Ic-~~. ~.

i~~,V~~
\ I
~_r ....._.... _... ~,
'o' - - . -' 'H "'~'";'l"i' .ocq';;LIO 7e:;
Je .:.~ 1~-J""" _ ,J.,~,_ '""~"-,,>,.,
~
'lo '!CI" AD H'1\ if]f \ 1111''' - r""~ f"h'\" - ~ ""]f" '''''" ? . , - ~-,~" ,. 7" ~-, r
f-~1\..... ;.: L L/Jl .!t i~~ \J:ji'l )( ~-', il:1 ~J~*IV r1. i) 11. .{:"lii. i""'" 1._,L; 1t,~,.L p~~ .t:~,~;~ ~.,J
11\1. BR()NISLA \VA CZECHA 1N I<R.AKO'ltVIE
--- ._----------. ---,
\'1\1 ,'d a '\1,1 n ic tw o ~J./ - -~t ! .~' ..';J ( _ ~ ~lp V"&'"v,,"
!tJl li\. r.} }:'~1,.. , ~1! t~
p\rr i35
g
I ,
i
lill II C'"'" R-
lLMffi Jrh ((11 m n~~,J~;'{lL[ ill H~;~o/ 3tkH
t iF'\JI
~~: ":"~ y, ~ 1,.p't _~,', w'~as,,~',.~ " t,' 1~ ~ '}'~ ,;
J11ys alf~,l!; \C~!l/nll).
i\f"1 "',7i110': W~l ~ /,i]j l"" ~qh ~~ A~.. A .:1Iii.' \1"' lt .~~~ .Ml~~ \l,1~~
CzeStcR I n lU
W:v~hmJic H P~DJIlii!'~~wi!{mei 11Il;r.Q]lPJ.ehnnome
K.RAKvV 1995
Xolegimn R~akcyjne l
c=- =xr",..,.....,...." ---- -,---'~' -' ___ ...u'';n"_~ .----,. '--=':Z"-~"'~~.~ "'m..:.:.' ' ... ~==.l:~
Przewodniczacy: JamJliZ Ztlllllbski
Zastepca Przewodniczacego: mwJh:lw G<Ollalb
Czloukowie: H<elllUl'YPi Gil!i1llbiol'Jlllkft, Anll!!ll NIl:nfli!ltol'Jllsk:ll, CiltC5ftaw S'loogneR,
J:llllll tllJlIPlJl, JUalJ7L Z:arr:eik, StieiriAliII Zmiuia
Recenzenci: 1Pli'illI, iJllli' lhllRb, J~1lB ;ZOKJI:!A
1PrmiL @il' 1h:a1lll, Zidl~:nr.iw MIJ.\@j~j
Adres Redakcji: At Jilillll$ JP':lllwll:m [R 73, ,:iJl~571 ][rr$!kw
Ryciny wykolUala: U\\iInlii 1lU:el\1l:l!l
OlPltacowarue DTJP i druk: lDJiLD:JIlllJP'anll\:lI:11w AW1F llUl':I1lkw
JKn,d,i>w, Ult Gll'z,eg6Il'zc1J:& 24 A
:lam. rur 114/95, llHAUad :WOi) egz.
~
l
)
8pi [Jrresci
Watep .
OkJresleuia od<=ntacyjl1e w pnestrzeui
CZESC! - ll.J:!CLAD KOSTNY (SYSTEAiA SCELET1)
!. Wiadomosci wste;lme
1. !. Rozwj kosci ,
j .2. Budowa i sld ad kosci
1.3. Rodzaje kosci .
1.4. Rodzaje poftaczen koki
1.5. Rodzaj.:: staww
2. Koscii;;c o:liowy (sklelehm (lxia/e), czyli kll'egotllup i klilltkm
siowa
:U. Budowa kregu
2.2. Kregi szyjne (I'ertebme cervicales)
2.3. Kregi piersiowe (vertdwa!! l!wracime)
2.4. KJfegi ledzwiowe (ver!ebrae lumbares)
2.5. Kosc krzyzowa (os sacrum) ,
2.. Kosc guziczna (os coccygis) .
2.7. Polaczenia w obrebie kregoslupa
2.g. RudlOIDOSC kregoslupa
2.9. Knywizny hegoslupa
j. Klatka piersiowa (thorax)
3.1. Z{;vra (cos/ae) .
3.2. I\,lostek (siernum) .
3.3. Polaczenia zeber z mostldem
3.4. Klatka pi<=rsiowa jako calosc
4. Czaszka (cranium) .
4. i. Ivlzgoczasz!ca .
4.2, TitZewiocz&s:d.ull (splanc!wCl"f1fl'iwn)
4.3. Czaszka jako caiosc .
4.4. Polaczewa kosci c2a5zki .
4.5. l\JJlechanika czaszki
4.6. lf'Di~~czenie czaszki z uegosRu)llem
7
g
4
----------~---------------
Spis tresci
5'pis JreJ~ci ~~
' __ ' __ ~ ..E "'_" ~ __
5. ()brecz. konczyny grnej ((.fng~dJ.J.j(8 ... nen~b('f JHPi!f'~'!)ri3)
5.L Obojczyk ;',},nicu!a)
5.2. l.opatiu {sc,1p!,ili1)
5.3. Polar;zenia '71 -obrebie obn~czy barkowej
6. Ki:>llc:zyna grna wolna .
6.1. Kos Talllieniowu (humerus)
.2. Kosci pn:cdnuniel1ia .
6.3. Kosci reki (,),l'sa manus) .
7. 'Polaczenia w obrebk konczyny gmej wolit~(~.i
7.1. Staw rareif:lH1Y (tJl'ticu!atio humeri)
7.2. StalA/ ~nkci<)wy (articlJ!(ltio wbili)
7.3, Pi)~al;::~Jlia koi;d przedramienia
7A. Stawy .reki
8. ObRecz kon~zyny do.lnej (cinguium nwmbri injerioris)
lU. K.oSc biod.rcW:l (os ilium)
!L2. Ko&(: ku!.';;'Z')W'1 (os ischii)
EU. Kos!,'; lonowa (os 'pubL~) .
8.4. l\'1i-ednicfl jftko calOSC
3..5. Polaczenia 'At ohrebi", miednicy
9. Konczyna dolna wolna
9.1. Kosc ud mv::!. (fzl'Iwr)
9.2. Kor.ci goleni
~uI(osci stopy
Hl. iP'olql:zenia w obrebie !roilczyny dolnej wolnej
10.1. Staw biodrowy (lJtiiculatio coxae)
10.2. StawkolaJi1owy (afticu!atio genus)
HU Poiacz,enia kosci goleni .
10.4. Stawy stopy (M!iculationes p.edis)
(~~l:I,\:~(: n -- u:r,LAD lVfn~t~NH.}VV~Y(M'YOLt1GIA)
K. Wia(hmno~ci wstep,,;,;
~. J . \Budowa mj1rw:)lwpow~ rrnnelini poprzeczfIlie jJra:i'1ww2nych
i.;~. KJ'od:daR miesli1i
LJ. Fiz)!kobioJQ,git:;zme wftaf.ciwosci :mj(,(,~il'li
j .':J.~\i.1:echiJl.nib1 miesni
1.5. J"Ia!"l.ady pomol:;.IJ,icze miesni
Ui. lhvagi i:u>;t_ody\~zJille
2. fvli,q(l[Jtie gf:l;loietu
2.1. lp\l',J;wierrzdw1,iVill!e mi\lsJlti~ gtxhiet8J!
2.2. 'Cil[(?b-olfje mi.~i,Srrltjiil grr::r;lbiet.u
64
64
65
66
69
69
71
75
77
77
78
30
80
85
36
86
89
89
90
92
92
94
96
99
99
103
107
107
}liS
116
06
n3
119
122
123
124
A24
. 127
3. Miesnie klatki piersiowej
J.l. Powierzchowne miesnie klatki piersim',i~j
3.:2. Glebokie miesnie !datki piersiowej
4. l'Aiesnle brzucha .
4.1. Boczne i przednie miesnie brzui:ha
4.2. Tylne miesnie brzucha .
5. l\liesnie glowy
5..1. i\'1iesnie 'NyraZO';1i~ glowy
5.2. Miesnie zwacZQvve
6. Miesnie szyi
6.1. Powierzchowne miesnie szyi
6.2. Srodkowe miesKlie szyi
6.3. Glebokie miesnie szyi
7. Ivli~snie obreczy konczyny grnej
3. t"iiesnie ramienia .
lU. Grupa prz;~dRlia miesni ramienia
3.2. Grupa tylna miesni ramienia
9. Ivli?snie przedramienia
9.1. Grupa przednia miesni przedramienia
9.2. Grupa OOC;Z,ll:Jl miesni przedramienia
9.3. Grupa tylna miesui przedramienia
10. K.ri~jl~miesnie reki .
ilU. Miesnie H;U:m kciuka .
10,2. Miesnie klebu palca malego
10.3. Miesnie srodkowe dloui
11. i\:lies.uie obreczy konczyny dolnej
!j .1. Grupa pn:ednia miesni obreczy konczyny dolnej
iI.2.0wpa tylna mie3ni obreczy konczyny dolnej .
] 1.3. Grupa brzuszna miesni obrecz}' konczyny dolnej
n. l\,h~sll.(e uda ,
J 2.1. Grupa pn:ednia miesni uda .
11.2. Grupa przysrodkowa mieslli lida
12.3. Grupa tylna miesni uda .
B. Ivliesuie goleni
U. L Grupa przednia miesni goleni
!3.2. Grupa boc.wa miesni goleni
13.3. Gmpa tyLna mie:;,ni goleni
M. Krtide ruieSlli;; 1>topy
I 'U. l'vi ;',;:1nie gn;\:;ietu 6topy
1<\"2. Miesni,:; pode3;r,wy
Pismiemlictwo .
lJ4
J:J4
J36
139
139
142
144
l'H
.147
149
149
150
15 J
153
156
156
157
158
158
163
HiS
163
168
169
170
17l
171
172
174
176
J76
177
179
}82
182
UB
184
18 "1
187
j88
192
( I
( I
~~~~~'!'iW~'lr'f)ll'~~.M!.'\1\'S'1'~;'iIAtE~!if,!Mit~~iM'I!IIM~#liIDl!ll!""'_'"*G'''''_.=~''''''-~----------------------------------~-'~~.~=
=_~ -r- ='-'
"Wll [I~JPl
o.~. .,,".~' __ .. ~ ._.._~_
Anatomia czlowieka jest nauka o budowie i ksztalcie organizmu
czlowieka. Wraz z embriologia wchodzi w zakres morfologii - nauki
badajacej budowe wszelkich zywych organizmw.
Anatomia funkcjonalna rozpatruje budowe narzadw w kontekscie ich
funkcji, czyli wli w funkcjonowaniu organizmu, stad tez tresc niniejszego
skryptu nie ogranicza sie tylko do opisu budowy, lecz pn:edstawia
rwniez zaleznosci miedzy 'budowa a funkcja.
Nalezy pamietac, ze podane w pracy wiadomosci dotycza budo"v:,!
)przecietnej, najczesciej spotykanej, gdyz w pm.ktyc,e obserwuje tlie duza
:rmiennosc osobnicza w budowie ciala (dodatkowe kosci, niewystepowanie
]pewnych miesni, rzne pobi:enie narzadw trzewnych).
SkJrypt jest podzieloll1}' lila cztery czesci, w ktrych opisai1J\o kolejno
lJkJady: !wst[IY, miesniowy, trzewny i nerwowy. Taka kO!llstmkcja zostalla
podyktmmlllill'l wylacwie wzgledami dydaktycZfil.ymi, bowi'em oJi"glmizfn sta-
nowi niepod:z.iehla calosc, w ktrej poszczeglne uldady sa ze :soiba ,;cisl,e
powiazane VI sensie budowy i funkcji.
Wiadomosci zawarte w pracy sa niezbedne d!m student6w wyd::wwania
fizyczJrnego, instruktorw i trenerw sportowych oraz specjalist,.'Vw ZlA.7
kresie rehabilitacji rucbowej (tych ostatnich obowia:ruje nazewJJlictwo
lacinskie). Autorzy proponuja korzystanie z fi:Iliniejszego sk)j"yptllil lacznie ze
,,:Schematami do cwiczen 'l anatomii" i "Repetytorh!Jm z anatomii fUllUkc-
jOlllalJlJlej czlowieka". wydanymi przez Akademie Wycuow:auniill .Fizycznego
w Krakowie. Bardzo pozyteczne w 11H!lIJJCe anatomii sa 1f6'JVliliei atlasy
~matomic:zne.
""""':I~~
, ... ~--,-----~~ ._ ......,. l':!>:J; li u:=t=" ;==.. =~'=-='-"'=-===-=-~o:c.m.;;:::;,.~ Okreslenia orientacyjne w pl'ustrzelli
9
CL,
kieJl1MJUlJldc nudlamy jako
t.ei (!Lm t!.1l~owju): bll'zullZJiJ\Y
.~
'~.",
," ,J'
'-.--/.-_/
b
W odKJlit:siellliu do plmS;f,CzyzHll czoimllf],dJl
[J!'z~dJiili (rmtel'ior) hRb tyhllY (poster'im), G'LY
(vif!Hii'fJlis) hub gnbuetowy (dor:mlis).
~{~~I
!ty.;. 1. iF'lanczyZ!lY dala: a) p!aszczyZlll\ czolowa, f) - plal1zczy:ma strzalkowa, (; - plasz-
cZY:l1Il:l. pOllnec:ma
Db cdw l'piGo'.'.rych u~tJ.wi!:!my cido llld7.I::i,~ 'N pozycji pionowej,
z kOl'\CZYfAa:mi gmymi ulozollymi wzdluz tulO''''ia i rll-omi zwrconymi
do pn::Odll. Aby mc .led lloznac2111ie ()kreslacw:~,\jsm ue polo.lenie l1arza-
dvv i flRchy wy'iOl1)'n':me przez poszczeglne cz~ki d;}.!a, jJ'os!'ugujerny sie
um oWllym i POjqCil\J:lli or.i i plas<:czyzu l'l;!ch u.
Yr'lafo7.CzyulY cia!a (ryc. I.):
.1) St.fZillfkowe (plano sagittalia), biegace rwl1o[cgJe do szwu strzal-
kowego \.V cZ;J,f,zce; s.xze;loy przypadek wsrrl nich ;;tanowi plaszczy:ma
po,tirodkc"s3, czyli pb3zc.ryzw.l 3yrnetrii, kton. dzi,~li Ci;1.l,) na dwie pdowy
-- praw,! i lewa,
b) czoRO\'''!e (phu;! fmnt!.lJia), biegna(;,~ fvvnokgle do !('Jsci eLO-
iowej, .
c) popr:u:,:czne, czyli borYZQJnt21ne (pIarIa IriJi!sve."SiI!ja s. horizo/lWlia),
pn:ecinajacc da Ho na rznych poziomach.
Te trzy plA!.szcZ)'?:ny SI! nr stosunku do siebie pro5topa,dle i obrazuja
trjwymilll'O'.VOsc j:)f:?<;3tEcni.
Osw Glab:
a) poprzeczne (lixes rrarzs!'et".mles) lub poziome, biegnqcc prostopadle
do pl~~z(:zy:w, ,;tLw.lkowydl, ze strony pr:lw~.i nn k,'I'~,
b) sti'zalkowr; (axl',; sag ittaf,!s), pro3topadl'e do p!cs;;.c:Z:YI.n czolowych,
biegnace w kierun:t:lI flJ:;:~~dnio-ty!nym,
e) piollO'.vc (crxes venfca.les) lub dlugk . Pi'O~toP;lil!c do plaszczyzn
poprzec:wyclJ.
Dla pp:yidadu: Sk~OHY tulowia 'N przd i VI tyl odbywai1 sie w pK.
stn::alkowej wO/.uSt o~i popr:!.cG:U.1t:j, sklony bGczne tulow!a sa rudlami
w pl. c;wk)\vej '.vo:ll u,;i 3tl'1:<'ilkowej, t.Juety tulc\''.li@ S(,1 wy!i:c'1lyw,we w pl.
popn:ec?:ncj wokl u:;i pi.m.lowej.
W sio:wnicu fin p!<'.:nez,y:cI1.Y poswdko1vej naf;r.~d lub jegoczeM moze
by,; pnio7::nlltt Pl':Z:Y;;Wtlk,-liN') (mr.dialis) lub hocznie ([o,l"r,:/;s).
('&[~J1',rrr~';UllfrBlt~R'h~lTIlt;Jil\c'vP\uH; " JJ
,. ,
'Wf JP)f'l:eS([TZ;e5.JL~
f
10
Okreslenia orientacyjne IV przestrzeni
W porwnaniu z plaszczyznami poprzecznymi polozenie moze byc
grne (superior) i dolne (iiiferior) lub czaszkowe (cranialis) i ogonowe
(caudalis).
Polozenie w sto~;unku do powierzchni ciala moze byc powierzchowne
(superjicialis), glebokie (proJundus) oraz posrodkowe (medianus).
Na konczynach kierunek moze byc blizszy (proximalis) lub dalszy
(distalis), w stosunku do czaszki.
CH'~,", E' dor'j C,'4 "I" ",'r, \, ~~f; !
. L.J 'rik.7 !'
lJ'1ffFLW, "Mi,' ,'rf)'\. K' O: :r",~,lrrr'r.,y\\V .ht\.~,~ll' "" ';::J;l,l~i,)[
(", i::1 "'Y I{ , ,I T;'l,:Je 1'im ,id' ,ol,'., S' (' ""'II":/lr l)iJ' l? i1rr),
,~ ~.i]l n1'ti! .rfl ' ."': ...:J'.' J;d ~ ~' ,
) ,
)
t I
[ i
r
\ I
1, \<Vn:mdomo:sd wte]lllo<e
Uklad kostny stanowi bierny element aparatu ruchu.
Glwnym zadaniem szkieletu, jako zrebu budowy calego organizmu,
jest pelnienie funkcji podporo'.vej i ruchowej, poniewaz kosci jako dzwig-
nie sa poruszane przez miesnie. Oprcz tego wiele elementw kostnych
stanowi ochrone narzadw trzewnych i nerwowych (np. klatka piersiowa,
czaszka). Inna funkcja ukladu kostnego jest wytwarzanie elememow
morfotycznych krwi przez szpik kostny.
1.1. !R1@11.,'Vj ~<I}sd
W zyciu plodov>lyID kosl,;i rozwijaja sie na podlozu mezenchyrnatycz-
nym lub na podlozu chrzestnym. W obu przypadkach rozwj odbywa sie
dzieki komrkom kosciotwrczym (osteoblastom). Warstwowy przyrost
kosci jest jednoczesny ze zjawiskiem jej niszczenia i rozpuszczania, co
powoduja komrki kosciogubne (osteoklasty; np. pod wplywem ich dzia-
lania powstaje jama szpikowa w trzonach kosci dlugich).
Na podloi.u mezenchymatycznym powstaja kosci sk.lepienia i scian
bocznycb czaszki, wiekszosc kosci twarzy i obojczyk. IPwces wzrastania
rozpoczyna sie od powstania w tkance lacznej punktu kostnienia; stad
beleczki kostoe wyrastaja w rznych kierunkach. 'Jllzrastanie kosci trwa
do momentu zespolenia sie brzegw sasiednich kosci.
W kostnieniu na podlozu chrzestnym chrzastka jest modelem, dookola
ktrego i wewJilatn ktrego rozbudowuje sie kosc. Jezeli proces wzras-
tania zaczYlJ]u sie od zewnatrz, wwczas zachodzi kostnienie OcoJfZestne,
natomiast gdy zanikajaca chrzastka jest zastepowana tkanka kostna
wewnatrz kosci - mwimy o kostnieniu srdchn.estnym.
W koncacb kosci dlugich wystepuja plytki cbrzestne - chrzastk.i
nasadowe, ktre oddzielaja nasade od trwnu kosci. Podczas wieloletniego
wzrostu kosci przed~uza sie graoica kostnienia ti1'zonu, a po osiagnieciu
przez kosc pelIllego wymiaru chrzastka nasadowa stopniowo zanika
i tf7,OJt1\ zrasta sie z nasada.
,l
L'~~I~;If(,l'I'n1)1,1",!!~:'>;'1'iP:~~jrcll~n;;'\1l:W'!'~~.",.m"",!i1.';"#:1!,ll&!'U"!'J"I;,,~""H'!h~;rn%"'fui,.M""!'Mi,If,l4!'~,""'-" ,.#,'(, ,'''-~, -
l!f";.";.'.'."
14 Uklad kosmy
15
lViadomosci wstepni'
Ryc;. 2., 1(>'J':;:iil~Uj !.;oosd: a) i~tctlJl lw"illl!A ~bi!l1. ib - io[,'~>l. k""i",, \!:~Q,cL;\j.b, \; __o jama
s?il'i!J:&\"'" d _ dlr211~t&a .rli.ii.i.:l, <: - 'lo,,,bK<l sQll.'VCiW:l, ( --- j;Wlil "[lI,,,",wa
1L3Q~wibm~ \h@&.dt
W :$dlddrl:d~ dDWf.ilego c210wieka WytePlljii:: 20b odd:i:khlych kosci. kla
liczba :rn1ienil1l ~i~ W!i21Z z wiekiem; wynika to 1.i;: uasHmia sie iP'D;\i2CZfl::gi~
ID\ycb ete~d kosd u ll.!ld:d mllodyd.l i :l:l'i zrutd!Dlia sit! JrnAekti(\N::frl koki
III 1(}~6\l)w wire;l;:lUI stlilczym.
,
Kom6dd kostne It:~i VI jamkad.l kostnych j otOC:loue tla miedzy-
lwmJrlwwa :mibst'incja organiczna zwai1~ oS5<eiu;l Zawkr;a OWA sok mlll1e-
il'alime, wsrd ktJl"ych 2uajduja :lii~: fosforan wli.!"!tIia (35%), w~glallll wmp(,ia
(H'%), fosforan magnezu (~,5%), zasmdowe iiol,e ::lodu i iP<>ta:~tl (2%),
chlorek w<i.~n:aia(0,5%), fh.!lOilck wapnia (1.1,5""/"). ZawuJ(ilOSC ,;i,li w<lll'iCJIia
i fosforu decyduj~ <Olwanio&d i wytlf:zyma~(}Sid kosci ma oibcia:it';~lia,
NaJe:iy ;zwrcic uwage na bardzo istotJl"ia ceche d"lm1r.t.e"ytyczJ{}a
i;:{;sci, mial'lOwide lIhlli ich biologiczna rplastycz;uo&c. Kosci dostosowuja
l;Wj ksztalt do warunkw w jakich sie znajduja i p'racuj21 lvimja zdolnosc
Ll)neb'lJldowy swej struktury 5towwnie do nlliulil w wjdk'!J>~ci j ld<lu'ulli\kach
Ithim:ujacycll na nie obciaili:ll mechanicznych.
-b
----,Q
___ l
dJ
---- et-
e
l.2. 1BiJidowa i wud Ik~sci
Podczas nauki anatomii poshlgujemy sie zwykle koscmi, kt6u: zostaly
poddal1,e mac~racjL Maceracja polega na dzialaniu bakterii gnilnych
niszczacych wszystkie miekkie czesci kosci. Nalezy pamietac, ze wyglad
takich kosci rzni sie zasadniczo od kosci :z.najdujacych sie w zywym
orgawzmie, Ciezar nie wymacerowanego koscca wynosi przecietnie li mez-
czyzn ok. 12 kg, il 'oJ kobiet ok. 10 kg i stanowi ok. li4% ciezaru dala.
Kazda kosc :>!dada sie z czterecn elementw tworzacych biologiczna
calosc:
a) z tkanki kostnej,
b) '], okostnej,
c) z chrzastki stawowej,
d} ze szpiku kostnego.
Ogladajac przekrj dowolnej kosci mozna wyodrebnic dwie WlU'1Hwy
o 1l'6iuej konsystenl,.ji. :Z~wnetrzna warstwa kosci, 4) scislym utkaniu,
lJl:izywana jest istota zbita (subsiantia compacta), natomiast warstwa weQ
wnetr:ma, o utkaniu beiecxKowatym - istota gabCZluta (substantia spon-
gioza). NajwYn.h:UUej istota gabczasta wystepuje w nasadach kosci dlugich,
a ist{jta :zbita - w ich tnonach. Oldad beleczek w i:itocie gabczast!~j nie
jer>t przypadkowy, lecz :;a Ollle u~oJrz~dkowame 2:godllliRe z przebiegiem linii
lIllacisku i naprezen.
W kosci81cn Jll'~asldch, Vi! ich cienkich miejscach czesto nie ma istoty
gabczastej, El dwie blaszki istoty zbitej zlewaja sie tworzac caRosc.
Okostna (periosteum) jest biDna wlknista obficie unaczynion.a i uner-
wiona, pokrywajalCa kOI~ :ze wszystkich sttOIDl, 2 wyjatkiem powierzchni
stawowych. Sldada :sie :z dwch wan;tw: zewnetrznej, zawierajacej wlkna
klejodajne i sprezyste, OJl'az wewnetrznej, bogatej w elementy komrkowe
(osteoblasty), nazywanej warstwa rouodcza. Pwcesy regenuacji kosci
(uzupelnienie ubytkw C1.y :zrastanie sie po zlamaniu) rozPOCZYUHl.ja sie
wRasnie od waK'Gtwy Il'Ozrodczej okostnej.
Szpik kostny (medulla ossil1m) wypelnia jame szpikowa i jamki \'li is-
tode gabczastej. Rou:hlia sie dwa rodzaje szpiku kostnego: :'lzpik kostny
zhy (meduJJa ossiurn JJava) i s:zpik kDstny czerwony (medulla o;uium
rubra). Pierwszy rodzmj skladm si{: glwnie :z komrek tlUS2C',lOwych i wy-
stepuje w jamach szpikowych kosci dlugich, mlltomiatlt drugi wypelnia
pn:estr:u:llie miedzy beleczkami kostnymi istoty gabC'J:tl.lltej. SZj?ilr kostny
czerwony wytwarza czenvone cialka lawi (eJl'ytwcyty) oraz ziami te
krwinki biale (gu.liJlulocyty). U tllOwowdkw wy:>teJllUije wylacmie s::zpik
czerwony. W miare wzrostu! organizmu zachodzi precel; sthm:zcza:aia
sZjYiku 'W trzonach kosci d!rulgich; w ref'ekcie lJj osb dorostrydl iloSC szpiku
czerwoillego i zltego jest m!llliej wiecej taka smllim.
16
--_.__._-------------------- Uklad ko.1tny Wiadomosci wstepne 17
Podziai '~.:,:sci .l>~ \vzg.!edu na ir;n kiizta;'t !~f::::edstav~ria SH~ naGte~
[Jujqcc::
a) kCr,~(,i ,i 11-:','Jie 1:0SSJ lunga). VViek3zoic ich ,ychcd.zi 1N sklad konczyn.
Z0udC\V8.fH:; :;a oz trzonu (corpus) i d;:11,)(:11 na3ad (e}Jiphisis - blizszej
i dalszej, biof,!~C 23. punkt odniesienia os posredk:';;',Y1 ciala. 'YVtr:zonactl
tych 1,0r,ci ~:J:1.jduje sie jama szpikowa;
b) kosci )lcwkie (ossa p/mieJ). Zalicza si't do ~dch kosci sldepie.tlia
':zas;:,l,i, Iop'Jtke, mostek, kosci biodrO'.ve;
c) i.I:"J~kj htkie (ossa breve). 5a rw110miemie ;'<)z,,,,iniete we wszyst-
i.cich kienwJL,~clJi (np. 'Kosci nadgumtka, stepu);
d) kosci T:inoksztaltlli1e (ossa .f7Iultijimnia). !'fi,: r1D.ja sie zaliczy!; do
wyz~j wymic:'liouych gnnp (np. krcgi);
ej kosci [-'ueumatyczue (vssa pneumatica). Zawi,:r'1.i;~ puste przestrzenie
\vysciejn.f{]~:; b:te:n;~ f,hJ!Z01Va (p. kosc szczeko\va, czc';~r:"iV~~b.
Q ,Id . lRmb:~R.ijle !iWJR1~!C;11~1ii rJ;'U!6~3
l'od7.i;!J pnl~czf:il koki obejn:wjc dwie :ms~dnicz',; ,:;:r'lpy: L polaczenia
s.slc (3J-'fWI'.riwses) i 2. polaczenia jamo.wf;, czyli st;r,,,u,,:r: (o.rticulationes).
Do lP'oilacz\,;Fltds~ych zllliicz2t sie:
a)wiezo.:zrosty,
'b) dllrzaGi.kozn:;:;ty,
G) ko,'ClOzrosty.
VVjezOZfOst (syndlJsrilosis), czyli wHk[liste poRaC'.C"I\C k QSci Uuncwra
ii/Husa) wystep,~jc u czlowieka jako:
a) wiezOZJl'ost w~klJlir;ty (sy"desmosis fibra:w) - ZH"lierJ. duzo '.vlkicn
klejDdfljn]ch (Dp. bRoHa miedzykostna pfzed.-amir;ni!i);
h) wiezozw:>t sprezysty (syndesmosis e/(Jstica) - "ia.;tyczny i JfOzciag~
lilii}' (np. 'Jviez?_d~l'l zhe kregoslup!]).
Wiezo7.!'osty w!r!miste i sprezyste zez'."a!aj'l !li! n~chj oorotowe do 50
i liniowe do 2 WIn;
ej sze'i:! (sutui"a) - specyficzny rodzaj wiewzrost\1; v"ystepuje w ob-
rebie czaszki. '1}1/yrzuia sie szwy proste' (Sllturet piana), szwy lusKowate
f.mtura sq{mu).I'a), szwy pifto1Nate (sutura serrarl1);
d) wklinowanie (gOi~'lphosis) - sposb Z'HDOI~~Ow;'.'\;a zebw w zebo-
dolRCh.
C.li r z a s t k {).7.;r o s t (:;Yl!chondrosis) Haczy dwil': 'ro~::i za pomoca W"ust~
wy ,;1U'zastki w!kn,istcj ('Nyjatkiem jest po!ac:lcni;-: ;+:.1"'!;Z,~go zetlIra z mo-
SIki1:11.i, g(b:it~ wyst::,Pljj" c!J.n:.Sjst/.cil, szklista). Pn.y!{:C',". n takiego po!acze.
11i'lI. jest. cLuzaf,t1u~ spcje.i_\in !ro.\1\owego lub krrai1ri ini',"l:r.ykregn we. :la/ue"
ij'!JChl.}lV 'l?~l o]web;i:~ ,~:,(:1.T.'L,~);1tIlOZJfO~t.1]~f je~t ri1J..i.~~ji1J.;~d.~JY,
Ko sc i\}Zil' <)!l t (sJrnostosis) lPowst11.je .Z wiekiem przez kostrnieuie wiezo-
zrQstw lub chrzastlwz..rostw (czasem staww). To po~aczerrie wy:ducza
alozliwosci mchowe (np. kosc krzyzowa).
?daczenia wolne, czyli sta'.'vy, umozliwiaja swobcdne ruchy dvro kosci
wzgledem siebie. Okreslane sa czesto jako polaczenia maziowe (junctura
svnollia!es).
. $talymie1eDlent:llDi staww sa:
8\) powie:rzclillie $tawowe (jade;; articuJiires) jp'J,bryte chrzastka sz/;dista,
kt.6R"ffixm.uiejszE1 t2!.Jrde, jest elastyczna i lXlp0Jinlll nil scieranie;
b) tl.Jli:ebk~.\ stawowa (eap$ula I.3rliculads) ochraruajaclJl 3taw. Zbudowa-
na jest z zewnetl1Zll1ej warstwy - blony 'wllmistej (memb,W"w fif.)//oso.)
i WmJi'stwy wewnetrznej - 1010031 maziowej (membNwa s)'fuJ1li.alis). mODa
wil.mist21.czesto tworzy gmbe, mocne pmsma ~i),CzKhot.lr.a.[lki)we, czyli wie~
:wdfta. :mona mazio'w;)! wydzida maz i illOZe wytwan::u; kosmki, faMy lub
Imk;tki ma:dowe;
l;) jama ;,tawowa (ca1lum (lI'ticul.!Jl'e) - jest to s;Eczeli!iJ\owlI.ta przesiifzeu
wypeRlIliona mazia. Wielkosc jamy stiJ.WO'Nej w 1fwycl:l stawach 1.'Yaha sie
od .kilIm do kilkudziesieciu cm' ('"'jc. 2).
Oprcz wymic:mionydJ powyi~j stalych :;kJladJQil:;:ln'V 5ta't'lfU wystePlJlja
ilw[Jli~niestaHe, dodatkowe elementy, a roi:.!.nowide:
~\) wie:t.~_dHa stawowe (ligameutrJ articu/o.ria;, ktre ~':!uosJU.i.et(~ z torr;;;b .
kq fJta\'iow:;j, bad:i: tei biegml IQjl~;wleij]ie od niej. Sa to p~l.sma tkanki
I>wz[Jej wH!mistcj Haczacf,: kosci w stawie, wzmacniajace staw i ogran.lCZ21-
J'ice 1Iladmien11} ruchomosc,
b) obrabki st21Wowe (labrum g!enoida/itJ), czyli pier:kienie zbudowane
1: chn,astki wHklIlistej. JP'owiekszaja powierzchnie panewki (up. w stawie
'.'amie~mym) i duonia powierzdHllie stawowe pr.zed uderzr~lJIiami,
c) ha:i:ki stawoWf;; (disci articulares) - sa to t'woll7 wikniste dzie!i;',ce
j;:mL\e "tawowa ww. th.'n! pietra,
d) Rakotld 5t81Wo\.ve (men/sd articulaves) - czesciowo m:uJzid1JlJ'il jame
[~taw(Dwa. WyrWrtlllja zle; dopasowane do r;iei:Jie powi~;r2chilie sta1JJowe,
pe~nia role l.I..L'"Uortyzatolf'N i stanowia pnesuwal!lle powic!fzchnie stawowe.
lio0J. Trr1HlJzaije [l~!a'.w<Jw
OghJde :>ta1J1rj mO:E.I.:Vlt podzielic na. jjJllOst,!:: i z~Q:i:Qne. VI R:nlJdowie sta'\'VM
!!JilOt;tego bio)ra udziall tylko dwi!~ kosci. Staw ZJ!OZOffllY lJJtWOK'ZOJ(l}' jest plfZez
wiecej lDliz dwie kn,ki (lap. st!l'V IPwillie.ijJ.iolWH]~dgm':\)tfwwy). Okreslen
"prosty" i ,,:J:~l,)i(/Jf!Y" !i1i!': nalezy Mtois~1I,mhR!~2 moz.Uv!Osdacai mchowymi
'7J tycia stawffich.
Z ,liJUl!l.tctlR Wiid2:eITij,~ F.ur:h&E~llki [((}l.hmje mchw w &t2wlJlci.R m02.KI@
jfj'}i.h;ndi{~ !DH.\ ~rrzy kmtcg0rtie:
i
i'~'"~~:~r~~\'~~'~;?tnt:~~~~':i~r{-~J,;m;1~;ifstr:n~~~rtT:~~f,1,:l,l[:~7tt~,itt~~t',~~f~,;'nr~;;\t;.:ftf~1~~:.~~~.wd.#t ..t~', 'ltk},~,!$it!gtRljlf!i%*.L,::ir'~&"'!""If.,~~~~..,, . iM .~ ,6iP, OM'" ""'~--_ ..-
.Ryc. J.. Polaczelll.ia kosci i mazaje JlllWw: a - szew, b - chrziistlwzrost, c _ staw
jlldlloosiowy .zawiasowy, d - .t:il.w dwuosiowy eliptycZllY, e _ staw joonoosiowy obrotowy,
f - staw dwuosiowy sioo.ellwwaty. g - staw trjosiowy !wii.ly
A. :3ta~vy jedMI(liowe, w ktrych mch moze sie odbywl1c~yjkD wokM
jdlTIl<':j olSi
a) staiv zawi~1lowy (aviiclJJ!tUiio ginglymus) - jr/';(~illlapowien.c!hll1lia st1iil~
W~Wi!JlJest 'wyk::lz~:ilkoilll:1l w !folfW.i<:: bl.oc.zka, <dmga jl';t jegro JtIgatyweoo
aj slizganie - jedna ]powierzchnia stawowa dotyka stale ta sama
cxescia nowych czesci dnJIgiej powierzchni,
b) toczenie -- nowe czesci jednej powierzchni stawowej dotyknja
iiilc)'wych czesci drugiej powie.rzdmni,
c) obracanie - dwie powierzchnie stawowe o kSztaHcie wycinkw kuli
pnyJegaja do siebie w jednY11l1 pU[lkcie i w tym miejscu jedna kosc obraca
.l>ie na drugi.ej.
1P'ffz~dstawion:J' pO!lliizej s:zczegblowy podzial staww opiera sie na
dwch kryte!l'i51ch. Pienvszym jest liczba Olsi i pllaszczym, w ktrych mcg"l
i;( od1bYWlilC mchy w dalillym stawie, drugim - uhztalltowllinie powicn:~
dlillli 5:tawowych j zwiazall:le z nim rodzaje mchw.
e U~
i
J. Stawy trjosiowe (widoosiowe)
a} staw kulisty wolu Y (al'iicuiatio spJwoidea),
b) sta'N kulisty panewkowy (mticu/aNo coty/iL'rJ) - w obl! pf2:ypad-
kaeh jedna powier2cuuia stawowa jest \vyksztakoliJilil w fOHlllie wycinka
Kuli, druga jest jej negatywem, czyli panewIq. W s([.wie kulistym WOb1Y/U
(staw mmiel1uy) gh)wa jest o wiek wie1csza od P21IH,;;wki, co dGl.:ydl,je
o !:Janl:zo duzej liUdJDl1w~ci, n8ton.1iast Vi' ~tawie kulistym p!meWkowyil1
(staw biodj'o\V;ly g~eth)b panewka obejmuje glowe az pon jej ,'wnik
powodl]jac (,I:Flli1'.lic:zenie :wkresu mchw. 'Wy!u:mywU!1t ruchy to: j.gin~l;}it
i PW3tOlYJUllic, fJ;d'"~ndzcflie i przywodzenie, sk,'tt :11<.'1z,:;\)lmatn: i do ,,,'co,
wnatrz oraz li,1Ch wypadkowy - obwodzenie~
c) sta.v/pHaski (afiicu.lalio plano,e) ~ pO\Viellzch.~Iii.,j ~~t;:11v1JO\iV6L~ prrHl'Vlt1c
pfraskie, ,'6Wflt lub gll2:kO"Wlllt;~, przewu:i::uie tej s;:n;nej,vidlcosci. RudwtiWS;;
j<,est tUi b@.fct?:o ogr.al1DliG:zoftla~ jedrod31k Kila fh:~~:r; ztH~C2:eill1iG., ~yoli.hie\.vaz
('l,ciecie.~- ()S .!uei1u je~t Ul~t~\'v~onaP;)puc~~1D.i~, do :'!~ugiej D"~i kosci.
\V sta'!Jh;; 2a\V~a:JO\VYin \vystepuJq zawsze ~Nle'lac1ka pODoczne {tlgCll'nen!.'G
coI!Q!ua.!i.a),(ctn: US!i.!Jaj::1 staw i :mbc2piec~Laja pl'"ltd boc:l.uyrni pr::<:511-
nieciarni. Ruchy w tym :>tawie to zgil'laie i pro~lOWal1ie (np. 3Ul.WY
I1liedzypaliczkowe );
b) staw obrotov:.;y (articulatio iroclloideJ::E.] -_..... jedtun f.,;o~.JVierzchHia stu
\VO\va \~ ksztalcie \vaica obraca si~~ V..l sto';unku <2{}ch~ugiej. (]ii! ruchu
w tym stawie bil,:gnuie w:zdhJJZ .Hagiej osi kosci. V/yli.:();Jy',vane mchy to
rotacja (fUch obrotowy) \'II obie strony (Hp. :;t2;'N fr)!'omieDniowo~lokd()wy
blizszy);
c) staw srubowy (Qi"ticukJtio cOdl!i:!LWi::) ,,-- (uch obi'MOWY dookolil osi
podluznej jest polaczony :2 twrtbG:J:esuyu; pl':i:i;"W,,':ll,mcm w:;:dhl:z. kj :,arn::j
osi (ruch wkn;c.ania smoy). Taki ruch wystepuje w str~wach zeba kn~gll
obroto\:v~fSo (:'lkr,,~t gloVJY 2. f\;,'flOczeslI1yrn j\.:-j uni~s~enicirl).
2. Stuwy dwuosiowe
a) stiAW eliptyczny ({JfJ'iculaiio eJipsoidea), czyli klykcio'J"Y (ili'J.ii:U!m'io
condy/aris) - na pr:z<:ki'oju jedna powierzchnia mll Ks:z.!aH di,()I.yezny,
wypukly w 3t()~UnKU do swojej osi dli.Jgiej i kxtkiej, a druga POVVie;flcbni"
jest wldesl8. Wy!!onywtlll1e :rucby to: zginanie i pro:rto,wJ.nie, i.xlwoJz;>;nic
i przywod:v:nie ocaL ruch wypadktwvy .- obwod.:Lenle: (lOp. Gta'>,v prom i,';
uiowo-nad garstlcowy);
b) staw sioddluy.vaty (Llnjc~tl[JtjiJ sellt.,ds) --- obie 1}()l,'Vienchnic staNU
we sa w!des!e, w ksztalcie siodelek. Taki uklad wystepuj,: tylko \"1 suwie:
srdn;czl1o-nadgarsl.ktnvym kciuka. Wykony~vane ruchy to: przywodzenie
i odwodzenie, przeciwstrnvianie i odprowadmnie oraz fUch wypadkowy
obwodzenie.
WiadOJ1w:kl ivsJ'l1pne i9
_~_ ~- ~,_ ~_, ~~~"'"".~-"'" _.~-_.~. __ ~_~"__ "~_M~_
\~I~~
~.
,
" .
-- \.,~.!< -~ .:.. ':J
Q ~', J U~
Uklad kostny
~A-~J1~
cV --~~'
J!-~~~
f
rrJf L~, l
b
~
\..9 \
~
Q,
]g
[!]
20 lKiJNd:e~ n~nl'Y ($f,{f~la!tl/Jllla ({f,xi@ilf!}9
(c;r;yllfi !kfl'e~~'I~HI1~nD fi ~JJ~n~hl nDn~]JIQw:i
li( 'f e g') s t~]p (colwlIr/Q vertebmlis) jf;:St slupIOm \Gstil1ym polozonym
v, pla;,;;{'czYZKAi~ jpoSirodkmvej, po stronie grzbietow~j. Sti'H'lowi 0)[1 .rusz,
tow:mie dla c;;:ed mieJdt:idl i pe:lni funkcje [poap'}W'.'I'l dla gr.ll1ej czesci
ci:al!:JI . k'st zbudowany 1. 32---34 klegw i dzid-i r,i:, 11,-,\ t,l\ki!.ll:
21
b
Ryc. 4 h. ~<.r\igl)shJIP (widok ? be!tll): a)
lo~do;m s;ryjO!l. b) Id.ro;r.~ IPDC1I'5D<>Wa, e) ~'(}f"
do:r.l> !'i!d:i:tvi()wn, d) ItifOl:.'! 1rT;;:ykow~l
~
~
~
c;:"I. '.lfl.~dl
!Ryc. I} a. Krego.llIp (wid ol!!: I pucdu)
Ko.fciec osiowy
a) szyjny - za'.:vierajacy 7 kregw,
b) piersiowy - 12 kregw,
c) ledzwiowy - 5 kregw,
d) krzyzowy - 5 kregw,
e) guziczny (ogonowy) - 3 do 5 kregw.
Kregi z trzech grnych odcinkw sa w stosunku do siebie ruchome,
natomiast kregi krzyzowe i guziczne ut.racily czynnosciowa samodzielnosc
(kregi rzekome).
Uklad kostny 20
je lepsze Jopasowanie kosci do pod loza jub uchwyconego przedmiotu
(stawy stop:! i reki). Rozluznienie aparatu 'v!;:zadlowego i torebki stawo-
wej millima!nie zvvielcsza zakres lUch\v:
d) sta". nieregularny - powierzchnie sta''Vowe uie daja sie porwnac
z innymi, lv~lra,':nie okreslonymi. W stawQch tego typu czesto wystepuja
dodatkowe !uazki srdstawowe, jak np. w stawach obojczykowo-most-
kowym lub obojczykowo-barkowym.
W wymienionych stawach odbywaja sie ruchy obojczyka i lopatki:
unoszenie i opuszczanie, wysuwanie i cofanie, obrt obojczyka w przd
i w ty! oraz ruchy obrotowe lopatki.
Jezeli w tb;ch stawach odbywaja sie rwnoczesnie ruchy dookola tej
samej osi, to czynnosciowo sa one stawami sprzezonymi. Naleza do nich
m.in. stawy skroniowo-zuchwowe, promieniowo-lokciowy blizszy i dalszy
ma:;; stawy ieo.fowo-kregowe.
Zabezpieczenie staww przed urazami moze by!; trojakiego rodzaju:
a) zabezpieczenie kostne - przez S:UII ksztalt powierzchni stawowych
(np. staw lokciowy),
b) zabezpieczenie wiezadlowe - przez liczne ;\,';\~zadla przebiegajace
w rinyr:h 1cicfUnlcacb (np. staw kolanowy),
c)zabezpieGzenie miesuiO\',{e - przez miesnie ct;1.czajace staw (np.
stinv rmnienny).
Zakres ruchw ,v stawie jest t!wawltJ.kow<loy Ub7.!"'; mvaniem povvicrz-
dmi ;'t~~;':IOW.\'dl i czesci miekkich (miesni) oraz d1l.stjCZilGscia wiezadel
,i tmebki stawowej. Najczesciej mit~r'lY sie go IN jcunfl:'tk;v:h miary kato-
wej, czyli ;)11 stopniach. Zakres ruchw moze byc fJ!uc."i:my na szkielecie
kostnym (pozbawionym czesci miekkich) -- jest ta nWll'.lmOSC szkieleto-
wa; moze by!~ okrdlany na preparacie anatomic:uJ)'1\l .- jest to rucho-
mosc fHla.tomic:wu.
;oadaj~c osobnika zywego mo:i:,n\ okreslic zaIu-cs n,,:!:u;:'losci cZY!lllcj lub
biernej. Rucb czyruny jest wykonYW<ltllY bez udzialu sil 7i;'vnetrz.nych. Ruch
biemy wymaga dzialaKlia dodatkowych sil (np. :.;tOSl)'Y" ni" occiazell).
1:.:t K!fegn 7lY,iuue (l<Ielfge~y'@E teU'wii<l:.m%eB)
Kazdy typowy k:iegwchumy jest zbudowany z dwch zasadniczych
czesci: przedniej, frtra :;tanowi trzon (corpus 'l'ertebrae) i tylnej, nazywa-
nej lukiem kregu. (Q;,,:us w;!;'teorae), Obie te czesci obejmuja otwr kregowy
(jarmllen l'ertebrce). Gt','lory \vJzystkich b'~gw w sumie tworza kanal
iu~go~'Y (caml!is l'eri'ebl'a!is), w kt6rym leiy rdzen kJiegmvy wraz z cJjJoiJl8mi.
Od luku kr,~gu odchodza EJ.astetlujac~IJl!yrostk.i:
a) wyrostek kckrfsty (procesJ'1Js spinosiJs), nieparzysty , sk.iero1lvany ku
tylowi,
b) 'wymtltki }iopn:eczne iprocessus t/'tJfmsversus), parzyste, odcnodz'ice
bccmie,
c) wyrostki stawolve 'gm<: i dok.e (processus articulares superiore.\ et
inferiores), parzyste, ZWIrCml,~ ku grze i ku dolowi.
Trzony kregw dZ'l/i.'igaj,! cieil'i.f cia~a, luki otaczaja i chronia
rdzen laegowy, wyrostki pop,z'.:czne i kolczysty sroza do puycxe-
pu wiezade~ i miesm, stwilowiac rwniez dla o.icu ramiona diwigni. Wyrostki
stawowe grne i dolne umozliwiaja stawowe polaczenie kregw ze soba.
Trzon kregu ma pn:ewawic ksztalt \valcowaty i wyrznia sie na nim
cztery powierzculi1ie: gma i dolna, kt.-e sa cltropowate, gdyz zrastaja sie
z k:Jraiki,;:m miedzykregowym; powierzchnie obwodmva trzonu, ktra jest
wklesla i ograniczona przez I;;lfZegi grny i dolny; powierzchnie Ildzc[lilH'l'a,
stanowiaca przednia sciane oiwom kiregowego. Elementem budulcowym
trzonu jest istota gabczasta, ktrej beleczki kostne przystosowane sa do
znoszenia duzych .obciazen.
Luk kregu rozpoczyna sie Jiw.sada (pet/jeMluJ arc!!s verteb,'ae) w grnej
czesci grzbietowej ;;tml1Y kregu. Na bnegach grnym i dolnym nasady
znajduja sie wciecia kregowe grne i dolne (iflcisura l'ertebralis superior et
injerior). Przez polaczenie wciecia dolnego i grnego sasiadujacych kre-
gw powst.aja panyst<e oh'Vory miedzykregowe (joyamen interveF'i'ebrale).
Dalsza czesc luku, w ktra przechodzi nalHlda okresla sie blaszka luku
kregowego (iamirw arcus vertebrae). 'iiIlaszki Z prawej i lewej strony
zrastaja sie i og!f2!.lil!.i(;zmja od tyhi Otw6f laegowy.
Kregi JIH)szczeglJrlych odcinkw luregosHup3 maja chamkterY5tyczl!lIe
cechy budowy" ktre poZ\vulaja na kh identyfikacje.
e
, ~,lC:fl,' ,.~. '"" ~> ~.".~2,>/.' ..
"';~g""'~ ... ~',"
~~> .. , --- S
iRyc. S. Kle3 ~zczyto~,'Y (widok z gry) 2) luh P:iZl;ih,i. b- dold. z~lJowy), c . otwr
kregowy, d _ dolek stawow}' grny, e - wyrost~k j}op~z'~cwy, I ~ tJiW, wyr1l"d;a
poprzecZllego, g -- lull !yhlY
13
Kosciec osiowy
:.:.:.:---
Kreg szczytowy (atlas) jest pierwszym kregiem szyjnym. Charakteryzu-
je aie brakiem trzonu i wywstka kolczystego. Zbudowany jest '1 luk n
pf7.tdillego (arciJs antef'ior), luku tylnego (an:us posJeriQi') i d'.vu czesci
boCZl'l'j,;h (massa !ateralis). Luk przedni jest mniejs:z.y od tylnego. Na jego
:zewf1etiZl1ej :Stronie :majduje sie guzek pned'li (tuberculwn cmlnius). r-hl.
stIOllie wewlletrmejluku przedniego wystepuje dokk zehowy (jove,l d,"J'I-
tis), ktry stanowi powierzchnie stawowa sluzaca do polaczenia 2: zebem
kregu obrotowego. Na luku tylnym znajduje sie guzek tyll"lY (lubercu/JJm
poSl'erius), ktry jest szc:Latkowym wyrostkiem kulczystym.
Uklad kOSt'ilY 22
1. L }EimjJowil l\G'egIJ
W slrJad odcinka s:z.yjil1ego k>regosRup8i wchindzi :>itdeffi kJiegw. 1::lierw5zy
i dmgi kreg maja :mpelr.ie nietypow~ l:mdGwe i WJ'Th.Htgaj~ odrebnego
omwienia. Sidmy kreg tizyjli1JY up01.i.f;,blJlia sie do kxegw pi.emiowych.
Ityc.
b, ~C:leg"bwior.i:! (widok ~ j\ltzodo) a - zab, b .- ,t}!.)'lJlIknc1L1i:liu "iQW,O,,,a gf;!!I!ol,
c __ '''Jy"o,i,,~ i\l"'j'irzecmy, J - wy,C',tdl. stawImy JGIi,y, ~ - Kto!l
l~.yc. f L K.reg p.~rf,loio1,.'VY:
a - t,:Z0Iil, b - dolki z~b
n)w.~ grny i doluy,
,~ ..,......... Tvy:.rIlJr;t1ti G~n.\"Jown g ..
!im) n <iO!J;Hl, Il -- dolek
~erofo-:;Jj' na ";ifJffjl!)QtJ[~! 1':0-
p~'~ecz1n;'!J~~ ;'3 - "tJIldf;,drj
&-3~1go~if(;}~f -- 'V'jys'.l,)trl'ck
t~))]h;l:,:y:~\ty
rv:.rrQt:r~e:J;: le;3'~ 71:rr-2J:~j)ic
Przy
J(o,ycieJ: -o:Ji~7(1)Y
~----=~---=~~.=~~. ~"-="",==-=
dn pfz(Jd11 te01
l.]. t,Ufel;pl [\JJll$lfi3n'JJ :( IJr.II?8c,[j)U"1'!8 ;JJJrfil5'i'Jj,e.i"ffleY
KCa:t..Jy .Z r.A-\'\T1lA.llffi5[l.l k.;(ftg6v;J pienJi()",v"jch l[Jl)shd@ \Jkn:w;l<,l'FJY trzollJ\,
nieco l!J.izs~zy z 'Pii'zodu. "N miejsC)ld.l., gdzie lJj'ZOll] il<~t~7,Y~ie 7. lukiem
wy:;f;eJ['lAja dnlkidvl1-l)\'Ve {/ovea'! c<Jstalesy - glililie idoltle -- umaz
1iwht.i~o,; tlta'wowe iP'o~,~r.;zei.,ie z g,low2Imi zebeL Dla z!~fber 1, :;a, jlJI][
i c:r.a:;em Je jer.t ty!!!:o jedna powielfZchnia ~tawo',va 31mi:Jrwtlie !Gre;~u, Na
g(wr]ym i d.oluym Ibnegu fj]21311,dy luku, w jego najwr:::i:szyn:.\ miejscu twm-:L,~
t;ie w!;ieda kregowe (l1'!i:i:i1'wrl JI.;!TJ"ebn'1lisY, 'JVdecie k;r;;:gowe grue je:;t
;p~y!.t.rje, l1\atorn1f.M\t d.olm:: jest U1Rc:L'iJ'.ie gilebsz.e.
" t~ .11 ,
0[" '"L ,t, I
~.. y~ '.A.'~\\\' li
&, >,:,"lf"IlP \~ bo. l~t~;:(~~
l l,r ,,;\\\~,~, "l '~~I !J
r, t:l'" \:b~\' ~'; "', J, %--~~ _
'c',,,o=~(;,;;.-,,--, ,\jK~~-;'. _ ,{"'Il d.if'=~-~ ---..
r~'3' !-I!gi''", ~ ..__~ .... j"~ ~ll, S,,)W;;;i \:~'''.f!o -(."'t ,~"'';;; \ , !> - J;, l
'-~~,i.,,*!'~~-\\'lll~,}t ' r ,;7 'j' " Oj" "\ \~~;-~,.:tr.s- ',nfJ " ''; a , :
, ~/ J l" i \llil/.,f t' ,I \,!~ .,/ I ,if'ill::7/1 .J, , .~ ~ IL /, 1//1
\ ,/ ~';~!.Ij j!""'(,lr~!I(;~-:r" 4 \WX\!~i\l(
~ A' ,~ 1:' {, (1//"1 ,\ .. ~!~~\ 1,
,'::t, .,';'Z-J'j J' ~I '\:~)., 1,1;1.., ~f~ __ ,'.,J'J-tl,y )::.
, ,:i:;~J/" -/1 e, ~-'" ~-' ~---
~' ii~i:'' ,,'
'I ~ I'" ,.
\:)
skcn, cd J do l} (vcZ;'i'e!':w,"J,'? ":""i::des] illejq .Ji'l.~cie
'.:;ien1.de ~lJ.;~ci [;c'l.;h:rlcFJ!.; !,e:;:k.{;'1 -',711 'Q~JejInuj,~cc,e-otr;ror:,' :) ~L.:i:EU.:~j."
cie tr0ibtu")r:cJ. 'f)l.~r?~G1ei.vyrc)si:fri Jt8.\~JO'7,J(~ U!1dLF.\(I;:~j~ 8i.~ ~~(.';g;I],i::; !)f.,:2
.s.u i .Jd 'ku t:/loT.:vR p4)d kat,;;;rn 4~)~.'}JV:rrG3~:ki
~J'fgW J1\ ;(:~i';~I~~~.~::~, ~~~~~~!~~~:~~s,~;~~~~~;:"~:il~kJr:) 'N dtW~"'JS:;:~~
7. d~,v(;b JjGt.3"l~irE;!J: :kr~3tTIljch: przer.1Jilfej, ktra jest GZ'CZtli:koTV)TU :t!~bK'(e:m~
i tY!A"dE,~j~ ':b~l2}G:aj 1]!J12Ccivvyxn ?)lJ:lfOBt1ri~:m:l pop;rzecZilllYITu .. ~)1b3ld\:~l11:eli~T~evi!ri
:.;~!J~;tfJ!j~~ s,{,tli1~, k),)nG~2/~~.!bl R ''?! 't~:rGh Lnh;;jfi~J2Gh jJOYvJ'st~jq gu:li(i: 1Y1"Z~d)fli i -cyi:ay
;:::(~~~~~1Jh!flnGi;::~~v:~:~fn-.~~t~:S ~"~~~~~~(:~~; ;~,~:'~~~~:z "~:~~~~;~~:~~G~~.~~~;r~~~d~~:~
!li~1 Lr1:~.dGl(}J0~li}bJ ! n~:J\:VV .:Z:e lvzgledu. :l}U~ to;- :tl:e ":Jv}lTrostki P'OE)Jfzec:z~]~
:3kigd,,:jt1 z \:'lr~l1ci"t~'/i':;g..n !,vYi\oatku popf~:*r~'f;ZJJ1egoA 2e ~:l;~;~;ati.[G'N~gOze!O fl'a)
byv'j81.j:~ okireth}l,j].le j.'],k,D YiY1l0Hik! i~hli'o' .. vo"'EJo.1pE'zeczl11r:e, ,"11. ot.1."V,6li' IN :!lich
"Ivyslt'e(.H.ljacy -- jak!,} :t!')bIiOWO~p0rKZeC:Lny.
Uidad !COSi'i'!Ji
,
D
/.il-
~~-"--'-"'''~=-1~'' ,:::., ..- .-
! '''--'-~\i,'JLl'JJUJ/~!'!.r!({./!,;''\. /~f.JU<1
,'~" '\~1:}f;;:\':\',~'!/:~~~ <,~~~~~\,~ e,j'
"-"7'~1 " '. , ",. ,<~"{ !'a7' J
~~~il~~~;~:~~~;r,,, ,"" '<""Y ,_ "'"0,
I / <",~i:' I 1 ",,-./ \J - g'l7.~l: przedni wyrost![a po.
l / ' '\~,) ':f ' (16 przer.zcc'jo, c _ guzek tylny ','0TC-
.. \\.,I,! ,. ._.... __~ Q? ! l' )_. rr
() / 'r.~ f. t!,a ;,'JI" ' ... -m~"u, ( - Ul[ '-'e",t!,
...) Jl ' 'I (' e - '-/~.Tf::)!.:=:h !COkZY5(Y, f -- oi\yr ' 'I .,
I~.' .I.,--f".~__-_" ,'[,-". ","W" rr _ IVY' f'(J"lek r.(U"/OVJV
/l, ~;'~- ;... J ~ ., 1 '..; ."... '" 'J,
}i :\."l h - ot ../(.~ 'vyr.')st!m poprzI'"cznego ,f ./'~J;~:'
24 . ~ __ . ~. _
----------- ..
''::::r.e3ci b0cm,.o, l.~:;;ID; mi"x]:::; rulomi, t11l'Jf::a f.\Y'.\:0SZeebnenty kregu
SzcI.ytmv-:goi SQ :w-;;Y~!')~OW;J,jQe do dzwigf:\iilia gIO"!y.Z~llG1jduja sie na nich
dol!ci stawowe g'::'cv: i doll'l'e (/ol'<!a rJr.ficu/ares ,7'Jj).c:'."iores et infer-iore), na
Ktrych wy:;tePlljapo':'.rien:d,mie stawowe 3t;1.nowiW:~ polaczeuia 7. sasied-
nimi ele<n;~!lt<li::!i IcostJ'lymi. K3Ztalt dol.k\v gm-,'(;h zblizony jest do
f;nsoIi, a ddki doJw;; s~ oKqglawe. Na ZeWtli1'i-::: tv] czesci boc2nyd]
odchod:q 'VYI'fJl;U'(i pcprzeczne (DrocesJ'll,'; tN:U1Sl'e?S~':;), ktre z<J\\vieraja
otwr wy 110sl L<. "l, POI?I'2:J:czl'lego U;?ramen l'l't.JIISI'ersal'iwn). '\il/yrostki poprze-
czne stanowia mi-:;j,a;e przYC:1:epu i d:hvignie kost..w: d!8. miesni obracaja- cych gl.O\ve.
Dfllgi kreg s<:yj!1Y - obrotowy (axis) ma trzon 'vyd.',uiony w kierunku
cloczaszkowYll! w zab (dens),. dookola ktrego ob"l2!c~ sie kreg szczytowy
wraz z gilowa, Z0b m:J. powierzc1.mie: stawowa pr:cdnilf (/(,lcies articu/(Jl'is
anterzor) i tylI!,',! (/tJcie5 a1'ticlIio.ris postel'ior). Do t..\'1:, od trzonu znajduje
sie fuk (arcus). Ocl h~kllodchodza: rozdwojony "J~/''ost~k kolczysty (pro-
cessus ,~piIlOSUS), 'N)';()stki poprzeczne (z otworami) i wyrostki stawowe
dolne. IBral( wyrostkw st2!wO'\v)'ch grnych - na ich miejsl;u wystepuja
okraglawe powien:chuie staw01.ve grne, ktre sa skierowane skosnie ku
dolo,,,'i i w bole Takie ustawienie powierzchni stawowych pozw~la na
obs:v;me weby obrotowe pierwszego kregu szyjnego (S'lc:qto""ego) wraz
7. gJowa IV stosun!('; dG ;rregu obrotowego.
Sidmy heg ;;:cyju)' {vcpt.etJra prominenta) 1'}CZY w r;obie charaktc ..
ryc;tycznc cechy l.u~g\V szyjuYl:h i piersimvydJ. iPosinch jp.Jzcze otwo-
rv ViI \vyro:H!u,oh popr:::cc:lilydl, ale juz ![lic: 1.:;1::'. roz.dwojonego wy-
rostka kolczystego, TEOi!) kregu jest znacznie wi.e: .:>?}' niz 1J pozosta-
~ych kregw s:o:yjn)'ch, wyw:;tek. kokr:ysl:y fHu?;,:::c/, :W;~OiJr;WHY guzkiem.
i
)/
~VI~r;~It~~.r.tl~i\1~~~?~~~~~{irll~f1~~:~ft1l1.~Mll~tnJ!~~~;mP,~~:"J~~,i6.~\iW~*~~~qf,~~)Sti1U:tw,wp*m,,~esgL!iNmi#~@ft~~flt'MJ.l#vntF.*"!fJI~~P,.mlMil4lfA",!tfQ.f.t:T!'!1!fiMi." ....,.ewM al. -_
26 Uklad kostny
~~oj{,'!~::
.C, ..~
:;...1
I
bitl:~
hL
';:.;.-Ui. :'p,~;,tlCH}1-=-
':.(JY:; eL .~L.tL:~~
~.. , 6 -:~;.,~~~,;,:'-" /:;- , ...;;::':;, '.. 1
' . ,":t' ,.,. _:l~ J" "'I~,,11.1. ,~, \ (. t'.. \ t I~df~"", ~ I~\",I ~I ;"-j )i/ 'lI
/ .J:..,J, 'V\ ':',i:(J "''':''<\i;i iit~~;' .' .,,"h), . i( ,:~\lJ~0l;' ' .:.-~~ "'~ 'li"';:; ~.:'" ~."~., ' j '/
~"k , ,'.', '. _'/'," c,,).; '.' ,r~ '~I'
' ~ "...... - , \",:, l ~. ,~" i
q\li> :.- "eJ"]\' ;f \ \:'1;"""'" /1'"+J ~~"' i,"II
l.) l,' I ,. .-.. '. l - " . c
'''I (I' ii'Vt"IL\i. , .;~"~ /,' l", "f I
" ~1 l I ] , \ ;;J.....--... ~ ~ __ F ~,' '/
'J "! \ "I.', j- , '111 '~j:".-',/. V' j,\J ,k -"",J~k', )l_ - I U <;-:; 1 ',,'i /,u :'~ :Jh ,. ," "'1 " I "--1 ~ r';l
J \1~~lll1'7'~j'.!t~\) /'/ '\("" I.:~~.::,.")/I'lil
l '\\"111 k ..'",,,,.. -,( In,;Vy; . .-o' iJlII'l
(.1, _. ~f'l-V l~ "o \ 1\( (tyl;'" --:.~" ~V
J 'I, \,\\ I )h' r~\IJ" ,'.> ,,':: .I.' l 'I rr ':1' U l!fj l~..01j.. J?' I
''1 I ''"'" U 11 ,,,,, ":.1 'I" )\:>' \iE: J\,\\~ /;~,/)~I '-o :::,,) 1]
\ ,~, ''{,(;;I p"""';J ' \ (""'-". l,}"7 f l-p; oJ
" L\(;l,~;..."Li\ /i,,\\ ';\~ \ ~g/
L \,~, ' l. -- f': ';,~ .1' ~
\~ "~j'V"J./"
, $",. ", .1" __I ,& 11.\ " ";r' {,~"""-. ..... - _U (
r. ,'I>'''P'll''J (:;:J~_"",/
'~.". c1t ,
'i.~";::;IL \..........,J'-.- . q
ej) - ,.
lCl:i.'Cllt
~lr.JS2c.zy:i:ill~ stKl~ll1.:\t;'W[~j.l~~~~
i)vJabjE; 1!11Z~i ku8till'~\l l]jlZS\\i'I~i1\~;
'~(J!'ldlltfj1J')o S~~ttv i:leIne~t:y
~t5" l[,:.liJi ;~1l::uy1,ru,tl-}t.J {O,!] 3lJCrlli!tc)
Utwl)r!j)ii!.~j jeilt przez pi"c
ca kPB(,10ZX{)Btu~Kustld.!tni~ tO }~;jtZ,U!,kD,nc;.:
. li(uik~ Ilaxyzowtll dZ.wiga grn~j
drowi.j! :PJl:1.t;cwsi go: Da 1.r:C\lcZY!fliY dolfi1tL
K(Il')g,C k:f~LyiolVi'Jl Dla kU2t~tJtt
z'wrCOilliiiL \'1,) ~tJrC!~llie k~'eg\a1 l'tdi't~!h.itj)ych~~
ku doRo't?JL Wyr6:tmiii sit( na Jli~j Pl~d~/~~r:~ch.JI1i{;
(jades p",bitw), pnwiel:t:c!mie tyhJl;~j cl:yH gnibietO'ivq
i czesd bOCZ)jh~ (pmt~$ llJtitl"lJle:Ji).
p,()wiea4:chRlia pJfZil:dlli'i, utwOi\zonll Pll':1{;Zt:ll"(iSlti\([,,~ It1-:W'j[J,j'
gladka i wldesh. \Wy&tepuj~i lid! iil!jej kiltu;! iO'~1i~>ll:Lei;;ZJijJ.<t {iiiw"~.e
(pr:)ct:;';:~tt~
przyCZe}~rli Drliesoi.
u1GZ(;;;'~ 'ci
wajd't~ja
Ryc. Hl':!l: b. ~C~j:i"l:kt'Ly:h::rv:Ju. (\\!ndli}l! :f.: PJ":l:oJu ~ x lylHY: a -- '{jiiyh'rGr~i'n.d ~ttiWD\;J~ J11Q.\'ii!~(;;~
b - t<cdst~~'i'):JITtdd ltrxy:bJw@j~ c -' ct"svuit'y k1i":t.YOw~~~ d ~ ~ll':ti~hft;Gidl UJi:Lj1Z'D\ilry rU;2roJltl.UJ'%jl~
~ _ Kl'tZY ~~;:.t\i':::.~.cm;i;~ f -..,.... t}~'wj~J1:L;r.:JhJUj!:l lH.~IHjVJlil<1)' !3 - ~)il.'{j~rt6j/ I2l1'1!)'u lft -- li>;):~JL,L![
r.~jni.rl0'vrYf' j - r.C1(~g.j j'~)j:dCd..jit0
.~ ". b Cu
o><:,.,~..::~ i~>":, L\.",,:~, ",r"':::,
{~~~~~:~~~"~. ~~-1~['i:~~,_..
f< ....'.;i:,~,,<:,:,_---i''''~~ ..... JII~{y;-;II
\'~f",;;::~~~,'::'~&r:'
(1"4iI,~(j,,,L:\. J . w/,~Yj::; -::- i
,1/11c(jJ." ~-:,".' ..,<:'..... _~,"c..:o,,::::"~i~ .. d .. '~. "./,' f"
,~)f/,"j_.'" -, ~ ,', l
.Y/ ,- '." ..... ,0.<.--- :=> .~,' r' .,
l' --- \; ",,"
,;_ .. :".... --",:.,'\ '\/{J~,,y;' ~
II li~(I~,,,:iI.'" ,~:J 6~ ',~ /
,J ",,:::.:-~ ~.:~:{';:Ffi~~f; _'JY (" lj
\,~ ("-~;rf" : ..'. .l ,p~. '~.~lj)\":-' . "JJf'
~>:\\\~\~J:-'~t: ~:s,'f"iif..~~':;>'
\-'~~:::~~,~"-;:i~~\;~~
(,(!;l\ ) _l~<o~~]
'.{f:~.)::~~~~
i};;.;' "?"."" '-(:~")
\~~ .,...'t"( fi
\,_Y\ i,
(~)
2.4. KIi'egn !ediwimv~ (v.erre!mu jgJmfJaus)
Wyrostki poprzeczne kregw piersiowych sa mocne i zgrubiale na
koncach. Na pr:z:;;dnicli powief:,cl1niach wyrostk6w poprzecznych wyste-
puja doiki iebnJ'N;,':;lryrostka j)0przecznego (fovea costa!es transversales)
3luzace do pol;-jczenia stawowego z guzkami zeber.
Wyrostki stawowe ustawione sa. Vi plaszczyz..nie czolowej, na stycznej do
obwodu kola, co znacznie ulatwia iUchy skretne w tej czesci kregoslupa.
Wyrostki kolczyste sa dlugie, ostro zakonczone i ulozone dachw-
kowato, co ogranicza sklon w tyl w tej czesci kregoslupa. Luki kreg6w
piersiowych przechodza w plaskie listewki ograniczajace otwr kregowy,
ktry jest muly, o okraglym ksztalcie. Dwa ostatnie kregi piersiowe
zbliiaja sie swoja budowa do kregw ledzwiowych.
\Vystepuja u czlowieka\!;' liczbie czterech do pieciu, a polozone sa
miedzy !fJregami piersiowymi i koscia krzyzowa, Charakteryzuja sie naj-
bardziej masywnym trzonem nerkowatego ksztaltu oraz trjkatnym ot-
worem kregowym. Wyrostki poprzeczne odchodza od nasady luku i trzo-
nu kregu. Sa one szczatkowymi zebrami ledzwiowymi. U podstawy tych
wyrostkw znajduja sie niewielkie wynioslosci :nazywane wyrostkami do-
datkowymi (processus accessorius), ktre sa rozwojowo uwstecznionymi
wyrostkami poprzecznymi.
Wyrostki stawowe ustawione sa pionowo, a ich powierzchnie stawowe
leza w plaszczyznie strzaftkowej. Takie ustawienie wyrostkw ogranicza
wykonywanie skretw w tej czesci kregoslupa.
~.~
"'Y~~C---';'" 01..-
tA,{~/ ~~- ' '-..-
~~'/ /<.'0-;,:;rd':6,~.
~,; .d;; ..,la.y~ed ..'(!;iijlb,:'.~, ~I of/~';)oG?o~Q'i;)(J r\~
.\~. !~J'Q,1i.g:::iitf:)""9JC:.{1 rj
,\ 4P /.';,1::.1 o'<P f)bli:;)'i'Y! In
~\\\ \ .0<1"':"",,">(.: ""0. '';:;1 ~
,.~~ .w w~.fZ'Oa/ ,.
',~,~\>,>"~--"'-.~.,-"",: ~ 'r' v
'l '~~~~_"'.'/'"
)f.~ ,~'~~l~~~ J
:fi' ~ ",r,!!:'g., Ul-
.P /'1,/ r;~~ -"hi ~"',\:"'''. .
l!,. .'''' '~"" .'f ~ ..
, .. :.,~..'\~. ' '''. . "fi ~,:~~ ".<C'.C'. ,'lir '::."i:i" ~~ ,. . ',~
\",'C'" '''''l\x ~,\.~\\~"':.'~'.'" / . :\\\J\~'r"i '~.. ~~~~, .- .P"./'" ";~,,.~: fJ1 -::'-:,.
Ie-;f ... --- I l,,\\, \ :~ I "i
\'L> (11 :1 M ~;'.. "")'"
\ \~\n(' ". f, k'l.yc. 9. Kreg ledzwjowy: a - trzon, b - ot ..
.1f, ", , wr kregowy, c - wYlDztek poprzec:my,
~1\I,b~.~~ t d - "vywsteu stawowy, e - WYlOsldo: sulecz
'v !kowaly, f -wyJI'osl.:!l !koiczysiy
i':,:" ._",:,.~.~~~~~~~~ll10;;0.,~7.u.~~_~~WI.l:~----_-----
oC\1l:~a9Jj!;Q~X:P.aty,?, maja postac krazkw miedzyKregO'vycb (disci iilier-
I'erlebrales) zrosnietych z trzonami kregw ruchomych. Kra.iek chrzestny
zbudowany jest z poloionego obvvadowo pierscienia wlknistego (mwills
jlbi'osus) i lezacego centralnie jadra miazdzystego (nucleu.s pulposus). Jadro
jest 3prezyste, elastyczne i pr:zeSI!\va sie w obrebie krazka reagujac na
naci3l\:i trzonw kregw. Dwadzi,escia trzy krazki miedzykregowe (miedzy
oiefwsz~rm i drugim kregiem szyjnym krazek uie wystepuje) ~;awaznymi
;lemenntami amortyzujacymi wstrzasy kregoslupa. Przemieszczenie sie
jadra miazdzystego poza obreb pierscienia wlknistego okresla sie jako
dyskopatie.
Wszystkie elementy kregw sa ze soba polaczone za pomoca .'td.e,#.o.,~;
&Os.tq't,,t",..,Yi.~4al:U9..pr;:HtQg.!!p=D(Zed o it.t . (ligamf!J1M!JLloi]git.IJdinale a!l (ef.!Ii.u.
rozpoczyna sie na guzku gardlowym kosci potylicznej, biegnie wzdluz
przedniej powierzchni trzonw i konczy sie na miednicznej powierzchni
kosci krzyzowej. 'Niezadlo to hamuje ruch prostowania kregoslupa.
Wie.za<;l1o....p,Qdluzne..-,.t,yllle (lig. longitudina/e posterius) znajd uje sie na
tyl!~~rpo~-';ie~~chni-tr;~~t)1;- (wewnatrz kanalu kregowego). Rozpoczyna
sie na stoku kosci potylicznej i przednim brzegu otworu wielkiego kosci
potylicznej, a konczy - w grnej czesci kanalu krzyzowego. Wiezadlo to
napina sie podczas zginania kregoslupa. Zarwno wiezad~o podluzne
przednie, jak i tylne laczy sie scisle z chrzastkami miedzykregowymi.
Luki kregw sa IPOHaczone ze soba wiezadlem zltym. (ligamenium
f/avum), ktre zamyka kana~ kregowy od stwli1Y tylnej. Wiezadl::.a zHe
rozpocz)'l'J2cja sie miedzy pierwSZ)'l1l i drugim kregiem szyjnym, a koncza
sie miedzy ostatnim ledzwiowym i koscia krzyzowa. Sa to sprezyste
wiezadla, majace duze znaczenie dla statyki i roechani!.d kregoslupa.
(A.Bochenek porwnuje dzialanie tych wiezadel do tasmy gumowej, k.tra
rozciagajac sie podczas zgiecia kregoslupa dazy do wYlP1ost.owaoia go
i przez to oszczedza prace miesni pwstujacych).
\iVyrostki kolczyste sa polaczoue iwiezadlmni miedzykoIEow}'!Jtli: (liga-
rnenta interspinalia) i, wiezad~em oadkolcowym (lig. supraspiFwle).
Wiezadla miedzykolcowe rozciagaja sie miedzy brzegami sasiednich
wyrostkw kolczystych. Najsilniej sa rozwiniete w odcinku ledzwiowym,
llajslabiej w szyjnym.
Wiezadlo nadkolcowe rozpoczyna sie od wyrostka kolczyntego sid-
mego kregu szyjnego, a konczy sie mI. grzebieniu poswdkowym kOtki
Juzy:iowej. To wiezadlo napina sie podczas zginania kregoslupa.
'Wiezadlo karkowe (ligmnentwn rlllchae) mZjpoczyraa sie na grzebieniu
potylicznym zewnetrznym, na guzku tylnym kregu szczytowego i przy-
czepia sie do wi,~rzcholkw wyrostkw kolczystych od drogiego do sid-
mego kregu s:r.yjnego. Dziahl. tak. jak wiezadno Jrladkokowe i pomaga
w d:i:wig::l.niu dezaru glowy.
"...... (' ..
28
Ulelad kostny
ktre pojawIaja sie w mIeJScu zrastania sie tEonw kregowych. Kresy te
siegaja do otworw krzyzowych miednic:cnyr:h (j;'funina sacra/is pe!vina),
przez ktre przechodza naczynia krwionosne i Il'~rwy.
N a czesciach bocznych, utworzonych przez zrosniete wyrostki poprze-
czne, wystepuja powierzchnie uchowate (jacies oul'icu!al'is), sluzace do
polaczenia z koscmi miednicznymi. Z tylu powierzchni uchowatej znajduje
sie guso\',!atosc krzyzowa (tuberositas sacra!i.~), do ktrej przyczepiaja sie wiezadla.
Na powierzchni grzbietowej kosci krzyzowej wyrznia sie grzebienie
utworzone przez zrastajace sie wyrostki kolczyste, poprzeczne i stawowe.
Z wyrostkw kolczystych tworzy sie grzebien krzyzowy posrodkowy
(crista sacralis mediana), z wyrostkw stawowyr.h - grzebien krzyzowy
posredni (crista sacralis intermedia), a z wyrostk w poprzecznych _ grze-
bien krzyzowy boczny (crista sacra/is laleraii,,). Wzdluz calej kosci krzy-
zowej ciagnie sie kanal krzyzowy (COilalis s(lcr(J!i.c), ktry rozpoczyna sie
otworem grnym, a konczy sie rozworem krzyzowym (hiatus sacralis).
Rwniez na stre'Die grzbietowej miedzy grzebieniem posrednim i bocznym
wystepuja OLwory krzyzowe grzbietowe (formnina sacralis dorsa!is).
l.'f II. granicy piatego kregu ledzwiowego i podstawy kosci krzyzowej
powstaje kat skierowany wjerzcholkiem ku przodowi. Jest to kat ledz-
wiowo-!uZy?G'NY (angu/us IlJmbo.racra/is) wynosl'ICY od 120 do ] 70. Wie-
rzcholek tcgc kata lezy na tzw. 'i'lZgrku (promontorium), utworzonym
pr.zez wpuklajaca .s.lew strone miednicy kraw',:dz chrzastki miedzykrego.
wr:j lezac!:j m;edzy piatym kregiem ledzwiow:im a koscia krzyzowa.
:.U.I. r.(~ii<C ~~~.}';k;ZITl~l (os wco:ygis)
Kosc guzicz:aa nazywana jest rwniez koscia ogonowa. Sklada s.ie
z cztcH~ch do pieciu szczatkowych kregw 'Jgonowych, polaczonych ze
soba (u osobnik"v dojrzalych) kosciozrostem, a z koscia krzyzowa za
pomoca chrzastki i wiezadel. .Na pierwszym kr('gu guzicznym widoczne sa
'Jvyrostki popn.er:zne i wyrostki stawovve gri1r: tvvorzace rozki guziczne
(cornea coecygea).
] . 7" jp'~~M~l(~2~";fl1Jll:l! ~. (j)Rr>ileUpn~ 1krr"@g'~hijHm
1}\l obrVbi<;kl'egcslupa 'NystePUja '.vszystkirc rcd:mje polaczen, 1J. WIeC
l~:r"ikiozj'Qsty,d.\'r:;:'~0tlr.OZWSty, wiezoZJ('osty i pdaczeni:t stawowe.
l'~osr;;ioue1lt'l wyc>tepu.h w obrebie kosci krzyzowej i odcinka guzicz-
JlM,gq; tl~:l\ H?d.7b\j po1aczc. wy'c<Jl.lcza wykoIt1Y'Na'1i~ jakich1rolwiek ruchw.
Kosciec osiowy 29
jr~~ltt1$~~1r~~il:!t;f?~t~~~~~i~~J~a~r{~~J:~~Jtlj1~:~5t.~~*J,TdM!i~,.~~.l;,{p.i".~~~~~. . ~_~~_. _
JUl ID!.lu<clhiilJli1ilJfilW~ j);:ll(~~I(lJl'lHillJllDiill
JRudwmosc mied:lY dWOIn," B<~3i2!.duj'1cy-mj ka:gami liJlie jest duza, j",d-
nak w wyniku llumowlil!]ia sie pojedynczych ruchw powstmj[1 olbszeme
ruchy krego:,Hupa jatko CiJl~C!sci, :fJt mial1i!Owicie:
WYlI c)stki poprzeczne :sa miejscem przyc:zepu!wiezadd miedzypopn:ec:z-
nych (ligcummta il'ltertj>tJnsv;m:aria). JPr:v.::bh,;gaja one miedzy sasiednimi
wymstlcami p0jpf:zeczuymi. NapiliJlaja sie POdCZfllS sldDl1J!W bocznych kre-
gos~ulPa.
:z koscia klfZyiowa luegoiJtup laczy sie rwniez :za pomoca krazka
miedzykregowego i wiezadel, ktn:: sa przedluzeniem wiezadei laczacych
kregi. DOdMkowym 'l"iezmdlem jest wiezadlo. biodrowo-ledzwiowe (Jiga-
men/um ilio!wnba!e), llaczace miednice z kregoslupem. Kosc gu:ziczna laczy
sie 2: koscia hzyzowa :za pomoca dwbnych wiezadel krzyzowo-guzicz-
nych, uldadajacych sie po stronie brzusznej, grzbietowej i bocznej.
Wyrostki stawowe polaczoi:le sa tOJrebkami stawowymi obejmujacymi
wyrostki stawowe dolne wyzej Jezacego kregu i wyr<!Ystki stawowe grne
kregu polozonego nizej. Dwadziescia trzy pary staww miedzykregowych
(al"ticulationes intelrVertehf'tJ!es) z.llpewll]jmja rudwmosc uwarunkowana u~o-
zeniem wyrostkw ~tawowych w poszczeglnych odciukrach.
3 !
-----------_.-
Kosciec OSi01V y
Kregoslup ogladany z boku nie stanowi prostej kollllnny kostnej, kc:z
jest wygiety esowato. Sa to krzywizny w plaszczyil1ie stfZalko'w[;j - fizjo-
logiczne, czyli prawidlowe. W czesciach szyjnej i lediwiowej wystepuja
wygiecia skie4'ovili).l1(; do przodu, zwane lordozami (Jol'dosis cen1j[;oIis el
IwY/bulis), a w czesci piersiowej i krzy:iowej -- vJygieeia Skielf'OWHile do
tylu - sa to kifozy (kyphosis ,hoI'(Jcica et sacl'lllis). JFi:zjol()giczi~e kr:zy-
wiwy kregosirupa zwiekszaja jego elastycznosc om:z peffni,a funkcje
amortywjaca,. Skrzywienia laegoslupil V,I pQaszczy:Luie r,zo~owej okresla-
ne S,1 jako skoliozy (skolioJcs) i trali:to'.vane sa j.lliko skrzywienia pa-
tologic:me. Skoliozy [OO\:vstillja :zazwyczaj miedzy 'l i!. Hl ,'okiciil zycia
i moga by(S Sj)OWOdO\VUillie oglua asymetria !budowy ciil\b, nit:pmwid-
lov",ym u!ozl;r;iem tunowiR lub ghnvy, czy tei PJ:"<'lwo, I[]II.; leworecznoscia.
rlidctny ~)jMtOU:il)wi0 iwieH1:za, ze skrz:ywie[llla lboczne wystepujll
li '{}-70% o50blLli1f.c.fw (.o zad.nvalifikowaillill d{l ntaUllu patologiczllego
decyduje 3t,opie,1 :zaaWEtlilOWiJli1lim skrzywiell). 1'\1a z;wI.H1:t:ie kowlpen:sacji
czeto wytwac.:uja sie kombinacje skolioz (np. !c:WG5t'OJrlncj skoliozie
ledzwiowej towarzys:;;y prawostronna slwlio:za w odcinku
~ z 'i.v:zgL~dfrt'V \3l2L!:.YGZI!ych).
a) zginar1ie i prostovianie (f?i!):io et exteilS!o) \,v plaszczyznie str;:al-
kowej. Za!G(;s tych nJchVJ wynosi w calosci od l70 dCl 250". Najwyraz-
niej wchy te wystepuja \'1 odcinkach szyjnyra i lerlzwiO\"Iym. Vi czesci
piersiowej sa ograniczone ulozeniem wyrostk1v kolczystych Or8.1 pnez
obecnosc :dntki piersiov,ej;
b) sldony boczne Ulexio Ia!era/is) IN pJas:zc2j'znie czolmvej. Calos\~
rucbu ma :zulueli ok. 110') Wystepuja najwybitlliej w odcillku piersiOWYm
W odcinku szyjnym ruchy te lacza siC' z ruchami obrotowymi 'N \vynil:.p
skosnego ulozenia powierzchni stawowych;
c) ruchy skretne (l'Otai'io) w piaszczyznie popn:eczn,~j. Luk,cs ru-
chw - ok. 800 'N kazdq strone, j'Jajwyrazniej wystepuja 'N odcinku
szyjnym, nastepnie piersi ovl'ym , a w odcinku ledzwiowym prawie nie
wystepuja (ze wzgledu na ulozeni e v/yroslkGW stu 'Nowych 'IV plaszczyznie
strzalkowej);
d) ruchy obwodzenia (cil'kumduciio). Wystepuj,! jako komLinacja po-
wyzej wymienionych ruchw. W mchach obwodzenia bion, \1(1zia; stawy
biodrowe.
R\.Jchomosl~ kregoslupa zarwno jako calosci, jak i jego poszczegl-
nych czesci jest osobniczo bardzo zmienna.
:t1!>" RlfI)r~-:.'tz~myik~{t~,G~n~nffn~~
Ukk.uJ kDSti'5Y
Ryc. l J. Polaczenia begosha:Jl.\:
a - wiezadlo nadli:olcowe,
b - wiezadlo rniedzykolcowe,
c - wiezadlo zlte, d - wiezadlo
podluzne tylne, jl - wiezadlo po-
dluzne pn:el1rue, f - wj~zadlo mie-
dZlrpOj'lfzeczll.:o, g - jadro miazdzy-
sle, h- pi~rscien wl1misty clJ.I':qs-
lki ll1iedzy!aegowej, i - polacz~ilia
stawowe miedzy wyrostkami siawo-
wynu
i"
'""'-;'(("M= b
i~::;jr..Y" m
a..
30
FfP"'"
32
Uklad kostny
Klatka piersiowa .
--------
:n
}iiJmrl1!(;,~ !!~nF:in3n(,])W:';'ffi (ilM]!!i'iQVr)
Kb;'k,,: pirofSio1v"\\ t~'I!orz}' n;{. ,1rfegw piersiowjch, 1.2 paf zeber oraz
ll105tdL ::~;i~aiii'(n:lien" k(l:>tJJlo-d}xze~tu<~ ocLuow:; gkJ'!,'Qych l.lanadvi' od~
Jcct~o~.:vyc.b .i Ib:ff'a:lf;STIR21 ..
K(;'tJ~P]j kJr:~~~,.}~.tIYjest O[~[[ffi!L~iGzo,~~~y pt~e.: lr7;c<~y i luki kregt:v. 3egO'
sUJia'tJlo j~;;~t [l.vj 1,V~:'r?L3:~~e,ry czes~>La.sh !J:z:yji\ej i ledi'.vioVJcj.
l~Jc~goshrr1P pfdD.~ ,,:yst.nRHfl~JIP, .j.o nJzeill~~~.~{.reg'O,.~,'~go Vlrl,Jn::} role neuron ..
IDa tUfil}'lH;' rlR;;1nr~3~j:Hl1li klleg~}~J~u.pa ml funkcje {'Odp'OlfO'.:vU i ruChO\'!t'2L
Ryc. 12. j'{Jalka piersio'.'Vllt (1J'."jdo~, l j:lf:J:O!lI1): 11 - z~bra prawdziwe (ll- Vn), b - zebra
rl~kome {VlI1J-X), c - zebra woli1e (Xl, Ja!), d - chrze5tna czesc zebra
~-:D.loc
=(I~gosiup }~1.co
f~,;;,~:g(.: :)~11D D:1.leA'zeuy ;:V Unji prost:~j, ,'1t2.l1C ~J; ;~l;~')i~) (H~~/~dftugosci cialu,
)'}r:3"\' C:ZV.ill fI kobiet fest prze~vaZI1ie klt3=~.r, "JJ1!erzOllB. "\vzdluz
" 'v ",V-'fl.(JS.\ Dk. -/~j~~ ~ l\Ta ten l_~'r;-:miar ;;L;;~dnj2. :;ie '.v 3/4 l~rn)okosci ..,' d' . _. ',... ~
:1 ~,-'i lj-'J '.vysokDscl kiiA.zk1.:V miedzy?_:;:!r,~go~JV-~''':;U' ~~If.elkoSc kJeg~.v
posz{;zr;;gC'!,l.:!j";h ("clcinL{\y kregoslupa ',vzrastn 'T(')yuifPYO od kregu szczy'"
t'iJ;v:~;;c-[lo ?GJ~(~i !tr,zYO'llej (co Tv,tai,~ sie z 1~8.:~at)tRj(-1C~lF..Ji1 obc.iazeni'enJ.).
1'-,ra _rT'~g:::[3En~~).~e~Y:l.lf.zJlia Bie lPo'\~li~~"zc!JElL~: p.r z e d 1) ia - ut\vo:rZO!fla
przez tr=n1~Y, t y] Jl ~ - gdzie ~'YTOGtLd !.crJ'!c::~,'ste t1;vorzq rvzdiuz calego
kq;go"i\'p~, ~rz',:bi';:/l i. wraz ::::wyrostkami ~)nprzccx"i1ljrmi ograniczaja po-
dlu.Zfu1e Zgg1f!h~,,~;tOlia, \v k.trych mienzcza ::ir.e g~~:b,rJlkie lvarstvIY miesni
grzbjet~Jt'Ql]i'~13t~CC.Zi~a - B;k.sZt8J:t1)~.V.f,l ..1:HJ. PfZf;;Z V/~'li;'::,:~tki sta,vovve i ]Jopr;z:\~::~
{:~z.1Ule"
)
:~.,-t t'ir:B"llwr" {(1?ILl1~::J:l\:Sri)
s~to SPi"e7Y:Jle listewki o buc1oVJj,C': :wstnG.d\";;::~;ii:\eJ. JP'ie:rsze siedem
[Jm, :i:eh;:r ~aC:i;:V ,"*; 1x~zr.aoGrednio ? mo~;tkiem. o "a toiebm prawdziwe
(';ostae r,faf,~.';;f!!!li,; tny p;uy :Leb~r ~aC:l'1c 'c !'llOstkiem posred!1io,
P(lPCU~:t. ',ze~))rn Gi'{H~bIV; --- okx'efd,L), ~li,e je j~~J(t).~:(;;)rd rzekorne (costae
splJ!lrifl1~~}. [)1J~"RC c~1:;.~t~~~~; hO.l;'~~Y ;1tU!1l(HVi.a ;l,tf.:Jijra 1.VoJ,!:'.H"; :z::rtkOJI1C20ne w obrebie
r,CifHIl bn;uct\ii!., G';,'~'\i <'Cbf11 wolut': (co,rtoC! ./luciU,];!,"".":'. Chn:a::;ttd zeber 'VU,
VUJ, [\. i:1.: }Blc zebn'aw}' (m'clu C:Jstr;/f:'::,
Kfl:i:de ir:hn :~!;;,'~d 'i\ Git; Z '!yoh~ol!1~~j .1:tylcu i(o:;tR]ej oraz le:l~cej
;i; f~'r!';wd!}. c?:(~~,;i ri,r:'.~;3tli!cj. Na kO{i~U tylIT1}'1::n :",f:' b ,'f'. 1r.05t1iH.:gO moznm
,vYliuil: !~lmve i",tm {copa ,cos!.".:'), :~7.}'.i!'e zebra (collwn
,cosf,'s'! J j ;'.:c;h~1' (A] KK do> :x. tll!J
podz.ielone !poziomym g:rzebi,eruem (aisla capitis) - w ten sposb 1'0-
wstmje podw6jna pO\'fieJrzdll!!li@ Mmwowa (jacie:> ariicularis capiti.r cos(ae),
sluzaca do polac1,eoim z t,;wnlllni sasiednich kregw piersiowych. Guzki
zeher maja powierzcbnie r.tn'wm'Va umozliwiajaca polaczcl"lie z dolka:mi
zebwwymi wyrostkw poprzecznych kJl'egw piersiowych. Guzki nie wy'~
5tQPl.lja romo elmM;h Xl i XH.
D<a1s:<:aczesc iebm stJAK!lowi cieXllki i pimski tnoiill (corpus costGri!), ktll"Y
zgilO\a sie ku pll":wdowi tworzac kat zelbm (w1gulus costae). T1fZon jest
r1.vnie:ii skll"ecORlY w:zd!lui osi lPodllu:ill~j zebm. Na woewl]etr:mej lPowirelfz~
chili in,GKH!l wystepnje bJluula zebra (sulcus cost{u) dla !J\l1czyJ kn'Vjono~~
nych j I!lerww.
Chrzastka zebrowa (cOIr!ilag.o cosialior) - nmZjf'N'\lU11. fi'Wlllkz z~blr,em
c!li';r,e"tnym - :;tarwwi przcd!lu:i,;':lt'Iie czesci kfmt~~j c!)li"\.rl, 1P!fZYCZY11ii!\ sie
f"1m~~J~1i,f:0.~~Wf~?1;Y,~m~,~~!?ft:r!h~~~:~tftm'~~~~;f"*.:h~?;W""'c~A\!lMbf,j!!,$1iA\ti%tt?W!",tsg:c",!W,.e!/*~MJ.It.,M::%, .,-M'YIt,,:l' ,)'PhWJ Ak; otr.!~H,b.a. ---------------------------'- ..
34
Uklad kostny
l'
Klatka piersiowa
-~--~ ---_._-----,
35
~------_._._-~~----~~~_. __. ----.-._'--------
Ryc. 1.1&. l~'lo~~eh (\Vido~ 1: p~':-.::odu): a -- rekoj~fc a1JOJ!ka) h 0_- wc1t;de s;~yj!"~e~c -- l~ld-tci.:
obojczY!(O'."Je, ej - wci/(cic iebli'o'wei le - lrZOi'l ~UGsU:u~:. f - 'wya'C.:);lcIl; ~llleczy~owaLy
r0.1,-/1'I,?? .. __ /.-'/ ---- V)A~
D/ "'~:~~~/""""~"}jl' ;... ..-f''' ,/ ;41 ..................... .~d~",IJ:- Ii} .,,~'l~;ij.;..,//>,'l'-: .., ~/.I1'/- ,.~ ~.Ya-w"","'h~Y//4Y;..x!.'-J/I."'/A~ r.:i '/1 l"; :'...7/ ... " " -/--,./,'_. , ,
. fy;./;/. - OL
"'-l., Ji;?-"
e .
Ryc. 13. zebro: a - glowa zebra, b - sZ)jka zebra, c - guzek zebra, d - kat zebra,
e - trzon zebra
ono do zwiekszenia elastycznosci i sprezystosci klatki piersiowej. Polacze-
nie czesci kostnej zebra z czescia chrzestna jest bardzo mocne dzieki temu,
ze powierzchnie styczne kosci i chrzastki wnikaja w siebie, a okostna
zebra kostnego przechodzi bezposrednio w ochrzestna chrzastki zebrowej.
Z wiekiem chrzastka zebrowa ulega skostnieniu, co wplywa na ogranicze ..
nie sprezystosci i ruchomosci klatki piersiowej.
3.1. l,,;j[iDl1!l[o;lk (iiltJ!V'VJOm'a)
lVlostek lezy w srodkowej czesci !datki piersiowej, na jej przedniej
scianie. Jest to koSC plaska, zbudowana z rekojesci, trzonu i wyrostka
mieczykowatego.
Rekojesc mostka (manu1J,ium sierni) ma sciany przednia, tylna oraz
brzeg grny, na ktrym znajduje sie - dobrze wyczuwalne przez skre
- wciecie szyjne (incisura jugularis). Bocznie od niego znajduje sie wciecie
obojczykowe (incisura c!a1licu/aris) z powierzchniami stawowymi sluzacy-
mi do ]pola.czenia z obojczykiem. Na brzegach !bocznych rekojesci wy-
stepuja wciecia ie!br,ywc (incusul'CJ cosialis) umozliwiajace polaczenie
z chrzastka H i czesciowo n it:ll:na.
Trzon mostka (corpus sterui) jest lUajdmisza jego czescia. Brzegiem
gmym fiaczy sie z rekojescia tWOJlzac kat mostka (anguhu siam). N a
bocznychbJrZegach trZOiIJllJl '\vysieplJlja wciecia ielbwwe dla cbur:za1;tekzeber
od n do vn.
Wymstek mieczykowaty (proces.ms xiphoideus) stanowi najmuiejsza
czesc mostka. Laczy "ie :z dolu:'JID brzegiem mostka i jest baiJ'dzo zl1aieuuy
JPlod wzgledem wielko&d i !ksztaltu. Na jego pn:edlliej po wicrzc'!1J.j] i ,nl>1:~
Ok.-
e
b
~!]~l~/~\
,,// 'UJ ,,~. ,'\,""
f .. ',,()II\I\\\\\\' b\1--- ..;~-~ II\"\ \li. . \... \ \\ \ \ \ I/I "
ill.'- " \ \\\.'\.\'," ../JIJ1/}' 'I,\~J:.\
_..----Jll~ ': l ~P;~I!I:~' \ C
~\~' ... , \~ ' \ \ Iii Ii.. , ~ ~,~i?&
~~. " '~~ !4.~~
jy;,i'r/I/II '(I' ."'l,,
jl"',I/ \ i t
[' I{;jd\\\\ t
\~ "'./ \ \\\\\\-)
1\., :,.\f~,.\ .~.\. \.\\1 \ \ \11 '11'fll (I ~;.,"'~ _~. ,~,. __ . -1- /!I' I ,,\,,/
~ 717 i i -,-r-jt~f, \ l \
" '/ \ "-
iii/II" J L i". ,II' \1,\ \ . D
/, I / '-
-'II 'Iii /,ol // (-'
'j, / //
i '0// l I I (,
VA/I ' J; " ~\
1411;, j / li I /\/1.1.,1,111.1' .,. ~~i
'''~II 111)\\1/1)/
)~
{...;~~~.rl/[\".,.',~.0.~-- f
t1~~~j
II
\ I
1Jl,"'--'-
y,
----_._--'-,----~-------~--- Uklad kostny Klatka piersiowa 37
I !
poczyna sie'vj:,zad!o lebrowo-mi,;:czyko'vnte i czesc mH,Sl1!U prostego
brzucha, a LV, stronie tylnej :maj'l swoje <:,r::yczepy przepona i miesien
pnprzecz.u;! 'Z[;).tki p,i{;fSiowej.
3,:1 P.tvRI!1:J.'~JI21' iq:b'!f ,. most!doem
W klat(;e pil:fsiowej wyrznia sie n3st?pujace polaczenia:
a) w ob!'9f;j,~ mostka,
h) ;l.ebcr z kregosh!pl;;'ill,
c) zeiber l mostkiem,
ci) cze~cj kostnych;;: czesciami chn:estnymi zeber,
e) chrz~slE;~( :h~browy'Ch 7.<l soba.
iEolar,:zcJl.lin w obrebie mostka '- rekojesc, trzon i wyrostek
mi'~C:lyktl'N.S\t)i l;~cza sie za pomoca chc;;,1~i\ozrostw mostlwwych {syn-
ch(mrivosc.r .\'(erll!lle:r). YilI wieku powyi"j 50 lat polaczenia te moga ulec
:>kostnieniu.
Polac1.enia idH:Jr z kregos!uP'':!ll obejmuja dwa fodlaje staww
- stawy glw zehrowydJ i st;, wy ie1)mwD-poprzeczne.
StlJ.wy glw ieiJrowych (Jl'(icll!ntiones capi/um costarum) sa utworzone
'pCi:CZ glo'-,vyiebr::r, kir,,; przylegaja do dolk.w zcbrm:vych trzonw dwch
~;asiadujqcY~,~[J:r.e soba kregw. j~cbrCl J, XJ i XH ~acza sie z trzonem
jednego 1HegU. S1.:J."NY te sa wzrnocnione wiezadlem promienistym glowy
:l.ebr:1 (ligiJmentUitl capi/is fostat! I'Cidiatum), biegnacym od glowy zebra do
lr:wn""i SiF,i('c1nich kregw i krazka mied:zyhegO\vego, oraz wiezadlem
s"dsU\\'iowym (ligamen/um capitis costae .interarticulares), laczacym grze-
bie g,\owy z krazkiem mierhykregowym. Stawy L XI i XJI zebra nie
posiadaja lego wiezadla.
Sla wy ',',:!::row0"poprzeczne (ar/kula/ion!!s cosl o/ rQllsl'ersariae) powsta ..
ja pEn: p'Jiac;zenic POWi~fZdH!i "ta'Nowych guzkw zeber zdolkami
;;;ebrC'wymi ,,"'yrostk6w poprzecJ:nyo::h odpowi"dnich kregw (lezacych na
ty.U1 ~:'.mYIJ1poziomie). \Vzmacniaja je nastepuj:]!;" wiezadla:
a) iebrowo ..poprzeczne (fig. costotl'tJllSl'el.wriu.'JI), biegnie od powierz ..
eb:ai tylnej s:r,,;'j !ci :lcura do wyrostka poprzecznegr) kregu lezacego na tym
"aunym pozimuic ,:0 szyjka zebra,
b)tebrowo ..poprzec:me grne (lig. cO,HotrwZSP[Tsm'iwn s/lperius), laczy
~,xyjk,;~'~b!',~.i~wyrostkiem poprzecznym wy:z,ej lc:.~;w~p,okregu. Wiezadlo
to dzidi:Ji;,c n'1 dwa pf'lSDJa, z ktry~,:h jedll0 pny;c':?:i;' sie na powierzchni
doh:H;j W.l",r:-:it:CH P0(lf2:.f':CZnego, a drugie u nas,!:.!.,! ','~,'r()sf:kapoprzecznego
i ?;(o,I,:;!.:yst'~~~J"I;'!yej le:lqcego kregH,
c) zebrowo-poprzeczne boczne {I.ig. rostr} t;', F::,,',, ';j"s(Jriwn faterale),
Ir.xris\,,,: x mCCfl1": wie7.ad~i] pr:;;ebieg?lj:'jC'C: o,:j 51:<::'-':']1 ',v:;'rosLka popn:ccz-
".,'\
I
\.~\', /-
~~I
", .,~~, . ' ////
~-,,,- . ...,.~"'o~ ...--e~-;::~ //
~~ ~'. -u""'Q~/~- /'
-.o~~_ ~ ""'" ....
~-';.-;...~ ---:~... - ~
~"' .. ~-;:;::F~~""'" ~~~
Rye. 15. Polaczenia jednej pary zeber z mosl!dem j kregoslupem
nego do powierzchni tylnej guzka zebra lezacego na tym samym po-
ziomie.
Polaczenia zeber z mostkiem powstaja przez po!aczcrrlie kol!-
cw chrzastek siedmiu zeber prawdziwych z mostkiem. Chnastka I zebra
na ogl zlewa sie z mostkiem i wytwarza sie chrzastkozrost. Pozostale
chn:astki od B do VU zebra lacza sie z mostkiem za pomoca Maw6w,
w ktrych wystepuja torebki stawowe i wiezad~a. W stawach zebro-
wo-mostkowy<::h (al'ticulacioPls stemocosta!es) wyrznia sie wiezadia:
a) promieniste (fig. sternocostalia radiata) przednie i tY!llle,
b) J:l)()~Jko\Vo-zeb!l'ow~srdstawowe (lig. s/err.lOcostalia inteP'(Jl'ticul(Jte) ,
c) zebrowo-mieczykowate (fig. costoxiphoidea).
Wiezadla promieniste prawe i lewe krzyzuja sie na trzonie mosll(a
twor:qc blone mostkowa (membrana stani) przedH1ia i tyLn!. Szczeglnie
silna jest blona tylna, ktra w razie zlamania mostka zapobiega przemie-
szczc;niom zlamanych kmlcw do wnetrza klatki piersiowej. Wiezadla
srdstawowe wystepuja najczesciej przy pol!tczeniu drugiego zebra z most-
lciem, a 'IV dills~yc!J stawach czesto Sil: w zaniku.
Polaczenia czesci kostnych z czesciami chrzestnymi ze-
be! pow3taja przez wzajemne w!.J,ib.!!ie najmniejszych element'N struk
ir~~~~~~.,r~'(~liJ~~~ll'li~~~@W~":~t'l.ei~(t~ffl:!}~~XlJ%~W.@rtffltitiMf'Eh~';'lt.~~:~1;~~&"tl1PAfl:;t*!hffl!IIgF;limnPhMii, _.i",.."..,.~~~!l'.II.Ilf."''''''',,,,. _,Nm'MP;~.~. ,
turalnych pO'.1Vierzch ni stycznych. Okostna zebm kostnego przechodzi
bezposrednio VI ochrzestna, co znacznie wzmacnia te polaczenia.
Polaczenia chrzastek zebrowych ze soba maja miejsce miedzy
brzegaqli chrzastek '11, vn i 'lUX zebra. Sa to stawy 1l1ied:zychr:rastkmve
(o.rticu!ationes interdlOndrales). Te polaczenia sa wzmocnione blonami
miedzyzebrowymi zewnetrznymi (spe!niaja one role wiezadd). Zebra DC
i X acza sie ze soba i z VAn zebrem za pomoca luznych pa.sm wiezad-
lowych.
39
38 U!dad kostny
r:1
Czaszka
.::....---
kowych i poprzecznych. Rvv'lliez wymiary wysokosciowe klatki piersiowej
ulegaj(~ :zwiekszeniu przez 10, ze w czasie wdechu tWl'czy sie i splaszcza
przepona opadajac w strone jamy br:;.'Usznej.
Przy wydechu zebra i przepona wracaja do poprzedniego polozenia
i klatka piersiowa przyjmuje pozycje wyjsciowa ITiluiejs:zajac swoje wy-
miary.
4, C;;::i1l3zik:f!l (cr:illllllllll]li1lll}
]A. IKll:;a~Jka ~nell]l}wiJl ]:UllkiLll >l:1lllll~iE
W sldad mzgoczaszki wchodzrr parzyste 1.osci cie:G:lici!!iowe i sknmio-
we oraz kosc czolowa, sitowa, klinowa i potyliczna.
4, L lvil;zg(Q)c:Z;jJj:Z~C1A
.obie kosd ciel1lIeni.o'\IlJe t~VOJi:z~t swdkowa C2eSC s!depierrJ.ia i knstml
'p()ds t:1~~ .... (11~il1,aj"YJ't??eg.Q..JQ.I!!llJ~tl!:,,(;z~2,kL -
powieacl:iai :zewnetrznej wystepuja guz ciemieniowy {tiJi'J~!'pa;'iei{jli:!}f;")j[2
kresy skroniowe - grna. i dol!Olill (linea ie~YljJD(aJis sil/perio, ei bijiriml
JPowieil:zc1mi2 wewnetr:zJ4.a:zm li,erl.l1 "yy{;isld palcz;J)ste. (imp"eskmzs digi!l[Jitle)
i neki IJ(lQzgqv'le, kth"e odpowiadah uJrs:ztaltowall1iiJi iPo"Nn,et:zdu,i" xnl:zu
gO;jvji1l, .. 'i)Ji:ll;ZJe.~f!tgli;istj(:Z2i~koweLgQiJ:l.ej (JiultU.l' sitw.\' sagit MUs .l'lJp~dDl'ij')
{)l'li!.Z ibft:li:i',d;;~i,;tj]iG:ze (sulei [;Jf'1eriosi) - wy"do!.lioue j}h'1e:z ga;le~Ljc litlnicy
oJPoii:wwej s,{;}dko'ivej.
Z lLdda clemicA,iowq, gt2miczy ko~c ciemie:I1liowffi SbDUY po:edwmoj, od
tyha - kti;': !r'0t yliCZJ!Jl8! , od przodu .- kosc czul/owa, fa :z bok!.!! - kosc
GhOll'J10W8 i !dillowa.
Czaszka tworzy os!oni( kostna dla mzgowia, narzadw :zrnyslw
(wzroku, silucbu, rwnowagi) oraz poczatkowych odcinkw ukladw po-
karmo'Nego i oddechowego.
W obrebie czaszki wyrznia sie dwie glwne czesci - mzgoc:zasLke
(neuf"oCfanium) i twar:zo- lub trzewioczaszke (sp/ancJ.mo('t[JljiwY/).
W czesci mzgowej czaszki mozna wyodrebnic sklepienie (Wil'(li'ja),
w lesztaicie wydrazoniOj czaszy, podstawe czaszki ann sci,me jpnedDia,
boczna i tylna
Klatka piersiowa ma ksztalt stoika splaszczonego w kierunku strzal-
kowym.. Wyodrebnia sie w niej dwie sciany boczne - zbudowane z 12 par
zeber, sciane tylna - UJtwonona przez 12 kregw piersiowych, oraz
scaali1le przednia - sk~adajaca sie z mostka i chrzastek zebwwych, Klatka
piersiowa twony puszke kostna poprzerywana przez przestrzenie miedzy-
zebmwe (spatia irltercosia!ia), ocluauiajaca narzady trzewne. Ograniczona
pnez nia przestrzen - jiJlma klatki piell'siowej (cavum thof'acis) posiada
dwa otwory - g'I'IlY i dolny.
Otwr gmy klatki piersiowej (apertufa thonJcis superiol'y jest waski,
ma ks:ztallt nerkowaty. Ograniczony jest przez li lureg piersiowy, li pare
zelber i i"ekojrdc mostka. Plaszczyzna g1I"Il1ego otwom jest JPochylona ku
doRowi, tak ze gmy brzeg Jrekojesci rwtowany na kregoslflJllP lezy na
wysokosci miedzy U i Hn kregiem piersiowym.
Otwr dolny klatki piersiowej (aperturCJ thoracis inferior) jest szerszy
nIZ grny. Ograniczony jest przez Xl i X... H kreg piersiowy, XU pare zeber,
luki zebrowe i IIvyrostek mieczykowaty mostka. Luk zebH'Owy (arcus
cosia/is) tworza chrzastki zebrrowe od '\lU do X zebra, ktre schodza sie
przy wyrostku mieczykowatym tworzac kat podmostkowy (angu/us infra-
sternalis).
JP'nekJrj poprzeczny !datki piersiowej jest owalny, wyd!ffizony poprze-
cznie. Do jamy klatki wpukla sie kregoslup. W nastepstwie tego, jak
i wskutek uwypuklania sie zeber do ty1ru twona sie na tylnej, wewnetrznej
scianie klatki piersiowej dwie bruzdy procne (s!l/ci pu/mOiw/es), w ktrych
mieszcza sie duze czesci pluc. Ksztail klatki piersiowej zajdy od wieku,
pki i typu budowy ciala.
Podczas oddychal1!lia odlbywaja sie mchy w stawach glw zebrowych,
stawach ieibmwo-poprzecznych oraz zebrowo-mostkowych. Dochodza do
tego ruchy most!l:a (tzw. )przesuniecie rwnolegfte). Pny wdechu zwieksza
sie objeto&c klatki piersiowej poprzez weh zeber lm grze OltaZ prosto-
wanie kifozy piersiowej. Nastepuje wwczas zwiek.s:zcKJLieW"jIJl1iarw sHZ21l~
I,.;... o
,
""":) ~'S:'
S
""' '
"'J\
'.
t
42
Uklad kosmy
------
Czaszka . . in
,---~~. ~---=~.,_.~._-,,-..,--~~-=------_. ~---'--'-"'-~~~-""-'-"'''=----'''''''~~~-'===''--'~-~~"""",,,-..,~_.~.~ .......... ..........,,-......~
~ of.l,tVIl)f
i1
t.t
':~
j21!k:
<C.
Ryc. 19. ~C0~f~,;tlfinauwa UjOWa~~"2c.bf.Ja zewi(~~h1;j]a): a --- tH;jk~_. b ... -. \'Yj.rt:>u8t<d~. j~.!.~:1inowy,
c __o wyro~;te!c ~'yjc~Y~'Ua[Yl d -,-- di :h~C~P,;ii{JWY~ t: - 0$.\:./1,)5" ~)~H:;h:;\';fY z:J.';'J\Vllhe~j:L-l:ay~ f ,._-'\~:ir.Qii..
'~&k~~uO!.()'wy
C:l e t c ~lJl:;(C O V" 31 skladi~ ~ie gUnvnie 7. hw1.d kii-:ki
tempomJj.t}, piO:iIW\VO Ui,,,:vvi0ill<;j cic:mkiej p~yl1d
z kOS(~Ini hJiIi1l0W'~~;~ citrrd(~[~i(}vva tWO!t~.zy P\I,:>d:ibl\;;e 1:.:nt.lLll~~ Joh.11 Sk_tnlcdnvvc~
go, leiac,;go na bocznej sdilllie czazki. Z Pl':f.Odlll zuski o;khud:.d 'wyr,ost,~k
ja!LlllOVJY (pfJCeSS1.fs tygi)J~;~.C:,ih;1i:~')~k.i.uy r~i}~~~i"';n:t .'J
kosci j::RJ'L!DDw,~j tworzy Ruk jan:U1owy (;Xi\W.,' ;:.YfJD)'j'llrJili.LH::). LI ,Hisady
wyn)Gt1;:/l j<lil:Waowego lezy gm:;;k "tawowy (iIJb.1vCiLilwn (Jfti1nJ!w'e)" li '\IV tyle
od niego :majduj,~ sie dj :rucu-nw'y (jOS3,Cl ijil{ilw'jb.dmi.~} :l powielC;cd1l.lia
stawowa
C z e;-? ~ :be [)~::n k o '.v a t'AfOi:ty dolna i bOCZll,l~ B(;!aUule otVV{)fU 8R~~chi)\)ve...
go 1.e'IJ-Y[1fft..r2l!i!tgc~ k przt11iJodu J~ucbovJego ze~):!Jn~tri~Jiacg~).
C ~~e J.~ u h :Et l ifi t a jes~ jedna 2: najt\l1/31t{1E~2.J;,~~b l~1.f:'SC.~ s7.kii:A.e~ah. I~A;.l
ks:w;&t ostJrodujpfu (lub piramidy) .JlJ..ieHjWa:megu im
i s,odJ.c}';.'i \'ill',;!ll':L<l c:liIlsxki.'lNy,:ziDlia 11ie w !ffii'!oj
tylna" dt}hj1~, poJgta:\Jva s1rierf)'\,;vane lvV St1i(Hl\~ ~u;jki i
\V sttOJl1e k D;~i~i k1i110W.-oj i poty!iG:J::nej.
Na P{,,<}/L~ll'Zc.\mi przedniej :LUajdBjc; ie ~:t,eff<>
kana.H"y il ".JVj" !oli {};.':Josci, g'O('t':VJ"OlCj! ~ 'jj!lyciski n 't.1P~:o a "'(;~"
~,
..,,-/ ~
~~~-
\\ :..
" '::
l:
/
.,.....
//"
/
/
,.'
-=;-;_.
Ryc. 18. Kosc ciemieniowa (powierzchnia zewnetrzna)
, :(
',',i. \ ~':.
""--~\ ,: ... <:- ~::'.
'~-:"'~~
~tP:':, '.,.--,,-,": _
-rr //, /f" /" .~--~ ;;:~,::._
p .' --.-:: ~
.-r .' .'. .- -=-.=- ;~ _ .~
Ko;;c skroniowa (os !empora/e)
l}ar:zyste kosci skroniowe biora ud:zial w budowie podstawy czaszki
i jej sciaJil bocznych. Budowa tej kosci jest bardzo zlozona, poniewaz
spelnia DiCla 'Nide funkcji: zawiera uar:l<l!d statyczno-sluchowy, posiada
powierzchnie stawowa, przyczepia sie do niej wiele miesni o duzej sile
dzii:J.~ania, jest czesciowo k.oscia pneumatyczna, przenosi na czaszke cis-
llieuie 'Nywolane w tukcie zucia, zawiera liczne otwory dla nerww
i naczyn klr'wiOliWS1l.ych.
W skhiLd kosci sk.J!GliJlil.'lwl~j wchodza:
a) czesc luskowa (pars SlUll'flOsa),
h) czesc bebenkowa (pars tympanica),
c) Gzes skalita (pars f1"i!trosa),
d) CZe5C ;\it.iltl.wwa -(pars wu;Woiduj).
'lI"'"
44 Uklad kostny czaszka 45
we1vuetiZ11; \;.'Ul:liu tetnicy szyjnej. PO\Nief'3';:~ni:J. ]1fZet!Jlia t',>;orz:' tylna
,kiane Jolu si'odkowego czas~i.
Po'.viei'zdn:,;':, ;.:.'hJa ';zesci skaIistej je:Jt ')st!'1'lIiona prawie pionowo
i Ogf8.DicZ8. jJr::::eJilia s:;iail'r dOIU t:!l.lEgo c"':'1szki. W poblizu srodka
powi,;rzcLmi t:'11'<::j znajduje sie duzy otW')1 shchowy '.'le'.vnetrz.ny, ktry
prO\vad<:i do !;[[ualu zwauego przewodem slucbmvym wewnetrznym.
YAl tym kau~Je kza ner;vy, tetnice i i;/ly.
Powier:::d.ui3 dolna jestuicrwna, ukl<l,d~ sie poziomo i tworzy czesc
zewnetrzna powierzchni podstawy czasl~,i, CdcIJodzi od illej 'i1rjfOstek
rylcowa ty (proc::ssllS sty.loideus), obok ktrego znajduje sie otwr ryl-
cowo'sut1.wwy. Oprcz tego otwonl sa tutaj jeszcze ot'.vrs:zyjny, kanal
I.,:tnicyszyjnej i inne o(wo-ry. Wymienione omzd)', rowki czy otwory
3tal1O\via l.yl!ro nic'.vielka -czesc wszystkidl,:;,r.zeglw, ktre moina 'l-Fyr-
ini,; w O1um"i.fHlcj kosci.
Czes,:; snl.!c.o'Na tworzy glwllic "'-':jl'Osttc!, sutkowy CfJfOCeSSus
mos/oideus), ktry jest dobrze wyc-;:uw~llny przez skre za maho-
Willi'! \)5Z'11. fin przysrodkowej pO'.'JiefzdFli.wyrost!~a wystepuja wcie-
cie sut~\Lwr (iildsurt1 mas/oidea) i bru7d;1 tetnicy potylicznej (su
nr3 Ill'ierfCle Gcpilolis), a na stronie t:;\!Jej .-- otwr sutkowy (fo-
mme!! I,,'w,\,\'oide,::l). 'Wywstek GutLc,)wy }::;t pneum\1lty:wwany, l!'o!tJ.iewai
:;:.fJ.wi(~radBi'l liczbe jamek '.vype1uionyd'lu,,,i::l.rzF.ll i wycielo[1ych Mona
slJnz.owa
Kos,: 3!u'(miowa laczy :,11: '1. kosciq,}Oij1i'::wa, ciemieniovJCll, k1iDOWa,
z.I.H.:ll"va i \escia jarZ!1l.lOv/a
JKo:~c Gz;)lowa (os Iron falc)
KuM: cLo1owa skbda si,e z pionowo wysklepionej h.lsl.d ;;;;:w-
10','1'ej , ,J '.'I/.ch czesci oczodo:lowycb i czesci nosO'.vcj, Y!,! miej:>ctl pola-
cZeJ.:tif!1, u,;~tGicczndnlo'Jfych z h~::;kq :;:"aj{\tljr. :;;i', po kazdej stronie jmna,
cI.;!i zf"'.olw c:r:ORO'NfA {shws j'nmt lJlf.s), wy;:';!al}i}. biona :11JlZO'Na Zatoka
naczy :sie z jm.;[;,q 1J0~;OWa jpwzez ot'.'I;f t::?~oki czoRo,.vej (apertura sinus
j~'Of'~r~!J!i3)"
;1.. 1,Us li n C7.;} R l) w '.~(J'1]1.ll1JiHJ ji'ontGlis) jJu;;j2.{ja !i13 jpowierzGltlit!.i ~:;;{;'\;tJ;jnet
E'uej gu;y <:zr)Jl,F'J~ (1'1!l'J1!:I'<J .('OW'(I!i(J), luki hpviowc {iWDJ3 S'Ic~,p""'Cm(,jfis)
i bi,'.!,;i') fn i'2'.hy l\lk:lmi ,g)Sl!hj:L1:~.e {g.f,j{Jr'flo). rp!)'cili~,~j !!lnkw bll'1i<rio'wycb
:,:rcmjdnjc" ,;1.(': b'1:e)3 iOadGcz(,doih:.',wy (b','iJ1';;O ,s'H.!y~wY'bUnfis) pJt;wdw,d:Ll~CY
bO~,;7.p.~:k:: ',ll 1.:~'y;rD:;3te?s:. ja,lf7;\H~)"l,'!JY (pToczssus ;;;ygT1:,f/r(~;(I,i.'?~.,~). jPi)J~:!it':r:zch .. ttai~. 1JV-
:ti1c;tj ?,i.l1:'!i:~1i'i!l ~!'I"IJ;zde znio1r:i :;tTi'Taj';i':""i ;~6nr!(2,j (,'wk!!.\' 3if2~JS
HL'i \~J:i\C'1"ll kt:r:ej 'cJ,nR{jl'I7VJ' (.v;fI"i,';;;(I(!
/ c.1.
/
c
Ryc. 20, ;(OSI;; Qolowa (jJl)wierzdl!l~h7.~Wirnelr;mn): a .- lust\a, b - 3111: ,::wJ,:;wy, o;: - gladzi
Z1In., ci - Iwl"c nosowy, 1l - ~zew czolowy, r - wYl"oste!, ja.n.'IIIQ'JI}', g - brzeg
naduczodolov,,;
Jrollt{Jlis) i otwr slepy (loramen cecum). Na ca~ej powierzchni WeWltletR'Z'
,[lej s:a widQI::me \'vydski palczaste (impl'essiones digUm'ae), ~eki mzgowe
(jHg,Q caebraUs), rowki tetnicze (suki artf;!Y'ios!).
C z e:s c i o cz o d l\) l o w ,e (partes orbiiales) :z.:Jl'''-Ji,eumj~: vvklesaa ]powieJfz-
dmie ocwdollowa (j'ades orbitalisj, powierzchnie mzgowa (jou:ies cereb-
ralis) tvvorrxaGa dno prZed!lliego dohn czaszki, wdede sitowe (im:,isura
eKhr1Jwidalis), W"jpe&x!.ione cnllkowidre przez kosc :;itow,~, otwr sitowy
pnerhili i tJ'Any (jon!men etfiWwidJJ!e amleil'ills :et JJosteviPJs) ona :l.\H-aj-
ilujqcyeh zie na bC'I.;L.ttwj czesci powier;xd:lJUli oczodofiowej dn gnM;;zoru
howeg'" (fmvsa ghmdulae hu:l'imCJiis).
CZei~C lillOSO',V:ll (pars ,wsolis) ma I)fi'zeg ilH)WWY (mavgo iwsalis)
kolec [IWSOWY (sp,j.,UJ I'!l.JSIJii:s), do ktlfi,,;gO przylegaja obie !wsci tlOSOwe
,;:::;:,eBciowo 'l!'TljliOf>t1d ewRowe 8a;-czek.
Ko:s,c c;wllow21 ~aczy :~iQ:z kOSC1Ui: ciemieiGiowymi, lilosovvjl11i, s:rczjtKo'
wjDal, Izl.rwymi, j~!l;au.m~iymiGm:,; ldiUlO'NfI) j 3itowa
) .~t1JWlf~ , r.,~r'f.r~~~?t,:=t~,.~~~tvk~,':;;l~~:".'"'~""!".~...,..,~.~~..," .. =.. ,.~.= .....,...".,.,....,.,.~.~.,..."..,.~_~. _~....,. ...,..,...,......,...."; .~,,.'I'<!':"'~ ...-::T.""""'" H a.ii, ,..... o .l. fi ~ ".t.~.,jt.,,'" .. ,,'~.);!l\i~.'I,,'d; 9, '"*1.11 . $11,,",,,.", f.q ~ "~ __
Sk!ada sie z poswdkGWl::j blaszki pionowej, dwch bocznych bied-
nik", sir.oW'ICU , ktre na grze 38 polaczoue pozioma blaszka. Czesci
boczne' k'osci si'towej .z,.nv;j,;;mja li;;:;ne,. ~ale jamki -' komrki sitowe
(ce!lulae e!h.wloidahs), !rtr,~ Ja zaliczswe do zatok obocznych nosa.
81 a s;;:k.a fi l o fi <) \Jil a (Jam/lul perpendiclJhrris) tworzy tylna czesc kost~
:\l;ej przegrody liJlosa. Od je,;j g6;n.lel~o brzegu odchodzi grzebien koguci
(ais/ll gaili), wystajacy do jamy CZBtsz1ri. Fo obu stii'Ooach grzebienia Idy
po:;:,im.na bia~zh:m kostna - blaszk.ashowa (lamina cribrosa), ktra podob-
nie jilK iJito posiada liczne otworki.
B l e d J1 i!l: i ~it r,H\! i~ (lJJbyrYfJtJws el!Jmoidalis) skladaja sie z jamek
kostnych laC2q.Cych sie :ze soba. Od stli'OilY grnej bledniki przylegaja do
br:rt:gw boc:myd:Ji hla~zki ::liLowej (poziomej). Od strony bocznej zamyka
je bJa:nka oczotioim'hl (1amirw orbiil,J!.is), ktra jest bardzo cienka, delikat-
na (dawna iliiJJZWa "papi.Ii:IrOwata'), 11 od strony przysrodkowej blaszka
przysmdkowa, ktra ;;tanowi ScilliiUe boczna jaruy nOlJowej. W obrebie
blednikw sitowych od iltnmy pr:zysmdkowej wystepuja malzowiny !10S0~
we: gma, sn:tdkowa, ar;Zi.H1~i11 jeszcze IfHljwyhza (cDn.cha llasalis Jmperior,
medin ed suprema). Miedzy tymi maliowill1arn.i znajduje sie pn:ewd
Klo50wy SJfDdkowy i gmy.
46
KD ~ C :) it o w li (os ethmoidale)
l~'
Q?~=t1
b
UkJad kostny
[tyc. 21. llC.osc Di~n\,~~ra(widok z g-
ry): li - bbs:dJ:Q pionowi!!,
b - gJi'z"birilu !Iog~d, c - b!e1niki
show;;, ci - hl.as:ika sitowa
tl
Czaszka .;\."
-----------_. __.__ ._--_._-------------_ .._-----_ .._.
Kosc sitowa laczy sie I koscmi czolo'lla,ldinowa, !emi,:57,~m, kDscn:i
podniebiennymi, nosov,rymi, szcze1;:nwymi, lzo \VYii:l i i malowinami ucso-
wyroi dolnymi.
Kos c k L n o w a (os sphe/loidale)
Jest polozona 9/ slodk~),~Nej czesci PlH.15L1'1NY c2as~dd. Skhi!.dn sie
z trzonu, sb2:J'dei '.viebzych, skrzyde! mniejszych i v/yrostkw
lowatych.
T non (corpus) zawiera zatoki ldinowe (siJws sphenoidales) pf:(cdzieio
ue przegroda kostna. Na grnej powierzchni trzonu znajduje sie Slodki
tureckie (se!!a tUl'ciciJ), w ktrym l,;;iy pr.?}Isadka mzgowa. SiGdlG ograni
czone jest od tylnej strollY pr:rez grzbi:::r. siodla zn:kOJlcwi1Y wy:rn;;ticami
pochylymi tylnymi. Z przodu siodla kiy guze!;; ~i.o(Hi1 (iuDdl'culuiH seiL,,),
a pi"2ed nim - ukladajac sie poprzecznie -- znajduji:;: :'lii;: bnada sLczyzo-
wania nCfww wZfokmvych (slIlcliS chiasmatis). Bnn:da kOll1cr)l sie 2: obu
stron kanakrn wzrokowym (canaIis ap licu::) , ktrYln pn:edwd:q nen,
wzrokowy i naczynia krvJionosne.
Skr:zydla wieksze (a!ae nU!jores) odchodza od bocznych powicfl
chili trZOl1U kosci !dinowJ~j. kh powierzchnia wewnet!r:Llla, czyli mzgo'Na,
jest wk!eslaJ skieroWl!.M'l do srodkowego dolu czaszki. VII oi):(,,:bie sla:.cydtl
wySI'cIwj'1 otv,C<rY: okragly (joramen rOilmdmn), przez !d()! pr:z.echodzi
Ben,' szczekowy .. owalny (foramel1 ovale), ubtwiajfU::Y pnej&cit ntnvu
zuchwowego, i kolcowy (jimJnlell spinosw;) dla t.etaicy 0lyono".vej srod-
kOlNej. (I a j'~'Nnetr2.nej pO'Niencl1ni skrzydel wiekszych wyrznia sie po-
wief7.(;hj)j~ oc:wdolGwa i skroniowa. Rwniez' Dd ze'N!fidn:nej powie:r:r:ch .. i
skrzydhi odchodzi kolce kosci klinowej (spina ossis etfmwidal<!s), do
ktrego pr:zyczepia sie wiezadlo klinowe-zuchwowe. Skr1.ydll.l wi\'ksze
wchodzi'v'i sldad kosci ograAliczajacych oczodl.
Skrzyd2a mniejsze (all[je iniiJores) sa to cieH!J.ie, trjlqtJle plytki
rozpoczYilajace sie na przedllio~glnej czesci trzonu kosci kJinowej, DUCj
n:'lJjace ka.ud wzrokowy. Grna pO'Nierzchnia shzydd wchodzi \'1 skJ"d
dolu }H'zdHiego czaszki, a ich brzegi tylne odd:i:idaja dR przedni od dolu
hodlw,!i:go czaszki- Skrzydlo mniejsze wraz 'ze sla:zydkm \!"'iekszym
Ogf9."icz2d;:, i>zc:zdine oczodolowa grna.
WYfosl!.r.i skrzyd~owate (processus jJ!"l'ygoidew;) odchtid~L<1 p@rzy-
sci,e Lu dGioc'Ni w fniejs(;u, gd:zi;;:trzon i slu:zydJli wiekG7"e lacza sie ze 50bc1
Slda..:L,ja ,:.;i-e :z blasze/;: przysmdk0wej i bocznej, 3\ ,;,ied:zy ilimi :znajduje
dl 5h:J7.jcHoV/y, do ktn;go pnyczepia sie miesi;c,il shx:zydlmvy pnYSfod-
kO'V\j}f, Blaszkaboc:zna '\!vyrostka skrzydlo'\ivatego t)gf,r~ijle:za (Ll
niowy i j<:::;t r6wlbiiei mi~jscem, do ktrego PU-Z)czc;pim sie miesien ~kr?yd-
lowy b')CZILIY.
I '
f
!
I li
, l
,,~---~--~. __ ._..__ ._-_..,-----_.-
iii',t'\"" '"".
~~-~~-_._ ..--"-'-'-'-, ~._~-- ,----~.--->.
vrdad ;1;OSt<lj!
Czoszka
---
49.
d,r
I
I '
\
1:~~- .~.,~.~tff1~
ll'~ l \_~\', ,r~. Jff,.-i /;rl~
1'\\ l, ' I l '-~ ,l),,.l~",,.,~
\ ,\\ \,. ,. ,"l l -",,:1;5" '" ;c';--'4:t
\ 'l:~'~" '- ~) ~ \. .r!J ..-t!:~::-;?:j~?~::~!(J
\ ,,1\\ i'\I, /1"'1'" - 'L \. ci .-'~~c~:::;;. ,.:;.'<-:;; f ")'''/7
?,\,~:1'/,.;,: :J'':'::r",~:-:_~----~&;;~'7""f=_~f}f)==:c-' ,'_.,-::,~\ "-:?'
'~1\fll'I)"-- - ... ~ ','~c~~ ~'h '-,' J - /.~?-",- ~ l
;~ ' ~ -, , \ ..._'~ _-::-' \ -=,..,.,v_ - > t,;' -; ,~;'. ~~...,._o "- .J
,'l' I, I ' '1 i\ ,:r:i:J ~~~n..:oJ. A ... ";>'.,. ~\ :', .<.'?-" i{ , '1 \\ ,P Ol ,d 'j\1' 1 ;-" ".. :33-'
!~\l.htf"'---'j I 4?"CJ.~/ ~:J~', :',' ;{,\~~ . :,:,' ""..';~
....~-"-'.--;C~)"/"'\ ---.. ~~-iV//~;""'='{1 -V=" '\ l,:~:~" ,.~~E~;~~,. a .F l"""'t \ \ ... ....~17-~.... \,;') '1 .t'1.":', ~ '"
"':'y~~~{p '"-~--+'/ f..? ;1 .;~"'~; r d H<.:- f"~( ':;--.. -;.~ v~i1 -....(~tr
~-t'~ ,.., .. ~......-~~,~....-' ''''~~(11)''''<-'1'') ~~.,'J3\l,q~)":~,:...::,::.-'~~ii~~VJ
\~';;~dl~~~~z..""'~~~' a~-~1'b~",,"""'1 ';'i .:,',-;/-: :\t~ ~'P1-7
~l~~{;"~>';'O-~"~~R~",\grj:,Jrb"'I'F"'""'J[It ',/r,';')(' :!i~'," ~
~ 'I'~'/; "~\~\ l' I 'I 'Ilil':\ ,c '-., I 1 I.,y I, 1'1 ") i I iV'\'(1 ",J ~ ,J,
'~ 'I ~ I' ',l', "A 'r-
II [I, 1'/\\',\;; ,
1"'f;1M ~1~"\'\!.1 I,
~~! '0'/,l~ P ,\I~..\' ,
I.~, ----"""::(~I/I;J, ~ , ~\:\ ':,~-~ O
I .., "' "~--~--"-:\-;'1.ffti} '~J- ~~'7,:'/~'~-=~-o.~'
''''-- c.. "iY' ;\~~~ . ,,~~
Hy~,~.:?2. IT~JJSr. ?dh~(p,'IJ~(:vh~Orl:~ tyln): ~. - ,qu~f'.bn~t ,:d.f)!lh., b -_.. ::~~.1.!~j\:~ !.dinowa, ~ - 3krZ"jd ..
~lH.llm;~~If;",jGT.\~; {~ -- i';r::.\;zy.1Ha \vn~!rGZ~~ ,;; -~ V'r;Vi1'~}~HdGrc~::yd:"'I':J.~l;:~~, f - otwr oIr..n![gly
n~_~,Nj{~ r,~JnllJl01)1jH. n~G~Y Gie ~ k1)~~:u(d ~dt'(JlJ\Iq}, (',:;?,n~~:f.}~J1J?:,:,1JiOiy.uCZlila i lemiI8
;;j;~exnA Oln~.z ;;;: r~('o~~1Jl1~. rCnif;1KnRem~O'AfJfiUr].i, ~?kiforlAhp.1!~n'!J)}~ j!~,J'zrrHJ\y:y]rr!Jli a KJod-
rrli;.,~i e iJmyY!::l i.
lIC'd {; iP1) t Yl i'~:Ulm (os occipiraJe)
1,'V .'3Lr.Riild kOGel; potylicznej wchodzl~: C2e6r': p<)dSlaWm~, dwieczl:ki
1aoCDiiJJ: i h!SK2\ ~1Ot,yliczltJ\m.
C:r.er';C pQdstf'lwHJlP.\ (pars bllsihmis) ~fl:C,,:: "~c, ![O~g0 k-Jiil:W'\iV2,\ i cze:]~
cAfJ, knlist:l knrki sk,roni,(i'Jilej. JP'owielfzdmia 1';!":"1'IY,,~[:;;ilm czesci ,podstawnej
jest gllB',dtm i twon}' slok (clivus) pA"?",dwr!.;::>cy w ImM; klinowa. l"Ja
fllDWi<eJr:z1c;;!J;Joj zt'l'!Ii1,~tJrZ1tH~j ZJivljduJe sie gm:ek 3r'F'TIowy (iuhel'culwn plUJifyn-
geum) - miejf:,r:'-: jHzyczepu wiez~dh pcdiu:lwcg\"i przeth.1liego kre,go1inu{'a.
Czesci h!)';~,i~e(partes lrJiemles) OgJr~I'li'~:I:',j~~ pn'lwej i lewej Stn:IIl1lY
otwr!' ElOi!:y'jC7.j~J' wi,,,!ki (/orr.Ul1Im occipi;'n!e ,i!'lffp:mm), Po obu S~iJ>i()L\3(;h
{JI~WOfnn ')'1kJk:iq,,'), fl.V" powierzcllili ZCl,1f{)j]et'lU\I,:j :r.'Lwjduja sie 1dykcie potyH-
CZfr)1".': (wndyli '-'f.dpU(Hl'~3) st2\!tHJwiqce P"h"'H"~.iCl Z pierwszym kJreguffli!1
f,zyjr,J\'\rl.Jl:l, 1fJ pr;,b':2,',"Jj ,'.dyl.::d& 1.v;!GteEmj" 1wm":l 'Jh iIJ1C!l'Wlll )fYG>djezy.',WW\:go,
l!\ ?, tyTIl] iJJyxda ._- dU lrJlykdovfj' Usm !:r'>'r!1!!mis); mo'!, jll;go ~h.1ie j::st
tr::3l)b1,J~ kilykdn':!r'/ (ca;;wlis c{}wJykwis). ?~"','Jif.n,dnf1:.{\\ NI~Wii1let.n:I1Jl! jpm;!mo31
~\lr~D?/J,!;r.'l1tG,ld'!;'.::;<Ia;.I~j {:mlj;;!3 .riiWS sigJ-J',,,f(by) i ~U'!f1:An lt:\ef'llV1l podjezyko,
1]1Jc::g,fJl {lt,?{H!~~J:,!,)' .~fyr0.fr?~~ssi)o l'J~JPlJ:~)"bJi.1ECi ::~~;~e~!ci b:n'Gzfi1ycJh1 'l)'JJ,tsteptRje'
Ryc. :1.3.Kosc potyliczna (powierzchnia zewnelrzna): a - guzowalosc potylicroa zewnetrz
na, b -- grzebien potyliczny zewnetrzny, c -- lrresy karkowe, d - otwr wielki, e- klykiec
polyliczny, r ..-- dl klykciowy, g - guzek gardlowy, h - wyrostek szyjny
wciecie szyjne (inci.wra jugularis), kt[e z odpowiednim 'Hcieciem kosci
skroniowej tworzy otwr szyjny (foramen jugulare).
lu s k a p o t y ,ic Z 11 fi. (squama occipitalis) na powierzchni wewnetrznej
ma guzowato.sc potyliczna wewnetrzna (protuberelltia occipitalis intema),
stanowiaca miejsce skrzyzowania bruzdy zatoki strzalkowej grnej (sulclis
sinI/S sagittalis sIJperioris) i bruzdy zatoki poprzecznej (sulcus sinus IraIlS-
versi). Od guzowatosci w dl ciagnie sie grzebien potyliczny wewnetrzny
(aista occipitalis [nIema).
)\Ta powierzchni zewnetrznej luski kosci potylicznej rwniez wyste-
puje guzowatosc potyliczna zewnetrzna (pHJtubercmtia occipitalis ex/a-
na), od ktrej w strone Ulwom poty!icznego wielkiego wyksztalca
sie grzebien potyliczu'j zewKletrzuy, Yfi! bok od guzowatosci zewnetrz-
nej odchodzi kresa karkowa g6rna (liHea nUchae superior), II powyzej
uiej kresa kali'Jwwa aajwyzsza (slabiej :I:aznaczo!J\f.l., <'l CZll,5em jej bmk).
L
",
". ~.o"" ... , o. O" ....H ..op_" ".. _ _._ . m "_ '_h. __._"~.__ "_ o P ._
~
4.2. Tir:z.e'lri~:C2l:1l';:zk:i1 (;sphRli"ldocf/'iJmium)
,
1\
l,
Ryc. 27. K,,:i.c Ix()w:l
).'':''"'''~.
, .
-......~
Szczek a (maxiifa) jest kokia parzysta, wyt1)VfiA:i':zajl~q "cwallY OCZO-
dolu, jili:m;r il()SDwej i po.h:debicmia. .lf~j ksztmRt i rO>:i:mim1j'Y okn;:-
idaja v; duzym stl1Emiu ks:ztmH c,Akj tWt.:iil2Y. ~]7.e2e1i'h jcst zhljJo~
wall a "' t1rZOill.i oini:lwyrotliw: jal"1:lllowegn, cZDBowego, z'i'bodollowt:go
podl]i,eiJicii\l1ego,
'li' l Z Gll! (corpm i"iwxiJ1ae) :iUil'lwiej(iJj z2ltok~ ~2czekowa (siums l!IJmLi!ll1:ds)
najwieksza zatoke oboczna nosa. Na tr:wllie wyriniill sii( P()Wh~LLCh-
nie: przeriHxia - policzkowa (ftu:ies tmterior), ty!Bha - oczGdnllow~~ UiJr:ic!s
orblwii;;) i pJfz)'lOdlwwa, czyli nosowa Ufxles iUi!UiJiS). Na if",)wkn.dmi
przysmdkowej znajduje sie JlOzw6r szczekowy (hiatus maxillLxris) pmWl.I"
dzacy do zatoki szczekuwej.
W y r D" t kij a JrLm o w y (prlJcl!s.ws zygomath:us) i c z l) ~o w y (PI'{VcS'
sus ll'O'II!(jlf.~) lacza sie 1. koscmi o lej samej uazwic.
W y li" o G t e k z e b o d () l 1) w y (proces.His uJveoliwis) ma postac fuku :Le
bodollowegu' (arfU3 aJlIeolads). Zawiera on osiem zebodolw ({J/veoli da'l'
talej} PifL,~d:LieLonych pr:regwdami zebodolowymi (sepia im"ri"iJJd';1Jimeia).
~jVYil'(jiillek !rH}d~liebhHllKlY (pmcessw; paJiJl'fmJ:") sie z VJYh\n;t~
kiem pr:zeeiwlegkej szczeki szwem podniebiennym !p,oi1wdb),wYi!il
pallJtiJJ{i medit:ma). 'WYll'Ostki poduiebielme obu S:;:'(~:l.~!;:twOrl:;~\J'Jiek'<::UI
cze~k podniebienia kostnego. W tyle od :lI~bw f>ie.cznych :nlajd,ilje
ot'\-VJl przY3ie:,G:l2i1ij {/tJfl.J}Hen irudsivUJ!/J) n~~C:z~lCYj~Hi!~ h1t~);~~(n~Ja :z Ulstk]!:l.
!i:.yc. 26. L~mi~.;;
A,.
.,
'" """'""",
,......
.",
.,.<,j
Czaszkd
:..-----'-=_._~_.. ,_..-.--~~~~~"""-----'''''-_. -'"",,~~-,=-"""""'~.','''''''"'"~' -~~ ~-~~-'-'--~ ~~=-=~~ ~--~-~.,~--~
Ryc. 25. jj(o~c lli050wa
50
Ukb! ... Jws tn ~
Od grzebienia zewnetrznego pir2'ebiega !.a:e1!& karkowa dolna (linea lluc!lae
inferior).
. JiCosc potyliczna ~aczy sie 1. dwiema koscmi ciemieniowymi, dwiema
skroniowymi, z koscia klinowa i :z kregiem :szczytowym.
W sklad kosci trzewnej !~zesd czaszki wchodza: dwie malzowiny
nosowe dolne, dwie kosci nosowe, lemiesz, dwie kosci lzowe, dwie szcze-
kowe, dwie kosci podniebienne, dwie jarzmowe, zuchwa, kosc gnykowa
i trzy Kosteczki sluchowe (mloteczek, kowadelko i strzemiaczko).
M a l:z o w ilG a n {);sO) w li d o 1faa (col'lcha nasa/is illferior) lezy obustron-
nie w boc:uu.:j sehmie jamy nosowej. Wron. z malzowinami kosci sitowej
tWOi:"zyprzewody nosowe: gmy, srodkowy i dolny. Laczy sie z koscmi
sitowa., b:owa, podrrutbhm1f1a i szczekowa.
]l(':1>S C [H}s o W.f!l (os ?j{uaie) jest koscia parzysta, b:ztaHu czworokat-
i!1l<:::gni :I: koscia lltiOilY Jj'Jllfzeciwli;;glej tworzy :nasade oraz grzbiet nosa.
\WykrQznj~ d\llza ~.. miil:;lJllrH)U osobnicza i !J'<!:I10wa. !;aczy :sie z koscmi czolo-
wa, ilitoWa, szc:zeunwa.
!Lem ie s d': (1110WIl6'f) jptzypmnin2\ !a;zb~tem lemiesz 'iN p~ugll. Jest to
deii1l!:a plytka kO>l'itnlli twm':Z~lca z ~laszka pionowa kosci sitowej przegrode
klltlITlti JrnOsa. W g!lJtlj (;xesci kmi,e,~z rrozdl7.idil\ sie )JUIl dWill skrzydla (alae
Jlo';>Juv-is), kt6l\ii': l\JrzyJeg.aj.a do kosd klillllowej. Ol\Jli'CZ tego lac:<:y Gie
z kosd<l\ sitowa, koscmi ilzc:zekowymi, j!'odiiiiiebie!l11lA:JImi i dnzas~ka prze-
girody IllK,1'1,\!I..
Ko&c htH'il:'l (os lou:dmtJe) je1>t m:afr~~)liiar:eYilta k05cir~ lezaca w lPr:u~d-
ill~j cZI~!ici pr:ZY13mdkowej&ciiWY oC7/odoitw. W Jej dobitej cz'~sd :lil1ajduje zie
dl wiQlli'ec:d!:a llztJ'wegiC! {Jos:m SliJUl lacv'Jmalis). KoM; hDwa ~ac:zy sie
::z kof:bmi CZ{Q{,w:!1\, :3HtJ'W~b ~:r.cz\lko\)va i ill.illli'uwillila Jtli():;OW~l dobna.
!Ryc. 24. Mauowilllll iWSiJWOl. dolilil
.. i-"=~ FifA
.. ....r~~'.~\."J ..~~~
~~""",cll. "',.a,~ .
.c",::, . .c). , '. " ~.' iJ .li "Q. i?,.;
......,.~. ~ V' " ..
\""." .' '. ',)", '. "~. Ji% "\\'1""
"~o. __~, - ci!> '" "". "."a"i.
," "'"" ,i) 3: ''''~\''' <> l' ~ '<l ,'I ul\. .J '"lt~
-"'~"'~rP ,jp. ",) '''.~''''.''''''-=., ~"~."'" ~.<" ..'~... ".., ...""".. om= .....~.,
... 'ill. 4jjI WiI_ ~:""iV".~ .
~r~G~,.w .<'
F:'"
52
Uklad 1cOStilY Czasz/U]
-----~-
53
11;v~~. }}3 .j 29. ::~?~E'!fka(wJlrlok ID,d 5ITI'J\'...lY p;G;ySfc(~H~o;.r.~:) l :i: OII);U): :a - \1vJrli'ut)~b~i~czelo'wy,
I'u; _ .~;D,fi.'l}r:Jt G~T,.,~'2ho":V'1.;o~; -- ~V1i'ost.eI~.z~lhj'dnz07'~.'~, rl .. -',;,.~n!'jt~rr jtl1Cz.mowy, (3 -- 7i'1/.fos1ek
pc(1)j.el)1~!1.\.JY
i)1:'t~1:~~~?\.;:'! 'h~,l'~:(,'V,3A't ~t:',;k:r~sia)L\i ;t~,'lf!llcn;\'a, Gi'{t;1:~r!a~ l~f)SO'l;V~J:;l j8.1f.~'[i'O~Nt4, 1IzifY\'"Vfl,
~p~lI:d.!(iJ.i~t?:bi:::':;;"'(\.:'i; 'j~(,~n::t'07'Nrr~~~: n:D31.:'1J;H;I~d.oh.;'\:?l-, 1<;~"1~1\~:J:-;~'\~Xl i '~~~l,\,,;?,~k.a StC~Oli:ilY.prze-
,l~i?,.lft~t!,ilej~
~,Y';. 3.1. KoM: jm7.ffiOVJil
'!l
./;;ft';1. .l' ,.- ,.i'
I/"l!'
/ hi
j...;'$1\',1'
~t"I,'"
if' "~l';,
~.. ~ II",
r.'~ <'\~
~~~~~
R:iC. 30. b.(.o5C'pt)dnnebn?ii)~a
J:(\fJl5 p,od.l1iif~bi'E:lD,Jilla {lO;; pa.!(lJlinuJ've) ~ jpH!.Ji"Z)fGt21 .- '~'t~"Drf'ZJf t'j.~"
.ti~ 1~;2'ft26!p"'JI(hni,~;bj~nll;ffi k!!)tjtjffit~go~:~Gh~.1mybCGZILl(e jamy !L~(f)SO\Vej i (;:z.eseio-
WJ) ihw iO,czc,doUn'J. Skh1.l11Jt sie :z bJbr,zek [poziomej (!,m,iJw #wri:wn[a!is)
i Pll)I]}O'!i,W:i {!mnifw pef'pendic,liw'i:!). 'Op,'cz blaszek lliYi'1teJlYI!h~,e:?. wYX'(ls~
tki: JPl!f!l\.llGllldowy" kJino'!iTj I f)r~ZI}J(!>1mvy. 'h;JL~ os1at!Lli ,ag!i:J!.lIliczB lre:z,:OJ,ce
w tyk dR1U I)f:'zoliOlu, 1J;~G2Y [;ie z koscmi rdiliJloW~1);, sit,owa, ;37.G~ete:nwa,
h~TI1i(s;~,;lf;tlilmani:n~n,iIUa !110S{J1:vq do~na [ kosci~ JPodrneG;i<BM~~ f.i'(.]fOlt1,y pi(;I:le.,.
~i'\~]\~g]ej~
J:CoH; j :1,zmow~\ {os zygmYl{u';icmn) -- j)anY3t~1 - t'WOlfZy KOSt1i1ie:
!jJu,dl",.,i:e POliC7,!,r;:~2'. ~ w lTmt,r;;'.fulym Gtopli~i:ul wpJ1?rJV0. J]a 'L3:zltaftt tW~1Jfzy. 81D1md a
sie :: 1.r:zo!Um (COi"pus), \ivy)[ostlm, fl1J.IW!illi{)wego {pf,o.cesslls lem[I{}I'flJ!,fsl i '?!"Jfi';!J
sttUl c:z,oJ-ow':::go (pNJI:es:ms jhmiaUs). i'Ta tIr:uJlJlJl,,ie wYlrZffiI.i:), sie }liJJ'Ni"Jfzdmie
bocz:ma (poliG:z.km:ra), tyim), (skHmiowa) onu: nczockl10';lfa - WGt1-0dzaca
-~~f 8rUtld dna i sciany bocznej oeZCdQ;(tL 'VVyrnstek 5;Ir1f"OnntO\~fY ~~cz:y BR'f;
z \vY!(".:i;;tldm:n jarzl1LH:nvym Js.DsCli "b'o:'(J\jowej ,i rra:UG'ffi tWOlfZ~ 1l1Jl1L jaJl'ZfCGO'NY
({JT!;o!3 ZYJ}iHftUJtk1Js). lPoprrz,e:i, :swoje wyrwstki i ~lCz\'.:gi~,0SI'; jWf:!llJ.QIwa l[~c:LY
sie 7. ~.c;Q~r.rl1i SkrOllA!OlJla, s1.(;:Eek{Jl'j!J~:> C7,O~~)'.vD: R ldi!mo'\?Ja
j~llldThwa (mm1.dihnJiJJ) je:3t JlitI).j'iViekfi:~a k'!Y,3d:~ tw~\jl'z]'. 3ldmh1 i3ie ;;; i:t:ZOillU
i dT\ldb g!'!n'e:zi. Tlf7.I'lTOl i gaUai tWOf(za Ir111t ind!";l':'! (,Jf1gll~!tJ:;; JFilmtHbiJlh"e)
"'J:;i:Dl:[,);,>Z''iP:;Y {J.ra 9i(j" .(\-0 A-1il',
~~~-..,
.. t:~~ (~:'r\' ~t~1t{1 ~~ '\ ~:6~"\~:~9\':' t~! ~~F_-',~
~>;cpr;(~.dY,--:Y>>' j~ ~\, ~> ,.2~~",,-
/;::"'1. iiI) ~ r.JY,, ~) , , I. J., i-r.l$""'~,,_
,/;~\~';j'f..,/'~~,:,:Il:,'''~ ." .. ."~tt /~"~~'.,~.
",' 1/(1" !.J~01DI. , . . ' \ ' \"<""'';I~:t',--'''''''. ,\, 'l::'("";' 1..... ;7:.. .. ~"'/) ... l ' : l (~),.~t;.~==. -~
Y' I::~')!2JJ' v ' . \ "W'~ ,-~-:: .'"'"'"
j R1i!l!:' oP)! I. \ ( it!:P lr'c~h","T~(,
~~1'll"" -\, ,t .'~l( (""z# ',..
;\/';~f~~''\.., ;,"' '.,lg'~~~f'),' J, \ :.,' \ ,;:. \. ",~l\:"";"j~q,(/ /, 'O,
\\~: .. ~\,~i"'/ "ii~!i'll() J f. ", 1\ ,{ t \ l, >7M.~\ '
._- '.\ """-' i J ' i;j'" [
~"i (f' " 'Ii '\ ( \t, J fiL
\~ ~;tr,,/~:! . } .~ -\~.J.1 , ~} . ",,~....,~:':_.r 'k-,
\,~~t,i"!\1):~1/ ~ ~ ~,)'""J'/fc\>.~,,~,.I"'t[:ji",t't)
\'.:\;J~~~, ~;:>... J, ' .~:' ~;\f~j
.~(",J~ ) '~', , __.rg.
<'1~",'" '~~<J"
_."1.;-1':'1,
,J .:,", "ii - ~_~ J
'" ,lL= ,,)" '~I' ,
'V ' l'
l;;f:;:,'t~~1 "
"~ ." ;i 1"'./" '1'1 . "'., -
"" "';"j ' r -I':;~y
1,\" ,,'i~1'J!''i' l'" 3_~ }. '.'" ,.,
~'I"("":;rSllJl~'lil'rl'l' ,-~""r, './',.',,- ,:'1 ' , ~
l')'! 'l I r ""~.:.,J~ . ~',\ 'ri'~r)
, ~"f{1 ! r: m;ll\ej~~"';"'::"::l;' "'ru,'U
\ \- J \ '~1il", "t.~ ~, ~
\,_ '\ 1~~, "f~~\kA'r.~i(;.::: er ~I;\~
, "'1" !~' \?;I;-1.;!J.E.[j ,,', ~ 'J~~11
trI'- \ ~.f", ' . : [:'11 ~ \ ~
,'1 \~~';i!":1'1.~~ \h:r,:":';";~)'~\:(~
.-, \, Ii, ~ ~-.J f q t , ,I,"", ,I , ""'T" ';'IJ .{"
"tk;~~.!~\\\~\~~~\~';;;~;:Jl IJJj :11) ':.~
._~~ ..')}-( ii\'\.l T""ql'i' ,/;... ,w,!,;t '~~J'
('~;;;~:l :ffr}~Fv-7':~( /\"~f..& ~~:t;:J::,;l, ;;-w ,.;i '/A... \ly,J~' 1,t,I!.fnJ 1~ . ~qf"....1!~~}..r:,~.:)"/'':<':( . t~~",.1
~ i1 ~ 1r/~!i.1.:1' .,~:oo1:?~l~~~W"'- '.,7/? y ,'" .>(~ .,'/;,
.f' /",YP';'Z';'4;C[:~~'"; o"'"' .; Y~''f/['":'~ "'f)" /r /"l'f;~ 1- ~~~!t:r-r.-> """74;, '1"l.(1) l ~'\ f )' ',' J" 4-'-'- '" ,-P;'--( \1
4 lf"'~, I ,,& ~--,;.""--;-'~"'l''::;iGd'~-\ ["L
({'o\:'.Jlo,{lt1(:~~~r::~:;-jr/;::--.:'",:&Vr~~I-?'J.:l-l ,\ ~~\\!~~.';)
'(O'~',f,-'rJII'~l:,fi')"\ t l' )';j' ..... 'lAl.gJ ,"
i.'~."Ii' ,,,' J '~( ~~(( J .1','';-'' ,~,. l,:"':W!l! ,11 II", ;rIHe'~";':' --",
l, "1 J', 11!/uj') "- .."J' "-
, .) (" .' , ' " , ... .,
I tli I &. ~0\';"'''''' '",- { ~IIL..:". \ ' -~
, ~.
, ,
.,...,.."',.. .... ~.,' ~.....-....."....,~. ~~, ..,''''"',j . 40t,"'*"" '* *' ''If'.""".fI R li4'. Q E\?CiWi.ijl\j) Ai.lo ::d~"""l"I""",,",,m.,,,~,\.".~_ ... ~~" __ ~ ~ -------------------------
T r z on zuc hN:' (corpus mandibu!ae) na przedniej powierzchni ma
guzov.'atosc br6d1rov/a (protuenmtia mentaUs), guzek brdkowy (lub er-
cu/um rnem'iJJe) i otwr brdkowy (foramell mentale). Na powierzchni
wewnetrznej wYStepuja: kolec brdkowy (spina men/a/is), kresa Zuch
wowo-gnykowa oraz doly podjezykowy i pod zuchwowy (wyciski slinianek
o tej samej nazwi~), a tukze dl dwubr:mscowy dla przyczepu miesnia.
Grna czesc zuchwy tworzy luk zebodolowy (ara/s alveo/aris), w ktrym
znajduje sie flzesuascie zebod(}~w oddzielonych przegrodami miedzyzebo-
dolowymi.
G a l Il i z u c bow y (ramus mandio14lae) rozdwaja sie na wyrostek dzio-
biasiy (processus coronoideus) on.u wyrostek klykciowy (proC;i!ssus COll-
dylaris). Wyrostek klykciowy w g6m:ej czesci przechodzi w g!ow<; zuchwy
(capu! i1laFldibulae), ktra ~iu:iy do titawowego polaczenia zuchwy z koscia
skroIlliowa. To polaczenie tWOll"zy staw skroniowo-zuchwowy (i17ticulaiio
temp0i"omandibularis). Ponizej glowy wyrostka klykciowego znajduje sie
szyjka zuchwy (col!UJf/ mcmdibulae) i dolek skrzydiowy {fovea pierygoidea).
Obydwa wyrostki -- dziobiasty i klykciowy - przedzielone sa wcieciem
zuchwy (incisura m{Jndibu/ae). Na bocznej powierzchni kata zuchwy wy-
stepuje guzowatosc 1:WffiCZOWa (tuberosiUJJ masseterica), a na wewnetrznej
Ryc. 33. K()~(; gnykowa: u ~ l'Ogi wiehz<:,
b '- rogi nmiejsz<:., (: '- trzon
Umowm3 phuizyzna pozimna, pr:u;prowadzoili' paez gbdzizlf&e j kresy
karkowe g6nlf:, dzieli mzgoc:?lli5Zke na sklepienie (cajwjrilJ) i podstawe
czaszki (!Jasis).
~:;ldtpicnie czaszki jest od we\vnatrz w!det;lf; i wymodelowane przez
mzgowie, naczynia tetilicze j :zatoki zylne. r'!1ozna na lIimwyroinic:
a) wJ'ci$Li palcza$te (irnpi'essiol"des digU a/DI!),
b) leki mzgowe (jug(J cerebyaii(J),
c) bmzdy ti(tlllic:zc (su/d ayteriosi),
d) bruzd/[ :zatoki st!zn~kovvGj gnH;j (sulc!J3 sirJus si3gUtalis :mperioris),
ktli'Q w iyk jo,dlOdzi do gm:o'l)i/~!I\nsci potylic?i\cj "wcVJn,~tJ:mej, a w pno~
azi;; jpit:red.wdzi w g!(zebitI1 czolmvy, sivgaj,~\;y do otWOllJi &l"pcgo,
e) dolle;c:z"ki zifweukowe (joveo!ae grr.mltlares), male, oUxag!e l:ffigl'cbieaia
dlBl Kosmkw {n':i,?czYlll<Ci'wJ.d,wyst(;'\Yuj11Ct: najlicJilkjwzdl!lZ li[l)jj posfod-
~t.HAf.tj 01;l~7;'L')L,;:liiIffi cZ2l:LkL
4.210 C:;t,:lll'J;"L,n&:, jm&:1liI ~lilB~~t
Jama mzgoczaszki
- guzowatosc skrzydlo'Na (tl1berosiias pterygoidea). S'i! lo mj,~j5ca przy
czepu miesni.
Kosc gn y k o w a (os hYDidewn) jest koscia ksztaHu podkowiastego,
nie l2JC2aQ sie :z innymi koscmi. Lezy pod zuchwa, 'IV obrebie szyi. Sldacla
sie z trzonu (corpu$ os:;i hyoidei), rogw wiekszych (cornua lliajOT{J)
i rogw mniejszych (COf"7WD minora). Kos,~ gnykowa sRuiy do pa'zyczepu
llidafjch miesni :szyi, jezyka i gardRa - na Jl]icj jest t,,:z z<l1'wicszona
krtaa.
Czaszka 55
~ -----~-~---_.-
!f
li!
to:
U!'dad kostny
Ryc. 32. l,uchv/a: SI - gala$
b - wyw'tdc klykciDwy,
c wyro&~<:!r:. dziotiasly,
d - kat zucllwy, e - }uk
:i:'Ehodd/)wy
54
oL~
t
Ryc, 34, Podstawa czaszld (,vidol( z 3ry)
Rwniez na sklepieniu czaszki widoczne ~.~ 'z".;y: wiencowy, weglowy
l strzalkowy, Sciana zewnetrzn3l sklepienia jf:~;l ghcl!ca i wypukla. Naj'iVYz-
sza jej czeM: olU'dla sie szczytem (verlex),
Powierzchnia wcwnetr:wa podstl.\wy [;7.;>"'7.', i j,~SI. podzielona na trzy
doly: pEedni, f,rodl,owy i tylny,
D R p r 7,''; i1, i (foSSG~ Ci'Wlii W!/erioi") jr:Sl ;;(:,,;;:on:; rrajwyi.ej. Ograni-
Cd:onj jest. pr",'~,,: kc;,Sf~ c:wRowa, blc1.szke 3ito'.n;:, !'Zf.Hl. kosci klinowej i jej
slcn:ydla .'J1'[li",j,,:,:,~, 'dre oddzir.::ld\j~ go ud hill 5l'odkowego. 'W linii
f,)o5rodko'!wj "'i,>:':zl.Jc 8a, gr:wbie kogw:i i (:,':,;j" slepy. Z obu stmn
Czasz/ta 5:'7
.--"-""'--~-'=------.-'-------~--~. ~~.""""-="""" ...,....~-=..... ~~~._""'-=-_._. _. -~~~_'-'--"30."""'"
grzebi\ell!a bhafJzI\:a ~1ito'.:va tTJ'NJf1..j' .g'l,'.iii 'f::'J.g(ebi~ni[L P;r2e~ {~tv;!or;/ hf.,(10"-J.(!
sitov.;c;j prze~;hod21~ neJiwy N\~dw\'1r;. "N dohl y!fZ\Xi:ilim le'ht piill',!:j 'zzolow,,~
mzgu.
ci,); ,3.!' (Hi 11: DW:r (j!):;;;a ,,;rtJl'lii medJr.:) z,Qwi,tr!! pl.!.ty :;lrsOK1io',,(~ m6~~glJ..
Ograni~z(Jny jest przez .~;:Glzyd;::l ~vi':tk::ze k,os{~ikli~oVl~~~LhlSke I pr;ze(!:aia
'- PO' l . f.' ~ .. i.~.... <. " .c." I''''-J::\:'ri f"'rr_~;(~~<I';\ j~;.r ./.~r" J'.,.-~ ,"1 ,,~ . ,.,.._.
pOWleLL,CLill!e KuSe! "::~f.t...d~~E]!OV\~:J ~.~"~~'J\".L ;')l'~,"~J,;!I".:bV<.o'JlJr "',...1..,"2'.~'I~ \.fi!JslKO';:Jj~~ i...'.vOi'l../
trzon ((c:gci klino~v~j. 'I'rzo~ 1'118. z:.1g!ebk~T!th~, i,~~.'f:Y.i.i. =:de.delko tUife.c~~je~
w ktr:rm lezy przy:>adb. mzgowa. f,la pl[zGd:d\~ siodl.H "v:l;';teP)Jj'~ bruzda
skJZy:w'N<l.n.ia nerww wuou:owydj (sulcl.!3 cMasm,(ul's) km:'IJ,;zaca sie Olcl..\3t.
rODnie J(analem w:r.ro!1:owjlm (ctUl{Ilis opticus), ,dla pr;~l,';jkiEt ii1ej['wu w;:nJif.o-
wego i tetnicy ocwej. D~ ih-odlwwy Rs)cxy ~ie z Qc;wdl)km przez 5zczeline
oczDdolowa grna (tr:;;mra !Jl'vitulis j'1Jpefioi').!P)fT.~:r. t<~n otWR' i::.iegn,a
nerwy ""ko~oruch01l\lj', blec:~kowy, 'x;rny, odw'I,,:b:a~~yi ,i:yh~.-oczna. l'iif tyle
od 3zczeli!l'lij! ,(}czodo~owej .kiJ ('twr ok!fagRy (l~m;xrv!(,fI f'Oiul1dwn), pwzez
ktry pr.zechod;i.! nerw 5:Ecz>?lu)Wl. Obok 7.11i!jduje sie otwr owalny
(JorilF1!IJfl oVIJle) - dla :nCHlf U iUc!:J.wo'.'V{-:go, m~~y otwr ko!co,.,ry (foram(~i.l
spinoGlI.m) - dlin. tetni.;;y oponowej srodkowej i ol,wr We'.'I!lfletrzu)' k~H!aJu
tetnicy szyjnej (cana/is cmtHicus). W czaszce ,;,vyml1lCiO!1'QWCJlIt!e:j 'widoczny
jest rwniez ot'.vr P05Z;1l'p?\ny (lofwnen !acentm).
D,) ~ t y! fi Y c Z~ln k i (lassa cmni! po,UePfor) jest wypdnioJi]Y glwnie
przez. m:i:dZe!.L D je,;t ogn.mkZlH!J' jprzez grzbiet ~i(ldlll1l tureckiego" stok
kosci kEnnwej, kosc jpotylic:uJla, czesc sutkowa koki skroniowej on\!. jej
czesc Skmk;tll\. f'ha ty!~,ej powierzd:rlJJl,i .;;zesci skalistej zl1ajduje sie otw,r
sluchowy ~Ne'Wnt(tnl!!Y (pOI(US I:lu:usticus iFlte'I'IWS), priowadz'J,cy do j:H'2:e".'\Iodu
sluchowr::g-o WCWlfJetJrZI1e.:go, Do tego otworu wdwd:la nerw twarzo'NY,
nerw ~tatY;;7.n()-:l,h.!chowy Of!).:Z tetrnica Medl1J,ikowm. Miedzy kos:ui S!LfO"
niOIJ\lf* i potyliczna lezy otwr szyjny (forwnen juguklre), pucz ktry
przechodza neni'/:JY jezykowO~g(,l,fd~o'Ny, bledny, dodatkowy i opu~zJia gr,
f1ej~yRy 'E:'yjKH~j. ,V tylra;JLu dole r;:;zms:dr.i wystepuje wlIjwiek;;zy pojedytH:zy
otwr podstawy cztM:eJd -- otwIf wielki (l(Jrame~! Itwgrwm), plezez ktry
pl.'zedwd:;:,i rdzen przedEU:lOl:IY omz dwie tetnice kregowe i i1env dod::lt,
kowy. lino obu s!'.f'C]!rmdJ otWtlnl wielkiego miesci sie kana~ nenvu pod~
jezyli;r.l';vego (canalis hypoglossi). W tyle zm (}twoH;I.;r;vwil~lkim widoczne ~a
dwa don]' potyJkzm; dolne, pIf:lcdzieloj(]'~ gnebienicm potylicZft1}nn wewRJ.et.
rznyn\ ('iTiSl'o'J o.;:cpitf]Jlis inl<!n!n). W grzcdo~y potylic:Elle sa 0'glJ'aniczolJi':
bmzda ;z:af,l)I,j poprzecznej (su/w:> sinus t?r..ms1Jersc].
Ogf."iH'li'C2Glilia ocz-odoh~
O;:;;od6l! ()gliankzaj,~ cztery sciany: jf:l[,?'y6mdkowa (pades m,edilJ.!fsl,
bOGZliJ.n {p!Jvies !cH.~mOs), gnJ..<l (paries 5irpedor), .czyli sIrIepieTIj~, ;[)II'~!;';
dolua !parte/' i',,!jenim), czyli. dlilo. tb8iJl}l ti': :Ja aH[WmzO.1Jl,~ iP~':I.ez ;P!J'Nj(;r'?(;h~
Uklad lwstilY
./~/~-::~-~:::~<,>,
,/'/".", ):, "', .... \-'<"'"
/""';, .... \. "', \ ,.\ f/h _ '.\
I " lo'..., ~ ' ..P,",,- -"'-.. 11 \ \\
/ l' .,,;\,' / / " " r 1_'-, \
/ / .J ') .''} .. ".... '. ;': 'l ,\
~ ' -I , , ) " ,I '- \ \
/ / \,. -. ". i " \\."
/ ,I )'" ' .... ~r'>',';,fi:\, "'d" "l'" f) '/ ~ """. \, \, 'I' 'i I, ,~\, '_ .
/ "~"' ..... ; I 'Ix )'1\ ',; -' ,',---' .: 1
.I f , l' I \ )1' '; 'i/" ....
I '..... ,' \' 'f-_.o' I /II' f ' ,
"o \ I '//
\ "." III / "
\ \ \ \ l I III .....
\ ,. \~ , I I' I /.' j~-- . I
\ "--"'-~"'. \ \ \ . --',.., .... ~'\"'-....","" l\~~ ..,.---- ... '
"i - \\ \ " I 'o I \,~,<l .... ') ,,' .
.':'\ >:~~'"''''~t0~~,':> I~',. c' \ \~\ (
l -:{ij'~I,)f)7JI . _ \\:/ ~ ;" \\\ { /
' cI:: I.:.;> r ( -.---,~~I' .:' ~i ".
'I,..." .. < ..,[f ~i"~i/ rl~ ~~;i~,. \'."";.;" >:'~~ .. ~,/
l"../., > . o".(, I, : '"., _' .. \.... ''''"
'(" .... ,,\/~.<:~/::::. -::::'-;'''' ,~:'~":':\':;'"
\~" ..:..':\,.L~~-:~"'~"F~"'t~ J\-:-""/\':';'" .:::,::,:.':"'~(Jlt'f'" I
./ '.. I 0/ ,
\ ';,' ~'~~\}'j :; /
:', ~I /
\~:" .J .. /
" '. \( / /
..'" .... ./ /
' . . /
...... , ~- )~ -,- -"... -., ....- ~/
",-.:-~ ~.- - -~--- .-' --------.._----
56 _
r~~,.
.' .:.'.'.' ~1."I.~ .;"";. I.' ,
~:.~)~,' '. . .
j !
li
)
I
I
I
F;~)"~'r;::,..:i.':.:.""ty',dlt.'~,:."{l;,)i'i"'~'. &\ P~~",.'j~,M'~"'_t,'!!it,!"~~,A~I,*!.",.e;<6"":lIl>~'Pj'.I",n:ejt,,,-_lif.S,,, Wi.Mii4:l)tq,, "it'"", . ,.tR,, J14,m" "'.JI.j~_""'~ ,.. .
4.4. JP'\l1llac:l:\f:lIl11la b!ld ~1l~ffi'llkn
Ograniczenia jamy nosowe]
59
OL
Ryc. 35. Czaszka noworodka: a -- ciemiaczko pnoduie, b _o ciemiaczko I.ylne
czaszka
------
Pm.'Vierzchnjc sUilwowe iwona: glowa zuchwy (cnj'ul mCJildibulae) 05il1-
dzoua lila wyrD1c:tku klykciowym oraz dl zuchwy (jiJsJ:1J J1i1L'Jlld.ilmldV'is)
liliesZC2,~GYYIJ si,," Uli! kosci skroniowej i gl!Jzek SU,WiJ'N}' (tuDen.'tilwtl .al'"
S t a w li k jj o n io w o - 1:u c li wo w y (articullJi io temp Oi'lhlJ[ltujjou lm,ois )
mi.::d:zy koscmi potyliczna j ciemieniowymi, szew luskowy (nJtw'a
sqlJai'nosa) laezacy kosc ciemieniowi{ 'L lUlska kosci I;kiIo[liowej.
W czaszkach noworudkw kosci sklepienia lIie sa :ze soba POlac~wllie
i wystepuja miedzy nimi elementy lacznotkankowe, czyli cj,emiac:zb (fon-
tiCl/li), dwa posrodkowe i dwa boczne, ICt.H~ uEatwiaja przejscie glowy
przez drogi (odne. Szwy wraz z wiekiem ulegaja pJfOcesom skost.nienia.
W czasze;; dOJ(Qslego czlowieka wystepuja d'wa chlfzastouosty: "kalis'
to-potyliczny (sYilchondl'osis petl'ooccipitalis) i klinowo-skalisty (synchond-
rosis sphenopetrosa), natomiast w czaszce osobnikw mIlodych jest wiecej
chrzastkozrostw, np. klinowo-potyliczny (s. sphellDoccipitalis), poloi:ony
na stoku.
Uklad kostny
58
Wiekszosc kosci czaszki naczy sie ze soba za pomoca wiezouostw
w postad szww (.wturae). Oprcz lc:go wystepuja rwniez chrzastkozros-
ty i dwa ]poftaczenia stmwowe. W obrebie mzgoczaszki szwy biegna
wzdluz linii lamanej - sa to szwy pilowate (suturae serra!ae). Kosci
trzewioczaszki plf:l:ewairuie Raczy szew plaski (stl!IUya p/ap/a).
Szwy z n,;guly lbioii"lj, JilllAzwe od KOSci. ktre iacza (lll.li"J. szew jarz-
mowo-dul'rmiowy, czolowo~:zc:zekDWY itp.). Na skll(';[pieniu czaszki k.ilka
szww ma odrrebllliC:nazwy. Sa to: szew stnalkowy (,n!twNl ;,wgiUalis),
Rl!cxacy dwill:l kosci ,,::iemicUlliowe, szew wiencowy (.wtiUr.tJ COlO!/UJJiS) - mie-
d:z.yko~cmi iCZOn<OWa i d<,:milf.:ru<owymi, iS2:eW weglowy ($~JU[lfa Jwmboidea)
nie oczodolowa i wyrostek czolowy szczeki, blaszke oczodolowa kosci
sitowej, kosc lzowa, wyrostek oczodolowy kosci podniebiennej, skrzydlo
wieksze i mniejsze kosci klinowej, kosci czolowa i jarzmowa. Na scianie
przysrodkowej lezy dl woreczka lzowego ifossa sadi lacrima/is) przecho_
dzacy w kanal nosowo-lzowy (canalis nasolacrimalis). W glebi oczodolu
znajduje sie szczelina oczodolowa grna (fissura orbitalis superior), lacza-
ca oczodl ze srodkowym dolem czaszki, i szczelina oczodolowa dolna
(fissura orbitalis inferior), prowadzaca do dolu skrzydlowo-podniebien-
nego (fossa pterygopalatina).
Wejscie do jamy nosowej kostnej ogranicza otwr gruszkowaty (aper.
tura piriformis), a ujscie stanowia nozdrza tylne (choGnae). Sciana grna
oczodolu jest utworzona przez kosci nosowa, czolowa i blaszke sitowa
kosci sitowej. Sciane dolna stanowia wyrostek podniebienny szczeki i bla-
szka pozioma kosci podniebiennej. Sciane tylna twOJ[zy powierzchnia
plfZedliAia trzonu kosci klinowej. Sciana przysrodkowa, czyli kostna prze-
groda nosa jest utworzona przez blaszke pionowa kosci sitowej i lemiesz.
W scianie bocznej wystepuja trzy malzowiny nosowe - gMna i srodkowa
bedace czesciami kosci sitowej, oraz dolna --' stanowiaca odrebna kosc.
Malliowiny te wytwanll.ja tii"zy plfZewody nosowe: grny, srodkowy i dolny
(rne(J!us nasi superior, medrus et in/elior). Sciana boczna jest utwo}(zona
g!6wlUie przez przysmdkowa sciane blednika kosci sitowej oraz trzon
i wywstek czolowy szczeki.
Jama nosowa n'1lCzy sie z zatokami przynosowymi. Sa to: zatoka
szczekowa, zatoka czoiowa, zatoka klilllowa i komrki sitowe.
.~."C
\
I
I
60
-._--.~._---."--_._~-~-- .. ~~""',"._-------_.
b
UkJad kostny
._-----
Czaszka ,~
._-------------------------------- {)l
wysuwanie i cofanie zuchwy,
.;)pusz:czanie i podJ[lor,zenie iw.:h 'NY,
ruchy boczne, ';zy!i zucia.
Ruchy w obu stawach skiOruowo-zudnvowych odbywaja sie rowno-
cze;3il~e, ponie,vaz sa to 3tawy sprzezone.
4.5. MIfI;!],mllkJl cl:a:.d,..u
Z wielu przeprowadzonych doswiadczen '.vynitm, ze cza~1.ka ma U\llCZ-
nil zdolnosc spreiyskgo odksztaic:mia sie, co stanowi bardzo w[I,,:ny
czyMik ochrony mzgu. W :zuleinosci od kienmku dd:il)\~;),jacej '$i~y moga
PQW3t31C w czaszce :dama:aim lub pekniecia. Sa to uszkodzenia pOf'lr7'etZUe,
plJd~uZJll.e lub skosne.
S~abszYilli rniej~cami M!!'aiml}/lcni na l.!r;:tZY sa: bl.a;)xk~. sitowa, :'lioddko
tureckie, dl zudn"l}' oraz rniej~ca, lila p,o;:1Sti!iwie (':laszki w ktrych
znajduja sie ot.wory (!i1lp. r;kn:yd~a wielkie kosd !rJill.'owej). W czesciach
boc:myd1 miejs,crem oslabio~ej odponuosd jest ~IASk2 kosci i'lkJroniowej,
KOlfl5tTu!s.cjn cJ.l!szki jest przystor;OWlllUll rwnid do sily miesni dziaRaja-
cych na iu.chwe OHlZ pomszajacych gilo'wa (zginacze, )p!l'ostowniki, skreca-
jace g~owe w pmwo i w 1131]"0).
nyr;:. 36. tH1.l.~" ~1kJl'!H.\~owo~;inchwOl;vy: a -- hlh ja1:t:ffiQwy, 1" --- w~e=!~,HHo h'fJ:1;zn~f.C -- ~vieT.ad.
lo wyko'lJ'Jo-zuchn,''Owe
lieil,dafto) , [),Gdatlwwym del\.l"~it,,:m W tym stawie jest krazek 5tuwOWy
(di:;cus ,'.H'gir:ul~Jd$), ktOJfY dzieli j;:Ul1e stawowa TIa dwa pietra i zrrasta ;'lie na
obwodzie :?; t':'3'l':hka 3t~]1lJOWa.
Torrebh.'d\ {,';Hiil.l',~.In (W~h:ld~lris) obcjmuj,~ g\l7~k. dokt, 5ti1l1:VOWY i szyj ..
ke :1;n11;tnvy. 3f;;:;t obn,;z:eliiG'cl, eo po?:iva!a nl~~ YVYSUVl3t1ic r,ie glo~vy 1;VY-
l'Oi3tk1'l klyk.ei')w.;;;g'} do jpnwdll, ~,n~ gl nzd: stawowy (w czasie olwj<e~
:rl'mnn m:t).
Stny sbroHio',,'o:hu;bwowy W7:maI.:Djaj;~ t,'c'i wie:L~Hj,\a: wie;z:adlp bocz.ne
(i'ig!!lmelxtum 1,lt'!;',"1l'EJ, hi'(':g,l~G'~od wyrostka j'l1zmowego kosCi sk.ro';alwej
do y.ylliJlej Gtir!).'B)! s.zyjJ.d wyrostka ldykc.i(;I.',er.~o. wiezcd~o ldi13owo ..1.uch~
WOV<lC {lig. ,;pk'i'iWmmul.ii'mfa;e) !m~:J'w;zY\1."d.\1''; 'Cie Ha kolcu koki kHll.owcj,
8. kO~1G,:;:'t~:~~e X],U l-,'e~lVJJ1~t;r:.f:.:lJ_~j t'o~'~!i~::f~~;'.~h~ni~i .iUCh11\!)', 11,rieZ~ii(Ho ryl.~
r;,()'No ... ,i'HCA:P;V'(HVC (lf.g. s,tyloFfuflJr.l{inr/tzi'"::::\ ,:".;;< '. '; "; l ~:ace od ~vyrostka rylco\ve=
;'!;(~ ilu kata j',ind,wy,
]\.',I';;d.lf'l}jd\l1 !?:go ;Ji:iJVJ!J je;;r :c~'!)i;P'j'~I,)" i":'''O~KYW0.illlefuchy "hJta ch)
rr)~r.:tl!~'f.~:IJ):l\\.i.?)]~::t;, )~:~~C.1~\ p'OkaY]Jl.HL ~3~'~ ~.o !.d)r0tff'?.rO",5li:r:go1;N~;, a .3~{J~d.ae.
.'~"1: c.it' ,iJ18 Ji':.k:
c1., JP'~R~,c;7,l!mf,~~:zc:m6;;',Hrfj II ik!fe~~GnrcQa!(!!NY]
C?<lszka ~aczy sie I. kregoshRllY,mn za ]pomoca lhvch stawcl'!v: grnego,
czyli szczytowo-potylicznego i dolnego, czyli szczytowo-obrotowego.
Sta-w .. s:i:czytQ.'J'IO- p \)tyli ezu y (ar ticula tio at!atJto()cdpitalis)
- prawy i !ewy -- jest uL1JY()fwny przez ponaCZI':,IDlj,;) knykci potylicznych
(condyU accipitales) z dolkami stawowymi grnymi kregu szczytowego
(forem: artjculaf'f!S supedo1fs atlantis). To polaczeiJl.ie jest wZlJlwcllioM
i,on::bkami :stawowYl'ni oraz blonami szczyto'.<l'o-potylicznymi (we wystepu-
ja w tych stawacl! '.'Viez8<d~a). mona szczytowo-potyliczna przednia (memb-
mna at!mztol)cdpil'nfis tmle~'ior) biegnie od cze:lci podstawJUej kosci potyli-
GZlJej do ituku });W~dillliego kregu sZi;zytowego. Z PI'Z~Jldlilzrasta IJle z wie:m-
dkm ;podhdnym pr:wd!:Iim, a z boku - z torebka stawowa. Blona
szczyt{)wo"potyli~ZIUl. tylna (membrmw atkmtoociipifalis po:steriof) rozpo-
cz}'n~ ;;ie na ty!nY\.1t1 brzegu OtW01fU wielkiego kosci potylicznej, a l(Qjlc:ZY
!J1~11lkI1\ t}l'Ulym kregu r,zczytowego.
GV)Wiiae fl.:Jch:r wykr,H1JfW1Hl.n 'N tYIli 1Jtalllie, to zgin21ni!~ i prosto'NaDje
glnwy w :P~;J!(;zc;;;y:~ni.f) ;~tn:8.jko'JJej. ZI'.krf:r. tych r.uchw wynosi <Jk, :HY',
c;" gdy 11,icrz,:: 1,'\1' Ruch ud;z,;ml ca~y k!'eg()3h~p szyjny - 'ln:rasttl. cm do -ak .
,iJj_~~\11~ . iiWii~~ie,~;)fl11i'iJm,m!ll"'.~J""-'',;.'lMI'l'1':R.'.IlI!1,m'm~;li!\'!h,,~~i'l!!@~!!''''';t'''',t! ;;l ...,W"'.~ ,M. ;1i\"'.it! ;!l"',o:,..\fu'''' /!I- ..''''~,f, . -,'-,.'''-N-. -m-"-"'-"-."-"-' ,-.. ,-,~"" . , .$ "' 4<._.,$$ . '" h.... -
6'
Ukiad kostny
r
Czasz.ka
-
63
e
Ryc. 37. !F'ol~czeiAie czaszki z kregoslupem: a - wiezadlo kr.zyiowe, b __ wiezadlo
poprz;;czIle, c - peczld pod/uille, dl - Mona pokrywajaca, e - wiezadla :l!azydlowate
nso Oprcz ruchw ViI plaszczyznie strzalkowej mozliwe sa rowniez
uiezlJIaczne ruchy Iboczue (w plaszczyznie czolowej) - do 100, li przy
wspludziale !aegoslupa szyjllliego - do 450
Staw szczytowo-obrotowy (ariicuJatio atlantoaxiaJis); tym poje-
ciem okresla sie dwa stawy szczytowo-obrotowe po srodkowe oraz dwa
stawy szczytowo-oi:lwtowe boczne.
Staw szczytowo-obrotowy posrodkowy przedni tworza: powierzchnia
fila przedniej stronie zeba kregu obrotowego Uacies arlicu!aris anlerior
dentis) i dolek zebowy (fovea denNs) fiIlll stronie tylnej ~uku przedniego
kregu szczytowego.
Staw szczytowo-obrotowy posmdkowy tylny jest utworzony przez
powierzchnie stawowa tylna zeba (facies Gl"ticularis posterior dentis) oraz
powierzchnie stawowa wiezadla poprzecznego kregu szczytowego.
Stawy szczytowo-obrotowe boczne powstaja przez zetkniecie dolkw
stawowych dolnych kregu szczytowego z grnymi powierzchniami stawo-
wymi kregU! obrotowego.
lP';owyzej wymienione :!ltawy sa objet,e tOll";;;bkami stawowymi i wzrrwc-
nione nastepujacymi wie221d~l'!mi:
Ryc. 38. Slaw szczytowoobrotow,
(widok z gry): a -- wiezadlo po-
dluzne tyllle, b __o wiezadlo poprze-
czne, c --- zab hegu obrotowego
a) wiezadlem krzyzowym kregu szczytowego (ligameiltum cl"IJci/orme
ailant is), skladajacym sie z dwch skrzyzowanych czesci - poziomej
i pionowej. Czesc pozioma, czyli wiezadlo poprzeczne kregu szczytowego
(lig. trans:'ersum atlantis) laczy boczne czesci kregu. Wiezadlo to ma
niewielka powierzchnie stawowa pokryta chrzastka szklista, przylegajaca
w tyle do zeba kregu obrotowego. Glwnym :zadaniem wiezadla poprze-
cznego jest przytrzymywanie zeba we wlasciwym poloztiUiu (nalezy pamie-
tac, ze w kanale kregowym, za zebem, lezy rdzen kregowy i ewentu!ane
zerwanie tego wiezadla powoduje zmiazdzenie rdzenia). Wiezadlo poprze-
c:me krzyzuja peczki podluzne (fasciculi longitudinales) pr:zyczepiajilce si"
do przedniego brzegu otworu potylicznego wielkiego i do tylnej powierz-
chni trzonu kregu obrotowego;
b) wiezadlem wierzcholka zeba (lig. apicis dentis), laczacym szczyt
zeba z przednim brzegiem otworu wielkiego;
c) wiezadlem skrzydelkowatym (lig:Jmellta [dada) - sa to silne peczki
wiezadlowe, ktre rozpoczynaja sie na bocznych powierzchniach zeba.
Biegnac skosnie ku gne !wncz,a sie Jnil! klykciach potylicznych.
Podstawowym ruchem w stawach szczytowo-obrotowych jest ruch
obrotowy glowy. Obrt w kazda StlCOl.1e wynosi ok.30, a moze dochodzic
do 900 przy wspludziale wszystkich kregw SXyjiUycl.LKreg szczytowy
razem z glowa obraca sie dookoia zeba kregu obrotowego w stosunku do
diugiej osi zeba. Wraz z ruchem obrotowym (ktry odbywa sie w stawach
szczytowo-obrotowych poiirodkowych) wyst{(puje ruch \IV stawach szczy to-
wo-obwtowych bocznych. W tych stawach glowa wnn z kregie:m szczy ta
W)'illl opuszcza sie okolo 2,5 mm. W efekcie dochc.dzi do ruchu srubowego
(mch obrotowy dOukola osi podlu:ill"lej zeba z rl,'oNHOczeslIym HlicllelJil
w:zdh.lz tej o~i). Nieznacznymi ruchami w tym st:il"l:,ic; sa mchy (SklOilY)
glowy w przd i w tyl, k.tre u:'ltaja z chwila zetkniecia zeba 'l. pLlcdnim
rukiem kregu s:zczyt-ow;ego lub z wiezmdlem pop,.:zecznym.
ej ~:':;L!:i~;~~CLF~:;} -J g-r)ll);;;j .~ de .;i~.:~j je~1t iC'~tJdQbnaw RczpJce
PUj~1'_7/U/ '):_~L~i.n ..,:;J;: ,:r<t.;~i,C~!.FY'lait1 fUllkcji~:r!!(i2 :)bie koncz:!ny maja do
:~peLDi+~{,j~L3lj(,~G\:'-,/~:-. ~'::<)lie:z/:uyg/;rn.\;:j jCGt pr'.::;'f:~r)~Gl'vana do v~tykonY1.:vania
fHCb\v ;~:h\.v:/t.;.7(/ch~pr.(;cY:Ly.in~;!ch - rf0Gz.jl:]:1 dcdll;:: jest nar~:~~dern pod.-
p-Jro'~)/;"fUj i. l1Jr~:Gl?J.oc3'jD.YJn.
oru:,kresa czworoboczna (linea. tl'apezoidea) - miej2ca pJrZ"jczepu y"ie-
za.dei.
Kallie<:: mostkowy (eAt2rmit~!S Sl'ernalis) ID8 1.cs:<:.if.Alt owaLny i \~vorzy
powierzchnie stawowa stanowiaca polaczenie z 'Ndeciem obojczykcl1"''Y'm
mostka. Koniec barkowy (e:ctermitas acromialis) jest splaszczony i :LaKOD.-
czany pO\vierzdlllia stawowa sluzaca do pol.aczerna z wywstkiem. oar-
koWjt!l1 lopatki.
r'
I
J :
;j(!.
.~ _,-,~---. -----~_.~~.,--~~_.,-~-_._--~.~ ._- ~-~ ~-~=~ ..,..,. ~._- - -
"';"""." :- .
iii. :(}; dl{~;:::)' :l~:~7i :~ :I} !Tli] ::d
Ukh'J.f.i /COS~!;"Y
Obf'(!CZ IWlzezY,I]! g;'ilej
-
6:3
~------._--------
5.2. JL1.i'lJ!llll\l};:;lf (,1;:~PMff,71)
Jest to typowa kosc plaska '.'I' kszlakie trjkata. Ma dwie powierzch-
nie, t.rzy brzegi i trzy katy.
..Powierzchnia przednia lopatki, czyli powierzcl.H1Lia iebwwa (jacies
COS(il!iS) jest wklesla i zaglebienie to llosi 119.7.\\\fe dolu podlopatkowego
!Ryc. 40. lLopath (powierzchnia
grzbietowa): a - dl nad grze-
bieuiowy, b - wciecie lop,aUd,
c - wyrostek kruczy, d -- wyrt)
stek barkowy, e -- grzebien lo,
patki, go - dl podgn;!)bieniowy,
II - 'l\'y'!.haelli~ st.'!wcwe
e
, ,f
;,'
, '(
/II ,fi / II ,
~I/ li !
I' / /
/1;, . '/1
?/.' 1/ /;
ItI) .'" I A~."J
~ /~ / I/'p
'li. ?/o" I
.,~}i/ / fI,
ti~'I) ,11'-
\" . f~Jfef.,. /}'f/'l
'~~\t~"j./f
','>,. " . -. ~.'y~
.... "=:-~~&5'~"
. 0'0
"" o~70:~~ [ b I C
)<:'-1' \:. '.~,,\'\ !
~"'~1<, ',,:' ""'-. ~.!,
/!=., \,~, '<<: )."" ~~~('~.. ' ..
f" ',,, _"" , "', 'k'2' '. '''",. ~~)"
( \. \'\' \ "", \\ I (~ ,,' \ 7',.1 ,/F'/' .. '. .~" t\, ',,, .,... ., "'" /, - - )tr ." ' .....
(,~; :~:.\~:' '.'-"_---.:::::'~~.~~3t..-/,/,... :,', L-'
'?c,~ __ ~r~~~-=-=:f\< , /;1,. " ,-~~ ~",; 4-4'1i~
f. II.' f", ~ / /" v' /'\ / ;9 'p, . I " ",' " r ' .~
\~\(i. ;.II.. //. :';:J\/ 1.. 1 ..~KI
I ;'/' / l <,,// '<' fi) '1/71- 11-
~ 11 " \ " jl J
\1 .\20/;' /.-
'1 \. \", ,II lt//,7 S
" ,:(1/\4 ... , l.. y ,
' II
?~~
:}o {)~~n'l~C:~: Jl\\tr.nS!~:Z:Y!illJ gi~nnr(t\t~j~>c?~.rIrli~7grt8:;tJef:?:~i!]Jt?,i :!l~1JP;eririPfi/J)
! \(.
O .. ~
\ ~,~~~~~,. i~4~ / :t?f?<""" /< ("',1'et ,l \"" "",""l'{",1 ':,.,.\\)
~~~p~t~:~~:~:~~~~S~"'~~!~~~\e
k"ltlC;ry!il.Ygnv:j ji~~t :c:budo\'{ax:w ;: ':hvch kusci -- obojczyka
jO::Jtltki. ~:iV1~~.6c~~.vk~ j:est. to obrecz ni';;'peln~~, pDn!t~lNai 'l tylu, tniedzy
br;.:,egau~d'Dbn :i1J'pLite~c jest otivarta. Z przodu:amy.k,:1 ja !no~;t.ek.
::.;,t (mJll>j,cE;y1I {d,"JfJ,kJdll)
.kCl. to kCl',~i~ cl:(ug;)(.M'0z.na w 1Jiirj wyr :i.:.\'\ ii:: tn,on i ,lwa koiH.;c
ILH.:1l5tILol,vy j b~ltkovvy. fJbojC1.yk j~;st '}vygj~ty ~:)o'vato i dobrze vvy'""
cZ1!w:1lny pod skra. f'rzyswdkcl",\{@ r;zef.i: obojczyka je:st wygiet.a do
przodu, CZeSl:'. !oDeZW! - ku tyfrowi.
Na dolm,i po"j,;[(zdmi tnOlHl, ]Y!fZYkm'\Cll m0st~;.o."ynl zUimjduje sie
vJycir,.k ';;viezn!.H!i1 {:blf.n':\}oobojGz.yk.o,~/ego (i;nfJr,~.lsio lig. cosiocfavir;ularis)~
~1 pny kml'.:lJ bGd(l)l'.1}'iU 1r;:z:~1: guzek ;,toz!(O'~':'!Y (iub"'!i'otlwn colloidewn)
Ryc. 39. U:bo.ic:-c:y;~(NirloJ.~ z dO'lu): ?\ '- ?,U)ll~C::~.,,~, ~:{:,T,'/j. h -- k.1r~n,;,cZtv('robca;.:ll~a,
glli\:,:k ;;to_k.(}~;:/.;~ly~ d - \lvydsJ.~'::Vn~:::2d_b. h:\y~t. ..,:;-u~..'ljj:::J~Y~;:Gw/,~20,,r.: - knnle.l':: :most~
ft\),~,,/
I
(
J I
\ '
"9,f:""If.))1E11"e:tii\$~#.\'U'!,\'j}1i';";\?!'~,,,,\\..~,!,1l\'!#,'"'!W'",!~'t,ITN",!!H""J.'-W,Ma."",iJl . e'.'~"',I"'''''I'',".,~''''.,'t).tWM"W.,I,"-",?' .."."',,-",>. .. '" ,~, &h' P.' , - I
."-
::tUt 1Pil))B~\!::<a;lijjjha w .,lliilJ',~fuJh~ u,~lteiC'7l3' b:!'ltrikU1J\W~j
s; t 11W lU o li t k () w o - o b oj c z y k () 'J\I Y (al'ticllJlati.o sremoc1avi:r:uJaris)
l
l 'j
.\
II
I
~.~-~.-"'~'-''""'"-=-- '~----~~ -~-~~;~2
, ;fr".tf>ui1t
~.'''"" ".'
"'.,"~ .....'". '!.r .... } (t /.'
~.;''''. /' ,r
~.,'"."".'i\. , '~1
\ "'.'': ..~":.
~"~~
Ob,,?cz kGlktyl'l}' grnej
.~~ ."C~__ ~
Ryc. 41. 51::.w i)t,ojc~yk,}""o.mo.i!c"w/: il. -- IH~lte!i: $lUWDWY, b ._._-wi",z:ldl" l1l!i\?.hJ'obl'jj.
C:ZY~~Ql~'elc - ':!JAezad.la obcjczykow;}-wostk(jw~ iH:ti':;1\:j:M~;; d .._- j.,;,,'i~:Li1J~\~Q zebr,:,v/o-t)rJGj"
cZY!WWol:
tOll'd,!i:i lZlwowej IJHIlOOUjiO mchy o~0jczy1m im gr7.S, {k~ p.n:{Joij,~ i do
tyh.l.
SllliW mn;;tkDWt1-ob0jczy!f.owy jcst,&taw~'fn 1I'jG&i'l}'.i1ym. !\;no:hu 'w nim
wykonywac llHi5teplljace ruchy:
fil) lllie:m:~czne Dpu~zczanic obojc:zyka ((b S~J i l!~ln$:L:Gl1ne (ok,50")
'IN pias2czyz:aie czolowej,
b) WYSIHVffiJJ'ilie (ok.25) j cofa,I!'; (o!L35") (,b"jCI:Y!ull \'ii pbt~:t.:zyi;i1lnc
popnCczraej,
c) ,wnoczGSr:ie z tymi ruchami odbywa ~ie ob .,~,t (,!lOjczykn. dookola
jego osi dlugiej; j(':t to mch w plaszczyznie stl':ml!Ld\iw;j.
S t a 'IN b a l' k o w (). u D nj c z y feo 'Iii! y (al'tic'I.J/atio (jcrumiOl.:Jl1vi~UJft.]j(ix)
VV tym st;JJwie l:~c:La si;; \\Jyrostek barkowy ~o~ji'1tlci i ko,niec j><ilfkowy
ol; nj;;;zy!L a. CZ1'.l:>,;:;mWYSl~PUjC kin/ze/( stawDwy \'Ii pdJOcj bi;ld,~ SZC2:r1.!UHh:j
fl)Jfmie. Nieldcdy kn~l{;k wypdnia Gala jame S(;lWOW'l i pn:ek,,:z~[ftka :;L~\'"
w chn:'Fltko:zrO:;L
Ton:bka staW0".'!;, jt:5t W1J])(}cllioi1a wi{:zao1bmi:
u) bar!,a,wo"Ol.HljC:Lyk()wym (lig. iu:r()mioc/;.1,}ic~Jj'JJY.tj, cd
gu'!J]cj powitszchmti wyrostka barkOwegO' d,) g,~.ni!\:j
c:c\lka. To wit:mdt" jc:H 'zUD/d,t i I:JJj)fdzD 5ih1t:,
Uklad kostny
---_.-
66
Staw ten jest utwOl-zony przez mostkowy kr:mie::: obojczyka i wciecie
obojczykowe 11IWitlm. rvYiedzy obierua powietzchnifmni znajduje sie krazek
stawowy (disclJS articIJ/i]ris) d.zid~cy jame stawmvr~ ua dwie czesci; jest to
wit-c staw pietwwy. Gruba [on;\bka stawowa jt::st wz-ooocnioJi1& prLez
Ji1l'1stl(l[HAj'ice wiezadlo.:
a) 'Iil!iezadlo mostkowo-obojczYKawe przednie i tylpe (lig. sJenlOc!avicu-
lwv"!: ,anlerius et poslierius) - ~aCZaCic kj)nj,~c il:'lOstkowy obojczylr.:l. :e, li'vke-
}t.sci~ mOiltk~; hamuja nM,:hy obojczyka do przodu i do tyRu,
b) wiezadlo mietlzyobojczykowe (lig.imacli1JvicadQl'e) - ilJiegil1ace nad
wGiedl';l.1i s:zyjilym, ll'U:qJn;;;te miedzy m01Jtk:CJwymi kncami obu obojc:zy~
k6w. Hamuje ruchy obojczyka lA' dl,
e) wiezadlio :leibtOwCH!lbojczyJwwe {lig. cO:l!oc1avicularey --- pr:ZYC:Depio-
:rudo d:lf:llf::stki pierwszego zebr1Jl i do dol.ult:j j}lo'wiet:r:chil1i otwjczy!r:ll
(1N:yci!~k vvie;x,mdla :1;eb!):ri'rvl/iQi""lJ\lhq~~czyko'lJv~,:go lo '\!V'a:rrfll:iliG:aillijti!C qJOC:l1U.;i~ {~cisute
(jOSS(J 5ubscapularis). WY3t~puja :!la uim kresy miesniowe (liFleae mus-
cu[ares).
. Na powh:r2chni g:r.ztietmiv:t:j (faties dorsalis) przebiega skosnie od
strony przysrodkowej w bok i ku grze gn:ebien lopatki (spina scapulae),
ktry dzieli ja nil dl pod grzebieniowy (lossa illjraspinala) i dl nad-
grzebieniowy (jo:;sa supraspirwia). Doly te wypelniaja miesnie o tej samej
illazwie. W dalszym prz;;biegu grzebien lopatki splaszcza sie i przechodzi
w wyrostek harkowy (aC!tomioa). Na tym wyrostku znajduje sie pmviel7.-
chuia stawowa "ln1qClll do polaczenia z obojczykiem ({acie:> articuJaris
acromil).
Brzeg pn.y~rDdkDwy lopatki (margo medialis) jest skierowany do
kregosllupa. Na bnegu g6mym (margo superior) wystepuje wciecie lopatki
(indsur.a sl:lJpulae). Na or:regu bocznym (margo lateralis) znajduje sie
wydrazenie tl~awowe (cawiias g/enoidaiis), tworzace panewke stawu ra-
miennego. l\fad wydrazeniem stawowym widoczny jest guzek Ilndpanew-
lwwy (tJiberculum supr{Jg!erwidale), a ponizej - guzek podpanevvkowy
(tuberC1JJum inj'raglevwidale). Wydrazenie osadzone jest na szyjce lopatki
(col1Rul'l sC(Jp:u/ae). 'l. pnodu panewki i wciecia lopatki odchodzi silnie
zakr~lY'NinI1Y wymste;k kruczy (processus cOrQcoidelJs). Kat grny lopatki
powstaje przez polac:za;ail:, brzegw przysrodkowego i grnego, kat dolny
-- przez polaczenie brzegw przyhodlwwego i bocznego, a kat boczny
jelit tltv.'or:zohllY przez :L,etktt'iiecii:: 3ie brzegw boc:li1go z gn!ym.
!Ryc. ~~2. Staw nb~jr~l;1Ikrr~vn~hH.rlun~0', ~tllTh' rt1mJooltly (:1l.1"l,?!.f:l y): ~l ~ wyrostek b@'il~OlNY~
b 'O~J:njt:t:yk, ;~ --:'/J:i"0:~tl';~k.nlcZ)', 1'j -- '~"J~ez~_tHob:J.rf(o'f'l(j~ohojc:r.ykowe, ~ -- WieZcHHo
c:r,r:v:fJ:f:{Jbo.cmt:, f - -:.:o,,'iezadlf) ~~1.on.toiVnte, g -" \.vie7:~d~okji'11l~;l\J~bRrkct'/e, h - '~orehrca
;~tn.1VO"Na, i - 0Lrcah:1k .iP,~frje1vko~vy, ) -- ~degno :.:{Jje~oiA (l";'nlltlo"vvego f~u1ri,?;!IDin
!b) krlH~ZtD"obiJj(;;l;yk,!)l)vYKn (J;.:,J~;-. :c{)rt.H?o,c/~~l'if~dt.:~?!'3)) l~IrJadajar~YKIA sie
,z dw<Cidl\ 'p.nm:n -- wiel:Rdnn ~hlzl'{l',nl.eg') {lig, r:mw;ideu.m) i WiezBd~m
~~:;::'lno:f!oUJof;:.'Z1E~;0n {?~g.. r:rr,'!JNf.'(;!{}j1t,;r~!~?.1),~s.1t~~ lq1::;~;~~Lre~;e~~zYJorr{)h.ucz,\a~~ngu ...
st.o:zlc[)"i.lls!tt,~r :no. '.Qlb(jj(";:7Jjd~M 2 ,g~r!l~~l ;pJ)~~!: ~~)(7,~b.1l3ja'~n'~~lrostk~ k!n,l/",~"l,ego
]O!I";1.t!ci,
lP'(rd1O~)j~i'i:' j,~!r :;tcr'Jc' mOGt.kn1'w ..ob'J~j(.:!:'r't;',FlY 1',"n'J. i(} sta1;v tr,~jl)f;h),,;'1Y,
jt~'.(lim~.itk2'.:r.~'.kT~.~~; :fi\111;~!{~1}V jre:f,it '~?:,r B/llm mRilh~J~'T,? 1 ~1~;i:;1~~lt) J>Nn;~:l1Q,T(lJr ~r; J1_~v::hami
1(orpt8JJ~.L 1fl73t,"~lPl_~]::~:fn~chy: 1.aKtH;8LI;rdL1 i ':'l:'~',i'\~~~:n{tl,~t }1)P3!.t.Jri, 1;J:;!Yl3lIP;JJgITJtffa
;l D:of;.\11!1n:In. n'j'bl~ Tu~~k~yn,ll~r:Gto;;?~ lO~}~.t}:.',..~'.':l';',r.~1 ;:":'_1 (lGtk~J !)lFO ..ob6)j~:;Zy!Ko'l~VY
11 ~~~af?s.:r)'1J~j{),~:i)n](~:ijl,"'~;1~Y~U,l1J'JJ0t1 :,!~,~ :)1,r'r7'~:' l j,-: i ~,!,")i!llr~"v'/t\::; ~{ll1CtJ. \f;,! }~'.~hCJ.yrJ:1
1)ii)ll"':'li,; iDr}l,~/;t~dn ~.~.::; ;P'~/:.~J1.
69
IIi. t. lKr0(c T;1!L~]l\;llMifiJ'&"7;]
:0f:11Gi~/ paruie~2, .t::; lopatLca przdrlegu do ~latki ple:rsio\vej dziexi
i1D,pie:ju i}-tac-zajacyc1.l lt1 ~JJ_i'esi11. :(}..-.1:! miesro.l(;: ;.1; "lJlegna osiabieniu, ~,7\,"F:/""
-:zas ,inchc,dzi do odst~J!.-:~I8.61ja 1c,})at1dJd. zeber (kata dolnego). P~~@':Nid~ovJe
uS'[n":,vien.ie oarrtc6yv d~cyduje ~N duzy.w stopnh! <) posta~~Nie cicl:l.
t'Ja :lopatt~~- '')prcz pc)~vierzclU!i :rta\vo"Y:!f~h -- 1Nyst~puja ~,l.!~e:zozros~
tl.; lctc'1e !ac:4.:a ze soba po{:zczeg,S!nc ,~lemefJty lop8!),ki. Jednym z rucn jest
;vie::::ozrost kI1}czobt'>r~(D'.v~!, :Niek.3:L.ajac~r i uzupelniajacy pane~Nk',~dla
glo',:vJ.' kosci ramienioity'~j. 'I:7;10:rZY C'D. sIclepie;nie 3ta~.Yu r3,mi~nnego, rJru-
. ,. !" l' I' "
giro "'I1J.leZoz~o;3taC\ Ji~~t lN!f(Z8.C :(0 poprzecze JOpaL(~, zam~}.(aJi1Ce 1NC!e,t~!e
lCP.8.dfJ Da brzegu gorllym -lj~~lsklltek czego PO'Nst(lJe ot'NOf, przez ktory
bir::gna nac:i:juia knvionosne i ilel''liY,
W s~dad konczyny gnH,:j 'NdJllej wc13odza: koS{; HIJ.niel1iowa, dwie
if.of;ci przedmmieGi& i /(o;;ci (""Id,
,6. 1[[1)illH;:iZ:YDJ,~ :)grinll;f1l W(lj)llri11~1
Jest to 'iHJ.jwiekGza i rLHIjrHui:5za k,,;;,; !WC1:YillY gJr:l1ej, :MO:l'LlB Vi mej
\vyrr"Zilic trl.0n i dVJn k']l:.C;-; -- blizszy i rJ91.lszy, ~i"t ~NlelC je~t typO'1)Va koscia
d~lJg1i\,
Tnon kosci :t1r1a i:rLy powien:dlllLlie -- pa'zellll1ia ~ocwa, j..'Hizf"drri.Cj
jJJ':ZY:3in:Kl!wwa .i tylna. \:tre 81!, ogrmrric:WHf: b:rzegami. Na po',V!t:.n:cL\D.i
r}cz.edillej-boGZJllej G{!]c,ies (lnterinv iw;"eraJis) VJ g6rRl:ej 'Czesci ~vvJ:rteiPuje
'Ny;raZKila gu:wwato,;i; .',mmmleJ11lIL1t.f1l (i.'u!Yerosil!(ls dehoidea), iP'ow.ier:ldH)cia
ty!ml O".:u:ies ]JDstedo'i') jest pJz,e'r.1ziclmrr81. b:ruzdq~ !OI1,;;f'!Jl! pwm.ie:Dlio'J!!c;;go
(m1c,ls Hervi i'(/dilJlis).
KOJ[i,if;c blizszy Im)l g~o',ve /r.c'rsdmmiermiowej (,CflJ)lJt humen), lAB 1s,t,ej
]~nnjdl!lje si\~ ploY1~_eJF:Y:G.hIlli8 Bta\'Vt1tva do lP!ORac:leilllia z 7~l!lyd[~ie:maeITl StfL1IYO-
7Jy-nl! 2op11l.tki. JP'1)[Ji;;:ej :il.:!:j"ITY1.'V:j~Tl.erplaj{) sZJ.jk~:! ,t~,ill1~.1t'OJlIl1~~Z;Iil~!. {crD:1Jl!Jg!:~ ,(JJ,~(J1~i()1-
?i'~;CgU~~(j~ lYl~tJlro)l~~k.t,!r,:~j ~pr:r.y\~:-~el!.)lms~;e te;r,~r0d~~21~~ta'wo'tj1/.n. 1Po[Aiitej t}ZyjJk1
{~}iJ.C;?illh;: } z lPu,;t:'Cdu :;~.lQn?r:') &~ fil,l!lD. 'i)'.ryrra~~negl1J:Z.kH; gill1:eU:. vvaeY{81:Y .(,i'i:.d?ef~
,c~1b'!?i~E'lJf:~jU1B)'} le:i,~~\~~f po st~"(nll.h!~l,(~~lJ:1n~}tll?:,rr:t~ej?i gnz4;r1:.m~iejszy {t2JheV,C2-1hJVii
;\>:dHUS) - po :3trrl1..)ll]!10 !,~'Jr?~P/!i~etr:?'nejurc)d g~JzL(b~},2h~~g9ja 'tv dtt gfzebRetfiile~
J;~tit t~t) ;~:Jr2eib,1en. gutz1[.~)J. \:viekszeg:cl' (clffs~'t'JJ tJJbef:C~Jli rtu~iOr~is) n gJf7.e11Ji-er6
Z~.'121:rt llLflli1;;}3;7;~g;1'v (C?l/)g~.;1 2ub,f!?7cc/d:I r.'Ji?!Ofis). )YJp,edzy gu~t1\)D,:a:d i :~:r:~oBbi~enit]~
~:}~~!!-.J2~!~~~~,_~~:'~~~!~,! __~_~ __ ~-J'~'~_~ _
Ukiod kOStH)'
-ii
~.,
, \,...
.. '".)
IJll
._.._----~~---_._~-_.-
I
\
I
)
I
r'
I
.:';~~~'''JN~\Yi\:~,\%Ji:~!)!f.aJr:r7J\~~~'~- :~:',:}7!m!ft!jt~wHMI!0:o;tf:.~~W?~.dk~"#Wt':"~'.r.-.t1l:\'%,,1,.;a!r#itm.Wf'l!i:~';;t,:ti:$t"::,,1'.?!:4ttN'''~'9.'_t!i.5%ith!W JliCiWIIfS,!lOdH:t l{_.'i%.\Ie:tT,JfAljf"'l'~,.ID.lI'A.il' we, V" UlI ,' <eR w. 1(. [) Mil .---..-----------------------
70
'71
K.!?,ll; zyn,a_g_o_'_r_ll_G_l.v_o_I_i'l_lJ
@ol. l[i!l5tll iPlr:zoei]lr:illIDBil!uuiJl
Zalicza sie do !lJlich: koM: promiefliowa, J;:;;~ca !p(; lHmL:: /s.duka,
i kok fto1,do\,ya, U!07.0ll!a po dtwl'lilt: !puka piatego (mi!Ues;o). elidy dTIoilj,~st
:zwlfc;::mu aD pnodlJ!, czyli zKaajduje sie w POlOZcJ:iil& odvvh'i.lcrmym, Li:)ci te
sa 'W stosunku do siebie rw~wh,;gle, <li gdy S;:ndli;1iilli~ jc:;1\ w pn!n:i,,,,,,ill
Itl.lilWifCOlrlynl, kosci knyhija sie.
mi znajduje :lie bm:zda miedzyguzkowa (sulelli illteNIJDl!i'c'ulatis), w :r.Il'cj
miesci sie scii(gno mieslI1ia dwuglowego ramienia, PC,.fliiJ;j gu:ik~nJV zn.ajduje
sie przewezenie, tZVI'. szyjka chirurgiczua (collwll ,_'hif!.ligicwn), \A! cym
miejscu kosc latwo ulega uamaniu.
Koniec dalszy jest 'N)'raznie splaszczony i y;-H:1Zer:wiI1Y w kj'~nmku
poprzecznym. Tworzy on klykiec kosci ramie!li0w~j (cOi'lilylus hlJm;:ri). Po
oou stronach klykcia :D1"jduja sie nadklykcie --- beG"~-iY (Bpb.mdy!us
ICJteralis) i przyswdkovvy (i:ph:ondy/us media.!i:r).
Na klykciu kosci ramit;uio\vej '\1i_ystepuja dw!,: pO'Niu:Lchni;.: "tiiWOW,~
do polaczenia z koS&-ill i Hokd(jwa i pn.)mielilj'i)wa. l'oWi<':fZl'bnia ~okdO':"a
ma ksztalt bloczka (trochll:!lJ hwneri), a promieniowa k5:ztah glwki (l"iJpi-
tu/um /lumen). Nad bloczkiem od strony pr:zed nr.~j :Z!.H~dujesie dl
dziobiasty (fassa coronoidea), a cd $trony tY!lll.::j -- dl wyrOSitkfl lok ..
ciowego (fossa o/ecrcmii). f-lad glwka kosci l(;Jjmi';;)[linwej, tylko nil ,~tn:ll\Y
jpt2edJUiej, wysti;puje dl jp'omielliowy (!O,'J:!1l nJdi{j!i;i~. DeRy te spdni21ja
waina role w czasie zgiuania i j)rGstmvlmill "N iih\wne lokei-Gwym (od
glebokosci doRw :zale:zy :mkTes tych ruchw).
c
UkJad kaSli-1Y
~l.
~~
.w.)"-n ij,"I r
~":'
:11
I -~
, h
I.'"
~
i,~~
11'1
~li
;\\
~
i
;e>
eJ
;;'l~
~.\:!
i a
~/I ~
I !
\!,~I ..~..
H
,. I'
\ri.~ I;~
tlw
l~~
b
"-
'"
c "
...." .,.
...'f.' r1J ..(..... :J ....~'."
,~ (' ,
" "."
rt r.-,':'
/. . p...
r \\' ~
~lt
k.;.~i
I. i
~I ~
'Ii'
j .'~lj
I r
!.
n.yc, ij3. Kosc rarnie"h)'\vl! {widok z przadu i z !ylll): '" -. giowa, h '. szyjb J.l!almwt:ma,
c - gll:.w!J: wii(lwxy. d - gu;re!\: illlli8jSZY, ~ ... 1izyjh ;hirillFj;ieztlli. f _._bwzdil rui'i',izYZU:l'
kowa. g - gr;;(~bj"l\ g1.l7J.camlli~j"z"go, h -- grr2ebi~n giJ"lia wi\i!rs2.:go, i .. _gu:wwatdc
irlai'amienli1l1. j -. dl dziobiasly. k __o dj promieniowy. l - bloczek koki mmie"lliowej.
l ". glwka, hU - lIad/dyhiec boczny, n ,wdklyJ!ri"c fjYfZYSfodl;:owy,o _ d,i! lokciowy,
P - bruzda nerwu I}H>loici!iowegn, t - bnn:da ,1erWIll lol,ciolVI;go
m
.~
"
Kosc promienlo'v/'a (md:i'lls)
J<tM, io kos,~ d~jjg;!t, w k[if~j wyr:znia sie tnolill i "hva koiH~:~"Tll'zon nHi
ksztaHt tr6jcielUllY, ZW}N'il:hJ.ie :zaznaCWl1yrl.1w c2{;sd ll"odkowcj btz~giem
miedzykototnym.
1',Ia koucIJ bli;z::y.yrn wyrzl.lia sie glowe, 5zyjke i gazo>wmh:;$.c koku
iPl!"Omiel1jow,~j.
Gkni1Ja (l:iiP~jl ?mW) bc,SGi pwmJ:tmj('\1N;j 1!ou;qt,J j\~:;t cun:a:5Hq tiL;';'jj ..
:;ta i posiada r,:Aytl.d dO~t:k glowy (jv,,{j capil'is) :\Ofru~;jcy dD lPoH.'l~
c:zeillu z glbwk,! kosci 1([,mi,cl1liow,ej. JD,}(,k::A," gfrowy uid dlli sie!J[)wbd
stawowy glCiWy (ti?'cwytj;mmtia {ji"ti,;;uldfis i:dpi!L,} <'i'1alnwwhlcy Ilt&dIDnl~
polaC:Z,~JI1i(; L kosci;~ lokciowa. POllliej g~nw:y zll],,-jdu}~ sj~ szyjkiill !Lo,~d
IP'Wmielliowi;;j (i.~o1hmj ?adiJ) , a po:aii:ej szyjki, od S'lWdny kO&Gi Ra)/tciowej
wyt{;lPUjb';; "ilikk !i07'livi![jif;:ta gU:wwffitO:3C koki pnw.ui"miowej (liJbuD"
sil iJ.S nJd iJ).
Ryc. '14. Kosc pmmieniow!\ (widolt :, przodu i z tylu): a _. ;;k""
b ._. obwd stawGI'IY glowy, c - doleli g!owy, ci - s':yl(:l. .'
pfnrnh~[)iov.,'f":j, f - wyro,!J!ek f;,dcc\'li;HV
7}
K.o!Jiee d.alszy jest grubszy i 3zerszy .. Ma powierzchnie stawowa llad-
garstki!" (jecies lJi"tfcu!aris corpea), 1Jilloz1iwiajaca polaczenie z koscrn[
lladg3..rstka, oraz powierzchnie stawo'.va, sruzaq do polaczenia z k.Qscia
lokciowa, czyli wcie(~ie lokciowe (incisufCJ uii/ad.. N a boc:i:l1ej staenie
kosci promieniowej wystepuje wyrostek rylcowaty (pr-ocesSIJS styloideus).
Na tylnej powierzchni konca dalszego Kosci promienio,vej zM.jduja sie
trzy podluzne rowki, w kt1l'jch uldadaja sie miesnie prostujace nadgars-
tek i palc~.
Kosc lokciowa (H/na)
Jest zaliczana do kosci dlugich. Jej nasady sa uier6wnomiemie roz-
winiete; blizsza jest znacznie wieksza i grubsza niz dalsza.
Trjgraniasty trzon kosci Jokciowej ma brzegi przedni, tylny i miedzy-
kostny (lub boczny) oraz powiew;hnie przednia, tylna i przysrodkowa.
Na koncu blizszym wyrznia sie: wyrostek lokciowy, wyrostek c1;-.io-
biasty, powierzcbnie stawowe tworzace wciecie bloczkowe i wciecie pro-
mieniowe.
'Nywstek lokciowy (o/eaanon) jest duzy, zagiety i wyczllwalny przez
skre. Jego przednia powierzchnia (od strony bloczka kosci ramieniowej)
jest giadka i tworzy czesc grnf1, wciecia bloGzkowego.
"Nyrostek dziobiasty (yrocessHs corOilOideus) zlJI@jduje sie po przeciw-
nej stronie wyrostka !okciowego i jego powierzchnia grna, ktra
jest wklesla i gladka, tworzy dolna czesc wciecia bloczkowego. Ponizej
wyrostka dziobiastego wystepuje guzowatosc kosci lokciowej (tuerositas
ulrwe), a po stronie przysrodkowej - wciecie promieniowe (incisura
radia/is).
Wciecie bloczkowe (incisul'o froch/earis) to gleboko wklesla powierzch ..
nia stawowa miedzy wyrostkami lokciowym i dziobiastym, odpowiadajaca
powierzchni stawowej bloczka kosci ramieniowej.
Na koncu dalszym kosci lokciowej wyrznia sie glowe kosci lokcio-
wej (caplI! uhwe) i wyrostek rylcowaty (processus sty!oideus). Glowa
ma powierzchnie stawowa, sluzaca do polaczenia z trjkatnym kraz-
kiem oddzielajacym kosc lokciowa od nadgarstka, oraz obwd stawo-
wy (circwriferenlia artiwlaris), do stavl/owego polaczenia z koscia
prOIDleUlOwa
.Przy wyprostowanym stawiE: lokciowym ramie i przedramie nie leza
w jednej linii, IeCl tworza kat otwarty w kienmklJJ ,Pwmieniow}nn. ]Przy
zlaczonych i wyprostowanydl\ - w po~oieJUiu odwrconym - konczy'"
'ill3.ch ull:iadaja sie one li kobiet Vi! kszt2'.kie litery X, a u mezczyzn
w ksztalcie litery V. Ma iJla to rwniez WplY'N wieksza szemkosc barkowa
u mezczyzn.
.ir'::liicz]!nQ grrw wolna
)
I
Uk/ad [WSiT;]'
rap C !
\/1
'r D.ki protn.ieniowcj,
t'11..';:owatoSc kosci
{ P'
'"
'I:
~. '1'
~, ,1
,~' 'i~
'j,,, i~ ,: -1.1
'1 'L'.i
"',I 'q'
rf'
.l~ ..' f~l, I g~
:i' ,:"',
, '/
pl
l 'Ni
?; l~ I
r'
,
I
I .
,f ,I \fi
~r i!k .I!~;'; Nj,,,\, ,';ii )"
\~''\'I .It f ".1 ~>" "~r;1'7 .
e-
,~
e
ft\~ I:
i~''
,. ,
f~\ .. :.~. ',i
iJt
II
\1:
~~..'I1-! li
\1 l;
. "l
~~f
f
'J
"
'.
\~;'! i~,1 'i. (c
~i
\:1:;~
.t ~~
6#",
tr, ;1 li
~~~ b,J/~ .. Ji~
~ II ~ - <'t;~,.,j1l
~l;;::~f'?,,'it'(::.._. __~' \E?," ,
'01",
~~......
! ,o.,,:;;-=~ L) ~ ~"- .~~
\~~!'
.~~1'{--d
I
_._-------_._---_._------------
72
I
l
rr J
) l
-
~~m~~!()~rMl!_,~<:11~!!1,~;'l,,~~}!l't*m~~~,,''!li,.~~t'll1.Ri1i-m~;~!!!:~''i!;f~m,~m~JllMir;.fJ~.tl!!j1'<(li~ll'.~l!!.'!'g"1,~~'~o<fp.ae, rn';a!l!>,)~"':: "'W ~~ti"A\"'~tt).,;."'\'i"_...,;l5 M.t2~B-Ij.l-.j4-.,,-, -<-:c~-"'-6C!l~,,,,-__ ,w,., . ~" .,,,..-------------------------------------
Kosci palcw feki (assa digito:'wJ'/ mmws)
I \
7:3
Do kosci reki zalicza sie kosci nadgarstka, i,6di\t<~:Z81 i jpidcw.
6.3. Koocn Il',{<k.i (I/M5<4 il'iill\lrJ3)
Nadgarstek (carpu.r)
Nadgarstek s!dada sie :"l osrniu r:hwbzt:alltlr.y,;;h koki, uloio!J.ych
w dwch szeregach. W zen,:gu blizszym (id'i'; uJ !;Cil[~lli '.'li !denlll:lku
maHego palca) wystepuja kosci:
ldeczkowata (os scaphoidzlJm),
ksiezycowata (os hma/um),
trjgnmiasta (os triquetrlJm),
grochowata (os pisifortrJe).
W szeregu dalszym znajduja :sie kosci:
c:z.womboczn!! wieks'l.a (us iri1pezium),
czwoaobC;CZfllil mniejsza (os l?ap,e;wideulIi},
glwkowata (os capi/u.m),
haczykowata (os lwmalllm).
Koki nadgarstka maja po kilka pOWieJl'2ChiliJ! SU!wciwych ~<\lczacych je
z sasiednimi koscmi zarwno IV SZei'<:glll blu:;zym, jak i dahn:ym. W;/Tllie-
niome kosci tWOlZa luk. zwrcony stWll1a wkh(IJQ:~ d,; powsclfZchlilii d~mlio ..
wej, a 'WJlpukla do fJowie!l~,:dmi gnbi~tow,o;;j. W1.de,,~a iitUy!l!2l !1lS!dga:f5tk",
wytwarza bmzde nadga!l:;di.if. (sulem eaypi) ograil1k::lOl],~ (Hj sLHm:v I'JJfomie"
niowej wynioslokia pwmicniowa !l'la.dgustk", (emitiElUid carpi Mdia!is),
a od strony kosci lokciowej - wynio:>Hoscia &okciowa mdg:Ill"stb {emimm-
lia carpi uhwrl's}. T.~ wynioslosci sa polaczone: trocJ:ki.:::m :lgill2Jczy, ktl":\'
zamyka bruzde i j.n:zeKsztak.a ja w kmill<l~ nadgarstka (CaJll.l!is CL!l'pi).
Kosci hdq:;;za (assa nlelacarpalia)
Piec (li-V) kosci ~id,'ecza zew~gledli tra budowe z8.1icza sie do kosci
d~ugich. f'h kollCU blizszym (czyli IHl podstawie) znmjdilija /jie pmvic'l"zch
nie stawowesllJ:qce do pol,tczenia z kos(~mi lladg,Jjr:,t!r:B, s:wregla d.aJszego
oraz powierzchnie M.awow~ 111dadaj'lce sie po bOC:Ll!.ych :,tltl.m;Jch podstui;V.
Kosci srdrecza ~acu! si;;: z,e soba POWif;i"l.c!.1niBlmi Ibocmymi.
Trzon (CDl'jJIJJ) knsci s,drec:za. jt:~;t lekko wypu!dy \IV silTone gn:bidG\\I;C!
i wlclesly pa st.fO,J~ch bocznych. N hl dalszej iflD.:kd11-ir: znajduje iii\:'
(c{jjJild) pol;:jczor;,a stawoW0 z podstawa (;zkm!La
Konczyna g.mQ wobw
----~-
,
~'
Ule/ad kostny
Q.
g
et
C
d
f
e
74
Ryc. 45. lK.osc lokciowa (widok z przodll i z Iylll): :il -- ""yrostek lokciowy, b - wyrostek
dzioi'Jiasty, c - wciecie bloc:t!lowe, d - b'llZOWaW~c [wsci lokciowej, e - wci'('A:-iepwmielilio-
we, f - $!OWil.. ~ - wyyo5ie!, rykowaty
Pale;;; r,~ki skh.Ldajc~ si\~ 1. paliczkw (ph{Jlang.:?s}, ktlce ~''vvni~i n;f1J::Y"'V\'~~'~
1l!H:: sa cz1onkEJ.iDi pale;;". PaJcc; ed iClruglego do Pli~t';g.(J P:Ji tezy
lP:aJiD:zki: palicz(;k bHi:szy U;;h[l!lJJdX
Ryc. <~iji. JK.n~t!:~ii Pf:;.:i:rh'~El(lkllnB .~ ire1J:3 (pnwkJi'zdH~ja g!zbietn~y'),::: 'l~- r~.0~C p,1'!)nt~,r;iffiiowa,
t) _.- k0t,~ h~.k.(.1~)\n~.~ 'fi ~ ~~u:~r,; l{Hlf.cZ:l&o~;t/H:n, d '- kos~ ?<:d~)~~~tCC '1;:1'>':1, i; - kosc lli'jp7.Qrua~~
t~" f -~ :-..;:oic~}Gchfnv,nl~'I1 g - ~(O~t;~t:1"/olloblJ(;zn.a "I;vh(fc?::-Jt; ~l. - rtOI~ t~l'r~l'.OI(Qbot~:E,uU
nl/~ncjf:.~~jl., ~ -- ~t:o(:cgh1Wr,':i'l)T!llllln, j - IcoM: hac:~:Y[C(jlWflt~1~l~ - i~'l~l.j ":1'{,1.<~:t;i:a, 1 -- lPaijczki
!b~~7.~1;~~~ ( ._~ 1/1ll.~:c:~rd :~rr:Gdh,j)')'fnIl :I'! -- l1'~]iczk~d n~8:?\1~. "(l . ~ ""I., ~~,'{ ;.~~o,de~kOi'tY(i:l.~.y
'-"'1
II Polaczenia w <]&I'@bie ko;icz}'IlY gmej wolnej
media) i paliczek dalszy (phahmx distaiis). Kciuk (pollex), czyli palec
pierwszy ma tylko d'Na paliczki - blizszy i dalszy,
Kosci palcw zaliczane sa do kosci dlugich. Nasada blizsza tych kosci
t''vorzy podsta'Ne (basis), a nasada dalsza - g!owe (capu!). Na nasadach
'NystePUja powierzchnie stawowe pokryte chrzastka szklista.
Staw ramienny jest utworzony pR'zez gnowe ko:ki ramieniowej J. wy'
dl'a:i:el:lie stawowe, czyli panewke lopatki, Powierzchuia pall1ewki jest
powiekszona przez obrabek St.3l'WOWY (/abrum glenoidale), zbudowaay
z chrzastki wlknistej, Glowa kosci ramieniowej jest wycinkiem kuji
o promienili 2,5 cm, Jedna tneda powierzchni g~owy styka sie z panewka
y/raz l Obrabkiem. TORebka stawowa jest oDszema i lu:hiW., co wiaze sie
z d UZYID zakresem fuch,,Jw w tynt stawie. Torebka jest przebita przez
sciegno miesnia dwugRowego ramie[lia, ktre slizga sie w pochewce il18zio
wej miedzyguzkowej.
Staw fflmiermy llIie ma ogmJlliczera wiezadllo'Nych, a od zwi.ci.'miec
i iilmy(;h uEzM.:odzen chmni'l go miesnie, Ton:bke sta11NOWb~ wzmacniaja
jedynie wiezadlo kruczo,mmiemlle (ligamentum cOl'acofmmerale), biegnace
ud wyrostka kruczego Ropatki do gu:dr:a v;iek5zego i Dllniejs:zego kosci
ramieniowej oraz w glebszej wuntwie tor<ebki wiezadla obrabkowo-ra-
mieif1l1e (ligamei1tl! g!eno!wmel'lJli(J), ciagnace sie trzema pasmami od ob
qbka st2'.wowego do okolic guzka mniejszego,
Staw ramieuny okrdl2luy jest jako kulisty wolny, poniewaz )jx3!uewka
nie ogmuicza zakresu ruchw, l:vloga sie one odbywa w trzech pb.szczyz-
nach:
- w piaszczyinie st.zalli:owej - mchy zginiJl11Jlia i prostowlRJ[JIiu,
- w phszczyzuie cw~owcj - mchy odwmJ:m:!1ibl i pJrzywodzeuia
iJamiclJlia, lP'll'xy nie :w..UkftAio[Q]ltif! ponoz';:J1J:iu.n ~(JlPatki ndwoGzeJaie jest ulOzIivN~
do poziomu (90"). 'VVWC:E8\:3 gmzek wiekszy ko~d R'l3!.mklJliowej opienn, si't
'u wieZOZJr01Jt kruC20-ih1l\!fk(jl,vy; d",l::;ze odwodze[1je (do pi o fUlU) wymaga
sluet.1lIl llopat/d lPovilodnjacego HlThiesiefGie pa:DH';',1!ld,
- 'N !p!rffil~Z<GZYHi<e lOopnrer,:vaoej ~ md~y obwtowe (sl!::Ji'ety)rW:(Jit'::nia do
lNe~.1"!Rnat:r;;: i Rln Ze1Nft1atrz.
Kombi[cn~~l;ja!ruchw zgiJm21IGlim i JPW1;~i[i".'1I~!lfDil\ 'L cdwodz<';[liex1'1 i pn:ywo-
dz,"'jiJ1k~m j;;3t ilm:tI ObW0t1Zl;;IDU,,1,
/.1. 1:llTI' ;r:llJl!Jiul!I] (,tlli'.~ica,ll'Jqlit) !1lm.~~if!"'u')
'I, PilJ)h!~:ll1;;lGi.\1l ~ 1Dtb1il'e!hae ki1nll~;ZYilll:Y gq'iJIrJj]i!~j 'YVilJ)JlIT]Il~]
Uklad kostny
"
v
.~~""':~'\)
Cf"'-"
'dJ~
lit
7tS
,
,,}),
't'
J'
r'
II
I
i
I
(I
I
I
l
I
f,'.l,"""" ~
J I
I
I
I
j
I
~~lj~f~'1'iil"\:;f'l~),!?~!0':':;:;l?H!R'N!'l1~"i'~"C':'1i'."i.'J'1;~W"\",:;l1!',W~""',1'!~;$,",'!"'~~'!,'".""" .""''''''''''~~''''''''''_"""" __ ~~_,~, ,,,,,,-,,,,,,,,,,,, . . _
Ryc. 47. Si.llw ramienny: ~, - torebka ~tawo1,'Ja, b - wiezadlo kruczocramielJJlle, c --- wieza
dlo kruczo-barkowa, dl - kieguo lU. dwuglow/JIlO ramienia
Ryc. 4lJ. Si.aw lokciowy: a -- lD!ieb/;;a WlC<:O-
wa, b wieI"dlo pollCQn.: jokciocct.
c \Vn~zad~o HH)boc:.rnt. p~'n';li1jcjUOV\'-Cl
d- wj~Ladlopiasci"lliocvale
I
I
I~
G
\1\1
Polaczenia IV obrebie konczyny grnej wO/llej 79
_._-_._----~----
UkJad kostny
I
I
78
i
}:
11
:!ifi
1.2. ltiillw nill!!1l:dl!ll~uy (ittlV'lIffc11!JbJIIYO <:lMbJIIII]
Staw lokciowy jest stawem zRozonym zarwno pod wzgledem budowy,
jak i funkcji. SliJada sie z kosci ramieniowej, promieniowej i lokciowej,
tworzacych trzy stawy, ktre anatomicznie stanowia jedna caRosc:, gdy
posiadaja wsplll1i~ torebki;:: stawowa, natomiast ]pod wzgledem czynnosci
sa to odrebne st1l.',VY.
:5 t a w r aro ie n fi CI -l o k c io W Y'i (arttrulatio hl1meroulnaris) pow-
sUiije przez md:wme . polaczenie bloczka kosci i'fll.uie[liowej z wcie-
ciem bloczkowym kosci lokciowej. Jest stawem jednoosiowym .- :za-
wi as O'I,vym, w ktrym zmcnodza Jedynie ruchy zginania i Pfosiowania.
<'4 to mcty dookola osi przechodzacej pczez srodek bloczk:Jl i glw-
ki kosci ramieniowej. Z;l!cr,es ruchw jest UWllX1Jl!ilbowfmy stvpl1iem
!rOzwiniecia VJ'j[Osikw lokci{)wego i Gl.iObiastcgo ko{;ci hiLciowej, glebo-
koscia odpowiednich aoiw mmkosci ramieniowej i ebstycznoscia miesni
pjt:lebiegZlj~cych nad sta'V'JC'w" JRarnie i przedramie -moga sie ZgiJIH'H~ do kata
J....._
ok.40 i prostOW<hC do 180. U kobiet czekil';j lilii Ul llileZCZY:l1l1 wy"tepuje
nadwypwH.
S t a w [a m ie n n o - p r o m ie.a io w y (w'iicIJJwiio hw-nnm'adiiJJi:s) jest
utworzony przez glwke kosci j(aruii:;niDwej i u,>lek gtlowy kos.ci [)r.l:nnielflio
wej. Ze wzgledu na ksztalt laczacych sie powitndlicki j.:::zt 'lo $t"w kll!i~ty, ale
poniewai jedna os ruchu "wypada" ze wzg!~lu Ha :pol~CZ::Ulie kosci promie-
ttliowej z lokciowa - pod wzgledem nJichomdci j<ost '10 ~Iaw d(1ufJsiowy.
Czesto jC5( c!.udlauy jako niepdny kulisty. l'vioz[IZl w nim wy!u:H1YW&C mchy
:zginania i prostowania w plasu:zywi<.: :itf:zaHrowej Ol'JU ruchy oiJnlclmia
g~owy koki 1~mtnil::niowej VII stosunku do glwJ..:ikosci a'm:uieniowej IN Illas7--
C:lyi:ill" popn:<?c:ll1ej. Jest to z.l1i(cm staw zawia:'JowD-obiWW\VY.
'\iVie:t.adh'l wystepuj;ice w oli1j"imycn :;taw21CU to:
- ;wi(Jzadlo poboc:mc~ iokciowe(ligamellium collatcera!e u 1m,,".,,), /c[Gf':
bi.t:gnie od nadkJykda pnysrrodk{j~wcgD !wsci l"llliI1ienic,\JVr;j do bf2t';gLl
wcieci:iil blo(::z!.towego i podstawy wymstka dzioLiash;go I.wsci lokciowej.
T D wie:uaiilo :zapobiega pn:clilJlwaruiu sie kosci !o!a:iowt.j w kitnmbrt k05Ci
jfitDlliieuiowi:j;
l
l
{
I
J{
.\1 !
.:~:)~ '
[W
Uklad kosIn]'
~'oIac::;eTlie1 '.\1 oi'mgiJie tWr!czyn,l' g(muzj wolllej J 1
'T.:3~ Jrfrjl~e3e"fln?l !lw!~fi [l.~il:e!ijrOJlTll~jo;lilJi11t
"Iie;w,dk pc :),)czne prol:rlieniG'N,e; {fii!";;,,,';liClm col!aier(J.ie ;'adiate)
od':hcd2qce 1:::1:1~_dk.;.:I~<:ia ~)OCzilego i rr)=d~:.>:i;'.J:.~.c;;: sie na dlva pasma~
ktre ~.~.ri. :].3. !Lc:sci lokcifJ'~;-'!.:~j '.~. p,'=,C.~r11l i z tylu od wcie::ia
promicn.iGWeT;, ':')i::;"'i:-~ '':C' wiez3!Eo rri,~ pC:I'~:;':c:pi:!,;3i,~ do kosci pr,.~mie-
uiOl"Jej~ :;lit: d::1.8..18, hU"i}11Jjf!CO o.a jej :;.'lJCtly ClHGt(:;iV~) na.roL"uiast zapobiega
przcsl.l'Vanill ~i,~I~)sci prorrlienio,\;v:ej \V kief1!nkl! ~ok.cio\~l}'nl.
Tr:oedrn "i,:,',:Jcm wchodzacym w sklad st.3wn iokdo'Nego jest polacze-
nie miedzy kocem blizszym twsd iokcio',-,ej i promi,;;;niowej, co zostanie
omwi,one ponii,ej,
jJt]r;UGC(lt;J .t!a;- (tJrtit.:z:u'al~(] -.: t:'-} ~?! 11 [' \) m ii:; li. ,i. 'I) ':~v'0 .. ~aa d 1:2, l" J t k !J "N 2;
- stfPN blizszy reki
.lP9J:le'.:vk~ sta'vu "L'.vQJza p01-virerzchnia. .nadgerstko\-va kosci prcmieuiC'-
'.'lej i krazek staw!':"N}'. Gkowa stav/O'.V8. jest utworzona przez :.ceki pi,r.rw-
nego szeregu nadgar:;tka z 'Nyjatkiem Kosci grod:lOvvatej. Unia szczdiny
mJ'vowej pokrywa sie ::; bruzda bliz:;za skry reki.
Z.:~wzgledu na kJ:;;talt powierzc,;lHli :,;tavJowych sti:\'N(en ,)k'..Iesla SIe
;ako eliptyczny,
. iPierwszy szereg kosci na_dgarstka laczy sie bezposrednio z koscia
prcmieniowq, a z koscia lokciowa za posrednict1.:vem chrzastki trjkatnej.
Te ,~:;:e:kstE'NU uwaza sie za pietrowa.
Staw ten ograniczaja nastepujace wiezadla:
a) wieza.d~o poboczne promieniowe nadgarstka (ligo:mem'um coilaterale
eCllpi radi(jie) -- biegnie po stronie promieniowej od wY~'ostka rylcowa,,~-
go kosci promieniowej do kosci ldeczkowatej,
b) wiezadlo poboczne lokciowe nadgarstka (ligamelllul1l collaferale
wrpi $,jlrwl'e) - biegnie po stronie lokciowej od wyrostka rylcowa tego
;,;:osci lokciowej do kosci trjgraniastej i grochmvatej.
Obydwa wiezadla hamuja mchy odwodzeuia i przywodzenia reki,
c) wiez:Jl(Ho promieuiowo-iludgar3tkowe dloniowe (!igamelltwn radio-
corpeum palmare) - biegnie od wyrostka rykowatego kosd promiel!.iu1Vej
kilkorna mocnymi p8',smami do kosci ldeczkowatej, ksiezycowatej, trj-
:];K'auiastej i glwkowatej. To wiezadlo napina sie przy zgieciu grzbieto-
wym reki oraz przy odwracaniu reki,
d) \lViezrr.dlo promieniowo-nadgarstkowe grzbietowe (lig, radiocarpewn
dorsale) - przebiega od brzegu grzbietowego kosci promieniowej do
powierzcbni grzbietowej ko!,ei pierwszego szeregu nadgarstka, N apina sie
przy zginaniu dloniowym reki,
e) wiezadlo lokciowo-nadgarstkowe d~oiliowe (lig. uinocarpeum pal-
mare). Jest to pasmo biegnace od strony dloniowej glowy kosci lokciowej
do kosci glwkowatej, Czesto laczy sie z wfrlmami wiezadla d101:liowego
promieoiowo--nad garstko wego,
1) wiezadlo lukowate dloniowe nadgarstka (lig. (Ji'cUlJtum empi pal-
mare) - powstaje przez polaczenie czesci wlkien wiezadla promienia--
wo-nadgarstkowego dlol1iQ1;vego 1. wllwam: yviezlldla :!{Jkciowo-nad gal"st,
kowego dloniowego. HID:Iluje mchy zgiecia grzbietowego,
g) wiezadlo luLwwate grzbietowe nadg;ltstka (lig. avc1wium cw'pi clor-
sale) - biegnie miedzy koscia ldeczkowata a tlfjgnmiasta. i>Japin2 sie
PJi'1.Y zgieciu dlOi.liowym i odwodzeniu r~b. .
Staw promieniowo-na.dgarstkovvy jest istawem dwuosiowym. Odb}"Naja
gie w nim mchy ~lginai:ilia i PfOstQ','lllJJlia ireki (w lP~aszczJ'zItlie 5ln.C',H~Q',1Iej) Gfill-Z ,mchy przywodzenia i odwodzeni;:;'1 reki (w pRaszczy:iai.e (;20~GWej).
I
\
obrotowymi
na wracanl\J
odwracaniu
;:",rstkowy, b) staw
f1,":y nad garstko ..
-':'\';{l ::eczJi1o-palicz ..
Do stRWI)W tych oolezf!: a) staw promienio;'/G-l]~
srdl1adgarstkowy, c) stawy mieclzYE}adBax~ikc,vle, ':1)
vl/o.sr(lreczne, e) st3."':vy:(jlJiedzysrdreczne, f) st[t"/~1
kO\"c, g) stawy mi'crhypa!ic:,J,owe.
'7A, 51,;, ""Y w~r~iI
Obie; kos pr:ze;ormnic:oja sa polaczone su":.'Clmi promieniowo--lokciowyrni
blii,szym i dalszym oraz bk,na ruiedz;.rk ostua, ktra tworzy rozlegly
Wie7,07.rost pfzycz.epiaj'lcy sie do we'v!let,znycb blzegw tych kosci,
Staw promieniowo-lokciowy bliz5zy (articu/alio radiordnm'is
pro:r:imalis) jest utworzony przez obwd stawO'\vy glowykosci promieniowej
o wciecie prQlni~niawe kosci lokciowej. \"hmacnion)' jest wiezadlem piel'S-,
cieniowatym (/igomeTliwn anulm-e radii) , ktre przyczepia sie do przedniego
l tylnego b[:Legu wcieda promieniowego km;ci lokciowej. Takie ulozenie
i przebieg \,vie:mdh nie harnuje ruchw Obrotovifych kosci promieniowej,
. ~;ta\v promieniowo-lokciowy dalszy (ar.!iculatio radioulnaris
distalis) jest utworzony przez oDwd stawowy glowy kosci lokciowej
i wciecie lekciowe kosci promieniowej, Do tego stawu nalezy jeszcze
krazek sta',vo\vy trjkatnego kszt1J,hu, ktry przylega do dolnej powier:z.-
chui glowy kosci lokciowej. Wzmocnienie stanowia luf,na, lecz mocna
torebka stawowa i bRona miedzykostna,
Obydwa sta'NY promicniowo-iokciO'.ve sa :;tawami
___ sprzezo'1ymi. Zacbodza VI nich rwlloczdnie ruchy przy
(pmnacja) przedramienia wraz z reka - do wC".'lIJatrz
(supin;,l\;ja) \]3 zewnatrz.
BIioll;), mi~r:lzyko3tna hamuje podluzne przesuwanie sie kosci promie-
niowej w stosunku do lokciowej. Poza tym jest miejscem przyczepu
niektrych miesni przedmmieuia,
I
I
\
II
I
(
I
I
['
I
'I
I
f
I
\
I
I
I
.. _""' ~ -"-"''''' '';~ ~ '''''_''''__ '* _",c~~~'~"'~"'~"""_''''''''''''''''~~'l1'i'\/Wnm''''iill3~;;O;;:''!J'''iiiUlllf!L,tCl(lll*,,'''. _)I,4 .\:t..ii\I)<A!w.(A '11\._ mu" d,I*-O.P hUl~
r
82 Uklad kostn~ !
I
i
Ryc. 50. Sl:awy i Wi",:<:lldb pmw"j
ni/d (powicaclmi<! <lloniow,,):
a ,-_. ko6c lokciowa~ b kos~-:
pmWellliowol. c - ".ri,,~ad!() IJO-
b(,:,c2n,a P.b.~OlltU<i:(.uow.c Kii:idg:lx.'iik~~
~ .._- i)d~2~HHop:i'oln]l~ciOW,o~'i1ad~
g3.1i'5Ll.J.:ow~ dloniow~~ f -- wa~:r..;i-
dlu pmmicllbk: lUll!gantL"
g -- Wi~2:iidlo g(ochnv\!o-h:Qczy~
kow~. li Wi~LJ.U,jjk) g~,u-cho-
,-",,,,,:li'odre;;;:;ll". i - wiF"dlo
nad gal';,) t Jko Vii,) - S]l d. a ~ l: l:iJ ~,
j --..wieza.d1o lHi~~t.r.ysll~d~:~CLl}(';.
k --- wi~:<iJldl/) 1J,}!,r~~":",",, gl~b" ..
ki~ 5rdl(lkCZa~ l - wi{::!a.dlc. hJf~-
b(j.C1.~ile
.{.t.
PDlaczenia w obr;ebie kmkzj'ny g?fM!j wotnej 3]
_---~----~~~-"~~ +-=-.~"""""""'~""""-,~L".C~'''-~",."",,,,-,,-......-.-.c.._' .... =-....._ .. _.,_~~_
Przekrj przez stawy
I/.Osc lokciowa,
kosc promieniowa.
c -- kr!l~k stawowy
Rl'C. 49.
reki: !li
b
zgimidi1ia wynosi ok.SO, a nadwYPJfostu ok.l5, Ruchy
:sa b$zemitjsze illlii odwodzenia i WYMZa odpowiedltlio
Zabic:> ruchu
IPJrzywoozcIllia
okA5 i 20D
S t a w hd III ad@:an>tkowy (aJ?ticM!(JKio mediocQl'plf!a) - staw dalszy
reki
UtWOJlZ!OllnY jest PIi'ZZ pietwa:!:y i drugi szereg k;osci Jn::adgau-stka. :Szcze-
lina st~wowa ma l\tllzt!allt poziomo u~oo1Ulej litery "S", Linia stawu od
powiada \bm:hhie d'llll1itej Ilkl1'Y reki.
Ruchy w stawi.e sJf6dltfl!l!.dgarr;tkowynl polegaja na zgiromniu i prosto-
waiuh:a reki, fa wiec odbywlJ\j~1 $i{( Ol1lle zllIlrwilllo w stawi:e blizszym, jak
i dalszym i:eld. W :Lgifi~lITliu u.b-:iall stawu dolllJlego WYiM.'Jsi ok. 30, a (uch
lThaiiwYJPll'{M,!tl j:Rt j}{igftebiollilY do 4:5.
S t a w ~' m it' d:z y n a J g a, s t Jeo we (llriicll!IJtiol'Jcs imBv.:mpeU1!)
Wyc'L"pnja miel1:J:Y ~aSiddHj21CYli1i Zi:' soLa ko!;ni w pi"J(WS:cYDIl i Jb"U~
gh:n szer~gu 1!B.dgB.!iSU;a (Dip. miedzy koch~ JcleczktJ\vatia fi kie.YCO'tVfllUL
miedzy kDi(::i~ cz'wolCo.boc7.Ha \i:/i~~k3Z~~8. .ii1JUl!~~jE:Z[~i'tp.)~ ktre ~K"!(,&C:i:Oll sa
turebkami i wi",zmdlami.
'\Nitz"dh str:rc",v srdnmdglw,rst!wwydl i !Sii,"dzjuadg2lJst!wwych S'!
Dafd7.o p,h115kie i bieg!tH~ rnit=d:LY P(}:3zG2,;;glnYlui kOS(~f(li Zl;lli,Ul!i-hJ
po stwnllie dloniowej, jo!l;; i~t2biG[owej. HIl n':t'ag,~ :mlili1lgtij,,~
t:YO 8trolffiie; vvie:~adjo prol:flieni:st.t (lig. C~Ji'pj
S l a w y m i ed z.ys rd reczne (af'licu!atirmcs intCi'metIJcal:peae)
Sa to rlJmiez stawy plscisle, a powstaja PPf:? l~czenie sie ze soba
podstaw kosci srdrecza (II z HL !lI z IV, jV z V). Te polaczenia sa
w7:HlOcnionc przez wiezadla srd reczne dloniowe, grzbietowe i miedzykost.ne.
S t a \\' y n ad ga r s tko w o -sr d r ec zne (arlicll!otiolles metacarpeae)
Tworza je powierzchnie stawowe kosci drugiego szeregu nadgarstka
I powierzchnie stawowe karle,," blizszych koki srdrecza. Sa to stawy
plscisk o ograni':zonej ruchomosci. Jedynie sta'v kciuka ma znacznie
wieksza fuchoHlO;C.
poprzeczne (lig. c{)l'pi :r:JIlsverswn) nadgarst;,3.. 1Niezadlo promieniste
odchodzi od kosci giwkowatej do otaczaj~\.::!ch h '.osci nadgarstka.
'Niezad!o popr7.ecznc laczy wynioslosc nadg,ustka :"kciowa (utworzona
przez ~wsci grochowata i haczyko'Nata) z \vyt1iosk~ci:1 promieniowa (1.1-
t,.VOfZOlq przez kosc ;(3iezycowata) Wiezadlo popf7.e,',-Tle jest wlasciwie
dalsza czescia troczka zginaczy - zamyka ono od .'5(;':' bruzde nadgarst-
ka, przez ~c[r'l przechodza zabezpieczone od Ilr"z"",; mechanicznych
SCir,;gIJC1miesniowe, nerwy i nacz.ynia krwionosne.
\V stawadl miedzygnadgarstkowych ruchomosc jest bardzo ogranIczo-
na (krtkie i silne wi'(zad/a) i jedynie uelastyc'i.ni;J 1(;J;y.
85
Jot 01!Jl!1'i\:'CJl ~J:I!lIII~~%Yill1J 1!ll'D!lxiJ:ej ;( dBggualmvy mrewol!Ylf'i iuaje uJI() ds)
Kosci konczyny dolnej dzwigaja ciezar ciaja, stad tez sa one wieksze,
grubsze i masywniejsze niz odpowiadajace im kosci k011c7.}'ny grnej.
KOl1czyna dolna jest polaczona z tulowiem za posrednictwem sprezystej
obreczy, stanowiacej zamkniety pierscien,
KillI!JJCLJlIlJl:lll !11!l1[m~
Obrecz ,/(OJiCZ)lIIY dolnej
S t a w y m ied zyp al iczko we (articlIlationes interphlllangeae !n(.1flus)
Sa to typowe stawy zawiasowe utworzone przez podstawy srodko'.';yr.:h
paliczkw z glowami paliczkw blizszych oraz przez pod5tawy paliczkw
dalszych z glowami paliczkw srodkowych. Stawy te sa ograniczone
'.viezadlarni pobocznymi oraz blaszkami wlknisto-chrzastkowymi dlonio-
wymi. Zakres ruchw w stawach blizszych wyuosi ok. 120, a w dalszych
ok, 70.
Staw srdreezno-paliczkowy kciuka (articulaiio melacarpop-
!wlrJllgea po/licis) jest stawem zawiasowym, wzmocnionym torebka stawo-
wa i wiezadlami pobocznymi. Zakres ruchw zginania i prostowania
wynosi od 50 do 70.
;3rdrecza, biegnacym od drugiej kosci do piatej, Do sciany dloniowej
torebek stl.':vowych moga byc vi1aczone trzeszczki (ossa se,wlnoidea) na
wszystkich paJcach obustronnie,
Pod wzgledem budowy sa. to stawy kuliste, a pod 'Nzgledem ruchomo-
sci - dwuosiowe. Vifystepuja tu ruchy zginania. i pro:5towania (w sumie
zakres tych ruchw '.'Iynosi ok. 1100) oraz ruchy odwodzenia i przy~yodze-
aia palcw, Kombinacj~ w;rillienionych ruchw jest obwodzenie.
Uklad kosiny
Staw lIadgarstkowo-srdreczny kciuka
(ar t indOl io cmpome tacarpea pollicis)
Powstaje przrz polac:z.elJ!cpodstawy pierwszej kosci srdrecza 7. koscia
cnvoroboczna '.vieksza. Obydwie powierzchni:: stawowe - polaczone
luzna torebka _.- maja ksztalt siodelek i pozwa\(lj~ na rucby odwodzenia,
rrzywodzcnia onu przeciwstawiania (oppositio) kciuka pozostalym czte-
rem palcom i odpro'N<l_dzania (reposilio). Z[]!, rc~, mchw odwodzenia
wynosi 35-40, a przeciwstawiania - 45- 60. Zdolnosc do przeciw-
st;).wiania kciuka pozostalym palcom jest niez"/ylde istotna dla wykony-
v,,'ania ruchvv chwytnych i precyzyjnych. (Utrata kciuka jest zaliczana do
lcj samej gnqJj! inwalidzkiej, co utrat.a oka). Kombinacja wszystkich
ruch'v 'N strnvi" siodelkowatym pozwala na ruch obwodzenia.
84
SLawy srbdrec:z:no-paliczkowe
(IJ I t iCli!(lI iOill's III ef (lcmpoplw!arlg elJe)
Powier7chnir; stawowe tworza glowy kosci f"d,,"cza i dolki na pod-
stawach bli.is:;:yr.h paliczkw. Torebki stawow':"'::C11.lOcl.lione sa wiezadlami
pobocznymi (UJ. coffaieralia) oraz wiezadle,!.\ poprzecznym glebokim
Obrecz konczyny dolnej, okreslana rwniez jako .obrecz miedniczna
lub biodrowa, jest utworzona z dwch kosci miednicznych i kosci krzyze
wej. Kazda kosc micdnicZll:\3. (os coxl!e) jest zbudowana z trzech Kosci,
ktrych tit'Zony zrastaja sie w obrebie jej panewki. Sa to kosci: biodrowa.
kulnowa i ~onowa.
'~rt",,:~r;~_~.l~~\'N'~~~"'n"',,:j,i. ','''''llA.~F.S,1fM,.,",1II '4q.t.litL!t~, .1'."h""',tt:fi!_ . 'AI\.fFitR.Sl.C;'"l5jf~lff-l'.~e\,",'" pp. C,l!-~~Jlt.diWJ.'LJl""',_:::t . :m,h !t.4. li. .,~" "",,~ e:\ijQiJlb,po""')4a:.,""'U+:Jj."""""'" op as 51$ n_ ~. R'"'
ii,:t ll(illlt lli;llJjllfi1liliW:JJ (rIJl$ i:iid'aHS)
( I
I
,I
,I I
87
I
r
+~
j f
UJ~ .,~. '- -.~.
"" .... ,;r'~--;""-","." ' ~.
e "-. X' ),,,,,Y ~ \,: ~
'" '" --,~, \:~
'- j...... __". '1--'l"
..../' " -:...:::-... "'>~
}.... .. - .~, .... \"
.... " ~! I ./" ""'~ -:::: \ .
.,,2'/ '" I ,: . "11/" '?- --".' ,.
,,/ / " ;::=-'" --:~, "",.\
. {/ /, ' /.-;~ -::::'c_ "4
/i;-"':" . ':" ,> .~'~.
" J ,,'::::.:.._~::
( ," " . _. '- '}'.
! .. /~:.:::
I I / .' ,-'/ ,/ .-
\~.-:-/ ~,j r'/-'::::: /, A- / 1,/ / 'II
,,/";/' . " ryJI!
,./f o' ' ,I.' I
\~>' / 1';// l); . ;/, 'II. le)
r II ,'I' '/f ", ',(iI .. I
"" "" . , -":':1'''' './1 ' ////It, !II "
. r.l~ 1t!.1/: ".",/r/./; .;.1:./ /I,I'/~ ~!':j.~.V; "'.. ,
\!:?;"",,/~l, '. #'// . ,/)'; "
!~/ //. l /},;//~'l.rfrlf4~ .(~j "~J1
Q. /.1{!... ~.~ .'WPI.II.ir. L//:-~.''S.,;.,\: .
,J \1, /~ ~ f/J~I l" (lul,ti9~" <~~,
../ l, . ,~.\. \ l ~("t!(I"'\ \. "I,
j' .1 ./ \\;W~' \ lj!JfQIII, ~~ \\ L1- .~ i.
I . ,\ t L\k-="S:r--r-' . - .)
'~, 'l, \ 11l:b\ ~.-1 . ~ t
., . U 't\<0 \. ? I
____ ~~\>.'I~ll\I)\ ~~.' "-._~... ~~7 J(
k. ~ )1(/,< 1.1" \",,~::::,~ -=--)' /*,YJ\lI':
. . LI /'!;;)\ .~~.,:.~=':{:.- ,.'.'.'~. /\~'\~\\\ ./ e
. i/~ "="=-~r'--<'c'' li,I //'
/'" t 'f/ij/JZi!ljff/{f";'" .~'o~~,'
," ( 'lf'l,l ~."(if" A:io \,., ~ ,?
~ " " ' .;(P' . / i~\":<" \\ .' ..' .,c'; ,,. 't
. ~ . <? . . ./ ~.,\\' 11\. >'-1." ..-
'j. (, I I ~.~l \ ,\h' !
'.J . i J' I . ".~.. ,'"
,; 41/" ;,7i, .J~I ~)~'.~~., ..\".""."''''' ..'..... \\'\, li l \I'" ." \-. ~~~~~r
~~. IW, III \~tl.A ,'J ' .,I ~\i, ~~.~,~~ ....:;~tl __ ~fI
./ ~. \ II \I. .'d . I ) ~. "7'" Y
......... ,,,,.\ \ . .;; .. //,:,,ir,~
\ .... ./ ' . \,~.':' ' "'- . _ .. .I.. ,'v/..I -",,",,'". ' " "1 ..." ~ '" pOJ' , ~y
u !h""'-1~~~ .:-/ ///\~
.'~"~/ \,
it ivJl
!Ryc. :H. K{~~c ilincdii1icxnu (p'Jwie(;tdlli.)i~ boczuu): a - ki)i~c b!cdrowy r'Jfled'ili d0l11)'1
b - kl~c lino,:ir-L'i'wy Pi'l~dil1~ gK'1n.Y~c -- g:rzdAell biGdii'owy~ d - llt~&a pnsh4.:Ha)'t;io'a
P(Z~dflja, .~ -- lal"n Iwtci biCldfow,,;j. f - kl'ta )jJosl"dl.l.Dwa tyIAl", (l .... lrol"t biod{i)wy
lyll/lY gf.lY, li -- :':ckc bicu1wwy lylllY doluy, i - 1:He~a po:illidko"''' dui"a. j - wd~ci~
lmlszow.1. 1; -- ~"k; kulszowy. l --- ","li:t IwInowy. / .- ga1,I:l: kosci !w/.ww,;j, iil .- ga!q:l
duh~a k{l~(:j l'(;kHJ\.V.t;j~ 'Il .- JJu2ek k.~ilOVJY~ o - galaz gn[.ia k;o:ki lonu'Vv-.;j, p ~-- otwr
Z.~;)l{jl1Lh:;,uy. !f -- 'Wd~de lV1Jl~a;',;'~"jld~[) - dl pau~'t:!Jtd~ l ---~hn)'wi~r:tC~u{~~~t ~).~ni;:iy~~o\~lala
Obr?cz konczyny dolnej
Uklad kostny l"l6
lU. Kosc biodrowa (o:> ilium)
Dzieli sie na trzon i galwl. Tn:oJ[\ kosci kulszowej, podobnie jak trzon
kosci biodrowej, wchodzi wsklad palIlIewki kosci miednicznej. N'a tylnym
brzegu trzonu majduje sie wyraznie zaznaczony kolec kulszowy (spina
ischiLldica). Powyzej koka wystepuje wciecie kulszowe wieksze (il'lci!mra
ischilJdica YlU3jOi"), El ponizej kolca -- wciecie kulszowe mniej5xe (incisura
iSichi{ldica minor).
Gm kulszowy (tuJoe!' i!Jchil.ulicum) jest to i:la,d:zc wYi'a:bJ,,~l.grubielllie
znajdujace sie na gIflllllicy tncmu j ga~ezi kulszowej. 'vV pozycji sicc!:zao.:j
icalamieJniciIi opit:ra sie na gU:DJ:ch lmlszowych. Galla:e kosci !r.ul::;zowej
(mmm os;sis ischii) j""t cienka, :>phUlLCWil!q czekia !.wsci kulszowej, skie-
JfO"}:llitiil\a w strol!1le kosci 1,ow)'wej.
Sldada sie z trzonu i talerza kosci biodrowej. Trzon stanowi zgrubiala,
dolna <,;zesckosci; wchodzi w sklad panewki tworzac jej grne ogranicze-
nie.
Talerz kosci biodrowej (ala ossis zlil) ma dwie powierzchnie - zewnet-
rzna, czyli posladkowa (facies glutea), i wewnetr:ma, c:zy!i krzyzo-
wo-miedniczna (jacies sflcrope!vina).
Na zewnetrznej powierzchni talerza wystepuja trzy kresy posladkowe:
kresa posladkowa tylna (linea glutea posterior), kresa posladkowa przed-
nia (linea glutea anierior) i hesa posladkowa dolna (linea glutUl in/erior).
K.resy te sa miej~cem pnyczepu miesni posladkowych.
Na wewnetrwej powierzdmi talerla, ktira jest gladka i tworzy dl
biodmwy (lassa iliaca), majduje sie guzowatosc biodrowa (tuberositas
Waca) or:n )powierzchnia uchowata (/acies auricuiaris), laczaca sie z taka
sama powierzchnia kosci krzyzowej.
Granice miedzy tJderzem a trzonem kosci biodrowej stanowi kresa
lukowata (linea arc!Jata), przebiegajaca po wewnetrznej stwnie. Kresa
lukowata jest Jrwl!1lie:i.g.anica miedzy miednica 'Ivieksza i mniejsza.
Na grnym bnegu talerza biodrowego wystepuje grzebien biodrowy
(crista i!!aca) zakoilczollllY z przodu kolcem biodrowym przedillim grnym
(spina Waca anterior superior), a z tylu - kolcem biodrowytn tylnym
gmyl'u (spina ilim;a posierior superior). Ponizej kolcw grnych znajduja
sie kolce dolne (spina iliaca (miaior ill/erior et spina iliaca posterior
in.ferior). Grzebien ibiodwwy dzieli "ie na wargi - zewl1etrzna i wevllletrz-
Cla (hJbium exiernum et intenmm) oraz krese posrednia (linea intermedia).
Sa to miejsca przyczep6w miesni brzucha.
-""'.-.. __ . _ ....... .,."..~~~~~,F~~"'-..,.t:':".'~~~~~~,-n'f-'-,'-.-i>P- ..\-.--
,-
\~
Uldad !w:Jl'ny
--------
:19 [}fny?cz !-rOflli:ZYl.!<,V doir;.ej
._----~~_.-=-~-
;~t~S" I[1ilm(~ ]1})JIna~\V8! ~(\'J3 /plJ!I!Jd:;]l
ll-4. IViill~,iJJIiMI\:11I ]:m.1bJl ,e~no&f.
Kosc ROKlOv'l@' :3tano'wl przedma czesc mi\-3flrucy. Y;lyrznia sie ?'! mej
tlt~zon i gaJezie. 'Trzon kGsci ~onovn;:j V;!llaz z trzon['@i kos~i j:1l13ZG1(h~j
i bindrowej zamyka panevlk~ 3t,HY'Jl biodwT>'.jego.
Gala:t g6rl1m kosci lOllovfej {faJnU3 superiOr' fJS3!s .t7~!.bis} odchod.zi Gd
trzou.u kosci ~ornovvej i jest 51.rjero~,vann do przodu i pf;3ysrodkD"l.VG. l>T:l
g1f[Jtej stronie ga~ezi \vystepVl}e ostro Z8ZJla~CZOllYgrz;,;bk~ri kosci EOJiJ,OV1Bj
(jJecteCl ossis /?l.lDi,,), ktry przechodzi IN IO'ese htkowata. Gclai dolm1
kosci iO!J)ow~oj ('amu:; inferrioF' ossfs pubis) Raczy sie od. strouy uoczn.ej
'Z, galezia kosci kulszowej, a od 5t.fOFlY przysrodkowej z g11Jezia gcma,
W miejscu poHaczcnia galezi ~orlOVlych znajduje sie guzek ROllu'.'!:.'
(tuberculum pubicwn) i poWie1rZCh!l.ig spojemowa ([acie:; sympt.ys7;a!is).
!Pa il e w li;a (ace,wbulmn) Idy lila zewnetrzu,ej sUronie kosd miedv.ic:mej
ijest dosyc glebokiJ .. Na jej dnie Zl.Jlajduje sie d~ pa11\ewki (lass(J acefauuli)
o~oczolllY powieJi'Zd.lilil~ stawowa, tZ'\.v. powie:r<.clJul1ia ksiezycowata, (/aci,e.>
tl1fWl'a). Cah p1Jl11\eWkolll jest poglebiona chrzestKl.o-'.vRkJrnistym pieifScieniem,
ktry tworzy obrabek panewkowy (labrum a,:ef'l.Vu!ave). w dO!Ifl\i~j cz'C~ci
pane\vki wystepuje wdecie JPl]I.new~d (.ifu:isum (Jce!'l-li'wli) Z8lID!w.iet'i'': wiezmd--
Rem poprzecznym IPmncwki.
O t 'w li: Z 81S j o lJ\ io \l y (/OI'r.Yme?1 obtu?o.i1!!m) jest o gnl'.niczo lilt y ko:\(;.nr~i
kulszowa i lOiIOWa. Do b,'zeg6w otworu pnyczepia sie blana. z.<'J.n!oiJlow@
(membrana obttll'(Jtofia), pr:wz ktra w gJr]\o~bo(;znym l.qcie prr:wchochi
k::mal :w.10nowy,
l.\tJiedraica {pe/vis} jest podzielona kresa gralllkZ!Cla), (UJu~a urmi1wti:;;) nil!.
l.niednice wieksza (pelvis major) i miednice mniejsza. (pe/flis minor). K.res2\
gx::mkznf.a jeat ut'.vorzoua pn'zez gnebie!) koki nonowej, he3e Kukowata
i podstawe kosci krzyzowej. lVHc:dwca wieksza jest z pcwdu otwarta, a jej
sciane tylna i sciany boczne tWOJrza odpowiednio kregi !edvviowe i talerze
kosci biodrowych.
Miednica mniejsn starL10wi wllasdwa jame miednicy lub kalilaR mif',d-
m\cy. Jej otwr grrJ.Y nazywany jest wchodem miedJi1\icy (adif.1!3 pelvis),
a otwr dolny -- wychodem (exitus pelllis). Miednica jest pochyloiL,a
V'J stosJ,'ml.aq do jpll2SZC;J;YZli1Y [poziomej. Kat po,;:hyle!ffi.ia (miedzy p1JasxGzywlj',
w(,;1Jodu a plaszczyma pozioma) wynosi ok. 65 ijest wiekszy l!i k.o!bi,et n,.iz
lJl mezczyzn.
''J!! Im1owie miednicy wYIl'8.ille ZaZilaC1:mj(~ sie 1rinice plldowlf, spowo-
d!J'.vane JPf:LY~1tli:10W1MB.if,;mmj,edlu1jcy zelllskiej do ochJ(oP:llY roxv'/i.iajDlcc')go :>ie
\
J,..
,/;1i!~;:;~0~~~<~:" "
)', ..,.' .,'11'1 ',1".(,'.- "\ ",'1'.\ \1\'\,,' l., ?,-""
n'";',,, '" ' \\' """ , ",," '"
",," '," ' l" , ,(I,' ,'" o
,f" 11.'\"" "",,'t' \J ' ',./' ,-
t l ,i" ' I .' ",,,, ,.,/ ~
,;t jI ,I/l l". ' 1\1 II .;:/ ..'''''. ~.~ '
II l /,1/' I" \ ,;,;;;.",.-.,..", .\.~ " \'
l(/ Aiifl; I' I ~ \ \ ,/;'W '(.: ,. '. ,." 'J . I I \.'\ \ ' . ' '.")'."" .."
, . ' , '' ",' ,-
,~i '''i~d\I\', ," \ \ \ \\,1' 1(6~\'. (\. " _'" , ,~\.\
l . \ \, ... , .~,,;,Iir'(" (" .
)!.I.l>,.', ",\ \\1,.. \\\ \ ) '1\\ ,t\ . .N...;:- .....;;I;.;,.,."'., . . ,/
/ '\ ~.i\. '.. ' \ \ \" .,.,' I ;\'" ::..- >~\~,",' ,
.' .",,'1 .1.,\ .'\'~ \. .... ,,,l.,~'~,?;Z,, ." I ;1 "'):;,""; \1 .\ \ . I' ,. / '..._,';'- l' i
,,"," ,,' ," ,', ,,,,,," 'I" "
I../ '~'.\ \, '.):.1 , IJ 1'l~J - >.~I/....,,(,.I :""' ~'''''''P'~ u ", ,I;' ",I '" II-~"" .. "I.' "',{ " I
'.1].1"(..' l I' 1/' j If //",,;;:;.:--:= - ,//f.:i/.'.> , . I"'>' '" r'" \1, I I ,1(lj", ..""._,.,....., .'I."',.,'I,' .. P ,
,.~'1 II I (/. i I. ,//(.: ,t"..'" --- 'C,-": ". ".'\ '.\)1
l 'I '-l t. ''JI' ' {( 'l ' . .. I
\1' /',i'" :11/1;11.' I I", \ -' \ '\ 1111 "1 II ,", '
... ,,' ,II ,. %1 'I \,\ '- ' \
/\ .'1'1. I/I li .Ii /- I \ \~' {\' \ lA
/~\\i ,/ ;/' '(, (' t,'\ ", " ;,
/ ''>'d .<;/111 1/1\' .\ " \
/ \1./"':"'" .1/ I/ 1\ \,', \1')
(fI / //.~r:/ // I .. \,'\' I''''
./10. ,/ II'. ,'/ f.. !,/I \. . ... \'1 -' ,1 / ( / \ .. .
/,/./ ' /II J" / I \ ... ., .:.'\
0'/ f' ,,/1 ( \ '\
. 'VI "_ \Li ' I .... , ,.". i'" /.'1 .. .,/ ' t7 I " /. .. ,
IV'I~ ,', l,' /' /' ( ,l ,/ \ l " ~ {Jl , / .'/ ~ \ " ,1'-- I
_........... i" " 'I ~ I, \ \ <:",)J'- ,.
.;'c," ,\ I' ~'O, \\ rit
,/ ,a, I\",=""r-"''''''~''''-'\~ " "'J;
;,/'1. ~\ I \" ~~~'~.~.'" ',';:,:' (. "',,111 ' ~~\' \,,~'\"'\\\\\
,"""""h"" " ~,L ---'- ., ' \,"\: .. U,,,,,'I,I , '\ . \-\~~ \
.. >C''' "'C.."'\' "" \ '\ '
+. / ...'_ ';;:: ...._",,';;::;\, 'J"~ 'a \1\ 'n ._ 1i'....'" --I, 1.\,. "'I " 'li ,! " ,,'::::: _, ",\ ,_,._~~. \\1'" ., ,I f
"'"".!,~_ ,,\,\1 \, \,' R A-:;';' -p,:"" \ 'I, .i\ ,," '\ \ . 4
-r "'", .to ~? ~~~,~"\ \'\'\\ \ ,lI 1\' f/q
/ o_=cJ,:;:.\.,~h, ,\.\\ ':;\ \\ ~i\ I' J li
/ "'t\:~ ",<: <'1"'1\', t . }i':"/
I~'i::)'\> ~/ <,' "_ .. y~,)';
/ I ",-"--l.~7/ /",/h '.;,( -,;\
_'~ /0 "!,-/o.' - ~,..
~ t~"l!,,,r'''''''::'::~r.''''' '. ''''
\ \~
83
Ryc. 52. tCo!;r: mj(;::~~~ic;::r.!a (I)C'Nif~rzdJDia przysro{pcol7la): a - ~~,()kc:hicdrov ... y przedni dolny,
b 1.c.o!p,c biorj-t0'i''''Y P:j'l:('{~nigrny, G - grzr.bje\:'1 hj(;dj'I)~,~":,,t1 --~- dl biodrowy, e "- guzo
wa.toSc bi(':dfov';~L r :.(ch>~ bk:drowy tylu)' grny, 3 "--- ,~rok~ biodrolY'lj tylny dolny,
b ~._, '.vd~~:i2 xnbz0':.:""', ! o ~(!)J,~;c rndszo'NY, j - oiw;' 1~;7~nnjony, It - gala.i ko~ci
kuls:;~o1.V~j, ~ --' gr'.h~:~d0hul. kosci lOJJ()WI~j, l -~ po;vicrzchn.h sl;:IJJ\:''1l~OtNa, m - galaz grna
kosci lOXH.P.V,~j, il -- g:i';::ebk~ll ktCsci lonowej, o - t.rc~n la;(IY:'Jatll, p - po\vierzchnia
UdlO\"J3.t.f.l., r - guz r(iJ11;~:{~'l,~.'Y
0'''1
I
~
{
,
l
~
l'
i
~
f
l
P
(
,~
I
I~
,
-
[
~
j
90 UkJad kosiny Obrecz kmicz]my dobiel'
9.1
. ~_-....u-", __ .,_~,_~~ __ .~~~=..-_~~__,_. .~
I
I
I
plodu i do porodu. U kobiet tnkrze kosci biodrowych sa silnie bocznie
rozstawiDne, duz;:. jest rwnie:;; odleglosc miedzy guzami kulszowymi
i .wiekszy kat podloTIowy, U mezczyzn kosc krzyzowa jest ustawiona
bardziej stromo, a sciaJlY boczne miednicy biegna zbieznie ku dolowi. Tak
wiec miednica zenska je5~ niska, szeroka i ma szeroki kanal, natomiast
miednica meska jest wysoka, waska, o WaSkm:l kanale.
g,5. ]p'{f}HaneIlllB:ll. 'J:\' o!lltr,~1bi"" rn.it~lJlky
Kosci wchGdzace w sklad miednicy lacza sie ze soba za pomoca
staww krzyzowo-biodro\'1I'ych, spojenia lonowego i Wie20Zrostw,
Staw krzY:1:owo-bioorn,yy (an/fu/alio sacrailiaca) jest utworzony
pnez powieri,~hnie lKbovvute kosci biodrowej i krzyzowej. Jest to staw
plaski, o bardzo ograniczonej ruchomosci. Torebka stawowa jest krtka,
napieta i wzmacniaja j:l nastepujace wiezadla:
a) wiezadla krzyzmwo-biodrowe brzuszne (lig. s(Jcroiliaca veYltra/ia),
ktre cienkim i szewkim pasmem przebiega od powierzchni przedniej
pierwszego i drugiego k.tegu krzyzowego do brzegu przedniego povvien-
dmi uchowiitej na kosci biodrowej,
b) wiezadla krzyzowo-biodrowe gr~,bietowe (lig. sacroiliac(J dorsalia)
-- w postaci powierzchownie biegnacych pasm od grzebienia krzyzowego
posredniego do ta!erza biodrowego, gdzie jJif1:yczepiaj'l sie miedzy kolcem
biDdH)wym tylnym grnym i dolnym,
c) wiezadla krzyzowo-biodrowe miedzykostne (lig, sacwiliaca illieros-
sea) -- przebiegajace krtkimi i mocnymi pasmami miedzy guzowatoscia
kosci kir:l.yzowcj i biodrowej,
d) wiezadlo biodrowo-ledzwiowe (lig. i/iolwnbale) odchodzace od wy-
m~;tkw poprzecznych czwartego i piatego kregu ledzwiowego do tylnej
czesci grzebienia biodrowego i bocznej czesci kosci krzyi,owej.
Sp {)j e fi iol: l () fi o W I(; (symphisis piJbica), to poiac;zel1ie galezi grnych
d'wdu kosci hmovv}'ch laC:li~cych sie za pomoca kraika miedzylonowe:go
(disCI1s ime'JJ!Jbicus), zblJJdowa:i1Jego z chrzastki wlknistej. Spojenie lono-
we za'wi~'ra rrHl1U~jamke, dlatego tez to polaczenie moina uwazac za forme
przejsciowa miedzy dl\j(Z~llltko:lJfostem a stawem. Spojenie wzmacJI]iaja dwa
wiezadla:
a) wiezadlo lonm:ve gme (lig. puoicuvll superius), bi;;gJIlace miedzy
guzkami lODowymi,
b) wiezadlo lonov.';;: lukowate (lig. cl'cuIJium puM:;), ktiI'e przebiega
\'JZdh1:z ,dolnego brzegu spojenia i Z!fasta sie z krazkiem mied:l.y~o][1.0\lvym.
Ruchomosc w obrebie spojetlhia ~mlOwego jest ballrdzo niewielka, jed-
umk odgrywa jpwna )fOle li kobiet w c:ulsi.", porodu.
I
<:
'"
/'"
fil//
./ '~'~:I'~, /'\Rl<>'UP" I).. /.~''''.i .. 'ill i!;'../ .r
' "<.I\'01~ '\'".,,1." I . .~Ji(\~'
li/ ~;~~"'" /')~~l~~'! .'" f~~,(~"L/ ."'-- . e,., ,-'lt",.,. ~ _ ':. .( .~~ ., !} "i,."\i~, ~.
r
\
Ryc. 53. WieZO:a05ty mi<:dnky: " - wJe:ud:o padlwiHoW"" IJ - wnex!i,llo b:nym.'o';j;H7.0W,",
c - wiezadlo lcJt'zyzowo-k{}!c{1:we~ d -- oh-vr kuJ5:iO:\vy ~ntdcj~i~YJ e --Ot\;~dlk~rluj~zowy
wi~k$zYt f _. Wie:i'iidlo !(xzyiowi..\-b~odrow<e ~~:tUi.iJ:1Ji\;, g - wn~:tadlu biodlfl}'i.Af.0-le.di .. 'vj(HVd
W obrebi;:; miednicy wystepuja Il"wuitz Wi~1.(])2h'OHy, Sa (,}:
a) wiezadlo kn:yiowo-kolcowe (lig. :uu:r-osp.irwle), ktt<!: o,khod:zi .'/
bocznego bn:egu kosci krzyzowej i Pf:i:yc:wpia sie do !koka ImlszLlwego. '
Ogmliliicza 01.10 otwr !n.dszowy wiekszy U:[)u'INi'!:m i.l'c1Jiadicwm
ktry pow~t\;:j" IrHzez uU'u!uclie,;;ie wciecia !n.i13zowego wiebzego, l
by wiezadlo kr:zyio\vo'gU1:z.0\~I~ (lig. SaC{oldlber~tJle)'J ktJfe bi~g}fhje SLt:~~O'.. ~.
kim pasmcw mJ b!tZegll! p(:zysrodh;wego guza !al!nowc:go do
czesci kosci krzyiow~j i do kolcw biodrowych (tylw;;go g6nH,:go j dnj.
;mego). 1'D. \~i'~L~:H0 w:,>pl)(JJj(';,-;: k.rlJfi.01~O"kol~owY'1r1 zmnyb wcieci;::, ,knl~ .l
szov/e mnlt'J:ize ! ~.)V [<tu Gjfh-:Jsob p{r\"vSu.iJ~ Oi\!~'nrr h:.:U1M~;2{J'VVY iil!iW~J5:'~Y1f(J.fw"
mm i:;chiCJdicwlI minus),
c) wiezad10 pachwinowe (Ug. iilgUirud2Y, kt6re h~exy knlcG biodrDwy
pl'zcdll.i gmy z guzkiem lonowym. To wi~:Z;lliB,)
(kailliall);J pr:1:cz jpf':zecKuJ.d:za lL1DJ]\-SlUti~~lITlac:r:}fiAhl kr~~;~lioiiJ!o;:~nlit: li
J
'l,\.1. K@s'C :mn'!1'FlI] :(jim~ll:W)
93
Id
I ~ I ~"/ ')1 1'1\
(? ,J ~\_~.... ". ,
\ L i'"",~,~ "\;-
\ --r~::?1~ '. ~~J;A'I\ . ">. ~ - fI '7'7'Ih-)--.. k
I r )'\ ,~, --\ ),', IIj
O- - r ~~;~~'\,~~~l'
,,/ I~
Y"~~1
'jl\ I \
\Il\'
\ \11
III
~~\,\
\\
;\~t--,/;
~ )II,
;\\w
~:
~
t,
"'f \
/" !I '\
1"\~LI,r, 'i
~~),I t, } 'I ~~ !/J!' \i:
_~'J".r~~'.ll:~ \~,~.;}-'\
(1// . filii' "" "-
0// -- . J
Iyr ',\~, I~ f $' J[I' ~'- _.
Il- _....:-t l, I/tY' \.0
'''''.1-
.. ~
\i
l
Gl, f"'l> ~'''''~- '
, .; dJ
, ..~,'. )"
\(",,,.,. '~'J,'~",\11
.1/, . "'4 --- -j
'I' ,~~~\_9;;;
e. .. -~~,\ .. \~'. ~r~
\\~)' I11jIJ,~~;?'~(
~\I,,~r~II~~ \ 'c\- \'\ II !'rr.r\ C
! ,'.(,+ 'II
liii
k
'iX
~
/, I ---....
;fil ~.
Il,h
t
'.'/1
KOi!cZyrW wcina dolna
Ry(;. 54. Kosc udowa (widok z przcrJu i z 'tylu): a - ~Iowa koki udowej, b -- dolek giowy.
c - 3zyj.'!,;a, d ._~ kret.arz \vielld, e -- krer.a mied .. 'Z:"kreiali'zowa, r- kretarz maly, girzon,
fi - pm'lierzc!mia rzGpkowa, i - nad!dy!ciec boczny, j - nadklidec przY{;l"Oulwwy,
11.- gn;ebiml miedzyhetm-ww)', j -- gllz()wal056 pos1fu:ilkown, I - !ue:3/! chropawa, m,n
- wargi przyf,wctlwwn i hocznll krewy dlJWP'!W0j,0- d61 miedzy/dykdowy, p - klykiec
ibm::ruy. r - klykic'; p,::.ynWI!IW'YY
Uklad kostny Q'i
Jest to najdluisza kosc szkieletu ustawiona skosnie w stosunku do
T "ki u!dad jt;Sl wY1l!jkiem wiekc,zego odd nlenia od siebie kOJ.lC'N
kosci udowych niz koncw dolnych {c1~cydl,je o tym s.7.f:wkoSc
to typo'.v~ :'.oM: druga. SkJlada sie :<: ti7!Jrl\U, xm:mdy bliiszej
. W sldad kOl1czyny dolnej wolnej wchodza: kosc udowa, kosci goleni
0'l<fz kosci stopy.
Tr:wiU koiki uc!o'Nej (corpMs femoris) jest kk'(C' wygiety do plrzodu.
!Powien:c!lIllia przednia trzonu jest gRadka i stano\'Ji miejsce przyczepu dla
jedl;jej z glw miesnia czworogRowego uda. Na po'vicrzc/}ni tylnej, w srod-
kovJej czesci trzonu'N}stelP'!je k.resa chwpawa (linea. (J.'ipera), w ktrej
'J'/'Vriuia sie wargi boc:wa i przysrodkowa (laoiwn medj(jjJe et latem/e).
Wargi te w dolnej czesci trzonu rozchodza (;i.e i og'i'lulic:zaj'a powierzchllie
podkohmowa v(Jcies poplitea). 'W gRnej czesci WH:rga boc:lft.w. biegt,ie
w k.iemnrrlR krl(tilED. wiekszego, a pR'Zysrodkowa po:ecnodzi w krese
l.iOied.7.ybetRJrZOVo'll:.
f'lasmda blizsza Jr.o6r:i udowej skltHJs\ sie z k'J!ic;lej 8*owy (capu! ferno
fis), szyjki omz tC!i',,:tPl'ZY wie!'cszego i JJuliejs:rego. CHowa 1,'1 cze~d posi[Dd-
k_o'.'"Ej 7.U2l. doh', !.\~n:erJ (!al'ZIl capWs) 3ll!~c:;, ,1.,) pn;yezepu wie:wdll::>H
Szyjka. kose~ l.ld.Oi'~!r~j((olhuH. fqn'UJfp'3) Rar;zy i.,;lOYl~! ~t: tIrZ01U1eul, t'~von'z~-1c
z niro ki~t tJrz,mlo'v')G:::r.i1tnwy, wYIi10:;":~lCY ok. li,';". "N mjej~,<;;u pO~81czertJlia
s:zyjki z tr?Ol:tern ?:t1ajd~.\j;.~sit~ dVJie 1Nyn!05Rosc:;, ~i.-}St.1H; - k[etaIfz(:-~.
].(..lcetawz VJie!L:;Z~' (t';'ocl!antev inqjDfr'y je~t (hJ:~?~-:;r~'rJ\i\Odl\J'3c:i:a7 1Tl-fJ kt['rF.;j
:c:n2Ijd1Jlj,a sie powi,::rzcLmie ,do pfzyczr-:pn '.l\i~Si.lj. f"d. 1,(:ret2ln:el.ll n~\ powje~
ru,;lmi weww(ITd'Bej miesd sie d~ JH"\,\~1nXI',v'J U':!5.~,1 ,1I'adwII2,;;Tic.IJ), ktry
j~st nb~V"nhj:?, lJJ\i:0j3,,(;r~r~] ~1r~yt~~'GPUYllj_I~:5j(l1n.
z jamy brzusznej Ja Kl!\J,,:r,Y71Y dolnej. Przyczepi.aja sli~ ,o'vruez do niego
90 Km'neEJrtnm ,rlh)ll1ill2. '1JHPJ1JID1Jl
, ,., .,
.lUH!5D.1C 1 pG\""l!~=P~.
El o iil a 'L a.) l o El o ~Na (rneiilbr(JHQ {)b!t~f'atoTia) jest ~:; }I-~.;groua laczno-
tkanko'va \Ozpiet:l na brzegach otworu zaslonionego.'l:/nz z otaczajacy-
mi. ja galeziami kostnymi sluzy za pole pr:<:T:Z~!-,,1j I'Ji:::sni miednicy.
W gmobocZ1!cj czes blony wystepuje wolna przestrzen, czyli kanal
zaslonowy (canalis obtllratori.s). Jest to miejsc;:, prze;: lUrc przechodza
z miednicy ne:n.vy i naczynia.
-_._.-._----------------_.
'~~"/
11
pl
I ;
:~
."'""""..~~~~w~,"""",~_,..,.,.,....".~,..,....,.~"""",~,,,,,,,,,.,,,,,,,.,,,~~~,,,,,,,,,,,,,,,,L> .. ,,- "b. "" . ,., . u
94
Uklad iwsin)'
---------------_._~-~---- Konczyna woina dolna 95
TI{~c. 53. 1;Cdd ~cl~iAi ('",idG1r ~ J,.:mdl.l i :,aylu): a - !dyb,;" b)Cid~Y !tosd iPis2Czd(;w~j,
b - klyfiJd pt~yiUodkowy~c - '\)I'ynjosio~c linit(dzyh:lyfu;iow"~ d - guzox;vatD!C ~jn:~zc~dDwa,
~ - b,'z,;g pn:c",jui, f -- iw.lka p:r:ly&wJkowa, g -~ glowa !wtci :;I.n~lliow"j, h ~. I~w~,tw,lci
~rtj':i:alliow~ii - ko~!l,(a hoc:id~a~j - ~o-'e~alLnj{::hiia ~)i.a51c:d!.owat~g'o
,I
,!
[
r
i
,J
,:
I~
~
;'~
I'\~! j,~
"..
b
e
,J
u
~
II
I
I,
!}
i
I :,1
i\. :1
"J II
Kosci goleni lub podudzia (erus) s!dadaja sie 1. kosci piszczdowej
i strzalkowej. Sa to kosci dh!Jgie, miedzy ktryn.li wystepuje szeroka
przestrzen miedzykosIiOIa.
Kretarz ill.niej:;zy (trOc}w.rtler miniJr) lezy po stronie przysrodkDwej
tez stauowimiejsce przyczepu miesni. Kretarze od strony przedniej
nol[lczone sa kresa miedzvkretar:wwa ('linea intelt;'oc!:antetica), li. cd
Jr ~t '" ..,: ~.. v ."
stlony ,tylne] - wyrElzrue zaZI.1UC20.i1ym grzeblemem Imed:zylaetarzovI/YD1
(aista intertrochamericu). Ponizej kretarza wiekszego, na tylnej stronie
w przedluzeniu besy chropawej znajduje sie guzowatosc posladkowa
(tuberosiias g!ute{s), ktnl jest miejscem przyczepu miesnia posladkowego.
Koniec d2.15ZY kosci udowej tkRada sie z dwch klykci i dwch
ll:Jldklykci. JKJykcie (condyli JenlOris) dzida sie na boczny (conr/ylu,'; latera~
lis) i przysrodkowy (condyllJs mediall:;) . .'Znajduja sie na nich powierzchnie
stawowe, pokryte chrzastka szklii;ta. Mivdzy klykciami :znajduje sie g1ebo-
ki dl miedzy!dykciowy (fossa inten'mIdylaris). Na przedniej stronie konca
dalszego kosci udowej wystepuje powierzchnia r:z.epkovva (facies patel-
!aris), ktra jest powien.:dmia stawowa dla rzepki.
Nadldykcie przysrodk,:nvJ i boczny (epicfJndyius mediafi:s et !(Jieralis)
sa to wynioslosci kostne na odpowiednich /.dykciach, bedace miejscami
przyczepu wiezadel i miesni.
Rzepka (pate!la) jest to kosc !czta!tu trjkatnego, wpleciona w sciegno
koncowe miesnia czwowgbv.'ego uda. !F'O'WiC:f:lchnia pifzednia jest chropo-
wata, a tylna tworzy powierzchnie stawowa, laczacE! sie z powierzchnia
rzepkowa kdci udowej. JPodstawlll rzepki (basis pat.e1!ae) jest skierowanlll
do gry, a wierzchonek (apex p(Jtef!ae) ku dobwi.
!\I.:)\, lK'ilisd iX<wll,l:IIDD
Kosc piszczelowa (libia)
JPolozona jest po 5twuie pilZysmdkowej podudzia, od strony palucha.
Jest masywniejsza i mocniejsza, poniewai na niej spoczywa dezaIr wyzej
po~ozonych czesci dala. Tr:UJi~l !J.:osd posiada trzy powiendmie i trzy
brzegi, z ktrych n;!!.jwyrwzniej za:i.:iIJlilCZO!l1Y jest fn:t':g ptz~x'irji, ll,itwo
wyczuwalny piZCZ skre.
JPowierzd.mie pli"zysmdkow21 i !J\)c:rml r~gbJkie, ;(jj W.J! tyhli':j pnwieJ[<>
clJiJJli w grnej i.r:wciej C:lt:sci ZiIlliJ.jduje sie kn::ia miy:haia pJ1as:z.cz1:o'l,lmi.ego.
(linea m. solei) i be:1JiJljpodkolmwwll (linea pOpliii!a). '\
Nasada blizsza kosci piszczdowej jest :Lgwbiab i :zR:nju:I'Owffi!l1a1 z dwch
szewkkh Idykd - lbOC:ZllllCegO i Plizy5imdkG':vego. l\lll :2 illlich
li
~!.\, J" lK(ij)a 11~2jl
.) t r :~a i1\ a ((iIJ.,i/n;'
rroh.ri:oo.a jest l.rI:l,d~u:~boc?... uej sUrony pi!3?:C'l,;';li i 1i::~/:zysie 1. nia .. v czeGci
grnej i dolnej, Trzon 1tl'zalJd {corpl!:i' (i.tmlaz) .ic:,t trjscienny. Naj1,'vydai
nic:jsz'{m bcwgiern je~t brzeg miedzykostny, ,h':7'VY do- przyczepu b~oD.Y
mit;:rlzykostnej.
Na kOR1cU blizszym znajduje 3ie glo'Na stc.:\!ld (wpU.f fibulae), ktra
ma powie17chnie "tawowa ~aczaca sie z powie:rzdmia stawo",n~ klykcia
bnC7:1.'cgo pis:i:czcli Koniec dnls;;:.ytwony kosj',.';; :CJocwa (malleolus [alera-
lis), ktm ~aczy si\~ z wciedem strzaU;:ovvym ~)j:;z:':7.di i ma powierzchnie
:;1..al.vO\4/,~~ uUHozlivJi;ljaca PO~1:czf:FJie 1. k\)sci(~ ~l!'~u.k.{),,'la.
Z<l.R'v,rno na kostce boczwcj, jak i IPD:ysrodkn'.vcj istuieja bruzdy dla
sci'(gicU1 !J:liet.ni podudzia.
Osj(~ dhlgip- !Iotd udowrc:j i piszczelowej twoEll kat otwarty bocznie,
\VYI10s:z.acy 17.5--145". KoD.czyny dohJ\e moga milO\; ksztalt litery "O"
(kol~na 3ZPlJt8\'.vr:) lub litGry "X" (kol~IJL'il kos12'1Fc}. Vl zwia.zku z szeroka
miednica 1jj 1wbicI uda biegn~ bardzi",j zbie:bl.ip: :m do~owj; tym ~amym
I.l tej pki czet.dej 'vystepuj,~ nogi typu "Je'.
2r::U=!JlJU}~si,~ 0t8.',1'01,::1'=1 gr!J.D.~ )f~~-:.}?C:-/)',:.!".! dl[l. :}dp'J'I.y~ded~
11tieg\) ~J:.'!s'>~ir~I.::J);:,;;: !}dO'N:::j. P<JV!~.el."=c;11.lie ~t:l'~,1':J~~;'~~{~f':l~ {/acies :.,:,vticula.,.
:-':3~;' sHpe?h:T(:'S} :~;-~ ~'~:="2::j.~1~';I:ue _~C:~l.;.:-;jc\.va (emi:UleX1'da.
i;n'te~,CO~llJ.:/l~'::fis) ~ -.mi,~dz:7~:~3.d.::,-;io1V:.'E_Lt --- ~ '~yiD~'ill(ai"~a
lnlr!rrOFtt.(ulcrf,"j' tTnL:':'tl}j' et posteriof').
l''lfa rLtyk,~iu b'Jr:::~l}sn kosci p1.8zc"::::elc';~l(ej z;:'~l.~dllje :3ie pov/ierzc1l1i:1i:a.
si..8'.Y~!~.}lJva strznl!~;')1.~/:J. ((fJ.r;ies :.~rl'ictil(JTi$ fib~!.l(Jf'fs), ;~h.!;7:qca Clo POKacz,erua
z giiD1,'V:~ ;;tr::altd. PC~Eii.;::j kJyk,ci, n21.. przr;;dniej ;:}n~:v~.:;r7.::hn.i '~rZOilU l.:vidocz~
na jest guzovJatcsc. pi2zcz~E (~z.!berosit(js ;ibit~e).
R)81.I~Z2. rG:lsfl.c1a \osr.:i piszczelo'Nej pr:a:c!1odz-f ;'!/ siln.y, 'NjTuinie za-
2,ngCZ{)uy '1.v~'rrer;r.~!I,rrvrrny knstka prz)'srodke':va (J.'!;~{d!eaI1l.s fi'lediaiis) oraz
\,V trz}' ;po\viejj';zchrr1!e stnl.Vov,re:
aj powieJrLdmie "U1.'vowa dol'iJ.a (Jacies ardcu i('lr.i:; inferior),
b) POWif;EdE.tie ';' ..'1''I'o'v'l: k()~tki przysHJd~,o\,I"j ((acies articulo.lis mod-
!eofi),
c) wci eci c: ,;tr:L,,11;,i)"I' {inci.sw''1 Ph1.d(Ji'is).;bx.'~,v": de pnlaC:Lel1i2. z koscia
str:wJkowq.
Powiendwj'J. ~t'_~.'.v"-::'.'!i). dolna i powierzchni" :'/~.wowakostki przY3fod-
l<.'J~vej rlF1(.::z:a Git( :r. ,:~ln'h,jl'>:";rzcLuli~.D1i;:;tn',vo':'YJni \-.0~)(:i filrokov!ej.
K o j (~)( ci kiO VI 1:'1 t fi, (os J'wlJi1..'u!are) jest Spb.3Z'\;ZOJtlB i lezy po 1Grr:Lys!fod~
kowej 5tlfoni,,~Gtepu. Jej tyll1!,[~ powiellzdmia jest w!deslffi i rr:z,y!ega do
g10wy !r.osd {,koKowej. !F'owierzdmi.a p](ZealIliEl mil trzy pol.a shu.qJp" do
poRacz"mia :L !rouai ld.ir!Jtenmtymi.
97
KO:3C pi.etlJw:J~ \mlcdHe1l.s -" os c(Jldsj jest l:M!lj'NiekGza koscia stepu,
<\) nieH'egu!arnym ksztalcie. W jej tylnej cze~ci widoczny jest ]pJlZ pietowy
(tubej' calemud). Na powir;;rzr:hni grnej wystepuja f.!i:ry' powierzchnie
t81WO'Ne: tY!j]~., 3rod1.r.owa i jJrzednia oraz bmzd@. koki pietowrej (suleus
el/lcanel).
lPowierzchlOLi21 przyswdkow31 jest wl.desla -- wajduje sie tu wyrostek
zwauy podprka kosci GlwkDwej (suJteTltCJC1JIWI1. ta.b). Na dolrnej po'.Vier:c~
d.!lLIi podp1fki biegnie bmzda sciegna zgim~l;z.a dmgiego paJHch~.. Na
povlierzc!:uJ.j .bocznej wyst.epuje bloczek st:rzaRkowy (tmelika pevlJiwalls),
obok ktrego biegn~ sciegna mieslli strzaHwwyd:1. lPnednia powie1fzch.rua
ko;ki piet.owej ~aczy :.i", z koscia szescienna.
Kos'; skokowa ("Jlu;;) lezy w grnej czesci stepu 1 :;POCZ}l'V1J\ na
kosci pietow''Jj. Na jeji:x:u.)oie w3\jduje sie bh)(~xek (tJlochlea ta!i) skuiacj
do polaczewa z powier;;::chillar.ui stawowymi kosci piszczelowej i ;;;irzai-
!s.owej. Na cze~ci bo(~zuej bloczka widoczna jest powien:chlJJ.ia 3tawO'.:vfl. dla
jfJoil>,CZellia z kostka boczna trza lld, EJ. na ;,tirm:de przY5rodkowej bloczka
- powienchl1ia stawowa dla IPO~ac::c:ellja z Kostka pllzysrodlwwa kosci
piszc7,e1owej,
Na stfloruie tylJaej mmjduja 3112 dwa gm:ki o>mz bmzd2\ dla sdegn3
miesniowego. Na dohiej pmvierzG!),itli trzol1U kotki sk o1H) wej sa trzy
powiencul1ie stmwO',ve laczace sie z odpowiedJl1mni powierzchrua:mi kosci
pietowej. Miedzy pmvielfZcuniami miesci sie bnnzda kosci sLcoko'wej (SM/CUS
erJif.), ktm z Dmzda kosci pietowej twony zatoke st\'!JlHh (strm:; tc.r'si).
Na p"zedlLliej stronie trWIUl1!l znajduje sie ghnvf!\ kosci Gk.Qko1.'!1ej {CClput
tali) osmdzoJlJla na SZjdc;;: (co!lum laU). GlOllla rn~t pOWi,ef(zc1tllie stlHVOWa
31iuiaq do jpo1iar;zeJlJlja z koscia h1dkmvat.a.
.a-t"Or-3czy:na lPOirt(!. ,f.iolH[J.
te Ot s c i s t e P u (o,rsa !(Jtst;
li(o:3ci 8t~pu t7JOIZY si.edem rZllOLc3ztaIitllycI1 kosci. :;:'''Nie z llH:n
.- !J:o,5skokowa i lJ>ietowa u!10oue sa pietrowo, a IY02,c,stllie, 'to je:3(: ko;sci
16dkol,.V8ta~ szescienna i trz:' kosci k1il1oVl!a.te lezo: obek 8iebie i Ga \V~!SU...
J]iete de p!lzodu ..
T}k./Gti rrDS~lZY
.~~~----_. -- -----
,
l'
~
I
-
, '!
~
I
I,
I
i I
I-
I ,
i~
l
W skhtd :itq'iY wdwdza ko;]ci 3tr;;pu, ,3ld,-;tnpi;J. j lI,-,f:c.l p~kw. Budowa
stopy pR7.y~;l(31)"N<\U!la do p e!llIi';n iEl. iri.mkcji i. !nkomDcyjn",j.
KC.I) ~c i lc 1 ifi [) wat e (OS,,(i r:io(i1eijovmiCJ), tj. p1fzyzmdkowl1 ,1fi'1i),~rr(~dr",-i2'
bocztlfli., k;~1;1I,:;; przodu kosci fidlwwai:ej. JL'i!cz;~ sie :w Goba za pOJu(wcl:ll
'po,;)v~J;;;:azcbu.cai i$'t8.1J.:!iQ'~!ych., a :z; Jl~nrzo(:h;~- :r. ~rZei!i1~1ko.s'Cm~ ~S.ir,dD~:1J]Jia"
;;~:;[ :;}t~~ft.:~~r:"rr',~;:c,:;:"-:;r:;:'-Jr',:\,~'!!'~1I'm~""'''J!':'R~":r;'V' i'!;;".1 j," .. ,,,,,~~.~_~~_I~,":7""'!'!m';.1.t,.':1fJii,,,~;af./!,,,PJ+I'j,.,..~~~"5;"',-l!'-"'_, (la ,;:., <... Iti"'l'Q,_ >-~-~--------------
98
" Ci
I.
Uklad kostny
p,r;lac:xre:~ilJJ li! ofJr'lbie kOlkzYYjjJ do/a4 wolneJ} 99
-"-~'-_'.~,~---..~. _ .. _._~ .. __ ~. __ .~. ~_ ... ~._ ..~._ . ~ ...~~",w"""",_~---... ... ~,~~ .. ,__
Kos,c ue.'id,;;iln!! (os cwoiJeum) jest p0&o:kClJlil& IW/' hOC"~li~Yj,1l hnegu
"te)pu. Z przodu ~a(,'Zy sie :z C'"Lwarta i piat'i Jwkia :!l'.1d"wpia, i! 'Z tyh.l
z kcsci~ pii(towa, Od ;;ttony przyswdkowej GaiJiaduj~ x O()CZ1'l\If, koscia
klinowata. N a dulllej iPo'Ni~rzchni k,)sci 'l:l',:ki?.IiHllej iN~i,tt\oPKJJ}1; i0nl1,d
~degna mie5uia stau1kowego dlugiego.
Kosci Slrd:Hopia (Dssa ;me!aii1r3tJ1la)
W sklad k6d~topia wClwd:d piec k[)<&.i.:i. Sa 10 d~ugie, li WieC
wystepuje w ,lich t:r:zOil i dwa koi/ce. Mdt lwdtltowy ~j~ D:>&dzom:: ila
ko:kiaeh !diaowutych i kosci s:zdci<:l:JIj(]~i, Gk'\.vj k;)E'ci ,jjb.d:jti..\l:i'ia lli4C'zca 5i"
z p&liczkami bli:n.ymi pakw. Na flodst<f.wlldl [Jli.::.ws:ccj i r~iat;;j koki
S.diltopia wy~tepuj", guzowatos':, ktra jct ll1jlt';j~ctm pC':YC:lIt[l'lll i!l1ie:hli.
Kos': druga jest najdilu:l$za. Wszysdd;e kosd .~lfdiltflpi~ :q ldLko \vji:rmkfte
ku grze.
Kos ci pal c w (ossjJ digUomm pedis)
Palce stopy od drugiego do pial1ego rtluj:t riJ trzy p,lllic:tJLi: jAihzy,
srodkowy i db5:ZY, iPi"nvl,):zy pa!,;:::, czyli p'"llm::h (jwJlux), mm a\iVil gli'1~be
i masywne paliczki, pniewai stai:lowi Oil! sihH! j)DO[Jm'e: tojjJy.~N C,b!ti~bie
padiczkow wy,6:blia sie podstmwe, t.1J";Wil i gilo'w,", p1lIk:r.klll, III wiec tkl1Ji{llii.y
wystepuj~cew kokimch dilugich.
Na stll"{)ilie ;pode:>zwowlI:j 1>topy wystepuj~ :~Ld'i::lhlli'b tl[ze;;zc:dd, PilI)!
stawie $rds~opJL!()-IPn.liczkowym palucha. H'O:Zl;l t;/m mOigf~ !liv ~}{yjlllWii:d:
tneszczki !przy [.illwach H i V pal.c.m oraz w sciegwJich mi.:;:ii,!i.
lP'r:Awid~owowysklepiona stopa lwm'zy hdd ko"t[]e podftWZltle i ;pDpil'Ze-
cZ'11Ie. Gm pietDwy omz gilowy j i V kosd S.d:itopia powinny ~:iHll!nwic
pLinkty j1odp<t:rda stopy. Skkpi<':l1ie stopy ut.rzymuj~l wi"z21dila, 1'1.1ie:~l(lie
i ich sciegna. Kiedy teJri gorsd ulegnie w:z!uiui<':lIiUi, stopa kOllHBllrtJilj,~ sie
2 podlozem duza powierzchnia --- wwc:tU!, iPow~laje pfta:skostopie (pc:,
plama5), zdic:r:me do wad post,'liwy, Zmienia sie w[(;dy s[losb chod:zenia
i w kon5t:kweucji wytW21l!'Zil sie "xereg zfnian w I:ilJJdoVJic koilccm.
Pruwid101JYo zbw:Jowall1lJl 1l!iOPCl jest narzadem e1:iHltyc:.mym i SIP"i(;:y"tym.
JFI3!Llkcje illJ:1mtyzujaca pdni<~ rwniez hllle idementy w IKuUmdzic ko~tnym:
U'ilkotki, dH:zaSU.d miedzykJregowe, fhjoJogicw:e h:zywixtly kIlegosfrl~~);;"
JtilJJ, lf,\[iJlli1~~:z;,z)jnfig 'J':! (jJ;~~Bi~lliJn.B fu;lilIiUil:;;f,jfIfilY [n;{llHll'fI~j \l'NvhM,;j
llUL ~:Jl'~J iiJu J,".&'N'}' i(iiJlif(f,r!!!J!!j!J!lJ" ;:J)l(JJlJI)
, \
I
\
h'tyC. ;'ii). K(I~ci "topy i(jp>owl"nl."l1li1liu W:zbl",a.,wiil): i\l - il:c(\,: ~it"l'wwa, 1lJ- ilou lPiiltj)W1!,
;:: _ !Kil/il; ~dci?liiiiJj"',!il - lwU: ~MIH.iwii.iii, , if, ilt - lki1lkli Ikllmo\iWaao: (pitJ::v:grn~lb)'Wa,
~rll<Klk'wffi\ i b"cml!l), IIi - kii.l&';] :!t/l:lba"piQ" i - k1~; IiM1kbw
,."~~--~.=~-_ ---~-.. "--'-'-'_.'_."----'- "._.-
Utwon.ony jest n)tz':;z p':Hnewkit kosci lllituiJlicd:iR<cj i gilL!'.'!,:! kn&ci udo~
wej. G~OW2\ h~Gi udowej ma k3ztah kuli1lty l) h'jU'LMlicH!jljj nk,
JP'uiJ.ewU:a stawu Ibkr.1,ow<:go je:,t gU0bok~l i oht~jj'(l tuJG kus,ci
I "
l
Ryc. '5'1. VtliQzadln 5inmJ hindro':]J~go (widok z prLoth~):~. Wie:UHBo bi'Odrowo~udiQ\V<P.,
b __ ~J'lie.z:HHo lono':;vo-udowe, c -~ fJlon~ zas!m.Hi':'.';l, d -- torehka stawowa
101 Po!qczenia lV ob!':;!Jie kOiJCZY/l}' doIii ej wolnej
rzo\vej. lf'!yrZllia ,sie 'N nim d'N8. pasrna, z ktrych grne jest krtsze.
1JkJada sie wzdlliz 32:,'jki i hamuje skret uda na zevlnatrz, uadwyprost i1d~
i ruchy prz;fl,l\Iodzenia. Pasmo przednie przebiega POdfuz:ilie i hamuje
glownie prostowanie uda oraz skrety do wewnatrz. Cale 'Niezadio wpl:,".va
.r'Nnicz wybitnie na utr;ymarrie tuiowia w pozyr;ji pionowej, ponie\\iaz
dzinJa ustalajaco na mi,~d.i1ice. est to tzw. statyczne dzialanie wiezadb;
b) wiezadlo lonowo-udowe (ligamentulil puboImwrale) odchodzi od
trzonu i grnej galezi kosci lonowej, a konczy sie 'v dolnycn odcinku
kresy miedzykretarzowej (pO'.vyzej kretarza mniejszego), czesciowo wplata
sie do warstwy okreznej. Wzmacnia dolna sciane torebki stawowej. Ogra-
nicza odwodzenie uda i czesciowo skret uda na zewnatrz. Jest to najsjab-
aze wiezadlo torebki;
c) wiezadlo kulszo1J./O~udowe (ligarnentwil ischiojemor,Jle) je"t grubym
wiezadlem odchodzacym od trzonu kosci kulszowej (a,Ul tylnym brzegu
panewki) do brzegu przedniego kretarza wiekszego. Ogranicza skret uda
do wewnatrz - szczeglnie przy zgietym udzie - oraz ogranicza ruch
przywodzenia;
d) wiezadlo glowy kosci udowej (ligmnentum C(lP.itis femoris) jest
1;viezadkm srd5ta'JV;)wym. Rozpoczyna ~,ie w okolicy wciecia panewki,
11. konczy IHI. dolku glowy kosd udowej. Pad wzgledem rozwoju i wy-
tlrZymmlosci jest bardzo zmienne. W olJrebie tego wie:zmJln pr:z'.ooj',:gaj21;
uRczyni21 hwionosne odi.ywiaj~c,~glnwe kosci udowej;
e) warstwa okrezna (zona OI'bicularis) jest paSill(;.'1J[l rnebiegajar;ym po
'w;;:wi1etrznej stronie torebki stawowej, w :najweiszym miejscu s7.yjki. Roz-
poczyna sie i konczy w okolicy kolca biodrowego przed[}iego dolnego. Do
jej wlokicuwplataja sie c:,',esciolJlo 'H~kna '.vszystkich wiezadel stawu
biodrowego. Warstwa o.lo:ezna '.'IIspldziala przy utnyrnaiJliu glowy kosci
udowej w pune':vce;
f) wi((zadRo poprzeczne panewki (ligD.f:i!ePlium U'Ji!S]!'!:I"SWlI iJCe.!abili)
przebiega ponad wdeciem panew.ki i pl'zcksztalca je w otwr. !P:r.L)'c:;:epia
sie do bne:gw chrzestnego obH'i~bka panewki. W mech~,nice stawu ule
odgrywa iadn:lej roli.
Staw biodrowy jest st.awem !Culistyrl1 panewkowym. 'R.uchy moga sie
odbywac w trzech p~aszczy:z,r:mch, wokg tj(';z.ed,.n osi.
Dla st.a'vu biodrowego pi(],;UO'!'!'il ]po31Hwa d&1m Girumowi po{oiF.,!Ii,e
kra{l~~owe. W poRo;i;euiu, IV !.;:trjifJ1 wlku8. tO;(I~bki st"r'}f(JWej ,:;a rozh:-
ni one udo je"t lejdco zgiete, odwiedzione i s1r.:re,eo!!Jle m!\ ZeVllL\atr:z.
Zakres nu:hw zgiJITtf.'ti.1.ia i PJroshiWl.miH IV pI1a:n;czyiJillie st:aaJLcow,ej
WY!LKlGi wi~a!osci ok. 135 (?:gi[!a.,ruir:; ok. rwo, nadwYJ(Host ok. 1:)0),
a 1,'\1 jpoRoz;;:niu l,ekkiego I)Jwiedzl':nla dor,;bod:d do hi)". l'~,k'Nyti.ln,~ ;(Ud3j
sa rnniHv!'t~p!f'zy zgiety:m stuV!fie kolF.1l.i'llOVlyutL (~dy frolano je~3t 'tI'Jypros-
. b::rl;JG,Jl~.IE:, za1::r'eg ruchl?/ z:',~:\8.czui~j slf! z"fo:cdejt;7.~. na ::d~tijtl(:r<~hru!.1 uja~~ego
(.:'1../,_. i /'",.~-o'~ .. T
~~tl(~.~~tifJ
",\~ ~,::\';
\"'" \~\ ',~.
'j ~'0.~,\\~:~"';"'\:'\~~' ".. :\"\ "\ .~\ \ \~
' "'h\'."~,,, ,,\,
J \ -~!&;," :\Ii\,' ,\ '''.,il
~ ';:\i,~"'",t'\\,' X';\\\ ~',\".~..\' ,
'~~; '\\~\'~~ ~[
r"rt/ \ '\ \ ~',\
)(;;/~ \ '\ '\
' //"I!; ,\ , ,
C V f, / /, C t \ \ " I
\\ .l2~!/~' ~ , \ '\ __ (l.
\ lA,tir l/I;, \._._-
\ ""/1 //// , _
\ l~~'1;1 '//,,/ __ "-
\, f/, I j' /-7,"'" , "-
//! , '/~,,. , " "
~1;/11;jf;ir~,' I~1d:;;~1j(/~;,/ " :~~\'>,
0~/:\ I '(;/;/, tj./'// " . . ~~
., II If ";;:-;;:1 /;/// ,/ ./ ""',
,,(;"~~ ~./;-;, . '11 f/~ t;:'1',0.r:;/ /'~0""- .... " ~,...~ ':.. '
.;"",c!",.; /A~.; 0'c:8- .. ~~"""",,;,,;,.~ ,
" 0'/. ,;, ... , "" '" , ,,~"/~ __= ", ,
l'-idf -/<- '/'" '~~i<ii%i@'A ""'-"~~"~ '~'"
' .. ..- .. "', ,,; .,,,f;;;"{ _'"",. _'''" ".' ,.
'1/.,- /.' " "/'. ~ ////_""~ /"'1'-. """, -.,
' .' ~:,.'!C>:,%: -""'j-,,, ,:r, ~: \\' Y:'.,' ,",' ('Ii );
\ \, \'//<"')';,'; ~ '~(:~if1j~\\II:\ ~:;~/~, jt/
t ':N '\::/ ;;,~~~~~.' /!li!~\I\~\,W~~f?3'" \ /, "P-
I \ li '\ \ 'lA f 111"i~\:\\~\~ ~"I~ .,-e. _' \ }'
'\"11 \\\ \ 1,11 Il'\':;'~t:' ',' ,'_' /'" .';.
'1, \, 'W~", "~"~o I <1 __ /'";:[ ,',
\!~\ \) \ \ "~\'\\\';\~ ;i~,:",'>' ~.- /' ..,If;"
'ii, , l. "1:,)\,,', ",,"_ _. '. '\
"\;" 'I [,"~~\ '" _":';, --"",_::::';-
~~. '\ 1\\[11. '~"':;'~'I""";:=~- C
~:\ \ ~l~V
I,,; , ' '~\~\\ I
~ ':~, ~
\\. . \' (\~.\".'.. ,J
\. ' ~.=JA\,
\(~~~~r:;;;lj2~~j
po;z.,:i\ j<,;i :r,,"mik. ]l':la to ",[Hl.,;:r,!!!] y!p1;rN l'iJ1 ogrrmiczenie zakres li ruchw
,w tym, stawi\~. 'Io!'<:hka stawowa j,~st ki!'n,,::] i napiew, a podwzgleo4':w
gn.!\Oof;ci j :DCl oc:! t:Jfze'7:'yi,,:w. w:n:y"tkie t0f!',ehki "ta''Jowe ustroju ludzkiego.
d:J 1br:z,e(pl knfitr;v~go P8.iV~"f:/cL, . J:) ~~!(es:J'mied.zykJreta)IZO'N,f~j
il\HJT'lfjiej gJ!.'~~(;b~~'~~"J ~n xnied.zyk.n?t~~r:Lo'N'Egr).
Ze 't,'V.:zgitr:1.1i. tFl ja.k~1 DPf:l~}i:;:\'j0 dolne, ~~t8.lNbiodIU)l;VY
l.VJ.:JT."C:f~liliogy :~i~;o.}l:l\iv,ji~(:zr:ld~f'jDJ1. 0~1t.!."!':
<1) wiezndlo bio(hcw(>udowe (l.ig.:!i'iew.'Uil 'li{~/:;!iw,'(,de)- jR:;;1: !Dl21jm,~~r;,..
u.st)rnju. Jf;gCll gr1Jl~,)r/~1:: "~f /iH)i,i l. '\d 5 do 15 ~(U':;l~')
,,\ W:ytf(';,:YTL1;,H~,DG 'L]g :\'IYi::I],!!;:)Jl.i." (,d JOO do 35iJ 1;,[1" i[(.!n.:p0C:LYiG8. sie !p{J:ni,~t;j
lF.o~.:S8I. ~r)iodr,\}1';;'8irn p:fzedJiJiego dOl:1],{;go, D. !;:-GD1~7,:'!,UtH kiPr;31e Itl~ed:z.:,!1,J::':Cet8).rJ
:00
I~ .. "... "
!t: .
I
[ !
.~
)~ rl';
l~
I~
II
I
~~._._ _~'~ ~". __ ~' ~ "~R'.W.~.~'U.'.l.~,",m, .. _, _&_. .~~~~~.
J02 Uklad kosmy
Puiqczellia w obr<:bie konczyny dolnej wolilej 103
~
LI-
b
e
Ryc. 58. Wi~zadla stawu biodrowego: li .. _- powierzchnia lr5i~zycj)wata, b "-- oibrllbek
panewkowy, c ~- wiezarl!o g!owy kosci udowej, d -- glowa koki uao'..vej, e - bloua
Za.filGilo'Wl1, f - 'wiezadlo PO~,}1z>eczue p~.la\t"ki
dzialania miesni 2lItltagonityczID1Yc1 . lPJtzy ll!stalol1\ydil koilczYli1ilCh dolnych
odbywaja sie mchy jpochyluiJ1im miednicy dlo !przodu i do rytu w plailzczyz-
nie strzaHcowej.
W pRaszczyinie czdowej pny wyprostcw'.Luej p05tawie ciala zabes
mchw odwodzenia i przywodzellia wynosi orr. 40", kazda strone. przy
zgietym udzie nich odwodzenia osiaga najwiek~zy stopie,1. W stawie
biodrowym nogi podporowej miednica moze pochylac sie bocznie.
W ;pla:;zczyi.':\ie popneczi!1i:j odbywaja sie ~kretne mchy uda do we-
wnata i lAa zewnatrz. W pionowej postawic dala zakres pi",n'Vszego mchu
WYj1{) si ok. 3:5", a drugiego ok.!5 o.W pcioie:Lliu zgi'\!cia i cdwied1.enia
uda ruchy obrotowe wzrastaja do 40 lla Z\~WllattZ i do lJO 00 wewnatrz,
Ruchy shetJle moze rwniez wykonywac mie(h.ka'lV t:tIJSlI1iKU do uda,
Ruchem wypadkowym jest obwodzenie.
lo:t St:a'w 1Lahullowy (i'lLPJi<:iJllll!ti.v ge'~/Jj].Il)
St:AW !.wJanowy jest najwiekszym staWelll ollgmuizmu ludzkkgo. Ma
silne zabezpieczenie wiezadlowe i sciegniste. Jest to staw banlw w'{ai!i wy,
oamzony na urazy i latwo ulegajacy uszkodzeniom. Otwonony j.::st przez
wypukle powierzchnie stawowe klykci kosci udo'wej i wklesle powien:ch-
nie stawowe klykci kosci piszczelowej. Z przodu stawu znajduj,; si;:
rzepka, ktra przylega do powienchlUi r:repkowej lw:ki llldowej.
Powi;:J'zchni'r stawowa piszczeli jpogRebiaja !akotki.
'L4 k 1) t k i s t a w o we (melli:u:i) sa to dwa przesuwaLO\t: if!n!l.lli'fi'ycDwate
JPi~rjGi.,;ujc zbudowane 2 tkanki lacznej wlknistej i di!l':Zastlki wlb1.[IuiMej.
Znajdujfl sie VI obrybie tOJ({';b!d stawowej, mi<;dzy knscia udowi'! i pisz-
czeJowii. Ich konce aa polaczoJl1e z piszc:zda silnymi pa,muami ll'lc:t[wtkall-
kowymi. Lakotki w przekroju poprzecznyll. maja k:l:l.tmRt klilnw, ktrydl
podstawy sa zwrcone na zewnatrz i sa zmsrilie~e 2: tor~i:J!r.a stawnwa.
Lalwtka przysrodkowa (m;;::aisclJls medialis) j~t dluzsza, szcrsza i sla
biej zakrzywiona, natomiast l~koika boc:n:HJ. (fl'!eJ'iisn,Js IOII!'l[JU,,:) j;;;iit inii,';co
krtsza i silniej zakrzywiona. l,akDtki dzida jame stli\'WOWa na dWJl ~)i\{lrra:
grne, Idace miedzy lakotkami a koscia udowa i doIllI'.:, rniedzy tlalwtkarni
akoscia piszczelowa. 'W lfileili10sci od nacisku 1:~ sUony powiendmi
stawowych nakotki Z(.!1ieraiaja swj ksztalt - w stawie wyprostowanym
R~kotki w.'/dllld:aja sie i zwea.i:'l, a podczas :zgi{:da staja sie lutsze
i s:zeICsz<e. 1Elardzi(.;j JIllilndolill1Jl na usz!wd:z,ellia jest !~kot1f:iffi pnysu'odkow2l,
jako !l111.()ciQi""jpnytwierdzoJ1HR i IDt.li.ej JrUJcnoooa.
Lakotki pelliia wa1.@:arole mnortyzuj'lca oraz lepiej dopasowuj,!! do
siebi~ powi<;!l'zc!:lnie stawowe. Po ich usunieciu powi<i:17.chillie stz,wowe tra
b~:zposJjif:d:iJ\joo sid:;ie, powstaja w stawie '.JVol:a~ F{'t;';t;tr:Zcllie, (Jtl'!Jld"iou:'
jest ruch PW:!>towlllliia.
1'or<ebika stillWlil lwlaJlM.wtgo jtst w1JOOuctJlimm jj)jlgtviPuj}lcyxj(ji wie:zad-
hmi:
[ I
jJl~JJe. 60. t~!n~xrrd&.'! .~f.a'lryu "01aIMJ~.:'f~::IJ;o
(wid,ok z pr:wcll\!): 3\ -- n<ep:\;a,
II - ir(lcz~!( jJll'ZY sr;()cirrowy fZ\'!lPl'd,
l: - wieZl),Ho pobllcz/ile piszcwlow'l,
d - ~ieJ.IMjll(l r;::v.pg"i, ,~ - wie;;:;;Jdlo
pobQcme .tna.lkl.1'w!J, f -- tfOczer, bo-
croy r~l;p1d
+
lPfi'lW:;{"'fMi,,y W .. ilw,?ble r:t.'lIi!::cyny d~1,t~7i1!'i(!Sv"rnw} 105
-_._,-~~- """"'''-'''-'~_._------_._~-. -_._, ...,..."'~~~"".= ..~.,.~-=~._- ...,..,,,.=-~"'"""''"'''=='''-=-~. ---
e) WieZLviRem podk,o!::ll.[w'lIiym 3kOS!1!yoo (lig . .rmpli,l(mm oDliquum) 'NZi.n!.~..
G!ll\i.mj1~Gym tylu:"! ki~mr~ tor,d,ld stmwowej, Odd~~~dri OKW od !dykciI}. 1..,,)(;<: ..
nego kosci mJowej, '" 1r.1H1C;>;Ji sie w torebce stawowej i powiezi miesniow';;:j,
Hffi.rrmje nadmi(,';JrI:],~ jfl!lOstov\frmie 5t1.l.1'VUi n~dny obrotow,,.,;
O wiez11\dkm podk'G'lavo'Nym hl\k.OW1.J.K}'ill (lig. poplit,mm I1fCM(J'IHHJ),
ktn,: lWZiPOG7,Y~iVJl :;i;;.: lila ldykdu bocz'G:vm kosci UO(n'II'ij, 'wpT!ata sie
w torebke taw(1)'!,~ i WC1(1{N::izi )}lod 1Nit221duo !p{ldrr.'!J,I~TiJ1;~wr; GfIOt,,'[),';;;
V1'c}{Jt':.i ~:;)S{;~J-'
TI.YG. :;<]'. ?;::\T>l~r :jrow kolauo;;'/Y
("rir1ok .~ ~61Y): a - i'1,kot/;:a
~.,t7.:1/f;r~i!U(n1'lJa, h - lakot.ka I)O~
<;Zi'\.r.., .~ -~- r;-/ie7.:v.dlo PQpi!'Z,:=:crn0,
d .- ':"l~(~?:a,.H()krzyzo1?'JC przed-
'Di1. t -- ::vifJztY:.Ho :'U'zYZowe ty!-
}'~~~f - ~':Jj.e;~:!Jdlo :1akoikowo-u-
d~),:.':r~:.~~.'~~2~ g -- g'JIZO'<"!SJo&cpi~
SZ:.:~:?()':ya
,'-
\)
,l
L,l....
104
, ..__ __ ' __ ""'.~~__ r"_
;:z) wie:m.d!lem pobocz!l\ym strzaltcoWYill (ligr;mei'Jtwn col!~\terale Pb1Jtr3-
re) -- :pr:u':hicgajl:\t;YUI mied:'7j 1l.1nd.kl"jkciem oo,:;:wym kolid udowej a bocz-
'.li! p,}wic[:u;imh~ g~owy strz21ftki, To wieZ1:"'.d.RO\!.k ',m::~!ra:}t21 luli do tOTI.'elbki
SU.~.l:lJ'Nej, ;;UJ\S Ino ~a~~otki 1bo~~ziAej;
by "Ni\?z@dJ"'m poboc:ll1J1ym piszC:W!OWjlTJl (lf:;. co!fm',nr:Jlq dNule), ktre
fr07.iiJ{}(;7;Y:Q,Th si,;~ eJ.'! rw.dldykdu przysmdkmC'y"l kosd l.HJowd, Raczy "ie
z tO.lff:b!s:.~~~,:i~~Q'.vo~v~~~~ prLyczepia sie do Ji2l:k.nt~d :r':fZ~'!~~od.k.o1}Jej i koncJ~Y
poniiej k~ykd" prz,ysJ'Odkowego kosci piSZ(;7,p.!<r"l';j,
()byd\Vt~ !}.ri~~;;z,;),d~n ')N!:maCll]iaj~ sGinny bnf37..nr. to,~"ebLd fJV.nVO\'1ej. Przy
~I 1.;:o!",ni.e "/YipfOS:LD'N"lnym tp[ r,ihlil': lfl2.pi,~te i '.'-/ ~V'.t\ poRo;i;enill wybitnie
I ; 1I51mbja sUm koh~'O\o'.v7, ~>lfzy?:gi\~tym kola\l;"~ rn.<.hd:niaja ~ie i mIloz~
l !iwi;.Jj:) !f1BCh3' OIO'lOlOWepodud;aL
':1;1, ':~) vviezndIr'GIJO k!rzyio'.vym przed.uim (/(g". ,~~?'!'C~id,:'iJnaaHt{~f'it.~s)rozpoczy'~
t~ :,i\"i1.n wewnetmiJ,c;j kRykr~iPl bor,wego kosci udowej,
.i ," Ir,,)c?.'i:G}nl[l~i.. ~ ::':~. polu mier1:LyldykdO\"-'ym l"'-'.cdnim pir.7;czeli;
I d} 'Nip;v:thl] !r.n::;''::owym tyhlym (n;;. (':'!'::";1I1:1 posterius) oddno-
~) dZf:wym od P!J'l};;j'crzchni wevVi1'(trznej I.iJyird,;':1 n"-:Lj'smdk~wego kosci udo-
i ,. wroj, a .1:L\:>ii'~z}~r;ym siQ !Ol2l polu mil;:d:;:y'.<JjtJrciowym t:;rJ.nym kosci pi5Z-
, cze\owcJ.
l~, ()'byl'l.'H 1'1ie;~[dliJl, VV',':'3t.I,~oH',a "vveW1tH\trz Gtaw11 i obkte 311' M01Jla'rJ~k>
l" '. " , I' ,. , ' " '.". c, ., ' '1' , 1~,. 't , ' I
f" 1ll~;U~ LO!<,.el1.<.!. t;'O':I'JO',Of"J., L.':lC:;:a !QOH3Z0 S!",HG .',':.'::C lM.ewa z iP~llZCZ~JJfj\'\~'::Jl"
I pmU~:'ND.:c ll.;h pasH.\;Y. Gj) '!.'.:<iJ11,?t;.~ V/r~')ISZY8t!.c\d.l pelto:;:,>
1)' ,~., . l ,. ~ l .
, )OlHnj;;\..~ SUl'}ViL ~;.",a,~=~o~J1e~_~~Ji}1 _p!t:~t:erHl1]VHX1U.!t fil'] .\1>08Ct HlQ(I,1.veJ .! p!Gzcze O'8C,]
'Z ":l;jl:,\e('le''Li , . l .I j l' " I
~:jJ ,i~ Og:if:.1JL~JC:.z?l.J;1 \f:7', K"UC\JY o jl)r,fj,tfn.:V~ pnrl~Uf.l:i:ia oJraz zgUL~f)Ju'lJ.e I J1Yi i )~.)'x{}. Gtow,,~l.![1.;";, "1.)\",., .': l".,;h'J 3il".lw.ctJJljJiIl podud:r.i,f\ do '.'j'~'.:.'~i~Lrz \'lie:z~J~~i,kf:ZY:i'.O"
I ')'h; nwij:~jf;! "1,:','/.:( ;j.d.J'il.~.
, ~\ l
" l
\ ~i,~~
,,7~t~~~(~i%'~1!"1;l,i .OL ~:,~i7':~~~~?7~\:'!j~"t>-?"_"."?~, , -. Al"",, ,!\J.,\. !I."" . <;;'tl't't . ,.. ~.,.;<!'!'5".,"""."!'. f".;"tr"~,!,, ,,,'h!.,f.'4/,'I'! .. 'l',,!,'h._.t,"( ..ii'i .. ,.'d"'il.!!!v.t.. . i,} M'LQ.H:F"'.",'"",i:hA . _''''.''I~~ ", .s .uu _ll,.,. H" - .. "'~~~-,
106
lJklad k:oj'tny
------- iDoiqc2eni{~ :'~)Dbi"i~6ie /{:O)1C.z;JdY o.\!Obl~j LVDlil~~; lO}
~~__ ._~~ ~. __ .._~_~ __M'~_._~~_O~_ ~' __ 4 ~
'.~
'i\
.~
Ryc. 61. 'WiezJldla siauro lwlal'lo-
wego: a - wi\izadlo krzyzowe
lyID;;;, b - wiez'ldlo kli'ZYZOW'~
przrocie, c - 'wiezadlo poprze-
czne kolana, d - la!l:oilill przy-
Swdkowa. e - wiezadlo pobocz-
ne piszczelowe, f - wiezadlo
lz~pr.d. II - la.kottci bocma,
KI - Wiezadlo j'll}0ocme slrzal-
l!;Owe
g) wie:zad!em rzepki (lig. p{ji~ll(Je) - jest to mocne P21Sl',no Wiezlild~owe,
\bedlJlCf; jpll1.ledHIll:Zeruem ociegra:iA JOOiesnia C'zwomgllowego uda. Przyczepia sie
do dolnego brzegu i !przedniej powierzchni rzepki i wraz ;re kiegnem
miesniowym lwilc:zy sie iGlli. guzowatosci kosci piszczelowej;
fi) wiezadlem popnecznym kolana (lig. in:msversum gmllu), n~c:zacym
Kiajlbl!\il'dziej wysuniete do p!!2odu pmo.kty lakotek. Napiiffill sie podczas
ruch6w ~b!i':ntowych ll!.i1 Z"'Wll1l~:!tif:t:;
1) wiezadbmi lakotkowt(Nlldowymi tylnymi i przednimi (lig. marlis
coj'eJfJm'ilJle jpl.!!Sieri'IJs et "mi~fiiUs) laczacymi lakotke bocw.a z zew!lil"tlrzK!la
jpowilI"zc!lurJlia k.!lykcia ]przysrodkowego kosci piszC".l.dowej.
tmw koh::UiliOWY jiiilt siawi:;iOO. dwuoiowym, zawiasowo-o]bwtowym.
W pietrrze gbmym iGdlbywaja sie ruchy zg1lillil'LIDlia (j1J!xitJ) i j\l>llOi'>tow~llillia
(exiu!nsiiD) w pnlllGzc:zyime :zh":Zlllnkowej. Zmlu'e!l ruchw zgieci m c:ZYlUlm:go
'~:r'yi!Jiosioli:. Bij", i& xg1edm 1hllem~go(x KiJclzilliTIeID ;i~d:ii::Wlill~i:flnJ\y<ch) ok. ]7ij".
U Diekt(~icb. ,c'sotnik~JvJ' mo~ \':VY~Ii:ell.JtY~;.l~-Lt~ ',\' Jta\vi,-:;
:200). ~7:j piet.rze dolnym zE,cl1odzq ttlcb)' i?(,cimJ,TIs (io -;}jj(7;'VKl.~tl:r=
i na L-,:;\,vilaL'z 'w ph:.szczyznie pcpl~eczrH~j. l",lL:~b~dll:/nl '}J[lJtllill~~ki~:,n.!
niE. i11Cb.FJ cik~eLaych jest zgie(:~L~SUl1NU tolaHo')v,,:;gD. zgieciu D
do \'l'e\rJi1aL'z i,vyn.osi ok. !Oo~ 2 na ;reVV:11atf:-:: ok. JOI.\ a j.'.;h-ZY ~-:gj.tCilil o L!Go
nytficja de \'vevmatrz ok. IW, a na zewuatrz oL 500
VJ wdtu nOiOtOwym do wew:a~!trI lakotka fwcyswdkowa PC;~dlCLVjQ 3it~
do przodu, a bcczna do tylu; VI cbrocie !Cl8 Z(;;'(i/iJi,{iSZ Z2iCho(ha
ruchy Jakatek.
ililUL 1PllTI"l'l:ztUllli:::a Ilwd ~IlJH<etillii
S t a IV p is z c z e I ow O s t j' z a l k o w]I (tJi'ticdciio JibojltnJ!twis) jest ~ta
wem :jEciskym o bardzo malej l"Uchomoki. Uti.'lOfZony jest Pf7c:[ glowe
iitrza~ki i powierzchnie [;trzalkowa na klykciu bocwyrn KOSci piszne!owej .
Jego tor;~bka stawowa wzmocniona jest wiezadlem p!fZtdllim i ty!nyni
glowy strzalki (lig. capiris ftou!ae al'lterius et posierim). Nie:liLIac:uh; "lichy
tego sta'AlH amcity:zuja odchylenie kotki boczaH.;j w stawie skokowym
gmym.
W ie 2 i) Z o t P i5 Z C 7. e I o wo -" t h' '1. ~JI k. o VI y (sJlnd~sym);;is t.ihi{l/lblJhj~
Fis) laczy wciecie stfzalkowe pi$zc:zdi z dolnym koncem stJt:lulki. 'Wzmoc-
niony je,t wiezadlem piszczelowo-stfz21lkowym przednim i tylJlym" \:\/ie20~
:zrost pozwala na pewna ruchomosc, tj, odchyleni\:; bocz",,,; obu lOMdc co
wplY'wa na me::hanike stawu skokowo-goleniowego.
]B~o KI a m ie d z y k o s t n a g o l e n i (memDnllw iiLierossen cruri.\') zamy-
ka pHttnen miedzykostna. W dolnej czesci blona przechodzi w I'Jie20Z-
l"ost piszczelowo-stn:alkowy. BloDa hamuje pkzesuwanj,~ sie kosci wzgle-
dem siebie i jest miejscem przyczepu dla miesai,
n(fJI.4 o ItJllI,'VY slti0f1lY (,[Jw!llJ:!l1jati,mes jjJdis)
W .obrebie stopy wystltPlIja nastepujace stawy: l. staw ilkoko
wo~goleniowy, 2. stawy miedzy koscmi st,,"IPUI, 3. 5tawy miedzy koscmi
stepu i kosclni srdstopia, 4. stawy miedzy koscmi ~kd8topia i .5 stawy
S.-dsloprlO-paJiczt:owe j miedzypalic:Lkowe.
Staw s!s.olio\jvG .. golelliowy (mtiJ:u!a.tio Jdoa!Ji'oJi!J) n2LzY'w,my je,st
n'),wl::liei SU;;weDJ sL:ntwwym gHiYl1i1. Powiendmie "tawowe struHo'wil~ biD ..
czek koki s!f:oluYdc,j i wcieci!'.: utworzone prz.c7; dohlC kosci pisz-
czelowej i (FJnlZ z Jwk;,m& lwstbmi).
IJ
I
l
r;~ GL
~
'i;:j'
'"
r;:';'"
?Q -'
~:;::
O
'''')
i;'"'{"
;-..
"
"<
Ul
{to
~~
I
~.J
~,
p.'"
~")
~j {i)
0=1
v.-
I
H"
~ ,""
'" ~
o
'''''-

',-'
O
~
.
e:....
\,f:;. C
r:;
m
w .
,~'
2:
'"l
" ['ii ~...;
t'j4
h....
"t--;;

<1;
~
i"';
_. ~9:
CF
rt.
<:)
v
~lr
a. C;"~
t""J
~
"""
'6'4 ~. _.
h
S"
"l
O'"
"",
;;iJ t:<
o
~~
f;;'
'd
w... ~
,.,.
~
?~
~
~ '<:
'i/J
iJ';~
t";3 O"i
c
o
{j
p'
...,
;)
~.
~-.1
,
~ ~ft
S'"
,<
8-
~':
0)
;:;
~
;-+ ;~
5' ~
~
~5->
~~ ~.
,-l
F>
~{
l;.~ 6>
~~
?
~
~. ,~
~ h1
n
'9
l-:.
~
;p'-;"'"
-
e')
fU ~i.1
..
Cl.
~""j
c __ ."
[:;;
;;-~
;:r
~ ~~.
'-'o
~
j}3 ~
;;" .~ ~ (I)
o.c;
k-'
~.-=
p, &1-
Q .,
'.,J
Ci
{~ .0
f,fj
,=.;>
;g.
~
u,-,
~.:;;
;=>1 'z1: l~'
f~'
t'j
~
~
~,.~
~
..'~
~,
'G
~.
~.
N
~
:3'
::i: ~ ~
:4
~.
::.e;
.:>..
'"
'"
'" O-
::;
C ~1
~,
0:1.
~.
e
~
<1\
~
'"'
D
c...
(;')
~~f
r"',.
o' ~
l;iF
t::.
h
III
....
~..
'"
':':
e~
C
"~
~
~
Q
I
EJ
h c)
~
~~
p
.-~
U
I
~
~t5
~, t:>
,. .........
;"~ I
~
I.JJ '" ~.
g
'-
t..,~ "'
<;;
~41
C
cr~"
~,sr:
er
flj
'"
N
t~
:>->
~.
ti.1
'~"":J c).
O
~.
Q.,
t-l
.... ~; .. ;
~
h
;-
O-
."
~
}~ i;;)
~"3
l5
'"
(>j
~~ ...
'S~
'I.,.~
,r, ~
'CICo.
. c..: J7
,'b
.-5' 0-
h-
~)
6>. S
O
"
(J
G
'":I
(:4
..
~
~.
(;") ..
r,.:.'J
""
H
St
~'
~
~
G
,,-j
I',
~J:
,
'"
'"
~
..
'"
~.."
u,
{>~ ~)
~
o !9
lt
i"~
OJ
~. ~
"
~
:
S
i~
h= (lO
~
y
<:)
o
iiF
il
!."...
o
n
~ ".
O
~~
"S
~
.j~
~
s:;
~.
'"
E-
~..,j
t= J1'
~
,i.k.
'><:
eJ
N'
'..,
.,.
t_oJ
(;,j.
i;:l !::l
0
',...-
~.. t.=

'<
;:;. o '-"'.
Q".
;~.
Cj
:5.
~.
~
:r,~
,,1 "
=,
.:;;;
f;j ~ >tU "'"
.-~
Il...~
N
"-
i.'":,
:;;:
: p
"'-
.:~
s:;
,:;)
;:b Q..
B'"
,l)
'""
~ .1'"'" C_.
C o
no lJkJa.d kostny
--------
l
I
Polaczenia lV DOi"~uf2 i.:otlczyny dolile; wolnej j 11
----------
;} slfoko\1Jo-strzaRkovvym tylnym (lig. taio/"iDu!are jpo:,'terius) - iac-zy
kostke boczna z tylnym 'iVyrostldem kosci skoko\iJej,
pietowo~strzalko'l./)rm (lig. ca!cot1eo.lfu!are) - 1aczy kostke boczna
:z bocz!.la powier:zdmia kosci pietc\vej.
St3w s!co!wwo-goieniowy jest typowym staw'ero zawiasowym. Odby-
waja sie w nim ruchy zginania i prostowania stopy w pbszczyinie
stcal!kowej, wokl osi poprzecznej. Podczas ruchu zginania (zgiecie pode-
zwovJe) palce kiemja sie ku dokwi; przy prostovvaniu (zgiecie grzbieto-
we) - ku grze.
S t a w s kok o w o - p ie t o w o - l d k o w y (articulalio talocu!ccJileo-
ni.llJiclJ!aris) nazywany jest rwniez stawem skokowym dolnym. Wie-
zadlo skokowo-pietowe anatomicznie dzieli ten staw na dwie komory
- staw skokowy pnedni i tylny. Czynnosciowo te dwa stawy tworza
jedna caUosc.
Staw skokowy przedni, czyli 5kokowo~pietowo~ldkowy, jest utwOh"ZO-
fi}' p!lZez powierzch:aie stawowa kosci skokowej i powien:dmie stawowa
kosci pietowej oraz przez glowe kosci skokowej i tylna, wkle!a powjen:~
dmie stawowa kosci ldkowatej.
TOi'ebke stawowa vnmacniaja n8lstep'ujace wiezadla:
a)l wiezadlo pietowo-ldkowe podeszwowe (ligarnelltu!1't1 calcaneof!avicu-
[ave p!mttare) - dzwiga glowe kosci skokowej,
b) 'Niezad~o skokowo-ldkowe (lig. ta!olu:J1Jicukme) - ft2~CZYpowier:zc!l-
nie grrzbieto'wa szyjki kosci skokowej z jJowien:dmia gnlbietowa kosci
ldkowatej,
c) wiezadlo ItOzdwojone (lig. bijl.. /i'ca tum) rozdziela sie na wiezadlo
pietowo-,ldkowe (lig. ca!caneoflavicu!(Jre) i pietowo-szescienne (lig.calca-
neocl.lboideum). Wiezad~o !rOzdwojone wzrnacllia tzw. staw popJrZeczuy
stepu.
Staw skokowy tylny, czyli skokowo-pictowy (,Jl't. taloca/canea) twony
wklesla powierzchnia kosci skokowej i wypukla powierzchnia kosci pieto-
wej. Wystepuja tu cztery wiezadla skokowo-pietowe: tylne, przednie,
boczne ora< I;i~dzyk9stID~e.\i ti'-';'j 4u'!to1 tCib~~,t
1\./1' 171;"1 ,f I) II., . .
Ruchy w sfawJe/sli:'o I \lJo-Pletowo ..lodkowym )polegaja na nawracanIU
stopy, czyli 1lI1lwszeniu brzegu bocznego, i odwracaniu, czyli unoszeniu
brzegu przysmdkowego. Os tego mchUJ biegnie od zewnetr:mej czesci guza
pietowego w kiemnku palucha, u!fJadajac sie 'l dolu ku grze. Wobec tego
ruch nlliwmC1Hlia stopy ~aczy sie z odwodzeniem stopy i prostowaJ]iem
w stawie slwkowo-goleniowynl, a odwfmcanie stopy - z pn:ywodzeoiem
i zginaniem w tymze stawie. Zalues !mchw odwJl'ac:J1:1llim i nawracania
wynosi ok. 30 w kazda slIfOllH;:. Ruch zgiiJumia i prostowanim stopy wynosi
w calosci ok.lOO, Pi'zy czym iJl2( staw skokowy gn.hY jpll'zypada
ok.400-50, a reszta na stlliW skokowy dolny.
Przez i.iV3/i6jprr:.ce 3ta\Vi.v SkOKO'N')'ch u:rnc:lo i doliJ.CiZD ~tiO~'u3 \~/vko-
J ":". . ,,,., C' '-' ~ .~,
nY1vac ruch:/ 00\NCdzenHl.
PozastaL Stll1NY stepu: otaw pietowo-szescienny (ort. cu/colleo-
(;1Jboidea) i klinowo-ldkowy (art. CllfleOi!lJviclJl(Jris) S;], stawami pl-
:kislymi, o napietej torebce stawo\vej '.lIzu1ccniol1cj \viezadlami grzbietn-
".:vymi, pcdeszwowymi imiedzykost.uymi.
Sta'wy Gkckowo-kdk.Gwy i pietowo-szdciem,jl t'.:vorza ;razem staw p 0-
Jl r z e c z li y 3 t e P li (al'ticuh1tio toni transvers(J), ktrego szczelina biegnie
esowato i poprzecznie do dlugiej osi stopy.
S t a w y s t e P [)VI Co - s rd s t o p li e (art iCLJ1atiOtU!S iarsornetatarse(Je)
,oraz stawy miedzYSfd;;topi1f: (articulaiiones intermetm'ilfseoe) sa
rwniez sllnvB.:rni plscislymi. Pierwsze z nich ~acza podstawy pieciu kosci
srdstopia 7. tncrna koscmi klinowatymi i koscia szescienna, a drugie
- podstawy kosci :srdstopia ze soba.
Stawy te sa wZD.10cnione wiezadlami stepowoSfdsiOpl1ymi gr:zbielO-
wy-mi, podes:c.!J'.)\.vymi, mitA1zykostnymi oraz popn:ecznymi podstaw kosci
srdstopia.
S t a 'Al y S rd s t o fi n o ~:Pa l ic z k o 1.1\1 e (iJviiculationes rm;ll3tiJrsophalml-
geae) sa ut'~vo{wne j1r:z.ez glm"/Y kosci si'dstopia i podstawy paliczkw
blizszych. V/y stepuja w nich wiezadb poboczne i p0pnec2ne gl"J kosci
sn'idstopia. vV tydl sIa'wacn mozna wykonywac mchy zgimcnia i pfOSiO-
v/ania oraz oduJOdzt:nia i przywodzenia.
S t a IN y m i,;: d z y pa l ic z k {)VI t: (artic111l1tiolJl!s iillC:l"pJuJlm/gem: pedi. sa
stawami zawiasowymi, wZfnocnionymi wiezadlarni po:1.wc:mymi. Ta!r jak
we wszystkich stawBlch :zawiasowych mozna w nicbwyl.wnywac mchy
:zginania i pwstow8lnia.