MARIA MIKIEWICZ

JAK WDROWALI SOWIANIE?

W CIGU KILKUSET LAT SOWIANIE ZAJLI WIELKIE
OBSZARY EUROPY, JU W VII WIEKU POWSTAO
PIERWSZE PASTWO SOWIASKIE, TZW PASTWO
SAMONA W JAKI SPOS!B OSIEDLALI SI NA NOWYC"
TERENAC"?
Staroytni pisarze w VI wieku czsto wspominaj o Sowianach.
Znaj nazw wasn caego ludu Sklawinowie lu! Sklawowie"# a
take nazw jego wschodniego odamu $%ntowie. Ze &r'de wynika# e w pocztkach
wdr'wek Sowian ich kultura !ya niezwykle jednolita. ( greckim dziele z przeomu VI i
VII wieku# zatytuowanym Strategikon )aktyka"# nieznany z imienia autor# zwany
*seudo$+aurycym# zauwaa# e plemiona Sklaw'w i %nt'w maj podo!ny spos'! ycia
i postpowania. *isa te o nich, wszyscy mieszkaj w lasach# w-r'd !agien. maj w
stogach niezliczon ilo-/ prosa i !eru. pdzc ycie upieskie# lu!i urzdza/ napady na
swoich wrog'w. gdy zajdzie midzy nimi r'nica zda0# w'wczas 1...2 w og'le nie mog
doj-/ do zgody 1...2 jako# e kady my-li co innego i aden nie chce ustpi/ drugiemu.
3ekonstrukcja osiedla wczesnosowia0skiego w 4rze&nie 5zechy"
*rokop z 5ezarei# VI$wieczny historyk !izantyjski# w swojej 6istorii wojen wspomina o
wsp'lnym jzyku Sowian# kt'ry !y niesychanie !ar!arzy0ski# a o ich wierzeniach pisa,
%rtyku pochodzi z
7(iedzy i 8ycia7
nr 9:;<<<
wszyscy oddaj cze-/ jednemu !ogu# tw'rcy !yskawicy. wspomina r'wnie o ustroju, yj w
ludowadztwie. %ra! I!n 3osteh# yjcy w = wieku# na podstawie 3elacji anonimowej z I=
wieku zauwaa, >e-li kto- z nich umrze# pal go w ogniu.
*rzekazy staroytnych o Sowianach czsto nie s wolne od g!szej re?leksji, dla
przy!ywajcych do nich s yczliwi. nie s z gruntu niegodziwi. umiejtnie radz so!ie w
!oju# szczeg'lnie w trudno dostpnym terenie. %le sama my-l o zetkniciu si z nimi !udzia
przeraenie, sroyli si przez cae lato. horda tak wielka# jak nigdy dotd# palia# pustoszya i
ra!owaa.
)ypowe sowia0skie naczynie gliniane lepione rcznie z VI$VII wieku
Z zapisk'w historycznych i kronik wiemy# e w VI$$VIII wieku Sowianie zajli prawie ca
@urop (schodni# cz-/ @uropy Arodkowej i @urop *oudniow a po *eloponez# dotarli
nawet do %zji +niejszej. Ba zachodzie graniczyli z Itali i pa0stwem Crank'w# na p'nocy
-cierali si z du0skimi i szwedzkimi (ikingami# walczyli z plemionami !atyjskimi np.
>a/wingami" i ugro?i0skimi +ordw# +eri i +uromem". Dr'da pisane odnosz si przede
wszystkim do okresu# w kt'rym Sowianie pojawiali si na terenach dotychczas przez nich nie
zasiedlonych. >ak wyglday ich wdr'wkiE Fto je podejmowaE ( jaki spos'! w tak kr'tkim
czasie Sowianie zajli znaczne o!szary @uropyE
Sowianie przemieszczali si na dwa sposo!y. Bajpierw podejmowali wyprawy upiecze#
nkajce miejscow ludno-/. ( wyprawach tych mogli uczestniczy/ Sowianie wywodzcy si
z o!szar'w pogranicznych# w jakiej- mierze 7zachceni7 ssiedztwem !ogatego 4izancjum#
powoli sa!ncego jako imperium# a wo!ec tego stosunkowo atwego do militarnej penetracji.
Sprzymierzanie si r'nych grup Sowian w tych napa-ciach z innymi grupami etnicznymi# na
przykad z turskimi %warami# jest po-wiadczone w &r'dach pisanych# !adania archeologiczne
r'wnie potwierdzaj istnienie okresu wsp'ycia o!u lud'w wsp'lne osady na (grzech czy
cmentarzyska awarosowia0skie na Sowacji".
Sowianie zachodni. rekonstrukcja stroju wie-niak'w
( najazdach na 4izancjum w VII wieku mogli te uczestniczy/ sami Sowianie# prowadzeni
przez swych przyw'dc'w# mogli r'wnie !y/ najmowani do druyn upieczych przez o!cych
wodz'w. *o zagarniciu up'w wyco?ywali si 7do sie!ie7 $ na tereny ju przez nich
zasiedlone.
*o wyprawach upieczych nastpowaa powolna migracja wikszych grup# kolonizujcych
nowe o!szary. >est to drugi spos'! wdr'wek Sowian. Znaleziska archeologiczne# typowe dla
kultur wczesnosowia0skich# wskazuj# e przesuwali si oni ze wschodu na zach'd#
poczynajc od p'nocnej cz-ci Biziny Arodkowodunajskiej druga poowa V wieku"# przez
+orawy i 5zechy VI wiek"# po -rodkow Ga! i Soaw przeom VI i VII wieku".
Sowianie przy!ywali na tereny ju zajte przez# nieliczn co prawda# ludno-/ prowincji
rzymskich# a take Herman'w i 6un'w. Hrupy osiedle0cze Sowian rozpoczynay
wsp'zamieszkiwanie z nimi w spos'! do-/ niezwyky. %rcheologowie odkryli mianowicie w
osadach tej starszej# miejscowej ludno-ci typowe dla kultury sowia0skiej p'ziemianki z
piecem w naroniku oraz ceramik $ naczynia lepione rcznie !ez ornamentu# tzw. typu
praskiego. *o-wiadczaj to wyniki wykopalisk w Fodyniu nad *rutem czy w 4rze&nie
wp'nocno$zachodnich 5zechach. ( tej ostatniej miejscowo-ci odsonito wsp'czesne so!ie
o!iekty mieszkalne kultury germa0skiej i wczesnosowia0skiej. 3'wnie w 4izorendzie w woj.
-witokrzyskim o!ok p'&norzymskich naczy0 znaleziono ceramik typu praskiego.
3ekonstrukcja chaty p'ziemiankowej z 4rze&na 5zechy"
*rawdopodo!nie wic Sowianie# kt'rzy przy!ywali na dane terytorium# podejmowali
wsp'prac z miejscow ludno-ci. ( tej ?azie zasiedlania jakiego- terenu musieli liczy/ si z
dawniejszymi osadnikami# nie przystpowali do ich eksterminacji ?izycznej. (spomniane
wyprawy upiecze# o kt'rych &r'da pisz# e Sowianie sroyli si# upili# nawet z upami
zimowali na o!czy&nie# podejmowane !yy na o!rzeach teren'w# zajmowanych w owych
powolnych# pokojowych migracjach.
Z !iegiem czasu zanikay cechy dawniejszego osadnictwa ludno-ci miejscowej# kt're
zastpowa wczesnosowia0ski model kulturowy. Io-/ szy!ko zacz si on jednak znacznie
r'nicowa/. Bajlepiej wida/ to w zmianach zachodzcych w o!rzdku pogrze!owym. )ypy
poch'wk'w sowia0skich z pocztk'w ich osiedlenia w @uropie !yy r'wnie zr'nicowane co
do ?ormy# lecz jednolite# je-li chodzi o traktowanie ciaa $ wszdzie !owiem panowao
ciaopalenie. Batomiast ju na pocztku VII wieku na terenach zasiedlanych przez Sowian
pojawiaj si poch'wki szkieletowe. Zwyczaj ten przejty zosta od %war'w co najpeniej
chy!a wida/ na terenie Sowacji"# od Crank'w Ialmacja"# a take !y e?ektem -cierania si
r'nych wpyw'w# nie wyczajc ?ranko0skich# chrze-cija0skich i judaistycznych Ser!ia". Z
czasem na niekt'rych terenach zanika zwyczaj ciaopalenia# co -wiadczy o postpujcej
sta!ilizacji osadniczej Sowian.
Fierunki wdr'wek sowia0skich w VI$$VII wieku wg Z. VJna# Awiat dawnych Sowian. %rtia
Interpress ;<KL"
Staroytni zauwaali# e na p'noc od Iunaju istniao osadnictwo Sowian.M tych terenach i
ich sowia0skich mieszka0cach pisali, *lemiona %nt'wi Sklaw'w s nawyke do wolno-ci# s
!ardzo liczni. mieszkaj w ndznych chatach rozsiedleni z dala jedni od drugich. nie dadz si
ujarzmi/ na wasnej ziemi. 8yjcy w VI wieku >ordanes# opisujc histori Hot'w# notowa# e
poczynajc od rzeki (iskla rozsiad si liczny nar'd (ened'w# g'wnie teraz nazywany
%ntami i Sklawinami. Zdawa wic so!ie spraw# e za Iunajem znajdowali si ju osiadli
Sowianie i od nich wychodziy dalsze wyprawy upiecze na poudnie.
Skoro w &r'dach pisanych Sowianie !yli wyr'niani jako odr!ny lud# musieli stanowi/
zwart grup. >ak !ardzo zwart $ to kwestia do dyskusji# ale m'wili jednym jzykiem# mieli
wsp'ln charakterystyczn kultur materialn# podo!n gospodark# system spoeczny i
wierzenia.
>ak wspomniaam# w najwcze-niejszych osiedlach Sowian z okresu wdr'wek na nowe tereny
mona zauway/ ich koegzystencj z innymi grupami etnicznymi. >ednak w miar upywu
czasu nastpowao 7zeslawizowanie7 dawniejszej ludno-ci i powolny zanik ich kultury.
Awiadczy/ to moe o licze!no-ci grup Sowian# kt'rzy niejako ?izycznie wypierali poprzednich
mieszka0c'w. Bie !ya!y to wic adaptacja dawnych osadnik'w do o!cych# czyli sowia0skich#
wzor'w# a raczej proces ich zanikania w-r'd potniejcych mas Sowian. *roces ten toczy
si stosunkowo szy!ko $wystarczao okoo ;NN lat do umocnienia si Sowian i penego
zapanowania ich kultury na jakim- o!szarze.
M!lenie Fonstantynopola przez Sowian w OPO roku. Cresk z cerkwi -w. *iotra we wsi *respa
wg Z. Furnatowska# Sowia0szczyzna poudniowa.Mssolineum ;<QQ"
( pocztkowym okresie osadnictwo Sowian !yo do-/ rozrzedzone# a osiedla przez nich
zakadane liczyy niewiele chat. )ak !yo nie tylko na najstarszym o!szarze ich wystpowania#
czyli na poudnie od *rypeci# w prawo!rzenej cz-ci dorzecza -rodkowego Iniepru. *odo!nie
$ na terenie (ooszczyzny# w 3umunii# w 4ugarii# gdzie po przekroczeniu Iunaju Sowianie
zakadali niewielkie osady# zamieszkane przez najwyej kilkudziesiciooso!owe grupy.
*odo!nie te wyglda najstarsze osadnictwo Sowian zachodnich na ziemiach *olski# 5zech#
midzyrzecza Mdry i Ga!y.
Ilaczego miejscowa ludno-/ pozwalaa im na osiedlanie siE I z tym si godziaE Biekt'rzy
sdz# e skoro model kultury Sowian zosta przyjty przez inne ludy# !y dla nich atrakcyjny#
skoro w e?ekcie zosta zaakceptowany. Sdz# e jedynie !y on moliwy do przyjcia# czy
si !owiem z dawno znanym na tych terytoriach i sprawdzonym modelem gospodarki
rolniczo$hodowlanej r'nych grup plemiennych.
(czesnosowia0skie ciaopalne cmentarzysko kurhanowe
>zykiem panujcym na tych o!szarach sta si jzyk sowia0ski. *ocztkowo plemiona
Sowian nie !yy z!yt liczne# zatem na nowych terenach musia nastpowa/ szy!ki wzrost ich
populacji# co doprowadzio do 7zeslawizowania7 jzykowego dawniejszej miejscowej ludno-ci.
>est to !ardzo prawdopodo!ne# gdy Sowianie wa-nie w drugiej poowie I tysiclecia masowo
przechodzili na przemienno$odogow upraw ziemi# system dla nich nowy w stosunku do
dawniej stosowanej uprawy wypaleniskowej. (pywao to na sta!ilizacj osadnictwa# wzrost
plon'w# a wic w konsekwencji wzrost do!ro!ytu i $ wzrost demogra?iczny. Md miejscowych
Sowianie przejmowali uprawy nowych ro-lin np. winoro-li" czy specy?iczne metody o!r'!ki
ziemi# dotychczas przez nich nie stosowane np. nawadnianie".
M wdr'wkach Sowian nadal wiemy !ardzo niewiele. ( dalszym cigu na rozstrzygnicie
czeka zagadnienie# gdzie znajdoway si ich pierwotne siedzi!y$ zapewne w g'rnej cz-ci
dorzecza Iniepru# na pograniczu z ludami !atyjskimi kt'rych jzyki wykazuj liczne zwizki
z jzykami sowia0skimi". Mstatnio z przodkami Sowian utosamia si m.in. przedstawicieli
archeologicznej kultury kijowskiej II$V w. n.e."# o!ejmujcej stre? le-n i lasostepow
prawo!rzenej cz-ci dorzecza Iniepru. ( V wieku najstarsze -lady kultury Sowian
znajdowane s w dorzeczu 4ohu i Iniestru oraz na poudnie od *rypeci#wzdu prawych
dopyw'w Iniepru.
Folejnym zadaniem dla archeolog'w !dzie okre-lenie# jak liczne !yy migrujce grupy.
Fompleksowe !adania mikroregionalne# o!ejmujce rozpoznanie cao-ci osadnictwa w
odpowiednich przedziaach czasowych# pozwol na odtworzenie licze!no-ci grup uytkujcych
osady i cmentarze. (ydaje si# e nauka polska !dzie miaa tu istotny wkad. Md lat !owiem
realizuje si w naszym kraju program pod nazw %rcheologiczne Zdjcie *olski# kt'rego celem
jest odtworzenie staroytnej sieci osadniczej. *race terenowe s ju na uko0czeniu# niedugo
przyjdzie czas na ich analiz. ('wczas !dzie mona pokusi/ si o odtworzenie r'nych
proces'w dziejowych# take historii Sowian i ich wkadu w kultur wczesno-redniowiecznej
@uropy.
Rys. Lidia Kobyliska
*ro?. +%3I% +IAFI@(I5Z jest wykadowc w %kademii )eologii Fatolickieji kuratorem w
*a0stwowym +uzeum %rcheologicznym.