o4oca e-
+a- o -a en1e!+edad5
:6;:4-. adA5 . s5 En1e!+i;o5 Ac/a-
coso5 Que 'iene +a-a sa-ud5 SI-
N[N( on3o-i on3o.-i5 $e&AyaP
onAo-i5
:6;:40. adA5 . s5 75 ONQOLE5
O6;:6. s5 ,eog& Ongon5 Dis'!i'o de
-a 0!o4incia de Pa'a; La Li-
,e!'ad Pe!" con DN%O /a,i'an-
'es en DLND5
:6;:6' ?'=0. s5 Bed& C-inica
/os0i'a- sana'o!io en1e!+e!9a5
$e&AyaP onAona Masi5
:6;:6'@';. adA5 Bed& Que 'iene
s9n'o+as de +a-es'a! o en1e!+e-
dad5
:6;:6'@'@. 45 Bed& Sen'i! +a-es'a!
o do-o!es 3ue indican -a 0!e-
sencia de un +a-es'a! co!0o!a-5
:6;:$'">@. 45 Bed& Sen'i! +a-es'a!
. do-o!es5 II Hace!se e- en-
1e!+uc/o5 I65L5P5K
:6;:;. s5 Bed& En1e!+o 0e!sona
3ue 0adece en1e!+edad 3ue su-
1!e un +a-5 ZZ E+,a!a;ada g!2-
4ida encin'a5 SIN[N( c/ic/u
$e&AyaP onAoS5
:6;:; ;:@44><. s5 75 CHUPAHOQ
QOHLLUR5
:6;:;@'@. 45 med& En1e!+a!se5
Padece! de +a-es5 Tene! +a-es-
'a!es con'inuos5 Padece! un +a-
0o! un 'ie+0o 0!o-ongado5
:6;:<'@';. adA5 Bed& Que 0e!+a-
nece en1e!+o5 Que sie+0!e es'2
en1e!+o5
:6;:<'@'@. 45 Bed& Su1!i! +a-es
0!o-ongados o incu!a,-es5
:6;:=;'. adA5 . s5 Bed& En1e!+o5
A1ec'ado de un +a- o en1e!+e-
dad5
:6;:@. s5 Bed& No+,!e gen:!ico de
-as en1e!+edades do-encias
0adeci+ien'os co!0o!a-es in-
dis0osiciones o +a-es de sa-ud5 ZZ
45 Accin de en1e!+a!se5 Es'ado
de en1e!+edad5 $e&AyaP onAo.5
:6;:@ 5>>. s5 Bed& Mic!o,io5
*ac'e!ia5 P!oduc'o! de en1e!+i-
dades5
:6;:@ 5>> ?'7>)0;. s5 Bed&
*ac'e!icida 3ue des'!u.e -os +i-
c!o,ios o ,ac'e!ias5 An'i,i'ico5
:6;:@40. adA5 . s5 75 AMAWTULLU5
:6;:@60@>;. adA5 . s5 Bed& Que
0osee e- +a- o en1e!+edad5
:6='. s5 Lool& FJelis concolor Ci-
neoG& EolP Pu+a a+e!icano5
:6=' :6='44'. ad45 De 4e; en cuan-
do5 E6EM( onsa onsallan *amun,
4iene de 4e; en cuando5 IP5C5P5K
:$'. adA5 . s5 Ton'o ,o,o idio'a
de+en'e necio5 SIN[N( a+u
u0a5 E6EM( opa warmi, +uAe!
idio'a 'on'a o ,o,a5
:$'"'@. s5 Idio'e; 'on'!edad
,o,e!a5
:$'"'@'@. 45 Idio'i;a!se5 Ac'ua!
co+o de+en'e o necio5
:$'@')0;. adA5 . s5 Que /ace idio-
'i;a! 0!oduce -a de+encia o
0:!dida de -a !a;n5
:$'@')0@. 45 Hace! idio'i;a!
0!oduci! de+encia o necedad5 ZZ
!am& Hace! a'on'a! a'o-ond!a!
con1undi!5
:$'@'@. 45 Idio'i;a!se5 7o-4e!se
de+en'e o necio5 ZZ !am& A'on-
'a!se a'o-ond!a!se a,o,a!se5
:$'@"')'@. 45 Co+0o!'a!se co+o
un necio 'on'o o idio'a de-i-
,e!ada+en'e5
:$-<'. s5 $e&AreqP Co+ida so0a o
c/u0e 3ue se in4i'a des0u:s de
-os 1une!a-es ICa.--o+aK5
:$0@. 45 So!,e! -a +a;a+o!!a o
a-g"n -93uido5 SIN[N( u0i.5
:;. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica de
-a ga--ina c-ueca . de- ce!do5
:;'. s5 Eot& F1:alis tu+erosa Bo-
linaG& Oca P-an'a /e!,2cea
'e+0o!a- de -a 1a+i-ia de -as
o@a-id2ceas5 Sus !a9ces 'u,e!osas
con'ienen g!an can'idad de
1:cu-a5 Des0u:s de aso-eadas se
u'i-i;an co+o a-i+en'o sano .
ag!ada,-e5 7ARIEDADES( pau0ar,
de co-o! !oAo> c*ac*apiya, de co-
-o! g!is> lluc*Hu, de co-o! !osado>
0*aya, de co-o! ,-anco> mesti"a,
de co-o! neg!u;co> sapallo, de
co-o! a+a!i--o> pHosqo oqa, se
u'i-i;a 0a!a e-a,o!a! -a 0*aya
conge-ando . des/id!a'2ndo-a5
E6EM( oqa 0usao, oca a- /o!no>
oqa way0Hu, oca /e!4ida5 SIN[N(
a0iBa c/ac/a0i.a5 $e&AyaP oSa5 ZZ
adA5 . s5 Pe!sona ,o,a 'on'a5
SIN[N( o3a'a!0u5
:;' :;' &( &) :;:<>6)'
:;' :;'. s5 Eot& F1:alis $aucar-
tam+ensis -& Inut*& $!lasen-
reic*G& Oca oca5 De -a 1a+i-ia de
-as o@a-id2ceas5 Su /2,i'a' es en'!e
0eBascos 0a!edes . ce!cos
an'iguos5 Bed&Jol0& Se u'i-i;a
0a!a -a cu!acin de "-ce!as ,u-
ca-es esco!,u'o . co+,a'i!-a
cas0a de -os ca,e--os5 7ARIEDA-
DES( o3ac/Ju--Su . o3a su--u5
SIN[N( a3/a a3/a5
:;' =>44>. s5 Eot& F1:alis petrop*ilG&
7a!iedad de -a oca +u. u'i-i;ada
en -a a-i+en'acin5 75 RHAHA5
:;'<'@';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
'on'ea 3ue se +an'iene 0a!ado
-a!go !a'o sin da!se cuen'a de -o
3ue no /ace nada +ien'!as o'!os
s9 '!a,aAan5
:;'<'@'@. 45 Ton'ea! ,o,ea! ;on;ea!5
SIN[N( u'i!a.a.5
:;'=-6;'. adA5 . s5 !am& Que 'iene -a
na!i; 0!onunciada . !oAi;a5
:;'%'<$>. adA5 . s5 !am& D9cese a -a
0e!sona 'on'a ,o,a 4aci-an'e5
;on;a5 SIN[N( o3a /a'Ju0a
/an!a0a5
:;-. adA5 Co-o! g!is2ceo cenicien'o
0-o+i;o5 SIN[N( o3/e5
:;- ;:<'. s5 75 OQHE QORA5
O;-$'6$'. s5 ,eog& Dis'!i'o de
Condo!can3ui Canas Qos3o
Pe!" con G%%P /a,i'an'es en
DLND5
:;-%0@. 45 $e&AreqP Hace! es1ue!;os
in"'i-es sin ning"n !esu-'ado
ICa.--o+aK5 I65L5O5M5K
:;44'. s5 Regin de- 0ec/o . -os
,!a;os 0a!a co,iAa! -as c!ia'u!as5 ZZ
Cu,ie!'a co!0o!a- de una 0e!sona
a o'!a5 $e&AyaP o/--a5
:;44')06'. adA5 Des'inado a -a in-
cu,acin o e+0o--adu!a5 E6EM(
oqllac*ina runtu, /ue4os des-
'inados a -a incu,acin5
:;44')0;. adA5 . s5 Que /ace incu,a!
o e+0o--a! a una a4e5 E6EM(
wallpa oqllac*iq, e- 3ue /ace
e+0o--a! o incu,a! -a ga--ina5
:;44')0@. 45 Hace! e+0o--a! o
incu,a! -as a4es5 SIN[N( c/iM-
c/ic/i.5 E6EM( toqto wallpata
oqllac*iy, /a; e+0o--a! -a ga--ina
c-ueca5
:;44'">@. s5 A,!a;a+ien'o e+-
0o--a+ien'o5 ZZ 45 A,!a;a! en e-
!ega;o con +uc/o ca!iBo5
:;44'6'. s5 Rega;o seno5 ZZ Incu-
,ado!a nido5
:;44'6'">@. 45 A,!iga!se o ca-en'a!se
+u'ua+en'e 0a!a da!se ca-o!5 ZZ
!igdo& A!!u--a!se5 $e&AyaP
oA--anaSu.5
:;44';. s5 Incu,ado!a5 E+0o--ado!a5 ZZ
adA5 . s5 Que a,!iga a o'!o en su
!ega;o5
:;44'<'@'@. 45 Pe!+anece! a,!a;ado
de o'!a 0e!sona co+o -as
c!ia'u!as de su +ad!e5 ZZ Pe!+a-
nece! con -os ,!a;os c!u;ados
en'!e s95
:;44'@. 45 A,!iga!5 Ca-en'a! con e-
ca-o! de- cue!0o5 ZZ Accin de
e+0o--a! o incu,a!5 ZZ )ua!da! a-go
en'!e -os senos5 $e&AyaP o/--a.5 75
CHIWCHIH5
O;44:. s5 'ist& No+,!e de a-gunas
+uAe!es c:-e,!es en -a cu-'u!a
andina co+o 0o! eAe+0-o Bama
1qllo, conso!'e de Man3o Q/a0a3>
.*inpu 1qllo, +ad!e de- InSa
)a!ci-aso de -a 7ega> Qori 1qllo,
-awa 1qllo, e'c5 SIN[N( o3--u5 ZZ
$e&AreqP AguAa /ec/a de es0inas
ICa.--o+aK5
:;44:. adA5 Cua-idad 1e+enina 3ue
!e0!esen'a 0-eni'ud 19sica 'u!-
gencia . 1ecundidad5 ZZ MuAe! 4i!i-5
SIN[N( o3--u5
:;44>. adA5 75 OQLLO5
:;:)0@. 45 75 MILLPJUCHIH5
:;:):. adA5 )o!di1-n !ego!de'e .
0e3ueBo de es'a'u!a5 SIN[N(
o3oc/u u'uSu o3o!o5 $e&AyaP
oAoc/o5 E6EM( oqoc*o *erqHe, niBo
!ec/onc/o !ego!de'e !o--i;o5
:;:)>. adA5 75 OQOCHO5
:;:4:6. adA5 T!agn5 Que co+e
+uc/o5 SIN[N( !aS!a0u5
O;:44:. s5 ,eog& O3o.o5 Dis'!i'o de
-a 0!o4incia de Cas'!o4i!!e.na
de0a!'a+en'o de Huanca4e-ica
Pe!" con DG#$ /a,i'an'es en
DLND5
O;:6;'%0. s5 ,eog& FDe u0*u, a-
den'!o o in'e!io!> qatqe, a+a!go
0ican'e( amargo en su interiorG&
Oconga'e5 Dis'!i'o de -a 0!o4incia
de Quis0icanc/i Qos-
3o Pe!" con PPNP /a,i'an'es en
DLND5
O;:7'. s5 ,eog& OcoBa5 R9o . dis'!i'o
de -a 0!o4incia de Ca+an25
A!e3ui0a Pe!" con EN#O /a-
,i'an'es en DLND5 ZZ B%s& Ins'!u-
+en'o +usica- ae!1ono de +a.o!
'a+aBo 3ue e- pin0uyllu, usado en
-a !egin Qo--asu.u5
:;:$'. s5 alim& Sa;onado!5 AA9 +o-ido
con +uc/os condi+en'os 0a!a
/ace!-o ag!ada,-e5 SIN[N( oSo0a
uS/u0a5 EolP --a3Ma5
:;:$'">@. 45 Pasa! o '!aga! sa-i4a o
a0a!en'a! /ace!-o5 I65L5O5M5K
O;:$'6$'. s5 ,eog& Oco,a+,a5
Dis'!i'o de -a 0!o4incia de La
Con4encin Qos3o5 Pe!" con
GN$E /a,i'an'es en DLND5 SIN[N(
O3/o0a+0a5
:;:;. adA5 . s5 75 MILLPJUQ5
:;:;:. s5 Lool& FEu!o vulgarisG& Sa0o5
SIN[N( a+0a'u /an0Ja'u 3oc/Sa5
IP5C5P5K
:;:<"'. adA5 . s5 Cac/e'udo5 De
ca!!i--os +u. a,u-'ados5 Dis1o!+e5
SIN[N( u.asa0a5 IP5C5P5K
:;:<:. adA5 . s5 O,eso5 Mu. !e--eno de
ca!nes5 SIN[N( o3oc/o5 $e&AyaP
oAos!o5
:;:<;:. adA5 . s5 Ca!!i--udo5 De
ca!!i--os ca!nosos5 Cac/e'udo5
$e&AyaP o3o!Sa5
:;:<>6)'. adA5 Pe3ueBo en !e-acin
a un !gano co!0o!a-5 E6EM(
oqorunc*a rinri, o!eAa 0e3ueBa5
SIN[N( aSa0a5 IP5C5P5K
O;:<><>
'* '1
O='6%<-
O;:<><>. s5 ,eog& Dis'!i'o de -a
0!o4incia de Es0ina! Qos3o Pe!"
con DPGL /a,i'an'es en DLND5
:;:<><>. s5 Eot& F;asturtium o-
!!icinalis y Binulus gla+ratus
'&E&I&G *e!!o5 P-an'a /e!,2cea de
-a 1a+i-ia de -as c!uc91e!as de
/2,i'o acu2'ico> /oAas aco!a-
;onadas 1-o!es a+a!i--as . 1!u'o
en si-icua5 Bed&Jol0& . alim& Sus
/oAas se u'i-i;an en -a a-i+en'acin
. co+o an'iesco!,"'ico5 SIN[N(
+a.u +os'asi--a o3/o!u!u5
$e&AyaP AaAo!u!u5
:;:%0. s5 Anat& Ano5 Rec'o5 U-'i+a
0a!'e de- co-on descenden'e5
SIN[N( sipHuti& $e&AyaP oAo'i5
:;:%0 :6;:@. s5 $at& He+o!!oide5
A-+o!!anas5 Di-a'acin de -as
4enas de- !ec'o5 $e&AyaP oAo'i
onAo.5
:;:%0 =><>@. s5 $at& P!o-a0so !ec'a-5
$e&AyaP oAo'i su!u.5
:;:@. 45 T!aga! engu--i! deg-u'i!5
SIN[N( !aS!a.5 ZZ T!aga! !20ida-
+en'e . sin +as'ica! ,ien5 SIN[N(
+i--0Ju. so3su. 3Jo-'i.5
:;@'. s5 )a!ga!is+o5 L93uido u'i-
-i;ado 0a!a +oAa! o -i+0ia! -a
1auces de -a ga!gan'a5 SIN[N(
+o3c/Ji5 $e&AyaP oAia5
:;@')0@. 45 Hace! ga!ga!i;a! en-
Auaga! o !ea-i;a! e- co-u'o!io a
o'!a 0e!sona5
:;@'">@. 45 Hace!se e- co-u'o!io5
enAuaga!se -a ,oca5 SIN[N(
+o3c/JiSu.5
:;@';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue !ea-i;a
ga!ga!is+os5 $e&AyaP oAiaS5
:;@'@. 45 Accin de ga!ga!i;a!5
SIN[N( +o3c/Ji.5 ZZ La4a!se en-
Auaga!se -a ,oca5
:;-. adA5 Co-o! 0-o+i;o ceni;o
g!is5 SIN[N( o3e us0/a 0a!o 0a-
!u5 $e&AyaP oAe5 ZZ Pe!cudido +u-
g!oso +anc/ado 0o! -a suciedad o
+ug!e5 ZZ !am& Ro0a +a- -a4ada
3ue 'o+a co-o!acin casi 0-o+i;a5
E6EM( oq*ep ac*a, !o0a
+anc/ada5 $e&AyaP o/e oAe5
:;- ;:<'. s5 Eot& FDescurainia
titicacensis ^ SalpG& Li--o5 Hi-
d!as'ina5 P-an'a /e!,2cea de -a
1a+i-ia de -as c!uc91e!as 0!o0ia de
-uga!es 1!9gidos5 De 1-o!es
+o!adas . /oAas o4oideas5
Bed&Jol0& Se e+0-ea 0a!a
sus0ende! -os 4+i'os as9 co+o
0a!a cu!a! -os do-o!es de
es'+ago5 SIN[N( o3e 3o!a5
:;- $-=;:. s5 Lool& F$*iygilus
ple+ejus Tac*G& P-o+i'o 0e3ueBo5
A4e de -a !egin a-'oandina de-
o!den 0asse!i1o!+es de -a 1a+i-ia
1!ingi-idae de co-o! ceni;o
o,scu!o5 $e&AyaP oAe 0isAo5
:;- $-=;: '%>6. s5 LoolF$*rygilis
unicolor in0a LimG P-o+i'o
g!ande5 A4e de -a !egin andina
de -a 1a+i-ia 1!ingi--idae de
0ecu-ia! co-o!acin ceni;a
o,scu!o5 $e&AyaP /a'un oAe 0isAo5
:;-)'@. 45 7o-4e! de co-o! g!is
0-o+i;o5 ZZ Manc/a! ensucia! de
co-o! g!is5 $e&AyaP o/ec/a.
oAec/a.5 E6EM( pHac*a oq*ec*ay-
qa manan allinc*u, ensucia! -a
!o0a no es ,ueno5
:;-44'6'. adA5 Mu. 0-o+i;o o
+u. g!is5 ZZ Mu. sucio5
:;-@ :;-@. adA5 Mu. g!is2ceo
0-o+i;o5 ZZ *as'an'e 'i;nado
+anc/ado 0o! -a suciedad> +u.
0e!cudido +ug!oso5
:;-@')0;. adA5 . s5 Que co-o!ea
de cenicien'o o g!is5 ZZ Que 0e!-
cude una 'e-a o un 4es'ido5
:;-@')0@. 45 Hace! co-o!ea! a-go
de g!is o 'ono cenicien'o5 ZZ
Hace! 0e!cudi! o 'i;na! un
4es'ido o 'e-a5 SIN[N(
'o3/o.ac/i.5
:;-@'@. 45 Co-o!ea!se de g!is o
'ono cenicien'o5 ZZ Ti;na!se
0one!se +ug!oso -a !o0a5
:;:. s5 *o1eda- 1ango ci:naga5
SIN[N( o3/oMa.--a5 ZZ adA5 H"-
+edo +oAado5 $e&AyaP o/o5
:;: ?'@44'. s5 Agri& *o1eda->
'e!!eno /"+edo de sue-os 'u!-
,osos con una 4ege'acin u'i-
-i;ada 0o! -os ca+:-idos 0a!a su
a-i+en'acin5 Una es0ecie indi-
cado!a es -a Sun Suna FDistic*ia
muscoidesK5 SIN[N( o3/o5
O;:$'6$'. s5 75 OQOPANPA5
:;:<><>. s5 75 OQORURU5
O<:;:%: P>"@:. s5 9tno*ist& Se@'a
MaSa de- oc'a4o se3Je Pa.an de-
sec'o! C/inc/a.su.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a un +anan'ia- 3ue
es'a,a en e- ,a!!io inSa de Ra!-
+en3a Iac'ua- ,a!!io de San'a
AnaK a- 3ue se o1!enda,an conc/as
+a!inas +o-idas o mullu&
:<;:. s5 ,eog& Ce!!o +on'e
+on'aBa> e-e4acin conside!a,-e
de 'ie!!a5 E6EM( 1rqo pata,
enci+a de- ce!!o> ritHi orqo, ce!!o
ne4ado5 ZZ adA5 Ani+a- +ac/o o
de se@o +ascu-ino5 E6EM( orqo
alqo, 0e!!o +ac/o5 ANT[N(
c/ina5
O<;: "0='. s5 Eot& F.ajop*ora
$entlandii DonG& O!'iga +ac/o5
P-an'a /e!,2cea5 Bed&Jol0& Mu.
u'i-i;ada 0a!a -a cu!acin de-
qHec*o o ci2'ica5
:<;:5'. adA5 . s5 D9cese a -a +uAe!
3ue so-a+en'e 'iene /e!+anos
4a!ones5
:<;:$' %>44>. s5 Anat& Hueso +a-a!5
$e&AyaP o!Ao0a 'u--u5
O<;:$'6$'. s5 ,eog& Dis'!i'o de -a
0!o4incia de Cas'i--a A!e3ui0a
Pe!" con ELNO /a,i'an'es en
DLND5 ZZ Mese'a 0-anicie de
a-'u!a --ano a-'o andino5
:<;:;'. s5 Anat& Mand9,u-a5 ZZ Ca-
c/e'e5 $e&AyaP o!AoSa5 SIN[N(
3/a3--i5
:<;:;' "';44'. s5 Anat& Ca!!i--o5
$e&AyaP o!AoSa SaA--a5
O='6%<-. s5 9tno*ist& Osa+,!e5
Luga! . 0o,-acin u,icado en -a
!egin de Wi--Sa0an0a I7i--
ca,a+,aK +a!gen de!ec/a de-
!9o A0u!9+ac5 Su no+,!e de- si-
g-o C7I 0od!9a co!!es0onde! a-
de- 0o,-ado de Rusan'i IRu-
sa+,!eK5
O="><$>O@> '2
O="><$>O@>. s5 9tno*is& Segunda
MaSa de- d:ci+o cua!'o se3Je
Qo--ana de- sec'o! Qon'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 1uen'e 3ue se
/a--a,a ce!ca a- ce!!o de PiSc/u a-
O de -a ciudad de- Qos3o
0os'e!io!+en'e 0!o0iedad de-
'e+0-o de -a Co+0aB9a de 6es"s5
O=6><:. s5 9tno*ist& P!i+e!a MaSa de-
d:ci+o cua!'o se3Je Qo--ana de-
sec'o! Qon'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a una 0ied!a de 'a+aBo !egu-a!
3ue es'a,a en -a c/ac!a de -os
Sallparoqas en -a ciudad de-
Qos3o5
:=;:. adA5 T9+ido co,a!de /u!aBo
3ue 'e+e a -a gen'e5 $e&AyaP osAo5
:=;:44:. s5 Lool& FCync*ailurus
pajeros& Jelis colocolo pajeros
DesmarestG& )a'o de -os 0aAona-es5
Ma+91e!o de- o!den ca!n94o!o de
-a 1a+i-ia 1e-idae de 'a+aBo
+a.o! 3ue e- ga'o do+:s'ico de
co-o!acin g!is2cea . +anc/as
ana!anAadas5 ZZ !am& T9+ido
+iedo-en'o es3ui4o5 E6EM( osqollo
*erqHe, niBo es3ui4o5 SIN[N(
os3/o--o5
:=;:@'@. 45 !am& Pone!se '9+ido
co,a!de o /u!aBo5 $e&AyaP osAo-
yay&
O=;:44:. s5 9tno*ist& Quin'a MaSa
de- segundo se3Je Pa.an de- sec'o!
Qo--asu.u a ca!go de- a.--u
AMa.ni IAgua.niK5 Es'e
ado!a'o!io e!a un --ano 3ue en
'ie+0o de -a co-onia 0as a 0ode!
de Se,as'i2n )a!ci-aso 0ad!e de-
C!onis'a InSa )a!ci-aso de -a
7ega5 Se /ac9an 0agos o!dina!ios5
ZZ Arqueol& Pe3ueBo si'io a!3ueo-
-gico u,icado en e- 4a--e de-
Qos3o de 1ac'u!a inSa5 P!o,a,-e-
+en'e co!!es0onde a una de -as
MaSas de- sis'e+a se3Je de-
I+0e!io InSa5
:%';. conj& 1, conAuncin dis.un'i4a
3ue deno'a a-'e!na'i4a o
di1e!encia5 E6EM( otaq qan, otaq
pay, sea '" o sea :-5
:%:. adA5 $e&AyaP A0o-i--ado5 E6EM(
oto sara, +a9; a0o-i--ado> oto
0iru, dien'e ca!iado5 IP5C5P5K
$e&QosP /u'Ju5
:%:<:6;:. s5 Lool& FCeo oncape-
ruvianusK5 O'o!ongo5 6agua! o
'ig!e a+e!icano5 O!den ca!n94o!a
1a+i-ia 1e-idae de /ocico co!'o
anc/o digi'9g!ado . uBas !ec-
'!2c'i-es5 SIN[N( u'u!unSu onSa
u'unugo5
:J-O'. s5 Lool& F.*is aries CinneoG
NEOL5 O4eAa o ca!ne!o5 Ma+91e!o
!u+ian'e con cue!nos 0e!sis'en'es
0e!'enecien'e a -os ,4idos cu.a
c!ian;a /a sido gene!a-i;ada en
'odo e- +undo andino5
O@'<0@$>"0. s5 9tno*ist& Quin'a
MaSJa de- 3uin'o se3Je Pa.an de-
sec'o! An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a una 1uen'e 3ue es'a,a u,icado
ce!ca de- 0ue,-o de Hana3o!a5 Se
-e o1!ec9an conc/as +a!inas de
co-o!es5
:@<>@. 45 Roda!5 SIN[N( !u.!u+u.5
IP5C5P5K5
:@=:. s5 Agri& Mango de- a!ado de 0ie
o c*a0ita0lla& SIN[N( SJu+u o.su5
:@=>. s5 75 OHSO5
P# $. al!a+& Consonan'e si+0-e
oc-usi4a ,i-a,ia- . so!da de-
a-1a,e'o runasimi o q*eswa
I3uec/uaK5 La 0!onunciacin es
pa, igua- a -a p cas'e--ana5
$'. ,ram& Mo!1e+a 0a!'9cu-a de-
geni'i4o 3ue ag!egado a- sus-
'an'i4o cuando 'e!+ina en con-
sonan'e indica 0osesin de :s'e5
E6EM( paypa, de :-> yawarpa, de -a
sang!e> qanpa, 'u.o5
P')'. s5 9tno*ist& Ftierra, universo,
tiempoG& En e- inSa!io 3uin'a
MaSa de- 0!i+e! se3Je Qo--ana de-
sec'o! An'isu.u5 Es'a,a a ca!go
de- a.--u SuSsu PanaSa A.--u5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 1uen'e 3ue se
/a--a,a en -a 3ue,!ada de Pa'a
L-a3'a en Mac/u0iAc/u5 En cie!'a
1ec/a e- InSa se ,aBa,a en
es'a 1uen'e5
$')'. s5 Mundo 'ie!!a5 ZZ Uni4e!so5
SIN[N( 0ac/an5 E6EM( *ay pac*a,
es'e +undo> u0*u pac*a, e- +undo
de aden'!o> *anaq pac*a, e- +undo
de a!!i,a5 ZZ ,ram& Su1iAo o
+o!1e+a 3ue indica e- +o+en'o e-
ins'an'e . e- 'ie+0o de -a accin5
E6EM( 0unan pac*a, en es'e
+o+en'o> *aqaymanta pac*a,
desde a3ue- -uga!5
$')' 044'<0@. s5 A+anece! a-,o!ada
au!o!a +a'ina-5 ZZ 45 A+anece!5
SIN[N( i--a!i. 0ac/a 0a3a!i.5
$e&AyaP ac/iSisi5 $e&NunP Maa-a.5
$e&/&BarP 0unc/aM.a.5 9cP --u!ia
$')' ">6>6>6>@. s5 Te!!e+o'o(
+o4i+ien'o s9s+ico 1ue!'e
aco+0aBado de !uido su,'e!!2neo5
9cP 0ac/a c/uAc/u.5
P
$')' 44:;- '" '# P')'5'5'
$')' 44:;-. s5 Eot& FIrameria
triandra -& et $&G P-an'a su,-
0os'!ada de -a 1a+i-ia de -as -e-
gu+inosas con 1-o!es de co-o!
!oAo . /oAas s:si-es ao4adas5
Bed&Jol0& sus !a9ces se u'i-i;an
co+o as'!ingen'e5 SIN[N( !aS'ania5
$')' 5')!'@. s5 ,eol& Cue4a
su,'e!!2nea5 $e&AncP an'a!Su5
$')' $';'<0@. s5 . 45 75
PACHAILLARIH PJUNCHAH5
P')')'"'. s5 ,eog& Luga! .
0uen'e so,!e e- !9o A0u!9+ac en
e- -9+i'e de -os de0a!'a+en'os de
A0u!9+ac . Qos3o Pe!"5
$')')0. s5 'ist& Da+a de /ono! de
-as 0!incesas o ?ustHas en e-
inSa!io5
$')')044'. s5 Pied!as +enudas
cascaAo o !i0io5
P')')0<0. =. 9tno*ist& FTierra
!raG& En e- inSa!io d:ci+a se-
gunda MaSa de- oc'a4o se3Je
Ra.ao Qo--ana de- sec'o! Run-
'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
1uen'e 3ue se /a--a,a en -a 0una
de- 0ue,-o de Rac/ona a- SE de
-a ciudad de- Qos3o5
$')'". adA5 n%m&card& Cien cien
unidades cien'o die; decenas
ID$$K5 E6EM( pac*a0 wata, cien
aBos> tawa pac*a0, cua'!ocien'os>
pac*a0nin0a, a cien unidadades,
pac*a0nintin, -os cien o e- cien'o5
$e&AyaP 0ac/aA5 $e&NunP 0a'!aS5
$e&/&BarP 0ac/aS5 9cP 0a'sa5
$')'" )'"0. s5 Lool& F/colopen-
drella sp& 1:idus gracilisG& Mi-
!i20odos de cien 0ies5 Cue!0o a-
-a!gado casi 4e!+i1o!+e .
de0!i+ido5 Nu+e!osos 0a!es de
0a'as a+,u-a'o!ias de id:n'ica
-ongi'ud /a,i'an'es de -uga!es
/"+edos5 SIN[N( a'o3 a'o35
$e&AncP 0ac/ac+aSi5 9cP 'i!iSa5
$')'"'. s5 Luga!'enien'e o!de-
nan;a5 ZZ O1icia- segundo5
P')'"'5';. s5 Bit& Fpac*a, 'ie!!a
+undo . 'ie+0o> 0amaq, e- 3ue
o!dena +ode-ado! aus0iciado!K5
Dios Hacedo! de -a Tie!!a . de-
Uni4e!so5 Se! su0!e+o deidad
3ue con'!o-a -os +o4i+ien'os
s9s+icos . go,ie!na 'odas -as
cosas en -a +i'o-og9a inSaica5 ZZ
9tno*ist& San'ua!io +2s 1a+oso
de -a Cu-'u!a Ri+a3 o Li+a 3ue
se desa!!o-- en'!e -os sig-os III .
IC d5C5 cu.o 0!i+e! edi1icio
0i!a+ida- da'a de es'e 'ie+0o5 La
0i!2+ide de Pac/aSa+a3 en e-
4a--e de Lu!9n 'u4o +u!a-es 3ue
!e0!esen'an 0eces . a4es +a!inas
a+a!i--as so,!e !oAo indio> e!a de
ado,es 0e3ueBos 0a!a-e-e090edos
. !ec'angu-a!es /ec/os a +ano5
En es'e 'e+0-o de Pac/aSa+a3
+o!a,a e- 9do-o de +ade!a
conside!ado e- dios +2s 0ode!oso
de- -i'o!a-5 ZZ ,eog& Dis'!i'o de -a
0!o4incia de Li+a con PO%$
/a,i'an'es en DLND5
$')'")'@. 45 Ag!u0a! cosas en
g!u0os de cien unidades> o!dena!
de cien en cien5
P')'">%-; I6"'. s5 'ist& Pe!'enece
a-a segunda dinas'9a de -os Hanan
Qos3o5 E+0e!ado! InSa /iAo de
Wi!a3oc/a InSa . -a Qo.a Ma+a
Run'u5 Su no+,!e inicia- 1ue Ti'u
Rusi Man3o . a- ceBi!se -a ,o!-a
o mas0aypac*a 'o+ e- no+,!e
de InSa Pac/aSu'e3( 9l
Trans!ormador del Bundo& Es'e
+ona!ca es --a+ado InSa Hu0anSi
0o! Cie;a Pac/aSu'e3 0o!
)a!ci-aso . Pac/aSu'i3 InSa
Hu0anSi 0o! Sa!+ien'o . Co,o5
Los cua'!o c!onis'as coinciden en
!esa-'a! sus /a;aBas gue!!e!as
co+o Con3uis'ado! de-
C/inc/a.su.u5 En cuan'o a-
!:gi+en 0o-9'ico se sa,e di4idi
e- i+0e!io en cua'!o su.us(
C/inc/a.su.u a- N Qo--asu.u a-
S An'isu.u a- E . Qon'isu.u a-
O5 Sa!+ien'o dice 3ue en!i3ueci
e- Qori0anc*a o Te+0-o de- So-
0oniendo -as +o+ias de -os InSas
an'e0asados so,!e !icos escaBos5
?ue e- iniciado! de -a cons-
'!uccin de- San'ua!io de Sa3-
sa.Ma+an co+o un co+0-eAo
ce!e+onia- des'inado a- ado!a-
'o!io de- So- agua !a.o '!ueno
se!0ien'e o!igen de- /o+,!e . a
-os +ue!'os !a;n 0o! -a 3ue
Cie;a -o denomina V/egunda
.asa del /olV& E- +is+o c!onis'a
dice 3ue es'e InSa e+-
0!endi -a !eedi1icacin de -a
Ciudad de- Qos3o diseBando -os
0-anos !e0a!'iendo -os so-a!es>
/aciendo edi1ica! con 0ied!a
andesi'a 0u-ida> +and -e4an'a!
andene!9as o sis'e+as de 'ena;as
ag!9co-as> cons'!u. o,-
se!4a'o!ios 0a!a +edi! e- 'ie+0o
. de'e!+ina! -as :0ocas de- ,a!-
,ec/o . -a sie+,!a i+0u-sando
':cnicas cien'91icas a -a ag!icu--
'u!a> es'a,-eci e- se!4icio de
c*as0is 0a!a una co+unicacin
!20ida e'c5 ?ue su +uAe! Ma+a
AnaMa!S/i na'u!a- de C/o3o
siendo e- InSa U'u!unSu uno de
-os /iAos5 Es conside!ado 0o!
e+inen'es in4es'igado!es .
es'udiosos co+o e- +2s g!ande
go,e!nan'e !e1o!+ado! . '!ans-
1o!+ado! de- I+0e!io TaMan'in-
su.ano5 En -a ciudad de- Qos3o
/o. e@is'e un gigan'esco +onu-
+en'o de EP +e'!os de a-'u!a e-
+2s g!ande de- Pe!" inaugu!ado
en dicie+,!e de DLL#5
P')'5'5'. s5 Bit& FBadre Tie-
rraG& Dios 'o':+ico de -os InSas
!e0!esen'ado 0o! e- 0-ane'a Tie-
!!a a- 3ue se -e o1!ec9an o1!endas5
E- ,!indis e!a con e--a en -as
ce!e+onias ag!9co-as . ga-
nade!as . 3ue a"n su0e!4i4en en
-a ac'ua-idad en e- +undo andino5
ZZ 9tno*ist& Te+0-o de- @rin
Qosqo o +i'ad in1e!io! de -a
ciudad de- Qos3o5 Es'a,a u,i-
cado en -a 0a!'e S de -a ac'ua-
$')'5'6 '@?'@ '& '' P'"'@5'@>
A4enida )a!ci-aso en e- ,a!!io de
Pu+a3c/u0an5
$')'5'6 /a.Ma.5 s5 *!indis de
o1!enda a -a Mad!e Tie!!a 0idiendo
su ,endicin5 SIN[N( an3osa.
c/Ja--a.5
$')'5'6"'. s5 alim& Asado de
ca!nes ade!e;adas e+,u'idos en
cue!os c/oc-os /a,as 0a0as
ca+o'es . o'!os en'e!!ados en
/o.os ca-deados . cu,ie!'os con
'ie!!a5 Mu. u'i-i;ada en -as
1es'i4idades en e- +undo andino .
cos'eBo5
$')E6. s5 *ase 1ondo5 ZZ Hondu!a
0!o1undidad5 ZZ Ci+ien'o5 SIN[N(
0ac/a5
$')'6'@. 45 Pone! en -a ,ase o en e-
1ondo de o'!as cosas5 SIN[N(
0Jan0ana.5
P')'$>"@>. s5 9tno*ist& FTierra con
manantialG& En e- inSa!io cua!'a
MaSa de- se@'o se3Je Pa.an de-
sec'o! Run'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a un +anan'ia- 3ue es'a,a en
di!eccin de Pu+a0an0a5
P')'<. s5 Arqueol& IModi1icacin de
pac*n, /ondu!aK5 ConAun'o
a!3ueo-gico de !egu-a! 'a+aBo
u,icado en e- -uga! de- +is+o
no+,!e so,!e -a +a!gen i;3uie!da
de- !9o 7i-cano'a ce!cano a
O--an'a.'a+,o 0!o4incia de
U!u,a+,a Qos3o Pe!"
con1o!+ado 0o! andenes 0uen'es
e- !9o encausado cana-es . o'!as
es'!uc'u!as de 1ac-
'u!a inSa5
$')'=. s5 Heso5 $e&AyaP 0ac/ac/5 9cP
0ac/aA5
P')'%>='. s5 9tno*ist& F$untal de la
TierraG& En e- inSa!io segunda
MaSa de- segundo se3Je Pa.an de-
sec'o! An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a una 0ied!a g!ande 3ue 3ued
des0u:s Aun'o a -a casa de- es0aBo-
Diego Ca.o5 Enci+a de es'a 0ied!a
se 3ue+a,an -os sac!i1icios5
P')'%>='6. s5 ,eog& F$untal de la
TiaraG& Pico o +on'e si'uado a- NE
de -a ciudad de- Qos3o 3ue en
di1e!en'es :0ocas de- aBo se cu,!e
de nie4e o'o!g2ndo-e a -a ciudad
un ,e--o 0ano!a+a5
P')'@'6 Q:<'. s5 9tno*ist& FTierra
con *ier+aG5 En e- inSa!io5 cua!'a
MaSa de- 3uin'o se3Je Pa.an de-
sec'o! An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a una 1uen'e 3ue es'a,a en e-
0ue,-o de Hana Qo!a> se -e
o1!ec9an co+o 0ago so-a+en'e
conc/as +a!inas unas 0a!'idas .
o'!as en'e!as5
$')0@. 45 75 TACHIH5
$'"'. adA5 . s5 Escondi'e -uga! se-
c!e'o ocu-'o escondido5 SIN[N(
i0a5 9cP 0u--Sana5
$'"' $'"'. s5 6uego a- escondi'e5 ZZ
adA5 Mu. escondido ocu-'o5
$'"')0. s5 6uego a- escondi'e de -os
niBos ca+0esinos5
$'"')0">;. adA5 . s5 Que se deAa
esconde! con o'!a 0e!sona5 E-
6EM( mamanwan pa0ac*i0uq si-
pas, +uc/ac/a 3ue se /ace es-
conde! con su +ad!e5
$'"')0;. adA5 . s5 Que +anda es-
conde! a-go a a-guna 0e!sona5
E6EM( qolqe pa0ac*iq runa, 0e!-
sona 3ue +anda esconde! e-
dine!o5
$'"')0@. 45 Hace! ocu-'a! esconde!
'a0a! o encu,!i! a-go5
$'"'">6'. s5 Escondi'e escond!iAo
gua!ida5
$'"'">@. 45 Esconde!se ocu-'a!se
cuidadosa+en'e o encu,!i! sigi-
-osa+en'e a-g"n de1ec'o 0!o0io o
aAeno5 ZZ Esca,u--i!se de una si-
'uacin di19ci-5
$'"'44'. ad45 Ocu-'a+en'e sec!e-
'a+en'e disi+u-ada+en'e5 SIN[N(
0aSa--a0i5
$'"'04'$0. ad45 75 PARALLA5
$'"'5>@. 45 I! a ocu-'a! o esconde!
a-go o a una 0e!sona5
$'"'6'. adA5 Escondi,-e ocu-'a,-e
encu,!i,-e o 'enido en sec!e'o5
$'"'6'">@. 45 Ocu-'a!se esconde!se
o encu,!i!se +u'ua+en'e5 E6EM(
*uc*a pa0ana0uy, ocu-'a!se
+u'ua+en'e -os 0ecados5
$'"'6'44'. adA5 ?2ci-+en'e escon-
di,-e ocu-'a,-e o encu,!i,-e5
$'"'$0. ad45 A escondidas a ocu-'as
o encu,ie!'a+en'e5 ZZ No 4isi,-e a
si+0-e 4is'a5
$'"';. adA5 . s5 Que esconde ocu-'a
o encu,!e a-go5
$'"'<'@'@. 45 Pe!+anece! ocu-'o o
escondido5
P'"'=5'@>. s5 ,eog& F-o de pa0as o
carri"osG& P!o4incia de-
de0a!'a+en'o de La Li,e!'ad5 Pe!"
con D$N%E# /a,i'an'es en DLND5
$'"'?0. s5 Lool& F$icidae sp&G A4e de
0-u+aAe ,!i--an'e . +u-'ico-o! a;u-
4e!de . !oAo de -a ceAa a-'a . ,aAa
se-4a5
$'"'@. 45 Esconde! ocu-'a! cu,!i! o
0!o'ege! de -a 4is'a5 ZZ Encu,!i!
cu-0a aAena5 SIN[N( 0Jan0a.5 9cP
a+u'ana5 ZZ Eot& F)nga Jeullei D& .&G
Paca. 0acae5 V!,o- +u. 1!ondoso
de -uga!es '!o0ica-es de -a 1a+i-ia
de -as -egu+inosas con /oAas
co+0ues'as de 1o-9o-os a-ados5 Sus
1!u'os en -egu+,!es son unas 4ainas
a-a!gadas en 1o!+a de sa,-e cu.as
se+i--as es'2n en4ue-'as en una
0u-0a ,-anca Augosa . du-ce 3ue se
u'i-i;a en -a a-i+en'acin co+o
1!u'a5 SIN[N5 0a3a.5 $e&AyaP 0aAa.
0aSa.5
$'"'@"')'">@. 45 Ocu-'a!se o
esconde!se 0o! 'odos -os -uga!es
0a!a no se! encon'!ado5 ZZ Pe!+a-
nece! a /u!'adi--as o a escondidas5
$'"'@">">@. 45 Escnde!se ocu-'a!se
disi+u-ada+en'e de -a 4is'a de
o'!os5
$'"'@44'. ad45 Sec!e'a+en'e ocu--
'a+en'e a escondidas5 SIN[N( 0a-
Sa--a0i5 SIN[N( 0aSa--a5
P'"'@5'@>. s5 Arqueol& F-o o-
$'"'@=0@ '( ') $'44'@=:
cultoG& Pe3ueBo si'io 0!@i+o a -a
-oca-idad de Pan0a3/aMa den'!o
de- San'ua!io His'!ico de
Mac/u0iAc/u en -a +a!gen
i;3uie!da de- !9o 7i-cano'a5 Es'2
cons'i'uido 0o! un g!u0o de an-
denes . cana-es de i!!igacin5 Po!
su conce0cin +o!1o-gica .
a!3ui'ec'nica co!!es0onde a -a
:0oca inSa5 Se a!'icu-a con
Mac/u0iAc/u 0o! +edio de un
ca+ino e+0ed!ado5
$'"'@=0@. 45 A.uda! a esconde! o a
ocu-'a! a-go o a o'!a 0e!sona5
E6EM( qolqe pa0aysiy, a.uda! a
esconde! e- dine!o5
$'"0. s5 Jol0& Dan;a andina cos-
'u+,!is'a 3ue se ca!ac'e!i;a 0o!
-os -a'iga;os en'!e -os A4enes
dan;a!ines de+os'!ando a -as
+o;as A4enes su 1o!'a-e;a .
4a-en'9a5 ZZ tej& ?igu!as o!na-
+en'a-es en ;ig ;ag en -os
'!en;ados de /i-os o cue!das5
$'":<5'. s5 75 HATJUPA5
$'">. s5 Eot& F,alera sp&G Hongo
,asidio+ice'o co+es'i,-e de
'a+aBo g!ande . co-o! ,-anco5
SIN[N( 3onc/a SJa--an0a5
$'"> Q ?0"!>7'. s5 Loot& H9,!ido de
0a3oc/a . MiSJuBa I4icuBaK cu.a
-ana se 'o!na +u. in1e!io! en
ca-idad a- de :s'a5 Cuando e-
c!uce es es0on'2neo -os ind9ge-
nas conside!an co+o anuncio de
desg!acias 0o! -o 3ue con'!i-
,u.en a e4i'a!-o5 SIN[N( 0a3o-
MiSuBa 0a3o MiSJuBa5
$'"><5'. s5 Agri& F@stlago sp&G
Ca!,n de- +a9;5 SIN[N( /a'Ju0a
0anSu!+a5
$'">=. s5 Agri& Pa0a 0!eco; cu.o
0e!9odo de +adu!e; es de s-o
'!es +eses5 SIN[N( /aMc/Ja 0a0a5
P'4;'@. s5 Arqueol& )!u0o a!-
3ueo-gico u,icado a- 0ie de-
ne4ado Sa-3an'a. . den'!o de-
San'ua!io His'!ico de Mac/u-
0iAc/u5 Es'2 cons'i'uido 0o! es-
'!uc'u!as de 1ac'u!a inSa( !ecin-
'os co!!a-es o canc/as ca+inos
e'c5 Ade+2s con'iene cue4as con
0in'u!as !u0es'!es 0!e/is02nicas
0!o,a,-e+en'e de- 0e!9odo de -os
ca;ado!es^!eco-ec'o!es I/ace % a
D$ +i- aBosK a- igua- 3ue -as 3ue
se /a--an en -as ;onas de
C/aSa0an0a . C/o3esu.su.5
$'4%'. s5 *u-'o adiciona- 3ue se
co-oca so,!e -a ca!ga 0a!a se!
'!ans0o!'ado uno so,!e o'!o5 SI-
N[N( 0a--'a5
$'4%' $'4%'. s5 A'ados su0e!0ues'os
so,!e -a ca!ga 0a!a -uego se!
'!ans0o!'ados5 ZZ adA5 Su0e!0ues-
'os uno enci+a de o'!o 0a!a se!
'!ans0o!'ados5
$'4%'6'. adA5 Ag!ega,-e adicio-
na,-e5 E6EM( qHepeman paltana
0*ipu, a'ado adiciona- a -a ca!ga5
$'4%'@. s5 Eot& F$ersea gratssima
,oertn& $ersea americana Bill&
,ardG Pa-'a5 He!+oso 2!,o- de -a
1a+i-ia de -as -au!2ceas cu-'i-
4ado 0o! sus ag!ada,-es 1!u'os
co+es'i,-es . +u. a-i+en'icios
de o!igen cen'!o a+e!icano 3ue
conocie!on -os inSas5 Bed&Jol0&
Se u'i-i;an sus /oAas ,!i--an'es
co+o !e+edio es'o+aca- . sus
1!u'os co+o as'!ingen'e5 $e&AyaP
0a-'a5 9cP 0a--'a5 INo+,!e cen'!o
a+e!icano> aguaca'eK5 SIN[N(
Mi!a0a-'a 0a-'a5 ZZ 45 Accin de
ag!ega! un ,u-'o a o'!o de +a.o!
'a+aBo5 E6EM( qHepiman paltay,
ag!ega a- ,u-'o5
$'4%'@ $'4%'@. s5 Eot& FBaytenus
apurimacensis Coes Kar& Trolli
CoesG& P-an'a a!,us'i4a de -a
1a+i-ia de -as ce-as'!2ceas5
Bed&Jol0& Los ind9genas -o u-
'i-i;an co+o +edicina es'o+a-
ca-5
$'44'. s5 'ist& MuAe! so-'e!a +u.
/ono!a,-e de sang!e !ea- en e-
inSa!io5 ZZ Jol0& Dan;a de +uAe-
!es so-'e!as 3ue !e0!esen'an a -as
?ustHas o 0!incesas en -a
0!o4incia de Ta.acaAa de0a!'a-
+en'o de Huanca4e-ica Pe!"5 ZZ
75 ANASU5
$'44')0@. 45 Agri& O!dena! 0a!a
!ecoge! -a cosec/a5
$'44'6'. s5 Agri& Ins'!u+en'o 0a!a
!eco-ec'a! 1!u'os5 Cosec/ado!a5 ZZ
adA5 Reco-ec'a,-e !ecogi,-e5
$'44'$'">;. adA5 . s5 Que !e,usca
-os !esiduos a,andonados5
$'44'$'@. 45 Co-ec'a! nue4a+en'e o
!eco-ec'a! -o 3ue /a 3ueda-
do 0o! !ecoge!5 9cP 0a--a0ana5
$'44';. adA5 . s5 Reco-ec'o!5 Co-ec-
cionado!5 ZZ Cosec/ado!5 E6EM(
0u0a pallaq, !ecogedo! de coca5
$'44'<. s5 Eot& F$*aceolus lunatus&
AluviaG& NEOL5 7a!iedad de -e-
gu+inosa de 1!u'os en 4aina .
se+i--as ,-ancas o g!andes co+o
-as /a,as5
$'44'<;:@. 45 Accin de !eco-ec'a!
0!eci0i'ada+en'e5
$'44'@. 45 Recoge! !eco-ec'a! con -a
+ano o +23uina5 ZZ Cosec/a!
1!u'os en gene!a-5 $e&AyaP /uBu.5
$e&NunP Sa--c/a.5 $e&/& BarP a0i.5
9cP si0!ana5 ZZ s5 tej& TeAido
inSaico con 1igu!as . +o'i4os de
-os +2s di4e!sos /ec/os con /i-os
3ue -uego de se! '!a+ados son
!ecogidos o so-'ados5 En -a
ac'ua-idad son +u. u'i-i;ados en
e- +undo andino 3uec/ua5 SIN[N(
c/ic/i--a5
$'44'@"')'@. 45 Si+u-ac!o de
cosec/a o !eco-eccin5
$'44'@=0@. 45 A.uda! a !eco-ec'a!
cosec/a! o co-ec'a! a-go5 E6EM(
sarata pallaysiy, a.uda a !ecoge!
e- +a9;5
$'44'@=:. s5 Lool& F$eriplaneta
americana& Elatella germnica
Cinneo& Elata orientalis . o'!as
es0eciesK5 Cuca!ac/a5 Insec'o de-
o!den ,-a''a!ia de cue!0o
a0-anado a0a!a'o ,uca- +as'i-
cado! co-o! a+a!i--o o,scu!o5
Ha,i'a en /o!nos . cocinas5 EolP
0a--a.su5 9cP co+eAen5
$'44;: (* (1 $'6%')0">;
$'44;:. adA5 ?a!san'e '!a+0oso
inco!!ec'o5 9cP 0a-Su5
$'44;:@. 45 EngaBa! '!a+0ea! 1a!sea!5
$e&NunP 0an'c/i.5 EolP 0a-3o.5 9cP
0a-Suna5
$'>%'. s5 75 PALTA5
$'44?'. s5 Conc-usin 1ina- 1ina-
-i;acin5 ZZ T!a,aAo inconc-uso5
$'44?';. adA5 . s5 Tena; 0e!sis'en'e5 ZZ
Pe!sona 3ue '!a,aAa /as'a e- 1ina-
de su 0!o0si'o5
$'44?'=;' adA5 Conc-uido 'e!+inado
1ina-i;ado5 SIN[N( !uSus3a
0Juc/uSas3a5
$'44?'@. 45 Conc-ui! 'e!+ina!
1ina-i;a!5 ZZ Aca,a! un '!a,aAo u
o,!a5 ZZ Re+a'a! a-go5 SIN[N( 'uSu.
/un'Ja.5 E6EM( 0a--Mana5 $e&AyaP
0uc/uSa. 'uSu.5 $e&NunP 0a3Ma.5
$'5>"> s5 Eot& F,esnaniacea sp&G
Po!o o 0u!u5 ?!u'o de -as
gesnani2ces --a+ados 'a+,i:n
0o!o de di1e!en'es 'a+aBos .
usado 0o! -os na'i4os co+o de-
0si'os o cuc/a!ones 0a!a !eci,i! e-
agua o saca! -a c/ic/a de -os
!eci0ien'es5
$'6'. s5 He!+ana de- 4a!n5 T!a'o
1a+i-ia! de- /e!+ano a -a /e!+ana5
$e&AyaP 0ani 0ana5 $e&NunP 'uaP
0ani5 9cP 0ani5
$'6')'@. 45 AdAudica!-e o da!-e una
/e!+ana ado0'i4a a un /iAo 4a!n5
$'6'"'. s5 'ist& Dinas'9a g!u0o
1a+i-ia! -inaAe o!gani;acin socia-
inSa in'eg!ada 0o! g!u0os
de 0a!en'esco unidos 0o! 4incu-
-acin +a'!i+onia- descendien'es
de un so,e!ano InSa cu.a +o+ia
e!a gua!dada . 4ene!ada con
+uc/a !e4e!encia5 Man3o Q/a0a3
e- 0!i+e! e+0e!ado! de- I+0e!io
InSaico o!gani; -a 0!i+e!a
0anaSa . -a cons'i'u. :- . 'odo su
g!u0o 1a+i-ia!5 IL5E575K
$'6"0. s5 Resie+,!a nue4a sie+,!a
3ue se /ace en -os !a-os de-
se+,!ado gene!a-5 I65L5P5K
$'6"0;. adA5 . s5 Que !ea-i;a e- !e-
se+,!ado5 ZZ !am& 7a!n 3ue en-
gend!a en +uc/as +uAe!es5
$'6"0@. 45 Rese+,!a!5 L-ena! e- su!co
con se+i--a de -a +is+a u de o'!a
es0ecie5 E6EM( sara c*a0raman
*awaswan pan0iy, en -a c/ac!a de
+a9; in'e!ca-a con /a,as5
$'6">6">. s5 Tea o an'o!c/a de 0aAa
o +ade!a seca5 SIN[N( nina
SJanc/a.5
$'6"><5'. s5 75 HATJUPA5
$'6">@. 45 Pa-0a!5 Auscu-'a! con e-
'ac'o5 SIN[N( --anS/u.5 $e&AyaP
+u--Su.5 $e&NunP c/a0-a.5
$e&/&BarP --anSa.5
$'6$'. s5 ,eog& L-anu!a --ano
0-anicie5 ZZ Piso sue-o5 E6EM(
panpa 0Huc*u, !incn --ano>
panpamar0a, co+a!ca en --anu!a5
$e&AyaP 0an0a5 $e&NunP 0an0as'i5
$'6$' $'6$'. s5 ,eog& L-anu!as
--anos 0!ade!as o es'e0as con'i-
nuadas con cie!'os +on'9cu-os
in'e!+i'en'es5
$'6$' %!0"' 4'@>. s5 75 CHIRMU5
$'6$' ?'<50. s5 Ra+e!a5 MuAe!
0",-ica5 SIN[N( c/Ja!an3a!a 3Je'a5
9cP Ma!ic/a5
$'6$')'. s5 Pe!dn c-e+encia
indu-'o !e+isin5
$'6$')'6'">@. 45 Pe!dona!se
discu-0a!se +u'ua+en'e en'!e dos
o +2s 0e!sonas5
$'6$')';. adA5 . s5 Ni4e-ado!
a--anado! 0a+0eado!5 ZZ Que
0e!dona5
$'6$')'=;'. adA5 Ni4e-ado a0i-
sonado a--anado5 ZZ Pe!donado de
una cu-0a5
$'6$')'@. 45 Ni4e-a! a--ana! -os
'e!!enos igua-a! -os 0isos5 ZZ Pe!-
dona!5
$'6$'">6'. s5 tej& Man'i--a --e4ada en
-a ca,e;a de -a!go conside!a,-e5
IM5 65 de -a E5K
P'6$'">6'=. s5 ,eog& FCos del llano,
cas'e--ani;adoK5 Pan0aconas5
Po,-ado u,icado en -a !egin de
7i-ca,a+,a 0!o4incia de La
Con4encin Qos3o5
$'6$'44'. s5 L-ano 4ia,-e sin
o,s'2cu-os5
P'6$'=. s5 ,eog& R9o a1-uen'e de-
A0u!9+ac 3ue !eco!!e en -a -9nea
di4iso!ia de -os de0a!'a+en'os de
A0u!9+ac . A.acuc/o Pe!"5 ZZ
Dis'!i'os de -a 0!o4incia de
Recua. con NG% /a,i'an'es . de
-a 0!o4incia de Hua!a; con DN#%
/a,i'an'es en DLND de-
de0a!'a+en'o de Ancas/ Pe!"5
ZZ Dis'!i'o de -a 0!o4incia de Ta-
.acaAa de- de0a!'a+en'o de
Huanca4e-ica con PPOG /a,i'an'es
en DLND5
P'6$'=:6'. s5 9tno*ist& F9:planada
que suena, cas'e--ani;adoK5 En e-
inSa!io segunda MaSa de- 'e!ce!
se3Je Qo--ana de- sec'o! Qo--asu.u5
Es'e ado!a'o!io e!a una 0ied!a 3ue
0os'e!io!+en'e se /a--a,a Aun'o a -a
casa de- es0aBo- Mancio Sie!!a5 Se
-e /ac9an 0agos de conc/as +a!inas
+o-idas5
$'6$'@')0@. 45 A--ana! ni4e-a! un
'e!!eno5
$'6$'@44'. s5 A-a+eda 49a anc/a .
--ana5
$'>%'. s5 E!!o! e3u94oco 1a--a5 ZZ
Des49o5 ZZ Con1usin en!edo5
SIN[N( 3Jo-+a5
$'6%' "'@. s5 E3ui4ocacin e!!o!5 ZZ 45
7i4i! en -o e!!ado en -o 1a-so
incie!'o o con1uso5
$'6%' $'6%'. s5 Eot& F-*opalopodium
'errerae @l+rG P-an'a /e!,2cea de
-a 1a+i-ia de -as !anuncu-2ceas5 Su
/2,i'a' son -os !o3ueda-es de -as
a-'as 0unas donde c!ece cu,ie!'a
0o! -a nie4e5 Es 0-an'a acau-e5
SIN[N( 0aSa 0aSa5 ZZ adA5 Con
e!!o!es 1a--as con1usiones
1a-sedades o 1a--as con'inuas den'!o
de -a +is+a o,!a o -a,o! !ea-i;ada5
$'6%')0. s5 75 PJOLQA5
$'6%')0">;. adA5 . s5 Que --e4a a-
e!!o!5 ZZ E3ui4ocacin o 1a-sa
$'6%')06' (2 ( $';'<0)0;
conce0cin de a-go5 ZZ Que des49a
de -o 4e!dade!o5
$'6%')06'. adA5 . s5 Ca+u1-aAe
dis1!a; engaBoso 1a-seado5
$'6%')0;. adA5 . s5 ?a-seado!5 Que
e3ui4oca o dis'o!siona a-go5
SIN[N( 0Jo-3ac/i35
$'6%')0@. 45 75 QJOLMACHIH5
$'6%'6'. adA5 E3ui4oca,-e con1un-
di,-e e!!a,-e5
$'6%'6')0@. 45 Con1undi! e3ui4oca!
una cosa con o'!a5
$'6%'6'">;. ad45 Con1undi,-e
e3ui4oca,-e con o'!os5 ZZ O1ensa
+u'ua+en'e sin 3ue!e!5
P'6%'6'@'. s5 9tno*ist& En e- inSa!io
cua!'a MaSa de- cua!'o se3Je
Qo--ana de- sec'o! Run'isu.u5
Es'e ado!a'o!io e!a un ce!!o
g!ande 3ue di4id9a -os ca+inos
C/inc/a.su.u . Run'isu.u en -a
ciudad de- Qos3o5
$'6%'$'">@. 45 E3ui4oca!se o 1a--a!
de con'inuo5
$'6%'$>@. 45 ?a--a! dis'!a9da+en'e5
$'6%';. adA5 . s5 Que se e3ui4oca
1a--a o con1unde una cosa 0o! o-
'!a5 ZZ !igdo& Ad"-'e!o ad"-'e!a5
$'6%'<;:@. 45 E3ui4oca! 0o! 0!e-
ci0i'acin o a0u!o5 ZZ Con1undi!
a-go5
$'6%'=;'. adA5 E!!ado e3ui4ocado
1a-seado5 ZZ Des4iado5
$'6%'@. 45 E3ui4oca!se 1a--a! e!!a!
con1undi!5 SIN[N( 3Jo-+a.5 9cP
c/a--0una5
$'6%'@"')'@. 45 E!!a! 1a--a!
con'inua+en'e5 ZZ Des4ia!se de-
ca+ino !e0e'ida+en'e5
$'6%'@44'. ad45 E!!nea+en'e e-
3ui4ocada+en'e sie+0!e en -o
1a-so5
$'6%0. s5 Eot& F.osmos pulc*errimus
y .osmos pseucedami!olios
tiraquensis W Iunt"eW /&G
A!,us'o de -a 1a+i-ia de -as
co+0ues'as con 1-o!es en ca-
,e;ue-a de a+0-ia dis'!i,ucin5
P-an'a /e!,2cea +edicina- 3ue
c!ece en -as ;onas 1!9gidas de
1-o!es !osadas o -i-as5 Los
ca+0esinos sue-en ado!na! sus
so+,!e!os con -as 1-o!es en -os
ca!na4a-es5 Bed&Jol0& Mu. u'i-
-i;ada en in1usin 0a!a -a 'os
0-eu!es9a . co+o sudo!91ico 0a!a
e- !es1!iado5 SIN[N( 0an'i 0an'i5 ZZ
75 LLANRHA5
$'6%0 44';:%'. s5 tej& Ca+ise'a -a!ga
co-o!ada o +o!ada5 IT:!+ino no
a.+a!a u'i-i;ado en 3uec/uaK5
IM565 de -a E5K SIN[N( 0an'i
3/aMa5
$'6%0 $'6%0. s5 75 PANTI5
$'6%0 ;'?'. s5 75 PANTI LLAQOTA
$'6%0)'@. 45 75 LLANRHACHAH5
$'7'. adA5 De!ec/a5 Lado de!ec/o5
Dies'!a5 E6EM( pa?a ?eqe, -ado
de!ec/o> pa?a ma0i, +ano de-
!ec/a> pa?aman, a -a de!ec/a>
pa?antin, -os de!ec/os5 $e&AyaP
a--auSa a--i3 -ado5 9cP s/anc/i5
$'$'. s5 Eot& F/olanum andigenum
tu+erosum Cinneo& /olo-
num andigenum Nus& et Eu0&G
P-an'a a-i+en'icia de 0!i+e! o!-
den o!iunda de- Pe!" do+es-
'icada . u'i-i;ada 0o! -os inSas5
De -a 1a+i-ia de -as so-an2ceas
con 'a--os su,'e!!2neos en 'u,:!-
cu-o 3ue a-+acenan a,undan'e
a-+idn /oAas co+0ues'as 1-o-
!es ,-ancas +o!adas . !osadas5
E@is'en nu+e!osas 4a!iedades
con co-o!es 1o!+as . 0o!'es di-
1e!en'es5 Cons'i'u.e en -a ac'ua-
-idad -a ,ase de -a a-i+en'acin
+undia- 0o! su a-'o 4a-o! nu'!i-
'i4o5 7ARIEDADES( alqaywarmi,
!oAi;o ,-an3uecino> qonpis, !o-
sado a+a!i--en'o> qonosito, de
c!eci+ien'o 0!eco;> c*Heqc*e
p*ura, de co-o! ,-an3uecino>
pesqoq runtun, co-o! a+a!i--en'o>
pu0a mama, de .e+as !oAas .
co!a;n a+a!i--o> yuraq waqoto,
,-an3uecino> waman uma,
g!andes . /a!inosas> p*u0uya,
0!o0icios 0a!a sancoc/a!> yuraq
p*uqoya, de co!a;n ,-anco>
muru p*uqoya, es0ecia- 0a!a
e-a,o!a! c/uBu> pHala p*uqoya,
0a!a 1!i'u!as> pu0a pHalta, !oAi;o5
Pa0as a+a!gas( wa?a, 0-o+i;o>
pu0a wa?a, !oAi;o> yuraq wa?a,
,-an3uecino> 0usi, neg!u;co>
orqo ru0Hi, ,-an3uecino> araq
papa, 3ue no 0!oduce des0u:s de
un aBo> 0Hiti papa, 0a0a si-4es'!e5
$'$' "><>. s5 Lool& F$remnotiypes
suturicallus Ius*elG& )u-
sano de -a 0a0a5 )usano ,-anco5
)o!goAo de -os Andes5 )usano
3ue a'aca -a 0a0a en a-'i'udes
co+0!endidas en -os #%$$ a
GE%$ +5s5n5+5 en -os Andes
suda+e!icanos5
$'$' ;';'. s5 Eot& Hongo 3ue
ocasiona -as !aAadu!as de -os 'u-
,:!cu-os5
$'$' ?'@"!>. s5 alim& Pa0a san-
coc/ada o /e!4ida de g!an uso
en -a a-i+en'acin andina5
$'$'40='=. s5 Eot& 75 LISAS5
P'$<0. s5 9tno*ist& Po,-acin de -a
:0oca inSa u,icada en -a 0a!'e O
de -a ciudad de- Qos3o5 E- 0!i+e!
InSa Man3o Q/a0a3 o!den su
0o,-a+ien'o5
$';. ,ram& Su1iAo o +o!1e+a 3ue
ag!egado a- sus'an'i4o 0!ono+-
,!e u o'!a ca'ego!9a indica 0!o-
0iedad o 0e!'enencia5 E6EM( wa-
sipaq, 0a!a -a casa> qanpaq, 0a!a
'9> llan0Hanpaq, 0a!a '!a,aAa!5
$';'. s5 Eot& FEam+ucea sp&G
*a+,"5 )!a+9nea de -a 1a+i-ia
de -as ,a+,uceas con cu.os 'a-
--os en caBa se cons'!u.en 4i-
4iendas -ige!as5 C!ece en -a se--
4a5 ZZ Legu+,!es g!andes en ge-
ne!a-5 E6EM( paqa *awas, /a,as
g!andes5
$';'<. s5 A-,o!ada c!e0"scu-o
+a'u'ino au!o!a +a'ina-5 SIN[N(
i--a!i.5
$';'<0)0;. adA5 . s5 C!eado! in-
4en'o! /acedo! au'o! 0!oduc'o!5
SIN[N( Sa+a35
$';'<0)0@ (" (# $'<')0;
$';'<0)0@. 45 C!ea! conce,i!
in4en'a!5 SIN[N( Sa+a. Sa+a!i.5
$e&AyaP Ma--0a. !u!a. c/an'a.5
$e&AncP unanc/a.5 $e&/&BarP
!u!a.5 9cP .u!ina5
$';'<06. ad45 MaBana e- d9a de
+aBana5 SIN[N( 3Ja.a 0Junc/a.5 ZZ
adA5 Que se c!ea 3ue a0a!ece 3ue
nace5 E6EM( paqarin *amun0i,
+aBana 4end!2s5 $e&AyaP 0aAa!in5
$e&NunP Maa-a5 $e&/&BarP Sa.a5
9cP Sa.a'i5
$';'<0;. adA5 Que a0a!ece se o!i-
gina c!ea o nace de a-go o de a--
guien5 SIN[N( Sa+aSu35 E6EM(
allpamanta paqariq, 3ue nace o
se c!ea de -a 'ie!!a5
P';'<0; T'6$>. s5 ,eog& F'ospedaje
del que amaneceG& Pa3a!e3'a+,o5
Dis'!i'o de -a 0!o4incia de Pa!u!o
Qos3o Pe!" con EDLO /a,i'an'es
en DLND5 ZZ 'ist& Luga! donde se
encuen'!an -as 1a+osas 4en'anas
de Tanpu THoqo, de donde sa-ie!on
-os Cua'!o He!+anos A.a! 0a!a
1unda! -a Ciudad de Qos3o seg"n
-a -e.enda de- 0osi,-e o!igen de-
I+0e!io TaMan'insu.ano5 De
acue!do a e--a Man3o Q/a0a3 .
Ma+a O3--o sa-ie!on de es'e -uga!
-ide!ando D$ g!u0os :'nicos o
a.--us . 0a!'ie!on con di!eccin
de- ce!!o WanaSaM!i 0a!a 'o+a! e-
7a--e de- Qos3o de condiciones
geog!21icas eco-gicas e
/id!o-gicas e@ce0ciona-es .
'ie!!as e@ce-en'es 0a!a -a
ag!icu-'u!a5 Los ad4enedi;os so-
+e'ie!on a-gunos de -os g!u0os
:'nicos o!igina!ios de es'e 4a--e .
des0-a;a!on a -os o'!os5 En e-
1u'u!o es'os g!u0os :'nicos in-
4aso!es es'a,-ece!9an en es'e
4a--e -a ciudad de- Qos3o -a ca-
0i'a- ad+inis'!a'i4a 0o-9'ica .
!e-igiosa de- Es'ado TaMan'in-
su.ano5 ZZ Arqueol& Si'io a!3ueo-
-gico u,icado a- S de -a ciudad
de- Qos3o 0!o4incia de Pa!u!o
!e-acionado con e- +i'o de- o!i-
gen de -os inSas5
$';'<0=;' ;'44'<0@. s5 Nuris& NEOL5
Pa!'ida de naci+ien'o5
$';'<0@. 45 A0a!ece! c!ea!se o!i-
gina!se5 ZZ Nace!5 SIN[N( !iS/u!i.5
E6EM( pac*a paqariy, a+anece!5
$e&A.a( Aa--a!i.5 EolP .u!i.5 9cP
.u!ina5
$';'@. s5 75 PARAH5
P';'@$>"@>. s5 9tno*ist& FBanante
escondidoG& En e- inSa!io 'e!ce!a
MaSa de- s:0'i+o se3Je Hana3o!a
de- sec'o! An'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 1uen'e 3ue se
/a--a,a un 0oco +2s a,aAo de -a
c/ac!a --a+ada Wa+an'an'a5 Se
-e o1!ec9an co+o 0ago conc/as
+o-idas5
$';:. s5 75 HANPIQ5
$';: Q ?0">7'. s5 Loot& 75 PARU-
WIRJUA5
$';: ^ ?0"!>7'. s5 Loot& 75 PARU-
WIRJUA5
$';:)'. s5 75 ALLPAQA5
$';:)06'. adA5 Bed&Jol0& Cuan-
do -a en1e!+edad es incu!a,-e
/ace!se cu!a! con e- 0a3o +:-
dico andino +2gico . na'u!is'a5 ZZ
75 HANPICHINA5
$';:6;'. s5 Eot& F/ieges+ec0ia
Bandonii /c*& Eip&G P-an'a si--
4es'!e con se+i--as en a3uenio5
Bed&Jol0& Sus se+i--as 0!eci-
sa+en'e se usan en in1usin 0a!a
cu!a! !es1!9os . neu+on9as
1ue!'es5 SIN[N( si--SiMa5
$';:@. 45 Accin de in4ocacin 3ue
/acen -os adi4inos o 0a3os a -os
dioses o +anes 0!o'ec'o!es de
ganados . se+en'e!as5
$';$'. s5 Eot& FAgave americana
CinneoG& Mague.5 P-an'a de-
g:ne!o 1ou!c!o.a5 Tiene -as /o-
Aas ca!nosas . +u. 1i,!osas de
-as 3ue se /acen sogas o ca,u.as
+u. 1ue!'es5 E- 0edice-o es de N
a D$ +'s5 de -a!go usado 0a!a
-as cons'!ucciones . se conoce
con e- no+,!e de c*uc*aw&
SIN[N( c/uc/aMa +i-i0a30a5
9cP a.a 0a30a5
$';$'"'. s5 Lool& F/ctri: !lammea
CinneoG& Moc/ue-o5 A4e insec'9-
4o!a de cos'u+,!es noc'u!nas
conside!ada de +a- ag<e!o 0o!
su 0!esencia . can'a! es0ecia-5
SIN[N( 'uSu5
P';$>@:;. s5 Arqueol& F.on ma-
gueyK5 Pe3ueBo g!u0o a!3ue-
o-gico u,icado en -a !egin de
7i-ca,a+,a ce!cano a- !9o
A0u!9+ac . Puen'e InSa5
$';%'. ad45 Qui;2 3ui;2s 'a- 4e;
3ui:n sa,e a -o +eAo!5 E6EM(
paqta ri0uwaq, 3ui;2s -o 4eas5
SIN[N( ic/a0as5
$';%')0@. 45 Da! en e- ,-anco5 ZZ
Ace!'a! en e- o,Ae'i4o deseado5
$';%'$'=. ad45 Qui:n sa,e sea as9
0ueda 3ue as9 sea5 SIN[N( 0a3'as5
$';%'=. ad45 75 PAQTAPAS5
$';%'=)'@. 45 Mo!ige!a! +ode!a!
'e+0-a! e- co+0o!'a+ien'o
0e!sona-5
$';%'%';. ad45 .uidado que; ten
cuidado, cudate& E6EM( paqta-
taq waqawaq, cuidado con --o!a!5
P';%'?'7>@. s5 9tno*ist& F.uidado
con la muerteG& En e- inSa!io
'e!ce!a MaSa de- no4eno se3e
Qo--ana de- sec'o! Qo--asu.u5
Es'e ado!a'o!io e!a un --ano
+u. 4ene!ado . se -e /ac9an
sac!i1icios 0a!a se! -i,e!ados de
-a +ue!'e !e0en'ina5 En 'ie+0o
de -a co-onia e!a 0!o0iedad de-
es0aBo- A-onso de To!o5
$';%'@. 45 Igua-a! ni4e-a! e+0a-
!eAa! e3ui0a!a! e3ui-i,!a!5
$'<'. s5 L-u4ia 0!eci0i'acin 0-u-
4ia- aguace!o5 7ARIEDADES5
ip*u para, --o4i;na> sip*si para,
--o4i;na +enuda> c*Hallc*aq
para, c/a0a!!n --u4ia
'o!!encia-> c*i0c*ipara, --u4ia
con g!ani;o5 $e&AyaP 'a+ia5
$e&/&BarP 'a+.a5 9cP 'a+ia5
$'<')0;. adA5 . s5 Que 0!o4oca -a
$'<')0@ (& (' $'="')0;
--u4ia o gene!a -a 0!eci0i'acin
0-u4ia-5 E6EM( parac*iq p*uyu,
nu,e 3ue 0!o4oca --u4ia5
$'<')0@. 45 P!o4oca! -as --u4ias>
/ace! 3ue --ue4a5 ZZ Rega! 0o!
as0e!sin a +ane!a de --u4ia
a!'i1icia-5
$'<';. adA5 L-u4ioso 0-u4ia-5 EolP
0a!a3a5
P'<';'=. s5 ,eog& FTop#n& Seg"n e-
D!5 6os: An'onio de- *us'o de-
idio+a RauSi o ASa!o de Hau.os(
-a !a9; para, se '!aduce co+o gente
de !rente grande& Pa!a o'!os de-
3uec/ua( para, --u4ia . qas
'!ans1o!+acin de aqo, a!ena>
lluvia de arena& En 4e!dad en -a
;ona se 0!oducen --u4ias de a!enaK5
Pa!acas5 Dis'!i'o de -a 0!o4incia de
Pisco Ica Pe!" con DE%P
/a,i'an'es en DLND5 ZZ 'ist& Cu-'u!a
Pa!acas descu,ie!'a en DL#% 0o! e-
a!3ue-ogo 6u-io C5 Te--o u,icada
en -a 0en9nsu-a de a!ena !oAa a DN
S+s5 a- S de -a ciudad de Pisco
de0a!'a+en'o de Ica Pe!"5 Se
desa!!o-- en'!e O%$ a EN$ a5C5
sucedi:ndose dos 0e!9odos( Pa!acas
Ca4e!na . Pa!acas Nec!0o-is
cu.os 1a!dos 1une!a!ios
encon'!ados en ca4e!nas
de+ues'!an e- ac/a'a+ien'o de -a
1!en'e '!e0anacin c!aneana
ce!2+ica 'e@'i-e!9a . o!1e,!e!9a con
!asgos +u. ca!ac'e!9s'icos5 De
igua- +ane!a se encon'!a!on -os
0!i+e!os signos
de esc!i'u!a 3ue seg"n -a es'udiosa
7ic'o!ia de -a 6a!a se!9a -a +2s
an'igua de A+:!ica con s9+,o-os
0!o0ios 3ue de'e!+ina!on una
0os'e!io! esc!i'u!a de -os inSas5
$'<';'@. s5 Agri& 7a!iedades de +a9;
,-anco de g!ano g!ande --a+ado
+a9; a+i-2ceo 0o! -a ca-idad de su
/a!ina +u. a0!eciada 0a!a -a
e-a,o!acin de 'o!'as 0anes .
'a+a-es5 E- 7a--e Sag!ado de -os
InSas Qos3o es e- 0!i+e!
0!oduc'o! a ni4e- +undia- de es'a
4a!iedad5 SIN[N( c/Jo30a5 Eot&
0a!a3a5 9cP 0a!aSa5
$'<'@ 50%'. s5 .lim& a0oca de --u-
4ias5 Es'acin 0-u4ia-5
$'<'@'@. 45 .lim& L-o4e! en :0oca
inusua- e@'e+0o!2nea+en'e5
$'<'@"')'@. 45 .lim& L-o4e! a
+o+en'os o in'e!4a-os5
$'<'@;:6)>@. 45 .lim& L-o4e!
'o!!encia-+en'e aco+0aBado de
1ue!'es 4ien'os5 To!+en'a 0-u4ia-5
9cP 0a!a.Sunc/u.5
$'<0. adA5 Te!+geno 3ue engend!a
ca-o! 3ue se +an'iene a 'e+-
0e!a'u!a cons'an'e5 ZZ T:!+ico
1en+enos +ani1es'ados 0o! au-
+en'o o dis+inucin ca-!ica5
I65L5P5K
P'<0';';'. s5 'ist& Dei1icacin
0!einSa de -os Hua!oc/i!is a -as
!ocas 0a!a +an'ene! -os ne4ados
0e!0e'uos5
$'<0';:6):. s5 75 ANTAHQONCHO5
$'<0)0@. 45 Re3ue+a! o,Ae'os de
'ies'o 0a!a e- uso do+:s'ico5 SI-
N[N( a!i.5
$'<0N>'6'. s5 NEOL5 75 PARIWANA5
$'<0=. s5 Anat& Ma'!i;5 Secundina de-
0a!'o5 $e&Aya( u'/a0i5 9cP 0a!i5
$'<0?'6'. s5 Lool& F$*oenicoptes
ru+er Cinneo . $*onicoparrus
andinus $*ilippiG& ?-a+enco5
He!+osa a4e 0/oenico1o!+es de
co-o!es !oAo . ,-anco> 4i4e en
-agunas de -a 0una . e+ig!a /as'a
-a cos'a5 Es'as a4es ins0i!a!on a-
Li,e!'ado! Don 6os: de San
Ma!'9n 0a!a idea! -os co-o!es de -a
,ande!a 0e!uana5 SIN[N(
0a!iguana5
$'<:. adA5 75 OQHE5
$'<>. adA5 Tos'ado !e'os'ado5 ZZ Co-o!
0a!do o,scu!o5 SIN[N( O3/e5 E6EM(
paru *an0Ha, 'os'ado do!ado> paru
tHanta, 0an !e'os'ado5
$'<>>. s5 alim& Paneci--o de sang!e
con /a!ina de +a9; . c/uBo5
I65L5O5M5K
$'<>44'7'. adA5 Re'os'ad9si+o
do!ad9si+o5
P'<><:. s5 ,eog& P!o4incia de-
de0a!'a+en'o de- Qos3o Pe!"
c!eada 0o! e- Li,e!'ado! Si+n
*o-94a! en DN#% con E#EN% /a-
,i'an'es en DLND5
$'<>@ $'<>@. adA5 Re'os'ado +u.
do!ado a -a ca-o!5
$'<>@')0@. 45 Do!a! o !e'os'a! a-
1uego5 E6EM( tHantata ninapi paruy
ac*iy, !e'os'a! e- 0an a-
1uego5
$'<>@';. adA5 Re'os'a,-e o do!a,-e
a- 1uego o a- ca-o! so-a!5
$'<>@'@. 45 Re'os'a!se do!a!se o
!e3ue+a!se a- 1uego o a- ca-o!
so-a!5
$'<?'. s5 Eot& In1-o!escencia en
es0iga de- +a9; 3ue 0o!'a e-
0o-en +ascu-ino 3ue 1ecunda -os
es'ig+as 3ue se encuen'!an en -a
+a;o!ca5
$'<?'@. 45 Pe!9odo de sa-i! -as in-
1-o!escencias o 0anoAas en -a
0a!'e su0e!io! de- 'a--o de- +a9;5
$'=. ,ram& Mo!1e+a o su1iAo de
0a!'9cu-a conAun'i4a 3ue signi1ica
tam+in& E6EM( noqapas, .o
'a+,i:n llapanpas, 'a+,i:n
'odos5
$'=';. s5 ?!ecuencia !e0e'icin
1!ecuen'e5 ZZ adA5 ?!ecuen'e con-
'inuo !e0e'ido5 ZZ Pasado! 3ue
0asa o '!ansi'a5
$'=';44'. ad45 ?!ecuen'e+en'e cada
4e; no +2s a +enudo5 ZZ s5 NEOL5
A1ei'e co-o!e'e +a3ui--aAe
cos+:'ico5
$'=0">@. 45 Ma3ui--a!se co-o!ea!se
!e'oca!se con cos+:'icos u
a1ei'es5
$'=0@. 45 Pin'a! +a3ui--a! co-o!ea! o
!e'oca! -a 0ie- de- cue!0o5
$'="'. s5 Desa+a!!e a1-oAa+ien'o
desa'adu!a des-iga+ien'o5
$'="')0;. adA5 . s5 Que /ace de-
sa'a! des-iga! a-go con o'!a 0e!-
$'="')0@ (( () P'%'44';%'
sona5 E6EM( wasipas0ac*iq, 3ue /ace
desa'a! -a casa5
$'="')0@. 45 Hace! desa'a! des-iga! o
so-'a! de una a'adu!a5 E6EM( perqa
pas0ac*iy, desa'a! -a 0a!ed5
$'="'">;. adA5 Desa'a,-e des-iga,-e
des+o!ona,-e descosi,-e5 E6EM(
pas0a0uq sinpHa, '!en;a desa'a,-e5
$'="'">@. 45 Desa'a!se des-ia!se
descose!se desa+a!!a!se5
$'="'6'. s5 Luga! de desca!ga5 ZZ
Luga! de aca+0a+ien'o o descanso
de -os 4iaAe!os5 ZZ adA5 Desa'a,-e
des-iga,-e descosi,-e5
$'="';. adA5 . s5 Desa'ado! des-igado!
o des+o!onado!5
$'="'<0">;. adA5 Que se desa'a des-iga
o sue-'a con'inua+en'e 0oco a 0oco5
$'="'<$'<0@. 45 75 RACHARIH5
$'="'<;:@. 45 Desa'a! des-iga! o
descose! a-go en 1o!+a a0!esu!ada o
en:!gica5
$'="'@. 45 Desa'a! descose! des-ia! o
des'!en;a! a-go5 SIN[N( +a.'Ju.a.
si!ana.5 $e&AyaP 0iS!i+a. 0asSa.5
EolP 0asSa!a. 0asSa.5 9cP 0a!sana5
$'=>. adA5 . s5 7iudo5 7a!n 3ue 0e!di
a su es0osa5 ZZ adA5 Des4en'u!ado5
$e&AyaP 0aAu Aa!i sa0a5 9cP 0as/u5
$'=>">;. adA5 Desa1o!'unado 3ue
0ie!de -a ocasin 1a4o!a,-e5
$'=>4. s5 Eot& F9ryt*rina eduusG An'i
0u!u'u o 0o!o'o de -os An-
des5 V!,o- 0a!ecido a- 0isona. de -a
1a+i-ia 1a,2ceas o!den 1a,a-es5
Los 1!u'os son de g!an con'enido
a-i+en'icio( 0!o'e9nas #P_
/id!a'os de ca!,ono GN_ a;"ca!es
D%_ . a-+idn E%_5 C!ece en -os
4a--es in'e!andinos de #$$$ a
#LN$ +5s5n5+5 SIN[N( +on'e
0o!o'o +on'e /a,as sac/Ja
0asu-'o5 $e&AncP 0as/u!o5 $e&ApuP
,asu- sac/Ja 0o!o'o 0o!o'o
an'i0o!o'o5
$'=>@. 45 En4iuda! e- 4a!n5 ZZ Pe!de!
-a ocasin5 9cP 0as/u.ana5
$'=><>. s5 75 SACHJA PASULLO5
$'%'. s5 Pa!'e a-'a de a-guna cosa5
E+inencia de un ce!!o casa e'c5 ZZ
ad45 Enci+a en -uga! su0e!io! en
o0osicin a- in1e!io!5 I65L5P5K SIN[N(
/aMan5 E6EM( rumi pata, so,!e -a
0ied!a5 ZZ tej& Esca-e!a o g!ade!9a
'eAida en e- 4es'ido5 IM5 65 de -a E5K
P'%' P'%'. s5 Arqueol& F$lata!ormaG&
)!u0o de andenes . cana-es de
1ac'u!a inSa u,icado en -a 0a!'e O
de -a ca0i'a- de- dis'!i'o de San
6e!ni+o Qos3o Pe!"5
$'%' $'%'. s5 )!ade!9a andene!9a
esca-ina'a esca-ones en su0e!0o-
sicin5 ZZ adA5 Re0-iegue o 0-isado
en 'e-as5
P'%' P'%'@:;. s5 Arqueol& FTerra"a
con plata!ormaG& )!u0o de andenes
de 1ac'u!a inSa u,icado en -a 0a!'e
N de- 0ue,-o de O!o0esa Qos3o
Pe!"5
$'%')';. adA5 . s5 Co+0a!ado!
con1!on'ado! co'eAado!5 ZZ E@a-
+inado!5
$'%')'@. 45 Se-ecciona!5 ZZ E@a+ina!5
6u;ga!5 ZZ Cons'!ui! andenes o
0isos a-'os5 SIN[N( 0a'a na.5
$'%'"'. in'e!A5 E@c-a+acin a-
e+0e;a! una -a,o! o '!a,aAo5
$'%'"0. s5 A-'o a-'i--o 3ue si!4e a
+ane!a de ca'!e5 ZZ And:n5 SIN[N(
0a'ana5 $e&AyaP 0a'a 0a'a35
P'%'44';%'. s5 9tno*ist& F$o+laci#n
so+re una plata!ormaG& De
acue!do a -os docu+en'os ad+i-
nis'!a'i4os de -a +i'ad de- sig-o
C7I co!!es0onden a -a 0o,-acin
de QJen'e Ma!Sa o po+laci#n
pica!lor& En -a ac'ua-idad es'e
conAun'o a!3ueo-gico con1o!+a
e- San'ua!io His'!ico de
Mac/u0iSc/u5 ZZ5 'ist& En e- in-
Sa!io segunda MaSa de- 0!i+e!
(
se3Je Ra.ao de- sec'o! C/in-
c/a.su.u5 Es'a,a a ca!go de -a
0a!cia-idad . a.--u QoaSa.'aSi5
Es'e ado!a'o!io e!a -a casa +o!-
'uo!ia de- InSa Pac/aSu'e3> sus
suceso!es /ac9an 0agos 0o! -a
sa-ud . 0!os0e!idad de- InSa5 ZZ
Arqueol& Es e- conAun'o a!3ueo-
-gico +2s g!ande de -a :0oca
inSa es'a,-ecido en e- 4a--e de
Rusic/aSa5 Es'2 con1o!+ada 0o!
+2s de DD% es'!uc'u!as o !ecin'os
ag!u0ados en cua'!o sec'o!es
!esidencia-es . a!'esana-es
dis'in'os 0e!o a!'icu-ados5 Es'e
si'io es'u4o in'eg!ado con e- Qos3o
Mac/u0iAc/u . -a !egin de
Wi--Sa0an0a 0o! +edio de una !ed
de ca+inos as9 +is+o es'u4o
con1o!+ado 0o! 4a!ios 0e3ueBos
si'ios a0a!en'e+en'e ais-ados a
+ane!a de g!u0os `sa':-i'e` -os
+is+os 3ue de igua- +ane!a
es'a,an conec'ados 0o! ca+inos5
Es'os 0e3ueBos g!u0os cu+0-9an
1unciones co+0-e+en'a!ias a-
cen'!o u!,ano5 Pa'a--a3'a 1ue un
cen'!o ad+inis'!a'i4o^0o-9'ico de-
4a--e de Rusic/aSa5 Es 0!o,a,-e
'a+,i:n 3ue cu+0-i un !o-
i+0o!'an'e en -a 0!o4isin .
'!ans1e!encia de 0!oduc'os
se!!anos 0a!a e- sos'eni+ien'o de
-as 0o,-aciones de mitimaes,
yanaconas . mitHayoq, cu.o
a0a!a'o 'ecno,u!oc!2'ico^
ad+inis'!a'i4o 1ue es'a,-ecido en
-a ;ona de Mac/u0iAc/u . -a
!egin Wi--Sa0an0a Ise-4a a-'aK
0o! 0a!'e de- Es'ado InSa 0a!a -a
0!oduccin de 0!oduc'os
sun'ua!ios con 4a-o!es !e-igiosos
. 0o-9'icos . -a !edis'!i,ucin de
-os +is+os5 Es'e cen'!o 1ue
0-aneado . cons'!uido en g!an
0a!'e 0o! e- InSa Pac/aSu'e3 a
+ediados de- s5 C7 de nues'!a e!a
IDG%$^DGO$> da'acin a,so-u'a de
ca!,ono DG . D#K casi si+u-'2nea
a Mac/u0iAc/u I3ue .a es'u4o
ocu0ado en DG%$ d5C5 de acue!do
a -a da'acin de C^DGK5 ZZ )!u0o de
$'%'6 )* )1 $'?;'<
andenes de -a :0oca inSaica u,icado
en -a 0a!'e S de U!3ui--os
U+,a+,a Qos3o5
$'%'6. s5 O!i--a ,o!de +a!gen5 ZZ
Re,o!de o 1i-o5
$'%'6'. s5 75 PATARI5
$'%'6'@. 45 *o!dea!5 Da!-e ,o!de
o!i--a5 SIN[N( 0a'ac/a. 0a'anc/a.5
$'%'6)'@. 45 75 PATANAH5
$'%';)'@. 45 Nuris& NEOL5 Hace!
Aus'icia5 En de!ec/o de Au;ga!5
*usca! -a 4e!dad5
$'%';!')>. s5 Eot& F/tipasp&G Pas'o o
g!a+9nea 0e3ueBa a-i+en'o 0a!a
-os !u+ian'es 0e!o 4enenoso 0a!a
-os !oedo!es5
$'%'<'. s5 Do,-e; do,-adi--o
0-egadu!a5 ZZ Su0e!0osicin de -as
+inas u /oAas5 9cP 0a'a!i5
$'%'<' ;-4;'. s5 Li,!o5
$'%'<')0@. 45 Hace! do,-a! 0-ega!5 ZZ
Hace! su0e!0one! -a+inas o 'e-as5
E6EM( llaqe pHac*ata patarac*iy,
/a; do,-a! -a !o0a de 'e-a de-gada5
$'%'<'">@. 45 Do,-a!se 0-ega!se
do,-a!se -as 'e-as o -2+inas
de-gadas5
$'%'<'6' 0=0. s5 tej& 7es'ido de co-o!
!oAo ca!+es9 -i-a5 IM565 de -a E5K
$'%'<'@. 45 Do,-a! 0-ega! do,-i--a!
-as 'e-as o -2+inas5 SIN[N(
'a0a!a.5 9cP 0a'a!ina5
$'%'=;'. adA5 E3ui'a'i4o 6us'o5 ZZ
Pa!eAo5
$'%'@. ,ram& Su1iAo o +o!1e+a 3ue
indica su0e!0osicin !e0-ega+ien'o
. do,-adu!a5 E6EM( is0ay patay,
do,-a! en dos> tawapatay,
do,-adu!a en cua'!o5
$'?. in'e!A5 ;o *ay; ya no *ay nada&
Pa!a indica! es0ecia-+en'e a -os
niBos 3ue no /a. nada5
P'?"'<. s5 A0e--ido au'c'ono de
o!igen inSaico5
$'?"'<. s5 Lool& F$sarocolius
decumanusG& Pa--as . o'!as es-
0ecies5 A4e 0ase!i1o!+e de -a 1a-
+i-ia ic':!idos de 0-u+aAe a+a-
!i--o . -ad!i--o !oAi;o de -a se-4a
0e!uana5 Los nidos cue-gan de
2!,o-es a-'os5 SIN[N( 0Jus'i5
$e&AyaP 0auSa! Ao!i5 ZZ 6a!d9n
1-o!ido5 ZZ ?-o!acin en 1o!+a
gen:!ica5 ZZ Co-o!acin5 E6EM(
paw0ar 0Hintu, !a+i--e'e 1-o!ido5
SIN[N( 0aM3a!5
$'?"'< )>">. s5 'ist& Co!ona !ea-
/ec/a de 1-o!es +u-'ico-o!es
usado 0o! e- InSa . su s:3ui'o en
:0oca de -a sie+,!a . -a cosec/a5
SIN[N( 0aMSa! 0i--u5
P'?"'< K'6)'. s5 Arqueol& F$o-
+lado de !lores y plumas colo-
ridasG& Pe3ueBo g!u0o de es-
'!uc'u!as !ec'angu-a!es de 1ac'u!a
inSa5 Con'iene ca+inos 'e!!a;as
. ## !ecin'os de 0-an'a
!ec'angu-a!5 ?ue un si'io `sa':-i-
'e` co+0-e+en'a!io de Pa'a-
--a3'a u,icado en e- 4a--e de
RusiSanc/a U!u,a+,a Qos3o5 ZZ
)!u0o de !ecin'os andenes
cana-es e'c5 de -a :0oca inSa
u,icado en -a 0a!'e S de Wa.-
--a0an0a en e- 4a--e de Rusic/a-
Sa U!u,a+,a Qos3o5
$'?"'< $044>. s5 75 PAWRAR CHURU5
$'?"'< ='60. adA5 Co-o! 4io-2ceo
4io-e'a o -i-a5
$'?"'< >6">. s5 tej& @n0u con
deco!acin de +uc/os co-o!es con
+o'i4os de a4es . 1-o!es5 IM565 de
-a E5K
$'?"'<'@. adA5 P!i+a4e!a-5 ?-o!ido
--eno de co-o!ido5
$'?"'<)'@. 45 Ado!na! e+,e--ece!
0o-ic!o+a! --ena! de 1-o!es +u.
co-o!idas5
P'?"'<$'%'. s5 P-anicie 1-o!ida5
P!ado 4e!ge- o -uga! 1-o!ido5 ZZ
,eog& Pauca!0a'a5 Dis'!i'o de -a
0!o4incia de A!e3ui0a Pe!" con
DDE%PP /a,i'an'es en e- aBo de
DLND5
P'?"'<;:44'. s5 'ist& )!u0o :'nico
0!einSa +u. 4a-e!oso en e-
de0a!'a+en'o de Puno5 ZZ ,eog&
Pauca!co--a5 Dis'!i'o de -a 0!o-
4incia de Puno Pe!" con GD#P
/a,i'an'es en DLND5
P'?"'<%'6$>. s5 ,eog& Pauca!'a+,o5
I+0o!'an'e 0!o4incia de-
de0a!'a+en'o de- Qos3o con
EEENE /a,i'an'es en DLND5 Es
conocida co+o -a $rovincia
Jol0l#rica del Qosqo 0o! -a !i-
3ue;a . 4a!iedad de -as nu+e!osas
dan;as 4e!nacu-a!es 3ue se
cu-'i4an en -as di1e!en'es 1es'i4i-
dades 3ue se ce-e,!a en es0ecia-
en e- de -a 7i!gen de- Ca!+en e- DP
de Au-io5 ZZ 9tno*ist& En -a :0oca
inSa !egin i+0o!'an'e de-
An'isu.u 0o! -a !i3ue;a . -os
!ecu!sos 3ue o1!ec9a 1unda-
+en'a-+en'e coca 0-u+as +a-
de!a e'c5 a- igua- 3ue Mac/u-
0iAc/u5 E- InSa Q/a0a3 Hu0anSi
inici -as con3uis'as de- 1a+oso
An'isu.u a'!a4esando e- !9o
Ma0Jac/o o PaMSa!'an0u> siendo
con'inuadas 0o! -os InSas HaMa!
Wa3a3 . Tu0a3 Hu0anSi 3ue
--ega!on /as'a -os !ios Pi-3o0a'a
PiBi0iBi . e- A+a!u Ma.u 3ue
0os'e!io!+en'e 'o+ e- no+,!e
de Mad!e de Dios5 ZZ 'ist& En -a
con3uis'a . co-oniaAe es0aBo-es
PaMSa!'a+0u 1ue i+0o!'an'e
co!!egi+ien'o 0o! cu.o asien'o
0!i+e!o en -a 0-anicie de
Ra--i0a-a . -uego en -a ac'ua-
ca0i'a- 0!o4incia- go,e!na!on #D
Co!!egido!es /as'a -a inde-
0endencia de- Pe!"5 Los 0!oduc-
'os se-42'icos +ine!os . ag!o0e-
cua!ios -e die!on 4i'a- i+0o!'an-
cia 0a!a 3ue -a Co!ona Es0aBo-a
cons'!u.e!a e- 1a+oso Puen'e
Ca!-os III de es'!uc'u!a de ca-i-
can'o 3ue sigue en uso 0ese a
sus '!es sig-os de e@is'encia5 En
-a ac'ua-idad PauSa!'an0u es
0!oduc'o!a i+0o!'an'e de +ade-
!a a!!o; +a9; '!igo . ce,ada
Aun'o a -a g!an 4a!iedad de 0a0as
3ue -e die!on +uc/o !eno+,!e5
$'?;'<. s5 75 PAWRAR5
$'?;'< ?'<' )2 ) $'@'@';
$'?;'< ?'<'. s5 calen& Ma!;o e-
'e!ce! +es de- aBo5 Los inSas
no+ina!on con es'e no+,!e 0o! -a
0!oduccin de 1-o!es en dic/a
:0oca5 9cP 0aMSa!0ac/a5
$'?0. s5 Con1usin 'u!,acin
deso!ien'acin 0o! so+no-encia
de- -uga! donde se encuen'!a -a
0e!sona5 SIN[N( 0a.u5
$'?0)0">@. 45 Deso!ien'a!se
e@'!a4ia!se o con1undi!se 0o!
so+no-encia5 SIN[N( 0a.uc/iSu.5
$'?0)0@. 45 Deso!ien'a! con1undi! a
o'!a 0e!sona o 0e!sonas5 9cP
0a.una5
$'@. 0!on5 E- o e--a5 P!ono+,!e de -a
'e!ce!a 0e!sona en singu-a!5 E6EM(
paywan, con :- o con e--a> paytan, a
:- o a e--a> paypaq, 0a!a :- o 0a!a
e--a5
$'@'. adA5 Anciana o 4ieAa5 MuAe! de
+2s de oc/en'a aBos5 ZZ Ani+a-
/e+,!a con +uc/os aBos5 $e&'uaP
c/aSMas/5
$'@' "'@. s5 Ancianidad o 4eAe; de -a
+uAe!5
$'@' $'@'. s5 Lool& F9dessa ru-
!omarginata& 9dessa medita-
+undaG& C/inc/es 4e!des con
g-2ndu-as +a-o-ien'es con a0a!a'o
,uca- c/u0ado! 0!o0io de -a se-4a
a-'a . ,aAa5
$'@' ='50<0 0=0. s5 tej& 7es'ido
'o!naso-ado5 IT:!+ino a.+a!a
u'i-i;ado en 3uec/uaK5 IM5 65 de -a
E5K
$'@'4'. s5 A,ue-a5 MuAe! aBosa +u.
anciana5 SIN[N( +a+aSu5 ZZ adA5
7eAen'ona anciani;ada5 SIN[N(
0a.a--aBa5 ZZ 7ieA9si+a ancia-
n9si+a dec!:0i'a5 SIN[N( .u.a3
0a.a5
P'@'6. s5 9tno*ist& Secunda!io
in'e!+edio5 Ca'ego!9a de se3Je de
es'e +is+o sis'e+a 3ue 1ue -a
es'!uc'u!a de -a o!gani;acin
es0acia- e ideo-gica de- Qos3o
TaMan'insu.ano iden'i1icada
co+o e- 9spacio /agrado del
Qosqo& E- sis'e+a se3Je es'a,a
cons'i'uido 0o! GD se3Jes Ae!a!-
3ui;ados /o!i;on'a-+en'e 0o! -os
sec'o!es An'isu.u . C/inc/a-
.su.u 3ue 1o!+a,an -a 0a!'e
'anan o -a +i'ad su0e!io! de -a
ciudad de- Qos3o> . Qo--asu.u .
Qon'isu.u 3ue e!a -a o'!a 0a!'e
@rin o +i'ad in1e!io! de -a ciudad5
A su 4e; -os se3Jes de es'as dos
0a!'es . cua'!o sec'o!es es'a,an
Ae!a!3ui;ados 'a+,i:n en E g!u0os
o ca'ego!9as( Qollana, +a.o!
0!i+e!o . e- +2s i+0o!'an'e>
$ayan, segundo o in'e!+edio>
Iayao, o!igina!io5 Es'a
Ae!a!3ui;acin de -os se3Jes a-
0a!ece! es de 'i0o 4e!'ica- a
di1e!encia de -a dua-idad de -os
sec'o!es 3ue es /o!i;on'a-5 En es'e
sis'e+a /u,o +2s de E%$ MaSas o
ado!a'o!ios -os +is+os 3ue
es'a,an a ca!go de 4a!ios a.--us .
a-gunas 0anaSas !ea-es5
$'@'@ $'@'@. adA5 Mu. anciana +u.
4ieAa5
$'@'@';. adA5 En4eAeci,-e5 MuAe! o
ani+a- /e+,!a 3ue se encuen'!a
en 0!oceso de en4eAeci+ien'o5
E6EM( payayaq warmi, +uAe! 3ue
se a4eAen'a5
$'@'@'=;'. adA5 En4eAecida an-
ciani;ada5 $e&AyaP 0a.a.asAa
0a.a.a!isAa5
$'@">6'. 0!on5 E--os o e--as5 Te!-
ce!a 0e!sona de- 0-u!a-5
$'@44'. -oc5 So-a+en'e :- o e--a5 ZZ s5
Es'i0endio !e'!i,ucin o
!eco+0ensa 0o! un '!a,aAo5
P'@44' L4'?%>. s5 9tno*ist& FCa
+orla de l mismoG& En e- inSa!io
'e!ce!a MaSa de- segundo se3Je
Ra.ao de- sec'o! Run'isu.u a
ca!go de- a.--u Ris3o5 Es'e
ado!a'o!io e!a una cue4a a- 3ue
se c!e9a 3ue en'! una 3o.a de-
no+,!e !e1e!ido 3ue e!a +ad!e
de un g!an seBo! --a+ado A0u
Qo!i+a.a -a +is+a 3ue seg"n
e- +i'o desa0a!eci5
$'@44'@. 45 )!a'i1ica! !eco+0ensa! o
0!e+ia!5
P'@$'6"'@ P>"@>. s5 9tno*ist& En
e- inSa!io s:0'i+a MaSa de-
segundo se3Je Pa.an de- sec'o!
Qo--asu.u a ca!go de- a.--u
HaMa.ni5 Es'e ado!a'o!io e!a un
+anan'ia- 3ue es'a,a en un ce!!o
Aun'o a una c/ac!a5 S-o -e
o1!ec9an conc/as +o-idas5
P'@;:. s5 Eot& F.*enopodium am-
+rosioides C&G P-an'a /e!,2cea
a!o+2'ica u'i-i;ada en -as 4iandas
de c/uBo . o'!as5 E6EM( pay-
qo c*upe, 4ianda con 0a.3o5
$'@;:@. 45 alim& Re1!ige!io o
a-i+en'o an'es de- a-+ue!;o5
P'@%0%0. s5 'ist& FTop#n& $ay0i0in,
igual, !e1i!i:ndose a- Qos3oK5
Posi,-e ciudade-a inSa 0e!dida
en'!e -as se-4as de- Qos3o . Ma-
d!e de Dios ce!ca a -as co!di--e-
!as de Pan'ia3o--a Ra+an'i Qa-
--an3a . A0u3aBa3Ma.5 Se dice
3ue 1ue cons'!uida 0o! e- InSa
Pac/aSu'e3 . u'i-i;ada 0o! e- InSa
Man3o II 0a!a ocu-'a! -os DG
wawqes o wayqes, -os 9do-os de
-os E+0e!ado!es de- TaMan-
'insu.u 0a!a 3ue 'u4ie!an 4ida
e'e!na5 Los es0aBo-es en -a co-
-onia . -os e@0-o!ado!es en -a
ac'ua-idad siguen ,uscando e-
,ran $aytiti, in'e!n2ndose 0o! -as
se-4as de- QJosBi0a'a 0!o4incia
de Pauca!'a+,o Qos3o5
$'@%>. adA5 . s5 Li,e!'ina> de 4ida
dudosa5
$'@>. s5 75 PAWI5
$'@>)0">@. 45 75 MAWICHIRUH5
$-;'. s5 Masa de +a9;5 E6EM( sara
peqa, 0o!cin de +a9;5
$-;'@. 45 A+asa! e- +a9; +o-iendo .
+e;c-ando con agua -a /a!ina5 ZZ
P!e0a!a! -a +asa de +a9;5
P-<;'. s5 9tno*ist& F$ared o muroG&
En e- inSa!io segunda MaSa de-
'e!ce! se3Je Ra.ao de- sec'o!
An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
0a!ed 3ue des0u:s --eg a es'a!
Aun'o a -a c/ac!a de- es-
$-<;' )" )# $0")>
0aBo- He!nando *ac/icao5 Se -e
o1!ec9an conc/as +a!inas de co-
-o!es5
$-<;'. s5 Pa!ed +u!o 4a--a ce!cada
de 0ied!as u o'!o +a'e!ia- de
cons'!uccin5 SIN[N( /a!SJa5 EolP
0i!Sa5
$-<;')'@. 45 75 PERQAH5
$-<;';. adA5 . s5 Cons'!uc'o! de
0a!edes5
$-<;'=;'. adA5 Ce!cado edi1icado o
e+0a!edado5
$-<;'@. 45 A+u!a--a! ce!ca! o e-
di1ica! -as 0a!edes de una casa o
cons'!uccin cua-3uie!a5 SIN[N(
0e!3ac/a.5
$-=;:. s5 A4e de !egu-a! 'a+aBo5 ZZ
!igdo& Pene5 SIN[N( 0is3o5
$e&AyaP 0isAo5 $e&NunP 0is/3o5
9cP 0isSu 0ic/in5 ZZ Lool& FAnt*us
campestris CinneoG Ca-and!ia5
A4e +ediana+en'e a-a!gada de
co-a esco'ada de co-o! a +ani-o
o,scu!so5 ?a+i-ia +o'ac9-idos5
$0H 0!on5 \Qui:n] In'e!!ogacin 0a!a
0!egun'a! 0o! una 0e!sona5 E6EM(
pi runaT, \3u: 0e!sona] ZZ ,ram&
Mo!1e+a o 0!e1iAo 3ue deno'a
in'e!!ogacin 0o! 0e!sonas \3u:
0e!sona] \3ui:n]5 E6EM( pipaqT,
0a!a quinT; pitaT, a 3ui:n]>
piwanT, con 3ui:n]> piqpaT, de
3ui:n]> pinT, 3ui:n es] ZZ
Mo!1e+a o su1iAo 3ue deno'a
u,icacin( en a/95 E6EM( 0aypi,
a3u9> c*aypi, a--9> *aqaypi, en
a3ue- -uga!> c*ayllapi, a/9
no+2s> c*ay0unaqpi, en esos -u-
ga!es5
$0)H -oc5 $e&AyaP Qui:n 0uede se!]
3ui:n se dice 3ue es] $e&QosP
0is5 E6EM( pic* c*ay warmiT,
\3ui:n es esa +uAe!]
$0)'. s5 Li+0ie;a ,a!!edu!a
,o!!adu!a5
$0)' $0)'. adA5 Li+0io o ,a!!ido
0o! si'ios5
$0)')0">@. 45 DeAa!se 3ui'a! una
+anc/a o suciedad de -a !o0a o
4es'ido con o'!a 0e!sona5
$0)')0;. adA5 . s5 Que /ace -i+-
0ia!5
$0)')0@. 45 Hace! ,a!!e! ,o!!a! o
-i+0ia!5
$0)'">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue se
-i+0ia5
$0)'">@. 45 Li+0ia!se5
$0)'6'. s5 Esco,a de 0aAa Su!an/u
0Jis0i'a u o'!os 4ege'a-es 0a!a
-i+0ia! -os a4en'ade!os . -os
0isos5 SIN[N( 3a.c/u5
$0)'$'@. 45 Re-i+0ia! o 4o-4e! a
-i+0ia!5
$0)'$'@'@. 45 Li+0ia! !e0e'i-
da+en'e5
$0)';. adA5 . s5 Que ,a!!e o -i+0ia5
$0)'<;:@. 45 *a!!e! o -i+0ia! a-go
0!eci0i'ada+en'e5
$0)'@. 45 *a!!e! -i+0ia!5 $e&AyaP
Aa0ac/a.5 9cP a.u0ana5
$0)'@=0@. 45 A.uda! a -i+0ia! o
,a!!e!5 E6EM( qopa0unata pi-
c*aysiy, a.uda a -i+0ia! -a ,a-
su!a5
$0)0. s5 Lool& FJli: catus C&G )a-
'o5 SIN[N( +ic/i +is/i5
$0)0">. s5 Lool& F/aguinus sp&G Mono
0e3ueBo de -a 1a+i-ia ga--i'!ic/idae
de- Pa!3ue Naciona- de- Manu
Mad!e de Dios Pe!" +u.
u'i-i;ado en -a 0!oduccin de
4acunas con'!a -a /e0a'i'is *5
$0)04:. s5 NEOL5 !am& Pene --a+ado
as9 gene!a-+en'e a- se@o de -os
niBos5
$0)06)>. s5 75 PICHINRU5
$0)06">. s5 Lool& FLonotric*ia
capensis peruvianis CessonG
)o!!in co+"n5 A4e de cos'u+,!es
+ad!ugado!as de g!an 2!ea de
dis0e!sin de co-o! c!e+a . Aas0es
o,scu!os . ca,e;a con 0-u+as
a-a!gadas5 SIN[N( 0ic/i'anSa
0ic/inc/u Sanas'a u+a5 $e&AyaP
0ic/inc/u!u5 $e&AncP 0ic/iusa5 9cP
0ic/i'anSa5
$0)06;:. s5 75 PIRCHOLIN5
$0)06;!:%:. adA5 F$ic*inc*o con
+ocioG !am& Se deno+ina as9 a -os
/o+,!es de Ma!as U!u,a+,a5
Qos3o Pe!" -uga! donde e@is'en
+uc/as sa-ine!as5
$0)0%'6"'. s5 75 PICHINRU5
$0)0?. s5 75 PISQO5
$0)>. s5 Anat& Ti,ia /ueso -a!go de-
+ie+,!o in1e!io!5
$0)>="0. s5 Anat& To,i--o5 SIN[N(
Bas/a Bas/a c/aSisen3a5
P0"'=. s5 9tno*ist& En e- inSa!io5
d:ci+a MaSa de- oc'a4o se3Je
A.a!+aSa de- sec'o! An'isu.u5
Es'e ado!a'o!io e!a una 0e3ueBa
0ied!a 3ue es'a,a en un ce!!o
enci+a de La!a0a ce!ca a- Qos3o5
Se /ac9an 0agos con o!o de
1o!+as !edondas 0a!a 0e!suadi!
-as g!ani;adas5
$0")'@. 45 Mas'ica! /oAas de
cua-3uie! 0-an'a o de -a coca en
es0ecia-5 SIN[N( aSu--i. /a--0a.5
$0"):406. s5 Lool& F$*rygilus gayi
gayiG )o!!in5 O!den oas-
se!i1o!+es 1a+i-ia 1!ingi--idae5
Co-o! 0-o+i;o a+a!i--o 4e!doso
en -a es0a-da5 ZZ !am& Se dice a-
ado-escen'e '!a4ieso5 SIN[N( 0i-
c/in3o5
P0")>. s5 Arqueol& Pe3ueBo si'io
a!3ueo-gico u,icado en -a 0a!'e
occiden'a- de -a ciudad de- Qos3o5
Es'e 1ue o'!o o,se!4a'o!io
as'!on+ico o su0an0a inSa 0a!a
-a o,se!4acin . !egis'!o de uno de
-os so-s'icios5 ZZ 9tno*ist& F.ima de
cerroG En e- inSa!io segunda MaSa
de- no4eno se3Je Q/a0a3 de-
sec'o! C/inc/a.su.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 0e3ueBa casa
3ue es'a,a en e- ce!!o PiSc/u de -a
ciudad de- Qos3o 0os'e!io!+en'e
0!o0iedad de -a Co+0aB9a de
6es"s5 En es'a casa ins'i'u. e-
InSa Wa.na Q/a0a3 sac!i1icios
0o!3ue a/9 0e!noc'a,a su +ad!e
Ma+a O3--o5
$0")>. s5 ,eog& Pi!2+ide5 Ce!!o o
0!o+inencia de ,ase anc/a 3ue
'e!+ina en 0un'as a1i-adas5 E6EM(
P0")> P0")> )& )' P044">:<;:
Bac*upijc*u, 0i!2+ide 4ieAa5
P0")> P0")>. s5 ,eog& Pic/u
Pic/u5 Cu+,!es e-e4adas de un sin
n"+e!o de !ocas 0i!a+ida-es 3ue
aco+0aBan a- 4o-c2n Mis'i en -a
ciudad de A!e3ui0a Pe!" . cu.as
a-'u!as --egan a -os %G#N +5s5n5+5
$0"0. s5 Lool& F$ule: irritansG& Pu-ga5
Insec'o /e+a'1ago 3ue se a-i-
+en'a de -a sang!e /u+ana . de
-os ani+a-es5 T!ans+iso! de
,u,nica5 9cP Suc/aSuc/i5
P0"0 C'"0. s5 Cit& F$ies de pulgaP
agilsimoG& Pe!sonaAe a- se!4icio
gene!a- en e- +e-od!a+a inSaico
`O--an'a.`5
$0"0 )'"0. s5 Lool& F/arcopaylla
penetransG5 Nigua5 Pu-ga 3ue
gene!a-+en'e 0ene'!a en'!e -os
dedos de- 0ie 0a!a 1o!+a! 0e-
3ueBas ,o-sas5
$0"0 )')'. adA5 75 CHHACHA5
$0"0 $0)'6'. s5 Eot& F/coparia dulcs
C&G A!,us'o de -a 1a+i-ia de -as
sc!o0/u-a!iceas5 C!ece en -a se-4a
a-'a5 Bed&Jol0& Sus /oAas . e-
coci+ien'o de -as !a9ces se u'i-i;an
co+o 1e,!91ugo as'!ingen'e5
$0"0 $0"0. s5 Lool& FApitri: . o'!as
es0eciesK5 Pu-gui--a de -a 0a0a5
O!den co-e0'e!a 1a+i-ia
/a-'icidae de co-o! +a!!n^neg!o>
a'aca -as /oAas de -a 0a0a5
P0"044';%'. s5 Arqueol& F$o+laci#n de
pulgaG& Si'io a!3ueo-gico u,icado
a- S de -a ciudad de-
Qos3o a E$ S+s5 en -a cuenca de-
dis'!i'o de Luc!e de -a 0!o4incia
de Quis0icanc/is Pe!" a ED%$
+5s5n5+5 Co+0-eAo u!,ano
cons'!uido 0o! e- Es'ado Wa!i en
e- sig-o 7I d5C5 . ocu0ado /as'a
e- sig-o C d5C5 co+o sede 0o-9'ico
^ ad+inis'!a'i4a de -a Cu-'u!a
Wa!i con cen'!o en A.acuc/o5 Su
1uncin e!a con'!o-a! . e@0andi!se
en -a !egin de -a sie!!a su!5 ?ue
e- cen'!o u!,ano +2s g!ande de -a
:0oca 0!e/is02nica en e- +undo
andino s-o co+0a!a,-e con
Wanu3o Pan0a . C/an C/an en
T!uAi--o de0a!'a+en'o de La
Li,e!'ad> ocu0a,a un 2!ea ce!cana
a -os GE$$$ +'s5 cuad!ados5 E-
no+,!e ac'ua- es de -a :0oca
inSa desconoci:ndose e- no+,!e
o!igina- Ma!i5 ZZ Arqueol& Pe3ueBo
si'io a!3ueo-gico 0!e/is02nico
u,icado en -a +a!gen de!ec/a de-
!9o Wi--Sa+a.o I7i-cano'aK en'!e
RusiSanc/a . O--an'a.'an0u en
e- Qos3o5 Con'iene +2s de ##
es'!uc'u!as de 1o!+a!ec'agu-a! .
se+ici!cu-a!5
$0"0='$'. adA5 Pu-guien'o> 0e!sona o
ani+a- 3ue 'iene 0u-gas5
$0"0@. 45 E@0u-ga! 3ui'a! -as 0u-gas5
9cP 0iSina5
P0":4. s5 ,eog& Ce!!o +2s a-'o de -a
0a!'e NO de -a ciudad de- Qos3o
enci+a de C/Ji'a0an0a5 En 'ie+-
0o de -os inSas e!a uno de -os
+2s de #$ o,se!4a'o!ios as'!o-
n+icos o su0an0as 3ue /u,o en -a
ciudad de- Qos3o . sus a-!e-
dedo!es con 1unciones es0ec91i-
cas 0a!a -a o,se!4acin as'!on-
+ica de -os so-s'icios . e3uinoc-
cios5 PiSo- 'u4o -a 1uncin de o,-
se!4acin so-is'icia-5
$0"%'@. 45 75 PJEQTAH5
$0">)>. s5 75 QAMAA5
$0"><:. s5 Lool& FAgouti paca
Cinneo&G Sa+ani 0aca5 Ma+91e!o
!oedo! de co-o! ca1: oscu!o 3ue
4i4e en -a se-4a ,aAa de ca!ne
+u. sa,!osa 0o! -o 3ue es +u.
,uscado as9 co+o 0o! su cue!o
0a!a -a con1eccin de +2sca!as5
SIN[N( +aAas sa'uni 3oe-
-o.ens.e5 ZZ Anat& Hueso de- 1:-
+u!5 I65L5O5M5K $e&Qoy& c/aSa
'u--u 0iSu!u5
$0>?'. s5 Eot& F1rcolla gran-
di!loraG& P-an'a de 1-o!es co-o!
!osado5
$0O?'@:. s5 Eot& Pa-+e!a de -a
1a+i-ia de -as coc2ceas cu.o
1!u'o en coco es co+es'i,-e5
$04%0. s5 L2+ina +e'2-ica u /oAa-a'a
de cua-3uie! +e'a- -a+inado5 ZZ
O,Ae'o de /oAa-a'a5
$044)'. s5 Ca!deno5 ZZ Esca!+enado!
1!isado!5
$044)'6'. s5 Esca!+enado! 1!isado!
ca!dado!5 ZZ adA5 Esca+ena,-e
1!isa,-e5
$044)'@. 45 Accin de 0i--c/a! 1!isa!
o esca!+ena! -as 1!a;adas de -ana
o 'eAidos de -ana5
$044)0. s5 Eot& F.uc%r+ita sp&G
Ca-a,ac9n5 ZZ Reci0ien'e de ca-a,a;a
seca5
$0440. s5 Eot& FCo+elia nana '& E& I&G
Ac/ico!ia -ec/ugui--a dien'e de
-en5 P-an'a de -a 1a+i-ia de -as
ca+0anu-2ceas 3ue c!ece so,!e
-os G%$$ +5s5n5+5 Sus /oAas se
u'i-i;an en -a 0!e0a!acin de
0o'aAes '90icos co+o aAiacos
c/u0es o ensa-adas5 SIN[N(
+isSJi 0i--i5
$0440 $0440. s5 Eot& F'ypec*aeris
sonc*oides It*&G Pe!'enece a -a
1a+i-ia de -as co+0ues'as5 C!ece
en sue-os 0o,!es en +a'e!ia
o!g2nica 0e!o /"+edos5
Bed&Jol0& Se u'i-i;a co+o
an'i,i-ioso . en -a cu!acin de-
0a-udis+o5 SIN[N( /a.a3 0i--i
Iac/ico!ia a+a!gaK5
$044044:. s5 9col&Keg& PaAona- 3ue
!e4e!dece des0u:s de- es'iaAe o
de 3ue+a;ones5
P044">. s5 Pi--eo5 A0e--ido na'i4o
$044">. adA5 De di1e!en'es +a'ices5
Me;c-a de +uc/os co-o!es con
un co-o! do+inan'e5 E6EM( yana
pill0u, neg!o +a'i;ado con o'!os
co-o!es5 SIN[N( 0i--3o5
P044">:<;:. s5 9tno*ist& F.erro de
plumas de colorG& En e- inSa!io
d:ci+a 0!i+e!a MaSa de- oc'a4o
se3Je A.a!+aSa de- sec'o!
An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
0ied!a 3ue es'a,a en un ce!!o
g!ande ce!ca a La!a0a ce!ca a-
Qos3o5 Cuando asu+9a a- 0ode!
un nue4o InSa se sac!i1ica-
P044">$'%' )( )) $06%:;
,a de o!dina!io una niBa de doce aBos
de edad o +enos5
P044">$'%'. s5 ,eog& FAndn de
avecillas coloradasK R9o a1-uen'e
de- A-'o Mad!e de Dios en -as
se-4as de- QosBi0a'a en
Pauca!'a+,o Qos3o5 ZZ 9tno*ist&
En -as se-4as de- Pi--Su0a'a 1ue!on
+andadas 0o,-a! cua'!o 0ue,-os
0o! InSa Ro3a 0a!a e- do+inio de
-os antis o se-42'icos5
P044">$>"@>. s5 9tno*ist& FBanantial
de plumas de colorG En e- inSa!io
'e!ce!a MaSa de- 0!i+e! se3Je
Ra.ao de- sec'o! C/inc/a.su.u
a ca!go de -a 0a!cia-idad . a.--u
WaSa.'aSi5 Es'e ado!a'o!io e!a
una 1uen'e 3ue es'a,a Aun'o a -a
casa +o!'uo!ia de- InSa
Pac/aSu'e3 de -a cua- sa-9a una
ace3uia5 ZZ S:0'i+a MaSa de-
oc'a4o se3Je A.a!+aSa de- sec'o!
An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
1uen'e 3ue se /a--a,a ce!ca a-
0ue,-o de Qo!a3o!a5 Se -e /ac9an
0agos con conc/as +a!inas .
!o0as de +uAe! 0e3ueBa5
P044">?'=0. s5 Arqueol& F.asa de
aves coloradasG Sec'o! a!-
3ueo-gico de O--an'a.'a+,o
Qos3o Pe!" con1o!+ado 0o!
es'!uc'u!a de andenes cana-es
e'c5 de 1ac'u!a inSa5
$04450@. 45 To!;a-a! /i-os de -ana
0a!a /ace! sogas '!en;adas5
SIN[N( 0i--Mi.5
P044:440<0. s5 9tno*ist& En e- inSa!io
d:ci+a 0!i+e!a MaSa de- no4eno
se3Je Q/a0a3 de- sec'o!
C/inc/a.su.u5 Es'e ado!a'o!io e!a
una 0ied!a5
P044:44><0. s5 9tno*ist& En e- inSa!io
segunda MaSa de- segundo se3Je
Ra.ao de- sec'o! Run'isu.u a
ca!go de- a.--u Ris3o5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 3ue,!ada
ca+ino a Tan0u en e- 3ue /a,9a
una 0ied!a de 'a+aBo !egu-a! . de
1o!+a -a!ga 3ue 1ue +u.
4ene!ada5
$044$0. s5 Lool& FKanessa levana& Ka-
nessa urticae . o'!as es0eciesK5
Ma!i0osa5 Le0id0'e!os de -os
4a--es in'e!andinos . de ;onas
se-42'icas5 SIN[N( 0i--0in'o 9cP
c/a0u--5 $e&AyaP s0i--0in'a5
$044$06%:. s5 Lool& FKanessa sp&G
Insec'os de- o!den -e0id0'e!a
0!inci0a-+en'e !/o0a-oce!a con
a0a!a'o ,uca- c/u0ado! cua'!o a
seis a-as +e+,!anosas de 0o-4i--o
esca+oso5 SIN[N( 0i--0i 'a-
0a!aSu5 $e&NunP 0i--0in'u.5 ZZ tej&
Ma!i0osa u'i-i;ada co+o +o'i4o
deco!a'i4o en -os 'eAidos de
0!endas de 4es'i!5
P044$06%>. s5 ,eog& Pi--0in'o5 Dis'!i'o
de -a 0!o4incia de Pa!u!o
de0a!'a+en'o de- Qos3o con
DP$L /a,i'an'es en DLND5
$044;:. adA5 75 PILLRU5
$044>. s5 Co!ona de o!o u o'!o +e'a-5
ZZ )ui!na-da ado!no en -os
so+,!e!os5 $e&AyaP 0i-i5 9cP u-
+a!25
$044>)0@. 45 Hace! co!ona!5 ZZ s5
Co!onacin de un +ona!ca
!eina 0!9nci0e u o'!os5
$044>=. s5 tej& Rode'es 3ue co+-
0-e'a,an e- 'ocado de -os C/a-
c/a0o.as5 ID5)5H5K
$044>@. 45 Co!ona! ceBi! -a co!ona5
$044?0@. 45 75 PILLMIH5
$06H 0!on5 \Qui:n] E6EM( pin 0an-
0iT, \3ui:n e!es]> pin *amunT,
\3ui:n /a 4enido]
$06)'. s5 *u;n co+0ue!'a 0a!a
ce!!a! o dis'!i,ui! e- agua5 To+a
de agua5
$06)0. s5 Pun'o -u+inoso c/is0a
,!i--an'e5 ZZ Lu; in'e!+i'en'e5
$06)0"044'. s5 Astron& Luna de dos o
'!es d9as de -a 1ase c!ecien'e5
SIN[N( unuSi--a5
$06)06"><>. s5 Lool& Luci:!naga5
O!den co-e0'e!a 1a+i-ia
+a0.!idae5 SIN[N( 'u'a Su!u
3Ja+c/a3 Su!u nina Su!u5
$e&AyaP 0inc/inSi--a5 $e&NunP
inc/i0a-a5 9cP 0inc/iSu!e-u5
$06)0;. adA5 Cen'e--ean'e !e1u--
gen'e ,!i--an'e e in'e!+i'en'e5
E6EM( pinc*iq umi?a, 0ied!a
0!eciosa 3ue !e1u-ge> pinc*iq
c*Has0a, es'!e--a 3ue cen'e--ea5
$06)0@. 45 *!i--a! a-u+,!a! e+i'i!
-uces in'e!+i'en'e+en'e5 SIN[N(
0inc/iS.a.5
$060. s5 tej& Ins'!u+en'o de 'e@'i-e!9a
a +ane!a de 0eine5
$06">. s5 Eot& Es'a+,!e5 [!gano
+ascu-ino de -as 1ane!ga+as5
SIN[N( ac/a--Su5
P06"> L4>6'. s5 Arqueol& Pe3ueBo
si'io a!3ueo-gico u,icado en -a
+a!gen de!ec/a de- !9o
Wi--Sa+a.u I7i-cano'aK 0!@i-
+o a O--an'a.'a+,o Qos3o5 Es-
'2 con1o!+ado 0o! +2s de D% es-
'!uc'u!as de 0-an'a !ec'angu-a!5
Son de 1ac'u!a 0!e/is02nica5
$06">@44>. s5 B%s& Ins'!u+en'o
+usica- ae!1ono /ec/o de caBa
de-gada de %$ a O$ c+s5 de -a!go
con e+,ocadu!a de ,ise- Ico+o
-a 1-au'aK +u. usado en -a +"si-
ca au'c'ona en es0ecia- en -as
1ies'as ca!na4a-escas5 Tiene g!an
2!ea de dis0e!sin en -as !egiones
andinas5
$0'">@:. s5 Eot& He!,a +edicina-
3ue c!ece en -as a-'u!as andinas
+u. 0a!ecida a- !o+e!o5
$06"> $06">. s5 Eot& F9p*edra a-
mericana '& et E& e: Silld&G Co-a
de ca,a--o5 P-an'a a!,us'i4a
end:+ica de -a 1a+i-ia de -as
gne'2ceas 'a--o nudoso . /oAas
esca+osas5 Bed&Jol0& Se u'i-i;a
0a!a -a cu!acin de -as a1ecciones
!ena-es su0!esin de o!ina
en1e!+edades 4en:!eas as9 co+o
0a!a e- '!a'a+ien'o de -a 0io!!ea e
in1-a+acin de -as enc9as5
$06%'. s5 Ins'!u+en'o 0a!a 0esca!5
Cons'a de -a caBa cue!da . e-
an;ue-o5
$06%:;. s5 75 RJURRUR PITOQ5
$06%> "** "*1 $0=0@
$06%>. s5 Eot& F,ynerium sagitatum
Eeav&G CaBa ,!a4a5 Es0ecie de -as
1!a+ineas 3ue 'iene e- 'a--o nudoso
. +u. du!o5 Usada en -as
cons'!ucciones 0a!a 'a,i3ues .
en!eAi--ados5 SIN[N( 0in'o35 ZZ tej&
Re,oso 0a!a cu,!i! -a ca,e;a5
ID5)5H5K
$06'. s5 Eot& FAnanas sativa Cindl&G
Pina o anana5 P-an'a ,!o+e-iacea
de /oAas -anceo-adas es0inosas .
1!u'o ag!egado +u. a0!eciado 0o!
su sa,o! du-ce . se! Augoso5
$06'=H 0!on5 \Qui:nes] \Qui:n .a
es'a!2] E6EM( pinas c*ayamunT,
\3ui:nes /an --egado] ZZ s5 P!isin
cau'i4e!io c2!ce-5 SIN[N( Ma'a.
Masi5 $e&NunP ca!ci5
$07'=)';. s5 . adA5 Ca!ce-e!o ce-
-ado! gua!di2n de -os de'enidos5
$07'=)'@. 45 Enca!ce-a! a0!esa!
de'ene! en c2!ce- o 0!isin5
$070. s5 75 CHARIRA5
P070$'6$'. s5 Arqueol& F$anpa de
dijes o pe?isG& ConAun'o de
andenes cana-es !ecin'os 'a--e-
!es c**ullpas, can'e!as +u!a--as
e'c5 de 1ac'u!a 0!e/is02nica en su
+a.o!9a de 1ac'u!a inSa u,icado
en -a 0a!'e o!ien'a- de PiSi--a3'a
0!o4incia de Quis0icanc/is
Qos3o Pe!"5
$0$';H 0!on5 \Pa!a 3ui:n] E6EM( pi-
paq 0anqaT, \0a!a 3ui:n se!2]
$0$>. adA5 Denso es0eso a0!e'ado
'u0ido5 SIN[N( '/aSa5 ZZ !am& De
,a!!iga --ena5
$0$>?'6] 0!on5 \Con 3ui:n +2s]
E6EM( pipuwan rin0iT, \con 3ui:n
+2s i!2s]
$0$>@. 45 Condensa! es0esa! 'u0i!5
E6EM( *a0Huwan mi0*unaman
pipuy, es0esa -a co+ida con
/a!ina5
$0<'. s5 SeBa- 0ues'a con sang!e en -a
ca!a o en e- cue!0o co+o ac'o
ce!e+onia- 0a!a 0edi! 0!o'eccin
a -os +anes 0a!a +eAo!a! -a
!e0!oduccin de- ganado5
$0<'@. 45 Ma!ca! con sang!e5
$0<0 $0<0. s5 Lool& F$erdi: sp&G
?!anco-9n5 A4e ga--in2cea 0a!ecida
a -a 0e!di;5 SIN[N( --u'/u --u'/u5
$0<0=. s5 Eot& F.apsicum sp&G P-an'a
0a!ecida a- !oco'o de 1!agancia
'a+aBo . co-o!es es0ecia-es +u.
u'i-i;ada en -os esca,ec/es 0o! se!
0ican'e5
$0<0=06">. s5 Eot& FLea maydis&G
7a!iedad de- +a9; de g!ano +e-
nudo . du!o5 C!ece en c-i+as
'!o0ica-es5
$0<"'. s5 Ped!i;a 'a0ia- !"s'ico +u!o
!udi+en'a!io 0a!a !odea! co!!a-es
ca+0os e'c5 $e&AyaP 0uAa 0i!Sa5
$e&NunP 0i-Sa5
P0<"0 P>"@>. s5 9tno*ist& FBanantial
con pir0aG& En e- inSa!io segunda
MaSa de- oc'a4o se3Je A.a!+aSa
de- sec'o! An'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a un +anan'ia- 3ue
es'a,a en una 3ue,!ada
0os'e!io!+en'e +2s a,a-
Ao de- +o-ino de- es0aBo- Ped!o
A-onso5 Se -e /ac9an 0agos con
es'a'ui--as 0e3ueBas de ca-
+:-idos5
P0<:@ P';)'. s5 9tno*ist& En e-
inSa!io 'e!ce!a MaSa de- 'e!ce!
se3Je Qo--ana de- sec'o! Qo--a-
su.u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
1uen'e 3ue es'a,a 0os'e!io!+en-
'e en -a c/ac!a de- es0aBo- Die-
go Ma-donado en e- 3ue -os In-
Sas se -a4a,an cie!'os d9as5
$0<%'. s5 7e!dugo eAecu'o! de -os
sen'enciados a +ue!'e5
$0<%'@. 45 Ma'a! eAecu'a! a -os
sen'enciados a +ue!'e5 SIN[N(
MaBuc/i.5
$0<?'. s5 Ru+a a0i-ona+ien'o
su0e!0osicin de cosas a+on-
'ona+ien'o5 E6EM( llantHa pirwa,
!u+a de -eBa> 0amay pirwa,
conAun'o de dis0osiciones u o!-
denan;as5 ZZ )!ane!o o '!oAe de
+i+,!e5 SIN[N( a3o'a+ana5
$0<?'@. 45 Su0e!0one! a!!u+a! o
a0i-a! o!denada+en'e -as cosas u
o,Ae'os5 SIN[N( Ma!0u.5
$0=. 0!on5 Qui:n se dice 3ue es]
Qui:n 0uede se!] ZZ in'e!A5 7o;
con e- 3ue se indica a -os niBos
0a!a 3ue +iccionen5 SIN[N( 0/is5
$0='"'. s5 75 LUTHU5
$0='6"'44'. s5 alim& Ma9; con1i'ado
'os'ado a g!an 'e+0e!a'u!a5
$0=0. adA5 Poco +9ni+o !educido
escaso e@iguo5 SIN[N( as as--a5
$e&AyaP as as--a5 $e&NunP 0is/i5
ArgP 0is/i5
$0=0 "'@. s5 Insu1iciencia 1a-'o de
1ue!;a de,i-idad5
$0=0 $0=05'6%'. ad45 75 AS ASMANTA5
$0=0)'@. 45 A+ino!a! !educi!
dis+inui! die;+a!5 ZZ Des+o!a-
-i;a! a+i-ana!5 9cP 0isinc/a5
$0=0)0@. 45 Hace! 1a-'a! no a-can;a!
a -a can'idad deseada o dis-
+inui!-o5 E6EM( mi0*una pisic*iy,
dis+inui! -a co+ida5
$0=044'7'. ad45 Po3u9si+o escas9-
si+o !educid9si+o5
$0=06)'@. 45 Dis+inui! !educi!
a+ino!a! una can'idad5 SIN[N(
0isi.ac/i.5
$0=0$'. s5 Des1a--eci+ien'o can-
sancio ago'a+ien'o 1a-'a de
1ue!;as5
$0=0$')0@. 45 Cansa! ago'a! /ace!
des1a--ece! a o'!as 0e!sonas o
'a+,i:n a -os ani+a-es con
e@cesi4o '!a,aAo o ca!ga5 SIN[N(
sa.SJuc/i.5
$0=0$';. adA5 . s5 Que se cansa des-
1a--ece o se ago'a 0o! e- +uc/o
'!a,aAo o es1ue!;o 19sico5 SIN[N(
sa.SJu3 +ana a'i0a35
$0=0$'@. 45 Ago'a!se cansa!se
des1a--ece! !endi!se 0o! 1a-'a de
1ue!;as o ene!g9a5 SIN[N( +ana
a'i0a.5 $e&NunP 0isi0aa.5 $e&/&
BarP s/a.Su.5
$0=0;. adA5 Que 1a-'a escasea o no
'iene -a can'idad Aus'a5
$0=0@. s5 Escasea! 1a-'a! a-go a-
go'a!se -a can'idad dis+inui! -a
0!o0o!cin no es'a! co+0-e'o a
$0=0@ $0=0@ "*2 "* P:;-6"'6)'
-a +edida necesa!ia5 $e&AyaP 0isi.
+uc/u.5 9cP 0isic/ina +u'suna5
$0=0@ $0=0@. adA5 Escas9si+o 0o-
3u9si+o !educid9si+o5
$0=0@')0;. adA5 . s5 Que dis+inu.e o
+engua una can'idad a +edida5
9cP 0isiSi35
$0=0@')0@. 45 Dis+inui! !educi!
+engua!5 ZZ A0oca! a+i-ana!5
SIN[N( /uc/Ju.ac/i. 0isinc/a.
'Ja3a. as--a.ac/i.5
$0=0@';. adA5 Mengua,-e dis+inui,-e
3ue se aco!'a o se ac/ica5
$0=0@'@. 45 I! dis+inu.endo> !e-
duci!se a+ino!a!se aco!'a!se en
can'idad o 'a+aBo5 9cP MaAMa.a5
$0=4>. s5 75 PHISLU5
$0=:6'@. s5 75 PISUNAH5
$0=$0%'. s5 75 PJISPITA5
$0=;'. adA5 n%m&card& Cinco I%K
SIN[N( 0/is3a5 E6EM( pisqa runa,
cinco /o+,!es>pisqan0a, cinco
0a!a cada uno> pisqantin, -os
cinco a -a 4e;> pisqa 0uti, cinco
4eces> pisqallata, so-a+en'e
cinco> pisqalla, s-o cinco5
$0=;' )>6"'. adA5 n%m&card& Cin-
cuen'a I%$K5
$0=;' >6>. adA5 n%m&card& Cinco
+i--ones I%J$$$$$$K5
$0=;' 7-;-. adA5 n%m&ord& Quin'o
-uga! de o!den5
P0=;' K!>)>. s5 Arqueol& FQuinto
rinc#nG& ConAun'o de andenes
!ecin'os c**ullpas, cana-es .
o'!as es'!uc'u!as de -a :0oca inSa5
Es'2 u,icado a un cos'ado de- !9o
Wa.'Jan0o en e- dis'!i'o de
O--an'a.'a+,o 0!o4incia de
U!u,a+,a Qos3o Pe!"5
$0=;' $')'". adA5 n%m&card& Qui-
nien'os I%$$K5
$0=;' ?'<'6;'. adA5 n%m card& Cinco
+i- I%$$$K5
$0=;:. s5 Lool& P2Aa!o o a4eci--a
0e3ueBa5 SIN[N( 0ic/iM5 E6EM(
qHello pisqo, a4eci--a de 0-u+aAe
a+a!i--o5 ZZ !am& Pene5 SIN[N(
0es3o5 ArgP 0isc/ocSos5 9cP 0isSu5
$0=>6'@. s5 Eot& F9ryt*rina !alcata
Eent*G& P-an'a a!,!ea 0a0i-o-
niacea de -a 1a+i-ia de -as -egu-
+inosas con in1-o!escencias en
!aci+o de 1-o!es !oAo esca!-a'a
/oAas '!i1o-iadas . 1!u'o en
-egu+,!e5 Se cu-'i4a co+o 2!,o-
o!na+en'a- en 0-a;as . 0a!3ues
0o! su singu-a! ,e--e;a5 Posee
+ade!a sua4e 3ue se e+0-ea en
e,anis'e!9a5 SIN[N( 0isona.5
$0%' ;'?'. s5 tej& Ca+ise'a -is'ada
de co-o!es5 IT:!+ino a.+a!a
u'i-i;ado en 3uec/uaK5 IM5 65 de -a
E5K5 SIN[N( a0i'a 3/aMa5
$0%''@'. s5 Eot& F.ereustrigo-
nodendron /c*umann& Tric*o-
cere Qosqo ensis Eritton et -o-
seG& Cac'u de- g:ne!o ce!eus +u.
u'i-i;ado 0a!a c-a!i1ica! e- agua5
SIN[N( /aMa3Jo--a.
$0%'@. 45 ?u+a!5 $e&AyaP 0i'a.
+uSa.( $e&NunP +uSai5 9cP suSu+a5
P0%: P>"@>. s5 9tno*ist& En e- in-
Sa!io d:ci+a 'e!ce!a MaSa de-
oc'a4o se3Je Ra.ao Qo--ana de-
sec'o! Run'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a un +anan'ia- 3ue es'a,a Aun'o
a o'!a 1uen'e --a+ada Pac/ac/i!i
. se /a--a,a en -a 0una de- 0ue,-o
de Qac/ona a- SE de -a ciudad
de- Qos3o5
$0%:;. s5 Eot& F,ynertium sagitatum
EeavG& CaBa ,!a4a es0ecie de
g!a+9nea de -uga!es '!o0ica-es
+u. u'i-i;ada en -as cons'!uc-
ciones de 4i4iendas en -a se-4a5
SIN[N( 0in'o35
$0%>. s5 Pa!eAa 0a!5 ZZ )e+e-os
igua-es en'!e s95 ZZ Ha!ina 'os'ada
de ce!ea-es5 ZZ adA5 75 CHHAQRU5 ZZ
B%s& Ins'!u+en'o +usica-
ae!1ono de caBa +u. 0a!ecido a
-a 1-au'a5
$0%>)'">@. 45 I+0-o!a! su0-ica!
!oga! con -as +anos Aun'adas .
e+0a-+adas co+o 0a!a o!a!5 ZZ
Pone! /a!ina en -os +a'es5
$0%>)'@. 45 Pa!ea! e+0a!eAa!
e+0a-+a!5 SIN[N( isSa.c/a.5
$0%>">@. 45 E+0a!eAa!se 0a!ea!se
es'a! de a dos5 SIN[N( isSa.-
c/aSu.5
P0%>5'<"'. s5 ,eog& y Arqueol&
F$o+laci#n de parejasG& Dis'!i'o
de -a 0!o4incia de Canc/is
Qos3o con %OG# /a,i'an'es en
DLND5 Posee !es'os a!3ueo-gi-
cos 0!einSas co+o e- Mac/u
Pi'u+a!Sa de 4a-o! /is'!ico5
P0%>='44'. s5 Cit& Pe!sonaAe 0e!'e-
necien'e a- +e-od!a+a c-2sico InSa
`O--an'a.` /iAa de Rusi Qo.--u!
P!incesa inSa . e- )ene!a- 0-e,e.o
O--an'a5
P0%>=0<'. s5 'ist& F$arejaG& Diosa o
+an 0!o'ec'o!a de -as 0a!eAas
no4ios o casados !e0!esen'ada 0o!
un 0a! de !ocas en e- ne4ado
Pi'usi!a. en -a ciudad de Ca-ca
Qos3o Pe!"5
P0><'@. s5 ,eog& Laguna u,icada en e-
dis'!i'o de C/inc/e!o de -a
0!o4incia de U!u,a+,a Qos3o
Pe!" +u. i+0o!'an'e 0o! do'a!
agua a -a ciudad de- Qos3o5
$0?0)>. s5 H5 PHIWICHU5
$:6N:. s5 NEOL5 75 MITJANI5
$:;)'. s5 medid& Medida de can'idad
3ue co!!es0onde a cinco a!!o,as de
0eso5
$:;)'@. 45 medid& Medi! -os g!anos
0o! +edias 1anegas o de cinco en
cinco a!!o,as5
P:;-6"'6)'. s5 9tno*ist& FEarrio o
cercado que nace o amaneceG& En e-
inSa!io segunda MaSa de- d:ci+o
se3Je Pa.an de- sec'o! Run'isu.u5
Es'e ado!a'o!io e!a una Casa de-
So- 3ue se /a--a,a enci+a de Ra.o
Rac/i5 P!o,a,-e+en'e 1ue una su-
0an0a u o,se!4a'o!io as'!on+ico5
Se -e o1!ec9an sac!i1icios de niBos5 ZZ
Arqueol& Pe3ueBo si'io
a!3ueo-gico de 1ac-
$:;: "*" "*# P>"'5'<"'
'u!a inSa u,icado en e- ac'ua- dis'!i'o
de San'iago de -a ciudad de-
Qos3o 0!@i+o a- ce!!o PiSc/u5
$:;:. adA5 Madu!o sa;onado 1e!-
+en'ado5 SIN[N( c/Ja--u 0o3os3a5
$:;:)0;. s5 ?e!+en'o -e4adu!a5 ZZ
adA5 . s5 Que /ace 1e!+en'a! o
+adu!a!5
$:;:)0@. 45 Hace! 1e!+en'a!
+adu!a! o desa!!o--a! a su 0-e-
ni'ud5 E6EM( wayu poqoc*iy, /ace!
+adu!a! -a 1!u'a5
$:;:;. adA5 ?e!+en'a,-e +adu!a,-e
o desa!!o--a,-e a 0-eni'ud5
$e&AyaP 3onc/o Ao+c/o 0o3o-
c/i35
$:;:=;'. adA5 Madu!o 1e!+en'ado
desa!!o--ado 3ue a-can; su
+adu!e; 0-ena5 SIN[N( c/Ja--u
0o3o5 E6EM( poqosqa aq*a, c/ic/a
1e!+en'ada> poqosqa pa0ay,
0aca. +adu!o> poqosqa sac*Ha,
2!,o- +adu!o o co!0u-en'o5
$e&AyaP 0oAosAa5 $e&NunP
0uc/3o35 9cP c/a--u5
$:;:@. 45 Madu!a! 1e!+en'a! o
desa!!o--a!5 E6EM( poqoy mita,
:0oca de- 4e!ano5 $e&AyaP 0oAo.5
9cP c/a--u+a5
$:;$>@. 45 75 PURPUH5
$:;%:;. adA5 . s5 75 HAPHTJAQ5
$:;%:@"')0@. 45 75 HAPHTJACHIH5
P:<:@ P>6">. s5 9tno*ist& En e-
inSa!io d:ci+a segunda MaSa de-
oc'a4o se3Je Pa.an de- sec'o!
C/inc/a.su.u5 Es'e ado!a-
'o!io e!a un +anan'ia- 3ue es'a,a
Aun'o a- +o-ino 3ue 1ue de 6uan
6u-io de OAeda en -a co-onia> se -e
o1!enda,a conc/as +o-idas5
$>. ,ram& Mo!1e+a o su1iAo 3ue
indica accin s"0-ica 1a4o! 3ue
se 0ide en 1a4o! de o'!a 0e!sona5
E6EM( llan0Hapuway, '!a,2Aa+e-o>
apapuy, --:4ase-o> rimay-
0apuyc*is, /2,-ense-o5
$>)'=. s5 Bed&Jol0& E+0-as'o
ca'a0-as+a 0a!c/e en -as cu!a-
ciones 0o0u-a!es sea con /ie!,as
o 0!oduc'os ag!9co-as5
$>)>. s5 Res'o !esiduo +a!gen
so,!an'e !e+a'e sa-do5 E6EM(
mi0*una puc*u, !esiduo de
a-i+en'os5 $e&AyaP seAen5 9cP
Sa'!u5
$>)> $>)>. ad45 De so,!a con
e@ceso 3ue se e@cede de +2s5 ZZ
adA5 So,!ado 3ue 'iene con
a,undancia5 I65L5P5K
$>)>)';. adA5 . s5 Que so,!a o
gua!da -os !esiduos 0a!a u'i-i-
;a!-os 0os'e!io!+en'e5
$>)>;. adA5 . s5 So,!an'e !e+a-
nen'e sa-do 3ue es'2 de +2s5
$>)>@. 45 Res'a! so,!a! e@cede!
3ueda!5 SIN[N( 3/e0a. 3/e-
0ac/i.5
$>"'. adA5 Co-o! !oAo !oAo enca!-
nado o co-o!ado5 E6EM( sani
pu0a, !oAo o,scu!o> yawar pu0a,
sang!e !oAa> pu0aniraq, !oAi;o5
$>"' '44$'. s5 ,eol& Sue-o a!ci--o-
so de co-o! !oAi;o5 SIN[N( saBu a--0a5
$>"' "'6$')>. s5 Eot& FDatura
sangunea -& et $&G ?-o!i0ondio
de 1-o!es !oAas5 A!,o-i'o de -a
1a+i-ia de -as so-an2ceas 0!o0ia
de -os 4a--es in'e!andinos . 3ue
se cu-'i4a co+o 0-an'a o!na-
+en'a-5 Sus se+i--as son 4ene-
nosas . 'ienen 0!o0iedades na!-
c'icas5
$>"' 44>@)>. s5 Lool& FBa"ana
americanaG& Cie!4o co-o!ado5
Ma+91e!o c:!4ido 0!o0io de -as
,aAas 3ue,!adas +u. ,uscado
0o! su ca!ne . 0ie-5 SIN[N( sa-3a
4enado5 EolP 0uSa 4enado5
P>"' P>"' P'%'. s5 Arqueol&
F$lata!orma rojaG& Si'io a!3ueo-
-gico u,icado en e- ac'ua-
dis'!i'o de San'iago en -a ciudad
de- Qos3o5
P>"' P>"'<'. s5 Arqueol& FJor-
tale"a rojaG& Pe3ueBo si'io a!-
3ueo-gico u,icado en -a 0a!'e
N de -a ciudad de- Qos3o den'!o
de- Pa!3ue A!3ueo-gico
Naciona- de Sa3sa.Ma+an5 Es'2
con1o!+ado 0o! !ecin'os 0-a'a-
1o!+as ci!cu-a!es cue4as !ocas
-a,!adas 1uen'es e'c5 de 1ac'u!a
inSa5 Arqueol& . 9tno*ist& Pe-
3ueBo g!u0o de es'!uc'u!as
se+ici!cu-a!es de 1ac'u!a inSa5
u,icado en -a 0a!'e NO de- dis-
'!i'o de San 6e!ni+o5 Qos3o5
E!a una de -as MaSas de- sec'o!
An'isu.u de- sis'e+a se3Je de-
Qos3o5 Po! sus ca!ac'e!9s'icas .
con'enido 0a!ece co!!es0onde! a -a
no4ena MaSa de- sec'o! An'isu.u
iden'i1icada con e- no+,!e de
Tan0u+ac/a. ITa+,o +ac/a.K .
3ue 1ue 0a-acio de ca+0o de- InSa
Pac/aSu'e3 cuando /ac9a cace!9as
en -a ;ona5 Es'e ado!a'o!io es'a,a
en e- se3e de ca'ego!9a Qo--ana a
ca!go de- A.--u SuSsu PanaSa5
$>"')'@. 45 En!oAece! 'eBi! o da!-e
co-o!acin !oAa esca!-a'a enca!-
nado o ,e!+e--n5
$>"'44'7'. adA5 75 PURAH PURAH5
P>"'44$'. s5 ,eog& FTierra roji"aG&
Puca--0a5 Ca0i'a- de- de0a!'a-
+en'o de Uca.a-i . 0!o4incia de
Co!one- Po!'i--o Pe!" con
DPE#$N /a,i'an'es en DLND5 Es
i+0o!'an'e 0ue!'o 1-u4ia-5
P>"'5'<"'. s5 9tno*ist& F$ue+lo
rojoG& En e- inSa!io segunda MaSa
de- se@'o se3Je Qo--ana de- sec'o!
C/inc/a.su.u5 Es'e ado!a'o!io e!a
una casa 'e+0-o de Pac/a.ac/i35
Se -e /ac9an o1!endas con
sac!i1icios de niBos . o'!os +2s5
Seg"n in1o!+acin de a-gunos
c!onis'as e- 'e+0-o de es'a deidad
se --a+a,a RisMa!Sanc/a5 ZZ
Segunda MaSa de- 3uin'o se3Je
Ra.ao de- sec'o! C/inc/a.su.u5
Es'e ado!a'o!io e!a un 'e+0-o
donde es'a,a un 9do-o de- '!ueno o
c*u0i illa, u,icado Aun'o a -as
casas 3ue 1ue!on 0os'e!io!+en'e
de- Licencia-
P>"'5:;: "*& "*' $>"@>
do An'onio de -a )a+a5 ZZ Pa-acio de-
InSa Tu0a3 Hu0anSi en -a ciudad
de- Qos3o5
P>"'5:;:. s5 Arqueol& F-odilla
rojaG& Ce!!o . 0e3ueBo si'io a!-
3ueo-gico si'uado den'!o de-
Pa!3ue A!3ueo-gico Naciona- de
Sa3sa.Ma+an en -a ciudad de-
Qos3o5
P>"'<'. s5 'ist& FJortale"a, mirador,
atalayaG ,eog& Puca!25 Dis'!i'o
de -a 0!o4incia de La+0a Puno
Pe!" con O$E$ /a,i'an'es en
DLND5 ZZ Arqueol& ConAun'o de
andenes cana-es !ecin'os . o'!as
es'!uc'u!as u,icado en -a 0a!'e N
. con1o!+an'e de- si'io
a!3ueo-gico de Ti0on en e-
dis'!i'o de O!o0esa 0!o4incia de
Quis0icanc/is Qos3o5 Po! sus
ca!ac'e!9s'icas +o!1o-gicas de
0-anea+ien'o 1uncin . ':cnica
co!!es0onde a -a :0oca inSa5
P>"'<' P'6%0 L40"44'. s5 Arqueol&
FJortale"a de manta de !loresG
Pe3ueBo si'io a!3ueo-gico u,i-
cado en -a 0a!'e NO de -a 0o,-a-
cin de PJisa3 so,!e un ce!!o de-
+is+o no+,!e5 Es'a con1o!+ado
0o! 'u+,as . es'!uc'u!as de
0-an'a !ec'angu-a! . ci!cu-a!5
Inicia-+en'e es'e si'io 1ue ocu-
0ado 0o! -os Ri--Sis IN$$ d5 C5K .
0os'e!io!+en'e 1ue ocu0ado 0o!
-os inSas 3ue 'a+,i:n cons-
'!u.e!on !ecin'os a- -ado de -os
Ri--Sis5
$>"'@ $>"'@. adA5 RoA9si+o +u.
!oAo esca!-a'a5 SIN[N( 0uSa--ana5
$>"'@')0;. adA5 Lo 3ue 'iBe o da
co-o!acin !oAi;a a -as cosas5
$>"'@')0@. 45 En!oAece! 'eBi! o da!
co-o!acin !oAa a cua-3uie! cosa
0o! +edio de co-o!an'es5
$>"'@'">;. adA5 Que se !u,o!i;a se
0one de co-o! !oAo o 0"!0u!a5
$>"'@'5>@. 45 Co-o!ea!se 0in'a!se
de !oAo 0oco a 0oco5
$>"'@'6'. adA5 RoAo neg!u;co5 SI-
N[N( sani 0uSa5
$>"'@';. adA5 Que en!oAece se co-
-o!ea de !oAo5 ZZ Que se !u,o!i;a5
E6EM( pu0ayaq a?awi, 1!u'a 3ue
se co-o!ea de !oAo5
$>"'@'<;:@. 45 En!oAece! co-o-
!ea!se !20ida+en'e de !oAo5 ZZ
Ru,o!i;a!se !20ido5
$>"'@'@. 45 Es'a! de co-o! !oAo
enca!nado o ,e!+e--n5 ZZ En!o-
Aece!5 ZZ Ru,o!i;a!se5
P>"06. s5 Arqueol& Pe3ueBo si'io
a!3ueo-gico u,icado en e- ac'ua-
dis'!i'o de San'iago en -a ciudad
de- Qos3o5
P>"06 P>"@>. s5 9tno*ist& FBanante
de $u0inG En e- inSa!io 'e!ce!a
MaSa de- d:ci+o 0!i+e! se3Je
Qo--ana de- sec'o! Run'isu.u5
Es'e ado!a'o!io e!a un +anan'ia-
3ue se /a--a,a en -a -ade!a de-
ce!!o de PuSin Qos3o5
$>"44'. s5 6uego !ec!eacin de-
0o!'i4a de0o!'e5 $e&AyaP 0uA--a.
c/unSa.5 $e&NunP aMsa.5
$e&/&BarP 0uA--a.na5
$>"44')0@. 45 Hace! Auga!5
$>"44'">;. adA5 . s5 6ugue'n 0e!sona
3ue se en'!e'iene en e- Auego5
SIN[N( 0uS--a. siSi5
$>"44'">@. 45 Es'a! en e- Auego>
dis'!ae!se con e- Auego o en e-
de0o!'e5
$>"44'6'. s5 6ugue'e cosa o ins-
'!u+en'o 3ue si!4e 0a!a Auga! o
0!ac'ica! a-g"n de0o!'e5 $e&AyaP
0uA--ana5 $e&NunP aMsa Su35
$e&/&BarP 0uA--ai+ana5
$>"44'6'@'@. 45 Desea! Auga! o 3ue!e!
0!ac'ica! a-g"n de0o!'e 1a4o!i'o5
$>"44'$'@'@. 45 C/ancea! ,!o+ea!
/ace! ges'os +anoseos o
cos3ui--eos en son de Auego a o'!a
u o'!as 0e!sonas5
$>"44';. adA5 . s5 6ugado! de0o!'is'a
a0os'ado!5 $e&AyaP 0uA--a3 sunSu35
$e&NunP aMsa35 $e&/&BarP
0uA--ai+aS5
$>"44'@. s5 6uego co+0e'encia
de0o!'i4a e4en'o5 ZZ 45 6uga!
di4e!'i!se Augando5 9cP 'a0/'ana5
$e&AyaP 0uA--a.5
$>"44'@ =0"0. adA5 . s5 75 PURLLARUQ5
$>"44'@"')'@. 45 6uga! 0o! Auga!
Augue'ea! en'!e'ene!se en Auegos
di4e!sos5
$>"44'@=0">@. 45 Pa!'ici0a! en un Auego
o de0o!'e 3ue se es'2 0!ac'icando5
$>"$>. s5 *u!,uAa o a+0o--a de ai!e
ai!e5 SIN[N( 0/u--0u5 $e&AyaP
0o30o5
$>"$>"'. s5 Lool& F.otumi: co-
turni: C&G Codo!ni;5 A4e ga-
--in2cea +u. 0a!ecida a -a 0e!di;5
SIN[N( --u'/u5
$>"$>@. 45 *u--i! ,u!,uAea! a+-
0o--a!se e- agua o /ace!se 0o+-
0as5 SIN[N( 0o30u.5
$>"> $>">. s5 75 PURUH PURUHCHA5
$>">)>. s5 M2sca!a de cue!o o 0e--eAo
secado de -a ca!a de -os ani+a-es5
Anat& 7eAiga5
$>">%'@. 45 dim& Nu,-a!se -e4an'a!se
-a ne,-ina5 SIN[N( 0/u.u sa.a!i.5
$>">@ $>">@)'. s5 Lool& FT*inocorus
or+ygnianusG& A4eci--a co!di--e!ana
a-'oandina de can'a! '!is'e 3ue
+o'i4a e@0!esiones +usica-es .
canciones 1o-S-!icas5 SIN[N( 0uSu
0uSu5
P>"@>. s5 9tno*ist& FBanantialG& En e-
inSa!io s:0'i+a MaSa de- oc'a4o
se3Je Pa.an de- sec'o! Qo--asu.u5
Es'e ado!a'o!io e!a un +anan'ia-
3ue se /a--a,a Aun'o a- ce!!o
WanaSaM!i5 ZZ Oc'a4a MaSa de-
segundo se3Je Pa.an de- sec'o!
An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
1uen'e 3ue es'a,a a- 1ina- de
Tan0u+ac/a. ITa+,o+ac/a.K5 Se
-e /ac9an 0agos con !o0as
ca+:-idos . conc/as +a!inas5
$>"@>. s5 Manan'e +anan'ia- oAo o
,oca de -as aguas su,'e!!2neas5 ZZ
?on'ane-a de -os niBos
$>"@>6 "*( "*) P>5'$';)'
'ie!nos5 $e&AyaP 0uSAu c/u-un5
$e&NunP 0uSiu5 9cP 0u--Sa5
$>"@>6. s5 75 UPJU5
P>"@><'. s5 ,eog& Po,-acin si'uada
en -a !egin de Wi--Sa0an0a
I7i-ca,a+,aK 0!@i+a a -os si'ios
a!3ueo-gicos de Wi-3os I7iS3osK
. us'a His0Jana en e- Ca+ino
InSa a Wi--Sa0an0a ac'ua-
Es09!i'u Pan0a 3ue 1ue -a "-'i+a
ca0i'a- de -os inSas ID%EP^D%O#K5
P>4$0%>@:;. s5 Arqueol& F.on su
pulpito, cas'e--ani;adoK5 NEOL5
Pe3ueBo g!u0o a!3ueo-gico u-
,icado en -a 0a!'e NE de- cen'!o
u!,ano inSa de Pa'a--a3'a en e-
4a--e de Rusic/aSa5 Es'2 con1o!-
+ada 0o! D# es'!uc'u!as de 0-an'a
!ec'angu-a! . a-gunas se+ici!-
cu-a!es de 1ac'u!a inSa5 A-guno
de es'os !ecin'os son `ciegos` sin
0ue!'a5 ?ue un cen'!o ce!e+onia-
co+0-e+en'a!io de Pa'a--a3'a5 E!a
un g!u0o `sa':-i'e` a- igua- 3ue
-os o'!os si'ios 3ue 'en9an
1unciones dis'in'as 0e!o
co+0-e+en'adas . en 1uncin
gene!a- de- cen'!o u!,ano5
$>44' $>44'. s5 Eot& FLep*yrant*es
prvula IillipG& P-an'a anua- de -a
1a+i-ia de -as a+a!.-id2ceas
0!o0ia de 0!o4incias a-'oandinas
de 1-o!es 4is'osas 3ue 1-o!ecen en
0!i+a4e!a5 Es conside!ada co+o
indicado!a de- ,uen o +a- aBo
ag!9co-a5
$>440$>440. s5 Jol0& Dan;a de 4a!ones
dis1!a;ados de +uAe!es 3ue /acen
gi!os de de!ec/a a i;3uie!da5
$>44><"0. s5 Anat& CeAa5 SIN[N(
3/es3a5 9cP BaMi+i-+a5
$>5'. s5 Lool& FJelis con color
CinneoG& Pu+a5 Ma+91e!o 1:-ido
digi'9g!ado ca,e;a !edondeada
ocico co!'o 0a'as an'e!io!es con
cinco dedos . cua'!o en 0os-
'e!io!es uBas !e'!2c'i-es . ca!n9-
4o!o5 ZZ 'ist& En e- inSana'o 1ue
conside!ado co+o ''e+ 0!inci-
0a-5 Nu+e!osas ca--es 0-a;as .
-uga!es c:-e,!es de- TaMan'insu.u
--e4an su no+,!e co+o Pu-
+a0a3c/a Pu+aSu!Su5 Pu+a3-
c/u0an Pu+a3/aMa Pu+a-
+a!Sa Pu+ao!3o e'c5
P>5')'"'. s5 Arqueol& F$uente del
pumaG& Puen'e de 1ac'u!a inSa
u,icado en'!e -as ac'ua-es
0o,-aciones de San'a Te!esa .
San'a Ma!9a en Qui--a,an,a
ce!cano a -a -9nea 1:!!ea de-
Qos3o a Qui--a,a+,a5 ZZ 9tno*ist&
Es'e -uga! . a-!ededo!es a-
0uen'e en 'ie+0o de -os inSas
0!o0iedad de uno de -os go,e!-
nan'es 1ue 0a!a -a 0!oduccin
e@c-usi4a de -a coca a- igua- 3ue
o'!os 'e!!enos en -a ;ona5
$>5')>">. s5 75 LLOQJE5
P>5'"'6)'. s5 Arqueol& F.ercado
o +arrio del pumaG& Pe3ueBo
g!u0o a!3ueo-gico de 1ac'u!a
inSa u,icado en -a 0a!'e
SE de -a ciudad de- Qos3o 0!@i+o
a- ce!!o WanaSaM!i5
P>5'"><">. s5 F.uerpo del pumaG&
Ca--e de- Qos3o 3ue en-a;a -a
ca--e San Agus'9n con Qo--
3an0a'a . Sa3sa.Ma+an5 ZZ 9t -
no*ist& Te!ce! ,a!!io inSa de -a
ciudad de- Qos3o u,icado en -a
0a!'e NO de- cen'!o de -a ciudad5
La ac'ua- ca--e Pu+aSu!Su en e-
,a!!io de San C!is',a- e!a 0a!'e
de es'e ,a!!io inSa5 ZZ Quin'a
MaSa de- 'e!ce! se3e Qo--ana de-
sec'o! C/inc/a.su.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a uno de -os
0a-acios de- InSa Wa.na
Q/a0a35 Se -e /ac9an sac!i1icios5
P>5'"!>)>. s5 9tno*ist& F-inc#n
del pumaG& En e- inSa!io cua!'a
MaSa de- no4eno se3Je Q/a0a3
de- sec'o! C/inc/a.su.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 1uen'e 3ue
es'a,a a-go a0a!'ado de- se3Je5
Se -e /ac9an 0agos con conc/as
+a!inas5
P>5'5'<"'. s5 Arqueol& F$ue+lo
pumaG& )!u0o de !ecin'os an-
denes cana-es !ese!4o!ios +a-
nan'es e'c5 u,icado en -a 0a!'e
N de- dis'!i'o de San Se,as'i2n
Ian'igua 0o,-acin de SanoK en
-a ciudad de- Qos3o5 Las es'!uc-
'u!as son de 1ac'u!a inSa5 ZZ 9t-
no*ist& Se@'a MaSa de- se@'o
se3Je Ra.ao de- sec'o! An'isu-
.u5 Es'a,a a ca!go de- a.--u A-
!a.!aSa5 ?ue e- 0a-acio +o!'uo-
!io de -a Qo.a Ma+a ABaMa!-
Si na'u!a- de- 0ue,-o de C/o3o .
es0osa de- no4eno InSa
Pac/aSu'e3 InSa Hu0anSi5 A es'e
ado!a'o!io se o1!ec9an 0agos de
niBos . o'!os5 Den'!o de es'e
0a-acio se encon'!a,a o'!a MaSa
3ue e!a un +anan'ia- 3ue a"n
/o. e@is'e . se --a+a Wi!a3oc/a
PuS.u5 En -a ac'ua-idad es'e si'io
4iene a se! 0a!'e de -os 'e!!enos
de -as co+unidades de A.a!+aSa
. Pu+a+a!Sa5 ZZ Arqueol& )!u0o
de !ecin'os andenes cana-es .
o'!as es'!uc'u!as de 1ac'u!a inSa
u,icado en -a 0a!'e NO de -a
0o,-acin de O--an'a.-a+,o
0!o4incia de U!u,a+,a5 Qos3o5 ZZ
Pe3ueBo si'io a!3ueo-gico
u,icado en -a 0a!'e N de- dis'!i'o
de San Se,as'i2n . 0a!'e NE de -a
ciudad de- Qos3o5 Es'2
con1o!+ado 0o! !ecin'os
andenes cana-es +anan'es !e-
0!esas e'c5
P>5':<;:. s5 Arqueol& F.erro del
pumaG& Pe3ueBo g!u0o u,icado
en -a 0a!'e S de- Qos3o 0!@i+o
a- !9o A0u!9+ac5 Es'e 1ue un si'io
ce!e+onia- 0!e/9s02nico5 ZZ
9tno*ist& D:ci+a MaSa de-
3uin'o se3Je Pa.an de- sec'o!
An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
0ied!a de- +is+o no+,!e 3ue
es'a,a a- 1ina- de es'e se3Je5
P>5'$';)'. s5 9tno*ist& FJuente
del pumaG& En e- inSa!io 0!i+e!a
MaSa de- cua!'o se-
P>5'?'=0 "1* "11 $>6>
3ce Ra.ao de- sec'o! Qo--asu.u a
ca!go de- a.--u A0u+a.'a5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 1uen'e Aun'o a
una casa donde -os InSas se
,aBa,an5 Es'a,a u,icada en -o
3ue 0os'e!io!+en'e 1ue -a 0!o-
0iedad de- es0aBo- C!is',a-
So'e-o5
P>5'?'=0. s5 9tno*ist& F.asa del
pumaG& En e- inSa!io cua!'a MaSa
de- d:ci+o 'e!ce! se3Je Ra.ao de-
sec'o! Run'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a un 0e3ueBo ce!!o 3ue es'a,a
a- ':!+ino de es'e se3e5
P>5';)>$'6. s5 9tno*ist& F.ola de
pumaG& An'iguo ,a!!io inSa de -a
ciudad de- Qos3o5 Es'a,a u,icado
en -a 0a!'e S . su no+,!e
iden'i1ica,a -a 0a!'e e@'!e+a de -a
ciudad 3ue 0!ecisa+en'e 'en9a -a
1o!+a de un 0u+a siendo e-
cen'!o 0o-9'ico !e-igioso diseBado
. !e0-an'eado 0o! e- InSa
Pac/aSu'e3 en DGEN d5C5 des0u:s
de de!!o'a! a -os C/JanSas co+o
s9+,o-o de 0ode! . 1ue!;a de
dic/a ciudad 3ue en 0oco 'ie+0o
se cons'i'ui!9a en -a Ca0i'a- de-
TaMan'insu.u5 Es'a 0a!'e
co!!es0onde a -a ac'ua- a4enida
)a!ci-aso ,as'a -a unin de -os
!9os Tu--u+a.o . Sa0/i .
a-!ededo!es5 ZZ 9tno*ist& Te!ce!a
MaSa de- 0!i+e! se3Je AnaMa!Se
de- sec'o! Run'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a un --ano 3ue es'a,a
en e- ,a!!io de- +is+o
no+,!e5 En es'e -uga! se o1!ec9an
0agos a -os !9os Sa0/i . Tu--u-
+a.u -os +is+os 3ue se un9an
en es'e --ano5 En -a ac'ua-idad en
es'e -uga! e@is'e una ,e--a 1uen'e
o!na+en'a- o p*aqc*a deno+i-
nada 0!ecisa+en'e $*aqc*a del
$umaqc*upan&
P>5';'?'. s5 'ist& F9l que mira
al pumaG& 6os: Ma'eo Pu+a-
3/aMa C/iMan'i'o no'a,-e ,!i-
gadie! cus3ueBo de- eA:!ci'o es-
0aBo- 3ue 1ina-+en'e en -a !e-
4o-ucin de DNDG 0as a -as 1i-as
de -os 0a'!io'as 0o! in'e!4encin
de- o,is0o 0auca!'a+,ino 6os:
P:!e; . A!+end2!i; siendo a-
0!esado en -a ,a'a--a de U+ac/i!i
. 0os'e!io!+en'e eAecu'ado en -a
ciudad de Sicuani Qos3o5
$>5'=;'. adA5 Co+ido 0o! e- 0u+a5
E6EM( pumasqa llama, --a+a
co+ida 0o! e- 0u+a5
$>6'. s5 ,eog& Piso eco-gico a-'o
andino 3ue se encuen'!a desde
-os EO$$ a GLL$ +5s5n5+5
$>6' "0='. s5 75 RISA5
$>6' "0=?'<. s5 Eot& FEuddleia
coriacea -omyG& V!,o- de /oAas
,-an3uecinas . a1e-0adas de -a
1a+i-ia de -as -ogani2ceas5 Su
/2,i'a' es'2 en'!e -os E$$$ a
EP$$ +5s5n5+5 Es indicado! de-
inicio de -a 0una5 SIN[N( 3o--i5
$>6' $'%:. s5 75 WASWA5
$>6' <>6'. s5 Ha,i'an'e de -a 0una>
--a+ado as9 un 'an'o des-
0ec'i4a+en'e 0o! -os /a,i'an-
'es de -as 3ue,!adas o q*eswas&
$>6)>. s5 Ponc/o5 Indu+en'a!ia
c!eada 0o! -os es0aBo-es . ado0-
'ada 0o! -os /a,i'an'es de- Ande
en -a :0oca de- co-oniaAe . 3ue
su,sis'e ac'ua-+en'e en -os
0o,-ados de -a sie!!a5
$>6)>">@. 45 Pone!se o a,!iga!se
con e- 0onc/o5
$>60. ,ram& Mo!1e+a o su1iAo 3ue
i+0-ica s"0-ica o !eco+endacin
es0ecia-5 E6EM( amapuni, no 0o!
1a4o!> llapapuni, sie+0!e 'odos
0o! 1a4o!5
$>6"0. s5 $at& Hinc/a;n in1-a-
+acin /inc/a;n de- cue!0o de-
/o+,!e o de -os ani+a-es 0o!
go-0es o in1eccin5
$>6"0)0;. adA5 . s5 $at& Que /ace
/inc/a! o 0!oduce /inc/a;n en
-os cue!0os5
$>6"0)0@. 45 $at& Hace! /inc/a! o
in1-a+a!5 E6EM( uya pun0ic*iy,
/ace! /inc/a! -a ca!a5
$>6"0440">;. adA5 Hinc/a,-e 3ue se
0uede in1-a+a!5
$>6"0440">@. 45 75 PJUNPUHAH
PJUTIHAH5
$>6"0;. adA5 In1-a,-e /inc/a,-e5 E6EM(
pun0iq tHanta, 0an 3ue se /inc/a
con -os 1e!+en'os 3ue se adi'an a -a
+asa5
$>6"0<0@. 45 I! /inc/2ndose 0oco a
0oco o 0au-a'ina+en'e5
$>6"0=;'. adA5 Hinc/ado in1-a+ado
au+en'ado de 4o-u+en5
$>6"0@. 45 Hinc/a!se in1-a+a!se
di-a'a!se o au+en'a!se de 4o-
-u+en5 SIN[N( 0Jun0u.a.5 $e&AyaP
AaSa. 0u'i.5
$>6"0@'@. 45 Que se /inc/a 0oco a
0oco5
P>6">. s5 9tno*ist& F$uertaG& En e-
inSa!io d:ci+a 'e!ce!a MaSa de-
no4eno se3Je Qo--ana de- sec'o!
Qo--asu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a un
ce!!o u,icado en e- ca+ino a-
Qo--asu.u5 Se -e o1!ec9an -os
!es'os de -os 0agos de o'!as MaSas5
$>6">. s5 Pue!'a en'!ada acceso
a,e!'u!a 0a!a e- ing!eso o sa-ida de
un -uga!5
$>6"> )'"'. s5 75 CHARAPA RJASPI5
P>6"> W'6"'. s5 9tno*ist& En e-
inSa!io d:ci+a cua!'a MaSa de-
0!i+e! se3Je AnaMa!Se de- sec'o!
Run'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
0ied!a 3ue es'a,a enci+a de un
ce!!o ce!ca a- ce!!o AnaMa!Se5
$>6">)'@. 45 Hace! -a 0ue!'a o
0o!'ada 0a!a ing!esa! a un -uga!5
$>6">"'5'@:;. s5 Po!'e!o gua!di2n
de una 0ue!'a de acceso5
$>6"><'. s5 Pue!'a 0e3ueBa en'!e o'!as
de +a.o!es di+ensiones5
$>6"><'?0. s5 Pasadi;o 0ue!'as o
0asos in'e!co+unicados5
$>6$0@. 45 alim& Es0esa! con /a!inas -os
ca-dos o sa-sas de -as 4iandas o
0o'aAes5
$>7>. s5 SueBo so+no-encia5 $e&NunP
0uBu.5 $e&/&BarP +usSu5 9cP
can'u!o5
$>7> $>7>@ "12 "1 $><0@
$>7> $>7>@. adA5 Medio do!+ido
en'!edo!+ido5 ZZ 45 Es'a! so+no-
-ien'o o se+ides0ie!'o en'!e
sueBos5
$>7>)'">@. 45 Do!+i'a! '!a'a! de
do!+i!5 Es'ado de se+i4igi-ia5
$>7>)0">;. adA5 . s5 So+n91e!o
na!c'ico5 Lo 3ue 0!oduce sueBo5
$>7>)0;. adA5 . s5 Que /ace do!+i!
3ue 0!o4oca o 0!oduce sueBo5
$>7>">@. 45 Ado!+i-a!se do!+i!se a
+edias ado!+i'a!se5 ZZ Do!+i! sin
!e0a!o5 Ec/a!se a do!+i!5 I65L5P5K
$>7>6'. s5 Ca+a -ec/o do!+ide!o5
E6EM( pu?una pHac*a, !o0a de
do!+i!> pu?una gata, 1!a;ada>
pu?una wasi, do!+i'o!io5 $e&NunP
SaMi'u5
$>6>6'@'@. 45 Do!+i'a! sen'i! sueBo
o desea! do!+i!5
$>7>$'">;. adA5 . s5 A-oAado a
do!+i! 0e!noc'a!5
$>7>$'">@. 45 Pe!noc'a! en casa
aAena5
$>7>$'@'@. 45 Aco+0aBa! a do!+i!
o a 0!es'a! 4igi-ancia noc'u!na a
o'!a 0e!sona5
$>7>;. adA5 . s5 Que due!+e du!-
+ien'e 0e!noc'ado!5 ZZ )ua!di2n
noc'u!no5
$>7><'@'@. 45 Es'a! se+ido!+ido
en'!e sueBos5 ZZ Pe!+anece!
do!+ido5
$>7><$'<0@. 45 Do!+i!se !20ida-
+en'e 0o! es'a! +u. cansado o
-a@ado5
$>7><;')0@. 45 Hace!-o do!+i!
!20ida+en'e a o'!a 0e!sona5 ZZ
!igdo& Sonsaca! o engaBa! a o'!a
0e!sona5
$>7><;:@. 45 Do!+i!se in4o-un-
'a!ia+en'e5
P>7>@. s5 9tno*ist& FDormirG& En e-
inSa!io segunda MaSa de- cua!'o
se3Je Ra.ao de- sec'o!
C/inc/a.su.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a un --ano +u. 4ene!ado .
0os'e!io!+en'e --eg a es'a! Aun'o
a -a casa de- es0aBo- Diego
Ma-donado5 Se -e /ac9an 0agos
!ogando accede! a un ,uen sueBo
. no +o!i! du!+iendo5
$>7>@. 45 Do!+i! 0e!noc'a!5
$e&AyaP +us.a.5
$>7>@ =0"0. adA5 . s5 75 PUUHSAPA5
$>7>@"')'@. 45 Do!+i! a +edias o
do!+i! a +o+en'os5
$>7>@='$'. adA5 . s5 Do!+i-n5 SI-
N[N( 0uBu. siSi5
$>7>@=0@. 45 Aco+0aBa! a do!+i!
/ace!-e co+0aB9a a o'!a 0e!sona
du!+iendo5
$>$'. s5 Eot& F$sittacant*us cu-
nei!olius -& et $&G P-an'a 0a!2si'a
'!e0ado!a cu.os 1!u'os se u'i-
-i;an co+o -iga o -iga+en'o 0a!a
so-da! a-go5 Los ca;ado!es -o
u'i-i;an 0a!a a'!a0a! a4eci--as
0e3ueBas 0oniendo -a go+a so-
,!e -os -uga!es donde se 0osan
a3ue--as5
$>$')'@. 45 Ad/e!i! o -iga! con -a
pupa o +usc9-ago5
$>$'6'@. 45 Qui'a! e@'i!0a! -a pupa
de -os 2!,o-es donde se encuen-
'!a ad/e!ida co+o 0-an'a 0a!2-
si'a5 E6EM( sac*Hapupanay, saca!
-a 0o0a de- 2!,o-5
$>$>. s5 Anat& O+,-igo5 SIN[N(
Su!u!u 0u0u'i5 E6EM( pupu sapa,
de o+,-igo g!ande> pupu tHaqa,
de o+,-igo de1ec'uoso5 ZZ !igdo&
pupu senqa, na!i; c/a'a5
$>$>%0. s5 75 PUPU RURURU5
$><'. ,ram& Mo!1e+a o su1iAo 3ue
indica entre semejantes, pura-
mente de la misma clase, especie
o !orma& SIN[N( Sa+a5 E6EM(
yac*aqpura, en'!e conocedo!es>
llan0aqpura, en'!e '!aAado!es5
$><'"044'. s5 Luna --ena5 SIN[N(
/un'Ja Si--a5
$><'6%06. ad45 En'!e -os dos de -a
+is+a es0ecie c-ase ca'ego!9a o
1o!+a5 SIN[N( +asin'in5 E6EM(
llaqtapurantin risunc*is, i!e+os
en'!e -os de- +is+o 0ue,-o5
$><0. s5 Loco+ocin '!accin o
des0-a;a+ien'o5
$><0)0;. adA5 . s5 Pe!sona ani+a- o
+a3uina des'inada a i+0u-sa! o
des0-a;a! a-go so,!e una su-
0e!1icie5
$><0)0@. 45 Hace! ca+ina! des-
0-a;a! anda! a4an;a! a a-guien o
a-go5
$><0">;. adA5 . s5 Pasean'e ca+i-
nan'e 4o-un'a!ioso5
$><0">@. 45 Pasea! dea+,u-a!
4aga! de un -uga! a o'!o5
$><06'. adA5 T!ansi'a,-e anda,-e
!ecu!!i,-e5 [mP purina ?an, ca-
+ino '!ansi'a,-e5
$><06'@'@. 45 Desea! ca+ina! anda!
o 0asea!5
$><06"0)>. adA5 . s5 Anda!iego
4aga,undo5 SIN[N( 'u+a3a.a5 ZZ
Mos'!enco5 E6EM( purin0ic*u
sipasc*a, Ao4enci'a anda!iega5
$><0;. adA5 . s5 Ca+inan'e 4iaAe!o
andan'e ci!cu-an'e 3ue se
des0-a;a5 $e&AyaP !ic/Sa.5
$e&NunP 0u-i35
$><0<0)0@. 45 Pone! en +a!c/a a-go>
+o4i-i;a! a a-guien o a-go5
$><0<0">@. 45 Pasea! 0o! dis'!accin5
$><0<0$>@. 45 Co+en;a! a i!se a su
-uga! de o !igen> e+0!ende! e-
!e'o!no5
$><0<0;. adA5 . s5 Que co+ien;a su
+a!c/a o des0-a;a+ien'o5 ZZ Que
e+0!ende un 4iaAe5
$><0<0@. 45 Co+en;a! a des0-a;a!se
o a ca+ina!5
$><0<;:@. 45 Reco!!e! a0!esu!a-
da+en'e un -uga!> !econoce! o
ins0ecciona! un -uga! !20ida-
+en'e5
$><0@. 45 Anda! ca+ina! des-
0-a;a!se a4an;a! !eco!!e! en
cua-3uie! sen'ido5 E6EM( alli-
manta puriy, ca+ina! con ca-+a
o cuidado> usq*ay puriy, ca+ina!
a0!esu!ada+en'e5
$><0@=0@ "1" "1# $>=> ;!-44>
$><0@=0@. 45 Aco+0aBa! a !eco!!e!5
$><> $><>. s5 Eot& F.alceolaria puru
puru Iran"lG& P-an'a a!,us'i4a de
-a 1a+i-ia de -as sc!o0/u-a!iaceas5
)ene!a-+en'e c!ece a- ,o!de de
-as ace3uias de -os 4a--es
in'e!andinos5
$><>5')0@. 45 A,andona! un
'e!!eno de cu-'i4o 0e!+i'iendo su
con4e!sin en ,os3ue o e!ia;o5
$><>5'@. 45 Con4e!'i!se un 'e!!eno
en ,os3ue .e!+o o e!ia;o5
$><>6. s5 Ca+0o .e!+o +on'e o
e!ia-5 ZZ !igdo& Si-4es'!e sa-4aAe
incu-'o5 E6EM( purun panpa,
'eneno ,a-d9o> purun runa,
ca+0es'!e u!aBo incu-'o> purun
qowe, coneAo si-4es'!e> purun
mi0*uy, a-i+en'o si-4es'!e5
$e&AyaP 0u-un 0u-u+asAa5
$e&NunP 0u-un5
$><>6 ;:?-. s5 Lool& F.avia tsc*u-
dii Jit"ingerG& Cu.e si-4es'!e5
Ma+91e!o !oedo! de -a 1a+i-ia
ca4idae de co-o! a+a!i--o ne-
g!u;co5 7i4e en -a !egin a-'oan-
dina5 ZZ adA5 !am& Pe!sona a!isca5
SIN[N( 'o+a3/a.a5
$><>6'. adA5 . s5 E!ia- .e!+o
ca+0o a,andonado 'e!!eno no
cu-'i4ado5
$><>6@')0@. 45 A,andona! deAa! de
cu-'i4a! un 'e!!eno ag!9co-a
con4e!'i!-o en e!ia-5
$><>7'. s5 ?uen'e 'a;n de ,oca
anc/a /ec/a de ,a!!o5
$><>=. s5 Eot& F$assi!lora sp&G
)!anadi--a5 ?!u'o de en!edade!a
3ue c!ece en c-i+as '!o0ica-es de
sa,o! +u. du-ce5 SIN[N( a-
0in3o.a 'inun 'in'in3o5
$><>%>. s5 Eot& F$*aceolus lunatusG&
?!iAo- ,-anco . de co-o!es
+o'eados5 SIN[N( c/uMi 0u!u'u5
$><>?'. s5 Soga '!en;ada de -ana de
--a+a 3ue si!4e 0a!a a'a! a -as
--a+as en g!u0os o en /i-e!as a
1in de +an'ene!-os 3uie'os5
$><>6@'@. 45 Hace!se e!ia- o no
cu-'i4a,-e un 'e!!eno de uso a-
g!9co-a5 SIN[N( 3o!a.a.5
$>='. s5 Conduccin5
$>=' $>='. s5 Eot& FSerneria sp&G
Hie!,a +edicina- usada co+o
-a@an'e5
$>=')0">@. 45 Hace!se conduci!
--e4a! o guia! con o'!a u o'!as
0e!sonas5
$>=')0;. adA5 . s5 Que +anda --e4a!
o conduci! a una 0e!sona con
o'!a5
$>=')0@. 45 Hace! --e4a! conduci! o
guia! a o'!as 0e!sonas5
$>='"'5>@. 45 T!ae!se a o'!a
0e!sona 0a!a 1ines de '!a,aAo o
co+0aB9a5 $e&AyaP a0aSa+u.
c/a.ac/i+u.5
$>='"'6$>@. 45 Hace! !eg!esa!
conducido a- 3ue 1ue --e4ado en
'a- 1o!+a 1a+i-ia! o 3ue -e
0e!'enece5 I65L5P5K
$>='"'$>@. 45 Recoge! a una 0e!-
sona cu.o cuidado es'u4o donde o'!a5
I65L5P5K
$>='6'. adA5 Conduci,-e guia,-e
0e!sona 3ue necesi'a de o'!a 0a!a
di!igi!se a un -uga!5
$>='6'">@. 45 L-e4a!se conduci!se
aco+0aBa!se +u'ua+en'e en'!e dos
o +2s 0e!sonas /acia un -uga!
0!e4ia+en'e de'e!+inado5
$>='6'44'. adA5 De 12ci- conduccin o
co+0aB9a5 SIN[N( a0ana--a5
$>='6;'. s5 Eot& F$usanga sp&G Hie!,a
'!o0ica- a -a 3ue se -e a'!i,u.e
0ode!es a1!odis9acos> seg"n e--o -as
0e!sonas 3ue -a ,e,en sien'en
a'!accin i!!esis'i,-e con -a 0a!eAa5
$>='$>@. 45 L-e4a!-a conduci!-a a una
0e!sona a su -uga! de o!igen5 SIN[N(
a0a0u.5
$>=';. adA5 n%m&card& Oc/o INK5 ZZ adA5
. s5 Conduc'o! gu9a ArgP 0usaA5 9cP
0usaS5 E6EM( pusaq wata, oc/o
aBos> pusaq pac*a, -as oc/o /o!as5
$>='; )>6"'. adA5 n%m&card& Oc/en'a
IN$K5
$>='; $')'". adA5 n%m&card&
Oc/ocien'os IN$$K5
$>='; ?'<'6;'. adA5 n%m&card& Oc/o
+i- IN$$$K5
$>='; >6>. adA5 n%m&card& Oc/o
+i--ones INJ$$$$$$K5
$>='; 7-;-. adA5 n%m&ord& Oc'a4o
-uga!5
$>='<0">@. 45 L-e4a!se a o'!a
0e!sona co+edida+en'e sin -a consu-'a
a sus 0ad!es o 1a+i-ia!es5
$>='<;:@. 45 L-e4a! o conduci! a o'!a
0e!sona en 1o!+a in'e+0es'i4a /acia
o'!o -uga! +uc/as 4eces 0o! -a
1ue!;a5
$>='@"')'@. 45 L-e4a! conduci! o
guia! a 0e!sonas indis'in'a+en'e
0o! -uga!es di1e!en'es5 SIN[N(
a0a.Sac/a.5
$>='@">@. 45 Conduci! o /ace! ing!esa!
a una 0e!sona a un -uga! ce!!ado o
ce!cado5 E6EM( wasiman pusay0uy,
/a;-e ing!esa! a- in'e!io! de -a casa5
$>='@=0@. 45 A.uda! a aco+0aBa! a
conduci! a o'!a 0e!sona o 0e!sonas5
$>="'. s5 tej& Hi-ado /uso !ueca
ins'!u+en'o co+0ues'o de un cue!0o
cen'!a- I+ade!a a!ci--a e'c5K de
1o!+a cuad!angu-a! sin a!is'as o
ci!cu-a! a'!a4esada 0o! un 0a-i--o5
IM5 65 de -a E5K
P>="'<. s5 Arqueol& )!u0o de andenes .
cana-es de 1ac'u!a inSaica ce!cano
a -os de Pa'a Pa'a en e- dis'!i'o de
San 6e!ni+o Qos3o5
$>="'@. 45 tej& Hi-a! -ana o a-godn en
!ueca o /uso de 0a-o5 9cP SanSuna5
$>=> ;!-44>. s5 Eot& FEegonia parvi!lora
$oepp et 9ndlG& P-an'a /e!,2cea de
-as ,egoni2ceas> se cu-'i4a co+o
o!na+en'a- . es 'a+,i:n u'i-i;ada en
-a +edici-
$>%';44'6"> "1&
na 0o0u-a!5 SIN[N( ac/an3a!a.
ac/an3a.!a5
$>%';44'6">. s5 Eot& F/icyos +ry-
oniae!olius .*odG& Hie!,a en-
!edade!a 3ue c!ece en -os ce!cos o
ga-0ones a,andonados5
$>%>"'. s5 B%s& *o+,o5 Ins'!u+en'o
+usica- idi1ono de do,-e 0a!c/e
0a!ecido a- ,o+,o o!dina!io5
SIN[N( Man3a!a5
$>%>">. s5 Eot& ?!u'o de- 0o!o a-
-a!gado . en 1o!+a de g-o,o5
SIN[N( MinSu5
$>%>6D in'e!A5 Hediondo a0es'oso en
su+o g!ado> o-o! inso0o!'a,-e5
E6EM( putunO asnas*ianmi& X3u:
/edo! es'2 a0es'andoY
$>%>6@'@. 45 A0es'a!se con4e!'i!se
en /ediondo 0o! -a 0u'!e1accin
o desaseo5 SIN[N( asna.a.5
P>%>=0. s5 ,eog& Po'os95 De0a!-
'a+en'o +ine!o 0o! e@ce-encia
de -a Re0",-ica de *o-i4ia5 ZZ Di-
ne!o con'an'e . sonan'e5 E6EM(
putusisapa warmi, +uAe! con
+uc/o dine!o o +uAe! adine!ada5
I65L5O5M5K5
$>%>%>. s5 B%s& Ins'!u+en'o +usica-
ae!1ono cons'!uido de -a conc/a
de- ca!aco- +a!ino5 Se so0-a 0o!
-a ,o3ui--a 0!oduciendo un
sonido g!a4e +u. 0ecu-
-ia! se+eAan'e o 0a!ecido a- de una
'!o+0e'a5 ?ue usado 0o! -os
c*as0is o co!!eos inSas 0a!a a4isa!
de su 0!esencia . en -a ac'ua-idad
su uso en -as co+unidades
ind9genas andinas es a"n a!!aigado
con 1ines a!'9s'icos !e-igiosos .
co+uni'a!ios5 $e&AyaP
/ua.--aSi0an5
$>%>%>%>@. 45 Hede! a0es'a! en
de+as9a5 SIN[N( asna!i.5
$>@'. s5 Eot& FTillandsia sp&G Pu.a
Ra.+ondi5 He!+osa 0-an'a de -a
1a+i-ia de -as ,!o+e-iaceas 3ue
c!ece /as'a D# +5 de a-'u!a en'!e
-os EN$$ . G%$$ +5s5n5+5 de
1-o!acin so!0!enden'e5 $e&AncP
SunSo san'n5 $e&AyaP 'iSanSa
'i'anSa5 $e&NunP 'iSac/anSana
ac/anSana EolP Sa!a 3a!a 'JiSa5
$>@44>. s5 *o!-a de -ana 3ue se
co-oca en -as o!eAas de -os ani-
+a-es . en a-gunos 'eAidos5 SIN[N(
'JiSa5
$>@44>)'@. 45 Pone! ,o!-as en -as
o!eAas de -os ani+a-es o en -os
'eAidos5
$>@%>. s5 tej& TeAido con 1igu!as
geo+:'!icas de -as +2s di4e!sas
es0ecia-+en'e !o+,os5
$>@>6">. s5 Se0u-'u!a en e- sue-o5
I65L5O5M5K $e&QosP a.a sanS/a5
P# $. al!a+& Consonan'e ,i-a,ia-
so!da de- a-1a,e'o runasimi o
q*eswa I3uec/uaK5 Ocu!!e en
0osicin inicia- . a- 1ina- de -a
0!i+e!a s9-a,a5 Se 0!onuncia p*a
Aun'ando -os -a,ios . deAando
sa-i! e- ai!e en 1o!+a as0i!ada5
$'". s5 onomat& Sonido o e@0!e-
sin ono+a'o0:.ica 3ue indica e-
1!acciona+ien'o o des0!endi-
+ien'o de un cue!0o a- 0a!'i!se5 ZZ
Pa0a /e!4ida 3ue se a,!e a- /a-
,e!se cocinado5 E6EM( p*a0 pa-
pa, 0a0a /e!4ida a,ie!'a o !e-
4en'ada5
$'"'. s5 Anat& Ing-e5 En'!e0ie!na
de -as 0e!sonas o ani+a-es5
$e&AyaP 0aSa5 $e&NunP --i--i5
$'"' "!>)>. s5 Anat& F9l rinc#n
de la ingleG Ing-e5 De0-ec-
cin angu-osa en'!e e- +us-o .
a,do+en5
$'"')'">@. 45 Mon'a!5 Pasa! 0o!
enci+a de a-go de un 0aso o
'!anco5 E6EM( runaq patanta
p*a0ac*a0uy, 0asa 0o! enci+a
de -a gen'e5
$'"'440. s5 Anat& Es0acio en'!e -os
+us-os en'!e0ie!na5
$'"'440)0@. 45 Hace! +on'a!
ca,a-ga! a un ani+a- o cosa5
$'"'440">@. 45 Resgua!da! o
0!o'ege! a-go en'!e -as 0ie!nas5
$'"5'. s5 ?!accin 0a!'e o 0e-
da;o5 SIN[N( 0/aS+i5 ArgP 0aSi5
$e&AyaP 0auna5 $e&NunP 0/as+i5
$'"5')'@. 45 ?!acciona! 1!ag-
+en'a! 0a!'i! e- 'odo en 0a!'es o
di4idi!5 $e&NunP 0aSi.5 $e&/&
BarP 0a'u+a.5 ArgP 0aSi.5
PH
$'"5')0@ "1( "1) $'<0@
$'"5')0@. 45 Hace! 1!acciona! o
di4idi! a-go en +uc/as 1!ac-
ciones5
$'"5'">;. adA5 Di4isi,-e 3ue se
0uede 1!acciona! en 0a!'es5
SIN[N( 0/a+iSu35
$'"5';. adA5 Di4iso! 1!ag+en-
'adoY` e- 3ue se0a!a e- 'odo en
0a!'es5 SIN[N( 0/aS+i3 0JaSi35
$'"5'@. 45 Di4idi! 0a!'i! 1!ac-
ciona!5 SIN[N( 0/aS+i. c/Je3'a.5
$e&AyaP 0a'+a.5 $e&/&BarP
0a'u+a.5 ArgP 0aSi.5
$'"50. adA5 75 PHARMA5
$'"50">;. s5 75 PHARMARUQ5
$'"506. ad45 75 RUSRAN5
$'"50;. s5 75 PHARMAQ5
$'"50@. 45 75 PHARMAH PJARIH5
$'"='. adA5 . s5 Pi0n ,a!!ign5 ZZ
NiBo o 0e!sona +a.o! 3ue 'iene
e- 4ien'!e a,u-'ado5 SIN[N(
MiSsasa0a 0Ju!u MiSsa5 $e&AyaP
MiSsasa0a5 $e&NunP 0a'asa0a5
$e&/&BarP MiSsasa0a5 ArgP /uicsa
sa0a5 EolP 'Jini5
$'">. s5 75 PJARU5
$'%'. s5 7ue-o des0-a;a+ien'o
a:!eo de un a4e u o'!o cue!0o5
$e&AyaP 0/aMasAan Sa0uc/a.5
$e&NunP 0/aMa5
$'4'%' =>$>. s5 tej& Lana -a!ga .
,uena5 IT:!+ino a.+a!a u'i-i;ado
en 3uec/uaK5 IM5 65 de -a E5K
$'4'@. 45 7o-a!5 Se!4i!se de -as a-as
0a!a 4o-a! 0o! -os ai!es5 SIN[N(
0/aMa.5 $e&NunP 0aa-i.5 EolP
0aMa.5 9.P Sa0uc/ina5
$'4'@"')'@. 45 75
RAPHRAHRACHAH5
$'44'44'44'@. 45 A-e'ea! en e- agua o
+ano'ea! e- agua en 1o!+a
con'inuada5
$'44'@. 45 Pa!i! da! a 'u; un nue4o
se!5 SIN[N( Mac/a.5 $e&NunP
Ma'!a.5
$'44)'. s5 Eot& F,entiana luteo-
marginata -einG P-an'a /e!,2cea
de -a 1a+i-ia de -as gen'ian2ceas5
Es0ecie 0!o0ia de -as 0unas con
/oAas a-a!gadas . ,-an3uecinas
de /e!+osas 1-o!es a;u-es .
+o!adas5 Bed&Jol0& Sus 1-o!es se
e+0-ean en in1usin 0a!a -a 'os
0u-+on9a !on3ue!a . o'!os
+a-es5 Jol0& Las 1-o!es son +u.
u'i-i;adas co+o o,se3uios
a+o!osos en -a ;onas a-'oandinas
. /an dado -uga! a canciones +u.
/e!+osas en -as 1es'i4idades de
San 6uan I#G de AunioK en -a
0!o4incia de Pauca!'a+,o
Qos3o Pe!"5 Una de es'as
canciones dice( Zac*us pac*a
illarin?a, c**allalla
p*allc*asc*ay = pollerac*ayta
qopuway, c**allalla
p*allc*asc*ay .a /a a+anecido
e- +undo +i 1-o! de 0/a--c/a F
d2+e-o +i 0o--e!a +i 1-o! de
0/a--c/a5 SIN[N( asu- 0/a--c/a
suSu--u--u5
$'440"'. s5 Po--e!a 1a-da en 1o!+a
de ca0a 3ue se en4ue-4e en -a
cin'u!a5 SIN[N( Su-is5
$'44$'. s5 NiBo 'ie!no de seis a
oc/o +eses de edad 3ue +ue4e
-i,!e+en'e sus +ie+,!os su0e!io!es
e in1e!io!es5
$'44>. adA5 Ladeado ca9do uno de -os
-ados o 0a!'es5 Desigua-ado o
inc-inado 0a!a a,aAo5 E6EM( p*allu
waqra, con uno de -os cue!nos
di!igido 0a!a a,aAo> p*allu c*u0u,
so+,!e!o con e- a-a ca9da5
$'6)0. s5 A,e!'u!a !o'u!a des-
co+0osicin !aAadu!a +"-'i0-e5
E6EM( p*anc*i tHi0a, ca0u--o a-
,ie!'o> p*anc*isqa papa, 0a0a
!e4en'ada 0o! -a coccin5
$'6)0;. adA5 . s5 Que se a,!e
in'eg!a-+en'e sin --ega! a des-
0!ende!se5
$'6)0@. 45 A,!i!se des/ace!se a-go
0oco a 0oco5 ZZ A,!i!se una 1-o!5
E6EM( tHi0a p*anc*iy, a,!i!se -as
1-o!es5 $e&AyaP 0anc/i. 0a'a.5 EolP
0/anc/a.5
$'6"'. adA5 De ,oca g!ande a,ie!'a5
E6EM( p*an0a simi man0a, o--a de
,oca g!ande5
$'6;'. s5 Eot& *!2c'eas 3ue cu,!en
-as +a;o!cas de- +a9; u'i-i;adas
co+o en4o-'o!io de -os 'a+a-es5
SIN[N( 0Jan3a5
$'6;')'@. 45 75 0JANQACHAH5
$'6;'6';. adA5 75 PJANQANAQ5
$'$'%>. s5 Pe;uBa casco de -os
so-90edos5
$'$>. s5 75 PJARU5
$';)'. s5 C/o!!o c/o!!e!a cascada
de agua u o'!o -93uido 3ue se
0!eci0i'a de cie!'a a-'u!a5
E6EM( unu p*aqc*a, cascada de
agua5 EolP 0/aAc/a5
$';)')0@. 45 Hace! c/o!!ea!
cua-3uie! -93uido5
P';)'$'%' s5 FAnden de cascadaG&
Arqueol& )!u0o de andenes .
cana-es de 1ac'u!a inSa u,icados
a -os cos'ados de- !iac/ue-o de
RJi'a+a.u . 0a!'e de- conAun'o
a!3ue-gico de PJisa3 Qos3o5
$';)';. adA5 . s5 Que c/o!!ea o
discu!!e 0!eci0i'2ndose a +ane!a
de cascada5
$';)'@. 45 C/o!!ea! o cae! un
-93uido de cie!'a a-'u!a5 P!o4iene
de- sonido ono+a'o0:.ico p*aq,
!uido 3ue 0!oduce un -93uido a-
cae! de a-'u!a5 $e&AyaP 0/aAc/a.5
9cP --iSana5
$';=0@. 45 E+e!ge! e- So- '!as -as
+on'anas 4ecinas5 SIN[N( In'i
Mac/Ji.5
$'<. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica
de- sonido de -as a-as de -os
0aAa!i--os a- e+0e;a! a 4o-a!5
$'<'<'<'@. 45 onomat& A-e'eo de -os
0aAa!i--os5
$'<0. adA5 tej& TeAido sue-'o /i-ado
+u. 1-oAo o 0oco !e'o!cido5 E6EM(
p*ari qHaytu, /i-o de -ana 0oco
!e'o!cido> p*ari simi, 0e!sona
/a,-ado!a 3ue /a,-a 0o! /a,-a!5 ZZ
)as'ado! +u. 1!anco5
$'<0@. 45 tej& Hi-a! sin !e'o!ce! +uc/o
-a -ana o a-godn5 ZZ A1-oAa! -o
!e'o!cido5 SIN[N( Ma.a
$'<$' "2* "21 $06'
0usSa.5 ZZ Ma-gas'a! e- dine!o o
494e!es5 $e&AyaP 0a!i.5
$'<$'. s5 A-a de a4e 0e3ueBa5
SIN[N( !a0/!a5 $e&AyaP !a0/!a5 9cP
0a-0a5
$'<$')'">;. s5 75
RAPHRACHARUQ5
$'<$')'">@. 45 Desa!!o--o de -as
a-as de -os 0ic/ones con e- a-e'eo5
SIN[N( !a0/!ac/aSu.5
$'<$'6'@. 45 75 RAPHRANAH5
$'<$'='$'. adA5 75 RAPHRASAPA5
$'<='@. 45 Desa'a!se una -igadu!a5
A1-oAa!se de una -igadu!a5 SUN[N(
Ma.a.a. 0asSaSu.5
$'=0. adA5 . s5 Sancoc/ado o cocido
a- 4a0o!5 ZZ Co+idas 4iandas
sancoc/adas a- 4a0o! caso de -as
*umintHas o 'a+a-es e- c/uBo . -a
+o!a.a5 E6EM( c*Hu?u p*asi,
c/uBo cocinado a- 4a0o!5
$'=0@. 45 Cocina! -os a-i+en'os a-
4a0o! de- agua5
$'="0. adA5 O!eado e4a0o!ado casi
seco5 E6EM( p*as0i allpa, 'ie!!a
o!eada5
$'="0;. adA5O!ea,-e seca,-e 3ue
0uede e4a0o!a! e- -93uido 3ue
con'iene5
$'="0@. 45 O!ea,-e e4a0o!a!se i!
secando 0oco a 0oco5 $e&AyaP
0a!i!i.5
$'=">. s5 Bed& A0'as u-ce!aciones
en -a ,oca . -a,ios con /e!idas
0!oducidas 0o! ca-o! in'e!io!5
$'=$'. s5 Bed& Esca+osidad es-
ca+a o esco!iacin de -a 0ie-5 ZZ adA5
Agri& Esca+oso 2s0e!o en
!e1e!encia a -a casca!a de -a 0a0a5
$e&AyaP 0as0a5 ArgP 0as0a5
$'=$'@. s5 Agri& Riego -ige!o de -os
'e!!enos an'es de se+,!a! cuando
-a --u4ia no es su1icien'e 0a!a
+an'ene! -a /u+edad5 ZZ Segundo
!iego5 IO5* . M5*5K
$'%'. s5 Re4en'n e@0-osin
es'a--ido5 SIN[N( 'Jo3.a5 ZZ adA5
Cocinado /as'a 3ue /a.a !e4en-
'ado5 E6EM( sara p*ata, +a9; /e!-
4ido !e4en'ado5
$'%')0. s5 T!igo !e4en'ado a- se!
sancoc/ado5
$'%')0@. 45 Hace! !e4en'a! es'a--a!
o e@0-osiona! a-go5 E6EM( sara
*an0Hata p*atac*iy, /a; 3ue
!e4ien'e e- +a9; 'os'ado5 SIN[N(
'Jo3.ac/i.5 $e&NunP 0a'!ia.5
$e&/&BarP 0ac/.a.5
$'%';. adA5 . s5 Que !e4ien'a
e@0-osiona o es'a--a 'o'a-+en'e5
SIN[N( 'Jo3.a35 E6EM( p*ataq sa-
ra, +a9; 3ue !e4ien'a a- se! 'os-
'ado5
$'%>. adA5 )!ueso do,-e 4o-u-
+inoso5 De es0eso! no'a,-e5 SI-
N[N( !aS'/a !a'S/a5
$'%>)';. adA5 75 RATRHACHAQ5
$'%>@ $'%>@. adA5 75 RATRHAH
RATRHAH5
$'%>@')0@. 45 Eng!osa! au+en'a!
e- g!oso! o es0eso! de -as cosas5
SIN[N( !a'/Sa.ac/i. 0/a'u.a.5
$'%>@'@. 45 75 PHATUHACHIH RAR-
THAHAH RATRHAHAH5
$'?'. s5 CaBe!a 4ue-o5 $e&AyaP
Sa!!o5 $e&NunP Suu!i5 ArgP 0Jaa.5
EolP Ma.!a.Sac/a.5 9cP
c/aSc/ana5
$'?')05>@. 45 T!ae! a-go +u.
!20ida+en'e a -a ca!!e!a5 E6EM(
*anpi0unata p*awac*imuy, '!ae
!20ida+en'e -as +edicinas5
$'?')0$>@. 45 L-e42!se-o --e-
4a!-o !20ida+en'e5
$'?')0;. adA5 . s5 Que /ace co-
!!e! o 4o-a! a-go5 E6EM( malqo
p*awac*iq urpi, 0a-o+a 3ue
/ace 4o-a! a- 0ic/n5
$'?')0@. 45 Hace! co!!e! o 4o-a!
a-go> --e4a! !20ida+en'e5
$e&NunP Suu!ic/i.5 ArgP 0aac/i5
9cP c/aSc/ana5
$'?'"')')0@. 45 Hace! co!!e'ea!
a-go conduci! a-go 0o! donde
3uie!a5
$'?';. adA5 . s5 Que 4ue-a o co!!e
4o-an'e5 E6EM( malqo runa,
co!!edo! o +a!a'onis'a5
$'?'<0@. 45 7o-a! co!!e! ec/a! a-
4ue-o sa-i! a -a ca!!e!a5
$'?'@. 45 7o-a! co!!e! sa-i! a
ca!!e!a5 $e&NunP Suu!i.5 ArgP
0aa.5 9cP c/aSc/ana5
$'?'@">@. 45 A'aca! aco+e'e!
0!eci0i'a!se so,!e a-go5
$'?'@44'. ad45 A -as ca!!e!as a-
4ue-o 0!eci0i'ada+en'e u!gen'e5
SIN[N( us3/a.--a5
P'?)0. s5 Cascada 'o!!en'e
ca'a!a'a caida de- agua de- !9o
so,!e 0ied!as o 0eBascos5 $e&
AyaP 0aMc/i5 $e&NunP 0a3c/a5
$0)'. s5 Po!cin +anoAo de ce-
!ea-es !eci:n !eco!'ados 3ue
Aun'ados 1o!+an e- 'e!cio 3ue
0uede se! ca!gado 0o! una
0e!sona5 ZZ )a4i--a5 SIN[N( !uSu-
0a5
$0)0?. s5 T!ino de -as a4eci--as a-
a+anece! e- d9a co+o e- de-
go!!in . o'!as5 $e&AyaP 0ic/iu-
.a.5 $e&NunP 'aSi.5
$0)>. s5 Mec/n 0eda;o o '!o;o
de -ana o ca,e--os a!!ancados de-
0e--eAo5
P0)> P0)>. s5 ,eog& IPa!a
a-gunos de- a.+a!a( manojo de
colores; 0a!a o'!os de- 3uec/ua(
canilla, ti+ia, *ueso de la
piernaG& Pic/u Pic/u5 Cu+,!e
ne4ada de -a ciudad de A!e3ui0a
cu.a a-'u!a --ega a %G#% +5s5n5+5
Se encuen'!a a uno de -os
cos'ados de- 4o-c2n Mis'i
+ien'!as 3ue a- o'!o es'2 e-
C/ac/ani5 Co+o en su deno+i-
nacin e- sus'an'i4o /a sido !e-
0e'ido signi1ica!9a conjunto de
canillas; 0!o,a,-e+en'e a-ude a
3ue -a cu+,!e de dic/o ne4ado
'iene dien'es 'an -a!gos 3ue 0a-
!ecen cani--as5
$044044>. s5 75 PHIRURU5
$044>. s5 lej& Co!ona de 0-u+as en
cin'a 'eAida5 ID5)5H5K ZZ Eot&
Raici--a5
$044>44>. s5 75 PHURURU QALLA5
$06'. s5 Agri& Ru+a de 0a0as es-
ca!,adas -is'as 0a!a 0one! en -os
$07' "22 "2 $:=:;:
cos'a-es5 ZZ De0si'o 0!o4isiona- de
0a0as en donde se !ea-i;a -a
se-eccin de -as se+i--as5 IO5*5 .
M5*5K
$07'. adA5 *!a4o se4e!o 4a-ien'e
co-:!ico enoAado5 SIN[N( 0/i-
Bas3a5 E6EM( p*i?a runa, /o+,!e
enoAado> p*i?a algo, 0e!!o ,!a4o5
9cP c/iSu5
$07' >@'. adA5 75 CHJUTU5
$07')06'">@. 45 O1ende!se a-
+ones'a!se inAu!ia!se !e0!en-
de!se +u'ua+en'e5 9cP a--Suc/i-
naSu.5
$07')0@. 45 O1ende! enco-e!i;a!
!esen'i! disgus'a! a o'!a 0e!sona5
$e&AyaP 0iBac/i.5 $e&NunP
0iBac/i. a--Suc/ana5 ArgP
0iBac/ina 0iBa.5 9cP c/iSuna
0iBana /a'unSa5
$07'">;. adA5 . s5 Que se enoAa
!esien'e o enco-e!i;a5 ZZ Rec!i+i-
nado! a+ones'ado!5 SIN[N( 0Jos-
3o!i--o5 $e&AyaP 0iBaSu35 ArgP
0iBacoA5
$07'">@. 45 EnoAa!se en1ada!se
enco-e!i;a!se !esen'i!se o +o-
-es'a!se5 ArgP 0inacu.5 9cP c/i-
Suna.5
$07'44'6'. adA5 EnoAad9si+o
,!a49si+o !esen'id9si+o5 E6EM(
p*i?allana purin, ca+ina !e-
sen'id9si+o5
$07'6'">@. 45 Inc!e0a!se enoAa!se
+u'ua+en'e en'!e dos o +2s
0e!sonas5 $e&AyaP 0iBanaSu.5
$07'$'@'@. 45 Re0!ende! a+o-
nes'a! con'inua+en'e 0o! -o gene!a-
a -os niBos '!a4iesos5
$07'<'@'@. 45 Es'a! sie+0!e e-
noAado5 De+os'!a! enoAo 0e!-
+anen'e5
$07'<0">@. 45 EnoAa! !e0!ende!
4io-en'a+en'e a 0e!sonas o ani-
+a-es5 $e&AyaP 0iBa!iSu.5
$07'<;:">;. adA5 . s5 Que se enoAa
o !esien'e 0o! 0oca cosa5 ZZ
Susce0'i,-e a +o-es'a!se5
$07'=;'. adA5 EnoAado +o-es'o
!esen'ido ai!ado5 SIN[N( 0/iBa
0/iBa u.a c/Ju'u5 $e&AyaP 0iBa.5
$07'@. 45 EnoAa! a+ones'a! !e-
0!ende!5 $e&AyaP 0iBa.5 ArgP 0i-
Ba.5 9cP 0iBana5
$07'@ $07'@. adA5 Sie+0!e e-
noAado !enegado5 ZZ Cons'an'e-
+en'e ag!esi4o5
$07'@'@. 45 Renega! enco-e!i;a!se5
ZZ To!na!se de +a- ca!2c'e!5
$0<0. s5 Eot& Cu'9cu-a o c2sca!a de-
1!u'o de -os ce!ea-es5 ZZ alim&
Po'aAe de /a!ina con sa-5
$0<>. adA5 Ma-igno daBoso 0e!-
nicioso 0e!4e!so 0e-ig!oso5
SIN[N( c/iSi5 E6EM( p*iru wayra,
4ien'o +a-igno> p*iru ?an, ca-
+ino 0e-ig!oso5 SIN[N( c/JiSina5
EolP +aA--u5
$0<><>. s5 Ruedeci--a de -a !ueca o
/uso5 SIN[N( 0/i-u--u 0/i--i--u
3a--a5
$0<?0@5 45 Agri& A4en'a! -a cu'9cu-a
de -os ce!ea-es descasca!a-
dos5
$0=5 45 75 PIS5
$0=4>5 s5 Po-i--a de -as ca!nes se-
cadas o cecinas5 SIN[N( 0is-u5 ZZ
adA5 Ra-o !a-eado5 E6EM( p*islu
uma, ca,e;a de ca,e--o !a-eado5
$e&AyaP 0eAu 0u.u susa5
$e&NunP 0u.u /u.5 EolP '/u'a5
$0=4>=;'. s5 Co+ido 0o! -a 0o-i--a
a0o-i--ado5 SIN[N( '/u'as3a5
E6EM( p*islusqa ayc*a, ca!ne se-
ca a0o-i--ada5
$0=;'. adA5 75 PISQA5
$0?0. s5 P!i+og:ni'o> /iAo o /iAa
+a.o! de -a 1a+i-ia5 $e&AyaP 0i-
Mi5 $e&NunP MaMi naM0a c/u-i5
9cP 0i.u5
$0?0)>. s5 Lool& FErotogeris
versicolorusG& Pe!ico5 Lo!os
0e3ueBos de- su, o!den 0si''a-
ccides( a!a'inga e!.'/ogenis de
1!en'e !oAa> a!a'inga Mag-a!i de
ca,e;a !oAa> . 1o!0us coe-es'is
0e!ico +aca!eBo . so!do5 SIN[N(
SJa--a 0iMic/u5
P:;. s5 Es'ado de 1e!+en'acin o
desco+0osicin de -as +asas de
/a!ina . ca!nes 0o! accin de -os
1e!+en'os na'u!a-es . a!'i1icia-es5
ZZ Es'ado co+0ungido de -as
0e!sonas5 E6EM( sonqo p*oqmi
0as*ani, es'o. +u. co+0ungido5
P:;)'. s5 medid& Medida de ca-
0acidad 0a!a g!anos> co!!es0onde
a -a +edia 1anega o sesen'a
Si-og!a+os5
P:;)0. adA5 75 LLEQMA5
$-;)0@5 45 75 LLEQMAH5
$:;-. s5 Ca-os'!o -ec/e 0!i+e!i;a
de- ganado 4acuno5 SIN[N(
0/o3o5
$:;-=5 adA5 Ton'o necio ,o,o
a'o-ond!ado5 SIN[N( u0a5 $e&AyaP
-o3-o 'oA0a 0oAes5 $e&NunP -uS-u
u0a5
$:;-=@'@5 45 A'on'a!se con4e!'i!se
en 'on'o ,o,o o de+en'e5
$:;$>. s5 *u!,uAa a+0o--a 0o+0a
de Aa,n5 SIN[N( 0o30o 0/u--0u5
$e&AyaP 0oA0o5 $e&NunP 0u--0u5
ArgP 0uS0u5 EolP 0/uA0u5
$:;$> $:;$>5'6%'. ad45 A
,o!,o--ones a ,o!,o'ones5 E6EM(
p*oqpu p*oqpumanta yawar
0Hirimanta lloqsin, -a sang!e sa-e a
,o!,o'ones de -a /e!ida5
$:;$>;. adA5 *u!,uAean'e e1e!-
4escen'e 3ue se a+0o--a o 1o!+a
0o+0as5 SIN[N( 0/u--0u35
$:;$>@. 45 *o!,o-ea! ,u!,uAea!
1o!+a!se 0o+0as en e- -93uido5
SIN[N( 0/u--0u.5 $e&AyaP 0oA0u.5
$e&NunP 0u--0u.5 ArgP 0uS'u.5
EolP 0/uA0u.5
$:;%:;. adA5 75 HAPRTJAQ5
$:;%:@. s5 Po!cin de a-go 3ue se
!e'iene con -as dos +anos5 ZZ 75
HAPTHJA5
$:;%:@"')0@. 45 75 HA PHTJACHIH5
$:;%>">;. adA5 75 HAPHTJARUQ5
$:=:;:. s5 Es0u+a es0u+oso5
SIN[N( 0/usu3o5 $e&AyaP 0usuAu
'uA'u5 $e&NunP 0us+a.5 $e&/&BarP
0usuS5 9cP 0uSu0u5
$:=:;:)0; "2" "2# $>=>
$:=:;:)0;. adA5 . s5 Es0u+an'e
3ue 0!oduce es0u+osidad5 E6EM(
unu p*osoqoc*iqmi roqe roqe, e-
roqe roqe es es0u+an'e de- agua5
$:=:;:)0@. 45 Es0u+a! 0!oduci!
es0u+osidad /ace! es0u+a5
$e&AyaP 0usu+ac/i.5 $e&NunP
0usuAuc/i.5
$:=:;:;. adA5 Que es0u+a 3ue
e1e!4esce5 $e&AyaP 0usuAuA5
$e&NunP 0usu+aS5 E6EM(
p*osoqoq aq*a, c/ic/a
es0u+an'e5
$:=:;:@. 45 Es0u+a! e1e!4esce!
,u!,uAea! /ace!se es0u+oso5
$e&AyaP 0usuAu.5 $e&NunP
0usuSuA5 EolP 0/usuAu.5
$>)0. s5 alim& Pa0i--a o so0i--a
0a!a niBos5
$>)>. adA5 En'eco enc-en3ue o
es+i!!iado> de as0ec'o en1e!+i-
;o5 ZZ Se dice des0ec'i4a+en'e de
-as c!9as de- ganado 4acuno5
SIN[N( c/JuSc/u5 $e&AyaP
c/inSu Bu'Ju c/i'i5 EolP 'Jin!i
Ma-a5
$>"';. s5 75 UNRHUQ5
$>"'<0">@. 45 75 UNRHURIRUH5
$>"'<0@. 45 75 ILLPHARIH5
$>"'@. 45 75 ILLPHAH5
$>">. s5 So0-o +o4i+ien'o de-
ai!e5 $e&AyaP 0uSui5 $e&NunP
0uuSai5
$>">6'. s5 So0-e'e ins'!u+en'o
0a!a so0-a! e- ai!e5 ZZ Tu,o co!'o
de +e'a- o ca!!i;o 0a!a so0-a! -a
,!asa en e- 1ogn . 0!oduci! e-
1uego +u. u'i-i;ado en -as
cocinas andinas5 $e&AyaP 0uSu-
na5
$>">;. adA5 Que so0-a !eso0-a5
E6EM( nina p*u0uq warmi, +uAe!
3ue so0-a e- 1uego5
$>">@. 45 So0-a! ,o'a! e- ai!e con
1ue!;a> !eso0-a!5
$>44)06. s5 onomat& 7o; ono+a-
'o0:.ica de- sonido 0!oducido a-
cae! a- agua un cue!0o 4o-u-
+inoso5
$>445'@'. s5 ,eol& Pied!a de+a-
siado 4ieAa gas'ada e!osionada5
I65L5O5M5K
$>44$>. s5 75 PURPU5
$>44$>;. adA5 75 PHOQPOQ5
$>44$>@. 45 *o!,o'a! e- agua
e+e!ge! e- agua con cie!'a 1ue!;a
o 0!esin con e- !uido ca!ac-
'e!9s'ico co+o en -as sa-idas u
oAos de -os +anan'es5 SIN[N(
0/o30u.5 $e&AyaP 0uA0u.5
$e&NunP 0uu0u.5 ArgP 0uS0u.5
9cP 0i--c/ina5
$>44>. s5 Man'i--a /ec/a de -ana de
--a+a 4icuBa o a-0aca 3ue cu,!e
so-a+en'e -os /o+,!os . -a
es0a-da5 En -a ac'ua-idad -os
ca+0esinos -o 1a,!ican de -ana de
o4ino5 ZZ 75 AQSU5
$>44>)'">@. 45 75 PHULLURUH5
$>44>">@. 45 Pone!se -a +an'i--a de
-ana5 SIN[N( 0/u--uc/aSu.5
$>44?' s5 Po-4o de 'ie!!a5 I65L5O5M5K
$e&QosP Be3Mi a--0a 3JosBi5
$>$'. adA5 ?o1o +u. ,-ando es-
0onAoso o 1-2cido5 E6EM( p*upa
tHanta, 0an es0onAoso5
$>$. in'e!A5 QQue pestilenteO iQu
*edorO QQu apestosoO QQu mal
olienteO E6EM( p*up*O
asnas*an0i, X3ue /edo!Y es'2s
a0es'ando5
P>;-=. s5 9tno*ist& Po3es5 )!u0o
:'nico a,o!igen es'a,-ecido en e-
4a--e de Qos3o an'e!io! a -os
inSas5 Es'os a- igua- 3ue -os o'!os
oc/o g!u0os a,o!9genes .
ad4enedi;os 1ue!on con3uis'ados
. so+e'idos 0o! -os g!u0os
in'!usos co+andados 0o! e- -e-
genda!io Man3o Q/a0a35
$><>. s5 P-u+a 0-u+aAe5 $e&AyaP
0u!a 0u!u5 $e&NunP -a0-a5 EolP
0Ja!0a 0/u!u5
P><> A?;'. s5 9tno*ist& An'iguo
g!u0o :'nico de- 4a--e de- Qos3o5
Con'inua!on su0e!4i4iendo a -os
inSas5
P><> R'?"!'. s5 FDedo de plumaG
9tno*ist& En e- inSa!io 0!i+e!a
MaSa de- cua!'o se3Je Qo--ana
de- sec'o! Qon'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 0ied!a de -os
P/u!u RaMSJas 3ue es'a,a Aun'o
a- Te+0-o de- So- o Qo!iSanc/a5
ZZ P!i+e!a MaSa de- 0!i+e! se3Je
Ra.ao de- sec'o! Qo--asu.u5
Es'a,a a ca!go de- a.--u AMini5
Consis'9a en una 0ied!a 3ue
es'a,a en una 4en'ana de- +is+o
no+,!e . a -a 3ue se -e o1!ec9an
0agos o!dina!ios5 Pos'e!io!+en'e
es'u4o u,icado en -a casa de-
con3uis'ado! es0aBo- Mancio
Sie!!a5
$><>)'">@. 45 E+0-u+a!se -as
a4es> cu,!i!se e- cue!0o de 0-u-
+as5 ZZ !igdo& 7es'i!se a'a4ia!se
,ien5 ZZ Ad3ui!i! ,ienes5 $e&AyaP
0u!uc/aSu.5
$><>6'@. 45 Des0-u+a! saca! -as
0-u+as de -as a4es5 EolP 0u!una.5
$><>< '?;'. adA5 Ene+igo ac:-
!!i+o e i!!econci-ia,-e5 $e&AyaP
auAa c/e3niSu35 EolP Aa.u5
$><>='. s5 P-u+i--a dese+0o--
4ado! /ec/o de 0-u+as5
$><>='$'. adA5 P-u+oso con
+uc/as 0-u+as5
$>='. s5 .lim& Ne4ada ca9da de -a
nie4e5 SIN[N( !i'Ji5 $e&AyaP !i'Ji5
$e&NunP -asu5 $e&'uancP !asu5 ZZ
B%s& Ins'!u+en'o +usica-
ae!1ono inSaico /ec/o de ca!!i-
;os FsoqosG, de /i-e!a do,-e de
sonido agudo a- g!a4e usado en
*o-i4ia Ecuado! . Pe!"5 SIN[N(
an'a!a an'/a!a5 $e&$unP 0/usa5
$>=6>. s5 Loo& E- con'enido de -a
0an;a en diges'in5 SIN[N(
0/usnun5 E6EM( wa0a p*usnu, e-
con'enido de -a 0an;a de -a 4aca5
$e&AyaP us0un5 EolP us0un5
$>=6>6. s5 75 PHUSNU5
$>=$>. s5 alim& Ha,as sanco-
c/adas 0!e4ia+en'e 'os'adas a
+edias5
$>=40. adA5 MuAe!ci'a 0e3ueBa .
desg!eBada5 SIN[N( 0Jus'i 'Jis'i5
$>=>. s5 Aguas es'ancadas con
4ege'acin acu2'ica +u. u'i-
-i;adas en -a a-i+en'acin a ni-
$>=>44: "2& "2' $>@>@
+a-5
$>=>44:. s5 $at& A+0o--a cu'2nea 3ue
se 0!oduce 0o! 3ue+adu!a o
cons'an'e !o;a+ien'o5 SIN[N(
0/usu--us3a5 $e&AyaP 0us--u5
$e&NunP 0us/--u5 EolP su0u--u5
$>=>44>)0;. adA5 $at& Que 0!oduce
a+0o--adu!a cu'2nea5 E6EM( c*a0i
p*usulluc*iq 0Hir0u usuta, sanda-ia
du!a 3ue 0!oduce a+0o--as en -os
0ies5
$>=>44>=;'. s5 . adA5 75 PHUSULLU5
$>=>44>@. 45 $at& A+0o--a!se -e-
4an'a!se a+0o--as en -a 0ie-5
$e&AyaP 0us--u.5 $e&NunP 0us/--u.5
EolP su0u--u.5
$>=>;:. s5 75 PHOSOQO5
$>=>=>=>@. s5 ?e!+en'acin de -as
,e,idas . a-+idones en -os
de0si'os o +asas5 ZZ onomat&
Sonido 0!oducido en -a 1e!+en-
'acin5
$>%0. s5 Pena '!is'e;a '!i,u-acin
desencan'o5 ZZ alim& Ca,e;a o
0a'i'as cocinadas a- 4a0o!5
$>%0)0@. 45 A'!i,u-a! desencan'a!
a0ena! en'!is'ece! a o'!o con
+a-as no'icias5 SIN[N( --aSic/i.5
$>%0">@. 45 A'!i,u-a!se acon-
goAa!se angus'ia!se o do-e!se5
SIN[N( --aSiSu.5
$>%0@. 45 En'!is'ece! a1-igi! a-
congoAa! a0esadu+,!a! a'!i,u-a!5
$e&AyaP 0u'i.5 $e&NunP --aSic/i.5
9cP 0u'ina5
$>%0@44'. ad45 75 LLARIHLLA5
$>%0@5'6'. s5 Pesa! su1!i+ien'o i
'!i,u-acin g!ande5
$>%>. s5 Agri& He-+a ,!o'e o !e-
nue4o de -as 0-an'as5 ZZ )e!-
+inacin e@c!ecencia o 0!o'u-
,e!ancia5 SIN[N( BaMi +uS+u5
$e&AyaP c/i3'i5 ZZ Pa0a 3ue e+0ie;a
a ,!o'a! con -as 0!i+e!as --u4ias5 ZZ
Pa0a de -a sie+,!a de- aBo
an'e!io! 3ue -os 0o,!es encuen'!an
a- !e,usca! -as c/ac!as5
$>%>@. 45 Agri& P!o'u,e!a! ge!+ina!
sa-i! -as .e+as de -as 0-an'as5 ZZ
Sa-i! -as 0-an'i--as de- sue-o5
SIN[N( +uS+u.5 $e&AyaP c/i3'i.
/uS--i.ana5 9cP 0u'ina5 ZZ 75
ARMUTHU5
$>@>. s5 Beteor& Nu,e5 E6EM(
pac*a p*uyu, ne,-ina> yana
p*uyu, ni+,o> yuraq p*uyu,
c"+u-o5 $e&AyaP 0u.u5 $e&NunP
0uSu'a.5
$>@> $>@>. s5 Beteor& Nu,es
dis0e!sas c"+u-os o 1!ac'o c"-
+u-os dis0e!sos5 $e&AyaP 0u.u
0u.u5 $e&NunP 0uSu'a. 0uSu'a5
$>@> ='@'<0@. 45 75 PURUTAH5
$>@>)'">@. 45 Beteor& Nu,-a!se
0oco a 0oco> a0a!ece! nu,osidad
en -a a'+s1e!a5 $e&AyaP
0u.u+us/San5
$>@>6'@'@. 45 Beteor& A+ena;a!
nu,-a!se5
$>@>6%>. s5 75 SUWAQARA5
P>@>$'%' M'<"'. s5 F$o+laci#n
nu+lada so+re andenesK5 Ar-
queol& Pe3ueBo g!u0o a!3ueo-
-gico de 1ac'u!a inSa cons'!uido
a E%#$ +5s5n5+5 en una ;ona de
'!ansicin eco-gica de 3/esMa .
se-4a a-'a5 Es'2 con1o!+ado 0o!
ec/o !ecin'os de 1o!+as
i!!egu-a!es seis 1uen'es
esca-ina'as ca+inos andenes
+u!os de con'encin cana-es de
agua 0-a'a1o!+as . '!es ca4e!nas5
Cons'!uida con +a'e!ia- de
g!ani'o ,-anco -a conce0cin
a!3ui'ec'nica conside!a una
dis'!i,ucin 1unciona- 3ue Aun'o a
su u,icacin . asociacin de o'!os
e-e+en'os sugie!e 3ue cu+0-i
una 1uncin ce!e+onia-5 ?ue un
g!u0o `sa':-i'e` co+0-e+en'a!io a
-a ciudad de Mac/u0iAc/u 3ue
1ue -a ca0i'a- ad+inis'!a'i4a .
!e-igiosa de -a !egin de
Wi--Sa0an0a I7i-ca,a+,aK 3ue
inc-u.a a es'a ;ona . a-!ededo!es5
A +ediados de -a segunda d:cada
de es'e sig-o
Hi!a+ *ing/a+ -a 4isi' . -a
!egis'! con e- no+,!e de Qo-
!iMa.!ac/ina Flugar donde se
ventea el oroG& En -a ac'ua-idad es
un si'io i+0o!'an'e de- !eco!!ido
de- .amino )nca 3ue '!ansi'an -os
'u!is'as a0!o4ec/ando su
a!'icu-acin con Mac/u0iAc/u5
$>@>;. s5 Beteor& Nu,-a,-e 3ue se
nu,-a 1!ecuen'e+en'e5 E6EM(
p*uyuq orqo, ce!!o 3ue se nu,-a
casi sie+0!e5 $e&AyaP 0u.o35
$e&NunP 0uSu'a-a35
$>@><'@'@. 45 Beteor& Es'a!
sie+0!e nu,-ado5 ZZ Pe!+anece! -as
nu,es 0o! un 'ie+0o 0!oduciendo
nu,-a;n . cie!'a o,scu!idad 0o!
1a-'a de So-5 $e&AyaP --an'u!a.a.5
$e&NunP 0uSu'a.5 9cP 0uSu'a5
$>@>@. 45 Beteor& Nu,-a!se --ena!se
de nu,es e- cie-o5 $e&AyaP 0u.u.
--an'u.5 $e&NunP 0uSu'a.5 9cP
0uSu'a .ana5
"2) $!'"0@
P!# $!. al!a+& Consonan'e !e1o!;ada
,i-a,ia- e@0-osi4a . so!da de-
a-1a,e'o runasimi o q*eswa
I3uec/uaK5 Se 0!onuncia pHa
Aun'ando -os -a,ios 'o'a-+en'e .
so-'ando e- ai!e con 4io-encia5 Se
e+0-ea con -as cinco 4oca-es .
ocu!!e a- inicio de -a s9-a,a5
$!')'. s5 Ro0a a'uendo 4es'i+en'a5
E6EM( pHac*a q*atu, 4en'a de
!o0as> pu?una pHac*a, !o0a de
do!+i!5 $e&AyaP 0ac/a5 $e&NunP
/inaSu3 +uudana5
$!')')'"0. adA5 A4es 3ue 'ienen
0-u+as en -as 0a'as5 ZZ !am& D9cese
a -as 0e!sonas 3ue 'ienen a-go en
-os 0ies . ca+inan di1i-
cu-'osa+en'e5 E6EM( pHac*ac*a0i
wallpa, ga--ina de 0a'as e+-
0-u+adas5
$!')')0. s5 Ro0a in'e!io! ca+isn
1us'e . o'!os5 SIN[N( u-
S/una5 ZZ Ro0i--a !o0a o '!aAe sin
+angas !o0a -ige!a5
$!')')0">;. adA5 . s5 Que se deAa
4es'i! o a!!o0a! con o'!os5
$!')')0">@. 45 Hace!se 4es'i! o
a!!o0a! con o'!as 0e!sonas5 E6EM(
pHac*ac*i0uq q*ari, /o+,!e 3ue
se /ace 4es'i!5
$!')')0;. adA5 . s5 Que a!!o0a
3ue 4is'e a o'!as 0e!sonas5
$!')')0@. 45 Hace! 4es'i! a!!o0a!
cu,!i! con 4es'idu!as5 $e&AyaP
0ac/ac/i.5 $e&NunP +uundac/i.
'!u-ac/i.5 $e&/&BarP --a0ac/i.5
$!')'">;. adA5 . s5 Que se 4is'e se
a!!o0a se acica-a con 4es'idu!as
o a'a49o de 'e-as o si+i-a!es5
SIN[N( 0Jac/a--iSu35
$!')'">@. 45 7es'i!se a!!o0a!se
'!aAea!se 0one!se !o0as e in-
du+en'a!ias5 $e&AyaP 0ac/aSu.5
$e&NunP +uundaSuni5 $e&/&BarP
--ac/a0aSu.5
$!')'440">;. adA5 75 PJACHARUQ5
$!')'440">@. 45 7es'i!se en de+as9a
'!aAea!se os'en'osa+en'e con
!o0aAes 4is'osos . ca!os5
$!')'=;'. adA5 7es'ido a'a4iado
a!!o0ado '!aAeado5 $e&AyaP
0ac/as3a5
$!'")'. adA5 *oca a,aAo 4o-'eado
de c!uces5 SIN[N( 'JiS!an0a u.an-
0a5 ArgP 0aAc/a5
$!'")'@. 45 7o-'ea! 0one! ,oca
a,aAo de !e4e!so o in4e!'ido5 SI-
N[N( 0JaS'i. 0JaSc/i.5 ArgP 0aA-
c/a.5 EolP 0aAc/a.5
$!'")0. s5 Jol0& Canas'a 4o-'eada
3ue con'iene a una 0e!sona o un
ani+a- 0a!a -a sa-ida de- 'o!o en
1ies'as 'au!inas andinas5
$!'")0@. 45 75 PJARCHAH5
$!'"0. s5 ?!ag+en'o 1!accin5 ZZ adA5
Ro'o 1!ac'u!ado 3ue,!ado5
$e&AyaP Sa--0i 0aSi5 $e&NunP
0aSi5 EolP 0aSi5
P!'"0 $!'"0. s5 Eot& F9pip*yllum
p*yllantus 'aw /ynG& P-an'a
/e!,2cea de -a 1a+i-ia de -as cac-
'2ceas5 Cac'u cu-'i4a,-e 0o! sus
g!andes . 4is'osas 1-o!es o!na-
+en'a-es5 ZZ ad45 En 0eda;os en
1!ag+en'os des0o!'i--ados5 SI-
N[N( c//a--u c//a--u5
P!'"0)0@. 45 Hace! !o+0e! a-go
1!2gi- con o'!a 0e!sona5 E6EM(
0Haspi0unata pHa0ic*iy, /a;
!o+0e! -os 0a-os5
P!'"0">;. adA5 ?!2gi- !o+0i,-e
3ue,!a,-e5 SIN[N( c//a--u Su35
E6EM( pHa0i0uq ra0i, de0si'o de
ce!2+ica !o+0i,-e5
$!'"0">@. 45 Ro+0e!se 3ue,!a!se
1!ag+en'a!se 1!ac'u!a!se5
$e&AyaP 0aSiSu. Sa--0iSu.5
$!'"06'. adA5 1!2gi- !o+0i,-e
des'!o;a,-e5 SIN[N( c//a--una5 E-
6EM( pHa*ina raqc*Hi0una, +e-
naAes !o+0i,-es5 $e&AyaP 0aSina
Sa--0ina5 $e&NunP 0aSina5
$!'"06'">@. 45 Pa!'i!se( dis'!i,ui!se
en 1!acciones o di1e!en'es 0a!'es
en'!e dos o +2s 0e!sonas5 SIN[N(
!aSinaSu. 'Ja3anaSu.5 $e&AyaP
0aSinaSu.5
$!'"06'44'7'. adA5 75 QHAPHRAH
QHAPHRAH5
$!'"06'@'@. 45 A 0un'o de !o+0e!se
o 3ue,!a!se a-guna cosa 1!2gi-5
$!'"0;. adA5 . s5 ?!ac'u!ado! 3ue-
,!ado!5 Que des'!o;a a-go 1!2gi-5
ZZ !igdo& Que !o+0e a-guna
0!o+esa5 SIN[N( 0/aS+a35
$!'"0<;'<0@. 45 Ro+0e! o 1!ag-
+en'a! a-go en 0a!'es o 0eda;os
0!es'a+en'e o 0!eci0i'ada+en'e5
E6EM( 0Haspita pHa0irqariy, !o+0e
e- 0a-o en 0eda;os5
$!'"0<;:@. 45 Ro+0e!-o 3ue,!a!-o o
1!acciona!-o en 4a!ios 0eda;os en
1o!+a i+0!e4is'a5 SIN[N(
c//a--u!3o. c/Je3'a!3o.5
$e&AyaP 0aSi!3a!i.5
$!'"0@. 45 Ro+0e! 3ue,!a! 1!ac-
ciona! en 4a!ias 0a!'es un o,Ae'o5
SIN[N( 0/aS+i. 'Ja3a. 3Jec/u.5
E6EM( llantHapaq 0Haspi-
P!
$!'"%0 "* "1 $!'6$')0@
0unata pHa0iy, !o+0e o 1!acciona -os
0a-os 0a!a -eBa5
$!'"%0. s5 T!a+0a 0a!a ca;a! 0e-
3ueBas a4es co-ado!as5
$!'"%0@. 45 Pone! a-go ,oca a,aAo
4o-'eados con ca!a a- 0iso in-
4e!'i!-os5 ArgP EolP 0aA'i.5 ZZ 75
PJARCHAH5
$!'"%0@">@. 45 75 PJARCHAHRUH5
$!'4;'. s5 *i1u!cacin des49o 1ina-
en 75 de una !a+a de 2!,o-5 E6EM(
pHalqa 0Haspi, !a+a de 2!,o- 3ue
'e!+ina en 75 SIN[N( 'anSa5
$e&AyaP 0a--Aa5 $e&NunP 0a-Aa5 9cP
0a--Sa5
$!'4;')0;. s5 Que des49a ,i1u!ca o
dis'!i,u.e en 4a!ias !a+as o
,!a;os un !9o o un ca+ino5
$!'4;')0@. 45 Ra+i1ica! dis'!i,ui!
en 4a!ias !a+as o ,!a;os un !9o o
un ca+ino5
$!'4;')>. s5 *i1u!cacin5
$!'4;'@. 45 Ra+i1ica!se o ,i1u!ca!se
en dos o +2s !a+as o ,!a;os un
!9o o un ca+ino5 $e&AyaP 0a--Aa.
0a--Sa.5 $e&NunP 0a-Aa.5 9cP
0a--Sana5
$!'4%'. adA5 P-ano a0-anado5 E6EM(
pHalta rumita apamuy, '!ae -a
0ied!a 0-ana o a0-anada5 $e&AyaP
0a-Aa5 ArgP 0a-'a5 EolP 9cP 0a--'a5
$!'4%')'@. 45 A0-ana! da!-e 1o!+a
0-ana o a0-ana! a-guna cosa5
SIN[N( 0Ja-'a.ac/i.5 $e&AyaP
0a-Aa.5 ArgP 0a-'a.5 EolP 0a-'a-
c/a.5 9cP 0a-Sa.5
$!'4%'44'7'. adA5 A0-anad9si+o +u.
0-ano5 $e&AyaP 0a-Aa--ana5
$!'4%'6$'65'6%'. ad45 De- -ado o
de- cos'ado 0-ano de una cosa5
E6EM( pHaltanpanmanta ru-
mi0unata c*uray, 0on -as 0ied!as
0o! e- -ado 0-ano5
$!'4%'@')0;. adA5 . s5 A0-anado!
3ue a0-ana o -e da -a 1o!+a o-
,-onga5 E6EM( llaqllaspa rumi
pHaltayac*iq, 0e!sona 3ue a0-ana
-as 0ied!as 0ic2ndo-as5
$!'4%'@';. adA5 Que se a0-ana5
Susce0'i,-e de se! a0-anado o
0!ensado5
$!'4%'@'@. 45 A0-ana!se o con4e!'i!se
en 1o!+a 0-ana o a0-anada5
$e&AyaP 0a-Aa.a.5 ArgP 0a-'a.a.5
9cP 0a-Sa.a.5
$!'6'. s5 )a!!o'a;o +a;a;o 0o-
!!a;o 0a-a;o5 SIN[N( 3Jasu5
$e&AyaP Ma3'a.5 $e&NunP 'aSa
Mi0.a5
$!'6')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
ga!!o'ea! a0a-ea! o a0o!!ea!5
SIN[N( 3Jasuc/i3u35 E6EM( yan-
qamanta pHanac*i0uq, a0a-eado
sin cu-0a a-guna5
$!'6')0@. 45 Hace! go-0ea! a0a-ea!
o a0o!!ea! a 0e!sona o ani+a-5
SIN[N( 3Jasuc/i. SJas0ic/i.5
$e&NunP 'aSac/i. Mi0.ac/i.5
$!'6'"')'">;. adA5 . s5 Que se
go-0ea o es'!e--a 0a!'e de su
cue!0o con'!a a-go5
$!'6'">@. 45 )o-0ea!se a-guna 0a!'e
de- cue!0o con'!a a-guna cosa5
SIN[N( 3JasuSu. Ma3'aSu.
'aSaSu.5 E6EM( perqaman uma
pHana0uy, go-0ea!se -a ca,e;a con'!a
-a 0a!ed5 $e&AyaP Ma3'a.u.5 9cP
MaS'ana5
$!'6'6'. s5 )a!!o'e +a;o 0o!!a
0a-o o cua-3uie! o,Ae'o con-
'unden'e si+i-a!5 SIN[N( 3Jasuna5
$e&AyaP +aSana Su--Su5 $e&NunP
Sas0i 'aSana Mi0.ana5 ArgP
+acSana5
$!'6'6'">@. 45 A0a-ea!se ga!!o-
'ea!se a0o!!ea!se en'!e dos o +2s
0e!sonas +u'ua+en'e5 SIN[N(
3JasunaSu.5 $e&AyaP MaA'anaSu.5
$!'6'$'">@. 45 De1ende!se aga-
!!o'a;os o a 0a-a;os con'!a e-
a'a3ue de 0e!sonas o ani+a-es5
SIN[N( 3Jasu0aSu. Ma3'a0aSu.
'aSa0aSu.5
$!'6'$'@. 45 Rego-0ea! !e0a-ea! o
4o-4e! a go-0ea! con e- +a;o o -a
0o!!a5 SIN[N( 3Jasu0a. Ma3'a0a.5
E6EM( millmaq sayarinanpaq
pHanapay, go-0ea! -a -ana 0a!a 3ue
se -e4an'e +eAo!5 $e&AyaP
Ma3'a0a.5
P!'6'<;:@. 45 A0a-ea! ga!!o'ea! en
1o!+a 4io-en'a . a0!esu!ada5
SIN[N( 3Jasu!0a.5 $e&AyaP Ma3-
'a!3o5 $e&NunP Mi0.a.Su.5
P!'6'@. 45 A0o!!ea! ga!!o'ea! o
a0a-ea! a-go con +a;o o 0a-o5 ZZ
Agri& )o-0ea! -os ce!ea-es e- 'a!Mi
. o'!os en -a cosec/a5 SIN[N(
3Jasu.5 $e&AyaP 3aA'a.5 $e&NunP
'aSa. Mi0.a.5 ArgP +acSa.5 9cP
0anana5
$!'6'@"')'@. 45 )o-0ea! a0a-ea!
o da! ga!!o'a;os en 1o!+a indis'in'a .
con +a- 'an'eo5 SIN[N(
3Jasu.Sac/a. Ma3'a.Sac/a.5
$!'6'@=0@. 45 A.uda!a a0a-ea! o
a0o!!ea!5 ZZ Ma'a! a ga!!o'e a-g"n
ani+a- daBino5 E6EM( suwa atoqta
pHanaysiy, a.uda a da! 0a-a;os a-
;o!!o -ad!n5
$!'6)>)'@. 45 En4o-4e! con
co!'e;as c2sca!as u /oAas de
pHanc*u -os a-i+en'os 0!e0a!ados
0a!a su coccin a- 4a0o!5
$!'6">. s5 alim& ?ia+,!e o +anAa!
cocinado a- 4a0o! . en4ue-'o en
,!2c'eas de c/oc-o o en cua-3uie!
'i0o de /oAas5 ZZ Cad24e!
a+o!'aAado5 ZZ adA5 Hu+edecido
sua4i;ado 1-e@i,i-i;ado5 SIN[N(
/o3Jo5
$!'6">@. 45 A,-anda! sua4i;a! o
/u+edece! -o !esecado . du!o5
E6EM( c*uc*u qara pHan0uy, a-
,-anda! e- cue!o du!o . !eseco5
$!'6$'. s5 Se0u-'u!a en'ie!!o5 ZZ
Co,e!'u!a 'a0adu!a g!uesa .
co+0-e'a5 $e&AyaP 0an0a.5 ArgP
0an0ana5
$!'6$')0;. adA5 . s5 Deudo5 ZZ Que
/ace en'e!!a! se0u-'a! e- cad24e!
de un 1a+i-ia!5 ZZ AgriP Que /ace
en'e!!a! 0!oduc'os en e- sue-o o en
e- '!oAe5
$!'6$')0@. 45 Hace! en'e!!a! o
se0u-'a! con o'!a u o'!as 0e!sonas
un cad24e! o a-guna cosa5 E6EM(
wi?apu pHanpac*iy, /a-
$!'6$'">; "2 " $!'<0@
ce! 'a0a! e- +a9; 0a!a Ao!a5 $e&AyaP
0an0ac/i.5 ArgP 0an0ac/i5
$!'6$'">;. adA5 Que se en'ie!!a5 ZZ
En'e!!a,-e se0u-'a,-e 'a0a,-e5
$e&AyaP 0an0aSu35 ArgP 0an0aSaA5
$!'6$'">@. s5 En'ie!!o o se0e-io5 ZZ 45
En'e!!a!se se0u-'a!se o cu,!i!se
co+0-e'a+en'e con 'ie!!a5 ArgP
0an0aSu.5
$!'6$'6'. s5 Se0u-c!o +auso-eo5 ZZ
adA5 Se0u-'a,-e en'e!!a,-e5 ArgP
0an0ana5
$!'6$'6'@. 45 75 PACHANAH5
$!'6$';. adA5 . s5 Se0u-'u!e!o
en'e!!ado!5 Pe!sona enca!gada de
se0u-'a! cad24e!es5 SIN[N( 0aSa35
$e&AyaP 0an0aA5 ArgP 0an0aS5
$!'6$'<'@'@. 45 Es'a! o 0e!+anece!
en'e!!ado 0o! un 'ie+0o
0!o-ongado5 E6EM( pu?unapi
pHanparayay, 0e!+anece! cu,ie!'o
0o! -as 1!a;adas 0o! un 'ie+0o
0!o-ongado5
$!'6$'<;:@. 45 En'e!!a!-o o cu,!i!-o
con 'ie!!a o cua-3uie! cosa un
cue!0o o un o,Ae'o 0a!a 3ue no
sea 4isi,-e5 E6EM( mi0*unata
pHanparqoy, cu,!i! con a -go -a
co+ida5
$!'6$'@. 45 En'e!!a! o cu,!i! a-g"n
o,Ae'o con 'ie!!a o con a-go 0a!a
3ue no sea 4isi,-e5 SIN[N( 0aSa.5
$e&AyaP 0an0a.5 ArgP 0an0a.5 9cP
Pan0ana5
$!'6$'@ ')0@. 45 Hace! en'e!!a! a
una 0e!sona o ani+a- 0o! o-
,!a de ca!idad5
$!'6$'@=0@. 45 A.uda! a en'e!!a!5 ZZ
Aco+0aBa! a -os deudos en e-
se0e-io5
$!'6;'. s5 Eot& *!2c'ea 3ue 0!o'eAe e-
c/oc-o . -os g!anos de- +a9; seco5
SIN[N( 0/an3a5 ZZ !am& MuAe! -e!da
. descuidada . con +uc/as
0o--e!as su0e!0ues'as5
$!'6;')'@. 45 En4o-4e! con -as
,!2c'eas de- c/oc-o5 SIN[N( 0/an-
3ac/a.5
$!'6;'6';. s5 75 PJANQAQ5
$!'6;';. adA5 . s5 Que saca -as
,!2c'eas 3ue en4ue-4en a- c/oc-o
. e- +a9;5 SIN[N( 0Jan3ana3
0/an3ana3 'i0i35
$!'6<'. adA5 Le!do -en'o 0acien-
;udo 'ai+ado 'o!0e 0esado5
$e&NunP 0an!i5 EolP Aa.!a5 9cP
0an!a.ana5
$!'6<'@'@. 45 Con4e!'i!se en -e!do
-en'o 0esado in"'i- o 'ai+ado5
$e&AyaP a--i--a+an'a5 EolP
Aa.!ana5 9cP 0an!a.ani5
$!'$0. s5 Eot& Ma9; en c/oc-o co-
sec/ado casi seco5 SIN[N( SJaMi
SJiMi SJa.o sa!a5 $e&AyaP 0a0i5
$!'$0@. 45 Eot& Hu+edece! e- +a9;
seco 0a!a saca!-e -a casca!a5
SIN[N( SJaMi.ac/i. +iSJi.ac/i.5
$e&AyaP 0a0ic/i.5
$!';. adA5 L-ano a0-anado -iso
0a!eAo sin desni4e-es5 E6EM( pHaq
panpa, 'e!!eno --ano uni1o!+e5 ZZ
!igdo& Ro0a sin a!!ugas5 $e&AyaP
0a-Aa5 ArgP 0an0a5
$!';'. adA5 *-anco ni4eo a-,o si-
N[N( .u!a3 0uni5 E6EM( pHaqa 0ac*i,
sa- ,-anca . 0u!a5 $e&AyaP .u!a3
.u!a35
$!';'<'$0. s5 75 LASLA5
$!';'@')0@. 45 *-an3uea! o 0in'a!-o
de ,-anco 0u!o5 SIN[N( .u-
!a3.ac/i.5 E6EM( pHac*a pHaqa-
yac*iy, ,-an3uea! -a !o0a5
$!';'@'@. 45 *-an3uea!se /ace!se
a-,o o de co-o! ,-anco ni4eo5 ZZ
E4a0o!a!se e- agua sa-ada 0a!a
1o!+a!se -a sa-5 9cP 0aA--a5
$!';4'. adA5 Pe-ado !asu!ado ca-4o5
SIN[N( -o3+a 3Ja3-a5 E6EM(
pHaqla qara, cue!o sin 0e-os>
pHaqla matHi, 1!en'e a+0-ia o
1!en'n> pHaqla uma, ca-4o5
$e&AyaP 0a3-a Aa-a5 $e&NunP 3a-a5
9cP 0aA-a --uc/Suna Sa!aSi5
$!';4')'=;'. s5 75 PJAQLACHU5
$!';4')'@. 45 A0e!ga+ina! -os
0e--eAos 3ui'ando e- 0e-a+,!e5
Hace! 0e!ga+inos5 SIN[N(
3a!anc/a.5
$!';4')0@. 45 75 PJAQLAH5
$!';4')>. s5 Pe!ga+ino cue!o
0e-ado . cu!'ido5 SIN[N( 0Ja3-a-
c/as3a5
$!';4'@. 45 A0e!ga+ina! !e0e-a!
!asu!a! o 3ui'a! -os 0e-os de-
0e--eAo o de- cu'is5 SIN[N( 0a3-a-
c/i.5
$!';4'@ $!';4'@. adA5 Re0e-ad9si+o
!asu!ad9si+o desnud9si+o sin
0e-a+,!es5 SIN[N( 3Ja-a. 3Ja-a.5
E6EM( pHaqlay pHaqlay qara,
0e--eAo 0e-ad9si+o5
$!';5'. adA5 So!0!esa5 I+0!esin
causada 0o! -a so!0!esa de en-
con'!a!se con a-guien5 ZZ Sus'o5
$!';5'@. 45 Asus'a! i+0!esiona! o
so!0!ende! en 1o!+a ing!a'a 0o!
e- encuen'!o con a-guien5 SIN[N(
+anc/a!ic/i.5
$!';:. adA5 Ru,io !u,icundo cas-
'aBo de 0e-aAe do!ado5 SIN[N(
'a.Bo5 E6EM( pHaqo c*u0c*a si-
pas, +uc/ac/a de 0e-os !u,ios5
$e&AyaP 0aSo 0aAo5 9cP 0aSu
c/iSc/i5
$!';:@ $!';:@. adA5 Ru,icundo
co+0-e'a+en'e 0-a'inado de ca-
,e--e!a5 SIN[N( 3o-3e c/uSc/a5
$!';:@')0">@. 45 TeBi!se e- ca-
,e--o a- co-o! !u,io5 E6EM( c*ay
warmin pHaqoyac*i0un c*u0-
c*anta, esa +uAe! se /a 'eBido e-
ca,e--o a- co-o! !u,io5
$!';:@')0;. s5 NEOL5 Co-o!an'e
0a!a -os ca,e--os5 Tin'e ca0i-a!5
E6EM( pHaqoyac*iq unu, agua
1e!!osa 3ue 'iBe -os ca,e--os a-
co-o! cas'aBo5
$!';:@')0@. 45 TeBi! -a ca,e--e!a a-
!u,io o cas'aBo u'i-i;ando 'in'es
es0ecia-es5 SIN[N( 'a.Bu.ac/i.5
$e&AyaP 0aSo.ac/i.5 9cP 0aSuna5
$!';:@';. adA5 Que se con4ie!'e
!u,io o cas'aBo> 'o!na,-e a- !u-
,io5 E6EM( pHaqoyaq c*u0c*a0u-
na, ca,e--e!as 3ue se 'o!nan a-
!u,io5 SIN[N( 'a.Bu.a35 $e&AyaP
0aAo.a35 9cP 0aSuna5
$!'<0@. 45 7eAa! 1a-'a! de 0a-a,!a a
una 0e!sona de-an'e de
$!'<$' "" "# $!-6;'@
'e!ce!as 0e!sonas5 ZZ Reduci! a o'!a
0e!sona a go-0es . 0uBadas5
SIN[N( SJu0a. SJusu.5
$!'<$'. adA5 A0isonado a0-anado
0!ensado ni4e-ado5 SIN[N( 0Ja!0i
0Ja!0is3a5 E6EM( pHarpa allpa,
'e!!eno a0isonado5 $e&AyaP 0i-
sonas3a5 $e&NunP /a-u. sa-u. EolP
'JaAsa.5
$!'<$'6'. s5 NEOL5 A0-anado!
a0-anado!a ni4e-ado!a a0e!-
+a;ado!a5 SIN[N( 0Ja!0ina5
$e&AyaP 0isonana5 $e&NunP /a-una
sa-una5 EolP 'JaA'ana5
$!'<$'=;'. adA5 A0isonado a1i!+ado
0!ensado endu!ecido5 SIN[N(
0Ja!0is3a 'Ja3'as3a5 E6EM(
pHarpasqa allpaqa allinmi tu-
sunapaq, e- 'e!!eno ,ien a0iso-
nado es +u. ,ueno 0a!a e- ,ai-e5
$!'<$'@. 45 A0-ana! a0isona! a-
0e!+a;a! a1i!+a! -a 'ie!!a o e-
sue-o 0a!a 'ene! un 0iso 1i!+e .
du!o5 SIN[N( 0Ja!0i. 'Ja3'a.5 EolP
'JaAnasSa5 ZZ Rea0-ana!5 SIN[N(
0Ja!0ina.5 EolP 'aA'a'ana.5
$!'<$0. adA5 75 PJARPA5
$!'<$06'. s5 75 0JARPANA5
$!'<$06'@. 45 75 PJARPAH5
$!'<$0=;'. adA5 75 PJARPASQA5
$!'<$0@. 45 75 PJARPAH QJAQLAH5
$!'<;'. adA5 De1o!+e a0ianado .
+a- 1o!+ado5 Des0!o0o!cionado5
ZZ Agri& Tu,:!cu-o o +a;o!ca
1asciado o de1o!+ado5 $e&NunP
MiSsu5 EolP c/uA'a5
$!'<>. s5 Agri& Tie!!a +u--ida o
,ien ce!nida 0a!a /ace! -os a--
+2cigos5 SIN[N( 0/a0u 0/aSu5
$!'<>@. 45 Agri& Mu--i! 0!e0a!a! .
ce!ni! -a 'ie!!a 0a!a /ace! -os
a-+2cigos . se+,!9os en gene!a-5
$!'=7'. s5 Mo;a +uAe! Ao4en n",i-
so-'e!a5 ZZ !am& C/o-a5 SIN[N(
si0as5 $e&AyaP 0asna5 9cP 0asBa5
$!'=7'@'@. 45 I+i'a! -a 4es'i+en'a .
cos'u+,!es na'i4as o au'c'onas5
ZZ L-ega!a -a Au4en'ud5
$!'=$'. s5 Lool& F1!idio sp&G ):ne!o
c-u,e!5 Se!0ien'e de 0ie- +u.
esca+osa de cu.a ca!ne se
0!e0a!a un ca-do sus'ancioso 0a!a
+ad!es -ac'an'es5 ZZ Se!0ien'e no
4enenosa 3ue se a-i+en'a de !a'as
. !a'ones5 SIN[N( SJas0a5
$!'%'. s5 Mo!di;co +o!dida den-
'e--ada5 ZZ adA5 . s5 Ca!ne de-
+asiado du!a . 1i,!osa di19ci- de
+as'ica!5
$!'%' "0="'. s5 Eot& F1puntia e:alta
Eerger 'ortG& Mo!'e- P-an'a de -a
1a+i-ia de -as cac'2ceas +u.
a!,o!escen'e 3ue a-can;a /as'a
cinco +e'!os de a-'u!a de 'a--o
ci-9nd!ico con 1ue!'es es0inas
0!o4is'os de ga!1ios u'i-i;ados
co+o ce!co 4i4o en -os -inde!os
de -as c/ac!as5 SIN[N( c/JanSi
SJaS--a5
$!'%' "0="' "0="'. s5 Eot&
F9col&Keg&G Asociacin o
1o!+acin de 1puntia e:altata
con o'!os cac'us5
$!'%'">. s5 75 CHJANRI5
$!'%'6'">@. 45 Da!se den'e--adas en
-as 0e-eas de 0e!!os5 ZZ !arn&
InAu!ia!se de 0a-a,!as en'!e -as
0e!sonas5
$!'%';. adA5 . s5 Pe!sona o ani+a-
3ue +ue!de o da den'e--adas 0a!a
desga!!a! -a ca!ne5 E6EM( ayc*a
pHataq alqo, 0e!!o 3ue a!!anca a
den'e--adas -a ca!ne o e- cue!0o
de o'!os5
$!'%'=;'. adA5 75 HANCHJUSQA5
$!'%'@. 45 Mo!de! con 1ue!;a '!a-
'ando de a!!anca! un 0eda;o o
desga!!a! -a ca!ne con -os dien-
'es5 SIN[N( /anc/Ju. 3/a+sa.
Sani. +uSJu.5 9cP +us/Sana5
$!-6;'. s5 7e!g<en;a ,oc/o!no
!u,o! 'u!,acin 'i+ide;5
$e&AyaP 0enAa5 ArgP 0encSa5 EolP
0JinSa5 9cP 0inSa a'aS5
$!-6;')0">;. adA5 Que /ace a4e!-
gon;a! a,oc/o!na! o in'i+ida! a
o'!a 0e!sona ZZ Cegado! 3ue /ace
0a!0adea! co+o en e- caso de un
!a.o de -u;5 E6EM( pHenqac*i0uq
q*elli *erqHe, niBo sucio 3ue /ace
da! 4e!g<en;a o a,oc/o!na5
$!-6;')06'">@. 45 A4e!gon;a!se
a,oc/o!na!se +u'ua+en'e en'!e
dos o +2s 0e!sonas5
$!-6;')0;. adA5 . s5 Que a,oc/o!na
causa !u,o! 4e!g<en;a o1usca5
$e&AyaP 0enAac/iA5 $e&NunP
0inSac/iA5 ArgP 0inSac/iA5
$!-6;')0@. 45 A4e!gon;a! causa!
,oc/o!no !u,o!5 $e&AyaP
0enAac/i.5 $e&NunP 0inSac/i.5 ArgP
0incSac/i.5 EolP 0inc/ac/i.5 9cP
0inSa.5
$!-6;'">;. adA5 . s5 T9+ido 3ue se
!u,o!i;a a4e!g<en;a a,oc/o!na>
de-icado5 $e&AyaP 0enAaSu5 ArgP
0encSacuA5 9cP 0inSa.sa0a5
$!-6;'">@. 45 A4e!gon;a!se !u-
,o!i;a!se a,oc/o!na!se5 $e&AyaP
0enAaSu.5 EolP 0inSaSu.5 9cP
0inSa.5
$!-6;'40. adA5 A,oc/o!na,-e '9+ido
a0ocado /uidi;o 0usi-2ni+e5
SIN[N( +anc/a-i5 $e&AyaP 0enAa-i5
ArgP 0encSainoA5 EolP 0JinSasSi!i5
9cP 0inSana5
$!-6;'6'">@. 45 A,oc/o!na!se
c!i'ica!se +o1a!se +u'ua+en'e5
$e&AyaP 0enAanaSu.5
$!-6;'$'">@. 45 A0oca!se a4e!-
gon;a!se con'inua+en'e 1!e-
cuen'e+en'e5 $e&AyaP 0enAa0a-
Su.5 EolP 0enAa.sa0a5 9cP ac/u-
.ana5
$!-6;'$'@'@. 45 A4e!gon;a!
censu!a! -as ac'i'udes de o'!os5
SIN[N( 3/aMa0a.a.5
$!-6;'<;')0@. 45 A4e!gon;a!
a,oc/o!na! !u,o!i;a! a a-guien
de i+0!o4iso c!i'ic2ndo-o o
/aciendo a-go 3ue -e cause
c/asco5
$!-6;'=;'. adA5 A4e!gon;ado
a,oc/o!nado !u,o!i;ado aco-
,a!dado5 $e&AyaP 0inAas3a5 EolP
0Jin3as3a5
$!-6;'@. s5 7e!g<en;a ,oc/o!-
$!-6;'@ $!-6;'@
"&
"' P!0=';
no ac'o o cosa !eBida con -a +o!a-
. -as ,uenas cos'u+,!es5 $e&AyaP
0inAa.5 $e&NunP 0in3a.5 ArgP
0incSa.5 EolP 0inSa.5 9cP a'aS5
$!-6;'@ $!-6;'@. -oc5 A;o!ado
a;a!oso '9+ido5 ZZ Ac'os in+o!a-es
con'inuos5 $e&AyaP 0enAa 0enAa.5
EolP 0inSa. 0inSa.5 9cP a'aSa
a'aS5
$!-6;'@"')')0@. 45 A4e!gon;a!
a,oc/o!na! con'inua+en'e a una
0e!sona5 ZZ Hu+i--a!
cons'an'e+en'e5
$!-6;'@"')'">@. 45 A4e!gon;a!se
a,oc/o!na!se o /ace! ges'os de
'i+ide;5 $e&AyaP 0inAa.Sac/aSu.5
EolP 0inSa.Sac/aSu.5
$!-6;:@44:. s5 Lool& FTympanoterpes
gigas 1livasG5 Ciga!!a5 Insec'o de-
o!den /e+90'e!a . 1a+i-ia
cicadidae con a0a!a'o ,uca-
a!'icu-ado cua'!o a-as
/o+og:neas +e+,!anosas5 Es-
0ecies 1i'1agas de -uga!es c2-i-
dos5 Los +ac/os 0!oducen !uidos
es'!iden'es en e- 0e!9odo de
a0a!ea+ien'o des0u:s de- cua-
!e4ien'an 0o! e- ai!e 3ue as0i!an5
$!-;%'. s5 A!co de -a 1-ec/a a!co de
,a--es'a5 $e&AyaP 0eA'a5 EolP 0iA'a5
9cP 0iS'a5
$!-;%'@. 45 Dis0a!a! -a 1-ec/a 'esa! e-
a!co . dis0a!a!5 ZZ Qa1a!se una
cue!da5 SIN[N( 0iS'a.5 $e&AyaP
0eA'a. EolP 0iA'a.5 9cP 0iA-
'ana5
$!-=;-. s5 alim& Quinua sancoc/ada
0u!: de 3uinua5 Po'aAe de a-'o
4a-o! a-i+en'icio 3ue Aun'o a -a
SiMic/a 1ue e- 0-a'o 1a4o!i'o en e-
inSa!io5 SIN[N( Sinua 0/a'a5 9cP
0isSi5
$!-=;-@. 45 alim& Sancoc/a! cocina!
-a 3uinua5 E6EM( c*upipaq
0iwinata pHesqey, /a; !e4en'a! -a
3uinua 0a!a -a so0a5 9cP 0isSina5
$!-=;:@44:. s5 T!o+0o /ec/o de -a
c2sca!a de- 1!u'o de -a nue;> 'iene
nu+e!osos aguAe!os -os 3ue
0!oducen un !uido o ;u+,ido a-
!o'a!5 SIN[N( sun0a.--o5
$!0)0. s5 tej& Hi-ado 'osco . dis0a!eAo
de -ana /ec/o gene!a-+en'e 0o!
0e!sonas 3ue no do+inan e-
/i-ado5
$!0"%'@. 45 75 PJIRWAH5
$!0">. s5 Agri& y alim& 7aina 'ie!na de
-a /a,a 3ue 0o! 'ene! +uc/a
-egu+ina es du-ce . se co+e
c!uda5
$!0"?'@. 45 Dis0a!a!se esca0a! sa-i!
4io-en'a+en'e 0o! i+0u-so o
0!esin co+o en e- caso de -a
1-ec/a5 SIN[N( 0JiS'a. 'JiSMa.5
$!0"?0@. 45 Esca,u--i!se esca0a!
/ui! 1uga!5 SIN[N5 0Ji'Mi. --us-
0Ji.5 $e&AyaP --u0'i.5 $e&NunP a.-
Si.5 $e&/&BarP --us/0i.5 EolP +i-
'iSa.5
$!06%>. s5 En4o-'o!io en4o-'iAo
-iadu!a5 ZZ Ciga!!o de /oAas de
'a,aco en!o--ado o en4ue-'o en
ca0as su0e!0ues'as a +ane!a de
0u!os5
$!06%>@. 45 En4o-4e! en!o--a! a
+ane!a de 1aAas su0e!0ues'as -as
'e-as /oAas . o'!as -2+inas5 SI-
N[N( ManSJu. ManSJi.5 $e&AyaP
0in'u.5 $e&NunP a.--u.5 ArgP 0in-
'u.'u.5 EolP +in'u.5 9cP 0in'una5
P!0=';. s5 ,eog& Dis'!i'o de -a 0!o-
4incia de Ca-ca si'uado a E$
S+s5 de -a ciudad de- Qos3o
den'!o de- 7a--e Sag!ado de -os
Incas 1a+oso 0o! sus !uinas a!-
3ueo-gicas 0!einSas e inSas> con
OGLP /a,i'an'es en DLND5 ZZ
Arqueol& ConAun'o a!3ueo-gico
3ue es'2 con1o!+ado 0o!
es'!uc'u!as a!3ui'ec'nicas . de
ingenie!9a co+o son( !ecin'os
'e+0-os andenes 3o-3as o de-
0si'os 0a!a a-+acena! co+es'i-
,-es intiwatana, sis'e+as /i-
d!2u-icos can'e!as +u!a--as
ca+inos 0uen'es . 1uen'es e'c5
3ue en su +a.o!9a son 1ac'u!a
inSa . a-gunos so,!e 'odo !ecin-
'os son Ri--Si IN$$ d5C5K Ade-
+2s a-,e!ga +2s de G$$$ 'u+-
,as casi 'odas de -a :0oca inSa5 ZZ
'ist& A +ediados de- sig-o C7I
se conoc9a e- 4a--e en su
conAun'o co+o PJisa3 . no e-
cen'!o u!,ano inSa 3ue !eci:n en
-os 0os'e!io!es ado0' es'e no+-
,!e5 An'es de 3ue -os Q/esMas o
InSas con3uis'a!an . so+e'ie!an
a- SeBo!9o . -os g!u0os :'nicos de
es'e 4a--e . 3ue su cen'!o 0o-
-9'ico !e-igioso 1uese e- -uga!
3ue da asien'o a -a ciudad inSa
es'u4o 0o,-ado 0o! -os Ru.o3
Ma!Sa o po+laci#n movedi"a
3ue e!a e- cen'!o . `ca,e;a de
Ru.u3su.u` in'eg!ado 0o!
4a!ios g!u0os :'nicos -ide!ados
0o! -os cu!acas Ru.o Q/a0a3
A.anSi-a-a+a . A0u Runa!aSi5
Con e- InSa Pac/aSu-e3 se con-
c!e'i; . conso-id 1ina-+en'e -a
con3uis'a . so+e'i+ien'o !ea-
de- 4a--e5 So,!e -os !es'os de -a
an'igua 0o,-acin de Ru.o3
Ma!Sa se cons'!u. -a ciudad
inSa diseBada . cons'!uida casi
9n'eg!a+en'e 0o! Pac/aSu'e3
0o! -os aBos de DGG$ d5C5 E-
Es'ado InSa decidi es'a,-ece!
en es'e 4a--e uno de -os 0!i-
+e!os cen'!os de 0!oduccin
+aice!a de- Wi--Sa+a.u cons-
'!u.endo 0a!a 'a- 0!o0si'o una
co+0-e'a es'!uc'u!a ag!o/i-
d!2u-ica cana-es !ese!4o!ios
!e0!esas andenes de0si'os
e'c5 La 0!oduccin de- +a9; en
g!an can'idad 0e!+i'i a- Es'ado
InSa con'a! con !ese!4as i+0o!-
'an'es en -os a-+acenes es'a'a-
-es 0a!a e- sos'eni+ien'o de un
eA:!ci'o cada 4e; +2s nu+e!oso
. o!gani;ado 3ue 1ue decisi4o
0a!a -a 1o!+acin e@0ansin .
conso-idacin de- I+0e!io de-
TaMan'insu.u5 En -os aBos 0os-
'e!io!es PJisa3 se con4i!'i en un
g!an cen'!o ad+inis'!a'i4o 0o-
$!0=';
"( ")
$!0%0%'
-9'ico . !e-igioso5 De igua- +ane!a
1ue -a --a4e 0a!a e- ing!eso a -a
!egin de PaMSa!'an0u .
Pi--Su0a'aen e- An'isu.u de su+a
i+0o!'ancia 0a!a -a e@0-o'acin de
-os 0!oduc'os se-42'icos co+o -a
coca 0-u+as +ade!a e'c5
$!0=';. s5 Lool& F;o*oprocta ornata
+ranic0ii Tac"anows0iG5 Pe!di; de
-a 0una5 A4e 'ina+i1o!+e de co-o!
cane-a en -as a-as 0ec/o ceni;o>
ca!ece de co-a5 SIN[N( Mi-Mi
0Jisa3a5 ZZ FTinamus major
peruvianus EonaparteG& Pe!di;
g!ande5 A4e +ediana+en'e
!o,us'a a-as co!'as /a!,i'an'e de
-as ;onas 3/esMas5 $e&AncP
'saSMa c/aSMa Su'uc/u0a5 EolP
'i+o'is5
P!0=';'. s5 Arqueol& Sec'o! de-
conAun'o a!3ueo-gico de PJisa3
con1o!+ado 0o! +2s de EP
!ecin'os de 1o!+a !ec'angu-a! . de
'a+aBos dis9+i-es5 Ta+,i:n 'iene
andenes 0-a;as 0a'ios cana-es .
es'!uc'u!as 4a!iadas de 1o!+a
inSa en a-gunos casos adecuados
o cons'!uidos so,!e es'!uc'u!as
0!einSas IRi--SeK5 Es'e g!u0o es e-
sec'o! Hu!in de- 2!ea u!,ana de
PJisa3 . cu+0-i 1uncin de
0!oduccin a!'esana- .
/a,i'aciona- de un sec'o! 'ecno ^
,u!oc!2'ico ad+inis'!a'i4o as9
co+o 'a+,o u /os0edaAe 0a!a -os
4iaAe!os o1icia-es de- Qos3o a-
An'isu.u o 4ice4e!sa5
$!0=';'. s5 75 PJISAQ HATUN LLUTHU5
$!0="'"'. s5 Lool& F/altator au-
rantirostris al+o+iliaris $& y C&G
Pe0i'e!o de co!,a'a a4e andina
1!ingi-ido con e- do!so g!is
0-o+o 4ien'!e oc!e ca,e;a neg!a
. cue--o ,-anco de 0ico a+a!i--o5
$e&AyaP 0isSaSa5
$!0=$0%'. s5 Eot& FAcalyp*a ma-
crostac*ya BuellerG5 A!,us'o de
-os 4a--es 'e+0-ados . ceAa de
se-4a de -a 1a+i-ia de -as eu-
0/o!,i2ceas5 Es u'i-i;ada en +e-
dicina 0o0u-a! . -a a!'esan9a 'e-
Aiendo canas'as . o'!os de0si'os5
SIN[N( 0is0i'a5
$!0=%>. s5 A,!igo en4o-'o!io +an'a
cu,ie!'a 0!o'ec'o!a5 SIN[N(
0Jis'una $e&AyaP 0u--Aana5 $e&NunP
a.--u5 ArgP 0in'una5
$!0=%>)0">@. 45 Hace!se a,!iga!
en4o-4e! . cu,!i! con +an'as o
!o0as5 E6EM( c*iripi pHistuc*i0uy,
/ace!se a,!iga! en e- 1!9o5 ArgP
0in'uc/iSu.5
$!0=%>)0@. 45 Hace! a,!iga! en-
4o-4e! o 0!o'ege! con +an'as o
si+i-a!es a 0e!sona ani+a- o
cosa 3ue necesi'a 0!o'eccin5
$!0=%>">@. 45 A,!iga!se cu,!i!se
en4o-4e!se con +an'a o 0!endas
de 4es'i! 0a!a 0!o'ege!se5 $e&AyaP
0uA--ana. 0is'uSu.5 $e&NunP
a.--uSu.5 ArgP 0is'uSu.
0in'uSu.5
$!0=%>6'. s5 Man'a a,!igo ca0a u
o'!a si+i-a!5 $e&AyaP 0is'una5
$e&NunP a.--una5 ArgP 0in'una5
9cP 0is'una5 ZZ 75 PJISTU5
$!0=%>6'">@. 45 75 QATANARUH5
$!0=%>=;'. adA5 75 QATASQA5
$!0=%>@. 45 En4o-4e! a!!o0a! a,!i-
ga! 0!o'ege! de- 1!9o --u4ia .
o'!os5 $e&AyaP 0u--Aa. +a.'u.5
$e&NunP a.--u.5 ArgP 0in'u.
$!0%'. s5 Sa-'o ,!inco i+0u-so5 ZZ
O+isin de a-go5 ZZ Es0acios 4a-
c9os5 $e&AyaP 0i-'i 0inSi5 $e&NunP
0a'!aSa5 $e&/&BarP 0aMa5 9cP
0inSi5
$!0%')0. s5 Eot& Acodo> !e0!o-
duccin de 0-an'as 0o! e- sis'e+a
de acodos en'e!!ando -as !a+as
0o! '!ec/os 0a!a 3ue e+i'an
!a9ces . 1o!+en nue4as 0-an'as5
$!0%')0;. adA5 Que /ace sa-'a! o
,!inca!5 E6EM( alqo pHitac*iq, 3ue
/ace sa-'a! a- 0e!!o5
$!0%')0@. 45 Hace! sa-'a! i+0u-sa! o
,!inca! con i+0u-so5 $e&AyaP
0i'ac/i.5
$!0%'6'. s5 *a!!e!a o,s'2cu-o o
4a!i--a 0a!a sa-'a!5 SIN[N( c/in-
0ana5 E6EM( pHitana perqa, 0a!ed
0a!a sa-'a!5 9cP 0inSina5
$!0%';. adA5 . s5 Sa-'ado! 3ue sa-'a o
,!inca 0o! enci+a de un o,s-
'2cu-o5 $e&AyaP 0inSi35 $e&NunP
0a'!aSi35 $e&/&BarP 0aMa35
$!0%'@. 45 Sa-'a! ,!inca! 0asa! 0o!
enci+a de un o,s'2cu-o o ,a!!e!a5
$e&AyaP 0i-'i. 0inSi.5 $e&NunP
0a'!aSa.5 9cP 0inSina ni'ina5
P!0%'@"')'@. 45 *!inco'ea! sa--
'i+,an3uea! da! sa-'os sucesi-
4os5 $e&AyaP 0inSi.Sac/a.5
$e&NunP 0a'!aSa.5 $e&/&BarP 0a-
Ma.5 9cP 0inSi5
$!0%'@">@. 45 Cae! de un sa-'o so,!e
a-go 3ue es'2 0o! de,aAo5 E6EM(
mall0imanta panpaman
pHitay0uy, sa-'a desde e- 2!,o- a-
sue-o5
$!0%0. s5 A!!ancadu!a des0!endi-
+ien'o o dis-o3ue de una cue!da
o soga5 ZZ Peda;o de cue!da
a!!ancada5 ArgP 0i'i5 ZZ adA5 75
HANURJA5
$!0%0 $!0%0. adA5 Cue!da 0edaceada o
1!accionada5 sinn( 'Ji0i 'Ji0i5
E6EM( pHiti pHiti was0*a, soga
0edaceada5
$!0%0)0@. 45 Hace! a!!anca! una 'i!a
cue!da o una /i-e!a5 E6EM(
was0*a pHitic*iyO, X/a; a!!anca! -a
sogaY $e&AyaP 'i0i. c/i0'i.5
$e&NunP -a'!ic/i.5
$!0%06'@';. adA5 A 0un'o de a!!an-
ca!se una cue!da 0o! accin de
'ue!;as 3ue ac'"an so,!e e--a5 ZZ
!igdo& Agnico +o!i,undo a-
+o!i!5
$!0%06'@'@. 45 75 WAUNAHAH5
$!0%0;. adA5 . s5 A!!ancado! o+iso
1a-'n5 $e&AyaP 'i0i35 $e&NunP
-a'!iS5 ArgP 0i'eA5
$!0%0<;:@. 45 A!!anca! 4io-en'a+en'e
o in'enciona-+en'e una cue!da ZZ
Pedacea! una cue!da5
$!0%0%'. s5 Pe3ueBo a+,ien'e o
/a,i'acin den'!o de o'!a 3ue
si!4e co+o !ec2+a!a5 EolP 9cP
$!0%0%'@ ""* ""1 $!>)>"';
$e&AyaP 0i'i'a5
$!0%0%'@. 45 Edi1ica! !ec2+a!as in-
'e!io!es en -as /a,i'aciones es-
0aciosas5
$!0%0%0%0@. 45 Jisiol& ?a'iga 4io-en'a con
0a-0i'aciones ca!d9acas de,ido a
es1ue!;o o en1e!+edad5 SIN[N(
son3o 0/a'a'a.5
$!0%0@. 45 A!!anca! una cue!da o 'i!a5 ZZ
Des0!ende! o se0a!a! una /i-e!a o
cadena de a-go5 SIN[N( /anuSJa.5 ZZ
75 WAUNAHAH5 $e&AyaP 0i'i.5
$e&NunP -a'!i.5 9cP 0i'ina5
$!0%>@. 45 An/e-a! desea! codicia!
a0e'ece! ansia!5 SIN[N( +unaSu.5
$e&AyaP +una.5 9cP +unana5
$!0%>@"')'@. 45 Se! di-igen'e
so-9ci'o ac'i4o eAecu'i4o5 SIN[N(
SJuc/i.Sac/a.5
$!0%?0@. 45 75 PJIRWIH5
$!:4;'. s5 Es3ui4e engaBo '!a+o.a
des49o !e/uida5 SIN[N( 0an'ac/i
Mi'i5 $e&AyaP c/aMSa Su'u5
$!:4;')0;. adA5 . s5 EngaBado!
es3ui4ado! 1a-seado!5 SIN[N(
0an'ac/i3 saM3a35 $e&AyaP
c/aMSaA Su'uA5
$!:4;')0@. 45 Es3ui4a! engaBa! con
ade+anes5 $e&AyaP c/aMSa.
Su'u.5 $e&NunP 0an'ac/i.5 ZZ 75
RACHAA5
$!:4;:. s5 Qa0a'i--a de g:ne!o5 Los
qHeros de Pauca!'a+,o Qos3o
u'i-i;an 0Jo-3os /ec/os de-
cue--o de --a+as . a-0acas5
ZZ Medias de -ana o ca-ce'ines de -ana
0a!a niBos5 SIN[N( c/a30i'u5 $e&AyaP
0u-Su5 EolP 0u--3o5 9cP 0u--Su5
$!:6;:. s5 Po;a 0o;o es'an3ue
!e0!esa e+,a-se5 $e&AyaP 0uSio5
$e&NunP 0uusu5 ZZ 75 PJUHUNQO5
$!:6;:)'">@. 45 75 PJONQOHAH
PJUHONQOH5
$!:6;:)'@. 45 E+0o;a! !e0!esa!
e+,a-sa! . es'anca! e- agua5
$e&AyaP 0uSiuc/a.5 $e&NunP 0uusu.5
ArgP 0osuc/a.5
$!:6;:@')0@. 45 Hace! e+0o;a!5 ZZ
Hace! 0o;as . !e0!esas5 $e&AyaP
0uSiuc/a.5 $e&NunP 0uusuc/a.5
$!:6;:@'@. 45 Con4e!'i!se en !e0!esa
es'an3ue 0o;a o 0iscina5 SIN[N(
0Jon3oc/aSu.5
$!:;'. s5 P!esin aAus'e co+0!esin5
SIN[N( Bi'Ji5 9cP nuS'a5 $e&NunP
--a0i5
$!:;'">@. 45 AAus'a!se co+0!i+i!se
a0!e'a!se con -as +anos a-gun
'u+o! es0ini--a o acn: con e- 1in de
saca! e- /u+o! o +a'e!ia en
desco+0osicin5
$!:;'6'. s5 NEOL5 Co+0!eso! e@-
0!i+ido! es'!uAado!5 SIN[N( c/Ja-
Mana5
$!:;';. adA5 . s5 AAus'ado! co+0!eso!
es'!uAado!5 Pe!sona 3ue aAus'a a-go
0a!a e@'!ae! e- ;u+o o Augo5
$e&AyaP Bi'i35 $e&NunP --a0i35 9cP
nu'SaA5
$!:;'=;'. adA5 AAus'ado a0!e'ado
e@0!i+ido co+0!i+ido con -a
+ano o con a-g"n ins'!u+en'o
co+0!eso!5 E6EM( sinc*i pHoqasqa
a?awiqa ismupunmi, -a 1!u'a +u.
a0!e'ada se 0ud!e5 $e&AyaP
Bi'is3a5 $e&NunP --a0isSa5 9cP
nu'asAa5
$!:;'@. 45 Co+0!i+i! aAus'a!
0!esiona! con -as +anos o a-g"n
ins'!u+en'o -a 1!u'a o a-go 0a!a
saca! e- Augo o -93uido5 $e&AyaP
Bi'i.5 $e&NunP --a0i.5 9cP nuS'ana5
$!:=;:. s5 . adA5 A+a!go 2cido
ag!io5 ZZ Sa-ado a4inag!ado5 SI-
N[N( 3/a'3e5 E6EM( pHosqo aq*a,
c/ic/a a4inag!ada5 $e&AyaP Aa-
+ia 0uc/Ao5 $e&NunP '!aS'!a5
$e&/&BarP a.aS5 EolP 0uc/3o5
9cP 0us/3o asSaS5
$!:=;: :;'. s5 75 APIA5
$!:=;:)';. s5 ?e!+en'o acidu-an'e
sa-ado!5 $e&AyaP Aa+iaA5 $e&NunP
'!aS'!aA5 EolP 0Juss/ 3oo35
$!:=;:)0;. adA5 . s5 75 QHATQEQ5
$!:=;:44'7'. adA5 75 PJOSQOH PJOS-
QOH5
$!:=;:440. s5 $at& 7inag!e!a acide;
es'o+aca- sensacin de acide; en
-a ,oca e- 0a-ada! . e- es'+ago5
$!:=;:6'@. 45 Desacidu-a! 3ui'a! e-
2cido o -o sa-ado de a-g"n
0!oduc'o 0a!a se! a0!o4ec/ado
co+o a-i+en'o5
P!:=;:6'@'@. 45 Pone!se acidas .
a4inag!adas a-gunas sus'ancias o
a-i+en'os5 ZZ !am& Pone!se de +a-
/u+o! una 0e!sona5
$!:=;:<044:. adA5 . s5 A+a!g"e'e
!enegn neu!'ico a4inag!ado
i!asci,-e5 SIN[N( 0/iBaSu35
$!:=;:@. 45 Sa-a!se a4inag!a!se
1e!+en'a!se un a-i+en'o o ,e-
,ida5 SIN[N( 0Jus/3o.5 $e&AyaP
0us/SoA5 EolP 0Jus/3o.5 9cP
0us/Suna5
$!:=;:@ 50="!0. adA5 75 AS PJOSQO5
AS MISRJI5
$!:=;:@ $!:=;:@. adA5 Sa-ad9si+o
+u. 2cido +u. a+a!go5 SIN[N(
0Jos3o--aBa5
$!:=;:@')0@. 45 Ag!ia! acidu-a!
a4inag!a!5 ZZ ?e!+en'a!5 ZZ Sa-a!5
SIN[N( a3/a.ac/i. 3/a'3ec/a.5
E6EM( mi0*una pHosqoyac*iy,
1e!+en'a! o sa-a! -a co+ida5 9cP
0Jus/3o asSaS.ai5
$!:=;:@';. s5 75 QHATQEHAQ5
$!:=;:@'@. 45 Sa-a!se acidu-a!se
a4inag!a!se g!adua-+en'e -as
1!u'as o a-i+en'os a- 1e!+en'a!5
EolP 0us/3o.5 9cP 0us/ Suna5
$!>)>"'. s5 Conc-usin 1ina- o
':!+ino5 SIN[N( 'uSuSu.5 $e&AyaP
0uc/uSa 0a--Ma5 $e&NunP Sa-
+aSa5
$!>)>"')0@. 45 Hace! 'e!+ina!
aca,a! o 1ina-i;a! cua-3uie!
ac'i4idad5 $e&AyaP 0uc/uSac/i.5
$e&NunP Sa+aSac/i.5
$!>)>"'$>@. 45 ?ina-i;a! con-
c-ui!se e@'ingui!se 0!esc!i,i! de
a-guna +ane!a a-go 3ue e+0e;5
SIN[N( 'uSuSa0u.5
$!>)>"';. adA5 Conc-ui,-e 1ina-i-
$!>)>"'=;' ""2 "" $!>@>6;:
;a,-e 'e!+ina,-e e@'ingui,-e5
SIN[N( 'uSuSu35 E6EM( pHuc*u0aq
0awsay, 4ida e@'ingui,-e5
$!>)>"'=;'. adA5 75 PALLWASQA5
$!>)>"'@. 45 ?ina-i;a! 'e!+ina!
conc-ui!> aca,a!se e@'ingui!se5
SIN[N( 'uSuSu.5 9cP 0uc/uSana5
$e&AyaP 0uc/uSa.5 $e&NunP
Sa+aSa.5
$!>)><;'. s5 Sue!'e> -og!o de a-go
e@'!ao!dina!io con cie!'a
1aci-idad5
$!>)><;'@. 45 Tene! sue!'e5
$!>"'<>@. 45 75 MURJAH5
P!>"<>. s5 Arqueol& Luga! . 0e3ueBo
si'io a!3ueo-gico 3ue con'iene
es'!uc'u!as de -a :0oca inSa5 Se
si'"a den'!o de- Pa!3ue
A!3ueo-gico Naciona- de
Sa3sa.Ma+an5
$!>"<>. s5 Ho.o /o.ada /ondonada
ca4idad cnca4a5 SIN[N( 0JuS'u5
E6EM( pHu0rupi unu 0as*an, en e-
/o.o /a. agua5 $e&AyaP 0uS!u5
$e&NunP 0uA!u5 ArgP 0uA!u5
$!>"<> $!>"<>. adA5 Te!!eno con
+uc/as /o.adas u /ondonadas5
SIN[N( 0JuS'u 0JuS'u5 E6EM(
pHu0ru pHu0ru q*ata, -ade!a con
/ondonadas5
$!>"<>)'@. 45 A/onda! ca4a!
/o.os 0!o1undos en -a 'ie!!a
da!-e 1o!+a cnca4a a -as cosas5
$e&AyaP 0uS!uc/a.5 EolP
0JuA!uc/a.5 9cP 0uS!una5
$!>"<>@'@. 45 A/onda!se /undi!se o
a+o-da!se e- 'e!!eno en
1o!+a cnca4a5 $e&AyaP 0uA!u.a.5
$!>"%>. s5 Canas'a ces'a de 1o!+a
ci!cu-a! de 0oco 1ondo 0a!a
4ende! -as 1!u'as de-icadas co+o
-as 1!esas5
$!>"%> $!>"%>. adA5 75 PJURRU
PJURRU
$!>"%>@')0@. 45 A/onda! 0!o-
1undi;a! da!-e 1o!+a cnca4a a
-as cosas u o,Ae'os5
$!>"%>@'@. 45 A/onda!se 'o+a! -a
1o!+a cnca4a de0!i+i!se
/undi!se en 1o!+a ci!cu-a! -as
cosas u o,Ae'os5
$!>">. s5 P-a'o o 0oci--o de ,a!!o
cocido de 1o!+a cnca4a cu.o
'a+aBo es 4a!ia,-e de acue!do a-
0o'aAe5 Muc/as 4eces son 0-a'os
ce!e+onia-es . es'2n deco!ados
con 0in'u!as5 SIN[N( c/uMa5
$!>"> $!>">. s5 75 MATEQLLU5
$!>4%06. s5 onomat& 7o; ono+a-
'o0:.ica de- !uido 3ue 0!oduce -a
ca9da de un cue!0o en una 0o;a o
es'an3ue de agua5
$!>6. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica
de- !uido 3ue 0!oduce -a ca9da de
un cue!0o 0esado so,!e -a 'ie!!a5
P!>6)'?. s5 'ist& 9do-o 3ue !e-
0!esen'a,a a- dios D9a en e- in-
Sa!io5 SIN[N( Wi--Sa PJunc/aM5
$!>6)'?. s5 D9a so-a!5 SIN[N(
0Junc/a.5
$!>6)'@. s5 D9a 'ie+0o 3ue du!a
desde e- a+anece! /as'a e-
anoc/ece!5 SIN[N( 0Junc/aM5 E-
6EM( 0unan pHunc*ay, /o. d9a>
paqarin pHunc*ay, e- d9a de
+aBana> qayna pHunc*ay, a.e!5
$e&AyaP 0unc/aM5 $e&NunP /&
BarP $unP 0Junc/aM 9cP 0uns/a5
$!>6)'@'@. 45 A+anece! ac-a!a!se
e- d9a aso+a!se -a au!o!a
+a'ina-5 SIN[N( 0ac/a 0a3a!i.5
$e&AyaP ac/iS.aA5 a--i3--ai5
$e&NunP Maa-a. Ma-a-a.5 $e&/&
BarP 0aSa!i.5 ArgP 0unc/a.a.5
9cP 0unc/au.a.5
$!>6$>. s5 $at& He+a'o+a /in-
c/a;n conges'in 'u+o! 0!o-
'u,e!an'e5 ZZ s5 . adA5 Pe3ueBo
!ego!de'e /inc/ado5 SIN[N(
0Jun!u5 $e&AyaP 0un0u5
$!>6$>@ $!>6$>@. adA5 Hinc/a-
d9si+o5 ZZ Mu. !ego!de'e +u.
in1-ado5
$!>6$>@'@. 45 Hinc/a!se a0e-o'a!se
in1-a!se a,u-'a!se5 SIN[N( 0unSi.
0unSi--iSu.5
$!>6<>. adA5 Rego!de'e /inc/ado
in1-ado 0e3ueBo . !ec/onc/o5
SIN[N( 0Jun0u5
$!><>. s5 )-o,o ,o+,i--a ,o-sa5 ZZ
Anat& 7eAiga de -a o!ina5 SIN[N(
/is0Ja. 0Ju!u5 ZZ adA5 Pe3ueBo .
!ego!de'e a,o+,i--ado5
$!><> ?0"='. adA5 75 PHARSA5
$!>=;:@. 45 75 PJOSQOH5
P!>=%0. s5 Lool& F$sarocolius de-
cumanus $allas y o'!as es0eciesK5
Cuec/e !ea-5 A4e 0ase!i1o!+e de
-a 1a+i-ia ic'9!idos de 0-u+aAe
a+a!i--o . -ad!i--o !oAi-
;o de -a se-4a 0e!uana5 Los nidos
son 4is'osos 3ue cue-gan de
2!,o-es a-'os5 SIN[N( 0aMSa!5
$e&AyaP 0aMSa!Ao!i5 ZZ 75 PHUSTI5
$!>%0. s5 Candado ce!!adu!a c/a0a de
segu!idad de -as 0ue!'as
cons'!uida 9n'eg!a+en'e de
+ade!a con eng!anaAes a +ane!a
de dien'es 3ue gi!an con una --a4e
--a+ada sullu& ZZ adA5 Con-
ges'ionado /inc/ado a- !e4en'a!5
SIN[N( c//o3o 0Ju--u5 E6EM( pHuti
uya runa, /o+,!e con ca!a
/inc/ada5
$!>%0@ $!>%0@. adA5 Hinc/ad9si+o
in1-ad9si+o conges'ionad9si+o5
$!>%0@'@. 45 Hinc/a!se in1-a!se
conges'iona!se5 SIN[N( 0unSi--i-
Su.5
$!>@7>. s5 7asiAa de ,aBo cocido 3ue
'iene -a 1o!+a de una Aa!!a cu.a
0a!'e 4en'!a- es 0!o+inen'e . con
asa o go--e'e 0a!a '!ans0o!'a!-o5
SIN[N( /u+iMa5
$!>@:6;:@. 45 Re0!esa!se -as aguas en
-as 1osas o es'an3ues o cua-3uie!
de0!esin de- sue-o5 SIN[N(
0Jon3oc/aSu.5 EolP 0Ju.on3o.a.5
$!>@%>. s5 Ho.o 0!o1undo 0o;a
1o!+ada en -os -ec/os de -os !9os5
SIN[N( 0Ju.unSu5 ZZ ?osa o
!ec2+a!a 1une!a!ia5
$!>@>6">. s5 75 PJUHTU5
$!>@>6;:. s5 Re+anso !e+o-ino de-
!9o5 ZZ ?osas 0!o1undas en e- !9o5
SIN[N( 0Jon3o5 $e&AyaP 0uSu'u
usc/Su5 $e&NunP u'!Su5
""# ;'44> %'"'
Q# ;. al!a+& Consonan'e si+0-e
oc-usi4a 0os'4e-a! +o+en'2nea
. sono!a de- a-1a,e'o runasimi o
q*eswa Fquec*uaK5 Se 0!onuncia
qa con -a ,oca co+0-e'a+en'e
a,ie!'a --e4ando e- 0os' de -a
-engua en con'ac'o con e- 4e-o
de- 0a-ada! o -a "4u-a5 Ocu!!e en
'odas -as 0osiciones5
;')'. adA5 . s5 Des/id!a'ado5 ZZ
A-i+en'o secado a- So-5 ZZ Ta--os
/oAas 1-o!es o 1!u'os secados a-
So- 0a!a conse!4a!-os +eAo!5 9cP
c/aMc/a5
;')'=;'. adA5 Des/id!a'ado a- So-5
SIN[N( c/JaSic/is3a5 E6EM(
qac*asqa qonc*a, /ongos se-
cados a- So-5
;')'@. 45 Seca! a- So-5 SIN[N(
c/JaSic/i.5 $e&AyaP c/aSic/i.5
;')0. s5 Dis0e!sin5 ZZ Re+o4i-
+ien'o de g!anos u o'!os 0a!a
se! secados o 'os'ados en 1o!+a
0a!eAa5
;')0@. 45 Re+o4e!5 ZZ Mo4e! de un
-ado 0a!a o'!o -os g!anos5 ZZ
Es0a!ci! dis0e!sa! g!anos con -a
+ano o 'a,-i--a5
;')0@"')'@. 45 Qa!andea! ZZ Re-
+o4e! -os g!anos 0a!a 'os'a!5
SIN[N( Mis'Ja.Sac/a.5 E6EM( *an-
0Ha qac*iy0ac*ay, !e+o4e! e-
'os'ado5
;')0@">@. 45 Reuni!5 ZZ 6un'a! o
ensaca! a-go a!!as'!ando con -a
+ano o una 'a,-i--a5
;')>. s5 Pas'o 1o!!aAe 0a!a a-i-
+en'a! e- ganado5
;')> ;')>. s5 9col&Keg& ?o!-
+acin /e!,2cea de 0-an'as
1o!!aAe!as5
;'4'. adA5 75 CHICHI5
;'4'?'@'. s5 75 QAMILI5
;'4'@?'. s5 Lool& F,neros Amolis&
/tenocercus& Tropidurus,
Ciolaemus . o'!osK5 Laga!'iAa5
7e!'e,!ados 'e!!es'!es con cue!0o
cu,ie!'o de esca+as c!neas
cua'!o 0a'as . co-a -a!ga5 SIN[N(
3a!a.Ma su Su--uSu a!a!anS/a5 ZZ
adA5 !igdo& D9cese a -os niBos
0e3ueBos . !20idos5 $e&AyaP
3a!a.Ma Aa!a.Ma5 EolP
a!a!anS/a5
;'44'. s5 7o-an'e !ueda o 0ie;a
ci!cu-a! de -a !ueca5 SIN[N( 0/i-
!u!u 0/i--i--u5 I65L5P5K
Q'44';'='. s5 Arqueol& FQue+rada
*eladaG& Sec'o! a!3ueo-gico de
-a ciudad inSa de PJisa3 u,icado
en -a 0a!'e N de -a +is+a5 Es'2
con1o!+ada 0o! !ecin'os
andenes 'e+0-os cana-es
esca-ina'as ca--es angos'as e'c5
A-gunos !ecin'os son de dos ni-
4e-es e- 0!i+e!o de 0ied!a . e-
segundo de ado,e5 Es'e sec'o! se
/a--a ais-ado den'!o de -a +is+a
ciudad 0o! +edio de un a+u!a-
--a+ien'o 0o! enci+a de- ca+ino5
Los '!a,aAos de in4es'igacin
a!3ueo-gica de DLNG^DLN% /an
de'e!+inado 3ue 1ue un a0llawasi
si+i-a! a- de- g!u0o de -os
`+o!'e!os` de Mac/u0iAc/u5 A
es'e -uga! se -e conoce 'a+,i:n
/o. co+o 'anan0ay o 0a!'e
+edia su0e!io!5
;'44'<0)0@. 45 Hace! inicia! e+-
0e;a! o co+en;a! un '!a,aAo o
accin cua-3uie!a5
;'44'<06'. adA5 Inicia,-e co+en-
;a,-e5 ZZ A-go 0a!a e+0e;a!5
;'44'<06'">@. 45 E+0e;a! a +o-
-es'a!se5
;'44'<0;. adA5 . s5 P!inci0ian'e
no4a'o iniciado5 EolP 3a--a!iA5
9cP Sa--a!iS5
;'44'<0=;'. adA5 E+0e;ado iniciado
co+en;ado 0!inci0iado5 SIN[N(
BaM0as3a5
;'44'<0@. 45 Co+en;a! e+0e;a!
inicia! o 0!inci0ia! un ac'o5
$e&AyaP Aa--a. Aa--a!Su.5 $e&/&
BarP Sa--a!i.5 9cP 0aSa!i.5
;'4450. s5 Anat& $e&AreqP Hueso de-
o+0-a'o ICa.--o+aK5 $e&.usP
3a!+i5
;'44$'. s5 Agri& Tie!!a !e+o4ida
des0u:s de- esca!,e5 E6EM( papa
qallpa, 'ie!!a donde se cosec/a
0a0a5
;'44>. s5 Anat& Lengua5 [!gano de-
sen'ido de- gus'o5 ZZ B%s&
Leng<e'a de 1-au'a5 $e&AyaP Aa-
--u5 9cP Sa--u5
;'44> ;'44>. s5 75 QALLU TARA5
;'44> %'"'. s5 Lool& FElenius . o'!as
es0eciesK *a,osa5 Mo-usco
gas'e!0odo 0u-+onado 3ue
seg!ega una es0ecie de ,a,a5
7i4e en -uga!es /"+edos5 SIN[N(
-i+asa a-icu.a5 ZZ FJasciola
*eptica CinneoG Dis'o+a5
P-a'e-+in'o 1o-i2ceo 0a!2si'a en
e- /9gado de- ganado -ana! .
acciden'a-+en'e 'a+,i:n en e- de-
no+,!e --a+ado dis'o+a'osis
/e02'ica5 SIN[N( 3a--u 3a--u
a-iSu.a5 ArgP sagua.0:5 ZZ adA5
!am& D9cese a -as 0e!sonas 0o-
Q
;'44>)'@ ""& ""' Q'$')-;-
co co+unica'i4as 3ueno 'ienen
1aci-idad de 0a-a,!a5
;'44>)'@. 45 B%s& NEOL5 Pone!
-eng<e'a a -os ins'!u+en'os +u-
sica-es ae!1onos co+o -a 1-au'a
sa@o e'c5 SIN[N( 3a--unc/a.5
;'44>6)'@. 45 75 QALLUCHAH5
;'44>66'@. 45 Qui'a! -a -engua
des-engua! a -os ani+a-es de-
go--ados5
;'44>='$'. adA5 Leng<e'n -en-
gua!a; des-enguado5
;'44>%'"'=;'. s5 Keter& Ani+a-
0a!asi'ado con -a 1acio-a /e02'i-
ca 1acio-asis5 E6EM( qalluta0asqa
llama, --a+a 0a!asi'ada 0o! -a
1acio-asis5
;'44>@"')'@. 45 Lengua! +os'!a! -a
-engua en +o1a5
;'5'6%06'. s5 O,Ae'o do!ado 0a!a e-
ganado! de una 0!ue,a5
;'5'6'. s5 *o-so 0a!a -a coca5
SIN[N( c/Jus0a5
;'5040. s5 EolP Ho+,!e de -a !egin
Qa-aMa.a en *o-i4ia5 SIN[N(
3a-aMa.a5 IT:!+ino a.+a!a
u'i-i;ado en 3uec/uaK5
;'5> $0)'6'. s5 QAHCHU5
;'5@'. s5 75 QANA5
;'6. 0!on5 T"5 Segunda 0e!sona en
singu-a!5 $e&AyaP 3a+ Aa+5
$e&NunP 3a+5 $e&/&BarP San5 9cP
San5
;'6'. s5Mon'eci--o de 0a0a5 SIN[N(
3a+.a 3o'u5
;'6)0=. Jol0& Dan;a 1o-S!ica de
o!igen inSaico eAecu'ada 0o! -os
na'i4os de -as 0!o4incias de
Ranc/is . Quis0iSanc/is Qos-
3o Pe!"5
;'6)0=. adA5 n%m&card& N"+e!o
sie'e IOK5 $e&AyaP Aanc/is5
$e&NunP 3an'!is/5 9cP Sanc/iS5
;'6)0= )>6"'. adA5 n%m&card&
Se'en'a IO$K5
;'6)0= >6>. adA5 n%m&card& Sie'e
+i--ones IOJ$$$$$$K5
;'6)0= 7-;-6. s5 n%m&ord& S:0-
'i+o o -uga! s:0'i+o5 9cP San-
c/i BiSi5
;'6)0= $')'". adA5 n%m&card&
Se'ecien'os IO$$K5
;'6)0= ?'<'6;'. adA5 n%m&card&
Sie'e +i- IO$$$K5
;'60$>. s5 Pec'o!a-5 Pec/e!a5 ZZ
'ist& En e- inSana'o 0ec'o!a-
+e'2-ico con -a 1igu!a de- So-5
;'6">6'. 0!on5 7oso'!os us'edes5
Segunda 0e!sona 0-u!a-5
$e&AyaP 3a+Suna Aa+Suna5
9cP SanSuna5
;'6;'6'. s5 Lool& FCop*oneta
specularicides a)ticola Bene-
gau:K5 Pa'o andino5 A4e an-
ce!i1o!+e de -a 1a+i-ia ana'i-
dae de co-o!acin 0a!do -eona-
da con +oBo de 0-u+as a-a!ga-
das en -a nuca5 $e&AyaP
SanSana5
;'6%>. s5 Eot& F.antua +u:i!olia
NussK5 He!+oso a!,us'o de -a
1a+i-ia de -as 0o-e+oni2ceas5
Sus 4is'osas 1-o!es !oAas cons'i-
'u.en Jlor /agrada de los
)n0as . ac'ua-+en'e es -a Jlor
;acional del $er%& Se -a
encuen'!a !e0!esen'ada en -as
'e-as .
o,Ae'os de -a cu-'u!a inSaica5 En
-a ac'ua-idad -os ca+0esinos
ado!nan sus +on'e!as o so+,!e-
!os con ,e--os !aci+os de 3an'u5
E@is'en 'a+,i:n 1-o!es de co-o!
!osado ana!anAado . a+a!i--o5
SIN[N( 3an'u'a 3an'u'a. 3an'u3
3an'us5
;'6%>;. s5 75 QANTU5
;'6%>=. s5 75 QANTU5
Q'6%>= M'<"'. s5 Arqueol& F$o-
+lado de clavelinas o qantusG&
Si'io a!3ueo-gico u,icado a
EGN$ +5s5n5+5 en -a ;ona eco-
-gica de -a se-4a a-'a su0e!io! a
escasos +e'!os de- ca+ino inSa
'!adiciona- . a- N de P/u.u0a'a
Ma!Sa en di!eccin de Ma-
c/u0iAc/u5 Es'2 con1o!+ado 0o!
'!es !ecin'os de 1o!+a !ec'angu-
-a! dis0ues'os 1!en'e a una a1-o-
!acin !ocosa con -a 3ue 1o!+a
un 0a'io a- 3ue se 'iene acceso
0o! una 0ue!'a de do,-e Aa+,a5
Asi+is+o 'iene sie'e andenes de
1ac'u!a inSa 0o! -a 0a!'e o!ien-
'a-5 P!o,a,-e+en'e 1ue un tanpu
o 'a+,o 0a!a cie!'os 4iaAe!os a
Mac/u0iAc/u5
Q'6%>= P'%'. s5 9tno*ist& FAndn
de clavelinas o qantusG5 P!i+e!
,a!!io inSa de -a ciudad de-
Qos3o u,icado en -a 0a!'e N de
-a +is+a . 0a!'e S de Sa3sa.-
Ma+an5
Q'6%>= R';'@. s5 Arqueol& F,alp#n
de clavelinas o qantusK5 Pe3ueBo
g!u0o a!3ueo-gico
u,icado en -a 0a!'e NO de -a
ciudad inSa de PJisa35 Es'2 con-
1o!+ado 0o! DP es'!uc'u!as o !e-
cin'os en su +a.o!9a de cu-'u!a
Ri--Se !eocu0ado . +an'enido
0os'e!io!+en'e 0o! -os inSas5
P!o,a,-e+en'e es'e si'io 1ue un
0a-acio !ea- .a 3ue se /a--a ais-
-ado de- cen'!o 0o-9'ico^ad+i-
nis'!a'i4o 3ue 1ue PJisa35 Tiene
su 0!o0io a0!o4isiona+ien'o de
agua . andenes5 Con'iene 'e+-
0-os 0a'ios !ecin'os . 1uen'es5
;'6%>%'. s5 75 QANTU5
;'6%>%'@. s5 75 QANTU5
;'7'7'7'=. s5 75 QAAAAH5
;'7'7'7'@. s5 C/i--ido de do-o! de
-os 0e!!os5 SIN[N( 3aBaB2s5 ZZ 45
Da! e- 0e!!o c/i--idos de do-o!5
;'70?'. s5 Eot& F.*enopodium
pallidicaule AellenG5 P-an'a
cu-'i4ada de- a 1a+i-ia de -as
3ueno0odi2ceas ,as'an'e 0a!e-
cida a -a 3uinua5 alim& Las se-
+i--as son 0e3ueBas de +2s o
+enos un +i-i+e'!o de di2+e'!o>
'os'adas . +o-idas son +u.
u'i-i;adas en -a a-i+en'acin de-
ca+0esinado de- de0a!'a+en'o
de Puno . en -as 0!o4incias a-'as
de- Qos3o5
Q'$')-;-. s5 Bit& Pe!sonaAe de -a
-e.enda . -a +i'o-og9a 3uec/ua5
HiAa de -a Diosa Pac/a+a+a .
de- So- 3ue !e0!esen'a a -a +uAe!
'eAedo!a . /acendosa diosa de-
/oga!5 I65L5O5M5K
;'$'<0 ""( "") ;'<;:)0;
;'$'<0. s5 7o; g!i'o c/i--ido
au--ido5 $e&A.a( Aa0a!ii Aa0a!iSu.5
$e&/&BarP Sa0a!i.5
;'$'<0)0@. 45 Hace! g!i'a! o c/i--a!5
ZZ L-a+a! a 4o; a-'a5 $e&AyaP
Aa0a!ic/i.5 $e&NunP Sa0a!ic/i.5
;'$'<0">;. adA5 . s5 75 QAPARIQ5
;'$'<0;. adA5 . s5 )!i'n c/i--n5
SIN[N( 3a0a!iSu35
;'$'<0@. 45 )!i'a! c/i--a! --a+a! a
g!i'os5 $e&AyaP Aa0a!i.5 $e&NunP
3a0a'!aSu.5 9cP c/auc/ana5
;'$'<;')'@. 45 C/i--a! g!i'a!
con'inua+en'e5 SIN[N( Ma3/a.-
Sac/a.5
;';'. s5 PeBn 0eBasco !o3ue!9a5
$e&AyaP /a'un AaAa5 $e&NunP
ManSa5 ZZ adA5 A0!e'ado a0!e-
'uAado sa'u!ado5 SIN[N( /un'Ja5
;';')'">@. 45 A1e!!a!se sos'ene!se
1i!+e in1-e@i,-e5
;';'$'6'. s5 Des0eBade!o ,a-
!!anco a,is+o5 9cP SaSa0ana5
;';'$'@. 45 Des0eBa!se des,a-
!!anca!se !oda! 0!eci0i'a!se5 9cP
SaSa0a.5
;';'$'@">@. 45 75 URMAHRUH5
;';'; =>6"'6. s5 Eot& FTillandsia
usnecides C&K Sa-4aAina5 P-an'a
e091i'a de -a 1a+i-ia de -as
,!o+e-i2ceas> c!ece so,!e -os
!o3ueda-es . a!,o-es des-
co-g2ndose a +ane!a de ca,e--e!a
o de ,a!,as5 Se u'i-i;a 0a!a
e+,a-aAe de o,Ae'os 1!2gi-es 0a!a
!e--ena! a-+o/adas . co--
c/ones as9 co+o 0a!a -a con1eccin
de- dis1!a; de a-gunas dan;as
1o-S-!icas co+o Sa3sa de -a
0!o4incia de Pa!u!o Qos3o5 SIN[N(
Mi--+a3a3a Mi--+a/ina5
;';'@ ;';'@. adA5 ?o!'9si+o so-id9-
si+o a0!e'ad9si+o5 SIN[N( +a'Ji.
+a'Ji.5
;';'@'@. ad45 Pe'!i1ica!se so-
-idi1ica!se endu!ece!se5 SIN[N(
!u+i.a.5
;';-. s5 Lool& FT*erislicus caudatus
melanopis ,melin . o'!os5K
*andu!!ia5 A4e ciconi1o!+e de -a
1a+i-ia '/!eSioni'/idae5
Incon1undi,-e 0o! su 4ien'!e neg!o
ca,e;a . cue--o oc!2ceos a -as g!is
. 0a'as !oAas5 ZZ Pe!'enencia
0!o0iedad /e!edad5 SIN[N( 3a3nin5
$e&AyaP Sa0u3nin Sa3nin5 9cP
SaSi5
;'<'. s5 Pie- cue!o 0e--eAo5 $e&AyaP
jara, SinSi5 $e&NunP u'a5 9cP Sa!a5
;'<')'. s5 Keter& Sa!na !oBa as-
ca!iosis5 Ma- 3ue a1ec'a a -os
ca+:-idos co+o -a --a+a o a-0aca5
SIN[N( S/iSi on3o.5 $e&AyaP
Sa!ac/a --e3'e5 9cP Sa!ac/a5
;'<')'=;'. adA5 . s5 $at& Sa!noso
!oBoso5 SIN[N( S/iSi5 $e&AyaP
3a!ac/asAa5 EolP --iA'is3a5 9cP
Sa!ac/asSa5
;'<')'@. 45 75 QARANCHAH5
;'<')>. s5 Li,!o an'iguo 1o!!ado con
0e!ga+ino . e+0as'e +u.
0ecu-ia!5
;'<'">@. 45 Se!4i!se au'ose!4i!-
se 0!o4ee!se /ace!se -os 0-a'os5
E6EM( lawa qara0uy, se!4i!se -a
c!e+a de +a9; o c/uBo5
;'<'6'. s5 7aAi--a 0a!a se!4i! a-i-
+en'os( 0-a'os cuc/a!ones o
de0si'os si+i-a!es5 $e&AyaP
/a!ana Aa!ana5 9cP Sa!ana5
;'<'6)'@. 45 Encue!a! 1o!!a! o
'a0i;a! a-go con 0e!ga+ino de
ganado ca0!ino u o'!os5 SIN[N(
3a!ac/a. 0Ja3-ac/a.5
;'<'6'@. 45 Des0e--eAa!5 SIN[N(
c/Jus'i.5 $e&AyaP c/Ju'i. 0is'a.5
;'<'$'. s5 Co!'e;a 3ue se des0e--eAa
de -os '!oncos seg"n su desa!!o--o5
$e&AyaP Aa!a sac/aA Aa!an5 $e&NunP
3a-a+5 $e&/&BarP Sas0i Sa!a5
;'<'$!'%0. s5 Bed& Cas0a cas0osidad
esca+osis e0i'e-ia- de -a ca,e;a5
SIN[N( SuS/i5 $e&AyaP SuSi
+ac/Sa5
;'<';. adA5 . s5 P-a'eado! dis'!i,uido!
de 0o'aAes o a-i+en'os a 0e!sonas o
ani+a-es5
;'<'?'%'6'. s5 Pan'a-n de cue!o
0a!a 0!o'ege! e- 0an'a-n de -ana
u'i-i;ado 0o! -os Aine'es de -a
0!o4incia de C/u+,i4i-cas
de0a!'a+en'o de- Qos3o Pe!"
3uienes -o usan con +uc/a ga-a5
;'<'@. 45 Se!4i! o 1!ece! a-i+en'os en
0-a'os o 4aAi--as a -as 0e!sonas o
da! a-i+en'os a -os ani+a-es5
SIN[N( Sa!a.5
;'<'@'@. 45 Pe--eAa!se co!'esa!-
se5 ZZ Endu!ece!se a +ane!a de
0e--eAo5
;'<'@?'5 s5 75 AQARWITU
ARARANRHA QALAHWA5
;'<0"' >6">7'. s5 tej& Pe3ueBo
'eAido cuad!angu-a! 3ue !ecu,!e -a
es0a-da . 'a+,i:n se u'i-i;a 0a!a
ca!ga!5 SIN[N( Sa!iSa unSuBa5
IM565 de -a E5K
;'<50 %>44>. s5 75 QALLMI5
;'<506. s5 Anat& O+0-a'o5 SIN[N(
3/a!+in5 $e&AyaP Aa!+in5 9cP
Sa!+in5
;'<$'. s5 Riego5 $e&AyaP 0a!Au5 9cP
0aSu5
;'<$')0@. 45 Hace! !ega!5 SIN[N(
+a--+ac/i.5 $e&AyaP 0a!Auc/i.5
9cP 0a!Suc/i.5
Q'<$'"'6)'. s5 75 RARPARANCHA5
;'<$'6'. s5 Regado! i!!igado!
ins'!u+en'o 0a!a !ega!5
;'<$'=;'. adA5 Regado i!!igado
!ociado con agua5 E6EM( qarpasqa
allpa, 'ie!!a !egada5
;'<$'@. 45 Rega! !ocia! con agua5
$e&AyaP 0a!Au.5 9cP 0a!Suna5
;'<;:. s5 E@0u-sin desa-oAo5 SIN[N(
MiSc/Ju5 $e&AyaP Misc/u Aa!Au5
$e&NunP 3a-3a5 $e&/&BarP Mis/c/u5
;'<;:)0">@. 45 Hace!se e@0u-sa!
des0edi! ,o'a! de un -uga!5 $e&AyaP
Aa!Aoc/iSu.5 $e&NunP Sa-Suc/iSu.5
;'<;:)0;. adA5 . s5 E- 3ue o!dena
e@0u-sa! a o'!o5
;'<;:)0@
;'<;:)0@. 45 Hace! 3ue e@0u-sen
des0idan o ,o'en de un -uga! a
una 0e!sona o ani+a-5 SIN[N(
MiSc/Juc/i. I+2s 0!o0io en caso
de cosasK5
;'<;:6'. adA5 E@0u-sa,-e o saca,-e
de un -uga! sea ani+a- o 0e!sona5
SIN[N( 3a!3ona0a35 E6EM(
qarqona uywa, ani+a-
e@0u-sa,-e5
;'<;:6'">@. 45 E@0u-sa!se ,o'a!se
+u'ua+en'e de un -uga! en'!e
dos o +2s 0e!sonas 3ue !iBen5
SIN[N( MiSc/JunaSu.5
;'<;:6'$';. adA5 75 QARQONA5
;'<;:;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue e@-
0u-sa e@0u-sado!5 $e&AyaP Aa!AuS5
$e&NunP Sa-SuA5
;'<;:@. 45 E@0u-sa! des0edi!
desa-oAa! de un -uga! a 0e!sona o
ani+a-5 SIN[N( /a'a!ic/i. /a'Ja.
MiSc/Ju.5 $e&AyaP Aa!Au.
MiSc/u.5 $e&NunP Sa-Su.5
$e&/&BarP Mis/c/u.5 9cP s/a'ana5
;'<;:@=0@. 45 A.uda! a e@0u-sa!
desa-oAa! /ec/a! o ,o'a! de un
-uga! a 0e!sona o ani+a-es5 E6EM(
unupatamanta uywata qarqoysiy,
a.uda a desa-oAa! e- ganado de -a
aguada5
;'<?'. s5 Lool& F9picauta sp&G )u-
sano de -as /oAas5 Co-e0'e!o
de0!edado! de- 1o--aAe de 4a!ios
cu-'i4os5 SIN[N( i--a 3/a!Ma
!a0/i Su!u Ino+,!es +2s co-
+unesK5 ZZ adA5 P2-ido 02-ida5 ZZ
A+a!i--en'o5 ZZ Do!ado5
;'<?' "><>. s5 Lool& )usano 3ue
4i4e en e- 'a--o de -a ac/u0a--a5
Bed&Jol0& Mo-ido . /e!4ido se
'o+a 0a!a au+en'a! -a -ec/e
+a'e!na5
;'<?'<>$'@. s5 Beteor& So-
in4e!na- 02-ido5
Q'<?'=. s5 ,eog& Ca!/uas5 P!o-
4incia de- de0a!'a+en'o de An-
cas/ Pe!" con E##%# /a,i'an'es
en DLND5
;'='. s5 .lim& He-ada5 ?!9o in4e!na-5
SIN[N( c/i!i S/u'u5 E6EM( qasa
pac*a, 'ie+0o /e-ado5 $e&AyaP
Aasa a.a a.a5
;'=' $0=;:. s5 75 QJASA PESQO5
;'=' ?'=' $0=;:. s5 75 QJASA PESQO5
;'=')0@. s5 Pone! a -a /e-ada a-go
0a!a conge-a!5 Po! eAe+0-o en -a
a-i+en'acin -as 0a0as se
conge-an 0a!a e-a,o!a! e- 0Hac*u
c*Huno; e- c/uBo -a +o!a.a o -a
-ec/e conge-ada 3ue se deno+ina
0*utuc*i&
Q'='5'<"'. s5 ,eog& F$o+laci#n
*eladaG CaAa+a!ca5 I+0o!'an'e
de0a!'a+en'o de- Pe!" 1a+oso
0o! sus ,aBos 'e!+a-es !es'os
a!3ueo-gicos 0!oduccin a-
g!o0ecua!ia e@'!accin +ade-
!e!a +ine!a-es e'c5 Su ca0i'a-
cuen'a con ONPLD /a,i'an'es . e-
de0a!'a+en'o con DJ$G%%P$
/a,i'an'es en DLND5
Q'='6'. s5 Arqueol& FCugar para
congelarG& Pe3ueBa 2!ea de es-
'!uc'u!as a!3ui'ec'nicas de 1ac-
"#1
'u!a inSa u,icada en -a 0a!'e N
in+edia'a a -a P-a;a de A!+as o
HaMSa.0a'a de -a ciudad de-
Qos3o5 ZZ 9tno*ist& Pa-acio 3ue
0e!'eneci a- InSa Wa.na Q/a0a3>
e!an dos es'!uc'u!as de 1o!+a
ci!cu-a! en -a P-a;a HaMSa.0a'a
Iac'ua- P-a;a de A!+asK5 SIN[N(
Rasana5
;'=';. adA5 He-adi;o /e-a,-e5 SIN[N(
3asa3na5 $e&AyaP Aasa35
;'=';6'. adA5 75 QASAQ5
;'='@. 45 .lim& He-a!> /ace! ce-aAes
1!9o in4e!na- con 'e+0e!a'u!as de
+uc/os g!ados ,aAo ce!o5 $e&AyaP
Aasa.5 9cP Sasana5
;'='@'@. 45 .lim& To+a! e- cie-o co-o!
de -os ce-aAes !oAi;o a- a+a!i--o5 ZZ
E+0a-idece! -a 4es'i+en'a con -a
-u; so-a!5
;'=0D in'e!A5 QDejaO Q;o manoseesO
Q;o toquesO ZZ adA5 Quie'o es'2'ico
'!an3ui-o in+4i-5 ZZ Desocu0ado
4ac9o 4acan'e inac'i4o5 $e&AyaP
Aasi a--in--a5 $e&NunP /aMSa5 9cP
Sasi5
;'=0)0;. adA5 . s5 Que desocu0a o
4ac9a un con'enido 0a!a deAa!-o
4ac9o5 SIN[N( c/Jusa3.ac/i35 E6EM(
wasi qasic*iq, 0e!sona 3ue 4ac9a -a
casa 0a!a +uda!se5
;'=0)0@. 45 Desocu0a! 4acia! e-
con'enido de un de0si'o5 $e&AyaP
Aasic/i.5 9cP Sasina5
;'=044'. adA5 T!an3ui-o sosegado
es'2'ico in+4i- du!an'e un
'ie+0o5 E6EM( qasilla *anpic*i0uy,
/a;'e cu!a! '!an3ui-o> qa-
;'%'@
silla 0ay, :s'a'e sosegado5
;'=0;. adA5 7acan'e 4ac9o desocu0ado
en un 0-a;o 0!@i+o5
;'=0<'@'@. 45 Es'a! sie+0!e de-
socu0ado 4acan'e o inac'i4o5
;'=0@. 45 Es'a! desocu0ado sin '!a,aAo5
E6EM( llan0Hanamanta qasiy&
desoc"0a'e de- '!a,aAo5 $e&AyaP
Aasi.5 9cP Sasina5
;'%'. s5 ?!a;ada co,iAa o +an'a 0a!a
do!+i!5 $e&AyaP Aa'a Aa'ana5 9cP
Sa'a5
;'%')'@. 45 Aco,iAa! 'a0a! o cu,!i!
con 1!a;adas o +an'as5 $e&AyaP
Aa'a.5 9cP Sa'ana5
;'%'">@. 45 Aco,iAa!se cu,!i!se con
+an'as o 1!a;adas5 E6EM(
pu?unapaq qata0uy, aco,iAa!se o
cu,!i!se 0a!a do!+i!5
;'%'6'">@. s5 A,!iga!se +u'ua+en'e
con 1!a;adas o +an'as5 SIN[N(
0Jis'unaSu.5
Q'%'6044'@. s5 Astron& 79a -2c'ea5 ZZ
C!u; de- Su!5
;'%';. s5 . adA5 Pe!sona 3ue co,iAa o
cu,!e con 1!a;adas a o'!a 0e!sona o
cosa5
;'%'=;'. adA5 A,!igado cu,ie!'o con
1!a;adas o +an'as5 SIN[N( 0Jis'us3a5
;'%'@. s5 He!no conso!'e de -a /iAa en
!e-acin a- 0ad!e5 ZZ Lool& FBustela
!renatG& Co+ad!eAa5 Pe3ueBo
+a+91e!o de cue!0o a-a!gado .
1-e@i,-e +u. sanguina!io5 Ma'a
0a!a a-i+en'a!se de -a sang!e de sus
49c'i+as es0ecia-+en'e de ga--inas5
"#*
;'%'@)' "#2 "# ;'@44')0">@
SIN[N( ac/u3a--a5 $e&NunP un-
c/uc/uSu. Ma.Mas/5 ZZ 45 Cu,!i!
con 1!a;ada o +an'as 0a!a
0!o'ege!-o5 $e&AyaP Aa'a.5 SIN[N(
'u--Sa5 9cP Sa'a.5
;'%'@)'. s5 75 ACHUQALLA5
;'%'?0. s5 Qum& Ca- 3ue+ada
a0agada con agua sa-ada5 Se -isa
co+o su0-e+en'o +ine!a- en -a
a-i+en'acin /u+ana5 E6EM(
qatawi lawa, +a;a+o!!a de
3uinua +o-ida /e!4ida en agua o
-ec/e a- 3ue se -e ag!ega ca-
a0agada con agua sa-ada . g!asa5
IO5*5 . M5*5K
;'%'@5'=0. adA5 ConcuBado5 T!a'o
en'!e -os es0osos de dos /e!-
+anas5
;'%0. adA5 Con'inuo co!!e-a'i4o
seguido en cadena o /i-e!a5 SIN[N(
3a'i--a5 $e&AyaP seAe sin!i5
;'%0 ;'%0. ad45 Uno '!as o'!o5
Con'inuada+en'e seguido en
/i-e!a5 SIN[N( 3a'i--a5 $e&AyaP 'i!a
'i!a5
;'%0)0">@. 45 DeAa!se !e+eda!
segui! o i+i'a!5 ZZ Consen'i! se!
seguido5
;'%0)0@ s5 Segui! e- eAe+0-o i+i'a!
a-go a a-guien5 SIN[N(
.ac/a0a.a.5 $e&AyaP Aa'ic/i.
.ac/a0aSu.5 $e&NunP a'ic/i.
.a'!a0sa.5
;'%0)>$'. adA5 75 QATIRU5
;'%0"')'@. 45 Pe!segui! a!!ea! de
un -ado 0a!a o'!o5 Acosa!5 SIN[N(
3a'i.Sac/a.5 $e&AyaP Aa'iSac/a.5
9cP .aSa0a.5
;'%0">. adA5 Seguido!5 Pe!sona 3ue
sigue a o'!o a0egado5 SIN[N(
3a'ic/u0a5
;'%0">@. 45 Segui!se a0ega!se
aco+0aBa! a una 0e!sona 3ue 4a
de 4iaAe5 SIN[N( 3a'i!iSu.5
;'%044'. s5 Ac'o seguido5 ZZ ad45 En
/i-e!a en 1i-a con'inuada+en'e
en 1o!+a inin'e!!u+0ida5 ZZ SIN[N(
3a'i 3a'i 3a'i 3a'is--a5 $e&AyaP
si!i--a seAe--a5 $e&NunP /i'!.a5 9cP
si3!i5
;'%06'">@. 45 Pe!segui!se segui!se
i+i'a!se +u'ua+en'e5
;'%0$'. s5 Segui+ien'o 0e!secucin5
ZZ In4es'igacin5 $e&AyaP Aa'i0a5
$e&NunP 3a-iSa'!asa5 9cP Sa'i0a5
;'%0$'">;. adA5 . s5 75 QHEPA PURIQ
QHEPACHARUQ5
;'%0$'">@. 45 Segui!5 ZZ T!a'a! de
segui! o aco+0aBa! 0o! -a 1ue!;a5
;'%0$';. adA5 . s5 Seguido! con'i-
nuado!5 ZZ I+i'ado!5 $e&AyaP Aa-
'i0aS5 9cP Sa'i0a5
;'%0$'@. 45 Segui! a /u!'adi--as
segui! -a '!a.ec'o!ia de- o'!o5 9cP
Si'ina .aSa0ana5
;'%0$'@'@. 45 Es'a! '!as a-guien en
1o!+a 'ena; . 0e!sis'en'e5
$e&AyaP Aa'i0a.a.5 9cP Sa'i0a.
Si'i0a.5
;'%0$>6'">@. 45 Segui!se o!de-
nada+en'e> i! '!as o'!os5
;'%0;. s5 . adA5 A!!ie!o5 ZZ I+i'ado!
3ue sigue un o!den o secuencia5 ZZ
E- siguien'e e- 3ue
sigue5 SIN[N( 3/e0a 0u!i35
$e&AyaP Aa'i35
;'%0<0">@. 45 Segui! de i+0!o4iso5
SIN[N( 3a'iSu.5 E6EM( puriqta
qatiri0uy, segui! a- ca+inan'e5
;'%0<06'">@. 45 A!!ea!se 0e!segui!se
+u'ua+en'e5 ZZ A0!e+ia!se
acosa!se5 $e&AyaP Aa'i!inaSu.5
;'%0<0@. 45 Pe!segui! a!!ea! de
i+0!o4ise5 E6EM( suwata qatiriy,
0e!sigue a- -ad!n5
;'%0=44'. ad45 75 QATILLA5
;'%0@. 45 A!!ea! a0!e+ia! acosa! a
-os ani+a-es . a- /o+,!e5
$e&AyaP Aa'i.5 9cP Sa'ina5
;'%0@"')'6'">@. 45 Pe!segui!se
acosa!se +u'ua+en'e5 $e&AyaP
Aa'inaSu.5
;'%0@"')'@. 45 Pe!segui! a!!ea! 0o!
do3uie! acosa! a cada !a'o5
SIN[N( Sa'iSac/a.5
;'%0@">@. 45 A!!ea!-o +e'e!-o a -os
ani+a-es a un co!!a- o a un -uga!
ce!!ado5 E6EM( llamata
0anc*aman qatiy0uy, a -a --a+a
a!!:a-o a- co!!a-5
;'%>@. 45 75 QEPHNAH5
;'?'. s5 Loot& Pec/uga de- a4e5
;'?'='$'. adA5 Pec/ugn 0ec/udo5
;'?0. adA5 Rugoso a!!ugado5 SIN[N(
c/JaMi5 E6EM( qawi uya runa,
0e!sona de ca!a a!!ugada5
$e&AyaP c/in0u sin0u5 $e&NunP
Sus/u--u5 $e&/&BarP si0unc/u5
;'?0)0@. 45 A!!uga! 1!unci! 0-e-
ga!5 SIN[N( c/JaMi.ac/i.5
$e&AyaP 3en'ic/i.5
;'?07'. s5 MoAine'e 0a!a -a cu+-
,!e!a de -as cons'!ucciones de
casas5 SIN[N( ManSa!i5
;'?0@';. adA5 A!!uga,-e encogi,-e
!e0-ega,-e5 SIN[N( c/JaMi.a35
;'?0@'@. 45 A!!uga!se !e0-ega!se
encoge!se -a 0ie- -as 'e-as e'c5
SIN[N( c/JaMi.a.5 $e&AyaP 3en'i.5
;'?50?'. s5 Es09a cen'ine-a 4i-
gi-an'e5 SIN[N( c/a0a3 c/a0a'ia5
$e&AyaP AaM+iMa5 9cP SaM+iMa5
;'?50?'@. 45 Es0ia! acec/a!
a'is,a!5 9cP SaM+iMana5
;'?6'. s5 7a!n "nico de en'!e
4a!ias /e!+anas5
;'?70. s5 Eot& C/a-a du-ce'e de-
+a9;5 9cP SaMBu5
;'@'. ad45 75 WAHMA5
;'@'<'. s5 Eot& F$uya 'errerae
'armsK5 P-an'a end:+ica de -a
1a+i-ia de -as ,!o+e-i2ceas5
C!ece en -os 02!a+os en'!e -os
EO$$ a G$$$ +5s5n5+5 A-can;a
una es'a'u!a de un +e'!o . +edio5
;'@)>. s5 Esco,a5 SIN[N( 0ic/ana
3a+u 0ic/ana5
;'@44'. s5 P!esencia asis'encia
o!den5 E6EM( qayllanpi, en su
0!esencia5 $e&AyaP Aa.--a5 SIN[N(
BaMSJi5
;'@44')0">@. 45 DeAa! o 0e!+i'i! 3ue
se -e ade-an'e o an'ece-
;'@44')0; "#" "## ;-4;'"'5'@:;
da a-guien5 SIN[N( BaM0ac/iSu.
--a--ic/iSu.5 $e&AyaP Aa.--ac/iSu.5
;'@44')0;. adA5 . s5 P!esen'ado!5 ZZ
Que gu9a o di!ige /acia ade-an'e a
o'!a 0e!sona> 3ue --e4a a -a 0e!sona
o ani+a- 0o! su de-an'e5 SIN[N(
BaM0ac/i3 BaM0a!ic/i35
;'@44')0@. 45 L-e4a! a a-guien 0o!
de-an'e5 SIN[N( BaM0ac/i.5
$e&AyaP Aa.--ac/i.5
;'@44'44'. ad45 En o !den co!!e-a'i4o o
de -uga!5 ZZ En 0!esencia5 SIN[N(
Sa3+an'a /iBa5
;'@44';. s5 . adA5 An'eceso! 0!ecu!so!
3ue se an'ici0a5 SIN[N( BaM0a3
BaM0a!iSu35
;'@44'@. 45 P!ecede! an'ecede!
enca,e;a! ca0i'anea!5 SIN[N(
BaM0a!i. u+a--i.5
;'@44'@">;. adA5 . s5 Nuris& NEOL5
Co+0a!ecien'e 3ue se 0!esen'a
an'e un '!i,una- o 0e!sona cu.a
0!esencia es !e3ue!ida5
;'@44'@">@. 45 Nuris& NEOL5 P!e-
sen'a!se co+0a!ece!5 $e&AyaP
Aa.--a.Su.5
;'@6'. ad45 La 4e; 0asada en 1ec/a
an'e!io! a -a 0!esen'e5 E6EM( qayna
pHunc*ay, e- d9a de a.e!> qayna
wata, e- aBo 0asado> qaynalla,
/ace 0oco 'an s-o5 $e&AyaP Aa.na5
9cP Sa.na5
;'@6')'">@. 45 ?es'eAa!se so-a;a!se
dis'!ae!se5 $e&AyaP Aa.nac/aSu.5
;'@6'@. 45 So-a;a!se descansa!5
SIN[N( sa+a!i.5 $e&AyaP Aa.nana5
9cP Sainana5
;'@606$'. ad45 En 1ec/a 0asada
/ace a-g"n 'ie+0o a'!2s5 E6EM(
qayninpa pHunc*ay0una, en d9as
0asados> qayninpa pHunc*ay o
qayna pHunc*ay, an'es de a.e!5
;'@;:@. 45 75 HAHACHAH QJAHTUH5
;'@<0. s5 P!i+o 0!i+a5 7ARIEDADES(
qayri tura, 0!i+o /e!+ano de -a
+uAe!> qayri ?a?a, en'!e 0!i+as
/e!+anas> qayri pana, 0!i+a de-
4a!n> qayri wayqe, en'!e 0!i+os
/e!+anos5 $e&AyaP Aa.!i5
;'@?'. s5 Agri& Su,Ae1e e- 3ue sigue
a- Ae1e 0!inci0a- en -a,o!es
ag!9co-as5 SIN[N( 3o--ana+an
3a'i3 3a.Ma 3o--ana5
;'@?' ;:44'6'. s5 75 QAHWA5
;'@?0. s5 Re+o4i+ien'o !o'acin o
!e4o-ucin de -93uido gi!o a
!o'a+ien'o5 $e&AyaP Aa.Mi5 9cP
Sa.Mi5
;'@?06'. s5 *a'ido!a 0a-i--o 0a!a
!e+o4e! o !e4o-4e!5 $e&AyaP
Aaisina5 9cP Sa.Mina5
;'@?0;. adA5 . s5 *a'ido! 3ue
!e4ue-4e a-g"n -93uido5 $e&AyaP
Aa.Mi35 9cP Sa.MiS5
;'@?0=;'. adA5 *a'ido !e+o4ido
!e4ue-'o -icuado5 E6EM( qaywis-
qa runtu, /ue4o ,a'ido5
;'@?0@. 45 Re+o4e! !e4o-4e! ,a'i!
-icua!5 $e&AyaP Sa.Mi. 9cP
Sa.Mi.5
;'@?0@"')'@. 45 Re+o4e! in-
dis'in'a+en'e ,a'i! de +a-a gana5
;'@?0@">@. 45 *a'i! ,as'an'e> e+-
0-ea!se ,a'iendo5 I65L5P5K
;-'6%>$'. s5 Beteor& A-,o!ada
ce-aAe +a'ina-5
;-)>;. adA5 . s5 A!!e,a'ado! -ad!n
e- 3ue 3ui'a a-go5 $e&AyaP c/uS'i3
Aec/u35 $e&/&BarP Sic/uA5 9cP
a'iSaS5
;-)'. s5 75 QJOI ALLPA5
;-)>. s5 A!!e,a'a+ien'o des0oAo
3ui'a+ien'o5 $e&AyaP c/uS'i Aec/u5
$e&/&BarP Sic/u5 9cP a'iSa5
;-)>)0">@. 45 DeAa!se 3ui'a!
a!!e,a'a! o des0oAa! de una 0e!-
'enencia o 0!o0iedad5 $e&AyaP
SuS'ic/iSu. Sic/uc/iSu.5
;-)>"'$>@. 45 Recu0e!a! -o 3ue -e
1ue a!!e,a'ado o des0oAado5 SIN[N(
Su'ic/iSa0u.5
;-)>6'">@. 45 A!!e,a'a!se dis-
0u'a!se -a 0!o0iedad de a-go5 SI-
N[N( sa3JanaSu.5
;-)>$'">@. 45 Que!e! a0!o0ia!se de
a-go insis'en'e+en'e5
;-)>$'@'@. 45 I! a!!e,a'ando
des0oAando 0oco a 0oco5 SIN[N(
sa3Ja0a.a.5
;-)><'. s5 7asiAa de ,a!!o 3ue 'iene -a
,oca . -a ,ase anc/a5 Se ase+eAa a
una Aa!!a5 EolP 3Jec/u!u5
;-)>@. 45 Des0oAa! a!!e,a'a! 3ui'a!
e@0!o0ia! 0o! -a 1ue!;a5 SIN[N(
c/Ju'i.5 $e&AyaP c/uA'i.
Aec/u.5 $e&/&BarP Sic/u.5 9cP
a'iSana5
;-4;'. s5 Signo g!21ico '!a;o !asgo5
ZZ )!a,ados !e0!esen'acin 0o!
signos o -e'!as5 ZZ Esc!i'u!a5 ZZ
Ha,as 1!eAo-es e'c5 3ue 'ienen
di,uAos 0a!ecidos a /ue--as
dac'i-a!es5 SIN[N( se3Je 3/e-3a5
$e&AyaP Ae-Sa Ae-Aa5 9cP --in0/i5
;-4;' ;'?'@. 45 Lee! en 4o; a-'a5 ZZ
Desc!i,i! en 'ono a-'o5 SIN[N(
3e-3a !i+a.5 $e&AyaP BaMi.o3
-ii.5
;-4;' <-;=0)0;. s5 NEOL5 75
CHANINCHAH REQSICHIQ5
;-4;' <05'@. 45 75 QELQA QAWAQ5
;-4;' <>?';. s5 Nuris& NEOL5 Es-
c!i,ano o Sec!e'a!io de 6u;gado5
;-4;' %'$'<'. s5 Nuris& NEOL5 E@-
0edien'e5 P!oceso 3ue con'iene
'odo e- ac'uado Audicia-5 ZZ Toda
esc!i'u!a o docu+en'o 1i!+ado 0o!
-as 0a!'es5 SIN[N( 3e-3a!i+a5
;-4;' %'$'<' ?';'@)';. s5 Nuris&
NEOL5 No'a!io P",-ico5 ?unciona!io
0",-ico au'o!i;ado 0a!a da! 1e
con1o!+e a -a -e. de no'a!iado5
;-4;')0">;. adA5 . s5 Que 0ide a una
0e!sona a-1a,e'a 3ue se -o esc!i,a
a-g"n +ensaAe5
;-4;')0@. 45 Hace! esc!i,i! un
docu+en'o o esc!i'o con o'!a
0e!sona5
;-4;'"'5'@:;. s5 Esc!i'o! esc!i,ano
!edac'o!5 $e&AyaP Ae--
;-4;'6' "#& "#' ;-;:;
Aa35 9cP --i+0/ina5
;-4;'6'. s5 Ma'e!ia- 0a!a esc!i,i! o
g!a1ica!5 SIN[N( se3Jena
3/e-3ana5
;-4;'6'">@. 45 Esc!i,i!se +u-
'ua+en'e ca!'ea!se +anda!se
co!!es0ondencia5
;-4;';. s5 Esc!i,ien'e esc!i'o!
diseBado! di,uAan'e5 SIN[N( se-
3Je35 9cP --in0/i35
;-4;'<05'. s5 Esc!i'o docu+en'o
g!21ico5 SIN[N( 3e-3a 'a0a!a5
;-4;'<05';. s5 Lec'o!5 ZZ Pe!sona
enca!gada de -ee! -o esc!i'o5
SIN[N( naMinc/a35
;-4;'@. 45 Esc!i,i! g!a1ica! !e-
dac'a!5 ZZ T!a;a! diseBa!5
$e&AyaP Ae--Aa.5 EolP 3e-3a.
3/e-3a.5 9cP --in0/i.5
;-4;-<-. s5 !am& Tin'e!i--o -egu-
-e.o a1icionado a -e.es o -e'!as5
SIN[N( 3/e-3e!e5
;-4%-. s5 O4ino cu.a -ana con ,a!!o
seco se -e cue-ga co+o cas-
ca,e-es5 SIN[N( 'Je-3e5
;-44'. adA5 Pe!e;oso /a!ag2n 0e-
!e;a 4ago ,adu-a3ue5 SIN[N(
Si!iSu5 $e&AyaP Ae--a5 $e&NunP
Si--a5 $e&/&BarP Si--a5 EolP
3/e--a5 9cP a.'u --aSi+ana5
;-44' "'@. s5 Pe!e;a desgano 0a!a
e- '!a,aAo +odo!!a5 $e&AyaP
Ae--a5 $e&NunP /&BarP Si--a5 EolP
3/e--a5 9cP a.'u5
;-44'">;. adA5 Que 1-oAea 3ue 'iene
0e!e;a 3ue de+ues'!a +odo!!a
+o+en'2nea5 $e&AyaP Ae--aSu35
;-44'">@. 45 Tene! 0e!e;a 1-oAea!
0e!ecea! /a!aganea! o ciosea!5
SIN[N( 3e--a.Sac/a.5 $e&AyaP
Ai--aSu.5 $e&NunP Si--aSu.5
;-44'44'7'. adA5 ?-oA9si+o 4agu9si+o
ocios9si+o +u. 0e!e;oso5 SIN[N(
3e--a0uni5
;-44'$>60. adA5 75 QELLALLAA5
;-44'@ ;-44'@. ad45 De +ane!a 1-oAa
0e!e;osa+en'e5
;-44'@"')'">@. 45 75 QELLARUH
QELLAHRACHAH5
;-44'@"')'@. 45 Pe!ecea! 1-oAea!
/a!aganea!5 SIN[N( 3e--aSu.
3e--a.Sac/aSu.5
;-445'. s5 Mo1a s2'i!a ,u!-a5 SIN[N(
asi0aSu.5
;-445'@"')'@. 45 Mo1a!se sa'i!i;a!
,u!-a!se de- 0!Ai+o5
;-445:. s5 Eot& F.antua pyri!olia
NussG& A!,us'o de -a 1a+i-ia de -as
0o-e+oni2ceas5 Bed&Jol0& Las
1-o!es se u'i-i;an en -a cu!acin de
/e!idas5
;-44$>. s5 Cie-o 0a!a9so ,iena-
4en'u!an;a g-o!ia ZZ T!iun1o
!e0u'acin 1e-icidad5
;-44$>@. 45 ?e-ici'a! 4anag-o!ia!
ensa-;a! eng!andece! /o+enaAea!5
SIN[N( sa+inc/a.5
;-44?'. s5 Lool& FCarus serranus
Tsc*G5 )a4io'a andina5 A4e
a-'oandina o!den c/u!ad!i1o!+es
1a+i-ia -a!idae con 0-u+aAe neg!o
en -a ca,e;a . cue--o . e- !es'o
,-an3uecino 0ico . 0a'as !oAas5
SIN[N( 3eMa.--u 3e--Ma.'u
'iM--a5 $e&AncP AyaP
'iu--a5
;-44?'@%>. s5 75 QELLWA5
;-6'. s5 B%s& Quena5 Ins'!u+en'o
+usica- ae!1ono o!iundo de -a
cu-'u!a andina /ec/a de caBa
/ueca /ueso o +e'a-5 Tiene
4a!ias a,e!'u!as o /uecos 0a!a
0u-sa! . una ,o3ui--a ,ise- o
a,e!'u!a en -a ,oca 0a!a so0-a!5
Ca!ece de -eng<e'a5 Tiene un
'i+,!e +u. e@0!esi4o . 0ecu-ia!5
SIN[N( Ma-u-o5 $e&AncP c/isSa5
$e&AyaP Sina5 $e&$unP 0usana5
;-6' ?';')0;. s5 75 QENACHU5
;-6')>. adA5 B%s& Quenis'a 3ue
'oca -a 3uena5 SIN[N( 3ena Ma-
3ac/i35
Q-6'@'. s5 A0e--ido au'c'ono5
;-6'@'5 s5 B%s& 7i!'uoso de -a
3uena5 ZZ Quenis'a de -a +"sica
'!adiciona- inSaica5
;-6)'. s5 7a--a e+0a-i;ada de
c/a!a+usca 0o'!e!o 0a!a e- ga-
nado o 0a!a !esgua!da! -os cu-'i-
4os5 SIN[N( /a!SJa5
;-6)'@. 45 Ce!ca! con c/a!a+uscas
. 0a-os5 E+0a-i;a!5 SIN[N(
3es3Jac/e.5
;-6$>. s5 Cie-o !aso 1a-so 'ec/o
inSa donde se gua!da,an a-gunas
cosas sin +uc/o 0eso o cosas de
4a-o!5
;-$:. s5 75 HURUHA URA5
;-$>. s5 Eot& A,!oAo5 ZZ A,!oAo de
-una . es0ini--as de o'!as es0ecies
4ege'a-es5 E6EM( !igdo& qepu uya,
ca!a con ,a!,a a +edio
c!ece!5 9cP Si0u5
;-$> ;-$>. s5 A,!oAa- si'io 0o,-ado
de a,!oAos5 ZZ adA5 L-eno de
a,!oAos o es0ini--as de a-gunas
cac'2ceas5 SIN[N( 3e0usa0a5
;-$>='$'. adA5 75 QEPU QEPU5
;-$>@. 45 A,!oAa! /inca! -as es0inas
o -as es0ini--as de a-g"n 4ege'a-5
;-$6'@. 45 7o+i'a!5 SIN[N( a3'u.
Su'ic/i+u.5 $e&AyaP aS!u.
Si0na. i-aSia.5 $e&NunP Su'ic/i.
-ansa.5 $e&/&BarP Si0na.5 9cP
Ba'ina SiMnana5
;-$;-. s5 Lool& FCarus sp&G A4e
+i'o-gica ind9gena a-'oandina
cu.a ca,e;a es u'i-i;ada 0o--os
,!uAos5 EolP 3a'i 3a'i5
;-;'<'. adA5 Co-o! ca!i,-anco en
ca,e--os5 I65L5O5M5K
;-;-6;'. s5 75 ALQAMARI5
;-;-<-. s5 75 ERQENCHU5
;-;44'. s5 Bineral& Hie!!o +ine!a-
1e!!oso5 $e&AyaP Si--a.5
;-;:. s5 EngaBo 1a!sa '!e'a e+-
,!o--o '!a+0a su'i-5 SIN[N( saM-
Sa5
;-;:)0">;. s5 EngaBado '!a+-
0eado e+,!o--ado5 SIN[N( saM-
Sac/iSu35 $e&AyaP a!'is3a c/aM-
Sas3a5
;-;:)0">@. 45 Hace!se engaBa!
e+,us'ea! '!a+0ea! o e+,!o--a!5
SIN[N( saMSac/iSu.5 $e&AyaP
a!'ic/iSu. saMSac/iSu.5
;-;:;. adA5 . s5 E+,!o--n e+-
,us'e!o 1a!san'e '!a+0oso5
E6EM( llapa runa qeqoq&
;-<'<' "#( "#) ;:">;
;-<'<'. s5 Escudo inSaico /ec/o de
cue!o 'esado en un a!o 3ue --e4a
signos 'o':+icos co+o se!0ien'es
e- So- cndo!es . 0u+as5 SIN[N(
SJi!a!a5 $e&AyaP Ma-AanAa5
;-<'<'@:;. adA5 Escude!o 3ue 'iene
escudo de gue!!a5 SIN[N(
SJi!a!a.o35 E6EM( qerarayoq wa-
lla, so-dado con escudo5
;-<-<-. s5 $at& En1e!+edad 0!oducida
0o! -a con'a+inacin con -as
!a'as consis'en'e en -a /inc/a;n
de -as a+9gda-as co+o en -a
0a0e!a5
;-<:. s5 'ist& 7aso ce!e+onia- inSa
con -a ,ase . -a ,oca +2s anc/as
. en -a 0a!'e cen'!a- con
!e0!esen'aciones ;oo+!19cas
1i'o+!1icas . an'!o0o+!1icas
0in'adas5 E- +a'e!ia- 0od9a se! de
o!o 0-a'a 'ies'o o +ade!a5 9cP
Si!u 3e!u5
;-='. s5 O1ensa ag!a4io inAu!ia
a1!en'a insu-'o5 ZZ Ca-u+nia5
;-=')'@. 45 O1ende! inAu!ia!
ag!a4ia!5 ZZ Ca-u+nia!5 $e&AyaP
Sa+i.5 9cP Sisana5
;-=$-. s5 7id!io c!is'a- 4i'!eo5
SIN[N( 3es0i5 $e&AyaP Aes0i5
$e&NunP 3is/0i5 9cP Sis/0i5
;-=$0. s5 75 QESPE5
;-=$0 >507'. s5 75 UMIA QESPI5
Q-=;-?'<'. s5 Arqueol& Pe3ueBo
si'io a!3ueo-gico u,icado en -a
0a!'e N de -a ciudad de- Qos3o .
den'!o de- Pa!3ue A!3ueo-gico
Naciona- de Sa3-
sa.Ma+an5 Es un g!u0o de andenes .
cana-es de 1ac'u!a inSa5
;-=$0)';. s5 7id!ie!o 4id!iado!5
$e&AyaP Aes0ic/a35
;-=$0)0;. s5 . adA5 Li,e!ado! sa--
4ado! !eden'o!5
;-=$0)0@. s5 Li,e!a! sa-4a! !edi+i!5
SIN[N( --us0Jic/i.5
;-=$0"!'6)'. s5 75 QESPIRJANCHAQ5
;-=$0"!'6)';. adA5 7id!ioso
,!i--an'e 4id!iado5 SIN[N( 3es-
0iSJanc/a5
;-=$044'. adA5 . s5 Li,!e sie+0!e a
sa-4o de cua-3uie! 1o!+a de
0!esin o en1e!+edad5 SIN[N(
a--i--a5
;-=$06'. s5 )ua!ida !e1ugio de-
1ensa -uga! a sa-4o de- 0e-ig!o5
9cP Sis/0ina5
;-=$0;. adA5 Li,e!ado sa-4o5 SIN[(
3es0is3a5
;-=$0=;'. adA5 75 QESPIQ5
;-=$0@5 45 Sa-4a!se -i,e!a!se sa-4a!
un o,s'2cu-o5 9cP Sis/0ina5
;-=$0@')0@. s5 7id!ia! en4id!ia! -os
'ies'os5 $e&AyaP Aes0ic/a.5 9cP
Sis/0ic/a.5
;-=$>. adA5 Re3ue+ado 'os'ado 0o!
e- So-5 ZZ Pie- !e'os'ada5
;-=$>@. 45 75 QESPUHAH5
;-=$>@'@. 45 Re'os'a!se !e3ue+a!se
-a 0ie-> do!a!se e- cu'is5 SIN[N(
3es0u.5
;-=;!')-@. 45 75 QENCHAH5
;-=?'">@. 45 75 WEQORUH5
;-?'@44>. s5 75 QELLWA5
;-?6'. s5 Eot& F$olylepis incana
'EI&G V!,o- de -a 1a+i-ia de -as
!os2ceas ca!ac'e!9s'ico 0o! e-
a,undan'e !i'ido+a 3ue des-
0!ende su 'a--o5 ?o!+a e@'ensos
,os3ues5 Es u'i-i;ado en e- cu!'i-
do de cue!os 0o!3ue su +ade!a
con'iene 'anino ade+2s de se! un
,uen co+,us'i,-e5 En 4e'e!ina!ia
0o0u-a! se u'i-i;a con a;"ca!
+o-ida 0a!a -a cu!acin de- +a-
de oAos de- ganado5
;-?;!-. s5 Agri& T:!+ino u'i-i;ado
0a!a -as 0a0as -isas u o--ucos
0od!idos5
Q:'. s5 Bitol& Ani+a- +i'o-gico
con a0a!iencia de ga'o gigan'e
3ue /a,i'a en -os +anan'ia-es de
-a !egin a-'oandina> se dice 3ue
0!oduce -a --u4ia . e- g!ani;o5
;:)'. s5 ,eog& Laguna -ago !e-
0!esa de agua aguaAa-es de -a
se-4a ,aAa5 ZZ Agri& Laguni'as
a!'i1icia-es 3ue se u'i-i;an en -a
ag!icu-'u!a 0a!a gua!da! e- agua
0a!a di1e!en'es cu-'i4os en -a
:0oca de in4ie!no . se3u9a5 ZZ
!igdo& mama qoc*a, +a! u o-
c:ano5 $e&AyaP Aoc/a5 $e&NunP
3u'!a5 $e&/&BarP Suc/a5 9cP
s/uS!a5
;:)' $'%:. s5 Lool& FAnas
!lavirostris o:yptera BeyenG&
Pa'o de -aguna5 Pa'o su'!o5 A4e
a-'oandina de -agunas . !9os5
O!den anse!i1o!+es 1a+i-ia
ana'idae5 De co-o!acin 0a!do
g!is2ceo co-a . 4ien'!e
,-an3uecinos . 0ico a+a!i--o con
,anda cen'!a- neg!a5 SIN[N(
c/Ji0/'a 0a'o sa'!o i'/a 0a'o5
;:)' $>5'. s5 75 ASURU5
;:)' ;:)'. s5 ,eog& Laguni--as
-agunas c/a!cos o es'an3ues
nu+e!osos . 0e3ueBos5
;:)' ?'44$'. s5 75 CHOQA5
;:)')'">@. 45 E+0o;a!se de-
'ene!se e- agua 1o!+ando un 0o;o
o -aguna 0e3ueBa5 En -a :0oca de
-os inSas -as -agunas 'en9an e-
no+,!e de acue!do a -as
ca!ac'e!9s'icas de se+eAan;a con
a-go5
;:)')'@. 45 E+0o;a! !e0!esa!
es'anca! e- agua con 1ines de
!egad9o5 $e&AyaP Aoc/ac/a.5
$e&/&BarP Suc/ac/a.5
;:)'@>@>. s5 Eot& A-ga +a!ina5
P-an'as acu2'icas 3ue c!ecen en
-agunas !9os . es0ecia-+en'e en
e- +a! +u. u'i-i;adas en -a
a-i+en'acin5
;:)0. s5 D2di4a 0!esen'e en'!ega
o,se3uio5 $e&AyaP Auna5 $e&NunP
3u.5
;:)0">@. 45 Hace!se da! a-go con
o'!a 0e!sona5 SIN[N( c/asSiSu.5
;:)0@. 45 Hace! da! o!dena! en-
'!ega! a-go a o'!a 0e!sona5 SIN[N(
/a.Mac/i. !aSic/i.5
;:)"'. s5 75 OQOQO5
;:"'. s5 75 QOQA5
;:"0. s5 75 RURI5
;:">;. adA5 Dadi4oso des0!endi-
;:">@ "&* "&1 ;:44:;
do ca!i'a'i4o5 ZZ Que se dedica o se
en'!ega a un 0!o0si'o5
;:">@. 45 Da!se en'!ega!se 9n-
'eg!a+en'e a un 0!o0si'o o 1in
4o-un'a!ia+en'e5 E6EM( llan-
0Hayman qo0uy, ded9ca'e a
'!a,aAa!5 $e&AyaP AoSu.5
;:4:. s5 C/uBo +a- sancoc/ado5 ZZ
$at& A'o!a+ien'o o a'!agan-
'a+ien'o con a-i+en'os 3ue se
'!ancan en e- es1ago5
Q:4;'. s5 Astron& Cons'e-acin de
-as P-:.adas5
;:4;'. s5 Si-o de0si'o g!ane!o
'!oAe 0a!a gua!da! g!anos co+o
e- +a9; o c/uBo +o!a.a
1!iAo-es e'c5 ZZ De0si'o o !u+a
de c/a-a de +a9; 0a!a e- 1o!!aAe
de -os ani+a-es5 SIN[N( a3o-
'a+ana5 EolP 3o--3a5
Q:4;' Q:@44><. s5 Astron& 79a
-2c'ea5 Cons'e-acin de es'!e--as5
$e&AyaP Au.--u!Suna +os'osAa5
;:4;')'@. 45 En'!oAa! ensi-a!
a-+acena! de0osi'a! -os 0!o-
duc'os en -uga!es segu!os5 SI-
N[N( 3o-3a. 'a3e.5
Q:4;'6$'%'. s5 'ist& 75 QOLQA-
PATA5 ZZ tej& 7es'ido con cene1as
de '!es c-ases5 E- InSa Sinc/i
Ro3a u'i-i; es'e +o'i4o5 IM565
de -a E5K
Q:4;'$'%' s5 Arqueol& e 'ist&
FTop#n& qolqa, '!oAe> pata, an-
d:n( andn de provisionesK5
ConAun'o de es'!uc'u!as de an-
denes cana-es !ese!4o!ios !e-
cin'os nic/os 0o!'adas e'c5 de
1ac'u!a inSa5 ZZ *a!!io inSaico de-
Qos3o donde e- 1undado! de-
I+0e!io TaMan'insu.ano Man3o
Q/a0a3 'u4o su 0a-acio5 Se u,ica
en -a 0a!'e S in+edia'a a
Sa3sa.Ma+an5 ?ue!on 'ie!!as
asignadas a- Te+0-o de- So- de
Sa3sa.Ma+an o sea de- sec'o!
'anan de- Qos3o5 En 'ie+0o de
sie+,!a . cosec/a e- InSa . su
co!'e 0a!'ici0a,an ac'i4a+en'e en
-as -a,o!es !e1e!idas5 Las 'ie!!as
asignadas a- Te+0-o de- So- de-
sec'o! 'urin, 0a!'e +edia ,aAa de
-a ciudad de- Qos3o o sea a-
Qo!iSanc/a e!an -as 'ie!!as de
SaMseda en e- 3ue 'a+,i:n e-
InSa . su co!'e cu+0-9an -as
+is+as -a,o!es ag!9co-as 3ue en
Qo-3a0a'a5 SIN[N( Qo-3an0a'a5
;:4;-. s5 Betal& P-a'a5 Me'a- 0!e-
cioso a,undan'e en e- I+0e!io
InSaico +u. u'i-i;ado Aun'o con
e- o!o5 ZZ NEOL5 Dine!o5 $e&AyaP
Ao--Ae5 $e&NunP Si--a.5 $e&/&BarP
Su--Si5 EolP 3o--3e5 9cP Su--Si5
;:4;- )>")'. adA5 75 PAQJOH
PAQJOH5
;:4;- 5'7';. s5 NEOL5 Pe!sona 3ue
0!es'a dine!o5
;:4;-)';. s5 A/o!!is'a5 ZZ Nego-
cian'e5 $e&AyaP Ao-3ec/a35 EolP
3o--3ec/a35 9cP Su--c/ic/a35
;:4;-)'@. 45 Acauda-a!se a/o!!a!
inc!e+en'a! e- dine!o5 ZZ
Betal& *aBa! con 0-a'a -os o,Ae'os>
0-a'ea!-os5
Q:4;-$'%'. s5 ,eog& FAndn de
plataG& Dis'!i'o de -a 0!o4incia de
Pauca!'a+,o de0a!'a+en'o de-
Qos3o con PLGG /a,i'an'es en
DLND5 ZZ tej& @n0u a cuad!os de
+a.o! uso de no,-es 3o--as5 IM565
de -a E5K
;:4;-@:;. adA5 . s5 Adine!ado
acauda-ado5 ZZ Pe!sona 3ue 'iene
o,Ae'os de 0-a'a5
;:4;-@?'. s5 Betal& P-a'ino5 Me'a-
0!ecioso se+eAan'e a -a 0-a'a5
;:4%06. s5 onomat& T:!+ino ono-
+a'o0:.ico 0!oducido en -a ga!-
gan'a a- 'o+a! -93uidos en 1o!+a
!20ida5
;:4>)0">@. 45 $at& A'o!a!se o 'ene!
1a-'a de ai!e 0o! a'asca+ien'o de
a-i+en'os +u. co+0ac'os en e-
es1ago5 E6EM( c*Hunu p*asiwan
qoluc*i0uy, a'o!a!se con c/uBo
sancoc/ado5
;:4>@. 45 $at& A'asca! o,s'!ui!
a'!agan'a! -a deg-ucin5 ZZ ?o!+a!
g!u+os en -as +a;a+o!!as5
Q:44'. s5 ,eog& Regin de- I+0e!io
de- TaMan'insu.o si'uada a- S de
-a ciudad de- Qos3o ca0i'a- de-
I+0e!io5 Co+0!end9a 'oda -a
ac'ua- ;ona de- a-'i0-ano de- Pe!"
. *o-i4ia5 SIN[N( Qo--asu.u5 9cP
Ru--a5
;:44'. s5 No+,!e de- /a,i'an'e de -a
!egin a-'i0-2nica de- Qo--asu.o5
$e&AyaP 3o--a5 9cP Su--a5
;:44'6'. s5 E@ce-encia e+inencia
no,-e;a eg!egio so,e!ano Ae1e5
$e&AyaP a0u Sa+ac/i5 9cP
Su--ana5 ZZ 'ist& P!inci0a- ca'e-
go!9a de un conAun'o de se3Jes de
dic/o sis'e+a5
;:44'6'5'6 ;'%0;. s5 75 QAHWA5
Q:44'=>@>. s5 'ist& 75 QOLLA5 9.P
Ru--asu.u5
Q:44'?. s5 ,eog& A-'i0-ano 0e!"-
,o-i4iano donde se desa!!o-- -a
cu-'u!a 0!einSa de TiManaSu o
TiaManaSu5
;:44'?'@'. s5 EolP Cu!ande!o a-
di4ino de -a !egin Qo--aMa.a de
-a Re0",-ica de *o-i4ia5
;:440. s5 Resco-do de ,!a;as en-
'e!!adas 0a!a +an'ene! e- ca!,n
encendido co+o +ec/a 0a!a
!ea4i4a! e- 1uego5 ZZ Eot&
FEuddleia coriaceaG& Pe3ueBo
2!,o- na'i4o de -as ;onas a-'o-
andinas5 SIN[N( 0una SisMa!5
;:44:. s5 ?!us'!a+ien'o 0os'e!ga-
cin a0-a;a+ien'o de un 0!o-
.ec'o 4iaAe o e+0!esa5 ZZ ,eom&
Es1e!a 1o!+a !edonda . co+-
0ac'a5 ZZ 'ist& *i--a de 0ied!a
usada 0o! -os inSas en -as cons-
'!ucciones as9s+icas co-ocadas
en -a ci+en'acin 0a!a !oda! en
cana-e'as de 0ied!a5 SIN[N( asu
Su!u!un0a 3o--o'a5 $e&AyaP
Ma3i-i5 9cP u0u5
;:44:;. adA5 E@'ingui,-e 'e!+ina,-e
1!acasa,-e5 ZZ adA5 . s5 Pe!sona
es':!i- o sin 0!o-e5 SIN[N( 3Jo+i
'uSuSu35 $e&AyaP Au--o35
;:44:%' "&2 "& ;:6;')0">;
$e&NunP 'un-u u-Ma5
;:44:%'. s5 Es1e!a ,o-a de 0ied!a
usada 0a!a +o-e! condi+en'os .
+edicinas es'!uA2ndo-as den'!o de
un +o!'e!o con /o.o --a+ado
mut0Ha o qonana& SIN[N( Su'ana
3o--o 3o--o'a !u+i 3/enona5 9cP
Su--u'a u0u5
;:44$'. s5 Biner& Su-1a'o 1e!!oso
1:!!ico . a -u+9nico na'u!a-es +u.
u'i-i;ados en -a +edicina 0o0u-a!
en -a indus'!ia co+o +o!dien'e en
-a 1iAacin de co-o!es . en -a
ganade!9a 0a!a e- ganado en
!ee+0-a;o de -a sa- en e-
deno+inado qollpasqa& SIN[N(
3o--0a 3o--0a +i--u suSa5 $e&AncP
3o--0u5 $e&NunP 3o-0a5 ZZ Su-1a'o de
0o'asa a- na'u!a- u'i-i;ado en -a
'in'o!e!9a . '!a'a+ien'o de
0a!2si'os in'es'ina-es as9 co+o en
-a ganade!9a . ,!uAe!9a5
;:44$' ;:44$'. s5 75 QOLLPA5
;:44$')0@. 45 Nuris& Cas'iga!
sen'encia! a un cas'igo a- !eo 0o!
encon'!a!se cu-0a,-e5 E6EM(
*uc*anmanta qollpac*iy, cas'iga!
0o! su de-i'o5
;:44$';. adA5 . s5 Ani+a-es 3ue -a+en
-os 'e!!enos sa-i'!osos o sa-inas5
E6EM( qollpaq uywa, ani+a- 3ue
gus'a -a+e! -a 'ie!!a sa-inosa5
;:44$'=;'. adA5 Cu!ado sanado 0o! -a
$ac*amama o Mad!e Tie!!a5
Te!+ino-og9a usada en e-
cu!ande!is+o5
;:44$'@. 45 Sa-ea! -a+e! sa- o e-
sa-i'!e de -as 'ie!!as sa-inosas5
;:44>)0;. adA5 . s5 E@'inguido!
e@'e!+inado! so1ocado!5 SIN[N(
'u3u3 c/inSac/i3 asuc/i35 E6EM(
qora qolluc*iq *anpi, /e!,icida5
;:44>@. 45 E@'ingui!se e@'e!+ina!se
desa0a!ece! 0e!de!se5 SIN[N(
c/inSa0u. 'uSuSa0u.5 $e&AyaP
Ao--u.5 $e&NunP Su--u.5 $e&/&BarP
c/inSa.5
;:5-< >507'. s5 75 UMIA QOMER5
;:50. adA5 Es':!i- in1ecundo in1e!'i-
en !e-acin a -as 0-an'as5 SIN[N(
u!Ma 3Jo+i5
;:50)0@. 45 Es'e!i-i;a!5 9cP Su+ina5
;:50;. adA5 . s5 Es'e!i-i;ado! de-
sin1ec'ado!5 Pe!sona 3ue es'e!i-i;a5
;:50@'">;. adA5 Que se es'e!i-i;a 0o!
+edios de ,e,idas ,!e,aAes5
;:6'. adA5 Da,-e a-can;a,-e dona,-e
do'a,-e5 $e&AyaP Aona5 $e&NunP
/&BarP Suna5
;:6' ;:6'. s5 Lool& F/cro+ipl +ula
sp&G Insec'o 3ue a'aca a -os g!anos
es0ecia-+en'e -a 3uinua . 3ue -os
deAa en 0o-4o `co+o +o-ido`5 IO5*5
. *5M5K
;:6'">@. 45 Da!se !ega-a!se in-
'e!ca+,ia! !ega-os u cosas en'!e
dos o +2s 0e!sonas5 SIN[N(
!aSinaSu. /a.ManaSu.5 E6EM(
mi0*una qona0uy, da!se a-i+en'os>
saqma qona0uy, da!se
0uBe'a;os5
;:6)'. s5 Eot& FAgaricus cam-
pestrisG& Se'as5 Hongo de
so+,!e!i--o de -a 1a+i-ia de -as
aga!ic2ceas5 C!ece es0on'2nea-
+en'e en -as 0!ade!as a,andona-
das . /"+edas5 Es co+es'i,-e
+u. u'i-i;ada en -a a-i+en'acin
es0ecia-+en'e 0o! -os
ca+0esinos5 SIN[N( SJa--an0a
0aSu5
;:6):. s5 . adA5 Tu!,io '"!,ido
-93uido no '!ans0a!en'e . c!is'a-
-ino5 ZZ *o!!a5 SIN[N( 3onc/u
3/onc/o 3/onc/u 3Ja'a5 E6EM(
qonc*o unu, agua 'u!,ia> aq*a
qonc*o, ,o!!a de -a c/ic/a5
$e&AyaP 3a'a 0u'Sa5 $e&NunP
put0a& 9cP Sunc/u5
;:6): ;:6):. s5 75 QJOLTINHA5
;:6)>. s5 75 QONCHO QHONCHU5
;:6)>)'@. 45 Pone!-e ,o!!a a -a
c/ic/a nue4a5 ZZ Sedi+en'a! e-
-93uido5 SIN[N( 3onc/u.ac/i.
3Ja'ac/a.5
;:6)>$'@. 45 75 QONCHUPIAH5
;:6)>$0'@. 45 En-uci! !e--ena! -as
g!ie'as de -as 0a!edes e+,a!!adas
con agua en'u!,iada o es0esada
con 'ie!!a 1ina5 SIN[N(
3onc/u0a.5
;:6)>@')0;. adA5 . s5 En'u!,iado!
sedi+en'o -i+o o cua-3uie!
e-e+en'o 3ue 0onga 'u0ido un
-93uido5 E6EM( unu qonc*uyac*iq
tHuru, ,a!!o 3ue en'u!,ia e- agua5
;:6)>@')0@. 45 En'u!,ia! con-
'a+ina! -os -93uidos con 'ie!!a u o'!os
e-e+en'os5 SIN[N( 3onc/uc/a.
3Ja'a.ac/i.5
;:6)>@'@. 45 En'u!,ia!se o,s-
cu!ece!se -os -93uidos 0o! -a
0!esencia de e-e+en'os e@'!aBos5 ZZ
Sedi+en'a!se -a c/ic/a asen'a!se
-a ,o!!a a- 1ondo de- de0si'o5 ZZ
Hace!se es0eso o denso5 SIN[N(
3Ja'a.a.5
;:6:. s5 ?oga'a /ogue!a 0i!a
3ue+a;n5
;:6:$'. s5 ?igu!a 3ue !e0!esen'a
1igu!as ;oo+!1icas en cu.as
es0a-das /a. /o.os 0a!a 0!e0a!a!
-os ;a/u+e!ios . +ec/as dedicadas
a -os dioses o +anes5
;:6:;. adA5 . s5 75 RANAQ5
;:6:; ?044"'. s5 Bit& Hogue!a
sag!ada5 Dios o +an de -as 0i!as o
1oga'as5
;:6:@. 45 Que+a! -a 1oga'a /ace!
1oga'as o 0i!as de 1uego5 SIN[N(
nina 3ono.5
;:6$0. s5 tej& A-1o+,!a 'eAido de -ana
g!uesa5 9cP Sun0i5
;:6$0@. 45 lej& TeAe! a-1o+,!as con
di,uAos +u-'ico-o!es con /i-os
de-gados o g!uesos --a+ados
qHaytus& E6EM( qonpi c*usi, 1!a;ada
de 'eAidos g!uesos5
;:6;'. s5 O-4ido descuido o+isin
neg-igencia5 $e&AyaP AonAa5 $e&NunP
Sun3a5 9cP SunSa5
;:6;')0">;. adA5 Que /ace o-4ida!5
E6EM( lla0i qonqac*i0uq ta0i,
cancin o +"sica 3ue /a-
;:6;')06'">@ "&" "&# ;:<'
ce o-4ida! -as 0enas5
;:6;')06'">@. 45 Ocu-'a! cosas
en 1o!+a +u'ua 0a!a /ace!
o-4ida! a- 0!o0ie'a!io5 ZZ Dis-
'!ae!se /ace!se o-4ida! +u'ua-
+en'e -as 0enas5
;:6;')0;. adA5 . s5 Descuidado!
3ue /ace o-4ida! o 0os0one! una
cosa a o'!os5 $e&AyaP Ao3ac/i35
$e&NunP Sun3ac/i35
;:6;')0@. 45 Hace! o-4ida!5
$e&AyaP AonAac/i.5 $e&NunP
Sun3ac/i.5 9cP SunSana5
;:6;'">;. adA5 O-4idadi;o des-
+e+o!iado dis'!a9do5
;:6;'">@. 45 O-4ida! a-guna cosa>
dis'!ae!se . o-4ida! a-go5
;:6;'40. adA5 Pe!sona o-4idadi;a
dis'!a9da o des+e+o!iada5
$e&AyaP AonAa. sonAo5
;:6;'40 :6;:@. s5 75
QONQAHONQOH5
;:6;'6'">@. 45 O-4ida!se +u-
'ua+en'e en'!e dos o +2s 0e!-
sonas5 $e&AyaP AonAanaSu.5
$e&NunP Sun3anaSu.5
;:6;'6'44'. adA5 O-4ida,-e deAa,-e5
;:6;'$>@. 45 O-4ida! 0o! sie+0!e
en 1o!+a de1ini'i4a a -guna cosa
o si'uacin5 $e&AyaP AonAa0u.5
;:6;'<0@. 45 O-4ida! 0oco a 0oco5
$e&AyaP AonAa!i.5 $e&NunP
Sun3a!i.5
;:6;'<;:@. 45 O-4ida! de in+e-
dia'o5 E6EM( q*awasqay0ita
qonqar0uy, -o 3ue /as 4is'o
o-49da-o5
;:6;'=;'. adA5 O-4idado a,ando-
nado descuidado +a!ginado5
E6EM( qonqasqa c*a0ra0una,
c/ac!as o-4idadas5
;:6;'@. 45 O-4ida! no !eco!da!5
$e&AyaP AonAa.5 $e&NunP Sun3a.5
9cP SunSana5 ZZ ad45 De i+0!o4iso
de un +o+en'o a o'!o5 9cP SunSa.5
;:6;'@ :6;:@. s5 Bed& A+nesia5
P:!dida de -a +e+o!ia5 SIN[N(
3on3a-i on3o.5
;:6;'@44'5 ad45 I+0!e4is'a+en'e a-
+o+en'o5 ZZ S",i'o !e0en'ino5 9cP
SunSa--a5
;:6;:<'@'@. 45 Pe!+anece! a-
!!odi--ado5 SIN[N( 3on3o!c/a-
Si!a.a.5
;:6;:<)'"0. adA5 De !odi--as a-
!!odi--ado5 E6EM( qonqorc*a0i
mana0uy, 0ide a!!odi--ado5
;:6;:<)'"0<'@'@. 45 75 QONQO-
RAHAH5
;:6;:<0">@. 45 A!!odi--a!se 0one!se
de !odi--as /inca!se 0!os'e!na!se5
$e&AyaP AunAu!iSu.5 9cP SunSu!ina5
;:6%'. s5 ,eol& )!eda .eso5 SIN[N(
3on'a.5
;:6%'@. s5 75 QONTA5
;:6%0. s5 75 RUNTI5
Q:6%0=>@>. s5 75 RUNTISUHU5
;:7'. s5 tej& Lana 1ina IT:!+ino
a.+a!a u'i-i;ado en 3uec/ua5K
IM565 de -a E5K
;:$>@. 45 D2!se-o !e'!i,ui!-o
co+0ensa!-o en 1o!+a Aus'a a
una 0e!sona5
;:;. adA5 Dado! dis'!i,uido! !e-
0a!'ido!5 SIN[N( /a.Ma3 /a-
0Jic/i35 E6EM( mi0*una qoq, 3ue
da -a co+ida5 $e&AyaP Ao35
$e&NunP Su35
;:;'?. s5 alim& ?ia+,!e a-i+en'os
1!9os 0a!a se! inge!idos en -os
4iaAes en -uga!es des0o,-ados .
a-eAados( ca!nes /e!4idas asadas
/ue4os 0asados +o!a.a o c/uBo
sancoc/ados 'os'ado de +a9; o
de /a,as e'c5 SIN[N( 3o3aMa5
$e&AyaP SuSaMi5 EolP 3o3aMi5
9cP SuSsu5
;:;'?'. s5 75 QOQAW5
;:;'?)'@. 45 Pone! e- 1ia+,!e o
co+idas 1!9as en e- e3ui0aAe de-
4iaAe!o5 9cP SuSaMina5
;:;'?';. s5 Cocine!o 0e!sona
es0ecia-i;ada en -a 0!e0a!acin
de 1ia+,!es o co+idas 1!9as5
;:4;'@. 45 En'!oAa! ensi-a! a-+a-
cena! -os 0!oduc'os ag!9co-as5
SIN[N( 3o-3ac/a. 'a3ec/a.5
;:;'. s5 Eot& F9ryt*ro:ylon coca
Cam&G F9tim& qoqa, no+,!e
a.+a!a( planta divina o planta
por e:celenciaK5 Coca5 Los inSas
conocie!on sus e1ec'os so,!e e-
sis'e+a ne!4ioso /u+ano siendo
sus cu-'i4os +u. con'!o-ados .
sus /oAas u'i-i;adas 0a!a
ce!e+onias !e-igiosas5 SIN[N(
3oSa SuSa5
;:;5'. s5 )e+ido de cansancio o
es1ue!;o5 ZZ PuAo o es1ue!;o a-
+2@i+o5 SIN[N( c/uc/u0a5
;:;5')0@. 45 Hace! 3ue gi+a 0o! e-
es1ue!;o o do-o! in'ensos5 E6EM(
wac*a0uqta qoqmac*iy, /a;
ge+i! a- 3ue 0a!e5
;:;5';. adA5 . s5 )i+ien'e 0e!sona
3ue gi+e con -a ,oca ce!!ada
deAando sa-i! e- sonido de-
es1ue!;o 0o! -as 1osas nasa-es5
;:;5'@. 45 )e+i! 0uAa! deno'a!
cansancio o do-o! in'ensos con
!uidos nasa-es . con -a ,oca
ce!!ada5 EolP 3o+a.5
;:;:5'. adA5 Que+a;n 3ue+adu!a
0o! e- 1uego di!ec'o> !e'os'adu!a5
SIN[N( 3Jas0a5
;:;:5')0@. 45 C/a+usca! !e-
3ue+a! a- 1uego o a- ca-o! di!ec'o
!o0as o 'eAidos5 E6EM( ama
pHac*a0una qoqomac*iyc*u, no
/agas c/a+usca! -a !o0a5
;:;:5';. adA5 C/a+usca,-e !e-
3ue+a,-e 0o! -a accin de- 1uego
o e- ca-o!5
;:;:5'=;'. adA5 Re3ue+ado
c/a+uscado 0o! -a --a+a de-
1uego o e- ca-o! 1ue!'e5 E6EM( ni-
nawan qoqomasqa wara, 0an-
'a-n c/a+uscado 0o! e- 1uego5
;:;:5'@. 45 C/a+usca!se ac/i-
c/a!!a!se !e3ue+a!se 0o! e-
1uego o e- ca-o! in'enso . di!ec'o
so,!e -as 'e-as o 'eAidos5
;:;:%>?'. s5 75 RURULI5
;:<'. s5 Hie!,a 0-an'a /e!,2cea5 ZZ
Ma-e;a5 E6EM( *anpi qora, /ie!,a
+edicina-> mi0*una qora, /ie!,a
a-i+en'icia> miyu
;:<' 0='44: "&& "&' ;:<$')'@
qora, /ie!,a 4enenosa5 ZZ 9col&Keg&
Hie!,a5 *io'i0o de -as 0-an'as
/e!,2ceas5 Und:ci+o ,io'i0o en
?i-ogeog!a19a5 I?5M5M5K
;:<' 0='44:. s5 tej& Man'a de /o+,!e
-is'ada en su 'o'a-idad de a!!i,a
/acia a,aAo5 IT:!+ino a.+a!a
u'i-i;ado en 3uec/ua5K IM565 de -a
E5K
;:<' ;:406' ;'?'. s5 tej& Ca+ise'a
co-o!ada . a;u- a +edias5
IT:!+ino usado en a.+a!a .
3uec/ua5K IM565 de -a E5K
Q:<' Q:<'. s5 9tno*ist& F'er+a"alG&
Pa-acio de InSa Ro3a u,icado en
-a 0a!'e o!ien'a- de -a 0-a;a
HaMSa.0a'a donde /o. se
encuen'!a -a *as9-ica de -a
Ca'ed!a- en -a P-a;a de A!+as de
-a ciudad de- Qos3o5
;:<' ;:<'. s5 9col&Keg& Ma'o!!a- o
1o!+acin /e!,2cea en gene!a-
sean 1o!!aAe!as o no5 I?5M5M5K
;:<')'=;'. adA5 . s5 Agri& C/ac!a
con +uc/a +a-a /ie!,a 3ue 3ui'a
e- a-i+en'o de -as 0-an'as de
se+,!9o5
;:<'6'. s5 Agri& Des/e!,ado!
ins'!u+en'o o /e!!a+ien'a 0a!a
e@'i!0a! -a +a-e;a o +a-as /ie!-
,as5 ZZ La+0i--a 0a!a e- des/ie!,e5
;:<';. adA5 . s5 Agri& Des/e!,ado! o
0e!sona 3ue saca -a +a-e;a de -os
se+,!9os5
;:<'@. 45 Agri& Des/e!,a! e@'i!-
0a! -a +a-e;a5 $e&AyaP Ao!a.5
;:<'@'@. 45 Agri& L-ena!se o cu,!i!se
-os se+,!9os o -os 'e!!enos de
+a-a /ie!,a5 SIN[N( 0u!un.a.5
;:<0. s5 Biner& O!o +e'a- a"!eo5 ZZ
'ist& Los inSas -e die!on a es'e
+e'a- un es0ecia- 4a-o! . -o
u'i-i;a!on 0a!a !e0!esen'a! a sus
dioses +u. es0ecia-+en'e a-
Dios So- ade+2s 0a!a -a con-
1eccin de Ao.as 1inas . o,Ae'os
0a!a -as ce!e+onias !e-igiosas5
E6EM( qoriq*oya, +ina 4e'a de
o!o5 SIN[N( Su!i c/uSi5 9cP
$e&AyaP Ao!i
;:<0 )!>=$0. s5 75 QJELLU CHJUSPI5
;:<0)';. adA5 . s5 or!e+& Do!ado!
0e!sona 3ue do!a o ,aBa -as Ao.as
con o!o 1undido5 ZZ Pe!sona 3ue
do!a -os 'a--ados con 0an de o!o5
;:<0)'@. 45 Do!a! o!na+en'a! o
ado!na! con o!o -os o,Ae'os .
a-'a!es de -os 'e+0-os o !ecin'os
!ea-es5 SIN[N( c/o3ec/a.5
Q:<0"'6)'. s5 Arqueol& FEarrio
cercado de oroG& Pe3ueBo g!u0o
a!3ueo-gico con1o!+ado 0o!
es'!uc'u!as a!3ui'ec'nicas co+o
'e+0-os !ecin'os 1uen'es
cana-es . andenes de 1ac'u!a
inSa5 ZZ 9tno*ist& E- -uga! donde
es'u4o u,icado e- Qo!iSanc/a
Iac'ua- con4en'o de San'o
Do+ingo en -a ciudad de-
Qos3oK .a /a,9a sido ocu0ado
0o! g!u0os :'nicos an'es de -a
1undacin de- I+0e!io de-
TaMan'insu.o5 Man3o Q/a0a3 a-
co-oni;a! . do+ina! e- 4a--e
cons'!u. un 'e+0-o dedicado a
su Pad!e e- So- --a+ado )nti
Ianc*a o Te+0-o de- So-5 Pos'e-
!io!+en'e Pac/aSu'e3 IDGEN^
DGODK a- !econs'!ui! e- Qos3o -o
en!i3ueci a!3ui'ec'nica+en'e
inc!e+en'ando de igua- +ane!a
-as deidades sace!do'es mama-
qonas, 0e!sona- de se!4icio .
co-oc -as +o+ias de sus
an'eceso!es !e4is'iendo con o!o
. 0-a'a -os +u!os5 De es'e +is+o
+a'e!ia- se /icie!on 9do-os un
Aa!d9n . ;oo-gico a- na'u!a-
--a+2ndose-e desde en'onces
Qori0anc*a& A3u9 se !end9a cu-'o
a- 9do-o de- So- --a+ado
$Hunc*aw, 3ue e!a e- dios 0!in-
ci0a- igua-+en'e a -as deidades
de -a Luna e- Ra.o 7enus A!co
I!is e'c5 A -a --egada de -os
es0aBo-es 'odo 1ue des+an'e-ado
. en su -uga! se edi1ic e- 'e+0-o
. e- con4en'o de -a o!den
do+inicana5
Q:<05'6@'. s5 A0e--ido na'i4o de
o!igen inSaico5
;:<05'6@'. s5 or!e+& O!1e,!e 0e!-
sona e@0e!'a en 1undi! e- o!o .
'!a,aAa! Ao.as5
Q:<0$'%'. s5 Arqueol& F$lata!orma
de oroG& Si'io a!3ueo-gico
u,icado en -a 0a!'e S cen'!a- de
-a ciudad de- Qos3o5 Con'iene
.aci+ien'os . es'!uc'u!as
0!e/is02nicas5
;:<0;-6;-. s5 75 ALQAMARI5
Q:<0?'@<')06'. s5 Arqueol&
FAventadero de oroK5 Pe3ueBo
sec'o! de -a ciudad inSa de PJisa3
en e- Qos3o5 Es'2 con1o!+ado 0o!
!ecin'os de ado,e con 0ied!a
des'inados a -os a-+acenes o
g!ane!os5 ZZ ConAun'o
a!3ueo-gico u,icado en e- R+5
NN de -a -9nea 1:!!ea Qos3o a
Qui--a,a+,a 0a!'e su0e!io!
in+edia'a a- !9o 7i-cano'a5
Co+0!ende andenes cana-es .
o'!as es'!uc'u!as de 1ac'u!a inSa5
?ue un cen'!o de cu-'i4o 0!inci-
0a-+en'e de +a9;5
;:<5'. adA5 Necio igno!an'e -e-o
'on'o5 SIN[N( u0a5 $e&AyaP Auc/a5
$e&NunP -o3-u5
;:<5'@. 45 Ha,-a! necedades ac'ua!
co+o inconscien'e o co+o un
'on'o5
;:<$' ?'=0. s5 A-oAa+ien'o casa de
/os0edaAe5 NEOL5 Ho'e- /os'a-
a-oAa+ien'o5
;:<$')'">;. adA5 . s5 Hu:s0ed
4iaAe!o 3ue se /os0eda en una
casa o a-oAa+ien'o5 SIN[N( c/a-
.a+u35
;:<$')'">@. 45 Hos0eda!se a-
-oAa!se a-,e!ga!se en una casa o
a-oAa+ien'o5
;:<$')';. adA5 Hos0i'a-a!io 0e!-
sona 3ue /os0eda o a-oAa a 0e!-
sona 3ue es'2 de 4iaAe5
;:<$')'@. 45 Hos0eda! a-oAa! o
;:=' "&( "&) Q:=;:
a-,e!ga! a -as 0e!sonas en su
do+ici-io5 ZZ Acoge! a -as 0e!sona
3ue necesi'an /os0edaAe5
;:='. s5 Es0oso +a!ido conso!'e de
-a +uAe!5 SIN[N( 3/a!in5 $e&AyaP
Aa!in5 $e&NunP /&BarP Susa5
;:=')'">@. 45 Ma!ida!se casa!se5
SIN[N( 3/a!i.aSu.5 $e&AyaP
Aa!i.aSu.5 $e&NunP /&BarP
Susac/aSu.5
;:=')'@. 45 Casa! o en+a!ida! a -as
+uAe!es so-'e!as5 SIN[N(
3/a!i.ac/i.5
;:='@:;. adA5 Casada en+a!idada5
SIN[N( 3/a!i.as3a5
Q:=;:. s5 Top#n& Pa!a a-gunos
es'udiosos signi1ica moj#n o
mojones de piedra; o 'a+,i:n
*ito, se?al, punto de re!erencia,
n%cleo& Los c!onis'as InSa
)a!ci-aso de -a 7ega Wa+2n
Po+a de A.a-a . o'!os de1inen
Qos3o co+o om+ligo, !e-ie4ando
-a 1uncin 0o-9'ica . ad-
+inis'!a'i4a de -a ciudad ca0i'a-
'aMan'insu.ana5 A su 4e; e-
c!onis'a ?e+ando de Mon'esinos
in1o!+a 3ue 0!ocede de qosqos
3ue signi1ica montones de tierra y
piedras, 3ue /a,9a en e- 4a--e de-
Wa'ana. e-egido5 En -a ac'ua-idad
-os ind9genas siguen u'i-i;ando e-
':!+ino con igua- signi1icacin5 ZZ
,eog& De0a!'a+en'o de- Pe!" con
NE#%$G5 /a,i'an'es siendo sus
0!o4incias( Qos3o Aco+a-
.o An'a Ca-ca Canas Cand2is
C/u+,i4i-cas Es0ina! La Con-
4encin Pa!u!o Pauca!'a+,o
Quis0icanc/is . U!u,a+,a5 ZZ
P!o4incia de- de0a!'a+en'o de-
+is+o no+,!e con oc/o dis'!i-
'os( Qos3o Po!o. Q/o!3a San-
'iago San Se,as'i2n San 6e!-
ni+o Sa.--a . Wanc/a35 ZZ Ciu-
dad ca0i'a- de- dis'!i'o 0!o4in-
cia . de0a!'a+en'o de -os +is-
+os no+,!es5 U,icacin( DEd
#LJD` -a'i'ud Su! . Od%NJG%`
-ongi'ud Oes'e> a-'i'ud de EE%$
+5s5n5+5 en e- cen'!o de -a P-a;a
de A!+as5 Los ce!!os 3ue -a ci!-
cundan son( a- N Sa3sa.Ma+an
PuSa+o3o TJo3oSac/i
?o!'a-e;a . Sen3a> a- NE
Soco!!o0a'a Qo!ao Pan'o!ani
Pico- . Pac/a'usan> a- E5 Pan-
0anusaSa Run'u!3/a'a . Sa3-
sa0a'a> a- SE TaMSa!a. Ris-
0iSi--a Ma.u O!3o WanaSaM!e
. AnaMa!3/e> a- S Rondo!a+a
A!aMa. C/o3o Rac/ona .
C/e3o--o> a- SE PuSin Ri--Se .
Ma+asi+ona> a- O PiSc/u .
A0u.aMi!a> . a- NO Wa.na-
3/o!3a5 E- sis'e+a /id!og!21ico
3ue c!u;a -a ciudad es'a 1o!+ado
0o! -os !iac/ue-os( QJen3o+a.o
Tu--u+a.o Sa0/i
C/Junc/u-+a.o . WanSa!o -os
+is+os 3ue 1o!+an e- Wa'ana.
3ue discu!!e 0o! 'odo e- 4a--e de-
Qos3o 0a!a dese+,oca! en e-
7i-cano'a Sillcamayu o -o
/agrado de los )n0as, des0u:s de
!eci,i! a -os !iac/ue-os Ra-
c/i+a.o TJiSa0a'a Ro3o0a'a .
WaSa!0a.5 La o!og!a19a 0!esen'a
con'!a1ue!'es de -os ce!!os con
sua4es 0endien'es de- D#_ a-
E$_ de inc-inaciones en -as
0a!'es a-'as . --anos en -as 0a!'es
,aAas5 ZZ 9tno*ist& e 'ist& Ciudad
de- Qos3o5 PREINRA5 Las
condiciones geo-gicas e
/id!o-gicas de- 7a--e de- Qos3o
en es'a !egin su! de -os Andes
de- Pe!" 0osi,i-i'a!on e-
asen'a+ien'o 0e!+anen'e de
g!u0os /u+anos du!an'e +2s de
'!es +i- aBos en cu.o 0!oceso
e4o-u'i4o e- /o+,!e /a es-
'a,-ecido un con'inuo desa!!o--o
/is'!ico socio^cu-'u!a- 0!i-
+igenia+en'e 'es'i+oniado 0o!
sus !es'os +a'e!9a-es5 La A!-
3ueo-og9a con 1ines de 0e!io-
di1icacin /a iden'i1icado g!u0os
:'nicos 0!einSaicos5 As9 'ene+os(
Ma!Sa4a--e 1o!+a de
asen'a+ien'o /u+ano de 'i0o a--
deano IDD$$ a5CK5 Su desa!!o--o
in+edia'o -o es C/ana0a'a IN$$
a5C5K> a+,os 0enenecen a-
0e!iodo 1o!+a'i4o5 A es'os
suceden g!u0os socia-es +2s
densos e in'eg!ados 0o-9'ica-
+en'e en seno!9os . 0e3ueBos
es'ados !egiona-es 'a+,i:n co-
nocido co+o Qo'aSa--e IP$$
a5CK5 E- desa!!o--o de :s'e es'2
!e0!esen'ado 0o! -os Ri--Se IN$$
d5CK5 LuS!e es o'!a 1o!+a socio
cu-'u!a- +u'ada de -a an'e!io!
ID$$$ d5C5K En -os 0!i+e!os aBos
de- sig-o CIII de nues'!a e!a e-
4a--e de- Qos3o es'u4o /a,i'ada
0o! 4a!ios g!u0os :'nicos( La!is
P/o3es SaMasi!a. An'asa.as
Wa--as I3ue e!an o!iundosK>
A-3aMisas Qo0a-i+a.'as .
R/a--unc/i+as I3ue e!an
ad4enedi;os consen'idos 0o! -os
0!i+e!osK5 INCA5 Po! es'os aBos
/icie!on su a0a!icin 0o! e- 4a--e
g!u0os /u+anos e@'!aBos
con1o!+ando die; g!u0os
:'nicos con1o!+e a -a '!adicin
+9'ica -ide!ados 0o! un seBo!
cu!aca de no+,!e Man3o
Q/a0a3 . de una +uAe! de no+-
,!e Ma+a O3--o 3uienes se
0!oc-a+a,an se! *ijos del /ol;
asi+is+o 0!egona,an se! en-
4iados en +isin 8ci4i-i;ado!a=
0o! -o 'an'o 'odas -as gen'es de
-a 'ie!!a de,9an o,edece!-os5 En
no+,!e de- So- ocu0a!on .
do+ina!on e- 4a--e de- Qos3o
cu.o no+,!e an'iguo e!a
Aq*amama o Badre .*ic*a&
Man3o Q/a0a3 -o ca+,i 0o!
Qosqo o Boj#n de $iedra, en
+e+o!ia de su /e!+ano A.a!
AM3a 3ue se con4i!'i en 0ied!a
en es'e -uga! cons'!u.endo un
'e+0-o dedicado a su 0ad!e e-
So- --a+ado )nti Ianc*a, 3ue
0os'e!io!+en'e se --a+a!9a Qori-
0anc*a& A 0a!'i! de es'e 'e+-
Q:=;: "'* "'1 Q:=;:
0-o di4idi e- -uga! en cua'!o
sec'o!es( QHente Ianc*a, Ra-
ranpuy Ianc*a, /ayri
Ianc*ay .*unpi Ianc*a 0a!a
da! ca4ida a sus seguido!es5
As9 se desa!!o-- una
es'!uc'u!a +9'ica de con3uis'a
. do+inacin socioecon+ica
e ideo-gica en -a !egin
cus3ueBa 0o! 0a!'e de es'os
3/esMas 0!oceden'es de- su!
IPa3a!iS'an0uK 3ue u-'e-
!io!+en'e 1o!+a!on e- Es'ado
TaMan'insu.ano cu.a ca0i'a-
1ue 0!ecisa+en'e -a ciudad de-
Qos3o Qosqo Sill0a Claqta,
Qos3o Ciudad Sag!ada ca0i'a-
de- )!an I+0e!io TaMan'insu-
.u5 En -os inicios de- sig-o C7
e- SeBo!9o C/JanSa in4adi e-
Qos3o sa3ue2ndo-o5 A -os 0o-
cos aBos cuando Wi!a3oc/a
InSa .a 4ieAo os'en'a,a e-
!einado -os C/JanSas nue4a-
+en'e a'acan es'e 0!s0e!o Se-
Bo!9o a- 0a!ece! .a no con e-
s-o 0!o0si'o de sa3uea!-o
sino de con3uis'a!-o . as9
e@'ende! su do+inio5 Po! -os
an'eceden'es 0asados
Wi!a3oc/a InSa se !e1ugi en
su 0a-acio 1ue!a de- Qos3o5
An'e es'e /ec/o uno de sus
/iAos A4enes asu+i e- !e'o
0a!a 0!o'ege! e- SeBo!9o . su
'e!!i'o!io . decidi o!gani;a!
un eA:!ci'o +u-'i:'nico 0a!a /a-
ce! 1!en'e a -os in4aso!es5 Des-
0u:s de una c!uen'a -uc/a -os
3/esMas . sus a-iados de!!o'a-
!on a -os C/JanSas des'!u.endo
. sa3ue2ndo-os en sus 0ue,-os
!eg!esando 4ic'o!iosos a- Qos-
3o con ,o'ines . 0!isione!os5
Co+o seBa- de '!iun1o -os ,o'i-
nes 1ue!on dis'!i,uidos en'!e -os
cu!aca;gos 0a!'ici0an'es en -a
gue!!a es'a,-eci:ndose as9
-a;os de in'eg!acin 0o-9'icos .
'e!!i'o!ia- en 0e!s0ec'i4a5 Es'e
Ao4en 4a-ien'e e!a InSa Hu0anSi
3ue +2s 'a!de se --a+a!9a
Pac/aSu'e3 o Trans!ormador
del Bundo, 0o! -as
inno4aciones 1unda+en'a-es
3ue !ea-i; . sus do'es
0e!sona-es5 Sin duda es'e InSa
1ue uno de -os /o+,!es +2s
g!andes . genia-es 3ue di
A+:!ica Andina 0!e/is02nica5
Pac/aSu'e3 asu+i e- 0ode!
IDGEN^DGODK . e+0e; -a e@-
0ansin !egiona- . -uego in'e!-
!egiona- inici2ndose as9 -a 1o!-
+acin de- Es'ado InSa 3ue se
--a+a!9a TaMan'insu.u o -a ;a-
ci#n de las .uatro -egiones;
Qos3o 1ue su ca0i'a-5 Pac/a-
Su'e3 !econs'!u.e -a ciudad de-
Qos3o !ees'!uc'u!2ndo-a en -os
as0ec'os u!,ano es0acia- a!-
3ui'ec'nica . 1unciona-+en'e
d2ndo-e -a 1o!+a 1e-ina I0u+aK
a- cen'!o 0o-9'ico^!e-igioso co-
+o s9+,o-o de 1ue!;a . 0ode!5
Asi+is+o ins'i'u. o!gani; .
!ees'!uc'u! 4a!ias ins'i'uciones
socia-es . !e-igiosas( -a +i'a
+i'+a3 ag!o/id!2u-ica en g!an
esca-a cu-'o o1icia- a- So- sis-
'e+a de -as aqllas, +ode-o u!-
,ano 1unciona- e'c5 La Ciudad
de- Qos3o en su es'!uc'u!a u!,a-
no^es0acia- . socia- a- igua-
3ue o'!os as0ec'os . e-e+en'os
es'u4o di4idida de acue!do a un
0!inci0io dua- dia+e'!a-( 'anan
Qosqo, +i'ad su0e!io! o 0a!'e
de a!!i,a de- Qos3o> @rin
Qosqo, +i'ad in1e!io! o 0a!'e
,aAa de- Qos3o5 A su 4e; cada
uno de es'os sec'o!es es'u4o
di4idido en dos su,sec'o!es o
0a!cia-idades( Allaw0a o
de!ec/a> )c*o o i;3uie!da -os
+is+os 3ue !e0!esen'a,an a
ni4e-es . Ae!a!3u9as 4e!'ica-es .
/o!i;on'a-es !ec90!ocas .
co+0-e+en'a!ias siendo de
+a.o! i+0o!'ancia -os 0!i+e!os
so,!e -os segundos con-
1o!+ando as9 -os cua'!o su.us o
0a!cia-idades de -a ciudad de-i-
+i'ados 0o! -os ca+inos !ea-es
!e1-eAando as9 una 0e3ueBa es-
ca-a de- TaMan'insu.u5 Con1o!-
+e a es'a dua-idad -a ciudad de-
Qos3o 'en9a dos 0-a;as( uno en
e- 'anan Qosqo, e- 'aw0ay-
pata, . o'!o en e- @rin Qosqo, e-
-imaqpanpa& Ta+,i:n 'u4o dos
0!inci0a-es Templos del /olP
Qori0anc*a de- U!in Qos3o .
/aqsaywaman de- Hanan
Qos3o cada uno de e--os con
sus 0!o0ias 0-a;as us/nus .
'ie!!as asignadas( )ntipanpa .
/awseda de- 0!i+e!o .
.*u0ipanpa
Iac'ua- e@0-anada de- Sa3sa.-
Ma+anK . Qolqanpata de- se-
gundo5 Ade+2s -a ciudad de-
Qos3o e!a un 8es0acio
sag!ado= con1o!+ado 0o! +2s
de E%$ MaSas o ado!a'o!ios de
di4e!sos 'i0os . 1unciones
!e-igiosas . as'!on+icas
dis0ues'os en un !adio de +2s
de 4ein'e Si-+e'!os a -a
!edonda a 0a!'i! de-
Qo!iSanc/a 3ue e!a e- n"c-eo
de es'e sis'e+a se3Je . u,ica-
dos en -as cua'!o 0a!cia-idades
o su.us( .*inc*ay . Anti en e-
sec'o! Hanan> Qolla . Qonti en
e- U!in5 Los ado!a'o!ios a su
4e; es'u4ie!on dis'!i,uidos en
GD se3Jes 8-9neas i+agina!ias=
o sende!os u,icados en'!e
Ae!a!3u9as( Qollana, +a.o!
0!inci0a-> $ayan, in'e!+edio o
secunda!io> . Iayao u o!igi-
na!io> -as +is+as es'u4ie!on
asignadas a- cuidado de a.--us
. 0anaSas5 De -os ado!a'o!ios
e- +a.o! n"+e!o -o cons'i'u9an
+anan'ia-es 1uen'es !ocas
0a-acios 'e+0-os o,se!4a'o!ios
as'!on+icos osu0an0as, e'c5
La ciudad de- Qos3o 1ue e- 0a-
'!n . +ode-o u!,ano a!3ui'ec-
'nico . 1unciona- 0a!a -os o-
'!os cen'!os u!,anos ad+inis-
'!a'i4os 0!inci0a-es co+o ca0i-
'a-es !egiona-es . 0!o4incia-es
caso InSaMasi en CaBe'e Wa-
nuSu0an0a PJisa3 MaM3Ja
L-a3'a Pa'a L-a3'a IQJen'e
Q:=;: "'2 "' Q:%'"'440
Ma!SaK . Mac/u0iAc/u5 Con -a
in4asin eu!o0ea se inici -a
des'!uccin 0o-9'ica econ+ica e
ideo-gica de- TaMan'insu.u 3ue
-os InSas ,aAo 0!inci0ios de
!eci0!ocidad !edis'!i,ucin con
un a0a!a'o 'ecno,u!oc!2'ico^
ad+inis'!a'i4o . +ono0o-is'a de
ca!2c'e! des0'ico . 'eoc!2'ico
/a,9an in'eg!ado . desa!!o--ado5
Es'e es'ado inSa e- +2s g!ande .
co+0-eAo de- 2!ea andina 0!e/is-
02nica 1ue -a s9n'esis econ+ica
0o-9'ica 'ecno-gica . !e-igiosa
de sus an'eceso!es5 La 0e!i1e!ie
de -a ciudad es'u4o ci!cundado
0o! '!ece ,a!!ios en -os 3ue 4i49a
e- 0ue,-o( Qo-3an0a'a
Qan'u0a'a Pu+aSu!Su Mu-
na.sen3a TJo3oSac/i Ri+a3-
0an0a Pu+a3c/u0an Ra.ao-
Sac/i C/aSi--c/aSa PiSc/u
RJi--i0a'a Ra!+en3a . WaSa-
0unSu5 COLONIAL5 E- #E de
+a!;o de D%EG se 1unda -a ciudad
es0aBo-a inici2ndose e- do+inio
de -a Co!ona Es0aBo-a c!eando
-as nue4as ins'i'uciones 0o-9'icas
ad+inis'!a'i4as . ec-esi2s'icas
0a!a e+0!ende! un nue4o o!den
cu-'u!a-5 En D%EP 1!en'e a -os
a'!o0e--os . a,usos 0o! 0a!'e de
-os occiden'a-es e- eA:!ci'o de
Man3o InSa si'ia -a ciudad de-
Qos3o con e- 0!o0si'o de
!ees'a,-ece! . !ein4indica! e-
es'ado . sis'e+a so-
cia- inSa 3ue+ando -a ciudad>
0e!o -os andinos 1ue!on de!!o-
'ados en Sa3sa.Ma+an . -uego
en O--an'a.'an,o5 Pos'e!io!-
+en'e ManSo InSa se !e'i! a
Wi--Sa0an0a /o. Es09!i'u
Pan0a 0a!a o!gani;a! desde a--9
-a !esis'encia 3ue du! /as'a
D%O# con -a ca0'u!a . +ue!'e en
-a P-a;a de- Qos3o de- "-'i+o
InSa Tu0a3 A+a!u I 0o! o!den
de- 7i!!e. ?!ancisco de To-edo5
En'!e -os 0!i+e!os es0aBo-es se
dis'!i,u.e!on -a ciudad . sus
a-!ededo!es +edian'e e- 8!e0a!'o
deso-a!es=5 Se cons'!u.e!on
4i4iendas de -os 0a!'icu-a!es
-uego ig-esias +odi1icando de
es'e +odo -ige!a+en'e su 1o!+a
e i+agen u!,ano^a!3ui'ec'nica
. desa!!o--2ndose una si+,iosis
socio^cu-'u!a-( andina .
occiden'a-5 REPU*LICANO5 En -a
ac'ua-idad 0o! se! de0osi'a!io
de un g!an n"+e!o de !es'os
a!3ueo-gicos -a ciudad de-
Qos3o 1ue !econocida co+o
.apital Arqueol#gica de /ud
Amrica, y en DLNE dec-a!ada
0o! -as O!gani;acin de -as
Naciones Unidas 0a!a e-
Desa!!o--o de -a Ciencia . Cu--
'u!a UNESCO co+o $atrimo-
nio .ultural de la 'umanidad,
en !econoci+ien'o . 4a-o!acin
de su !ica /e!encia 0a'!i+onia- .
de su 4igencia socio^cu-'u!a-5
Ho. es e- cen'!o de +a.o! a-
'!accin 'u!9s'ica de- Pe!" . de
Sud A+:!ica . en -os "-'i+os
aBos 4iene siendo e+,e--ecida
+2s a '!a4:s de una se!ie de
o,!as u!,ano^a!3ui'ec'nicas
e+0!endidas 0o! -a Munici0a-i-
dad de- Qos3o5 ZZ Arqueol& En -a
ac'ua- ciudad de- Qos3o se
encuen'!an -os g!andes 0a-acios
!ea-es inSas con -as siguien'es
u,icaciones( en -a 0a!'e a-'a
'anan QosqoP Qo-3an0a'a
0a-acio de Man3o Q/a0a3>
Qasana de Pac/aSu'e3> Qo!a
Qo!a de InSa Ro3a> 0a-acio de
WasSa! 0a-acio Run'u!Sanc/a>
0a-acio de Q/a0a3 Hu0anSi>
QisMa!Sanc/a de Wi!a3oc/a
InSa> +2s -os edi1icios de-
Ru.us+an3o o .onsejo -eal,
Hac/a. Wasi Sun'u! Wasi .
Tan0u de Qon'isu.u> en -a 0a!'e
,aAa @rin Qosqo, a su 4e; se
encuen'!an -os siguien'es
0a-acios( A+a!u Ranc/a de-
InSa Wa.na Q/a0a3> Ha'un
Ranc/a de Tu0a3 Hu0anSi>
Ha'in+i.o3 de InSa Ro3a>
PuSa+a!Sa de A+a!u InSa
Hu0anSi> 0a-acio de Ma.'a
Q/a0a3> 0a-acio de L-o3e Hu-
0anSi> . Pa-acio de Sinc/i Ro-
3a5 Ade+2s es'u4ie!on e- Qo-
!iSanc/a o Te+0-o de- So- e-
'e+0-o de -a Pac/a+a+a . e-
Tan0u de Qo--asu.u5 Igua-+en-
'e -a ciudad es de0osi'a!9a de
/e!+osos 'e+0-os co-onia-es
3ue a su 4e; gua!dan Ao.as
i+2-
genes o!na+en'os sag!ados .
0in'u!as 0e!'enecien'es a -a
Escue-a Cus3ueBa cu.os !asgos
a!'9s'icos -e /an o'o!gado 1a+a
+undia-5
Q:=;: L4';%'. s5 B%s& F$ue+lo&
ciudad del QosqoG& C:-e,!e o,!a
o!igina- 0a!a 0iano . can'o de-
co+0osi'o! cus3ueBo 6uan de
Dios Agui!!e C/o3uecun;a
IDNOL^DLPEK5 ZZ Hi+no !e-igioso
andino 'e@'o de- sace!do'e
Ne+esio QuBiga Ca;o!-a +"sica
de Rica!do Cas'!o Pin'o IDLDPK
co+0osi'o! cus3ueBo5
Q:=;: N'$'@">@"06. s5 B%s&
FQosqo, te saludoK5 Cancin 0a!a
0iano so-is'as . co!o de-
co+0osi'o! cus3ueBo ?!ancisco
)on;2-e; )a+a!!a IDNL$^DLO#K5
Q:%'"'440. s5 Arqueol& F.alle
constelaci#nG5 Si'io a!3ueo-gico
u,icado so,!e una co-ina en -a
+a!gen de!ec/a de- !9o Wa'ana.
cons'i'uida 0o! +2s de una
4ein'ena de !ecin'os
con1o!+ando cinco ca--es 0!in-
ci0a-es 0a!a-e-as5 Es'os !ecin'os
son de 1o!+a !ec'angu-a!
cons'!uidos con 0ied!a de can'o
!odado n"c-eos . +o!'e!os de
'ie!!a5 Co!!es0onden a una 1ac-
'u!a 0!einSa a- 0e!9odo de -os
seBo!9os . es'ados !egiona-es
IP$$ aBos d5C5K5 Es'os !ecin'os
1ue!on !eocu0ados 0o! -os inSas
sin sus'ancia-es +odi1ica-
;:%: "'" "'# ;:@=>
ciones . se -e conoc9a con e-
no+,!e de Qasa--a donde e@is'9a
una MaSa o ado!a'o!io5 ZZ 9tno*ist&
Pe!9odo socio^cu-'u!a- de- 4a--e .
!egin de- Qos3o ca!ac'e!i;ado
0o! un es'i-o ce!2+ico de 0as'a
co-o! c!e+a de ,uena coccin
engo,e en -a +is+a a!ci--a
su0e!1icie co-o! c!e+a c-a!o en -a
0a!'e e@'e!na e in'e!na
deco!acin neg!o . !oAo so,!e
c!e+a con +o'i4os geo+:'!icos .
0ocas 4eces an'!o0o+o!1as5 ?ue
descu,ie!'a 0o! e- D!5 Luis
*a!!eda Mu!i--o en DLPG en
PiSi--a3'a . 0os'e!io!+en'e se
de'e!+in co+o e- n"c-eo -os
si'ios de Qo'aSa--i de donde
de!i4a e- no+,!e . Wi+0i--a. en
e- 4a--e de- Qos3o en -a +a!gen
de!ec/a de- !9o Wa'ana. donde se
/a-- ce!2+ica asociada a
es'!uc'u!as a!3ui'ec'nicas5 Es'a
ce!2+ica se /a,9a di1undido en
una e@'ensa 2!ea 3ue a,a!ca
Sicuani Pa!u!o Pa3a!e3'an0u
An'a Rusic/aSa PJisa3 e'c5
;:%:. s5 Mon'onci--o !u+a a-
+on'ona+ien'o5 SIN[N( !aMS/a
3o'u5 E6EM( papa qoto, +on-
'onci--o de 0a0a5
;:%: ;:%:. ad45 Po! +on'ones5 Con
+uc/a a,undancia5 I65L5P5K
SIN[N( /uBu /uBu5
;:%:@. 45 A!!u+a! a+on'ona!
ag!u0a! en +on'ones5 SIN[N(
BuSBa.5 $e&AyaP Su'u. Sic/Si.5
$e&NunP Su'u. s/un'u.5 $e&/&
BarP 0a'ac/a. 'an'ac/a.5
Q:%>. s5 Astron& Ca,!i--a5 Las sie'e
0!inci0a-es es'!e--as de -as
P-:.ades5
;:%>. s5 Mon'n5 SIN[N( 3ana 3o'o5
;:%>">@. 45 A+on'ona!se eno-
4i--a!se5 ZZ !igdo& Encoge!se 19sica
. +o!a-+en'e5 E6EM( laqHa0uspa
qotu0uy, a +on'ona!se des0u:s de
una ca9da5
;:?' 0)>. s5 Eot& F/tipa sp&G PaAa
3ue c!ece en ;onas a-'oandinas
u'i-i;ada 0o! su du!e;a 0a!a -a
con1eccin de sogas . es'e!as5
;:?-. s5 75 QOWI5
;:?-6. s5 75 WARCHAN5
;:?0. s5 Lool& F.avia co+aya /c*r&
.avia porcellus CinneoG& Cu.e o
cu.5 ConeAi--o de indias5 O!den
!oden'ia 1a+i-ia ca4idae5
Pe3ueBo +a+91e!o o+n94o!o de
co-o!es 4a!iados do+es'icado
desde e- inSana'o5 Se !e0!oduce
12ci-+en'e so0o!'a 'odos -os
c-i+as5 Tiene a-'o 0ode!
a-i+en'icio en 0!o'e9nas5 SIN[N(
3oMe5 $e&.ajP !uSu5 $e&'uaP
Aaca5 $e&NunP sa3a5 .olP a0a!ea5
9cP co,a.o5 KenP acu!i'o5
;:?0 "0='. s5 75 RISA5
;:?0 50<')0. s5 75 WIRA WIRA5
;:?0 ;:?0. s5 Lool& F.rot*o!aga ani
CinneoK5 )ua!da ca,a--o5 A4e de-
o!den cucu-i1o!+es 1a+i-ia
cu-idae de co-a
-a!ga 0a!a su 'a+aBo +ediano
0ico a-'o . g!ueso de co-o!acin
co+0-e'a+en'e neg!a5
;:@. 45 Da! concede! en'!ega!
asigna! dona!5 $e&AyaP Ao.5
$e&NunP /&BarP Su.5 9cP -o+a
Su.Sina5
;:@'. s5 'ist& Reina so,e!ana es0osa
de- InSa5 ZZ Ma'!ona seBo!a5
;:@44> s5 Res0-andecencia -u-
+inosidad -u;5 ZZ adA5 75 HURAQ5
;:@44><. s5 Astron& P-ane'a 7enus
cue!0o ce-es'e 3ue 0e!'enece a-
Sis'e+a P-ane'a!io So-a! --a+ado
Cucero del Amanecer o Cucero del
Anoc*ecer& SIN[N( c/Jisin c/JasSa5
;:@44>< $!'6)>. s5 Eot& FButingia
cala+ura C&G De -a 1a+i-ia de -as
e-aecca!02ceas5 A!,us'o de 1-o!es
a+a!i--as 0!o0ia de ;onas
su,'!o0ica-es5 Bed&Jol0& Sus
1-o!es se u'i-i;an co+o an-
'ies0as+dico -as /oAas . -a
co!'e;a co+o e+o-ien'e5
Q:@44>< R0%!0. s5 -elig& F;ieve de
estrellasK5 San'ua!io ca'-ico
ind9gena en MaMa.ani o La
Rinconada en e- dis'!i'o de O-
conga'e 0!o4incia de Quis0i-
canc/i Qos3o Pe!"5 Seg"n -a
'!adicin se inicia en DON$ cuando
a- 0as'o!ci--o Ma!iano Ma.'a se -e
a0a!eci un niBo de su edad 0a!a
Auga!5 Cuando -os +a.o!es
3uisie!on 4e!-o s-o o,se!4a!on
un !es0-ando! a una a-'u!a de
GNE$ +5s5n5+5 siendo 0a!'e de-
ne4ado Ausanga'e 4isi,-e desde -a
ciudad de- Qos3o5 E!a e- SeBo! de
Qo.--u!i'Ji5 En -a ac'ua-idad en
dic/a 1es'i4idad '!es d9as an'es de-
Co!0us C/!is'i occiden'a- se 0!o-
duce una g!an 0e!eg!inacin
ca+0esino^!e-igiosa 3ue !eune a
+i-es de /a,i'an'es a-'oandinos
con sus in1a-'a,-es u0u0us o
$a+litos, ,ai-a!ines 4es'idos de
osos5 SIN[N( Qo.--u! Ti'i5
;:@44><)'@. s5 .alen& D9a +i:!co-es5
;:@%>. s5 Eot& F.*enopo dium sp&G
Quinua de g!anos -ige!a+en'e
ag!andadas de co-o! g!is5
;:@=>. adA5 A-a!gado c/u0ado
'u,u-a! !e-a'i4o a -a 1o!+a de-
4es'ido5
"'' ;'5=')0@
Q# ;. al!a+& Consonan'e co+-
0ues'a as0i!ada oc-usi4a
0os'4e-a! so!da de- a-1a,e'o
runasimi o q*eswa I3uec/uaK5 Se
0!onuncia q*a, con +a.o!
1!iccin de -a g-o'is . -as cue!das
4oca-es . se e+0-ea con -as
4oca-es a e, o en 0osicin inicia-
de s9-a,a5
;')>. s5 A!!ancadu!a des0!en-
di+ien'o de un /a; de ca,e--os o
una 0o!cin de 0as'o con -a
+ano5
;')>">;. adA5 A!!anca,-e 0o!
4eAe; o sua4idad de -os 1i-a+en-
'os o cue!das5 E6EM( q*ac*u0uq
qHaytu, /i-o de -ana a!!anca,-e5
;')>6. s5 He!na nue!a o es0osa
de- /iAo5 SIN[N( 3/ac/uni5 9cP
Sac/un5
;')>6)'">@. s5 Agri& Se+i-
--a 0!oceden'e de o'!o -uga! 3ue
se ada0'a a o'!o +edio eco--
gico5 IO5*5 . M5*5K
;')>60. s5 75 QHACHUN5
;')>@. 45 A!!anca! des0!ende! o
+esa!5 SIN[N( 'Ji!a.5
;'4'=%-. s5 Eot& Ta,aco5 SIN[N(
3/a+a'o5
;'40. adA5 Sano sa-uda,-e i-eso5
$e&AyaP 3/a--i5 $e&NunP a--iSa.5
;'4044'. adA5 Sa-uda,-e --eno de
4ida -o;ano5 SIN[N( a--i--a su-
+a3--a5
;'4044'7'. adA5 Mu. sa-uda,-e
--eno de 4ida5 E6EM( q*alilla?a
puri0us*an, es'2 ca+inando +u.
sano5
;'40@')0;. adA5 . s5 Medica+en'o
es0ec91ico 3ue cu!a 3ue a+eAo!a
-a sa-ud5 SIN[N( /an0i3E6EM(
uma nanay q*aliyac*iq
*anpi, +edicina 3ue cu!a e-
do-o! de ca,e;a5
;'40@')0@. 45 Sana! /ace! sana!
cu!a!5 E6EM( onqosqata q*a-
liyac*iy, sana! a- en1e!+o5
;'40@'$>@. 45 Sana! /a,e! a-
+eAo!ado de sa-ud5 SIN[N( a-
--i.a0u.5 EolP 3/a--i.a0u.5
$e&AyaP a--i.a0u.5
;'40@'=;'. adA5 Sanado cu!ado
!ecu0e!ado de un +a- o en1e!-
+edad5 SIN[N( a--i.as3a5
;'40@'@. 45 Sana! !ecu0e!a!
'o'a-+en'e -a sa-ud 3ue,!an'ada5
SIN[N( a--i.a. a--in.a.5
;'4;-. s5 Casca+ien'o a!aBa-
+ien'o con -os dedos o a-g"n
ins'!u+en'o5
;'4;-">@. 45 A!aBa!se o !asca!se e-
cue!0o a- sen'i! escoso! o
inco+odidad5 SIN[N( !ac/aSu.5
;'4;-;. adA5 . s5 A!aBado! 3ue
esca!,a o !e+ue4e con -os dedos
o ins'!u+en'os5 E6EM( papa allpa
q*alqeq, 3ue !e+ue4e e- 'e!!eno
0a0a- 0a!a e- a0o!3ue5
;'4;-@. 45 A!aBa! esca!,a! !e-
+o4e! con -os dedos o a-g"n
ins'!u+en'o5 ZZ Agri& A0o!3ue
-ige!o de- +a9; de -a 0a0a 0a!a
da! +a.o! 4o-u+en de 'ie!!a a -a
0-an'a5 SIN[N( /a--0Ji.5
;'44'44'44'@. 45 75 QHAQMAMAMAH5
;'44'6'">@. 45 Ec/a!se agua
+u'ua+en'e con -as +anos5
E6EM( arma0uspa unuwan q*a-
lla0uy, ,aBa!se /ec/2ndose agua
con -as +anos5
;'44'@. 45 Lan;a! e- agua con -as
+anos5
;'4450=;'. adA5 75 LLAQLLASQA5
;'44?'. s5 Du!o endu!ecido
'"!gido no cocido a +edia coc-
cin5 SIN[N( 3/aMc/i5 ZZ Lool&
F'irundur%stica CinneoG& )o-
-ond!ina5 A4eci--a de g!an 2!ea de
dis0e!sin +u. -ige!a en e-
4ue-o de co-o! a;u-^0a!do5
;'5')>. s5 75 SUPAH QARQO5
;'5'%0'@. 45 E+,auca! sonsaca!
engaBa! i-usiona! con 0a-a,!as
1a-sas5
;'5'%:. s5 75 RJAMATO SUPAH
QARQO QHALASTE5
;'5'%>. s5 75 SUPAH QARQO5
;'50=';. s5 . adA5 75 HAMUTJIRA5
;'50='@. 45 75 HAMUTJIRAH5
;'50@'@. 45 75 TJAQWIH5
;'5='. s5 Mo!disco den'e--ada de-
0e!!o . o'!os ca!n94o!os5 7iene
de q*am, sonido ono+a'o0:.ico
de a,!i! . ce!!a! -a ,oca
4io-en'a+en'e5
;'5=')0">@. 45 Hace!se +o!de!
den'e--a! con e- 0e!!o5 ZZ Pe!+i'i!
se! !e0!i+ido5
;'5=')0">;. adA5 . s5 Que es
+o!dido 0o! e- 0e!!o5 ZZ Qu: es
!econ4enido5 SIN[N( Sani
Sanis3a5 $e&AyaP SanisAa5
;'5=')0@. 45 Hace! +o!de! a una
0e!sona con -os 0e!!os5 ZZ Hace!
!e0!ende! a a-guien5 SIN[N(
SJu'u0a.ac/i.5
QH
;'5='">; "'(
"')
;'$';44'7'
;'5='">;. s5 75 QHAMSAQ5
;'5='">@. 45 75 MURJURUH5
;'5='6'">@. 45 Mo!de!se den-
'e--a!se -os 0e!!os en -a 0e-ea5 ZZ
Ag!edi!se de 0a-a,!a en'!e dos o
+2s 0e!sonas5
;'5=';. adA5 . s5 Mo!dedo! a-
g!esi4o con -os dien'es5 SIN[N(
Sani3 3/a+saSu3 +uSJu35 ZZ
Pe!sona 3ue gus'a !e0!ende! a o-
'!os5 ZZ A+ones'ado!5
;'5='=;'. adA5 75 HANCHJUSQA5
;'5='@. 45 Mo!de! den'e--a! coge!
con -a ,oca5 SIN[N( /anc/Ju.
0Ja'a.5 ZZ Re0!ende! !econ4eni!5
9cP Sa+sana5 $e&AyaP Sani.5
$e&NunP a+u. Sani.5
;'5='@"')'@. 45 Mo!dis3uea!
den'e--a! -as cosas -os 0e!!os +u.
,!a4os5 ZZ O1ende! insu-'a! sin
!a;ones5
;'6$>. s5 Ro'u!a 0o! desgas'e
/o!adacin signi1ica'i4a o g!ande5
SIN[N( 'Jo3o5 ZZ Lool&
FAcant*oscurria, $*ormictopus,
(enest*is, $amp*o+eteus . o'!as
es0eciesK5 A!aBa g!ande con
densos 0e-os en e- cue!0o5 SIN[N(
a0asanSa a0an3o!a5 $e&AyaP
a0asanAa5 ArgP a0a;anSa5 9cP
a0asanSa5
;'6;-. adA5 Agri& C/oc-o +u.
'ie!no -ec/oso5
;'6;:. adA5 75 SANQJAHAH5
;'6;:@. 45 )angosea! /a,-a! con
4o; g!a4e o inco+0!ensi,-e5
SIN[N( 3/an3o.Sac/a.5
;'6;:@"')'@. 45 75 QHANQOH5
;'6<'. s5 Desaseo suciedad
+ug!e i+0udicia5 SIN[N( 3/e--i5
9cP San!a5
;'6<')'@. 45 75 QHANRAH5
;'6<'@. 45 Ensucia! en+ug!ece!
+anc/a!5 SIN[N( 3/an!ac/a.
3/e--ic/a.5 9cP San!ana5
;'$'6'. s5 San'ua!io 'e+0-o -u-
ga! sag!ado5
;'$'66'. s5 P!o1anacin 0!o-
1ana+ien'o5
;'$'66'@. 45 P!o1ana! a--ana!
4io-a! un -uga! sag!ado5
;'$';. s5 'ist& T:!+ino u'i-i;ado
en e- inSana'o 0a!a deno+ina! a-
0ode!oso i-us'!e e+inen'e
!egio 0!s0e!o g-o!ioso de
sang!e !ea- e'c5 ZZ adA5 Rico
0ode!oso o0u-en'o acauda-ado
0!i4i-egiado5 $e&ApuP AyaP Ao---
Asa0a5 9cP Su--Si.u3 Su--Sisa0a
a'i5 ZZ No,-e sag!ado i-us'!e5
SIN[N( /a'un Sa.5 E6EM( q*apaq
sonqo, ,ondadoso de ,uen co!a-
;n> q*apaq simi, idio+a !ico5
;'$'; "'@. s5 Ri3ue;a es'ado de
o0u-encia . 0ode! econ+ico5 ZZ
Tene! 4i!'udes o dones es-
0ecia-es 3ue -o /acen a uno +u.
dis'inguido de- co+"n de -as
gen'es5
;'$'; =0%>'. s5 calend& Agos'o
oc'a4o +es de- aBo5
Q'$'; I6"'. s5 'ist& E- InSa -os
go,e!nan'es -a 1a+i-ia !ea- -a
no,-e;a . -os 0e!sonaAes de-
)o,ie!no de- Qos3o . de -os
cua'!o suyus&
Q'$'; S050. s5 Lengua i+0e!ia-
c-2sica 3ue 1ue /a,-ada 0o! -os
InSas . -a no,-e;a go,e!nan'e>
--a+ada 'a+,i:n )n0a /imi& En -a
ac'ua-idad se -e conoce co+o
Quec/ua5
Q'$'; R'@50. s5 'ist& ?ies'a
sag!ada dedicada a- E+0e!ado!
InSa co+o !econoci+ien'o a su
+aAes'ad s9+,o-o de- 0ode!
/u+ano . condicin de /iAo de-
So- e- Dios )nti& La 1ies'a se!49a
0a!a in4oca! . 0edi! -a 0!o-
'eccin de -os dioses o +anes
+edian'e o1!endas o c*uray0una,
3ue /ac9an -os ,!uAos o /e-
c/ice!os 3ue -uego de in4oca! .
3ue+a! -as ec/a,an en a-g"n !9o
o -aguna5
Q'$'; Y>$'6"0 I6"'. s5 'ist&
Quin'o E+0e!ado! InSa 0e!'e-
necien'e a -a 0!i+e!a dinas'9a
/iAo de Ma.'a Q/a0a3 g!an
con3uis'ado! 3ue --e4 +u. -eAos
-os -9+i'es de- i+0e!io5 Su
no+,!e signi1ica )lustre 9sta-
dista, siendo su +uAe! Ma+a
Qo!i/i--0a. o Qo!i--0a. 5'ija
del /e?or de los Ayamar0a6, se-
g"n )a!ci-aso de -a 7ega 3uien
a- +is+o 'ie+0o -o ca-i1ica co+o
un g!an con3uis'ado!5 Es'e
c!onis'a . Cie;a de Len !e-a-
cionan a es'e InSa con e- 'e+0-o
de- So- o Qo!iSanc/a5 E- 0!i+e!o
-o /ace su cons'!uc'o! en 'an'o
3ue e- segundo a1i!+a 3ue -o
ac!ecen'5 )a!ci-aso /ace un
0o!+eno!i;ado !e-a'o de sus o-
,!as en'!e -as 3ue 1igu!an 0o!
eAe+0-o -a cons'!uccin de-
0uen'e WaSac/aSa so,!e e- !9o
A0u!9+ac> e- so+e'i+ien'o de -a
0!o4incia de HanaMa!a . su
0ue,-o de Pi'i> -a cons'!uccin de
un 0uen'e so,!e e- !9o Desa-
guade!o e'c5 Conso-id -os do-
+inios 3/esMas en A+:!ica . e-
Qos3o se con4i!'i en una 0ode-
!osa u!,e cong!egando en su
'e+0-o -os 9do-os de -os 4en-
cidos5 En sus e@0ediciones a -a
cos'a cas'ig se4e!a+en'e a -os
sodo+i'as5 Con -a +ue!'e de
Q/a0a3 Hu0anSi ':!+ino -a di-
nas'9a de -os @rin Qosqo o /in-
c*is&
;'$';)'">;. adA5 Que se en!i-
3uece enno,-ece o digni1ica5 ZZ
!igdo& Que se en!i3uece con 4a-
-o!es co+o -a 4i!'ud co+o 1ue e-
caso en -a :0oca inSaica 0o!
eAe+0-o donde no e@is'9a e-
dine!o . 0o! -o 'an'o no /a,9a
0ode! econ+ico5
;'$';)'">@. 45 En!i3uece!se
enno,-ece!se digni1ica!se5 ZZ
Ad3ui!i! !i3ue;a5 $e&AyaP Ao---
Sec/aSu.5 9cP Su--Sic/aSu.5
;'$';)';. adA5 Que enno,-ece
digni1ica en!i3uece5 E6EM( *aw-
say q*apaqc*aq y ac*ay, sa,e!
3ue digni1ica -a e@is'encia5
;'$';44'6'. adA5 Ri3u9si+o 0o-
de!os9si+o o0u-en'9si+o 4i!-
'uos9si+o5 SIN[N( 3/a0a30uni5
;'$';$>60 "(*
"(1 ;'<0@"')'@
;'$';$>60. adA5 75 QHAPAQLLARA5
;'$';@'@. 45 En!i3uece!se ad-
3ui!i! 1o!'una . ,ienes +a'e-
!ia-es5 ZZ Ad3ui!i! sa,idu!9a .
dones es0i!i'ua-es5
;'$'%0'. s5 75 HAMUTJIRA5
;'$. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica
!e1e!en'e a -a !o'u!a de cue!0os
1!2gi-es . c!uAien'es5
;'$)0. s5 adA5 Pu-c!o 1ino !e-
1inado e-egan'e5 SIN[N( SJac/a5
$e&AyaP 0auSa!i5 EolP 3/a0c/i
SJac/a SJac/i'u5
;'$)0">@. 45 Con4e!'i!se en
dis'inguido e-egan'e o /ace!se
!e1inado en 4es'i+en'a . cos-
'u+,!es5
;'$)0@"')';. adA5 P!esun-
'uoso 0e'u-an'e --eno de +a-
ne!as o 0oses os'en'osas5
;'$)>. adA5 Des'!o;o 3ue,!ado
0o! 0!esin o co+0!esin5
;'$)>@. 45 Des'!o;a! 3ue,!a!
con -a 0!esin de -a +ano o con
0eso g!ande a-go 1!2gi- co+o
un 0an seco ga--e'a o una /oAa
de 0a0e-5
;'$0'. s5 Agri& Ma;o!ca de +a9;
su1icien'e+en'e seca co+o 0a!a
se! desg!anada5 ANT[N( +iSJi5
;'$<'. adA5 ?!2gi- 3ue,!adi;o
!o+0i,-e des'!o;a,-e5 $e&AyaP
Aa0c/i5 EolP 3/a0/!a5
;'$<'44'K0'. adA5 75 QHAPHRAH
QHAPHRAH5
;'$<'@ ;'$<'@. adA5 ?!a-
gi-9si+o de-icad9si+o +u.
!o+0i,-e5 SIN[N( 3/a0/!a--ana
0JaSina--ana5 $e&AyaP 03SiSu3
0aSia0as--a5
;'$<'@'@. 45 ?!agi-i;a!se
con4e!'i!se en 3ue,!adi;o .
12ci-+en'e des'!o;a,-e5
;'$@' '44$'. s5 Agri& Sue-o sue-'o
1a4o!a,-e 0a!a -a ag!icu-'u!a5
SIN[N( Ma.a a--0a 3/ec/a a--0a5
;';. onomat& T:!+ino ono+a-
'o0:.ico u'i-i;ado 0a!a seBa-a! e-
sonido de -a !o'u!a de!!u+,e
3ue,!adu!a 4io-en'a de a-go5
SIN[N( 3Ja35
;';')0. adA5 Mi!n cu!ioso
o,se!4ado! i+0e!'inen'e5
;';)'@. 45 75 RJARCHAH5
;';440. s5 Anat& Mand9,u-a in1e!io!
3uiAada5 SIN[N( 3/a3--i Ma3o5
$e&AyaP SaSic/u SaSi--u5
$e&NunP c/aSa-Su c/aSa--Ma5
$e&/&BarP SaS--a5
;';5'5'5';. adA5 Re4e!de-
cien'e> -o;an9a de -as 0-an'as 3ue
!enacen con e- agua5 SIN[N( --an-
--a35
;';5'5'5'@. 45 Re4e!dece!
!enace! de -as 0-an'as con -a --u-
4ia5 SIN[N( 3Jo+e!.a.5 EolP Sa-
+a+a+ana5 9cP 3/a--a--a--a.5
;';:. s5 ?!iccin 1!o'a+ien'o
!es'!ego con -as +anos5
;';:)0@. 45 Hace! 1!icciona!
so,a! !es'!ega!5
;';:6'. adA5 Susce0'i,-e de se!
a+asado 1!iccionado5 ZZ s5 NEOL5
A+asado!a 1!iccionado!a so-
,ado!a o ins'!u+en'o 0a!a es'e
1in5
;';:;. adA5 . s5 MasaAis'a so,ado!5
ZZ !am5 Adu-ado!5
;';:@. 45 ?!icciona! so,a! 1!o'a!
con -as +anos5 $e&AyaP AaAo.
Ao0a.5
;';:@"')'">@. 45 75 QHETURA-
CHARUH5
;';@'. s5 Beteor& T!ueno sonido
0!oducido 0o! -a e@0-osin de-
!a.o5 $e&AyaP Sa0Bi. Su++ii5
EolP Sunununu 3Ja3Bi.5
;';@' :6;:@. s5 $at& Tu,e!cu-osis
'isis 0u-+ona!5
;';@'=;'. adA5 $at& Tu,e!cu-oso5 ZZ
Cogido 0o! e- !a.o5
;'<'%'%'@. 45 A!!as'!a! un cue!0o
/aciendo !uido5 E6EM( panpanta
q*aratatay, a!!as'!a! 0o! e- sue-o5
;'<0. s5 7a!n> de- g:ne!o +as-
cu-ino5 ZZ 7a-ien'e ague!!ido
a!!oAado5 $e&AyaP Aa!i5 $e&NunP
Sa!i u-Su5 $e&/&BarP u--Su5 9cP
Sa!i5 ZZ tej& 7es'ido o '!aAe de
,andas a- -a!go no a- '!a4:s5
;'<0)'">@. 45 En4a-en'ona!se5 ZZ
So,!e0one!se es1o!;a!se ani-
+a!se5 SIN[N( Sa--0ac/aSu.5 ZZ
A+a!ida!se casa!se -a +uAe! con
un 4a!n5 E6EM( Nuanac*an
q*aric*a0un, 6uani'a se /a ca-
sado5
;'<0)'@. 45 En4a-en'ona! da!
2ni+os da!-e 1ue!;as a una 0e!-
sona5
;'<044'7'. adA5 7a-ien'e +u. 4a-
!oni-5 SIN[N( 3/a!i0uni sin-
c/i--ana 9cP Sa!i--aBa5
;'<06'@'@. ad45 Desea! 0asio-
na-+en'e -a +uAe! a un 4a!n5
;'<06. s5 75 QOSA5
;'<06)'. adA5 . s5 MuAe! 4a!oni-
3ue i+i'a a- 4a!n en 4es'i+en'a
. cos'u+,!es5 A/o+,!ada5 SI-
N[N( 3/a!inc/u5
;'<06)>. adA5 . s5 75 QHARINCHA5
;'<0$>60. adA5 75 QHARILLAA5
;'<0;. s5 De- 4a!n 0e!'enecien'e
a- 4a!n o de- g:ne!o +ascu-ino5
E6EM( q*ariq pHac*an0una,
4es'i+en'a de- 4a!n5
;'<0@. adA5 Con4i4ien'e5 $e&AyaP
Aa!i.o35 9cP Sa!i.oS5
;'<0@ ;'<0@. adA5 7a-ien'9si+o
,!a4o a!!oAado 'e+e!a!io
in'!:0ido5
;'<0@')0@. 45 75 QOSACHAH5
;'<0@'">;. adA5 . s5 MuAe! 3ue se
en+a!ida o se co+0!o+e'e con
un 4a!n 0a!a con4i4i! o casa!se
0os'e!io!+en'e5
;'<0@'">@. 45 75 QOSACHARUH5
;'<0@';. s5 Ado-escen'e +ascu-ino
3ue se 4a /aciendo adu-'o 19sica
. 0sico-gica+en'e5
;'<0@'=;'. adA5 75 QOSAHOQ5
;'<0@'@. 45 7o-4e!se adu-'o e-
4a!n5 $e&AyaP Aa!i.a.5 9cP Sa!i-
.a.5
;'<0@"')'@. 45 A-a!dea! de 4a-
-ien'e de +u. -is'o o 4a!oni-5
;'<506 "(2 "( ;'?')0;
E6EM( mac*aspa q*a*y0ac*ay,
en4a-en'onado con -a ,o!!ac/e!a5
;'<506. s5 Anat& Pa-e'i--a o+-
0-a'o /ueso 0-ano de -a es0a-da>
0a!'e 0os'e!io! de- /o+,!o5
SIN[N( 3a!+in5 $e&AyaP Aa!+in
Sanni5 9cP Sa!+i5
;'<;'. adA5 . s5 7o; !onca ,!onca
g!a4e o a1nica5 SIN[N( c/JaSa
c/JaAa5
;'<;' :6;:@. s5 Bed& As+a5
En1e!+edad de -os ,!on3uios>
0!o4oca accesos de 'os !es0i-
!acin inco+0-e'a . e@0ec'o-
!acin escasa5
;'<;'@:;. s5 Bed& As+2'ico
0e!sona en1e!+a con as+a5
;'<?'. s5 Lool& F9picauta willei&
9picauta latitarsisG& O!den
co-e0'e!a de -a 1a+i-ia +e-oidae5
P-aga de -as /oAas de 0a0a .
o'!os de co-o! a+a!i--en'o 02-ido5
SIN[N( 3a!Ma5
;'=7>. adA5 ?!2gi- !o+0i,-e
de-gado Icon !e1e!encia a -os
cue!0os de 1o!+a 'u,u-a! co+o
/uesos ca!!i;os 0a-os /uecos
0-an'as de 'a--o 1!2gi- e'c5K E6EM(
q*as?u c*ap*ra, !a+a 1!2gi-5
$e&AyaP 0aSiSu35
;'=7>44'7'5 adA5 Mu. 1!2gi- de-
-icado d:,i- !o+0i,-e5 E6EM(
q*as?ulla?a soqos, ca!!i;o +u.
1!2gi-5
;'=;'. adA5 As0e!o !ugoso 0o!oso5
E6EM( q*asqa rumi, 0ied!a 0o!osa
o !ugosa5 $e&AyaP sa3!u
!a3c/i5 $e&NunP 3a'!3a5 9cP sa!-
Sa5
;'=;')'@. 45 Pica! -o 0u-ido 0a!a
da!-e as0e!e;a5 E6EM( llampHu
rumi q*asqac*ay, 0ica! -a 0ied!a
0u-ida5
;'=;'@'@. 45 As0e!a!se 0one!se o
4o-4e!se 2s0e!o5
;'=;:. s5 Anat& Pec/o5 $e&AyaP
AasAo5 9cP Si!ac/u +u--Su.5
;'=;:<:. s5 Pec/e!a5 9cP Sas3o5
;'=;:='$'. adA5 Pec/udo de 0e-
c/o a+0-io5 E6EM( q*asqosapa
q*ari, 4a!n de 0ec/os a+0-ios5
;'=>. s5 Ro'o !o'u!a !asgadu!a5
SIN[N( --iSJi5 $e&AyaP -a'a0a5
3/asu 3/asu5 adA5 75 LLIRJI
LLIRJI5
;'=>)0@. 45 75 LLIRJICHIH5
;'=>">;. adA5 . s5 75 LLIRJIRUQ5
;'=>">@. 45 Ro+0e!se desga-
!!a!se -as 'e-as5 SIN[N( --iSJiSu.5
$e&AyaP AasuSu.5
;'=>44'6'. adA5 Ro'oso /a!a0oso
!asgado and!aAoso5
;'=>;. adA5 . s5 75 LLIRJIQ5
;'=>=;'. adA5 Ro'o !asgado en -as
'e-as o -ien;os5 P!o4iene de-
sonido o no+a'o0:.ico q*as-
q*as&&& 3ue 0!oduce a- !o+0e!se
o desga!!a!se -as 'e-as5
;'=>@. 45 Rasga! desga!!a! -as
'e-as o -ien;os5 SIN[N( --iSJi.5 ZZ
Ro+0e! 0o! desgas'e o!ada!
0oco a 0oco -os +a'e!ia-es
sua4es5 E6EM( pHac*a q*asuy,
aguAe!ea! -a !o0a 0o! desgas'e5
SIN[N( 'Jo3o.5 $e&yaP o3'i.5
;'=?'. s5 Jol0& Dan;a !onda
ca+0esina de o!igen inSaico
3ue se ,ai-a en c9!cu-o con -as
+anos aga!!adas de g!an uso
en -as ce!e+onias ag!9co-as .
o'!as 1ies'as na'i4as ac'ua-es5 ZZ
B%s& Cancin a-eg!e 3ue co-
!!es0onde a dic/a dan;a5
$e&AyaP Sac/Ma5
;'=?'@. 45 Jol0& *ai-a! -a
3/asMa5 $e&AyaP SasMa.5
;'%'. s5 ,eog& Lade!a 0endien'e
de- 'e!!eno 1-anco de -os ce!!os
donde se sie+,!an -egu+inosas
. ce!ea-es5 $e&AyaP Aa'a Ma3'a5
;'%' ;'%'. s5 ,eog& Lade!as
con'inuadas 1-ancos o -ados de
una +on'aBa5 $e&AyaP Aa'a Aa'a5
;'%')'@. 45 Hace! dec-i4e o
ca9da accesi,-e de una 0endien-
'e en e- 'e!!eno5 SIN[N(
3/a'a.ac/i.5
;'%'@')0@. 45 75 QHATACHAH5
;'%;-. adA5 De gus'o a+a!go a-
g!io 2cido5 SIN[N( 0Jos3o5
;'%;-)'@. 45 Acidu-a! a+a!ga!
ag!ia! -as ,e,idas o co+idas
innecesa!ia+en'e5 SIN[N(
0Jos3o.ac/i.5 9cP Sa'Sina5
;'%;-)0">@. 45 Sen'i! e- sa,o!
2cido ag!io o a+a!go en -a ,o-
ca5 9cP Sa'Sic/iSu.5
;'%;-440. adA5 A+a!gui--o aci-
du-ado ag!idu-ce a- 0a-ada!5
E6EM( q*atqelli a?awi, 1!u'a 2-
cida . d"-ce'e5
;'%;-;. adA5 Que a+a!ga ag!ia
acidu-a -as co+idas o ,e,idas5
ZZ
Que o!dena a+a!ga! ag!ia!
acidu-a! -as co+idas o ,e,idas5
SIN[N( 0Jos3oc/e35
;'%;-@. 45 Ag!ia! acidu-a! a-
+a!ga! a4inag!a! -os a-i+en'os5
;'%;-@';. adA5 Que se /ace 2cido
a+a!go a4inag!ado5 SIN[N(
0Jos3o.a35
;'%>. s5 Me!cado 'ienda a-+ac:n
4en'a 0ues'o de 4en'as negocio5
SIN[N( c/u!aSu.5 $e&AyaP 'ac/i.
!an'i.5 $e&NunP -an'ina5 9cP Sa'u5
;'%>)0;. adA5 . s5 Que /ace 4en-
de! co+e!cia! u o1e!'a!5
;'%>6'. adA5 . s5 Me!cade!9a
4endi,-e co+e!cia,-e 'odo -o
o1!ecido 0a!a -a 4en'a5 SIN[N(
3/a'una0a35 $e&AyaP 'i.ac/ina5
9cP Sa'una5
;'%>6'$';. adA5 . s5 75 QHATUNA5
;'%>;. adA5 . s5 7endedo! co-
+e!cian'e +e!cade! negocian'e
de 4en'as5 $e&AyaP 'iac/e35 9cP
Sa'u35
;'%>@. 45 7ende! o1e!'a! co-
+e!cia!5 9cP Sa'una5 $eP 'iac/i.5
;'?'. s5 Mi!ada5 ZZ NEOL5 Lec'u!a5
$e&AyaP SaMa5 $e&NunP -iSa5
$e&/&BarP SaMa5
;'?')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
+i!a! u o,se!4a! con o'!as
0e!sonas5 ZZ Que se deAa auscu-'a!
con e- +:dico o cu!ande!o -a
0a!'e daBada o en1e!+a de- cue!-
0o5 SIN[N( !iSuc/iSu35 ZZ Que se
deAa c!i'ica!5
;'?')0;. adA5 . s5 Que o!dena
;'?')0@ "("
"(# ;-440
+i!a! cuida! o,se!4a! con o'!o
a-go de cuidado5 E6EM( c*a0ra-
0una q*awac*iq, e- 3ue o!dena
cuida! -as se+en'e!as5
;'?')0@. 45 75 QHAWARICHIH5
;'?'">;. adA5 . s5 Que se +i!a a s9
+is+o5 ZZ C!i'icn5
;'?'6'. s5 Mi!ado! o,se!4a'o!io
a'a-a.a5 SIN[N( 3/aMa!ina
!iSuna5 ZZ adA5 O,se!4a,-e cui-
da,-e5 ZZ Le9,-e5 ZZ P!o'egi,-e5
$e&AyaP AaMana5 9cP c/a.a Masi5
;'?'6'">@. 45 C!i'ica!se o,-
se!4a!se en'!e dos o +2s 0e!sonas
conocidas5
;'?'$'">;. adA5 . s5 Mi!n 1u!'i4o
o 3ue +i!a con codicia con
deseos de 'ene!5
;'?'$'">@. 45 75 RIRUPARUH5
;'?'$'@. 45 Re+i!a! 4o-4e! a
o,se!4a! a-go 0a!a +a.o! se-
gu!idad> e@a+ina! !e0e'ida+en'e5
;'?'$'@'">@. 45 Re+i!a!se
o,se!4a!se !e0e'ida+en'e a-g"n
de'a--e 0!o0io5 E6EM( rirpupi
q*awapay a0uy, !e+i!a!se en e-
es0eAo5
;'?'$'@'6'. adA5 Con'e+0-a,-e
o,se!4a,-e con a'encin5
;'?'$'@';. adA5 . s5 Que +i!a u
o,se!4a !e0e'ida+en'e5 SIN[N(
!iSu0a.a35
;'?'$'@'=;'. adA5 Mi!ado con-
'e+0-ado ad+i!ado5
;'?'$'@'@. 45 Con'e+0-a! cuida!
0!o'ege! ad+i!a!5 SIN[N(
0Jen3a0a.a. !iSu0a.a.5 $e&AyaP
AaMa0a.a.5 $e&NunP -iSa0a.a.5
$e&/&BarP 3/aMa0a.a.5
;'?'$'@'6'">@. 45 Mi!a!se
+u'ua+en'e en'!e dos 0e!sonas5
$e&AyaP AaManaSu.5
;'?';. adA5 . s5 Mi!n o,se!4ado!5
ZZ Cuidan'e cen'ine-a 4ig9a
4igi-an'e5 ZZ Que sa,e -ee!5 SIN[N(
!iSuSu35 $e&AyaP AaMa35 9.P Sa-
Ma5
;'?'<'@'@. 45 Con'e+0-a! o,-
se!4a! inde1inida+en'e5
;'?'<0)0@. 45 De+os'!a! +os'!a!
e@0-ica! una cosa o /ec/o5
SIN[N( 3/aMac/i.5
;'?'<0">@. 45 Mi!a!se5 Dis'!ae!se
so-a;a!se o,se!4ando5 ZZ
Au'oc!i'ica!se5 ZZ Mi!a! de sos-a-
.o5
;'?'<06'. s5 Mi!ado! o,se!4a-
'o!io5 E6EM( )nti q*awarina, o,-
se!4a'o!io so-a!5 SIN[N( 3/aMana5
;'?'<06'">@. 45 P!o'ege!se a-
.uda!se cuida!se +u'ua+en'e
en'!e una o +2s 0e!sonas5
;'?'<0@. 45 O,se!4a! +i!a!5
;'?'=;'. adA5 O,se!4ado c!i'ica-
do +i!ado5
;'?'@. 45 Acec/a! o,se!4a! a
/u!'adi--as5 ZZ O,se!4a! +i!a! di-
4isa! a'is,a! con'e+0-a!5 ZZ NE-
OL5 Lee!5 SIN[N( naMinc/a.5
$e&AyaP AaMa.5 $e&AncP Ma. Sa-
Ma.5 $e&NunP -iSa.5 $e&/&BarP
c/a0a. SaMa.5
;'?'@)>. s5 75 CHORCHO5
;'?'@"')'@. 45 O,se!4a! +i!a!
0o! 'odos -ados5
;'?'@"')0@. 45 Mos'!a!-e
enseBa!-e a-go a o'!a 0e!sona5 ZZ
Di!igi!-e o!ien'a!-e5
;'?'@">">@. 45 E@a+ina!se
o,se!4a!se o!ien'a!se as9 +is-
+o5
;'?'@">6'">@. 45 Mi!a!se o,-
se!4a!se +u'ua+en'e en'!e dos o
+2s 0e!sonas5
;'?'@">@. 45 Mi!a! o,se!4a!
de'enida+en'e en 1o!+a c!9'ica5
;'?'@=0">@. 45 A.uda! a +i!a!
o,se!4a!5
;'?'@=0=%@. 45 75 RIRUHSIH5
;'?)0. adA5 Se+ic!udo +a- co-
cido du!o 0a!a +as'ica!5 SIN[N(
3/a--Ma 3/aMc/i 3JaMc/i5 E-
6EM( q*awc*i papa, 0a0a +a-
sancoc/ada5
;'@;'. s5 $at& 7:!'igo +a-es'a!
des+a.o so!oc/e a'!i,uidas a
4a!ias causas co+o -a suges'in
o con'a+inacin con -os
es09!i'us de 0e!sonas !eci:n
1a--ecidas5
;'@;'@. 45 $at& Suges'iona!
0!oduci! +a-es'a!es -os es09!i'us
de -os +o!i,undos o !eci:n
1a--ecidos en -as 0e!sonas 3ue -a
!odean5 EolP 3/a.3aSu.5
;-'6%>$'. s5 Beteor& Au!o!a
+a'ina- ce-aAes +a'ina-es -u-
+inosidad de- a+anece!5 SIN[N(
3ean'/u0a !asc/i !an3ui5
;-)'. s5 Tie!!a sue-'a +u--ida
1:!'i-5 E6EM( q*ec*a allpa, 'ie!!a
sua4e o 1:!'i-5
;-)' '44$'. s5 75 QHAPHHA ALL-
PA5
;-)0. s5 L2+ina 0iano a-a!gado5
SIN[N( -e0/i5 E6EM( q*ec*i rinri,
de o!eAas a-a!gadas5
;-)06)'. s5 Po-4i--o de- /u+o
c!is'a-i;ado /o--9n 'i;ne5
$e&AyaP Aec/inc/a5 EolP 3/e-
c/i+ic/i5
;-)06)'">@. 45 En/o--ina!se
'i;na!se5
;-)06)'@. 45 75 QHENCHIH5
;-)0$<'. s5 Anat& Pes'aBa de-
oAo 0e-os de -os 02!0ados de-
/u+ano . ani+a-es5 $e&AyaP Ae-
c/i0/!a5 $e&NunP 3ic/i0'a 3i-
'i0c/a5 $e&/&BarP BaMi +i--Ma5
EolP 3/ec/iA!a5
;-4;'. s5 75 QELQA5
;-4;'6'. adA5 . s5 75 QELQANA5
;-4;-<-. s5 75 QELQERE5
;-44'. s5 Agri& ?!u'os cosec/ados
de !e0aso "-'i+os 1!u'os de -a
cosec/a5 ZZ ,eol& Pede!na-5 ZZ
Biner& He!!u+,!e de -os +ine-
!a-es5
;-44'$'@. 45 Agri& Recoge! 0o!
segunda 4e; -os !esiduos de -a
cosec/a5 SIN[N( /as0Ji0a. /u-
Bu0a. 3/e--a.5
;-44'@. 45 Agri& Recoge! 1!u'os
!esidua-es de una cosec/a5 E6EM(
q*ellay sarata, !ecoge 0o! se-
gunda 4e; -a +a;o!ca de +a9;5
SIN[N( 3/e--a0a.5
;-440. s5 Mug!e suciedad +an-
;-440 =050 "(& "(' ;-$'44'6%'
c/a i+0u!e;a5 SIN[N( S/ac/a5
3/an!a5 E6EM> q*elli pHac*a, !o0a
sucia5 ZZ !igdo& Q*ellisimi,
g!ose!o> q*elli 0awsayniyoq,
des/ones'o5 $e&AyaP 6ac/a 'a3'a5
$e&NunP +a0a5 $e&'unP 3an!a
c/e3!a5 9cP s/u.ana5
;-440 =050. adA5 75 HAPHLLA SIMI5
;-440)')0@. 45 Hace! ensucia!
+anc/a! en+ug!ece!5
;-440)'">@. 45 ensucia!se en-
+ug!ece!se con'a+ina!se +a-
cu-a!se5
;-440)';. adA5 . s5 Que +anc/a
ensucia en+ug!ece o con'a+ina
-o 3ue es 0u!o o -i+0io5
;-440)'<;:@. 45 Manc/a!-o en-
+ug!ece!-o con'a+ina!-o -o 3ue
es -i+0io o 0u!o5
;-440)'=;'. adA5 Ensuciado
en+ug!ecido con'a+inado
+anc/ado5 ZZ !igdo& Des/on!ado5
;-4%0)'@. 45 Manc/a! ensucia!
con'a+ina! +acu-a!5 SIN[N(
S/a!Sac/a. 3/an!a.5 ZZ !igdo&
Di1a+a!5 $e&AyaP Aac/ac/a.5
$e&NunP +as0a'a.5 $e&/&BarP
c/a0u.5 9cP SiSa.ana5
;-44044'6'. adA5 Mug!9si+o +an-
c/ad9si+o +u. con'a+inado o
i+0u!e5 SIN[N( 3/e--i0uni5
;-440$>60. adA5 75 QHELLILLANA5
;-440@'@. 45 Ensucia!se +anc/a!se5
ZZ !igdo& Co!!o+0e!se5
;-5'6';'@. 45 Do,-a!se de un
-ado a o'!o ,aAo e- 0eso de una
ca!ga en -a es0a-da5 I65L5O5M5K
;-6'. s5 75 QHENO5
;-6'6'. s5 75 QHENONA5
;-6';. adA5 . s5 75 QHENOQ5
;-6)'. s5 Ma- ag<e!o +a- 0!e-
sagio 1a'a-idad sue!'e ad4e!sa
1unes'o in1aus'o5 ZZ adA5 Desg!a-
ciado in1e-i; des4en'u!ado 1a-
'a-is'a5 ZZ s5 . adA5 Pe!sona 3ue '!ae
+a-a sue!'e5 E6EM( *amun?a
q*enc*a runa, .a /a 4enido -a
0e!sona 3ue '!ae +a-a sue!'e5
$e&AyaP Aanc/a c/iSi5 9cP na.a5
;-6)')'">@. 45 Desg!acia!se
1a'a-i;a!se des4en'u!a!se as9
+is+o5 E6EM( *uc*a0unawan
q*enc*ac*a0uy, des4en'u!a!se
con -os 0ecados5
;-6)')'=;'. adA5 75
QHENCHAHASQA5
;-6)')'@. 45 Des4en'u!a!> causa!
+a-es . 1!acasos aAenos5 E6EM(
runa q*enc*ac*ay layqa, ,!uAo
3ue causa e- +a- aAeno5
;-6)'44'6'. adA5 Mu. desa1o!-
'unado des4en'u!ado5 SIN[N(
3/enc/a0uni5
;-6)'440. adA5 Que '!as+i'e su
+a-a sue!'e o des4en'u!a a o'!as
0e!sonas5
;-6)'$>60. adA5 75 QHENCHALLA-
NA5
;-6)'@ ;-6)'@. adA5 Des-
g!aciad9si+o des4en'u!ad9si+o5
SIN[N( 3/enc/a--ana 3/en-
c/a0uni5
;-6)'@';. adA5 . s5Que se 4ue-4e
sin sue!'e o des4en'u!ado5
;-6)'@'=;'. adA5 Desg!aciado o
des4en'u!ado 0o! -as +a-di-
ciones aAenas5 SIN[N( 3/enc/a-
c/as3a +ana sa+i.o35
;-6)'@'@. 45 I! desg!aci2ndose o
des4en'u!2ndose 0o! -as +a-as
acciones o !ecu!sos +a-ignos5
;-6)0@. 45 Ti;na! enneg!ece! con
/o--9n5 $e&AyaP Aec/inc/a.5 EolP
3/ec/inc/a.5 SIN[N( 3/e-
c/inc/a.
;-66'@'@. 45 75 QHENOH5
;-6:. s5 T!i'u!acin es'!uAa-
+ien'o 1!iccin !es'!egacin5
SIN[N( 3/ena5 9cP sunSu5
;-6:6'. adA5 . s5 T!i'u!ado!a
0u-4e!i;ado!a 0ied!a es1:!ica
3ue +ue-e -os g!anos5 SIN[N(
3/enana 3o--o'a !u+i5
;-6:;. adA5 . s5 T!i'u!ado! !es-
'!egado! 1!iccionado! 0ode!oso5
SIN[N( 3/ena35
;-6:@. 45 Mo-e! o 0u-4e!i;a!
g!anos u o'!as cosas en e- +o!-
'e!o de 0ied!a5 SIN[N( 3/enna.5
;-$'. ad45 T!as a'!2s 0os'e!io!
siguien'e co!!e-a'i4o5 SIN[N(
Masa5 E6EM( wasi q*epa, 0a!'e
0os'e!io! de -a casa5 $e&AyaP
3e0a5 9cP Si0a5
;-$' 5'5'. s5 Mad!as'!a se-
gunda es0osa de- 0ad!e5
;-$' 7'7'. s5 He!+anas'!a
/e!+ana 0o! 0ad!e o +ad!e5
;-$' $'6'. s5 He!+anas'!a de-
4a!n5 E6EM( q*epa panaymi
Kayqa, e--a es +i /e!+anas'!a5
;-$' $><0;. adA5 . s5 E- "-'i+o
ca+inan'e e- !e;agado e- cie!!a
1i-as5 SIN[N( 3a'e3 3a'i0aSu35
;-$' %'<$>@. s5 Agri& Sie+,!a
a'!asada o "-'i+a sie+,!a en
no4ie+,!e o dicie+,!e en -a
sie!!a5
;-$' %'@%'. s5 Pad!as'!o segundo
es0oso de -a +ad!e5 $e&AyaP
Ae0a.5 $e&NunP /&BarP Si0a.5
;-$' @'@'. s5 -elig& Sace!do'e de
o!denes +eno!es5
;-$')'">;. adA5 Que se 0os'e!ga5
ZZ Aco+0-eAado su+iso5 SIN[N(
3a'iSu35
;-$')'">@. 45 Re'!asa!se 0os-
'e!ga!se i! 3ued2ndose5
;-$')'@. 45 Re'!asa! !e'a!da!5
de'ene! 0os'e!ga! a- 0!Ai+o5
SIN[N( 3/e0ana.5
;-$')0">;. adA5 . s5 Que se !e-
'iene 0a!a s95 ZZ Que se /ace 3ue-
da! a-go 0a!a s95 E6EM( q*epa-
c*i0uy 0aysarata mu0*unay-
0ipaq, /a;'e 3ueda! es'e +a9;
0a!a 'u a-i+en'o5
;-$')0;. adA5 . s5 Que !e'iene o
de'iene a 0e!sonas cosas o ani-
+a-es5
;-$')0@. 45 Re'ene! de'ene! o
/ace! 3ueda! en un -uga! de'e!-
+inado5 SIN[N( 0uc/u.5
;-$'">@. 45 Queda!se de'ene!se en
un -uga! 0o! 4o-un'ad 0!o0ia .
0o! un 'ie+0o +2s o +enos
0!o-ongado5 E6EM( wi?aypaq
q*epa0uy, 3ueda!se 0o! sie+0!e5
;-$'44'6%'. ad45 T!as de siguien'e
;-$'5'6%' "((
GNL
;-%>@"')'@
a 'an s-o 0o! de'!as5 E6EM(
q*epallanta rin0i, i!2s so-a+en'e
de'!2s su.o5
;-$'5'6%'. ad45 De a'!2s de -a
0a!'e 0os'e!io!5 SIN[N( Masa-
+an'a5 E6EM( q*epamanta *a-
mun, 4iene de a'!2s5
;-$'6. ad45 Pos'e!io! '!ase!o
an4e!so de a-go5 SIN[N( Masa
3/e0a5
;-$'6'=;'. adA5 Pos'e!gado !e-
'!asado 0os0ues'o o-4idado 0o!
o'!os5 E6EM( llapaqpa q*e-
panasqa, 0os'e!gado 0o! 'odos5
;-$'6'@. 45 Pos'e!ga! !e'!asa!5
SIN[N( asu. 3/e0ac/a.5
;-$'6)'@. 45 Re-ega! 0os'e!ga!
!e'!asa! 0os0one! a o'!as
0e!sonas5 ZZ Re'a!da! !e'ene!5
;-$'6%'. ad45 Po! a'!2s 0o! -a 0a!'e
0os'e!io!5 E6EM( wasi q*epanta
nan ris*an, e- ca+ino 4a 0o!
de'!2s de -a casa5
;-$'$'">@. 45 Queda!se o !e-
'!asa!se in'enciona-+en'e 0a!a
es3ui4a! a -os o'!os5 ZZ Queda!se
en a-g"n -uga!5
;-$';. adA5 Quedado de'enido
!e'enido5 ZZ Bat& Residuo !es'a5
;-$'<0@. 45 Queda!se 0o! a-g"n
'ie+0o en de'e!+inado -uga!5
;-$'<;:@. 45 Queda!se 0o! un
0e3ueBo 'ie+0o 0o! causas in-
4o-un'a!ias o u!gencia de a-g"n
i+0!e4is'o5
;-$'@. 45 75 PUCHUH5
;-;-. s5 75 QHEQEN5
;-;-6. s5 Lool& Le,!i--o o -i,!o
de- es'+ago de -os ani+a-es
!u+ian'es 3ue con'iene 0e0sina
0a!a e+u-siona! -as g!asas5 SI-
N[N( 3/e3e5
;-=$'. s5 tej& Lan;ade!a 0a-i--o con
/i-o de a-godn a+ane!a de
ca!!e'i--a usada de '!a+a 0a!a -os
'eAidos --a+ados mini& SIN[N(
S/u+a5 ZZ 75 PULJLLURRI5
;-=%0. adA5 Ma-/u+o!ado5 ZZ Des-
1a--ecido deca9do5 ZZ Pe!sona su-
cia desg!eBada descuidada es-
'!a1a-a!ia con -os 0ec/os descu-
,ie!'os5 SIN[N( c/usSu c/JusSu5
E6EM( q*esti warmi +uAe! des-
g!eBada . sucia5 9cP Sas'i5
;-=%0@. 45 Ma-/u+o!a!se de+os'!a!
descon'en'o con -a gen'e5 ZZ
Des1a--ece! decae!5 ZZ Mos'!a!
suciedad +ug!e 1a-'a de -i+-
0ie;a5
Q-=?'. s5 9col& Qona e'nogeo-
g!21ica u,icada en'!e -os #$$$ a
E%$$ +5s5n5+5 ca!ac'e!i;ada 0o!
se! /2,i'a' de- +a9; . SisMa! 0o!
0!esen'a! c-i+as 'e+0-ados5 En
es'as !egiones -os inSas cons-
'!u.e!on -as ciudades +2s i+-
0o!'an'es co+o e- Qos3o Ma-
c/u0iAc/u PJisa3 O--an'a.'an0u
Qasa+a!Sa . +uc/9si+as
0o,-aciones 0e3ueBas5 ZZ ,eog&
Que,!ada de c-i+a 'e+0-ado o
+ode!ado5
Q-=?' S050. s5 Cing& Quec/ua5
Idio+a o -engua de -os q*eswas
o 3uec/uas /a,i'an'es de- +un-
do andino de Co-o+,ia Ecua-
do! Pe!" *o-i4ia . no!'e de
C/i-e . A!gen'ina . cu.o cen'!o
de desa!!o--o 1ue e- Qos3o
ca0i'a- de- I+0e!io de- TaMan-
'insu.u5 ZZ 'ist& Los inSas des-
0u:s de co-oni;a! e- 4a--e de-
Qos3o di4u-ga!on si+u-'2nea-
+en'e a -a e@0ansin 'e!!i'o!ia-
de- TaMan'insu.u e- idio+a
-unasimi o `Ha,-a de- Ho+,!e`
en 1o!+a o,-iga'o!ia en !a;n de
-a e@is'encia de nu+e!osos
dia-ec'os 3ue cada 0ue,-o 'en9a
I0o! -o +is+o 3ue su!gie!on -as
ac'ua-es 4a!iaciones dia-ec'a-esK
. so,!e 'odo ,uscando -a
in'eg!acin de -as naciones
con3uis'adas5 Muc/os c!onis'as
in1o!+an de -a u'i-i;acin de un
idio+a su0e!io! --a+ado Q*apaq
/imi usado 0o! -a :-i'e
go,e!nan'e a 1in de 3ue e- 0ue,-o
no 'u4ie!a acceso a -os in'e!eses
es'a'a-es5 E- 0ad!e Do+ingo de
San'o To+2s au'o! de- 0!i+e!
dicciona!io in'i'u-ado `Le@icn .
7oca,u-a!io de -a Lengua
)ene!a- de- Pe!"` deno+in a-
-unasimi co+o Q*iswa, sin
/a,e! e@0-icado a -a Pos'e!idad
-as !a;ones de es'e ca+,io5
Posi,-e+en'e 'o+ -os ':!+inos
-e@ica-es de- 0ue,-o de Q/isMa
Pan0a en -as ce!can9as de- !9o
Pac/ac/aSa . Ma'a!2 en e- ac'ua-
de0a!'a+en'o de A0u!9!nac Pe!"
donde 4i4i 0o! 4a!ios aBos
0u,-icando su 0!i+e!
-i,!o en D%P$ en 7a--ado-id
Es0aBa5 E- Q*eswa /imi de-
Qos3o es e- idio+a +a'!i; !a-
;n 0o! -a cua- en dic/a ciudad
es'2 -a sede de -a Acade+ia
Ma.o! de -a Lengua Quec/ua
en A+:!ica5
;-=?' '44$'. s5 Agri& Te!!eno 3ue
es'2 0!o'egido de -a /e-ada .
'iene cons'an'e c-i+a 'e+0-ado5
;-%-. s5 Lool& D90'e!o de -a 1a+i-ia
0s.c/odidae . o'!as es0ecies5
Mos3ui'os 0icado!es .
c/u0ado!es de sang!e 0!o0ios
de -a se-4a 3ue a'acan a- /o+-
,!e . ani+a-es5 SIN[N> ManMa5
;-%>. s5 ?!iccin 1!o'a+ien'o
!es'!ego5 $e&AyaP AaAe.5 $e&/&
BarP 0i-Suc/u.5
;-%>"')'">@. 45 Res'!ega!se o
1!icciona!se e- cue!0o con a-go
sea 0a!a cu!a!se o +i'iga! e- do-
-o! e- esco;o! o -a 0icadu!a5 SI-
N[N( 3/a3o.Sac/aSu. S/iSu.-
Sac/aSu.5
;-%>">@. 45 75 RHIRURUH5
;-%>6'. s5 Ras0ado! 0u-ido!
ce0i--o ins'!u+en'o 0a!a 0u-i!5
E6EM( 0Hullu q*etuna, ce0i--o de
+ade!a5
;-%>@. 45 Ras0a! 1!icciona! 0u-i!
ce0i--a! -i+a!5 $e&AyaP 'u0a.5
$e&NunP siSa.5 $e&/&BarP /as0i.5
SIN[N> S/iSu. '/u0a. --a3--a.5
;-%>@"')'@. 45 Res'!ega! !as0a!
1!icciona! +asaAea!5
;-?'< ")* ")1 ;:%>@
;-?'<. s5 ,eog& Que,!ada es'!ec/a .
0!o1unda 0o! -a 3ue gene!a-+en'e
discu!!e un !9o5 SIN[N( SJiS'u
Ma.3Jo5
;-?-. s5 Ma-es'a! decai+ien'o
+o-es'ia5
;-?- "'@. 45 Tene! decai+ien'o
+a-es'a! 19sico5
;0">@"')'">@. 45 75
QHETURACHARUH5
;:)>. s5 )!u0o ag!u0a+ien'o
!eunin 0andi--a Aun'a5 9cP aina
'inSi5
;:)> 5'=0. s5 A+igo co-ega
co+0aBe!o socio5 9cP a'i-c/a5
SIN[N( S/un0a5
;:)>)'">@. 45 6un'a!se !euni!se
ag!u0a!se5 E6EM( llan0Hanapaq
q*oc*uc*a0uy, ag!u0a!se 0a!a e-
'!a,aAo5
;:45:. adA5 Moc/o sin 0un'a sin
1i-o5 E6EM( q*olmo ayri, /ac/a sin
1i-5
;:45:44'7'. adA5 Mo'os9si+o sin
1i-o sin 0un'a a-guna5
;:45>@'@. 45 Mo'osea!se 0e!de! -a
0un'a . e- 1i-o de -os o,Ae'os
co!'an'es5 SIN[N( +o-3Ja.a.5
;:44'. adA5 Tie!no in+adu!o 1!u'o
4e!de5 E6EM( q*olla papa, 0a0a
'ie!na no ,ien +adu!a5 SIN[N(
--u--u5
;:44:6;:)0. s5 Anat& Hueso de -a
!'u-a5 I65L5O5M5K $e&QosP +o3o
'u--u5
;:44>44>44>. s5 Jisiol& Me'a,o-is+o
+o4i+ien'o de -os ga-
ses . -93uidos en e- es'+ago5
;:6'6'. s5 Mo-edo! +o-ino 0a!a
g!anos donde se +ue-e -a 3aBiMa>
+o!'e!o ci-9nd!ico 0a!a '!i'u!a!
g!anos5 SIN[N( +usSJa +a!an5
;:6'?'. s5 Pied!a con /o.o donde
se '!i'u!an -os g!anos5 SIN[N(
+usSJa Sa-ic/a5
;:6):. s5 75 QONCHO QHONCHU5
;:6)>. s5 Sedi+ien'o 'u!,ide; de
-os -93uidos no +u. 0u!os5 ZZ Li+o5
SIN[N( 3onc/u5
;:6)>@. 45 En'u!,ia! sedi+en'a!
con'a+ina! -os -93uidos5
;:6)>@'@. 45 En'u!,ia!se se-
di+en'a!se -os -93uidos a- con-
'a+ina!se con 'ie!!a u o'!a sus-
'ancia5
;:7'. s5 Jisiol& Moco +ucosidad
1-e+a o sec!ecin nasa-5 $e&AyaP
Bu'i AoBa5 $e&NunP -u'i5 $e&/&BarP
SuBa5 9cP 0is/Sa +u'u5
;:7'=>. s5 Mo3ui--o de -os
ani+a-es5
;:7'=><>. s5 . adA5 Mocoso con
+uc/a +o3ue!a5 E6EM( q*o?a-
suru *erqe, niBo +ocoso5 $e&AyaP
Bu'i sin3a5 3/oBa.5 45 Jisiol&
Mo3uea! des'i-a! +oco5
;:$'. s5 clim& Esca!c/a go'as de
agua conge-adas 0o! -as ,aAas
'e+0e!a'u!as5 ZZ He-ada sua4e o
-e4e5
;:$'@'@. 45 Esca!c/a!se con-
ge-a!se -as go'as de- 4a0o! de
agua5
;:$:. s5 Nudo anudadu!a Ao!o,a
'u+o! 0!o'u,e!ancia5 SIN[N(
3/o0u5 $e&AyaP Si0u c/i!a5
$e&NunP insi isSi5
;:$>. s5 75 QHOPO5
;:$>)'">@. 45 Anuda!se 0!o-
'u,e!a! Ao!o,a!se encoge!se
1o!+ando un nudo5
;:$>)'@. 45 Anuda! a'a! nudos5
E6EM( was*0*a q*opuc*ay, anu-
da! -a soga
;:$>440. s5 Mogo'e nudi--o 'u-
+o!ci--o5
;:$>@')0@. 45 A,u-'a! /inc/a!
0!o'u,e!a! en 1o!+a 4o-un'a!ia
0a!'es de- cue!0o5
;:$>@'@. 45 P!o'u,e!a! a+ogo'a!
anuda!5 SIN[N( +o3o.a.5
;:;'. adA5 Desco-o!ido deco-
-o!ido o0acado des'eBido5
;:;'@')0@. 45 Desco-o!a! de-
co-o!a! o des'eBi! -as !o0as5
;:;'@'@. 45 Desco-o!a!se deco-
-o!a!se des'eBi!se o0aca!se -os
co-o!es de -a !o0a5
;:<:. adA5 T!onc/ado +oc/o
+u'i-ado !eco!'ado5 ZZ !am& Se
dice a -os 0e3ueBos en es'a'u!a o
a -os niBos5
;:<:;. adA5 . s5 Mu'i-ado! '!on-
c/ado! dego--ado!5 SIN[N( Ba-
SJa3 Mi'Ju35
;:<;:. s5 Ron3uido 3ue 0!oducen
a-gunas 0e!sonas do!+idas5
;:<;:;. adA5 . s5 Que !onca a-
do!+i!5 Roncado!5
;:<;:@. 45 Ronca!5 $e&AyaP Ao!ia.5
$e&NunP /a-.a.5 9cP 0u!iana5
;:<>@. 45 Mu'i-a! +oc/a! !eco!'a!
'!onc/a! dego--a!5
;:=0. adA5 . s5 Pe!sona de oAos
ce-es'es a;u-inos o co-o! 'u!-
3uesa5 E6EM( q*osi ?awi warmi,
+uAe! de oAos de co-o! 'u!3uesa5
$e&AyaP anAas5 9cP --iSc/a5
;:=$'. s5 Re4o-cn !e4ue-co !oda!
0o! 'ie!!a5
;:=$'"')'@. 45 Re4o-ca!se con'i-
nua+en'e5
;:=$';. adA5 . s5 Que se !e4ue-ca
en -a 'ie!!a o en e- 0iso5
;:=$'@. 45 Re4o-ca!se !oda! 0o!
'ie!!a5 SIN[N( a-3o!uSu.5
;:=;'. s5 V!ido 'ie!!as de secano
0a!a -a ag!icu-'u!a5
;:%:. s5 Jisiol& Es0u'o ga!gaAo
1-e+a e@0u-sada de -a ga!gan'a5
$e&AyaP 'oAa.5
;:%: ;:%:. s5 Eot& FApodant*era
'errerae 'ermsG& P-an'a '!e-
0ado!a de -a 1a+i-ia de -as cu-
cu!,i'2ceas de 1-o!es a+a!i--as
0!o0ia de c-i+as 'e+0-ados5
Bed&Jol0& E- coci+ien'o 1e!-
+en'ado de sus 1!u'os se u'i-i;a
co+o 0u!gan'e5 SIN[N( 3Jo'o
3Jo'o5
;:%>@. 45 Jisiol& Es0u'a! 4o'a! e-
ga!gaAo ga!gaAea!5 SIN[N( '/a-a.5
GLE ;!'$';
Q!# ;!. al!a+& Consonan'e oc-usi4a
g-o'a-i;ada 0os' 4e-a! so!da de-
a-1a,e'o runasimi o q*eswa
I3uec/uaK5 Se 0!onuncia qHa con
+a.o! 1ue!;a a -a a-'u!a de -a
g-o'is e+0-e2ndose con -as
4oca-es 1ue!'es a, e, o, . a- 0!in-
ci0io de s9-a,a5
;!')>. s5 Pas'o /ie!,a a-i+en'icia
0a!a e- ganado . -os coneAos de
indias o qowe& $e&AyaP SiMa
suAi--a Aac/u5 $e&NunP 3u-a
s/u3--a5
;!')> )!>7>. s5 alim& Pa0a /e-ada
!eci:n conge-ada> sancoc/ada
'iene un gus'o es0ecia- siendo
+u. u'i-i;ada en -a a-i+en'acin
andina en :0oca de- in4ie!no5
SIN[N( c/uBu3e'a5
;!')>;. adA5 . s5 ?o!!aAe!o> 3ue
co!'a o siega e- 0as'o 0a!a e- ga-
nado5 E6EM( qowipaq qHac*uq, e-
3ue co!'a 1o!!aAe 0a!a -os coneAos5
;!')>@ 45 Co!'a! e- 0as'o 4e!de 0a!a
-a a-i+en'acin de -os coneAos .
de- ganado5
;!'4'. adA5 Desnudo 0e-ado sin nada5
SIN[N( --a'Ja 3Ja!a5 ZZ ad45
To'a-+en'e 'odos5 SIN[N( --u.5
;!'4')'. adA5 Pe-ad9si+o a,so-u-
'a+en'e desnudo5 SIN[N( 3Ja-a-
c/ic/i5
;!'4')'">@. 45 Desnuda!se 3ui'a!se
-as 4es'idu!as5 SIN[N( --a'JanaSu.5
;!'4')'@. 45 Desnuda!5 ZZ EnaAena!
des0oAa! 'odas -as 0e!'enencias5
SIN[N( 3Ja!ana.5
;!'4')0)0. adA5 75 QJALACHA5
;!'4'">;. adA5 . s5 75 QJARARUQ5
;!'4'">@. 45 Desnuda!se5 SIN[N(
3Ja-ac/aSu. 3Ja!aSu.5
;!'4'44'. adA5 Desnudo sin nada5
$e&AyaP Aa-a --a'anas3a5
;!'4'44' "'@. s5 75 QJARA RAH5
;!'4'6';. adA5 . s5 AAenado!
e@0-o'ado!5 ZZ Que desnuda5
SIN[N( 3Ja!ana35
;!'4'6'=;'. adA5 75
LLATJANASQA5
;!'4'6'@. 45 Desnuda!> des0oAa!
de -o "-'i+o 3ue 'enga o'!o5
SIN[N( 3Ja!ana.5
;!'4';. adA5 . s5 Desnudado!5
$e&NunP as.a.5
;!'4'@. 45 Desnuda! des4es'i!
0e-a!5 SIN[N( --us'Ji. 3Ja!a.5
$e&A.a( Aa-a. --a'ana.5
;!'4'@ ;!'4'@. adA5 75 PJAQLAH
PJAQLAH5
;!'4%0. adA5 Ra-o acuoso
aguado5 SIN[N( se3Min5
;!'4%06@'@. 45 Sona! de -os
-93uidos en -os !eci0ien'es
cuando son '!as-adados5
;!'44'. s5 TaAada !odaAa !e,a-
nada5 EolP 3Ja--u5
;!'44' ;!'44'. adA5 Re,anado 'a-
saAeado 0edaceado5 E6EM(
qHalla qHalla papa, 0a0a
!e,anada5
;!'44'@. 45 Re,ana! saca! un 0e-
da;o con un o,Ae'o co!'an'e5
E6EM( papa qHallay, !e,ana!
-as 0a0as5
;!'44$'. s5 A!!e+angadu!a5 ZZ
Des0!endi+ien'o de a-go 3ue
es'2 ad/e!ido5
;!'44$'">@. 45 A!!e+anga!se o
-e4an'a!se -as 0o--e!as5 E6EM(
qHallpa0uy mayu
c*inpanapaq, a!!e+2nga'e -as
0o--e!as 0a!a 0a-
sa! e- !9o5
;!'44$'@. 45 A!!e+anga! o -e4an'a!
-as 1a-das5 ZZ Des0!ende! a-go 3ue
es'2 ad/e!ido a un cue!0o5
;!'6$'. s5 E+,a!3ui--a+ien'o
enca!!uAa+ien'o de una -2+ina o
co!'e;a de 2!,o-5
;!'6$'">@. 45 E+,a!3ui--a!se
enca!!uAa!se5 ZZ Des0!ende!se -a
0-an'a de un ca-;ado5
;!'6$'<5'6'. s5 Des+o!a-i;acin
decai+ien'o +o!a- a,a'i+ien'o5
SIN[N( Ma3--es3a5
;!'6$'<5'6'=;'. ad45 Deca9do
des1a--ecido des+o!a-i;ado
nos'2-gico +a!c/i'o5
;!'6$'<5'6'@. 45 A+i-ana! a,a'i!
a0esadu+,!a!a o'!os5 ZZ
Ma!c/i'a!5
;!'$'. s5 Agri& Se+i--as o 0a0as 3ue
3ueda!on en -a 'ie!!a de donde
sa-en es0on'2nea+en'e nue4as
+a'as ZZ !am& HiAo es0"!eo 1ue!a
de +a'!i+onio5
;!'$')0. s5 A!o+a'i;an'e 0e!1u+e
1!agancioso5
;!'$')0">@. 45 Pe!1u+a!se a!o-
+a'i;a!se5
;!'$')0;. adA5 . s5 A!o+a'i;ado!
sa/u+ado!5 E6EM( qora0unawan
qHapac*iq, 3ue 0e!1u+a con
/ie!,as5
;!'$')0@. 45 A!o+a'i;a! 0e!1u+a!5
$e&AyaP su+a3 a snac/i.5
$e&NunP as.ac/i.5
;!'$'44>. s5 Anat& Pa-ada! ca4idad
0a-a'ina5
;!'$';. adA5 ?!agancioso 0e!1u-
Q!
;-?'< ")" ")# ;:%>@
+ado o-o!oso5 SIN[N( 3Ja0a!i35
ANT[N( asna35
;!'$'<05>@. 45 75 QAPARIH5
;!'$'<0;. adA5 . s5 75 QJAPAQ5
;!'$'<0=';. adA5 ?!agancioso
o-o!oso5 $e&AyaP asna!is/a35
;!'$'<0@. 45 E@a-a! a!o+a o-o!
ag!ada,-e5 SIN[N( 3Ja0a!i+u.5
ANT[N( asna!i.5 $e&AyaP su+a3
asna!i.5
;!'$'@. s5 ?!agancia a!o+a o-o! 3ue
se e@0ande5 $e&AyaP su+a3 asna.5
$e&NunP as.a.5 ANT[N( asna.5
;!'$0. s5 Es'!uAa+ien'o a0-as'a-
+ien'o +anua-5 ZZ Pa-0a+ien'o5
SIN[N( --a+i.5 $e&AyaP --a0c/i.5
;!'$0)0">@. 45 Hace!se es'!uAa! con
-as +anos5 ZZ DeAa!se +asaAea!
con 1ue!;a5
;!'$0)0@. 45 Manda! es'!uAa!
+anosea! +asaAea!5 E6EM( papa
qHapic*iy, es'!uAa! -as 0a0as5
;!'$0=;'. adA5 Es'!uAado +anoseado
a0-as'ado con -as +anos o a-g"n
ins'!u+en'o5 E6EM( qHapisqa tHun,
,a!!o a+asado5
;!'$0@. 45 Es'!uAa! +anosea!
a0-as'a! con -a +ano o a-g"n ins-
'!u+en'o5 $e&AyaP Sa0i.5 9cP Sa-
0ina5 SIN[N( --a+i.5
;!'$0@"')'@. 45 Manosea! +a-
ni0u-a! es'!uAa! cons'an'e+en'e5
$e&AyaP Sa0i.Sac/a.5
;!'$)0. s5 alim& Po'aAe aA9 gui-
sado consis'en'e en una +e;c-a
de 0a0as -egu+,!es 3ueso . o-
'!os sancoc/ados5
;!'$7>. s5 A,o--adu!a a!!uga5
$e&AyaP Sa0Bu 'a3Bu5 $e&NunP
Bu'u5 9cP 'aSna5
;!'$7> ;!'$7>. adA5 A,o--ado
a!!ugado5 $e&AyaP Sa0Bus3a5
;!'$7>">;. adA5 A,o--a,-e
a!!uga,-e5 SIN[N( c/JaMiSu35
;!'$7>">@. 45 A!!uga!se
a,o--a!se5 SIN[N( c/JaMiSu.5
;!'$7>@. 45 A,o--a! a!!uga!5 9cP
'aS+a+a5 $e&AyaP Sa0Bu.
'a+u.5 $e&NunP Bu'u.5
;!';. s5 75 QHAQ5
;!';)'. s5 Es0an'o +iedo 0a4o!
i+0!esin de +iedo5 ZZ Sogui--a
de ca,u.a 0a!a ,a'i! . /ace!
de'ona! co+o una e@0-osin
0a!a es0an'a! a -os ani+a-es
daBinos5 ZZ Jol0& Dan;a
4e!nacu-a! en -os de0a!'a+en'o
de A.acuc/o Qos3o . Puno5
;!';)'">;. adA5 75 QcACHAQ5
;!';)';. adA5 . s5 Es0an'ado! 3ue
causa 1ue!'e i+0!esin5 SIN[N(
+anc/ac/i3 3Ja3c/aSu35 E6EM(
!una 3Ja3c/a3 --o3--a a-u4in
3ue causa es0an'o a- /o+,!e5
;!';)'@. 45 Es0an'a! a'e+o!i;a!
/o!!o!i;a!5 SIN[N( +anc/ac/i.5
$e&AyaP Sa0c/a.5
;!'$0">@. 45 MasaAea!se es'!uAa!se
e- cue!0o con -as +anos5
;!';'4:. s5 75 AHMA5
;!';4'. adA5 Liso --ano5 SIN[N(
0Ja3-a5 E6EM( 3Ja3-a0an0a
'e!!eno --ano o ni4e-ado5
;!';4'@. 45 A0isona!5 SIN[N( 0a!0i.5
;!';6>. s5 75 RJIA5
;!';7>=;'. adA5 75 RJIASQA5
;!';:. adA5 6o4en5 SIN[N( Ma.na
si0as5
;!';<'. adA5 Agri& *a-d9o5 Te!!eno
0o,!e . es':!i- 0a!a -a ag!i-
cu-'u!a5 SIN[N( c/Ja3!a5
;!';?'. adA5 onomat& 7o; ono+a-
'o0:.ica 3ue se !e1ie!e a- des-
0!endi+ien'o desgaAa+ien'o de
a-go5 E6EM( c*oqllo qHaqwa, des-
gaAa+ien'o de- c/oc-o de su 'a--o5
;!';?'">;. adA5 Des0!endi,-e
des0ega,-e se0a!a,-e desgaAa-
,-e5
;!';?'">@. 45 Des0!ende!se
des0ega!se se0a!a!se de- 'a--o5
;!';?'@. 45 Des0ega! des0!ende!
se0a!a! con 1ue!;a -o 3ue es'2
0egado5 $e&AyaP --uc/u. 'i0Sa.5
;!';!'=. s5 Lool& F.*aetostoma
tac"a nows0ii . o'!as es0eciesK5
O!den si-u!i1o!+es 1a+i-ia
-o!ica!idae5 Pe3ueBos 0eces
seos de -os !9os in'e!andinos5 ZZ
adA5 D9cese a -as 0e!sonas de ca!a
0icada o con 0ecas5 SIN[N(
--an'Ji5
;!';!-. s5 Lool& F$*erispicus cau-
datus Eranic0c*i&G *andu!!ia5
A4e de -as a-'as 0unas +u. ,us-
cada 0o! su 0-u+aAe co-o!ido
0a!a ado!no de +2sca!as en Qo--
3e0a'a Pauca!'a+,o Qos3o5
SIN[N( 3a3e5
;!'<'. adA5 Desnudo 0e-ado des-
0o,-ado sin nada5 ZZ !am& Sin 0e-
'o sin ,a!,as5 SIN[N( 3Ja-a5 9cP
Sa!a5 $e&AyaP Aa-a5
;!'<' "'@. 45 Desnude;5 ZZ Po,!e;a
desa+0a!o de ,ienes5 SIN[N(
3Ja-a--a Sa.5 $e&AyaP Aa-a--a5
;!'<' =')!' =')!'. s5 9col&Keg&
T:!+ino 1i'ogeog!21ico 3ue se
!e1ie!e a una 1o!+acin de 2!,o-es
caduci1o-ios o ,os3ue caduci1o-io5
I?5M5M5K
;!'<')>$'. s5 Lool& FDidelp*is
marsupialis, Didelp*is a"arac5K5
UnSaSa co+ad!eAa !a0osa5 ?a-
+i-ia dide-0/idae de /ocico 0un-
'iagudo 0a'as 0os'e!io!es con cinco
dedos e- 0!i+e!o o0oni,-e co-a
-a!ga gene!a-+en'e 0!ensi- .
desnuda5 Se a-i+en'a de a4es .
1!u'as5 SIN[N( Sa!ac/u0a unSaSa5
$e&AncP +uSa5
;!'<'">;. adA5 Desnuda,-e 3ue se
0e-a se desue--a se des0o,-a o se
descu,!e de su 0!o'eccin5 SIN[N(
3Ja-aSu35
;!'<'">@. 45 Pe-a!se des0e--eAa!se
des0o,-a!se5 ZZ E+0o,!ece!se5
SIN[N( 3Ja-aSu.5 $e&AyaP Aa-aSu.
3a-aSu.5
;!'<'6';. adA5 . s5 75 QJALANAQ5
;!'<'6'@. 45 Des0e--eAa! 0e-a! o
desnuda! 'o'a-+en'e a un ani+a-
sac!i1icado5 SIN[N( 3Ja-ac/a.
3Ja-ana. c/Ju'i.5
;!'<'@. 45 Pe-a! desnuda! 3ui'a! 'odo
-o 3ue 'iene5 SIN[N( 3Ja-a.5 $e&AyaP
Aa-a. Sa-a.5 9cP Sa-a'ina5
;!'<'@'@. 45 Pe-a!se desnuda!se i!
des0o,-2ndose 0oco a 0oco5 ZZ
E+0o,!ece!se 0oco a 0oco5
;'<> ")& ")' ;!-)>">@
;!'<>. adA5 De!!oc/ado! +ani!!o'o
des0i-1a!!ado! 3ue se des'!o;a a
s9 +is+o5 ZZ !am& Que gas'a
!20ida+en'e su 4es'ido o sus
;a0a'os5 E6EM( pHac*a qHaru, 3ue
des'!o;a !20ida+en'e -a !o0a5
;!'<>@. 45 De!!oc/a! +a-gas'a!
des'!o;a! -os o,Ae'os 0o! descuido
o 0o! +aneAo 'o!0e5
;!'='. s5 ,eog& Paso en'!e dos ce!!os
o +on'aBas5 ZZ Po!'i--o en ce!cos o
0a!edes5 ZZ adA5 Que,!ado 0o! -os
,o!des5 75 THARA5
;!'=' $-=;:. s5 Lool& P2Aa!o
a-'oandino de co-o! !oAi;o 3ue
a0a!ece gene!a-+en'e en -a :0oca
de cosec/a5 SIN[N( 3asa 0is3o
3asa Masa 0is3o5
;!'='@. 45 Des0o!'i--a! -os ,o!des de
-os o,Ae'os o +enaAes5 ZZ Ro+0e!
e- 1i-o en un 0un'o5
;!'=$'. adA5 . s5 Se+i3ue+ado>
asado !e3ue+ado 0o! -as ,!asas5
75 RANRA QOQOMA TIRITI
RURU5
;!'=$'@. 45 Asa! 3ue+a! en -as
,!asas o --a+as de- 1uego5 SIN[N(
SanSa.5 E6EM( ayc*a 0an0ay, asa!
-as ca!nes5
;!'=>. s5 )a!!o'a;o 0a-a;o 4a!i-
--a;o5 SIN[N( 0Jana5 $e&AyaP 0a-
+a.5 9cP Sas'i.5
;!'=>)0">;. adA5 75 PJANACHIRUQ5
;!'=>)0@. 45 Hace! a0a-ea! ga-
!!o'ea!f5 SIN[N( 0Janac/i.5
$e&AyaP 0anac/i.5
;!'=>">;. adA5 . s5 )a!!o'eado!
go-0eado! a0a-eado! +ani2'ico5
;!'=>">@. 45 )o-0ea!se con'!a a-go
-a ca,e;a o a-guna 0a!'e de-
cue!0o5 SIN[N( 0JanaSu. 'a-
SaSu.5
;!'=>6'. s5 )a!!o'e +a;o 0o!!a5
SIN[N( /u.0u 0Janana5 $e&AyaP
0anana5 9cP Sasu5 ZZ Agri&
Ins'!u+en'o '!adiciona- ag!9co-a
de 0a-o a-a!gado . ca,e;a- de
+ade!a o 0a-o enco!4ado 0a!a
go-0ea! -os 'e!!ones o ce!ea-es en
cosec/a5
;!'=>6'">@. 45 A0a-ea!se ga!!o-
'ea!se +u'ua+en'e en'!e dos o
+2s 0e!sonas5 SIN[N(
0JananaSu.5
;!'=>$'">@. 45 A0a-ea! o de1en-
de!se a 0a-a;os o ga!!o'a;os5 SI-
N[N( 0Jana0aSu.5 ZZ Agri& )o--
0ea! -os ce!ea-es en cosec/a
a.udando a o'!o5
;!'=>$'@. 45 Agri& 7o-4e!2 a0a-ea! o
ga!!o'ea! -as es0igas 0a!a saca!
'odos -os 1!u'os o g!anos5 SIN[N(
0Jana0a.5
;!'=><$'@. 45 75 PJANARQOH5
;!'=>@. 45 A0a-ea! ga!!o'ea! da! de
go-0es con una 4a!i--a5 SIN[N(
0Jana.5 $e&AyaP 0ana.5 9cP Sasu-
sa5
;!'=>@"')'@. 45 75
PJANAHRACHAH5
;!'%'. s5 Tu!,io 'u!,ide; sedi-
+en'o5 SIN[N( 3onc/o5 ANT[N(
c/Ju.a5 $e&AyaP 0u'Sa Sa'a 0i-
0u5 $e&NunP 0u'Sa5
;!'%')'">@. 45 En'u!,ia!se se-
di+en'a!se -os -93uidos 0u!os5
;!'%')'@. 45 En'u!,ia! sedi-
+en'a! con'a+ina! -os -93uidos
c!is'a-inos5 SIN[N( 3onc/uc/a.5
;!'%'?0. s5 alim& ManAa! du-ce a
,ase de a!ci--a a;"ca! Augos de
1!u'as . +ie-5 ZZ ,eol& Pied!a ca--
c2!ea ca-i;a5
;!'%'@')0@. 45 En'u!,ia! con'a-
+ina! un -93uido '!ans0a!en'e5
SIN[N( 3onc/u.ac/i.5
;!'%'@'@. 45 En'u!,ia!se 0au-a'i-
na+en'e5 SIN[N( 3onc/u.a.5 E-
6EM( allpawan qHatayay, en'u!-
,ia!se con -a 'ie!!a5
;!'?'. s5 *os'a es'i:!co- de- ganado
4acuno5
;!'?'@. 45 Reco-ec'a! -a ,os'a 0a!a
usa! co+o co+,us'i,-e5
;!'?)0. adA5 E-2s'ico 1-e@i,-e
ca!'i-aginoso5 ZZ alim& Pa0a du!a
3ue no 0uede coce!5 SIN[N( 3/aM-
c/i 3JaM-is5
;!'?40=. adA5 ?-acuc/en'o de-gado5
SIN[N( 3JaMc/i5
;!'?=044>. adA5 )o+oso e-2s'ico a-
+as'ica!5
;!'@'. adA5 ?u'u!o 'ie+0o 0!@i+o
4enide!o5 E6EM( qHaya wata, aBo
4enide!o o 0!@i+o5 $e&AyaP Ae0a
/a+u35
;!'@' $!>6)'@. ad45 MaBana5
;!'@')'@. 45 Pos'e!ga! deAa! 0a!a
des0u:s5 SIN[N( asu. sa3e.5
;!'@5'. adA5 Desa,!ido ins90ido sin
sa;n5 SIN[N( c/u+a /an.a
.aSu5 $e&AyaP c/a+--a c/a+u35
$e&NunP /a+ia5 9cP SaS+a5
;!'@5' <>6'. adA5 !igdo& Desganado
0usi-2ni+e sin c/is0a5
;!'@5'=;'. adA5 Sin sa,o! ni gus'o5
ZZ ?!u'os 3ue /an 0e!dido su
sa,o!5
;!'@5'@'@. 45 75 HANHAHAH5
;!'@%>. s5 tej& Hi-o de -ana5 E6EM(
?a?u qHaytu& /i-o de-gado> ra0*u
qHaytu, /i-o g!ueso5 $e&AyaP Aa.-
'u Ma'u5 $e&NunP ii-u Ma'u5
$e&/&BarP i-u5
;!'@%>)'@. 45 tej& En/e,!a! en-
'!a+a! ensa!'a! con /i-o de -ana5
ZZ Ag!ega! /i-o de -ana a o'!o si-
+i-a!5
;!'@%>@. 45 tej& Eno4i--a! de4ana!
con /i-os de -ana5 SIN[N(
3a.3o.5
;!-'. =. $at& Pus +a'e!ia in1ecciosa
de -as /e!idas5 $e&AyaP Aea Aeia5
9cP Sia5
;!-')'@. 45 $at& ?o!+a!se -a 0us
su0u!a!5 $e&AyaP Aeac/a.5 9cP
Siac/ana5
;!-'6'@# 45 Bed& Li+0ia! saca! -a
0us5 $e&AyaP Aeana.5 9cP
Sianana5
;!-'@'=;'. s5 $at& A,sceso ;ona o
-uga! in1ec'ada de- cue!0o con
0us o +a'e!ia5
;!-)'. s5 $at& Dia!!ea e4acuacin
acuosa5 SIN[N( c/Junc/u--0a5
$e&AyaP jec*a&
;!-)>. s5 $at& Ci2'ica -u+,a-gia5 ZZ
Pa!'e de un 'odo '!accionado5
;!-)>">;. adA5 ?!ag+en'a,-e
3ue,!adi;o 1-e@i,-e5
;!-)>">@. 45 ?-e@iona!se do,-a!se
inc-ina! e- cue!0o /acia
;!-)>; ")( ")) Q!-6%- K'6)'
ade-an'e o a'!2s5
;!-)>;. adA5 . s5 ?-e@ionado! 3ue se
do,-a en dos5
;!-)>@. 45 Que,!a! do,-a! 0a!'i!
1!acciona! en dos o +2s 0a!'es5
SIN[N( 0JaSi.5
;!-4-. adA5 . s5 Moc/o de co-a . !a,o5
SIN[N( +u'Ju c/u0a5
;!-4-%-. s5 $at& Adeni'is5 In1-a+acin
de -os gang-ios de -as a@i-as o -as
en'!e0ie!nas5
;!-4-%-@. 45 $at& In1-a+a!se o /ace!se
e- inco!dio o ,u,n5
;!-4;-. s5 75 WILALI5
;!-4%-. s5 75 TJARA5
;!-44'. s5 Bed& Cica'!i;5 SIN[N( sic/Ju5
$e&AyaP si!a5 $e&NunP si-a Misa-a5
9cP Si--a5
;!-44')'@. 45 Bed& Cica'!i;a! ce-
!!a!se -a /e!ida deAando una /ue-
--a5 $e&AyaP si!aSu.5 $e&NunP
si-aSu.5
;!-44'@'@. 45 Bed& Cica'!i;a! ce!!a!se
-a /e!ida deAando /ue--a5
;!-44:. adA5 Co-o! a+a!i--o a+a!i--o
do!ado o 02-ido5 SIN[N( uMi5
$e&AyaP Ae--u Sa!Ma5 9cP Si--u5
;!-44: $-=;:. s5 Lool& F/icalis
uropygialisG& T!i-e a-'oandino o
c/i!ig<e co!di--e!ano5 A4eci'a de
co-o! a+a!i--o de du-ce can'a!5
O!den 0asse!i1o!+e 1a+i-ia 1!in-
gi-idae5 A4e cano!a5 SIN[N( 'eAa
0es3o 3Je--unc/o5 ZZ Jol0& Dan-
;a!9n en Puno . *o-i4ia5
;!-44: ='<'. s5 75 UWINA5
;!-44> )!>=$0. s5 Lool& FBonalonion
dissimulatum DistantG&
Mos3ui'o o c/inc/e de- cacao5 O!den
/e+90'e!a 1a+i-ia +i!idae de
co-o! a+a!i--o 4i4e en -a
su0e!1icie de- 1!u'o de- cacao5 La
0icadu!a 0!oduce +anc/as neg!as5
SIN[N( 3o!i c/Jus0i5
;!-44>6'@. 45 C-asi1ica!-o a+a!i--o5 ZZ
Saca! -o a+a!i--o5
;!-44>6):. s5 75 QJELLO PESQO5
;!-44>6$'@. 45 Do!a!se a+a!i--ea!se
de a 0oco5 $e&AyaP Ae--u.a.5
;!-44>@ ;!-44>@. adA5 A+a!i--9si+o
+u. a+a!i--o do!ad9si+o
0a-id9si+o5 SIN[N( 3Je--u--aBa5
;!-44>@')0;. adA5 Que 'iBe o do!a de
co-o! a+a!i--o5 $e&AyaP Ae--u-
.ac/i35
;!-44>@')0@. 45 A+a!i--a! 'eBi! de
co-o! a+a!i--o5
;!-44>@'@. 45 A+a!i--ea!se do!a!se o
'eBi!se de a+a!i--o5 ZZ Jisiol&
E+0a-idece!5 9cP -i--u.ana5
$e&AyaP Ae--u.a.5
;!-544'. s5 )uiBo5 SIN[N( c/Ji--+i5
$e&AyaP c/i+--i5 9cP Si+i-a5
;!-5'44'@. 45 )uiBa!5 9cP Si+i--ana5
SIN[N( c/Ji--+i.5
;!-50. s5 A0o.o cuBa 0un'a- 'usa5
SIN[N( SJi!u5 9cP Si+i5
;!-50)'@. 45 CuBa! a0o.a! a-
0un'a-a!5 $e&AyaP Ae+i. Si+i.
9cP Si+i.5
;!-50">@. 45 A0o.a!se !ecos'a!se
a!!i+a!se con'!a a-go5 E6EM( per-
qaman qHemi0uy, a0.a'e a -a
0a!ed5
;!-506'. s5 O,Ae'o 3ue si!4e de
cuBa5 E6EM( qHemina rwni, 0ied!a
0a!a cuBa!5 ZZ adA5 Que necesi'a cuBa
0un'a- o es'!i,o5
;!-50$'">@. 45 A0o.a!se 0!o'ege!se
en a-go o en a-guien5
;!-50;-. s5 Es'!i,o +ac/n de una
cons'!uccin5
;!-50@. 45 CuBa! a0un'a-a! sos'ene!
0one! es'!i,o5 SIN[N( 'anSac/a.5
$e&AyaP Ai+i. Si+i.5 9cP Si+ina5
;!-6$0. s5 Do,-adi--o !i,e'e do,-a-
du!a -e4an'a+ien'o de !e,o!de
0-ano5
;!-6$0">;. adA5 E+,a!3ui--a,-e 3ue se
do,-a e- ,o!de5 E6EM( qHenpi0uq
qara, cue!o 3ue se do,-a e- ,o!de5
;!-6$0">@. 45 E+,a!3ui--a!se -e-
4an'a!se un ,o!de5 E6EM( c*u0u
qHenpi0uy, -e4an'a!se 0a!a a!!i,a e-
a-a de- so+,!e!o5
;!-6$0@. 45 Do,-a! 4o-'ea! !i,e'ea!
0-ega! eno!i--a! -e4an'a! 0a!a
a!!i,a un ,o!de5 $e&AyaP 'a0a!a.5
9cP Sin0ina5
Q!-6;:. s5 FLig "agG Arqueol& )!u0o
a!3ueo-gico u,icado en -a 0a!'e
NO de -a ciudad de- Qos3o . den'!o
de- Pa!3ue A!3ueo-gico Naciona-
de Sa3sa.Ma+an5 Es'2 con1o!+ado
0o! !ocas -a,!adas ado!a'o!ios
0asaAes su,'e!!2neos cana-es
+u!os nic/os e'c5 de 1ac'u!a inSa5
?ue una de -as MaSas de- sis'e+a
se3Je 3ue 0e!'enec9a a- sec'o!
An'isu.u un 4e!dade!o san'ua!io
donde se !end9a cu-'o a-
se@o !e0!esen'ado 0o! un 1a-o en
0ied!a a -a 0!oc!eacin as9 co+o
a- +a'!i+onio5
;!-6;:. s5 Sinuosidad cu!4a'u!a se!-
0en'i1o!+e ;ig;ag5 9cP SinSu5
;!-6;: ;!-6;:. adA5 Sinuoso !e-
'o!cido --eno de cu!4as en ;ig
;ag5 E6EM( qHenqo qHenqo nan,
ca+ino sinuoso( qHenqo qHenqotan
puris*an0i, es'2s ca+inando
/aciendo cu!4as5
;!-6;:">@. 45 Cu!4a!se /ace!se
sinuoso5
;!-6;:;. adA5 Que se cu!4ea o se
/ace sinuoso5
;!-6;:@. 45 Cu!4ea! se!0en'ea!
ondu-a!5 ZZ ?a-sea! engaBa! des-
4ia!5 9cP SinSuna5
;!-6=>. s5 Sos-a.o +i!ada de !eoAo5
;!-6%-. s5 Con'!accin encogi+ien'o
1!uncidu!a5 !e0-iegue5 9cP Sin'i5 ZZ
Lool& F.oli+r coruscans ,ould .
o'!as es0eciesK Pica1-o! co-i,!9
'o+ineAo5 P2Aa!o '!o3u9-ido de
cue!0o +u. 0e3ueBo 0-u+aAe
4e!de ,!i--an'e 0ico de-gado
a-a!gado 0e!o 4a!ia,-e de 1o!+a
-ongi'ud . co-o!es5 7ARIEDADES(
MasSa! 3Jen'e siMa! 3Jen'e5 EolP
3o!i 3en'e siMa!5
;!-6%- ;!-6%-. adA5 Re0-egado
a!!ugado con'!a9do en 0a!'es5
SIN[N( 3en'is'a5
Q!-6%- K'6)'. 9tno*ist& FEarrio
del pica!lorG Uno de -os cua'!o
,a!!ios 3ue Man3o Q/a0a3 InSa
es'a,-eci en e- an'iguo
Q!-6%- M'<"' #** #*1 ;!-%0$0'@
0ue,-o de A3/a+a+a ^ 1u'u!a
ca0i'a- de- TaMan'insu.o ^ a-
con3uis'a! e- 0!i+i'i4o 4a--e de-
Qos3o en e- sig-o CIII d5C5
Q!-6%- M'<"'. s5 9tno*ist& F$ue+lo
pica!lorG& Con es'e no+,!e en
'ie+0o de -os inSas se conoc9a e-
cen'!o u!,ano de- Rusic/aSa /o.
conocido co+o Pa'a--a3'a o
L-a3'a0a'a en e- Qos3o5
;!-6%-;. adA5 Encogi,-e con'!a9,-e
!educi,-e a- 'a+aBo5 SIN[N(
c/JuSu.a35 $e&AyaP Ain'i3 c/in'i35
$e&NunP 3in'i35 9.P Sin'i5
;!-6%0. s5 75 QJESTI5
;!-6%0)'@. 45 Encoge! con'!ae!
!e'!ae! !educi! !e0-ega!5 $e&AyaP
Ain'i. c/in'i.5 $e&NunP Sin'i.
'aSs/a.ac/i.5 9cP Sin'ina5
;!-6%0)0;. adA5 . s5 Con'!ac'o!
encogedo! ac/icado!5
;!-6%0)0@. 45 Encoge! ac/ica!
con'!ae! e- 'a+aBo de a-go5 SIN[N(
/uc/Ju.ac/i.5
;!-6%0$'">@. 45 Re'!ae!se encoge!se
!educi!se e+0e3ueBece!se5 ZZ
Encoge! -os /o+,!os5
;!-6%0=;'. adA5 Encogido !educido
!e'!a9do 1!uncido a!!ugado5
SIN[N( 3Jen'e 3Jen'e 3Jes'is3a5
$e&AyaP Ain'i. c/in'i.5 $e&NunP
3in'i.5 9cP Sin'ina5
;!-$'. adA5 . s5 Sono!o 4o; 0o'en'e
es'!iden'e5
;!-$-. s5 Ca!ga o ,u-'o 0a!a ca!ga! a -a
es0a-da5 $e&AyaP Ae0e5 $e&/&BarP
a0a!i na5 9cP Si0i5
;!-$-;. adA5 . s5 Ca!gado! 0e!so-
na 3ue --e4a ,u-'os en -a es0a-da5
SIN[N( Man'u35 $e&AyaP Ae0i35
$e&/&BarP a0a35 3Je0e!ina5 s5 75
QJEPIRINA5
;!-$0)'">@. 45 A-is'a! ,u-'os o
+a-e'as5 $e&AyaP Ai0ic/aSu.5
;!-$0)'@. 45 En1a!de-a! a'a! un ,u-'o
0!e0a!a! ,u-'os de ca!ga5 $e&AyaP
Ae0ic/ana 6e0ic/a.5 $e&/&BarP
Si0ic/ana5 9cP Si0ic/ana5
;!-$0)0@. 45 Hace! ca!ga!> 0one! -os
,u-'os 0a!a 3ue ca!gue una
0e!sona5
;!-$06'. adA5 Ca!ga,-e '!ans0o!'a,-e
en -as es0a-das5 SIN[N( 3Je0e!ina
3Je0i!ina5 ZZ 75 QJEPIRINA5
;!-$0$'">@. 45 Ca!ga! cons'an'e+en'e
0o! o1icio o 0o! 0aga5
;!-$0<0. adA5 . s5 Ca!gado! 0e!sona
3ue '!ans0o!'a +e!canc9as en -as
es0a-das5
;!-$0<06'. s5 Man'a o ca!gado! 'eAido
o de 'e-a co!!ien'e 0a!a '!ans0o!'a!
,u-'os a -a es0a-da5 SIN[N(
3Je0e!ina 3Je0ina5
;!-$0@. 45 Accin de ca!ga! o
'!ans0o!'a! ,u-'os en -a es0a-da5
$e&AyaP Ae0i.5 $e&/&BarP a0a.5 9cP
Si0i.5
;!-$0@"')'@. 45 L-e4a! un ,u-'o en -a
es0a-da de un -uga! a o'!o5 E6EM(
*erqHe qHepiy0ac*ay, 0asea! con
ca!ga de- niBo5
;!-;-. adA5 A0!e'ado !e--eno 'u!gen'e
!o--i;o5 SIN[N( +a'Ji5 E6EM( qHeqe
c*oqllo, +a;o!ca de +a9; ,ien
!e--eno . a0!e'ado5
;!-;-@'@. 45 Re--ena!se a0!e'a!-
se aAus'a!se con'!a -as en4o-'u!as5
SIN[N( +a'Ji.a.5
Q!-<'. s5 FCupino silvestreG& No+,!e
de una ca--e en e- casco +o-
nu+en'a- de -a ciudad de- Qos3o5
;!-<'. s5 Eot& FCupinus spG& Lu0ino
si-4es'!e5 ZZ 75 HANRJASQJERA5
;!-<' >5'. adA5 75 QEQARA5
;!-='. s5 Nido de a4e5 ZZ Ca+a de -os
ani+a-es> +ad!igue!a ca+as'!o
/ec/o de 0aAa 0a0e- 'e-as 4ieAas
e'c5 $e&AncP 3ues/a5 $e&AyaP Aaisu
AaisMa Aesa5 $e&NunP 3is/Ba 3is/a5
$e&/&BarP 0is/Su Masi5 ArgP Masi5
EolP '/a0a 'a0a5
;!-=')'">@. 45 Anida!se /ace! nido
o ca+as'!o5 $e, AyaP jesac/aSu.5
$e&NunP Sis/aSu.5 9cP Sus/u.5
SIN[N( 3Jesac/a.5
;!-=')'@. 45 75 QJESACHARUH5
;!-='6'. s5 Ta+i; de 0aAa 0a!a ce!ni!
e- +os'o de -a c/ic/a5 SIN[N(
isanSa5
Q!-=:. s5 A0e--ido au'c'ono5
;!-=:. s5 Lool& Ca!aco- de -os o3/os5
I65L5O5M5K
;!-=;-6%:. s5 Lool& F.icada pe+lejaG&
Ciga!!a5 Insec'o de -as ;onas
3/esMas cu.os +ac/os 0oseen un
!gano de es'!idu-acin cu.o
!uido qHes&&&qHes da o!igen
ono+a'o0:.ica+en'e a su no+,!e5
SIN[N( 3Jes3es5
;!-=;-=. s5 75 QJESQENTO5
;!-=%-. s5 75 RJUHTU QJESTI5
;!-=%0. s5 Encogi+ien'o con'!accin
!educcin de- 'a+aBo5 SIN[N(
SJu.'u 3Jen'i5 ZZ Encog9-
+ien'o de -os -a,ios en son de
disgus'o5 $e&AyaP Aen'i5 $e&NunP
'aSs/a.a5 9cP 'usu5
;!-=%0)0;. adA5 Que causa e- en-
cogi+ien'o -a con'!accin -a
dis+inucin de -ongi'ud e-
ac/ica+ien'o5
;!-=%0;. adA5 75 CHJURUHAQ5
;!-=%0=;'. adA5 75 QJENTISQA5
;!-=%0@. 45 acoge!se con'!ae!se
ac/ica!se dis+inui! de -ongi'ud5
$e&AyaP Aes'i.5 $e&NunP 3uis'i.
'aSs/a.a.5 9cP c/in'ina5
;!-=?'. s5 Soga 'o!cida /ec/a de
+ague. o ic**u& SIN[N( 3JeMe
Mis'Ju5 $e&AyaP ai'i5 $e&NunP MiSsu5 9.P
--asa5
Q!-=?' C'"'. s> F$uente de sogaG&
Puen'e inSaico /ec/o 9n'eg!a+en'e
de sogas o cue!das !e'o!cidas de
0aAa u,icado en e- dis'!i'o de
Q/eMe en -a 0!o4incia de Canas
Qos3o5
;!-=?' $'="'@. .5 75 QJESWANAH5
;!-=?'">;. adA5 Re'o!ci,-e 'o!ci,-e5
SIN[N( SJu.uSu35
;!-=?'">@. 45 Re'o!ce!se 'o!ce!se5
SIN[N( 3JeMiSu.5 $e&AyaP ai'iSu.
$e&NunP SiSsu.a.5
;!-=?'6'@. 45 Des'o!ce! ende!e;a!5
SIN[N( 3JesMa 0asSa.5
;!-%'. adA5 Ra+e!a 0!os'i'u'a5 SIN[N(
0an0a Ma!!ni +a0Ja Ma!+i5
$e&AyaP Ma!ic/a5
;!-%'@'@. s5 P!os'i'ucin de -a +uAe!5 ZZ
45 P!os'i'ui!se5 SIN[N( +a0Ja.a.5
;!-%0$0'@. 45 Co!co,ea! enca,!i-
;!-?- #*2 #* ;!:7044'7'
'a!se -os ca,a--os5
;!-?-. s5 To!cedu!a 'o!cin
des4iacin de -o !ec'o o co!!ec'o5
SIN[N( 3JesMa5 ZZ adA5 To!cido
des4iado5 $e&NunP MiSsu5 9cP SiMi5
;!-?0">@. 45 75 QJESWARUH5
;!-?0@"')'">@. 45 75 CHHANRIH5
;!-?0@"')'@. 45 75 WINWIH5
;!-?=>@. 45 Mi!a! de !eoAo5 SIN[N(
-e!3Jo.5
;!:)'. s5 Aso-ea+ien'o inso-acin5
;!:)')0@. 45 Aso-ea!5 E@0one! a-
So-5 ZZ Hace! seca! -os ce!ea-es -a
coca e- aA9 e'c5 SIN[N( !u-
0/a.ac/i.5
;!:)'">@. 45 Aso-ea!se !e0an'iga!se
a- So-5 ZZ To+a! So-5 $e&AyaP
Aoc/aSu. AoBiSu.5
;!:)'@. 45 So-ea! !eci,i! -os !a.os
so-a!es5 ZZ Re0an'iga! o e@0one! a-
So-5 ZZ 75 QJOIH5
;!:):. s5 A-eg!9a !egociAo di4e!sin
con'en'o5 SIN[N( Susi5 ANT[N(
--aSi5
;!:)>)0@. 45 Di4e!'i! a-eg!a!
!egociAa! con +"sica o ac'uacio-
nes de a-eg!9a5 SIN[N( Susic/i.5
ANT[N( --aSic/i.5
;!:)>">;. adA5 . s5 *o/e+io di-
4e!'ido5
;!:)>">@. 45 Di4e!'i!se !egociAa!se
a-eg!a!se5 SIN[N( SusiSu.5 an'n(
--aSiSu.5 $e, AyaP Aoc/uSu.
SusiSu.5
;!:40. adA5 Rece-oso descon1iado5
SIN[N( +anc/a35
;!:45'. s5 C/asco engaBo 1iasco5 ZZ
E!!o!5 SIN[N( 0au'a5
;!:45')0. s5 Mu-'a cas'igo a -os 3ue
no acie!'an en a-go5
;!:45')0@. 45 C/as3uea! e+,!o+a!
,u!-a! /ace! 1a--a! o e3ui4oca! a
o'!a 0e!sona5 SIN[N( 0an'ac/i.5
;!:45'5'. s5 La,e!in'o de 0asadi;os>
0asaAes en +uc/as di!ecciones5 ZZ
Ca--eAones /ec/os 0a!a
dis'!accin5 SIN[N( c/inSana5
;!:45'@. 45 E!!a! e3ui4oca!se 1a--a!
engaBa!se5 SIN[N( 0an'a.5
;!:45:. s5 )!u+o de /a!ina ,o-i--as
de /a!ina +a- +e;c-adas con agua5
;!:4%0. 45 onomat& Sonido ono-
+a'o0:.ico de -a accin de '!aga!
-93uidos !20ida+en'e5
;!:4%06. s5 75 QOLTIN5
;!:4%06@'. s5 Eot& F/ip*ocampylus
corynoides 9& SimmG& A!,us'o de
-a 1a+i-ia de -as ca+0anu-2ceas5
Su /2,i'a' son -os 4a--es in-
'e!andinos en -os 3ue se desa!!o--a
0!o1icua+en'e5 Con'iene
0!inci0ios ac'i4os su+a+en'e
de-e':!eos5 SIN[N( 3onc/o 3onc/o5
;!:4%0@. 45 75 OQOH5
;!:5'. s5 De-i'o g!a4e sac!i-egio5
SIN[N( /a'un /uc/a5
;!:5'440">@. 45 De-in3ui!5 Peca!
g!a4e+en'e5 SIN[N( /uc/a--iSu.5
;!:5'440@. 45 De-in3ui! '!ansg!edi! un
0!ece0'o o +anda+ien'o /u+ano
o di4ino5
;!:5-<. adA5 Co-o! 4e!de 4e!do-
so5 ZZ In+adu!o5 E6EM( qHomer
qHac*u, 4e!de 0as'o> .ana qHomer,
4e!de o,scu!o> qHellu qHomer,
4e!de a+a!i--o5 $e&AyaP Ao+e!5
EolP 3o+i!5 9cP Su+i! Su+i!a5
;!:5-<@'@. 45 Re4e!dece! /ace!se
4e!doso5 $e&AyaP Ao+e!.a.5
;!:50. adA5 Es':!i- in1:!'i-5 SIN[N(
3o+i 3o--o3 u!Ma5 SIN[N( us0/a
$e&AyaP 3o+i us0a5 9cP Su+i5
;!:6)'. s5 ?ogn dis0osi'i4o de
,a!!o 0a!a cocina!5 E6EM( qHonc*a
sansa, ,!asa de- 1ogn5 $e&AyaP
a0u 'u--0a .a+una5 $e&AncP
.ajP NunP 'u--0a5 ArgP 3onc/a5
EolP 3onc/a s/Ja3e5 9cP 'u-0a
Aunc/a5
;!:6)')'@. 45 Hace! 1ogn de
,a!!o . 0ied!a 0a!a cocina! con
-eBa5
;!:6$0 )>=0. s5 75 THANARU5
;!:6$:. s5 . adA5 Mogo'e anu-
da+ien'o +du-o !edondo o es-
1:!ico5
;!:6$: ;!:6$:. adA5 A0e-o'onado
g!u+oso con +uc/os a,u--
'a+ien'os5
;!:6$>)'">@. 45 75 QJONPURUH5
;!:6$>">;. adA5 Que se a0e-o'ona o
se /ace g!u+os -as /a!inas en e-
agua a- +e;c-a!se5
;!:6$>">@. 45 A,u-'a!se anuda!se
a0e-o'ona!se a-guna cosa5 SIN[N(
3Jon0uc/aSu.5
;!:6$>6'">@. 45 A0e-o'ona!se
Aun'2ndose o en-a;2ndose en'!e
+uc/os5
;!:6$>@. 45 A0e-o'ona! a,u-'a!5 ZZ
!igdo& 6un'a! +uc/o dine!o5
;!:70. adA5 C2-ido ca-ien'e ca-u!oso
a,!igado5 ANT[N( c/i!i5 $e&AyaP
AoBi5 $e&NunP SuBi5 9cP SuBi5
;!:70 ;!:70. adA5 Ti,io a'e+0e!ado5
SIN[N( as 3JoBi5
;!:70 '>$'. s5 ,eol& Te!!eno a-
,!igado dedicado a -os cu-'i4os
3ue de0enden de- !iego5 SIN[N(
3ec/a5
;!:70 "'@. s5 Ca-o! ca-en'u!a5
;!:70 $>"@>. s5 ,eol& Manan'ia-
ca-ien'e> agua 'e!+a-5 EolP 3oBi3
a!+a5 9cP Suni5
;!:70)0. adA5 . s5 alim& Co+ida
ca-en'ada a- d9a siguien'e5 SIN[N(
3JoBic/is3a5
;!:70)0;. adA5 . s5 Ca-en'ado! a,!i-
gado!5 ZZ NEOL( Es'u1a5 O,Ae'o o
dis0osi'i4o e-:c'!ico 3ue ca-ien'a5
;!:70)0=;'. adA5 75 QJOICHI
QJOISQA5
;!:70)0@. 45 Ca-en'a! a,!iga! da!-e
ca-o!5 E6EM( qHo?ic*iy mi0*unata,
ca-ien'a -a co+ida5
;!:70">;. adA5 A,!igado! 3ue da ca-o!5
ZZ Que se ca-ien'a a- So- o con
1uego5
;!:70">@. 45 Ca-en'a!se a,!iga!se5
E6EM( )ntipi qHo?i0uy& ca-i:n'a'e a-
So- rup*aywan qHo?i0uy, ca-i:n'a'e
con e- ca-o! de- So-5
;!:7044'. adA5 T:!+ico a'e+0e!ado>
sie+0!e en es'ado ca-ien'e5
;!:7044'6'. adA5 Ca-ien'9si+o ca-
-u!os9si+o5
;!:70; #*" #*# ;!:@>@')0@
;!:70;. adA5 Ca-en'a,-e a'e+0e!a,-e
$e&AyaP Aoni35 $e&NunP 3oBi35 9cP
SuBii5 ;!:70<0)0@. 45 E+0e;a! a
ca-en'a! a'e+0e!a!5 ZZ Ca-en'a! un
0oco en'i,ia! -o 3ue es'a 1!9o5
;!:70<0">@. 45 Ca-en'a!se un 0oco
a,!iga!se de- 1!9o sea con e- ca-o!
de- 1uego o de- So-5
;!:70<0@. 45 En'i,ia!se e- agua . o'!os
-93uidos5 ZZ E+0e;a! a ca-en'a! e-
So- o e- 1uego5
;!:70=;'. adA5 Ca-en'ado !eca-en'ado5
SIN[N( 3Jonic/is3a5 E6EM( qHo?isqa
mi0*una, co+ida ca-en'ada5
$e&AyaP AoBis/is3a5
;!:60@. 45 Ca-en'a! 'o+a! ca-o!
au+en'a! -a 'e+0e!a'u!a de un
cue!0o5 SIN[N( 3Joc/a.5 $e&AyaP
AoBi.5 $e&NunP 3u+u.5 $e&/& BarP
+as/aSu.5 9cP Su+una5
;!:$'. s5 *asu!a des0e!dicio desec/o5
$e&AyaP Ao0a 'a+u5 $e&NunP 'a+u5
$e&/&BarP sus.a5 9cP Su0a5
;!:$' ">"0. s5 Lool& FAcromyrmes
*ispidus /antsc*G& Ho!+iga de nido
su0e!1icia-5 O!den /.+en0'e!a de
-a 1a+i-ia 1o!+icidae de co-o!
0a!do a+a!i--en'o cu.os nidos son
su0e!1icia-es en -a 4ege'acin
deca.en'e5 SIN[N( SuSi isi5 $e&AyaP
SuSi5
;!:$')'">@. 45 L-ena!se de ,asu!a o
des0e!dicios un -uga!5
;!:$')'@. 45 Ec/a! ,asu!a aun -uga!5
E6EM( wasi qHopac*ay, ,o'a! ,asu!a
en -a casa5
;!:$'6'@. 45 Li+0ia! -a ,asu!a saca!
-os des0e!dicios o !esiduos .
des/ec/os5 $e&AyaP Ao0ana.5 9cP
Su0ana5
;!:$'$'%'. s5 *asu!a- ,o'ade!o
+u-ada!5 9cP Su0a0a'a5
;!:;'. s5 Pe!sona 3ue no en'iende
nada de -o 3ue se -e con4e!sa5 ZZ
Pec/uga> ca!ne ,-anca de- 0ec/o
de a4e5
;!:;:. s5 Cogo--o 'u0ido a0!e'ado>
.e+as o 'a--os !o,us'os5 E6EM(
qHoqoyuyu, na,o !o,us'o5
;!:<:6%'. s5 Ma!io de- c/oc-o . de-
+a9;5 SIN[N( '/u--u 'Jo!on3a5 9cP
'usa5
;!:<:%'. s5 Anat& Tes'9cu-o 'es'es en
e- 4a!n c!iadi--as en -os ani+a-es
+a+91e!os5 SIN[N( !a+i !un'u5
$e&AyaP Su!u'a5 EolP 3u!u'a5 9cP
Su!u'a5
;!:<:%'@:;. s5 7a!n> ani+a-
+a+91e!o +ac/o 3ue 0osee 'es'9-
cu-os5 SIN[N( !un'u.u35
;!:=70. s5 Hu+o /u+a!eda5 ZZ adA5
Co-o! a/u+ado5 E6EM( qHos?i wa-
0a, ganado de co-o! a/u+ado5 9cP
SusBi5
;!:=70)0@. 45 P!oduci! /u+o5 ZZ Hace!
/u+ea! a/u+a!5 E6EM( qHos?ic*iy
wasiy0ita, a/u+a 'u casa5
Q!:=70$'%'. s5 ,eog& F9ncima del
*umoG5 Dis'!i'o de -a 0!o4incia de
Pauca!'a+,o de0a!'a+en'o de-
Qos3o con #PNN /a,i'an'es en
DLND5 Su ca0i'a-( Pi-co0a'a
F$ill0upataG&
;!:=70;. adA5 Hu+ean'e sa/u+e!io5
E6EM( qHos?iq llantHa, -eBa 3ue
/u+ea 0o! /"+edo5
;!:=70=';. adA5 Hu+ean'e 0o!
eAe+0-o -eBa +oAada 3ue 4a /u-
+eando a- a!de!5
;!:=70@. 45 Hu+ea! sa-i! e- /u+o5
P!oduci! /u+o a-g"n co+,us'i,-e5
9cP Susnina5
;!:%:. s5 $at& *ocio5 Au+en'o de -a
g-2ndu-a 'i!oides5 ZZ Anat& *uc/e
de -as a4es5 ZZ !igdo& EngaBo 1a!sa
e+,!o--o5 $e&AyaP a0u 3/o'o5 9cP
3o'o Su'u5
;!:%: ;!:%:. s5 75 QHOTO QHOTO5
;!:%: "!>=044>. s5 Lool& FAlouata
seniculus CinneoG& Mono au--ado!
3ue se ca!ac'e!i;a 0o! 0osee!
es0ecie de ,ocio5
;!:%:;. adA5 ?a!san'e engaBado!
incu+0-ido e+,us'e!o5 SIN[N(
3Jo'uSu3 .uSaSu3 --u--a35
;!:%:@. 45 EngaBa! e+,us'ea!
e+,auca!5
;!:%>)0">;. adA5 Que se deAa en-
gaBa! e+,auca! '!a+0ea! e+-
,!o--a!5 SIN[N( .uSac/iSu35
;!:%>)0">@. 45 75 HURACHIRUH5
;!:%>">;. adA5 75 QJOTOQ5
;!:%>6'">@. 45 75 HURANARUH5
;!:%>$'@'@. 45 75 HURAPAHAH5
;!:%>;. adA5 . s5 75 HURAQ5
;!:%><;:@. 45 75 HURARQOH5
;!:%>@. 45 75 HURAH5
;!:%>@=0@. 45 75 HURAHSISH5
;!:@'. s5 Eot& F/tipa spG& PaAa du!a
0a!a -a con1eccin de es'e!as
so+,!e!os as9 co+o -as 0o0u-a-
!es esco,as de +ano o pic*ana&
;!:@' 0)>. s5 75 QOWA ICHHU5
;!:@'@. 45 A,!i! /o.os en e- 'e!!eno
0a!a de0osi'a! -a se+i--a de 0a0a
0a!a su conse!4acin an'es de-
se+,!9o5
;!:@:. s5 $at& E3ui+osis /e+a'o+a
a+o!a'a+ien'o ca!dena- +o!e'n5
SIN[N( c/Ja!a5 $e&AyaP 3o.o5 9cP
Su.u5
;:@: $'$'. s5 Ari& Pa0a 4e!deada 0o!
accin de- So-5
;!:@:)0@. 45 $at& P!oduci! e3ui+osis
a+o!a'a! aca!dena-a!5 SIN[N(
3Jo.u.ac/i.5
;!:@:=;'. s5 $at& E3ui+osis a-
+o!a'ado aca!dena-ado5 E6EM(
qHoyusqa uyayuq, con -a ca!a
a+o!a'ada5
;!:@>@')0@. 45 75 QJOHOCHIH5
#*' R'"0 A6"'44'
R. <. al!a+& Consonan'e 4i,!an'e
a-4eo-a! sono!a de- a-1a,e'o
runasimi o q*eswa I3uec/uaK5 Se
0!onuncia ra sua4e co+o en
cas'e--ano . se u'i-i;a con -as cinco
4oca-es5
<')'. s5 A!aBadu!a esca!dadu!a5
SIN[N( !ac/i5
<')')0;. adA5 . s5 Que 0e!+i'e
a!aBa! esca!,a!5 SIN[N( !ac/ic/i3
/as0Jic/i35
<')')0@. 45 Manda! 0e!+i'i! a!aBa!
esca!,a!5 SIN[N( !ac/ic/i.
/as0Jic/i.5
<')'">;. adA5 . s5 Que se a!aBa o se
!asca5 SIN[N( !ac/iSu35
<')'">@. 45 A!aBa!se !asca!se5
SIN[N( 3/a-3eSu. !ac/iSu.5
<')'6'">@. 45 A!aBa!se o !asca!se
+u'ua+en'e5 SIN[N( !ac/inaSu.5
<')'$'. s5 Re+iendo de 4es'idos
de'e!io!ados5
<')'$'">@. 45 P!o0ina! a!aBa;os o
;a!0a;os en de1ensa 0!o0ia5 SIN[N(
!ac/i0aSu.5
<')'=;'. adA5 A!aBado esca!,ado5 E6EM(
rac*asqa uyayuq, con ca!a a!aBada5
SIN[N( !ac/is3a5
<')'@. 45 A!aBa! !asca!5 SIN[N( !ac/i.
/as0Ji.5
<')0. s5 alim& So0a de 0an;a en cie!'o
+o+en'o de -a coccin5 SIN[N( !ac/i
!ac/i c/u0i5 ZZ 75 HALLPJI HASPJI5
<')0 <')0 )>$0. s5 75 RACHI5
<')0)0;. adA5 75 HALLPJICHIQ
RACHACHIQ5
<')0)0@. 45 75 HALLPJICHIH5
<')0">;. adA5 75 RACHARUQ5
<')0">@. 45 75 HALLPJRUH RACHARUH5
<')06'">@. 45 75 RACHANARUH5
<')0$'">@. 45 75 RACHAPARUH5
<')0;. adA5 . s5 75 HALLPJIQ5
<')0=;'. adA5 75 RACHASQA5
<')0@. 45 75 HALLPJIH RACHAH
SILLRUH5
<')>. s5 Po!cin de 0as'o o +anoAo
a!!ancado a- a-cance de -a +ano5
SIN[N( --u0/i5
<')>6'">@. 45 75 HASPJINARUH5
<')>6'@'@. 45 75 HASPJINAHAH5
<')>;. adA5 . s5 Que a!!anca 0a!'e
de -as 0-an'as con -a +ano5
<')>@. 45 A!!anca! con -a +ano
cie!'a 0o!cin de 0as'o u o'!as
0-an'as5
<'". s5 Lo canden'e de -as ,!asas5
E6EM( nina ra0, !uego canden'e5
<'"' 440"'. s5 Anat& H9+en5
<'">. adA5 )!ueso en e- di2+e'!o
en -os cue!0os ci-9nd!icos5 ZZ
!igdo& Co!0u-en'o 1o!nido5 ZZ
Pa-o '!onco de 2!,o-5 ANT[N(
BaBu5
<'"> ">6"'. adA5 7o; g!a4e5 ZZ
B%s& 7o; /u+ana de ,aAo con-
'!a0ues'o a- de- 'eno!5 E6EM( ra-
0*u 0un0a wayna, Ao4en de 4o;
g!a4e5
<'">)'@. 45 Eng!osa!5 Au+en'a!
e- g!oso! de un cue!0o ci-9nd!ico5
SIN[N( !aS/u.ac/i.5
<'">@. s5 tej& Hi-ado g!ueso de -a
-ana 0a!a 'eAidos g!uesos co+o
1!a;adas5 ZZ 45 Hace! g!uesos -os
o,Ae'os ci-9nd!icos5 SIN[N(
!an0/u5
<'">@ <'">@. adA5 Mu. g!ue-
so5 ZZ !am& ?o!nido go!do5
<'">@')0;. adA5 Que /ace eng!osa!>
3ue /ace au+en'a! e- g!oso! en
o,Ae'os ci-9nd!icos5
<'">@')0@. 45 Hace! eng!osa!
o,Ae'os ci-9nd!icos5 ZZ Bs& Hace!
g!a4e -a 4o; /u+ana o e- sonido en
gene!a-5 SIN[N( !aS/uc/a.5
<'">@';. adA5 O,Ae'o ci-9nd!ico 3ue
eng!uesa 3ue au+en'a de g!oso!5 ZZ
!am& Pe!sona 3ue !o,us'ece de
cue!0o o engo!da5
<'">@'@. 45 Eng!osa!5 ZZ Au+en'a! de
g!oso! un o,Ae'o ci-9nd!ico5 ANT[N(
BaBu.a.5
<'"0. s5 Dis'!i,ucin !e0a!'o o
di4isin5 SIN[N( 'Ja3a5 ZZ 7asiAa
g!ande de a!ci--a cocida de ,ase
ensanc/ada . de ,oca anc/a 0a!a
de0osi'a! -a c/ic/a 0!e0a!ada5
SIN[N( c/un0a5 ZZ medid& Medida
e3ui4a-en'e a dos armus o armut, o
+edia p*oqc*a, 3ue co!!es0onde a
un cua!'o de 1anega E$ Si-os de
0eso5
<'"0 <'"0. s5 Eot& FDryopteris
glandulosolanoso .& .*rist&G
He-ec/o de -a 1a+i-ia de -as 0o-
-.0odi2ceas de a,undan'e dis-
'!i,ucin a -o -a!go de -os ,o!des de
-as ace3uias . de -os !9os5
R'"0 A6"'44'. s5 9tno*ist& FTomn del
guilaG& Segunda MaSa de- segundo
se3Je Pa.an de- sec'o! Qo--asu.u5
Es'a,a a ca!go de- a.--u de
HaMa.ni5 Es'e ado!a'o!io e!a un
0e3ueBo ce!!o
R
<'"0)0">@ #*( #*) <'6"!><0">@
3ue es'a,a en -a c/ac!a de Ri-
+a30an0a I/o. P-a;ue-a de
Li+ac0a+0aK en e- cua- es'a,an
+uc/os 9do-os de -os cua'!o su.us
o 0a!cia-idades5 En cie!'a
'e+0o!ada se 'en9a una 1ies'a 3ue
du!a,a +2s de die; d9as5 Se
/ac9an 0agos o!dina!ios5
<'"0)0">@. 45 Reci,i! -a !acin
co!!es0ondien'e en una dis-
'!i,ucin o !e0a!'o5
<'"0)0;. adA5 . s5 Que /ace o +anda
dis'!i,ui! !e0a!'i! o di4idi!5
<'"0)0@. 45 Manda! o /ace!
dis'!i,ui! a-go en'!e 4a!ias 0e!-
sonas5 SIN[N( 3oc/i.5
<'"0">;. adA5 . s5 Dis'!i,uido!5 ZZ
Pe!sona 3ue !e0a!'e con a1ec'o
a-go a o'!os5
<'"0">@. s5 Dis'!i,ucin !e0a!'o5 ZZ
45 Dis'!i,ui! !e0a!'i! con a1ec'o o
co+0asin a-go a o'!os5
<'"06'. adA5 Re0a!'i,-e5 ZZ A-go
des'inado 0a!a su dis'!i,ucin o
!e0a!'o5
<'"06'">@. 45 Re0a!'i!se di4idi!se
a-go en'!e 4a!ios5 SIN[N(
0JaSinaSu. 'Ja3anaSu. 3onaSu.5
<'"0;. adA5 . s5 Dis'!i,uido!> 3ue
!e0a!'e o di4ide5
<'"0<0">@. 45 E+0e;a! a !e0a!'i!
a-go con cie!'o a0!ecio co+o
o,se3uio5 ZZ !igdo& Co+en;a! a
se0a!a!se o a0a!'a!se uno +is+o
de -a co+0aB9a de o'!os5
<'"0<06'">@. 45 Co+en;a! a !e-
0a!'i!se a-go en'!e 4a!ios5 ZZ !igdo&
To+a! di1e!en'es di!ecciones
0e!sonas 3ue es'a,an Aun'as5
<'"0@. 45 Re0a!'i! dis'!i,ui! di4idi!
se0a!a!5 SIN[N( 'Ja3a.5
<'"0@=0@. 45 Co-a,o!a! a dis'!i,ui!
!e0a!'i! o di4idi!5
<'"<'. s5 *ocado a,undan'e5 ZZ adA5
vulg& Se e+0-ea en -enguaAe
des0ec'i4o 0a!a ca-i1ica! a- 3ue
co+e +uc/o5
<'"<')0@. 45 vulg& Da! de co+e! o
/ace! co+e! a,undan'e+en'e5
E6EM( allinta ra0rac*iy c*ay
0*ariy0ita, /a;-e co+e! a-
,undan'e+en'e a 'u +a!ido5
<'"<'6'. s5 vulg& Co+ida o 494e!es
0a!a e- consu+o5
<'"<'$'">@. 45 vulg& I! a co+e! 0o!
4icio en casa aAena . g!a-
'ui'a+en'e5
<'"<'$>. 45 vulg& Co+e-n g-o'n
'!aga-da,as5 SIN[N( +i--Sa0u
o3o-on !aS!a3 anc/Ji Ma0Ju5
ANT[N( Ba+Ba5 $e&AyaP anSa!a
+iSu35
<'"<';. adA5 . s5 )-o'n> 3ue co+e
a,undan'e+en'e5 ZZ !igdo& Que
co+e +uc/o . no '!a,aAa5 SIN[N(
+i--0Ju3 +i--Sa0u !aS!a0u5
ANT[N( na+na5 E6EM( ra0raq alqo,
0e!!o co+e-n5
<'"<'<;:@. 45 vulg& Engu--i! -a co+ida
a0!esu!ada+en'e5 ZZ !igdo& Hace!-e
ca--a! a una 0e!sona -e4an'2ndo-e
-a 4o; des+edida+en'e5
<'"<'@. 45 vulg& Co+e! 4o!a;-
+en'e a-g"n a-i+en'o5 SIN[N( O3o.
Ma0Ju.5 E6EM( ra0ray c*ay
mi0*unata mana allinniy0ipaq,
co+e esa co+ida 0a!a 'u +a-
0!o4ec/o5
<'"<'@=0">@. 45 vulg& 6un'a!se a
o'!os 0a!a co+e! 4o!a;+en'e5
<'"%'60'. s5 75 PACHA LLOQE5
<'"%'. adA5 Do,-e g!ueso 'osco5
SIN[N( !a'S/a 0/a'u5
<'"%'@'@. 45 I! ad3ui!iendo es0eso!
g!oso!5 SIN[N( !a'S/a.a. 0/a'u.a.5
<'50. s5 75 QJOROTA5
<'6'">;. adA5 . s5 7endedo! e@-
0endedo! o e@0osi'o! de 4en'as5
<'6'">@. 45 75 RANAH5
<'6'"!0. s5 Penu+,!a5 ZZ C-a!idad
+edia> -uces a- a+anece! o -as
"-'i+as cuando -a noc/e 4iene5
SIN[N( !an0/i !as0/i5
<'6'@. 45 7ende! e@0ende! e@0one! a
-a 4en'a5 SIN[N( !anaSu.5
<'6)'. s5 Agri& En1e!+edad 1ungosa
de -as 0-an'as es0ecia-+en'e de -as
/oAas . 'a--os co+o $*itop*t*orea
in!estans de -a 0a0a . Eotrilis
!a+ae 3ue 0!oduce -a +anc/a co-o!
c/oco-a'e de -as /a,as5
<'6"0. s5 75 QHEANTHUPA5
<'6"'. s5 ?an'aseo 4ana i+aginacin
o suges'in5 ZZ adA5 To!0e5 SIN[N(
!an3/a5
<'6"'@';. adA5 . s5 Que 4a 0e!diendo
-a 4isin5 SIN[N( naMsa.a3
a0/!a.a3 a!0/a.a35
<'6"'@'@. 45 I! 0e!diendo -a 4isin5
SIN[N( BaMsa.a. a0/!a.a.
a!0/a.a.5
<'6"0. adA5 Se+ioscu!o 0enu+,!oso
c!e0uscu-a!5
<'6"0 <'6"0. adA5 Penu+,!os9si+o5
Que se o,se!4a a- a+anece!5 SIN[N(
!as0/i !as0/i5
<'6"0@'@. 45 Pone!se se+ioscu!o a-
'e!+ina! -a noc/e . co+en;a! e-
c!e0"scu-o +a'u'ino . a- 'e!+ina! e-
c!e0"scu-o 4es0e!'ino 0a!a
co+en;a! -a noc/e5 SIN[N(
!as0/i.a.5
<'6"!>. s5 Ca,e ;ancadi--a '!o0ie;o5
<'6"!>)';. adA5 . s5 Que 0one ca,e
;ancadi--a5
<'6"!>)'@. 45 Pone! o co-oca! ca,e o
;ancadi--a5
<'6"!>)0">;. adA5 . s5 Que su1!e o
0adece e- e1ec'o de -a ;ancadi--a o
ca,e5
<'6"!>)0">@. 45 Su1!i! -os e1ec'os de-
ca,e o ;ancadi--a5
<'6"!>)0;. adA5 . s5 Que /ace cae!
+edian'e e- ca,e o ;ancadi--a5
<'6"!>)0@. 45 Manda! o /ace! 0one! -a
;ancadi--a o ca,e5
<'6"!>6'">@. 45 Pone!se +u'ua+en'e
;ancadi--as o ca,es5
<'6"!>;. adA5 . s5 Que 0one -a
;ancadi--a o e- ca,e5
<'6"!><0">@. 45 En!osca!se so,!e s9
+is+o a-guna sus'ancia 4iscosa
co+o -a +ie- e- 3ueso asado e'c5
<'6"!>@ #1* #11 <'6%0">;
<'6"!>@. 45 Pone!-a ;ancadi--a o ca,e5
<'6$'. s5 Conduccin 3ue /ace una
0e!sona a o'!a 'o+2ndo-a de -a
+ano5
<'6$' <'6$'. ad45 E n'!e 4a!ios
'o+ados de -os ,!a;os . -as +anos5
E6EM( ranpa ranpa puris*an0u,
es'2n ca+inando 'o+ados de -a
+ano5
<'6$')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
conduci! 'o+ada de -a +ano5 E6EM(
?ausaqa ranpac*i0uq, e- ciego se
/ace conduci! de -a +ano5
<'6$')0">@. 45 Hace!se conduci!
'o+ado de -a +ano5
<'6$')0;. adA5 . s5 Que +anda
conduci! 'o+2ndo-e de -a +ano a
3uien -o !e3uie!a5
<'6$')0@. 45 Manda! o /ace! conduci!
a una 0e!sona 'o+ada de -a +ano5
<'6$'">@. 45 )uia! o in'!oduci! con
cuidado . conside!acin a una
0e!sona a un -uga! 'o+2ndo-e de-
,!a;o o -a +ano5
<'6$'5>@. 45 T!ae! a una 0e!sona
'o+2ndo-e de -a +ano5
<'6$'6')0@. 45 Manda! +a!c/a! a dos
0e!sonas 'o+2ndose de -as +anos
en'!e s95 E6EM( onqosqa0unata
ranpanac*iy, /a; 3ue -os en1e!+os
ca+inen 'o+ados de -as +anos5
<'6$'6'">@. 45 Ca+ina! 'o+ados de
-as +anos5
<'6$';. adA5 . s5 La;a!i--o5 Pe!-
sona 3ue conduce a o'!a 'o+2ndo-e
de -a +ano5
<'6$'@. 45 Conduci! a una 0e!sona
'o+ada de -a +ano5 E6EM( wasinman
ranpay, --:4a-e a su casa 'o+2ndo-e
de -a +ano5
<'6$'@"')'@. 45 Conduci!2 una
0e!sona 0o! di1e!en'es -uga!es
'o+2ndo-e de -a +ano5
<'6$' <'6$'. adA5 75 RANPHU
RANPHU5
<'6$'@')0;. adA5 . s5 75
RANPHUHACHIQ5
<'6$'@')0@. 45 75 RANPHUHACHIH5
<'6$0. s5 75 RANARJI5
<'6$>. adA5 Hi-o g!ueso5 SIN[N(
!aS/u. Su!Sunc/u5 ZZ !igdo& Pe!sona
!o,us'a desa!!o--ada5 E6EM( ranp*u
wawa, niBo !o,us'o5 ZZ 75
RANRAHAQ5
<'6$> <'6$>. adA5 $at& Pie- a1ec'ada
de !onc/as co-o!adas . a,u-'adas a
consecuencias de cie!'as
in'o@icaciones5 SIN[N( !an0/a
!an0/a5
<'6$>@ <'6$>@. adA5 De+asiado
g!ueso +u. g!ueso> de+asiado
,u!do5
<'6$>@')0;. adA5 . s5 $at& Sus'ancia
3ue causa -a 0!esencia de !onc/as
en -a 0ie-5 SIN[N( !an0/a.ac/i35
<'6$>@')0@. 45 $at& Causa! o
+o'i4a! -a 0!esencia de !onc/as en
-a 0ie-5 SIN[N( !an0/a.ac/i35
<'6$>@'@. 45 tej& 7o-4e!se g!ueso .
,as'o e- /i-ado 'osco
. ,u!do e- 'eAido5
<'6;'. adA5 Des0i-1a!!ado! +ani!!o'o
de!!oc/ado!5 ANT[N( +ic/JaSu3
c/Ji0u5 ZZ To!0e 'osco5 SIN[N(
!anS/a5
<'6;'@'@. 45 7o-4e!se de!!oc/ado!
des0i-1a!!ado! +ani!!o'o5 ZZ
7o-4e!se 'o!0e 'osco5
<'6;'@"')'@. 45 Ma-4e!sa!
de!!oc/a! e- dine!o 1!ecuen'e+en'e
. en di1e!en'es -uga!es5 ZZ
Co+0o!'a!se 'o!0e+en'e 'osca-
+en'e5
<'6;!';. adA5 Ac:+i-as 3ue 0oseen -os
cascos 0!onunciados . 3ue -es
o!iginan +o4i+ien'os 'o!0es a-
ca+ina!5 ZZ !igdo& Pe!sona 'o!0e a-
ca+ina! a consecuencia de a-guna
+a-a 1o!+acin5
<'6;!'@'@. 45 To+a!se -as ac:+i-as
'o!0es a- ca+ina! dando '!as0i:s5
<'6<'. adA5 Ped!egoso5 Ca+ino
'o!'uoso . 0ed!egoso5 SIN[N( -an!a5
ZZ Agri& Te!!eno 0ed!egoso . 2s0e!o
0a!a e- cu-'i4o5
<'6<' <'6<'. s5 Ped!ega-5 ZZ Luga!
desigua- 0ed!egoso5 E6EM( ranra
ranra allpa, sue-o g!a4oso con
+uc/a 0ied!a5
<'6<')'@. 45 L-ena! de 0ied!as un
ca+ino u o'!o si'io /aci:ndo-o
in'!ansi'a,-e5 SIN[N( !an!a.ac/i.5
<'5<'6. s5 75 LANRAN5
<'6<'@')0@. 45 75 RANRACHAH5
<'6<'@';. s5 Ca+ino o -uga!
3ue se con4ie!'e 0ed!egoso5 ZZ Bed&
Pie- de- cue!0o /u+ano 3ue su1!e -a
a0a!icin de in1inidad de g!anos
0e3ueBos5 SIN[N( !an0/u5
<'6='. s5 Agri& )!an;a5 Es0igui--as de-
'!igo a"n no '!i'u!adas 0o! e-
ganado 3ue en -a e!a son se0a!adas
con !a+as5
<'6%0. s5 comer& T!ansaccin co+e!cia-
con +oneda a di1e!encia de-
'!ue3ue o co+e!cio +edian'e
0e!+u'a5 ZZ Ree+0-a;an'e
-uga!'enien'e de-egado 4ica!io5 ZZ
Agri& Pe!sona 3ue su0-e o
!ee+0-a;a a o'!a en -a min0Ha, en -a
1aena o en e- '!a,aAo o!dina!io5
<'6%0)0">;. adA5 . s5 comer& Que
+anda o su0-ica a o'!o a 1in de 3ue
-e e1ec'"e co+0!as en su 1a4o!5 ZZ
Pe!sona 4endi,-e o 3ue se /ace
co+0!a! en a-g"n asun'o5 ZZ Nuris&
?a-so 'es'igo 3ue in'e!4iene
so,o!nado o 0o! a-g"n in'e!:s
0e!sona-5
<'6%0)0">@. 45 Hace! o +anda!
co+0!a!5 ZZ Su0-ica! a o'!a 0e!sona a
1in de 3ue se -o co+0!en
+e!cade!9as5 ZZ !igdo& Hace!se
so,o!na! 0a!a una dec-a!acin 1a-sa5
<'6%0)05>@. 45 Manda! a una 0e!sona
0a!a 3ue o'!a 'e!ce!a 4a.a a
e1ec'ua! una co+0!a5
<'6%0)0;. adA5 . s5 Que +anda u
o!dena co+0!a! a-go5
<'6%0">;. adA5 . s5 Que co+0!a
<'6%0">@ #12 #1 <';'@
a-go e@c-usi4a+en'e 0a!a s95
<'6%0">@. 45 Co+0!a! a-go e@-
c-usi4a+en'e 0a!a s95
<'6%05>@. 45 O!dena! a 3ue una
0e!sona !ea-i;e co+0!as5
<'6%06. adA5 . s5 Re0!esen'an'e de
o'!o de-egado 4ica!io sus'i'u'o5
E6EM( Qollanaq rantin, !e-
0!esen'an'e de- P!esiden'e5 ZZ
?iado! ga!an'e5 I65L5P5K
<'6%06 <05';. s5 75 RIMAPUQE5
<'6%06' adA5 Co+0!a,-e5 ZZ adA5 . s5
Me!cade!9a o cosa 3ue se e@0one a
-a co+0!a4en'a5 E6EM( rantina
c*a0ra, c/ac!a 3ue es'a en 4en'a5
<'6%06'">@. 45 comer& Hace! in-
'e!ca+,io en -a co+0!a4en'a5
<'6%06$>@. 45 Co+0!a! a-go 0a!a o'!a
0e!sona5 ZZ I! a co+0!a! en 1a4o! de
o'!a 0e!sona5 E6EM( c*ay
onqoqpaq rantinpuy tHantata, 0a!a
ese en1e!+o c+0!ase-o 0an5
<'6%0$'. s5 comer& Re4en'a5 7en'a de
a-go 0o! segunda 4e;5
<'6%0$'">@. 45 comer& Rea-i;a!
co+0!as una . o'!a 4e;5 ZZ !ig do&
Tes'a1e!!o5
<'6%0;. s5 . adA5 Co+0!ado!5 Que
e1ec'"a una co+0!a5 E6EM( wa0a
rantiq, co+0!ado! de ganado
4acuno5
<'6%0<$'<0@. 45 comer& Aca0a!a!5
Co+0!a! a-go en su 'o'a-idad5
E6EM( llapan tHantata rantirpariy,
co+0!a -a 'o'a-idad de- 0an5
<'6%0<;'<0@. 45 comer& Rea-i;a! co+0!as
!20ida+en'e . de di4e!sos
4endedo!es5
<'6%0<;:">@. 45 comer& E1ec'ua! una
co+0!a de ocasin en 0!o4ec/o
su.o5
<'6%0<;:@. 45 comer& Co+0!a! a-go de
0!isa5
<'6%0='6'. s5 75 RANTIHSANA5
<'6%0='@. 45 Re0one! 4o-4e! a 0one!
!ee+0-a;a! -o 3ue 1a-'a a una cosa5 ZZ
comer& 7ende! cede! 0o! cie!'o
4a-o! !eci,i! un e3ui4a-en'e 0o! -o
3ue e- co+0!ado! ad3uie!e5 I65L5P5K
<'6%0=;'. adA5 75 HATJALLISQA5
<'6%0@. 45 comer& Co+0!a!5 Ad3ui!i!
a-go 0o! dine!o5 E6EM( wasi rantiy,
co+0!a de casa5
<'6%0@='6'. s5 comer& 7en'a !e4en'a5
SIN[N( !an'isana5
<'6%0@='6')0;. adA5 . s5 Que /ace
4ende! o !e4ende!5
<'6%0@='6')0@. 45 comer& Hace! 4ende!
o !e4ende!5
<'6%0@='6';. s5 comer& Re4endedo!5 ZZ
Pe!sona 3ue 4ende o !e4ende5
<'6%0@='6'@. 45 comer& 7ende! o
!e4ende!5
<'6%0@=0@. 45 comer& .o-a,o!a! en -a
co+0!a a o'!a 0e!sona5
<'$'. s5 Te0e5 Te!!n con c:s0ed5
E6EM( rapa 0anc*a, canc/n
ce!cado de 'e!!ones con c:s0ed5
SIN[N( c/Jan0a5
<'$'6'@. 45 E@'!ae! de- sue-o
'e!!ones con c:s0ed o 'e0es5
<'$'@. 45 Agri& Aga!!a! . dis0one!
en /i-e!a . 4o-'eados 'e!!ones con
c:s0ed o 'e0es en e- ,a!,ec/o o
!o'u!a+ien'o de -a 'ie!!a5
<'$. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica
0a!a indica! e- +ido de -as
--a+a!adas o -enguas de 1uego .
de- sonido de- 4ue-o de -as a4es
g!andes5
<'$'. s5 L-a+a!ada o -enguas
-a!gas de 1uego5
<'$'$'@. 45 75 RAPHAPAPAH5
<'$'$'$'@. 45 P!oduci!se --a-
+a!adas o -enguas -a!gas de
1uego5 SIN[N( -a0/a0a0a. !a-
0/a0a.5 ZZ ?-a+ea! ondea! '!e-
+o-a! una ,ande!a5 ZZ !am& Pa!-
0adea! e- oAo5
<'$0. s5 Eot& La /oAa de -a 0-an'a5
SIN[N( !a0Ji5 E6EM( 0o0a rap*i,
/oAa de coca5
<'$0 "><>. s5 75 QARWA5
<'$0)'">;. adA5 Eot& Que e+0ie;a
a ec/a! /oAas o cu,!i!se de /oAas5
SIN[N( !a0Jic/aSu.5
<'$0)'">@. 45 Eot& E+0e;a! a
,!o'a! -as /oAas de -a 0-an'a5 ZZ
Cu,!i!se -a 0-an'a de /oAas5 SI-
N[N( !a0Jic/aSu.5
<'$0)'@. 45 Co-oca! o ag!ega!
/oAas na'u!a-es o a!'i1icia-es
co+o ado!no a a-g"n o,Ae'o5 SI-
N[N( !a0Jic/a.5
<'$06'@. 45 Des/oAa! des0e-a!5
SIN[N( !a0Jina.5
<'$0@:;. adA5 . s5 Eot& P-an'a 3ue
'iene /oAas5 SIN[N( !a0Ji.o35
<'$<'. s5 Lool& A-a de -as a4es5
SIN[N( 0/a!0a5
<'$<')'">;. s5 Lool& A4e 'ie!na a
-a 3ue e+0ie;a a c!ece! -as a-as5
SIN[N( 0/a!0ac/aSu35
<'$<')'">@. 45 Lool& E+0-u-
+a!se -as a-as de -as a4es 'ie!nas
o 0o--os5 SIN[N( 0/a!0ac/aSu.5
<'$<'6'@. 45 Reco!'a! -as 0-u+as
de -as a-as a -as a4es 0a!a
i+0edi! 3ue 4ue-en5 SIN[N(
0/a!0ana.5
<'$<'='$'. adA5 De a-as +u.
g!andes5 ZZ A4e de a-as +u.
g!andes5 SIN[N( 0/a!0asa0a5
<'$<'@"')'@. 45 A-e'ea!5 *a'i! -as
a-as5 SIN[N( 0/a-a.Sac/a.5
<'$<'@:;. adA5 A-ado5 Que 0osee
a-as5
<'$!0. s5 75 RAPHI5
<'$!0)'">;. adA5 . s5 75 RAPHI-
CHARUQ5
<'$!0)'">@. 45 75 RAPHICHARUH5
<'$!0)'@. 45 75 RAPHICHAH5
<'$!06'@. 45 75 RAPHINAH5
<'$!0@:;. adA5 . s5 75 RAPHIHOQ5
<';')'. s5 Eot& FArracada esca-
lenta E.&K P-an'a cu-'i4ada de -a
1a+i-ia de -as u+,e-91e!as5 Sus
!a9ces con'ienen a,undan'e
a-+idn 0o! -o 3ue se u'i-i;a en
-a a-i+en'acin !ee+0-a;ando a
-a 0a0a5 SIN[N( a!!aSac/a
inc/aSo 4i!!aca5
<';'@. s5 )a-0n5 ZZ Edi1icio
gene!a-+en'e an'iguo sin 'ec/o
s-o en 0a!edes5
<';'@ <';'@ #1" #1# <'%')0;
<';'@<';'@. s5 )a-0one!9a5 ZZ
ConAun'o de casas s-o en 0a-
!edes sin -os !es0ec'i4os 'ec/os5
<';'@'@. 45 Con4e!'i!se una casa en
ga-0n5
R';)!0. s5 ,eog& Asien'o de -a
co+unidad ca+0esina de- +is+o
no+,!e en e- dis'!i'o de San
Ped!o 0!o4incia de Canc/is
Qos3o Pe!" +u. i+0o!'an'e 0o!
-as !uinas de- 'e+0-o inSaico de-
InSa Wi!a3oc/a5 Ta+,i:n se
encuen'!a e- 4o-c2n a0agado de
Rinsa C/Ja'a5 En -a ac'ua-idad a
+ediados de Aunio se desa!!o--a
anua-+en'e un 1es'i4a- 1o-S-!ico
!egiona-5 ZZ Arqueol& Co+0-eAo
a!3ueo-gico u,icado en -a
0!o4incia de Canc/is
de0a!'a+en'o de- Qos3o Pe!"5
Es'2 con1o!+ado 0o! !ecin'os
!ec'angu-a!es ci!cu-a!es
'e+0-os 0-a;as andenes cana-es
ca+inos +u!a--as5 Casi en su
'o'a-idad son de 1ac'u!a inSa5 ZZ
9tno*ist& Los da'os c!on9s'icos de
-os sig-os C7I . C7II . -os +i'os
indican 3ue es'e si'io 1ue un
san'ua!io !e-igioso dedicado a
Dios Wi!a3oc/a conocido co+o
Rac/a . cons'!uido 0o! e- InSa
Wi!a3oc/a5 Es'e co+0-eAo
a!3ueo-gico en 'ie+0o de -os
inSas 1ue cen'!o ad+inis'!a'i4o
!e-igioso uno de -os +a.o!es de
es'a !egin 0!ea-'i0-2nica5 ZZ ,eol&
Cie!'o +a'e!ia- de o!igen 4o-c2nico
de- Rinsa C/Ja'a 3ue 0u-4e!i;ado
se e+0-ea en -a a-1a!e!9a5 ZZ cerm&
Ce!a+io e-a,o!ado de +a'e!ia-
4o-c2nico 3ue 'o+a e- no+,!e de
raqc*Hi 0o! sus es0ecia-es
ca!ac'e!9s'icas en -a a-1a!e!9a5
<';<'. s5 )!ie'a o !aAadu!a5 ZZ adA5
RaAado ag!ie'ado5 E6EM( raqra
man0a, o--a !aAada5
<';<')0;. adA5 . s5 Que causa
ag!ie'a+ien'o o !aAadu!a5
<';<')0@. 45 Causa! o 0!oduci!
ag!ie'a+ien'o o !aAadu!a5
R';<'50<$'@. s5 9tno*ist& Segunda
MaSa de- segundo se3Je Pa.an de-
sec'o! C/inc/a.su.u a ca!go de-
a.--u . 1a+i-ia de WiSaSi!ao5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 0ied!a 3ue
es'a,a 0ues'a en una 4en'ana
ce!ca a- an'iguo Con4en'o de San
Agus'9n en -a ciudad de- Qos3o5
<';<';. adA5 O,Ae'o 3ue su1!e !a-
Aadu!a o ag!ie'a+ien'o5
<';<'@. 45 RaAa!se ag!ie'a!se
!es3ue,!aAa!se5
<';<'@';. adA5 O,Ae'o 3ue 0au-a-
'ina+en'e su1!e e- ag!ie'a+ien'o
o e- !es3ue,!aAa+ien'o5
<';<'@'@. 45 Su1!i! un o,Ae'o 0au-
-a'ina+en'e !aAadu!a o ag!ie'a-
+ien'o5
<';='. s5 Ronda 'u!no !e-e4o> ac-
cin de 4igi-a! cuando -e --ega e-
'u!no5 I65L5P5K
<';='@. 45 Ronda! 4igi-a! 0o!
'u!no e- ca+0o -a casa e'c5 SIN[N(
'u+a.5 I65L5P5K
<';!'. s5 9col&Keg& A-ga 'e!!9co-a 3ue
1-o'a en e- agua5 D:ci+o se@'o
,io'i0o en ?i'ogeog!a19a5 E6EM(
unu raqHa0una, a-gas acu2'icas5
I?5M5M5K ZZ Lool& F'eterogomp*us
oc*oai B&, Eot*ynus maimon 9r&
Ancognat*a scara+aecides 9r& .
o'!os gusanos de co-o! ,-ancoK5
O!den co-e0'e!a 1a+i-ia
sca!a,aesidae de co-o! !oAo
+a!!n an'enas -a+inadas .
1o-i2ceas :-i'!os con4e@os en e-
a,do+en5 La!4a de cie!'os
gusanos en -as ;onas in'e!andinas
3ue a'aca a -as /o!'a-i;as
'u,:!cu-os . e- +a9;5 SIN[N( 0a!a3
+a+an5 ZZ Es0u+a g!asien'a 3ue
!e1-o'a a- /e!4i! e- ca-do de -a
ca!ne5
<';!' "><>. s5 Lool& La!4as de di-
1e!en'es esca!a,aAos 3ue a'acan -os
cu-'i4os de 0a0a +a9; . o'!os5
SIN[N( a'o3 a'o35
<';!'6';. s5 Co-ado! ce!nido! o
es0u+ade!a5 SIN[N( su.suna5 ZZ
adA5 . s5 Pe!sona enca!gada de
e-i+ina! -a es0u+a g!asien'a de-
ca-do de ca!ne 3ue /ie!4e5
<';!'6'@. 45 Se0a!a! o e@'!ae!-a
es0u+a g!asien'a de- ca-do de
ca!ne 3ue /ie!4e5
<';!'@';. adA5 . s5 Ca-do de ca!ne
3ue a- /e!4i! /ace !e1-o'a! -a
es0u+a g!asien'a5
<';<'@'@. 45 Hace! !e1-o'a! -a es0u+a
g!asien'a de- ca-do de ca!-
ne5
<'=)0. s5 75 QHEANTHUPA5
<'=$0. s5 75 RANARJI5
<'=$0 <'=$0. adA5 75 RANRHI
RANRHI5
<'=$0@'@. adA5 Beteor& Oscu!ece! e-
d9a5 ZZ T!ansicin de -a -u; de- d9a a
-a oscu!idad5 $e&AyaP an'a.a.5 ZZ 75
RANRWHAH5
<'=%'. s5 Agri& Ras'!a5 Made!a g!uesa
3ue se usa 0a!a a0-as'a! -a 'ie!!a
a!ada5
<'%'. adA5 Ad/esi4o 0egaAoso 0e-
gadi;o5
<'%' <'%'. s5 Eot& FA+util#n molle
/weetG& A!,us'o de -a 1a+i-ia de -as
+a-42ceas de /e!+osas 1-o!es
,-ancas /oAas co+0ues'as . 1!u'o
en c20su-a co+o 0e3ueBos
a,!oAos5 Bed&Jol0& Se u'i-i;an sus
/oAas en in1usin 0a!a cu!a!
in1-a+aciones o 1ie,!e de
disen'e!9a5
<'%')0. s5 Bed& Pa!c/e o ca'a0-as+a
ad/esi4o5
<'%')0">;. adA5 . s5 Pe!sona o cosa
3ue /ace o 0e!+i'e 3ue a-go se -e
ad/ie!a5 ZZ !am& Hace!se a-
cos!u+,!a! a o'!a 0e!sona5
<'%')0">@. 45 Hace!se ad/e!i! o
0!ende!se a-go5 ZZ !am& Hace!se
acos'u+,!a! con o'!a 0e!sona o
ani+a-5 SIN[N( SJasSac/iSu.5 ZZ
!igdo& Ca0'a!se -a si+0a'9a o
4o-un'ad5
<'%')0;. adA5 . s5 Que /ace 0ega! o
ad/e!i! a-go5 SIN[N( SJasSac/i35
<'%')0@ #1& #1' <'?<')0@
<'%')0@. 45 Ad/e!i! 0ega! o 0!ende!5
ZZ Con'agia! a-guna en1e!+edad o
4icio5
<'%'">;. adA5 Ad/esi4o 0egaAoso5
SIN[N( .ac/aSu35 E6EM( rata0uq
ratarata qora, /ie!,a de- !a'a !a'a
0egaAosa5
<'%'">@. 45 Ad/e!i!se 0ega!se
Aun'a!se5 ZZ P!ende!se 1ue!'e .
cuidadosa+en'e5 SIN[N( SJas-
Sa.Su.5 ZZ !am& Uni!se o a!!i+a!se
a -a co+0aB9a de o'!a 0e!sona5
<'%'6'">@. 45 Ad/e!i!se +u'ua-
+en'e5 ZZ !am& Enca!iBa!se en'!e
dos 0e!sonas5
<'%'6'@. 45 Se0a!a! des0!ende! dos
o,Ae'os 3ue es'a,an unidos o
ad/e!idos5
<'%'6'@'@. 45 !am& Tene! deseos de
ad/e!i!se o 0ega!se a a-guna
0e!sona o cosa5
<'%'$'. s5 Re+iendo en e- 4es'ido>
0o!cin de 'e-a 3ue si!4e 0a!a
!e+enda! -os 4es'idos5 ZZ adA5
And!aAoso '!a0ien'o5 E6EM(
ratapa pHac*ayuq, de 4es'ido
and!aAoso o !e+endado5
<'%'$'">;. adA5 . s5 !am& Que a-
cos'u+,!a ad/e!i!se o uni!se a
o'!o innecesa!ia+en'e o con de-
+as9a5 E6EM( ratapa0uq maqtHa,
Ao4en 0egaAoso5
<'%'$'">@. 45 Ad/e!i!se 0ega!se
0!ende!se a o'!o5 ZZ !am& Asocia!se
a o'!a 0e!sona 0o! de+asiado
ca!iBo5 SIN[N( SJasSa0aSu.
SJisSi0aSu.5
<'%'$';. adA5 . s5 Re+endn 0a!-
c/ado! de !o0a5 E6EM( pHac*a ra-
tapaq, !e+endn5
<'%'$'@. 45 Re+enda! 0a!c/a!5 E6EM(
t*anta pHac*ata ratapay, !e+ienda
-a !o0a en4eAecida5
<'%';. adA5 . s5 Cosa ad/esi4a 0e-
gaAosa5 SIN[N( SJasSa35
<'%'<'@. 45 Des0!ende! -o 3ue es'a,a
0!endido> des0ega! -o 3ue es'a,a
unido5
<'%'@. 45 Ad/e!i! 0!ende! 0ega!5
SIN[N( SJasSac/i.5 ANT[N( Ma-
S/a.5
<'%"'. adA5 Do,-e; o g!oso! en
es0eso!5 SIN[N( !aS'/a5 ZZ Do,-e o
g!ueso en es0eso!5 SIN[N( 0/a'u
!aS'/a !an0/u5
<'%"')';. adA5 . s5 Eng!osado! en
es0eso!5 ZZ Que /ace do,-e a-guna
-2+ina5 SIN[N( 0/a'uc/a35
<'%"')'@. 45 Eng!osa! en es0eso!
a-guna 'e-a -2+ina o 'eAido5
<'%"'@. 45 Hace! do,-e en es0eso!
a-guna 'e-a -2+ina o 'eAido5 SIN[N(
!a'S/a.ac/i. 0/a'u.ac/i.5 ANT[N(
--a0/--a.ac/i.5
<'%"'@ <'%"'@. adA5 De+asiado
do,-e en es0eso!5 SIN[N( 0/a'u.
0/a'u.5
<'%"'@')0;. adA5 . s5 Eng!osado!
en es0eso!5 ZZ Que au+en'a e-
es0eso! a -as 'e-as o -2+inas5
<'%"'@')0@. 45 Eng!osa! en es0eso!
'e-as 'eAidos o -2+inas5 SIN[N(
0/a'u.ac/i. !a'S/a.5 ANT[N(
--a0/--a.ac/i.5
<'%"'@';. adA5 Te-a o -2+ina 3ue
ad3uie!e do,-e; o g!oso! en es-
0eso!5
<'%"'@'@. 45 Ad3ui!i! do,-e; o
g!oso! en es0eso! -as 'e-as 'eAidos
o -2+inas5 SIN[N( 0/a'u.a.
!aS'/a.a.5 ANT[N( --a0/--a.a.5
R'?'@$'6$'. s5 9tno*ist& F9:pla-
nada enredadaG& Te!ce!a MaSa de-
d:ci+o cua!'o se3Je Qo--ana de-
sec'o! Qon'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a un 'e!!ado donde se sen'a,a e-
InSa> es'a,a u,icado en -as 1a-das
de- ce!!o C/inc/inSa--a5
<'?0. adA5 Deso!denado desa!!e-
g-ado desconce!'ado con1uso5
ANT[N( a--ic/as3a5 E6EM( rawi
wasi, casa deso!denada5
<'?0 <'?0. adA5 Mu. deso!denado .
desa!!eg-ado5
<'?0)0;. adA5 . s5 Que causa de-
so!den desa!!eg-o desconcie!'o5
<'?0)0@. 45 Hace! o 0e!+i'i! de-
so!dena! desa!!eg-a! desconce!-
'a! con1undi!5
<'?0">@. 45 Deso!dena! desa!!eg-a!
sus 0e!'enencias5
<'?0;. adA5 Deso!denado! desa-
!!eg-ado! desconce!'ado!5
<'?0@. 45 Deso!dena! desa!!eg-a!
desconce!'a!5
<'?0@=0@. 45 Pa!'ici0a! en deso!dena!
desa!!eg-a! desconce!'a! a-go5
<'?"'. s5 A0i-ona+ien'o5 Mon'n
deso!denado de di4e!-
sos o,Ae'os5 SIN[N( 3o'o5 E6EM(
llantHa raw0*a, a0i-ona+ien'o de
-eBa5
<'?"'@. 45 A+on'ona! a0i'ona!
ag-o+e!a! deso!denada+en'e
di4e!sos o,Ae'os5
<'?"!'. s5 Esca!dadu!a -i+0ie;a con
esca!di--o5 I65L5P5K ZZ 75 LAWRA5
<'?"!'6'. s5 Agri& Ins'!u+en'o
!"s'ico de -a,!an;a 3ue cons'a de
una /oAa a-a!gada de /ie!!o con
+ango de 0a-o enco!4ado5
Ta+,i:n se u'i-i;a 'odo de +ade!a
du!a 0a!a e- esca!,e de 0a0as5
SIN[N( a--ac/u /as0Jina5
<'?"!'@. 45 Esca!da! -i+0ia! con
esca!di--o5 ZZ Agri& Accin de
esca!,a! -os 'u,:!cu-os con -a
!aMSJana o a--ac/u5
<'?<')0">;. s5 . adA5 Sus'ancia
caus'ica5 Reac'i4o 3ue 0!oduce
a!do!5 ZZ -elig& Que enciende ci!ios
o -2+0a!as en seBa- de su 1e
!e-igiosa5 SIN[N( SJanc/aSu3
i--ac/iSu35
<'?<')0">@. 45 -et& Encende! ci!ios
o -2+0a!as en seBa- de 1e !e-igiosa
e-e4ando a- +is+o 'ie+0o
0-ega!ias a Dios
<'?<')0;. adA5 . s5 Que /ace a!de!
co+,us'i,-e5 ZZ In1-a+an'e
co+,u!en'e5 E6EM( nina rawra-
c*iq, 3ue /ace a!de! e- 1uego5
<'?<')0@. 45 A'i;a! e- 1uego5
Man'ene! a!dien'e -a --a+a5 ZZ $at& y
!am& P!oduci! en a-g"n !gano de-
cue!0o a!do! o 0i-
<'?<'">@ #1( #1) <-%'5'
co!5 SIN[N( SJa!ac/i.5
<'?<'">@. 45 A!de! a-g"n co+,us'i,-e
0!o-ongada+en'e . sin in'e!4encin
/u+ana5
<'?<';. adA5 A!dien'e incandescen'e5
ZZ !am& A!do!oso 1ogoso
i+0e'uoso5 E6EM( rawraq songo,
co-:!ico i!acundo5 SIN[N( .aM!a35
R'?<'; K0<'6. s5 9tno*ist& En e-
inSa!io s:0'i+a MaSa de- cua!'o
se3Je Ra.a o de- sec'o! Qo--asu.u>
es'a,a a ca!go de- a.--u A0u Ma.'a5
Es'e ado!a'o!io e!a un ce!!o g!ande
3ue e!a o,Ae'o de cu-'o 0o! su
'a+aBo . 0o!3ue es'a,a seBa-ado5
<'?<'<0)0@. 45 E+0e;a! a /ace! a!de!
e- 1uego in'ensa+en'e5 ZZ !igdo&
En1e!4o!i;a! una idea o una accin5
<'?<'<0;. adA5 In1-a+a,-e5 Dis0ues'o a
a!de!5
<'?<'<0@. 45 Co+en;a! a a!de! in'ensa
. s",i'a+en'e5
<'?<'<$'<0@. 45 A!de! 4io-en'a .
!ecia+en'e /as'a consu+a!se
0!on'o e- 1uego5
<'?<'<;:@. 45 A!de! 12ci- . ,!e-
4e+en'e5
<'?<'@. 45 A!de!5 En'!a! en co+-
,us'in5 E6EM( nina rawray, a!de!
e- 1uego5 SIN[N( .au!a.5
<'?<'@ <'?<'@44'. -oc5 A!dien-
'e+en'e con --a+a!ada 'enue .
cons'an'e5
R'?<'@'. s5 9tno*ist& En e- inSa!io
cua!'a MaSa de- segundo
se3Je Ra.ao de- sec'o! Qon'isu.u>
es'a,a a ca!go de- a.--u Ris3o5 Es'e
ado!a'o!io e!a un 0e3ueBo ce!!o
':!+ino de- '!a.ec'o de ca!!e!as en
-a 1ies'a de- In'i Ra.+i5
<'?<'@"')'@5 45 A!de! con
in'e!!u0ciones . +u.
'!a,aAosa+en'e5
<'?<'@">@. 45 A!de! !ecia .
0!o-ongada+en'e5
<'?<'@44' <'?<'@. 45 A!de!
indisc!i+inada+en'e sin necesidad
. sin cesa!5
<'@'6. s5 75 SAWRU5
<'@">. )!a+5 Pa!'9cu-a inde0endien'e
3ue de1ine -a e@0!esin causa-5
E6EM( i+a !a.Su Ma3anSi] \0o!
3u: +o'i4o --o!as]
<'@">@. 45 Mo'i4a! causa! ocasiona!
0!o4oca!5
<'@50. s5 ?ies'a de g!an so-e+nidad5
E6EM( In'i Ra.+i ?ies'a de- So- en
e- so-s'icio de in4ie!no5
<'@5'@. 45 Poda! des!!a+a! 3ui'a! -as
!a+as5 E6EM( +a--Si !a.+a. 0oda!
e- 2!,o-5
<'@">">;. adA5 . s5 Mo'i4ado! u
ocasionado! de a-g"n inciden'e 0a!a
s9 +is+o5
<-;=0)'">;. adA5 . s5 Que !econoce
co+o su.o una cosa 0e!o
e3ui4ocada+en'e5 SIN[N(
!e3si0aSu35
<-;=0)'">@. 45 Reconoce! co+o su.o
una cosa 0e!o e3ui4oca-
da+en'e5 SIN[N( !e3si0aSu.5
<-;=0)0">;. adA5 . s5 Que se 0!e-
sen'a a o'!o u o'!os 0a!a /ace!se
conoce! a-gunas 4eces ce!e-
+oniosa+en'e o con a-g"n 0!e-
sen'e5
<-;=0)0">@. 45 P!esen'a!se a o'!as
0e!sonas 0a!a /ace!se conoce! a
4eces con ce!e+onia . 0!esen'es5
<-;=0)0;. adA5 . s5 Que /ace conoce!
a o'!o a-guna 0e!sona o cosa5
<-;=0)0@. 45 Hace! conoce! a o'!o
una 0e!sona o a-guna cosa o
-uga!5 E6EM( c*a0ra reqsic*iy,
/ace! conoce! -a c/ac!a5
<-;=0">;. adA5 . s5 Reconocedo!5 ZZ
Que !econoce o '!a'a ,ien a- 3ue
conoci an'es5
<-;=0">@. 45 Reconoce!5 ZZ Conoce!se
a s9 +is+o5
<-;=06'. adA5 Conoci,-e5 Susce0'i,-e
a se! conocido5
<-;=06')0@. 45 P!esen'a! una 0e!sona
an'e o'!a5 ZZ Hace! conoce!
+u'ua+en'e 0e!sonas o ani+a-es5
<-;=06'">@. 45 Conoce!se +u-
'ua+en'e5 ZZ Si+0a'i;a!se +u-
'ua+en'e5
<-;=06'44'. adA5 Conoci,-e5 ?2ci- de
conoce! o !econoce!5 SIN[N( !e3-
si. a'i. su'Ji !e3si.5
<-;=06'@'@. 45 Es'a! a 0un'o de
conoce!> 'ene! ansias de conoce!5
<-;=0$'">;. adA5 . s5 Que !eco-
noce a-guna cosa 0o! su.a sin se!-o5
SIN[N( !e3sic/aSu35
<-;=0$'">@. 45 Reconoce! a-guna cosa
0o! su.a sin se!-o5 SIN[N(
!e3sic/aSu.5
<-;=0$'@. 45 7o-4e! a !econoce!5 ZZ
Ra'i1ica! e- !econoci+ien'o5
<-;=0;. adA5 . s5 Conocedo!5 Que
conoce a-go5 E6EM( qori reqsiq,
3ue conoce e- o!o5
<-;=0<$'<0@. 45 Conoce! a-go de una
4e; 0o! 'odas o de1ini'i4a+en'e5
<-;=0<;'"'$>@. 45 Reconoce! a-guna
cosa 0!o0ia e@'!a4iada5
<-;=0<;:@. 45 Conoce! a-go con su+a
1aci-idad5
<-;=0=;'. adA5 Conocido5 E6EM(
reqsisqa runa, 0e!sona conocida5
<-;=0@. 45 Conoce! a-go5 E6EM( reqsiy
c*ay su tita, conoce ese no+,!e5
<-;=0@ '%0@. adA5 ?2ci- de se! co-
nocido5 SIN[N( !e3sina--a5
<-;=0@44' <-;=0@. adA5 Conoci,-e con
su+a 1aci-idad5 ZZ ?2ci- de
iden'i1ica!5 SIN[N( su'Ji !e3si.5 ZZ 45
Conoce! a-guna cosa su-
0e!1icia-+en'e sin +a.o! 0!o-
1undidad e in'e!:s con 'a- de
conoce!5
<-;=0@=0@. 45 Co-a,o!a! a conoce!
a-go5 E6EM( reqsiysiy c*in0aq
wallpata, co-a,o!a a !econoce! -a
ga--ina 0e!dida5
<-%'5'. s5 Eot& F/partium junceum
CinneoK5 NEOL5 A!,us'o
<-%06%G6 #2* #21 <0">6'@'@
de -a 1a+i-ia de -as -egu+inosas de
1-o!es 0a0i-on2ceas a+a!i--as5
Bed&Jol0& Se u'i-i;a -a es0a!'eina
a-ca-oide 3ue se e@'!ae de sus
1-o!es 0a!a cu!a! di1e!en'es +a-es5
<-%06%G6. 45 75 CHINININIH5
<0")!')0">;. adA5 . s5 75 RIR-
CHJACHIQ5
<0")!')06'. adA5 Des0e!'a,-e
susce0'i,-e de se! des0e!'ado5
<0")!')06')0@. 45 Encon'!a!
se+eAan;a o 0a!ecido en'!e dos
0e!sonas5 SIN[N( !iSc/Ja 0unac/i.5
<0")!')06'">@. 45 Des0e!'a!se de-
sueBo unos a o'!os5
<0")!')0;. adA5 . s5 Des0e!'ado!5
Que des0ie!'a a o'!o5 SIN[N(
!iSc/Jac/iSu35 ZZ adA5 Pe!sona 3ue
/a--a un 0a!ecido o se+eAan;a en'!e
o'!as dos5
<0")!')0@. 45 Des0e!'a! a- 3ue
due!+e5 E6EM( ri0c*Hac*iy c*ay
wayna pu?uqta, /a;-e des0e!'a! a
ese Ao4en 3ue due!+e5 ANT[N(
0uBuc/i.5
<0")!'">;. adA5 Se+eAan'e 0a!ecido
an2-ogo5
<0")!'">@. 45 Ase+eAa!se 0a!ece!se5
<0")!'6'">@. 45 Tene! se+eAan;a o
0a!ecido en'!e dos 0e!sonas5
<0")!'6'@'@. 45 Es'a! dis0ues'o a
des0e!'a!5 ZZ Es'a! a0un'o de
des0e!'a!5
<0")!'$'">@. 45 Des0e!'a! a ca-
da !a'o5 ZZ In'e!!u+0i! e- sueBo
1!ecuen'e e in'enciona-+en'e5 ZZ
Hace! es1ue!;os 0o! +an'ene!se
des0ie!'o5
<0")!'$>6')0@. 45 Ha--a! se+eAan;a
o 0a!ecido en'!e dos5 SIN[N(
!iSc/Jac/inac/i.5
<0")!';. adA5 . s5 Que es'2 des0ie!'a
3ue 4e-a5 ZZ Se!eno en -as noc/es5
<0")!'<'@'@. 45 Queda!se des0ie!'o
e4i'ando e- sueBo o su1!iendo e-
inso+nio5
<0")!'<0)0@. 45 Hace! des0e!'a! una
0e!sona a o'!a> des0e!'a! a-
do!+ido5 E6EM( ri0c*Haric*iy c*ay
pu?uqta, des0ie!'a a ese do!+i-n5
<0")!'<0@. 45 Des0e!'a! de- sueBo5 ZZ
!am& 7o-4e! en s9 -uego de- sueBo o
-e'a!go5
<0")!'=;'. adA5 Pa!ecido se+eAan'e
an2-ogo5 ZZ Des0e!'ado5
<0")!'@. s5 I+agen !os'!o 1a;5 ZZ
?o!+a se+eAan;a ana-og9a5 ZZ 45
7e-a!5 Es'a! des0ie!'o +an'ene!se
en 4igi-ia5
<0")!'@"')'@. 45 Des0e!'a! a
+enudo do!+i! a so,!esa-'o5
<0")!'@ "')0@. 45 Des0e!'a! a uno
cuidadosa+en'e5
<0")!'@=0@5 45 Aco+0aBa! a o'!o en
-a 4igi-ia 4e-ando5
<0"0. ad45 S9 0o! su0ues'o c-a!o 3ue
s9 e4iden'e+en'e induda-
,-e+en'e5 SIN[N( a!i5 E6EM( ri0i,
llan0Hasaqmi, c-a!o 3ue s9 4o. a
'!a,aAa!5 $e&AncP sii'sun5 $e&
AyaP .ajP a!i5 $e&NunP siic/us/5 ArgP
9cP a!i5
<0"<'. s5 Anat& Ho+,!o5 ZZ *!a;o5 ZZ
medid& Media ,!a;ada5 Medida
a!,i'!a!ia de -ongi'ud5 E6EM( is0ay
ri0ra was0*a, soga de dos
,!a;adas5
<0"<')0;. adA5 . s5 Que co-oca a-go
so,!e e- /o+,!o de o'!a 0e!sona5
SIN[N( !iS!a!ic/i35
<0"<')0@. 45 75 RIRRARICHIH5
<0"<'">@. 45 Co-oca!se uno +is+o
a-go so,!e e- /o+,!o5 SIN[N(
!iS!a!iSu.5 E6EM( c*ay 0Haspita
ri0ra0uy, --e4a ese 0a-o so,!e e-
/o+,!o5
<0"<'$'">@. 45 Co-a,o!a! a o'!o en
'!ans0o!'a! a-go so,!e e- /o+,!o5
<0"<';. adA5 . s5 Que acos'u+,!a
--e4a! a-go en e- /o+,!o5 E6EM(
0Haspi ri0raq, 3ue --e4a e- 0a-o a-
/o+,!o5
<0"<'<0)0;. adA5 . s5 Que co-oca a-go
so,!e e- /o+,!o de o'!a 0e!sona5
SIN[N( !iS!ac/i35
<0"<'<0)0@. 45 Co-oca! a-go so,!e e-
/o+,!o de o'!a 0e!sona5 sinn(
!iS!ac/i.5
<0"<'<0">;. adA5 . s5 Que se co-oca
a-go so,!e e- /o+,!o 0a!a
'!ans0o!'a!-o5
<0"<'<0">@. 45 Co-oca!se a-go so,!e e-
/o+,!o 0a!a '!ans0o!'a!-o5 SIN[N(
!iS!aSu.5 E6EM( ri0rari0uy
punc*uy0ita, co-ca'e e- 0onc/o a-
/o+,!o5
<0"<'@5 45 L-e4a! a-go so,!e e-
/o+,!o5
R0">'@. s5 9tno*ist& Recua.5
Cu-'u!a 0!einS2sica desa!!o--ada
en'!e -as Co!di--e!as *-anca .
Neg!a de- ac'ua- de0a!'a+en'o
de Ancas/ Pe!"5 ZZ ,eog&
P!o4incia . dis'!i'o de Recua.
en e- de0a!'a+en'o de Ancas/
Pe!" con #DP$E /a,i'an'es .
OP#L /a,i'an'es !es0ec'i4a-
+en'e en DLND5
<0">)0">;. adA5 . s5 Que se deAa
4e!5 SIN[N( 3/aMac/iSu35
<0">)0">@. 45 Hace!se 4e! deAa!se
4e!5 ZZ Mani1es'a!se5
<0">)0;. adA5 . s5 Indicado! se-
Ba-ado! 3ue /ace 4e!5 E6EM( ?an
ri0uc*iq, 3ue /ace 4e! e- ca+ino5
<0">">;. adA5 7isi,-e dis'ingui,-e
so,!esa-ien'e5 ZZ Cuidado! con
des4e-o de 0e!sona o cosas5
SIN[N( 3/aMa35
<0">">@. 45 Mi!a!se o,se!4a!se a s9
+is+o5 ZZ !am& Mi!a!se en e-
es0eAo5
<0">5>@. 45 I! a 4e!5 ZZ I! a 4isi'a! o
sa-i! a- encuen'!o5
<0">6'. adA5 Pe!sona o cosa digna de
se! 4is'a5 SIN[N( 3/aMana5
<0">6'">@. 45 7e!se u o,se!4a!se
+u'ua+en'e5 ZZ !am& P!odiga!se
+u'ua+en'e cuidado . a0o.o5
<0">6'44'. adA5 7isi,-e con su+a
1aci-idad accesi,-e a -a 4is'a5
<0">6'@'@. 45 Desea! 4e! a-go> ansia!
o,se!4a!5
<0">6$>@ #22 #2 <05'<06'">@
<0">6$>@. 45 7e! u o,se!4a! un asun'o
aAeno5
<0">$'">@. 45 7e! cosas aAenas 0o! e-
,ien de o'!o5 SIN[N( 3/aMa0aSu.5
<0">$'@';. adA5 . s5 75 QHAWAPAHAQ5
<0">$'@'@. 45 7e! !e0e'idas 4eces
o,se!4a! 1!ecuen'e+en'e5 SIN[N(
3/aMa0a.a.5
<0">;. adA5 . s5 7eedo! o,se!4ado!5
Pe!sona 3ue 4e5 ZZ Conocedo!5
E6EM( Tu0uy -i0uq Apu, Dios 3ue
4e 'odo5
<0"><;'<0@. 45 7e! !20ida+en'e a
'odos . a cada uno5
<0"><;:@. 45 Di4isa!-o de !e0en'e
4e!-o !20ida+en'e5
<0">=;'. adA5 7is'o o,se!4ado +i-
!ado5
<0">@"')'@. 45 7e! 0e!ci,i! !e-
0e'idas 4eces 0o! a3u9 . 0o! a--25
<0">@44' <0">@. 45 7e! su0e!1i-
cia-+en'e !u'ina!ia+en'e5
<0">@;'?'@. 45 O,se!4a! di-i-
gen'e+en'e e@a+ina! a'en'a-
+en'e5 ZZ ?isca-i;a!5
<0">@=0@. 45 Co-a,o!a! a o'!o en 4e! a
cuida! a-go5 SIN[N( 3/aMa.si.5
<0"><0)0;. adA5 . s5 Re4e-ado! 3ue
/ace a0a!ece!5 ANT[N( c*in-
0ac*iq&
<0"><0)0@. 45 Re4e-a! +ani1es'a!
/ace! a0a!ece!5
<0"><05>@. 45 E+0e;a! a a0a!ece!
/ace!se 4isi,-e +ani1es'a!-
se5
<0"><0$>@. 45 A0a!ece! a-go escondido
o e@'!a4iado5
<0"><0;. adA5 Que a0a!ece> 4isi,-e
+ani1ies'o5
<0"><0@. 45 A0a!ece! descu,!i!se
!e4e-a!se +ani1es'a!se /ace!se
4isi,-e5 SIN[N( 0a3a!i.5 E6EM( runa
u0*upi ri0*uriy, a0a!ece! en'!e -a
gen'e5
<0"><0@ '%0;. s5 Pe!sona no'a,-e
4isi,-e5
<044'@. 45 I! de cos'u+,!e so-e! i!5 Anda
por si acaso& E6EM( rillay pu0lla0uq,
anda 0o! si acaso a Auga!5
R05')0. s5 A0e--ido au'c'ono5
<05')0. adA5 . s5 Ha,-is'a5 ZZ Que /ace
/a,-a!5 SIN[N( !i+ac/i35
<05')0">;. adA5 . s5 Pe!sona o +o'i4o
3ue 0!o4oca -ocuacidad5 ZZ
Es'i+u-an'e 0!o4oca'i4o de -a
-ocuacidad5
<05')0">@. 45 Hace! /a,-a! en
!e0!esen'acin 0!o0ia a o'!a 0e!sona
en a-g"n asun'o i+0o!'an'e5
<05')0$>@. 45 Hace! /a,-a! con una
0e!sona en !e0!esen'acin de o'!a
'e!ce!a5
<05')0;. adA5 . s5 75 RIMACHI5
<05')0@. 45 Hace!-e /a,-a! /ace!-e
de-a'a!5 ZZ Manda! o!dena! /a,-a!
0e!+i'i! o deAa! /a,-a!5 ANT[N(
u0a--ac/i.5
<05'"')'@. 45 75 RIMAHRACHAH5
<05'">;. adA5 . s5 Re4ese!o +u!-
+u!ado! de'!ac'o!5 ZZ Que /a,-a
de'!2s de uno5
<05'">@. 45 Mu!+u!a! censu!a!5
<05'5>@. 45 Ha,-a! de cie!'a dis'ancia
en o'!o -uga! en o'!o +o+en'o o
'ie+0o5
<05'6'. adA5 . s5 Te+a o +a'e!ia de
3ue se /a de de,a'i! /a,-a! discu'i!5
ZZ Susce0'i,-e de con4e!sacin o
de,a'e5
<05'6'">@. s5 Con4e!sacin en'!e
4a!ias 0e!sonas5 ZZ 45 En'!a! de
acue!do con4eni! coo!dina!
de-i,e!a!5
<05'6'@'@. 45 Tene! ansias de /a,-a!>
'ene! deseos de /a,-a! con cie!'o
in'e!:s5
<05'$'">@. 45 Re1un1uBa! !e;onga!
+u!+u!a! /a,-a! en'!e dien'es5
SIN[N( '/u'u0aSu.5
<05'$'@'@. 45 Ha,-a! a una 0e!sona
con e- 1in de con4ence!-a5 ZZ
Con4e!sa! a una 0e!sona cosas
1"'i-es5 ZZ Pa!-o'ea!5
<05'$>. adA5 Pa!-anc/in c/a!-a'2n
/a,-ado!5 E6EM( rimapu runa,
0e!sona c/a!-a'ana5
<05'$>;-. adA5 . s5 In'e!ceso!5 SIN[N(
!an'in !i+a35 ZZ NEOL5 A,ogado5
<05'$>@. 45 In'e!cede! a,oga! 0o!
o'!o5
R05';. s5 9tno*ist& Cu-'u!a 3ue se
desa!!o-- en'!e -os sig-os III . I7
de -a ac'ua- e!a> se e@'endi /as'a
C/anca. 0o! e- N . /as'a Lu!9n 0o!
e- S5 ?ue e+inen'e+en'e !e-igiosa .
-igada a- 'atun Qoc*a o +a!
di4ini;ando
a- 0e;5 E- no+,!e de Ri+a3 co-
!!es0onde a -a e@is'encia de un
1a+oso 9do-o 3ue /a,-a,a . !es-
0ond9a a -os 0edidos en gene!a-5 ZZ
'ist& Li+a5 La segunda 1undacin
de -a ciudad de Li+a 1ue /ec/a
0o! -os es0aBo-es e- DN de ene!o
de D%EN5 Se '!as-ad -a ca0i'a-
/is02nica de 6auAa a- 4a--e de-
Ri+a3 0o! -a i+0o!'ancia de -a
ce!can9a a- +a!5 ZZ ,eog& Li+a5
Ac'ua- ca0i'a- de- Pe!" con un
'o'a- de GJPG%%LO /a,i'an'es . e-
de0a!'a+en'o de- +is+o no+,!e
con GJOG%NOO /a,i'an'es en DLND5
<05';. adA5 Ha,-ado! con4e!sado!5 ZZ
Pe!sona c/a!-a'ana 3ue /a,-a5
R05';$'6$'. s5 9tno*ist& FClano o
e:planada del preg#n&G Se@'o
,a!!io de -a ciudad inSa de-
Qos3o u,icado en -a 0a!'e o-
!ien'a- de -a ciudad cen'!a-5 Es'a,a
cons'i'uido so,!e 'odo 0o! -a
0-a;a donde se a4isa,a a- 0ue,-o
so,!e -as dis0osiciones de-
go,ie!no inSa5
<05';-. adA5 Re0!oc/ado! censu-
!ado! co!!ec'o!5 SIN[N( Su'i0a-
Su35
<05'<0)0;. adA5 . s5 Que o,-iga a
/a,-a! a o'!a 0e!sona5 ZZ Que /ace
de-a'a! a-go 3ue !e3ue!9a se!
ac-a!ado5
<05'<06'">@. 45 Di!igi!se -a 0a-a,!a
unos a o'!os en'!e 4a!ias
0e!sonas so,!e e- +is+o asun-
<05'<0; #2" #2# <0%!0@')0@
'o5
<05'<0;. adA5 . s5 Con1esan'e de-
c-a!an'e 0onen'e5
<05'<0<;:@. 45 De-a'a!-o5 Deci!-o
de una 4e; -o 3ue se +an'en9a
en si-encio5
<05'<0@. 45 E+0e;a! a /a,-a!
!o+0iendo e- si-encio5 ZZ De-
c-a!a! con1esa!5 ZZ Co+en;a! a
/a,-a! -as c!ia'u!as5
<05'<;')0@. 45 Log!a! -a !e-
4e-acin de a-g"n sec!e'o 3ue se
+an'en9a5 ZZ P!ocu!a! saga;-
+en'e -a dec-a!acin de a-g"n
0!o0si'o5
<05'<;:@. J. Deci! a-go i+0!u-
den'e+en'e sin cuidado5 II Ha-
,-a! des0!o0si'os5
<05'=;'. adA5 Ha,-ado con4enido
0ac'ado5
<05'@. s5 E- /a,-a5 ZZ LenguaAe
/u+ano5 E@0!esin 4e!,a- /u-
+ana5 ZZ 45 Ha,-a! e@0!esa! -os
0ensa+ien'os con -a 0a-a,!a
a!'icu-ada5 ZZ Con4e!sa! dia-o-
ga! 0-a'ica!5 E6EM( usq*ayta ri-
may, /a,-a !20ido5
<05'@"')';. adA5 . s5 Co+en'a-
do! co+en'a!is'a c!i'icn5 ZZ
Pe!sona 3ue anda 0o! a3u9 . 0o!
a--2 co+en'ando c!i'icando5
<05'@"')'@. 45 Co+en'a! c!i-
'ica!5 SIN[N( !i+aSac/a.5
<05'@">6'"'$>@. 45 Co+0one!se
o a+is'a!se +u'ua+en'e en'!e
dos ene+is'ados5
<05'@">6'">@. 45 Di!igi!se -a
0a-a,!a con a1ec'o en'!e dos o
+2s 0e!sonas5
<05'@">@. 45 Ha,-a! di!igi! -a
0a-a,!a a o'!o5
<05'@='$'. adA5 Ha,-ado! c/a!-
-a'2n5 SIN[N( !am& -a3-a5 E6EM(
rimaysapa warmi, +uAe! /a,-a-
do!a c/a!-a'ana5
<05'@=0">@. 45 Pa!'ici0a! en una
con4e!sacin5 ZZ A0o.a! a- di-
se!'an'e5 E6EM( *a0uc*u rimay-
si0uq, 4a+os a 0a!'ici0a! en -a
con4e!sacin5
<05'@=0@. 45 Co-a,o!a! o a.uda! a
e@0!esa! o deci! en una con-
1e!encia o dise!'acin5
<06'. s5 Ida a un -uga! de'e!+inado5
Mo4i+ien'o o '!as-ado de ac2
0a!a a--25 ZZ 7iaAe5
<06'44'. s5 Accin de i! o,-iga'o-
!ia+en'e o 0o! cos'u+,!e5
<06'@'@. 45 Tene! deseos o ansias
de i! a un -uga!5
<06<0. s5 Anat& O!eAa5 Pa,e--n de-
o9do5 SIN[N( nin!i u.a!ina5
<06<0 6'6'@. s5 $at& Do-o! de
o9dos5
<06<0)'@. 45 Co-oca! -as o!eAas en
-as escu-'u!as -as asas en -os
o,Ae'os5 ZZ Jisiol& Co-oca! e-
o9do 0a!a escuc/a! con a'encin
a-go 3ue in'e!esa5 SIN[N( nin!i-
c/a.5
<06<044'. s5 Ta0ao!eAas en e- go!!o
na'i4o --a+ado c*ullu& SIN[N(
nin!i--a5
<06<06'@. 45 Deso!eAa!5 ZZ Qui'a!
'o'a- o 0a!'e de -a o!eAa a -os a-
ni+a-es co+o +a!ca5 SIN[N(
nin-
!ina.5
<06<06)'@. 45 Pe!sis'i! un sonido
en e- o9do a- /a,e! sido
escuc/ado 0!o-ongada+en'e5
<06<0;. adA5 . s5 Que a.uda a '!as-
3ui-a! suAe'ando a- ani+a- de -a
ca,e;a . o!eAas5
<06<0='$'. adA5 O!eAudo5 Que 'iene
o!eAas g!andes5 SIN[N(
nin!isa0a> c/o3o !in!i5 ANT[N(
c/unu5
<06<0@:;. adA5 Que 'iene o!eAa o
asa5 ZZ !am& Que o,edece -o 3ue
escuc/a5 O,edien'e dci- a -os
--a+ados5 SIN[N( nin!i.o35
<0$>)0@. 45 Hace! o deAa! i!se o
+a!c/a!se5
<0$>"'$>;. adA5 . s5 Que se 4a o
se +a!c/a de1ini'i4a+en'e5
SIN[N( !i0uSu35
<0$>"'$>@. 45 I!se +a!c/a!se
de1ini'i4a+en'e5 SIN[N(
!i0uSu.5
<0$>">;. adA5 . s5 Que se 4a o se
+a!c/a 0a!a sie+0!e5 SIN[N(
!i0uSa0u35
<0$>">@. 45 75 RIPURAPUH5
<0$>@. 45 I!se +a!c/a!se 0a!'i!5 ZZ
!am& Pa!'i! 0a!a 4o-4e! a su
-uga! de o!igen5 SIN[N(
se3a.Sa0u.5 ANT[N( Su'i0u.5
<0<06'@. 45 Co--a! o e@'!ae! -as 4e-
nas5 SIN[N( si!SJana.5
<0<$>. s5 Es0eAo5 SIN[N( -i!0u5 E-
6EM( rirpupin q*awa0us*ani,
+e es'o. +i!ando en e- es0eAo5
<0<$>">@. 45 Mi!a!se en e- es0eAo5
SIN[N( -i!0uSu.5
<0<$>=;'. adA5 Des0eAado
ac-a!ado . 'e!so co+o e-
es0eAo5 SIN[N(
c/JaS5
<0<$>@. 45 P!oduci!se e- 1en+eno
de- es0eAis+o5 ZZ Re1-eAa!5
<0<$>@"')'@. 45 P!oduci!se -a
!e,e!4e!acin o !e-uci+ien'o
con +uc/a 1!ecuencia5
<0<;'<0@. 45 I! a donde 4a!ias 0e!-
sonas en 1o!+a !20ida . una
so-a 4e;5
<0<;:@. 45 I! 0a!'i! de in+edia'o5
E6EM( rirqoy unuman, anda de
in+edia'o 0o! agua5
<0%!0. s5 Nie4e5 Es'ado s-ido de-
agua 0o! ,aAa 'e+0e!a'u!a5
E6EM( ritHi *i?a yuraq, ,-anca
co+o -a nie4e5
<0%!0)';. adA5 . s5 Que ag!ega
nie4e a a-g"n -93uido5
<0%!0)'@. 45 Ag!ega! nie4e a a-g"n
-93uido5
<0%!0"'@'@. 45 Se! ,-anco co+o -a
nie4e5
<0%!044'7'. adA5 De- 'odo ,-anco
co+o -a nie4e> +u. ,-anco5
ANT[N( .ana--aBa5
<0%!0@. 45 .lim& Ne4a!5 Cae! -a ne-
4ada5 SIN[N( a3a!a0i.5
<0%!0@ <0%!0. adA5 Se+eAan'e a -a
,-ancu!a de -a nie4e5 75 RITJIH
RITJIH5
<0%!0@ <0%!0@. adA5 *-an3u9si+o5
A-,o co+o -a nie4e5 SIN[N(
!i'Ji. !i'Ji5
<0%!0@')0;. adA5 . s5 E+,-an3ue-
cedo!5 Que 'o+a a- ,-anco
co+o -a nie4e5 ANT[N(
.ana.ac/i35
<0%!0@')0@. 45 E+,-an3uece! 'o!-
na! a-go a- ,-anco de -a nie4e5
<0%!0@'; #2& #2' <>">$'@
<0%!0@';. adA5 Susce0'i,-e de e+-
,-an3uece!5 Que se e+,-an3uece
'o+ando -a a-'u!a de -a nie4e5
<0%!0@'@. 45 E+,-an3uece!se5 To+a! -a
a-'u!a de -a nie4e5
<0@. 45 I! a a-g"n -uga!5 ZZ Mo4e!se de-
si'io de 0a!'ida5 Pa!'i! +a!c/a!se5
<0@"')'@. 45 I! o 0a!'i! 1!ecuen-
'e+en'e5
<0@"'$>@. 45 I! o 0a!'i! en se!4icio de
o'!a 0e!sona 0o! s"0-icas de o'!o5
<0@"'<0@. 45 I! sucesi4a+en'e donde
4a!ias 0e!sonas en una so-a
+a!c/a5
R:6%':. s5 9tno*ist& No4ena MaSa de-
3uin'o se3Je Pa.an de- sec'o!
Qo--asu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a un
--ano 3ue es'a,a Aun'o a- ca+ino
!ea- o q*apaq ?an de Qo--asu.u
1!on'e!a a- 0ue,-o de RJaS!a5
R:6%:@'. s5 9tno*ist& No4ena MaSa
de- 3uin'o se3Je Pa.an de- sec'o!
An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io es'a,a
con1o!+ado 0o! '!es 0ied!as 3ue
es'a,an en e- +is+o ce!!o5 Es'as
0ied!as -as +and 0one! e- InSa
Pac/aSu'e3 . dis0uso 3ue -as
ado!asen5
<:;5'. s5 75 LURMA5
<:;:%:. s5 Eot& F.apsicum pu+escens
-& et $&G P-an'a /e!,2cea de -a
1a+i-ia de -as so-an2ceas5 Es una
es0ecie na'i4a de- Pe!"5 Sus 1!u'os
son ,a.as
o4a-adas de sa,o! 0ican'e 0o! -o 3ue
se u'i-i;a en -a a-i+en'acin 0a!a
condi+en'a! di4e!sos 0-a'os
'90icos5 7ARIEDADES( 0i!is 3as3a
0u0u Si'on Si'on c/inc/a. uc/u5
$e&AyaP !o3o'o !oAo'o5
<:;<:. s5 alim& Po'aAe 0!e0a!ado con
+a9; ca!ne ;a0a--o 0a0as aA9
e'c5 NEOL( -oc!o5
R:;<: 5>"'. s5 9tno*ist& En e-
inSa!io segunda MaSa de- s:0'i+o
se3Je Qo--ana de- sec'o!
Qon'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
0ied!a g!ande 3ue es'a,a Aun'o a-
Te+0-o de- So- o Qori0anc*a&
<:;%!:. adA5 . s5 So!do5 SIN[N( Man3Jo5
E6EM( roqtHo mac*u, 4ieAo so!do5
<:;%!:%>">@. 45 $at& Hace!se e-
so!do5
<:;%!:@')0@. 45 $at& Con4e!'i! en
so!da a una 0e!sona5 ZZ !am& Hace!
+uc/o !uido co+o 0a!a no deAa!
escuc/a!5
<:;%!:@'@. 45 $at& Enso!dece!5 Pe!de!
'o'a-+en'e e- sen'ido de- o9do5
7o-4e!se so!do5
<:;?'@. 45 75 CHJAQWAH5
<:;?'@'@. 45 75 CHJAQWAHRUH5
<:;@'. s5 *u--a ,u--icio a-ga!a,9a5
E6EM( roqya wasi, casa con ,u--i-
cio o a-ga!a,9a5
<:;@'@. 45 P!oduci! ,u--icio a--
ga!a,9a5 SIN[N( c/Ja3Ma. Ma!a-
!a!a.5
<:;:;:;:@. 45 Beteor& 7o; o-
no+a'o0:.ica co!!es0ondien'e a-
sona! de- '!ueno5
R:;!'. s5 'ist& No+,!e a0e-a'i4o de
dos e+0e!ado!es de- TaMan-
'insu.u( Sinc/i Ro3Ja e InSa Ro3Ja5
ZZ No+,!e a0e-a'i4o de- /e!+ano
,as'a!do de InSa Ro3Ja 3ue se
--a+ Sinc/i Ro3Ja> 1ue uno de -os
g!andes a!3ui'ec'os es0ecia-i;ado
en -as cons'!ucciones de 0a-acios
1o!'a-e;as ca+inos . 0uen'es5 ZZ En
-a ac'ua-idad a0e--ido au'c'ono5
<:;!'. s5 Eot& F1puntia !loccosa /alm
Dyc0G& Es0ino de 'a--o ci-9nd!ico
de -a 1a+i-ia de -as cac'2ceas5 Se
cu-'i4a co+o ce!co 4i4ien'e 0a!a
0!o'ege! -as c/ac!as5 Sus 1!u'os en
,a.a de sa,o! du-ce son
co+es'i,-es5 Bed&Jol0& Se u'i-i;an
-os 1!u'os es0o-4o!eados con
a;u1!e en 1o!+a de ca'a0-as+a
0a!a cu!a! a1ecciones 0u-+ona!es5
SIN[N( inSa !o3Ja Ma!a3o5 ZZ adA5
Magn2ni+o -i,e!a- o gene!oso5
<:;!' "'@. s5 Magnani+idad ge-
ne!osidad -i,e!a-idad5
<:;!'=;'. s5 A,ono o,'enido 0o!
ca'2-isis +edian'e -as /oAas de-
'u!,in'o en desco+0osicin
+e;c-adas con es'i:!co- de o4eAas
con -as 3ue se 0asa -a se+i--a de-
+a9; /a,as e'c5 0a!a su +eAo!
!endi+ien'o5
<:;!'@'@. 45 7o-4e!se +agn2ni+o
gene!oso -i,e!a-5
<:;!-. s5 Eot& F.olletia spinosa
Cam&G A!,o-i--o cu.os 'a--os
es0inosos +ac/ucados se u'i-i;an
0a!a e- -a4ado de -as !o0as de
-ana5
<:;!-@. 45 Bed&Jol0& *aBa! a -as
c!ia'u!as en agua 0!e0a!ada con
e- ;u+o de -a 0-an'a roqHe . o'!as
sus'ancias 0a!a cu!a! a-gunos
+a-es5
<>"5'. s5 75 LURMA5
<>"<0. s5 Hu!ga+ien'o
esca!,a+ien'o en a-guna ca4idad5
<>"<06'. s5 O,Ae'o 3ue se u'i-i;a 0a!a
/u!ga! esca!,a! a-go en una
ca4idad u /o.o5 ZZ adA5 A-go 3ue se
encuen'!a en un /o.o o ca4idad
susce0'i,-e de se! /u!gado o
esca!,ado5
<>"<0@. 45 Hu!ga!5 ZZ Esca!,a! en a-g"n
/o.o o ca4idad con e- 1in de sa ca!
o /ace! sa-i! a-go 3ue es'2 a--9
den'!o5 SIN[N( S/u--Si.5 E6EM(
tHoqota ru0riy uruq lloqsinanpaq,
/u!ga e- /ueco a 1in de 3ue sa-ga -a
a!aBa5
<>">. adA5 75 RURJU5
<>"> "'@. s5 75 RURJU RAH5
<>">$'. s5 Agri& )a4i--a5 Ha;
co+0ues'a 0o! ce!ea-es5 SIN[N(
0/ic/a5
<>">$')0@. 45 Agri& Hace! 1o!+a!
ga4i--as o /aces de ce!ea-es5
<>">$';. adA5 Agri& Que 1o!+a
ga4i--as o /aces de ce!ea-es5
<>">$'@. 4& Agri& P!e0a!a! o 1o!+a!
-as ga4i--as o /aces de ce!e-
<>">@'; #2( #2) <>50@'@
a-es5
<>">@';. adA5 . s5 75 RURJUHAQ5
<>"!'6'. s5 Anat& Dedo5 7ARIEDADES5
mama ru0Hana, dedo 0u-ga!> tHup*si
ru0Hana, dedo 9ndice> c*awpi
ru0Hana, dedo +edio> siwi ru0Hana,
dedo anu-a!> c*ana ru0Hana, dedo
+eBi3ue5
<>"!0. s5 tej& Ins'!u+en'o de 'eAe!
/ec/o de- /ueso 1:+u! de -os
ca+:-idos cu.a 0un'a si!4e 0a!a
'u0i! e- 'eAido5 Ta+,i:n e@is'en
sus'i'u'os de 0a-o5 ZZ Eot& F/olanum
ju"epc"u0iiG 7a!iedad de 0a0a
e@c-usi4a 0a!a -a e-a,o!acin de
+o!a.a en -a ;ona de -a 0!o4incia
de Pauca!'a+,o . deno+inada
mall0u en -as 0!o4incias a-'as
a+,as en e- de0a!'a+en'o de-
Qos3o Pe!"5 SIN[N( /ac/Jana.
+a--Su Mic/Juna5
<>"!0@. 45 tej& Tu0i! o ceBi! -os /i-os a-
+o+en'o de 'eAe! u'i-i;ando e-
!uSJi an'es de 0asa! a -a siguien'e
'!a+a5
<>"!>. adA5 Seni- dec!:0i'o 4ieAo
c/oc/o5 SIN[N( !uSu '/u-'u5
<>"!> Sa.5 s5 Senec'ud dec!e0i'ud
c/oc/e;5 SIN[N( !uSu Sa.5
<>"!>@';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue --ega
a su ancianidad dec!e0i'ud5
SIN[N( !uSu.a3 '/u-'u.a35
<>"!>@'@. 45 En4eAece! --ega! a -a
dec!e0i'ud5 SIN[N( '/u-'u.a.5
<>50. s5 Bin& Pied!a5 No+,!e ge-
n:!ico de 'odas -as 4a!iedades de
0ied!as5
<>50 "'@. s5 !igdo& Insensi,i-idad
indo-encia du!e;a de- co!a;n5
<>50 :6;:@. s5 Bed& C2-cu-o5 Li'iasis5
?o!+acin de conc!eciones du!as
gene!a-+en'e ca-c2!eas en a-gunos
!ganos5
<>50 <'6<'. s5 . adA5 75 RUMI RUMI5
<>50 <>50. s5 Ped!ega-5 ZZ adA5
Ped!egoso5 SIN[N( rumi ranra&
E6EM( rumi ranra ?an, ca+ino
0ed!egoso5
<>50 <>6'. adA5 !igdo& Ho+,!e +u.
du!o 1ue!'e co+o -a 0ied!a5 ZZ
Insensi,-e indo-en'e5
<>50 =:6;:. adA5 !igdo& Insensi,-e
du!o de co!a;n5 E6EM( rumi sonqo
q*ari, 4a!n de co!a;n du!o
co+o -a 0ied!a5
R>50)'"'. s5 ,eog& F$uente de
piedraG Co+unidades en -os
dis'!i'os de Ondo!es . Mo!ococ/a
de- de0a!'a+en'o de 6unin Pe!"5
<>50)';. adA5 . s5 E+0ed!ado!> 3ue
ag!ega 0ied!as o 0a4i+en'a sue-os
con 0ied!as5
<>50)'@. 45 Ag!ega! 0ied!as en una
cons'!uccin o 0a4i+en'acin5
<>506'@. 45 Se0a!a! e@'!ae! -as
0ied!eci--as 3ue se encuen'!an en
-os g!anos5
<>506)>. s5 *o-i'as /ec/as de 0ied!a
0a!a Auego de -os niBos5
R>506'?0. s5 'ist& He!+ano . gene!a-
de -os eA:!ci'os o /ues-
'es de A'aMa--0a 3ue --eg /as'a e-
Qos3o Aun'a+en'e 3ue e- gene!a-
RisSis . sus eA:!ci'os anunciando
-a --egada de A'aMa--0a 0a!a su
co!onacin 3ue no se 0!oduAo
de,ido a su ca0'u!a 0o! ?!ancisco
Pi;a!!o en CaAa+a!ca5 ZZ Cit&
Pe!sonaAe -egenda!io de- d!a+a
3/esMa Apu 1llantay, 1a4o!i'o de-
InSa Pac/aSu'e35 ZZ 75 OLLANTAH5
R>50$'6$'. s5 ,eog& F$ampa de
piedrasG 9cP Pa!!o3uia de- can'n
Ru+iBaMi5 ZZ 9cP Loca-idad de -a
0a!!o3uia Es0e!an;a de- can'n
I,a!!a5 ZZ 9cP Loca-idad de -a
0a!!o3uia San 6uan de- can'n
)ua-aceo5 ZZ 9cP Loca-idad de -a
0a!!o3uia San Migue- de- can'n
P9-a!o5 ZZ 9cP Loca-idad de -a
0a!!o3uia u!,ana de- can'n )i!n5
ZZ 9cP Pa!!o3uia de- can'n P9-a!o5 ZZ
9cP Loca-idad de -a 0a!!o3uia San
*a!'o-o+: de- can'n Sigsig5 ZZ 9cP
Sec'o! u!,ano de- c an'n Qui'o
Ecuado!5 I)5T5?5 de C5K
R>50$>"@>. s5 ,eog& FBanante en
rocasG Ane@o de Pic/us en -a
0!o4incia de 6auAa de0a!'a+en'o
de 6unin Pe!"5
R>50;:4;'. s5 Arqueol& FAlmacn o
troje de piedraG Si'io a!3ueo-gico
con1o!+ado 0o! es'!uc'u!as .
0!o+on'o!io de !ocas . 0ied!as de
1ac'u!a inSa5 Es'e si'io 1ue una de
-as can'e!as +2s i+0o!'an'es 0a!a
-a e@'!ac-
cin de 0ied!as 0a!a -as cons-
'!ucciones de -a ciudad . !egin
de- Qos3o5 Es'2 u,icado en -a 0a!'e
SO de -a ciudad de- Qos3o a E%
S+s5 . +u. 0!@i+o a- cen'!o
a!3ueo-gico 0!einSa de PiSi--a3'a5
<>50;:4;'. s5 ,eog& FTroje o mina de
piedrasG No+,!e de -os -uga!es de
donde se e@'!aen 0ied!as5
R>50?'=0. s5 Arqueol& F.asa de
piedraG Pe3ueBo g!u0o a!3ue-
o-gico u,icado en -a 0a!'e N de-
0ue,-o de San Se,as'i2n Ian'iguo
0ue,-o de SaBuK Qos3o> es'2
con1o!+ado 0o! andenes cana-es
!ecin'os 0asaAes su,'e!!2neos
!ocas -a,!adas 'odos de 1ac'u!a
inSa5 P!o,a,-e+en'e 1ue una de -as
MaSas de- sis'e+a se3Je de- sec'o!
An'isu.u5 ZZ ,eog& Co+unidad de-
dis'!i'o de Aco,a+,a en e- de-
0a!'a+en'o de 6unin Pe!"5
<>50@')0;. s5 Pe'!i1icado!5 ZZ Que
/ace endu!ece! a-go a se+eAan;a
de -a 0ied!a5
<>50@')0@. 45 Pe'!i1ica!5 ZZ Hace!
endu!ece! a-go a se+eAan;a de -a
0ied!a5
<>50@';. adA5 Pe'!i1ica,-e5 Todo -o
3ue se endu!ece a se+eAan;a de -a
0ied!a5
<>50@'=;'. s5 ,eol& ?si-5 Ani+a- o
4ege'a- 1osi-i;ado5 ZZ Pe'!i1icado5
<>50@'@. 45 Pe'!i1ica!se endu-
<>50@:; #* #1 <>6%>6'@')0">@
!ece!se o co,!a! consis'encia a
se+eAan;a de -a 0ied!a5 SIN[N(
3a3a.a.5
<>50@:;. adA5 Que con'iene 0ied!a o
co+0ues'o de 0ied!a5 E6EM(
rumiyoq allpa, 'ie!!a 3ue con'iene
0ied!a5
<>5>. s5 Eot& FBani*o tulilsima
$o*lG Huca5 P-an'a /e!,2cea de -a
se-4a 0e!uana cu.as !a9ces son
+u. u'i-i;adas en -a a-i+en'acin
en !ee+0-a;o de -a 0a0a5 Ha. dos
c-ases( -a ,-anca . -a a+a!i--a o
Wac/i0a.!i5 C!ecen en -as se-4as
de QJosBi0a'a Pauca!'a+,o
Qui--a,a+,a Quince Mi- en e-
de0a!'a+en'o de- Qos3o5 SIN[N(
3Jo'u.5
<>6'. s5 )en'e /o+,!e 0e!sona
/u+ana5 ZZ E- 4a!n con'!a0ues'o a
-a +uAe!5 ZZ La gen'e con'!a0ues'a
a- ani+a-5 E6EM( runan payqa
manan alqoc*u, :- es gen'e . no
ani+a-5
<>6' "'@. s5 Hu+anidad5 Na'u!a-e;a
/u+ana condicin de se!
/u+ano5
<>6' $!'6$'@. 45 Nuris& NEOL5 In-
/u+acin de cad24e!es5
<>6' <>6'. s5 Reunin de 0e!sonas
+uc/edu+,!e +u-'i'ud de /o+-
,!es5 ZZ Si'io donde es'2n !eunidas
-as 0e!sonas5
<>6' <>6'44'. ad45 En'!e 0e!sonas
con gen'i-e;a con co!'es9a con
ga-an'e!9a con g!acia5
<>6')'">;. adA5 FQue se *ace
*om+re&G !igdo& Que se au'o-
su0e!a5 Pe!sona 3ue 0o! su 0!o0io
es1ue!;o se su0e!a . so,!esa-e a-
co+"n de -a gen'e cu-'u!a- o
econ+ica+en'e5
<>6')';. adA5 . s5 Que 0o! +edio
de -a educacin /ace su0e!a! a
o'!a 0e!sona cu-'u!a- o econ-
+ica+en'e5
<>6')'@. 45 Hace! su0e!a! 0o!
+edio de -a educacin a o'!a
0e!sona en cu-'u!a o en o'!os as-
0ec'os de- ,ien5 ZZ !igdo& Po,-a! de
gen'e un -uga! de'e!+inado5
<>6'"'. adA5 . s5 )en'u;a gen'e
!u9n 4u-go 0o0u-ac/o u'i-i;ado
en 1o!+a des0ec'i4a5
<>6'4:. adA5 . s5 Ho+,!a;o /o+-
,!o'e5
<>6'44'7'. adA5 !am& Mu. /u+ano
+u. /o+,!e +u. gen'i- +u.
gen'e5 SIN[N( a--in !una5
<>6'@ <>6'@. adA5 )en'i- co!':s
+u. /u+ano +u. cu-'o5
<>6'@ <>6'@44'. ad45 Cu-'a+en'e
co!':s+en'e donosa+en'e5
<>6'@')0;. adA5 . s5 !igdo& Cu--
'u!i;ado! 3ue /ace su0e!a! a -os
/o+,!es en cu-'u!a5
<>6'@')0@. 45 Cu-'u!i;a! ci4i-i;a!
educa! 0a!a -a su0e!acin de-
/o+,!e5
<>6'@';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
ad3uie!e 0e!sona-idad cu-'u!a .
su0e!acin5 ZZ Toda 0e!sona 3ue
de su decai+ien'o se .e!gue5 ZZ
!igdo& 6o4en 3ue en'!a en -a edad
de 4i!i-idad5 ZZ !igdo& Ani+a- 3ue
de- es'ado de 0os'!acin se !e-
/ace5
<>6'@'=;'. adA5 Pe!sona su0e!ada
0o! -a educacin5 ZZ Cu-'u!i;ado
ci4i-i;ado o +eAo!ado en su
condicin econ+ica5
<>6'@'@. 45 Su0e!a!se +edian'e -a
educacin> cu-'u!i;a!se o ci-
4i-i;a!se5 ZZ E!gui!se de -o 3ue se
es'u4o deca9do a,a'ido5 ZZ En'!a!
e- ado-escen'e en -a edad de -a
4i!i-idad5
<>6'@"')'@. 45 Hace! os'en'acin
de /o+,!9a5 ZZ A-a!dea! -a cu-'u!a
3ue se 0osee o da!se de +uc/a
4a-9a5
<>6">. s5 Ces'o e-a,o!ado de co!-
'e;as Auncos 'o'o!a Susu!u e'c5
<>6">@. 45 Ences'a! -as /oAas de coca
. o'!as cosas5
<>6"0. adA5 Tosco5 ZZ *as'o g!ueso
en su0e!1icies -a+inadas o 'eAidos
,u!dos5
<>6"0@';. adA5 . s5 Cosa 3ue se
4ue-4e ,as'a 'osca ,u!da o de-
+asiado !o,us'a5
<>6"0@'@. 45 7o-4e!se ,as'o 'osco
,u!do5
<>6"0@"')'@. 45 Mos'!a! una
0e!sona ade+anes o +ane!as
'oscas ,u!das !udas o 'o!0es5
<>6"!>. adA5 )angoso en e- /a,-a!5
E6EM( run0Hu runa, /o+,!e gan-
goso5
<>6"!>">@. 45 Acuc-i--a!se sen'a!se
con e- cue!0o encogido . so,!e -os
'a-ones5
<>6"!>@. 45 )aguea!5 SIN[N( SJaSu.5
<>6$!>. adA5 ,eom& ?igu!a geo-
+:'!ica o4oida- o es1:!ica5 SIN[N(
-un0Ju5
<>6$!>@')0;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
-e da 1o!+a es1:!ica a a-guna
+a'e!ia5
<>6$!>@')0@. 45 Con4e!'i! en 1igu!a
es1:!ica a-guna cosa +a'e!ia-5
<>6$!>@'@. 45 To+a! 1o!+a es1:!ica
a-guna cosa5
R>6<> R';'@. s5 Arqueol& Pe3ueBo
g!u0o a!3ueo-gico u,icado a
EOL$ +5s5n5+5 Es'2 con1o!+ado
0o! '!es !ecin'os 0!inci0a-es de
1o!+a ci!cu-a!5 Es de 1ac'u!a inSa
. 0a!ece /a,e! cu+0-ido una
1uncin de tanpu o 'a+,o 0a!a -os
'!anse"n'es en di!eccin de
Mac/u0iSc/u5
<>6%>. s5 Lool& Hue4o de -as a4es5 ZZ
Bat& Tes'9cu-o de -os +a+91e!os .
de- 4a!n5 SIN[N( 3Jo!o'a5
<>6%> <>6%>. s5 75 UTJUSAPAHTILLA5
<>6%>)';. adA5 . s5 alim& Que ag!ega
/ue4os en -a 0!e0a!acin de a-g"n
0o'aAe5
<>6%>)'@. 45 alim& Ag!ega! /ue4os
en -a 0!e0a!acin de a-g"n 0o'aAe5
<>6%>)0@. 45 P!e0a!a! e- nido 0a!a -a
ga--ina . cuida! /as'a -a 0ues'a de-
/ue4o5
<>6%>6'@')0">@. 45 An'oAa!se de
co+e! /ue4os5 ZZ Lool& Sen'i! -a
ga--ina s9n'o+as de 0one! /ue4o
<>6%>6'@'@ #2 # <><'@"')'@
e@0!esado +edian'e e- caca!eo5 SIN[N(
!un'una.a.5
<>6%>6'@'@. 45 Lool& Mani1es'a! -a
ga--ina con e- caca!eo s9n'o+as de
0one! /ue4o5 SIN[N( !un-
'una.ac/iSu.5
<>6%>;. adA5 . s5 Lool& Toda a4e 3ue
0one /ue4os o es'2 en 0e!9odo de
o4acin o 0os'u!a5 E6EM( runtuq
wallpa, ga--ina 0onedo!a5
<>6%>='$'. adA5 Que con'iene a-
,undan'e /ue4o5 ZZ Anat& Que 0osee
'es'9cu-os g!andes5
<>6%>@. 45 Lool& O4a!5 Pone! /ue4o
-as a4es5
<>6%>@>;. adA5 75 QJOROTAHOQ5
<>$'. adA5 Que+an'e c2-ido ca-
-ien'e5 E6EM( rup*a unu, agua
ca-ien'e5 ANT[N( c/i!i5
<>$')0">;. adA5 . s5 Que su1!e
3ue+a;n o 3ue+adu!a5 ZZ Sus-
'ancia 3ue ocasiona a!do!5
<>$')0">@. 45 Su1!i! -a 3ue+a;n
o 3ue+adu!a5
<>$')06'. s5 C!e+a'o!io o -uga!
donde se incine!a5 ZZ adA5 Cosa
des'inada a -a incine!acin o
c!e+acin5 SIN[N( Sanana5
<>$')06'$';. adA5 75 RANANA5
<>$')0;. adA5 . s5 Incine!ado! 3ue
3ue+a o incine!a5
<>$')0@. 45 Que+a! incine!a!
deAa! a,!asa! 0o! e- 1uego5 ZZ
Ca-en'a! de+asiado a-g"n -93uido
u o'!as cosas5 SIN[N( Sana.5
<>$'">;. adA5 Que se 3ue+a o
a!de5 E6EM( rup*a0uq nina, 1uego 3ue
3ue+a5
<>$'">@. 45 Que+a!se o a!de! a-g"n
co+,us'i,-e5
<>$'6'@'@. 45 Es'a! a0un'o o !iesgo
de 3ue+a!se5
<>$'$'">@. 45 So1oca!se a1ie,!a!se
de,ido a -a a-'a 'e+0e!a'u!a en e-
o!ganis+o5
<>$'$'">@ :6;:@. s5 $at& ?ie,!e o
en1e!+edad 1e,!i-5 ZZ Te+0e!a'u!a
a-'a en e- cue!0o /u+ano5 ANT[N(
S/ananana. on3o.5
<>$';. adA5 Que+a,-e 3ue+an'e
ca-o! a,!asado!5
<>$'<0)0@. 45 Jisiol& P!o4oca! -a
ca-o! en e- o!ganis+o5 ZZ E+0e;a!
a 3ue+a! o incine!a! con a0u!o .
!20ida+en'e5
<>$'<0@. 45 Jisiol& E+0e;a! a en'!a!
en ca-o! e- o!ganis+o5 ZZ Co+en;a!
a 3ue+a!se o incendia!se5
<>$'<;:@. 45 Incendia! o 3ue+a!
12ci- . !20ida+en'e5
<>$'=;'. adA5 Que+ado incen-
diado incine!ado5 SIN[N( Sanas-
3a .aM!as3a5
<>$'@. s5 Beteor& So-a;o 1en+eno
+e'eo!o-gico 3ue 0!oduce e- So-
con su -u; . ca-o! du!an'e e- d9a5 ZZ
Que+a! incine!a! a,!asa! e-
1uego5 ZZ adA5 75 NINAH NINAH5
<>$'@ 50%!'. s5 .lim& F9staci#n de
calor&G Es'acin de- 4e!ano5
<>$'@')0@. 45 .lim& So-ea! ca-
-en'a! en e- So-5 SIN[N( 3Joc/a-
c/i.5
<>$'@'">@606)0=. s5 75
RUPHAHNINCHIS5
<>$'@';. adA5 . s5 .lim& D9a de So-5
<>$'@'@. 45 .lim& So-ea! /a,e!
0-eno So- en un d9a5
<>$'@606)0=. s5 Jisiol& Ca-o!
na'u!a- de- cue!0o /u+ano5 SIN[N(
!u0/a0aSu.ninc/is5
<>$'@60@:;. adA5 . s5 .lim& D9a
so-eado --eno de So-5 ZZ Pe!sona
1e,!ici'an'e5
<>$>. s5 Eot& Ma-4a si-4es'!e +u.
co+"n en 'e!!enos de a-'u!a5
<>$>6'@. 45 E@'!ae! o e@'i!0a! -as
+a-4as si-4es'!es de en'!e -as
0-an'as cu-'i4adas en un -uga!5
<><')0">;. adA5 . s5 Que +anda
/ace! a-guna o,!a e@c-usi4a+en'e
0a!a s95 E6EM( wasi rurac*i0uq,
3ue +anda cons'!ui! una casa 0a!a
s95
<><')0">@ 45 Manda! /ace! a-guna
o,!a e@c-usi4a+en'e 0a!a s95 ZZ
!am& Pe!+i'i! una 0e!sona a 3ue -e
/agan de esa +ane!a5 SIN[N(
!uMac/iSu.5
<><')0;. adA5 . s5 Que +anda /ace!
a-go u o!dena o,!a!5 SIN[N(
!uMac/i35
<><')0@. 45 Manda! /ace! +anda!
o,!a! u con1ecciona!5 SIN[N(
!uMac/i.5
<><'">;. adA5 . s5 Que /ace o 1a,!ica
a-go 0a!a s9 +is+o5 ZZ A-guna cosa
3ue se 1o!+a o se
0-as+a de 0o! s95 SIN[N( !uMaSu35
<><'6'. s5 tej& TeAedo!es de +ade!a o
+e'a- 0a!a e- 'eAido +anua-5 ZZ adA5
. s5 A-go 3ue es +a'e!ia de
'!a,aAo o de accin5 SIN[N(
!uMana5
<><'6'44'. adA5 Rea-i;a,-e5 ?2ci- de
!ea-i;a! o0e!a,-e5 ZZ !am& Lo 3ue
sie+0!e se /ace 0o! /2,i'o5
<><'6'@'@. 45 Sen'i! deseos o ansias
de /ace! a-go5 SIN[N( !uMana.a.5
<><'$'">@. 45 Ocu0a!se de a-guna
ac'i4idad '!ansi'o!ia+en'e 0a!a
-og!a! a-guna !eco+0ensa casi
4o-un'a!ia o e- sus'en'o necesa!io5
SIN[N( !uMa0aSu.5 E6EM(
imallatapas ruwapa0uy, oc"0a'e
0o! -o +enos en a-go 0a!a 'u
sus'en'o5
<><';. adA5 . s5 Hacedo! eAecu'o!5 ZZ
Que o,!a e- 3ue !ea-i;a a-go5
SIN[N( !u!a3e !uMa35
<><';-. adA5 . s5 Hacedo! c!eado!
o,!ado!5 SIN[N( !u!a35
<><'<$'<0@. 45 EAecu'a! una o,!a
ace-e!ada+en'e 0o! a0!e+io de-
'ie+0o5 SIN[N( !uMa!0a!i.5
<><'<;:@. 45 EAecu'a! de in+edia'o .
!20ida+en'e a-guna o,!a o '!a,aAo5
SIN[N( !uMa!3o.5
<><'@. 45 Hace! !ea-i;a! eAecu'a!
o,!a!5 SIN[N( !uMa.5 E6EM( ruray
nisqayta, /a; o !ea-i;a -o 3ue 'e
diAe5
<><'@"')'@. 45 Hace! '!a,aAos
0e3ueBos e4en'ua-es5 ZZ Rea-i-
<><'@">@ #" ## <>@<>5>@
;a! '!a,aAos in1o!+a-+en'e a--
'e!nando con o'!as ac'i4idades
/aciendo 0asa! e- 'ie+0o5
<><'@">@. 45 E1ec'ua! una o,!a o
'!a,aAo con es+e!o . ,uena 4o-
-un'ad5 SIN[N( !uMa.Su.5
<><'@60@:;. adA5 . s5 Pe!sona o-
cu0ada en su 3ue/ace! o '!a,aAo5
SIN[N( !uMa.ni.o35
<><'@=0@. 45 Co-a,o!a! o a.uda! a
o'!a 0e!sona en un '!a,aAo de-
'e!+inado5 SIN[N( !uMa.si.5
<><0. s5 In'e!io! -o in'e!no5 ZZ adA5
In'i+o in'e!no 0!o1undo in-
'!9nseco5
<><>. s5 Eot& ?!u'o de -a 0-an'a5 ZZ
9con& P!oduc'o 0!oducido en
gene!a-5 ZZ )anancia5 E6EM( qolqe
ruru, ganancia o in'e!:s de- dine!o
0!es'ado o en a/o!!os5
<><>)'">;. adA5 Eot& Todo 4ege'a-
3ue se cu,!e de 1!u'os5
<><>)'">@. 45 Eot& ?o!+a!se e-
1!u'o o -as se+i--as en -as 0-an'as5
<><>)0;. adA5 . s5 Agen'e o sus-
'ancia 3ue /ace 0!oduci! 1!u'os5
E6EM( ruruc*iq allpa, 'ie!!a 3ue
/ace 0!oduci!5
<><>)0@. 45 Hace! 0!oduci! 1!u'os>
-og!a! ,uena 0!oduccin5
<><>6'@. 45 Qui'a! -os 1!u'os o
se+i--as de -as 0-an'as5 ZZ Bed&
E@'!ae! -os !iBones 0a!a es'udio o
0a!a cu!acin5
<><>;. adA5 ?!uc'91e!o 4ege'a- 3ue
0!oduce 1!u'os5
<><><0@. 45 Eot& Co+en;a! a 1!uc-
'i1ica! una 0-an'a5
<><><;:@. 45 Eot& Da! 1!u'o una
0-an'a +u. 0!eco;+en'e5
<><>@. 45 Eot& ?!uc'i1ica! 0!oduci!
1!u'os5 SIN[N( +u/u.5
<><>@'@. 45 Eot& Pasa! -a 1-o!acin
de- 1!u'o o se+i--a5
<><>@">@. 45 Eot& ?!uc'i1ica! 0!odu-
ci! 1!u'os en can'idad5
<>%>. s5 Agri& Ciega de +ieses
0as'o 0aAa /ie!,a5 ZZ Es3ui-a de-
ganado -ana!5 ZZ Co!'e de ca,e--o5
<>%>)0">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue se
/ace !eco!'a! e- ca,e--o5 ZZ Que
/ace sega! -as +ieses o 0as'o con
o'!a 0e!sona5 ZZ Que /ace es3ui-a!
e- ganado -ana! de su 0e!'enen-
cia5
<>%>)0">@. 45 Hace!se co!'a! e-
ca,e--o5 ZZ Agri& Hace! sega! -as
+ieses 0as'o e'c5 ZZ Hace!
es3ui-a! e- ganado con o'!a 0e!-
sona5
<>%>)0;. adA5 . s5 Que +anda
sega! es3ui-a! '!as3ui-a!5
<>%>)0@. 45 Manda! sega!5 ZZ Manda!
es3ui-a!5 ZZ Manda! !eco!'a! e-
ca,e--o5
<>%>">;. adA5 . s5 Segado! de sus
0!o0ias +ieses5 ZZ Es3ui-ado! de
su 0!o0io ganado -ana!5 ZZ Que se
!eco!'a su 0!o0io ca,e--o5
<>%>">@. s5 Co!'e de ca,e--o de niBo
0o! 0!i+e!a 4e;5 Es un ac'o
cos'u+,!is'a 3ue se !ea-i;a en
ce!e+onia es0ecia- en 1a4o! de
niBo5 SIN[N( c/uSc/a !u'uSu.5 ZZ
45 Reco!'a!se e- ca,e--o uno
+is+o5
<>%>6'. s5 Ins'!u+en'o 3ue si!4e
0a!a co!'a! o '!as3ui-a! -a +ies
-a -ana e- ca,e--o e- 0as'o e'c5
en es'ado de co!'e5 ZZ adA5 A-go
susce0'i,-e de se! '!as3ui-ado
co!'ado segado5
<>%>;. adA5 . s5 Segado! es3ui-ado!5
ZZ Que co!'a5 SIN[N( !u!u.
Sa+a.o35
<>%>@. 45 Co!'a! e- ca,e--o5 ZZ Sega!
-as +ieses e- 0as'o e'c5 ZZ T!as-
3ui-a! o es3ui-a! -a -ana5
<>%>@ "'5'@:;. s5 NEOL5
Pe-u3ue!o ,a!,e!o5 SIN[N(
!u'u35
<>%>@=0@. 45 Co-a,o!a! en e- ac'o de
-a siega es3ui-a o co!'e de 0e-o5
<>?')0">;. adA5 . s5 75
RURACHIRUQ5
<>?')0">@. 45 75 CHHAHNACHIRUH
RURACHIRUH5
<>?')0;. adA5 . s5 75 RURACHIQ5
<>?')0@. 45 75 RURACHIH5
<>?'">;. adA5 . s5 75 RURARUQ5
<>?'6'. adA5 . s5 75 RURANA5
<>?'6'@'@. 45 75 RURANAHAH5
<>?'$'">@. 45 75 RURAPARUH5
<>?';. adA5 . s5 75 RURAQ5
<>?'<$'<0@. 45 75 RURARPARIH5
<>?'<;:@. 45 75 RURARQOH5
<>?'@. 45 75 LLANRJAH RURAH5
<>?'@">@. 45 75 RURAHRUH5
<>?'@60@:;. adA5 . s5 75 RURAH-
NIHOQ5
<>?'@=0@. 45 75 RURAHSIH5
<>@<>5>@. 45 75 OHRUH5
#' =')!'@:;
S. =. al!a+& Consonan'e 1!ica'i4a
a-4eo-a! si-,an'e . so!da de-
a-1a,e'o q*eswa o runasimi
I3uec/uaK5 Se 0!onuncia sa& Ocu!!e
con -as cinco 4oca-es en 0osicin
inicia- de -a s9-a,a en'!e 4oca- .
consonan'e . a- 1ina- de -a 0a-a,!a5
S')06. s5 Arqueol& Te+0-o 0!e-
inS2sico de -a cu-'u!a )/a49n en e-
de0a!'a+en'o de Ancas/ Pe!"5
=')!'. s5 Eot& No+,!e gen:!ico de
'oda 0-an'a a!,us'i4a5 ZZ F9col&Keg&G
V!,o-5 P!i+e! ,io'i0o en
?i'ogeog!a19a5 E6EM( *atun scic*Ha,
2!,o- g!ande> poqosqa sac*Ha, 2!,o-
+adu!o> mac*u sac*Ha, 2!,o-
4ieAe+o> poqosqa sac*Ha0una,
2!,o-es +adu!os> mac*u
sac*Ha0una, 2!,o-es 4ie-
Aos5
=')!' 5')>. s5 A!,o-i--o en4eAido5 ZZ
!am& Ho+,!e adu-'o de es'a'u!a
,aAa enano5
=')!' $'=>44:. s5 Eot& F9rytrina spG
De -a 1a+i-ia de -as -egu+inosas5
V!,o- de di+ensiones g!andes de
+ade!a ,-anda con 'a--o . !a+as
0!o4is'as de aguiAones con 1-o!es
!oAas . ana!anAadas5 Es 0!o0ia de -a
ceAa de se-4a5 SIN[N( sac/Ja 0u!u'u
0as/u!u an'i0u!u'u 0asu-5
=')!' $><>%>. s5 75 SACHJA PASULLO5
S')!' P>@:. s5 9tno*ist& FEosque de
nu+esG Sac/a0u.o5 An'iguo !eino
desa!!o--ado %$$ d5 C5 en -os 4a--es
+on'aBosos de -os !9os '!i,u'a!ios
de- Ma!aBn . de- Hua--aga en e-
de0a!'a+en'o de
A+a;onas Pe!" cu.as 1o!'i1i-
caciones de a!3ui'ec'u!a es0ecia-
son 0o!'en'osas co+o -a 1o!'a-e;a
0!inci0a- de Ru:-a0 3ue
0a!ecie!a 'ene! ,o!dados en
0ied!a5
=')!' ;:<'. s5 Eot& F9col&Keg&G
Ma-e;a de 2!,o-es e091i'os5 D:-
ci+o cua!'o ,io'i0o en ?i'ogeo-
g!a19a5 E6EM( sac*Ha qora0una,
+a-e;a de 2!,o-es5
=')!' <>6'. s5 Antrop& Ho+,!e
sa-4aAe 0!i+i'i4o5
=')!' =')!'. s5 Eot& F9col Keg&G
*os3ue a!,o-eda +a'o!!a-
1-o!es'a se-4a5 ?o!+acin o
asociacin de 2!,o-es5 E6EM(
sac*Ha sac*Ha0una, ,os3ues a!-
,o-edas se-4as> sac*Ha sac*Ha
panpa, 0a+0a ,oscosa o --ena de
2!,o-es> sac*Ha sac*Ha wayqHo,
3ue,!ada o caBn ,oscoso5
=')!' =>6"'. s5 Eot& Musgos
0a!2si'os de- '!onco de -os 2!-
,o-es5
=')!' %:5'%-. s5 Eot& F.yp*o-
mandra +etaceaG To+a'e de 2!,o-
o 'o+a'e de co-a5 A!,o-i--o 3ue
0!oduce un 1!u'o co+es'i,-e de
sa,o! ag!ada,-e . a-'o con'enido
de 4i'a+ina C5
=')!')'">@. 45 P!oduci! a,undan'e
1o--aAe o !a+as -os 2!,o-es .
a!,us'os5
=')!')';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
co+0one o ado!na a-g"n a+-
,ien'e con !a+as de a!,us'os o
2!,o-es5
sac/Jac/a.5 45 Cons'!ui! un a+,ien'e
deno+inado !a+ada cu,!i:ndo-o
con !a+as5 ZZ Jisiol& Desa!!o--a! e-
cue!0o 0oni:ndose !ec/onc/o5
=')!')0@. 45 Pe!+i'i! o 0!ocu!a! 3ue
un a!,us'o o 2!,o- 0!odu;ca
a,undan'e 1o--aAe5 ZZ Dis0one! -a
e@'!accin de a-go inc!us'ado5
SIN[N( siSJic/i.5
=')!'"'. s5 9col&Keg& ?-o!es'a
,os3ue +a'o!!a-5
=')!'6'@. 45 Poda!> co!'a! -as !a+as
de -os 2!,o-es> saca! !a+as de -os
a!,us'os> 3ui'a! de !a9; -os a!,us'os5
=')!';. adA5 . s5 V!,o- o a!,us'o
'ie!no 3ue a- c!ece! se cu,!e de
+uc/a 1!onda o 1o--aAe5
=')!';'. s5 F9col&Keg&G Se-4a5 6ung-a5
ZZ *os3ue es'!a'i1icado en
?i'ogeog!a19a5 I?5M5M5K
=')'?'"'. s5 Lool& FTapirus te-
rrestrisG Ta0i!5 Sac/a 4aca5 O!den
0e!isod2c'i-os 1a+i-ia 'a0isidae5
Ma+91e!os 1i'1agos de -a se-4a
0e!uana5
=')!'@. 45 Cu,!i!se de ,as'an'e 1!onda
o 1o--aAe e- 2!,o- o a!,us'o a-
de!!edo!5 SIN[N( sac/Ja.a.5
=')!'@';. adA5 ?o--aAudo 1!ondoso5
=')!'@'@. 45 P!oduci! un 2!,o- o
a!,us'o a,undan'e 1o--aAe5 ZZ
Cu,!i!se de a!,us'os un de'e!-
+inado -uga!5 SIN[N( sac/Ja.5
=')!'@:;. s5 Luga! 0o,-ado de
=
='N>'<-= #( #) ='4;'@';
a!,us'os5 ZZ Pe!sona 3ue 0osee
,os3ues o +a'o!!a-es5
='N>'<-=. s5 NEOL5 75 so3os5
S'"' S'@44' P>"@>. s5 9tno*ist&
P!i+e!a MaSa de- oc'a4o se3Je
A.a!+aSa de- sec'o! An'isu.u
en e- inSa!io5 Es'e e!a un +a-
nan'ia- 3ue es'a,a Aun'o a- +o-ino
de- es0aBo- Ped!o A-onso5 Se -e
o1!ec9an de o1!enda s-o conc/as
+a!inas5
='"'"'. s5 Lool& Pe!di; de -a 0una de
di1e!en'es co-o!es /a,i'an'e de
-as a-'u!as de PJisa3 Ca-ca
Qos3o Pe!"5 ZZ ,eog& Co+unidad
i+0o!'an'e de- dis'!i'o de PJisa35
='"='. adA5 Sa'is1ec/o --eno co+-
0-e'o des0u:s de a-i+en'a!se5
='"=')0;. adA5 . s5 Que sa'is1ace
sacia --ena o !e0-e'a en a-i-
+en'os5
='"=')0">;. adA5 A-i+en'o 3ue
'iene -a 0!o0iedad de sacia! sa-
'is1ace! --ena!5 E6EM( c*Hu?u
p*asin sa0sac*i0uq, e- c/uBo
sancoc/ado sacia5
='"=')0">@. 45 Tene! -a 0!o0iedad
de sacia! --ena! sa'is1ace! o
/a!'a!5 SIN[N( /un'Jac/iSu.5
='"=')0@. 45 Sacia! --ena! sa-
'is1ace! /a!'a!5
='"='">;. adA5 . s5 Co+e-n g-o'n5
Que se /a!'a a- co+e!5
='"='$'. s5 So,!ea-i+en'acin
a,undan'e co+ida e@ceso de
co+ida5
='"='$'">;. adA5 . s5 Que co+e con
e@ceso> go-oso5 ZZ -elig& Que
co+e'e e- 0ecado de gu-a5
='"='$'">@. 45 Co+e! con e@ceso5
='"='$'">@ >)'. s5 -elig& Pe-
cado de gu-a 0o! -a +uc/a co-
+ida5
='"='$'6';. adA5 . s5 Que se +an-
'iene sie+0!e sa'is1ec/o sacia-
do /a!'ado5
='"=';. adA5 . s5 Que se sacia se
/a!'a se sa'is1ace5
='"='<;:@. 45 Sacia!se /a!'a!se
0!on'a+en'e5
='"='=;'. adA5 Saciado /a!'o sa-
'is1ec/o5
='"='@. 45 Sacia!se /a!'a!se sa-
'is1ace!se --ena!se5
='"='@5'6'@. 45 Man'ene!se sa-
ciado sie+0!e sa'is1ec/o o --e-
no5
='"?'@. s5 Jisiol& Cuando e-
+ie+,!o 4i!i- en4aina en -a 4a-
gina5 I65L5O5M5K ZZ 45 En4aina! e-
+ie+,!o 4i!i- en -a 4agina5 ZZ 75
SAPHSAH5
='"'. s5 E@'!accin de a-go in-
c!us'ado5 ZZ Des'!uccin 0o! '!o-
;os5 ZZ adA5 Anc/o . a,ie!'o5 ZZ
!am& )o!do !ec/onc/o5 ZZ 75
TOTORA5
='"')>. adA5 Pe!sona con e-
cue!0o +u. ensanc/ado5
='"'">;. adA5 A-go inc!us'ado
12ci- de e@'!ae!-o5
='"'">@. 45 E@'!ae!se 12ci-+en'e
un o,Ae'o inc!us'ado5
='"';. adA5 . s5 Que e@'!ae a-go
inc!us'ado5
='"'@. 45 E@'!ae! a-go inc!us'ado5
SIN[N( MaS/a.5 E6EM( saS/a.
c/a. 'aSa!0u'a e@'!ae esa es'aca
c-a4ada5
='"'@'@. 45 Ensanc/a! una
0e!sona 0one!se anc/a . a,ie!'a
de cue!0o5 I65L5P5K
='"!'$'. s5 ?i-a de '!en;as de-gadas
3ue se 1o!+an con -a ca,e--e!a de
-as +uAe!es en cie!'as !egiones
de- Qos3o . Puno Pe!"5 SIN[N(
sa3a0a sa3Ja0a5
='"!'$'@. 45 ?o!+a! '!en;as
de-gadas en 1i-a con -a ca,e--e!a
de -as +uAe!es5
S'4' P>6">. s5 Arqueol& IPue!'a de
sa-aK5 NEOL5 Pe3ueBo si'io
a!3ueo-gico u,icado en -a 0a!'e
NO de -a ciudad de- Qos3o .
den'!o de- Pa!3ue A!3ueo-gico
Naciona- de- Sa3sa.Ma+an5 Es'2
con1o!+ado 0o! !ocas -a,!adas .
escu-'u!as ;oo1o!+as . o'!as
es'!uc'u!as de 1ac'u!a inSa5 ZZ
9tno*ist& Es'e si'io e!a una de -as
MaSas de- sis'e+a se3Je de -a
ciudad de- Qos3o . co!!es0ond9a
a- sec'o! An'isu.u5
='4;'. s5 ,eog& Piso eco-gico 3ue
se u,ica a 0a!'i! de -os GN$$
+5s5n5+5 en'!e e- -9+i'e su0e!io!
de -a 4ege'acin . e- -9+i'e
in1e!io! de -os g-acia-es5 ZZ adA5
Sa-4aAe a!isco es3ui4o
ind+i'o5 E6EM( sa-3a !una
/o+,!e sa-4aAe> sa-3a u.Ma
ani+a- a!isco> sa-3a sac/Ja
0-an'a si-4es'!e5
='4;' Sa.5 s5 Condicin de se!
sa-4aAe a!isco es3ui4o ind+i'o5
='4;' J-6'M:. s5 NEOL5 75 PURA
LLUHCHU5
='4;'44'7'. adA5 75 SALQAH SALQAH5
S'4;'5'@?'. s5 'ist& Don 6uan de
San'a C!u; Pac/aSu'e3 HanSi
Sa-3a+a.Ma c!onis'a +es'i;o de-
Qo--asu.u I+0e!ia-5
S'4;'6%'@. s5 ,eog& Fetim& /alqa
antay, a!isco 0!oduc'o! de co,!eK5
Sa-San'a.5 I+0onen'e ne4ado de-
sis'e+a /id!og!21ico de-
Sill0amayu I7i-cano'aK si'uado
en e- dis'!i'o de Mo--e0a'a
0!o4incia de An'a en e-
de0a!'a+en'o de- Qos3o a P#PG
+5s5n5+5 Los inSas . en -a ac-
'ua-idad -os na'i4os -o conside!an
una di4inidad un Au0i o Apu&
='4;'@ ='4;'@. adA5 To'a-+en'e
ind+i'o co+0-e'a+en'e sa-4aAe5
SIN[N( sa-3a--aBa5
='4;'@')0;. adA5 . s5 Que con4ie!'e
a a-g"n ani+a- en sa-4aAe a!isco
ind+i'o5
='4;'@')0@. 45 Con4e!'i! a a-g"n
ani+a- en sa-4aAe a!isco ind-
+i'o5 SIN[N( 'Ji--a.ac/i.5
='4;'@'=;'. adA5 Que se /a con 4e!-
'ido en sa-4aAe a!isco es3ui4o5
='4;'@';. adA5 . s5 Que se con4ie!'e
en sa-4aAe a!isco ind+i'o5
SIN[N( 'Ji--a.a35 sa-3a.a.5 45
Mos'!a!se a!isco in-
='44' #"* #"1 ='60)'@
d+i'o ,!a4o5
='44'. s5 Rodade!o de cascaAo de g!an
e@'ensin5 I65L5O5M5K ZZ Concu,ina
3ue!ida +ance,a a+an'e5
='44'44'. s5 Ena+o!a+ien'o 1-i!'eo
ga-an'eo5
='44'44'">@. 45 Ena+o!a!se ga-
-an'ea!se a+a!se5 SIN[N( sa--a--a.5
='440. s5 Bin& A;u1!e5
='440)'@. 45 Ag!ega! a;u1!e a o'!a
sus'ancia5
='4406'. s5 Bin& Haci+ien'o o +ina de
a;u1!e5 ZZ 75 SILLINA5
='44>. adA5 Du!o g!an9'ico 4id!ioso5
E6EM( sallu rumi, 0ied!a du!9si+a5
='5'. s5 Descanso !e0oso5
='5')0;. adA5 . s5 Que /ace des-
cansa! !e0osa!5 ZZ Que /ace !e-
so--a! e+i'i! e- a-ien'o5
='5')0">;. adA5 . s5 Agen'e 3ue
0!o0o!ciona descanso !e0oso5 ZZ
Agen'e 3ue o,-iga a !eso--a!
!es0i!a! e+i'i! e- a-ien'o5
='5')0@. 45 Hace! descansa!
!e0osa!5 ZZ Hace! !eso--a! !es0i!a!
e+i'i! e- a-ien'o5
='5'">;. adA5 . s5 Que descansa o
!e0osa con de!ec/o des0u:s de
una ac'i4idad5 ZZ Que 'o+a
descanso 0!o-ongado in+e!eci-
da+en'e5
='5'">@. 45 Descansa! !e0osa!
+e!ecida+en'e des0u:s de una
ac'i4idad5
='5'6'. s5 Descansade!o5 ZZ Luga!
. 'ie+0o de descanso5
='5'60. s5 Lool& FAgoutti paca
CinneoG& MaAas5 PiSu!o5 Paca5
Ma+91e!o !oedo! noc'u!no 0!o0io
de -a se-4a de co-o! cas'aBo
-us'!oso 3ue 4a!9a de 0a!do ne-
g!u;co a !oAo +a!!n> -a 0a!'e
4en'!a- ,-anco5 A -os cos'ados 'iene
igua-+en'e 4a!ias /i-e!as ,-ancas5
SIN[N( sa'uni5
='5';. adA5 . s5 Que descansa !e0osa5
ZZ Que !esue--a !es0i!a e+i'e
a-ien'o5
='5'<0)0@. 45 Hace! descansa! !osa!
0o! ,!e4e 'ie+0o5
='5'<0">@. 45 To+a! descanso
!e0oso 0o! ,!e4e 'ie+0o5 ZZ !igdo&
Desca!ga! -a i!a en o'!a 0e!sona o
cosa5
='5'<0@. 45 Jisiol& As0i!acin ins-
0i!acin de- ai!e en -a !es0i!acin5
ZZ E+0e;a! a descansa! !e0osa!5
SIN[N( 3a.na.5 E6EM( samariy,
sinc*ita llanqHan0i, descansa /a;
'!a,aAado +uc/o5
='5'<$'<0@. 45 Descansa! de in-
+edia'o5
='5'<;')0@. 45 Hace! descansa!
!e0osa! !e0en'ina+en'e5 E6EM(
samarqac*iy papa tarpuq0unata,
/a; descansa! a -os 3ue sie+,!an
-a 0a0a5
='5'<;:@. 45 Descansa! !e0osa!
i+0!e4is'a+en'e5 E6EM( samarqoy
mi0*unay0ipaq, descansa de una
4e; 0a!a 3ue co+as5
='5'=;'. adA5 Descansado !e0osado5
E6EM( samasqa yuntata ma-
?a0amuy, 0!:s'a'e -a .un'a des-
cansada5
='5'@. s5 Jisiol& A-ien'o !es0i-
!acin !esue--o5 ZZ Agri& Te!!eno
3ue descansa 0a!a e- aBo si-
guien'e5 ZZ 45 Descansa! !e0osa!5
SIN[N( /a--0a. /aMSa.5 ZZ
Jisiol& Res0i!a! !eso--a! e+i'i!
e- a-ien'o5
='5'@"')0@. 45 Hace! descansa! a
o'!a 0e!sona 0!o0o!cion2ndo-e
!e0oso5 E6EM( samay0ac*iy sara
*allmaqta, /a; descansa! a- 3ue
a0o!ca e- +a9;5
='5'@">">@. 45 To+a! descanso
!e0oso con +uc/a con1ian;a5
E6EM( samay0u0uy allin runa,
descansa ,uen /o+,!e5
='5'@">@. 45 E+0e;a! a descansa!
a !e0osa!5
='5'@=0@. 45 Co+0a!'i! e- descanso
o !e0oso con o'!os5
='50. s5 Sue!'e 4en'u!a 1o!'una
sa'is1accin5 ZZ ?e-icidad dic/a
con'en'o5 SIN[N( Susi5
='506)'. s5 *endicin> augu!io de
,uena4en'u!a5 ZZ Agri& Ce!e+onia
en -a sie+,!a 3ue consis'e en
as0e!Aa! con ,e,idas -a se+i--a
des'inada a -a sie+,!a en e-
+is+o 'e!!eno con g!andes
augu!ios de ,uena cosec/a5
='506)'">;. adA5 . s5 Que !eci,e
,endicin o ,uena 4en'u!a5
='506)'">@. 45 A-can;a! -a
,endicin digni1icacin . ,uena
sue!'e5
='506)';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
,endice digni1ica o /ace augu!ios de
,uena 4en'u!a5
='506)'@. 45 *endeci! digni1ica!
/ace! augu!ios de ,uena 4en'u!a5
SIN[N( 3e--0u. sa+i.5
='50@. 45 75 SAMINCHAH5
='50@:;. adA5 . s5 Que 'iene -a ,en-
dicin dignidad ,uena 4en'u!a5 ZZ
Que 'iene sue!'e en e- Auego .
o'!as ac'i4idades5
='6'. s5 Ra;a cas'a -inaAe a,o-engo5
SIN[N( sanan5
='6'6. s5 75 SANA5
='6'6 50%'6. s5 V!,o- genea-gico
descendien'es en -9nea !ec'a5
='6'660@:;. adA5 A!is'oc!2'ico -i-
naAudo de es'i!0e no,-e5
='6'6$'. s5 Ma!ca seBa- dis'in'i4o5
E6EM( llamay0ita rinrinpi
sananpay, seBa-a a 'u --a+a en -a
o!eAa5
='6'6$'=;'. adA5 Ma!cado seBa-ado
con dis'in'i4o5
='6'6$'@. 45 Ma!ca! seBa-a!
i+0!i+i! a-g"n dis'in'i4o5
S'6'?'<06'. s5 9tno*ist& ArgP Pue,-o
0!einSa en -a 0!o4incia de
C!do4a A!gen'ina5
='6'@. 45 De!i4a! de un -inaAe o cas'a
-eg9'i+a5
='60. adA5 Co-o! +o!ado 4io-2ceo -i-a5
E6EM( sani lli0llata rantipusay0i, 'e
co+0!a!: una +an'a +o!ada5
='60 $>"'. adA5 75 PURAHANA5
='60 %'<>"'. s5 75 TANRA TARURA5
='60 >507'. s5 75 UMIA SANI5
='60)'@. 45 Pin'a! o 'eBi! de co-
='5@ #"2 #" S'6%>%0=
-o! +o!ado5 SIN[N( sani.5
='60@. 45 75 SANICHAH5
='60@a.5 45 A+o!a'a!se 'o!na!se de
co-o! 4io-2ceo -i-a o +o!ado5
='6"'. s5 A,is+o /o.o 0!o1undo
su!co 0!o1undo . -a!go e!osionado
0o! -as aguas 0-u4ia-es o ,ien
e@0!o1esa+en'e 0o! e- /o+,!e5
='6"'@. 45 A,!i! e@0!o1eso o 0o! -a
e!osin de -a na'u!a-e;a su!cos
0!o1undos . -a!gos5
='6"'@'@. 45 Co+en;a! a 1o!+a!se
en un -uga! su!cos 0!o1undos .
-a!gos5
='6">. s5 alim& A-i+en'o inSa
0!e0a!ado con /a!ina de +a9; .
o'!os ce!ea-es 0!e4ia+en'e 'os-
'ados cocido con 0oca agua . a-go
de g!asa5 En -as ce!e+onias se
e+0-ea,a co+o a-i+en'o sag!ado>
'a- e- caso 0o! eAe+0-o en e- In'i
Ra.+i donde e!a a-i+en'o
0!inci0a-5 ZZ adA5 Es0eso denso5
SIN[N( 0i0u S/aSa '/aSa5
='6"> ='6">. adA5 Cua-idad de -a
4ianda de se! +2s so-ida 3ue
acuosa5
='6">)'@. 45 alim& Ag!ega!
san0*u a o'!o a-i+en'o -93uido
0a!a /ace!-o +2s es0eso5
='6">)0@. 45 Hace! es0esa! un
a-i+en'o -93uido ag!eg2ndo-e
/a!inas5
='6">">;. adA5 . s5 Que 0!e0a!a e-
san0*u e@c-usi4a+en'e 0a!a s95 ZZ
adA5 P!o0iedad de a-g"n a-i+en'o
de es0esa! de
0o! s95
='6">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
0!e0a!a e- sanS/u5 ZZ adA5 Cua-idad
de un a-i+en'o de 0!on'o
es0esa+ien'o5 SIN[N( '/aSa35
='6">@. 45 alim& P!e0a!a! san0*u,
4ianda '90ica 0!e/is02nica5 ZZ
Es0esa! a-g"n a-i+en'o -93uido5
='6">@'@. 45 75 THARAH THARA-
HAH5
S'6"!' K'6)'. s5 9tno*ist& FEarrio
de crcelesG P!i+e!a MaSa de-
oc'a4o se3Je Pa.an de- sec'o!
Qo--asu.u5 E!a una c2!ce- de-
+is+o no+,!e5 La cons'!u. e-
InSa Ma.'a Q/a0a3 . es'a,a
u,icado 0os'e!io!+en'e en e-
so-a! de- es0aBo- 6uan de
?igue!oa5 ZZ Segunda MaSa de-
s:0'i+o se3Je Ra.ao de- sec'o!
C/inc/a.su.u a ca!go de- Q/a-
0a3 A.--u5 Es'e ado!a'o!io es'a,a
con1o!+ado 0o! dos !ecin'os 3ue
e!an ce-das 0a!a 0!isione!os .
o'!os> uno de e--os e!a *urin de
a,aAo . e- o'!o 0!o,a,-e+en'e
*anan o de a!!i,a5
='6"!'<. s5 Anat& Pa-ada!5
='6"!'@ ?'=0. s5 En e- inSa!io
c2!ce- su,'e!!2nea en donde a-
0!eso se a'o!+en'a,a con 1ie!as .
a-i+aBas5 SIN[N( Ma'a. Masi5
='6"!'@44:. s5 alim& C/ic/a ca-en-
'ada con cie!'a 0o!cin de a-
gua!dien'e5 Se ,e,e 0a!a !eani-
+a! e- cue!0o con'!a e- 1!9o o e-
!es1!io5
S'6$0440. s5 9tno*ist& Cu-'u!a 0!e-
inSa de -a cos'a su! de Ecuado!
en e- a!c/i0i:-ago 6a+,e-i ISan-
0i--iK en -as is-as de Puna 3ue se
e@'endi 0o! e- )ua.as E- O!o .
0a!'e de- no!'e 0e!uano5
='6$!'. adA5 . s5 Sua4e de ca!2c'e!5 ZZ
A0ocado 0usi-2ni+e5 ZZ De
co!a;n sua4e5
='6$!' "'@. s5 Sua4idad de ca!2c'e!
0!o0enso a -a su+isin5
='6$!' =:6;:. adA5 D:,i- de co!a-
;n5 ZZ De co!a;n no,-e5
='6$!';?'@. 45 75 HANPJAQWAH5
='6$!'@'@. 45 Con4e!'i!se en sua4e
de ca!2c'e!5 ZZ De,i-i'a!se en -as
ene!g9as dis+inui! en -os ,!9os
a+ansa!se5
='6;!'. s5 Loot& Na!i; de ani+a-5 ZZ
adA5 )angoso 3ue /a,-a con -a
na!i;5
='6;!' ='6;!'. ad45 Ha,-a! gan-
gosa+en'e5 E6EM( sanqHa sanqHa-
tan riman0i, /a,-as con gan-
gosidad5
='6;!'<'<;:@. 45 Ma'a! a0!e'2ndo-e
-a na!i;5 I65L5O5M5K
='6;!'@. 45 A/oga!-o 'a02ndo-e -a
!es0i!acin 0o! -a na!i;5
='6;!'@'@. 45 7o-4e!se gangoso en
e- /a,-a!5 SIN[N( 3/an3o5
='6='. s5 *!asa canden'e ascua 4i4a5
E6EM( qHonc*api sansata
wa?uc*iy, a 0aga -a ,!asa de-
1ogn5
='6=')'@. 45 Pone! ,!asa canden'e
a a-guna o'!a cosa co+,us'i,-e5
='6=')0@. 45 P!oduci! o encende!
-as ,!asas5 SIN[N( sansa.ac/i.5
='6='6'@. 45 Se0a!a! o !e'i!a!-as
,!asas canden'es de una /ogue!a5
='6=';. adA5 . s5 Co+,us'i,-e 3ue a-
3ue+a!se se con4ie!'e en ,!asa5
SIN[N( sansa.a35
='6='@. 45 Pone!se 9gneo e- ca!,n
-a -eBa e- 1ie!!o e'c5 I65L5P5K
='6='@ ='6='@. adA5 D9cese de- !oAo
encendido o de co-o!acin 9gnea
de ascua5 I65L5P5K
='6='@')0@. 45 Con4e!'i! en ,!asa
canden'e cua-3uie! co+,us'i,-e5
SIN[N( sansac/i.5
='6='@';. adA5 . s5 Co+,us'i,-e 3ue
se con4ie!'e en ,!asa canden'e5
SIN[N( sansa35
='6='@'@. 45 Encandece! con4e!'i!se
en ,!asa canden'e un co+-
,us'i,-e5
='6='@:;. adA5 Que 'iene ,!asa
canden'e5
S'6%: Q:44:. s5 9tno*ist& NEOL5 E!a
-a 0!i+e!a MaSa de- s:0'i+o
se3Je Ra.ao de- sec'o! Qo-
--asu.u . es'a,a a ca!go de- a.--u
UsS/a+a.'a5 Es'e ado!a'o!io e!a
un --ano 3ue es'a,a u,icado +2s
a,aAo de -a c/ac!a de- es0aBo-
?!ancisco Mo!eno5 Se -e /ac9an
0agos con 'eAidos 1inos . con
deco!ados5
S'6%>%0=. s5 Arqueol& Pe3ueBo g!u0o
a!3ueo-gico u,icado en -a 0a!'e
o!ien'a- de- dis'!i'o de
='6> #"" #"# ='$0)!'?)>
San Se,as'i2n Qos3o5 Es'2 con-
1o!+ado 0o! andenes cana-es .
o'!as es'!uc'u!as de 1ac'u!a inSa5
='7>. s5 cerm& TeAas 4asiAas o
u'ensi-ios e-a,o!ados de a!ci--a .
3ue+ados a- /o!no5 ZZ Tie!!a
es0ecia- 0a!a /ace! ce!a+ios5
='7> '44$'. s5 ,eol& Sue-o a!ci--oso
de co-o! !oAi;o u'i-i;ado 0a!a -a
1a,!icacin de 'eAas5 SIN[N( 0uSa
a--0a5
S'7> P>"@>. s5 9tno*ist& FBanantial
de tierra arcillosaG& Oc'a4a MaSa
de- 'e!ce! se3Je Qo--ana5 Es'e e!a
un +anan'ia- 3ue es'a,a en -a
3ue,!ada de- 0ue,-o de SaBu
ac'ua- dis'!i'o de San Se,as'i2n
Qos3o5 Se -e /ac9an 0agos con
ca+:-idos . conc/as +a!inas5
S'7> T>@<:6. s5 9tno*ist& FArcilla de
ollasG& Cua!'a MaSa de- se@'o se3Je
Ra.ao de- sec'o! An'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 0ied!a -a cua-
es'a,a so,!e un 0e3ueBo ce!!o5
Cuando a- P!9nci0e -o con4e!'9an
en O!eAn se -e /ac9an sac!i1icios
a -a MaSa5
S'7>$'6$'. s5 9tno*ist& F$anpa de
arcilla para ceramiosG& S:0'i+a
MaSa de- 'e!ce! se3Je Qo--ana de-
sec'o! Qo--asu.u5 Es'e ado!a'o!io
es'a,a con1o!+ado 0o! '!es 0ied!as
!edondas 3ue es'a,an en es'e --ano
en +edio de- 0ue,-o de SaBu
ac'ua- 0ue,-o . dis'!i'o de San
Se,as'i2n5 Se -e /ac9an sac!i1icios
de
niBos5
='7>@. 45 cerm& ?a,!ica! o,Ae'os de
a-1a!e!9a con a!ci--a . -uego
3ue+a!-os5
='$'. ,ram& Mo!1e+a o 0os0osicin
usada co+o su1iAo en -os
adAe'i4os ca-i1ica'i4os5 E6EM(
umasapa, ca,e;n> qolqesapa,
adine!ado> 0allpasapa, 1o!;udo5 ZZ
En uso 1a+i-ia! signi1ica solo,
%nico, solitario& E6EM( q*ari
sapa, /o+,!e so-o> warmisapa,
+uAe! so-a5 ZZ adA5 Signi1ica cada,
designando a- 'ie+0o5 E6EM( sapa
pHunc*ay, cada d9a> sapa 0uti,
cada 4e;> sapa 0illa, cada +es5
='$' "'@. s5 A0a!'a+ien'o se0a-
!acin ais-a+ien'o5 ZZ 45 Queda!
s-o a0a!'ado se0a!ado ais-ado5
S'$' R'?<'. s5 9tno*ist& P!i+e!a
MaSa de- 0!i+e! se3Je AnaMa!3/e
de- sec'o! Qon'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a una 0ied!a de-
+is+o no+,!e 3ue es'a,a
u,icado en -o 3ue 1ue e- +i!ado!
de- Con4en'o de San'o Do+ingo5
E!a de -os Pu!u!aMSas5 ZZ Te!ce!a
MaSa de- 3uin'o se3Je Pa.an de-
sec'o! An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
+u. an'iguo e!a una 0ied!a
!edonda 3ue es'a,a en e- 0ue,-o
de Hana3o!a5 ZZ Quin'a MaSa de-
oc'a4o se3Je A.a!+aSa de- sec'o!
An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io es'a,a
con1o!+ado 0o! '!es 0ied!as 3ue
es'a-
,an en e- 0ue,-o de La!a0a ce!ca a-
Qos3o5
='$' ='$'. 0!on5 Cada uno so-o a
so-o uno a uno5
='$' %>%'. ad45 75 TUTANTUTAN5
S'$'">@ I6"'. s5 9tno*ist& Se@'a
MaSa de- 3uin'o se3Je Ra.ao de-
sec'o! C/inc/a.su.u5 Es'e
ado!a'o!io en Sa3sa.Ma+an e!a
un asien'o +u. ,ien -a,!ado
donde se sen'a,an -os InSas 0o! -o
3ue e!a +u. 4ene!ado a s9 co+o
e- 0!o0io Sa3sa.Ma+an 0o! es'e
+o'i4o5 Se -e /ac9an so-e+nes
sac!i1icios . co!!es0onde a -a
ac'ua- !oca -a,!ada deno+inada
0!ecisa+en'e Asiento del )n0a,
u,icada en -a 0a!'e N de
C/uSi0an0a o -a e@0-anada de
Sa3sa.Ma+an5
='$'44'. adA5 So-o uno so-o5
='$'44'6. adA5 bnico so-o sin 0a! sin
!i4a-5 SIN[N( c/Ju--a5
='$'6. adA5 So-o "nico5 SIN[N( sa0a.5
='$'6)'@. 45 Ais-a! a uno de en'!e
o'!os5 DeAa! so-o a a-guien5
='$'6)><0@. 45 !igdo& Queda!se so-o
o0'a! 0o! -a 4ida so-i'a!ia5
='$'6"'. 0!on5 Cada uno cada 3uien
cada cua-5
='$'6%'@. 45 Queda!se so -o "nico sin
co+0aB9a5 SIN[N( sa0a.a.5
='$';. adA5 Pa!'icu-a! o0ues'o a -o
gene!a-5 ZZ Es0ecia- e@'!ao!dina!io
se0a!ado dis'in'o5 E6EM( sapaq
*inac*u 0ayqayqa, es'o
no es co+o -o 0a!'icu-a!5 I65L5P5K
='$';)'">@. 45 A0a!'a!se se0a-
!a!se ais-a!se de 0o! s95
='$';)';. adA5 . s5 Que a0a!'a
ais-a se0a!a5
='$';)'@. 45 A0a!'a! a is-a! se0a!a!5
E6EM( ama sapaqc*ayc*u
ususiy0ita qosanmanta, no se0a!es
a 'u /iAa de su es0oso5
='$';@'@. 45 Con4e!'i!se en a0a!'ado
se0a!ado ais-ado di1e!en'e5
='$'@. adA5 Ro solo& 75 SAPAN5
='$'@ "'@. s5 So-edad ais-a+ien'o de
'oda co+0aB9a5
='$'@'@. 45 75 SAPANTAH5
='$'@"'">@. 45 A0a!'a!se de 'oda
co+0aB9a> !e'i!a!se a -a so-edad>
ais-a!se so-o5
='$0440"'@. 45 ?o!nica! en'!e +ac/os5
I65L5O5M5K
='$0. s5 Eot& Ra9; de -as 0-an'as 3ue
0e!+anece den'!o de -a 'ie!!a . es
!gano de a,so!cin de 'odo
4ege'a-5 ArgP 9cP sa0i5
='$0)'">;. adA5 . s5 Eot& P-an'a 3ue
ec/a !a9ces en!ai;a o a!!aiga5 ZZ
!igdo& Radica! o es'a,-ece!se en
una 'ie!!a e@'!aBa a!!aiga!se en
e--a5
='$0)'">@. 45 E ot& A!!aiga! -as
0-an'as en!ai;a!se5 ZZ !igdo& Es-
'a,-ece!se o a!!aiga! en 'ie!!a
e@'!aBa ad3ui!iendo ,ienes !a9ces
. 1a+i-ia5 ArgP 9cP sa0iSu.5
='$0)!'?)>. s5 !am& Ra9; 3ue se
conside!a co+o o!igen de una
1a+i-ia es'i!0e5 ZZ T!onco 1a-
='$06'@ #"& #"' =';<'@"')'@
+i-ia! en e- 2!,o- genea-gico5 ZZ
Ta'a!a,ue-os o a,ue-os5
='$06'@. 45 E@'!ae! 3ui'a! -as !a9ces
de -as 0-an'as5
='$0@. 45 Ec/a! !a9ces en!ai;a!5
ArgP 9cP sa0i.5
='$0@';. adA5 . s5 Ra9; 'u,e!osa 3ue
se con4ie!'e en 1i,!osa5
='$0@:;. adA5 . s5 P-an'a 3ue 'iene
-a !a9; 4isi,-e o no'a,-e5
='$7>. adA5 75 LAWTJI5
='$='. s5 And!aAo5 ZZ adA5 And!aAoso5
ZZ SIN[N( c//ac/u c//a+u--u
ac//anaSu --ac/a0a '/an'a5
E6EM( payqa sap*san, :- es
and!aAoso5
='$=')'@. 45 Con4e!'i! en and!aAos
un 4es'ido5 ZZ E+0o,!ece! a una
0e!sona5
='$='@. s5 Loot& Mo4i+ien'os
!9'+icos de -os ani+a-es cua-
d!"0edos en e- ac'o de- a0a!ea-
+ien'o5 SIN[N( saSMa.5 ZZ 45
A0a!ea!se -os ani+a-es5
='$='@';. s5 . adA5 7es'ido 3ue se
con4ie!'e en /a!a0os5
='$='@'@. 45 Con4e!'i!se en /a!a0os
un 4es'ido5
='$=0. adA5 Co+uni'a!io de uso
co+"n5 E6EM( sap*si allpa, 'ie!!a
co+uni'a!ia> sap*si wasi, casa
co+una-5
='$=0)'@. 45 Pone! a-guna cosa de
uso 0a!'icu-a! a- se!4icio . a-
a-cance de 'odos5
='$=0@'@. 45 Con4e!'i!se a-go de
uso co+"n5
=';'$'. s5 75 SARJAPA5
=';-. s5 Cosa deAada en cus'odia
'e+0o!a-+en'e5
=';-)0">;. adA5 . s5 Que ace0'a
3ue -e deAen 'e+0o!a-+en'e a-go
en cus'odia5
=';-)0">@. 45 Ace0'a! 3ue -e deAen
a-go en cus'odia 'e+0o!a-5
=';-)0;. adA5 . s5 Que +anda deAa!
a-guna cosa en cus'odia5
=';-)0@. 45 Hace! o +anda! deAa!
a-go en cus'odia 'e+0o!a-5
=';-">;. adA5 . s5 Que deAa a-guna
cosa a o'!o 0a!a su cuidado
'e+0o!a-5
=';-">@. 45 DeAa! a-guna cosa a o'!a
0e!sona 0a!a su cuidado
'e+0o!a- con !eco+endacin
es0ecia-5
=';-6'. adA5 O,Ae'o 3ue es'2 0a!a
deAa! ocasiona-+en'e en cus'o-
dia5 ArgP 9cP saSina5
=';-6'">@. 45 DeAa! a-go en cus-
'odia +u'ua en'!e dos 0e!sonas5
=-;-$>;. adA5 . s5 Que deAa o a-
,andona a-go de1ini'i4a+en'e5
=';-$>@. 45 DeAa! o a,andona! a-go
de1ini'i4a+en'e5
=';-;. adA5 . s5 Que deAa a-go en
cus'odia o enco+endado5
=';-@">">@. 45 DeAa! a-go a o'!a
0e!sona 0a!a su cus'odia 0o! un
'ie+0o de'e!+inado con es0e-
cia- !eco+endacin5
=';-<$'<0@. 45 DeAa! a-go a 0!o-
0si'o a,andon2ndo-o5
=';-<;:@. 45 DeAa! a-go !esue--
'a+en'e 0o! ,!e4e 'ie+0o5
=';-=;'. adA5 . s5 Cosa deAada en
cus'odia 'e+0o!a-+en'e5 ZZ O,Ae'o
deAado en 0!enda o 0igno!acin5
=';-@. 45 DeAa!5 ZZ Re-ega!5 ZZ E+i'i!5 ZZ
!igdo& DeAa! /e!encia5 SIN[N(
3Ja.ac/a.5 ArgP 9cP saSi.5
=';44>. s5 ,eol& Te!!eno 0i;a!!oso
cascaAoso5
=';5'. s5 PuBo ce!!ado 0uBe'e5 ZZ
PuBe'a;o go-0e dado con e-
0uBo ce!!ado5 SIN[N( c/Jo3+i5
9cP $e&AyaP saS+a5
=';5')0;. adA5 . s5 Que +anda a
o'!o da! 0uBe'a;os5
=';5')0">@. 45 Su1!i! o !eci,i! e-
0uBe'a;o5
=';5')0@. 45 Manda! ases'a! 0u-
Be'a;os a 'e!ce!a 0e!sona5
=';5'"')'@. 45 75
SAQMAHRACHAH5
=';5'">;. adA5 . s5 Pe!sona acos-
'u+,!ada a ases'a! '!o+0adas o
0uBe'a;os en 1o!+a indisc!i-
+inada5
=';5'">@. 45 Tene! -a cos'u+,!e de
ases'a! 0uBe'a;os o '!o+0adas5 ZZ
De1ende!se a 1ue!;a de 0uBe'a;os
o '!o+0adas con'!a e- ag!eso!5
=';5'6'">@. 45 In'e!ca+,ia! 0u-
Be'a;os o '!o+0adas en un 0u-
gi-a'o o en e- de0o!'e de- ,o@eo5 ZZ
Ases'a!se go-0es con e- 0uBo en
1o!+a +u'ua5
=';5';. adA5 . s5 Que ases'a '!o+-
0adas o 0uBe'a;os5
=';5'@. 45 Da! '!o+0adas o 0u-
Be'a;os5 SIN[N( c/Jo3+inc/a.5
=';5'@"')'@. 45 Re0a!'i! 0uBe-
'a;os adies'!a . sinies'!a5 SIN[N(
sa3+aSac/a.5
=';5'@=0@. 45 A.uda! a '!o+0ea! a
o'!o en una 0e-ea5
=';5'@">6'">@. 45 Ases'a!se
+u'ua+en'e '!o+0adas o 0uBe-
'a;os en 1o!+a 0!o-ongada5
=';5'@">@. 45 T!o+0ea! a o'!o sin
0iedad> ases'a!-e 0uBe'a;os
1ue!'e+en'e5
=';<'. s5 Dia,-o de+onio5 ZZ Jol0&
Dan;a ce!e+onia- cos'u+,!is'a
de o!igen !e0u,-icano de -a
1es'i4idad de -a 7i!gen de- Ca!-
+en IDP de Au-ioK en -a P!o4incia
?o-S-!ica de Pauca!'a+,o
Qos3o Pe!"5 ZZ adA5 T!a4ieso in-
3uie'o5 ZZ ArgP Es09!i'u +a-igno5 ZZ
75 SUPAH5
=';<' "'@. s5 Dia,-u!a i+i'acin a-
dia,-o5
=';<')'">@. 45 !igdo& Endia,-a!se
4o-4e!se dia,-o5
=';<'44'7'. adA5 Travieso como el
dia+lo& Mu. '!a4ieso5
=';<'7'. s5 O,Ae'o 0!i+i'i4o /ec/o de
!a9ces de cie!'a 0-an'a u'i-i;ado
co+o 0eine . !a--ado!5
=';<'@')0;. adA5 . s5 Que 0!o4oca o
causa dia,-u!as . +a-icia en
o'!os5
=';<'@';. adA5 . s5 Que se 'o!na co+o
endia,-ado5 ZZ D9cese de- 3ue se
4ue-4e 0e!'u!,ado! . +a-icioso5
=';<'@"')'@. 45 Co+e'e! dia,-u!as o
'!a4esu!as5
=';<'@:; #"( #") ='<' )!'"0)0@
=';<'@:;. adA5 . s5 Pe!sona o -uga!
0ose9do 0o! e- dia,-o5
=';='. adA5 Ma9; Aas0eado de !oAo5
E6EM( saqsa sarata rantimuy,
co+0!a e- +a9; Aas0eado de !oAo .
,-anco5 ZZ C!is0ado o enc!es0ado5 ZZ
Jol0& s5 Dan;a 1o-S-!ica na'i4a de
-a 0!o4incia de Pa!u!o Qos3o
Pe!" 3ue !e0!esen'a a 0e!sonaAes
4i4ien'es en -as 0eBo-e!9as cu.o
4es'ua!io es'2 /ec/o de
sa-4aginas +usgos . ac/u0a--as
3ue c!ecen en -os !o3ueda-es5 ZZ 75
CHHANCHA5
=';='6$044:. s5 Jol0& Dan;a 1o-S-!ica
cus3ueBa de o!igen co-onia- 3ue
!e0!esen'a a- dia,-o 3ue e@/i,e
e@0!o1esa+en'e un 4es'ua!io
and!aAoso5 Es an'eceso! de- /aqra
Idia,-oK dan;a de -a 0!o4incia de
Pauca!'a+,o Qos3o5
=';='@'@. 45 To!na!se de co-o! !oAo
Aas0eado5 ZZ Sa-0ica!se de o'!o
co-o!5
S';='@?'5'6. s5 Arqueol& Fetim&
saqsa uma, ca,e;a c!is0ada>
waman, /a-cn( ca+e"a crispada
de *alc#nG& Sa3sa.Ma+an5 )!u0o
a!3ueo-gico u,icado en -a 0a!'e
N de -a ciudad de- Qos3o a EE%$
+5s5n5+5 San'ua!io a!3ui'ec'nico
inSa cons'!uido inicia-+en'e 0o!
e- InSa Pac/aSu'e3 no4eno
go,e!nan'e de- TaMan'insu.u5
?unciona-+en'e 1ue un co+0-eAo
ce!e+onia- inSa des'inado a 4a!ias
deidades
cos+ognicas andinas co+o e- So- e-
Ra.o e- Re-2+0ago e- T!ueno> e-
Agua -a Se!0ien'e -os Mue!'os e-
O!igen de- Ho+,!e e'c5 ?ue
'a+,i:n o,se!4a'o!io as'!on+ico5
ZZ 'ist& En D%EP 1ue escena!io de-
co+,a'e en'!e inSas . es0aBo-es
0o! -a /ege+on9a de -a ca0i'a-
inSa e- Qos3o donde gana!on -os
occiden'a-es5 Es'os /ec/os . -a a-
0a!iencia 1o!'i1icada de sus es-
'!uc'u!as cic-0eas /icie!on 3ue -a
iden'i1ica!an co+o 81o!'a-e;a=
+i-i'a!5 Ac'ua-+en'e 0ese a 3ue
'an s-o se +ues'!an -os ci+ien'os
de -a 1as'uosa es'!uc'u!a
a!3ui'ec'nica 3ue 1ue cons'i'u.e
uno de -os cen'!os de a'!accin
'u!9s'ica +undia- . dec-a!ado 0o!
-a UNESCO co+o $atrimonio
.ultural de la 'umanidad& Cada
#G de Aunio D9a de- Qos3o en su
e@0-anada IC/uSi0an0aK se
esceni1ica e- )nti -aymi o ?ies'a
de- So-5 I75 INTI RAHMIK
=';%'. s5 Mac/acadu!a a+a!'aAa-
+ien'o +aAadu!a5 ZZ adA5 Ma-
c/acado a+a!'aAado +aAado5
SIN[N( s/a3'a5 E6EM( ayc*a
saqta, ca!ne +ac/acada5 ZZ ArgP
saS'a I0-a'o de c/a!3ui +o-ido .
condi+en'adoK5
=';%')0">;. adA5 . s5 O,Ae'o 0e!-
sona 3ue !eci,e o su1!e -a accin
de a+a!'aAa! +ac/aca! o +aAa!5
=';%')0">@. 45 Su1!i! o !eci,i! -a
accin de a+a!'aAa! +ac/aca! o
+aAa!5
=';%')0;. adA5 . s5 Que +anda o
/ace a+a!'aAa! +ac/aca! o +a-
Aa!5
=';%')0@. 45 Manda! o 0e!+i'i!
a+a!'aAa! +ac/aca! o +aAa!5
=';%'"')'@. 45 75 SAQTAHRACHAH5
=';%'">;. adA5 Ma-ea,-e ,-ando
susce0'i,-e 0a!a se! a+a!'aAado
+ac/acado . +aAado con !e-a'i4a
1aci-idad5
=';%'6'. s5 Todo ins'!u+en'o 3ue
si!4e 0a!a a+a!'aAa! +ac/aca! .
+aAa!5 ZZ adA5 O,Ae'o des'inado a
se! a+a!'aAado +ac/acado o
+aAado5
=';%'$'@. 45 7o-4e!2 a+a!'aAa!
+ac/aca! o +aAa!5
=';%';. adA5 . s5 A+a!'aAado! +a-
c/acado! o +aAado!5
=';%'=;'. adA5 A+a!'aAado +a-
c/acado o +aAado5
=';%'@. 45 A+a!'aAa! +ac/aca! o
+aAa!5 $e&AyaP saS'a. I,o'a! a-
sue-o a0o!!ea! de!!i,a! 0ega! a
go-0esK5
=';%'@"')'@. 45 A+a!'aAa! +a-
c/aca! . +aAa! a in'e!4a-os . en
1o!+a -ige!a5 SIN[N( sa3'aSac/a.5
=';%'@">@. 45 A+a!'aAa! +ac/aca!
in'ensa+en'e . con 'oda 1ue!;a5
=';%'@=0@. 45 A.uda! a a+a!'aAa!
+ac/aca! o +aAa!5
=';?'@. 45 75 WAWSAH5
=';!'6'">@. 45 75 QECHUNARUH5
=';!'$'. s5 75 SARJAPA5
=';!'$'@'@. 45 75 QECHUPAHAH5
=';!'@. 45 A!!anca! desde -as !a9ces5
SIN[N( 'Ji!a.5
='<'. s5 Eot& ILea mays CinneoG& Ma9;5
I+0o!'an'e es0ecie de -a 1a+i-ia de
-as g!a+9neas de g!an 4a-o!
a-i+en'icio5 Seg"n o0inin de -os
cien'91icos sus cen'!os de o!igen
se encuen'!an en M:Aico Pa!agua.
. Pe!" Ien e- 7a--e Sag!ado de -os
InSas U!u,a+,a Qos3oK5 E@is'en
+uc/9si+as 4a!iedades5
7ARIEDADES5 $araqay sara, +a9;
,-anco> 0ulli sara, +a9; +o!ado>
c*Hullpi sara, +a9; 0a!a 'os'a!>
c*Hunc*u sara, +a9; +enudo de
+a;o!cas a-a!gadas> saqsa sara,
+a9; Aas0eado> c*iwanway sara,
+a9; de g!anos !osados> c*aminco
opu0a sara, +a9; de co-o! !oAo> u-
wina qHello sara, +a9; a+a!i--o>
perlas sara, +a9; a0e!-ado5
='<' '"44'@. 45 Agri& Escoge! e- +a9;
0a!a -a sie+,!a o 0a!a -a 4en'a5
='<' ):;44:. s5 Eot& Ma;o!ca de-
+a9; 'ie!no5
='<' )>")'. s5 Eot& F.a+ello o pelo
del c*ocloK Es'a+,!e de- +a9;5
Bed&Jol0& Se u'i-i;a en +a'e co+o
diu!:'ico5 SIN[N( ac/a--3o5 $e&AyaP
ac/a--Su5 EolP ac/a-3o 0/uni5 9cP
aSc/a--o5
='<' )!'"0)0@. 45 75 SARA MAS-
='<' '445'@ ##* ##1 ='=')'">;
TJAH5
='<' '445'@. s5 75 SARA HARAH5
='<' '<'@. s5 Agri& P!i+e! a0o!3ue o
0!i+e!a -a+0a de- +a9;5 SIN[N(
sa!a /a--+a.5
='<' '<?0. s5 alim& Ma9; 'os'ado a
+edias5 SIN[N( sa!a0un0i5
='<' "'<5'. s5 Agri& Pone! 0a!adas
-as 0-an'as de- +a9; .a co!'adas
1o!+ando a!cos5
='<' ">%0$'@. s5 Agri& Segundo
a0o!3ue o segunda -a+0a de-
+a9;5
='<' 4'?'. s5 alim& Ma;a+o!!a
0!e0a!ada de /a!ina de +a9;5
='<' 5'=%!'@. s5 Agri& E@0osicin de
-as +a;o!cas de- +a9; en e- 'enda-
0a!a 3ue se3ue5 SIN[N( sa!a
c/JaSic/i.5
='<' 5>)'@. s5 Agri& Desg!ane de
-as +a;o!cas de- +a9;5
='<' $>6$0. s5 75 SARA HARWI5
='<' $'%'. s5 alim& )!anos de +a9;
descasca!ados en coccin con
ceni;a o ca- . !e4en'ados a- /e!4i!
des0u:s5 Se u'i-i;an 0a!a
di1e!en'es 0o'aAes5
='<' =')!' =')!'. s5 9col&Keg&
*os3ue 1o!es'a- 4a-ioso . e@-
0-o'a,-e5
S'<' S'<'. s5 ,eog& I+0o!'an'e
ne4ado con %G%E +5s5n5+5 si-
'uado en un !a+a- de -a Co!di--e!a
Occiden'a- en -a 0!o4incia de
Pa!inacoc/as A.acuc/o Pe!"5
='<' ='<'. s5 Eot& F.ommelina !as-
ciculata -& et $&G P-an'a g!a+9-
nea si-4es'!e +u. 0a!ecida a- +a9;5 ZZ
Agri& E@'ensiones de 'e!!enos
cu-'i4ados de +a9;5
='<' %!0$0@. s5 Agri& Des/oAe de -as
+a;o!cas de- +a9;5
='<')'@. 45 Ag!ega! g!anos de +a9; a
o'!a 0o!cin de di1e!en'es ce!ea-es5
='<'6'@. 45 E@'!ae! o se0a!a! -os
g!anos de +a9; de en'!e o'!os
ce!ea-es con 3ue se /a +e;c-ado5
='<';. adA5 . s5 75 HATJUPA5
='<'@. 45 Agri& ?o!ina!se -os g!anos de
+a9; en -a +a;o!ca de -a 0-an'a
des0u:s de -a 0o-ini;acin5 SIN[N(
sa!a.a.5
='<'@'@. 45 75 SARAH5
='<'@:;. adA5 . s5 Reci0ien'e o de-
0si'o 3ue con'iene +a9;5 ZZ Pe!-
sona 3ue 0!oduce o es 0oseedo!a
de +a9;5 ZZ 7ianda con +a9;5
='<$'. adA5 75 CHHARPA5
='<$'@'@. 45 75 CHHASPACHARUH5
='<;'@. 45 Hace! cana-es o acana-a!5 ZZ
Agri& Se+,!a! se+i--a de -a +is+a
es0ecie en di1e!en'es c/ac!as5
Ma!ca! -os -9+i'es de una c/ac!a o
de una 0!o0iedad5
='<> ='<>. adA5 Todo 0isado o 0i-
so'eado5
='<>)'">;. adA5 . s5 D:s0o'a 3ue
in'enciona-+en'e des0!ecia o
/u+i--a a -os de+2s5
='<>)'">@. s5 Hu+i--a! +enos-
0!ecia! des0!ecia! in'encio-
na-+en'e5
='<>)'@. 45 Nuris& NEOL5 Que
,!an'a! o des0!ecia! +anda'os -e.es
cos'u+,!es . no!+as de
u!,anidad5 ZZ 75 TJUSTUH5
='<>)0@. 45 Manda! 0isa! a-go5 ZZ
Agri& Hace! '!i--a! -os ce!ea-es con
-a 0isada de ac:+i-as o ganado
4acuno5 ZZ Hace! a'!o0e--a! en
1o!+a acciden'a- con ani+a- o
4e/9cu-o +o'o!i;ado5 ZZ Lool&
Hace! a0a!ea! engend!a! -os a-
ni+a-es5
='<>"')'@. 45 75 SARUHRACHAH5
='<>">;. adA5 . s5 Que 'iene -a +an9a
de 0isa! a-go5
='<>">@. 45 Pisa!se -os 4es'idos 0o!
e- ,o!de ocasionando en!edo o
'!o0ie;o5
='<>6'. s5 Peana esca,e- es'!i,o
0isade!a5 ZZ adA5 A-go des'inado a
se! 0isado5
='<>6'">@. 45 Piso'ea!se +u'ua-
+en'e5
='<>6)'@. 45 Piso'ea!5 ZZ !igdo&
O0aca!5 Des0!ecia!5
='<>$'. s5 Bed& He+a'o+a in'e!na
en -a 0-an'a de- 0ie 0o! e1ec'o de
un go-0e a- ca+ina! desca-;o o
0o! !e0-iegue de -os ca-ce'ines o
de- ca-;ado5
='<>$'">@. 45 Re0a!'i! 0iso'ones>
de1ende!se a 0iso'ones5
='<>$'@. 45 7o-4e! a 0isa!5 E6EM(
tHuruta sarupay, 4ue-4e a 0isa! e-
,a!!o5 ZZ Bed& P!oduci!se /e-
+a'o+as en -a 0-an'a de- 0ie5 ZZ
$e&AyaP Piso'ea! -os ani+a-es -as
se+en'e!as5
='<>$'@'@. 45 A0-ica! -a 0isada a
una 0e!sona indic2ndo-e a-go en
1o!+a disi+u-ada5 ZZ Pisa! -ina .
o'!a 4e; so,!e a-go5
='<>;. adA5 . s5 Pe!sona o ani+a- 3ue
0isa a-go5 E6EM( tHurusaniq, 3ue
0isa ,a!!o> c*Hu?u saruq, e- 3ue
0isa -as 0a0as /e-adas I0a!a
des/id!a'a!-as en e- 0!oceso de -a
e-a,o!acin de- c/uBo . de -a
+o!a.aK5
='<><;'<0@. 45 Piso'ea! !esue-'a .
4io-en'a+en'e +uc/as cosas
='<><;:@. 45 Pisa! a-guna cosa
ad4e!'ida o inad4e!'ida+en'e5
='<>=;'. adA5 Pisado /o--ado '!i-
--ado5 SIN[N( --a-is3a5
='<>%'@. s5 Pisa! -e4e+en'e a- 0asa!5
='<>@. 45 Pisa! ca-ca! '!i--a! con
0isadas5 SIN[N( 'us'u.5
='<>@"')'@. 45 Piso'ea!5 SIN[N(
sa!uSac/a.5
='<>@">@. 45 Pisa! con cuidado .
segu!idad5
='<>@=0@. 45 A.uda! a 0isa! a-go5
='<?0. s5 Des0oAos de ani+a-es
co+idos 0o! -os ;o!!os cndo!es
e'c5
='='. adA5 Di19ci- di1icu-'oso5 E6EM(
sasa tarina, di19ci- de encon'!a!5
='=' $><0@. s5 $at& Dis,asia5 Di-
1icu-'ad en e- ca+ina!5 SIN[N(
'/an0i.5
='=' <05'@. 45 $at& Disa!'!ia5 Di-
1icu-'ad en e- /a,-a!5 SIN[N( SJa-
Su.5
='=')'">;. adA5 . s5 Que se 'o!na en
di19ci-5 ZZ EolP Pe!sona 3ue
='=')'">@ ##2 ## ='?'=;' ;'44'<0@
o,s'acu-i;a 3ue 0!esen'a di1icu-'ades5
='=')'">@. 45 Pone!se a-go di19ci- de
!ea-i;a! o -og!a!5
='=')';. adA5 . s5 Que di1icu-'a u
o,s'acu-i;a5
='=')'@. 45 Di1icu-'a! o,s'acu-i;a!
a-guna ac'i4idad5
='='44'7'. adA5 Di1ici-9si+o +u.
di19ci- de !ea-i;a!5 E6EM( sasalla?a
tuta llanqHay, es +u. di19ci-
'!a,aAa! de noc/e5
S'='$>60. adA5 To'a-+en'e di19ci-5
E6EM( sasapunin ?an ruwayqa, es
+u. di19ci- cons'!ui! e- ca+ino5
='='%'. ad45 Di19ci-+en'e a du!as
0enas di1icu-'osa+en'e5
='='@ ='='@. adA5 Mu. di19ci- e@-
'!e+ada+en'e di1icu-'oso5 E6EM(
sasay sasay qolqe tariy, es +u.
di19ci- encon'!a! dine!o5
='='@>)0;. adA5 . s5 Que 'odo -o 4e .
/ace di19ci- o di1icu-'oso5
='='@')0@. 45 Pone!-o /ace!-o 'odo
di19ci- di1icu-'oso5
S'='@'@. 45 Co+en;a!a 0one!se
di19ci- di1icu-'oso5
='='@"')'@. 45 Pone!se a-go di19ci-
sin !a;n a-guna5
='=0. s5 A.uno 0!i4acin de a-i+en'o
o ,e,ida en 1o!+a 'e+0o!a-5
='=0)0;. adA5 . s5 Que o!dena e-
a.uno> 3ue 0!i4a a-i+en'acin a
a-guien5 SIN[N( c/Jac/ac/i35
='=0)0@. 45 P!i4a! a a-guien de-
a-i+en'o necesa!io5
='=0">@. 45 A.una! 0!i4a!se de -os
a-i+en'os5
='=0;. adA5 . s5 A.unado!> 3ue a.una o
se 0!i4a de- a-i+en'o necesa!io5
='=0=;'. adA5 Que se /a so+e'ido a-
a.uno 3ue /a deAado de a-i-
+en'a!se5
='=0@. 75 A.una! 0!i4a!se de -os
a-i+en'os o ,e,idas5
='=0@04'. s5 A.uno cons'an'e> 0!i-
4acin 0!o-ongada de a-i+en'os5
='=">. adA5 75 SATRHU5
='=">@'@. 45 75 SATRHUHAH5
='%">. adA5 Vs0e!o /i!su'o ce!doso5
SIN[N( sasS/u5 9cP saSsu5
='%">@'@. 45 To+a!se 2s0e!o
/i!su'o ce!doso5 SIN[N( sasS/u-
.a.5
='%<:. s5 75 COCHA PATO5
='%>60. s5 75 SAMANI5
='%!0. s5 75 WINA5
='%!0)0">;. adA5 . s5 Que 0e!+i'e o
su1!e -a in'!oduccin o inc!us-
'acin de a-go5
='%!0)0">@. 45 Pe!+i'i! o su1!i! -a
in'!oduccin o inc!us'acin de
a-go en s9 +is+o5
='%!0)0;. adA5 . s5 Que /ace o 0e!+i'e
+e'e! in'!oduci! inse!'a!
enc/u1a! encaAa! inc!us'a! a-go5
='%!0)0@. 45 Hace! o +anda! +e'e!
in'!oduci! inc!us'a! enc/u1a!
a-go5
='%!0">;. adA5 . s5 Que se in'!oduce
3ue se +e'e5 ZZ !igdo& Que se
en'!o+e'e en a-go5 SIN[N( Mina-
Su35
='%!0">@. 45 Me'e!se in'!oduci!se
a-go5 ZZ !igdo& En'!o+e'e!se en
a-go> en'!a! a donde no se de,e5
SIN[N( MinaSu.5
='%!06'. s5 Ins'!u+en'o o,Ae'o 3ue
si!4e 0a!a in'!oduci! in.ec'a!
e+,u'i! +e'e!5
='%!06'">@. 45 Me'e!se o in'!oduci!se
+u'ua+en'e5
='%!0$'. s5 Re0aAe de -os 'ec/os de
0aAa5
='%!0$'">;. adA5 In'!uso en'!o+e'ido5
EolP sa'Jinc/u0a5
='%!0$'">@. 45 Me'e!se 0o!1iada-
+en'e> es1o!;a!se 0o! in'!oduci!se
a donde no se de,e> en'!o+e'e!se
en a-go5 SIN[N( susS/a0aSu.5
='%!0$'@. 45 Re0aAa! -os 'ec/os de
0aAa5 E6EM( wasiyta satHipay as0*a
ic*uwan, !e0aAa +i casa con
,as'an'e 0aAa5
='%!0$'@'@. 45 Me'e! in'!oduci!
inc!us'a! !e0e'ida+en'e5
='%!0;. adA5 . s5 Inc!us'ado! +e'edo!
in'!oducido!5 ZZ NEOL5 Enc/u1ados5
='%!0<'@'@. 45 Queda!se c-a4ado
inc!us'ado enc/u1ado una cosa en
o'!a5 ZZ !igdo& Pe!+anece! en un
so-o si'io sin sa-i!5 ZZ 75
SUSRHURAHAH5
='%!0<$'<0@. 45 Me'e! inc!us'a!
encaAa! 4io-en'a . de1ini'i4a-
nien'e5
='%!0@. 45 Me'e! in'!oduci! encaAa!
inse!'a!5 ZZ NEOL5 Enc/u1a!5
='%!0@"')'@. 45 Me'e! in'!odu-
ci! encaAa! enc/u1a! !ei'e!ada-
+en'e5
='%!0@">">@. 45 In'!oduci!se en'!a! a
donde no de,e en 1o!+a 0o!1iada
disi+u-ada . con +uc/a
de-icade;a5
='%!0@">@. 45 Me'e! in'!oduci! a-go
en o'!a cosa con cuidado .
de-icada+en'e5 ZZ NEOL5 Enc/u1a!
con cuidado . de-icada+en'e5 ZZ 75
SUSRHAPARUH5
='?'. s5 Ma'!i+onio casa+ien'o
en-ace ,odas5 ArgP 9cP sa/ua5
='?'6'=;' %!';'6'">@. s5 Nuris&
NEOL5 Di4o!cio a,so-u'o> diso-
-ucin de- 49ncu-o +a'!i+onia-5
S'?'=0<'@. s5 ,eog& Pico ne4ado
Aun'o a- Pi'usi!a. en -a 0!o4incia .
dis'!i'o de Ca-ca Qos3o Pe!"5 ZZ
9tno*ist& )!u0o :'nico a,o!igen
uno de -os nue4e 3ue /a,i'a!on e-
4a--e de- Qos3o 0!i+i'i4o5 ?ue!on
so+e'idos 0o! -a con1ede!acin
+u-'i:'nica 3/esMa -ide!ada 0o! e-
InSa Man3o Q/a0a3 . su es0osa
Ma+a O3--o5 Ha,i'a,an e- -uga!
donde -os inSas cons'!u.e!on -uego
e- Te+0-o de- So- o Qo!iSanc/a
ac'ua- 'e+0-o de San'o Do+ingo .
0a!'e o!ien'a- en -a ciudad de-
Qos3o5
='?'=;'. s5 Nuris& NEOL5 Casado
casada5 SIN[N( Ma!+i.o35 E6EM(
sawasqawarmin 0an0i, e!es +uAe!
casada5
='?'=;' ;'44'<0@. s5 Nuris& N EOL5
Pa!'ida de +a'!i+onio5
='?'=;' ;'<0 ?0")!>@ ##" ### ='@'$'">;
='?'=;' ;'<0 ?0")!>@. s5 Nuris&
NEOL5 A,andono de- 4a!n casado
e /iAos5
='?'=;' ?'<50 ?0")!>@. s5 Nuris&
NEOL5 A,andono de -a +uAe!
casada e /iAos5
='?'=;' ?'=0 ?0")!>@. s5 Nuris&
NEOL5 A,andono de /oga!5
='?'@. 45 Nuris& NEOL5 Con'!ae!
+a'!i+onio5 SIN[N( .ananc/aSu.5
='?)!>. adA5 EnoAado ai!oso en-
1adado !a,ioso5 ZZ Mu. 0!on'o a
enoAa!se a en1ada!se5
='?)!>@. 45 EnoAa!se ai!a!se en-
1ada!se5
='?"'. s5 *u!-a +o1a ,e1a dia'!i,a5
SIN[N( 3e3o5
='?"')0">;. s5 75 QEQOCHIRUQ5
='?"')0">@. 45 75 QEQOCHIRUH5
='?"';. adA5 . s5 *u!-n 3ue /ace
+o1a o ,u!-a5 E6EM( ama sinc*i
saw0aqTuna 0ayc*u, no seas un
/o+,!e 'an ,u!-n5
='6"'@. 45 *u!-a!se ,e1a! /ace!
+o1a de a-guna cosa5
='?">. s5 Eot& F/am+ucas peruviana
'EI&G Sa"co5 De -a 1a+i-ia
ca0!i1o-i2ceas5 V!,o- de /oAas
co+0ues'as ase!!adas 1!u'o en
!aci+o de co-o! !oAineg!o 3ue es
e+0-eado en -a a-i+en'acin
co+o un ag!ada,-e du-ce5
Bed&Jol0& Se u'i-i;an -as 1-o!es
en 1o!+a de ca'a0-as+a 0a!a
a-i4ia! e- do-o! de +ue-as5
Ta+,i:n se u'i-i;a sus 1!u'os 0a!a
cu!a! -os !es1!9os5 SIN[N( !a.an
-a.an5
='?"!'. adA5 75 SAWQJA5 saMna5 s5
A-+o/ada ca,e;a- ca,ece!a de -a
ca+a5
='?6')0@. 45 Hace! o +anda! co-
-oca! -a a-+o/ada o ca,e;a- de,aAo
de -a ca,e;a5
='?6'">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue se
co-oca -a a-+o/ada5
='?6'">@. 45 Aco+oda!se -a a--
+o/ada o e- ca,e;a- de,aAo de -a
ca,e;a a- !ec-ina!se5
='?6';. adA5 . s5 Que co-oca -a a--
+o/ada o ca,e;a- de,aAo de -a
ca,e;a5
='?6'@. 45 Co-oca! -a a-+o/ada o e-
ca,e;a- de,aAo de -a ca,e;a5
='?;';'. adA5 . s5 75 PJOLQACHIQ5
='?;!'. adA5 A-i+en'os de di19ci-
coccin '!a'2ndose de ca!nes .
'u,:!cu-os5 E6EM( sawqHa ayc*ata
0uc*umuy, co!'a -a ca!ne de di19ci-
coccin5 SIN[N( saMSJa5
='?;!' "'@. s5 Resis'encia a -a
coccin5
='?;!'6)>. adA5 75 HATUNRARAH5
='?;!'@';. adA5 . s5 A-i+en'os co+o
ca!nes . 'u,:!cu-os 3ue se 'o!nan
!eacios a -a coccin5 E6EM( ama
rantiyc*u sawqHayaq papata, no
co+0!es -a 0a0a de di19ci- coccin5
='?;!'@'@. 45 Con4e!'i!se a-g"n
a-i+en'o !eacio a -a coccin5
='?=-. s5 Eot& F/ali: c*ilensis Bol&G
NEOL5 De -a 1a+i-ia sa-ic2ceas de
g!an es'a'u!a . 0!esencia de
+ade!a +u. ,uena 0a!a
cons'!ucciones . co+o co+,us-
'i,-e5 Se cu-'i4a en 0a!3ues .
a-a+edas5 Bed&Jol0& Se u'i-i;a e-
0o-4o de -a co+,us'in de -a
co!'e;a en -a cu!acin de -as
"-ce!as gang!enosas de,ido a -a
sa-icina 3ue con'iene5 SIN[N(
saMsi5
S'?=-<:. s5 9tno*ist& Te!ce!a MaSa
de- segundo se3Je Pa.an de- sec'o!
Qo--asu.u5 Es'a,a a ca!go de-
a.--u HaMa.ni5 E!a una c/ac!a en
-a cua- en 'ie+0o de sie+,!a e-
InSa '!a,aAa,a5 Es'a,a asignada a-
Te+0-o de- So- urin, o sea a-
Qori0anc*a& Se -e o1!ec9a con
g!andes ce!e+onias 0-a'a o!o .
niBos5 ZZ 75 QOLQAPATA5
='?=0. s5 75 SAWSE5
='@'. s5 'ist& Mi'ad de a!!i,a o de
a,aAo +i'ad de!ec/a o i;3uie!da
en -a o!gani;acin dua- dia+e'!a-
andina5 E6EM( urin saya, +i'ad
in1e!io!5 ZZ Ta+aBo o a-'u!a de
o,Ae'os en 0osicin 4e!'ica-5 ZZ Ta--a
o 0one de 0e!sonas . ani+a-es
0ues'os de 0ie5
='@' ='@'. s5 Eot& F1cnot*era
multicaulis -& et $&G P-an'a de -a
1a+i-ia de -as 4e!,en2ceas
u'i-i;ada en -a +edicina case!a5 ZZ
adA5 Posicin de 0ie de +uc/as
0e!sonas o ani+a-es a- +is+o
'ie+0o5
='@')0;. adA5 . s5 Que e!ige o co-oca
a-guna cosa en 0osicin 4e!'ica-5 ZZ
Que de'iene -a +a!-
c/a de a-g"n o,Ae'o en +o4i+ien'o5 ZZ
Que /ace asis'i! a- '!a,aAo a o'!as
0e!sonas5
='@')0@. 45 Manda! 0one!se de 0ie a
una 0e!sona o ani+a-5 ZZ Co-oca!
e!guido . en 0osicin 4e!'ica-
a-g"n o,Ae'o5 ZZ Hace! 0a!a! de'ene!
a-guna 0e!sona ani+a- o cosa en
+o4i+ien'o5 ZZ Hace! asis'i! a-
'!a,aAo5
='@'">. s5 Si'io o -uga! des'inado 0a!a
de'ene!se o es'aciona!se5 SIN[N(
sa.ana5
='@'">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue se
+an'iene de 0ie en e- '!a,aAo sin
-a,o!a!5 ZZ Pe!sona 3ue asis'e a-
'!a,aAo5 ZZ !am& Pe!sona 3ue sa-e en
de1ensa de a-guien en un con1-ic'o5
='@'">@. 45 Pe!+anece! de 0ie en e-
'!a,aAo 0o! cansancio o 1-oAe!a sin
-a,o!a!5 ZZ De'ene!se en -a +a!c/a5 ZZ
!am& Sa-i! en de1ensa de a-guien en
un con1-ic'o5 SIN[N( sa.a0aSu.5
='@'6'. s5 Pa!ade!o 0osada 0os'a o
-uga! des'inado 0a!a de'ene!se5
SIN[N( sa.aSu5 ZZ 9cP Enca,!i'a!5 F
De'ene!5 F Pa!cia-i;a!5 F Co+0ensa!5
ZZ 75 SAHARU5
='@'6'@'@. 45 Tene! deseos de 0one!se
de 0ie5 ZZ Desea! 4i4a+en'e o 'ene!
ansias de de'ene!se es'ando en
+a!c/a o en cua-3uie! ac'i4idad5
='@'$'">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
de1iende a o'!a o se 0one a- -ado
de- 3ue es'2 en con1-ic'o5
='@'$'">@ ##& ##' ='@6'%'
='@'$'">@. 45 Pone!se a- -ado de-
3ue es'2 en con1-ic'o5 ZZ 75
SARARUH5
='@'$'@';. adA5 . s5 Que se +an-
'iene de 0ie 0!o-ongada+en'e
an'e o'!a 0e!sona5 SIN[N( Sa+a-
.o5 ZZ $e&AyaP Ma.o!do+o5
='@'$'@'@. 45 Man'ene!se de 0ie en
1o!+a 0!o-ongada an'e o'!a
0e!sona
S'@';. s5 Arqueol& F$o+laci#n mitad
o que se levantaG& ConAun'o
a!3ueo-gico u,icado a EPP$
+5s5n5+5 Es'2 con1o!+ado 0o! DN
!ecin'os de 1o!+a !ec'angu-a!
asen'ado en -a 0a!'e in'e!+edia
de- ce!!o5 Con'iguo a :s'e /a. un
0e3ueBo g!u0o a!3ueo-gico
cons'i'uido 0o! E !ecin'os de -a
+is+a 1ac'u!a inSa5 Asi+is+o
'iene +u!os de con'encin
cana-es e'c5
='@';. adA5 E!guido e+0inado5 ZZ Pa-
!ado de'enido in+4i-5 ZZ Con-
cu!!en'e asis'en'e a a-g"n g!u0o5
='@'; ='@';. adA5 P!esu+ido 1a'uo
Aac'ancioso 4ano u1ano5 E6EM(
sayaq sayaqmi purin0i, de,es
ca+ina! u1ano5
='@';-. s5 !am& Pa!'ida!io adic'o
co!!e-igiona!io co+0aBe!o5
='@'<'@'@. 45 Man'ene!se de 0ie
0!o-ongada+en'e . sin !a;n5
='@'<0)0">@. 45 75 HATAR6CHIRUH5
='@'<0)0;. adA5 75 HATAR6CHIQ5
='@'<0)0@. 45 Hace! 3ue una 0e!sona
se 0onga de 0ie 3ue se
-e4an'e5 ZZ Manda! -e4an'a!se de
-a ca+a o es'ando descansando5 ZZ
Su,-e4a!se -e4an'a!se en a!+as5
ZZ Hace! e!gui! o 0one! en
0osicin 4e!'ica- a-guna cosa5 ZZ
E+0e;a! a edi1ica! una cons-
'!uccin5 ZZ Hace! 3ue -os '!a,a-
Aado!es se -e4an'en 0a!a con'i-
nua! e- '!a,aAo5
='@'<0;. adA5 . s5 75 HATARIQ5
='@'<0@. 45 75 TIRNUH5
='@'<$'<0@. 45 Pa!a-i;a!se o de-
'ene!se !e0en'ina+en'e en una
ac'i4idad o +a!c/a5
='@'<;')0@. 45 Pone! de 0ie a una
0e!sona o ani+a-5 ZZ Co-oca!
e!ec'o una cosa5 ZZ De'ene! ines-
0e!ada+en'e a-g"n o,Ae'o en
+a!c/a o +o4i+ien'o5
='@'<;'<0)0@. 45 Pone! de 0ie a
0e!sona o ani+a-es !e0e'ida-
+en'e o 0o! ,!e4e 'ie+0o5 ZZ Ha-
ce! de'ene! a 0e!sonas o ani+a-
-es 3ue se encuen'!an en +a!c/a
o +o4i+ien'o5
='@'<;'<0@. 45 Pa!a-i;a!se si+u--
'2nea+en'e 0e!sonas ani+a-es o
cosas 3ue es'a,an en +o4i-
+ien'o o ac'i4idad5
='@'<;:@. 45 Pa!a-i;a!se in'e+-
0es'i4a+en'e en un +o4i+ien'o
+a!c/a o ac'i4idad5 ZZ Pone!se de
0ie 0o! un ins'an'e5
='@'@. s5 A-'u!a 'a--a es'a'u!a de
0e!sonas o ani+a-es5 ZZ 45 Man-
'ene!se de 0ie5 ZZ De'ene!se en -a
+a!c/a o +o4i+ien'o5 ZZ Concu-
!!i! asis'i! a un '!a,aAo o a un
ac'o de'e!+inado5
='@'@"')0@. 45 Pone! a-guna cosa en
0osicin 4e!'ica- . con +uc/o
cuidado5
='@'@">@. 45 Pone!se de 0ie e!gui!se
so-e+ne+en'e5
='@'@=0@. 45 Aco+0aBa! en -a
concu!!encia o asis'encia a una
!eunin o '!a,aAo5
='@"!>. s5 Cansancio 1a'iga dis-
+inucin de -as 1ue!;as 19sicas o
+en'a-es5 ArgP 9cP sa.Su5
='@"!>)0">;. adA5 . s5 Que ocasiona
cansancio o 1a'iga5
='@"!>)0">@. 45 Causa! o +o'i4a!
cansancio o 1a'iga5 ZZ !igdo& Causa!
a,u!!i+ien'o o +o-es'ia5
='@"!>)0;. adA5 . s5 Que /ace 1a'iga!
cansa! e@'enua! -as 1ue!;as 19sicas
o +en'a-es5
='@"!>)0@. 45 Hace! cansa! causa!
1a'iga5 SIN[N( 0isi0ac/i.5
='@"!>6'. adA5 . s5 Ac'i4idad o
'!a,aAo 3ue se ca!ac'e!i;a 0o!
ocasiona! cansancio o 1a'iga5
E6EM( say0Huna llan0Hay, '!a,aAo
1a'igoso 3ue 0!oduce cansancio5
='@"!>6'@'@. 45 Sen'i! s9n'o+as de
cansancio5 ZZ Co+en;a!a sen'i!
1a'iga5
='@"!>;. adA5 . s5 Que se cansa o
1a'iga5 SIN[N( 0isi0a35
='@"!><'@'@. 45 Sen'i!se 0!o-on-
gada+en'e cansado . -a@ado 0o!
e1ec'o de un '!a,aAo in'enso5
='@"!><0)0@. 45 Ocasiona! un -ige!o
cansancio una 1a'iga +esu!ada5
='@"!><0">@. 45 Sen'i! un -ige!o
cansancio en '!a,aAos sua4es5
='@"!><0@. 45 E+0e;a! a sen'i!
cansancio o 1a'iga5
='@"!><;:@. 45 Sen'i! cansancio o
1a'iga 0!on'a e in'ensa+en'e5
='@"!><$'<0@. 45 L-ega! /as'a e-
cansancio su+o5 ?a'iga!se /as'a
-o "-'i+o5
='@"!>=;'. adA5 Cansado 1a'igado
e@'enuado de 1ue!;as5
='@"!>@. 45 Cansa!se 1a'iga!se5 ZZ
Has'ia!se a,u!!i!se 0o! e- can-
sancio5 SIN[N( +ac/i'aSu.5
='@"!>@"')'@. 45 Sen'i! 1!ecuen-
'e+en'e o +uc/as 4eces a-go de
cansancio5
='@"!>@"')0@. 45 Hace! cansa! a
o'!o en 1o!+a e@'!e+ada5
='@"!>@">@. 45 E@0e!i+en'a! can-
sancio e@cesi4o en un '!a,aAo
!udo5
S'@44'. s5 ,eog& Dis'!i'o de -a 0!o-
4incia de- Qos3o u,icado a DN
S+s5 de -a ciudad ca0i'a- con L%P
/a,i'an'es en DLND5 ZZ Dis'!i'o de -a
0!o4incia de La Unin de-
de0a!'a+en'o de A!e3ui0a Pe!"
con NPN /a,i'an'es en DLND5
='@44'. s5 Eot& FJestuca dic*oclada
$ilgerG P-an'a 1o!!aAe!a de- g:ne!o
1es'uca 3ue c!ece en ga4i--as .
ca!ac'e!i;a a de'e!+inadas 1-o!as>
si!4e 0a!a -a a-i+en'acin de-
ganado 4acuno -ana! . ca+:-idos5
='@6'%'. s5 Jol0& M2sca!a ca!e'a
='@6'%' <>6' ##( ##) =-;')0">;
an'i1a;5 SIN[N( Ma3o--o5 ZZ Dan;a
de en+asca!ados5
='@6'%' <>6'. s5 Jol0& Dan;a!9n
en+asca!ado5
='@6'%')0;. adA5 . s5 Que co-oca -a
ca!e'a o +2sca!a5
='@6'%')0@. 45 En+asca!a! dis-
1!a;a! con ca!e'a o an'i1a; a o'!as
0e!sonas5
='@6'%'">@. 45 En+asca!a!se cu-
,!i!se -a ca!a con ca!e'a o +2s-
ca!a5
='@6'%';. adA5 . s5 En+asca!ado!
3ue co-oca a o'!o -a ca!e'a o an-
'i1a;5
='@6'%'=;'. adA5 En+asca!ado o 3ue
'iene cu,ie!'a -a ca!a con ca!e'a o
+2sca!a5
='@6'%'@. 45 Dan;a! con +2sca!a o
ca!e'a5
='@<0. s5 Eot& F;icotiana sp&G Ta,aco
si-4es'!e5 De -a 1a+i-ia de -as so-
-an2ceas5 P-an'a /e!,2cea de 'a--o
e!guido /oAas sen'adas 1-o!es
0en'2+e!as a+a!i--o^4e!dosas5
Posee -a nico'ina 3ue es un
a-ca-oide5
S'@<0 K'6)'. s5 9tno*ist& FEarrio
del ta+acoG& Te!ce! ,a!!io 1o!+a-
do 0o! e- 0!i+e! InSa Man3o
Q/a0a3 a- a!!i,a! a- an'iguo
4a--e de- Qos3o en e- sig-o CIII
d5C5 Es'u4o u,icado en -as ce!-
can9as de -a ac'ua- P-a;a de A!-
+as o HaMSa.0a'a5
S'@<0 T>$'; I6"'. s5 'ist& HiAo de
Man3o InSa Hu0anSi . de -a
Qo.a S/iMi C/in0o O3--o
nacido en D%EG aBo de -a 1unda-
cin es0aBo-a de- Qos3o5 Se ciBe
-a mas0aypac*a de- !einado de
Wi--Sa0an0a +u. Ao4en a -os DO
aBos de edad cons'i'u.:ndose en
e- segundo InSa a -a --egada de
-os es0aBo-es5 T!a'a de ,usca! -a
a!+on9a con -os eu!o0eos 4ia-
Aando sucesi4a+en'e a- Qos3o .
Li+a en D%%P . ace0'ando se!
,au'i;ado en -a !e-igin ca'-ica
en D%%N5 Des0u:s 3ue se +an-
'u4o en e- !educ'o de Wi---
Sa0an0a o 7i-ca,a+,a +u!i en
HuSa. en -%O$5
='@<0%>. s5 Ciga!!o5 HoAas de 'a,aco
en4ue-'as 0a!a 1u+a!5
='@?'. s5 Arq& Co-u+na 0i-a!5 ZZ Hi-
'o +oAn seBa- de -inde!o5
SIN[N( /a!25 ZZ P-an'a dec!eci-
+ien'o e!ec'o5
='@?'@ ='@?')'@. 45 Co-oca!
co-u+nas o 0i-a!es5 ZZ Hace! /i'os
en e- ca+0o en 1o!+a de
/o+,!es con 0ied!as 3ue seBa-
-an -os +oAones o -inde!os5
S'@?0%-. s5 ,eog& Ma0a5 ZZ Arqueol&
?a+oso 0e'!og-i1o o !oca 'a--ada
de g!andes 0!o0o!ciones 3ue se-
g"n o0iniones 4a-ede!as es e-
+a0a de- TaMan'insu.u5 Cono-
cido co+o -a $iedra de /aywite,
se encuen'!a en e- dis'!i'o de Cu-
!a/uasi 0!o4incia de A,anca.
de0a!'a+en'o de A0u!9+ac
Pe!"5
=-4;-. s5 75 SILLRU5
=-4;-6;'. adA5 75 SILLRUSQA5
=-4;:. =. 75 HALLPJI5
=-4;:)0@. 45 75 HALLPJICHIH5
=-4;:">@. 45 75 HALLPJIRUH5
=-4;:;. adA5 . s5 75 HALLPJIQ5
=-4;:@. 45 75 HALLPJIH5 SILLRU H5
S-6;'. s5 ,eog& F;ari"K5 Ce!!o a-'o
3ue do+ina -a 0a!'e N de -a ciu-
dad de- Qos3o5 Se ca!ac'e!i;a 0o!
'ene! 1o!+a de una na!i; 4is'a de
0e!1i-5 Es +u. conocido 0o! se!
e- indicado! de --u4ias cuando
es'2 nu,-ado5
=-6;'. s5 Anat& Na!i;5 ZZ Residuo o
4es'igio de -a g-u+a de +a9; 3ue
se inse!'a en e- +a!-o5 $e&AyaP
sinSa5 9cP singa5
=-6;' =-6;'. adA5 Re-a'i4o a -as
a!is'as . 0un'as so,!esa-ien'es de
-os ce!!os . o'!os o,Ae'os5
=-6;'4:. adA5 . s5 Na!ign5 Que 'iene
-a na!i; +u. g!ande5 SIN[N( sen-
3asa0a5 E6EM( 0uraq waway0i
senqalo, 'u /iAo +a.o! es na!i-
gn5
=-6;'6'@. 45 Qui'a! e- 4:!'ice esca-
+oso de -os g!anos de +a9;5 SI-
N[N( sen3ane.5 E6EM( senqanay
paraqay sarata, 3ui'a -a g-u+a o
4:!'ice esca+oso de- +a9;
,-anco5
=-6;'6$'. ad45 !am& Po! -a 0a!'e de
-a na!i; Igene!a-+en'e con !e1e-
!encia a ca9dasK5
=-6;'<'@'@. 45 !igdo& So,!esa-i! una
0un'a o a!is'a a se+eAan;a de
una na!i;5
=-6;'='$'. adA5 75 SENQALO5
=-6;'@';. adA5 O,Ae'o 3ue ad3uie!e
1o!+a de na!i;5
=-6;'@'@. 45 To+a! -a 1o!+a de
na!i;5
=-6;'@:;. adA5 . s5 Pe!sona o ani+a-
3ue es'2 do'ado de na!i;5
=-6;:<')'. s5 Eot& FAmarant*us
caudatusG5 RiMic/a ac/i-a a-
c/is5 De -a 1a+i-ia de -as a+a-
!an'2ceas +u. u'i-i;ado en -a
a-i+en'acin5
=-6;!'. s5 In/a-acin de gases o
-93uido 0o! -as 1osas nasa-es5
SIN[N( sen3Ja--i5
=-6;!'">@. 45 So!,e! -93uidos in-
/a-a! gases 0o! -as 1osas nasa-es
/as'a as1i@ia!se5
=-6;!'440. s5 75 SENQJA5
=-6;!'440@. 45 So!,e! -93uidos o in-
/a-a! gases 0o! -as 1osas nasa-es5
=-6;!'$'. s5 La;ada /ec/a de soga
cue!da ca,u.a e'c5 a +ane!a de
,o;a- o A23ui+a5
=-6;!'$'@. 45 Pone! -a;ada de sogas
o cue!das a +ane!a de ,o;a- o
A23ui+a a- /ocico de -os
ani+a-es5
=-6;!'<;:@. 45 So!,e! o in/a-a!
0!on'a . 0!o1unda+en'e a-g"n
-93uido o gas 0o! -as 1osas nasa-
-es5
=-6;!'@. 45 So!,e! o in/a-a! -93uidos
o gases 0o! -as 1osas nasa-es5
=-;'. s5 75 WICHA5
=-;')0">;. adA5 . s5 ?ue!;a 3ue
i+0e-e a ascende!5 ZZ O,Ae'o 3ue
i+0u-sa a -a su,ida o ascenso5 ZZ
Pe!sona 3ue +anda o 0e!+i'e a
=-;')0">@ #&* #&1 =-;?0@')0@
3ue -o /agan su,i!5
=-;')0">@. 45 Pe!+i'i! 3ue -o su-
,an 3ue -o asciendan5
=-;')06'. adA5 . s5 Des'inado a
su,i! o ascende! a0a!'e a-'a5
SIN[N( Mic/ac/ina5 ZZ NEOL5 Me!-
cade!9a . o'!os o,Ae'os des'ina-
dos a su,i! de 0!ecio en 1o!+a
cons'an'e5
=-;')06'">;. adA5 . s5 Pe!sonas
3ue discu'en o a-'e!can en 'onos
di1e!en'es5
=-;')06'">@. 45 A-'e!ca! discu'i!
en'!e dos o +2s 0e!sonas5
=-;')0;. adA5 . s5 Que /ace su,i! o
ascende!5
=-;')0@. 45 E-e4a! a-guna cosa
/as'a cie!'a a-'u!a5 ZZ NEOL5 Hace!
su,i! de 0!ecio a-guna +e!ca-
de!9a5 SIN[N( Mic/ac/i.5 $e&AyaP
siSac/i.5
=-;'">;. adA5 . s5 Ani+a- o 4ege'a-
3ue su,e o '!e0a 0o! ins'in'o o
0o! na'u!a-e;a5 E6EM( seqa0uq
yura, 0-an'a '!e0ado!a5
=-;'">@. s5 Su,i! con a-g"n 1in .
0!o4ec/o 0!o0io5
=-;'5>@. 45 Sa-i! de un +edio 0a!a
su,i! a -a 0a!'e a-'a5 ZZ E+e!ge!
de- agua 0a!a su,i! a- ni4e- de -a
0o;a !9o o -aguna5
=-;'6'. s5 Esca-ina'a g!ade!9a
su,ide!o5 ZZ NEOL5 Ascenso!5 SI-
N[N( Mic/ana5
=-;'6'@'@. 45 Tene! deseos ansias
de su,i! o ascende!5
=-;'$'">@. 45 T!a'a! de su,i! con
+uc/o '!a,aAo . es1ue!;o5
=-;'$'@. s5 Su,i! so,!e -o +is+o o
a- +is+o 'ie+0o !e0e'idas 4eces5
=-;'$'@'@. 45 Su,i! !ei'e!adas 4eces
a un so-o -uga!5
=-;';. adA5 . s5 Que su,e 3ue as-
ciende 3ue '!e0a5
=-;'<0)0@. 45 Hace! su,i! o e-e4a!
a-go 4io-en'a+en'e5 ZZ NEOL( Ha-
ce! su,i! de 0!ecio -as +e!cade-
!9as in'e+0es'i4a+en'e5
=-;'<0$>@. 45 Su,i! 0oco a0oco e-e-
4a!se g!adua-+en'e5
=-;'<;'<0@. 45 Su,i! consecu'i-
4a+en'e a 4a!ias 0a!'es a-'as5 E-
6EM( seqarqariy *atun orqo0u-
naman, su,e a -os ce!!os a-'os5
=-;'<;:@. 45 Su,i! a0!esu!ada+en'e5
ZZ Su,i! '!e0ando5 SIN[N(
Mic/a!3o.5
=-;'@. 45 Su,i! ascende! e-e4a!se5 ZZ
Agri& Cu-+ina! o 'e!+ina! un
'!a,aAo ag!9co-a5 ZZ s5 T!a,aAo en
co+0e'encia en 1aenas ag!9-
co-as es0ecia-+en'e con -a
c*a0itaqlla, con -a 0a!'ici0acin
de +uAe!es5
=-;'@'$>@. 45 75 SEQAHRAPUH5
=-;'@"')'@. 45 Su,i! !e0e'idas
4eces . /as'a sin ninguna !a;n5
=-;'@"')0@. 45 !am& L-e4a!se a--
guna cosa 0a!a s95
=-;'@"'$>@. 45 !am& A-eAa!se !e-
'i!a!se i!se -eAos5 SIN[N( se3a.a-
0u. !i0u.5
=-;'@">@. 45 !am& A-eAa!se de un
-uga! se0a!a!se de a-guien de
0!isa5
=-;'@44' =-;'@. 45 Su,i! 4ana+en'e
sin ning"n 0!o4ec/o5
=-;'@=0@. 45 A.uda! a su,i! a o'!o5
=-;-@'@. 45 *aAa! de g!ado -a c/ic/a5
=-;44'@. 45 Desco!'e;a! -as caBas5
SIN[N( sinS/a.5
=-;:44:. s5 75 CHJEQOLLO5
=-;<'. s5 $at& E4acuacin
in'es'ina- en e- /o+,!e . en -os
ani+a-es ocasionando e-
ade-ga;a+ien'o de- cue!0o5
=-;<'">@. 45 $at& Ade-ga;a! a
causa de un +a- dia!!eico5
=-;<';. s5 $at& Ma- dia!!eico 3ue
ade-ga;a a /o+,!es . ani+a-es5
=-;<'@. 45 $at& P!oduci! e- ade--
ga;a+ien'o 0o! e- +a- dia!!eico
en -os /o+,!es . ani+a-es5 ZZ EolP
La4a'i4a5
=-;=-. s5 Esco;o! co+e;n 0!u!i'o5 ZZ
!am& Pe!sona in3uie'a in'!an-
3ui-a ne!4iosa5 SIN[N( Su--a35
ArgP 9cP siSsi5
=-;=- :6;:@. s5 Bed& Rasca !asca5
En1e!+edad cu'2nea con ,as'an'e
esco;o!5
=-;=-;. adA5 . s5 P!u!i'o> 3ue escuece
3ue da co+e;n5
=-;=-<0. s5 Esco;o! o co+e;n +o-
+en'2neo . -e4e5
=-;=-<044'. s5 Bed& Toda en1e!+edad
cu'2nea ca!ac'e!i;ada 0o! cie!'o
esco;o!5 ZZ !am& Muc/ac/o o niBo
4i4a!!ac/o in3uie'o 4i4a;5
=-;=-@. 45 Escoce! da! co+e;n
0!u!i'o5
=-;=0)0. s5 75 SEQSICHIH5
=-;=0)0">;. adA5 . s5 Sus'ancia 3ue
0!oduce esco;o! o co+e;n5 ZZ
Pe!sona 3ue su1!e e- esco;o! o
co+e;n5
=-;=-)0">@. 45 $at& Sen'i! esco;o!
0o! a-guna en1e!+edad cu'2nea5
=-;=0)0;. adA5 . s5 Que +o'i4a
esco;o! co+e;n5 SIN[N(
se3sic/i5
=-;=0)0@. 45 P!o4oca! esco;o! o
co+e;n5 ZZ EolP Hace! cos3ui--as5
=-;=0"')'@. 45 75 SEQSIHRACHAH5
=-;=0@"')'@. 45 Sen'i! esco;o! o
co+e;n a-'e!nada+en'e en
dis'in'as 0a!'es de- cue!0o5 SIN[N(
se3siSac/a.5
=-;=0@">@. 45 Escoce! in'ensa .
0!o-ongada+en'e5
=-;?-. adA5 Aguanoso aguado !a-o5
SIN[N( c/i!-i -aMa. -aMa. -e3Me
se3Mi5
=-;?-;. adA5 Susce0'i,-e de agua!se
!a-ea!se5
=-;?0. adA5 75 SEQWE5
=-;?06. adA5 . s5 Pa!'e +2s acuosa de
una diso-ucin5 SIN[N( 3Ja-'i5
=-;?0@. 45 Agua!se o !a-ea!se -a
co+ida es0esa5 SIN[N( se3Mi.a.5
=-;?0@ =-;?0@. adA5 E@'!e+ada+en'e
acuosa o !a-a5
=-;?0@')0;. adA5 . s5 Agen'e o
sus'ancia 3ue 'o+a a-go en
acuosa5
=-;?0@')0@. 45 Con4e!'i! en a-
=-;?0@'; #&2 #& =-;!:6'$';
cuosa a-go 3ue es'2 es0eso5
=-;?0@';. adA5 . s5 Sus'ancia es0esa
3ue 0ie!de su densidad5
=-;?0@'@. 45 7o-4e!se aguanoso una
sus'ancia es0esa5 SIN[N( c/i!-e
-e3Mi.a.5 ZZ 75 SEQWIH5
=-;@'. s5 O!o.a5 Ces'o o dis0osi'i4o
0a!a c!u;a! e- !9o5 SIN[N( Ma!u5
=-;-. s5 Sende!o -9nea +edida de
es0acio /i'os secuencia-es5 SIN[N(
se3e5
=-;!'. adA5 Resis'en'e du!o !ecio
1ue!'e5 E6EM( seqHa ayc*a, ca!ne
+u. du!a ina!!anca,-e5
=-;!' "'@. s5 Resis'encia du!e;a
!eciedu+,!e5
=-;!'@ =-;!'@. adA5 Co+0-e'a+en'e
du!o de+asiado !esis'en'e ina-
!!anca,-e5
=-;!'@'=;'. adA5 Endu!ecido5
=-;!'@'@. 45 E+0e;a! a 'o!na!se o
con4e!'i!se a-go en !esis'en'e !ecio
e ina!!anca,-e5 ZZ 7o-4e!se
!esis'en'e du!o !ecio 1ue!'e5
=-;!-. s5 )a!a,a'o !asgos con -9neas
a+o!1as5 ZZ NEOL5 R",!ica de una
1i!+a5 ZZ )!a19a -e'!a de- a-1a,e'o5
SIN[N( 3e-3a5 ZZ 6o!a /e!4ida 0o!
segunda 4e; en -a e-a,o!acin de -a
c/ic/a de donde !esu-'a una
c/ic/a +u. ,aAa5 ZZ Pa!ce-a de
'e!!eno a!a,-e gene!a-+en'e de un
lupu, +a!cada 0o! ,o!des +aci;os
de 'ie!!a5 SIN[N( se3/e ZZ 9tno*ist&
En 'ie+0o de -os inSas 0!o,a-
,-e+en'e a 0a!'i! de- InSa Pa-
c/aSu'e3 IDGEN^DGODK seg"n in-
1o!+aciones c!on9s'icas . o'!os
docu+en'os 3ue es'2n siendo
con1i!+ados a!3ueo-gica+en'e
-a ciudad de- Qos3o 1ue di4idida
en una dua-idad dia+e'!a- en
ni4e-es . Ae!a!3u9as 4e!'ica-es .
/o!i;on'a-es> 'artan Qosqo o
0a!'e +edia su0e!io! . @rin
Qosqo o 0a!'e +edia in1e!io! de-
Qos3o5 A su 4e; cada sec'o! es-
'a,a di4idido en dos su,sec'o!es(
allaw0a o de!ec/a e ic*o o i;-
3uie!da5 Es'a di4isin co!!es-
0ond9a a -as cua'!o 0a!cia-idades o
suyus de -a ciudad de-i+i'ados
0o! -os cua'!o ca+inos !ea-es o
Q*apaq Zan, 3ue 0a!'9an de-
Qos3o de 'a- 1o!+a 3ue !e0!e-
sen'a,an e- TaMan'insu.u en una
esca-a 0e3ueBa5 En un !adio de
+2s de 4ein'e Si-+e'!os a -a
!edonda de- Qos3o 'eniendo
co+o n"c-eo e- Qori0anc*a
ITe+0-o de- So-K -a ciudad es'a,a
con1o!+ada 0o! +2s de E%$
MaSas o ado!a'o!ios en -as cua'!o
0a!cia-idades u,icados en seqHesP
-9neas o /i'os secuencia-es
Ae!a!3ui;ados en Qollana o
P!inci0a-> $ayan o secunda!io .
Iayao o de o!igen -os +is+os
3ue es'u4ie!on a ca!go de
0a!cia-idades a.--us . 1a+i-ias
!ea-es opana0as de -a ciudad de-
Qos3o5 Es'os ado!a'o!ios es'a,an
dis'!i,uidos de -a siguien'e
+ane!a( C/inc/a.su.u con L
se3Jes . N% MaSas> An'isu.u con L
se3Jes . ON MaSas> Qo--asu.u con
L se3Jes . N% MaSas> .
Qon'isu.ucon DG se3Jes . N$
MaSas /aciendo un 'o'a- de GD
se3Jes con E#E MaSas> ade+2s
/a,9a G MaSas sin u,icacin
0!ecisa en -os se3Jes> 0e!o
co!!es0ond9an a -a 0a!cia-idad de-
C/inc/a.su.u5 Es'as se su+a,an
a- n"+e!o de MaSas en gene!a-
0ese a no es'a! no+,!adas5 En
su+a -os ado!a'o!ios de -a
Ciudad de- Qos3o e!an +2s de
E%$ 0o! -o 3ue se -e deno+ina,a
'a+,i:n e- 9spacio /agrado del
Qosqo& Seg"n in1o!+an -os
c!onis'as Po-o de Ondega!do
C!is',a- Mo-ina el .usque?o,
*e!na,: Co,o Ped!o Cie;a de
Len . o'!os es'as MaSas e!an de
na'u!a-e;a . 1unciones di4e!sas
desde 0ied!as +anan'es 0a-acios
e'c5
=-;!- =-;!-. adA5 Su0e!1icie 3ue
con'iene ga!a,a'os o -9neas
a+o!1as5
=-;!-)'@. 45 I+0!i+i! ga!a,a'os o
-9neas a+o!1as5
=-;!-)0@. 45 Manda! ga!a,a'ea! en
0a0e-es o en o,Ae'os 0-anos5
=-;!-6'. s5 Pun;n u o'!o ins'!u-
+en'o Ico+o -20i; -a0ice!o 'i-
!a-9neas e'c5K 0a!a ga!a,a'ea!
!a.a! o !u,!ica!5 SIN[N( 3e-3ana5
=-;!-6$'. s5 75 NIWA5
=-;!-$'@. 45 7o-4e! a ga!a,a'ea! o
!u,!ica!5
=-;!-;. adA5 . s5 )a!a,a'eado!
!u,!icado!5 SIN[N( 3e-3a35
=-;!-@. 45 )a!a,a'ea! '!a;a! -9neas
a+o!1as5 ZZ NEOL5 Ru,!ica! -a
1i!+a5
=-;!-@"')'@. 45 )a!a,a'ea! 0o!
a3u9 . 0o! a--a una . o'!a 4e;5
=-;!-@=0@. 45 A.uda! a ga!a,a'ea! en
0a0e-es o en o,Ae'os 0-anos5 ZZ
NEOL5 A.uda! a !u,!ica! -a 1i!-
+a5
=-;!:. s5 Sanda-ia 0a!a 'e+0o!ada
de --u4ias5 I65L5O5M5K5 ZZ A+a!!a o
nudo indesa'a,-e5 SIN[N(
/a!aMa5 ZZ adA5 Picado de 4i!ue-a
,o!!ado 1ie!o5
=-;!: "'@. s5 Cua-idad de- !os'!o de
se! 0icado de 4i!ue-a5
=-;!:)0;. adA5 . s5 Que /ace o
+anda a/o!ca!5
=-;!:)0@. 45 Hace! o +anda! a-
/o!ca!5 E6EM( alqoy0ita seqo-
c*iy, /a; a/o!ca! a 'u 0e!!o5
=-;!:">;. adA5 . s5 Que se suicida
a/o!c2ndose o es'!angu-2ndose5
ZZ Nudo o a+a!!e 3ue se 4ue-4e
indesa'a,-e5
=-;!:">@. 45 A/o!ca!se o es'!an-
gu-a!se5 SIN[N( /a!aMaSu.5 ZZ A-
0!e'a!se +uc/o e- nudo5
=-;!:6'. s5 Cue!da con -a 3ue se
a/o!ca o es'!angu-a5 ZZ Nuris& NE-
OL5 Si'io o -uga! des'inado a -as
eAecuciones 0o! a/o!ca+ien'o5
=-;!:6'$';. s5 Cue!da soga o 0i'a
0a!a a/o!ca!5 ZZ adA5 . s5 SuAe'o
condenado a -a 0ena de -a /o!ca5
=-;!:; #&" #&# =0"!0">@
=-;!:;. adA5 . s5 A/o!cado!5 SIN[N(
/a!aMa35
=-;!:=;'. adA5 A/o!cado o es'!an-
gu-ado5 SIN[N( /a!aMas3a5
=-;!:@. 45 A/o!ca! o es'!angu-a!5
SIN[N( /a!aMa.5 ZZ A0!e'a! e- nudo5
UU !am& A1-igi! +a!'i!i;a!5
=0)>=. conA5 /i; con tal que; si +ien&
=0)!'@. 45 Bed& Cica'!i;a! una /e!ida5
SIN[N( sic/Ju.a.5
=0)!>. s5 Bed& Cica'!i;5 SIN[N( 3Je--a5
=0)!>@'@. 45 75 SICHJAH5
=0"0. s5 Anat& Na-ga g-"'eo sen'a-
de!as 0osade!as cu-o5 ZZ *ase
asien'o o ;ona de descanso de un
o,Ae'o5
=0"0 )>$'. s5 75 CHUPAN5
=0"0 $><'. ad45 Es0a-da con es0a-da5
=0"0 %!:;:. s5 Anat& Ano es19n'e!5
SIN[N( si0Ju'i5
=0"06'">@. 45 ABadi! una ca!ga a -a
es0a-da 0o! de,aAo de -a c!ia'u!a
.a ca!gada5
=0"06)'@. 45 Pone! o aco+oda! una
,ase a a-g"n o,Ae'o5
=0"06$'5'6%'. ad45 $or las posa-
deras& Posicin 0o! -as 0osade!as
o sen'ade!as5 ZZ T!a'a! de +o4e!se
a!!as'!ando -as 0osade!as5
=0"0='$'. adA5 De 0osade!as anc/as
cu-n5 ZZ O,Ae'o de ,ase anc/a
co+o o--as u o'!os o,Ae'os de
cocina5
=0"0@">">@. 45 Da! -as es0a-das a
o'!o en 1o!+a +a-c!iada5
=0"0@">6'">@. 45 Da!se -as es0a-das
+u'ua+en'e en'!e dos 0e!sonas5
=0"0@">@. 45 Da! -as es0a-das a o'!o en
son de des0!ecio5
=0"44'. s5 Eot& P-an'a /e!,2cea de
1-o!es a;u-es5 ZZ Jol0& Dan;a cos-
'u+,!is'a de g!an 2!ea de dis0e!-
sin 3ue cons'i'u.e una 0a!odia a
-os ad+inis'!ado!es de -a Aus'icia5
SIN[N( Ma.!a5 ZZ adA5 )a--a!do
e-egan'e u1ano 1u'!e5 ZZ 9cP
An;ue-o5
=0"44' "'@. s5 E s,e-'e; ga--a!d9a
/e!+osu!a5
=0"44'@. s5 Jol0& Cie!'o +o4i+ien'o
co!eog!21ico para *acer la
justicia, en -a dan;a 1o-S-!ica de-
siS--a o Ma.!a5
=0"44'@ 5'6'44'. adA5 Linda . /e!-
+osa co+o una 1-o!5
=0"44'@ =0"44'@. adA5 Mu. es,e-'o
ga--a!do . u1ano5
=0"70. s5 Po!cin de 0aAa o !as'!oAo
3ue se de!!a+a5
=0"70 =0"70. ad45 Es'ado de de!!a-
+a+ien'o en e- sue-o de 0o!cio-
nes de 0aAa 0as'o /oAas 1-o!es
e'c5
=0"70)0@. 45 Manda! o 0e!+i'i!
escu!!i! o de!!a+a! 0a!'e de -a
0aAa de un 'e!cio5
=0"70">;. adA5 . s5 PaAa o !as'!oAo
3ue se des-i;a de un 'e!cio5
=0"70">@. 45 Des-i;a!se o de!!a+a!se
-a 0aAa de un 'e!cio5
=0"70;. s5 Que de!!a+a 0o!ciones
+9ni+as de 0aAa o !as'!oAo de un
/a; de 'e!cios5
=0"70@. 45 DeAa! cae! de!!a+a!
0o!ciones de 0aAa 0as'o /oAas
1-o!es e'c5
=0"<'. s5 Pue!'a 0e3ueBa 'eAida de
+i+,!es 0aAa !e'o!cida o ,ien de
cue!o de ani+a-es en 1o!+a
cnca4a con asas5
=0"=0. s5 ,eol& Te!!eno +u. 0e!+ea,-e
. cascaAoso 3ue no !e'iene agua .
es 12ci- de '!a,aAa!5 ZZ Ceni;a
incandescen'e5
=0">6'. s5 Pe!c/a o 0e!c/e!o 0a!a
co-ga!5 ZZ 9cP Ca-;a!5 F AcuBa!5 F
AAus'a!5
=0"><0. s5 B%s& M"sico a.+a!a 3ue
'oca -a ;a+0oBa en sus '!es 'i0os(
su!i --aSi'as . su--Sa siSu!is5
S0">?'60. s5 ,eog& FTop#n& Cugar
po+lado de /i0uwa o pajaG&
Sicuani5 Ca0i'a- . dis'!i'o de -a
0!o4incia de Canc/is de0a!'a-
+en'o de- Qos3o con GOPP%
/a,i'an'es en DLND5
=0"?'. s5 La'iga;o> a;o'e9na cas'igo
con cue!das 1-age-acin5
=0"?')0;. adA5 . s5 Que /ace o +anda
cas'iga! con -2'igo a;o'e o cue!das5
=0"?')0@. 45 Hace! 0e!+i'i! +anda!
cas'iga! con -2'igo a;o'e o cue!da
a-guna5 ZZ Hace! 1-age-a!5
=0"?'">;. adA5 . s5 Que se 1-age-a o
a;o'a a s9 +is+o gene!a-+en'e
0o! 0eni'encia !e-igiosa5 ZZ Pe!sona
3ue 'iene 1a+a de
1-age-ado!5 SIN[N( Ma3'aSu35
=0"?'">@. 45 ?-age-a!se a;o'a!se a
s9 +is+o5 SIN[N( Ma3'aSu.5
=0"?'6'. s5 L2'igo u o'!o o,Ae'o
0a!ecido 3ue se e+0-ea 0a!a 1-a-
ge-a! o a;o'a!5 SIN[N( Ma3'ana5
=0"?'6'">@. 45 ?-age-a!se o a;o-
'a!se +u'ua+en'e en'!e dos
0e!sonas5 SIN[N( Ma3'anaSu.5
=0"?';. adA5 . s5 ?-age-ado!
a;o'2do!5 SIN[N( Ma3'a35
=0"?'@. 45 ?-age-a! a;o'a!5 SIN[N(
Ma3'a.5
=0"@'. s5 medid& Medida de -ongi'ud
a!,i'!a!ia en e- sis'e+a ca+-
0esino 3ue e3ui4a-e a -a +edia
,!a;ada5
=0"@'@5 45 medid& Medi! con -a
+edia ,!a;ada o si0ya&
=0"!0)0">;. adA5 . s5 Que se /ace
e@'!ae! o saca! a-go 3ue se in-
'!oduAo en e- cue!0o5
=0"!0)0">@. 45 Manda! o 0e!+i'i!
e@'!ae! a-go 3ue se 'u4o in'!o-
ducido o inc!us'ado en e- cue!0o5
=0"!0)0;. adA5 . s5 Que /ace e@'!ae! o
saca! a-go 1ue!'e+en'e in-
'!oducido5
=0"!0)0@. 45 Manda! o /ace! e@'!ae!
a-go inc!us'ado en e- cue!0o5
SIN[N( saS/ac/i.5
=0"!0">;. adA5 . s5 Que se saca o
e@'!ae a-go de su 0!o0io cue!0o5 ZZ
A-go 3ue se e@'!ae con su+a
1aci-idad5
=0"!0">@. 45 E@'!ae! a-go 3ue se
in'!oduAo en e- 0!o0io cue!0o5
=0"!06' #&& #&' S06';'<'
=0"!06'. s5 Pin;a 'ena;a a -ica'e u
o'!as /e!!a+ien'as 3ue si!4en
0a!a e@'!ae! a-go5
=0"!0@. 45 E@'!ae! saca!5 ZZ $e&AyaP
Desen4aina!5 F A!!anca!5 ZZ EolP
DescuaAa!5 ZZ 9cP A1i-a!5 F Ade--
ga;a!5
=0"!0@"')'@. 45 E@'!ae! saca! a-go
es0o!2dica+en'e de una 0a!'e .
o'!a5
=0"!0@=0@. 45 A.uda! a e@'!ae! o saca!
a-go5
=04"0?'. s5 75 CHILRINCHA5
=04?'. s5 75 SILLWI RURU5
=04?0@. 45 Agri& Agusana!se o se-
ca!se -as 0-an'as 'ie!nas de- +a9;
. -a 0a0a 0o! -a accin de-
gusano silwi&
=044'. s5 ,eol& CascaAo 1!ag+en'o de
0ied!a 1ina5 ZZ $e&AyaP CascaAa-
+enudo5
=044' =044'. s5 ,eol& CascaAa- -uga!
donde a,undan -os c/ina!es5
=044'"'?0. s5 Eot& P-an'a co+0ues'a
4u-ga!+en'e --a+ada amor
c*ico&
=044'6:. s5 Keten Mine!a- o sa- na-
'u!a- u'i-i;ada 0a!a -a cu!acin
de -a sa!na en -os ani+a-es5
=0440. s5 Eot& Cie!'a 1-o! de -a ;ona
a-'oandina5 SIN[N( si--i si--i Ma.-
'a5 9cP $e&AyaP 'i!a5
=0440 =0440 ?'@%'. s5 75 SILLI5
=04406'. s5 Biner& Pied!a a;u1!e5 SI-
N[N( sa--ina5
=044"0. s5 Anat& A!'e!ia ao!'a5
=044"0?'. s5 75 PAQONQA5
=044"> s5 A!aBa;o !asguBo5 SIN[N(
se-3/e5 ZZ 75 SILLRJU5
=044">=;'. adA5 A!aBado !asguBado5
SIN[N( se-3/en3a5
=044">@. 45 A!aBa! o !asguBa!5
SIN[N( se-3/o. !ac/i.5
=044"!>. s5 medid& Cua!'a 0a!'e de un
'o0o de 'ie!!a5 ZZ En gene!a-
cua!'a 0a!'e de -a unidad de +e-
didas de 0eso . e@'ensin5 SI-
N[N( si--Su5
=044%0@. s5 Loot& SeBa-a+ien'o de
ca+:-idos o de cua-3uie! ganado
con co-o!es . con co!'es en -as
o!eAas5
=044>. s5 Anat& UBa5 L2+ina c!nea .
du!a 3ue nace . c!ece en -as
e@'!e+idades de -os dedos de-
/o+,!e ani+a-es ca!n94o!os .
a4es5
=044>='$'. adA5 De uBas desa!!o-
--adas5 SIN[N( uBasa0a5 ZZ !igdo&
C-e0'+ano -ad!n5
=044?0. s5 ?o!+a de co-oca!se una
0!enda de 4es'i! con una 1aAa o
una ,anda dis'in'i4a 0ues'a a -a
,ando-e!a5 SIN[N( MaSJas5 ZZ 75
SILLWI RURU5
=044?0 "><>. s5 Lool& F'eliot*is"ca,
noctuidae . o'!as es0eciesK5
O!den -e0id0'e!a 1a+i-ia noc-
'uidae5 )usano de- 'a--o . +a-
;o!ca de- +a9;5 SIN[N( si-Mi5
$e&AyaP si--Mi5
=044?0)0">@. 45 Hace!se co-oca!
una ,anda en 1o!+a diagona-5
SIN[N( MaSJac/ac/iSu.5
=044?0)0@. 45 Hace! co-oca! una
,anda o 1aAa diagona-+en'e en
e- cue!0o5 SIN[N( Ma-3ac/i.5
=044?0">;. adA5 . s5 Que co-oca una
,anda o 1aAa diagona-+en'e en e-
cue!0o5
=044?0">@. 45 Co-oca!se una ,anda o
1aAa diagona-+en'e en e- cue!0o5
Te!cia!se5
=044?0@. 45 Co-oca! una ,anda o 1aAa
so,!e e- cue!0o de una 0e!sona en
1o!+a diagona-5 Te!cia!5
=05'44'">. s5 75 CHJIRIRI5
=050. s5 Anat& *oca5 Ca4idad i!!egu-a!
co+0!endida en'!e e- o!i1icio ,uca-
. e- is'+o de -as 1auces5 E6EM(
q*asu simi o *atun simi, ,oca
g!ande> p*anqa simi, ,oca anc/a>
*uc*Huy simi, ,oca 0e3ueBa> wistHu
simi, ,oca 'o!cida> c*Hala simi o
p*as0i simi, ,oca seca> *anlla
simi, ,oca a,ie!'a> 0Haraq simi, de
,oca /i!ien'e> 0Hupu simi, de ,oca
0e3ueBa> lli0Hi simi, /a,-ado! 0a!-
-anc/9n de ,oca !asgada> mapHa
simi, de ,oca 0!oca; c/oca!!e!o>
wa0Ha simi, de -a,io -e0o!ino>
wistHu simi, de ,oco 'o!cida> 9cP
s/i+i5 ZZ ling& Pa-a,!a idio+a
-engua5 ZZ No+,!e o!igina!io de-
idio+a Q*eswa o -unasimi& ZZ
*ocado de a-i+en'o5 ZZ En'!ada de
una ca4idad co+o de un soca4n
o ,oca+ina5 ZZ A,e!'u!a ,oca de
a-guna 4asiAa5 ZZ Incisin de una
--aga o /e!ida5 ZZ Co+ien;o de un
o!i1icio5
=050 '$'. adA5 !igdo& C/is+oso5
=050 >6%!'@. 45 Cu+0-i! -a 0a-a,!a
e+0eBada5
=050 "'5')0">@. s5 Nuris& NEOL5
Le. 0!ece0'o +anda+ien'o
o!denan;a5 SIN[N( Sa+ac/iSus-
3a si+i5
=050 ;!'<'@. 45 AconseAa! +a-
o!ien'a! /acia -o des4iado> ins-
'iga!5
=050)'@. 45 Pone! ,oca a una
i+agen o a,e!'u!a a una 4asiAa5
=050"!>. s5 Agri& Una 4a!iedad de
0a0a5
=05044'5'6%'. ad45 7e!,a-+en'e
o!a-+en'e5 E6EM( Nuanac*a si-
millamanta willawan, 6uani'a +e
/a a4isado s-o 4e!,a-+en'e5
=0506)'">@. s5 A+ones'acin
a4iso ad4e!'encia !e0!i+enda5
=0506)';. adA5 . s5 Que a+ones'a
!esond!a o insin"a cons'an-
'e+en'e5
=0506)'@. 45 A+ones'a! !esond!a!
insinua! cons'an'e+en'e5 E6EM(
siminc*ay c*ay mac*aq waynata,
!e0!ende a ese Ao4en ,o!!ac/o5
=050='$'. adA5 *ocudo 0e!sona de
,oca g!ande5 ZZ O,Ae'o de ,oca
anc/a o g!ande5 ZZ !am& *ocn
!es0ondn5 SIN[N( Su'i0aSu35
si+i.o35 adA5 . s5 Todo -o 3ue 'ie-
ne ,oca a,e!'u!a o en'!ada5 ZZ
!igdo& ?2ci- de 0a-a,!a a0'o 0a!a
con4ence! con 0a-a,!as5
S06';'<'. s5 ,eog& Pico ne4ado de-
A0u AMsan3a'e3 o Ausan-
S06'@$' #&( #&) =06$!')';
ga'e a DEP S+s5 de -a ciudad de-
Qos3o dis'!i'o de Oconga'e
0!o4incia de Quis0icanc/is a
%P$$ +5s5n5+5 4ene!ado 0o! -os
u0u0us o $a+luc*as en -a 1es-
'i4idad de Qo.--u! Ri'Ji5 I75
QOLLUR RITJIK
S06'@$'. s5 9tno*ist& En e- inSa!io
no4ena MaSa de- cua!'o se3Je
Ra.ao de- sec'o! Qo--asu.u5
Es'a,a a ca!go de- a.--u A0u
Ma.'a5 Es'e ado!a'o!io e!a un
ce!!o g!ande de- +is+o no+,!e
3ue es'a,a 0!@i+o a Quis-
0icanc/is Qos3o5
=06)0. s5 'ist& 6e1e de -as ag!u-
0aciones +i-i'a!es en e- inSa!io5 ZZ
adA5 7a-ien'e 4a-e!oso !ecio
1ue!'e denodado in'!:0ido5 ZZ ad45
Mu. de+asiado +uc/o
,as'an'e5 SIN[N( nis/u sinc/i5
=06)0 "'@. s5 7a-en'9a audacia
in'!e0ide; a!!oAo5 ZZ ?o!'a-e;a5
S06)0 R:;!' I6"'. s5 'ist& FKa-
liente o madur#G& Segundo E+-
0e!ado! InSa de- TaMan'insu.u
/iAo . suceso! de Man3o Q/a0a3
. Ma+a O3--o5 Iniciado! de -a
segunda dinas'9a inSaica de -os
U!in Qos3o deA 0o! suceso! a
su /iAo L-o3Je Hu0anSi5 Su +uAe!
se --a+a,a Ma+a MiSJa. o
MiSJa. RoSa5 En'!e sus 0!inci-
0a-es o,!as edi1ic su 0a-acio en
-a P-a;a P!inci0a- de- Qos3o> a-
g!and e- Te+0-o de- So-> dio
no+,!e de Qos3o a- an'iguo A-
3/a+a+a> /i;o '!ae! 'ie!!a 4ege-
'a- 0a!a 1e!'i-i;a! -as 'ie!!as de -a g!an
ca0i'a-> ce-e,! e- Wa!ac/iSu. en
e- HaMSa.0a'a Iac'ua- P-a;a de
A!+asK con G$$$ A4enes e'c5
S06)0 R:;!'. s5 'ist& He!+ano
,as'a!do de- InSa Wa.na Q/a0a3
1ue uno de -os +2s g!andes
ingenie!os de- i+0e!io es0e-
cia-i;ado en -a cons'!uccin de
0uen'es 1o!'a-e;as . diseBo de
0-anos5 En o0inin de -os /is'o-
!iado!es e!a e- sa,io . +aes'!o en
)eo+e'!9a . A!3ui'ec'u!a
inS2sicas a cu.a c!ea'i4idad se
de,en -as ad+i!a,-es cons'!uc-
ciones 3ue /o. +a!a4i--an a-
+undo5
=06)0 =06)044'. ad45 7a-e!osa+en'e
4a-ien'e+en'e5 SIN[N( sinc/i--a5
=06)0 %>">;. adA5 ?ingido! si+u-
-ado! a0a!en'ado! de 4a-en'9a5
=06)0 %>">@. 45 Hace!se e- 4a-ien'e>
1ingi! 'ene! 4a-en'9a 1ue!;a o
au'o!idad> sen'i!se Ae1e5
=06)0)'">;. adA5 . s5 Que se es-
1ue!;a 0o! se! 4a-ien'e 4a-e!oso
in'!:0ido 1ue!'e5
=06)0)'">@. 45 Es1o!;a!se 0o! se!
4a-ien'e 4a-e!oso in'!:0ido
1ue!'e5
=06)0)'@. 45 Ani+a! a o'!o a se!
4a-ien'e 4a-e!oso in'!:0ido5
=06)0"'@'@. 45 Pone!se o +os-
'!a!se 4a-ien'e o in'!:0ido en un
+o+en'o dado5
=06)044'. ad45 75 SINCHI
SINCHILLA5
=06)044'7'. adA5 75 QHARILLAA5
=06)06'@'@. 45 Es'a! a 0un'o de
ag!a4a!se un +a- 19sico o +o!a-5
=06)06"'5'. ad45 'asta el e:-
tremo de, por dems&
=06)0$>60. adA5 75 LLASAQLLAA5
=06)0@. 45 P!og!esa! un +a-
ag!a4a!se5
=06)0@')0@. 45 ?o!'a-ece! ins0i!a!
con1ian;a . 4a-en'9a5 ZZ Ag!a4a!se
e+0eo!a! un +a- +o'i4ado 0o!
una segunda 0e!sona5
=06)0@'@. 45 Conside!a!se 4a-ien'e
1ue!'e 4a-e!oso5 ZZ Ag!a4a!se
e+0eo!a! un +a-5
=06">. s5 Todo o,Ae'o 0esado de
1o!+a ci-9nd!ica o es1:!ica sus-
ce0'i,-e de !oda! /acia -a 0en-
dien'e5 ZZ )a-ga5 Pied!a +edia
!edonda 3ue si!4e 0a!a /ace! !oda!
/acia -a 0endien'e5
=06"><$'. s5 Rode'e de 'e-a 3ue se
--e4a en -a ca,e;a 0a!a sos'ene!
a-g"n 0eso5
=06"><$'<0@. 45 Hace! !oda!> i+0!i+i!
+o4i+ien'o gi!a'o!io a 0e!sonas u
o,Ae'os5
=06">@. 45 Hace! !oda! a-g"n o,Ae'o
es1:!ico o ci-9nd!ico5 ZZ So-'a! ga--
gas /acia una 0endien'e5
=06"')0@. 45 Hace! desco!'e;a! e-
'a--o de- +a9; o de -a caBa de
a;"ca!5
=06"'">; adA5 Desco!'e;a,-e 12ci-
de desco!'e;a!5
=06"'">@. 45 Desco!'e;a! -a caBa5 ZZ
Desco!'e;a!se es0on'2nea+en'e -a
caBa5
=06"';. adA5 . s5 Desco!'e;ado! de
-a caBa5
=06"'=;'. adA5 Desco!'e;ado5 E-
6EM( sin0*asqa sara wiruta apa-
muy, '!ae -a caBa de +a9; des-
co!'e;ada5
=06"'@. 45 Desco!'e;a! -a caBa de
+a9; de a;"ca! . o'!as se+e-
Aan'es5 ZZ 75 SEQLLAH EPHRAH
EQHAH5
=06"'@=0@. 45 A.uda! en desco!-
'e;a! -a caBa . o'!os 'a--os se-
+eAan'es5
=06"!'. s5 P!inci0io de e+,!iague;>
,eode; -ige!a5
=06"!')0@. 45 Ocasiona! -ige!a
e+,!iague;5 E6EM( sin0Hac*iy 0u-
raq wayqey0ita, /a; e+,!iaga!
-ige!a+en'e a 'u /e!+ano +a.o!5
=06"!';. adA5 . s5 Que se e+,!iaga
-ige!a+en'e5
=0660@. 45 Sona!se -as na!ices5
=06$!'. s5 T!en;a de ca,e--os5 ZZ tej&
Cie!'o +odo o 1o!+a de 'eAido5 ZZ
Agri& ?o!+a de a!adu!a de 'a-
+ane!a 3ue -os su!cos son
o,-icuos a -a 0endien'e de- 'e!!e-
no 0a!a +an'ene! e- !iego5 ZZ 9cP
sin0a Ic!i;neAa +a!aBaK5
=06$!')'"'. s5 Puen'e co-gan'e a
,ase de +i+,!es '!en;ados5 ZZ
3JesMa c/aSa5
=06$!')'">;. adA5 . s5 Que se
co-oca '!en;as 0os'i;as co+o
ado!no5
=06$!')';. adA5 . s5 Que 0one o
a0-ica '!en;as a o,Ae'os 3ue --e-
=06$!')0">; #'* #'1 =0$0@=0@
4an 0e-os /e,!as cue!das o sogas5
=06$!')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
'!en;a! -a ca,e--e!a con o'!a
0e!sona5
=06$!')0">@. 45 Hace!se '!en;a! -a
ca,e--e!a con o'!a 0e!sona5
=06$!')0;. adA5 . s5 Que +anda u
o!dena /ace! '!en;a!5
=06$!')0@. =. Manda! /ace! '!en;a!
-a ca,e--e!a cue!das /ondas
sogas es'e!as e'c5
=06$!'">;. adA5 . s5 Quien se '!en;a a
s9 +is+o5
=06$!'">@. 45 T!en;a!se -a ca,e--e!a
una +is+a 0e!sona5 E6EM( allinta
sinpHa0uy c*u0c*ay0ita, '!:n;a'e
,ien 'u ca,e--e!a5
=06$!'6'. adA5 O,!a 3ue !e3uie!e e-
'!a,aAo de- '!en;ado5 E6EM(
perqataqa allinta sinpHanan, -a
0a!ed se de,e '!en;a! ,ien5 ZZ
Ma'e!ia- des'inado a- '!a,aAo de-
'!en;ado co+o /i-os cin'as
1i-a+en'os ca,e--os 0aAa e'c5
=06$!'6'">@ 45 T!en;a!se +u'ua-
+en'e -a ca,e--e!a en'!e dos o
+2s 0e!sonas5
=06$!'6'@. 45 Co!'a! o 3ui'a! -as
'!en;as5 E6EM( sinpHa?ay ususiy-
0ita& co!'a -as '!en;as de 'u /iAa5
=06$!'$'@. 45 Re'!en;a! 4o-4e! a
'!en;a! a1i!+a! -o '!en;ado5
=06$!';. adA5 . s5 T!on;ado! '!en-
ce!o5 E6EM( was0*a sinpHaq ru-
?ara pusay, --e4a a- /o+,!e 3ue
'!en;a sogas5
=06$!'='$'. adA5 Pe!sona 3ue 0osee
'!en;as -a!gas en a,undan'e
ca,e--e!a5
=06$!'=;'. adA5 T!en;ado de cua-3uie!
+a'e!ia a0'a5
=06$!'@. 45 T!en;a! en cua-3uie!
+a'e!ia a0'a5 E6EM( sinpHay was-
0*ata llama millmamanta, '!en;a
soga de -a -ana de --a+a5 9cP
$e&AyaP sin0a.5
=06$!'@:;. adA5 . s5 Que 'iene '!en;as
en su ca,e;a5
=06$!'@=0@. 45 A.uda! a '!en;a!5 E6EM(
sinpHaysiy wara0Ha0unata, a.uda a
'!en;a! -as /ondas5
=06$!0. s5 A!0n ga!1io an;ue-o5
SIN[N( .aM!ina /ac/Juna5
=06<0. s5 Hi-e!a 1i-a co-u+na suce-
sin sa!'a co-a5 SIN[N( sin!u5
=06<0 =06<044'. ad45 En co-u+na de a
uno en 1i-a> o!denada+en'e5
=06<0;. adA5 . s5 A-+eado!5 ZZ Ensa!-
'ado!5 SIN[N( sin!o35
=06<0=;'. adA5 75 SINRUSQA5
=06<0@. 45 A-inea! 0one! en 1i-a en
co-u+na5 ZZ Ensa!'a!5 SIN[N(
sin!u.5
=06<:;. adA5 . s5 75 SINRIQ5
=06<>. s5 75 SINRI5
=06<>">@. 45 Pone!se en 1i-a /i-e!a o
en co-a5
=06<>=;'. adA5 A-ineado en1i-ado
0ues'o en co-u+na de a uno5 SI-
N[N( sin!is3a5
=06=0. adA5 Reido! !ei-e'e5 SIN[N(
'/in'i5 E6EM( sinsi sipas, +uAe!
Ao4en !ei-e'e5
=06=0@. 45 Re9! a +enudo /as'a sin
+o'i4o5 SIN[N( c/e3c/i.Sac/a.
'/in'i.5
=06%0)0">;. adA5 . s5 Pe!sona cosa
o accin 3ue 0o! no!+a o cos-
'u+,!e causa o 0!o4oca !esen'i-
+ien'o5
=06%0)0;. adA5 . s5 Pe!sona accin o
cosa 3ue causa !esen'i+ien'o5
=06%0)06'">@. 45 P!o4oca!se !e-
sen'i+ien'o en'!e dos 0e!sonas5
=06%0">6'. adA5 Cua-3uie!a causa 3ue
0!o4oca !esen'i+ien'o5
=06%0">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue se
!esien'e 0o! di4e!sos +o'i4os5
=06%0">@. 45 Resen'i!se 0o! cua-3uie!
causa 3ue -e disgus'a5 ZZ Mo'i4a!
!esen'i+ien'o5
=06%0$'">@. 45 Resen'i!se 0o! 0u!a
susce0'i,i-idad5
=06%0=;'. adA5 Resen'ido disgus'ado
o1endido5 E6EM( sintisqa runawan
tupamuni, +e /e encon'!ado con
e- /o+,!e !esen'ido5
=06%0@"')'">@. 45 Resen'i!se con
1!ecuencia 0o! +o'i4os ni+ios5
=0$'=. s5 MuAe! Ao4en 3ue 1!isa de D% a
#G aBos> +o;a +uc/ac/a5 SIN[N(
i+i--a 0JasBa 3Ja3o5
=0$'= Sa.5 s5 6u4en'ud +ocedad
0u,e!'ad de -a +uAe!5 Es'ado de
donce--a o de +uc/ac/a5 I65L5P5K
=0$'=)'">@. 45 L-ega! una niBa a -a
edad de -a 0u,e!'ad5 SIN[N(
si0as.a.5
=0$'=60@:;. adA5 7a!n 3ue 'iene una
Ao4en 0o! no4ia o ena+o!ada5 ZZ
Pad!es 3ue 'ienen /iAas A4enes .
casade!as5
=0$'=@';. s5 NiBa 3ue se /ace Ao4en
. --ega a -a 0u,e!'ad5 ZZ MuAe!
3ue se sien'e con ,!9os de Ao4en5
=0$'=@'@. 45 L-ega! una niBa a -a
edad de -a 0u,e!'ad5 ZZ Sen'i!se
Ao4en una +uAe! casada5 ZZ 75
SIPASCHARUH5
=0$0)0;. adA5 . =. Que /ace +a'a!5
=0$0)0@. 45 Hace! o +anda! +a'a! o
3ui'a! -a 4ida5
=0$0">;. adA5 . s5 Que se 3u9'a-a
4ida5 Suicida5
=0$0">@. 45 Qui'a!se -a 4ida5 Sui-
cida!se +a'a!se5
=0$06'. s5 Ma'ade!o dego--ade!o
ca+a-5 ZZ Ins'!u+en'o a0'o 0a!a
+a'a! o dego--a! co+o cuc/i--o
daga 0un'i--a gui--o'ina e'c5 ZZ
adA5 . s5 Ani+a- des'inado 0a!a -a
+a'an;a5
=0$06'">@. s5 Ma'an;a en'!e dos o
+2s 0e!sonas co+o 0o! eAe+0-o
en -a gue!!a5 ZZ 45 Ma'a!se en'!e
+uc/as 0e!sonas5
=0$0;. adA5 . s5 Que 3ui'a -a 4ida5 ZZ
NEOL5 7e!dugo +a'ado!5
=0$0<'. s5 T!a+0a 0a!a a4es . o'!os
ani+a-es5 7ARIEDAD( 'o3--a I'!a+-
0a 0a!a -os 0ecesK5
=0$0=0;'. adA5 Ma'ado +ue!'o occiso5
=0$0@. 45 Ma'a! 3ui'a! -a 4ida5 SIN[N(
MaBuc/i.5 ZZ tej& Reduci! 0un'os en
e- 'eAido5
=0$0@">@. 45 75 WAUHRACHIH5
=0$0@=0@. H5 A.uda! a +a'a!5 ZZ Co-
-a,o!a! en -a +a'an;a5
=0$=0 #'2 #' =0<"L';
=0$=0. s5 .lim& )a!"a --o4i;na 1ina5
E6EM( sip*si paran punapi c*a-
yan, en -a 0una cae --o4i;na 1ina5
9cP $e&AyaP si0si5
=0$=0"';. adA5 . s5 Sec!e'eado!
cuc/ic/eado! !e;ongado!5 ZZ 75
SIPHSIQ5
=0$=0"'@. 45 Sec!e'ea! cuc/ic/ea!
!e;onga!5
=0$=0;. adA5 . s5 Cuc/ic/eado! se-
c!e'eado! !e;ongado! +u!+u-
!ado!5 SIN[N( si0/siSa35
=0$=0@. 45 .lim& L-o4i;na! ga!ua!5 ZZ
Hace! sec!e'eos cuc/ic/eos5
=0$=0@=0@. 45 A.uda! a sec!e'ea!5
=0$!>. s5 ?!unce a!!uga 0-iegue5
=0$!> =0$!>. adA5 Te-a u o'!o o,Ae'o
con +uc/os 1!unces o 0-isados5
=0$!>)'">;. adA5 ?!unci,-e
a!!uga,-e 0-ega,-e5
=0$!>)'">@. 45 ?!unci!se 0-ega!se
a!!uga!se5
=0$!>)'@. 45 Co-oca! o ag!ega!
1!uncidos o 0-iegues5
=0$!>)0@. 45 Hace! o +anda! 0-isa! o
1!unci!5
=0$!>">;. adA5 ?!unci,-e 0-isa,-e
a!!uga,-e5
=0$!>">@. 45 ?!unci!se 0-isa!se5
=0$!>6'. s5 Ins'!u+en'o u o,Ae'o a0'o
0a!a /ace! 1!uncidos o 0-isados5 ZZ
adA5 Te-a +a'e!ia- 3ue de,e se!
1!uncido5
=0$!>6';. adA5 . s5 Que co-oca o /ace
1!uncidos o 0-iegues5
=0$!>;. adA5 . s5 ?!uncido! 0-isado!
a!!ugado!5
=0$!>='$'. adA5 Reca!gado de0-isados
o 1!uncidos5
=0$!>%0. s5 75 OQOTI SIRI TJOQO5
=0$!>@. 45 ?!unci! 0-isa! a!!uga!5
SIN[N( c/Ji0u.5 ArgP 9cP si0u5
=0$!>@'@. 45 ?!unci!se 0-isa!se
0-ega!se5
=0<' =0<'. adA5 Cosido . !ecosido 0o!
'odos -os -ados5
=0<')0">;. adA5 . s5 Que +anda
cose! o con1ecciona! -os 4es'idos5
=0<')0">@. 45 Manda!se con1ecciona!
o cose! -os 4es'idos5
=0<')0;. adA5 . s5 Que /ace +anda o
0e!+i'e cose! 4es'idos o cosas
se+eAan'es5
=0<')0@. 45 Hace! cose! +anda!
con1ecciona! 4es'idos5
=0<'">;. adA5 . s5 Que se cose o
con1ecciona 4es'idos 0a!a s9 e@-
c-usi4a+en'e5 ZZ Te-a o +a'e!ia-
se+eAan'e susce0'i,-e de se! co-
sido5
=0<'">@. 45 Cose! o con1ecciona!
4es'idos 0a!a s9 e@c-usi4a+en'e5
=0<'6'. s5 Hi-o con 3ue se cose5 ZZ
Todo o,Ae'o 3ue si!4e 0a!a cose!
co+o aguAas 0o! eAe+0-o5
=0<'6'@. 45 Descose! 3ui'a! e- /i-o de
-as cos'u!as5 SIN[N( si!anna.
0asSa.5
=0<'66'@. 45 75 SIRANAH5
=0<'$'">@. 45 A.uda! en -a con-
1eccin de -os 4es'idos !eci,iendo
0o! e--o un 0ago si+,o-
-ico5
=0<'$'@. 45 Recose! !e1o!;a! -a
cos'u!a 4o-4e! a cose!5 E6EM(
sirapay mosoq pHac*ay0ita !e-
cose 'u 4es'ido nue4o5
=0<';. adA5 . s5 Que cose5 NEOL5 Sas-
'!e cos'u!e!a5 E6EM( pHac*a siraq
wannita mas0*amuy, ,usca una
+uAe! 3ue cosa 4es'idos5
=0<'<'@. 45 Descose! desa'a! -o
cosido5
=0<'?'. adA5 . s5 Cos'u!e!a 'osca .
-ige!a5 ZZ Cos'u!a -ige!a5
=0<'@. 45 Cose! /ace! cos'u!a
con1ecciona! 4es'idos +anua- .
+ec2nica+en'e5 SIN[N( 'Ji!i.5
=0<'@ "'5'@:;. s5 NEOL5 Sas'!e
+odis'n o cos'u!e!a 0o! o1icio5
=0<'@">@. 45 Cose! con cuidado o
es+e!o5
=0<'@=0@. 45 A.uda! a cose! en -a
con1eccin de 4es'idos5
=0<'@?'. s5 Cose-e'e co!a;a !"s'ica
con 'eAido !a-o de /i-os g!uesos5
=0<0. s5 Acos'a+ien'o !ec-ina+ien'o5
=0<0)0;. adA5 . s5 Que /ace !ecos'a!
!ec-ina!5
=0<0)0@. 45 Hace! a cos'a! !ecos'a!
!ec-ina!5 E6EM( siric*iy mac*u
yayata, /a; !ecos'a! a- ,isa,ue-o5
=0<0">;. adA5 . s5 Que es'2 !ecos'ada
ec/ada o !ec-inada5
=0<0">@. 45 Recos'a!se !ec-ina!se o
ec/a!se5 E6EM( siri0uy pu-
Buna.Si0i !ecu:s'a'e en 'u ca+a5
=0<06'. s5 Pe!e;osa a+aca di42n5 ZZ
Luga! des'inado a descan;a!
!ecos'ado !ec-inado5
=0<06'@'@. 45 Tene! deseos de
!ecos'a!se !ec-ina!se o ec/a!se5
=0<0;. adA5 . s5 Que se acues'a !ec-ina
o se ec/a5
=0<0<'@'@. 45 Man'ene!se !ecos'ado
0o! -a!go 'ie+0o5
=0<0=;'. adA5 Recos'ado !ec-inado
ec/ado5 E6EM( si!is3a Ma!+i'a
sa.a!ic/i. /a;-e 0a!a! a -a +uAe!
ec/ada5
=0<0@. 45 Recos'a!se ec/a!se
!ec-ina!se5
=0<"!'. s5 Anat& 7ena a!'e!ia5 ZZ Biner&
7e'a de +ine!a- en -as +inas5 ZZ
Eot& Ne!4adu!a de -as /oAas de -as
0-an'as . de- 1!u'o de- !oco'o . de-
aA95
=0<"!' %!0"%0@. s5 Jisiol& Pu-saciones de
-as 4enas5
=0<"!'">@. 45 Co!'a!se -as 4enas5
=0<"!'6'. s5 Lance'a 0a!a sang!a!5 ZZ 75
TUMI5
=0<"!'6';. adA5 . s5 Que 3ui'a o co!'a
-a 4enas de un ani+a-5 ZZ E@'!ae!
-as ne!4adu!as de- !oco'o aA9 . de
/oAas de 0-an'as5
=0<"!'6'@. 45 Qui'a! co!'a! -as 4enas
de un ani+a- +ue!'o5 ZZ E@'!ae! -as
ne!4adu!as de- !oco'o aA9 . /oAas
de -as 0-an'as5 SIN[N( !i!ina.5
=0<"!';. adA5 . s5 Sang!ado!5 Bed&
NEOL5 Que e@'!ae sang!e 0a!a a-
=0<"!'='$' #'" #'# S0%>5'
n2-isis5
=0<"!'='$'. adA5 Bed& 7a!icoso 3ue
'iene -as 4enas a,u/adas 3ue
'iene 4enas a,undan'es5
=0<"!'@. 45 Bed& Sang!a! /ace!
sang!9as5
=0<"!'@'@. 45 Bed& ?o!+a!se a-go a
se+eAan;a de -a 4ena5
=0<"!'@:;. adA5 7enoso 0oseedo! de
4enas . ne!4adu!as5
=0<$'. s5 T!aicin in1ide-idad
des-ea-'ad5
=0<$')0;. adA5 . s5 Que +anda o
0e!+i'e '!aiciona! a o'!o5
=0<$')0@. 45 Hace! o 0e!+i'i!
'!aiciona!5
=0<$'"';. adA5 . s5 T!aicione!o 3ue
en'!ega 0o! '!aicin5 SIN[N( si!-
0a35
=0<$';. adA5 . s5 75 SIRPARAQ5
=0<$'@. 45 T!aiciona! co+e'e!
'!aicin5 E6EM( munasqay0ita cima
sirpayc*u, no '!aiciones a- 3ue
a+as5
=0<$'@44'. ad45 Con '!aicin '!ai-
do!a+en'e5
=0<$0='$'. adA5 De -a,ios a,u-'ados o
g!uesos5 E6EM( sirpisapa maqtHata
0amac*iy, o!dena a- c/o-o de
-a,ios a,u-'ados5
=0<>. s5 Red 0a!a ca;a! 02Aa!os5
=0<>"'. s5 Pe3ueBo -ad!on;ue-o
'!a4ieso ,uscado! de -os !incones
de -a casa5 I65L5O5M5K
S0<>$>6'. s5 'ist& Pe!sonaAe de -a
+i'o-og9a 3uec/ua 3ue 0a!a unos
es un duendeci--o 3ue a0a!ece .
desa0a!ece siendo audi,-e
sus acciones a de'e!+inadas
0e!sonas 3ue 'iene a1ec'o5 ZZ EolP
En e- de0a!'a+en'o de Padi--a
C/u3uisaca *o-i4ia se -e con-
ci,e co+o un enani'o con ca!a de
/o+,!e +adu!o con so+,!e!o
a+0-io a-eg!e Augue'n . !ei-n
conseAe!o de- ,ien 0a!a -os
+a.o!es . sinies'!o 0a!a -os
niBos5
=0<J06'">@. 45 NEOL5 75
SIRWANARUH MANA SAWASQA
RUSRA TIHAQ5
=0<?'6'">@. 45 a0oca 0!econnu,ia->
4i4i! an'es de- connu,io>
so+e'e!se a -a con4i4encia 0!e-
connu,ia-5 SIN[N( si!4inaSu.5
=0='. 45 Eot& ?o!+a! -as 0-an'as su
in1-o!escencia5 ZZ Po-en5 ZZ Cua--
3uie! 1-o! de ce!ea-es 1!u'a-es
e'c5 ZZ Quim& So-idi1ica!se -as
aguas sa-adas 0a!a 1o!+a! sa-es5
S0=' '?0. s5 'ist& Cuando A'a-
Ma--0a ca. 0!eso de -os es0a-
Bo-es en CaAa+a!ca e- anciano
Sisa aMi 0!onos'ic e- do+inio
de -os ,-ancos . -a des'!uccin
de- I+0e!io InSa5
=0=')'@. 45 Eot& Cu,!i! a-go con
in1-o!escencias5
=0=')0@. 45 Eot& Cu-'i4a! -as 0-an'as
cuidando 3ue ,!o'en -as in-
1-o!escencias5 ZZ Qum& Dis0one!
3ue e- agua sa-ada se so-idi1i3ue
0a!a o,'ene! -a sa-5
=0='5>@. 45 Eot& Co+en;a! a 1o!+a!
-as 0-an'as su in1-o!escencia5
SIN[N( sisa!i.5
=0='6'@. 45 Eot& Qui'a! -as in-
1-o!escencias de -as 0-an'as5
=0='$'. s5 Eot& P-an'a con in1-o!es-
cencia !eca!gada o a,undan'e5
=0=';. adA5 . s5 Eot& D9cese de 'oda
0-an'a 3ue .a 1o!+a su in1-o!es-
cencia ZZ ?-o! 3ue de!!a+a su
0o-en5
=0='<0@. s5 75 SISAMUH5
=0='@:;. adA5 Eot& P-an'a 0!o4is'a de
in1-o!escencia5
=0=0. s5 Lool& F)ridomyrme: *umilis
Bayr& Bonomorium p*araonis
Cinneo& .omponotus in0a 9mry, .
o'!as es0ecies5K Ho!+iga5 O!den
/.+en0'e!a 1a+i-ia 1o!+icidae5
Insec'os de co-o!acin neg!u;ca o
+a!!n de ;onas '!o0ica-es5
SIN[N( aBa.--u ananSu5 $e&AyaP
aBanSu5 $e&$unP SJisi+i!a5 EolP
siSi+i!a5 9cP s/is/i5
=0=0 '"'. s5 De.eccin de -as /o!-
+igas5 Sus'ancia u'i-i;ada en -a
su'u!acin de g!ie'as o /uecos de
-os 'ies'os5
=0=0@. 45 P!o0aga!se -as /o!+igas5 ZZ
!igdo& Reuni!se +uc/a gen'e 0a!a
aco+e'e! en'!e 'odos un '!a,aAo5
=0=0@"')'@. 45 *u--i! -a gen'e o
+o4e!se a +ane!a de -as /o!+i-
gas5 E6EM( runa0unan sisiy *a-
c*an orqopi, +uc/a gen'e se
+ue4e en e- ce!!o5
=0=0@">@. 45 Ag-o+e!a!se -a gen'e en
un -uga! a i+i'acin de -as
/o!+igas5
=0=$'. ad45 Ce!ca 0!@i+o a,!e-
4iado5 E6EM( wasiy0i sispapin
0as*an wasiymanta, 'u casa es'2
ce!ca a +i casa5
=0=$' '@44>. s5 Pa!en'esco 0o! a1i-
nidad5
=0=$' "'@. s5 Ce!can9a 0!o@i+idad5
=0=$' $><'. s5 Con4ecinos 4ecinos
0!@i+os5 E6EM( sispa pura
*u?una0usun, nos !euni!e+os
en'!e con4ecinos5
=0=$' ?'@;-. s5 P!i+o /e!+ano5
E6EM( sispa wayqeymi ripun, +i
0!i+o /e!+ano /a 4iaAado5
=0=$' ?0"='. s5 MuAe! 0!eco; en e-
a-u+,!a+ien'o5
=0=$' @'?'< 5'=0. s5 Pa!ien'e co-
-a'e!a- consangu9neo5
=0=$'44'. ad45 75 RAHLLA5
=0=$'6%'. ad45 Po! -a 49a +2s co!'a
0o! e- ca+ino +2s ce!cano5 E6EM(
sispanta puriy, ca+ina 0o! -a 49a
+2s co!'a5
=0=$'@. 45 Ace!ca!se a0!o@i+a!se5
=0=$'@">6'">@. 45 Ace!ca!se
a0!o@i+a!se +u'ua+en'e5
=0=$'@">@. 45 A0!o@i+a!se ace!ca!se
a o'!o5 E6EM( sispay0uy c*ay
sipasc*aman& ac:!ca'e a esa
Ao4enci'a5
S0%>5'. s5 9tno*ist& Reino 0!e-
inS2sico 3ue /a,i' -as 0!o4incias
de A;ua. CaBa! 0a!'e de LoAa .
)ua.as en Ecuado!5 A es'a nacin
se dio 0o! --a+a! RaBa!i no+,!e
con e- 3ue ac-
=0%>?' #'& #'' =:6;:='$'
'ua-+en'e se -e conoce5
=0%>?'. s5 Beteor& So- 0!i+a4e!a- 3ue
!es0-andece en e- +es de
se'ie+,!e5
=0%>?' 50%!'. s5 .lim& P!i+a4e!a
es'acin 1-o!ida de- aBo5 SIN[N(
si'uMa 0ac/a5
=0%>?' $')'. s5 75 SITUWA MITJA5
S0%>?' R'@50. s5 'ist& ?ies'a de -a
sa-u,!idad 3ue en e- inSa!io se
ce-e,!a,a en e- e3uinoccio de -a
0!i+a4e!a 3ue co!!es0onde a- +es
de se'ie+,!e5
=0%>?' %'"0. s5 B%s& Cancin con 3ue
se so-e+ni;a,a -a 1ies'a de -a
sa-u,!idad en e- inSa!io5
=0%>?'"0. s5 Astron& Luna de- aBo
en'!e e- D% de agos'o a- D% de
se'ie+,!e5 ZZ calend& NEOL5 Mes de
agos'o5
=0%!0. adA5 Es+i!!iado !a3u9'ico5 ZZ 9cP
Enano 0ig+eo5
=0%!0%0%0@. 45 Hace! e- 'ic de -as ,es'ias5
ZZ Mos3uea!se -os ani+a-es5
=0%!0@'@. 45 Pone!se 3uis3ui--osas -as
,es'ias5 ZZ Es+i!!ia!se !a3ui'i;a!se
en1-a3uece!5
=0%!0@"')'@. 45 Mo4e!se ins'an-
'2nea+en'e con agi-idad5
=0%!:;. adA5 Res0-andecien'e ,!i--an'e
!e4e!,e!an'e -u+inoso5
=0%!>. s5 Res0-ando! -u+inosidad
!e4e!,e!ancia5
=0%!>@. 45 Res0-andece! !e4e!,e!a!
,!i--a!5
=0?'<. s5 Biner& Tu!3uesa 0ied!a
0!eciosa de co-o! 4e!de a;u-ado5
EolP 3Jo0as5
=0?'< ;!-6%-. s5 75 WASRAR QJENTE5
=0?'@44>=. s5 Agri& 7a!iedad de -a
0a0a de 1o!+a o,-onga con una
ca0a !oAa de,aAo de -a casca!a5
=0?'@<>. s5 Quim& Ca!deni--o5 Me;c-a
4enenosa de ace'a'os ,2sicos de
co,!e de co-o! 4e!de a;u-ado5 ZZ
Lool& FDasyprocta !uliginosa
mesara .a+rera& Dasyprocta
0alinows0i T*omas y Dasyprocta
variegata Tsc*&G ABuAe o agu'i5
Ma+91e!o !oedo! de -a 1a+i-ia
das.0!oc'idae de co-o!acin
o,scu!a 0!o0ia de -a se-4a 0e!uana5
=0?0. s5 Ani--o a!o so!'iAa5 ZZ EolP
Si-,o si-,ido5
S0?0 C06$> R:6%:"'@. s5 'ist&
Te!ce!a es0osa de- InSa Wa.na
Q/a0a3 +ad!e de Man3o InSa
Hu0anSi 0!i+e! InSa de- !e1ugio
de Wi--Sa0an0a5
=0?0 <>"!'6'. s5 Anat& Dedo anu-a!
donde se --e4a e- ani--o 0!e1e!en-
'e+en'e5
=0?0"'@. 45 Deso--eAa! e@'!ae! e- o--eAo
de -os g!anos es0ecia-+en'e de-
+a9;5
=0?0">@. 45 Pone!se uno +is+o e-
ani--o o so!'iAa a- dedo5 SIN[N(
siMi--iSu.5
=0?0440)0@. 45 Manda! co-oca! a o'!o e-
ani--o a- dedo5
=0?0440">@. 45 75 SIWIRUH5
=0?0440@. 45 Co-oca! e- ani--o en e- dedo
de o'!a 0e!sona5
=0?06'. s5 Si-,a'o 0i'o5 E6EM( *atun
siwinata rantipuway c+0!a+e
un si-,a'o g!ande5
=0?0@. 45 Si-,a! e+i'i! si-,ido5 SIN[N(
S/u.Mi.5
=0?". adA5 Rec'o 0a!eAo -iso en -a
-9nea5 ZZ s5 onomat& Sonido
ca!ac'e!9s'ico . ono+a'o0:.ico
de- -a'iga;o5 ZZ Accin o des-
-i;a+ien'o 4e-o; de -os !e0'i-es
co+o e- -aga!'o . -a -aga!'iAa5
=:405'6. s5 Eot& FAnemone *e-
llo+ori!oliaG De -a 1a+i-ia de -as
!anuncu-2ceas5 En!edade!a +u.
conocida en +edicina 0o0u-a!5
Bed&Jol0& Se u'i-i;a co+o
0u!gan'e . diu!:'ico5 SIN[N(
Ma--0a c/aSi5
=:6;:. s5 Anat& Co!a;n5 ZZ Cen'!o o
0a!'e cen'!a-5 ZZ ,ram& Se u'i-i;a
0a!a cons'!ui! di1e!en'es -o-
cuciones5 E6EM( urpi sonqo, a-
1ec'9si+o> rumi sonqo, insensi,-e>
rawraq sonqo, a!do!oso> 0Haraq
sonqo, i!asci,-e> imay sonqo, 3u:
0ena> tu0uy sonqo, con 'odo
co!a;n> qolqe sonqo, +u. a1ec'o
a- dine!o> millay sonqo, de +a-
ca!2c'e!> llanpHu sonqo, de
ca!2c'e! sua4e> 0*uyaq sonqo,
ca!i'a'i4o> allin sonqo, de co!a;n
,ondadoso5
=:6;: "><>. s5 Lool& FCiriomy"a
quadretaK O!den d90'e!a 1a+i-ia
ag!o+.cidae5 Mosca +inado!a de
-a 0a!'e cen'!a- de -a 0a0a . /a,as5
=:6;: 5>@>@. s5 N2useas> asco
g!ande5
=:6;: 6'6'@. s5 Bed& Do-o! de-
co!a;n5 ZZ !igdo& Que ocasiona
con+ise!acin co+0asin o
condo-encia5
S:6;: '"!'@. s5 9tno*ist& FCugar
de sacri!icio de cora"ones&G
Quin'a MaSa de- 0!i+e! se3Je
Ra.ao de- sec'o! C/inc/a.su.u
a ca!go de- a.--u . 0a!cia-idad de
QosSa.'aSi5 Es'e ado!a'o!io
desde 'ie+0os in+e+o!ia-es e!a
un ce!!o donde se nac9an 0agos
0o! -a sa-ud de- InSa5
=:6;: $'%'%'%'@. s5 Jisiol& La'ido
de- co!a;n5 SIN[N( 0Ji'i'i'i.5
E6EM( sonqoymi p*atatatan
sinc*ita p*awaqtiy, +i co!a;n
-a'e +uc/o cuando co!!o5
=:6;: <><>. s5 F$epa del cora"#nG&
A1ec'o 9n'i+o e in'enso5
=:6;: =>?'. s5 FQue ro+a el co-
ra"#n&G !igdo& Pe!sona 3ue cau-
'i4a e- a1ec'o . si+0a'9a de o'!os5
=:6;:)'@. 45 !igdo& Co-oca! a-go
i+0o!'an'e en -a 0a!'e cen'!a-
in'e!io! de o'!a cosa se+eAan'e a-
co!a;n5
=:6;:6 $!>@7>. s5 75 CHINA HA-
WAQJOLLAH5
=:6;:6'@. 45 Qui'a! e@'!ae! e-
co!a;n5 ZZ 9cP Co-oca! a-go en e-
in'e!io! o cen'!o de o'!a cosa5
=:6;:='$'. adA5 Ani+oso gene!oso5
ZZ 7a-ien'e5 ZZ De co!a;n g!ande5
=:6;:@:; #'( #') =:;!:6'
=:6;:@:;. adA5 . s5 Todo se! 3ue 0osee
co!a;n5 ZZ !igdo& Pe!sona
!es0onsa,-e> sensi,-e5
=:;44'. s5 Eot& P-an'as /e!,2ceas de
/oAas -anceo-adas5
=:;44' =:;44'. s5 9col&Keg& Luga!
0o,-ado de so3--as5
=:;:. adA5 Canoso 3ue 'iene ca,e--os
encanecidos o e+,-an3uecidos5
=:;: >5'. adA5 De ca,e--e!a enca-
necida5
=:;:)'@. s5 Pone! cana a!'i1icia-5
=:;:44'7'. adA5 75 SOQOH SOQOH5
=:;:6'@. 45 E@'!ae! o 3ui'a! -os
ca,e--os canosos5
=:;:$><>. s5 Eot& Cie!'o cac'us
0ig+eo5 I65L5P5K
=:;:=. s5 Eot& F$*ragmites communis
Trin&G De -a 1a+i-ia de -as
g!a+9neas5 Ca!!i;o u'i-i;ado en -a
cons'!uccin de 4i4iendas en -os
'ec/os . 'u+,ados5
=:;:= =:;:=. s5 Ca!!i;a- -uga! donde
c!ecen ca!!i;os5
=:;:@ =:;:@. adA5 To'a-+en'e en-
canecido5 SIN[N( so3o--aBa5
=:;:@')0;. adA5 . s5 Que causa
encaneci+ien'o de -os ca,e--os5
=:;:@')0@. 45 Causa! 0e!+i'i! o
/ace! encanece! -os ca,e--os5
=:;:@';. adA5 Ca,e--os 3ue encane-
cen susce0'i,-es de encanece!5
=:;:@'@. 45 Encanece! -os ca,e--os5
=:;<'. s5 . adA5 Sue-o '!ans1o!+ado
0o! -a 1i-'!acin de- agua5 SIN[N(
so3!as3a5
=:;<'">@. 45 75 so3!a.5
=:;<'=;'. adA5 Ma!c/i'ado secado5 ZZ
P-an'as 3ue se +a!c/i'an . a,a'en
0o! e@ceso de agua5 ZZ 75 SOQRA5
=:;<'@. 45 Agri& A,a'i!se -as 0-an'as
de- +a9; . o'!as 0o! e- e@ceso de
/u+edad5 SIN[N( so3!aSu.5
=:;<'@'@. 45 Agri& E+0e;a! a a,a'i!se
o 0os'!a!se 0o! e- sue-o -as 0-an'as
0o! e@ceso de /u+edad5 ZZ !igdo&
IPone!se un ganado +a.o!
a4eAen'ado . 1-aco5 ZZ !am&
A0-9case a 4eces a -as 0e!sonas5
=:;<-. s5 Cue!o de+asiado !eseco .
a!!ugado5
=:;<:. adA5 Res,a-adi;o en -ade!as
con +uc/o cascaAo5 ZZ Lool& 7aca
o4eAa ca,a--o u o'!o ani+a- 1-aco
. a4eAen'ado5 ZZ !igdo& Po!
e@'ensin se a0-ica a -as 0e!sonas
1-acas . a4eAen'adas5 SIN[N( 'o3'i5
=:;<:"')'@. 45 75 SOQROHRACHAH5
=:;<:@"')'@. 45 $at& P!esen'a!se
con +o4i+ien'os incon'!o-ados
0o! causa de- a4eAen'a+ien'o o
en1-a3ueci+ien'o5 SIN[N( so3!o-
Sac/a.5
=:;=:. s5 Deg-ucin de a-i+en'os
0!o0ia de -os 0a'os5
=:;=:@. 45 Deg-u'i! o '!aga! -os 0a'os
-os a-i+en'os 3ue co+en5
=:;%'. adA5 n%m& cara& Seis IPK5
=:;%' )>6"'. adA5 n%m&card& Se-
sen'a IP$K5
=:;%' >6>. adA5 n%m&card& Seis
+i--ones IPJ$$$$$$K5
=:;%' 6-;-. adA5 n%m&ord& Se@'o5
=:;%' $')';. adA5 n%m&card&
Seiscien'os IP$$K5
=:;%' >@'. s5 ,eom& He@aed!o 1igu!a
geo+:'!ica so -ida de se is ca!as o
-ados5
=:;%' ?'<'6;'. adA5 n%m&card& Seis
+i- IP$$$K5
=:;%' =:;%'5'6%'. ad45 De seis en
seis5
=:;%' "!>)>. s5 ,eom& He@2gono
1igu!a geo+:'!ica 0-ana de seis
-ados . seis 2ngu-os5
=:;%'"!>)>@. 45 ?o!+a! -a 1igu!a
/e@agona-5
=:;%'@'@. 45 Co+0-e'a! una can'idad a
seis .a sea au+en'ando o
dis+inu.endo5
=:;%'@>;. adA5 Que con'iene seis
e-e+en'os5
=:;@'. s5 ,eol& Tie!!a de-e;na,-e>
/acina+ien'o de 0ied!as !es,a-
-adi;as en una -ade!a5
=:;@'@. 45 Res,a-a! o cae! !odando5 ZZ
Des+o!ona!se -as 0ied!as 3ue
si!4en de 0iso5
=:;!'. s5 Bed& En1e!+edad 3ue
consis'e en ade-ga;a! /as'a en-
Au'a!se -as a!'icu-aciones5 ZZ La-
'iga;o a;o'aina co!de-a;o ;u-
!!iaga;o5 ZZ adA5 Ma-igno +a-:1ico
daBino5 E6EM( soqHa wayra, +a-
4ien'o5
=:;!' :6;:@. s5 Bed& Tu,e!cu-osis
0u-+ona!5
=:;!')0">;. s5 Que 0adece o !eci,e
una a;o'aina o -a'iga;o5
=:;!')0">@. 45 Padece! o !eci,i!
una a;o'aina o -a'iga;o5 SIN[N(
Ma3'ac/iSu.5
=:;!')0;. adA5 . s5 Que /ace 0e!-
+i'e o +anda a;o'a! 1-age-a!5
SIN[N( Ma3'ac/i35
=:;!')0@. 45 Manda! o /ace! a;o'a!
1-age-a!5 SIN[N( Ma3'ac/i.5
=:;!'">;. adA5 . s5 Que se a;o'a a s9
+is+o 0o! 0eni'encia5 ZZ Pe!sona
3ue 'iene cos'u+,!e o +an9a de
a;o'a! a o'!os5 SIN[N( Ma3'aSu35
=:;!'6'. s5 L2'igo a;o'e c/ico'e
disci0-ina ;u!!iago5 ZZ adA5 Pe!-
sona cu-0a,-e 3ue +e!ece se!
a;o'ada5
=:;!';. adA5 . s5 A;o'ado! 1-age-a-
do!5 SIN[N( Ma3'a35
=:;!'=;'. s5 Bed& Pe!sona a'acada
0o! -a en1e!+edad de- soqHa& ZZ
adA5 A;o'ado 1-age-ado disci-
0-inado5
=:;!'?'6%0. s5 Eot& Cie!'a 0-an'a
+edicina- con'!a e- +a- ai!e5
I65L5P5K
=:;!'@. 45 A;o'a! 1-age-a! disci-
0-ina!5 SIN[N( Ma3'a.5
=:;!'@'@. 45 Bed& Ade-ga;a!se
en1-a3uece!se enAu'a!se de ca!nes
0o! -a en1e!+edad de- soqHa&
=:;!:. s5 T!ago so!,o de -93uido en
+a.o! can'idad . con a4ide;5
=:;!:)0@. 45 Hace! so!,e! o '!aga!
-93uidos5
=:;!:6'. s5 NEOL5 So!,e'e cana de
=:;!:; #(* #(1 S>"'6"'
so!,e!5 ZZ L93uido susce0'i,-e de
se! so!,ido co+o agua c/ic/a
4ino e'c5
=:;!:;. adA5 . s5 Que '!aga o so!,e a
,ocanadas -93uidos5
=:;!:@. 45 So!,e! o '!aga! -93uidos o
,ocanadas5 E6EM( soqHoy upi
aq*ata, so!,e -a c/ic/a +os'a5
=:;!:@">@. 45 *e,e! en can'idad a
g!andes ,ocanadas5
=:%>5'. s5 Eot& F$ere"ia coeru-
lescens Sead&G 7a-e!iana5 De -a
1a+i-ia de -as co+0ues'as5 P-an'a
/e!,2ce de 'a--o ci-9nd!ico 1-o!es
en ca,e;ue-a5 Bed&Jol0& Se u'i-i;a
0a!a ca-+a! -as a-'e!aciones
ne!4iosas5 SIN[N( su'u+a5
=>)0. s5 Re+esa enco+ienda
enca!go !ecado5 ZZ 75 APACHITA5
=>)0 '$';. s5 Po!'ado! de enco-
+iendas !e+esas5 E6EM( suc*i
apaq runata mas0*amuy, ,usca a-
/o+,!e 3ue --e4a !e+esas5
=>)0)0@. 45 Manda! a o'!a 0e!sona
3ue en49e -a !e+esa5
=>)0">;. adA5 . s5 Que su0-ica 0a!a
3ue se -o --e4en -a !e+esa o
enco+ienda a o'!a 0e!sona5
=>)0">@. 45 75 SUCHIH5
=>)06'. adA5 O,Ae'o des'inado a se!
!e+esado> +a'e!ia de -a en-
co+ienda5
=>)0;. adA5 . s5 Que en49a -a !e+esa
con o'!a 0e!sona> 3ue des0ac/a -a
enco+ienda5 ZZ 75 APACHIQ5
=>)0@. 45 Re+esa! en4ia! -a en-
co+ienda enco+enda! a-g"n
en49o5 ZZ Enca!ga!5 SIN[N( suc/i-
Su.5
=>)>. s5 Des-i;a+ien'o a4a-anc/a
0!inci0a-+en'e de 'ie!!a5 ZZ adA5
Pe!sona 3ue ca+ina a!!as'!ando
-os 0ies5
=>)>)0;. adA5 . s5 Que /ace des-
-i;a! o !oda!5 ZZ Que /ace des0eAa!
o !e'i!a! a-guna cosa5 SIN[N(
anc//uc/i35
=>)>)0@. 45 A0a!'a! !e'i!a! a-guna
cosa 0a!a des0eAa! e- -uga!5
SIN[N( ac//u!ic/i.5
=>)>"')'@. 45 75 SUCHUHRACHAH5
=>)>6'. s5 Rodade!o 'o,og2n
des-i;ade!o !es,a-ade!o5 ZZ Rocas
dis0ues'as a +ane!a de 'o,og2n5
=>)>6'@'@. 45 P!o0ende! a des-
-i;a!se o !ocia! a-guna cosa5 ZZ
Tene! deseos de des-i;a!se o !o-
da!5
=>)>$'@'@. 45 Ace!ca!se a0!o-
@i+a!se 0oco a 0oco . !ei'e!adas
4eces5 SIN[N( ac//u0a.a.5
=>)>;. adA5 . s5 Que se des-i;a o
!ueda in'enciona- o acciden'a--
+en'e5 ZZ Tie!!a des-e;na,-e 0!o-
0ensa a- des-i;a+ien'o5 ZZ Que
a!!as'!a -os 0ies a- ca+ina!5
=>)><0">@. 45 A0a!'a!se !e'i!a!se
de un -uga! co!':s+en'e 0a!a
des0eAa!-o5 SIN[N( anc//u!iSu.5
=>)><0@. 45 Re'i!a!se 0a!a deAa!
0aso -i,!e5 SIN[N( anc//u!i.5
=>)>@. 45 Des-i;a!se !oda!5 ZZ A-
!!as'!a!se SIN[N( c//uc/u.5 E6EM(
sinc*ita paraqtin allpa suc*un,
cuando --ue4a +uc/o -a 'ie!!a se
des-i;a5 ZZ Ca+ina! a!!as'!ando o
ce0i--ando e- 0iso con -os 0ies5
=>)>@"')'@. 45 Des-i;a!se o !oda!
una . o'!a 4e; sua4e+en'e5 ZZ
Ca+ina! '!as-ada!se -en'a+en'e
de un -uga! a o'!o5 SIN[N( suc/u-
Sac/a.5
=>)>@"')0@. 45 Manda! !e'i!a!
-en'a+en'e a-go 3ue o,s'acu-i;a5
=>)>@">6'">@. 45 A0!o@i+a!se
+u'ua+en'e5 ZZ Aco+oda!se en
una ca+a en'!e dos o +2s 0e!so-
nas5 SIN[N( anc//u.SunaSu.5
=>)>@">@. 45 A0!o@i+a!se ace!-
ca!se -en'a+en'e5 ZZ Enca+a!se en
una ca+a ocu0ada5
=>)!-. s5 75 SUCHJI5
=>)!0. s5 Lool& FTric*omycterus
rivulaculatus Kalencionnes&G
*ag!e5 Pe; sag!ado de -os inSas5
O!den si-u!i1onnes 1a+i-ia '!i-
c/o+.'e!idae5 De '!ein'a cen'9-
+e'!os de -ongi'ud oAos 0e3ue-
Bos 0ie- -isa . +anc/ada ,a!-
,i--as nasa-es . +a@i-a!es /2,i'os
noc'u!nos5 En e- inSana'o 1ue
o,Ae'o de ado!acin5 ZZ adA5 !am&
Neg!o neg!o g!asoso5 EolP suSi5
9cP 0-u+e!9a5
=>)!0)'@. 45 alim& Ag!ega! '!o;os
de 0escado suc*Hi a o'!o 0o'aAe5
=>)!>. adA5 Bed& Pa!a-9'ico ,a--
dado 'u--ido de 0ie!nas5 SIN[N(
e'ac/a5 E6EM( suc*Hu runa wa?u
rusqa, e- /o+,!e 0a!a-9'ico /a,9a
+ue!'o5
=>)!> "'@. s5 Bed& Pa!a0-egia o
0a!2-isis de -as e@'!e+idades in-
1e!io!es de- /o+,!e5
=>)!> :6;:@. s5 Bed& En1e!+edad
de -a 0a!a0-egia5
=>)!>@')0;. adA5 . s5 Bed& Agen'e
+a- 3ue 0!oduce -a 0a!a0-egia en
-as 0e!sonas5
=>)!>@')0@. 45 Bed& Causa! o +o-
'i4a! -a 0a!a0-egia en a-guna
0e!sona5
=>)!>@';. s5 Bed& Pe!sona 3ue
e+0ie;a a 0adece! en1e!+edad de
0a!a0-egia5
=>)!>@'@. 45 Bed& Co+en;a! a su1!i!
-a en1e!+edad de -a 0a!a0-egia5
=>)!>@"')'@. 45 ?ingi! es'a! 'u--ido
o ,a-dado5
=>". s5 onomat& T:!+ino ono+a-
'o0:.ico 3ue e@0!esa sensacin de
/o!+igueo en e- cue!0o5
=>"'. s5 Su!co ca+e--n5 SIN[N(
3o--0a Mac/u5 ZZ $e&AyaP Si-,o
si-,ido5 ZZ 9cP Su!co ca+e--n5 F
Si-,a'o5 F L2'igo5 F A'a!dece!5
=>"'5'. s5 75 WAHTJANPU5
=>"'6'. s5 Penac/o co0e'e c!es'a
+oBo5
S>"'6"'. s5 9tno*ist& F1+servatorio
astron#micoG& En e- inSa!io
s:0'i+a MaSa de- oc'a4o se3Je
Pa.an de- sec'o! C/inc/a.su.u5
Es'e ado!a'o!io e!a un ce-
=>"'@ #(2 #( =>44>6'@'@
!!o 0o! donde 4en9a e- cana- de agua
desde C/inc/e!o en e- 3ue
/a,9an dos 0i-a!es 3ue seBa-a,an
-a --egada de- So- 0a!a e- inicio
de -a sie+,!a de- +a9;5 Se -e
/ac9an 0agos con ca+:-idos
'eAidos . co!de-es de o!o . 0-a'a5
=>"'@. 45 ?o!+a! su!cos o ca+e-
--ones de 'ie!!a con e- 'i!a0i: o
a!ado5 SIN[N( Mac/uc/a.5 ZZ EolP
Si-,a!5
S>"<- Q'%'. s5 Arqueol& FCadera
de andenesG Pe3ueBo g!u0o
a!3ueo-gico u,icado en -a
+a!gen de!ec/a de- !iac/ue-o 3ue
,aAa de P/u.u0a'a Ma!Sa 1!en'e
a- si'io a!3ueo-gico de WiBa.
Wa.na en e- San'ua!io His'!ico
de Mac/u0iAc/u5 Es'2
con1o!+ado 0o! a ndenes .
cana-es de 1ac'u!a inSa> 1ue des-
cu,ie!'o e- D# de se'ie+,!e de
DLNE 0o! Oc'a4io ?e!n2nde;
Ca!!asco . -os o,!e!os Ad!i2n
Cusi/ua+2n . Eugenio Mo;o
du!an'e -os '!a,aAos e@0-o!a'o!ios
en Mac/u0iAc/u Qos3o Pe!"5
=>"=0. s5 Ac'o de de4o!a! -os gu-
sanos e insec'os en g!an can'i-
dad5 ZZ Ma'e!ia o!g2nica o +a-
'e!ia-es 1eca-es en desco+0osi-
cin5
=>"=0;. adA5 . s5 )!an can'idad de
gusanos o insec'os 3ue de4o!an
a-guna +a'e!ia o!g2nica5
=>"=0@. 45 De4o!a! -os gusanos e
insec'os a-guna +a'e!ia o!g2nica o
1eca-5
=>"=>. s5 Luga! ':'!ico -"gu,!e5
=>">44>44>. s5 75 PHALLCHA5 ZZ
QALAHWA5 ZZ ARARANRHA5
=>"'. s5 La 'a!de 'ie+0o co+-
0!endido en'!e e- +edio d9a . -as
0!o@i+idades de -a noc/e5 ZZ E-
ocaso cuando es'2 co+en;ando a
o,scu!ece!5
=>"'44'7'. ad45 Mu. 'a!de 0!-
@i+o a -a noc/e5
=>"'@'@. 45 Anoc/ece! cae! -a
noc/e dec-ina! e- d9a5
=>">)0@. 45 Hace! in'!oduci! o
0asa! a-go 0o! un /ueco o cana-5
ZZ !am& Hace! in'!oduci! a o'!o en
un -uga! o a g!u0os aAenos5
=>">4';. adA5 . s5 Loot& Que !ea-
-i;a una '!as3ui-a inco+0-e'a5
=>">4'@. s5 Loot& T!as3ui-a! en
1o!+a inco+0-e'a5 ZZ T!as3ui-a! e-
ganado -ana! s-o una 0o!cin de
-ana de -a 0a!'e ,aAa de -a
,a!!iga5
=>">@. 45 Pasa! des-i;a!se 0o!
ca4idades o a,e!'u!as es'!ec/as5
=>"L>. s5 Ca0uc/a 0!enda de 4es'i!
0a!a -a ca,e;a5 9cP $e&AyaP
suSu5
=>"!>">@. 45 Cu,!i!se -a ca,e;a con
una ca0uc/a o ca0u;5
=>"!>%'. s5 Co0e'e +oBo de 0-u-
+as 3ue 'ienen a-gunas a4es5 ZZ
La 'oca de -as +uAe!es !e-igio-
sas c!ia'u!as e'c5 SIN[N( a3su5
=>"!>%'">@. 45 C!ece!2 a-gunas
a4es e- co0e'e o +oBo de 0-u-
+as5 ZZ Cu,!i!se -as +uAe!es -a
ca,e;a con -a 'oca . +an'a es-
0ecia-es5
=>44'. s5 Beteor& Roc9o esca!c/a5
SIN[N( c//u--a5 ZZ 9cP 7ac9o 4a-
cuo5 F DaBado5
=>44'5>@. 45 75 SULLAH5
=>44'@. 45 Beteor& P!oduci!se e-
!oc9o en -a su0e!1icie de -as
0-an'as . o'!as cosas5 SIN[N(
c//u--a. su--a+u.5
=>44"!'. adA5 Meno! de edad> +eno!
en ca'ego!9a( +eno! en 0a!'e5
=>44"!' "'@. s5 Meno! de edad
condicin de se! +eno!5
=>44"!' D0:=. s5 FDios menor&G NEOL5
Ani+a de- di1un'o5
=>44"!' 044'$'. s5 Beteor& F-ayo
menorG Ra.o 3ue a'u!de . no
+a'a5
=>44"!' 5'5'. s5 La '9a /e!+ana de
-a +a+25 ZZ !am& Mad!ina de
,au'i;o5
=>44"!' <>"!'6'. s5 Anat& Dedo +e-
Bi3ue de -a +ano5
=>44"!' %'@%'. s5 He!+ano +eno! de-
0ad!e5 ZZ !am& Pad!ino de ,au'i;o5
=>44"!')'">@. 45 Sen'i!se o con-
side!a!se +eno! de edad Io en
ca'ego!9aK 0o! cie!'as con4e-
niencias 0e!sona-es5
=>44"!')';. adA5 . s5 Que 0os0one
a- +a.o! an'e e- +eno!5 ZZ Que
des+e!ece a o'!o en !ango5
=>44"!')'@. 45 Pos0one! a- +a.o!
an'e e- +eno!5 ZZ Des+e!ece! a
o'!o en e- !ango5
=>44>. s5 ?e'o a,o!'o5 SIN[N(
su--un5 ZZ Ce!!adu!a de +ade!a
con --a4e !"s'ica de- +is+o
+a'e!ia- u'i-i;ado a"n en -as
co+unidades indigenas5 I65L5P5K
=>44>)0;. adA5 . s5 A,o!'i4o sus-
'ancia 3ue 0!oduce e- a,ono5
=>44>)0@. 45 P!ocu!a! e- a,ono>
/ace! a,ona!5
=>44>">%0. s5 Eot& Pa!eAa de se+i-
--as de c/uMi desa!!o--adas en
una +is+a en4o-'u!a 3ue 0e!-
'enece a- g!u0o +edicina- Su'i5
I65L5P5K
=>44>44. s5 La 4e!dad ce!'e;a c-a-
!idad e4idencia 1ide-idad5 SI-
N[N( c/e3a5 ZZ adA5 7e!dade!o
1ie- cie!'o c-a!o5
=>44>44 <>6'. adA5 . s5 Ho+,!e 4e-
!a; since!o 1idedigno 1ie-5
=>44>440@. 45 6u!a! Au!a+en'a!5 ZZ
Ce!'i1ica!5 ZZ A1i!+a! -o 4e!da-
de!o5
=>44>4444'. ad45 7e!dade!a+en'e e-
4iden'e+en'e 1ie-+en'e5 SIN[N(
su--u--+an'a5
=>44>445'6%'. ad45 7e!dade!a+en-
'e cie!'a+en'e e4iden'e+en'e
con 1ide-idad5 SIN[N> su--u----a5
=>44>44$>606. ad45 9s verdico, es
con!orme, es !iel&
=>44>6. s5 ?e'o e4acuado sin 4ida5 ZZ
75 SULLU5
=>44>6 >)>. s5 alim& AAiaco de -a
ca!ne de- 1e'o de -a o4eAa5
=>44>6'. adA5 . s5 A,o!'i4o '@ico o
d!oga 3ue 0!o4oca e- a,ono5
=>44>6'@'@. 45 Sen'i! -a +uAe!
=>44>; #(" #(# =>60@';
e+,a!a;ada -os s9n'o+as de- a,o!'o5
ZZ Di1icu-'a! en e- 0a!'o5 Ma- 0a!'o5
=>44>;. adA5 . s5 MuAe! 3ue a,o!'a>
/e+,!a a,o!'an'e5
S>44>=;'. adA5 A,o!'ado5 ZZ !am& NiBo
!a3u9'ico enc-en3ue es+i!!iado5
=>44>@. 45 A,o!'a! +a- 0a!i!5 E4acua!
e- 1e'o sin 4ida5
=>5';. adA5 *e--o ,ueno ag!ada,-e
e@3uisi'o si+02'ico5 E6EM(
sumaq runa, ,e--a 0e!sona> su-
maq tHanta, 0an ag!ada,-e> sumaq
sipas, +uc/ac/a ,e--a5
=>5'; ')0<'. s5 75 MONTE ACHIRA5
S>5'; A;44'. s5 'ist& 7i!gen es-
cogida 3ue se dedica,a a- cu-'o
de- Dios WanaSaM!e en -a :0oca
de -os inSas5
=>5'; "'@. s5 Ag!ado a!+on9a
es':'ica ,e--e;a5
=>5'; =:6;:. s5 D2di4a o,se3uio
!ega-o 0o! ca!iBo o g!a'i'ud5 ZZ
!am& Pe!sona de ,uenos
sen'i+ien'os de ,uen co!a;n5
S>5';)'">;. adA5 . s5 Que 0!o-
cu!a /ace!se ,ueno ag!ada,-e
si+02'ico5 SIN[N( su+a3.a.5
=>5';)'">@. 45 Enga-ana!se
a'a4ia!se /ace!se ag!ada,-e
si+02'ico a1a,-e> /e!+osea!se5
=>5';)';. adA5 . s5 Que /ace a-
g!ada,-e a a-guna 0e!sona cosa
o accin5 ZZ Lo 3ue es e@ 3uisi'o
a- 0a-ada!5
=>5';)'=;'. adA5 Cosa 0!ecia-
da /e!+oseada /ec/a ag!ada,-e5
=>5';)'@. 45 Hace!se ag!ada,-e
con a-guna accin5
=>5';44'. ad45 *uena+en'e de
+odo ag!ada,-e ,e--a+en'e5 ZZ
*ien de sa-ud o sie+0!e ,ien5
SIN[N( 3/a-i--a5
=>5';44'7'. adA5 Ag!ada,i-9si+o
+u. sa,!oso +u. e@3uisi'o5 II
in'e!A5 QQu le vaya +ienO, QEuen
viajeO, Q/uerteO, QJelicidadesO
=>5';440">@. 45 75 APUSRACHAH5
=>5';@')0">;. adA5 . s5 Agen'e
3ue 'iene -a 0!o0iedad de e+,e-
--ece! /ace! ag!ada,-e o e@3ui-
si'a a-guna cosa5
=>5';@')0">@. 45 E+,e--ece!se
acica-a!se /ace!se ag!ada,-e o
si+02'ico5
=>5';@')0;. adA5 . s5 Que e+,e-
--ece enga-ana o 4ue-4e ag!ada-
,-e a-guna cosa5
=>5';@'">;. adA5 . s5 Que se 'o!na
ag!ada,-e a1a,-e ase3ui,-e5 ZZ
?!u'os na'u!a-es 3ue se 4ue-4en
ag!ada,-es e@3uisi'os sa,!osos5
=>5';@'">@. 45 To!na!se ag!ada,-e
a1a,-e ase3ui,-e si+02'ico5 ZZ
7o-4e!se -os 1!u'os na'u!a-es a
g!ada,-es e@3uisi'os sa,!osos5
SIN[N( su+a3.a.5
=>5';@';. adA5 Que se 4ue-4e a-
g!ada,-e ,e--o si+02'ico e@-
3uisi'o sa,!oso5
=>5';@'@. 45 Hace!se ag!ada,-e
a+a,-e a1a,-e ase3ui,-e5 ZZ Ad-
3ui!i! -os 1!u'os de sa,o! e@-
3uisi'o5 SIN[N( su+a3.aSu. su-
+a3c/aSu35 ZZ 75
SUMAQCHARUQ5
=>5'@. s5 Hon!a dignidad ,uen
no+,!e ,uena 1e /ono!5
=>5'@)'">;. adA5 . s5 Que se /a-
ce digno de /ono! de 0!es'igio
de ,uen no+,!e5
=>5'@)'">@. 45 Hace!se digno de
/ono! de 0!es'igio de ,uen
no+,!e5
=>5'@)';. adA5 . s5 Que /on!a
digni1ica 0!es'igia da ,uen
no+,!e5 SIN[N( su+a.c/a3e5
=>5'@)';-. s5 75 SUMAHCHAQ5
=>5'@)'@. 45 Hon!a! !endi! /o-
no! digni1ica! !es0e'a!5 ZZ 75 A-
PUSRACHAH5
=>5'@">">;. adA5 7anag-o!ioso
Aac'ancioso 0e'u-an'e5
=>5'@">">@. 45 7anag-o!ia!se
Aac'a!se a'!i,ui!se e- /ono! 3ue
no +e!ece5
=>5'@60@:;. adA5 Hon!ado dig-
ni1icado !es0e'ado5
S>5- O<;:. s5 9tno*ist& En e-
inSa!io d:ci+a MaSa de- cua!'o
se3Je Ra.ao de- sec'o! Qo--asu-
.u a ca!go de- a.--u A0u+a.'a5
Es'e ado!a'o!io e!a un ce!!o 3ue
e!a -a cu-+inacin de -as MaSas
de es'e se3Je5 Es'a,a Aun'o a- ce-
!!o Sina.0a 0!@i+o a Quis0i-
canc/is5 Se -e /ac9an 0agos con
conc/as +a!inas5
=>6)!>. s5 Eot& FKiguiera mandona
/c*& Eip y Kiguiera lanceolata
Eritton&G Sunc/o5 P-an'a /e!,2cea
co+0ues'a de 1-o!es
a+a!i--as> +u. u'i-i;ada 0a!a -a
a-i+en'acin de e3uinos5
S>6)!> P>"@>. s5 9tno*ist& FBa-
nantial donde crece planta con
!lores amarillasG En e- inSa!io
3uin'a MaSa de- segundo se3Je
Pa.an de- sec'o! An'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a un +anan'ia- 3ue
es'a,a Aun'o a -a -ade!a de- ce!!o
de- +is+o no+,!e en e-
Qos3o5 Se -e /ac9a 0agos con
ca+:-idos . 'eAidos5
=>6)!>@:;. adA5 . s5 D9cese de- -u-
ga! donde a,undan -as 0-an'as
/e!,2ceas de- sunc/Ju5
=>60. adA5 La!go a-a!gado5 E6EM(
suni c*u0c*a, ca,e--e!a -a!ga>
suni wasq*a, soga -a!ga5 ZZ
$e&AreqP La!go /ondo
0!o1undo5 ZZ $e&AyaP Cosa -a!ga
. a-'a5
=>60 )'"0. adA5 Pa'i-a!go 0a'n5
=>60 )>")'. adA5 75
CHURCHASAPA5
=>60 ">6"'. s5 7o; o sonido +u.
0!o-ongado de una 0e!sona5 ZZ
adA5 Cue--i-a!go5
=>60 ='@'@60@:;. adA5 De es'a'u!a
a-'a gigan'e5
=>60@ =>60. adA5 E@cesi4a+en'e
-a!go5
=>60@')0;. adA5 . s5 A-a!gado! es-
'i!ado! 3ue a-a!ga o au+en'a de
-ongi'ud a a-g"n o,Ae'o5
=>60@')0@. 45 A-a!ga! es'i!a!
au+en'a! de -ongi'ud a a-g"n
o,Ae'o o cosa5
=>60@';. adA5 Que se a-a!ga o sue-e
a-a!ga!se5
=>@"!>@ #(& #(' =>$>@';
=>@"!>@. 45 *!inda! una 0e3ueBa
0o!cin de ,e,ida a-co/-ica en
son de ca'a! o 0!o0aganda an'es
de e1ec'ua! -a co+0!a de -a ,e,i-
da5 Se !ea-i;a en -as 1e!ias o 1ies-
'as 0o0u-a!es5 SIN[N( +a--ic/i.5
=>6"'. s5 *a!,a ,igo'e5 ArgP
*a!,a de- c/oc-o o +a9;5
=>6"'='$'. adA5 *a!,udo ,i-
go'udo5 SIN[N( c/Ja0u sunS/a5
=>6"')0">;. adA5 . s5 MuAe! 3ue
!eci,e -as ca!icias de- /o+,!e
con e- !o;a+ien'o de -a ,a!,i--a
en -a 1!en'e5
=>6"')0">@. 45 Reci,i! -a +uAe!
-a ca!icia de- /o+,!e con e-
!o;a+ien'o de -a ,a!,i--a en -a
1!en'e5
=>6"'6'">@. 45 6uego consis'en'e
en e- 1!o'a+ien'o de -a ,a!,i--a
en -a 1!en'e de o'!a 0e!sona en
1o!+a !ec90!oca5
=>6"';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue a-
ca!icia !o;ando con -a ,a!,i--a en
-a 1!en'e de -a +uAe!5
=>6"'@. 45 Aca!icia! a -a +uAe!
!o;ando -a ,a!,i--a en su 1!en'e5
=>6"'@'@. 45 A0a!ece! -a ,a!,a o
e- ,igo'e en e- +en'n5
=>6$'@44:. s5 75 PJESQOHLLO5
=>6%>. s5 Mon'n a0i-ona+ien'o
/acina+ien'o 0a!4a5
=>6%>)0;. adA5 . s5 Que +anda
a0i-ona! a+on'ona! /acina! o
1o!+a! 0a!4as5
=>6%>;. adA5 . s5 A0i-onado! a-
+on'onado! /acinado! o 1o!+a-
do! de 0a!4as5
=>6%><. adA5 Ci!cu-a! !edondo5 ZZ
P!ecioso 0!i+o!oso5
S>6%>< P'?;'6 s5 FNardn circular
llena de !lores y pintada de
colores&G 'ist& Ce'!o o insignia
i+0e!ia- de -os InSas consis'en'e
en una -an;a o 4a!a de +ade!a
ado!nada con 0-u+as de di4e!sos
co-o!es 1o!+ando di,uAos
0!i+o!osos . !e+a'ando con '!es
0-u+as g!andes en e- e@'!e+o
su0e!io!5
S>6%><?'=0. s5 'ist& F-otonda, casa
o sala de planta circular&G
Edi1icio inSaico de 1o!+a ci!cu-
-a! u,icado en -a 0-a;a HaMSa.-
0a'a o P-a;a Ma.o! de- Qos3o
donde ac'ua-+en'e se encuen'!a
-a ig-esia de e- T!iun1o5
=>6%>=;'. adA5 A0i-onado a+on-
'onado /acinado acu+u-ado5
=>6%>@. 45 A0i-ona! a+on'ona!
/acina! . 1o!+a! 0a!4as5
=>6%>@'@. 45 Ad3ui!i! una /acina
1o!+a 0i!a+ida-> /ace!se un
+on'n cnico con 0ied!as 'e-
!!ones e'c5 I65L5P5K ZZ A-a!ga!se
es'i!a!se au+en'a! de -ongi'ud5
=>7'. s5 Rega-o de co!'es9a5 ZZ A-
ni+a- 3ue en cie!'as ce!e+onias
0ecua!ias se o,se3uia en seBa-
de co!'es9a5
=>7'@. 45 Rega-a! o,se3uia! 0o!
co!'es9a5
=>7-;. s5 Eot& y Bed&Jol0& P-an'a
+edicina- 0a!a +a-es de /i0o-
cond!9a5 I65L5P5K
=>$'. s5 So+,!a 3ue 0!o.ec'an -os
cue!0os5 SIN[N( --an'/u5
=>$'@. s5 'ist& Di4inidad +a-igna
de -a +i'o-og9a inSa5 ZZ -elig&
NEOL5 Dia,-o de+onio sa'an2s5
SIN[N( sa3!a5 ZZ adA5 P:si+o
+a-4ado cana--a5
=>$'@ ;'<;:. s5 Eot& F;icotiana
glauca ,ra*am&G De -a 1a+i-ia
de -as so-an2ceas5 P-an'a a!,us-
,us'i4a de a+0-ia dis'!i,ucin
en 'odos -os c-i+as5 Es una es-
0ecie 3ue 'iene 0!o0iedades na!-
c'icas . un 4eneno +u. ac'i4o
0a!a e- ganado -ana!5 SIN[N( SJa-
+a'o 3/a+ac/u 3/a+a'u5
=>$'@ %!0"'. s5 75 MICHI MICHI5
=>$'@ ?'=0. s5 F.asa del dia+loG
In1ie!no a4e!no +o!ada de -os
dia,-os5 ZZ Luga! de 'o!+en'os
de -os !:0!o,os5 SIN[N( US/u
Pac/a a'i+i--0Ju5
=>$'@@')0;. adA5 . s5 Agen'e o
sus'ancia 3ue 0!oduce ca!ac'e-
!es de ende+oniado o de 0e!-
4e!sidad cana--esca5
=>$'@@')0@. 45 Ende+onia!>
con4e!'i! a una 0e!sona con
cua-idades cana--escas o de
de+onio5
=>$'@60@:;. adA5 . s5 Ende+onia-
do 0ose9do 0o! e- de+onio5
=>$'@$' 44'6%!'6. s5 FCe?a del
dia+loG !igdo& A-+a des'inada a-
in1ie!no5
=>$'@$' ?'?'6. adA5 . s5 F'ijo del
dia+loG !igdo& Hec/u!a de-
dia,-o5
=>$'@@'@. 45 Ende+onia!se 0o-
ne!se co+o un de+onio 0o! -a i!a5
=>$0. s5 Jisiol& Pedo cuesco 4en-
'osidad 3ue se e@0e-e 0o! e- ano5
SIN[N( c//asa c//aSc/a5
=>$0)0;. adA5 . s5 Sus'ancia o a-
gen'e 3ue /ace e@0e-e! -a 4en'o-
sidad 0o! e- ano5
=>$0)0@. 45 Jisiol& Hace! 4en'osea!
o 0ee!5
=>$0)!';)>. adA5 Que cons'an'e-
+en'e e@0e-e 4en'osidad 0o! e-
ano5 SIN[N( su0isiSi5
=>$0$'">@. 45 Jisiol& 7en'osea! o
0ee! a +enudo5
=>$0;. adA5 . s5 7en'oseado! 3ue
e@0e-e 4en'osidad 0o! e- ano5
=>$0=0"0. adA5 75 SUPICHJAQCHU5
=>$0%0@. 45 75 CHIWAH SUPIH5
=>$0@. 45 Cu,!i! e- ga--o a -a ga--ina
0a!a 1ecunda!-a . as9 en
gene!a- 'odas -as a4es5 SIN[N(
su0i'i.5 ZZ Jisiol& Pee! 4en'osea!
e@0e-e! -a 1-a'u-encia 0o! e- ano5
SIN[N( c/aSc/a. c/iMa.5
=>$>. s5 $e&AreqP No+,!e 4e!dade-
!o de -a 0a3oc/a su!i5 ICa.--o-
+aK
=>$>. s5 7e--o 4e--osidad5 ZZ Ce!-
da 0e-o g!ueso5 ZZ adA5 7e--udo5 ZZ
Ce!doso5 ZZ 9cP Hinc/a;n de
-os 0ies5
=>$>6'@. 45 Des4e--a!> 3ui'a! o
e@'!ae! -os 4e--os5 ZZ Desenco!-
da! 3ui'a! -as ce!das5
=>$>@';. adA5 . s5 Que se 0one
4e--oso o ad3uie!e 4e--osidad5 ZZ
Que se ence!da o ad3uie!e ce!-
=>$>@'@ #(( #() =>="!')0;
das5
=>$>@'@. 45 Pone!se 4e--oso ad-
3ui!i! 4e--osidad5 ZZ Pone!se ce!-
doso5
S><'5' P>"@>. s5 9tno*ist& Se-
gunda MaSa de- no4eno se3Je
Ra.ao de- sec'o! An'isu.u5 Es-
'a,a a ca!go de- a.--u . 0a!cia-i-
dad de Qa!i5 E!a una 1uen'e 3ue
es'a,a u,icada en -a 3ue,!ada de
A3o.a0unSu5 Se -e o1!ec9an
so-a+en'e conc/as +a!inas5
=><'@. 45 C!ece! o !e4e!dece! -a
0-an'a sura&
S><0. s5 ,eog& Luga! en -a 0!o4incia
de Tucu+2n A!gen'ina5
=><0. s5 Lool& F$terocnemia penata
dH1r+igny&G A4es'!u; 0e!uana o
Band"5 R/ei1o!+e de -as 0unas
de Tacna A!e3ui0a . Puno
Pe!" +u. ,uscado 0o! sus
0-u+as . ca!ne5 ArgP EolP A4es-
'!u;5 ZZ A-0aca cu.o ,e--n de
-ana 1o!+a ,uc-es 'o!cidos5
=><0 %!0"'. s5 P-u+as de a4es'!u;
co+0ues'as en !a+i--e'e 0a!a a-
do!no5
S><0 W'@44'. s5 9tno*ist& F$radera
donde pastan alpacas o *a+ita
el ?and%G Se@'a MaSa de- 'e!ce!
se3Je Qo--ana de- sec'o!
Qo--asu.u Es'e ado!a'o!io e!a
un +anan'ia- 3ue nac9a en e- --a-
no de- +is+o no+,!e Iac'ua- u!-
,ani;acin de Los Noga-es
Qos3oK5 Se -e o1!ec9a 0agos de
conc/as +a!inas5
S><05'6'. s5 ,eog& No+,!e de un
0ue,-o si'uado en -a /o.a de- !9o
A0u!9+ac dis'!i'o de Tungasuca
0!o4incia de Canas de-
0a!'a+en'o de- Qos3o Pe!"> c:-
-e,!e 0o! se! -a cuna de- P!oce!
de -a Inde0endencia A+e!icana
Don 6os: )a,!ie- Condo!SanSi
Tupaq Amaru )n0a&
S><0%0. s5 75 SURITJI5
S><0%!0. s5 ,eog& Qu!i'e5 Dis'!i'o de
-a 0!o4incia de An'a de0a!-
'a+en'o de- Qos3o Pe!" con
NO$E /a,i'an'es en DLND5 SIN[N(
Su!i'i5
=><:;. s5 L93uido 3ue !e,a-sa de-
de0si'o5
=><:;)!0. s5 Bed& So!oc/e5 Ma- de
-as a-'u!as 3ue ocasiona as1i@ia
0o! !a!e1accin de- o@9geno de-
ai!e en -os -uga!es andinos de
g!an a-'i'ud5
=><;!'. s5 Anat& *o1es -i4iano
0u-+ones !gano de -a !es0i!a-
cin de -os se!es 4i4os5 SIN[N(
su!3Jan5 I65L5P5K
=><;!'6. s5 75 SURQJA5
=><;!'6'@. 45 E@'!ae! -os 0u-+ones
o ,o1es de un ani+a- dego--ado5
=><>. ,ram& Pa-a,!a 3ue en'!a en -a
co+0osicin de un adAe'i4o
co+0ues'o co+o segundo ':!-
+ino5 Signi1ica e- des-i;a+ien'o
de a-g"n -93uido !a-o denso o
!es+as de 2!,o-5 E6EM( mall0iq
weqen surun, !esina de- 2!,o-
3ue se des-i;a> weqe suru, oAos
3ue -ag!i+ean5
=><> =><>. adA5 Que 4a des-i;2ndose
0oco a 0oco5 E6EM( capa suru,
0e!sona 3ue --e4a -os 4es'idos casi
a!!as'!ando5
=><>)0;. adA5 . s5 Que /ace c/o!!ea!
o e+ana! -93uidos5 E6EM( upi aq*a
suruc*iq, 3ue /ace c/o!!ea! -a
c/ic/a +os'a5
=><>6$0. s5 75 WILLRACHOQA5
=><>6$!0. Bed& Ma- de -a 4is'a
0!oducida 0o! -a !e4e!,e!acin de-
So- en -a nie4e5
=><>6$!0)0;. adA5 . s5 Bed& Agen'e
3ue 0!oduce e- +a- de 4is'a co+o
-a !e4e!,e!acin de- So- so,!e -a
nie4e5
=><>6$!0)0@. 45 Bed& Causa! e- +a-
de -a 4is'a 0o! -a !e4e!,e!acin de-
So- en -a nie4e5
=><>6$!0;. adA5 . s5 Bed& Pe!sona 3ue
sie+0!e su1!e e- +a- de -a 4is'a
0o! -a !e4e!,e!acin de- So- en -a
nie4e5
=><>6$!0@. 45 Bed& Des-u+,!a! -a -u;
de- So- en -a nie4e causando e-
+a- de -a 4is'a5 ZZ EolP Ca;a!
02Aa!os de noc/e des-u+,!2ndo-os
con -u; a!'i1icia-5
=><>@. 45 Ac'o de escu!!i! o des-i;a!se
!esinas de a-g"n -93uido5 ZZ Cae! o
casi a!!as'!a! -as 0!endas de 4es'i!
cuando son +u. -a!gas5
=><>@">@. 45 Des-i;a! o escu!!i!
-en'a+en'e -os -93uidos5
=>="'. s5 Res,a-a+ien'o o des-i;5
SIN[N( --usS/a5
=>="' =>="'6. ad45 Con'inua+en'e
!es,a-2ndose5 E6EM( sus-
0*a sus0*anpan purini, ando
!es,a-2ndo+e con'inua+en'e5
=>="')0;. adA5 . s5 Agen'e 3ue
ocasiona e- !es,a-n5 SIN[N(
--usS/ac/i35
=>="')0@. 45 Mo'i4a! o causa! e-
!es,a-n5 SIN[N( --usS/ac/i.5
=>="'">;. adA5 . s5 Que se !es-
,a-a5
=>="'">@. 45 Res,a-a! o des-i-
;a!se acciden'a- o so!0!esi4a-
+en'e5
=>="'$'">@. 45 Pugna! 0o! in-
'!oduci!se o ing!esa! a un -uga!
.a ocu0ado5 SIN[N( sa'Ji0aSu.
Mina0aSu.5
=>="';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
!es,a-a o se des-i;a5 SIN[N(
susSJa3 --usSJa35
=>="'@. 45 75 LLUSRJAH5
=>="'@'@. 45 7o-4e!se !es,a-oso
un 0iso5 SIN[N( --usSa.a.5
=>=">)0;. adA5 . s5 Que /ace in-
'!oduci! o 0asa! a-go 0o! un
/ueco o cana-5 ZZ !am& Que /ace
in'!oduci! inad4e!'ida+en'e a
o'!o en un -uga! 3ue no -e
co!!es0onde5
=>=">;. adA5 . s5 Que se in'!odu-
ce 0o! un /ueco o cana-5 ZZ !am&
Pe!sona i+0e!'inen'e 3ue se
in'!oduce en a-g"n -uga! o
g!u0o5
=>="><'@'@. 45 Queda!se +e'ido
in'!oducido en un -uga! es-
'!ec/o5 SIN[N( sa'Ji!a.a. Mina-
!a.a.5
=>="!')0;. adA5 . s5 75 LLUSRJA-
CHIQ5
=>="!')0@ #)* #)1 =>%!>
=>="!')0@. 45 75 LLUSRJACHIH5
=>="!';. adA5 . s5 75 SUSRMAQ5
=>="!'@. 45 Res,a-a! o des-i;a!5
=>=>. s5 tej& 7es'ido de di4e!sos
co-o!es de -ana na'u!a-5 IT:!+ino
a.+a!a u'i-i;ado en 3uec/uaK5
IM565 de -a E5K ZZ adA5 Medio seco5 ZZ
?!u'os 3ue co+ien;an a seca!se
an'es de +adu!a!5 SIN[N( c/Jusu5
S>=>5'<"'. s5 9tno*ist& F$o+laci#n
o vivienda parcialmente secaG En
e- inSa!io oc'a4a MaSa de- se3Je
Pa.an de- sec'o! An'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a un +anan'ia- 3ue
es'a,a en RJa--ac/aSa Qos3o5 Se
-e /ac9a 0agos con cosas
o!dina!ias5
=>=>6"'. s5 $at& Ado!+eci+ien'o
de -os +"scu-os5 E6EM( c*a0iymi
susun0*an, +is 0ies se ado!-
+ecen5
=>=>6"')0">;. adA5 . s5 Que su1!e
e- ado!+eci+ien'o +uscu-a!5
=>=>6"')0">@. 45 $at& Su1!i!
ado!+eci+ien'o +uscu-a!5
=>=>6"')0;. adA5 . s5 Agen'e 3ue
0!oduce e- ado!+eci+ien'o de
-os +"scu-os5 ZZ Bed& Anes':sico
e+0-eado en -a ci!ug9a5
=>=>6"'@. 45 $at& P!oduci!se e-
ado!+eci+ien'o de a-guna a!'i-
cu-acin o +"scu-o5
=>=>6"'@'@. 45 $at& Co+en;a! a
0!oduci!se ado!+eci+ien'o de
a-g"n +"scu-o o a!'icu-acin5
=>=>$0. s5 Lool& FCac*esis muta
CinneoG 79,o!a5 O1idio de co-o!
,!onceado con di,uAos !o+,oi-
da-es de co-o! +a!!n --ega
/as'a E5%$ +'s5 de -a!go5 Su 4e-
neno es ac'i4o . +o!'a-5 SIN[N(
c/uc/u0i c/us/u0i c/usc/u0e
s/us/u0i5 .olP gu!ucuc"5
=>%0. s5 No+,!e de 0e!sona ani+a-
o cosa5 ZZ 9cP C-a!o 4isi,-e5
=>%0 $'>%'. s5 . adA5 No+,!e e-
3ui4ocado un no+,!e 0o! o'!o5
E6EM( suwa runa sutipantatan
apan, e- /o+,!e -ad!n --e4a
no+,!e 1a-so5
=>%0)'">;. adA5 . s5 Que se 0one
no+,!e5
=>%0)'">@. 45 Pone!se no+,!e5
=>%0)'6'">@. 45 Pone!se no+,!es
!ec90!oca+en'e5
=>%0)';. adA5 . s5 No+inado!> 3ue
0one no+,!es5
=>%0)'=;'. adA5 No+,!ado no+i-
nado --a+ado5
=>%0)'@. 45 No+,!a! 0one! no+-
,!es a 0e!sonas o ani+a-es5 E-
6EM( sutic*ay algo u?ata, 0on-e
no+,!e a -a c!9a de- 0e!!o5
=>%06)'@. 45 A0e--ida! o 0one! un
no+,!e a0e-a'i4o5
=>%0='$'. adA5 Que --e4a 4a!ios
no+,!es5 ZZ Que 'iene +uc/os
no+,!es . a0e--idos5
=>%0@')0;. adA5 . s5 Que /ace a0o-
da! o /ace 0one! so,!eno+,!e o
+o'e5
=>%0@')0@. 45 Manda! a0oda! o
/ace! 0one! so,!eno+,!e5
=>%0@'">@. 45 A0oda!se5 ZZ Pone!se
seudni+o5
=>%0@';. adA5 . s5 A0odado!5 3ue
0one so,!eno+,!e o +o'e5
=>%0@'@. 45 A0oda! 0one! so,!e-
no+,!e5
=>%0@:;. adA5 Que 'iene no+,!e5 ZZ
Que os'en'a '9'u-o5
=>%>5'. s5 75 SOTUMA5
=>%!0. adA5 C-a!o 4isi,-e i-u+inado
di21ano5 ZZ Mani1ies'o e4iden'e
-gico cie!'o5
=>%!0 "'@. s5 C-a!idad e4idencia
ce!'e;a se! c-a!o5
S>%!0 M'<"'. s5 9tno*ist& F$o+la-
ci#n nom+rada correctamenteG
Cua!'a MaSa de- d:ci+o se3Je
Qo--ana de- sec'o! Qon'isu.u5
Es'e ado!a'o!io e!a un ce!!o de
donde se dec9a 3ue sa-i un in-
dio 3ue 0o! se! es':!i- se 4o-4i
a +e'e! en :-5
=>%!0 <-;=0@. adA5 75 REQSINALLA
REQSILLAH REQSIH5
=>%!0 =>%!044'. ad45 Mu. c-a!a+en'e
+u. e4iden'e+en'e ce!'9si+a-
+en'e5 SIN[N( su'Jin0uni5
=>%!044' =>%!044'6. ad45 C-a!a+en'e
+ani1ies'a+en'e e4iden'e+en-
'e cie!'a+en'e5
=>%!0 =>?'. s5 Pe!sona 3ue se a-
0!o0ia i-9ci'a+en'e de a-go en
son de ,!o+a o a,usando de -a
con1ian;a5
=>%!0)'">;. adA5 Todo -o 3ue de
0o! s9 se esc-a!ece o +ani1ies'a5
=>%!0)';. adA5 . s5 Ac-a!ado! c-a-
!eado! i-u+inado!5 ZZ Mani1es-
'ado! e4idenciado!5
=>%!0@')0;. adA5 . s5 Que esc-a!ece
o 0one de +ani1ies'o una causa5
=>%!0@';. adA5 . s5 Tie+0o 3ue a--
,o!ea a+anece c-a!ea5 ZZ 7e!-
dad ocu-'a o dudosa 3ue se ac-a-
!a 3ue se /ace e4iden'e o co+-
0!ensi,-e5
=>%!0@'@. 45 A+anece! a-,o!ea!
c-a!ea! aso+a! -a au!o!a5 ZZ A-
c-a!a!se a-guna cosa o,scu!a
0one!se 1ue!a de duda5
=>%!06. adA5 C-a!o e4iden'e cie!'o
+ani1ies'o5 E6EM( sutHin rimagta
Dios y anapan, a- 3ue dice -a
4e!dad Dios a.uda5
=>%!06 )'606)';. adA5 . s5 Nuris&
NEOL5 Que Au;ga o discie!ne con
c-a!idad . Aus'e;a5
=>%!06 <05';. adA5 . s5 Nuris& NEOL5
Que dice -o cie!'o5 SIN[N(
su'Jinsi+i5
=>%!06)'">@. 45 Mani1es'a!se o
esc-a!ece!se una cosa de 0o! s95
=>%!06)'=;'. adA5 Esc-a!ecido e-
4idenciado disce!nido
+ani1es'ado5
=>%!06)'@. 45 Esc-a!ece! ac-a!a!
e4idencia! sa-i! de -as dudas5
=>%!065'6%'. ad45 De -o cie!'o de
-o !ea- de -o 4isi,-e o de -o c-a-
!o5
=>%!06$>60. ad45 75 SUTJI SUTJILLA5
=>%!06=050. adA5 . s5 75 SUTJIN RI-
MAQ5
=>%!>. s5 )o'e!a des0e!1ec'o 0o!
donde e- agua go'ea5 E6EM( sutHu
=>%!>)0 #)2 #) =>@'@=0@
wasipin pu?uni, /e do!+ido en una
casa con go'e!as5
=>K>)0. s5 *aga;o de -a Ao!a /e!-
4ida des0u:s de /a,e! sido ce!-
nida . e@0!i+ida en -a e-a,o!a-
cin de -a c/ic/a o a3/a5 SIN[N(
/anc/Ji5
=>%!>)0">;. adA5 . s5 Pe!sona en-
1e!+a 3ue 0e!+i'e o +anda se -e
/aga go'ea! a-g"n +edica+en'o
-i3uido E6EM( ?awi *anpita su-
tHuc*i0uy, /a;'e go'ea! -a +edi-
cina 0a!a -os oAos5
=>%!>)0">@. 45 Bed& Hace!se
go'ea! un +edica+en'o -93uido
en e- !gano en1e!+o5
=>%!>)06'. s5 )o'e!o cuen'ago'as5
=>%!>)0;. adA5 . s5 Que /ace go'ea!
un -93uido cua-3uie!a5
=>%!>)0@. 45 Hace! go'ea! a-g"n
-93uido5
=>%!>6 =>%!>6. ad45 )o'eando 0o!
'odas 0a!'es . 0!o-ongada+en'e5
=>%!>6'. s5 AguAe!o o caBo 0o!
donde go'ea un -93uido5
=>%!>6'@'@. 45 Es'a! un -93uido a
0un'o de go'ea!5
=>%!>;. adA5 . s5 L93uido 3ue go'ea5
=>%!>=;'. adA5 )o'eado gas'ado 0o!
-as go'as +anc/ado 0o! -as
go'as5
=>%!>%>%>@. 45 )o'ea! cons'an'e .
0!o-ongada+en'e5
=>%!>@. s5 !am& Po!cin +9ni+a de
-93uido5 ZZ 45 )o'ea! cae! 0o!
go'as a-g"n -93uido5 $e&AyaP su'u.5
=>%!>@"')0@. 45 Hace! cae! go'as
de -93uidos5
=>%!>@">@. 45 )o'ea! casua- e i-
nes0e!ada+en'e5
=>?'. s5 Lad!n 0i--o !a'e!o
/u!'ado! caco5 SIN[N( c/Jas0a3
+aSi.o35
=>?' "'@. s5 La'!ocinio5 ZZ 45 Se!
-ad!n 0i--o o !a'e!o5
=>?')0;. adA5 . s5 Que +anda o
0e!+i'e !o,a! o 0i--a!5
=>?')0">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
su1!e e- !o,o5 ZZ Pe!sona 3ue es
!a0'ada5
=>?')0">@. 45 Su1!i! e- !o,o o e-
!a0'o5
=>?')0@. 45 Manda! o 0e!+i'i!
!o,a! 0i--a!5
=>?'">;. adA5 . s5 75 SUWAQ5
=>?'">@. 45 Ro,a! /u!'a! 0i--a!5
SIN[N( suMa.5
=>?'$'@. 45 Ro,a! -as 0e!'enencias
de una 0e!sona !e0e'idas 4eces5
=>?';. adA5 . s5 Lad!n5 Pe!sona
3ue !o,a5 SIN[N( suMaSu35
=>?';!'<'. s5 Lool& F.oragys a-
tratus JracerG )a--ina;o de ca-
,e;a neg!a5 ZZ F.at*artes aura
jota BolinaG& )a--ina;o de ca-
,e;a . cue--o desnudos de co-o!
!oAo c-a!o5 A4e de -a cos'a . de
-a ;ona 3/esMa5 SIN[N( 0/u-
.un'u su.un'u5 $e&AyaP su.un-
'u u--acso5 $e&NunP u0a anSa5
;a+u!o5 .*ilP Ao'e5
=>?'<0">@. 45 Hu!'a! 0e3ueBeces de
0asada . /as'a con cie!'a con-
1ian;a5
=>?'<$'<0@. 45 Ra0'a! asa-'a!
a!!e,a'a! ins'an'2nea+en'e5
=>?'<;:@. 45 A!!e,a'a! !o,a!
4io-en'a+en'e5 ZZ Ro,a! de una 4e;5
=>?'=;'. adA5 Ro,ado /u!'ado
!a0'ado5 E6EM( suwasqa wa0atan
qopusqa, se -o /a,9a dado 4aca
!o,ada5
=>?'@. 45 Ro,a! 0i--a! !a0'a!5 SIN[N(
c/Jas0a. suMaSu.5
=>?'@'@. 45 A0!ende! a !o,a!5 ZZ
Con4e!'i!se en -ad!n5
=>?'@"'@. 45 Ro,a! en di1e!en'es
0a!'es . en di4e!sas ocasiones5
=>?'@=0@. 45 A.uda! en e- !o,o> se!4i!
de c+0-ice a- -ad!n5
=>@')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
es0e!a!5 ZZ Que es i+0un'ua- o,Ae'o
de +uc/a es0e!a5
=>@')0">@. 45 Hace!se es0e!a! 0o! no
--ega! a 'ie+0o5
=>@')0;. adA5 . s5 Que /ace es0e!a! o
!ese!4a a-guna cosa 0a!a o'!o 3ue
4a a --ega!5
=>@')0@. 45 Hace! es0e!a! o !ese!4a!
a-guna cosa 0a!a o'!o5
=>@'">;. adA5 . s5 Que es0e!a5 ZZ Que
es0e!a con1iada . 0acien'e+en'e5
=>@'">@. s5 -elig& 7i!'ud de -a
Es0e!an;a5 ZZ 45 Es0e!a! con1iada .
0acien'e+en'e5
=>@'6'. s5 Luga! . 'ie+0o en 3ue
se es0e!a a-go5 ZZ adA5 Pe!sona cosa o
e4en'o 3ue es o,Ae'o de es0e!a5
=>@'6'">@. 45 Es0e!a!se e- uno a-
o'!o en un -uga! de'e!+inado5
=>@'6'@'@. 45 Tene! deseos de
es0e!a!5
=>@'$'">@. 45 Es0e!a! a a-guien en
si'uacin de acec/o5 E6EM(
suyapa0uy pHas?ay0ita, es0e!a a-
acec/o a 'u c/o-a5
=>@'$'@';. adA5 . s5 Que es0e!a
ansioso e i+0acien'e+en'e5
=>@'$'@'@. 45 Es0e!a! ansiosa e
i+0acien'e+en'e5
=>@';. adA5 . s5 Que es0e!a5
=>@'<'@'@. 45 Man'ene!se en es0e!a
0!o-ongada5
=>@'@. 45 Es0e!a! agua!da!5 ZZ
Con1ia!5 ZZ Es0e!an;a!5 E6EM( su-
yay mamay0ita c*ayamunqan,
es0e!a a 'u +ad!e 3ue /a de --e-
ga!5
=>@'@)'@. 45 Man'ene! -a es0e!a
condicionada a un 1in de'e!-
+inado5
=>@'@"')'@. 45 Es0e!a! 0o! +uc/o
'ie+0o con a-'e!nancias5
=>@'@">">@. 45 Es0e!a! a-go
con1iada o 0acien'e+en'e5
=>@'@">@D in'e!A5 Q9spera tu me-
recidoO IE@0!esin de a+ena;a5K
=>@'@">@. 45 Es0e!a! 0o! ,!e4e
'ie+0o . gen'i-+en'e5
=>@'@=0@. 45 Uni!se a o'!a 0e!sona en
-a +is+a es0e!a5 ZZ A.uda!
=>@"!>)0; #)" #)# =>@>;
a es0e!a! a o'!a 0e!sona5
=>@"!>)0;. adA5 . s5 Que /ace in-
4i'a! una 0o!cin de ,e,ida con e-
1in de ca'a! 0!o,a! o de 0!o-
0aganda5
=>@"!>)0@. 45 In4i'a! una 0e3ueBa
0o!cin de ,e,ida a-co/-ica en
son de 0!ue,a o co!'es9a5
=>@"!>;. adA5 . s5 In4i'ado! de 0e-
3ueBa 0o!cin de ,e,ida a-co-
/-ica en son de a1ec'o co!'es9a o
0!o0aganda5
=>@"!>@. 45 In4i'a! una 0o!cin de
,e,ida en son de 0!o0aganda5
=>@=>)0">;. adA5 Ma'e!ia a0'a 0a!a
se! ce!nida o co-ada co+o /a!i-
nas o -93uidos5 ZZ Ce!ni,-e co-a-
,-e5
=>@=>)0">@. 45 Ce!ni!se 0asa!
12ci-+en'e 0o! e- ceda;o -as +a-
'e!ias 0ues'as a ce!ni!5 I65L5P5K
Bed&Jol0& Manda! 0e!+i'i! a -a
+uAe! 0a!'u!ien'a en '!ances
di19ci-es a 1in de 3ue -a so+e'an a
+o4i+ien'os ondu-a'o!ios en una
+an9a 0a!a 1aci-i'a! e- a-
-u+,!a+ien'o5 Es'a 0!2c'ica
+edicina- se !ea-i;a en -as ;onas
andinas5
=>@=>)0;. adA5 . s5 Que /ace o
+anda ce!ni! a-guna cosa +e-
nuda co+o /a!inas o -93uidos5
=>@=>)0@. 45 Manda! ce!ni! co-a!
+a'e!ias a0'as5 ZZ Bed&Jol0&
Manda! 0!ac'ica! +o4i+ien'os
ondu-a'o!ios a una +uAe! 0a!'u-
!ien'a 0a!a 1aci-i'a! e- a-u+,!a-
+ien'o5
=>@=>">;. adA5 Ha!ina 3ue de 0o! s9
se 4a ce!niendo5
=>@=>">@. 45 Ce!ni!se -as /a!inas
con 1aci-idad5
=>@=>6'. s5 Ce!nido! co-ado! 'a+i;5
SIN[N( ec/a!a ic/a!a isanSa5
=>@=>$'@. 45 7o-4e! a ce!ni! /a!inas
o co-a! -93uidos5 ZZ Pasa! 0o!
segunda 4e; 0o! e- 'a+i; o
ce!nido!5 E6EM( suysupay qa?iwa
*a0Huta, 4ue-4e a ce!ni! -a /a!ina
de 3aniMa5
=>@=>;. adA5 . s5 Que cie!ne o cue-a
/a!inas o -93uidos5
=>@=>=;'. adA5 Ce!nido co-ado
c!i,ado ;a!andeado 'a+i;ado5
=>@=>@. 45 Ce!ni! co-a! 'a+i;a!
c!i,a! ;a!andea!5 E6EM( suysuy
trigo *a0Huta, cie!ne -a /a!ina de
'!igo5 ZZ Bed&Jol0& So+e'e! a -a
+uAe! 0a!'u!ien'a a +o4i+ien'os
ondu-a'o!ios en una +an'a 0a!a
1aci-i'a! e- 0a!'o5
=>@=>@=0@. 45 A.uda! a ce!ni! co-a!
c!i,a! ;a!andea! 'a+i;a!5
=>@%!>. s5 Anat& Hocico 0a!'e
'e!+ina- a-a!gada de cie!'os a-
ni+a-es5 T!o+0a5 I65L5P5K ZZ adA5
O,-ongo a-a!gado5 ZZ Insu-'o5
E6EM( suytHu upallay, /ocicudo
c2--a'e5
=>@%!> "'@. adA5 Cua-idad de 'ene!
ca!a a-a!gada o,-onga cnica5
=>@%!>)'@. 45 Da! a un o,Ae'o -a
1o!+a o,-onga o cnica5
=>@%!>44'7'. adA5 75 SUHTJUH SUHTJU5
=>@%!><'@'@. 45 !am& Man'ene!se de
+a- genio . !e1un1uBado!5
=>@%!>@. 45 !am& A-a!ga! -a ,oca en
1o!+a de /ocico 0o! eAe+0-o
0a!a si-,a!5
=>@%!>@ =>@%!>. adA5 De+asiado
a-a!gado +u. o,-ongo5 SIN[N(
su.'Ju--ana5
=>@%!>@')0;. adA5 . s5 Que da 1o!-
+a o,-onga o a-a!gada a un o,-
Ae'o5
=>@%!>@')0@. 45 Da!-e a un o,Ae'o
-a 1o!+a a-a!gada o cnica5
=>@%!>@';. adA5 O,Ae'o 3ue 'o+a -a
1o!+a a-a!gada o,-onga o
cnica5
=>@%!>@'@. 45 To+a! -a 1o!+a a-
-a!gada o,-onga o cnica5
=>@>. s5 Regin 0!o4incia 'e!!i-
'o!io co+a!ca es'ado5 ZZ 'ist&
En e- inSa!io cada uno de -as
cua'!o !egiones en 3ue se
di4id9a e- i+0e!io 0o! -o 3ue se
-e deno+in TaMan'insu.u o
)mperio de las .uatro -egiones,
indi4idua-i;2ndo-as de -a
siguien'e +ane!a( An'isu.u
!egin de- E> Qo--asu.u de- S>
Qon'isu.u de- O> .
C/inc/a.su.u de- N5 ZZ Las ciu-
dades . -as 0o,-aciones se di4i-
d9an 'a+,i:n en 'anansuyu .
@rinsuyunP sec'o! de -a 0a!'e
a-'a . sec'o! de -a 0a!'e ,aAa
!es0ec'i-
4a+en'e5 ZZ Agri& Pa!'e de '!a,aAo
en -os cu-'i4os 'a!eas e'c5
=>@> =>@>. s5 !ej& ?!anAas de di-
4e!sos co-o!es en -os 'eAidos5 ZZ
adA5 Di4idido en +uc/as 0a!-
ce-as en 1o!+a -is'ada o de
1!anAas5
=>@>)';. adA5 . s5 tej& Que 1o!+a
1!anAas de di4e!sos co-o!es en
-os 'eAidos di,uAos e'c5 ZZ Que
di4ide -os 'e!!enos 0o! 0a!ce-as
en 1o!+a -is'ada o de 1!anAas5 ZZ
$e&AyaP Sa!gen'o o so-dado 3ue
enca,e;a un 0e-o'n5
=>@>)'@. 45 Ag!u0a! a -os co-
+une!os 0o! 0a!cia-idades na-
ciona-idades o 0!ocedencias5 ZZ
tej& ?o!+a! ;onas o 1!anAas de
dis'in'os co-o!es en -os 'eAidos5
ZZ De+a!ca! -os 'e!!enos
1o!+ando 1!anAas5
=>@>)0;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
/ace o 0e!+i'e ;oni1ica!5
=>@>)0@. 45 Mo'i4a! 0e!+i'i!
o!dena! 3ue o'!o /aga -a ;oni-
1icacin5
=>@>6)'@. 45 Pa!ce-a! de+a!ca!
o de-i+i'a! un 'e!!eno5 E6EM(
suyunc*ay papa c*a0rata,
0a!ce-a -a c/ac!a de 0a0as5
=>@>6%>. s5 75 SUWAQJARA5
=>@>;. adA5 . s5 Que ;oniBca5 ZZ
Que ei+e o so--o;a5
#)' ='$>
S# =. al!a+& Consonan'e 1!ica'i4a
0a-a'a- si,i-an'e . so!da de-
a-1a,e'o q*eswa o runasimi
I3uec/uaK5 Se 0!onuncia s*a&
Ocu!!e en 'odas -as 0osiciones
e@ce0'o a- 1in de -a 0a-a,!a5
?!ecuen'e+en'e se asocia con e-
su1iAo s*a, 3ue indica 3ue -a ac-
cin de- 4e!,o se encuen'!a en
0!o.eccin . se !ea-i;a en cua--
3uie! 'ie+0o o +odo5 Con +eno!
1!ecuencia se encuen'!a -igado
con -os su1iAos s*i . s*u& E-
1one+a s*a es +u. u'i-i;ado en
-as 4a!iaciones dia-ec'a-es de -as
!egiones de- no!'e de- Pe!" . de
Ecuado!5
=')'. s5 E+0e--n 3ue se da a una
0e!sona5 ZZ adA5 7eAes'o!io cosa u
o,Ae'o +u. 4ieAo5 ZZ Ra0aceAos o
'e-a des/i-ac/ada5
=')'@. s5 Ac'o o e1ec'o de da! un
e+0e--n5 ZZ 45 Da! un e+0e--n5
=')0@. 45 En4eAece! un 4es'ido
/as'a 4o-4e!se and!aAoso5
=')>. adA5 Lanudo 0e-udo5 ZZ !am&
Ha!a0ien'o5 SIN[N( c//ac/u5
=')>@'@. 45 Pone!se 0e-udo un
ani+a-5
='"'?G. in'e!A5 QQu dolorO SIN[N(
ac/aSM95
='"'@. 45 $e&.ajP Mas'ica! c/u0a!
caBa de a;"ca!5
='")'. s5 Jisiol& 7en'osidad
0edo sin !uido5 SIN[N( c//asa5
='")'@. 45 Jisiol& 7en'osea! o
0ee! sin !uido5
='4'">. adA5 Ca+,is'a ca+,a-
-ac/e!o '!ue3ue!o5
='4';. adA5 . s5 Ca+,a-ac/e!o
canAis'a> 0e!sona 3ue /ace ca+-
,a-ac/es canAes o '!ue3ues
SIN[N( c/a-a35
='44'. s5 Eot& Ta--o seco de- +a9;5 ZZ
adA5 Lige!o -i4iano o sin 0eso5
SIN[N( c//a--a5
='44'">@. 45 Agri& Ras'!oAa! caBas
secas de- +a9;5 SIN[N(
c//a--aSu.5
='44'44'44'@. 45 Hace! !uidos con
sonaAas o cosas es'!e0i'osas5
='44'6)'. s5 Lool& Pe!!o 3ue es'2
'!as -a 0e!!a en ce-o5 ZZ adA5
No4e-e!o 4e-e'a5
='44'@ ='44'@. adA5 Su+a+en'e
-i4iano sin 0eso5
='44'@')0@. 45 A-ige!a! o /ace!
-i4iano a-go 3ue 0esa5
='44'@'@. 45 Pone!se -i4iano o -i-
ge!o de 0eso5
='44)'. s5 E,u--icin de- agua
indicacin 3ue es'2 /i!4iendo5 ZZ
adA5 Hi!4ien'e5 SIN[N( c//a--c/a5
='44)')0@. 45 Hace! 3ue e- agua
es': en e,u--icin 3ue /ie!4a5 SU-
N[N( 'Jin0uc/i.5
='44)';. adA5 . s5 Que /ie!4e un
-93uido5 SIN[N( c//a-c/a35
='4"'<0;. adA5 Que e- -93uido
/ie!4e ,o!deando o !e,a-sando5
SIN[N( c//a--c/a!i35
='44)'=;'. adA5 L93uido 3ue /a
/e!4ido un !a'o5 SIN[N(
c//a--c/as3a5
='44)'@. 45 He!4i! 4i4a+en'e un
-93uido> +an'ene!se un -93uido en
0-eno /e!4o!5 SIN[N( c//a--c/a.5
='44)'@'@. 45 En'!a! e- -93uido en
/e!4o!5 SIN[N( c//a--c/a.a.5
='44)0. s5 !arn& Accin de agi'a! un
-93uido den'!o de un de0si'o
0a!a -a4a!-a5
='445'@. 45 Agri& Desg!ana! -os
g!anos de- 'a--o de una 0-an'a5
='5>@. 45 $e&AncP .ajP L-ega! o
da! -a ,ien4enida5 $e&QosP c/a-
.a+u.5
='6'">@. s5 Ac'o se@ua- in+o!a-5
='6)0. s5 )!anos de +a9; +ac/u-
cados 0a!a -a a-i+en'acin de
0o--i'os5
='6)0@. 45 T!i'u!a! g!anos de +a9;
0a!a a-i+en'o de 0o--i'os5
='6"0. s5 )a!,o ga--a!d9a de una
0e!sona o ani+a- so,!e 'odo
ca+ina!5 ZZ !am& Qui+,a o 3ui'e
a- ca+ina! o ,ai-a!5
='6"0@. 45 Qui+,a!5 Hace! e- 3ui'e5
='6;'. s5 )!ano de +a9; o g!a-
+9nea -ige!a+en'e '!i'u!ado5
SIN[N( c/an3a5
='6;'@. s5 Ac'o . e1ec'o de '!i'u!a!
g!anos5 ZZ 45 T!i'u!a! g!anos5
='6%'. s5 Co-+i--o5 I65L5O5M5K
='$'. s5 A1!ec/o !esiduo de -a
/a!ina .a ce!nida5 SIN[N( c//a-
0a5 $e&AncP .ajP s/a0!a5
='$0. s5 $e&AncP .ajP De+onio
dia,-o5 $e&QosP sa3!a5
='$<'. s5 $e&AncP .ajP *a!,a o
0e-o de cua-3uie! 0a!'e de-
cue!0o5
='$>. s5 ConAun'o de 1-ecos5 ZZ
SH
='$>6$'
#)(
#))
=>44'@'@
?-ecadu!a o des/i-ac/ado de un
'eAido5 SIN[N( c//a0u5
='$>6$'. s5 Eot& F$teridium a-
quillinumG S/a0u+,a5 He-ec/o de
sue-os du!os de acide; e@'!e+a
de a-'a . ,aAa se-4a con !a9;
!i;o+a . 1o--aAe 3ue con'iene
s9-ice 3ue 0!oduce u-ce!aciones en
-a 4eAiga de -os ani+a-es 3ue -o
u'i-i;an co+o a-i+en'o5
='$)0. s5 Bed&Jol0& L93uido
+e;c-ado 0o! sacudi+ien'o con
a-guna o'!a sus'ancia u'i-i;ado en
-as cu!aciones5 SIN[N( c//a0/c/i5
='$)0">;. adA5 . s5 Que se sa-
cude o /ace sacudi! a-go5 SIN[N(
c//a0/c/iSu35
='$)0">@. s5 Accin de sacudi!
un -i3uido con a-guna o5 '!a
sus'ancia5 SIN[N( c//a0/c/iSu.5
='$)0<$'<0@5 45 Sacudi! a-go en
1o!+a 4io-en'a . !20ida5 SIN[N(
c//a0/c/i!0a!i.5
='$)0@. s5 Accin de sacudi!5 ZZ
Sacudi+ien'o5 ZZ 45 Agi'a!
4io-en'a+en'e a-go5 SIN[N(
c//a0/c/i.5
=';'4. s5 $e&.ajP *aga;o de -a caBa5
=';';';'. s5 onomat& Ruido de
un conAun'o de cosas co+o
0-a'os o --a4es 3ue suenan a-
c/oca!5
=';'@. 0!on5 P!ono+,!e de+os-
'!a'i4o a3u:- a3ue--o a3u:--a5
SIN[N( /a3a.5
=';%'. s5 alim& T!igo 0a!'ido +o-ienda
g!uesa 0a0a '!i'u!ada 0a!a 0!e0a!a!
di1e!en'es 4iandas5 SIN[N( sa3'a5
='<$'5 s5 C2sca!as sacadas de -a
+o-ienda de g!a+9neas o a1!ec/o5 ZZ
adA5 Cosa 2s0e!a5 SIN[N( c//a!0a5
E6EM( s*arpa tHanta, 0an con
a1!ec/o5
='<$'6'@. 45 L-ena!se de casca!as de
+o-ienda5 ZZ ?o!+a!se as0e!e;as en
una su0e!1icie5
='='. s5 Jisiol& 7en'osidad o 0edo sin
+ido5 SIN[N( ci+asa5
='='@. 45 Jisiol& 7en'osea! sin /ace!
!uido5 SIN[N( c//asa.5
='=$'5 s5 $at& As0e!e;a de -a 0ie- 0o!
se3uedad seguida de esco!iacin5
PAR[N( c/Jas0a5
='%'. adA5 !am& Co+0o!'a+ien'o con
0edan'e!9a5 SIN[N( s/a'aSu5
='%'">. adA5 75 SHATA5
='%'@)0"'. adA5 Mu. nu+e!oso
cuan'ioso ingen'e5 E6EM( s*a-
tayc*i0a sara, +a9; cuan'ioso5
='?'. s5 Eot& F/am+ucus peruviana
'EI&G Sa"co5 ZZ $e&AncP .ajP
A+a!!e si+0-e con nudo5
='@6'. adA5 Se+eAan'e 0a!ecido as95
SIN[N( s/a.nan c//a.na
c//a.nan5 E6EM( mana ri0unic*u
s*aynata, nunca 4i 0a!ecido as95
='@6'6. adA5 75 SHAHNA5
=-;-. s5 Candado o ce!!adu!a +4i-
de di1e!en'es 'i0os u'i-i;ado 0a!a
ce!!a! -as 0ue!'as5
=-;=-@. s5 $e&.ajP Accin de es-
coce! o 0ica! -a 0ie-5 ZZ 45 $at& Pica!
escoce! -a 0ie-5 $e&QosP se3si.5
=-;=0. s5 $at& $e&.ajP Pica;n
co+e;n de -a 0ie-5 $e&QosP
se3si5
=0"'. adA5 Po!cin can'idad di-
+ensin 'a+aBo 0o!'e 'a--a e'c5
Es'a 0a-a,!a sie+0!e se u'i-i;a
des0u:s de -os 0!ono+,!es
inde'e!+inados Sa. +a. i+a
e'c5 I65L5P5K SIN[N( c/iSa5
=0"?'@. 45 Agri& $e&.ajP Es0a!ci!
-os g!anos de ce!ea-es en -a
sie+,!a5 $e&QosP SiSMa.5
=044'. s5 ,eol& $e&.ajP Pied!as 4i-
d!iosas5
=044'<0@. 45 Dise+ina! es0acia!
es0a!ci! cosas o no'icias5
=044$'. s5 Bed& As'i--a 0e3ueBa 3ue
0ene'!a en -a 0ie-5 SIN[N(
c//i--0a5
=044$'6'@. 45 Bed& Qui'a! o saca! -a
as'i--a 3ue 0ene'! en -a 0ie-5
SIN[N( c//i0ana.5
=044$'@'@. 45 Pone!se as'i--oso5 ZZ
Sa-i! as'i--as de una cosa5
=05'. s5 Agri& Ma9; a0e!-ado5 SI-
N[N( c/i+a5 E6EM( s*ima sarata
apamuy, '!ae e- +a9; a0e!-ado5
=0640. s5 Anat& $e&AncP .ajP *oca5
$e&QosP si+i5
=06)0. s5 $e&AncP .ajP ?ue!;a
1ue!'e5 $e&QosP sinc*i&
=06)0">@. 45 $e&AncP .ajP Es-
1o!;a!se5 $e&QosP sinc/iSu.5
=06$'. s5 $e&AncP .ajP T!en;a de
ca,e--os5 $e&QosP sin0Ja5
=06$'@. 45 $e&AncP .ajP T!en;a!-os
ca,e--os5 $e&QosP sin0Ja.5
=0?044>. s5 Loot& Se+en'a- de
4icuBa5
=:6;:. s5 Anat& $e&AncP .ajP Co-
!a;n5 $e&QosP son3o5
=>"'. s5 $e&AncP .ajP Si-,ido
si-,o5
=>"'"0. s5 $at& $e&AncP .ajP Do-o!
de ca,e;a aco+0aBado de 4+i'o5
=>"'">@. 45 $e&AncP .ajP Si-,a!5
=>")'. s5 Eot& F,ynerium sagi-
tatum EeavG& $e&.ajP Ca!!i;o5
$e&QosP 0in'o35
=>44'. s5 .lim& Roc9o5 Pe3ueBas
go'as 3ue se 1o!+an so,!e -as
0-an'as en -as +aBanas o 0o! -as
noc/es 0o! accin de -as ,aAas
'e+0e!a'u!as5 ZZ Reco!!ido de un
o,Ae'o 0o! enci+a de aguas '!an-
3ui-as5 SIN[N( c//u--a5 $e&AncP
.ajP s/u-a-5
=>44')'@. 45 MoAa! o +oAa!se con
!oc9o5 SIN[N( c//u--ac/a.5
=>44'6'@. 45 Qui'a! e- a-A1a! de -as
1-o!es sacudi! e- !oc9o de0osi'ado
en -as 0-an'as5 I65L5P5K SIN[N(
c//u--ana.5
=>44'6)0@. 45 ?o!+a!se c9!cu-os
conc:n'!icos a -a ca9da de a-go en
aguas '!an3ui-as5
=>44'@. 45 .lim& De0osi'a!se e- !oc9o
en -as 0-an'as cae! e- a-A1a!
+aBane!o5 I65L5P5K SIN[N( c//u--a.5
=>44'@'@. 45 ?o!+a!se !oc9o 0o!
condensacin de cua-3uie! 4a-
=>44)> &**
0o! de agua5 P!esen'a! o ad3ui!i!
as0ec'o de !oc9o a-guna cosa
se+eAan'e5 SIN[N( c//u-a.a.5
=>44)>. s5 Jol0& Dan;a de dis-
1!a;ados 3ue --e4an casca,e-es o
sonaAas en -os 0ies5 ZZ !am& A0-9-
case a -a ga--ina 3ue anda
casca,e-eando !uidos Aun'a+en'e
3ue sus 0o--ue-os5 I65L5P5K
=>44)>@. 45 Jol0& Dan;a! e- ,ai-e
s*ullc*u& I65L5P5K
=>44"'. s5 $e&AncP .ajP b-'i+o
/iAo5 $e&QosP su--SJaMaMa5
=>4450. s5 Se0a!acin 3ue ocu!!e en
un +anoAo o /a; seguida de
des0a!!a+ien'o o ca9da de sus
co+0onen'es5 E6EM( pic*ana
s*ullmi, se0a!acin de un /a; de
esco,a> llantHa s*ullmi, des-
0a!!a+a+ien'o 0o! se0a!acin en
un /a; de -eBa5 I65L5P5K
=>4450)0;. adA5 . s5 Que ocasiona
desco+0osicin . des-i;a+ien'o
de -as 0a!'es de un /a;5
I65L5P5K
=>4450">@. 45 Se0a!a!se . des-
-i;a!se -as 0a!'es de un +anoAo
desco+0oni:ndose e- /a'o5
I65L5P5K
=>4450 =>4450. adA5 D9cese de un
/a; 3ue 0!esen'a sus co+0o-
nen'es a +edio des-i;a!se5 I65L5P5K
=>44$0. s5 Anat& Pad!as'!o o 0e-9cu-a
3ue se 1o!+a Aun'o a -as
uBas5
=>44$06'@. 45 Bed& A!!anca! o
3ui'a! -os 0ad!as'!os de -as uBas5
=>44>. s5 Bed& $e&AncP .ajP A,o!'o
+a- 0a!'o5 $e&QosP su--u5
=>44>$'. s5 Pes'i--o o 0ie;a de -a
ce!!adu!a 3ue cae en -a c/a0a5
=>44>@. 45 Bed& $e&AncP .ajP A,o!-
'a!5 $e&QosP su--u.5
=><'. s5 $e&AncP .ajP Ma9; ge!-
+inado o Ao!a 0a!a c/ic/a5
$e&QosP MiBa0o5
=><'">@. 45 $e&AncP .ajP Hace!
ge!+ina! e- +a9; o e-a,o!a! -a
Ao!a 0a!a c/ic/a5 $e&QosP Mi-
Ba0aSu.5
=><>6'. s5 Lool& Pies de -as a4es5
=><>@. 45 Pica! de -as a4es5
=>=>$0. s5 75 susu!a5
=>%>. s5 $e&AncP .ajP )o'a5
$e&QosP su'Ju5
=>%>@. 45 $e&AncP .ajP )o'ea!5
$e&QosP sutHuy&
=>@=>6'. s5 $e&AncP .ajP Ta-ega o
'e-a 3ue si!4e 0a!a co-a! -93uidos5
$e&QosP su.suna5
=>@=>@. s5 $e&AncP .ajP Accin de
co-a! -93uidos es0ecia-+en'e
c/ic/a5 ZZ 45 Co-a! -93uidos5
$e&QosP su.su.5
=>@%>. s5 $e&AncP .ajP Pa!a!se
es'a! de 0ie5
=>@%>">@. 45 $e&AncP .ajP Pone!se
de cuc-i--as5
T# %. al!a+& Consonan'e si+0-e
oc-usi4a a-4eo-a! . so!da de-
a-1a,e'o runasimi o q*eswa
I3uec/uaK5 Se 0!onuncia ta . se
u'i-i;a con -as cinco 4oca-es
co+o en e- cas'e--ano5 Ocu!!e en
'odas -as 0osiciones e@ce0'o a-
1ina- de -a 0a-a,!a5
%'. s5 ,ram& Su1iAo 3ue dese+0eBa
-os 0a0e-es de a!'9cu-o . 0!e-
0osicin5 E6EM( llamata qatiy,
a!!ea -a --a+a> @r0usmanta
*amuni, 4engo de U!cos5
%'D in'e!A5 7o; 3ue se e+0-ea 0a!a
indica! a una c!ia'u!a 3ue se
+an'enga en 0ie a- a0!ende! a
inco!0o!a!se5
%')0@. 45 Sen'a!se una c!ia'u!a 0o!
i+i'acin a o'!a 0e!sona5 SIN[N(
0ac/i.5
%')>. s5 NEOL5 C2n'a!o 0e3ueBo de
a!ci--a con ,ase ensanc/ada5 Se
u'i-i;a 0a!a --e4a! agua5 SIN[N(
0Ju.Bu5
%'0'. s5 Es'a,i-idad 1i!+e;a
0e!+anencia cons'ancia5 SIN[N(
'aS.a5 EolP 'aAiAa5
%'"'. s5 )o-0e c/o3ue 0uBe'a;o
'!o+0ada5 ZZ To0e'ada de -os a-
ni+a-es con -a ca,e;a5
%'"' )>$'. adA5 Ani+a- 3ue 'iene
e- !a,o !educido5 E6EM( ta0a
c*upa algo, 0e!!o de co-a !edu-
cida5
%'"' %'"'. s5 6uego de niBos 3ue
consis'e en da!se e+0uAones con
-os /o+,!os5 E6EM( ta0a ta*a
pu0lla0usun, Auga!e+os a -os
e+0uAones con -os /o+,!os5 ZZ
D9cese a- Ao.e!o 0-a'e!o o!1e-
,!e5 ZZ adA5 Pun'as 3ue so,!esa-en>
o,Ae'os 0un'iagudos 3ue
!
%'"')0">; &*2 &* %'"0@"')'@
a0un'an en 1o!+a dise+inada5 ZZ
in'e!A5 Mane!a de --a+a! a -as
ga--inas 0a!a da!-es de co+e!5
%'"')0">;. adA5 . s5 Que su1!e o
!eci,e a-g"n go-0e5
%'"')0">J. 45 Su1!i! o !eci,i! a--
g"n go-0e5 E6EM( allillamanta
ta0ac*i0uy, /a;'e go-0ea! sua-
4e+en'e5
%'"')0;. adA5 . s5 Que /ace 0e!-
+i'e o +anda go-0ea! o +aAa!
a-go5
%'"')0@. 45 Hace! o +anda! go--
0ea! o +aAa! a-go5 ZZ Hace! c-a-
4a!5 E6EM( ta0ac*iy wasi pun-
0uy0ita, /a; c-a4a! -a 0ue!'a de
'u casa5
%'"')>. s5 *igo'e !a-o e /i!su'o5 ZZ
$e&AyaP E- 3ue +i!a +uc/o
'ie+0o 0a!ado5
%'"'">;. adA5 . s5 Ani+a- 3ue 'iene
e- ins'in'o o +an9a de 'o0a! o
go-0ea! con -a ca,e;a5
%'"'">@. 45 )o-0ea!se a s9 +is+o5
SIN[N( 0JanaSu.5
T'"'44='$'. s5 9tno*ist& ?ase
cu-'u!a- de- su! andino de Ecua-
do! 3ue co!!es0onde a -a :0oca
an'e!io! a -a --egada de -os inSas
den'!o de- 0e!9odo de in'eg!a-
cin5 )eog!21ica+en'e se e@-
'iende a -o -a!go de -os 4a--es
in'e!andinos de -a 0!o4incia de-
A;ua. . CaBa!5
%'"'6'. s5 Ma;o +a!'i--o co+,o .
cua-3uie! o'!o ins'!u+en'o 3ue
se e+0-ea 0a!a go-0ea! o +aAa!5
ZZ O,Ae'o 3ue si!4e de ,a-
se 0a!a +ac/aca! o +aAa! a-go5
E6EM( apamuy ayc*a ta0ana
0Hullata, '!ae e- '!onco es0ecia-
3ue si!4e 0a!a go-0ea! -a ca!ne5
%'"'6')0@. 45 Ins'iga! a -os
con'!incan'es a -uc/a! a go-0es5
ZZ Inci'a! a -os ani+a-es a 3ue
0e-een a 'o0e'a;os5 ZZ Hace!
c/oca! dos o,Ae'os du!os 0o!
descuido5
%'"'6'">@. 45 Pe-ea! en'!e 0e!-
sonas a go-0es5 ZZ To0e'ea! en'!e
dos ani+a-es5 ZZ C/oca! en'!e s9
dos cosas du!as5
%'"'$'. s5 Segundo go-0e . -os
siguien'es5 ZZ 9cP )o-0e'eo5
%'"'$'">@. 45 75 PJANAPARUH5
%'"'$'@. 45 Rego-0ea! da! nue4os
go-0es !e+a'a! con go-0es5
%'"'$'@'@. 45 Da! go-0es !e0e'idas
4eces5 ZZ Inco+oda! a o'!o con
go-0es !e0e'idos e insinuan'es5
%'"'<'@'@. 45 So,!esa-i! a-guna
0un'a5 ZZ !am& Pe!+anece! de 0ie
en es0e!a de a-go5
%'"'<$>. s5 tej& Es'aca 0a!a /ace!
-a u!di+,!e5 ZZ Es'aca c-a4o
'a!ugo a-ca.a'e5
%'"'<$>@. 45 Hinca! 0-an'a! es-
'aca!5
%'"'<$>@'@. 45 So,!esa-i! a-guna
0un'a a +ane!a de es'aca o
c-a4o5
%'"'=;'. adA5 )o-0eado +aAado
+ac/acado5 E6EM( ta0asqa gol-
qe, d9cese a -a 0-a'a -a,!ada o
c/a1a-on9a5
%'"'@. 45 MaAa! go-0ea! c-a4a!5 ZZ
Agri& )o-0ea! a;adona! o
-a+0ea! -a 'ie!!a 0a!a -a sie+,!a5
%'"'@">@. 45 )o-0ea! con de-icade;a5
ZZ Toca! una 0ue!'a5
%'"'@=0@. 45 A.uda! a go-0ea!5 ZZ
Co-a,o!a! a 0-an'a! es'acas o
c-a4a! c-a4os5
%'"0. s5 B%s& Can'o cancin /i+no
+"sica 4oca-5 ZZ Cit& ):ne!o de
0oes9a 3/ec/ua cu.o es'i-o de
4e!so can'ado 'en9a -a +a.o!
a+0-i'ud 'e+2'ica en -a :0oca
inSaica5
%'"0)0;. adA5 . s5 B%s& Que /ace
can'a! o enseBa a can'a!5 NEOL5
Di!ec'o! de co!os5
%'"0)0@. 45 B%s& Hace! can'a! o
enseBa! a can'a!5 NEOL5 Di!igi! e-
co!o5
%'"0"'@'@. 45 B%s& ?ingi! can'a!5
%'"0">;. adA5 . s5 B%s& Que can'a
con +uc/o 2ni+o . a,un-
dan'e+en'e> can'an'e incansa,-e5
ZZ Que can'a a so-as . 'an so-o 0a!a
s95
%'"0">@. 45 B%s& Can'a! a so-as . 'an
so-o 0a!a s95
%0%"044$'. s5 Anat& Ta-n de- 0ie5
SIN[N( 'Ja.0o5
%'"044$>. s5 Agri& Pe3ueBos 0a-i'os
igua-es co-ocados co+o
'!a4esaBos 3ue si!4en 0a!a i+-
0u-sa! con -a 0-an'a de- 0ie en -a
!eAa o 'i!a0ie5
%'"06'. s5 B%s& Can'a,-e cancin o
0ie;a des'inada a- can'o 4oca-5 ZZ
Cit& ):ne!o -i'e!a!io de -a 0oes9a
inSaica e@0!esada en canciones5
%'"06'@'@. 45 B%s& Tene! deseos o
ansias de can'a!5
%'"0$'">@. 45 B%s& Can'a! casi
sie+0!e 0a!a o'!o5 ZZ Can'a! 0o!
a-g"n 0!e+io o si+0a'9a 0a!a
,usca! e- sus'en'o5
%'"0$'@'@. 45 B%s& Can'a! 0a!a o'!a
0e!sona con e- o,Ae'o de gana!se
su a+o! su si+0a'9a . su ca!iBo5
%'"0$>@. 45 B%s& Rega-a!-es con
canciones a o'!as 0e!sonas>
conso-a!-es can'ando> dedica!
canciones a o'!a 0e!sona5
%'"0;. adA5 . s5 B%s& Can'o! can-
'an'e can'a'!i; cano!a5
%'"0;)'@. 45 B%s& A!+oni;a!
conce!'a! -os aco!des de una
+e-od9a5
%'"0;">6'. adA5 . s5 B%s& Can'an'es5
NEOL( Co!o de can'o!es5
%'"0<0">@. 45 B%s& Co+en;a! a
can'a! con e- o,Ae'o de so-a;a!se
a-eg!a!se5
%'4M<0@. 45 B%s& E+0e;a! a can'a!
o!gani;ada+en'e5
%'"0@. 45 B%s& Can'a! en'ona! un
can'o5 E6EM( 0usi0unapaq ta0iy,
can'a 0a!a a-eg!a!se5 ZZ 9cP ):-
ne!o de 0oes9a5
%'"0@"')'@. 45 B%s& Can'u!!ea!5 ZZ
Can'a! 0!o-ongada+en'e sin
in'e!!u0ciones5
%'"0@">@ &*" &*# %'6'$'@
%'"0@">@. 45 B%s& Can'a! con +uc/o
2ni+o . a,undan'e+en'e5
%'"0@=0)0@. 45 B%s& Manda! a una
0e!sona 3ue a.ude a can'a! a o'!a
'e!ce!a5
%'"0@=0">@. 45 B%s& A!!i+a!se a un
can'an'e 0a!a can'a! Aun'os5
%'"0@=0@. 45 B%s& Co-a,o!a! a o'!o u
o'!os en e- can'o5
%'""'. s5 Lool& F.*rysope molestus
Siedeman& Ta+anus dorsiger
stenoconp*alus 'ine& Ta+anus
peruvianus Barc& . o'!as
es0eciesK5 T2,ano5 Insec'o d90-
'e!o de -a 1a+i-ia 'a,anidae de
cue!0o g!ueso . '!o+0a 1ue!'e5
A'aca a- /o+,!e . ani+a-es
do+:s'icos5
%'"44'. s5 Agri& Ti!a0i:5 He!!a+ien'a
de -a,!an;a de -a 'ie!!a usado 0o!
-os na'i4os 0a!a !o'u!a! -a 'ie!!a5
SIN[N( c/aSi'aS--a5 ZZ A!ado de
0a-o enco!4ado 0a!a -a .un'a 3ue
--e4a -a !eAa5
%'"='. adA5 Mediano de es'a'u!a con
0!e1e!encia en -as 0e!sonas o
+ediano de a-'u!a en -os ani-
+a-es . cosas5
%'"=' "'@. s5 Median9a de +ediana
es'a'u!a5
%'"=')'@. 45 Reduci! -a es'a'u!a o
e- 'a+aBo g!ande a +ediano5
E6EM( *atun tHanta ta0sayapun, e-
0an g!ande se con4ie!'e en
+ediano5
%'"='@')0;. adA5 . s5 Que !educe a
+ediano a-guna cosa5
%'"='@')0@. 45 Reduci! e- 'a+a-
Bo de a-guna cosa de g!ande a
+ediano5
%'"='@';. adA5 Que 'iene -a cua-idad
de !educi! a-guna cosa de-
'a+aBo g!ande a +ediano5
%'"='@'@. 45 Reduci!se una cosa de
'a+aBo g!ande a +ediano5
%'">. s5 ,eol& O@ido de /ie!!o na-
'u!a-5 Tie!!a !oAa 3ue se u'i-i;a
0a!a +a!ca! e- 0e-aAe de -os ani-
+a-es 0!inci0a-+en'e de -as o-
4eAas5 Ta+,i:n se usa 0a!a eD
enAa-,egado en e- deno+inado
qonc*opeo, as9 co+o en -a 'in-
'o!e!9a5 ZZ Eot& F$rosopis sili-
cuastrumG A-ga!!o,o5 C!ece de
-a cos'a no!'eBa 0e!uana /as'a
Ecuado!5 Sus 1!u'os se u'i-i;an
0a!a -a a-i+en'acin . -as !a+as
co+o 1o!!aAe 0a!a e- ganado5
T'"><0. s5 A0e--ido au'c'ono de
o!igen inSaico5
%'"><0. s5 In3uie'ud desasociego
agi'acin 'u+u-'o5
%'"><0)0;. adA5 . s5 Que +anda
in3uie'a! con4u-siona! agi'a!
desasocega!5
%'"><0)0@. 45 Manda! /ace! in-
3uie'a! con4u-siona! agi'a!
desasocega!5
%'">=;'. adA5 Pin'ado +a!cado o
+e;c-ado con 'aSu5 E6EM( ta0us-
qa ovejasa aysamuy, Aa-a -a o-
4eAa +a!cada con ta0u&
%'"@'. s5 Es'a,i-idad 1i!+e;a
0e!+anencia cons'ancia5 SIN[N(
'a/i/a5 ZZ adA5 Cons'an'e
0e!se4e!an'e5 ZZ EolP 'aS.a si0as
I+o;a n",i-K5
%'"@')0;. adA5 . s5 Es'a,i-i;ado!
a1ian;ado! conso-idado!5
%'"@')0@. 45 Es'a,i-i;a! a1ian;a!
conso-ida! asegu!a!5
%'"@';. adA5 Que 'iene -a cua-idad de
+an'ene!se es'a,-e 1i!+e5 ZZ !am&
Pe!se4e!an'e consecuen'e
cons'an'e5
%'"@'=;'. adA5 De'enido es'a,i-i;ado5
ZZ Agri& De'enido en e- c!eci+ien'o
de -as 0-an'as 0o! causa de-
'e+0o!a-5
%'"@'@. 45 Es'a,i-i;a!se a1i!+a!se5 ZZ
!am& Se! cons'an'e 0e!se4e!a!5
%'"@'@44' %'"@'@. 45 Man'ene!se
sie+0!e es'a,-e 1i!+e5 ZZ !am&
Man'ene!se sie+0!e 0e!se4e!an'e
cons'an'e5
%'4'. adA5 Ha,-ado! 0a!-anc/9n
c/a!-a'2n 4e!,o!!e9do5 SIN[N(
0a!-a35
%'440;. adA5 . s5 7aciado! de- con'enido
de a-g"n de0si'o> '!asegado!5
%'440)0;. adA5 . s5 Que /ace 4acia! un
de0si'o o 4asiAa de su con'enido>
3ue /ace '!asega!5
%'440)0@. 45 T!asega!5 Manda! 4acia!
e- con'enido de un de0si'o5
%'440">;. adA5 Susce0'i,-e de 4acia!se5
%'440">@. 45 7acia!se '!asega!se
casua- es0on'2nea+en'e5
%'4406'. adA5 L93uidos dis0ues'os 0a!a
se! 4aciados '!asegados5
%'440<$'<0@. 45 7acia! ec/a! in-
conside!a,-e+en'e a-go ge-
ne!a-+en'e a- sue-o5 SIN[N( /i-
c/Ja!0a!i.5
%'440=;'. adA5 7aciado '!asegado5
%'440@. 45 7acia! e- con'enido de un
de0si'o '!asega! 0asa! a-go de un
!eci0ien'e a o'!o5 SIN[N( /ic/Ja.5
%'440@=0@. 45 Co-a,o!a! a 4acia! a-go de
un de0si'o5 E6EM( talliysiy sarata
taqeman, a.uda a 4acia! e- +a9; a-
de0si'o de 0!oduc'os ag!9co-as5
%'5'. s5 Re,aBo /a'o '!o0a de
ani+a-es !ecua5 E6EM( llama tama,
!e,aBo de --a+as5
%'5')'">@. 45 En'!o0a!se Aun'a!se
un ani+a- a !e,aBo aAeno5
%'5')'@. 45 ?o!+a! !e,aBo
cons'i'ui! '!o0as de ani+a-es
/a'os +aAadas5
T'7'6 K><0 K:"'. s5 9tno*ist&
P!i+e!a MaSa de- oc'a4o se3Je
Ra.ao^Qo--ana de- sec'o! Run-
'isu.u en -a ciudad inSaica de-
Qos3o5 Es'e ado!a'o!io e!a una
0ied!a de- 3ue se dec9a 3ue e!a una
+uAe! de -os pururaw0as,
con4e!'ida en 0ied!a5 SIN[N(
C/aBan Ru!i RoSa5
%'6'$'. s5 Bed& Sa,aBones5 A1eccin
cu'2nea5 ZZ Tu+o! o sang!e +ue!'a
3ue se 1o!+a en -a 0-an'a de- 0ie5
%'6'$'@. 45 Bed& ?o!+a!se sa,aBones
o 'u+o!es en -a 0-an'a
%'6)>4'@' &*& &*' %'6;';
de- 0ie5
%'6)>4'@'. adA5 . s5 D9cese de- 3ue
ca+ina -oca+en'e a0u!ada+en'e5
I65L5P5K
%'6"'. s5 Pa-o con e@'!e+o ,i1u!cado
3ue se e+0-ea 0a!a sos'ene! a-go
es0ecia-+en'e -a /onda de Ae,e5
SIN[N( 0Ja-3a5 ZZ Ho!3ui--a
0e3ueBa de- !eso!'e5 ZZ !am& 7a!n
de 0e3ueBa es'a'u!a 3ue 'iene -as
0ie!nas a!3ueadas . 0ies Aun'os
co+o se dice 4u-ga!+en'e
piernas de alicate& SIN[N( 'Jus'u
u'/u5
%'6"' "'@. s5 75 HUCHJUH RAH5
%'6"' %'<>"'. s5 Lool& FBa"ama
c*unyi '&G Cie!4o enano5 Ma-
+91e!o !u+ian'e 0e3ueBo de
co-o! 0a!do cane-a cue!nos de
una so-a 0un'a 0!o0io de -a ceAa
de se-4a5 SIN[N( /uc/u. 'a!uSa
c/uni 'a!uSa sani 'a!uSa5
%'6"')'@. 45 Ada0'a! o acondi-
ciona! un 0a-o con e@'!e+o ,i-
1u!cado -a tan0a, a un 2!,o- un
'ec/o o una 0a!ed de casa5 SIN[N(
'anSa. 'usa. 3Je+i.5
%'6"'@. 45 75 TANRACHAH5
%'6"'@'@. 45 7o-4e!se una 0e!sona de
,aAa es'a'u!a con -as 0ie!nas
a!3ueadas . 0ies Aun'os5
%'6$>. s5 Ta+,o5 Posada +esn
a-oAa+ien'o casa de /os0edaAe5
En e- inSa!io -os 4iaAe!os !eci,9an
'ec/o . a-i+en'acin co+o a0o.o
de- Es'ado5 ZZ Ca+0a+en'o
+i-i'a!5
T'6$>"'6)' s5 9tno*ist& FEa-
rrio o casa de *ospedajeG& P!i+e!a
MaSa de- no4eno se3Je Qo--ana
de- sec'o! Qo--asu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a un asien'o +u.
4ene!ado en donde se sen'a,a e-
InSa Ma.'a Q/a0a3> se /a--a,a
ce!ca a- Te+0-o de- So- o
Qori0anc*a& ZZ P!i+e!a MaSa de-
se@'o se3Je Qo--ana sec'o!
Qo--asu.u5 Consis'9a en un
0e3ueBo 0a-acio 0e!'enecien'e a-
InSa Man3o Q/a0a3> a -a --egada
de -os es0aBo-es e!a so-a! de
Mancio Sie!!a5 Le o1!ec9an 0agos
o!dina!ios5 ZZ P!i+e!a MaSa de-
'e!ce! se3Je Qo--ana de- sec'o!
Qo--asu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a
o'!o 0a-acio en -a casa de-
es0aBo- Mancio Sie!!a5
T'6$>5')!'@. s5 9tno*ist& F.ueva
de *ospedajeG& No4ena MaSa de-
0!i+e! se3Je Qo--ana de- sec'o!
An'isu.u a ca!go de- Su3su
PanaSa A.--u5 Es'e ado!a'o!io 1ue
una de -as casas de- InSa
Pac/aSu'e3 donde se /os0eda,a
cuando !ea-i;a,a cace!9a5 Es'a,a
u,icada en -a 0a!'e N de -a
ciudad de- Qos3o 0!@i+o a-
ca+ino de -os Andes con1o!-
+ado 0o! !ecin'os 0-a'a1o!+as
ci!cu-a!es 0asaAes su,'e!!2neos
0a'ios 1uen'es e'c5 Se -e o1!e-
c9an sac!i1icios de 'odo 'i0o e@-
ce0'o niBos5 Es'e 0a-acio no co-
!!es0onde a- 0e3ueBo g!u0o
a!3ueo-gico de- ac'ua- Tan-
0u+ac/Ja. sino a PuSa PuSa-
!a a escasos +e'!os de a3u:-5 ZZ
Arqueol& Ta+,o+ac/a.5 )!u0o
a!3ueo-gico u,icado a- N de -a
ciudad de- Qos3o5 ?a+oso 0o!
sus ,e--9si+as ca9das de agua o
p*aqc*as&
T'6$>:<;:. s5 9tno*ist& F.erro
*ospedajeG5 Cua!'o ado!a'o!io
de- d:ci+o 0!i+e! se3Je Qo--ana
de- sec'o! Run'isu.u5 E!a un
ce!!o de- +is+o no+,!e 3ue
es'a,a Aun'o 3ue a- de PuSin en
-a 0a!'e occiden'a- de -a ciudad
de- Qos3o5
%'6$><:;:%:. s5 Eot& ?!u'o 4e!de en
,a.a o 'o+a'i--o de -a 0a0a5 ZZ
Se+i--a de -a 0a0a5 NEOL( 'a+,u
!o3o'o5
T'6$>%!:;:. s5 F'ueco, cueva
posadaG& Luga! de donde sa-ie-
!on seg"n -a -e.enda -os Cua'!o
He!+anos A.a! con -a +isin de
a4an;a! a- 4a--e de- Qos3o .
1unda! e- I+0e!io de-
TaMan'insu.u con su ca0i'a-
ad+inis'!a'i4a . !e-igiosa en -a
ciudad de- Qos3o5 Se encuen'!a
en e- dis'!i'o de Pa3a!e3'an0u
0!o4incia de Pa!u!o Qos3o5
T'6$>?044"'. s5 9tno*ist& F'os-
pedaje sagradoG& Quin'a MaSa
de- no4eno se3Je Qo--ana de-
sec'o! Qo--asu.u5 Es'e ado!a'o-
!io e!a un ce!!o !edondo 3ue es-
'a,a Aun'o a Win0i--a. en -a
ciudad de- Qos3o enci+a de -a
cua- /a,9a cinco 0ied!as 3ue
c!e9an 3ue a0a!eci 0o! -o 3ue
se -e 4ene!a,a5 Se -e /ac9an 0agos
o!dina!ios so,!e 'odo ces'os de
coca 3ue+ada5 ZZ Arqueol&
Pe3ueBo g!u0o a!3ueo-gico de
Mu.u O!3o con1o!+ado 0o!
!ecin'os andenes cana-es
'u+,as . o'!as es'!uc'u!as de
1ac'u!a 0!einSa . +a.o!+en'e
inSa5 I75 MUHU ORQOK
%'6;'. s5 E+0uAe i+0u-so e+-
0e--n5 E6EM( tanqa tanqapi
pu0llasun, Auga!e+os a e+0u-
Aones5
%'6;' %'6;'. ad45 A'!o0e--ada-
+en'e a e+0uAones uno a o'!o>
a0!e'uAada+en'e co+o sucede
0o! eAe+0-o a -a sa-ida de es-
0ec'2cu-os5
%'6;')0;. adA5 . s5 Que /ace o
+anda e+0uAa!5
%'6;')0@. 45 Manda! o /ace!
e+0uAa!5 E6EM( rumita tanqac*y,
+anda e+0uAa! -a 0ied!a5
%'6;'"')'@. 45 75
TANQAHRACHAH5
%'6;'6'. adA5 O,Ae'o des'inado a
se! e+0uAado5 ZZ He!!a+ien'a
con 3ue se e+0uAa a-go5 ZZ Luga!
donde se e+0uAa a-go5
%'6;'6'">@. 45 E+0uAa!se +u-
'ua+en'e5 ZZ !am& Endi-ga!se o-
,-igaciones . !es0onsa,i-idades
+u'ua+en'e !e/usando cada
cua- ace0'a!-as5
%'6;'$'">@. 45 E+0uAa! insu-sa-
+en'e5 ZZ Sos'ene! a-go a du!as
0enas con -a ca,e;a . -os ,!a-
;os5
%'6;';. adA5 . s5 E+0uAado! i+-
%'6;'<0@ &*( &*) %'$>)0">@
0u-sado!5
%'6;'<0@. 45 E+0uAa! en a.uda de
a-guien con cie!'o cuidado5 ZZ
I+0u-sa! a-g"n o,Ae'o +4i-5
%'6;'<$'<0@. 45 Da! ,!usca+en'e un
e+0e--n a a-guien o a-go /as'a
de!!i,a!-o5 E6EM( tanqarpariy
c*ay asnuta, e+0uAa a
e+0e--ones a ese ,u!!o5
%'6;'=;'. adA5 E+0uAado i+0u--
sado i+0e-ido5 ZZ !am& E@igido5
%'6;'@. 45 E+0uAa! i+0u-sa!
i+0e-e!5 E6EM( tanqay c*ay llasa
rumita, e+0uAa esa 0ied!a
0esada5
%'6;'@"')'@. 45 E+0uAa! una
+is+a cosa de di1e!en'es si'ios
/as'a sin necesidad5 SIN[N( 'an-
3aSac/a.5
%'6;'@"')0@. 45 Manda! e+0uAa! o
0!eci0i'a! a-go desde una a-'u!a5
%'6;'@">@. 45 E+0uAa! o 0!eci0i'a!
a-go desde una a-'u!a5 ZZ Ce!!a! o
e+0uAa! una 0ue!'a5 ZZ Mo4e! una
cosa e+0uA2ndo-a /acia +2s
aden'!o5
%'6;'<;:@. 45 E+0uAa! decidida-
+en'e /as'a -og!a!-o5
%'6;'@=0@. 45 Co-a,o!a! a e+0uAa!
a-g"n o,Ae'o 0esado5 E6EM(
tanqaysiy c*ay qHepita, a.uda a
e+0uAa! ese ,u-'o5
%'6%'. s5 Reunin ca,i-do Aun'a
ag-o+e!acin5 ZZ Co-eccin co-
-ec'a aco'acin5 ZZ ArgP Pan5 F
Reunin Aun'a a+on'ona-
+ien'o ag-o+e!acin5 ZZ 9cP
$e&AyaP Pan5
%'6%' %'6%'. ad45 Reunida+en'e
cong!egada+en'e unida+en'e5
SIN[N( 'an'a 'an'a--a5
%'6%' %'6%'44'. ad45 75 TANTA TAN-
TA5
%'6%')'">@. 45 Inc-ui!se en una
!eunin o Aun'a5 E6EM( tantac*a-
0uy *aqay runa0unawan, !e"ne'e
con a3ue--os /o+,!es5
%'6%')'@. 45 I+0one! !euniones
ca,i-dos Aun'as en 1o!+a
o!denada5
%'6%')0@. 45 Manda! !euni! Aun'a!
cong!ega! a -as 0e!sonas o
ani+a-es5 ZZ Hace! !euni! co-
-ec'a! a--ega! -as cosas5 E6EM(
tantac*iy llama0unata, /a;
!euni! a -as --a+as5
%'6%'">;. adA5 . s5 Que !e"ne Aun'a
aco0ia cong!ega a-go 0a!a s95 ZZ
adA5 Reuni,-e Aun'a,-e a-
g!u0a,-e cong!ega,-e5
%'6%'">@. 45 In'eg!a!se a un g!u0o
inc-ui!se en una Aun'a5 SIN[N(
'an'ac/aSu.5 ZZ Reuni! aco0ia!
Aun'a! a-go 0a!a s9 +is+o5 E6EM(
tanta0uy Ansa aylluman,
in':g!a'e a -a co+unidad de
Ansa5
%'6%'6'. adA5 Cosas des'inadas a se!
!eunidas Aun'adas aco0iadas5 ZZ
Reuni,-e aco0ia,-e Aun'a,-e5 ZZ
Luga! u o,Ae'o en donde se
Aun'a !e"ne aco0ia acu+u-a
+uc/as cosas5 E6EM( *a0u
tantana patata, 4a+os a- -uga!
de !eunin5
%'6%'6'">6' ?'=0. s5 Casa donde se
!ea-i;an -as !euniones asa+,-eas
ca,i-dos5
%'6%'6'">@. 45 Reuni!se con-
g!ega!se Aun'a!se 0e!sonas 0!e4ia
ci'a> en e- caso de -os ani+a-es
0o! ins'in'o g!ega!io o cos'u+,!e5
ZZ !am& Ci'a!se 0a!a !euni!se con
di1e!en'es +o'i4os5
%'6%';. adA5 . s5 Que !e"ne aco0ia
Aun'a co-ec'a cong!ega5 E6EM(
qolqe tantaq runa 0an0i, e!es
0e!sona 3ue aco0ia dine!o5
%'6%'<'@. 45 Desuni! se0a!a! dis-
0e!sa! -o unido o cong!egado>
des+e+,!a!5
%'6%'@. 45 Reuni! Aun'a! cong!ega!
a--ega! aco0ia! co-ec'a!5 ZZ
Aco'a! co,!a! 'asa5 SIN[N( /u-
Bu.5 E6EM( tantay 0*ullu rumi-
0unata, !e"ne -as 0ied!as +e-
nudas5
%'6%'@=0@. 45 Co-a,o!a! o a.uda! a
!euni! Aun'a! aco0ia! cong!ega!5
SIN[N( /uBu.si.5 E6EM( tantaysiy
c*Hu?uta taqenapaq, a.uda a
!euni! e- c/uBo 0a!a gua!da!-o en
e- de0si'o5
%'$'. s5 )ua!ida de ani+a-es
es0ecia-+en'e de -os !oedo!es5
SIN[N( '/a0a5
%'$')0;. adA5 . s5 Que do,-a o
+anda 0-ega!5
%'$')0@. 45 Hace! o +anda! do,-a!5
E6EM( tapac*iy qHaytuta
0Hantinapaq, *a" do,-a! e- /i-o de
-ana 0a!a en'o!;a-a!5
%'$';. adA5 . s5 P-egado! do,-ado!5
E6EM( qHaytu tapaq warmi
c*ayamunc*uT, \/a --egado -a
+uAe! 3ue do,-a -os /i-os de -a-
na]
T'$'<'. s5 A0e--ido au'c'ono5
%'$'<'. s5 Do,-e; 0-iegue5
%'$'<')0;. adA5 . s5 Que /ace
0e!+i'e +anda des0-ega! des-
do,-a! des/ace! e@'ende! -o
do,-ado -o 0-egado5
%'$'<')0@. 45 Manda! des0-ega!
desdo,-a! des/ace!-o 3ue es'a,a
do,-ado> e@'ende! -o 3ue es'a,a
0-egado5
%'$'<'">. s5 Lool& F9ro+us odora
CinneoG& Ma!i0osa noc'u!na5
Le0id0'e!a /e'e!oce!a 1a+i-ia
noc'uidae de 'a+aBo g!ande .
co-o! +a!!n o,scu!o5 SIN[N(
MaBu3 0i--0in'u Fmariposa de la
muerteG&
%'$'<'">@. 45 Desdo,-a!se des-
0-ega!se es0on'2nea+en'e5
%'$'<';. adA5 . s5 Que desdo,-a5
%'$'<'=;'. adA5 Do,-ado 0-egado5
E6EM( taparasqa was0*ata apa-
sun wa0a aysanapaq, --e4a!e+os
-a soga do,-ada 0a!a Aa-a! -a 4aca5
%'$'<'@. 45 75 PATARAH
%'$>)0">;. adA5 . s5 Que se o1!ece a
se! 0!egun'ada o 0e!+i'e 3ue -e
0!egun'en5 ZZ Que 0o! s"0-icas
/ace 0!egun'a! +edian'e o'!a a
una 'e!ce!a 0e!sona5
%'$>)0">@. 45 O1!ece!se a se!
%'$>)0; &1* &11 %';-
0!egun'ado> 0e!+i'i! 3ue -e 0!egun'en5
ZZ Hace! 0!egun'a! +edian'e s"0-icas
a una 'e!ce!a 0e!sona +edian'e
o'!a5
%'$>)0;. adA5 . s5 Que /ace 0e!+i'e o
+anda 0!egun'a! in'e!!oga!
in3ui!i!5 E6EM( sinc*i tapuc*iqmi
0an0i, +andas 3ue 0!egun'en
+uc/o5
%'$>)0@. 45 Hace! 0!egun'a!
in'e!!oga! indaga! a4e!igua!5 E6EM(
tapuc*iy Nuanata c*urinc*ismanta,
*a" 0!egun'a! a 6uana de nues'!o
/iAo5
%'$>"')'@. 45 75 TAPUHRACHAH5
%'$>">;. adA5 . s5 Que 0!egun'a
in'e!!oga con +uc/o in'e!:s . a +2s
de una 0e!sona5 E6EM( tapu0uq
ru?an c*ayamusqa, /a,9a --egado e-
/o+,!e 0!egun'n5
%'$>">@. 45 P!egun'a! in'e!!oga! con
+uc/o in'e!:s . a +2s de una
0e!sona> 0!egun'a! 0a!a ,ene1icio
0!o0io5 E6EM( tapu0uy
wasiy0imanta, 0!egun'a de 'u casa5
%'$>6'. adA5 Cosa 3ue es +a'e!ia de -a
0!egun'a5 ZZ P!egun'a,-e
in'e!!oga,-e !e1i!i:ndose a 0e!sona
a 3uien se de,e 0!egun'a!5 ZZ Luga!
des'inado 0a!a /ace! 0!egun'as5 ZZ
9cP P!egun'a! a4e!igua!5
%'$>6' ;-4;'. s5 Nuris& NEOL5 In-
'e!!oga'o!io5 P!egun'as 0!o0ues'as
0a!a -a con1esin de- co-i'igan'e o
'es'igo5
%'$>6'">@. 45 In'e!ca+,ia! 0!e-
gun'as en'!e dos o +2s 0e!sonas5 ZZ
Hace!se 0!egun'as con1idencia-es
+u'ua+en'e5
%'$>$'">;. adA5 P!egun'n incisi4o
e insis'en'e5 E6EM( tapupa0uq
wayna puris*an, e- Ao4en
0!egun'n es'2 ca+inando5
%'$>$'">@. 45 P!egun'a! in3ui!i! con
insis'encia5 E6EM( tapupa0uy
ususiy0imanta, 0!egun'a con
insis'encia 0o! 'u /iAa5
%'$>$'@'">@. 45 P!egun'a! a4e-
!igua! !ei'e!ada+en'e con su+o
in'e!:s . 4a-i:ndose de 'odos -os
+edios5 E6EM( c*in0aq
wawanmanta taytan lla0isqa
tapupaya0un, e- 0ad!e a0enado
0!egun'a insis'en'e+en'e 0o! su
/iAo 0e!dido5
%'$>$'@'@. 45 Rei'e!a! -as +is+as
0!egun'as a -a +is+a 0e!sona5
%'$>;. adA5 . s5 P!egun'an'e in'e-
!!ogan'e> 3ue 0!egun'a in3uie!e
indaga a4e!igua5
%'$><'. s5 Agri& A-'e!acin de -a 0a0a
en su conse!4acin ,aAo 'ie!!a a
se+eAan;a de -a 0u'!e1accin 0o!
e@ceso de --u4ia . de -a
en1e!+edad 0!oducida 0o! -a
P/.'o0'/o!a s05 SIN[N( Busa5
E6EM( *orqoy tapura papata
0*uc*ipaq, saca -a 0a0a con
tapura 0a!a e- c/anc/o5
%'$><'@. 45 Agri& A-'e!a!se -a 0a0a
,aAo 'ie!!a 3uedando in"'i- 0a!a e-
consu+o5 SIN[N( 'a0u!a.a.5
%'$><'@'@. 45 75 TAPURAH5
%'$><0">@. 45 P!egun'a! su0-ica-
'o!ia+en'e . con su+o in'e!:s
0e!sona-5
%'$><0@. 45 E+0e;a! a 0!egun'a! con
cie!'a de-icade;a5
%'$>=;'. adA5 P!egun'ado in'e-
!!ogado indagado5
%'$>@. s5 P!egun'a in'e!!ogacin
indagacin in4es'igacin5 ZZ 45
P!egun'a! in'e!!oga! indaga!
a4e!igua! in3ui!i!5 E6EM( tapuy
taytay0ita imoninc*, 0!egun'a a
'u 0ad!e 3ue di!25
%'$>@')0@. 45 Su0-ica! a una 0e!-
sona 0a!a 3ue 0!egun'e a o'!a
'e!ce!a5
%'$>@"')'">@. 45 A4e!igua!
insis'en'e+en'e de 'odas -as 1o!-
+as 0osi,-es5 E6EM( tapuy0a-
c*a0uy llan0Hanata mas0*aspa,
0!egun'a insis'en'e+en'e
,uscando '!a,aAo5
%'$>@"')'@. 45 P!egun'a! !e0e'idas
4eces a di1e!en'es 0e!sonas . en
di1e!en'es -uga!es5 SIN[N(
'a0uSac/a.5
%'$>@">">@. 45 P!egun'a! su0-i-
ca'i4a+en'e . con +uc/o in'e!:s5
ZZ !am& In3ui!i! -a 0!o0ia
conciencia 0a!a 0!egun'a!se a s9
+is+o5 SIN[N( 'a0u.uSu.5 E6EM(
sonqoy0ita tapuy0u0uypi
0asqay0i yac*anay0ipaq, 0!e-
gun'a a 'u coonciencia 0a!a sa,e!
3ui:n e!es5
%'$>@">6'">@. 45 Hace!se con-
19dencia-+en'e 0!egun'as +u'uas5
E6EM( aylluntin pura tapuy-
0una0uy, /ace!se 0!egun'as !e-
c90!ocas den'!o de -a 0a!en'e-a5
%'$>@">@. 45 P!egun'a!-e in'e-
!!oga!-e con1idencia-+en'e5
%'$>@=0@. 45 A.uda! o co-a,o!a! a
o'!o en 1o!+u-a! 0!egun'as5
%'$>@>">@. 45 75 TAPUHRURUH5
%'$"'. s5 In'e!!u0cin de'encin
so!0!esi4a de a-guna accin5 ZZ
EolP A--ana+ien'o5
%'$"')0;. adA5 . s5 Que /ace o
+anda in'e!!u+0i! sus0ende! una
accin .a e+0e;ada5 SIN[N(
'a'ic/i35
%'$"')0@. 45 In'e!!u+0i! sus-
0ende! una accin .a e+0e;ada5
SIN[N( 'a'ic/i.5
%'$"'=;'. adA5 In'e!!u+0ido
sus0endido5
%'$"'@. 45 In'e!!u+0i!se sus0ende!
una accin5 SIN[N( 'a'i.5
%'$@'. s5 Ma-ag<e!o augu!io
1unes'o5
%'$@'@. 45 P!esagia! +a-os augu!ios5
%'; %';. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica
con 3ue se e@0!esa e- go-0e a-
'oca! -as 0ue!'as u o'!os o,Ae'os5
%';-. s5 De0si'o 'eAido de 'a--os
1-e@i,-es en'!e-a;ados de 1o!+a
!ec'angu-a! o ci-9nd!ica u'i-i;ado
0a!a gua!da! 0!oduc'os ag!9co-as5
SIN[N( a3o'a+ana5 NEOL5 T!oAe
g!ane!o5 ZZ Agri& Ma;o!ca de +a9;
3ue --e4a 0egadas
%';-)'">@ &12 &1 %'<0$')0@
o'!as 0e3ueBas . !udi+en'a!ias
+a;o!cas5 SIN[N( 'Ja'a a.!iMaSi5
ZZ !am& HiAa 0!i+og:ni'a5
%';-)'">@. s5 Agri& T!as-ado .
a-+acena+ien'o de- +a9; en en e-
'!oAe o taqe&
%';-)'@. 45 75 QOLQAH5
%';-">@. 45 75 TAQECHARUH5
%';-@. 45 Agri& De0osi'a! -os 0!o-
duc'os ag!9co-as en e- '!oAe o taqe
0a!a conse!4a!-os5 ZZ !igdo&
Aco0ia! !i3ue;as o conoci-
+ien'os5 SIN[N( 3o-3ac/a.5
%';5'. s5 Me--adu!a 0e3ueBa
!e+ocin de 'ie!!a5 ZZ !am& Pe!sona
3ue gas'a o u'i-i;a +2s de -o
necesa!io en 494e!es o dine!o5 ZZ
Eot& F.leome glandulosa -& et $&G
P-an'a a!,us'i4a de -a 1a+i-ia de
-as ca00a!id2ceas5 Sue-e
cu-'i42!se-a co+o 0-an'a
o!na+en'a-5 Su /2,i'a' es so,!e
-os ED$$ +5s5n5+5 en -a 0!o4incia
de Pauca!'a+,o Qos3o Pe!" as9
co+o en -os de0a!'a+en'os de
6un9n . Hu2nuco
%';5')0@. 45 Hace! +e--a!> +anda!
!e+o4e! 0e3ueBa 0o!cin de
'ie!!a5 ZZ Des+o!ona!5
%';5'">@. 45 Me--a!se !as+i--a!se
-as'i+a!se -e4e+en'e5
%';5';. adA5 . s5 Me--ado! !e-
+o4edo! de 'ie!!a5 ZZ Des+o!o-
nado!5
%';5'@. 45 Me--a! !e+o4e! 0e3ueBa
0o!cin de 'ie!!a5 ZZ Des+o!ona!5
%';:<:. s5 tej& Pa-o 3ue si!4e 0a!a
en4o-4e! e- 'eAido en 0!oceso de
eAecucin5 IM565 de -a E5K
%';<'. s5 Keter& Pa!'o es0ecia- u-
'i-i;ado 0a!a a-0acas5 ZZ Sonido
!onco de un +e'a-5
%';<>. s5 Me;c-a en'!e4e!o5 SIN[N(
c//a3!u c/a!3o +ic/Ju5
%';<>)0@. 45 Manda! 0e!+i'i! o
/ace! +e;c-a! o en'!e4e!a!5
%';<>">;. adA5 Sus'ancia o +a'e!ia
3ue se +e;c-a o en'!e+e;c-a5
%';<>">@. 45 Me;c-a!se o en'!e-
4e!a!se5 SIN[N( c//a3!uSu. +i-
c/JuSu.5
%';<>6'">@. 45 En'!e+e;c-a!se
con1undi!se en'!e 0e!sonas cosas
o ani+a-es de di1e!en'es g!u0os5
SIN[N( c//a!3onaSu.
+ic/JunaSu.5
%';<>;. adA5 . s5 Me;c-ado! en'!e-
4e!ado! 3ue /ace +e;c-as5
%';<>=;'. adA5 Me;c-ado en'!e4e-
!ado5 SIN[N( c//a3!us3a c//a!-
3os3a +ic/Jus3a5
%';<>@. 45 Me;c-a! co+,ina! en-
'!e4e!a! a-ea! con1undi!5 SIN[N(
+ic/Ju.5
%';=' 60?'. s5 Eot& F.ortaderia
rudi%scula /tap!G P-an'a /e!,2cea
de 'a+aBo co!'o 3ue c!ece en
3ue,!adas . !o3ueda-es5
%';=>@. 45 Jisiol& Cansa! 1a'iga!
ado!+ece!se -os +ie+,!os co!-
0o!a-es5
%';@'. s5 Es'i:!co- de -os ca+:-idos
. o4eAas 3ue se u'i-i;a co+o
co+,us'i,-e . a,ono en -os
cu-'i4os5 SIN[N( uc//a5
%';@'">@. 45 Reco-ec'a! e- es'i:!co-
de -os ca+:-idos . o4eAas 0a!a
co+,us'i,-e5 SIN[N( 'a3.a.5
%';@'6'@. 45 Se0a!a! e- es'i:!co- de
-os ca+:-idos u o4eAas de -a 'ie!!a
u o'!as sus'ancias5
%';@'@. 45 75 TAQHARUH5
%'<. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica 3ue
se e+0-ea 0a!a signi1ica! un
o,Ae'o du!o !9gido 'ieso 'esado5
%'<'. s5 Eot& F.aesalpinia tinctoria W
'EIW Eent*G& P-an'a a!,!ea de
-a 1a+i-ia de -as -egu+inosas de
+ade!a 1ue!'e cu.a co!'e;a .
1!u'os con'ienen 'anino .
sus'ancias 'in'!eas5 Se u'i-i;a en
e- cu!'ido de 0ie-es . en -a
1a,!icacin de 'in'es5 Bed&Jol0&
Se usa co+o as'!ingen'e5
%'<'60. s5 9col&Keg& Luga! 0o,-ado
de 2!,o-es de 'a!a o ,os3ue de
'a!as5 SIN[N( 'a!a.o3 'a!a0a'a5
E6EM( tarani panpapi suyawan0i,
+e es0e!a!2s en -a 0a+0a de
'a!as5
%'<'7'. s5 Pie;a de -a /onda o
wara0Ha 3ue se encuen'!a a-
cen'!o de e--a de 1o!+a 0-ana .
anc/a gene!a-+en'e de cue!o
de-gado donde se co-oca e-
0!o.ec'i- 0a!a -an;a!5
%'<'$'%'. s5 75 TARANI
%'<';'. s5 B%s& Ins'!u+en'o +usica-
ae!1ono 1a,!icado de +ade!a a
+ane!a de c-a!ine'e5 SIN[N( 'a!3a
'/a!3a5
%'<'@:;. s5 75 TARANI5
%'<0. s5 Encuen'!o /a--a;go5 ZZ !am&
*i;nie'o /iAo de- nie'o5
%'<0)0">;. adA5 . s5 Que es en-
con'!ado /a--ado so!0!endido o
descu,ie!'o5 E6EM( taric*i0uq
runatan apamun0u, /an '!a9do a-
/o+,!e 3ue se /i;o encon'!a!5
%'<0)0">@. 45 Se! encon'!ado
/a--ado so!0!endido descu-
,ie!'o5
%'<0)0;. adA5 . s5 Que /ace encon-
'!a! descu,!i! o /a--a!5
%'<0)0@. 45 Hace! o +anda! en-
con'!a! /a--a! so!0!ende! o
descu,!i!5 E6EM( sasan taric*iy,
es di19ci- de encon'!a!5
%'<0">;. adA5 . s5 Que encuen'!a o
/a--a a-go . se a0!o0ia5
%'<0">@. 45 Encon'!a! /a--a! a-go
casua-+en'e . a0!o0ia!se5 E6EM(
tari0uy ?oqaq wi0c*Husqayta,
encu:n'!a'e -o 3ue /e ,o'ado5
%'<06'. adA5 Encon'!a,-e ,ai-a,-e
descu,!i,-e5
%'<06'">@. s5 Encuen'!o encon'!n
o /a--a;go +u'uo en'!e dos o
+2s 0e!sonas5 ZZ 45 Encon'!a!se
/a--a!se en'!e dos o +2s 0e!-
sonas +u'ua+en'e5
%'<0$')0;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
en49a a o'!a en a-cance o a- en-
cuen'!o de una 'e!ce!a 0e!sona5
%'<0$')0@. 45 En4ia! o +anda! a
o'!a 0e!sona en a-cance o a- en-
cuen'!o de una 'e!ce!a 0e!sona5
%'<0$'6' &1" &1# %'<>"' <06<0
E6EM( taripac*iy 0*armuta tay-
tay0iman, /a; a-can;a! 1ia+,!e a
'u 0ad!e5
%'<0$'6'. adA5 A-can;a,-e a-can-
;adi;o5
%'<0$'6'">@. 45 Da!se en a-cance
+u'ua+en'e5
%'<0$';. s5 Nuris& NEOL5 6ue;> 3ue
Au;ga o de'e!+ina -a -ega-idad de
un asun'o5 ZZ !am& Adi4ino ,!uAo
3ue --ega a descu,!i! a-g"n
de-i'o5 ZZ adA5 . s5 A-can;ados 3ue
4a en a-cance o a- encuen'!o de
o'!a 0e!sona5
%'<0$'<;')0@. 45 Hace! da! en
a-cance a-go a una 0e!sona 3ue
se a-eAa5
%'<0$'<;:@. 45 Ma!c/a! +u. de
0!isa a- a-cance de una 0e!sona5
E6EM( tariparqoy ?a?ay0iman,
a-c2n;a-e a 'u /e!+ana5
%'<0$'@. 45 Sa-i! a- encuen'!o de
a-guien con -a 1ina-idad de !eci-
,i!-o o !ece0ciona!-o5 ZZ s5 Nuris&
NEOL5 6uicio o Au;ga+ien'o5 ZZ 45
A-can;a! -a Aus'icia5 SIN[N(
a--0a. a.0a.5
%'<0$>@. 45 Log!a! encon'!a! -o 3ue
se da,a 0o! 0e!dido5 ZZ Encon'!a!
a-g"n o,Ae'o aAeno 0a!a d2!se-o a
su 0!o0io dueBo5
%'<0;. adA5 . s5 Encon'!ado! des-
cu,!ido! /a--ado!5
%'<0=;'. adA5 Encon'!ado /a--ado
descu,ie!'o5 E6EM( sipiy tarisqa
wallpata, +a'a -a ga--ina en-
con'!ada5
%'<0@. s5 Encuen'!o /a--a;go des-
cu,!i+ien'o5 ZZ 45 Encon'!a! /a--a!
descu,!i!5 E6EM( tariyqolqey0ita,
encuen'!a 'u dine!o5
%'<0@=0@. 45 A.uda! a encon'!a!5
E6EM( tariysiy panay0ita, a.uda
a encon'!a! a 'u /e!+ana5 ZZ
Pa!'ici0a! en un /a--a;go en un
descu,!i+ien'o5
%'<">. s5 Anat& M"scu-o +u. 1ue!'e
3ue se inse!'a en -a 0a-e'i--a .
une -os o+0-a'os de a+,os
-ados5
%'<$>. adA5 Agri& A0co0e de tar-
puq& UU !am& Ton'o5 E6EM( oqa
tarpu, se+,!ado! de ocas5 ISe
u'i-i;a co+o insu-'o signi1icando
'on'o ;on;oK5
%'<$>)0">@. 45 Agri& Hace! se+-
,!a! en su 0!o0io 'e!!eno con
o'!as 0e!sonas5 E6EM( tarpuc*i-
0uy paraqay saray0ita, /a;
se+,!a! 'u +a9; ,-anco5
%'<$>)0;. adA5 . s5 Agri& Que /ace
se+,!a!5
%'<$>)0@. 45 Agri& Hace! se+,!a!
-a se+i--a 0a!'icu-a!+en'e de
'u,:!cu-os . g!anos +a.o!es5
%'<$>">;. adA5 . s5 Agri& Se+,!ado!
so-i'a!io 3ue sie+,!a en su
0!o0io 'e!!eno5
%'<$>">@. 45 Agri& Se+,!a! en su
0!o0io 'e!!eno5
%'<$>6'. s5 Agri& Te!!eno des'inado
0a!a -a sie+,!a5 ZZ He!!a+ien'a
de -a,!an;a u'i-i;ada 0a!a
se+,!a!5 ZZ adA5 . s5 Se+,!a,-e>
se+i--a designada 0a!a -a
sie+,!a5 SIN[N( +u/u5
%'<$>$'">@. 45 Agri& A.uda! a
se+,!a! a o'!os 0o! gana! e-
sus'en'o5
%'<$>$>@. 45 Agri& Cede! g!acio-
sa+en'e a-gunos su!cos +2s -a
se+i--a a o'!a 0e!sonas5 SIN[N(
a!+isa.5
%'<$>;. s5 . adA5 Agri& Se+,!ado!
0e!sona 3ue sie+,!a se+i--as5 ZZ
!am& Pe!sona 3ue con su eAe+0-o
sie+,!a 4i!'udes o ideas
cons'!uc'i4as5
%'<$>=;'. adA5 Agri& Se+,!ado5
E6EM( tarpusqa c*a0ra, c/ac!a
se+,!ada5
%'<$>@. s5 Agri& Sie+,!a ac'o de
se+,!a! e- +a9; 'u,:!cu-os .
-egu+inosas +enos -os g!anos
3ue sie+,!an a- 4o-eo --a+ado
tHa0ay& Las :0ocas de -as sie+,!a
son( D5^ Baway tarpuy, sie+,!a
'e+0!ana 3ue co+ien;a en Aunio5
#5^ Zawpaq tarpuy, sie+,!a
ade-an'ada con !iego5 E5^ .*awpi
tarpuy, sie+,!a a +edia
'e+0o!ada en agos'o . se'ie+,!e5
\&W 'atun tarpuy, sie+,!a g!ande
o 0!inci0a- en oc'u,!e .
no4ie+,!e5 %5^ Q*epa tarpuy, -a
"-'i+a sie+,!a a'!asada en
no4ie+,!e . dicie+,!e5 IO5*5 .
M5*5K
%'<$>@ "06<'@. s5 75 TARPUH MITJA5
%'<$>@ 50%!'. s5 Agri& a0oca de -a
sie+,!a5 SIN[N( 'a!0u. 0ac/a
'a!0u. uS/u 'a!0u. Sin!a.5
%'<$>@ $')'. s5 75 TARPUH MITJA5
%'<$>@ >">. s5 75 TARPUH MITJA5
%'<$>@'@. 45 Agri& Rese+,!a!
4o-4e! a se+,!a! en -os 4ac9os
de -os su!cos5 SIN[N( 0anSi.5
%'<$>@=0@. 45 Agri& Co-a,o!a! en e-
ac'o de -a sie+,!a de 'u,:!cu-os5
E6EM( papata tarpuysiy wasi
masiy0ita, a.uda a se+,!a! a 'u
4ecino5
%'<$>%>. s5 Eot& Pa-+e!a de 'a--o
a,u-'ado u'i-i;ado en -as cons-
'!ucciones5 I65L5P5K
%'<;'. s5 75 TARAQA5
T'<>"'. s5 9tno*ist& FKenadoG
Segunda MaSa de- 0!i+e! se3Je
Qo--ana de- sec'o! An'isu.u a
ca!go de- SuSsu PanaSa A.--u5
Es'e ado!a'o!io e!a una 0ied!a
casi !edonda 3ue es'a,a en una
4en'ana Aun'o a- Qori0anc*a o
Te+0-o de- So- de- cua- dec9an
3ue e!a Sayqe de- Ti0si Si-
raqoc*a; /ac9an-e sac!i1icio
uni4e!sa- 0o! 'odas -as
necesidades 3ue ocu!!9an5
%'<>"'. s5 Lool& F'ippocamelus
antisensis dH1r+ignyK5 Cie!4o
andino5 Ma+91e!o !u+ian'e de -a
1a+i-ia c:!4idos gene!a-+en'e
de co-o! g!is 0a!du;co cue!nos
de so-o dos 0un'as 0!o0io de -as
0unas a-'oandinas5 SIN[N(
-u.c/u5
%'<>"' <06<0. s5 Eot& F'ieracium
neoW'errerae Lann ;oti"+lG&
P-an'a /e!,2cea de -a 1a+i-ia de
%'<>"'@ PDP &1' %'?6')0;
-as co+0ues'as5 Sus /oAas -an-
ceo-adas . 0u,escen'es sue-en se!
e+0-eadas 0o! -os na'i4os en
!ee+0-a;o de -a coca5 Bed&Jol0&
Se u'i-i;a en -a cu!acin de -as
en1e!+edades ne!4iosas5
%'<>"'@. 45 ?o!+a!se una es0ecie de
o-eadas 0o! accin de- 4ien'o en
'!iga-es . /a,a-es en 0!oceso de
+adu!acin dando -a
con1igu!acin de 4enados en
ca!!e!a5
%'<>"'@"')'@. 45 !igdo& I+i'a! a-
4enado en su agi-idad a- co!!e! .
sa-'a!5
%'<?0. s5 Eot& FCupinus mut+ilis
/weetK C/oc/os a-'!a+us5 P-an'a
anua- de -a 1a+i-ia de -as
-egu+inosas de g!an 2!ea de
dis0e!sin5 Es cu-'i4ada en
esca-as signi1ica'i4as de,ido a
3ue sus se+i--as con'ienen 0!o-
'e9nas i+0o!'an'es en -a a-i+en-
'acin de -as 3ue 'a+,i:n se o,-
'ienen acei'es . g!asas es0ecia-es5
%'<?0 >)>. s5 alim& 7ianda +u.
sa,!osa de -a !egin de- Qos3o
0e0a!ada en ,ase de- 'a!Mi 0a-
0as /a,as . -ec/e5
%'%'. s5 Pad!e 0a0a 0!ogeni'o!5 ZZ
SeBo!5 SIN[N( 'a.'a .a.a5
%'%')'. s5 Con'!accin de taytac*a&
75 TAHTACHA5
%'%0. s5 In'e!!u0cin discon'inuidad
cese de un ac'o +o+en'2-
nea+en'e5
%'%0 %'%0. adA5 Accin --ena de in-
'e!!u0ciones 0a!a-i;aciones o
sus0ensiones5 E6EM( 0unanqatati
tati llan0Has*ani, /o. d9a es'o.
'!a,aAando con in'e!!u0ciones5
%'%0)0. s5 S9nco0a sucesin seguida
con in'e!!u0cin5 I65L5P5K ZZ adA5 .
s5 In'e!!u0'o! 1!us'!ado!
en'!eco!'ado!5 SIN[N( 'a'ic/i35
%'%0)06'. adA5 Cosa 3ue de,e se!
in'e!!u+0ida o co!'ada 0o!
eAe+0-o co+o un incendio5
%'%0)0;. adA5 . s5 Que /ace 0a!a! o
in'e!!u+0i! una accin5
%'%0)0@. 45 In'e!!u+0i! en'!eco!'a!
-a con'inuidad de a-go5 ZZ In-
'e!1e!i! una con4e!sacin5
%'%06'. adA5 Susce0'i,-e de in'e-
!!u0cin sus0ensin 1o!;osa5
%'%06'@'@. 45 Es'a! 0!@i+o a
sus0ende! o 0a!a-i;a!se a-guna
accin5
%'%0;. adA5 . s5 T!a,aAo in'e!!u+0ido
sus0endido 0a!a-i;ado en-
'!eco!'ado5
%'%0=>. s5 $e&AreqP 7ieAi'o ancia-
ni'o5 ICa.--o+aK
%'%0=;'. adA5 In'e!!u+0ido sus-
0endido 0a!a-i;ado en'!eco!-
'ado5
%'%0@. 45 In'e!!u+0i!se sus0ende!se
0a!a-i;a!se5 E6EM( p*uyuwanmi
qasa tatin, cuando e- cie-o es'2
nu,-ado cesa -a /e-ada5 SIN[N(
'a0/Sa.5
%'?'. adA5 n%m&card& Cua'!o IGK
%'?' )>6"'. adA5 n%m&card&
Cua!en'a IG$K5
%'?' >6>. adA5 n%m&card& Cua'!o
+i--ones IGJ$$$$$$K5
%'?' 7-;-. adA5 n%m&card& Cua!'o e-
cua!'o 0ues'o en o!den5
%'?' $')'". adA5 n%m&card&
Cua'!ocien'os IG$$K5
%'?' %'?' 5'6%'. ad45 De cua'!o en
cua'!o5 E6EM( aylluy0una c*a-
yamus*an 0Huc*u0uyman tawa
tawamanta, +is 0a!ien'es es'2n
--egando a -a 1ies'a de cua'!o en
cua'!o5
%'?' ?'<'6;'. adA5 n%m&card&
Cua'!o +i- IG$$$K5
%'?')'"0. adA5 . s5 Cuad!"0edo5
%'?')')0;. adA5 . s5 Que /ace o
+anda co+0-e'a! a-go a- n"+e!o
cua'!o5
%'?')')0@. 45 Hace! co+0-e'a!
a-go a- n"+e!o cua'!o5
%'?')'"0;. adA5 . s5 Que 0one a-go
de cua'!o 0a'as5
%'?')'"0@. 45 Pone! a-go de cua'!o
0a'as5 ZZ Pone!se -a 0e!sona de
cua'!o 0ies co+o -os niBos 3ue
e+0ie;an a ga'ea! an'es de
ca+ina!5
%'?')'@. 45 Co+0-e'a! a-go a-
n"+e!o cua'!o5
%'?'"!>)>. s5 ,eom& Cuad!ado
!ec'2ngu-o 1igu!a geo+:'!ica de
cua'!o -ados5
T'?'5'6>. s5 ,eog& FDe cuatro
manosK Cauda-oso !9o de -a se-4a
de- de0a!'a+en'o de Mad!e de
Dios Pe!"5 ZZ P!o4incia . dis'!i'o
de Mad!e de Dios Pe!"
con GL#N /a,i'an'es en DLND5
T'?'6%06=>@>. s5 'ist& )mperio de
los .uatro /uyus& No+,!e de-
I+0e!io InSaico 3ue a,a!c -a
g!an 0a!'e occiden'a- de-
con'inen'e suda+e!icano5 Po! e-
N --eg /as'a e- !9o AnSas+a.u
en Co-o+,ia . 0o! e- S /as'a e-
!9o Mau-e en C/i-e5 Tu4o 0o!
ca0i'a- -a ciudad de- Qos3o sede
de -os go,e!nan'es o E+0e-
!ado!es InSas5 E- es'ado TaMan-
'insu.ano es'u4o con1o!+ado
0o! cua'!o !egiones o suyusP
.*inc*aysuyu, Qollasuyu, An-
tisuyu y Iuntisuyu&
%'?'7'?0. adA5 Lool& FDe cuatro
ojosG D9cese a cie!'os ani+a-es
co+o e- 0e!!o 3ue --e4an
+anc/as !esa-'an'es co+o 0!o-
duc'o de 0e-os de o'!o co-o! a-
gene!a-5 ZZ !am& Se -es --a+a Ao-
cosa+en'e a -as 0e!sonas 3ue u-
san an'eoAos5
%'?'$'%'. adA5 Lool& FDe cuatro
patasG Ani+a-es cuad!"0edos
3ue 'ienen cua'!o 0a'as co+o -os
+a+91e!os 0o! eAe+0-o5 ZZ tej&
Cua'!o do,-eces o cua'!o /i-os
Aun'os 0a!a en'o!;a-a!-os5
%'?6'. s5 *as'n o,Ae'o de a0o.o
0a!a anda!5 ZZ Pi-a! o 0os'e5 ZZ
Mu-e'a ,2cu-o5 ZZ !igdo& Pe!sona
3ue si!4e de a0o.o . sos':n a
o'!o 3ue -o !e3uie!e5
%'?6')'=;'. adA5 P!o4is'o de
,as'n5
%'?6')0;. adA5 . s5 Que +anda
%'?6')0@ &1( &1) %-;606<'@
a0o.a!se en un ,as'n5 ZZ Que en'!ega
e- ,as'n a o'!o 0a!a 3ue se a0o.e5
%'?6')0@. 45 Hace! 3ue se a0o.e en
un ,as'n5 ZZ P!o0o!ciona! un
,as'n a una 0e!sona 0a!a 3ue se
a0o.e5
%'?6'">@. 45 Se!4i!se de un ,as'n
0a!a a0o.a!se o sos'ene!se5 ZZ
NEOL5 Usa! -a +u-e'a5
%'?;'. s5 Ri+e!o !u+a a0i-ona-
+ien'o de cosas u o,Ae'os co-o-
cados unos enci+a de o'!os en
1o!+a o!denada5 E6EM( c*Har0i
tawqa, Auego de niBos 3ue con-
sis'e en ec/a!se unos so,!e o'!os5
%'?;' %'?;'. adA5 A!!u+ados
a0i-ados en !i+e!o en 4a!ios
si'ios5 ZZ Jol0& Pa!'e de -a co!eo-
g!a19a de -a dan;a de -os Qo--as de
Pauca!'a+,o Qos3o5 ZZ EolP 6uego
de +uc/ac/os5
%'?;' %'?;'$'">@. 45 Po!1ia! en e-
tawqana0uy& ZZ T!a,aAa! 0a!a o'!os
en e- a +i+ado de cosas5
%'?;')'">;. adA5 . s5 Cosas 3ue de
0o! s9 1o!+an !i+e!os a0i-
-ona+ien'os !u+as5
%'?;')'">@. 45 ?o!+a!se es-
0on'2nea+en'e !i+e!os a0i-
-ona+ien'os !u+as de cosas5
%'?;')';. adA5 . s5 A0i-ado!
1o!+ado! o!denado! de !i+e!os5
%'?;')0;. adA5 . s5 Que +anda o
/ace 1o!+a! !i+e!os !u+as a-
0i-ona+ien'os5
%'?;')0@. 45 Manda! 1o!+a! !i-
+e!os !u+as a0i-ona+ien'os5
%'?;'">;. adA5 A0i-a,-e a!!u+a,-e
susce0'i,-e de 1o!+a! !i+e!os5
%'?;'">@. 45 A!!u+a!se a0i-a!se
1o!+a! !i+e!os 0o! accin
e@'e!na5
%'?;'6'. adA5 Cosas des'inadas 0a!a
a0i-a! a!!u+a! 1o!+a! !i+e!os5
E6EM( tawqana rumiitan mayu
apapun, e- !9o se /a --e4ado -as
0ied!as 3ue 'en9an 3ue a!!u+a!se5
%'?;'6'">@. 45 Pone!se unas 0e!-
sonas so,!e o'!as5 ZZ Jol0& La
dan;a de -os Qo--as de -a 0!o4in-
cia de Pauca!'a+,o Qos3o u-
'i-i;a e- tawqana0uy en su co-
!eog!a19a5 SIN[N( c/Ja!Si 'aM3a5
%'?;';. adA5 . s5 A0i-ado! 1o!+ado!
de a0i-ona+ien'os5
T'?;'<'@. s5 9tno*ist& Segunda
MaSa de- cua!'o se3Je Ra.ao de-
sec'o! Qo--asu.u5 Es'a,a a ca!go
de- a.--u A0u+a.'a5 Es'e
ado!a'o!io e!a una se0u-'u!a 3ue
0os'e!io!+en'e --eg a es'a! en -a
c/ac!a de Diego Ma-donado5 Se
c!e9a 3ue en es'a se0u-'u!a en
cie!'o 'ie+0o se Aun'a,an 'odos
-os +ue!'os5
%'?;'<'@';. s5 Que 0e!+anece 0o!
'ie+0o inde1inido a0i-onado o
a!!u+ado5
%'?;'=;'. adA5 A+on'onado a-
0i-onado a!!u+ado5 E6EM( taw-
qasqa llantHa, -eBa a0i-onada
0o! 'ie+0o inde1inido5
%'?;'@. s5 Accin de a0i-a! a-
!!u+a! 1o!+a! !i+e!os5 ZZ 45 A-
0i-a! a!!u+a! a+on'ona!5
%'?;'@=0@. 45 Co-a,o!a! a o'!o en
a0i-a! a!!u+a! 1o!+a! !i+e!os5
E6EM( tawqaysiy 0Huc*uman
0Hur0u0unata, a.uda a a!!i+a! -os
0a-os de 0Hur0ur&
T'?<0)>">. s5 'ist& Ftawri, a--
'!a+u; o tarwi; c*u0u, es0ecie
de go!!a o ,one'e ado!nado con
0-u+as de co-o! u'i-i;ado en -a
ac'ua-idad 0o! dan;a!ines
c*Hunc*us&G U-'i+o de -os go-
,e!nan'es na'i4os de -a cu-'u!a
Ri+a3 e!!nea+en'e --a+ado
Tau-ic/usco5
T'?<06)>6$0. s5 'ist& Ftawri,
a-'!a+u; o tarwi; c*unpi, es0ecie
de cin'u!n ado!nado con 0-u+as
de co-o!5K Cu!aca de Pac/aSa+a
e!!nea+en'e --a+ado
Tau-ic/un0i5
T'@'"'5'. s5 ,eog& F/iempre
cuatroG P!o4incia de- de0a!-
'a+en'o de Huanca4e-ica Pe!"
c!eada en DL#% con D#G%##
/a,i'an'es en DLND5
%'@'6"'. s5 Eot& FEacc*aris odorata
'EI&K A!,us'o de -a 1a+i-ia de
-as co+0ues'as5 Tiene
i+0o!'ancia ag!9co-a 0o! se!
indicado! de 'e!!enos 1:!'i-es
0a!a e- cu-'i4o de -a 0a0a5 Es
u'i-i;ado co+o un +agn91ico
co+,us'i,-e5
%'@7:. adA5 75 PJAQO5
%'@7>@')0@. 45 75 PJAQOHACHIH5
%'@7>@';. adA5 . s5 75 PJAQOHAQ5
%'@%'. s5 Pad!e 0!ogeni'o!5 SIN[N(
'a'a5
%'@%')'. s5 No+,!e 3ue 0o! !es-
0e'o . a1ec'o se da es0ecia-+en-
'e a Dios a -os San'os . 'a+,i:n
a -os sace!do'es 0ad!es . a,ue-
-os5 E6EM( Taytac*a Tem+lores,
SeBo! de -os Te+,-o!es IC!is'o
C!uci1icado e@is'en'e en -a Ca-
'ed!a- de- Qos3o Pa'!n 6u!ado
de -a ciudadK5
%'@%')'">@. 45 *usca!se un 0ad!e
aAeno5
%'@%')'@. 45 Dec-a!a! co+o 0ad!e a
cie!'a 0e!sona sin se!-o
!ea-+en'e5
%'@%'">. adA5 D9cese de un /o+,!e
de edad a4an;ada de '!a'o
/u+i-de . sin i+0o!'ancia a--
guna5
%'@%'4:. adA5 . s5 Pad!e anciano de
+a- as0ec'o sin ninguna i+-
0o!'ancia5
%'@%'@'@. 45 L-ega! a se! 0ad!e
con4e!'i!se en 0ad!e5
%'@%'@:;. adA5 HiAo 3ue 'iene 0ad!e5
%-O' $-=;:. s5 NEOL5 75 QJELLO PES-
QO5
%-;60. s5 Anat& Cade!a5 Seg+en'o
su0e!io! de- +ie+,!o in1e!io!5
SIN[N( 'e3nin5
%-;60='$'. s5 Anat& Cade!udo> de
cade!as anc/as5
%-;606. s5 75 TEQNI5
%-;606<'@. 45 Di4idi! '!o;a! -a
T-;=- Q:)' &2* &21 %06">5>@
cade!a de- cue!0o de -os ani+a-es5
T-;=- Q:)'. s5 9tno*ist& F1rigen
de lagunaG Te!ce!a MaSa de-
'e!ce! se3Je Qo--ana de- sec'o!
C/inc/a.su.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a una 1uen'e de- +is+o no+,!e
3ue es'a,a 0os'e!io!+en'e
den'!o de -a casa de Diego Ma--
donado5 Es'a 1uen'e 1ue de -a
Qoya Bama 1qllo& Se /ac9an en
su /ono! g!andes ce!e+onias con
0agos o!dina!ios es0ecia-+en'e
cuando 3ue!9an 0edi!-e a-go a es'a
Qo.a 3ue 1ue -a +uAe! +2s
4ene!ada de es'a gen'e5
%-;=0. s5 Jilos&)n0& ?unda+en'o
ci+ien'o ,ase5
T-;=0 W0<';:)'. s5 Jilos& . -e-
lig&)n0& SeBo! 1unda+en'a- dios
,ase dios 0!inci0a- de -os dioses
inSas5
%-;="'@. 45 Pone! 1unda+en'os
ci+ien'os ,ases5
%-;=05>@>. s5 ,eog& E- g-o,o 'e-
!!23ueo -a 'ie!!a e- o!,e e-
+undo +a'e!ia-5
%-;=0@. 45 ?unda+en'a! ci+en'a!
0one! ,ase a una cons'!uccin5
%-;%-. s5 alim& A-oAa5 C/ic/a du-ce
e-a,o!ada de +a9; ,-anco 3uinua
. /ie!,as a!o+2'icas5 ZZ C/ic/a
,-anca e-a,o!ada so-a+en'e de
+a9; ,-anco5
%-;%-;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue e-a,o!a
a-oAa o c/ic/a ,-anca5
%-;%0)0@. 45 Manda! e-a,o!a! a-oAa o
c/ic/a ,-anca5
%-;%0@. 45 E-a,o!a! a-oAa o c/ic/a
,-anca5
%-;-. adA5 Ani+a- enc-en3ue e-
nani;ado5 SIN[N( 'Je3!e5
%0"'. s5 Co2gu-o g!asa se,o -93uido
3ue a- en1!ia!se se so-idi1ica5 ZZ
Sus'ancia 0as'osa +o-deada .
des0u:s endu!ecida co+o e-
ado,e -ad!i--o 'eAa e'c5 ZZ
$e&AyaP Te!!n5 ZZ ArgP Te!!n
ado,e casco'e 0eda;o de 'ies'o5
%0"';. adA5 Sus'ancia 0as'osa
susce0'i,-e a +o-dea!se5
%0"'@. 45 So-idi1ica!se 0o! en-
1!ia+ien'o un -93uido g!asoso .
ca-ien'e5 SIN[N( S/u!0u.5 ZZ Mo--
dea! una sus'ancia 0as'osa5
%0"'@ %0"'@. adA5 . s5 )!asa -93uida
3ue a- en1!ia!se 1o!+a g!u+os5
SIN[N( S/u!0u5
%0"'@')0;. adA5 Agen'e es0ecia- 3ue
'iene -a cua-idad de /ace!
coagu-a! o so-idi1ica! a-guna
sus'ancia -93uida g!asosa o
0as'osa5
%0"'@')0@. 45 Hace! coagu-a!
so-idi1ica! a-guna sus'ancia -i-
3uida g!asosa o 0as'osa5
%0"'@';. adA5 . s5 Sus'ancia 0as'osa
3ue se coagu-a> -93uido g!asoso
3ue a- en1!ia!se se so-idi1ica5
%0"'@'@. 45 Coagu-a!se endu!ece!se
-as sus'ancias 0as'osas
gene!a-+en'e en +o-de5
%0"44'. adA5 *ico-o! de dos co-o!es5 ZZ
75 ALQA5
%0"44')0@. 45 Hace! 1o!+a! a-guna
cosa de dos co-o!es es0ecia--
+en'e /i-os de -ana5
%0"44';. adA5 . s5 Que 1o!+a co+-
0one a-go de dos co-o!es5 ZZ Que
une /i-os de dos co-o!es 0a!a en-
'o!;a-a! o '!en;a!-os co+o 0a!a
una /onda 0o! eAe+0-o5
%0"44'@. 45 ?o!+a! o co+0one!
a-guna cosa de dos co-o!es5 ZZ
6un'a! dos co-o!es5
%0"6>. s5 Astron& Ceni'5 Pun'o de-
/e+is1e!io ce-es'e su0e!io! a-
/o!i;on'e 3ue co!!es0onde 4e!-
'ica-+en'e a un -uga! de -a Tie-
!!a5
%0"6>)'@. 45 Li+i'a! de-i+i'a!
0one! 1!on'e!as /i'os5
%0"6>@. 45 Astron& Co-oca!se e- So-
en e- ceni'5 ZZ Pone!se de 0ie5
SIN[N( sa.a!i.5
%0"%0. s5 Bed& Condi-o+a5 7e!!uga5
E@c!ecencia o 'u+o!acin de
as0ec'o 4e!!ucoso5 E6EM( ti0-
tisapa, 4e!!ucoso 3ue 0adece de
a,undan'e 4e!!uga5 9cP +is/a5
%0"%0 "><>. s5 Lool& F$seudomelos
coc0erelli& $seudomelos
andendis, . o'!os5K 7a3ui'a5
O!den co-e0'e!os de -a 1a+i-ia
+o-oididae de co-o!acin !oAi;a
. :-i'!os 0e3ueBos5 Bed&Jol0& E-
-93uido 3ue e@uda es u'i-i;ado
0a!a cu!a! -a 4e!!uga o ti0ti;
con'iene can'a!idina usa-
do co+o 4esican'e5 SIN[N( uc/u-
3Jas0a5
%0"%0='$'. adA5 75 TIRTIHOQ5
%0"%0@. 45 Bed& P!oduci!se -as 4e-
!!ugas en -a 0ie- de- cue!0o /u-
+ano5
%0"%0@:;. adA5 Pe!sona 3ue 'iene
+uc/a 4e!!uga5 SIN[N( 'iS'i sa-
0a5
%0">7'. s5 Anat& Hueso de -a c-a-
49cu-a5
%046>)0@. 45 Pone! e!guida a-guna
cosa5
%0506'. adA5 Re,e-de in'!ansigen'e
!eacio5 ZZ Inco!!egi,-e5 E6EM(
timina runa 0an0i, e!es un /o+-
,!e inco!!egi,-e5
%06">. s5 Encuen'!o Aun'u!a con-
4e!gencia5 ZZ adA5 Pe3ueBo de
+ediana es'a'u!a5 E6EM( tin0u
pHuy?uta *aywamuway, a-c2n-
;a+e e- c2n'a!o 0e3ueBo5
%06">)0. s5 ?a!sa +en'i!a a!did
0!e0a!ado 0a!a a-g"n 1in in'e-
!esado5
%06">)0;. adA5 . s5 Co+,inado!5 ZZ
Que /ace encon'!a! en'!e4is'a! a
dos 0e!sonas5 SIN[N( 'u0ac/i35
%06">)0@. 45 Me;c-a! 0!e0a!a!
a-guna +edicina5 ZZ Co+,ina!
4a!ias sus'ancias5 ZZ Hace! en-
con'!a! o en'!e4is'a! a dos 0e!-
sonas5 ZZ Con1!on'a! co+0a!a!5
%06">44$'. s5 Rueda a!o . o'!as
1igu!as se+eAan'es5 SIN[N( !au-
.u5
%06">5>@. 45 Encon'!a!se con o'!a
0e!sona -eAos de a3u9> en'!e-
%06">$'">@ &22 &2 %0=0
4is'a!se en o'!o -uga!5
%06">$'">@. 45 Es1o!;a!se 0o!
encon'!a!se o en'!e4is'a!se con
o'!a 0e!sona5
%06">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue se
encuen'!a o se en'!e4is'a con o'!a5
ZZ Sus'ancia 3ue en'!a en
co+,inacin con o'!as en -a
0!e0a!acin de co+0ues'os o
+edica+en'os5 SIN[N( 'u0a35
%06"><;')0@. 45 P!ocu!a! a 3ue se
encuen'!en o en'!e4is'en dos
0e!sonas 3ue se ,usca,an5 ZZ
Co+,ina! o +e;c-a! 4a!ias
sus'ancias con !a0ide;5
%06"><;:@. 45 Encon'!a!se so!-
0!esi4a+en'e con a-guna 0e!sona
!e3ue!ida5 E6EM( tin0urqoypuni
Nuanac*awan, encu:n'!a'e
sie+0!e con 6uani'a5
%06">@. 45 Encon'!a!se en'!e4is'a!se
dos o +2s 0e!sonas5 ZZ L-ega! a
'oca!se dos cosas5 SIN[N( -a.'/u.
'u0a. 'u0a.5 ZZ Agri& Unin de -as
dos ;onas eco-gicas andinas(
3/esMa . 0una en'!e -os E%$$ .
GE$$ +5 s5 n5 +5
%06">@'@. 45 Dis+inui! e- 'a+aBo 0o!
en4eAeci+ien'o de acue!do a -os
aBos '!anscu!!idos en -as cosas .
se!es 4i4ien'es5 E6EM(
mac*ulaymi tin0uyan, +i a,ue-o
/a dis+inuido de 'a+aBo5
%06">@"')'@. 45 ?ingi! encon'!a!se
con a-guien5
%06">@"')0@. 45 Log!a! a0enas
/aciendo un se!4icio 3ue dos
0e!sonas se en'!e4is'en5
%06">@">@. 45 Log!a! a0enas e-
1ec'ua! un encuen'!o o en'!e4is'a5
%06=0 s5 Lool& Sa-'os de e@ci'acin
se@ua- de -as --a+as . 0a3oc/as5
T06%'. s5 ,eog& Ca0i'a- de- dis'!i'o
de- +is+o no+,!e en -a
0!o4incia de Canc/is Qos3o
con %OEN /a,i'an'es en DLND5 ZZ
'ist& En -a Co-onia 1ue ca0i'a-
de- co!!egi+ien'o de Canas .
Canc/is con !esidencia de -os
co!!egido!es es0aBo-es5 A uno de
e--os --a+ado Don An'onio de
A!!iaga e- Caci3ue de
Tungasuca 6os: )a,!ie- Con-
do!SanSi Tupaq Amaru )), /i;o
eAecu'a! e- G de no4ie+,!e de
DON$ con -o 3ue e+0e; -a
!e4o-ucin e+anci0ado!a 'u-
0a3a+a!is'a5
%06%'. s5 Lool& Ca0u--o 3ue encie!!a
-a c!is2-ida de -a 0o-i--a5 SIN[N(
'in'a.a5
T06%'@'. s5 ,eol& Qona +ine!a
u,icada en -a 0!o4incia de Es-
0ina! de0a!'a+en'o de- Qos3o
Pe!"5
%06%'@'. s5 75 TINTA5
%06%0. s5 Cas0a de -a -ana de a-0aca
0a3oc/a . --a+a5
%06%06. s5 Eot& F$assi!lora pin-
natistipula .av&G P-an'a 4o-u,-e
de -a 1a+i-ia de -as 0assi-
1-o!2ceas5 Sus 1!u'os g-o,u-a!es
son co+es'i,-es de sa,o! ag!ada,-e5
Se cu-'i4a co+o 0-an'a de
ado!no5 SIN[N( 'in'inSu /an-
0JaSMa. --u3os'i5
%06%06">. s5 75 TINTUN LLUQOSTI5
%06@'. s5 B%s& Ta+,o!ci--o5 Ta+,o!
0e3ueBo5 Ins'!u+en'o +usica-
idi1ono 0e!cu'ido de o!igen
0!eco-o+,ino5 SIN[N( Si!Si5
%06@'@. 45 B%s& Toca! e- 'a+,o!ci-io
o tinya&
%0$0;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue des0oAa
-as 0e!1o--as o pHanqas 3ue
en4ue-4en -a +a;o!ca de- +a9;
de- c/oc-o5 SIN[N( 0Jan3a35 E-
6EM( sara tipiq runata mas0a-
puway, ,"sca+e-o a- /o+,!e 3ue
des/oAe -as +a;o!cas de- +a9;5
%0$0)0;. adA5 . s5 Que /ace des0oAa!
-as 0e!1o--as de -a +a;o!ca de-
+a9;5
%0$0)0@. 45 Manda! o /ace! des/oAa!
-as 0e!1o--as de -a +a;o!ca de-
+a9;5 E6EM( tipic*iy saray0ita
manaraq onqoy *ay0us*aqtin,
/a; des/oAa! 'u +a9; an'es de 3ue
-e en'!e -a en1e!+edad5
%0$06'. s5 He!!a+ien'a de 0un'a
a1i-ada 3ue se e+0-ea 0a!a des-
ga!!a! -as 0e!1o--as de -a +a;o!ca
de- +a9;5 E6EM( tipinay0ita
ma?away *u0 pHunc*aylla,
0!:s'a+e 'u /e!!a+ien'a 0a!a
des/oAa! e- +a9; so-a+en'e 0o!
un d9a5
%0$0@. 45 Des/oAa!-as 0e!1o--as u
/oAas es0ecia-es 3ue en4ue-4en
-as +a;o!cas de- +a9;5
%0$0@ $')'. s5 75 TIPIH URHU5
%0$0@ >">. s5 Tie+0o o :0oca de-
des/oAe5 SIN[N( 'i0i. 0ac/a5
%0$0@=0;. adA5 . s5 Que co-a,o!a en e-
des/oAe de -as 0e!1o--as de -a
+a;o!ca de- +a9;5
%0$0@=0@. 45 Co-a,o!a! en e- des/oAe
de -as 0e!1o--as de -a +a;o!ca de-
+a9;5 E6EM( tipiysiy
wasimasiy0ita manaraq para-
s*aqtin, a.uda a des/oAa! -as
+a;o!cas de +a9; de 'u 4ecino
an'es de 3ue --ue4a5
T0$R6. s5 Arqueol& NEOL5 )!u0o
a!3ueo-gico u,icado en -a 0a!'e
o!ien'a- de -a ciudad de- Qos3o .
0!@i+o a- dis'!i'o de Luc!e5 Es'2
con1o!+ado 0o! !ecin'os
andenes cana-es 1uen'es
esca-ina'as ca+inos +u!a--as de
1ac'u!a inSa5 Las 1uen'es
c!on9s'icas de -os sig-os C7I .
C7II !e1ie!en 3ue es'e si'io en
'ie+0o de -os inSas 1ue un 0a-
-acio ca+0es'!e de- InSa HaMa!
Wa3a3 . o'!os indican 3ue 1ue de
Wi!a3oc/a5 E- ac'ua- no+,!e de
Ti0n 0!o4iene desde e- sig-o
C7II 0e!o 0!o,a,-e+en'e 'u4o
o'!o no+,!e en e- inSa!io5
%0=0. s5 tej& 7a!i--a ci-9nd!ica de
+ade!a en -a cua- se /i-a -a -ona5
Es 0a!'e co+0onen'e de -a !ueca
o /uso5
%0=7' &2" &2# T0@'?'6'">
%0=7'. s5 Eot& F/tipa o+tusaK Pas'o
du!o 3ue c!ece en -ade!as . ;onas
!ocosas +u. 0oco u'i-i;ado 0o!
su du!e;a 0o! e- ganado -ana! .
4acuno5
%0=0. s5 tej& Pa-i'o de- eAe de -a !ueca
o pus*0a&
%0%0. s5 Biner& P-o+o +e'a- d"c'i- .
+a-ea,-e de co-o! a;u-ino5 ZZ adA5
Pesado go!do de ,as'an'e 0eso5
%0%0)';. adA5 . s5 Biner& Que a-ea o
+e;c-a o'!os +e'a-es con e-
0-o+o5 SIN[N( 'i'inc/a35
%0%06)';. s5 Biner& So-dado! con
0-o+o5 SIN[N( 'i'ic/a35
%0%06)'@. s5 Biner& So-dadu!a con
0-o+o> es'aBadu!a5 ZZ 45 So-da!
con 0-o+o es'aBa!5 ZZ SIN[N( 'i'i.5
%0%06)>. s5 Biner& *o-i--a 0e3ueBa de
0-o+o !undido en 1o!+a !"s'ica5
%0%0@. 45 Biner& So-da! con 0-o+o
es'aBa!5 SIN[N( 'i'inc/a.5
%0%0@')0;. adA5 !am& Que con4ie!'e
en 0esado a-guna cosa5 ZZ !igdo&
Pe!sona 0ensa'i4a 3ue no se da
cuen'a de -o 3ue ocu!!e a su
a-!ededo!5
%0%0@')0@. 45 !am& y !igdo& Au+en'a!
de 0eso a-guna cosa a se+eAan;a
de- 0-o+o5 SIN[N( --asa.ac/i.5
%0%0@';. adA5 . s5 !am& y !igdo& Que se
/ace 0esan'e a-guna cosa a
se+eAan;a de- 0-o+o5
%0%0@'@. 45 !am& . !igdo& Pone!se
0esan'e a-go a se+eAan;a de- 0-o+o5
T0%> K>=0 Y>$'6"0 I6"'. s5 'ist&
HiAo ,as'a!do de Sa.!i Tu0a3
InSa en una +uAe! de si+0-e
condicin socia-5 ?ue e- 'e!ce!
InSa de- !e1ugio de Wi--Sa0an0a o
7i-ca,a+,a5 Asu+e e- !einado a
-os #P aBos de edad en D%OD en
4is'a de 3ue su /e!+ano P!9nci0e
Tu0a3 A+a!u e!a +eno! de edad
. es'a,a de+en'e siendo
in'e!nado en e- AS--aMasi de
Wi--Sa0an0a5 E- #N de agos'o de
D%PN 1ue ,au'i;ado /ec/o 3ue
ace0' a- igua- 3ue Sa.!i Tu0a3
InSa 0a!a e4i'a! 0!o,-e+as con
-os es0aBo-es 0oniendo
condiciones 3ue 1ue!on ace0'ados
0o! -os 7i!!e.es Conde de Nie4a
. ?!ancisco de To-edo5 Des0u:s
de die; aBos de go,ie!no en
D%PL +ue!e de g!a4e
en1e!+edad en e- !e1ugio de
Wi--Sa0an0a asis'ido 0o! e-
Pad!e Diego de O!'i; a 3uien se
a'!i,u. /a,e!-e causado -a g!a4e
do-encia siendo 0e!seguido .
-uego +a!'i!i;ado5
%0?. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica con
3ue se e@0!esa -a in'ensidad de
una cue!da 'esada5 E6EM( tiw
neqtapuni c*utay qHaytuta, es'i!a
e- co!de- 'odo -o 3ue 0uedas
/as'a 3ue diga tiw&
T0?'6'">. s5 75 TIHAWANARU5
%0?40. adA5 Pa-o o caBa +u. de--
gados . 1-e@i,-es5 SIN[N( SJa!0i
'iM'i5
%0?40@';. adA5 Pa-o cue!da o /i-o
3ue se ade-ga;a de+asiado5
%0?40@'@. 45 Ade-ga;a! de+asiado
co+o un 0a-o cue!da o /i-o5 ZZ
!am& Pone!se 1-acuc/en'o . d:,i-5
SIN[N( 'iM'i.5
%0?40@"')'@. 45 Pone!se su+a-
+en'e de-gado . 1-e@i,-e5
%0?44'. s5 75 QELLWA5
%0?$>440. s5 tej& Te-as 3ue cu,!en -a
ca,e;a de -as +uAe!es5 ID5)5 H5K
%0?%0. adA5 Mu. d:,i-5 SIN[N( SJa!0i
'iM-i5 ZZ 75 CHOQLLOPOQOCHI5
%0?%0@. 45 P]],i-i'a!se5 SIN[N( 'iM-
-i.a.5
%0?%0@'@. 45 75 TIWTIH5
%0@'. s5 *!ase!o ,!ase!i--o 3ue-
+ado! usua- 0e,e'e!o5 I65L5P5K
%0@' %0@'. ad45 Pe!+anece! sen'adas
4a!ias 0e!sonas5
%0@')0;. adA5 . s5 Que /ace sen'a! o
in4i'a a 'o+a! asien'o5
%0@')0@. 45 Manda! o /ace! sen'a! a
o'!a u o'!as 0e!sonas en asien'os5
%0@'">;. adA5 . s5 7a!n . +uAe!
3ue con4i4en o /acen 4ida +a-
!i'a- 1ue!a de +a'!i+onio5 ZZ Pe!-
sona 3ue /a,i'a una casa o una
/a,i'acin en 1o!+a g!aciosa5
%0@'">@. 45 Hace! 4ida +a!i'a- 1ue!a
de +a'!i+onio5 ZZ Ha,i'a!
g!aciosa+en'e una casa o /a,i-
'acin aAena5
%0@'6 %0@'6. ad45 A4an;a! sen'2n-
dose de '!ec/o en '!ec/o5 ZZ $e&AyaP
Ciga!!a c/ic/a!!a5
%0@'6'. s5 Asien'o 0o.o 0a'i--a
,anca si--e'a5 ZZ 'ist& *anco !ea-
en e- inSa!io5
%0@'6'@'@. 45 Tene! deseos ganas de
sen'a!se5
%0@'$'">@. 45 7i4i! encasa aAena
'e+0o!a-+en'e aco+0aBando a-
dueBo5
%0@'$'@')0@. 45 75 TIHAHSICHIRUH5
%0@'$'@'@. 45 Aco+0aBa! a 4i4i! a
una 0e!sona en su 0!o0ia casa
0o! a-g"n 'ie+0o o en caso
necesa!io5
%0@';. adA5 . s5 Que 0e!+anece
sen'ado5 ZZ Ha,i'an'e de una casa
o /a,i'acin5 ZZ NEOL5 In3ui-ino5
%0@'; '<'7'. s5 75 HURUHA5
%0@'; 5'=0. s5 Con4i4ien'e con-
cu,ino5 SIN[N( anasu5
%0@'<'@'@. 45 Man'ene!se sen'ado
0!o-ongada+en'e sin ning"n
+o'i4o5
%0@'<0">@. 45 Sen'a!se en un -uga!
0o! ,!e4es +o+en'os5
%0@'<$'<0@. 45 Sen'a!se so!0!esi-
4a+en'e . de cua-3uie! +odo5
%0@'<;')0@. 45 Hace! sen'a! a o'!a
0e!sona 0o! -a 1ue!;a con'!a su
4o-un'ad5
%0@'<;:@. 45 Sen'a!se sin cuidado .
,!usca+en'e5
T0@'?'6'">. s5 ,eog& Regin de-
a-'i0-ano de *o-i4ia Aun'e a- -ago
Ti'iSaSa donde 1-o!eci
%0@'@ &2& &2' T:<:6%:@
una g!an ci4i-i;acin an'e!io! a -os
+icas 0osi,-e+en'e a 0a!'i! de-
aBo #%$ d5C5 . 3ue du! /as'a N%$
d5C5 SIN[N( TiManaSu5
%0@'@. 45 Sen'a!se 0e!+anece!
sen'ado5 ZZ 7i4i! en cie!'a casa o
/a,i'acin5 ZZ Con4i4i! o 4i4i!
+a!i'a-+en'e 1ue!a de +a'!i-
+onio5 ZZ Asen'a!se en e- 1ondo de
un !eci0ien'e -a 0a!'e es0esa de un
-93uido co+o 0o! eAe+0-o -a
,o!!a de -a c/ic/a5
%0@'"')'@. 45 Sen'a!se +uc/as
4eces . en di1e!en'es asien'os5
%0@'@"')0@. 45 Hace! sen'a! con
su+o cuidado5 E6EM( sumaqllata
tiyay0ac*iy mac*ulayta, /a;
sen'a! a +i a,ue-o con +uc/o
cuidado5
%0@'@">@. 45 Sen'a!se con su+o
cuidado5 ZZ Posa!se -as a4es5 ZZ
Bed& *aAa! -a /inc/a;n5 ZZ Po-
sa!se -as nu,es so,!e -a 'ie!!a5
%0@'@=0)0">@. 45 Co+0a!'i! -a
4i4ienda con o'!a 0e!sona 0o!
!e3ue!i! su co+0aB9a5 SIN[N(
'i.a0a.ac/i.5 E6EM( tiyaysic*i0uy
pillawanpas, /a;'e a co+0aBa!
con cua-3uie!a5
%0@'@=0)0@. 45 Hace! co+0a!'i! -a
4i4ienda a una 0e!sona con o'!a
0o! !e3ue!i! su co+0aB9a5
%0@'@=0">@. 45 Aco+0aBa! sen'ado a
o'!a 0e!sona 'a+,i:n sen'ada5 ZZ
Co+0a!'i! 'e+0o!a-+en'e -a
+is+a 4i4ienda con o'!a 0e!sona5
%0@'@=0@. 45 Aco+0aBa! a sen'a!se a
o'!o5 ZZ Aco+0aBa! 'e+0o!a-+en'e
a 4i4i! a o'!a 0e!sona en su casa5
E6EM( tiyaysiy mamayta
onqosqan 0as*an, aco+02Ba-e a
+i +a+2 'e+0o!a-+en'e 0o!3ue
se encuen'!a en1e!+a5
%::@'@. 45 75 RJARPIHAH5
T:"'6 A5'<>. s5 9tno*ist& F/er-
piente del cerro To0anG Cua!'a
MaSa de- s:0'ino se3Je Ra.ao e-
sec'o! C/inc/a.su.u a ca!go de-
Q/a0a3 A.--u5 Es'e ado!a'o!io en
e- inSa!io es'a,a con1o!+ado 0o!
cinco 0ied!as !edondas 3ue e-
InSaWi!a3oc/a /i;o 0one! en e-
ce!!o ToSan enci+a de- ,a!!io de
Ra!+en3a /o. ,a!!io de San'a
Ana en -a ciudad de- Qos3o5 Se
-e o1!ec9an conc/as +a!inas
0a!'idas . se -e /ac9an !uegos 0o!
-a 4ic'o!ia de- InSa5
%:"'$> 0=0. s5 tej& 7es'ido de +uc/o
co-o!ido . +o'i4os di1e!en'es5
SIN[N( 'u0Sa0u isi5 IM565 de -a E5K
T:"'$>;'<'@. s5 9tno*ist& Se@'a
MaSa de- 3uin'o se3Je Pa.an de-
sec'o! Qo--asu.u5 Es'e ado!a'o!io
en e- inSa!io e!a un ce!!o 3ue
es'a,a 1!en'e a Ri/a--a en -a
ciudad de- Qos3o en e- 3ue
/a,9an '!es 0ied!as +u. 4e-
ne!adas5 Se -e /ac9an sac!i1icios
de niBos5
%:5';'@'. adA5 75 CHANCHARU5
%:5';'@'. s5 75 PURUN QOWE5
%:506-O:. s5 75 QJENTE5
%:;-. s5 6e1e de a-g"n g!u0o /u-
+ano5
%:;44'. s5 T!a+0a de con1eccin
+u. senci--a 0a!a ca;a! a4es .
0eces en -os !9os5
%:;44' ?'='. adA5 6i,oso Ao!o,ado5
%:;44')';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue se
dedica a a!+a! o 0!e0a!a!
toqllas&
%:;44')'@. 45 Co-oca! '!a+0as 0a!a
coge! ani+a-es 4i4os . sanos5
%:;44')0@. 45 !igdo& Manda! asedia!
+o-es'a! a o'!a 0e!sona5
%:;44';. adA5 . s5 Que ca;a ani+a-es
4i4os con -a 'o3--a5 !igdo& Que
asedia asec/a5
%:;44'@. 45 A!+a! . co-oca! '!a+0as
0a!a a'!a0a! 4i4o un ani+a-5 ZZ
Asedia! un 1e-ino en 1o!+a
aga;a0ada a su 49c'i+a5 ZZ !igdo&
Asedia! +o-es'a! a o'!a 0e!sona5
%:;:):. adA5 Ta--o g!ueso . /ueco
de 0-an'as con nudos o sin e--os5
ZZ 7o; ,aAa es'en'!ea de
0e!sonas o ani+a-es5 E6EM( to-
qoc*o 0Haspiy0ita ma?away,
0!:s'a+e 'u 0a-o g!ueso . 'osco5
T:;:< P>"@>. s5 9tno*ist& Segunda
MaSa no u,icada c on 0!ecisin
en e- sis'e+a se3Je
co!!es0ondien'e a- sec'o! C/in-
c/a.su.u5 Es'e ado!a'o!io en e-
inSa!io e!a un +anan'ia- 3ue es'a,a
en -a 0a!'e N de -a ciudad de-
Qos3o o!igen de uno de -os dos
!iac/ue-os 3ue 0asa 0o! -a ciudad5
%:;:<:. s5 tej& Pa-o 3ue si!4e 0a!a
en4o-4e! -a -ana 3ue se 'eAe5 ZZ Eot&
Ta--o in'e!no . du!o de -a ce,o--a5
%:;:<?'@. s5 Eot& Ta--o seco 'u,u-a!
de -a /a,a5 SIN[N( /a,as 'u--u5
%:;=:. s5 75 RJURMU5
%:;%0. adA5 Enc-en3ue enAu'o es-
cu2-ido es3ue-:'ico5 SIN[N( /a!-
c/i c/o3c/i so3!o5 E6EM( toqti
llamata rutumuy, co!'a -a -ana de
-a --a+a escu2-ida5
%:;%0@'@. 45 En1-a3uece!se de+asiado>
0one!se +ag!o enAu'o
es3ue-:'ico5 SIN[N( /a!c/i.a.5
%:;%:. adA5 C-ueca> ga--ina 3ue /a
'e!+inado de o4a! . se /a--a en
es'ado de incu,a!5
%:;%:@. 45 C-o3uea! -a ga--ina 3ue /a
'e!+inado de o4a!5
%:;%:@'@. 45 E+0e;a! a 0one!se
c-ueca -a ga--ina an'es de 'e!+ina!
de o4a!5 ZZ Man'ene!se 0o! +uc/o
'ie+0o una ga--ina en es'ado de
c-ueca5
%:;:@')0@. 45 75 OQHEHACHIH5
T:<:6%:@. s5 Arqueol& Pe3ueBo si'io
a!3ueo-gico 3ue se u,ica en -a
+a!gen de!ec/a de- !9o 7i-cano'a
IWi--Sa+a.uK . a& cua'!o
Si-+e'!os de Qo!iMa.-
%:<:;): &2( &2) %>">@
!ac/ina 0o! enci+a de -a -9nea 1:!!ea
Qos3o^Qui--a,a+,a5 Tiene una
1o!+a adecuada 3ue da asien'o a
!ecin'os de 1o!+a !ec'angu-a!
es'!uc'u!as con accesos . sin
accesos a +ane!a de caAones en
-os de- "-'i+o 'i0o5 Asi+is+o
es'2 con1o!+ado 0o! andenes con
sis'e+as de i!!igacin5 Son de
1ac'u!a inSa . se /a--an en -a
;ona '!ansiciona- en'!e e- Q/esMa
. Se-4a A-'a5
%:<:;):. s5 75 RJURMU5
T:%:< W'@44'. s5 9tno*ist& FSaylla
de TotoraG En e- inSa!io d:ci+a
segunda MaSa de- no4eno se3Je
Q/a0a3 de- sec'o!
C/inc/a.su.u5 Es'e ado!a'o!io e-
"-'i+o de es'e se3Je e!a una
1uen'e de- +is+o no+,!e5
%:%:<'. s5 Eot& F/cyrpus totora T&
IoyamaG P-an'a !i,e!eBa de -a
1a+i-ia de -as c.0e!2ceas5 C!ece
a- ,o!de de -as -agunas . es
u'i-i;ada 0a!a a-i+en'a! e- ganado
4acuno -a 1a,!icacin de ,a-sas
es'e!as as9 co+o ca+,uc/os 0a!a
0!o'ege! ,o'e--as en e- '!ans0o!'e5
SIN[N( 'u'u!a saS/a SaM!95
%<06)0 %<06)0. s5 NEOL5 75 TUPU
TUPU5
%>"'$>. s5 tej& Te-a ado!nada con
-a,o!es o ,o!dados ca!ac'e!9s'ico
de- '!aAe inSaico5 ZZ $e&AyaP
No,-e ga-ano5
%>"'$> 0=0. s5 75 TORAPU ISI5
%>"0. s5 7icio desen1!eno +a-
/2,i'o o cos'u+,!e5 ZZ 9cP Lige!o
4i4o in3uie'o '!a4ieso
desen1!enado5 F 7ac9o5 F Te!!eno
no a!ado5
%>"0)0@. 45 In1undi! en o'!o e- +a-
/2,i'o de +a-as cos'u+,!es o
4icios5
%>"0@. 45 Ad3ui!i! +a-os /2,i'os
en4icia!se desen1!ena!se5 ZZ
$e&AyaP In3uie'a!5
%>"44>)0. s5 Anat& A!'icu-acin
sea unin de dos o +2s /uesos5
%>"6>"> adA5 7ieAo dec!:0i'o5
SIN[N( '/u-'u5
%>">. s5 Lool& FEu*o virginianus
,melinG *u/o -ec/u;a5 O!den
S'!igi1o!+es de -a 1a+i-ia
s'!igidae5 A4e noc'u!na ca,e;a
g!ande !edondeada oAos g!andes
0-u+as !adia-es . e!:c'i-es .
o!eAas5 SIN[N( /uSu 0a30aSa5
%>">)0">;. s5 O,Ae'o o cosa
susce0'i,-e de se! consu+ado
ago'ado 'e!+inado5
%>">)0">@. 45 Su1!i! -a consuncin
o e- e@'e!+inio5
%>">)0;. adA5 . s5 Que /ace aca,a!
conc-ui! 'e!+ina! ago'a!5 ZZ Que
/ace ca+,ia! '!ans1o!+a!
in4e!'i!5
%>">)0@. 45 Hace! aca,a! conc-ui!
1ina-i;a! e@'e!+ina! con4e!'i!5
E6EM( tu0uc*iy qarpayta, 'e!+ina
de /ace! !ega!5
%>">">;. adA5 Consu+i,-e ago-
'a,-e e@'e!+ina,-e 3ue se 'e!-
+ina5 SIN[N( 3o--o35 E6EM( qol-
qepas uywapas tu0u0uqmin, e-
dine!o . e- gaBado sie+0!e se
'e!+inan5
%>">">@. s5 ?in conc-usin con19n
1ina-5 SIN[N( 0Juc/uSa5 E6EM(
wato tu0u0uy, e- 1in de- aBo>
llanqay tu0u0uy, -a conc-usin
de- '!a,aAo5 ZZ 45 Aca,a!se
consu+i!se 1ina-i;a!se
e@'ingui!se5 SIN[N( 0Juc/uSa.5
E6EM( tu0u0uy patanpi?an qel-
qas*ani, es'o. 'e!+inando de
esc!i,i!5
T>">5'6. s5 ,eog& FTop#n& Que se
aca+aK P!o4incia . ciudad
si'uada en -a !egin N de -a Re-
0",-ica de A!gen'ina -i+i'a con
-as 0!o4incias de Sa-'a San'iago
de- Es'e!o . Ra'a+a!ca5 Has'a
es'a !egin se e@'endi 0o! e- S
e- g!an I+0e!io TaMan'insu.ano5
%>">6'. adA5 O,!a o accin des-
'inada a se! 'e!+inada aca,ada
conc-uida5
%>">6'@'@. 45 Es'a! 0!@i+o a
aca,a!se ago'a!se 'e!+ina!se
1ina-i;a!se5
%>">$'">@. 45 75 QOLLUH5
%>">$'@. 45 Te!+ina! aca,a!
co+0-e'a! a-go 3ue es'a,a in-
conc-uso5 E6EM( tu0upay wasi
pic*ayta, 'e!+ina de ,a!!e! -a
casa5
%>">;. adA5 . s5 Que se con4ie!'e
3ue ca+,ia5 E6EM( q*apaqman
tu0uq, 3ue se con4ie!'e en !ico5 ZZ
Que 1inge o se /ace -o 3ue no
es5 E6EM( manc*ay yac*aqman
tu0uq, e- 3ue 1inge de sa,io5 ZZ
?ina-i;ado! e@'e!+inado!> 3ue
aca,a consu+e5 SIN[N( 3o--u-
c/i35
%>"><$'<0@. 45 Te!+ina! aca,a!
1ina-i;a! +u. 0!on'o a co+o d:
-uga!5 E6EM( tu0urpariy llan0Has-
qay0ita, 'e!+ina de una 4e; 'u
'!a,aAo5
%>"><;:@. 45 Te!+ina! aca,a!
1ina-i;a! !20ida . 0!e+a'u!a-
+en'e5 ZZ !am& Di-a0ida! a-g"n
,ien en ,!e4e 'ie+0o5
%>"><>. s5 Eng!udo +a;a+o!!a de
/a!ina usada co+o ad/esi4o5
SIN[N( '/uSu!u5 ZZ $e&AyaP
Loc!o5
%>"><>@. 45 Pega! dos cosas ad-
/e!i! a-go 0o! +edio de- eng!u-
do5 SIN[N( '/uSu!u.5
%>">=;'. adA5 Te!+inado aca,ado
conc-uido ago'ado e@'e!-
+inado5 SIN[N( 0a--Mas3a5 E-
6EM( tu0usqa wasipi tiyas*an0i,
es'2s 4i4iendo en casa 'e!+i-
nada5
%>">@. s5 T:!+ino conc-usin
1ina-i;acin5 ZZ 45 Te!+ina!
conc-ui! aca,a! 1ina-i;a!5 E6EM(
tu0uy *u0paq0ama ruwas-
qay0ita, 'e!+ina de una 4e; -o
3ue es'2s /aciendo5 SIN[N( 0a---
Ma.5 ZZ Con4e!'i!se en a-go5 E-
6EM( way?aman tu0uy, con4e!-
'i!se en Ao4en5 ZZ ?ingi! de a-go5
E6EM( ayaman tu0uy, /ace!se e-
+ue!'o5
%>">@ '%0; &* &1 %>6'?
%>">@ '%0;. adA5 Todo0ode!oso 3ue
'odo -o 0uede5
%>">@ 06'6%06. -oc5 Todos -os
0ue,-os . !egiones5 E6EM( tu0uy
*inantintan mas0*aspa, mana
warmayta tarinic*u, ,uscando 0o!
'odas 0a!'es no /e encon'!ado a +i
a+ada5
%>">@ $')'. -oc5 Todo e- uni4e!so
'odo e- +undo5 ZZ Todos -os
ins'an'es . 'ie+0os5
%>">@ <0">; '$>. s5 'ist& Ins0ec'o!
4isi'ado! inSaico 3ue -o 4e9a .
o,se!4a,a 'odo5
%>">@"')0@. 45 Manda! aca,a! /ace!
conc-ui! una o,!a5 E6EM(
tu0uy0ac*iy imaynatapas per-
qa0unata, /a; conc-ui! a co+o d:
-uga! -a cons'!uccin de -as
0a!edes5
%>">@">@. 45 Conc-ui! 0o! 1in un
'!a,aAo u o,!a 3ue se /ac9a di19ci-5
E6EM( *u0paq0ama tu0uy0uy,
aca,a de una 4e;5
%>">@">">@. 45 Aca,a!se conc-ui!se
consu+i!se 'o'a-+en'e5
%>">@=0@. 45 Co-a,o!a! en -a con-
c-usin de una o,!a o '!a,aAo>
a.uda! a consu+a!5 E6EM( tu0uysiy
wasic*ayta wasiyta, a."da+e a
'e!+ina! de cons'!ui! +i casa5
%>4%>. adA5 Pa0a o 'u,:!cu-o de-
+asiado /e-ado5
%>4>6$0. s5 A!e'e 0edien'e o ;a!ci--o5
E6EM( qori tulunpita rantipusay0i,
'e co+0!a!: a!e'es de o!o5
%>44"'. s5 He!no es0oso de -a /iAa5
SIN[N( 3a'a.5
%>44$06'. s5 75 LLINPHINA5
%>44$>. s5 Tin'e co-o!an'e 0a!a 'eBi!5
E6EM( *aywamuway pu0a tullputa,
a-c2n;a+e e- 'in'e !oAo5
%>44$>6'. s5 7asiAa donde se 'iBe5
%>44$>;. s5 . adA5 Tin'o!e!o5
%>44$> .5 45 TeBi! co-o!ea!5 E6EM(
tullpuy an0as*man c*ama Trata,
une +i saco a- co-o! a;u-5
%>44$>@ "'5'@:;. s5 NEOL5 Tin-
'o!e!o es0ecia-is'a en 'in'o!e!9a5
%>44$>@ ?'=0. s5 NEOL5 Tin'o!e!9a
-uga! o casa donde se 'iBen 'e-as o
/i-os5
%>44>. s5 Eot& Ta--o de -as 0-an'as
/e!,2ceas5 ZZ Pe0a de a-gunos
1!u'os en d!u0a5 ZZ Anat& Hueso de-
cue!0o /u+ano . de -os 4e!-
'e,!ados en gene!a-5 E6EM( insu-5
tullu senqa, 3ue 'iene na!i; de
/ueso5 ZZ adA5 !am& ?-aco escu2-
-ido en'eco desca+ado enAu'o5
E6EM( tullu runaqa manan anc*a
0allpayuqc*u, e- /o+,!e
escu2-ido no 'iene +uc/a 1ue!;a5
%>44> =-6;'. s5 Lool& F;ari" de *uesoG
Pico de -as a4es5 SIN[N( c//u!una5
T>44>5'@>. s5 ,eog& F-o de *uesoK
Riac/ue-o 3ue c!u;a -a ciudad de-
Qos3o de N a S5 Ac'ua-+en'e se
encuen'!a ca-
na-i;ado 1o!+ando -a a4enida de su
no+,!e5
%>44>='$'. adA5 Reca!gado de /uesos5
E6EM( tullusapa ayc*a, ca!ne
/uesosa5
%>44>@ %>44>. adA5 E@'!e+ada+en'e
1-aco de+asiado de-gado de
cue!0o5
%>44>@')0;. adA5 . s5 Sus'ancia o
agen'e 3ue causa e- en1-a3ue-
ci+ien'o o ade-ga;a+ien'o de-
cue!0o de -as 0e!sonas . ani-
+a-es5
%>44>@')0@. 45 Hace! en1-a3uece!
causa! e- en1-a3ueci+ien'o5
%>44>@';. adA5 Que en1-a3uece o
ade-ga;a de cue!0o5
%>44>@'@. 45 En1-a3uece! ade-ga;a!
de cue!0o5 SIN[N( /anSJu.a.
SJa!0i.a. --a3a.a.5
%>5'. s5 Rodeo ci!cundacin5 ZZ
$e&AyaP Anda!iego ci+a!!n5 ZZ
9cP O!igen co+ien;o5 F OAo de
agua5
%>5')0;. adA5 . s5 Que +anda
!odea! o ci!cunda! un si'io5
%>5')0@. 45 Hace! o +anda! !odea!
o ci!cunda! un si'io5 ZZ Saca! a -a
4e!g<en;a 0o! -as ca--es a una
0e!sona o 0e!sonas5
%>5';. adA5 . s5 Que !odea ci!cunda
o e@0-o!a5
%>5';'@'. adA5 Ad4enedi;o5 SIN[N(
0u!inSic/u5 ZZ !am& Mos'!enco5
%>5'@. 45 Rodea! ce!ca! o,se!4ando
o e@0-o!ando5 SIN[N(
!a3sa.5 ZZ EolP 9cP Ce!ca 4a--ado5
T>5'@?'<'"!'. s5 'ist& 6e1e de -os
eA:!ci'os c/JanSas co+0aBe!o de
Han3JoMa.--o . As'oMa!aSJa con
3uienes enca,e; -a !e,e-in
con'!a -os InSas en e- !einado de-
InSa HaMa! Wa3a3 siendo
de!!o'ados 0o! e- InSa Wi!a3oc/a
InSa5
%>5F: %>5F:. s5 NEOL5 75 RJITA
TUM*O5
%>50. s5 'ist& Cuc/i--o de o!o de
1o!+a a!'9s'ica u'i-i;ado en ac'os
ce!e+onia-es en -a :0oca de -os
+icas5 ZZ Bed& *is'u!9 inSaico5
Ins'!u+en'o +e'2-ico de co,!e o
,!once 3ue -os ci!uAanos inSas
u'i-i;a,an en -as '!e0anaciones
c!aneanas5 SIN[N( Suc/una
si!SJana5 ZZ NEOL5 Ins'!u+en'o
0e3ueBo u'i-i;ado en -as 0a-
nade!9as 0a!a Aun'a! -a +asa de
0an5 SIN[N( SJisuna5
%>50@. 45 Co!'a! con e- ins'!u+en'o
--a+ado tumi& ZZ Se--a! g!a,a!5
%>6'=. =5 Eot& F1puntia !icus indica
Wi--K P-an'a es0inosa . sucu-en'a
de -a 1a+i-ia de -as cac'2ceas con
1-o!es /e!+a1!odi'as de co-o!
a+a!i--o 4is'oso 1!u'o co+es'i,-e
+u. ag!ada,-e5 SIN[N( +on'e
'unas5 E6EM( tunas 0*ac*u, e- 3ue
co+e -a 'una5 IInsu-'o( tonto de
capirote, simpl#nG&
%>6'?. s5 75 RUTANA TUNAWA5
%>6'?' &2 & T>$' A@'< M'6":
%>6'?'. s5 Ins'!u+en'o de 0ied!a
en 1o!+a de +edia -una 3ue
si!4e 0a!a +o-e! di1e!en'es
sus'ancias so,!e 'odo co+es-
'i,-es so,!e o'!a 0ied!a 0-ana
--a+ada maran o +atn& SIN[N(
'unaM Su'ana5
%>60. s5 Pos'e 0i-as'!a5
%>6"'. s5 PaBo-n de un 'eAido
es0ecia-5 I65L5P5K
%>6"0. s5 Lool& F-upcola peru-
viana Cat*amK5 )a--i'o de -as
!ocas5 Tun3ue5 He!+osa a4e
1!ug94o!a 0-u+aAe !oAo^ana-
!anAado ,!i--an'e a-as . co-as de
co-o! neg!o in'enso +e;c-ado
con ceni;o in'enso 0!o0io de -a
se-4a de Co-o+,ia Ecuado!
Pe!" . *o-i4ia5 ZZ Duda
4aci-acin 0e!0-eAidad5
%>6"0;. adA5 Dudoso 0e!0-eAo in-
de'e!+inado insegu!o5
%>6"0; =:6;:. adA5 F.ora"#n per-
plejoK Du,i'an'e du,i'a'i4o5
E6EM( tun0iq sonqo puris*ani,
es'o. ca+inando du,i'a'i4o5
%>6"0@. 45 Duda!> es'a! 0e!0-eAo
4aci-an'e inde'e!+inado5 SI-
N[N( isSa.a.5
%>6"0@"')'@. 45 Anda! en g!an
0e!0-eAidad duda! 1!ecuen'e-
+en'e5
%>6$'. s5 Ca-u+nia i+0u'acin
incu-0acin5 ZZ conA5 A+ane!a
de co+o 3uien co+o 3ue5 ZZ
$e&AyaP 9cP Poco escaso -i-
+i'ado5 F ?a-so5 ZZ ArgP Incu--
0acin acusacin5 ZZ EolP A-go
un 0oco5
%>6$')0">;. adA5 . s5 Que su1!e -a
incu-0acin o ca-u+nia5 E6EM(
suwamanta tunpac*i0uq runan
0an0i, e!es un /o+,!e 3ue 'e
/aces incu-0a! de -ad!n5
%>6$')0">@. 45 Su1!i! -a incu--
0acin o ca-u+nia5
%>6$')0;. adA5 . s5 Que /ace in-
cu-0a! o ca-u+nia! a o'!o5
%>6$')0@. 45 Hace!-e incu-0a! o
ca-u+nia!5
%>6$'">;. adA5 . s5 Que 'iene -a
cos'u+,!e o +an9a de incu-0a!
o ca-u+nia!5 ZZ !am& Ce-oso5
%>6$'">@. 45 Ma-icia! sos0ec/a!
su0one! -a cu-0a,i-idad de o'!o
0e!o sin 0!ue,a a-guna5
%>6$'6'. adA5 Pe!sona dic/o o
/ec/o i+0u'a,-e de cu-0a,i-i-
dad5 ZZ Susce0'i,-e de se! ca-
-u+niado5
%>6$>6'">@. 45 Incu-0a!se ca-
-u+nia!se +u'ua+en'e5
%>6$';. adA5 . s5 Incu-0ado! a-
cusado!5 E6EM( yanqamanta
tunpaqmi0an0i, '" e!es un a-
cusado! sin +o'i4o5
%>6$'=;'. adA5 Incu-0ado ca-u+-
niado5 E6EM( sinc*i tunpasqa
0asqan0i, /a,9as sido +u. ca-
-u+niado5
%>6$'@. s5 Incu-0acin g!a'ui'a
ca-u+nia i+0u'acin5 ZZ 45
Ca-u+nia! i+0u'a! a'!i,ui!
ec/a! -a cu-0a5
%>6$'@"')'@. 45 Ca-u+nia! a
unos . o'!os> i+0u'a! a di1e!en'es
0e!sonas sin 1unda+en'o5
%>6$'@"')0@. 45 O,-iga! a ca-
-u+nia! a una 'e!ce!a 0e!sona5
ZZ Hace! i+0u'a! a un inocen'e
%>6$'@">6'">@. 45 Ca-u+nia!se
de /ec/o !ec90!oca+en'e5
%>6$'@">@. 45 Ca-u+nia! o i+-
0u'a! a una 0e!sona de /ec/o .
sin 0iedad5
%>6$'@44' %>6$'@. 45 Ca-u+nia!
0o! ca-u+nia! i+0u'a! 0o! i+-
0u'a!5
%>6%'. s5 alim& C/uBo ,-anco o
+o!a.a5 Su e-a,o!acin se !ea-
-i;a de -a siguien'e +ane!a(
0!i+e!o se /ace /e-a! -a 0a0a .
-uego se -a 0one en un 0o;o de
agua 1!9a du!an'e #$ d9as> a-
saca!-o se -a /ace seca! sin !e-
ci,i! -os !a.os so-a!es5 SIN[N(
+o!a.a5
%>6%0. adA5 Re3ue+ado 0o! -a ac-
cin de- ca-o!> 3ue /a 0e!dido
su co-o! na'u!a- 0o! accin de
-os !a.os so-a!es5 E6EM( tunpi
pHac*awan c*ura0uy, 0on'e ese
4es'ido desco-o!ido 0o! e- so-5
%>6%0)0@. 45 Hace! 0e!de! e- co-o!
0o! -a accin de- so- o de-
1uego na'u!a-5
%>6%0;. adA5 . s5 Pe!sona o cosa
e@0ues'a a !e3ue+a!se a- ca-o!
de- so-5 ZZ NEOL5 Que se
,!oncea5
%>6%0=;'. adA5 75 MACHUHASQA5
%>6%0@. 45 Re3ue+a!se a- ca-o! de-
so-> aso-ea!se e@cesi4a-
+en'e5 ZZ Pe!de! -as !o0as . -os
'eAidos e- co-o! na'u!a- 0o! -a
accin de- so-5
%>6%0@'@. 45 Da! -a a0a!iencia de
cosa !e3ue+ada 0o! -a accin
de- so- o de- 1uego5
T>6>. s5 ,eog& Tono5 R9o i+-
0o!'an'e a1-uen'e de- A+a!u
Ma.u o Mad!e de Dios de- de-
0a!'a+en'o de- +is+o no+,!e
en e- Pe!"5
%>6>. adA5 Ado!+ecido insensi-
,i-i;ado +2s 0!o0ia+en'e -os
+ie+,!os de- cue!0o /u+ano5
ZZ $e&AyaP Pi-a! de casa !edon-
da5 ZZ EolP Masi Ma'ana I0i-a!5K ZZ
9cP Pi-a!5 F Ado!+ecido5
%>6>@')0@. 45 Jisiol& Causa!
0!oduci! e- ado!+eci+ien'o de
a-g"n +ie+,!o de- cue!0o /u-
+ano5
%>6>@'@. 45 Jisiol& Ado!+ece!se
un +ie+,!o de- cue!0o /u-
+ano5
T>$'. s5 A0e--ido au'c'ono de
o!igen inSaico5
%>$'. adA5 O,Ae'o no,-e 0!ecioso
e-egan'e5 E6EM( tupa pHac*as,
0!enda e-egan'e de 4es'i! de-
4a!n5 IM565 de -a H5K ZZ Rea- !e-
gio no,i-ia!io5 ZZ T!a'a+ien'o
/ono!91ico o dis'incin no,i-
-ia!ia5
T>$' A%'?)0. s5 'ist& P!9nci0e
/iAo de- InSa A'aMa--0a . de
Qo'i Tuc/iSi--a5
T>$' A@'< M'6":. s5 'ist& P!9n
ci0e /iAo de- InSa Tu0a3 Hu-
%>$' "'@ &" &# T>$'; A5'<> II
0anSi d:ci+o so,e!ano de-
TaMan'insu.n5
%>$' "'@. s5 Rea-e;a dignidad !ea-
+ages'ad5 E6EM( )n0aq tupa
0aynin anc*a yupayc*ana 0argan,
-a !ea-e;a de- InSa e!a +u.
/ono!a,-e5
%>$' ;:):<. s5 'ist& En e- inSa!io
0-anc/a de o!o ,!uBido . en-
gas'ado con 0ied!as 0!eciosas de
donde 0end9a -a mas0aypac*a o
,o!-a i+0e!ia- en -a co!ona !ea-
de- InSa So,e!ano de-
TaMan'insu.u5
%>$')06'. adA5 Sus'ancia 3ue de,e
en'!a! en -a co+,inacin o
+e;c-a5 ZZ U'ensi-io 3ue si!4e 0a!a
0!e0a!a! -a +e;c-a o co+,inacin5
%>$')0;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
0!o0icia e- encuen'!o o -a en-
'!e4is'a5 ZZ Que 0!e0a!a co+,ina
+e;c-a5 SIN[N( 'inSuc/i35
%>$')0@. 45 P!o0icia! e- encuen'!o -a
en'!e4is'a5 ZZ P!e0a!a! o co+,ina!
-a +e;c-a5
%>$'6')0@. 45 75 MUCHJACHIH5
%>$';. adA5 No,-e 0!ec-a!o e@ce-so
+agn91ico insigne 0e!9nc-i'o5 ZZ
Que se encuen'!a con o'!o5 ZZ Que
-uc/a o c/oca con o'!o u o'!os en
co+,a'e5 ZZ O,Ae'o 3ue concu!sa
con o'!o5 SIN[N( 'inSu35
T>$'; A5'<>. s5 ,eog& No+,!e de
un dis'!i'o de Da 0!!o4incia de
Canas de0a!'a+en'o de- Qos3o
Pe!" con EDEE /a,i'an'es
en DLND cu.a ca0i'a- Tungasuca
1o!+ con Su!i+ana . Pa+0a-
+a!ca e- cacica;go de 6os: )a,!ie-
Condo!can3ui Tu0a3 A+a!u II
caudi--o de -a !e4o-ucin +2s
i+0o!'an'e de -a e+anci0acin de
A+:!ica de- Su!5
T>$'; A5'<> I6"' I. s5 'ist& HiAo de
Man3o InSa . -a Qo.a S/iMi
C/in0o O3--o naci en D%%N
asu+iendo e- !einado a -a +ue!'e
de Ti'u Rusi Hu0anSi en D%OD
cuando 'en9a 'an s-o '!ece aBos5
7i4i ocu-'o en -os ,os3ues de
Wi--Sa0an0a siendo ca0'u!ado 0o!
-os es0aBo-es5 Po! o!den de- 7i!!e.
?!ancisco de To-edo es --e4ado a-
Qos3o en cau'i4e!io siendo
ence!!ado en Sa3sa.Ma+an5
Des0u:s de '!es d9as 1ue sacado .
0aseado 0o! -a ciudad5
Ca'e3ui;ado . ,au'i;ado co+o
?e-i0e 0o! -os 0ad!es )a,!ie-
A-4a!e; de -a Ca!!e!a . Me-c/o!
?e!n2nde; 3ue /a,-a,an e-
3uec/ua 1ue aAus'iciado en D%PN
0o! un so-dado caBa!i en -a 0-a;a
HaM3a.0a'a IP-a;a de A!+asK
1!en'e a -a ac'ua- Ca'ed!a- donde
'a+,i:n 1ue en'e!!ado5 Su +ue!'e
'o'a-+en'e inno,-e en su
condicin de inocen'e 0ues'o 3ue
,usc -a a!+on9a con -os
es0aBo-es +o'i4 3ue 'odas -as
au'o!idades !e-igiosas . ci4i-es . e-
0ue,-o en gene!a- c-a+a!an 0o!
su 4ida in1!uc'uosa+en'e5 Tu0a3
A-
+a!u InSa I es 0!ecu!so! 1a+i-ia! de
6os: )a,!ie- Condo!can3ui Tu0a3
A+a!u II5
T>$'; A5'<> II. s5 'ist& 6os:
)a,!ie- Condo!can3ui Nogue!a
caudi--o de Tungasuca P!ecu!so!
de -a E+anci0acin A+e!icana
ado0' e- no+,!e de 6os: )a,!ie-
Tu0a3 A+a!u co+o descendien'e
de Tu0a3 A+a!u InSa I
aAus'iciado en e- Qos3o 0o! e-
7i!!e. ?!ancisco de To-edo en
D%OD5 ?ue /iAo de- Caci3ue Migue-
Condo!can3ui . de Rosa Nogue!a5
Naci e- DG de +a!;o de- OG$ en
Su!i+ana Canas Qos3o5 Qued
/u:!1ano a 'ie!na edad siendo
enca!gado a sus '9os Ma!cos
Condo!can3ui . 6os: Nogue!a5
Es'udi en e- co-egio de San
?!ancisco de *o!Aa de -os Aesu9'as
en e- Qos3o dedicado 0a!a
caci3ues e indios no,-es5 ?ue
'i'u-ado de Caci3ue de Tungasuca
Su!i+ana . Pa+0a+a!ca5 Casado
con Micae-a *as'idas e- #% de
+a.o de DOP$ 0o! +uc/o 'ie+0o
es'u4o +adu!ando su 0-an
!e4o-uciona!io con'!a -a e-i-
+inacin de -os o,!aAes . -a
a,o-icin de -as a-ca,a-as 3ue
1ue!on +u. !igu!osos a0!o-
4ec/ando de sus 4iaAes co+o
a!!ie!o 0o! A!gen'ina C/i-e E-
cuado! . *o-i4ia5 La ocasin 0a!a
e- inicio --eg e- G de no4ie+,!e
de DON$ cuando en
Tungasuca 0!o4incia de Tin'a
Qos3o se ce-e,!a,a un ,an3ue'e
en /ono! de- Re. Ca!-os III5 E-
Co!!egido! An'onio A!!iaga 1ue
a0!esado siendo aAus'iciado en -a
/o!ca 0o! An'onio O,-i'as> as9 se
inici -a !e,e-in5 O!gani; '!es
eA:!ci'os e- 0!i+e!o a- +ando de
Diego C!is',a- Tu0a3 A+a!u
3ue +a!c/ so,!e Pauca!'a+,o>
e- segundo a- +ando InSa Ro3a
. e- 'e!ce!o a- +ando de AnSa
3ue +a!c/a!on so,!e A.a4i!i .
Puno5 Los '!es eA:!ci'os
1!acasa!on sin e+,a!go -a --a+a
!e4o-uciona!ia se encendi
o!gani;2ndose nue4os eA:!ci'os
3ue -og!an -a 4ic'o!ia de
Sanga!a!2 donde 1ue incendiado
e- 'e+0-o . se !ea-i;a!on +uc/os
sa3ueos5 Dic/as no'icias
--egadas a- Qos3o . Li+a
0!oduAe!on -a na'u!a- cons-
'e!nacin . -a o!gani;acin de
nue4os eA:!ci'os es0aBo-es 3ue
in1-ingen de!!o'as a -as /ues'es
de Tu0a3 A+a!u en -as ,a'a--as
de Tin'a . de PiSc/u . PuS9n en
e- Qos3o ,aAo -a di!eccin de-
)ene!a- 6os: De- 7a--e . -a in-
'e!4encin de- !eci:n --egado
7isi'ado! 6os: An'onio A!ec/e a
cu.as consecuencias inicia
Tu0a3 A+a!u su !e'i!ada5 Des-
0u:s de una inc!uen'a 0e!secu-
cin es a0!esado 0o! '!aicin .
conducido a- Qos3o Aun'a+en'e
3ue su es0osa Micae-a *as'i-
T>$'; I6"' && &' %>$>
das su /iAo Hi0-i'o An'onio
O,-i'as 6os: 7e!deAo And!:s
Cas'e-o An'onio *as'idas
?!ancisco Tu0a3 A+a!u . To-
+asa Ti'u Conde+a.'a Cacica
de Acos5 ?ue!on aAus'iciados uno
0o! uno e- 4ie!nes DN de +a.o de
DOND en -a 0-a;a HaM3a.0a'a o
P-a;a de A!+as de- Qos3o a -a
4is'a de 6os: )a,!ie- 3ue a- 1ina-
co!!i igua- sue!'e5 En 0!i+e!
-uga! se -e co!' -a -engua 0a!a
-uego se! a+a!!ado a cua'!o
ca,a--os 3ue en sa-4aAe ca!!e!a
de,9an descua!'i;a!-o no
-og!ando su o,Ae'i4o5 No o,s'an'e
de es'os /ec/os -a Co!ona
Es0aBo-a 'u4o 3ue su0!i+i! -os
o,!aAes . a,o-i! -as a-ca,a-as5 La
!e,e-in de 6os: )a,!ie- Tu0a3
A+a!u 'u4o !e0e!cusiones en
*uenos Ai!es Co!do4a
Tucu+2n La RioAa Qui'o La
Pa; . Po'os9 con 6u-i2n Tu0a3
Ra'a!i To+2s Ra'a!i IAe1e de
C/a.an'a Po'os9K And!:s Tu0a3
A+a!u Diego C!is',a- Tu0a3
A+a!u Ped!o 7i-Sa A0a;a .
+uc/os o'!os 0a'!io'as
a+e!icanos5
T>$'; I6"'. s5 'ist& )ene!a- inSa
de- eA:!ci'o i+0e!ia- /e!+ano de-
InSa Tu0a3 Hu0anSi5 Di!igi -a
ca+0aBa 0a!a -a con3uis'a de -as
!egiones se0'en'!iona-es de-
i+0e!io 0!inci0a-+en'e de-
Ecuado!5
T>$'; I6"' Y>$'6"0. s5 'ist&
D:ci+o 0!i+e! InSa de- I+0e!io de-
TaMan'insu.u 0ad!e de Wa.na
Q/a0a3 1ue e- con3uis'ado! .
ane@ado! a- i+0e!io de 'oda -a
!egin N5 Pe!'enece a -a segunda
dinas'9a de -os Hanan Qos3o5 E-
InSa )a!ci-aso ad4ie!'e 3ue
en'!e Pac/aSu'e3 . Tu0a3 InSa
Hu0anSi /u,o co!'o es0acio de
go,ie!no de- InSa Hu0anSi
3ui:n !eco!!i e- I+0e!io con
una e@0edicin a- An'isu.u5
Con'inu -a cons'!uccin de
Sa3sa.Ma+an as9 co+o con e-
sis'e+a de mit0maq, sacando
gen'e de Qo--asu.u .
!ee+0-a;2ndo-a con o'!a de
1ue!a5 En La'aSunga IEcuado!K
/i;o -e4an'a! sun'uosos edi1icios
'an igua-es 3ue a -os de- +is+o
Qos3o5 ?und -a ciudad de
Qui'o 0o,-2ndo-a con -os
mit0maq& Se -e a'!i,u.e es'as
0a-a,!as( V9l Qosqo *a de ser
por una parte ca+e"a y amparo
de mi ,ran -eyno, por otra *a
de ser el de Quito`5 ?ue!on cus-
3ueBos -os a!3ui'ec'os 3ue cons-
'!u.e!on -os edi1icios o !denados
0o! e- InSa5 Sa!+ien'o '!a'a de
-as +uc/as !e1o!+as 3ue in-
'!oduAo en'!e e--as -a ag!u0a-
cin de -os indios dis0e!sos en
0ue,-os e- uso de- 'o0o I'u0uK
co+o +edida de 'ie!!as -a edi-
1icacin de `casas seBo!ia-es de
!ec!eacin . g!andes /e!edades
0a!a su c2+a!a` en C/inc/e!o
U!u,a+,a Qos3o5
T>$'; K'%'<0. s5 'ist& 6u-i2n A0a;a
caudi--o ind9gena a.+a!a na'u!a-
de A.o A.o *o-i4ia de 0ad!es
desconocidos5 Enca,e; una
0ode!osa insu!!eccin con'!a e-
co-oniaAe es0aBo- en DOND
con'inuando de es'a +ane!a -a
g!an causa e+anci0ado!a
iniciada e- aBo an'e!io! 0o! 6os:
)a,!ie- Tu0a3 A+a!u InSa en e-
Co!!egi+ien'o de Canas .
Canc/is Qos3o Pe!"5 Si'i en
dos o0o!'unidades -a ciudad de
La Pa;5 De!!o'ado . 0!isione!o
en C/inc/a.a 1ue eAecu'ado en
no4ie+,!e de DOND5
T>$'; K06'<'. s5 'ist& Pe!sonaAe de
-a no,-e;a inSaica ca0i'2n de -os
eA:!ci'os de A'aMa--0a 1ue e-
enca!gado de -a conduccin de
-os 'eso!os 0a!a e- !esca'e de-
InSa seg"n !e-a'a una '!adicin5
T>$'; P'44'. s5 'ist& Mad!e de
A'aMa--0a so,e!ano de Qui'o
Ecuado!5
T>$'; Q'$';. s5 'ist& Pe!sonaAe
de -a no,-e;a inSaica /e!+ano
de- so,e!ano 'aMan'insu.ano
Tu0a3 InSa Hu0anSi5
T>$'; W'44$'. s5 'ist& P!9nci0e /iAo
de Man3o InSa Hu0anSi de -a
:0oca de- !e1ugio de Wi--Sa0an0a
o 7i-ca,a+,a5
T>$'; W'44$' I6"'. s5 'ist&
P!9nci0e /iAo de- InSa Wa.na
Q/a0a3 InSa co!onado 0o! -os
con3uis'ado!es es0aBo-es co+o
suceso! de A'aMa--0a en e-
Qos3o5 ?ue asesinado a- 0oco
'ie+0o 0o! -as 1ue!;as de -os ca-
Ba!is de Qui'o en WaSuSac/i5
T>$'; W'<')0<0. s5 'ist& P!9nci0e
/iAo de- InSa Wi!a3oc/a en
0-ena :0oca de- es0-endo! de-
TaMan'insu.u5
T>$'<$'. s5 'ist& HiAo de- InSa
Wa.na Q/a0a3 /e!+ano +eno!
de A'aMa--0a5 En -a con3uis'a e-
es0aBo- ?!ancisco Pi;a!!o -o
co!on co+o InSa suceso! de
A'aMa--0a 0a!a con'en'o de -os
'aMan'insu.anos 0e!o en e-
ca+ino de CaAa+a!ca a- Qos3o
+u!i en4enado5
%>$'@. s5 Encuen'!o en'!e4is'a
con4e!gencia ZZ Luc/a en co+-
,a'e 0e-ea en'!e ad4e!sa!ios5 ZZ 45
Encon'!a!se en'!e4is'a!se
0one!se en con'ac'o5 SIN[N( 'in-
Su.5 E6EM( allinta tupay Toqto-
patapi, 0e-ea ,ien en -as a-'u!as
de To3'o5
%>$'@"'6')0@. 45 75
MUCHJAHRACHIH5
%>$044>. s5 medid& De!i4ado de tupu,
+edida de g!anos5 Es un !e-
ci0ien'e !ec'angu-a! de +ade!a
con dos asas con ca0acidad de
a!+u o a!+u'5 IO5*5 . M5*5K
%>$:. s5 75 TUPU5
%>$>. s5 P!endedo! 1a,!icado de
di1e!en'es +e'a-es 0!inci0a--
+en'e de 0-a'a con engas'es de
%>$> %>$> &( PEL %>=>)0;
0ied!as 0!eciosas5 Consis'e en un
a-1i-e! gigan'e cu.o 0!i+e!
e@'!e+o es 0un'iagudo 0un;an'e .
e- o'!o !e+a'a en di1e!en'es
1igu!as a!'9s'icas co+o una ca-
,e;a de cuc/a!a si+0-e o co+-
0ues'a una +edia Luna un So-
una es'!e--a una 0a-o+a e'c5 . a
4eces con diges 0endien'es de
cadeni--a5 Lo usan -as +uAe!es
0a!a 0!ende!se -os +an'os so,!e e-
0ec/o5 SIN[N( S/i0/Si 'Ji0ana
'u0us/5 ZZ medid& Medida en
gene!a-5 ZZ Unidad de +edida de
es0acio de 2!ea o de -ongi'ud5 ZZ
'ist& Seg"n e- C!onis'a *e!na,:
Co,o e- tupu 'en9a -as siguien'es
di+ensiones( %$ ,!a;as de -a!go
0o! #% ,!a;as de anc/o5 En -a
Co-onia se u'i-i;a,a en gene!a-
co+o +edida de 'e!!eno siendo
sus di+ensiones no!+a-+en'e NN
@ GG 4a!as es0aBo-as
a0!o@i+ada+en'e EO 0o! OE
+e'!os igua- a #O$% +e'!os
cuad!ados5
%>$> %>$>. s5 Eot& F9redium ci-
cutarium ^ Ce*man ^ CH'eritG
A-1i-e!i--o5 P-an'a anua- end:+ica
de -a 1a+i-ia de -as ge!ani2ceas
in4aso!a e+0-eada gene!a-+en'e
co+o 1o!!aAe 0a!a cu.es5
Bed&Jol0& Se u'i-i;a 0a!a a-i4ia! -a
!e'encin de o!ina as9 co+o 0a!a
+a-es es'o+aca-es5 SIN[N( aSMa
aSMa .aM!i .aM!i '!inc/i '!inc/i5
%>$> "'5'@:;. s5 75 TUPUQ ALL-
PA5
%>$>)';. adA5 . s5 Que co-oca e-
0!endedo! --a+ado tupu; 3ue
0!ende con un tupu&
%>$>)'@. 45 P!ende! -os 4es'idos de
-as +uAe!es con e- tupu; co-
-oca!-es e- 0!endedo! --a+ado
tupu&
%>$>)0">;. adA5 . s5 Que 0e!+i'e -e
'o+en -as +edidas de- cue!0o5 ZZ
Que !eci,e 0a!a su u'i-idad
'e!!enos ,aAo +edida5
%>$>)0">@. 45 Pe!+i'i! 3ue -e 'o+en
-as +edidas de- cue!0o5 ZZ5 Reci,i!
una 0o!cin de a-go +edido a
0!o!!a'a5
%>$>)0;. adA5 . s5 Que /ace +edi!
cua-3uie! cosa +ensu!a,-e5 E6EM(
*a0uc*u Antata c*a0ra tupuc*iq,
4a+os a An'a a /ace! +edi! -a
c/ac!a5
%>$>)0@. 45 Manda! +edi! o
+ensu!a! a-go5 E6EM( tupuc*iy
wasi q*epa allpay0ita, *a" +edi!
e- 'e!!eno 3ue es'2 '!as -a casa5
%>$>">;. adA5 Mensu!a,-e sus-
ce0'i,-e de +edicin o +ensu!a5 ZZ
Pe!sona 3ue se co-oca e-
0!endedo! o tupu co+o ado!no5
%>$>">@. 45 Medi!se o +ensu!a!se
una cosa5 I65L5P5K ZZ Co-oca!se en e-
4es'ido co+o ado!no e- 0!endedo!
tupu&
%>$>6'. s5 medid& Ins'!u+en'o 3ue
si!4e co+o unidad de +edida5 ZZ
Can'idad de cosas
susce0'i,-es de +ensu!a o +edida5 ZZ
9cP P!egun'a! a4e!igua!
in4es'iga!5 F Co-oca!se e-
0!endedo!5 F Medi! 0o! 'o0os5
%>$>;. adA5 . s5 Medido! +ensu-
!ado! 3ue +ide a-go5
%>$>; '%0$'. s5 . adA5 Ag!i+enso!
3ue +ensu!a -as 'ie!!as5 SIN[N(
'u0u3 Sa+a.o35
%>$>=. s5 or!e+& O!1e,!e5 ZZ P!en-
dedo!es de o!o o 0-a'a 3ue --e-
4a,an -os no,-es de- inSana'o5
IM565 de -a E5K5 SIN[N( 'u0u 'u0o5
%>$>@. 45 Medi! +ensu!a!5 ZZ A-
4e!igua! -a can'idad de -as cosas5
ZZ Co+0a!a! unos o,Ae'os con
o'!os5
%>$>@ "'5'@:;. s5 . adA5 Men-
su!ado!5 ZZ Ag!i+enso! 'o0g!a1o5
%>$=0@. 45 Hu!ga! esca!,a!5 ZZ Saca!
una es0ina5
%><'. s5 He!+ano de -a /e!+ana5 ZZ
!am& P!i+o a+igo5 E6EM( pana
turantin munana0unc*is,
/e!+ano . /e!+ana nos 3ue!e-
+os5
%><')'">;. adA5 . s5 MuAe! 3ue
ado0'a co+o /e!+ano a un 4a!n
de o'!a 1a+i-ia5
%><')'">@. 45 Ado0'a! una +uAe!
co+o /e!+ano a un 4a!n de
o'!a 1a+i-ia5
%><';. adA5 Lo 3ue es'2 o se +an-
'iene en e3ui-i,!io5
%><'@. 45 Pone! en e3ui-i,!io
+an'ene! en e3ui-i,!io a-guna
cosa5 ZZ !am& He!+ano5
%><$'. s5 75 THURPAH5
%><>. s5 Ha; a'o ga4i--a !a+i--e'e5
SIN[N( +a.'Ju5
%><> %><>44'5'6%'. ad45 So-a+en'e
0o! +anoAos o !a+i--e'es5
%><>)'@. 45 Co+0one! /aces a'os
ga4i--as !a+i--e'e5
%>='. s5 Pun'a- 'o!na0un'a es'!i,o o
+u!o 3ue a0un'a-a a o'!o +u!o
inc-inado5
%>=')'@. s5 A0un'a-a+ien'o
co-ocacin de 'o!na0un'as5 ZZ 45
A0un'a-a! es'!i,os 0oniendo
'o!na0un'as5
%>=')0@. 45 Hace! a0un'a-a!>
+anda! co-oca! /o!cones es'!i-
,os 'o!na0un'as 0un'a-es5
%>='6'. adA5 Tec/o o +u!o 3ue !e-
3uie!e se! a0un'a-ado5
%>='$'@. 45 ABadi! +2s 0un'a-es
0a!a !e1o!;a! -os an'e!io!es5
%>='@. 45 A0un'a-a!> co-oca! e-
/o!cn e- es'!i,o o e- 'o!na0un'a
a -a 0a!ed o 'ec/o seg"n e- caso5
SIN[N( 'anSac/a.5
%>=">@. 45 Recos'a!se en e- sue-o5
E6EM( tus0uy qHac*upanpapi,
!ecu:s'a'e so,!e e- 0as'o 4e!de5
%>=%>6. s5 La +i'ad de- 0eso an'iguo
3ue cos'a,a oc/en'a cen'a4os
e3ui4a-en'e a cua'!o !ea-es o
cua!en'a cen'a4os5
%>=>)0;. adA5 . s5 Que /ace ,ai-a! o
+anda dan;a!5 E6EM( wawa tu-
suc*iqmi 0an0i, e!es e- 3ue /a-
%>=>)0@ &"* PGD %>%'@'@
ce ,ai-a! a -a c!ia'u!a5
%>=>)0@. 45 Hace! ,ai-a! +anda!
dan;a!5 ZZ Da!-e o i+0!i+i!
+o4i+ien'o a a-g"n o,Ae'o5
%>=>6'. s5 . adA5 B%s& M"sica !i'+o
ai!e ,ai-a,-e5 ZZ adA5 *ai-a,-e5
%>=>6' $!')'. s5 Dis1!a; o 4es'ido
de dan;a!ines5 ZZ 7es'ua!io o '!aAe
de dan;a!9n5
%>=>6'$'%'. s5 Ta,-adi--o5 Escena!io
o ca+0o donde se eAecu'a -a
dan;a5 E6EM( *a0uc*u tusu-
napatata, 4a+os a- si'io donde se
,ai-a5
%>=>6'@'@. 45 Tene! o sen'i! deseos
de ,ai-a! o dan;a!5
%>=>$')0@. 45 Manda! ,ai-a! 0o!
in'e!:s o 0o! -uc!o5
%>=>$'">@. 45 *ai-a! dan;a! 0o!
in'e!:s o -uc!o5
%>=>;. s5 . adA5 *ai-a!9n dan;an'e5
E6EM( c*Hunc*u tusuq, dan;an'e
i+i'ado! de -os na'i4os se-49co-as5
%>=>@. s5 *ai-e dan;a co!eog!a19a5 ZZ
45 Dan;a! ,ai-a! ,ai-o'ea!5
%>=>@">;. adA5 . s5 Que ,ai-a con
+uc/o a!'e . gus'o5
%>=>@">@. 45 Dan;a! o ,ai-a! con
+uc/o a!'e . gus'o5 ZZ !am& Di-
4e!'i!se in'ensa+en'e ,ai-ando5
%>=>@=0@. 45 Aco+0aBa! ,ai-ando a
o'!o 3ue ,ai-a5
%>%'. s5 Noc/e5 Tie+0o en 3ue es'2
ausen'e e- So-5 ZZ adA5 O,scu!o
-,!ego5 E6EM( laq*a tuta,
noc/e +u. -,!ega5 NEOL5 Q*apaq
tuta, noc/e de na4idad5 SINON(
c/Jan0e35
%>%' "><>. s5 75 RINCHINRURU5
%>%' 50">@. s5 Cena co+ida de
noc/e5
%>%' %>%'. adA5 Medio o,scu!o a-go
o,scu!o casi o,scu!o5
%>%')'44'5'6%'. ad45 Mu. 'e+0!ano
+u. de +ad!ugada5 E6EM(
tutac*allamanta *atarin0i, 'e 4as a
-e4an'a! +u. 'e+0!ano5
%>%')';. adA5 . s5 Que e+0-ea e- d9a
con acciones 3ue co!!es0onden a -a
noc/e5 ZZ Que 'o+a e- d9a en 4e; de
-a noc/e5
%>%')'@. 45 E+0-ea! e- d9a con
acciones 3ue co!!es0onden a -a
noc/e5 ZZ To+a! e- d9a 0o! -a noc/e
co+o si 1ue!a de noc/e5
%>%')0@. 45 O,scu!ece! -o 'e!so
e+0aBa!-o5 I65L5P5K
%>%'44'. ad45 So-a+en'e de noc/e
sie+0!e de noc/e5 E6EM( tutallan
ripu0apusaq& +e 4o. a i! s-o de
noc/e5
%>%'44'5'6%'. ad45 De+asiado
'e+0!ano de +ad!ugada +u. de
+aBana5 E6EM( tutallamanta
mic*imun0i llamata, +u. de
+ad!ugada 4as a 0as'ea! -as --a+as5
%>%'44'7'. adA5 Mu. o,scu!o de-
+asiado -,!ego5
%>%'5'6%'. ad45 De +aBana 0o! -a
+aBana5
%>%'5'6%'6. ad45 En /o!as de -a
+aBana5 E6EM( tutamantan ri-
pu0apusaq, en /o!as de -a +aBana
+e i!:5
%>%'5'6%'6%06. ad45 Toda -a +a-
Bana5
%>%'6%>%'6. ad45 Cada noc/e noc/e
'!asnoc/e5 SIN[N( sa0a 'u'a5
E6EM( tutan tutan mac*aylla
qanpaqpa, 'odas -as noc/es es
,o!!ac/e!a 0a!a '95
%>%'6'@'@. 45 Ace!ca!se -a noc/e
/ace!se in+inen'e -a --egada de
-a noc/e5
%>%'6">6'. ad45 En -as noc/es en
cada noc/e5
%>%'6%06. ad45 Toda -a noc/e -a
noc/e en'e!a5 E6EM( tutantin
musp*an0i, 'oda -a noc/e /as
de-i!ado5
%>%'$'. s5 Agri& T!a,aAo 3ue se e-
1ec'"a en -as 0!i+e!as /o!as de -a
+ad!ugada5 E6EM( tutapa llan-
0Haysiway, a."da+e a '!a,aAa! de
+ad!ugada5
%>%'$')0@. 45 Hace! +ad!uga!5 ZZ
Hace! '!a,aAa! de +ad!ugada5
%>%'$';. ad45 Toda49a es de noc/e
a"n de noc/e en -as 0!o-
@i+idades de- a+anece!5 ZZ adA5
Que '!a,aAa desde -a +ad!ugada5
%>%'$'@. 45 Mad!uga!5 ZZ T!a,aAa!
+u. de +ad!ugada5 ZZ adA5 Ma-
d!ugado! 3ue e1ec'"a '!a,aAos en
-a +ad!ugada5
%>%'<'@'@. 45 .lim& P!esen'a!se e-
d9a +u. enso+,!ecido . a-go
o,scu!o 0!o-ongada+en'e
0o! -a 0!esencia de nu,es densas5
%>%'@ %>%'@. adA5 In'ensa+en'e --
,!ego e@'!e+ada+en'e o,scu!o
'ene,!oso5 SIN[N( -a3/a c/Jan3e35
%>%'@')0">@. 45 Se! so!0!endido 0o!
-a noc/e> se! 4encido 0o! e-
'ie+0o /as'a anoc/ece!5
%>%'@')0;. adA5 . s5 Agen'e 3ue
causa enso+,!eci+ien'o o,s-
cu!eci+ien'o5 E6EM( ?awi tuta-
yac*iq, a-go 3ue causa e- o1us-
ca+ien'o de -a 4is'a5
%>%'@')0@. 45 I+0edi! -a c-a!idad>
enso+,!ece! o,scu!ece!
in'e!ce0'a! -a -u; o0aca! nu,-a!
ec-i0sa!5 ZZ P!oduci! -a o,scu!idad5
ZZ De'ene! a 0e!sonas o acciones
/as'a -a ca9da de -a noc/e5
%>%'@';. s5 O,scu!idad 'inie,-as
1a-'a de c-a!idad5 ZZ adA5 O,scu-
!ecedo! enso+,!ecedo! 3ue
causa so+,!a u o,scu!idad5
%>%'@'<0@. 45 .lim& E+0e;a! a
o,scu!ece! enso+,!ece! o0aca!se
0e!o en 1o!+a -en'a5
%>%'@'<$'<0@. 45 .lim& Anoc/ece!
in'e+0es'i4a+en'e en !e-acin a
una ac'i4idad 3ue a,!u+a5
%>%'@'<;:@. 45 .lim& O,scu!ece!
in'e+0es'i4a+en'e sen'i! o,s-
cu!idad de so!0!esa5
%>%'@'@. s5 .lim& E- anoc/ece! e-
o,scu!ece!5 ZZ 45 Anoc/ece! cae! -a
noc/e e+0e;a! a o,scu!ece!5
SIN[N( -a3/a.a.5
%>%'@'<0@ &"2
%>%'@'<0@. s5 .lim& Ins'an'e en 3ue
co+ien;a a anoc/ece!5
T>%>$'"'. s5 ,eog& F@+re ocultaG
7o-c2n i+0o!'an'e en -a cadena
occiden'a- de -os Andes en -a
0!o4incia de Ta!a'a
de0a!'a+en'o de Tacna Pe!"
con %ND% +5s5n5+5
%> %><'. s5 75 TOTORA5
%>%>@. 45 Lac'a! -as c!ia'u!as5 SIN[N(
BuBu.5
%>?0. s5 Lool& C!9a de a-0aca5
%>@. s5 Lool& F-eoventris Ca!res-
nayaG Pe0i'e!o5 O!den 0asse-
!i1o!+es 1a+i-ia 1!ingi-idae5 A4e
de co-o! a+a!i--o^neg!o de 0ico
cnico . g!ueso de can'o
+e-dico . sua4e5 ZZ ad45 Ins-
'an'e +o+en'o -a0so ,!e49si+o
de 'ie+0o5
%>@D in'e!A5 XHo-aY
%>@44'. ad45 Luego a- +o+en'o a-
ins'an'e 0!es'o in+edia'a-
+en'e5
T>@6: O<;:. s5 9tno*ist& En e-
inSa!io se@'a MaSa de- segundo
se3Je Pa.an de- sec'o! Qo-
--asu.u a ca!go de- a.--u Ha.Mani5
Es'e ado!a'o!io es'a,a
con1o!+ado 0o! '!es 0ied!as 3ue
es'a,an en un !incn de- 0ue,-o
RaS!a Qos3o5
%>@<>. s5 Ma!ca seBa- signo5
%>@<>@. 45 Ma!ca! seBa-a! signa!5
%>@%>. s5 ?-o'e accin de 1-o'a!5
%>@%>)0;. adA5 . s5 Que /ace 1-o'a!5 ZZ
Lo 3ue +an'iene en 1-o'e5
%>@%>)0@. 45 Hace! 1-o'a! a-go
0one! en 1-o'e5
%>@%>5>@. 45 Sa-i! a 1-o'e5
%>@%>6'. s5 *o.a5 NEOL5 Sa-4a4idas5
%>@%>6">. s5 Js& NEOL5 A0a!a'o de
?9sica usado 0a!a de+os'!a! -a
'eo!9a de- e3ui-i,!io de -os
cue!0os su+e!gidos en -os -9-
3uidos5
%>@%>;. adA5 . s5 ?-o'an'e 1-o'ado!5
%>@%>@. 45 ?-o'a! so,!enada!
+an'ene!se en -a su0e!1icie5
%>@%>@"')';. adA5 . s5 Que 1-o'a en
-a su0e!1icie de -os -93uidos5
T# %. al!a+& Consonan'e o e-usi4a
as0i!ada a-4eo-a! . so!da de-
a-1a,e'o runasimi o q*eswa
I3uec/uaK& Se 0!onuncia t*a con
-as cinco 4oca-es5 Ocu!!e en
0osicin inicia- de -a s9-a,a in-
'e!4oc2-ica nunca a- 1ina- de -a
0a-a,!a5
%'". ad45 T!an3ui-a+en'e !e-
0osada+en'e sosegada+en'e5
SIN[N( BaBi5 E6EM( 0unanqa t*a0
samaru0uy, a/o!a '!an3ui-a+en'e
descansa5
%'" 60@. 45 Queda!se una 0e!sona
'!an3ui-a sana de a-guna do-
-encia aguda de una 1ie,!e de un
sus'o5 ZZ T!an3ui-i;a!se sose-
ga!se a0acigua!se ca-+a!se
des0u:s de una ac'i4idad es1o!-
;ada o de una agi'acin a-,o!o'o
!iBa o co+0e'encia5
%'"'. adA5 Es0eso denso 4iscoso5
SIN[N( S/aSa 0i0u sanS/u
'/aSu5
%'"')'@. 45 75 RHARACHAH5
%'"';. adA5 . s5 Que es0esa con
1aci-idad> 3ue 0!on'o se /ace
denso5 SIN[N( sanS/u35
%'"'@. 45 Es0esa! con4e!'i!se
denso una cosa5 SIN[N( sanS/u-
.a.5 ANT[N( unu.a.5
%'"'@ %'"'@. adA5 Su+a+en'e
es0eso 0as'oso +u. denso5
%'"'@')0;. adA5 . s5 Que es0esa o
/ace denso una sus'ancia -93ui-
da5
%'"'@')0@. 45 Hace! es0esa!
0one! denso o es0eso una sus-
'ancia -93uida5
%'"'@';. adA5 . s5 Que 0!on'o se
es0esa densa con a-guna /a!ina
inc-uida5
TH
%'"'@'@
&""
&"#
%'6$0;
%'"'@'@. 45 Es0esa!se densi1ica!se
0!on'o una sus'ancia -93uida5
SIN[N( S/aSa.a. sanS/u.a.5
%'"44'. adA5 75 ANILLA5
%'"70)0;. adA5 . s5 75 ANICHIQ5
%'"%'. s5 Jisiol& 7en'oseo sin sonido5
SIN[N( c//asa c//usu '/as'a5
%'"%'@. 45 Jisiol& 7en'osea! e@0e-e!
-os gases de- 4ien'!e sin 0!oduci!
!uido5
%'">. adA5 75 THARA5
%'4'@. 45 7acia! e- con'enido de una
,o-sa o saco en o'!a5 ZZ !am&
Sacudi! -a ,o-sa o saco 4aciado
0a!a dese+0o-4a!-o5 SIN[N(
c//a0/c/i. 3/o'u.5
%'4%'. s5 Jisiol& Sec!ecin 4iscosa
co+o ,a,a o +ucosa de a-gunos
!ganos de- cue!0o /u+ano o
ani+a-5 ZZ adA5 !am& *a,oso5
%'4%' =><>. adA5 *a,oso5 E6EM(
t*alta suru *erqHe, niBo ,a,oso5
%'4%'='$'. adA5 . s5 Que ,o'a o
seg!ega +uc/a ,a,a5
%'4%'@. 45 Jisiol& Seg!ega! sus'ancia
4iscosa o +ucosa a-gunos !ganos
de- cue!0o /u+ano o ani+a-5
%'4%>. s5 Jisiol& *a,a5 ZZ Des0oAos de
ca!ne de a-g"n ani+a- ca;ado 0o!
o'!o ani+a- ca;ado!5
%'44'. s5 Posicin de- cue!0o /u-
+ano de cu,i'o 4en'!a- de ,!u-
ces> ec/ado de ,oca a,aAo5 AN-
T[N( /an'Ja!Sa+0a5
%'44')0;. adA5 . s5 Que /ace o
+anda 0one!se de ,!uces o en
0osicin de cu,i'o 4en'!a-5
%'44')0@. 45 Hace! o +anda! 0one!
de ,!uces o en 0osicin de cu,i'o
4en'!a-5
%'44'6$'. ad45 De 0osicin de
cu,i'o 4en'!a- de ,!uces5 E6EM(
t*allanpamanta pu?usqan0i,
/a,9as do!+ido de ,!uces5
%'44'6$')0@. 45 Pone! de ,!uces o
de cu,i'o 4en'!a- a o'!a 0e!sona5
%'44'6$';. adA5 . s5 Que se en-
cuen'!a de ,!uces en 0osicin de
cu,i'o 4en'!a-5
%'44'6$'@. 45 Tende!se de ,!uces
ec/a!se de ,!uces5 SIN[N( '/a--a.5
%'44';. adA5 . s5 Que se +an'iene de
,!uces o en 0osicin de cu,i'o
4en'!a-5
%'44'@. 45 Tende!se ec/a!se de
,!uces ,oca a,aAo5 SIN[N( '/a-
--an0a.5 ANT[N( /an'Ja!Sa+0a.5
%'44'@"')'@. 45 Tende!se o ec/a!se
de ,!uces !e0e'ida+en'e 4a!ias
4eces5 E6EM( ama t*allay-
0ac*ayc*u, no es':s ec/2ndo'e de
,!uces a cada !a'o5
%'44'@">">@. 45 Pone!se de ,!uces
+u. cuidadosa+en'e5
%'44'@">@. 45 Aco+oda!se en -a
0osicin de ,!uces sua4e+en'e5
%'4450@. 45 Agri& Reesca!,a! -a 'ie!!a
0a!a !ecoge! 'u,:!cu-os deAados5 ZZ
Rasga! e- sue-o con sus 0a'as un
ani+a-5 SIN[N(
'/aMi.5
%'5'4'6">. adA5 P!eci0i'ado
i!!e1-e@i4o5
%'5';. adA5 . s5 Que dea+,u-a
-en'a . 0esada+en'e5 A0-9case
gene!a-+en'e a -os ancianos5
%'5'@. 45 Ca+ina! -en'a o 0e!e-
;osa!nen'e5 E6EM( t*amay alli-
liamanta, ca+ina -en'a+en'e5
%'5'@ "')';. adA5 . s5 Que ca-
+ina -en'a . 0esada+en'e sin
cesa! . sin necesidad5
%'5'@"')'@. 45 Ca+ina! -en'a .
0esada+en'e sin cesa! e in-
necesa!ia+en'e5
%'506. s5 Anat& P-acen'a 0a!ias
secunda!ias5 Usase e@c-usi4a-
+en'e 0a!a -a +uAe!5 I75 UTHAPIK5
%'50@. 45 75 THAWIRUH5
%'6'">. s5 ?!a;ada o co,iAa +u.
g!uesa 0o! -a ad/e!encia o
su0e!0osicin de +uc/os !e'a;os
de 'e-as 4ieAas5 SIN[N( 3Jon0i
c/usi5 ZZ !am& adA5 Ha!a0ien'o
and!aAoso5
%'60)0">;. adA5 . s5 75 THANIRUQ5
%'60)0">@. 75 Bed& A0-ica!se una
+edicina 0a!a ca-+a! o cesa! e-
do-o!5
%'60)0;. adA5 . s5 75 THANIRUQ5
%'60)0@. 45 Bed& Hace! ca-+a! o
cesa! cua-3uie!a es'ado de +a-
-es'a!5
%'60">;. s5 . adA5 Bed& Medicina
3ue /ace cesa! o in'e!!u+0i!
a-guna en1e!+edad in1eccin o un
do-o!5 SIN[N( '/anic/i3 '/a-
nic/iSu35
%'606'@'@. 45 Bed& Tene! s9n'o+as
de cesa! o ca-+a! a-guna es'ado de
+a-es'a!5
%'60;. adA5 . s5 Bed& Que sana5 ZZ Lo
3ue sana ca-+a a-i4ia o in-
'e!!u+0e una en1e!+edad o una
in1eccin5
%'60<$'<0@. 45 Bed& Cesa! ca-+a!se
in'e!!u+0i!se un es'ado de
+a-es'a! de1ini'i4a+en'e5
%'60<;:@. 45 Bed& Cesa! o ca-+a! un
es'ado de +a-es'a! !e0en'ina .
so!0!esi4a+en'e5
%'60@. s5 Bed& Cese o in'e!!u0cin de
a-guna en1e!+edad o 0!oceso de
in1eccin5 ZZ 45 Ca-+a! ,aAa! cesa!
a-g"n 0!oceso na'u!a-5 E6EM(
mayun t*aniyus*an, e- !9o 4a
dis+inu.endo en su cauda-5
%'60@">@. 45 Bed& Cesa! ca-+a!
a-i4ia! s-o en 0a!'e de a-g"n
+a-es'a!5
%'6$0. s5 A'u!di+ien'o 0e!'u!,acin
3ue ocasiona '!as0i:s5 I65L5P5K ZZ adA5
A'o-ond!ado a'u!dido sin Auicio5
%'6$0 %'6$0. ad45 A'o-ond!a-
da+en'e dando '!as0i:s dando
'!o0e;ones5 E6EM( t*anpi t*anpi
puris*an0i, es'2s ca+inando
dando '!o0e;ones5
%'6$0)0@. 45 A'u!!u--a! con1undi! a
uno 'u!,a!-e /as'a /ace!-e ca+ina!
en!ed2ndose5 I65L5P5K
%'6$0;. adA5 . s5 Que ca+ina dando
'!as0i:s 0isando sus
%'6$0@ &"& &"' %'="0
4es'idos o dando +a-os 0asos5 ZZ
Ca+ina! a 'ien'as5
%'6$0@. 45 Ca+ina! dando '!as0i:s
'!o0e;ando con1usa+en'e5 E6EM(
ama t*anpiyc*u, allinta puriy, no
ca+ines '!o0e;ando ca+ina ,ien5
SIN[N( sasa 0u!i.5
%'6$0@"')'@. 45 Ca+ina! 0!o-
-ongada+en'e dando '!as0i:s a
'ien'as . de un -ado a o'!o es0e-
cia-+en'e en -a o,scu!idad5
%'6;:. s5 Tu!,acin a'o-ond!a-
+ien'o desconcie!'o a'u!di+ien'o5
%'6;:">@. 45 Tu!,a!se descon-
ce!'a!se a'u!di!se a'o-ond!a!se5
E6EM( ama t*anqo0uy c*u sinc*ita,
no 'e a'o-ond!es de+asiado5
%'6;:=44'. adA5 A'u!dido a'o-on-
d!ado desconce!'ado5
%'6;:=;'. adA5 Que su1!e 'u!,acin
a'o-ond!a+ien'o a'u!di+ien'o5
E6EM( t*anqosqa runa 0an0i, e!es
un /o+,!e a'o-ond!ado5
%'6;:@. s5 Tu!,acin a'o-on-
d!a+ien'o desconcie!'o5 ZZ 45
Tu!,a! a'o-ond!a! desconce!'a!
a'on'a!5
%'6;:@"')'@. 45 Ac'ua! con
a'u!di+ien'o 'u!,acin . 'o!0e;a5
%'6%'. s5 T!a0o and!aAo /a!a0o5 ZZ
adA5 Ha!a0ien'o and!aAoso usado
4ieAo !o'oso5 E6EM( t*anta
pHac*ata wi0c*Hupuy, ,o'a -a !o0a
4ieAa5 SIN[N( sa0/sa5 ZZ !ig do&
Des0!ecia,-e an'i02'ico
!e1i!i:ndose a cosas . 0e!sonas5
%'6%')0;. adA5 . s5 Que +anda o
0e!+i'e 3ue o'!a 0e!sona desgas'e
en4eAe;ca a-g"n o,Ae'o o 4es'ido5
%'6%')0@. 45 Manda! o 0e!+i'i! 3ue
o'!a 0e!sona desgas'e o en4eAe;ca
a-g"n o,Ae'o o 4es'ido5
%'6%'">. adA5 Que se desga'a en-
4eAece o se de'e!io!a5
%'6%'">@. 45 Desgas'a!se en4eAe-
ce!se de'e!io!a!se5 SIN[N( c//a-
c/u.5
%'6%'44'6'. adA5 75 THANTAH THAN-
TAH5
%'6%';. adA5 . s5 Que desgas'a
en4eAece de'e!io!a a-g"n o,Ae'o o
4es'ido5 E6EM( pHac*a t*antaq
warmi 0an0i, e!es una +uAe! 3ue
en4eAece e- 4es'ido5
%'6%'<;:@. 45 Desgas'a! en4eAece!
de'e!io!a! a-g"n o,Ae'o
i+0!on'a+en'e5
%'6%'=;'. adA5 Usado en4eAecido
de'e!io!ado5 E6EM( t*antasqa
usutata 0anay0uy, 3ue+a -a oAo'a
en4eAecida5
%'6%'@. 45 Desgas'a! en4eAece!
de'e!io!a! !ae! 4es'idos u o'!os
o,Ae'os5 SIN[N( c//ac/u.5
%'6%'@ %'6%'@. adA5 Su+a+en'e
desgas'ado en4eAecido de'e-
!io!ado5 ZZ E@'!e+ada+en'e /a-
!a0ien'o and!aAoso5 SIN[N( '/an-
'a--aBa5
%'6%'@')0@. 45 En4eAece! 4es'idos .
cosas5 ZZ !am& Con4e!'i!se o
'!ans1o!+a!se una 0e!so-
na o cosa en /a!a0ien'a and!aAosa o
'!a0osa5
%'6%'@'=;'. adA5 75 MACHUHASQA5
%'6%'@'@. 45 T!ans1o!+a!se o
con4e!'i!se una 0e!sona o cosa en
and!aAosa /a!a0ien'a '!a0osa5
SIN[N( +ac/u.a.5
%'$'. adA5 In'eg!o co+0-e'o5 E6EM(
qolqe saqewasqay0ita t*a-
pallatan *apHis*iani, e- dine!o
3ue +e deAas'e -o 'engo 9n'eg!o
co+0-e'o5 ZZ EolP Lanudo 0-u-
+oso5 ZZ 75 TAPA5
%';:. s5 Eot& F$rosopis juli!lora
D.5K P-an'a /e!,2cea de -a 1a-
+i-ia 0!oso0idae +u. u'i-i;ada
en -a +edicina 0o0u-a!5
%';<>. adA5 75 CHHAQRU5
%'<'. adA5 Des0o!'i--o de- ,o!de de
a-g"n !eci0ien'e5 SIN[N( 3Jasa5 ZZ
!am& ?a-'a de una 0ie;a den'a-5
E6EM( qHasa 0irupaya, 4ieAa con
den'adu!a inco+0-e'a5
%'<')';. adA5 . s5 Que des0o!'i--a
e- ,o!de de a-g"n u'ensi-io5 SIN[N(
'/a!a35
%'<')'@. 45 Des0o!'i--a! a-g"n
,o!de de !eci0ien'e5
%'<')0@. 45 Manda! /ace! des-
0o!'i--a! a-g"n o,Ae'o en sus
,o!des gene!a-+en'e !eci0ien'es5
%'<'">;. adA5 Susce0'i,-e de des-
0o!'i--a!se desencan'i--a!se en-
'!esaca!se5
%'<'">@. 45 Des0o!'i--a!se 0o! e-
,o!de un u'ensi-io5
%'<';. adA5 . s5 Que des0o!'i--a 0o!
e- ,o!de un u'ensi-io5 ZZ Que deAa
inco+0-e'o una 1i-a5 SIN[N(
'/a!ac/a35
%'<'@. 45 Des0o!'i--a! 0o! e- ,o!de
a-g"n u'ensi-io5 ZZ Des+o!ona! o
a,!i! una sa-ida o en'!ada 0o! un
ce!co o una ace3uia 0o! di1e!en'es
0a!'es5 ZZ !am& Causa! -a 0:!dida o
!o'u!a de a-guna 0ie;a den'a-5 ZZ
EolP A'!o0e--a! 0iso'ea!5
%'<'@'@. s5 Des+o!ona+ien'o de un
ce!co 0o! di1e!en'es 0a!'es5 ZZ 45
Des+o!ona!se un ce!co 0o!
di1e!en'es 0a!'es5 ZZ !am& Pe!de!
a-gunas 0ie;as den'a-es5
%'<50@. 45 A'!o0e--a! 0iso'ea!5 E6EM(
waqHa asnu t*armiwan ?anpi, e-
,u!!o -oco +e a'!o0e--o en e-
ca+ino5
%'<;'. s5 75 TARAQA5
%'<;-. adA5 T!o+0o 3ue ,ai-a en
1o!+a 'o!0e dando sa-'os5 SIN[N(
'/a!3enc/u5
%'<;-6)>. adA5 Ins'!u+en'os co+o
-a !ueca e- '!o+0o e'c5 3ue gi!an
en 1o!+a 'o!0e dando sa-'os
desaco+0asados . !eco!!iendo e-
es0acios in e3ui-i,!io5 SIN[N(
'/a!3e5 ZZ !am& Pe!sona 3ue
es0ecia-+en'e en es'ado de
e+,!iague; se co+0o!'a 'o!0e .
desga!,ada+en'e5
%'=. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica
0!oducida a- a0aga! con agua e-
1uego o -a ,!asa de -a -eBa5
%'="0. s5 6o4en +uAe! donce--a
%'="0 $><>6 &"( &") %0= %'=D
+uc/ac/a5 ZZ Paso 'a+,a-ean'e de-
niBo 3ue e+0ie;a a ca+ina!5 ZZ
Pasos indecisos de un con4a-e-
cien'e o anciano5 ZZ medid& Paso
conside!ado co+o +edida
a!,i'!a!ia de -ongi'ud5 SIN[N(
c/a!3a5 E6EM( c*un0a t*as0iytan
allpata rantini, /e co+0!ado die;
0asos de 'e!!eno5
%'="0 $><>6. s5 NiBo inocen'e
+uAe! 4i!gen5
%'="0)0@. 45 Hace!-e da! 0asos con
su+o cuidado a -os in1an'es .
ancianos5
%'="0;. adA5 . s5 In1an'e 3ue da -os
0!i+e!os 0asos5 ZZ Pe!sona
con4a-ecien'e 3ue /ace e- eAe!-
cicio de ca+ina!5
%'="0@. 45 Da! 0asos -en'os> ca+ina!
de-icada+en'e5 ZZ Da! -os in1an'es
sus 0!i+e!os 0asos5 ZZ Ca+ina!
cuidadosa+en'e -os en1e!+os .
ancianos5 SIN[N( c/a!3a.5
%'=6>. s5 Accin de a0aga! e- 1uego
con e- agua5
%'=6>)0;. adA5 . s5 Que /ace a-
0aga! e- 1uego con agua u o'!o
-93uido5 ZZ Pe!sona enca!gada de
a0aga! e- 1uego con agua5
%'=6>)0@. 45 Manda! a0aga! e-
1uego con agua u o'!o -93uido5
%'=6>">;. adA5 . s5 ?uego 12ci- de
a0aga! con agua5
%'=6>">@. 45 A0aga!se e- 1uego a-
con'ac'o con e- agua5
%'=6>=;'. adA5 ?uego a0agado con
agua5
%'=6>@. 45 A0aga! e- 1uego con
agua5 E6EM( rawraq 0Hulluta
unuwan t*asnuy 0Hillimsa ru-
wanapaq, a0aga con agua e-
'!onco 3ue a!de 0a!a /ace! ca!-
,n5 ZZ !am& A0aga! -a sed de una
0e!sona5
%'=%'. adA5 75 CHHASA5
%'%'. s5 Sacudida 4io-en'a . casi
so!0!esi4a 3ue se /ace a una 0e!-
sona5 I65L5P5K
%'%';. adA5 . s5 Que sacude con
4io-encia . 0o! so!0!esa a una
0e!sona5 ZZ A!!e,a'ado! de cosas5
%'%'@. 45 Sacudi! 4io-en'a . casi
so!0!esi4a+en'e a una 0e!sona5 ZZ
A!!e,a'a! 4io-en'a+en'e a-go de
-as +anos de o'!a 0e!sona5 ZZ EolP
*e,e! en de+as9a . a +enudo5
%'?0. s5 $e&AreqP Po--e!as ca9das
+a- 4es'idas ICa.--o+aK5
%'?0">@. 45 Re,usca!se en a-g"n
-uga! a-go ines0e!ado a 'ien'as .
en o,scu!idad5 SIN[N( '/a+i.5
%'?0@. 45 Agri& Esca!,a! !e+o4e! -a
'ie!!a 0a!a ,usca! -os 'u,:!cu-os o
!a9ces co+es'i,-es5 SIN[N( a--a.
'Ja3Mi. '/a--+i. $e&AyaP ac/i.5
%'?%0. s5 Inco/e!encia dis0a!a'e
sande;5
%'?%0;. adA5 . s5 Que /a,-a inco-
/e!encias dis0a!a'es5
%'?%0@. 45 Ha,-a! inco/e!encias
dis0a!a'es sandeces desa'inos5
E6EM( ama t*awtiyc*u mac*asqa
*i?a, no /a,-es dis0a!a'es co+o
un ,o!!ac/o5
%'?%0@">@. 45 Ha,-a! /as'a -a
saciedad 'oda sue!'e de inco/e-
!encias des0!o0si'os dis0a!a-
'es5 ZZ Des1oga! -a i!a 0o! es'e
+edio5
%-;-;-;-@. 45 onomat& C/is0o-
!!o'ea! c!e0i'a! a-gunas sus'an-
cias so+e'idas a- acei'e /i!4ien'e5
SIN[N( '/e3'i.5
%-;%0. s5 Reca-en'a+ien'o5 Ca-
-en'u!a su,ida5 I65L5P5K ZZ alim&
?!i'u!a 1!i'o5
%-;%0)0;. adA5 . s5 Que 1!9e a-i-
+en'os5
%-;%0)0@. 45 alim& ?!e9! a-i+en'os
co+o -a ca!ne /ue4os e'c5
%-;%0;. adA5 Susce0'i,-e de se! 1!i'o5
%-;%0@. s5 alim& ?!e9! a-i+en'os5 ZZ
Rec/ina!se !e3ue+a!se o 'os'a!se
-os 0o'aAes5 I65L5P5K SIN[N(
'/e3e3e3e.5
%06">@. 45 Lool& Do,-a! o a+a!!a!
una 0a-a de-an'e!a de -a --a+a
+ac/o 0a!a 3ue no 0e-ee o no
+a-'!a'e a -as +a-'onas5 SIN[N(
'/unSu.5
%06%0. s5 Risa soca!!ona5 ZZ adA5
Reido! a-eg!e !isueBo !ei-e'e5
SIN[N( sinsi5
%06%0)>. adA5 . s5 Que !9e sin
+o'i4o5
%06%0"')'@. 45 75 THINTIHRACHAH5
%06%0">. adA5 . s5 Rei-n5 Que !9e sin
+o'i4o su1icien'e . con'e-
niendo -a ca!caAada5 SIN[N( '/in-
'i-i5
%06%040. adA5 75 THINTIRU5
%06%040">. adA5 Que 'iene -a +an9a
de !e9! soca!!ona+en'e5 'o+ando
cie!'as 0os'u!as5
%06%040">@. 45 Re9! in+ode!ada .
soca!!ona+en'e 0o! +an9a ad-
3ui!ida5
%06%0$'">@. 45 Re9! soca!!ona .
cons'an'e+en'e sin !es0e'o ni
+ode!acin5
%06%0$'@'@. 45 Mos'!a!se !ei-n5 ZZ
!am& Co3ue'ea! !e9! co3ue'e-
ando5
%06%0;. adA5 . s5 Que !9e soca!!o-
na+en'e5
%06%0@. 45 Re9! soca!!ona+en'e5 ZZ
Re9! disi+u-ada+en'e . a/o-
gando -a ca!caAada5 SIN[N( c/e3-
c/i.Sac/a. sinsi.5
%06%0@"')'@. 45 Re9! soca!!o-
na+en'e con'eniendo -a ca!ca-
Aada en 1o!+a 0e!idica5 SIN[N(
c/e3c/i.Sac/a. '/in'iSac/a.5
%06%0@44' %06%0@. 45 Re9! soca-
!!ona+en'e sin ca!caAada . sin
cesa!5
%0=D in'e!A5 onomat& 7o; 3ue !e-
0!oduce e- sonido 3ue e+i'e e-
ga'o cuando se a!+a con'!a e-
0e!!o u o'!o ani+a- ene+igo5 ZZ
Sonido 3ue 0!oduce -a -eBa /"-
+eda cuando a!de5
%0= %'=D in'e!A5 onomat& 7o; 3ue
!e0!oduce e- sonido de -os gases
3ue esca0an 0o! un aguAe!o de-
de0si'o 3ue -os con'iene5
%0=%0 &#*  %>60@'@
%0=%0. s5 $e&AreqP A'ado de+asiado
g!ande 3ue se --e4a a -a es0a-da
casi ca.endo ICa.--o+aK5
%0%'. s5 Mo4i+ien'o 0!oducido
0o! un sacudi+ien'o -e4e5
%0%';. adA5 . s5 Que 0!oduce un
+o4i+ien'o 0o! +edio de un
sacudi+ien'o -e4e5
%0%'@. 45 P!oduci! e- +o4i+ien'o de
un cue!0o 0o! +edio de un
sacudi+ien'o -e4e5
%0@'. s5 *!ase!o5 E6EM( t*iyata
ma?a0amuy ayc*a 0an0anapaq,
0!:s'a'e e- ,!ase!o 0a!a asa! ca!ne5
%:;')0;. adA5 . s5 Que /ace escu0i!5
%:;')0">;. adA5 Sus'ancia 3ue
0!o4oca escu0i! de !a'o en !a'o5
%:;')0@. 45 Hace! 0e!+i'i! o
+anda! escu0i!5
%:;'6'. s5 Escu0ide!a u'ensi-io
donde se escu0e5 ZZ adA5 Susce0-
'i,-e de se! escu0ido5
%:;'6'">@. 45 Escu0i!se +u'ua-
+en'e gene!a-+en'e -os ca+:-
-idos andinos5
%:;'6'@'@. 45 Sen'i! deseos de
escu0i!5
%:;'$'">;. adA5 . s5 Que 'iene -a
+an9a de escu0i! a +enudo5
%:;'$'">@. 45 Man9a de escu0i!
cons'an'e+en'e5
%:;';. adA5 . s5 Que escu0e o e@-
0u-sa -a sa-i4a5
%:;'=;'. adA5 Sa-i4a o +a'e!ia
escu0ida5
%:;'@. s5 Jisiol& Sa-i4a 0!odu-
cida 0o! -as g-2ndu-as sa-i4a!es5 ZZ 45
Escu0i! o e@0u-sa! 0o! -a ,oca -a
1-e+a o e- es0u'o5
%:;'@ '=6'. s5 Jisiol& Sa-i4a a+a!ga
a- -e4an'a!se en -a +aBana5
%:;'@"')'@. 45 Escu0i! incons-
cien'e+en'e . en di1e!en'es -u-
ga!es5
%:;'@">">@. 45 Escu0i!se en 1o!+a
casua- uno +is+o5
%:;'@">@. 45 Lan;a! un escu0i'aAo
so,!e a-guna cosa in'encio-
na-+en'e . 0o! des0!ecio5
%>"0. s5 Duda du,i'acin 0e!-
0-eAidad5 ZZ adA5 Dudoso 0e!0-eAo
incie!'o5
%>"0)0;. adA5 . s5 Que 0!oduce -a
duda 0e!0-eAidad 4aci-acin
ince!'idu+,!e5
%>"0)0@. 45 P!o4oca! -a duda
4aci-acin 0e!0-eAidad5
%>"044'. ad45 Incie!'a+en'e du-
dosa+en'e 4aci-an'e+en'e5
%>"06'. adA5 Cosa duda,-e incie!'a
no con1ia,-e5
%>"0;. adA5 7aci-an'e 0e!0-eAo
incie!'o i!!eso-u'o5
%>"0@. 45 Duda! 4aci-a! 'i'u,ea!
+os'!a!se 0e!0-eAo5
%>"0@"')'@. 45 Duda! a +enudo5
%>"%> Sa.5 s5 Ancianidad senec'ud
dec!e0i'ud5
%>"> >@'. s5 tej& Lana 2s0e!a en
1i,!a5 IM565 de -a E5K
%>"><>. s5 75 TURURU5
%>"><>@. 45 75 TURURUH5
%>44"0. s5 Desco+0osicin des-
+o!ona+ien'o de cosas +a'e-
!ia-es 0o! -as 0isadas de -as 0e!-
sonas . de -os ani+a-es5
%>44"0 %>44"0. adA5 Desco+0ues'o
des+o!onado des/ec/o de cosas
+a'e!ia-es 0o! -os 0ies de -as
0e!sonas o -as 0a'as de -os
ani+a-es5
%>44"0;. adA5 . s5 Que desco+0one o
des/ace -as cosas +a'e!ia-es con
-os 0ies o e- ani+a- con -as 0a'as5
%>44"0@. 45 Desco+0one! des-
+o!ona! des/ace! cosas +a'e-
!ia-es con -os 0ies . -os ani+a-es
con -as 0a'as5 ZZ EolP A0a,u--a!
des/ace! con -os 0ies5 E6EM(
llama papata t*ull0in, -a --a+a
des+o!ona -as 0a0as con -as
0a'as5
%>44"0@"')'@. 45 Desco+0one!
des+o!ona! des/ace! cosas
+a'e!ia-es 1!ecuen'e+en'e con -os
0ies5
%>4%>. adA5 7ieAo dec!:0i'o seni-5
SIN[N( !uSJu !uSnuSu5
%>4%>@';. adA5 Que --ega a -a an-
cianidad o dec!e0i'ud5 SIN[N(
!uSJu.a35
%>4%>@'@. 45 L-ega! a -a edad de -a
ancianidad . dec!e0i'ud5 SIN[N(
!uSJu.a.5
%>44>. s5 75 QJORONTA5
%>5'6'. s5 Eot& F,ault*eria
+rac*i+otiys D.G P-an'a /e!,2cea
de ceAa de se-4a5 ZZ alim& Sus
1!u'os en ,a.as 0e3ueBas
son +u. u'i-i;ados en -a a-i-
+en'acin andina5 SIN[N( +on'e
Sa0u-i5
%>6'"'. s5 Jisiol& E!uc'o 1:'ido5
SIN[N( S/asa5
%>6'"';. adA5 . s5 Que e!uc'a con
1e'ide;5
%>6'"'@. 45 Jisiol& E!uc'a! con
1e'ide;5
%>60. s5 Esco+,!os !uinas de e-
di1icacin o +u!os5
%>60)0;. adA5 . s5 Que /ace o
+anda de+o-e! de!!i,a! una
edi1icacin o +u!o5
%>60)0@. 45 Hace! o +anda! de-
+o-e! de!!i,a! a!!uina! un edi-
1icio o +u!o5
%>60">@. 45 De+o-e!se un +u!o
edi1icio . o'!os 0o! accin de -a
na'u!a-e;a o e- 'ie+0o5
%>606'@'@. 45 Mos'!a! un edi1icio o
+u!o in+inen'e 0e-ig!o de
des0-o+e5
%>60;. adA5 . s5 Que de+ue-e de-
!!i,a un edi1icio o +u!o5
%>60=;'. adA5 Des'!uido de!!uido
des0-o+ado de!!u+,ado
a!!uinado de+o-ido5
%>60@. s5 De+o-icin des'!uccin
des0-o+e5 ZZ 45 Des'!ui! de!!ui!
des0-o+a! de+o-e! a!!uina! una
edi1icacin5
%>60@'@. 45 E+0e;a! a de!!u+,a!se
un +u!o o un edi1icio 0oco a
0oco 0o! accin de- 'ie+0o 0o!
-os agen'es na'u!a-es o 0o! -a de-
/o+,!e . de -os ani+a-es5
%>6">  &# %>?0@"')'@
%>6">. s5 Manio'a cue!da 0a!a a0a!
-as 0a'as de -os ani+a-es5
%>6"> %>6">. adA5 Que ca+ina
di1icu-'osa+en'e co+o si 'u4ie!a
'!a,as o es'u4ie!a +ania'ado5 ZZ
!igdo& Pe!sona 3ue ca+ina con
di1icu-'ad 0o! causa de una
en1e!+edad5
%>6">)'@. 45 SuAe'a! con -a
+anio'a a un ani+a-5
%>6">)0;. adA5 . s5 Que +anda
0one! -a +anio'a a un ani+a-5
%>6">)0@. 45 Manda! 0one! -a
+anio'a a un ani+a-5
%>6">">;. adA5 Ani+a- 3ue de 0o!
s9 so-o se en!eda en su a'adu!a5
%>6">">@. 45 En!eda!se un ani+a-
en sus a+a!!as /as'a 3ueda!se
co+o '!a,ado o +ania'ado5
%>6">6'. s5 Manio'a5
%>6">;. adA5 . s5 Que a'a -as 0a'as
de un ani+a- con -a +anio'a5
%>6">@. s5 Ac'o de +ania'a!5 ZZ
A'!inca+ien'o5 ZZ Nudo de +a-
nio'a5 ZZ 45 Mania'a! +anco!na!
a-as ,es'ias5 I65L5P5K SIN[N( SJiSa.
'/inSu. c/a3na.5 ZZ EolP Sa-'o
so,!e un 0ie5
%>6">@"')'">@. 45 Ca+ina! una
0e!sona '!a,2ndose acciden-
'a-+en'e en -os 4es'idos o en -os
0!o0ios . en -as a+a!!as o -as
0!o0ias 0a'as -os ani+a-es5
%>6">@=0@. 45 A.uda! a '!a,a! -as
0a'as de -os ani+a-es5
%>$'. s5 Ras0adu!a -i+adu!a
!o;adu!a o !a--adu!a5 ZZ T:cnico
0e!sona es0ecia-i;ada en a-guna
ac'i4idad5
%>$' %'?6'. s5 'ist& En e- inSa!io
ce'!o de +ando 0a!a au'o!idades
+a.o!es gene!a-+en'e de o!o
0-a'a o c/an0i5
%>$' @'?<0. s5 'ist& En e- inSa!io
ce'!o de +ando 0e3ueBo 0a!a
au'o!idades +eno!es5
%>$')0. s5 Ase!!9n de +ade!a o
0o-4i--o o!iginado 0o! -a !o;a-
du!a de cue!0os du!os5
%>$')0;. adA5 . s5 Que /ace o
+anda !as0a! -i+a! -iAa! o !a--a!
a-g"n cue!0o du!o5
%>$')F0@. 45 Hace! o +anda! !as0a!
!a--a! -i+a! o -iAa!5
%>$'">;. adA5 Ras0a,-e -i+a,-e>
3ue se !as0a o -iAa 12ci-+en'e5
%>$'">@. 45 Ras0a!se !a--a!se
12ci-+en'e a-go5 ZZ Res'!ega!se -os
0ies 2s0e!os esca+osos 0o! -a
suciedad acu+u-ada5
%>$'6'. s5 Ras0ado! !a--ado!
'a!Aado! esco1ina5 ZZ adA5 Cosa o
+a'e!ia- 3ue se de,e !as0a! !a--a!
o 'a!Aa!5
%>$';. adA5 . s5 Que !as0a !a--a o
-i+a a-go5 E6EM( 0Hullu t*upaq
runata wa*amuy, --a+a a- /o+-
,!e 3ue !as0a e- '!onco5
%>$'<;:@. 45 Ras0a! !a--a! 'a!Aa!
con !a0ide;5
%>$'=;'. adA5 Ras0ado !a--ado
'a!Aado5
%>$'@. 45 Ras0a! !a--a! 'a!Aa!5
SIN[N( 3/e'u.5
%>$'@"')'@. 45 Ras0a! !a--a! o
'a!Aa! 0o! uno . o'!o e@'!e+o de-
o,Ae'o5
%>$'@">@. 45 Ras0a! una cosa en
1o!+a -ige!a5
%>$'@=0@. 45 A.uda! o co-a,o!a! a
!as0a! !a--a! -iAa!5
%><$'. s5 75 THURPAH5
%><$'@. s5 Eot& F;ototric*e Ban-
doniana 'illG P-an'a a-+o/a-
di--ada de -a 1a+i-ia de -as +a--
42ceas5 C!ece so,!e -os G$$$
+5s5n5+5 Se u'i-i;a co+o e+o-
-ien'e5 SIN[N( '/u!0a 'u!0a5
%><>. s5 O!eAa c/ica o +edia o!eAa5
%>%'. s5 Lool& FTinea pollionella
CinneoK Po-i--a de -a !o0a5 O!den
-e0id0'e!a 1a+i-ia 'ineidea5
Insec'o 0e3ueBo co-o!acin
g!is2cea ca,e;a a+a!i--en'a .
e!i;ada de 0e-os5 E@is'en o'!as
es0ecies de 0o-i--as de -a 0a0a de
-a 3uinua . o'!as di1e!en'es 3ue se
a-i+en'an de -ana . 0ie-es5
$e&AncP 0u.u5 $e&AyaP 0eSu5
T>%' T'<;'. s5 Astron& Cons'e-
-acin de Ca0!ico!nio5
%>%' "'44$'. adA5 !igdo& Pe!so-
na d:,i- en 1ue!;a 19sica5
%>%')'">@. 45 Con'a+ina!se de
0o-i--as una 'e-a o 4es'ido5
%>%')0;. adA5 . s5 Que 0e!+i'e 0o!
descuido e- a0o-i--a+ien'o de
4es'idos . si+i-a!es5
%>%')0@. 45 Pe!+i'i! 0o! descuido
e- a0o-i--a+ien'o de 4es'idos o
si+i-a!es5
%>%'=;'. adA5 A0o-i--ado a1ec'ado
0o! -a 0o-i--a5 E6EM( t*utasqa
pHac*a, !o0a a0o-i--ada5
%>%'@. s5 A0o-i--a+ien'o des'!o;o
en e- 4es'ido . si+i-a!es5 ZZ 45
A0o-i--a!se e- 4es'ido o si-
+i-a!es5
%>%'@'=;'. adA5 A0o-i--ado co-
+ido 0o! -as 0o-i--as5
%>%>$'. =5 75 THUTAPARUH5
%>%>$'">;. adA5 Re1un1uBado!
!e;ongado! g!uBido! o +u!+u-
!ado!5
%>%>$'">@. s5 Re1un1uBo !e;ongo5
SIN[N( '/u'u0a5 ZZ 45 Re1un1uBa!
!e;onga! g!uBi! /a,-a! en'!e
dien'es en seBa- de disgus'o5
SIN[N( !i+a0aSu.5
%>?0@"')'@. 45 $e&AreqP Sa-
cudi!-o de un -ado a o'!o ICa.-
--o+aK5
&## %!'6"'<
T!# %!. al!a+& Consonan'e oc-usi4a
a-4eo-a! so!da de- a-1a,e'o
runasimi o q*eswa I3/ec/uaK5 Se
0!onuncia tHa con -as cinco
4oca-es en 0osicin inicia-5
%!'"'. s5 De!!a+e dise+inacin de
g!anos a!enas . si+i-a!es5
%!'"')0;. adA5 . s5 Que /ace o
+anda de!!a+a! o dise+ina!
g!anos o si+i-a!es5 SIN[N( Mis-
Bic/i35
%!'"')0@. 45 Manda! de!!a+a! o
dise+ina! g!anos . o'!os si+i-a-
!es5 SIN[N( MisBic/i.5
%!'"'">;. adA5 )!anos o si+i-a!es
susce0'i,-es a de!!a+a+ien'o o
dise+inacin5
%!'"'">@. 45 De!!a+a!se o dise-
+ina!se -os g!anos o si+i-a!es5
%!'"'6'. adA5 )!anos o se+i--a
des'inados 0a!a -a sie+,!a5 E6EM(
tHa0ana sarata *u?uy, !e"ne e-
+a9; 0a!a -a sie+,!a5
%!'"'6'@'@. 45 Tene! ganas de
de!!a+a!5 ZZ !igdo& A+ena;a! -a
--u4ia con go'as sua4es5
%!'"'$'. s5 Agri& Resie+,!a nue4a
sie+,!a 3ue se /ace cuando no /a
,!o'ado -a se+i--a ec/ada o
cu2ndo /a. c-a!os en e- se+-
,!ado5 I65L5P5K ZZ alim& ABadidu!a
co+o ado!no de a-gunos condi-
+en'os . o'!os 0icadi--os a -a
so0a . o'!os 0o'aAes5 ZZ !am& De-
!!a+e a- ,o-eo de du-ces dine!o
1!u'as e'c5 des0u:s de -os ,au'i-
;os o en 0!ocesiones5
%!'"'$'@. 45 Agri& Rese+,!a! su,-
sana! con nue4a se+i--a en -as
0a!'es 4ac9as de -a an'e!io! sie+-
,!a5
%!'"';. adA5 . s5 De!!a+ado! di-
se+inado! de g!anos . si+i-a!es5
%!'"'<0">@. 45 De!!a+a!se a-guna
cosa 0o! e1ec'o de a-g"n agen'e
e@'e!no5 ZZ !am& 7o-4e!se 0o,!e
una 0e!sona !ica5
%!'"'<0@. 45 Co+en;a! a de!!a+a!
dise+ina! g!anos . si+i-a!es
0e!o en 1o!+a -en'a5
%!'"'<$'<0@. 45 De!!a+a! dise+ina!
4io-en'a . e@/aus'i4a+en'e
g!anos . si+i-a!es5
%!'"'=;'. adA5 Des0a!!a+ado
se+,!ado a- ,o-eo> a-guno de-
!!a+ado5
%!'"'@. 45 Agri& Des0a!!a+a! -a
se+i--a de '!igo o ce,ada a- ,o-
-eo en e- 'e!!eno de cu-'i4o5 SI-
N[N( /ac/Ji.5 E6EM( triguta tHa-
0ay, sie+,!a e- '!igo5 $e&AncP
aMa 0an0a. !aSMa.5 $e&AyaP
'a!0u.5 $e&.ajP 0an0a.5 ArgP
'a!0u.5
%!'"'@"')'">@. 45 De!!a+a!se
dise+ina!se 0oco a 0oco -os
g!anos u o'!as cosas +enudas5 ZZ
.lim& E+0e;a! a cae! -a --u4ia
0o! go'as !a-as5
%!'"'@">@. 45 De!!a+a! a-go cui-
dadosa+en'e so,!e o'!as co+o
-os ado!nos en -a deco!acin de
'o!'as 0o! eAe+0-o5
%!'"='@. 45 $e&AreqP DeAa! de --o4e!
ca-+a! -a --u4ia ICa.--o+aK5
%!'4'. adA5 Li3uido su+a+en'e
'u!,io5 E6EM( tHala unu, agua 'u!-
,ia> tHala aq*a, c/ic/a es0esa5
%!'4'@')0;. adA5 . s5 Que 0one su-
+a+en'e 'u!,io a-g"n -93uido5
%!'4'@')0@. 45 Pone! o 4o-4e!
su+a+en'e 'u!,io cua-3uie!
-93uido5
%!'4'@';. adA5 L93uido 3ue de /ec/o
se 0one 'u!,io o denso5
%!'4'@'@. 45 Pone! de /ec/o +u.
'u!,io un -93uido5
%!'44'. s5 'ist& MuAe! no'a,-e +a-
'!ona de -a a!is'oc!acia inSaica5
%!'6"'. s5 Posicin de cu,i'o do!sa-5
ZZ Descanso de es0a-das de -as
c!ia'u!as5
%!'6"')0;. adA5 . s5 Que /ace .ace!
de cu,i'o do!sa-5
%!'6"')0@. 45 Co-oca! a una 0e!-
sona de cu,i'o do!sa- con -as
e@'!e+idades -i,!es5
%!'6"'6'. s5 Luga! o cuna donde -as
c!ia'u!as .acen de es0a-das5
%!'6"';. s5 . adA5 Pe!sona 3ue .ace
en 0osicin cu,i'o do!sa-5 SIN[N(
anSa35
%!'6"'<'@'@. 45 Hace! 0!o-onga-
da+en'e de es0a-das5 ZZ !am& Re-
0an'iga!se 0o! ocio5
%!'6"'<0">@. 45 Ec/a!se de es0a-das
0a!a un ,!e4e !e0oso5 ZZ To+a!
un descanso o !e-aAa!se5
%!'6"'<. s5 Eot& FEer+eris conmutala
9ic*lG P-an'a a!,us'i4a de -a
1a+i-ia de -as ,e!,e!id2ceas5 Es
/u:s0ed de -a !o.a neg!a !a;n
0o! -a 3ue no es con4enien'e
0e!+i'i! su c!eci+ien'o ce!ca a
-os cu-'i4os de ce!ea-es5
Bed&Jol0& Se u'i-i;a
!0
T!'6"'< W044"' &#& &#' %!'$='6'">@
su co!'e;a en 1o!+a de coci-
+ien'o co+o 1e,!91ugo5 ArgP
EolP 'anSa!5
T!'6"'< W044"'. s5 9tno*ist& Se-
gunda MaSa de- no4eno se3Je
Qo--ana de- sec'o! Qo--asu.u5
Es'e ado!a'o!io e!a una 0ied!a
0e3ueBa !edonda 3ue es'a,a en e-
so-a! 3ue 0os'e!io!+en'e 1ue de
An'onio Pe!ei!a5 Dec9an 3ue e!a
de -os Pu!u!aMSas5
%!'6"'@. 45 Accin de es'a! !e-
cos'ado5 Hace! en 0osicin de
cu,i'o do!sa-5 SIN[N( /an'a!0a.
anSa.5
%!'6$'. s5 . adA5 Ca,e--os desg!e-
Bados . sin 0eina!se> ca,e--e!a
deso!denada !e4ue-'a en+a!a-
Bada5 SIN[N( 'JisSi5 ZZ adA5 Des-
g!eBada deso!denada I!e1e!en'e a
-a ca,e--e!a5K E6EM( tHanpa uma,
0e!sona con ca,e--e!a !e4ue-'a o
en+a!aBada5 ZZ V!,o- !a+oso
+u. 1!ondoso5 A0-9case 'a+,i:n
a -as !a9ces en+a!aBadas5
T!'6$' Q:@44><. s5 Astron& Co+e'a>
as'!o de cauda ca,e--e!a
-u+inosa . -a!ga5
%!'6$')'">;. adA5 D9cese de -a
ca,e--e!a 3ue se 4ue-4e desg!e-
Bada 0o! 1a-'a de cuidado5
%!'6$')'">@. 45 Desg!eBa!se
en+a!aBa!se -a ca,e--e!a5
%!'6$')'@. 45 Desg!eBa! en+a!aBa!
+o+en'2nea+en'e -a ca,e--e!a5
%!'6$'@ %!'6$'. adA5 De+asiado
desg!eBado en+a!aBado5 E6EM(
tHanpay tHanpa puris*ian0i, es'2s
andando con e- ca,e--o
de+asiado desg!eBado5
%!'6$'@')0@. 45 Pone! desg!eBada
en+a!aBada -a ca,e--e!a5 SIN[N(
'Jan0ac/a.5
%!'6$'@';. adA5 Todo 0e-o o -ana 3ue
se en+a!aBa o en!eda5 E6EM(
imanaqtinmi c*u0c*ay0iri
tHanpayaq, 0o!3ue 'u ca,e--o se
4ue-4e desg!eBado5
%!'6$'@'@. 45 Desg!eBa!se -a
ca,e--e!a o -a -ana5 SIN[N( 'Jis-
Si.a.5 ZZ En+a!aBa!se -as !a9ces .
-as !a+as de -os 2!,o-es5
%!'6%'. s5 Pan5 $e&ApuP AyaP 'an'a5
9cP 'an'a5 E6EM( tHanta wi0sa,
go-oso 0o! e- 0an5
%!'6%' "'5'@:;. s5 NEOL5 Panade!o
e-a,o!ado! de- 0an5 SIN[N(
'Jan'a!uMa3 'Jan'a+asa35 Jol0&
Dan;a 1o-S-!ica 3ue es una 0a-
!odia a- '!a,aAado! de 0anes en
-a 0!o4incia de Pauca!'a+,o
Qos3o Pe!"5
%!'6%' 5'44"0. s5 Eot& FArtocarpus
incisaG V!,o- de- 0an5 V!,o-
co!0u-en'o de -a 1a+i-ia de -as
+o!ceas de'a--a gigan'e /oAas
sie+0!e -o;anas 1!u'os g!andes .
o4oides 3ue +adu!os se 0onen
a+a!i--os . caen5 Sus nu+e!osas
se+i--as son !icas en /a!ina -as
3ue /e!4idas . 'os'adas
!ee+0-a;an a- 0an5 Es 0!o0io de
-a se-4a a-'a . ,aAa5
%!'6%' <>?';. s5 75 TJANTA RA-
MARUQ5
%!'6%' ?'=0. s5 NEOL5 Panade!9a -oca-
donde se e-a,o!a e- 0an5
%!'6%' ?'?'. s5 MuBeca de 0an
e-a,o!ado con ado!nos con1i'ados
3ue '!adiciona-+en'e en -a ciudad
de- Qos3o Pe!" se acos'u+,!a
4ende! en -a 1ies'a de Todos -os
San'os e- D de no4ie+,!e5
%!'6%')'@ 45 alim& Ag!ega! 0o!ciones
de 0an a un 0o'aAe5
%!'6%')0@. 45 Manda! e-a,o!a! 0anes5
SIN[N( 'Jan'a+asa.5
%!'6%'@. 45 Consu+i! 0an o cua-3uie!a
o'!a 4ianda seca5
%!'6%'@:;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue 'iene
o 4ende 0an5 ZZ Reci0ien'e 3ue
con'iene 0an5 ZZ Ag!egado o
aco+0aBado con 0an5 E6EM( 0ay
mi0*unata tHantayoqta mi0*usun,
co+a+os es'a 4ianda aco+0aBada
de 0an5
%!'7>. adA5 Anat& Na!i; 0-ana sin
0!o+inencia co+o -a de- ganado
4acuno -os ,a'!acios . a-gunos
0eces5 SIN[N( 'JasBu5
%!'7>=;'. adA5 75 TJASUSQA5
%!'7>@. 45 Ac/a'a! a0-as'a! o !e,aAa! -a
0!o+inencia5 SIN[N( 'JasBu.5
%!'7>@a.5 45 !am& 7o-4e!se de na!i;
ac/a'ada5 E6EM( senqay0in
tHa?uyas*an, 'u na!i; se es'2 a-
c/a'ando5
%!'$'. adA5 Mus'io e@'enuado de-
ca9do5
%!'$' %!'$'. adA5 Mu. d:,i- deca-
9do +us'io a0enado 1a-'o de
ene!g9as5 E6EM( ama tHapa tHapa
puriyc*u, no andes 'an +us'io5
%!'$;')0">;. adA5 . s5 Que es
so!0!endido en 1-ag!an'e de-i'o5
%!'$;')0">@. 45 Se! so!0!endido
en 1-ag!an'e de-i'o5
%!'$;'<;:. s5 Descu,!i+ien'o in
!raganti en a-g"n de-i'o5
%!'$;'<;:;. adA5 . s5 Que descu,!e
o so!0!ende a a-guien en 1-ag!an'e
de-i'o5
%!'$;'<;:@. 45 Descu,!i! o so!-
0!ende! a a-guien en 1-ag!an'e
de-i'o5 SIN[N( 'Ja0/3a.5
%!'$;'@. 45 So!0!ende! en 1-ag!an'e
de-i'o5 SIN[N( 'Ja0/3a!3o.
'Je3Ma.5
%!'$='. s5 Pico'a;o 3uedan -as a4es5
%!'$=')0">@. 45 DeAa!se 0ico'ea!
0o! -as a4es5 E6EM( ama wall-
pawan tHap*sac*i0uyc*u, no 'e
/agas 0ico'ea! con -a ga--ina5
%!'$=')0;. adA5 . s5 Que 0e!+i'e a
-as a4es 0a!a 3ue 0ico'een5
%!'$=')0@. 45 DeAa! o 0e!+i'i! 3ue
-as a4es 0ico'een5
%!'$='">;. adA5 . s5 A4e 3ue 'iene -a
cos'u+,!e de 0ico'ea!5 E6EM( sipiy
tHap*sa0uq wallpata, +a'a -a
ga--ina 3ue 'iene -a cos'u+,!e de
0ico'ea!5
%!'$='6'. s5 Pico de -as a4es5 SIN[N(
c//u!una5
%!'$='6'">@. 45 Da!se de 0ico'a;os
-as a4es5 E6EM( wallpa0unan
maqana0uspa tHap*sana0un0u,
%!'$=';
&#( &#)
%!';$0 %!';$0
-as ga--inas cuando 0e-ean se dan de
0ico'a;os5
%!'$=';. adA5 . s5 Que 0ico'ea5
%!'$='=;'. adA5 75 HANCHJUSQA5
%!'$='@. 45 Pico'ea! /e!i! a 0ico'a;os
-as a4es5 SIN[N( c//u!u. /anc/Ju.5
%!'$='@"')'@. 45 Pico'ea! 1!e-
cuen'e+en'e . 0o! di1e!en'es
si'ios5
%!'$%'6'. s5 75 CHHURUNA5
%!'$%'@. 45 75 CHHURUH5
%!';'. s5 ?!accin 0o!cin se0a!ada
de su conAun'o o g!u0o5 SIN[N(
!aSi5
%!';' %!';'. ad45 Se0a!ada+en'e
ais-ada+en'e5 E6EM( tHaqa tHaqa
llama0unan c*Heqeren, -as --a+as
de g!u0o en g!u0o se /an
se0a!ado5
%!';')0">;. adA5 . s5 Que 0ide .
o,'iene su 0a!'e co!!es0ondien'e
en de!ec/os5 ZZ adA5 !am& De-
sa1o!ado ais-ado se0a!ado5 ZZ
E@co+u-gado5
%!';')0">@. 45 Pedi! . o,'ene! su
0a!'e en de!ec/os5 ZZ Su1!i!
desa1o!o se0a!acin ais-a+ien'o
e@co+unin5
%!';')0;. adA5 . s5 Que /ace o 0e!-
+i'e se 0a!a! 1!acciona! di4idi!
ais-a!5
%!';')0@. 45 Hace! +anda! se0a!a!
1!acciona! des+e+,!a! o ais-a!5
E6EM( panay0ita tHaqac*iy
qosanmanta allin 0awsananpaq,
/a; se0a!a! a 'u /e!+ana de su
es0oso 0a!a 3ue 4i4a +e-
Ao!5
%!';'">;. adA5 . s5 Que se se0a!a se
a9s-a se a0a!'a5
%!';'">@. 45 Se0a!a! a-go de su
conAun'o 4io-en'a+en'e sin !e0a!o
a-guno5 ZZ Se0a!a!se ais-a!se
a0a!'a!se de- g!u0o 0o! decisin
0!o0ia5
%!';'6'. adA5 Se0a!a,-e ais-a,-e
1!acciona,-e di4isi,-e5
%!';'6')0;. adA5 . s5 Que causa .
+o'i4a -a se0a!acin di4isin o
ais-a+ien'o5 E6EM( warmi q*ari
tHaqanac*iq, e- 3ue /ace se0a!a! a
-os cn.uges5
%!';'6'">@. 45 Re0a!'i!se di4idi!se
en'!e dos o +2s -os ,ienes o
ense!es5 SIN[N( !aSinaSu.
Mes3Jec/aSu.5 ZZ NEOL5 Nuris&
Se0a!a!se de /ec/o o de de!ec/o
dos 0e!sonas de- 49ncu-o
+a'!i+onia-5 Di4o!cia!se5 E6EM(
warmi 0*arin tHaqana0uyman
*ay0un0u, -os es0osos acue!dan
di4o!cia!se5
%!';'6'44'. adA5 ?2ci- de se! se0a-
!ado ais-ado 1!accionado o di-
4idido5 E6EM( sarataqa tHaqana-
llan, e- +a9; es 12ci- de se0a!a!5
%!';'$'@. 45 To+a! -a 49a +2s co!'a
0a!a a-can;a! -a +e'a5 ZZ A-can;a!
a a-guien c!u;ando e- ca+ino5
%!';';. adA5 . s5 ?!accionado! se-
0a!ado! ais-ado! des+e+,!ado!5
%!';'<0">6'. s5 Luga! si'io donde se
se0a!an -as 0e!sonas5 ZZ
Luga! donde se ,i1u!can -os ca+inos
o -os !9os5 ZZ ,eog& Nudo de donde
se ,i1u!can -os !a+a-es o -as
co!di--e!as5
%!';'<0">6'">@. 45 Se0a!a!se en'!e
dos o +2s 0e!sonas 0oco a 0oco
. con di1e!en'es di!ecciones5
%!';'<0">@. 45 E+0e;a! a se0a!a!se
di4idi!se o ,i1u!ca!se5
%!';'<0@. 45 Se0a!a! un 0oco de un
conAun'o5 E6EM( c*Hu?uy0ita
tHaqariy wayqey0ipaq, se0a!a un
0oco de 'u c/uBo 0a!a 'u /e!+ano5
%!';'=;'. adA5 Se0a!ado ais-ado
!ese!4ado desa1o!ado5 E6EM( ay-
llumanta tHaqasqa runa, /o+,!e
se0a!ado de -a 1a+i-ia5
%!';'@. 45 Se0a!a! di4idi! 1!ag-
+en'a! ais-a! des+e+,!a!5
SIN[N( 0isi.ac/i. 0JaSi. !aSi.5
E6EM( unuta tHaqay qarpanan-
0upaq, se0a!a e- agua 0a!a 3ue
!ieguen5
%!';'@=0@. 45 A.uda! a se0a!a! di4idi!
!e0a!'i! o des+e+,!a!5
%!';44'. s5 Pa-+ada go-0e dado con -a
0a-+a de -a +ano5
%!';44')0;. adA5 . s5 Que /ace o
+anda 0a-+ea!5 ZZ NEOL5 Que in-
4i'a a a0-audi!5
%!';44')0@. 45 Hace! o +anda!
0a-+ea!5 ZZ NEOL5 Hace! o +anda!
a0-audi!5
%!';44'">;. adA5 . s5 Que a0-aude5 ZZ
A0-audido!5
%!';44'">@. 45 Pa-+e'ea!5 ZZ NEOL5
A0-audi!5
%!';44'6'. adA5 Susce0'i,-e de se!
0a-+eado5 ZZ NEOL5 Susce0'i,-e de
se! a0-audido5 ZZ O,Ae'o +esa
donde se a+asa e- 0an5
%!';44'6'">@. 45 Da!se 0a-+adas
+u'ua+en'e5 ZZ NEOL5 A0-audi!se
+u'ua+en'e5
%!';44'$0K">@. s5 Pa-+o'eo -ige!o .
4ano .a 0o! --a+a! -a a'encin o
0o! de+os'!a! enoAo o c-e!a5 ZZ 45
Pa-+e'ea! 4ana+en'e5
%!';44'$'@'@. 45 Pa-+ea! o da!-e
0a-+adas !e0e'idas 4eces a 0e!-
sonas o ani+a-es en seBa- de
ca!iBo . a0!ecio5
%!';44';. adA5 . s5 Que 0a-+ea5 ZZ
NEOL5 Que a0-aude5 ZZ Panade!o u
o,!e!o 3ue 'a,-ea -a +asa 0a!a e-
0an5
%!';44'@. 45 Pa-+ea!5 ZZ NEOL5 A0-audi!5
ZZ Ta,-ea! -a +asa de 0an5
%!';44'@"')'@. 45 Pa-+ea! a dis'in'as
0e!sonas . !e0e'idas 4eces en son
de sa-udo5
%!';$'@. 45 Hec/a! 'ie!!a enci+a de
a-go5 ZZ $e&AreqP Hec/a! 'ie!!a en
-a ca!a ICa.--o+aK5
%!';$0. s5 . adA5 Pe!sona 3ue 'iene -os
0ies +a- 1o!+ados5 ZZ Lool& )a--ina
u o'!a a4e 3ue 'iene -a cos'u+,!e
de es'a! sie+0!e esca!,ando -a
'ie!!a u o'!as cosas5
%!';$0 %!';$0. adA5 D9cese de -os 0asos
desigua-es . 'o!0es 3ue da una
0e!sona a- ca+ina! 0o!
+a-1o!+acin de -os 0ies o 0o!
%!';$0@
&&* &&1
%!'=7>=;'
de1ec'o de -os ;a0a'os5
%!';$0@. 45 Ca+ina! desigua-+en'e a
0asos ,!uscos . '!o0e;ando5
%!';='. s5 La4ado !e1e!en'e a -os
ca,e--os o 4es'idos5
%!';=')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
-a4a! -a ca,e--e!a5 ZZ Que /ace
-a4a! sus 0!endas de 4es'i!5
%!';=')0">@. 45 Hace!se -a4a! -a
ca,e--e!a5 ZZ Manda! -a4a! -os
4es'idos5
%!';=')0;. adA5 . s5 Que +anda o
/ace -a4a! -a !o0a5
%!';=')0@. 45 Manda! -a4a! -a
ca,e--e!a o -os 4es'idos5 E6EM(
tHaqsac*iy pHac*ay0ita, /a; -a4a!
'u !o0a5
%!';='">;. adA5 . s5 Que se -a4a su
ca,e--e!a o su 0!o0ia !o0a5
%!';='">@. 45 La4a!se uno +is+o -a
ca,e--e!a o sus 0!endas de 4es'i!5
%!';='6'. s5 La4ade!o -uga! u o,Ae'o
donde se -a4a -a !o0a5 ZZ NEOL5
6a,n o de'e!'e!gen'e usado 0a!a
e- -a4ado5 ZZ adA5 Ca,e--e!a o !o0as
sucias des'inadas a se! -a4adas5
%!';='6' ?'=0. s5 NEOL5 La4ande!9a
o casa des'inada 0a!a e- -a4ado de
!o0as5
%!';='$'">@. 45 P!es'a!se es0on-
'2nea+en'e a -a4a! -a !o0a aAena
0o! una !eco+0ensa con4enien'e5
%!';='$'@. 45 Re-a4a! 4o-4e! a -a4a!
!o0as +a- -a4adas5
%!';=';. adA5 . s5 La4ande!o -a-
4ande!a> 0e!sona 3ue 4i4e de-
-a4ado de !o0a5
%!';=';;'. s5 La4ado de -a ca,e--e!a
o de 0!endas de 4es'i!5
%!';='@. s5 Accin de -a4a! -a !o0a o
-a ca,e--e!a5 ZZ La4a! -a ca,e--e!a o
-a !o0a5
%!';='@=0@. 45 Co-a,o!a! a -a4a! -a
!o0a 'e-as -anas 'eAidos e'c5
%!';%'. s5 Ni4e-acin de- 'e!!eno 0o!
a0isona+ien'o a0e!+asa+ien'o o
a0-ana+ien'o5
%!';%')0;. adA5 . s5 Que +anda
a0-ana! ni4e-a! o a0isona! e-
'e!!eno5
%!';)')0@. 45 Hace! o +anda!
a0isona! ni4e-a! 0iso'ea! o a-
0-ana! e- 'e!!eno5
%!';%'">". adA5 ?2ci-+en'e a0-a-
na,-e a0isona,-e o ni4e-a,-e5
%!';%'">@. 45 A0-ana!se a0isona!se
ni4e-a!se 12ci-+en'e un 'e!!eno5
%!';%'6'. s5 NEOL5 Pisn !odi--o
a0-anado!a5 ZZ adA5 Te!!eno sus-
ce0'i,-e a se! ni4e-ado a0-anado
o a0isonado5
%!';%';. adA5 . s5 Que a0-ana ni4e-a
a0isona a0e!+asa o 0iso'ea un
'e!!eno5
%!';%'=;'. adA5 75 PJARPASQA5
%!';%'@. s5 A0-ana! a0isona! ni4e-a!
a0e!+a;a! un 'e!!eno5 SIN[N(
0Ja!0a.5
%!';%0@'@. s5 Jol0& Pisadas 1ue!'es o
;a0a'eo a- co+02s de -a +"sica
es0ecia-+en'e en e-
Ma.no5 ZZ 45 Qa0a'ea! ,ai-ando a-
!i'+o de -a +"sica es0ecia--
+en'e de- Ma.no5
%!';?0. s5 Cosa !e,uscada 3ue /a
sido e@a+inado . '!a1icado5 ZZ adA5
Re,uscado! ,uscn cu!ioso 3ue
'odo -o ,usca o !egis'!a5 I65L5P5K
%!';?0)0;. adA5 . s5 Que /ace !e-
,usca! o !e4o-4e! -as cosas5
%!';?0)0@. 45 Hace! !e,usca!
!e4o-4e! !e+o4e! o deso!dena! -as
cosas5
%!';?0">;. adA5 . s5 Que 'iene -a
+an9a de !e,usca! !e4o-4e! !e-
+o4e! o deso!dena! -as cosas5
%!';?0">@. 45 Re,usca! !e4o-4e! -as
cosas s-o 0o! cu!iosidad5 SIN[N(
SJusSiSu.5
%!';?06'">@. 45 Re,usca!se -os
,o-si--os u o'!as cosas +u'ua+en'e5
ZZ !igdo& De-a'a!se +u'ua+en'e -os
de1ec'os o 1a-'as ocu-'as5
%!';?0;. adA5 . s5 Que !e,usca
!e4ue-4e o !e+ue4e -as cosas
,uscando a-go5
%!';?0<0@. 45 75 TJAQWIH5
%!';?0=;'. adA5 75 RJUSRISQA5
%!';?0@. s5 In4es'igacin5 ZZ E@a+ina!
!egis'!a! !e4isa! con de'encin
a3ue--o 3ue se ,usca5 ZZ !igdo&
*usca! -a 4e!dad5 SIN[N( SJusSi.
3/a+i.a. '/aMi. 'Ja3Mi!i.5
%!';?0@=0@. 45 Co-a,o!a! en !e,usca!
!e4isa! o !egis'!a!5
%!'<'. s5 Po!cin de ca,e--os 0e-
-os o -ana a0e!+asados5 SIN[N(
3e-'e 'Ja!3e5 ZZ adA5 Es'"0ido ,o,o
igno!an'e5 ZZ EolP Dos cosas
ge+e-as . unidas5
%!'<'@'@. 45 A0e-o'ona!se en+a-
!aBa!se e- ca,e--o -a -ana u o'!as
cosas5 SIN[N( 'Ja!3e.a.5
%!'<;-. s5 Ca,e--e!a -ana o 0e-os
en+a!aBados o a0e!+a;ados5
SIN[N( 'Ja!a5
%!'<;-)'">@. 45 Hace!se 0eguAones
o 1o!+a!se 4ediAas en -a -ana de
-os ani+a-es o -a ca,e--e!a de -as
0e!sonas5
%!'<;-6'@. 45 Esca!+ena! a!!eg-a!
0eina! -os ca,e--os en+a!aBados o
a0eguAonados5
%!'<;-@'@. 45 Pone!se a0eguAonadas
cie!'as 0o!ciones de- ca,e--o -ana
e'c5 SIN[N( 'Ja!a.a.5
%!'=4'. adA5 O,Ae'o 0-ano5 ZZ O,Ae'o
'endido5 SIN[N( -as'Ja5
%!'=4')'@. 45 75 TJASLAH5
%!'=4')0@. 45 Manda! o /ace! a0-ana!
a-go5 ZZ Manda! o deAa! 'endida
a-guna cosa5
%!'=4'@. 45 A0-ana! a-go5 ZZ DeAa!
'endida a-guna cosa5 SIN[N( 'Jas-
-ac/a.5
%!'=4'@'@. 45 A0-ana!se o 3ueda!
'endida a-guna cosa susce0'i,-e de
se! a0-anada 0o! un agen'e 3ue no
sea e- /o+,!e5
%!'=7>. adA5 . s5 Ba'o5 E6EM( tHas?u
senqa, 0e!sona 3ue 'iene -a na!i;
ac/a'ada5 SIN[N( 'JaBu5
%!'=7>=;'. adA5 Ac/a'ado a0-anado
a0-as'ado5 SIN[N( 'JaBus3a5
%!'=7>@ &&2 && %!0"' '"044'
%!'=7>@. 45 75 TJAUH5
%!'=%'. adA5 C/a'o !e,aAado o a0-a-
nado5
%!'=%')'">;. adA5 Que en e- ac'o se
ac/a'a !e,aAa o a0-ana5
%!'=%')';. adA5 . s5 Pe!sona o cosa
3ue ac/a'a !e,aAa o a0-ana5
%!'=%')'@. 45 Ac/a'a! !e,aAa! o
a0-ana! una cosa5 SIN[N( 'Jas'a.5
E6EM( tHastac*ay mi0Hi allpata,
a0-ana -a 'ie!!a /"+eda5
%!'=%'">;. adA5 75 LASTJARUQ5
%!'=%';. adA5 . s5 Ac/a'ado! !e,a-
Aado! a0-anado!5 SIN[N( -as'Ja35
%!'=%'@. 45 Ac/a'a! !e,aAa! o a0-ana!5
SIN[N( 'Jas'ac/a.5
%!'=%'@'@. 45 E+0e;a! a 'o+a! 1igu!a
c/a'a un o,Ae'o 3ue se +ac/uca5
%!'=>@. 45 O!ea!se 0o! accin de- ai!e
o de- so- a-guna cosa /"+eda o
+oAada5
%!'%'. adA5 Dos cue!0os o dos e-
-e+en'os unidos 0o! una 0a!'e
co+"n5 E6EM( tHata ru0Hana, dos
dedos unidos en uno so-o> tHata
oqa, dos ocas unidas5 ZZ !am&
D9cese de -as +anos o de -os 0ies
3ue 'ienen seis dedos5 I65L5P5K ZZ
75 TAQE5
%!'%'@'@. 45 E+0e;a! a uni!se dos
e-e+en'os 0o! un 0un'o co+"n5
%!'?'. adA5 Ma!c/i'o5 SIN[N( 'JaMi5
%!'?0. adA5 75 CHJAWI5
%!'@'. s5 Agri& *a!,ec/o5 Ro'u!acin
de- 'e!!eno 4i!gen con 1ines
ag!9co-as5 E6EM( tHayasun allpata
papa tarpunapaq, !o'u!e+os
e- 'e!!eno 0a!a se+,!a! -a 0a0a5
%!'@'<>">@. 45 Sos'ene!se o con-
'ene!se so,!e -os 'a-ones5
%!'@'@. 45 Agri& Ro'u!a! o !o+0e! e-
'e!!eno 4i!gen o e!ia-es con 1ines
ag!9co-as5
%!'@">@. 45 Pisa! o a0-as'a! con -os
'a-ones5
%!'@;:. s5 75 TARILLPA5
%!-4;-. s5 75 QELTE5
%!-6;:. s5 Qig;ageo a- ca+ina! 0o!
1a-'a de e3ui-i,!io en una 0e!sona
inecu2ni+e o inconscien'e5
%!-6;: %!-6;:. adA5 D9cese de- 3ue
0o! 1a-'a de e3ui-i,!io ca+ina
;ig;ageando5 SIN[N( a.!u a.!u5
%!-6;:@. 45 Qig;agea! a- ca+ina! 0o!
1a-'a de e3ui-i,!io5
%!-6;:@"')'@. 45 Qig;agea! un 'an'o
a- ca+ina! a se+eAan;a de una
0e!sona inecu2ni+e5
%!-$;';. s5 75 HEPHQJAQ5
%!-;'<'. s5 . adA5 6o4enci'a +enuda
ag!aciada . co3ue'a5
%!-;-. s5 *u-'o o 1a!do +u. co+0ac'o
. ,ien a+a!!ado5 ZZ adA5 AAus'ado
a0!e'ado5 SIN[N( SJiSi5
%!-;-)0;. adA5 . s5 Que /ace o +anda
e+0a3ue'a! ,u-'os co+-
0ac'a+en'e . ,ien a'ados5
%!-;-)0@. 45 Manda! o /ace! e+-
0a3ue'a! -os ,u-'os co+0ac'a-
+en'e con a+a!!as5
%!-;-;. adA5 . s5 Que e+0a3ue'a
en1a!de-a co+0ac'a+en'e a-guna
cosa5
%!-;-@. 45 E+0a3ue'a! en1a!de-a!
co+0ac'a+en'e -os ,u-'os
a+a!!2ndo-os con cue!das5
%!-;-@'@. 45 Pone!se aAus'ados -os
4es'idos 0o! -a +uc/a go!du!a de
-as 0e!sonas o 0o! -a es'!ec/e; de
-os 0!o0ios 4es'idos5
%!-;5>;. adA5 . s5 D9cese de g!u0os
de se!es 4i4os 3ue 0u-u-an en un
-uga! 3ue au+en'an de n"+e!o .
se e@0anden5
%!-;5>@. 45 Pu-u-a! e@0andi!se en un
si'io g!u0os de se!es 4i4os5 E6EM(
ayc*a 0urun tHeqmun, -os gusanos
de -a ca!ne se desa!!o--an5
%!-;:. s5 *o-;n de 0e--eAo 0a!a
'!ans0o!'a! /a!inas g!asas e'c5
%!-;:)'@. 45 De0osi'a! o en4asa! en
,o-sones de cue!o /a!inas g!asas
e'c5
%!-;:;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue --e4a -os
,o-sones de cue!o con /a!inas
g!asas e'c5
%!-;:@. 45 L-ena! -os ,o-sones de
cue!o con /a!inas g!asas e'c5
%!-;<-. adA5 Enani;ado 0e3ueBo
en'eco5 SIN[N( 'e3/e5 E6EM( tHeqre
wa0a, ,ece!!o enani;ado5
%!-;%-. adA5 NiBo +ocoso5 SIN[N(
'Je3'e sen3a5
%!-;%- =-6;'. adA5 75 TJEQTE5
%!-;?'. s5 Descasca!a+ien'o
e@'!accin de -a en4o-'u!a de a-go5
ZZ Desco!'e;a+ien'o de -a cu'9cu-a
de- +a9; de -as /a,as e'c5 SIN[N(
/e0/3Ja5
%!-;?')0;. adA5 . s5 Que +anda
descasca!a! desco!'e;a! des/oAa!5
%!-;?')0@. 45 Manda! descasca!a!
desco!'e;a! des/oAa!5 E6EM(
tHeqwac*iy papa way0Huta, /a;
0e-a! o descasca!a! -a 0a0a san-
coc/ada5
%!-;?'">@. 45 75 HEPHQJARUH5
%!-;?'6'. s5 Ins'!u+en'o con 3ue se
descasca!a desco!'e;a o des4aina5
ZZ adA5 ?!u'os 'a--os dis0ues'os a
se! descasca!ados o
desco!'e;ados
%!-;?';. adA5 . s5 Descasca!ado!5
desco!'e;ado! des/oAado!5
%!-;?'=;'. adA5 Descasca!ado des-
co!'e;ado des/oAado5
%!-;?'@. 45 Descasca!a! desco!'e;a!
des/oAa!5 SIN[N( e0/!a. e3/a.
/e0/3Ja. 'Ja0/3a.5
%!-;?'@=0@. 45 Co-a,o!a! a des-
casca!a! desco!'e;a! des4aina!5
%!0"'. s5 Eot& ?-o! !gano de -as
0-an'as 1ane!ga+as5 SIN[N( a.na
0u.--u5 $e&AncP AyaP Ma.'a5 ArgP
'iSa5 EolP 'JiSa .u!a5 9cP sisa5
E6EM( sumaq tHi0a 1-o! /e!+osa>
tHi0a mis0Hi n:c'a! de -as 1-o!es>
tHi0a mu*u se+i--a de -as 1-o!es>
tHi0a pallaq !ecogedo! de 1-o!es
tHi0a pillu co!ona de 1-o!es
gui!na-da> tHi0a qHapay, 0e!1u+e
de -as 1-o!es> tHi0a qonpi, a-1o+,!a
de 1-o!es5
%!0"' '"044'. s5 ?-o!e!o ,"ca!o5 E6EM(
tHi0a a0illata ranti0amuni, /e
co+0!ado un 1-o!e!o5
%!0"' )!'6%'=;' &&" &&# %!0"' '"044'
%!0"' )!'6%'=;'. s5 Ra+i--e'e de
1-o!es5 SIN[N( 'JiSa SJin'o 'JiSa
+a.'Ju5
%!0"' "'6)'. s5 75 INRILLPATA5
%!0"' "!06%:. s5 75 TJIRA CHJANTASQA5
%!0"' 5'@%!>. s5 75 TJIRA CHJANTAS-
QA5
%!0"' $'44'@. s5 tej& Di,uAo con /i-os
+u-'ico-o!es en -os 'eAidos5 ZZ
RecoAo de 1-o!es5 ZZ 45 Recoge!
1-o!es5
%!0"' ;'%>. s5 NEOL5 Tienda o 0ues'o
de e@0endio de 1-o!es5 ?-o!e!9a5
%!0"' %!'"'@. 45 De!!a+a! 0:'a-os de
1-o!es5 E6EM( Taytac*aman tHi0ata
tHa0ay, a- SeBo! de!!2+a-e -os
0:'a-os de -as 1-o!es5
%!0"' 'JiSa5 adA5 ?-o!ido cu,ie!'o de
1-o!es5 E6EM( tHi0a tHi0a patata
ris*ani, a- and:n se+,!ado de
1-o!es es'o. .endo5
%!0"')'">;. adA5 . s5 D9cese de -a
0-an'a 3ue se ca!ga de 1-o!es5
?-o!91e!o5 I65L5P5K ZZ Que se ado!na
a s9 +is+o o a o'!a 0e!sona con
1-o!es5
%!0"')'">@. 45 Enga-ana!se o
ado!na!se con 1-o!es5 ZZ Cu,!i!se
de 1-o!es -os Aa!dines . 0!ados5
SIN[N( inSi--+ana.5
%!0"')';. adA5 . s5 Que ado!na o
cu,!e con 1-o!es5
%!0"')'@. 45 Ado!na! enga-ana! con
1-o!es5 ZZ !igdo& y !am& Ado!na! a
-os ani+a-es con /i-
-os o -anas +u-'ico-o!es5
%!0"')0;. adA5 . s5 Que 0!ocu!a e-
1-o!eci+ien'o de -as 0-an'as5
%!0"')0@. 45 P!ocu!a! e- 1-o!eci+ien'o
de -as 0-an'as5
%!0"'44'7'. adA5 75 TJIRAH TJIRAH5
%!0"'440)0@. 45 Ado!na! o cu,!i! con
1-o!es o 0-u+as de co-o!es a-guna
cosa5
%!0"'440">@. 45 Ado!na!se o a'a4ia!se
con 1-o!es 0-u+as o -anas de
co-o!es5
%!0"'44:. s5 ?-o! a!'i1icia-5
%!0"'6'@. 45 Qui'a! o a!!anca! -as
1-o!es a -as 0-an'as5
%!0"'6'@'@. 45 Eot& Es'a! a0un'o de
1-o!ece! una 0-an'a5 ZZ L-ena!se de
0i+0o--os una 0-an'a5
%!0"'$'%'. s5 6a!d9n o -uga! donde se
cu-'i4an 1-o!es5 SIN[N( inSi-0a'a5
%!0"';. s5 P-an'a 1ane!ga+a5 ZZ adA5
?-o!ecien'e 3ue 1-o!ece5
%!0"'<0)0@. 45 Eot& Co+en;a! a /ace!
1-o!ece! -as 0-an'as . Aa!dines5 ZZ
!igdo& Hace! 0!og!esa! o
0!os0e!a! a-guna ac'i4idad un
0o,-ado una ins'i'ucin o -a 1a-
+i-ia5
%!0"'<0@. 45 Eot& Co+en;a! a 1-o!ece!
-as 0-an'as de un Aa!d9n o 0!ado5 ZZ
!igdo& Co+en;a! a 0!os0e!a! una
ac'i4idad una ins'i'ucin o una
1a+i-ia5
%!0"'<;:@. 45 Eot& ?-o!ece! a-guna
0-an'a +u. 0!eco;+en'e5
%!0"'='$'. adA5 Cu,ie!'o de 1-o!es>
a,undan'e de 1-o!es5
%!0"'@. s5 Eot& ?-o!eci+ien'o 1-o-
!acin5 ZZ 45 ?-o!ece! ec/a! 1-o!es
-as 0-an'as5 ZZ !igdo& P!og!esa! o
0!os0e!a! econ+ica+en'e5
%!0"'@ %!0"'@. adA5 Mu. 1-o!ido5 SIN[N(
'JiSa--aBa5
%!0"'@ %>">@. 45 75 TJIRANAHAH5
%!0"'@'@. 45 !igdo& Mani1es'a!se co+o
una 1-o!5 ZZ Se+eAa!se a una 1-o! 0o!
-a Au4en'ud o -o;an9a5
%!0"'@">@. 45 Eot& Ec/a! una 0-an'a
a,undan'es 1-o!es5
%!0"44'. 45 75 ALQAH5
%!0"<'. s5 Re4:s !e4e!so de a-guna
cosa -a+inada o de 'eAidos .
4es'idos5
%!0"<' %!0"<'. adA5 Que se /a--an
4o-'eadas o 0ues'as a- !e4:s5
%!0"<')0;. adA5 . s5 Que /ace o +anda
0one! de !e4:s a-guna cosa5 ZZ Que
/ace 4o-'ea! a-g"n 4es'ido en su
con1eccin5
%!0"<')0@. 45 Manda! 0one! de !e4:s
a-guna cosa5 ZZ 7o-'ea! a-guna
0!enda de 4es'i! en su con1eccin
o si+0-e+en'e de 'e-as o 'eAidos
%!0"<'">;. adA5 Susce0'i,-e de
4o-'ea!se o 0one!se de !e4:s5
%!0"<'">@. 45 7o-'ea!se 0one!se de
!e4:s a-guna cosa5
%!0"<'6$'. adA5 7o-'eado a- !e4:s5
SIN[N( 0Ja3c/a u.an0a5 E6EM(
tHi0ranpa puriq, 3ue ca+ina a-
!e4:s5
%!0"<'6$'">;. adA5 . s5 75 HAWA-
NARUQ5
%!0"<'6$'65'6%'. ad45 A- !e4:s a -o
4o-'eado5
%!0"<'6$'@. 45 75 WASANPAH5
%!0;<';. adA5 . s5 Que 4o-'ea 3ue 0one
de !e4:s a-guna cosa so,!e 'odo
4es'idos5
%!0"<'<0@. 45 75 RUTIRICHIH5
%!0"<'@. 45 7o-'ea! da! 4ue-'a a-guna
cosa !e0e'idas 4eces> 0one!-a de
!e4:s5 SIN[N( Masan0a.5 ZZ Agri&
7o-'ea! -os 'e!!ones con ta0lla o
c*a0ita0lla& ZZ 7o-'ea! -os 0!oduc'os
0a!a 3ue se3uen +eAo! a- so-5
%!0"<'@"')'@. 45 7o-'ea! o 0one! de
!e4:s a-guna cosa !e0e'idas 4eces>
!e4o-'ea!5
%!0"<'@=0@. 45 A.uda! a 4o-'ea! o 0one!
de !e4:s a-guna cosa5
%!0"=>. s5 Sesgo -adeo inc-inacin5 ZZ
adA5 Sesgado -adeado de +edio
-ado inc-inado5
%!0"=>)0;. adA5 . s5 Que sesga -adea
inc-ina5
%!0"=>)0@. 45 Pone! sesgado -adeado
inc-inado5
%!0"=>6$'. ad45 Pues'o sesgado
-adeado inc-inado5
%!0"=>6$'5'6%'. ad45 Co-ocado o
0ues'o sesgado -adeado e in-
c-inado5
%!0"=>;. adA5 . s5 Que se sesga se
-adea o se inc-ina5
%!0"=>@. s5 Lool& F$iaya cayana
CinneoK Cuc-i--o5 O!den cucu-
-i1o!+es 1a+i-ia cuc-idae5 A4e de
co-a +u. -a!ga . de co-o!
%!0"=>@"')'@
&&&
&&'
%!06$>)0;
cas'aBo /a,i'an'e de -a se-4a5 ZZ 45
Ladea! inc-ina! sesga! 'o!ce! -a
di!eccin5
%!0"=>@"')'@. 45 Ladea!se in-
c-ina!se 'o!ce!se -a di!eccin
/acia di1e!en'es -ados . !ei'e-
!ada+en'e5
%!0"=>@"')0@. 45 75 CHINRUHRA-
CHIH5
%!0"%0. adA5 Quis3ui--oso es0an'adi;o
ne!4ioso5
%!0"%0@"')'@. 45 Pone!se con +uc/a
1!ecuencia 0e!sonas o ani+a-es
es0an'adi;os o ne!4iosos5
%!0"?'@. 45 75 PJIRWAH5
%!040. adA5 E@'!e+ada+en'e e+-
,!iagado5 E6EM( tHilitan wayqey
mac*arusqa, +i /e!+ano se /a-
,9a e+,o!!ac/ado en e@'!e+o5
%!040 "'@. s5 E+,!iague; aguda o
e@'!e+ada5
%!040)0@. 45 Hace! e+,!iaga! a o'!a
0e!sona en e@'!e+o /as'a
a-co/o-i;a!-o5 SIN[N( 'Ji.uc/i.5
%!040@'@. 45 L-ega! a -a e+,!iague;
e@'!e+a /as'a 0e!de! -a !a;n5
%!04$'@. 45 Pe-a! descasca!a!5
%!044'. adA5 A!isco /u!aBo ce!!i-5
E6EM( tHilla llamay0ita ma?away,
0!:s'a+e 'u --a+a a!isca5
%!044'@ %!044'. adA5 E@'!e+ada+en'e
a!isco /u!aBo o ce!!i-5
%!044'@')0;. adA5 . s5 Que a un
ani+a- de +anso -o 4ue-4e /u-
!aBo a!isco o ce!!i-5
%!044'@')0@. 45 Con4e!'i! en a!isco
/u!aBo o ce!!i- a un ani+a-
+anso5 SIN[N( sa-3a.ac/i.5
%!044'@';. adA5 D9cese de -os ani+a-es
3ue de +ansos se 4ue-4en
a!iscos /u!aBos o ce!!i-es5
SIN[N( sa-3a.a35
%!044'@'@. 45 7o-4e!se a!isco /u!aBo o
ce!!i- un ani+a- 3ue e!a +anso5
%!044>. adA5 $e&AreqP Que se a,u!!e
de+asiado ICa.--o+aK5
%!06'<'. s5 C2n'a!o !edondo .
ac/a'ado5
%!060. s5 Lool& Cac/o!!o de ani+a-es
c2nidos5 E6EM( algo tHini,
cac/o!!o de 0e!!o5 ZZ adA5 *a!!i-
gudo> sa'is1ec/o o /inc/ado de
,a!!iga5
%!060@';. adA5 . s5 Que se 0one ,a-
!!igudo o /inc/ado 0o! e@ceso de
co+ida5 ZZ Pe!!i'os 3ue no
desa!!o--an5
%!060@'@. 45 Pone!se ,a!!igudo o 'ene!
4ien'!e /inc/ado5
%!06"'. s5 *!indis !i'ua- a -os dioses
'u'e-a!es o +anes5 Consis'e en
as0e!Aa! con una ,e,ida a -os
o,Ae'os o ani+a-es ad3ui!idos a
-as nue4as cons'!ucciones a -a
sie+,!a e'c5 a ca!go de 0ad!inos
o +ad!inas no+,!ados 0a!a e-
e1ec'o5
%!06"')0. s5 Ce!e+onia donde se
!inde /o+enaAe a -os apus, a -a
$ac*amama, en ag!adeci+ien'o
0o! -a 0!oduccin de- ganado5
%!06"')0;. adA5 . s5 Que +anda
as0e!Aa!> 3ue +anda !ea-i;a! e-
,!indis !i'ua-5
%!06"';. adA5 . s5 Que as0e!Aa> 3ue
/ace e- ,!indis !i'ua- '!adiciona-5
%!06"'@. s5 Ac'o de !ea-i;a! e- ,!indis
!i'ua-5 ZZ Rea-i;a! e- ,!indis !i'ua-
as0e!Aando -as ,e,idas con -os
dedos de -a +ano5 ZZ I+0u-sa! -as
,o-i'as de c!is'a- +edian'e un
0a0i!o'a;o en e- Auego de -os
niBos5
%!06"0. s5 Unin 49ncu-o en-ace
'!a,a;n ne@o5 ZZ adA5 Unidos
en-a;ados5
%!06"0 %!06"0. adA5 Muc/os se!es
unidos en-a;ados de dos en dos5
%!06"0)'">;. adA5 . s5 Que decide
+an'ene!se unido a su 0a!
co+0aBe!o o consocio5
%!06"0)'">@. 45 Man'ene!se unido a
su consocio 0a! o co+0aBe!o5
%!06"0)';. adA5 . s5 T!a,a- ne@o 3ue
si!4e o sos'iene co+o '!a,a;n5
Es-a,onados5 I65L5P5K ZZ Que une
dos cosas en-a;adas a una 'e!ce!a5
%!06"0)'@. 45 Uni! dos cosas en-
-a;adas a una 'e!ce!a5 E6EM( tHin-
0ic*ay is0ay wasq*ata, une esas
dos sogas5
%!06"0)0;. s5 Que +anda o /ace uni!
en-a;a! '!a,a! dos cosas o +2s en
uno so-o5
%!06"0)0@. 45 Manda! o /ace! uni!
en-a;a! '!a,a! dos cosas unidas a
o'!a 'e!ce!a5
%!06"0">; adA5 Que se une se en-
-a;a!e '!a,a a o'!o5 ZZ !igdo&
Ani+a- 3ue se a0a!ea se@ua--
+en'e5 E6EM( tHin0i0uq alqo, 0e-
!!o 3ue se a0a!ea5
%!06"0">@. 45 Uni!se '!a,a!se en-
-a;a!se a o'!o5
%!06"06'. s5 Ne@o 49ncu-o 0un'o de
unin5 I65L5P5K ZZ O,Ae'o 3ue se
e+0-ea en -a unin en-ace
e+0a-+e o '!a,a;n5
%!06"06'">@. 45 Uni!se en-a;a!se
0o! decisin de a+,as 0a!'es5
%!06"0$'@. 45 7o-4e! a uni! en-a;a!
'!a,a! 0a!a !e1o!;a! -as cosas .a
unidas5 E6EM( wasq*a0unata
allinta tHin0ipay, !e1ue!;a ,ien
-os a+a!!es de -a soga5
%!06"0;. adA5 . s5 En-a;ado! '!a,ado!
3ue une o ane@a cua-3uie! cosa5
%!06"0=;' adA5 Unidos en-a;ados
'!a,ados e+0a-+ados5
%!06"0@=0@. 45 A.uda! o co-a,o!a! en
uni! en-a;a! e+0a-+a! '!a,a!
conec'a! dos o +2s cosas5
%!06$>. s5 alim& Puc/e!o 4ianda
'!adiciona- '90ica co+0ues'a de
ca!ne 0a0as c/uBo 4e!du!as .
1!u'as e'c5 'odas sancoc/adas en
una so-a o--a> se consu+e en -a
:0oca de Ca!na4a-es en -a !egin
de- Qos3o Pe!"5 ZZ adA5 He!4ido5
ZZ Sancoc/ado5 E6EM( ayc*a
tHinpu, ca!ne sancoc/ada> unu
tHinpu, agua /e!4ida5
%!06$>)0;. adA5 . s5 Que /ace /e!-
%!06$>)0@ &&( &&) %!0$"0
4i! e- agua o sancoc/a! -os a-i-
+en'os5 ZZ Agen'e 3ue causa e-
/e!4o! co+o e- 1uego e- 1-uido
e-:c'!ico e'c5
%!06$>)0@. 45 Hace! /e!4i! e- agua o
sancoc/a! a-g"n 1!u'o o ca!ne5
SIN[N( s/a--c/ac/i.5 E6EM( *atun
man0api unuta tHinpuc*iy, /a;
/e!4i! agua en -a o--a g!ande5
%!06$>6'@'@. 45 Es'a! 0!on'o a /e!4i!
a-g"n -i3uido en coccin5
%!06$>;. adA5 Hi!4ien'e -93uido 3ue
/ie!4e5
T!06$>; $>"@>. s5 9tno*ist& FBa-
nantial que *ierveG Oc'a4a MaSa
de- 0!i+e! se3Je Qo--ana de-
sec'o! An'isu.u 3ue es'a,a a
ca!go de- a.--u SuSsu PanaSa5
Es'e ado!a'o!io e!a una 1uen'e 4
3ue es'a,a ce!ca de Ta+,o+a-
c/a. FTanpu Bac*HayG ac'ua-
si'io de PuSa PuSa!a5
%!06$>; $>"@>. s5 Manan'ia- de
aguas 'e!+a-es de donde gene-
!a-+en'e sa-e e- agua en e,u-
--icin5
%!06$>; =:6;:. adA5 FDe cora"#n
*irvienteG !igdo& I!acundo !e-
negn de +a- genio5 E6EM( tHin-
puq sonqoman tu0upusqan0i, 'e
/a,9as 4ue-'o +u. !enegn5
%!06$><'@. 45 He!4en'a! +e'e! en
agua /i!4ien'e5 ZZ Cesa! e- /e!4o!5
I65L5P5K
%!06$><;:@. 45 He!4i! !20ida+en'e
sin +2s di-acin5
%!06$>=;'. adA5 Sancoc/ado /e!-
4ido5
%!06$>@. s5 He!4o! e,u--icin5 ZZ 45
He!4i!5 SIN[N( c//a--c/a.5
%!06<0. adA5 Pe!sona o ani+a- de
es'a'u!a ,aAa . !ec/onc/o5 SI-
N[N( u+u'u5 E6EM( tHinri
warmita waqyamuy, --a+a a -a
+uAe! !ec/onc/a5
%!06<0 ?0"='. adA5 *a!!ign 0an;n5
%!06%0. s5 Lool& F$edies andeanus&
/altamonteG Sa-'a+on'es5 O!den
o!'/o0'e!a 1a+i-ia ac!ididae5
A'aca . de0!eda -os cu-'i4os
'ie!nos de +a9;5 SIN[N( '/in'i5
%!0$'. adA5 P!endido cosa ad/e!ida
0o! +edio de 0!endedo!es o
a-1i-e!es5 SIN[N( c/Ji0a5
%!0$')0;. adA5 . s5 Que /ace 0!ende!
o ad/e!i! a-go +edian'e a-1i-e!es
o 0!endedo!es5
%!0$')0@. 45 Hace! 0!ende! ad/e!i!
a-go +edian'e a-1i-e!es o
0!endedo!es5
%!0$'">;. s5 Que se 0!ende o 1iAa
a-go a s9 +is+o con a-1i-e!es o
0!endedo!es5
%!0$'">@. 45 P!ende!se o 1iAa!se a-go
as9 +is+o con a-1i-e!es o
0!endedo!es5 E6EM( tHipa0uy a-
llinta lli0llay0ita, 0!ende o 1iAa
,ien 'u +an'a o lli0lla&
%!0$'6'. s5 P!endedo! i+0e!di,-e
a-1i-e! 3ue si!4e 0a!a 1iAa! una
0!enda a- 4es'ido de -as 0e!sonas5
SIN[N( 'u0u5 E6EM( qolqe tHi-
pana, 0!endedo! de 0-a'a5
%!0$'$'@'@. 45 Ag!ega! +2s 0!en-
dedo!es 0a!a 1iAa! +eAo! a-guna
0!enda5 ZZ ABadi! +2s ado!nos
1iAados con a-1i-e!es o 0!ende-
do!es5
%!0$';. adA5 . s5 Que 0!ende o 1iAa
a-go con a-1i-e!es o 0!endedo!es5
%!0$'<'@. 45 Des0!ende! desa,!oc/a!
-o 3ue es'a,a 0!endido o suAe'ado
con 0!endedo! a-1i-e! u o'!o
o,Ae'o 0a!ecido5 E6EM( qoya,
lli0llay0ita tHiparay, seBo!a
des0!ende 'u +an'i--a5
%!0$'<$'<0@. 45 P!ende!o 1iAa! a-go
con a-1i-e!es en 1o!+a 4io-en'a .
de cua-3uie! +odo5
%!0$'@. s5 P!endi+ien'o a,!oc/adu!a
o 1iAacin de a-go con a-1i-e!es o
si+i-a!es5 ZZ 45 P!ende! 1iAa! o
a,!oc/a! a-go 0o! +edio de
a-1i-e!es o si+i-a!es5
%!0$'@">">@. 45 P!ende!se o 1iAa!se
a-g"n ado!no o 0!enda a s9
+is+o5 E6EM( tHipay0u0uy
p*ulluy0ita, 0!:nde'e 'u +an'i--a5
%!0$'@">6'">@. 45 P!ende!se o
1iAa!se +u'ua+en'e con de1e-
!encia a-g"n ado!no o dis'incin5
%!0$'@">@. 45 P!ende! o 1iAa! a-guna
0!enda o ado!no a o'!a 0e!sona
con su+o cuidado5
%!0$'@=0@. 45 Co-a,o!a! a 0!ende! o
1iAa! a-guna cosa a o'!a 0e!sona
con a-1i-e!es o si+i-a-
!es5
%!0$0. s5 Pe--i;co 0e--i;cn5
%!0$0 %!0$0. adA5 Su+a+en'e 0e-
--i;cado> con a,undan'es /e!idas
0o! -os 0e--i;cos !eci,idos5
SIN[N( 0Ji'i 0Ji'i5
%!0$0)0;. adA5 . s5 Que /ace 0e!+i'e
o +anda 0e--i;ca!5
%!0$0)0@. 45 Hace! 0e!+i'i! o
+anda! 0e--i;ca!5
%!0$0">; adA5 . =. Que 'iene e- /2,i'o
o +an9a de 0e--i;ca!5
%!0$0">@. 45 Pe--i;ca!se da!se 0e-
--i;cones a s9 +is+o5
%!0$06'">@. 45 Pe--i;ca!se +u'ua-
+en'e5 SIN[N( /as0JinaSu.5
%!0$06'@'@. 45 75 HASPJINAHAH5
%!0$0$'@'@. 45 Pe--i;ca! a +enudo a
una 0e!sona o un o,Ae'o5 E6EM(
ama tHipipayawayc*u, no +e
0e--i;3ues a +enudo5
%!0$0;. adA5 . s5 Pe--i;cado!> 3ue da
0e--i;cos5
%!0$0<;:@. 45 Pe--i;ca! en 1o!+a
4io-en'a . con 1u!ia5
%!0$0=;'. adA5 Pe--i;cado5 ZZ $at&
Pa!'e /e!ida 0o! e- 0e--i;co5
%!0$0@. 45 Pe--i;ca! da! 0e--i;cones5
SIN[N( e0/!a. e3/a. /as0Ji.5
%!0$>; %!0$>; "'@. ad45 Es'a! su-
+a+en'e so,!esa-'ado ne!4ioso
o asus'adi;o5
%!0$>@. s5 Jisiol& Pa-0i'acin -a'ido
de- co!a;n5 ZZ 45 Pa-0i'a! o -a'i!
e- co!a;n5 E6EM( sonqoy0i
sinc*ita tHipuc*an, 'u co!a;n
es'2 -a'iendo de+asiado5
%!0$"0. s5 Pe3ueBo 0!endedo! de
%!0$"0@
&'* &'1
%!0%>)'@
1o!+a es0ecia-5 I65L5P5K
%!0$"0@. 45 A1ian;a! suAe'a! con
'Ji0/Si5 I65L5P5K
%!0$=0. s5 Des+enu;a+ien'o con -as
uBas de -as ca!nes cocidas o
si+i-a!es 0a!a 0!e0a!a! cie!'as
4iandas5
%!0$=0)0;. adA5 . s5 Que +anda
des+enu;a! con -as unas -a ca!ne
cocida o si+i-a!es5
%!0$=0)0@. 45 Hace! 0e!+i'i! o
+anda! des+enu;a! con -as uBas
-a ca!ne cocida o si+i-a!es5
%!0$=0;. adA5 . s5 Que des+enu;a
con -as uBas -a ca!ne cocida o
si+i-a!es5
%!0$=0=;'. adA5 Des+enu;ado5 E6EM(
tHip*sisqa ayc*ata c*uray
man0aman, 0on a -a o--a -a ca!ne
des+enu;ada5
%!0$=0@. 45 Des+enu;a! con -as uBas
-a ca!ne cocida o si+i-a!es 0a!a
0!e0a!a! a-gunos a-i+en'os 0a!a
da! de co+e! a cie!'as a4es 0o!
eAe+0-o5
%!0<. onomat& 7o; ono+a'o0:.ica 3ue
i+i'a a- sonido de- 0edo5
%!0<'. s5 E@'!accin 4io-en'a . de
cuaAo de 0-an'as +eno!es5
%!0<')0;. adA5 . s5 Que /ace e@'!ae!
-a !a9; de 0-an'as +eno!es5
%!0<')0@. 45 Hace! e@'!ae! desde -a
!a9; -as 0-an'as +eno!es5
%!0<'">;. adA5 Susce0'i,-e de se! a-
!!ancado con 1aci-idad desde -a
!a9;5
%!0<'">@. 45 A!!anca!se con 1aci-idad
desde -as !a9ces -as 0-an'as
+eno!es5
%!0<'6'">@. 45 75 LLUPHINARUH5
%!0<';. adA5 . s5 Que a!!anca desde -a
!a9; 0-an'as +eno!es5
%!0<'<;:@. 45 E@'!ae! o a!!anca!
4io-en'a+en'e desde -a !a9; -as
0-an'as +eno!es5
%!0<'=;'. adA5 E@'!a9do a!!ancado de
!a9; a-gunas 0-an'as +eno!es5
E6EM( tHirasqa qorata c*Ha0ic*iy,
/a; seca! -as !a9ces e@'!a9das5
%!0<'@. 45 E@'!ae! o a!!anca! de !a9;
0-an'as +eno!es5 SIN[N( sa3Ja.
3/ac/u.5
%!0<'@=0@. 45 A.uda! a e@'!ae! desde -a
!a9; 0-an'as +eno!es5
%!0<0. s5 Re+iendo ;u!cido5
%!0<0;. adA5 . s5 Re+endado! ;u!-
cido! 0e!sona 3ue !e+ienda o
;u!ce5
%!0<0<0<0@. 45 Jisiol& Pee! con +uc/a
1!ecuencia5
%!0<0@. 45 Re+enda! ;u!ci!5 SIN[N(
si!a.5
%!0<$:. s5 75 CHJURTA5
%!0='. s5 Pe3ueBa 0o!cin de -ana 3ue
se a!!anca de su si'io5
%!0=' ;'<'. adA5 !am& D9cese de -a
+uAe! de ca,e--os !a-os . des-
g!eBados5
%!0=')0;. adA5 . s5 Que /ace esca!-
+ena! o ca!da! -a -ana5
%!0=')0@. 45 Hace! esca!+ena! o
ca!da! -a -ana a-i;ando 0a!a e-
/i-ado5 E6EM( tHisac*iy millmata
pus*0anapaq, /a; esca!+ena! -a
-ana 0a!a /i-a!5
%!0='">;. adA5 Lana +u. 12ci- de
esca!+ena! o ca!da!5
%!0='">@. 45 Des0!ende!se 0e3ueBas
0o!ciones de -ana de- cue!o o de-
cue!0o 4i4o de a-g"n ani+a-
-anudo5
%!0='6'. s5 Ins'!u+en'o 0a!a esca!-
+ena! o ca!da! -a -ana5 ZZ adA5
Lana a0'a o des'inada a se! es-
ca!+enada o ca!dada5
%!0='7'. s5 Ins'!u+en'o a +odo de
0in;a 0a!a e@'!ae! -a !a9; de 0-an-
'as +eno!es5 EolP 'isana5
%!0='$'">@. 45 Esca!+ena! -a -ana
3ue 0e!'enece a o'!o s-o 0o! a--
guna !eco+0ensa5
%!0=';. adA5 . s5 Esca!+enado!> 3ue
a-isa -a -ana 0!e0a!2ndo-a 0a!a e-
/i-ado5
%!0='<0">@. 45 E+0e;a! a des-
0!ende!se 0o!ciones de -ana de-
cue!0o de -os ani+a-es -anudos .
de -os 'eAidos5
%!0='<$'<0@. 45 Esca!+ena! o ca!da!
-a -ana 4io-en'a+en'e . de
cua-3uie! +oda5
%!0='=;'. adA5 Esca!+enado ca!dado5
E6EM( tHisasqa millma, -ana
ca!dada5
%!0='@5 45 Esca!+ena! ca!da! -a -ana5
E6EM( tHisay 0ay millmata,
esca!+ena es'a -ana5
%!0='@=0@. 45 A.uda! a esca!+ena! o
ca!da! -a -ana5
%!0="0. adA5 C/ascoso desg!eBado de
ca,e--os5 SIN[N( 'Jan0a5 E6EM(
tHis0i warmita pusapuy, --:4a'e-a
a -a +uAe! c/ascosa5
%!0="%@')0;. adA5 . s5 Agen'e 3ue
4ue-4e en+a!aBada o desg!eBada
-a ca,e--e!a5
%!0=4;@')0@. .5 7o-4e! /ace! des-
g!eBada o en+a!aBada -a ca,e-
--e!a5 SIN[N( 'an0a.ac/i.5
%!0="0@';. adA5 . s5 Ca,e--e!a 3ue se
'o!na desg!eBada o en+a!aBada5
%!0="0@'@. 45 Hace! 4o-4e!se des-
g!eBada o en+a!aBada -a ca,e-
--e!a5 SIN[N( 'Jan0a.a.5
%!0=40. adA5 D9cese de- ani+a- 0e-
3ueBo o 1-aco 0o! enani;a+ien-
'o5 E6EM( tHisli llamata sipipusun,
+a'a!e+os a -a --a+i'a 1-aca5
%!0=%0. adA5 De-gado c/a'o
enani;ado5 ZZ 75 PHUSTI5
%!0%' <>6'. s5 Sia+eses5
%!0%0=%'@. s5 E+0e;a! a !e4en'a! una
,o-sa con'eniendo a-go ge-
-a'inoso5
T!0%>. s5 No+,!e a0e-a'i4o inSaico5
%!0%>. s5 P!o4idencia 0!e4encin
dis0osicin cuidado5 ZZ adA5 I-
nin'e-igi,-e di19ci- de co+0!en-
de!5
%!0%> %!0%>. s5 Si'io o -uga! donde se
encuen'!a acu+u-ada -a a!ena
a!!as'!ada 0o! -as aguas 0-u-
4ia-es5
%!0%> %!0%>@44'. ad45 Li,e!a-+en'e5 ZZ
)ene!osa+en'e5
%!0%>)'@. 45 Hace! cuen'a o ,a-ance
de una cosa5 ZZ So0esa!5 I65L5P5K5
%!0%>; &'2 &' %:;@'
%!0%>;. adA5 . s5 P!o4iden'e 0!o4iso!5
I65L5P5K
%!0?"'. s5 Sa-'o ,!inco5 ZZ Cie!'o
sis'e+a de '!a+0a e+09!ica 3ue
si!4e 0a!a coge! 4i4os a4es .
ani+a-es +eno!es5 ZZ Dis0a!o de
-a 1-ec/a i+0u-sado 0o! -a cue!da
de- a!co5 ZZ M23uina senci--a de
+ade!a cu.a !ueda gi!a co-
nec'ada 0a!a !ea-i;a! -os 'o!ne-
ados5
%!0?"')0@. 45 Causa! e- sa-'o o
,!inco 4io-en'o de a-g"n ani+a- o
cosa5
%!0?"';. adA5 . s5 Que ,!inca o sa-'a5
%!0?"'@. 45 Sa-'a! o ,!inca!5 E6EM(
pi0i tHiw0an sinc*ita, -a 0u-ga
sa-'a de+asiado5
%!0@>. adA5 Po!cin de g!anos o
si+i-a!es 0u!i1icados . a+on-
'onados 0o! a-g"n agen'e na'u!a-5
E6EM( aqo tHiyu, a!ena acu+u-ada
0o! -as co!!ien'es de aguas
0-u4ia-es> tHiyu 0ac*i, sa- en
0o-4o o en 1o!+a de a!eni--a5
%!0@> %!0@>. adA5 75 AQO AQO5
T!0@> K'44'. s5 9tno*ist& FIalla de
arenaK Segunda MaSa de- 3uin'o
se3Je Ra.ao de- sec'o!
Qon'isu.u 3ue es'a,a a ca!go de-
a.--u C/i+a PanaSa5 Es'e
ado!a'o!io es'a,a con1o!+ado de
die; 0ied!as 3ue 0e!'enec9an a -os
Pu!u!aMSas . es'a,a en e- ,a!!io
de Ra.oSac/i5
%!0@>)0@. 45 Hace! a-co/o-i;a! a o'!o5
SIN[N( 'Ji-ic/i.5
%!0@>=;'. adA5 A-co/o-i;ado en4e-
nenado 0o! e- a-co/o-5
%!0@>@. 45 Queda! acu+u-ada -a a!ena
0o! a!!as'!e de -as aguas
0-u4ia-es5 ZZ A+on'ona! -os g!a-
nos de ce!ea-es 0u!i1icados 0o! e-
a4en'a+ien'o5
%!:;-. s5 Jisiol& Sudo! e@udacin
'!ans0i!acin5 SIN[N( /un0Ji.5
%!:;-@. 45 Jisiol& Suda! '!ans0i!a!5
SIN[N( /un0Ji.5
%!:;5'. s5 $e&AreqP Te!!n co+o
'!o;o de co-o! desco-o!ido en'!e
g!is . ,-anco ICa.--o+aK5
%!:;5:. s5 Lo+o o cu+,!e!a de -os
'ec/os de -as casas5
%!:;:. s5 Ho.o aguAe!o 1o!ado5
SIN[N( /a!a'a /usSu Bo3o u-
S/u5 ZZ NEOL5 7en'ana5
%!:;: %!:;:. adA5 75 HUSRJUSAPA
TJOQOSAPA5
%!:;: 7'?0. adA5 !am& De oAos
/undidos con oAe!as5 E6EM( tHoqo
?awiyoq, con oAos /undidos con
oAe!as5
%!:;:)'">;. adA5 . s5 Que sue-e
/ace! aguAe!os u /o.os5
%!:;:)'">@. 45 Hace! aguAe!os u
/o.os5
%!:;:)';. adA5 . s5 Que /ace /o.os
o aguAe!os5
%!:;:)'@. 45 A0-ica! /uecos u
/o.os en a-guna cosa5
%!:;:)0;. adA5 . s5 Que +anda!
/ace! /o.os o /uecos5
%!:;:)0@. 45 Hace! 0e!+i'i! o
+anda! aguAe!ea! o a/ueca!5
T!:;: "')0. s5 9tno*ist& FAgujero o
ventana de salK Cua!'o ,a!!io
i+0o!'an'e de -a an'igua ciudad
inSaica de- Qos3o si'uado a- NE
de- cen'!o de -a ciudad5
Co!!es0onde a- ac'ua- ,a!!io de
San *-as +u. 1a+oso .
'!adiciona- 0o! 4i4i! a--9 +uc/os
a!'is'as so,!e 'odo 0o0u-a!es .
'ene! su 'e+0-o co-onia- un
+a!a4i--oso 0u-0i'o de ced!o
+undia-+en'e ad+i!ado5
%!:;:">;. adA5 ?2ci- de se! a/uecado
0e!1o!ado aguAe!eado5
%!:;:">@. 45 A/ueca!se aguAe!ea!se
12ci-+en'e . 0o! cua-3uie!
+o'i4o5 SIN[N( S/a0uSu.5
%!:;:440">@. 45 In'!oduci!se en a-g"n
/ueco o aguAe!o5
%!:;:6'. s5 Ins'!u+en'o 3ue si!4e
0a!a 0e!1o!a! o aguAea!5 NEOL5
Ta-ad!o5 ZZ adA5 O,Ae'o des'inado a
se! 0e!1o!ado o a/uecado5
%!:;:6'@'">@. 45 Es'a! a 0un'o de
0e!1o!a!se o a/ueca!se5
%!:;:;. adA5 . s5 A/uecado! o agu-
Ae!eado! ca4ado!5 NEOL5 Pe!1o-
!ado!5 SIN[N( /a!a'a3 S/a0u3
+anS/a3 ManS/a35
%!:;:='$'. adA5 75 HUSRJUSQA5
%!:;:=;'. adA5 A/uecado aguAe!eado
ca4ado o 0e!1o!ado5 SIN[N(
S/a0u5
%!:;:@. 45 A/ueca! aguAe!ea! ca4a! o
0e!1o!a!5 SIN[N( /a0/3Je.
/a!a'a. /usSJu. S/a0uc/a.
3/asu.5
%!:;:@'@. 45 Pone!se /undido o
a/uecado a-go5
%!:;:@=0@. 45 A.uda! a 0e!1o!a!
aguAe!ea! ca4a! o a/ueca!5
%!:;$0;. adA5 . s5 Hu!gado! de a-go
con 4a!i--a o /u!gn5 ZZ A'i;ado!
de- 1uego con 0a-o5 SIN[N(
'Jo3si35
%!:;$0)0;. adA5 . s5 Que /ace /u!-
ga! o !e+o4e!5 ZZ Que /ace seBa-
-a! con e- dedo o con un 0un'e!o5
ZZ Que /ace a'i;a! e- 1uego con
un 0a-o5
%!:;$0)0@. 45 Manda! /u!ga! !e-
+o4e! con e- 0un'e!o5 ZZ Manda!
seBa-a! con e- 0un'e!o5 ZZ Manda!
a'i;a! e- 1uego con un 0a-o5
%!:;$0">@. 45 Li+0ia! -as !anu!as de
-os en'!edien'es5 ZZ Li+0ia! e-
cana- audi'i4o5 SIN[N( 'Jo3siSu.5
%!:;$06'. s5 7a!i--a 0a!a !e+o4e!
a-go5 ZZ Pa-o 0a!a 'i;a! e- 1uego5 ZZ
Pun'e!o 0a!a seBa-a!5 SIN[N(
'Jo3sina5
%!:;$0@. 45 Hu!ga! !e+o4e! a-go5 ZZ
A'i;a! e- 1uego5 ZZ SeBa-a! con e-
dedo o con un 0un'e!o5
%!:;=0">@. 45 75 TJOQNRUH5
%!:;=06'. s5 75 TJOQPINA5
%!:;=0;. adA5 . s5 75 TJOQPIQ5
%!:;%:@. 45 alim& E-a,o!a! e- tHoqto o
c/ic/a!!n seco de -a 0ie- de-
ce!do5
%!:;@'. s5 Ruido 1ue!'e 0!o4enien'e
de -a e@0-osin de a-g"n o,Ae'o
3ue con'iene gas5 ZZ De'onacin
!e4en'a;n es'a+0ido
%!:;@')06' &'" &'# %!>=%>
de -as a!+as de 1uego . de -os co/e'es5
SIN[N( 0/a'a5 E6EM( qHaqyan
tHoqyan orqopi, e- !a.o !e4ien'a en
e- ce!!o5
%!:;@')06'. adA5 . s5 Todo cue!0o
susce0'i,-e de e@0-osin5
%!:;@')06'">@. 45 !am& Pe-ea! .
da!se +u'ua+en'e una g!an
go-0i;a o 'unda5
%!:;@')0;. adA5 . s5 Que /ace 0e!-
+i'e o 0!o4oca -a e@0-osin . -a
!e4en'a;n de a-g"n o,Ae'o5
%!:;@')0@. 45 P!o4oca! e@0-osin
de'onacin !e4en'a;n5 ZZ Hace!
!e4en'a! co/e'es co/e'i--os o
a!+as de 1uego5 ZZ Do+ina! o
i+0one! e1ica;+en'e a-guna
accin en 1a4o! de a-guien5 ZZ
!igdo& P!onuncia! o +odu-a! -as
0!i+e!as 0a-a,!as e- ,e,e5 ZZ
Co+en;a! a /a,-a! un idio+a
aAeno5 ZZ SIN[N( 0/a'ac/i.5
%!:;@';. adA5 . s5 Todo cue!0o e@-
0-osi4o5 SIN[N( 0/a'a35
%!:;@'=;'. adA5 E@0-osionado
!e4en'ado es'a--ado5
%!:;@'@. 45 E@0-osiona! es'a--a!
de'ona!5 ZZ !am& Re4en'a! e- cas-
ca!n de- /ue4o de 'odo o490a!o
0a!a 3ue sa-ga e- 0o--i'o5
%!:<:6;'. s5 75 QJORONTA5
%!:%:<'@. 45 Co-oca! +anoAos de
'Jo'o!a en -a 'ec/u+,!e de -as
casas5
%!>"<0@. J. 7igi-a! a'a-a.a!5
%!>">. s5 Bed& A0o0-eA9a s9nco0e
0:!dida +o+en'2nea de- sen'ido5
%!>"> )!:;:. s5 Bed& Tos con-
4u-si4a5
%!>">44>. adA5 $e&AreqP Ca0!ic/oso
0o!1iado se@ua-+en'e ICa.--o+aK5
%!>">;. adA5 . s5 Bed& Pe!sona 3ue
su1!e -os e1ec'os de -a a0o0-eA9a
+o'i4ando e- s9nco0e5
%!>"><>. s5 Eng!udo +asa ad/esi4a5
%!>"><>)'@. 45 P!e0a!a! e- eng!udo
-a co-a u o'!a +asa ad/esi4a5
%!>"><>@. 45 Pega! Aun'a! ad/e!i! con
eng!udo . sus si+i-a!es dos o +2s
o,Ae'os5
%!>">@. 45 Bed& Su1!i! -os e1ec'os de
-a a0o0-eA9a5 ZZ EolP Es'a! a,so!'o
3ueda! 0ensa'i4o5
%!>4%>. s5 Agri& Pa0a 3ue 3ued de -a
cosec/a an'e!io! . 3ue /a 4ue-'o a
,!o'a!5
%!>7'. adA5 . s5 Sus'ancia +o-ida
'!i'u!ada 0u-4e!i;ada5
%!>6')0;. adA5 . s5 Que /ace '!i'u!a!
o 0u-4e!i;a! a-guna sus'ancia5
%!>6')0@. 45 Hace! '!i'u!a! des-
+enu;a! o 0u-4e!i;a! a-guna
sus'ancia5
%!>6'6'. s5 Ins'!u+en'o e+0-eado
0a!a '!i'u!a! des+enu;a! o
0u-4e!i;a!5 ZZ adA5 Ma'e!ia des-
'inada a se! '!i'u!ada des+enu-
;ada o 0u-4e!i;ada5
%!>6'=;'. adA5 T!i'u!ado des+e-
nu;ado o 0u-4e!i;ado5
%!>6'@. 45 T!i'u!a! des+enu;a! o
0u-4e!i;a!5
%!>6'@=0@. 45 Co-a,o!a! a '!i'u!a! o
0u-4e!i;a!5
%!><$>. s5 Pun;adu!a /incadu!a o
0inc/a;o5
%!><$>)0">;. adA5 . s5 Que su1!e -a
0un;adu!a -a /incadu!a o e-
0inc/a;o5
%!><$>)0">@. 45 Ace0'a! 3ue -e /agan
-a 0un;adu!a -a /incadu!a o e-
0inc/a;o5
%!><$>)0;. adA5 . s5 Que +anda
0un;a! /inca! o 0inc/a! a a-guien
o a-guna cosa5
%!><$>)0@. 45 Hace! o 0e!+i'i!
0un;a! /inca! o 0inc/a!5
%!><$>">;. adA5 Pun;an'e5
%!><$>">@. 45 Pun;a!se /inca!se o
0inc/a!se casua-+en'e5
%!><$>6'. s5 Pun;n aguAa o cua--
3uie! ins'!u+en'o 0un;an'e5
%!><$>;. adA5 . s5 Que 0un;a /inca o
0inc/a5
%!><$>=;'. adA5 Pun;ado /incado o
0inc/ado5
%!><$>@. 45 Pun;a! /inca! o 0inc/a!5
%!><$>@"')'@. 45 Pun;a! /inca! o
0inc/a! indis'in'a+en'e a '!oc/e .
+oc/e5
%!><$>@=0@. 45 A.uda! a 0un;a!
c/inca! o 0inc/a!5
%!><>. s5 *a!!o -odo -i+o5 E6EM(
asnaq tHuru, ,a!!o 0es'i-en'e o
0od!ido5
%!><> %!><>. s5 *a!!i;a- 1anga- -o-
da;a-5
%!><>)')0@. 45 Manda! 0!e0a-
!a! e- ,a!!o5
%!><>)'">;. adA5 . s5 Que se e+-
,a!!a5
%!><>)'">@5 45 ?o!+a!se ,a!!o 0o!
e1ec'o de -a --u4ia o 0a!a uso
0!o0io5 ZZ Manc/a! con ,a!!o e-
cue!0o o e- 4es'ido5 ZZ E+,a!!a!se5
%!><>)'6'. s5 Si'io des'inado 0a!a -a
0!e0a!acin de- ,a!!o ZZ adA5
Po!cin de 'ie!!a des'inada 0a!a
0!e0a!a! ,a!!o5
%!><>)';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
0!e0a!a ,a!!o5
%!><>)'=;'. adA5 Manc/ado 0o! e-
,a!!o5 ZZ E+,a!!ado5
%!><>)'@. 45 P!e0a!a! ,a!!o /ace!
,a!!o5
%!><>)'@=0@. 45 A.uda! a 0!e0a!a! e-
,a!!o5
%!><>6'@. 45 Qui'a! e- ,a!!o> de-
se+,a!!a!> -i+0ia! e- ,a!!o de
a-g"n o,Ae'o5
%!><>6)'@. 45 E+,a!!a! una 0a!ed a
+ane!a de es'uco5
%!><>@')0@. 45 Con4e!'i! un si'io en
,a!!i;a- o -oda;a-5
%!><>@';. adA5 . s5 Tie!!a 3ue se 0one
,a!!osa o -odosa5
%!><>@'@. 45 7o-4e!se o 0one!se
,a!!oso . -odoso e- sue-o5
%!>=">@. 45 Pos'!a!se de 0an;a e-
ganado5
%!>=%>. adA5 !am& MuAe! de es'a'u!a
,aAa . de cue!0o anc/o5 IEn
a-gunos -uga!es se a0-ica 'a+,i:n a
-os ani+a-esK5 SIN[N( e3o /uc/Ju.5
ZZ Pisa /o--adu!a ac-
%!>=%> "'@ &'&
cin 4io-en'a de 0isa! u /o--a!5
I65L5P5K
%!>=%> "'@. s5 75 HUCHJUH RAH5
%!>=%>)'">;. adA5 . s5 Que se e-
nani;a . no au+en'a de es'a'u!a5
%!>=%>)'">@. 45 Enani;a!se . no
c!ece! en es'a'u!a5
%!>=%>)';. adA5 . s5 Que enani;a o
i+0ide e- c!eci+ien'o de a-guien5
en cuan'o a es'a'u!a5
%!>=%>)0">@. 45 Su1!i! e- 0iso'eo
a'!o0e--a+ien'o o a0-as'a+ien'o5
%!>=%>)0">;. adA5 . s5 Que su1!e e-
0iso'eo o e- a0-as'a+ien'o5
%!>=%>)0;. adA5 . s5 Que /ace 0i-
so'ea! /o--a! o a0-as'a! con -os
0ies5 ZZ Que +anda o 0e!+i'e
enani;a! o i+0ide e- c!eci+ien'o
de a-guien en cuan'o a es'a'u!a
%!>=%>6'">@. 45 Piso'ea!se o a'!o-
0e--a!se +u'ua+en'e5
%!>=%>;. adA5 . s5 Piso'eado! a'!o-
0e--ado! o a0-as'ado!5
%!>=%><$'<0@. 45 Piso'ea! a'!o0e--a!
4io-en'a+en'e . de 0aso5
%!>=%><;:@. 45 Piso'ea! o a'!o0e--a!
sin co+0asin5
%!>=%>=;'. adA5 Piso'eado o a'!o-
0e--ado5 SIN[N( --a--is3a5
%!>=%>@. s5 A'!o0e--o a'!o0e--a-
+ien'o es'!o0eo con 0isadu!a5 ZZ
45 Piso'ea! a'!o0e--a! a0-as'a! o
a0-ana!5 SIN[N( sa!u. sa!uc/a.5
%!>=%>@ %!>=%>@. adA5 MuAe! o ani+a-
de es'a'u!a +u. ,aAa . de cue!0o
anc/o5
%!>=%>@';. adA5 . s5 Pe!sona o ani+a-
3ue se enani;a o deAa de
desa!!o--a!5
%!>=%>@'@. 45 Enani;a! o deAa! de
desa!!o--a! en es'a'u!a5
%!>=%>@">@. 45 Piso'ea! a'!o0e--a! o
a0-ana! con +uc/o in'e!:s e
insis'encia5
%!>%><. s5 .lim& 7ien'o /u!acanado5 ZZ
To!+en'a5
%!>@">;. s5 Re+e!o5
%!>@<0. s5 7igi-an'e +i!ado! de
a'a-a.a5 I65L5P5K
%!>@>. s5 Re+o5
%!>@><'. s5 E+,a!cacin 0e3ueBa
3ue se des0-a;a a !e+o5
%!>@>@. s5 Re+adu!a5 ZZ 45 Re+a!
+o4e! -os !e+os 0a!a des0-a;a! o
+o4e! -a e+,a!cacin5
U# >. al!a+& 7oca- 0os'e!io! 4e-a! a-'a
. !edondeada de- a-1a,e'o
runasimi o q*eswa I3uec/uaK5 Se
0!onuncia co+o -a u cas'e--ana
con cie!'a di1e!encia en e- 'ono .
!i'+o5 Tiene dos a-1anos5 Se
e+0-ea en 0osicin inicia- de -a
s9-a,a en'!e consonan'es . 1ina-
de -a 0a-a,!a5
>)>. s5 Eot& F.apsicum sp&G Di-
1e!en'es 0-an'as /e!,2ceas cu.os
1!u'os se deno+inan en su
gene!a-idad co+o aA9 +u. u-
'9-i;ados en -a a-i+en'acin co+o
es'i+u-an'e en -as 4iandas5 ZZ
alim& AAiaco 4ianda seca 0!e-
0a!ada con aA9 co+o condi+en'o5
E6EM( tarwi uc*%, aAiaco de 'a!Mi
ullu0u uc*%, aAiaco de 0a0a -isa o
-isas5
U)><';'@. s5 ,eog& F,alp#n del
ajG& Asien'o de -a co+unidad
-
ca+0esina de- +is+o no+,!e
en e- dis'!i'o de San 6os: de
Se3Je 0!o4incia de Huan'a de-
0a!'a+en'o de A.acuc/o Pe!"5
>)>)';. adA5 . s5 Que sa;ona o
condi+en'a a-guna 4ianda con
aA9 o 0i+en'n5
>)>)'@. 45 alim& Sa;ona! con-
di+en'a! a-guna 4ianda con aA9
o 0i+en'n5
>)>">%'. s5 alim& AA9 +o-ido u'i-
-i;ado co+o sus'ancia es'i+u-
-an'e de- a0e'i'o5 SIN[N( --a'an5
>)>='$'. adA5 alim& 7ianda con
a,undan'e aA95
>)>5'. s5 alim& AAi-i+oAe sa-sa
de aA9 0a!a guisos I65L5P5K
U)>5'@>. s5 'ist& IDe- Q/esMa(
ro de aj; o de- C/inc/a.si+i(
ro peque?oK5 Luga! i+0o!'an'e
en -a 0!o4incia . de0a!'a+en'o
de A!e3ui0a donde
>)>6'@ &'(
&')
>"@'6'
se e1ec'u e- G de 1e,!e!o de DNEP
-a ,a'a--a conocida 0!ecisa+en'e
co+o Eatalla de @c*umayu en'!e
-os )ene!a-es ?e-i0e San'iago
Sa-a4e!!. . And!:s de San'a
C!u;5 ZZ B%s& En +e+o!ia de-
1!ago! de -uc/a 3ue se 0!oduAo en
dic/a o0o!'unidad su!gi -a
'!adiciona- 0ie;a +usica- Ataque
de @c*umayu o /alaverrina&
>)>6'@. 45 alim& Se0a!a! o 3ui'a! e-
condi+en'o de- aA9 a una 4ianda5
>)>6'@'@. 45 Tene! deseos o an'oAo
de consu+i! un aAiaco5
>)>;. adA5 . s5 Que consu+e e-
aAiaco5
U)>;5'<"'. s5 ,eog& e 'ist& IDe-
3/esMa( pue+lo productor de aj,
o de- c/inc/a.si+i( pue+lo
menorG I+0o!'an'e ;ona de -a
0!o4incia de *o-94a! de0a!'a-
+en'o de La Li,e!'ad Pe!" 3ue
0osee i+0o!'an'es !uinas 0!ein-
Sas5
>)>;!'=$'. s5 75 TIRTI RURU5
>)>='$'. adA5 75 HAHA5
>)>@. 45 alim& Consu+i! e- aAiaco o
e- 0o'aAe 0ican'e5
>)>@>;. s5 . adA5 7ianda condi-
+en'ada con aA95 ZZ Luga! donde se
cu-'i4a e- aA95 ZZ DueBo de- aA95 ZZ E-
3ue 'iene se+,!9o de aA95
>)'. s5 Es'i:!co- de- ganado
ca,a--a! asna! o +u-a!5 SIN[N(
'a3.a5 E6EM( asno uc**a, es'i:!-
co- de- asno5
>)'">@. 45 Recoge! e- es'i:!co-
de- ganado e3uino 0a!a usa!-o
co+o co+,us'i,-e5
>)'6)'@. 45 Agri& Pone! e-
es'i:!co- de- ganado ca,a--a!
+u-a! asna- co+o a,ono de -os
se+,!9os5 SIN[N( Manuc/a.5
>)'@. 45 De0one! o e4acua! e-
ganado ca,a--a! asna- o +u-a! e-
es'i:!co- o uc**a&
>>. s5 Bed& Tos es0i!acin ,!usca
con4u-si4a . sono!a de- ai!e
0u-+ona!5 I65L5P5K SIN[N( c/Jo-
3/o5 $e&AyaP o3/o5
>> )!'"0 >>. s5 75 CHJOQHO5
>>)0">;. adA5 . s5 Bed& Que
0!oduce u ocasiona -a 'os5 Que
/ace 'ose!5
>>)0;. adA5 . s5 Bed& Agen'e 3ue
0!oduce -a 'os5
>>>>@. 45 Bed& Tose! 0e!sis-
'en'e+en'e5 SIN[N( c/Jo3o3o3o.5
>>>@D in'e!A5 QQu sarcasmoO
QQu lisaO
>>6'@';. adA5 . s5 Bed& Que sien'e
un in+inen'e acceso de 'os5
>>6'@'@. 45 Bed& Sen'i! acceso
in+edia'o de 'os5
>>$'">@. 45 Bed& Tose! 0e!sis-
'en'e+en'e5 ZZ !am& ?ingi! 'ose!
con a-guna in'encin con4enida5
>>;. adA5 . s5 Bed& Que 'ose o su1!e
acceso de 'os5
>>%044:. s5 75 CHILI CHILI5
>>@. s5 Bed& Acceso de 'os5 ZZ 45
Tose! 'ene! acceso de 'os5 SIN[N(
c/Jo3/o.5
>>@">@. 45 Bed& Tose! +uc/o
/as'a e- cansancio . -a agi'acin5
>"D in'e!A5 QQu !astidioO QQu mo-
lestiaO Mani1es'acin de en1ado .
1-oAe!a5
>"'%0. s5 Lool& F9ira +ar+ara pe-
ruana ;e*ring& 9ira +ar+ara
madeireinsis Conn+ergK Hu!n
uSa'e5 Ma+91e!o de -a 1a+i-ia
+us'i-idae 0a!ecido a- ga'o
do+:s'ico ca!n94o!o de co-o!a-
cin o,scu!a . !egin in1e!io! de-
cue--o ,-an3uecino . o!eAas
!eco!'adas /a,i'an'e de -a se-4a
a-'a . ,aAa5 SIN[N( Ma+ingo
+an3o u+si!e o+e.!o5 ArgP
/u!n5 .olP su!a!a5
U"=0. s5 9tno*ist& Cua!'a MaSa de-
0!i+e! se3Je AnaMa!3e de- sec'o!
Qon'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a e-
ca+ino 3ue conduc9a a Tan0u en
-a ciudad de- Qos3o5
>"=0. s5 P-o;adu!a /ec/a 0o! -os
ce!dos5
>"=0 >"=0. adA5 Te!!eno !e+o4ido en
di1e!en'es si'ios 0o! -a /o;adu!a
de -os ce!dos5
>"=0# >"=0D in'e!A5 !am& 7o; con e-
3ue se a;u;a a -os 0e!!os a -ad!a!
. en4es'i!5
>"=0)0;. adA5 . s5 Que /ace o 0e!-
+i'e /o;a! con -os c/anc/os5
>"=0)0@. 45 Hace! o 0e!+i'i! /o;a!
con -os c/anc/os5
>"=06'. s5 Ho;ade!o -uga! don-
de /o;an -os ce!dos5
>"=0;. adA5 . s5 Ho;ado!> 3ue /o;a
!e+ue4e -a 'ie!!a con e- /ocico5
>"=0=;'. adA5 Te!!eno !e+o4ido 0o!
-a /o;adu!a de -os ce!dos5
>"=0@. 45 Ho;a! e- sue-o> !e+o4e! -a
'ie!!a con e- /ocico -os ce!dos5
>"=0@"')'@. 45 Ho;a! 1!ecuen'e .
4io-en'a+en'e e- sue-o -os ce!-
dos5
>">. ad45 75 URHU5
>">">. s5 Lool& FTremarctos or-
natusG Oso5 O!den ca!n94o!o de
-a 1a+i-ia u!sidae5 Ma+91e!o de
con'e@'u!a +ediana 0-an'9g!ado
de ca,e;a anc/a /ocico
0!o-ongado . 0e-a+,!e neg!o5 SI-
N[N( uSu+a!i uSu+a-i5 ZZ !am&
Insu-'o a- /o+,!e +u. 4e--udo
1o!;udo o 1o!nido5 ZZ Jol0& Pe!so-
naAe 3ue dis1!a;ado de oso ,ai-a
en di1e!en'es dan;as na'i4as /a-
ciendo e- 0a0e- de ,u1o o de se!-
4icio en e- Qos3o A0u!9+ac .
Puno5
>">">@'@. 45 !am& Ad3ui!i! una
cons'i'ucin !o,us'a . +aci;a a
se+eAan;a de- oso5
>">5'40. s5 75 URURU5
>">5'<0. s5 7 URURU5
>"@')0;. adA5 . s5 Que da de ,e,e!>
3ue /ace ,e,e! a-g"n -93uido a
o'!a 0e!sona5
>"@')0@. 45 Da! de ,e,e! /ace!
,e,e!5 ZZ !am& Hace! e+,!iaga! a
una 0e!sona5 SIN[N( +ac/ac/i.5
>"@'6'. s5 *e,ede!o> -uga! a0!o-
>"@'6'@'@
&(* &(1 >5' 5>@>@
0iado en -a o!i--a de -os !9os
-agunas +ana'ia-es e'c5 0a!a 3ue
,e,a e- ganado5 NEOL5 *a!5 ZZ
U'ensi-io en 3ue se ,e,e5 ZZ *e-
,ida> 0o!cin -93uida 0a!a ,e,e!5
ZZ adA5 *e,i,-e des'inado 0a!a
,e,e!5 E6EM( u0yana *anpi, +e-
dica+en'o ,e,i,-e5
>"@'6'@'@. 45 Tene! deseos de
,e,e!5 ZZ !am& Tene! ansias de
,e,e! ,e,idas a-co/-icas5
>"@';. adA5 . s5 *e,edo!5 Que ,e,e5 ZZ
!am& Que se e+,!iaga5 SIN[N(
+ac/a35
>"@'<$'<0@. 45 *e,e! de una 4e;
can'idades de -93uido /as'a a-
go'a! e- con'enido de un !eci-
0ien'e5
>"@'<;:@. 45 *e,e! con a.uda . de
0!isa5
>"@'=;'. adA5 . s5 Inecu2ni+e 0o! -a
,e,ida a-co/-ica5 SIN[N( +a-
c/as3a5 E6EM( u0yasqa runa *a-
mun, /a 4enido gen'e e+,!ia-
gada5
>"@'@"')0@. 45 Hace! ,e,e! a-g"n
-93uido con cuidado . a1ec'o5
>"@'@">@. 45 *e,e! con cuidado .
des0acio5
>"@'@=0@. 45 Aco+0aBa! a o'!as
0e!sonas a ,e,e! o -i,a!5 ZZ !am&
Pa!'ici0a! en una o!g9a5
>">. s5 AguAe!o /o.o 0e!1o!acin5
SIN[N( 'Jo3o5 ZZ ad45 Den'!o
in'e!io!5 E6EM( wasi u0*upin
llan*Hani, '!a,aAo en e- in'e!io! de
-a casa o den'!o de -a casa5 ZZ
P!o1undo /ondo aden'!o5 E6EM(
u0*un 0ay mayu, es'e !9o es
0!o1undo5 ZZ Pos0osicin( entre,
en medio& E6EM( qan0unaq u0*u-
pi awqaruna 0as*an, den'!o de
us'edes es'2 e- ene+igo5 SIN[N(
uSu5
>"> "'@. s5 Hondu!a 0!o1undidad5
U"> P')'. Jilos&)n0& E- +undo de
a,aAo de -as ca4e!nas . neg!os
a,is+os> de -os +ue!'os de -os
0!o1undos !einos5 ZZ 75
ATIMILLPJU SUPAH WASI5
>">)'">;. adA5 Que se in'!oduce
a- in'e!io! o /acia aden'!o5
>">)'">@. 45 In'!oduci!se a-
den'!o a- in'e!io! o a -o 0!o-
1undo5
>">)';. adA5 . s5 Que in'!oduce
a-go a- in'e!io! aden'!o o a -o
0!o1undo5
>">)'@. 45 In'!oduci! a-guna cosa
a- in'e!io! de o'!a5 ZZ Pene'!a! a -o
0!o1undo5 ZZ Pone! -a !o0a in'e!io!
a o'!a 0e!sona5
>">"'@'@. 45 A0a!en'a! 0!o1un-
didad5
>">440. s5 Sec!e'o 0!o1undo !e-
cndi'o desconocido5
>">6. adA5 Pa!'e in1e!io! de a-guna
cosa5 E6EM( ?apas ?apas,
u0*unri ama?apas, -as a0a!ien-
!iencias engaBan Idic/o 0o0u-a!K>
sonqonpa u0*un, a- in'e!io! de su
co!a;n5
>">6'. s5 Ro0a in'e!io! a-+i--a
ca+isn5 SIN[N( 0Jac/ac/i5
>">6'">@. 45 Pone!se -a !o0a
in'e!io!5
>">6)'@. 45 7es'i! -as 0!endas
in'e!io!es cuidando de 3ue no
a0a!e;can a- e@'e!io!5 ZZ Co-oca!
a-guna cosa en e- in'e!io! de o'!a
/aci:ndo-a in4isi,-e a- e@'e!io!5
>">6">6'. s5 Pa!'es in'e!io!es
sec!e'as o 0!i4adas de una
0e!sona5
>">$'. s5 75 OQOPA5
>">@. 45 Ho!ada! 'a-ad!a! a-
guAe!ea! 0e!1o!a!5
>">@')0;. adA5 . s5 Que 0!o1un-
di;a o a/onda a-g"n /ueco en -a
'ie!!a5
>">@')0@. 45 Hace! 0!o1undi;a!
a/onda! un /ueco en -a 'ie!!a5
>">@';. adA5 Que se 0!o1undi;a
a/onda 0o! cua-3uie! +o'i4o5
>">@'@. 45 P!o1undi;a!se a-
/onda!se5
>4%>@. 45 $at& E@0u-sa! es0u+a!aAo
0o! -a ,oca 0o! a-g"n '!as'o!no
o!g2nico de -a 0e!sona o de -os
ani+a-es5
>44">;:44'. s5 Manan'ia- de agua 3ue
,!o'a de -a a,e!'u!a de -as !ocas
o de- /acina+ien'o de 0ied!as o
3uiAa!!os
>44$>. s5 E#t& He+a de- /e-ec/o
co+es'i,-e5 ZZ adA5 Pos'!ado ,a-
Aado a 'ie!!a5 ZZ 75 HULLPU5
>44$> >44$>. ad45 Rendida+en'e
su+isa+en'e /u+i-de+en'e5
>44$>@">@. 45 Pos'!a!se inc-ina!se
en seBa- de su+isin de
ado!acin o 0-ei'es9a5
>44>">. s5 Eot& F@llu0us tu+erosus
Co"nG Lisas o 0a0a -isa5 P-an'a
/e!,2cea de -a 1a+i-ia de -as
'u,e!osas cu.os 'u,:!cu-os son
+u. u'i-i;ados en -a a-i+en'acin
0o0u-a!5 SIN[N( -isas 0a0a5
>5'. s5 Anat& Ca,e;a5 ConAun'o de-
c!2neo . ca!a 3ue con'iene e-
enc:1a-o . -os !ganos de a-gunos
sen'idos5 E6EM( *at*un uma o
uma sapa, ca,e;a g!ande> tHasta
uma, ca,e;a c/a'a> *uc*Huy uma,
ca,e;a 0e3ueBa> muyu uma,
ca,e;a !edonda> pHalta uma,
ca,e;a anc/a> win0u uma, ca,e;a
o,-onga> pHaqla uma, ca,e;a
0e-ada> c*u0c*asapa uma, ca,e;a
0e-uda> umapi apay, a-go en -a
ca,e;a5 ZZ Pe!sona 3ue si!4e de
Ae1e o ca,e;a de g!u0o de una
1a+i-ia ins'i'ucin co+unidad
e'c5
>5' )>">. s5 'ist& Casco +o!!in
o go!!a u'i-i;ado co+o
dis0osi'i4o 0o! -os gue!!e!os
inSas 0a!a 0!o'ege!se -a ca,e;a5
>5' "'@. s5 Ca-idad de se! ca,e;a
Ae1e de g!u0o5 ZZ Ca0i'an9a
caudi--aAe5
>5' 6'6'@. s5 Bed& Ce1a-gia ce-
1a-ea do-o! de ca,e;a5
>5' 5>@>@. s5 Bed& 7:!'igo
+a!eo o 0:!dida de -os sen'idos5
>5' ?'%'6' &(2
&(
>507'@:;
>5' ?'%'6'. s5 PaBo-e'a de ca,e;a
4inc/a5
>5')'"0. adA5 Ca,i;,aAo5 SIN[N(
u+a c/aSin0a5 $e&NunP SuSu-a.a
u.s/u-a.a35
>5')'"0)0;. adA5 . s5 Que +anda u
o,-iga a o'!a 3ue se 0onga de
ca,e;a5 ZZ Que +anda u o,-iga
0one! ca,i;,aAo un o,Ae'o5
>5')'"0)0@. 45 Manda! u o,-iga! a
una 0e!sona 0a!a 3ue se 0onga de
ca,e;a o ca,i;,aAo5 ZZ Manda! o
0e!+i'i! a una 0e!sona 0a!a 3ue
0onga ca,i;,aAo a-g"n o,Ae'o5
>5')'"06$'. adA5 De 0osicin
ca,i;,aAo . 0ies a!!i,a5 SIN[N(
u+ac/aSi5 E6EM( umac*a0inpa-
manta sayas*an, es'2 e!guido de
ca,e;a 0a!a a,aAo5
>5')'"0;. adA5 . s5 Que se 0one en
0osicin de ca,i;,aAo5
>5')'">;. adA5 . s5 !igdo& Pe!sona
3ue 0o! su g!an en'usias+o se
e+0eBa en --e4a! ade-an'e una
e+0!esa5 ZZ Que se e+0eBa en
i+0one! su idea5
>5')'">@. 45 !igdo& E+0eBa!se
en'usias'a+en'e en --e4a! a-
de-an'e una e+0!esa5 ZZ I+0one!
una 0e!sona su idea5
>5')';. adA5 . s5 9scul& Pe!sona
3ue co-oca ca,e;as en i+agine-
!9a5
>5')'@. 45 9scul& Pone! -a ca,e;a o
ca,e;as en -a escu-'u!a o
ce!2+ica5
U5')0<0. s5 'ist& F.a+e"a !riaG
Luga! de i+0o!'ancia /is'!ica
de -a 0!o4incia de Me-ga! de0a!-
'a+en'o de Puno Pe!" donde
ca. 0!isione!o de -os es0aBo-es
en DNDG e- *!igadie! Ma'eo Pu-
+a3/aMa P!ecu!so! de -a Inde-
0endencia de- Pe!"5
>5')0@. 45 Pone!se en 0osicin de
ca,e;a 0a!a a,aAo5
>5'">. adA5 Ca,e;n ca,e;udo5
SIN[N( u+a-u5
>5'4'. s5 Inicio 0a!'e a-'a donde
co+ien;a una e@'ensin5 E6EM(
yun0a umala, ca,ece!a de se-4a5
>5'4'?'6"0%'. s5 Pa.aso o ,u1o5 ZZ
*us'o sin ,!a;os5 ZZ adA5 7u-ga!5
>5'4'@';. adA5 Ca,i;,aAo5 ZZ Que
0e!+anece agac/ado5
>5'4'@'@. 45 Pe!+anece! ca,i;,aAo
con -a ca,e;a gac/a5
>5'4>. adA5 Ca,e;n ca,e;udo5
SIN[N( u+aSu u+asa0a5
>5'%40@. 45 75 QAHLLAH5
>5'6. s5 Anat& Ca,e;a se0a!ada de-
cue!0o5 ZZ Ca,e;ue-a o !e+a'e de
a-g"n o,Ae'o a-a!gado5 E6EM(
lama uman, ca,e;a de --a+a5
>5'6 0440. s5 75 UMAN TJINPU5
>5'6 "!>44>. adA5 !am& De ca,e;a
g!ande du!a . !esis'en'e5 ZZ
O-4idadi;o5 ZZ !igdo& Re'a!dado
+en'a-5
>5'6 %!06$>. s5 alim& Ca-do de
ca,e;a5 SIN[N( u+an /i--i5
>5'6'. adA5 Deso,edien'e con'u-
+a; !e/acio5
>5'6'@. s5 Deca0i'acin des-
ca,e;a+ien'o5 ZZ 45 Deca0i'a!
desca,e;a! des+oc/a!5 SIN[N(
u+a 3/o!o. u+a Mi'Ju.5
>5'6)'@. 45 Co+0!ende! en-
'ende! conside!a! in'e!0!e'a!5
>5'6$'5'6%'. ad45 De ca,e;a5 ZZ
Ac'ua! de ca,e;a5
>5'<'@';. adA5 . s5 Toda 0!o+i-
nencia o 0un'a 3ue a +ane!a de
si-ue'a so,!esa-e en -os !o3ue-
da-es o ci+as de ce!!os5
>5'<'@50 "044'. s5 calend& Un-
d:ci+o +es de- aBo so-a! en'!e
oc'u,!e . no4ie+,!e5
>5'='$'. adA5 Ca,e;n ca,e;udo5
SIN[N( u+a-u5 ZZ !igdo& Des-
+e+o!iado5 E6EM( umasapa *er-
qHe, niBo ca,e;n5 ANT[N( +ana
u+a.u35 ArgP u+a-u5 EolP u+a-
sa0a5 $e&AncP 0e3as5 $e&AyaP
.ajP u+asa0a5 $e&NunP u+an--an5
>5'@'@. 45 E!gui!se a-guna cosa en
ca,e;a o co+o ca,e;a5
>5'@"')'@. 45 P!e'ende! /ace!se
ca,e;a o ca,eci--a en di1e!en'es
g!u0os5
>5'@:;. adA5 . s5 Que 'iene ca,e;a
0osee ca,e;a5 ZZ DueBo de -a
ca,e;a5 ZZ !igdo& D9cese de -a
0e!sona-is'a in'e-igen'e +e-
+o!iona 0e!s0ica;5
>50. s5 Accin de su+inis'!a! -os
a-i+en'os 0o! -as a4es +ad!es a
sus 0o--ue-os 0ico a 0ico5
>50440">@. 45 So0o!'a! ca--ada-
+en'e -os 4eA2+enes 4e!,a-es5
>506'">@. 45 A-i+en'a!se +u-
'ua+en'e a-gunas a4es 0ico a
0ico5 ZZ A!!u--a!se a-gunas a4es
con e- con'ac'o de -os 0icos . -as
a-as e@'endidas5
>506'@')0">@. 45 De+os'!a! -os
0o--ue-os de a4es . 0ic/ones de
0a-o+as su ansia de se! a-i+en-
'ados 0ico a 0ico 0o! sus +ad!es
0o! -o 3ue es0e!an a,!iendo sus
0icos5
>507'. s5 Biner& No+,!e gen:!ico
de -as 0ied!as 0!eciosas5
>507' "!'6)';. s5 Biner& *!i-
--an'e5 SIN[N( SJanc/a3 u+iBa5
>507' ;-=$0. s5 Biner& Dia+an'e5
SIN[N( 3es0i u+iBa5
>507' ;!:5-<. s5 Biner& Es+e!a-da5
SIN[N( 3Jo+e! u+iBa5
>507' ='60. s5 Biner& A+a'is'a5
SIN[N( sani u+iBa5
>507')'=;'. adA5 75 UMIASQA5
>507')0@. 45 75 UMIAH5
>507'6)'@. 45 75 UMIAH5
>507';. adA5 . s5 Noy& A!'is'a es-
0ecia-is'a en 0u-i! 0ied!as 0!e-
ciosas . engas'adas5
>507'='$'. s5 Noy& 6o.a !eca!gada
de 0ied!as 0!eciosas5
>507'=;'. adA5 Noy& 6o.a de o!o .
0-a'a ado!nada de 0ied!as 0!e-
ciosas5 SIN[N( u+iBac/as3a5
>507'@. 45 Noy& Engas'a! 0ied!as
0!eciosas en Ao.as de +e'a- 0!e-
cioso5 SIN[N( u+iBac/i. u+i
Banc/a.5
>506'@:;. adA5 . s5 Que 0osee 0ie-
>50$'@'@
&("
&(# >6">440">@
d!as 0!eciosas5 P!o0ie'a!io de
e--as5 ZZ O,Ae'o Ao.a con engas'e
de 0ied!as 0!eciosas5
>50$'@'@. 45 A-i+en'a! 1!ecuen-
'e+en'e -as a4es a sus 0o--ue-os
0ico a 0ico5
>50;. adA5 . s5 A4e 3ue a-i+en'a 0ico
a 0ico a sus 0o--ue-os5
>50=;'. adA5 Po--ue-o de a4es a-i-
+en'ado 0o! e- sis'e+a de 0ico a
0ico5
>50@. 45 A-i+en'a! -as a 4es a sus
0o--ue-os 0o! e- sis'e+a de 0ico a
0ico5 SIN[N( unSa.5
>5=0<-. s5 75 URATI5
U5>. s5 'ist& En e- inSa!io 0e!sonaAe
i+0o!'an'e 3ue dese+0eBa,a -os
o1icios de 4iden'e augu!
a!"s0ice ;a/o!9 /ec/ice!o ,!uAo
as'!-ogo5 SIN[N( Wi--a3 U+u
Ie!!nea+en'e conocido co+o
Wi--a3 U+aK5
>5>440@. 45 P!edica! 0!onos'ica!
4a'icina! augu!a!5
>5>%>. adA5 . s5 Enano 0e!sona de
+u. ,aAa es'a'u!a . !ec/onc/a5
SIN[N( 'Jin!i5 ZZ 7aso 0e3ueBo
,a!!igudo5 $e&AncP 0ac/Sa u!u
u!u'i is/u si'i5 $e&AyaP u+u'u
c/i'i5 $e&NunP 0u'!3u MaSa5
$e&/&BarP u+u'u5 ArgP s/a+i
si'3ui 0is/inga5
>5>@. 45 E+,!uAa! /ec/i;a! /ace!
so!'i-egios5 $e&/&BarP BaSa.5
EolP --a3a.5
>6')0">;. adA5 . s5 Causa o +o'i4o
de 'a!dan;a !e'o;o a'!a;o
de+o!a5 SIN[N( una.Sac/iSu35
>6')0">@. 45 P!ocu!a! -a de+o!a -a
'a!dan;a5
>6')0;. adA5 . s5 Que /ace o sue-e
de+o!a! o a'!asa!5 SIN[N( u-
na.c/ac/i35
>6')0@. 45 Hace! de+o!a! a'!asa!
di-a'a! e- 'ie+0o5 SIN[N( U-
na.ac/i. una.Sac/i.5
>6'">@. 45 A'!asa!se !e'!asa!se
--ega! 'a!de5 SIN[N( una.aSu.5
>6'6)'. s5 S9+,o-o signo seBa-
insignia5 ZZ Es'anda!'e escudo de
a!+as5 NEOL( *ande!a 0endn5
SIN[N( 3e!a!a5
>6'6)'">;. adA5 . s5 Que 'o+a o
se c!ea un signo insignia o s9+-
,o-o 0a!a s95 NEOL5 C!eado! de
,-asones o escudos de 1a+i-ia5
>6'6)')0;. adA5 . s5 Que o,-iga o
+anda a en'ende! co+0!ende!
conside!a! disce!ni!5
>6'6)'">@. 45 ?o!+a! o c!ea!se
signos insignias o s9+,o-os 0a!a
s95
>6'6)';. adA5 . s5 Que signa in-
dica si+,o-i;a a-go5 ZZ En'ende-
do! co+0!ensi4o5
>6'6)'=;'. adA5 SeBa-ado sig-
nado si+,o-i;ado5 ZZ En'endido
conside!ado disce!nido5
>6'6)'@. s5 Co+0!ensin en-
'endi+ien'o in'e!0!e'acin
conside!acin5 ZZ 45 Signi1ica!
seBa-a! indica! anuncia!5
>6'$'@'@. 45 P!o-onga! -a 'a!dan;a
-a de+o!a5 SIN[N( una.0a.a.
>6'@. 45 Ta!da! de+o!a! di-a'a!
e- 'ie+0o5 ANT[N( us3/a.5 ZZ ad45
Tie+0o -a!go di-a'ado . 0!o-
-ongado5
>6'@ >6'@. ad45 Mu. 0!o-onga-
da+en'e una 'a!dan;a5 ANT[N(
us3/a. us3/a.5
>6'@')0@. 45 75 UNACHIH5
>6'@'">@. 45 75 UNARUH5
>6'@)')0;. adA5 . s5 75 UNACHIQ5
>6'@"')0">;. adA5 . s5 75 UNA-
CHIRUQ5
>6'@"')0@. 45 De+o!a! a'!asa!
di1e!i! a-guna cosa in'encio-
na-+en'e5 SIN[N( unac/i. una-
.ac/i.5
>6'@">@. 45 Re'!asa! a'!asa!
de+o!a! a-go 0!o-ongada+en'e5
>6'@44'7'. ad45 Tie+0o -a!gu9si+o
'ie+0o de+asiado -a!go5
>6'@5'6%'. ad45 Des0u:s de +uc/o
'ie+0o5
>6'@60@:;. ad45 . s5 ABeAo 4ieAo
3ue .a 'iene +uc/o 'ie+0o5
>6'@7'. ad45 Ha /ace +uc/o 'ie+0o5
ZZ Hace !a'o ,uen !a'o5
>6'@$';. ad45 Pa!a +uc/o 'ie+0o5
>6'@$'@'@. 45 75 UNAPAHAH5
>6'@$>60. ad45 Sie+0!e o de 'odos
+odos -a!go 'ie+0o5
>6"'. s5 Eot& F9ugenia orop*yla
DielsG P-an'a /e!,2cea u'i-i;ada
en -a +edicina 0o0u-a!5 ZZ V!,o-
de +ade!a du!a 3ue c!ece en
;onas de se-4a a-'a5
>6"'"'. s5 Lool& FDidelp*is mar-
supiales& Didelp*is a"areaG
Ra0osa 4u-0eAa5 ?a+i-ia dide--
0/idae con /ocico 0un'iagudo
0a'as 0os'e!io!es con cinco de-
dos Ie- 0!i+e!o o0oni,-eK co-a
-a!ga 0!ensi- . 0e-ada en g!an
0a!'e5 Se a-i+en'a de 0e3ueBas
!anas -aga!'iAas cu.es . a4es5
La /e+,!a 0osee una ,o-sa en e-
4ien'!e e@'e!io! donde --e4a sus
c!9as 'ie!nas5 SIN[N( 3Ja!ac/u0a5
$e&AncP +uSa5
>6"'@. 45 75 UMIH5
>6">. s5 'ist& Ca+ise'a u'i-i;ada en
e- inSa!io con di1e!en'es 4a-
!ian'es co+o 0o! eAe+0-o( -a!ga
co!'a cosida 9n'eg!a+en'e o 'an
s-o +edio cue!0o . sue-'a en e-
!es'o con 0e3ueBa +anga o sin
e--a con 1-ecos o sin e--os e'c5
SIN[N( u'uSus/+a5
>6">)'. s5 Eot& F(ant*osoma sp&G
P-an'a /e!,2cea de -as ;onas de
a-'a . ,aAa se-4a cu.as !a9ces
son +u. u'i-i;adas en -a
a-i+en'acin 0o0u-a! 0o! su a-'o
con'enido de a-+idn . a;"ca!5
SIN[N( .unSa 0a0a5
>6">)'6'. s5 tej& A-+i--a de ca-
+ise'a5
>6">">;. s5 Que 4is'e -a '"nica
--a+ada un0u& SIN[N( unSu--i-
Su35
>6">">@. 45 7es'i!se -a '"nica
--a+ada un0u& SIN[N( unSu--i-
Su.5
>6">440">;. s5 Pe!sona 3ue se 4is'e
con e- un0u& SIN[N( unSuSu35
>6">440">@. 45 7es'i!se con e- un0u&
SIN[N( unSuSu.5
>6">;
&(&
&('
>7'
>6">;. adA5 . s5 MuAe! 3ue --e4a o
'!ans0o!'a a-guna can'idad de
cosas o 0!oduc'os en una 0o!cin
de -a 0a!'e de-an'e!a de su 1a-da
!ecogi:ndo-a 0o! e- ,o!de /acia
a!!i,a5 SIN[N( 0/uSa35
>6"><0">@. 45 To+a! a-guna
can'idad de cosas en -a 0a!'e
de-an'e!a de -a 1a-da u o'!a 0!enda
si+i-a!5 SIN[N( 0/uSa!iSu.5
>6$>. adA5 $at& Mus'io deca9do
en1e!+i;o ac/acoso gac/o5
SIN[N( us0/u5 E6EM( unp*u qowe,
cu.e +us'io Ien1e!+oK5
>6$> >6$>. adA5 75 USPHU USPHU5
>6$>44'7'. adA5 $at& Mu. deca9do
+us'io gac/o5 SIN[N( us0/u--aBa
un0/u un0/u us0/u. us0/u.5
>6$>;. adA5 . s5 $at& Que 'iene
decai+ien'o ac/a3ues5 SIN[N(
us0/u35
>6$><'@'@. 45 75 USPHURAHAH5
>6$>@. 45 $at& Es'a! +us'io deca9do
sin 1ue!;a de0!i+ido5 SIN[N(
un0/u.a.5
>6$>@'@. 45 $at& De,i-i'a!se
en'u+i!se decae!5 SIN[N( un0/u.5
>6$>@"')'@. 45 $at& Mani1es'a!
de,i-i'a+ien'o decai+ien'o
ac/a3ues 1!ecuen'e+en'e5
>6>. s5 Qum& Agua> -93uido inco-o!o
inodo!o e ins90ido co+0ues'o 0o!
dos 4o-"+enes de /id!geno . uno
de o@9geno5 E6EM( c*iri unu, agua
1!9a> qHo?i
unu, agua ca-ien'e> qHata unu o
qonc*o unu, agua 'u!,ia> 0ac*i
unu, agua sa-ada> c*Huya unu,
agua c!is'a-ina> *anpisqa unu,
agua 0o'a,-e> mis0Hi unu, agua
du-ce> asna unu, agua a,o+,ada>
pu0yu unu, agua de +anan'ia->
mayu unu, agua de !9o> qoc*a
unu, agua de -aguna> para unu,
agua de --u4ia5 SIN[N( .aSu5 ZZ adA5
Aguado -93uido acuoso de -a
na'u!a-e;a de- agua5 I65L5P5K
>6> '44$'. s5 ,eol& Te!!eno sa'u!ado
de agua5 SIN[N( c/Ju!a a--0a5
>6> "'@. s5 Li3uide; acuosidad5
>6> "044' s5 75 PINCHIRILLA5
>6> "'@'. s5 alim& Oca des/id!a-
'ada !e+oAada 0a!a se! cocinada
. se! u'i-i;ada co+o a-i+en'o
0a!a e- /o+,!e5 ZZ 75 RHAHA5
>6> $'$'. s5 Agri& Pa0a aguanosa
con 0oca sus'ancia /a!inosa5
ANT[N( /aSJu 0a0a5
>6> ;!:70. s5 alim& Ma'es o in-
1usiones de /ie!,as en agua /i!-
4ien'e a;uca!adas5 ZZ !am& De-
sa.uno5
>6> >6>. adA5 Aguac/inado !eca!-
gado de agua 3ue con'iene ,as-
'an'e -93uido5
>6>)')0@. 45 Hace! o +anda!
ag!ega! agua so,!e a-guna cosa5
>6>)'@. 45 Ag!ega! agua a o'!a
sus'ancia> co+,ina! con agua5
>6>"><>. s5 75 ISQHAHLLU5
>6>44'7'. adA5 Sus'ancia ca!gada
de agua> aguanoso5
>6>6')0@. 45 Hace! o +anda!
enAuaga! -a !o0a -a4ada5 SIN[N(
c/Ju.anac/i.5
>6>6'6'. adA5 . s5 Ro0a 3ue a- -a-
4a!se !e3uie!e enAuaga!se5
SIN[N( c/Ju.anana5
>6>6';. adA5 . s5 EnAuagado! 3ue
enAuaga -a !o0a 3ue -a4a o !e-a4a
en nue4a agua5 SIN[N( c/Ju-
.ana35
>6>6'@. 45 EnAuaga! -a !o0a -a4ada
en nue4a agua5 SIN[N( c/Ju.ana.
a.'i.5 $e&AncP aMi.5 $e&AyaP
c/Ju.ac/a.5 $e&.ajP -o3.ac/i-5
$e&NunP 3a.Mi.5 $e&/&BarP
c/Ju.anc/a.5 ArgP c/u.anc/a.5
EolP a.'i. c/JuManc/a.
+asc/i.5 9cP AaMana +a.--ana
'aAsana5
>6>6'@';. adA5 . s5 Sedien'o an-
sioso de ,e,e! agua5
>6>6'@'@. 45 Tene! deseos o ansias
de ,e,e!5 ZZ An'oAa!se de- agua5
SIN[N( c/JaSina.a.5
>6>6'@'@">@. 45 Tene! deseos
e@age!ados de ,e,e! a gua5 SI-
N[N( ununa.c/iSu. c/JaSic/i-
Su.5
>6>6'@)0">@. 45 75 UNUNAHAH-
RUH5
>6>$'">;. adA5 . s5 Agua'e!o a-
guado!5 ArgP .aSu a0aS .aSu
a0a+oS5
>6>$'">@. 45 L-e4a! o 4ende! agua
0o! o1icio5
>6>='$'. adA5 Aguac/inado aguado5
ZZ Reca!gado de agua5
U6>?'44$'. s5 9tno*ist& FAve de
aguaG Se@'a MaSa de- s: 'i+o
se3Je Hana3o!a de- sec'o! An'i-
su.u5 Es'e ado!a'o!io e!a una
0ied!a 3ue es'a,a en C/uSianc/a>
'en9a 1o!+a /u+ana 0o! -o 3ue
1ue o,Ae'o de cu-'o5
>6>@. 45 Hace! ,e,e! agua5
>6>@ >6>@44'. adA5 Sie+0!e acuoso
aguado5
>6>@ >6>@%'. ad45 Dia1ana+en'e
co+o e- agua5 ZZ !igdo& Me+o-
!9s'ica+en'e> de +e+o!ia co!!ido
. di21ano co+o e- agua5
>6>@')0;. adA5 . s5 Que /ace -icua!5
ZZ Que /ace de!!e'i! a-guna
sus'ancia5
>6>@')0@. 45 Hace! de!!e'i! o -icua!5
ZZ ?undi! -os +e'a-es o -a ce!a
+edian'e e- ca-o!5
>6>@';. adA5 De!!e'i,-e -icua,-e
1undi,-e5
>6>@'@. s5 De!!e'i+ien'o -icuacin
1undicin5 $e&AncP 'su--u.5
$e&.ajP c/u--uSa.5 $e&/& BarP
c/u--u.5
>6>@>;. adA5 . s5 Poseedo! o dueBo
de- agua5 ZZ adA5 Acuoso aguado
aguanoso5
>6@'@. s5 Lool& Qu+,ido !uido 3ue
0!oducen a-gunos insec'os en
1o!+a -a!ga . sua4e5
>7'. s5 Lool& C!9a o c!9o de -os a-
ni+a-es cuad!"0edos o +a+91e-
!os5 ZZ EAe+0-a! +eno! en'!e +u-
c/os de su es0ecie5 E6EM( wi0Hu?a
u?a, c!9a de 4iSuBa> alqo u?a, c!9a
de 0e!!o5
>7'='$' &(( &() >$'=;'
>7'='$'. adA5 Lool& Ani+a- +ad!e de
a,undan'es c!9as ca!gada de c!9as5
E6EM( u?asapa 0*uc*i, c/anc/a de
+uc/as c!9as5 ZZ NEOL5 Pe!sona con
uBas a-a!gadas5 !am& Pe!sona
a1icionada a- !o,o5
>7'@>;. adA5 . s5 Ani+a- +ad!e con
c!9a5 E6EM( u?ayuq mic*i, ga'a con
c!9as5
>$'. s5 Mudo so!do+udo5 SIN[N(
o0a a+"5 ZZ 75 QORMA PHOQES5
>$'%!'6"'<. s5 Eot& FDuranta
triacant*a NussG P-an'a se +i-
/e!,2cea +u. es0inosa u'i-i;ada
en -os ce!cos 4i4os5
>$'44'. adA5 Mu. ca--ado sin /a,-a5
>$'44')0;. adA5 . s5 Que /ace o
sue-e /ace! ca--a! o si-encia!5
>$'44')0@. 45 Hace! ca--a! +anda!
si-encia!5 E6EM( upallac*iy c*ay
wawata, /a; ca--a! a esa c!ia'u!a5
>$'44'">;. adA5 Que se a,s'iene de
/a,-a! con'es'ando o !ec-a+an-
do 0o! co!'es9a o 'e+o!5
>$'44'">@. 45 A,s'ene!se o 0!i4a!se
de /a,-a! de,iendo /a,-a! 0o!
co!'es9a o 'e+o!5
>$'44'44'. ad45 Ca--ada+en'e si-
gi-osa+en'e si-enciosa+en'e sin
/ace! sa,e!5
>$'44';. adA5 . s5 Que gua!da si-
-encio 3ue ca--a5 ZZ Que gua!da
sec!e'o o sigi-o de a-go 3ue sa,e5
>$'44'<$'<0@. 45 Ca--a! de1ini'i-
4a+en'e5 ZZ Conc-ui! 'o'a-+en'e
'odo sonido o !uido5
>$'44'<;:@. 45 Ca--a! in'e+0es-
'i4a+en'e5 ZZ Co!'a! de !e0en'e
sonido o !uido5
>$'44'=;'. ad45 En si-encio sin /a,-a
ca--ado en+udecido sin sonido o
!uido5
>$'44'@. 45 Ca--a! en+udece!5 ZZ Cesa!
e- sonido o !uido5 SIN[N( c/Jin.a.
c/Jinni.5 E6EM( upallay, ama
rimayc*u, c2--a'e no /a,-es5
>$'44'@"')0@. 45 Hace! ca--a!
su0-ica'o!ia+en'e5
>$'44'@">">@. 45 Man'ene!se ca--ado
+o+en'2nea+en'e> ca--a! 0o!
cie!'as conside!aciones5
>$'44'@">@. 45 Ca--a! gua!da!
si-encio 0o! cie!'as conside!a-
ciones co+o !es0e'o o 'e+o!5
>$'4:. adA5 *o,a-icn +u. ca--ado5
>$'6'@'@. 45 $at, Sen'i! s9n'o+as de
so!de!a5
>$'<';. adA5 Ingenuo i-uso can-
do!oso5
>$'<'@'@. 45 $at& Man'ene!se
0e!+anece! so!do5
>$'@ >$'@. adA5 $at& En'e!a+en'e
so!do5
>$'@')0@. 45 $at& Hace! enso!-
dece!5
>$'@'5>@. 45 A0aga!se un sonido o
!uido 0oco a 0oco5 ZZ I! a0a-
g2ndose -a 4o; /u+ana 0au-a-
'ina+en'e5
>$'@'$>@. 45 $at& 7o-4e!se so!-
do 'o'a-+en'e5 ZZ Pe!de! e- o9do
de1ini'i4a+en'e5 ZZ B%s& Pe!de! su
'i+,!e e- sonido +usica-5
>$'@';. adA5 . s5 $at& Que co+ien;a
a enso!dece! o 0e!de! -a audicin5
>$'@'=;'. adA5 . s5 $at& So!do sin
audicin5 SIN[N( -o3'Jo5
>$'@'@. 45 $at& 7o-4e!se so!do5
Su1!i! e- de1ec'o de -a so!de!a5
>$'@'@"')0@. 45 Hace!se e- so!do
1ingi! necedad o so!de!a5
>$'@'@">=;'. adA5 A-go so!do o
+edio so!do5 ZZ B%s& *aAo de
sonido en -os ins'!u+en'os +u-
sica-es5
>$0. s5 . adA5 C/ic/a +os'a aun sin
1e!+en'a!5 NEOL( Po! e@'ensin
'oda ,e,ida a-co/-ica an'es de
1e!+en'a!5 E6EM( upi aq*a, c/ic/a
no 1e!+en'ada5 ZZ So!,o de a-g"n
-93uido5
>$0)0;. adA5 . s5 Que /ace o +anda
so!,e! a-g"n -93uido o a-guna
,e,ida5
>$0)0@. 45 Hace! o +anda! so!,e!
a-g"n -93uido5
>$0)>. s5 Bed& An:+ico5 ZZ !am& De
!os'!o 02-ido co+"n en -os
/a,i'an'es de c-i+as '!o0icaca-es
gene!a-+en'e 0o! e1ec'o de -a
en1e!+edad de- 0a-udis+o
0!o0ia de dic/as ;onas5 Po! -o
+is+o se -es da es'e so,!eno+-
,!e5
>$0)>@'@. 45 Bed& Su1!i! -a en-
1e!+edad de -a c-o!osis o ane+ia
a consecuencia de- 0a-u-
dis+o5
>$06'. adA5 So!,i,-e 12ci- de so!,e!5
ZZ NEOL5 So!,e'e o,Ae'o o
ins'!u+en'o e+0-eado 0a!a so!-
,e! -93uidos5
>$0;. adA5 . s5 Que so!,e a-g"n -9-
3uido5
>$0@. 45 So!,e! a'!ae! una 0o!cin
de -93uido a -a ,oca 0o! +edio
de un 'u,i--o o so!,e'e5 SIN[N(
o0i.5
>$0@"')0@. 45 Hace! so!,e! con
su+o cuidado5 Da! a so!,e! +u.
0oco5
>$0@">@. 45 So!,e! con su+o
cuidado5
>$')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
-a4a! -a ca!a con o'!a 0e!sona5
E6EM( mamanwan up*ac*i0uq
*erqHe, niBo 3ue se /ace -a4a! -a
ca!a con su +ad!e5
>$')0">@. 45 Hace!se -a4a! -a
ca!a5
>$')0;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
+anda -a4a! -a ca!a5
>$')0@. 45 Hace! -a4a! -a ca!a de
una 0e!sona con o'!a 'e!ce!a5
>$'">;. adA5 . s5 Que se -a4a -a
ca!a5 ZZ !am& D9cese a- ga'o 3ue
se -a+e -a +ano 0a!a 0asa!-a 0o!
-a ca!a a +ane!a de -a4a!se5
>$'">@. 45 La4a!se -a ca!a s-o 0o!
enci+a5 I65L5P5K
>$';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue -a4a -a
ca!a a o'!a5
>$'=;'. ad45 Pe!sona con -a ca!a
-a4ada5
>$'@ &)* PLD ><5'@"'$>@
>$'@. 45 La4a! -a ca!a5 ZZ La4a! -a
ca!a de o'!a 0e!sona5
>$'@=0@. 45 A.uda! a -a4a! -a ca!a a
o'!a 0e!sona5
><'. s5 75 URIN5
><'44'6%'. ad45 Po! -a 0a!'e ,aAa o -a
0a!'e in1e!io!5 SIN[N( u!an'a5
><'7'. s5 Bed&Jol0& ?ue!'e +a-es'a!
o!g2nico . 0s93uico 0!oducido
0o! s*oc0 ne!4ioso a'!i,uido a
-os es09!i'us +a-ignos5
><'7' ?'@<'. Beteor& )o-0e de ai!e
o 4ien'os con'a+inados5
><'$'%'. ad45 Luga! en -a 0a!'e ,aAa
con !e-acin a- si'io de -a 0e!sona
3ue /a,-a5 ANT[N( /aMa0a'a5
><';'@. 45 *aAa! o descende!
!20ida+en'e5
><'@. s5 Dec-i4e5 ZZ ad45 A,aAo> cues'a
a,aAo /acia a,aAo5
><'@ u!a.5 ad45 Mu. /acia a,aAo5
><'@"')'@. 45 *aAa! una cues'a
!e0e'idas 4eces5 ZZ Su,i! . ,aAa!
1!ecuen'e+en'e5
><'@"')06'. s5 A0a!a'o o ins-
'!u+en'o 3ue si!4e 0a!a ,aAa!
a-go5 ZZ Luga! a donde se ,aAa
a-go5
><'@"')0;. adA5 . s5 Que ,aAa o
desciende a-guna cosa de -a 0a!'e
a-'a5 ANT[N( Mic/a.Sac/i.
><'@"')0@. 45 *aAa! o descende!
a-guna cosa de -a 0a!'e a-'a5 ZZ
Re,aAa! e- 0!ecio de -a +e!can-
c9a5
><'@"'5>@. 45 *aAa! o descende! de
una 0a!'e a-'a /acia e-
3ue /a,-a5
><'@">6'. s5 Luga! o ins'!u+en'o
0o! donde se ,aAa o desciende5 ZZ
NEOL5 )!ade!9a esca-e!a ascen-
so!5
><'@">;. adA5 . s5 Que ,aAa o des-
ciende5 ANT[N( Mic/a.Su35
><'@">@. 45 *aAa! descende!5 ZZ
A0ea!se ,aAa!se5
><0. adA5 P!e+a'u!o sucedido an'es
de 'ie+0o5
><0"?'. s5 75 IRI5
><0"?'@. 45 Bed&Jol0& Causa! en -as
c!ia'u!as en ges'acin cie!'as
+ani1es'aciones !a!as en e- anda!
--o!a! /a,-a! e'c5 0a!ecidas a
de'e!+inados ani+a-es5 E6EM(
0Hayra uri0wa, 3ue --o!a a
se+eAan;a de- c!oa! de -a !ana5
><0">. s5 75 IRIRWA5
><044'. ad45 P!e+a'u!a+en'e ade-
-an'ada+en'e a+o-ada+en'e
an'ici0ada+en'e5
><06. s5 ,eog& Su! sud5 ZZ Pa!'e ,aAa
de un -uga!5 SIN[N( u!a5
U<06 Q:=;:. s5 'ist& Uno de -os dos
sec'o!es o suyus en -os 3ue es'a,a
di4idida -a ciudad de- Qos3o de
-os InSas co!!es0ondien'e a -a
;ona su! o ,aAa e- Qosqo de
a+ajo, en con'!a0osicin a-
Hanan Qos3o o el Qosqo de
arri+a& Es'u4o in'eg!ado 0o!
Amaru Ianc*a I0a-acio de
Wa.na Q/a0a3K 'atun Ianc*a
I0a-acio de Tu0a3 Hu0anSiK 'a-
tun -umiyoq I0a-acio de InSa
Ro3aK A0lla Sasi, $u0amar0a
I0a-acio de A+a!u InSa Hu0anSiK
Iarpa0anc*a, ButHuc*a0a
$anpa, Iunturpata I0a-acio de
Ma.'a Q/a0a3K 0a-acio Iusi-
0anc*a, )ntipanpa, 0a-acio de
Sinc/iRo3a Qori0anc*a, A-
waqpinta, Qollasuyu Tanpu&
Te+0-o de -a Pac/a+a+a . /an-
0a0anc*a& IS5A5C5K
U<06 S'@' Q:44'6'. s5 ,eog& F9:-
celsa cima del surK Po,-acin
na'i4a en e- dis'!i'o de Tu0a3 A-
+a!u 0!o4incia de Canas Qos3o
Pe!"5
><06='@'. s5 ,eog& D9cese de -a 0a!'e
,aAa de una 0o,-acin5
><0@. 45 An'ici0a! sucede! 0!e-
+a'u!a+en'e5
U<"044>=. s5 ,eog& U!3ui--os5 Ane@o
de- dis'!i'o de Hua.--a,a+,a de
-a 0!o4incia de U!u,a+,a
de0a!'a+en'o de- Qos3o Pe!"
+u. !eno+,!ado 0o--a
0!oduccin de- +a9; ,-anco o
paraqay, conside!ado co+o e-
+eAo! de- +undo5 ZZ 'ist& I+-
0o!'an'e sede 4e!aniega de Dos
InSas as9 co+o de- *!igadie!
Ma'eo Pu+a3/aMa P!oce! de -a
Inde0endencia A+e!icana5
><5'. s5 Ca9da 0o!!a;o5 SIN[N( -a-
3JaSu.5
><5' ><5'. ad45 Aca9das +ien'!as
se a4an;a5
><5')06'. s5 T!a+0a ;ancadi--a
0a!a /ace! cae!5
><5')06'">@. 45 Ocasiona!se
+u'ua+en'e ca9das5
><5')0;. adA5 . s5 Pe!sona u o,Ae'o
3ue ocasiona -a ca9da de a-go5
SIN[N( -a3Jac/i35
><5')0@. 45 Hace! cae! ocasiona!
-a ca9da5 SIN[N( -a3Jac/i.5
><5'">@. 45 Cae!se acciden'a--
+en'e5
><5'6'. s5 O,s'2cu-o 3ue ocasiona
-a ca9da5
><5'6'@'@. 45 Es'a! a 0un'o de cae!
des0!ende!se des0-o+a!se
de!!u+,a!se5 ZZ Ta+,a-ea!5
><5'$'">;. adA5 . s5 Que se cae a
+enudo5 SIN[N( -a3Ja0aSu35
><5'$'">@. 45 Cae!se a +enudo5
SIN[N( -a3Ja0aSu. -a3Ja.-
Sac/aSu.5
><5';. adA5 . s5 Que se cae5
><5'<;')0@. 45 Log!a! 3ue o'!o
caiga 12ci-+en'e5 ZZ Hace! cae! sin
di1icu-'ad . !e0en'ina+en'e5
><5'<;:@. 45 Cae! in'e+0es'i4a-
+en'e5
><5'=;'. adA5 Ca9do de!!i,ado5
SIN[N( -a3JaSus3a Sun0as3a5
><5'@. 45 Cae! cae!se des0-o+a!se
0!eci0i'a!se5 ZZ !igdo& Cae! en
e!!o! o en a-go 0eca+inoso5
SIN[N( c/o3aSu.5 E6EM( *u-
c*aman urmay, cae! en 1a-'a5
><5'@"')'@. 45 Cae!se una . o'!a
4e;5 SIN[N( -a3JaSac/aSu.5
><5'@"')0@. 45 Hace! cae! o
des0-o+a! in'enciona-+en'e5
SIN[N( -a3Jac/i.5
><5'@"'$>@. 45 Cae!se 'o'a-+en'e>
des0-o+a!se de1ini'i4a+en'e5
><5'@">@ &)2 &) >=')06'44'
><5'@">@. 45 P!eci0i'a!se cae!se5
SIN[N( 3a3a0a.Su.5
><$0. s5 Lool& Pa-o+a5 P2Aa!o5 C-ase
a4es o!den co-u+,i1o!+es
1a+i-ia co-u+,idae con +uc/as
es0ecies 3ue 'ienen no+,!es
3/esMas -oca-es co+o( MaSa
u!0i a-3o u!0i Su--Su SuSu-i
0iSc/u-in Si'u e'c5 $e&AyaP
u!0a.5 ArgP u!0i-a5 ZZ adA5 T!a'o
a1ec'i4o a -a 0e!sona 3ue!ida(
urpic*aO, urpic*ay, urpic*a
sonqoc*a, urpillay, urpic*allay,
e'c5 e@0!esiones con 3ue se
enca!ece e- a1ec'o 3ue se 0!o1esa
a de'e!+inada 0e!sona5
><$>. s5 cerm& C2n'a!o o 4asiAa
g!ande de a!ci--a cocida de
1o!+a a-a!gada de cue!0o en-
sanc/ado . de ,oca angos'a en
3ue se /ace 1e!+en'a! -a c/ic/a5
><$>@:;. adA5 . s5 DueBo de- c2n-
'a!o o 4asiAa> 0oseedo! de- urpu&
U<;:5044$:. s5 9tno*ist& D:ci+a
MaSa de- 'e!ce! se3Je Ra.ao de-
sec'o! An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a una 1uen'e 3ue es'a,a u-
,icado en e- --ano +2s a+0-io de
C/Ji'a ce!ca a- Qos3o5 Se -e
o1!ec9an co+o 0ago so-a+en'e
ca+:-idos5
U<;:$>"@>. s5 9tno*ist& F.erro con
!uenteG Se@'a MaSa de- oc'a4o
se3Je A.a!+aSa de- sec'o!
An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a u-
na 0ied!a es3uinada 3ue es'a,a
en un !incn de- 0ue,-o de La-
!a0a5 Lo 'en9an 0o! MaSa de au-
'o!idad . se -e o1!ec9an 'eAidos
!o0a de +uAe! 0e3ueBa . 1!ag-
+en'os de o!o5
U<;:=. s5 ,eog& FTop#n& Cas'e-
--ani;acin de- ':!+ino orqoG
U!cos5 I+0o!'an'e ca0i'a- de -a
0!o4incia de Quis0icanc/is
Qos3o Pe!" +u. ce!ca a Pi-
Si--a3'a . -a -aguna donde se
dice 1ue /undida -a gigan'esca
cadena de o!o de- InSa WasSa!5
U<;:="'44'. s5 9tno*ist& No4ena
MaSa de- oc'a4o se3Je Pa.an de-
sec'o! C/inc/a.su.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a un -uga! donde se
0e!d9a de 4is'a -a ciudad de-
Qos3o ca+ino a- C/inc/a.su.u5
U<;:="'44' A5'<>. s5 9tno*ist&
Quin'a MaSa de- s:0'i+o se3Je
Ra.ao de- sec'o! C/inc/a.su.u
3ue es'a,a a ca!go de- a.--u
Q/a0a3 A.--u5 Es'e ado!a'o!io
es'a,a con1o!+ado 0o! 4a!ias
0ied!as Aun'as 0ues'as en un
ce!!i--o 3ue es'a,a enci+a de
Ra!+en3a ac'ua- ,a!!io de San'a
Ana en -a ciudad de- Qos3o5 Se
-e /ac9an sac!i1icios 0o! -a sa-ud
de- InSa5
U<>. s5 ,eog& FArcnido, ara?aG
Pue,-o 0!i+i'i4o /a,i'an'e de -a
!egin . -as is-as de- -ago Ti'icaca
cu.os !e;agos su0e!4i4en en
a-gunas is-as a!'i1icia-es de-
!e1e!ido -ago /ec/as con
'o'o!a5
><> "!>=044>. s5 75 RHANPU RJUSILU5
><> 440"'. s5 Te-a!aBa5
U<>$'6$'. s5 Arqueol& F$anpa de
ara?asG U!u,a+,a5 P!o4incia
A!3ueo-gica de- de0a!'a+en'o de-
Qos3o Pe!" +u. i+0o!'an'e 0o!
se! de0osi'a!9a de g!u0os
a!3ueo-gicos co+o Mac/u0iAc/u
O--an'a.'a+,o e'c5 dec-a!ados
co+o Pa'!i+onio Cu-'u!a- de -a
Hu+anidad 0o! -a UNESCO5 ZZ
,eog& I+0o!'an'e 0!o4incia de-
Qos3o u,icado a o!i--as de- !9o
7i-cano'a en e- 7a--e Sag!ado de
-os InSas5 Sus dis'!i'os son(
U!u,a+,a C/inc/e!o
Hua.--a,a+,a Mac/u0iAc/u
Ma!as O--an'a.'a+,o . HuSa.
con un 'o'a- de ELLP# /a,i'an'es
en DLND5
><>=;'. s5 Bed& A+0o--a 0e3ueBa 3ue
se 0!esen'a en -os -a,ios in1e!io!es
de -a ,oca . 3ue se a'!i,u.e
di!ec'a+en'e a -a 0ica;n de -a
a!aBa5
U<>@'. s5 ,eog& O!o.a5 Dis'!i'o de -a
0!o4incia de HaM-i de- de-
0a!'a+en'o de 6un9n Pe!" +u.
i+0o!'an'e 0o! sus cen'!os +ine!os
con EGLP$ /a,i'an'es en DLND5
><>@'. s5 O!o.a 0asa!e-a5 Sis'e+a de
0asaAe de -os !9os 3ue cons'a de un
ca,-e 'endido de una o!i--a a o'!a
de- 3ue cue-ga una canas'i--a o
caAn con !on-
dana 3ue se des-i;a 'i!ada 0o! o'!o
ca,-e +4i-5
><?'. adA5 Es':!i- i+0o'en'e 3ue no
1!uc'i1ica5 SIN[N( 3o+i 3Jo+i
us0/a5 ZZ Agri& P-an'a de +a9;
enc-en3ue 3ue no desa!!o--a e-
c/oc-o siendo u'i-i;ado co+o
1o!!aAe 0a!a e- ganado . -os cu.es5
ZZ C0u-a ca!na- en -os ani+a-es
+a+91e!os5 E6EM( wa0an
urwa0us*an, -a 4aca es'2
co0u-ando5
><?' "'@. s5 Es'e!i-idad i+0o'encia5 ZZ
?!igide;5
><?'@. 45 Co0u-a! ca!na-+en'e
1o!nica!5 ZZ Agri& Recoge! -a urwa
0a!a e- ganado o cu.es5
><?'@'@. 45 7o-4e!se es':!i- i+-
0o'en'e i+0!oduc'i4o5
>='. s5 Lool& F$ediculus *umanusG
PioAo5 He+90'e!o o!den ano0-u!a
una so-a 1a+i-ia 0!o4is'o de
a0a!a'o ,uca- 0a!a 0ica! . c/u0a!
des0!o4is'o de a-as5 Ha. '!es
g:ne!os( 0ioAo de -a ca,e;a de-
cue!0o . de- 0u,is o -adi--a5
$e&.ajP -is/u5 ZZ Agri& Pu-gones de
-as 0-an'as5
>=')'">@. s5 L-ena!se 0o,-a!se de
0ioAos e- cue!0o5
>=')0">;. adA5 . s5 Que 0e!+i'e o se
deAa des0ioAa!5 ZZ !am& Que -og!a sus
0!o0si'os5
>=')0">@. 45 Pe!+i'i! o deAa!se
des0ioAa!5 ZZ !am& Saca! a-g"n
0!o4ec/o de a-go -og!a! sus
0!o0si'os5
>=')06'44'. ad45 !am& ?2ci- de a-
>=')0; &)" &)# >=$>%'@
4an;a! en una ac'i4idad o 12-
ci- de ade-an'a!5
>=')0;. adA5 . s5 Que /ace des-
0ioAa!5
>=')0@. 45 Hace! o +anda! des-
0ioAa!5 ZZ !am& A4an;a! o ade-
-an'a! en a-guna ac'i4idad5
>='"'5'. adA5 75 USASAPA USA-
HUQ5
>='">;. adA5 . s5 Que se des0ioAa
a s9 +is+o5
>='">@. 45 Des0ioAa!se as9 +is+o5
>='"'">. adA5 PioAoso ende+a-
+as9a5 SIN[N( usasa0a5
>='"!>%>. adA5 . s5 Que +a'a -os
0ioAos con -a den'adu!a5 ZZ
!igdo& A4a!o 'acaBo
a+a!!e'e5
>='5>44">. adA5 . s5 Que coge
0ioAos de su cue!0o o !o0a
in'e!io! a- 'ac'o5
>='$>. adA5 . s5 Que consigue sus
0!o0si'os 0!o0ues'os5 ZZ adA5
A1o!'unado 0!s0e!o
4en'u!oso en co+0!as .
4en'as5
>=';. adA5 . s5 Des0ioAados5
>='<'@. 45 Des0ioAa! a o'!a 0e!-
sona5
>='<0">@. 45 Des0ioAa!se a +e-
dias . a +ane!a de 0asa'ie+-
0o5
>='<0@. 45 .lim& Esca+0a! deAa!
de --o4e! en :0oca de --u4ias5
>='<$'<0@. 45 Des0ioAa! en 1o!+a
!20ida . 4io-en'a5
>='='$'. adA5 PioAoso con a,un-
dan'es 0ioAos5 SIN[N(
usaSa+a usaS/aSu usa.u35
>='@5 s5 Des0ioAa! a o'!a 0e!sona o a
un ani+a-5
>='@:;. adA5 . s5 PioAoso5 SIN[N( U-
sasa0a usaSa+a5
>="'. adA5 Mendigo 0edig<eBo
0o!diose!o5 ZZ NEOL( )o!!e!o5 SI-
N[N( usSaSu35
>="'">;. adA5 . s5 75 USARA5
>="'">@. 45 75 USRAH5
>="'@. 45 Mendiga! 0o!diosea!
-i+osnea! go!!ea!5 SIN[N( usSa-
Su.5
>="'. s5 P!on'i'ud !a0ide; 4e-o-
cidad 0!esu!a ce-e!idad5 I65L5P5K
>="'@. 45 Hace! a-guna cosa con
ce-e!idad5 ZZ U!gi! acosa! da!se
0!isa5
>="'@">@. 45 Ace-e!a! una ac'i4idad
en a'encin a s"0-icas5 SIN[N(
us3a.Su.5
>=">. s5 ,eol& Luga! donde se en-
cuen'!a 'ie!!a ,-an3uecina5 ZZ adA5
Co-o! ,-an3uecino ,-an3ui;co5
SIN[N( .u!a3.a.Sus3a5
>=">@'@. 45 *-an3uea! 4o-4e!se
,-anco a-g"n o,Ae'o5 SIN[N(
u'S/u.a. .u!a3.ac/i.5
U=6>. s5 9tno*ist& P!i+e!a MaSa de-
3uin'o se3Je Pa.an de- sec'o!
An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io e!a
una 0ied!a 3ue es'a,a en -a 0-a;a
U!in HaMSa.0a'a ac'ua-
Li+ac0a+0a5 Los 3ue se /ac9an
orejones -e o1!ec9an 0agos5
>=6>. s5 'ist& Pe3ueBa es'!uc'u!a de
0ied!a o de o'!o +a'e!ia- u,i-
cada gene!a-+en'e en e- +edio
de -as 0-a;as de -os cen'!os
u!,a-
nos 3ue se!49a de '!ono 0a!a -os
InSas o sus !e0!esen'an'es 0a!a
0!esidi! a-gunas ce!e+onias o1i-
cia-es o 0!o1anas5
>=6>@. 45 Cons'!ui! e- usnu, e- es'!ado
o escena!io5
U=$'. s5 9tno*ist& Fceni"aG S:'i+a
MaSa de- s:0'i+o se3Je Ra.ao de-
sec'o! Qo--asu.u a ca!go de- a.--u
UsSa Ma.'a5 Es'e ado!a'o!io e!a
un --ano g!ande u,icado en e-
ce!!o WanaSaM!i5
>=$'. s5 Ceni;a5 ZZ adA5 !am& Es':!i-5
SIN[N( u!Ma5 ZZ 75 OQHE5 us0/a
c/u!ana5 s5 NEOL( Cenice!o5
>=$' 4>@)>. s5 Lool& FBa"ana
gou"ou+iraK Cie!4o ceni;o5
Ma+91e!o c!:4ido 0!o0io de -as
3ue,!adas in'e!andinas 3/esMas
con cue!nos 3ue 'e!+inan en una
so-a 0un'a5 SIN[N( 'a!uSa5
>=$' 5'6"'. s5 De0si'o 0a!a
!ecoge! -as ceni;as an'es de a-
!!oAa! a- ceni;a-5
>=$' ;:%:. s5 Ceni;a-5 SIN[N( us0/a
+o3o us0/a 0a'a5
>=$' >6>. s5 LeA9a o agua de ceni;a
u'i-i;ado co+o de'e!gen'e5
>=$')'">;. adA5 . s5 Que se en-
sucia con ceni;a5
>=$')'">@. 45 E+0o-4a!se en-
sucia!se o con'a+ina!se con
ceni;a5
>=$')';. adA5 . s5 Que ag!ega o
con'a+ina a-go con ceni;a5
>=$')'@. 45 Ag!ega! e+0o-4a!
+e;c-a! con ceni;a5
>=$')0@. 45 Con4e!'i! a-go en
ceni;as5 SIN[N( us0/a.ac/i.5
U=$'44';%'. s5 ,eog& F$ue+lo de
ceni"asK ArgP Mon'aBa 4a--e .
0ue,-o en -a 0!o4incia de Men-
do;a A!gen'ina5
>=$'6';. s5 75 USPHAQ5
>=$'6'@. 45 Qui'a! -a ceni;a en
1o!+a 'o'a- de- 1ogn /o!no u
o'!o -uga!5 SIN[N( us0/a.5
>=$';. s5 Ins'!u+en'o 3ue se u'i-i;a
0a!a saca! -a ceni;a de- 1ogn u
/o!no5 SIN[N( us0/ana35
>=$'@. 45 Saca! -as ceni;as de-
1ogn o de- /o!no5 SIN[N( us0/a-
na.5
>=$'@';. adA5 Ma'e!ia 0!o0ensa a
con4e!'i!se en ceni;as5
>=$'@'@. 45 Con4e!'i!se o 'o!na!se
en ceni;as5
>=$'@')0@. 45 Con4e!'i! en ceni;a
a-go +edian'e -a co+,us'in5
SIN[N( us0/ac/i.5
>=$>. adA5 Deca9do escu2-ido5 SI-
N[N( un0/u5
>=$> "'@. s5 Decai+ien'o de-
,i-i'a+ien'o escua-ide;5
>=$> >=$>. ad45 Desganada-
+en'e de un +odo deca9do de-
0!i+ido5 SIN[N( un0/u un0/u5
>=$>44'7'. adA5 Mu. deca9do es-
cu2-ido de0!i+ido5 SIN[N( un-
0/u--aBa5
>=$>;. adA5 75 UNPHUQ5
>=$><'@'@. 45 Pe!+anece! 0!o-
-ongada+en'e deca9do de0!i-
+ido o 0os'!ado5 SIN[N( un0/u-
0/u!a.a.5
>=$>%'@. s5 Bed& He+o!!agia
>=$>@ &)& &)' >%0"'@'@
1-uAo de sang!e nasa- 4agina- o
in'e!na e'c5 ZZ 45 Tene! /e+o!!agia5
EolP us0u'a.5
>=$>@. 45 Pone!se a-go deca9do -os
ani+a-es de+os'!ando s9n'o+as
de a-guna en1e!+edad 3ue -os
a1ec'a5
>=$>@ >=$>@. adA5 UNPHULLAA
USPHULLAA5
>=$>@'@. 45 E+0e;a! a +os'!a!se
deca9do desganado de0!i+ido o
a,a'ido -os ani+a-es5
>=;'@">@. 45 75 USRHAHRUH5
>=;'. s5 75 ESQHA5
>=;' >=;'@. ad45 7e-o;+en'e
!20ida+en'e a0!esu!ada+en'e5
>=;')'@. 45 A0!esu!sa!se5 ZZ
I+0!i+i! !a0ide; . 4e-ocidad5
>=;')0;. adA5 . s5 Que /ace a-
0!esu!a! o ace-e!a!5
>=;')0@. 45 Hace! o +anda!
a0!esu!a! ace-e!a!5
>=;'">@. 45 Da!se 0!isa> es1o!;a!se
en ace-e!a!5 ZZ A4an;a! en una
ac'i4idad5
>=;'6'">@. 45 E@igi!se +u'ua-
+en'e e- a4ance o a0!esu!a+ien'o
en una ac'i4idad5
>=;'6'@'@. 45 Tene! ansias o
deseos de da!se 0!isa o ace-e!a!5
>=;'$'">@. 45 Es1o!;a!se 0o! a-
ce-e!a! o a4an;a! en una ac'i-
4idad5
>=;';. adA5 . s5 Que se a0!esu!a se
da 0!isa ace-e!a5
>=;'@. adA5 R20ido sin de+o!a5
E6EM( usq*ay puriy, ca+ina !2-
0ido5 ZZ 45 Da!se 0!isa a0!esu-
!a! o ace-e!a!5 SIN[N( es3/a.
/a.!u5
>=;'@ >=;'@44'. ad45 Mu. !2-
0ida+en'e5
>=;'@"')'@. 45 Hace! ade+2n de
a0!esu!a!se o de ace-e!a!5
>=;'@"')0@. 45 In1-ui! 0a!a 3ue
o'!o se a0!esu!e ace-e!e o se d:
0!isa5
>=;'@44'. ad45 P!on'a+en'e !2-
0ida+en'e a0!esu!ada+en'e5
>=;'@44'7'. adA5 Mu. ace-e!a-
da+en'e +u. !20ida+en'e !a-
0id9si+a+en'e5
>=%>@. 45 Acu!!uca!se5 E6EM(
c*irimanta ust*uy, acu!!uca!se de
1!9o5
>=>. s5 De!!a+a+ien'o des0e!dicio
de a-go 0o! descuido5
>=> >=>. adA5 Cons'an'e de!!a+a-
+ien'o de a-go con des0e!dicio5
>=>)0;. adA5 . s5 Que des0e!dicia
de!!a+a a-go 0o! descuido5
'=0>0@. 45 Des0e!dicia! de!!a+a!
a-go 0o! descuido5
>=>$'. s5 Residuo 3ue se a!!oAa 0o!
in"'i-5 ZZ adA5 !igdo& In"'i- 4ago
3ue no 0uede /ace! a-go5
>=>$' "'@. s5 Inu'i-idad in/a,i-idad5
>=>;=044'. s5 *!asa +enuda ca-ien'e
3ue +uc/as 4eces se conse!4a
de,aAo de -a ceni;a5 SIN[N( nina
siSsi5
>=><0. adA5 In1e-i; in"'i- +ise!a,-e5
ZZ De edad a4an;ada5 E6EM( usuri
runa, /o+,!e in1e-i; e
in/2,i-5
>=><$'. adA5 E!!an'e 4aga,undo
3ue ca+ina sin !u+,o5 SIN[N(
0u!inSic/u5 E6EM( usurpa *erqHe,
niBo 4aga,undo5
>=>=0. s5 La /iAa con !es0ec'o a sus
0ad!es5
>=>%'. s5 OAo'a sanda-ia !udi+en-
'a!ia5 SIN[N( /usu'Ja5
>=>%'">@. 45 Pone!se -a oAo'a5 SIN[N(
/usu'JaSu.5
>=>%'=;'. adA5 Ca-;ado con oAo'as5
E6EM( usutasqa warmi, +uAe!
ca-;ada con oAo'as5
>=>%'@:;. adA5 . s5 Que usa oAo'as
0o! ca-;ados5 SIN[N( /usu'Ja.u35
>=>@. 45 De!!a+a!se des0e!dicia!se5
ZZ De'e!io!a!se +a-gas'a!se5
>=>@">@. 45 Des0e!dicia!se i+-
0onde!ada+en'e5
>=>@60@:;. adA5 . s5 Cosa o +e!-
canc9a 3ue 'iene +e!+a a- de-
!!a+a!se o seca!se5
>%'. s5 Bed& HuSu.a5 En1e!+edad
0!oducida 0o! -a Ceis*mania
+rasilensis o Ceis*mania ame-
ricana en *!asi- Co-o+,ia
*o-i4ia Pe!" . A+:!ica Cen'!a-
'!ans+i'ida 0o! +os3ui'os de -a
o!den d90'e!a . 1a+i-ia
0s.c/oididae5 SIN[N( 3e0o 'i.a3
a!aBa an'i on3o.5
>%'44';!-. s5 Lool& FT*raupis
+onariensis darwinii EonaparteK5
De -a 1a+i-ia '!a0idae5 A4e
1!ug94o!o de 0ico cnico . 0-u-
+aAe 4is'oso . ,!i--an'e so,!e
'odo -os +ac/os5 SIN[N( u'a--a3e5
>%0. s5 Ad+i!acin e+,e-esa+ien'o
e+,o,a+ien'o5 ZZ $at&
En'u+eci+ien'o con cie!'o do-
-o! de a-g"n +ie+,!o de- cue!-
0o 0o! causa de- cansancio o
1!9o5
>%0 >%0. s5 Lool& F$ilo+alia decorata
9ric*sonG& Esca!a,aAo5 Insec'o
co-e0'e!o de -a 1a+i-ia
'ene,!ionidae de co-o! o,scu!o
. 4a!iaciones de di,uAo en -os
:-i'!os5 7i4e en -uga!es /"+e-
dos5 ZZ adA5 D9cese a -as 0e!sonas
a02'icas5
>%0)0">;. adA5 . s5 EAe!cicio o '!a-
,aAo 3ue causa 1a'iga o e- en'u-
+eci+ien'o de a-g"n +ie+,!o
de- cue!0o5
>%0)0">@. 45 $at& Sen'i! ado!-
+eci+ien'o con cie!'o do-o! a
causa de a-g"n eAe!cicio o +a-a
0os'u!a de a-g"n +ie+,!o5
>%0)0;. adA5 . s5 Que causa -a 'u-
+e1accin de a-g"n +ie+,!o de-
cue!0o5 ZZ adA5 Que e+,e-esa 3ue
e@'as9a5
>%0)0@. 45 $at& Causa! o 0!o4oca! e-
en'u+eci+ien'o con do-o! de
a-g"n +ie+,!o de- cue!0o5 ZZ
Causa! ad+i!acin 1ascinacin
aso+,!o e+,e--eci+ien'o de
a-go5
>%0"'@'@. s5 Ad+i!acin 1asci-
nacin e+,e-esa+ien'o aso+-
,!o 0as+o5 ZZ 45 Ad+i!a!se 1as-
cina!se e+,e-esa!se aso+,!a!-
se o 0as+a!se5 SIN[N( o3a!a.a.
>%06'@'@ &)( &)) >@'6$'">@
u'i!a.a.5
>%06'@'@. 45 $at& Sen'i! s9n'o+as> de
en'u+eci+ien'o ado!+eci-
+ien'o cansancio con do-o! -e4e5
>40;. adA5 Mie+,!o de- cue!0o 3ue
+o+en'2nea+en'e se ado!+ece
se cansa o se en'u+ece con cie!'o
do-o!5 ZZ E@'asiado e+,e-esado5 ZZ
!am& Ton'o a,o,ado de+en'e
'on'i-oco5
>%0<'@'@. 45 75 UTIRARAH UTIRAHAH5
>%0@. 45 $at& Ado!+ece!se cansa!se o
en'u+ece!se a-g"n +ie+,!o de-
cue!0o con -e4e do-o!5 E6EM(
c*a0iymi c*irimanta utin, +i 0ie
se en'u+ece de 1!9o5
>%0@ >%0@. adA5 Que se 3ueda cons-
'an'e+en'e ad+i!ado de cosas sin
'!ascendencia5 ZZ Que se 3ueda
cons'an'e+en'e ado!+ecido
cansado o en'u+ecido5
>%0@ >%0@44'. ad45 Aso+,!ada+en'e
+a!a4i--ada+en'e 0as+osa-
+en'e5 ZZ En un es'ado de con1u-
sin a'o-ond!a+ien'o e indeci-
sin5 SIN[N( u'i.--au'i.5
>%0@'@. 45 Man'ene!se e@'asiado
ad+i!ado 0as+ado e+,e-esado
aso+,!ado +a!a4i--ado5
>%0@44' >%0@. ad45 75 UTIH UTIHLLA5
>%">. s5 Eot& F,ossypium *er-
+aceum& ,ossypiumperuvianum
de NussG A-godn5 P-an'a /e!-
,2cea de -a 1a+i-ia de -as +a--
42ceas +u. u'i-i;ada 0a!a -os
'eAidos 0o! -a ca-idad de su 1i-
,!a desde -as di1e!en'es cu-'u!as
an'e!io!es a -os inSas /as'a -a
ac'ua-idad5 SIN[N( an0i5 $e&AyaP
u'Su5 E6EM( ut0*u c*a0ra,
a-godona- o -uga! de- cu-'i4o de-
a-godn> ut0*u pHac*a, 4es'ido o
!o0a 1a,!icada de a-godn> ut0*u
ruru, se+i--as o 0e0i'as de-
a-godn de -as 3ue se e-a,o!a e-
acei'e co+es'i,-e5
>%">@'@. 45 *-an3uea!se 'o!na!se
,-an3uecino co+o e- a-godn5
SIN[N( usS/u.a.5
>%>. s5 tej& P!enda 3ue e!a usada 0o!
-as +uAe!es de -a cos'a> -es cu,!9a
de -a ca,e;a a -os 0ies . a"n -a
ca!a a +ane!a de co!'ini--a5
>%>">. adA5 !am& D9cese a -a 0e!sona
,aAa de es'a'u!a . !ego!de'e5
SIN[N( o3oc/o5
>%>">=5'. s5 tej& Ca+ise'a co!'a de
-ana5 ID5)5H5K SIN[N( unSu5
>%>6>N:. s5 neo-5 75 UTURUNRU5
>%><>6">. s5 Lool& FCeo onca pe-
ruvianusG 6agua! o 'ig!e a+e-
!icano5 De -a 1a+i-ia 1e-idae de
a-i+en'acin ca!n94o!a /a,i'an'e
de -a se-4a ,aAa5 SIN[N( o-
'o!on3o o'o!ongo onca
u'unugo5
>%>%>@D in'e!A5 QQu !eoO SIN[N(
a'a'aMY
>%'$0. s5 Anat& P-acen'a en e- caso
de -os ani+a-es5
>%'@. 45 $at& E+0e;a! en una
0e!sona e- +a- de u'a5
>%>. adA5 Enano5 SIN[N( c/JuS-
c/u 'anSa5
>?0. adA5 Co-o! a+a!i--o gua-da
do!ado5 SIN[N( 3Je--o5
>?06'. s5 ,eog& IDe uwi, co-o!
gua-da o a+a!i--o o!oK5 U,inas5
I+0o!'an'e 4o-c2n de %PO#
+5s5n5+5 en -a 0!o4incia S2nc/e;
Ce!!o de0a!'a+en'o de
Mo3uegua Pe!"5
>?06'. adA5 Eot& Co-o! a+a!i--o de-
+a9;5 SIN[N( Mi--Sa0a!u5
>?06'=;'. adA5 TeBido o 0in'ado de
co-o! gua-da Ia+a!i--o do!adoK5
>?06'@. 45 TeBi! o 0in'a! de co-o!
gua-da Ia+a!i--o do!adoK5
>@D in'e!A5 Q9s posi+leO QQu sor-
presaO
>@'. s5 Anat& Ca!a5 Pa!'e an'e!io! de
-a ca,e;a desde e- 0!inci0io de -a
1!en'e /as'a -a 0un'a de -a ,a!,a
inc-usi4e5 E6EM( muyu uya, ca!a
!edonda> suytHu uya, ca!a -a!ga>
wistHu uya, ca!a 'o!cida> 0usi uya,
ca!a a-eg!e> p*i?a uya, ca!a
enoAada> ?aqHe uya, ca!a
+a!c/i'a> upa uya, ca!a ,o,a>
q*esti uya, ca!a sucia> mir0*a u-
ya, ca!a 0ecosa> seqHo uya, ca!a
0icada 0o! 4i!ue-a> munay uya,
ca!a ,oni'a> c**Ha?u uya, ca!a
de1o!+ada( millay uya, ca!a 1ea5 ZZ
?ac/ada de-an'e!a de- edi1icio o
de cua-3uie!a cons'!uccin5 ZZ
Pa!'e an'e!io! 0-ana de -as 0ied!as
u o'!as cosas5 ZZ An4e!so en4:s5
>@'D in'e!A5 Q'olaO XR a*ora
quT X.on quT
>@')';. adA5 . s5 Que a0-ica o -e
/ace -a ca!a a a-g"n o,Ae'o5
>@')'@. 45 Ada0'a! o da!-e ca!a a
a-g"n o,Ae'o5 ZZ Hace!-e -a 1ac/ada
a a-g"n o,Ae'o5
>@')0;. adA5 . s5 Que con4ence a
o'!o . -og!a -a ace0'acin5 ZZ Que
do,-ega do+ina o 4ence -a
!esis'encia o du!e;a de a-go5
>@')0@. 45 Con4ence! !educi! a uno
3ue es con'!a!io a a-go5 ZZ
Do,-ega! do+ina! o 4ence! -a
!esis'encia o du!e;a de a-go5 SI-
N[N( u.nic/i.5
>@'">;. adA5 Con4enci,-e ace0-
'ado!5 ZZ Do,-ega,-e do+ina,-e
4enci,-e5
>@'">@. 45 Ace0'a! consen'i!
ad+i'i!5 SIN[N( u.a. u.niSu.5 ZZ
Se! d"c'i- do,-ega,-e do+ina,-e
o do+a,-e5
>@'6)'@. 45 En!os'!a! ec/a! en
ca!a !ec!i+ina!5
>@'6$'. ad45 De ca!a 0o! -ado de -a
ca!a5 SIN[N( 0Ja3c/a 'JiS!an0a5
E6EM( uyanpa c*urasqan 0as*an
c*ay rumi0una, esas 0ied!as es'2n
0ues'as de ca!a5
>@'6$')0@. 45 Manda! co-oca!
a-g"n o,Ae'o con -a ca!a o ,ase
con'!a una su0e!1icie5 ZZ O!dena! a
una 0e!sona 3ue se 0onga de
,!uces . con -a ca!a con'!a e-
sue-o5
>@'6$'">@. 45 Co-oca!se de ,!uces .
con -a ca!a con'!a e- sue-o5
>@'6$'5'6%' '** '*1 >@=>
>@'6$'5'6%'. ad45 Con -a ca!a
4isi,-e5
>@'6$'@. 45 Co-oca! una 0e!sona o
cosa con -a ca!a con'!a una
su0e!1icie5
>@'$'">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue o.e
con4e!sacin aAena sin se! 4is'a5
>@'$'">@. 45 Oi! sin se! 4is'o> a0-ica!
e- o9do cau'e-osa+en'e5
>@'$>6')0@. s5 75 UHAPURA5
>@'$><'. s5 Ca!eo en!os'!a+ien'o5
SIN[N( u.a0unac/i.5 ZZ Pos'u!a de
-as 0e!sonas ca!a a ca!a
es'!ec/a+en'e5 ZZ Posicin de dos
o,Ae'os co-ocados 1ac/ada con'!a
1ac/ada5
>@'$><')0@. 45 Hace! ca!ea!
en!os'!a! a dos 0e!sonas o +2s5
>@'$><'">@. 45 En'!a! en ca!eo en'!e
dos 0e!sonas o +2s5 SIN[N(
u.a0u!a.5
>@'$><'@. 45 Ca!ea!se en'!a! en
ca!eo5 SIN[N( u.a0u!aSu.5
>@'<'@'@. 45 Oi! escuc/a! a'en'a .
0!o-ongada+en'e5
>@'<0)0">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
-og!a /ace!se co+0!ende! con sus
3ueAas5
>@'<0)0">@. 45 Log!a! /ace!se
co+0!ende! en -as 3ueAas5
>@'<0)0;. adA5 . s5 Que /ace o9! o
+anda escuc/a!5 ZZ Que -an;a
indi!ec'as5
>@'<0)0@. 45 Hace! escuc/a!5 ZZ
Lan;a! indi!ec'as5
>@'<0">;. adA5 Audi,-e 12ci- de
escuc/a!5 ZZ adA5 . s5 Que !eci,e
o ace0'a -os conseAos5
>@'<0">@. 45 Da! o9do 1a4o!a,-e-
+en'e a una 0e!sona 3ue -e +a-
ni1ies'a a-go5 ZZ Escuc/a! 0!es'a!
a'encin una 0e!sona a o'!a5 ZZ
Reci,i! o ace0'a! a-g"n conseAo5
>@'<06'. s5 Sen'ido de- oido5 SIN[N(
nin!i !in!i5 ZZ B%s& O,Ae'o o
ins'!u+en'o 0a!a oi! o escuc/a!5
NEOL5 Au!icu-a!5 ZZ adA5 Audi,-e
3ue 0uede o de,e o9!se5 E6EM(
0amac*iqtaqa uyarina, a- 3ue
o!dena se -e de,e oi!5
>@'<06'">@. 45 Oi!se o escuc/a!se
+u'ua+en'e
>@'<0;. adA5 . s5 O.en'e 3ue o.e o
escuc/a5
>@'<0<0@. 45 O9! o escuc/a! de
0asada -ige!a o ,!e4e+en'e5
>@'<0<;:@. 45 Oi! o ca0'a! !20i-
da+en'e o in'ensa+en'e a-guna
cosa5
>@'<0@. s5 Audicin ac'o de oi!5 ZZ 45
Oi! escuc/a! 0e!ci,i! sonidos5
E6EM( uyariy nisqayta, escuc/a
-o 3ue 'e digo5
>@'<0@"')0@. 45 Hace! 3ue una
segunda 0e!sona /aga escuc/a! a
o'!a 'e!ce!a 3ue se encuen'!a
dis'an'e5
>@'='$'. adA5 Ca!an'n5 Pe!sona 3ue
'iene ca!a g!ande5 SIN[N( o3o!Sa5
>@'@. 45 O,edece! asen'i! ad+i'i!5
SIN[N( u.aSu.5
>@'@ >@'@44'. ad45 P",-ica+en'e
no'o!ia+en'e5 ZZ Con 1a+a .
0u,-icidad5
>@'@'@. 45 To+a! -a 1o!+a de una
ca!a5
>@'@)';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
0u,-ica di1unde di4u-ga5
>@'@)'=;'. adA5 Pu,-icado di-
1undido di4u-gado5
>@'@)'@. 45 Pu,-ica! di1undi!
di4u-ga! 0!o0aga!5
>@'@">@. 45 A0!o@i+a! -a +eAi--a a -a
de o'!a 0e!sona5 ZZ T!a'a! de
escuc/a! -a +ani1es'acin de una
0e!sona5
>@)>. s5 Sus0icacia o disgus'o
+o+en'2nea o in+o'i4ado5
>@)>">@. 45 Mani1es'a! sus0icacia o
disgus'o +o+en'2neo o
in+o'i4ado5
>@">">;. adA5 . s5 Que se !odea se
ciBe se ci!cunda5 E6EM( c*un-
piwan uy0u0uq, 3ue se ciBe con -a
1aAa5
>@">">@. 45 Ci!cunda!se ceBi!se
!odea!se con a-guna 0!enda5
>@">6'">@. 45 CeBi!se ci!cunda!se
!odea!se +u'ua+en'e con a-guna
0!enda5 E6EM( tHi0a pilluwan
uy0una0un0u, se ciBen +u-
'ua+en'e con gui!na-das5
>@">;. adA5 . s5 Que ciBe o ci!cunda
con a-guna 0!enda5
>@">=;'. adA5 Rodeado ci!cundado
ceBido5 E6EM( c*unpiwan
uy0usqa, ceBido con -a 1aAa5
>@">@. 45 Ci!cunda! ceBi!5
>@44'. s5 Mediacin in'e!cesin5
>@44'$>@. 45 In'e!cede! +edia!
0a!a o'!a 0e!sona5
>@44';. adA5 . s5 Mediado! in'e!ceso!5
NEOL5 A,ogado5
>@44'@. 45 Roga! su0-ica! in'e!cede!5 ZZ
O!a!5
>@44'@6'. s5 Luga! de o!acin de
!ecogi+ien'o de !uegos5
>@60. s5 Acue!do ace0'acin con-
4enio 0ac'o5
>@60)0;. adA5 . s5 Que /ace con4eni!
accede! 0ac'a! ace0'a!5
>@6K)0@. 45 Hace! con4eni! accede!
0ac'a! ace0'a!5 SIN[N( u.ac/i.5
>@60">;. adA5 . s5 Que con 1aci-idad .
,ene4o-encia ace0'a accede
con4iene5
>@60">@. s5 Ace0'acin con4enio
accede!5 ZZ 45 Accede! con4eni! en
-a idea o dic'a+en aAenos5 I65L5P5K
SIN[N( u.aSu.5
>@606'. adA5 Ace0'a,-e es'i+a,-e
accesi,-e5
>@606'">@. 45 Ace0'a!se accede!se
!ec90!oca+en'e dos 0e!sonas5
>@60;. adA5 . s5 Ace0'an'e 0ac'an'e
3ue accede o con4iene5
>@60@. 45 Ace0'a! con4eni! accede!
condescende!5
>@6>. s5 Lana -a!ga de -a --a+a 3ue
so,!esa-e de -o no!+a- . 3ue si!4e
0a!a 'o!ce! sogas5 ZZ 75 UHWI5
>@<>. adA5 Len'o 'a!do !e'a!dado en
e- anda!5
>@=>. s5 Agri& Pa-o enco!4ado de-
a!ado ta0lla o 'i!a0i:5 SIN[N(
>@%> '*2 '* >@?0@:;
SJu+u5
>@%>. s5 Mo4i+ien'o de -ige!o
4ai4:n con 3ue andan cie!'as
0e!sonas a se+eAan;a de- anda!
de- 0a'o5
>@%>"'. s5 . adA5 MuAe! 3ue a- ca-
+ina! i+0!i+e a su cue!0o un
-ige!o 4ai4:n5
>@%>5>@. 45 Ca+ina! !engueando5 ZZ
Ca+ina! con un +o4i+ien'o
-a'e!a- de 4ai4:n de -as cade!as5
>@%>6">. adA5 . s5 NiBo go!di1-n
de 4ien'!e 0!onunciado 3ue ca-
+ina !engueando . con di1icu--
'ad5
>@%>;. adA5 . s5 Que !enguea5 ZZ Que
+enea e- cue!0o a- ca+ina!5
>@%>@. 45 Renguea!5 ZZ Ca+ina! con
un +o4i+ien'o -a'e!a- de 4ai4:n
de -as cade!as5
>@%>@"')'@. 45 Ca+ina! !en-
gueando a +enudo . en di1e-
!en'es di!ecciones5
>@>"0. s5 75 CHINA HAWAQJOLLAH5
U@><50<0. s5 ,eog& I+0o!'an'e
-uga! 3ue 0osee 1uen'es de
aguas 'e!+a-es . +edicina-es a
sie'e Si-+e'!os de -a ciudad de
Sicuani ca0i'a- de -a 0!o4incia
de Canc/is Qos3o Pe!"5
>@>@. 45 So--o;a! --o!a! con cie!'os
a.es de do-o!5 SIN[N( /iSi0aSu.5
>@?'. s5 Lool& Ani+a- no+,!e
gen:!ico con 3ue se conoce a
-os e3uinos5 ZZ Todo ani+a- do-
+:s'ico u'i-i;ado 0a!a ca!ga .
'!i--a5 E6EM( uywa 0anc*a, co!!a- de
ani+a-es> uywa onqoy, en1e!+edad
de -os ani+a-es o ganado> 0ar0ana
uywa, ,es'ia de ca!ga5
>@?' -6;'@)>. s5 Jol0& ?e'ic/e de
ganado 3ue cuando se -e /o-
+enaAea 0!o0icia -a a,undan'e
0!oc!eacin de- ganado5
>@?' "'@. adA5 *es'ia-idad i!!a-
ciona-idad ,!u'a-idad5
>@?')'">@. 45 A0!o0ia!se de a-g"n
ani+a- aAeno5
>@?')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
c!ia! con o'!a 0e!sona5
>@?')0">@. 45 Hace!se c!ia! con o'!a
0e!sona5
>@?')0;. adA5 . s5 Que enca!ga -a
c!ian;a . educacin de un niBo a
o'!a 0e!sona5 ZZ Que +anda c!ia!
a-g"n ani+a- con o'!a 0e!sona5
>@?')0@. 45 Manda! o /ace! c!ia! .
+an'ene! niBos o ani+a-es con
o'!a 0e!sona5
>@?'">@. 45 C!ia! cuida! . +an'ene!
a-g"n ani+a- 0a!a su 0!o0io
se!4icio5 ZZ C!ia! a-i+en'a! .
-duca! 0o! con+ise!acin a un
niBo /u:!1ano5
>@?'6'. adA5 C!ia,-e do+es'ica,-e5 ZZ
?2ci- de c!ia!5
>@?'6'">@. s5 Concu,ina'o con-
4i4encia 1ue!a de +a'!i+onio5 ZZ 45
Sus'en'a!se o a-i+en'a!se dos
0e!sonas +u'ua+en'e5 ZZ E-
na+o!a!se a!!u--a!se aca!icia!se
+u'ua+en'e5 SIN[N( -u-unaSu.5
>@?'$'">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
0o! 1a4o! o 0o! 0aga se enca!ga
de c!ia! o cuida! /iAos aAenos5 ZZ
C!iado! de ani+a-es aAenos5
>@?'$'%'. s5 Luga! o si'io donde
es'2 e- ganado5 ZZ ad45 Enci+a o
so,!e e- ani+a-5
>@?';. adA5 . s5 C!iado! . +an'e-
nedo! de ani+a-es do+:s'icos5 ZZ
C!iado! . educado! de -os 0!o0ios
/iAos5 $e&AncP 'aa0a.5 $e&AyoP
.ajP u.Ma.5 $e&NunP 3is/0ic/i.5
$e&/&BarP MiMa.5 ArgP u.ua.5
EolP a.Ma.5 9cP /uiBac/ina
--u--u /ua/ua5
>@?';-. s5 Tu'o!5 ZZ Pe!sona 3ue
+an'iene c!9a . educa a un /iAo5
>@?';- "'@. s5 Tu'e-a 'u'o!9a5
>@?'='$'. adA5 A,undan'e en ga-
nado o 0e!sona 3ue 0osee +uc/o
ganado5
>@?'@')0">@. s5 Ma'e!ia o ,!e,aAe
3ue ani+a-i;a ,es'ia-i;a o
e+,!u'ece5
>@?'@')0;. adA5 . s5 Pe!sona o
sus'ancia 3ue /ace ani+a-i;a!
,es'ia-i;a! e+,!u'ece!5
>@?'@')0@. 45 *es'ia-i;a! a-
ni+a-i;a! e+,!u'ece! a una
0e!sona5
>@?'@';. adi5 . s5 Pe!sona 3ue se
ani+a-i;a ,es'ia-i;a en'o!0ece
o e+,!u'ece5
>@?'@'@. 45 Ani+a-i;a!se ,es-
'ia-i;a!se e+,!u'ece!se5
>@?'@:;. adA5 . s5 )anade!o5 ZZ
Poseedo! o dueBo de ani+a-es o
ganado5
>@?0. s5 Lool& Pe-o -a!go . g!ueso
3ue so,!esa-e de- !es'o de -a -ana
de -os ca+:-idos a+e!icanos5
SIN[N( u.nu5
>@?06')0;. adA5 . s5 Que +anda
3ui'a! -os 0e-os -a!gos de -a -ana
de -os ca+:-idos a+e!icanos5
>@?06')0@. 45 E@'!ae! o 3ui'a! -os
0e-os -a!gos . so,!esa-ien'es de
-os ca+:-idos a+e!icanos5
>@?06';. adA5 . s5 Que e@'!ae o
3ui'a -os 0e-os -a!gos de -a -ana
de -os ca+:-idos a+e!icanos5
>@?06'@. 45 Des/e,!a!5 ZZ E@'!ae! o
3ui'a! -os 0e-os -a!gos de -os
ca+:-idos a+e!icanos5
>@?0@:;. adA5 . s5 Lana de ca+:-i-
dos a+e!icanos 3ue con'iene 0e-
-os -a!gos . so,!esa-ien'es5
'*# ?'E@D
W# ?. al!a+& Se+i4oca- -a,ia- .
sono!a de- a-1a,e'o runasimi o
q*eswa I3/ec/uaK5 Se 0!onuncia
co+o -a 4oca- u en 1o!+a sua4e .
-a!ga5 Ocu!!e en 'odas -as
0osiciones( a- inicio en'!e 4oca-es
. a- 1ina- de s9-a,a5
?'D in'e!A5 QQu a+surdoO QQu !cilO
QQu di!cilO
?')'. s5 Pa!'o naci+ien'o a-
-u+,!a+ien'o5 ZZ P!oc!eacin
+u-'i0-icacin5 ZZ )anancia !:-
di'o5
?')')'. s5 Deno+inacin dada a
-as ca+0esinas de -as co-
+unidades a-'oandinas /as'a -os
die; aBos de edad5 ZZ NiBa niBi'a
c/i3ui--a +uAe!ci'a5
?')')0;. adA5 . s5 1+st Pa!'e!a
co+ad!ona 3ue a'iende e- 0a!'o5
?')')0@. 45 1+st& Hace! 0a!i!
acudi! a -a 0a!'u!ien'a5 SIN[N(
+i!ac/i.5 ZZ P!oduci! ganancia o
!:di'o de- ca0i'a-5
?')'">;. adA5 1+st& Pa!'u!ien'a
+uAe! 3ue da a -u;5
?')'">@. s5 1+st& A-u+,!a+ien'o
0a!icin5 Pa!'o5 SIN[N( MaMa-
c/aSu.5
?')'4'. s5 Man'i--a 0e3ueBa . 1ina
0a!a gua!da! coca o dine!o 3ue
--e4an -as +uAe!es consigo5
?')'6'@'@. adA5 1+st& Desea! a-
-u+,!a! a0u!a! e- 0a!'o5
?')'6;'. s5 Eot& F9up*or+ia pe-
nicillata BillspG P-an'a a!,us'i4a
de -a 1a+i-ia de -as eu0/o!,iceas5
Bed&Jol0& Es u'i-i;ada co+o
0u!gan'e5 SIN[N( Mac/an3a.
isu-a5
?')'6;'@. s5 75 WACHANQA5
?')'$'. s5 1+st& So,!e0a!'o5
?')'$'">;. adA5 . s5 Que 0a!e o
'iene /iAos de di1e!en'es 0ad!es5
?')'$'">@. 45 Tene! /iAos de
di1e!en'es 0ad!es5
?')';. adA5 . s5 Pa!ido!a 0!o-91e!a5
ZZ Que gene!a ganancia o !:di'o5
?')';-. s5 ,eol& Tie!!as /"+edas
ganadas a- desie!'o 0o! +edio de
-a /o!adacin5 ZZ adA5 . s5 1+st&
Mad!e u'e!ina 3ue a-u+,! un
/iAo5
?')'<:. s5 Lool& F/teatomis
caripensis 'um+oltG Lec/u;a de-
+on'e +on'e 'uSu5 Es0ecie de
-ec/u;a de co-o! ca1: c-a!o o g!is5
Se a-i+en'a de 1!u'os de
0a-+e!as . se o!ien'a 0o! sis'e+a
de sonidos5 7i4e en co-onias
den'!o de ca4e!nas . 0one dos
/ue4os 0e!1ec'a+en'e !edondos5
Es +u. ag!ada,-e en 1o!+a de
c/ic/a!!n5 NEOL5 /uac/a!o5
/ua.c/a!o5
?')'@. s5 R:di'o ganancia o in'e!:s
de un ca0i'a-5 ZZ 45 Pa!i! a-u+,!a!
0!oc!ea!5 SIN[N( 0/a--a.5 ZZ
P!oduci! +u-'i0-ica!5 9cP
/uac/ana5
?')'@ $')'. adA5 75
CHICHUHUNTJA5
?')'@60@:;. adA5 Con ganancia o
!:di'o5 Con 0!oduccin5
W'):. s5 ,eog& F9tim& Ma3c/a(
0o,!e /u:!1ano5 O'!os sos'ienen
3ue 0!o4iene de Mac/o3( el que
pone en !ila&G Huac/o5 Ca0i'a- de
-a 0!o4incia de C/anca. de-
0a!'a+en'o de Li+a Pe!" con
GEELN /a,i'an'es en DLND5
?'):;. adA5 ?o!nica!io 1o!nicado!
'an'o 4a!n co+o +uAe!5
?')>. s5 Agri& Su!co ca+e--n
0!e0a!ado 0a!a -a sie+,!a de 0a0a
o ce!ea-es5 ZZ *a!,ec/o 3ue se
!ea-i;a en su!cos /"+edos o de
1ue!'e 0endien'e5 SIN[N( SJi--a5
suSa5
?')> '@='@. s5 Agri& A4an;a! 0o! e-
su!co a0o!cando -as 0-an'as5
?')> ?')>. adA5 Agri& Ensu!cado
enca+e--onado5 ZZ Se+en'e!a
cu-'i4ada en su!cos5
?')>)'">@. 45 En1i-a!se 0one!se
en co-u+na o /i-e!a5 Hace! co-a5
?')>)';. adA5 . s5 Agri& Que /ace
su!cos ca+e--ones o /i-e!as en -os
'e!!enos de se+,!a!5
?')>)'@. 45 Agri& Hace! su!cos o
ca+e--ones5 SIN[N( suSa.5
?')>6"'@. s5 Agri& Dis'!i,ui!se a un
su!co 0o! 0e!sona en -os '!a,aAos
de -a sie+,!a . cosec/a5
?')>@. 45 Agri& Hace! su!cos o
ca+e--ones5 ZZ ?o!nica! o /ace!
c0u-a se@ua-5
?''''@. 45 75 IHIHIHIH5
?''';. adA5 Que !9e en 1o!+a
1!anca . 0!o-ongada5
?'''@. s5 Riso'ada5 ZZ 45 Re9! con
1!an3ue;a en 1o!+a sono!a5
?'E@D in'e!A5 Risa 3ue deno'a +o1a
sono!a o ,u!-a5 SIN[N( a/2MY
Ma/a.--asY
1
?''@44'=
'*& '*'
?'")'@')0;
?''@44'=D in'A5 45 WAMAHU5
?'". s5 75 HUPA5
?'"'. s5 Arqueol& San'ua!io . ne-
c!0o-is 0!einSas si'uados en -a
cos'a . sie!!a de- Pe!"5 ZZ 9tno*ist&
Ado!a'o!io o,Ae'o sag!ado inSa5
E- uni4e!so cos+o-gico andino
'aMan'insu.ano es'u4o di4idido .
Ae!a!3ui;ado en '!es ni4e-es(
Hanan Pac/a o e- uni4e!so
ce-es'ia-> Ra. Pac/a o -a
na'u!a-e;a 'ie!!a agua ai!e> .
US/u Pac/a o e- +undo in'e!io!
de -os +ue!'os de -os 0!o1undos
a,is+os5 Los e-e+en'os dei1icados
de es'os '!es uni4e!sos e!an
o,Ae'os de cu-'o . ce!e+onias
!i'ua-es !e0!esen'ados en MaSas u
o,Ae'os sag!ados5 E@is'9an MaSas
de di1e!en'e na'u!a-e;a 'i0os .
1unciones en 'odo e-
TaMan'insu.u5 Es0ecia-+en'e en
e- Qos3o en e- deno+inado
9spacio /agrado, /a,9an +2s de
E%$ !e0!esen'ando a di1e!en'es
deidades( +anan'ia-es !ocas
2!,o-es cue4as 0a-acios e'c5
dis'!i,uidos en GD se3Jes5 Cada
MaSa 'en9a su 0!o0io sace!do'e o
tarpuntay . es'a,a asignada o a
ca!go de -os a.--us 1a+i-ias !ea-es
o 0anaSas5 ZZ Lool& FEost taurus
CineoG To!o 4aca ,ue.5 O!den
a!'iod2c'.-a 1a+i-ia ,o4idae5
Ma+91e!o ungu-ado !u+ian'e
0a'as 'e!+inadas en dedos 0a!es .
e+inencias 1!on'a-es 'e!+inadas
en
cue!nos -isos . ci-9nd!icos cnicos
so+e'idos a -a do+es'icacin 0o!
su ca!ne -ec/e cue!o . su '!a,aAo
ag!9co-a 0a!a e- a!ado de -a 'ie!!a5
W'"' J>40'6'. s5 Arqueol& IMaSa(
ado!a'o!io> Au-iana( co!!u0cin de
qollana, dignidad a-'a e@ce-saK5
NEOL5 ?a+osa MaSa si'uada en e-
dis'!i'o de Mi!a1-o!es Li+a Pe!"5
?'"' 44>;:. s5 75 LLUQO5
W'"' P>6">. s5 9tno*ist& FJuerte
sagradaG En e- inSa!io -uga!
sag!ado en -a ciudad de- Qos3o
en'!e -as ac'ua-es ca--es Sa0/i .
A+a!gu!a5
?'"' =>44>. s5 Eot& FEomarea sp&G
Hie!,as +edicina-es 0a!a -a cu-
!acin de 'e+e!os5
?'"' ?'"'. s5 Jol0& Dan;a sa'9!ica
de- a!'e 'au!ino de o!igen co-onia-
con g!an 2!ea de dis0e!sin en e-
su! de- Pe!" es0ecia-+en'e en e-
Qos3o . Puno5
?'"' ?';<'. s5 B%s& F.uerno de
ganado vacunoG Ins'!u+en'o
+usica- ae!1ono 1a,!icado de
cue!nos de ganado 4acuno u'i-i-
;ado 0o! -os ind9genas de- Qos3o
A0u!9+ac Puno . A.acuc/o Pe!"5
?'"')'. s5 Ca9da a +ane!a de
;a+,u--ida en e- agua5
?'"')'">;. adA5 . s5 T!an3ueado! o
sa-'ado! 0o! enci+a de a-go5 E6EM(
ama 0ayc*u runaqpatanta
wa0ac*a0uq, no seas 0e!-
sona 3ue 0asa 0o! enci+a de -a
gen'e5
?'"')'">@. 45 Pasa! 0o! enci+a de
un o,s'2cu-o 4a--a o 0a!ed5 ZZ ad45
Posicin de -a 0e!sona con 0ies .
+anos en e- sue-o5
?'"')'@. 45 Sa-'a! 0o! enci+a de
a-g"n o,Ae'o5 ZZ Lan;a! a-go 0o!
enci+a de una cosa5
?'"')>. adA5 R"s'ico du!o g!o-
'esco5 SIN[N( SaMSac/u5 E6EM(
soqro wa0ac*u, ;a0a'o !udo .
o!dina!io5
?'"'5'@>. s5 Lool& FAra ararauna
Cinneo& Ara c*loroptera ,ray&
Ara macao CinneoG& Pa0aga.o
guaca+a.o MaSa+a.o5 O!den
0si''aci1o!+es 1a+i-ia
0si''asidae5 A4e con 0ico !o,us'o
. co!'o -engua ca!nosa . dos
dedos de-an'e . dos a'!2s5
Co-o!acin 4a!iada( a;u- a+a!i--o
a;u- . 4e!de !oAo . a;u- a+a!i--o
. 4e!de5
?'"'; ;'44>6. s5 Eot& y Bed&Jol&
F$lantago *irtella Iimt*G FCen-
gua de la vacaG P-an'a /e!,2cea
+u. u'i-i;ada en +edicina 0o-
0u-a! 0a!a cu!a! di1e!en'es +a-es5
SIN[N( --an'en5
?'"'%'@. s5 Eot& FTagetes minuta
CinneoG P-an'a /e!,2cea de -a
1a+i-ia de -as co+0ues'as de
1-o!es a+a!i--as /oAas o 4oida-es
. 'a--o ci-9nd!ico5 alim& Es0ecie
+u. end:+ica u'i-i;ada 0a!a
condi+en'a! -os a-i+en'os5
Bed&Jol0& Se e+0-ea 0a!a a-i-
4ia! indiges'iones . dia!!eas5
SIN[N( +on'e MaSa-a. MaSa'2.
Ma'aSa.5
?'"'%E@. s5 75 WARATAH5
?'"'@'. adA5 Ani+a- +u. desa-
!!o--ado +2s g!ande 3ue e- !es'o
de su es0ecie5
?'"'@' 44'5'. s5 Lool& L-a+a de
es'a'u!a a-'a cons'i'ucin 1ue!'e
-ana co!'a . 0a-as -a!gas ge-
ne!a-+en'e de co-o! ,-anco5
?'")'. s5 . adA5 Po,!e +enes'e-
!oso necesi'ado des0ose9do ZZ
Hu:!1ano a,andonado sin 0a-
d!es5 E6EM( wa0c*a runa, *om+re
0o,!e( wa0c*a *erqHe, niBo
/u:!1ano o sin 0ad!es5
?'")'">6'; '5')';606. s5
Nuris& NEOL5 De1enso! de o1icio
A,ogado de 0o,!es5
?'")'44'7'. adA5 Mu. 0o,!e +i-
s:!!i+o +u. des/e!edado5
?'")'6. s5 alim& P!e0a!ado de -as
+enudencias de- qowe o cu.e5
SIN[N( 3oen Ma!S/an5
?'")'@ ?'")'@5 adA5 Pau0:-
!!i+o +is:!!i+o5 ZZ Mu. a,an-
donado /u:!1ano de 'odo5 E6EM5
wa0c*ay wa0c*ay runa *amu-
s*an, 4iene e- /o+,!e 0au0:!!i-
+o wa0c*ay wa0c*ay *erqHe
wa?urun, /a +ue!'o e- niBo
/u:!1ano de 'odo5
?'")'@')0;. adA5 E- 3ue e+0o-
,!ece o a!!e,a'a -a 1o!'una a o'!o5
E6EM( llapa runa wa0c*ayac*iq
suwa -ad!n 3ue e+0o,!ece a
'odos5
?'")'@'$>; '*( '*) ?'4;'">@
?'")'@'$>;. adA5 Que se e+0o,!ece
o 0ie!de su 1o!'una5
?'")'@'$>@. 45 E+0o,!ece!se
0e!de! 1o!'una5
?'")'@';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
e+0o,!ece o 0ie!de dine!o o
1o!'una5 ZZ Que 3ueda /u:!1ano de
0ad!es5
?'")'@'=;'. adA5 E+0o,!ecido
des/e!edado a,andonado 0o! -a
!i3ue;a5
?'")'@'@. 45 E+0o,!ece! 0e!de!
1o!'una o /e!edades5 ZZ Cae! en
o!1andad de -os 0ad!es5
?'")'@"')'@. 45 ?ingi! 0o,!e;a
'eniendo 1o!'una5
?'")>. adA5 Ani+a- /u:!1ano de
+ad!e5 E6EM( wa0c*u llamac*a,
--a+i'a /u:!1ana5
?'"0. s5 Pa!eAa 3ue se asocia 0a!a
1o!+a! una co+0aB9a o sociedad
0a!a '!a,aAo ag!9co-a5
?'"0)'">@. 45 Asocia!se ag!u0a!se
e+0a!eAa!se con4eni!5
?'"0)';. adA5 . s5 Que asocia
ag!u0a o aco+oda5
?'"0)'@. 45 Ag!u0a! asocia!
e+0a!eAa! cosas si+i-a!es o de
igua- 4a-o!5
?'"0)0@. 45 Da!-e 0!ecisin o,'ene!
!esu-'ado 0osi'i4o a 4eces
ines0e!ado5
?'"0">;. adA5 . s5 Socio 3ue se
asocia en g!u0o 0a!a una -a,o!
conAun'a5 ZZ Que !e0a!'e -os ,e-
ne1icios en 0a!'es igua-es5
?'"0">@. 45 Asocia!se Aun'a!se
uni!se a un g!u0o con a-g"n 1in5
?'"044'. ad45 6un'a+en'e conAun-
'a+en'e +anco+unada+en'e5
?'"044'6. ad45 S-o a-gunos no 'o-
dos5 E6EM( wa0illan llan0Han, s-o
a-gunos '!a,aAan5
?'"044:. s5 75 CHURA5
?'"06. ad45 Unos unas a-gunos
a-gunas una 0a!'e de -os de+2s5
?'"06)';. adA5 Que Aun'a !e"ne o
asocia -as 0a!'es 0a!a go,e!na! un
g!u0o5 ZZ Que !e0a!'e5
?'"0;. adA5 Medie!o 0e!sona 3ue 4a
a +edias en a-g"n negocio
'!a,aAo o,-igacin5 ZZ Co+0a!-
'ido! 0e!sona 3ue es 0a!'e en un
asun'o5 I65L5P5K
?'"0@. s5 Pa!'ici0acin5 ZZ 45 Aso-
cia!se Aun'a!se 0a!a un 1in de-
'e!+inado5 ZZ Co+0a!'i! 0a!'ici0a!
0o! igua- de in'e!eses5
?'"5'6%'. ad45 De nue4o nue4a-
+en'e o'!a 4e;5 E6EM( wa0manta
rimay, /a,-a nue4a+en'e5 EolP
Ma3+an'a5 SIN[N( /uS+an'a .a-
0a+an'a5
?'"6'@. 45 Hace! u o,!a! nue4a-
+en'e5
?'"=0. s5 7a0o! 4a/o e4a0o!acin5
?'"=0)0">@. 45 Hace!se e4a0o!a!
!eci,i! e- 4a/o sauna!se5
?'"=0)0;. adA5 . s5 E4a0o!ado! 3ue
/ace e4a0o!a!5
?'"=0)0@. 45 7a0o!i;a! 0!oduci!
4a0o! 4o-a'i-i;a! e- 4a0o!5
?'"=05>@. 45 E4a0o!a! de a-g"n
-uga!5 ZZ Sa-i! e- 4a0o!5
?'"=0;. adA5 7a0o!i;an'e 4o-2'i-5
?'"=0@. 45 E4a0o!a! 4a0o!i;a! o
e+ana! gases5
?'"%'. ad45 Po! c/is'e 0o! ,u!-a 0o!
gus'o5 SIN[N( .an3a5
?'"%'44'5'6%'. ad45 Ad!ede en
,!o+a 0o! gus'o5 SIN[N( .an3a-
--a+an'a .an3a--2n5
?'"%'44'5'6%'. ad45 Ad!ede en
,!o+a 0o! gus'o5 SIN[N( .an-
3a--a+an'a .an3a--an5
?'">. s5 Huaco5 Ce!a+io 0!einSa o
inSa con +o'i4os an'!o0o+!1icos
;oo+!1icos . 1i'o+!1icos
1a,!icado con 1ines ce!e+onia-es5
?'"?')0@. 45 Hace! sa-i! ,!o'a! o
0!o0aga! a-go en can'idades
a,undan'es5
?'"?';. adA5 Pe!sonas o ani+a-es en
a-,o!o'o ,a'a/o-a deso!den
'!i1u-ca o 'u+u-'o5
?'"?'@. 45 E+e!ge! sa-i! o ,!o'a!
a-go en 1o!+a a,undan'e5 ZZ Sa-i!
deso!denada o a'!o0e--ada+en'e5
?'"'. adA5 Des+o!ona+ien'o
desgaAa+ien'o des0!endi+ien'o5
?'"'@. 45 Des+o!ona! des0!ende!
desgaAa! una 0a!'e de un 'odo5
SIN[N( S/aSa. saS/a.5
?'"!'5 s5 Hendidu!a a,e!'u!a g!ie'a
na'u!a- o a!'i1icia-5 ZZ A,e!'u!a en
-as !ocas /ec/o 0o! e- /o+,!e 0a!a
!endi! cu-'o a sus +anes o dioses5 ZZ
Anat& La,io -e0o!ino5 E6EM( wa0Ha
simi, -a,io 0a!'ido5 $e&AyaP MaSa5
?'"!')0">@. 45 75 SILLWICHIRUH5
?'"!'=5 s5 75 SILLWI RURU5
?'4'@. Ces'as a0-anadas de +i+,!e o
ca!!i;o5 ZZ 45 Sa-'a! 0o! enci+a de
4a--as5 ZZ Ce!ca! -os ani+a-es5
?'4'@)>. adA5 ?ie!o 4a-en'n5 ZZ
Ma-c!iado es'!a1a-a!io5 ZZ ?-oAo
4aga,undo5 EolP Ma--a.c/u5
?'4-;. adA5 Muc/o /a!'o a,undan'e
,as'an'e5 ZZ EolP *ueno ,ien5
?'4;'. s5 Co--a! co--a!9n5 ZZ Co--
gandiAo de o!o . 0ied!as 0!eciosas
co+o -a 'u!3uesa . o'!os usado
0o! -a no,-e;a inSa5 ZZ *o-sa
co-gan'e a- /o+,!o5 SIN[N(
Ma--3/a Ma-3/a5 EolP Sa!'a de
cuen'as co--a! o cadena5 9cP
Ma--Sa5
?'4;')'@. 45 Pone! un co--a! a una
+uAe!5 ZZ Pone! en ,ando-e!a
co-gandiAo de 0!oduc'os ag!9co-as
0!esas de ca!ne . o'!os !ega-os a-
in4i'ado i+0o!'an'e de una 1ies'a
3ue se !e'i!a /as'a e- siguien'e
aBo5
?'4;')0@. 45 Pone! co--a! a una
+uAe!5 ZZ Pone! e- co-gandiAo o -a
Ma-3a con 0!oduc'os na'u!a-es a-
in4i'ado de una 1ies'a 3ue se !e'i!a
/as'a e- aBo 0!@i+o5 SIN[N(
si--Mic/i.5
?'4;'">;. adA5 . s5 Que se 0one
co--a! o co--a!ines de Ao.as o
co-gandiAos de o'!os o,Ae'os5
?'4;'">@. 45 Ado!na!se con co--a!es
o 0!endas 3ue 0enden de-
?'4;'6)' '1* '11 ?'5'6
cue--o5
?'4;'6)'. s5 75 RJAHWI5
?'4;'6)'@. 45 Pone! co-gandiAos a
0e!sonas5 ZZ Pone! a'a49os a- ganado
en d9as 1es'i4os co+o en San 6uan
e- #G de Aunio o San'iago e- #% de
Au-io5
?'4;'6;'. s5 'ist& 7i'ua--as o e3ui0o
de gue!!a 3ue --e4a,a a- /o+,!o e-
so-dado inSa Aun'o a- pHolqanqa o
escudo5
?'4;';. adA5 . s5 Que 0one un co--a! a
una 0e!sona5 ZZ Que 0one
co-gandiAos con !ega-os5
?'4;'@. 45 Pone! co--a!es u o'!os
co-gandiAos a -as 0e!sona o ani-
+a-es5 9cP Ma-Sana5
?'4;-. adA5 75 CHJOLQE5
?'4;'. s5 75 WALQA5
?'4;-. adA5 ?-oAo 1-2cido sin con-
sis'encia5 E6EM( walq*e pHac*a,
!o0a +u. anc/a 0a!a una 0e!sona5
?'4;-@'@. 45 Pone!se 1-2cido o 1-oAo5
?'4%'. s5 En4o-'o!io -ien;o 0aBa-
0a!a en4o-4e! es0ecia-+en'e a -os
,e,es !eci:n nacidos seg"n una
cos'u+,!e andina5 SIN[N( Ma-'/ana5
$e&AyaP Ma-'a5 9cP Ma--'a5
?'4%')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
1aAa! o en4o-4e!5
?'4%')0;. adA5 . s5 Que /ace 1aAa! o
en4o-4e! a 0e!sona o ani+a-5 E6EM(
pHa0isqa tulluta walt*ac*iq, 3ue
/ace 1aAa! e- /ueso 1!ac'u!ado5
?'%'">@. 45 En4o-4e!se con 1aAa5
E6EM( 0Hiri walt*a0uy, en4o-4e!se -a
/e!ida5
?'4%'6'. s5 75 WALTHA5
?'4%';. adA5 . s5 ?aAado! 0e!sona
3ue 1aAa5
?'4%'=;'. adA5 ?aAado -iado en-
4ue-'o en 0aBa-es 4endas o 1aAas5
E6EM( pu?us*an walt*asqa erqe,
es'2 du!+iendo e- niBo en4ue-'o en
0aBa-es5
?'4%'@. 45 ?aAa! -ia! en4o-4e! con
0aBa-es so,!e 'odo a -os niBos
!eci:n nacidos5 9cP Ma--2'ana5
?'4>4:. s5 75 QENA5
W'44'. s5 9tno*ist& T!i,u n+ada
/a,i'an'e 0!einSa de- 4a--e de-
Qos3o 3ue 1ue con3uis'ado 0o! e-
0!i+e! InSa Man3o Q/a0a3 . su
es0osa Ma+a O3--o5
W'44' Q:@'. s5 9tno*ist& EA:!ci'o de
so-dados de -as :0ocas 0!einSa e
inSa5
W'44'=. s5 9tno*ist& F.erro, nevado,
rayoG )!u0o :'nico a,o!igen de-
4a--e de- Qos3o 0!einSa5 Ha,i'a,an
e- ac'ua- ,a!!io de Wa.na0a'a .
a-!ededo!es en e- sig-o CIII d5C5
A- a!!i,a! -os 3/esMas o inSas a-
4a--e con Man3o Q/a0a3 . Ma+a
O3--o -es so+e'ie!on co!'2ndo-es
e- agua . enaAen2ndo-es sus 'ie!!as
0a!a des0-a;a!-es 1ina-+en'e5
?'44'%'. s5 Lool& F.*loep*aga me-
lanoptera 9ytonG& )anso andino5
O!den anse!i1o!+es 1a+i-
-ia ana'idae5 He!niosa a4e de 0-u-
+aAe ,-anco . neg!o 0a'as -a!gas
. !oAas5 7i4e en -agunas 0o!
0a!eAas de ca!ne de-iciosa . 12ci-
do+es'icacin5
?'44'?0='. s5 'ist& So-dado inSa5
SIN[N( Misa5
?'44"'<'">@. 45 $e&AreqP Des0e-
!e;a!se des0u:s de do!+i! 'oda -a
noc/e5 ICa.--o+aK
?'440"!>. s5 $at& E@c!ecencia ca!nosa
en e- cue!0o de -as 0e!sonas . en e-
cue--o . 0ec/o de- ganado 4acuno5
$e&AyaP Ma--Su5
?'44$'. s5 Lool& F,allas domes-
ticusCinneoG )a--o ga--ina5 O!den
ga--i1o!+es 1a+i-ia 0/asianidae5
A4e do+:s'ica de a-as co!'as
4ue-o 0esado . 0oco sos'enido
0ico co!'o . 1ue!'e 0a'as con '!es
dedos de-an'e . e- 0os'e!io!
!udi+en'a!io5 Mu. u'i-i;ado en -a
a-i+en'acin 0o! su ca!ne .
/ue4os5 E6EM( wallpa runtuP /ue4o
de ga--ina5 $e&/&BarP u+u'u5
?'44$' )'"0. s5 Eot& FAnemone
*elle+ori!ori D.&G F$ata de
gallinaG P-an'a 4o-u,-e de -a
1a+i-ia de -as !anuncu-2ceas5 De
1-o!es a+a!i--as sus /oAas se
ase+eAan a -as de- +as'ue!;o . son
de sa,o! 0ican'e5 Bed&Jol0& Se
u'i-i;a co+o 0u!gan'e5 SIN[N(
so-i+an5
?'44$' ?'44$'. s5 Eot& F$ropaeolum
peregrinum CinneoG P-an'a 4o-u,-e
de -a 1a+i-ia de -as
'!o0aeo-2ceas de 1-o!es a+a!i--as
. /oAas 0e-'adas se cu-'i4a co+o
0-an'a de ado!no5 Bed&Jol0& Se
u'i-i;an sus 'u,:!cu-os 0a!a -a
cu!acin de a1ecciones u'e!inas5
?'44$'@'@. 45 FKolverse gallinaG
!am& Aco,a!da!se5
?'44;'. s5 75 WALQA5
?'44?'. s5 Eot& F$soralea glandulosa
CinneoK A!,us'o de -a 1a+i-ia de
-as -egu+inosas5 E@is'en -as de
1-o!es ,-ancas . -as de 1-o!es
+o!adas5 Bed&Jol0& Se u'i-i;an en
in1usin -as de 1-o!es ,-ancas 0a!a
!egu-a! -a +ens'!uacin5
?'44?'"!>. s&Anat& So,aco a@i-a5
EolP Ma.--aSJu5
?'44?'6%0. s5 Bed& Ros:o-a5 E-
!u0cin o -esin cu'2nea a- !ededo!
de- cue--o de o!igen si1i-9'ico5
?'44?'="!>. s5 75 LLURJI5
W'5')>">. s5 ,eog& Hua+ac/uco5
Dis'!i'o de -a 0!o4incia S2nc/e;
Ca!!in de0a!'a+en'o de La
Li,e!'ad Pe!" +u. i+0o!'an'e 0o!
sus +inas de o!o . 0-a'a con
#PNGL /a,i'an'es en DLND5
W'5'6. s5 Hua+2n5 A0e--ido
au'c'ono de o!igen inSaico5
?'5'6. s5 Lool& FEuteo poeciloc*ros
,urneyG Agui-uc/o co!di--e!ano5
O!den 1a-coni1o!+es5 ?a+i-ia
acci0i'!idae5 A4e de co-o! g!is^
0-o+o con 2!eas 1e!!u-
W'5'6 M'<"' '12 '1 W'6"'@:
ginosas ,-ancas neg!as . ca1:s5
SIN[N( Ma+anc/a5
W'5'6 M'<"'. s5 Arqueol& F$o-
+laci#n *alc#nG Pe3ueBo g!u0o
a!3ueo-gico u,icado en e- 4a--e
de A+a.0an0a o A+a.,a+,a5
Es'2 con1o!+ado 0o! !ecin'os .
o'!as es'!uc'u!as de 1ac'u!a inSa5 ZZ
9tno*ist& Los da'os c!on9s'icos .
o'!os docu+en'os de -os sig-os
C7I . C7II !e1ie!en 3ue es'e si'io
1ue 0a-acio ca+0es'!e de- InSa
Pac/aSu'e35
W'5'6 P:5'. s5 'ist& ?e-i0e
Wa+an Po+a de A.a-a c!onis'a
indio nacido en D%#% au'o! de
`Nue4a C!nica . *uen )o,ie!no
de- Pe!"`5 Es'a o,!a se i+0!i+i
0o! in'e!4encin de- a+e!icanis'a
1!anc:s D!5 Pau- Ri4e'5
?'5'6)'. s5 75 WAMAN5
W'5'60. s5 'ist& Dios de -a +i'o-
-og9a c/JanSa5 ZZ Hua+an95 A-
0e--ido au'c'ono de o!igen in-
Saico5
?'5'60. s5 'ist& P!o4incias inSaicas5
W'5'6;'. s5 ,eog& Hua+anga5
I+0o!'an'e 0!o4incia de- de0a!-
'a+en'o de A.acu/o Pe!" cu.o
ca,i-do 1ue 1undado en D%G$ . en
-a ac'ua-idad con D#NNDE /a-
,i'an'es5
?'5';. ad45 A-guna 4e; cie!'a 4e;
es'a 4e;5 ArgP /ua+aS5 EolP
Ma+aS5
?'5-<'. s5 Donce--a de die; a ca-
'o!ce aBos de edad5 9cP Ma+i!a5
?'506":. s5 NEOL5 75 URATI5
W'506"!'. s5 'ist& 6e1e Mi-i'a! o
)ene!a- de cada una de -as !e-
giones o su.us de- I+0e!io Ta-
Man'insu.ano5 EolP Ma+in3Ja5 ZZ
9cP Ma+inSa Iso-dado 4a-e!osoK5
?'6. ,ram& Su1iAo 3ue e3ui4a-e a -a
0!e0osicin con; 4a unido a o'!as
0a-a,!as5 E6EM( qanwan, con'igo>
paywan, con :-> c/a.wan, con
:se> piwan con 3ui:n> 0aywan,
con :s'e> ?oqawan, con+igo5
?'6'. s5 Esca!+ien'o5 ZZ Cas'igo
+u-'a 0ena en+ienda5
?'6')0;. adA5 . s5 Que /ace es-
ca!+en'a! cas'iga! +u-'a! o
co!!egi!5 EolP Manac/iS5
?'6')0@. 45 Esca!+en'a! cas'iga!
en+enda!5 9cP Manana5
W'6'"'><0. s5 9tno*ist& Ce!!o -e-
genda!io si'uado a- SE de -a
ciudad de- Qos3o donde e- 0!i-
+e! InSa Man3o Q/a0a3 . su
es0osa Ma+a O3--o /undie!on -a
,a!!e'a de o!o 0a!a 1unda! a--9 en
e- 4a--e de- A3/a+a+a o Wa-
'ana. e- I+0e!io de- TaMan'in-
su.u con su ca0i'a- 0!ecisa+en-
'e e- Qos3o5
?'6'">. s5 Lool& FCama guanicoe
BullerG Huanaco5 De -a 1a+i-ia
de -os ca+:-idos suda+e!icanos5
De D5D$ +5 de a-'o . D5#$ +5 de
-a!go5 Lana de co-o! a+a!i--o en
e- -o+o . ,-anco en e- 4ien'!e -a
ca!a . o!eAas -ige!a+en'e ne-
g!uscas5 Su 0ie- es +u. co'i;ada
en -a indus'!ia 0e-e'e!a5
?'6'6'. adA5 . s5 Susce0'i,-e de se!
co!!egido esca!+en'ado en-
+endado5
?'6'6;'. adA5 Re,e-de ind+i'o5 ZZ
Deso,edien'e !eca-ci'!an'e5
?'6'6;'@. 45 Re,e-a!se insu,o!-
dina!se su,-e4a!se5
?'6'6;'@'@5 s5 Re,e-d9a 0o!19a en e-
ca0!ic/o5
?'6'$>@. 45 Esca!+en'a! en+enda!se
de una 4e; 0a!a sie+0!e5
?'6';. adA5 A!!e0en'ido esca!+en-
'ado 3ue se en+ienda 0o! una
+a-a e@0e!iencia5 E6EM( mana i-
mawanwanaq, 3ue no esca!+ien'a
con nada5
?'6'<;')0@. 45 Esca!+en'a!-o
co!!egi!-o a- +o+en'o5
?'6'@. 45 Esca!+en'a! co!!egi!se
en+enda!se a!!e0en'i!se5 E6EM(
0unanqapaywanan, a/o!a :-
esca!+ien'a5 $e&AyaP ManaSu.5 9cP
/uanana5
W'6)';. s5 ,eog& FTop#n, de
wanc*oqP wanc*a, es0ecie de !ana>
oq, 0!ocedencia5 Pa!a o'!os de
Mac/a3( el que pare o procrea&G
6o4en . +ode!no dis'!i'o de-
Qos3o con EPN#P /a,i'an'es en
DLND5
W'6"'. s5 -el& I+0o!'an'e san'ua!io
dedicado a- SeBo! de- +is+o
no+,!e u,icado en e- dis'!i'o de
San Sa-4ado! 0!o4incia de
Ca-ca Pe!" so,!e -a +a!gen i;-
3uie!da de- !9o Wi--Sa+a.u o
7i-cano'a cu.a ce-e,!acin es e-
DG de se'ie+,!e5 SIN[N( WanSJa5
?'6"'. s5 Cit& y B%s& Can'o ag!9co-a
en e- se+,!9o . cosec/a con
49'o!es . +"sica dedicado a -a
'ie!!a5 I75 WANRJAK
?'6"' ?'6"'. s5 75 WANRJA WANRJA5
W'6"'6-. s5 ,eog& Huancan:
Dis'!i'o . 0!o4incia de- de-
0a!'a+en'o de Puno Pe!" con
#O$E% /a,i'an'es en DLND5
?'6"'6-. s5 B%s& Ins'!u+en'o
+usica- ae!1ono de -a ;ona de-
a-'i0-ano de- Qo--ao 0e!uano +u.
0a!ecido a -a ;a+0oBa de do,-e
/i-e!a de caBas5
W'6"'$0. s5 ,eog& Dis'!i'o de -a
0!o4incia de 79c'o! ?aAa!do de-
0a!'a+en'o de A.acuc/o Pe!"5
con E$L# /a,i'an'es en DLND5
?'6"'<. s5 75 WANRJAR5
?'6"'<0. s5 MoAine'e de -as casas5
SIN[N( 3aMiBa5 $e&AyaP AaMiBa5
SaMiBa5
?'6"'=%06@'. s5 B%s& Tin.a 0e3ueBa5
Ins'!u+en'o +usica- andino de
0e!cusin5
?'6"'@. 45 B%s& . Cit& En'ona! en
4o; a-'a . +on'ona canciones
ag!9co-as en -a sie+,!a . cosec/a5
W'6"'@:. s5 ,eog& FTop#n, wan-
0Hayoq, -uga! con 0ed!onesK5
Huanca.o5 Ca0i'a- de- de0a!-
?'6"0 '1" '1# ?'6;!:@'@
'a+en'o de 6un9n Pe+ c!eada e-
DP de no4ie+,!e de DNPG con una
'o'a- de E#D%GL /a,i'an'es en
DLND5
?'6"0. s5 75 WAHQE5
?'6"'. adA5 Pe!1o!ado /o!adado
gas'ado en 0!o0o!cin des+edida5
SIN[N( ManS/a Man0/u5
?'6"';. adA5 . s5 Que 0e!1o!a u
/o!ada5 SIN[N( 'Jo3o3 Man0/u35
?'6"'=;'. adA5 Pe!1o!ado /o!adado
aguAe!eado5
?'6"'@5 45 Pe!1o!a! /o!ada!
aguAe!ea!5 SIN[N( Man0/u.5
?'6"'@'@. 45 En+ug!ece!se -a 0ie-5
ZZ L-ena!se de ,a!!o . +ug!e -as
-anas de -as o4eAas5
?'6"0. adA5 In"'i- ociosa o ine0'a
I!e1e!ido s-o a -as +uAe!esK5
SIN[N( BusS/u +u--S/u5 ZZ 75
WAHLARA5
?'6"0@'@. 45 Inu'i-i;a!se o-4ida!se
una +uAe! de sus conoci+ien'os
cu-ina!ios o do+:s'icos5 SIN[N(
+u--S/u.a.5
W'6"!'. s5 75 WANRJA5
?'6"'. s5 PeBn !oca sue-'a5 SI-
N[N( ManSa5
?'6"!' ?'6"!'. s5 Ro3ueda-5 SIN[N(
ManSa ManSa5
W'6"!' W044"'. s5 ,eog& F$iedra o
pedr#n sagradoG Huanca4e-ica5
De0a!'a+en'o de- Pe!" +u. !ico
en .aci+ien'os de +ine!a-es con
EGPOLO /a,i'an'es en DLND5 ZZ
9tno*ist& Nacin 0!einSaica 3ue
/a,i'a,a en -a 0a!'e cen'!a- de-
Pe!"5
?'6"!'<. s5 B%s& Ta+,o! ins'!u+en'o
+usica- idi1ono de 0e!cusin +u.
u'i-i;ado en e- inSana'o . a"n /o.
en -a +"sica andina5 SIN[N(
ManSa!5 9cP ManSa!5
?'6"!0. s5 En4o-'o!io cue!da o 1aAa
0a!a en4o-4e!5 SIN[N( SJu.u5 9cP
ManSu5
?'6"!0)0;. adA5 Que /ace en4o-4e!
1aAa! o -ia! a-go con una 1aAa o
cue!da5
?'6"!0)0@. 45 75 RJUHUCHIH5
?'6"!06'. s5 . adA5 75 RJUHUNA5
?'6"!0;. adA5 . s5 En!o--ado! e+-
0a3ue'ado! 'aAado!5 ZZ Que en4ue-4e
o en!o--a a-go so,!e un cue!0o5
?'6"!0=;'. adA5 En4ue-'o 1aAado
e+0a3ue'ado -iado5 E6EM( c*un-
0iwan wan0Hisqa wawa, niBo en-
4ue-'o con 1aAa5
?'6"!0@. 45 En4o-4e! 1aAa! e+-
0a3ue'a!5 SIN[N( 0Jin'u.5 $e&AyaP
a.'i. a.'u.5
?'6"!>. adA5 En4ue-'o e+0a3ue'ado o
-iado con cue!da5 $e&AyaP ManSu5
?'6"!>)>. s5 Eot& FTu+erosum
andigenumG Pa0a /a!inosa . du-ce
de -a 0!o4incia de C/u+,i4i-cas
Qos3o Pe!"5
?'6"!>;. adA5 . s5 RJUHUQ5
?'6"!>@. 45 En4o-4e! -ia! e+0a3ue'a!
a-go con una cue!da5 SIN[N(
0Jin'u.5 EolP ManSu.5 9cP ManSuna5
?'6406. s5 P:ndu-o5 ZZ Mo4i+ien-
'o 0endu-a!5
?'6406">;. adA5 Meci,-e ,a+,o-
-ea,-e o 3ue se +ece5 E6EM( way-
rawan wanlin0uq, 3ue se +ece
con e- 4ien'o5 SIN[N( San-in.a-
Su3 +a.MiSu35
?'6406@'@. 45 Mece!se ,a+,o-e-
a!se ,a'i!se de un -ado a o'!o5
SIN[N( San-in.a. +a.Mi.a.5
?'644'. adA5 Agri& P!oduc'os +2s
g!andes !ecogidos es0ecia-+en'e
en -a sie+,!a5 SIN[N( aBaMi
/a'uc/ac/a35 E6EM( wanlla papa-
0unata apamuy, '!ae -as 0a0as
+2s g!andes5
?'644'">@. 45 Agri& Recoge! -os
0!oduc'os +2s g!andes en 'u,:!-
cu-os . ce!ea-es5 E6EM( papa a-
llaypi wanlla0uy, !ecoge! -as 0a-
0as +2s g!andes en -a cosec/a5
?'644'6'@. 45 Agri& Escoge! -os
0!oduc'os +2s g!andes en -a co-
sec/a5
?'644';. adA5 . s5 Agri& Que escoge
-os 0!oduc'os +2s g!andes en -a
c/ac!a5
?'644'@. 45 Agri& Recoge! se-ec-
ciona! o escoge! s-o -os 0!o-
duc'os +2s g!andes en -a cosec/a5
9cP /uan--ana5
?'6440. s5 75 AAWI5
?'6$' "'='6'. s5 tej& UnSu con
deco!acin en -os /o+,!os5 IM565
de -a E5K
?'6$' >6">. s5 tej& UnSu con
deco!acin co+,inada . '!ian-
gu-ada5 IM565 de -a E5K
?'6$'4. s5 Agri& A-+2cigo se +i-
--e!o5 E6EM( ce+olla wanpai, a--
+acigo de ce,o--a5
?'6$><>. s5 *a'ea 'ina de +ade!a5
?'6$>. adA5 75 WANRHA WAPHU5
?'6$>;. adA5 . s5 75 WANR*AQ5
?'6$>@. 45 75 WANRMAH5
?'6$!'<. s5 Mesa de uso 1a+i-ia!5 ZZ
7aso de cue!no de 4aca5
?'6$!>. s5 *a-sa de 0a-os /ec/a de
+ade!a -ige!a5 E6EM( wanpHu
ruwaq, 1a,!ican'e de ,a-sa5 9cP
/uan0u5
?'6;'<'. s5 75 PUTURA5
?'6;:)0">;. adA5 . s5 75
MUTJUCHIRUQ5
?'6;:)0;. adA5 . s5 75 MUTJUCHIQ5
?'6;:)0@. 45 75 MUTJUCHIH5
?'6;:;. adA5 . s5 75 MUTJUQ5
?'6;:@<>. s5 75 WAHRONQO5
?'6;'. s5 Pa-anca de +e'a- o
+ade!a5 SIN[N( Man3/ana5
$e&AyaP Man3a5
?'6;'6'. s5 75 WANQHA5
?'6;';. adA5 Pa-an3ueados 3ue
0a-an3uea5
?'6;'@. 45 Pa-an3uea! usa! 0a-
-anca5
?'6;!:. adA5 So!do insensi,-e
deso!eAado5 SIN[N( !o3'Jo5
?'6;!:@. 45 Mu'i-a! -a o!eAa 3ui'a!
0a!'e de- 0a,e--n de -as o!eAas5
Deso!eAa!5 ZZ 75 WANQJOHAH5
?'6;!:@')0@. 45 Hace! enso!dece!5
?'6;!:@'@. s5 Enso!deci+ien'o5 ZZ 45
Enso!dece! 0e!de! e- sen-
?'6%'< '1& '1' ?'7>=;'; "'?='@ =';-@
'ido de- o9do5 SIN[N( Man3o.5
?'6%'<. s5 75 NIWA5
?'6%>. s5 Accin de ca!ga! '!ans-
0o!'a! en 4i-o5
?'6%>)0">;. adA5 Que se /ace ca!-
ga! en -i'e!a anda ca+i--a o en
/o+,!os5
?'6%>)0">@. 45 Hace!se 0o!'a! o
ca!ga! en andas -i'e!a o ca+i--a5
?'6%>)0@. 45 Hace! --e4a! o '!as-ada!
en ca+i--a -i'e!a o andas5
?'6%>6'. s5 Anga!i--a andas o
ca+i--a5 E6EM( aya wantuna, 1:!e-
'!o5 9cP /uan'una5
?'6%>6'">@. 45 Ca!ga!se !ec90!o-
ca+en'e5 ZZ T!as-ada!se en /o+-
,!os5 ZZ !am& Pe!de!se 0a!a a!+a!
Aue!ga en'!e co+0inc/es o 0a!eAas5
?'6%>;. adA5 . s5 Ca!gado! 0o!'ado!
'!ans0o!'ado! de a-go5 SIN[N(
as'a3 a0a3 3Je0e35
?'6%>@. 45 T!as-ada! o 0o!'a! a-go
so,!e /o+,!os andas o ca+i--a5
9cP Man'una5
?'6%>@"')'@. 45 L-e4a! sus0endido
so,!e a-go 0o! 'odos -os -ados5
?'6%>@=0@. 45 A.uda! a --e4a! o
'!ans0o!'a! so,!e andas ca+i--a o
so-a+en'e sus0endido so,!e -os
,!a;os5
?'6%0. s5 $at& S919-is5 En1e!+edad
4en:!ea 0!oducida 0o! e-
treponema pallidum, conocida
desde -a :0oca inSaica5 ZZ Ma- de
,u,as5 9cP $e&AyaP Man'i5
?'6>. s5 Agri& Huano5 Es'i:!co-
guano eces secas5 ZZ A,ono 1e!-
'i-i;an'e sea de ani+a- 4ege'a- o
3u9+ico5
?'6> >="!';. adA5 . s5 Agri& Que en
e- se+,!9o co-oca 0o!ciones de
/uano en -os su!cos5 SIN[N(
Manu3 .aSa35
?'6>)';. adA5 Agri& A,onado!
es'e!co-ado!5 SIN[N( .aSa35
?'6>)'@. s5 Agri& A,ona! 1e!'i-i;a!
-a 'ie!!a5 SIN[N( uc//anc/a.
Manunc/a.5 $e&AyaP .aSa.5
?'6>)0@. 45 Agri& P!e0a!a! e- a,ono
o /ace! 3ue se 1o!+e a 0a!'i! de
!esiduos 4ege'a-es o ani+a-es5
SIN[N( Manu.ac/i.5 E6EM( qHopa
wanuc*iy, con4e!'i! -as ,asu!as en
1e!'i-i;an'e5
W'6>">. s5 ,eog& Hu2nuco5 De-
0a!'a+en'o de- Pe!" c!eado e- #G
de ene!o de DNPL con una 0o-
,-acin de GNGON$ /a,i'an'es en
DLND5
?'6>">;. adA5 Que se des+enu;a
co+o e- a,ono5
?'6>">@. 45 Des'!o;a!se con4e!-
'i!se en 0o-4o o ,asu!a5
?'6>6)'@. 45 75 WANUCHAH5
?'6>;. adA5 . s5 75 WANU HUSRJAQ5
?'6>@. 45 Agri& Ec/a! o 0!oduci!
a,ono5 *oni1ica! o es'e!co-a!5 ZZ
De1ece! e- ganado u o'!os ani-
+a-es su caga!!u'a5 I65L5P5K
?'6>@ ?'6>@. s5 Agri& Te!!eno con
,as'an'e a,ono o 1e!'i-i;an'e5
?'6>@')0@. 45 75 WANUCHIH5
?'6>@'@. 45 Agri& A,ona! e- 'e!!eno5
ZZ Con4e!'i! en 1e!'i-i;an'e o
a,ono5
?'6>@"')0@. 45 Con4e!'i! en a,ono
o 1e!'i-i;an'e5
?'6?'. s5 Lool& FAnop*eies pseu-
dopunc*ipensis . o'!as es0eciesK5
Qancudos5 Mos3ui'os d90'e!os
0icado!es . c/u0ado!es 3ue
'!ans+i'en e- 0a-udis+o -a 1ie,!e
a+a!i--a u'a e'c5 Ha,i'an en -a
a-'a . ,aAa se-4as5 SIN[N( 3/e'e5
?'7'. s5 Agri& 7a!iedad de 0a0a
a+a!ga 0!o0ia 0a!a -a e-a,o!acin
de -a +o!a.a o c/uBo ,-anco5 ZZ
adA5 T!igueBo5
?'7';!';)'. s5 Beteor& Re+o-ino
de 4ien'o 3ue 4a sonando co+o si
!e4en'a!an co/e'i--os5 I65L5O5M5K
?'7>. s5 Mue!'e 1in e@'incin
e@0i!acin5 ZZ Astron& Ec-i0se -una!5
SIN[N( Manu.5 E6EM( wa?u 0illa,
-unacin5
?'7> ?'7>. adA5 In"'i- 0usi-2ni+e
sin 4o-un'ad a0ocado5 E6EM( wa?u
wa?u wayna, Ao4en 0usi-2ni+e5
?'7>)0">;. adA5 . s5 Que se +a'a
3ue se suicida5 ZZ Deudo5
?'7>)0">@. 45 Ma'a!se suicida!se
3ui'a!se -a 4ida5
?'7>)06'">@. 45 Ma'a!se +u-
'ua+en'e5 E6EM( awqa tin0uypi
wa?uc*ina0uy, +a'a!se en -a
gue!!a5
?'7>)0;. adA5 . s5 Ma'ado! de-
go--ado! e@'inguido! asesino5
SIN[N( BaSJa3 naSJa35 E6EM( runa
wa?uc*iq wa?unqa, e- asesino
+o!i!25 ZZ ?en+enos na'u!a-es
3ue +a'an a -os +o!'a-es5 E6EM(
wa?uc*iq q*aqya, !a.o 3ue +a'a5
EolP MaBuc/e35
?'7>)0@. 45 Ma'a! asesina! e@-
'ingui! sac!i1ica! in+o-a!5 ZZ A-
0aga! e- 1uego o -a -u;5 SIN[N(
0i!'a. si0i.5
?'7>6'. s5 Pa'9,u-o -uga! donde se
da -a 0ena ca0i'a- a -os sen-
'enciados a +ue!'e5
?'7>6'@';. adA5 . s5 Mo!i,undo
agoni;an'e5 E6EM( wa?unayaq al-
qo, 0e!!o +o!i,undo5
?'7>6'@'@. s5 Agon9a ,o!de de -a
+ue!'e5 ZZ 45 Agoni;a! es'a! en -os
"-'i+os es'e!'o!es de 4ida5 SIN[N(
0Ji'i. 0Ji'ina.a.5
?'7><0">@. 45 !igdo& Codicia! a-go en
1o!+a deses0e!ada5 ETEM(
qolqemanta wa?uri0uy, deses-
0e!a!se 0o! e- dine!o5
?'7><;:@. 45 Mo!i! !e0en'ina+en'e5
ZZ E@'ingui!se o a0aga!se de s",i'o5
?'7>=$' "'?='@ =';-6'. s5 Nuris&
NEOL5 Tes'a+en'o5 Mani1es'acin
de "-'i+a 4o-un'ad5
?'7>=;'. s5 Mue!'o cad24e! e@'in'o
1inado occiso5
?'7>=;' ;'44'<0@. s5 Nuris& NEOL5
Pa!'ida de de1uncin5
?'7>=;'; "'?='@ =';-@. s5 Nuris&
NEOL5 He!encia5 *ienes
?'7>; '1( '1) ?';<')'@
3ue se '!as+i'en a -os /e!ede!os a
-a +ue!'e de- causan'e5
?'7>;. adA5 Mo!'a-> se! 4i4ien'e
des'inado a +o!i!5 ZZ Pe!sona
+ue!'a5
?'7>@. s5 Mue!'e e@'incin5 ZZ 45
Mo!i! e@'ingui!se 1a--ece! 1ina!
1enece! e@0i!a!5 ZZ A0aga!5 SIN[N(
MaBu5 9cP MaBuna
?'7>@"')0@. 45 Ma'a! un ani+a-5 ZZ
A0aga! una -u+,!e5 SIN[N(
si0i.Su.5
?'$'. s5 $e&AreqP Co-o! ca1: de -a
-ana de a-0aca5 ICa.--o+aK
?'$' ?'$'%06'. s5 tej& Lana de co-o!
0a!do5 IM565 de -a E5K
?'$>. s5 *o3ue!n5 SIN[N( Man0/u5
?'$!>. adA5 T!agn g-o'n co+e-n5
SIN[N( !aS!a0u5 ZZ Pe!sona de
ca!!i--os a,u-'ados5 9cP Ma0u5
?'$!>@. 45 T!aga! engu--i! de4o!a!
co+e! a ,oca --ena5 SIN[N( !aS!a.5
9cP Ma0una5
?';. ad45 A--2 +2s a--2 en o'!o
-uga!5 E6EM( waqpi tiyani, 4i4o
a--2 -eAos5 EolP MaS5
?';'. s5 L-an'o --o!o --o!i3ueo5
?';')0">;. adA5 . s5 Que /ace
--o!a! o 0!oduce --an'o . -2g!i+as5
SIN[N( Ma3ac/i35
?';')06'">@. 45 Hace!se --o!a!
+u'ua+en'e5
?';')0;. adA5 . s5 Que /ace --o!a! o
'ene! --an'o5 SIN[N( Ma3ac/iSu35
?';')0@. 45 Hace! --o!a!5
?';'">;. adA5 Pe!sona 3ue --o!a
si-enciosa+en'e 3ue 0ena con
-2g!i+as5 E6EM( sapanpi waqa0uq
warmi, +uAe! 3ue --o!a
si-enciosa+en'e a so-as5
?';'">@. 45 L-o!a! si-enciosa+en'e5
?';'6 ?';'6. ad45 En'!e -2g!i+as5
E6EM( waqan waqan rimas*an0i,
es'2s /a,-ando en'!e -2g!i+as5
?';'6'. adA5 L-o!a,-e sensi,-e5 ZZ
!am& Pa!a --o!a! I0o! -o +a- 3ue
es': /ec/o o 0!esen'adoK5
?';'6'@'@. 45 Tene! deseos de --o!a!5
?';'$'">@. 45 L-o!a! 0o! c-e!a o
i+0o'encia5 E6EM( mana atispa
waqapa0uy, --o!a! 0o! no 0ode!
/ace! nada5
?';';. adA5 . s5 L-o!n5 ZZ Pe!sona
3ue --o!a5 SIN[N( Ma3a. su!u5
?';'; =><>. adA5 75 WAQAQ5
?';'%-. adA5 . s5 L-o!n5 ZZ Co,a!de5 ZZ
!am& Rec-a+n descon'en'o5
?';'%0@'@. 45 Co,a!dea! aco,a!-
da!se descon'en'a!se de a-go5
?';'@. s5 Can'o de- ga--o5 ZZ B%s&
Musica-idad ins'!u+en'a-5 ZZ 45
L-o!a! ge+i! g!i'a! au--a!5
$e&AyaP MaAa.5
?';'@ )!><>. adA5 L-o!n +a-
Aade!o5 ZZ Que --o!a a cada !a'o5
?';'@')0">;. adA5 . s5 Que /ace
--o!a! a -a 1ue!;a5
?';'@)'. adA5 Rese!4a gua!da
a/o!!o 0!e4isin cauda-5
?';'@)')0">;. adA5 . s5 Que se
/ace gua!da! o !ese!4a! a-go5 E-
6EM( mi0*una waqayc*ac*i0uq,
3ue se /ace gua!da! co+ida5
?';'@)')0">@. 45 Hace!se !e-
se!4a! o gua!da! a-go con o'!a
0e!sona5 E6EM( qolqe waqayc*a-
c*i0uq, 3ue se /ace gua!da! di-
ne!o5
?';'@)')0;. adA5 . s5 Que /ace
gua!da! asegu!a! o !ese!4a! a-go5
E6EM( qolqe waqayc*ac*iq, 3ue
/ace gua!da! dine!o5
?';'@)')0@. 45 O!dena! gua!da!
asegu!a! o !ese!4a! a-go con o'!a
u o'!as 0e!sonas5
?';'@)'">;. adA5 . s5 Que se cui-
da o 0!o'ege as9 +is+o5 ZZ Que se
!ese!4a o gua!da a-go 0a!a s95
?';'@)'">@. 45 P!eca4e!se cau-
'e-a!se 0!o'ege!se cuida!se5
?';'@)';. adA5 . s5 )ua!di2n !e-
se!4ado! gua!dado! 0!o'ec'o!
conse!4ado!5
?';'@)';-. adA5 . s5 Nuris& NEOL5
Tu'o! 0!o'ec'o! de +eno!es de
edad5 ZZ )ua!di2n 0o!'e!o gua!-
dado!5
?';'@)'@. 45 )ua!da! a/o!!a!
0!ese!4a!5 ZZ Acu+u-a!5 EolP /a---
c/Ja.5
?';'@)'@=0@. 45 A.uda! a gua!da!
asegu!a! o acu+u-a! a-go5
?';'@"')'@. 45 75 QAPARQACHAH5
?';44-=;'. s5 75 QJANPARMANA5
?';:. s5 Anat& Ma@i-a! in1e!io!5
SIN[N( 3/a3--i SJaSi5 E6EM( waqo-
sapa runa, 0e!sona con +and9-
,u-a g!ande5
?';:<:. s5 Anat& Mue-a co!da- o de-
Auicio5 SIN[N( +a!anSi!u5
W';:%:. s5 Arqueol& )!u0o a!-
3ueo-gico u,icado en -a 0a!'e
o!ien'a- de -a ciudad de- Qos3o5
Es'2 con1o!+ado 0o! es'!uc'u!as
co+o !ecin'os accesos 'a--e!es
de 1ac'u!a inSa5 Es'e g!u0o 1ue
can'e!a inSaica 0a!a -a e@'!accin
de 0ied!as de cons'!uccin de -a
ciudad de- Qos3o . a-!ededo!es5
Has'a /ace a-gunos aBos
con'inua,a su e@0-o'acin5
?';:%:. s5 Agri& 7a!iedad de 0a0a5 ZZ
Luga! donde c!ece -a 0a0a
Ma3o'o5
?';<'. s5 Lool& Cue!no co!na+en'a
cac/o as'a5 ZZ ad45 Indica 3ue no
/a. nada5 E6EM( waqrapas
0anc*u, no /a. nada5 9cP /uaS!a5
?';<'D in'e!A5 E@0!esin de c-e!a5
W';<' $>"@>. s5 ,eog& FBanantial
de cuernosG Huac!a0uAio5 Dis'!i'o
i+0o!'an'e de -a 0!o4incia de
Huanca.o de0a!'a+en'o de
6un9n con D%LD /a,i'an'es en
DLND5
?';<')'">@. 45 Lool& C!ece!
cac/os o cue!nos en -os 4acunos
ca0!inos o4inos e'c5
?';<')'@. 45 Pone! as'as cue!nos>
dis1!a;a! o a!!eg-a! con cue!nos
co!na+en'as cac/os5 ZZ !am&
$onerse cuernos Ie@0!esin
,u!-ona cuando en'!e -os es0osos
e@is'en co+0!o+isos
W';<')>"> '2* '21 ?';@')0;
e@'!a +a!i'a-es ocu-'os5K
W';<')>">. s5 ,eog& F,orra o
som+rero con astasG Huac!ac/ucu5
Dis'!i'o de -a 0!o4incia de
Ma!aBn de0a!'a+en'o de
Hu2nuco Pe!" con DDPO$ /a-
,i'an'es en DLND5
?';<')>">. s5 So+,!e!o o go!!a con
cue!nos5 ZZ )o!!a con as'as de -os
an'iguos /a,i'an'es de
Huac!ac/uSu Hu2nuco Pe!"5
?';<'">;. adA5 75 WAQRAQ5
?';<'6'">@. 45 Co!nea!se e+,es'i!se
+u'ua+en'e a co!nadas en'!e dos o
+2s ani+a-es co!n"0e'as5
?';<'6'@. 45 Desco!na! 3ui'a! -a
co!na+en'a5
W';<';:)'. s5 ,eog& FCaguna de
cuernos o en 1o!+a de cue!noK5
Huac!acoc/a5 Laguna en -a
0!o4incia de Huanca.o 6un9n
Pe!" a G%$% +5s5n5+5
?';<'$'">@. 45 De1ende!se a
co!nadas5
W';<'$>"'<'. s5 Arqueol& Ruinas
a!3ueo-gicas inSaicas en e-
dis'!i'o de Po+aSanc/i 0!o4incia
de Aco+a.o Qos3o5 ZZ ,eol&
E-e4aciones !ocosas en 1o!+a de
cue!nos enci+a de -as cua-es se
encuen'!an -as cons'!ucciones
inSaicas de Po+aSanc/i con '"-
ne-es g!ade!9as . 0asadi;os5
?';<';. adA5 Co!neado! ani+a-
co!n"0e'a 3ue e+,is'e o e+0i-
'ona5 SIN[N( Ma3!aSu35
?';<'='$'. adA5 De cue!nos g!andes .
!a+i1icados co+o 0o! eAe+0-o de-
cie!4o5 E6EM( waqrasapa taru0a,
4enado con cue!nos g!andes5
?';<'@:;. adA5 Co!nudo co!n"0e'a5
E6EM( waqrayoq uywa, ani+a-
co!n"0e'a5 ZZ !am& Que uno de -os
dos cn.uges 'iene o'!o
co+0!o+iso e@'!a +a!i'a-5 E6EM(
c*ay warmiqa waqrayoqmi, esa
+uAe! 'iene cue!nos I0o!3ue su
+a!ido 'iene o'!a +uAe!K5
?';='. s5 Anat& Co-+i--o o dien'e
canino +u. desa!!o--ado5 SIN[N(
Ma3sa Si!u5
?';=' "0<>. s5 75 WAQSA5
?';='@. 45 A'aca! a +o!discos con -os
co-+i--os co+o en e- caso de -os
0o!cinos5
?';=>. s5 C/a!a+usca co!'ada 0a!a
-eBa o 0a!a ce!cos5
?';%'. s5 Anat& Cos'i--a o cos'i--a!5 ZZ
adA5 ?-anco cos'ado -ado de a-go5 ZZ
La'iga;o c/ico'a;o5 9cP /uaS'a5
?';%')0">;. adA5 Pe!sona 3ue se
/ace a;o'a!5 E6EM( waqtac*i0uq
suwa *erqHe, niBo -ad!n 3ue se
/ace a;o'a!5
?';%')0">@. 45 75 SOQJACHIRUH5
?';%')0;. adA5 . s5 Que /ace a;o'a! o
-a'iguea!5 SIN[N( so3Jac/i35
?';%')0@. 45 Hace! 0ega! o a;o'a! a
o'!a 0e!sona o 0e!sonas5 SIN[N(
so3Jac/i.5 ZZ Hace! 0oda! 2!,o-es a
+ac/e'a;os5
?';%'">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue se
a;o'a5 SIN[N( siSMaSu3 so3Ja-
Su35 ZZ adA5 Que se do,-a inc-ina
o 3uie,!a a un cos'ado5
?';%'">@. 45 A;o'a!se a s9 +is+o
0o! eAe+0-o en 0eni'encia5
SIN[N( 0JanaSu. siSMaSu.5 ZZ Do-
,-a!se /acia un -ado o cos'ado5
?';%'6. s5 Anat& Cos'i--a! co+0-e'o5
E6EM( waqtan ayc*a, ca!ne de
cos'i--a!5
?';%'6'. s5 L2'igo c/ico'e ;u!!iago
o a-go 0a!a a;o'a!5 SIN[N(
siSMana5 ZZ !am& L93uido o ,e,ida
a-co/-ica inge!i,-e a g!andes
'!agos5 E6EM( waqtana aq*a, c/i-
c/a inge!i,-e a '!agos -a!gos5 ZZ
Agri& He!!a+ien'a de 0a-o -a!go .
cu!4o a 4eces en4ue-'o con -a;o
de cue!o u'i-i;ado 0a!a go-0ea!
-os 'e!!ones5
?';%'6'">@. 45 La'iguea!se o a-
;o'a!se +u'ua+en'e5 SIN[N( siS-
ManaSu.5 ZZ Jol0& N"+e!o co-
!eog!21ico en dan;as gue!!e!as
na'i4as de- Qos3o co+o RJa-
c/an0a Qo--a . o'!as5
?';%'6'@. 45 Descos'i--a! saca! -as
cos'i--as de- cue!0o de- ani+a-
,ene1iciado5
?';%'$'. s5 T!a+0a 0a!a ca;a!
a4eci--as5 Consis'e en una 4a!i--a
'!ans4e!sa- . o'!a 4e!'ica-5 ZZ *es'ia
3ue --e4a a-i+en'os secos en un
4iaAe -a!go5 ZZ alim& So0a de
0-2'anos en !egiones se-42'icas5
?';%'$'">@. 45 A;o'a!se -a'i-
guea!se de1ende!se a c/ico'a-
;os5 SIN[N( 0Jana0aSu.5
?';%'$'@. 45 75 PJANAPAH5
?';%';. adA5 . s5 Que a;o'a 3ue
-a'iguea5 SIN[N( siSMa3 so3Ja35
ZZ Re1e!en'e de -a cos'i--a5
?';%'@. 45 A;o'a! -a'iguea! c/i-
co'ea! go-0ea! con cue!da5 SI-
N[N( /asu'Ji. siSMa. so3Ja.5 ZZ
!am& *e,e! '!agos en g!andes
so!,os5 9cP MaS'ana5
?';%'@'@. 45 75 AHAMAMAH5
?';%'@"')'">@. 45 Mece!se /acia
-os -ados o cos'ados5 E6EM(
mall0i0una waqtay0ac*a0un0u
wayrawan, -os 2!,o-es se +ecen
con e- 4ien'o5
?';%'@"')'@. 45 75
PJANAHRACHAH5
?';%'@">@. 45 A;o'a! de-icada-
+en'e5 ZZ !am& To+a! ,e,idas
a-co/-icas a gus'o5
?';%'@=0@. 45 A.uda! a a;o'a! o
-a'iguea! a o'!a 0e!sona5
?';?'. s5 Lool& F;ycticora: nyc-
ticora: *oacli ,melK A4e a--
'oandina de -a 1a+i-ia ciconii-
1o!+es /a,i'an'e de -agos . !9os5
SIN[N( Ma3o +a.u sonso5
$e&$un( Ma3sa--o5
?';?'@. s5 Con4e!sacin en 4o;
a-'a> 4ocing-e!9a5 ZZ 45 Con4e!sa!
en 4o; a-'a5 ZZ Lad!a! e- 0e!!o5
SIN[N( c/Ja3Ma.5
?';@'. s5 L-a+ada --a+a+ien'o
ad4e!'encia no'a ci'a5 SIN[N(
Ma3/a5 $e&AyaP Au.a.5
?';@')0;. adA5 . s5 Que /ace --a+a!
o ci'a! a o'!as 0e!sonas5
?';@')0@ '22 '2 ?'<'<'<';
?';@')0@. 45 Hace! --a+a! ci'a! o
con4oca!5 SIN[N( Ma3/ac/i.5
?';@'">;. adA5 . s5 75 WAQHAQ5
?';@'6'">@. 45 L-a+a!se co+u-
nica!se en 4o; a-'a en'!e dos o +2s
0e!sonas 3ue se encuen'!an a
dis'ancia5
?';@'6>$'%'. s5 Luga! de donde se
--a+a o 0!egona una dis0osicin en
4o; a-'a5
?';@'$'">@. 45 L-a+a! deses0e-
!ada+en'e5 ZZ Pedi! a.uda a g!i'os5
SIN[N( Ma3/a0aSu.5
?';@'$'@'@. 45 L-a+a! insis'en-
'e+en'e a una o a 4a!ias 0e!sonas5
?';@';. s5 Ti+,!e a-a!+a 0i'o
si!ena5 ZZ adA5 . s5 Que --a+a5 ZZ
Ci'ado! 0!egone!o anunciado!5
SIN[N( Ma3.aSu35
?';@'@. 45 L-a+a! 0!egona! ci'a!
anuncia! con4oca! en 4o; a-'a5 ZZ
Co+unica!se a 4oces5 $e&AyaP
AaAa.5 ArgP /uaA.a.5 EolP /ua3--a.5
9cP AuaS.ana5
?';@'@"')'@. 45 L-a+a! 0o! 'odo
-ado ,uscando a a-guien 3ue se /a
e@'!a4iado5
?';@'@">@. 45 Accin de --a+a!
in4ocando una 4o-un'ad o cu!acin
es0i!i'ua-5 ZZ L-a+a! e- es09!i'u de
-os asus'ados in4ocando su !e'o+o
a- cue!0o de- en1e!+o5 SIN[N(
Ma3/a.Su.5
?';@'@=0@. 45 A.uda! a --a+a! ci'a!
con4oca! o 0!egona! en 4o; a-'a5
?';')0@. 45 75 WAQHACHIH5
?';'$'">@. 45 75 WAQHAPARUH5
?';'@">@. 45 75 WAQHAHRUH5
?';!'. s5 Locu!a a-ienacin de-
+encia c/i1-adu!a 0a!anoia e-
nagenacin +en'a-5 SIN[N( -a+u-
Su Ma3Ja.as3a5 $e&AyaP Ma3a5
?';!'4'6">. adA5 A-ocado c/i1-ado
ade+ane!o 1an1a!!n a-a!de!o5
?';!'40. s5 $e&AreqP De o!eAas ca9das5
ZZ Deca9do sin 2ni+o 0a!a /ace!
a-go5 ICa.--o+aK
?';!'<. s5 Lool& F9gretta al+a
CinneoK )a!;a ,-anca5 A4e de
g!an 'a+aBo de co-o! ,-anco
ni4eo 0ico a+a!i--o . 0a'as
neg!as5 7i4e en -as o!i--as de
-agunas . !9os de -as '!es !egiones
na'u!a-es de- Pe!" es0ecia-+en'e
en -a A+a;onia . en -a ;ona
/id!og!21ica de Mad!e de Dios5
Los na'i4os -a u'i-i;an 0a!a sus
dan;as co-oc2ndo-a so,!e sus
+on'e!as co+o en E- Sa!gen'o
Wa.-aSa . o'!os5 $e&AyaP MaSa!
MaAa!5
?';!'@')0@. 45 $at& En-o3uece!
enaAena! des3uicia! '!as'o!na!5
?';!'@'=;'. adA5 75 WAQJA5
?';!'@'@. 45 $at& En-o3uece!se
enaAena!se '!as'o!na!se 4o-4e!se
-oco5
?'<'. s5 PaBe'e 'a0a,a!!o ca-;n
so,!eca-;n5 ZZ 'ist& Pan'a-n
usado 0o! -os /o+,!es de '!a,aAo
en e- inSana'o5 ZZ Es0ecie de 0an-
'a-n usado desde -a 0u,e!'ad en
e- caso de -os 4a!ones 3ue --e4an
unS/u co!'o5 ID5)5H5K
?'<')'. s5 Ces'o a,ie!'o co-gado
gene!a-+en'e de un 'i!an'e 3ue
si!4e 0a!a gua!da! a!'9cu-os
cu-ina!ios5 SIN[N( Ma.una5 ZZ
$e&AreqP Anda+io sus0endido
/as'a e- 'ec/o 0a!a gua!da!
go-osinas ICa.--o+aK5
W'<')0">@. s5 'ist& Ce!e+onia
c94ico^socia- en -a :0oca inSaica
en 3ue -a Au4en'ud des0u:s de -as
0!ue,as !eg-a+en'a!ias 'o+a,a
-a wara co+o signo de +adu!e;
4a!oni- 0a!a eAe!ce! -a ciudadan9a5
9cP /ua!aSu5
?'<')0;. adA5 . s5 Que /ace 0one!
-os 0an'a-ones5
?'<')0@. 45 Hace! 0one! -os 0an-
'a-ones a- Ao4en en -a edad con-
4enien'e5
?'<'"!'. s5 Honda 'eAida de -ana
0a!a -an;a! 0ied!as 'e!!ones e'c5
Tiene -a 1o!+a de una cue!da con
un ensanc/a+ien'o en -a 0a!'e
+edia 0a!a co-oca! e- 0!o.ec'i-5
Se ,a'e 0a!a -uego dis0a!a! a-
-uga! de- o,Ae'i4o5 SIN[N( Ma!SJa5
ZZ 'ist& La Ma!aSJa 1ue a!+a
o1ensi4a con'unden'e de -os so--
dados de- eA:!ci'o inSaico5 ZZ 9cP
In'es'ino g!ueso de- qowe o co-
neAo5
?'<'"!';. adA5 Pe!sona 3ue u'i-i;a -a
/onda u /ondeado!5
?'<'"!'@. 45 Hondea! -an;a!
0!o.ec'i-es con -a /onda5
?'<'44'@. s5 Ca-;onci--o o ca-;ones
in'e!io!es5
?'<'44'@">@. 45 Pon:!se-os ca--
;onci--os5
W'<'60. s5 Astron& Cons'e-acin de
es'!e--as5
?'<'6;'. adA5 n%m&card& Mi-
ID$$$K +i--a! +i- unidades5 9cP
/ua!anSa5
W'<'6;' "'5'@:;. s5 'ist&
?unciona!io inSa enca!gado de-
con'!o- . cuidado de +i- 1a-
+i-ias5
?'<'6;' 7-;-. adA5 n%m&ord&
Mi-:si+o -uga!5
?'<'6?'@. s5 Eot& FTecoma mollis
'EIG A!,us'o de -a 1a+i-ia de
-as ,ig+oniceas5 De 1-o!es
a+a!i--as de 1o!+a de !aci+os
aca+0ani--ados . /oAas
a-a!gadas> su 'a--o es 1-e@i,-e 0o!
-o 3ue se u'i-i;a en -a 1a,!icacin
de +ue,-es5 Bed&Jol0& Sus /oAas
+as'icando se e+0-ean 0a!a
a-i4ia! e- do-o! de +ue-as5
?'<'$>. s5 6ugo de caBa a +edio
+adu!a! o +os'o de caBa5 E-
6ugo de 1!u'a /e!4ida5 $e&AyaP
gua!a0o5
?'<';:. s5 Eot& F1puntia !loccosa
/alm Dyc0G P-an'a de es0inos
g!andes . 1ue!'es +u. u'i-i;ada
en -os ce!cos 4i4os 0o! se!
in1!an3uea,-e5 ZZ 75 AAPANRU
INRA ROQJA5
?'<';: "0="' "0="'. s5 9col&Keg&
Asociacin de o0un'ia 1-ocosa .
o'!os cac'us s05 I?5M5M5K
?'<'<'<';. adA5 7ocing-e!o ,u-
?'<'<'<'@ '2" '2# ?'<50;
--angue!o con4e!sado! /a,-ado!5
EolP Ma!a!aA5
?'<'<'<'@. 45 75 ROQHAH WARARAH5
?'<'<'@. s5 Mu!+u--o ;u+,ido
4oce!9o so!do5 SIN[N( Ma!a!a.a.5
W'<'=. s5 ,eog& Hua!a;5 Ca0i'a- .
0!o4incia de- de0a!'a+en'o de
Ancas/ Pe!" c!eada en DN#D
u,icada en e- Ca--eAn de Wa.-as
con LODPO /a,i'an'es en DLND5 ZZ
tej& Te-as !ec'angu-a!es o
'!iangu-a!es u'i-i;adas co+o
0ana-5
?'<'?'. s5 Ado!nos nu+e!osos
a'a49os e@age!ados5 ZZ A+ane-
!a+ien'o de una 0e!sona5 ZZ R"-
,!ica o 1i!+a en'!e-a;ada . en-
+a!aBada de una 0e!sona5
?'<'?'@. 45 Ado!na! e@age!ada-
+en'e --ena! de ado!nos5 ZZ Ras-
ga! con +uc/os 4e!icue'os una
!",!ica5
W'<0. s5 ,eog& FTop#n& De- a.+a!a(
animal, aut#ctono, primitivo,
oriundoG& P!o4incia . dis'!i'o de-
de0a!'a+en'o de Ancas/ Pe!"
con NGGOD /a,i'an'es en DLND5 ZZ
'ist& Cu-'u!a de es0ecia-
signi1icacin 3ue se desa!!o--
en'!e G%$ a L$$ d5C5 +u.
an'e!io! a -a cu-'u!a inSa5 Seg"n
e- a!3ue-ogo ?ede!ico
Rau11+an 'u4o cinco 0e!9odos(
?o!+acin Is5 7II a 7IIIK> E@-
0ansin Is5 IC . CIK> Conso-ida-
cin Is5 CIK> Desin'eg!acin
Is5 CIIK> .5 E@'incin Is5 CIIIK5 En
e- 0e!9odo de e@0ansin
cons'!u. PiSi--a3'a a- S de -a
ciudad de- Qos3o . HiSa+a!ca
I6ica+a!caK o CaAa+a!Si--a ce!ca
de Li+a5 ZZ -elig& Dios de -a
Mi'o-og9a Qo--a5 ZZ B%s& Can'o o
cancin u'i-i;ada en e- Wa!a-
c/iSu. ce!e+onia i+0o!'an'e en
e- inSana'o5 ZZ Es09!i'u +a-igno5 ZZ
Loot& C!uce de -a --a+a con -a
a-0aca deno+inado Ma!isu5 ZZ adA5
DaBino 1unes'o5 ZZ Au'c'ono
0!i+i'i4o5
?'<0 $';:)'. s5 Lool& 7a!iedad de
0acoc/a /9,!ida !esu-'an'e de-
c!uce de a-0aca . --a+a de
0e3ueBa es'a'u!a 0e!o ,uena
0!oduc'o!a de ca!ne5
W'<0 W044"'. s5 'ist& IDe- a.+a!a
wari, ani+a- au'c'ono 0!i-
+i'i4o o!iundo> will0a, sag!adoK5
I+0o!'an'e san'ua!io a!-
3ueo-gico u,icado en e- dis'!i'o
de C/i--Sas a seis Si-+e'!os de
Huanca.o ca0i'a- de- de-
0a!'a+en'o de 6un9n Pe!" cu.a
1o!'a-e;a 0e!'enece a -a cu-'u!a
Wa!i5
?'<06'. s5 Ra,ona 3ue!ida o a+an'e
de -os so-dados5 $e&AyaP /ua!ina5
?'<0;:440. s5 An'o!c/a cande-a5 ZZ
Eot& ?-o! de -a 'o'o!a5
?'<0=>. s5 Loot& Ca+:-ido 0!oduc'o
de- c!uce de a-0aca /e+,!a .
--a+a +ac/o a 1in de 0!oduci!
+a.o! . +eAo! can'idad
de -ana5 I75 MISTIK
?'<">. s5 Meda--a +eda--n5 ZZ
Pendien'e co-gan'e5 E6EM( qori
war0u, +eda--a de o!o5 ZZ Moneda
e3ui4a-en'e a un 0eso o sea N$
cen'a4os ac'ua-es I65L5P5K
?'<"> ?'<">. adA5 Co-gados 0o!
'odo -ado o -uga! co+o a-gunos
1!u'os caso -a g!anadi--a o e-
'u+,o5
?'<">)0;. adA5 Que /ace co-ga!
sus0ende! o 0ende! a-go5
?'<">">;. adA5 Que se sus0ende o
cue-ga con una cue!da5
?'<">">@. 45 Co-ga!se sus0en-
de!se5
?'<">6'. s5 Pe!c/a ganc/o co--
gado!5 ZZ Ho!ca5 $e&AyaP a!aMa5
$e&NunP Ma-Sa.5 EolP Ma!S/una5
?'<">$'">@. 45 T!a'a! de co-ga!se o
sus0ende!se en a-go5 E6EM(
mall0imanta war0upa0uy, '!a'a!
de co-ga!se de- 2!,o-5 ZZ Pende!
es'a! sus0endido en e- ai!e5
SIN[N( Ma!Su!a.a.5
?'<">;. adA5 . s5 Que cue-ga 3ue
sus0ende a-go5 ZZ !am& A/o!cado!5
?'<"><'@'@. 45 75 WARRUPARUH5
?'<">=;'. adA5 Co-gado sus0en-
dido5
?'<">@. 45 Co-ga! sus0ende! i;a! en
e- ai!e5 $e&NunP Ma-Sa.5 EolP
Ma!S/u.5
?'<">@ "')'">@. 45 Co-ga!se de
uno . o'!o -ado5 ZZ *a-ancea!se en
e- ai!e5
?'<">@">@. 45 Co-ga! a-go cuida-
dosa+en'e5
?'<">@=0@. 45 A.uda! a co-ga! c
sus0ende! a-go en e- ai!e5
?'<"'. s5 Mug!e5 ZZ Pe-o'as de
,a!!o . es'i:!co- en -a -ana de -as
o4eAas5 ZZ adA5 Ca,e--os en
!edados5
?'<"'6. s5 75 WAQCHAN5
?'<"0. s5 $e&AreqP MuAe! es':!i- o
ani+a- 3ue no 'iene c!9as
ICa.--o+aK
?'<"!'. s5 75 WARARJA5
?'66'. s5 Ado-escen'e 0",e!5 Z
Se!4idu+,!e o Ao4en +uAe!5
?'<5')'. s5 C/i3ui--o o c/i3ui--a
ado-escen'e5 ZZ C/i3ui--a e+-
0-eada do+:s'ica se!4ido!a de-
/oga!5
?'<50. s5 MuAe! 1:+ina o 1e+e-
nina5 E6EM( warmi erqe, niBa5
?'<50 "'@. s5 ?e+ineidad5 ZZ Se@o
1e+enino5
?'<50 =:6;:. adA5 F.ora"#n de
mujerG 75 WARMICHU5
?'<50)')0@. 45 Hace! casa! a un
4a!n5
?'<50)'">;. adA5 Que se casa con
una +uAe!5
?'<50)'">@. 45 Casa!se5 Co+-
0!o+e'e!se 0a!a e- +a'!i+onio e-
4a!n con una +uAe!5
?'<50)'@. s5 Hace! casa! a un
4a!n5 SIN[N( Ma!+i.ac/i.5
?'<506)>. adA5 MuAe!iego5 ZZ
Que!endn5 SIN[N( !am& Ma!+i
son3o5
?'<50;. adA5 ?e+eni- +uAe!i- de -a
+uAe!5 ?e+enino5 I65L5P5K
?'<50@')0@ '2& '2' W'="'< I6"'
?'<50@')0@. 45 75 WARMICHAH5
?'<50@'@. 45 Hace!se +uAe! adu-'a5 ZZ
To+a! conoci+ien'os de -os
o1icios !e-a'i4os a -a condicin de
+uAe!5 SIN[N( Ma!+ic/a.5
?'<50@:;. adA5 Casado des0osado o
con4i4ien'e con una +uAe!5 SIN[N(
saMas3a5
W'<$'. s5 9tno*ist& Cu-'u!a de
ag!icu-'o!es su !gida en A.acuc/o
Pe!" a o!i--as de- !9o de- +is+o
no+,!e en :0oca an'e!io! a
nues'!a e!a5 Quedan andenes
cana-es de i!!igacin . 'u+,as5 Es
0osi,-e 3ue -a -engua de -os
Ma!0as 1ue e- a!u5 I65A5 de- *5D5K
?'<$0@. 45 Ha,-a! sin sen'ido5 ZZ
$e&AreqP T!ino de a4es5 ICa.--o-
+aK5
?'<$>@. 45 Rodea! con soga a un
g!u0o de --a+as ca!gue!as 0a!a
co-oca!-es +2s 12ci-+en'e -a
ca!ga5 SIN[N( 0i!Ma.5
W'<>. s5 ,eog& FTop#n& Ped!ega-5
O'!os /acen 0!ocede! de Ma!o3(
con montones de piedras&G Hua!o5
Dis'!i'o de -a 0!o4incia de
Quis0icanc/is Qos3o Pe!" con
EEPO /a,i'an'es en DLND5
?'<>. s5 Ped!ega- 0ed!e!9a /a-
cina+ien'o o +on'n de 0ied!as5
E6EM( rumi waru, /acina+ien'o
de 0ied!as5 ZZ 75 SEQWA5
?'<> ?'<>. s5 Agri& Ca+e--ones
usados en -a !egin de- A-'i0-ano
. -a 0una 0a!a -os cu-'i4os5
?'<?'. s5 Quim& Sa- ge+a sa- en
0ied!as5 E6EM( warwa 0ac*i, sa-
ge+a en 0ied!as5
?'=. onomat& Sonido ono+a'o0:.ico
3ue signi1ica ;u+,ido -en'o . de
,aAo 'ono co+o /o!+igueo5
?'='. s5 Anat& Es0a-da -o+o 0a!'e
0os'e!io! de -a caAa 'o!2cica5 ZZ
Lado 0os'e!io! de una 0a!ed de un
ce!co o de a-go 0!o+inen'e5
SIN[N( 3/e0a 3/e0an5 ArgP Ae0e5
9cP /uas/a5
?'='5'6%'. ad45 75 QHEPAMANTA5
?'='6. s5 Es0a-da! -ado 0os'e!io!5
?'='6'@. 45 Co-oca! -a ca!ona a -os
e3uinos 0a!a -a +on'u!a5 ZZ
A!!o0a! -as es0a-das5
?'='6)';. s5 . adA5 Ad"-'e!o5 SI-
N[N( /aManc/a35
?'='6)'@. s5 In1ide-idad con.uga-
'!aicin a- cn.uge5 ZZ 45 T!aiciona!
a- cn.uge co+e'e! adu-'e!io5 ZZ
7o-'ea! -as es0a-das5 9cP /uasana5
?'='6$')0;. adA5 . s5 Que /ace
cu-+ina! una o,!a o una ac'i4idad
cua-3uie!a5 E6EM( c*a0rac*iy
wasanpac*iq, 3ue /ace cu-+ina!
e- '!a,aAo de -a c/ac!a5
?'='6$'5'6%'. ad45 De es0a-das5
E6EM( wasanpamanta urmay0a-
mun c*ay wayna, ese Ao4en /a
caido de es0a-das5
?'='6$'@. 45 7o-'ea! de es0a-da o
0one! a-go con -a ca!a o0ues'a5
SIN[N( 'JiS!an0a. 'JiS!a.
/an'i!San0a.5
?'='$')0@. 45 Hace! '!as+on'a! una
ci+a un o,s'2cu-o una di1icu-'ad5
E6EM( orqo wasapac*iy, /ace!
'!as+on'a! un ce!!o5
?'='$'">@. 45 Hace! es1ue!;o 0o!
cu-+ina! '!as+on'a! conc-ui!
a-go 3ue se /a 0!o0ues'o5
?'='$';. adA5 . s5 Que cu-+ina
'!as+on'a un ce!!o una a-'u!a
una di1icu-'ad5 E6EM( llan0Hasqan
wasapaq runa, /o+,!e 3ue cu--
+ina un '!a,aAo5
?'='$'@. 45 Cu-+ina! conc-ui!
4ence! o 'e!+ina! una 'a!ea un
'!a,aAo5 ZZ T!as+on'a! una ca+i-
na'a o una a-'u!a5
W'=';. s5 ,eog& I+0o!'an'e 0o-
,-acin co-onia- en -a 0!o4incia de
Pauca!'a+,o Qos3o 3ue se!49a
de 'a+,o a -os 4iaAe!os a -a ciudad
de- Qos3o5
?'=';. adA5 De -a es0a-da de- -ado
0os'e!io!5
?'='='$'. adA5 De es0a-da g!ande5
SIN[N( !am& +a!anMasa5
?'=0. s5 Casa a0osen'o edi1icio
/oga! +o!ada5 E6EM( )n0a $a-
c*a0uteqpa wasin, casa de- InSa
Pac/aSu'e3> yac*ay wasi escue-
-a> a0lla wasi, casa de -as esco-
gidas> watay wasi, c2!ce-
?'=0 "044'. s5 Nuris& NEOL5 A-3ui-e!
+ensua- de 4i4ienda5
?'=0 5'=0. s5 7ecino5
?'=0 ?'=0. s5 Po,-ado 4i--o!!io
0e3ueBa co+unidad ca+0esina5
?'=0)'">;. adA5 Que cons'!u.e su
casa5
?'=0)'">@. 45 Cons'!ui! su casa5 ZZ
Rea-i;a! -a 'ec/u+,!e de su casa5
?'=0)';. adA5 . s5 Cons'!uc'o! de
casa 3ue -e4an'a -a casa5
?'=0)'@. 45 Cons'!ui! edi1ica! una
casa5 ZZ Tec/a! una casa5
?'=05'6%' ;'<;:@. s5 Nuris& NEOL5
Desa/ucio5 Accin Audicia- 0a!a
/ace! desocu0a! -o a-3ui-ado5
?'=05'6%' ?0")!>@. s5 Nuris&
NEOL5 Lan;a+ien'o o desa-oAo
0o! -a 1ue!;a 0",-ica a 3uien se
niega a desocu0a! un in+ue,-e
des0u:s de /a,e! 0e!dido e- Aui-
cio de desa/ucio5
?'=0@:;. adA5 . s5 P!o0ie'a!io dueBo
de casa5
W'="'< I6"'. s5 'ist& Uno de -os
"-'i+os InSas de- I+0e!io de-
TaMan'insu.u /iAo -eg9'i+o de-
InSa Wa.na Q/a0a3 . de su es-
0osa -a Qo.a RaMa O3--o5 ?ue su
es0osa -a Qo.a C/uSu. Wi0a5 A
-a +ue!'e de Wa.na Q/a0a3 se
susci'a!on -uc/as . !enci--as
en'!e sus nu+e!osos /iAos 3ue
0!eci0i'a!on -a des'!uccin de-
i+0e!io5 E- /iAo 0!i+og:ni'o 1ue
e- P!9nci0e Nina Ru.uc/i 3ue
+u!i 3uedando co+o /e!ede!os
-eg9'i+os Ti'u Rusi Wa--0a 3ue
'o+ e- no+,!e de WasSa! .
Man3o InSa 0e!'enecien'es a -a
Casa Rea- de- Qos3o5 Ade+2s
Wa.na Q/a0a3 deA un /iAo
--a+ado A'auMa--0a 3ue
?'="'< ;!-6%- '2( '2) ?'%'=;'
naci en Ri'u IQui'oK de -a P!in-
cesa Pac/a /iAa de- Re. de -os
Sci!is aun3ue seg"n a-gunos
naci 'a+,i:n en e- Qos3o de o'!a
1a4o!i'a5 WasSa! e!a +eno! 3ue
A'aMa--0a en cua'!o o cinco aBos5
Seg"n )a!ci-aso WasSa! e!a e-
-eg9'i+o /e!ede!o de- i+0e!io5
A'auMa--0a 1ue ins'i'uido
/e!ede!o de- Reino de Ri'u 0o! su
0ad!e Wa.na Q/a0a3> sin e+-
,a!go a+,os -uc/a!on 1!a'!ici-
da+en'e 0o! e- 0ode! de- TaMan-
'insu.u5 Cuando WasSa! 4iaAa,a
0o! e- I+0e!io 1ue e+,oscado
a0!esado . +ue!'o 0o! -os gene-
!a-es SaBa!is C/a--Suc/i+a3 .
RisSis 0o! o!den de su +edio
/e!+ano A'auMa--0a o A'aMa--0a
3ue 0os'e!io!+en'e no --eg a
co!ona!se co+o InSa 0o! -a
--egada de -os es0aBo-es5 As9 'e!-
+in '!2gica+en'e -a dinas'9a de
-os InSas 0o! -as gue!!as ci4i-es
en'!e WasSa! . A'auMa--0a5
?'="'< ;!-6%-. s5 Lool& F$atagona
gigas peruviana EoucardG
Pica1-o! gigan'e5 O!den a0odi-
1o!+es 1a+i-ia '!oc/i-idae5 A4e
g!ande de co-o! 0a!do o,scu!o .
-o+o ,-an3uecino5 SIN[N( siMa!
3Jen'e5 $e&AyaP siMa!Sen'i5
?'="'. s5 Soga -a;o cue!da ca,-e
'!en;ado o !e'o!cido de +a'e!ia-es
co+o -ana ca,u.a 0aAa o cue!o5
E6EM( millma was0*a, soga de
-ana> paqpa was0*a, ca,u.a>
ic**u was0*a o qHes-
wa, soga de 0aAa> qHewe was0*a,
soga de cue!o5
?'="'6'">@. 45 A;o'a!se +u-
'ua+en'e con sogas5 ZZ Da!se de
go-0es o 0uBadas5 ZZ Rea-i;a! e-
ac'o se@ua- en'!e /o+ose@ua-es5
?'="'6$'. adA5 Tendido /o!i;on-
'a-+en'e es'i!ado 'endido a -o
-a!go5
?'="'6$'5'6%'. ad45 Longi'u-
dina- u /o!i;on'a-+en'e5
?'="';. adA5 . s5 Que a+a!!a con -a
soga5 ZZ Que !ea-i;a e- ac'o se@ua-5
ZZ T!agn ,e,edo!5 E6EM( aq*a
was00aq, 3ue ,e,e c/ic/a en
g!andes can'idades5 ArP Mas-
Si.aSu35
?'="'<. s5 Cadena +e'2-ica5 ZZ 'ist&
La '!adicin cuen'a 3ue e- InSa
Wa.n2 Q/a0a3 /i;o 1a,!ica! una
cadena de o!o 0a!a su /iAo
WasSa! . 3ue a -a --egada de -os
es0aBo-es 1ue /undida en -a
-aguna de U!cos ca0i'a- de -a
0!o4incia de Quis0icanc/is
Qos3o Pe!"5
?'="'@. 45 En-a;a! coge! con -a
soga5 ZZ A;o'a! con soga5 ZZ To+a!
o ,e,e! en de+as9a5 ZZ Hace! e-
coi'o5
?'="'@'@. adA5 !igdo& A-a!ga!se
c!ece! -ongi'udina-+en'e ArgP
/uasSi.a.5
?'=;-. s5 Ad,icacin !enuncia-
+ien'o5
?'=;-)0@. 45 Hace! !enuncia!
a,dica! di+i'i! o deAa! e- ca!go
o 1uncin5
?'=;-;. adA5 . s5 A,dicado! !e-
nuncian'e di+iso!5
?'=;-@. 45 A,dica! !enuncia! di+i'i!5
9cP /uasSina5
?'=?'. s5 Lool& FAnas +osc*asG Pa'o
de 0una +u. 0a!ecido a -a Ma--a'a
cu.o g!i'o es was was, de a--9 su
no+,!e5 SIN[N( 0una 0a'o5 ZZ EolP
$e&AyaP )anso acu2'ico5
?'=?'=. s5 75 QOCHA PATO5
?'%'. s5 calend& ABo5 La0so de EP%
d9as . $% /o!as en 3ue -a Tie!!a
co+0-e'a una 4ue-'a a-!ededo! de-
So-5 E6EM( 0ay wata, es'e aBo> ura
wata, aBo 0asado> qHaya wata, aBo
siguien'e> paray wata, aBo --u4ioso>
inti wata aBo so-a!> c*Ha0i wata,
aBo seco> sumaq wata, aBo
/e!+oso> mosoq wata, aBo nue4o5 ZZ
A+a!!adu!a o -igadu!a5
?'%' $>7>;. s5 Lool& FEoaconstrictor
CinneoK Man'ona ,-anca ,oa
'e!!es'!e5 Se!0ien'e de -a 1a+i-ia
,oidae 0!o0ia de -a se-4a ,aAa de
co-o!acin g!is a+a!i--en'a con una
se!ie de di,uAos o4oides en e-
do!so5 SIN[N( +ac/Ja3Ma.5
?'%')0">;. adA5 Pe!sona o ani+a-
3ue se /ace a+a!!a! o -iga!5
?'%')0;. adA5 . s5 Que /ace a+a!!a!
-iga! o anuda!5
?'%')0@. 45 Hace! a+a!!a! o -iga!5
?'%'"'@. s5 75 WARATAH5
?'%'">;. adA5 . s5 Que se a+a!!a o
asegu!a con cue!da o 1aAa de--
gada5
?'%'">@. 45 A+a!!a!se -iga!se
-ia!se asegu!a!se5 ZZ !am& Con'!ae!
+a'!i+onio5 E6EM( waray0ita
allinta c*unpiwan wata0uy, 'us
0an'a-ones a+2!!a'e ,ien con -a
1aAa5
?'%'6 ?'%'6. ad45 Todos -os aBos
aBo '!as aBo5
?'%'6'. s5 A+a!!a cue!da a+a!!eAo
-igadu!a a-go 0a!a a+a!!a!5 ZZ
A+a!!ade!o es'aca -uga! 0a!a
a+a!!a!5 SIN[N( Ma'ana0a35 ZZ adA5
A+a!!a,-e -iga,-e a'a,-e5
?'%'6'$';. adA5 75 WATANA5
W'%'6'@. s5 ,eog& FQue amarraG
Pe3ueBo !9o 3ue a'!a4iesa -a
ciudad de- Qos3o a- 3ue con4e!gen
casi si+u-'2nea+en'e -os
!iac/ue-os Tu--u+a.u Sa0/i
C/Junc/u-+a.u . WanSa!o dando
-a i+0!esin de 3ue a+a!!a a -os
+encionados cua'!o !iac/ue-os
0a!a -uego dese+,oca! en e-
sag!ado !9o Wi--Sa+a.u o
7i-cano'a5
?'%'$'@. 45 Rea+a!!a! 4o-4e! a
a+a!!a!5
?'%';. adA5 . s5 Que a+a!!a -iga o
asegu!a con cue!das5
?'%'='$'. adA5 ABoso con +uc/os
aBos5 9cP /ua'asa0a5
?'%'=;'. adA5 A+a!!ado 1iAado
-igado5 ZZ !am& Casado5 ZZ Nuris&
NEOL5 P!eso o enca!ce-ado 0o!
+anda'o Audicia-5
?'%'@ '* '1 ?'?'='$'
?'%'@. 45 A+a!!a! -iga! 1iAa! con
cue!da a-guna cosa5 ZZ tej& TeAido
+a'i;ado con di1e!en'es co-o!es
0o! -a ':cnica de -os a+a!!es5
?'%'@ ?'=0. s5 C2!ce-5 SIN[N( a'i-
sanSa Masi sanSJa. Masi 0iBas5
?'%'@=0@. 45 A.uda! a a+a!!a! o
-iga! asegu!a! con cue!da o -a-
;o5
?'%-"' 0=0. s5 tej& 7es'ido 'o!na-
so-ado5 IT:!+ino a.+a!a u'i-i-
;ado en e- 3uec/ua5K IM565 de -a
E5K
?'%-;'@. 45 Es0ia! aguai'a! ace-
c/a!5 ZZ Ten'a! seduci! induci!
a- +a-5
?'%0. adA5 P9ca!o as'u'o -adino5
$e&AyaP c/a--i5
?'%0';. adA5 Ten'ado!5
?'%06"')0@. 45 Hace! enca!ce-a!
a0!esa! !ec-ui!5
?'%06"';. adA5 . s5 A0!esado! en-
ca!ce-ados5 9cP /ua'inaS5
?'%06"'@. 45 A0!esa! enca!ce-a!
!ec-ui!5 9cP /ua'ina5
?'%:;. s5 Adi4ino 0!onos'icado!
ago!e!o5
?'%>. s5 Augu!io 0!ons'ico
0!ediccin 4a'icinio 0!esagio5
9cP /ua'u5 ZZ Co!dn 0i'a
cue!da /i-o !e'o!cido5 ZZ Cin'u-
!n co!!ea5
?'%>)'">;. adA5 Que se a+a!!a
con soga co!de- cue!da o 1aAa5
?'%>)';. adA5 . s5 Que a'a o en-
co!de-a5
?'%>)'=;'. adA5 Enco!de-ado a-
'ado o a+a!!ado5
?'%>)'@. 45 A+a!!a! a'a! 1aAa!
enco!de-a!5
?'%>)0. s5 Adi4inan;a ace!'iAo5 ZZ
O,Ae'o 3ue se u'i-i;a 0a!a
adi4ina! co+o -a coca nai0es
0a!a1ina 0-o+o de!!e'ido 3ue
se ec/a a- agua e'c5
?'%>)0">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
se /ace adi4ina! -a sue!'e5
?'%>)0">@. 45 Hace!se adi4ina! -a
sue!'e5
?'%>)06'">@. 45 Hace!se adi4i-
na! !ec90!oca+en'e -a sue!'e en-
'!e dos o +2s 0e!sonas5
?'%>)0;. adA5 . s5 Que /ace adi4i-
na! con e- adi4ino o ago!e!o5
?'%>">;. adA5 . s5 Que 0!egun'a
in3uie!e5 ZZ NEOL5 ?unciona!io
4isi'ado! o ins0ec'o! 3ue a-
4e!igua 0o! e- desa!!o--o de-
'!a,aAo5
?'%>">@. 45 P!egun'a! 4isi'a! o
a4e!igua! 0o! a-g"n 1a+i-ia! o
0e!sona5
?'%>6'. adA5 Adi4ina,-e 0!esa-
gia,-e augu!a,-e gene!a-+en'e
0a!a ac'os de cu!acin 0o!
suges'in5
?'%>6'">@. 45 7isi'a!se !ec90!o-
ca+en'e en'!e 0e!sonas 0a!ien-
'es o a+igos5
?'%>$'">@. 45 Sos0ec/an i+agi-
na!se idea!se conAe'u!a!se au-
gu!a!se 0!esagia!se a-go uno
+is+o en 1o!+a es0on'2nea5
?'%>$'@. 45 Ma-icia! sos0ec/a!
conAe'u!a! nue4a+en'e5
?'%><0">@. 45 Reco!da! 'ene! !e-
cue!do !e+o'o5 ZZ 7isi'a! i! de
4isi'a5
?'%><;:">@. 45 Adi4ina!se 0!e-
gun'a!se indaga!se a s9 +is+o5 ZZ
7isi'a! 0!egun'a! o ,usca! a a--
guna 0e!sona con 0!e+u!a5
?'%><;:@. 45 Adi4ina! 0!esagia!
augu!a! /ace! 0!e+onicin5
?'%>=$'44'. ad45 S-o 0o! +a-icia
sos0ec/a '!a'ando de adi4ina!5
?'%>@. 45 Adi4ina! 0!esagia! au-
gu!a! ace!'a!5 SIN[N( ac/ini.5
9cP /ua'uc/ina5
?'%>@"')'">;. adA5 Pe!sona 3ue
0!egun'a 0o! o'!as 0e!sonas5
?'%>@='$'. adA5 . s5 Pe!sona es0e-
cia-is'a en adi4ina!5
?'%0'@. 45 75 HAPUH5
?'%0@'. s5 alim& Pa0a asada5 ZZ Tu-
,:!cu-os en'e!!ados . cocinados
en /o!nos ca-cinados /ec/os de
'e!!ones secos5 SIN[N( /a0u5
$e&AncP Ma'i.a5 EolP Ma'/ia.a5
?'%0@'@. 45 Hace! -as Ma'/i.as5
SIN[N( /a0u.5
?'%!'%'%'@. 45 75 HAHTJAPARUH
WITJITITIH5
?'%!-;'. s5 $e&AreqP Ing!a'i'ud
ac'i'ud cana--esca5 ICa.--o+aK
?'%!-;'@. 45 Hace! ac'o de ing!a-
'i'ud5
W'%!:;%:. s5 Arqueol& An'igua
0o,-acin inSaica en'!e -a con-
1-uencia de -os !9os Ma0ac/o .
Wa1o3'o en -a 0!o4incia de
Pauca!'a+,o Qos3o Pe!"5 Po-
si,-e+en'e 1ue -a 0!i+e!a ca0i-
'a- inSa de PaMSa!'an0u donde
/a,i' el Samin0Ha o )ene!a-
PaMSa!5 ?ue u'i-i;ado co+o
tanpu o 'a+,o de a-oAa+ien'o
/acia -as se-4as de- An'isu.u5
?'%!>;:. s5 Anat& $e&AreqP Pun'a
de- es'e!nn /acia e- cue--o en
-os ani+a-es +a+91e!os5 ICa.-
--o+aK
?'?D interj& QQu miedoO Q)ncre-
+leO Q;o lo creoO Q)mposi+leO
E@c-a+acin 3ue indica sus'o
'e!!o! ad+i!acin a-eg!9a co-
3ue'e!9a5
?'?'. s5 *e,: c!ia'u!a niBo o niBa5
ZZ HiAo o /iAa en !e-acin con -a
+ad!e o 0ad!e5 ZZ !igdo& D9cese a
-a +uBeca5 E6EM( tHeqe wawa,
+uBeca de 'e-a !e--enada con
-ana o a-godn5
?'?' "'@. s5 NiBe; 0ue!i-idad
in1ancia5
?'?';!-$0@. 45 75 APACHAH5
?'?' %'<0@. 45 75 WAWACHARUH5
?'?')'">@. 45 P!oc!ea! 'ene!
/iAos -a +uAe!5 SIN[N( Mac/a-
Su.5 ZZ !am& Ado0'a! /iAos aAe-
nos5 SIN[N( MaMa 'a!i.5
?'?')'@. 45 Engend!a! /iAos5 ZZ
Da!-e /iAos a -a 3ue no 'iene5 SI-
N[N( c/u!i.a.5
?'?'44'. adA5 In+adu!o de-icado
'ie!no ,-ando 1-e@i,-e5 ZZ !amP
AniBado5
?'?'44'@">. adA5 . s5 MuAe! 3ue
0!oc!ea /iAos de 0ad!es desco-
nocidos5
?'?'='$'. adA5 Con +uc/os /iAos
?'?'@ ?'?'@ '2 ' ?'@44' $0440
0!o-91ico5
?'?'@ ?'?'@. adA5 *-and9si+o
sua49si+o 'ie!n9si+o5
?'?'@')0@. 45 A,-anda! sua4i;a!
a1-oAa! en e- ca!2c'e!5 ZZ *aAa! e-
g!ado a-co/-ico de -a c/ic/a
0isco e'c5 9cP /ua.ana5
?'?'@';. adA5 A,-anda,-e sua4i-
;a,-e5
?'?'@'@. 45 A,-anda!se sua4i;a!se5
?'?'@"')'@. 45 AniBa!se in-
1an'i-i;a!se de+os'!a! 0ue!i-idad5
?'?'@:;. adA5 MuAe! 3ue 'iene /iAos5
9cP MaMa.uS5
?'?;-. s5 Se+eAan;a !e0!esen-
'acin +u. 0a!ecido5 ZZ Re'!a'o5
SIN[N( ManSi5 I75 WAHQEK
?'?='. s5 Jisiol& Se+en5 SIN[N(
.u+a5 $e&AyaP Au+a.5
?'?=';. adA5 . s5 Mas'u!,ado!5
?'?='@5 s5 Mas'u!,acin5 ZZ E.a-
cu-acin de- se+en5 ZZ 45 Mas-
'u!,a!se5 ZZ E.acu-a! e- se+en5
SIN[N( sa3Ma.5 9cP Mausana5
?'@D in'e!A5 Deno'a discon1o!+idad
dece0cin +o-es'ia en1ado5
?'@'. adA5 ?-oAo desaAus'a,-e a-
1-oAado5 9cP /ua.a5
?'@' "'@. s5 So-'u!a -i4iandad de
ca!2c'e!5
?'@' $>="'@. 45 75 PHARIH5
W'@'"04. s5 'ist& Cacica;go co-onia-
de -os /ua!0es Ecuado! `cu.os
4es'igios de 0o,-aciones son
!econoci,-es en DOLO
en ocasin de /a,e! sido --a+ados
a- 0a!-a+en'o -os indios de -as
1!on'e!as a- 3ue se 0!esen'an doce
caci3ues en'!e e--os Wa.aSi-`5 En
-os 'ie+0os an'e!io!es dic/a ;ona
1ue /a,i'ada 0o! -os
/uanSaMi--Sas 0a!a -uego se!
con3uis'ados 0o! -os inSas5 En
D%EO 1ue 1undada 0o! 'e!ce!a 4e;
seg"n +anda'o de ?!ancisco
Pi;a!!o . de ?!ancisco de O!e-
--ana con e- no+,!e de )ua.a-
3ui-5 ZZ ,eog& )ua.a3ui-5 Ca0i'a-
de -a 0!o4incia de )ua.as .
0!i+e! 0ue!'o ecua'o!iano5 ZZ Lo-
ca-idad de -a 0a!!o3uia Qoc/a0a'a
de- can'n )i!n Ecuado!5 I)5T5?5
de C5K
W'@'6'@. s5 'ist& A,ue-o de- InSa
Man3o Q/a0a35 ZZ ,eog& I+-
0o!'an'e 3ue,!ada de- !9o de-
+is+o no+,!e en -a 0!o4incia
de La Con4encin Qos3o Pe!"5
?'@';. adA5 A1-oAa,-e 3ue se a1-oAa5
SIN[N( Ma.a.a35
?'@';'. s5 En e- +undo andino
'a-ega o 'a-egui--a ,o-sa o ,o-so
'eAido de -ana de a-0aca o --a+a
3ue si!4e 0a!a --e4a! 1ia+,!e5
?'@'@ ?'@'@. adA5 ?-oA9si+o a-
1-oAad9si+o5
?'@'@')0@. 45 A1-oAa! a-go +u.
aAus'ado5
?'@'@';. adA5 75 WAHAQ5
?'@)'6. s5 75 CHJEQOLLO5
?'@"'. s5 Pa!'ici0acin de +uc/as
0e!sonas en una accin de
'!a,aAo 0o0u-a! . co+una-5 ZZ A-
'a3ue de +uc/as 0e!sonas con'!a
uno5 SIN[N( Ma.Si--a5
?'@"'6'">@. 45 Aco+e'e!se en'!e
0andi--as !i4a-es5 E6EM( maqa-
na0uypi way0ana0uy, aco+e'e!se
a go-0es en'!e 4a!ias 0e!sonas en
una !iBa5
?'@"';. adA5 . s5 Que 0a!'ici0a en
'!a,aAos co-ec'i4os en 1o!+a a-
ce-e!ada5 ZZ A'acan'e en 0andi--a o
0andi--e!o5
?'@"'@. 45 Pa!'ici0a! en una -a,o! en
1o!+a co-ec'i4a 0o! accin
0o0u-a! en ,ien socia-5 ZZ A'aca! en
+asa5
?'@"044'. s5 A'a3ue en +asa con'!a
uno s-o o 'odos con'!a 'odos5 I75
WAHRAK
?'@"!>. adA5 A-i+en'os cocinados en
agua5 E6EM( papa way0Hu, 0a0as
sancoc/adas5
?'@"!>)0;. adA5 . s5 Que /ace co-
cina! o sancoc/a! a-g"n a-i+en'o5
ArgP .anuc/i35
?'@"!>6'. adA5 Cocina,-e5 E6EM(
way0Huna papa, 0a0a 0a!a coci-
na!5 ArgP .anuna5
?'@"!>;. adA5 . s5 Cocine!o 3ue
cocina5 ArgP .anuS5 EolP .anu.
Sa+a.u.5
?'@"!>=;'. adA5 Cocinado cocido
guisado sancoc/ado5
?'@"!>@. 45 Cocina! sancoc/a!5
ArgP .anu.
?'@4'. s5 75 WAHLAS5
?'@4'"'. s5 Jol0& Dan;a ag!9co-a
cos'u+,!is'a de -os 4a!ones dis-
1!a;ados de +uAe!es a-ocadas en
-a sie+,!a . cosec/a en -os
Andes5 ZZ adA5 insult& MuAe! in"'i-
. 1a'ua en -os 3ue/ace!es
do+:s'icos5 SIN[N( ManS/i i---
'/as5 ZZ Ins'!u+en'o 0a!a 'o!ce!
sogui--as de cue!das de c!in de
ca,a--o5
W'@4'=. s5 ,eog& P!o4incia de-
de0a!'a+en'o de Ancas/ Pe!"
con GDDE% /a,i'an'es en DLND5 ZZ
Ca--eAn de Wa.-as5 7a--e in-
'e!andino de ,e--e;a es0ecia- 0o!
es'a! u,icado en'!e -os ne4ados
de -as co!di--e!as *-anca . Neg!a
si'uado en'!e -as 0!o4incias de
Co!ongo Po+a,a+,a San'a .
Hunga. en e- Pe!"5
?'@4'=. s5 Jol0& Dan;a 1o-S-!ica de-
de0a!'a+en'o de 6un9n o!igina!ia
de WanSan Wa.uSac/i .
Sa0a--an3a5 Re0!esen'a -os
+o4i+ien'os 3ue se /acen du-
!an'e -a 1aena de -a sie+,!a de -a
0a0a Aun'o a -a '!adiciona- a-eg!9a
/uanSa5 SIN[N( Ma.-a5
?'@44'. s5 9col&Keg& C:s0ed5 *io'i0o
ces0i'oso5 D:ci+o ,io'i0o en
?i'ogeog!a19a5 I?5M5M5K ZZ Te!!eno
con +anan'ia- . c:s0ed5 E6EM(
waylla panpa, 0a+0a ces0i'osa>
waylla qHasa, a,!a ces0i'osa5 ZZ
Jol0& Dan;a '90ica de-
de0a!'a+en'o de- Qos3o Pe!"5
?'@44' $0440. s5 Eot& F'ypoc*oe-
risstenocep*ala varG P-an'a /e!-
,2cea u'i-i;ada en +edicina 0o-
0u-a!5
?'@44' ;!-$' '" '# ?'@6>
?'@44' ;!-$'. s5 B%s& *ocina de
ca!aco-5 Ins'!u+en'o +usica-
ae!1ono 3ue aco+0aBa,a a-
Sun'u! PaM3a! o es'anda!'e inSa
conAun'a+en'e con 'in.as o
'a+,o!es5 9cP /ua.--aSi0a5
?'@44' ?'@44'. s5 9col&Keg& ?o!-
+acin ces0i'osa a-'e!nada con
,os3ues . +a'o!!a-es5
?'@44')'. s5 Jol0& $e&AreqP *ai-e
3ue se !ea-i;a a- co+02s de
cua-3uie! Ma.no 'o+2ndose de
-as +anos sin 1o!+a! 0a!eAas . en
!ueda5 ICa.--o+aK
?'@44')'@. 45 Se+,!a! c:s0ed .
cu-'i4a!-o5
?'@44'60. s5 L-anu!a ces0i'osa 0!ado
e@'enso de c:s0ed5
W'@44'$'6$'. s5 Wa.--a!5 No+,!e
gen:!ico con 3ue se deno+ina a
-as 0o,-aciones . ;onas donde
e@is'en oAos de agua con 0as'i;a-5
ZZ ,eog& Hua.--a,a+,a5 Dis'!i'o
de -a 0!o4incia de U-
!u,a+,a5Qos3o Pe!" con GDN%
/a,i'an'es en DLND5 ZZ Arqueol&
Pe3ueBo g!u0o a!3ueo-gico
u,icado a E#$$ +5s5n5+5 .
0!@i+o a- 2ngu-o de unin de -os
!9os Pan0a3/aMa . L-u--uc/a.o3
ce!ca a Mac/u0iAc/u5 Es'2
con1o!+ado 0o! a-gunas
es'!uc'u!as a!3ui'ec'nicas de
1ac'u!a inSa5 P!o,a,-e+en'e
cu+0-i una es0ecia- 1uncin de
de1ensa de- sec'o! con -a 1o!'a-e;a
+i-i'a!5 Es'o sugie!e su u,icacin
es'!a':gica . su con-
ce0cin a!3ui'ec'nica5
?'@44>. s5 Idi-io 0asin ena+o!a-
+ien'o a0ego5
?'@44>)0">;. adA5 . s5 75
MUNACHIRUQ5
?'J44>)0">@. 45 75 MUNACHIRUH5
?'@44>">;. s5 . adA5 A+an'e ga-2n>
3ue aca!icia o /ace a'enciones
a+o!osas5 SIN[N( +una0a.aSu3
Ma.--u35
?'@44>">@. 45 A+a!se aca!icia!se
,!inda!se a'enciones de+os-
'!aciones de ca!iBo5
?'@44>6'">@. 45 A+a!se aca!icia!se
a'ende!se +u'ua+en'e -os
a+an'es5
?'@44>6"!>. s5 Ac!,a'a '!a0ecis'a
e3ui-i,!is'a 4o-a'ine!o5 ZZ 9cP
/ua.--unSu Ico-u+0ioK5
?'@44>6"!>">@. s5 Ac!o,acia
e3ui-i,!io5 ZZ 45 Da! 4o-a'ines so,!e
o,s'2cu-os o ,a!!as 0endien'es5
?'@44>6"!>@. 45 Co-u+0ia! gua!da!
e3ui-i,!io5
?'@44>$'">;. adA5 . s5 75
MUNAPARUQ5
?'@44>$'@'@. 45 Aca!icia! a+a!
!e0e'ida+en'e5
?'@44>;. adA5 . s5 A+an'e ga-2n
ena+o!ado 3ue aca!icia5 SIN[N(
Ma.--uSu35
?'@44>=;'. adA5 A+ado 3ue!ido
aca!iciado5
?'@44>@. 45 A+a! 3ue!e! aca!icia!
a+o!osa+en'e de+os'!a! ca!iBo5
ZZ 9cP Idi-io5
?'@5'. ad45 P!e':!i'o 'ie+0o
0asado5 SIN[N( 3a.a5
?'@6'. s5 6o4en +o;o ado-escen'e
/o+,!e de DN a E$ aBos5 SIN[N>
3Ja3o5
?'@6' "'@. s5 6u4en'ud +ocedad5
9cP /ua.naSa.5
W'@6' Q!-6%-. s5 Arqueol& F$ica!lor
jovenK Pe3ueBo si'io a!-
3ueo-gico u,icado 0o! enci+a
de- ca+ino inSa 3ue a!'icu-a con
Mac/u0iAc/u . Pa'a--a3'a o
QJen'e Ma!Sa 0o! -a +a!gen i;-
3uie!da de- !9o Wi--Sa+a.u o
7i-cano'a5 Tiene DD !ecin'os sec-
'o!i;ados en g!u0os es0ecia-i;a-
dos5 Se /a--a so,!e -a 0a!'e +edia
de- ce!!o5 Cu+0-i una 1uncin
ce!e+onia- co+0-e+en'a!ia a
Pa'a--a3'a5 Resa-'a su 0o!'ada de
acceso 3ue es ce!e+onia-5
W'@6'$'%'. s5 Ac'ua- ca--e de -a
ciudad de- Qos3o +u. i+0o!-
'an'e en -a ciudad inSaica5 A--9
es'u4ie!on -as escue-as +i-i'a!es
inSas con sus s9+,o-os de -a se!-
0ien'e en -as 0o!'adas o u+,!a-es5
W'@6'$0")>. s5 Arqueol& F.erro o
pico jovenG )!u0o a!3ueo-gico
u,icado en -a c!es'a de- ce!!o de-
+is+o no+,!e a-edaBo a -a
ciudade-a inSa de Mac/u0iAc/u5
Es'2 con1o!+ada 0o! cua'!o
!ecin'os andenes esca-ina'as
'"ne- !ocas -a,!adas e'c5 de
1ac'u!a inSa5 Es'e si'io 1ue un
apu o ce!!o sag!ado 0o! -o 3ue
1ue o,Ae'o de sac!i1icios .
0agos 0!inci0a-+en'e de conc/as
+a!inas . ce!2+icos5 Asi+is+o
1ue un o,se!4a'o!io as'!on+ico
co+0-e+en'a!io a- de-
In'iMa'ana Te+0-o de- So- .
o'!os de -a ciudad 0!e/is02nica de
Mac/u0iSc/u5 Den'!o de es'a
"-'i+a se /a--an !:0-icas en !ocas
de- ce!!o Wa.na0iSc/u a +ane!a
de ado!a'o!ios . Aus'a+en'e
1ue!on o,Ae'o de cu-'o5
?'@6'$0")>. s5 Lool& F1ncideres
poecila EatesG Esca!a,aAo
se!!uc/ado!5 O!den co-e0'e!a5
?a+i-ia ce!a+,.eidae5 Es-
ca!a,aAos 0e3ueBos o g!andes
a0-anados o ci-9nd!icos con an-
'enas -a!gas 0in;as ,uca-es 0o-
de!osas 3ue co!'an !a+as de na-
!anAos 0a-'os . cacao'e!os5 ZZ Eot&
F,alactia speciosaG P-an'a
/e!,2cea de -a ;ona de ceAa de
se-4a5
W'@6'$>%06'. s5 ,eog& Fwayna,
+o;o> putina, sinni+o de --a-
Sina 3ue signi1ica -o 3ue +e!ece
se! --o!adoK5 I+0o!'an'e ne4ado
si'uado en -a 0!o4incia de S2n-
c/e; Ce!!o de0a!'a+en'o de
Mo3uegua Pe!" conocido co+o
O+a'e . cu.a a-'u!a a-can;a -os
PDO% +5s5n5+
?'@6'@ ?'@6'@. adA5 6u4eni- --eno
de Au4en'ud . -o;an9a5
?'@6'@'@. 45 Hace!se Ao4en --ega!
a -a Au4en'ud o +ocedad5 ZZ
ReAu4enece!5
?'@6>. s5 B%s& Hua.no M"sica .
?'@:; %!0"' '& '' ?'@%!'6$>
dan;a 1o-S-!ica inSaica de ,e--e;a
+u. es0ecia-5 Su0e!4i4e /as'a -a
ac'ua-idad siendo -a cancin
!e0!esen'a'i4a de- 1o-S-o!e andino .
0e!uano5 SIN[N( Ma.nu5 E6EM(
waynu ta0i0unata yac*ani, s:
can'a! canciones de /ua.nos5 9cP
/ua.Buna5
?'@:; %!0"'. s5 tej& ?-o! 'eAida en e-
,o!-n5 IW5P5 de A5K
?'@$0. s5 tej& Hua.0e5 Hi-ac/as de -os
'eAidos5
W'@$>. s5 ,eog& Huai0o5 Laguna 3ue
se encuen'!a en e- dis'!i'o de
Ma!as 0!o4incia de U!u,a+,a
Qos3o Pe!"5
?'@;-. s5 He!+ano de- 4a!n5 SIN[N5
MaM3e5 ZZ Monu+en'o5 ZZ
Se+eAan;a +u. 0a!ecido !e-
0!esen'acin !e'!a'o5 SIN[N5
ManSi5 9cP /uauSi5
?'@;-)'. s5 !am& T!a'o 1a+i-ia! . en
di+inu'i4o *ermanito&
?'@;-)'">;. adA5 . s5 Que se /ace
/e!+ano5 ZZ !am& Que se
e+0a!en'a se 1a+i-ia!i;a5
?'@;-)'">@. 45 He!+ana!se en'!e
4a!ones5 ZZ !am& E+0a!en'a!se o
/ace!se a+igos co+o /e!+anos5
?'@;-)'6'">@. 45 !am& T!a'a!se de
/e!+anos 0o! a+is'ad o 0o!
0e!'enece! a un g!u0o o sec'a
!e-igiosa5
?'@;-6%06. ad45 En'!e /e!+anos en
co+0aB9a de -os /e!+anos5
?'@;!:. s5 ,eog& 7a--e o 3ue,!ada
in'e!andina 0o! donde co!!en
-os !9os . -as aguas 0-u4ia-es5
?'@;!:)'@. 45 Agri& Aca-ana! /ace!
su!cos en -a 'ie!!a5 E6EM( papa
*allmanapaq allpa wayqHoc*ay,
acana-a! -a 'ie!!a a- a0o!ca! -as
0a0as5
?'@;!:">@. 45 ,eol& Res3ue,!aAa!se
/o!ada!se ag!ie'a!se a,!i!se /o.os
0o! +o4i+ien'os s9s+icos5
?'@;!:@. 45 A,!i! ;anAas su!cos
/o.o5 E6EM( unu pusanapaq way-
qHoy, a,!i! /o.os 0a!a conduci! e-
agua5
?'@<'. s5 Beteor& 7ien'o +asa de
ai!e en +o4i+ien'o5 E6EM( /1qHa
wayra, 4ien'o +a-igno 3ue
0!oduce 0a!2-isis( mac*u wayra,
ai!e 4iciado 3ue e+ana de -as
'u+,as> c*iri wayra, 4ien'o 1!9o>
sullu wayra, 4ien'o 3ue 0!oduce
e!u0ciones cu'2neas o g!anos en -a
0ie-5 I75 SIRLLAK
?'@<' 5:=%'='. s5 NEOL5 75 AHRU
MOSTASA5
?'@<')0">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
se ai!ea o 4en'ea5
?'@<')0">@. 45 Ai!ea!se 4en'ea!se5
?'@<')06'. s5 A4en'ade!o -uga!
donde se /ace 4en'ea!5 E6EM( Qori
Sayrac*ina, a4en'ade!o de o!o en
0o-4o I-uga! a!3ueo-gico en e-
ca+ino a -a ciudade-a de
Mac/u0iAc/uK5
?'@<')0;. adA5 . s5 A4en'ado!
4en'eado! 3ue 0!oduce 4ien'o5
NEOL5 7en'i-ado!5
?'@<')0@. 45 Ai!ea! 4en'i-a!
4en'ea!5 9cP /ua.!ana5
?'@<'40'. a d45 Vgi-+en'e -ige!a-
+en'e como el viento&
?'@<';. adA5 . s5 Que ai!ea 3ue
4en'i-a5 NEOL5 7en'i-ado!5 ZZ adA5
7en'oso5
?'@<';$>6">. s5 adA5 F$uerta del
vientoK Deno+inacin dada a
ca--es o -uga!es donde se 0!oduce
+uc/o 4ien'o5
?'@<'<0@. s5 Beteor& 7en'o-ina o
4ien'o sua4e . e19+e!o5
?'@<'@. 45 Beteor& Hace! 4ien'o
co!!e! o so0-a! 4ien'o5 ZZ Hace!se
4en'oso5
?'@<:6">. s5 75 WAHRONQO5
?'@<:6;:. s5 Lool& FBoscard#n&
1rden 'ymen#pterG ?a+i-ias
,o+,idae . @.-oco0idae5 ):ne!os
,o+,us . @.-oco0a5 De 'a+aBo
g!ande 0o-ini;ado!es . 3ue
/o!adan -a +ade!a5 SIN[N(
Man3o.!u Ma.!onSu5
?'@<>. s5 Dado o cu,o con +uc/os
oAos o 0un'os5 ZZ Agri& 7a!iedad de
0a0a co-o!ada con +uc/os oAue-os
. +u. /a!inosa5 ZZ 'ist& MuAe! de
-os cu!acas inSas5
?'@<> 5:=%'='. s5 NEOL5 75 AHRU
MOSTASA5
?'@<><>. s5 Eot& F.yt*are:ylum
'errerae Bans!G P-an'a a!,us'i4a
de -a 1a+i-ia de -as 4e!4en2ceas5
Es0inosa de 1-o!es 0e3ueBas de
co-o! ,-anco de 1!u'os d!u02ceos
de co-o! !oAo 4i4o
+u. /e!+osos 0o! -o 3ue -as
!a+as 1!uc'91e!as se u'i-i;an 0a!a
ado!na! -os naci+ien'os na-
4ideBos5
W'@='6$044'. ,eog& R9o de- +is+o
no+,!e en una ;ona au!91e!a de
-a co!di--e!a u-'!a o!ien'a- en -a
0!o4incia de Pauca!'a+,o Qos3o
Pe!"5
?'@='. adA5 . s5 $e&AreqP MuAe!
co3ue'a . -i,e!'ina5 ICa.--o+aK
?'@%'. s5 Ra+i--e'e de 1-o!es5 SIN[N(
inSi--5 $e&AyaP sisa5 9cP /ua.'a5
W'@%'$'44'6'. s5 ,eog& FCugar
donde se recogen !lores del
campoG Hua.'a0a--ana5 Ne4ado
u,icado a- E de -a ciudad de
Huanca.o ca0i'a- de- de0a!-
'a+en'o de 6un9n a %ON$
+5s5n5+5 donde se encuen'!an 4a-
!ias -agunas 3ue o!iginan e- !9o
S/u--cas 3ue a'!a4iesa -a ciudad
/uanca5
?'@%!'. s5 Na'acin5
?'@%!'6'. s5 Luga! a0'o 0a!a nada!
I+a! !9o 0iscina 0osa!io e'c5K
9cP /ua.'ana5
?'@%'6$>. s5 Lool& FBetardaris
cosinga consinga 'emitsonG
Ma!i0osa de- c/ac/aSo+o5 O!den
-e0id0'e!a5 ?a+i-ia /es0e!idae5
Ma!i0osa de co-o! !oAo -ad!i--o
con +anc/as neg!as cu.as
c!is2-idas se desa!!o--an en -as
!a+as . /oAas de- c/ac/aSo+o5
Ta+,i:n son u'i-i;adas co+o
a-i+en'o -uego de se! 'os-
?'@%!'; '( ') ?-=;!')0">;
'adas5 Bed&Jol0& Se a0-ica 0a!a
1o!'i1ica! e- ce!e,!o5 SIN[N( SU-
RAMA5
?'@%!';. adA5 . s5 Nadado! 3ue nada5
E6EM( qoc*api watHaq runa0una,
0e!sonas 3ue nadan en -a -aguna5
?'@%!'@. 45 Nada! ,ucea! c/a0o'ea! o
c/a0a-ea! en e- agua5 9cP
/ua.'aSana5
?'@%!'@"')'@. 45 C/a0o'ea!5
c/a0a-ea! o '!a'a! de nada!5
?'@%>. s5 Lool& F1rugas de Ce-
pid#pterosG De -as 1a+i-ias
g!a+,idae . 0.sa-idae 3ue 'a-
-ad!an e- 'a--o de -a 0a0a . 0!o-
4ocan -a +a!c/i'acin de -a 0-an'a5
?'@>. s5 Eot& ?!u'a ca!nosa5 9cP
/ua.u5
W'@> Q'<0. s5 ,eog& Fwayu, es':!i-
sin descendencia> q*ari, 4a!n(
4a!n es':!i-5K Hua.o3/a!i5 Luga!
de- dis'!i'o de Wa.--a0a+0a
U!u,a+,a Qos3o Pe!"
+undia-+en'e 1a+oso co+o
0!oduc'o! de +a9; de 0!i+e!a
ca-idad5
?'@>6'. s5 Ces'o canas'a 0a!a
!ecoge! 1!u'as5 9cP ac/a--+i5 ZZ 75
WARACHA5
?'@>6"'. s5 Agri& Ma!-o desa!!o-
--ado den'!o de- en4o-'o!io o
p*anqa; es'e "-'i+o es u'i-i;ado
0a!a en4o-4e! -os 'a+a-es .
*umintHas&
?'@>6"';. adA5 . s5 Se-eccionado!
de +a;o!cas de +a9;5
W'@>$'%'. s5 ,eog& Hua.o0a'a5
Dis'!i'o de -a 0!o4incia de La
Con4encin Qos3o Pe!"5 P!o-
duc'o! de ': ca1: cacao e'c5 con
+2s de LGP$ /a,i'an'es en DLND5
?'@>@. 45 Recoge! -a 1!u'a u o'!os
0!oduc'os con ganc/os es0ecia-es
0a!a e4i'a! su ca9da5 ZZ L-ena!se de
1!u'as e- 2!,o-5 $e&AyaP /ua.u.5
W'@?'. s5 A0e--ido au'c'ono de
o!igen inSaico5
?'@?'. s5 Dis+inucin !es'a
+e!+a5 SIN[N( /iMi5 ZZ $e&AreqP
Co-o! ca1: o,scu!o de -a --a+a5
ICa.--o+aK
?'@?')0@. 45 Hace! +e!+a!
dis+inui! 3ui'a!5 E6EM( mi0*u-
nata waywac*iy, /a; dis+inui! -a
co+ida5
?'@?'@. s5 Me!+a! dis+inui!
+engua!5
?-4;'):;'. s5 75 ANTIQOCHA5
?-4;!'. s5 Hu!gado! 'eAedo!5
?-4;!')>. s5 Bed& ConAun'i4i'is
0u!u-en'a5
?-4;!'6'. s5 Ins'!u+en'o 3ue si!4e
0a!a /u!ga!5 ZZ adA5 O,Ae'o cosa
+a'e!ia susce0'i,-e de se!
/u!gado5
?-4;!';. adA5 . s5 Que /u!ga 3ue
,a!!ena 3ue -i+0ia con 0a-i'os o
ins'!u+en'os a-a!gados5
?-4;!' .5 45 *a!!ena! /u!ga! -i+0ia!
a-go con 0a-i'os o ins'!u+en'os
a-a!gados5
?-4;!'@"')'@. 45 Hu!ga! 0o!
'odo -ado . en 1o!+a con'inua5
?-6;!:;. adA5 . s5 *e,edo! 3ue '!aga
-93uidos 0!eci0i'ada+en'e5
?-6;!:@. 45 *e,e! a '!agos -a!gos
una ,e,ida5 E6EM( aq*a wenqHoy,
,e,e! c/ic/a 0!eci0i'ada+en'e
/as'a 'e!+ina! -a 0o!cin5
?-;-. s5 L2g!i+a5 ZZ Sec!ecin acuosa
de -os 4ege'a-es5 Resina -2'e@
sa4ia5 $e&AyaP MeAe5 EolP MiSa!5
?-;-$'">@. 45 Jisiol& Lag!i+ea!
cons'an'e+en'e5
?-;-@. 45 Jisiol& Lag!i+ea! des'i-a!
-93uido -os -ac!i+a-es de -os oAos5
?-;:. adA5 To!cido c/ueco sinuoso
3ue no es !ec'o5 SIN[N( Me3!u5
?-;:">@. 45 To!ce!se enco!4a!se5
SIN[N( 3JesMaSu.5
?-;:@. 45 To!ce! enco!4a! cu!4a!
de1o!+a! a+o-da! a -9neas cu!4as5
?-;<>. adA5 C/ueco 0a'i;a+,o5
SIN[N( Me3o5 $e&AyaP MeS!u5
?-;<>44'7'. adA5 To!cid9si+o5 Mu.
coAo5
?-;<>;. adA5 . s5 Que 'ue!ce 3ue
gas'a -os ;a0a'os a un so-o -ado
de1o!+2ndo-os5
?-;<>@. 45 To!ce! -os 0ies /acia un
so-o -ado a- ca+ina!5 SIN[N(
/anSJa.5 $e&AyaP MiA!u.5
?-;<>@ ?-;<>@. adA5 To!cido 0o!
'odos -os -ados5
?-;<>@'@. 45 Que se con4ie!'e en
coAo5 SIN[N( /anSJaSa.5
?-;%-. 45 75 CHOQCHIHAH5
?-;!'. s5 Pun;n 0a-i--o esca!,ado!5
?-;!'">@. 45 Hu!ga!se o esca!,a!se
0o! eAe+0-o con +ondadien'es5
?-;!'6'. s5 Esca!,ado! /u!gn o
0a-i--o 0a!a /u!ga! o 4o-'ea!
in'es'inos de ani+a-es +ue!'os5
?-;!';:. adA5 . s5 Re+o4edo!
esca!,ado! de in'es'inos de ani-
+a-es +ue!'os con a-g"n ins-
'!u+en'o adecuado5 $e&AyaP MeAa.5
?-;!'@. 45 Ac'o de 4o-'ea! -os
in'es'inos con 0a-i--o o ins'!u+en'o
a-a!gado 0a!a esca!,a! o saca!
a-g"n cue!0o inc!us'ado5
?-;!:. s5 tej& TeAido de 0un'o5
?-;!:)0@. 45 tej& Hace! 'eAe! con
'eAedo!es o rurana&
?-;!:6'. s5 tej& Ru!ana 'eAedo!es
c!oc/e!o 0a-i--os5
?-;!:;. adA5 . s5 tej& TeAedo! 3ue 'eAe5
?-;!:=;'. s5 tej& TeAido5
?-;!:@. 45 tej& TeAe!a +ano con
0a-i--os o rurana&
?-<6' "><>. s5 75 RJINPI RURU5
?-<6')'. s5 75 RJINPI RURU5
?-=;-. s5 75 AHU5
?-=;-;. adA5 . s5 75 AHUQ5
?-=;-6'">@. 45 75 AHUNARUH5
?-=;!'. s5 Ce!!adu!a c-ausu!a 'a0n
'a0a5
?-=;!')0">;. adA5 . s5 Pe!sona o
ani+a- 3ue se deAa ence!!a!5
?-=;!')0">@ '"* '"1 W0"'<0?0
?-=;!')0">@. 45 DeAa!se ence!!a!5
?-=;!')0;. adA5 . s5 Que /ace ce!!a!
o c-ausu!a! a-go5 ZZ Que /ace
ence!!a!a a-guien5 E6EM( pun0u
wesqHac*iq, 3ue /ace ce!!a! -a
0ue!'a5
?-=;!')0@. 45 Hace! ce!!a! c-ausu!a!
'a0a! -a 0ue!'a o a,e!'u!a5 ZZ Hace!
ence!!a! a a-guien5
?-=;!'">;. adA5 Ce!!a,-e c-ausu-
!a,-e 'a0a,-e5 ZZ Cica'!i;a,-e5 ZZ
Que se cie!!a o encie!!a5
?-=;!'6'. s5 Ce!!adu!a c/a0a
candado 'a0n 'a0a de segu!idad
0a!a -as 0ue!'as5 ZZ adA5 A-go
susce0'i,-e de se! ce!!ado5 EolP
Mis3Jana5
?-=;!'$'@. 45 Reasegu!a! !eence!!a!
asegu!a! de nue4o5
?-=;!';. adA5 . s5 Ce!!ado! c-au-
su!ado! 'a0ado!5
?-=;!'<'@'@. 45 Pe!+anece! ce!!ado
o c-ausu!ado5
?-=;!'<$'<0@. 45 Ce!!a!-o de una
4e;> ce!!a! a-go 0!es'a+en'e5
?-=;!'<;:@. 45 Ce!!a! c-ausu!a! a-go
a0!esu!ada+en'e5
?-=;!'=;'. adA5 Ce!!ado c-ausu!ado
o,s'!uido 'a0ado o 'a0onado5 ZZ
He!ida ce!!ada o cica'!i;ada5
?-=;!'@. 45 Ce!!a! c-ausu!a! 'a0a! o
'a0ona! ence!!a!5 ZZ Asegu!a! una
0ue!'a 0o!'i--o o 0asadi;o5
?-=;!'@"')'@. 45 6uga! con -as
0ue!'as a,!iendo . ce!!2ndo-as
con'inua+en'e5
?-=;!'@">@. 45 Ce!!a!-o cuidado-
sa+en'e5
?-=;!'@=0@. 45 A.uda! a ce!!a!
c-ausu!a! o 'a0a! una sa-ida o una
cosa 3ue necesi'a 'a0a5
?-=;!-. s5 Di4o!cio se0a!acin
con.uga-5
?-=;!-)'">@. 45 Di4o!cia!se
se0a!a!se -os cn.uges5 SIN[N(
'Ja3anaSu.5 $e&AyaP MesAe.5
?-=;!-@. 45 Di4o!cia! se0a!a! a -os
cn.uges5
?-=;!:. adA5 Bed& Tu!neo de 4is'a
e@'!a4iada en1e!+o de es'!a,is-
+o ,i;co ,isoAo5 SIN[N( -e!3Jo5
?-=;!:;. s5 Bed& Que 'ue!ce -os oAos5
ZZ Su1!i! de es'!a,is+o5
?-=;!:@. 45 Bed& *i;ca! +i!a! de
!eoAo5 To!ce! -os oAos a un -ado5
SIN[N( -e!3Jo. c/u!c/u.5
?-=;!:@'@. 45 Bed& 7o-4e!se 'u!neo
,i;co ,isoAo5 SIN[N> -e!3Jo.a.5
?-=;!:@"')'@. 45 Bed& Mo4e! -os
oAos de un -ado a o'!o en 1o!+a
de1ec'uosa5 E6EM( pu0llaspa
wesqHoy0ac*ay, Auga! 'o!ciendo
-os oAos5
?0)'. s5 Ascenso su,ida e-e4ado
encu+,!a+ien'o5 SIN[N( se3a5
?0)')06'. adA5 Susce0'i,-e de se!
su,ido ascendido e-e4ado5
SIN[N( se3ac/ina5
?0)')0;. adA5 . s5 Que /ace su,i!
ascende! esca-a! o encu+,!a!5 ZZ
Que /ace enca!ece! -a
+e!cade!9a5
?0)')0@. 45 E-e4a! -e4an'a! su,i!
ascende!5 SIN[N( se3ac/i.5 9cP
Mic/ana5
?0)'6'. s5 Esca-e!a g!ade!9a
0e-daBo5 SIN[N( se3ana5
?0)'6'44'. adA5 ?2ci- de su,i! as-
cende! esca-a!5
?0)'$'">@. 45 T!a'a! de su,i!
ascende! o esca-a!5
?0)';. adA5 . s5 Que su,e esca-a o
asciende5
?0)'<$'<0@. 45 Su,i! ascende!
esca-a! de go-0e con !a0ide;5
?0)'<;:@. 45 75 SEQARQOH5
?0)'@. ad45 A!!i,a 0a!'e su0e!io!
enci+a5 ZZ 45 Su,i! ascende!
esca-a! a -o a-'o5 9cP /uic/ana5
?0)'@"')'@. 45 Su,i! o '!a'a! de
su,i! !e0e'ida+en'e5
?0)'@">@. 45 Su,i! -en'a+en'e o
ascende! 0ausada+en'e5
?0)'@=0@. 45 A.uda! a su,i! o
ascende!5
?0)!0. s5 C2n'a!o de ,oca anc/a dos
asas . -a,io so,!esa-ien'e5 SIN[N(
c/Ja+i--Su5 ZZ *-onda o 1a!o-
1es'oneado5 ZZ Sogui--a con ado!nos
de co-o!es 4a!ios usado 0a!a e-
4es'ua!io de dan;as 1o-S!icas5 ZZ
Anat& $e&AreqP La,io +a.o! de -a
4u-4a de -a /e+,!a5 ICa.--o+aK
?0)!0)0)0@. 45 onomat& C/i--ido o
g!i'o de- c/anc/o5
?0)!0=@'@. 45 onomat& C/i--a! de-
c/anc/o5
?0)!>6. s5 Anat& ?:+u!5 SIN[N(
c/aSa 'u--u5
?0)!>6'. s5 tej& Ins'!u+en'o /ec/o
de /uesos de --a+a 0a!a 'eAe! .
'u0i! -as '!a+as de -os 'eAidos5
SIN[N( !uSJi5
?000@. s5 onomat& Risa c/i--ona .
des'e!ni--ada5 ZZ 45 Re-inc/o5
?0"'$'. s5 Lan;a+ien'o de a-go 0o!
-os ai!es5 ZZ Sa-'o 0o! enci+a de un
o,s'2cu-o5
?0"'$')0@. 45 Hace! -an;a! a!!oAa! o
de!!i,a! a-go5
?0"'$'">;. adA5 . s5 Que se cae de -o
a-'o 3ue se -an;a 0o! -os ai!es a-
sue-o5 E6EM( perqapalamanta
wi0apa0uq, 3ue se -an;a de
enci+a de -a 0a!ed5
?0"'$'">@. s5 Accin de de cae!
4o-'eado o de!!i,ado5 ZZ 45 De-
!!i,a!se 'u+,a!se cae! ,!usca-
+en'e en 'ie!!a . 4o-'ea!se> 'i!a!se
a 'ie!!a> i!se 0o! e- sue-o5 I65L5P5K
?0"'$'=;'. adA5 Lan;ado 0o! -os
ai!es de!!i,ado des0-o+ado con
4io-encia5
?0"'$'@. 45 De!!i,a! -an;a! 0o! -os
ai!es5 ZZ Sa-'a! 0o! so,!e un
o,s'2cu-o5
W0"'<0?0. s5 9tno*ist& En e- inSa!io
3uin'a MaSa de- no4eno se3Je
Q/a0a3 de- sec'o! C/inc/a.su.u5
Es'e ado!a'o!io e!a una se0u-'u!a
,ien -a,!ada 3ue es'a,a en e- ce!!o
PiSc/u en -a ciudad de- Qos3o>
0e!'enec9a a-
?0")!> '"2 '" ?0">@
SeBo! P!inci0a- de- a.--u Ma!as
--a+ado 0!ecisa+en'e WiSa!iMi
IWiSa!i0iK5
?0")!>. s5 *o'adu!a a!!oAo -an-
;a+ien'o5 SIN[N( 3a!3o5
?0")!> ?0")!>. adA5 Ti!ados .
dis0e!sos 0o! 'odo -ado5
?0")!>)0">;. s5 Pe!sona 3ue se
/ace ,o'a! -an;a! a!!oAa!5 SIN[N(
C/an3ac/iSu3 c/o3ac/iSu35 ZZ Que
se /ace a,andona!5
?0")!>)0">@. 45 P-ace!se ,o'a!
-an;a!5 SIN[N( c/an3ac/iSu.
c/o3ac/iSu.5 ZZ Hace!se a,andona!5
?0")!>)0@. 45 Hace! ,o'a! -an;a!
con o'!os5 ZZ P-ace! a,andona!5
E6EM( llan0Hanamanta wi0c*Hac*iy,
/ace! ,o'a! de- '!a,aAo5
?0")!>">;. adA5 Que se des0-o+a5
SIN[N( -a3JaSu35
?0")!>">@. 45 Cae!se des0-o+a!se
de!!u+,a!se5 SIN[N( c/an3aSu.5
?0")!>6'. adA5 *o'a,-e a!!oAa,-e
-an;a,-e desec/a,-e a,andona,-e
o desca!'a,-e5
?0")!>6'">@. 45 Ec/a!se -as ca!gas u
o,-igaciones uno a- o'!o5 ZZ
A,andona!se o se0a!a!se -os
cn.uges5 SIN[N( 3a!3onaSu.5
?0")!>6'44'. adA5 ?2ci-+en'e
,o'a,-e desec/a,-e desca!'a,-e
a,andona,-e5
?0)!>6'@. 45 Saca! -os /uesos -a!gos
se0a!ando -a ca!ne o 0!e-
sa5
?0")!>$'. s5 Agri& Cu-'i4o dis0e!so
!a-o en e- 3ue /a. necesidad de
!ese+,!a!5 ZZ Re-an;a+ien'o5 ZZ
*u-'o 3ue se ag!ega a o'!o en
,es'ias de ca!ga5
?0")!>$'">@. 45 Jisiol& 7o+i'a!
de4o-4e! -o +a- co+ido 0o! +a-a
diges'in5 SIN[N( a3'u0aSu.5
?0")!>;. adA5 . s5 Lan;ado! ,o'ade!o
a!!oAado!5 ZZ Que a,andona a
a-guien5
?0")!><'. s5 75 RURUPA5
?0")!><'@'@. 45 Pe!+anece! 'i!ado
-an;ado a!!oAado so,!e e- sue-o5
?0")!><$'<0@. 45 *o'a!-o -an;a!-o5 ZZ
A,andona!-o5
?0")!>=;'. adA5 A!!oAado ,o'ado
-an;ado5 ZZ A,andonado5 E6EM(
wi0c*Husqa allpa0una, 'e!!enos
a,andonados5 ZZ adA5 Nuris& NEOL5
A,andono de causa Audicia-5 DeAa!
de ins'a! un Auicio5 SIN[N(
c/anic/a. MiSc/Ju.5
?0")!>@. 45 *o'a! a!!oAa! -an;a!
e@0e-e!5 ZZ Des0edi! a,andona!
e@0u-sa!5 SIN[N( 3a!3o.5
?0")!>@"')'">@. 45 Cae!se 0o!
'odos -ados 0o! de,i-idad o 0o!
in'o@icacin a-co/-ica5 SIN[N(
a-3o!uSu. c/an3a.Sac/aSu.5
?0")!>@"')'@. 45 75
CHANQAHRACHAH5
?0")!>@"'$>@. 45 *o'2!se-o de-
4o-4e!-o a!!oA2!se-o a su 0e!'e-
nencia5
?0")!>@">">@. 45 De!!u+,a!se
cae!se so,!e a-go en 1o!+a i+-
0!e4is'a5 SIN[N( c/an3a.SuSu.5
?0")!>@">@. 45 75 WITAHRUH5
?0")!>@=0@. 45 A.uda! a ,o'a!
-an;a! o a!!oAa!5
?0"44>. adA5 Des4iado -adeado
'o!cido5 SIN[N( MiSsu Mis'Ju
Mis'Ju5 E6EM( Si0llu simi runa,
0e!sona con ,oca 'o!cida5
?0"44>@. 45 Inc-ina! en di!eccin
o,-icua sesga! 'o!ce!5 ZZ $at&
To!ce! des4ia! -a ,oca5 SIN[N(
MiS--u. Sac/a. MiSsu.5
?0"44>@"')'@. 45 75 WIRLLUH5
?0"='. s5 Anat& A,do+en 4ien'!e
,a!!iga es'+ago 0a!'e co+-
0!endida en'!e e- '!a@ . -a 0e-4is5
?0"=' %!0"<'=;' :6;:@. s5 75
AMAHCHURA5
?0"=' >6>@>;. s5 Bed& Asci'is5
Co-eccin -93uida en -a ca4idad
0e!i'onea-5
?0"='6. s5 Anat& Es'+ago de-
/o+,!e . 0an;a en ani+a-es5
SIN[N( e3/e MiSsa5
?0"='6'@. 45 Des4enda! saca! e-
es'+ago en una o0e!acin 3ui-
!"!gica o -a 0an;a de -os ani+a-es
a- se! sac!i1icados5
?0"='6$'5'6%'. adA5 Posicin de
cu,i'o 4en'!a-5
?0"='6$'@. 45 Co-oca!se 4en-
'!a-+en'e de cu,i'o 4en'!a-5
?0"='<'@'@. adA5 A,u-'a+ien'o
de1o!+e de -a ,a!!iga o de- a,-
do+en en 1o!+a 0!o+inen'e5
?0"='='$'. adA5 Pan;n ,a!!ign
de a,do+en a,u-'ado5 SIN[N(
0/aSsa5 E6EM( wi0sasapa warmi,
+uAe! 0an;ona5
?0"='@')0;. adA5 . s5 Que e+,a-
!a;a e+,a!a;ado!5 SIN[N( c/i-
c/u.ac/i35
?0"='@')0@. 45 Engend!a! e+,a-
!a;a! /ace! 3ue -a /e+,!a con-
ci,a . ges'e5 SIN[N( c/ic/u.a-
c/i.Y
?0"='@'">;. adA5 . s5 La 3ue con-
ci,e se e+0!eBa se e+,a!a;a5
SIN[N( c/ic/u.aSu35
?0"='@';. adA5 Pe!sona cu.o a,-
do+en o 4ien'!e se a,u-'a en e-
0!oceso de ges'acin5
?0"='@'@. s5 Accin de e+0!eBa!se
e+,a!a;a!se -as +uAe!es5 ZZ 45
E+0!eBa!se e+,a!a;a!se -as
+uAe!es5 SIN[N( c/ic/u.a.5
?0"='@>;. adA5 E+,a!a;ada +uAe!
ges'an'e5 ZZ Que 'iene 0an;a
4ien'!e o a,do+en +u. desa-
!o--ado5 SIN[N( c/ic/u5
?0"='@>; "'@. s5 75 CHICHU RAH5
?0"=>. adA5 To!cido o,-icuo ses-
gado inc-inado5 ZZ C/ueco5 SIN[N(
MiS--u5
?0"=>6$'. ad45 O,-icua 'o!cida o
sesgada+en'e5
?0"=>@. 45 Inc-ina! da! di!eccin
o,-icua o sesgada5 SIN[N( MiS--u.5
?0"=>@"')'@. 45 Ladea!se inc-i-
na!se a un -ado o cos'ado !e0e'i-
das 4eces5
?0">@. 45 $e&AreqP L-a+a! a una
?0"' '"" '"# W044"'
0e!sona a -o -eAos con e- so+,!e!o o
con a-go 0a!a /ace!se 4isi,-e5
ICa.--o+aK
?0"'. s5 Peda;o co!'e !e'a;o o '!o;o
de a-go des0!endido con 1ue!;a5
SIN[N5 Mi'/a5
?0"'">;. adA5 Que se 0a!'e o des-
0!ende a- Aa-a!5 E6EM( wi0*a0uq
millma, -ana 3ue se des0!ende a-
Aa-a!5
?0"'">@. 45 Des0!ende!se 0a!'i!se a-
se! Aa-ado5
?0"'@. 45 Pa!'i! o des0!ende! una
0a!'e de un Aa-n5
?0"!0. s5 7e--n de -ana '!as3ui-ada5
?0"!060@. 45 Es3ui-a! -ana5 SIN[N(
+i--+ana. +i--+a !u'u.5
?0"!>. s5 medid& Ces+a5 Medida de
-ongi'ud 3ue e3ui4a-e a -a dis'ancia
co+0!endida en'!e -as 0un'as de -os
dedos 9ndice . 0u-ga! con -a 0a-+a
de -a +ano e@'endida5
?0">7'. s5 Lool& FKicugna vicugna
BolinaG 7icuBa5 E- +2s 0e3ueBo de
-os ca+:-idos suda+e!icanos de L$
c+s5 de -a!go . O$ c+s5 de 'a--a sin
conside!a! e- 0escue;o5 De co-o!
'!igo !oAi;o en e- -o+o . casi ,-anco
en e- 4ien'!e su -ana es +u. 1ina .
co'i;ada5
?04''. s5 Jol0& Ani+a- sac!i1icado en
-a ce!e+onia de- tHin0a0uy en -os
ca!na4a-es cu.a ca!ne se co+e sin
sa- . sin 3ue,!a!-e -os /uesos5 ZZ 75
WILANCHA5
?04'40. s5 Lec/e -93uido -2c'eo se-
g!egado 0o! -as g-2ndu-as +a+a-
!ias de -as /e+,!as5 SIN[N( BuSBu
BuBu 3Je-3e5 9cP /ui--a--i5
?04'6)'. s5 Jol0& Sac!i1icio de un
ani+a- con 1ines ce!e+onia-es
0a!a o1!ece! -a sang!e . en'!aBas a
-os +anes 'u'e-a!es de- 0as'o!eo
co+iendo -os o1e!'an'es -a ca!ne
+edio asada co+o 0a!'e de -a
ce!e+onia5 Se !ea-i;a en e-
tHin0a0uy o 1ies'a 0as'o!i- en
ca!na4a-es . e- #G de Aunio 1ies'a
de San 6uan5 SIN[N( Mi-a/a5
?04'$0. adA5 Co-o! a+a!i--o !oAi;o
ana!anAado5 9cP Mi--a0i5
?044'. s5 A4iso ad4e!'encia indicio
anuncio 0a!'e in1o!+e5
?044')0. s5 Nuris& NEOL5 No'i1icacin
Audicia-5
?044')0">;. adA5 . s5 La 0e!sona
co+unicada anunciada ad4e!'ida5
?044')0">@. 45 Hace!se in1o!+a!
ano'icia! co+unica! con'a! !e-
-a'a!5
?044')05>@. 45 Hace! co+unica! o
in1o!+a! a 'odos5
?044')06'">@. 45 Co+unica!se 0o!
+edio de una 'e!ce!a 0e!sona5
?044')0;. adA5 . s5 Que /ace a4isa!
in1o!+a! no'i1ica! ad4e!'i! o
anuncia!5
?044')0@. 45 Hace! a 4isa! ano'icia!
in1o!+a! !e-a'a!5 ZZ Nuris& NEOL5
No'i1ica!5
?044')>. s5 75 WILLARA5
?044'"'. adA5 . s5 Re-a'o! in1o!+ado!
co+unicado!5 SIN[N( Mi--a3
Mi--ac/u5
?044'">;. adA5 Ano'iciado! 0!egone!o5
ZZ QueAoso5 ZZ s5 NEOL5 No'icie!o5
?044'">@. 45 Con'a! !e-a'a! in1o!+a!
ano'icia!5 SIN[N( /aMa!i.5
?044'440. s5 Lec/e 0!i+e!a an'es de-
ca-os'!o5
?044'6'. s5 No'icia in1o!+e /is'o!ia
!e-a'o na!!acin5
?044'6'">@. 45 A4isa!se con'ac'a!se
ano'icia!se !e-a'a!se +u'ua+en'e
en'!e dos o +2s 0e!sonas5 ZZ Cit&
)ene!o -i'e!a!io de- cuen'o5
?044'$'">@. 45 C/is+ea! --e4a!
no'icias de 'e!ce!os5
?044'$'@'@. 45 Ano'icia! con'a!
!e-a'a! o co+unica! a-go !e0e'i-
da+en'e5
?044'$>">. adA5 C/is+oso5 SIN[N(
--a0/--asi+i5
?044';. adA5 . s5 75 WILLARA5
W044'; U5>. s5 'ist& Su+o sace!do'e
inSa5 Pon'91ice So-a! P!i+ado de-
I+0e!io5 6e1e es0i!i'ua- !e-igioso5
Pa!'ici0a,a en -as ce!e+onias
sag!adas +2s g!andes co+o en e-
In'i Ra.+i o ?ies'a de- So-5
Augu!a,a . 0!edec9a e- 1u'u!o de-
i+0e!io en -as nu,es . en -as
en'!aBas de -os ani+a-es
sac!i1icados en es'as ce!e+onias5
SIN[N( U+u5 9cP Wi--aS U+u5
?044'; ?044"'6. s5 75 CHUPULLO5
?044'<0">@. 45 Ano'icia! !e-a'a! a-guna
no'icia o no4edad co+edida+en'e5
?044'<0@. 45 A4isa! co+unica!
in1o!+a! o di1undi! no'icias a
+uc/os5
?044'<;'<0@. 45 Co+unica! a4isa! o
ano'icia! a-go a uno .a o'!os en
1o!+a in+edia'a5 E6EM( nisqayta
llapanman willarqariy, -o 3ue 'e /e
dic/o a4isa a 'odos5
?044'<;:@. 45 A4isa! con'a! ano'icia!
a-guna no4edad sin de+o!a5
?044'=;'. adA5 A no'iciado in1o!+ado
con'ado !e-a'ado ad4e!'ido5 ZZ adA5
. s5 No'icia di4u-gada cuen'o
!e-a'ado5
?044'@. 45 A4isa! ano'icia! !e-a'a!5 ZZ
Ad4e!'i! denuncia!5
?044'@"')'@. 45 A4isa! !e-a'a!
ano'icia! 0o! 'odos -os -ados5 ZZ
C/is+ea!5
?044'@">@. 45 Ano'icia! a4isa! a o'!o
0o! /ace!-e un ,ien es0ecia-5
?044'@=0@. 45 A.uda! a ano'icia! o
in1o!+a!5 ZZ A.uda! a !e-a'a! o
con'a! no'icias5
?04406'. s5 Eot& *!o'e .e+a o !e'oBo
de -as 0-an'as5 SIN[N( c/JiSc/i.5
$e&AyaP Mi-ina5 $e&NunP c/i--Si.5
9cP Mi--ina5
?04406'@. 45 75 WIAPAH5
W044"'. s5 'ist& Ido-o de es'e no+,!e5
Icono o i+agen 3ue !e0!esen'a,a -a
di4inidad 'u'e-a! de-
?044"' '"& '"' ?044"!0
4a--e 3ue se e@'iende desde -o 3ue
/o. es La Ra.a ^-9nea di4iso!ia
en'!e Cusco . Puno^ /as'a -a
+on'aBa +is+a5 I65L5P5K ZZ A0e--ido
de o!igen inSaico5
?044"'. s5 *i;nie'o o ,i;nie'a5 SIN[N(
/aMa.5 ZZ LinaAe5 ZZ adA5 Sag!ado
di4ino sac!o5
?044"' 606'. s5 'ist& ?uego sag!ado
0a!a -os sac!i1icios en -as ce-
!e+onias inSaicas5
W044"' P!>6)'?. s5 75 PJUNCHAW5
W044"' R';'@. s5 Arqueol& F,alp#n
sagradoG Pe3ueBo g!u0o
a!3ueo-gico u,icado en -a +a!-
gen de!ec/a de- !9o Pan0a Q/aMa
0!@i+a a Pa'a--a3'a en Ma-
c/u0iAc/u5 Es'2 asen'ado so,!e un
0!o+on'o!io es'!a':gico de-
no+inado e- 7a--e *aAo5 Es'2
co+0ues'o 0o! % g!u0os di1e-
!en'es con1o!+ados 0o! EG !e-
cin'os5 Es'e si'io a!3ueo-gico
co!!es0onde a -a :0oca 0!einSa
casi en su 'o'a-idad5
?044"')0. s5 6e!inga Ae!ingui--a
c/isgue'e5 9cP Mi--Sana5
?044"')0@. 45 Canoni;a! san'i1ica!5 ZZ
Bed& 6e!inguea! 0one! ene+a5
?044"'):;'. s5 Bed& En1e!+edad
de -os oAos5 O1'a-+ia5 SIN[N( su-
!un0Ji an'ic/o3a5
?044"'">. s5 75 WAILLRANA5
W044"'">6'. s5 9tno*ist& F/agradosG
En e- inSa!io5 0!i+e!a MaSa de-
segundo se3Je Pa.an de-
sec'o! An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a un -uga! de- +is+o no+,!e
donde se edi1ic en 'ie+0o de -a
Co-onia -a casa de 6uan de Sa-as5
En cie!'a 1ec/a de- aBo -os inSas
--e4a,an 'odas -as de+2s MaSas e
9do-os de -a ciudad de- Qos3o .
a--9 a 'odas Aun'as se -es /ac9an
sac!i1icios con 0e3ueBos ces'os de
coca5 E!a una MaSa +u.
i+0o!'an'e5
?044"'">@. 45 Es'ado de e@ci'acin o
ce-o ani+a-5
W044"'5'@>. s5 ,eog& F-o /agradoG
7i-cano'a5 I+0o!'an'e e /is'!ico
!9o 3ue nace en e- nudo de- +is+o
no+,!e en -a ;ona de La Ra.a a
%NGP +5s5n5+5 en -os -9+i'es de
-os de0a!'a+en'os de Qos3o .
Puno5 Co!!e 0o! 'odo e- 7a--e
Sag!ado de -os InSas 0a!a -uego
'o+a! e- no+,!e de- A-'o . *aAo
U!u,a+,a /as'a su con1-uencia
con e- !9o Ta+,o con un
!eco!!ido de D%$$ S+s5
?044"'6'. s5 C2nu-a Ae!inga5 SIN[N(
Mi--SaSu5 EolP Mi--Sac/ina5
W044"'$'6$'. s5 'ist& y Arqueol&
FClano o e:planada sagradaG
7i-ca,a+,a5 ConAun'o a!3ueo-
-gico u,icado en -a 0a!'e N ,aAa
de -a co!di--e!a de- Wi--Sa0an0a o
7i-cano'a dis'!i'o de- +is+o
no+,!e 0!o4incia de La
Con4encin Qos3o5 Es'2 con-
1o!+ado 0o! % 0-a;as . +2s de
E$$ !ecin'os5 Inicia-+en'e 1ue un
cen'!o 0!oduc'i4o es0ecia-i;ado
en !ecu!sos de -a ;ona( coca a4es
e@'icas 0-u+as +ade!as e'c5
a!'icu-ado . ,aAo -a ad+inis-
'!acin de Mac/u0iAc/u 3ue 1ue
e- cen'!o . -a ca0i'a- ad+inis-
'!a'i4a de -a !egin5 Des0u:s de -a
in4asin eu!o0ea . -a !e,e-in de
Man3o InSa en D%EP de -os dos
in'en'os in1!uc'uosos de
!ei4indicacin de -os na'i4os . e-
0!o0si'o de -a e@0u-sin de -os
es0aBo-es en Sa3sa.Ma+an .
O--an'a.'an0u -os andinos se
!e0-ega!on 0o! -a !u'a de A+a.-
0an0a a 7i'Sus . -uego a Wi---
Sa0an0a5 En es'e "-'i+o -uga! -os
inSas cons'!u.e!on -a "-'i+a
ca0i'a- de- TaMan'insu.u ade-
cuando so,!e -as es'!uc'u!as 0!i-
+igenias cien'os de edi1icaciones
0a!a da! ca,ida a -a :-i'e !ea-
sace!docio +i-icia aS--as
eA:!ci'o e'c5 En DLDD^DLD% e-
a!3ue-ogo Hi!a+ *ing/a+ 4isi'
e- -uga! 0e!o no -e dio +uc/a
i+0o!'ancia> sos'u4o /as'a -a
d:cada de- %$ 3ue -a "-'i+a
ca0i'a- de -os inSas 1ue -a ciudad
3ue descu,!i e- #G de Au-io de
DLDD( Mac/u0iAc/u5 En -a ac-
'ua-idad se /a de'e!+inado 3ue e-
si'io a!3ueo-gico --a+ado
Es09!i'u Pan0a co!!es0onde a -a
"-'i+a ca0i'a- de- TaMan'insu.u
o Wi--Sa0an0a5 La +a.o!9a de -as
edi1icaciones de es'e si'io son de
1ac'u!a '!ansiciona- o neoinSa5
W044"'$';. s5 75 WILLRARPA5
?044"'$'<>. s5 Agri& Ma9;
a+a!i--o5 SIN[N( uMina5
W044"'<'@ P>"@>. s5 9tno*ist&
FBanantial sagradoG En e- in-
Sa!io se@'a MaSa de- s:0'i+o
se3Je Ra.ao de- sec'o! Qo--a-
su.u a ca!go de- a.--u UsSa
Ma.'a5 Es'e ado!a'o!io e!a una
1uen'e 3ue es'a,a en -a -ade!a de
Ma'o!o 0!@i+o a WanaSaM!i
en -a ciudad de- Qos3o5
W044"'<$'. s5 'ist& En e- inSa!io
sace!do'e o sace!do'isa de -os
sac!i1icios 'o':+icos5 SIN[N(
Wi--Sa0a35
?044"'<$'@. 45 'ist& FSill0a, sag!a-
do di4ino> arpay, sac!i1ica!(
sacri!icar para la divinidadG
O1!enda! sac!i1icios a -as di4i-
nidades5
W044"'=?'5'6. s5 Arqueol& FSill0a,
sag!ado> waman, /a-cn( *alc#n
sagradoG& )!u0o a!3ueo-gico
0!einSa si'uado en -a 0!o4incia
de Canga--o A.acuc/o Pe!"5
Las !uinas indican e- g!ado de
ade-an'o a- 3ue --ega!on -os So!as
. LuSanas 3ue /a,i'a!on -os
4a--es a- O de- !9o Pa+0as5
Pos'e!io!+en'e 1ue -a sede de -os
inSas en e- Qon'isu.u5
W044"'@. 45 -elig& Rendi! cu-'o a -as
di4inidades o dioses ZZ O1!enda!
sac!i1icios a -os +anes5
W044">. s5 75 WILLRJU5
?044"!0. s5 ,eog& A,!a aguda ga!-
?044"!> '"( '") ?06')0@
gan'a a1i-ada5 SIN[N( SunSa5
?044"!>. s5 Eot& F.onvolvulus cre-
nati!olius -& et $&G En!edade!a de
-a 1a+i-ia de -as con4o4u-2ceas
de 1-o!es aca+0anu-adas de di-
1e!en'es co-o!es 3ue se desa!!o--an
en!osc2ndose en -os +ai;a-es5
Bed&Jol0& Se u'i-i;a con'!a -a
cas0a5 SIN[N( Mi--Su5
?0445'. s5 75 MILLMA5
?0445'06'. s5 75 QAQAQ SUNRHAN5
?0445';';'. s5 75 QAQAQ SUNRHAN5
?04406'@. 45 75 WIAPAH5
W044:;. s5 ,eog& Co+unidad con
!es'os a!3ueo-gicos ce!ca de -a
ca0i'a- de- dis'!i'o de O--an-
'a.'a+,o 0!o4incia de U!u,a+-
,a Qos3o Pe!"5
?044$>. s5 A,a'i+ien'o desa-ien'o
des1a--eci+ien'o 0os'!acin5 9cP
/ui--0u5
?044$>=;'. adA5 A,a'ido deca9do
desa-en'ado /u+i--ado 0os'!ado5
?044>. adA5 I+0a! so-o5 ZZ Manco
+oc/o5 9cP /ui--u5
W044>)0;. s5 'ist& Au'o!idad 3ue en
-a :0oca inSaica /ac9a co!'a! -as
+anos de -os -ad!ones 0a!a
esca!+ien'o gene!a-5
?044>)0@. 45 'ist& Hace! co!'a! -as
+anos a -os -ad!ones 0a!a
esca!+ien'o gene!a-5
?044>44>. s5 Hu:!1ano a,andonado5
9cP /ui--u--u5
?044>6'@. 45 Co!'a! se0a!a! +u'i-a!
secciona! 0o! -as a!'icu-aciones5
?044>;. adA5 . s5 Co!'ado! +oc/ado!
+u'i-ado!5
?044>=;'. adA5 Co!'ado +u'i-ado
+oc/ado seccionado5
?044>@. 45 Co!'a! +u'i-a! desa!'i-
cu-a! +oc/a! secciona! 0o! nu-
dos5 9cP /ui--una5
W044?0. s5 75 PJISAQ5
?06'. s5 EncaAe in'!oduccin 0e-
ne'!acin5 SIN[N( sa'Ji5
?06')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
encaAa! in'!oduci! +e'e! 0ene-
'!a! o e+,asa!5
?06')0;. adA5 . s5 Que /ace in'!o-
duci! encaAa! 0ene'!a! 0o! +edio
de una 'e!ce!a 0e!sona ins-
'!u+en'o o +23uina5
?06')0@. 45 Hace! encaAa! in'!o-
duci! o +e'e!5
?06'">;. adA5 !am& Pe!sona 3ue se
in'!oduce o en'!o+e'e a 'odo>
en'!o+e'ido +e'e'e5 SIN[N( sa'Ji-
Su35
?06'">@. 45 !am& Me'e!se en'!o-
+e'e!se in'!oduci!se encaAa!se
de 1ac'o5 SIN[N( sa'JiSu.5
?06'6'. s5 De0si'o5 ZZ adA5 A-go
susce0'i,-e 0a!a se! +e'ido in-
'!oducido encaAado5 E6EM( qHon-
c*aman winana llantHa, -eBa 0a!a
+e'e! a- 1ogn5
?06'6'">@. 45 In'!oduci!se +e'e!se
encaAa!se !ec90!oca+en'e5
?06'$'">@. 45 75 MICHJUPARUH
SUSRHAPARUH5
?06'$'@. 45 7o-4e! a encaAa! +e'e!
in'!oduci! o !e--ena!5
?06'$'@'@. 45 Re--ena! in'!oduci!
+e'e! 'a3uea! /as'a co-+a! su
+2@i+a ca0acidad5
?06';. adA5 . s5 Que in'!oduce encaAa
+e'e5
?06'<'@'@. 45 Pe!+anece! +e'ido
in'!oducido encaAado5 SIN[N(
susS/u!a.a.5
?06'<;:">@. 45 In'!oduci!se !e-
--ena!se +e'e!se 4io-en'a+en'e5
?06'<;:@. 45 Me'e! in'!oduci! !e--ena!
!20ida+en'e5
?06'@. s5 A'o 'e!cio de -eBa 0a!a
ca!ga! en -a es0a-da5 ZZ 45 Me'e!
in'!oduci! ences'a! !e--ena!5 SIN[N(
sa'Ji.5
?06'@"')'@. 45 Me'e! 0o! +e'e!5
?06'@">@. 45 Me'e! in'!oduci!
ensaca! cuidadosa+en'e5
?06'@=0@. 45 A.uda! a +e'e! in-
'!oduci! ensaca! en4asa!5
?06)'. s5 Cin'i--o 3ue !odea e-
so+,!e!o5 9cP /uic/a5
?06)'=. s5 Cin'as +e'2-icas o 'eAidos
u'i-i;ados 0a!a e- ca,e--o5
?06)>. s5 Lool& Co-i,!95 ZZ A!3ui'ec'o5
ZZ A-a!i1e5
?060. s5 Bin& I+2n5 ZZ Pied!i'as neg!as
!edondeadas +u. du!as . 0esadas5
$e&AyaP Mic/u5 E6EM( wini rumi,
0ied!a s9-ice5 9cP /uini5
?0606060@. s5 Bed& Do-o! in'enso con
es'ado 1e,!i- 0o! in1eccin
a4an;ada 0!oduciendo 0u-sacin
do-o!osa5
?06">. s5 Ma'e 0o!o5 $e&AyaP Mingu5
ZZ U'ensi-io gene!a-+en'e -a +i'ad
de un +a'e o 0o!o 3ue es
u'i-i;ado 0a!a saca! cua-3uie! -93uido5
ZZ adA5 O,-ongo a-a!gado5 SIN[N(
0u'uSu5 E6EM( win0u uma, ca,e;a
a-a!gada do-icoc:1a-o5
?06">44:. s5 Sogui--a 'o!cida +u.
0e3ueBa 3ue si!4e 0a!a a'a! -as
0a'as '!ase!as de -a /e+,!a 0a-
coc/a 0a!a e- c!uce5
?06">@'@. 45 O,-onga!se a-a!ga!se
ac/a'a!se5 $e&AyaP MiSu.a.
I'o!cido a!!ugadoK5
W06$044'@. s5 9tno*ist& Luga! u,icado
en -a +a!gen de!ec/a de- !9o
Wa'ana. a- SE in+edia'o de -a
ciudad de Qos3o5 ?ue e-
asen'a+ien'o inSa de Win0i--a.
IMe+,i--aK5 ZZ Arqueol& Si'io
a!3ueo-gico u,icado en e- +is+o
-uga! con1o!+ado 0o! es'!uc'u!as
de 1ac'u!a 0!einSa e inSa5 Los
!ecin'os 0!einSas 1ue!on
!eocu0ados 0o! -os inSas5 Se
/a--an es'!a'os Qo'aSa--i RJi--Si
Luc!e InSa e'c5
?06?0@. 45 Mo4e! -as +uAe!es en
4ai4:n -as cade!as5 SIN[N( Min-
Mi.Sac/a. 3JeMi.Sac/aSu.5
?06?0@"')'@. 45 75 WINWIH5
?07'. s5 C!eci+ien'o desa!!o--o5
?06')0">;. adA5 . s5 Que /ace c!ece!
0a!a s9 0-an'as ani+a-es o
0e!sonas5
?06')0;. adA5 . s5 Lo 3ue /ace
c!ece! desa!!o--a! o 0!og!esa!5
?06')0@. 45 Hace! c!ece! desa!!o--a!
0!og!esa! o au+en'a! en can'idad
. 'a+aBo a-go5
?07'">@ '#* '#1 W0<';:)'
?07'">@. 45 C!ece! es0on'2nea+en'e
en es0ecia- -as 0-an'as si-4es'!es5
?07'$'">@. 45 C!ece! 4enciendo -as
causas 3ue !e'!asan e- c!eci+ien'o5
?07'$'@. 45 Re,!o'a! !e'oBa! 4o-4e!
a c!ece!5 SIN[N( c/JiSc/i.
Mi--ina.5
?07'$>. s5 6o!a ce!ea- ge!+inado5
E6EM( uwina sara wi?apu, Ao!a de
+a9; a+a!i--o5
?07'$>6'. s5 Luga! o si'io donde se
/ace ge!+ina! -a Ao!a5 SIN[N(
MiBa0una 3oc/a5
?07'$>6' ;:)'. s5 75 WIAPUNA5
?07'$>@. 45 Eot& Hace! ge!+ina! e-
+a9; o cua-3uie! ce!ea- 0a!a -a
Ao!a5
?07';. adA5 . s5 C!ecien'e 3ue de-
sa!!o--a 3ue 0!og!esa5 E6EM( wi-
?aq 0alla, cua!'o c!ecien'e5
?07'<;:@. 45 C!ece! o au+en'a! de
'a+aBo 0!eco;+en'e en 1o!+a
!20ida5
?07'@. s5 E'e!nidad5 ZZ adA5 E'e!no
i+0e!ecede!o se+0i'e!no
in1ini'o5 ZZ ad45 Todo 'ie+0o 0o!
sie+0!e5 9cP MiBana5 ZZ 45 C!ece!
desa!!o--a! au+en'a!5 SIN[N(
/a'un.a.5 9cP MiBana5
?07'@ "'@. s5 Pe!0e'uidad e'e!nidad
in1ini'ud5 9cP /uiBa. Sa.5
?07'@ 5'=0. adA5 Con'e+0o!2neo de
-a +is+a edad5 9cP /uiBa. +as/i5
W07'@?'@6'. s5 Arqueol& F/iempre
jovenK )!u0o a!3ueo-gico
u,icado en -a ;ona de Ma-
c/u0iAc/u Qos3o a #PP$
+5s5n5+5 en -a 0a!'e in'e!+edia
de- ce!!o so,!e una co-ina .
0!@i+o a- !iac/ue-o 3ue ,aAa de
P/u.u0a'a Ma!Sa . dese+,oca en
e- !9o A-'o U!u0an0a5 Es'as +inas
es'2n cons'!uidas so,!e desni4e-es
de- 'e!!eno 0o! +edio de
0-a'a1o!+as . 'ienen #$ !ecin'os
I-a +a.o! can'idad de -a ;ona a
e@ce0cin de Mac/u0iAc/u .
Pa'a--a3'aK G g!u0os de andenes
D% 1uen'es # cue4as esca-ina'as
ca+inos +u!os de con'encin
e'c5 A-gunos !ecin'os 'ienen dos
ni4e-es es'ando ag!u0ados en dos
sec'o!es( uno en -a 0a!'e an'e!io! .
o'!o en -a in1e!io!5 En es'e "-'i+o
se concen'!a e- +a.o! n"+e!o de
!ecin'os5 Po! -a 1o!+a c+o es'2
cons'!uida su u,icacin su a-
sociacin su dis'!i,ucin . e-
con'e@'o de es'!uc'u!as sugie!e
3ue 0udo se! un 0e3ueBo cen'!o
0!oduc'i4o es0ecia-i;ado co+-
0-e+en'a!io a Mac/u0iAc/u a
+ane!a de un g!u0o `sa':-i'e` de
ca!2c'e! +a.o!+en'e ce!e+onia-5
ZZ adA5 !am& Se dice a 3uien se
0!esen'a sie+0!e con as0ec'o
Au4eni-5
?07'@?'@6'. s5 Eot& F9pidendrum
sp&G He!+osa es0ecie de -a 1a+i-ia
de -as o!3uid2ceas cu.as 4is'osas
1-o!es de co-o!es -i-a a;u- . !oAo
1-o!ecen 'odo e-
aBo> a es'a -a!ga du!acin a-ude
su no+,!e 3ue signi1ica siempre
joven&
?07'@)'">@. 45 Pe!0e'ua!se in-
+o!'a-i;a!se /ace!se i+0e!ece-
de!o5
?07'@)'@. 45 Pe!0e'ua! e'e!ni;a!
/ace! i+0e!ecede!o5
?07'@44'. ad45 Po! sie+0!e e'e!-
na+en'e 0a!a sie+0!e5
?0$')0. s5 P-o+ada5 SIN[N( /u.0a
/u.0ac/i5 9cP /ui0ac/i5
W0$0=":. s5 75 CHINA HAWAQJOLLAH5
?0$'. s5 Jol0& )!i'o o 4oces de
a-,o!o;o en -as 1es'i4idades ca!-
na4a-esca o en -as tHin0as, cuando
!ea-i;an `e- 0ago a Da Tie!!a o
Pac/a Ma+a`5
?0$'4'. s5 Jol0& Dan;a 1o-S-!ica
cus3ueBa 3ue se eAecu'a en -as
1ies'as ca!na4a-escas . ag!9co-as5
A- 1ina- de -as es'!o1as de- can'o
se !e+a'a 0!ecisa+en'e con e-
es'!i,i--o wip*alaO, Mip*alaO UZ
Dan;a 1o-S-!ica 0uneBa con
,ande!as ,-ancas5
?0;:6%:@. s5 Eot& FTillandsia calo-
cep*ala Sittm& BedG P-an'a
0a!2si'a de -a 1a+i-ia de -as ,!o-
+e-i2ceas5 Bed&Jol0& Se u'i-i;a en
coci+ien'o con'!a e- !eu+a'is+o5
?0<'. s5 Se,o g!asa +an'eca5 ZZ Se,o
de ani+a-es5 ZZ adA5 )o!do5
?0<' ?0<'. s5 Eot& F/enecio oud-
+er0iae!olius Bey& et SalpG A!-
,us'o de -a 1a+i-ia de -as co+-
0ues'as !ecu,ie!'a de 0i-osida-
des ,-an3uecinas con /oAas -an-
ceo-adas5 P!o0ias de ;onas 1!9as
se e+0-ea en -a a-i+en'acin de
-os cu.es5 Bed&Jol0& Se u'i-i;a
0a!a cu!a! +a-es !es0i!a'o!ios5
SIN[N( 3oMi +i!ac/i5
?0<')'">;. adA5 Que se eng!asa
se ense,a5
?0<')'">@. 45 Eng!asa!se ense-
,a!se5
?0<')';. adA5 . s5 Eng!asado!
ense,ado!5
?0<')'@. 45 Ense,a! eng!asa! un'a!
con g!asas o acei'es5 E6EM(
c*uc*u garata wirac*ay, /a;
eng!asa! e- cue!o du!o5
?0<'44'. adA5 Sie+0!e o,eso sie+0!e
go!do5
?0<'6'@. 45 Dese,a! saca! eD se,o o
-a g!asa de -as ca!nes go!das5
W0<';:)'. s5 'ist& E+0e!ado! InSa
/iAo de- InSa HaMa! Wa3a3 . de
Ma+a C/uSi5 Su 4e!dade!o
no+,!e 1ue Ri0a35 Asu+i e-
0ode! 0o! inca0acidad de su 0ad!e
0a!a de1ende! e- Qos3o de -a
in4asin de -os gue!!e!os c/JanSas
a- +ando de Han3Jo Wa.--u>
4enciendo a :s'os en -a ,a'a--a de
HaMa!0an0a en -a ac'ua-
0!o4incia de An'a Qos3o5 Se
!e-a'a 3ue e- dios Wi!a3oc/a -e
!e4e-a a- InSa en sus sueBos -a
0!o@i+idad de -os c/JanSas 0o! -o
+is+o 3ue !eci,i e- no+,!e de
Wi!a3oc/a5 En ag!adeci+ien'o
cons'!u.e un
?0<';:)' '#2 '# ?0=70)0@
'e+0-o en San Ped!o de Rac/a
en -a 0!o4incia de Ranc/is Qos-
3o Pe!"5 9cP Hui!aSuc/a5 ZZ Bit&
y -el& Dios Su0!e+o de -a +i-
'o-og9a 'aMan'insu.ana !e0!e-
sen'ado co+o un 0e!sonaAe de -a
!a;a ,-anca ca!ac'e!i;ado 0o! -as
,a!,as -a!gas5 En -a cos'a se -e
deno+ina Qon o Ion Teqsi
Siraqoc*a& UU 9tno*ist& En e- in-
Sa!io cua!'a MaSa de- cua!'o se-
3Je Qo--ana de- sec'o! An'isu.o
a ca!go de- a.--u AM3a.--i Pa-
naSa5 Es'e ado!a'o!io e!a una
can'e!a en -a ;ona de QJa--aSan-
c/a en e- 3ue /a,9a una 0ied!a de
1o!+a /u+ana 3ue a0a!eci
du!an'e -os '!a,aAos de e@'!ac-
cin 0o! -o 3ue e- InSa o!den
3ue 1ue!a una MaSa5
?0<';:)'. s5 NEOL5 Ca,a--e!o
seBo! don5
W0<';:)' "'6)'. s5 9tno*ist&
F.ercado de la laguna grasosaG
En e- inSa!io 3uin'a MaSa de-
se@'o se3Je Qo--ana de- sec'o!
Qo--asu.u5 Es'e ado!a'o!io es'a,a
con1o!+ado 0o! cinco 0ied!as
3ue es'a,an en e- 0ue,-o de
Qesa--a I/o. si'io a!3ueo-gico
de Qo'aSa--iK5
W0<';:)' :<;:. s5 9tno*ist&
F.erro con laguna espumosaG En
e- inSa!io cua!'a MaSa de- se3Je
Pa.an de- sec'o! Qon'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a un ce!!o 3ue es'a,a
enci+a de PuS9n en -as a1ue!as
de -a ciudad sag!ada
de- Qos3o5
W0<';:)' $>"@>. s5 9tno*ist&
FBanantial de laguna espumosa
o grasosaG En e- inSa!io 3uin'a
MaSa de- se@'o se3Je Ra.ao de-
sec'o! An'isu.u5 Es'e ado!a'o!io
e!a un +anan'ia- 3ue es'a,a en
ca+ino a C/Ji'a0an0a Qo!ao
Qos3o5
?0<'='$'. adA5 )o!do g!asoso
o,eso !o--i;o5 E6EM( wirasapa
runa, 0e!sona go!da5
?0<'@ ?0<'@. adA5 )o!d9si+o +u.
o,eso5
?0<'@')0">;. adA5 . s5 Sus'ancia o
a-i+en'o 3ue engo!da5 E6EM(
wirayac*i0uq mi0*uy, a-i+en'o
3ue engo!da5
?0<'@')0;. adA5 . s5 A-i+en'o nu-
'!i'i4o 3ue engo!da5
?0<'@')0@. 45 Engo!da! ce,a! o
a-i+en'a!5 E6EM( 0*uc*i wiraya-
c*iy, engo!da! a un 0o!cino5
?0<'@';. adA5 Engo!da,-e 3ue en-
go!da5 ZZ P!o0enso a -a go!du!a5
?0<'@'@. 45 Engo!da! 0one!se
go!do --ena!se de ca!nes . g!asa5
?0<0. s5 La;o cue!da de cue!o 0a!a
asegu!a!5
W0<"'@$'@. s5 9tno*ist& En e-
inSa!io cua!'a MaSa de- s:0'i+o
se3Je Ra.ao de- sec'o! Qo-
--asu.u a ca!go de- a.--u UsSa
Ma.'a5 Es'e ado!a'o!io e!a un
--ano de- +is+o no+,!e donde
0o,-a!on des0u:s -os +i'i+aes
C/ac/a0o.as5
?0<"0. adA5 . s5 La,ios anc/os5 ZZ adA5
6e'n5
W0<:@$')'. s5 9tno*ist& FTierra de
ca?a de ma"G En e- inSa!io
cua!'a MaSa de- segundo se3Je
Pa.an de- sec'o! C/inc/a.su.u a
ca!go de- a.--u . 1a+i-ia
WiSaSi!ao5 Es'e ado!a'o!io e!a un
cana- na'u!a- de agua 3ue e- InSa
Pac/aSu'e3 es'a'u. 0o! MaSa5 Se
-e /ac9an !uegos 0o! -a 3uie'ud .
'!an3ui-idad de- InSa5
?0<$!'. s5 Anat& La,io in1e!io!5
ANT[N( si!0Ji I-a,io su0e!io!K5
?0<$!'='$'. adA5 6e'n de -a,io in-
1e!io! g!ueso o 0!o+inen'e5
?0<>. s5 Agri& CaBa de- +a9;5 ZZ B%s&
Ins'!u+en'o +usica- ae!1ono
1a,!icado de -a caBa de g!a+9nea5
?0<>@. 45 alim& Canea! c/u0a! e- Augo
de -a caBa5
W0='. s5 A0e--ido au'c'ono de o!igen
inSaico5
?0='. s5 So-dado de- eA:!ci'o inSaico5
SIN[N( Ma--aMisa5
?0=0. s5 Reci0ien'e o de0si'o de
-93uidos o g!anos5 ZZ Reco-eccin o
!ecoAo de g!anos o -93uidos5
?0=06'. s5 Reco-ec'o! !ecogedo!
cuc/a!n o,Ae'o 0a!a saca! g!anos
o -93uidos5
?0=0;. adA5 . s5 Reco-ec'o! !ecogedo!
de -93uidos con un ins'!u+en'o
+e'2-ico o de 0o!o --a+ado wisina&
ZZ Que saca -93uidos de un de0si'o5
?0=0@. 45 Recoge! !eco-ec'a! o saca!
g!anos o -93uidos con -a wisina&
E6EM( unu wisiy, saca! agua con
-a wisina; sara mu*u wisiy,
saca! -a se+i--a de +a9; con -a
wisina&
?0="!')'. s5 Lool& FCagidium pe-
ruvianum BeyenG 7i;cac/a5
O!den !oedo!es 1a+i-ia -agidi-
dae5 Ma+91e!o de co-o! g!is c-a-
!o o,scu!o de co-a -a!ga5 7i4e
en sociedades en -as 0eBo-e!9as5
L-ega /as'a P$ c+s5 de -a!go .
es +u. ,uscado 0o! su ca!ne
sa,!osa5 SIN[N( /uiscac/a5
?0=44'. s5 Cuc/a!n de +ade!a +u.
u'i-i;ado en -a cocina andina5
9cP /us/i-a5
?0=44')'. s5 Cuc/a!onci'o 0e3ueBo
de +ade!a cuc/a!i--a de +a-
de!a5
?0=44';. adA5 . s5 Que si!4e o saca
-os g!anos o e- agua con e- cu-
c/a!n de +ade!a wislla&
?0=44'@. 45 Saca! o se!4i! con e-
cuc/a!n de +ade!a wislla&
?0=44'@">@. 45 Cuc/a!ea! se!4i! con
-a wislla o cuc/a!n de 0a-o o
+ade!a5
?0=60. s5 75 WISI5
?0=60=;'. adA5 75 WISNISQA5
?0=60@. 45 75 WISNIH5
?0=70. s5 De!!a+a+ien'o es0a!ci-
+ien'o de g!anos o cue!0os +e-
nudos . a,undan'es5 SIN[N( Mis-
ni5
?0=70)0;. adA5 . s5 75 TJARACHIQ5
?0=70)0@. 45 Hace! des0a!!a+a! o
es0a!ci! g!anos5 SIN[N( 'JaSa-
?0=70=;' '#" '## ?0%:;
c/i.5 E6EM( mu*u wis?ic*iy, de-
!!a+a! -a se+i--a5
?0=70=;'. adA5 Es0a!cido des0a-
!!a+ado dise+inado5 SIN[N(
MisBis3a5
?0=70@. 45 Es0a!ci! de!!a+a! di-
se+ina! des0e!diga!5 SIN[N( Mis-
Bi.5
?0=70@ ?0=70@. adA5 Todo de!!a+ado
des0a!!a+ado o +u. es0a!cido5
?0=$'. s5 Me--i;os o ge+e-os5 SIN[N(
Mis0a--a a0an'ia5 9cP /uisa5
?0=$'44'. s5 75 WISPA5
?0=;!'. s5 Ce!!adu!a cie!!e c-ausu!a
'a0n5 ZZ Ri'ua- de cu!ande!is+o
inSaico 0a!a con'!a!!es'a! -os
+a-e1icios o +a-es en gene!a- .
de4o-4e! -a +a-dad a -a 0e!sona
3ue +and /ace! -a /ec/ice!9a5
?0=;!'">;. adA5 Ce!!a,-e c-ausu-
!a,-e 'a0a,-e5
?0=;!'">@. 45 Ence!!a!se uno +is+o5
?0=;!'6'. s5 Ce!!adu!a candado
ce!!oAo a-da,a u o'!o o,Ae'o 3ue
si!4e 0a!a asegu!a! o c-ausu!a!
una 0ue!'a5 ZZ Ta0n o cie!!e5
?0=;!';. adA5 . s5 Ce!!ado! c-au-
su!ado! 'a0ado!5
?0=;!';'. adA5 Ce!!ado c-ausu!ado
'a0ado5 ZZ Bed& Cica'!i;ado5
?0=;!'@. 45 Ce!!a! c-ausu!a! 'a0a!
o,s'!ui! un 0aso o a,e!'u!a5 ZZ
Bed& Cica'!i;a!5
?0=%!'. s5 O,Ae'o 3ue si!4e 0a!a
-an;a! a-go5 ZZ Ac'o de a!!oAa! a-go
4a-i:ndose de un 0un'e!o5
?0=%!')0@. 45 Hace! -an;a! a!!oAa! o
+o4e! a-go con una 4a!i--a
,as'n o 0a-o5
?0=%!';. adA5 Lan;ado! esca!,ado!
,uscado! con 4a!i--ao 0a-o5
?0=%!'@. 45 Lan;a! +o4e! o i+0u-sa!
a-go con una 4a!i--a5
?0=%!'@"')'@. 45 Mo4e! o 4o-'ea!
g!anos de un -ado a o'!o con una
4a!i--a u o,Ae'o si+i-a! 0a!a
/ace!-os o!ea! o seca!5 E6EM( sara
wistHay0ac*ay, allin c*Ha-
0inanpaq, 4o-'ea! e- +a9; de un
-ado a o'!o 0a!a 3ue se3ue ,ien5
SIN[N( 3ac/i.Sac/a.5
?0=%!>. adA5 . s5 $at& CoAo desni-
4e-ado 0a'i'ue!'o desigua-ado5
SIN[N( /anSJa 3JesMa5 E6EM( wis-
tHu ru?an c*ayamun, /a --egado e-
/o+,!e coAo5
?0=%!>)0@. 45 $at& Desni4e-a!
desigua-a! /ace! coAea! o !en-
guea!5
?0=%!>@. 45 $at& CoAea! !enguea!5
SIN[N( /anSJa.5
?0=%!>@'@. 45 $at& 7o-4e!se coAo
!engo o desni4e-a!se 0oco a 0oco5
SIN[N( /anSJaSa.5
?0=?0. s5 )!asa acei'e +ug!e5 ZZ adA5
Se,oso g!asien'o5
?0=?0)'">@. 45 Eng!asa!se acei-
'a!se o +anc/a!se con g!asa5 E-
6EM( pHac*a wiswic*a0uy, en-
g!asa!se -a 4es'i+en'a5
?0=?0)';. adA5 . s5 Que eng!asa
acei'a o +anc/a con g!asa se,o
o +an'eca5
?0=?0)'@. 45 Eng!asa! acei'a! un'a!
o +anc/a! con g!asa5
?0=?044'7'. adA5 Mu. se,oso g!a-
sien'o5
?0=?06'@. 45 Deseng!asa! 3ui'a! -a
g!asa o e- acei'e de -as cosas5
E6EM( pHac*a0una wiswinay, saca!
-a g!asa de -a !o0a5
?0=?06)>. adA5 )!asien'o se,oso
+ug!oso5
?0=?0;. adA5 . =. )!asa o cua-3uie!
sus'ancia g!asosa 3ue se e@0ande5
?0=?0<0@. 45 75 CHJITITITIH5
?0=?0@. 45 Ti;na! e@uda! g!asa
suda! +ug!e5
?0=?0@ ?0=?0@. adA5 )!asos9s+o
+ug!9si+o de+asiado +anc/ado
con g!asa5
?0=?0@')0@. 45 Ensucia! con g!asa>
eng!asa! en+ug!ece!5
?0=?0@';. adA5 Ti;na,-e5 Que se en-
+ug!ece o se --ena de g!asa o de
se,o5
?0=?0@'@. 45 Ensucia!se 'i;na!se
eng!asa!se acei'a!se5
?0%'. s5 Lool& FTric*omycterus sp&G
*ag!eci'o de !9o5 Pe; 0e3ueBo
0a!ecido a- suc*Hi o suc/e 3ue
4i4e en -os !9os in'e!andinos5
SIN[N( /ui'a5
?0%'@">@. 45 *o'a! a-go sin ninguna
!es0onsa,i-idad5 SIN[N( MiS-
c/Ju.Su.5
?0%0. s5 Anat& Ra,adi--a !egin
-u+,a! /acia e- co@is5 ZZ Qui'e
es3ui4e 1a-seo engaBo5 SIN[N(
0Jo-3a5
?0%0)0;. adA5 . s5 Que a 0!o0si'o
/ace 1a-sea! 1a--a! e!!a! a o'!a
0e!sona5 ZZ Que /ace e- 3ui'e a
o'!a 0e!sona5
W0%0)0@. s5 75 RACHAA5
W0%0">=. s5 Arqueol& Wi'Sos5 )!u0o
a!3ueo-gico u,icado 0!@i+o a
PuS.u!a ca+ino a Wi--Sa0an0a
o 7i-ca,a+,a Qos3o5 Es'2
con1o!+ado 0o! !ecin'os
ca+inos andenes 0-a;as e'c5 de
1ac'u!a inSa5 Seg"n da'os de -os
c!onis'as . o'!os docu+en'os de
-os sig-os C7I . C7II es'as
es'!uc'u!as co!!es0onden a -os
0a-acios ca+0es'!es de -os InSas
Pac/aSu'e3 Wa.na Q/a0a3
Man3o InSa e'c5 Es'e si'io 0o!
su u,icacin es'!a':gica 1ue
i+0o!'an'e 0a!a -a a!'icu-acin
con -os di1e!en'es sec'o!es de -a
!egin de -a co!di--e!a de Wi---
Sa0an0a5 Se -e deno+ina 'a+-
,i:n aun3ue e!!nea+en'e
7i'3os 7i'Sus5
?0%0%0. s5 Jol0& Mono dan;a!9n de-
conAun'o de -os Q/a0a3 C/Jun-
c/u de -a 0!o4incia de Pauca!-
'a+,o Qos3o Pe!"5 SIN[N( SJu-
si--u5
?0%0@. 45 Es3ui4a! e3ui4oca! 1a--a!
0o! 1a-'a de 0!2c'ica . ne!4iosis-
+o5
?0%:;. s5 Eot& F,enipa Americana
CinneoG V!,o- de -a 1a+i-ia de
-as !u,i2ceas con 1-o!es a@i-a!es
o 'e!+ina-es so-i'a!ias /oAas
o0ues'as o4a-adas u o,-ongas .
W0%:%: '#&
1!u'os +u. 0a!ecidos a -a -"cu+a5
Se u'i-i;a 0a!a e- 'eBido en neg!o5
Bed&Jol0& Se u'i-i;a 0a!a -a
cu!acin de disen'e!9a5
W0%:%:. s5 75 WITUTU5
W0%>%>. s5 ,eog& T!i,u na'i4a de -a
se-4a 0e!uana5 SIN[N( Mi'o'o5
?0%'. s5 Peda;o de a-go a!!ancado
des0!endido 0o! -a 1ue!;a co+o
'e-as -anas e'c5 SIN[N( MiS/a5
?0%')0@. 45 Hace! a!!anca! o
des0!ende! a-go 0o! -a 1ue!;a con
o'!a 0e!sona5 E6EM( alqowan
pHac*a wit*ac*iy, /ace! a!!anca!
con e- 0e!!o 0a!'e de -a !o0a en
0eda;os5
?0%'">;. adA5 . s5 Que 0edacea
a!!anca 0a!'es de a-go a 'i!ones o
Aa-ones5 ZZ adA5 O,Ae'o 0!o0enso a
0edacea!se 0o! s9 so-o 0o! 4eAe;5
?0%'">@. s5 Des/i-ac/a+ien'o 3ue
se 0!oduce en a-guna 0!enda5 ZZ 45
Des/i-ac/a!se des/ace!se 0o! -os
/i-os e- '!en;ado cediendo a -os
'i!ones con 3ue se 4io-en'a5
I65L5P5K
?0%'4'. adA5 75 ILLTHAS WITHARA5
?0%';. adA5 . s5 Que 0edacea o
a!!anca 0a!'es de a-go a 'i!ones o
Aa-nes5
?0%'<'. adA5 . s5 MuAe! desa-iBada
/a!a0ien'a '!a0osa5 SIN[N(
Mi'/a-a5
?0%'@. 45 Des0eda;a! des0!en-
de! a!!anca! con 1ue!;a un 0e-
da;o de a-go susce0'i,-e a a!!an-
ca!se5
?0%!0%0%0@. 45 onomat& Con4u-sin o
+o4i+ien'o deses0e!ado de -os
gusanos5 SIN[N( Ma'Ja'a'a.5
?0%!>. s5 Co!'e +u'i-acin a+0u-
'acin seccin5
?0%!>)0">@. 45 Hace!se co!'a!
+u'i-a! o secciona! a-guna 0a!'e
de- cue!0o /u+ano5
?0%!>)0;. adA5 . s5 Que /ace sec-
ciona! co!'a! o +u'i-a! a-go co+o
+ade!a 0a-o o a-g"n o,Ae'o du!o5
?0%!>)0@. 45 Co!'a! secciona!
+u'i-a! a-go5 E6EM( imall0i0una
witHuc*iy, /ace! co!'a! o 'a-a! -os
2!,o-es5
?0%!>">;. adA5 . s5 Que se +u'i-a o
secciona a-g"n +ie+,!o5 ZZ adA5
Secciona,-e co!'a,-e a+0u'a,-e5
?0%!>">@. 45 Secciona!se +u'i-a!se
a+0u'a!se5
?0%!>6'. adA5 Susce0'i,-e de se!
co!'ado seccionado +u'i-ado5
?0%!>$'@. 45 Reco!'a! 4o-4e! a
secciona! o +u'i-a!5
?0%!>;. adA5 . s5 Co!'ado! seccio-
nado! +u'i-ado! a+0u'ado!5
SIN[N( 3/o!o35
?0%!>@. 45 Co!'a! +u'i-a! a+0u'a!
'!onc/a!5 $e&AyaP Mi'u.5
?0%!>@=0@. 45 A.uda! a co!'a!
+u'i-a! '!onc/a! o a+0u'a!5
Y# @. al!a+& Se+i4oca- 0a-a'a- .
sono!a de- a-1a,e'o runasimi o
q*eswa I3uec/uaK5 Se 0!onuncia
ya, 0e!o +2s 0!o-ongada .
co!!es0onde a -a 4oca- i -a'ina5
Ocu!!e en 'odas -as 0osiciones( a-
inicio de s9-a,a en'!e 4oca-es .
a- 1ina- de -a 0a-a,!a5
@'. ad45 Ra est& SIN[N( Ba5 $e&AncP
'saa Ba5 $e&AyaP NunP /&BarP Ba5
$e&.ajP na5 ArgP EolP na5 9cP Ba5
@'H ad45 XAsT, Xas quT, Xas es
quT, Xas noT
@')')0">;. adA5 Que se deAa a-
0ega! a cos'u+,!a! o /a,i'ua!
con una 0e!sona o ani+a-5 E6EM(
alqowan yac*ac*i0uq, 3ue se
/ace a0ega! con e- 0e!!o5
@')')06'. adA5 . s5 Que necesi'a
se! enseBado ins'!uido5 ZZ Ense-
Ba,-e a-ecciona,-e 3ue es
0osi,-e de enseBa!5 ZZ Susce0'i,-e
de se! enseBado5
@')')06'">@. 45 EnseBa!se
ins'!ui!se '!ans+i'i!se conoci-
+ien'os o e@0e!iencias +u'ua-
+en'e5 ZZ Pone!se de acue!do 0!e-
4ia+en'e 0a!a 1ingi! o +en'i! a--
go en'!e dos 0e!sonas an'e o'!a
'e!ce!a5
@')')0;. adA5 . s5 Que enseBa
educa o ins'!u.e5 ZZ Maes'!o 0!o-
1eso!5 NEOL5 Ca'ed!2'ico -icen-
ciado en Educacin5 ZZ A+aes-
'!ado! do+ado!5
@')')0@. 45 EnseBa! educa! a-
-ecciona! ins'!ui! a+aes'!a! a-
dies'!a! e@0-ica! i-us'!a! !e4e-
-a!5 ZZ Do+a!5
@')'">;. adA5 En'e!a,-e conoci-
,-e5 E6EM( imataq mana yac*a-
Y
@')'">@ '#( '#) @'6'5'
0uq, 3u: no se --ega a sa,e!5 ZZ
Que se a0ega acos'u+,!a a o'!a
0e!sona o -uga!5 SIN[N( !a'aSu35
@')'">@. 45 Ad3ui!i! conoci+ien'os
. des'!e;as 0a!a e- ,ien de una
0e!sona5 ZZ Acos'u+,!a!se
/a,i'ua!se ada0'a!se a a-go o
a-guien5
@')'6'. adA5 Conoci,-e a0!endi,-e
es'udia,-e5 E6EM( allin 0aytan
yac*ana, se de,e a0!ende! a se!
,ueno5
Y')'6' ?'=0. s5 75 HACHAH WASI5
@')'6')0@. 45 Hace! congenia! a
dos o +2s 0e!sonas o ani+a-es
0a!a 3ue se acos'u+,!en en'!e s95
SIN[N( /aBanac/i.5
@')'6'">@. 45 Congenia! acos-
'u+,!a!se e- uno a- o'!o5
@')'6'@'@. 45 Desea! sa,e! a-
0!ende! o en'ende! a-go5
@')'$'. s5 Re+edo i+i'acin5 ZZ
Eco5
@')'$'">;. adA5 . s5 75 HACHA-
PAHAQ5
@')'$'@')0">@. 45 Se! !e+edado
i+i'ado 0o! o'!os5 ZZ Pe!+i'i! se!
!e+edado5
@')'$'@')0@. 45 Hace! !e+eda! o
i+i'a! sus +an9as de o'!as
0e!sonas co+o e- /a,-a! ges'os
e'c5
@')'$'@'">;. adA5 . s5 Re+eden
Aocoso5 ZZ Que !idicu-i;a 0a!o-
diando -as acciones de o'!a 0e!-
sona5 I75 HACHAPAHAQK
@')'$'@'6'. adA5 Re+eda,-e
i+i'a,-e5
@')'$'@';. adA5 . s5 Re+edn
i+i'ado!5 ZZ *u!-n 0a!odis'a 3ue
/ace 0a!odias5 SIN[N( .ac/a-
0a.aSu35
@')'$'@'@. 45 Re+eda! i+i'a! o
co0ia!5 SIN[N( 3a'ic/i.5
@')'$'@'6'">@. 45 Re+eda!se
!ec90!oca+en'e de sus de,i-ida-
des . de1ec'os5
@')'$>">. adA5 . s5 Re+eden
i+i'ado! o ,u!-n de -os ac'os de
o'!os5
@')';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue sa,e>
sa,edo! conocedo! ins'!uido>
educado i-us'!ado a+aes'!ado
adies'!ado5
@')';-. s5 A-u+no a0!endi;
disc90u-o educando5
@')'<;:@. 45 A0!ende! en'e!a!se
sa,e! con 1aci-idad5
@')'=;'. adA5 Cosa sa,ida cono-
cida en'e!ada a0!endida5
@')'@. s5 Sa,e! conoci+ien'o
sa,idu!9a5 ZZ Ha,i'ua+ien'o5 ZZ 45
Sa,e! a0!ende! conoce! -o 3ue
no se sa,9a o se igno!a,a5 E6EM(
yac*ay imallatapas allin 0a-
nay0ipaq, a0!ende a-go 0a!a 'u
,ien5
Y')'@ ?'=0. s5 9duc& F.asa del
sa+erG Escue-a co-egio Aa!d9n
esco-a! a'eneo5 NEOL( 'atun Ra-
c*ay Sasi, Uni4e!sidad5 SIN[N(
.ac/ana Masi5
@')'@"')0@. 45 Ensena! ins'!ui!
so,!e a-go a o'!a 0e!sona con
4o-un'ad . a1ec'o5
@')'@">@. 45 A0!ende! conoce! a
consciencia5
@')'@60@:;. adA5 . s5 Sa,io doc'o
e!udi'o cu-'o ins'!uido5 SIN[N(
/a+aM'Ja5 EolP Aa+au'Ja5 9cP
.ac/aA .ac/iA5
@')'@='$'. adA5 As'u'o a!'e!o
sa,ido 3ue 'iene +aBas5 ZZ NiBo
0!e+a'u!a+en'e /2,i- 0!eco;5
@'"';. adA5 . s5 75 WANUCHAQ WA-
NU HUSRJAQ5
@'"'@. 45 Agri& A,ona! e- 'e!!eno5 ZZ
Co-oca! e- a,ono Aun'o con Da
se+i--a5 SIN[N( Manu /usSJa.5
E6EM( tarpuypi papa mu*u ya-
0ay, en -a sie+,!a de -a 0a0a se
co-oca -a se+i--a Aun'o con e-
a,ono5
@'">. s5 Agua Ien e- c/inc/a.si+iK5
SIN[N( unu5 ZZ adA5 Aguado
ins90ido desa,!ido5 SIN[N( 3Ja.-
+a5
Y'">5'6'. s5 ,eog& FTop#n& .aSu
agua; +a+a madreP +ad!e a-
guaK5 Pue,-o a o!i--as de- !9o
Tig!e ce!ca a -a dese+,ocadu!a
en e- Ma!aBn5
@'">@')0@. 45 Con4e!'i! en aguado
ins90ido desa,!ido5
@'0406<';. conA5 E+0e!o +eAo! di-
c/o sin e+,a!go de +eAo! +a-
ne!a5
@'6'. s5 No4io no4ia 0a!eAa a-
+an'e ena+o!adoIaK 3ue!i-
doIaK5 ZZ Mo;o o +o;a de se!4icio
o c!iado5 ZZ adA5 Neg!o co-o!
neg!o5 ANT[N( .u!a35 E6EM(
yana waray0i, 'u 0an'a-n negro&
'ist& En e- inSana'o e- 0an'a-n
usado e!a sie+0!e de co-o!
neg!o5
@'6' '44$'. s5 Agri& Te!!eno de co-o!
neg!o ca!ac'e!9s'ico de -a !egin
0una u'i-i;ado 0a!a e- cu-'i4o de
-a 0a0a a+a!ga5
@'6' )!044>. adA5 A;a,ac/e neg!o
!e'in'o nig:!!i+o5
@'6' "0='. s5 Eot& F@rtica ma-
gellanicaG P-an'a /e!,2cea de -a
1a+i-ia u!'ica!ia ca!ac'e!i;ada
0!ecisa+en'e 0o! su co-o!
neg!u;co5 Bed&Jol0& Se u'i-i;a
0a!a -a cu!acin de -a ci2'ica o
qHec*u&
@'6')')0@. 45 75 HANAHACHH5
@'6')'">@. 45 Ti;na!se con /o--9n
o cua-3uie! o'!a sus'ancia neg!a5
Manc/a!se de neg!o5 ANT[N( .u-
!a3c/aSu.5
@'6')'@. 45 Manc/a! de neg!o
0in'a! de neg!o ag!ega! e- co-o!
neg!o5 ANT[N( .u!a3c/a.5
@'6'40. s5 Eot& FEosconia !rutescens
CinneoG P-an'a a!,us'i4a de -a
1a+i-ia de -as 0a0a4e!2ceas
u'i-i;ada en 'in'o!e!9a 0a!a 'eBi!
de a+a!i--o5 Bed&Jol0& Se e+-
0-ea 0a!a -a cu!acin de di1e!en-
'es /e!idas5
@'6'440">. s5 Lu'o 4es'i+en'a
neg!a5
@'6'440">@. 45 7es'i!se de -u'o
en-u'a!se5
@'6'5'. s5 Neg!ocine5 ZZ Pin'u!a
neg!a5
@'6'5'6"' '&* '&1 @'6;'@'@
@'6'5'6"'. s5 I1lla negraG Ho--9n5
Ti;na neg!a de -as o--as en -as 3ue
se cocina con -eBa5
@'6'6. s5 alim& Ma;a+o!!a de '!igo5
SIN[N( -aMa5 ZZ NEOL5 T!igo -aMa5 ZZ
A-+idn 1ino de ce!ea-es5 SIN[N(
Be3Mi /aSJu5
@'6'6)'">@. 45 Casa!se a0a!ea!se5 ZZ
Con'!ae! nu0cias5 SIN[N( saMa.5
@'6'6%06. s5 Pa!eAa de no4ios5 ZZ Pa!eAa
de a+an'es o con4i4ien'es5
@'6'$')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
a.uda! soco!!e! o au@i-ia!5
@'6'$')0">@. 45 Hace!se a.uda!
co-a,o!a! o au@i-ia! con o'!a
0e!sona5 E6EM( rurana0unapi
yanapac*i0uy, /ace!se a.uda! en
-os 3ue/ace!es5
@'6'$')0;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
/ace a.uda! o au@i-ia! a o'!o5 E-
6EM( ZZ llan0Hay yanapac*iq, 3ue
/ace a.uda! en e- '!a,aAo con o'!as
0e!sonas5
@'6'$')0@. 45 Hace! a.uda!
co-a,o!a! o au@i-ia!5
@'6'$'">;. adA5 . s5 A.udan'e
4o-un'a!io5 ZZ Que a.uda o co-a,o!a
0o! a+is'ad o se!4icio es0ecia-5
@'6'$'">@. 45 A.uda!
co+edida+en'e . 0o! 4o-un'ad
0!o0ia5
@'6'$'6'. adA5 A.uda,-e asis'i,-e
au@i-ia,-e5 ZZ Que necesi'a a.uda o
soco!!o5
@'6'$'6'">@. 45 A.uda!se au@i-ia!se
a0o.a!se +u'ua+en'e5
E6EM( tarpuypi yanapana0uy,
a.uda!se co-a,o!a!se +u'ua+en'e
en -a sie+,!a5
@'6'$';. adA5 . s5 A.udan'e co-
-a,o!ado! au@i-ia!5 E6EM( llan-
0Haypi yanapaq, 3ue a.uda en e-
'!a,aAo5
@'6'$'@. s5 A.uda a0o.o asis'encia
au@i-io co-a,o!acin5 ZZ 45 A.uda!
au@i-ia! co-a,o!a! soco!!e!
asis'i!5
@'6'$'@60@:;. adA5 Pe!sona 3ue 'iene
a0o.o co-a,o!acin5
@'6'$'@=0@. 45 A.uda! o co-a,o!a! a
o'!a 0e!sona 3ue !e3uie!e a.uda5
@'6';. s5 . adA5 Sie!4o a.udan'e
au@i-ia!5 ZZ Re-a'i4o a- co-o! neg!o
3ue enneg!ece5
@'6'='. s5 A+iga de o'!a +uAe!5
@'6'='6'">@. 45 Hace!se a+igas o
e+0a!eAa!se5
@'6'='6'6%06. ad45 En'!e a+igas5
Y'6'%04-. s5 ,eog& R9o '!i,u'a!io de-
San'a Ana5 ZZ 7a--e . 0o,-acin
0!oduc'o!as de 'e ca1: cacao .
1!u'as en -a 0!o4incia de Ca-ca
Qos3o Pe!"5
Y'6'?;'. s5 ,eog& Fyana auqa,
ene+igo neg!o5K Hanaoca5 Ca0i'a-
. dis'!i'o de -a 0!o4incia de Canas
Qos3o Pe!" con P#$N /a,i'an'es
en DLND5
Y'6'?'<'. s5 ,eog& Fyana wara,
0an'a-n neg!o5K Hana/ua!a5
Dis'!i'o de -a 0!o4incia de A!e-
3ui0a con D%GD# /a,i'an'es en
DLND5
@'6'@')0;. adA5 . s5 Que /ace
enneg!ece!5 ZZ Que da co-o! neg!o5
@'6'@')0@. 45 Enneg!ece! 'i;na! o
0in'a! de neg!o5 SIN[N(
.anac/ac/i.5 ANT[N( .u!a3.a-
c/i.5
Y'6'@'">. s5 ,eog& Fyanaya0u, agua
neg!a5K I+0o!'an'e 0ue,-o . !9o
a1-uen'e de- Pac/i'ea en e-
de0a!'a+en'o de Hu2nuco Pe!"5
@'6'@';. adA5 . s5 Que enneg!ece o
'o+a e- co-o! neg!o5
@'6'@'@. 45 Enneg!ece!se 'o!na!se
en co-o! neg!o5 ANT[N( .u!a3.a.5
@'6'@:;. adA5 Que con'iene e- co-o!
neg!o5 ZZ adA5 . s5 !am& A0a!eado
3ue 'iene 0a!eAa con4i4ien'e o
cn.uge5
@'6N>'. s5 NEOL5 75 ACHIWA ACHI-
WA5
Y'6"'@"'44'. s5 9tno*ist& No4ena
MaSa de- 'e!ce! se3Je Ra.ao de-
sec'o! An'isu.u en e- inSa!io5
Es'e ado!a'o!io e!a co+o una
0ue!'a 3ue se /a--a,a en e- --ano
de C/Ji'a0an0a desde cu.a 0a!'e
a-'a o a,!a se di4isa -a ciudad de-
Qos3o5 En es'e -uga! /a,9an
cuidan'es 0a!a e4i'a! 3ue sa3uen
cosas de -a ciudad en 1o!+a
i-ega-5 Los co+e!cian'es /ac9an
0agos . sac!i1icios 3ue
o!dina!ia+en'e e!an de coca5
@'6"0;. adA5 . s5 Ca+,is'a '!ue-
3ueado! canAeado!5 SIN[N( c//a-
-a35
@'6"0@. 45 Ca+,ia! canAea! '!ue-
3uea!5 SIN[N( c//a-a.5
@'6;'. adA5 ?a-so en 4ano in"'i-5
SIN[N( MaS'a .an3an5
@'6;')'@. 45 Desec/a! deses'i+a!
des0!ecia!5
@'6;'44'. ad45 In"'i-+en'e en ,a-de5
ZZ )!a'ui'a+en'e 0o! nada5
@'6;'44'5'6%'. ad45 75 WARTALLA-
MANTA5
@'6;'44'6. ad45 75
WARTALLAMANTA5
@'6;'44'65'6%'. ad45 )!a'ui'a-
+en'e g!aciosa+en'e s-o 0o!
co!'es9a5 ETEM( yanqallanmanta
imatapas rurapusqay0i, 'e -a
/a!: g!a'ui'a+en'e cua-3uie!
cosa5
@'6;'44'$';. ad45 Pa!a en 4ano
s-o g!a'ui'a+en'e sin !e'!i,u-
cin5
@'6;'44'%'. ad45 Po! un caso 0!o-
4isiona-+en'e si+0-e+en'e 0o!
gus'o5
@'6;'5'6' <0">;. s5 $sic& NEOL5
A-ucinacin o 0e!ce0cin sin
o,Ae'o5
@'6;'6. ad45 75 HANQA5
@'6;'@')0;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
con su +a-a conduc'a des0!es-
'igia -a ca-idad o in4es'idu!a de-
ca!go 3ue ocu0a5
@'6;'@')0@. 45 Des0!es'igia!
des/on!a! con4e!'i! a-go en ,a-
-ad95
@'6;'@'@. 45 Des0!es'igia!se con
@'6;'@5'6'@ '&2 '& @'<-%'
su +is+a conduc'a5 ZZ Con4e!'i!se
en -a nada 3ueda! en -a nada5
@'6;'@5'6'@. 45 7aci-a! duda! o
es'a! en -a ince!'idu+,!e5
@'$'. s5 Au+en'o inc!e+en'o a-
Badidu!a5 ZZ ad45 O'!a 4e;5 SIN[N(
.a.a5
@'$' @'$'. ad45 Rei'e!ada+en'e
!e0e'idas 4eces una . o'!a 4e;5
E6EM( yapa yapan nin, diAo !ei'e-
!ada+en'e5
@'$')0">;. adA5 . s5 Que !eci,e
au+en'o inc!e+en'o5 E6EM( mi-
0*una yapac*i0uq, 3ue se /ace
au+en'a! +2s co+ida5
@'$')0">@. 45 Hace!se au+en'a!
inc!e+en'a! aBadi! o ag!ega!5
E6EM( tHantawan yapac*i0uy,
/ace!se au+en'a! con 0an I0o! -a
co+0!a de a-goK5
@'$')0;. adA5 . s5 Que /ace aBadi!
au+en'a! inc!e+en'a! a-go a un
'odo5 E6EM( unu yapac*iq, 3ue
/ace au+en'a! -a can'idad de- a-
gua5
@'$'">;. adA5 . s5 Que se au+en'a
inc!e+en'a ag!ega aBade a o'!o5
ZZ Cua-idad de -a 0e!sona 3ue da
au+en'o5 ZZ !am& Que sue-e !e0e'i!
e- 0-a'o de- 0o'aAe 3ue .a co+i5
@'$'5'6%'. ad45 De nue4o nue-
4a+en'e5 SIN[N( +oso3+an'a
MaS+an'a5 E6EM( yapamanta
rimariy, /a,-a nue4a+en'e5
@'$'6. s5 E- au+en'o inc!e+en'o a
a-go 3ue se ad3uie!e5 E6EM(
rantiypa yapan, e- au+en'o de
-a co+0!a5
@'$'6'. adA5 Au+en'a,-e inc!e-
+en'a,-e aBadi,-e5 E6EM( sayay-
ninman yapana, au+en'a,-e a-
'a+aBo o 0o!'e5 ZZ A-go des'inado
0a!a e- au+en'o inc!e+en'o o
aBadidu!a5
@'$'6'">@. 45 Au+en'a!se +u-
'ua+en'e en'!e dos o +2s 0e!so-
nas5
@'$'$'@. 45 Au+en'a! 0a!a co+-
0-e'a!5
@'$'$'@'@. 45 Au+en'a! o ag!ega!
!e0e'idas 4eces5
@'$';. adA5 . s5 Que au+en'a aBade
inc!e+en'a5 E6EM( tHantawan
yapaq, 3ue au+en'a con 0an5
@'$'@. 45 Au+en'a! inc!e+en'a!
aBadi!5
@'$'@">@. 45 Au+en'a! aBadi! a-go
0o! co!'es9a . conside!acin5
@'$'@:;. adA5 Con au+en'o con
inc!e+en'o o aBadidu!a5 E6EM(
yapayoq mi0*una, co+ida con
au+en'o5
Y'$>. s5 A0e--ido au'c'ono de o-
!igen inSaico5
@'$>. s5 Agri& Ro'u!acin de -a 'ie!!a
ag!9co-a 0a!a -a sie+,!a5 SIN[N(
SusSi5
@'$>)0;. adA5 . s5 Agri& Que /ace o
+anda !o'u!a! -a 'ie!!a de cu-'i4o5
E6EM( papa aupa yapuc*iq, 3ue
/ace o +anda !o'u!a! -a 'ie!!a
des'inada a- cu-'i4o de -a 0a0a5
@'$>)0@. 45 Agri& Hace! o +anda!
!o'u!a! -a 'ie!!a 0a!a -a sie+,!a5
*a!,ec/a!5
@'$>6'. s5 Agri& Ins'!u+en'o des-
'inado a -a !o'u!acin de -a 'ie!!a
de cu-'i4o5 ZZ adA5 . s5 Tie!!a cu--
'i4a,-e des'inada a se! !o'u!ada5
@'$>$'@. 45 Agri& 7o-4e! a !o'u!a!
a!a! ,a!,ec/a! -a 'ie!!a 0a!a -a
sie+,!a5
@'$>;. adA5 . s& Agri& Que !o'u!a -a
'ie!!a 0a!a e- cu-'i4o u'i-i;ando
e- a!ado e- 'i!a0i: o c*a0itaqlla,
e- a!ado! +ec2nico '!ac'o! o -a
.un'a de ,ue.es5
@'$>@. s5 Agri& *a!,ec/o -a,!an;a
de -a 'ie!!a5 ZZ 45 Ro'u!a! -a 'ie!!a
0a!a e- cu-'i4o5 ZZ A!a! o !e+o4e!
e- 'e!!eno en e- a 0o!3ue de -a
0a0a5 SIN[N( c/aS+a.5
@'$>@=0@. 45 Agri& A.uda! a !o'u!a!
e- 'e!!eno 0a!a e- cu-'i4o5 SIN[N(
c/aS+a.si.5
@';'. ad45 Casi de 0oco 0o! 0oco5
E6EM( yaqa pantarqoni, casi +e
e3ui4oco
@';' @';'. ad45 Casi casi5 ZZ Po!
0ocas5 E6EM( yaqa yaqa maqa-
wan, casi casi +e 0ega5
@';')'44'. ad45 De 0o3ui'o de
0ocas 0o! 0o3ui'o5 E6EM( yaqa-
c*alla urmani 0aypi, de 0ocas +e
caigo a3u95
@';'44'. ad45 Casi 0o! 0oco5 E6EM(
yaqalla wa?urqoni, casi 0o! 0oco
+e +ue!o5
@';'7'. ad45 ?a-'a 0oco casi .a
es'25 E6EM( yaqa?a wata tu0un-
qa, 1a-'a 0oco 0a!a 3ue 'e!+ine
e- aBo5
@';:44'. s5 tej& Man'a -a!ga de uso
0a!a /o+,!es . +uAe!es5 IM5 65
de -a E5K
Y'<'5>@ K'6)'. s5 9tno*ist& IDe-
a.+a!a^3/ec/ua( +arrio o
me"cla de gentesG Cua!'o ,a!!io
. "-'i+o 3ue e- InSa Man3o
Q/a0a3 . sus die; g!u0os :'ni-
cos c!ea!on a- con3uis'a! -a ciu-
dad de- Qos3o 0!i+i'i4o5 Es'os
cua'!o ,a!!ios es'a,an u,icados
en'!e -os !9os Tu--u+a.u . Sa0/i
en e- sig-o CII d5C5
@'<'?0. s5 B%s& Ha!a495 Cancin .
+"sica '!is'e sen'i+en'a- . +e-
-anc-ica de -a !egin su! andina5
ZZ 'ist& M"sica . cancin -"gu,!e
3ue se en'ona,a en -as ce-
!e+onias nec!o-gicas en -a :-
0oca inSaica5 Pe!'enec9an aun
g:ne!o 3ue se 0uede deno+ina!
!o+2n'ico sen'i+en'a-is'a /i+-
no de do-o! con es'!o1as 0!eBa-
das de /onda 0ena> an'eceso! a
-os .a!a49es de- 0oe'a a!e3ui0eBo
Ma!iano Me-ga!5 I65L5P5K
@'<'?0)0;. adA5 . B%s& Que /ace
can'a! 'oca! e- .a!a495 ZZ NEOL5
Di!ec'o! de co!o en +"sica sen-
'i+en'a- . +e-anc-ica5
@'<'?0@. 45 B%s& Can'a! 'oca! +e-
-od9as '!is'es5 ZZ Co+0one! +"si-
ca +e-anc-ica con -e'!as de e@-
0!esin sen'i+en'a-5
@'<-%'. s5 Eot& FA"orella +ilc*a
/c*dlG De -a 1a+i-ia de -as u+-
Y'<06';:)' '&" '&# @'?'<)'6'">@
,e-91e!as5 Sus 'a--os /oAas e in-
1-o!escencias 1o!+an a0!e'adas
a-+o/adi--as5 Son 0!o0ias de -as
!egiones geog!21icas /anSa . su-
ni5 Es u'i-i;ada co+o co+,us-
'i,-e5 SIN[N( .an'a5
Y'<06';:)'. s5 ,eog& Laguna de
0a-+e!as .a!ina ,o'2nica+en'e
--a+ada p*ytelep*as microcarpa&
UU I+0o!'an'e cen'!o de es'udios
-ing<9s'icos en -a 0!o4incia de
Co!one- Po!'i--o de0a!'a+en'o
de Uca.a-i Pe!"5
@'<0%'. s5 75 7ARETA5
@'<;'. s5 ?a+a /a+,!e5 I65L5P5K
SIN[N( .a!3a.5
@'<;')0">;. adA5 . s5 Que 'iene
/a+,!e a0e'i'o deseo . ansias
de co+e!5
@'<;'=;'. adA5 . s5 Ha+,!ien'o
+enes'e!oso5 ZZ !am& Angu!!ien'o
+ise!a,-e5
@'<;'@. s5 Ha+,!e deseo . a0e'i'o
de co+e!5 SIN[N( .a!3a5 ZZ 45
So0o!'a! /a+,!e es'a! con /a+-
,!e5
@'<;'@')0;. adA5 . s5 75
CHJACHACHIQ5
@'<;'@'@. 45 E+0e;a! a escasea! -os
494e!es -os 0!oduc'os a-i-
+en'icios5 E6EM( muc*uy yarqa-
yay qallariy, e+0e;a! -a /a+-
,!una5
@'<;'@ 60@:;. adA5 Ha+,!ien'o 3ue
sien'e o 'iene /a+,!e5
@'<;'. s5 Ace3uia acueduc'o ca-
na- cana-e'a5 E6EM( unu yarq*a,
acueduc'o5
@'<;' @'<;'. adA5 Enca-a+inado5
ZZ Sucesin de su!cos su-
0e!1icia-es5 E6EM( yarq*a yarq*a
q*ata, -ade!a enca-a+inada5
@'<;')'">@. 45 Acana-a!se5 ZZ
Hace!se ace3uias o cana-es en -a
'ie!!a 0o! des-i;a+ien'o de
aguas5
@'<;')';. adA5 . s5 Que a,!e a-
cueduc'os o ace3uias en donde
!e3ue!9a con 1ines de !iego o
desag<e5
@'<;')'@. 45 Cons'!ui! cana-es o
ace3uias en donde no e@is'9a con
1ines de !iego o desag<e5
@'<;'@')0@. 45 Con4e!'i! en a-
ce3uia o cana- un 'e!!eno o un
ca+ino5
@'<;'@'@. 45 Con4eni!se en
4e!dade!a ace3uia a/ond2ndose
+2s 0o! accin de- des-i;a+ien'o
de -as aguas en donde s-o e!a
su0e!1icia-5
@'?D in'e!A5 Q1yeO Q1ye t%O Q1igaO
Q9scuc*aO E6EM> yaw warmiO,
Xoiga +uAe!Y
@'?'<. s5 Jisiol& Sang!e -93uido
sangu9neo5 ZZ adA5 Sangu9neo
/e+2'ico de +uc/a sang!e5 ZZ
!igdo& LinaAe 0a!en'esco5
$e&AncP .aMa! .a.a!5 ArgP .a2!5
EolP .aMa! --aMa!5 9cP .a/ua!
.aMa! Ba/ua!5
@'?'< '$'<0@. s5 Jisiol& Mens'!uo
1-uAo sangu9neo de -a +uAe!5 ZZ 45
Mens'!ua!5 SIN[N( SJiSu.5
@'?'< )!:6;'. s5 Eot& F1enot*era
rosea Ait& 'ert&G De -a 1a+i-ia de -as
oene'/e!2ceas5 Bed Jol0& Se u'i-i;a
a+a!'aAado 0a!a su a0-icacin en
1o!+a de ca'a0-as+a 0a!a /ace!
desa0a!ece! -as /e+a'o+as
0!oducidas 0o! go-0es5
Y'?'< $>"@>. s5 9tno*ist& FBanantial
con sangreG En e- inSa!io d:ci+a
MaSa de- 0!i+e! se3Je AnaMa!3/e
de- sec'o! Qon'isu.u5 Es'e
ado!a'o!io e!a un +anan'ia- 3ue
es'a,a en una 3ue,!ada en -a 1a-da
de- ce!!o AnaMa!3/e 0!@i+o a
WanaSaM!e en -a ;ona su! de -a
ciudad de- Qos3o5
Y'?'< ;:)'. s5 ,eog& FCaguna de
sangreG I+0o!'an'e -aguna . !es'os
a!3ueo-gicos en -a 0!o4incia de
Hau.os de0a!'a+en'o de Li+a
Pe!"5
@'?'< =0<"!'. s5 Anat& A!'e!ia de-
sis'e+a ci!cu-a'o!io sangu9neo5
@'?'< >6>. s5 Jol0& FAgua ensan-
grentadaG Una de -as 1igu!as
co!eog!21icas de -as dan;as 1o--
S-!icas de -os Qo--as . RJac/an0as
de -a 0!o4incia de Pauca!'a+,o .
o'!as de- Qos3o Pe!"5
Y'?'< W';'; I6"'. s5 'ist& S:0'i+o
InSa de- TaMan'insu.u> 0e!'enece a
-a segunda dinas'9a de -os Hanan
Qos3o5 A- +o!i! su 0ad!e InSa
Ro3Ja -e sucedi su /iAo Rusi
Wa--0a o HaMa!
Wa3a3 a -a edad de diecinue4e
aBos5 Rawar Saqaq signi1ica( 5el
que llora sangre6, de1ec'o 4isua-
3ue +o'i4 +a-os 0!esagios 0a!a
su go,ie!no5 ?ue su +uAe! Ma+a
C/iS.a o Ma+a C/o3e C/iS--a(
5/e?ora $rincipal de Ayamar0a6&
Se ca!ac'e!i; 0o! se! un InSa
gene!oso . c-e+en'e5 Su 4ida
'!anscu!!i 49c'i+a de un
1a'a-is+o acen'uado5 Es'a,-eci
!i'os 0!esagios . 1ies'as 0a!a
a/u.en'a! en1e!+edades . e0i-
de+ias5 Sa!+ien'o de )a+,oa e-
c!onis'a dice 3ue e- InSa do+in
a -os 0ue,-os ce!canos a- Qos3o
co+o Mo/9na Inagua IPinaguaK .
Mo--a'a IMu--aSaK . 3ue
igua-+en'e o'!as con3uis'as
1ue!on -as de PiS--a U--a en e-
4a--e de PJisa35 )a!ci-aso 0o! su
0a!'e /a,-a de -a !e,e-in de -os
C/JanSas enca,e;ados 0o! eD
ague!!ido Han3Jo Wa.--o 3uienes
a4an;a!on so,!e e- Qos3o5 An'e e-
0e-ig!o HaMa! Wa3a3 a,andon -a
ca0i'a- de- I+0e!io siendo
de0ues'o 0o! su /iAo Wi!a3oc/a .
con1inado en una casa !ea- de
Mo/ina5
@'?'<)'">;. adA5 . s5 Que se en-
sang!ien'a> 3ue se +anc/a de
sang!e5
@'?'<)'">@. .5 Ensang!en'a!se
+anc/a!se o 'eBi!se con -a sang!e5
@'?'<)'6'">@. 45 Manc/a!se con
sang!e en'!e dos o +2s 0e!-
@'?'<)'; '&& '&' @>"'@=0@
sonas gene!a-+en'e en 0e-eas o
!e.e!'as5
@'?'<)';. adA5 . s5 Ensang!en'ados
ZZ Pe!sona 3ue 0!o4oca en-
sang!en'a+ien'o5
@'?'<)'=;'. adA5 Ensang!en'ado
'enido de sang!e5 E6EM( yawar-
c*asqa pHac*ata apamuy '!ae -a
!o0a ensang!en'ada5
@'?'<)'@. 45 Ensang!en'a!5 ZZ A-
g!ega! sang!e5 ZZ Manc/a! con
sang!e5
@'?'<5'=0. s5 Consangu9neo5 ZZ
Pa!ien'e de -a +is+a !a;a o g!u-
0o :'nico5
@'?'50@:;. adA5 Que 'iene sang!e5 ZZ
!igdo& Que 'iene 4e!g<en;a5
@'?'<='$'. adA5 Bed& NEOL5 Po-i-
g-o,u-ia> 3ue 'iene a,undan'e
sang!e5
Y'?40. s5 ,eog& FTop#n, .aM!i aguja
gruesaG Hau-i5 P!o4incia de-
de0a!'a+en'o de 6unin con
OOPEL /a,i'an'es en DLND +u.
i+0o!'an'e 0o! e- cen'!o +ine!o
La O!o.a5
@'?<'. s5 $at& Do-o! 0o! e- a!do! o -a
i!!i'acin5 ZZ L-a+a de 1uego5 ZZ
!am& E+ocin a+o!osa 0!o1unda5
@'?<')0">@. 45 Encende! -a --a+a
de 1uego 0a!a i-u+ina!se en -a
o,scu!idad o 0a!a cocina! en
,ene1icio 0!o0io5 ZZ $at& Ad4e!'i!
3ue 'iene a!do! en a-g"n !gano5
@'?<')0@. 45 Hace! a!de! a'i;a!
encende! e- 1uego5
@'?<';. adA5 A!di,-e 0!o0enso a
a!de!5 ZZ !igdo& A!dien'e a!do!oso
canden'e5 SIN[N( !aM!a35 E6EM(
allin yawraq llantHa, -eBa 3ue
a!de ,ien5
@'?<'<0;. adA5 Susce0'i,-e de a!de!5
ZZ Que e+0ie;a a 3ue+a!se o
a!de!5
@'?<'<0@. 45 E+0e;a! a a!de! con
+uc/a in'ensidad e- 1uego
@'?<'=;'. adA5 Co+,us'ionado
3ue+ado consu+ido 0o! e-
1uego5 SIN[N( !u0/as3a5
@'?<'@. 45 A!de!5 SIN[N( !aM!a.5
Y'?<0. s5 ,eog& Ca0i'a- de -a 0!o-
4incia de Es0ina! de0a!'a+en'o
de- Qos3o Pe!"5
@'?<0. s5 AguAa g!ande . g!uesa 3ue
si!4e 0a!a cose! cos'a-es . !o0as
g!uesas5
@'?<0 @'?<0. s5 Eot& F9rodium
cicutarium CH'erit&G P-an'a
/e!,2cea cu.os 1!u'os se ca-
!ac'e!i;an 0o! 0a!ece!se a -a
aguAa g!ande o .aM!i5 SIN[N( 'u-
0u 'u0u5 NEOL( aSMa aSMa5
@'?<06'. s5 An;ue-o de 0esca5 SI-
N[N( sin0Ji5
Y'?<0="0. s5 ,eog& Hau!is3ue5
Dis'!i'o de -a 0!o4incia de Pa-
!u!o de0a!'a+en'o de- Qos3o
Pe!" con E$%O /a,i'an'es en
DLND5 Mu. i+0o!'an'e 0o! sus
,aBos 'e!+a-es5
@'?@'. s5 De'e!io!o des+ed!o
+enosca,o +engua5
@'?@>@. 45 Des+ed!a! +enosca,a!
a4e!ia! es'!o0ea! +e!+a!
desc!ece!5
@'@'. s5 -elig& NEOL5 Sace!do'e
!e-igioso c-:!igo cu!a 0!es,9-
'e!o 1!a.5 SIN[N( 'a'a5 ZZ 75 HAPA5
@'@')'">@. 45 -elig& NEOL5 O!de-
na!se de sace!do'e /ace!se !e-i-
gioso !egu-a!5
@:;:. s5 Nuris& Es'u0!o 4io-acin
ca!na-5
@:;:;. adA5 . s5 Es'u0!ado! 4io-ado!5
E6EM( yoqoq wayna, Ao4en
es'u0!ado!5
@:;:@. s5 Bed& Acceso ca!na-5 ZZ
O!gas+o5 ZZ 45 Es'u0!a! 4io-a!5
Y:@:%>@<>. s5 9tno*ist& D:ci+a
MaSa de- no4eno se3Je Q/a0a3
de- sec'o! C/inc/a.su.u5 Es'e
ado!a'o!io en e- inSa!io es'a,a
con1o!+ado 0o! cinco 0ied!as
3ue es'a,an Aun'o a- ce!!o de
PiSc/u en -a ;ona occiden'a- de
-a ciudad de- Qos3o5
@>"'. s5 EngaBo 1a!sa '!a+o.a
'!e'a5 SIN[N( 3Jo'u.5 ZZ Eot& FBa-
ni*ot utilissima $o*l&G P-an'a
/e!,2cea se-42'ica cu.as !a9ces
son +u. a-i+en'icias u'i-i;2n-
dose en !ee+0-a;o de -a 0a0a5
SIN[N( !u+u5
@>"')0">;. adA5 . s5 Que su1!e en-
gaBo5 ZZQue cae en '!a+0a sedu-
cido o enga'usado5 SIN[N( 3Jo!u-
c/iSu35
@>"')0">@. 45 DeAa!se engaBa! 0o!
dis'!accin5 SIN[N( 3Jo'uc/iSu.5
@>"')0;. adA5 . s5 Que /ace enga-
Ba! seduci! o '!a+0ea! a o'!a
0e!sona5 E6EM( yu0ac*iq warmi&
+uAe! 3ue /ace engaBa!5
@>"'6'">@. 45 EngaBa!se e+-
,auca!se +u'ua+en'e en'!e dos
o +2s 0e!sonas5 SIN[N( 3Jo'una-
Su.5
@>"'$'@';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
acos'u+,!a engaBa! enga'usa!
con'inua o insis'en'e+en'e a
o'!os5 SIN[N( 3Jo'u0a.a.5
@>"';. adA5 . s5 EngaBado! 1a!san-
'e e+,us'e!o enga'usado!5 SI-
N[N( 3Jo'u35
@>"'<;:@. 45 EngaBa! enga'usa!
'!a+0ea! a o'!a 0e!sona 12ci--
+en'e . en 1o!+a su'i-5 SIN[N(
3Jo'u!3o.5
Y>"'@. s5 ,eog& Huca.5 Dis'!i'o de
-a 0!o4incia de U!u,a+,a Qos-
3o Pe!" en e- 7a--e Sag!ado de
-os InSas con #GG% /a,i'an'es
en DLND5 ZZ 'ist& En es'e /e!+oso
0a!aAe 'en9an -os inSas un
0a-acio ca+0es'!e 3ue 1ina--
+en'e 1ue ocu0ado 0o! e- InSa
Sa.!i Tu0a35 Ac'ua-+en'e es'e
edi1icio se a0!ecia a"n en su
0-a;a 0!inci0a- as9 co+o -as
/e!+osas andene!9as 3ue siguen
0!oduciendo +a9; de a-'a
ca-idad5
@>"'@. 45 EngaBa! enga'usa! e+-
,auca!5 SIN[N( c/Jac/u. --ac/i-
c/i. --ac/i. --u--a. 3Jo'u.5
@>"'@=0@. 45 A.uda! a engaBa!
seduci! o e+,us'ea! a una 0e!-
sona en con'!a de una 'e!ce!a5
@>"<' '&( '&) @>$'@)'6'">@
SIN[N( 3Jo'u.si.5
@>"<'. s5 Lool& F$alaemon squilla,
servatus sp&G Ca+a!n o
3uis3ui--a5 C!us'2ceo de !9o de
sa,o! ag!ada,-e . +u.
u'i-i;ado en -a a-i+en'acin5
SIN[N( a+u3a5
@>"<';. adA5 . s5 Ca+a!one!o 3ue
coge ca+a!ones en -os !9os5
@>"<'@. 45 Coge! ca+a!ones en -os
!9os5
@>"='. s5 Lool& FAnas versicolor
nuna Tsc*&K Pa'o de 0una5 O!-
den ana'idae5 A4e 0a-+90eda
de co-o! 0a!do g!is2ceo ca,e;a
neg!a . ,-anca de -a !egin a-'o
andina5 SIN[N( .u3sa .us/sa
0a'o5
@>440. adA5 Su+iso ca-iado o,e-
dien'e dci-5 E6EM( yulli
wayna, Ao4en su+iso5
@>440">@. 45 O,edece! so+e'e!se
ca--a!se ace0'a!5 SIN[N( u.-
niSu.5
@>5'. s5 Jisiol& Se+en /u+ano o
de ani+a-5 ZZ Es0e!+a'o;oides
SIN[N( MaMsa5
@>5';. adA5 Engend!ado! en /u-
+anos5 ZZ Pad!i--o en ac:+i-as5
Po'!o5 ZZ Se+en'a- en 4acunos .
o4inos5 ZZ *a!!aco en 0o!cinos5 ZZ
E.acu-ado! de se+en o es0e!-
+a'o;oides5
@>5'@. 45 Jisiol& Engend!a! co-
0u-a! 1o!nica!5
@>506'. s5 A1!odisiaco5 ZZ Sus'an-
cia 3ue e@i'a e- a0e'i'o se@ua-5
@>6"'. s5 ,eog& 7a--e c2-ido se--
4a '!o0ica- ca!ac'e!i;ado 0o!
su c-i+a --u4ioso /"+edo
c2-ido con a,undan'e
4ege'acin5 Se-4a a-'a +edia .
,aAa5 ZZ L-anos de -a cos'a . sus
4a--es i!!igados 0o! -os !9os 3ue
,aAan de -a sie!!a5
@>6"' $'$'. s5 75 UNRUCHA5
@>6"' $'%'. s5 ,eog& Se-4a ,aAa o
se-4a a-'a5
@>6"' ;!'44'6$'. s5 Eot& F$icno-
porus sanguineus Berril&G
Hongo de so+,!e!i--o de co-o-
!acin !oAi;a 3ue c!ece en -u-
ga!es /"+edos en -a se-4a a-'a
. ,aAa ad/e!idos a -os '!oncos5
@>6"' ;!:=70. s5 Beteor& Hu+o de
-a se-4a o nie,-a 3ue gene!a--
+en'e a0a!ece en e- +es de a-
gos'o co+o anuncio de -a
sie+,!a de- +a9;5 Los
+e'e!e-ogos o0inan 3ue es'a
nie,-a es -a ,!u+a o e'a0a de
'!ans1o!+acin de -os c!is'a-es
acuosos en --u4ia5
@>6"')>. adA5 . s5 Se-49co-a /a-
,i'an'e de -a se-4a5
@>6"'$'44'. ad45 S-o un 0oco5 SI-
N[N( .unSa0an--a5
@>6"'$'644'. ad45 75 HUNRAPA-
LLA5
Y>6"'@. s5 ,eog& FKalle clido y
a+rigadoG Hunga.5 P!o4incia .
dis'!i'o de- de0a!'a+en'o de
Ancas/ Pe!" con EL%DN /a-
,i'an'es en DLND5 Su ca0i'a- u-
na de -as +2s /e!+osas de- Ca-
--eAn de Hua.-as 1ue a!!asada
en e- 'e!!e+o'o de- ED de +a.o
de DLO$5
Y>6"'@ P'6$'. s5 9tno*ist& FClano
selvtico o coste?oK Oc'a4a
MaSa de- 'e!ce! se3Je Ra.ao
de- sec'o! An'isu.u5 Es'e ado-
!a'o!io e!a un --ano 3ue es'a,a
en e- ca+ino a- An'isu.u> 'iene
un +anan'ia-5
@>6"0. s5 Ca+,io canAe '!ue3ue5
SIN[N( c//a-a5
@>6$'6. adA5 Un 'an'o un 0oco
+2s o +enos 3ue o'!o5 E6EM(
yunpan c*Haran, -ige!a+en'e
+oAado /"+edo5
@>$'. s5 Con'eo nu+e!acin con-
'a,i-idad5 ZZ adA5 A,undan'e +u-
c/o cuan'ioso ingen'e5 SIN[N(
MaS5
@>$')0">;. adA5 . s5 Que se /ace
enu+e!a! con'a! 'o+a! en
cuen'a censa!5 ZZ Que !eci,e
a-go con'ado 0a!a su 0!o4ec/o5
@>$')0">@. 45 Hace!se enu+e!a!
con'a,i-i;a!5 ZZ Hace!se 'o+a! en
cuen'a5 ZZ Reci,i! a-go con'ado
0a!a su ,ene1icio5 E6EM( qolqe
yupac*i0uy, /ace!se con'a! e-
dine!o5
@>$')0;. adA5 . s5 Que +anda o
/ace con'a! o con'a,i-i;a!5
@>$')0@. 45 Hace! con'a! enu-
+e!a! o con'a,i-i;a! con o'!a
0e!sona5 E6EM( yupac*iy wall-
pa0unata, /a; con'a! -as ga--i-
nas5
@>$'">;. adA5 Con'a,-e !enu+e!a-
,-e5 SIN[N( .u0ana5
@>$'">@. 45 To+a!se en cuen'a
uno +is+o con'a!se a s9 +is-
+o5
@>$'6'. adA5 75 HUPARUQ5
@>$'6'">@. 45 Con'a!se enu+e-
!a!se 'o+a!se en cuen'a +u'ua-
+en'e en'!e 4a!ios5
@>$'6)'@. 45 Recon'a! -o con'a-
do -o enu+e!ado5 ZZ Re4isa! e-
co+eo5 SIN[N( .u0a0a.5
Y>$'6"0. s5 A0e--ido au'c'ono de
o!igen inSaico5
@>$'6"0. s5 Con'ado! e@0e!'o en
con'a,i-idad5 SIN[N( .u0a35
@>$'$'@. 45 Recuen'o !e4isa! e-
con'eo5 ZZ 7o-4e! a con'a!5 E6EM(
yupapay yapamanta, 4ue-4e a
con'a!5 I75 HUPANCHAHK
@>$'$'@'@. 45 Recon'a! con'i-
nua+en'e5
@>$';. adA5 . s5 Con'a,i-i;ado!
con'ado! nu+e!ado! enu+e!a-
do!5 SIN[N( .u0anSi5
@>$'<'@. 45 Dis+inui! descon'a!
!educi! !es'a!5
@>$'=;'. adA5 Con'a,i-i;ado con-
'ado5 ZZ Conside!ado 'o+ado en
cuen'a5 ZZ !am& Pe!sona no'a,-e5
@>$'@. 45 Con'a! con'a,i-i;a!5 ZZ
Conside!a! 'o+a! en cuen'a5 E-
6EM( qolqe yupay, con'a! e-
dine!o5
@>$'@)'6'. adA5 7ene!a,-e /o-
no!a,-e !e4e!encia,-e !es0e-
'a,-e5 E6EM( yupayc*ana
Bamac*a, 7i!gen 4ene!a,-e5
@>$'@)'6'">@. 45 Re4e!encia!se
!es0e'a!se +u'ua+en'e en'!e
dos o +2s 0e!sonas5
@>$'@)'; ''* ''1 @>@'@)06"'@
@>$'@)';. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
!inde cu-'o . /ono!es a una di4i-
nidad o a o'!a 0e!sona5 E6EM( Pa-
c*a0amaq yupayc*aq, 3ue !inde
cu-'o a- Dios Pac/aSa+a35
@>$'@)'@. 45 Hon!a! 4ene!a!
!es0e'a! !e4e!encia! di4inidades
o 0e!sonas5 ZZ !am& To+a! en
cuen'a a una 0e!sona no'a,-e o
'ene!-e es0ecia- de1e!encia 0o! su
0ode! econ+ico5
@>$'@=0@. 45 A.uda! a con'a!
con'a,i-i;a! !egis'!a! a-go a o'!a
0e!sona 3ue !ea-i;a es'as ac-
'i4idades5
@>$0. s5 Hue--a 0isada !as'!o 3ue
deAa -a 0e!sona o -os ani+a-es5
E6EM( runa yupi, /ue--a /u+ana>
algo yupi, /ue--a de 0e!!o5
@>$0)'@. 45 Segui! -a 0is'a de -a
/ue--a5 ZZ Ras'!ea!-a /ue--a5 E6EM(
suwata yupic*ay sigue -a /ue--a
de- -ad!n5
@>$0@. 45 DeAa! /ue--a !as'!o o 0isada
a- anda! -a gen'e o -os ani+a-es5
@>;='. s5 75 HURSA5
Y><'. s5 ,eog& Dis'!i'o de -a 0!o-
4incia de A!e3ui0a Pe!" con
DPG$ /a,i'an'es en DLND5 Qona
+u. i+0o!'an'e 0o! su 4ege'acin
ces0i'osa de 0-an'as /e!,2ceas .
2!,o-es . -as can'e!as 0a!a -a
1a,!icacin de- ce+en'o5
@><'. s5 9col&Keg& A!,us'o5 Te!ce!
,io'i0o en ?i'ogeog!a19a5 7ARIE-
DADES( mutuy yura, a!,us'o de
Cassia> retama yura, a!,us'o de
S0a!'iu+5 ZZ ?o--aAe5 Ma'a de
0-an'as /e!,2ceas o 3o!as5 E6EM(
papa yura, +a'a de 0a0as5
@><'66'@. 45 Des+a'a! 3ui'a!-as
+a'as +a-e;as o .e!,as5
@><';. adA5 Co-o! ,-anco a-,o5 SI-
N[N( 3o.--u5 E6EM( yuraq Nciru,
dien'e ,-anco5 ANT[N( .ana5
@><'; <>$>. s5 Eot& FBalvastrum
captatum A& ,ray&G P-an'a /e!-
,2cea cu.as /oAas son de co-o!
,-an3uecino u'i-i;ado en +edi-
cina 0o0u-a!5
@><';)';. adA5 . s5 Que e+,-an-
3uece o 0in'a de co-o! ,-anco5 ZZ
NEOL5 Sus'ancia o co+0osicin
u'i-i;ada 0a!a 3ui'a! -as +anc/as
o e- co-o! con4e!'i:ndo-o en
,-an3uecino5 SIN[N( .u!a3.a-
c/i35
@><';)'@. 45 *-an3uea! 0in'a! de
,-anco5 ZZ Ag!ega! e- co-o! ,-anco
a donde /ac9a 1a-'a5
@><';44'7'. adA5 *-an3u9si+o a--
,9si+o nie4e5 ZZ !igdo& !i'Ji--aBa
Ico+o -a nie4eK5 ANT[N( .ana-
--aBa5
@><';$>60. adA5 75 PJAQA5
@><';@')0;. adA5 . s5 75 HURAQ-
CHAQ5
@><';@')0@. 45 E+,-an3uece!
,-an3uea! 0in'a! de ,-anco5 ZZ
ANT[N( .ana.ac/i.5
@><';@'@. 45 *-an3uea!se ac-a!a!se5
ZZ I! 0oni:ndose ,-an3uecino 0o!
accin de- 'ie+0o5
@><';@'@">=;'. adA5 75 USICHU5
@><0. s5 A-,o! a+anece!5 SIN[N(
ac/iS.a5
@><0@. 45 A+anece! a-,o!ea! c-a!ea!5
ZZ Nace!5
@>==' $'%:. s5 NEOL5 75 HURSA5
@>@'. s5 $sic& Me+o!ia Aucio !a;n5
@>@')0">@. 45 Hace! !eco!da! a-go
0endien'e a o'!a 0e!sona con 1ines
de ,ene1icio 0!o0io5 SIN[N(
.u.a!ic/iSu.5
@>@')0@. 45 Hace! !eco!da! !e-
+e+o!a! a-g"n /ec/o5 ANT[N(
3on3ac/i.5
@>@'">;. adA5 . s5 Que !ecue!da o
'iene en cuen'a a o'!a 0e!sona5 ZZ
Pe!sona g!a'a5 E6EM( yuya0uq wi-
raqoc*a, ca,a--e!o 3ue !ecue!da a
o'!a5
@>@'">@. 45 Tene! !ecue!dos !e-
+e+,!an;as o e@0e!iencias so,!e
a-go 3ue es ino-4ida,-e5
@>@'6'. adA5 Reco!da,-e +e+o!a,-e5
E6EM( yuyana pHunc*ay, 1ec/a
+e+o!a,-e ino-4ida,-e5
@>@'6'">@. 45 Reco!da!se +u-
'ua+en'e5 ZZ Re+e+o!a!se o
e4oca!se en'!e dos o +2s 0e!sonas5
SIN[N( .u.a.SunaSu.5
@>@'6'@'@. 45 75 HUHAPAH5
@>@'$'@. 45 Re+e+o!a! '!a'a! de
!eco!da! a-guna ci!cuns'ancia5
SIN[N( .u.ana.a.5
@>@';. adA5 . s5 Reco!dan'e !e+e-
+o!ado!5 ZZ Que 'iene +e+o!ia
-"cida5 ZZ !am& Anciano o anciana
+u. an'iguos 4ieAo o 4ieAa
+e+o!a'9si+os 3ue gua!dan !e-
cue!dos .a !e+o'os5 I65L5P5K
@>@'; $'@'. s5 75 PVHALA5
@>@';-. adA5 Me+o!a,-e
!e+e+o!a,-e !eco!da,-e5
@>@'<'@'@. 45 Pe!+anece! en !e-
cue!do +e+o!ia de /ec/os 0a-
sados5 ZZ Man'ene!se 0endien'e
so,!e a-go o1!ecido5
@>@'<0)0">@. 45 75 HUHACHIRUH5
@>@'<0">;. adA5 . s5 Pe!sona 3ue
!econoce . !ecue!da con g!a'i'ud a
o'!os de a-g"n /ec/o 1a4o!a,-e5
@>@'<0;. adA5 . s5 Que !ecue!da o
!e+e+o!a a-go de 0!on'o5
@>@'<0@. 45 Reco!da! !e+e+o!a!5
ANT[N( 3on3a!i.5
@>@'<0@=0@. 45 A.uda! a o'!a 0e!sona
a !eco!da! o !e+e+o!a!
!20ida+en'e5
@>@'@. s5 $sic& Me+o!ia !a;n
0ensa+ien'o Auicio5 *uen sen'ido
en'endi+ien'o5 ZZ P!ecaucin
cau'e-a5 E6EM( yuyaywan piniyr
anda con cau'e-a5 ZZ Anat& Sien
0a!'e -a'e!a- de -a 1!en'e5 ZZ 45
Reco!da! 'ene! 0!esen'e e- !e-
cue!do de a-go5 I65L5P5K ANT[N(
3on3a.5
@>@'@)'">@. 45 P!eca4e!se o
0!e4eni!se en a-go5
@>@'@)';. adA5 . s5 ConseAe!o
o!ien'ado! ins'!uc'o!5
@>@'@)'@. 45 AconseAa! o!ien'a!
guia! aseso!a!5 SIN[N( .u.a.
3a!a.5
@>@'@)06"'@. s5 Bed& Des+a.o
0:!dida +o+en'2nea de -a !a;n o
de- sen'ido5 ZZ Des1a--e-
@>@'@"')'@ ''2
ci+ien'o +a!eo5
@>@'@"')'@. 45 T!a'a! de !eco!da! o
/ace! !e+e+,!an;a de a-g"n
/ec/o5 ZZ Hace!se e- 3ue a-go
!ecue!da 1ingi! !eco!da!5
@>@'@">6'. s5 Da'os no'as de'a--es
!ecue!dos5 ZZ adA5 Con+e+o!a,-e
con+e+o!a'i4o digno de
!ecue!do5
@>@'@">6'">@. 45 Reco!da!se en'!e
dos 0e!sonas con su+o a1ec'o5
SIN[N( .u.anaSu.5
@>@'@">@. s5 P!e+edi'acin !e-
1-e@in 0!e4ia so,!e a-go 0o!
/ace!5 ZZ 45 P!e+edi'a! 0ensa! .
!e1-e@iona! una cosa an'es de su
eAecucin5 ZZ Reca0aci'a! +edi'a!
+uc/o5 I65L5P5K
@>@'@60@:;. adA5 . s5 $sic& Do'ado
de ca0acidad +en'a- in'e-igencia5
ZZ Pe!sona !aciona- Auiciosa
0!uden'e5
@>@'@$0. ad45 A-go /ec/o a
sa,iendas 0o! 0!e+edi'acin5
@>@'@=0)0@. 45 A.uda! a /ace!
!eco!da! a o'!o so,!e o,-igacio-
nes o acciones 3ue de,e cu+0-i!5
@>@:. s5 75 HUHU5
@>@>. s5 Eot& FErassica campestris
CinneoG Na,o5 P-an'a anua-
/e!,2cea 3ue con'iene .odo
+u. u'i-i;ada en -a a-i+en'acin
andina5 SIN[N( .u.o5
@>@> '?)!'. s5 alim& Po'aAe +u.
ag!ada,-e . '90ico en -a a-i+en-
'acin andina en ,ase a -as /oAas
de- na,o . 0a0as sancoc/adas5
SIN[N( Sa-an5
@>@>)'@. 45 alim& Ag!ega! e- na,o
en -as 4iandas o co+idas5
@>@>6'@. 45 Agri& E@'!ae! 3ui'a! e-
na,o de en'!e -os se+,!9os .
/ie!,as de -as c/ac!as5
ESPAOL Q QUECHUA
A
A# '. $rimera letra del a+ecedario&
.orresponde a la primera vocal
ms percepti+le del sistema
voclico; se pronuncia con los
la+ios ms a+iertos y con la len-
gua e:tendida en la gravedad
ma:ilar in!erior& 9s sonido me-
dio, no es palatal ni velar&
F-&A&9&G
'F'O:. adv& U!a. u!a u!an -u!in5
ArgP u!a5
'F'4:<0:. s& C/aSi!a5 sin#nP 0iBi5
ArgP Mas/Sa5 $e&AyaP
Aes0i!+i!u0iBi5
AF'6)'@. s& $roviene de aManSa.(
mantenerse o detenerse las aves
en el vuelo& ZZ Aguila real& ZZ
,eog& .apital del departamento
de Apurmac, $er%, creada por
ley del 4> de a+ril de 4>]3&
$ara algunos el nom+re de este
departamento proviene de /a-
+an3Ja.( -i!io5
'F'6M:6'<. v& WiSc/Ju. sa3e.5
'F'6M:6'<=-. s& WiSc/Ju.SuSu.5
A0unc/is0a +aSin+an MiS-
c/Ju.SuSu.( a+and#nate a las
manos de nuestro Dios& ZZ WiS-
c/Ju0unaSu.5 Wasi+asinc/is-
Sunan MiSc/Ju0unaSus/anSu(
nuestros vecinos se estn a+an-
donando, se estn separando&
'F'6M:6: M- F0-6-=. s& ;eol& Nuris&
RaMsa. MiSc/Ju.SuSu.5 Dejar en
a+andono cualquier +ien&
'F'%0M:# QM'. adj& Wi--0Jus3a5
'F'%0<=-. v& QJan0a!+anaSu.
!uSu0aSu.5
'FM0)')0R6. s& Was3e5
'FM0)'<. v& Was3e.5
'FM:5-6. s& Anat& WiSsa5
'F-O'. s& Lool& Fapis meli!icaG
Lac/iMa5
'F-O:<<:. s& Lool& FEom+us *onorum
y terrestris lajidoriumG& Wa.-
'F-<%><' ''& ''' '):5:M'<=-
!on3o Man3o.!o5
'F-<%><'. s& R/a--u S/a--a5 ZZ e:a-
geradaP ManS/a5 ZZ 'endiduraP
Sic/a SJiBa5
'F0-<%:#Q%'. adj& Ric/as3a5
'F0N-'%:. s& ;eol& U.Ma suMa.5
'F0N-:. s& ;eol& WaSa c/u'a u.Ma
suMa5
'F0=5:. s& SanS/a5
'F4'6M'<. v& a0u.5 $e&AncP
--an0Ju.a.5 $e&AyaP Ba0u.
a0iac/i.5 $e&NunP BuSBu.a.
0i3'uc/i.5 $e&/&BarP a0.a.5 EolP
Ba0uc/a. --u--u.a.5
'F4'6M'<=-. v& a0u.a. --u--u.a.5
'F:):<6'F4-. adj& PJen3a-i5 9cP
0iSaSuS a'aSni.oS5
'F:K-%-'M:. p& C/Ja3-as3a5
'F:K-%-'M:<. adj& C/Ja3-a35
'F:K-%-'<. v& C/Ja3-a.5
'F:N'M:#QM'. s& ;eol& A+ac/a3e
+a!3a5
'F:N'<. v& Nuris& A+ac/a.5 $e&NunP
a+ac/a.5 $e&/&BarP Mi--a0iM.5
'F:4-6N:. s& A0usSi5
'F:44'F4-. adj& QJa0/BuSu35
'F:44'M:#QM'. adj& QJa0/Bu
3Ja0/Bus3a5 $e&AyaP Sa0Bu5
'F:44'M><'. s& QJa0/Bu5 $e&AyaP
Sa0Bu 'a3Bu5 $e&NunP Bu'u5 9cP
'aS+a5
'F:44'<. v& QJa0/Bu.5 $e&AyaP Sa0Bu.5
$e&NunP Bu'u.5 9cP 'aS+a.a5
'F:44'<=-. v& QJa0/BuSu.5 $e&AyaP
Sa0/uBuSu.5 9cP 'aS+a.a.5
'F:506'<. v& Mi--aSu.5
'F:6'<. v& Wanu.5
'F:6:. s& Wanu5
'F:<<-)-<. v& C/e3niSu.
c/e3ni0aSu.5
'F:<<-)0F4-. adj& C/e3nina5 $e&AyaP
c/e3ni5 ArgP c/eSnina5
'F:<<-)050-6%: M- 4' 5'M<- ' =>=
)<G'=: s& Ma/i. +aMi.5
'F:<%'<. v& Bed& Su--u.5
'F:<%0J:#QJ'. adj& Bed& Su--uc/i35
'F:<%:. v& Bed& Su--u5
'F<'. s& ,eog& Wi--SJi5
'F<'S'M:. p& Ma!3Jas3a5 ZZ A,!a;a-
dos( +a!3Ja +a!3Ja5
'F<'S'<. v& Ma!3Ja. +aSJa--iSu.5
'F<'S'<=-. v& Ma!3JanaSu.
+aSJa--inaSu.5
'F<'S:. s& Ma!3Ja +aSJa--i5
'F<0N'M:#QM'. adj& Qa'as3a
0Jis'us3a5 ZZ CugarP 3JoBi5
'F<0N'<. v& Qa'a. 0Jis'u.5 $e&AyaP
0u--Aa.5 $e&NunP a.--u.5 ArgP
0in.u. +a.'u.5
'F<0N'<=-. v& Qa'aSu. 0Jis'uSu.>
3a'anaSu. 0Jis'unaSu.5 $e&AyaP
0in'uSu.5 $e&AyaP 0uA--ana.5
$e&NunP a.--uSu. ArgP 0in'uSu.5
'F<0N:. s& PJis'u 0Jis'una5 ArgP
0u--Aana5 $e&NunP a.--u5
'F<04. s& .ronol& A.!iMa a.!iMa.
Ma.!iMa. Si--a5
'F<0<. v& Ric/a. Sic/a!i.5 ZZ A+rir
surco& UU Agr& Ma.3Jo.5 ZZ A+rir la
+ocaP /an--a!i.5
'F<:O:. s& Eot& Qe0o5 9cP Si0u5
'F=)-=:. s& Bed& C/Ju0u5
'F=%-50:#Q50'. adj& Bed&
C/JaSison3o5
'F=%<'))0R6. s& Ha3e
'F=%<')%:#Q%'. adj& Jil& Ha3e5
'F=%<'-<. v& $sic& Ha3e.5
'F>-4'. s& Ha'uc/a +a+aSu5 Eis-
a+uelaP aMSi--a5
'F>-4:. s& A0uc/a5 !am& +ac/u-a5
'F>40'. adj& $sic& Qe--a Sa.5
'F>6M'6)0'. s& AsS/a anc/a .u0a
asSa5 $e&AncP --u'a5 $e&/&BarP
'aMSan su!a5 ArgP as/ca 'ia.5
'F>='<. v& Sa!unc/a.5
'F>=0J:. adj& Sa!unc/aSu35
')'F'<. v& TuSu.5
')'F'<=-. v& TuSuSu. 'uSuSa0u.5
interj& 0aMY( se aca+#O
')'6'4'<=-. v& Ha!3/ac/aSu.5
')'<0)0'M:#QM'. adj& Wa.--us3a
-u-us3a5
')'<0)0'M:<#QM'. adj& Wa.--u3 -u-u3
+a.Ma35
')'<0)0'<. v& Wa.--u. -u-u. +a.Ma.5 ZZ
.on la +ar+illaP sunS/a.5
')'<0)0'<=-. v& Wa.--unaSu.
+a.ManaSu.5
')'<:. s& Lool& I'/a5 ZZ De pastos sel-
vticosP isanSu5
')'=:. adv& Ic/a5
')'>M'4'M:#QM'. adj& ;eol&
3o-3e.o3 3o-3esa0a 3/a0a35
$e&AyaP Ao--Aesa0a5 9cP Su--Sisa0a
a'i5
')-)'<. v& Q/a+i.a. 3/aMa+i.a.
3/aMa0aSu. su.a0aSu.5
')-0%'M:. p& HaMis3a5
')-0%-. s& Qum& HaMi5
')-$%'F4-. adj& C/asSina /uBina5 EolP
a!ina5
')-$%')0R6. s& U.niSu. u.aSu.5
ArgP c/asSi.5
')-$%'M:#QM'. p& C/asSis3a5
')-$%'<. v& C/asSi. c/asSiSu.
u.aSu. u.ni. u.niSu.5 $e&AncP
ani. aMni.5 ArgP c/asSi. 9cP
c/asSina a!i nina Aa0ina5
')-;>0'. s& Agr& Ha!3/a5 $e&AncP seSAa
siS.a5 $e&AyaP .a!3a5 EolP !a!3/a5
9cP -a!Sa 0a!Su 'u!na5
')-<)'<=-. v& Ac//u.Su. 3a.--aSu.5 ZZ
Acercarse acP ac//u.Sa+u.5 ZZ
Acercarse poco apocoP
ac//u0a.a.5
')'):=:#Q='. adj& Bed& On3o-i
on3o.-i un0/u5 EolP 3a!a !una5
')'%'M:<#Q<'. adj& TJas'a35
')'%'<. v& TJas'a. 'Jas'ac/i.5
')0:%-. s& Eot& FEi:a orellanaG&
Ac/iMi'i5 $lanta americana cuyos
!rutos se u tili"an como
condimento y colorante de ali-
mentos&
')0)'4'<=-. v& RJac/a.a.5
')4'<'M:<. s& Su'Jic/a35
')4'<'<. v& Su'Ji.a. su'Jinc/a.
c/e3anc/a. c/e3a3c/a.5
')6P. s& Bed& Muc/Ji5 sin#nP +uc//i5
T):F'5F'. s& $ampa de arena& $ro-
viene de a3o . 0an0a5 Distrito de la
provincia de Tarma, departamento
de Nunn& UU $rovincia de
'uancavelica& UU Distrito de
/iguas, departamento de Ancas*&
A):5'@:. s& ,eog& A3o+a.u( ro de
arena& $rovincia del departamento
de Qosqo, $er%&
'):5:M'<=-. adj& A--ic/aSu.5
'):5$'7'< ''( '') '-<:40%:
'):5$'7'<. v& Pusa.5
A):6)'N>'. s& A3on3/aMa35 9l que
mira su arena, el que cuida su
arena& WaSon( divinidad y
3/aMa3( mirador& ,eog& Ca
monta?a ms elevada de /ud
Amrica; tiene una altura de
D,M8M m&n&s&n&, situada en la pro-
vincia de Bendo"a, -ep%+lica de
Argentina&
'):6N:O'<=-. v& Anc//iSu. anc/i.5
'):6=-O'<. v& Hu.a.3o. .ac/a.-
Sac/i.5 !ig& si+i 3a!a.5 $e&AyaP
Suna.5
'):$4'M:#QM'. adj& TJinSis3a5
'):<M'<. v& Ra+ac/inaSu.5
A):=. s& ,eog& Distrito de la pro-
vincia de Acomayo, proviene de
a3o( arena&
A):=%'5F:. s& A3os'an0u( tam+o de
arena& ,eog& Distrito de Ta-
yacaja, departamento 'uanca-
velica, $er%&
'):=%'<. v& PuBuc/i.5
'):=%'<=-. v& PuBu.5
'):=%>5F<'M:#QM'. adj& Hac/as3a5
'):=%>5F<'<=-. v& Hac/aSu.5
$e&AncP .ac/aSa. .ac/aSaSu.5
$e&.ajP .a'!aSa.5 $e&NunP
.a'!aSa.5
'):%'50-6%:. s& AgrimenP sa.Ma5
'):%'<. v& Sa.Ma.5 ZZ C/Je3o. 'an'a.5
9jem& c/JaSi0a0a3 'an'asun(
acotemos para el re!rigerio&
')<-. adj& RJa!Su 3/a'3e
')<-)-6%'<. 45 Ha'un.a.5
')<--M:<#Q<'. s& 9con& Manu35 $er-
sona que presta&
')<RF'%'. adj& Wa.--unSJu5
')%:<#Q<'. s& A!anMa35
')%>'40S'<. v& Runanc/a.5
')%>'45-6%-. adv& Runan Sunan
0ac/a Sunan 0Junc/a.5
')%>'< ):6 %><F')0R6. v& T/an-
3o.Sac/a.5 ZZ Actuar inconve-
nientementeP +a'Ju.5
A)>'<0:. s& Astr& MiSiSi!a.5
')>)4044'<=-. v& To3'u. 'o3'u.Su.
S/uSu. !unSJuSu.5 EolP us'/uSu.
c/uSu.5
')>-M>)%:. s& Agr& Ha!3/a5
')>-<M:. s& Ra+ac/inaSu5
')>5>4'50-6%: M- '<-6' $:< 4'=
'N>'=. s& TJi.u5
')>7'<. v& i'Ji.5 $e&AncP Sa--Si'si.5
')>:=:. s& Qum& Unu unu .aSu
.aSu5
')><<>)'<=-. v& RJu.'uSu.
SJu.'u0aSu.5
')>='M:<#Q<'. s& adj& C/Ja'a35
')>='<. v& C/Ja'a.5
')>='<=- 5>%>'5-6%-. v&
C/Ja'anaSu.5
')>=-%-. adj& C/Ja'a c/Ja'a35
'M-4'6%'M:. adj& aM0ac/aSu35
$e&AyaP BaM0as3a5
'M-4'6%'<. v& aM0a!i.5
'M-4'6%'<. v& aM0a3c/a. BaM0a.5
$e&AncP BaM0a.5 $e&AyaP $e&.ajP
BaM0a.5 $e&/&BarP BaM0a.
BaM0ac/i.5 ArgP BaM0a. --a--i.5
'M-4'6%'<=-. v& aM0a!i.5
'M-4N'S'< :FO-%:=. v& L-a0/sa.a.5 ZZ
$ersonaP 'u--u.a.5 !am&
c/o3c/i.a. -o3'i.a.5
'M-5E=. adv& Hinas0a c/a.+an'a5
'M-60%0=. s& Bed& QJe-e'e a+o3--i5
)n!laci#n de los ganglios&
'M-6:0M-. s& Bed& A+u3--i5 )n!la-
ci#n parecida a la ganglionar&
'M-6%<:. adv& US/u5
'M->M'<. 9con& Manu Sa.5
'M-<-6%-. adj& RJasSaSu35
'M-<0M:#QM'. adj& C/Ji0as3a
SJasSas3a5
'M-<0<. v& Ra'a.5 $e&AyaP Hu'a.5
'M-<0<=-. v& Ra'aSu. SJasSaSu.5
$e&AyaP --u'aSu.5
'M-=0J:#QJ'. adj& Ra'a35
'M06'50'. s& Bed& Ra--0aMaBu.
Sa--0a+ana.5 Depresi#n !sica y
moral con de+ilitamiento mus-
cular&
'M0J06'F4-. adj& Wa'una5
'M0J06'M:<#Q<'. adj& s& Wa'u35
'M0J06'6S'. s& Wa'uc/i5
'M0J06'<. v& Bag& Bit& Wa'u.(
$e&AyaP ac/i. +usi.5 EolP
ac/ina.5
'M0J06:#Q6'. s& Wa'u35
'M50<')0R6. s& U'i5
'M50<'M:#QM'. adj& Q/aMa0a.as3a
u'is3a5
'M50<'<. v& Q/aMa0a.a. u'i.5
$e&AyaP AaMa0a.a.5 $e&NunP
-iSa0a.a.5 $e&/&BarP SaMa0a.a.5
'M50=0F4-. adj& C/asSina5
'M50%0<. v& C/asSi.5
'M:4-=)-6%-. s& Wa!+a5
'M:$%'6%-. s& C/u!ic/aSu35 $e&NunP
MaMic/aSuA5 $e&/&BarP c/u-
-ic/aSu35
'M:$%'<. v& C/u!ic/aSu.5 $e&.ajP
MaMac/aSu. u.Mac/i.5
'M:;>G6 $P%<-:. s& R/a--Si5
'M:<'F4-. adj& Muc/Ja.Suna5
'M:<'<. v& -el& Muc/a.5
'M:<5-)-<=-. s& U'i. susunSa.5
$e&/&BarP susu.5 EolP 'Junu.a.
SJa.Mi.5
'M:<5-)0M:#QM'. adj& SusunSas3a5
'M:<5-)050-6%:. s& SusunSa5
'M:<6'M:#QM'. adj& Ac/a-as3a
SJac/a--is3a5
'M:<6'<. v& Ac/a-a. a--ic/a.5 ZZ .on
!loresP 'JiSa--i.5
'M:<6'<=-. v& Ac/a-aSu. SJac/a-
--iSu. a--ic/aSu. Ma--0a!iSu.5
$e&AyaP a--ic/aSu. Si--ic/aSu.
$e&/&BarP su+ac/i.5 ZZ Adornarse
con collaresP Ma-3aSu.5
'M:<6:. s& Ac/a-a c/a0a--a
0/a--c/a 'JiSi--a c//a0a--a5
$e&AyaP ac/aM ac/ac/a Si--i
SasSi- a--ic/ana5 $e&/&BarP
su+a!ia5 ArgP a--ic/ana5
'M;>0<0M:#QM'. s& Ha'Ja--is3a
!an'is3a5
'M<-M-. adv& WaS'a5 9jem& MaS'an'a
nis/asunSi( adrede le est di-
ciendo&
'M>4R6#Q6'. adj& L-a3Ma --unSJu5
'M>4%-<'M:<. s& A.u35
'M>4%-<'<. v& A.u.5
'MU4%-<:#Q<'. adj& s& Wasanc/a3
a.u Mes3e5 9jem& a.u !una5
'MJ-6-M0S:#QS'. adj& To+a3a.a5
'MJ-<='<0:. s& AM3a /a.u5 $e&AyaP
aMAa5
'MJ-<=0M'M. s& A3o.!aSi --aSi c/JiSi
/a'un --aSi5 EolP iSi--ac/u5
'MJ-<%0<. v& U.--a.5
'-<:40%:. s& Astr& A3oc/inc/a.
0/aMa3 3o.--u!5
'K-'M:<#Q<' '(* '(1 '4K'<-<:#Q<'
'K-'M:<#Q<'. adj& s& Mi--a.ac/e35
'K-'<. v& Mi--a.ac/i.5
'K-'<=-. v& Mi--a.a.5
'K-506'M:. adj& C/inaSu
Ma!+inc/u +a3--a5
'K-<<'<=-. v& Qa3ac/aSu.5
'K0'6S'<. v& Ti0a.5
'K04'<. v& RJaMc/i. BaMc/Ji.5 EolP
'Ju0/!a. sa3a.5
'K04'<=-. v& RJaMc/iSu. BaMc/JiSu.5
'K4:O'F4-. adj& Wa.a.a35
'K4:O'M:#QM'. adj& Wa.a.as3a5
'K:6G'. s& Bed& C/JaSa c/JaSa.a.5
'K<-):. s& C//a0a5 $e&AyaP c/a+!a
Aa+c/i Aa!an Aasi5 $e&NunP a+s/i
a0s/i /anc/i5 EolP s/a0a5
'K<:M0=G'):#Q)'. adj& Hu+ina5
'K%'=. s& Bed& P/a'sSu5
'N')'<=-. v& RJu+u.5
'N'<<'<. v& Ha0Ji.5
'N'<<'<=-. v& Ha0JinaSu.5
'N'='O'< ):6 F-F0M'=. v& Rac/aSu.5
EN04. adj& C/Ji'i SJuc/i5
'N040S'<=-. v& C/Ji'i.a. SJuc/i.a.5
'N4:5-<')0R6. s& Sisi.Su. c/JunSu.5
'N:=%'<=-. v& Eot& Qa!Ma. 3a!Ma!a.5
'N:=%:. s& .alend& Q/a0a3 si'Ma
c/aS!a.a0u45 EolP c/aMaMa!Si
Si--a5
'N:%'50-6%:. adv& Pisi0a sa.SJu5
'N:%'<=-. v& Pisi0a. sa.SJu.5
'N<'M'F4-. adj& Su+a3 +ac/Ji5
'N<'M-)-<. v& ABa.c/a.5 9jem&
3anSuna'an aBa.c/a.Sic/is(
agrade"co a vosotros&
'N<'M-)050-6%:. s& ABa.5
'N<'6M'<. v& Ha'un.ac/i.5
'N<'J'<. v& Mana a--in.a.5
'N<-N'<. v& Ha0a.5
'N<0)>4%:<. s& C/aS!a --anSJa35
'N<0-%'50-6%:. s& RJaSa--i5
'N<0-%'<=-. v& RJaSa.5
'N<05-6=:<. s& A--0a 'u0u35
'N<0:#Q0'. adj& PJos3o 3/a'3e /a3.a5
$e&AyaP Aa+ia5 $e&NunP '!aS'!a5
$e&/&BarP /a.aS5 EolP 0us/3o5
9cP 0us/Su as'aS5
'N<>$'<. v& HuS--anac/i.5
'N>'. s& Quim& Unu .aSu5 ZZ C/i!i
unu( agua !ra& UZ QJoBi unu( agua
caliente; ZZ QJa'a unu> agua tur+ia&
ZZ Rac/i unu( agua salada& UU
C/Ju.a unu( agua cristalina& ZZ
MisSJi unu( agua dulce& ZZ Asna3
unu( agua a+om+ada& ZZ PuS.u
unu( agua de manantial& ZZ Ma.u
unu( aguado ro& ZZ Pa!a unu( agua
de lluvia& ZZ $e&AncP $e&.ajP
$e&/&BarP .aSu5 $e&AyaP unu
.aSu5 ArgP EolP .aSu unu5 9cP
.aSu5
'N>'M:#QM'. adj& QJa-'i c/i!-i5
'N>'6:=:#Q='. adj& HaSu-a5 ArgP
.aSu.-u5
'N>'<. v& C/i!-i.ac/i. se3Mi.5
'N>'%-<:#Q<'. s& adj& Unu !aSi35
EN>04'. s& Lool& F!alc#nida spG& AnSa5
EolP 0aSa5
'N>O'. s& HaM!i5 ;eol& aSMa5
'N>O-<-'M:#QM'. adj& To3os3a5
'N>O-<-'<=-. v& To3oSu.5
'N>O-<:. s& To3o /usSJu5 9cP Au'Su5
'N>='6'<. v& Runi.5
'N>='6'<=-. v& Ru!u.a.5
'0O'M:#QM'. s& ;eol& Ma!3Jas3a5
':N'M:#QM'. s& He3Je0as3a5
':N'<. v& He3Je0a. /e3Je0ac/i.5
':N'<=-. v& He3Je0a.5
':6M'<. v& PJuS!uc/a. uS/uc/a.5
':<'. adv& Runan5
':<' 50=5:. adv& Runan 0ac/a5
':<)'M:#QM'. adj& Se3Jos3a5
':<)'M:<. s& adj& Nuris& Se3Jo35
':<)'<. v& Se3Jo.5
':<)'<=-. v& Se3JoSu.5
':<<'<. v& 9con& MusiSu.5
'O0'):. s& Ha.ac/iSu5
'O>=%'<. v& Ma'Ji. Bu0Ju.5 $e&.ajP
Si'!Sic/i.5 $e&/&BarP Ma'a.
0aS'ac/i.5 ArgP Bi'i.5 EolP
'i'uc/a.5
'O>=%'< <-$-%0M'5-6%-. v&
Ma'Ji0a.a.5
'O>=%'<=-. v& i'JinaSu. +a'JinaSu.5
'O>=%0)0'<. v& Nuris& Ta!i0a.5
'4'. s& Lool& Ra0/!a5
' 4' )'<<-<'. adv& P/aMa.--a5
'4')<E6. s& Lool& F+rac*itos ternus
andinus .*am+erlainG& Si!a!a
a'o3 si!a!a5
'4'M:#QM'. adj& Ra0/!a.o35 ArgP
-iS!a.oA5
'4'6)-'<. v& C/uSi.5
'4'6)-'<=-. v& C/uSinaSu.5
'4'<M-'<. v& L-a3-a.5
'4'<N'M:<#Q<'. adj& Suni.ac/i35
'4'<N'<. v& Sunic/a.5 ZZ @n o+jetoP
su.'Juc/a.5
'4'<N'<=-. v& Suni.a. c/u'a!iSu.5
'4F'704. s& Arq& Pe!3a. Sa+a.o3
0e!3a35 EolP 0i!3aSa+a.oA
0i!SaA5
'4F-<N'<=-. v& Qo!0ac/aSu.5
'4F-<N>-. s& Qo!0aMasi5
'4F:#QF'. adj& Hu!a35
'4F:<. s& Hu!a3 Sa.5
'4F:<'M'. s& Pac/a i--a!i.5
'4F:<-'<. v& Ac/iS.a. 0ac/a i--a!i.
0ac/a 0a3a!i.5 $e&AncP Ma!a35
$e&AyaP 0ac/ac/i.a. 0aAa!i+u.
Mac/i+u. i--a!i.5 $e&.ajP
ac/iA.a.5
'4F:<:%'M:<#Q<'. adj& C/Ja3Ma3
c/Ja3MaSu5 'aSu!i35 EolP 'JuSi
c/JaAMi--i5
'4F:<:%'<. v& C/Ja3Ma. 'aSu!i.5
EolP !uS.a.5
'4F:<:%:. s& C/Ja3Ma5
'4F:<:S'<=-. v& RusiSu. c/a+a.
c/a+aSu.5 $e&AyaP Aac/uSu.
SusiSu.5
'4F:<:S:. s& Rusi c/a+a $e&AyaP
Aoc/u Susinc/a.5
'4)'>-%-#Q%'. adj& Rac/a0u!i5
'4)'6S'<. v& .on la manoP A.0a.5 ZZ
Alcan"arseP /a.ManaSu.5 ZZ Dar&
alcanceP 'a!i0a.5 $e&AyaP a.0a.5
'4):R40):#Q)'. adj& Mac/a35
TJi.u35
'4)::40S'M:=QM'. adj& Ti.us3a5
'4M-'. s& Ha--Sa5
'4-N:<G' M- 4' 5>-<%-. s& Ra!Sa
Sa!Sanc/a5
'4-N<'<. v& Rusic/i.5
'4-N<'<=-. v& RusiSu. c/a+aSu.5
'4-N<-5-6%-. adv& Rusi Susi--a5
'4-N<G'. s& Rusi5
'4-%-'<. v& Ra0/a0/a0a.5 $e&AncP
0a!0a!i. 0a!i.5 $e&NunP -a'a'a'a.5
EolP 0Ja'0a. 0/a!a3e.5
'4K'<-<:#Q<'. s& SaBu Sa+a.o3
'4K:5F<' '(2 '( '6)0'6:
saBa35
'4K:5F<'. s& Qon0i5 9cP Sun0i5
'4N'. s& Eot& L-u--uc/Ja 3oc/a.u.u
--ac/Jo -a3o5 ZZ De roP +a.u-a3o5 ZZ
De lagoP 3oc/a -a3o5
'4N:MR6. s& Eot& Fgossipium spG& An0i
u'S/u5 $e&AyaP u'Su5
'4N>0-6. pron& Pi--a0as5
'4NU6. adj& WaSin5
'40N-<'< -4 $-=:. v& C//a--a.ac/i.5
'405-6%'<. v& MiS/uc/i.5
'405-6%'<=-. v& MiS/u.5
'406-'M:#QM'. adj& Sin!is3a5
'406-'M :<#Q<'. s& adj& Sin!e35
'406-'<. v& Sin!i.5
'45'. s& $sic& -el& Nuna5
'45')P6. s& 9con& Qo-3a5 EolP 3o--3a5
'45')0N:. s& Agr& Wan0a-5
'45044'. s& Te:& UnSuc/ana5
'45:'M'. s& SaMna5
'45:<<'6'. s& Bed& O3o'i on3o.5
'4:)'<=-. v& Lo3/e.a. Ma3Ja.a.5
'4:O'50-6%:. s& Tan0u 3o!0a Masi5
'4:O'<=-. v& Qo!0ac/aSu.5
' 4: 4'<N:. adv& WaSJan0a+an'a5
'4$')'. s& Lool& Flama, pacos linneoG&
A-0aSa 0a3oc/a 0a3o5 EolP 9cP
a--0aSa5
'4 <-JP=. adv& TJiS!an0a+an'a5
'4;>04-< M- )'='. s& ;eol& Wasi Si--a5
'4%'6-<:#Q<'. adj& A0usSac/a35
'4%-<6'<# <-4-J'<. v& C/Ju--ana.5
'4%-<6'<=-. v& Mu.unaSu.
+i'JanaSu.5
'4>)06')0R6. s& $sic& L-ac/i5
'4>5F<'M:#QM'. adj& s& RJanc/as3a5
'4>5F<'50-6%:. s5 Bed& Wac/aSu.5
'4>5F<'<. v& Wac/aSu.5
'4>56:. s& Hac/a35
'4>J0R6. s& L-o3--a5 9rr#neamente
Ma.Su o Ma.So5
'5'6-)-<. s& Pac/a i--a!i. 0a3a!i.
0ac/a ac/iS.a. 0Junc/a.a.5
$e&AncP Ma!a. Ma!a35 $e&AyaP
0ac/a0a3a!i 0a3a!i.5 $e&.ajP
ac/iS.a.5 $e&NunP M2-a.5
$e&/&BarP 0aSa!i. 0unc/aM.a.5
9cP 0aSa!ina 0Jun--a.ana
0unc/a.ana5
' 5'6:= 44-6'=. adv& MaSi /un'Ja5
'5'6%-. adj& Wa.--u3 +una3 -u-u35
'5'<. v& Wa.--u. +una. +unaSu.
-u-u.5
'5'<=-. v& Wa.--unaSu. +unanaSu.
-u-unaSu.5
'5'<N:. adj& Ha3.a SJa!Su 3/a'3e5
$e&AyaP Aania5 $e&NunP '!aS'!a5
$e&/&BarP /a.aS5 EolP 0us/3o5
9cP 0us/Su asSaS5
'5'<044-'<. v& QJe--u.a.5 $e&AyaP
Ae--u.a.5 9cP Si--u.a.5
'5'<044:#Q44'. adj& QJe--o5 $e&AncP
3a!Mas/ 3a--Mas/5 $e&AyaP Ae--u
3e--u5 $e&.ajP 3a!Ma5 $e&NunP
'un3us/5 $e&/&BarP Si--u5 ArgP
Se--u5 EolP 3e--u5 9cP Si--u Ai--u5
'5'<<'M:#QM'. adj& Wa'as3a5
'5'<<'M:<. adj& Wa'a35
'5'<<'<. v& Wa'a.5
'5'<<'<=-. v& Wa'aSu. Ma'uc/aSu.5
'5'<<-O:# 6>M:= -6 4' =:N'. s&
Q/o0o 3/o0o5
'5'<%'O'M:. p& Sa3'as3a5
'5'<%'O'50-6%:. s& Sa3'a
'5'='50-6%:. s& QJa0i3Ja0i5
'5'='<. v& QJa0i. +asa. 'Ja3--a.5
A5F'%:. s& ,eog& Han0Ja'u( sa0o5
Departamento de la provincia de
.atamarca, Argentina& ZZ .ant#n
de la provincia de Tucura*ua,
9cuador&
'5-6'S'. s& Manc/ac/i5
'5-6'S'<. v& Manc/ac/i.5
' 5-6>M:. adv& a'a35
'5-=%0S'6. v& ;eol& Mis'i.a.5
'5-=%0S'<=-. v& ;eot& Mis'ic/aSu.5
'50N' M-4 J'<R6. Hanasa FamanteG&
'50N' ;>-<0M'. Hanasi5 FamanteG&
'5GNM'4'=. s& Anat& A+u3--i5
'50NM'40%0=. s& Bed& A+u3--i on3o.5
'50N:. s& Re3sis3a5
'50=%'<. v& Ri+anaSu. a--i0unaSu.5
EolP a'i--c/anaSu.5
'56-=0'. s& $sic& Qon3a-i Sa.5
' 5:M: M-. adv& Tun0an5
'5:N:%'<=-. v& Q/o0uc/aSu.
3/o0o.a.5
'5:6-=%')0R6. s& Si+inc/aSu.
si+ic/aSu. an.a. 0/iBaSu.5
'5:6-=%'<. v& An.a. si+inc/a.5 ZZ
-ecprocamenteP an.anaSu.5
'5:6%:6'<. v& FapilonarG& RaMS/a.
'aM3a.5 ZZ $roductosP 3o'o.5
$e&AyaP 'aMSa.5 $e&.ajP 3o'o.5
$e&NunP 3u'u. s/an'o.5 $e&/&BarP
0a'ac/a. 'an'ac/i. s/un'u.5 EolP
!aMSa. 'aM3a.5
'5:<. s& Munas3a Ma.--us3a5 !igP u!0i
son3o( palomita del cora"#n,
amorcito&
'5:<'%'M:#QM'. s& Bed& E3ui+osis5
3Jo.os3a5 $e&AyaP 3o.usSa5 9cP
Su.u5
'5:<'%'6 v& Bed& $roducir equi-
mosisP QJo.uc/i. Su--i.ac/i.
sani.ac/i.5
'5:<:=:#Q='. adj& S/u.a3
S/u.aSu3 +una3 +unaSu35
A5$'%:. s& ,eog& Han0Ja'u( sapo&
;evado y volcn apagado, a
D,372 m&s&n&m&, u+icado en la
provincia de .aylloma, Arequipa,
$er%&
'5$:44'. s& Bed& Su0u--o 0/usu--o
su0u--us3a 0/usu--us3a5 $e&AyaP
0usu--u5 $e&NunP 0us/i-u5
'5$:44'<=-. v& P/usu--u.
0/usu--uSu. su0u--u.5
'5$>%'<. s& Bed& Wi'Ju. Mi--u.5 ZZ Ca
piernaP c/aSinna.5 ZZ Ca manoP
+aSinna.5
'5>4-%:. s& R/a.a 3onu0a en-
3a.c/u e3e3o5 ZZ Q/a0a( amuleto
de piedrecillas&
'5><'44'M:#QM'. adj& Pe!3as3a5
'6'K:<-=0=. s& Bed& Mana /un0Ji.5
Disminuci#n de la acci#n sudo-
rpara&
'6'4K'F-%:#Q%'. adj& ;eol& 9duc&
Q/aMa3 BaMsa5
'6'<'6O'M:. s& Qo!i 3Je--o sa!a
3Je--o5
A6)'=. s& ,eog& An3as anS/as(
color a"ul& Departamento im-
portante del $er% !amoso por sus
cordilleras, paisajes y minas&
'6)0'6'. adj& Pa.a5 !am& +a+aSu5
$e&AyaP 0a.a c/a3Ma5 $e&NunP
c/aSMas/5
'6)0'6:. adj& Mac/u5 !am& +ac/u-a5
'6)0'60M'M '(" '(# '$4'6'<=-
!ig& .u.a.ni.o3( que tiene muc*os
recuerdos, muc*a inteligencia,
muc*a conciencia& EolP !uS/u5
'6)0'60M'M. s& Mac/u Sa. 0a.a Sa.5
'6M'<0-N:#QN'. adj& Lan-aSu
0u!inSic/u5
A6M-# '6M-=. s& ,eog& An'iSuna5
An'io!3oSuna( .ordillera de los
Andes&
'6M-6-<G'. s& Pa'a 0a'a5
'6M<'O:=:#Q='. adj& C//ac/u
ac//anaSu sa0/sa !a'a0a5 9jem&
sinc/i c//ac/u0u!is/anSi( ests
caminando muy andrajoso& EolP
3Ja!3a sa0sa5 9cP --ac/a0a5
$e&AyaP -a'a0a5 $e&NunP -a'as/
s/i--0i5 $e&/&BarP --iSi --iSi5
'6K0%-'%<:. s& A0u sun'u! an'/a!a5
EolP $e&$unP 0/usa5
E6N-4. s& -el& ;eol& Ri--Si SJi--Si5
'6N06'. s& Bed& RunSa on3o.
a+uS--i on3o.( in!lamaci#n del
istmo de las !auces, especial-
mente de las amgdalas&
'6N06' M- $-):. s& Bed& Son3o 0Ji'i
nana.5
E6N>4:# -=;>06'. =. ,eom& RJuc/u5
'60M'<=-. v& QJesac/aSu. 3Jesa.5
'60406'. s& Ma3+u5
'6044:# =:<%0O'. s& SiMi5
'605'4. s& U.Ma5 $e&AncP as/+a5
'605'40S'<=-. v& U.Ma.a.5
'607'<. v& E!3ec/a.5
'607'<=-. v& E!3ec/aSu.5
'6G=. s& Eot& F$impinella anisum
CinneoG Anis5
'6:. s& Anat& Si0Ju'i5
'6:)-. adv& C/Jisi5 9jem& c/Jisin
c/a.a+uni( llegu anoc*e&
'6:)-)-<. v& Tu'a'a. c/Jisin.a.5
'6=0'<. v& Muna. sinc/i +una.5
A6%'. s& ,eog& An'a( .o+re& $ro-
vincia del departamento del
Qosqo&
'6%'<'. s& B%s& An'a!a5 EolP $e&$unP
0/usa5 v& Lampo?a&
'6%-'@-<. adv& Qa.nin0a 3a.nin0a
0Junc/a.5
'6%-F<'S:. s& Anat& ;eol& aM0a
+a!3Ja5
'6%-)-M-<. v& aM0a!i.5
'6%-$'='M:. s& A0usSi5
'6%0)0$'<. v& aM0ac/i.5
'6%0)0$'<=-. v& aM0a3c/aSu.5
'6%0NV-M'M. =. aM0a5 ZZ aM0a
0ac/a5
'6%0N>:#Q'. adj& aM0a5 $e&AncP
3o--ana 3o--anan5 $e&AyaP BaM0a5
$e&.ajP BaM0a5 $e&NunP una.5
EolP +aMSJa5
'6%05:60:. s& Qum& Han3o5
A6%0=>@>. s& 'ist& $roviene de an'i y
su.u( regi#n de los andes& @no de
los cuatro suyus&
'6%:<)'. s& RJanc/ana5 $e&AyaP
a3c/i5
'6>M'M:<. s& R/i0uc/a3 Ma'a35
'6>4'<. s& Anat& ;eol& SiMi!uSJana5
'6>6)0'<. v& Qo.--u!c/a.5
'6>6)0:. s& Wi--a5
'6S>-4:. s& HaM!ina sin0Ji5 EolP
Aac/Juna .aM!ina sin0Ji 0in'a
c/a--Mana5
'7'M0M:<. s& adj& Ha0a35
'7'M0<. v& Ha0a.5
'7:. s& .alen& Wa'a5 ZZ Ra. Ma'a(
ste a?o& ZZ U!a Ma'a( a?o
anterior& UU QJa.a Ma'a( pr#:imo
a?o& ZZ Pa!a. Ma'a( a?o lluvioso& ZZ
C/JaSi Ma'a( a?o seco& ZZ In'i
Ma'a( a?o solar& ZZ Wa'an Ma'an(
todos los a?os, anualmente& ZZ
Su+a3 Ma'a( a?o *ermoso& A?o
solarP 3D8 das, \ *oras y
minutos, tiempo que dura el
recorrido de la tierra alrededor
del /ol&
'7:=:#Q'. adj& Wa'asa0a5
'7>. Eot& Ftropaeolum tu+erosum -&
et $&G ABu +asMa +as/Ma5
'7>O-. s& Lool& Fdasyprocta, !uli-
ginosa mesaria .a+reraG& Si-
Ma.!u5
':<%'. s& Anat& Ha'un si!SJa5
'$')0N>'<=-. v& T/aSni.5
'$'M<06'<. v& Ma!3Ja.5
'$'N'<. v& T/asnu.5 ZZ C/JaSi0a.(
apagar la sed&
'$'4-'<. v& QJasu.5 $e&AyaP 0ana.5
9cP Sasu.5
'$'<-'50-6%: M- '4$')'=. v& Lool&
A--0a3a c//a!3o.5
'$'<-'< 4'= 'J-=. s& Lool& Sa!u.
su0i.5
'$'<-'< 4:= 5'5GK-<:=. s& Lool&
TJinSi.5
'$'<-)-<. v& RiS/u!i.5 $e&AncP
!iSaSa.5 $e&AyaP !iSu!i.5 $e&.ajP
!iSa!i.5 $e&NunP -iSa-i.5 $e&/&BarP
!iSu!i.5 9cP !iSu!i.5
'$'<-)050-6%:. s& RiS/u!i+u.
a-a!i+u.5
'$'<%'<. v& Sa0a3c/a. ac//u!ic/i.
anc//uc/i.5
'$'<%'<=-. v& Anc//u!iSu.
ac//uSu. anc//u!i.5
'$-M<-'M:<#Q<'. s& C/Ja3e35 ArgP
'JiSiaA 'JiSiaSu.5
'$-M<-'<=-. v& C/Ja3enaSu.5
'$-N'M:=#Q'=. adj& RJasSa SJasSa5 ZZ
Ra'a !a'a5
'$-N'<=-. v& RJasSanaSu.
SJasSa0aSu.5
'$-4:%:6'M:. adj& QJon0o 3Jon0o5
'$-4:%:6'<. v& QJon0u.5
'$-4:%:6'<=-. v& QJon0uSu.5
'$-6'M:#QM'. adj& L-aSiSu35
'$-6'<. v& L-ac/ic/i.5
'$-6'<=-. v& L-aSiSu.5
'$-='M>5F<'M:#QM'. adj& L-aSis3a5
' $-='< M-. adv& conj& AsMan0as5
'$-=%'<. v& Asna.5
'$-=%:=:#Q='. adj& Asna35
'$04'<. v& TaM3a. sun'u.5
'$04:6'M:#QM'. adj& Sun'us3a5
'$04:6'M:<#Q<'. s& adj& Sun'u3
'aM3a35
'$04:6'50-6%:. s& Sun'u 'aM3a5
'$07'50-6%:. s& RaMS/a5 $e&NunP
'aMSa5
'$07'<=-. v& i'JinaSu. c/Jic/inaSu.
c/JunSunaSu. SisSinaSu.5
'$0=:6'<. v& PJa!0a. 'Ja3'a.5 $e&AyaP
0a!0ina.5 $e&NunP Ma-una.
sa-una.5
'$4'6'M:<#Q<'. adj& Las'Ja3 'Ja3'a35
'$4'6'M:<'. s& TJa3'a3 0an0a 'Ja3a35
'$4'6'<. v& PJa!0a. 'Ja3'a.5 EolP
'aSna.a5 9cP 0a-Sa.5
'$4'6'<=-. v& L-a0/--a.a. 'Jas-a.a.
'$07'50-6%: '(& '(' '<<06):6'<=-
0Ja-'a.a.5 $e&AyaP 0a-'a.a.5 9cP
0a--Sana.5 ArgP 0a-'a.a.5
'$07'50-6%:. s& C/JunSunaSu.
Bi'JinaSu. SJisSinaSu.5
'$07'M:#QM'. adj& C/JunSus3a
Bi'Jis3a SJisSis3a5
'$4'=%'M:#QM'. adj& i'Jis3a
Bu0Jus3a5 $e&AncP 'anu Bu0u Bi'i5
$e&.ajP --a0c/as/3a
0e3'uc/is/3a5 EolP na'Jus3a5
'$4'=%'<. v& i'Ji. Bu0Ju.5
'$:)'M:#QM'. adj& RJu.'u SJu.'u5
'$:M'<. v& Su'i.a.5
'$:M'<=-. v& Su'i.aSu.5
'$:4044'M:#QM'. adj& T/u'as3a5
$e&AyaP 0/u.us3a5
'$:4044'50-6%:. s& T/u'a.a.
0/u.u.a.5
'$:$4-OG'. s& Bed& TuSu5
'$:<)'<. v& Agr& Ha--+a.5 $e&AncP
Su'i0a.5
'$:<;>-. s& Ha--+a5
'$:<<-'<. v& PJana.5 $e&AyaP 3eA'a.5
$e&NunP Mi0a.5 ArgP maSa.5 9cP
0ana.5
'$:<<-'<=-. v& PJananaSu.5
'$:@'M:#QM'. adj& SJi!as3a
'aMnas3a5
'$:@'<. v& QJe+i.5 $e&AyaP Ai+i.5
9cP Si+i.5
'$:@'<=-. v& RJi!anaSu.5
'$:@:. s& RJi!a 'usa5 9jem& Pac/a
'usan( puntal del cielo&
'$<-6M-<. v& Hac/a.5 $e&.ajP
$e&NunP .a'!aSu.5
'$<-6M0S. s& Hac/a35
'$<-='M:#QM'. adj& Ha0Jis3a5
'$<-='<. v& Ha0Ji.5
'$<-=><'M'5-6%-. adv& Us3/a.--a
us3/a.5 $e&AncP 'sa.-ia5 $e&.ajP
$e&NunP Ma.!a--a5
'$<-=><'M:<. s& adj& Us3/ac/i35
'$<-=><'<. v& Us3/ac/i.5 EolP us3/a.5
$e&AyaP u'Sa.5
'$<-%'M:#QM'. adj& Ma'Ji5
'$<-%>O'<. v& Ma'Ji.Sac/a.5
'$<-%>O'<=-. v& Ma'JinaSu.5
'$<:W05'<. v& Ac//u.Sac/i.5
'$<:W05'<=-. v& Ac//u.Su.
ac//u.SunaSu.( apro:imarse el
uno al otro&
'$>-=%:#Q%'. adj& RJac/a5 v& ga--a!do5
'$>6%'4'<. v& Tusa.5
A$><G5'). s& ,eog& A0u!i+a3( el
Dios que *a+la& Departamento
del $er%& UU A0u!i+a3( ro sagra-
do c*an0a&
';>-4#Q44'#Q44:. pron& Ha3/a.5 EolP
s/a3a.5
';>G. adv& Ra.0i5 ZZ Ra.+an'a
Sa.+an'a 0ac/a( de aqu, desde
aqu& ZZ Ra.Sa+a( 'asta aqu& ZZ
Ra.+an( 'acia aqu&
'<'M:. s& Agr& TaS--a c/aSi'aS--a>
arado de pie&
'<'7'. s& Lool& A0asanSa Susi Susi5
$e&AyaP 3a+0u5 $e&AncP 0ac/Sa5
'<'7'M:. p& RasS/as3a /a--0Jis3a5
'<'7'M:<#Q<'. adj& RasS/a3
/a--0Ji3 /as0Ji35 ArgP s9--oA5
'<'7'<. v& RasS/a. /a--0Ji. !ac/a.5
$e&AyaP Aas0i.5 $e&.ajP a!0i.5
$e&NunP as0i. /i'!Sa.5 $e&/&
BarP as0i.5 ArgP si--u.5 EolP
!ac/i. Aas0i.5
'<'7'<=-. v& Ha--0JiSu. !ac/iSu.5
E<F0%<:. s& C/e3anc/a3 SusSac/a35
E<F:4. s& Eot& Ma--Si5
'<F:4-M'. s& Ma--Si +a--Si sac/Ja
sac/Ja5
'<F:<0S'<. v& Ma--Sic/a. +a--Si.5
'<F>=%:. s& Sac/Ja5 $e&AncP /ac/a5
$e&AyaP .u!a5
'<)044' F4'6)'. s& Qon'a.5
'<): M- K-)'. s& PJe3'a5 an'u'a5
$e&AyaP 0eA'a5
'<):0<0=. s& RJu.c/i5 $e&NunP
'Ju-u+an.a5 EolP Ma.aSaM!i5
'<)R6. s& C/u!ana5
'<M-<. v& HaM!a. !aM!a. !u0/a.5
$e&AncP !u0a.5 $e&AyaP !u0a.5
$e&.ajP +i!a. -u+.a.5 $e&NunP
Ma-a.5 ArgP -aM!a.5 9cP !u0ana5
'<M0M. s& Qa.'u5 $e&AyaP c/aMSa5
$e&NunP 0an'ac/i5
'<M0-6%-. adj& HaM!a3 SaM!a35
$e&AncP /ic/Sa Suc/i5 ArgP
-aM!aA !u0aA5
'<M0-6%-5-6%-. adv& RaM!a.
!aM!a.--a5
'<-6'. s& A3o 'Ji.u( arenilla +lanca&
$e&AyaP aAo 'iM5 EolP 'JiM5
'<-6:=:#Q='. adj& A3osa0a a3o a3o
'Ji.u 'Ji.u a3os3a 'Ji.us3a5
A<-;>0$'. s& ,eog& A!e 3/e0a( tras
del volcn& .iudad y departa-
mento del $er%, muy importante
por la +elle"a, de sus volcanes y
el ca?#n de Qolqa&
E<0M:#QM'. adj& Pu!un c/JaSi
'<0=):#Q)'. adj& Sa-3a 'Ji--a5
'<0=%:)<')0'. s& Sana5
'<0=%:)<E%0):#Q)'. adj& Sanani.o35
'<5'. s& Wa-3an3a +a3ana5
'<5'M044:. s& Lool& Fdasypodidae
sp&G& Ri!Sinc/u 3Ja!ac/u0a5
$e&/&BarP Sa!ac/u0a5
'<:. s& SiMi 'inSu--0a5 EolP 'inSu--0a5
'<:5'. s& QJa0a.5 9cP c/asi+a5
'<:5'%0S'6%-. s& QJa0ac/i35
'<:5'%0S'<. v& QJa0a!ic/i.5 9cP
c/asina5
'<;>-'<. v& QJeMe.5
'<<'6)'M:<'. adj& PJi'is3a5 ArgP 0i'i5
'<<'6)'<. v& PJi!i.5 $e&AyaP 0i'i.5
$e&NunP -a'!i.5 9cP 0i'i.5
'<<'6)'< M- <'GS 4'= $4'6%'=. v&
Ti!a.5
'<<'=%<'<. v& A.sa.5 ZZ Arrastrar los
piesP c//uc/u.5
'<<-'M:<#Q<'. adj& Qa'e35 $e&AyaP
Aa'i35
'<<-'<. v& Qa'i.5
'<<-F'%'<. v& Qec/u. sa3Ja. c/Ju'i.5
$e&AyaP c/uA'i.5 $e&/&BarP
Sic/u.5
'<<-F:4. s& Beteor& a3/a0ana
an'aMa!a an'a!u0/a5
'<<-N4'<. v& A--ic/a. a--inc/a.
a--c/a.5
'<<-5'6N'<. v& QJa--0a.5
'<<-5'6N'<=-. v& QJa--0aSu.5
'<<0F'. adv& Hana3 /ana Mic/a.
$e&AncP /unis/5 $e&AyaP /ana.
$e&.ajP ana35 ArgP Mic/a. anaA5
'<<0F'<. v& C/a.a.5
'<<0-6M:. s& ;eol& A!insa5 $e&Aya
a.nic/i.5
'<<06):6'<. v& RJuc/una.5
SJuc/uc/a. SJuc/unc/a.5
'<<06):6'<=-. v& RJuc/unaSu.5
'<<:M044'M:#QM' '(( '() '%0S'<
'<<:M044'M:#QM'. Qon3o!c/aSi5
$e&AyaP AonAo!c/aSu.5
'<<:M044'<=-. v& Qon3o!iSu.5 $e&AyaP
AonAo!c/aSu.5
'<<:O'M:#QM'. adj& WiSc/Jus3a
c/an3as3a MiSa0as3a c/o3as3a5
'<<:O'<. v& WiSc/Ju. c/an3a.
MiSa0a. c/o3a.5
'<<:O'<=-. v& WiSc/Ju.SuSu.
MiSa0aSu.5 ZZ C/an3anaSu.
MiSa0anaSu. c/o3anaSu.5
'<<:O:. s& WiSc/Ju5
'<<>N'M:#QM'. adj& C/JaMi 'JaMi
si0Ju c/Ji0u5 ZZ C/JaMis3a
si0Jus3a c/Ji0us3a5 $e&AncP
/e3na.s/5 $e&NunP Sus/u--u5
$e&/&BarP si0uc/u5 ArgP si0usSa5
EolP 3Jes'i5
'<<>N'<. v& Si0Ju. c/Ji0u.5 $e&.ajP
s/u0u!.a.5
'<<>N'<=-. v& si0JuSu. c/Ji0uSu.
c/JaMiSu. 3aMiSu.5
'<<>44'<. v& C/inu. -u-u.5 EolP
Ma!0i.5
'<<>44'<=-. v& C/inunaSu. -u-unaSu.5
EolP Ma!0inaSu.5
'<<>44:. s& C/inu -u-u5
'<<>5'M:#QM'. adj& TaM3as3a
0i!Mas3a5 9jem& tawqasqa llantHaP
le?a arrumada&
'<<>5'<. v& Tawqay, pirway&
'<%-<0'. s& Anat& Si!SJa5
'<%0)>4')0R6. s& Anat& TuS--uc/i5
@ni#n de *uesos& 9jem& +o3o
'uS--uc/i( articulaci#n de la
rodilla&
'='. s& Rin!i nin!i /a0Jina5 $e&AncP
!in!i5 $e&AyaP a.aSu !in!i5 $e&
.ajP !in!i Ma'u5 ArgP ni!i5 EolP
c/a!ina5
'='M: M- )'<6-. s& SanSa5
'='4%'<. v& QJa0uAa. c/Jas0a.5 EolP
Sa0uAa.5
'='<. v& RanSa. 3Jas0a.5 ZZ Tu+r-
culosP Susa.5
'=)E<0M-. s& Lool& ,nero Ascaris
venneP c/Junc/u- SJu.Sa5
'=-N><'<. v& Wa3a.c/a.5 EolP Aa-
-ic/a.5
'=-5-O'<=-. v& RiSc/JaSu.5 ArgP
--iSc/aSu.5
'=-6%0<. v& HuBi.5
'=-6%050-6%:. s& HuBi5 9jem& /uBi-
.niSi+an'a 0u!i!isa3 'a.'a.(
$adre, me retirar con tu asenti-
miento&
'=-;>0F4-. adj& Ta!i0ana--a
'a!0ana--a5
'=-<<G6. s& P/un0ac/i5
'=-=%'< %<:5$'M'=. v& Sa3+a.5
'=K0W0'. s& Bed& MuSi5
'=K0W0'M:#QM'. s& MuSis3a5
'=K0W0'<=-. v& Bed& MuSiSu.5
'=G. adv& HiBa /ina'a5 9jem& /iBan
0a.3a( as es l, as es ella& Hi-
na'a a0a+u.( trae as& UU As esT
/inac/u] ZZ as sea, /iBa Sac/un5 ZZ
AsT /inac/u]
'=0=%0<. v& Sa.a. !i.5
'=5'. s& Bed& Q/a!3a on3o.5
'=5E%0):#Q)'. s& adj& Bed&
Q/a!3a.o35
'=:)0')0R6. s& Ha.+a5
'=:)0'M:<#Q<'. adj& Ha.+ac/i3
a.--unac/i35
'=:)0'<. v& Ha.+a. a.--unaSu.
' =:4'=. adv& Sa0an0i5
'=:4-'<. v& QJoc/ac/i.5 $e&AyaP Ao
c/ac/i. AoBic/i.5 $e&NunP +a-
sa.5
'=:4-'<=-. v& QJoc/aSu.5 $e&AyaP
Aoc/aSu. AoBiSu.5
'=:5F<'<=-. v& U'i.5
'=$-<O'M:#QM:. adj& C/Ja--as3a
c/Ja3c/us3a5
'=$-<O'M:<. adj& C/Ja3c/u3
c/Ja--a35
'=$-<O'<. v& C/Ja--a. c/Ja3c/u.5
'=$-<O'<=-. v& C/Ja--aSu.
c/Ja3c/uSu.5
E=$-<:#Q<'. adj& Q/as3a c//as0a5
$e&AncP 3ac/3a sa3'u5 $e&AyaP
AaAc/a !a3c/i saA'u5 $e&.ajP
$e&NunP 3a'!3a5 EolP 3/as3a5 9cP
s/ag!a5
'=$-<=:<0:. s& C/Ja--ana5
'=$0<')0R6. s& Jisiol& Sa+a!i.5
'=;>-'<. v& Mi--aSu.5
'=;>-'<=-. v& Mi--ac/iSu.5
'=;>-<:=:#Q='. adj& R/a!Sa5 !g&
S/uc/i5
'=%044'. s& C//i--0a5
'=%<06N-6%-. adj& Q/a'3e 3/a3e
/a3.a5
'=%<:. s& Astr& ;eol& In'ic/i--a.5
'=%>%:#Q%'. adj& Hac/a. sa0a5 EolP
c/a--i5 !ig& +aSuSu5
'=>=%'M0S:#QS'. adj& Manc/a-i5
'=>=%'M:#QM'. adj& Manc/a!is3a5
'=>=%'<. v& Manc/ac/i.
+anc/a!ic/i.5
'=>=%'<=-. v& Manc/a!iSu.5
'%')'<. v& P/aMa.Su. 3a--a!i.5 en
masaP Ma.Sa.5
'%'M:#QM'. adj& QJe0e5 9jem&
3Je0i.+i anc/a --asa( +i ca!ga
es'2 +u. 0esada5 ZZ R/i0u5 EolP
3/as3a5 9cP s/ag!a S/i0u5
'%'M:<. s& R/i0una 3Je0ina5
'%'O'<. v& Ha!SJaSu. a+ac/aSu.5
'%'4'@'. s& AM3a 3/aMana
c/a0a'i.ana5 $e&NunP -iSa'!aSuna5
9cP aMSaSaMana5
'%';>-. s& Wa.Sa5 1+s& A'a3ue en
+asa5 Ta+,i:n es una 1o!+a de
'!a,aAo( 1aena5 L-o3--an c/aSa'a
a0a!a0us3a 0a3a!in+i
Ma.Sa+usun( E- a-u4in /a,9a
a!!asado con e- 0uen'e +aBana
'!a,aAa!e+os 'odos5
'%'J0'<=-. v& Ac/a-aSu. a--ic/aSu.
a--c/aSu.5 $e&AyaP 0ac/a0aSu.5
ArgP a--ic/aSu.5
'%-5:<0S'M:#QM'. adj& Manc/a!is3a5
QJa3c/as3a5
'%-5:<0S'M:<#Q<'. adj& Manc/ac/i3
3Ja3c/aSu35
'%-5:<0S'<. v& Manc/ac/i.
3Ja3c/a.5
'%-5:<0S'<=-. v& Manc/a0aSu.5
'%-5$-<'M:. p& L-a0/is3a5
'%-5$-<'M:<#Q<'. s& adj&
L-a0/ic/i35
'%-5$-<'<. v& L-a0/ic/a.5
'%-5$-<'<=-. v& L-a0/iSu.5
'%-6M-<. v& U.aSu. u.a0a.5 $e&NunP
3a.a0a.5 ArgP u.a!i.5 EolP
u.a0a.5
'%-<<:<0S'<. v& QJa3c/a.5
'%0N<'M:#QM'. adj& Misi'u5
'%0S'<. v& HaM!ac/i.5 9jem& nin>
.aM!ac/i.( a'i;a! e- 1uego5
$e&AncP 'u--Sa.5 $e&AyaP Aun.a.5
$e&
'%:4:6M<'50-6%: ')* ')1 'S>4-%-
NunP a'!i.5 $e&/&BarP sa'i0u.5
ArgP -au!ac/i.5 EolP in3/a.5
'%:4:6M<'50-6%:. s& T/an3o
'/an3e5
'%:4:6M<'<. v& T/an3o.5
'%:6%'<. v& U0a.a.5
'%:6%'<=-. v& U0a.a. 0/o3es.a.5
$e&AyaP -o3-u.a.5 $e&NunP
u0a.a.5
'%:<'M:<. s& adj& C/aSac/i35
$e&AncP 'saSna0aSaA5 $e&AyaP
Sic/Si'aSuA5 $e&.ajP Si'!SiA5
$e&NunP Sa-saA5 ArgP Sis/SiA5
EolP SJaA+aA5
'%:<'<=-. v& C/aSac/iSu.5
'%:<:. s& C/aSa.5 ArgP a0iSu.5
'%<')'M:<#Q<'. s& C/Jas0a3 suMa5
'%<'N'6%'M:<#Q<'. adj& C/aSac/i35
$e&AncP 'saSna0aSaA5 $e&AyaP
Sic/Si'aSuA5 $e&.ajP Si'!SiA5
$e&NunP SaSsaA5 ArgP SisSiA5 EolP
SJaA+a35
'%<'N'6%'50-6%:. s& C/aSac/i5
'%<'N'6%'<=-. v& C/aSac/iSu.5
'%<E=. adv& Q/e0a5
'%<'='<=-. v& Una.5
'%<'='M:. s& UnaSu35 9cP Si0a--ana
Aic/u!ina5 $e&NunP 3i0a.5
'%<:$-44'<. v& Tan3a!0a!i.5
'%><M050-6%:. s& Man'a!a5
'%><M0<=-. v& Man'a!a. c/aSu.5
'%>='<. v& Ru'u.5 .ortarse o
igualar el pelo con tijeras&
'>M0F4-. adj& U.a!ina5 ArgP
u.a!iSuna5
'>5-6%'<. v& Ha0a.5 ZZ -eiterada-
menteP .a0a0a.a.5
'>5-6%'<=-. v& Ha0anaSu.
.a0aSu.5
'>6'<. v& C/Ju--anc/a. /uS--ac/a.
/uS--anac/i.5
'>6;>- =-' '=G. adv& MasSi0as
/ina0as5
'>;>P60M:. s& Pa3o5
'><-:4'M:. adj& C/in0us3a5
'><-:4'<. v& C/in0u.5
'><:<'. s& Pac/a i--a!i.5
'>=-6)0'. s& C/Jusa5 $e&.ajP c/un--a5
'>=-6%'<=-. v& C/Jusa.5 $e&AncP
una.a.5 $e&AyaP i--a.5 $e&.ajP
+i'iSa. +i'iSu.5 $e&NunP i--aSu.5
EolP Aa0i!i.5
'>%:=>$-<')0R6. s& Runac/aSu.5
'>%:<. s& RuMa3e +!a3e5
'>%:<0M'M. s& A0u--i 3o--ana
Sa+ac/iSu35
'>%:J'4:<'<=-. v& C/aninc/aSu.5
9jem& a+a 3an SiSi.Si
c/aninc/aSu.c/u( no te
autovalores t% mismo&
'J'<0)0'. s& Mic/Ja Sa.5
'J-. s& Lool& Wa--0a5
' J-)-=. adv& Ma.nin0i5
'J-)06M'<=-. v& L-a3'ac/aSu.5
'J-60M'. s& L-o3--a5 9s incorrecto&
decir Ma.Su o Ma.So en quec*ua&
EolP --uA--a5
'J-6%'M-<:#Q<'. adj& Wa.!ac/ina5
'J-6%'M:<#Q<'. s& adj& Wa.!ac/i35
'J-<N:6S'M:#QM'. adj& PJen3as3a5
$e&AyaP 0inAas3a5 EolP 0in3as3a5
'J-<N:6S'<. v& PJen3ac/i.5 $e&AyaP
0enAac/i.5 $e&NunP 0in3ac/i.5
ArgP 0inSac/i.5 9cP 0inSana5
'J-<N:6S'<=-. v& PJen3aSu.5
'J-=%<>S $-<>'6'. s& Lool& Fpte-
roenemia pennata dHor+iniG&
Su!i su!i 0/u!u5 'a+ita en las
punas de Arequipa, $uno y
Tacna&
'J06'N<'<=-. v& PJos3o.5
'JG:. s& alim& R/a!+u 3o3aM
3o3aMa5 EolP 3o3aMi5
'J0='<. v& Wi--a.5
'J0=:. s& Wi--aSu.5
'J0=$'. s& Lool& Fvespa vulgarisy
vespa ca+roG& A0a.c/iSc/i5
'@D interj& ASaMY ac/aMY ac/aSa-
c/aMY5
A@')>):. s& ,eog& $roviene de
a.a( muerto, cadver, SJuc/u(
rinc#n, esquina& -inc#n de los
muertos& $ara otrosP
a.aSuc/o3( el que corta los
cadveres, el que *ace
autopsia& .apital y departa-
mento del $er%, creado por el
Ci+ertador /im#n Eolvar $ala-
cios, mediante el Decreto /upre-
mo del 48 de !e+rero de 4>78& ZZ
Distrito del 9stado de Tc*ira,
Kene"uela& ZZ Departamento de
la provincia de /an Cuis, Argen-
tina&
'@-<. adv& Qa.na 3a.na 0Junc/a.5
$e&AyaP Sa.na5
'@<'5$:. s& Eot& Fopuntia
soc*rensis
-& et $&G A.!an0u /a.!an0u5
'@>M'. s& Hana0a5
'@>M'6%-. s& adj& Hana0a3
.ana0aSu35 $e&AyaP Hana0aS5
$e&.ajP $e&NunP .ana0aSu35 ArgP
.ana0a. .ana0aA5
'@>M'<. v& Hana0a.5 $e&AncP !u!as/i5
pe& .ajP c/an0a.5 $e&NunP
.ana0ana.5 ArgP .ana0a.5 EolP
AaM+a.5
'@>6'<. v& Sasi. --a--a. +a--a.5
'@>6:. s& Sasi --a--a +a--a5 /&BarP
sasino5
'S'MR6. s& Qo!ana5
'S:%'M:<. s& Wa3'a3 so3Ja3 siSMa35
'S:%'<. v& Wa3'a. so3Ja. siSMa.5
'S:%'<=-. v& Wa3'aSu.5 ZZ
Wa3'anaSu.( a"otarse
mutuamente&
'S:%-. s& so3Jana5 ;eol& /asu'Ji5
'S>)-6'. s& Eot& Felisena longipetala
'er+& *ippeastrum solandri-
!lorum 'er+G& Ha+an3Ja.5
'S>K<-. s& Qum& Sa--i5
'S>4. adj& An3/as an3as5 $e&AncP
anS/as5 $e&AyaP anAas5 9jem&
anS/as 0aM3a!( color a"ul, .u!a3
anS/as( a"ul claro, celeste& ZZ 7ana
anS/as( a"ul oscuro, marino& EolP
an3as5 9cP anSas5
'S>4-%-. s& Qum& AnS/asi5
') F-='<
B. F. /egunda letra del a+ecedario y
primera de sus consonantes&
-epresenta un sonido de articu-
laci#n +ila+ial sonora y oclusiva,
cuando va en posici#n inicial
a+soluta o despus de nasal,
como enP 5+ien6, 5am+os6; en
cualquier otra posici#n es
!ricativa& /u nom+re es 5+e6&
F'F'. s& Bed& L-aMsa --aM'/i5
F'F-'<. v& Bed& L-aMsa. --aM'/i.5
F'F:=:#Q='. adj& L-aMsaSu --aMsa
su!u '/a-'usu!u5 ZZ Ea+osa& Lool&
Qa--u 'aSa( alicuya, limosa&
F')-=. PJuS!u5
F')G6. s& ;eol& His0Jana5
F')%-<0'. s5 ;eol& Bed& On3o.+uAu5
F')%-<0)0M'. s& ;eol& Bed& On3o.
+uAu MaBuc/i35
F'N'S:. s& Su'Juc/i5
F'N<-. s& Lool& /uc*Hi& !amP suc/Ji(
negro retinto&
F'N<-=0%: M- <G:. s& Lool& Wi'a5
F'04'<. v& Tusu. 3/asMa.
F'04'<G6#Q6'. adj& Tusu3 3/asMa35
F'O'<. v& U!a.Su. u!a.Sa+u.
u!a.ac/i.5 $e&AncP .a!0u. u!a.5
$e&.ajP u!ac/i.5 Is/Si.5 $e&NunP
/i3a-0u. Aa-0u.5 $e&/&BarP
u!a.ac/i. u!a.a.5
F'O:. adj& U!a u!a.5 ZZ Eajo de es-
taturaP 'aSsa5 ZZ Jam& 'anSa(
var#n de estatura +aja& ZZ Tus'u(
mujer de estatura +aja&
F'4F>)0<. v& Han--u.5
F'4M'M:#QM'. adj& Suc/Ju5
B'5F'5'<)'. s& ,eog& Pan0a+a!-
Sa pue+lo en pampa& Distrito de
la provincia de Eolvar, departa-
mento de Ca Ci+ertad, $er%&
F'5F:4-'<. v& Wan-in.a. c/in-
!u.Sac/a. a.!u.Sac/a.5 $e,
AyaP c/an!iSac/a. Aa!0a!i.a.5
EolP --aMi.Sac/a.5
F'5F:4-'<=-. v& Wan-in.aSu.5
F'5F:4-:. s& Wan-i5
F'6M'M'. s& Lool& Pi--Su5
F'6M-<'. s& La0/a!a5
F'6M><<0'. s& Lool& Ft*eristicus
caudatus melanopis ,melinG&
Qa3e5
F'7'<. v& A!+a.5
F'7'<=-. v& A!+aSu.5 $e&AyaP
a!+aSu.5
F'<F'. s& Anat& SunS/a5 $e&AncP
s/a0!a5
F'<F'):'. s& RaMi'u5
F'<F-)'<. v& AgP Ha0u. c/a3+a.
SusSi.5
F'<F-):. s& Agr& Ha0u c/a3+a
SusSi5
F'<F-<:. s& ;eol& Ru'u. Sa+a.o35
F'<F044'. s& Anat& RJaSi5
F'<F:%'<. v& P/u--0u. 0o30u.5
$e&AyaP 0oA0u.5 $e&NunP 0u--0u.5
ArgP 0uS0u.5 9cP 0i--c/ina5
F'<F>M:#QM'. adj& C/Ja0u
sunS/asa0a5 $e&AyaP sa0!asa0a5
F'<<'6):. s& ,eog& Qa3a0ana /a'un
san3/a5 9cP SaSa0ana5
F'<<-<. v& Pic/a.5 $e&AyaP Aa0ac/a.5
9cP a.u0una a0aSana5
F'<<-%'. s& HusSJuna5
F'<<0NR6#Q6'. adj& P/aSsa
MiSsasa0a 'Jini5 $e&AyaP
WiSsasa0a5 $e&NunP 0a'asa0a5
F'<<0S'4. s& TJu!u 'Ju!u5
F'<<:. s& TJu!u ZZ +arro podridoP
asna3 'Ju!u5
F'=-. s& Pac/a siSi 'i.ana 'e3se5
F'=%'6%-. adj& AsS/a sinc/i --asa35
F'=%R6. s& TaMna
F'=><'. v& QJo0a5 $e&AyaP Ao0a
'a+u5 /&BarP sus.a5 9cP Su0a5
F'=><'4. s& QJo0a0a'a5
F'%E65 s& Ma!an5
F'%-'5 s& Wa0Ju!u5
F'%0M:<'. s& ;eol& Qa.Mina5 $e&AyaP
Aa.Mina5 9cP Sa.Mina5
F'>%0S'<. v& ;eol& Ma!3JaSu.5
F'S:. s& Anat& c/Jusa3 Me3aM
Me3JaM5 EolP c/JusaA Mi3JaM5
F-F-. s& Q/o--a MaMa5
F-F-M-<:. s& US.ana5
F-F-M:<. s& US.a3 +ac/a35
F-F-<. v& US.a.5 $e&AyaP u0ia.5
$e&.ajP $e&NunP $e&/&BarP
u0.a.5 ArgP u0ia.5 EolP uA.a.5
9cP u0ia.5
F-F0M'. s& US.ana5
F-N:60'. s& Eot& Ac/an3a!a.5
$e&AyaP ac/anSa!a.5
F-40N-<'6)0'. s& AM3ana5 9cP
aMSana5
F-40N-<'6%-. s& adj& AM3anaSu35
F-40N-<'<. v& AM3anaSu.5
F-44'):#Q)'. adj& A3o.5
F-44:#Q44'. adj& Su+a3 +una.5
F-6M-)0<. v& -el& Sa+inc/a.5
F-6M0)0R6. s& Sa+inc/a5
F-6-J:4-6%-. adj& A--in son3o5
F-<0 F-<0. s& Bed& RJa3o5
F-<<-'M:<#Q<'. adj& C/Ja!c/a5
F-<<-'<. v& C/Ja!a!a!a.
c/Ji!c/i.Sac/a.5
F-='M:<#Q<'. adj& Muc/Ja35
F-='<. v& Muc/Ja.5 1+v& tngase en
cuenta que, +uc/Ja. +esar sig-
ni!ica+a adorar y venerar& ;eol&
#sculo&
B
F-='<=- ')" ')# F>:
F-='<=-. v& ;eol& Muc/JanaSu.5
F-=:. s& ;eol& Muc/Ja5
F-=%0'40S'6 v& U.Ma.ac/i.5
F-=%0'40S'<=-. v& A.Mac/aSu.5
F0-6'J-6%><'M:#QM'. adj&
Rusisa+i.o3 su+a--is3a5
F0K><)')0R6. s& PJa-3a5 9cP 0a--Sa5
$e&AyaP 0a-Aa5
F0N:%-. s& SunS/a5 EolP sunSa5
F040=. s& Anat& Ha.a3e5
F044R6. adj& ;%m& L-una --ona5
FG$-M:#QM'. adj& IsSa. c/aSi5
F0='F>-4'. s& AMSi--a aMSi-a5
F0='F>-4:. s& AMSi--u aMSi-u5
F0=:O:. adj& Le!3Jo Mes3Jo5 EolP
3JeMsaBaMi5 $e&NunP Mi'!Su5 K&
vi"co5
F0=%><G. s& Bed& Tu+i5 /in#nP
Suc/una si!SJana5
F0S):. adj& Le!3Jo Mes3Jo5
F0S60-%:. s& An0u--u c/u0u--u
Mi--Sa 'a!i5
F4'6):#Q)'. adj& Hu!a35 $e&AncP
.u-a35 $e&AyaP Su.--u5 $e&NunP
.u-a3 u'S/u5 EolP 3o.--u5
F4'6)><'. s& Hu!a3 Sa.5
F4'6M:#QM'. adj& L-an0Ju 0anSu
Ba0u5 $e&AncP Ban0u Bin0u5
$e&AyaP 3a0ia5
F4'6;>-'M:<#QM'. adj& s& Hu!a3.a
c/i35 ArgP .u!aS.ac/e35
F4'6;>-'<. v& Hu!a3.a.5
F4'6;>-'<=-. v& U'S/u.a. .u!a3.a.
.u!a3+an 'uSu.5 $e&AncP .u!a3a.5
$e&.ajP a+aSi.a.5 EolP .u!aA.a.5
F:'. s& Lool& F+oido spK5 Wa'a 0uBu35
F:F-'<. v& U0a!a.a. o0a!a.a.5 !ig&
oqarayay&
F:F:. adj& U0a o0a !am& o0a
o3a'a!0u /a'Ju0a /an!a0a5 EolP
1a!a5
F:)'. s& Anat& Si+i5 !ig& +oc#nP
q*asu si+i5 ZZ Ha'un si+i> +oca
grande& ZZ P/anSa si+i( +oca
anc*a& UU Huc/Ju. si+i( +oca
peque?a& ZZ Wis'Ju si+i( +oca
torcida& ZZ C/JaSi si+i 0/asSi
si+i( +oca seca& UU --anSJi si+i(
+oca pastosa& UU Han.a si+i( +oca
a+ierta& ZZ L-iSJi si+i> +oca
rasgada& 9cP s/i+i5
F:)'M:. s& Ma--i5
F:)06'. s& Pu'u'u5 /in#nP Ma.--a3Je0a5
F:)0:. s& Bed& QJo'o5
F:)R6#Q6'. adj& Si+isa0a5 ArgP
si+i--u5
F:K-. s& Anat& So!3Jan5
F:K-%'M'. s5 C/Ja3-a5 $e&AncP -a3-a.5
$e&AyaP c/a3--a5 ArgP sa+a.5 EolP
c/aA--a5
F:4'. s& Q/o!u!un0a5 sin#nP sinSu
3o--o EolP +u!3o 3/o!u!un0a
sinSu5
F:4: M- ):)'. s& RuSa /ac/Ju5
F:4='. s& Eot& Fcapsellas +ursa
pastorisG& AnSa Me3e5
F:4='. s& C/Jus0a5 $e&AncP Ma--0a
0iSs/a5 $e&AyaP c/us0a5 $e&NunP
-unSu5 $e&/&BarP 0iSs/a5 EolP
'Ji3o5 9cP s/ig!a
F:5F:. s& B%s& Wan3a! Man3a!a
0u'uSa5 )nstrumento de percusi#n&
F:6M'M:=:#Q='. adj& Su+a3 son3o5
F:60%:#Q%'. adj& Muna.c/a5
F:;>-<R6. s& Wan0/u 'Jo3o5
F:;>0'F0-<%:#Q%'. adj& Han--a!a.a3
/an.a!a.a.5 $e&AncP a.aSas/5
$e&AyaP /an--a5 EolP Aan--a!a.aA5
F:<M-. s& Pa'an Mic/i5
F:<4'. s& L-aM'Ju +asSa.0ac/a
0u.--u5
F:<<'. s& Qonc/o5
F:=;>-. s& 9col& Sac/Ja sac/Ja5
F:=%'. s& Uc//a 'a3.a 3JaMa +u!SJa5
F:=%-S'<. v& Han--a!i. /an--a.Sac/a.
/an.a.Sac/a.5 EolP Aan--a!i.5 9cP
an.a.5
F:=%-S:. s& Han--a5 EolP Aan--a Aan!a5
9cP an.ana5
F:%'F4-. adj& WiSc/Juna5
F:%'M:<#Q<'. s& adj& WiSc/Ju35
F:%'<. v& WiSc/Ju.5
F:%0)'. s& Bed& Han0i3/a'u Masi5
F:%0)'<0:. s& Han0i 3/a'o35
F:%G6. s& AM3a'inSn.0a i--an5
F<')-'<. v& Ha.Ma.Sac/a.5
F<'M0F'6=0'. s& Bed& A--i+an'a
'/ani.5 Bejora de la salud a paso
lento&
F<'M0$6-'. s& Bed& Pisi0isi--a+an'a
sa+a.5 Res0i!acin -en'a5
F<';>0)'<M0'. s& Bed& A--i+an'a
0u!e3 son3o5 Disminuci#n del
n%mero de contracciones car-
dacas, por de+ajo de D2 al mi-
nuto&
F<'='. s& Sansa 3o--i nina sansa5
F<'J:. adj& P/iBa5 9cP c/iSu5
F<'S'M'. s& medida& Ma!3Ja.5
F<'S'4-%-. v& C/Ji0ana c//o3o5
$e&AyaP c/i0ana +aSi Ma'ana5
F<'S:. s& Anat& MaSJa5
F<'S>-4:. s& MaSin5
F<-)'. s& R/a--a5
F<-J-. adv& C/a.--a 'u.--a5
F<0FR6. adj& C/a--i5
F<0F:6-'<. v& C/a--i.Sac/a.5
F<0F:6-<G'. s& C/a--i-i.5
F<044'6%-. adj& C/i0/c/i3 SJanc/a3
--i0i0i35 ZZ *!i--o c/i0/c/i
SJanc/a. --i0i0i5 $e&AyaP --i0i5 ZZ
$iedra preciosaP SJanc/a3
u+iBa5
F<06)'<. v& PJi'a.5
F<06M'<. v& TinSa. c/Ja--a. an3o.5
F<0='. s& Beteor& I0/u Ma.!a5
F<:)-. s& Ti0ana5
F<:5'. s& WaS'a5 ZZ Eroma inde-
centeP 3Je--+a5
F<:5-'<. v& SaMSa.5
F<:50M<:=0=. s& Bed& Asna /un0Ji
on3o.5
F<:6)-. s& Betal& C/an0i5
F<:6):#Q)'. adj& C/JaSa SunSa
c//a!3a SunSa5
F<:%'<. v& Eot& P/u'u.5 $e&AyaP
c/i3'i.5 ZZ AguaP 0a3a!i.5
F<>70<. v& L-usSJa.ac/i. --us0aa.5
F<>O:. s& Ac/i3 -a.3a5 ZZ 9spiritistaP
0a3o5 $e&AyaP -a.Aa u+uS ac/uS
+usia35 $e&.ajP +is'io5 ArgP u+u5
F>)-'M:<#Q<'. s& adj& C/u--a35
F>)-'<. v& C/u--a.5
F>)-. s& Lool& QJo'o5 9cP -ai'u5
$e&AyaP qoto&
F>-6'5-6%-. adv& Su+a3--a5
F>-6:#Q6'. adj& A--95
F>KR6. s& SaMSa3 SJusi--u.Sac/a35
F>:. s& Lool& F+u*o virginianus
,melinG& TuSu /uSu5 ArgP /uSu5
FU=;>-M' ')&
F>0%<-. s& Lool& AnSa suMa3Ja!a5
F>44'. s& Wa!a!a!a !o3.a -a3-a
c/Ja3Ma5 $e&AyaP c/a3Ma5
$e&.ajP s/a3Ma. $e&NunP -u3Ma.5
EolP c/JaAMa5
F>44'6N>-<:#Q<'. adj& Wa!a!a!a35
F>440<. v& P/u--0u.5
F>4%:. s& QJe0i5
F><F>O'. s& P/o30u5 $e&AyaP 0oA0o5
$e&NunP 0u--0u5
F><F>O-'6%-. adj& P/o30u35 $e&AyaP
0/oA0o35 $e&NunP 0/u--0uAo5
F><F>O-'<. v& P/u--0u.5
F><4'. s& SaMSa5
F><4'<=-. s& SaMSa.5
F><4R6#Q6'. adj& SaMSa35
F>=)'F4-. adj& MasS/ana5
F>=)'M:<#Q<'. s& adj& MasS/a3
'Ja3Me3 'Ja0/3e35
F>=)'<. v& MasS/a. 'Ja3Me.
'Ja0/3e.5
F>=)'<=-. v& MasS/anaSu.5
FU=;>-M'. s& MasSa5
C
C# ). Tercera letra del a+ecedario
espa?ol y segunda de las conso-
nantes& /u nom+re es 5ce6, tiene
articulaci#n velar, o elusiva y
sorda&
)'F'4. adj& RJa0a3 /un'Jas3a5 EolP
SJa0aA5
)'F'44-<:. adj& ;eol& Wi!a3oc/a5
)'F'44:. s& Lool& ;eol& Fequs ca+allus
linneoG& U.Ma5
)'F-44-<'. s& C/uSc/a sa3JaSa5
)'F-44:. s& Anat& C/uSc/a5 ZZ .a+ello
negroP .ana c/uSc/a5 ZZ .a+ello
+lancoP .u!a3 c/uSc/a5 ZZ .a+ello
ru+ioP 0Ja3o c/uSc/a5 ZZ .a+ello
casta?oP c/Jun0i c/uSc/a5 ZZ
.a+ello largoP su ni c/uSc/a ZZ
.a+ello cortoP /uc/Ju. c/uSc/a5 ZZ
.a+ello ensortijadoP SJus0a
c/uSc/a5 ZZ .a+ello c*ascosoP
c/Ji!i c/uSc/a5 ZZ .a+ello cerdosoP
su0/u c/uSc/a ZZ ca+ello
gre?osoP 'Jan0ac/uSc/a5 ZZ .a+ello
apermasadoP 'Ja!3e c/uSc/a5 ZZ
.a+ello desgre?adoP 'JisSi
c/uSc/a5 EolP c/uSc/a5 9cP
aSc/a5
)'F-44>M:#QM'. adj& C/uSc/a sa0a5
ArgP c/uAc/a-u5
)'F-S'. s& Anat& U+a5 UU .a+e"#nP
u+a sa0a5 ZZ .a+e"a grandeP /a-
'un u+a5 ZZ .a+e"a c*ataP 'Jas'a-
u+a5 ZZ .a+e"a peque?aP /uc/Ju.
u+a ZZ .a+e"a anc*aP 0Ja-'a u+a5
ZZ .a+e"a redondaP +u.u u+a5 ZZ
.a+e"a o+londaP MinS/u u+a5 ZZ
.alvoP 0Ja3-a u+a5 ZZ .a+e"a
descu+ierta, sin som+reroP 3Ja!a
u+a5 $e&AncP 0e3a5 $e&NunP
u+a--an5
)'F04M:. s& Rus+an3o5
)'F0SF'O:#QO'. adj& U+ac/aSi
u+ac/aSin0a SJu+u!a.a.5
$e&NunP SuSu-a.a35
)')-<G' ')( ')) )'5044'
)')-<G'. s& C/aSu c/a3o5
)')-%'M'. s& C/Ja3-a5
)')-%-. s& Anat& U.a 'u--u5 /in#nP
o!3o3a5 $e&AyaP o!AoSa5
)')-%-'M:<#Q<'. adj& C/Ja3-a35
)')-%-'<. v& C/Ja3-a.5
)'):<<:. s& TJini5
)'):K:6G'. s& Bed& Q/an3o SJaSu
SJaSu SJaSu5 Ko" alterada anormal
y entrecortada&
)')%E)-'. s& Eot& Fopuntia e:altataG&
C/JanSi SJu'u SJaS--a 0Ja'aSisSa5
)')%:. s& Eot& Fopuntia spG& Wa!a3o
c/JanSi /aM3Jo--a. 3o a.!an0u5
)'M' >6:. pron& Sa0anSa 9jem&
sa0anSa 3/a!i( cada var#n&
)'M' J-S. adv& Sa0aSu'in 0asa3Su'i
0asa3--a5
)'MEJ-<. s& Bed& A.a MaBus3a5
)'M'JP<0):#Q)'. adj& Bed& A.a a.a5
.uerpo orgnico despus de la
muerte& $e&AyaP a.a BaMi5
)'M-6'. s& WasS/a!5
)'M-<'. s& Anat& Te3ni 'e3nin5
)'M-<>M:#QM'. adj& Anat& Te3nisa0a(
de caderas anc*as&
)'-M0S:#^S'. adj& U!+ana.a3
u!+a-u u!+a-a5
)'-<. v& U!+a.5 ZZ DeAa! cae!( 0ac*a-
riy& ZZ Cae!se( laqHa0uy& $e&AncP
$e&.ajP is/Si.5 $e&NunP 0a-0u.
isS/i.5
)'-<=-. v& C/an3aSu. c/o3aSu.
u!+aSu. MiSc/JuSu.5
)'GM'. s& U!+a -a3Ja5
)'GM:#QM'. U!+as3a Sac/a!is3a5
C'O'F'5F'. s& ,eog& Qasa0an0a(
pampa *elada& $rovincia del de-
partamento de .ajamarca, $er%&
C'O'5'<)'. s& ,eog& Qasa+a!Sa(
pue+lo de !uertes *eladas& UU
$ue+lo de espinas& .apital y
departamento, $er%& ZZ 'ist& 9n
dic*a ciudad !ue apresado y eje-
cutado Atawallpa, por Jrancisco
$i"arro y sus compa?eros& 9sta
ciudad es muy importante por sus
restos arqueol#gicos comoP el
cuarto de rescate, los +a?os del
mica y el sistema de irrigaciones&
C'O'%'5F:. s& ,eog& Qasa'an0u(
tam+o *elado& $rovincia del de-
partamento de Cima, $er%&
)'4. s& Qum& IsSu5 9jem& isSu c/aSa(
puente de cal&
)'4'F'S'. s& Eot&F.uc%r+ita pepoG&
LaSaMe'e 0u!u 0Ju!u( $e&AyaP
anSa!a5
)'4'F')G6. s& Eot& RJusi5
)'4'50M'M. s& A3o.!aSi5
)'4'6M<0'. s& Lool& Fant*us
campestris CinneoG5 Tu.a5
)'4'J-<'. s& Anat& Han3Ja!a
u+a'u--u5
C'4)'. s& ,eog& R/a--Sa( guijarro,
cascajo, pedregal& UU .apital y
provincia del Qosqo, $er%, u+i-
cada en el Kalle /agrado de los
)n0as, de origen in0a; re!undada
el 74 de junio de 4>78, por el
Ci+ertador /im#n Eolvar $a-
lacios, como Killa Lamora; !ue
elevada a la categora de .iudad
el 4M de setiem+re de 4>M>&
)'4)-%06-=. s& PJo-3o( calcetines o
"apatillas de ni?o&
)E4)>4:. s& Bed& Wasa !u!u !u+i5
)'4M-'<. v& Qono.5
)'4M: M- )'F-S'. s& Alim& U+an
'Jin0u5
)'4-6%'M:. adj& QJoBic/i5
)'4-6%'M:<#Q<'. adj& QJoBic/i35
$e&AyaP SuBic/e35 $e&NunP
3uBic/i35 9cP Sunic/i35
)'4-6%'<. v& QJoBic/i. 3Joni.5
$e&AyaP AoBi.5 $e&NunP 3uBi.5
)'4-6%'<=-. v& QJoBiSu.
3Jonic/inaSu.5 !am& o3--anaSu.5
$e&AyaP oA--anaSu.5
)E40M:#QM'. adj& Ru0/a 3JoBi5
$e&.ajP !u0a35 $e&NunP 3unu35
ArgP !u0aS5 9cP SuBi5
)'44'M'5-6%-. adv& U0a--a--a5 ArgP
u0a--as u0a--i'an--a5 $e&AyaP
u0a-a-a5
)'44'<. v& U0a--a. c/Jin.a.5 ZZ .allar
de!initivamenteP u0a--a0u.5 ZZ
.allar intempestivamenteP
u0a--a!3o.5
)'44-. s& RJiS--u5
)'44:. s& Bed& TJa3!i5 9spesamiento
circunscrito de la piel con
*ipertro!ia, de+ido a la !ricci#n
continua&
)'45'. s& T/aS5
)'45'<. v& T/aSni.5
)'4:=%<:. s& P/o3e 0/o3o5 Cquido
segregado por las glndulas
mamarias, inmediatamente antes
o despus del parto& $e&AyaP
0/o3e5
)'4>560'. s& Lu'i 'i+0a -u'i'un0a5
)'4>560'M:. adj& Tun0as3a5
$e&AyaP 'un0asSa5
)'4>560'<. v& Tun0a.5 9jem& yan-
qamanta tunpasqan 0an0iP e!es
ca-u+niado sin !a;n5
)'4><:=:. adj& QJoBi 3JoBi5
)'4J:#QJ'. adj& PJa3-a 0Ja3-a u+a(
$e&AyaP Aa-a 0aA-a5 $e&NunP 3a-a5
9cP --u.Suna Sa!aSi5
)'4SR6. s& ;eol& Wa!+i Ma!a5
)'4S:6)044:. s& ;eol& Wa!a--i5
)'5'. s& PuBuna SaMi'o5 $e&NunP
SaMi'u5 9cP Si!ana5
)'5'<-%'. s& C/iMaMa5
)'5'<R6. s& Lool& Fcrustceo spG&
HuS!a( $e&AyaP a+uAa5 9cP
a+uSa5
)'5'<:6-<:. s& HuS!a35
)'5F0'<. v& TJi-aa. +i'Ja.5 ZZ True-
queP c//a-a. .anSi.5
)'5F0=%'. s& adj& C//a-a3 .anSi35
)'5P40M:=. s& Lool& Flama glamaG&
L-a+a5 ZZ FCamapacosG 0a3oc/a5
ZZ FCama guanicoeG Mana3o5 ZZ
FKicugna vicugnaG& MiSJuBa5
HGF<0M:=: ZZ Wa!iso( wanaco
mac*o& UU Pa3oc/a> wanaco
*em+ra& -umiantes sin cuerpos y
dentici#n completa& /u est#mago
tieneP pan"a, li+ro, cuajar y
redecilla& /e apoyan en tres !a-
langes&
)'5-44R6. s& Wac/u c/u!u5 $e&AyaP
c/uSi suSa Mac/u5 EolP SJi--a-
Mac/u5
)'5044'. s& Wan'u Man'una Sa--a0u5
ZZ A.a Man'una5 $e&AyaP Sa--a0u5
)'506'6%- (** (*1 )'<M0:$'%G'
EolP Sa--a0u5 9cP pari*uela& v& litera,
anda&
)'506'6%-. adj& s& Pu!e35 $e&AyaP
0u!iS5 $e&NunP 0u--i35
)'506'<. v& Pu!i.5
)'506'< ):6 5:J050-6%: M- )'M--
<'=. v& WinMi.5
)'506'< M'6M: %<'=$0P=. v& T/an0i.5
)'506:. s& an5 $e&AncP nani5
)'50='. s& Ru'una5 1+s& camisa tipo
saco&
)'50=-%'. s& Te:& UnSu5
)'50=R6. s& Te:& Rus+a uS/una
0Jac/ac/i5 $e&AyaP uSuna5
)'5:%-. s& Eot& Fipomoea +atatas
Cam+G& A0ic/u Su+a!a
S/u+a!a5
)'5$'5-6%:. s& Tan0u5
)'5$:. s& Pan0a5 $e&NunP 0u-un5 ZZ
Pu!un 0an0a( erial& .ontr& c/aS!a5
)'5>K4'N-. s& ;eol& Pan'ac/ina5
)'6'. s& So3o5 So3o c/uSc/a( ca+e-
llo canoso&
C'6'=. s& ,eog& RJana> incandes-
cente, candente, encendido, pie"a
de *ierro al rojo vivo& $rovincia
del departamento del Qosqo
donde se levant# Nos ,a+riel
.ondor0an0i, Tupaq Amaru )), en
4]>2&
)'6'=%'. s5 IsanSa 'Ji0a5 EolP 'Ji0a5
9cP 0i'aca5 $e&/&BarP .ac/i5
)'6)-4. s& Rinc/aM -anc/a5
C'6)0=. s& ,eog& Qanc/is( siete&
$osi+lemente se re!iere a la
e:istencia de siete manantes de
aguas termales& $rovincia del
departamento de Qosqo, cuya
capital es /icuani&
)'6)0R6. s& TaSi5
)'6)0:6-=. s& 'ist& /eg%n el cronista
Jelipe Saman $uma de Ayala y
otrosP ZZ TaSi( canci#n ZZ Ha.--i(
canci#n de victoria& ZZ Ha!aMi
a!aMi( canci#n triste& ZZ Q/asMa(
canci#n alegre& ZZ A.a 'aSi( can-
ci#n !%ne+re&
)'6M'M:. s& Su--u 0Ju'i5 $e&AyaP
Mic/Sana su--u5
)'6M-4'. s& Nina5
)'6M-6%-. s& HaM!a3 !u0/a35
C'6N'44:. s& ,eog& RanSa( asado&
$rovincia del departamento de
Ayacuc*o&
)'6N<-O:. s& Lool& Fastacus !luvia-
tilisG& A0an3o!a5 9cP a0angu!a5
)'6044'. s& Anat& C/aSisen3a5
)'606:. s& Anat& Wa3sa5 ZZ a-3oSi!u5
$ie"a dentaria aguda y !uerte&
)'6O-. s& HanSi c//a-a5
)'6O-'<. v& HanSi. c//a-a.5
)'6:=:#Q='. adj& So3o5
)'6='M:#QM'. adj& Sa.SJus3a
0/e3'us3a5
)'6='6)0:. s& Sa.SJu 0/e3a'u5
)'6='<=-. v& Sa.SJu.5 )nterj&
/ananaMY Qque cansancioO
$e&AncP a'iSa.5 ArgP sa.Su.5
C'6%'. s& ,eog& Qan'a( a t& $rovin-
cia del departamento de Cima,
$er%&
)'6%'<. v& TaSi.5
)E6%'<:. s& .erm& PJu.Bu c/a'u5
$e&AyaP 0uBo5 $e&NunP MaSu.
u-0u5 9cP Ma--o 0uBu5 ZZ .ntaro
redondo ac*atadoP 'Jina!a5
)'6%-<'. s& Qo-3a5
)'6%:. s& TaSi5 9jem& 0uS--a. 'aSi(
canto de carnavales& UU WanSa5
9jem& 'a!0u. ManSa( canto de
siem+ra&
)'6%:<#Q<'. s& adj& TaSi35
)'7'. s& Agr& Wi!u5
C'7'<0. s& ,eog& QaBa!i5 ;ativo de la
provincia del .a?ar, antigua
cultura situada en el /& de la
-ep%+lica de 9cuador&
)'7R6. s& ,eog& Wa.3Jo5 sin#nP
c/JanSa5
)'$'. s5 A3su --a3o--a --iS--a 0u--u5
Banta rectangular de cualquier
color usado por las mujeres&
)'$'%'S. s& A0uc/i us3/ac/i u'3/ac/i5
)'$<0):. s& C/uc/u0a5
)'$<0):=:#Q='. adj& C/uc/u0aSu35
)'$>)'. s& SuSJu5
)'$>4G. s& Eot& Fpnunuscapollin "uccG&
Ra0u-i5 EolP Sa0a!i5 9cP Sa0u--i5
)'$>44'. s& SuSJu5
)'$>44:. s& Eot& MuS+u5
)';>-W0'. s& Bed& A+a.c/u!a5 9n-
!ermedad estomacal de los ni?os&
)'<'. s& Anat& U.a5 ZZ Mu.u u.a( cara
redonda& ZZ Su.'Ju u.a( cara
ovalada& ZZ Wis'Ju u.a( cara torcida&
ZZ Rusi u.a asiS u.a( cara alegre& ZZ
P/iBa u.a( cara enojada& ZZ +i!S/a
u.a( cara manc*ada& ZZ Se3Jo u.a(
cara picada por viruela& ZZ C/JaBu
u.a( cara de!ormada& ZZ Mi--a. u.a(
cara !ea&
ZZ .ara a caraP u.a u.a5 ejem& u.a u.a
'u0a!3o.Su( nos *emos encontrado
cara a cara, !rente a !rente&
)'<'):4. s& Lool& C/Ju!u 3JeMsu
c/Ju!u5
)'<'):4. s& B%s& Pu'u'u5 $e&AyaP
/u.--aSi0as5
)'<E5F'6:. s& C//u--uSu5 ArgP Sasa5
)'<'6%R6#Q6'. adj& U.a sa0a5
)'<FR6. s& RJi--i+sa5
)'<F:6-<:. s& RJi--i+sa35
)'<F:60S'M:#QM'. adj& RJi--i+sas3a5
)'<)'O'M'. s& Wa3Ma5
)'<)'O-'<. v& Wa3Ma3.a.5
)E<)-4. s& Nuris& SanSJa. Masi c/Jac/a.
Masi a'is/anSa Masi $e&AyaP
Ma'a. Masi5
)'<)-4-<:#Q<'. adj& AM3a Masi
3/aMa35
)'<):5-<=-. v& Mu--0/a.5 Ca madera&
)'<M'M:#QM'. adj& Tisas3a5
)'<M'<. v& Tisa.5
)'<M-6'4. s& QJo.o5 $e&AyaP 3o.o
Ao.o Au.u5 EolP 3Jo.u5
)'<MG'):#Q)'. adj& Bed& Son3o
on3o.ni.o3( persona a!ectada del
cora"#n& 9cP s/ungu ongu.5
)'<M0'4NG'. s& Bed& Son3o nana.(
dolor del cora"#n& 9cP s/ongu
nani5
)'<M0:. s& Bed& Qo-o5 9spasmo del
cardias y es#!ago producido por
insu!iciencia salivar&
)'<M0:$'%G' s& Bed& Son3o on3o.(
9n!ermedad congnita o adquirida
del cora"#n& 9cP s/ongu onguna5
)'<M: ='6%: (*2 (* )-6%-44-'<
)'<M: ='6%:. s& Eot& FArgemone
Be:icana CinneoG& Si!Minc/u5
)'<-'<=-. v& U.a0u!a. u.a0u!aSu.5
$e&.ajP s/in0inaSu.5
)'<-:. s& v& U.a0u!a. u.a0u!a u.a
u.a 0u!a5 $e&AncP s/in0i5
)'<N'. s& QJe0e5 $e&AyaP Ae0e5
$e&NunP 3i0i5 $e&/&BarP a0a!ina5
9cP Si0i5
)'<N'M:<#Q<'. s& adj& Wan'u3 3Je0e35
ZZ .argar el ni?oP MaMa 3Je0i.5
$e&AncP a0ac/a.5
)'<N'<. v& QJe0i.5 $e&AyaP Ae0i.5
$e&NunP 3i0i. $e&/&BarP a0a.5
)'<N'<=- 5>%>'5-6%-. 45 QJe0i-
naSu.5
C'<>'5'@:. s& ,eog& Qa!Ma
amarillo . +a.u ro amarillento&
$or el color amarillento de sus
aguas& -o del departamento de
Nunn, $er%&
C'<>'S. s& ,eog& Qa!Ma( amarillo,
$lanta medicinal, para el ganado
que padece de !lujo intestinal;
posi+lemente se re!iera a la
e:istencia de la retama& ZZ )mpor-
tante provincia del departamento
de Ancas*&
)'<07:=:#Q='. adj& Lu-u3 +unaSu35
)'<0)0'. s& Ma.Ma5
)'<0)0'. s& Lu-u5
)'<0-. dental& s& Bed& Ri!u is+u.5
)'<0%'%0J:#QJ'. adj& R/u.a3 son3o5
)'<5-=G. adj& Sansi sansi 0uSa5
)'<6'J'4. s& Q/asMa5
)'<6-. s& A.c/a5 ZZ ;eol& a.c/a Masi(
carnicera& UU A.c/a 3/a'u( vende-
dor de carne& ZZ A.c/asa0a( que
tiene muc*a carne& ZZ WaSa a.c/a(
carne de vaca& $e&AncP e.c/a5
)'<6GJ:<:#Q<'. s& adj& A.c/a +iSu3
a.c/a MiSsa5
)'<6:=0M'M. s& A.c/aSu5
)'<6:=:#Q='. adj& A.c/asa0a5
)'<$06%-<:#Q<'. s& adj& T/u0a35 ZZ
Lool& /aSJac/u /aSJa3--u5
)'<<-<'. s5 P/aMa.5 ArgP 0aMa.5 EolP
Ma.!aSac/a.5 9cP c/aSc/ana5
)'<<-%-. s& Ma.'Juna S/aMa Su!u!5
)'<<044-<'. s& RJaSi'u5
)'<<044:. s& Anat& Wa3o5 $e&AyaP
o!AoSa SaSi-a5
)'<<044>M:#QM'. adj& Wa3osa0a5
)'<<0S'4. s& Eot& Fgynerium sagitatum
EeavG& So3os so3os 0in'o3
0in'o35
)'<%G4'N:. s& Anat& Rca0a SJa0e'u
SJu'Su--i SJa0a--u5
)'='. s& Wasi5
)'='M:#QM'. SaMas3a5
)'='<=-. v& SaMa. .auanc/aSu.5
)'=)'F-4. s& C/an!a!a c/Ja+a!a5
$e&AyaP c/an!a!a5 9jem&
--a+aSuna3a c/an!a!a.u3+i
0u!inSi( las llamas caminan con
casca+el& EolP saSa0a5
)'=)'F-4-'<. v& C/an!a!a!a.
c//a--a--a--a.5 $e&AyaP
c/an!a!a!a.5 EolP saSa3aSa.5
)'=)'O'4. s& R/a--Sa S/a--Sa si--a
si--a5
)'=)'O:. s& R/a--Sa si--a5
)E=)'<'. s& Qa!a5 9jem& 0a0a 3a!a(
cascara de papa&
)'=):. s& C/uSu5 v& so+,!e!o5
)'=0. adv& Ha3a .a3a--a5
)'=$'. s& Bed& Qa!a0a'i SuS/i
a.0u'i5 9smillas de origen epi-
drmico del cuero ca+elludo&
$e&AyaP SuSi Sa!a0a'i5
)'=%'7:#Q7'. adj& C/Jun0i5
)'=%0M'M. s& L-un0Ja3 son3o Sa.5
9jem& llupHaq sonqo q*ariP var#n
casto& L-u0Ja3 son3o Ma!+i(
mujer casta&
)'=%0N'F4-. s& Ma3ana5
)'=%0N'M:. s& Nuris& Mi!a!as3a
/uc/ac/as3a5
)'=%0N'<. v& Ma3a.5
)'=%0N'<=-. v& Ma3aSu.5
)'=%0N:. s& Nuris& Mi!a!a +uc/uc/i5
C'%'5'<)'. s& ,eog& Qa'a+a!Sa(
pue+lo a+rigado& $rovincia de la
-ep%+lica de Argentina, lindante
con Tucumn, /alta y /antiago
del 9stero; es importante por el
uso del -unasimi; all naci# el
ilustre Barco Avellaneda&
)'%'<'%'. s& Bed& Qo.!u 0/u.u
.u!a3 BaMi5 1pacidad del cris-
talino, con disminuci#n de la
agude"a visual&
)'%'<<:. s& Bed& C//u--i c//u--i
on3o.5
)'%-N:<G'. s& Jil& Mi'a5
)'>):. s& Eot& Ra.0i5
)'>='. s& Ha+u5
)'>%0J-<0:. s& C/Jac/ana5
)'J'<. v& To3o. /a0/c/Ji. /a!a'a.
/a0/u3Je. $e&AncP uc/Su.
us/'i.5 $e&.ajP a--a. '/a--+a.5
ArgP /as0Ji.5 EolP a--a.5
)'J-<6'. s& A.a+ac/Ja.5
C'@)'@. s& ,eog& Ra. Sa.( aqu&
Distrito de la provincia de
$aucartam+o, Qosqo&
)'@>'. =. Eot& Fcyclantera pedataG&
Ac/o3c/a5
C'@44:5'. s& ,eog& Qa.--i /a.--i(
triun!o; u+a( ca+e"a& Ca ca+e"a
del triun!o& $rovincia y distrito
del departamento de Arequipa,
$er%&
C'@5'. s& ,eog& QJa.+a( sin du-ce5
Distrito de la provincia de
Arequipa, $er%&
)'S'M:<. s& C/aSu35
)'S'<. v& C/aSu.5
)-)06'. s& C/Ja!Si5
)-)06'F4-. s& C/Ja!Sina5
)-)06'M:<. s& C/Ja!Si35
)-)06'<. 45 C/Ja!Si.5
)-K'4'4N0'. s& Bed& u+a nana.5
)-N'%R6#Q6'. adj& Jam& Bed&
aMsa5
)-N>-<'. s& Bed& aMsa Sa.5
)-O'. s& Anat& Q/eBi0a5
)-4'O-. s& KespertinoP An'aMa!a
an'a!u0/a5 ZZ matinalP 3ean'/u0a5
)-4:=:#Q='. adj& L-aS--a son3o5
)-5-6%-<0:. s& ;eol& A.a+a!Sa
a.a0an0a5
)-6)-<<:. s& C/an!a!a c/Jan!a!a5
)-60)-<:. s& ;eol& Us0/a c/u!ana5
)-60%. s& TiSnu5
)-60S'. s5 Us0/a5 $e&AncP uc/0a
3e!.a5 $e&AyaP us/a5 $e&.ajP
$e&NunP u'!a0a5 9cP uc/u0a5
)-6=:. s& Lano5
)-6=><'M:<. s& Ri+a3e5
)-6%-44'. s& L-i0/--i5
)-6%-44-'<. v& Ac/iSMa. --i0/i0i.
)-6%-44-: (*" (*# )4'<:#Q<'
$e&AyaP ac/iS.a. c/Ji0i'i.a.
SJac/ac/a.5 $e&NunP --i0iS.a.
--i0--i.a5 ArgP -i0i0ia.5
)-6%-44-:. s& L-i0/--i5
)-6%06-4'. s& Lool& Fvanollus res-
plandens Tc*&G Le3ec/u -e3e5
EolP e3-e5
)-6%06-4'. s& Q/aMa3 c/a0a'i.a
3aM+iMa5 $e&AyaP AaM+ina5 EolP
c/a0a'i.a35 9cP SaM+iMa5
)-6%<'M:#QM'. adj& C/aM0ic/as3a
c/aM0inc/as3a5
)-6%<'<. v& C/aM0ic/a.5
)-6%<'<=-. v& C/aM0ic/aSu.5
)-6%<:. s& C/aM0i /uS/u5 ZZ US/una
Fenagua, !ustnG&
)-$044'<. v& T/u0a.( cepillar madera&
)-<'. s& Ma0a5
)-<E50)'. s& WaSu5 /in#nP SaBu
)-<)'. adv& Sis0a sis0a--a Sa.--a5 ZZ
Aqu cerca, aqu nomasP Sa.--a0i5
)-<)'M:<#Q<'. adj& s& In'u35
)-<)'< poner cerco a un terreno& v&
In'u. 'u+a. Sanc/a.5 $e&AncP
/a!Sa. /a!Sa!a.5 $e&NunP San'!a.5
EolP Sanc/a. 'u+a. ZZ .ercar
con carri"oP c/a3--a. Sinc/a.5
$e&/&BarP c/aS--a. Sinc/a.
c/aS--aSu.5
)-<M'. s& Su0/u5
)-<M:. s& Lool& F/us scro!a domesti-
cus ,rayG& R/uc/i5 ArgP Suc/i5
)-<M:=:#Q='. adj& Su0/u5
)-<-F-4:. s& Anat& Su-SJa Bos3/o5
)-<-F<:. s& Anat& os3/on5 $orci#n
del enc!alo, dentro de la cavi-
dad craneana, de gran impor-
tancia en la actividad mental&
)-<6G)'4:. s& Lool& FJalco epaverius
peruvianus .oryG& RJi--ic/u
SJi--inc/u5
)-<60M:#QM'. s& Su.sus3a5
)-<60M:<. s& Su.suna ic/a!a5
)-<60<. v& Su.su.5
)-<<'F4-. adj& Wis3JaSu35
)-<<'M:#QM'. adj& Wis3Jas3a5
)-<<'M:<#Q<'. adj& Wis3Ja35
)-<<'M><'. s& Wis3Jana5
)-<<'<. v& Wis3Ja.5
)-<<:. s& ,eog& O!3o o!3o 0a'a
0iSc/u5 9jem& Mac/u0iAc/u(
cerro o cima vieja; Wa.na0iSc/u(
cerro o cima joven& $e&AyaP o!Ao5
$e&AncP $e&AyaP o!3u5 $e&.ajP
3a3a5 $e&NunP u-3u5 EolP u!3o5
.erros legendarios del QosqoP
WanaSaM!i Sen3a Pac/a'usan
Sa3saMa+an Ma+a si+ona5
PiSc/u AnaMa!Si5
)-<>5-6. s5 Anat& Rin!i Mi!a5
/ecreci#n crea de las glndulas
se+ceas y sudorparas del con-
ducto auditivo e:terno&
)-<J0S. s& Anat& Muc/Ju5
)-='< el ruido& v& C/Jin.a. u0a--a.5
)-=5'. s& Bed& WiSJu5
)-=$0%:=:. s& Eot& Wa.--a5 $eque?as
*ier+as que crecen en terrenos
*%medos& Dcimo +iotipo en
!itogeogra!a&
)-=%'. s& IsanSa !unSu5 EolP siA!a5
)-%<:. s& C/an0i 'u0a 'aMna 'u0a
.aM!i5
)0'6:=0=. s& Bed& Sani u.a5 Tinte
a"ulado o violceo de la piel,
de+ido al e:ceso de
*emoglo+ina no o:igenada&
)0E%0)'. s& Bed& QJec/u 3Jec/u on3o.5
Dolor intenso en la e:tremidad
in!erior del nervio citico, a
causa de traumatismo o
in!lamaci#n&
)0)'%<0S. s& Bed& QJe--a sic/Ju5 Tejido
conjuntivo de neo !ormaci#n de la
piel de+ido a una *erida& $e&AyaP
si!a5 $e&NunP si-a Misa-a5 9cP Si--a5
)0)'%<0S'<. v& Bed& QJe--a.a.
s9c/Ju.a.5
)0-N:. adj& aMsa5 $e&AncP 3a0!a>
$e&AyaP BaMsa5 $e&NunP 3a0-a5
EolP naM+a5 9cP BaMsa5
)0-4:. s& Hana3 0ac/a5 $e&AncP
$e&AyaP /ana35 ArgP anaA 0ac/a5
)0-6. adj& n%m& Pac/aS5
)0-6)0'. s& Hac/a. /a'un .ac/a.5
)0-6%GK0):. s& Hac/a3 /a'un.ac/a35
)0-6%:. adj& Bat& Pac/aS5 9jem& is0ay
pac*a0P doscien'os5
)0-<%'5-6%-. adv& Su'Ji0uni5
)0-<%:. adj& Su'Ji5
)0-<J:. s&Lool& Fman"ana c*unyi
*er*0ovit"G& Ta!uSa5
)0K:=0=. s. Bed& Q/o0o Masa5 De-
!ormaci#n de la columna verte-
+ral, a causa de la espondilitis
tu+erculosa, llamada tam+in
mal de $ott&
)0N'<<'. s& Lool& F.icada pe+leja;
Trinero tropes o c*raceipenmis
andeanaG& QJes3en'o 3Jes3es5 ZZ
FTympanoterpes gigas 1livasG&
0Jen3o.--o5 .igarra de la selva&
)0N'<<:. s5 QJa+asa.!i 3a+asa.!i
sa.!i sa.!i'u5
)05'<<R6. adj& RJi'a5
)050-6%:. s& Te3se 'e3si5 v& 1unda-
+en'o5
)06%044:. s5 Cap*a0a&
)06%:. s& C/un0i5 $e&AncP Mac/uSu
Mac/Su5 $e&.ajP Ma'!uSu
ManSuna> $e&NunP Ma'!aSu3
Ma'!uSu35 EolP sun-i c/un0i5
)06%><'. s& We3aM5
)06%><R6. s& C/un0i5 Jaja ms an-
c*a que el cintur#n, usada por
los varones&
)G<)>4:. s& ,eom& Sun'u!5
)0<)>6K-<-6)0'. s& ,eom& I!u!u5
)0=%'4N0'. s& Bed& His0Ja. 0Ju!u
nana.5 Dolor de la vejiga urina-
ria&
)0=%0%0=. s& Bed& His0Ja.0Ji'i on3o.5
)n!lamaci#n aguda o cr#nica de
la vejiga urinaria&
)0=%:)-4-. s& Bed& His0Ja. 0Ju!u3
--o3si.nin5 'ernia de la vejiga,
puede ser vaginal o inguinal,
crural y perineal&
)0=%:<<'N0'. s& Bed& His0Ja. 0Ju!u
.aMa! --o3si.5 'emorragia vesi-
cal de+ido a la cistitis aguda&
)4'6. s& A.--u Su!a3 a.--u( conjunto
de clanes&
)4'<0M'M. s& Su'Ji Sa. c/Ju.a Sa.
0a3sa5 $e&.ajP ac/i-e5 $e&/&BarP
c/u.a5
)4'<0K0)'<. v& C/Ju.ac/a. 0a3sa.a.5
)4'<0K0)'<=-. v& el daP C/JinSi-.a.5
.lari!icarse un liquidoP c/Ju-
.a.a.5
)4'<:#Q<'. adj& C/Ju.a5 $e&.ajP
)4'J'M:#QM' (*& (*' ):5$-%-6)0'
c/u.a5 EolP c/i!aM c/JuMa5 9cP
c/u.a5
)4'J'M:#QM'. adj& C/Jan'is3a
'aSas3a5
)4'J'<. v& C/Jan'i.5
)4'JG)>4'. s& Anat& RiS!a c/aSa5
'ueso largo y curvo que se ar-
ticula con el estern#n y el acronio
de la escpula&
)4-$%R5'6:. s& MaSi.o3 suMa5 ZZ !ig&
si--usa0a( de u?as largas&
)4G60)'. s& Bed& ;eol& On3ona Masi
/an0ina Masi '/ani.ana Masi5
$e&AyaP onAona Masi5
)4G%:<0=. s& Anat& RaSa SJaSa!a5
)4:')'. s& Si0Ju'i5
)4:<0M<'%:. s& Qum& RuSa--0a5 De
cocana&
):'N>4')0R6. s& Bed& TiSa.a5 !or-
maci#n del cogulo en la sangre
o lec*e&
):'N>4'M:. s& TiSa.as3a5
):'N>4'<. v& Bed& TiSa.a.5
):F'<M-. adj& Wa3a'e5 Jam& y Jig&
os3o--o5
):F0O'. s& Qa'a 3on0i c/usi5
):F<'M:<#Q<'. s& adj& Manu c/asSi35
):F<'<. v& Manuc/a. +anu c/asSi.5
):)'. s& Eot& Feryt*ro:ylon coca
Cam+G& RuSa 3o3a5 Del aymara
qoqa, que signi!ica planta divina&
):))0R6. v& R/a.a. 'Jin0u.5
):)-'M:<#Q<'. adj& Ha.'Ja35
):)-<=-. v& C/a.a.5
):)0M:#QM'. adj& C/a.as3a5
):)06'M:#QM'. adj& C/a.as3a
Ma.SJus3a5
):)06'<. v& Wa.SJu.5 ZZ .ocinar al
*orno, en *orno de terrones, en
pac*aman0aP Ma'/i.a.5
):)06-<:#Q<'. s& Wa.SJu35
):M0)0'F4-. adj& Muna0a.ana5
):M0)0:=:#Q='. adj& Muna0a.a35
$e&NunP u'!iSu35 $e&/&BarP Su--i5
ArgP +unaSi-u5 EolP su+a.-
c/asaABiA5
):M:. s& Anat& RuSuc/u5
):N6:=)0F4-. s& Re3sina--a5 Ant#nP
+ana !e3si. a'i.5
):N:44:. s& QJo3o5
):06)0M0<. v& TinSunaSu.5
):0%:. s& Jisiol& Hu+a5 .oito entre
animalesP 'JinSinaSu.5
):4'. s& Lool& C/u0a5
):4'F:<')0R6. s& Ha.+a5
):4'F:<'M:<#Q<'. s& Hana0a3e
.ana0a35
):4'F:<'<. v& Hana0a.5
):4'$=:. Bed& Son3o c/inSa.5 Ac-
cidente circulatorio agudo, por el
des!allecimiento s%+ito y pro-
longado del m%sculo cardaco&
):4'< 4G;>0M:. v& Su.su.
c/Ju+a.5
):4-)0=%0%0=. s& Bed& Ha.a3e 0Ju!u
on3o.5 )n!lamaci#n aguda o
cr#nica de la vescula +iliar&
):4N'M:#QM'. adj& Wa!Sus3a se3Jos-
3a5
):4N'M:<. s& Wa!Suna5
):4N'6%-. adj& Wa!Su Ma-3anc/a5
):4N'<. v& Wa!Su.5
):4N'<=-. v& Wa!SuSu.5
):406'. ,eog& O!3o +o3o5 $e&AncP
0i!us/'u $e&AyaP 0a'a5 $e&.ajP
-u+a5
):40%0=. s& Bed& RaS/u c/Junc/u-
on3o.5 )n!lamaci#n del c#lon, por
e:tensi#n, de todo el intestino
grueso&
):45'M:#QM'. adj& L-i+0Ja5
):4:)'<. v& C/u!a.5
):4:6. s& Anat& RaS/u c/Junc/u-5
/egunda porci#n del intestino
grueso que se e:tiende desde el
ciego al recto&
):4:<. s& PaM3a!5 ZZ $inturaP --in0Ji
--in0/i5
):4:<-=. s& PaM3a!Suna5 --in0JiSuna
-in0/iSuna( negroP .ana5 ZZ ;egro
retintoP c/Ji--u5 ZZ -ojoP 0uSa5 ZZ
-ojo encendido, rojo vivoP !a.!a3
0uSa sansa 0uSa5 ZZ QJo+e!(
verde& UU Q/osi( verde celeste& ZZ
QJe--u( amarillo UU Qa!Ma(
amarillo plido& ZZ AnS/as( a"ul& ZZ
Sani Su--i 3Jo.o( morado& ZZ
Wi-a0i( violeta, 0aMSa! sani(
violceo& ZZ Han3a 0uSa 0an'i(
rosado& ZZ C/Je3c/i( moteado& ZZ
O3e( gris& ZZ Ti'i 3JosBi( plomo& ZZ
Hu!a3 AnS/as( celeste& ZZ
Sani0uSa( carmes& ZZ Hana anS/as(
ndigo& ZZ Sa3sa( jaspeado& ZZ QJe--o
0uSa 3Je--+o( anaranjado& ZZ
Hu!a3( +lanco& ZZ aM!a3(
multicolor&
):44'<. s& Wa-3a5
):5'M<-O'. s& Lool& Fmustela !renata
Cic*G& Ac/u3a--a ac/o3a--a
3a'a.5 $e&AncP Ma.Mas/ +as-
/a--u5 $e&AyaP ac/o3--a c/iSu!u
c/iSu!i 0aSu c/i+0u--u Sun-
c/uc/uSu5 $e&NunP Ma.Mas/
unc/uc/uSu.5 9cP ac/uS--a5
):5F06'M:#QM'. adj& C//a3!u
c//a3!us3a +ic/Ju +ic/Jus3a
0i'us3a +inus3a5
):5F>=%0R6. s& HaM!a. !u0/a.5
):5-OP6. s& Lool& Fattu se:dens
CinneoG& RuSi c/a3o5
):5-4R6#Q6'. adj& RaS!a0u5 $e&AyaP
anSa!a5
):5-6%'<. v& Ri+a .aMna.5
):5-6S'M:#QM'. adj& s& Qa--a!is3a5
$e&AyaP Aa--a!isAa5 $e&NunP
BaM0as3a5
):5-6S'<. v& Qa--a!i.5
):5-<. v& MiS/u.5 ZZ -pidoP
+iS/u!3o.5 ZZ .omer picotendo
las avesP c/Ja0/'a.5
):5-<)0'<. v& Q/a'u.5
):5-%'. s& Astron& A3oc/inc/a.5
):5-%-< %<'J-=><'=. v&
C/Ji!+a.Sac/a.5
):50M'. s& MiS/una5
):5:# '=G ):5:. adv& HiBa c/a. /i-
Ba c//a.na5
)R5:H adv& I+a.na5 Xc#mo estsTP
I+a.na--an] i+a.na--an
Sas/anSi] $e&AncP i+ang i+a5
$e&.ajP i+ana. i+ana'a3
i+as/ina5 $e&NunP i+anaM naM5
$e&/&BarP i+as/na'a5 ArgP i+a5
):5$'7-<:#Q<'. s& Masi5 Si?ay
masiP coe'2neo5
):5$'<'<. v& TinSuc/i. SusSac/a.
MaSic/i.5
):5$'<='. s& Jol0& QJac/u!i5
):5$'=0R6. v& L-aSi0a.a.5
):5$-%-6)0'. s& A'i0anaSu.
--a--inaSu. /a0JinaSu.5 $e&AyaP
):5$-%0< (*( (*) ):6J-6)-<=-
Aa0inaSu. --a--inaSu.5 9cP
a'igina5
):5$-%0<. v& A'i0anaSu. --a--inaSu.
/a0JinaSu. a'i--c/a.5
):5$4-%'<. v& Hun'Ja.5 ZZ A!ectuosa-
mente lo que !altaP /un'Ja.Su.5
):5$:6-<. v& A--ic/a. a--inc/a.5
):5$:=0)0R6 !loral& s& C/Jan'a
'JiSa--is3a 'JiSa--as3a5
):5$<'. s& Ran'i5 $e&NunP -an'i5 ArgP
!an'i5
):5$<'F4-. s& Ran'ina5
):5$<'M:<#Q<'. s& adj& Ran'i3
!an'iSu35
):5$<'<. v& Ran'i.5 $e&NunP -an'i.5
):5$<-6M-<. v& Ta!i0a. u+anc/a.5
$e&AncP Sasi. .as/a. Sa+a'si.5
$e&AyaP .u.a. Aa0i. Aa+u'a.5
):5$<-=0R6. s& PJo3a5
):5$<050<. v& PJo3a.5 $e&AyaP
0o3a. ni'i.5 $e&NunP --a0i.5 9cP
nu'Sana5
):5>60)'<=-. v& Ri+anaSu.5 $or
cartaP 3e-3anaSu.5 $or tel!onoP
Ma3.anaSu.5 A viva vo"P 3/a-
.anaSu.5
):5>60M'M. s& /ociol& A.--u --a3'a
sa.a5 9jem& /anan sa.a( comu-
nidad in0ay0a situada en la parte
alta& U!in sa.a( comunidad in-
0ay0a situada en la parte +aja
del pue+lo&
):6 '>5-6%:. adj& Ha0a.o35
)R6)'J:#QJ'. s& adj& ,eom& PJuS'u
0JuS!u5
):6)-F0<. v& Bed& WiSsac/aSu.
MiSsa.a. c/ic/u.a.5 .once+ir
una ideaP .u.a.u.5
):6)-M-<. v& U.aSu. 3o.5
):6)' 5'<06'. s& Mu--u5 ZZ .ara-
col, almejaP c/Ju!u5
):6)4>0<. v& TuSu. 0Juc/uSa.
0a--Ma.5 $e&AyaP 0uc/uSa.5
'uSuSa.5 $e&NunP 0a3Ma.5 9cP
0a--Mana5
):6)4>=0R6. s& TuSu 0Juc/uSa
0a--Ma5
):6)>7'M:. s& Qa'a. +asi5
):6)>F06'. s& Sa--a 0a--a 'i.a3 +a-
si SaMsa3 +asi5 ZZ AmanteP inSa5
):6)><<0<. v& Sa.a. !i.5
):6M-6'<. v& Nurisp& Ha.!a'a. BaBi.5
):6M-6='<=-. v& T/aSa.a.5
):6M04:5' verruga& s& Bed& TiS'i5
9:crecencia o tumuraci#n de as-
pecto verucoso& 9cP +is/a5
)R6M:<. s& Lool& Fvultur gryp*us
CinneoG& Run'u!5 Fsarcoram,
p*us gryp*us CinneoG& EolP 9cP
Sun'u!5
):6M>)0<. v& A0a. 0usa.5
):6M>)%:<#Q<'X N>G'. adj& A0a3
0usa35 $e&AyaP 0usa3 a.sa35
$e&NunP 0us/a35
):6-)%'<. v& Ha0Jinac/i.5
):6K-='< culpa& v& Nurisp& Ri+a!i.5
):6K0'6S'. s& Son3o c/u!a.
son3o--i.5
):6K>6M0<. v& Pan'ac/i. 0aMic/i.5
$e&AyaP 0an'ac/i. +us0/ac/i.5
):6N-60'<. v& Hac/anaSu.5
):6N:O'. s& Anc//i. --aSi.5
):6N<-N'<=-. v& HuBunaSu.5
):6N<-=:. s& Sun'u!5 ZZ .asa del con-
gresoP sun'u! Masi5
):6O>6%'5-6%-. adv& WaSi--a
SusSa--a5
):6O>6%0J0%0=. s& Bed& An'ic/o3a
BaMi on3o.5
):650=)-<')0R6. v& L-aSi0a.a.5
):65:)0R6. s& C/uSuSuSu5
):6:. s& ,eom& PiSc/u5
):6:)-M:<#Q<'. s& adj& Hac/a3
!e3si35 ArgP !eAseA5
):6:)-<. v& Re3si.5
):6:)-<=-. v& Re3sinaSu.5 $e&NunP
-is3inaSu.5
):6:)0F4-. adj& Re3sina !e3si. a'i.5
):6='F0M:#QM'. adj& Hac/as3a5
):6='6N>G6-:#Q'. adj& A.--u+asi5
):6=-O-<:. s& RunaMa /a+u'Ja0u5
):6=-O:. s& Runa SunaSu5
):6=0=%-6%-. adj& Q/uc/u c/Ji-a5
$e&AyaP ansAa5 EolP c/uS!u5 9cP
sinc/i5
):6=%-4')0R6. s& Astron& Wa!ani5 ZZ
MiSiSi!a.( acuario& UU Mac/Ja3-
Ma.( cncer& ZZ Tu0a'u!Sa '/u0a
'/a!3a( .apricornio& ZZ Ra'ac/i-
--a.( cru" del sur& ZZ Mi!Su(
gminis& ZZ C/uSic/inc/a.( leo& ZZ
U!3oc/i--a.( li+ra& ZZ C/aSa'a(
cru" del sur& ZZ Qo--3a( plyades& ZZ
Ma+ana( virgo& ZZ C/o3e c/in-
c/a.( sirio&
):6=%0$')0R6. s& Bed& C//u--i ZZ
ASaSJisSi5
):6=%<>0< casa& v& Wasic/a.5 ZZ
.*o"aP c/JuS--aSu.5
):6=>50<=-. v& TuSuSu. /iMi.5 EolP
AiMiSa.5
):6%'F040S'M:#QM'. adj& Hu0as3a5
):6%'F4-. adj& Hu0aSu3 .u0ana5
):6%'M:<#Q<'. s& adj& Hu0anSi .u-
0a.Sa+a.o35
):6%'N0:. s& v& Bed& Ran'i.u.5
):6%'<. v& Hu0a.5 ZZ .ontar un
cuento, narrarP Mi--aSu.5
):6%-5$:<E6-:. s& WiBa. +asi5
):6%-6%'M0S:#QS'. adj& C/a+ana5
):6%-:. s& Hu0a0a .u0a5
):6%06-6)0'. s& Bed& ;eol& L-un0Ja3(
a+stinencia se:ual& 1+s& 9stos
conceptos son claramente post
colom+inos, puesto que la visi#n
de la se:ualidad andina es
distinta&
):6%06>'5-6%-. adv& Sa0aSu'in
0asa3--a5
):6%06>:#Q6>'. adj& Qa'i 3a'i5
$e&AyaP seAe sin!i5
):6%:6-'<=-. v& C//anSi.
3JeMi.Sac/aSu.5 $e&AyaP
AeMi.Sac/aSu.5 EolP 3JeMi0aSu.
iS/aSu.5
):6%:6-:. s& C//anSi5
):6%:<6:. s& Mu.u!e3 0a'an5
):6%<'M-)0<. v& Ha.u. a.ni.5
):6%<' -6%<-N'. v& MaSi0u!a5
):6%<'M0))0R6. s& Ha.u a.Bi5
):6%<'-<. v& QJen'i.5 9cP Sin'ina
$e&AyaP Sin'ic/i. c/in'i.5
$e&NunP 'as/a.ac/i.5
):6%<'-<=-. v& QJen'iSu.5
):6%<'4:<. s& Rinis'aSi5
):6%<'<0'5-6%-. adv& Ha!i!a35
):6%<'<0:. s& C#g& Ha!i5 9jem& !una3
.a!in( +ana !una( lo contrario de
*om+re, no *om+re& UU 9nemigoP
aM3a5 9cP aMSa5
):6J'4-)-6)0'. s& Bed& Q/a-i.a!i.
a--in.a.5
):6J-6)-<=-. v& Mac/JiS+aSu.5
):6J-6)0F4- (1* (11 )>-<M'
):6J-6)0F4-. adj& U.aSu35
):6J-<%0<=-. v& TuSu.5 9jem&
san0Ja+an 'uSu0u. san0Ja.a.(
con4e!'i!se en +anso5 ZZ Con4e!-
'i!se en 0o,!e( MaSc/a.a.5 1+s&
a?adiendo la terminaci#nP 5yay6,
a los sustantivos se logra !ormar
el conceptoP 5convertirse en&&&6
):6J06)-6%-. s& Mac/JiS+a35
):6J0%-. s& Man.a +iS/una +an.a.5
):6J>4=0R6. s& v& Bed& R/a'a'a'a.
c//a0/c/iSu.5 !am& c/uSc/u5
Acceso de contracciones muscu-
lares&
):$>4'<. v& Jisiol& Hu+a.5 $e&AncP
si0u. Su0a. 3a3u.5 ArgP
iSinaSu.5 EolP a!3/a. AuSuna.
c/ua.5 ZZ Cas avesP su0i.5
):;>-4>)-. s& Bed& Hana u/u
c/Jo3a c/JoS/o5
):;>-%'. adj& L-inSJi c/a0u-a '/in'i5
):;>-%-'<. v& Asi.Sac/a. --inSJi.-
Sac/a. c/a0u-a.Sac/a. '/in'i.5
):<'SR6. s& Anat& Son3o5 9cP s/ungu5
):<):J-'<. v& QJe'i0i.a.5
):<M044-<'. s& ,eog& Ri'Ji o!3o an'i
an'iSuna5 ZZ An'i !una( *a+itantes
de los andes, andino&
):<MR6. s& Wa'u5
):<:. s& C/unSu5 ZZ B%s& 'aSi3Suna
'aSi0aSu3Suna5
):<:6'. s& Pi--u5 ZZ .orona de oroP
3o!i 0i--u5 ZZ .orona de plataP
3o-3e 0i--u5 ZZ .orona de espinasP
SisSa 0i--u5 $e&AyaP 0i-u5 9cP
u+a!a5
):<:6')0R6. s& Pi--u.5
):<:6'<0'=. s& Anat& Son3o3
si!SJanSuna5
):<:6044'. s& MuSuSu u+a +uSuSu5
):<<'4. s& Ranc/a5 Clama 0anc*aP
co!!a- de --a+as5
):<<-M:<#Q<'. adj& P/aMa35 9cP
c/aSc/aS5
):<<-4'%0J:. adv& Qa.--a--a5 $e&AyaP
Aa.--a--a5
):<<-:. s& C/asSiMasi5 UU BensajeroP
c/asSi5
):<<-<. v& P/aMa.5
):<<>$%:#Q%'. adj& WaS--i5
):<%'M:#QM'. adj& Wi--us3a5
):<%'M:<#Q<'. s& adj& Wi--u3
SJu'uc/e3 Suc/u35
):<%'M><'. s& Ruc/u5
):<%'<. v& Ruc/u.5 .ortar la carneP
a.c/a Suc/u.5 AmputarP Mi--u.5 ZZ
.ortar telaP SJu'uc/i.5 ZZ .ortar
tallos gruesosP Mi'Ju.5 ZZ .ortar-
tallos delgadosP Sa-S/a.5 ZZ .ortar
lana, cortar los ca+ellosP !u'u.5
):<%'<. v& Ruc/u.5 ZZ -e+anar carneP
+a'Ja.5 ZZ Ce?aP --an'Ja.5
):<%'<=-# M'<=- >6 ):<%-. v&
Ruc/uSu. Suc/u!uSu.5
):<%-. s& Suc/u Mi'Ju5
):<%-S'. s& Eot& Qa!a0a5 $e&AyaP Aa!a5
$e&NunP Sa-an5 $e&/&BarP Sas0i
Sa!a5
):<%06'. s& A!a0a -a!a0a5
):<J-OR6. s& C/usSa5
):<S>-4:. s& RJu!+u5
):=-)'. s& Agr& A.+u!a5
):=-)'<. v& A.+u!a.5 ZZ .osec*ar
racesP a--a.5 ZZ .osec*ar !rutosP
0a--a.5 ZZ .osec*ar tallosP Sa--c/a.5
):=-4-%-. s& Si!a.Ma5
):=-<. v& Si!a.5
):=0M:#QM'. adj& Si!as3a si!a0as3a5
):=;>044-:. s& Ru--a S/isSi--i
Su--ac/i5
):=%'M:. s& Anat& C/i!u Ma3'a5 EolP
MaS'a5 $e&AyaP a--e35
):=%'4. s& Ru'a+a5
):=%044'. s& Anat& Wa3'a5 .ualquiera
de los 7\ *uesos planos en arco
entre el raquis y el estern#n&
):=%044'<. s& Wa3'an5
):=%<'. s& Bed& RJi!i 3a!a5
):=%><'. s& Si!aMa5
C:%'F'5F'=. ,eog& Ru'a0an0a(
0a+0a de +o-inos5 Distrito y
provincia del departamento de
Apurmac&
):%-<<E6-:#Q'. adj& --a3'a+asi
su.u+asi5
):W0=. s& Anat& SiSi 'u--u5 ArgP c/u0a
'u--u5 EolP 'iAni5
)<E6-:. s& Anat& U+a /an3Ja!a5
)<-'M:<. s& Ra+a35
)<-)-<. v& WiBa.5
)<-)050-6%:. s& Jisiol& WiBa.
/a'un.a.5
)<-M:. s& IBi iBina5
)<--<. v& IBi.5 EolP ini.5 $e&AyaP iBi.5
)<-5'%:<0:. s& Ru0/ac/ina5
)<-$U=)>4:. s& Ac/iS.a. !as0/i.a.
/an!a5
)<-=$:#Q$'. adj& RJu0a SJus0a
S/us0a5
)<-=%'. s& RJaSa!a5
)<-@-6%-. adj& IBi3 iBi.ni.o35
)<G'. s& UBa5 $e&/&BarP MiMa5 ZZ La
es'acin de o'oBo o in4ie!no5
)<0'F4-. adj& U.Mana5
)<0'M:#QM'. adj& U.Mas3a5 $e&An&
asMa.5 ZZ /irvientaP a.a iBaSa5 ZZ
/irvienteP .ana5 $e&AyaP Sac/a
0u!i5
)<0'6S'. s& U.Ma5
)<0'<. v& U.Ma.5
)<0506'4. s& Nuris& QJo+a--i3
naSJac/u5 ArgP MaBuc/i35 EolP
3o+a-iA5
)<0=:4. s& MaBaSa5
)<0=%'406:#Q6'. adj& C/Ju.a5
)<0%0)'M:#QM'. adj& Q/aMas3a5
)<0%0)'<. v& PJen3ac/i. 0Jen3a0a.a.5
)<:'<. v& RJa!a!a!a.5
)<R60):#Q)'. adj& Bed& C/a.a0u
on3o. +ana Sac/a!iSu3 on3o.5
)<>)0K0)'M:#QM'. adj& C/aSa'as3a5
)<>)0K0)'M:<. s& C/aSa'a35
)>)'<R6. s& Wis--a5
)>)044:. s& Tu+i Suc/una S/a--ana
--uc/Juna5
)>)4044'=# -=%'< -6. v& To3'u.Su.
!unSJu.Su. $e&AyaP unc/u.Su.5
)>)4044:. s& Lool& Fplaya cayana
CinneoG& TJiSsu.5
)>-)- <-'4. s& Lool& Fpsarocolis
decamanusG& Pa--as 0aMSa! 0Jus'i5
$e&AyaP 0aMSa! Ao!i5
)>-44:. s& Anat& RunSa5 ZZ .uello
largoP suni SunSa5 ZZ .uello cortoP
Bi'Ji SunSa5
)>-6%:. s& Cit& Wi--aSu.5
)>-<M'. s& WasSa Ma'ana5
)>-<6: (12
)>-<6:. s& Wa3!a5
)>-<$:. s& Anat& US/u uAu5
)>-J'. s& Mac/Ja.5
)>0M'M:D interj& Pa3'a'a3Y
)>0M'6%-. adj& RiSu3 3/aMa3
Ma3a.c/a35 $e&AyaP AaMa35 9cP
SaMa5
)>4-F<'. s& Lool& Mac/Ja3Ma.
a+a!u5 $e&AyaP +ac/aMa.5 EolP
+ac/a3Ma5 9cP +ac/aMa.5
)>4$'F4-. s& adj& Huc/a.u3
/uc/asa0a5 ArgP uc/a--iSuA5 EolP
Auc/a.uA5
)>4%><0S'<. v& Runa.ac/i.
.ac/a.'a!0u.5
)>4%><'. s& Hac/a.'a!0u5
)>5F<-<'. s& Arq& To3+o +a!Sa5
)>6'. s& TanSana SJi!aM5
)>5F<-<'. v& Quim& An'ac/a.5
)><'. s& -el& ;eol& Ha.a 'a'a 'a.'a5
)><'F4-. adj& Han0ina--a5
)><'M:#QM'. s& adj& Han0is3a5
)><'6M-<:#Q<'. s5 Han0iSa+a.o35
/an0i35 ZZ ;eol& +a.c/Ja +ediSo5
ZZ 9spiritistaP 0a3o5 $e&AncP
/an0e35 $e&.ay& an0iSu35 ArgP
an0eA5 EolP Aan0i!i5 9cP Aan0iA
.ac/iA5
)><'<. v& Han0i.5 ZZ Bejorar la cali-
dad de una +e+ida, agregando
otras sustancias&
)><'<=-. v& Han0iSu.5
)><'%0J:#QJ'. adj& Han0i5
)><J'. s& ,eom& QJen3o5 /in#nP
--inSJu5
)><J'<. v& QJen3o. --inSJu.5
)><J-'<. v& QJen3o.5 9cP SinSuna5
)>%0=. s& Anat& A.c/a3a!a5
)>@-. s& Lool& Fcarvia co+aya /c*rG&
QoMe5
Y)>@:#Q@'H pron& )nterrog& \0i30a]
\0e30a]
CH# ). .uarta letra del a+ecedario
y tercera letra de las
consonantes& /u nom+re es
5c*e6, su gra!a es do+le, repre-
senta un solo sonido de arti-
culaci#n predorsal, prepalatal,
a!ricada y sorda& 9jem& muc*o,
moc*e& F-&A&9&G
)')'4. s& Lool& F.anis aureus
CinneoG& RJi'a a-3o5
)')'4')'. s& Lool& F1rtalis gutata
/pi:G& Mana3a!aSu +ana3a-
!aSu35 +anaSa!a3o5 Ave de la
regi#n selvtica&
C')'60. s& ,eog& C//ac//ani( del
aymara varonil, valeroso& .erros
nevados al ;&1& del volcn Bisti,
Arequipa, $er%, a D,2]8 m&s&n&m&
)')4'. s& Eot& C/a3--a5
)')<'. s& Agr& C/aS!a5 $e&NunP
c*a0la&
)'4'. s& Agr& C//a--a5 $e&AyaP
0anAa 0anSa5
)'4-):. s& ;eol& C/i-iSo c/i-iSu5
)'4:6'. s& Alim& C/Ja!Si c/Ja-3e5
)'5FR6. adj& Lo3/enc/u5 EolP
c/a.0a5
)'50S'. s& R/a!u C/Ja0/!a5
)'5>=)'<=-. v& Qo3o+a. 3Jas0a.5
)'6)-'<. O>N'< M- 5'6:=. v&
PuS--a.a.5
)'6)'<. v& Sa3'a. 'aSa.5 ArgP
c/o+eSa.5
C'6)E6. s& ,eog& 'ist& ,ran ca-
pital del )mperio prein0a, de la
cultura de los .*im%, u+icada
cerca a la ciudad de Trujillo, de-
partamento de Ca Ci+ertad,
$er%&
)'6):. s& Lool& F/us scro!a
CinneoG& R/uc/i5 ZZ .*anc*o del
monteP FTayassu ta*a0uG& ;eol&
Mon'e S/uc/i5
)'6)<:. s& Bd& Wan'/i5
)'$:%-'<. v& Wa.'Ja.Sac/a.5
CH
)'<):
(1"
(1#
C>;>0=')'
)'<):. s& PJu.'u 0Jon3o5
)'<4'. s& Ri+a5 EolP .aMna5
)'<4'<. v& Ri+a.5 EolP .aMna.5
)'<4'%E6#Q6'. adj& Ri+a.sa0a
!i+a.Sac/a3 '/aM'e3 !i+a0u5
EolP c/an!a!a SJana3e--3a --aA--a
!i+a.Sa!Ma5 $e&AyaP Ma!0iSuA5
)'<:4'. s& Ha.Mana5
)'<$'. s& Qo!ic//a!0a5
)'=):. s& QJo-+a 0Jo-3a5 $e&AyaP
0an'a5
)'=):=:. adj& TJan0a5
)'=;>-'<. v& QJo-+ac/i. 0an'ac/i.
-a3oc/i.5
)'%'<<'. s& C/a0/-a5
)'%:#Q'. adj& TaBu 'Jis'i /uc/Ju.5
EolP 3Ja0Bu Bas3Ja!u5
)0)'. s& Si0as5
)0)'. s& Alim& A3/a5 ZZ Hu!a3 a3/a(
c*ic*a +lanca& ZZ Ru--i a3/a( c*i-
c*a morada& ZZ QJe--o a3/a( c*i-
c*a amarilla& UZ RinuMa a3/a(
c*ic*a de quinua& ZZ Mu--i a3/a(
c*ic*a de molle& ZZ U0i a3/a(
c*ic*a sin madurar& $e&AyaP aAa
asMa5
)0)'<<R6 M- )>-<: M- )-<M:. s&
Alim& To3'o
)0)-<G'. s5 ;eol& A3/a Masi5 /e
e:pende la c*ic*a y viandas e:-
quisitas denominadas Ve:trasV&
)0)R6. s& Bed& PunSis3a 0Ju'Ji5
)0):. s& Wa.na5
)0K4'M:. adj& Wa3Ja-anSu5
C04-. s& ,eog& C/i!i( 1!9o5 Re0",-ica
de C/i-e5
)04-6:#Q6'. adj& C/i!i !una c/i--i
!una5
)044'<. v& Qa0a!i.5
)044R6#Q6'. adj& C/Ji!c/i c/Ji!c/u5
)05'406M'. s& Lool& F$ly+orus
c*ima c*ima dominicoG& A-3a-
+a!i 3e3en3a 3o!i3en3e5 ArgP
a-Sa+a!i Sa!anc/u5 EolP a---
3a+a!i5 9cP a--Sa+a!i5
)05-6-'. s& Arq& Wasi0JaSu5
)0;>-<:. s& ;eol& R/uc/i Masi
S/uc/i Sanc/a5
)0;>044:#Q44'. s& E!3ec/a /e!3Jec/a5
)0<05:@'. s& Eot& FAnona c*iri-
molla BillG& C/i!i+u.a5
)0<0NV-. s& Lool& FTurdido /p&G&
QJe--u 0es3o 3Je--o 0is3o5
)0<4-. adj& Se3Me
)0<<0'<. v& C/Ja!a!a!a.5
)0=N>-%-. s& C/JiMSana c/JiSMac/i5
)0=N>-%-'<. v& C/JiMSa. c/JiSMa.5
)0=N>-%-:. s& C/JiSMa c/JiSMa5
)0=5-'<. v& Si+i a0a.Sac/a.5
)0=$'. s& Pinc/i5 c/i0/c/i
)0=$-'<. v& C/i0/c/i!i.5
)0=$:<<:%-'<. v& QJac/ac/ac/a.5
)0=$:<<:%-'<. v& C/Je3e3e3e.5
)0=%-. s& Asina5
)0%R6D. )nterj& U0a--a.Y5
):)'<. v& TaSanaSu.5
):)4:. s& Eot& C/o3--o c/o3--u
3/an3e( c*oclo verde& $e&AncP
'so3--u5 $e&AyaP 0uc/Sa Mic/i
ManAu0a AeAe AeAe--a!a.5
):5F'. s& ;eol& .erm& MaSJas5
):<<:. s& P/a3c/a5
):<<-'<. v& P/a3c/a. su!u.5
$e&AyaP 0/aAc/a.5 $e&AncP
s/a'a'h. s/u'u'u. /u'u'u. /u'u.5
$e&.ajP
Mis.a.5 $e&NunP 0a3c/a.
s/a-.a.5 $e&/&BarP s/u'u.5 EolP
0/aAc/a. su!u.5 9cP --iSana5
):S'. s& C/JuS--a5 $e&AncP 'suS--a5
$e&AyaP c/uS--a5 $e&.ajP c/uA--a5
EolP c/JuA--a5 9cP Sug--a5
)>F'=):. s& C/i!+aM 0a!a5 ;eolP
+is'i +anc/ac/i5
)>-):. adj& We3!u5
C>5F0J04)'=. s& ,eog& C/u+0i
Mi--Sa5 C/un0i( !aja, cintur#n&
Wi--Sa( sagrado& $rovincia alta
del departamento del Qosqo&
)>7:. s& Alim& C/JuBu5 $e&AncP
c/unu5 1+s& 9s incorrecto decir
5c*u?o +lanco6 a la moraya&
)>$'<. v& C/Jo3c/o. c/Jon3a.5
)>$'M:<. adj& C/Jon3a3 'u'u35
C>;>0=')'. s& ,eog& C/uSisa3Ja5
De c/uSi( lan"a y sa3Ja.( quitar,
e:traer& Departamento de la -e-
p%+lica de Eolivia, siendo su
capital /ucre, situada en el cora-
"#n de la regi#n andina oriental
a 7&>82 m&s&n&m& Jundado por
$edro An"ures por orden de
Jrancisco $i"arro en 483> con
el nom+re de Ca $lata, aunque
tam+in se llam# .*arcas& Cleg#
a ser capital de la -ep%+lica, a
partir de 4>32& 9n la actualidad
es una +ella ciudad con templos
coloniales y la @niversidad de
/an Navier&
(1' M-6=:#Q'
D# M. Quinta letra del a+ecedario& /u
nom+re es 5de6& -epresenta un
sonido de articulaci#n dental
sonora y oclusiva, en posici#n
inicial a+soluta; en los dems
casos es, por lo general, !rica-
tiva; cuando es !inal su articula-
ci#n se de+ilita o ensordece ms
o menos& F-&A&9&G
M'M0J:=:#Q='. adj& QoSu35
M'M:. s& Wa.!u c/unSana5
M'6S'. s& Tusu5 ZZ Dan"as !ol0l#ricas
nativasP SJac/an0a SJac/aMa.na
3Ja!a c/Junc/u 3a!a 'aSa
Mi0/a-a uSuSu 3anc/i 0/a--c/a
3/asMa Ma.-aSa 3Je!o 'usu.
Ma!+i 0usa. sa!a 'a!0u. SisSa
3Je0i. o3a 'a!0u.5 ZZ Dan"a de
dis!racesP a!anMa5
M'6S'<. v& Tusu.5
M'6S'<G6#Q6'. s& Jol0& Tusu3
sa.na'a !una5
M'7'<. v& C/i!+a.5
M'7'<=-. v& C/i!+aSu.5
M'7:. adj& C/i!+a5
M'<. v& Qoy& UU A lu"P Mac/aSu.5 ZZ De
+e+erP uS.ac/i.5 ZZ JrutosP !u!u.5
ZZ ,raciasP aBa.c/a.5 ZZ Cas es-
paldasP siSi.uSu.5 ZZ Cos prime-
ros pasosP '/asSi.5 ZZ Bal pasoP
0an'a.5 ZZ /ustoP +anc/a!ic/i.5 ZZ
Darse pelli"conesP 'Ji0inaSu.5
M-F'O:. adv& Pac/an0i u!an0i5
M-F'%0<. v& Se3ac/inaSu.5
M-F-<. s& Hun'Jana5
MPF04. s& Ra--0aMaBu un0/u5
M-F040%'<=-. v& Un0/u.a.5
M-)'GM:#QM'. adj& Us0/u un0/u
3/es'i 3an0a!+anas3a5
M-)'$0%'<. v& U+ana. 3/o!u.
3/o!uc/a. SunSa 3/o!u.5
$e&NunP +u3u.5
M-)-6'. adj& n%m&card& C/unSa5
M-)0F4-. adj& Nina--a !i+ana--a5
MP)05:. s& n%m&ord& C/unSa Be3en5
M-)0<. v& Ni.5 $e&AyaP ni.5 $e&.ajP
Mi--a.5 /&BarP !i+a. ni.5 EolP
Bi.5
M-)0<=-. v& FasmismoG NiSu.5 ZZ
Decirse mutuamenteP ninaSu.
ni.SunaSu.5
M-)4'5'M:<#Q<'. adj& s& Cit&
Ha!aMi35
M-)<P$0%:#Q%'. adj& RuSJu !uSu
'/u-'u5 $e&AyaP !u3u5 ArgP +ac/u5
EolP !uS/u5
M-M:. s& Anat& RuSJana5 ZZ Bama
ru0HanaP dedo 0u-ga!5 ZZ Tup*si
ru0HanaP dedo 9ndice5 ZZ .*awpi
ru0HanaP dedo +edio5 ZZ /iwi
ru0HanaP dedo anu-a! o de- ani--o5
ZZ .*ana o sull0Ha ru0HanaP dedo
+eBi3ue5
M-K-)'<. v& ASa. is+a.5 ZZ Bostrarse
de mal *umorP aSana.a.5 1+s& es
o!ensivo utili"ar en este %ltimo
sentido&
M-K-6M-<. v& Nuris& A+ac/a.
sa.a0aSu.5
M-K-6M-<=-. v& Baqapa0uy&
M-K-6=:<#Q<'. adj& s& A+ac/a3e
sa.a3e5
M-K4:<')0R6. s& Ho3o. --iSJi.5
M-K:<5'<=-. v& .*Hoqtayay&
M-K:<5-. adj& C/Jo3'a 0Ja!3a
MiS--u5 $e&AyaP $e&NunP MiSsu5
EolP c/aA'a5
M-K<'>M'<. v& Pa--3o.5
M-N4>)0R6. s& Mi--0Ju Men3Jo5
M-N4>%0<. v& Mi--0Ju. o3o. !aS!a.5
$e&AyaP $e&.ajP $e&NunP +i--0u.5
ArgP +is/0u.5
M-N:44'M:#QM'. p& NaSJas3a 3/o-
D
!us3a5
M-N:44'M:<#Q<'. adj& s& NaSJa35
M-N:44'<. v& NaSJa.5 $e&AncP $e&.ajP
0is/'a.5
M-NV-44:. s& NaSJa5
M-0M'M. s& AMSi5
M-0K0)'<. v& AMSic/a.5
M-O'<. v& Sa3e.5
M-4'6%-<'#Q<:. 'MO. aM0a3e5
M-4'%'<. v. Wi--a.5
M-4-N'M:#QM'. adj& s& Ran'i5
M-40)'M:. adj& L-uS--u5
M-406)>-6%-. adj& s& Nuris& QJo+a--i5
M-406;>0<. v& Nuris& QJo+a--i.5
M-40<'<. v& Bed& $sic& Mus0/a.5 9cP
+us0a.5
M-40<'6%-. adj& Mus0/a35
M-40<0:. s& Bed& Mus0/a5
M-40%:. s& Nuris& QJo+a5
M-5'6M'. s& Nuris& MaBaSu.5 $eti-
ci#n ante el ^rgano Nurisdic-
cional&
M-5E=. adj& WaSin5
M-5'=0'M:#QM'. adv& Nis/u asS/a
sinc/i5 $e&AncP asi'su a--h0a
a.si5 $e&/&BarP 0asa.0a5 ArgP
anc/as/Sa5 EolP --iuA .a--i.uA5 9cP
.a--i as/Sa .a0a5
M-5-6)0'. s& Wa3Ja Sa.5
M-5:4-<. v& T/unic/i.5
M-5:<'<. v& Una.c/a. unac/i.5
$e&.ajP una.a.5 $e&NunP BaSa.
3i0aSu.5 $e&/&BarP una.a.
in'i.a.5 EolP unac/i.5 unaSu.5 9cP
uni.a.5
M-5:=%<'<. v& Q/aMac/i. !iSuc/i.5
M-6=0K0)'<=-. v& Pi0u.a. '/aSa.a.5
M-6=:#Q='. adj& Pi0u '/aSa5
M-6%-44'M' (1( (1) M-=N<'6'F4-
M-6%-44'M'. s& PJa'a Sani5
M-6%-<'. s& RJi0i5
M-6%0=%'. s& Ri!u Sa+a.o35
M-6%R6#Q6'. adj& Ri!usa0a5
M-6%<:. adv& US/u5 $e&AncP !u!inc/u5
$e&NunP -u-i'!aM5 ArgP uSu0i5 9cP
uSu5
M-6>6)0'. s& Wi--aSu.5
M-$04'M:<. s& L-u0/i3 0Ja3-a35
M-$:<%0=%'. s& PuS--a35
M-$:=0%'F4-. s& C/u!ana c/u!a. a'i.5
M-$:=0%'<. v& C/u!a. 'a3e.
Ma3a.c/a.5
M-$R=0%: de productos& s& Ma!Sa 'a3e5
ZZ De cosasP 0i!Ma5 ZZ De carne
!rescaP 0uSu'u5 ZZ De productos en
generalP 3o-3a5
M-<-)'#Q):. adj& PaBa a--aMSa5
9cP s/anc/i5 $e&AyaP a--aMSa
a--i35
M-<5'%0%0=. s& Bed& A.c/a3a!a on3o.5
M-<50%0=. s& Bed& A0a.c/iSc/i5
ecce+a5
M-<<'5'F4-. s& Hic/Jana /ic/JaSu3
usu35
M-<<'5'M:#QM'. adj& Hic/Jas3a
'a--is3a usus3a5
M-<<'5'<. v& Hic/Ja. usuc/i. 'JaSa.5
$e&AncP /ic/a.5 $e&.ajP i'!a.5
$e&NunP /i'!a. si-!a. usu.5 ArgP
ic/a.5 EolP Aic/a. 'JaSa.5 9cP
Aic/ana 'a--ina s/u'uc/ina5
M-<<'5'<=-. v& lquidoP P/o3c/i.5
productosP usu. 'JaSaSu.5 la
pajaP siSniSu.5
M-<<-%0<. v& Unu.ac/i.5 $e&.ajP NunP
c/u--u.5 $e&/&BarP c/u-
--uc/i.5 ArgP unu.a.5
M-<<-%0<=-. v& C/u--u. unu.a.5
$e&AncP 'su--u.5 $e&.ajP
c/u--uSa.5 $e&/&BarP c/u--u.5
M-<<0F'M:#QM'. adj& WiSa0as3a
Sun0as3a '/unis3a5
M-<<0F'M:<#Q<'. s& WiSa0a3 Sun0a3
'/unic/i35
M-<<0F'<. v& WiSa0a. Sun0a.
'/unic/i.5
M-<<0F'<=-. v& WiSa0aSu. Sun0aSu.
'/uniSu.5
M-<<:)'<. v& Ran3/a.5
M-<<:%'M:#QM'. adj& A'i0as3a
--a--is3a5
M-<<>5F'<. v& T/uni.5
M-<<>5F'<=-. v& T/uni.Su.5
M-='F<0M:#QM'. adj& QJa.+a5 $e&AyaP
c/a+i-a c/a+u35 $e&NunP /a+ia5
EolP a+--a 3Ja.+a !a3Ja5 9cP
Sa.+a5
M-='K0'<=-. v& C/u!anaSu.5
M-='<5'M:#QM'. adj& B%s& C/a!c/a5
M-='N<'M'F4-. adj& Mi--a.5
M-='N>'<. v& T/a!a. unu Sac/a!i.5
M-='407'M:#QM'. adj& Wi'/a!a5
M-='40-6%:. s& Wi--0u5
M-='45'M:#QM'. adj& HaMc/a.a.5
M-='$'<-)-<. v& C/inSa. c/inSa0u.
c/inSa!i. c/Jusa3.a.5
M-='<<-N4'M:#QM'. adj& RaMi5
M-='<<:44'<. v& WiBa.5
M-='=%044'<. v& C//i--0ana.5
M-='%'<. v& PasSa.5 $e&AyaP 0iS!i+a.5
EolP 0asSa!a.5 9cP 0a!sana5
M-='%'<=-. v& PasSaSu.5 $e&AyaP
0iS!i'+a.5
desa.uno5 s& Alim& ;eol& Unu
3JoBi5 $e&AncP .aMa0a s/ana3
.aSus/ana35
M-=F'=%'M:<#Q<'. adj& L-a3--a35
M-=F'=%'<. v& L-a3--a.5
M-=F:)'<. v& L-iSJi. 3/asu.5
M-=F:<M'<=-. v& P/o3c/i. --o3--a.
--in0Ja.5
M-=F:<M-. s& P/o3c/i --o3--a unu
0/a'a.5
M-=)'F-44'<. v& C/uSc/ana.5
M-=)'6='<. v& Sa+a.5
M-=)'6=:. s& Sa+a5
M-=)'=)'<'M:# QM'. adj& Te3Mas3a5
M-=)'=)'<'M:<#Q<'. s& TJe3Ma35
M-=)'=)'<'<. v& Te3Ma. e3/a.5
M-=)-6M-6)0'. s& C/u0u--u5
M-=):4:<0M:#QM'. adj& Q/o3a5 9jem&
3/o3a 0Jac/a( ropa descolorida&
M-=):5$:6-<. v& T/u--+ic/i.5
M-=):<6'<. v& Wa3!ana.5
M-=):<%P=. s& adj& Ha0/--a si+i
3/e--e si+i5
M-=):<%-S'M:#QM'. p& SinS/as3a
3a!anas3a5
M-=):<%-S'M:<#Q<'. s& adj& SinS/a3
3a!ana35
M-=):=-<. v& PasSa.5
M-=):=%044'<. v& Wa3'ana.5
M-=)>F0-<%:#Q%'. adj& Ta!is3a5
M-=)>F<0<. v& Ta!i.5 $e&AyaP su!Su.5
$e&NunP 'a--i.5
M-=)>F<0<=-. v& RiS/u!i0u.5
M-=M-6%'M:#QM'. adj& Ha+--u +ana
Si!u.u35 ArgP /an--u -a3+u5
M-=-'F4-. adj& Munana5
M-=-'<. v& Muna.5
M-=-)')0R6. s& C/JaSic/i5 ArgP
c/aSi.5
M-=-)'M:<#Q<'. s& adj& C/Ja-3e3
c/JaSic/i35
M-=-)'<. v& C/Ja-3e. c/JaSic/i.5
$e&AyaP c/aSic/i.5
M-=-)'<. v& Han3ac/a. 'Ja3a.
MiSc/Ju.5 ArgP MiAc/u.5 EolP
.an3/ac/a.5
M-=-5F'<'S'<. v& Bed& Wac/a.
Mac/aSu. on3oSu.5
M-=-5F'<<'<. v& Tu!una.5
M-=-6)')4'<. v& C/a3--ana.5
M-=-6N<'='<. v& TiSana.5
M-=-6<:44'<. .5 RJu.unna. SJu.u!a.5
M-=-6=-F'<. v& Wi!ana.5
M-=-6%-<<'<. v& Ha0/c/Ji. a--a.
/a0/3Je.5
M-=-:. s& Muna.5 ZZ De *acerP
!uMana.a.5 ZZ De irP !ina.a.5
M-=-=)'5'<. .5 C//a!0ana.5
M-=N'O'<. v& QJa3Ma.5
M-=N'<<'M><'. s& E3/a5
M-=N'<<'<. v& E3/a.5
M-=N'=%'F4-. adj& MaMSJa.a35
M-=N'=%'M:#QM'. adj& MaMSJa.as3a
'/an'a.as3a5
M-=N'=%'<. v& T/an'a.
+aMSJa.ac/i.5
M-=N'=%'<=-. v& Ha--+u.a.
'/an'aSu. +aMSJa.a.5
M-=N'=%-. s& L-a3--a5
M-=N<')0'. s& A3o.!aSi --aSi5 EolP
iSi--ac/us /a'un --aSi5 ZZ Jatali-
dad& adj& a'i5 ZZ A'i0as3a( vencido
por la desgracia&
M-=N<')0'<=-. v& Q/enc/ac/aSu.5
M-=N<'6'F4-. adj& Agr& Muc//ana
M-=N<'6'< (2* (21 M-=$4:5'<=-
+uc//aSu35
M-=N<'6'<. v& Agr& Muc//a.5
M-=N<'6'<=-. v& Agr& Muc//aSu.5
M-=N<'6-. s& Agr& Muc//a5
M-=N<'6>4'<. v& C//a!3ana.5
M-=N<'='<. v& Wi!ana.5
M-=N<-7'M:#QM'. adj& TJisSi 'Jan0a5
M-=N<-7'<=-. v& TJisSi.a.5
M-=')-<. v& T/u--+ic/i.5
M-=-F<'<. v& U.Mina.5
M-=0M<'%'M:#QM'. adj& Qac/a
c/JaMi 3aMi 'aMi c/JaSi5
M-=0M<'%'<. v& Qac/a.
c/JuBuc/a.5 Des*idratar la
papa&
M-=0M<'%'<=-. v& C/JaSi.5
M-=04')'M:#QM'. adj& C//a0u
c//anc/a5
M-=04')'<=-. v& C//ac/uSu.
c//ac/u.a.5
M-=:O'<. v& Agr& Ra0/ina. 'i0i.5
$e&.ajP !a0/!ac/a.5 $e&NunP
-a0/-ac/a.5 EolP !a0/i.5 9cP
'i0ina +a-Sina5
M-=:O- de ma"& s& Sa!a 'i0i.5
M-=:44-O'<. v& SiMiSa.5
M-=:6-=%:#Q%'. adj& Mi--a.Sa.
+a0Ja5
M-=:6<'<. v& Ma0Jac/a.5
M-=:6<'<=-. v& Ma0Jac/aSu.5
desidioso^sa5 s& adj& Qe--a
3e--aSu35
M-=0-<%:. s& ,eog& Pu!un5
M-=0N>'4'F4-. adj& C/Ju--ac/ina5
M-=0N>'4'<. v& C/Ju--ac/i.5
M-=06K4'<. v& C//asac/i.5
M-=06%-N<'M:#QM'. adj& HaSJus3a5 ZZ
Ru'as3a Bu'Jus3a5
M-=06%-N<'<=-. v& TJa3aSu.
Bu'JuSu. /aSJuSu.5
M-=40-6M<'<=-. v& C/Ji.aSu.5
M-=40S'50-6%:. s& Suc/u5
M-=40S'<. v& Suc/u.5
M-=40S'<=-. v& Suc/u.Sac/a.5
M-=5'60'%'<. v& C/a3nana. c/a3na
0asSa.5
M-=5'@'<. v& Hu.a. c/inSa. u!na
+u.u.5 EolP .u.a. 0Ji'i5
M-=5-6%0<. v& Mananc/a.5
M-=5-6>S'M:#QM'. adj& u'Jus3a5
M-=5-6>S'<. v& TJi0/si. --i0/c/Ji.5
M-=5-6>S'<=-. s& HaSJuSu3
Bu'JuSu35 $e&AncP a3a0i.5
$e&AyaP c/a+c/a.5
M-=5:<'40S')0R6. s& QJan0a!+ana5
M-=5:<'40S'M:<'. adj& QJan0a!-
+anas3a5
M-=5:<:6'50-6%:. s& WaS/a
'/uni5
M-=5:<:6'<. v& WaS/a. '/uni.5
M-=5>N<'<. v& R/a!Sana.5
M-=6>M'<. v& L-a'Ja. --a'Jana.
3Ja-a.5
M-=6>M'<=-. v& L-a'JaSu. 3Ja-aSu.5
M-=6>M'M:<#Q<'. s& --a'Ja3 3Ja-a35
M-=6>M:#QM'. adj& s& L-a'Ja --a'Jas-
3a 3Ja-a 3Ja-as3a5
M-=:F-M0-6%-. adj& s& Mana Sasu-
Su3 +ana u.aSu3 +ana u.a-
!iSu35 EolP u+ana 'i+ina
Manana5 $e&.ajP +ana u.aSu35
M-=:)>$'M:#QM'. adj& Qasi5 ZZ
'a+itaci#nP 3asic/is3a5 ZZ @n
saco, una +olsaP 'a--is3a5
M-=:)>$'<. v& Qasic/i. 'a--i.5
M-=:)>$'<=-. v& Qasi.5
M-=:4M'<. v& C/a0ina.5
M-=:44'M:#QM'. adj& L-uc/Ji --u-
c/Jis3a --uc/Jus3a c/Ju'is3a5
M-=:44'M:<#Q<'. adj& L-uc/Ji3
--uc/Jo3 c/Ju'i35
M-=:44'M><'. s& L-uc/Ji --usc/Ju
c/Ju'i5
M-=:44'<. v& --uc/Ji. c/Ju'i.5
$e&AncP 3as/a.5 $e&AyaP --us'i
c/u'i.5 $e&NunP +uSu.5 EolP
c/Ju'i.5
M-=:<M-6'M'5-6%-. adj&
RaMi!aMi5
M-=:<M-6'M:#QM'. adj& RaMi
c/Ja!Mi !aMis3a c/Ja!Mis3a5
M-=:<M-6'<. v& RaMi. c/Ja!Mi.5
$e&AncP s/o3--i. /a3!a!a.
'e3Mi.5 $e&AyaP !aMi.5 $e&NunP
s9Ma.5 $e&/&BarP 'is/a.ac/i.
a/a.5
M-=:<-O'<. v& Bus& Nin!ina.5
M-=:<-O'M:. adj& C/unu 3/o!o
!in!i Man3o !in!i nin!inas3a5
M-=:<0-6%')0R6. s& Pa.u 0an'ac/i5
M-=:<0-6%'<=-. v& Pa.u. 0an'a.5
$e&NunP 0a.uc/iSu.5
M-=$')'<. v& A0ac/i. suc/i.5
M-=$')0:. adv& A--i+an'a
a--i--a+an'a5
M-=$'<<'5'F4-. adj& C//u-+iSu3
'JaSaSu3> c//u-+ina 'JaSana5
M-=$'<<'5'M:#QM'. adj&
C//u-+is3a 'JaSas3a
c//u--+i c//u--+i 'JaSas3a5
M-=$'<<'5'M:<#Q<'. s& C//u--+i35
M-=$'<<'5'50-6%:. s& C/Je3e
siSBi. c//u--+i /ac/Ji5 $e&.ajP
i'!a.5
M-=$'<<'5'<. v& Wisni.
c//u--+i.5 $e&AyaP Mic/i.
c/eAec/i. usu.5 $e&NunP
Mic/i.5 EolP c/Ji3e.5
M-=$'<<'5'<=-. v&
C//u--+iSu.5
M-=$-M'S'50-6%:. s& Wi'/a5
M-=$-M'S'<. v& Wi'/a. Bu'Ju.
S/u--0i.5
M-=$-M'S'<=-. v& Wi'/aSu. Bu-
'JuSu. S/u--0iSu.5
M-=$-M0M'. s& Rac/a!0a!i
M-=$-M0<. v& Rac/a!0a!i.5
M-=$-N'<. v& QJa3Ma. SJasSanna.5
M-=$-N'<=-. v& QJan0aSu. 3Ja3-
MaSu. se3!aSu.5
M-=$-O'M:#QM'. adj& C/JaS5
M-=$-44-O'M:#QM'. adj& L-uc/Jis3a
M-=$-44-O'<. v& L-uc/Ji.5
M-=$-7'M-<:. s& Qa3a0ana5
M-=$-7'<=-. v& Qa3a0a.5 9cP SaSa-
0ana5
M-=$-<M0)0'<. v& Usuc/i. usu.5
$e&AncP u/u. u/u'si.5 $e&AyaP
usuc/i.5 $e&NunP /i'!a. si'!a.5
$e&/&BarP usas/i.5
M-=$-<M0)0:. s& Usu5
M-=$-<-S'<=-. v& C/u'a.Sac/aSu.5
M-=$-<%'F4-. adj& RiSc/Jac/ina5
M-=$-<%'M:<#Q<'. adj& s& RiSc/Ja-
c/i35 ArgP --iAc/ac/eA5
M-=$-<%'<. v& RiSc/Ja!i. Funo mis-
moG; !iSc/Ja!ic/i. Fa otra per-
sonaG& $e&AyaP !iSc/a. !iS-
c/a!i.5 $e&.ajP !iS'!ac/i.5
$e&NunP -iSc/ac/i.5 ArgP
--iAc/a. --iAc/aSu.5
M-=$:O'<. v& Qec/u. sa3Ja.5
M-=$0:O'<. v& Usa. usa 0a--a.
usana.5 $e&AncP uMa. aMc/i.5
$e&.ajP $e&NunP usac/a.5 ArgP
uSa.5 9cP usana5
M-=$0=%'<. v& La3Joc/i.5
M-=$4:5'<. v& T/uni. '/unic/i.5
M-=$4:5'<=-. v& U!+a. '/uniSu.
M-=$4>5'< (22 (2 M0506>%:#Q%'
Sun0aSu.5 $e&.ajP 0an.a.5
$e&NunP is/Si. '!a'!a.5
M-=$4>5'<. v& P/u!una.5 $e&AyaP
0u!una.5
M-=$:O'<. v& Qec/u.5
M-=$:<%044'F4-. adj& R/a--0aSu3
SJiBaSu35
M-=$:<%044'M:#QM'. adj& R/a--0a
SJiBa c/Jana5
M-=$:<%044'M:<#Q<'. adj& R/a--0a3
SJiBa3 c/JaBa35
M-=$:<%044'<. v& R/a--0a. SJa0/'i.
c/JaBa.5
M-=$:<%044'<=-. v& R/a--0aSu.
c/JanaSu.5
MP=$:%'. s& So3Ja--i35
M-=$<-)0'<. v& Pisinc/a. .an3ac/a.5
$e&AyaP usuc/i. a--3oc/a.5 ArgP
+ana Sasu.5 EolP .ana3/ac/a.5
M-=$<-6M-<. v& R/aSu. S/aSa.
'Ji0a!a. MiS/a.5
M-=$<-6M-<=-. v& WiS/aSu35
M-=$<-6M0F4-. adj& QJa3MaSu3
S/aSuSu35
M-=$<-6M0M:#QM'. adj& QoSu35
M-=$<-=%0N0'<. v& Han3a.a.
.an3a.ac/i.5
M-=%'$'<. v& Ric/a.5
M-=%-<<'M:#QM'. adj& Mi'+as3a
+i'+a5
M-=%-<<'<. v& Mi'+a.5
M-=%-%'M:#QM'. s& HanuSJas3a5
M-=%-%'<. v& HanuSJa.5
M-=%-%-. s& HanuSJa5 9cP BuBa !aSi5
M-=%<'5'<. v& Mininna.5
M-=%<:S'F4-. adj& C//a--uSu35
M-=%<:S'M:#QM'. adj& C//a--u
c//a--us3a5
M-=%<:S'M:<#Q<'. adj& s& C//a--u35
M-=%<:S'<. v& C//a--u. 0JaSi.5 ArgP
0aSi. --iSi.5 EolP 'Juna. c/an0i.5
$e&AyaP c/aAe. seAe. 0aSi.5
M-=%<:S'<=-. v& C//a--uSu.5
M-=%<:S:. s& C//a--u5
M-=%<>GM:#QM'. adj& T/unis3a5
M-=J'4:<'<. v& Pisic/a. 0isinc/a.
0isic/aSa0u.5
M-=J-44'<. v& Su0/una.5
M-=J-6%<'<. v& WiSsana.5
M-=J-6%><'<. v& Q/enc/ac/a.5
M-=J-=%0<. v& L-a'Jana.5
M-=J-=%0<=-. v& C/Ju'iSu. --a'JaSu.5
$e&AncP --uc/'iSu. /i0iSu.
3a-a0ac/aSu.5 $e&.ajP --us/'iSa.5
M-=J0'<. v& WaS--ic/i.5
M-=J0'<=-. v& Pan'a. MaS--i. Fmo-
ralmenteG; Sin!a.+ana. Fmate-
rialmenteG&
M-=@-<F'<. v& Qo!a. 3o!anna.5
M-%-6-<. v& Ha!SJa.5
M-%-6-<=-. v& Sa.a. sa.a.Su. 'aS.a.5
M-%-<0:<'M:#QM'. adj& T/an'as3a
+aMSJas3a5
M-%-<0:<'<=-. v& MaMSJa.a.
'/an'a.a.5
M-%-<0:<:. s& MaMSJa '/an'a5
M-%:6'<. v& TJo3.a.5
M->M'. s& Manu5
M-J'6'M:<#Q<'. adj& Ru!u!a35
M-J'6'<. v& QJa.'u. Su!u!a.5 $e&AyaP
Aa.'u.5
M-J'=%'<. v& T/unic/i.5
M- J-S -6 )>'6M:. adv& Ma.--an0i
+a.ni--an0i5
M-J:4>)0R6. s& Ru'ic/i. Su'ic/i0u.5
M-J:4J-<. v& Ru'ic/i.5
M-J:4J-<=-. v& Ru'ic/inaSa0u.5
M-J:%:#Q%'. adj& A0u+an son3o5
MG'. s& Astron& PJunc/a. 0Junc/aM5
$e&AyaP 0unc/aM5 $e&NunP 0unc/a5
$e&/&BarP 0unc/aM5 ZZ A0u
0Junc/a. /a'un 0Junc/a.( da
!eriado&
DG'= M- 4' =-5'6'. ;eol& domingoP
in'ic/a.5 ZZ CunesP Si--ac/a.5 ZZ
BartesP an'ic/a.5 ZZ BircolesP
3o.--u!c/a.5 ZZ NuevesP i--a0ac/a.5
ZZ KiernesP c/JasSac/a.5 ZZ /+adoP
SJu.c/ic/a.5
M0'F4:#QF4'. s& -el& ;eol& Sa3!a
su0a.5
M0'F4><'. adj& Sa3!a Sa.5
M0'K'60S'<=-. v& C/JaSninc/aSu.
c/JinSi--c/aSu.5
M0EK'6:#Q6'. adj& C/JaS c/JinSi--
c/i0/5
M0'KR<-=0=. s& Bed& Hun0Ji5
M0'K:<P%0):. adj& Bed& Hun0Jic/i35
M0'K<'N5'. s& Anat& La3o--a5 Bem-
+rana que separa el a+domen del
t#ra:&
M0'N:6'4. s& ,eom& C/e3a--u5
M0'5'6%-. =5 Qes0i u+iBa5
M0'<<-'. s& Jisiol& QJec/a 3Jo-+u5
$e&AyaP Aec/a5
M0'<<:0M-=. s& Bed& C/Junc/u--0a5
EolP 3Jec/a5 9cP Sic/a5 $e&.ajP
-e3e'!aSu.5 /&BarP Sic/a5
M0)'. adj& A'aM5 9jem& 0a.3a
a'aM+i( l es dic*oso&
M0):. s& Nis3a /u3 nis3a5 ZZ Dic*osP
ni.Suna5 EolP nis3a5 $e&AyaP
sa+i.o3 nis3a5
M0):=:. adj& Sa+i.o3
Susisa+i.o35
M0)0-5F<-. s& .alend& Pa!a3a--a!i.5
M0-6%-. s& Anat& Ri!u5 C4'=-=: ZZ
aM0a3 Si!u( incisivo& ZZ A-3o
Si!u( canino& UU aM0a3 +a!an
Si!u( premolar& ZZ Ma!an Si!u(
molar& ZZ Wa3sa Si!u( diente tor-
cido& ZZ An'a! Si!u( diente co+ri-
"o& ZZ uBu Si!u( diente de lec*e&
ZZ WiBa.0a3 Si!u( diente perma-
nente& ZZ Wa3a!u Ma3a!o( muela
del juicio&
M0-=%<:#Q%<'. adj& C/Jas'i5 EolP
uAsac/iA5
M0-S. adj& n%m&card& C/unSa5
M0-S5'<. v& C/unSana.5
M0K-<-6%-. adj& Ho3 ni!a3 /o3 /iBa
sa0a35
M0KG)04. adj& Sasa5
M0KG)045-6%-. adv& aSJa.--aBa
sasa+an'a5 $e&AyaP sasa.0a5
M0K0)>4%'M. s& Sasac/a sasa.a.5
M0K0)>4%'<. v& Sasac/a.5
M0K>6M0<. v& C/Je3e!ic/i. +i!ac/i.
+as'Ja!i.5 $e&AyaP +i!ac/i.
+is+i.5 EolP u.ac/a.5
M0K>=0R6. v& C/Je3e!i +i!ac/i
+as'Ja!i5
M0N60M'M. s& Ro3Ja Sa.5
M0N60K0)'M:#QM'. adj& Ro3Jac/as3a5
M040N-6)0'. adj& C/Ji'i Sa.5
M040N-6%-. adj& C/Ji'i SJuc/i5
M040N-6%-5-6%-. adv& C/Ji'i c/Ji'i--a5
M040N-6%G=05:#Q5'. adj& C/Ji'i--aBa
c/Ji'i. c/Ji'i.5
M0506>%:#Q%'. adj& C/JiBi c/Jinsi
M06'=%G' (2" (2# M><:#Q<'
c/Jen3o5
M06'=%G'. s& 'ist& PanaSJa5 9jem&
Man3o Q/a0a30a 0anaSJan(
dinasta de Banqo Q*apaq&
M06-<:. s& ;eol& Qo-3e5
M06%-4. s& Arq& PunSu c/aSa c/aSa0a
SJas0i5
M0:=. s& -el& A0u aMSi Ma+ani Ma-
!i5 ZZ Pac/a+a+a( Diosa de la !er-
tilidad& Pac/aSa+a3( Dios crea-
dor del cosmos, del universo, del
mundo, de la naturale"a, del es-
pacio y del tiempo& ZZ A0u.a.a(
Dios $adre& Wi!a3oc/a( Dios
/upremo&
M0$4:$0'. s& y v& Bed& IsSa. !iSu.5
M0<-)%:<#Q<'. s& U+a--i35
M0=)G$>4:#Q4'. s& Qa'i0a35 9cP Sa'i0a5
$e&AyaP Aa'i0aS5
M0=-506')0R6. s& TJaSa5
M0=-506'<. v& TJaSa.5
M0=K'N0'. s& Bed& Sasa +i--0Ju.5
M0=K:6G'. s& Bed& C/JaSa Sa.( De-
!ecto en la !onaci#n&
M0=05>4'<. v& MuS+i.5
M0=05>4:. adj& MuS+i5
M0=4'40'. s& Bed& AS--u( Cenguaje
de!ectuoso sin lesiones demos-
tra+les&
M0=5-6:<<-'. s& v& Bed& SasaSJiSu.5
M0=506>)0R6. s& Wa.Ma5 /iMi5
M0=506>0<. v& As--ac/i. as--a.ac/i.
0isi.a. 0isi.ac/i. .u0a!a.5
M0=6-'. s& v& Bed& Sasa sa+a.5 Di!i-
cultad en la respiraci#n&
M0=$'<'<=-. v& PJiSMa. c/JiSMa.5
$e&AyaP 0iS'a.5 $e&NunP 'iAMa.5
M0=$-<='M:<. adj& C/Je3ec/e3
c/Je3e!ic/e35
M0=$-<='<. v& C/Je3ec/i. /ac/i.5
M0=$-<=0R6. s& C/Je3e /ac/Ji5
M0=$:=0)0R6. s& Nuris& Ra+ac/i
Sa+ac/iSu5
M0=$>%'. s& Qec/unaSu a'inaSu5
$e&AyaP Aa0inaSu.5 9cP a'ig!ina5
M0=$>%'<=-. v& Qec/unaSu.
a'i0anaSu.5
M0=;>06-=0'. s& Bed& ASa SJisSi5
Di!icultad en la de!ecaci#n&
M0=%06N>0M:#QM'. adj& A'aMc/i5
M0=%:)0'. s& v& Sasa Mac/aSu.5
M0=%:5'. s& Lool& FJasciola *eptica
CinneG& Qa--u 'aSa 3a--o 3a--o5
M0=%<'GM:. s& adj& Ha!an0a /an!a5
M0=%<0F>0M:<#Q<'. adj& RaSi3
ac/u!a3( distri+uidor de raciones
de coca& EolP ac/u!a35
M0=%<0F>0<. v& RaSi. ac/u!a.5
$e&AncP a.0u. aM0u.5 $e&AyaP
!aSi. $e&NunP a.0u.5
M0=><0'. s& v& Sasa unu /is0Ja.
/is0Ja. 0Ji'i( prostatitis&
M0><P%0):. s& Bed& His0Jac/iSu35
ArgP is/0ac/e35 EolP Ais0Jac/i5
M0J-<=0K0)'<=-. v& aM!a.a.
'Ja3a!iSu.5 EolP BaM!a.a.5
M0J-<%0<. v& QJoc/u.5
M0J-<%0<=-. v& QJoc/uSu.5
M0J0M0<. v& Bat& RaSi. 'Ja3a.
isSa.c/a. 0/aS+i.5 $e&AyaP
c/aM0i.5 $e&NunP -aSi. 0a--3a.5
$e&/&BarP 0a'u+a.5 EolP !iMi.5
9cP c/aM0ina5
M0J060M'M. s& AMSi5
M0J0=0F4-. adj& TJa3ana5
M0J0=0R6. s& Bat& TJa3a5 ZZ Nuris& se-
paraci#n de +ienesP SaMsa. 'Ja3a5
M0J:<)0'M:#QM'. adj& Nuris& Ha.'a!a5
$e&AyaP /a.'a!a'a5
M0J:<)0'<. v& Nuris& Ha.'a!a.5
M0J:<)0'<=-. v& Nuris& Wes3Jec/aSu.
/a.'a!aSu.5
M0J:<)0:. s& Nuris& Wes3ce5
M:F4'M:. s& adj& Ta0a!as3a5
M:F4'<. v& Ta0a!a.5 9cP 'a0a!ina5
M:F4-. adv& IsSa. 0a'a 0/a'u5
$e&AncP is/Sa35 $e&.ajP
$e&/&BarP !aS'a5 $e&NunP -aS'a5
M:F4-N'<. v& U.ac/i. SJu+uc/i.
--a--i.5
M:F4-S. s& RaS'/a 'a0a!a5 $e&AyaP
0a'a!a5
M:40-6%-. adj& Nanac/iSu35
M:4:<. s& Bed& Nana.5
M:4:<0M:#QM'. adj& Nana35
M:4:<:=:#Q='. adj& Anc/a nana35
M:5060):. s& Lool& A-3a+a!i 3e3en3a
3o!i3en'e5 ArgP a-Sa+a!i
Sa!anc/u5 EolP a--3a+a!i5 9cP
a--Sa+a!i5 $e&AyaP a-Aa+a!i5
M:6)-44'. s& Wa+e!a si0as5
M:<'<. v& met& Qo!ic/a.5 EolP
3o!inc/a.5 Alimentos al !uegoP
0a!u.ac/i.5
M:<'<=-. v& C/o3e.a.5
M:<50<. v& PuBu.5 9cP SanSuna5 $e&
/&BarP +us/Su.5
M:<50<=-. v& PuBuSu.5 9cP San'u!a.5
$e&/&BarP +us/Su.5
M:<50%'<. v& PuBuna.a. 0uBu.-
Sac/a. 9cP San'u!a.5 ArgP
+aAsi.5 EolP +usSa.5
M:<=:. s& Anat& Wasa5 Desde la %lti-
ma vrte+ra cervical, *asta la
%ltima vrte+ra tum+ar&
M:=. adj& n%m&card& IsSa.5 ZZ De dos
en dosP isSa. isSa.+an'a5
M<'5'. s& Cit& A!anMa5
M<'5'%0S'<. s& Cit& A!anMa.5
M>M'. s& IsSa.a5 '/uSi 'unSi
'unSi+ana.5
M>M'<. v& IsSa.a. '/uSi. .an3a.-
+ana.5 $e&AyaP 'unSi.5 EolP
'/uSi.5
M>M:='5-6%-. adv& T/uSi--a
isSa.a--a5
M>M:=:#Q='. adj& IsSa '/uSi5
M>4)-. adj& MisSJi5
M>:M-6:. s& Anat& Mu.u3en( primera
porci#n del intestino delgado,
cuya longitud es de doce dedos,
en !orma de @ # /&
M><'<. v& Una.5
M><:#Q<'. adj& C/uc/u ana35 EolP
c/uS!u5 $e&AyaP anasAa5
(2' -6'6:#Q6'
E# -. /e:ta letra del a+ecedario y
segunda de sus vocales& -epre-
senta un sonido que se pronun-
cia elevando un poco el
predorso de la lengua *acia la
parte anterior del paladar y
estirando levemente los la+ios
*acia los lados& F- A&9&G
-F<0-M'M. s& Mac/a +ac/a35
-F<0:#Q'. adj& Mac/as3a5
-F>440)0R6. s& C//a--c/a.5
-F>440<. v& C//a--c/a. 'Jin0u.5
-))-5'. s& Bed& A0a.c/iSc/i5
-)'M:#QM'. adj& Sun0a Sun0a5
-)'<. v& Hic/Ja. 3/a--a. Flquido
con la manoG, 'a--i. Flquido de
un dep#sito a otroG&
-)40$=-. s5 Astron& de CunaP Ri--a-
MaBu.5 $e&.ajP 'u'a.a. MaBu.
Si--a5 ZZ De /olP in'i MaBu.5
-):. s& Hac/a0a5 EolP an3a.--i5
-M-)E6. s& C/a0aSu5
-M-5'. s& Bed& PunSi--iSu.5 Acu-
mulaci#n en los espacios tisu-
lares, de+ido a trastorno del
meta+olismo&
-M0K0)'<. v& Arq& Ha'a!ic/i. sa.a!i-
c/i. 0e!3a.5
-M>)'<. v& 9duc& U.Ma.5
-N:4'%<G'. s& A0usSac/a.5
-D5 )nterj& HaMY5
-O-)>%'<. v& RuMa. !u!a.5 ArgP
!uMa. ina.5 ZZ 9jecutar acele-
radamenteP !uMa!0a!i. !u!a!-
0a!i.5 ZZ 9jecutar inmediata-
menteP !uMa!3o. !u!a!3o.5
P4. $ron& Pa.5 $ronom+re de
tercera persona que se re!iere
al gnero masculino y
!emeninoP l, ella&
-4'=%0)0M'M. =5 QJaMsiSa.5
-4E=%0):#Q)'. adj& QJaMsi 3JaMc/i5
A.a( NunP SJaMa'i5
-4-))0R6. s& C/JiS--u5
-4-N'6)0'. s& RJac/a siS--a5
-4-N'6%-. adj& RJac/a. SJac/a.
siS--a. siS--a.5 AyaP 0uSa!i5 EolP
SJac/a SJac/i-o5
-5F'<'S'M'. adj& On3o3
MiSsa.o35
-5F'<<'<. v& L-u'Ja. -a3Ja.5
-5F'<<:. s& --u'Ja -a3Ja5
-5F'>)'<. v& QJo'u. 3/a+a'i.a.
3e3o.5
-5F-4-='<=-. adj& U'i!a.a. u'i.5
-5F-44-)-<. v& TiSa!ic/i.
ac/a-ac/i. su+a3.a.
+una..a.5
-5F-44-)-<=-. v& TJiSa!iSu.
ac/a-aSu.5
-5F:<<')'<. v& Mac/a.5
-5F<'J-)-<=-. adj& PJiBa.a.
c/JusSu--iSu.5
-5F<0'N'<. v& Mac/a. 'Ji-i.a.5
-5F<:44'<. v& L-u--a. 3e3o.
c/aMSac/i.5
-5F<>O'M:<QM'. adj& Cayqasqa&
-5F<>O'<. v& La.3a.5 /&BarP
BaSa.5 EolP --a.3a.5
-5F<>%-)-<. v& U.Ma.a.5 ?ig5
asnu.a.5
-5F>M:. s& Hi--0Juna5 9cP AyaP
Ai--0una5 EolP Ai--0Juna5
-5F>=%-. s& C/aMSa5
-5F>=%-<:#Q<'. adj& C/aMSa
3e3o35 AyaP saM3Ja35
-5$'4'N'<. v& A+i.5
-5$'40S'M'. s& C/a3--a 3enc/a5
-5$'40S'<. v& C/a3--a. 3enc/a.5
-5$'$'M:#QM'. adj& C/Ju.c/u
0Ja0i5
-5$';>-%'<. v& Ma.'Ju. 'Je3e.5
-5$'<-O'M:<#Q<'. s& Masac/a35
-5$'<-O'<. v& Masac/a.5
E
-5$'<-6%'<. v& A.--uc/a.5
-5$-)06'<=-. v& C/uc/u0a-ai.5
-5$-M<'<. v& Ru+ic/a. S/a--Si.5
-5$-44R6. v& Tan3a!0a!i.5
-5$-:<'<. v& Bed& Sinc/i.a.5
-5$-;>-7-)-<=-. v&
Huc/Ju.c/aSu.5
-5$-S'<. v& Qa--a!i.5
-5$06'50-6%:. s& HinSJi5 ArgP
c/ec/a.a5
-5$06'<=-. 45 HinSJi.5 AncP
iBiSs/a. 'i+0i.5 AyaP AinSi.5
-5$4'=%:. s& La3Ja5
-5$4-'M:#QM'. s& Hanasi5
-5$4>5'<=-. v& P/u!uc/aSu.5
-5$:F<-)-<. v& WaSc/a.a.5
-5$:F<-)0M:#QM'. adj&
WaSc/a.as3a5
-5$:44'<. v& O3--a.5 AyaP oA--a.5
NunP u3--a.5
-5$:S'<. v& Qoc/ac/a.5 AyaP
Aoc/ac/a.5 /&BarP Suc/ac/a.5
-5$>7'<. v& C/Jo3+ic/a.5
-5$>O'<. v& Tan3a.5
-5$>O-. s& Tan3a5
-6. adv& su!ijo& Pi5 ZZ Wasi0i( en la
casa& Ha3a.0i( all, all&
-6'O-6'<. v& Ho3nic/a.5
-6'5:<'<. v& Muna0a.a.
Ma.--u0a.a. sa--a.5
-6'5:<'<=-. v& Muna0a.aSu.
Ma.--unaSu. sa--a--aSu.5
-6'60S'<=-. v& Si'Ji.a.5 ZZ Kar#nP
'anSa.a.5 ZZ BujerP 'Jus'u.a.5
-6'6:#Q6'. adj& Si'Ji5 ZZ Kar#nP
'anSa5 ZZ BujerP 'Jus'u5 AncP s/i'i5
AyaP c/i'i5 NunP 0u'!3u MaSa5
ArgP s/a+i si'Si5 EolP
c/ini3o'u 'Jin!i5
-6)'=)'O'< (2( (2) -6O>'N'<
-6)'6M-)-<. v& Sansa.a. nina.ac/i.5
-6)'=)'O'<. v& R/a--Sac/a.5
-6)'<)-4'<. v& 6u!is5 San3ac/a.
Mis3Ja.5
-6)'<N:. s& Suc/i5 EolP Suna5
-6)'<07'<=-. v& Son3oc/aSu.
!a'anaSu. +unaSu.5
-6)PK'4:. s& Anat& os3/on5 .ere+ro,
porci#n del sistema nervioso
contenida dentro del crneo;
comprende el cere+ro, puente
varolio y el +ul+o&
-6)-N>-)-<. v& aMsa.a.
BaMsa.ac/i.5
-6)-6M-M:<#Q<'. adj& s& Ha0Jic/ina
nina /a0Jic/ina5
-6)-6M-<. v& Ha0Jic/i. nina /a0Jic/i.
.aM!ac/i. !aM!ac/i.5 AncP
'sa!i'si.5 AyaP !u0ac/i.5 /&BarP
a0ic/i.5 ArgP -aM!ac/i.5
-6)-=%'<. v& RunSu.5
-6)')4'<. v& C/a3--ac/a. c/a3--a.5
-6)'$'<. v& C/o3ec/a.5
-6)G'. s& Anat& Ri!u --uc/Ja5
-6)05'. adv& Hana3 /aMa 0a'a0i
/aMan0i5
-6)06%'. adj& WiSsa.o3 c/ic/u5
-6):N-<. v& QJen'i.5
-6):N-<=-. v& QJen'iSu.5 AyaP Ain'i.
c/in'i.5 NunP Sin'i.5
-6):N0F4-. adj& QJen'e35 AyaP Ain'i3
c/in'i35 NunP Sin'i5
-6):N0M:#QM'. adj& QJen'es3a5
-6):5-6M'<. v& Ra+ac/i. Suna.5
-6):50-6M'. s& Suc/i a0ac/iSu
a0ac/ina5
-6):6%<'<. v& Ta!i.5
-6):<M-4'<. v& Wa'uc/a.5
-6):<<'4'<. v& Ranc/a. Mes3Ja.5
ArgP Mis/c/a.5 AncP 3a.Su.5
-6):<J'M:#QM'. adj& RJu+u5
-6):<J'<=-. v& RJu+u.Su.5
-6):6%<'M:#QM'. adj& Ta!is3a5
-6)<-=$'<. v& RJus0a.a.5
-6)>-6%<:. s& Tu0a 'inSu5
-6)>5F<'<=-. v& Ru!a3c/aSu.5
-6M-5:60'M:#QM'. adj& ;eol&
Su0a.c/as3a5
-6M-5:60'<. v& Su0a..ac/i.
sa3!a.ac/i.5
-6M-5:60'<=-. v& Su0a..a.
sa3!a.a.5
-6M0'F4'<=-. v& Sa3!ac/aSu.5
-6M>4S'<. v& MisSJic/i.
+isSJi.ac/i.5
-6M><-)-<. v& C/uc/u.ac/i.
c/Ji-a.ac/i.5
-6M><-)-<=-. v& C/Ji-a.a.
c/uc/u.a. SJuSu.a.5
-6M><-)0M:#QM'. adj& C/Ji-a.as3a5
!u+i.as3a5 EolP 0/a!a5
-6-'. s& Eot& F*ydrocotyle sp&G
Rusu!u +a'Ja!a5
-6-5'. s& Bed& Wi--Sac/i5
-6-50N:#QN'. adj& s5 AM3a5 AyaP
aMAa5 9cP aMSa5
-6-50=%'<=-. v& AM3anaSu.
aM3a--iSu. 0/iBac/inaSu.5
-6-<:. s& .alend& Q/a0a3 !a.+i5
-6K'M'<=-. v& C/JusSu--iSu.
0/iBaSu.5
-6K'M:. s& P/iBaSu. c/JusSu--i5
-6K'<M-4'M:<#Q<'. s& QJe0ic/a3
'Je3e35
-6K'<M-4'<. v& QJe0ic/a.5 9cP
Si0ic/asa5 AyaP Ae0ic/a.5 /&BarP
a0a!isa.5
-6K-<5'<. v& On3o. on3o.a.5 .ajP
3es/.a.5 NunP 3is/.a. unSu-a.5
/&BarP unSu.5 9cP ungu!ina
unguna5
-6K-<5-M'M. s& On3o.5 AyaP onAo5
Alteraci#n del estado !isiol#gico
en una o varias partes del cuerpo&
-6K-<50S:#QS'. adj& On3o.-i5 AncP
sin0u 3es/.anc/u5 AyaP on3u-
!a.a.5 .ajP 3es/.ac/u 3es/a-
.en'u5
-6K-<5:#Q5'. adj& On3os3a on3o35
-6K04'<=-. v& Mac/uc/aSu. 3a'i3a'i
sa.a.5
-6K4';>-)-<. v& Tu--u.a. c/Ja-3e.a.
SJasu.a. c/o3c/i.a.5 AyaP
anSu.a. c/aSiSu. Aan!u.a.
'u--uSu.5 EolP sa3Su.a. isu.a.
--a3a.a.5
-6K<-6%-. adv& C/in0a5 ArgP
BaMc/e0i BaMc/en0i5
-6K<0'M-<:#Q<'. s5 C/i!i.ac/ina5 ArgP
c/i!i.ac/iA5
-6K<0'M:#QM'. adj& C/i!i.as3a
c/i!i.ac/is3a5 .ajP c/i!is/3a
c/i!ic/is/3a5 NunP a-a-a3-us/a5
-6K<0'M:<#Q<'. adj& C/i!i.ac/e3
S/u'u.ac/e35
-6K<0'<=-. v& C/i!i.a. S/u'u.a.5
-6K>6M'<=-. v& C/Jo-3oSu.5
-6K><-)-<=-. v& C/JusSu--iSu.
0/iBaSu.5
-6N'4'6'M:#QM'. adj& Ac/a-as3a
SJac/a--is3a siS--a.as3a5
-6N'4'6'<=-. v& TJiSac/aSu.
'JiSa--iSu.5
-6N'7'M:<#Q<'. adj& s& HuSa3 3e-
3o3 c/Ja3Ma3 saMSa35 EolP
--u--+i 0a--3o5
-6N'7'<. v& HuSa. 3e3o.5
-6N'7'<=-. v& HuSanaSu.5
-6N'7:. adj& Qe3o .uSa c/JaMSa5
AyaP saMSa5 EolP BuABa 3e3o5
-6N-6M<'M:#QM'. adj& C/u!i.as3a5
EolP .u+as3a5
-6N-6M<'M:<. adj& C/u!i.a3
c/u!i.a3e .u+a35 AyaP c/u-
!ic/e35
-6N-6M<'<. v& C/u!i.a. .u+a.5
-6N:<M'M:<#Q<'. adj& Wi!a.ac/e35
-6N:<M'<. v& Wi!a.a. Mi!a.ac/i.
3Je3e!i.5
-6N<'6M-)-<. v& Ha'un.a.
/a'un.ac/i.5
-6N<'='M:#QM'. adj& Wi!ac/as3a5
-6N<'='<. v& Wi!ac/a.5
-6N<'='<=-. v& Wi!ac/aSu.5
-6N<-GM:#QM'. adj& C/a3--i5
-6N<-050-6%:. s& C/a3--i.a.5
-6N<-G<. v& C/a3--i.5
-6N<:='M:<#Q<'. adj& RaS'Jac/a35
!aS/uc/a3 0/a'u.ac/e35
-6N<:='<. v& Ra'S/a.ac/i. !aS/uc/a.
Su!Su. Su!Su.a. 3Je3e!i.5 AyaP
!aSu.a. !aSuc/a. ArgP !aS/u.a.
Mi!a.a.5 EolP !aS/u.a.5
-6N<>M:. s& TuSu!u5
-6N>440<. v& O3o. !aS!a.5 Aya !aS!a.5
.ajP NunP +i--0u.5 Arg +is/0u.5
EolP --a0'a. ManSa!a.5
-6'<06'<. v& HaSJuc/a.5
-6O>'N'M:<#Q<'. s& C/Ju.ana35
-6O>'N'<. v& C/Ju.ana.5 ZZ 9njua garse
la +ocaP +o3c/JiSu.5 AncP
-6O>'N'%:<0: (* (1 -6%><F0'<=-
aMi.5 AyaP +uAc/i.5 .ajP
-o3.ac/i.5 NunP a.Mi.5 /&BarP
c/u.anc/a.5 ArgP c/aSi.5 EolP
a.'i. c/JuManc/a.5
-6O>'N'%:<0:. s& Mo3c/i5
-6O>'N>-. s& C/Ju.ana5
-6O>%:#Q%'. adj& C/Ja-3e 'u--u5
$e&AyaP c/aSisAa 'u--u.asAa5 EolP
a.aA!a Aa!c/i5
-64')-. s& TinSi5
-64'S'M:<#Q<'. adj& s& Wa'a3 'JinSi3
c/Ji0a35
-64'S'M:#QM'. adj& Wa'as3a 'inSis3a
c/Ji0as3a5
-64'S'<. v& Wa'a. 'JinSi. c/Ja'a.5
-64'S'<=-. v& Wa'aSu. 'JinSiSu.
'JinSinaSu.5
-640-6M<'M:#QM'. adj& C/Ji.ac/as3a
c/Ji.a.as3a5
-640-6M<'<. v& C/Ji.ac/a.5
-640-6M<'<=-. v& C/Ji.ac/aSu.5
-64:;>-)-<. v& Wa3Ja.a.5
-64:='<. v& Ra--Si.5
-64>)0M:<#Q<'. s& L-usi3 --on3/e3
--unc/Ji35
-64>%'<=-. v& Hana--iSu. .anaMan
0Jac/a--iSu.5
-65'M-<'<. v& RJu--uc/a.5
-65'6%044'<=-. v& L-iS--aSu.5
-65'<'7'M:#QM'. adj& C/Ja!Mi
a!Mis3a 'Jan0a Flos ca+ellosG&
-65'=)'<'M:#QM'. s& Sa.na'as3a5
-65'=)'<'M:<. s& Sa.na'a35
-65'=)'<'<. v& Sa.na'a.5
-65'=)'<'<=-. v& Sa.na'aSu.5
-65:-)-<=-. v& C/Ji--Sa.a.5 AyaP
is+u'i.5 NunP is+u. uSi.5 EolP
+u3aSu. +uAsaSu. 3o--Ma!a.5
-65>N<-)-<. v& R/a!Sac/a.5
-66-N<-)-M:<#Q<'. adj& Hanac/a3
.ana.ac/i35
-66-N<-)-<. v& Hana.a. .anac/a.5
-66-N<-)0F4-. adj& Hana.a35
-6:O'M:#QM'. adj& P/iBas3a saMc/u5
AyaP 0iBas3a5 NunP 0inaSa.5
-6:O'<. v& P/iBa!iSu.5 NunP 0iBa.5 9cP
c/uSu.5
-6:O'<=-. v& P/iBaSu.5
-6<-M'M-<'. s& Eot& F.uscata
grandi!lora I'EG& A!Mi a!Mi
+a--unMa Ma/i5 ZZ R/an S/a!i con
espinos& ZZ F$ipta denia colu+rina
Eent*amG& Wi--SJu5
-6<-M'M:#QM'. adj& C/Ja!Mis3a5
$e&AyaP 3e'i5 EolP Aa!a0Jas3a
c//a+!i5
-6<-M'<. v& A!Mi. a!Mic/i. --uSu.
!anSJu.5
-6<-M'<=-. v& A!MiSu. c/Ja!Mi.a.5
-6<-M-)044'<. v& L-uSu. --uSuc/a.5
-6<-M:. s. C/Ja!Mi5
-6<0;>-)-<=-. v& Q/a0a3c/aSu.
3/a0a3.a.5
-6<:O-)-<. v& PuSa.a.5
-6<:44'F4-. adj& Ma.'JuSu35
-6<:44'M:<. adj& Ma.'Ju3 SJu.u3
ManSu35
-6<:44'<. v& Ma.'Ju. SJu.u. ManSu.
3Jen0i.5
-6<:44'<=-. v& RJu.uSu. +a.'JuSu.
ManSuSu. 3Jen0iSu.5
-6<:6;>-)-<. v& C/JaSa.a.5
-6<:=%<'<. v& U.anc/a. u.a0u!ac/i.5
-6='6N<-6%'<=-. v& HaMa!c/aSu.5
NunP .aMa!'aSu.5
-6='4S'<. v& Su+a.c/a.5
-6='6N<-6%'M:<#Q<'. adj& HaMa!c/a35
-6='6N<-6%'<. v& HaMa!c/a.5 NunP
.aMa!'a.5
-6='<%'M:#QM'. adj& C/Jan'a c/Jan'a5
-6=-7'<. v& 9duc& Hac/ac/i.5 9cP
.ac/ac/ina5 AncP Ma.ac/a'si.5
AyaP c/aMSa.5 .ajP .a'!ac/i.5
/&BarP a'inac/i. .a.ac/iSu.5
-6=-N>0M'. adv& Hina+an /ina-
+an'a35 9jP /ina+an nin+i(
enseguida dice5 ArgP Suna--an5
-6='6N<-6%'M:#QM'. adj&
HaMa!c/as3a5
-6=:5F<-<'M:#QM'. adj& C/uSus3a5
-6=:5F<-<'<. v& C/uSuc/i.5
-6=:5F<-<'<=-. v& C/uSuc/aSu.
c/uSu--iSu. c/uSuSu.5
-6=:<M-)-<. v& Wan3Jo.a. !o3'Jo.a.5
EolP !uA'Ju.a. Au3Ja!a.a.5 ArgP
u0ac/i. u0a.ac/i. u0a.a.5
-6=>)0'<. v& Q/e--ic/a.5 AyaP
Aac/ac/a.5 NunP +h0a'a.5 /&BarP
c/a0u.5
-6=>)0'<=-. v& Q/e--ic/aSu.5
-6=>-7:. s& $sic& Mos3/o.
+os3/oSu.5
-6=><)'M:<#Q<'. adj& Wac/uc/a35
-6%-):#Q)'. adj& TanSa5
-6%-6M050-6%:. s5 Hu.a.5
-6%-<'F4-. adj& Hac/ana5
-6%-<<'M:<#Q<'. adj& PJan0a35
-6%-<<'<. v& PJan0a.5
-6%-<<:6'<=-. v& RJu!0a.a.5
SJu!0ac/aSu.5
-6%0F0'<. v& C/i!i.ac/i.5
-6%0-<<:. s& PJan0a5
-6%:6)-=. conj& Hinas0a /inas0ac/a
+a.0ac/an c/a.0ac/a5 9j&
/inas0an nin( entonces dice&
C/a.+an'a3a nis3a( entonces
*a+a dic*o&
-6%<'F'<. v& C/Ji0a.5
-6%<'M'. s& Ha.Suna susS/una
c/Ju.Su 0unSu /a.Suna5 EolP
.a.Suna5 NunP 0unSu .a.Suna5
-6%<'5'<. v& Mini.5
-6%<-'F0-<%:#QM'. adj& Ric/a!a.a35
-6%<-4'S'<=-. v& Ma.'JunaSu.5
-6%<-6'<. v& Ra--0ac/a.
Sa--0ac/aSu. Sa+a!iSu.
!uMa0a.5
-6%<-$0-<6'=. s& C/aSa SJuc/u5
-6%<-J-<'M:#QM'. adj& C//a3!u
+ic/Jus3a c//a3!us3a5
-6%<-J-<'<. v& C//a3!u. +ic/Ju.
'a3!u.5
-6%<-J-<'<=-. v& C/a3!unaSu.
+ic/JuSu.5
-6%<-J-<=-. adj& RiSuSu.5
-6%<-J0=%'. s& Tu0a. 'inSu.
!iSunaSu.5
-6%<0=%-)-<=-. v& L-aSiSu. 0/u'i.5
-6%<:5-%-<=-. v& C/a0uSu. +i-
c/JunaSu. c/u!aSu. c/a--0uSu.5
-6%<:5-%0M:#QM'. adj& C/a0uSu3
+ic/Ju0aSu35 !ig& c/a--0uSu35 ArgP
s/a'iSu s/a'i!iSu5 EolP niMsiSu3
suS/u0aSu35
-6%>5-)-<. v& RuSu0a. susunSa.5
-6%>5-)050-6%:. s& RuSu0a susunSa5
-6%><F0'<=-. v& TJa-a.a. 3Ja'a.a.
3onc/u.a.5 AyaP Aonc/u.a.5
-6J'4-6%:6'<=- (2 ( -=KP<0):#Q)'
-6J'4-6%:6'<=-. v& Q/a!i.Sac/a.5
-6J'6-)-<=-. v& C/a3--iSu.5
-6J'6-)050-6%:. s& C/a3--i.5 ArgP
c/usu.a. a'un !uMaSu.5
-6J'='<. v& Hi--0Ju. /u+i.a.5
-6J-O-)-<. v& var#nP Mac/u.a.5 ZZ
mujerP 0a.a.a.5 ZZ 1+jetosP +aM-
SJa.a.5 ZZ -opaP '/an'a.a.5
-6J-6-6'M:<'. adj& Mi.us3a5
-6J-6-6'M:<#Q<'. s& adj& Mi.o35
-6J-6-6'<. v& Mi.u.5
-6J0'M:#QM'. s& Rac/as3a a0ac/is3a
-6J0'<. v& Rac/a. a0ac/i.5
-6J0M0'. s& C/JiSi5
-6J0M0'<. v& C/JiSi.5
-6J0M0:=:#Q='. adj& C/JiSiSu35 EolP
s/iSi!una5
-6J0>M'<. v& Pasu. iS+a.a. iS-
+a.a0u.5 AyaP 0aAu.5 9cP 0as/u-
na5
-6J:4%:<0:. s& WanSu5
-6J:4J-<. v& WanSu. +a.'Ju.5
-6J:4J-<=-. v& WanSuSu. +a.'JuSu.
Ma-'JaSu.5
-6J>-4%:#Q%'. adj& WanSus3a
+a.'Jus3a +a.'Jus3a5
-$0M-50'. s& Bed& On3o. +as'JaSu.5
9n!ermedad, generalmente
in!ecciosa, que ataca al mismo
tiempo a un gran n%mero de per-
sonas&
-$0M-<50=. s& Anat& A.c/a 3a!a5
-$0M0M05:. s& Anat& QJo!o'a3 3a'an5
$eque?o cuerpo o+longo situado
en la parte superior del testculo&
-$GK:<'. s& Jisiol& We3ec/a.5 /e-
creci#n e:agerada de lgrimas&
-$0N'=%<0:. s& Anat& WiSsa3 si+in5
-egi#n superior y media del
a+domen, entre am+os *ipo-
condrios, desde el apndice
:i!oides *asta dos dedos encima
del om+ligo&
P$:)'. s& Mi'Ja5
-;>06:=0=. s& Bed& QJo.o5
-;>0J:)'M'5-6%-. adv& Pan'a--a5 9j&
pantallapi 0awsayP vivir en error&
-;>0J:)'M:#QM'. adj& Pan'a
0an'as3a5
-;>0J:)'<=-. v& Pan'a.5
-<-))0R6. s& Jisiol& RJas0i.a.
Ferecci#n del peneG&
-<N>0M:#QM' adj& Sa.a35
-<0'4. s& Agr& Pu!un5 AyaP 0u!un
0an0a sa+aAsa a--0a5
-<0S'<=-. v& AsSanSu. c/JusSu--iSu.5
-<0S:. s& Lool& F/trongylocentrotus
lividusG AsSanSu5
-<<:<. s& Pan'a5
-<<'M:#QM'. adj& Pan'as3a5
-<>)%'<. v& Ha0Ja0aSu. S/a0a.
S/a0a0aSu. S/asa. S/asa0aSu.5
-<>)%:. s& Ha0Ja S/a0a S/asa5
-=F-4%:#Q%'. adj& Ha'un /a'unSa!a.
/a'unSanSa!a.5
-=)'F>440<=-. v& L-us0Ji. --us0Ji.Su.5
AyaP --u0'i.5 NunP /&BarP --us/si.5
-=)'4M'M:#QM'. adj& L-i--i --i--is3a5
-=)'4-<'. s& Wic/ana se3ana5 AyaP
--oAana5 NunP Mic/ana5
-=)'406'%'. s& Se3ana Mic/ana5
-=)'4:K<G:. s& C/i!i/un0Ji5
-=)'5'. s& P/as0a5
-=)'5'M:#QM'. adj& P/as0as3a
c//a!0a S/anSa S/i!Si5
-=)'5'<=-. v& P/as0ac/aSu.
c//a!0a.a.5
-=)'5$'<. v& Usa!i.5 .ajP Si'!aSa.
us.a.5 EolP '/aBi.5 9cP 0asSa!ina
0Jun--a5
-=)'<'F'O:. s& Lool& F.ant*on
gemellatusG ASa'an3a /a!anSa5
-=)'<F'M:<#Q<'. adj& A--a3 /as0Ji35
-=)'<F'<. v& A--a. /as0Ji. /a--0Ji.5
EolP Aas0Ji.5 .ajP a'!0i.5
-=)'<)'. s& Beteor& Qasa c//u--a5
-=)'<M'<. v& RaMSJa.5
-=)'<M'M:<#Q<'. s& RaMSJa35
-=)'<5-6%'M:#QM'. adj& Wanas3a5
-=)'<5-6%'M:<#Q<'. adj& Wanac/i35
-=)'<5-6%'<. v& Wana.5
-=)'<50-6%:. s& Wana5
-=)'='5-6%-. adv& As--a+an'a5 9cP
as/--a+an'a5
-=)'=-'<. v& Pisi.a.5
-=)'=:#Q='. adj& As--a 0isi5 9cP
as/--a5
-=)'%05'<. v& Mic/JaSu.5
-=)-6'<0:. s& A!anMana0a'a usnu5
-=)4'<-)-<. v& Su'Jinc/a. su'Jic/a.5
-=)4'<-)0M:#QM'. adj& Su!inc/as3a5
-=)4'J:. s& ;eol& Hana5
-=):F'. s& Pic/ana5
-=):)-<. v& Se3se.5
-=):M'. s& C/Je3ona5
-=):N-<. v& AS--a.5 #5 a0lla wasiP
casa de -as escogidas5
-=):N0M'. s& AS--a aS--as3a5 $e&An&
0a--a5
-=):5F<:. s& T/uni !a3a.5
-=):6M-<. v& PaSa.5
-=):S:<. s& Se3si5
-=)<0F'6:. s& Nuris& Qe-3aSa+a.o3
3/e-3a.--u5
-=)<0F0-6%-. adj& Qe-3a35
-=)<0F0<. v& Qe-3a.5
-=)<0%:<#Q<'. adj& Qe-3aSa+a.o35
-=)<0%:<0:. s& Qe-3ana an0Ja!a5
-=)<0%><'. s. Qe-3a5
-=)>'40M-S. s& C/o3c/i Sa. 'u--u
Sa.5
-=)>E40M:#QM'. adj& To3'i c/o3c/i
AyaP 'u--u--aBa5 .ajP 3e!onc/a
!an0a5 ArgP +a0a +i--ana 'u--u5
EolP 3Ja0a!a+a.a35
-=)>)'<. v& U.a!i.5 AncP Mi.a.5
.ajP u.a.5
-=)>M:. s5 Qe!a!a 0u--SanSa5
-=)>M<07'<. v& RJusSi.5
-=)>-4'. v& 9duc& Hac/a. Masi5
-=)>4%:<#Q<'. s& C/Je3o3 --u'Ja35
-=)>$0M-<'. s& T/o3ana5
-=)>$0<. v& T/o3a.5 3/o'o.5
-=)><<0M:<#Q<'. s& C/Ju+a3
c/Ju+ana5
-=)><<050-6%:. s& C/Ju+a5
-=)><<0<. v& C/Ju+a.5
-=)><<0<=-. v& lquidoP C/Ju+aSu.5
o+jetoP --us0Ji.5
-=-. adj& pron& C/a.5
-=-6)0'. s& Jil& Ra.5 ZZ $er!umeP
3Ja0a.5
-=K-6:0M-=. s& Anat& Masu 'u--u5
'ueso impar enclavado en la
+ase del crneo&
-=K-<'. s& ,eom& Mu.u -on3Jo
-un0Ju5
-=KP<0):#Q)'. adj& ,eom& Mu.u
-un0Ju
-=KG6%-< (" (# -=%<>O'50-6%:
-=KG6%-<. s& Anat& Si0Ju'i o3o'i5
-=K:<S'M:#QM'. adj& Ra--0ac/as3a
c/Ja+a5
-=K:<S'<=-. v& Ra--0ac/aSu.
c/Ja+aSu.5 EolP Sa-0a.5
-=K>5'<=-. v& QJos'i0u.5
-=5-<'4M'. s& QJo+e! u+iBa5
-=5-<'<=-. v& Su+a3 !uMa.5
-=RK'N:. s& Anat& Me-3Jo'i +i--0Ju'i5
-=$'4M'. s& Anat& Wasa5
-=$'4M'<. s& Wasan5
-=$'6%'M0S:#QS'. adj& TiS'i
+anc/a!is3a5
-=$'6%'M:<. adj& QJa3c/a35
-=$'6%'O:. s& Manc/ac/i a!a!iMa5
-=$'6%'<. v& QJa3c/a.5 AyaP Sa0c/a.5
K& A'e!!o!i;a!5
-=$'6%:. s& QJa3c/a +anc/a5
-=$'<)0M:#QM'. adj& WisBis3a
c/Je3es3a5
-=$'<)050-6%:. s& WisBi5
-=$'<)0<. v& C/Je3ec/i. c//i--a!i.
MisBiSu. c/Je3e!ic/i. 3ac/i.5
EolP s/i--a!i.5 AncP +a'su.5 AyaP
3ac/i. c/e3ec/i.5 .ajP s/iAMa.5
NunP +a3c/i. Mic/i.5 /&BarP
s/iSMa. +a--Si.5
-=$-)0'40=%'. adj& s& Ra+a.o35
-=$-)%'M:<#Q<'. adj& A!anMa.--u
a!anMa 3/aMa35 9spectador de
teatro&
-W$-)%:<'<. v& C/Jo3/o. '/o3a.5
-=$-O0=5:. v& Ri!0uSu.5
-=$-O:. s& Ri!0u -i!0u5 EolP AyaP
!i!0u5
-=$-<'6S'. s& Su.aSu. su.a0aSu.5
-=$-<'<. v& Su.a.5
-=$-<'<=-. v& Su.anaSu.5
-=$-<5'. s& Anat& Hu+a MaMsa5
Cquido seminal o semen&
-=$-='<. v& T/aSa. sanS/u.5
-=$-=:#Q='. adj& SanS/u '/aSa5
-=$G'. s& Bil& C/a0a /a+u'Ji!a5
-=$0'<. v& C/a0a'i.a. /a+u'Ji!a.5
-=$0N'. s& Eot& P/a!Ma Fde ma"G&
-=$0N>-<:. s& Lool& F/porop*i-
laluctuota Ca!resnayaG& C/o3-
--o0o3oc/e c/Ji'i'i 'iM'i5
-=$06'. s& Eot& F.actus spG& RisSa5
-=$06'4. s& 9col& RisSa SisSa5
E=$06'<. s& ,eog& RisSac/a.5 $ro-
vincia del departamento de
Qosqo&
-=$06044'. s& Muc//i5
-=$G<0%>. s& -el& Nuna5
-=$:='. s& Wa!+i 3o.a5
-=$:=:. s& Qosa5
-=$>5'. s& P/oso3o5 AyaP 0usuAu5
NunP 0usuna.5 /&BarP 0usuS5 9cP
0uSu0u5
-=$>5'6%-. adj& P/oso3o3 0/o-
so3os3a5 AyaP 0usuAuc/e35 NunP
0usunaS5
-=$>%'<. 45 Jisiol& T/o3a. 3/o'u.5
-=$>%:. s& T/o3a 3/o'u5
-=;>-4-%:. s& Anat& Sa3!u5
-=;>04'<. v& Ru'u.5
-=;>05:=0=. s& Bed& C/Ja!a5
-=;>06'. s& RJuc/u5
-=;>0J'<. v& La3Joc/i.5
-=;>0J-. s& La3Jo5
-=;>0S:K<-60'. s& Bed& Wa3Ja Sa.5
Disociaci#n de las !unciones
psquicas que comien"an en la
pu+ertad&
-=%'F040M'M. s& A--in 'aS.a3 a--in
sa.a35
-=%'F040S'M:<#Q<'. s& A--in 'aS.ac/i3
a--in sa.ac/i35
-=%'F040S'<=-. v& TaS.a. '/aS Sa.
'/aS Sa0u.5
-=%'F4:. s& Hi0Ji Sanc/a5
-=%')'. s& TaSa!0u5
-=%')0R6. s& Mi'Ja5 ZZ $araderoP
0asSana su.ana5
-=%'K'<. v& C/Jac/u.5
-=%'5F<-. s& Eot& Ac/a-3o sa!a
c/uSc/a AyaP ac/a-Su5 EolP
ac/a--3o 0/uni5 9cP aSc/a--o5
-=%'6)'<. v& PJon3oc/a.5 AyaP
0ic/iMc/a.5
-=%'6M'<%-. =. Unanc/a sun'u!
0aM3a!5
-=%'7'M:#QM'. adj& C/a0is3a5 EolP
'i'is3a 'i'inc/as3a5
-=%'7:. s& Betal& C/a0i c/a.an'a5
AyaP .u!a3 'i'i5
-=%'<. v& ,ram& Jil& Ras/a.5
-=%'%><'. s& Sa.a.5
-=%-. adj& Ra.5 ZZ as'e5 $ron& Ra.5
-=%-<):4'M:<#Q<'. adj& Wanuc/a35
-=%P<04. adj& Bed& QJo+i us0/a5 AyaP
Ao--o35 9cP Su+i5
-=%-<040M'M. s& Bed& Qo+i Sa.
u!MaSa. us0/a Sa. 3Ja!3aSa.
3o--o3 Sa.5
-=%0P<):4. s& Wanu 3JaMa uc//a5
-=%G:. s& .lim& C/JaSi. +i'Ja c/i!aMa5
AyaP !u0a.+i'a5
-=%0$-6M0:. s& ;eol& Pa.--a --anSJa.
3o-3e5
-=%0<'M:#QM'. adj& C/u'as3a
a.sas3a5 ZZ C/u'a!a.a.5 9star
tirado&
-=%0<'<. v& C/u'a. a.sa.5
-=%0<'<=-. v& C/u'a!iSu. c/u'aSu.
suni.a.5 AyaP su.'uSu.5 NunP
c/u'a0aSu.5 ArgP suniaSu.5
-=%0<$-5 s& A0u-a.a c/JaMc/u5
-=%:0):. adj& L-aSi.+ana --aS/i5
-=%R5'N:. =. Anat& WiSsa /e3Je5
Kscera *ueca entre el es#!ago y
el intestino&
-=%:<F'<. v& Pan'ac/i.5
-=%:<6>M'<. v& Ac//i. /ac//i.5
c//u--i.5 AncP aSc/iMasa.5
/ac/iMsa.5 AyaP ac/i.aSuc/i.
/a3c/i. ac/i+a.5 NunP ac/iMh.
/a3c/iMa.5 ArgP ac/i.5 EolP
/ac/i.5
-=%:<6>M:. s& Jisiol& Ac//i5
-=%<-)'<. v& RJiS--u. SJisSi.5 AyaP
Sic/Si.5 NunP Su0a.5 /&BarP
Sic/Sic/i.5
-=%<-)'<=-. v& RJisSi.a. SJi'Su.a.
c/Ju.SuSu.5
-=%<-):#Q)'. adj& RJiS--u SJisSi
SJisSu5 ZZ RJiS--u( calle&
-=%<-44'. =. Astron& C/JasSa 3o.--u!5
AncP NunP 3u.--u!5 ArgP c/o--u!5
9cP 0JaAna5
-=%<-5-)-<=-. v& R/a'a'a'a.
c/uSuSuSu. --aS--a.5
-=%<-5-)050-6%:. s& R/a'a-a
c/uSuSu5 AyaP Su.u Su.u.
Sa'Sa'a5 .ajP a+aSi.a. Su.u5
-=%<-6'M:#QM'. adj& A!is3a5 AyaP
Ma+a35
-=%<-6'<. v& A!i. 3a--a!i.5 1+s&
$ara dure la olla, se la estrena
untando con se+o la +ase&
-=%<-70<=-. s& Jisiol& ASa SJisSi5
-=%<>O'50-6%:. s& Po3a5
-=%<>O'< (& (' -@')>4'<
-=%<>O'<. v& C/JaMa. 3Ja0i.5
-=%>$<'M:<. s& Ho3o35
-=%>$<'<. v& Ho3o.5
-%-<60M'M. s& -el& Jil& WiBa.
MiBa.0ac/a5
-%-<60S'<. v& WiBa..ac/i.5
-J')>'M:<#Q<'. s5 Ho!3o3 a0a3
as'a35
-J'M0M:#QM'. adj& A.3es3a5 c/inSa3
c/inSaSu35
-J'M0<. v& A.3e. c/inSa.5
-J'M0<=-. v& A.3eSu. c/Ji'aSu.
c/inSaSu. SJi'aSu.5
-J'$:<'%:<0:#Q<0'. adj& WaSsic/i35
-J'$:<'<. v& WaSsi.5
-J'=0R6. s& A.3e5
-J'=:<#Q<'. adj& A.3eSu3 c/Ji'aSu35
-J0M-6)0'. s& Jil& su'Ji5
-W')%:. adj& RJa0a35
-W'N-<'<. v& Anc/ac/a.5
-W'506'<. v& Ta!i0a. 3/aMa.5
-W)-M-<. v& Ha--i.5
-W)-4-6)0'. s& Qo--ana5
-W)-4-6%-. adj& Rusa 3o--anan
su--u-+an'a a--in5
-W)-=:. s& A'i a'i a'i asS/a5
-W)4>0<. s& TJa3a. c/Ju--ac/a.
/aManc/a.5
-W)4>0<=-. v& Ta3aSu.5
-W)<-5-6%:. s& ASa !am& /a'un
/is0Ja.5 AyaP is0a. .ajP is/5 EolP
is+a5 9cP aSa5
-W-)<'<. v& aSa.5 ArgP c/eni.5
-W'4'<. v& Sa+a.5
-W0F0<. v& Q/aMac/i. !iSuc/i.5
-W0N0<. v& Ma'Ji.5 +a'Ji0a.a.
+a'Ji.Su. +aBa0a.a.5
-W0=%0<. v& Jil& Ras/a.5 ZZ KivirP
SaMsa.5
-W:M'6)0'. s& Ri!una. Si!usiSJi.5
-W$'6M0<. v& C/Je3e!ic/i. +as'Ja'i.
+i!ac/i.5
-W$-)%:<'<. s& Jisiol& T/o3a.
3/o'u.5
-W$-M0-6%-. s& Nuris& ;eol& Qe-3a
'a0a!a5
-W$-4-<. v& Hic/Ja. MiSc/Ju.5 Jisiol&
/is0Ja. aSa. su0i.5
-W$-6M-<. v& Q/a'u.5
-W$:6-<. v& Q/aMac/i. !iSuc/i.
u.a!ic/i.5 9j& --unc/Ji 3/aMac/i.(
e:poner una pintura& MaBaSu.
u.a!ic/i.( e:poner una petici#n&
Ha+u'Ja. u.a!ic/i.( e:poner una
ponencia&
-W$<050<. v& C/JaMa. c/Ja!Ma.
c/Ju+a.5 AyaP c/aMa. c/i!Ma.
c/u+a.5 NunP c/aMa.5
-W$>4='<. v& Qa!3o. MiSc/Ju.
u-'/u.5 AyaP Aa!Au. MiAc/u.5 NunP
3a-Su.5
-W$>4=0R6. s& Qa!3o MiSc/Ju5 AyaP
Aa!Au NunP 3a-Su5
-W%-6M-<. v& Mas'Ja. +asa.5
-W%-6M-<=-. v& Mas'JaSu. +asaSu.5
-W%-6=:#Q='. adj& Ra!u /a'un5
-W%-6>'<=-. v& Un0/u.5
-W%-<506'<. v& TuSu0u. 3o--uc/i.
3o--u0u.5
-W%-<506'M:<#Q<'. adj& Qo--uc/i3
'/asnu35
-W%06N>0<=-. v& Qo--u0u. c/inSa0u.5
AyaP Ao--u.5 NunP 3u--u.5 /&BarP
c/inSa.5
-W%0<$'M:<#Q<'. adj& s& TJi!a3
/o!3o3 siSJi35
-W%<'))0R6. s& Ti!a /o!3o5 siSJi5
-W%<')%:<#Q<'. s& SiSJi3 /o!3o3
a.sa35
-W%<'-<. v& TJi!a. /o!3Jo. siSJi.5
-W%<'6O-<:#Q<'. adj& Mi'+a
/aMa!una 'u+a3a.a MaS!una5
-W%<'7:#Q7'. adj& Mana !e3sis3a
/o3ni!a35
-W%<'J0'M:#QM'. adj& C/inSas3a5
-W%<'J0'<. v& C/inSac/i.5
-W%<'J0'<=-. v& C/inSa.5
-W%<'JG:. s& C/inSa5
-@')>4'<. v& Jisiol& Hu+a.
.o3o.5
() K4'>%'
F# K. /tima letra del a+ecedario y
quinta de sus consonantes& /u
nom+re es 5e!e6& -epresenta un
sonido con articulaci#n la+io
dental !ricativa sorda& F-&A&9&G
KE)04. adj& A'i.--a a'ina--a5 9jem&
--anSJa. a'i.--a( !cil de tra+ajar&
K')%0F4-. adj& A'ina--a !uMana--a5
K'-6'. s& Wa.Sa5
K'O'. s& C/un0i SJu.una ManSJina
+a'Jina5 $e&AncP Mac/uSu5
$e&.ajP Ma'!uSu ManSuna5
$e&NunP Ma'!uSu35 EolP sun--i5
K'O'M:#QM'. adj& C/un0is3a
Ma-'Jas3a5
K'O'M:<#Q<'. s& C/un0i3 Ma-'Ja35
K'O'<. v& Wa-'Ja.5 $e&AyaP Ae--0u.
Ai--0u.5 ArgP 0in'u.5 EolP SJi!u.5
K'O'<=-. v& C/un0iSu.5 EolP SJi!uSu.5
K'4M'. s& P/a-iSa +e-3/a5
K'4:. s& Anat& U--u5 !am& 0ic/iSu5
K'4=-'<. v& QJo--+ac/i.5
K'4=-M'M. s& QJo--+a Sa.5
K'4=:#Q='. adv& adj& QJo--+a5
K'5040'. s& /oc& A.--u5
K'5:=:#Q='. adj& Re3sis3a5
K'6-N'. s& Bedida& ;eol& Po3c/a5
K'6K'<<R6#Q<'. adj& La3-a5
K'6N:. s& O3/o5
K'6%'=5'. s& RuSuc/i SuSu +an-
c/ac/iSu5
K'<M:. s& TJe3e c/Ji0a 3Je0e5
K'<06N-. s& Anat& Mi--0Ju5
K'<5')P>%0):#Q)'. s& ;eol& Han0i-
'u0ac/i3 Sa+a.o35
K'<='6%-. adj& Pa--3o5 $e&AyaP 0a-Su5
K'=- M- 4' 4>6'. s& Astron& Ri--a0a5 ZZ
Cuna nuevaP Si--a 3a--a!i. +oso3
Si--a5 ZZ .uarto crecienteP
unuSi--a 0/a3+i Si--a5 ZZ Cuna
llenaP 0u!a Si--a /un'Ja Si--a5 ZZ
.uarto menguanteP /uc/Ju.a3
Si--a5
K'=%0M0'<. v& Tu!ia.5
K'=%0M0:=:# ^sa5 adj& Tu!iaSu35
K'%'40M'M. s& A3o.!aSi5
K'%0N'. s& Sa.SJu +ac/Ji'a5
K'%0N'<=-. v& Sa.SJu. +ac/Ji'aSu.
+ac/Ji'a.a.5
K'J:< pedir& s& A+a /inac/u Sa.5
9jem& a+a /inac/u Sa. i+an Sa.
SJiS--u3 su'in( por !avor puede
decirme cual es el nom+re de esta
calleT ZZ A+a /ina Sa.c/u5
K-'4M'M. s& Mi--a. Sa.5
K-F<-<:. s& .alen& Ha'un 0o3o.
Si--a /a'un 0o3o.5
K-40)0M'M. s& Rusisa+i Susi Sa. Susi
SaMsa. a'aM5
K-40)0%'<. v& Sa+inc/a. sa+i.5
a'aMc/a.5
K-40S. adj& Rusi Susis3a a'aM5
K-5060M'M. s& Wa!+i Sa.5
KP5><. Anat& C/aSa 'u--u5
K-:#Q'. adj& Mi--a.5
K-<5-6%'%0J:#QJ'. adj& Po3o35
K-<5-6%'<. v& Po3o.5
K-<%040S'6%-. s& Agr& Wanu5
K-<%040S'<. v& AgrP Wanu. Manuc/a.
.aSa.5
K-=%-O'<=-. v& QJoc/uSu.
3Joc/u!iSu.5
K-%:. s& Bed& Su--u5
K0'F4-. adj& Manuna5
K0'M:<#Q<'. s& Manu3 +aBa35
K0'5F<-. s& Qo3aM 3o3aMa5
K0M-M0N6:#Q6'. adj& IBi.0a5
K0-F<-. s& Bed& Ru0/a0a5 9cP
!u0/a!is/Sa5 $e&NunP -u0a.5
K0-<-S'. s& C/JusSu Sa.5
K0-<:#Q<'. adj& C/JusSu& !ig& 0u+a
son3o5
K0-=%'. s& Ra.+i5
K04'. s& Qa'i 3a'i se3Je sin!i5
K04:. s& aMc/Ji5
K04:=:K'<. v& ;eol& Ha+u'Ja.5
K04:=:KG'. s& ;eol& Hac/a. Ma.--uSu.5
K04R=:K:. s& ;eol& Ha+u'Ja!u5 Hac/a.
Ma.--uSu35
K04%<'F4-. adj& C/Ju!aSu35
K04%<')0R6. s& C/Ju!a5
K04%<'6%-. adj& C/Ju!a35
K04%<'<. v& C/Ju!a.5
K04>M:. s& RJa.c/i Sa3 BaMc/JiSa35
K06. s& PJuc/u 0Juc/uSa 'uSuSu.5
K06'40S'<. v& PJuc/uSa. 'uSuSu.
0a--Ma.5
K0<5'. s& ;eol& Se3Je5
K0<5-. adj& TaS.as3a +anaSu.u!i35
K0<5'<. v& ;eol& Se3Je.5
K4E)0M:#QM'. adj& L-aMc/Ji -aM'Ji
Ma-3Je Ma-3/e5 9jP Ma-3Je BuBu
Ma!+i( mujer de senos !lcidos&
K4'):#Q)'. adj& Tu--u c/o3c/i5
$e&AyaP aS!a anSu a.aS!a
c/a-a5 $e&NunP Sas/u -a0i5
K4')>)-6%:#Q%'. adj& QJaM-is5 SJasu
SJa!0i5 $e&AyaP SaM'i5
K4')><'. s& C/o3c/i Sa. 'u--u Sa.5
K4'N-4'M:#QM'. adj& So3Jas3a5
K4'N-4'6%-. s& So3JaSu3 so3Ja35
K4'N-4'<. v& Hasu'Ji. Ma3'a. so3a.5
K4'5-'<. v& La0/a0a0a. !a0/a0a0a.5
K4'5-6):. s& Lool& Fp*oenicop
terusru+er Cinneo, $*oni,
coparrus andinus $*ilippiG&
Pa!iMana Ma3Ma5
K4'%:. s& Bed& Q/o--3o.5
K4'>%'. s& B%s& Qena 0inSu.--u5
F
K4-F0%0= ("*
NGD K><0:=:#Q='
K4-F0%0=. s& Bed& Si!SJa on3o.5 $roceso
in!lamatorio de la vena&
K4-)'. s& Bil& C/uSi5
K4-):. s& C//anc/a Si--i 0/u--Su5 EolP
3Je3o5 $e&AyaP c/u0a!u5
K4-5'. s& Bed& L-aMsa5
K4-W0:6'<. v& QJec/u.5
K4-W0:6'<=-. v& QJec/uSu.5
K4:O-'<. v& Qe--a.Sac/a.5
K4:O:#QO'. adj& Qe--a5 ZZ /in ajustarP
Ma-3/e5
K4:<. s& Eot& TiSa5 $e&AyaP wayta&
$e&AncP sisa5 ZZ Arti!icialP 'JiSa--o5
K4:<')0R6. s& TiSa. 0/anc/i.5
K4:<-)0-6%-. adj& Eot& TiSa3 0/anc/i35
ZZ 9conP 0/u'u!i35
K4:<-<G'. s& TJiSa 3/a'u5
K4:<-<:. s& TJiSa aSi--a5
K4:<0M:#QM'. adj& PaM3a!a. 'JiSa.
'JiSa.5
K4:%'<. v& Tu.'u.5 ZZ Ca grasaP --uS--u.5
K4>O:. s& Bed& HaMa! a0a!i. SJiSu.5 ZZ
Hu!a3 'JiSa us0/u'a.5 Derrame,
!lujo o evacuaci#n de la sangre&
K:K:#QK'. adj& P/u0a5
K:N'%'. s& Qono5
K:NR6. s& QJonc/a5 $e&AyaP .anuna5
$e&NunP 'u-i0a5 9cP Aunc/a5
K:5-6%'<. v& TJiSac/i.5
K:6%'6-4'. s& u0Ju 0uS.un5
K:<E6-:#Q'. adj& Mi'+a 'o+a3a.a5
K:<-=%'<=-. v& C/Ja0/!ac/aSu.5
K:<5'<. v& RuMa. !u!a.5
K:<60)'<. v& Wac/Ju.5 Tener c#pula
!uera de matrimonio&
K:<60)'M:<#Q<'. s& Wac/u3
K:<<'O-. s& QJac/u5 $e&AyaP SiMa5
suS--a5 $e&NunP 3u-a s/u3--a5
K:<<'O-<:#Q<'. adj& QJac/u35
K:<%'4-S'. s& PuSa!a5
K:<%0K0)'<. v& PuSa!aSo.5
K:<%>6'. s& Sa+i Susi3e--0o5
K:<U6)>4:. s& Bed& C/Ju0u5 $e&AyaP
c/u0u5 .ajP a+uS--u5
K:<S>M:#QM'. adj& Ra--0asa0a5
KR=04. s& ,eol& Ru+i.as3a5
K:<%'4-)-<. v& Ra--0ac/a.5
K<')'='<. v& Qo--u0u.5
K<'))0R6. s& Ta3a5 EolP c/Je3'a5
$e&AyaP 0aSi !aSi5 $e&NunP
0/as+i5
K<'))0:6'50-6%:. s& TJa3a5
K<'))0:6'<. v& TJa3a.5 UU -omperP
0JaSi.5 ArgP 0aSi.5 $e&AyaP
0a'+a.5 $e&NunP 0/as+i.5
K<')%><'. s& Bed& Tu--u 0JaSi5
K<'N'6)0'. s& QJa0a5 9cP c/asi5
ant#n& asna5
K<EN04. adj& PJaSiSu35 3/a0/!a5
$e&AyaP 0aSina Sa--0ina5
K<'N040M'M. s& PJaSiSu. 0JaSina
3/a0/!a Sa.5
K<'N5-6%'F4-. adj& PJaSiSu3
3/a0/a!aSu35
K<'N5-6%'<. v& Dividir, separarP
'Ja3a.5 ZZ PJaSi. nu'Ju.5 ArgP 0aSi.5
K<'N5-6%'<=-. v& PJaSiSu. Bu'JuSu.5
K<'N5-6%:. s& R/a--0i5
K<'N5-6%'M:#QM'. adj& PJaSis3a
Bu'Jus3a5
K<'S'M'. s& Qa'a 3on0i 3a'ana
c/usi5 ArgP Sa'aSuna5 $e&AyaP
Aa'a Aa'ana5
K<-)>-6%'<. v& Ha+u0a.a.5 $e&AyaP
3a'is--a5 ArgP a+oA5
K<-)>-6%-5-6%-. adv& a'a3 Ba'a3
sa0aSu'in5
K<-G<. v& T/e3'ic/i. '/e3'i.5
K<-6044:. s& Anat& Si!SJa5 -epliegue
mem+ranoso que limita los mo-
vimientos de un #rgano& ZZ Qa--o
si!SJa( !renillo de lengua& UU Wi!0Ja
si!SJa( !renillo de la+ios& ZZ U--u
si!SJa( !renillo de pene& ZZ !aSa
SJaSa!a si!SJa( !renillo del cltoris&
ZZ /in#nP a3o.SJa0/Sa5
K<-6%-. s& Anat& Ma'Ji5 $arte superior
de la cara& ZZ en 1!en'e 1!en'e a(
c*inpa&
K<0'4M'M. s& C/i!i!a.a.5
K<0))0R6. s& Q/e'u5 $e&AyaP AeAo.5
$e&/&BarP 0i'Suc/i.5
K<0N0M-S. s& C/i!i Sa.5
K<GN0M:#QM'. adj& R/u'u c/i!i5
K<G:. adj& R/u'u c/i!i5 ant#n& 3JoBi5
K<:6%'4. s& Anat& Ma'Ji 'u--u5 'ueso
de la !rente&
K<:6%-<'. s& ,eog& Sa.Ma5
K<>)%GK-<:#Q<'. adj& Ru!u35
K<>)%0K0)'<. v& Ru!u.5
K<>6)0F4-. adj& Si0JuSu3 c/Ji0uSu3
c/JuSuSu35
K<>6)0M:. s& Si0Jus3a c/Ji0us3a
c/JuSus3a5 $e&AyaP si0u c/i0u5
K<>6)0M:<#Q<'. adj& s& Si0Ju3
c/Ji0u3 c/JuSu35
K<>6)0<. v& Si0Ju. c/Ji0u. c/JuSu.5
K<>6)0<=-. v& Si0JuSu. c/Ji0uSu.
c/JuSuSu.5
K<>%'. s& Eot& ABaMi5
K<>%:. s& Eot& Ru!u aBaMi5
K>-N:. s& Nina5
K>-6%-. s& PuS.u5
K>-<S'. s& Ra--0a5 $e&NunP Sa-0a5
K>N'<=-. v& C/inSaSu.5
K>N0%0J:. adj& C/inSa0aSu3
a.3eSu35 EolP a.3e35
K>4N-6%-. s& RJanc/a35
KU4N0M:#QM'. adj& RJanc/a35
K>4N:<. s& v& C/i0/c/i. SJanc/a.5
K>44-<:#Q<'. s& C/Jac/u5 /in#nP
c/Jac/uSa.5
K>5'<. v& ;eol& Pi'a. sa.!i.5
$e&AyaP +uSa.5 9cP +uSa.5
K>6)0:6'<0:#Q<0'. s& Ra+a.o35
K>6M'5-6%:. s& Te3si 'e3se5
K>6M0M:<#Q<'. adj& s& C/Ju+a3
/ic/Ja. Sa+a.o35
K><0:=:#Q='. adj& P/iBa SJa!a35
(" N4:%R6#Q6'
G# N. 1ctava letra del a+ecedario,
espa?ol y se:ta de sus consonan-
tes& /u nom+re es 5ge6; seguida
inmediatamente de e # i, repre-
senta un sonido de articulaci#n
velar !ricativa sorda& 9n cual-
quier otro caso representa un
sonido de articulaci#n velar so-
nora, oclusiva en posici#n inicial
a+soluta o precedida de sonido
nasal, en las dems posiciones es
!ricativa&
N'):#Q)'. adj& RJu+u5
N'N:#QN'. adj& RJaSu aS--u5
N'N>-'<. v& RJaSu.5
N'4N'. s& Run0a !u+i anSa. 0/aMa5
N'4'6:#Q6'. adj& QJa0/c/i 3/asSi
Ma-0a!iSu3 siS--a5
N'44'<MG'. s& SiS--a Sa.5
N'44'<-%'. s& Lool& F!ulica americana
peruviana BorrisonG& C/o3a
3oc/a Ma--0a5 $e&AyaP c/oSa5
9cP c/uSa5
N'4406'. s& Lool& Wa--0a5
N'4406'S:. s& Lool& Fcoragys atratus
!raser, ca+e"a negraG SuMa3Ja!a5
Fcat*ates aura jota Bolina de
ca+e"a roji"aG& P/u.un'u su-
.un'u5 $e&AyaP su.un'u u--aSso5
$e&NunP u0a aSa5
N'44:. s& Lool& Fgallus domesticus
CinneoG RJanSa5
N'4$R6. s& Ra3a.5
N'6'<. v& A'i0a. --a--i.5
N'6N:=:#Q='. adj& Q/an3o !unSJu
san3/a5
N'6N<-6'. s& Bed& Is+u. on3o.5 De-
sorgani"aci#n !isiol#gica en
cualquier parte del cuerpo&
N'6=:. s& Lool& .*loep*aga mela-
n#ptera 9ytonG& Wa--a'a5
N'<'F'%-'M:<#Q<'. s& Se3Je35
N'<'F'%:. s& Se3Je5
N'<'F'%-'<. v& Se3Je.5
N'<F'6)044:. s& Eot& Fastra galus
gar+ancillo cav&G Hus3Ja5
N'<N'6%'. s& Anat& Ton3o!5 $arte
anterior del cuello, entre el velo
del paladar y la entrada del
es#!ago y la laringe&
NE<N'<'. s& Bed& O3.a +o3c/Ji
a+u--i5
N'<N'<0S'<. v& O3.a. a3ni. +o3-
c/i.5 $e&AyaP oAia. oAiaSu.5 9cP
'ungu!i.5
N'<<'. s& Anat& Si--u5
N'<<'$'%'. s& Lool& Fmargaropus
annulatus ):odesm ricinusG&
Ha+aSJu5 EolP Aa+aSu5
N'<<:%'S:. s& PJana5 3Jasu5 $e&AyaP
Ma3'a.5 9cP 'aSa5
N'<<:%-. s& PJanana 3Jasuna5 $e&AyaP
'aSana5 ArgP SaSana5
N'<U'. s& Beteor& I0/u 0a!a si0/si5
$e&AncP c/i!a0a5 $e&AyaP i0u5
$e&NunP 0u3a5 $e&/&BarP +ac/Si5
N'<>'<. v& Beteor& I0/u.5
N'<S'. s& Lool& Fegretta al+a CinneoG&
Wa3Ja!5 Ave grande color +lanco
nveo, pico amarillo y palas ne-
gras& Kive en ros y lagunas
andinas& $e&AyaP MaAa!5
N'%-'M:<#Q<'. adj& L-o3/a3 -a'Ja35
N'%:. F!elis catus CinneoG& Mic/i
0ic/i +is/i +isi +isi'u5 ZZ
FJelis coloc#lo pajeros
desmarestG Os3o--o +ic/i5 ZZ
0u+a F!elis con color CinneoG&
N'J04E6. s& Lool& Fgeranoaetus
melanoleucus KeicillotG& AnSa
a3c/i5 $e&AyaP anSa5 $e&NunP
!uSus5 ArgP anSa5
N'J044'. s& RuSu0a 0/ic/a5 $e&NunP
'u30a5
N'J0:%'. s& Lool& Flarus serranus
Tac*G& Qe--Ma 3eMa.--u
3e--Ma.'u5 $e&AyaP 'iM--a5
N-5-4:#Q4'. adj& Wis0a 'Ji!a MaMa
a0a5 9cP a0andi5
N-50<. v& Anc/i. /iS /iS.a.5
N-6)0'6'. s& Eot& Fse*ruvia pinnataG&
Ranc/a-aMa5
N-6-<:=0M'M. s& Ro3JaSa.5
N-6-<:=:#Q='. adj& Ro3Ja
a--aMc/a3e5 K& +agn2ni+o5
N-6%-. s& Runa5
N-6%04. adj& SiS--a5
N-6%>S'. s& RunaSa5
N-6>K4-W0R6. s& RJu.'u.Sac/a.
SJu+u.u.5
N-<506')0R6. s& Eot& A!+u'/u
c/JiS--i c/JiSBi5 $e&AyaP Mac/i5
N-<506'<. v& Eot& A!+u'/u.
c/JiS--i!i.5 $e&AyaP Mac/i.5 9cP
+u.u.5
N0F'. s& Mo3o5
N0N'6%R6. s& Eot& Fcatus sp&G
HaM3Jo--a. sa0anMa!+i5
N0<'M:<#Q<'. s& Mu.u3 +a.Mina5
N0<'<. v& Mu.u. +a.Mi.5
N4E6M>4'. s& Anat& C/JaBan5
N4:F:. s& PJu!u5
N4:<0'. s& Qe--0u Susi3e--0u5
N4:%0=. s& Anat& Ton3o! SJi3--u5
Cengueta en el ntero posterior
de la laringe, limitada por las
cuerdas +ucales&
N4:%R6#Q6'. adj& RaS!a3 !aS!a0u5 ZZ
adj& +i--Sa0u anc/Ji5 $e&AyaP
G
N:4:6M<06' ("" ("# N>=%'<
anSa!a5 $e&NunP Ma0su5 $e&/& BarP
+iSu. siSi5 ArgP as/ca +ico5 EolP
/i--u Ma0u5 9cP /i--u5
N:4:6M<06'. s& Lool& F*irundo r%stica
CinneoG R/a--Ma Ma.ana.5
$e&AyaP Sa-Ma5 EolP S/a--Ma5 ZZ
,olondrina de tama?o grande
I/i!undo s05K +a!a35
N:4:=:#Q='. adj& Hi--u !aS!a0u5
N:4$-. s& TaSa 0Jana5
N:4$-'M:#QM'. adj& TaSas3a
0Janas3a5
N:4$-'<. v& TaSa.5 'aSa.Su.5
N:<M0K4R6#Q6'. adj& O3oc/o
u.'unSu5 ArgP !aSu a.'unSu5
N:<M:#QM'. adj& Wi!a sa0a5 $e&AncP
Mi!a Me!a Mi-a5 $e&AyaP Mi!a
$e&NunP o3o5 EolP --un0u Mi!a5
9cP Mi!a !aSu !uSu5
N:<N:O:. s& Lool& Fp*remnotrips
latetora: $ierceG& Ru!u5
N:<O-'<. v& Wic/Jic/ic/i. 'aSi.
Ma3a.5
N:<<0R6. s& Lool& Pic/iMc/u!u
0aM3a! 3o!i5 $e&AncP 0ic/iM
c/anSa5
N:<<:. s& Te:& C/Ju--u5 $e&AyaP c/uSu
!o3Jo5
N:%'. s& Su'Ju5
N:%-'<. v& Su'Ju.5
N:%-<'. s& Su'Ju35
N:S'<. v& RusiSu. 3oc/uSu.5 ZZ Del
mal ajenoP Susi0a.a.
Susi0a.aSu.5
N:S:. s& Rusi 3Joc/u5
N:S:=:#Q='. adj& Rusis3a 3Joc/us3a5
N<'M'. s& Wic/ana5 ZZ ,radasP 0a'a
0a'a5
N<'6. adj& Ha'un5
N<'6'M044'. s& Eot& Tin'in5 $e&AyaP
0u!u 0u!u5
N<'6M- muy& adj& Ha'unSa!a. c/iSa
/a'un5 ZZ grande, poderosoP /a'un
a'i0a.ni.o3 3/a0a3 Sa.ni.o35 ZZ
'acerse el grandeP /a'un.a.5 ZZ
BalP a'i'a0i0/.a5 ZZ $eligroP a'i
c/JiSi5 ZZ EienP /a'un a--in /a'un
Susi5
N<'6M-S' majestad& s& Q/a0a3 Sa.5
N<'6-<:. s& Qo-3a5
N<'60S'<. v& Beteor& C/iSc/i.5
N<'60S:. s& C/iSc/i5
N<'6:. s& Mu!u5 ZZ /imiente, !rutoP
!u!u
N<'6S'. s& Hanc/Ji5
N<'=0-6%:. adj& WisMi5
N<'=:=:#Q='. L-uS--usa0a5
N<'%0=. adj& Han3a--an5
N<'%:#Q%' agrada+le& adj& Hu0a
+isSJi5
N<'%0%>M. s& Re3siSu. .u0a.c/aSu.5
N<'J- peso& adj& L-asa35 ZZ .ircuns-
pectoP .u0a.ni.o35 ZZ $ecadoP
/a'un /uc/a5
N<'J-M'M. s& Manc/ana Sa.5
N<'S60M:. s& Wa3a.5
N<-)'. s& Pu.'u5
N<-M' arcilla& s& L-anSJi a--0a --anSJi
'Ju!u5 $e&AyaP +i'a --inSa --anSa
3e3a5
N<-7'. s& TisSi 'Jan0a5
N<-7>M:#QM'. adj& TJisSi u+a5
N<-@. s& Mic/ina5
N<0-%'. s& Ra3!a5
N<044:. s& Lool& C/Ji--iSJu'u5
N<0=. adj& C/Je3c/e c/Je3c/i5 +u!u
+u!u5
N<0%'<. v& Qa0a!i.5
N<0%R6. adj& Qa0a!3ac/a35
N<:=-<:#Q<'. adj& Q/e--i si+i5
c//uc/i si+i5 3/an!a si+i5
N<:=:<. s& RaS'Ja !aS/u5
N<>70<. v& Qo'o'o'o.5
N<>$:. s& Qo'o sun'u!5
N<>%'. s& Mac/Ja.5
N>')' tum+a& s& WaSa5
N>')'5'@:. s& Lool& WaSa+a.u5
N>'):. s& .erm& WaSu5
N>'6:. s& Wanu5
N>'<'6N:. s& EotP Wa!anSu5
N>'<M'<. v& Wa3a.c/a.5 ZZ 'acer
guardarP Ma3a.c/ac/i.5 ZZ ,uar-
dar silencioP u0a--a.5 ZZ -espetoP
.u0a.c/a.5 ZZ Ca pala+raP si+i
/un'Ja.5 UU 9conomi"arP c/u!a-
c/iSu.5 ZZ .osas con cuidadoP
+usi. +usiSu.5
N>'<M0E6. s& Wa3a.c/a35
N>'<-)-<=-. v& Mac/JaSu.5
N>'@'F'. s& Eot& SaMin'u5
N>-<<-<:. adj& AM3a5
N>-<<-'<. v& AM3anaSu.
+a3anaSu.5
N>G'. s& Pusa35
N>0'<. v& Pusa.5
N>0O'<<:. s& C/Ji-a !u+i5
N>07'<. v& C/Ji--+i. 3Je+si.5
N>0<6'4M'. s& TJiSa 0i--u5
N>0='<. v& Wa.SJu.5
N>4' en comida& s& SaSsa0aSu. /u-
c/a5 ZZ 9n +e+ida, +ac/a. +a-
c/a0aSu. /uc/a5
N:4:=:#Q='. adj& SaSsa0u !aS!a0u
uS.a0u5
N>='6:. s& Lool& Ru!u u!u5 UU De
ma"P /u'Jus Su!u5 ZZ CucirnagaP
0inc/in Su!u5
N>=%'<. v& MisSJic/iSu. +ac/JiSa.5 ZZ
$ro+arP +a--i.5 ZZ 'acer pro+arP
+a--ic/i.5
("' -4'<
H# . ;ovena letra del a+ecedario,
stima de sus consonantes; su
nom+re es 5*ac*e6& 9n la lengua
general no representa sonido al-
guno& /uele aplicarse en la dic-
ci#n de numerosas "onas espa-
?olas y americanasP 'aO, A*O&
'F'=. s& Eot& ;eol& Ha,as5
'F-< tener& v& Ra.5
EF04. adj& Hu.a.ni.o3 u+a.o3
c/Ji'i c/Juc/i5 $e&AyaP .ac/a35
'F040M'M. s& Hu.a.ni.o3 Sa.
u+a.o3 Sa.5
'F0%')0R6. s& Wasi5
'F0%'6%-. s& Ti.a3 SaMsa35 An-
dinoP an'i!una5 /elvticoP
.unSa!una5
'F0%'<. v& Ti.a. SaMsa.5 $e&AyaP
.ac/a.5
'F0%>'4. adj& Pasa3--a sa0aSu'i5
'F0%>'<=-. v& Hac/aSu. .ac/a-
.uSu.5
'F4'. s& Ri+a si+i5
'F4'M:<. adj& Ri+a3 !i+a.sa0a5
$e&AyaP !i+a30uni5 1radorP !i-
+ac/i5
'F4'<. v& Ri+a.5 ZZ 'a+lar dema-
siadoP !i+a.Sac/a.5 ZZ 'acer
*a+larP !i+ac/i. !i+a!ic/i.5 ZZ
-ogando, pidiendoP !i+a0a.a.
+aBaSu.5 ZZ 'a+lar mutuamenteP
!i+anaSu.5 ZZ Re0-ica! Su'i0aSu.5
ZZ -e!un!u?arP !i+a0aSu.5 ZZ Tener
ganas deP !i+ana.a.5 ZZ 1+ligar
aP !i+a!ic/i.5 ZZ 'acer *a+lar con
ma?aP !i+a!3ac/i.5 ZZ 'a+lar por
otroP !i+a.Sa0u.5 ZZ 9n secretoP
0aSa0i !i+a.5
')-M:<#Q<'. adj& Ra+a3 !uMa35
/upremo *acedorP Pac/aSa+a35
')-6M'M:#QM'. s& Ra3ni.o3 Sa-
3e.o3 a--0a.o3 Su!aSa5
')-6M:=:#Q='. adj& RuMaSu35
')-<. v& RuMa. !u!a.5 ZZ $roducirP
Sa+a.5 ZZ Jormar un conceptoP
/a+u'Ja.5 ZZ 'acer a por!aP --a-
--inaSu.5 ZZ 'acer de prisaP
us3a. u'3a.5 ZZ Kolver a *acerP
MaS+an'a !uMa. /o3+an'a
!uMa.5 ZZ -epetirP Su'i0a.5 ZZ
'acer tra+ajar de madrugadaP
'u'a0ac/i.5 ZZ 'acer sa+erP
Mi--a.5 $e&NunP -u-a.5 $e&AncP
!u!a.Su.5
')-<=-. v& RuMaSu. !u!aSu.
'uSu0u.5 ZZ 'acerse el sordoP u0a
'uSu.5 ZZ 'acerse ricoP 3/a0a3-
.a.5 ZZ 'acerse el ricoP 3/a0a3
'uSu.5 ZZ 'acerse po+reP MaSc/a-
.a.5 ZZ 'acerse el po+reP MaSc/a
'uSu.5 ZZ 'acerse el que sa+eP
.ac/a3 'uSu.5 ZZ 'acerse viejoP
+ac/u.a.5 ZZ 'acerse viejaP 0a.a-
.a.5
')0'. prep& 555Be3+an5 9jem& *acia
el +ordeP 0a'anBe3+an5
')06'<. v& Ra!+a. 3o'o. a!Su.
!aMS/a.5 $e&AyaP 0i!Ma.5
$e&NunP a-Su.5 $e&An& 3o'o.5
')'. s& )nstr& A.!i c/an0i5 ZZ
$artesanaP Ma+anc/an0i5 An&
c/an0i5
'4'N'M:#QM'. adj& Wa.--us3a5
'4'N'M:<#Q<'. adj& Wa.--u35
'4'N'<. v& Wa.--u.5
'4)R6. s& Lool& Wa+an anSa5
E40%:. s& Sa+a.5
'4:. s& Beteor& C/in0u5
'44'M:#QM'. p& Ta!is3a5
'44'M:<#Q<'. adj& Ta!i35
'44'<. v& Ta!i.5
'44'<=-. v& Ta!iSu.5
'44'SN: dar& s& aMin 'JinSa5
'5F<-. s& Ha!3a.5 ZZ Tener *am+reP
.a!3ac/iSu.5 $e&AncP +a--a3a.5
$e&NunP +iSana.5
'5F<-'M:<. s& C/Jac/ac/i35
'5F<0-6%:#Q%'. adj& Ha!3as3a5
'<'NE6#Q6'. adj& Qe--a.Sac/a35
'<'N'6-'<. v& Qe--a.Sac/a.5
'<'$:. s& T/an'a5
'<'$:=:#Q='. adj& T/an'a
0Jac/a !a'a0a c//ac/u5
'<'$0-6%:#Q%'. adj& C//ac/u5
'<06'. s& HaSJu5
'<6-<:. s& Su.suna5 $e&AyaP 3ec/a5
'<%'M:#QM'. adj& SaSsas3a5
'<%'<. v& SaSsa.5
'<%'<=-. v& SaSsa0u.5
'<%'SN:. s& WanSJa!a.a.5
'<%:#Q%'. adj& AsS/a nana35 An5
as/Sa5
'=%'. prep& 555Ra+a5 9jem& *asta el
QosqoP Qos3oSa+a5
'=%0'<. v& A+i. +i--a.5
'=%G:. s& A+i +i--a5
'%')' cuc*ar#n de palo& s& Wis--a5
'S. s& P/ic/a5
-F<' de *ilo& s& Qa.'u5
-)0)-<:#Q<'. adj& La.3a u+u5
$e&AyaP c/o3a3 +us.a35
-)0S'M:<'. adj& La.3as3a5 $e&AyaP
/an0is3a5
-)0S'<. v& La.3a. u+u.5 $e&AyaP
-a.3a. c/o3a. !uMa.5
-M-<. v& Asna.5
-M0:6M:#QM'. adj& Asna35
-4'M'. s& Qasa5 ZZ Agua *eladaP
c/u--unSu5
-4'M:#QM'. adj& Qasas3a S/u'us3a
S/u'uc/i5 $e&AyaP c/i!is3a5
-4'<. v& Qasa.5
H
-4-): ("( (") :<0S:6%'4
-4-):. s& Eot& RaSi !aSi5
-5F<'. s& C/ina5
-5'%:5'. s& Bed& QJo.o5
-5:<<'N0'. s& Bed& HaMa! a0a!i.5
-5:<<:0M-. s& Bed& O3o'i on3o.5
-6)0M:#QM'. adj& Hun'Jas3a
/un'Jac/is3a --in0Jac/is3a
0unSis3a5
-6)0<. v& Hun'Jac/i. --in0Jac/i.
0unSic/i. Mina.5
-6M-<. v& Ra3!ac/i. c/Je3'a.
0/a'ac/i. S/a--a.5 ZZ RJiBa.
c/JaBa.5
-6M0M><'. s& Ra3!a !a3!as3a5
-70M:<. adj& Sa3+a35
-70<. So,a! -a +asa con -o 0uBos5 v&
Sa3+a.5
-<F'O- *er+a"al& s& Wa.--a
3Jac/u0a'a5 UU Derec*o de pastosP
;eol& /e!,aAe5
-<F:=:#Q='. adj& Wa.--a 3Jac/u
3Jac/u5
-<-M'M. s& A--0a c/aS!a5
-<0M'. s& RJi!i5
-<0M:#QM'. s& RJi!is3a5
-<0<. v& RJi!i. SJi!ic/a.5
-<0<=-. v& RJi!ic/aSu. SJi!iSu.5
-<5'K<:M0%'. s& Ma3--a5 1+s& es
incorrecto usar este trmino por
misera+le o taca?o Fmic*HaG&
-<5'6'F4-. adj& Masic/ana5
-<5'6' del var#n& s& Pana5 de la
mujerP BaBa5
-<5'6'< var#n con var#n& v&
Wa.3ec/a.5 ZZ Bujer con mujerP
BaBac/a.5 ZZ Kar#n con mujerP
0anac/a.5 ZZ Bujer con var#nP
'u!ac/a.5
-<5'6: del var#n& s& Wa.3e5 ZZ
,emelosP 'Ji!a i--a aMa--a
Mis0a5 ZZ )nmediatoP a0a5
-<5:=-'M:<#Q<': adj& Su+a3-
.ac/i35 $e&NunP su+a.ac/iSu5
-<5:=-'<. v& Su+a3.a.5 ZZ 'acer
*ermosearP su+a3.ac/i.5
-<5:=:#Q='. adj& Su+a35 $e&AncP
S/u+a35
-<5:=><'. s& Su+a3 Sa.5
P<:-. s& Bil& AM3a0/u!u5
-<<>5F<-. s& ASaSi0a5
-<J-6%'<. v& Tin0u!a.5
-<J0M:. p& TJin0us3a5
-<J0<. s& TJin0u. c//a--c/a.5 ZZ
'acer *ervirP 'Jin0uc/i.5 ZZ .o-
men"ar a *ervirP 'Jin0una.a.5 ZZ
'ervir rpidamenteP 'Jin0u!3o.5
-WEN:6:. s& ,eom& So3'a SJuc/u5
-S. s& Qonc/o5 $e&AyaP 'a--'u5
0M<'=%06'. s& Eot& O3e 3o!a5
0M<:K:F0'. s& Lool& A-3o on3o.5
0M<:$-=G'. s& PunSi--iSu. on3o.5
0-4. s& Anat& Ha.a3e5
0-4:. s& C/u--unSu5
0-<F'. s& Eot& Qo!a 3Jac/u5 ZZ Del
amoroP Ma3anSi5 UU
BedicinalesP +a'Je3--u 0an'i
BuSBu 0iSi 0ic/ana !e'a+a
c/inc/i!So+a 0a.3o 0inSo
0inSo +a.c/Ja Sisa
'iS--a.Ma!+i Sinsa SJuc/u 0ac/a
--o3e5 ZZ Aromticas condi-
menticiasP asna0a MaSa'a.
0a.3o c//iSc/i0a +uBa S/u-
nuSa Ma3a+o--e5
0-<<:. s& QJe--a5
GN'M:. s& Anat& RuSu0in SJi0c/an5
0O' del padre& s& Ususi5 ZZ 'ija de la
madreP Ma!+i MaMa5
0O: del padre& s& C/u!i5 ZZ 'ijo de la
madreP 3/a!i MaMa5 ZZ @nignitoP
sa0an c/u!i5 ZZ 'ijo mayorP 0/iMi5
ZZ 'ijo menorP su--SJa5 ZZ 'ijo %l-
timoP c/ana BuBu 0uc/u5 ZZ 'ijo
*ur!anoP MaSc/a MaMa5 ZZ 'ijo
adoptivo de la mujerP MaMa-
c/aSus3a5 ZZ 'ijo adoptivo del
var#nP c/u!ic/aSus3a5 ZZ 'ijos
peque?osP S/u--u MaMa5
04'F4-. adj& PusSana5 $e&AyaP
0uc/Sana--a5
04'M:< de palo, para var#n& s&
MisS/una +is+ina5 ZZ $ara mujerP
0usSa5
04'<. v& PusSa.5 ZZ 'ilar en rueca de
tama?o mayorP SJan'i.5 ZZ 'ilar
grueso para sogasP !an0/u.
+is+i. +isS/u.5
04-<'# en serie& adv& Qa'i--a 3a'i
3a'i--a5
04:. s& QJa.'u5
04J'6'<. v& C/JuSa.5 $e&An& si0u.5
056: de triun!o& s& Ha.--i 'aSi5
06)'$0P. s& Ri+as3a0i 'aS.a0aSu.5
06)'< introducir& v& Tu!0u.5 ZZ 'incar
la rodillaP 3on3o!iSu.5
06)'<. v& PunSi.5
06)'SR6. s& PunSi5
0$'M:<. s& HiSJi35
0$-<%0<:0M0=5:. s& Bed& QJo'o5
0$:. s& Bed& HiSJi.5
0$:)<-=G'. adj& IsSa. son3o 0Ja-3a
son3o5 $e&AyaP --u--a 'uSu35
0$R)<0%'. adj& IsSa. u.a isSa. son3o
isSa.--u5
0$:N'=%<0:. s& Anat& L-a0/--an5 $arte
in!erior del a+domen&
0<J0-6%-. adj& TJin0u3 c//a--c/a35
0=:$:. s& C/Ja--ana5
:)0):. s& Lool& C/JuBu5
:)0;>-'<. v& USsi.5
:N'<. s& Wasi5 $e&AncP MaAi5
:O'. s& Eot& Ra0/i !a0Ji5 $e&NunP
-a0-a5 $e&AncP !a0!a5
:4N'M: vestido& adj& Te:& Wa.a5
:4N'<=- divertirse& v& Rusi!iSu.
0uS--a!iSu.5
:4N'SE6. adj& Qe--a5
:44'M:#QM'. adj& TJus'us3a5
:44'<. v& TJus'u.5
:44G6. s& adj& Hana+anSa
3/ec/inc/a5
:5F<-. s& Runa5 ZZ Kar#nP 3/a!i !una5
ZZ BujerP Ma!+i !una5
:5F<-'< envalentonarse& v&
Q/a!i.Sac/a.5
:5F<:. s& Anat& RiS!a5
:5F<>6'. adj& Q/a!inc/a5
:5-6'O-'<. v& Hu0a.c/a.5
:50)0M'. adj& Runa MaBuc/i35
:5:NP6-:#Q'. adj& Ra3--a5
:6M'. s& Wa!aSJa5 $e&NunP Ma-aSa5
:6M-'<. v& Wa!aSJa.5
:6M:. adj& US/u5 $e&NunP -u-i5
$e&AncP uS!u5
:6M:6'M'. s& PJuS!u5
:6-=%0M'M. s& ;eol& Su+a3
Sausa.ni.o3 Sa.5
:6N:. s& Eot& RJa--an0a 0aSu5
3onc/a5 $e&NunP 0aSo5
:6<'. s& Hu0a.5
:6<'M:. adj& Hu0a.ni.o3
.u0a.c/as3a5
:6<'<. v& Hu0a.c/a. su+a.c/a.5
:<'. s& 1ron& ;eol& Pac/a5 ZZ 'ora de
la muerteP MaBu. 0ac/a5
:<'M'<. v& Hu'SJu. S/an0u.5 'Jo3o.
suSsi.5 $e&AyaP Uc/Su. $e&NunP
u'!Su.5 $e&AncP uc/Su.5
:<)'. s& Hua!Suna a!aMa se3Jo5
:<0S:6%'4. adj& RJi!an0a5
:<50N' (#*
:<50N'. s& Lool& Sisi aBa.--o5
:<<:<. s& QJa3c/a5
:<<:<0S'<. v& QJa3c/a.5 $e&AyaP
+anc/a!Sac/i.5 $e&AncP +an-
c/a!ic/i5
:<<:<0S'M:#QM'. adj& QJa3c/as3a5
:<<:<:=:#Q='. adj& QJa3c/aSu35
:=$-M'<. v& Qo!0ac/a. sa+ac/i.5
$e&AyaP sa+a.Sac/i.5 $e&AncP
0ac/ac/i.5
:=$-M'<=-. v& Qo!0ac/aSu.5
:=$-M'O-. s& Qo!0a Masi 'an0u5
:=$0%'4. s& ;eol& Han0ina Masi5
:=%'4. s& ;eol& Qo!0ac/ana Masi5
:=%04. adj& C/u!anSu35
:=%'4. s& ;eol& Qo!0ac/ana Masi5
:@. adv& Runan5 ZZ 'oy daP Sunan
0Junc/a.5 ZZ 9n este instanteP
Sunan 0ac/a5
:@'. s& O3/o0an0a 0uS!u0an0a5
:@:. s& PJuS!u5
:S. s& Ic//una !u'una c/Ja0!ana5
>'6'):. s& Lool& WanaSu5
H>'6)'6P. s& ,eog& WanSJani5 Cu-
gar rocoso&
H>'6)'J-40)'. s& ,eog& WanSJa
Mi--Sa( 0ied!a sag!ada5 Departa-
mento minero del $er%&
H>'6)'@:. s& ,eog& WanSJa( 0ed!n5
ManSJa.o3( poseedor de
pedrones& .iudad capital de ori-
gen repu+licano del departa-
mento de Nunn& 9ncierra *er-
mosas tradiciones in0as, colo-
niales y repu+licanas, junto a la
+elle"a de la ciudad, e:quisito
!ol0lore&
H>'6>):. s& ,eog& WanuSu5
>'<'6N:. s& Eot& Wa!anMa.5
>'<0S:. s& Lool& Wa!isu5
>'%0'. s& Wa'/i.a5
>-):#Q)'. adj& TJo3o5
>-4N' de *am+re& s& Ma--a.5
>-44'. s& Hu0i5
>P<K'6:#Q6'. adj& WaSc/a Mi--u--u5
>-<%'. s& Mu.a5
>-=:. s& Tu--u5 ZZ 'uesudoP 'u--usa0a5
>P=$-M. s& Qo!0ac/aSu35
>-J:. s& Lool& Run'u5 $e&AncP !u!u5 ZZ
'uevera de pescadoP SaM SaM5
>0<. v& A.3e. a.3eSu.5
>44'. s& RJi--insa5
>5'60M'M. s& Runa Sa.5
>5'<-M'. s& QJosBi MaSsi5
>5-'6%-. adj& WaSsi3 3JosBi35
>5-'<. v& QJosBi.5 ZZ 'acer *umear;
3JosBic/i.5
>5-M'M. s& Ho3Jo5
>5-M'M-)-<. v& Ho3Jo.a.
/o3Jo.a+u.5 $e&AyaP nu.uc/i.5
>5-M-)0M:#QM'. adj& Ho3Jo.as3a5
>504M'M. s& ;eol& RJu+u.uSu3
son3o Sa.5
>504M-5-6%-. adv& RJu+u.Sus0a
u--0u.Sus0a5
>5044'<. v& RJu+u.Sac/i.
u--0u.Sac/i.5
>5:. s& QJosBi5
>6M0<=-. v& C/inSa.Su.
c/inSa.a0u.5
><'7:#Q7'. adj& Ti--a5
><NR6. s& TJu0/sina5
><%'F4-. adj& SuMaSuna--a5
><%'M:. s& SuMas3a5
><%'<. v& SuMa.5 ZZ Hace! /u!'a!(
suMac/i.5
><%'<=- m%tuamente& v& SuManaSu.5
>=5-'M:<#Q<'. adj& MusS/i0aSu35
>=5-'<. v& MusS/i0aSu.5
>=:. s& Te:& PusSa5 UU -ueca del
*usoP 0/i!u!u5 $e&AyaP 0i!u!u5
$e&NunP 0i-u-u5
I
I# 0. Dcima letra del a+ecedario
espa?ol y tercera de su vocales;
se pronuncia llevando el pre-
dorso de la lengua, *acia la par-
te anterior del paladar, algo ms
que para articular la 5e6, y esti-
rando los la+ios *acia los lados&
0M'. s& RiBa5
0MP6%0):#Q)'. adj& RiSin Sa3--a5
0M-6%0K0)'<=-. v& RiSinc/aSu.
su'Jic/aSu.5
0M040:. s& Wa.--u. Ma.--unaSu.5
0M0:5'. s& Cing& Si+i5 -una simiP e-
idio+a idio+a /u+ano5
0M0:%'. adj& @pa& $e&AncP 0a3'as/5
$e&AyaP u0a Mi'a5
0M0:%-S. s& U0aSa.a. 0Jan!a5
0M0:%0S'6%-. s& U0a.ac/i35
0M0:%0S'<. v& U0a.ac/i.5
0M0:%0S'<=-. v& U0a.a.5
GN6-:#Q'. adj& Nina. nina.5 ArgP
ninan'in nis3a5
0N>'4. adj& PJa3 siMS5 ZZ s& Ra3--a
Sa3--a'a3 SusSa5
0N>'4'<. v& RusSac/a. SusSac/aSu.
MaSi.5
0N>'45-6%-. adv& Hina--a /ina5
040'):. s& Anat& Te3ni 'u--u *ueso
iliaco o co:al&
04>506'M:<#Q<'. adj& I--ac/i3
SJanc/ac/i35
04>506'<. v& RJanc/a.5
04>=0R6. s& $sic& L-ac/i5
04>=0:6'<. v& $sic& L-ac/i.
--ac/ic/i.5
04>=0:6'<=-. v& L-ac/iSu.5
05'N-6. s& WanSi5
050%'M:<. adj& Hac/a0a.a3
.ac/a0a.aSu35 !am& .ac/a0/uSu5
$e&AncP .ac/a0a.5 $e&AyaP
.ac/a0aSu.5 $e&.ajP .a'!a0a.5
$e&NunP a'ic/i. .a'!a0a.5
050%'F4-. adj& Hac/a0a.ana5
050%'<. v& Qa'ic/i. .ac/a0aSu.5
05$4:<'<. v& MaBa. +aBa!iSu.5
05$4>5- (#2 (# I6"'= =-NU6 4:= C<:60=%'=
05$4>5-. adj& Ha--aSa5
05$:=0F4-. adj& Manan +ana0uni5
9jemP /o30a'a3a +ana0unin
/o3a!iSu.+anc/u5 De ninguna
manera puedo coger lo ajeno&
05$:%-6)0'. s& adj& QJo+i Sa. 3Jo+i
Sa35
05$:%-6%-. adj& QJo+i +ana a'i3
+ana a'i0a3 +ana Sa--0a.o35
05$<-)0=:#Q='. adj& A.0/a5 ZZ Pone!se
i+0!eciso( a.0/a.a.5
05$<-=0:6'<. v& PJa3+a.
+anc/a!ic/i. 3Ja3c/a.5
05$<-=0:6'<=-. v& PJa3+aSu.
+anc/a!iSu. 3Ja3c/aSu.5
05$<-J0=%:#Q%'. adj& Qon3a.
3on3a.--a5
05$<:$0:. adj& Ma'Ju5
05$UM0):#Q)'. adj& R/uc/ic/aSu3
S/uc/i.a3 +ana 0Jen3a.ni.o35
05$>4='M:<#Q<'. adj& Tan3a35
06'N:%'F4-. adj& Mana 'uSuSu35
06)'6M-=)-6%-. adj& Pa!i SJana3
sansa5 $e&AyaP Sasa.5
06)'$'S. s& adj& Mana a'i35
06)-6M0'<. v& Ru0/ac/i.5
06)-6M0'<0:#Q<0'. adj& Rana3
!u0/ac/i3 3ono35
06)-6M0'<=-. v& Ru0/a.5
06)0-6=:. s& QJa0ac/i5
06)06-<'M:<. s& Ru0/ac/i3 Sana3
3ono35
06)06-<'<. v& Rana. !u0/ac/i.
3ono.5
06)0%'M:<#Q<'. adj& Ha'a!ic/i3
!a.SJu3 si+i3o3 .u.a.3o35 EolP
!a.SuA5
06)0%'<. v& Ha'a!ic/i. !a.SJu.
si+i3o. .u.a.3o.5
06)406')0R6. s& TJiSsu SJi!a5
06)406'M:#QM'. adj& TJiSsuSu3
SJi!aSu35
06)406'<. v& TJiSsu. SJi!a. SJu+u.Su.5
06)406'<=-. v& TJiSsuSu. SJi!a.Su.
SJu+u.Su.5 ZZ )nclinarse con
respeto, con devoci#nP
SJu+u.SuSu.5
06):-<-6%-. adj& T/aM'i5
06):5$4-%:#Q%'. adj& Mana 'uSus3a
+ana /un'Jas3a5
06):6M0)0:6'4. adj& RJi+i--o5
06):6=%'6)0'. s& C/anSa Sa.5
06):6=%'6%-. adj& C/anSa5
06)<PM>4:#Q4'. s& adj& Mana iBi35
06)<-5-6%'<. v& Ha0a. asS/a.ac/i.5
ArgP as/Sa.ac/i.5
06)<-5-6%'<=-. v& Ha0aSu.5
06)<-$'M:<#Q<'. adj& RJa!a3 si+i
/a0--a5
06)<-$'<. v& RJa!a3'a !i+a.5 !am&
SJu'u.5
06)>F'M:<'. s& O3--ana
c/iMc/ic/ina5 ArgP oA--aA5 EolP
uA--i!i5
06)>F'<. v& O3--a.5 ArgP oA--a.5 EolP
uA--a.5 $e&NunP u3--a.5
06)>4$'M:#QM'. adj& Nuris& Tun0as3a
.an3an+an'a 'un0as3a5
06)>4$'M:<#Q<'. adj& Huc/ac/a3
/uc/a MiSc/Ju.u35
06)>4$'<. v& Huc/ac/a. 'un0a.5 ArgP
'un0a.5 EolP Auc/ac/a.5
06)>4$'<=-. s& Huc/ac/aSu35
06)>4%:#Q%'. adj& RJi'a 0u!un sa-3a5
06)><'F4-. adj& C/a.a0u5
06M-)0=0R6. s& C/anSa--0a Sa.
isSa.a5
06M>5-6%'<=-. v& PJac/a c/u!aSu.5
06K'6%-. s& E!3e /e!3Je5
06K'6%040S'<=-. v& E!3e.Sac/a.5
06K'%0N'F4-. adj& C/o3e'u--u +ana
0isi0a3 +ana sa.SJu35
06K-)%'<=-. s& Bed& C/Jo3!i.
c/Jo3!i.a.5 $e&.ajP inSuna.5
$e&NunP is/3u.a.5 EolP sa!uAaSu.5
06K0M-40M'M. s& Wasanc/aSu.
/aMana 0an'a. 3Je'a.a. si!0a5
06K0-<6:. s& ;eol& Su0a.Masi5
06K060%:#Q%'. adj& Jil& La+a5
06K4'5'F4-. adj& RaM!a!i3 !u0/a35
06K4'5'6%-. adj& RaM!a3 .aM!a3
!u0/a35
06K4:<-=)-6)0'. s& Eot& TJiSa sisa5
06K:<%>60:. s& A3o.!aSi --aSi /a'un
--aSi5
06K>=0R6. s& Ma'e5
06N-60-<:. s& RJi--iSac/a5
06N4-. s& Anat& P/aSa SJuc/u5
06>5'<. v& PJan0a.5
06>5'6:#Q6'. adj& HaMc/a
a'i'a0/.a5
06>5')0R6. v& A.a 0Jan0a.5
060)0'<=-. v& Qa--a!i.5 !am& a!iSu.5
0606%-40N0F4-. adj& TJi'u5
06"'. s& InSa5 Bonarca o var#n de
estirpe regia entre los antiguos
peruanos& UU 9l pue+lo sometido a
tales so+eranos, en particular el
pue+lo quec*ua, y el individuo de
este pue+lo&
I6"'= M-4 T'?'6%06=>@> @ =>= -=-
$:='=: Man3o Q/a0a3 ^ Ma+a
O3--o5 ZZ Sinc/i Ro3Ja ^ Ma+a
Qo!a5 ZZ L-o3Je Hu0anSi ^ Ma+a
QaMa5 ZZ Ma.'a Q/a0a3 ^ Ma+a
TaSuSa!a.5 ZZ Q/a0a3 Hu0anSi-
Ma+a C/in0u Ru!i/i-0a.5 ZZ InSa
Ro3Ja ^ Ma+a MiSa.5 ZZ HaMa!
Wa3a3 ^ Ma+a C/iS.a5 ZZ
Wi!a3oc/a ^ Ma+a Run'u Qo.a5
ZZ Pac/aSu'e3 ^ Ma+a
AnaMa!S/i5 ZZ Tu0a3 Hu0an3ui ^
Ma+a O3--o5 ZZ Wa.na Q/a0a3 ^
Rusi Ri+a.5 ZZ WasSa! ^ C/uSu.
Wa.0a5 ZZ A'aMa--0a( no !ue
coronado& FJuenteP $er%
)n0ay0oP Antonio del EustoG&
I6"'= M- W044"'$'6$'. Despus de
la muerte del InSa WasSa! . de
A'aMa--0a e- DL de agos'o de
D%E# 3ue no 1ue co!onado co+o
inSa en e- Re1ugio de Wi--Sa-
0an0a se sucedie!on 0osi,-e-
+en'e /as'a D%O# -os siguien'es
in0as coronadosP ZZ InSa Man3o5
ZZ InSa Sa.!i T"0ac5 ZZ InSa TJi'u ZZ
Rusi Hu0anSi5 ZZ InSa ?e-i0e
Tu0a3 A+a!u . ZZ InSa C!is',a-
PaM--u5
I6"'= =-NU6 4:= C<:60=%'=. Cos
.ronistas Jernando de Bonte-
sinos, Elas Kaleray el Banuscri-
to An#nimo de Ca Alameda de
Cima F4D\2G, consideran 443
)n0as, desde 4422 a&.& *asta
48]7 d&.& ZZ Biguel .a+ello de
Eal+oa en 483D considera 43
)n0as& ZZ Agustin de Bur%a
F4822G 43 )n0as& ZZ Nosep* de
Acosta en 4822, 4] in0as& UU
$edro .iesa de
065'M><:#Q<' (#" (## 0S;>0-<M:#QM'
Ce#n F4883G 43 )n0as& UU )n0a
,arcilaso de la Kega F4D2MG 4\
)n0as& ZZ Eerna+ .o+o F4D>3G 44
)n0as& ZZ Jelipe Saman $uma de
Ayala en 4D43, 47 in0as& ZZ Nuan de
Eetan"os F4884G 43 )n0as& UU Nuan
$olo de 1ndegardo F48]2G 4\
)n0as& UU $edro ,utirre" de /anta
.lara F48\\G 47 )n0as& ZZ $edro
/armiento de ,am+oa F48]7G 43
)n0as&
065'M><:#Q<'. adj& Q/o--a5
065-M0'%'5-6%-. adv& Ras3an0ac/a
Sunan0ac/a Sunac/a--an
SiSin0ac/a5
065-<=0R6. s& C/a--0u c/a0u5
065:<'40M'M. s& Mi--a. Sa. +a0Ja
Sa.5
065:J0F4-. adj& Mana Su.u35
06=')0'F4-. adj& Mana saSsa35
06=-)%:= de "onas clidas& s& Lool&
WanMa 3/e'e a0asanSa isu i'/a
c/Jus0i5
06=-6=0F040M'M. s& Tunu5 ZZ de cora"#n
insensi+leP !u+i son3o Sa.5 EolP
'unu5
06=-6=0F4-. adj& Tunu5
06=0N60K0)'6%-. adj& Mana c/ani.o3
/uc/Ju.5
06=G$0M:#QM'. adj& Ha+.a 3Ja.+a
c/Ja0a3 c/Ja0a5 $e&AncP 3a+-a
3an.a5 $e&.ajP -an0a35 $e&NunP
3a+.a5
06=:4'<. v& QJoc/ac/i. +asa.5
$e&AyaP Aoc/a5 $e&NunP +asa5
06=:4-6%-. adj& Ha0/--a5
06=:560:. s& Bed& A--3a.5
06=%'6%-. adv& Tu.5 ZZ A*ora mismoP
-a+an 0ac/a5
06=%0N'<. v& Ma3anac/i. aM3anac/i.5
06=%<>))0R6. s& Hac/ac/i5
06=%<>0M:#QM'. adj& 9duc& Hac/a.-
ni.o3 .ac/ac/is3a5 !am& BaMi.o35
.ontrP 3/aMa3 BaMsa5
06=%<>5-6%: de tra+ajo& s& RuMana
--anSJana5 ZZ Busicales seg%n los
cronistasP sonajaP c//i-c/i5 ZZ
.asca+elP c/an!a!a5 ZZ Eom+oP
Man3a!a5 ZZ Tam+orP ManSa!5 ZZ
Tam+orilP 'in.a5 ZZ TrompetaP
qHepa& UU !lautaP 3ena5 ZZ $incuylloP
0inSu.--u5 !lauta traversaP 0i'u5 ZZ
Jlauta de panP an'a!a siSus5 ZZ
/ilvadorP SJu.0i5 ZZ .aracolP
0u'u'u5
06=>4%'<. v& RJa+i.5
06=>4%'<=-. v& RJa+inaSu.5
06=>4%:. adj& RJa+i5
G6%-N<:#QN<'. adj& L-a0a 3Ja-a5
06%-40N-6%-. adj& s& Hu.a.ni.o3
.u.a.sa0a .ac/a.sa0a5 !am&
u+a.o3( con ca+e"a& $e&AyaP
Aa+u'a35 $e&/&BarP .ac/a.sa0a5
EolP u+a.uA 0Ji3Ba.uA5
06%-<)'5F0'<. v& QonaSu.
/a.ManaSu. c/a-a.5
06%-<)-M-<. v& Nuris& Ri+a0u.5
u.--a0u.5 EolP u.--a.5
06%-<)-=:<#Q<'. adj& A+ac/a3e
!i+a0u3e !i+a0u35
06%-<0:<. adj& US/u5 ArgP uSu5 EolP
!u!i5 $e&.ajP uSu5 $e&NunP -u-i5
06%-<O-))0R6 FesG& Qu lindoOP
ananw& ZZ Qu *ermosoOP
ac/a-2MY UU Qu dolorO UU Qu
cansancioOP /anan2MY ZZ Qu calorOP
aSaS2MY ZZ Qu !rioOP a-a-2MY ZZ
Qu miedoOP a'aS2MY ZZ Qu
ricoOP aBaB2MY UU AyO a.2MY ZZ
.uidadoO 0a3'a'a3Y ZZ KivaO /a.--iY
ZZ .uidadoO +a0asY ZZ /iO aA2Y
06%-<$:6-<=-. v& C/aM0inaSu.
c/aM0inc/aSu.5
06%-<<:N'M:<#Q<'. adj& 6u!is5 Ta0u35
06%-<<:N'<. v& Ta0u.5
06%-<<>5$0<. v& Ta'ic/i. 0Ji'ic/i.5
06%-<<>$)0R6. s& Ta'i5
06%-=%06:. s& Anat& C/Junc/u-5
06%050M'M:#QM'. adj& Manc/ac/is3a
--aS--as3a5
06%050M'<. v& Manc/ac/i.
--aS--ac/i.5
06%050M'<=-. v& Manc/aSu. --aS--a.5
G6%05:#Q5'. adj& HunSi35
06%:W0)'M:#QM'. adj& Mi.us3a5
06%:W0)'<. v& Mi.u.5
06%<'%'F4-. adj& Ti--a sa-3a5
06%<:M>)0<. v& Sa'Ji. /a.Suc/i.
Mina.5 $e&AncP .aSa. /a'i.5
$e&.ajP i!0u.5 $e&NunP s/a'i.
.a.Suc/i.5
06%<>=:#Q='. adj& Sa'Ji0aSu35
06U%04. adj& Han3a5
06>%040S'<. v& Han3a.ac/i.5
06J'M0<. v& AM3a in'u. aM3a
/a.Su.5
06J'=:<#Q<'. adj& AM3a in'u3 aM3a
/a.Su35
06JE40M:#QM'. adj& Suc/Ju BuSJu5
06J-<%0M:#QM'. s& Bed& TJiS!as3a5
06J-=%0N')0R6. s& Ta3Mi +asS/a
SJusSi5
06J-=%0N'<. v& TJa3Mi. +asS/a.
SJusSi.5
06J0M-6%-. s& adj& Bed& aMsa5
06J0-<6:. s& Beteor& C/i!aM
c/i!i+i'a c/i!i 0ac/a5
06J0%')0R6. s& MinSJa5
06J0%'<. v& MinSJa.5 ZZ A comerP
a.0u!i.5
06J:)'<. v& Wa3.aSu. Ma3.a!iSu.5
0<. v& Ri.5 $e&AncP a.Ma. /e3a!i.5
$e&AyaP !i.5 $e&.ajP !i.5 $e&NunP
-i.5
0<')>6M:#QM'. adj& P/iBa son3o
SJa!a3 son3o5
0<<')0:6'4. s& adj& U.Ma5
0<<0N'<. v& AgrP 3/a!0a.5
0<<0%'<=-. v& SJa!a--iSu.5
0=4'. s& ,eog& Ma'Ja5
0S;>0-<M:#QM'. adj& --o3Je5 $e&AyaP
ic/o35 NunP ic/u5 $e&AncP ic/o35
(#' O>SN'<
J
J# O. @ndcima letra del al!a+eto; su
nom+re es 5jota6& $or el modo
de articulaci#n es !ricativa, por
el punto de articulaci#n es velar&
9l postdorso de la lengua se
aplica al velo del paladar&
O'F'4G. s& Lool& R/uc/i +on'i
S/uc/i5
O'M-'<. v& HaS/aS.a.5 $e&NunP /a-
+a'i.a.5 $e&AncP s/a.Su.5
O'N>'<. s& Lool& Pu+a5
O'4'<. v& C/u'a. a.sa.5
O'5E=. adv& Mana /a.SJa30as5
O'<MG6. s& Eot& Mu.a inSi--5
O'<M06-<:#Q<'. adj& Mu.a Sa+a.o35
O'<<'. s& Wi!S/i Mic//i5
O'<<:. s& PJu.Bu5
O-<06N'. s& Wi-Sac/i5
O-%'. s& Anat& Wi!0Ja5 $e&NunP Mi--0a5
O-%R6#Q6'. adj& C/Ju'u Mi!0Ja sa0Ja5
O04N>-<:. s& Lool& C/Ja.Ba5
O>0)0: ra"#n& s& $sic& Jil& Hu.a.5 ZZ
Nuicio !inalP 0Juc/uSa. 0Junc/a.5
O>0)0:=:#Q='. adj& Hu.a.ni.o35
O>40:. s& cronol& An'asi'Ma5
O>6):. s& Eot& To'o!a +a'a!a 3Jo3o
+i!+i5
O>60:. s& cronol& In'i !a.+i Si--a5
O>6%'. s& Tan'anaSu. /uBunaSu.5
O>6%'5-6%-. adv& Tan'a 'an'a--a /uBu
/u+i--a MaSi MaSi--a5
O>6%'<. v& congregarP Tan'a. /uBu.5 ZZ
AcopiarP /uBu.5 ZZ A+on'ona!P
'aM3a. 3o'o. sun'u.5 ZZ Nuntar
las puertasP Mis3Ja.5 ZZ Nuntar
ca+osP Ma'a.5 ZZ Nuntar las manosP
0i'uc/aSu.5
O>6%'<=-. v& HuBunaSu. 'an'ana-
Su.5 ZZ Acercarse muc*oP SJas-
SaSu. SJasSa0aSu.5 ZZ 'acer
parejaP +asac/aSu.5
O>6%:. adj& RusSa5 ZZ Nunto aP
3a.--an0i sis0a--an0i5
O>=%0)0'. s& RusSac/a. 0a3'ac/a.
'a!i0a.5
O>=%0$<-)0'F4-. adj& C/aninc/ana5
O>=%0$<-)0'M:<#Q<'. adj& C/anin-
c/a35
O>=%0$<-)0'<. v& C/aninc/a.5
O>=%:#Q%'. adj& C/anin5 NunP '!anin5
O>J-6%>M. adv& Wa.na Sa.5
O>SN'<. v& Pa'ac/a. 'a!i0a. 0a3-
'ac/a.5
O:):=:#-='. adj& QJe-+a5
O:<6'M'. s& HuS 0Junc/aM 0u!i.5
O:<6'4-<:#-<'. adj& ;eol& L-anSJa3
--anSJa0aSu35
O:J-6 mujer& s& Si0as5 $e&NunP Ma+,-a5
$e&AncP /i0as/5
O:J-6 var#n& s& Wa.na5 $e&NunP Ma-as5
$e&AncP Man,!a5
O:J0'4. adj& Rusi son3o su+a3 son3o5
O>-S. s& Pa3'ac/a3 'a!i0a3 'a!i0aSu3
SusSac/a35
O>N'M:<#-<'. adj& s& PuS--a35
O>-N:. s& PuS--a5 ZZ Nuego de suerteP
'aMa.5 ZZ De saltosP 0Ji'ac/i5 ZZ
Nuego vedadoP +i--a. c/unSa.5 ZZ
.on +olitasP c/Jas'i. c/uMi.5
O>N'<. v& PuS--a.5 ZZ EurlarseP
0uS--a0a.a.5
O>N:. s& Eot& Alim& Hi--i5
O>N>-%-. adj& PuS--ana ac/ac/a5
O>N>-%-'<. v& PuS--a.Sac/a.5
O>N>-%R6#-6'. adj& PuS--a.Sac/a35
(#) 4-):
L# 4. Dcima tercera letra del a+ece-
dario espa?ol y dcima de sus
consonantes; su nom+re es 5ele6&
-epresenta un sonido de
articulaci#n pico alveolar,
lateral, !ricativa y sonora&
4'F-<06%:. s& C/inSana c/inSaSuna5
4'F0:. s& Anat& /uperiorP Si!0/i5 ZZ
)n!eriorP Mi!0Ja5 ZZ CeporinoP
MaSJa si!0/i5
4'F:<. s& L-anSJana !uMana5
4'F:<'<. v& L-anSJa. !uMa.5
4'F:<0:=:#Q='. adj& L-anSJa35
$e&AyaP --anSaSu3 !u!a3--aBa5
ArgP --anSaA5 EolP aA.a
Ma--0a.Mana5
4'F<'M:<#Q<'. adj& Agr& Ha0u3
SusSi35
4'F<'< en piedra& v& C/Je3o. !u+i
c/Je3o. !u+i --a3--a35
4'F<0-N:. s& Agr& C/aS!a --anSJa3
c/aS!a !uMa35 $e&AyaP c/aS!a
!una5
4')<'. s& C/Jo3!i5
4')<'<=-. v& C/Jo3!iSu. c/Jo3!i.a.5
4')%'6%-. adj& s& uBu35
4'M-'M:#QM'. adj& C/in!u MiS--us3a
MaS--is3a5
4'M-'M:<#Q<'. s& C/in!u35
4'M-'<. v& WiS--u. c/in!u. MaS--i.
Sin!a.5
4'M-'<=-. v& C/in!uSu. MiS--uSu.
MaS--iSu.5
4'M-<'. s& ,eog& Q/a'a5 $e&AyaP Aa'a5
4'M044'. s& Bed& Fpediculus pu+isG&
P/aSa usa5 $arsito que *a+ita
en la "ona vellosa del pu+is&
4'M:. s& C/in!u Sin!a5 $e&AyaP a--eA
BeAen5 EolP c/iA!u5
4'M<'<. v& Rani. SaniSu.5
4'M<R6#Q6'. adj& SuMa5
4'N'<%0O'. s& Lool& Fgneros lacerta,
amolis, stenocercus, liolaemus y
otrosG& Qa-a.Ma 3a!a.Ma
suSu--uSu /a3a!Mi'u5 $e&AyaP
Aa!a.Ma5
4'N:. s& ,eog& Qoc/a /a'un 3oc/a5
4EN<05'. s& Jisiol& We3e5
4'N<05-'<. v& We3e.5
4'N>6'. s& ,eog& Qoc/a /uc/Ju. 3oc/a5
$e&AyaP Aoc/a5 NunP Su'!a5
$e&/&BarP Suc/a5 9cP s/uS!a5
4'5-M:<#Q<'. s& adj& L-a3Ma --a3Ma3
--unSJu35
4'5-<. v& L-a3Ma. --unSJu.5
4'50M:#QM'. adj& L-a3Mas3a
--unSJus3a5
4E506'. s& Las'Ja5
4'506'<. v& Las'Ja.5
4'5$'. s& Agr& Qo!ana Su'i !aMSJana5
$e&AyaP Ao!ana !aMSa5
4'6'. s& Mi--+a5
4'6-<:#Q<'. adj& Mi--+a35
4'6N>0M-)-<. v& C/i!-i.a. us0/u.a.
3/eMi.a. un0/u.a.5
4'6N>0M-S. s& C/i!-i Sa.5
4'6:=0M'M. s& Mi--+a +i--+a5
4'6>M:#QM'. adj& Mi--+asa0a5 $e&NunP
+i--Masa0a5 $e&/&BarP s/a0!i'u5
ArgP +i--+a sa0i5 EolP c/a0u5
4'6S'. s& C/uSi c/an3a c/uSi5 ArgP
Mac/i5
4'6S'M-<'. s& R/a--Ma5
4'6S'M:<#Q<'. s& adj& C/an3a3
MiSc/Ju3 c/o3a35 ArgP c/uBaA5
EolP Sac/a.Su.5
4'6S'<. v& C/an3a. MiSc/Ju. c/o3a.5
$e&AyaP Aan0a. MiSa0a.5
$e&/&BarP s/i'a.5
4'$0M'<. v& C/Ja3e.5
4'<N:#QN'. adj& Suni su.'Ju MasSJa5
ZZ adv& WasSJan0a+an'a( a lo
largo&
4'<06N-. s& Anat& Ton3o!5 .onducto
cartilaginoso de la respiraci#n y
!onaci#n&
4'<J'. s& Lool& Su'Ju'u5
4'=)0J0'. s& Bed& uSi5 )nclinaci#n
desordenada a los placeres se-
:ualesP satiriasis en el var#n, y
nin!omana en la mujer&
4'%0M:. s& Jisiol& Son3o 0/a'a'a'a.5
4'%0N'S:. s& Wa3'a so3Ja siSMa5
4E%0N:. s& Wa3'ana siSMan so3Jana5
4'%0N>-'<=-. v& Wa3'anaSu.
so3JanaSu.. siSManaSu.5
4'%0<. v& Jisiol& P/a'a'a'a. 0/a'a'a'a.
'iS'iS.a.5
4'%<:)060:. s& SuMa Sa.5
4'J'. s& Su'Ja 'Jo3!a5
4'J'F4-. adj& Ma3c//ina 'Ja3sana
+a.--ina5
4'J'M:#QM'. adj& Ma3c//is3a
'Ja3sas3a +a.--is3a5
4'J'M:<#Q<'. s& Ma3c//i3 'Ja3sa3
+a.--i35
4'J'6M-<G'. s& Ta3sana Masi5
4'J'6M-<:#Q<'. adj& s& Ta3sa3
'Ja3sa.Sa+a.o35
4'J'< o+jetos& v& Ma3c//i.5 ZZ Ca ropa
y los ca+ellosP 'Ja3sa.5 ZZ Cas
manosP +a.--i.5 ZZ Ca +ocaP +o3-
c/JiSu.5
4'J'%0J'. s& Bed& Wi--Sac/ina5
4'J'%:<0:. s& Ma3c//iSuna
'Ja3saSuna +a.--iSuna5
4-)-. s& u3Bu Mi-a.5 $e&/&BarP
BuBu i--in5 EolP BuBu Mi--a--i5
4-):. s& RJi!aMa SJi!aM SaMi'u
L
4-)>S' (&* (&1 4>S
0uBuna5
4-)>S'. s& Lool& C/Jose35 EolP
c/JusiA c/Jusi3a5
4--<. v& Qe-3a!i+a. BaMinc/a.5
4-N'7'. s& Bed& C/Jo3Be c/Jo3Bi5
$e&AyaP MeA'e5 ArgP c/o3Bi5
4-N'7:=:#Q='. adj& C/Jo3BiBaMi5
$e&AyaP c/i0/!u naMi c/o3ni
BaMi5 ArgP c/oAni--o5
4-0=5'60'=0=. s& Bed& U'a /uSu.a5
A!ecci#n producida por leis*-
mania tr#pica, en "onas cut-
neas; y por la leis*mania
+rasilensis en la mucosa de la
nari", +oca o la !aringe&
4-O:=. adv& Ra!u5
4-6N>'. s& Anat& Qa--u5 Cing& si+i5
4-6N>'<'S. adj& Ri+ac/i5
4-7'. s& L-an'Ja5
4-7'M:<#Q<'. s& adj& L-an'Ja35
4-7'<. v& L-an'Jac/a. L-an'Ja.5
4-<M:. adj& PJan!a5 $e&AyaP NunP
0anAi5 EolP Aa.!a5 9cP 0an!a.an5
4-$<'. s& Bed& L-e3'/i on3o.5 9n-
!ermedad in!ecto contagiosa
producida por el +acilo myco-
+arterium leprae&
4-=0R6. s& Bed& RJi!i c/Ji.u5
4-=0:6'<. v& Bed& RJi!i.5
4-=0:6'<=-. v& RJi!inaSu.5
4-%<'. s& ,ram& ;eol& Se3Je5
4-J'6%'<. v& Ho3a!i.5 $e&AncP /o3a.
/a.a!i.5 $e&AyaP o!ga!i.5 $e&.ajP
a'a!ic/i.5 NunP 0a--a-Su.5 ArgP
sucSa!i.5 EolP Au3a!i.5 9cP
Aa'ac/ina5
4-J'6%'<=-. s& Ha'a!i. sa.a!i.5 ZZ De
la camaP 0uBuna+an'a /a'a!i.5
4-@. s& Nuris& A0usuni /a'un
Sa+ac/i 3e-3a Sa+ac/i a0u
Sa+ac/i Sa+ac/ina /a'/un
3e-3a5
40'M:#QM'. adj& WanSJis3a Ma'as3a
SJu.us3a5
40FP4>4'. s& Lool& Ftipulidae spG
C/uSc/a SJu'u Sac/i Sac/i5
$e&AyaP cas/isua5 $e&NunP
$e&'uaP Sa'!i suMa Sa'!i 3i0i5
EolP S/a!a'iAsi5 9cP c/uSc/a
Su'u5
40F-<'<. v& Qes0ic/i.5
40F-<%'M. s& Qes0iSa. 3es0is3a Sa.5
40F-<%'<. v& Qes0ic/i.5
40F-<%06:. adj& Pa.'u5
40F<-. adj& Qes0is3a 3es0i +una5
40-6M<-. s& Lool& Fpediculus *u-
manusG& C/Ji.a5 $e&AyaP c/ia5
40-6M<:=:#Q='. adj& C/Ji.asa0a5
40N'. v& C/Ja'a. Ma'a.5 $e&AyaP
Ma'asAa5 ArgP Ma'a.5
4G50%-. s& ,eog& Sa.Ma5 sin#nP
'inSuna 'inSu.0u!a 'u0ana5
405:=6'. s& UsSa+an .ana0a
MaSc/a+an .ana0a5
405:=6-<:#Q<'. adj& s& UsSa
+aBa0aSu35
405$0'<. v& Pic/a.5
405$0'<=-. v& -elg& Huc/a 0an-
0ac/a. --un0Jac/aSu.5
406M:#QM'. adj& Muna.c/a5
4G6-'. s& ,eom& Se3Je5 ZZ Cinea rectaP
siMS5
40$:5'. s& Bed& Wi!a 3Jon0o5 Tumor
compuesto de tejidos adiposos&
4G;>0M:#QM'. s& Su'Ju3 su!u35
40='=. s& Agr& U--uSu -in-i5
40=:#Q='. super!icie& adj& PJa35
$e&AyaP
0a-Aa5 ArgP 0a05
40=%:#Q%'. adj& RJuc/i5 '+il&
40%-<'. s& Wan'una5
40%0'=0= clculos& s& Bed& Ru+i on3o.5
.oncreciones de consistencia
dura, *a+itualmente calcrea en
algunos #rganos&
40J0'6:#Q6'. adj& C//a0--a5
4:F:#QF'. s& Lool& AsuSa /a'un3oc/a
0u+a5 EolP unu 0ac/a 0u+a5 9cP
asuSa5
4RF<-N:#QN'. adj& La3/a c/Jan0e35
ant#n& c/JinSi-( di!ano&
4:F<-N>-S. s& La3/a Sa.5
4RF>4: de la oreja& s& Anat& Nin!i!a0/i5
4:):#Q)'. adj& Wa3Ja Ma3Ja.as3a
Ma3Ja-an3o5
4:):5:)0R6. s& Pu!i.5
4:)<:. s& Ro3!o5
4:)><'. s& Wa3Ja Ma3Ja Sa.5
4:5F<0S. s& Lool& Fascaris
lum+ricoidesG& RJu.Sa5
4:<0%:. s& Lool& F+ol+or*ynoc*us spG&
P/iMic/u 0iMic/u 0i!iSu5
4:<:#Q<'. s& Lool& Ia!a'iga +i'!a'a
Osc/K5 RJa--a5
4>)-<:. s& Astron& Ra'ac/i--a. 0ac/a
0a3a!i. c/JasSa5
4>)'<. v& Ma3anaSu.5
4>)0P<6'N'. s& Lool& Fpampyridae
sp&G Tu'aSu!u SJanc/a3 Su!u
nina Su!u 0inc/inSu!u5 $e&NunP
inc/i0a-a5
4>)5'. s& Eot& Flucuma o+ovata
'EIG& Lo3+a !uS+a5
4>-N:. conj& Hinas0a3a
c/a.+an'a3a5
4>N'<. s& RJi'i5
4>0M:#QM' gastado por el uso& s& adj&
L-us0Ja5
4>5F'N:. s& Bed& QJec/u 3Jec/o5
Dolores reumticos en la regi#n
lum+ar&
4>5060=)-6)0'. s& RJanc/a.a.5
4>6'. s& Astron& Ri--a +a+a Si--a5
4>6'<. s& Anat& Ana5
4>6E%0):. adj& Wa3Jana.a35 $ersona
que padece de locura a inter-
valos&
4>6-=. s& .alend& Ri--ac/a.
0Junc/a.5
4>=%<'M:#QM'. adj& L-usSJa --us0Ja
--us0Jas3a5
4>=%<'<. v& L-usSJa. --usSJa.ac/i.5
4>%:. s& Hana--iSu. .ana 0Jac/a5
4>S. s& RJanc/a SJanc/a3 i--a
SJanc/a!e3i--a5
LL
M
LL# 44. Dcima cuarta letra del
a+ecedario espa?ol y undcima
de sus consonantes; su gr!ica es
do+le e indivisi+le su escritura;
representa un solo sonido, cuya
articulaci#n tradicional es
palatal, lateral, !ricativa y sono-
ra; se produce en contacto ms o
menos amplio y tenso de la
lengua con el paladar& F-&A&9&G
44'5'. s& Lool& Ica+:-ido g-a+aK5
L-a+a5 .amlido sudamericano,
*a+itante de los andes, utili"ado
para carga desde la poca de los
in0as&
44'5'M:<#Q<'. adj& Wa3.a35
44'5'50-6%:. s& Wa3.a5
44'5'<. v& Wa3.a.5
44'5'<'M'. s& Ra0/a5 9cP !a0a5
44'6:#Q6'. adj& ,eog& Pan0a 0Ja35
44'6><'. s& Pan0a5 NunP 0an0a'i5
44'6%P6. s& Eot& Fplmago sp&G /a-
qHarara&
44'J-. s& Ric/ana5
44-N'<. v& C/a.a. c/a.a+u.5
44-6'<. v& Hun'Ja. --in0Ja.5
44-6:#Q6'. adj& Hun'Ja --in0Ja5
44-J'<. v& A0a.5 ZZ .onducirP 0usa.5 ZZ
llevar en los +ra"osP +a!3Ja.5 ZZ
.argarP 3Je0i.5 ZZ Clevar de la
manoP !an0a.5 ZZ Clevar +ajo el
+ra"oP --uSJi.5 ZZ Clevar al *om-
+roP !iS!a.5
44:<'<. v& Wa3a.5
44:<0;>-'<. v& C/Ji!i!i. en3/e0aSu.
en3/e.5
44:<0;>-:. s& En3/e5
44:<R6#^na5 adj& Wa3a'e Ba!Ba
Ma3a.c/Ju!u5 AncP Ma3a--isun5
.ajP i'iSu5 NunP Ma3a. siSi5
44:J-<. v& Pa!a.5 An& 'a+.a5 AyaP
'a+ia.5
44:J0S6'<. v& C/i!a0a. i0/u.
si0/si.5 AncP c/i!a+a.5 AyaP
i0u. 0a!a!i+u.5 .ajP 0o3as.a.5
NunP '!i-a0a.5
44>J0'. s& Beteor& Pa!a5
M# 5. Decimoquinta letra del a+e-
cedario espa?ol, duodcima de
sus consonantes& /u nom+re es
5eme6& -epresenta un sonido
+ila+ial, nasal, oclusiva y sonora&
F-&A&9&G
5')')'M:<#Q<'. s& )nstr& Sa3'a35 ZZ
$iedra es!ricaP 3o--o'a5 ZZ Bedia
luna de piedraP 'unaMa 'unaM5
5')')'<. v& Sa3'a.5
5')')'M:#QM'. adj& Sa3'as3a5
5'):. s& O!3o5 Animal de se:o
masculino en general& $e&AyaP
o!Ao5 $e&.ajP o--3o5 $e&NunP u-3u
u--3u5 9cP o!3o5
5'):6'. adj& Q/a!inc/a5 Bujer con
energa varonil&
5'):<<'. adj& Qo+i u!Ma5
5'M-O'. s& R/aMa5
5'M-<'. s& RJu--u5 ZZ Badera planaP
+a!u5
5'M<'=%<'. s& Q/e0a+a+a5 9cP
-a+ana5
5'M<-. s& Ma+a5 ZZ Lool& madre que
a+orrece a las crasP +aAi3
+aM!i35
5'M<>N'M'. adv& I--a!i. 0ac/a
i--a!i. 0ac/a 0a3a!i. 'u'a0a5
5'M><'<. v& Po3o.5 $e&AyaP 0oAo.5
$e&NunP s/u--a.5 9cP c/a--una5
5'M><:#Q<'. adj& Po3os3a 0o3o
c/Ja--u5 $e&AncP 0o3u 0o3us/a5
$e&AyaP 0oAosAa5 $e&.ajP 3a!Ma5
$e&NunP 0us3o35 EolP c/Jus+i
AaSJa5 9cP c/a--u5
5'-=%<:#Q%<'. s& adj& 9duc& Hac/a-
c/e3e .ac/ac/e3 .ac/ac/i3
/a+aM'Ja5 $e&AyaP .ac/ac/i35
$e&.ajP .a'!ac/iSuA5 $e&NunP
.a'!ac/i35 ArgP .ac/ac/eA5 ZZ ;eol&
master, magisterP /a+aM'Ja5 ZZ
DoctorP /a'un /a+aM'Ja5
5'N6E605:#Q5'. adj& Ro3Ja /a'un
son3o su+a3 son3o a-aMc/a3e5
5'N6GK0):#Q)' (&" (&# 5'<)'<
5'N6GK0):#Q)'. adj& Rusa a--in0uni5
5'N>-@. s& Eot& Pa30a5
5'0)044:. s& Sa!a 'Jan'a5
5'GS. s& Eot& FLea mays CinneoG&
Sa!a5 ZZ Ba" amarilloP uMina sa!a5
ZZ Ba" especial para tostadoP
c/Ju--0i sa!a5 ZZ Ba" +lancoP
0a!a3a. sa!a5 ZZ Ba" moradoP
Su--i sa!a5 ZZ Ba" de dos coloresP
sa3sa sa!a5 ZZ Ba" especial para
tostarP 0es3o sa!a5 ZZ Ba" roji"oP
c/a+inSu sa!a5 ZZ Ba" duroP c/Ji-a
sa!a5 ZZ Ba" temporal Fde lluviasGP
3/os3asa!a5 ZZ Ba" perla Fpara
con!itesG, c/Ji-i sa!a5 ZZ Ba"
+lanquecino plidoP 3/a--Ma sa!a5
ZZ Ba" de color plomi"oP o3e sa!a5
5'0S'4. s& Agr& Sa!a c/aS!a5
5'O'M-<:#Q<'. adj& a!BaSu
c/Ja!c/a5 9jem& Ba!Ba e!3e( ni?o
majadero& EolP Ba!BaSu5
5'O'M:<#Q<'. adj& s& Sa3'a35
5'O'<. v& Sa3'a.5
5'4. adj& s& Mana a--in5 ZZ Bal de
alturaP su!o3c/Ji5 ZZ Bal de ojos
producido por destellos del sol en
la nieveP su!un0i in'ic/o3a5
5'4'NV-<:#Q<'. adj& Q/enc/a
'Ja0/.a5 ZZ adj& C/iSi5
5'4'<. s& Anat& RJa3--a'u--u5 $erte-
neciente a la mejilla, *ueso
yugal&
5'4'<0'. s& Bed& C/uSc/u . "nica
on3o.5
5'4)<0'M:#QM'. adj& Mana a--in
u.Mas3a5
5'4M-)0M:<#Q<'. s& adj& aSa35
EolP BaSaA5
5'4M-)0<. v& aSa. BaSa0aSu.
BaSa0a.5
5'4-K0)0:. s& La.3a so3Ja5
5'4-:4:. s& Anat& Wic/Ju 3Jon0o5
.ada una de las eminencias
#seas, interna y e:terna en el
e:tremo in!erior del to+illo&
5'4-S'. s& 9col& Qo!a --a3Je 3o!a
--a3Je5
5'4N'=%'M:<#Q<'. adj& QJa!u usuc/i35
5'4N'=%'<. v& QJa!u. usuc/i.5
5'4-):<#Q<'. s& ;eol& A0ac/i
a0ac/e5
5'4>5:<'<. v& $sic& C/Ju'u.Sac/a.
Mi!0Ja!a.a.5 $e&AncP aSusa.
a3sa.5
5'40N6:#Q6'. adj& P/i!u5 Bed& 0/i!u
on3o.5 9n!ermedades que se
desarrollan en !orma virulenta y
perniciosa&
5'44'. s& L-iSa5
5'4:#Q4'. adj& Mi--a. +ana a--in5
5'4:N<'M:#QM'. adj& Is+us3a
MaS--is3a5
5'4:N<'<. v& WaS--ic/i. 0an'ac/i.
'/u--+ic/i. is+uc/i.5
5'4$'<0<# mal parto& v& Bed& Su--u.
su--u0u.5 $arto prematuro&
5'4%<'%'<. v& RJi!i. +a3a.5
5'4J'M:#QM'. adj& Mi--a. Sa3 +i--a.
son3o Sa35
5'5'. s& Anat& uBu5 ,lndula
mamaria que produce lec*e&
5'5E. s& Ma+a5
5'6'6%-. s& ,eog& PuS.u5 9cP 0u--Sa5
$e&AyaP c/u-un5 $e&NunP 0uSio5
5'6'<. v& P/u--0u. --o3si+u.
0a3a!i.5
5'6)'M:#QM'. adj& Mu!u sa3sa5
5'6)'<. v& Ma0Jac/a.5
5'6)'<=- la piel& v& Mi!Sa.a.5
5'6):#Q)'. adj& Wi--u BuSJu5
5'6M'<. v& Ra+ac/i.5
5'6M'%:. s& Nuris& Ra+ac/iSu
Sa+ac/iSu a0u Sa+ac/i5 K& -e.5
5'6M'%'<0:. s& Ra+ac/i35
5'6MGF>4'. s& Anat& Wa3o SJaSi5
$e&AyaP SaSic/u5 $e&NunP c/aSa-Su
c/aSa--Ma5 $e&/&BarP SaS--a5 9cP
Aas/a5
5'6M:. s& Ra+ac/i5
5'6-O'<. v& Pu!ic/i. 0usa. a0a.5
5'6N'. s& MaSi'u5
5'6G. s& Eot& Inc/is5
5'6G'. s& $sic& C/a0u3e5
5'60'%'<. v& T/unSu. SJiSi. c/a3na.5
5'60'%'<=-. v& C/a3naSu. '/unSuSu.5
5'60E%0):#Q)'. adj& C/a0u3e.o35
5'60K-=%'F4-. adj& RiSuc/ina !iSuc/i.
a'i.5
5'60K0-=%:. s& RiSuc/i 3/aMac/i5
5'60:%'. s& C/a3na c/a3na '/unSu5
5'60S'4. s& Agr& C/o3o0e inc/is
c/aS!a5
5'6O'<. s& Alim& ABaSa +isSJi5 9jem&
a?a0a mi0unaP 0os'!e5
5'6:. s& Anat& MaSi5 ZZ Bano derec*aP
pa?a ma0i& ZZ Bano i"quierdaP --o3Je
+aSi5 ZZ Bano o pie con seis o ms
dedosP 'Ja'a5
5'6:=-'<. v& Mu--S/u. 3Ja0i.
3Ja0i.Sac/a.5
5'6:=-'<=-. v& L-anS/unaSu.
3Ja0inaSu.5
5'6=:#Q='. adj& San0Ja san0Ja son3o
u--0u son3o5
5'6%'. s& L-iS--a5 ZZ Banta ceremo-
nialP --a3o--a5
5'6%-4406'. s& te:& IBaSa5 $eque?a
--iS--a que las mujeres llevan en la
ca+e"a&
5'6%-;>044'. s& uSBu Mi!a5
5'6%044'. s& Wac/a-a5 Bantilla pe-
que?a, para guardar dinero o
coca&
5'6%:. s& PJis'una c/usi 3a'a 3on0i5
5'6%:6'. s& Lool& F+oa constrictor
CinneoG& Wa'a 0uBo3 +ac/Ja3Ma.5
5'7'6'. adv& Pa3a!in5 ZZ De ma?anaP
'u'a+an'a5 ZZ 'asta ma?anaP
0a3a!inSa+a5 $e&AyaP 0aAa!in5
$e&NunP Ma-a5 $e&/&BarP .a.a5 9cP
Sa.a5
5';>-%'. s& ,eog& Sa.Mi'i5
5';>044'<. v& Pasi.5
5';>044'<=-. v& Pas1Su. --in0JiSu.5
$e&AyaP --usiSu.5 $e&NunP --usi.5
5'<. s& ,eog& Ma+a3oc/a
/a'un3oc/a5
>
M'<'=. ,eog& Distrito de la provin-
cia @ru+am+a, Qosqo& )mportante
desde tiempos inmemoriales, por
sus minas de sal yodada; la sal es
o+tenida mediante el
represamiento de agua en
peque?os po"os& 'ist#ricamente
est ligado a la leyenda de los
'ermanos Ayar, a Ayar Iac*i&
5'<)'. s& Tu.!u sana0a unanc/a5 K&
seBa-5
5'<)'M:#QM'. adj& Sanan0as3a
unanc/as3a 'u.!us3a5
5'<)'<. v& I!0a. unanc/a. sa-
5'<)0%'F4- (&& (&' 50P<):4-=
nan0a. 'u.!u.5
5'<)0%'F4-. adj& Na3Je3 na3Je.a35
5'<)0%'M:#QM'. adj& Na3Jes3a5
$e&AncP 0u'su.5 $e&NunP aMi.
+a'a0a.5
5'<)0%:#Q%'. adj& Na3Jes3a5
5'<0M: conviviente& s& Q/a!i5 ZZ 9s-
posoP 3osa5
5'<0$:='. s& Lool& Pi--0in'u 0i--0i
$e&AyaP 0i-0in'a5 $e&NunP 0i--0i'u.5
$e&/&BarP 0i--o0in'o5
5'<4:. s& Eot& QJo!on'a5 $e&AyaP
'/u--u 'o!on3a5 9cP 'u!a5
5E<5:4. s& Bin& Pac/a! usS/a5
5'<<R6. adj& C/Jun0i5
5'<%044:. s& TaSana5
5'<S:. s& .alend& PaM3a!Ma!a.5
$e&AyaP 0aMSa! M a!a.5 9cP 0aM-
3a!0ac/a5
5E=. adj& AsMan5 ZZ Adv& as0uMan
as'aMan as'aMan!a35
5'=' acuosa& s& L-e3Me -aMa5
5'='O-'<. v& Q/a3o.5
5'='O0=%'. adj& Q/a3o35
5E=)'<'. s& Sa.na'a5
5'=)>406:. adj& Fpara personasG
Q/a!i Sa.5 $ara animalesP o!3o
Sa.5
5'=)>44'<. v& Rna+u0aSu.5
5'%-5E%0):. s& Hu0a.Sa+a.o35
5'=%0)')0R6. s& Jisiol& R/a+u.5
5'=%0)'M:#QM'. adj& R/a+us3a5
5'=%0)'M:<#Q<'. s& adj& R/a+u35
5'=%0)'<. v& R/a+u.5 Basticar cocaP
aSu--i.5 !ig& /a--0a.5
5'=%0%0=. s& Bed& uBu on3o.5 Todas
las a!ecciones a la mama&
5'=%>-<S:. s& Eot& Ftropaeolum
majus CinneoG& Ha.a3 Mi--SJu5
5'=%><F')0R6. s& Bed& Ru'i.uSu.
MaMsa.5
5'=%><F')0R6. adj& Ru'i.uSu3
MaMsa35
5'%'. s& Eot& Hu!a !o.a5
5'%'M-<:. s& Si0ina MaBuc/ina5
5'%'M:<#Q<'. adj& WaBuc/i3 si0i3
naSJa35
5'%'M><'. s& Lool& C/Jo3!i5 9jem&
c*Hoqriyuq uywaP ,es'ia con
+a'adu!a5
5'%'<. v& Si0i. MaBuc/i.5
5'%-. s& Ma'i5 in!usi#n de alguna
*ier+a para +e+er&
5'%0S'M:#QM'. adj& RusSu 0i--Su
c/Je3c/e5 9jem& .ana 0i--Su( negro
mati"ado&
5'%:<<'4. s& 9col& Qo!a 3o!a5 Ma--Si
+a--Si sac/Ja sac/Ja5
5'%<05:60:. s& Nuris& SaMa.5
5'%<0S. s& Bed& Pa!is '/a+in
i'/a0in5 $e&AyaP u'/a0i5 9cP 0a!i5
5'W04'<. s& Anat& Wa3o 3/a3--i5
5'@:. s& .alend& A.+u!a. Si--a
a.+u!a.5
5'@:<. s& adj& Ru!a35 ZZ Ru!aSa
Su!a3Sa35
5'S'5:<<'. s& A0i5
5'S'5:<<-'M:#QM'. adj&
LaMa.as3a5
5'S:. s& Agr& Ma!una5 )nstrumento
para destruir terrones&
5'S:<)'. s& Eot& C/o3--o5 $e&AyaP
Sas0a Ma.+a c/i--0i5 $e&NunP
'asu5
5-)-M:<. s& Ma.Mi3 Su.uc/e35
5-)-<. v& Ma.Mi.5
5-)R6. s& P/ic/u5
5-M'44'. s& ;eol& Wa-3ana5 $e&NunP
Ma--3a5
5-M0')0R6. s& U.--a5
5-M0'M:<#Q<'. adj& s& U.--a3
SusSanc/a35
5-M0'6:#Q6'. adj& TaSsa 'inSu5
5-M0'<. v& RusSan.a. SusSanc/a.5
5-M0)'5-6%:. s& Bed& Han0i5
5PM0):#Q)'. s& Bed& Han0iSa+a.o35
5-M0M'. s& Tu0u5
5-M0:. s& adj& C/aM0i SusSan5
5-M0%'<. v& Ha+u'Ja. .u.a.+ana.
.u.anc/a.5
5-M0<. v& Tu0u.5
5PM>4'. s& Bed& C/i-ina 'o3'on5
$e&AncP u!us5 $e&AyaP nu'Su5
$e&/&BarP BuS'u5
5-O044'. s& Anat& RJaS--a Ma3o5
$orci#n de cara de+ajo de los
ojos contiguo al p#mulo&
5-O:<. adj& AsMan a--in a--in0uni5
5-406M<:=:. adj& Mi--a +i--a5
5-440S:#QS'. s& Wis0a5
5-5F<'6'. s& Bed& L-iSa5
5-5:<0'. s& $sic& Hu.a.5
5-5:<0S'<. v& $sic& U+a0i /a0Ji.5
5-6M0N'<. v& UsSa.5
5-6M0N:. s& adj& UsSa5
5-606N-. s& Anat& os3/on 0Jis'u3
--iSa5
5-606N0%0=. s& Bed& os3/on 0Jis'u3
--iSa on3o.5
5-6:<. adj& Su--SJa5
5-6:=$<-)0'<. v&
A-3oc/aSu. 0isic/a.
sa!uc/a.5
5-6=%<>'<. v& RJiSu.5
5P6=>4' s&C/u!ana5
5-6=><'M:<. s& adj& Tu0u35
5-6%-. s& Hu.a.5
5-6%0<. v& L-u--aSu.5
5-6%0<:=:#Q='. adj& L-u--a5 !am&
c/aM3a5
5-6>M:. adj& R/u--u Bu'Ju5
5-<)'M:# vendedor& s& Q/a'u5
5-<5'<. v& Pisi.a. Ma.Ma.
as--a.a.5
5-=. s& .ronol& Ri--a5
5-='. s& Han0Ja!a5 ZZ .eremonialP
Man0Ja!5
5-=-%'. s& ,eog& Pa'a 0a+0a5
5-%-<. v& Sa'Ji. Mina. susS/uc/i.
/a.Suc/i.5
5-S)4'F4-. adj& C/a3!uSu3
+ic/JuSu3 +inuSu3 Ta3!oSu35
5-S)4'M:#QM'. adj& C/a3!us3a
+inus3a +ic/Jus3a5 $e&AncP
'aSu 'a--uSas/5 $e&AyaP
c/a0us3a 'aA!usSa5 ArgP
c/aS!usSa5
5-S)4'M:<. adj& Minu3 +ic/Ju3
c/a3!u35
5-S)4'<. v& C/a!3!u. +inu.
+ic/Ju.5
5-S)4'<=-. v& C/a3!uSu.
+ic/JuSu.5
5-S):4'6S'. adj& Mic/Ju c//a3!u
'a3!o5
5-S;>06:. adj& Mic/Ja5 1+s& no
de+e usarse +a3--a en lugar de
ste trmino&
50'4N0'. s& Bed& Ru!Su a.c/anana.5
Dolor muscular&
50))0R6. s& Jisiol& Unu /is0Ja.5 9:-
pulsi#n de la orina&
50-M:. s& Manc/a5
50-M:4-6%:#Q%'. adj& Manc/aSu3
+anc/a-i5
50-4. s& Apic& Lac/iMa5
50P<):4-=. s& .alend& Qo.--u!c/a.
0Junc/a.5
504 (&( (&) 5>@
504. adj& n%m&card& Wa!an3a5
504P=05:#Q5'. adj& n%m&ord&
Wa!an3a Be3en5
5044'<. adj& n%m&card& Wa!an3a5
5044R6. adj& n%m&card& Hunu
Ma!an3a5 9jem& /uS /unu( un
mill#n& ZZ IsSa. /unu( dos millo-
nes& ZZ C/unSa /unu( die" millo-
nes& UU Pac/a3 /unu( cien millo-
nes& ZZ Wa!an3a /unu( mil millo-
nes&
505'M:#QM'. adj& C/a3--is3a
-u-us3a5
506'. s& Bin& QJo.a5
506-<'4. s& Bin& Qe3--a5 $e&AyaP
Si--a5
5G:# 5G'. adj& No3a35
50:)'<M0:. s& Anat& Son3o a.c/a5
B%sculo cardaco&
50<'M'. s& Q/aMa5 $e&AyaP $e&/&
BarP 3/aMa35 $e&NunP -iSa5
50<'<. v& Q/aMa.5
50<'<=-. v& Q/aMaSu. !iSuSu.5
50=-<'F4-. adj& Mic/Ja5 1+sP no
de+e usarse +a3--a en lugar de
este trmino&
50=5:. adj& pron& RiSin5
50%'M. s& RusSan c/Je3'an5
5:)'M:<#Q<'. adj& Wi--o3 +u'Ju3
3/o!o35
5:)'<. v& Wi--u. +u'Ju. 3/o!u.5
5:)>-4:. s& Lool& Pa30aSa5
5:):. s& Jisiol& Q/oBa Bu'i5
5:):=:#Q='. adj& Q/oBa su!u 3/oBa
sa0a 'Je3'e5 $e&AyaP Bu'isen3a5
5:K'. s& Qe--+a5
5:O'F4-. adj& C/Ja!anc/ana
c/Ja!anc/aSu3 a0ic/ana5
5:O'M:#QM'. adj& C/Ja!anc/as3a
a0ic/as3a5
5:O'M:<#Q<'. adj& s& C/Ja!anc/a3
a0ic/a35
5:O'<. v& A0ic/a. c/Ja!anc/a.5
5:O06-%-. s& Arq& WanSa!i EolP
3aMi+a5
5:4-M:<. adj& s& Ru'ana5 ZZ IutaqP e-
3ue +ue-e5
5:4-<. v& Ru'a. Bu'Ju. --e3Mi.5
5:5-6%E6-:. adv& Ha.!i--a5
5:5-6%:. adv& Ha.!i--a 'u.--a
asni35
5:6-M'. s& ;eol& Qo-3e5
5:50'. s& MunaM5
5:6:. s& Lool& Fplatirrino spG&
RJusi--u Mi'i'i +iSu c/i0i5 ZZ
Bono ara?a Fateles paniscus
c*ane0 'um+oltGP 3/an0u
SJusi--u u!u SJusi--u +aSisa0a5 ZZ
Bono aulladorP 3Jo'o SJusi--u
Falouata seniculus CinneoG&
5:6%'7'. s& ,eog& O!3o5 $e&AyaP
o!3u5 $e&NunP u-Su5 EolP u!3o5
9cP sac/a u!Su /a'un u!Su5
5:6%'<. v& P/aSac/aSu.5
5:6%R6. s& TaM3a 3o'o su!u Ma!u5
5:<'4. s& A--in a0aSu. a--in SaMsa.5
5:<'@'. s& Mu!a.a5 1+s& es inco-
rrecto usar el trmino 5c*u?o
+lanco6, por ste&
5:<)044'. s& LunSanas5
5:<M-M:<#Q<'. v& Q/a+usa3 Sani35
5:<M-<. v& R/a+u. 0Ja'a. S/ac/u.
S/anSi.5
5:<M0F4-. adj& R/ac/una5
5:<M0M'. adj& R/ac/u. S/anSi.5
5:<M0=):. s& R/a+u S/ac/u5
5:<M0=;>-'M:#QM'. adj& R/ac/u
S/ac/u5
5:<M0=;>-'<. v& R/ac/u0a.a.5
5:<-%R6. s& QJo.o5 $e&AyaP Ao.o
3o.o5 9cP Su.u5
5:<0F>6M:#QM'. adj& WaBuna.a35
5:<0<. v& WaBu.5
5:<%'O'. s& A.a0Jac/a a.a3 unSun5
5:<%'4. adj& WaBu35
5:<%-<:. s& Ru'ana +a!an5
5:=)'. s& Lool& .*Huspi& ArgP c/us0i5
9cP c/us0i5
5:=)'<MR6. s& Lool& Wa.!on3o5
5:=)R6. s& Lool& FdipterasarcoW
p*agida CinneoG& C/Ji!i!inSa5
5:=;>-'M:#QM'. adj& C/Jus0i.as3a5
5:=;>-'<=-. v& C/Jus0i.a.5
5:=%:. s& Wa!a0u u0i5
5:=%<'<. v& RiSuc/i. 3/aMac/i.5
5:=%<'<=-. v& RiSuc/iSu.
!iSuc/inaSu. 3/aMac/inaSu.5
5:=%<-6):#Q)'. adj& C/anc/aSu
0u!inSic/u5 !amP Ma.!a c/aSi5
5:%-. s& Mu'Ji +o'Je5 ZZ Bote de
*a+asP 0/us0u5
5:%-'M:#QM'. adj& A-3a c/Je3c/i
+u!u sa3sa5
5:%0J'M:<. s& Ra.Su35
5:%:=:#Q='. adj& Mo!3Ja 3/o-+o5
5:J-<. v& Ru.uc/i. Su.u.5
5:J0F4-. adj& Ru.o35
5:S'. adj& Si0as5 ZZ despectivoP
0JasBa5
5>7-)'. s& TJe3e MaMa5
5>)-M>5F<-. s& Runa !una5
5>):. adj& AsS/a sinc/i c/a.
c/iSa anc/a5
5>M:#QM'. adj& A+u u!0a5 $e&AyaP
Aa+u5 $e&/&BarP -a.a5 ArgP +ana
!i+a3 u0a--a5 9cP u0a u0a s/i+i5
5>-4'. s& Anat& Wa3o!o5
5>-<%-. s& WaBu. 0Juc/uSa.5
5>N<-. s& R/ac/a 3/e--i S/a!Sa5
5>N<0-6%:#Q%'. adj& R/a!Sa5
5>O-<. s& Wa!+i5 ZZ BadreP +a+a5 ZZ
/e?oraP 3o.a5 UU AncianaP 0a.a5 ZZ
NovenP si0as5 ZZ BatronaP 'Ja--a5 ZZ
.onvivienteP sa--a5
5>O-<0-N:. adj& Wa!+ini!u
Ma!+inc/u Ma!+i son3Jo
Ma!+isSi!u5
5>6M'6:#Q6'. adj& MaSu'i5
5>6M:. s& Pac/a Sa. 0ac/a5
5>7-)' de trapo& s& TJe3e MaMa5
5><)0P4'N:. s& Lool& Fdesmodus
rotundus ,eo!!royG& Masu +asu
/uSJuc/a5 EolP c/iBi +asu5
5><5>44:. s& Wa!a!a.5
5><5><'<. v& Ri+a0aSu.5
5><:. s& Pe!3a5 $e&AyaP 0i!Aa5
$e&NunP 0i-'a5
5U=)>4:. s& Anat& La0/i --a0/--an5
5>=N:. s& Eot& Qa3a sunS/a !u+i
+i--+a sac/Ja sunS/a5
5>=%0:. adj& Un0/u us0/u 'Ja0a5
ArgP --aSi5
5>%04'M:#QM'. adj& Mu'Ju5
5>%04'<. v& Mu'Ju. Mi'Ju. 3o!o.5
5>@. adv& Anc/a +anc/a. nis/u
sinc/i5
('1 6:)-
N# 6. Dcimo se:ta letra del a+ece-
dario y decimotercera de sus
consonantes& /u nom+re es 5ene6&
-epresenta un sonido de
articulaci#n nasal oclusiva y so-
nora& /u punto de articulaci#n es
alveolar cuando va al principio
de la pala+ra o entre vocales&
.uando es !inal de sla+a seguida
de consonante, toma por lo
com%n el punto de articulaci#n de
la consonante siguienteP as se
*ace +ila+ial, la+iodental,
interdental, dental, alveolar,
palatal o velar
6'F:. s& Eot& Hu.u5 ZZ $otaje de na-
+osP .u.u /aMc/Ja5
6')-<. v& Pa3a!i. 0a3a!i+u.5 ZZ Ca
plantaP 0/u'u!i+u. 0a3a!i+u.5
6')0M:#QM'. adj& Pa3a!is3a 0a3a-
!i+us3a5
6')0-6%-. adj& Pa3a!i+u3 Mi--i+u35
6'M'. s& C/Jusa35 ZZ ;o es nadaP
+anan i+a0asc/u5 ZZ $or nadaP
+anan i+a!a.Su0as5 ZZ De nadaP
+ana i+a+an'a5 ZZ $ara nadaP
+ana i+a0a35
6'M'M:<#Q<'. adj& Wa.1a. /a.Ma.-
Sac/a.5
6'M'<. v& Wa.'Ja. /a.Ma.Sac/a.5
6'M0-. adj& Mana 0i0as5 1+s& en
quec*ua e:iste plural de nadieP
+ana 0iSuna0as5
6'4N'. s& Anat& SiSi5
6'<0NR6. s& Anat& Sen3asa0a5
6'<0S. s& Anat& Sen3a5 ZZ Aguile?aP
SJu+u sen3a5 ZZ .*ataP 'JaBu
sen3a5 ZZ TorcidaP Mis'Ju sen3a5
6'<<'F4-. adj& Wi--ana Mi--ana--a5
6'<<'M:#QM'. adj& Wi--as3a5
6'<<'M:<. s& Wi--aSu3 Mi--a35
6'<<'<. v& Wi--a.5 ZZ 'acer narrarP
Mi--ac/i.5
6'<<'<=-. v& Wi--anaSu.5
6'%'. s& L-uS--u5
6'%'40)0:. s& Pa3a!i+u. 0Junc/a.5
6'%><'4-S'. s& Pac/a5 ZZ De las cosas&
s& Sa.nin5 9jem& TJi'u3 !una
Sa.nin( el ser *om+re de THito&
6E>=-'. s& Jisiol& Son3o +u.u.
3Je0nu5
6-F406'. s& Pac/a 0/u.u5
6-F>4:=:#Q='. adj& P/u.u 0/u.u5
6-)-M'M. s& Pan'a. 3Jonna.5
6-)-=0%'M:#QM'. adj& Muc/u35
6-)0:#Q)0'. adj& PJan!a5
6-N'<. v& Mananc/aSu.5 ZZ ;o que-
rerP mana munay
6-N40N-6%-. adj& Qe--a5
6-N:)0'<# comerciar& v& Q/a'u.5
6-N<-'<. v& Hana.a.5
6-N<-)-<. v& Hana.ac/i. .ana.a0u.5
6-N<:#QN<'. adj& Hana5 ZZ $ersona
negraP .ana !una5 ZZ 1jos negrosP
.ana BaMi5 ZZ ;egro tintoP .ana
c/Ji--u5
6-N<>S):#Q)'. adj& HanaBi!a35
6-:. adj& Moso3 Ma+a5 ZZ ;eolo-
gismoP +oso3 !i!na. +oso3
si+i5
6-<J0:. s& Anat& HanSJu5
6-<J>M:#QM'. adj& HanSJusa0a5
6-%:#Q%'. adj& Hun'Jas3a5
6-><'4N0'. s& Bed& HanSJu on3o.5
6->%<'4. adj& Mana 0i+an sa.a-
0aSu35
6-J'M'. s& Ri'Ji5 $e&AncP !asu5
$e&NunP -asu5 ZZ 9n coposP -as-a
a3a!a0i 0a3a!a0Ji 0/usa5
6-J'<. v& Ri'Ji.5 $e&AncP !as/'a.5
$e&AyaP -as'a. !asu.5 $e&NunP -a-
su. -as/'a.5
6-J0=)'. s& Beteor& C/aBaS--u
a3a!a0i5
6-W:. s& R/i0u5
60M'4 *uevo& s& L-u--a5
60M0K0)'<. v& QJesac/a.5
60M:. s& Lool& QJesa5
60-F4'. s& Beteor P/u.u 0/u.u5
60-%:#Q%'. s& HaMa. Mi--Sa5
60-J-. s& Ri'Ji5
60N>'. s& Lool& PiSi5
605F: aureola& s& C/in0u5
606N>6:#Q6'. adj& Mana 0i0as5 ZZ
;inguna cosaP +ana i+a0as5
607:#Q7'. s& E!3e Ma!+a5 ZZ Ca ni?a
del ojoP BaMi !u!u5
607-S. s& E!3e Sa.5
6G%0M:#QM'. adj& C/Ju.a5
6:. adv& Mana5 ZZ ;o est aquP +a-
nan Sa.0ic/u5 ZZ ;o interrogativoP
+anac/u] ZZ ;o pro*i+itivoP a+a
a+a0uni5 UU De ninguna maneraP
+ana0uni5 ZZ ;o *agasP a+a
!uMa.c/u5 ZZ ;o *ay msT
+anac/u as0uMan San5 ZZ ;o *ayP
+anan Sanc/u5 ZZ ;o s#lo es esoP
+anan c/a.--ac/u5 ZZ ;o se qu
serT i+ac/2 SaSun0as5 ZZ ;o se
por d#nde esT +a.nin'ac/2 Sa-
Sun0as5 ZZ ;o es asP +anan /ina-
c/u +anan c//a.nac/u5 ZZ ;o se
c#moT i+a.nac/25 ZZ ;o seP
+anan .ac/anic/u5
6:F4-. adj& Tu0a5
6:)-. s& Tu'a5 ZZ Toda la noc*eP
'u'an'in5 ZZ Bedia noc*e, c/aM0i
'u'a5 ZZ Anoc*eP Sunan 'u'a5 ZZ Buy
de noc*eP anc/a 'u'a'a5 ZZ De no-
c*eP 'u'a'a 'u'a+an5 ZZ 9ntrada
de
N
6:M<0S' ('2
la noc*eP 'u'a.a. 'u'a.a.Su.
c/Jisin.a.5 ZZ Euenas noc*esP a--in
'u'a5 ZZ ;oc*e +uenaP su+a3 'u'a5
6:M<0S'. s& A+ani BuBu35
6:5F<'< nominar& v& Su'i /o3a!i.
su'ic/a.5
6R506'. s& Qe-3a su'i 3e-3a5
6:5F<-. s& Su'i5 ZZ ApodoP su'ic/as3a
su'i.as3a5
6:6'M'. adv& Han3a5
6:6'%:#Q%'. adj& Mana Mac/as3a5
6:6-=. adj& C/Ju--a5
6:$'4. s& Eot& Tunas5
6:<%-. s& C/inc/a5
6:=:):50:. s& Bed& Ha+0ina Masi5
6:=:%<:= incluyente, pron& No3an-
c/is5 9jem& no3anc/is !una
Sanc/is( nosotros somos *om-
+res& ZZ 9:cluyenteP no3a.Su5
9jem& no3a.Su 3/a!i Sa.Su( no-
sotros somos varones& UU /#lo
entre nosotrosP no3a--anc/is>
no3a--a.Su5 ZZ ;osotros mismosP
SiSinc/is> SiSi.Su5 ZZ ;osotros
dosP isSa.ninc/is> isSa.ni.Su5 ZZ
;osotros solosP no3a--anc/is>
no3a--a.Su5 ZZ ;osotros todosP
--an0anc/is --a0a--anc/is>
--a0a.Su --a0a--a.Su5
6:%0)0'. s& Wi--a.c/a5
6:%0)0'<. v& Wi--a.c/a.5
6:%0K0)')0R6. s& Wi--ac/i5
6:%0K0)'M:#QM'. adj& Wi--a.c/as3a5
6:J-)0-6%:=. adj& n%m& Is3on
0ac/aS5
6:J-6:#Q6'. adj& n%m&ord& Is3on
Be3en5
6:J-6%'. adj& Is3on c/unSa5
6:J0-5F<-. s& .ronol& A.a+a!Sa5
6:J04>60:. s& Astron& Moso3 Si--a5
6:JG=05:. adj& Moso3--a Ma+a3--a5
6>F-. meteor& P/u.u5 ZZ ;u+e en los
ojosP 3o.!u5 ZZ ;u+e negraP .ana
0/u.u5
6>F4'M:#QM'. adj& P/u.us3a5
6>F4'<. v& P/u.u. 0/u.u+u.5
6>)'. s& Anat& Muc/Ju5
6>MG$-M:#QM'. adj& QJa-a c/aSi5
6>M:. s& R/i0u5 ZZ *acer nudoP
S/i0u.5
6>-<'. s& Q/ac/un5
6>-=%<:#Q%<'. pron& )ncluyenteP
no3anc/is0a5 ZZ 9:cluyenteP
no3a.Su35
6>-J'5-6%-. adv& Ho3+an'a
+oso3+an'a5
6>-J-. adj& n%m& Is3on5
6>-J:#QJ'. adj& Moso35
6>4:. adj& Han3a +ana c/ani.o35
6>5-<'F4-. adj& Hu0ana--a5
6>5-<'<. v& Hu0a.5
6U5-<:. s& Hu0a5
6>5-<:=:#Q='. adj& AsS/a5
6>6)'. adv& Mana /a.SJa30as5
6>%<0'. s& Lool& Flutra incarumG
Ma.u 0u+a5
6>%<0%0J:#QJ'. adj& Ra--0ac/ac/iSu35
O# :. Decimoctava letra del a+e-
cedario, cuarta de sus vocales&
$ronunciase emitiendo la vo" con
los la+ios un poco sacados *acia
!uera en !orma redonda y li+res,
gran parte de la cavidad +ucal,
queda *ueca por retraimiento de
la lengua, cuyo dorso se eleva
*acia del paladar& F-&A&9&G&
:F-M-)-<. v& Rasu. SasuSu.
u.aSu.5 $e&AncP Sasu.5 $e&NunP
Sasu. u.a-iSu.5
:F-=:#Q='. adj& O3oc/o 0Ju'u
Mi!asa0a5 $e&AyaP oAo!o oAoc/o
0u'u5 $e&.ajP 0o3o5 $e&NunP Mi!a5
$e&'uan& AncP Me!a5 ArgP Mi!a5
:F40N')0R6. s& Ra+ac/i5
:F40N'<. v& Ra+ac/i.5
:F4:6N:. adj& Su.'Ju5
:F<'<. v& RuMa. !u!a.5 ArgP ina.
!uaMa.5
:F=)><-)-<. v& Ras0/i.a. c/Ji-
sin.a. 'u'a.a. .ana.a.5 9cP
La3/e.a.5
:F=-;>0'<. v& SuBa.5
:F=-;>0:. s& SuBa5 ZZ $ara compro-
meter a una o+ligaci#n religio-
saP /u!SJa5
:F=-<J'M:<. adj& s& RiSu3 3/aMa3
BaMinc/a35 ArgP c/aA5
:F=-<J'<. v& Q/aMa.5 $e&NunP -iSa.5
$e&/&BarP c/a0a. SaMa.5
:F=-<J'%:<0:. s& Astron& SuSanSa5
9rr#neamente al intiwatana se
denomina o+servatorio solar,
cuando estos !ueron los usnus,
donde se amarra+an los discos
del sol, de la luna, o las momias
para darles culto&
:F=%')>40S'<. v& Ha!SJaSu.
:F=%E)>4:. s& Ha!SJana /a!SJa
u!+ana5
:F=%06'M:#QM'. adj& C/uc/u0aSu35
)
:F=%<>))0R6
('"
('#
O<><:
EolP SJi!Si0aSu. +u!SJaSu.5
:F=%<>))0R6. s& Ha!SJana5
:F=%<>0<. v& Ha!SJa. /a!SJa0aSu.5
:)'. s& Eot& Fo:alis tu+erosa BolinaG
O3a5
:)' :)'. s& Eot&Fo:alis paucartam-
+ensis -& Inut*G O3a c/Ju-Su o3a
su--u0as5
:)'=:. s& In'i /a.Su.5
:)P'6:. s& ,eog& Ha'un 3oc/a5 ;eol&
-a+a!3oc/a5
:)-6%'. adj& n%m& Pusa3 c/unSa5
:):. adj& n%m& Pusa35
:):)0-6%:=. adj& n%m& Pusa3 0ac/aS
:)0:=:#Q='. adj& Qe--a5
O):F'5F'. s& ,eog& Ho3Jo 0an0a(
planicie *%meda& O3/o 0an0a(
senagal& Distrito de la provincia
de Ca .onvenci#n& Qosqo, $er%&
O):7'. s& ,eog& O3oBa5 )nstrumento
musical mayor que el pin0uyllu& ZZ
-o y distrito de la provincia de
.aman, Arequipa, $er%&
:):$'. s& Uc/uSu'a o3o0a5
:):<><>. s& Eot& Fmimulus
gla+ratus'EIG& O3o!u!u5
:)%'J:. adv& n%m ord& Pusa3 Be3en5
ArgP 0usaA5 9cP 0usaS5
:)%>F<-. s& .alend& Ran'a!a.5
:)>40=%'. s& Bed& ;eol& aMi
Sa+a.o35
:)>4%'<. v& PaSa.5
:)>4%:#Q%'. adj& PaSas3a5
:M0'M:#QM'. adj& C/e3nis3a5
:M0'<. v& C/e3niSu.5 $e&AyaP c/e3ni.5
$e&.ajP '!e3ni.5 ArgP c/eAni.5 EolP
c/iAni.5
:M0'<=-. v& C/e3ninaSu.5
:M0:. s& C/e3ni5
:M0:=:#Q='. adj& C/e3nic/iSu3
c/e3nina5 $e&AyaP c/e3nina5
$e&.ajP '!e3ne5 $e&NunP
'!i3ni0as/5 ArgP c/e3nina5
:-=%-. s& 1rient& Qon'i Sun'i5
:K-6M-<. v& P/iBac/i. 3esac/a.5
:K-6='. s& Qesa5
:K-<-6%-. s& A!0a3 /a.Ma35
:K<-)-<. v& A!0a.5
:K<-6M'. s& A!0a /a.MaSu.
/a.Mas3a5
:K<-6M'<. v& A!0a. /a.MaSu.
/a.Ma!iSu.5
:K>=)'<. v& A!0/a.ac/i.5
:D interj& HoY 9jem& Ho Ma!+iY( 1*
mujerO&
:GM:. s& Anat& Nin!i !in!i5
:0N'Y nterj& HaMY
:0<. v& U.a!i.5 $e&AncP Mi.a.5
$e&NunP u-a-i.5
:0<=-. v& U.a!inaSu.5
:O'4E. adv& Ic/a0as5
:O:. s& Anat& aMi5 ZZ .ana BaMi( ojos
negros& ZZ Q/osi BaMi( ojos ver-
des& ZZ An3/as BaMi5 ojos a"ules& ZZ
O3/eBaMi( ojos pardos& ZZ PuSa
BaMi( ojos rojos& ZZ Ti'i BaMi( ojos
plomos& ZZ To3oBaMi( ojos
*undidos, ojeroso& ZZ Rusi BaMi(
ojos alegres& ZZ Pa0a BaMi( ojos
saltones& ZZ C/JuSa BaMi( ojos
rasgados& ZZ C/Jo3Bi BaMi( ojos
lega?osos& ZZ Ra0u-i BaMi( ojos de
capul, ojos negros y grandes&
ArgP BaMi5 9cP -u-un5
:O:%'. s& Usu'Ja /usu'Ja5 $e&.ajP
--an3e --anSi5 ArgP us/u'a5 EolP
us/u'Ja AuSJu'a5
:4'. s& A.'i5
:4-<. v& MusS/i.5
:4K'%-'F4-. adj& MusS/ina5
:4K'%-'<. v& MusS/i.5
:4K'%:. s& MusS/i5
:44'. s& .erm& ManSa5 ZZ Ru+i
+anSa( o--a en-o;ada5 ZZ
$ac*aman0aP la tierra olla&
O44'6%'@%'5F:. s& ,eog& O--an'a.
'an0u( tam+o del general
1llanta& Distrito de la provincia
de @ru+am+a, Qosqo, $er%&
:44>):. s& ;om+re genrico de los
tu+rculosP -isas o3a aBu5
:45:. s& Eot& Fpolyiepis in0ana&
'&E&-G& QeMBa 3eMiBa5 1+s& es
incorrecto decirP Sinua o Sinua-
en lugar de 3eMBa-5
:4J0M'M0S:#QS'. adj& Qon3a-i5
$e&AyaP AonAa. sonAo5
:4J0M'M:#QM'. adj& Qon3as3a5
:4J0M'<. v& Qon3a.5 $e&AyaP AonAa.5
$e&NunP 3unSa.5 9cP SunSana5
:4J0M:. s& Qon3a5 $e&AyaP AonAa5
$e&NunP 3un3a5
:5F40N:. s& Anat& Pu0u 0u0u'i5
:5R$4'%:. s& Anat& Q/a!+in 3a!+in5
'ueso plano triangular que !or-
ma parte posterior del *om+ro&
:6'60=5:. s& Bed& WaMsa.5 .oito
interrumpido o suspendido&
:<M-6. s& Ra+ac/i5
:<M-7'F4-. adj& C/JaMaSu35
:<M-7'M-<:. s& C/JaMana5
:<M-7'<. v& C/JaMa. BuSBu.5
$e&AncP 3a0i.5 $e&AyaP c/aMa.5
ArgP
c/a.5 EolP c/JaMa.5
:<-O'. s& Anat& !in!i nin!i5
:<-O>M:#QM'. adj& Rin!isa0a5 ArgP
nig!i-u nig!isa0a5
:<-'<. v& P/asSi.5
:<K-F<-=. Qo!i+an.a5 $e&AyaP
Ao!ic/a35
:<N>44:=:#Q='. adj& A0uson3o5
$e&AyaP a0usAac/a.5 9cP
A0us/u!iSu5
:<0-6%-. s& 1rient& In'ic/a.5
:<0N-6. s& Te3si 'e3se /a+u
u+a3e5 c/u0u-u c/JaMc/u5
:<0N06'4. adj& RiSin Sa35
:<06'. s& Jisiol& Unu /is0Ja.5
$e&.ajP .aSu is0a.5 ArgP
is/0a.aSu5 9cP .aSu is/0a5
:<06'<=-. v& His0Ja.SuSu.
/is0Ja.uSu.5
:<6'5-6%'<. v& Ac/a-a. ac/a-ac/i.5
:<:. s& Betal& Qo!i5 $e&AyaP Ao!i5
$e&/&BarP Su!i5 9cP Su!i5
:<:$-4. s& C/o3e--u5 ArgP ac/a-a
ac/a-i'a5 EolP MaA'an3o!i5
O<:@'. s& ,eog& U!u.a5 Distrito de
la provincia de Rauli,
departamento de Nunin, $er%&
:<;>GM-'. s& Eot& Flycopodium
cumplanatun var& tropiccum
/pringG& WiBa. Ma.na5
:<;>0%0=. s& Bed& QJo!o'a on3o.5
9scisi#n o a+laci#n de uno o
am+os testculos&
:<%0N'. s& Eot& Furtica urens, urtica
dioicaG& Risa S/isa5
:<%0N'4. s& Eot& Risa Sisa5
:<>N'. s& Lool& Si--Mi Su!u
SisaSu!u5
O<><:. s& ,eog& U!u!u5 .iudad y
:<S>-4: ('&
departamento de la rep%+lica de
Eolivia, con una e:tensi#n de
87,>22 0ms& cuadrados; impor-
tante regi#n industrial y minera&
:<S>-4:. s& Bed& aMi 3a!a c/Ju0u5
:=)><-)-<=-. v& Ras0/i.a. c/Ji-
sin.a. -a3/a.a. !an0/i.a.5
:=)><:#Q<'. adj& La3/a 'u'a5
:=:. s& Lool& Ftremarctor ornatus
.uvierG& USuSu uSu+a!i
uSu+a-i5
:%'4N0'. s& Bed& Rin!i nana.5 Dolor
de odos&
:%:$'%G'. s& Bed& Rin!i on3o.5 9n-
!ermedades o a!ecciones del
odo&
:%<:. adj& Ho35
RJ'4:. adj& Su.'Ju c/Ju.'u5
:J'<. v& Run'u.5 ZZ Cas moscasP
c/JisBa.5
:J'<0:. s& Anat& Ris+a3 +uAun5
:J044'M:. s& Ru!u!as3a S/iMis3a5
:J044'<. v& Ru!u!a. S/iMi.5
:J:0M'4. adj& Run0Ju -un0Ju5
RW0M:. s& ASaSi0a5
:@-6%-. s& U.a!i35
P
P# $. Decimonona letra del al!a+eto;
su nom+res es 5pe6& $or su modo
de articulaci#n es oclusiva, por
su punto de articulaci#n es
+ila+ial& /e pronuncia juntando
los dos la+ios y soltando el aire
con una !uerte espiraci#n&
$')-< el ganado& v& R/as'u.5 $e&AyaP
Sas/Sa.5 ZZ 'acer pacerP
+ic/ic/i.5 ZZ .uidar el ganadoP
+ic/i.5
$')0-6)0'. s& Muc/uSu3 son3o Sa.5
$')0-6%-. adj& Muc/u3 son3o
naSJa!i.5
$')GK0):#Q)'. adj& T/aS son3o5
$'):<5'. s& Eot& Fustilago maydisG
Ha'Ju0a 0aSu!+a5
$')%'M:. adj& Ri+anaSus3a5
$')%'<. v& Ri+anaSu.5
P')')'5'). s& -el& Jil& Pac/a-
Sa+a35 Dios andino, creador del
espacio, el tiempo, la naturale-
"a, el mundo y el universo&
$')'5'6)'. s& Pac/a+anSa( la
tierra olla& .onsiste en asar ali-
mentos, enterrndolos con pie-
dras previamente calentadas&
$'M-)-<. v& NaSJa!i. +uc/u.
--aSiSu.5
$'M<'=%<:. s& Q/e0a 'a.'a5
$'M<-. s& Ta.'a5 ZZ /acerdote, padre
espiritualP .a.a5 ZZ $adre adop-
tanteP c/u!inc/a3e5
$'M<06: de +auti"o& s& ;eol&
Ma!3JaSi5
$'N'<. v& Qo0u.5 $e&AyaP 0a.--a.5
$e&NunP 0a3a.5 ZZ $ago de inme-
diatoP +aSi0u!a5
$'G=. s& L-a3'a su.u5
$'0='6:#Q6'. adj& L-a3'a+asi5
$'O'. s& Eot& Ic//u c/i--iMa
3a!Ma.u i!u5
$'O'<044:. s& Lool& Pic/iM 0ic/inSu5
$EO'<:. s& Lool& Pes3o5 $e&AyaP
$'O:6'4 ('(
(')
$'<<044'
0isAo5 $e&NunP 0is/3u5 $e&/&BarP
0is/Su5 9cP pis0u& UU ,orri#nP
0ic/iMc/u!u 0ic/iMc/u5 ZZ Dar
de comer a sus polluelosP u+i.5
$'O:6'4. s& ,eog& Ic//u ic//u ic//u
0an0a5
$'4'F<'. s& Si+i !i+a5 ZZ 1ciosa&
0an0asi+i 3asi si+i5 ZZ AsperaP
SJa!a3si+i /a.a3si+i5 ZZ )nju-
riosaP SJi!i3 si+i5
$'4'F<-<:#Q<'. adj& Si+isa0a
!i+a.siSu5
$'4'M'<. s& Anat& SanSa5
$'4'6)'. s& Wan3/a5
$'4'6N'6'. s& Pu!uBa5
$'4'6;>-'<. v& Wan3/a.5
$'4'S: dar& v& PJana.5
$'4-%044' om#plato& s& Wa+ani
3a!+in5
$'40'< encu+rir& v& PaSa0a.a.
0aSa!3o.5
$E40M:#QM'. adj& QJe--u 3Je--u.as3a5
$'40S' dar& v& PJana. Ma3'a.5
$'45'. s& Eot& C/un'a u+i!u5
$'45'. s& Anat& MaSi 'Ja3--a +aSi
0an0a5
$'45-'<. v& Ta3--a. 'Ja3--aSu.5
$'450%:. s& Eot& Fcyperus mutisii
'EI&G Sa3sac/un'a5
$'45: medida& s& RJa0a5 ZZ Bedir a
palmosP SJa0a.5
$'4: delgado& s& RJas0i5 ZZ ,ruesoP
Su!Su5
$'4:5'. s& Lool& U!0i5 $e&AyaP
u!0a.5 ArgP u!0i-a5 ZZ Torca"aP
SuSu--i5 ZZ Ay mi palomitaO
u!0i--a.Y u!0ic/a--a.Y ZZ
A+o!ci'o( u!0i son3o
u!0ic/a--a. son3o-
c/a--a.5
$'4:5'<. s& U!0i Masi5
$'4:506:. s& Lool& Ma-3o +a-3o
0ic/inc/u5
$'4$'<. v& L-a+i. 'u0a. 'u0a.Su.
--anS/u. +u--S/u.5 ZZ AuscultarP
--a+i.Su. 0anSu. S/u--a.5
$e&NunP c/a0-a. --unS/u.5
$e&/&BarP --anSa.5
$'4$0%')0R6# latido& s& TJi0u.5
$'4$0%'<. v& P/a'a'a'a.5 $e&AyaP
0a'0a'i.a. 'i0uS.a.5
$'4%'. s& Eot& Fpersea gratissima
,oertnG Pa-'a.5
$'4>M0=5:. s& Bed& C/uSc/u5
$'5$'. s& ,eog& Pan0a5
$'6. s& TJan'a5 ZZ 'acer panP 'Jan'a
+asa.5 $e&AncP +asa.5
$'6'M-<:. s& Tan'a Sa+a.o35
$'6'4. s& Lac/iMana5
$'6)'. s& Eot& PJan3a5
$E6)<-'=. s& Anat& RJa.!a0in
su.SJu0in5
$'6M-<:. s& B%s& Tin.a5
$'6-)044: de quinua& s& RJis0iBu5
$E60):. s& QJa3c/a5
$'6%'4R6. s& Wa!a5
$'6%'6:# cinaga& s& O3/o c/Ju.u5
$'6%'6:=:#Q='. adj& PJon3o 0Jon3o5
$'6%-R6. s& ;eol& A.aMasi5
$'6%:<<044'. s& Anat& C/Ju0a5
$'6S'. s& Anat& WiSsa 0Jusnu5
$e&NunP 0a'a5 $e&AncP 0ac/a5
$'6SR6#Q6'. adj& WiSsasa0a5
$'7'4 interior& s& ASaMa!a5 ZZ 9:teriorP
0Jis'una5
$'$'. s& Eot& Pa0a5 ZZ 'eladaP 3Jac/u
c/JuBu5 ZZ Des*idratada, negraP
c/JuBu5 ZZ Des*idratada +lancaP
+o!a.a5 ZZ AmargaP MaBa5 ZZ va-
riedadesP a-3a.Ma!+i 3on0is
a-3a 3on0is c/Je3c/e 0/u!u 0uSa
+a+a .u!a3 Ma3o'o Ma+an
u+a c/iMaSu c/o!os0iBa
+a3'Ji--o 0Ji'iSiBa su.'Ju
c/Junc/u c/aMc/a 3o--a Ma3o'o
0/u3o.a +u!u 0/u3o.a 0uSa
0/a'a sunc/Ju5
$'$E. s& Ta.'a5 ZZ $adre espiritualP
.a.a5 9jem& A0u .a.a 6esuS!is'o5
$adre Dios Nesucristo&
$'$044'. s& Alim& Pa0a3Ja0i5
$'$'N'@:. s& Lool& Pa0a 3a--u(
lengua de papa, lengua dura& ZZ
,randeP MaSa+a.o5 ZZ BedianoP
u!i'u5 ZZ $eque?oP SJa--a5
$'$0<:%- dar& v& TJinSa.5
$';>-%-. s& Te3e5
$'<. s& Masa .ana5 Jig& orqo
c*inantinP +ac/o . /e+,!a5
$'<'. 0!e05 5550a35 9jem& 0a.0a3(
para l& Ma+a.0a3( para mi
madre&
$'<' ;>PH adj& I+a0a3]
$'<'M' lugar de& s& Sa+ana
0asSana5
$'<'M-<:. s& ,eog& PasSana5
$'<'M:#QM'. adj& Sa.as3a sa.a35
$'<'40S'M:#QM'. adj& Ta'ic/is3a5
$'<'40S'<. v& Ta'ic/i.5
$E<'5:. s& ,eog& C/i!i SJi'i 0u!un
SJi'i 0u!un 0an0a 0u!un5
$'<'<. v& Sa.a.5 ZZ $onerse de piP
sa.a!i.5 ZZ DetenerseP 'a'i.5 ZZ
Detenerse por un instante, lenta-
menteP sa.a.Su.5
$'<'<=- ponerse de pi& v& Sa.a.
sa.a!i.5
$'<'=:4. s& Ac/iMa5
$'<)-4'< tierras& v& Su.unc/a.5
$'<)'M:<. s& Ra'ac/a35
$'<)'< la ropa& v& Ra'ac/i.5
$'<)-. s& Ra'ac/i5
$'<): so+rio& adj& PaS'as--a5
$'<M:. s& C/Jun0i5
$'<-'M:#QM'. adj& Hanac/as3a
+asac/as3a5
$'<-'<. v& Hanac/a. +asac/a.
0i'u.c/a.5
$'<-)-<. v& RiS/u!i.5
$'<-)-<=-. v& RiSc/JaSu.
!iSc/JanaSu.5
$'<-)0M:#QM'. adj& RiS/u!i3
!iS/u!is3a5 ZZ AsemejadoP
!iSc/JaSu35
$'<-M. s& Pe!3a5
$'<-O'. s& Masa5
$'<-6%-4'. s& A.--u .aMa!+asi
sanan5
$'<0-6%-. s& A.--u .aMannasi5 ZZ
$ariente lejanoP Sa!u a.--u5
$'<0-%'<0'. s& Eot& Mic/i +ic/i5
$'<0>-4'. s& Wan'una Sa--a0i
Sa0ac/u5
$'<0<. v& Wac/a. Mac/aSu.5
$e&NunP Ma'!a.5
$'<4'6)G6#Q6'. adj& Ri+a.sa0a
/a.u-a5 $e&AyaP 3a-3a5
$'<R%0M'. s& Anat& T/o3a.0a
c/JaBan5
$'<$'M-'<. v& C/Ji--+i0aSu.
c/i--+i.Sac/a. c/Ji--+i.
--i0Je3.a.5
$E<$'M:. s& Anat& aMi 3a!a5
$'<<0)0M'. adj& Ta.'an MaBuc/i3
+a+an MaBuc/i35
$'<<044'. s& RanSana 3Jas0ana5
$'<%'5:=D ((* ((1 $'%<:)06'M:<
$'<%'5:=D interj& HaSuc/isY HaSuY
$'<%- lugar, sitio& s& RJi'i su.u5
+a!Sa5 ZZ Bi parteP c/a.a3e.5 ZZ
@na parteP /uS 0Ja'+a5 ZZ Bedia
parteP c/Je3'an5 ZZ B nima parteP
si0'Ji SJi'a c/Ji--0i5 ZZ $arte deP
c/a.a3e5
$'<%-= del aparato genital !emeninoP
vulvaP !aSa5 ZZ KaginaP !aSa 'Jo3o5 ZZ
Ca+ios mayoresP /a'un Mi!0Ja5 ZZ
Ca+ios menoresP /uc/Ju. Mi!0Ja5 ZZ
.ltorisP !aSa SJaSa!a5 ZZ 'imenP
!aSa --iSa5 ZZ 'orquillaP !aSa 'anSa5
ZZ _teroP Sis+a5 ZZ .uello uterinoP
Sis+a3 SunSan5 ZZ Trompa de
JalopioP P/a-o0io3 3e3e!in5 ZZ
,lndulas mamariasP BuBu5 ZZ
/enoP SJinc/u +u--S/u5
$'<%-= del aparato gental !as"#l$
no% $eneP u--u5 ZZ JrenilloP u--u3
si!SJan5 ZZ ,landeP u--u3 u+an5 ZZ
$repucioP u--u3 c/Ju--un5 ZZ Tes-
tculoP 3Jo!o'a !un'u5 ZZ 9pididi-
moP 3Jo!o'a3 3a'an5 ZZ .onducto
de!erenteP .u+a3 0inc/a5 ZZ Eolsa
escrotalP 3Jo!o'a3 c/Jus0an5 ZZ
Kescula seminalP .u+a3 0Ju!un5 ZZ
.onductos eyaculadoresP .u+a
c/JiSMac/i35 ZZ /emenP .u+a
MaMsa5
$'<%-= de la ca+e"a& U+a3 'u--un-
Suna( !renteP +a'Ji5 ZZ ;ari"P
sen3a5 ZZ 1rejaP !in!i nin!i5 ZZ 1joP
BaMi5 ZZ EocaP si+i5 ZZ BejillaP
SJaS--a5 ZZ Ca+io superiorP si!0/i5 ZZ
Ca+io in!eriorP Mi!0Ja5 ZZ Bent#nP
SJaSi5 ZZ Band+ulaP Ma3o5
$'<%-= del aparato circulatorio,
.ora"#nP son3o5 ZZ ArteriasP 0uSa
.aMa! si!SJaSuna5 ZZ KenasP .ana
.aMa! si!SJaSuna5 ZZ .apilaresP
c/JiBi si!SJaSuna5
$'<%-= del aparato respiratorio&
;ari"P sen3a5 ZZ Josas nasalesP
sen3a 'Jo3oSuna5 ZZ Bucosa pitui-
tariaP isi--a5 ZZ CaringeP 'on3o!
+o3o5 ZZ TrqueaP /a'un 'on3o!5 ZZ
EronquiosP BaBu 'on3o!Suna5 ZZ
$ulmonesP so!3JanSuna5 ZZ $leuraP
so!3Jan --iSaSuna5
$'<%-= del aparato digestivoP +ocaP
si+i5 ZZ CenguaP 3a--u5 ZZ !resnilloP
3a--u si!SJa a3o!Sa0Sa5 ZZ Dien-
tesP Si!uSuna5 ZZ $aladarP san3Ja5
ZZ @vulaP u'uSu--o5 ZZ AmgdalaP
a+u3--i5 ZZ JaringeP +i--0Ju'i5 ZZ
9s#!agoP MiSsa /e3Je5 ZZ 9st#-
magoP MiSsa5 ZZ $loroP MiSsa3
0unSun5 ZZ .ardiasP MiSsa3si+i5 ZZ
)ntestino delgadoP --aBu c/un-
c/u-5 ZZ DuodenoP +u.u3en
.e.uno( ZZ aBu c/Junc/u- 3a--a-
!i.nin5 ZZ )ntestino delgadoP BaBu
c/Junc/u-5 ZZ )ntestino gruesoP
!aS/u c/Ju-c/u-5 ZZ .iegoP BaMsa
c/Junc/u-5 ZZ -ectoP o3o'i5 ZZ AnoP
si0Ju'i5 ZZ $artes ane:as al apa-
rato digestivoP glndulas
salivalesP 'o3a. c/JananSuna5 ZZ
'gadoP SuSu0in SJi0c/an5 ve-
scula +iliarP /a.a3e 0Ju!u5 ZZ
*i-is /a.a3e5 ZZ $ncreasP SJa.!a-
0in su.SJu0in5 ZZ Ea"oP Me3aM5
mesenterioP --iSa unSu5 ZZ Ksce-
ras en generalP Ba'JiSuna5
$'<%-'<. v& Jisiol& Wac/ac/i. Ma-
c/ac/iSu.5
$'<%0F4-. adj& RaSina--a5
$'<%0)0$'< avisar& v& Wi--a. Mi--a0u.5
ZZ $articipar en conviteP +an.a.5
$'<%G)0$-. adj& C/a.a3e.o3 Sa35
$'<%0M'<0:. s& Sa.a3e5
$'<%0M:#QM'. adj& PJa3+as3a
c/Je3'as3a S/a--as3a !aSis3a5
$'<%0<. v& PJa'+a. c/Je3'a. !aSi.5 ZZ
'ender, rajarP c/Je3'a. SJaSc/a.5
$'<%0< distri+uir v& RaSi. !aSi!3a!i.5
ZZ Distri+uir y dividir en clasesP
su.uc/a.5
$'<%0<. v& Ri.5 ZZ 9mpe"ar a caminarP
0u!i!i.5 ZZ -pidoP 0/aMa!i.5 ZZ
Dividir por medioP c/Je3'a.5 ZZ
Pa!'i! -eBa( c/Je3'a.5
$'<%0<=- mutuamente& v& RaSinaSu.5
ZZ -ajarseP !a3!aSu.5 ZZ A+rirseP
Sic/aSu.5 ZZ reventarP 0/a'a.5
$'<%:. s& Wac/a. Mac/aSu.5
$'<%><0-6%'. s& Wac/a3 Mac/aSu35
$E<J>4:. s& WaMa e!3e5
$'='M0S:. s& RJiS--u5 ZZ $asadi"o
intercomunicadoP 0unSu!aMi5
$'='M:#QM'. adv& aM0a35 ZZ Tiempo
pasadoP 3a.na5 ZZ $asado ma-
?anaP +inc//a 0Junc/a.5 ZZ
'uevos pasadosP !un'u 0/asi5
$'='O-<:. s& Pu!i3!una Ban0u!i3
0u!iSu35
$'='< alcan"ar v& Ha.Ma.5 ZZ $asar
delanteP BaM0a!i. BaM0a3+an
!i.5 ZZ $asar dentroP /a.Su.5 ZZ
$asar el ro, pasar al !renteP
c/in0a.5 ZZ $asar y repasarP
c/in0a.Sac/a.5 ZZ $asarle a unoP
--a--i. --a-i!3o.5 ZZ $asar de gota
en gotaP su'Juc/i.5
$'=-'<. v& Pu!iSu.5
$'=0F4-. adj& aSJa!i35
$'=0R6. s& aSJa!i.5
$'=:. s& Ic/i5 ZZ Dar un pasoP ic/i.
'/a'Si. '/asSi.5 ZZ Bedida de
longitudP c/a!3a.5
$'=%' de ceni"a para pi0c*ar coca&
s& --i0/'Ja5 ZZ De yesoP +e3a5
$'=%'<. v& Mic/i.5
$'=%:. s& QJac/u5
$'=%:<. adj& Mic/i3 +ic/i3e5
$'%'. s& Lool& C/Jusc/a Mic/Ju
c/aSi5 ZZ $atas arri+aP u+a c/aSi5
$'%'M'. s& Ha.'Ja5
$'%'4-'<. v& Ha.'Ja.Sac/a.
/a.'Ja0aSu.5
$'%'%'. s& Eot& Pa0a5
$'%-'<. v& Ha.'Ja.5
$'%-6%-. s& Su'Ji5
$'%-6%0S'<. v& Su'Jinc/a.5
$'%GF>4:. s& A!aMa /a.!a'ana
/a!aMa5
$'%04'<N:#QN'. adj& Suni c/aSi5
$'%0%>-<%:#Q%'. adj& Wis'Ju c/aSi5
$'%:. s& Lool& Wa--a'a nuBu+a
3an3ena5 $e&AyaP SanSana5
Fmergaretta armata Tsc*&G Ma.u
c//u--a5
$'%:O:#QO'. adj& We3!o c/aSi5
$'%R6 patudo& adj& C/aSisa0a5
$'%<'7'. s& uSBa5
$'%<:)06'M:<. adj& Ma!Sa
.ana0a3e .ana0a35
$'%<:)06'< ((2 (( $-7'=)'4
$'%<:)06'<. v& Ma!Sac/a. .ana0a.5
$'%<:)060:. s& Ma!Sa .ana0a5
$'>4'%06'5-6%-. adv& A--i--a+an'a5
$'>='. s& Sa+a sa.a5
$'J' de monte& s& Lool& Mana 3a!aSu5
$EJ0M:#QM'. adj& Manc/a!iSu3
+anc/a!is3a --aS--as3a
3Ja3c/as3a5
$'J05-6%:. s& Pan0a5
$'J:<. s& QJa3c/a.5
$'S. s& T/aS Sa. Susi 3e--0u SaMsa.5
$'@'=:. s& ;eol& RJusi--u '/in'i!ic/i35
$-'%R6. s& Pu!i35
$-)'. s& Bed& Mi!Sa5 !am& c/Je3c/e5
$-)'M:. s& ;eol& -el& Huc/a5 $e&AncP
/us'sa5 ArgP uc/a5 ZZ De envidiaP
c/JiSiSu. /uc/a5
$-)'M:<#Q<'. adj& Huc/a--iSu3
/uc/asa0a5
$-)'<. v& Huc/a--iSu.5
$P)'<0. s& Lool& Wan3ana sa-3a
S/uc/i5 .*anc*o salvaje&
$-):=:#Q='. adj& Mi!Sasa0a5
$-)>4'M:. s& L-a3'a3 3o-3en suMa35
$-)>60'. s& Qo-3e5
$-):. s& Anat& Q/as3o5 ZZ uBu5
$-)>N'. s& QaMa5
$-)%:<'4. s& Qa!ni0u( .on la !igura
del /ol&
$-M'N:N:QN'. s& Hac/ac/i3
.ac/ac/e3e5
$-M'6%-. adj& s& Hac/a.'uSu3 .ac/a
'uSu5
$-M'S:. s& PJaSin asni--an as--an
MaSin Mi'/a S/ic/a5
$-M-<6'4. s& Nina 3/e--a. 3/es3a
!u+i5
$-M0)>4:=0=. s& Bed& Usa on3o. usa
a0a!i.5
$-M0M:<#Q<'. adj& MaBaSu35
$-M0NV-7:#Q7'. adj& MaBa0u
0aBa0a.aSu35
$-M0<. v& MaBaSu.5
$-M:. s& Jisiol& Su0i5
$-M:<<-'<. v& Jisiol& Su0i0aSu.5
$-M:<<-<:#Q<'. s& y adj& Su0isiSi
su0i0aSu35
$-M<'M' dar& v& C/an3a.5 ZZ .on
*ondaP Ma!aSJa.5
$-M<-N'4. s& So3.a !u+i so3.a5
$--< !recuentementeP v& Su0i0aSu.
'Ji!i!i!i.5
$-N'M0S:#QS'. adj& RJasSaSu35
SJasSa0aSu35
$-N'O:=:#Q='. adj& RJasSa3 0u0a35
$-N'M:#QM'. s& RasSas3a
SJasSac/is3a5
$-N'5-6%:. s& RJasSac/i5
$-N'<. ad*erir& v& RJasSa. SJasSac/i.5
ZZ ,olpearP +a3a.5 ZZ
KiolentamenteP +a3a!3o.5
$-N'<=-. v& RJasSaSu. SJasSa0aSu.
SJasSanaSu.5 ZZ ,olpearseP
+a3anaSu.5
$-06'M:. adj& a3c/Jas3a5
$-06'M:<. s& a3c/Ja35
$-06'<. v& a3c/Ja.5 ZZ 'acer peinarP
Ba3c/Jac/iSu.5
$-06'<=-. v& a3c/JaSu.5
$-06-. s& a3c/Ja5 $e&AncP Ba3s/a5 ZZ
Del tejedorP i--aMa5
$-O- pe"& s& Lool& C/a--Ma5 ZZ $e"
peque?oP c/Jini c/a--Ma5 Mi'a5
$-O-<<-@. s& Lool& Suc/Ji5
$-4'M:#QM'. adj& Ru'us3a 'Ji!as3a
--u0Jis3a 'Je3Mas3a5
$-4'M:<#Q<'. s& Ru'u3 --u0Ji3 'Ji!a3
'Je3Ma35
$-4'<. v& Ca lana o los ca+ellosP
!u'u.5 ZZ Arrancar tallosP 'Ji!a.
--u0i.5 ZZ Descascarar !rutosP
'Je3Ma.5
$-4'<=-. v& TJi!aSu. --u0JiSu.5 ZZ
Quitarse la ropa o envoltura;
c/Ju'iSu.5
$-4-'<. v& Ma3anaSu.5 ZZ A trom-
padasP sa3+anaSu.5 ZZ A punta-
pisP /a.'JanaSu.5 ZZ A palosP
0JananaSu. 3JasunaSu.5
$-4-)'<. v& Mi--+a.a.5
$-40F4'6):#Q)'. adj& Hu!a3 c/uSc/a5
$-40F<'4M:#QM'. adj& L-an0Ju
c/uSc/a5
$-40N<:. s& C/JiSi5
$-40N<:=:. adj& C/JiSina5
$-406-N<:#QN<'. adj& Hana c/uSc/a5
$-40<<:O:#QO'. adj& PuSa c/uSc/a5
$-40<<>F0:#QF0'. adj& PJa3o c/uSc/a5
$-4:. s& Anat& C/uSc/a5 ZZ De la +ar-
+aP sunS/a5 ZZ 9n los +rutosP
sa0!a5 ZZ $luma sutil en las avesP
+i--Ma 0/u--u 0/u--u5 ZZ De
c*ocloP ac/a-3o5
$-4>M:#QM'. adj& C/uSc/asa0a5
$-4>;>-<:. s& Ru'u. Sa+a.o35
$-4>='. adj& Mi--+a +i--+a5
$-44-O:. s& Qa!a5 ZZ /in lanaP 0Ja3-a
3a!a 3Ja-a 3a!a5 ZZ De muc*a
lanaP +i--+asa0a 3a!a5
$-44-O>M:#QM'. adj& Qa!asa0a5
$-440S)'M:<#Q<'. s& TJi0i3 'Ji0si35
$-440S)'<. v& Ti0i. 'Ji0si. SJic/i.
--i0/c/Ji.5 ZZ /acar un poquitoP
si0'JiSu.5 ZZ Buc*o o muc*as ve-
cesP 'Ji0i0a.a. 'JiAsi0a.a.5 ZZ Algo
de comerP 'Ji0si.5 ZZ Ca orejaP
c/Ji--0i.5
$-6'. s& L-aSi BaSJa!i.5 ZZ .astigoP
+uc/u. BaSJa!ic/i.5 ZZ ,raveP
/a'un +uc/uc/i.5 ZZ $ena mode-
radaP 0aS'as--a +uc/uc/i.5 ZZ
9ternaP MiBa.0a3 +uc/uc/i.5 ZZ
De muerteP MaBu. +uc/uc/i.5
$-6' padecer& v& aSJa!i. +uc/u.
BaSa!iSu.5 ZZ )mponer penaP
BaSJa!ic/i. +uc/uc/i.5
$-6'):. s& SuSuna5
$-6'<=-. v& L-aSiSu. BaSJa!iSu.5
$-6M-6)0'. s& RJa+inaSu. +a3a-
naSu.5
$-6M-<. v& Wa!Su-a.a. Ma!Su!a.a.5
$-6MR6. s& Unanc/a5
$P6M>4:. s& Wan-i5
$-6-. s& Anat& U--u5 !am& 0ic/iSu5 ZZ
De gran tama?oP 0ic/i-o5
$-6-%<'<. v& Ha.Su.5
$-6='M:<. s& Jil& Ha+u'Ja!u5
$-6='50-6%:. s& $sic& Jil& Hu.a.
.u.a.Su.5 ZZ Kano y ociosoP .an-
3a .u.a.5
$-6='<. v& $sic& Hu.a. .u.a.Su.
$-6='%0J:#QJ'. adj& $sic& Hu.a.Su35
ZZ A+sortoP c/i!a!a.a3 u'i!a.a35
$-6><0'. s& Muc/u.0ac/a .a!3a.-
0ac/a5
$-6>5F<'. s& RanS/i !as0/i
--an'/u a!0/a5 EolP Aan!a5
$-7'. s& ,eog& Qa3a5 $e&AyaP AaAa5 ZZ
PeBn( ManSJa5
$-7'=)'4# pe?ascoso& s& ,eog& Qa-
$-R6 ((" ((# $-=$>6%'M:<#Q<'
3a 3a3a5
$-R6. s& ;eol& L-anSJa0aSu35
$-:<. adj& AsMan +ana a--in5 ZZ $eor
que todosP --a0an+an'a asMan
+ana a--in5
$-$'. s& Eot& Ru!u5 ZZ Del rocotoP
c/i!a5
$-$06:. s& Eot& Rac/un5
$-$0%'. s& Ru!u +uAu5 ZZ De oroP
c/a!0a5
$-$0%-<:. s& Lool& Fp*eucticus
aureoventris Ca!resnaya dHor-
+ignyG& Tu.a5 UU De cor+ata&
Fslatator aurantirostris al+o+i-
liaris $*il&G PJisSaSa5
$-$0%:=:#Q='. adj& Ru!usa0a5
$-;>-7-S. s& Huc/Ju. Sa.5
$-;>-7:. adj& Huc/Ju. /uc/Ju.--a5 ZZ
.antidadP as--a c/iSa--a5
$-<)>=0R6. s& TaSa5
$-<)>%0<. v& TaSa.5
$-<)>%:<. s& TaSa35
$-<M-<. v& C/inSac/i. c/inSac/iSu.5
$-<M-<=-. v& C/inSaSu. c/inSa.5
$-<M0S. s& Lool& PJisa3 0Jisa3a
--u'/u5
$-<MR6. s& Pan0ac/a.5
$-<M:6'F4-. adj& Pan0ac/ana
0an0ac/ana--a5
$-<M:6'M:#QM'. s& Pan0ac/as3a5
$-<M:6'<. v& ;eol& -el& Nuris&
Pan0ac/a.5
$-<M><'F4-. adj& Una una. MiBa.5
$-<M><'F4-5-6%-. adv& Wina.--a
MiBa.0a3Sa+a MiBa.0a
MiBa.nin0a35
$-<-)-M-<:#Q<'. adj& TuSuSu3
'uSuSa0u3 0Juc/uSa35
$-<-)-<. v& TuSuSu. 0Juc/uSa.
MaBu. 3o--u.5
$-<-N<06'<. v& L-a3'an --a3'an 0u!i.5
$-<-N<06:#Q6'. s& L-a3'an --a3'an
0u!i35
$-<-66-. adv& Mana 'uSuSu35
$-<-S'. s& Qe--a Sa.5
$-<-S:=:#Q='. adj& Qe--aSu3 3e--a5
$-<K-))0:6'<. v& Su+a3.ac/i.
a--inc/a. 0a--Ma.5
$-<K:44'. s& Eot& PJan3a5
$-<K:<'M:. adj& Hu'SJus3a 'Jo3os3a5
$-<K:<'6%-. adj& Hu'SJu3 'Jo3o35
$-<K:<'<. v& Hu'Scu. 'Jo3o.5
$-<K>5'M:#QM'. adj&
QJa0a3.ac/is3a5
$-<K>5'<. v& QJa0ac/i.5
$-<K>5-. s& QJa0a5
$-<N'506:. s& L-an0Ju 3a-a 3a!a
3a!ac/u5
$-<0)0'. s& Hac/a.5
$-<0)'<M0:. s& Anat& Son3o3 --iSan5
$-<0)'<M0%0=. s& Bed& Son3o3 --iSan
on3o.5
$-<0):. s& Lool& RJa--a5
$-<0):%-. Lool& HuSJuc/a5
$-<0RM0):. s& Mi'JaMa5
$-<0:=%0:. s& Anat& Tu--u 3a!a5
$-<0%:. adj& Hac/a35
$-<0%:6-:. s& L-iSaMi!a5
$-<O>M0)'<. v& C/Ji!+a.5
$-<O>0)0:. s& C/i!+a5
$-<4-=G'. Bed& C/i!i!a.a. on3o.5
$-<5'6-)-<. v& Ra3--aSa. Sa3--a0i
Sa. /ina Sa.5 $e&AyaP /ina0i Sa.
/ina--a0i Sa.5 ZZ 9c*adoP
c/u'a!a.a.5 ZZ BetidoP Mina!a.a.5 ZZ
TiradoP MiSc/Ju!a.a.5
$-<5'6-6%-5-6%-. adv& Ra3--aSa3
/iBa Sa3--a5
$-<50=0F4-. adv& RuMa. a'iSu3 /uBi5
$-<50%0<. v& HuBi.5
$-<5>%'M:. adj& Ran'inaSus3a5
$-<5>%'<. v& Ran'inaSu.5
$-<604. s& C/aSan5
$-<6:)%'<. v& PuBu. 0uBu.siSu.
0uBu0aSu.5
$-<6>M:#QM'. adj& C/aSasa0a5
$-<:. conj& advers& Ic/a3a5
$-<$-%>'5-6%-. adv& WiBa. MiBa.5
$-<$-%>'<. v& WiBa.c/a. una.c/a.
MiBa.0a3 Sac/i.5
$-<$-%><'<=-. v& WiBa.c/aSa0u.
una.c/aSa0u.5
$-<<'. s& Lool& C/ina a-3o5 ZZ $erroP
o!3o a-3o5 $e&AyaP a--3o5
$-<<-<'. s& A-3oMasi5
$-<=-N>0M:#QM'. adj& Qa'iSac/as3a5
$-<=-N>0<. v& Qa'iSac/a. 3a'i0a.a.5
$-<=-J-<'6%-. s& TaS.a3 'aS.a3
son3o Sa35
$-<=-J-<'6%-5-6%-. adv&
TaS.aSus0a--a5
$-<=-J-<'<. v& TaS.a.5
$-<=0N6'<=-. v& ;eol& -el&
R!usc/aSu.5
$-<=:6'. s& Runa5
$-<=:6'O- divino& s& AMSi5
$-<=:6'45-6%-. adv& RiSin5 9jem&
pay0i0in *amunP 4ino 0e!sona--
+en'e5
$-<=>')0R6. s& HuBi5
$-<=>'M0M:#QM'. adj& Hunis3a
/uBic/is3a5
$-<=>'M0<. v& HuBic/i.5
$-<=>'M0F4-. adj& HuBuc/ina--a5
$-<=>'=0J:#QJ'. adj& HuBic/iSu
/uBuc/ina5
$-<%-6-6)0'. s& Ra3e5
$-<%06'S. adj& Ru+ison3o 'i+ina
Manana5
$-<%><F'M:<#Q<'. adj& TaSu!i3
c/a3o35
$-<%><F'<. v& TaSu!i. c/a3o.5
$-<J-<=:#Q='. adj& A'i'a0/.a !una5
$-<J-<%0M:#QM'. adj& WaS--ic/is3a5
$-<J-<%0<. v& WaSi-ic/i.5
$-='M044'. s& L-a0i.5
$-='M:#QM'. adj& L-asa --asa35
$-='M>5F<-. s& L-aSi --aSiSu.5 ZZ
.ausarP --aSic/i.5
$-='6%-. adj& L-asa5
$-='<. v& L-asa.5 ZZ 9n +alan"aP
Ma!Su.5 ZZ Dolor, arrepentimien-
toP --aSiSu.5
$-='<=- arrepentirse& v& L-aSiSu.
0/u'iSu.5 ZZ .ondolerseP
--aSi0a.a.5 ZZ $esarse del +ien
ajenoP c/JiSiSu.5
$-=)' s& C/a--Ma.5
$-=)'M-<G'. s& C/a--Ma3/a'u5
$-=)'M:. s& C/a--Ma5 EolP 9cP
c/aM--a5
$-=)'M:<#Q<'. adj& C/a--Ma35
$-=)'<. v& C/a--Ma.5
$-=)>-S>M:#QM'. adj& RunSasa0a5
$-=)>-S:. s& Anat& RunSa +uc/Ju5
$-=-F<-. s& U.Ma Masi5
$P=05'5-6%-. adv& Mi--a. +i--a.'a5
$P=05:#Q5'. adj& Mi--a. +i--a.5
$-=:. s& L-asa5
$-=$>6%'M:<#Q<'. adj& Si!a35
$-=$>6%'< ((& ((' $4'%-'M:<#Q<'
$-=$>6%'<. v& Si!a.5
$-=;>0='. s& Ta0u0a.a.5
$-=%'7'. s& Q/ec/i!0a 0u--u!Si5
$e&AyaP Aec/i0/!a5 $e&/&BarP BaMi
+i--Ma5
$-=%'7-'<. v& C/i--+i0a.a.
c/i0iS.a.5
$-%>4'6%-. adj& Qa0/c/i.Sac/a35
$-S. s& Lool& C/a--Ma5
$-SR6. s& Anat& uBu5
$-S>7'. s& Lool& P/a0a'u 0/a0a--u5
$0'<. v& c/i-aS.a.5
$0)'K4:<. s& Lool& QJen'e5 ZZ $ica!lor
giganteP MasSa! 3Jen'e5 ZZ $ica!lor
tornasoladoP siMa! 3Jen'e5
$0)'6%-. s& Ha.a5
$0)'$-M<-<:. s& C/Je3o35
$0)'< el rocoto& v& Ha.a.5 ZZ Cos in-
sectosP SJu'u. Sani.5 ZZ Cas avesP
c/JiSa.5
$G)'<:#Q<'. adj& C/a--i5
$0)R6. s& Lool& Ma-3o5
$0): de cantero& s& C/Je3ona5 ZZ De
aveP c//u!una c//uS!una 'Ja-
0/sana c/JiSana5
$0):%'. s& RunaMa!Suna5
$0):%-'<. v& C/JiSa. 'Ja0sa.5
$0):%-'M:#QM'. p& C/Ja0c/as3a
'Ja0/sas3a5
$0)R6. s& Lool& Ma-3o5
$0-. s& Anat& C/aSi5 ZZ 9star de pieP
sa.a.5 ZZ $ie atro!iadoP /anSJa3
c/aSi5 ZZ 9mpeineP 0ic/usSi5 ZZ De
animalP c/Jusc/an Mic/Ju5 ZZ $ie o
mano con ms de cinco dedosP
'Ja'a5
$0-M<'. s& Ru+i5 ZZ Ca+radaP c/Je-
3os3a5 ZZ CargaP su.'Ju !u+i5 ZZ
-edondaP +u.u !u+i !un0Ju !u+i5 ZZ
$lana, pi"arraP 0a-'a !u+i
S/anSa--a5 ZZ $reciosaP u+iBa5 ZZ
DuraP sa--u3 !u+i5 ZZ De c*ispaP
3Jes3a !u+i5 ZZ $ara +ru?irP
/iMa.a !u+i Mini !u+i5 ZZ CisaP
--usSJa !u+i& UU Delgada, lajaP
--a0sa !u+i5 ZZ $iedra !unda-
mentalP 'e3si !u+i5 ZZ A"u!reP
si--ina5 ZZ .ali"aP isSu5 Pedra pre$
"osa% u+iBa5 ZZ DiamanteP .u!a3
u+iBa5 ZZ -u+P 0uSa u+iBa5 ZZ
9smeraldaP 3Jo+e! u+iBa5 ZZ Tur-
quesa o jacintoP an3/as u+iBa ZZ
TopacioP 3Je--o u+iBa5 ZZ Erillan-
teP SJanc/a u+iBa o 3o.--u u+iBa5
$0-4. s& Anat& Qa!a5
$0P4'N:. ,eog& Ti!a c/aM0i 3oc/a5
$0-<6'. s& Anat& C/aSa5
$0K'6:. s& B%s& PinSu.--u 0inSu--u5
$0N5-:#Q'. adj& TJin!i5
$0))'< coca& v& Ha--0a.5
$04'<. s& Arq& Tunu 'uni5
$044'M:<#Q<'. adj& SuMa5
$044'<. v& SuMa.5
$06$:44:. s& C/Jic/in +uS+u .u!a5
$06)'<. v& Tu!0u.5
$06%'M:#QM'. adj& L-usis3a L-in-
0Jis3a5
$06%'< untar& v& L-usi.5 ZZ .olorearP
L-in0Ji. --in0/i.5
$06%'<=-. v& L-in0JiSu.5
$06%:<-=):#Q)'. adj& aM!a.
$06%:<#Q<'. s& L-in0Ji3 --in0/i35
$07'. s& Eot& Ac/u0a--a5
$0:O:. s& Lool& Usa5 ZZ De avesP i'/a5 ZZ
De otros animalesP /a+aSJu
aS'a5
$0:O:=:. adj& Usasa0a5
$0$0E6 guiso& s& Alim& L-a3Ma. uc/u5
$0<'N>'. s& Wan0Ju5
$0<E50M-. s& ,eom& PiSc/u5
$0='M'. s& Hu0i5
$0='M:. adj& Sa!us3a5
$0=)06'. s& Wa.'Jana5
$0='<. v& Sa!u.5 ZZ .on cuidadoP
sa!u.Su.5
$0=R6. s& Ta3'ana5
$0=:%-'<. v& Sa!u.Sac/a. 'Jus'u.5
$0=:%-'<=-. v& Sa!unaSu.5
$0=:%-:. s& Sa!u5
$0=%'. s& Hu0i5 ZZ /eguir la pistaP
.u0i0a.5
$0%'O'@'. s& Eot& Ha.3Jo--a.5
$0%:. s& Lool& HaSJac/u /aSJaS--u5 ZZ
JlautaP 0inSu.--u5
$0%>0%'. s& Isi--a5 $e&AyaP Bu'i5
$0S$0<-%'. adj& C/Ji0/'a5
$4')-6%'. s& Anat& L-a0/--aMa5 '/a+i5
$4')-<'#Q<:. adj& Q/a'u5
$4')-<. s& Qoc/uSu. SusiSu.5 ZZ
AgradarP 3oc/oc/i. Susic/i.5
$4E)0M:#QM'. adj& Ma.Ma3
Susi.+ana35
$4'N' calamidad& s& Ha'un c/iSi
a3o.!aSi a3o.0ac/a
3/enc/a0i!a5
$4'N'M:#QM'. adj& Hun'Ja5
$4'N0'<. v& SuMa.5
$4'N0'<0:#Q<0'. SuMa5
$4'6-%'. Astr& Ha'un 3o.--u! c/JasSa
3o.--u!5 ZZ $lanetasP BercurioP
Q/a'u.--a5 ZZ KenusP C/JasSa5 ZZ
TierraP A--0a 0ac/a5 ZZ BarteP
AM3a3o35 ZZ N%piterP Pi!Ma5 ZZ
/aturnoP HaMc/a5 ZZ @rano& ;eptuno
y $lut#n, no !ueron conocidos
por los in0as&
$4'60K0)'<. v& WaSic/a. +usiSa.5
$4'6: planicie& ,eog& Pan0a5
$4'6%'. Eot& Ma--Si .u!a5 ZZ $lanta
del pieP sa!una c/aSi 0an0an5 ZZ
Plantas al!ent"as andnas%
o3a aBu 0a0a ac/i!a Sinua
3aBiMa -aSaMi'i anSa!a
ac/o3c/a siSana 0aSonSa5 ZZ
Plantas nar"&t"as% +ac/a
+ac/a su0a. a!3/o 3/a+a'o
c/Ja0u c/Ja0u Ma!MasSu ZZ
Plantas "ond!entar'as% 0a.3o
!o3o'o MaSa'a. ac/iMi'i
c/iSc/i0a +uBa5 ZZ (r#tales%
0aSa. 'in'in Sac/an -o3+a
ac/u0a--a usu+a 'unas saMSu
aMa.+an'u5 ZZ Ind#strales%
!an!an SasSa!i--a c/ac/aSu+a
c/Je3c/e inc/is +u--i !o3Je
saMSu 'a!a5 ZZ Med"nales%
a-3oSisSa +a.c/Ja asna3 3o!a
3Je'o 3Je'o 0inSu 0inSu 0i--i
0i--i5 0Ju!u 0Ju!u 0Ji!Sa SisaSisa
!aSi !aSi su--u su--u 3/a+a'u
'a!a su'u+a .aMa! c/Jon3a
0an'i5 ZZ )rna!entales% 3an'u
BuSc/Ju c/inc/i!Su+a saMsi
0isuna.5
$4'6%'<. v& Ma-iSi. .u!a.5
$4'70<. v& Wa3a.5
$4'=5'M: escultura& s& L-u'Jas3a5
$4'%'. Quim& Qo-3e5 ZZ P-a'a -a,!ada(
-aSas3a 3o-3e5
$4'%-'M:#QM'. adj& Qo-3enc/as3a5
$4'%-'M:<#Q<'. s& Qo-3e.ac/i35
$4'%-'< ((( (() $:<%-
$4'%-'<. v& Qo-3e.ac/i.5
$4'%-<:#Q<'. s& Qo-3e 'aSa.Sa+a.o35
$4E%0)'. s& Runa.Ma5
$4'%06:. s& Quim& Qo-3eMa5
$4'%:. s& PJuSu5 ZZ $lato grandeP
c/uMa /an3Ja!a +e3a5
$4'=5'. s& Bed& HaMa! unun5
$4'@'. ,eog& Ma.u0a'a 3oc/a0a'a5
$4'S'. s& HaMSa.0a'a5 ZZ BercadoP
3/a'u 3/a'u0a'a5
$4'S:. s& Su.a. su.ana5
$4-N'M:. s& Ta0a!as3a5
$4-N'<. v& Ta0a!a.5
$4-N'<0'. s& I'u i'uMa5
$4-0%-'<. v& Se3ac/inaSu.
an.a0unaSu.5
$4-6'5-6%-. adj& Hun'Ja. /un'Ja.5
$4-604>60:. s& Pu!aSi--a /un'JaSi--a5
$4-60$:%-6)0'<0:#Q<0'. s& adj& A0u
Sa+ac/iSu30a Sac/an5 TuSu.
a'i0a35
$4-6:#Q6'. adj& Hun'Ja5
$4-><'. s& anat& So!3Jan --iSa5
$4-><-=G'. s& Bed& So!3Jan --iSa
on3o. Sos'ado on3o. 3/as3o
on3o.5
$40-N-. s& Ta0a!a5
$4:5'M'. Arq& Hu.0a.c/i5 ZZ 9c*ar
plomadaP /u.0a.c/a.5
$4:5:. Quim& Ti'i 'e'e5 ZZ .olor
plomoP o3e5
$4>5'. s& Lool& P/u!u5 ZZ $luma de
las alasP 0/a!0a5 ZZ $luma, lapi-
ceroP 3e-3ana5
$4>5'O-. s& Su!i 'JiSa BaM!a. su!i5
$4>J0' lluvia& Beteor& Pa!a5
$:F4')0R6. s& L-a3'a5
$:F4'<. v& L-a3'a /a'a!ic/i.5
$:F<-. adj& WaSc/a5 ZZ Bendigo
;eol& usS/a5 UU AndrajosoP !a'a0a5
$:F<-5-6%-. adv& WaSc/a. MaS-
c/a.--a MaSc/a.+ana--a5
$:F<-S'. s& WaSc/a Sa.5
$:)04N'. s& Ruc/iMasi5
$:):#Q)'. adj& Pisi5 ZZ $ocas vecesP
+a.ni--an0i5 ZZ $oco a pocoP
as--a+an'a5
$:M'M-<'. s& C/a0!ana !a.+ana5
$:M'M:. adj& C/Ja0!as3a !a.+as3a5
$:M'<. v& C/Ja0!a. !a.+a.5
$:M-<. s& Ra--0a a'i0a5 ZZ $oder le-
gislativoP a0usi+i Sa+a3 Sa--0a5
ZZ $oder ejecutivoP a0usi+i
/un'Jac/i3 Sa--0a
$:M-<:=:#Q='. adj& A'i0a35 ZZ Todo
poderosoP --a0a a'i0a35
$:M<-M>5F<-. adj& Is+u5
$:M<0M:#QM'. adj& Is+us3a5
$:M<0<. v& Is+u.5 UU 'acer podrirP
is+uc/i.5
$:M<0<=-. v& Is+u0u.5 ZZ 9mpe"ar a
podrirseP is+una.a.5 ZZ $odrirse
la carneP Su!u.a.5
$:M-:. Eot& MuBa5
$:-%'. s& Ha!aMiSu5
$:4-6. s& Eot& Sisa5
$R40)-. Anat& Ma+a !uS/ana5
$:40M-5:. Lool& Pac/aS c/aSi5
$:40N'50'. s& HuS /uS Manni.o3
Sa.5 ZZ $oligimiaP /uS /uS 3/a-
!i.o3 Sa.5
$:4044'. Lool& T/u'a5 $e&AyaP 0/u.u5
$:4%<R6#Q6'. adj& Qe--a5
$:4>)0R6. s& Hu+a.5
$:4>%: manc*ado& adj& Qe--ic/as3a5
+a0Jac/as3a5 $e&AyaP 3an!a
3an!ac/as3a5
$:4J:. s& A--0a 3Jos'i5
$:44-<044'. s& P/a-iSa5
$:44:. s& Lool& C/iMc/i +a-3o5
$:5'M'. s& Bed& HaMi --usi5
$R5>4:. s& Anat& RJaS--a5
$:6M-<'M:<#Q<'. adj& Wa!0JiSu3
Ma!0Ji. Sa+a.o35
$:6M-<'<. v& Wa!0Ji.5
$:6-6%-. s& e3 ni3 !i+a.Su3
Mi--a3 !iSuc/i35
$:6-<. v& C/u!a.5 ZZ $oner en lneaP
se3Jec/a.5 ZZ 9ncimaP /aManc/a.5 ZZ
De+ajoP u!anc/a.5 ZZ AdentroP
uS/unc/a.5 UU 9n medioP c/aM-
0inc/a.5 ZZ $oner +ien a los ene-
mistadosP a--inSac/i0u. a--i-
0unac/i.5 ZZ $oner en dudaP 'unSi.
'unSi!a.a.5 ZZ 9n ventaP +unac/i.
'i.ac/i. 3/a'u.5 ZZ A prue+aP
.ana.Su.5 ZZ Ca olla para cocinarP
c/u!0u.5 ZZ $oner la vajilla
volteadaP 0JaSc/a.5 ZZ 'uevo las
avesP !un'u.5 ZZ Alguna cosa al solP
+asa.5 ZZ $oner de cuatro piesP
'aMa c/aSic/i.5
$:6-<=- e:ponerse& v& c/u!aSu.
3/aMac/iSu.5 ZZ $onerse el solP
c/Jisi.a.5 ZZ $onerse el vestidoP
0Jac/aSu.5 ZZ $onerse los panta-
lonesP Ma!aSu.5 ZZ Ca manta y
envolverseP suSJu'aSu. 0Jis'uSu.5
UU Eien con el enemigoP
a--ic/anaSa0u.5
$:60-6%-. s& Astron& In'i3 /a.Sunan5
$:6S:7'. s& Mi.u5
$:6S:7:=:#Q='. adj& Mi.u.u35
$:$>4:=:#Q='. adj& AsS/a !una.o35
$:;>-M'M. s& Pisi as--a5
$:< causa de& prep& Ra.Su5 9jem&
runa ray0uP 0o! causa de -a /u-
+anidad5 ZZ $or d#ndeP +a.nin'a5
ZZ A travs deP 555n'a> 555nin'a5
9jem& QosqontaP 0o! e- Qos3o5
$HisaqnintaP 0o! PJisa35
$:<)' lomo de tierra& Agr& Wac/u
suSa5
$:<)0R6. s& WaSin5 ZZ ,ran porci#nP
asS/a5
$:<M0:=-'<. v& UsSaSu.5
$:<M0:=-<:#Q<'. s& adj& UsSaSu35
$:<K0'M'5-6%-. adv& A'i0aSu.Man5
$:<K0'M:#QM'. adj& A'i0aSu3
Su'i0aSu35
$:<K0'<. v& A'i0aSu. Su'i0aSu.5
$:<K0'<=-. v& A'i0anaSu.5
$:<:6N:. s& PJu.Bu5 ZZ $orongo
grandeP +aSJas5 ZZ porongo
grande de +oca anc*aP u!0u
+a3+a5
$:< ;>PH adj& I+a!a.Su]
i+anan3'in]
$:<;>-<0S:. s& R/uc/i +ic/i35
$:<<'. s& milt& Ma3ana c/an0i5
$:<<'M' dar& v& Ma3a. c/an0i.5
$:<<'S:. s& Ma3a Ma3'a5 ZZ .aidaP
-a3JaSu. u!+a.5
$:<%'M'. s& Arq& PunSu5
$:<%'M:<#Q<'. adj& A0a3 a0a+u35
$:<%'4. s& Arq& Ha0JaSa5
$:<%'< llevar& v& A0a.5 ZZ TraerP
a0a+u.5 ZZ $ortarse +ienP a--in
SaMsa.5 ZZ $ortarse malP +ana
a--in SaMsa.5
$:<%E%04. adj& A0ana--a /o3a!ina--a5
$:<%- tama?o& s& Sa.a.5
$:<%-6%:=:#Q=' ()* ()1 $<-='N0:
$:<%-6%:=:#Q='. adj& U'i.0a3Sa+a
+us0/ac/ina0a35
$:<%-<:#Q<'. s& PunSu Sa+a.o35
$:<%044:. s& QJasa5
$:<J-60<. s& QJa.a /a+u3 3/e0a
/a+u35
$:='M'. s& Tan0u c/asSiMasi5
$:='M-<:#Q<'. Tan0u Sa+a.o3
3o!0ac/a3 sa+ac/i35
$:='< *ospedarse& v& C/a.aSu.
sa+a. sa+aSu.5 ZZ Asentarse,
*a+itarP 'i.a. ZZ $osarse las avesP
sa.a. 'i.a.5
$:=--M:<#Q<'. adj& Ha'Ja--i3
/a'Ja--i3en5
$:=--<. v& Ha'Ja--i.5
$:=-GM:#QM'. adj& Ha'Ja--is3a5
$:=-=0R6 6a!5 Ha'Ja--ic/i.5 ZZ TomarP
/a'Ja--iSu.5
$:=0F040M'M. s& Ran+an+i5 ZZ $osi+le
de ser reali"ado, !cilP !u!ana--a
a'ina--a5 ZZ )mposi+le de ser reali-
"adoP sasa +ana auna5 ZZ ;o es
posi+leO +anan /ina3a Sana-
+anc/uY5 Manan a'iSun+anc/uY
Mana0uniY
$:=0%0J'5-6%-. adv& C/e3an0i
c/e3an+an'a su--u-+an'a5
$:=0%0J: cierto, e!ectivo, verdadero&
adj& C/e3a3 su--u-5
$:=5' pesado, !lemtico, cac*a"a&
adj& L-asa !una5
$:=$:6-<. v& Q/e0anc/a.5
$:=$>-=%:. adj& Q/e0anc/as3a5
$:=%-. s& Tunu 'ai+a5
$:=%-5'. s& C/Ju0u5
$:=%-<0:<0M'M. adv& Mi'Ja.sana5
$:=%-<N'<. v& Q/e0ac/i.5
$:=%-<0:<. adj& Q/e0aSa35
$:=%-<0:<5-6%-. adv& Q/e0a+an
3/e0a--'a5
$:=%0N:. s& Huc/Ju. 0unSu5
$:=%044'. s& --e3'e 3a!ac/a5
$:=%0S:#QS'. adj& C/u!as3a--a5
$:=%5-<0M0'6:. adv& C/aM0i 0Jun-
c/a. 3/e0a5
$:=%<'M: de+ilitado& adj& Tu--u-
.as3a5 suS.a35 ZZ -endido, *umi-
lladoP u--0us3a u--0u.Sus3a5
$:=%<'<. v& U--0u.Sac/i. 3o!+ac/i.5
$:=%<'<=-. v& U--0u.SuSu.5
$:=%<-<:. adv& PJuc/uSa 'uSuSu.5
$:=%>4'6%-. s& adj& ManaSu35
$:=%>4'<. v& MaBaSu.5
$:%'F4-. adj& US.ana u0.ana5
$:%'O-. s& MiS/una5
$:%-6)0'. s& Ra--0a5
$:%-6%-. adj& Ra--0a.o3 a'i0a35
$:@:. s& Pa'a5 ZZ $oyosP 0a'a 0a'a5
$:S:. s& PJon3o 0Ju.'u5
$<')%0)'F4-. adj& Ru!ana--a
!uMana--a5
$<')%0)'M:#QM'. s& Hac/as3a !u-
Mas3a5
$<')%0)'6%-. adj& Hac/a0aSu3
!uMa0aSu3
$<')%0)'<. v& Hac/a0aSu. !uMa-
0aSu.5
$<E)%0):. s& Hac/a3 .ac/a. Sa-
+a.o35
$<'M-<'. s& Wa.--a 0an0a Ma.--a5
$<'M:. s& ABa.0an0a 0aM3a!0an0a5
$<-)'J-<=-. v& Wa3a.c/aSu.5
$<-)'J0M:#^da5 s& Wa3a.c/aSu35
$<-)-M-6%-. adj& aM0a!i3 BaM-
0a30i Sa35
$<-)-M-<. v& aM0a!i. BaM0a30i
Sa.5
$<-)-$%:. s& Ra+ac/iSu.
Sa+ac/is3a si+i a0usi+i5
$<-)-$%:<#Q<'. s& Ra+ac/i35
$<-)0:. s& C/ani5 UU $oner precioP
c/aninc/a.5 ZZ .osa deprecioP
c/ani.o35
$<-)0:=:#Q='. adj& Su+a3 su+a35
.u0a. c/ani.o35
$<-)0$0)0:. s& Qa3a uS/u sanS/a5
$<-)0$0%'<# despe?ar& v& Qa3a0ac/i.
u!+a.Sac/i. 'an3a.Su.
MiSc/Ju.Su. MiSa0a.5
$<-)0$0%'<=-. U!+a.Su.5
$<-)0='M:#QM'. adj& U'3ac/is3a
us3/ac/is3a5
$<-)0='5-6%-. adv& U'3a u'3a.--a
us3/a0uni5
$<-)0='<. v& U'3ac/i. us3/ac/is
SJa0aSc/a.5
$<-)4'<:#Q<'. adj& Hu0a.ni.o3 aMSi5
$<-):S. adj& C/aMc/a5
$<-)><=:<#Q<'. s& aM0a!i3 3a.--a35
$<-M-)0<. v& Wa'u. Ma'u0aSu.5
$<-M-=%06'M:#QM'. adj& aM0a3+an'a
aS--as3a5
$<-M-=%06'<. v& aM0a3+an'a aS--a.5
$<-M04-)%:#Q%'. adj& R/u.as3a
c/Ji-d-us3a5
$<-N:6'<. v& A!a!iMa. Ma3.a.Sac/a.5
$e&AyaP 3a.a.Sac/a.5
$<-N:6-<:#Q<'. adj& s& A!a!iMa3
Ma3. a.Sac/aSu35
$<-N>6%'M:<#Q<'. adj& s& Ta0u35
$<-N>6%'<. v& Ta0u.5
$<-N>6%R6#Q6'. adj& Ta0u0aSu3
'a0u.Sac/a35
$<-5'%><'5-6%-. adv& U!i--a5
$<-5'%><:. adj& U!i5
$<-5-M0%'M:#QM'. adj& Hu.a.Sus3a5
$<-5-M0%'<. v& Hu.a.Su.5
$<-50'M:. p& Sa+inc/as3a
c/aninc/as3a5
$<-50'M:<. adj& Sa+inc/a3
c/aninc/a35
$<-50'<. v& Sa+inc/a. c/aninc/a.5
$<-6M'# por deuda& s& Manu !an'i5
$<-6M'M:<#Q<'. s& Manu+an'a
c/u!a35
$<-6M'< dejar prenda& v& Manu+an'a
c/u!a.5
$<-6M-M:<#Q<'. s& TJi0ana 'u0u5
$<-6M-<. v& Ti0a.5 ZZ Arraigarse la
plantaP sa0/ic/aSu.5 ZZ Ca vacunaP
/a0Ji.5 ZZ ApresarP /a0Ji. /a'a.5 ZZ
$render con trampaP 'o3--a.5 ZZ Ca
lu"P /a0Jic/i.5
$<-6M-<=- ataviarse& v& TJi0aSu.
c/Jan'aSu.5 ZZ /ujetarseP c/Ji0a-
0aSu. /a0Ji0aSu.5
$<-6M0M: ataviado& adj& TJi0as3a
/a0Jis3a5
$<-7'M'. s& C/ic/u c//ic/u.as3a
MiSsa.o35
$<-7-S. s& C/ic/u Sa.5
$<-$'<'M:<'. adj& Ra+a!is3a5
$<-$'<'<. v& Ra+a!i. !uMa.5
$<-$'<'<=-. v& Ra+a!iSu.5
$<-=' +otn& s& A'iSa+us3a5 ZZ $illaje,
ro+o& Wa.Sas3a5
$<-='N0'<. v& Wa'u0aSu.5
$<-='N0:. s& Q/enc/a Ma'una5
$<-='N:#QN' ()2 () $<:0O'M:#QM'
$<P='N:#QN'. adj& Wa'u3 u+u5
$<-=)06M0F4-. adj& Sa3ena5
$<-=)06M0M:#QM'. adj& Sa3es3a5
$<-=)06M0<. v& Sa3e.5
$<-=-6)0'. s& aM0a BaM0a3e
3a.--a5
$<-=-6)0'<. v& RiSu. 3/aMa.5
$<-=-6%'F4-. adj& RiSuc/ina--a5
$<-=-6%'M:<'. adj& RiSuc/is3a5
$<-=-6%'M:<#Q<'. adj& RiSuc/i35
$<-=-6%'<. v& RiSuc/i. 3a.--ac/i.5 ZZ
@nir en amistadP !e3sic/i.
!e3sinac/i.5
$<-=-6%'<=-. v& Re3sic/iSu. !iS/u!i.5
$<-=-6%- regalo, o!rendaP adj& SuBa
/a.MaSu.5 ZZ Tiempo presenteP
Suna 0ac/a5
$<-=-6%0<. v& Wa'u0aSu.5
$<-=-<J'M:#QM'. s& adj&
Wa3a.c/as3a Ma3a.c/aSu35
$<-=-<J'<. v& Wa3a.c/a.5
$<-=-<J'<=-. v& Wa3a.c/aSu.5
$<-=:#Q='. Ha0Jis3a5 Ma'as3a5
$<-=%'M: pedir& p& Manus3a5
$<-=%'50=%'. s& Manu35
$<-=%'<. v& Manu.5 ZZ /erviciosP
.ana0a.5 ZZ /ervicios en el tra+a-
joP Ma+a. !uMa.si.5 ZZ Tensi#nP
son3oMan u.a!i.5
$<-=%'<=-. v& MaBaSu.5
$<-=%'%'<0:. s& ManuSu35
$<-=%-S'. s& RJuc/iSa. us3/a.5
$<-=%:#Q%'. adj& RJuc/i us3/a5
$<-=%:. adv& Us3/a us3/a.--a 'u.--a5
$<-=>50<. v& A0u.Sac/a.5
$<-=>6%>:=:#Q='. s& adj&
A0usSac/a35
$<-=><:='5-6%-. adv& P/aMa.--a
us3/a.--a c/Ji'i--a5
$<-=><:=:#Q='. adj& P/aMa3 us3/a3
c/Ji'i5
$<-%-6M-<. v& Muna0a.a.5
$<-%-6M0M:#QM'. s& Muna0a.as3a5
$<-%-6M0-6%-. adj& Muna3e
+una0a.a35
$<-%P<0%:. adv& Qa.na5
$<-%-W%'<. v& L-u--aSu. --u--a!iSu.5
$<-%-W%:. s& L-u--aSu. --u--a!iSu.5
$<-J'4-)-< so+resalir& s& adj& L-a--i.5
$<-J'<0)'M:<#Q<'. s& adj& WaS--i0u3
MaS--ic/i35
$<-J-60M:#QM'. adj& Ra+a!iSu35
$<-J-60<. v& Ra+a!i.5
$<-J-60<=-. v& Ra+a!iSu.5
$<-J-<. v& MusiSu.5
$<-J0'5-6%-. adv& aM0a3'a
BaM0a3'a!a35
$<-J0:. adj& aM0a35
$<0-%: color oscuro& adj& Hana
c/Ji--u5 ZZ ApretadoP +a'Ji5
$<05' del var#n& s& Sis0a 0ana5 ZZ 9n
segundo gradoP Sa.--a 0ana5 ZZ 9n
tercer gradoP Sa!u 0ana5 ZZ $rima
de la mujerP sis0a BaBa5 UU 9n
segundo gradoP Sa.--a BaBa5 ZZ 9n
tercer gradoP Sa!u BaBa5
$<05'J-<'. s& .ronol& Ta!0u. 0ac/a5
$<05-<'5-6%-. adv& aM0a3'a
BaM0a3en'a5
$<05-< ap#cope& adj& aM0a3
BaM0a3en5
$<05-<' J-S. adv& aM0a3 +i'Ja5
$<05-<0S:#QS'. adj& Wa+a3 +aMa.
+isSa5
$<05-<:#Q<'. adj& n%m&ord& aM0a3
BaM0a3en5 ZZ e:celenteP 3o--anan5 ZZ
$rimera siem+raP +aMa.5
$<05: *ermano& Sis0a Ma.3e5 ZZ 9n
segundo gradoP Sa.--a Ma.3e5 ZZ
9n tercer gradoP Sa!u Ma.3e5 ZZ
$rimo de la mujerP sis0a 'u!a5 ZZ
9n segundo gradoP Sa.--a 'u!a5 ZZ
9n tercer gradoP Sa!u 'u!a5
$<05:NP60%:#Q%'. adj& P/iMi5
$<06)-='. s& us'Ja5
$<06)0$'4. s& adj& A0u 3o--ana
3/a0a35
$<G6)0$-. s& InSa3 c/u!in aMSi aMSi
inSa5
$<06)0$0'6%-#Q%'. s& Wa+a3
.ac/aSu3 3a--a!i35
$<06)0$0'<. v& Qa--a!i.5
$<06)0$0:. s& Qa--a!i.nin5 ZZ +ase,
origenP 'e3se 'e3si5
$<0=' dar& v& Us3a.c/a.5 ZZ A toda
prisaP us3/ac/i.5
$<0=0R6. s& Wa'a. Masi5
$<0J'< despojar& v& Qec/u.5 ZZ Des-
tituirP MiSc/Ju. --o3sic/i.5 ZZ
pro*i+irP /a!SJa.5
$<0J'<=- dejar voluntariamente& v&
Sa3e0u.5
$<:F'M:#QM'. demostrado& adj&
Su'Jinc/as3a5 ZZ )ntentadoP
.ana.Sus3a +a--is3a5
$<:F'<. v& Su!inc/a. .ana.Su.5
+a--i.5
$<:F'<=- el vestido& v& Tu0uSu.5
$<:F:#QF'. adj& C/anin !una5
$<:)'S. adj& Ma+a0Jen3aSu3 +ana
+anc/aSu35
$<:)-M-6%-. adj& Qa'iSu3nin --o3si.
/a+u35
$<:)-M-< las cosas& v& Qa'inaSu.5 ZZ
nacerP --o3si. 0a3a!i+u.
3a--a!i+u.5
$<:)-=0R6. s& A.+a5
$<:)<-'M:. adj& C/u!i.as3a5
$<:)<-'<. v& C/u!i.a.5
$<:M0N'< gastar& v& QJa!u.5
$<RM0N:#QN'. adj& discipador& s&
QJa!u5
$<:M>)0<. v& Mi!a. Mac/a.
Sa+a+u.5 ZZ 9n a+undancia&
Sa+a+a.a. Sa+a--a--a.5 ZZ Bo-
vimientoP T/i'a.5
$<:M>)%0J:#QJ'. adj& Mi!a3
Mac/a3 Sa+a35
$<:M>)%:. s& Mi!a.nin Mac/as3an
!u!us3an5 ZZ Jruto de plantasP
!u!u5
$<:K-<0M:#QM'. adj& Ri+as3a5
$<:K-<0<. v& Ri+a.5
$<:K-=:<#Q<'. s& Hac/ac/i35 ZZ
BaestroP /a+aM'Ja5
$<:K-%'. s& Unanc/a35
$<:K-%0S'<. v& Unanc/a.5
$<RK>N:#QN'. adj& s& C/inSa3
c/inSaSu3 a.3e35
$<:K>6M0S'<. v& U'S/u.ac/i.
uS/u.ac/i. susS/u.5
$<:K>6M:#QM'. adj& U'S/u u'S/.
uS/u 0JuS'u !i'u5 $e&NunP 'a3+a5
$<:K>='5-6%-. adv& AsS/a anc/a
asS/a5
$<:N-60-. s& Mi'Ja.sana.5
$<:0F0M:#QM'. adj& A+a'as3a
/a!SJas3a5
$<:0F0<. v& A+a'a. /a!SJaSu.5
$<:0O'M:#QM'. adj& C/u!ic/aSus3a
MaMac/aSus3a5
$<:0O'M:<#Q<' ()" ()# $>7'M:
$<:0O'M:<#Q<'. s& adj& C/u!ic/aSu3
MaMac/aSu35
$<RO05:#Q5'. s& Masi !una+asi5
$<:4'$=:. s& Bed& Su!u5 ZZ -ectalP
o3o'i su!u.5 ZZ KaginalP !aSa su!u.5
$<:4GK0)'. adj& WaMasa0a5 ZZ Kar#nP
c/u!isa0a5
$<:4-%'<0:#Q<0'. adj& WaSc/a5
$<:40O:. adj& Una.0a3 Sa3 +ana
'uSuSu35
$<:4:6N'M:#QM'. p& Una.c/as3a
una.ac/is3a5
$<:4:6N'<. v& Unac/i.5
$<:4:6N'<=-. v& Una.a0u.5
$<:5-='. s& Su--u--c/a.5
$<:50=)>:#Q)>'. adj& C/a3!o c/a3o5
$<:5>4N'M:#QM'. adj&
Hac/aSac/is3a5
$<:5>4N'<. v& Hac/aSac/i.5
$<:6:=%0)'<. v& Wa'u.5
$<:6%'5-6%-. adv& U'3a u'3/a.
u'3a.--a us3/a us3/a.--a
us/3a.--a5
$<:6>6)0'<. v& Ri+a.5
$<:$'N'M:#QM'. adj& Mi!as3a
+i!ac/is3a5
$<:$'N'<. v& Mi!ac/i.5
$<:$'N'<=-. v& Mi!a. +i!a0u.5
$<:$'N'%0J:#QJ'. adj& Mi!a3
+i!ac/i35
$<:$'4'M:#QM'. adj& Wi--a.Sac/as3a5
$<:$'4'<. v& Wi--a.Sac/a.5
$<:$'='<=-. v& A+ic/aSa0u.5
$<:$-6=0R6. s& Pa3a!iSu35
$<:$-6=:#Q='. adj& Pa3a!i.ni.o3
0a3a!is3a son3o5
$<:$0)0'<. v& R/u.a0a.ac/iSu.5
$<:$0)0:#Q)0'. adj& A--in 0ac/a5 ZZ
R/u.a0a.a3e5
$<:$0-%'<0:#Q<0'. s& Ra3ni.o3
Sa3e.o35
$<:$06'M:#QM'. adj& Qos3a5
$<:$06'M:<#Q<'. adj& Qo.Su3 3oSu35
$<:$06'<. v& Qo.Su.5
$<:$0:#Q$0'. adj& Ra3e5 ZZ Rac/a
c/asSi5
$<:<<:N'M:#QM'. adj& Suc/uc/is3a5
$<:<<:N'M:<#Q<'. adj& Suc/uc/i35
$<:<<:N'<. v& Suc/uc/i.5
$<:='$0'. s& Sa0/ic/JaMc/u5
$<:=)<0F0< desterrar& v& Qa!3o.5
$<:=)<0%:#Q%'. adj& Qa!3os3a5
$<:=-N>0<. v& Qa'i.5
$<R=%'%'. s& Anat& His0Ja. 0Ju!u3
c/JaBan5
$<:=%'%0%0=. s& Bed& His0Ja. 0Ji'i5
$<:=%-<6'M:#QM'. adj& U--0u.Sus3a5
$<:=%-<6'<=-. v& U--0u.SuSu.5
$<:=%0%>%'. adj& Pu!un Ma!+i5 ZZ Ka-
r#nP 0u!un 3/a!i5
$<:%-)%:<#Q<'. s& adj& A+ac/a3e
.ana0a3e5
$<:%-N-<. v& A+ac/a. .ana0a.5
$<:%-<J:#QJ'. adj& HaMc/a a'i
+i--0Ju. son3o.o3 !u+i.as3a
son3o.o35
$<:J-):. s& A--in0a3 Sa35
$<:J--M:<#Q<'. adj& TJi'u35
$<:J--<. v& TJi'u.5
$<:J--<=-. v& TJi'uSu.5
$<:J0M-6)0'. s& Pac/aSa+a30a
'Ji'u.nin a0u3 'Ji'u.nin5
$<:J06)0'. s& Su.u SJi'i5
$<:J0=0R6 alimentos& Qo3aM
3o3aMi aSu.a5
$<:J:)'< ira& v& P/iBac/i.
Sa--c/a0.a.5
$<RW05:. s& Ho3Sa3 /a+u35 9jem&
/a+u3 Su'i 3Ja.a Su'i( la
pr#:ima ve"&
$<:@-)%'M:#QM'. adj& Musis3a5
$<:@-)%'<. v& Musi. +usiSu.5
$<:@-)%0=%'. s& MusiS +usiSu35
$<:@-)%:#Q%'. adj& MusiSu
+usiSus3a5
$<>M-6)0' virtud& s& Ha+aM'JaSa.5
$<>M-6%-. adj& Ha+aM'JaSa35
$<>-F' muestra& s& Ma--ina +a--i
+a--ic/an5
$<><0%:. s& Se3se35
$U'. s& BaMc/Ji5
$UF-< var#n& s& Wa!+a5 !am& +a3'Ja5
ZZ $%+era, mujerP Ma!+a5 !am&
0JasBa5
$UF40)'5-6%-. adv& U.a. u.a.--a5
$>F40)'< noticia& v& Mas'Ja!i.5
$>)-<: vianda& s& Tin0u5 ZZ Juente,
vasija de +arroP c/Ja+i--Su5
$UM0):#Q)'. adj& --i+0Ja35
$>M:<. s& L-un0Ja3 Sa. 0Jen3aSu.5
$>M:<:='5-6%-. adv& --un0Ja3--a
0Jen3a3o.Man5
$>-F4:. s& L-a3'a5 ZZ .iudadP --a3'a5
$>-6%-. s& C/aSa5 ZZ De piedraP !u+i
c/aSa5 ZZ De cal y piedraP isSu
c/aSa5 ZZ .olganteP sin0Ja c/aSa5 ZZ
De maderaP +a!u c/aSa5 ;eol&
'a,-a c/aSa5
$>-<):. s& R/uc/i5 ZZ adj& Ruc/i( in-
moral&
$>-<%'. s& PunSu5 9cP 0ungu5 ZZ Jal-
saP 0unSu!a5
$UN04. s& Sa3+a35
$>N04'%:. v& Sa3+anaSu. +a3a-
naSu.5
$>O'<. v& Qo3+a.5
$>4)<:#Q)<'. adj& SiS--a5
$>4)<'5-6%-. adv& SiS--a. siS--a.
3Ja0c/i. 3Ja0c/i.
$>4N'. s& Lool& PiSi5
$>4N'<. s& Ma+a !uSJana5
$>4N:=:#Q='. adj& PiSisa0a5
$>40M:#QM'. s& WaBa 3Ja0c/i siS--a5
$>40< ali"ar& v& L-usSJa.ac/i.
3Ja0c/i.ac/i.5
$>40<=- adornarse& v& QJa0c/iSu.5
$>45R6. s& Anat& So!3Jan su!3Ja5
$>45:6G'. s& Bed& So!3Ja on3o.5
$>4$'. s& L-a3a a.c/a5
$>4=-<'. s& Si0i5
$>4=:. s& TiS'iS si!SJa5
$>4>4'6%-. adj& WanMa3 un.a35
$>4>4'< a+undar& v& WanMa. un.a.5
$>4J-<0S'<. v& Nu'Ju.5
$>5'. s& Lool& Pu+a5
$>6'. s& ,eog& Puna5
$>6%'. s& aMc/Ji5
$>6%'4. s& QJe+i 3Je+ina5
$>6%'$0P dar& s& Ha.'Ja.5
$>6%044'= andar de& v& HinSJis0a
0u!i.5
$>6S'M:#QM'. adj& TJu!0us3a5
$>6S'6%-. adj& TJu!0u35
$>6S'<. v& TJu!0u.5
$>6SR6. s& TJu!0una5
$>7'M'. s& TaSa5
$>7'M:. s& Ha0'Ja. 0o3'u.5
$>7-%'S: ()&
$>7-%'S:. s& Sa3+a5
$>7-%-'<. v& Sa3+a.5
$>7:. s& Sa3+a5
$>$04'. s& aMi !u!u5
$><0K0)'M:#QM'. adj& C/Ju.a.as3a5
$><0K0)'M:<#Q<'. adj& C/Ju.a.ac/i35
$><0K0)'<. v& C/Ju.a.ac/i.5 ZZ metalesP
0ic/a.5
$><0K0)'<=-. v& C/Ju.ac/aSu.5
$><:#Q<'. adj& C/Ju.a5 ZZ .astoP
--un0Ja35
$><-S'. s& L-u0Ja Sa.5
$><$U<-:#Q<-'. adj& colorP Sansa
0uSa5
$><>4-6%:#Q%'. adj& QJe.a.o35
$>=. s& QJea5
$>=04E605-. adj& Pisi son3o --aS--a
son3o5
$>=04E605-5-6%-. adv& L-aS--a.
--aS--a.--a5
$>%<-K'))0R6. s& Is+u5
$>%<-K')%:#Q%'. adj& Is+us3a
asnas3a5
$U%<0M:#QM'. adj& Is+u35
Q
Q# ;. Kigsima letra del a+ecedario
y dcimo se:ta de sus consonan-
tes& /u nom+re es 5cu6 y repre-
senta el mismo sonido de la 5c6&
9n voca+los espa?oles se usa
solamente ante la 5u6 que no
suena&
;>P agrada+leO interj& Ac/a-aMY5
;>P +onitoO qu lindoO& nter&
AnanaMY ac/a-aMY
;>-F<'M'. s& ,eog& Wa.3Jo5
;>-F<'M0S:#QS'. adj& PJaSiSu3
c//a--uSu35
;>-F<'M:#QM'. adj& PJaSi 0JaSis3a5
;>-F<'M:<#Q<'. adj& PJaSi3
c//a--u35
;>-F<'<. v& PJaSi.5 $e&AyaP Sa--0i.5
;>P )'4:<D interj& AS/aSaMY
;>-M'<. v& Q/e0a.5 $e&AyaP Ae0a.5
;>-M'<=-. v& Q/e0aSu.5
;>P M:4:<D interj& AnanaMY qu
!astidioO interj& A.SY iSY uSY
oSY
*#+ !eoO )nterj& A'a'aMY
*#+ !roO interj& A-a-aMY
;>P *ermosoO interj& ABaBaMY I+a
+una.Y
;>-O'. s& Nanac/iSu5
;>-O'<=-. v& Nanac/iSu.5
;>P lstimaO interj& ASaSa--aMY
;>-5'F4-. adj& Ru0/a35
;>-5'M:#QM'. adj& Ru0/as3a
Sanas3a5 $e&.ajP !u0as/3a5
$e&NunP -u0a35 EolP !u0/as3a5
;>-5'6%-. adj& Ru0/a !u0/as/a35
;>-5'<. v& Ru0/ac/i. Sana.5 ZZ
!u0/a.5$e&AncP !a0aSa.5 $e&NunP
-u0ac/iSu.5 ZZ Tene! 1ie,!e(
!u0/a!i.5
;>P miedoO interj& A'aSaMY5
;>P peligroO interj& Ac/ac/aMY5
;>P penaO interj& ASaSa--aMY5
;>-6'. s& B%s& Qena5
;>P picanteO interj& HaMY
;>-<-< ()(
;>-<-<. amar, desear, voluntad& v&
Muna.5
;>P ricoO *#+ sa+rosoO interj&
ABaBaMY5
;>-<0M:. adj& Munas3a +uBaSus3a5
Q>0')'. s& ,eog& RiaSa5 Distrito de
la provincia de /andia, $uno,
$er%&
Y;>0P6H pron& 0i] ZZ quinesT
0iSuna]
;>0-%:#Q%'. adj& Qasi5
;>0-%>M. s& Qasi Sa.5
;>0O'M'. s& Anat& RJaSi5
;>06>'. s& Eot& Fc*enopodium
quinoaG& Rinua5
;>0%'<. v& Qoc/i. 3ec/u.5 ZZ la pepaP
rurunay& ZZ las pepas del rocotoP
c/i!anna.5
;>0%-. s& -a3Joc/i5
Q>0%:. s& .apital de la rep%+lica de
9cuador, !undada por el )n0a
Sayna Q*apaq& Ca segunda
!undaci#n !ue reali"ada por los
espa?oles el D de diciem+re de
483\, con el nom+re de /an
Jrancisco de Quito&
;>0SE. adv& Ic/a ic/as ic/a0as
0a3'a5 $e&AncP aMoSi aMSu5
$e&AyaP ic/as/5 $e&.ajP 0a3'a!a35
$e&NunP a0iSi ic/a5
R
R# <. Al!a+eto& Kigsima primera
letra del a+ecedario y dcimo
sptima de sus consonantes& /u
nom+re es 5ere6&
<'F0'. s& Bed& A-3o on3o.5 9n!er-
medad producida por un virus
!iltra+le, neur#tro!o com%n al
*om+re y ciertos animales Fpe-
rro, gato, lo+oG, se trasmite por
la saliva del animal en!ermo&
<'F:. s& C/u0a5 ZZ Arti!icialP
c/u0aSa5
<'F:6'. adj& Wa!ina5 1+s& llmase
as a la amante de los soldados;
es recomenda+le no usar este
trmino porque es sumamente
o!ensivo para las damas&
<'F>6:#Q6'. adj& C/u0asa0a5 ArgP
c/u0a-u c/u0i-co c/u0a--a5
<')05:. s& RJin'u5
<')0R6 de coca& s& Ac/u!a5
<')0:6'4. adj& Hu.a.ni.o35
<'M0)'<. v& Ti.a.5
<'GS. s& Eot& Sa0/i5
<'O'M:#QM'. adj& Ra3!a5
<'O'M:<#Q<'. adj& C/Je3'a35
<'O'<. v& C/Je3'a.5
<'O'<=-. v& Ra3!aSu. c/Je3'aSu.5
$e&AncP 'se3a.5 $e&NunP
0u'!3a.5
<'44'<. v& T/u0a.
<'4:. adj& Se3Me 3Ja-'i5
<'5'. s& Eot& RJa--+a5
<'5'M'. s& C/JuS--a a0aSi5
<'5-<'. adj& QJe'a 0an0a Ma!+i
$e&AyaP waric*a& 9cP Ma!ic/a5
<'50K0)'<=-. v& TJa3aSu. 0Ja-3a.
SJa--+ac/aSu. .u!i.5 $e&AyaP
0a--Aa.5
<'5044-%-. s& RJin'u 'JiSa SJin'u5
<'6'. s& Lool& Ftelmato+iu
marmoratus y culeus, !amilia
leptodactylidaeG& RJa.!a5
$e&AyaP Sa.!a5 $e&$unP 3e-e5 ZZ
,astrot*eca marsupiata, tes-
tudinea, co*oai, e:cu+itorG&
<'6><' )** )*1 <-K<0N-<'M:<#Q<'
c/Je3--a5
<'6><'. s& QJasa5
<'6><'<. v& QJasa. SJiBa.5
<'$')-O: !leco& s& C/Jic/i--a c/Jic/i
+iSu5
<E$0M'5-6%-. adv& Us3/a. us3/a.--a
0/aMa.--a> 0Ji'a.--a5
<E$0M:. adv& Us3/a.5 $e&AncP !as--a
!asSa.--a Ma.!u--a5 $e&.ajP o'3a5
$e&NunP !as--a5 $e&/&BarP u'Sa
u'Sa'a5 EolP u'3/a.5
<'$:='. s& Lool& MuSa unSaSa
3Ja!ac/u0a5 Bono del p*is
peruviana y marsupialis; !amilia
didelp*idae& sin#nP co+ad!eAa5
<';>G%0):#Q)'. adj& Tu--u c/o3c/i
3JaM'i5
<'=N'M><'. s& Q/asu --iSJi5 EolP --iSi5
<'=N'<. v& RasS/a. /a--0Ji. /as0Ji.5 ZZ
telaP 3/asu.5
<'=N>7'<. v& RasSa. /a--0Ji. /as0Ji.5
ArgP si--u.5
<'=N>7:. s& RasS/a !ac/a /a--0Ji5
<'=$'F4-. adj& T/u0aSu3 '/u0ana5
<'=$'M:#QM'. adj& T/u0as3a5
<'=$'M:<. v& T/u0a35
<'=$'<. v& Q/e'u. '/u0a.5 $e&AyaP
siSa.5 $e&NunP s/iSa.5 $e&/&BarP
as0i.5
<'=$'<=-. v& T/u0aSu.5
<'=%<-'<. v& Hu0ic/a. .u0i0a. .u0ina.
.u0i 3a'i0a.5
<'=><'M:#QM'. adj& Mu+is3a
S/us-us3a5
<'=><'M:<. s& Mu+ina S/us-u35
<'=><'<. v& Mu+iSu. S/us-u.5
<'%'. s& Lool& Frattus linneoG& Ha'un
/uSJuc/a5
<'%'60'. s& Eot& F0rameria we+er+auri
@ldrG& Ma0Ja'o 0ac/a
--o3Je5
<'%R6. s& Lool& Fmusculus linneoG&
HuSJuc/a5 ArgP uSuc/a5 EolP
AuSJuc/a5 9cP /uSuc/a5
<'%:6-'M:#QM'. adj& HuSJuc/as3a5
<'@:. s& Beteor& Hi--a0Ja i--a0a ZZ Del
solP in'i3 Mac/Jin5
<'S'. s& sana5
<'S:6'<. v& Hu.a.u. .u.a.Su.
/a+u'Ja.5
<-'O>=%'<. v& Ma'Ji0a.5
<-'40S'F4-. adj& Ru!ana--a !uMana--a5
<-'>5-6%'<. v& Ha0a0a.5
<-F'O'<. v& 9con& U!a.ac/i. c/anin'a
+aBaSu.5
<-F'7:. s& TJa3a5
<-F'4='<. v& P/o3c/i. 0o3c/i.5
<-F'6'M'. s& QJa--a5 EolP 3Ja--u5
<-F'6'<. v& QJa--u5
<-F-4'<=-. v& AnSa--iSu.5
<-F-4M-. adj& AnSa--i5
<-F:='6%-. adj& L-e3+a5
<-F:='<. v& L-e3+a.5
<-F<:%'<. v& WiBa0a.5
<-F>=)'M:<#Q<'. adj& RJusSi3
'Ja3Mi3 +asSaSu35
<-F>=)'<. v& TJa3Me. SJusSi.
+asSa. +asSaSu.5
<-F>=)'<=-. v& Ta3MiSu.
+asS/a0aSu. SJusSiSu.5
<-F>=)R6#Q6'. adj& RJusSi 'Ja3Mi5
<-)'-<. v& Run0a.Sac/aSu.5
<-)'4)'<. v& Ni0a.a. .a0a.a0ani.5
<-)'4-6%'M:#QM'. adj& C/un.a
c/un.as3a5
<-)E5'<'. s& PJi'i'a5
<-)-4:=:. adj& QJo-i5
<-)-$)0R6. s& C/asSi5
<-)-$%:<. s& C/asSi35
<-)'S'<. v& Ra!unc/a. Sa!unc/aSu.5
<-)06'<. v& RJic/ic/ic/i. c/JiSiSiSi.5
<-):6):#Q)'. adj& O3oc/o
Mi!asa0a saS/a5 EolP 0Jan!a
'Ji3e --un0Ju5
<-)0F0<. v& C/asSi. c/asSiSu.5
<-)0-6%-5-6%-. adv& C/a.!a35
<-)0:#Q)0'. adj& C/uc/u5 ZZ Sa--0asa0a5
<-)0$0-6%-. s& Wisina +aSJas5
<-)0$<:)0M'M. s& A.ni5
<-)406'M'5-6%-. adv&
RJac/an0a+an'a5
<-):N-M:<#Q<'. adj& Ho3a!i3 0a--a3
/uBu35
<-):N-<. v& o+jetosP Ho3a!i.5 UU pro-
ductosP 0a--a.5
<-):4-)%:<#Q<'. s& HuBu35
<-):5$-6='. s& A.ni 3o0u. Su'ic/i5
<-):5$-6='<. v& A.ni 3o0u.
Su'ic/i.5
<-):6:)-<. v& Re3siSu.5
<-):6%'<. v& Hu0a0a. .u0a0a.a.
.u0anc/a.5 ArgP Su'is .u0a.5
<-):<M'M:<#Q<'. adj& Hu.a3
.u.ac/i35
<-):<M'<. v& Hu.a.5
<-):<M'F4-. s& adj& Hu.a3e .u.ana
.u.a!ina5
<-):<%'<. v& Mu'Ju. Mi'Ju. SJu'uc/i.
Suc/u.5
<-):<%-. s& Ruc/u.Su. SJu'u0a
Suc/u0a5
<-):=-<. v& Si!a0a.5
<-):=%'M:#QM'. adj& RJi!a.Sus3a
Sun0a.us3a '/a--as3a 'JanSa35
<-):=%'<. v& RJi!a.Su. Sun0a.u.
'/a--a.u. 'JanSa. si!i.5
<-):<%'<=-. v& RJi!a.SuSu. Sun-
0a.SuSu. '/a--a.SuSu. si!i.-
SuSu.5
<-)<-')0R6. s& Sa+a. /aMSa.5
<-)%:#Q%'. adj& ,eom& SiMS5
<-)>$-<'<=-. v& Bed& A--in.a!i.
3/a-i.a!i.5
<-M. s& L-iSa --uSu c/Ji0a5
<-M04. s& Hi0Jina5
<PM0%:. s& 9con& ;eol& Wac/a.5
<-M:6M-'<. v& Mu.u.ac/i.5
<-M:6M:#QM'. adj& ,eom& Sun'u!
+u.u --u+0Ju5
<-M>)0M:<QM'. adj& QJen'i SJisSi
SJi'Su5
<-M>)0M:<#Q<'. adj& s& QJen'ic/i3
SJisSic/i3 SJi'Suc/i3 'inSu-
.ac/i3 /uc/Ju.ac/i35
<-M>)0<. v& de espacioP RJisSic/i.
SJi'Suc/i.5 ZZ De tama?oP 3Jen-
'ic/i. 'inSu.ac/i. /uc/Ju.ac/i.5
<-M>)0<=-. v& QJen'iSu. SJisSiSu.
SJi'SuSu.5
<--4-N0<. v& C/JiS--u0a.5
<--5F'<<'<. v& L-u'Ja0a.5
<--5$4'S:. s& Ran'i5
<--6O>'N'<. v& C/Ju.a0a.5
<--6J:4J-<. v& RJu.u0a.5
<--=)'<F'<. v& Has0Ji0a. 3/e--a0a.5
<-K06'M:#QM'. adj& !ig& C/Ju'i--o
c/Ju'i5 $e&NunP Bu'Su5
<-K4-W0:6'<. v& Jil& Ha+u'Ja.5
<-K<-=):. s& C/JaSi0a5
<-K<0N-<'M:<#Q<'. s& C/i!ic/i3
<-K<0N-<0: )*2 )* <-=-)'M:#QM'
c/i!i.ac/i35
<-K<0N-<0:. s& Ha.ac/iSu c/JaSi0a5
<-K>N0:. s& Qes0ina5 9cP Sis/0ina5
<-K>4N0<. v& Pinc/i. 0inc/i.a.5
<-K>6K>7'<. v& Ri+a0aSu.
'/u'u0aSu.5 EolP '/u'u.5
<-K>6K>7:. s& T/u'u0a5
<-N'M-<'. s& Agr& C/Ja3c/una5
<-N'M:#QM'. adj& Qa!0as3a5 $e&AyaP
Aa!0asAa5 $e&/&BarP Sa!0asSa5
<-N'M:<'. s& Qa!0ana5
<-N'4'<. v& SuBa.5
<-N'6R6#Q6'. adj& An.a0u5
<-N'<. v& Qa!0a.5 9cP 0a!Suna5
$e&AyaP 0a!Au.5 ZZ $lantas
tiernasP +a--+a.5
<-N'S:. s& O3--ana +e3--a5 $e&.ajP
+i--Sa5 $e&NunP u3--a. u3--a--a.5
9cP o3--ana5 EolP +iA--a5
<-N0R6. s& ,eog& Su.u5 -egiones
in0asP UU AntisuyuP o!ien'e de -as
0an0as se-42'icas5 ZZ 3o--asu.u(
regi#n de la planicie qolla& UU
3on'isu.u( del occidente& ZZ
c/inc/a.su.u( regi#n del ;orte&
<-N:)0O:. s& QJoc/u5 $e&AyaP Susi
Aoc/u5
<-N:<M-%-. adj& O3oc/o Mi!asa0a5
$e&AncP 'uanP Me!a5 ArgP Mi!a5
EolP 'Ji3e5
<-N<-='<. v& Ru'i.5 ZZ Kolver a irP
Su'i.5 ZZ -egresar, volver venirP
Su'i+u.5 1+s& evoluci#nP MiBa.5
<-N><N0%')0R6. s& Jisiol& A3'u0aSu.5
-etorno de los alimentos del
est#mago, o es#!ago a la +oca,
en los rumiantes&
<-')-<. v& RuMa0a. Su'i0a.5
<-0M:<#Q<'. adj& T/in'i5
<-04-%-. adj& T/in'i c/e3c/i3
c/e3c/i5
<-04R6#Q6'. adj& T/in'iSu5
<-06N<-='<. v& Ru'i.Su.5
<-G<. v& Asi.5
<-G<=-. v& AsiSu.5
<-0%-<'M:<#Q<'. adj& Ni0a.a35
<-O>J-6-)-<. adj& Wa.na.a.5
<-4'5-<. v& L-unSJu0a.5
<-4'5$'N>-'<. v& L-i0/--i.5
<-4E5$'N:. s& C/o3e i--a5
<-4'%'<. v& Cit& Wi--aSu.5
<-4'%:. s& Wi--ana5
<-4'%:<. s& Wi--aSa5
<-4-N'<. v& Q/e0anc/a.5
<-4-N'<=-. v& Q/e0a!i.5
<-4-J'<. v& Mi'Ja.5
<-406)'<. v& Wi/i/i.5
<-44-6'M:<#Q<'. s& Hun'Ja0a3
sa'Ji0a35 $e&AyaP sa'i0a35
$e&NunP /un'ac/i3 Mina35 ArgP
un'ac/iAu5 EolP Aun'Jac/iA5
<-4>)0<. v& C/i0/c/i.5 ArgP SJanc/a.5
$e&AyaP C/i0i0i0i.5
<-5'M:<. s& Tu.u35
<-5'6N'<. v& QJa--0a.5 $e&AyaP
'a0a!a.5
<-5'6N'<=-. v& QJa--0aSu.5
<-5'6=:. s& PJu.un3o5 $e&NunP u'!Su5
EolP 0on3o5
<-5'<. v& TJu.u.5
<-5-M'<. v& Hac/a0a.a.5
<-5-M:. s& Hac/a0a.a5
<-5-MR6#Q6'. adj& Hac/a0a.a3
.ac/a0/uSu5
<-5-5:<'<. v& Hu.a0a.5
<-5-6M'M:#QM'. adj& Ra'a0as3a5 $e&
NunP 'anSas/5
<-5-6M'M:<#Q<'. adj& Ra'a0a35
<-5-6M'<. v& Ra'a0a.5
<-5-='. s& Suc/i5
<-5-='<. v& Suc/i.5
<-50-6M:. s& Ra'a0a5 EolP !ac/a0a5
<-50%-6%-. adj& A0ac/i3 a0ac/iSu5
<-50%0<. v& A0ac/i.5
<-5:. s& TJu.u5
<-5:O'F4-. s& C/u--uc/ina5
<-5:O'M:<. s& C/u--uc/i35
<-5:O'<. v& C/u--u. c/u--uc/i.5
$e&AncP 'u--0u.5 $e&AyaP
nu.uc/i.5 $e&NunP c/a0u.
0us/'ac/i.5 EolP /o3oc/i.5
<-5:O'<=-. v& C/u--uc/iSu. a0i-
.ac/iSu. c/Ja!anc/a. c/Ja!an.a.5
<-5:O:. s& C/u--u5
<-5:4-<. v& Ru'a0a.5
<-5:40M:. s& Ru'a0a5
<-5:J-<. v. Qac/i. 3a.Mi.5 $e&AyaP
Aa.Mi.5 9cP Sa.Mina5
<-6')>'O:. s& Lool& Ho3Jo.--u5
$e&An& c/o3.a u-'u5 $e&AyaP o3o-
--u5 $e&.ajP u-'u Su-Su-5 ArgP
/oSu.--u5 EolP /u3Jo.--u5
<-6):<:=:#Q='. adj& C/e3ni0aSu3
c/e3niSu35 !ig& SJa!a3 son3o5
$e&AyaP c/e3niSu c/eni0aSu5
ArgP c/eAne.5
<-6M0O'. s& RJaS'u SJa'Si5
<-6M0<. s& Wi--Sa.5
<-6N>-'<. v& Wis'Ju. /anSJa. u.'u.5
<-6:J'<=-. v& Moso3.a.5
<-70<. v& P/iBaSu.5
<-:O-'<. v& QJensu.5 $e&AyaP
AeMsu.5
<-:O:. s& QJensu5
<-$'O'<. v& Sa'Ji0a.5 Arreglar la paja
de los tec*os&
<-$'O-. s& Sa'Ji0a5
<-$'<%0<=-. v& Ta3anaSu.5
<-$'='<. v& Ru'i0a.5
<-$'%-'<. v& Ha.'Ja0a.5
<-$-N'<. v& RJasSa0a.5
<-$-4'<. v& R/us-u. Suc/u. !u'u.5
<-$-%0M'5-6%-. adv& Ha0a .a0a Su'i
Su'i sa0a Su'in5
<-$06%'<<'O-'<. v& L-on3/e0a.
--usi0a. --unc/Ji0a.5
<-$0='. s& c/u!ana5 $e&AncP $e&NunP
0a'aS5
<-$:6-<. v& C/u!a0u.5 ArgP Su'is
c/u!a.5
<-$<-6M-<. v& P/iBa. 0/iBaSu.5 $e
AyaP 0iBa.5 9cP 0inana5
<-$<-='. s& Qoc/a5
<-$<:)'<. v& Ru'i0aSu.5
<-$<:M>))0R6. s& Eiol& Mi!a5
<-$<:M>)0<. v& Mi!a.5
<-$<:M>)%:<#Q<'. adj& Lool&
Mi!ac/e35
<-$%04. s& Lool& Mac/Ja3Ma. a+a!u
+ac/Ja3Ma +ac/JaMa!a5 $e&AyaP
+ac/aMa.5 EolP +ac/a3Ma5 9cP
+ac/aMa.5
<-$>N6'<. v& Mi--a0aSu.5
<-$>N6'6%-. adj& Mi--a.5
<-=F'4'M0S:#QS'. adj& L-usS/a
--usSJa5
<-=F'4'M:<#Q<'. s& L-usS/a3 --usSJa35
<-=F'4'<. v& SusS/a. --usSJa.5
<-=-)'M:#QM'. adj& C/Ja!Sis3a5 EolP
<-=-)'< )*" )*# <U=%0):#Q)'
0/a!a5
<-=-)'<. v& RJi!Su. c/uc/u.
c/JaSi.Su. c/Jo-3e.a.5 EolP
0/a!a!a!a.5
<-=-)'<=-. v& C/Jo3!o. c/Jo3!o.a.5
<-=-):#Q)'. adj& RJi!Su c/uc/u
c/Jo-3e5
<-=-6%0M:#QM'. adj& Sin'is3a5
<-=-6%0<=-. v& Sin'iSu.5
<-=-<J'<. v& Wa3a.c/a.5
<-=K<0'<=-. s& Bed& C/i!ic/iSu.5
9stado mor+oso de+ido a la
e:posici#n del !ro o *umedad,
asociado con catarro& 9cP c/i!i
ungu.5
<-=0M0<. v& Ti.a.5 $e&AyaP .ac/a.5
<-=0M>:. s& Puc/u 0uc/u3 usu0a5
EolP 0uc/u5
<-=0=%-6%-. adj& Se3Ja5
<-=:4M'<. v& C/a0i0a.5
<-=:44'<. v& Sa+a0aSu.5
<-=$-%'F4-. adj& Ha.nin3a5
<-=$-%'<. v& Ha.nin3a.5
<-=$0<')0R6. s& Jisiol& Sa+a.5
<-=$0<'<. v& Sa+a!i.5 A+sorver aire
los seres vivos&
<-=$4'6M-)0-6%-. adj& C/JaS c/JaS
nis/a35 $e&AyaP Sanc/a!i35
<-=$4'6M:<. s& I--a0a 3o.--u5 EolP
--i0/i. si'/u.5
<-=$:6M-<. v& Ru'ic/i.5
<-=$:6MR6#Q6'. adj& Ri+a0aSu3
Su'i0aSu35 $e&AyaP !i+a0aSu35
<-=$:6='F040M'M. adj& Manu Sa.5
<-=$:6='F040S'<=-. v& Ra+ac/aSu.5
<-=$:6='F4-. s& Manu Sa35
<-=$>-=%'. adv& Ru'ic/iSu5
<-=%0%>0<. v& Ru'ic/i0u. 3o0u.5
<-=%<-N'<. v& R/iSu. S/i'u.5
<-=%<-N'<=-. v& R/iSuSu. S/i'uSu.5
<-=>5-<N0<. v& C/a--0u0a. c/a0u0a.5
<-%'S:. s& WiS/a5
<-%-6-<. v& Q/e0ac/i.5
<-%:S'<. v& C/u'a0a.a.5
<-%0<'<. v& A.3ec/i. suc/u!ic/i.5
<-%0<'<=-. v& Anc//u.5
<-%:7'<. s& Eot& C/Jic/i.5 $e&AyaP
c/ic/i+u.5 $e&.ajP 3e'!.a.5
$e&NunP c/i--Si.5
<-%:<)-<. v& QJeMe0a.5 $e&AyaP
AeMe0a.5
<-%:<)0M:#QM'. adj& QJeMe 3JeMe5
<-%:<6'6%-. adj& Ru'i35
<-%:<6'<. v& Ru'i0u.5
<-%:7:. s& Eot& Wi--ina c/Jic/i5
<-%<'='<. v& Una.Su.5 ArgP una.
unana. una.ac/i.5
<-%<-6S'<. v& Sin0Ja0a.5
<->5'%0=5:. s& Bed& 'u--u nana.
on3o.5
<->60R6. s& HuBunaSu.5
<->60<. v& Tan'a. /uBu.5
<-J-)-<:#Q<'. adj& !ig& IsSa. u.a5
<-J-4'M:<. s& RiSuc/iSu35
<-J-4'<. v& Wi--a. Mi--a0u. !iSuc/i.5
$e&NunP Mi--a. Mi--aSu.5
$e&/&BarP +a-is.ac/i.5 EolP
+as'a!a.5
<-J-4'<=-. v& RiS/u!iSu.5
<-J-6M-<. v& Ran'i0a.5
<-J-6%'. s& Ran'i0a5
<-J-6%'<. v& P/a'a.5 $e&AyaP 'Ja3-
.ac/i.5 $e&NunP 0a'!a.a.5 $e&/&
BarP 0ac/.a.5
<-J-<F-<'<. v& C/i0i0i0i.
--i0/i0i0i.5 ArgP Sanc/a.5 EolP
sansa.5
<-J-<F-<:. s& C/i0/c/i5
<-J-<M-)-<. v& L-an--a!i.5
<-JP=. s& TJiS!a 'JiS!an0a5
<-J:4)'<=-. v& Q/os0a.5
<-J:4%0O:. s& Mic/Ju0a5
<-S>5'<. v& C/Ji--c/i. c/Ju!a.5
<0-N:. s& Agr& Q/a!0a5 9cP 0a!Su5
$e&AyaP 0a!Au5
<06)R6. s& RJuc/u5
<07R6. s& Anat& Ru!un Masa !u!un5
<G:. s& Ma.u5
<0='. s& Asi5
<0=>-7:. adj& Asi asi c/e3c/i '/in'i5
<0%:. s& ASnana5
<0J'4. s& AM3a5 $e&AyaP aMAa5
<:F'M:#QM'. adj& SuMas3a5
<:F'<. v& SuMa.5
<:)0'M:#QM'. adj& C/Ja3c/us3a
c/Ja--as3a5
<:)0'M><'. s& C/Ja3c/u5
<:)0'<. v& C/Ja3c/u. c/Ja--a.5
<:)G:. s& C//u--a su--a5 $e&AncP
s/u--.as s/u--a5 $e&AyaP su--a5
$e&.ajP su--a.5 $e&/&BarP su--+a5
<:M'M-<:. s& Suc/una5
<:M'<. v& Suc/u.5
<:M-'<. v& Mu.u0a.a.5
<:M-:. s& Tu+a5
<:M044'. s& Anat& Mo3o 3on3o!5
<:-M:<. s& RJu'u3 SJusSu35
<:-<. v& RJu'u. Su'Su. S/anSi.
S/asSa.5 $e&AyaP Sac/Sa.5 EolP
S/as/Sa.5
<:O:. s& PuSa5
<:5'M0S:. s& Bed& C/Ju-i c//u--i5
)n!lamaci#n de la mucosa nasal&
<:6)'<. v& Q/o!3o.5 $e&AyaP Ao!ia.5
$e&NunP /a-.a.5 9cP 0u!iana5
<:6):#Q)'. adj& C/JaSa c//a!3a
SunSa5
<:6M'. s& Jol0& Q/asMa5
<:7'. s& Bed& Qa!ac/a5
<:$'. s& PJac/a5
<:;>-M'4. s& WanSJaManSJa5
<:%'M:<#Q<'. s& Mu.u!ic/i35
<:%:=:#Q='. adj& L-iSJi --iSJi5
<R%>4'. s& Anat& Mo3o 'u--u
0/i--u--u5
<:%:#Q%'. s& L-iSJi5
<:%><')0R6. s& Agri& Ha0u 'Ja.a5
<:%><'<. s& Agri& Ha0u. 'Ja.a.5
<>F0:. adj& PJa3o5
<>F<0)'<. v& ;eol& Se3Je.5
<>-)'. s& Te:& PusSa 0/i--i--u5 /in#nP
0/i!u!u5
<>-M'. s& TJinSu--0a5
<>N:=:#Q='. adj& QaMi c/JaMi5
$e&AyaP c/in0u5 $e&NunP Sus/u--u5
$e&/&BarP si0uc/u5
<>0M:. v& C/an!a!a!a.5
<>06. adj& A3o.5 $e&AyaP aSu.
aSu.--a5 9cP /aSu.5
<>0=-7:<. s& Lool& Ftroglodytes aedon
auda: Tsc*G& C/Je3o--o5 $e&AyaP
c/e3o--o5 $e&NunP a-+is0is/in5
9cP c/iSu--o5
<>5'. s& Pi!Ma5
<>50'. s& Ru'i!0a5 $e&AyaP 3/ana5
<>50'6%-. s& Lool& R/as'u3
Su'i!i0a35
<>50'<. v& R/as'u. Su'i!i0a.5
<U=%0):#Q)'. adj& WaSac/u5
)*' ='$:
S. =. Kigsima segunda letra del
a+ecedario y dcima octava de
sus consonantes& /u nom+re es
5ese6 y representa un sonido
!ricativo sordo que entre muc*as
variedades de pronunciaci#n
tiene dos principalesP la primera
es pico alveolar y domina en la
mayor parte de 9spa?a; la se-
gunda es predorsal con salida del
aire por los dientes, y es ms
usual de las regiones meridio-
nales de 9spa?a y en 'ispa-
noamrica& F-&A&9&G
=EF'M:. s& .alend& RJu.c/ic/aM
SJu.c/ic/a. 0Junc/a.5
=EF'6'. s& L-an0Juna5
='F'7R6. s& Bed& Tana0a5 $laca
violcea que se desarrolla +ajo
la acci#n del !ro, en las manos,
pies y orejas&
='F-M:<#Q<'. adj& Hac/a35
='F-<. v& Hac/a.5
='F0M><G'. s& Hac/a5 ArgP .ac/a.5
='F0:#QF0'. adj& Hac/a.ni.o3
/a+u'Ja!u .u.a.ni.o35
='F:<. s& QJa0a.5
='F<:=:#Q='. adj& Su+a35
=')'<. v& Ho!3o. /o!3o+u. siSJi.
Misi. /a0/'Ja.5 $e&AyaP o!3u.5
$e&AncP a-'a. Mi'i'isi.5 $e&.ajP
so!3o.5 $e&NunP /u-3u. su-3u.5 K&
E@'!ae!5
=')-<M:%-. s& ;eol& Ha.a5 $e&.ajP
a+i'u5 $e&/&BarP 'a'aSu!a5
=')'J')'. s& Lool& Ta0i!i5
=')0'M:#QM'. adj& SaSsas3a5
=')0'<=-. s& SaSsa.5
=')<-. s& Fpoly+orus c*imaG&
A-3a+a!i 3e3en3a 3o!i3en3e5
$e&AyaP a-Aa+a!i5 ArgP Sa!anc/u5
EolP a--3a+a!i5 9cP a--Sa+a!i5
=')<0K0)'<. v& A!0a.5
=')<0K0)0:. s& A!0a5
=')<:. s& Anat& SiSi 'u--u5
=')>M0F4-. s& C//a0/c/iSu35
=')>M0M:<#Q<'. adj& C//a0/c/i35
ArgP c/a0!eA5
=')>M050-6%:. s& C//a0/c/i5 ArgP
c/a0!e. c/a0!eSu.5 EolP c//ac/a5
=')>M0<. v& C//a0/c/i.5 $e&NunP
'aSsi.5 ZZ KiolentamenteP '/a'a.5
=')>M0<=-. v& C//a0/c/iSu.5
='N<'M:#QM'. adj& WaSa Mi--Sa5
='>5-<0:. adj& QJosBi35
='40<=-. v& L-o3si0u.5
='O06:. s& Lool& Sin'i!u5
='4. s& Quim& Rac/i5 ZZ /al gema Fen
piedraGP Ma!Ma 0Ja3a Sac/i5 ZZ
F9n polvoG 'Ji.u Sac/i5
='4)0)'. s& Alim& Ha--c/JinSu5
='40M'. s& L-o3sina5 ZZ PunSu5
='40-6%-. adj& L-o3se35
='406-<'. s& ,eog& Rac/ic/aS!a
Sac/i3oc/a5
='40<. v& L-o3si.5
='40%<-. s& ,eol& Qo--0a sisa5
='40J'. s& Jisiol& T/o3a.5
='4$0)'<. v& C/Je3e.5 $e&AncP 0i--c/i.5
$e&.ajP c/is0i.aSa.5 $e&NunP
0a'!Sac/i.5
='4='. s& L-a3Ma5
='4%'5:6%-=. s& Lool& Fpedies
andanus& 1rden ort#ptera, !a-
milia acrididaeG& C/Ji--iSu
c/Ji--iSJu'u5
='4%'<. v& PJi'a.5 $e&AyaP 0i-'i.5
$e&NunP 0a'!aSa.5
='4%-'M:<#Q<'. adj& ;eol& A0ac/e
a0ac/i5
='4>M. s& Bed& A--iSa. 3/a-iSa.5
='4>M'F4-. adj& Bed& Q/a-e--a5
='4>M'<. v& Na0a.Su.5
='4>M'<=-. v& Na0a.SunaSu.5
='4>M:. s& Na0a5
='4J')0R6. s& Qes0i5
='4J'M:<QM'. adj& Qes0is3a5
='4J'O-. adj& C/Junc/u SJi'a5
='4J'<. v& Qes0i.5
='4J'<=-. v& Qes0iSu.5
='4J'J0M'=. s& Tu.'una5
='6'<. v& Q/a-i.a. a--i.a. '/ani.5
='6'%:<0:. s& Bed& ;eol& Q/a-iana
Masi on3ona Masi5 $e&AyaP
onAona Masi5
='6)0:6'M:#QM'. adj& Ha.!a'as3a5
='6):)'M:#QM'. adj& Wa.SJu
Ma.SJus3a5
='6N<'M-<:#Q<'. s& Si!SJana5
='6N<'<. v& Si!SJa.5
='6N<-. s& Anat& HaMa!5
='6N>0O>-4'. s& Lool& F*irudo
medicinalisG HaMa! c/Jon3a5
Animal veri!orme de los arroyos,
utili"ado en la succi#n de la
sangre, en los casos de
poliglo+ulia&
='6N>G6-:#Q6-'. adj& Bed&
HaMa!sa0a5
='6:. s& Q/a-i5 $e&AyaP 3/a--i5
$e&NunP a--iSa.5
='6%0K0)'<. v& Wi--Sac/a.5
='6%>'<0:. s& -el& WaSa +uc/Jana5
S'$'6)'@'. s& ,eog& de Sa0an 3o.a5
@no de los nevados del
'anpHato, a D,432 m&s&n&m&, en
.aylloma, Arequipa& $er%&
='$:. s& Lool& F+u!o spinullosus Sieg
manG& Han0Ja'u5 EolP
=
='$>5$' L$N L$L =0-=%'
Aan0a'o5 $e&AncP !a'saS c/o3.a35
$e&AyaP /an0a'u5 ZZ /apo giganteP
F+u!o marinusG --a3'a.o3
/an0Ja'u5
='$>5$'. s& Eot& Fpteridium
aquillinumG& S/a0un0a5 'ier+a de
las selvas, alimento peligroso
para el ganado&
='<)RK'N:. s& C/u--0a5
='<6'. s& Bed& Qa!ac/a5 A!ecci#n
cutnea producida por el caro
sarcoptes sca+ie&
='<$>440M:. s& Bed& R/iSi5
='=%<-. s& Si!a. Sa+a.o3 si!a35
='%0<0S'<. v& Qe--+a.Sac/a.5
='%0=K'))0R6. s& A3o3'aSu.
sa+i.Su.5
='%0=K')-<. v& A3o3'a. saSsac/i.5
='%0K')-<=-. v& A3o3'aSiSu. saSsa.5
='%0=K-):#Q)'. adj& SaSsa
saSsas3a5
='>)-. s& Eot& Fsali: *um+oldtiana&
Bol 'EIG& Wa.aM5
='@'. s& A3su anaSu5 9cP 0ac/a--ina
anagu5
='S:6'M:<#Q<'. adj& MisSJi0a5
='S:6'<. v& Uc/uc/a.5
=-F:. s& Wi!a5
=-)'M:<#Q<'. s& C/JaSic/i35 ZZ
C/JaSic/iSuna5
=-)'6%-. adj& C/JaSic/i35
=-)'<. v& C/JaSi. c/JaSic/i.5
=-)'<=-. v& C/JaSi0u.5
=-))0:6'M:<#Q<'. adj& Wi'Ju35
=-))0:6'<. v& Wi--u. Mi'Ju.5
=-):#Q)'. adj& C/JaSi5 $e&AncP 'saSi
s/u0i.5 $e&AyaP c/aSi c/a!Si5
ArgP c/aSi5
=-)<-)0R6. s& T/a-'a5
=-)<-%'5-6%-. adv& PaSa--a0i
0aSa--a5
=-)<-%:#Q%'. s& adj& PaSa si+i5 9cP
0aSa--a u0a--a5 ArgP 0aSas3a5
EolP uS/u--i5
=-M. s& c/JaSi.5 ZZ tenerP c/JaSic/iSu.5
=-M0-6%:#Q%'. adj& C/JaSic/iSu35
$e&AyaP .aSuna.as3a5 $e&NunP
.aSunas/a5 ArgP c/aSi35 EolP
c/JaSis3a5
=-M05-6%:. s& T/aSa 3onc/o5
=-M>))0R6. s& HuSa Ma'Je Ma'Je3a.5
=-M>)0<. v& HuSa.5
=-N'M-<'. s& Agr& Ic//una5
=-N'M:<. s& Agr& Ru'u3 ic//u35 ArgP
ic/oA5
=-N'<. v& AgrP Ra--c/a.5
=-N>0M:#QM'. adj& Qa'i 3a'i5
=-N>0<. v& Qa'i!iSu.5
=-N>6M:#QM'. adj& n%m&ord& IsSa.
Be3en5
=-N><'5-6%-. adv& RiSi5
=-0=. adj& n%m&card& So3'a5
=-4-))0R6. s& C/JiS--u5
=-4-))0:6'<. v& C/JiS--u. Man--a.5
=-4J'. s& ,eog& HunSa .unSa uS/u5
;eol& !u0/a !u0/a5
=-4JG):4'. adj& HunSac/u5
=-5F<'M:. s& Agr& Ta!0us3a5
=-5F<'M:<. s& Agr& Ta!0u35
=-5F<'<. v& Ta!0u.5 ZZ ,ramneasP
'JaSa.5
=-5-O'6%-. adj& Masi !iSc/JaSu35
$e&.ajP s/ina SiSin5 $e&NunP
--iSu3 naM ni-a35 ArgP
--iAc/aSo3 !iSo3 ni!a35 ZZ
/emejante aP S/a.na c/a.na
/a3/a.na
MaSna5
=-5-6. s& Jisiol& Hu+a MaMsa5
=-5044'. s& Eot& MuSu5 9cP +u.u5
=-50:4J0M'<. v& C/aM3onc/a.5
=-50=-):#Q)'. adj& RJa.u5
=P5:4'. s& Ha!SJu.a5
=-6)044:. s& WaMa son3o5
=-6M-<:. s& an5
=-6-)%>M. s& RunSJu Sa. !uSu Sa.5
=-604. adj& RuSJu5 ArgP +ac/u
+o!oSo5
=-6:. s& Anat& uBu5 .ada una de las
mamas de la mujer&
=-6=0F4-. adj& L-aS--a5
=-6=>'40M'M. s& Jisiol& uSi son3o5
.alidad de propensi#n a la
lascividad&
=-6%'<=-. v& Ti.a.5
=-6%-6)0'. s& Nuris& Ha.!a'a5 $ro-
nunciamiento !inal del jue" de una
causa, con !undamentos legales&
=-6%-6)0'<. v& Ha.!a'a.5
=-6%0< pena& v& L-aSi. --aSiSu.5 ZZ
DolorP nanac/iSu.5 ZZ 'am+reP
.a!3ac/iSu.5 ZZ /edP c/JaSic/iSu.5
ZZ .ansancioP sa.SJuna.a.5 ZZ /edP
c/JaSina.a.5 ZZ Deseos de
descansarP sa+ana.a.5
=-7'4. s& Unanc/a sa.Ma 'u.!u5
=-7'4'<. v& TJu0/si.5
=-7:<. s& adj& Wi!a3oc/a a0u5
=-7:<'. s& adj& Ma+a 3o.a5
=-7:<0%'. s& Si0as5
=-$'<'<. v& TJa3a. 'an'a!a.5
=-$'<'<=- los c#nyuges& v& TJa-
3anaSu.5 ZZ divorciarseP Mes3Je.5
=P$%05:. adj& n%m&ord& Qanc/is
Be3en5 9cP Sanc/is BiSi5
=-$>4)<:. s& A.a sanS/a5
=-$>4%'<. v& PJan0a.5
=-$>4%><-<:#Q<'. s& A.a0aSa
a.a0Jan0a35
=-;>-M'M. s& C/JaSi Sa.5
=-;>G'. s& Usa!i. c/JaSi 0ac/a5
=-<. v& Jil& Ra.5
=-<$0-6%-. s& Lool& Mac/Ja3Ma.
+ac/Ja3Ma a+a!u5 EolP
+ac/a3Ma5 9cP +ac/aMa5
$e&AyaP +ac/aMa.5
=-<J0M:<#Q<'. s& Hana .anasi
/a.+a35
=-<J0M>5F<-. s& HanaSu5
=-<J0< un alimento& v& Qa!a.5 ZZ
$restar servicioP .ana.5
=-=:. s& Anat& os3Jon Bus3/on5
=-='M:#QM'. s& adj& Hu.a.ni.o3
.u.a.sa0a5 Que tiene madure"
mental, inteligencia&
=-%0-5F<-. s& .alend& Ta!0u. Si--a5
=-J-<0M'M. s& C/ac/i Sa.5
=-J-<:. adj& C/ac/i5
=-W%:. adj& n%m&ord& So3'a Be3en5
=0. adv& A!9 !iSi5
=0-N'. s& Agr& Ic//u. 0ac/a Sa--c/a.
0ac/a !u'u. 0ac/a5
=0-5F<'. s& Agr& Ta!0u.5 ZZ Tempra-
naP +aMa. 'a!0u.5 ZZ /iem+ra
grandeP /a'un 'a!0u.5 ZZ $oste-
riorP 3/e0a 'a!0u.5
=0-5$<-. adv& WiBa.5
=0-5$<- '=G. adv& Hina0uni /ina--a5
=0-6. s& Anat& WaBuna5 .ada una de
las dos partes laterales de la
!rente&
=0-=%'. s& PuBu!3o.5
=GK040= )1* )11 =>K<050-6%:
=GK040=. s& Bed& Wan'/i5 9n!ermedad
producida por el treponema
pallidum, conocida desde los
in0as&
=0N6:. s& Se3Je unanc/a5
=0N>0-6%-. adj& Qa'i3 3a'i3nin
3/e0an 3a'i35
=04F'<. v& Wisa. Su.Mi. /u.Mi.5
=04F'%:. s& Wisana Su.Mina5 siMina5
=04-6)0:. adj& C/Jin c/JinSa. u0a--a5
=04-6)0:='5-6%-. adv& C/Jin--a
u0a--a--a5 $e&AyaP c/uni3nin'a5
ArgP u0a--a--a u0a--i'an--a5
=044'. s& RJi!ana 'i.ana 'uAu5
=04:# troje& s& Agr& Ta3e5
=05F:40S'<. v& Unanc/a.5
=0504'<. adj& RiSc/JaSu35
=050:. s& Lool& RJusi--u5
=06 M>M'. adv& A0iSi5
=06 -5F'<N:. conj& Hinas0a0as
c/a.Man0as5
=06)-<:#Q<'. adj& Su'Ji son3o5
=06N>4'<0S'<=-. v& C/Ju--ac/aSu.5
=06>:=:. s& QJen3o 3Jen3o 3Jen3o(
9cP SinSu5
=0<J0-6%'. s& A.a iBaSa5
=0<J0-6%-. s& Hana5
=0=5:. s& Pac/a Su.u.5
=0%0:. s& RJi'i5
=0%>'<=-. v& C/u!aSu.5
=:'='M:#QM'. adj& P/asi5
=:7'<. v& $sic& Mos3oSu.5
=:F'O'<. v& A-3oc/a.5
=:F';>-'<. v& L-uSJiSu.5
=:F-<F0:#QF0'. adj& A0uson3o5
$e&AyaP a0us Aac/a.5 9cP
a0us/unSu5
=:FR6#Q6'. adj& RJasSa!i--o --a3Ma
--unSJu5
=:F<'. s& Puc/u5
=:F<'<. v& Puc/u.5 $e&AyaP 0uc/u.
seAen5
=:F<-. prep& encimaP HaMa5
=:F<06:#Q6'. s& Mu--a Suc/a5
=:)0:#Q)0'. s& Masi5
=:K:)')0R6. s& Bed& Ru0/a0aSu5 ZZ
Apagar el juegoP nina MaBuc/i.5
=:K:)'<=-. v& Ru0/a0aSu.5
$e&/&BarP c/uSa.5
=:N'. s& WasS/a5 ZZ de crinesP c/JaMa!
MasS/a5
=:N>044'. s& C/iMi3JeBa5 ArgP sin0a5
$e&AyaP MasSi--a5
=:4. s& Astron& -el& In'i5
=:4'S. s& HaMSa5
=:4M'M:. s& Bil& Wa--a5
=:4M'<. v& C/a0i.5
=:4-'<. v& Ru0/a.a.5
=:4-M'M. s& Sa0a Sa.5
=:40)0%'<. v& MaBaSu. 0i'u.5
=:40M-:. s& -el& C/uSu--u5
=R40M:#QM'. adj& C/Ji-a 3a3a5
=:40%'<0:. s& adj& Sa0anc/as3a
sa0anc/aSus3a MaSc/a sa0an-
c/as3a5
=:44:S'<. v& Anc/i. Ma3a.5 $e&.ajP
Ma3a.5 $e&NunP Ma3ana.5
=:4:. adv& Sa0an +ana 0ini.o3
sa0a--an5
=:4%'<. v& Rac/a!i.5
=:4%-<:#Q<'. adj& Nuris& Mana
saMas3a5 ZZ /olteroP +ana
Ma!+i.o35 ZZ /olteraP +ana
3/a!i.o35
=:5F<'. s& L-an'/u5
=:5F<-'<. v& L-an'/u. --an'/uc/a.
--an'/u.a.5
=:5F<-<:. s& C/uSu5
=:5F<044'. s& Ac/iMa5
=:6'O'. s& C/a+a!a5
=:6'<. v& C/an!a!a.5
=:60M:. s& B%s& C/an!a5
=:6=:#Q='. adj& U0a5 !ig& /a'Ju0a5
=:7'M:<. adj& Mos3/oSu35
=:7'<. s& $sic& Mos3/o. +os3/oSu.5
=:$'. s& Alim& LaMa c/u0i5
=:$-='M:<#Q<'. adj& TJi'uc/a35
=:$4'<. v& P/uSu.5 $e&AyaP 0uSu.5
$e&NunP 0unSa.5 $e&BarP 0uSu.5
=:$4-%-. s& P/uSuna5
=:$4:. s& P/uSu5 $e&AyaP 0uSu5
$e&NunP 0uSa.5 UU /oplo de vidaP
sa+a5 ZZ Dar soplo de vidaP
sa+a.Su.5
=:$:<%'<. v& U+i--iSu.5
=:<F-M:<#Q<'. s& adj& U0i35 ZZ .on
ruidoP c/Jo3c/o3 -o3-o.5 ArgP
u0iaA5
=:<F-%-. s& C/Jon3ana5
=:<F0F4-. adj& U0ina5
=:<M-<'. s& Wan3Jo.a. !o3'JoSa.5
ArgP u0a5
=:<M:#QM'. adj& Wan3Jo !o3'Jo u0a5
$e&AncP u0a5 $e&AyaP u0a5 $e&.ajP
0u'uc/u5 $e&NunP u0a -in-i5 EolP
Au3a!a !uA'Ju5 9cP +ana u.aS u0a
!in!i5
=:<:)-. s& Bed& So!o3c/Ji5 Bal de
altura& Angustia que se siente en
lugares elevados&
=:<$<-6M-<. v& Nuris& Fin!ragantiG
TJa0/3a.5 ZZ .ojer desprevenidoP
'a!i!3o.5 ZZ BaravillarP u'ic/i.5
=:<$<-='. adj& PJa3+a5 Tener en-
cuentro sorpresivo&
=:=-N'M'5-6%-. adv& T/aS5
=:=-N'M:<#Q<'. adj& s& aBic/i3
'/aSnic/i35
=:=-N'<. v& aBic/i.5
=:=:#Q='. adj& QJa.+a /a+.a5 EolP
Aa+.a +aSJa5 $e&An& 3a+-a5
$e&.ajP -an0a35 $e&NunP Sa.+a5
=:=$-)'<. v& Wa'u0a. Ma'u0aSu.
=:=%P6. s& RJinc/u5
=:=%-6-<. s& Ha0Ji. 'usa.5
=:=%-6-<=-. v& TaMna0aSu.5
=>'J-. adj& L-an0Ju Ba0u +an'i5
=>'J-5-6%-. adv& L-an0Ju--a5
=>'J0S'<. v& L-an0Ju.ac/i.5
=>F'4%-<6:#Q6'. adj& Qa.Ma5
=>F0M'. adj& Wic/a.5
=>F0<. v& Wic/a. se3a.5
=>F4-J'<=-. v& AnSa--iSu.5
=>F=>-4:. s& ,eol& US/u 0ac/a5
=>))0R6. s& C/Jon3a5
=>))0:6'M:<#Q<'. adj& C/Jon3a35
=>))0:6'<. v& C/Jon3a.5
=>)-=:<#Q<'. s& adj& Qa'e35
=>)0-M'M. s& Q/e--i5 $e&NunP +a0a5
$e&AncP 3an!a5
=>)0:. adj& Q/e--i S/a!Sa 3/an!a5
=>M'<. v& Hun0Ji.5
=>M:<. s& Jisiol& Hun0Ji5
=>-N<'. s& del var#nP Ris+a5 De la
mujerP a3e SiMac/i5
=>-4:. s& ,eol& Pan0a5 ZZ ArcillosoP
--anSJi a--0a5 ZZ ArenosoP a3o
a--0a5 ZZ /uelo secoP c/JaSi a--0a5
=>-4%:#Q%'. adj& Rac/a!is3a5
=>-7:. s& +os3o.5 9cP San'u!o5
$e&AyaP 0i!aun5 $e&BarP +usSu5
ZZ AngustiosoP L-a0Ji5 ZZ
$remonitorP +os3/oc/aSu.5
=>-<%-. s& Sa+i5
=>K<050-6%:. s& Muc/u.5
=>K<0< )12
=>K<0<. v& Muc/u. BaSJa!i. --aSiSu.5
=>N-=%0:6'M:#QM'. adj& R/u!us3a5
=>N-=%0:6'M:<#Q<'. adj& s& R/u!u3
-a.3a5
=>N-=%0:6'<. v& R/u!u.5
=>0)0M'. s& Si0iSo35
=>0)0M'<=-. v& WaBuc/iSu.5
=>4K'%:. s& Quim& de *ierroP Sac/ina5
De potasaP 3o--0a5
=>5-<N0M:#QM'. adj& C/a--0us3a
c/a0us3a5
=>5-<N0M:<#Q<'. adj& C/a--0u3
c/a0u35
=>5-<N0<. v& C/a0u. c/a--0u.5 ArgP
u'Si.5 $e&BarP su+ic/i.5
=>5-<N0<=-. v& C/a--0uSu.5
=>50=:#Q='. adj& RJu+i--u5
=>$-<'<. v& Wasa0a.5
=>$-<'<=-. v& Anc/aSu.5
=>$-<K0)0'45-6%-. adv& HaMa/aMa
/aMa /aMa--a /aMan uS/un5
=>$40)'<. v& MaBaSu. 0i'u.5
=>$><'<. v& Bed& QJeac/a.5 $e&AyaP
Aeac/a.5
=><. s& 1rient& U!in u!a5 $e&NunP u-a5
ArgP u!a-an5
=><)'<. v& RJi--a. Mac/u.5
=><):. s& Wac/u suSa Ma!a5
=>=$-6M-<. v& Wa!Su. 'a'ic/i.5
=>=$0)')0'. s& U.c/u5
=>=$0<'<. v& L-aSi0aSu.5
=>=%'6)0'. s& Jil& Pan3oc/i5
=>=%:. s& Manc/ac/i 3Ja3c/a5
=>=><<'M:<#Q<'. adj& C/JiMiMiMi35
=>=><<'<. v& C/JiMiMiMi.5
=>@:#Q@'. adj& de l, de ellaP Pa.0a5
ZZ De ellos, de ellasP 0a.Suna35
T# %. Kigsima tercera letra del a+e-
cedario y decimonona de sus
consonantes; su nom+re es 5te6 y
representa un sonido de arti-
culaci#n dental oclusiva y sorda&
F-&A&9&G&
%'F'):. s& Eot& Fnicotiana ta+acum
CinneoG& Sa.!i5 $lanta solancea
originaria de Amrica cuyas
*ojas se !uman&
%EF'6:. s& Lool& Fta+anas peruvianus
Barc& !amiliaP ta+anidaeG&
TanSa.--u5
%'F4-'M:<#Q<'. s& adj& Ma!u35
%'F4-'<. v& Ma!u.5
%'F4R6. s& Ma!u5
%')'7-'<. v& Mic/Ja.Sac/a.5
%')'7-<G'. s& Mic/Ja Sa.
%')'7:#Q7'. adj& Mic/Ja5
%'):. s& C/a'u5
T')6'. s& ,eog& Posi,-e+en'e de-
3uec/ua 8'a3+a=( acto y e!ecto
de socavar& .apital y departa-
mento de Tacna, $er%& Jue ocu-
pado por los qollas del Tiwana-
0u, y posteriormente conquista-
do por los in0as&
%')R6. s& Ra--aMa5
%'O'M'. s& QJa--a S/a--a5
%'O'M:<#Q<'. adj& QJa--a35
%'O'<. v& QJa--a. 3Jo0/c/i. +a'Ja.5
%'4'M<'<. v& TJo3o.5
%'4'M<:. s& TJo3ona5
%'4'<. v& C/a3o.5
%'4-N'. s& Wa.a3a5
%'40=5E6. s& En3a.c/u en3ac/u
en3a.--u5 $e&AyaP en.a.c/u5
%'44'. s& Sa.a5 9statura del *om+re
desde la planta de los pies *asta
el vrtice de la ca+e"a&
%'44:. s& Eot& Tu--u c//a--a c/Ja--0a
'o3su5 ZZ .ortadoP SJuS+u5
%'4R6. s& Anat& TaSi--0a5 $arte pos-
terior del pie !ormado por el
!
%'4J-S )1"
)1# %0-<<'
calcneo& UU .alca?ar, 'Ja.c/u5
%'4J-S. adv& Ic/a ic/as ic/ac/us5
%'5'4. s& Alim& Hu+in'Ja u+i'a5
%'5'7:#Q7'. adj& Sa.a.5
%'5F'4-'6%-. adj& U!+ana.a35
$e&.ajP -a3+aSa.5 $e&NunP
C/anc/a0a.5
%'5F'4-'<. v& C/in!unSac/a. c/in!u
c/in!u a.!a.Sac/a.5
%'5F:<. s& B%s& WanSa!'in.a5
%'5F:<)044:. s& B%s& Tin.a5
%'6%:. adv& C//iSa asS/a5
%'$'. s& Ri!0a Si!0ana5 ZZ TapaorejasP
!in!i--a5
%'$'<. v& Ri!0a. --u'Ja. 0aSa.
0JaSc/a. 0JaSc/a.Su. 0JaSc/i.
0Jan0a. 0Jis'u.5
%'$'<=-. v& PJis'uSu.5
%'$0<. s& Lool& Ftapirus terrestreis&
Jamilia tapisidaeG& Sac/JaMaSa5
%'$0S'<. v& TJe3e.5
%'<E6%>4'. s& Lool& Farcnido spG&
Q/an0u5
%'<M-. s& SuS/a5
%'<-'. s& RuMana5
%'<%'5>M-'<. v& RJaSu. /aSi-u.a.
/an--u.Sac/a.5 $e&AncP
0a'0a'.a.5
%'<%'5>M:#QM'. adj& RJaSu /aS--u5
%'='M:#QM'. adj& C/aninc/as3a5
%'='M:<#Q<'. adj& s& C/aninc/a35
%'='O-'M:#QM'. adj& R/a--a S/a--a5
%'%'<'60-%:. s& C/u0u--u a+0u--u5
$e&AyaP Mi--Sa5 EolP c/Ju0u--u5
%'W0M-<50'. s& C/Ja-3e5
%'W0M-<50=%'. s& C/Ja-3e35
%'SR6. s& ASi--a5
%-'. s& RJanc/a35 $e&AyaP a3c/inina
a.Mi5
%-'%<:. s& Cit& A!anMa5
%-):. s& Arq& Wasi 3a'a Masi 0a'a
Masi 0Jis'u5
%P)60):#Q)'. s& T/u0a5
%-O-M:<#Q<'. adj& Te:& AMa35
%-O-<. v& Te:& aMa.5
%-O0M:#QM'. s& AMa5 ZZ JinoP AMaSi0a5
ZZ -%sticoP +o-3Jo5 ZZ Buy raloP
-a3/e5 ZZ -aloP -a.-a5
%-4'<. Te:& AMa!anSJu5
%-4'<'7'. s& L-iSa5
%-5'. s& Ri+ana .u.ana5
%-5F4'<. v& C/uSc/u. S/a'a'a'a.
c/uSuSuSu. S/ananana.5 EolP
S/a!Sa'i5 $e&AncP Sa!Sa!.a.a.5
$e&AyaP S/a'a'i5
%-5F4:<:=:#Q='. adj& C/uSc/u35
ArgP c/uSuSi35
%-5-<. v& Manc/aSu.5
%-5-<:=:. adj& Manc/a +anc/a5
%-5:<. s& Manc/a!i.5
%-5$4:. s& Man3os Masi5
%-5$<'6:. adv& Tu'a+an'a
'u'a--a+an'a5
%-6M-<. v& Mas'Ja. +asa.5
%-6M-<=-. v& Mas'JaSu. +as'Ja!iSu.5 ZZ
De espaldasP /anSJa!0a.
'JanSa.5
%-6M0F4-. v& Mas'JaSu35
%-6M0M:#QM'. adj& Mas'Jana +as'Ja5
%-6MR6. s& Anat& HanSJu5 .ord#n
!i+roso de color +lanco +rillante
de tejido conjuntivo& $e&AncP
$e&AyaP anSu5 EolP anSu5 9cP
anAu5
%-6-<. v& Ra.5 9jem& yo tengoP no3a3
San5 ZZ T% tienesP 3an0a San5 ZZ `l
tieneP 0a.0a San5 ZZ ;osotros te-
nemosP no3anc/us0a Sa0uManc/is
no3a.Su3 Sa0uManSu5 ZZ
Kosotros tenisP 3anSuna3 Sa0u-
sunSic/is5 ZZ 9nemistadP aM3ana-
Su.5 ZZ JlojeraP 3e--aSu.5 ZZ JroP
c/i!i+an'a Sa.5 ZZ 'am+reP
.a!3ac/iSu.5 ZZ 'ipoP /iSJi.5 ZZ
BiedoP +anc/aSu.5 ZZ $arejaP
.anac/aSu.5 ZZ penaP --aSiSu.5 ZZ
$ere"aP Qe--aSu.5 ZZ /edP c/Ja-
Sic/iSu.5 ZZ /ue?oP 0uBuna.a.5 ZZ
Que *acerP !uMa.ni.o3 Sa.5 ZZ
Que verP 3/aMana.o3 Sa.5 ZZ Ker-
gen"aP 0Jen3aSu.5 ZZ Que tra-
+ajarP --anSJana.o3 Sa.5 ZZ Tener
die" a?osP c/unSa Ma'a.o3 Sa.5 ZZ
$iedad o compasi#nP
a-aMc/aSu. S/u.a0a.a.5 ZZ Te-
ner !raganciaP 3Ja0a.5
%-6%')0R6. s& Wa'e3a5
%-6%'M:<#Q<'. adj& Wa'eSa35
%-6%'<. v& Wa'e3a.5
%-70<. v& Tu--0u. 'u--0i.5
%-$-. s& C/Jan0a5
%-<)-<:#Q<'. adj& n%m&ord& Rinsa
Be3en5
%-<)0'6'. s& Bed& C/uSc/u5
Balaria, paludismo,
caracteri"ado por !ie+re
intermitente&
%-<):#Q)'. adj& C/uc/u0aSu35
%P<50):. s& QJoBi--a 3JoBis--a5
%-<506'M:#QM'. adj& TuSus3a5
%-<506'<. v& TuSu. 'uSu0u.
0Juc/uSa.5
%-<6-<:#Q<'. s& Lool& P/uc/u5
%-<6:. s& Sa.a. 0Jac/a5
%-<;>-M'M. s& C/uc/u0a5
%-<<'%-60-6%-. s& adj& C/aS!a.o3
a--0a.o3 c/aS!asa0a5 ArgP anc/a
a0eA5
%-<<'S'. s& Arq& An'in5
%-<<-5:%:. s& Pac/a Sunununu.5
0ac/a3 c//a0/c/iSu.nin 0ac/a
Su.u.5 $e&AyaP $e&NunP 0ac/a
Su.u.5 9cP a--0a c/uSc/u.5
%-<<-6:. s& ,eog& A--0a c/aS!a
0u!un a--0a 3a--ana5 ZZ ArcillosoP
--anSJi a--0a5 ZZ .alcreoP isSu
a--0a5 ZZ '%medoP +u.+u a--0a(
rojisoP 0uSa a--0a5 ZZ $antanosoP
c/Ju!a a--0a5 /ecoP c/JaSi a--0a5
%-<<0%:<0:. s& ,eog& Su.u5
%-<<R6. s& RJu!0a S/u!0a5
%-=%'<>M-S. s& C/uc/u0a5
%-=%'<>M:#QM:. adj& C/uc/u0aSu35
%-=%G)>4:. s& Anat& QJo!o'a5 ^rgano
glandular, masculino par de !or-
ma ovoide, situado en la +olsa
escrotal& EolP 3u!u'a5
%-=%0N:. s& Nuris& ;eol& U.anc/a35
%-%'. s& Anat& uBu c/ic/i 'u'u5
%-='<. v& A.sa. c/u'a.5
%-='<=-. v& C/u'aSu. a.saSu.5
%G'. s& i0a5 ZZ Ta a+uelaP i0a-a
%0F0'. s& Anat& Wic/u5 'ueso largo
prismtico, situado en la parte
anterior de la pierna&
%0F0:#QF0'. adj& clim& --a0/i5
%0-5$:. s& Astron& Pac/a SaMsa.
0ac/a una. 0ac/a5 Duraci#n de
las cosas sujetas a cam+io& ZZ
'ie+0o 0asado( ?awpa pac*a& ZZ
'ie+0o 1u'u!o( q*epa pac*a&
%0-<6:#Q6'. adj& Q/o--a5
%0-<<'. s& ,eog& A--0a 'e3se+u.u5
$e&AyaP 0ac/a5 $e&NunP 0a'sa5
%0-=%: )1&
)1' %<06'<
EolP a--0Ja5 ArgP as/0a5 9cP a-0a5
%0-=%:. s& .erm& RJaS!a SJa!0a
SJa0/!a5
%0N<-. s& Lool& U'u!unSu5
%0N<044:. s& Lool& F!elis pardalis
aequatorialis, !amilia !elidaeG&
C/inc/a.5
%G50M:#QM'. adj& Manc/a-i5
%06'O'. s& .erm& RaSi u!0u5
%060-F4'=. s& Tu'a.a3 -a3/a 'u'a5
%06%-. s& Tu-i0a5
%06%-<044:. s& ;eol& Nuris& Qe-3e!e5
%06%06-'<. v& C/in-i-i. c/an-a-a.5
%06%06-:. s& C/in-i-i-i c/an-a-a-a5
%06'. s& Bed& Mi--a5
%G:. s& paternoP Ha.a5 ZZ BaternoP
SaSa5
T0:F'5F'. ,eog& TJiM 0an0a( -uga!
cu,ie!'o de a!eni--a ,-anca5
'ermoso paraje del distrito de
Baras, provincia de @ru+am+a,
Qosqo, desde donde se o+serva
el nevado .*ic#n en toda su +e-
lle"a& .on ocasi#n de su !iesta
patronal, el 48 de agosto, se
lleva a ca+o una !eria donde se
intercam+ian productos de dis-
tintas "onas&
%0<'6G'. s& So3Ja--i so3a--i3
Sa+ac/in5
%0<'6:#Q6'. adj& s& So3Ja--i35
%0<'$G-. s& Agr& C/aSi'aS--a 'aS--a5
%0<'<. v& C/Ja3e. c/an3a.5
%0<0%'<. v& R/a'a'a'a.5
%0S'. s& IsSu5
%0S6'< con ollin& v& Q/ec/inc/a.5
%:)'<. v& L-a+i. --anS/u. 'u0a.5 ZZ
Ca puertaP 'aSa.5
%:)'<=-. v& L-a+iSu. 'u0aSu.5
%:M:#QM'. adj& L-a0a --i0i 'uSu.
--iM --u.5 ZZ en todo lugarP
/inan'in0i5 toda la vidaP MiBa.
0ac/a5
%:4M:. s& Ra!0a5 EolP SJa!0a5
%:6%:#Q%'. adj& U0a5 ZZ Bujer tontaP
-on-a5
%:6%-'<. v& U0a.Sac/a.5
%:$:. s& Tu0u5 Bedida agrcola de
e:tensi#n, apro:imadamente 3]
por ]3 m&; 7,]28 metros cuadra-
dos&
%:<)'S'. s& Lool& FLenaida asittico
meloda Tac*&G RuSu-i5
%:<)-<. v& QJeMi.5 $e&NunP MiSsu.5 ZZ
Cos ojosP -e!3Jo. Mes3Jo.5 ZZ Cos
piesP Me3!u.5
%:<)-<=- las e:tremidades& v&
QJeMiSu.5
%:<)0F4-. adj& QJeMiSu35 $e&AyaP
6e3iSu35
%:<)0M:. s& QJeMe5 9cP SiMi5 $e&AyaP
AiMi5
%:<M:. s& Lool& Fturdus c*iguanco
Ca!rG& C/iMaSu c/uc/iSu5
$e&NunP c/iMi--u5
%:<:. s& Lool& ;eol& O!3o MaSa5
%:<<-6%-<'. catarata, cascada& s&
P/aMc/i 0/a3c/a5 $e&NunP
0a3c/a5
%R<%:4'. s& Lool& Ru--Su5
%:<S'4. s& 'e@5 RJan'i 0i--Mi5 ZZ De
0aAa( 3JesMa5 9cP --asa5
%:<S'4'<. v& RJan'i.5
%:=. s& Bed& US/u uAu c/Jo3/o5
$e&AyaP uAu5 $e&AncP c/o3a5
$e&.ajP 3osu '!o3a5 $e&NunP
3usu5 $e&/& BarP Susu5
%:=-<. v& Bed& US/u. uAu. c/Jo3/u.5
$e&AncP c/o3a. s/o3a.5 $e&NunP
Susu.5 EolP c/JuAu.5
%:=%'M:. s& HanSJa /anSJas3a5
%:=%'M:<#Q<'. adj& HanSJa35
%:=%'M:<'. s& RJana--a5
%:=%'<. v& HanSJa.5 $e&AyaP /anSa.5
$e&AncP anSa.5 ZZ Tostar a
mediasP /a!Mi.5
%:%'45-6%-. adv& --iM0uni
--a0an0uni 3Ja-a0uni --a0a--an5
%R%-5. s& Bit& -el& En3a5
%:%:<'. enea& s& Eot& TJo'o!a5
%<'F'O'M:<#Q<'. s& --anSJa35
%<'F'O'<. v& --anSJa.5 ZZ Tra+ajar
!uerteP c/Ja+a.5
%<'F'O:=:#Q='. adj& C/Ja+a5 EolP
c/Jana5
%<'F'<. v& C/i0a.5
%<'M>)0<. v& TiS!a.5
%<'-<. v& A0a+u.5 ZZ Traer para uno
mismoP a0aSa+u. 0usaSa+u.5
%<'N'<. v& Mi--0Ju. !aS!a. Ma0Ju.5 ZZ
apuradamenteP +e-3Jo.5 ZZ tragar
por tragarP +i--0Ju.--a +i--0Ju.5
ZZ Tragar las avesP so3su.5 ZZ 9l
perroP --a0/'Ja.5
%<'NR6#Q6'. adj& RaS!a0u5
%<'0)0:6'<. v& Si!0a.5 ZZ Al c#nyugeP
Masanc/a.5 ZZ ButuamenteP
Masanc/anaSu.5
%<'0)0:6-<:# Q<'. s& Si!0a5
%<'5'. s& Te:& Mini5
%<'5$'. s& To3--a5
%<'5$-'<. v& C/Jac/u.5
%<'5$:=:#Q='. adj& C/Jac/u5
%<'6)'. s& C/aSa c/aSa'a5
%<'6;>04'5-6%-. adv& L-aS/i--aBa5
%<'6;>04:#Q4'. adj& L-aS/i5
%<'6=F:<M'M:<. s& C/in0ac/i35
%<'6=F:<M'<. v& C/in0ac/i.5
%<'6=0N0<. v& A--inc/anaSu.5
%<'6=$'<-6%-. adj& L-iSa5
%<'6=$:<%'<. v& A0a.5
%<'$0-6%:#Q%'. adj& C//ac/u5
%<E;>-'. s& Anat& Han'un 'on3o!
'on3o!i5 .onducto cartilago
mem+ranoso cilndrico, entre la
laringe y los +ronquios&
%<'='):<M'<=-. v& Hu.a.Sac/a.5
%<'=-<:. Anat& SiSi5
%<'=4'M'<. v& As'a.5 ZZ Al *om+roP
Man'u.5
%<'=4'M'<=-. v& As'aSu.5
%<'=5:6%'<. v& Wasa0a.5
%<'=;>04'<. v& Ru'u.5
%<'=%:<6'M:#QM'. adj& Wa3Ja.as3a5
%<'=%:<6'<. v& Wa3Ja.ac/i.5
%<'%'< +ien& v& A--in !iSu.5
%<'J-='7:. s& Arq& C/i0a5
%<'J-=><'. s& C/Ji!+a5 ArgP
uc/a-iSu.5
%<'J0-=:#Q='. adj& C/Ji!+aSa.5
%<-6S'. s& Sin0Ja5 ZZ Delgada de
ca+elleraP sa3Ja0a5
%<-6S'M:#QM'. adj& Sin0Jas3a5
%<-6S'M:<#Q<'. adj& Sin0Ja35
%<-6S'<. v& Sin0Ja.5
%<-$'M:<#Q<'. adj& L-o3/a35
%<-=. adj& n%m&card& Rinsa5
%<0E6N>4:. s& ,eom& Rinsa SJuc/u5
%<0F>%:. s& ;eol& C/Je3oSu.5
%<04- s& Lool& Fsicalis uropygialis
Ca!renaye dH 1r+ignyG& QJe--o
0es3o 3Je--unc/u5
%<06'<. v& Lool& Pic/iM.a.5
%<0$' )1(
%<0$'. s& Anat& C/Junc/u-5
%<0=%-. adj& L-aSis3a5
%<0=%-S'. s& L-aSi5
%<0=%-5-6%-. adv& L-aSi.--a5
%<0%><'F4-. adj& u'JuSu3
%<0%><'M:<#Q<'. s& adj& u'Ju3
3/enu35
%<0%><'<. v& u'Ju.5
%<0>6K'M:<#Q<'. adj& s& A'i0a3 --a--i35
%<0>6K'<. v& A'i0a. --a--i.5 $e&AyaP
a'i.5
%<0>6K: victoria& adj& Ha.--i a'i0a5
%<:)'M:<. adj& C//a-a35
%<:)'< cam+iar& v& C//a-a.5
%<:K-:# +otn& s& A'i+us3a5
%<:O-. s& Ta3e 0i!Ma 3o-3a5 $e&AyaP
0iMa.!o 'aAe So-Sa5
%<:5$-'<. v& Sa3+a.5
%<:5$-'<=-. v& Sa3+anaSu.5
%<:5$-%'. s& B%s& Pu'u'u SaBa!i
3e3e!e5
%<:6):# 4iga5 s& Ru!Su SJu--u5
%<:$-S'<. v& MisSJaSu.5
%<:%'M:<. s& C/aSc/aS c/anc/a35
%<:%'5>6M:#QM'. adj& C/aSc/aSu
Ma!a c/aSi 0u!inSic/u5 ArgP
0u!inSi5 EolP 0unsSi!i5
%<:%'<. v& C/aSc/a.5
%<>-6:. s& Beteor& QJa3.a5 EolP
Sunununu 3a3Bi.5 $e&NunP
'un'u!u5
%U. s& pron& pers& Qan5 $e&AyaP Aan
3a+5 $e&NunP 3a+5 $e&BarP
San5 9cP Sa+5
%>F-<)>4:=0= pulmonar& s& Bed&
So3Ja on3o.5
%>F:. s& To3o!o5
%>P%'6:. s& Anat& C/i-ina5 ArgP
Bo'eSo5
%>440<=- de las manos& v& uSJu.a.5 ZZ
De los piesP suc/Ju.a.5
%>5F'. s& C/Ju--0a5
%>5F'<. v& Run0a. +as'Ja.5
%>5F:. s& Eot& F$assi!lora
pinnatistipula& .av&G Tin'in5
%U60)'. s& Te:& Rus+a5
%><F0:#QF0'. adj& Qonc/u5
%><6:. s& Mi'Ja5
%><;>-='. s& SiMa!5
%>%-4'. s& U.Ma3e Sa.5
%>%:<#Q<'. s& U.Ma3e5
%>@:#Q'. adj& Qan0a5
U# >. Kigsima cuarta letra del a+e-
cedario, %ltima de sus vocales&
/e pronuncia emitiendo la vo"
con los sonidos algo ms alarga-
dos y !runcidos que para pro-
nunciar la 5o6 y con la lengua
ms retrada y elevada en sus
dorsos *acia el velo del paladar&
>F0)'<=-. v& C/u!aSu.5 $e&AyaP
SaSu. Sa!a.a. .ac/aSu.
>F<-. s& Lool& uBu5
>K'6:#Q6'. adj& Rusis3a5 9cP Sus-
/i--a5
U4%05:#Q5'. adj& PJuc/u 3/e0a5 ZZ
*ijoP c/ana BuBu 0uc/u5 ZZ Al !i-
nalP 0Juc/uSa.+an5
>4%<'O'M:#QM'. adj& Pisinc/as3a
+a3as3a sa!us3a SJa+is3a5
>4%<'O'M:<#Q<'. adj& Pisic/a3
sa!uc/a3 +a3a3 sa!u3 SJa+i35
>4%<'O'<. v& Pisic/a. sa!uc/a.5
>4>$0)'. s& Eot& Fleperina coccinea
.avG& U-u.0iBa5 'ier+a muy pi-
cante utili"ada como condimen-
to&
>5F<'4. s& Arq& PunSu c/aSa5
>6# >6'. adj& n%m& HuS5
>6' 4e;5 adv& HuS Su'i5 ZZ Todas las
vecesP sa0aSu'in5 .ontinua-
menteP sa0aSu'i--an5
>6)0R6. s& Bed& HaMi--i5
>6)0<. v& HaMi. --usi.5
>6MP)05:. adj& n%m&card& C/unSa
/uSni.o3 Be3en5
>6N0M:#QM'. adj& HaMis3a5
>6N0<. v& HaMi. --usi.5
>6N>-6%:. s& Bed& HaMina /an0i
--usina /an0i5
U60):#Q)'. adj& Sa0a--an c/Ju--a--a
$e&NunP /u0a--an sa0a--a5 $e&/&
BarP sa0a--a5
>60M'M. s& HuS--a5
>60M:#QM'. adj& HuS--as3a /uS--a
nas3a5 'JinSis3a 'JinSi5
U
>60K0)'M:<#Q<'. )2*
>60K0)'M:<#Q<'. s& HuS--anac/i.
/uS--ac/a3 /uS--a35
>60<. v& HuS--anac/i. /uS--ac/i.5
>60<=-. v& HuS--anaSu. /uS--ac/aSu.
/uBunaSu. 'JinSinaSu.5
>60J-<='4. adj& Te3se 'e3si
>60J-<='40M'M. s& Te3se Sa. 'e3si
Sa.5
>60J-<='40S'<. v& Te3sic/a.5
>60J-<=:. s& Te3si+u.u 0ac/a
+u.u5
>6:#Q6'. adj& n%m& HuS5 $e&AyaP
/uS5 $e&NunP $e&/&BarP suS5 EolP
/uS5 9cP s/uS c/uS5 9jem& *u0
mic*iP un ga'o> *u0 warmiP una
+uAe!5 ZZ @no soloP c/Ju--a
c/Ju--a--a /uid-a5
>6%'M:#QM'. p& L-unc/Jis3a /aMis3a5
>6%'M:<. s& L-usi3 /aMi35
>6%'<. v& L-unc/Ji. /aMi.5
>7'. s& Anat& Si--u5
><M0M-<'. s& Te:& A--Mina5
><M0M:#QM'. adj& A--Mis3a5 9jem&
?ac*u lli0llay allwisqanaTP Ha es'2
u!dida +i --iS--a]
><M0M:<#Q<'. adj& Te:& A--Mi35 9jem&
allwiqc*u 0an0iT \e!es u!dido!]
><M05F<-. s& A--Mi a--Mina5 $e&AyaP
aM--i aM--ina5
><M0<. v& A--Mi.5 $e&AyaP aM--i.5
><06'<0:. s& His0Jana /is0JaSuna5
$e&.ajP is/0ana5 $e&NunP is/0a-
Suna5
>='M:#QM'. adj& MaMSJa5
>=%-M. pron& Qan5
>%'. s& Bed& I-eis/+ania cu'aneK5
HuSu.a5 9n!ermedad de las %l-
ceras cutneas, especialmente
!aciales; muy com%n en la selva
peruana&
U%-<:. s& Anat& Sis+a5 ^rgano *ueco
destinado a reci+ir el #vulo
!ecundado&
U%04. adj& s& a--i a--in Sa35
>%040S'<. v& a--inc/a.5 Sa+ac/iSu.5
V. J. Kigsima quinta letra del a+e-
cedario y vigsima de sus conso-
nantes& /u nom+re es 5ve6& Ac-
tualmente representa el mismo
sonido que la 5+6 en todos los
pases de la lengua espa?ola& /u
articulaci#n es +ila+ial y sonora,
oclusiva en posici#n inicial
a+soluta o despus de nasal y
!ricativa en los dems casos&
F-&A&9&G
J')'. s& Lool& ;eol& WaSa5 ZZ 'em-
+raP c/ina MaSa5 ZZ Bac*oP o!3o
MaSa5
J')')0:6-=. s& ;eol& HaMSa. 0ac/a5
J')0'M:<#Q<'. adj& C/Jusa3.ac/i3
3asic/i35
J')0'<. v& C/Jusa3.ac/i.5 ZZ Des-
ocuparP 3asic/i.5 ZZ Kaciar una
+olsaP 'a--i.5 ZZ CquidosP /ic/Ja.5
J')04'6%-. s& C/anSa--0a Sa.5
J')04'6%-. adj& C/anSa--0a isSa.a3
'/uSi35
J')04'<. v& C/anSa--0a. isSa.a.
'/uSi. .an3an+ana.5 EolP
c/anSa--0a.5
J')04')0R6. s& C/anSa--0a5
J')G:. adj& C/Jusa35 $e&AyaP c/usa35
$e&AncP /a.a.5 $e&NunP /a-Sus/a5
$e&.ajP i--a35
J'M-'F4-. adj& C/in0ana--a5 ArgP
c/in0ana --a--ina5
J'M-'M:<#Q<'. s& C/in0a35 ArgP
--a--i35
J'M-'<. v& C/in0a.5
J'M:. s& C/Ja--a c/Ja3c/a5 EolP
c/a--a5
J'N'F>6M:=QM'. adj& Pu!inSic/u
usu0a5
J'N'<. v& Usu. usu0a 0u!i.5
J'N06'. s& Anat& RaSa 'Jo3o5 ^rgano
!emenino de copulaci#n&
J'06'. s& Eot& C/e3a--u5
J'4-6%G'. s& Sinc/i Sa.5
J'4-<0'6'. s& Eot& Su'u+a
V
J'4-<:=:#Q='
)22
)2
J0N'
J'4-<:=:#Q='. intrpido& adj& Sinc/i5
J'40-6%-. adj& Sinc/i5
J'40-6%-5-6%-. adv& Sinc/isinc/i--a5
J'40:=:. adj& C/ani.o35
J'4:<. s& 9con& Jil& C/ani5
J'4:<'<. v& C/aninc/a.5
JE4J>4'. s& C/JiMSac/i5
J'44-=. ,eog& .eja de selvaP HunSa5 ZZ
)nterandinoP 3/esMa5
J'5:=D inter& HaSuc/isY /aSuY5
J'5$0<:. s& Lool& Masu5 $e&AncP
+as/u5
J'6'N4:<0'<=-. v& Su+a.SuSu.5
J'6'5-6%-. adv& Han3a0as 3asi
3asi+an'a5
J'60M'M. s& A0usSac/a.5
J'$:<. s& WaSsi5
J'$:<0S'<. v& WaSsic/i.5
J';>-<:#Q<'. adj& ;eol& WaSa
+ic/i3 MaSa 3a'i5
J';>0%'. s& Lool& Fpsedudomelos
coc0erelliG& Uc/u uc/u uc/u
SJas0a 'iS'i Su!u5
J'<'$'4:. s& Risa!a5 Arma"#n de
palos donde se tenda al aire la
carne salada para preparar el
c*Har0i&
JE<0)-. s& Bed& PunSi si!SJa5 Dila-
taci#n permanente de la vena
super!icial o pro!unda&
J'<0)-4'. s& Bed& L-an0Ju +u!u5
J'<R6. s& Q/a!i5 $e&AyaP Aa!i5 $e&NunP
Sa!i u-Su5 $e&/&BarP u--Su5 9cP
Sa!Si5
J'<:6'. s& Wa!+i5 ZZ MuAe! 4a!oni-(
3/a!inc/a5
J'=0O'. s& jarra, tomnP PJu.Bu5 ZZ
$ara preparar c*ic*a, c*om+aP
!aSi5 UU De gran tama?oP u!0u
+a3+a5 ZZ $ara te?irP 'u--0una5
J'=: de madera& s& Qe!o5 ZZ De oro o
plataP aSi--a5 ZZ De cala+a"aP +a'e5
J'%0)06'<. v& Wa'u.5
J-)06:#Q6'. adj& Wasi+asi5
J--M:<. s& TuSu.!iSu35
J-N-%')0R6. s& Eot& C/Ja0/!a c/Ja0/!a
sac/Ja sac/Ja5
J-O0N'. s& Anat& His0Ja. 0Ju!u5
J-4'<. v& A!a!iMa.5
J-44R6. s& WiSJi5
J-4:)0M'M. s& P/aMa5
J-4:S5-6%-. adv& P/aMa.--a5
J-6'. s& Anat& Si!SJa5
J-6'M: ciervo& s& Lool& Ta!uSa
-u.c/Ju5
J-6)-M:<#Q<'. adj& s& A'i0a35
J-6)-<. v& A'i0a. --a--i.5 $e&AyaP a'i.5
J-6)0M:#QM'. adj& A--is3a5
J-6M-M:<#Q<'. s& Q/a'u3 !ana35
J-6M-<. s& 9con& Q/a'u. !ana.5
J-6-6:. s& Mi.u5
J-6-<'F4-. adj&Hu0a.c/ana 3o--ana
+uc/Jana5
J-6-<'<. v& Hu0a.c/a.5
J-6-<'<=-. v& Hu0a.c/anaSu.5
J-60'. v& RJu+u0a.a.5
J-60M-<:. adj& QJa.a5
J-60<. v& Ha+u. 3an0u.5
J-6%'6'. s& Arq& Q/aMana
3/aMa!ina5 $e&AyaP AaMana5
J-6%-'<. v& Wa.!a.5
J-6%04'<. v& Wa.!ac/i.5
J-6%:=-'<# e:peler gases sin ruido&
Jisiol& C//aSc/a.5 ZZ Cos
animales, S/aSc/a.5
J-6%<'45-6%-. adv& WiSsan0a+an'a5
J-6%><' dic*a, !elicidad& s& A'aM
Susisa+i sa+i5
V-6>=. s& Astron& Qo.--u!5
J-<. v& RiSu.5
J-<')0M'M. s& C/e3a3 Sa.5 ArgP
c/e3a5
J-<'6:. s& Ru0/a. +i'Ja 0o3o. +i'Ja
0o3o. 0ac/a5 $e&NunP $e&.ajP
us.a5 9cP usi.a Si--a5
J-<'S. adj& Su'Ji5
J-<F'45-6%-. adv& Si+i--a+an'a5
J-<M'M. s& Jil& C/e3a su--u--5
$e&AyaP c/eAa5
J-<M'M-<:#Q<'. adj& C/e3a3 su--u--5
J-<M-. adj& QJo+e!5
J-<M:<. adj& L-an--a5
J-<0K0)'M:#QM'. adj& C/e3anc/as3a
c/e3a3c/as3a5
J-<N-4. s& PaM3a!0a'a inSi--0a'a
inSi--Sanc/a5
J-<N:6S:='5-6%-. adj&
PJen3a.+an'a5
J-<N:6S:=:#Q='. adj& PJen3ac/iSu35
J-<NV-6S'. s& PJen3a 0Jen3a.5
$e&AyaP 0enAa5 $e&NunP 0inSa.5
EolP 0inSa5 9cP 'aS5
J-<0K0)'<. v& C/e3a3c/a.5
J-<0K0)'<=-. v& C/e3a3c/aSu.5
J-<<>N'. s& Bed& TiS'i5
J-<<>N:=:#Q='. adj& Bed& TiS'isa0a5
J-<=-. v& RiSuSu.5
JP<%-F<'. s& Anat& Wa3'an5
J-<%-<. v& Hic/Ja.Su.5
J-<%0)'4. adj& ,eom& Sa.an0a5
J-<%0)'45-6%-. adv& Sa.an0a+an'a5
JP<%0N:. s& Bed& U+a+u.u. son3o
+u.u.5
J-=G)>4'. s& Anat& Ha.a3e /a.a3en
J-=%0M:. s& Te:& PJac/a5 ZZ $reciosoP
anSa--o anSa--u5
J-=%0<. v& PJac/ac/i.5
J-=%0<=-. v& PJac/aSu.5
J-%'. s& ,eol& QJe3e5
J-S. adv& Ru'i5 ZZ @na ve"P /uS Su'i5 ZZ
Todas las vecesP sa0a Su'i5 ZZ Al-
gunas vecesP MaSin Su'i5
JG'. s& an5
VG' 4E)%-'. s& Astron& ;eol& C/JasSa
+a.u5
J0'O'<. v& Ri.5
J0'O-<:#Q<'. adj& Pu!i35
J0'6M'. s& MiS/una5
JGF:<'. s& Lool& FCec*esis muta
CinneoG& Sus/u0i c/uc/u0i5
J0)-$<-=0M-6%-#Q%'. s& Qa.Ma5
J0)>7'. s& Lool& Fvicugna vicugna
BolinaG& WiSJuBa5
J0M'. s& RaMsa.5 ZZ Kida eternaP
MiBa. SaMsa.5 ZZ Kida temporalP
Sa. 0ac/a SaMsa.5 ZZ
CongevidadP una.0ac/aSaMsa.5
ZZ Euena vidaP a--in SaMsa.5 ZZ
Bala vidaP +ana a--in SaMsa.5
J0M<0:. s& Qes0i5 $e&AyaP Aes0i5
$e&NunP 3is/0i5 9cP Sis/0i5
J0-O:#QO'. adj& var#nP Mac/u5 ZZ Bu-
jerP 0a.a5 ZZ DecrpitoP '/u-'u-
+ac/u '/u-'u 0a.a5 ZZ 1+jetosP
+aMSJa5 9jem& +aMSJa 0Jac/a(
ropa vieja&
J0-6%:. s& Beteor& Wa.!a5
J0-6%<-. s& Anat& WiSsa5
J0-<6-=. s& .alend& ;eol& C/Jas-
Sac/a. c/JasSac/aM5
J0N'. s& Ru!Su5
J0NG' L#G
J0NG'. s& AM3a 3/aMa c/a0a'i.a5
J0N04'<. v& Q/aMa. 3/aMa0a.a.5
J0N:<. s& Ra--0a5
J0N:<0S'6%-. adj& Ra--0ac/ac/i35
V04)'6:%'. s& ,eog& Wi--Sa+a.u5 -o
sagrado, departamento del
Qosqo, $er%&
J044:<<0:. s& ,eog& Ha--Sa Masi Masi5
J06'N<044:. s& Eot& Fo:alis petro-
p*ylaG& A3/a a3/a5 $e&AyaP aAa
aAa5
J0:4E)-:. ad,. s& Sani5
J0:4-6)0'. s& A'i0aSu.5
J0<N060M'M. s& L-un0JaSa.5
J0<040M'M. s& Q/a!i Sa.5
J0<>-4'. s& Bed& Mu!u on3o.5 9n-
!ermedad in!ecto contagiosa
aguda producida por un virus
!iltra+le, que deja lesiones cut-
neas&
JG=)-<'. s& Anat& a'Ji5
J0=0F4-. adj& RiSuna--a5
J0=0%'<. v& Wa'uSu.5
J0=0%'<=-. v& Wa'unaSu.5
J0%:<-'<. v& Ha.--i. /a.--iSu.5
J0>M'. s& IS+a5
J0>M:. s& Pasu5 $e&AyaP 0aAu5 9cP
0as/u5
JGJ-<-=. s& MiS/unaSuna5
J0J0K0)'<. v& RaMsa!ic/i.5
J0J0<. v& RaMsa.5 ZZ -esidirP 'i.a.5
9jem& Ma.0in 'i.anSi] D#nde
residesT $e&AyaP .ac/a.5 9jem&
Ma.0in .ac/anSi] D#nde
residesT
J0S)')'. s& Lool& Flagidium peru-
vianum BeyenG& WisSJac/a5
J:)06N4-<G'. s& Ro3.a.5
J:4'<. v& P/aMa.5 $e&AyaP 0aMa5
$e&NunP 0a-i.5 EolP 0aMa.5
J:4)E6. s& ,eog& A!e35
J:4%-'M:<'. adj& TJiS!an0a5
J:4%-'<. v& TiS!a.5 ZZ Koltear la ca-
+e"aP Su'i!i.5
J:4%-'<=-. v& TJiS!aSu.5
J:4>F4-. adj& IsSa. son3o5
J:4J-< a ir& v& retornarP Ru'i.5 ZZ A
venirP Su'i+u.5
JR5-<. s& Anat& Sen3a 'u--i5
'uesecillo impar que !orma
parte del ta+ique nasal&
J:50%'<. s& Jisiol& A3'u. 3Jena.5
$e&AyaP Si0na.5 EolP Me3o.5
JR50%:. s& Bed& A3'u5
J:=:%<:=. pron& QanSuna5
J:S. s& Jisiol& RunSa5 9jem& vo"
roncaP c/JaSa SunSa5 vo" des-
templada, c/Ja!3aSunSa5
J>-4%'. s& Ru'i +u.u.5
J>-=%<:#Q%<'. adj& QanSuna35
Y# @. Kigsima octava letra del a+e-
cedario, vigsima tercera de sus
consonantes& /u nom+re es 5ye6;
representa un sonido palatal so-
noro y generalmente !ricativo, de
articulaci#n a+ierta o cerrada,
seg%n los casos&
@'. adv& a Ban5 ZZ RaTP Bac/u]
@')-<. v& C/u'a!a.a. si!i!a.a. si!i.
MiSc/Ju!a.a.5
Y')>5'6'. s& ,eog& HaSu( agua;
+a+a( madre& 'ermoso pue+lo
de orilla del ro Tigre, cerca al
Bara?#n, en la provincia de
Baynas, del departamento de
Coreto, $er%&
Y'6':)'. s& ,eog& Hana> negro; o3a(
oca& .apital de la provincia alta
de .anas, departamento de
Qosqo&
Y'6'?'<'. s& ,eog& De- a.+a!a
.ana( ternura . Ma!a( estrella, la
estrella o lucero de la ternura&
'ermoso distrito de la provincia
de Arequipa& UU Distrito de la
provincia de @ru+am+a, Qosqo&
Y'6'@'">. s& ,eog& De .ana( negro
. .aSu( agua& -o a!luente del
$ac*itea y *ermoso pue+lo en la
provincia de $ac*itea, de-
partamento de 'unuco, $er%,&
@' 6:. adv& MaBana a+aBa5
@'<'JG. s& B%s& Ha!aMi5 B%sica
melanc#lica y du0e de origen
in0a&
Y'>40. adj& ,eog& HaM!i( caliente& ZZ
s& Aguja& $rovincia del departa-
mento de Nunn y distrito del de-
partamento de 'uancavelica,
$er%&
Y'><0. s& ,eog& HaM!i( aguAa5 .a-
pital de la provincia alta de 9s-
pinar, Qosqo, $er%&
Y'><0=;>0. s& ,eog& HaM!i( aguAa>
Y
Y'>@:= L#P
SisSa( es0ina5 Distrito de la provincia
de $aruro, Qosqo, $er%P
importante por sus +a?os termales&
Y'>@:=. s& ,eog& De- SaMSi .aM.o
3ue signi1ica> /o+,!e -uc/ado!5
$rovincia del departamento de
Cima&
@-5'. s& -untuq qHellun& UU De plantaP
BaMi5
@-<F'. s& Eot& Qo!a5 $e&AyaP Ao!a
AeMa5 EolP c//i0i5 9cP 3/iMa .u.u5
ZZ -e Alonso% F:at*im cat*articum
'E y I&G a-3o SisSa5 Buy utili"ada
en la medicina !ol0l#rica como
desin!lamante& UU .er/a de !oro%
Falternant*era repens CinneoG&
QHeto 3Je'o5 ZZ .er/a !ora%
Fsolanum nigrum Cinneo&G 3/a.a
3/a.a5 @tili"ada para +ajar la
!ie+re, se e:prime la savia en la
tina de +a?o& UU .er/a del "0n"er%
Fsalvia ver+encea Cinneo y
/tac*is +ogotensis Iunt*&G asna3
3o!a @tili"ada para la curaci#n de
llagas, disenteras y almorranas&
@-<6:. s& Qa'a.5 EolP 'o-3a5
@-=:. s& Pac/as5 $e&AyaP 0ac/ac/5 9cP
0ac/aS5
@:. pron& No3a5
@>)'. s& Eot& Fmani*ot utilissima
$o*lG& R/u+a!a !u+u5
Y>)'@. s& ,eog& HuSa.( engaBa!
seduci!5 'ermoso +alneario in0a,
en la provincia de @ru+am+a&
Y>6N'@5 s& ,eog& HunSa( tierra clida&
$rovincia del departamento de
Ancas*, $er%, en el *ermoso
callej#n de 'uaylas, arrasada en el
terremoto del 34 de mayo de 4M]2&
@>6%'. s& Agr& Masa5 $ar de +ueyes que
jalan la reja de arar, el madero
para nivelar el terreno o la carreta&
UU !am& Dcese de dos personas
insolta+les&
Y><'. s& ,eog& De- c/inc/a.si+i .u!a(
matorral; otros *acen derivar del
quec*ua .u!a3( ,-anco5 ZZ Distrito
del departamento de Arequipa,
$er%&
@>@> na+o& s& Eot& F+rassica
campestris CinneoG& Hu.u5
.ruci!era muy utili"ada en la
alimentaci#n andina&
B# S. Kigsima novena y %ltima letra
del a+ecedario espa?ol, vigsima
cuarta de sus consonantes,
llmase 5"eta6; en la mayor par-
te de 9spa?a se pronuncia antes
de cualquier vocal; es un sonido
de articulaci#n interdental,
!ricativa y sorda&
S'5F>440<. v& C//u--a.5 $e&NunP
ins/a. s/iSa.5 EolP c/Ju--a.Su.
0Ju--'i.5
S'5F>440M:<#Q<'. adj& C//u--a35
S'5$:7'. s& B%s& An'a!a siSu!i5
)nstrumento musical muy utili-
"ado en el Qollao&
S'6)>M:. s& Lool& Fan#!elesG& WanMa
3/e'e5 Algunas especies de estos
tip%lidos son transmisoras del
pal%dismo, la !ie+re amarilla y la
uta&
S'6O'. s& SanS/a5
S'<'$'=%<:=:#Q='. adj& C//a'aSu
sa0/asa c//anc/a5
S'$'%-'<. v& TJa3'a.a. 'Ja3'i0i.a.5
9jem& tususpa tHaqtayayP ;a0a'ea
a- ,ai-a!5
S'$'%044'. s& Lan3Je5 ZZ $ara ni?osP
0Jo-3o5 ZZ De venusP Fcalceolaria
puru puru Iran"lG !un'u !un'u
3o!i c/Jus0a5 Buy utili"ado en la
medicina casera para la
gonorrea, dia+etes, suspensi#n de
orina, ri?ones, etc&
S'$'%: r%sticoP s& !am& RaMSac/u
MaSac/u5
S'<'6M'. s& Ec/a!a su.suna5
S'<0NV-@'. s& Lool& UnSaSa
3Ja!ac/u0a +uSa5 9cP .a-u5 v&
!a0osa5
S'<S'. s& Eot& Fru+us rosi!lorus Eent*
y ru+us urticae!olius $oirG& R/a!i
S/a!i si!aSa5
S'<S'$'<<044'. s& Eot& Fcorapavonia
Se+G& L-a3/e --a3/e 0uS.u3
+a+an5
(
S-60% )2(
S-60%. s& C/aM0i 0Junc/a.5 $osici#n
del sol a las doce del da&
S0NS'N. s& QJen3o5
S0NS'N-'<. v& QJen3o. 3Jen3o.-
Sac/a.5
S:6S-'<. v& U0a!a.a. o3a!a.a.5
S:6S:#QS'. adj& U0a o3a5 !igP
o3a'a!0u /a'Ju0a /an!a0a5
S:<<06:. s& Lool& F.onopatus inca
t*omas y conopatus somistriatus
+odaert&G ABas5 ArgP aBasco5 EolP
aBa'u.a5 Bam!ero mustlido,
nocturno, de color negro, con
+anda +lanca en la regi#n dorsal,
y a veces en la cola, de orina
*edionda&
S:<<:#Q<'. s& Lool& Fpseudalo pe:
inca; dusicyo culpa eus Bolina;
vulpes vulpes linneoG& A'o3
Bam!ero carnvoro cnido&
S:<S'4. s& Lool& Fturdus musicus
linneoG& C/uc/iSu c/iMaSu
c/iManSu5
S>5F'<. v& WanMa. /un.a.
!uS/uSuSu.5 $e&AyaP Aun.a.5
$e&NunP c/un.a.5 ArgP as/oS/a.5
EolP Aun.a.5
S><)0M:. s& T/i!!is3a5
S><)0<. v& TJi!i. 3e3o.5
S><M:#QM'. adj& L-o3Jenc/u --o3Je
+aSi5
D)..)1;A-)1 Q@9.'@A ^ 9/$AZ1C ^ Q@9.'@A
se termin# de imprimir en el mes de enero del 722D&
9n los talleres gr!icos de
Bultiservicios e )mprenta 9dmundo $antigo"o 9)-C&
.alle ;ueva Eaja ;
o
\8> )nt& 3 W Tel!& \344M> .usco ^ $er%