You are on page 1of 55

GMO – z czym to się je?

Instytut Spraw
Obywatelskich
Łódź /

Marek Kryda, mgr inż. Dorota Metera, Paweł Połanecki,
Szymon Surmacz, prof. dr hab. Tadeusz Żarski


Remigiusz Okraska, Michał Sobczyk

 
Magdalena Warszawa

 
Agnieszka Surmacz


Instytut Spraw Obywatelskich
ul. Więckowskiego /, - Łódź
tel./fax: ---
iso@iso.edu.pl
www.iso.edu.pl
naturalnegeny@iso.edu.pl
www.naturalnegeny.pl

Bank Spółdzielczy Rzemiosła w Łodzi


      
przekaż  – KRS 

ISBN ----

Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze środków Mechanizmu Fi-

nansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego, a także ze środków

budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.


Spis treści

.  –      — Szymon Surmacz 

.     — Tadeusz P. Żarski 

.     — Marek Kryda 

.    


   — mgr inż. Dorota Metera 

.    


     — Paweł Połanecki 

GMO – z czym to się je?

Prawidłowa odpowiedź na to pytanie brzmi – uwalnianie GMO do środowiska naturalnego,


właściwie ze wszystkim. A bardziej precyzyjnie ani jaki dokładnie mają one wpływ na zdrowie
byłoby powiedzieć, że na dobrą sprawę nikt do- człowieka. Żadne badania laboratoryjne nie są
kładnie nie wie z czym, gdzie i kiedy żywność w stanie przeprowadzić symulacji wszystkich
genetycznie modyfikowana dostaje się na na- możliwych zdarzeń i powiązań, które mogą
sze talerze. Taki stan rzeczy służy zwolennikom zajść w ekosystemie.
i producentom GMO jako argument do bagateli- Patrząc na opisane efekty uwalniania GMO do
zowania problemu. Skoro GMO może być w ba- środowiska, możemy stwierdzić, że bez naszej
toniku, czekoladzie, wędlinie czy płatkach śnia- zgody jesteśmy poddawani eksperymentowi,
daniowych i wszyscy to jedzą, to o co chodzi? którego skutków nikt nie jest w stanie prze-
Po co robić hałas? widzieć. Więcej wiedzy o tym, czym jest GMO
i jakie niesie potencjalne zagrożenia, dostarcza
Instytut Spraw Obywatelskich jest organizacją publikowany w naszym raporcie artykuł prof.
społeczną, która od dłuższego czasu przygląda Tadeusza Żarskiego oraz filmy Jeffreya Smitha,
się debacie na temat GMO w produkcji żywności. umieszczone na dołączonej płycie DVD.
Zaniepokojeni dochodzącą do nas coraz większą Kłopoty z żywnością produkowaną na bazie ro-
ilością informacji ukazujących problemy gene- ślin modyfikowanych genetycznie, nie ogranicza-
rowane przez niekontrolowaną obecność GMO, ją się tylko do zagrożonego zdrowia konsumen-
postanowiliśmy przedstawić je w taki sposób, tów. Globalna produkcja żywności to problem
aby unaocznić problemy kluczowe z punktu wi- natury politycznej i gospodarczej. O tym, jaka
dzenia konsumentów. jest sytuacja Polski i Europy w globalnym ukła-
dzie sił, jakie mamy atuty i co tracimy godząc
Obecna sytuacja jest niepokojąca. Z każdym się na wpuszczenie GMO na nasze pola uprawne,
miesiącem pojawiają się nowe informacje o tym, pisze w naszym raporcie Marek Kryda. Przywo-
że genetycznie modyfikowana żywność nie jest łane przez niego, a rzadko goszczące na łamach
obojętna dla zdrowia człowieka. Rośliny GM prasy, pojęcie suwerenności białkowej – jest dziś
są źródłem alergii, zatruć i mogą powodować kluczem do zrozumienia, w którym miejscu prze-
nieznane jeszcze komplikacje i nowe choroby. biega jedna z najważniejszych linii frontu.
Technologia, którą przedstawia się zazwyczaj
jako jedno z największych osiągnięć ludzkości, Znamienne jest tutaj stanowisko coraz większej
jest bardzo niestabilna. Rozsądek nakazywał- ilości krajów europejskich, które głosem obywa-
by prowadzenie dalszych badań i pozostawienie teli i deklaracjami swoich rządów, zmierzają do
eksperymentów w laboratoriach. Nikt nie potra- ustanowienia Europy „zielonym kontynentem”,
fi precyzyjnie określić, jakie zmiany przyniesie wolnym od upraw i żywności GM. Kuriozalna na

 -      ■ 


ich tle jest sytuacja Polski, która w ciągu ostat- wątpliwości. Żywność modyfikowana genetycz-
nich kilku lat zmienia swoje oblicze ze „Strefy nie powinna być wyraźnie oznaczona. Jeże-
wolnej od GMO” na kraj z najszybciej rosnącym li jest ona rzeczywiście bezpieczna, to produ-
areałem upraw modyfikowanej genetycznie ku- cenci powinni przekonać do tego konsumentów
kurydzy. Czym to może grozić, jakie są przyczy- wiarygodnymi badaniami i racjonalnymi argu-
ny prawnego bałaganu i wynikające z niego ne- mentami. Jeżeli jest lepsza (jak twierdzą jej zwo-
gatywne konsekwencje dla konsumentów, mówi lennicy), to znak „wyprodukowano z GMO” był-
tekst Doroty Metery, przybliżający europejskie by dla takich produktów dodatkową reklamą.
wymagania prawne, dotyczące znakowania żyw- Z naszego punktu widzenia najważniejsze jest
ności, a także obszerny artykuł Pawła Połanec- to, by wybór pozostawić konsumentom. Będzie
kiego, zamykający nasz raport,. to możliwe tylko poprzez znakowanie produk-
tów, najlepiej za pomocą jednoznacznego i wy-
Argumenty przedstawione w publikacjach przy- raźnego symbolu graficznego. Jest to absolut-
gotowanych w ramach projektu „GMO z czym ne minimum, jakiego mogą i powinni domagać
to się je”, m.in. w niniejszym raporcie, są gło- się obywatele.
sem „jednostronnym”, ponieważ uznaliśmy, że
zadaniem organizacji społecznej jest prezen- Dlatego po zapoznaniu się z naszym raportem,
towanie zdania niezależnych ekspertów i za- zachęcamy wszystkich do podpisania i promo-
niepokojonych obywateli, nie zaś stanowiska wania petycji internetowej na stronie www.na-
silnego lobby związanego z przemysłem rolno- turalnegeny.pl. Gdy ilość zebranych podpisów
spożywczym. Ci ostatni w swoich publikacjach osiągnie masę krytyczną zdolną do poruszenia
przedstawiają żywność GM jako remedium na sił politycznych w parlamencie, przekażemy ją
wszystkie bolączki świata. Jednak po bliższym ustawodawcom jako głos obywateli domagają-
przyjrzeniu, okazuje się, że genetycznie modyfi- cych się respektowania prawa świadomego wy-
kowane uprawy to jedynie sposób na pomnoże- boru i sprzeciwiających się przymusowemu trak-
nie zysków producentów tych roślin i zależnych towaniu ich jako królików doświadczalnych.
od nich instytucji i laboratoriów naukowych.

Jednak bez względu na to, jaki mamy stosu- Szymon Surmacz


nek do żywności GM, jedno nie powinno budzić Instytut Spraw Obywatelskich
b S S

 ■  -     




Zarys informacji o GMO


GMO (ang. genetically modified organism) to rekombinowane hormony, a przede wszystkim
obecnie jeden z najbardziej rozpoznawalnych swoisty gatunkowo ludzki hormon wzrostu, in-
skrótów nie tylko w biotechnologii, ale także sulinęi szereg innych. Produkty uzyskane drogą
w całym współczesnym społeczeństwie. Ozna- modyfikacji genetycznych wykorzystywane są
cza on genetycznie zmodyfikowany organizm. również w różnych gałęziach przemysłu.
Według definicji zawartej w Ustawie o GMO Dlaczego więc mimo tak imponujących efek-
z dnia  czerwca  r., Organizm genetycznie tów w wyżej wymienionych dziedzinach dzia-
zmodyfikowany – to organizm inny, niż organizm czło- łalności ludzkiej, na świeciei w Polsce toczy się
wieka, w którym materiał genetyczny został zmienio- tak zażarta dyskusja na temat dopuszczenia do
ny w sposób, który nie wystąpiłby w warunkach natu- upraw modyfikowanych roślini hodowli trans-
ralnych, stosując do tego krzyżowanie lub naturalną genicznych zwierząt?
rekombinację. Rekombinacja DNA za pomocą tech- Chodzi bowiem o dwa różne od siebie kierun-
nik inżynierii genetyczneji inne pokrewne tech- ki działań inżynierii genetycznej. Wspomniane
niki pozwalają tworzyć organizmy o odmiennych wyżej biopreparaty czy związki chemiczne wy-
właściwościach niż macierzysty gatunek. Ogólnie korzystywane w technice, powstają w warun-
mówiąc, modyfikacja polega na wszczepieniu do kach zamkniętego użycia GMO, tzn. genetycz-
genomu modyfikowanego organizmu fragmentu nie zmodyfikowany organizm znajduje się pod
DNA z innego organizmu, który odpowiedzialny pełną kontroląi nie ma możliwości dostania się
jest za daną cechę, lub też na modyfikacji genu do środowiska naturalnego.
albo usunięciu go całkowicie z organizmu Uprawa transgenicznych roślin czy hodowla
Genetycznie modyfikowane organizmy modyfikowanych genetycznie zwierząt wiąże się
(GMO) są bardzo rozległym obszarem badaw- z ich uwolnieniem do środowiska. Pociąga to za
czeji gospodarczej działalności człowieka, obej- sobą wiele zagrożeń. Podstawowe zagrożenie, co
mującym mikroorganizmy, roślinyi zwierzęta. do którego nie ma najmniejszych wątpliwości, to
Wiele produktów będących w powszechnym fakt, że transgeniczne organizmy mogą rozprze-
użyciu pochodzi z GMO, głównie mikroorga- strzenić się w środowisku, współzawodnicząc
nizmówi roślin. Osiągnięcia biotechnologii są z naturalną florąi fauną. A także – co zostało
niepodważalnei godne rozwijania. Obecnie mo- już stwierdzone w wielu rejonach świata – do-
żemy wytwarzać wiele biopreparatów za po- prowadzić do przepływu genów pomiędzy or-
mocą rekombinowanych bakterii, roślin czy ganizmami naturalnymii modyfikowanymi ge-
zwierząt. Udało się już w taki sposób uzyskać netycznie. Nie można również wykluczyć tego
cenne grupy leków, m.in. interferon, interleuki- zjawiska na płaszczyźnie międzygatunkowej, co
ny, czynnik martwicy nowotworów, preparaty może spowodować niewyobrażalne następstwa
przeciwzakrzepowe, czynniki krzepnięcia krwi, przyrodnicze.

    ■ 


Drugi aspekt problemu dotyczy wpływu produktami takimi jak modyfikowane genetycz-
żywności pochodzącej z GMO na zdrowie czło- nie ziarno oraz wytwarzają środki dla ochrony
wieka. Technika przenoszenia genów z innych roślini produkcji rolnej.
gatunków do genomu tworzonego GMO, nieza- Takie koncerny, mając mocne poparcie śro-
leżnie od zastosowanej metody, jest daleka od dowisk politycznychi niektórych organiza-
doskonałości. Gen może być stosunkowo pre- cji międzynarodowych, coraz aktywniej podpo-
cyzyjnie wyodrębniony z DNA organizmu daw- rządkowują sobie wielkie obszary ziemi ornej,
cy, ale inżynieria genetyczna w wielu wypad- a zatemi produkcji żywności. Miliony hektarów
kach nie ma pojęcia, w którym miejscu DNA powierzchni obsiewanych roślinami transge-
organizmu biorcy zagnieździ się wyselekcjo- nicznymi to potężna broń w rękach wielkich
nowany gen. Okazało się na przykład, że trans- producentów. Przemysł biotechnologiczny nie
gen odpowiedzialny za słodycz ogórka może okazuje respektu dla granic wyznaczonych przez
być zlokalizowany na różnych chromosomach. naturę – granic ustanowionych dla ochrony cha-
Zależnie od tego, na którym chromosomie się rakterystycznej unikalności poszczególnych ga-
znajduje, ogórek ma słodki smak lub jest pozba- tunków. W rezultacie przejmuje kontrolę nad
wiony słodyczy. Wynika stąd, że powodzenie procesem ewolucji.
dokonywanej modyfikacji genetycznej zależy Całe społeczeństwa są karmione nie tylko
nie tylko od materiału, jaki się wprowadza, ale żywnością pochodzącą z roślin modyfikowa-
także od miejsca, w jakim zostanie umieszczo- nych genetycznie, alei nośnymi hasłami huma-
ny. Jeżeli nawet operacja przeniesienia genu nitarnymi. Ta propaganda mówi nam, że poprzez
wypadnie pomyślnie, to nowy element powo- uprawę roślin GM uzyskamy wyższe plony, że
dować będzie zakłócenia w funkcjonowaniu zwiększenie plonów zlikwiduje głód na świecie,
innych genów, istotnych dla życia organizmu. że zmniejszając dzięki GMO zużycie pestycydów
W efekcie doprowadzić to może do zaburzeń uzyskamy „czystą”i zdrową żywność, że zwięk-
funkcji komórek oraz całego organizmu. Zmia- szy się zysk rolnika a jednocześnie spadną ceny
ny w metabolizmie pod wpływem transgenu żywności, że wprowadzenie upraw roślin mody-
nie ograniczą się tylko do produkcji białek fikowanych genetycznie doprowadzi do zmniej-
oczekiwanych, ale jednak obcych dla danego szenia presjii degradacji ekosystemów, że tzw.
organizmui konsumenta, np. toksyny niszczą- złoty ryż (Golden Rice) wyleczy chore na śle-
cej szkodniki, białek dających odporność na potę zmierzchowąi kseroftalmię dzieci w Trze-
herbicydy, ale także innych, które mogą mieć cim Świecie, że żywność pochodząca z roślin
działanie alergizujące, toksyczne, mutagenne modyfikowanych genetycznie jest przebadanai
czy rakotwórcze. Jest to więc zabieg niezwy- w pełni bezpieczna.
kle ryzykowny. Biotechnolodzy nie posiadają Jak wygląda rzeczywistość w odniesieniu do
wystarczającej wiedzy, aby modyfikować DNA haseł i zapewnień zwolenników upraw GMO?
bez ryzyka powstania mutacji, które mogą być Jest ona całkowicie odmienna w świetle dostęp-
niebezpieczne dla środowiskai naszego zdro- nych informacji naukowych.
wia. Przeprowadzają oni eksperymenty z sub- Nie jest prawdą, że poprzez uprawę roślin GM
telnymi, lecz potężnymi siłami natury, łamiąc uzyskamy większe plony. Już w samych zało-
prawa przyrody wytworzone przez miliony lat żeniach zmian genetycznych roślin uprawnych
trwania życia na naszej planecie nie wiedząc, nie prowadzono w tym kierunku. Wyniki oceny
jakie będą konsekwencje tych działań. wskaźników plonu i zysków w uprawach tych ro-
Mimo tych, zdawałoby się oczywistych, za- ślin w USA wskazują na coś zupełnie innego. Ro-
strzeżeń, obszar upraw roślin transgenicz- śliny GM nie dają wyższych plonów, a biorąc pod
nych systematycznie rośnie, przede wszystkim uwagę wysokie koszty uprawy – nie przynoszą
w USA, Kanadziei krajach Ameryki Łacińskiej. spodziewanych zysków. Plon soi GM był na prze-
Wydaje się, że czynnikiem sprzyjającym zwięk- strzeni lat - niższy o - od odmian
szaniu się areału upraw GMO jest dynamiczna tradycyjnych (FAOStat , Benbrook , Fer-
ekspansja kilku światowych gigantycznych firm nandez-Cornejo i Caswell , Qaim i Zilbreman
z sektora agrobiznesu, produkujących rośliny ). Do podobnych wniosków doszło działające
modyfikowane genetycznie. Koncerny te posia- w Wielkiej Brytanii stowarzyszenie Soil Associa-
dają główną pulę patentów na metody modyfi- tion, które porównywało różne badania produk-
kacji roślin, nieograniczone wpływy na obrót tywności roślin modyfikowanych genetycznie.

 ■  -     


ba L P



Niezwykle nośnym hasłem używanym przez Wprowadzenie do uprawy roślin transgenicz-


lobby biotechnologiczne jest twierdzenie, że po- nych nie spowodowało również – wbrew kolej-
przez zwiększenie areału upraw GMO i zwią- nym obietnicom –zmniejszenia zużycia pesty-
zany z tym wzrost plonów – jak wspomniałem, cydów. Stało się wręcz przeciwnie: w związku
de facto nieistniejący – zlikwidujemy głód na ze stosowaną technologią uprawy tych roślin,
świecie. Rzeczywistość przeczy tej obietnicy. wzrosło zużycie tzw. totalnych pestycydów,
Uprawy roślin GM zamiast przyczyniać się do np. Roundupu w latach - aż piętna-
rozwiązania problemu głodu na świecie, powo- stokrotnie. W związku z powstaniem popu-
dują jego dodatkowe pogłębienie. Sedno proble- lacji chwastów odpornych na ten środek, nie
mu głodu nie tkwi w braku żywności – na świe- zmniejszyło się również zużycie klasycznych
cie produkuje się ją w wystarczającej ilości, by herbicydów. Obecność pozostałości Roundupu,
wykarmić całą populację globu. Głód jest wyni- produktów jego rozkładu i substancji technolo-
kiem obecnej polityki rolnej i niewłaściwej dys- gicznych może powodować zaburzenia rozrodu
trybucji żywności. Według danych FAO (Food poprzez hamowanie podziałów komórkowych,
and Agriculture Organization of the United Na- uszkadzanie i zamieranie zarodków, martwicę
tions – Organizacja Narodów Zjednoczonych do komórek łożyska, pępowinowych, a także za-
spraw Wyżywienia i Rolnictwa), od  r. licz- burzenia syntezy hormonów sterydowych, co
ba głodujących wzrosła o  milionów, a od lat przeczy twierdzeniu o wysokiej jakości zdrowot-
- – o  milionów. Głodujących dzieci nej żywności uzyskiwanej z roślin GM (Bena-
jest więcej nawet w Stanach Zjednoczonych – ich chour, Séralini , Walsh i wsp. ). Jak
liczba wzrosła w ciągu pięciu ostatnich lat o  wynika z dotychczasowych doświadczeń, roz-
procent. W tym czasie całkowity areał upraw ro- wój upraw roślin modyfikowanych genetycz-
ślin GM przekroczył w skali świata  mln ha, nie nie tylko nie zmniejszył ilości stosowanych
a USA są w tym względzie największym produ- środków chemicznych, ale zwiększył zagroże-
centem (FAO ). nie dla zdrowia człowieka z uwagi na obecność

    ■ 


Nieliczne są natomiast badania wskazujące
na negatywny wpływ pasz pochodzących z ro-
ślin GM na zdrowie zwierząt gospodarskich
oraz laboratoryjnych, stanowiących model od-
niesienia do ludzi. Co więcej, ich wyniki są pod-
ważane i kwestionowane przez niektórych in-
nych badaczy i instytucje. Jednak obawy przed
zagrożeniem dla zdrowia konsumentów są tym
groźniejsze, że już zostały potwierdzone przez
część naukowców (Pusztai i wsp. , Malate-
sta i wsp. a, b, , , Benacho-
ur, Séralini ). Firmy produkujące rośliny
modyfikowane genetycznie są tymczasem za-
dziwiająco łagodnie traktowane przez instytu-
cje decyzyjne i kontrolne. Amerykańska agencja
rządowa FDA (Food and Drug Administration),
która rygorystycznie przestrzega procedur wy-
maganych przy dopuszczaniu do obrotu leków
i chemikaliów spożywczych, absolutnie liberal-
nie odnosi się do badań dotyczących żywności
pozyskanej z organizmów genetycznie zmo-
dyfikowanych, czego przykładem jest sformu-
łowana przez tę instytucję tzw. zasada równo-
ważności składnikowej (substantial equivalence),
która nie jest oparta na żadnych przesłankach
naukowych. Według tej koncepcji produkty GM
są równoważne produktom konwencjonalnym
i są równie bezpieczne, jeśli zawartość głównych
składników odżywczych oraz nie odżywczych
jest zbliżona do ilości charakterystycznej dla ga-
tunku poddawanego modyfikacji oraz źródła do-
datkowego genu. Jest to abstrakcyjna idea wy-
myślona przez polityków w celu wprowadzenia
GMO do łańcucha pokarmowego bez badań tok-
b O H

sykologicznych, które są wymagane w stosun-


ku do każdego nowego produktu spożywczego
wprowadzanego na rynek. Zasada ta praktycz-
nie zwalnia firmy biotechnologiczne z obowiąz-
ku przedstawiania wyników takich badań. Wielu
naukowców uważa, że również Komisja Euro-
pozostałości herbicydów stosowanych w okresie pejska lekceważy obawy państw członkowskich
wegetacji a także niemożność pozbycia się trują- w kwestii bezpieczeństwa żywności uzyskiwa-
cego białka Cry, obecnego w roślinie i nasionach nej z roślin GM, a stojący na straży naszego bez-
nawet po zakończonej wegetacji. pieczeństwa EFSA (Europejski Urząd ds. Bez-
Zmodyfikowany genetycznie tzw. złoty ryż pieczeństwa Żywności) w ocenie dokumentacji
wzbogacony w karotenoidy nie wyleczy chorych przedstawianej mu przez firmy biotechnologicz-
na ślepotę zmierzchową i kseroftalmię dzieci w ne jest równie liberalny jak FDA. Tymczasem jest
Trzecim Świecie, bo nie rozwiązuje problemów niemal nie do wyobrażenia, żeby tak znaczne
będących podstawową przyczyną niedoboru wi- uszkodzenia ważnych organów (nerek, wątroby
taminy A, jakimi są bieda i brak zróżnicowanej etc.) lub takie zmiany w parametrach krwi (ilo-
diety. Doraźne rozwiązania, takie jak podawa- ści limfocytów, granulocytów, poziomie glukozy
nie witamin w tabletkach lub dostarczanie żyw- etc.), jakie stwierdzano u szczurów karmionych
ności, są tańsze i skuteczniejsze. zmodyfikowaną genetycznie kukurydzą, były

 ■  -     


objawami przypadkowymi wynikłymi ze zmien- wobec braku kompleksowych przepisów doty-
ności osobniczej. Takie wytłumaczenie zmian
patologicznych występujących u zwierząt w opi-
czących koegzystencji upraw modyfikowanych
i tradycyjnych oraz odszkodowań za szkody po- 
sanych wyżej doświadczeniach żywieniowych wstałe w następstwie upraw roślin transgenicz-
i toksykologicznych można znaleźć w oficjalnych nych. Tym bardziej, że nowa ustawa o GMO nie
materiałach EFSA, dotyczących genetycznie mo- rozstrzyga tych kwestii jednoznacznie.
dyfikowanych roślin rekomendowanych przez
Komisję Europejską do wprowadzenia na rynek
i do uprawy w krajach UE (EFSA ). Tadeusz P. Żarski
Powszechne w polityce ekologicznej państw Katedra Biologii Środowiska Zwierząt
rozwiniętych stosowanie zasady przezorności Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego
powinno prowadzić do zapewnienia wysokie-
go i bezpiecznego dla zdrowia i życia ludzkiego Bibliografia:
poziomu ochrony środowiska w możliwie naj-
wcześniejszym stadium podejmowania decy-
zji. Oznacza to, iż w przypadku uzasadnionego . Fernandez-Cornejo J. Caswell (), „USDA/ERS
podejrzenia, że określone działania mogą wy- Economic Information Bulletin” no. .
wołać skutki negatywne dla środowiska, lepiej . Qaim M. i Zilberman D. (), „Science” vol.
jest działać „wcześniej, bo będzie za późno”, niż :.
oczekiwać na oficjalne potwierdzenie złowrogich . Motavalli P. P. i wsp. (), „Journal of Environ-
przypuszczeń. Brak dowodów na istnienie ryzy- mental Quality :-.
ka nie stanowi dowodu na brak ryzyka. Z uwa- . Stotzky G. (), „Plant and Soil” :-.
gi na niemożliwość przewidzenia konsekwen- . Council Conclusions on Genetically Modified Or-
cji inżynierii genetycznej i fakt, że niepożądane ganisms (GMOs), th Environment Council
skutki mogą ujawnić się w odległych terminach, meeting, Brussels,  December .
konieczne jest stosowanie wspomnianej zasady . Food and Drug Administration Statement of Poli-
przezorności. cy, May , .
Wprowadzenie do obrotu i uprawy roślin ge- . Food and Drug Administration FDA Letter to
netycznie modyfikowanych na terenie Polski za- Monsanto, .
graża rozwojowi naszego rolnictwa i eksportowi . L. Vecchio i wsp. (), „European Journal of Hi-
produktów rolnych. Tradycyjne gatunki i stare stochemistry” , :-.
odmiany roślin to nasze bogactwo biologiczne, . FAOSTAT Food and Agricultural commodities pro-
które Polska wniosła do zachodniej Europy, zu- duction, Yield per hectare .
bożonej przyrodniczo poprzez masową chemi- . „The EFSA Journal” () .
zację rolnictwa. Uprawy roślin tradycyjnych, . Benbrook Ch. (), Royal Society of Chemistry,
wcale nie o niższych plonach, a o wysokich wa- „Pesticide Outlook”.
lorach smakowych, spowodowały, że Polska sta- . Benachour N., Séralini G.-E. (), „Chemical Re-
ła się europejskim zagłębiem zdrowej żywno- search in Toxicology” :-.
ści. Również żywność pochodzenia zwierzęcego . Walsh L. P., McCromick Ch., Martin C., Stocco D.
uzyskiwana w oparciu o karmienie tradycyjnymi M. (), „Environmental Health Perspectives”
paszami, jest poszukiwana na rynkach europej- ,:-.
skich. Wreszcie argument społecznie najważ- . Malatesta M. i wsp. (), „Cell Structure and
niejszy: wprowadzenie GMO, zwiększające zyski Function” :-.
wielkim koncernom (głównie amerykańskim) . Malatesta M. i wsp. (), „Journal of Anatomy”
i grupce naszych wielkich producentów rolnych, :-.
byłoby sprzeczne z dalekowzrocznym interesem . Malatesta M. i wsp. (), „European Journal of
polskiego rolnictwa i przemysłu spożywczego. Histochemistry” :-.
Jego rezultatem byłoby bowiem przyspieszone . Malatesta M. i wsp. (), „European Journal of
bankructwo tysięcy drobnych rolników, a więc Histochemistry” :-.
szybki wzrost bezrobocia (Tomiałojć ). . Pusztai A., Bardocz S., Ewen S. W. B. (),
Polskie rolnictwo, jako rozdrobnione i cechu- „Food Safety: Contaminants and Toxins”, CAB
jące się tradycyjną formą prowadzonych upraw, International
może być szczególnie narażone na konsekwencje . Tomiałojć L. (), „Aura” nr  (marzec).

    ■ 




GMO a sprawa polska


Coraz więcej Polaków zadaje sobie pytanie: jaki wpływ GMO na środowisko. Brak było także
jest stosunek polskich władz do kwestii organi- kompleksowych danych o występowaniu GMO
zmów genetycznie modyfikowanych? Oficjalne w środowisku i obrocie nimi na terenie kra-
stanowisko Polski w tej sprawie zostało uchwa- ju, co według NIK uniemożliwia sprawowanie
lone przez rząd PO-PSL  listopada  r. Za- przez Polskę kontroli nad GMO uwalnianymi
kłada ono, że Polska ma być krajem wolnym od do środowiska.
GMO i że na forum Unii Europejskiej wesprze Podczas gdy inne kraje – Austria, Szwajcaria,
wszystkie inicjatywy, które będą ograniczać za- Węgry oraz Niemcy – wprowadzały zakaz upraw
równo uprawy roślin genetycznie modyfikowa- roślin modyfikowanych genetycznie, Polska za-
nych, jak i wprowadzanie na rynek genetycznie miast wzmocnić swój zakaz istniejący w usta-
zmienionych produktów. Niestety, efekty kon- wie o nasiennictwie, dopuściła do pojawienia się
troli opublikowane przez NIK przed kilkoma nielegalnych upraw roślin GMO, za co zapewne
miesiącami, pokazują wyraźnie, że rząd nie re- zostanie ukarana wysokimi karami finansowy-
alizuje własnego ramowego stanowiska. mi przez instytucje europejskie.
Raport NIK cytuje wypowiedzi urzędników
Ministerstwa Środowiska, którzy stwierdzili,
że nawet jeżeli nowa ustawa o GMO zostanie Genetyczna „wolna amerykanka”
uchwalona, co powinno nastąpić do końca roku,
to wprowadzenie czy wyegzekwowanie ściślej- Czy przez najbliższe lata będziemy mieli w Polsce
szego prawa w zakresie GMO potrwa jeszcze co w dziedzinie GMO sytuację „wolnej amerykan-
najmniej dwa lata. Według raportu, obowiązu- ki”, gdzie prawo jest miękkie, a wszystkie chwy-
jące w Polsce przepisy prawa krajowego są nie- ty są dozwolone? Trudno nie uznać tej sytuacji
precyzyjne i nie regulują wszystkich kwestii za zupełnie kuriozalną w UE, ponieważ według
dotyczących organizmów modyfikowanych ge- NIK ignorowana w Polsce unijna dyrektywa nt.
netycznie. NIK zwróciła uwagę, że w naszym GMO wyraźnie nakazuje stosowanie środków
kraju nie został utworzony system zabezpieczeń ostrożności przy uprawach transgenicznych
w związku z uwalnianiem do środowiska i wpro- (rejestracja upraw, zawiadamianie o nich wła-
wadzaniem do obrotu GMO, co było w ocenie ścicieli gruntów i ich sąsiadów, tworzenie stref
Izby działaniem nierzetelnym. Minister środo- ochronnych wokół upraw GMO).
wiska – będąc organem właściwym w sprawach Sytuacja Polski, gdzie jakby nieformalnie do-
ochrony i kształtowania środowiska, racjonalne- puszcza się genetycznie zmodyfikowane ziar-
go wykorzystywania jego zasobów oraz w spra- na kukurydzy z innych krajów, powoduje, że
wach GMO – nie zlecał wykonywania badań, administracja państwowa nie będzie w stanie
które potwierdziłyby lub wykluczyły negatywny skontrolować tych upraw, ponieważ nie zostały

 ■  -     


zarejestrowane. To dziwna sytuacja, ponieważ podstawie nowych lub dodatkowych danych nauko-
UE za chwilę pójdzie w stronę ograniczeń lub
zakazu upraw GMO w całej Unii, ponieważ jeśli
wych, ma uzasadnione podstawy, aby uważać, że
organizm genetycznie zmodyfikowany, wchodzą- 
dwa największe kraje UE, czyli Niemcy i Fran- cy w skład produktu, który prawidłowo zgłoszono
cja, wprowadziły już takie zakazy, to jest tylko i dla którego uzyskano zezwolenie, stanowi ryzyko
kwestią czasu, gdy cała Unia przyjmie podobne dla zdrowia ludzkiego lub środowiska naturalne-
regulacje. go. Taki skomplikowany zapis istnieje w pra-
W tym świetle bardzo dwuznacznie wygląda wie unijnym, ale cały problem sprowadza się
postawa Polski, która z jednej strony oficjalnie do jednej sprawy: GMO nie może szkodzić kon-
chce być wolna od GMO, a z drugiej nie ograni- sumentom, zwierzętom hodowlanym, ale też
cza tych upraw za pomocą ściślejszych regulacji, żadnym dzikim roślinom i zwierzętom. Kra-
chociażby pod postacią jednorocznych zakazów je członkowskie Unii, które udowodniły szko-
upraw (moratoriów) genetycznie modyfikowanej dliwość GMO dla organizmów dzikich (Węgry
kukurydzy – tak jak to robi Francja czy Niemcy. i Austria), stosują niepodważalny argument dla
Jeżeli uprawy GMO wymkną się spod kontroli, zakazu upraw GMO. Co ważne, pod wpływem
to za kilka lat możemy mieć sytuację, w której alarmujących wyników prac naukowych wy-
określone produkty spożywcze będą miały nie- kazujących szkodliwość GMO, przeprowadzo-
legalne domieszki GMO, a to będzie oznaczało nych w Austrii, Francji i Argentynie, Komisja
zamykanie zagranicznych rynków zbytu dla pol- Europejska zaczyna zmieniać swoje przychylne
skiej żywności. stanowisko wobec GMO, czego wyrazem jest
odmowa komisarza do spraw środowiska UE
legalizacji dwóch nowych odmian genetycznie
GMO dzieli Europę modyfikowanej kukurydzy o symbolach Bt
i  w październiku  r. Stavros Dimas
Z punktu widzenia Komisji Europejskiej, dane uzasadnił tę decyzję zagrożeniami, jakie taka
państwo członkowskie UE może zakazać upraw legalizacja mogłaby przynieść dla środowiska.
modyfikowanych genetycznie, jeżeli uzyska Decyzja komisarza Dimasa stała się preceden-
nowe lub dodatkowe informacje mające wpływ sem – po raz pierwszy w historii Komisarz Unii
na ocenę ryzyka dla środowiska lub w wyniku po- Europejskiej zablokował wydanie pozwolenia
nownej oceny posiadanych wcześniej informacji na na komercyjną uprawę GMO.
bna D (  )

    ■ 


Również w marcu  r. ministrowie środo- przez Austriacką Agencję ds. Zdrowiai Bezpie-
wiska krajów Unii Europejskiej odrzucili propo- czeństwa Żywności, które przeprowadzono na
zycję Komisji Europejskiej, podporządkowującą Uniwersytecie Weterynaryjnym w Wiedniu.
Węgry i Austrię przepisom unijnym, dopuszcza- Badania te potwierdziły, że zmodyfikowana ge-
jącym uprawy genetycznie modyfikowanej ku- netycznie kukurydza dopuszczona do upraw
kurydzy na ich terytoriach. Wówczas zdecydo- w Unii Europejskiej jako „bezpieczna”, powo-
wana większość państw członkowskich (w tym duje spadek masy ciała potomstwa karmionych
Polska) głosowało przeciw propozycji Komisji. nią zwierząt oraz wywołuje patologiczne zmia-
W efekcie oba kraje mogą utrzymać moratorium ny w systemie rozrodczym myszy laboratoryj-
na uprawę genetycznie modyfikowanej kuku- nych. Podczas cyklu badań austriaccy naukowcy
rydzy MON . Tylko  z  krajów – Wielka wykonali kilka długoterminowych prób w ciągu
Brytania, Szwecja, Finlandia i Holandia – popar-  tygodni z myszami laboratoryjnymi karmio-
ły Komisję Europejską i opowiedziały się w gło- nymi pokarmem zawierającym  genetycznie
sowaniu za zniesieniem wspomnianego zakazu zmodyfikowanej kukurydzy. W porównaniu do
upraw GMO. Już czterokrotnie w latach - grupy kontrolnej, spadki masy ich potomstwa
 większość kwalifikowana głosowała prze- zostały udokumentowane już w trzecim i czwar-
ciw propozycjom Komisji Europejskiej w zakre- tym miocie. Według jednego z badaczy, prof.
sie znoszenia zakazów upraw GMO. Jürgena Zentka, istnieje również bezpośrednia
zależność między spadkiem płodności, a kar-
mieniem transgeniczną kukurydzą. Oczywiście
Szkodliwość GMO udowodniona wywoływanie niepłodności może być podstawą
do natychmiastowego zakazu upraw i importu
Według prestiżowego czasopisma „New Scien- takiej kukurydzy do Europy.
tist” w roku  – po dekadzie eksportowania Przeprowadzone wcześniej w Szkocji badania
na cały świat swojej genetycznie modyfikowa- dr. Árpáda Pusztaia również mogą być dla Ko-
nej żywności, władze USA przygotowują się do misji Europejskiej podstawą cofnięcia pozwoleń
zablokowania importu zagranicznej żywności na uprawę modyfikowanej genetycznie kukury-
GMO (zwłaszcza z Chin i Indii) z powodu wywo- dzy. Jest on znanym naukowcem węgierskiego
ływanych przez nią zagrożeń dla zdrowia oby- pochodzenia, zajmującym się proteinami, któ-
wateli amerykańskich, rolnictwa i środowiska ry większość swojej kariery związał z Rowett
naturalnego USA. Research Institute w Aberdeen w Szkocji. Już
W oficjalnym oświadczeniu władz USA czyta- w  r. jego zespół stwierdził, że modyfikowa-
my: Departament Rolnictwa mógłby być nieświado- ne genetycznie ziemniaki były toksyczne nie tyl-
my potencjalnych zagrożeń, które określone, nowe ko dla mszyc (co było zamierzone), ale także dla
transgeniczne rośliny lub zwierzęta mogłyby spowo- wielu innych organizmów, w tym pożytecznych
dować w krajowym systemie zaopatrzenia w żyw- owadów, takich jak biedronka dwukropka, która
ność. Wyjątek stanowi sytuacja, gdzie międzyna- w środowisku naturalnym kontroluje liczebność
rodowy rozwój transgenicznych roślin i zwierząt mszyc. W jednym z przeprowadzonych testów,
zostałby poddany szczegółowemu monitoringowi. myszy karmiono ziemniakami, do których ge-
Paradoksalnie, w  r. WTO (Światowa Or- nomu dodano gen bakterii, odpowiedzialny za
ganizacja Handlu) wydała werdykt na korzyść produkcję naturalnej substancji owadobójczej,
USA w postępowaniu przeciw Unii Europejskiej, tzw. toksyny Bt. Następnie zbadano część prze-
orzekając, że restrykcyjne regulacje dotyczące wodu pokarmowego tych zwierząt – jelito krę-
importu żywności GMO są pogwałceniem zasa- te, gdzie stwierdzono obecność komórek uszko-
dy wolnego handlu – obecnie same USA decydują dzonych i patologicznie zmienionych. Z kolei
się pogwałcić tę zasadę, by ochronić własne śro- u szczurów, które karmiono modyfikowanymi
dowisko naturalne i uprawy przed niekontrolo- genetycznie ziemniakami produkującymi inną
wanym skażeniem genetycznym. substancję owadobójczą (występującą w prze-
Duży wpływ na coraz bardziej krytyczny sto- biśniegach lektynę GNA), także nastąpił pato-
sunek krajów członkowskich UE do GMO mają logiczny rozrost komórek ściany żołądka i jelit.
niepokojące wyniki badań naukowych, dotyczą- Lekarze ostrzegają, że taki nadmierny rozrost
cych szkodliwości GMO. Na przykład takich, komórek może prowadzić do powstawania no-
jak długoterminowe badania zlecone w  r. wotworów. Co równie niepokojące, dieta oparta

 ■  -     


na modyfikowanych ziemniakach hamowała i pasz tylko wyjątkowo wykonuje się pełne testy
wzrost szczurów laboratoryjnych, a nawet osła-
biała ich układ odpornościowy.
żywieniowe. Nie wykonuje się testów toksyko-
logicznych, ani dwuletnich testów w celu oceny 
W Polsce, podczas prowadzenia badań nad skutków chronicznych, które standardowo sto-
transgenicznym ziemniakiem przez zespół prof. sowane są np. w przypadku pestycydów.
Jana Szopy-Skórkowskiego, okazało się, że wy- Co więcej, zamiast zlecać badania w niezależ-
hodowana odmiana zawiera toksyczne gliko- nych laboratoriach, wyniki testów dostarczane
alkaloidy. Z kolei stosowany na całym świecie są do EFSA przez firmy biotechnologiczne, które
i promowany w ochronie roślin zmodyfikowa- nie są zainteresowane ujawnianiem zagrożeń ze
nych genetycznie herbicyd glifosat, do niedawna strony GMO. Dopiero potem EFSA ocenia wyni-
uznawany za całkowicie nieszkodliwy, okazał ki analiz porównawczych. Dzieje się tak mimo
się groźny dla rozwoju łożyska u kobiet i całego oficjalnej deklaracji administracji amerykań-
układu wydzielania wewnętrznego człowieka. skiej, zawartej w stanowisku Urzędu ds. Żywno-
Wcześniej w Stanach Zjednoczonych, a ostatnio ści i Leków (FDA) z maja  r.: nie ulega wątpli-
również we Francji, stwierdzono, że glifosat na- wości, że /.../ inżynieria genetyczna może przenosić
wet w stężeniach dużo niższych od stosowanych nowe i nieznane białka pomiędzy produktami spo-
w rolnictwie, blokował rozwój łożyska i wywoły- żywczymi i wyzwalać reakcje alergiczne. Miliony
wał poronienia. Co gorsza, nawet w stężeniach Amerykanów uczulonych na alergeny w żaden spo-
nietoksycznych glifosat wpływa na aktywność sób nie potrafią ich wykryć i zabezpieczyć się przed
aromatazy, enzymu regulującego produkcję es- tymi szkodliwymi składnikami żywności.
trogenów – może to prowadzić do zaburzeń roz- Państwa członkowskie UE mają również oba-
woju gruczołu piersiowego u ludzi i skutkować wy co do sposobu, w jaki EFSA publikuje wyniki
powstaniem raka sutka. Glifosat ma dużo szer- badań bezpieczeństwa GMO i oceniają je jako
sze oddziaływanie na zdrowie i środowisko niż niepełne. Niektóre z państw członkowskich kry-
wcześniej przypuszczano, jest też wyjątkowo tykowały także zasadę „drzwi zamkniętych”,
trwały w glebie i w wodzie, co zagraża szczegól- stosowaną przez EFSA: obrady zespołu ocenia-
nie organizmom wodnym. jącego zagrożenia ze strony GMO są utajnione.

EFSA na cenzurowanym Europejczycy nie chcą GMO?

Mówiąc o badaniach zagrożeń zdrowotnych ze W styczniu  r. Francja wprowadziła całko-


strony GMO, trzeba wspomnieć o tym, że dzia- wite moratorium na wszystkie uprawy GMO –
łalności Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa również te dopuszczone przez Unię Europejską.
Żywności (EFSA) towarzyszy coraz więcej kon- W  r. moratorium to przedłużono. Decyzja
trowersji. Minister rolnictwa Niemiec, Horst Se- była odpowiedzią na wyniki badań, które wy-
ehofer, oświadczył już w  r., że na oceny kazały szkodliwość odmiany kukurydzy mo-
ryzyka ze strony GMO w wykonaniu EFSA ma dyfikowanej genetycznie, dopuszczonej w UE.
wpływ przemysł biotechnologiczny. W  r. we Francji uprawiano tę jedyną od-
W konsekwencji w grudniu  r. ministro- mianę kukurydzy transgenicznej, autoryzowa-
wie środowiska ze wszystkich krajów Wspólnoty ną do uprawy w UE i znaną pod symbolem MON
jednogłośnie wezwali EFSA do podjęcia ponow- , na ogromnym areale  tys. ha. Morato-
nej oceny upraw transgenicznych dopuszczonych rium francuskie opiera się na unijnym wymogu
w Unii Europejskiej i ich wpływu na środowi- bezpieczeństwa GMO dla środowiska. Niemcy,
sko naturalne i nasze zdrowie. W chwili obecnej Węgry, Austria i Grecja również powoływały się
przedstawiciele tego urzędu przyznają, że wbrew na tę klauzulę, wskazując na szkodliwy wpływ
wymogom prawa UE, nie są w stanie określić kukurydzy MON .
skutków długoterminowego oddziaływania zmo- W kwietniu  r. niemiecka minister rol-
dyfikowanych genetycznie upraw na środowisko nictwa, Ilse Aigner, ogłosiła wprowadzenie za-
naturalne. Komisja Europejska wyznaczyła EFSA kazu upraw MON . –Jeśli cechy roślin GM
termin do kwietnia  r., w którym system zostaną przeniesione na inne uprawiane albo dzi-
wydawania przez nią ocen musi być usprawnio- kie rośliny, może być to nieodwracalne – stwier-
ny. Dotychczas dla produktów żywnościowych dziła minister Aigner. – Musimy mieć naukowe

    ■ 


dowody, a nie opierać się na informacjach od produ- duże regiony i ok.  mniejszych (odpowiadają-
centów. Tym samym Niemcy stały się szóstym cych naszym powiatom i gminom) zadeklarowało
państwem Unii Europejskiej, które wprowadzi- się jako strefy wolne od GMO. Ogłosiły się nimi
ło taki zakaz. Wcześniej, w lutym  r. Bun- na przykład angielskie hrabstwa ( milionów
desrat – wyższa izba niemieckiego parlamentu, mieszkańców); cała Austria i Grecja; we Francji
zatwierdził prawo chroniące interesy niemiec-  z  regionów, we Włoszech regiony stanowią-
kich konsumentów, zgodnie z którym w tam- ce  powierzchni kraju.
tejszych sklepach znalazła się żywność oznako-
wana etykietą: „Nie zawiera GMO”. Dotyczy to
takich produktów, jak mięso, mleko, jaja i pro- Pasze z GMO – koniec polskiej
duktów roślinnych. suwerenności żywnościowej?
We Włoszech przed kilkoma laty ponad trzy
miliony obywateli podpisało petycję przeciwko Kolejną kwestią związaną z problemem GMO
genetycznie modyfikowanym organizmom. Or- jest problem soi modyfikowanej genetycznie,
ganizatorzy tej akcji mieli nadzieję, że włoski masowo stosowanej w Polsce jako pasza wy-
rząd wprowadzi moratorium na uprawy GMO sokobiałkowa, szczególnie na fermach prze-
w całym kraju. Już teraz  z  regionów Włoch mysłowego chowu zwierząt. Polska importuje
zadeklarowało się jako wolne od GMO. Władze rocznie ok. , mln ton takiej śruty sojowej. Do
Szwajcarii ogłosiły z kolei, iż szwajcarskie rolnic- roku  głównym rynkiem jej zakupu były
two pozostanie „wolne od GMO” aż do  r., kraje UE (Niemcy, Holandia, Belgia), jednak od
kiedy opublikowane zostaną wyniki narodowe-  r. systematycznie zwiększa się import śru-
go programu badawczego, dotyczącego bilansu ty soi modyfikowanej genetycznie, amerykań-
korzyści i zagrożeń związanych z genetycznie skiej firmy Cargill, pochodzącej z Ameryki Po-
modyfikowanymi roślinami. Realizację tego pro- łudniowej, głównie z Argentyny, która stała się
gramu rozpoczęto po uchwaleniu w październi- jednym z największych producentów roślin mo-
ku  r. w referendum narodowym obowią- dyfikowanych genetycznie na świecie.
zującego obecnie w Szwajcarii ogólnokrajowego W związku z zapisem w ustawie o paszach
moratorium – zakaz dotyczy upraw genetycznie z  r., latem  r. miał wejść w życie zakaz
zmodyfikowanych roślin i obrotu na rynku spo- stosowania GMO w paszach w Polsce. W kon-
żywczym produktami pochodzącymi od zwie- sekwencji, w pierwszej połowie  r. w wielu
rząt transgenicznych. Inne państwo europejskie polskich mediach pojawiły się informacje o nad-
– Luksemburg, zdecydowało się zakazać uprawy chodzącej drastycznej podwyżce cen żywności
kukurydzy MON  w lutym  r. W zarzą- (zwłaszcza mięsa) jako konsekwencji wprowa-
dzeniu wprowadzającym zakaz podkreślono, że dzenia w życie tego zakazu. Według szacunków
toksyny produkowane przez kukurydzę MON  Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki
mogą mieć wpływ na pożyteczne organizmy oraz Żywnościowej, zakaz stosowania śruty sojowej
że na obecnym etapie nie można stwierdzić, że taka z soi GM miał obniżyć opłacalność produkcji ho-
kukurydza jest bezpieczna dla środowiska. dowlanej o , co w konsekwencji miało spo-
W reakcji na utajnianie upraw GMO w niektó- wodować wzrost cen mięsa wieprzowego o -
rych krajach członkowskich, Europejski Trybu- , a drobiu aż o -.
nału Sprawiedliwości orzekł wiosną  r., że W przedłożonej w lipcu  r. przez Mini-
państwa UE nie mają prawa ograniczać publicz- sterstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi pod obrady
nego dostępu do informacji o lokalizacji trans- Sejmowej Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi „In-
genicznych upraw na swoim terytorium. formacji na temat skutków zakazu stosowania
Według Komisji Europejskiej, tworzenie obsza- pasz genetycznie zmodyfikowanych dla gospo-
rów wolnych od GMO, jeśli ma nie naruszać pra- darstw rolnych”, stwierdzono, że około -
wa wspólnotowego, może się odbywać jedynie na śruty sojowej dostępnej na krajowym rynku stano-
podstawie dobrowolnych inicjatyw poszczegól- wi śruta GM. Wprowadzenie zakazu jej stosowania
nych rolników (obszary takie istnieją np. w Niem- spowodowałoby drastyczny deficyt białka paszowe-
czech). W tym duchu w lutym  r. we Florencji go w kraju i pogorszenie konkurencyjności krajowej
 regionów europejskich podpisało „Kartę ws. produkcji zwierzęcej.
koegzystencji”, która zachęca do tworzenia regio- Z kolei według badań Szkoły Głównej Go-
nów wolnych od GMO. W Unii Europejskiej  spodarstwa Wiejskiego, tylko niecały  śruty

 ■  -     


sojowej importowanej do Polski stanowi śruta Czy całkowite uzależnienie hodowli od do-
niemodyfikowana genetycznie, co oznacza, że
importerzy śruty transgenicznej uzyskali pozy-
staw z Ameryki Południowej i brak dywersyfika-
cji dostaw pasz, może spowodować załamanie się 
cję monopolistyczną na polskim rynku. Śruta polskiego rynku mięsa w przypadku np. klęski
sojowa jest importowana do Polski w  dro- żywiołowej w Argentynie (suszy) lub strajków
gą morską z Ameryki Południowej przez por- rolników, do których dochodziło w przeszło-
ty w Szczecinie, Gdańsku i Gdyni. Głównymi ści? Alternatywą wobec importu GMO wyda-
importerami (ponad  obrotów) są dwie fir- je się rozwijanie krajowej produkcji konwencjo-
my należące do międzynarodowych potentatów nalnych wysokobiałkowych roślin paszowych,
handlu ziarnem – Cargill (USA) i Louis Dreyfus co mogłoby złagodzić deficyt białka paszowego
(Francja). Można powiązać tu dwa fakty – pierw- w Polsce. Chodzi tu zwłaszcza o rośliny strącz-
szy to praktycznie całkowite uzależnienie pol- kowe – groch, bobik i łubin, które prócz dostar-
skiej produkcji mięsa od importu śruty sojowej czania wysokobiałkowych nasion, tradycyjnie
wyłącznie z jednego kierunku geograficznego spełniają także ważną funkcję w ekosystemach
i wyłącznie od dwóch zagranicznych dostawców. rolniczych, wzbogacając glebę w cenny azot,
Drugi fakt to związany z tym potencjalny niedo- wpływając jednocześnie na poprawę stosunków
bór mięsa drobiowego i wieprzowiny na rynku wodnych w glebie oraz na zachowanie gruzełko-
polskim, a co za tym idzie – potencjalny skoko- watej, prawidłowej struktury gleby.
wy wzrost cen mięsa w Polsce. Należy zatem za- Co niepokojące, w ostatnim czasie w Polsce
pytać, czy kwestia pasz wysokobiałkowych nie areał uprawy tych roślin jest niski i systema-
rzutuje na suwerenność żywnościową Polski? tycznie się kurczy – w roku  areał upraw
bna A

    ■ 


roślin strączkowych przeznaczonych na cele informacje na temat wpływu takich pasz na
pastewne wyniósł  tys. ha i był o  tys. ha rozrodczość zwierząt. Śmiertelność kurcząt
niższy od stanu w roku . Zbiory tego typu karmionych zmodyfikowaną kukurydzą była
roślin w roku  wyniosły , tys. ton, tam dwa razy wyższa niż w przypadku pta-
a więc aż o , tys. ton mniej niż w roku . ków odżywianych niezmodyfikowanym po-
Powiązany z przemysłem paszowym przemysł karmem. Niektórzy farmerzy ze Środkowego
olejarski w Polsce również został zdominowa- Zachodu USA sygnalizują, że po podaniu zmo-
ny przez kilku inwestorów zagranicznych – dyfikowanej genetycznie paszy świniom, poja-
chodzi tu o trzy amerykańskie firmy: Bunge- wiły się poważne zaburzenia ich rozrodu. Ich
Cereol, Cargill i ADM, które są właścicielami maciory zachodziły w ciążę, ze wszystkimi jej
głównych przetwórni olejarskich w Polsce objawami, ale zamiast normalnego miotu pro-
(WZM ADM Szamotuły, ZT Kruszwica, Ewi- siąt, rodziły „worki” wypełnione wodą albo nie
co-Brzeg, Elstar, ZT w Bodaczowie Sp. z o.o., rodziły nic. Według mediów amerykańskich,
ZPT w Warszawie), łącznie posiadają one aż dziesiątki hodowców w aż pięciu stanach miało
 mocy przerobowej polskiego przemysłu podobne problemy. Nie można zapominać, iż
olejarskiego. Niepokojący jest fakt, iż sektor w tradycyjnym żywieniu świń stosuje się zboża
olejarski to już obecnie jedna z najbardziej i ziemniaki, a wtedy do osiągnięcia przez świnię
skoncentrowanych krajowych gałęzi przemy- wagi ubojowej potrzeba około  miesięcy. Przy
słu przetwórstwa rolniczego, z której elimino- stosowaniu pasz ze śrutą sojową, świnie osiąga-
wani są producenci krajowi. ją wagę ubojową nawet w ciągu trzech miesięcy.
Oto co na temat firm kontrolujących świa- Wypada zatem zadać pytanie, czy polscy rolnicy
towy obrót ziarnem pisała „Gazeta Wyborcza” nie staną się ofiarami nieuczciwej konkuren-
w czerwcu  r.: Cargill, jak wynika z zeznań cji ze strony ferm, które używają importowanej
jego przedstawicieli w Senacie (USA), kontrolu- soi transgenicznej? Tradycyjne gospodarstwa
je  proc. światowego obrotu zbożem, w tym  rolne nie mają szans wytrzymać konkurencji
proc. amerykańskiego eksportu kukurydzy, jedną cenowej z kimś, kto hoduje tysiące świń, które
trzecią soi i około  proc. pszenicy. Jest również na dodatek rosną dwa razy szybciej. Zatem soja
największym światowym przetwórcą soi i rzepa- GM może zostać użyta w Polsce do wygrywa-
ku. Ponieważ jest to firma prywatna, nie ma obo- nia konkurencji z polskimi rolnikami. , mln
wiązku publikować danych o swoim udziale w rynku ton takiej soi sprowadzane rocznie do Polski
i skwapliwie z tego przywileju korzysta. W  r. oznacza, że , mln polskich gospodarstw nie
obroty firmy wyniosły  mld dol. Większość z nas sprzeda już po jednej tonie wysokobiałkowego
codziennie spożywa jej produkty w tej czy innej for- ziarna paszowego, ponieważ jego produkcję za-
mie, choć nie mamy o tym zielonego pojęcia i nigdy stępuje import, a miliardy złotych płacone za
o Cargillu nie słyszeliśmy. Podobnie działają ADM, tę soję wypływają z Polski – zamiast zostać na
Bunge i francuska grupa Louis Dreyfus. We czwórkę polskiej wsi.
kontrolują światowy handel i przetwórstwo podsta-
wowych produktów rolnych używanych do przemy- Marek Kryda
słowej produkcji żywności.
Trzeba tu także dodać, że mająca na rynku Ekolog, Dyrektor Instytutu Ochrony Zwierząt
polskim pozycję monopolisty w produkcji ta- w Polsce, członek Międzynarodowego Komitetu
niego zamiennika cukru – izoglukozy, poten- Sterującego Inicjatywy Odpowiedzialności Agro-
tat przerobu soi GM – firma Cargill, przerabia biznesu (USA) oraz Polskiej Inicjatywy Agro-środo-
obecnie w swym zakładzie w Bielanach Wro- wiskowej. Z waszyngtońskim Instytutem Ochrony
cławskich  tysięcy ton pszenicy rocznie. Zwierząt współpracuje od  r., obecnie kieruje
W  r. w sąsiedztwie tej fabryki izoglukozy pracami Instytutu w Polsce, które koncentrują się
powstał nowy, ogromny zakład Cargilla, tym ra- na dokumentowaniu zagrożeń ze strony GMO oraz
zem w celu produkcji spirytusu surowego; jego przemysłowego chowu świń dla polskiego rolnictwa
roczne moce wytwórcze wynoszą po ostatniej (zwłaszcza dla rodzinnych gospodarstw) i środowi-
rozbudowie aż  milionów litrów alkoholu. ska. Uczestnik prac nad ustawą o ochronie zwierząt
W tym samym czasie z krajów, w których w Komisji Europejskiej Sejmu, w Agro-Konwencie
GMO stosuje się w paszach zwierząt najdłu- Parlamentu Europejskiego oraz w Międzynarodo-
żej – z USA czy Kanady – napływają alarmujące wym Trybunale Praw Zwierząt w Genewie.

 ■  -     




Znakowanie produktów zawierających


GMO a wybór konsumentów
Prawo konsumenta dostępu do rzetelnej infor- dostępu do niezbędnych informacji”, ponieważ
macji o towarach zostało zdefiniowane w USA „określone grupy ludności utożsamiane z cha-
w  r., natomiast w  r. przyjęto rezo- rakterystycznymi dla nich zwyczajami żywie-
lucję ONZ zatytułowaną „Wytyczne w sprawie niowymi powinny być informowane o tym, że
ochrony konsumentów” i rozpoczęto budowanie nowa żywność zawiera substancje nieobecne
systemu prawnej ochrony konsumenta w Unii w już istniejącej żywności będącej jej odpowied-
Europejskiej. Jednym z elementów tego sys- nikiem, które dla tych grup mogą stwarzać pro-
temu jest obowiązek zapewnienia dostępu do blemy natury etycznej”.
informacji poprzez etykietowanie produktów; Znakowanie produktów żywnościowych
stanowi on podstawę znakowania tzw. nowej i pasz zawierających GMO istnieje w Unii Euro-
żywności, zawierającej lub składającej się z or- pejskiej już od roku . Weszło wówczas w ży-
ganizmów genetycznie zmodyfikowanych. Rada cie rozporządzenie (WE) nr / Parlamentu
i Parlament Europejski tworząc prawo w tym za- Europejskiego i Rady z dnia  stycznia  r.,
kresie stwierdziły, że „z nową żywnością i no- dotyczące nowej żywności i nowych składników
wymi składnikami żywności zawierającymi żywności. W  r. Parlament Europejski, Ko-
lub składającymi się z organizmów genetycznie misja Europejska i rządy krajów członkowskich
zmodyfikowanych może się wiązać zagrożenie podjęły decyzję w sprawie nowego rozporządze-
dla środowiska naturalnego”. Ponadto stwier- nia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr
dzono, że należy określić wymogi dotyczące ety- / z dnia  września  r. w spra-
kietowania „w celu zapewnienia konsumentowi wie genetycznie zmodyfikowanej żywności

    ■ 


i pasz oraz rozporządzenia Komisji / ■ jeśli składnik jest oznaczony za pomocą na-
z dnia  września  r., dotyczącego moż- zwy kategorii, wówczas określenie „zawiera
liwości śledzenia i etykietowania organizmów genetycznie zmodyfikowany (nazwa organi-
zmodyfikowanych genetycznie oraz możliwo- zmu)” lub „zawiera (nazwa składnika) wypro-
ści śledzenia żywności i produktów paszowych, dukowany z genetycznie zmodyfikowanego
wyprodukowanych z organizmów zmodyfiko- (nazwa składnika)” powinno znajdować się
wanych genetycznie, i zmieniającego dyrektywę w wykazie składników
//WE. Rozporządzenia te znacznie roz- ■ jeśli nie ma wykazu składników, to określenie
szerzyły przepisy dotyczące znakowania. „genetycznie zmodyfikowane” lub „wyprodu-
Rozporządzenie / w sprawie ge- kowane z genetycznie zmodyfikowanego (na-
netycznie zmodyfikowanej żywności i pasz zwa organizmu)” umieszcza się wyraźnie na
reguluje: etykiecie
■ dopuszczanie genetycznie zmodyfikowanej ■ jeśli żywność jest oferowana w postaci niepa-
żywności i pasz kownej lub pakowanej w niewielkie pojem-
■ znakowanie genetycznie zmienionej żywno- niki (do  cm powierzchni), wyżej podane
ści i pasz informacje należy umieścić w sposób trwały
i widoczny na etykiecie wystawowej.
Żywność i pasze muszą być znakowane jako
„zmodyfikowane genetycznie”, jeśli: Poza tym etykieta zawsze powinna dostar-
■ są organizmami zmodyfikowanymi genetycz- czać informacji na temat właściwości żywno-
nie lub zawierają organizmy zmodyfikowane ści, a zwłaszcza jej składu, wartości, skutków
genetycznie odżywczych, skutków zdrowotnych dla pew-
■ są wytworzone z organizmów zmodyfikowa- nych grup konsumentów oraz właściwości, któ-
nych genetycznie re mogą mieć znaczenie o charakterze etycz-
nym lub religijnym. Oznacza to w praktyce, że
Wyjątkiem nie wymagającym znakowania są wszystkie produkty żywnościowe GMO powin-
śladowe ilości GMO, gdy: ny być oznakowane, nawet jeśli nie zawierają
■ pochodzą z przypadkowego lub technicznie wykrywalnego DNA lub białka pochodzenia ge-
nieuniknionego zanieczyszczenia netycznie modyfikowanego.
■ ich obecność nie przekracza wartości granicz- Mimo tych uregulowań prawnych, świado-
nej ,. mych konsumentów nadal nurtuje pytanie o za-
nieczyszczenie tradycyjnych i ekologicznych
Prawo wspólnotowe zobowiązuje produ- produktów żywnościowych przez organizmy
centa do znakowania takich produktów w ca- genetycznie modyfikowane spowodowane swo-
łym łańcuchu produkcyjnym (rozporządzenie bodnym – mimo zachowania ustalonych stref
/). Wyjątkiem nie wymagającym zna- ochronnych – przenoszeniem się GMO w śro-
kowania są produkty żywnościowe pochodzące dowisku, w tym także kwestia zanieczyszczeń
od zwierząt, które są żywione paszami znako- transgranicznych. Jest bowiem oczywiste, że „po-
wanymi jako zmodyfikowane genetycznie (luka kojowa” koegzystencja upraw konwencjonalnych
w prawie wspólnotowym). i transgenicznych na tak małym kontynencie,
Rozporządzenie nr / określa sposób jakim jest Europa, nie jest możliwa. Dlatego or-
prawidłowego oznakowania i wskazuje sformu- ganizacje konsumenckie i inicjatywy mające na
łowania, jakich należy używać przy znakowaniu celu ochronę środowiska apelują o zapewnienie
produktów zawierających GMO1: konsumentom możliwości prawdziwego i świa-
■ jeżeli żywność składa się z więcej niż jednego domego wyboru. Teoretycznie prawo do takiego
składnika, to określenie „genetycznie zmody- wyboru gwarantuje również Komisja Europejska
fikowane” lub „wyprodukowane z genetycznie w Sprawozdaniu Komisji dla Rady i Parlamentu
zmodyfikowanego (nazwa składnika)” powin- Europejskiego w sprawie współistnienia upraw
no znajdować się w wykazie składników genetycznie zmodyfikowanych z uprawami tra-
dycyjnymi i ekologicznymi: Współistnienie orga-
1
Wrześniewska-Wal I., Żywność genetycznie zmody- nizmów zmodyfikowanych genetycznie (GMO) oraz
fikowana. Aspekty prawne, Wydawnictwa Uniwersytetu tradycyjnej i ekologicznej produkcji rolnej jest bezpo-
Warszawskiego, Warszawa . średnio związane z konkretną decyzją konsumentów

 ■  -     


i producentów rolnych, polegającą na poszanowaniu Na problem znakowania żywności modyfiko-
indywidualnych preferencji i możliwości ekonomicz-
nych, zgodnie ze zobowiązaniami prawnymi dotyczą-
wanej genetycznie lub wytworzonej z zasto-
sowaniem pasz modyfikowanych genetycznie 
cymi oznakowania GMO2. zwracał wielokrotnie uwagę eurodeputowany
Na problem współistnienia i potencjalnego Friedrich-Wilhelm Gräfe zu Baringdorf, wie-
zanieczyszczenia genetycznego upraw ekolo- loletni przewodniczący i wiceprzewodniczący
gicznych przez uprawy roślin transgenicznych Komisji Rolnictwa Parlamentu Europejskiego
zwraca od kilku lat uwagę Międzynarodowa Fe- z ramienia Grupy Zieloni/EFA. W swoim wystą-
deracja Rolnictwa Ekologicznego (IFOAM). Za- pieniu na konferencji w  r. „Koegzystencja
rząd Światowy IFOAM w stanowisku z  r.3 modyfikowanych genetycznie, konwencjonal-
wyraził sprzeciw wobec stosowania organizmów nych i ekologicznych roślin uprawnych, wolność
modyfikowanych w rolnictwie, mając na uwadze wyboru”4 podkreślił, że stanowisko Parlamentu
bezprecedensowe niebezpieczeństwo dla całej Europejskiego na temat koegzystencji z grudnia
biosfery oraz ekonomiczne i środowiskowe ry-  r.5 jest stale aktualne. Zwrócił zwłaszcza
zyko dla producentów ekologicznych. IFOAM uwagę na konieczność prawnego zdefiniowania
podkreśla w swoim stanowisku, że stosowanie przez Komisję Europejską terminów „przypad-
GMO w rolnictwie może spowodować nieodwra- kowe” i „technicznie nieuniknione”, używanych
calne zmiany w środowisku, zanieczyszczenie w stosunku do znakowania produktów, które
genetyczne roślin uprawnych i dziko rosnących, zostały „przypadkowo” zanieczyszczone GMO
mikroorganizmów i zwierząt, a tym samym w sposób „technicznie nieunikniony”. Określe-
uniemożliwić wolny wybór rolnikom i konsu- nie to zmusza rolnika lub dostawcę produktu do
mentom, a zatem stanowić naruszenie podsta- udowodnienia, że – jeśli poziom zanieczyszcze-
wowych praw własności i zagrożenie dla ich nie- nia przekracza , – jest ono wynikiem „przy-
zależności ekonomicznej. padkowego” i „technicznie nieuniknionego”
Zasady produkcji w rolnictwie ekologicznym zanieczyszczenia. Jednocześnie stwarza to wra-
wykluczają używanie GMO, jednak nowe rozpo- żenie, że każde zanieczyszczenie poniżej ,
rządzenie Rady (WE) nr / z  czerwca jest „przypadkowe” i „technicznie nieuniknio-
 r. w sprawie produkcji ekologicznej i zna- ne”. W praktyce rolnik nie będzie mógł sprzedać
kowania produktów ekologicznych i uchylające produktów konwencjonalnych i ekologicznych,
rozporządzenie (EWG) nr /, dopuszcza zanieczyszczonych GMO, ponieważ maksymal-
obecność GMO w produktach ekologicznych do ne zanieczyszczenie żywności powszechnie ak-
wartości granicznej ,, jeśli jest ona przypad- ceptowane w przemyśle spożywczym jest na
kowa i niemożliwa technicznie do uniknięcia. poziomie od , do ,. Z kolei nauka dostar-
Produkty wyprodukowane zgodnie z przepisami cza dowodów, że zanieczyszczenie na poziomie
dotyczącymi rolnictwa ekologicznego, ale takie, , nie jest bynajmniej ani „przypadkowe”, ani
w których zawartość GMO przekracza ,, nie „technicznie nieuniknione”, ponieważ od dawna
mogą być znakowane z powołaniem się na rol- znane są techniczne możliwości unikania zanie-
nictwo ekologiczne. czyszczenia GMO.
Należy przypomnieć również, że w ostrej dys-
kusji między Radą a Parlamentem ustalono gra-
Parlament Europejski nicę dopuszczalnego zanieczyszczenia na po-
o koegzystencji, przypadkowym ziomie , w sposób arbitralny, i że wartość
zanieczyszczeniu i znakowaniu ta dotyczy informacji o produkcie końcowym
dla konsumenta. A więc wartość ta jest ustalona

4
Koexistenz von gentechnisch veränderten, ko-
2
Sprawozdanie Komisji dla Rady i Parlamentu Euro- nventionellen und biologischen Nutzpflanzen Die Fre-
pejskiego w sprawie współistnienia upraw genetycznie iheit der Wahl, Eurodeputowany Friedrich-Wilhelm
zmodyfikowanych z uprawami tradycyjnymi i ekolo- Gräfe zu Baringdorf, Wiedeń, -.. r.
gicznymi, [SEK() ], KOM() , Bruksela, 5
Bericht über Koexistenz zwischen gentechnisch
.. r. veränderten Kulturpflanzen und konventionellen und
3
Position on Genetic Engineering and Geneti- ökologischen Kulturpflanzen (/(INI)) Berich-
cally Modified Organisms, IFOAM World Board, terstatter: Friedrich-Wilhelm Gräfe zu Baringdorf, A-
.. r. /, .. r.

    ■ 


. . .

. .

politycznie, a nie na podstawach naukowych


i nie odnosi się do rolnictwa wolnego od mody-
fikacji genetycznych. W tym kontekście należy
odnieść się do studium naukowego, opublikowa-
nego przez Wspólne Centrum Badawcze Komi-
sji Europejskiej, które wychodzi z założenia, że
koegzystencja może być zapewniona, jeśli na są-
siadujących polach nie stwierdza się zanieczysz-
czenia GMO przekraczającego ,. Widać więc,
jakie konsekwencje pociąga za sobą ustalenie
.
poziomu , – zdaniem Friedricha-Wilhelma
Gräfe zu Baringdorf skutkuje to dalszym wpro-
wadzaniem konsumentów w błąd.
. O          - W marcu  r. w Parlamencie Europejskim
 L ARGE (A  G-
-  L, ..) przyjęto ważną poprawkę do rozporządzenia Par-
lamentu Europejskiego i Rady w sprawie nowej
. N  „   ” F-
 M Ż., R  O
żywności (m.in. żywność genetycznie modyfi-
K, ://../_/SD/ kowana i żywność pochodząca ze sklonowanych
S/E/SL/ zwierząt) w zakresie etykietowania ustanowio-
K/OGK.
nym w dyrektywie //WE Parlamentu Euro-
. M  T ://. pejskiego i Rady z dnia  marca  r. w sprawie
zbliżenia ustawodawstw państw członkowskich
. L  MEG-S, N ://.
-.//__. w zakresie etykietowania, prezentacji i rekla-
my środków spożywczych6: W niektórych przy-
. L  N, N ://.
-./-//-
padkach niezbędne może okazać się zamieszczenie
--.

. L   I W-


6
htt p://w w w.europarl.europa.eu /sides/get-
 GH, N ://../. Doc.do?pubRef=-//EP//TEXT+REPORT+A--
= ++DOC+XML+V//PL

 ■  -     


dodatkowych informacji z zakresu etykietowania, Dopiero wprowadzenie tego wymogu pokaże
zwłaszcza jeśli chodzi o opis żywności, jej źródło lub
warunki stosowania, co może obejmować infor-
w praktyce, jaki jest poziom akceptacji takich
produktów pochodzenia zwierzęcego wśród eu- 
macje związane z kwestiami etycznymi. Dlate- ropejskich konsumentów.
go w takich przypadkach włączenie nowej żywno-
ści do wspólnotowego wykazu nakłada szczególne
warunki dotyczące stosowania lub obowiązki w za- Poglądy europejskich
kresie etykietowania. Produkty wyprodukowane konsumentów na temat GMO
za pomocą nanotechnologii oraz żywność wy-
produkowana ze zwierząt karmionych gene- Komisja Europejska oraz krajowe instytuty
tycznie zmodyfikowaną paszą muszą być ozna- i agencje regularnie od kilku lat prowadzą ba-
czane jako takie. dania opinii konsumentów na temat GMO.
Ważną zmianę wprowadza poprawka nr : Większość konsumentów odnosi się do inżynie-
Produkty wytworzone ze zwierząt karmio- rii genetycznej z obawą, lecz według informacji
nych genetycznie zmodyfikowaną paszą mu- podanej na stronie internetowej www.gmo-com-
szą być oznaczone słowami „wyprodukowano pass.org, wyniki badań Eurobarometer wska-
ze zwierząt karmionych genetycznie zmody- zują, że w ostatnich latach akceptacja GMO ro-
fikowaną paszą”. śnie7. Tymczasem według oryginalnego raportu
W uzasadnieniu Parlament Europejski odwo- Eurobarometer8 (rys. ), większość () konsu-
łuje się do prawa konsumentów do informacji mentów europejskich jest przeciwko stosowaniu
o pochodzeniu i sposobie produkcji żywności GMO, podczas gdy tylko jedna piąta () jest za
oraz do wspomnianego wyżej braku przepisów ich stosowaniem, a wyniki badań nie wskazują
regulujących znakowanie takiej żywności, co jest istotnej zmiany opinii konsumentów od ostat-
przyczyną wprowadzania konsumentów w błąd. niego badania w  r. Ciekawe jest stwierdze-
Konsumenci mogą chcieć wiedzieć, czy produkt zo- nie, że  europejskich konsumentów nigdy nie
stał wyprodukowany z wykorzystaniem genetycznie słyszało o GMO. W wielu krajach Europy zdecy-
zmodyfikowanej paszy. W tej kwestii istnieje wy- dowana większość konsumentów jest przeciwko
raźna luka w przepisach dotyczących żywności wy- stosowaniu GMO, np. w Słowenii , na Cy-
produkowanej ze zwierząt karmionych genetycznie prze , powyżej  konsumentów w Grecji,
zmodyfikowaną paszą: według interpretacji punk- na Łotwie, Litwie, w Finlandii, Szwecji, Niem-
tu  preambuły rozporządzenia /, żyw- czech, Francji i na Węgrzech, w Polsce – .
ność wyprodukowana ze zwierząt karmionych ge- Respondenci na Malcie, w Portugalii i Hiszpanii
netycznie zmodyfikowaną paszą nie jest objęta tym mieli najłagodniejsze poglądy na temat GMO, co
rozporządzeniem. Oznacza to, że rozporządzenie można powiązać z faktem, że najwyższy odsetek
/ nie zawiera przepisów dotyczących ety- badanych w tych krajach przyznał, że nigdy nie
kietowania; w związku z powyższym należy ustano- słyszeli o GMO (na Malcie aż ), albo nie mają
wić odpowiednie przepisy w niniejszym rozporzą- na ten temat żadnej opinii. Większość badanych
dzeniu, aby zlikwidować lukę w przepisach. wskazywała na brak informacji na ten temat.
Zgodnie z tą poprawką, produkty pochodzą- Według informacji ze strony internetowej
ce od zwierząt żywionych genetycznie zmody- www.gmo-compass.org, około połowa konsu-
fikowaną paszą będą musiały być oznaczone mentów jest gotowa zaakceptować produkty
słowami „wyprodukowano ze zwierząt żywio- zmodyfikowane genetycznie, jeśli wiązałyby się
nych genetycznie zmodyfikowaną paszą”. W ten z nimi korzyści dla konsumentów i dla środowi-
sposób Parlament Europejski stanowczo pod- ska. W  r.  respondentów nie wskazywa-
kreślił prawo konsumentów do informacji nie ło stosowania GMO w rolnictwie jako istotnego
tylko o źródle pochodzenia produktu oraz spo-
sobie jego wyprodukowania, ale także zwrócił 7
An overview of European consumer polls on at-
uwagę na prawo konsumentów do informacji o titudes to GMOs, http://www.gmo-compass.org/eng/
społecznych, ekologicznych i etycznych aspek- news/stories/.an_overview_european_consumer_
polls_attitudes_gmos.html
tach produkcji żywności. Zmiana ta oznacza, że 8
Attitudes of European citizens towards the envi-
mięso, mleko, jaja i inne produkty będą musia- ronment, Special Eurobarometer , Directorate Ge-
ły być odpowiednio oznakowane, jeśli zwierzęta neral Environment and Directorate General Communi-
będą żywione paszą genetycznie modyfikowaną. cation, marzec  r.

    ■ 


problemu dla środowiska. Wielu konsumentów konsumentów brytyjskich postrzega rośliny
nie obawiało się ryzyka dla zdrowia ze strony zmodyfikowane genetycznie jako rozwiązanie
produktów zmodyfikowanych genetycznie, tak- problemów klimatycznych i jako metodę ochrony
że większość konsumentów nie unika aktywnie roślin przed chorobami i szkodnikami, podczas
produktów zmodyfikowanych genetycznie pod- gdy  badanych nie zgadza się z tą opinią.
czas zakupów. Jednak tego oczekiwania konsumentów
Wyniki badania Eurobarometer wskazują nie potwierdza ostatnie, największe studium,
również na brak zadowalającej informacji na „Agriculture at a Crossroads. International As-
temat GMO dla konsumentów, co również po- sessment of Agricultural Knowledge, Science
twierdzają wyniki badań krajowych. Dla  and Technology for Development” (IAASTD) ,
respondentów w badaniach Eurobarometer opracowane przez międzynarodowy panel na-
w  r. „stosowanieorganizmów zmodyfiko- ukowy, w którym wzięło udział  ekspertów.
wanych genetycznie w rolnictwie” jest drugim Wspomniane studium zostało przyjęte przez
co do ważności zagadnieniem, co do którego rządy  krajów. Stwierdzono w nim, że rośliny
konsumenci odczuwają brak informacji. Z kolei modyfikowane genetycznie nie są rozwiązaniem
w badaniach przeprowadzonych przez Institu- problemu rosnących cen żywności i obaw o świa-
te of Grocery Distribution w  r., większość towy kryzys żywnościowy.
() respondentów deklaruje neutralność lub
brak opinii na temat żywności modyfikowanej
genetycznie, co pozwala wnioskować, że konsu- Poglądy polskich konsumentów
menci brytyjscy mają niewystarczającą wiedzę i ruch społeczny
na temat GMO.
W badaniach Eurobarometer z  r.  W Polsce w ostatnich latach wzrasta aktywność
europejskich konsumentów poproszonych o zi- organizacji konsumenckich i organizacji ochrony
dentyfikowanie najważniejszych problemów środowiska przeciwko GMO. Są w nią zaangażo-
środowiskowych, wskazało „GMO w rolnictwie”, wane nie tylko niezwykle aktywne organizacje,
co w porównaniu z  r. oznacza spadek wagi jak Koalicja Polska Wolna od GMO, Greenpeace,
tego zagadnienia o  punkty procentowe. Jed- Stowarzyszenie Producentów Żywności Meto-
nocześnie  respondentów wskazało „zmia- dami Ekologicznymi EKOLAND, ale także wo-
ny klimatyczne” i  „zanieczyszczenie wody” jewódzkie sejmiki samorządowe, które w latach
oraz  „zanieczyszczenie powietrza” jako naj- - wyraziły sprzeciw wobec upraw ro-
ważniejsze dla nich problemy środowiskowe. ślin zmodyfikowanych genetycznie i zadeklaro-
Nieco inny trend zanotowano w badaniach Bri- wały, że ich regiony chcą być wolne od GMO.
tish Food Standard Agency9, przeprowadzonych Akceptacja społeczna badań wiążących się
w  r., stosowanie GMO w produkcji żywno- z uwolnieniem do środowiska organizmów
ści jako problem wskazało  respondentów, modyfikowanych genetycznie jest niższa niż
podczas gdy na to samo pytanie w  r. od- w ubiegłych latach. O genetycznie zmodyfiko-
powiedziało tak  badanych. Znacznie waż- wanych organizmach słyszało  Polaków.
niejsza dla konsumentów była jednak obecność Zainteresowanie tematem GMO deklaruje 
w żywności antybiotyków (), kwestia paszy badanych. Zdecydowana większość osób, które
dla zwierząt (), co również może wiązać się słyszały o genetycznie zmodyfikowanych orga-
z żywieniem zwierząt paszami zawierającymi nizmach, czuje się niewystarczająco poinformo-
GMO, oraz zagrożenie ptasią grypą (). wana na ten temat (). Najpopularniejszym
Z kolei w ostatnim badaniu Institute of Gro- źródłem informacji jest telewizja – wskazuje na
cery Distribution uwidoczniły się nowe trendy. nią  respondentów. Drugim ważnym źró-
Otóż  konsumentów brytyjskich uważa, że dłem wiadomości jest prasa codzienna ().
ta technologia może być instrumentem walki Trzecim środkiem przekazu, ważnym dla 
przeciwko globalnemu niedoborowi żywności, osób, które zetknęły się z tym tematem, jest
przy czym  badanych nie zgadza się z tym
stwierdzeniem. Z kolei prawie połowa () 10
Agriculture at a Crossroads, International Asses-
sment of Agricultural Knowledge, Science and Tech-
9
Consumer Attitudes to Food Standards: Wave , nology for Development, kwiecień  r., www.agas-
UK Report Final, styczeń  r. sessment.org

 ■  -     


radio. Według  respondentów, badania nad Według raportu z badań opinii konsumentów
zastosowaniami biotechnologii i inżynierii ge-
netycznej, niezależnie od ich rodzaju, muszą być
„Consumerchoice” (Wybór konsumencki)13, prze-
prowadzonych w  i  r., finansowanych 
kontrolowane przez rząd i regulowane prawem. przez Komisję Europejską, produkty modyfi-
Zastosowaniem biotechnologii uważanym przez kowane genetycznie mają zaledwie , udzia-
największą liczbę Polaków za potencjalnie szko- łu w rynku żywności w Polsce i jest to przede
dliwe jest wykorzystanie jej przy produkcji żyw- wszystkim olej sojowy. Ponieważ trudno znaleźć
ności (). Od  r. systematycznie wzrasta na rynku produkty żywnościowe modyfikowane
w naszym społeczeństwie przekonanie, że po- genetycznie oznakowane jako zawierające GMO
winno się stosować tradycyjne metody hodowli (oprócz powszechnie dostępnych i oznakowanych
zamiast prowadzić modyfikacje genetyczne ro- pasz dla zwierząt gospodarskich) nie powinno
ślin i zwierząt – przez  lat liczba osób wyraża- być zaskoczeniem, że większość konsumentów
jących taką opinię wzrosła z  do . Polacy nie jest w stanie odróżnić produktów zawierają-
powszechnie () twierdzą, że żywność gene- cych GMO od produktów wolnych od GMO.
tycznie modyfikowana powinna być dodatkowo W rzeczywistości sytuacja na rynku żywno-
oznaczana.  społeczeństwa sądzi, że istnieje ści w Polsce wygląda nieco inaczej. Według in-
wymóg prawny zobowiązujący do specjalnego formacji Głównej Inspekcji Jakości Handlowej
znakowania dostępnych na rynku produktów Artykułów Rolno-Spożywczych, w  r.14 po
inżynierii genetycznej, ale tylko  uważa, raz szósty od  r. przeprowadzono kontrole
że takie produkty rzeczywiście są oznaczone11. produktów potencjalnie genetycznie zmodyfiko-
W badaniach zrealizowanych w Katedrze Orga- wanych lub zawierających GMO, jak np. kuku-
nizacji i Ekonomiki Konsumpcji SGGW, więk- rydza, soja, fasola mung, dodatki do artykułów
szość ankietowanych polskich konsumentów12 spożywczych i wyroby mięsne w  podmiotach
oświadczyła, że zna pojęcie żywności modyfi- gospodarczych, głównie w zakładach piekarni-
kowanej genetycznie, jednak  przyznało, że czych, przetwórstwa owocowo-warzywnego,
nigdy nie słyszało o GMO. Prawie  ankieto- mięsnego i zbożowego. Nie stwierdzono zawar-
wanych zadeklarowało, że nie kupuje żywno- tości GMO powyżej ,, ale badania wykazały
ści zawierającej GMO, gdyż ma obawy co do jej obecność modyfikacji w  partii produktów.
bezpieczeństwa. Jednocześnie większość kon- W skontrolowanych  partiach produktów
sumentów przyznała, że nie jest w stanie rozpo- stwierdzono obecność GMO na poziomie od
znać produktów modyfikowanych genetycznie. poniżej , do ,, ale także obecność mody-
Konsumenci zapytani o zalety żywności mody- fikacji genetycznej niedopuszczonej do obrotu
fikowanej genetycznie, np. „atrakcyjny wygląd”, w Unii Europejskiej. Stwierdzono, że jako wolne
„niska cena”, „kontrolowane”, odpowiadali, że od GMO deklarowane było  partii, ale cer-
żadna zaleta żywności modyfikowanej gene- tyfikaty potwierdzające ten fakt posiadało 
tycznie nie skłoni ich do jej kupna i  ankie- partii, tj.  z nich. W związku z zaistniałymi
towanych stwierdziło, że „nie kupiłoby żywno- nieprawidłowościami, wojewódzkie inspekto-
ści modyfikowanej genetycznie”. raty JHARS zastosowały następujące sankcje:
mandaty karne, decyzje administracyjne, w tym
zakazujące wprowadzenia do obrotu artykułu
niespełniającego wymagań oraz wszczęto postę-
powanie administracyjne. Przekazano również
terenowym organom Inspekcji Sanitarnej i In-
11
TNS OBOP dla Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji
spekcji Ochrony Środowiska informacje doty-
Roślin w Radzikowie, autor raportu: Szczurowska T., czące ujawnionych nieprawidłowości w sprawie
www.ihar.edu.pl, .
12
Żakowska-Biemans S., Maciejczak M. (),
„Polish consumers acceptance of genetically modi- 13
„Do European Consumers buy GM Foods” („CON-
fied food”, [w:] Stein A.J, Rodrigues-Cerezo E. (red.), SUMERCHOICE”), King’s College London, Londyn
Book of abstracts of Third International Conference . http://www.kcl.ac.uk/schools/biohealth/rese-
on Coexistence between Genetically Modified (GM) arch/nutritional/consumerchoice/downloads.html
and non-GM based Agricultural Supply Chains, Seville 14
GMO, informacja Głównego Inspektora Jakości
(Spain), th and st November , IPTS-JRC, pp. Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych,  marca
-. , http://ijhars.gov.pl/

    ■ 


b S S

wprowadzania do obrotu niedopuszczonej w UE badaniach hescy konsumenci wypowiadają się


modyfikacji genetycznej. GIJHARS stwierdza, przeciwko organizmom modyfikowanym gene-
że fakty te zmuszają do prowadzenia kontroli tycznie w żywności lub oczekują odpowiedniego
w sposób ciągły, by przeciwdziałać nieuczciwym znakowania takich produktów oraz wypełnienia
praktykom handlowym, mającym na celu wprowa- wspomnianej wyżej luki prawnej właściwymi re-
dzenie konsumenta w błąd, poprzez zatajenie infor- gulacjami. Już w czterech z ośmiu istniejących
macji o zawartości organizmów genetycznie zmody- programach jakościowych mięsa „Marka jakości
fikowanych w produkcie. Hesja” zrezygnowano ze stosowania pasz zawie-
rających składniki modyfikowane genetycznie.
Kluczową rolę dla żywności wolnej od GMO
Ruch konsumencki w Niemczech odgrywa czystość materiału siewnego. Im bar-
dziej jest on zanieczyszczony GMO, tym więk-
Ruch konsumencki w Niemczech jest wyjątkowo szy ich udział w produktach gotowych. Obecnie
aktywny i szczególnie krytyczny w stosunku do ustalone wartości graniczne dopuszczalnego za-
żywności produkowanej przy użyciu GMO. Pod- nieczyszczenia GMO leżą znacznie powyżej gra-
czas sesji heskiego Landtagu (lokalnego parla- nicy, która uznawana jest przez konsumentów
mentu)  września  r., poświęconej GMO za oczekiwaną granicę niskiego poziomu zanie-
i ustawie o GMO, organizacja konsumencka Ver- czyszczenia. Regiony wolne od GMO dają moż-
braucherzentrale Hessen15 wyraziła opinię, że liwość unikania zanieczyszczenia i zapewnie-
jednoznaczne znakowanie produktów ma de- nia konsumentom prawdziwej wolności wyboru.
cydujące znaczenie, jeśli mowa o wolności wy- Można byłoby wykorzystać tu doświadczenia
boru konsumentów. W dalszym ciągu stwier- z branży spożywczej, gdyż istnieją znane spo-
dza się lukę prawną, jeśli chodzi o znakowanie soby znakowania żywności na podstawie odpo-
produktów zwierzęcych, jak mięso, mleko, sery wiednich wartości granicznych, odpowiadają-
i jajka w przypadku, gdy zwierzęta były żywione ce oczekiwaniom konsumentów, jak np. napoje
paszami z udziałem GMO, jak również w przy- „bezalkoholowe” lub „bezkofeinowe”.
padku produktów, które są wytwarzane przy Także obecność GMO w mieszankach paszo-
użyciu modyfikowanych genetycznie enzymów wych jest przedstawiania przez producentów
i innych substancji pomocniczych. W licznych pasz jako nieunikniona. Tymczasem Greenpeace
po analizach pasz stwierdził, że nawet te z nich,
15
Stellungnahme der Verbraucherzentrale Hessen, które były wolne od GMO lub w których poziom
Anhörung „Gentechnik/Gentechnikgesetz” am . Sep- zawartości GMO znajdował się poniżej wartości
tember  im Hessischen Landtag Wiesbaden. granicznych, były znakowane jako zawierające

 ■  -     


GMO. Tylko mała część pasz jest sprzedawana modyfikowanymi genetycznie, jeżeli istnie-
jako „wolne od GMO” po wyraźnie wyższej ce-
nie. W ten sposób jest tworzony sztuczny niedo-
ją „nowe lub dodatkowe informacje”, które są
uzasadnionym powodem do przypuszczenia, 
bór pasz wolnych od GMO16. Instytucje nadzoru że produkty zmodyfikowane genetycznie mogą
sektora żywnościowego i paszowego powinny stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi lub dla
dążyć do usunięcia każdego oznakowania wpro- środowiska.  sierpnia  r. pani minister
wadzającego kupujących w błąd. Aigner przedstawiła nowe logo dla produktów
Na pytanie, czy organizmy modyfikowane ge- wolnych od GMO – „ohne Gentechnik” (bez mo-
netycznie używane obecnie w produkcji żywno- dyfikacji genetycznych)17. Od maja  r. jest
ści mają zalety dla konsumentów, odpowiedź bowiem możliwe znakowanie żywności przy
brzmi, że oprócz zalet dla producentów, takich użyciu napisów lub symboli odwołujących się do
jak odporność roślin uprawnych na herbicydy, niestosowania GMO, jednak do tej pory niewielu
tańsza i szybsza produkcja np. enzymów uży- producentów skorzystało z tej możliwości – poza
wanych w produkcji żywności, dostosowanie do marką mleka Landliebe-Milch koncernu Campi-
oczekiwań przemysłu jak możliwość dłuższego na, czynili tak głównie regionalni przetwórcy.
przechowywania, lepsza odporność na trans- Nowe logo będzie używane przede wszystkim
port, zmiana składu skrobi w ziemniakach prze- w znakowaniu produktów pochodzenia zwie-
mysłowych lub optymalizacja drożdży do wy- rzęcego, m.in. mleka i mięsa zwierząt, które nie
twarzania piwa bezalkoholowego – wyraźne były żywione paszami zawierającymi GMO. Ina-
zalety GMO dla konsumentów nie są znane. czej niż w przypadku pozostałych produktów
Organizacja konsumencka Verbraucherzen- żywnościowych, deklaracja ta może mieć zasto-
trale Hessen uważa, że zdrowy sposób odży- sowanie, jeśli w żywieniu zwierząt będą użyte
wiania można bezproblemowo zorganizować witaminy, enzymy i inne substancje dodatkowe
w oparciu o tradycyjne produkty żywnościo- wyprodukowane przy użyciu GMO. W przypad-
we. Bogaty asortyment świeżej i dobrej jako- ku pozostałych produktów spożywczych kry-
ściowo żywności jest przecież obecnie ogólnie teria są znacznie ostrzejsze i wykluczają uży-
dostępny przez cały rok. Należy zalecać świa- cie substancji dodatkowych wytworzonych przy
dome odżywianie, które jest znacznie ważniej- użyciu GMO oraz przypadkowe zanieczyszcze-
sze, niż spożywanie produktów o zmienionych nie spowodowane przez rośliny modyfikowane
wartościach odżywczych, a ponadto modyfi- genetycznie.
kowanych genetycznie. Trudno oczekiwać, że Wprowadzając nowe wspólne logo, pani mi-
w ten sposób można realizować lepsze zaopa- nister Aigner ma zamiar ułatwić konsument-
trzenie w składniki pokarmowe, a wręcz prze- kom i konsumentom podejmowanie świadomej
ciwnie – Instytut Badawczy Żywienia Dzieci w decyzji przy wyborze żywności wolnej od GMO.
Dortmundzie przestrzega przed podawaniem Nowe logo daje „większą wolność wyboru”
takich produktów dzieciom, gdyż może to do- i jest udostępnione zainteresowanym produ-
prowadzić do silnego przedawkowania różnych centom bezpłatnie. Czy rzeczywiście przeło-
składników, np. witamin, co może być szkodli- ży się to na bogatszy asortyment tak ozna-
we dla zdrowia. kowanych produktów na rynku, wydaje się
W odpowiedzi na silną opozycję konsumen- dość wątpliwe. Dla wielu przetwórców, nawet
tów niemieckich wobec stosowania GMO w rol- producentów żywności ekologicznej, dotrzy-
nictwie, Ilse Aigner, minister rolnictwa Republi- manie tych kryteriów w dłuższej perspekty-
ki Federalnej Niemiec  kwietnia  r., tuż wie czasu mogłoby być trudne. Bezpośrednie
przed sezonem siewu nasion kukurydzy, wydała lub pośrednie stosowanie mikroorganizmów
zakaz uprawy modyfikowanej genetycznie od- modyfikowanych genetycznie w przypadku
miany MON  i obrotu materiałem siewnym, substancji dodatkowych, enzymów i aroma-
powołując się na klauzule ochronne rozporzą- tów, jest szeroko rozpowszechnione. W przy-
dzenia UE. Zgodnie z nimi, kraj członkowski ma padku surowców pochodzenia roślinnego,
prawo czasowo ograniczyć obrót produktami przede wszystkim soi i kukurydzy, trudno

16
„Künstliche Verknappung gentech-freier Fut- 17
„Ohne Gentechnik”: Aigner stellt einheitliches
termittel?”, B. Zarzer, Telepolis, .. r., http:// Logo vor, .. r., http://www.transgen.de/
www.heise.de/tp/deutsch/special/leb//.html aktuell/.doku.html

    ■ 


z całą pewnością wykluczyć, że kupuje się su- Żywność zmodyfikowana
rowiec całkowicie wolny od GMO, biorąc pod genetycznie a rynkowe postawy
uwagę szerokie rozpowszechnienie w Europie
i na świecie upraw soi i kukurydzy modyfiko- europejskich konsumentów
wanej genetycznie.
Z kolei w przypadku produktów pochodzenia Istnieje wiele przykładów wskazujących, że kon-
zwierzęcego, jak mleko, jajka i mięso, dopusz- sumenci biorący udział w badaniach ankieto-
cza się pewne użycie produktów zmodyfikowa- wych zachowują się inaczej w sytuacjach rze-
nych genetycznie. Sektor żywnościowy odbiera czywistych wyborów rynkowych. Z informacji
to jako problem z wiarygodnością nowego logo. uzyskanych w wyniku realizacji projektu „Wy-
Przetwórcy nie stosują dotychczas znakowania bór konsumencki” wynika, że w krajach, w któ-
„wolne od GMO”, ponieważ obawiają się utra- rych produkty zmodyfikowane genetycznie znaj-
ty zaufania klientów, jeśli do wiadomości pu- dują się na półkach sklepowych (np. w Republice
blicznej dotrze, że oznaczenie wyrobu w ten Czeskiej, Holandii, Polsce i Hiszpanii) tylko 
sposób jednak nie gwarantuje całkowitej eli- kupujących deklaruje, że unika kupowania zmo-
minacji GMO z procesu produkcji. Organiza- dyfikowanej genetycznie żywności.
cje ochrony środowiska i konsumenckie przy- Produkty modyfikowane genetycznie są
jęły jednak z zadowoleniem nowe logo „ohne obecnie dostępne w sześciu spośród analizo-
Gentechnik”. wanych państw (w Republice Czeskiej, Estonii,

Rys. . Jedno z pytań w badaniu Eurobarometer dotyczyło debaty na temat organizmów


modyfikowanych genetycznie (GMO): czy osobiście jesteś za czy przeciw stosowaniu GMO?

4% 6% 1% 6% 7% 7% 10% 10% 13% 4% 8% 7% 8% 10% 5% 8% 12% 11% 10% 11% 10% 16% 15% 18% 22% 20% 22% 19%

10%
4% 14% 16%
6% 8% 6%
2% 3% 7% 4% 13%
4% 5% 6% 11%
9% 12% 5% 3%
10% 2%
12%
19% 18% 16% 11%
7% 20% 22% 23% 34%
11% 15% 14% 15% 17% 30% 35% 23%
19% 13% 23%
12%
17% 17% 21% 29%
82% 81% 22%
25%
77% 75%
18%
72% 72% 71% 71% 24%
71% 71% 68%
67% 66% 65% 16%
62% 62% 26%
27%
58%
55% 55%
19%
51% 50% 50%
49%

43%
41%

31%
28% 28%

Kropki – przeciwko
Białe – za
Szare – nigdy nie słyszałem/-am o GMO
Czarne – nie wiem

Źródło: Attitudes of European citizens towards the environment, Special Eurobarometer 295,
Directorate General Environment and Directorate General Communication, marzec 2008 r.

 ■  -     


Holandii, Polsce, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii), podczas zakupów jest cena, tanie produkty mo-
w pozostałych czterech (w Niemczech, Grecji,
Słowenii i Szwecji) nie prowadzi się sprzedaży
dyfikowane genetycznie mogą stanowić znaczną
część asortymentu. 
takich produktów. Natomiast w wielu krajach
UE szeroko dostępne są produkty oznaczone
jako „wolne od GMO”. W ramach wspomnia- W najbliższej perspektywie
nego projektu przeprowadzono badania w wy-
mienionych  państwach Unii Europejskiej, Trudno oddzielić kwestie konsumenckie od
a następnie skontaktowano się ze sprzedaw- prawnych, które gwarantują konsumentom wła-
cami, aby sprawdzić, jakie oznakowane pro- ściwe znakowanie, a co za tym idzie – wolność
dukty GMO i jakie produkty oznakowane jako wyboru. Podobnie jest z kwestiami polityczny-
„wolne od GMO” są dostępne w różnych typach mi, które przełożą się na dopuszczenie lub nie
sklepów. do uwalniania GMO do środowiska, oraz z kwe-
Okazało się, że konsumenci kupowali pro- stiami naukowymi, które wiążą się zarówno
dukty genetycznie modyfikowane, jeśli były z ambicjami naukowców w sferze odkrywania
one obecne na półkach sklepów. Jest jedno- nowych obszarów wiedzy, jak i oceną prawdopo-
znaczne, że konsumenci domagają się wol- dobieństwa negatywnego wpływu nowych zdo-
ności wyboru przy zakupie żywności i część byczy nauki na zdrowie ludzi i stan środowiska.
z nich zadecyduje na „tak”, mając możność Pomijając jednak kwestie prawne, polityczne
swobodnej decyzji. Jednocześnie uzyskane i naukowe, a skupiając się wyłącznie na aktyw-
wyniki wskazują, że konsumenci nie są w sta- ności społecznej, trzeba podkreślić, że ruch spo-
nie odróżnić żywności modyfikowanej gene- łeczny szuka nowych wyrazów dezaprobaty dla
tycznie pomimo istniejącego obowiązku jej GMO. Oprócz konferencji, deklaracji  euro-
etykietowania. pejskich regionów i  gmin i innych struk-
Inaczej jednak konsumenci reagują na umiesz- tur lokalnych pragnących być wolnymi od GMO,
czenie na etykiecie określenia „wolny od GMO”. głodówki prowadzonej przez dwie rolniczki eko-
Tak oznakowane produkty są wybierane przez logiczne i ekologów Polsce w marcu  r., mar-
nich w sposób świadomy i przemyślany. Pewna szu niemieckich rolników ekologicznych i ekolo-
grupa konsumentów poszukuje na rynku wła- gów z Berlina do Brukseli w lipcu  r., także
śnie takich produktów. W krajach, w których niektóre kraje członkowskie UE, jak Francja,
etykieta z napisem „produkt wolny od GMO” Austria, Grecja, Węgry i Luksemburg zabroni-
jest powszechnie stosowana i występuje na fron- ły upraw genetycznie modyfikowanych roślin.
towej stronie opakowania, ma to większe zna- Praktycznie zakaz uprawy istnieje obecnie także
czenie i bardziej oddziałuje na kupujących, niż w Polsce i we Włoszech, natomiast w Niemczech
napis małym drukiem „zawiera GMO” na tylnej zabroniona jest od maja  r. uprawa kukury-
stronie opakowania. dzy MON . Przed Komisją Europejską, której
Podobne wyniki uzyskano w badaniach an- skład zmieni się zapewne przed końcem  r.,
kietowych Institute of Grocery Distribution stoją ważne decyzje dotyczące dopuszczenia
w  r., w których ponad połowa konsumen- GMO, autonomii państw członkowskich w tym
tów () przyznała, że podczas dokonywa- zakresie oraz tworzenia stref wolnych od GMO.
nia zakupów nie zastanawia się nad obecno- Będą to kluczowe decyzje dla konsumentów eu-
ścią GMO w żywności, a tylko twierdziło, ropejskich, a także dla przyszłości środowiska.
że sprawdza etykiety, by upewnić się, że kupo-
wane przez nich produkty nie zawierają GMO. mgr inż. Dorota Metera
W praktyce więc konsumenci często zachowują
się odmiennie od postaw deklarowanych w ba- Prezes i Dyrektor ds. Certyfikacji BIOEKSPERT
daniach ankietowych. Sp. z o.o., jednostki certyfikującej w rolnictwie
W rezultacie można stwierdzić, że chociaż ekologicznym, Sekretarz Rady Rolnictwa Eko-
europejscy konsumenci obawiają się żywności logicznego przy Ministrze Rolnictwa i Rozwoju
modyfikowanej genetycznie, nie należy tego Wsi, przedstawiciel polskich członków IFOAM
postrzegać jako rezygnacji z kupowania tych w Grupie IFOAM EU . Zajmuje się m.in. problema-
produktów. Ponieważ w dalszym ciągu decy- mi ochrony środowiska i przyrody w rolnictwie
dującym czynnikiem przy wyborze produktów w kontekście integracji europejskiej.

    ■ 


Prawne aspekty prowadzenia upraw


roślin transgenicznych na terytorium
Polski
Od autora Trzeba podkreślić, że w ramach istniejące-
go prawa, na które składają się regulacje kra-
Polska dąży do tego, aby być krajem wolnym jowe oraz ratyfikowane przez Polskę umowy
od organizmów zmodyfikowanych genetycznie międzynarodowe, władze państwowe są bez-
(GMO) – zapowiedział w  r. rząd polski, względnie zobowiązane do kontroli i monitoro-
przyjmując Ramowe Stanowisko Polski Doty- wania wszelkich zastosowań GMO związanych
czące Organizmów Genetycznie Zmodyfikowa- z ich tzw. niekontrolowanym uwolnieniem do
nych. Stanowisko to, potwierdzone w  r. środowiska naturalnego. Brak takiej kontro-
przez rząd Donalda Tuska, pozostaje jednak pu- li stanowi ewidentne zaniechanie, skutkujące
stą deklaracją. Jest bowiem całkowicie sprzecz- zniszczeniem środowiska naturalnego oraz wy-
ne z praktyką działania rządu i służb państwo- stawieniem ludności na ryzyko utraty zdrowia
wych, odpowiedzialnych za kontrolę obrotu o niespotykanej dotychczas skali.
i stosowania GMO na terytorium Polski – za Osoby odpowiedzialne za powyższe zaniedba-
bezpieczeństwo biologiczne naszego kraju. nia powinny być ścigane z urzędu. W celu uza-
W raporcie NIK1 sporządzonym po kontro- sadnienia powyższej tezy, przedstawię szcze-
li przeprowadzonej w  r. w Ministerstwie gółowy opis prawodawstwa, jakie w materii
Środowiska, wykazano cały katalog nieprawi- dotyczącej GMO obowiązuje na terenie Polski.
dłowości, łącznie z brakiem nadzoru i infor- Znajomość zagadnień z zakresu prawa jest
macji o uprawach roślin transgenicznych, pro- niezbędna nie tylko dla właściwej oceny ogro-
wadzonych na znacznych obszarach w celach mu szkód, które obecnie powoduje niefrasobli-
komercyjnych. wość polskich władz państwowych w obszarze
Ten kardynalny zarzut został jednak uspra- kontroli nad GMO, lecz również dla podjęcia od-
wiedliwiony przez kontrolerów NIK rzekomym powiednich inicjatyw legislacyjnych, które mo-
brakiem istnienia regulacji prawnych, które zo- głyby w krótkim czasie naprawić istniejący stan
bowiązywałyby Ministra Środowiska do panowa- i uchronić nasz kraj przed dalszą inwazją niele-
nia nad obrotem i stosowaniem GMO w Polsce. galnych upraw transgenicznych.
Argument ten wykorzystywany jest rów- GMO w rolnictwie to ogromny biznes. Inten-
nież szeroko przez wysokich urzędników Mi- sywny lobbing firm biotechnologicznych bazu-
nisterstwa Rolnictwa, którzy odżegnują się od je, najogólniej rzecz ujmując, na nieustannym
odpowiedzialności za genetyczne skażenie Pol- wysyłaniu do decydentów i opinii publicznej
ski wskutek nielegalnych – nierejestrowanych komunikatów zawierających starannie wyse-
upraw GMO. lekcjonowane dane, mające świadczyć o niezwy-
kłej wręcz opłacalności upraw roślin transge-
1
KSR -/ nicznych – nieosiągalnej przy stosowaniu metod

 ■  -     


konwencjonalnych. Podkreśla się też niezbęd- akcesji do Wspólnoty Europejskiej przejęła cały
ność stosowania upraw GMO w obliczu zbliża-
jącej się nieuchronnie klęski głodu na całym
pakiet aktów prawnych dotyczących GMO.
Jednak w tak skomplikowanej i delikatnej 
świecie, związanej ze spodziewanym wzro- materii prawnej polityka Wspólnoty Europej-
stem globalnej populacji. Wątpliwości zgłasza- skiej jest niejasna. Z jednej strony Unia Euro-
ne w kwestii bezpieczeństwa środowiskowego pejska zapewnia, że pozostawi w kompetencji
i zdrowotnego są marginalizowane, lansowana państw członkowskich szczegółowe unormowa-
jest fałszywa teza o braku dowodów na szko- nia i procedury wdrażania upraw GMO. Z dru-
dliwość stosowania GMO. Tego rodzaju argu- giej zaś, jej podstawowe zasady i kryteria „zarzą-
menty, prezentowane często w sposób nie wolny dzania” kwestią GMO uzupełniane są o decyzje
od demagogii, autoryzowane są następnie przez szczegółowe, mające znamiona swego rodzaju
naukowców, nierzadko powiązanych finansowo nakazów. Przykładem niech będą decyzje Ko-
z branżą biotechnologiczną, którzy ex cathedra misji Europejskiej dopuszczające do stosowania
zapewniają o bezpieczeństwie i braku alterna- na terenie Wspólnoty nowych odmian GMO.
tywy dla „nośnika postępu”, jakim jawi im się Obowiązujący tryb działania tzw. Komitetu Re-
powszechne stosowanie roślin transgenicznych. gulacyjnego (Regulatory Committee), będącego
W tej atmosferze przeciwnicy GMO coraz czę- strażnikiem unijnych przepisów dotyczących
ściej odwołują się do argumentów prawnych, GMO – dopuszczającego m.in. do uprawy nowe
które w sporze z propagatorami biotechnologii odmiany roślin genetycznie zmodyfikowanych
roślin nabierają coraz większej wagi. – zakłada podejmowanie decyzji kwalifikowaną
większością głosów. Zgodnie z tą zasadą, brak
kworum lub sprzeciw niewystarczającej liczby
2. Regulacje prawne dotyczące krajów członkowskich w trakcie kolejnych głoso-
wytwarzania, obrotu wań Komitetu umożliwia Komisji podejmowa-
i stosowania GMO nie wiążącej decyzji. W wyniku stosowania tej
procedury, wszystkie zatwierdzone dotychczas
Z uwagi na szczególną, nie do końca rozpoznaną do użycia odmiany transgeniczne zostały do-
naturę organizmów genetycznie modyfikowa- puszczone wbrew woli części krajów członkow-
nych, regulacje prawne mające na celu unormo- skich na podstawie arbitralnych decyzji Komisji
wanie ich potencjalnej obecności w naturalnym Europejskiej. Należy podkreślić, że przedstawi-
otoczeniu człowieka są przedmiotem intensyw- ciele Polski głosowali zawsze przeciw dopusz-
nej pracy prawników i legislatorów. czaniu GMO.
Szczególnie istotnym zagadnieniem jawi się Na obecnym etapie, wyraźnie widać zary-
właściwe uregulowanie stosunków prawnych sy systemowego konfliktu. Komisja Europej-
w obszarze stosowania organizmów genetycz- ska pod presją Światowej Organizacji Handlu
nie modyfikowanych w rolnictwie. Wiążę się (WTO) pragnie zrealizować swoje zobowiąza-
ono bowiem z kwestią tzw. użycia otwarte- nia co do gwarancji wolnego obrotu towarowe-
go (przeciwieństwo zastosowania zamknię- go GMO. Natomiast większość państw człon-
tego, ograniczonego do szczelnych pomiesz- kowskich broni się przed potencjalną inwazją
czeń laboratoryjnych), gdzie skala problemów biotechnologii oraz niekorzystnymi i nieodwra-
prawnych jest niezwykle rozległa. Obejmuje calnymi zmianami w ekosystemie, rolnictwie
ona bowiem nie tylko zagadnienia gospodar- i jego otoczeniu, jakie może spowodować nie-
cze oraz związane z ogólnie pojętą ochroną kontrolowane uwolnienie groźnych transgenów
środowiska i zdrowia człowieka, lecz dotyka do środowiska.
w znacznym stopniu spraw socjalnych, wła- Dzieje się to w atmosferze wzrastającej świa-
snościowych, a nawet kulturowych, etycznych domości konsumentów, którzy z coraz lepszym
i wyznaniowych. skutkiem domagają się dokładnej informacji
Choć od czasu wprowadzenia technologii o tym, co jedzą, zaś producenci rolni, zachęceni
sztucznej modyfikacji genetycznej na kontynen- znakomitymi wynikami rolnictwa ekologiczne-
cie amerykańskim upłynęło już kilkadziesiąt lat, go, żądają gwarancji dla zachowania stanu śro-
to dopiero próby przeniesienia jej na grunt euro- dowiska i niedopuszczenia do jego degradacji
pejski wykazały istnienie na tym polu poważne- na skutek potencjalnego skażenia GMO. Wszak
go, zasadniczego wręcz konfliktu. Polska z chwilą podstawowym warunkiem uzyskania statusu

     ■ 


produktu ekologicznego jest brak obecności Ostatecznie przyjęto najdalej posunięte wśród
GMO (w praktyce dopuszczalny próg zawarto- wszystkich krajów członkowskich rozwiązania
ści GMO ustalono na poziomie ,). ustawowe, mające zapobiec groźbie skażenia
W Polsce warunki środowiskowe, a więc zniko- środowiska naturalnego oraz ograniczyć poten-
me skażenie gleb chemicznymi środkami ochro- cjalnie szkodliwe zastosowanie GMO w żywie-
ny roślin i nawozami sztucznymi oraz stosowana niu zwierząt i ludzi.
od pokoleń dobra praktyka rolnicza, stwarzają Inicjatywy tworzenia tzw. stref wolnych od
niepowtarzalna szansę dla rozwoju rolnictwa GMO obejmują już całą Europę, a członkowie
ekologicznego, cenionego przez europejskich władz regionalnych wyznających zasadę czy-
konsumentów. Nie jest więc przypadkiem, że stości biologicznej na swoim terenie zrzesze-
w debacie dotyczącej przyszłości rolnictwa eu- ni są w europejskiej sieci regionów wolnych
ropejskiego, Polska była przez długi czas jednym od GMO. Podążając za inicjatywą regionów,
z liderów grupy państw opowiadających się zde- w obliczu nowych dowodów naukowych na
cydowanie przeciw rozpowszechnianiu GMO. szkodliwość GMO dla zdrowia ludzi i zwierząt
Sytuacja zmieniła się diametralnie w roku oraz stanu środowiska naturalnego, w chwili
, w którym na skutek karygodnych zanie- obecnej rządy ośmiu krajów członkowskich UE
dbań odpowiedzialnych służb państwowych do- wprowadziły na swoich terytoriach całkowity
puszczono do niekontrolowanych upraw trans- zakaz upraw transgenicznej odmiany kukury-
genicznej kukurydzy MON , produkowanej dzy MON .
i dystrybuowanej przez amerykański koncern Fakt, że uprawy genetycznie modyfikowane są
Monsanto. W statystykach rozpowszechnianych bardziej odporne i posiadają większą inwazyjność,
przez propagatorów GMO widnieją informacje rozprzestrzeniając się kosztem innych, szczególnie
o dziesięciokrotnym wzroście upraw tej rośli- zaś konwencjonalnych i organicznych [ekologicz-
ny na terenie Polski w latach -. Jak nych], jest specjalnie podkreślany, równocześnie zaś
wspomniałem, w kwietniu  r. polski rząd istnienie ryzyka związanego z zagrożeniem zdrowia
ogłosił Ramowe Stanowisko Polski Dotyczące ludzi i zwierząt, a także ze zniszczeniem środowiska
Organizmów Genetycznie Zmodyfikowanych, naturalnego, jest systemowo uwzględniane w cyta-
w którym wyraźnie stwierdza, że „Polska dąży tach niemal każdej części ustawodawstwa unijnego
do tego, aby być krajem wolnym od GMO”2. – stwierdza Komitet Regionów w swojej opinii
Inicjatywy organizacji pozarządowych, grup dla Komisji Europejskiej w sprawie GMO z dnia
konsumenckich, przedstawicieli rolników,  maja  r.4 Dokument ten dość wyraźnie
a także władz samorządowych oraz ich repre- wskazuje na możliwość zmiany nastawienia KE
zentantów w europejskich zrzeszeniach obroń- w kwestii dalszego dopuszczania do stosowania
ców środowiska, promujących tworzenie tzw. na obszarze Europy kolejnych odmian roślin ge-
stref wolnych od GMO, znalazły także poparcie netycznie modyfikowanych.
wśród wielu posłów Parlamentu Europejskiego. Z punktu widzenia zapisów i procedur, prawo
W  r. wszystkie, bez wyjątku, polskie sej- unijne teoretycznie zapewnia państwom człon-
miki wojewódzkie podjęły jednoznaczne uchwa- kowskim możliwość odstąpienia od obowiązku
ły o woli stworzenia ze swoich obszarów stref wprowadzania na swoim terytorium zasiewów
wolnych od GMO. Wyrazem tego było również roślin transgenicznych, jednak w praktyce Ko-
ogłoszenie wspólnego stanowiska Konwentu misja Europejska, pod presją konieczności re-
Marszałków Województw RP3. Również w Sej- alizacji zasady tzw. wolnego handlu, niejako
mie wzrosła aktywność posłów i senatorów – zmusza je do ulegania naciskom producentów,
przeciwników GMO, zaś debaty dotyczące regu- importerów i dystrybutorów nasion GMO, żą-
lacji w zakresie modyfikowanych nasion i pasz dając wprowadzenia przepisów umożliwiających
zakończyły się ich niewątpliwym sukcesem. powszechne użycie technologii sztucznej trans-
formacji genetycznej w uprawach rolnych.
W efekcie, pomimo gwarancji zachowania wa-
2
Ramowe Stanowisko Polski Dotyczące Organi- runków ochrony zdrowia i środowiska przed po-
zmów Genetycznie Zmodyfikowanych (GMO), wersja
z uwzględnieniem poprawek Rady Ministrów z dnia
tencjalnym zagrożeniem ze strony GMO, pra-
.. r. wo europejskie zawiera także wiele zapisów
3
Przewodniczący Konwentu Marszałków Woje-
wództw RP, Stanowisko nr  z dnia  września  r. 4
CdR /.

 ■  -     



b S S

ograniczających władzę decyzyjną państw 2.2 Zasady podstawowe, główne


członkowskich w kwestii niedopuszczania do ich akty normatywne prawa
stosowania na swoim terytorium. Unijna kon-
strukcja prawna jest zatem niespójna, a wiele międzynarodowego
problemów w zakresie regulacji normatywnych
zawiera luki lub pozostaje bez rozwiązania. Kon-
sekwencje takiego stanu mogą doprowadzić do 2.2.1 Konwencja z Rio de Janeiro
nieodwracalnych, zdecydowanie negatywnych – Zasada Zrównoważonego
skutków przyrodniczych, ekonomicznych i spo-
łecznych na obszarze Wspólnoty, zaprzepasz- Rozwoju
czając plany i dotychczasowe dokonania w za-
kresie tzw. zrównoważonego rozwoju. Jednym z naczelnych źródeł prawa międzynaro-
W Polsce, podobnie jak we wszystkich krajach dowego i krajowego w obszarze zagadnień zwią-
unijnych, zasady postępowania w kwestii GMO zanych z ochroną środowiska, jest Zasada Zrów-
są wprowadzane nie tylko przez polskie ustawo- noważonego Rozwoju, z definicji określana jako
dawstwo, ale również przez umowy międzyna- oddziaływanie aktywności ludzi na globalne zasoby
rodowe i akty prawa Unii Europejskiej. Dla do- biofizyczne w taki sposób, aby postęp ludzkości i za-
konania rzetelnej oceny zadań stojących przez chowanie równowagi biofizycznej świata osiągane
administracją państwową w zakresie obsługi były na równi.
problematyki GMO, niezbędne jest zapoznanie Z treści tego fundamentalnego pojęcia, przy-
się z najważniejszymi aktami prawnymi należą- jętego z inicjatywy ONZ przez większość kra-
cymi do wszystkich trzech wymienionych kate- jów świata oraz wszystkie kraje Europy na tzw.
gorii regulacji. Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro w czerwcu
 r., wywodzą się wszystkie pozostałe za-
sady i regulacje prawne oraz podstawy polityki

     ■ 


społeczno-gospodarczej, a także procedury przewodnia oraz sens prawny tej Zasady spro-
i gwarancje dotyczące ochrony środowiska oraz wadza się do stwierdzenia, iż w przypadku praw-
współistnienia ludzi w otoczeniu przyrody. Kon- dopodobieństwa zagrożenia powstaniem trwałych,
wencja z Rio de Janeiro została wprowadzona do niemożliwych do usunięcia zmian, brak pełnej na-
polskiego prawa w roku 5. Stroną Konwen- ukowej pewności (co do zaistnienia tych zmian)
cji jest również Unia Europejska. Na podstawie nie może być przyczyną zaniechania kosztownych
postanowień Konwencji, jej strony zobowiąza- działań, aby zapobiec potencjalnemu zniszczeniu
ły się do wprowadzania takich instrumentów środowiska.
prawnych, które zapewnią, że w granicach ich Oznacza to, że w celu ochrony swoich zaso-
jurysdykcji i kontroli żadna działalność nie spo- bów naturalnych poszczególne państwa powin-
woduje szkody w środowisku innych państw. ny szeroko stosować daleko idącą ostrożność.
Strony zobowiązały się do współpracy w tym W razie pojawienia się groźby poważnych lub
zakresie m.in. poprzez opracowywanie planów nieodwracalnych szkód, brak naukowej pewno-
i strategii mających na celu ochronę zasobów ści nie powinien opóźniać wprowadzania środ-
przyrody oraz zrównoważone wykorzystywanie ków zaradczych.
różnorodności biologicznej. Na konferencji w sprawie zasady przezorno-
Strony Konwencji zobowiązały się również do ści, która odbyła się w roku  w Wingspread
identyfikacji, monitorowania i ochrony wszelkich w USA, przyjęto bardziej szczegółowe sformuło-
składników różnorodności biologicznej, szczegól- wanie: Jeśli jakieś działanie może zagrażać środo-
nie w naturalnych siedliskach. Konwencja wpro- wisku lub ludzkiemu zdrowiu, to środki zaradcze na-
wadziła także obowiązki prowadzenia badań nad leży podejmować nie czekając na naukowe ustalenie
różnorodnością biologiczną oraz podnoszenia wszystkich zależności między przyczynami i skut-
świadomości społecznej dla identyfikacji i ogra- kami. Ciężar dowodu powinien spoczywać na tych,
niczania negatywnych skutków oddziaływań na którzy podejmują potencjalnie szkodliwe działanie.
środowisko. Ponadto postanowienia Konwencji Tak rozumianą Zasadę potwierdza drugie
zawierają cały szereg zapisów nakazujących po- zdanie art.  pkt.  Traktatu Wspólnoty Eu-
szanowanie zasobów genetycznych znajdujących ropejskiej, wskazujące, iż polityka Wspólnoty
się na terenie stron, wymianę informacji doty- wobec środowiska opiera się na zasadzie prze-
czących użytkowania różnorodności biologicz- zorności. Wynika z niej konsekwentnie ciążący
nej, a także współpracę naukową i techniczną. na wszystkich podmiotach obowiązek dołożenia
Istotnym zastrzeżeniem zapisanym w Konwencji należytej staranności w ocenie skutków, jakie
jest zobowiązanie do sprawiedliwego podziału dla środowiska może przynieść nowo podejmo-
korzyści wypływających z wykorzystania świa- wana decyzja lub uruchamiana działalność. Od-
towych zasobów przyrodniczych. powiednie działania powinny być podejmowane
z wyprzedzeniem, tzn. już wtedy, gdy zachodzi
uzasadnione prawdopodobieństwo, że powsta-
2.2.2 Zasada przezorności nie problem ekologiczny, wymagający rozwiąza-
nia, a nie dopiero wtedy, gdy praktyka lub nauka
W wyniku wspomnianej Konferencji Narodów potwierdzą jego istnienie.
Zjednoczonych w Rio de Janeiro, przyjęto  Zasadę przezorności zapisano m.in. w Art.
zasad zrównoważonego rozwoju. Zasadą nr   Rozporządzenia Wspólnoty Europejskiej nr
jest zasada przezorności, nazywana także za- /7, dotyczącego bezpieczeństwa żywno-
sadą ostrożności lub przewidywania. Jest ona ści, zaś w art.  tej regulacji stwierdzono jed-
formułowana na wiele sposobów6. Jednak myśl noznacznie, iż podczas podejmowania decyzji, że
środek spożywczy jest szkodliwy dla zdrowia, nale-
5
(Dz. U. z  r., nr . poz.  ). ży mieć na względzie nie tylko prawdopodobne na-
6
Komisja Europejska uznała w Komunikacie na te- tychmiastowe i/lub krótkotrwałe i/lub długofalowe
mat Zasady Przezorności /*COM//final*/, że na- skutki tej żywności dla zdrowia spożywającej ją oso-
leży ją stosować wszędzie tam, gdzie: dowody naukowe by, ale także dla następnych pokoleń.
są niewystarczające, niekonkluzywne bądź niepewne, zaś
wstępna ocena naukowa wskazuje, że istnieją uzasadnione
powody do obaw, że niebezpieczne skutki dla środowiska bądź
zdrowia ludzi, zwierząt lub roślin, mogą być niezgodne z wy- 7
Regulation / OjofEC L/ (Prawo
sokimi standardami ochrony, ustanowionymi przez UE. Żywnościowe).

 ■  -     


Zasada przezorności dostarcza również bazy konwencji o różnorodności biologicznej. Kon-
do analiz operacyjnych dotyczących ryzyka,
jakie może zaistnieć, gdy znane dotychczas
wencja ta została przyjęta w maju  r. w Na-
irobi, weszła w życie  grudnia  r., a Polska 
przypadki zagrożenia i wiedza naukowa nie są ratyfikowała ją w  roku.
wystarczające, by w pełni dokonać oceny poten- Art. . Konwencji daje podstawę do stwo-
cjalnego zagrożenia. rzenia protokołu, określającego odpowiednie
W konsekwencji, działając na podstawie za- procedury w sprawie bezpiecznego przemiesz-
sady przezorności, w odniesieniu do zagrożenia czania, przekazywania i wykorzystywania
GMO niezbędne jest odwrócenie normalnego wszystkich żywych organizmów zmodyfikowa-
sposobu dowodzenia. Przy podejmowaniu de- nych, które mogą wywierać negatywny wpływ
cyzji o dopuszczeniu danego transgenu do sto- na ochronę i bezpieczne użytkowanie różnorod-
sowania wymagany jest oczywiście dowód, że ności biologicznej8.
produkt lub cykl produkcji nie zawierają ryzy- Celem Protokołu jest przyczynienie się do zapew-
ka dla zdrowia lub środowiska. Ale, co należy nienia odpowiedniego poziomu ochrony w dziedzinie
podkreślić, decyzje o zakazie stosowania należy bezpiecznego przemieszczania, przekazywania i wy-
wydawać nie tylko na podstawie stwierdzenia korzystania żywych organizmów zmodyfikowanych
przypadków jego szkodliwości, lecz wystarcza- genetycznie (LMO, od ang. Living Modified Organi-
jący do przyjęcia takiego stanowiska jest fakt sms), stanowiących wynik pracy nowoczesnej bio-
braku potwierdzenia nieszkodliwości. technologii, które mogą mieć negatywny wpływ na
Jest to bardzo cenny, lecz niezbyt często wy- zachowanie i zrównoważone użytkowanie różnorod-
korzystywany argument w dyskusjach z propa- ności biologicznej, z uwzględnieniem również zagro-
gatorami technologii transgenicznych, szczegól- żeń dla ludzkiego zdrowia, i ze szczególnym uwzględ-
nie z kręgów naukowych. Otóż lansowane przez nieniem transgranicznych przemieszczeń.
niektórych naukowców stanowisko, że GMO są Strony – sygnatariusze Protokołu, mają obo-
nieszkodliwe, ponieważ dotychczas nie stwier- wiązek wprowadzać niezbędne środki ustawo-
dzono niebezpiecznych objawów ich spożywania, dawcze oraz współpracować ze sobą w zakresie
w świetle zasady przezorności nie wystarcza za realizacji postanowień Protokołu. Według Pro-
dowód na ich faktyczną nieszkodliwość. Zgodnie tokołu, zasadą jest, że przewóz żywych GMO
z zasadą przezorności, wnioskujący o dopuszcze- na teren innego państwa powinien odbywać się
nie do stosowania organizmów modyfikowanych za jego zgodą. Przepisy Protokołu przewidują
genetycznie powinni bowiem wykazać, że w ogó- ponadto konieczność dokonywania oceny za-
le nie istnieje ryzyko, iż są one szkodliwe. grożeń związanych z takim przewozem. Należy
W tym miejscu należy podkreślić, że takie kontrolować i przedsięwziąć niezbędne środki
podejście do ryzyka związanego z GMO jest w przypadku niezamierzonego przemieszczania
w pełni uzasadnione. Historia bowiem do- GMO poza granice danego kraju. Przekazywane
starcza wielu dowodów na niebezpieczeństwo w zagranicznym tranzycie GMO muszą być od-
i niewyobrażalne zagrożenie zdrowia i życia powiednio pakowane dla łatwej ich identyfikacji
ludzi spowodowane użyciem produktów, któ- na każdym etapie transportu.
rych szkodliwości nikt nie podejrzewał, a któ- Protokół Kartageński zawiera przepisy, we-
rych zabójcza aktywność ujawniła się dopiero dług których ustanawia się:
po wielu latach. Przykładem niech będą środki ■ procedury przemieszczania LMO
ochrony roślin zawierające trujące DDT lub ra- ■ zasady przygotowania oceny zagrożenia oraz
kotwórczy azbest. utrzymywania stałej współpracy z Sekreta-
riatem Protokołu
■ wytyczne do utworzenia systemu wymiany
2.2.3 Protokół Kartageński informacji o bezpieczeństwie biologicznym
■ wytyczne do przygotowania procedur w za-
Zasada przezorności oraz postanowienia Szczy- kresie odpowiedzialności i zadośćuczynie-
tu z Rio de Janeiro zostały uszczegółowione nia za szkody wynikające z transgranicznego
w odniesieniu do GMO w tzw. Protokole Karta-
geńskim, który jest uważany za jedną z najważ- 8
Dz. U. nr  poz.  Protokół Kartageński
niejszych umów międzynarodowych, dotyczą- o bezpieczeństwie biologicznym do Konwencji o różno-
cych ochrony środowiska. Powstał on w ramach rodności biologicznej, obowiązujący od .. r.

     ■ 


przemieszczenia LMO, z odpowiednim me- ona zastosowana właściwie, można się powo-
chanizmem finansowym ływać na jej postanowienia przed organami da-
Na bazie powyższych wytycznych stworzono nego państwa, a negatywne skutki prawne wy-
Międzynarodowy System Wymiany Informa- nikające z braku wprowadzenia postanowień
cji o Bezpieczeństwie Biologicznym (w skrócie dyrektywy mogą obciążyć budżet państwa
BCH, od ang. Biosafety Clearing House), który członkowskiego.
świadczy pomoc sygnatariuszom we wdrażaniu Decyzje są aktami prawnymi wydawanymi
postanowień Protokołu oraz ułatwia wymianę w stosunku do konkretnych adresatów (np.
informacji prawnych, naukowych i technicz- państw lub podmiotów prawnych, nawet pry-
nych dotyczących środowiska oraz żywych or- watnych), które wiążą ich we wszystkich szcze-
ganizmów zmodyfikowanych genetycznie. gółach postanowień.
Aktami prawnymi nie posiadającymi mocy
wiążącej, są zalecenia i opinie.
2.2.4 Podsumowanie W dalszej części opracowania zaprezento-
wane zostaną najistotniejsze akty instytucji
Podsumowując tę część opracowania należy unijnych, regulujące zasady postępowania przy
stwierdzić, że zasada zrównoważonego rozwoju wykorzystywaniu organizmów genetycznie
oraz zasada przezorności posiadają fundamen- modyfikowanych.
talne znaczenie dla współistnienia człowieka
w globalnym agroekosystemie.
Odniesienie ich do zagadnień związanych 2.3.2 Dyrektywa //
z GMO jest więc wyjątkowo uzasadnione. EWG z  r. w sprawie
W układzie gradacji ważności prawa, powyższe ograniczonego stosowania
zasady wraz z Protokołem Kartageńskim po-
winny być traktowane nadrzędnie w stosunku mikroorganizmów
do innych regulacji dotyczących GMO, obowią- zmodyfikowanych
zujących na wszystkich szczeblach Wspólnoty – genetycznie9 oraz zmieniająca
europejskim, krajowym i regionalnym. ją Dyrektywa Rady nr //
WE z  r.10
2.3. Regulacje prawne UE
dotyczące organizmów Na przestrzeni lat - wypracowano
genetycznie modyfikowanych w UE katalog zasad postępowania przy wytwa-
rzaniu organizmów genetycznie modyfikowa-
nych. Uznając ich potencjalną szkodliwość, do-
puszczono do dokonywania eksperymentów
2.3.1 Wprowadzenie i badań nad GMO w ściśle izolowanych warun-
kach laboratoryjnych – tzw. użyciu zamknię-
Skomplikowane kwestie prawne w obszarze tym. Zakres regulacji niniejszej dyrektywy do-
GMO są regulowane przez instytucje Unii Eu- tyczy wszelkich działań polegających na:
ropejskiej za pomocą rozporządzeń, dyrektyw, ■ modyfikacji genetycznej mikroorganizmów
decyzji, zaleceń i opinii. ■ prowadzeniu kultur mikroorganizmów gene-
Wśród nich zasadniczą wagę mają rozporzą- tycznie zmodyfikowanych
dzenia, jako akty prawne o ogólnym zasięgu, ■ magazynowaniu i transporcie w obrębie za-
które wiążą swoimi postanowieniami bezpo- kładu inżynierii genetycznej, niszczeniu, usu-
średnio wszystkie kraje członkowskie. waniu lub wykorzystywaniu tych mikroorga-
Dyrektywy, jak sama nazwa wskazuje, są ak- nizmów w inny sposób
tami prawa, które wiążą państwa co do rezul-
tatu, jaki ma być osiągnięty, lecz jednocześnie
pozostawiają im swobodę w kwestii sposobu ich 9
OJ nr  z  r., ss. -.
wdrażania i realizacji. Istotnym jednak ogra- 10
Dyrektywa zmieniająca Dyrektywę //EWG
niczeniem jest czynnik czasowy. Jeżeli termin w sprawie zamkniętego użycia mikroorganizmów zmo-
wdrożenia dyrektywy minie lub nie zostanie dyfikowanych genetycznie, OJ L z  r., ss. -.

 ■  -     


Dyrektywa zawiera szereg istotnych definicji i Z tego względu zasługuje na dokładniejszą
pojęć prawnych, używanych w obszarze regulacji
związanych ze stosowaniem GMO, takich jak:
prezentację.
W Dyrektywie tej opisano zasady postępowa- 
■ „mikroorganizm zmodyfikowany genetycznie” nia w przypadku dopuszczenia do obrotu orga-
■ „zamknięte użycie” nizmów genetycznie modyfikowanych:
■ „awaria” ■ Do celów upraw roślinnych i mikrobiologicz-
■ „użytkownik” nych oraz hodowli zwierząt
■ „powiadomienie” ■ Do celów badawczych
Ustalono również warunki zabezpieczeń ■ Jako środki żywnościowe i pasza
w postaci zamkniętej instalacji, zamknięte- ■ Jako surowiec do innych celów, w tym upraw
go pomieszczenia lub innej fizycznej bariery, dla produkcji farmaceutycznej
w celu ograniczenia kontaktu mikroorgani- ■ Do celów interwencji w środowisko naturalne
zmów z ludźmi i środowiskiem. (np. rozkład zanieczyszczeń)
Dyrektywa nakłada na państwa członkow- ■ Jako środek pomocniczy w rolnictwie i le-
skie obowiązek podjęcia wszelkich środków ma- śnictwie (np. w celu walki z pasożytami
jących na celu uniknięcie szkodliwych skutków i chwastami)
dla środowiska czy zdrowia ludzkiego, związa-
nych z wykorzystaniem GMO w warunkach za- W preambule zawarto wyraźne stwierdzenie,
mkniętych. Natomiast użytkownik zobowiąza- że organizmy genetycznie modyfikowane uwol-
ny jest do przeprowadzenia oceny zagrożenia dla nione do środowiska wpływają na jego kształt
zdrowia ludzi i środowiska naturalnego, jakie i mogą mu szkodzić, a ponadto że wpływ żywych
mogą stwarzać działania zamkniętego użycia GMO na środowisko ma charakter transgranicz-
GMO oraz sklasyfikować dany GMO do jednej ny. W tej sytuacji należy podejmować działania
z czterech kategorii zagrożenia, którym odpo- zapobiegawcze dla ochrony zdrowia ludzkiego
wiadają odpowiednie stopnie hermetyczności i środowiska.
zakładów inżynierii genetycznej. Dyrektywa zawiera szereg przepisów zwią-
Odpowiedni załącznik do Dyrektywy określa, zanych z wdrożeniem procesu wprowadzania
jakie zabezpieczenia należy stosować przy wy- na rynek oraz obrotu i stosowania produktów
korzystywaniu GMO danej klasy, aby zapewnić zawierających GMO w środkach spożywczych,
bezpieczeństwo pracownikom i otoczeniu. paszy i środowisku naturalnym. W art.  Dy-
Obowiązkowe jest również sporządzenie pla- rektywy potwierdzono odniesienie do wspo-
nu awaryjnego na wypadek, gdyby zawiodły mnianego Protokołu Kartageńskiego.
powzięte środki zabezpieczające. W przypadku Na podkreślenie zasługują tam obszerne za-
awarii państwa członkowskie mają obowiązek pisy dotyczące oceny ryzyka dla środowiska
zaalarmować inne kraje, które mogą zostać ob- naturalnego. Z tekstu szczegółowych wytycz-
jęte jej skutkami. nych w tym zakresie wynika skala możliwego
poważnego zagrożenia ze strony GMO. Powo-
duje to konieczność sformułowania, przestrze-
2.3.3 Dyrektywa //WE11 gania i egzekwowania rygorystycznych norm
w sprawie zamierzonego dotyczących obchodzenia się z GMO na róż-
uwalniania do środowiska nych szczeblach dystrybucji, transportu i prze-
chowywania. Z tego względu legislator unijny
naturalnego oraz uchylenia wymaga dokładnego znakowania wszystkich
Dyrektywy //EWG partii materiałów genetycznie modyfikowa-
nych, a także uzyskania zezwoleń na obrót pro-
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady duktami GMO, zaś w przypadku stosowania
Europy w sprawie zamierzonego uwalniania do w reprodukcyjnych uprawach rolnych wpro-
środowiska organizmów zmodyfikowanych ge- wadza konieczność uzyskania dopuszczenia
netycznie nr //WE z  marca  r. jest przez kompetentne władze krajowe i tereno-
podstawowym aktem prawnym w tej dziedzinie, we. W istocie Dyrektywa / traktuje
obowiązującym na terenie Unii Europejskiej. materiały genetycznie modyfikowane (GMO)
jako potencjalne poważne zagrożenie. Podob-
11
OJ nr  z  r., ss. -. ne zapisy w prawodawstwie unijnym dotyczą

     ■ 


jedynie ciężkich chemikaliów, toksyn i mate- Dane wymagane w zgłoszeniu zawiera załącz-
riałów rozszczepialnych. nik III A do Dyrektywy.
W artykule  Dyrektywy zawarto zapisy doty- Na uwagę zasługuje fakt, iż zarówno plan
czące obowiązków państw członkowskich w za- monitorowania, jak i techniczny sposób jego
kresie podejmowania, zgodnie z zasadą prze- przeprowadzania, łącznie z częstotliwością po-
zorności, wszelkich właściwych działań w celu miarów oraz interpretacją ich wyników, oddele-
uniknięcia niekorzystnego wpływu na zdrowie gowano do określenia przez wnioskodawcę.
ludzkie i środowisko naturalne, który mógłby Według części V załącznika IIIA, pozostawia
zaistnieć w wyniku zamierzonego uwolnienia się także w gestii użytkownika określenie spo-
lub wprowadzenia do obrotu GMO12. sobów postępowania w przypadku zagrożenia,
W tym samym artykule wymaga się od państw a więc:
członkowskich zapewnienia oceny poszczegól- ■ Metody i procedury opanowania GMO w razie
nych potencjalnych skutków niepożądanych, jego nieprzewidzianego rozprzestrzenienia
które mogłyby mieć wpływ na zdrowie ludzkie ■ Metody odkażania dotkniętych obszarów
i środowisko naturalne, a które mogłyby bezpo- ■ Metody usuwania lub oczyszczania roślin,
średnio lub pośrednio wynikać z przeniesienia zwierząt, gleby itp., które zostały narażone
genów z GMO na inne organizmy13. podczas lub po rozprzestrzenieniu się GMO
W części „A” Dyrektywy wyszczególniono ■ Metody izolacji obszaru dotkniętego
przepisy ogólne. Zasady postępowania w przy- rozprzestrzenieniem
padku zastosowań roślin transgenicznych ■ Plany ochrony zdrowia ludzkiegoi środowiska
w produkcji rolnej zawiera część „B” Dyrektywy. naturalnego w przypadku wystąpienia niepo-
Część „C” stanowią przepisy dotyczące wpro- żądanych skutków
wadzania GMO do obrotu jako produktu lub
w produktach. Zakres kontroli powyższego postępowania
Generalna zasadą jest, że każde działanie po- jest niezwykle rozległy. W tej sytuacji Dyrekty-
legające na zamierzonym uwolnieniu do środo- wa / przenosi pełną odpowiedzialność
wiska naturalnego powinno być poprzedzone za negatywne skutki niekontrolowanego uwol-
przedłożeniem notyfikacji do ministra właści- nienia do środowiska organizmów genetycznie
wego dla ochrony środowiska. modyfikowanych na rządy oraz władze samo-
Właściwy organ potwierdza datę otrzyma- rządowe regionów krajów członkowskich. Na-
nia wniosku, bierze pod uwagę wszelkie infor- leży bowiem podkreślić, iż wspominany załącz-
macje otrzymane od innych państw członkow- nik IIIA do Dyrektywy stanowi obligatoryjny
skich, udziela notyfikującemu odpowiedzi na wzorzec dla opracowania krajowych formularzy
piśmie w terminie  dni od daty otrzymania wniosków o dopuszczenie do obrotu materiałem
notyfikacji. GMO przez potencjalnych użytkowników.
Wymogi odnośnie do procedury zgłoszenia Podobnie jak w przypadku zamiaru prowadze-
zamiaru używania lub wprowadzenia do ob- nia upraw roślin transgenicznych, wprowadza-
rotu materiałów i produktów GMO zawarto nie do obrotu GMO lub kombinacji GMO jako
w art. . produktu lub w produktach, wymaga złożenia
Notyfikujący może przeprowadzić uwolnienie wniosku do właściwego państwa członkowskie-
tylko wówczas, gdy otrzymał pisemne pozwole- go, w którym taki GMO ma być wprowadzony.
nie od właściwego organu oraz zachowa wszel- Właściwy organ potwierdza datę otrzymania
kie warunki wymagane w tym pozwoleniu. wniosku oraz bezzwłocznie przekazuje stresz-
Po zakończeniu uwalniania, notyfikujący po- czenie zawartości wszelkich przedłożonych
winien przekazać właściwemu organowi wyniki dokumentów do właściwych organów innych
uwolnienia z uwzględnieniem wszelkich zagro- państw członkowskich.
żeń dla ludzkiego zdrowia lub środowiska, ja- Jeśli wniosek jest przygotowany poprawnie,
kie pojawiły się w trakcie trwania zamierzonego organ właściwy przygotowuje raport oceniającyi
uwalniania. przekazuje wraz z wnioskiem do Komisji Euro-
pejskiej. Komisja przesyła całość dokumentacji
wraz z raportem oceniającym najpóźniej w ciągu
12
Dyrektywa //WE art.  p. OJ C ...  dni od jego otrzymania, właściwym organom
13
Dyr. //WE art.  p. . wszystkich pozostałych państw członkowskich.

 ■  -     


W przypadku, gdy właściwy organ krajowy, o warunkach zezwoleniai w jaki sposób, albo czy
który przygotował raport, uznał, że GMO nie
powinien być wprowadzony do obrotu, wniosek
należy zezwolenie cofnąć.
Wszelkie informacje dotyczące zgłoszenia 
zostanie odrzucony. Taka decyzja musi jednak muszą być niezwłocznie udostępniane opi-
posiadać uzasadnienie. W razie zgłoszenia za- nii publicznej, która może zgłaszać uwagi Ko-
strzeżeń przewidziane jest zasięgnięcie opinii misji. Opinia publiczna jest również informowa-
komitetów naukowych i uzgodnienie stanowisk na na bieżąco o każdym przypadku wydania lub
w ramach odpowiednich procedur. Ostatecz- odmowy wydania zezwolenia na wprowadzenie
na decyzja podejmowana jest przez wspomnia- GMO do obrotu.
ny na wstępie Komitet Regulacyjny, w którego W świetle niniejszej dyrektywy zasadą jest,
składzie zasiadają przedstawiciele właściwych że państwa członkowskie nie mogą zakazy-
organów wszystkich państw członkowskich. wać, ograniczać ani utrudniać wprowadzenia
Decyzje o dopuszczeniu zapadają w odgórnie do obrotu GMO jako produktu lub w produk-
ustalonym trybie „komitologii” na wspólnym tach, które są dopuszczone do obrotu na tere-
posiedzeniu, a dla ich ważności wymagana jest nie Wspólnoty. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy
większość kwalifikowana. W razie braku kwo- pojawią się nowe informacje świadczące o szko-
rum i trzykrotnym niepodjęciu z tego powodu dliwym wpływie uwolnionego GMO na zdrowie
decyzji o zatwierdzeniu danego nowego GMO, lub środowisko.
do wydania decyzji uprawniona jest Komisja Państwa członkowskie zostały zobowiązane
Europejska, która z reguły korzysta z tego pra- do zapewnienia właściwych warunków dla ogra-
wa. Jak wspomniano we wstępie, w takim trybie niczenia lub uniknięcia groźby potencjalnej kata-
została dopuszczona do stosowania większość strofy środowiskowej, związanej z niekontrolo-
GMO znajdujących się w obrocie na terenie Unii wanym uwolnieniem do środowiska materiałów
Europejskiej. transgenicznych. Ponieważ większość z nich na-
Pozytywna decyzja równoważna jest z zezwo- dal nie posiada instytucjonalnych ani organiza-
leniem wydanym na okres  lat. cyjnych warunków dla gwarancji pełnego bezpie-
W tym miejscu należy podkreślić, iż fakty te czeństwa, a istnieje realna możliwość pojawienia
stanowią ewidentny przykład występowania się nowych informacji o zagrożeniach, jakie nie-
na terenie Wspólnoty zjawiska zwanego defi- sie stosowanie GMO w użyciu otwartym, Dyrek-
cytem demokracji, który przejawia się w arbi- tywa / zawiera tzw. Klauzulę Bezpieczeń-
tralnym podejmowaniu decyzji o kluczowym stwa, zapisaną w artykule 14.
znaczeniu dla społeczeństw Unii przez stano- Znamienne jest, że pomimo braku warunków
wione jej organy, które z zasady nie posiadają do kontroli przepływui obrotu nasion roślin
zbyt szerokiej legitymacji. Postępowanie takie transgenicznych, Polska wzorem innych krajów
pozostaje niewątpliwie w sprzeczności z zasa- europejskich nie wystąpiła dotychczas o zakaz
dami demokracji, przyjętymi przez autorów idei stosowania kukurydzy MON  w uprawach
Wspólnoty Europejskiej. Te arbitralne decyzje polowych.
narzucane są następnie organom państwowym Tymczasem po wydaniu zezwolenia na wpro-
i samorządowym krajów członkowskich, które wadzenie do obrotu produktu GMO lub po za-
wraz z akcesją pozbyły się znacznej części swo- rejestrowaniu odmiany rośliny transgenicznej
ich kompetencji wewnętrznych. we Wspólnotowym Katalogu Odmian Gatun-
Zgodnie z zapisami części „C” Dyrektywy ków Roślin Rolniczych, państwo członkowskie
/, produkt dopuszczony do obrotu może ma możliwość wprowadzenia tymczasowego
być stosowany na terenie całej Wspólnoty bez zakazu obrotu produktem GMO lub wprowa-
dodatkowego zgłaszania. dzenia tymczasowego zakazu upraw poszcze-
Po uzyskaniu zezwolenia na wprowadzenie gólnych odmian roślin genetycznie modyfi-
GMO do obrotu, wnioskodawca ma obowiązek kowanych (na podstawie art. . Dyrektywy
prowadzenia monitorowaniai raportowania //WE).
ewentualnych nowych informacji na jego te- Na bazie tego przepisu państwa członkowskie
mat. Odpowiedzialne organy państw członkow- mogą zastosować na swoim terytorium czasowy
skich są obowiązane powiadomić o tym Komisję
Europejską, przesyłając jej sprawozdanie i opi-
nię w kwestii tego, czy należy zmienić decyzję 14
Dyr. //WE art.  Safeguard clause.

     ■ 


zakaz dopuszczenia do stosowania organizmów cych o jej szkodliwości dla zdrowia i środowiska.
genetycznie modyfikowanych. Komisja jednak nie uznała ich zasadności dla
Jak wspomniałem, art. . Dyrektywy wprowadzenia zakazów, żądając zapłaty dyscy-
/ (podobnie jak art.  Dyr. /) plinujących kar.
stanowi również klauzulę bezpieczeństwa do Pomimo tych nierozstrzygniętych jeszcze
zastosowania w przypadku stwierdzenia za- sporów, już osiem rządów krajów europejskich
grożenia dla innych upraw ze strony nasion zakazało na swoim terenie upraw tej kontrower-
roślin genetycznie modyfikowanych 15. Jest on syjnej odmiany transgenicznej kukurydzy.
szeroko wykorzystywany jako podstawa praw-
na moratoriów na wdrażanie GMO w przypad-
ku krajów, które wprowadziły zakazy upraw 2.3.5 Rozporządzenie //
transgenicznych na swoich terenach. Między WE w sprawie zmodyfikowanej
innymi na bazie tego przepisu,  maja  r. genetycznie żywności i paszy17
Komisja Europejska zezwoliła Rzeczpospolitej
Polskiej na wprowadzenie zakazu stosowania Celem tego rozporządzenia, wprowadzonego
na swoim terenie szesnastu genetycznie zmo-  kwietnia  r., było ustanowienie pod-
dyfikowanych odmian kukurydzy MON  staw prawnych do stworzenia jednolitego w ca-
(ze względu na nieodpowiedni okres dojrzewa- łej Unii systemu dopuszczania produktów GMO
nia), które wymienione są w tzw. Wspólnoto- na wspólnotowy rynek. Dopuszczenie to zosta-
wym Katalogu Odmian Gatunków Roślin Rol- ło oparte na ocenie ryzyka przeprowadzonej
niczych, zgodnie z Dyrektywą //WE. przez Europejski Urząd do spraw Bezpieczeń-
Należy tutaj podkreślić, że Komisja Euro- stwa Żywności (EFSA). Ustawodawca europejski
pejska nie wydała dotychczas żadnych rozpo- postanowił ujednolicić procedury występujące
rządzeń ani innych aktów prawnych dotyczą- w przepisach poszczególnych państw, uznając,
cych szczegółów wspomnianych badań, które że mogą one powodować utrudnienia w swobod-
mają przecież weryfikować zagrożenia ze stro- nym przepływie towarów oraz stwarzać warunki
ny GMO. Nie przewidziano też żadnych środ- nieuczciwej konkurencji. Podstawowym założe-
ków finansowych, z których miałyby one być niem rozporządzenia / jest określenie
finansowane. scentralizowanej, ujednoliconej i przejrzystej
Jest to niewątpliwie dowód na brak spój- procedury regulującej wprowadzanie do obrotu
ności i niekonsekwencję europejskiego prawa żywności i pasz na terenie Unii Europejskiej.
z zakresu GMO. Państwa członkowskie muszą Rozporządzenie to stanowi równocześnie
bowiem na własny koszt prowadzić badaniai podstawę prawną do prowadzenia ogólnie do-
analizy uzasadniające brak możliwości zapew- stępnego „Wspólnotowego Rejestru genetycznie
nienia bezpieczeństwa biologicznego, spowodo- zmodyfikowanej żywności i pasz”. Rejestr ten
wany uprzednim dopuszczeniem danego GMO ma formę elektroniczną i jest administrowany
do stosowania na terenie Europy wskutek arbi- przez Komisję Europejską18.
tralnej decyzji Komisji Europejskiej. Przepisy rozporządzenia stosuje się do:
Brak jest również precyzyjnych wytycznych ■ GMO przeznaczonych do użycia jako żywność
co do zakresu terytorialnego i metodologii pro- lub pasza
wadzenia takich badań, co stanowi podstawę do ■ żywności i paszy zawierającej lub składającej
sporów na linii Komisja Europejska –państwo się z GMO
członkowskie. Przykładem mogą być konflikty ■ żywności i paszy wytworzonej z GMO lub za-
na tym tle, które są rozpatrywane przez Euro- wierającej składniki wytworzone z GMO
pejski Trybunał Sprawiedliwości. Komisja wy-
stąpiła z pozwami przeciwko Węgrom, Austrii16 Wprowadzenie do obrotu genetycznie modyfi-
i Grecji, a ostatnio także Francji i Niemcom o za- kowanej żywności i pasz następuje po uzyskaniu
płatę wysokich kar za łamanie prawa unijnego. zezwolenia udzielonego przez Komisję Europej-
Kraje te zakazały upraw kukurydzy MON  ską na podstawie pozytywnej opinii naukowej
na podstawie przedłożonych badań świadczą-
17
OJ L nr  z  r., ss. -.
15
Dyr. //WE art. . 18
http://europa.eu.int/comm/food/dyna/
16
C-/P, C-/ P. gm_register/index_en.cfm

 ■  -     


wydanej przez EFSA. Opinia ta ma być sporzą- spożycie nie powoduje niekorzystnych skut-
dzona zgodnie z postanowieniami niniejszego
rozporządzenia i po spełnieniu odpowiednich
ków odżywczych dla konsumentów

warunków zezwolenia. Art.  rozporządzenia / opisu-
Rozporządzenie / wprowadza tak- je warunki jakościowe dla paszy genetycznie
że jednolite wymogi odnośnie do etykietowania zmodyfikowanej. Analogicznie jak w przypadku
środków spożywczych i paszowych, zawierają- żywności, nie może ona wywierać szkodliwych
cych lub składających się z GMO. skutków dla zdrowia i środowiska, ani odbiegać
Obowiązek etykietowania nie dotyczy środ- od paszy konwencjonalnej pod względem warto-
ków spożywczych, zawierających materiał, któ- ści odżywczych i bezpieczeństwa zdrowotnego.
ry z kolei składa się lub jest wyprodukowany Podobnie jak żywności, również pasz gene-
z GMO w części nie przekraczającej , skład- tycznie zmodyfikowanych nie wolno wprowa-
ników. Uznano także za niecelowe etykietowa- dzać na rynek unijny bez uzyskania odpowied-
nie tych produktów, które zawierają jeden skład- niego zezwolenia. Aplikant musi wykazać, że
nik GMO pod warunkiem, że jego występowanie dana pasza spełnia warunki bezpieczeństwa
w produkcie jest przypadkowe lub technicznie przed organem wydającym zezwolenia, którym
nieuniknione 19. Etykiety powinny spełniać jest Komisja Europejska. Zezwolenie jest wyda-
szczegółowe wymagania co do ich formyi treści. wane na okres  lat i może być odnawiane. Po-
Sposób znakowania produktów spożywczych dobnie jak żywność transgeniczna, wszystkie
został określony w art. , a sposób znakowania pasze genetycznie modyfikowane wprowadzo-
pasz z GMO w art.  tego rozporządzenia. ne na rynek UE są monitorowane, a zezwolenie
Zezwolenie wydane zgodnie z procedurą tego może być cofnięte w uzasadnionych przypad-
rozporządzenia jest ważne na terenie Wspólno- kach. W tym celu stosuje się przepisy wspomnia-
ty przez  lat. Może być ono przedłużone na nego rozporządzenia /, na podstawie
okres następnych dziesięciu lat, na wniosek zło- którego istnieje możliwość:
żony do Komisji przez posiadacza zezwolenia ■ zawieszenia wprowadzania na rynek lub spo-
najpóźniej na rok przed terminem upływu okre- żywania danej żywności lub paszy
su ważności zezwolenia. ■ ustanowienia specjalnych warunków dla da-
Rozporządzenie / powiązane jest nej żywności lub paszy
z tzw. Prawem Żywnościowym, zapisanym ■ zawieszenia przywozu żywności lub pasz,
w rozporządzeniu / WE20. W celu precy- z całego lub części danego państwa trzeciego
zyjnego opisania ustanowionych procedur doty- ■ stosowania każdego innego środka zaradcze-
czących zatwierdzania i nadzoru nad genetycz- go w trybie tymczasowym
nie zmodyfikowaną żywnością i paszą, przejęto Należy podkreślić, że środki te mogą być za-
większość definicji21 oraz zawarto szereg odnie- stosowane nie tylko z inicjatywy Komisji Euro-
sień do Prawa Żywnościowego. pejskiej, lecz również z woli każdego z państw
Art.  omawianego rozporządzenia określa członkowskich.
warunki, jakie musi spełniać żywność genetycz-
nie zmodyfikowana, znajdująca się na wspólno- .. Rozporządzenie //WE, dotyczą-
towym rynku. Ustalono, że nie może ona: ce możliwości śledzeniai etykietowania organi-
■ wywierać szkodliwych skutków dla zdrowia zmów genetycznie zmodyfikowanych oraz możli-
ludzi i zwierząt lub środowiska naturalnego wości śledzenia żywnościi produktów paszowych
■ wprowadzać konsumenta w błąd wyprodukowanych z organizmów zmodyfikowa-
■ odbiegać od żywności przeznaczonej do za- nych genetycznie, zmieniające Dyr. /22
stąpienia w takim zakresie, że normalne Z uwagi na występujące powszechnie różni-
ce pomiędzy regulacjami prawnymi poszczegól-
nych państw członkowskich w zakresie stoso-
19
Art.  Rozporządzenie / WE. wania środków zapobiegawczych przy obrocie
20
„Rozporządzenie ustanawiające ogólne zasady materiałami GMO, zaistniała konieczność bar-
i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Euro-
pejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz usta-
dziej precyzyjnego określenia warunków śledze-
nawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żyw- niai monitoringu żywnościi pasz genetycznie
ności”, OJ L  z  r., ss. -.
21
Art.  rozporządzenia //WE. 22
OJ L  z  r., ss. -.

     ■ 


zmodyfikowanych, znajdujących się na rynku. obrotu objęte są regulacją zawartą w Rozpo-
Omawiane rozporządzenie jest więc dodatko- rządzeniu //WE23
wym aktem prawa wykonawczego, powiąza- ■ żywności genetycznie zmodyfikowanej, wpro-
nym z Dyrektywą / oraz uzupełniają- wadzonej do obrotu zgodnie z prawodaw-
cym zapisy Rozporządzenia / w celu stwem wspólnotowym
sprawniejszego egzekwowania reżimu praw- ■ paszy wyprodukowanej z GMO, wprowadzo-
nego od podmiotów zajmujących się profesjo- nej do obrotu zgodnie z prawodawstwem
nalnie obrotem GMO, w ramach prowadzonej wspólnotowym
działalności gospodarczej.
Zgodnie z Rozporządzeniem, wszystkie pod- Istotnym celem omawianego rozporządze-
mioty gospodarcze nabywające produkty ge- nia jest nie tylko ułatwienie etykietowaniai śle-
netycznie zmodyfikowane muszą być poinfor- dzenia żywności i paszy transgenicznej w obie-
mowane o tym, że dany produkt zawiera GMO. gu handlowym, lecz także monitorowanie ich
W tym celu każdy produkt genetycznie zmody- wpływu na środowiskoi zdrowie w taki sposób,
fikowany wprowadzony na rynek otrzymuje in- aby umożliwić skuteczne zarządzanie ryzykiem,
dywidualny ośmiocyfrowy identyfikator, prze- a w razie konieczności natychmiastowe usunię-
kazywany również do wiadomości nabywców. cie tych produktów z rynku.
Rozporządzenie stosuje się w odniesieniu do:
■ produktów zawierających lub składających 23
Rozporządzenie //WE ustanawiające
się z organizmów genetycznie zmodyfiko- wspólnotowe procedury wydawania pozwoleń dla pro-
wanych, wprowadzonych legalnie do obrotu duktów leczniczych stosowanych u ludzi i do celów wete-
na terenie UE, z wyjątkiem produktów lecz- rynaryjnych i nadzoru nad nimi oraz ustanawiające Eu-
niczych i weterynaryjnych, których zasady ropejską Agencję Leków, OJ L nr , z  r., ss. -.

ba P B

 ■  -     


2.3.7 Rozporządzenie nr / ■ wywóz za granicęi tranzyt produktów GMO
w sprawie transgranicznego
przemieszczania
■ właściwość organów administracji rządowej
w sprawach GMO 
organizmów genetycznie Ustawy nie stosuje się do modyfikacji gene-
zmodyfikowanych24 tycznych genomu ludzkiego. Wyłączono także
sprawy dotyczące żywnościi środków farma-
Rozporządzenie to wprowadzono dla sprawnej ceutycznych, w stosunku do których stosuje się
realizacji obowiązków przyjętych przez Wspól- przepisy o bezpieczeństwie żywnościi żywienia
notę Europejska w zakresie stworzenia wa- oraz przepisy o środkach farmaceutycznych.
runków wolnego obrotu materiałem GMO na W sprawach dotyczących pasz stosuje się prze-
terenie unijnym, które zostały zapisane w po- pisy wspólnotowe oraz przepisy o paszach.
stanowieniach Dyr. /. Organem administracji rządowej właściwym
Ponadto Rozporządzenie / reguluje do spraw GMO jest minister właściwy do spraw
zasady utworzenia wspólnego systemu zawia- środowiska, w którego zakresie działania leży:
damianiai informowania o transgranicznym . wydawanie zgody na:
przemieszczaniu GMO, przy uwzględnieniu ko- a. zamierzone uwolnienie GMO
nieczności zapewnienia spójnego wdrażania po- do środowiska
stanowień opisanego powyżej Protokołu Karta- b. zamknięte użycie GMO
geńskiego o bezpieczeństwie biologicznym. . wydawanie zezwoleń na:
Regulacje zawarte w rozporządzeniu przyczy- a. wprowadzanie do obrotu produktów GMO
niają się do zapewnienia właściwego poziomu b. wywóz lub tranzyt produktów GMO
ochrony w dziedzinie bezpiecznego przemiesz- . koordynacja kontrolii monitorowania działal-
czaniai wykorzystywania GMO, które mogą wy- ności regulowanej ustawą
wierać negatywny wpływ na ochronęi zrówno- . koordynacja gromadzeniai wymiany infor-
ważone użytkowanie różnorodności biologicznej, macji dotyczących zapewnienia bezpieczeń-
uwzględniając ryzyko dla ludzkiego zdrowia. stwa ludzi i środowiska w zakresie GMO
Minister właściwy do spraw środowiska spra-
wuje również nadzóri kontrolę nad przestrzega-
2.4 Krajowe regulacje prawne niem przepisów ustawy, podobnie jak następują-
dotyczące GMO. ce organy w zakresie swoich właściwości:
. Państwowa Inspekcja Sanitarna
. Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa
. Inspekcja Ochrony Środowiska
2.4.1 Ustawa o organizmach
. Inspekcja Weterynaryjna
genetycznie zmodyfikowanych . Inspekcja Handlowa
. Państwowa Inspekcja Pracy
Podstawowym aktem prawnym, regulującym . organy administracji celnej w zakresie kon-
kwestię organizmów genetycznie modyfikowa- troli legalnego obrotu GMO
nych na terenie Polski, jest Ustawa z dnia  . Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów
czerwca  r. o organizmach genetycznie mo- Rolno-Spożywczych
dyfikowanych (Dz. U. nr  poz. , z  r.
nr , poz. i nr , poz. , z  r. nr , Inspekcje zobowiązane są do powiadamiania
poz.  oraz nr , poz. ), która weszła ministra o stwierdzonych zagrożeniach spowo-
w życie z dniem  października  r. dowanych stosowaniem GMO oraz o podjętych
Zakres przedmiotowy tej ustawy obejmuje: w związku z tym działaniach. Funkcje tych or-
■ zamknięte użycie organizmów genetycznie ganów zostały opisane w rozdziale .
zmodyfikowanych Ponadto, zgodnie z art.  ustawy o organi-
■ zamierzone uwalnianie do środowiska w ce- zmach genetycznie modyfikowanych, społe-
lach innych niż wprowadzanie do obrotu czeństwo ma prawo uczestniczyć w postępowa-
■ wprowadzanie do obrotu produktów GMO niu, którego przedmiotem jest wydanie zgody
na zamierzone uwolnienie GMO do środowiska.
24
OJ EU L/ Minister prowadzi więc publicznie dostępny

     ■ 


rejestr25, w którym zamieszczony jest wniosek Delegacje ustawowe zawarte
wraz z towarzyszącą mu dokumentacją. w Ustawie o GMO wskazywały
Na podstawie Ustawy minister powołuje Ko-
misję do Spraw GMO, która jest organem opinio- na konieczność wydania
dawczo- doradczym. Do zadań Komisji należy: następujących aktów
. opiniowanie wniosków w sprawach wydawa- wykonawczych:
nia zgód lub zezwoleń
. wydawanie opinii w sprawach przedstawia- ■ Rozporządzenie ministra środowiska z dnia
nych przez ministra w zakresie jego upraw-  lipca  r. w sprawie określenia szczegóło-
nień wynikających z ustawy wego sposobu przeprowadzenia oceny zagrożeń
. opiniowanie projektów aktów prawnych dla zdrowia ludzii środowiska w związku z pod-
dotyczących GMO oraz bezpieczeństwa jęciem działań polegających na zamkniętym
biologicznego użyciu GMO, zamierzonym uwolnieniu GMO
. opiniowanie projektów założeń polityki pań- do środowiska, w tym wprowadzeniu do obrotu
stwa w dziedzinie zastosowań GMO i bezpie- produktów GMO oraz wymagań, jakie powinna
czeństwa biologicznego. spełniać dokumentacja zawierająca ustalenia
takiej oceny (Dz. U. z  r., nr , poz. )
Zarówno Dyrektywa /, jak i polska ■ Rozporządzenie ministra środowiska z dnia
ustawa o GMO przewidują powstanie labora-  lutego  r. w sprawie określenia szcze-
toriów zajmujących się badaniem próbek żyw- gółowego sposobu funkcjonowania Komi-
nościi produktów rolnych na obecność GMO. sji do spraw organizmów genetycznie zmody-
Laboratoria takie powinny funkcjonować przy fikowanych (Dz. U. z  r., nr , poz. )
wymienionych wyżej inspekcjach państwowych. ■ Rozporządzenie ministra środowiska z dnia
Jednocześnie należy zgodnie z ustawą powołać  listopada  r. w sprawie określenia li-
tzw. laboratoria referencyjne. Zadaniem tych la- sty organizmów patogennych oraz ich klasy-
boratoriów jest m.in.: fikacji, a także niezbędnych środków dla po-
■ wykonywanie analiz i badań oraz wydawanie szczególnych stopni hermetyczności (Dz. U.
opinii w zakresie GMO, szczególnie w przy- z  r. nr , poz. )
padku zaistnienia rozbieżności, kwestiono- ■ Rozporządzenie ministra środowiska z dnia
wania lub potrzeby potwierdzenia wyników  czerwca  r. w sprawie określenia wzorów
uzyskanych na podstawie badań i analiz in- wniosków dotyczących zgódi zezwoleń na dzia-
nych laboratoriów, w tym laboratoriów in- łania w zakresie organizmów genetycznie zmo-
spekcji państwowych dyfikowanych (Dz. U z  r., nr , poz. )
■ przygotowywanie metodologii do wykrywa-
nia GMO Regulacje Ustawy dotyczące stosowania GMO
■ posiadaniei przechowywanie wzorców frag- w użyciu otwartym, związanym z zamierzonym
mentów DNA dla techniki PCR (z ang. Poli- uwolnieniem do środowiska naturalnego oraz
merase Chain Reaction) umożliwiającej iden- wprowadzeniem do obrotu – oparto na Dyr.
tyfikację typu organizmu zmodyfikowanego /.
genetycznie w danej próbce oraz jego ilościo- Analogicznie zatem do przepisów unijnych
wej zawartości wprowadzono obowiązek uzyskiwania zgody
■ ujednolicanie poszczególnych metodi pro- ministra środowiska, wydanej na wniosek każ-
cedur badawczych oraz wdrażanie nowych dego użytkownika dokonującego zamierzonego
metod uwolnienia GMO.
■ współpraca z ministrem środowiskai przekazy- Procedura oceny wniosku polega, podobnie
wanie mu informacji o metodach analiz i badań jak w przypadku zamkniętego użycia, na opi-
porównawczych, dokonywanych przez labora- niowaniu go przez Komisję ds. GMO oraz ocenie
toria referencyjne innych krajów unijnych przedstawionej dokumentacji pod kątem speł-
■ szkolenie pracowników laboratoriów inspek- nienia ostrych wymogów bezpieczeństwa, a w
cji państwowych. szczególności planu postępowania na wypadek
awarii oraz wyprowadzenia materiału trans-
25
Rejestr GMO znajduje się na stronie http://gmo. genicznego ze środowiska, jeśli zajdzie taka
mos.gov.pl konieczność.

 ■  -     


Na koniec należy podkreślić, że Ustawa de- władz (oraz dystrybutorów nasion transge-
finiuje zamierzone uwolnienie GMO do środo-
wiska naturalnego jako każde działanie po-
nicznej kukurydzy) zakazu wysiewu materia-
łu siewnego. Dlatego pomimo zapisów usta- 
legające na zamierzonym wprowadzeniu do wowych, odzwierciedlających niewątpliwie
środowiska GMO albo ich kombinacji, bez za- intencję ustawodawcy zmierzającego do zablo-
bezpieczeń ograniczających rozprzestrzenia- kowania upraw transgenicznej kukurydzy, pro-
nie takich jak bariery fizyczne lub połączenie ceder importui wysiewu nasion trwa również
tych barier z barierami chemicznymi lub bio- w obecnym sezonie. Należy podkreślić, że upra-
logicznymi, mających na celu ograniczenie wy te nie są zgłaszane, a w rezultacie pozostają
kontaktu GMO z ludźmii środowiskiem. bez żadnej kontroli wymykając się spod praw-
Z tego względu wszelkie uprawy GMO pro- nego nadzoru służb inspekcji państwowych –
wadzone na terytorium Polski bez rejestracji co potwierdza raport pokontrolny Najwyższej
i zgody Ministra traktować należy jako sprzecz- Izby Kontroli. 28
ne z prawem26. W odniesieniu do powyższych regulacji usta-
wy nasiennej, Komisja Europejska skierowała
przeciwko Polsce skargę za naruszanie przepi-
2.4.2 Ustawa o nasiennictwie27 sów wspólnotowych, która nie została jeszcze
rozstrzygnięta.
W Ustawie „o nasiennictwie” z dnia  czerw-
ca  r. w brzmieniu nadanym ustawą no-
welizującą z dnia  kwietnia  r., przepisy 2.4.3 Ustawa o paszach29
art.  ust. i art.  ust.  ustanawiają zakaz
rejestracji odmian roślin genetycznie zmody- W Ustawie z dnia  lipca  r. „ o paszach”
fikowanych oraz zakaz wprowadzania do ob- wprowadzony został przepis art.  ust.  pkt.
rotu materiału siewnego odmian genetycznie , ustanawiający zakaz wytwarzania, wpro-
zmodyfikowanych. wadzania do obrotui stosowania w żywieniu
Powodem przyjęcia takich regulacji praw- zwierząt pasz genetycznie zmodyfikowanych.
nych przez legislatora krajowego była chęć speł- Podobnie jak zakaz zasiewów GMO, motywem
nienia wymienionych na wstępie niniejszego wprowadzenia tego zapisu była chęć dostoso-
opracowania oczekiwań społecznych, wyrażo- wania się do nastrojów społeczeństwa polskie-
nych oświadczeniami sejmików wojewódzkich go, będącego w swojej większości przeciwnym
o strefach wolnych od GMO. Zapisy te podążają stosowaniu technologii sztucznej rekombina-
również za oświadczeniami Rządu RP, zawar- cji genetycznej w żywnościi paszach. 30 Jednak
tymi w cytowanym już stanowisku Polski doty- pomimo wprowadzenia dwuletniego okresu
czącym GMO z  r. vacatio legis dla wejścia w życie tego zakazu,
Uchwalony przez polski parlament zakaz co było podyktowane koniecznością przesta-
wprowadzania do obrotu nasion odmian GMO wienia całego sektora paszowego na produkcję
nie stanowi jednak w interpretacji obecnych pasz wolnych od GMO, producenci pasz nie sta-
nęli na wysokości zadania, a uznając, że zapisy
te są sprzeczne z prawem wolnego handlu – za-
26
W Polsce zamierzone uwolnienie GMO do środowi- skarżyli odnośne przepisy m.in. do Rzecznika
ska naturalnego odbywa się głównie wskutek prowadze- Praw Obywatelskich. W efekcie intensywnego
nia upraw roślin genetycznie modyfikowanych, a właści-
lobbingu, silnie wspieranego przez importerów
wie jedynej aktualnie dopuszczonej do upraw na terenie
Unii odmiany kukurydzy MON . Zgodnie z infor-
genetycznie modyfikowanych komponentów
macją przekazaną przez Polski Związek Producentów paszowych, uzyskali przedłużenie wprowa-
Kukurydzy, areał obsiany tą odmianą w sezonie  dzenia przedmiotowego ograniczenia do koń-
wzrósł do powierzchni  ha. Według informacji za- ca roku  ustawą z dnia  czerwca  r.
sięgniętej z rejestru GMO, prowadzonego przez Ministra o zmianie ustawy o paszach. 31
Środowiska, żadna z tych upraw nie była oficjalnie zgła-
szana ministrowi w celu wydania przez niego wymaga-
nego prawem (Ustawa o GMO z  r.) zezwolenia. 28
KSR -/.
27
Ustawa o zmianie Ustawy o nasiennictwie i Usta- 29
Dz. U. z  r., nr , poz. n.
wy o ochronie roślin, przyjęta przez Sejm w dniu  30
PBS DGA, „Gazeta Wyborcza” z dn. .. r.
kwietnia  r. 31
Dz. U.  r., nr , poz. .

     ■ 


3. Koegzystencja, praktyczny zdaniem Komisji, mieć pełny wybór pomiędzy
przykład stosowania prawa żywnością genetycznie modyfikowanąi czystą
genetycznie, gdzie nie wystarczy tylko ozna-
unijnego, dotyczącego GMO kowanie towarów na półkach sklepowych, lecz
również odpowiednie dostosowanie sektora rol-
3.1 Wstęp niczegoi przemysłu spożywczego do produkcji
obu rodzajów żywności.
Opisany powyżej stan prawny w zakresie ure- Trzeba jednak zdać sobie sprawę, że syste-
gulowań dotyczących GMO w Unii Europejskiej my biologiczne, do których mają zostać wpro-
i w Polsce potwierdza postawioną na wstępie wadzone GMOi z których w przypadku ko-
tezę o niezwykle rozległym obszarze oddziały- nieczności mają być później łatwo usunięte,
wania tego specyficznego wytworu nowoczesnej w praktyce nie mogą być ani hermetycznie po-
technologii na nasze życie społeczne. dzielone, ani w podobny sposób kontrolowane,
O ile regulacje dotyczące zastosowań GMO jak jest to możliwe w zamkniętych obiektach
w warunkach zamkniętych mogą sprawiać wra- naukowych. Biosfera to zasadniczo połączo-
żenie stosunkowo precyzyjnychi możliwych do ny globalnie, otwarty system, o którym na-
wyegzekwowania na drodze administracyjnej, sza obecna wiedza jest co najmniej jeszcze
to jednak użycie otwarte, szczególnie w wa- ograniczonai który nie w pełni kontroluje-
runkach upraw komercyjnych roślin genetycz- my. Obecny stan wiedzy dotyczący krzyżowania
nie modyfikowanych, nastręcza o wiele więcej się, rozmnażaniai możliwości przetwarzania ro-
problemów. ślin zmodyfikowanych genetycznie nie pozwala
Dla lepszego zrozumienia ogromu zadań, na żadne wiarygodne przewidywania dotyczące
jakie stoją przed administracją zobowiązaną możliwości koegzystencji 33. Ponadto obecność
do egzekwowania prawa, oraz w celu wykaza- GMO w niemodyfikowanym materiale siew-
nia, jak wiele jeszcze kwestii prawnychi admi- nym ma decydujące znaczenie dla kosztów po-
nistracyjnych pozostaje nieuregulowanych, noszonych przez sektory uprawi przetwarza-
a także jakie są tego konsekwencje, opisana zo- nia w dalszej części łańcucha produkcyjnego.
stanie poniżej istniejąca praktyka stosowania W przypadkach, gdy zgodnie z przepisami do-
prawa o GMO w zakresie tzw. koegzystencji. puszczającymi pewien poziom zanieczyszczeń,
wszystkie produkty niezmodyfikowane gene-
tycznie muszą mimo wszystko być poddawane
3.2 Założeniai praktyczna testom w celu ustalenia, czy nie przekraczają
realizacja zasad koegzystencji wartości granicznej dla etykietowania, czy-
li , dla żywnościi paszy, powstają bardzo
Wprowadzenie do obrotui stosowanie roślin ge- wysokie koszty związane z testowaniemi mo-
netycznie modyfikowanych w rolnictwie wy- nitorowaniem tych produktów.
maga stworzenia warunków dla współistnienia Zanieczyszczenie materiału siewnego tradycyj-
upraw tradycyjnych w sąsiedztwie GMO. Sta- negoi ekologicznego przez GMO będzie również
nowisko Komisji Europejskiej w tej kwestii za- czynnikiem decydującym przy ustalaniu odpowie-
warte zostało w tzw. Rekomendacji Komisji Eu- dzialności prawnej za jakąkolwiek szkodę finanso-
ropejskiej w sprawie wytycznych dla rozwoju wą, spowodowaną przekroczeniem wartości gra-
narodowych strategii w celu zapewnienia ko- nicznych dla etykietowania żywnościi paszy.
egzystencji GMO z uprawami konwencjonalny- Oczywiście wszystkie potencjalnie odpowiedzial-
mi i ekologicznymi. ne strony będą domagać się przede wszystkim do-
Z zasady, rolnicy powinni mieć możliwość uprawy wodu, że wyrządzona szkoda została spowodowa-
typów roślin, które sami dowolnie wybiorą spośród na, przynajmniej częściowo, przez jakość nasion,
dostępnych metod: GMO, konwencjonalnych czy też a nie przez przeniesienie organizmów na polu
organicznych (ekologicznych)32. Równocześnie za- uprawnym z sąsiedniego gospodarstwa.
gadnienie to związane jest z wolnym wyborem
konsumenta europejskiego, który powinien, 33
CESE / Europejski Komitet Ekonomicz-
no-Społeczny, Opina w sprawie koegzystencji upraw
32
Commission Recommendation of  July , zmodyfikowanych genetycznie z uprawami tradycyj-
Brussels. nymii ekologicznymi.

 ■  -     


Pierwotne zanieczyszczenie materiału siewne- 3.3 Wady wspólnotowych
go może się skumulować w kolejnych pokoleniach,
szczególnie w tych wypadkach, gdy towarzyszyć
uregulowań dotyczących
koegzystencji

temu będzie zanieczyszczenie z sąsiednich pól.
Oznaczałoby to nie tylko poważne straty finan-
sowe dla zainteresowanych rolników (rolnictwo Na obecnym etapie opracowywania zasad ko-
ekologiczne to w chwili obecnej potencjalnie egzystencji Komisja Europejska nie wyjaśnia,
bardzo dochodowy sektor produkcji rolnej), ale w jaki sposób dodatkowe koszty związane z ko-
zagrażałoby również zróżnicowaniu materiału egzystencją mają zostać zrekompensowane i roz-
siewnego oraz temu, czy jest on odpowiednio do- dzielone zgodnie z zasadą pokrywania kosztów
stosowany do istniejących warunków lokalnych. przez sprawcę szkód i jakie środki są konieczne,
Co więcej, ostrożna polityka zakupów wielu aby uniknąć negatywnego wpływu na ceny pro-
zakładów przetwórczych prowadzi do sytuacji, duktów spożywczych, wytwarzanych bez użycia
że w niektórych przypadkach całe regiony, na technologii modyfikacji genetycznej.
których występuje zwiększone ryzyko zanie- Należy podkreślić, że na szczeblu europej-
czyszczenia ze względu na uprawę GMO, wy- skim dotychczas nie uregulowano następują-
kluczane są ze skupu niezależnie od tego, że tyl- cych aspektów koegzystencji:
ko część dostaw z tego obszaru jest rzeczywiście ■ Przepisów dotyczących czystości materiału
zanieczyszczona. Tylko jedna uprawa ekspery- siewnego niezmodyfikowanego genetycznie
mentalna pszenicy modyfikowanej genetycznie w odniesieniu do przypadkowej obecności
w pewnym landzie niemieckim doprowadziła GMO w ramach istniejących wytycznych do-
do tego, że największa niemiecka grupa młynów tyczących materiału siewnego
zaprzestała w tej okolicy skupu pszenicy.34 ■ Wymaganych celów i efektów
■ Prawnych warunków ramowych i standardów
34
Powyższa informacja została zasięgnięta z przy-
minimalnych dobrej praktyki zawodowej przy
woływanej uprzednio Opinii Europejskiego Komitetu uprawie GMO oraz pokrywaniu dodatkowych
Społeczno - Ekonomicznego nr CESE /. Na kosztów
uwagę zwraca brak podania dokładnych danych odno- ■ Odpowiedzialności cywilnej zarówno użyt-
śnie miejsca zaistnienia opisanego incydentu. Informa- kowników, jak i dostawców GMO za poten-
tor niemiecki ukrywa przed opinią publiczną lokalizację cjalne szkody związane z koegzystencją.
skażenia mając na uwadze ochronę interesu producen-
tów płodów rolnych wolnych od GMO. To głęboko uza-
sadnione postępowanie diametralnie odbiega od prak- Komisja jedynie stwierdza, że dla zapewnie-
tyki stosowanej przez propagatorów upraw GMO na nia bezpiecznych warunków koegzystencji wy-
terenie Polski. Otóż sponsorowany przez korporacje bio- magane jest stworzenie nowego prawa na szcze-
technologiczne Polski Związek Producentów Kukurydzy blu krajowym i regionalnym, które określałoby
z dumą ogłasza rokrocznie postępujący wzrost areału m.in.:
upraw transgenicznej kukurydzy MON  na terenie
■ Konkretne środki dotyczące zapobiegania
naszego kraju. Raporty PZPK powielane i kolportowane
są przez ISAAA (International Service for Aquisition of niepożądanemu krzyżowaniu się i przenosze-
Agrobiotech Applications ) – finansowaną przez prze- niu GMO w lokalnych warunkach środowiska
mysł biotechnologiczny pseudonaukową organizację PR- naturalnego
owską, której jedynym zadaniem jest propagacja GMO ■ Przepisy regionalne dotyczące uprawy GMO,
na całym świecie poprzez „dokumentowanie” rzekomo gdzie ma to sens ekonomiczny, odpowiada re-
większej opłacalności i konkurencyjności upraw roślin
gionalnemu rachunkowi strat i zysków po-
transgenicznych. W połączeniu z ogólnie wiadomym
faktem braku kontroli plantacji kukurydzy MON na
między uprawami i wymaganymi środkami
terytorium Polski, w opinii wielu światowych odbior- ostrożności; te zapisy mogłyby i powinny
ców, wzrasta prawdopodobieństwo wymieszania ma- zawierać również regionalny zakaz uprawy
teriału siewnego z upraw konwencjonalnych z ziarnem GMO
roślin GMO importowanym z terenu Polski. Postępowa- ■ Środki ochrony obszarów chronionych zgod-
nie PZPK skutkuje więc utratą sektora rynku kukurydzy nie z Dyrektywą /35 w sprawie dzikiej fau-
wolnej od GMO poprzez dyskwalifikacje dostaw ekspor-
towych. W efekcie Polscy producenci kukurydzy tracą
rynki zbytu na rzecz rolników z innych krajów UE. (por.
http://polska-wolna-od-gmo.org/gmofree/gm-maize-in- 35
Dyrektywa Rady //EWG z dnia  maja
feed-for-dairy-farmers-in-halland).  r. (Dz. U. L  z dnia ..).

     ■ 


ny i flory oraz Dyrektywą36 / w sprawie w rolnictwie. Generalnie wskazują one na fakt,
ochrony dzikiego ptactwa i innych zagrożo- iż nowa ustawa narusza zasadę adekwatności
nych ekologicznie obszarów prawa. Nie istnieją bowiem w polskich warun-
■ Środki ochrony lokalnych interesów gospo- kach przyrodniczych możliwości zastosowania
darczych i związanych z kulturą i religią. skutecznych metod separacji upraw GMO od
konwencjonalnych i ekologicznych. Nie istnieją
Według wstępnych szacunków Komitetu też żadne środki administracyjne, szczególnie
Ekonomiczno-Społecznego, testy oraz śledze- przy aktualnym stanie budżetu państwa, któ-
nie GMO na wszystkich etapach łańcucha pro- rymi można by skutecznie zarządzać ryzykiem,
dukcji w każdym wypadku będą pociągały za które jest niewątpliwie związane ze stosowa-
sobą dodatkowe koszty. Proste testy jakościowe niem GMO w polskim rolnictwie.
obecnie kosztują od  do  euro dla każdej Całkowicie wadliwa jest więc konstrukcja
partii, podczas gdy ceny testów złożonych i ilo- prawna proponowanego aktu legislacyjnego. Ge-
ściowych leżą w przedziale od  do  euro. neralnie rzecz ujmując, ustawowe przyzwolenie
Dodatkowe koszty wyprodukowania materiału na uprawy transgeniczne w polskich warunkach
siewnego i jego reprodukcji według danych prze- jest nieuchronnie równoważne przyznaniu pra-
mysł wynoszą od  do , zaś przewidywa- wa do biologicznego skażenia terytorium Polski
ne koszty sterowania wydzielonymi regionalnie o niespotykanej dotychczas skali. Żadne środki
uprawami wolnymi od GMO szacowane są na administracyjne nie są w stanie zapewnić bra-
poziomie - euro za hektar. Dodatkowe ku przepływu materiału genetycznego z upraw
koszty oddzielnego transportu i magazynowa- transgenicznych na sąsiednie plantacje wolne
nia oceniane są na - euro za tonę. od GMO. Wady prawne projektu nowej ustawy,
W tej dość skomplikowanej sytuacji odpowie- wśród nich zasadnicze, tj. kolizje z polskim pra-
dzialność za stworzenie i egzekwowanie nowego wem konstytucyjnym, zostaną opisane poniżej.
prawa o koegzystencji upraw GMO i bez GMO Uprzednio zaś, z obowiązku referenta, przesta-
została przeniesiona na rządy poszczególnych wię i krótko omówię zamierzone cele i środki
państw członkowskich. prawne zawarte w nowej ustawie.
W Polsce, podobnie jak w innych krajach eu-
ropejskich, wyzwanie to zostało podjęte poprzez Przedłożony projekt ma na celu:
próby uregulowania zasad koegzystencji na dro- ■ zapewnienie pełnej transpozycji przepi-
dze ustawowej – poprzez stworzenie nowego sów prawa Unii Europejskiej z zakresu
prawa o GMO. GMO (m.in. przez wprowadzenie przepisów
o wspomnianej „koegzystencji” upraw orga-
nizmów genetycznie modyfikowanych w są-
4. Projekt nowej ustawy Prawo siedztwie upraw rolnictwa konwencjonalnego
o organizmach genetycznie i ekologicznego)
zmodyfikowanych ■ wdrożenie postanowień Ramowego Stano-
wiska Polski, dotyczącego organizmów gene-
W wyniku kilkuletniej pracy legislatorów oraz tycznie modyfikowanych
szerokiej konsultacji społecznej, powstał projekt ■ doprecyzowanie tych przepisów, które w trak-
nowej ustawy regulującej kompleksowo zagad- cie obowiązywania ustawy o GMO budziły
nienia GMO na terytorium RP. wątpliwości interpretacyjne
W dniu  sierpnia  r. Rada Ministrów ■ określenie organów odpowiedzialnych za
przyjęła projekt nowej ustawy, który następ- sprawy organizmów genetycznie modyfiko-
nie przesłano w celu notyfikacji do Komisji wanych na terenie Rzeczpospolitej Polskiej
Europejskiej. ■ zmiany w przepisach kompetencyjnych, doty-
W tym miejscu należy podkreślić, iż obec- czących organów kontrolnych.
na wersja projektu ustawy jest przedmiotem Projekt ustawy planuje dokonanie komplek-
intensywnej krytyki środowisk przeciwnych sowej regulacji zagadnień dotyczących stosowa-
upowszechnianiu technologii transgenicznych nia organizmów genetycznie modyfikowanych
w Polsce, szczególnie w zakresie:
Dyrektywa Rady //EWG z dnia  kwietnia
36 a. prowadzenia zakładów inżynierii
 r. (Dz. U. L  z dnia .. r.). genetycznej

 ■  -     


b. zamkniętego użycia mikroorganizmów i systemów szczelności zakładów inżynierii
genetycznie modyfikowanych oraz za-
mkniętego użycia organizmów genetycz-
genetycznej.
■ Dział IV – dotyczy zamierzonego uwolnienia 
nie zmodyfikowanych GMO do środowiska naturalnego w celach
c. zamierzonego uwolnienia organizmów ge- doświadczalnych. Zapisano w nim szereg
netycznie zmodyfikowanych do środowiska ograniczeń i reżimów prawnych dla maksy-
naturalnego w celach doświadczalnych malnego zabezpieczenia przed poważnymi
d. wprowadzenia do obrotu organizmów ge- zakłóceniami w funkcjonowaniu środowiska
netycznie zmodyfikowanych jako produk- naturalnego i zniszczenia unikalnego w skali
tów lub w produktach światowej bogactwa polskiej bioróżnorodno-
e. tworzenia stref do prowadzenia upraw ro- ści, która mogłaby być narażona na zniszcze-
ślin genetycznie zmodyfikowanych oraz nie wskutek eksperymentów uwalniających
udostępniania informacji o organizmach GMO.
genetycznie zmodyfikowanych. ■ Dział V – opisuje zasady wprowadzania do
obrotu organizmów genetycznie modyfiko-
Proponowana ustawa podzielona została na wanych z określeniem szczegółowych proce-
jedenaście działów. dur dotyczących zasad rejestracji i udzielania
■ Dział I – to przepisy ogólne. zezwoleń podmiotom dokonującym operacji
■ Dział II – zawiera przepisy dotyczące organów gospodarczych z użyciem GMO.
właściwych w sprawach GMO. ■ Dział VI – dotyczy upraw roślin genetycznie
■ Dział III – zawiera przepisy dotyczące za- modyfikowanych – stanowi novum w odnie-
mkniętego użycia GMO i odnosi się głównie sieniu do poprzedniej (obecnie obowiązu-
do prac eksperymentalnych, zawiera analo- jącej ustawy o GMO) zawiera bowiem zapi-
giczne zapisy, jak istniejąca ustawa o GMO sy dotyczące tworzenia stref wskazanych
w kwestiach podziału na kategorie zagrożeń do prowadzenia upraw roślin genetycznie
bna K

     ■ 


modyfikowanych. Ustawa umożliwia wno- która nie uzyskała pozwolenia na utworze-
szenie sprzeciwu przez podmioty posiadają- nie strefy wskazanej do upraw albo osoba nie
ce działki rolne w sąsiedztwie planowanych przechowująca dostatecznie długo dokumen-
upraw roślin GMO. Ponadto określa obowią- tacji handlowej w przypadku zbytu GMO.
zek dokładnego przedstawienia i opisania Ze względu na stopień szkodliwości czynów
podmiotu podejmującego uprawy GMO obej- określona została kategoria czynów kwalifi-
mując wszelkie procedury rejestracyjne i nie- kowanych jako wykroczenia oraz jako prze-
odzowną, specyficzną (specjalną) praktykę stępstwa. Określono także stawkę kar pie-
rolniczą przy prowadzeniu tych upraw. niężnych w wysokości   zł za każde
■ Najbardziej istotnym zapisem niniejszej usta- nieautoryzowane użycie GMO w uprawach
wy, wychodzącym najdalej w kierunku speł- polowych.
nienia deklaracji Rządu RP zawartej w „Ra- ■ Działy X i XI zawierają przepisy zmieniające
mowym Stanowisku dotyczącym GMO” 37, poszczególne ustawy oraz przepisy końcowe.
w którym rząd jednoznacznie opowiedział
się za dążeniem do Polski wolnej od GMO,
są postanowienia art. . Przewiedziano 7. Podsumowanie
w nim zasady tworzenia stref wolnych od
GMO, oddelegowując czynności związane Przedstawiony stan prawny dotyczący ure-
z ich tworzeniem do kompetencji samorządu gulowań zagadnień związanych ze stosowa-
województwa. niem organizmów genetycznie modyfikowa-
■ Zapis art.  ust.  w brzmieniu: Uchwałę [o nych przenosi się bezpośrednio na zadania,
utworzeniu strefy wolnej od GMO], o której jakie odpowiedzialne służby państwa zobo-
mowa w ust. , sejmik województwa podejmuje wiązane są wykonywać w celu jego realizacji.
na wniosek marszałka województwa, rad gmin Na podkreślenie zasługuje fakt, że obowiązki
położonych na obszarze województwa lub posia- te są definiowane nie tylko przez ustawodaw-
daczy gospodarstw rolnych położonych na obsza- stwo krajowe. Bowiem, jak zostało wykazane
rze, na którym ma być utworzona strefa wolna od powyżej, administracja państwowa, a w szcze-
upraw roślin genetycznie zmodyfikowanych, zo- gólności służby powołane do kontroli reali-
stał jednak zakwestionowany przez Komisję zacji prawa o GMO, są także zobowiązane do
Europejską po przedłożeniu niniejszego pro- egzekwowania rozporządzeń unijnych i prze-
jektu w celu notyfikacji. Komisja uznała, że pisów konwencji międzynarodowych. To głów-
decyzja władz samorządowych nie może być nie w oparciu o te zasady należy niezwłocznie
podstawą do zakazu upraw GMO na danym stworzyć w naszym kraju przepisy prawa krajo-
terenie. W tej sprawie, na wniosek Polski to- wego dla systemu bezpieczeństwa biologiczne-
czy się obecnie postępowanie odwoławcze. go, którego istotnym elementem jest ochrona
■ Dział VII – zawiera zasady dotyczące koniecz- przed niepożądanymi skutkami wywołanymi
ności zgłaszania organizmów genetycznie do- rozpowszechnianiem organizmów genetycznie
puszczonych na terenie UE w celu pozyski- modyfikowanych.
wania danych koniecznych dla prowadzenia
monitoringu GMO na terenie Rzeczpospolitej
Polskiej. Zakończenie
■ Dział VIII – reguluje udostępnianie informacji
w sprawach GMO oraz udziału społeczeństwa Polska jest krajem, który słynie z wyjątkowo
w procesie podejmowania decyzji dotyczących bogatej różnorodności biologicznej. Na wła-
organizmów genetycznie modyfikowanych. ściwą ochronę zasługują zarówno pozbawione
■ Dział IX – zawiera zasady odpowiedzialności skażenia chemicznego (ograniczone stosowa-
prawnej, zarówno cywilnej, jak i karnej. Poja- nie nawożenia i chemicznych środków ochro-
wiły się nowe kategorie czynów, które powin- ny roślin w minionych okresach) zasoby gleb,
ny być penalizowane, np. karze podlega osoba, jak i unikalne w skali światowej banki genowe
polskich obszarów leśnych. Ustawodawca powi-
37
Ramowe Stanowisko Polski Dotyczące Or- nien stać na straży tych cennych atrybutów i w
ganizmów Genetycznie Zmodyfikowanych z dnia zgodzie z zasadą przezorności wykorzystywać
.. r., zmienione dnia .. r. je maksymalnie również w sferze gospodarczej.

 ■  -     


Tymczasem wprowadzenie organizmów gene- . Własność może być ograniczona tylko w drodze
tycznie zmodyfikowanych do środowiska może
wywołać poważne i nieodwracalne skutki w jego
ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza
ona istoty prawa własności. 
funkcjonowaniu (por. Environmental risks as-
sessment of Geneticaly Modified Plants EFSA Wydawanie zezwoleń na uprawy roślin gene-
Scientific Colloquium - June , Tabia- tycznie modyfikowanych w otwartym środowi-
no Parma, Italy). Jak dotąd, wydaje się, iż nie- sku ma bez wątpienia zasadniczy – ogranicza-
zbędnym byłoby przyjęcie za zasadę naczelną jący – wpływ na prawa własności producentów
maksymalnie surowego oceniania wszystkich rolnych i właścicieli gruntów ziemskich położo-
elementów składowych potencjalnego ryzyka, nych w sąsiedztwie tych upraw. Bowiem syste-
szczególnie w odniesieniu do planowanych eks- my biologiczne, do których mają zostać wprowa-
perymentów i upraw polowych. Konieczne jest, dzone odmiany GMO, i z których w przypadku
aby szczególny nacisk położono na uwarunko- awarii mogłyby być łatwo usunięte, w praktyce
wania środowiskowe, a tym samym, by przed nie są i nie mogą być hermetycznie podzielone
wydaniem decyzji o przeprowadzeniu uwolnie- oraz kontrolowane w sposób podobny, jak jest
nia GMO, odpowiedzialne organy władzy pań- to możliwe w zamkniętych obiektach nauko-
stwowej i samorządu terytorialnego szczegóło- wych. W szczególnych warunkach ustroju rol-
wo sprawdzały, na ile bezpieczne jest dokonanie nego w Polsce, charakteryzującego się dużym
uwolnienia danego rodzaju modyfikacji dla ota- rozdrobnieniem, zanieczyszczenie upraw kon-
czającej fauny i flory oraz dokładnie przeanali- wencjonalnych i ekologicznych przez stosowa-
zowały potencjalnie szkodliwy wpływ na stan nie GMO, jest w praktyce nieuniknione.
miejscowego środowiska przyrodniczego oraz Pogląd o braku skuteczności koegzysten-
krajobrazu kulturowego. cji upraw GMO w sąsiedztwie plantacji roślin
Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że konwencjonalnych wyraził Europejski Komitet
obowiązki w tym zakresie zostały jednoznacz- Społeczno-Ekonomiczny w cytowanej już „Opi-
nie zdefiniowane w Ustawie Zasadniczej i opi- nii w sprawie koegzystencji upraw zmodyfiko-
sane w Art.  oraz Art.  Konstytucji RP wanych genetycznie z uprawami tradycyjnymi
w brzmieniu: i ekologicznymi” (CESE /), stwierdza-
Art. . Władze publiczne prowadzą politykę za- jąc: Obecny stan wiedzy dotyczący krzyżowania
pewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współcze- się, rozmnażania i możliwości przetwarzania ro-
snemu i przyszłym pokoleniom. ślin zmodyfikowanych genetycznie nie pozwala na
. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz żadne wiarygodne przewidywania dotyczące moż-
publicznych. liwości koegzystencji.
Nie ulega zatem żadnej wątpliwości, że rolnicy
Równocześnie Art.  jednoznacznie stwier- prowadzący uprawy ekologiczne oraz konwen-
dza: Każdy jest obowiązany do dbałości o stan śro- cjonalne, a także producenci żywności i pasz,
dowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane będą ponosili realne straty z powodu obniżenia
przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowie- wartości płodów rolnych pozyskiwanych z ich
dzialności określa ustawa. własnych pól, spowodowane skażeniem GMO.
Przepisy te bez wątpienia nakładają na wła- Ponadto, osoby czerpiące zyski z działalności
dze państwowe ustawowy obowiązek ochrony w otoczeniu rolnictwa (np. agroturystyka) będą
środowiska oraz naturalnych zasobów Rzeczpo- musiały liczyć się z ograniczeniem swoich do-
spolitej Polskiej przed pogorszeniem lub znisz- chodów wskutek degradacji wartości i atrak-
czeniem wskutek rozpowszechniania GMO. cyjności środowiskowej posiadanych gruntów
Równie istotnym zagadnieniem jest zapew- i budowli.
nienie w tym kontekście konstytucyjnej ochro- Jak wynika z dotychczasowych obserwa-
ny własności. Art.  Konstytucji RP brzmi: cji dotyczących wykonywania przydzielonych
. Każdy ma prawo do własności, innych praw ma- konkretnym organom zadań, obowiązki te nie
jątkowych oraz prawo dziedziczenia. są wykonywane skutecznie. Oficjalnie tłuma-
. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo czy się, że organy administracji napotykają duże
dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich trudności w realizacji zadań postawionych przez
ochronie prawnej. aktualne, nie obejmujące wszystkich zagrożeń,
wymogi prawa. Równocześnie jednak unikają

     ■ 


one podejmowania problemów związanych z eg- obowiązującego w materii dotyczącej wprowa-
zekwowaniem zapisów ustawy „prawo o GMO”, dzenia do obrotu i kontroli organizmów gene-
sankcjonujących stosowanie ściśle kontrolowa- tycznie zmodyfikowanych, wymaga niezwłocz-
nych zezwoleń na rejestrowane uprawy roślin nej naprawy.
genetycznie modyfikowanych. Należy przyznać, Cel ten można osiągnąć natychmiast – nie po-
że analizy dotyczące organizmów genetycznie przez nową ustawę w jej proponowanym kształ-
zmodyfikowanych są niezwykle kosztowne i bez cie, lecz za pomocą odpowiednich przepisów
odpowiednich środków finansowych, zagwaran- wykonawczych na bazie obowiązującej usta-
towanych ustawowo, nie da się rzetelnie pro- wy o GMO oraz odnośnych dyrektyw i rozpo-
wadzić działań kontrolnych w tej dziedzinie. rządzeń unijnych, które umożliwiają skutecz-
Jednak to nie usprawiedliwia bierności. Uwagę ne wprowadzenie natychmiastowego zakazu
zwraca również dość chaotyczne rozdzielanie wszelkich upraw roślin transgenicznych na te-
kompetencji pomiędzy poszczególne organy ad- rytorium Rzeczpospolitej Polskiej.
ministracji. Skutkiem tego rozproszenia odpo- Zgodnie z Zasadą Przezorności zakaz taki po-
wiedzialności i wzajemnego przenoszenia zadań winien obowiązywać aż do momentu przedsta-
związanych z kontrolą GMO z jednego podmio- wienia przez niezależnych badaczy niezbitych
tu na inny, jest pogłębiający się brak współpracy dowodów oraz osiągnięcia całkowitej pewności
między nimi, a co się z tym wiąże – instytucje naukowej co do bezwarunkowego bezpieczeń-
te wciąż niechętnie podejmują kontrole zwią- stwa GMO. W chwili obecnej zaś niezbędne jest
zane z GMO. Organy administracji rządowej natychmiastowe egzekwowanie wykonywania
skarżą się na zbyt dużą ilość skomplikowanych obowiązków w zakresie kontroli, monitoringu
zadań. Wydaje się, że wynika to z niedostatecz- i penalizacji przypadków nielegalnych upraw
nego przygotowania do pracy niosącej za sobą przez uprawnione służby państwowe powołane
ogromną odpowiedzialność, szczególnie mając do tego celu.
na względzie przypadek upraw roślin trange-
nicznych i uwolnienia GMO do środowiska. Ja-
kość pracy i prawidłowość działania instytucji Paweł Połanecki
kontrolnych jest uzależniona nie od pojawienia Warszawa, sierpień 
się nowych przepisów prawa, lecz od gruntow-
nego przygotowania do realizacji obowiązują- Autor jest niezależnym ekspertem, byłym wice-
cych postanowień. przewodniczącym Sejmiku Województwa Mazo-
Kontynuacja aktualnego bezwładu prawnego wieckiego, wykładowcą krajowych i międzynaro-
może doprowadzić do nieodwracalnej degradacji dowych konferencji i sympozjów poświęconych
środowiska oraz wystawienia rzesz obywateli na negatywnym skutkom wywoływanym przez
szeroko zakrojony, niekontrolowany ekspery- stosowanie organizmów genetycznie modyfiko-
ment, zagrażający zdrowiu i kondycji nie tylko wanych w rolnictwie i żywności. Jest również
obecnego, lecz również przyszłych pokoleń Pola- członkiem Komisji Sterującej Koalicji „Polska
ków. Szkody spowodowane stosowaniem GMO Wolna od GMO”. Zagrożenia związane z GMO,
mogą być przedmiotem rozległych roszczeń od- ich natura i zasięg oraz uwarunkowania prawne,
szkodowawczych, szczególnie na bazie przywo- ekonomiczne i polityczne, które doprowadziły do
łanych zapisów Konstytucji, a także międzyna- rozpowszechnienia technologii transgenicznych
rodowych regulacji dotyczących ochrony praw w produkcji żywności zostaną gruntownie opisane
człowieka i obywatela. i poddane kompleksowej analizie w przygotowy-
Podsumowując należy stwierdzić, iż przed- wanej obecnie przez niego książce pt. „GMO – fa-
stawiony stan prawodawstwa krajowego, talny eksperyment”.

 ■  -     


Instytut Spraw Obywatelskich (ISO)
jest niezależną od partii i grup interesu instytucją badawczo-edukacyjną
(think-tankiem) o statusie organizacji pożytku publicznego.
Instytut powstał w 2004 roku.

„Zwiększyć liczbę obywateli działających dla dobra Organizacje


wspólnego” to misja Instytutu. Cel, do którego dążymy, Jesteśmy otwarci na współpracę z innymi polskimi i za-
to społeczeństwo, państwo i kultura zorganizowane wo- granicznymi organizacjami, które w swojej działalności
kół idei dobra wspólnego. Instytut koncentruje swoje dzia- kierują się podobnymi wartościami. Instytut jest człon-
łania wokół czterech głównych obszarów tematycznych: kiem krajowych i międzynarodowych sieci, m.in. Koali-
społeczeństwo obywatelskie cja Polska Wolna od  (www.polska-wolna-od-gmo.
media i kultura org), Koalicja Lanckorońska na rzecz Zrównoważonego
przyroda i jakość życia Transportu (www.lanckoronska.eu), European Consumer
gospodarka społeczna Debt Network (www.ecdn.eu), International Association
of Public Transport (www.uitp.org).
Od początku naszej aktywności staramy się skupiać wo-
kół Instytutu ekspertów, zainteresowanych działalno- Media
ścią dla dobra wspólnego w ramach prowadzonych przez Instytut opiera swoją działalność edukacyjno-informa-
nas projektów. Instytut kieruje swoje działania zarówno cyjną na ścisłej współpracy ze środkami masowego prze-
do zwykłych obywateli, jak i do administracji publicz- kazu. Dziennikarze bardzo często wykorzystują projekty
nej, samorządów, mediów i organizacji pozarządowych. realizowane przez Instytut do przygotowywania ma-
Współpracujemy z instytucjami krajowymi i zagranicz- teriałów medialnych. Nasi eksperci i współpracownicy
nymi. W ramach naszych projektów realizujemy m.in. uczestniczą w programach telewizyjnych i radiowych oraz
ogólnopolskie kampanie społeczne, seminaria eksperc- udzielają wywiadów dla prasy. Współpraca z dziennika-
kie i konferencje prasowe, prowadzimy tematyczne ser- rzami polega również na pomocy w tworzeniu publikacji
wisy internetowe, wydajemy raporty, filmy i publikacje prasowych opartych na badaniach, analizach i raportach
książkowe. Instytutu.

Wybrane projekty realizowane przez Instytut: Sponsorzy


. Kampania konsumencka „Naturalne geny” Instytut jest organizacją o statusie fundacji pożytku pu-
– www.naturalnegeny.pl blicznego. Realizuje projekty na zasadach non profit. Wszel-
. Dajmy odetchnąć miastu – www.miastowruchu.pl kie dotacje i darowizny od osób prywatnych i darczyńców
. -y na tory! – www.tirynatory.pl instytucjonalnych przeznaczamy na działalność statuto-
. Centrum Wspierania Rad Pracowników wą. Lista najważniejszych sponsorów: Fundusz Inicjatyw
– www.radypracownikow.info Obywatelskich, Ministerstwo Środowiska, Fundusz dla
. Zrobione, docenione, wiele warte… Organizacji Pozarządowych, Fundacja Fundusz Współpra-
– www.kasakobiet.oai.pl cy, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
. Czy masz świadomość? Wodnej, Komisja Europejska (Intelligent Energy Europe).
– www.czymaszswiadomosc.oai.pl

Ludzie Kontakt:
Największym dobrem Instytutu są ludzie – eksperci, Instytut Spraw Obywatelskich
analitycy, współpracownicy, wolontariusze. Wyróżnia ul. Więckowskiego /
ich aktywne uczestnictwo w życiu publicznym. Zachę- - Łódź
camy osoby z dorobkiem naukowym lub doświadcze- tel./fax.: ()   
niem praktycznym, aby dołączyły do zespołu naszych e-mail: iso@iso.edu.pl
ekspertów i współpracowników. W ramach działań pod www.iso.edu.pl
szyldem Instytutu oferujemy m.in. pomoc w prowadze-
niu badań i przygotowywaniu publikacji. Instytut ofe- Bank Spółdzielczy Rzemiosła w Łodzi
ruje również możliwość odbycia praktyk i staży, w czasie       
których młodzi ludzie mają szansę na zdobycie cennego
doświadczenia. Przekaż  swojego podatku –  
„Instytut Spraw Obywatelskich jest organiza-
cją społeczną, która od dłuższego czasu przy-
gląda się debacie na temat GMO w produkcji
żywności. Zaniepokojeni dochodzącą do nas
coraz większą ilością informacji ukazujących
problemy generowane przez niekontrolowaną
obecność GMO, postanowiliśmy przedstawić je
w taki sposób, aby unaocznić problemy kluczo-
we z punktu widzenia konsumentów.

Bez względu na to, jaki mamy stosunek do


żywności GM, jedno nie powinno budzić wąt-
pliwości. Żywność modyfikowana genetycz-
nie powinna być wyraźnie oznaczona. Jeżeli
jest ona rzeczywiście bezpieczna, to produ-
cenci powinni przekonać do tego konsumentów
wiarygodnymi badaniami i racjonalnymi argu-
mentami. Jeżeli jest lepsza (jak twierdzą jej
zwolennicy), to znak „wyprodukowano z GMO”
byłby dla takich produktów dodatkową reklamą.
Z naszego punktu widzenia najważniejsze jest
to, by wybór pozostawić konsumentom. Będzie
to możliwe tylko poprzez znakowanie produk-
tów, najlepiej za pomocą jednoznacznego i wy-
raźnego symbolu graficznego. Jest to absolut-
ne minimum, jakiego mogą i powinni domagać
się obywatele.”

Szymon Surmacz
Instytut Spraw Obywatelskich
(ze wstępu do raportu)

Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię poprzez dofinansowanie ze


środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego
Mechanizmu Finansowego, a także ze środków budżetu Rzeczpospolitej Polskiej w ramach
Funduszu dla Organizacji Pozarządowych

You might also like