O.

JAN JAKUB SCHEFFMACHER SI

KATECHIZM POLEMICZNY

CZYLI

WYKAD NAUK WIARY CHRZECIJASKIEJ

PRZEZ ZWOLENNIKW LUTRA, KALWINA I INNYCH Z NIMI SPOKREWNIONYCH
ZAPRZECZANYCH LUB PRZEKSZTACANYCH



Z POPRZEDZENIEM LISTW

DWCH NAWRCONYCH PASTORW,

wykazujcych powody nawracania si licznych protestantw na
ono Kocioa Katolickiego











KRAKW 2013

www.ultramontes.pl
2

SKOROWIDZ

Str.
Przedmowa Tumacza niemieckiego ................................................................... 4

Przedmowa Tumacza polskiego ......................................................................... 6

Powody zniewalajce licznych protestantw do powrotu na ono Kocioa
Katolickiego ...................................................................................................... 10

List Lavala ......................................................................................................... 10

List Pawa Latour .............................................................................................. 28

Rozdzia I. O zawizku luteranizmu wobec czynw samego Lutra. Nauk
sze .................................................................................................................. 33

Rozdzia II. Czy rzekoma luterska reformacja pochodzi od Boga. Nauk
sze .................................................................................................................. 45

Rozdzia III. O prawdziwym Kociele Chrystusowym. Nauk sze ................. 54

Rozdzia IV. O Wierze i podstawie Wiary. Nauk sze .................................... 66

Rozdzia V. Czy to jest prawd, e lutrzy nauk swoj tylko na sowie Boym
opieraj i e si na literalnym znaczeniu Pisma witego ograniczaj. Nauk
sze ................................................................................................................... 79

Rozdzia VI. O Chrystusie i o witych. Nauka I, II, III i IV. O wzywaniu
witych Paskich. Nauka V i VI ..................................................................... 90

Rozdzia VII. O Komunii witej pod obiema postaciami. Nauk sze ......... 102

Rozdzia VIII. O Najwitszej Ofierze. Nauk trzy .......................................... 114

Rozdzia IX. O Czycu. Nauk trzy ................................................................ 120

Rozdzia X. O Usprawiedliwieniu. Nauka I i II. O Zasugach dobrych
uczynkw. Nauka III i IV. O zadouczynieniu. Nauka V. O Odpustach.
Nauka VI ......................................................................................................... 127

Rozdzia XI. O najwyszej Gowie Kocioa. Nauk cztery ............................. 140

Rozdzia XII. O Soborach czyli zebraniach kocielnych. Nauk dwie ............. 147
3


Rozdzia XIII. O nalenym Kocioowi posuszestwie. Nauk sze ............. 152

Rozdzia XIV. O witych Sakramentach w oglnoci. Nauka I, II, III i IV.
O Najwitszym Sakramencie. Nauka V i VI .............................................. 161

Rozdzia XV. O Spowiedzi. Nauka I i II. O Ostatnim namaszczeniu. Nauka III.
O Kapastwie. Nauka IV. O Maestwie. Nauka V i VI .............................. 173

Rozdzia XVI. O witych Obrzdach. Nauka I. O Obrzdach Mszy witej.
Nauka II i III. O Obrazach. Nauka IV. O Relikwiach. Nauka V. O Pielgrzymkach.
Nauka VI .......................................................................................................... 185

Rozdzia XVII. O Augsburskim wyznaniu wiary. Nauka I. O Augsburskich
bdach. Nauka II, III, IV, V i VI .................................................................... 196

Rozdzia XVIII. Objanienia o Kacerstwie. Nauk sze ................................. 206

Rozdzia XIX. Dodatek. O szeciu powodach, ktre odczonym od Kocioa
Katolickiego tamuj drog do zbawienia. Nauk sze .................................... 215

















4

KATECHIZM POLEMICZNY

CZYLI

WYKAD NAUK WIARY CHRZECIJASKIEJ

PRZEZ ZWOLENNIKW LUTRA, KALWINA I INNYCH Z NIMI SPOKREWNIONYCH
ZAPRZECZANYCH LUB PRZEKSZTACANYCH

O. JAN JAKUB SCHEFFMACHER SI



Z POPRZEDZENIEM LISTW

DWCH NAWRCONYCH PASTORW,

wykazujcych powody nawracania si licznych protestantw na
ono Kocioa Katolickiego



PRZEDMOWA

Tumacza niemieckiego



Ksigi atwym i przystpnym sposobem przedstawiajce ducha Kocioa
katolickiego, prawdy jego wiary i nieprzerwan trwao jego poda, przynosz
zawsze bardzo znakomite poytki. Atoli poyteczniejszymi s zawsze pisma
wykazujce pobudki, ktre naszych w bdzie uwikanych braci, albo ju do
powrotu na ono Kocioa katolickiego skoniy, albo s zdolne skoni ich do
tego.

Nie tylko sami zbkani odnosz std wielkie korzyci, ale i katolicy,
ktrzy takimi pismami dokadniej zasady swej wiary poznaj i w niej si silniej
utwierdzaj.

5

Wielu z tych, ktrzy tylko nieszczliwym zbiegiem okolicznoci nie s
czonkami naszego Kocioa, oczekuj jedynie sposobnoci lepszego pouczenia
si. Tego im tylko wanie brakowao, a byliby ju dawno do nas powrcili.

Te i tym podobne powody, jakie skoniy francuskich Wydawcw do
zebrania i ogoszenia pism kontrowersyjnych czyli spornych co w swej
przedmowie objaniaj, byy te dla nas pobudk do obecnego przekadu.

Wicej nie mamy nic do nadmienienia. Dzieko niech samo za sob
przemwi, aby przy Boej pomocy wiele dobrego zdziaao, to bowiem jest
rzeczywistym jego celem.

Niektre niezgodnoci przekadu, prosimy trudnociom wynikajcym z
rnoci skadni, nie zawsze si pokona dajcym, przypisa.

Dnia 21 grudnia 1841 r.

J. M. Nauczyciel Religii

















6

PRZEDMOWA

Tumacza polskiego



Czste si u nas zdarzaj wypadki nawrcenia protestantw i innych z
nimi spokrewnionych sekciarzy na ono Kocioa katolickiego. Dcy do tego
celu szukaj przede wszystkim kapana, ktryby ich owieca i maj zupene do
tego prawo, a kapan lubo by nie by pasterzem, ma najcilejszy obowizek nie
odmwi im tej posugi, bo (podug proroka): wargi kapaskie bd strzec
umiejtnoci i zakonu pyta bd z ust jego (Malach. II, 7). Kapan atoli, lubo
w Teologii biegy, nie moe na razie natrafi na wszystkie kwestie, pomidzy
Kocioem katolickim a protestantami, sporne, trudno mu tych nauk w taki uj
systemat, za pomoc ktrego zbiwszy pewne zasadnicze bdy inne si same
rozbijaj. Zreszt i sam pragncy si nawrci, lubo by posiada wysz
nauk, nie potrafi wszystkiego przytoczy wzgldem czego ma wtpliwo,
ktrej sobie sam rozwiza nie potrafi, a lka si potrzeba, aby ona pniej
wiary jego nie zachwiaa. Bywa te, e i poboni wieccy katolicy radzi by
zbkanego w wierze, a skonnego do katolicyzmu owieci i z bdnej drogi na
praw sprowadzi. Ci jeszcze w wikszym s kopocie ni kapani, nie majc
ksiki, ktra by im za przewodnika suya.

Dodajmy, e nasi niemieccy protestanci w Polsce od paru lat zamieszkali,
wszyscy prawie po polsku rozumiej, a kapanw jest niewielu wadajcych
jzykiem niemieckim; polski wic przekad niniejszego dzieka, dla jednej i dla
drugiej strony bdzie bardzo dogodny.

Zreszt katechizm ten nie tylko potrzebny jest do pouczenia szukajcych
prawdy protestantw, lecz i dla utwierdzenia chwiejnych katolikw; zaraza
bowiem sekciarska w tych czasach bardzo wiele umysw i serc
chrzecijaskich zaja. Wielu jest bardzo, ktrzy s katolikami tylko z imienia,
a w rzeczy samej wyznajcych zasady protestanckie, a przynajmniej chwiejnych
co do zasad katolicyzmu, a wic ludzi pozbawionych Wiary Boej, ktra jest
niezbdnym rdem zbawienia.

7

Inni znw maj tylko lep wiar, nie t o ktrej Pawe w. mwi:
Rationabile obsequium vestrum rozumn sub wasz (Rzym. 12, 1).

Nie mamy na myli t lep wiar ze wszystkim potpi, bo ona jest
rdowo ask Pana Boga. Wiara rozumowa od niej si poczyna, ona to jest
ow ask Bo i wiatem nadprzyrodzonym, ktr Pan Bg owieca kadego
czowieka na wiat przychodzcego, a wic i dziecka nie wadajcego rozumem,
i prostaczka niezdolnego zda sobie sprawy ze swej wiary. Taka to wiara
wystarcza wprawdzie i jest godn najwyszej nagrody, ale dla tych tylko, ktrzy
podstaw, na ktrych si ich wiara opiera poucza si nie mog.

Lecz umysy, ktrych rozum lepiej si rozwin i ktre si naukowo wyej
wyksztacay, nie powinny i nie mog na tej lepej wierze poprzesta, jeli nie
chc ulega zudzeniom wasnym, podszeptom szatana i zych ludzi. I Bg te
od tych, ktrym wicej rozumu i owiecenia udzieli, wicej, a od tych ktrym
mniej udzieli, mniej domaga si bdzie.

Sdz wic, e oddajc ten Katechizm kolegom i uczniom moim, a w
ogle wiernym Boga miujcym braciom i siostrom w Chrystusie, uczyni im
znakomit przysug, a rad bd, jeli cho jedn cegiek dostarcz do budowy
Kocioa Chrystusowego.

Katechizm niniejszy oryginalnie by napisany w jzyku francuskim, a
przed czterdziestu laty przeoony na jzyk niemiecki. Autorem jego, jak to tytu
wskazuje, jest O. Scheffmacher, Zgromadzenia Jezusowego. Tumacz niemiecki
umieci w uwadze, wrd tekstu katechizmowego jego prace naukowe i czynn
gorliwo w nawracaniu bdzcych; my za uwaalimy za waciwsze tutaj to,
anieli w cigu tekstu pomieci.

"Autorem niniejszego Katechizmu jest Ojciec Piotr Jan Jakub
Scheffmacher, Zgromadzenia Jezusowego, urodzony w Kienzheim w Oberelas,
ze znakomitej rodziny, dnia 27 kwietnia 1668 r. W roku za 1715 zosta przez
Ludwika XIV powoanym na katedr Kontrowersyj, ktra przy katedrze
Strasburskiej zaoon zostaa. Swoim talentem i gorliwoci udao mu si
licznych protestantw do powrotu na ono Kocioa katolickiego sprowadzi.

8

Wielu te nawrci swymi pismami; czci w francuskim, czci w
niemieckim jzyku ogoszonymi. Do tego rzdu naley najpierw sze listw do
pewnego protestanckiego pana pisanych: O szeciu przeszkodach, ktre
luteranina od dokonania dziea swego zbawienia wstrzymuj; takimi s: 1-mo e
on od prawdziwego Kocioa si odczy; 2-do e wiar tylko ludzk ma; 3-o
poniewa trwa uporczywie w nieposuszestwie wzgldem prawej od Boga
postanowionej zwierzchnoci; 4-to poniewa w grzechach swoich dla braku
pokuty umiera; 5-o poniewa si nigdy ciaem Chrystusowym nie zasila, bo
predykanci czyli pastorowie jego, wadzy konsekrowania nie posiadaj (1); 6-o
poniewa w rozliczne dawne i nowe kacerstwa jest zawikany. Dalej mamy
jeszcze jego sze listw pisanych do pewnego urzdnika w Strasburgu: 1-o o
Ofierze Mszy witej; 2-o o nieustannej obecnoci Chrystusa w Eucharystii, a
wic o obowizku oddawania Mu czci Bogu tylko przynalenej; 3-o o Komunii
pod jedn postaci; 4-to o wzywaniu porednictwa witych; 5-o o modlitwie za
umarych, a wic te i o czycu; 6-o o usprawiedliwieniu grzesznika.

Autor dowodzi w nich, e aden z tych artykuw nie mg da istotnego
powodu luteranom do oddzielenia si od powszechnego Apostolskiego i
Rzymskiego Kocioa, a zatem te, e nie maj adnych rzeczywistych
przeszkd do powtrnego pojednania si z Kocioem. Te dwanacie listw
pisane s bez goryczy, w duchu mioci i agodnoci, cz si one zazwyczaj z
trzynastym listem wydanym przez autora, jako odpowied na niektre
bezimienne zarzuty i stanowi do dokadny zbir gwnych spornych kwestii.

Wreszcie zebra Scheffmacher ca najistotniejsz tre swoich dwunastu
listw, w formie jednego katechizmu z pytaniami i odpowiedziami w tak
zadziwiajcej prostocie i jasnoci, e kontrowersje w nich zawarte staj si
zupenie przystpne kademu i e katolicy zarwno jak i protestanci, nie tylko z
poytkiem ale i z przyjemnoci czyta je mog.

Francuskie wydanie stao si tak rzadkim, e francuscy wydawcy
poprzedniego zbioru z wielkim trudem mogli jeden egzemplarz w samym
Strasburgu odszuka. Sdzili przeto, e przedrukiem tej znakomitej ksigi
Kocioowi wielce si przysu, a prenumeratorw swoich miym datkiem
obdarz.

9

Tumacz (niemiecki) mia pod rk to francuskie wydanie jako i
niemieckie, pod tytuem:

Licht in den Finsternssen; das ist die Wahrheit Katolischen Lehr, auf
eine ganz leichte und klare Weiss grndlich und unpartheisch vorgestellt. Die
widrige Lehren aber handgreiflich widerlegt durch einen Priester der
Gesellschaft Jesu zu Strasburg, den Katolischen und Unkatolischen zum Besten
auf's neue zum fnften mal gedruckt, bei Johann Franc Leroux Knigl. u.
Bischfl. Buchdrucker MDCCLXXIX".

Dzieo przeto, ktrego przekad z niemieckiego podajemy, nie jest nowe,
jest w Niemczech znane i upowszechnione. Nie rczymy, e moe kto przed
nami takowe tumaczy musia lecz tumaczenie to musiao si wyczerpa, a
chociaby si i gdzie znalazo, to dzi stao si rzadkoci. Dzieko, ktre pod
rk mamy, wydane jest w Regensburgu r. 1842, zawiera oprcz tego, co tu w
przekadzie podajemy, dwa listy hr. de Maistre'a; listy Fenelona i wykad nauki
katolickiego Kocioa przez Bossueta, ktre jako ju znane nie tumaczylimy,
aeby ceny dzieka niniejszego nie powikszy.

Listy atoli nawrconych pastorw znakomicie posu za wstp i
przedmow do obecnego Katechizmu.

X. N. H. S. Bieroski











10

POWODY

zniewalajce licznych protestantw do powrotu na ono

KOCIOA KATOLICKIGO



List Lavala

byego protestanckiego pastora w Cond sur Noireau

Autor niniejszego pisma, podobnie jak wy Bracia moi najmilsi, w religii
protestanckiej wychowany, w przecigu wielu lat mia obowizek pouczania
was w takowej. Ale na prno szuka on w niej pokoju swego sumienia, ktry
jedynie na drodze prawdziwej religii znalezionym by moe. By zarazem
przekonanym, e obojtno co do prawdziwej wiary jest istn zniewag
samego Boga. Nie mg si przeto uspokoi dopty, a nie naby pewnoci, e
jest w posiadaniu istotnej prawdy. Wszelako im ywiej w swoim przekonaniu
uczuwa potrzeb poznania prawdziwej wiary, tym mocniej ubolewa nad tym,
e w protestantyzmie, znalaz same tylko, do adnego koca nie wiodce,
niewiadomoci. Zaczem postanowi on poradzi si swego wasnego rozumu,
lecz i ten pozostawiony samemu sobie, waha si dugo pomidzy jedn a drug
wtpliwoci. Zwrci si nastpnie do Biblii, lecz i to Boskie Sowo rwnie
bardzo sabo zdoao jego wiar umocni, poniewa jego tumaczem by tylko
saby i mylny rozum. Zaczem bolenie mu to dolegao, e wewntrz siebie nie
zdoa adnej niezawodnej podstawy swej wiary odnale. Z tego powodu
szuka on jej zewntrz siebie, protestantyzm jednak z lkliwym pomieszaniem
ze wszech stron, podawa mu w odpowiedzi i same tylko, i to sprzeczne,
mniemania, ktre go jeszcze w gbsze pogryy wtpliwoci; zwrci
nastpnie swj wzrok ku protestantyzmowi francuskiemu, szwajcarskiemu,
niemieckiemu, anglikaskiemu; ale wszdzie spostrzega protestantw, a
szczeglniej ich pastorw od lada powiewu nauki chwiejnych; wszdzie
brakowao mu staego punktu oparcia; w wtpliwociach tylko okazywali si
zgodnymi. Taka to bya sroga przepa, w ktr ich protestantyzm pogry.
Wielk przeto niewiadomo znalaz on wewntrz siebie, a zewntrz jeszcze
wiksz.

11

atwo poj udrczenia jakich chrzecijaski umys doznaje, kiedy na
przekr swej tsknoty do poznania prawdy, na przekr swej gorliwoci, do
ktrej tak wany przedmiot musi pobudza, i na przekr swoich usilnych stara
widzi si ciemnociami i wtpliwociami skrpowanym. Ile to razy przyszo do
tego em si modli aeby mi Bg da albo prawd pozna, albo eby mnie od
dzy poznania jej uwolni. Nie byo takie podanie, ktre we mnie
zaszczepi, istnym dla mnie mczestwem? Miaem je z duszy swojej
wypasza? Miaem poszukiwania prawdy si wyrzec? a siebie wobec niej,
wobec samego Boga na zupen obojtno skaza? Ow taka to bya
nieszczsna ostateczno, w ktr mnie moja niewiadomo pograa, a bez
aski Boej bybym si tak jak wielu innych, nie mg od udrcze
powtpiewania inaczej uwolni, tylko przez przytumienie gosu wasnego
sumienia i przez gupot wewntrznego uporczywego zobojtnienia (1). Ale
cze Temu, ktry tych, co Go szukaj, nie zawodzi. On zapobieg mojemu
pogreniu si w przepaci, poniewa zawsze brzydziem si karygodn, w
rzeczach do wiary nalecych, obojtnoci. Wiem jak wielu jest takich, co si
ni w krtkim swym yciu usypia pozwalaj. Lecz ja nie mogem nigdy tak,
jak oni, o dniu ocknienia (zmartwychpowstania) zapomnie. Widzc si
zarwno niezdolnym do zrzeczenia si prawdy jak i do wynalezienia jej na
zewntrz Kocioa, czuem si, caym ciarem mego niepokoju pocignionym
na ono onej powszechnej caego chrzecijanizmu matki, ktra z ust Zbawiciela
"Sowa wiecznego ywota" otrzymaa z poleceniem opowiadania Ewangelii
wszystkim narodom do koca wiata (Mt. XXVIII, 19-20). Do czeg
tskniem? czeg szukaem? oddany na pastw nieuleczonym
powtpiewaniom, poniewa wedug zasad protestantyzmu sam chciaem by
twrc i sdzi mojej wiary; poczuem wic niezbdn potrzeb nauczajcej
powagi dla ustalenia si w prawdziwej wierze. A ta powaga musi si przecie
gdzie znajdowa, poniewa jest niezbdn. Potrzeba mi tylko byo oczy
otworzy, alici ona zjawia si przede mn wrd wiata. Koci katolicki
jedyny tylko otrzyma t powag i takow, on tylko jeden, cigle wykonywa. W
nim tylko jedynym, pomylaem sobie, musz ja i wiar, i spokj i ycie
znale. Wic e tych dbr byem dotd pozbawionym, a to z powodu em
prawdy w pysznym moim rozumie szuka. Zaczem mgem si ociga abym
przez pokor dobrodziejstw tych nie naby? Potrzeba mi tylko byo z moich
bdnych mniema uczyni ofiar, dla powagi wiecznego Kocioa. Z pocztku
moich bdw bybym si na zaprzanie siebie samego dla mojego
nieograniczonego w moim rozumie zaufania bardzo trudno zdoby. Lecz teraz
12

po gorzkim dowiadczeniu nauczyem si czego lepszego, a rozum mj, sam
przez si, po tylu prbach niedostwa zawstydzony, nie moe si nadal pych
nadyma. Zarwno ze zbkanym synem zwraca mi nadmiar mego
nieszczcia, przez poskromienie pychy, do domu Ojca mojego.

Wszelako o ndzo serca ludzkiego, ktre rwnie niedone jest pod
wzgldem pokonania woli jak rozum pod wzgldem dojcia do wiata prawdy.
Prawda staa si jawn mojemu umysowi; nie miaem jej nie uzna, ale ona
mojej woli jeszcze nie pokonaa. Straszna walka wszcza si we mnie
pomidzy sumieniem, ktre mnie naprzd posuwao a znikomymi korzyciami,
ktre mnie cofay. Przyjaciele, ktrzy skutkiem mojego nawrcenia mog mi si
sta nieprzychylnymi. Rodzina, ktra si tym samym bdzie uwaaa za odart
ze rodkw swojego utrzymania (mame si do tego nie przyzna; ale czemu
nie?), taki smutny wstrt do zrzeczenia si bdw i do porzucenia sekty, ktrej
byem dwigni, utrzymywa jeszcze wobec prawdy serce moje w wahaniu si
pomidzy dwoma, e si tak wyra, biegunami. Bg jednak dopuci co
podobnego na mnie, aby mnie z pychy uleczy odsaniajc mi cae moje
niedostwo. Poniewa ta walka wicej mnie upokarzaa, nieli to dokaza
mogy wszelkie moje powtpiewania i bdy, dowiadczyem tego, jak to atwo
udzi si dla tajemnych pobudek nie zaspakajajcych nasze sumienie, a ktre
nas w nieszczsnych sektach krpuj. Atoli bagaem Boga, aby tak wol moj
umocni, jako ju mj umys owieci. A Pan ulitowa si nade mn. Jego to
ask wzruszony zawoaem: "Chc o Panie"; i ofiara zostaa spenion.

Od tej chwili, Bracia moi, dostpiem przecie tego jedynego szczcia,
ktre chrzecijaninowi w tej pielgrzymce ywota tyle jest drogim, to jest:
sumienia spokojnoci. Jeeli to sumienie mnie kiedy jeszcze niepokoi to jedynie
wwczas, gdy mi wyrzuca, em przez tyle lat by pomidzy wami organem
bdu. Aby wic o tyle o ile to ode mnie zaley zym skutkom, mego
poprzedniego poaowania godnego urzdowania, zaradzi, postanowiem
powody, ktre mnie znagliy do powrotu na ono Kocioa, niniejszym oglnym
listem przedstawi. Zwracam si z nim do was z uczuciem boleci i nadziei.
Czynic bowiem przegld wszystkich dusz, ktre na bdn drog
wprowadziem, musz nad tym ubolewa, lecz obok tego pocieszam si
nadziej, e to pismo dla wielu nie bdzie bezpoytecznym, jeeli je tylko z
szczerym pragnieniem znalezienia prawdy czyta zechc. I czemu bycie mieli
gosem moim pogardza? Miaaby przestroga rozczarowanego pielgrzyma
13

ostrzegajcego swoich przyjaci o zmylonej drodze, ktra do mierci prowadzi,
by niemi, tam zwaszcza, gdzie rzecz idzie o ycie wiekuiste?

Tak a nie inaczej bracia mili, protestantyzm jest rzeczywicie nie czym
innym, jedno systemem niewiary, spoczywa on na tych samych podstawach jak
wszystkie inne bdne systematy, a w penym swoim rozwoju musi koniecznie
do zniweczenia Chrzecijaskiej religii doprowadzi (2). Z jakiego bd punktu
widzenia na ten system si zapatrujemy, dochodzimy zawsze do tej
zatrwaajcej prawdy. rdo za tego bdu wynika z samego jdra
protestantyzmu, i cakowita jego historia tym bdem jest nacechowana.

Gwn protestantyzmu podstaw, jest rozum kadego pojedynczego
czowieka, ten mu objania znaczenie Pisma witego i suy za jedyne prawido
wiary. Protestant nie powinien nawet adnego innego prawida szuka, dopty
mu sam rozum znaczenie Pisma witego wskazuje. Poniewa za nikt nie moe
si za nieomylnego, a zatem i za ubezpieczonego od bdu poczytywa, i wiara,
jak sobie sam utworzy, adnemu nie podlega bdowi, wic te aden
protestant nie moe sam przez siebie by w posiadaniu, bdowi nie podlegej
czyli nieomylnej wiary.

Pojmujecie wic, e rozum sam z siebie omylny, potrzebuje
niezawodnego prawida do poznania prawdziwego znaczenia Pisma witego.
Dopki tylko sam rozum kadego pojedynczego czowieka, za jedynego
sdziego prawdy uznajemy, dopty wszystkie prawida jakie by tu postanowi
mona, sprowadzaj si do tej jednej niedorzecznoci: To wszystko co si
twojemu rozumowi jasnym wydaje, jest prawd. Lecz kt nie widzi, e tu
wanie o to si rozchodzi, czy protestant moe by tego pewnym, czy moe by
bezpiecznym, i si sam nie udzi, gdy wedug probierza swojego rozumu
twierdzi, i ten lub w artyku wiary, z wyczeniem kadego innego znaczenia
w Pimie witym wyranie si zawiera? Moe on jakim sposobem udawa, e
wierzy, i w tym jego zdaniu wszelkie zudzenie jest niemoliwe? wyjwszy, e
si wyranie i stanowczo za nieomylnego poczyta. Wszelako dopki tylko do
tego ostatecznego obdu nie dojdzie, bdzie zawsze zniewolonym przyzna, e
on dopty adnej pewnoci wiary nie posiada, dopki tylko ta pewno jedynie
na jego rozumie si opiera, i dopki tym wskazanym prawidem wiary nie
bdzie co innego, tylko jego, bdowi podlegy, rozum.

Tym ci bardziej, gdy te indywidualne tumaczenia Pisma witego
koniecznie wedug rnorodnego indywidualnego pojcia, rnorodne wypadn,
14

nieunikniony std nastpi skutek, e kady protestant swoje osobiste
tumaczenie Pisma witego, sprzecznym znajdzie, z tymi wszystkimi, ktrzy
Pismo wite inaczej, nili on, rozumiej. A przecie pomidzy tylu rnicymi
si od siebie tumaczeniami, moe tylko jedno by prawdziwe, jeli si tylko
takowe pomidzy nimi znajduje. A na jakieje zasadzie moe pojedynczy
protestant twierdzi, e midzy tylu niezgodnymi z sob tumaczeniami, on sam
jeden ma prerogatyw, i prawdziwe znaczenie odnalaz? Po jakim
niezaprzeczonym znamieniu rozpoznaje on prawd swojego tumaczenia, ktre
lubo rozum jego za prawdziwe uznaje, ono jednak tak liczne i sprzeczne, ale
moliwe (literalne lub przenone) tumaczenia dopuszcza, ile jest odmiennych
od niego indywidualnych rozumw? Moe powie, e on rne miejsca Pisma
witego zbada, porwnywa, i jedne drugimi objania. Przypumy! lecz
kady inny prywatny jak i on, to samo utrzymuje, i ma takie samo prawo do
poprzestawania na swoim wasnym badaniu. Przeto im wicej jest zaufanym w
swoim prywatnym badaniu, ktre wedug jego mniemania od Pana Boga mu
dane jest jako jedyny dowolny rodek do rozpoznania prawdziwej religii, tym
wicej musi si jego pojedyncze przekonanie zachwia, gdy widzi, e to
przekonanie stoi w sprzecznoci z tylu innymi, ktrzy si nie mniej jak on, na
swoje rzekome, od Boga im podane do poznania prawdziwej wiary, prawido,
powouj. A tak pogardziwszy wszystkich innych tumaczeniami, dlatego, i si
z jego tumaczeniem pogodzi nie mog, a popadszy w nieuchronne
powtpiewanie o prawdzie swojego tumaczenia, poniewa to wszyscy inni
odrzucaj, przychodzi do wnioskw, e nie wie, ani w co ma wierzy, ani w co
rzeczywicie wierzy.

Wreszcie gdy protestant swoje wasne tumaczenie ze wszystkimi innymi
tumaczeniami sprzecznym znajduje, to moe, bardzo naturalnie popa w
zwtpienie. Lecz gdy tumaczenia innych protestantw rwnie jak i jego
tumaczenie na prywatnym si rozumie opieraj, a z tego powodu s niepewne,
zmienne i ze wszystkimi innymi sprzeczne; to nie przedstawiaj one adnej
powagi, ktrej by si mona rozsdnie poddawa. Jeeli za protestant dalej
swj indywidualny rozum za najwyszego sdziego wiary poczyta, to tym
samym uznaje si by zdolnym do zrozumienia lepiej prawdziwego znaczenia
Pisma w. nili cay Koci, a swoje partykularne wzgldem Biblii orzeczenia
uznaje za waniejsze od nieprzerwanego i powszechnego podania. Na prno
mu dowodzi cay Koci Boy, e zrozumienie jego z wiar wszelkich czasw
jest sprzeczne, bo on to wiadectwo odrzuca, a z zatrwaajc zarozumiaoci
w swoim sposobie widzenia skrpowany, odpowiada Kocioowi: "Zbdzie,
15

takie jest moje przekonanie!" Nie jeste to pycha? pytam si, a co smutniejsza,
pycha jako konieczne przygotowanie do poznania religii nakazanej ludziom
pokornego serca. Niechby ktry z protestantw rzetelnie sam siebie zechcia
zapyta: Czy moe takie zasadnicze twierdzenie, ktre byo rdem
wszystkich na caym wiecie bdw, a na ktrym ja zniewolony jestem oprze
ca moj wiar chrzecijaninowi wystarczy? Moe si on potem dziwi, e
przy poszukiwaniu prawd owej wiary w wntrzu swej duszy, nic wicej nie
znajduje oprcz ukrywanej niespokojnoci, o pokonanie ktrej na prno si
stara. Nie, u protestanta nie ma adnej wiary! To, co on wiar zowie, jest u
niego tylko czcz i niesta mrzonk, a mrzonk tego samego rodzaju, jakimi s
wszystkie inne marzenia. Religia i Boska wiara s to tylko dla niego pewnym
rodzajem wyobrae; s hipotezami, a niczym wicej! On cigle musi by w
obawie zudze, a to w obawie tym wikszej, o ile mniej jest zarozumiaym, o
ile pokorniejszym, czyli o ile jest lepiej po chrzecijasku usposobionym. Nie
moe on nigdy z ca staoci nawet pierwszego wyrazu wiernego
chrzecijanina ja wierz, wypowiedzie, a jeli go przecie wypowie, to zawsze
jakoby w odwodzie tego wyznania pozostaje powtpiewanie.

Ach! uczuem to a nadto bolenie, kiedym jako owoc dugich
poszukiwa i mozolnych bada nic wicej nie zyska oprcz przekonania o
mojej wasnej nieudolnoci w wynalezieniu prawdziwej wiary. Kiedym dla
spenienia pierwszego obowizku chrzecijanina mj rozum zawezwa do
wykonania aktu wiary, to ten si na to zdoby nie umia. Skutkiem kadego
badania bya sama tylko niewiadomo. To w co dzi uwierzyem, poniewa
wyobraaem sobie, i si tak a nie inaczej widocznie w Pimie w. znajduje o
tym ju nazajutrz wtpiem, bom tego samego ju w Pimie w. tak wyranie,
jak mi si wczoraj zdawao, nie znajdowa. Bywao, em czasem w tyme
samym miejscu jaki zupenie inny dogmat dostrzeg. Czsto czujc niezbdn
potrzeb niezachwianej wiary, byem znaglony do skrelenia sobie symbolu
wiary, i wmwiem w siebie, e ten ju bdzie nieodwoalny. Ale ten rzekomo
wiekuisty symbol przetrwa zaledwie dni par. Rozum mj pocz si bka
pomidzy jednym a drugim mniemaniem, nie znajdujc nic pewnego oprcz
mojej wasnej niestaoci. I jako mogem w tym stanie przetrwa? Jak sobie w
nim upodoba? A kiedy twierdz, e kady protestant, ktry sobie ze swej wiary
chce zrobi sprawozdanie, koniecznie musi w ten sam kopot popa, i e
chwiejno jego mniema w stosunku do jego bada i poszukiwa wzrasta, to
nie przypuszczam, aby jakie protestanckie sumienie mogo mnie o kamstwo
pomawia.
16


Jeeli si na protestanck podstaw (Principium) z innego jeszcze punktu
widzenia zapatrywa bdziemy, to ona nas wanie wprost do zaprzania
wszelkiej wiary doprowadzi. Wie-li kto, co czyni gdy do ludu si odzywa:
Wierzajcie tylko wasnemu osobistemu badaniu. Nie jeste to to samo, co
powiedzie najwyraniej najliczniejszym ludziom: Nie wierzajcie w nic (3).
Jako w rzeczy samej nikt si nie odway zaprzeczy, e badanie wielu ustpw
Pisma w. jest zupenie niemoebne i przechodzi pojcie ludzi nieumiejtnych i
niewiadomych, sowem, pojcie posplstwa, ktre wiksz cz ludzkiego
rodzaju stanowi. Przyznawali to bardzo czsto protestanccy pisarze, lubo takie
przyznanie dla samyche protestantw byo okropnym, ale sam zdrowy rozum
do takiego zeznania ich zniewala. Czuli bowiem a nazbyt wielk
niedorzeczno w twierdzeniu, e posplstwo moe bardzo jasno pojmowa
znaczenie Pisma w., kiedy nawet uczeni do jednego porozumienia si doj nie
mog. Bo jako pospolity chopek moe doj zawiego tumaczenia Pisma
w., ktry nawet potoczn pospolit ksik dobrze nie pojmuje. Jeeli za
partykularne badanie dla wikszej czci jest niemoebne, a jeeli pomimo to
wedug zasady protestantyzmu to badanie jedynym jest rodkiem do nabycia
prawdziwej wiary; wic nie mona unikn pyncego z tej zasady
nieuchronnego wniosku, e najwiksza cz protestantw w wyznawaniu
prawdziwej wiary musi by powtpiewajc. Taki zatem jest nieszczliwy los
nauki, ktra wprawdzie z pocztku mioci wasnej schlebia, ale czowieka
wkrtce upokarza. Wynosz rozum osb pojedynczych, aby go do
nieposuszestwa wyrokowi Kocioa pobudzi, zachcaj go mwic: niczego
si nie bj, twierd, kamaj, wystawiaj artykuy wiary wedug upodobania, ty
sam sobie wystarczasz, a w rezultacie jaki std wniosek, jedno ten, poniewa
lud ten nikomu nie wierzy tylko samemu sobie, wic w nic nie wierzy. Trzeba i
to koniecznie zauway, e, jeeli posplstwo w wielu protestanckich krajach
jeszcze jak wiar przechowuje, to to nie wypywa bynajmniej z zasady
protestanckiej, lecz przeciwnie, jest to praktyczne nastpstwo nie zwaania na
praktyczne tej zasady zastosowanie. Posplstwo tworzy sobie wiar wedug
kaza swojego pastora. Czuje to ono a nazbyt, e gdyby j chciao utworzy
wedug swojego niemoebnego badania, to by wiar w teje samej chwili
utracio (4). Jeeli za wiara chrzecijaska jest dla najwikszej liczby
chrzecijan niemoebn i niedostpn, wic te i chrzecijanizm taki, nie moe
by prawdziw religi, gdy religia jako wszystkim potrzebna musi by dla
wszystkich dostpn. Protestantyzm wprawdzie utrzymuje, e jest prawdziwym
chrzecijanizmem, ale wedug jego zasad, chrzecijanizm nie jest ju adn
17

prawd. Taki jest konieczny i ostateczny wniosek, a kady protestant, ktry do
tego wniosku nie dochodzi, to samego siebie nie rozumie.

Gdybymy na tych tak prostych, tak stanowczych uwagach poprzestali, to
bymy przynajmniej powierzchownie poznali jako protestantyzm w
nieuniknionym nastpstwie nad zniweczeniem Chrystianizmu pracuje. Ludzie
przy tym zawsze obstawali, e prawdziwa religia nie powinna by prywatnym
mniemaniem, ale e powinna by spoeczestwem, ktre si zewntrznym
wyznaniem wiary ujawnia. Takie spoeczestwo jako skarbiec prawdziwej
wiary stao si wyraniej jeszcze rzeczywistym, odkd Chrystus swj Koci,
to jest spoeczestwo duchowne jedyne, nieprzerwanie trwae, powszechne i
wite na jawnym wyznaniu chrzecijaskiej wiary zaoone ustanowi (5).
Oczywist rzecz jest, e duchowne spoeczestwo czyli Koci bez wyznania
wiary ani istnie, ani widomym by nie moe. Bo i jako by mg Koci wiar
wyznawa, gdyby j jawnie zewntrznie nie wypowiada? Jeeli za kademu
prywatnemu czowiekowi przyznamy prawo, do wytworzenia sobie wiary
wedug tego, jak sobie Bibli tumaczy, kt to nie zrozumie, e std konieczny
wypywa wniosek, i to wsplne wyznanie wiary jest rzecz, jak sobie tylko
wyobrazi mona, niemoebn. Symbol wiary zawiera to, w co niezbdnie
wierzy potrzeba. Lecz jake mona okreli to, w co wierzy potrzeba, jeeli
kademu pojedynczemu prawo si przyznaje, aby zdecydowa, co moe przyj
a co odrzuci. Przyznanie takiego prawa nie jeste prostym owiadczeniem, e
nie chcemy adnego dogmatu ustanowi nawet w tym, co si zdaje by
potrzebnym do wierzenia? Jeeli rozum pojedynczego czowieka jest
niezalenym od innego rozumu, wic nie moe nikt od drugiego wymaga,
aeby w to wierzy, w co on wedug swego rozumu wierzy. Kady moe mie
swoje czysto indywidualne mniemanie, ale z tego nie utworzy si nigdy wsplne
prawido wiary, ktremu by si kto inny podda by obowizany. Ty
odkrywasz ten lub w dogmat w Biblii. Ty we wierzysz wedug twego rozumu.
Lecz jeli inny rozum to samo w Biblii nie znajduje, albo nawet co
sprzecznego z twoim dogmatem spostrzee, to on wedug tej samej zasady,
wedug ktrej ty go przyjmujesz, musi twj dogmat porzuci. Tak np. wierzy
luteranin w rzeczywist obecno Chrystusa w Najwitszym Sakramencie (6),
przeciwnie za kalwiski rozum, ktry nie ma obowizku, aby luterskiemu
rozumowi podlega, nie znajduje w Biblii takiego dogmatu, przeto nie moe si
ani od luteranina domaga podobnej wiary, ani te potrzeb uznania swojego
dogmatu innym narzuca. Tak podobnie luterski i kalwiski rozum jest
przekonanym, e Bstwo Jezusa Chrystusa z Pisma witego wyranie si
18

wywodzi. Lecz jeeli socynianin, ktry Pismo wite rwnie wedug swego
rozumu objania, w tyme Pimie witym podstawy do sprzecznego
twierdzenia znajduje, wic nie moe ani luteranin, ani kalwinista twierdzi, e
wiara w Bstwo Jezusa Chrystusa jest niezbdnie potrzebn. Musz i owszem
zezwoli, e dogmat ten, z mocy wsplnej z protestantami zasady, socynianin
powinien odrzuci. Zastanowiwszy si wreszcie nad wszystkimi objanionymi
dogmatami, to wypadn nad kadym z nich, te same wnioski. Nie znajdziemy
ani jednego dogmatu, w ktryby czowiek chcc pozosta chrzecijaninem
wedug protestanckiej zasady koniecznie wierzy by obowizanym (7).

Zapytaj si protestantyzmu i domagaj si od niego, aby ci wskaza prawdy
wiary, w ktre chrzecijanin koniecznie wierzy powinien. On na to nie potrafi
odpowiedzie. Te tak sprzeczne z sob wyznania protestanckich kociow
musz, a nie mog inaczej przypuszcza jak to, e ich ustawodawcy, wychodzc
z ustawy prawa partykularnego tumaczenia wiary, niektre zasady jako
zawierajce si w Pimie witym uznawali, inne za odrzucali, a wic e tylko
swoje indywidualne zdania przedstawiali. Protestantyzm sam nie zapiera si
tego i od niedawna dozwoli on i tym wymarzonym wyznaniom wiary z tego
samego prawa korzysta. Bo zapytaj si tylko czonkw owego protestanckiego
spoeczestwa, ktre si jeszcze zawsze wedug swojego Augsburskiego
wyznania wiary, takim (to jest Augsburskim) nazywa, czy oni si poczytuj by
w obowizku we wszystkie tego wyznania artykuy wierzy; a oni si na takie
pytanie umiechn. Albo nie wiadomo, co o tym Symbolu wiary w miecie
Kalwina orzeczono? albo to rzecz tajna, jak maksym kler anglikaski
przyj: e mona jak formuk wiary podpisa, lubo si j wewntrznie
odrzuca, i e skutkiem tak dziwnego postpowania, czonkowie tego kleru bez
namysu przysigaj wszystkie artykuy anglikaskiego wyznania wiary
utrzymywa, a sd o naukach w nim zawartych moe sobie kady czyni jak mu
si tylko podoba (8). Protestantyzm czuje t niemoc w ustaleniu swej wiary tak
dalece, e z pewnym anglikaskim biskupem przyznaje: Protestantyzm polega
na tym, e wierzy mona w co kto chce, a mona sobie wymyla to w co si
wierzy. Protestantyzm znosi tak mow obojtnie. Nie przeczy, e ona jest jego
wasn mow, poniewa wie dobrze, e to jest tylko ostatecznym wnioskiem
nauki, ktr si oni zaszczycaj. Musi wic wreszcie przyzna, e on nic takiego
nie moe poda w co chrzecijanin, aby nim by, wierzy powinien, a w
rozpaczy o swoj spraw musi na tym koczy, e on sam wiedz, o rzeczach
wiary, za niepoyteczn uznaje. Przemawia on z Bibli w rku do ludu: "Prawda
jest tu w tej ksidze zawarta, ale co jest prawda, czym jest chrzecijanin o tym ja
19

nie wiem. Wierzysz-li w Boga w Trjcy jedynego. Wierzysz-li w Bstwo
Chrystusowe, wyznajesz kary wieczne, to jeste chrzecijaninem. Lecz choby
w to wszystko nie wierzy, to take jest chrzecijaninem. Jakiekolwiek by byy
twoje osobiste mniemania, jeeli tylko utrzymujesz, e one si w Biblii znajduj,
to ju dosy. Ktby si odway okreli, w co koniecznie wierzy naley? To
sobie tylko Koci katolicki przywaszczy i to wykonywa po wszystkie czasy.
My za, ktrych religia na tym zaley, wierzy w to wszystko w co kto chce, nie
moemy takiej niewoli znosi, inaczej musielibymy si wyrzec naszego
prawida wiary, uznajemy wprawdzie, e si to dziwacznym wydaje, jako Bg
do ludzi przemawia mg, iby oni nie wiedzieli co On mwi. Lecz gdy to
inaczej by nie moe, a protestantyzm nie powinien by w bdzie, wic trzeba
temu jakkolwiek bd wierzy. Bde sobie wic obok tej niewiadomoci
spokojnym i pewnym, e moesz by dobrym chrzecijaninem, chociaby nie
wiedzia, w co ci wierzy potrzeba, aby by chrzecijaninem".

Co si mnie tyczy mili bracia! to taka mowa przekonaa mnie, e trzeba
zaprzesta by protestantem, aby chrzecijaninem zosta.

Podkopujc i burzc wiar, podkopuje te protestantyzm i burzy wszelk
moralno, ktrej konieczn podstaw jest wiara. Kady moralny obowizek jest
wynikiem pewnej prawdy. Protestantyzm za zezwala na wszelkie rodzaje
wiary, a zatem te zezwala i na wszelkie rodzaje moralnoci. Nie moe on si
zdoby na adn sta nauk moralnoci, poniewa na sdziego moralnoci
narzuca si rozum kadego pojedynczego czowieka. Nie ma przeto adnej
wsplnej nauki moralnej, poniewa nauka ta musiaaby si zmienia wedug
mniemania kadego w szczeglnoci; nie ma adnej staej nauki moralnej,
poniewa ta musi by tak zmienn, aby do zmiany kadego pojedynczego
rozumu pasowaa, nie ma adnej obowizujcej nauki moralnej, poniewa obok
niezalenoci rozumu jednego czowieka od rozumu kadego innego, tak
wzgldem moralnej jako i wiarowej nauki, tak samo nikt nie ma prawa drugiego
zobowizywa do przyjcia tej moralnoci, ktrej sam hoduje, jako nikt nie ma
prawa kogo innego przyniewoli do uznania tych mniema, ktre on sam za
stae uznaje.

Gdyby przeto kto chcia naucza, e dobre uczynki nie s do zbawienia
koniecznie potrzebne, i e czowiek raz przez Boga usprawiedliwiony pewnym
jest swojego zbawienia, jakiejkolwiek bd by si zbrodni dopuszcza, to nie
mgby protestant takowego wyznawc potpi, lubo by go taka nauka,
rujnujca z fundamentw wszelk moralno, oburzaa; poniewa i ten wyznajc
20

tak nauk, ktra mu si wedug jego rozumu w Biblii zawart by zdaje,
wykonywa tylko prawo swobodnej partykularnej interpretacji, ktre
protestantyzm uznaje. I rzeczywicie te potworne nauki byy powszechnie
wykadane, przez obu twrcw protestantyzmu (9). I owszem oni je
przedstawiali jak gwn podstaw swojej moralnoci, twierdzc, e si takowe
najwyraniej w Biblii znajduj. Z teje samej zasady wychodzc twierdz
nowochrzczecy, e dla speniania Boskich rozkazw potrzeba wszystkich
grzesznikw pozabija, dobra ich skonfiskowa i nowy porzdek rzeczy
zaprowadzi (10). Reszt potwornoci tyche nowochrzczecw wylicza byoby
za dugo. Inne protestanckie sekty powstay wprawdzie przeciw takim naukom,
lecz poniewa i ci podobnie z tej samej zasady, to jest z wolnoci swobodnego
tumaczenia Pisma witego wychodz, wic musieli te i te nauki tolerowa,
aby nawzajem teje tolerancji doznawali. Nie jeste morderstwo zbrodni
wykluczajc z Krlestwa niebieskiego? Tak jest, odpowiada wiele sekt
reformowanych; tak nie jest, twierdz socynianie, przynajmniej wtenczas, jeli
to nie staje si dugim naogiem. Kt pomidzy tym dwojgiem bdzie sdzi?
Rozum? Ale kady z nich powouje si na swj rozum. Biblia? Ale t kady
tumaczy na swj sposb, zaczem moralno socynianw powinna by by
powszechnie tolerowan. Niech no si zjawi jaki fanatyk z Bibli w rku, jako
to przywdca familistw (11), niech naucza, e jest dobr rzecz trwa w
grzechach, aby aska Boa tym szczodrobliwsz si okazaa, lub jako
antynomierzyci (12), e cudzostwo, kazirodztwo, morderstwo, czyni
czowieka witym na ziemi, a szczliwym w niebie; jednym sowem kady kto
uczy to co mu si podoba, kady taki powinien by tolerowanym. Nie ma
adnego punktu w chrzecijaskiej moralnoci, o ktrym by protestantyzm mg
powiedzie, e mu si trzeba w czynie poddawa, poniewa dla protestantyzmu
adnego dogmatu nie ma o ktrym by mia powiedzie, e trzeba swj rozum
do zastosowa; a tak jako jego artykuy wiary dadz si do tego jednego
zasadniczego twierdzenia sprowadzi: "Wierz we wszystko co mi si
prawdziwym by zdaje", tak, podobnie wszelkie prawida jego moralnoci
redukuje si do nastpujcej tezy: "Powinienem wszystko czyni co mi si
dobrym by wydaje". Takie to jest prawido moralnoci, z ktrego kady
jakiekolwiek by byy jego namitnoci zarwno zadowolonym bdzie tak, jako
poprzestaje na formule wiary odpowiedniej jego bdom, niechby sobie byy,
jakimi bd chc.

Mona stosownie do tego i o czci zewntrznej to samo twierdzi, bo i
czyme ona tu by moe? Cze zewntrzna jest objawem wiary. Ow
21

poniewa u protestantw nie ma adnego wyznania wiary, wic te nie moe
by adna temu wyznaniu odpowiednia cze Boga zewntrzna. Poniewa si u
nich wiara zmienia i dotd si jeszcze codziennie zmienia, wic i ona cze
Boga zewntrzna powinna by by koniecznie zmienn, albo jeeli obok zmiany
wiary, cze zewntrzna si nie zmienia, to jest ona tylko widmem jakiej wiary,
ktrej rzeczywicie nie ma. Wreszcie jako si w protestantyzmie wiara tylko w
indywidualnych pojciach porusza, ktre z sob w rny moebny sposb s
sprzeczne, wic i cze zewntrzna moe si tylko w racej sprzecznoci jako
spoeczny wyraz sprzecznych pogldw przedstawia, albo potrzeba by tyle
odmiennych obrzdw czci zewntrznej obmyle ile rnorodnych mniema w
umyle pojedynczych czonkw znajdowa si moe.

Dlatego te protestancka cze zewntrzna wszdzie oznaki bliskiego
swojego rozkadu przedstawia. Zaley ona gwnie na kazaniu. Ale i to ju
stracio w oczach protestantw wszelki religijny charakter. Przynajmniej w
samym swoim zarodzie przyznawaa sobie reformacja w wielkiej swojej
zarozumiaoci, e Duch wity szczeglnym sposobem wspiera predykantw
w objanianiu Biblii. Lecz odkd poznano, e ten Duch jednoczenie ogasza
dogmaty z sob sprzeczne i e wreszcie adnego dogmatu nie uczy, znikn
zarazem ten religijny urok a predykant wstpujcy na mwnic dla objanienia
Ewangelii, nie jest ju teraz niczym wicej jak tylko czowiekiem, ktry swoje
widzi-mi-si wskaza zamierza innym ludziom, majcym takie samo prawo
zapatrywania si na wszystko wedug swego sposobu widzenia, zupenie prawie
tak, jak filozof prawi wobec swojego audytorium, ktre o jego wykadzie
wyrokuje. Protestantyzm podtrzymuje wprawdzie jeszcze modlitw w Imi
Jezusa Chrystusa, ale czyme jest ta modlitwa, odkd w protestantyzmie nie
wiadomo, czy Chrystus jest Bogiem, czy czowiekiem, jak to (ostatnie)
socynianie i muzumanie utrzymuj? Albo to protestantyzm nie pojmuje, e to
jest bezbonoci do Chrystusa si nie modli, jeli On jest Bogiem; lub e to
zakrawa na bawochwalstwo modli si do Niego, jeeli On Bogiem nie jest. W
tak niepokojc sumienie alternatyw, popycha protestanta owa zewntrzna
cze Chrystusa wobec niepewnoci wiary, czy Chrystus jest Bogiem, lub tylko
czowiekiem. Co si za witej Wieczerzy (13) tyczy, ktr protestanci zawsze za
Najwitsz oznak swojej czci zewntrznej poczytuj, to wiadomo o
pojciach jakie sobie o niej do dzi dnia tworz, sprawia wszdzie wielkie
zgorszenie. Kiedy niedawno temu, przy okazji poczenia si lutrw z
kalwinami, predykanci zapowiedzieli, e rozdawa bd Ciao Chrystusowe
jednym rzeczywiste, a innym tylko pod figur, odpowiednio do szczegowej
22

kadego przyjmujcego wiary (14), c oni w swoim zalepieniu innego czynili,
jedno, e wobec caego wiata przyznali, e protestantyzm zarwno tak mao
wie w co w przedmiocie Wieczerzy wierzy naley, jako we wszystkich innych
rzeczach; a uroczysty akt chrzecijaskiej czci, suy im tylko za ceremoni, na
ktr nie ma co zwaa. C wreszcie powiedzie mog o Sakramencie Chrztu,
ktry tak dawny, tak powszechny jest, jak sam chrzecijanizm. Sakrament ten
tak uroczycie od Chrystusa postanowiony, uwaany jest za niepoyteczny
zwyczaj Kocioa. Protestantyzm zaciera tu swoj obojtnoci wzgldem tego
najistotniejszego znamienia chrzecijaskiego, ostatni lad odrniajcy go od
bawochwalczych narodw. I mona si tu dziwi, e tak wielu protestantw
do takich bezbarwnych czyli wiarowego znaczenia pozbawionych obrzdw
nieprzezwyciony wstrt czuj, kiedy ich chrzecijaskie znaczenie do takiej,
e tak powiem, oczywistej niedorzecznoci si sprowadza. Ten kult utrzymuje
si wprawdzie jeszcze tak jako si martwe ciao, z ktrego si dusza ulotnia, do
pewnego czasu utrzymuje, ale korupcja wkrtce nastpi i wszystko si w proch
zamieni.

Aby dowie, e protestantyzm w swoim rozwoju jedynie do zniweczenia
chrystianizmu prowadzi, nie potrzeba si bynajmniej w rozbir tych wszystkich
uwag wdawa. Jedna uwaga ju do tego wystarczy. Protestanci wyobraaj
sobie, e chrzecijanizm jedynie tylko na tym od Boga natchnionym Pimie w.
zaley. Zaczem Chrzecijanizm do swojego istnienia potrzebuje tylko posiada
pewny rodek do rozpoznawania ksig natchnionych. I jaki to sposb, jaki
rodek? Moe nim jest podanie (tradycja) w kocioach protestanckich?
Bynajmniej, poniewa to wywodzi si dopiero od trzech wiekw. Moe nim jest
podanie Kocioa katolickiego? To tym mniej, bo protestanci odrzucili wiele
ksiek, ktre Koci katolicki jako Boskie uznaje. Moe przynajmniej
wzgldem ksig Starego Testamentu maj za sob podanie ydw. I to nie,
poniewa Reformowani niektrych ksiek nie przyjmuj, ktre ydzi jako
natchnione szanuj. Zaczem dla kadego protestanta pozostaje jako jedyny
rodek jego wasny rozum, ktry to gwne zadanie, tak jak wszystkie inne,
rozstrzyga, a jeli si rozum w swojej decyzji nie poczytywa za nieomylny,
musi si cay protestantyzm opiera na niepewnoci. Co gorsza, kady protestant
moe kad ksik Starego i Nowego Testamentu odrzuci lub uzna wedug
tego jak mu to jego partykularny rozum, jedyny o natchnieniu ksig Pisma
witego, sdzia, wskazuje. Pierwsi Koryfeusze protestantyzmu na podstawie
takiego prawa, kilka ksiek z katalogw Pisma witego wyczyli; moe wic
kady protestant z mocy tego prawa zarwno jeszcze inne ksigi wyrzuci. A
23

jako nie ma dogmatu, ktremu by protestant wedug praw reformacji nie mg
zaprzeczy nie przestajc by chrzecijaninem, tak rwnie nie ma adnej
ksigi, ktrej by Boskiego pochodzenia nie mg odmwi, nie przestajc
podobnie by chrzecijaninem. Zaczem potrzeba wszelkie niezgody w
przedmiocie dokumentw wiadczcych o objawieniu tolerowa, podobnie
jako si jest zniewolonym do tolerancji wszelkich rozterek w przedmiocie
zawierajcej si nauki w tyche dokumentach zawartej, poniewa jak jedno, tak
i drugie z tej samej niezawisoci w przedmiocie wiary kadego pojedynczego
czowieka wypywa. Gdy wreszcie protestantyzm doprowadzonym zostanie do
przyznania si e on rzeczywicie nie wie na czym wiara polega lubo mu
tyle przynajmniej wiadomo, e to w co wierzy potrzeba zawiera si w Pimie
w. to wreszcie i do tego ostatniego a ciasnego kta przyparty, zniewolonym
zostanie do wyznania, e on nie jest w monoci orzec, czym waciwie jest
Biblia.

Jeeli za po tym wszystkim kto zechce o chrzecijastwie rozprawia, i
to imi sobie przywaszcza, to sumienie jego, ktre si sam nazw
chrzecijanina nie dozwoli omami, wrcz mu straszny wyrok przeciwko
reformacji wypowie:

"Dla ciebie adnego chrzecijanizmu nie ma!"

Lecz na tym niech bdzie dosy: wedug tego potraficie zapewne, czym
jest protestantyzm, osdzi. Historia jego jest nastpujca: Przewodnicy nadali
sobie samym posannictwo (misj) i ogosili, e oni z wasnego posannictwa si
pojawili dla poprawy Kocioa. Zbkani! zwacie sami cocie zrobili.
Skorocie ju raz odrzuciwszy powag katolickiego Kocioa, niezaleno w
rzeczach wiary kademu pojedynczemu czowiekowi przyznali, narzucili si
wam w oczach waszych inni reformatorowie, aeby wasze dzieo dalej posuwa.
Zreformowali te oni wasz nauk, tak samo, jakocie i wy z Kocioem
uczynili. Wycie powiedzieli: porzucamy wasze dogmaty, poniewa one z
rozumem naszym si nie zgadzaj. Oni te rzekli: porzucamy inne wasze
dogmaty, bo na nie rozum nasz zezwoli nie moe. Pytalicie si ich: Co wy
za jedni? Oni nawzajem was zapytali: Co wy za jedni, ktrzy Kocioowi
posuszestwo wypowiadacie? I nie umielicie na to odpowiedzie. Z tego co si
przy samym zawizku waszego dziea przydarzyo, dostrzeglicie poaowania
godne skutki, i z trwog odsoniy si wam w przyszoci one nieskoczone
spory rnorodnych mniema, one niezmierne powikania nauk, one
wszechstronne spustoszenia w wierze, ktrecie w dziedzictwie potomnoci
24

przekazali. Och! przeczucia wasze nazbyt byy mae w porwnaniu z tym, co si
pniej rzeczywicie stao. Nie widzielicie wszystkich nastpstw tego, cocie
uczynili, ale skutki tego cocie wy uczynili, my teraz naocznie widzimy.
Ledwiecie do grobu zstpili, kiedy si nowe sekty na haso waszego, w wiat
rzuconego, buntu wynurzyy, co wiar, ktrcie jeszcze przechowali, ludowi
wydary i niczym nie tamowane, kady symbol wiary zniweczyy.

Wszystkie te sekty, ktre z tej powszechnej protestanckiej zasady
wyrastaj, maj rwne prawo do tolerancji wszystkim musi ona by
dozwolon. Do kadej sekty mona przysta i kad porzuci bez naraenia si
na wykluczenie z chrzecijastwa (15). Bo pniej, po zachwianiu si
pierwotnych sekt, bezimienna obojtno (indyferentyzm) czyli upienie
miertelne, w ktrym reformacja na zawsze zagrzza, poegnaa si z prawd
na wieki, albo zrozpaczya o jej wynalezieniu.

Jad ten zobojtnienia dugo si rozpociera w sercu reformacji, a
wreszcie podnis swj gos, aby sw ostatni wol w samym ognisku
protestantyzmu przez zaprzanie Bstwa Chrystusowi w autentycznym akcie
wypowiedzia (16). Ten uroczysty upadek, ktryby wrd protestantw powinien
wzbudzi wrzaw i oburzenie, gdyby jeszcze chrzecijanami byli, zosta jednak
z gorszcym milczeniem uznanym. Lecz protestantyzm ju teraz wszystkiego
dokona. Dzieo jego doszo ju do swojego celu i nie ma ju nic w
chrzecijastwie do zreformowania, kiedy si ju reformowa samego Boga
podjto (17).

I mona jeszcze do tego wiadectwa, ktrym reformacja si sama
potpia, co wicej doda? Jest jednak dla nich co okropniejszego, czego
zamilcze nie mog. Bom niczego nie chcia przed wami zatai. Pytajcie
wszystkich mw, co w Europie nad zagad chrzecijanizmu pracuj (18),
zapytajcie ich, czy oni protestantyzmu nie uwaaj za najwaciwszy rodek,
ktry zamierzone przez nich dzieo zagadzenia wiary chrzecijaskiej
przygotowa, i do dzi dnia przygotowuje? W krajach gdzie on panuje wzmaga
si to przedsiwzicie z zadziwiajc szybkoci, a to za porednictwem
sameje nauki protestanckiej, podkopujcej formalnie wszystkie dogmaty
chrzecijaskie. W katolickich krajach radzi by oni burzyciele wiary, swj
zamiar przez zaprowadzenie reformacji rozpocz. Poniewa wedug ich
mniemania, jest to rodek niechybny do zaszczepienia niewiary w ludziach, gdy
si ich wprzd na protestantw wyksztaci. Jest to zamiarem nie tylko
pojedynczych osb lub jakiego tajnego stowarzyszenia, ale jest to plan jawnie
25

uznany. Zapytajcie ich o to, a oni wam inaczej nie odpowiedz. I nic w tym
dziwnego. Bezwyznaniowcy wiedz o tym dobrze z historii protestantyzmu, e
umysy ludzkie po zrzuceniu z siebie jarzma katolickiej powagi, pozostawione
sobie samym, dadz si do kadego bdu nakoni, i e ludy po tylu zmianach i
niepewnociach, pozbawione pewnego prawida do poznania wiary, atwo do
tego dojd, e sobie wszelk wiar sprzykrz. Poniewa zasadnicze prawido
protestantyzmu z zasad bezbonych filozofw, jest zupenie jedno i to samo,
wic burzyciele wiary zadawalaj si ju chociaby tym, e protestantyzm im t
swoj, z nimi identyczn zasad, tryumf gotuje; s bowiem pewni, e sam czas
im, z teje zasady, wszystkie nastpstwa sprowadzi. Dlatego to tak bardzo si
protestantyzmem interesuj. W sprawach swoich bezbonych, nie pomijaj oni
adnej sposobnoci, aby mu z ca uprzejmoci rwne dawa pochway, jakie
mwic o rzekomej filozofii, teje oddaj. Uywaj tysicznych wybiegw,
aeby w katolickich narodach yczliwo dla protestantyzmu zjedna. Z ca
gorliwoci przyzywaj oni reformacj do pomocy, witaj jako swoj
przewodniczk, aeby niewierze drog uatwi, i atwo mu przebaczaj te resztki
umierajcego chrzecijanizmu, rozumiejc to dobrze, e oni w gruncie z nimi s
w zgodzie. Ca swoj zacieko zwracaj oni ku katolickiemu Kocioowi (19),
ktry wszystkie ich napady nielitociwie odrzuca. Kt si nie zdumieje nad tym
przymierzem, nad tym braterstwem protestantyzmu z niewiar? Jakie widmo
moe nas do ocknienia si doprowadzi, jeli nas to godo mierci nie przerazi.
Ty, ktry katolickiego Kocioa wiar pogardzasz, kiedy ci ta wzywa "przystp
do mnie, a ja z niewiary ci wyratuj", uwierz przynajmniej niewierze, ktra ci
przyklaskuje mwic: "Niech protestantyzm zapanuje ja za moje zwycistwo
rcz".

I czemu si jeszcze kochani bracia w porzuceniu tych nieszczsnych sekt
ocigacie, ktrym tak pilno tego chrzecijanizmu si pozby? Azalicie si
trzechwiekowym dowiadczeniem a do zbytku nie nauczyli w co si religia
zamieni, gdy si j na pastw odda dowolnym kadego czowieka mniemaniom?
Azali wam jeszcze czego do waszych dowiadcze brakuje? Takemy to ju
gboko upadli? Niedugo, a protestantyzm zaprze si jeszcze i swego nazwiska,
a poczy si w jedno z niewiar. Jeden tylko pozostaje rodek do odzyskania
prawdy, a tym jest skierowanie si na drog, z ktrejmy zboczyli. Jeeli
chrzecijanizm niewtpliwie tam ginie, gdzie kady pojedynczy si mistrzem
jego czyni, to moe on tylko si osta tam, gdzie kady pojedynczy powag
Kocioa za prawido swej wiary poczytuje. T powag, ktra jest warunkiem
bytu religii porzuca, znaczyoby to samo, co bunt samemu Bogu wypowiada i
26

wbrew Jego woli chcie by chrzecijaninem. Opamitajcie si przecie cho
teraz, a poszukajcie t jedn nieprzerwan i powszechn w caym wiecie
powag. I jeste to trudno j pozna? wzdryga si wasze sumienie do jej
uznania? Czy sdzicie, e wiar poza Kocioem katolickim znajdziecie? Jeeli
o nic wicej, a tylko o wynalezienie tej koniecznej powagi idzie, to ju o tym
adnej sprzeczki by nie moe. Niedowiarek i protestant, obaj w tym si
zgadzaj, e powagi gdzie indziej nie ma, tylko w katolickim Kociele. T
prawd cay wiat jednozgodnie wygasza. Kt nie wie, e tylko Koci
katolicki, i on tylko sam jeden od kolebki chrzecijastwa w posiadaniu tego
prawa si znajdowa, e wiary za porednictwem powagi naucza, i e
powszechne a nieprzerwane podanie w Kociele zawsze prawidem wiary byo,
a temu podaniu kady wierny swoje mniemania poddawa. Komu tajno, e
dziki temu urzdzeniu, Koci katolicki wszystkich takich zawsze wyklucza,
ktrzy powszechnemu podaniu swoje partykularne mniemania podsuwali, i e
samo imi heretyka, ktre nowatorom nadawano w waciwym znaczeniu
oznaczao tych, ktrzy sobie samym wiar wymylali, zamiast j od Kocioa z
pokor przyjmowa? Dawniejszego pocztku swojej powagi adna herezja nie
posiada nad ten, ktry ma sama Katolicka religia. Wszystkich sekt rdo mona
w czasie wiekw chrzecijastwa wskaza, a miano ich przewodnika, ktrym si
zazwyczaj (20) nazywaj, suy za niezatarte znami, ktre im cigle
przypomina, e oni s nie czym innym a tylko sektami. Lecz Koci katolicki
by od pocztku tym, czym dzi jest, i czym zawsze bdzie, i od niego maj
wszyscy heretycy to, co jeszcze chrzecijaskiego posiadaj. Poza Kocioem
wszystko si zmienia, poniewa poza nim znajduje si tylko chaos
indywidualnych i sprzecznych domysw, gdy depozyt rdowej wiary
przechowuje si tylko w powszechnym i nieprzerwalnym nauczycielskim
urzdzie. Zasadnicze bowiem prawido zawiera si w sowach: "Wierzy w to
trzeba, w co zawsze i wszdzie wierzono".

Jeden tylko Koci katolicki posiada symbol wiary w caym wiecie i po
wszystkie wieki uznany. Kt wic po tych znakach nie rozpozna Kocioa
Boego, albo czy znajdzie si gdzie na ziemi, inna jemu rwna powaga?

Jeeli nasi ojcowie byli tyle nieszczliwi, e z jej ona wystpili, to
pozwlcie nam, pouczonym dugim w naszych bdach dowiadczeniem nie
ociga si z powrotem do niego. Reformacja przewidujc od dawna, e to
ogromne nieszczcie moe si zakoczy powrotem zbkanych umysw do
Kocioa katolickiego, od ktrego spoeczestwa si oderwaa, usiuje sumienia
27

swoich tym ukoi, e we wspwyznawcach swoich jako uwicon maksym
wpaja, i si nigdy nie godzi wiary, w ktrej si kto urodzi zmienia (21) i taka
zasada powstrzymuje ich od powrotu na ono katolickiego Kocioa (22). Lecz t
sam zasad protestantyzm sam przeciwko sobie wyrok wydaje. Jedna jest tylko
religia, ktra ma prawo powiedzie: "Nie zmieniaj swej wiary". A t jest ta,
ktra nigdy swej wiary nie zmienia (23). Bo i czyme by protestantyzm w
dawnym swoim zarodzie, jeli nie kolosaln zmian religii (24). I c si pojawia
w caej jego historii jeli nie dalszy cig przemian religijnych, gdzie si
spostrzegaj nieustanne zmiany dogmatw, symbolw i sekt rnorodnych.
Czemu nam protestantyzm, co si cigle sam przemienia, powrt do Kocioa
zawsze niezmiennego wzbrania? Czemu to mamy uporczywie przy tym
obstawa, abymy kajdanami niestaoci cigle skrpowanymi byli? I czyme
jest innym powrt do Kocioa, jeli nie pooenie koca wszelkiej zmiennoci,
a dostpienie spoczynku w arcy-starej wierze? On ci to on, protestantyzm, t
wiar zmieni, a my tylko do niej powracamy. Opuszcza za jedn sekt aby do
innej przej, byoby wielk niedorzecznoci, poniewa wszystkie
protestanckie sekty s pozbawione wszelkiej powagi. Lecz powrt
protestantyzmu do katolicyzmu zaley na tym, e si tym sposobem chwiejno
wiary zamienia w jej trwao, rozdwojenie w spjni, bd wczorajszy w
wieczn prawd. Jest to to samo co zrobi ofiar z powtpiewa dla pozyskania
prawdy, mierci unika aby ywota dostpi.

Tak wic mili bracia i ja wreszcie w kocu przecie mj wasny
obowizek speniem. Zawinwszy do portu zbawienia, wznosz gos, aby was
do tego zaprosi, ktrzy nazbyt dugo jeszcze przy bdach obstawacie. Nie
pozostaje mi, jak tylko modlitwa do Naszego Zbawiciela, aby On w
miosierdziu Swoim t chwil przypieszy, w ktrej bymy si wszyscy na onie
wsplnej matki Kocioa mogli uciska. Szczsna przemiana ju si w caym
protestantyzmie pojawia. Wiele przesdw ju pokonano, wiele sumie ju si
ockno (25). Ruch przybiera z dnia na dzie, a podczas gdy inni w bdzie
trwaj, i z nim do kresu ycia dochodz, a w kocu si pospou z niewiernymi
gubi, to jednoczenie wielu protestantw wiar Jezusa Chrystusa miujcych,
wraca do Kocioa, ktry tylko jeden moe ich uratowa, i staj si katolikami,
aby by chrzecijanami. Wielu to jest takich, co ich sumienie niepokoi, a to
podobno od dawna? Wielu jest takich, ktrych ludzkie tylko wzgldy
powstrzymuj, a wewntrznie ubolewaj, i nie maj tyle odwagi aby z siebie
zrobi ofiar? Moja wola bya jeszcze sabsza; ale przez modlitw dostpiem tej
siy, jakiej ofiara moja wymagaa. Wszake i oni mog Boga o to samo prosi,
28

a dostpi szczcia, i tak sam ask odbior. Bg wylewa aski na
pokornych (26). On objawia, On opowiada Sw mdro wobec maluczkich, a
ukrywa j przed pysznymi. Takimi s ci, co pojmuj nikczemn warto tego
doczesnego ycia, i ktrych nic nie powstrzyma, gdy idzie o ycie wieczne.

Laval



Jeden z moich nauczycieli Pawe Latour, pastor kocioa protestanckiego w Bordeau,
Czonek Prezydialny Konsystorza w Mas-d'Asil, w departamencie Arrige dostpi szczcia,
i jednoczenie ze mn wrci na ono Kocioa. Osdziem za rzecz waciw przedstawi
wam zeznanie jego rozrzewniajcego nawrcenia.

Ja niej podpisany Pawe Latour, owiadczam wobec nieba i ziemi, em
do dzi dnia wyznawa kalwiskie zasady dlatego, em nieszczciem z
protestanckich rodzicw pochodzi. Gdym jednak od lat kilku przy pomocy
nauki i aski Boej do zbadania Katolickiej Apostolskiej i Rzymskiej nauki si
przykada, poznaem w niej jedyny Koci, ktry prawd wygasza, podobny
do okrtu urgajcego si z burz, i do skay, o ktr si kamstwo i bd rozbija
bdzie.

Lkajc si, aby mnie mier nie zaskoczya zanim si tak, jakom to Bogu
i Kocioowi winien, moich bdw jawnie nie wyprzysign, zachcony
budujcym przykadem godnego i zacnego P. Dambois de Larbour, byego
mojego parafianina, pokrzepiony uczuciami i powodami przez Hallera w pimie
oklnym do swojej rodziny tak wymownie skrelonymi, a gwnie wzruszony
ask Ducha witego, ktra wreszcie trudnoci i przeszkody, ktre
nieszczciem ja sam jej skutecznemu dziaaniu stawiaem, pokonaa,
poczuwaem si do obowizku niezwocznie wyraz moich uczu publicznie
objawi, tak jakom go w peni mojej duchowej i moralnej mocy pojmowa.
Oznajmiam przeto, e z mocnym postanowieniem mojej duszy i serca wszystkie
nauki witego katolickiego Apostolskiego i Rzymskiego Kocioa przyjmuj, i
odprzysigam si na wieki bdw Kalwina, Lutra i innych kacerskich mistrzw,
ktrych przewrotne nauki po caym wiecie jedynie tylko zamieszanie, upr i
bezrzd posiay. Uznaj wite prawdy tego, nigdy nie omylnego, nieskalanego,
a zawsze czystego Kocioa, ktry moi przodkowie nieszczciem porzucili.
Wobec Boga wyznaj szczerze moje poprzednie bdy, w nadziei, e takim
wyznaniem, przebaczenie przez niewyczerpane miosierdzie Boe otrzymam.

29

Prosz, zaklinam, wszystkich krewnych i przyjaci, ktrzy jeszcze w
bdzie trwaj, a ktrych ja w tyme bdzie podtrzymywaem, aby przykad
mj naladowali.

Odnosz si z penym szacunkiem z tym moim oznajmieniem do
Najczcigodniejszego Arcybiskupa Tuluzy Klermonta Tonnera z prob, aby
mnie o ile mona najrychlej do uroczystego wyznania wiary dopuci.
Spodziewam si po jego mioci, gorliwoci i wysokich cnotach, e si
bezzwocznie do mej proby przychyli, i rycho mi dozwoli wnij do
spoeczestwa tego Kocioa, na ktrego onie jako najposuszniejszy syn y i
umiera pragn.

Sowem wyznawam i przyjmuj z caej duszy i z caego serca wszystkie
orzeczenia Soboru Trydenckiego, z gotowoci podpisania w caej obszernoci
uoonego przez tene Sobr wyznania wiary.

Dnia 1 wrzenia 1882 r.

Pawe Latour



Przypisy:
(1) Jasny i oczywisty dowd podaje tu Autor, e czowiek bez aski Boej nie moe nawet nic
dobrego poda; stosownie do tego co Pan Jezus mwi: "Beze mnie nic nie moecie
uczyni" (Jan. XV, 5). (Przyp. tumacza polskiego).

(2) To co Autor przewidzia, dzi si ju najoczywiciej sprawdzio; std bowiem pochodzi to
pomidzy protestantami lekcewaenie chrztw, lubw maeskich, pogrzebw, chtka do
palenia cia umarych itd. (Przyp. tum. pol.).

(3) Nie wierzajcie w nic; to wanie by ostateczny i najlogiczniejszy wniosek protestanckiego
Principium. Do niego wiody wszystkie poprzedniki (anteriora) luteraskie, ale wniosku
tego lkali si w poprzednich wiekach, protestanci. Czego jednak sami nie wywnioskowali, to
za nich spenili dzisiejsi nihilici (bezwyznaniowcy) i pokazuj to jakby na doni, e z
protestanckiego Principium nie moe by inny logiczniejszy wniosek jedno ten: Nie
wierzajcie w nic. Boga nie ma, duszy niemiertelnej nie ma. Czowiek wolnej woli nie ma.
Czowiek za swoje dobre lub ze uczynki nie jest godzien ani pochway ani kary. Wszystkie te
wnioski wywodz si bardzo logicznie z protestanckiego Principium. (Przyp. tum. pol.).

(4) Posplstwo takie jest zaiste poaowania godne pociesza nas tylko moe uwaga, e tacy
s tylko materialnie, a nie formalnie kacerzami. Oni bowiem wierzy chc co Bg objawi,
a w prostocie swojej s tego przekonania, e pastor im gosi nauk Kocioa nauczajcego
30

nieomylnie, to tylko, co Bg objawi. A zatem s po prostu oszukiwanymi. (Przyp. tum.
pol.).

(5) "Ty jest Piotr (opok), a na tej opoce zbuduj Koci mj, a bramy piekielne (to jest
grzechy i bdy) nie przemog go" (Mt. XVI, 18). wity Pawe za, zowie go
"Utwierdzeniem prawdy" (I Tym. III, 15). (Przyp. autora).

(6) I w tym si lutrzy jeszcze nie zgadzaj, bo naprzd nie wierz, aby ten Chrystus by pod
postaciami chleba i wina stale obecnym, ale jedni utrzymuj, e jest, ale tylko podczas
konsekracji, a inni, e tylko podczas Komunii, inni e jest w pierwszym i drugim momencie.
Inni wierz w Jego obecno, ale nie wierz w przeistoczenie i dlatego obecno Chrystusa
zowi impanationem (wchlebowaniem), to jest, e Chrystus znajduje si pospou z chlebem i
z winem. (Przyp. tum. pol.).

(7) W czasie mojej chwiejnoci zebraem u siebie licznych protestanckich pastorw, ktrzy
mieli zamiar uda si do angielskich kolonii. Chcielimy jaki Symbol wiary uoy, alemy
si na takowy zgodzi nie mogli. To samo zdarza si we wszystkich zebraniach
protestanckich pastorw, jeli im tylko wolno objawienia swego zdania jest pozostawion.
(Przyp. autora).

(8) Na to zgorszenie patrzy protestantyzm bez podziwiania, bez zdumienia; lubo jest ono
gorszym od wszelkich zgorsze, jakie na wiecie istniay. Bo i jaka czynno ludzka jest
najuroczystsz? Przysiga. Jaka okoliczno jest najwitsza w przysidze? Zaprzysiona
wiara. Nic uroczystszego wymyli nie mona nad sowo czowieka, ktry Imi Boskie na
wiadectwo swej wiary wzywa. Lecz nie, dla nich jest to nie wicej, tylko czcz
formalnoci. (Przyp. autora).

(9) Luter w swoich dzieach uczy, e dobre uczynki nie tylko nie s do zbawienia potrzebne,
ale e nawet s szkodliwe. Zaprzeczajc woln wol uczyni czowieka maszyn rwnie
niezdoln do cnt jak i do wystpku. Kalwin twierdzi, e czowiek raz usprawiedliwiony
moe by pewnym zbawienia lubo by si wszelkich wystpkw dopuszcza. adna
dawniejsza nauka nigdy tyle nie sprzyjaa namitnociom. (Przyp. autora).

(10) Sleidan, De statu relig. et reipubl. comment. I. III., pag. 43. (Przyp. autora).

(11) Familici s to protestanccy sekciarze, zaoeni przez Dawida Georges w Anglii. S.
Moschem, Eccl. Hist., p. 484. (Przyp. autora).

(12) Antynomierzyci s rwnie sekt metodystw w Anglii rozkrzewion. (Przyp. autora).

(13) Tak nazywaj protestanci komuni, nie miejc j nazywa Najwitszym Sakramentem
wobec sporw i niepewnoci co si waciwie pod postaciami chleba i wina konsekrowanego
znajduje. Rzeczywicie za u protestantw niemajcych kapanw nie moe te by i
Najwitszego Sakramentu; wic komunia ich nie jest czym innym tylko obrzdem. (Przyp.
tum. polskiego).

31

(14) Kiedy protestancki pastor przy podaniu komunii przyjmujcego zapytywa: "Wierzysz-e
ty i przyjmujesz Ciao Jezusa Chrystusa", to mu luteranin odpowiada: "tak jest". Przyjmij
Ciao Jezusa Chrystusa". "Wierzysz-li ty, e Ciao Jezusa Chrystusa pod figur
przyjmujesz". "Tak jest" odpowiada kalwin. "We go pod figur". Protestanci chcieli
Wieczerz tak uroczycie obchodzi jak to Chrystus i Apostoowie zalecili. Naleaoby atoli
dowie, e si Chrystus i Apostoowie takimi rozmaitymi formukami posugiwali. Ale oni
nie wiedz co czyni. (Przyp. autora).

(15) Z tej zasady wyonia si najniedorzeczniejsza nauka, e kada wiara jest zbawienn.
Wanie, jak gdyby wszystkie sprzeczne z sob nauki mogy pochodzi od Boga i by
prawdziwymi. (Przyp. tum. polskiego).

(16) Wiadomo e konsystorz Genewski predykantom zakaza o Bstwie Chrystusa kazania
mwi. (Przyp. autora).

(17) Kiedy to Autor pisa, sdzi, e zaprzeczenie Bstwa Jezusowi jest ostatnim wyrazem
protestantyzmu; e za tak nie jest wiemy dzi, kiedy publicznie w akademiach i
parlamentach gosz: "Nie ma Boga, nie chcemy aby Bg by. Trzeba przyszym
pokoleniom w szkoach, wybi z gowy wszelk myl o istnieniu Boga". (Przyp. tum. pol.).

(18) To, i to co jeszcze powiemy da si zupenie do dzisiejszego Racjonalizmu zastosowa.
(Przyp. autora).

(19) I tu jeszcze uywaj oni fortelu aby sobie nie zrazi przynajmniej obojtniejszych, a
mniej w religii ugruntowanych katolikw, ktrzy by jednak oburzy si mogli, gdyby tak
wprost na jdro katolicyzmu godzili. Wic do czasu jeszcze wmawiaj w katolikw, e oni
tylko choszcz jezuityzm, inkwizycje ultramontanizm, zacofany scholastycyzm,
klerykalizm. Ju to dowcipu w wynajdywaniu niezdefiniowanych wyrazw zaprzeczy im nie
mona. (Przyp. tum. pol.).

(20) Autor si wyrazi: koniecznie; mymy uyli wyrazu zwyczajnie, bo byy i s herezje,
ktre inne okolicznociowe nazwiska przybray. I luteranie radzi si nazywa protestantami.
Nowsi odszczepiecy nazwali si alt-katolikami (starokatolikami). To wszystko jednak
dowodzeniu autora nie ublia, bo kade inne nazwanie jest dowodem, e sekta jest tylko
odamem czasowym i partykularnym od Kocioa powszechnego (Katolickiego), ktry swj
pocztek z dowodami w rku wywodzi od Adama i ogarnia wiat cay stosownie do
proroctwa Malachiasza: "od wschodu soca do zachodu wielkie jest Imi moje midzy
narodami" (Malach. I, 11) i wedug obietnicy Pana Jezusa: "Ja z wami jestem do skoczenia
wiekw" (Mt. XXVIII, 20). (Przyp. tum. pol.).

(21) Gdyby poganie byli si tej maksymy trzymali, kiedy Ewangelia bya opowiadan, to
bymy do dzi dnia byli poganami. I ydzi powinni zosta ydami, bo si takimi rodzili.
(Przyp. autora).

(22) I to te dziwna, e protestanci bardzo obojtnie na to patrz, gdy ktry z ich czonkw z
jednej sekty do drugiej si przerzuca, np. gdy luteranin zostaje kalwinem, a podobno by
32

obojtniej jeszcze patrzyli, gdyby ktry islamizm lub wiar ydowsk przyj, ni na to, kiedy
na ono pierwotnego swego Kocioa powraca. Pewien skdind bardzo znakomity i uczony
m stanu, dobry katolik i Polak, w publicznej przemowie ozwa si z tym, i sprzyja i
sprzyja bdzie Kocioowi katolickiemu dlatego, e ta jest wiar jego Ojcw. Musielimy to
wyrzeczenie przypisa tylko jego nieuwadze na wnioski bardzo mylne, jakie std
wyprowadzi si daj; i zaiste ten m stanu by bardzo wiarowym. My za katolicy nie
dlatego przy naszej wierze obstawamy, e my si w niej rodzili, ale e mamy o jej
prawdziwoci nieomylne przekonanie. (Przyp. tum. pol.).

(23) Bo nawet sam Zbawiciel wiary nie zmieni, i dlatego mwi: Nie przyszedem prawo
rozwiza ale go dopeni! (Mt. V, 17). Jako Apostoowie wiary swej nie zmienili tak i
neofici z judaizmu nawrceni, do dzi dnia wiary nie zmieniaj, ale proroctwa i prawo starego
Zakonu dopeniaj. Gdy wiara katolicka siga do religii pierwszych naszych Rodzicw, a
Koci katolicki w liczbie swoich witych zalicza witobliwych Patriarchw i Prorokw
Starego Testamentu. (Przyp. tum. pol.).

(24) Kiedy znakomity pisarz hr. Stolberg do katolickiego Kocioa powrci, rzek do niego
pewien protestancki ksi: "Nie lubi widzie tych co swoj wiar zmieniaj". "I ja
podobnie", odpowiedzia hrabia, "bo gdyby nasi przodkowie przed trzystu laty nie byli wiary
zmienili, to bym dzi nie potrzebowa wiary swojej zmienia". (To samo jeli si Autor tego
pisma przypadkiem w nazwisku nie pomyli, opowiadaj o Zachariaszu Wernerze). (Przyp.
autora).

(25) Indyferentyzm jest wprawdzie zym sam w sobie, ale w opatrznociowych wyrokach
umiejcych i ze zego korzyci ku chwale Boej wyprowadza, mia t korzy, e pokona
dawny, jednej i drugiej strony fanatyzm, ktry stanowi wielk tam do porozumiewania si i
do zjednoczenia. (Przyp. tum. pol.).

(26) Jakuba IV, w. 6.










33

KATECHIZM POLEMICZNY

przez

PYTANIA I ODPOWIEDZI



ROZDZIA I

O zawizku luteranizmu wobec czynw samego Lutra



Nauka I

P. W ktrym roku rodzi si Luter?

O. W roku 1483.

P. Gdzie?

O. W Eisleben, w hrabstwie Mansfeld.

P. Jak religi wyznawali jego rodzice?

O. Religi katolick.

P. A jego dziadek, pradziadek, babka, prababka, ich praojcowie ze
wszystkimi swymi przodkami?

O. Oni byli rwnie katolikami.

P. W co wierzono w Niemczech, we Francji, w Hiszpanii, we Woszech,
w Holandii, w Anglii, w Szwecji i w oglnoci w Europie onego czasu, gdy si
Luter urodzi?

O. Wierzono w to wszystko w co katolicy po dzie dzisiejszy wierz.

P. Jak dugo sam Luter wiar katolick wyznawa?

O. Do trzydziestego pitego roku ycia swego.

34

P. Jakiego stanu i powoania by Luter?

O. By zakonnikiem czyli mnichem.

P. Jakiej reguy?

O. Reguy Augustianw bosych.

P. Czyli wykona luby zakonne czyli profesj tak jak si to w klasztorach
praktykuje?

O. W trzydziestym drugim roku ycia swego wykona luby
posuszestwa, czystoci dziewiczej, i ubstwa.

P. Bye obowizanym te luby dotrzyma?

O. Zapewne, poniewa je wykonywa po gruntownej rozwadze i z zupen
swobod.

P. Co mwi Prorok o lubach?

O. "Oddaj Najwyszemu luby twoje" (Ps. XLIX, 14).

P. A co mwi o tym Duch wity?

O. "Jeli ktry m lubuje co Panu, albo si zobowizuje przysig, nie
zamie sowa swego, ale wszystko co obieca wypeni" (Liczb XXX, 3).

P. A Luter czy te luby wykona?

O. Bynajmniej, bo wszystkie trzy pogwaci.

P. A to jakim sposobem?

O. Sta si odstpc (apostat) bo porzuci zakon i oeni si z Katarzyn
von Bora, zakonnic, ktra rwnie jak Luter luby poprzednio wykonaa,
oddawszy si wycznie na chwa Bo (1).

P. Syszano kiedy od samego pocztku Kocioa, aby taki co luby
pogwaci, by poczytywanym za czowieka szczeglnym sposobem od Boga
owieconego?

O. O tym nigdy nie syszano.

35

Nauka II

P. Co Lutra skonio do zaprzania si starej katolickiej wiary i do
zaprowadzenia wiary nowej?

O. Zo i zazdro (2).

P. A to jakim sposobem?

O. Papie Leon X ogosi by pewien Odpust; poniewa atoli ogoszenie
tego Odpustu zleci Dominikanom (a nie Augustianom), std powstaa u Lutra
zawi.

P. Dokd go zaprowadzia ta zazdro?

O. Do tego, aeby Odpusty o ile tylko mg nienawistnymi uczyni i
zohydzi.

P. Czyby naleao Lutra gani, gdyby by tylko na naduycia nastawa,
ktre si przy Odpustach przez nierozsdek i chciwo niektrych ludzi
zakrady?

O. Bynajmniej.

P. W czyme wic zasugiwa na nagan?

O. W tym, e nie tylko naduycia odpustowe gani, ale e nawet w ogle
wszystkie Odpusty znosi.

P. Na co si jeszcze dalej odway?

O. Uoy 95 artykuw, ktre na drzwiach kocielnych w Wittemberdze
wywiesi.

P. Co zawieray te artykuy?

O. Wiele rzeczy z nauk Kocioa niezgodnych.

P. Co za tym nastpio?

O. Za tym poszo, e niektrzy katoliccy nauczyciele na te artykuy zbyt
ostrymi wyraeniami odpowiedzieli.

P. Jak si Luter z nimi obszed?
36


O. Z dum, ze zoci i z gorycz, jaka si z godnoci chrzecijanina nie
zgadza.

P. Co pomimo to utrzymywa Luter o katolickim Kociele z pocztku tych
niesnasek czyli w r. 1517 i jak si w swym oklnym pimie odzywa?

O. Twierdzi, i nic nie chce utrzymywa, jedno to, co si z Pismem
witym i z Ojcami Kocioa zgadza i co by przez Stolic Apostolsk uznanym
byo. (Tom I, Germ. edit. Jen. fol. 12).

P. Co pisa do biskupa Hieronima Brandenburskiego?

O. e nic nie chce orzeka, ale e swoj cakowit nauk wyrokowi
Kocioa poddaje.

P. Co pisa do papiea Leona X w dzie Przenajwitszej Trjcy? (Rok
1518).

O. e chce jego orzeczeniu si podda tak, jakby to pochodzio z ust
samego Chrystusa. (Tom I, Germ. fol. 58).

P. Do czego zobowiza si wobec swej duchownej zwierzchnoci?

O. Do milczenia, byleby takowe i przeciwnicy zachowa zechcieli.

P. Jaki std wniosek?

O. Std wnosimy, e Luter jeszcze wwczas adnego szkodliwego bdu
w katolickiej religii nie dostrzega.

P. A to dlaczego?

O. Bo gdyby takowy w teje nauce by widzia, to by si by milczeniu nie
poddawa.

Nauka III

P. Co zaszo w Augsburgu midzy kardynaem Kajetanem a Lutrem?

O. Kardyna wezwa Lutra, aeby swoj nauk odwoa, czego Luter
uczyni nie chcia. (Ibid. edit. Jen. fol. 119 b).

37

P. Czym Luter swoje nieposuszestwo ubarwia?

O. Odwoa si do najznakomitszych uniwersytetw w Niemczech i w
Paryu, przyrzekajc, e do ich decyzyj si zastosuje.

P. Czy poprzesta na onym odwoaniu si?

O. Nie, ale odwoa si znw do Papiea. (Tom I, Germ. fol. 122).

P. Zastosowae si do tej drugiej apelacji?

O. Nie, ale si odwoa od Papiea le powiadomionego do Papiea lepiej
powiadomionego.

P. Czy wreszcie ju na tym poprzesta?

O. Nie, ale si odwoa do powszechnego Soboru. (Tom I, Germ. fol.
351).

P. Czy dotrzyma swojej obietnicy przyrzekajc, e si wyrokowi Soboru
podda?

O. Nie, poniewa na Sejmie w Worms owiadczy, e si roztrzsaniu
nauki swojej przez Sobr nie moe podda. (Tom I, Germ. fol. 448, fol. 4506.
4526).

P. Co z tego wszystkiego wnosimy?

O. Z tego wszystkiego wnosimy, e Luter by bardzo zmienny, poniewa
si do tak rnorodnych sdziw odwoywa i na adnym wyroku poprzesta nie
chcia.

P. Co wnosimy powtrnie?

O. Wnosimy, e swojej sprawie bardzo niedowierza, poniewa nigdy
adnego orzeczenia o swojej nauce nie chcia przyjmowa.

P. Jaki jeszcze std wniosek wyprowadzamy?

O. e by bardzo zarozumiaym, poniewa swoje zdanie wyej stawia
nad zdania caego chrzecijastwa.

38

P. Albo nie twierdzi, e jest gotw kademu ustpi, kto by go z Pisma
w. przekona; i czy wobec takiego twierdzenia, moe by o zarozumiao
obwinionym?

O. Taki pozr by tylko wybiegiem, aby tym sposobem mielej swoje
bdy rozgasza.

P. A to dlaczego?

O. Bo powoywa si na Pismo w. w tym zamiarze, aeby takowe podug
swojego sposobu widzenia objania i nigdy od tego znaczenia, jakie mu si w
nim podobao znale, nie odstpi.

P. Jaki jego cel by w tym wzgldzie?

O. eby si Pismem w. zasania i nim swoje mrzonki ubarwia.

P. Co waciwie powinien by powiedzie, jeeli obok tego rzetelnie
myla?

O. Powinien by powiedzie: "zezwalam aeby Koci orzek, czy moja
nauka z Pismem w. si zgadza lub nie".

Nauka IV

P. Jaki wyrok wyday szkoy, do ktrych zdania Luter si odwoywa?

O. Szkoy te nauk jego, jako bdn i kacersk odrzuciy.

P. Ktre mianowicie szkoy taki wyrok wyday?

O. Wysze szkoy: Lipska, Koloska, Lowaska i Paryska.

P. Zastosowae si Luter do ich zdania, tak jak to by przyrzek?

O. Zamiast zastosowa si do ich wyroku, Luter wystpi przeciwko nim z
potwarzami i obelgami.

P. Jake nazwa szko parysk czyli Sorbon?

O. Nazwa j matk bdw, kaem Antychrysta i tyln bram pieka.
(Tom I, fol. 548).

39

P. Co orzek Papie, do ktrego Luter apelowa z obietnic, e si jego
wyrokom, jakoby z ust Chrystusa pochodzcym podda?

O. Papie wyda Bull, moc ktrej 41 artykuw nauki Lutra potpi.

P. Jake si Papie w tej Bulli wyraa?

O. Mwi pomidzy innymi, e niczego nie pomin, aeby Lutra do
swojej powinnoci zwrci, ale, e wszelkie jego ojcowskie upomnienia
adnego skutku nie osigny. (Tom I, Germ. ed. Jen. 260).

P. Jaki mu czas oznaczono do odstpienia od swoich bdw?

O. Oznaczono mu dni 60, po upywie ktrych, gdyby w swoim obkaniu
trwa, ksiki jego maj by, jako ksigi kacerskie spalone.

P. Jake si wobec tego Luter zachowa i czy od swoich bdw odstpi?

O. Nie tylko nie odstpi bdnej swej nauki, ale rozpisa si jeszcze
przeciwko tej Bulli i nazwa j Bull Antychrysta. (Tom I, Germ. edit. Jen. 345).

P. Co pniej jeszcze uczyni?

O. Spali publicznie Bull papiesk wraz ze wszystkimi ksigami
duchownego czyli kanonicznego prawa. (Tom I, Germ. fol. 353).

P. Albo Luter do Papiea nie pisa z najpokorniejszym wyraeniem, e
do ng jego upada i e si jemu poddaje ze wszystkim czym jest i co posiada?
(Tom I, Germ. fol. 58).

O. Zmieni on wkrtce swoje zdanie mwic, e to nie dosy Bull
papiesk spali, ale, e naleaoby to samo i z Papieem uczyni. (Ib. 354).

P. Albo nie mwi, e polega na Jego witobliwoci i e ten moe
uzna lub nie uzna jego nauk, oraz i ma prawo nad jego yciem i mierci?
(Ib. 58).

O. Pniej jednak rzek, i trzeba przeciwko Papieowi i przeciw
Kardynaom i Biskupom zbrojnie wystpi i w ich krwi rce sobie obmy. (Ib.
60).

P. Albo poprzednio nie mwi, i na ziemi nie ma wyszej powagi nad
duchown wadz Papiea i rzymskiego Kocioa? (Ib. 144).

40

O. Pniej jednak mwi, i ten, kto si prawu papieskiemu z caym
sercem nie opiera, zbawionym by nie moe. (Ib. 353).

P. Co si okazuje z takiego Lutra postpowania?

O. Z tego si okazuj przymioty Lutra, to jest: zemsta, gwatowno,
chwiejno, zuchwalstwo i brak zupeny ducha Boego.

Nauka V

P. Co czynia wiecka wadza dla umierzenia wzmagajcej si klski
kacerskiej?

O. Karol V, Cesarz, powoa Lutra przed stany sejmowe w Wormacji i
stara si agodnym sposobem do posuszestwa go sprowadzi.

P. Co odpowiedzia Luter na taki rozkaz cesarski?

O. Odrzek, e Cesarz pisze swj mandat w taki sposb, i go naley za
pozbawionego zmysw i optanego poczytywa. (Tom I, Germ. 460 b).

P. Dlaczego nie zamknito go w niedostpnym miejscu dla
powstrzymania go od dalszych burd i napadw przeciwko spokojnoci?

O. Nie tylko tego nie uczyniono, ale i owszem wydano Lutrowi list
elazny, ktrym mu bezpieczestwo zapewnionym zostao.

P. Co uczyniono po upywie terminu tego elaznego listu?

O. Cesarz ogosi go aktem sejmowym jako czonka od Kocioa
odpadego i jawnego sekciarza. (Tom II, Germ. 769).

P. Gdzie si ukry Luter przed cesarsk nieask?

O. Do zamku w Wartburgu, gdzie jeszcze szkodliwsze i zjadliwsze pisma
wydawa.

P. Jaki by skutek jego rozlicznych pism, ktre sam tylko ewangeliczn
wolno wygaszay?

O. One spowodoway wielkie niepokoje, zuchwalstwa i rozruchy, a
pomidzy innymi take ow sawn i krwaw wojn chopsk.

41

P. Jaki by powd, e si wocianie wzili do broni; czego oni pragnli i
czego si domagali?

O. Domagali si wsplnoci wszelkiego mienia pomidzy chrzecijanami
(3).

P. Na jakich zasadach opierali oni takie swoje dania?

O. Na drugim rozdziale Dziejw Apostolskich, gdzie jest wzmianka, e
pierwsi chrzecijanie we wsplnoci majtkw yli.

P. Czy byy jeszcze inne rozterki pomidzy zwolennikami Lutra?

O. Kady zwolennik Lutra sdzi, i ma rwne ze swoim mistrzem prawa,
Pismo w., wedug swojego zdania objania.

P. Wymie mi niektrych z pomidzy najlepszych przyjaci Lutra,
ktrzy go odstpili i nowe wiary zakadali?

O. Takimi byli: Karlstadt, Zwingliusz, Mnzer, Szwenkfeld, Kalwin; s to
wanie ci, ktrzy si od Lutra odczyli i nowe oddzielne wiary zaoyli.

P. Ile si sekt liczy, ktre jeszcze za ycia Lutra pomidzy jego
zwolennikami powstay?

O. Licz ich okoo 34; co jest jawnym dowodem, e nie mona si
spodziewa adnej wsplnoci wiary, tam, gdzie kady sobie pozwala Pismo
w. wedug swojego mniemania tumaczy, a nikt nie chce si zastosowa do
tumaczenia Kocioa.

Nauka VI

P. Co uczyni Luter, aeby swojemu nowemu Kocioowi kapanw
dostarczy, gdy si nie mg spodziewa, aeby jakikolwiek biskup, ktrego z
jego zwolennikw wywici? (4)

O. Aeby braku kapanw nie dozna, obmyli on zupenie nieznan i
dotd nie praktykowan nauk.

P. A to jak?

42

O. Naucza, e kady chrzecijanin, mczyzna czy niewiasta, czyli to
mody czy stary, a nawet mae dzieci prawdziwymi i waciwymi s kapanami,
i e im oprcz ustanowienia, niczego wicej nie potrzeba (5).

P. Czyme stara si t nauk swoj upozorowa?

O. Ustpem z pierwszego listu w. Piotra: "Jestecie krlewskim
kapastwem".

P. W jaki sposb tumaczy on to miejsce?

O. Utrzymywa e Piotr w. mwi tu o wszystkich chrzecijanach i z tego
powodu wnosi, e kady chrzecijanin jest kapanem.

P. Jaki by jeszcze inny, temu podobny wniosek, mona wyprowadzi z
tego luterskiego tumaczenia?

O. Mona by zarwno twierdzi, e Piotr w. mwi tu do wszystkich
chrzecijan jakoby do krlewiczw i e dlatego wszyscy chrzecijanie mog by
krlami.

P. Jaki by jednak jeszcze lepszy, a waciwszy mona z tego ustpu
wyprowadzi wniosek?

O. e tak, jako wszyscy chrzecijanie nie s prawdziwymi i waciwymi
krlami, tak zarwno nie s prawdziwymi i waciwymi kapanami.

P. Co tu jeszcze wicej mona zauway?

O. To, e lutrzy najwikszy powd maj do powtpiewania o kapaskiej
wadzy swoich mniemanych pastorw, kiedy wadza ich na tak mdej podstawie
si opiera.

P. Co uczyni Luter nastpnie, gdy prawdziwe kapastwo wyrugowa?

O. Znis zarwno i prawdziw ofiar (6).

P. Co przytacza przeciwko prawdziwej ofierze Mszy w.?

O. Wedug jego wasnego zeznania, same takie rzeczy jakimi go zy duch,
natchn.

P. Jak si o tym wyrazi Luter w jednym z pism swoich, pod tytuem: O
Mszy poktnej i o wiceniu Popw? (Tom 6, Germ. edit. Jen. 82 b).
43


O. Obudziem si, pisze, pewnego razu o pnocy i diabe zacz ze mn o
Mszy w. rozprawia.

P. Jake si diabe do Lutra ozwa?

O. "Suchaj mj wielce uczony Doktorze, ty przez 15 lat prawie
codziennie Msz odprawia, cby to byo, jeli ty tym sposobem tylko samo
bawochwalstwo spenia?"

P. I dae mu Luter posuchanie?

O. Tak dalece mu da posuchanie, e si mu nawet dozwoli przekona i
zwyciy.

P. Albo Luter, w tyme samym pimie, nie nazywa szatana
najchytrzejszym kamc i oszustem?

O. Mwi tak rzeczywicie; a jednak wola raczej jemu, anieli
Kocioowi, by posusznym. (Tom VI, Germ. fol. 85).

P. Co tu trzeba podziwia?

O. Zaiste niewiadomo: czy wicej podziwia tak rzetelne przyznanie si
Lutra, czy lepot tych, ktrzy id za nauk mistrza, co si sam przyznaje, e by
w szataskiej szkole wyksztaconym (7).



Przypisy:
(1) Luter nie mogc znale w caym Pimie witym adnego ustpu usprawiedliwiajcego
jego pogwacenie lubw zakonnych wymyli now niesychan dotd w Kociele maksym
moralnoci, to jest, e wszystkie luby po chrzcie wykonane, wobec obietnic na chrzcie
uczynionych, uwaa trzeba za niebye, gdy przez nie uwacza si poprzysionej na chrzcie
w. wierze i samemu chrztowi. Nauk tak potworn potpi Sobr Trydencki na sesji VII w
Kanonie 9-tym. (Przyp. tum. polskiego).

(2) Powody te byy wewntrzne co do osoby samego Lutra, lecz nie byyby one odniosy
skutku i byyby si ograniczyy tylko na samej jego osobie, lub na kilku wsplnikach, gdyby
Luter nie by znalaz poparcia w monych Panach, ktrych namitnociom schlebiao
rozwolnienie karnoci Kocioa i zagrabienie majtkw kocielnych. (Przyp. tum. pol.).

(3) Byy to zarodki dzisiejszego socjalizmu. (Przyp. tum. pol.).

44

(4) Kacerstwa i odszczepiestwa, ktre w Kociele si pojawiay, jeli sam zaoyciel lub
ktry z jego sekty by biskupem nie miay tego kopotu. Bo biskup lubo by by kacerzem, to
swoim wywiceniem cho witokradzkim, przekazuje jednak nastpstwo apostolskie i
wywica prawdziwych kapanw. Luter jednak sam nie bdc biskupem, a tylko kapanem,
ani jednego biskupa swoim zwolennikiem nie mia; std kopot, a z kopotu wybawi go tylko
mg nowy bd. (Przyp. tumacza).

(5) Ustanowienie to odbywa si w rnych krajach w rny sposb, albo przez
superintendenta, albo przez monarch, albo przez wybr gminy. (Przypisek tumacza pol.).

(6) Byo to koniecznym nastpstwem poprzedniego bdu. Ofiary bowiem nie moe
sprawowa jak tylko prawdziwy kapan w zastpstwie jedynego prawdziwego Kapana, Pana
Jezusa, a zatem musi mie od Niego posannictwo, a to za porednictwem nastpstwa
apostolskiego. A tak bd jeden koniecznie z siebie nastpne bdy wydaje. (Przypisek
tumacza polskiego).

(7) Mahomet i wielu innych kacerzy posannictwo swoje wywodzili z rzekomego objawienia
si Anioa lub Ducha Boego; Luter pierwszy ze wszystkich kacerzy, by tyle naiwnym, e
powiedzia prawd powoujc si na objawienia szatana. (Przyp. tum. pol.).




















45

ROZDZIA II

Czy rzekoma luterska Reformacja pochodzi od Boga



Nauka I

P. Czy mona rozumnie wierzy, e rzekoma przez Lutra wszczta
Reformacja, od Boga pochodzi?

O. Temu nikt rozsdnie wierzy nie moe.

P. A to dlaczego?

O. Najprzd dlatego e twrca tej reformacji nie mia posannictwa od
Boga; po wtre: Poniewa jego cel i czyny nie byy zgodne z Bogiem; po
trzecie: Poniewa rodki, ktrych do tego celu uy rwnie zacnoci Boga nie
przystay.

P. Czemu twierdzisz, e twrca Reformacji nie mia posannictwa od
Boga?

O. Bo gdyby Bg chcia Koci reformowa, to by takiego czowieka jak
Luter nie by do tego uy.

P. Co by mona przytoczy na dowd i Luter do takiego dziea nie by
sposobnym?

O. Jego wasne pisma, wiadczce przeciwko niemu samemu.

P. A to jakim sposobem i co znajdujemy nagannego w jego ksikach?

O. Wiele plugawych i brudnych mw, ktre skromne uszy gorszy musz.

P. C jeszcze dalej?

O. Wiele niedorzecznych artw, ktrymi nawet Pismu w. uwacza.

P. I co jeszcze wicej?

O. Wiele obelg, na jakie tylko zdoby si mona, przeciwko wieckiej,
rwnie jak i duchownej wadzy.

46

P. Pominwszy bezwstydne wyraenia, ktre przyzwoito kae
przemilcze, prosz przytoczy niektre jego blunierstwa; a mianowicie, jak
zely Krla angielskiego w swej odpowiedzi na list, ktry tene Krl do niego
pisa?

O. Nazwa go gupim olim bem, Krlem kamcw, takim baznem, z
ktrego by si wszystkie dzieci mia powinny.

P. Jak znieway Kardynaa Alberta, Arcybiskupa i Elektora mogunckiego
w pimie przeciwko Biskupowi magdeburskiemu? (Tom. VII, fol. 365).

O. Zwa go Popem, w ktrego czart wjecha, Kaznodziej gsi i
kocielnym smykiem.

P. Jak znieway ksicia Henryka Brunszwickiego w pimie: "Przeciwko
kuglarzowi"? (Tom. VII, fol. 418, 6 i 4376).

O. Zowie go wielkim drgalem, ktry kudy zgniych jagnit roznosi,
diabami si do syta naar, naopa i samymi diabami plwoci.

P. Jak znieway Jerzego ksicia Saskiego?

O. Nazwa go somianym papierowym czekiem, ktry si niebu swoim
pysznym brzuchem urga, ktry Chrystusa zarwno, jak wilk komara, chce
poera.

Nauka II

P. Czy Luter z Cesarzem i z Papieem grzeczniej si obszed?

O. Nie, albowiem obu z rwn zuchwaoci znieway.

P. Jake sponiewiera Cesarza? (Tom. II, Germ. Jen. fol. 435 b).

O. Nazwa go ndznym trupem, niedonym, zalepionym Ksiciem, od
ktrego Turek 10 razy mdrszym i poboniejszym jest.

P. Jak znieway Papiea w swoich Epilogach (Schlusrede, Tom VII, fol.
393).

O. Zowie go strasznym zwierzem, niedwiedziem, wilkiem, na ktrego by
trzeba po wszystkich wsiach z wszelkiego rodzaju broni obaw zarzdzi.

47

P. Co wnosisz z takiego sposobu pisania, ktry u Lutra jest bardzo
zwyczajnym, tak, e wiksza cz jego dzie jest podobnymi blunierstwami i
zniewagami zapeniona?

O. Wnosz std, e on nie by mem posanym od Boga do
zreformowania Kocioa.

P. A to dlaczego?

O. Dlatego, e w nim nie mona znale najmniejszego ladu Ducha
Boego, ale raczej lady ducha zupenie Bogu przeciwnego.

P. Czyby nie mona powiedzie, e tu nie trzeba si troszczy o mistrza; a
jeeli tylko nauka jego jest dobr, to si nie na Lutra, ale na Sowo Boe
powinno uwaa.

O. Jeeli luterska nauka jest prawdziw, to musiaby si tez Bg Lutrem
jako wybranym narzdziem posugiwa do oczyszczenia wiary; lecz wobec
tego, co si rzeko nie mona rozsdnie wierzy, aeby Bg takiego czowieka
za narzdzie do oczyszczenia wiary obiera; za czym te idzie, e nie mona
rozsdnie przypuszcza, aeby luterska nauka bya dobr.

P. Azali tu nie mona i katolikom zarzuci e i oni Papiey mieli, ktrzy
nie byli od Lutra poboniejszymi i lepszymi?

O. Zbawiciel zapobieg ju takiemu zarzutowi u witego Mateusza rozdz.
XXIII, w. 2 i 3.

P. Przytocz sowa Zbawiciela?

O. "Na stolicy Mojeszowej zasiedli Doktorowie i Faryzeusze, wszystko
tedy cokolwiek wam wskazuj zachowajcie, ale wedle ich uczynkw nie
czycie, albowiem mwi a nie czyni".

P. Jaka zachodzi rnica pomidzy niegodnymi Papieami a Lutrem?

O. Niegodni Papiee nie przestali by prawowitymi Pasterzami, poniewa
po swoich poprzednikach w urzdzie nastpowali, Luter za sam, bez
posannictwa, do reformowania Kocioa si narzuci.

P. Przytocz jeszcze drug rnic?

O. Niegodni Papiee adnej nowej nauki nie wprowadzali, ale uczyli
tego samego, co ich poprzednicy; lecz Luter zaprowadzi now nauk, ktra
przed nim wiatu bya nieznan (1).
48


Nauka III

P. Poniewa okazae e Luter jako twrca rzekomej Reformacji, nie mia
posannictwa od Boga, to naley te okaza e i zamiar jego od Boga nie
pochodzi. Na c si wic Luter odway?

O. Luter odway si najprzd Koci obwini o faszyw i bdn nauk,
a nastpnie ze swoj gromad od Kocioa si odczy i now owczarni
zaoy.

P. Czy takie dzieo moe od Boga pochodzi?

O. Nie, poniewa Bg nie przykaza, abymy Koci sdzili, ale
przykaza Kocioowi z pokor by posusznym.

P. Co o tym mwi Zbawiciel?

O. "Kto Kocioa nie sucha, ten niechaj ci bdzie jako poganin i
jawnogrzesznik" (Mt. XVIII, 17).

P. Jaki Koci Luter obwini o faszyw i bdn nauk, czy to tylko
Koci partykularny Rzymski, czy te cay Koci powszechny?

O. Nie tylko Koci partykularny Rzymski, ale cay Koci powszechny
o bdn nauk obwini.

P. Czyme to dowiedziesz?

O. Przed Lutrem nie byo adnej chrzecijaskiej gminy, ktra by w to
wierzya czego Luter odtd naucza. A wic Luter odway si cay Koci
powszechny o faszyw i bdn nauk obwinia.

P. Jeste to rzecz pewn, e przed Lutrem nie byo adnego
pojedynczego spoeczestwa, ktre by w to wierzyo, czego on naucza?

O. Luter to sam przyznaje.

P. Jake si w tym wzgldzie wyrazi?

O. "O jake czsto serce moje drao i wyrzucao mi: Jeste ty sam jeden
mdry? mieliby wszyscy inni przez tak dugi czas bdzi?" (Tom. II, str. 9 b).

P. W czym Luter mia najwicej kopotu, gdy o tej nowej nauce zamyla?

49

O. W pozbyciu si resztek uszanowania wzgldem Kocioa, ktrych si
dotd pozby nie umia.

P. C o tym pisze?

O. "Kiedym wszystkie moje wahania si przezwyciy, pozbyem si
wreszcie z wielk obaw i z wielkim trudem tego: i naley Kocioowi by
posusznym" (Tom I, Germ., str. 5).

P. Co Luter sam myla o swoim przedsiwziciu?

O. "Nie jestem takim miakiem (mwi), ebym na pewno twierdzi,
iem t rzecz w Boskim Imieniu rozpocz, nie radbym pod tym wzgldem od
Boga by sdzonym" (Tom I, Germ., str. 364 b).

Nauka IV

P. Co mwisz o tym odszczepiestwie, ktre Luter w Kociele
spowodowa? Czy mona rozsdnie przypuszcza, aeby ono byo dzieem
Boym?

O. Nie, poniewa Bg zabrania wszelkich odszczepiestw midzy
chrzecijanami.

P. Jak si o tym wity Pawe Aposto w licie pierwszym do Koryntian
(I, 10) wyraa?

O. "Lecz prosz was bracia przez Imi Pana naszego, Jezusa Chrystusa,
abycie wszyscy jednego zdania i jednej myli byli, a iby nie byy midzy
wami rozerwania, ale bdcie doskonali w jednym rozumieniu i w jednej
nauce".

P. Co sam Luter utrzymywa o odszczepiestwie wtenczas, kiedy jeszcze
tak gwatownie przeciw Papieowi nie powstawa?

O. Obstawa za tym, e si nie godzi pod adnym pozorem i z adnej
przyczyny od rzymskiego Kocioa odcza. (Tom I, str. 166).

P. Co Luter o tym pisze? (tame).

O. Dla adnego za, o jakim by tylko pomyle albo go nazwa mona,
nie powinno si duchownej jednoci rozrywa.

P. Czy jednak Luter duchown jedno potarga?

50

O. Oczywicie, poniewa si ze swoimi zwolennikami od
chrzecijaskiego spoeczestwa odczy, a kiedy dotd tylko jedno
spoeczestwo byo, on je na dwa podzieli.

P. Co jednak po wszystkie czasy od zawizku chrzecijastwa
spostrzegano?

O. Ile razy si jaka maa czstka od wielkiego chrzecijaskiego
spoeczestwa dla niektrych punktw odczaa, przydarzao si zawsze, e
mniejsza czstka w manowce bdw i kacerstwa popadaa.

P. Ile razy si to spostrzeenie stwierdzao?

O. Wicej ni 100 razy.

P. Czy lutrzy i kalwini mog rozsdnie przypuszcza, e im si takie
odczenie lepiej ni tylu innym udao?

O. Rozsdnie mylc, nie mog tego nigdy przypuszcza.

P. A to dlaczego?

O. Bo ludzie, ktrzy t sam drog id, po ktrej wszyscy odszczepiecy
chodzili, nie mog si innego wyjcia spodziewa, jedno tego i takiego samego,
do ktrego wszyscy ich poprzednicy doszli.

Nauka V

P. Czemu mwie e Luter, przy zaprowadzeniu swojej reformacji, uy
rodkw, ktre Bogu nie przystoj? Jakiche to on rodkw uywa do
rozkrzewienia i upowszechnienia swojej nauki?

O. Wszystkie rodki, ktrymi si posugiwa byy na to obliczone, aeby
ludzkim podliwociom i sabociom schlebia.

P. Przytocz niektre z tych rodkw?

O. Najprzd zwolni wszystkie Bogu powicone obojej pci osoby od
wykonywanych lubw czystoci i pozwoli im wstpowa w stan maeski.

P. Co dalej?

O. Pozwoli wieckim ksitom przywaszcza sobie majtki
duchowiestwa.

51

P. A co wicej?

O. Wreszcie znis spowiedzie, posty, uczynki pokutne i wszystko, co
ludzkiej naturze jaki trud zadawao.

P. Co przedsiwzi dla ukojenia i uspokojenia trwoliwego sumienia?

O. Wymyli usprawiedliwiajc wiar, od ktrej wszystko zawiso,
wanie jakoby dostateczn rzecz byo, wierzy tylko w zasugi Chrystusowe.

P. Jak sobie przynca parti osb zarozumiaego i dumnego ducha?

O. Schlebia ich dumie w tym, e im pozostawi urzd sdzenia o
wszystkich przedmiotach religijnych.

P. A to jakim sposobem?

O. Poda im Bibli w rk owiadczajc, e kady jest mocen wszystkie
zakwestionowane prawdy wiary, wedug niej sdzi i rozwizywa.

P. Powiedz na co on mianowicie i szczeglnie pozwoli Landgrafowi
Filipowi Heskiemu, ktrego pomocy i obrony i dla siebie i dla swoich
zwolennikw za bardzo potrzebne poczytywa?

O. Pozwoli mu mie jednoczenie dwie ony.

P. Jakie byo imi drugiej ony, ktr za ycia pierwszej prawej ony
Krystyny Saskiej poj?

O. Magorzata z Saal, jego pierwszej prawej ony, poprzednio honorowa i
dworska dama.

P. Czy to Luter sam jeden udzieli takie pozwolenie przybrania sobie
drugiej ony, za ycia pierwszej, czy te na to inni luterscy predykanci wsplnie
z nim zezwolili?

O. Omiu najznakomitszych luterskich doktorw podpisao wasnorcznie
zezwolenie na takie maestwo (2).

P. Czy od zawizku chrzecijastwa zdarzy si przykad tak gorszcego
zezwolenia?

O. Nie, od pocztku chrzecijastwa nic si podobnego nie zdarzyo.

P. Co o tym Pismo w. mwi? (Rodz. II, 24; Mt. XIX, 5; Mk X, 8).

O. Nie mwi: troje, ale: dwoje jednym ciaem bdzie.

52

P. Co przy tym zauwaye?

O. e panowie predykanci, czyli opowiadacze czystej Ewangelii bardzo
si myl, kiedy twierdz, e si cisego i dosownego tumaczenia i speniania
teje Ewangelii trzymaj.

Nauka VI

P. Jeeli wic zaoyciel tak zwanej reformacji, jako niemniej jego
dziaanie i uyte do tego rodki od Boga nie pochodz, do czego sumiennie
obowizanym jest kady zwolennik luterskiej nauki?

O. Obowizany jest pod utrat swego zbawienia wrci na ono Kocioa
katolickiego, z ktrego przez poduszczenie Lutra wystpi.

P. Co si dzieje z tym, ktry takiego obowizku nie spenia?

O. Taki yje w zgubnym odszczepiestwie, nie ma adnych prawowitych
i wadz posiadajcych kapanw, nigdy si nie zasila prawdziwym Ciaem i
prawdziw Krwi Chrystusa, nie ma adnego rodka do oczyszczenia i
zwolnienia si ze swoich grzechw.

P. Co sdzisz o takich, ktrzy wewntrznie przekonani o prawdzie
katolickiego Kocioa do tego si jednak nie chc jawnie przyznawa lubo
wiedz, e tym sposobem naraaj si na utrat swego wiecznego zbawienia?

O. O takich orzek ju Zbawiciel u w. ukasza (Rozdz. IX, 26): "Kto by
si wstydzi mnie i sw moich, tego si Syn Czowieczy wstydzi bdzie, kiedy
przyjdzie w Majestacie Swym i Ojcowskim i witych Aniow".

P. Co powiesz o tych, ktrzy wbrew swojej skonnoci do katolickiej
wiary, od przyjcia jej atoli powstrzymywa si dozwalaj, ze wzgldu na
rodzin i inne przyjacielskie stosunki?

O. O tych mwi Zbawiciel (Mt. X, 37. 35): "Kto miuje ojca albo matk
nad mnie, nie jest mnie godzien, a kto miuje syna albo crk nad mnie, nie jest
mnie godzien".

P. Co mniemacie o tych, ktrzy lkajc si doczesnej straty na mieniu,
majtku i zarobku, na bdnej drodze trwaj?

O. O nich mwi Pan: "C pomoe czowiekowi, choby wszystek wiat
zyska, a uszkodziby dusz sw?" (Mk VIII, 36).
53




Przypisy:
(1) Posannictwo Boe jest dwojakie: zwyczajne i nadzwyczajne.

Posannictwo zwyczajne w stanie natury mieli Ojcowie czyli Patriarchowie rodzin. W
stanie prawa mieli takie posannictwo kapani i pokolenie Lewi. W stanie aski czyli po
Chrystusie maj go nastpcy Apostow.

Posannictwo za nadzwyczajne w Starym zakonie mieli Prorocy: w Nowym w. Jan
Chrzciciel i Pan Jezus, ktry ustanowi prawe kapastwo w nastpcach Apostow.
Posannicy nadzwyczajni, oprcz wewntrznej pobonoci, posyani bywali zawsze od Boga
z dowodami swego posannictwa, tj. z cudami i proroctwami, ktre adnego powtpiewania o
ich posannictwie nie pozostawiay. Do takich znakw sam Pan Jezus si odwoywa,
Apostoowie te i mowie apostolscy wysyani od Boga do niewiernych, byli tymi samymi
dowodami opatrzeni. W wieku XVI w. Franciszek Ksawery, lubo skdind jako kapan mia
posannictwo zwyczajne, ale wysany do Indii dla nawrcenia pogan, ktrzy zwyczajnego
posannictwa uzna nie mogli opatrzony zosta darami: mow rnymi jzykami, moc
wskrzeszania umarych i dziaania innych cudw, aby poganie mieli dowd jego Boskiego
posannictwa. Wic i Luter, gdyby by mia posannictwo, ktre sobie przyznawa, do
reformowania Kocioa, winien by takie dowody przedstawi.

(Przypisek tumacza polskiego).

(2) Imiona ich, oprcz Marcina Lutra s nastpujce: Filip Melanchton, Marcin Bucer, Antoni
Korwin, Adam Jan Lemik, Justus Wintferte, Dionizy Meander (zob. dz. pt. Versuch einer
philosofisch-historischen Darstellung der Reformation in ihrem Ursprunge v. H. Schmitt
Sulzdach, Seidel 1820, p. 450). (Przyp. autora).

Takim zwolnieniem karnoci kocielnej i schlebianiem ludzkim namitnociom atwo
si rozwizuje mniemany luterski cud szybkiego rozkrzewienia si kacerstwa luterskiego i
innych z niego zrodzonych. Jest to cud podobny do cudu Mahometa. (Przyp. tum.).








54

ROZDZIA III

O prawdziwym Kociele Chrystusowym



Nauka I

P. Czy poza prawdziwym Kocioem Chrystusowym nie mona mie
nadziei zbawienia?

O. Poza prawdziwym Kocioem Chrystusowym nie mona mie nadziei
zbawienia.

P. Co o tym mwi Pan Jezus?

O. "Jeli Kocioa nie sucha, niechaj bdzie jako poganin i celnik" (Mt.
XVIII, 17).

P. Co w tym wzgldzie pisze w. Cyprian w ksidze "O jednoci
Kocioa" (Liber de unitate Ecclesiae)?

O. "Ten nie moe mie Boga Ojcem, kto Kocioa za swoj Matk nie
uznaje".

P. Jakie pod tym wzgldem czyni porwnanie wici Ojcowie Kocioa?

O. Jako wszyscy ktrzy si podczas potopu w Arce Noego nie znajdowali
potonli; tako, w gbi popadn, ktrzy si w prawdziwym Kociele nie
znajduj.

P. Jaki jest dziewity artyku chrzecijaskiego wyznania wiary?

O. "Wierz w... jeden wity powszechny i Apostolski Koci" (1).

P. Co to oznacza?

O. Ze mocno wierzymy, i trzeba koniecznie by czonkiem prawdziwego
Kocioa, eby mc dostpi zbawienia.

P. Po czym mona pozna prawdziwy Koci?

O. Gwne s dwa znaki.

55

P. Ktre to s?

O. Pierwsze, e Koci Chrystusowy liczy powinien osiemnacie i p
wiekw; po wtre, e powinien mie nieprzerwan trwao od swojego
zawizku a do koca.

P. Czemu mwisz, e prawdziwy Koci Chrystusw powinien liczy
osiemnacie i p wiekw?

O. Poniewa Pan Jezus zaoy swj Koci przed tysic osiemset i
blisko pidziesit lat. Od Narodzenia Pana Jezusa liczymy lat 1882. Poniewa
Pan Jezus zaoy Koci przed swoj mierci krzyow w r. 33, wic wypada,
e Koci trwa ju powinien lat 1883-33 = 1850 czyli wiekw 18 i p.

P. Lecz czemu mwisz, e prawdziwy Koci Chrystusw powinien mie
nieprzerwan trwao od swojego zawizku a do koca?

O. Poniewa to Pan Jezus w kilku miejscach Ewangelii przyobieca.

P. Przytocz o tym Jego wasne sowa?

O. "Ty jeste opoka (Petra), a na tej opoce zbuduj Koci mj, a bramy
piekielne nie zwyci go" (Mt. XVI, 18).

P. Przytocz jeszcze to, co Pan Jezus do swoich uczniw powiedzia w
kocu Ewangelii w. Mateusza?

O. "Ja z wami jestem po wszystkie dni, do koca wiata".

P. A jake w. Pawe Aposto Koci w. nazywa? (I Tym. III, 15)

O. "Koci jest filarem i utwierdzeniem prawdy".

P. Co by za tym poszo gdyby Koci Chrystusw by popad w bdy, w
bawochwalstwo i kacerstwo?

O. Z tego by wnie naleao, e Chrystus by faszywym Prorokiem i
niemdrym budowniczym.

P. Skd wnosisz, eby Chrystus by faszywym Prorokiem?

O. Poniewa w takim razie bramy piekie byyby, wbrew obietnicy Pana
Jezusa, Koci Jego przemogy.

P. Dlaczego mwisz e Chrystus byby niemdrym budowniczym?

56

O. Poniewa Chrystus byby swj Koci zakada nie na skale ale na
piasku, co tylko niemdry budowniczy robi, o ktrym czytamy u w. Mateusza
w r. VII, w. 26: "A kady kto sw moich sucha, a one nie wypenia, podobny
jest do gupiego budowniczego, ktry dom swj na piasku zbudowa".

P. Co z tego wszystkiego wnosisz?

O. e Koci Chrystusw w rzeczach wiary nigdy nie zbdzi, a nawet i
zbdzi nie moe, i e przy jego nauce wiary naley niezachwianie obstawa.

Nauka II

P. Gdzie znajdujesz te dwie cechy prawdziwego Kocioa, o ktrych
dopiero co mwilimy?

O. Jedynie i wycznie tylko w Kociele katolickim.

P. Czy Koci katolicki liczy rzeczywicie osiemnacie i p wiekw?

O. Tak jest, bo nie mona czasu pniejszego wskaza, w ktrym by si
ten Koci by poczyna.

P. Czy atoli Koci katolicki a do naszych czasw nieprzerwanie
przetrwa?

O. Tak jest; bo nie mona wskaza kiedy i jak dugo jego trwao bya
przerwan.

P. Jake dowodzi w. Augustyn, e Koci za jego czasw obok
nieprzerwalnoci mia wymagany swj byt staroytny?

O. Dowodzi on tego nieprzerwanym nastpstwem Papiey co Kocioem
rzdzili, ktrych od w. Piotra a do swoich czasw wymienia.

P. Ilu Papiey liczy on a do swoich czasw?

O. Trzydziestu dziewiciu.

P. Ilu Biskupw Rzymskich czyli Papiey liczymy od w. Piotra a do
naszych czasw?

O. Dwustu pidziesiciu piciu (2).

P. Czy dwie te cechy znajdujesz w kociele luterskim lub kalwiskim?

57

O. Bynajmniej.

P. Odkd trwa koci luterski?

O. Od 300 kilkudziesiciu lat.

P. W ktrym roku rozpocz Luter opowiadanie swojej nauki?

O. W roku 1517.

P. A Kalwin w ktrym roku rozpocz?

O. We dwadziecia lat pniej, to jest w r. 1537.

P. Czy przed Lutrem by jaki luteraski, a przed Kalwinem jaki kalwiski
koci lub spoeczestwo?

O. aden historyk, aden autor o nim nie wzmiankuje, adnej okolicy, ani
krlestwa nie mona wskaza, gdzie by si co podobnego znajdowao.

P. Jaki std wniosek przeciw luteranom wywodzisz?

O. Nastpujcy: Poniewa prawdziwy Koci liczy lat 1850, a tej
trwaoci ani luterski ani kalwiski koci nie ma, gdy takowe dopiero od lat
okoo 350 si datuj, wic luterskie i kalwiskie kocioy nie s prawdziwymi
kocioami.

P. Ale czyby nasi przeciwnicy nie mogli nam zarzuci, e pierwotny i
prawdziwy Koci przez pierwsze lat 400 uczy i wierzy tak jak oni sami
nauczaj i wierz, ale pniej czysto tej pierwotnej nauki zostaa przez
papieskie bdy tak zepsut, i potrzeba byo eby si Luter pojawi, ktryby
Koci przepady znw odbudowa?

O. Do takiego twierdzenia nie maj oni adnej podstawy, a gdyby przy
tym obstawali to by wasnymi swymi usty byli pobitymi.

P. A to jakim sposobem?

O. Prawdziwy Koci nie powinien nigdy przepada ale musi mie
nieprzerwan trwao i to od lat 1850. Lecz wedug tego ich twierdzenia byaby
nauka Lutra, ktr oni jako jedyn i prawdziw gosz przez lat przeszo 1000
nie istniaa; ale byaby zagina, skd wniosek, e luterski koci wbrew ich
twierdzeniom nie jest prawdziwym Kocioem.

58

Nauka III

P. Jakiego pytania nie moe aden luteranin ani kalwinista rozwiza?

O. aden luteranin ani kalwinista nie potrafi odpowiedzie na pytanie:
gdzie by prawdziwy Koci przed Lutrem i Kalwinem.

P. Albo nie mog powiedzie, e prawdziwy Koci by wwczas
niewidzialnym, e zawsze byli ludzie, ktrzy wierzyli w to co lutrzy teraz
wierz, ale nie mieli tej wiary jawnie wygasza i wyznawa?

O. Taka odpowied nie moe adnego rozsdnego zaspokoi.

P. A to z jakiego powodu?

O. Ludzie ktrzy inn wiar jawnie wyznawaj, a nie t, ktr w sercu
czuj, s nieuczciwymi obudnikami i zdrajcami wiary, i nie kwalifikuj si do
tego bynajmniej, aby u nich prawdziwa wiara by moga (3).

P. Albo to i ydowski koci za czasw Proroka Eliasza nie by
niewidzialnym, kiedy naonczas tylko 7000 mw byo, o ktrych Bg sam
wiedzia, e kolan swoich przed Baalem nie ugili?

O. Wtenczas, kiedy Koci ydowski w krlestwie Izraelskim by
niewidomym, to by bardzo widomym w krlestwie Judzkim i by w kwitncym
stanie pod krlami Asa i Jozafata.

P. Czy na to nie mona inaczej odpowiedzie?

O. Mona odpowiedzie, e wielka zachodzi rnica midzy Kocioem
Chrystusowym a kocioem ydowskim.

P. Jaka to mianowicie?

O. Koci ydowski nie mia sobie od Pana Boga zapewnionej takiej
pomocy, e bramy piekielne przeciw niemu nie przemog, jak Pan Jezus
Kocioowi swemu zapewni.

P. Jako to dalej dowiedziesz, e prawdziwy Koci powinien po
wszystkie czasy by widomym?

O. Gdyby prawdziwy Koci nie by po wszystkie czasy widomym, to by
nie mona rozkazu Chrystusa speni, aby si odwoywa do Kocioa dla
poddania si jego wyrokom.
59


P. Co by jeszcze wicej mona przeciw niewidzialnoci Kocioa
przytoczy?

O. Gdyby prawdziwy Koci by niewidzialnym, to by arianie i wszyscy
inni kacerze byli spraw wygrali i byliby mogli pierwszymi czterema Soborami
pogardzi.

P. A to jakim sposobem?

O. Potrzeba byo, eby tylko powiedzieli, e niewidzialny Koci zawsze
z nimi wspln wiar podziela, a widzialny Koci si w swoich wyrokach
pomyli (4).

Nauka IV

P. Czy nasi przeciwnicy nie maj innej jeszcze odpowiedzi na pytanie,
gdzie si prawdziwy Koci luterski i kalwiski dawniej znajdowa?

O. Niektrzy z nich odpowiadaj, e prawdziwy Koci znajdowa si u
husytw i waldensw.

P. Czy mona na tej odpowiedzi poprzesta?

O. Nie, a to dla dwch powodw.

P. Jaki jest pierwszy powd?

O. Husyci i waldensowie nauczali zupenie czego innego ni lutrzy i
kalwinici i dlatego nie mog ci ostatni poprzednikw swoich
wspwyznawcami nazywa i z nimi jeden i tene sam Koci stanowi.

P. Jaki to drugi powd?

O. Gdyby nawet wiara jednych i drugich z nimi wsplno jak miaa,
mona by tylko do husytw i waldensw istnienie ich Kocioa posun, wic
tylko do dwunastego stulecia.

P. Lecz c na to odpowiedzie, jeliby nasi przeciwnicy utrzymywa
chcieli, e katolicki Koci a do samego Lutra by prawdziwym Kocioem, a
e ten Koci tylko niektrych bdw uczy, ktre Luter musia sprostowa?

60

O. Jeli Koci katolicki poprzednio by prawdziwym Kocioem
Chrystusowym, to jest on nim a do dzi dnia i jest to najwiksz
niedorzecznoci od niego si odcza.

P. C sdzisz o tych mniemanych Kocioa bdach?

O. Albo te bdy byy tego rodzaju, i stay na przeszkodzie do zbawienia,
albo nie.

P. A c jeli przeciwnicy zechc twierdzi, e Koci takich bdw
naucza, ktre zbawieniu stay na przeszkodzie?

O. Std by wnosi naleao, e Koci, pomimo obietnicy Chrystusa,
zupenie zagin i to tak dalece, e w nim nie mona byo dostpi zbawienia, co
przecie jest niepodobiestwem.

P. A c jeli przeciwnicy zechc przy tym obstawa, e Koci tylko
takich bdw naucza, ktre zbawieniu nie przeszkadzay? (5)

O. To nie naleao si od Kocioa odcza, bo wszelkie odszczepiestwo
w Kociele jest wzbronione.

P. A nie mog oni odpowiedzie, e oni si od Kocioa nie odczali, ale
e si Koci od nich odczy?

O. Jeeli s dwa stowarzyszenia, z ktrych jedno jest wielkim, a drugie
maym, jedno starodawnym, a drugie nowym, to nie mona stowarzyszenie
wiksze i dawniejsze czyni odpowiedzialnym za odszczepiestwo, ale tylko
stowarzyszenie mniejsze i nowe (6).

Nauka V

P. Czy s jeszcze inne cechy prawdziwego Kocioa?

O. S inne cztery cechy wymienione w skadzie wiary Soboru nicejsko-
konstantynopolitaskiego: Wierz w... jeden wity katolicki, Apostolski
Koci.

P. Czy katolicka wiara jest jedna?

O. Wszyscy katolicy s w jednej i tej samej wierze zjednoczeni i
pomidzy nimi wszelkie sprzeczki pod wzgldem nauki wiary i obyczajw nie
s dopuszczalne.
61


P. Czemu mwisz, e pomidzy katolikami nie mog by rnice pod
wzgldem wiary i e wszelkie pod tym wzgldem niezgody nie s
dopuszczalne?

O. Poniewa wszyscy katolicy wyrokom Kocioa podlegaj.

P. A to w jaki sposb?

O. Koci orzeka i naucza, i si pewne zdanie Pisma w. tak a nie
inaczej zrozumie powinno, a wszyscy katolicy s obowizani wyroki tego
Kocioa przyjmowa.

P. A cby byo, gdyby kto, jeden lub drugi, nie chcia na takim
orzeczeniu poprzesta?

O. Nie uznano by go nadal za katolika.

P. Czy protestanci s pod tym wzgldem jedni?

O. To jest czystym niepodobiestwem.

P. A to dlaczego?

O. Dlatego, e wedug ich zasady kady sobie sam Pismo w. tumaczy i z
tego powodu musz by rnorodne tumaczenia.

P. Przytocz nam niektre przykady tej rnorodnoci?

O. Jedni utrzymuj na przykad, e Panu Jezusowi w Najwitszym
Sakramencie naley cze oddawa, inni e nie; jedni twierdz, e Pan Jezus
wedug swej ludzkiej natury jest wszdzie obecny, inni temu przecz. Jedni
przyjmuj trzy Sakramenty, inni tylko dwa. W niektrych miejscach maj oni
spowied uszn, w innych nie. Jedni odprawiaj Msz w. a inni nie itd. (7)

P. Co sdzisz o drugim znamieniu, a mianowicie: czy Koci katolicki
jest witym, i czy nasi przeciwnicy nie uznaj, e w katolickim Kociele byli
ludzie znamienit witobliwoci janiejcy?

O. Nasi przeciwnicy w Art. 13 Augsburgskiej konfesji oraz w Wielkim
Katechizmie Lutra przyznaj e Bernard, Franciszek, Bonawentura i inni
nadzwyczaj pobonie i witobliwie yli.

P. Do jakiego Kocioa wzmiankowani mowie naleeli?

62

O. Wiadomo caemu wiatu, e byli czonkami Kocioa katolickiego.

P. C std wnosisz?

O. Wnosz, e jeeli mona w Kociele katolickim y witobliwie, to
tym atwiej w nim dostpi zbawienia.

P. Jaki dalszy wniosek?

O. Jeeli w Kociele katolickim mona by zbawionym, to Koci ten
jest prawdziwym zbawiennym Kocioem i to w nim tylko wycznie, poniewa
tylko jest jeden Koci, jeden chrzest, jedna wiara i jeden Bg.

P. Czy te Pan Bg czasami witobliwo swego Kocioa cudami nie
stwierdza?

O. Tak jest; bo to sami przeciwnicy przyznawaj.

P. Komu oni mianowicie, midzy innymi, dar cudw przyznaj?

O. witemu Franciszkowi Ksaweremu, Apostoowi Indian (8).

P. Kto pomidzy nimi przyznaje, e Bg przez tego witego cuda
wielkie dziaa?

O. Holenderscy i anglikascy pisarze, kalwinici i lutrzy w opisach
swoich podry.

P. Wymie mi niektrych z tych pisarzy?

O. Baldens, Hakelwit, Tawernier.

P. Do jakiego Kocioa nalea w. Franciszek Ksawery?

O. By Jezuit, a wic czonkiem Kocioa katolickiego.

P. Co wnosisz z jego cudw?

O. e on prawdziw wiar opowiada.

P. A to dlaczego?

O. Bo Bg by nie by jego nauki cudami stwierdza, gdyby ona nie bya
prawdziw, albowiem Bg nie moe kamstwa ani bdu cudami swej
Wszechmocnoci powiadcza i potwierdza (9).

63

Nauka VI

P. Co mwi w. Augustyn o imieniu katolicyzmu?

O. On poczytuje imi katolicyzmu za znami prawdziwego Kocioa.

P. Przytocz mi jego sowa z Tomu VI Contra epistolam Fundamenti c. 4,
68?

O. "To co mnie do prawdziwego Kocioa przynca, jest to imi
katolicyzmu, bo lubo wszyscy kacerze o to si wszelkim sposobem staraj, aby
si katolikami nazwa, to przecie tego nazwania zjedna sobie nie mog".

P. C dalej mwi?

O. Gdy przychodzi do miasta cudzoziemiec i pyta ktrdy si idzie do
Kocioa katolickiego, nikt z kacerzy nie omieli si wskaza mu drog do
swojej wityni (10).

P. Co mwi w. Hieronim przeciw lucyferianom?

O. "Jeeli ludzi znajdziesz, ktrzy si od kogo pojedynczego mianuj
jako marcjonici od Marcjona, walentynianie od Walentyna, to oni zjednoczeni
nie stanowi szkoy Chrystusa, ale antychrysta".

P. Powiedz mi przyczyn, dla ktrej imi katolika znamieniem
prawdziwego Kocioa by musi i e my si jeszcze w prawdziwym znajdujemy
Kociele?

O. Poniewa ci, ktrzy si przy dawnym spoeczestwie pozostali,
przechowali te i dawne nazwanie, wic na odwrt ci, ktrzy si od dawnego
spoeczestwa odczyli, inne te imi otrzymuj, tj. od sprawcw
odszczepiestwa i od nowatorw, aby ich od starego spoeczestwa odrni.

P. Jak objanisz czwarte znami, ktre si wyrazem Apostolski oznacza?

O. Tym, e kapani i biskupi Kocioa prawnym i nieprzerwanym
porzdkiem po Apostoach nastpuj, tak, e kady moe swojego poprzednika
wskaza i swoje nastpstwo od Apostow wyprowadzi.

P. W ktrym Kociele co podobnego znachodzimy?

O. Jedynie i tylko wycznie (11) w Kociele katolickim.
64


P. Czy lutrzy i kalwinici mog nastpstwo swoich pastorw od
Apostow wykaza?

O. Nie, oni nie mog dalej si posun jak do Lutra i Kalwina, a wyej nie
znajd adnego luterskiego lub kalwiskiego duchownego.



Przypisy:
(1) Credo in unam sanctam Catholicam et Apostolicam Ecclesiam. Skad wiary Soboru
Konstantynopolitaskiego, podczas Mszy witej piewany. (Przypisek tumacza polskiego).

(2) Grzegorz XVI by dwiecie pidziesitym trzecim. Pius IX dwiecie pidziesitym
czwartym, a obecny Kocioem rzdzcy nastpca w. Piotra, a Namiestnik Chrystusa Leon
XIII jest dwiecie pidziesitym pitym. (Przyp. tum. polskiego).

(3) "Nie bjcie si tych, ktrzy zabijaj ciao, a duszy zabi nie mog, ale raczej bjcie si
tego, ktry i dusz i ciao moe zatraci do pieka" (Mt. X, 28). "Wszelki tedy, ktryby si
mnie zaprza przed ludmi, zapr si go i ja przed Ojcem moim, ktry jest w niebiesiech"
(Tame w. 33). Stosownie do tej nauki Pana Jezusa, chrzecijanie po wszystkie wieki z
naraeniem si na wszelkiego rodzaju mierci i mczestwa, utraty mienia, rodzicw itp.,
jawnie wyznawali nauk prawdziwego Kocioa. Obudnicy tylko, ktrych protestanci za
przodkw swoich wskazuj, kryli si ze swoimi pierwotnymi naukami. Po wszystkie wieki
byy tajne stowarzyszenia, ale dlatego samego, e s i byy tajne, nie mog one ani nic
dobrego, ani te nic prawdziwego wygasza, tym bardziej nie mog stanowi prawdziwego
od Chrystusa zbudowanego Kocioa. (Przyp. tumacza polskiego).

(4) W znaczeniu teologicznym do Kocioa niewidzialnego naleeli i nale ci, ktrych wiar
wewntrzn i gotowo do spenienia tego, co by Bg od nich da i co by do ich zbawienia
byo potrzebnym, Bg sam widzi; a tym samym ju s, chrztem pragnienia, domylnie
ochrzczeni. (Przyp. tum. pol.).

(5) Rnorodne sekty, ktre protestantyzm zrodzi, pragnc si z sob pogodzi, aby wsplny
protestancki Koci utworzy, naradzay si wielokrotnie, aby dogmaty wiary podzieli na:
pierwszorzdne, ktre by wszyscy byli obowizani przyj i podrzdne co do ktrych mona
si rni, bez nadwerenia jednoci Kocioa. Ale te wszystkie narady nie mogy ich do
jednoci doprowadzi, Koci za katolicki taki podzia dogmatw stanowczo odrzuca.
(Przypisek tumacza polskiego).

(6) Dodamy porwnanie: jeli si jaki czonek od ciaa odcina, chociaby obie rce i obie
nogi, to nikt nie mwi, e si gowa i kadub odczyy od ciaa, ale e tylko czonki si
odczyy od ciaa. Tam gdzie gowa, tam ciao i dusza; tam i czowiek. Wic poniewa
protestanci odczyli si od gowy Kocioa, a wic i od caoci spoeczestwa
chrzecijaskiego odpadli. (Przyp. t. pol.).

65

(7) W obecnych czasach niezgoda w nauce ich jest jeszcze wiksza. Niektrzy zbliyli si do
kracowego wyniku tej nauki, to jest do materializmu, ateizmu, nihilizmu, doszli nawet do
bezwyznaniostwa, inni za jeszcze gorliwie resztki swej religii broni. (Przyp. t. pol.).

(8) Powd to tym znamienitszy, e w. Franciszek Ksawery spenia misje ju po dokonanej
reformie Lutra, i e jako jezuita by luterskiej nauki gwnym przeciwnikiem. (Przyp. tum.
pol.).

(9) Protestanci, a szczeglniej Anglicy, maj take swoje nadzwyczaj kosztowne misje i
misjonarzy, a aden z nich nie moe si ani jednym cudem zaszczyci. Jest to rzecz wielkiej
bacznoci godna, e wrd katolickiego Kocioa, i to wrd niego wycznie dziaaj si
cuda, ktre wszelk krytyk historyczn i naukow wytrzymuj, a kacerstwa od Kocioa
odczone nie mog wrd siebie ani jednego cudu, ani jednego witego wykaza, ktryby
darem czynienia cudw, mwienia rnymi jzykami, tak jak w. Franciszek, w. Jan
Kapistran itp. by obdarzonym. (Przyp. tum. pol.).

(10) W ostatnich czasach odpadli, po Soborze Watykaskim, od Kocioa, chrzecijanie,
zmienili nazw katolikw na inn starokatolikw, a tym samym wyznali si by tym, czym s
rzeczywicie, to jest odpadkiem katolicyzmu. I to rzecz szczeglna, e w szeregach swoich
nie mogli znale adnego biskupa i musieli sobie takiego poyczy od jansenistw
odszczepionych od Kocioa katolickiego, czyli prosi, aby im biskup jansenistowski
Reinkensa na biskupa wywici. (Przyp. tum. pol.).

(11) Ta wyczno odnosi si 1-mo do nastpstwa prawnego, 2-do do wszystkich sekt
protestanckich, Anglikanie bowiem, a przynajmniej niektre ich stolice, Grecy, Ormianie i
inne od Kocioa odczone sekty, zachowuj jeszcze, nieprzerwane, lubo nieprawne, od
Kocioa powszechnego nie uznane, swoich biskupw Apostolskie nastpstwo. (Przyp. pol.
tum.).












66

ROZDZIA IV

O Wierze i podstawie Wiary



Nauka I

P. Czy bez Boskiej wiary (1) mona by zbawionym?

O. Nie, poniewa w. Pawe w licie do ydw Rozdz. XI, w. 6 pisze:
"Bez wiary nie podobna jest spodoba si Bogu".

P. Jakie musi mie przymioty wiara Boska?

O. Najprzd powinna by sta i niewzruszon, po wtre powinna by
rozumn i opiera si na niewzruszonej czyli nieomylnej podstawie.

P. Dlaczego wiara powinna by sta i niewzruszon?

O. Bo gdyby wiara nie posiadaa przymiotu staoci, byaby tylko ludzkim
mniemaniem i chwiejnym zdaniem, a nie byaby bynajmniej wiar Bosk.

P. Jak dalece wiara powinna by sta?

O. Tak dalece, e trzeba by gotowym raczej krew przela i ycie pooy
w ofierze, anieli o najmniejszym artykule wiary powtpiewa.

P. Dlaczego wiara powinna by rozumn i opierajc si na pewnej
podstawie?

O. Bo gdyby wiara nie bya rozumn i nie opieraa si na dostatecznej
podstawie, nie byaby cnot, ale musiaaby by uwaan za wiar nierozumn i
uporczyw.

P. Gdzie si znajduje taka wiara staa i rozumna?

O. Jedynie i wycznie w Kociele katolickim.

P. A to dlaczego?

O. Dlatego, bo tylko ta jedna wiara opiera si na pewnej i bdowi nie
podlegajcej podstawie.
67


P. Co rozumiesz przez podstaw wiary?

O. Rozumiem dostateczn i wan przyczyn dla ktrej naley w kady
artyku wiary stale i niezachwianie wierzy.

P. Jak podstaw wiary maj katolicy?

O. Sowo Boe, a to prawidowo i dobrze objanione i zrozumiane.

P. Albo to Pismo wite samo wycznie nie jest dostateczn podstaw
wiary?

O. Nie, ono samo przez si nie jest dostatecznym, poniewa przypuszcza
rnorodne tumaczenia i moe by dobrze albo bdnie zrozumianym.

P. Czeg wicej jeszcze potrzeba?

O. Trzeba si upewni, e ustpy Pisma witego wzgldem
zakwestionowanych punktw wiary, dobrze i prawidowo s zrozumiane.

P. Czy katolicy maj pod tym wzgldem jak pewno?

O. Tak jest, i to pewno doskona, poniewa tumaczenie Pisma w.
bior od Kocioa, w ktrego nieomylno wierz.

P. Czy protestanci maj tak pewno swojego tumaczenia?

O. Nie, poniewa kady z nich wedug swojego rozumu Pismo w.
tumaczy. A tak aden z nich nie moe mie pewnoci, czy si w swoim
wykadzie nie myli.

P. Jakie ostrzeenie pod tym wzgldem podaje w. Piotr w drugim swoim
licie R. I, w. 20?

O. "O tym przede wszystkim wiedzcie, e kade proroctwo Pisma (w.)
nie dzieje si wasnym wykadem" (2).

Nauka II

P. Opowiedz mi szczegowo dlaczego akatolicy w swojej wierze
koniecznie chwiejnymi by musz?

68

O. Dla trzech punktw czyli przyczyn pod wzgldem ktrych adnej
pewnoci mie nie mog.

P. Jaki jest punkt pierwszy?

O. Najprzd nie maj pewnoci pod tym wzgldem, ktre ksigi do Pisma
w. nale czyli ktre s kanonicznymi.

P. Ktry jest drugi punkt?

O. Po wtre nie s pewni, czy ksigi do Pisma w. nalece, naleycie s
przetumaczone.

P. A trzeci punkt jaki?

O. Po trzecie, nie maj adnej pewnoci, czy ustpy Pisma w., odnoszce
si do zakwestionowanych punktw wiary, oni sami lepiej i dokadniej
rozumiej od swoich przeciwnikw.

P. Czemu powiedzia, e akatolicy nie posiadaj adnej pewnoci, ktre
mianowicie ksigi do Pisma w. nale, a ktre nie?

O. Poniewa oni niczemu innemu wierzy i nic za prawd uznawa nie
chc jeno to, o czym Pismo w. wyranie mwi, nigdzie za w Pimie w. si
nie znajduje, ktre ksigi s Boskimi i kanonicznymi.

P. Azali nie mogliby powiedzie, e Pismo w. poznaje si po piknoci i
sile swoich wyrae, tak, jako cukier i mid poznajemy po jego sodyczy?

O. Gdyby tak rzeczywicie byo, to by protestanci powinni by pod
wzgldem teje samej liczby Boskich ksig zgodni, ale im jeszcze bardzo wiele
do tej jednozgodnoci brakuje.

P. Dlaczego?

O. Pierwsi luteranie odrzucili List w. Pawa do ydw i Objawienie w.
Jana; dzisiejsi atoli uznaj je za Boskie. Kalwin zowie list w. Jakuba zotym
listem, a Luter somianym.

P. Alboby nie mogli powiedzie, e kanoniczne ksigi poznaje si po ich
tytule albo nadpisie?

69

O. Gdybymy Ewangelie w. Mateusza i w. Marka li tylko dla ich
tytuw i nadpisw za Boskie uznawali, to bymy niemniej musieli za takowe
uzna Ewangelie w. Bartomieja i w. Tomasza, a jednak obie te Ewangelie nie
doznay nigdzie takiego uznania, i sami protestanci je odrzucaj.

P. Ale mog powiedzie, e z podania wiemy, ktre ksigi do Pisma w.
nale?

O. Ludzie, ktrzy podanie pod kadym wzgldem odrzucaj, nie maj
adnego prawa tutaj si do podania odwoywa.

P. Co jeszcze moesz do tej odpowiedzi doda?

O. Nasi przeciwnicy twierdz, e si nie godzi Boskiej wiary na podaniu
opiera, jeeli przeto z podania tylko wiedz, ktre ksigi s kanoniczne, to nie
mog z Bosk wiar te ksigi za wite uznawa.

P. Co si pod wzgldem Pisma w. w Strasburgu przydarzyo?

O. W r. 1598 protestanci w Strasburgu wykrelili z liczby ksig Boych
list do ydw i Objawienie w. Jana, a w 74 lat pniej znowu je do Pisma w.
zaliczyli.

P. Skd mona o tym powzi wiadomo?

O. Ze starego ich kocielnego urzdzenia (Kirchenordnung) i z nowego na
karcie 7-ej.

P. Co std wnosi naley?

O. e koniecznie w jednym albo w drugim razie pobdzili.

P. Co si jeszcze std wnosi?

O. Poniewa si w tak wanym punkcie pomylili, wic nie mog mie
adnej pewnoci, czy te w innych punktach nie zbdzili.

P. C jeszcze wicej std wnosi?

O. To, e ich wiar logicznie rozumujc nie mona uwaa za sta i siln,
a zatem, e ona te nie moe by wiar Bo.

70

Nauka III

P. Powiedziae, e protestanci nie mog wiedzie, czy Pismo w. u nich
jest dobrze przetumaczone; a to dlaczego?

O. Poniewa oni po wikszej czci pierwotnych jzykw Pisma w. nie
rozumiej, a nastpnie te osdzi nie mog, czy Pismo w. dokadnie
przetumaczone byo.

P. Albo nie mog powiedzie, e ludzie ich naukowi, co Pismo w.
tumaczyli, jzyk hebrajski i grecki dokadnie znali, tak, e im miao mona
zawierza?

O. Lubo ich uczonym gruntownej nauki nie zaprzeczamy, ale i ci uczeni
pomidzy sob nie byli zgodnymi i podali zupenie niezgodne z sob
tumaczenia. Jake wic czowiek nieposiadajcy wyszej nauki sdzi moe,
ktrego tumaczenia trzyma si powinien (3).

P. Jakie Zwingliusz wypowiedzia zdanie o dokonanym przez Lutra
tumaczeniu Nowego Testamentu?

O. Powiada, e Luter w tym tumaczeniu Sowo Boe sfaszowa.

P. A co Luter mwi o tumaczeniu zwinglianw?

O. Zowie tych, ktrzy nad nim pracowali baznami, osami i
antychrystusami.

P. Co mwi Beza o przekadzie Pisma w. przez Oekolampadiusza w
Bazylei dokonanym?

O. Powiada, e ono jest w wielu miejscach bezbone i Duchowi witemu
przeciwne.

P. Jak osdzili Anglicy Genewskie tumaczenie?

O. Powiedzieli, e ono jest ze wszystkich, ktre dotd dokonane byy
najgorszym i adnej zgoa wiary nie godnym.

P. Do czego si sam Luter przyznaje?

O. Przyznaje si, e on do tekstu w. Pawa doda jeden wyraz czyli
wyraz: wycznie (allein).
71


P. W ktrym miejscu ten wyraz wsztukowa?

O. W ustp listu do Rzymian (R. III, 28), gdzie powiedziano:
"Utrzymujemy, e czowiek jest usprawiedliwiony przez wiar". Luter tutaj
doda przez wiar wycznie (durch den Glauben allein).

P. Jako si tumaczy, gdy mu to zarzucano? (Tom V, Germ. str. 141 i 144
b).

O. Wiem, e wyraz wycznie (allein) nie stoi w tekcie w. Pawa, gdyby
si jednak papista o to bardzo spiera, to mu od razu tak odpowiadaj: "Doktr
Marcin Luter tak chce i powiedz: papista a osio to wszystko jedno" (4).

P. C jeszcze tu wicej doda?

O. al mi, em jeszcze wicej wyrazw nie doda, i dlatego chc, aeby
wyraz allein w moim testamencie pozosta, a chociaby wszyscy papici szaleli i
wariowali, to mnie od tego nie odwiod.

P. C z tego wszystkiego naley wnosi?

O. To, e aden rozsdny i mdry czowiek pomidzy protestantami nie
moe bezpiecznie, na swoim niemieckim Pimie witym, polega.

P. A to dlaczego?

O. A to dla niepewnoci, czy to Pismo w. dobrze zostao przetumaczone.

P. C z tego wynika?

O. e wiara protestantw nie moe by wedug rozsdku sta; a wic nie
moe te by wiar Bo, poniewa na samych niedokadnych tumaczeniach
Biblii polega.

P. A czy katolicy maj lepsze i dokadniejsze przekonanie o liczbie ksig
Pisma w. i o ich przekadzie?

O. Tak jest, maj oni pod tym wzgldem zupen pewno i przekonanie.

P. Na czym polega ta pewno?

O. Na nauce Kocioa, orzekajcej, ktre mianowicie ksigi jako Boskie
uwaa naley i na jakim mona polega przekadzie i tumaczeniu, poniewa
72

zasad wiary u katolikw jest: e Koci nie moe bdzi, ani te kogo bd w
bd wprowadza.

Nauka IV

P. Czemu utrzymywae, e protestanci adnej pewnoci nie maj ani co
do prawdziwego znaczenia Pisma w., ani o tym, e w spornych punktach wiary
Pismo w. lepiej rozumiej ni ich przeciwnicy?

O. Poniewa miejsca odnoszce si do spornych punktw wiary
powszechnie rozmaicie zrozumiane i tumaczone by mog, a Pismo w. obok
tego nie objania, w jakim znaczeniu ustpy te zrozumie naley.

P. Nie mogliby nasi przeciwnicy powiedzie e Duch wity wskazuje
kademu po szczegle miujcemu prawd, jako takie miejsca zrozumie
powinien?

O. Lutrzy i kalwinianie maj jedno i to samo prawo do przyznania sobie
takiego wewntrznego ducha nauki, a przecie sami z sob si nie zgadzaj.
Zaczem czy moe tene Duch Boy jednych i drugich nie jednako ale nawet
sprzecznie, owieca?

P. Nie mona by jeszcze odpowiedzie, e ustpy Pisma w., ktre s
ciemne i wieloznaczne, innymi janiejszymi miejscami powinny by
objaniane?

O. Ale kada sekta sobie podchlebia e ustpy Pisma w., na ktrych
swoj wiar opiera, s najjaniejsze (5).

P. Zechciej to poprze jakim przykadem?

O. Arianie s na przykad zdania, e ustpy: "Ojciec jest wikszym nili
ja" i "Chrystus jest pierworodnym ze stworze" s najjaniejsze, a std wnosz,
e Chrystus nie jest Bogiem wspistotnym z Ojcem.

P. Przytocz jeszcze jeden przykad?

O. Kalwinici wierz, e sowa: "Ciao jest niepoyteczne, sowa, ktre ja
wam mwi, s duchem i ywotem", s najjaniejsze, a zatem, e w
Najwitszym Sakramencie jest Pan Jezus, ale tylko figuralnie czyli duchownie.

73

P. Jeszcze jeden przykad?

O. Nowochrzczecy nauczaj, e sowa Chrystusa: "Nauczajcie i
chrzcijcie je", nie mniej "Kto uwierzy, a ochrzci si ten bdzie zbawionym" s
najjaniejsze a zatem, e dorosych naley, gdy si naucz prawdziwej wiary,
na nowo ochrzci.

P. Maj arianie, kalwinici i nowochrzczecy jeszcze inne ustpy, ktre
na poparcie swojej nauki przytaczaj?

O. Maj ich tuzinami, a sprzeczek u nich koca nie ma, jeli si ich od
jednego miejsca Pisma w. do drugiego odsya.

P. Co za tym wszystkim idzie?

O. Za tym idzie, e koniecznie sdziego potrzeba, ktryby sprzecznoci w
wierze powstae rozstrzyga, i prawdziwe znaczenie Pisma w. z ca pewnoci
wskazywa.

P. Przytocz tu jakie porwnanie?

O. Jako procesowi koca nie ma, jeli si obie partie tylko do ustaw i
praw powouj, tak te sprzeczki w wierze nigdy nie ustan, dopki si kada
partia tylko na Pimie w. opiera bdzie chciaa.

P. Poprowad to porwnanie jeszcze dalej?

O. Jako w rzeczach spoecznych sdzia jest potrzebny, ktryby prawo
tumaczy i wedug niego sprzeczki rozstrzyga, tak te i w rzeczach wiary,
daleko trudniejszych, musi by sdzia, co by Pismo w. objani i wedug tego
objanienia orzeka.

P. Kt ma by takim sdzi?

O. Takim sdzi jest Koci Boy czyli Biskupi, pod najwyszym sterem
Papiea, jako nastpcy w. Piotra, do ktrego jednego rzek Chrystus: "a Ty
utwierdzaj braci twoich". To o caym Kociele mwi Pan Jezus: "Kto by
Kocioa nie sucha, niech ci bdzie jako poganin i celnik".

Uwaga tumacza. Ani Ojciec wity, ani Sobory nie objaniaj Pisma w.
wedug swego upodobania, a tylko po zbadaniu i porwnaniu innych miejsc
Pisma w., oraz powszechnego a zgodnego zrozumienia Ojcw i Doktorw
74

Kocioa. Ale objanienie takie jest ju stanowcze i nieomylne wedug obietnicy
Pana Jezusa i tym sposobem wszystkie spory rozstrzyga. Tote wielka zachodzi
rnica midzy dekretami Kocioa przez Ojca witego zatwierdzonymi, a
uchwaami sejmw, parlamentw lub dekretw, lubo by cesarskich. Te ostatnie
mog by zmienione; dosy, aby je wykonywa, by im posusznym
zewntrznie, a mona przeciwko nim legalnie protestowa, bo one opieraj si
tylko na nieomylnoci przypuszczalnej. Dekrety za kocielne s nieodwoalne,
wszyscy katolicy, nawet wewntrznie je uznaj, jako oparte nie na
przypuszczalnej, ale na rzeczywistej Boskiej nieomylnoci.

Nauka V

P. Jakie przymioty ma katolicka zasada wiary?

O. Trzy, a mianowicie: e jest 1) powszechn 2) pewn 3) jasn.

P. Dlaczego mwisz, e zasada wiary u katolikw jest powszechn?

O. Bo ona rwnie jest dostpn uczonym jako i prostaczkom.

P. W jaki sposb jest dostpn uczonym?

O. Ona rozstrzyga im wszelkie powtpiewania i oswobadza ich od
wszelkiej niepewnoci.

P. Jako starczy prostaczkom?

O. Oszczdza im trudu mozolnego badania artykuw wiary, do ktrego
(badania) s niezdolnymi.

P. Czemu zowiesz t zasad pewn?

O. Poniewa zasada katolikw jest nie czym innym jeno Sowem Boym
w tym znaczeniu, w jakim Bg sam mwi, Bg za nie moe ani sam bdzi,
ani nas w bd wprowadza.

P. Dlaczego zowiesz j jasn?

O. Poniewa jasno wskazuje, jak Pismo w. rozumie naley, ktre by
odmienne lub liczniejsze znaczenie mie mogo.

P. Jakie korzyci zapewnia nam katolicka zasada wiary?

75

O. Najprzd, rozstrzyga wszelkie wtpliwoci, po wtre, kadzie koniec
wszelkim sprzeczkom, po trzecie, utrzymuje nas w jednoci i zgodzie.

P. Co sdzisz o tych, ktrzy tu wymagaj, aeby kady sam sobie
zakwestionowane punkty wiary wedug Biblii rozstrzyga?

O. Znaczy to to samo, co by si domaga, od najliczniejszej czci ludzi,
rzeczy niemoebnej.

P. A to dlaczego?

O. Bo aeby w monoci by, zakwestionowane punkty wiary wedug
Pisma w. rozstrzyga, trzeba zna i umie wszystkie miejsca do takich punktw
si odnoszce, niemniej i te, ktre z nimi zgodnymi lub niezgodnymi si by
zdaj.

P. Co by tu jeszcze wicej czyni naleao?

O. Naleaoby wszystkie takie ustpy wzajemnie porwnywa, ich
znaczenie wszechstronnie rozway, ciemniejsze przez janiejsze objania i
std pewny i stanowczy wniosek umie wyprowadzi, co by wierzy naleao, a
co jako bdne odrzuci; lecz najwiksza cz ludzi jest niezdoln do
przedsiwzicia takiego badania.

P. Albo nie mona by powiedzie, e pod tym wzgldem uczeni powinni
prostaczkom dopomaga?

O. Wic, wreszcie dochodzi si do tego wniosku, e nie chcc si zda na
sd Kocioa, znajdujemy si w koniecznoci poddawania si wyrokowi
jakiego luterskiego lub kalwiskiego doktora. Lecz gdy i ci s z sob
niezgodni, gdy jeden twierdzi to, czego drugi zaprzecza, gdy nie wiadomo kto z
nich mdrzejszy, kto rzetelniejszy; wic prostaczek a nawet uczony nie wie
kogo sucha powinien.

Nauka VI

P. Czy Tradycja czyli ustne podanie jest zasad wiary?

O. Tak jest, poniewa Tradycja jest czci Sowa Boego.

P. Co si rozumie przez Tradycj?

76

O. Przez Tradycj rozumiemy Sowo Boe nie mieszczce si w Pimie
w.

P. Jake si pod tym wzgldem zowie Pismo w.?

O. Zowie si Sowem Boym pisanym.

P. Czyme wic jest Tradycja?

O. Jest to ustna apostolska nauka, ktra z ust do ust, z rk do rk przez
nieustann nauk Kocioa a do nas dosza.

P. Czy jestemy obowizani w to, czego Tradycja uczy tak samo wierzy,
jako i w to co si w Pimie w. znajduje?

O. Tak, a nie inaczej, jestemy obowizani wierzy zarwno w jedno i w
drugie.

P. A to z jakiego powodu?

O. Poniewa Apostoowie prawd nie mniej ustnie jako i pimiennie
opowiadali, a Duch wity podobnie przez ich usta jako i przez pisanie
naucza.

P. Co o tym mwi w. Pawe Aposto?

O. "Obstawajcie stale bracia i trzymajcie si poda, ktrychecie si
nauczyli czy to ustnie, czy te przez list nasz" (II Tess. II, 14) (6).

P. Czy protestanci sami nie wierz w wiele rzeczy, o ktrych wiadomo
tylko z Tradycji zaczerpnli?

O. Tak jest, oni wierz w wiele rzeczy, o ktrych tylko z Tradycji
wiedzie mog.

P. C takiego na przykad?

O. Na przykad oni wierz, e cztery Ewangelie i 14 listw w. Pawa s
Pismem Boym, o czym przecie nigdzie w Pimie w. wzmianki nie ma.

P. Przytocz tu jeszcze jeden przykad?

O. Oni wierz, e naley chrzci niemowlta, o czym te nic nie ma w
Pimie w.

77

P. A jeszcze jeden przykad?

O. Oni wierz, e naley Niedziel zamiast Soboty wici, o czym
rwnie Pismo w. milczy (7).

P. Co pod tym wzgldem mwi w. Epifaniusz?

O. W Pimie w. nie wszystko si znajduje; poniewa Apostoowie nam
niektre artykuy wiary pimiennie, a inne ustnie przekazali (Haereses, 51).



Przypisy:
(1) Wiara Boska zowie si ta, moc ktrej uznajemy co za nieomyln prawd dlatego, e j
Bg objawi. Rni si ona od wiary ludzkiej, ktrej podstaw jest powaga ludzka. Podstaw
za wiary nazywa si to, co nas do wierzenia skania. Std oczywicie pynie, e wiara jest
tym mocniejsz im pewniejsz czyli mniej bdowi podleg jest jej podstawa. Wic jeli
podstawa nie moe bdowi ulega ani te kogo w bd wprowadzi, wwczas wiara jest
nieomyln a tak wanie jest i by powinna wiara Boska. Pewniki rozumowe, np.
arytmetyczne, matematyczne nie s przedmiotem wiary, bo nie polegaj na niczyjej powadze,
a wypywaj tylko z rozumu. (Przyp. tum. polskiego).

(2) Tak jak prawo cywilne, tak rwnie i Pismo w. jest litera martw a jako znaczenie
prawa cywilnego w kwestiach ciemnych wywoujcych spory, rozstrzyga sam prawodawca
lub nastpca, albo zastpca jego tak rwnie i Pismo w. potrzebuje prawomocnego
tumacza, a takim postanowi Pan Jezus swj Koci pod najwyszym zarzdem nastpcw
w. Piotra, mwic: "a Ty potwierdzaj braci twoj" (k. XXII, 32). (Przyp. tum. polskiego).

(3) Naley rozrni prosty przekad od tumaczenia. Prosty przekad wymaga tylko
dokadnej znajomoci dwch jzykw. Tej uczonym protestanckim nie zaprzeczamy.
Tumaczenie za zaley na wykazaniu prawdziwego znaczenia wyrazw, caych zda i
ustpw, a pod tym wzgldem u protestantw nawet najbieglejsi w jzykach nie s z sob
zgodnymi, a tak najdokadniejszy przekad najrnorodniej tumaczonym bywa. Tam za
gdzie si rozchodzi o nauk wiary i obyczajw potrzeba kompetentnego sdziego, ktryby
prawdziwe znaczenie z nieomyln powag zdeterminowa.

Objaniamy tu jednym z tysica przykadem: wyraz grecki Pystis wszyscy tak
protestanccy jak i katoliccy pisarze przekadaj wyrazem Fides, wiara, der Glaube, La foi.
Lecz wiara jest i ywa i martwa. Luter i jego zwolennicy, tumaczc, daj temu wyraeniu
znaczenie wiary martwej, jakoby ta bya dostateczn do usprawiedliwienia grzesznika.
Koci za katolicki tumaczy ustpy Pisma witego, odnoszce si do usprawiedliwienia
przez wiar yw. Za tym te idzie, e i same nawet przekady Pisma w., wedug rnych
kacerskich uprzedze, bywaj nawet co do tekstu samego rnorodne. (Przyp. tum.
polskiego).

78

(4) To znaczy, jeliby katolik zapyta o zasad, dla ktrej Luter Pismo w. faszuje, to mu
trzeba po grubiasku odpowiedzie. Jak mao tu Luter o zasady dba, dowodzi uyte przez
niego wyraenie przy zachowaniu wyrazu allein: sic volo, sic jubeo, stat pro ratione voluntas.
Tak chc, tak rozkazuj, moja wola za podstaw obstoi. Takiej powagi ani papie, lubo
nieomylny, ani Koci nigdy sobie nie przyznawa. (Przyp. autora).

(5) A jeeli mniej jasne to jedna sekta je innymi a druga znw innymi miejscami wedug
swego sposobu mylenia objania. (Przyp. polskiego tum.).

(6) Rzecz jest pewn, e Pan Jezus nic nie pisa, a przynajmniej adnego pisma nie
pozostawi, ani te Apostoom nigdzie i nigdy nic pisa nie rozkaza. Wysyajc uczniw na
opowiadanie Ewangelii, nie mwi piszcie, ale "idc opowiadajcie" "nauczajc".
Chrzecijanie, przynajmniej w pierwszym wieku nie znali, i zna nie mogli caego Pisma w.
Nowego Testamentu, a wic zasad ich wiary bya wycznie Tradycja. Ewangelie pniej
byy pisane a jeszcze pniej si rozeszy. Listy Apostolskie pisane byy do pojedynczych
miast i osb. w. Pawe do Tessaloczykw piszc, nie mwi o innych swoich listach, a tylko
o pierwszym swoim licie a reszt kae im pamita to co im usty opowiedzia. Wic
Tradycja jest nasz pierwotn i gwn zasad wiary. Ewangelia, Listy Apostolskie i inne
ksigi Pisma w. byy tylko okolicznociowo pisane. Sam w. Jan, koczc Ewangeli pisze:
"Jest te wiele innych rzeczy, ktre czyni Jezus, ktre gdyby si z osobna pisay, tusz, i
wiat cay nie mgby ogarn ksig, ktre by si pisa mogy". Wszystkie te inne rzeczy s
wiadome jedynie tylko z podania apostolskiego. (Przyp. tum. pol.).

(7) To dowodzi, e protestanci, odrzucajc Tradycj, jako zasad wiary, sami si stawiaj w
sprzecznoci. O Sobocie Pismo wite najwyraniej mwi aby j wici. I Pan Jezus Soboty
i wita ydowskie wici. Nigdzie nie czytamy, eby byli Niedziel wicili ani inne wita,
ktre jednak luteranie wraz z nami wic i obchodz, a to wszystko speniaj tylko wedug
apostolskiego podania. (Przyp. tum. polskiego).











79

ROZDZIA V

Czy to jest prawd, e lutrzy nauk swoj tylko na Sowie
Boym opieraj i e si na literalnym znaczeniu Pisma w.
ograniczaj



Nauka I

P. Czego lutrzy nauczaj o przykazaniach Boych?

O. Nauczaj, e je spenia niepodobna.

P. Co o tym mwi Zbawiciel u w. Mateusza r. XI, w. 30?

O. "Moje jarzmo sodkie jest, a brzemi moje lekkie".

P. Co mwi Ewangelista ukasz o Zachariaszu i Elbiecie? (I, w. 6).

O. "Oboje byli sprawiedliwymi przed Bogiem, chodzc we wszystkich
przykazaniach i usprawiedliwieniach Paskich bez przygany".

P. Co mwi Bg sam, gdy ludowi Izraelskiemu swoje przykazania da?
(Deuter. r. XXX, w. 11).

O. "Rozkazanie to, ktre ja dzi przykazuj tobie, nie jest ci nad tob, ani
daleko odlege ani pooone na niebie, eby mg mwi: Kto z nas moe do
nieba wstpi, aby to znis do nas i ebymy syszeli i skutkiem penili".

P. I c jeszcze dalej mwi?

O. "Ani te jest za morzem, aby przyczyny wynajdowa i rzek: Kto z nas
bdzie mg przepyn morze, a przynie je do nas, abymy syszeli i czynili,
co nam jest przykazano? Ale bardzo blisko ciebie jest mowa w uciech twoich i
w sercu twoim, aby j czyni".

P. Czy wobec tych przytoczonych a dobrze zrozumianych miejsc Pisma
w. mona co upatrzy, e przykazania Boskie s niepodobne do spenienia?

O. W tych miejscach znajdujemy twierdzenie zupenie przeciwne.
80


P. Wic c sdzi o naszych przeciwnikach, ktrzy si ze swoim
sumiennym obstawaniem za literalnym tumaczeniem Pisma w. bezustannie
przechwalaj?

O. Taka chwaa jest dumn przechwak, ktr niewiadomych chc w
obd wprowadzi.

Nauka II

P. Czego lutrzy nauczaj o wierze?

O. Utrzymuj e wiara sama wycznie usprawiedliwia grzesznika.

P. Co atoli pod tym wzgldem mwi Pismo wite (Jak. II, 21)?

O. "Abraham ojciec nasz izali nie z uczynkw usprawiedliwiony jest,
ofiarowawszy Izaaka syna swego na otarzu?".

P. Co dalej mwi tene w. Jakub (rozdz. II, w. 24)?

O. "Wiedzcie e z uczynkw bywa usprawiedliwiany czowiek, a nie z
wiary tylko".

P. Co mwi w. Pawe Aposto w licie I do Koryntian rozdz. XIII, w. 2?

O. "I chociabym wszystk wiar mia, tak ibym gry przenosi, a nie
miabym mioci, nicem nie jest. Mio wszystko znosi, wszystkiemu wierzy,
wszystkiego si spodziewa, wszystko wycierpi".

P. Co mwi Zbawiciel o Magdalenie? (k. VII, 47).

O. "Odpuszczone jej s wiele grzechw, i wielce umiowaa".

P. Czy znajdujesz w tych zdaniach nauk lutersk, e wiara sama
wycznie zbawia?

O. Znajduj i owszem co zupenie przeciwnego.

P. Czego ucz luteranie o dobrych uczynkach?

O. Powiadaj, e one do zbawienia nie s potrzebne.

P. Gdzie tak nauczaj?
81


O. W swoich symbolicznych ksigach wiary.

P. Co o tym mwi w wielu artykuach tak zwanych: Epitome
articulorum? (str. 590).

O. "Odrzucamy takie mowy, gdzie si twierdzi, jakoby dobre uczynki
byy potrzebne do zbawienia".

P. Co mwi Zbawiciel u w. Mateusza rozdz. XIX, w. 17?

O. "Chceszli wnij do ywota, chowaj przykazania".

P. Co mwi w. Jakub w swoim licie rozdz. II, w. 17?

O. "Tako i wiara jeliby nie miaa uczynkw martw jest sama w sobie".

P. Co mwi w. Pawe w licie do Rzymian rozdz. II, w. 13?

O. "Nie suchacze zakonu sprawiedliwymi s u Boga, ale ktrzy zakon
czyni bd usprawiedliwieni".

P. Co mwi w. Piotr w drugim licie rozdz. I, w. 10?

O. "Bracia starajcie si ebycie przez dobre uczynki pewne czynili
wezwanie i wybranie wasze albowiem to czynic nigdy nie grzeszycie".

P. Co mwi Zbawiciel u witego Mateusza rozdz. VII, w. 21?

O. "Nie kady ktry mi mwi Panie! Panie! wnijdzie do Krlestwa
Niebieskiego, ale ktry czyni wol Ojca mojego, ktry jest w Niebiesiech, ten
wnijdzie do Krlestwa Niebieskiego".

P. Co powie Zbawiciel na ostatecznym Sdzie tym, ktrzy stan po Jego
lewicy? (Mt. XXV, 41).

O. "Idcie ode mnie przeklci w ogie wieczny... aknem a nie dalicie
mi je, pragnem a nie dalicie mi pi" itd.

P. Czy w tych miejscach znajdujesz nauk lutersk, e wiara sama
usprawiedliwia i e dobre uczynki do zbawienia nie s potrzebne?

O. Nie, ja w nich znajduj zupenie przeciwn nauk.

82

Nauka III

P. Jaka jest nauka lutrw o pewnoci aski?

O. Luteranie nauczaj, e o asce Boskiej mona mie zupen pewno i
j posiada kady, kto tylko mocn wiar wierzy w Chrystusa.

P. Co jednak mwi Pismo w.? (Ekl. IX, 1).

O. "Czowiek nie wie azali jest mioci czy nienawici godzien".

P. A co mwi Salomon w Ksidze Przypowieci XX, w. 9?

O. "Kt moe powiedzie: serce moje jest czyste i jestem wolny od
grzechu?".

P. A co mwi w. Pawe w licie do Filipian? (II, 12).

O. "Z bojani i dreniem sprawujcie wasze zbawienie".

P. Co jeszcze mwi tene Aposto w licie I do Koryntian IV, 4?

O. "Do niczego si nie poczuwam, wszako nie w tym jestem
usprawiedliwion, ale Pan jest ktry mnie sdzi".

P. Czy po zastanowieniu si nad powyszymi ustpami mona o asce
Boej i o odpuszczeniu grzechw, mie tak pewno, ktra by najmniejszej
wtpliwoci nie pozostawiaa?

O. Ja znajduj w nich zupenie co przeciwnego.

P. A to dlaczego? albo to katolicy twierdz, e trzeba zawsze
powtpiewa o asce Boej, e si j ma lub nie ma?

O. Katolicy pod tym wzgldem ucz, e ludzie bojcy si Boga, maj
moraln pewno i nadziej e s w asce Boej, ale o tym mie nie powinni
pewnoci wiarowej (1).

P. Czego ucz luteranie o uczynkach pokutnych?

83

O. Oni ucz, e Chrystus za nas zadouczyni, e dlatego posty i inne
utrudzajce uczynki pokutne s niepotrzebne.

P. C atoli mwi Prorok Joel II, 12?

O. "Pan mwi: Nawrcie si do mnie ze wszystkiego serca waszego w
pocie i paczu i w alu".

P. Co mwi w. Jan Chrzciciel u w. Mateusza III, 8?

O. "Czycie godne owoce pokuty".

P. Co mwi Zbawiciel u w. ukasza XIII, 3?

O. "Jeeli pokutowa nie bdziecie wszyscy take zginiecie".

P. A co mwi Zbawiciel u w. Mateusza XI, 21?

O. "Biada tobie Korozaim! Biada tobie Betsaido. Bo gdyby w Tyrze i
Sydonie te cuda si byy dziay ktre si stay midzy wami, dawno by byli w
wosiennicy i w popiele pokutowali".

P. Co mwi Aposto Pawe w pierwszym licie do Koryntczykw IX, 27?

O. "Karc ciao moje i zniewalam bym snad inszym przepowiadajc sam
nie sta si odrzuconym".

P. Czy znajdujecie w tych miejscach, e zadouczynienie Chrystusa dla
nas jest dostateczn pobudk do zaniechania wszelkich uczynkw pokutnych?

O. I owszem, znajdujemy tu myl zupenie przeciwn.

Nauka IV

P. Jaka jest nauka luterska o Kociele?

O. Luteranie nauczaj, e Koci popad w cikie bdy i czysto nauki
Ewangelicznej sfaszowa.

P. Jakie nam Pismo wite daje zapewnienie o Kociele?

84

O. e Koci w rzeczach wiary ani si omyli, ani te kogo bd w bd
wprowadzi nie moe.

P. Przytocz sowa Zbawiciela do tego si odnoszce? (Mt. XVI, 18).

O. "Na opoce zbuduj Koci mj, a bramy piekielne nie zwyci go".

P. A co dalej mwi u w. Mateusza XVIII, 17?

O. "Jeliby kto Kocioa nie sucha, ten niechaj ci bdzie jako poganin i
celnik".

P. Jako si Zbawiciel ozwa o Kociele mwic do Apostow i do ich
Nastpcw? (Mt. XXVIII, 20).

O. "Oto Ja jestem z wami po wszystkie dni a do koca wiata" (2).

P. Jak w. Pawe nazywa Koci w licie do Tymoteusza? (I Tym. III,
15).

O. "Koci jest filarem i utwierdzeniem prawdy".

P. Czy znajdujesz w tych miejscach co podobnego, aeby si Koci
mg myli?

O. I owszem, znajduj w nich zdanie wprost przeciwne temu twierdzeniu.

P. Czeg jeszcze wicej nauczaj luteranie o Kociele?

O. Twierdz e prawdziwy Koci przez lat 1000 z gr by
niewidzialny.

P. Co oni przez to rozumiej?

O. Twierdz e zawsze byli ludzie, ktrzy to samo wierzyli, co dzisiejsi
luteranie wierz, ale e nie mieli odwagi swojej wiary jawnie wyznawa.

P. Co atoli mwi w. Pawe Aposto do Rzymian X, 10?

O "Sercem wierzy si ku sprawiedliwoci, a usty si czyni wyznanie ku
zbawieniu".

85

P. Z czym porwnywa Chrystus swj Koci Mt. r. V, w. 14?

O. Z miastem na grze stojcym, ktre si ukry nie moe.

P. Co mwi Zbawiciel u w. Mateusza XVIII, 17?

O. "Jeliby (brat twj) ich (dwu albo trzech wiadkw) nie usucha,
powiedz Kocioowi".

P. Co z tych zda wnosisz?

O. e Koci po wszystkie czasy powinien i musia by widzialnym, bo
gdyby w cigu jakiego czasu by niewidzialnym, to by si przed nim ali nie
byo mona, ani te jego wyroku oczekiwa.

P. Co std jeszcze wicej wnosisz?

O. e Koci katolicki jest jedynym prawym Kocioem, poniewa on
tylko jeden od samego pocztku zawsze by widzialnym.

Nauka V

P. Czego nauczaj luteranie o Pimie w.?

O. Powiadaj e ono jest zupenie jasnym i e je kady rozumie moe.

P. Co mwi w. Piotr Aposto w swoim drugim licie? (r. III, w. l5-16).

O. Mwi o listach w. Pawa "Jako i najmilszy brat nasz Pawe, wedle
danej jemu mdroci do was pisa, jako i we wszystkich liciech o tym w nich
mwic, w ktrych s niektre rzeczy trudne ku wyrozumieniu".

P. Co mwi w dalszym cigu?

O. Dodaje: "e nieumiejtni i niestateczni te i inne pisma (w. Pawa)
wykrcaj ku swemu wasnemu zatraceniu".

P. Czego jeszcze wicej ucz luteranie o Pimie witym?

O. Twierdz e w nim zawiera si wszystko i e niczego wicej wierzy
ani czyni nie naley oprcz tego, co si w Pimie w. zawiera.
86


P. Co mwi w. Pawe w swoim drugim licie do Tessaloczykw? (r. II,
w. 14).

O. "Stjcie bracia i trzymajcie podania ktrychecie si nauczyli czy to
ustnie, czy te przez list nasz".

P. Czego ucz lutrzy o Najwitszym Sakramencie?

O. Oni wyrazy: "Bierzcie, poniewa to jest Ciao Moje", zupenie przeciw
literalnemu znaczeniu wykadaj.

P. Jake to tumacz?

O. U nich znaczy: to nie jest jeszcze teraz moje ciao ale bdzie nim
wtenczas dopiero, gdy go poywa bdziecie.

P. Jake to jeszcze wicej objaniaj?

O. Wedug nich, wyraenie to oznacza: to nie jest moim ciaem, ale tylko
w tym chlebie albo pod tym chlebem jest moje ciao.

P. Czego nauczaj luteranie o spowiedzi?

O. Mwi, e nie ma obowizku wyznawa swoje grzechy po szczegle i
okolicznociowo.

P. Jak si Zbawiciel wyraa, mwic do Apostow?

O. Zbawiciel daje wadz odpuszczania i zatrzymywania grzechw, a
wic i rozrniania, ktre z nich odpuci, a ktre z nich zatrzyma naley,
czego by dopeni nie mogli, gdyby im takowe po szczegle i okolicznociowo
nie byy wyznawane.

P. Czego ucz przeciwnicy o ostatnim namaszczeniu?

O. Powiadaj, e to jest niepotrzebne i e nie ma adnej zasady ani
fundamentu w Pimie w.

P. Co o tym Sakramencie mwi w. Jakub Aposto w swoim licie V, 14?

87

O. "Choruje kto midzy wami nieche wwiedzie Kapany Kocielne, a
niech si modl nad nim, pomazujc go olejem w Imi Paskie, a modlitwa
wiary uzdrowi niemocnego i uly mu Pan, a jeliby w grzechach by, bd mu
odpuszczone".

P. Czy w przytoczonych dopiero miejscach i w wielu innych, ktre dla
krtkoci pomijamy, znajdujesz, e luteranie tego tylko ucz, co si w pisanym
Sowie Boym zawiera?

O. I owszem, znajduj pod tym wzgldem co przeciwnego.

P. Co sdzisz o przeciwnikach, ktrzy ze swoj akuratnoci i sumiennym
obstawaniem przy literalnym wykadzie myli Pisma w. bezustannie si
szczyc?

O. Sdz, e takie szczycenie si jest tylko pyszn przechwak, ktr
niewiadomych otumani pragn.

Nauka VI

P. Czy nie masz wicej dowodw, e luteranie stosownie do swoich
przechwaek, bynajmniej si literalnego znaczenia Pisma w. nie trzymaj?

O. Gdyby si sumiennie, stosownie do swoich przechwaek, takiego
znaczenia trzymali, to by niektre rzeczy czynili, ktrych teraz nie czyni, a
innych rzeczy czyni by zaniechali, ktre przecie u nich si praktykuj.

P. Przytocz przykad, e jest co, co by czyni powinni a nie czyni?

O. Nie powinniby pomija umywania ng jeden drugiemu.

P. A to dlaczego?

O. Bo Pan Jezus mwi w Ewangelii w. Jana w r. XIII, w. 14: "Jeli tedy
ja Pan i Nauczyciel umyem nogi wasze, i wy powinnicie jedni drugim nogi
umywa" (3).

P. Przytocz jeszcze przykad do tego, e luteranie powinni co czyni, a
co teraz zaniechali?

88

O. Powinniby Sabath czyli Sobot wici a nie Niedziel.

P. A to dlaczego?

O. Poniewa w Pimie w. wyranie stoi: "Pomnij by Sabath wici", a
tego nigdzie nie ma: Pomnij by Niedziel wici.

P. Co by jeszcze wicej czyni powinni, a do czego si nie stosuj?

O. Powinniby do Komunii w. pnym wieczorem i po jedzeniu
przystpowa, a nie wczas rano i to jeszcze na czczo.

P. A to z jakiego powodu?

O. Poniewa Zbawiciel ostatni wieczerz pnym wieczorem, a nie rano
odprawi, i po spoyciu baranka wielkanocnego Komuni w. Apostoom
udzieli.

P. Powiedziae, e luteranie gdyby si literalnego znaczenia Pisma w.
trzymali, powinniby wiele rzeczy zaniecha, co przecie praktykuj; jaki na to
przykad przytoczysz?

O. Nie powinniby na przykad adnej krwi ani misa z zaduszonych
zwierzt poywa, nie powinniby te adnych dzieci chrzci.

P. Czemu tak twierdzisz?

O. Poniewa Apostoowie w r. XV, w. 28 i 29 Dziejw Apostolskich
wyranie tego pierwszego zabraniaj; a o chrzcie dzieci adnej wzmianki nie
czyni.

P. Przytocz sam tekst Pisma w.?

O. "Podobao si Duchowi witemu i nam, abymy wicej nie kadli na
was ciaru oprcz tych potrzebnych, abycie si wstrzymali od rzeczy
ofiarowanych bawanom, od krwi i od rzeczy dawionej (zaduszonej) i od
porubstwa".

P. Czemu powiedzia, eby nie powinni adnych dzieci chrzci?

O. Poniewa w caym Pimie w. ani jednego przykadu nie ma, eby
dzieci byy ochrzczone.
89


P. Co z tego wszystkiego, co si dotd mwio, wnosisz?

O. Wnosz std, e luteranie sobie niesusznie imi Ewangelikw
przywaszczaj, kiedy dotd jeszcze nie s cile mwic, Ewangelikami i e
jeszcze wiele w swojej wierze maj do sprostowania czyli do zreformowania
zanim si ta doskonale z Ewangeli zgodzi.



Przypisy:
(1) Czyli takiej, ktra by wszelk boja Bo rugowaa, bomy zawsze w bojani powinni
sprawowa nasze zbawienie i e, boja Boa jest pocztkiem mdroci. Ta to boja
wiedzie nas do nadziei, ktra nas chroni od rozpaczy. (Przyp. tum. polskiego).

(2) Zwrci naley uwag na wyraenie po wszystkie dni. Zbawiciel zaiste przewidzia, e
bd kacerze utrzymujcy, e Koci moe dozna jakiej przerwy swego istnienia, lub e
moe przez jaki czas by w bdzie, dlatego nie tylko rzek: "bd z wami do koca wiata",
ale doda "po wszystkie dni" czyli bezustannie bez przerwy, jak si to ju wyej
wyjanio. (Przyp. tum. pol.).

(3) Nadto lutrzy powinniby umywanie ng do rzdu Sakramentw w. policzy, bo obrzdek
ten wedug Ewangelii, posiada wszystkie cechy prawdziwego Sakramentu znajduje si w
nim 1) Ustanowienie Pana Jezusa 2) Znak widzialny 3) Znak aski Boej niewidzialnej ku
naszemu uwitobliwieniu. Samo tylko podanie objania nas, e obrzdek ten nie by stale
ustanowionym i nakazanym i e Sakramentem nie jest, dlatego obchodzi si tylko w
znakomitszych kocioach jako wity obrzdek; ale nie jako Sakrament. (Przyp. tum.
polskiego).










90

ROZDZIA VI

O Chrystusie i o witych



Nauka I

P. Wiele natur jest w Chrystusie?

O. Dwie: Boska i ludzka.

P. Dlaczego mwisz, e w Chrystusie s dwie natury?

O. Bo Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym czowiekiem.

P. Wiele osb jest w Chrystusie?

O. Tylko jedna, tj. Boska.

P. Czy w Chrystusie nie ma ludzkiej osoby.

O. Nie, Chrystus bowiem lubo ma ludzk natur, nie jest jednak ludzk
osob.

P. C za tym idzie, jeli Chrystus jest Bosk osob?

O. Za tym idzie, e wszystkie sprawy Chrystusa s sprawami Boymi.

P. Co std wypywa?

O. Za tym te idzie, e wszystkie sprawy Chrystusa s nieskoczonej
wartoci i nieskoczonej zasugi.

P. A to dlaczego?

O. A to dlatego, e im osoba jaka jest znamienitsz, tym znamienitsze s
jej sprawy. Jeeli wic osoba Chrystusa jest osob Bosk, to za tym koniecznie
idzie, e wszystkie sprawy Chrystusa s czysto Boskimi sprawami i
nieskoczonej zasugi.

P. Czy Chrystus cierpia jako Bg, czy jako czowiek czyli, czy cierpia
wedug swojej Boskiej, czy wedug ludzkiej natury?

91

O. W Chrystusie cierpiao czowieczestwo, a nie Bstwo.

P. Czyby jednak nie mona powiedzie: Bg za nas cierpia, poci,
modli si?

O. Tak jest, mona mwi: Bg za nas cierpia, poci, modli si.

P. A to dlaczego?

O. Poniewa sprawy czyli czynnoci zawsze s wasnoci osobist, a w
Chrystusie znajduje si tylko Boska osoba (1).

P. Gdzie Chrystus si znajduje?

O. Wedug swej Boskiej natury Chrystus jest wszdzie obecnym, ale
wedug swej natury ludzkiej znajduje si tylko w niebie i w Najwitszym
Sakramencie.

P. Czy czowieczestwo Chrystusa nie jest cile z Bstwem
zjednoczone?

O. Tak jest, bez wtpienia.

P. Czy za tym nie idzie, e tam gdzie Bstwo jest, tam te i
czowieczestwo by powinno?

O. To bynajmniej std nie wypywa.

P. Oka to w przykadzie?

O. Gowa ludzka jest cile z dusz zjednoczona, a przecie gdzie dusza
jest, tam gowy nie ma; inaczej musiaaby gowa take by w nogach, w rkach
itd.

Nauka II

P. Do czego jestemy wzgldem Chrystusa obowizani?

O. Chrystusowi winni jestemy oddawa najwysz cze, w Nim
powinnimy pokada najwiksz nadziej i Jego nade wszystko miowa.

P. Jak cze powinnimy oddawa Chrystusowi?

92

O. Chrystusowi powinnimy oddawa cze Bogu samemu przynalen, i
do Niego si modli jako do Boga.

P. Albo to katolicy nie modl si take do witych?

O. Uchowaj Boe; oni witym ani czci Boskiej nie oddaj, ani si do
nich nie modl.

P. A wic jak im cze oddaj?

O. T tylko, jaka przyjacioom i sugom Boym przystoi.

P. A przecie katolicy stawiaj witym kocioy i otarze?

O. To jest zupenie bdny sposb mwienia, bo kocioy i otarze
stawiaj si wycznie Bogu jako Panu, lubo pod imieniem, lub pod wezwaniem
jakiego witego (2).

P. Czy si witym Msza w. nie ofiaruje?

O. Nie odpowiada w. Augustyn: "Kapan ofiaruje tylko Bogu, a nie
witym, lubo Msze w. ku ich pamici odprawia" (3).

P. Czemumy w Chrystusie najwiksz nadziej pokada powinni?

O. Poniewa, On tylko sam jeden wycznie, jest waciwym
porednikiem pomidzy Bogiem i ludmi.

P. Dlaczego, On tylko sam jeden wycznie jest naszym porednikiem?

O. Poniewa On tylko sam jeden wycznie za grzech pierworodny i za
nasze grzechy zadosyuczyni, a zarazem, On tylko sam jeden wycznie,
wysuy nam wszystkie aski, jakie od Boga otrzymujemy.

P. Azaliby ktry ze witych nie by mg, za grzech pierworodny i za
inne nasze grzechy, zadosyuczyni?

O. Nie, bo gdyby nawet wszyscy Anioowie i wszyscy wici si
zjednoczyli, to by jeszcze ani za jeden jedyny grzech Bogu zadosyuczyni nie
zdoali.

P. A to z jakiego powodu?

93

O. Poniewa zniewaga o tyle jest cisz, o ile zniewaona osoba jest
zacniejsz, a zadosyuczynienie o tyle jest mniejszej wagi, o ile osoba
zadosyczynica jest poledniejsz.

P. Jaki std wniosek?

O. Taki: e zadosyuczynienie wszystkich witych, nigdy by ze
zniewag Bogu wyrzdzon, nie mogo si zrwna (4).

P. Czy atoli Chrystus za grzech pierworodny i za wszystkie inne nasze
grzechy mg zadosyuczyni?

O. Tak jest, poniewa On jest Bosk osob, a zatem Mu acno Boga o tyle
uczci, o ile Mu przez grzech ubliono.

P. Czy nam te Chrystus wszystkie aski wyjedna?

O. Tak jest, bo o tym mwi w. Pawe w licie do Efezw (r. I, w. 3).
"Cze Bogu i Ojcu Pana Naszego Jezusa Chrystusa, ktry nas bogosawi
wszelakim duchownym bogosawiestwem w Niebieskich (darach) przez
Chrystusa".

P. Czy nam wici adnych ask nie jednaj?

O. Oni nam tylko mog swoj modlitw aski wyjednywa, ale nam
adnej aski nie wysuguj, Chrystus za, takowe nam swoj krwi naby.

P. Do czego jeszcze obowizani jestemy wzgldem Chrystusa?

O. Do najwyszej mioci.

P. A to dlaczego?

O. Poniewa "On wyratowa nas z mocy ciemnoci i pomieci nas w
krainie mioci" stosownie do nauki w. Pawa Apostoa w licie do Kolosensw
(r. 1, w. 13).

Nauka III

P. Kto wiksz cze Chrystusowi oddaje i ocenia wicej Jego zasugi:
katolicy czy lutrzy?

O. Katolicy.
94


P. Pod jakime wzgldem?

O. Katolicy cze oddaj Chrystusowi odnonie najprzd, co do Jego
osoby, po wtre, co do witych Paskich, po trzecie, co do Jego obrazw.

P. Mwie e katolicy wicej czcz Chrystusa odnonie do Jego osoby, a
to dlaczego?

O. Cze, jak Mu oddaj w Najwitszym Sakramencie, gdzie Chrystus
jest osobicie obecnym, dostatecznym jest tego dowodem.

P. A to jak?

O. Katolicy odpowiednio do swej wiary w rzeczywist obecno
Chrystusa wszelk moebn cze i chwa Jemu oddaj.

P. Dlaczego mwisz, e katolicy wicej czcz Chrystusa w Jego
witych?

O. To si okazuje w uczczeniu jakie katolicy witym Paskim oddaj
jedynie dlatego, poniewa s przyjacimi i sugami Chrystusa.

P. Czemu mwisz, e katolicy wicej czcz Chrystusa w Jego obrazach?

O. To si okazuje w krucyfiksach i innych wyobraeniach Chrystusa,
ktre katolicy w wielkim uczczeniu maj tylko dlatego, e one Chrystusa
wyobraaj.

P. Czemu mwie, e katolicy wicej ceni zasugi Jezusa Chrystusa,
anieli lutrzy?

O. Poniewa wicej si przyczyniaj do uczczenia mki Chrystusowej,
anieli oni.

P. A to pod jakim wzgldem?

O. Pod tym wzgldem, e oni ku uczczeniu Chrystusa przestrzegaj 40-
dniowy Wielki Post, oraz posty w pitki i w soboty.

P. Czemu katolicy tak czsto si egnaj?

95

O. Dla okazania, e si spodziewaj przez krzy i zasugi Jezusa
Chrystusa otrzyma wszelkie aski i wszelk pomoc.

P. Jak katolicy kocz wszystkie swoje modlitwy?

O. Katolicy wszystkie swoje modlitwy kocz odpowiednio do polecenia
Zbawiciela w tych lub podobnych wyrazach: Przez Pana Naszego Jezusa
Chrystusa.

P. Jaki z tego wszystkiego wyprowadza si wniosek?

O. Zaczem idzie, e jest to niedorzecznym twierdzeniem, ktre utrzymuje
e katolicy do tego zda powinni, aeby po lutersku umierali, to jest w
zaufaniu zasug Jezusa Chrystusa (5).

P. Czemu to nazywasz niedorzeczn mow?

O. Poniewa katolicy tak w yciu jak i w mierci wicej polegaj na
zasugach Chrystusowych anieli lutrzy.

Nauka IV

O wzywaniu witych Paskich

P. Czy wzywanie witych jest nagany godnym?

O. adn miar.

P. Czy si Bogu nie ublia przez wzywanie witych?

O. Jako si Bogu nie ublia, proszc kogo yjcego, aeby si za nas
modli, tak rwnie nie ublia si Bogu, gdy prosimy witych o wstawienie si
za nami.

P. Czy si zasugom Jezusa Chrystusa nie czyni jakiego uszczerbku przez
wzywanie witych?

O. Jeeli si zasugom Pana Jezusa nie czyni uszczerbku gdy kogo
yjcego prosimy, aby si za nas modli, tak tym bardziej nie wyrzdza si
tyme zasugom uszczerbku, wzywajc witych Paskich, ktrzy umarszy, s
cisym zwizkiem mioci z Chrystusem na wieki zczeni.
96


P. Nie jeste to pokadaniem nadziei w stworzeniu, gdy witych
wzywamy?

O. Podobnie jakoby nie oznaczao, i pokadamy nadziej w stworzeniu,
gdy ludzi yjcych prosimy o modlitw, tak rwnie i katolicy wzywajc
witych nie pokadaj swej nadziei w nich, ale w Tym, do ktrego si wici
Pascy z zupeniejszym ni my, zaufaniem modl.

P. W czyme tu bdz akatolicy?

O. W przypuszczeniu, e katolicy w miejsce Pana Boga, albo Chrystusa
stawiaj witych, od czego jednak oni bardzo s dalekimi.

P. Czemu twierdzisz e katolicy nie stawiaj witych w miejsce Pana
Boga?

O. Poniewa wiedz, e wici adnej aski udziela, ani o adne aski
wzywanymi by nie mog, a prosz ich tylko, o wstawienie si za nami.

P. Jak si katolicy wyraaj, modlc si do Pana Boga?

O. Mwi: Wysuchaj nas, daj nam, zmiuj si nad nami.

P. Jak si za wyraaj przy wzywaniu witych Paskich?

O. Mwi: wita Maryjo, mdl si za nami! w. Piotrze, mdl si za
nami! wity Pawle, mdl si za nami! etc.

P. Czemu mwisz, e katolicy witych Paskich na miejscu Chrystusa
nie stawiaj?

O. Poniewa katolicy bardzo dobrze wiedz, e adnej aski Boej, ktr
otrzyma pragn, wici nie wysuyli, ani wysuy nie mog; ale e takow
sam tylko Chrystus wyjedna i cen krwi swojej opaci (6).

P. Czy jednak zasugi witych nie mog nam by poytecznymi?

O. O ile wici wicej si Bogu podobaj, o tyle te wiksz ma warto
ich za nami wstawiennictwo i w tym tylko znaczeniu mog nam zasugi
witych by poytecznymi.

P. W czyje przeto miejsce stawiamy witych Paskich?
97


O. W nasze wasne miejsce, czyli, e wici nas tylko zastpuj.

P. A to o ile?

O. O tyle, i prosimy, aeby modlitwy swoje z naszymi zjednoczyli, dla
tym skorszego otrzymania ask, ktre otrzyma pragniemy.

Nauka V

P. Czy nam Pismo w. wzywanie witych nakazuje?

O. Pismo w. nam tego nie nakazuje, ale te i nie zabrania.

P. Czy nie powiedziano w Psalmie 49, w. 15: "Wzywaj Mi w dzie
utrapienia a wyrw ci i czci Mnie bdziesz" i u w. Mateusza (w rozdz. XI, w.
28): "Pjdcie do Mnie wszyscy, ktrzy pracujecie i obcieni jestecie, a Ja
was ochodz". Albo te miejsca nie zawieraj w sobie przykazania, emy tylko
samego Pana Boga wycznie wzywa powinni?

O. Jako w tych sowach nie zabrania si prosi yjcych o modlitw za
nami, tak podobnie nie ma tu zakazu wzywa witych o wstawiennictwo.

P. Czeg atoli wymaga Bg w przytoczonych miejscach?

O. Bg nakazuje, e Jego tylko wycznie wzywa naley jako jedynego
zbawc, ktry nas swoj wasn moc wspomaga moe.

P. Albo nas wici swoj wasn moc wspomaga nie mog?

O. Nie, oni nam tylko pomoc od Boga wyprosi mog.

P. Czy wzywanie witych o wstawienie si za nami jest rzecz
poyteczn?

O. Jeeli to jest rzecz poyteczn wzywa, grzechom jeszcze podlegych,
ludzi, to daleko poyteczniejsz rzecz jest prosi i o wstawiennictwo wzywa
przyjaci Boga, ktrzy ju tron Jego otaczaj.

P. Skde wiesz, e to jest rzecz poyteczn, da modlitwy ludzi
yjcych?

98

O. Std, e Bg sam to przyjacioom Joba poradzi.

P. Przytocz nam to zdanie Pisma w.?

O. "Idcie do sugi Mojego Joba i ofiarujcie caopalenie za siebie, a Job
suga Mj bdzie si modli za was, oblicze jego przyjm, aby wam gupstwo
nie byo poczytane" (XLII, 8).

P. Co z tego wnosisz?

O. e Bogu miym jest, gdy si staramy o wstawiennictwo za nami ludzi
pobonych i witych i e Bg chtnie ich wysuchiwa.

P. Albo to wici Pascy wiedz, e my ich o przyczyn wzywamy?

O. Jeli Anioowie wiedz o naszych dobrych sprawach, to te pewno o
tym i wici Pascy wiedzie mog.

P. Czyme dowiedziesz e Anioowie i wici Pascy o naszych dobrych
sprawach wiedz?

O. Z wasnych sw Chrystusa: "Bdzie wiksze wesele w niebie nad
jednym grzesznikiem pokutujcym, nieli nad dziewidziesit dziewiciu
sprawiedliwych, ktrzy pokuty nie potrzebuj" (k. XV, 7).

P. Czy jednak wici Pascy o naszych uczynkach i opuszczeniach
wiedz?

O. O tym nie wiedz sami przez si, ale Bg im to oznajmia, albo te, oni
to widz, jakoby w zwierciadle w Boskiej Istnoci co ku ich uczczeniu suy i co
si do pomnoenia ich radoci przyczynia.

P. Ale w Pimie w. stoi: (Pr. Izaj. LXIII, w. 16) "Abraham nic o nas nie
wiedzia a Izrael nie zna nas"?

O. Abraham i Izrael wwczas jeszcze nie byli w niebie, a tylko w
otchani.

Nauka VI

P. Czy wzywanie witych od dawna w Kociele jest w uyciu?

O. Tak jest, i to nawet sami przeciwnicy przyznaj.
99


P. Co o tym wiadcz luterscy pisarze historii Kocielnej w Magdeburgu?

O. e wyrane lady wzywania witych ju si w wieku III-im
znachodz.

P. Co mwi w. Bazyli w 40-ym swoim kazaniu o mczennikach?

O. "Jest li kto w utrapieniu, niechaj prosi mczennikw, aby by ze
swojego nieszczcia uwolnionym. Jest li kto w radoci, niechaj prosi, aby w
niej pozosta".

P. Co mwi w. Jan Zotousty w swoim 66-ym kazaniu do
antiocheskiego ludu?

O. "I ten, co w purpur si przyodziewa udaje si do grobw w.
Mczennikw, aby je pocaunkiem uczci i prosi witych, by mu u Boga rozum
wyprosili".

P. Co mwi w. Grzegorz Nysseski w Panegiryku o w. Teodorze
Mczenniku?

O. "Potrzeba nam wiele dobrodziejstw, bd nam ordownikiem i mdl
si do Pana za nasz ojczyzn".

P. Co mwi w. Augustyn (Tract 48 in Ioan.)?

O. Nie modlimy si za witych Mczennikw, ale raczej by si oni za
nami modlili.

P. Co z tego wszystkiego wnosisz?

O. e wzywanie witych musi by dobr i zbawienn rzecz, poniewa
to tak liczni i wici mowie zalecali i wykonywali.

P. Co by z tego wnosi naleao, gdyby wzywanie witych Panu Bogu
si nie podobao?

O. Z tego by wnosi naleao, e cay powszechny Koci w bd popad,
co jest niemoebnym.

P. Dlaczego mwisz, eby cay Koci musia pobdzi?

100

O. Poniewa przed Lutrem i Kalwinem wszystkie po caym wiecie
chrzecijaskie ludy witych Paskich wzyway.

P. Czy nie ma ladu w Pimie w. eby Prorocy i Patriarchowie za ludem
si modlili?

O. Juda Machabejczyk w pewnym objawieniu widzia Arcykapana
Oniasza i Proroka Jeremiasza wznoszcych rce za cay nard ydowski i
modlcych si.

P. A Mojesz jako si modli (Powt. Pr. IX, w. 27)?

O. "Pomnij na sugi Twoje: Abrahama, Izaaka i Jakuba; nie patrz na
twardo ludu i na niezbono i na grzech" (7).



Przypisy:
(1) Mona by tu zrobi porwnanie niedokadne wprawdzie, ale bardzo podobne. Wyobracie
sobie osob jakiego sdziego np. Jana. S niektre czynnoci waciwe i wsplne wszystkim
ludziom, a inne waciwe tylko odpowiedniemu ich urzdowaniu i stanowisku. Sd wydaje
sdzia jako sdzia a pi jako czowiek. Nie moemy mwi, e sdzia jako sdzia pi ale
dobrze mwimy, e sdzia pi i nawzajem nie sdzi w charakterze czowieka Jana, a przecie
dobrze mwimy, e Pan Jan (sdzia) wyda wyrok sprawiedliwy lub niesprawiedliwy bo
wszystkie czynnoci s czynnociami osoby.

Sposoby mwienia o sprawach Chrystusa (communicatio idiomatum) okrela Teologia
dogmatyczna. Wedug tego nie mona mwi: Bstwo umaro, czowieczestwo nas odkupio
ale dobrze si mwi: Bg umar Bg-czowiek nas odkupi. (Przyp. tum. polskiego).

(2) Zwyke sposoby mwienia np. koci Panny Maryi, witego Wojciecha itp. nie wchodz
tu w adn rachub. Wierni katolicy rozumiej je po katolicku. (Przyp. pol. tumacza).

(3) I tu take jest sposb mwienia mogcy mie bdne znaczenie, ktre jednak kady
katolicki prostaczek po katolicku rozumie. Podobnie prostaczkowie wierzcy w
niemiertelno duszy mwi, i si modl za dusze zmare zamiast za dusze zmarych.
(Przyp. pol. tumacza).

(4) Bo jeli zniewaga jest nieskoczenie wielka, to i zadosyuczynienie powinno by
odpowiednio nieskoczenie wielkim, a take nie moe by spenione, jak tylko przez Istot
nieskoczenie wielk. (Przyp. tum. polskiego).

101

(5) Nadzieja i ufno w zasugi Jezusa Chrystusa bardzo jest podan dla umierajcego
chrzecijanina, ale ta nadzieja i ufno powinna si zczy z mioci i z serdeczn skruch, a
o ile mona, z sakramentaln pokut i ostatnim namaszczeniem co wanie lutrzy wyczaj;
i w tej wycznoci ich nauka jest bdn. (Przyp. tum. polskiego).

(6) Nauka ta jest tak wkorzenion w umysach katolickich, e podobno nie ma adnego
prostaczka, ktryby nie wiedzia, e wici Pascy a nawet i Najwitsza Panna, s tylko
naszymi porednikami do Boga. O tym uczy Katechizm i Kaznodzieje, to si wyraa we
wszystkich modlitwach Kocioa i we wszystkich kocielnych obrzdach. (Przyp. tum.
polskiego).

(7) Gdyby wzywanie witych byo rzecz niedobr, albo jak lutrzy utrzymuj, Bogu i
Chrystusowi, ubliajc, to by Bg sam ludzi w bdzie utrzymywa. Niezaprzeczone bowiem
s i krytycznie dowiedzione, niepoliczone aski i cuda, jakie Bg ludziom pojedynczym i
caym narodom wywiadczy, jedynie, lub gwnie za wstawiennictwem witych, niemniej,
jako niezliczone s cuda i aski udzielane w miejscach lub przy obrazach askami syncych.
(Przyp. tum. polskiego).





















ROZDZIA VII

102

O Komunii witej pod obiema postaciami



Nauka I

P. Czy naley Najwitszy Sakrament pod obiema postaciami
przyjmowa?

O. Nie, to bynajmniej nie jest potrzebnym.

P. A to dlaczego nie?

O. Najprzd dlatego, e rwnie to samo otrzymujemy, komunikujc si
pod jedn, co pod dwiema postaciami, a zatem tyle pod postaci chleba, ile pod
postaci wina; po wtre dlatego, e Chrystus tym co Go pod jedn postaci
przyjmuj, rwnie to samo i tyle przyrzek ile tym, co Go przyjmuj pod
dwiema postaciami; po trzecie, poniewa staroytny Koci bardzo czsto si
ogranicza na podawaniu Komunii pod jedn postaci.

P. Mwisz, e si pod jedn postaci czyli pod sam postaci chleba to
samo i tyle przyjmuje, ile pod dwiema postaciami, a to dlaczego?

O. Dlatego, e pod jedn postaci, a wic i pod postaci chleba, otrzymuje
si caego i niepodzielnego Chrystusa.

P. Czy si te i Najwitsza Krew przyjmuje pod postaci chleba?

O. Tak jest, jako nie mniej i Najwitsze Ciao przyjmuje si pod postaci
wina.

P. Dlaczego?

O. Poniewa Ciao Chrystusowe ywe i niemiertelne jest, zaczem te i
bez krwi by nie moe.

P. Czy kapan w czasie Mszy witej przyjmuje co wicej, ni czowiek
wiecki?

O. Nie, on nic wicej nie przyjmuje.

103

P. Objanij to jakim porwnaniem?

O. Ten, kto by przyj dwie hostie nie przyjmowaby wicej, anieli ten,
kto by jedn przyjmowa.

P. Dlaczego kapani przyjmuj kielich (1), a nie podaj go ludowi; albo
oni maj wiksze prawo do tego ni insi?

O. Kapani, biskupi, a nawet i sam Papie przyjmuj tylko komuni pod
jedn postaci, gdy Mszy witej nie odprawiaj.

P. Dlaczego kapani uywaj zawsze kielicha przy Mszy witej?

O. Poniewa kielich stanowi jedn cz ofiary.

P. Dlaczego mwisz, e kielich do ofiary naley?

O. Dlatego, e Chrystus jest Kapanem wedug porzdku
Melchizedechowego; Melchizedech za chleb i wino ofiarowa, z tego powodu
te i Chrystus podczas ostatniej wieczerzy ofiar na chlebie i winie odprawi a
kapani maj obowizek, t ofiar w podobny sposb odprawia (2).

Nauka II

P. Mwie e Chrystus tym co Go tylko pod jedn postaci przyjmuj to
samo obieca, co i tym, ktrzy Go pod dwiema postaciami przyjmuj czyme
to dowodzisz?

O. To si okazuje z szstego rozdziau Ewangelii w. Jana, gdzie Pan
Jezus, ustanowienie Najwitszego Sakramentu, przyobieca.

P. Co mwi tam Zbawiciel w wierszu 50?

O. "Ten jest chleb, ktry z nieba zstpi, aby ten, co by Go poywa nie
umar".

P. Co mwi w wierszu 52?

O. "Jeliby kto poywa tego chleba, y bdzie na wieki a chleb, ktry ja
dam jest ciao moje na ywot wiata".

P. Co mwi w wierszu 58?
104


O. "Jako ja yj dla Ojca, tak te i ten, ktry mnie poywa y bdzie dla
mnie".

P. Co mwi w wierszu 59?

O. "Ten jest chleb, ktry z nieba zstpi; nie jako ojcowie wasi jedli
mann i pomarli, kto poywa tego chleba y bdzie na wieki".

P. Ce w tych wszystkich zdaniach zauway?

O. e Chrystus zarwno tym, co Go pod jedn, jako i tym, co Go pod
dwiema postaciami przyjmuj, te same obietnice czyni.

P. Czy nie znajdujesz przykadu, e Chrystus sam niektrym uczniom pod
jedn postaci Komuni wit udzieli?

O. I owszem: Chrystus dwu uczniw idcych do Emaus pod jedn
postaci komunikowa.

P. Jak si o tym wyraa wity ukasz? (rozdz. XXIV, wiersz 30, 31).

O. "Stao si, gdy z nimi u stou siedzia, wziwszy chleb bogosawi, a
zamawszy podawa im. I otworzyy si oczy ich, i poznali Go, On za znikn z
oczu ich".

P. Czy te sowa mona o Komunii w. tumaczy?

O. Ojcowie w. tak to rozumiej, ale i sam kontekst si tego kae
domyla.

P. Co mwi w. Pawe Aposto o tych, ktrzy Komuni w. niegodnie
przyjmuj? (I Kor. XI, 27)

O. "Kto niegodnie poywa ten chleb, albo Kielich Paski pije winien jest
Ciaa i Krwi Paskiej".

P. Co oznacza wyraz albo?

O. Aposto stoi przy tym, i nie potrzeba dwch postaci do przyjcia
Komunii, ale przyjmujc Go niegodnie, choby tylko pod jedn postaci,
popenia si witokradztwo.

105

P. Nie mgby z Ewangelii w. ukasza dowie, e kielich do Komunii
witej nie jest koniecznie potrzebnym?

O. To, co Pan Jezus dawa po wieczerzy, to nie jest konieczn czci
wieczerzy, lecz Chrystus poda kielich po wieczerzy, wic kielich do Komunii
nie jest potrzebny.

P. Jake si o tym w. ukasz wyraa? (XXII, 20).

O. "Podobnie wzi Kielich po wieczerzy".

Uwaga tumacza.

Pan Jezus skoro tylko dopeni bogosawiestwa chleba natychmiast go
ama i podawa uczniom mwic:

"To jest ciao moje" wic oczywicie da im siebie samego takim, jakim
by ywym z Bstwem z dusz i Ciaem i z Krwi swoj.

A potem oddzielnie konsekrowa Kielich i znw ich komunikowa,
podajc im Krew rwnie yw i ubstwion z dusz i Ciaem swoim.

Nauka III

P. Dlaczego mwie e staroytny Koci czsto na Komunii pod jedn
postaci poprzestawa?

O. Poniewa to licznymi przykadami jest stwierdzonym.

P. Co pisze Nicefor w ksidze XIII rozdz. 7 swojej Historii o pewnej pani,
ktra podstpnym sposobem do Komunii przystpi chciaa?

O. Opisuje, e ona w. Komuni daa sucej, od ktrej kryjomo inny
chleb wzia i udaa jakoby Komuni wit przyjmowaa, lecz kruszyna w
ustach jej w kamie si zamienia (3).

P. Jaki std wniosek?

O. Std wnosz, e wwczas Kielicha nie uywano; inaczej niewiasta ona
nie byaby moga o takim podejciu myle.

106

P. Przytocz co w. Grzegorz opowiada o innej niewiecie, ktra
najwitsz Komuni z sob do domu wzia i takow w skrzynce zamkna.

O. "Gdy, powiada, wity Chleb poywa chciaa, wybuch pomie ze
skrzyni i odstraszy j, bo czystego sumienia nie miaa".

P. Czeg si std domylasz?

O. Domylam si, e niewiasta ona konsekrowanego wina z kocioa
bynajmniej nie braa i w skrzyni nie ukrywaa.

P. Co pisze w. Bazyli do Cezariusza o pustelnikach?

O. Pisze do niego, e pustelnicy, daleko od miasta osiedleni, mieli
zwyczaj Chleb konsekrowany bra na pustyni, na rok cay. Oczywist przeto
rzecz jest, e wina tak dugo na puszczy przechowywa nie mogli.

P. Czyli Gelazy Papie nie rozkaza wszystkim katolikom przyjmowa
Komuni pod obiema postaciami?

O. Uczyni to tylko przeciwko manichejczykom.

P. Jakie byy bdy manichejczykw?

O. Oni, midzy innymi bdami utrzymywali, e wino jest wynalazkiem
szatana i ci smoka.

P. Jakiego uy Papie sposobu aby tych kacerzy nie dopuszcza do
Komunii, do ktrej ci w zamieszaniu pomidzy katolikami wkrada si byli
zwykli?

O. Rozkaza aeby katolicy Komuni pod postaci wina przyjmowali
przewidujc e manichejczykowie przez wstrt do wina nie powa si do
otarza zblia.

P. Jaki std wniosek?

O. Wnosz std, e przed tym Papiea rozporzdzeniem, zwyczajem byo
komunikowa tylko pod postaci Chleba, inaczej nie byliby manichejczykowie
mogli w zamieszaniu pomidzy katolikami do Komunii podstpnie
przystpowa.
107


P. Pod jak postaci dawano Komuni chorym w sposobie Wiatyku? (4)

O. Tylko pod postaci chleba.

P. Co podawano dzieciom siedmio- i omioletnim?

O. Tylko okruszyny orodkw chleba konsekrowanego.

P. Co podawano niemowltom?

O. Tylko par kropli konsekrowanego wina a nie chleba konsekrowanego.

P. Co podawaj dotd kapani greckiego obrzdku ludowi podczas
postnych tygodni?

O. Tylko konsekrowane partykuy chleba, ktre si w Niedziel na cay
tydzie konsekruj.

P. C z tego wszystkiego wnosisz?

O. e Koci nigdy nie wierzy, aby przez zwyczaj komunikowania pod
jedn tylko postaci Najwitszy Sakrament by obcitym, albo eby ten
zwyczaj rozkazowi lub ustawie Chrystusa by przeciwnym.

Nauka IV

P. Albo to Zbawiciel wyranie nie rozkaza, mwic u w. Mateusza
rozdz. XXVI, w. 27.: "Pijcie z tego wszyscy"?

O. Sowa te odnosiy si tylko do Apostow.

P. Czyme to dowiedziesz?

O. Wyraeniem, ktre zaraz po tych sowach nastpuje: "Teje nocy
wszyscy si ze mnie zgorszycie" (wic mwi tylko do Apostow wycznie).

P. Czyme to jeszcze dalej dowiedziesz?

O. Sowy w. Marka w. rozdz. XIV, 23: "I wszyscy z niego pili", to jest
wszyscy Apostoowie.

108

P. Lecz c odpowiesz na to, gdy dowd odwrcimy; to jest: Jeli rozkaz
picia odnosi si tylko do Apostow, wic by i rozkaz jedzenia tylko do
Apostow si odnosi?

O. Rozkaz jedzenia a zarazem i picia odnosi si tu rzeczywicie tylko do
Apostow i ich nastpcw czyli kapanw.

P. Jake to dowodzisz?

O. Zbawiciel mwi: jedzcie i pijcie do tych samych osb, do ktrych
mwi: To czycie na moj pamitk. Ale te ostatnie wyrazy odnosiy si tylko
do Apostow i ich nastpcw; wic...

P. Jake dowiedziesz, e wyraenie: To czycie na moj pamitk,
odnosio si tylko do Apostow i ich nastpcw?

O. Wyraeniem: To czycie na moj pamitk udzielon zostaa wadza
konsekrowania i rozdawania Komunii w., ale ta wadza dan bya samym tylko
Apostoom i ich nastpcom.

P. Jeli si rzecz tak ma, to w caej Ewangelii nie znajdziesz rozkazu, e
take i inni chrzecijanie Komuni przyjmowa powinni?

O. I owszem, taki rozkaz znajduje si w tyche samych sowach: To
czycie na pamitk moj.

P. A to jakim sposobem?

O. Jeli kapani otrzymali rozkaz do konsekrowania i do rozdzielania, to
wierni tym samym maj przykazanie przyjmowania Komunii.

P. Kiedy Pan Jezus wyrzek te sowa: "To czycie na pamitk moj"?

O. To mwi zaraz po rozdaniu w. Chleba, a nie po rozdaniu Kielicha.

P. Co za tym idzie?

O. e Apostoowie maj rozkaz podawania witego Chleba, a nie maj
rozkazu do podawania Kielicha.

P. Albo to Zbawiciel nie mwi u w. Jana w rozdziale VI, w wierszu 54:
"Zaprawd, zaprawd, powiadam wam, jelibycie nie jedli Ciaa Syna
109

Czowieczego i nie pili Krwi Jego, nie bdziecie mie ywota w sobie", czy tu
nie ma rozkazu dla wszystkich wiernych?

O. Bynajmniej; a lutrzy nie maj adnego prawa przytoczenia tego
miejsca przeciw katolikom.

P. A to dlaczego?

O. Bo oni rozdzia VI witego Jana nie tumacz o Komunii witej, a
tylko o wierze w Chrystusa (5).

P. A jako odpowiadaj na to miejsce katolicy, ktrzy te sowa do Komunii
w. odnosz?

O. Odpowiadaj, e oni Ciao Pana Jezusa poywaj i Krew Jego pij, gdy
jedno i drugie przyjmuj pod postaci chleba.

Uwaga tumacza. Tak samo katolicy wyznawaj, e nawzajem pod sam
postaci wina poywa si nie tylko Krew, ale i Ciao Pana Jezusa.

Nauka V

P. Co powinnimy przeciwnikom odpowiada, gdy si na ustanowienie
Najwitszego Sakramentu powouj?

O. Naley im przypomnie, i oni, co si zaszczycaj, i si literalnie
Pisma w. trzymaj, powinni wszystko czyni, co Pan Jezus przy ustanowieniu
tego Sakramentu czyni.

P. Na co szczeglniej naley ich uwag zwrci?

O. Na to, e oni powinni wzajemnie nogi sobie umywa, e powinni chleb
ama, a kielich z rki do rki podawa, Komuni pno po kolacji przyjmowa
i e ich tylko dwunastu moe przy stole zasiada.

P. Oni by za mogli odpowiedzie, e to wszystko nie naley do istoty
Najwitszego Sakramentu?

O. To samo te mwi i katolicy odnonie do uycia obojga postaci.

110

P. Jake dowiedziesz, e obie postacie do istoty Najwitszego
Sakramentu nie nale?

O. Gdyby obie postacie do istoty Najwitszego Sakramentu naleay, to
by Pan Jezus tym, ktrzy tylko pod jedn postaci Komuni bior nie by jedno i
to samo przyobieca, co i przyjmujcym Go pod dwiema postaciami.

P. Czyme jeszcze wicej dowiedziesz, e obie postacie nie nale do
istoty Sakramentu?

O. Gdyby obie postacie do istoty Sakramentu naleay, to by Koci w
pierwszych wiekach nie by tych postaci rozcza, tak jak to rzeczywicie
czyni.

P. Czego by si mona jeszcze wicej od naszych przeciwnikw
domaga, gdyby si pomimo to na ustanowienie Najwitszego Sakramentu
powoywali?

O. Mona by od nich wymaga, aby te chrzcili tak jak Chrystus by
ochrzczony i jak Apostoowie chrzcili.

P. A jak Chrystus by ochrzczonym i jak Apostoowie chrzcili?

O. Przez zanurzanie (6).

P. Czy zachodzi wielka rnica pomidzy zanurzaniem i polewaniem?

O. Wiksza jeszcze w tym zachodzi rnica anieli pomidzy Komuni
pod jedn a Komuni pod dwiema postaciami.

P. Nie mogliby oni powiedzie, e zarwno przy polewaniu jako i przy
zanurzaniu woda i sowo: "Ja ciebie chrzcz itd.", jako istotne czci
Sakramentu chrztu w. si znajduj i e niczego wicej nie potrzeba?

O. Rzecz si tu ma tak samo, jako i w Komunii pod jedn postaci, w
ktrej Ciao i Krew Jezusa Chrystusa pod zewntrznym znakiem si znajduje, co
zarwno wystarcza.

P. Nie mogliby powiedzie, e oni przez zanurzenie nie chrzcz dla
uniknienia wielu niedogodnoci?

111

O. Tote i katolicy nie podawaj Kielicha dla uniknicia wielu
niedogodnoci.

P. A nie mogliby powiedzie, e nie mona przypuci, aeby Bg jako
Pan i kierownik Kocioa zezwoli na udzielanie chrztu niewaciwym
sposobem?

O. Mona te rwnie odpowiedzie, e przypuszcza nie mona, aeby
Bg jako Pan i kierownik Kocioa tak dugo zezwala na podawanie i
przyjmowanie Komunii niewaciwym sposobem.

P. Co za tym idzie?

O. Za tym idzie, e nasi przeciwnicy do jednego z dwojga s
przyniewoleni: albo uzna za waciwe przyjmowanie Komunii pod jedn
postaci, albo powtpiewa o wanoci swojego wasnego chrztu; dodamy, e
albo trzeba Pismo w. zrozumie i tumaczy wedug podania i nauki Kocioa,
albo trzeba je wypenia wedug znaczenia literalnego. Luteranie za ani
jednego ani drugiego nie speniaj.

Nauka VI

P. Jako jeszcze dowiedziesz krtko i niezaprzeczenie, e przyjmowanie
Komunii pod jedn postaci wystarcza do zbawienia?

O. Trojakim wiadectwem: najprzd, wiadectwem Chrystusa; po wtre,
wiadectwem Kocioa; po trzecie, wiadectwem samego Lutra.

P. Jakie s sowa wiadectwa Chrystusowego?

O. Pan Jezus mwi u w. Jana rozdz. VI, w. 59: "Kto poywa tego chleba
y bdzie na wieki". Katolicy jedz z tego chleba; zaczem maj to wszystko,
czego do wiecznego ywota potrzeba.

P. Jakie jest wiadectwo Kocioa?

O. Kilkanacie wiekw przed Lutrem Koci wszdzie ludowi tylko pod
postaci chleba udziela Komuni, gdyby to byo bdem, to by Koci
koniecznie pobdzi, co jest niemoebnym.

112

P. Jak si o tym wyraa Apologia Augsburskiego wyznania wiary w
artykule o obojej postaci?

O. Uniewinniamy Koci, ktry krzywd sobie przez Papiew
wyrzdzon cierpia.

P. Czy jednak moe Kocioowi taka krzywda by wyrzdzon, ktr by
zadany by uszczerbek w rzeczy do zbawienia koniecznie potrzebnej?

O. Nie, bo wwczas byby przezwyciony Koci; kiedy jednak bramy
piekie przemc go nie mog.

P. Jakie jest trzecie wiadectwo?

O. wiadectwo samego Lutra.

P. I c on mwi? (Tom II, edit. germ. Jen. f. 100 b).

O. "Jeli przyjdziesz do jakiej miejscowoci gdzie tylko jedn posta
podaj, przyjmij tylko jedn posta i nie sprzeciwiaj si mnogoci (gromadzie)".

P. A co dalej mwi? (Tom III, edit. germ. Jen. f. 274 w. r. 1526).

O. Gdyby Sobr dwie postacie zarzdzi, to bymy na przekr Soborowi
jedn tylko posta uywali.

P. Co wnosisz z tych trzech wiadectw i z tego wszystkiego, co si o tym
przedmiocie wyej powiedziao?

O. Z tego wszystkiego wnosz, e przeciwnicy adnej susznej i
sprawiedliwej podstawy nie maj, aby si z powodu Kielicha od Kocioa
odcza.

P. Jeeli za ten artyku wiary, wzgldem ktrego si najwicej ualaj
adnej susznej sprawiedliwej podstawy do oddzielenia si od Kocioa nie
nastrcza, co std dalej jeszcze wnosisz?

O. Wnosz std, e oni sumiennie i pod utrat zbawienia s obowizani
do pojednania si z Kocioem katolickim.



Przypisy:
(1) Wyraenie Kielich oznacza Komuni wit pod postaci wina.
113


(2) Jest te w tym mistyczne, czyli tajemnicze znaczenie, i podczas Ofiary spenionej na
Kalwarii Krew Pana Jezusa wszystka od ciaa si odczya i Pismo w. wyranie w Starym i
w Nowym Testamencie mwi, e jestemy Krwi odkupieni, a indziej, e Chrystus Ciao
swoje odda za nas. Zdania te s wielolicznie powtarzane w Pimie w., dlatego je tylko
oglnie bez cytat przytaczamy. (Przyp. tum. polskiego).

(3) Ta niewiasta naleaa do sekty macedoczykw; o tym pisz te Sozomen i Zonaras. Fakt
ten zdarzy si za czasw Arkadiusza i Honoriusza. (Przyp. autora).

(4) Wiatykiem zowie si Komunia w. udzielana zoonym cik i niebezpieczn chorob,
rni si za od zwykej Komunii nie tylko osobn form sw ale tym, e j wolno do
domu chorego przynosi i przyjmowa j, chociaby nie na czczo. (Przyp. tum. polskiego).

(5) Rozdzia ten a nazbyt wyranie mwi o rzeczywistym istnieniu Pana Jezusa w
Najwitszym Sakramencie. Lutrzy przeto i kalwini zanadto przyparci uywaj wybiegu
tumaczc go o wierze, lecz gdyby tak byo, to Pan Jezus nie powinien by pozwoli, aeby
wielu uczniw Go odstpio (tame wiersz 67) i dalej z Nim nie chodzili; dlatego zapyta Pan
Jezus i Apostow: "Izali i wy chcecie odej". Dosy byo powiedzie po lutersku: nie
odchodcie, bo to wszystko jest przenoni o wierze a pewnikiem byliby si wrcili ci,
ktrzy ju byli odeszli mwic: "Twarda jest ta mowa". Nieszczciem, e ten Chleb i Ciao
znw wystpuje na jaw przy ostatniej wieczerzy i dowodzi, e w dla nich niefortunny
rozdzia VI nie by metafor.

(6) Najprawdopodobniej Apostoowie chrzcili te przez pokropienie; bo inaczej nie mogliby
jednego dnia 3-ch, a drugiego dnia 5-ciu tysicy ochrzci. (Przyp. tum. polskiego).












114

ROZDZIA VIII

O Najwitszej Ofierze



Nauka I

P. Kto Msz wit ustanowi, Chrystus czy Koci?

O. Co do swej istoty Msz w. ustanowi Chrystus, a Koci doda do
niej obrzdy podrzdne.

P. Co nazywasz istot Mszy witej?

O. Istot Mszy w. jest ofiarowanie Ciaa i Krwi Chrystusowej.

P. Co rozumiesz przez rzeczy do istoty nienalece czyli przez obrzdy
Mszy w. podrzdne?

O. Rozumiem uywane przy teje Mszy w. ceremonie czyli obrzdy.

P. Czy Chrystus podczas ostatniej wieczerzy swoje Ciao i Krew
Niebieskiemu Ojcu za nas ofiarowa?

O. Tak jest, ofiarowa On Ciao i Krew swoj nie tylko na krzyu, ale te i
podczas ostatniej wieczerzy.

P. A to jakim sposobem?

O. Chrystus nie mwi: "to jest Ciao moje, ktre na krzyu za was
wydane bdzie", ale: to jest Ciao moje, ktre si za was dawa, tj. w tej chwili,
(1) w ktrej do was mwi, dawa.

P. Nie moesz to lepiej objani sowy, ktre wyrzek nad kielichem?

O. Tak jest, bo w tekcie greckim stoi u w. ukasza r. XXII, 20. "Ten
jest Kielich Testament Nowy, ktry za was wylany bdzie" (2).

P. Co z tych wyrae wnosisz?

O. e Kielich ze swoj Krwi nie na krzyu, ale przy wieczerzy zosta
wylanym (3).
115


P. Co za tym idzie, jeli to jest prawd, e Chrystus swoje Ciao i Krew
podczas ostatniej wieczerzy ofiarowa?

O. Za tym idzie, e kapani musz t sam ofiar odprawia czyli
obchodzi.

P. Dlaczego?

O. Poniewa otrzymali rozkaz czyni to, co Chrystus czyni, gdy mwi:
"To czycie na pamitk moj".

P. Jake Dawid nazywa Chrystusa?

O. Zowie go Kapanem wedug porzdku Melchisedecha (Psalm CIX, 4).

P. Z jakiego powodu zowie go Dawid Kapanem wedug porzdku
Melchisedecha?

O. Poniewa Chrystus zarwno jak i Melchisedech uy do ofiary chleb i
wino.

P. Dlaczego Chrystus zowie si wiecznym Kapanem?

O. Poniewa Ofiara Jego Ciaa i Krwi przez rce kapanw sprawowana,
trwa a do koca wiata.

P. Co mwi Prorocy odnonie do tej Ofiary?

O. Prorok Malachiasz w rozdziale I, w wierszu 11 mwi: "Od wschodu
soca a do zachodu wielkie jest Imi moje midzy narody, a na kadym
miejscu powicaj i ofiaruj Imieniowi memu ofiar czyst".

P. A co o tym prorokowa Jeremiasz? (Rozdz. XXXIII, w. 18).

O. "Z kapanw i Lewitw nie zaginie m od oblicza mego, ktryby
ofiarowa... ofiar po wszystkie dni".

P. Czy spenianie tych proroctw znachodzi si u lutrw i kalwinw?

O. Nie, u nich nie ma adnej ofiary. A wic zabrako im kapanw i
Lewitw.

116

Nauka II

P. Ilorakie byy ofiary w Starym Testamencie?

O. Czworakiego rodzaju: 1) Caopalna, 2) Dzikczynna, 3) Bagalna, 4)
Przebagalna.

P. Jaki by cel ofiar caopalnych?

O. Celem tych ofiar byo uznanie najwyszego panowania Boego nad
caym wiatem i wszelkim stworzeniem.

P. Jaki by cel ofiary dzikczynnej?

O. Celem tej ofiary byo okazanie wdzicznoci za odebrane
dobrodziejstwa.

P. Jaki by cel ofiar bagalnych?

O. Te ofiary czyniy si w celu wyjednania podanych ask od Pana
Boga.

P. Jaki by wreszcie cel ofiar przebagalnych?

O. Celem tych ofiar byo pojednanie si z Bogiem i dostpienie
odpuszczenia grzechw.

P. Co mwi w. Augustyn o Mszy w. w ksidze XVII O Miecie Boym
(De civitate Dei, cap. XX)?

O. Mwi, e ta ofiara ustanowion zostaa dla zastpienia wszystkich
ofiar Starego Przymierza.

P. Jak si wyraa w. Ireneusz w IV-tej ksidze rozdz. 33?

O. Mwi, e Apostoowie t ofiar otrzymali od Chrystusa, a Koci od
Apostow i speniaj j po wszystkie czasy i po caym wiecie, stosownie do
proroctwa Malachiasza.

P. Czy Msz w. odprawiano przed 350 laty?

O. Tak jest, jako to dowodz najstaroytniejsze aciskie, Greckie i
Arabskie Liturgie.

117

P. Czy mona ktrego Kapana, Biskupa lub Papiea wymieni, ktryby
pierwszy Msz w. odprawowa poczyna?

O. Nie, takiego nikt wymieni nie moe.

P. Jaki std wyprowadzi naley wniosek?

O. Wedug prawida podanego przez w. Augustyna, wywodzi si std
wniosek, emy Ofiar Mszy witej z rk Apostolskich i Chrystusowych
otrzymali.

P. Jak si to objania?

O. Jeli si jaki zwyczaj w caym Kociele stale utrzymuje, ktrego by
ustawy przez adnego Biskupa, Papiea lub przez aden Sobr wstecz wskaza
nie mona, jest to znakiem, e zwyczaj taki przez samych Apostow
zaprowadzonym zosta.

Nauka III

P. Czy ofiara Mszy w. jest ofiar przebagaln?

O. Tak jest, jest ona ofiar przebagaln nie tylko za ywych, ale i za
umarych.

P. W jakim znaczeniu jest ona przebagaln za ywych?

O. W tym znaczeniu, e nam zjednywa ducha alu za grzechy i ask
pokuty (4).

P. W jakim znaczeniu jest ona przebagaln za dusze zmarych?

O. W tym znaczeniu, e im zjednywa odpuszczenie kar doczesnych, ktre
oni w przyszym ywocie sprawiedliwoci Boej uici s obowizani.

P. Jake si dowodzi, e ofiara Mszy w. jest przebagaln?

O. Sowy w. Mateusza: "To jest Krew, ktra za wielu przelana bdzie na
odpuszczenie grzechw" (Mt. XXVI, 28).

P. Jake to jeszcze dowiedziesz?

118

O. Sowy w. Pawa do ydw: "kady arcykapan bywa postanowiony,
aby ofiarowa dary i ofiary za grzechy" (Hebr. V, 1).

P. Co std wnosisz?

O. Std wnosz, e kiedy mamy kapanw i arcykapanw, to oni powinni
ofiary za nasze grzechy skada.

P. Miaaby by wicej ni jedna ofiara przebagalna? Albo to ofiara na
krzyu nie jest ofiar jedyn, ktra nas za nasze grzechy z Bogiem pojednaa?

O. Ofiara na krzyu i ofiara, ktr si na otarzu skada, jest jedn i t
sam ofiar.

P. Czemu si ofiara krzya codziennie na otarzu ponawia? Albo ona
sama nie bya dostateczn do naszego wyzwolenia?

O. Ofiara na krzyu jest nieskoczonej mocy, ale potrzeba, by ludzie tej
mocy stali si uczestnikami, a to nie moe si sta inaczej tylko przez pewne
rodki.

P. Jakie to s rodki, przez ktre stajemy si tej mocy uczestnikami?

O. rodkami tymi s: wite Sakramenty, Ofiara Mszy witej, modlitwa i
dobre uczynki.

P. Jake si przeto Msza wita ma uwaa?

O. Msz wit uwaa trzeba jako szczeglne narzdzie czyli szczeglny
rodek, przez ktry moc ofiary krzyowej staje si w szczeglniejszy sposb
naszym udziaem.

P. Czy w pierwszych wiekach chrzecijastwa odprawiaa si Msza
wita za dusze zmarych?

O. Tak jest, czego bardzo liczne mamy u Ojcw witych wiadectwa.

P. Co o tym mwi Tertulian (De monogamia)?

O. Powiada, e wdow, ktra by w rocznic mierci swego ma ofiary
za odprawia nie daa, naley uwaa, jako o mu swoim zapominajc i jego
si zapierajc.

P. Co mwi w. Cyprian (Lib. I. Ep. IX)?
119


O. e nie trzeba Mszy witej za takiego zmarego ofiarowa, ktryby
osob duchown opiekunem swoich dzieci postanowi (5).

P. Co powiada w. Augustyn w ksidze 22, rozdz. 8 O miecie Boym?

O. Opowiada, e pewien z jego kapanw odprawia Msz w domu, ktry
przez ze duchy by zaniepokojony i e tam nadal aden lad niepokoju si nie
przydarzy.



Przypisy:
(1) , : hoc est corpus meum, quod pro vobis
datur. (Luc. 22, 19).

(2) , . k. 22,
20. Porwnaj z Mateuszem R. 26, 28 i Mark. R. 14, 24, gdzie rwnie stoi.

(3) Na krzyu zostaa wylan krew Pana Jezusa z ciaa Jego, ale nie z kielicha. (Przyp. tum.
polskiego).

(4) Msza w. zjedna nam moe odpuszczenie grzechw powszednich, gdy j z naleytym
naboestwem i z alem za te grzechy odprawiamy lub suchamy, ale nam nie jedna
bezporednio odpuszczenia grzechw miertelnych, bo te gadzi si tylko mog
bezporednio przez Chrzest i przez Pokut. Porednio atoli jednajc nam ask skruchy,
sprawuje grzechw odpuszczenie i darowanie lub zgadzenie zasuonej kary doczesnej.
(Przyp. tum pol.).

(5) Surowsz bya wwczas pod tym wzgldem karno Kocioa. Wynikao to std, e w
czasie przeladowa, duchowni nie mogli przyjmowa obowizkw prywatnych chociaby i
pobonych, ktre by ich od powszechnej posugi wiernych odryway i wobec wadz
cywilnych religii katolickiej i jego duchowiestwu wrogich, odpowiedzialnymi czyniy,
ktrym te z tego powodu czyniono by zarzuty, e si z krzywd sierot chc zbogaca.
(Przyp. tum. pol.).






120

ROZDZIA IX

O Czycu



Nauka I

P. Jake dowiedziesz e czyciec jest?

O. Na to znajduj dowody w Starym i w Nowym Testamencie oraz w
Podaniu.

P. Jake to dowiedziesz ze Starego Testamentu?

O. Z drugiej Ksigi Machabeuszw r. XII, w. 43.

P. Co si o tym dowiadujemy z tej Ksigi?

O. W miejscu przytoczonym opisuje wity pisarz, jako Juda
Machabejczyk, naczelny wdz ydowski wysa do Jerozolimy po pewnej bitwie
12000 drachm srebra na ofiar za grzechy polegych.

P. Co w kocu tego opowiadania Pismo wite dodaje?

O. e "to jest wit i zbawienn rzecz modli si za zmarych, aby byli
z grzechw rozwizani".

P. Co z tego wnosisz?

O. Wnosz, e oprcz nieba i pieka powinno by jeszcze trzecie miejsce,
gdzie dusze zmarych si znajduj.

P. A to dlaczego?

O. Bo jeeli dusze zmarych znajduj si w niebie, to modlitwy naszej nie
potrzebuj, jeeli s w piekle to im nasza modlitwa jest niepoyteczn, a zatem
musi by jeszcze inne miejsce, gdzie im modlitwa nasza poyteczn by moe.

P. Czy jednak Ksigi Machabejskie s kanoniczne czyli Boskie, iby z
nich artyku wiary mg by dowiedzionym?

121

O. Tak jest, Ksigi te s kanoniczne czyli Boskie i Koci je za takowe
po wszystkie czasy uwaa.

P. Jake si to dowodzi?

O. Dowodzi si to z wielu Ojcw Kocioa, midzy innymi z witych:
Cypriana, Ambroego, Augustyna i innych.

P. Jake si wyraa w. Augustyn w ksidze VIII, rozdz. 36 "O Miecie
Boym"?

O. "ydzi, pisze, Ksigi Machabejskie nie licz do Ksig kanonicznych,
lecz Koci Chrzecijaski je za takowe uznaje".

P. Jake za to miejsce rozumie naley, gdzie ten wity pisarz swoich
czytelnikw prosi, aeby uwzgldnili bdy, ktrych by si mg w pimie
dopuci?

O. Mwi on tylko o bdach przeciwko czystoci i ozdobie swojej mowy.

P. Czy to moe osabia w czymkolwiek rzetelno jego wykadu?

O. Bynajmniej (1).

Nauka II

P. Jak dowodzisz istnienia Czyca z Nowego Testamentu?

O. Dowodz to sowy Zbawiciela, u witego Mateusza rozdz. XII, w 32.
"Ktobykolwiek mwi przeciwko Duchowi witemu, nie bdzie mu
odpuszczone ani na tym wiecie ani na przyszym".

P. Jaki wniosek std wyprowadza w. Augustyn w ksidze XXI swojego
Miasta Boego w r. 24?

O. Std wywodzi, e s grzechy, ktre w przyszym ywocie bd
odpuszczone.

P. Ale, moe niektre grzechy bd odpuszczone w niebie?

O. Nie, bo tam aden grzesznik nie wnijdzie.

P. Ale, moe bd odpuszczone w piekle?
122


O. Nie, bo stamtd nie ma adnego zbawienia.

P. Co mwi w. Pawe w pierwszym licie do Koryntczykw w r. III, w.
13?

O. "Kadego roboty, jaka jest, ogie sprbuje".

P. Co dodaje w w. 14 i 15-tym?

O. "Jeli ktrego robota zostanie, ktr przybudowa, zapat wemie.
Jeli ktrego robota zgore, szkod odniesie".

P. A jak to zdanie koczy?

O. "Lecz on sam bdzie zbawion, wszake tak, jakoby przez ogie".

P. Co mwi tene Aposto w licie do Filipensw r. II, w. 10?

O. "Aby na Imi Jezusowe wszelkie kolano klkao niebieskich,
ziemskich, podziemnych".

P. Jaki std dowd wywodzisz za istnieniem Czyca?

O. Ci, ktrzy s w piekle nie uginaj kolan na Imi Jezusa, wic musi by
inne miejsce pod ziemi, gdzie na Imi Jezusa swoje kolana zginaj, musi przeto
by Czyciec, czyli miejsce, ktre Aposto jako znajdujce si pod ziemi
oznacza, i gdzie owa cze Imienia Jezusowego jest moebn.

P. Co mwi wity Jan w swoim Objawieniu r. XXI, w. 27?

O. "Nie wnijdzie do niego (do Krlestwa niebieskiego) nic nieczystego".

P. Jaki std wniosek?

O. Std si wnosi, e musi by miejsce, gdzie si dusze ze swoich brudw
oczyszczaj.

P. A to dlaczego?

O. Poniewa sprawiedliwy uchybia siedem razy dziennie, nie mona za
przypuci, aeby tacy (sprawiedliwi) co nag mierci umieraj, zawsze mieli
czas i sposobno do oczyszczenia si ze wszystkich uchybie przez pokut (2).

123

P. A jake zrozumie si ma miejsce Eklezjasty Paskiego: "Jeeli drzewo
na pnoc lub poudnie upadnie, to pozostanie na miejscu, gdzie zostao"
(Eklezjastes XI, 3)?

O. To miejsce oznacza, e czowiek gdy umiera, to umierajc odziedzicza
albo wieczne zbawienie albo wieczne potpienie.

P. Czy jednak zdanie to nie sprzeciwia si istnieniu czyca?

O. O tyle si temu nie sprzeciwia, o ile si mu nie sprzeciwiao istnienie
otchani (3).

P. Albo si nie znajduje w Objawieniu w. Jana, r. 14, w. 13:
"Bogosawieni umarli, ktrzy w Panu umieraj. Odtd ju, mwi Duch, aby
odpoczywali od prac swoich"?

O. Sowa te odnosz sie do Mczennikw albo do dusz pobonych, ktre
ju za ycia, na tym wiecie, za swoje grzechy odpokutoway.

P. Albo Pan Jezus nie rzek do nawrconego otra: "Dzi ze mn
bdziesz w raju"?

O. aska, ktr umierajcy Zbawiciel komu wyjtkowo wywiadczy,
nie suy za powszechne prawido dla innych.

P. Nie mgby inaczej odpowiedzie?

O. otr odprawi na krzyu surow i skuteczn pokut, a uczucia jego
byy tak wzniose, e niemniej one, jako i jego pokuta ogie czycowy
zastpiy.

Uwaga tumacza. Zdarzenie to posuy moe za przykad zupenego
odpustu, ktry nie mg by stosowniej przez samego Pana Jezusa udzielony,
jak w chwili zbliajcej si mierci krzyowej. Oceni te naley zadziwiajc
wiar otra onego, ktry w umierajcym haniebn mierci Jezusie, uzna Dawc
Krlestwa niebieskiego. Przykad podobnego, przez Pana Jezusa udzielonego
odpustu, mamy w rozgrzeszeniu Magdaleny pokutujcej.

Nauka III

P. Jak to dowiedziesz po trzecie, e czyciec istnieje?

124

O. Z podania.

P. Skd poznajesz takie podanie?

O. Z wiadectwa Ojcw Kocioa.

P. Czego pragn w. Efrem w swoim Duchownym testamencie?

O. da po mierci modlitwy za spokj swej duszy.

P. Co opowiada Euzebiusz o Konstantynie cesarzu?

O. Pragn, powiada, by pochowanym przy kociele, aby wikszy mie
udzia w modlitwach wiernych.

P. Co mwi w. Chryzostom w swojej 41 homilii nad pierwszym listem
do Koryntczykw?

O. Zwraca uwag na to, e zmarym nie pomaga si paczem i jkami, ale
modlitw i jamun.

P. Co pisze w. Hieronim do Pammachiusza?

O. Za jego czasw, powiada, byo zwyczajem, e m na grobie swej
ony kwiatki rozsypywa, lecz e Pammachiusz dusz swej ony daleko lepiej
modlitw i jamunami poratowa.

P. Co zawiadcza w. Augustyn w ksidze IX swoich Wyzna r. XII,
gdzie pogrzeb swej matki opisuje?

O. Nie pakaem w czasie modlitwy, gdy Ofiar naszego Zbawiciela za
moj matk odprawiano, a ciao ju przed grobem stao (4).

P. Przytocz jeszcze inne nad tym uwagi witego Augustyna?

O. "Oczy mnie, pisze, na tym wiecie Panie! abym w przyszym
ywocie oczyszczenia, w ogniu czycowym, nie potrzebowa". (Ad. 37
Psalm.).

P. Co dalej mwi w Ksidze o Kacerstwach (Haeresis 53)?

O. Pisze, e Ariusz naucza, i za umarych nie naley si ani modli, ani
ofiary czyni i e to wanie jest pidziesitym trzecim kacerstwem.

125

P. Co naley odpowiedzie tym, ktrzy zowi Czyciec wymysem popw
i oszustwem?

O. Naley im w odpowiedzi przypomnie sowa w. Augustyna: "czyli, e
to jest pidziesitym trzecim kacerstwem, ktre na tym zawiso, e modlitw za
umarych gani".

P. Czy z nauki o Czycu nie wypywa, e dzieo zbawienia naszego
Zbawiciela nie jest dostatecznym?

O. Nie, tego std adn miar wywnioskowa nie mona.

P. Dlaczego?

O. Z tego tylko wywnioskowa mona, e za grzechy trzeba take
doczenie pokutowa. Ale za tym nie idzie, eby dzieo naszego Zbawiciela nie
byo dostatecznym.

P. Wyprowad std dalszy wniosek?

O. Doczesne zadosyuczynienia musz albo w tym yciu albo w
przyszym by speniane, zaczem idzie e i doczesne zadosyuczynienia za
grzechy, w przyszym yciu dzieu zbawienia bynajmniej nie ubliaj; poniewa
caa skuteczno naszych zadosyuczynie wypywa z zasug Zbawiciela.



Przypisy:
(1) O kanonicznoci dwch Ksig Machabejskich dowodzi si z Klemensa Aleksandryjskiego
Strom. V, z Orygenesa in Joann. Tom. XXIII, z Cypriana ad Fortun. XI, z Canon. apost. Can.
85, z Grzegorza Nazjanzeskiego Oratio ad Macch., z Ambroego de Job. II. c. 10. 11. 12.
Ofic. 40, 41 itd.

Uwaga tumacza. Lutrzy i kalwinianie lubo by zaprzeczali kanonicznoci Ksig
Machabejskich, nie mog atoli zaprzecza wiarogodnoci Historyka. Nie mog nie uzna
najstarodawniejszej praktyki ydw, ktrzy si za dusze zmarych modlili i modl. Praktyka
ta tak bya niezaprzeczon i za wit w ydowskim, jako i w katolickim Kociele
poczytywan, e wici Ewangelistowie uwaali za rzecz zbyteczn o niej wyranie i
osobliwie naucza; raczej naleao ich utwierdza w wierze kar wiecznych, ktrych niektrzy
zaprzeczali i zaprzeczaj.

126

(2) A tak nieoczyszczeni nie mog i do nieba, bo tam nic skaonego nie wnijdzie, nie mog
i do pieka, bo pomimo swoich uchybie Pismo w. zowie ich sprawiedliwymi. (Przyp.
tum. polskiego).

(3) Miejsce to nie ublia bynajmniej czycowi, bo lubo by tylko dwa miejsca byy: miejsce
aski i miejsce potpienia, to jeszcze std nie wypywa, eby miejsce aski nie mogo by
jeszcze dwojakie tj. albo miejsce oczyszczenia albo miejsce uwielbienia. Allioli na to miejsce.
(Przyp. autora).

Dusze bowiem w czycu zostajce s te w asce Boej, a cierpienia ich i kara
doczesna nie stoj w sprzecznoci ze stanem aski, bo i w tym yciu ludzie najpoboniejsi,
ktrych Bg miuje, rnym jednak cierpieniem ich albo z grzechw powszednich oczyszcza,
albo ku pomnoeniu zasug ich dowiadcza. Przykadem jest Najwitsza Maryja Panna,
Krlowa Mczennikw, ktra jedynie ku pomnoeniu zasug i chway w niebiesiech siedem
boleci ponosia. (Przyp. tum. polskiego).

(4) Warto przeczyta i zastanowi si nad dwunastym i trzynastym rozdziaem Ksigi 9-tej
Wyzna w. Augustyna, z jak pobonoci ten wity nie tylko posug pogrzebow
speniajc, ale te czytelnikw do modlitwy wzywajc, o swojej matce wspomina. Co
wzniolejszego w przedmiocie pamici o zmarych nie moe by ani pomylanym ani
napisanym. (Przyp. tum. niem.).

















127

ROZDZIA X

O usprawiedliwieniu



Nauka I

P. Co to jest usprawiedliwienie?

O. Usprawiedliwienie jest to aska, czynica czowieka grzesznego
przyjacielem Boga.

P. Czy grzesznik moe sobie ask usprawiedliwiajc wysuy?

O. Nie, grzesznik aski usprawiedliwiajcej wysuy sobie nie moe.

P. A to dlaczego?

O. Poniewa wszystkie dobre uczynki w nieasce Boej czyli w stanie
grzechowym spenione s czynami umarymi a zatem tak maej wartoci, e
sobie tak wielkiej aski, jak jest usprawiedliwienie, wysuy nie mog.

P. Czy to jest artykuem wiary katolickiej, e grzesznik aski
usprawiedliwiajcej sobie wysuy nie moe?

O. Tak jest, nauka ta jest artykuem katolickiej wiary.

P. Co o tym mwi Sobr Trydencki? (Sess. 6, cap. 8).

O. "Nic z tego wszystkiego, co usprawiedliwienie uprzedza, bd to
wiara, bd dobre uczynki nie wysuguje aski usprawiedliwiajcej".

P. Jake si wic ask usprawiedliwiajc zyskuje?

O. Pozyskuje si j za darmo (1), czyli bez adnej naszej zasugi, a tylko z
samego miosierdzia Boego.

P. Co tu wic uwaa si za przyczyn naszego usprawiedliwienia?

O. Nie nasze, a tylko Jezusa Chrystusa zasugi.

128

P. Jakim to sposobem?

O. Chrystus jest jedynym naszym Porednikiem, ktry nas cen Krwi
swojej z Bogiem pojedna.

P. Czemu si przeto al na nas nasi przeciwnicy i oskaraj nas,
jakobymy wierzyli, e odpuszczenie grzechw mona sobie dobrymi sprawami
zjednywa?

O. Oskaraj nas bezzasadnie, a jedynie tylko dlatego, e oni katolickiej
nauki o usprawiedliwieniu nie pojmuj.

P. Azaliby nie mona powiedzie, e grzesznik moe sobie zjedna
dobrymi uczynkami ask usprawiedliwiajc?

O. Grzesznik moe sobie ask usprawiedliwiajc przez dobre uczynki
zjedna, ale nie wysuy (2).

Nauka II

P. Jaki udzia ma wiara w usprawiedliwieniu grzesznika?

O. Wiara ma w usprawiedliwieniu grzesznika bardzo znamienity udzia i
jest niezbdnie potrzebn, aby grzesznik mg by usprawiedliwionym.

P. A to w jaki sposb?

O. Wiara jest podstaw, a std zarazem rdem usprawiedliwienia.

P. A to dlaczego?

O. Bo bez wiary nie podobna jest podoba si Bogu, ani cokolwiek bd
dobrego uczyni.

P. Ale, moe sama wiara ju wystarczy do usprawiedliwienia grzesznika?

O. Bynajmniej, bo Bg wymaga w usprawiedliwieniu jeszcze innych
usposobie.

P. A to jakich mianowicie?

129

O. Grzesznik winien jest, ba si Boga i miowa Go, powinien wzbudzi
al za swoje grzechy i uczyni mocne postanowienie poprawienia si.

P. Czy Bg domaga si tych uczynkw dlatego, e one s niezbdnym
warunkiem usprawiedliwienia, czy te tylko, jako spraw godnych
uwzgldnienia?

O. Bg domaga si tych spraw nie tylko jakoby godnych uwzgldnienia,
ale jako warunkw bez ktrych grzesznik nie moe by do aski Jego
przywrconym.

P. Jake si Bg odnonie do tego wyraa? (Powt. Pr. IV, 29).

O. "Jeli jedno tylko Boga z caego serca szukasz, znajdziesz Go".

P. Co mwi Prorok Ezechiel? (XVIII, 21).

O. "Jeli niezbonik bdzie pokutowa ze wszech grzechw swoich a
bdzie strzeg wszech przykaza moich, a bdzie czyni sd i sprawiedliwo,
ywotem y bdzie, a nie umrze".

P. Co mwi Zbawiciel? (Jan. XV, 14).

O. "Wy jestecie przyjaciele moi, jeli czyni bdziecie, co wam
rozkazuj".

P. Co wnosisz z tych przytoczonych Pisma w. ustpw?

O. Z tego wszystkiego wnosz, e grzesznik nie moe by
usprawiedliwionym, bez spenienia przepisanych warunkw.

P. Co jeszcze dalej wnosisz?

O. e wiara sama do usprawiedliwienia grzesznika nie wystarcza.

P. Albo to w. Jan Chrzciciel nie powiedzia: "Kto wierzy w Syna, ma
ywot wieczny"? (Jan. III, 36).

O. w. Jan mwi tu o wierze czynnej (ywej).

P. A to w jakim znaczeniu?

130

O. Kto w Syna Boego wierzy, w taki sposb e wedug Jego nauki yje,
ten ma ywot wieczny.

P. Albo to w. Pawe w licie do Rzymian (III, 28) nie pisze: "Albowiem
za to mamy, i czowiek bywa usprawiedliwiony przez wiar, bez uczynkw
zakonu"?

O. w. Pawe mwi tu o uczynkach (czyli obrzdach) ydowskiego, a nie
chrzecijaskiego zakonu (3).

P. Na jakiej zasadzie tak utrzymujesz?

O. Poniewa w. Pawe nie stoi w sprzecznoci ze w. Jakubem,
mwicym: (II, 24) "wiedzcie i z uczynkw bywa usprawiedliwiony
czowiek, a nie z wiary tylko".

P. Albo w. Pawe w rozdz. V, w. 1 w tyme licie nie mwi: "Bdc
tedy z wiary usprawiedliwieni, pokj w Bogu miejmy"?

O. w. Pawe mwi take i tu o ywej, a przez mio czynnej wierze,
ktra nas do wszystkich dobrych uczynkw skania.

Nauka III

O zasugach dobrych uczynkw

P. Czy mona sobie niebo wysuy, bdc w stanie grzechu
miertelnego?

O. Tak, jako nie moem, bdc w stanie grzechu miertelnego wysuy
sobie ask usprawiedliwiajc, tako, tym bardziej, nie mona sobie i na niebo
zasuy.

P. A to dlaczego?

O. Bo wszystkie dobre uczynki nie w asce Boej speniane s martwymi
(4), niezdolnymi do zjednania sobie zasugi.

P. Czy jednak mona sobie wysuy niebo, jeli si jest w asce Boej?

131

O. Sprawiedliwy, znajdujcy si w asce Boej moe sobie dobrymi
uczynkami zjedna tylko pomnoenie swojego bogosawiestwa w wiecznoci,
ale nie moe sobie zasuy i pierwszego wstpu do dostpienia chway
niebieskiej.

P. Komu winnimy zawdzicza prawo i nam wstp do nieba jest
dozwolony?

O. Jedynie tylko miosierdziu Boemu i zasugom Pana Naszego Jezusa
Chrystusa.

P. A to dlaczego?

O. Dlatego, e Chrystus nam przez swoje zasugi odzyska utracone
pierwotne prawo do nieba.

P. Mwie, e sprawiedliwy moe sobie przez dobre uczynki wyjedna
pomnoenie chway w niebiesiech; a to dlaczego?

O. Poniewa niebo w Pimie witym czsto jest przedstawionym jako
nagroda, a za nagroda nie moe by bez zasugi.

P. Przytocz mi sowa Zbawiciela z rozdz. V, w. 12 u witego Mateusza?

O. Zbawiciel tam mwi: "Radujcie si i weselcie si, albowiem zapata
wasza wielka jest w niebiesiech".

P. Co mwi mdrzec Paski w Ksidze Przypowieci? (XI, 18).

O. "Kto, mwi, w bogosawiestwie yje, nie bdzie bez nagrody".

P. Co mwi w. Jakub Aposto? (I, 12).

O. "Bogosawiony m, powiada, ktry wytrwa pokus, bo gdy bdzie
dowiadczony wemie koron ywota, ktr obieca Bg tym, ktrzy Go
miuj".

P. Co mwi w. Pawe Aposto w drugim licie do w. Tymoteusza? (IV,
7).

132

O. "Gonitwem, prawi, dobr odprawi, zawodum dokona, wiarm
zachowa, na ostatek zgotowany mi jest wieniec sprawiedliwoci, ktry mi odda
Pan Sdzia sprawiedliwy".

P. Czy mog nasi protestanccy przeciwnicy, katolickiej wierze,
odnoszcej si do dobrych uczynkw, co zarzuci?

O. Nie, i owszem, oni j musz uzna.

P. Co uznawaj pod tym wzgldem w Apologii swojej Augsburgskiej
Konfesji?

O. Uznawaj, e my uczymy, i dobrym uczynkom nagroda jest
przeznaczona; e uczymy, i dobre uczynki zasuguj na nagrod co do ciaa i
co do duszy w tym i w przyszym ywocie (zobacz Concord. przez Roethego w
Lipsku, Brockhaus 1830, str. 76).

P. Dlaczego wic jeszcze obwiniaj nas przeciwnicy co do tego?

O. Obwiniaj dlatego, e nauki katolickiej pod tym wzgldem nie
rozumiej.

Nauka IV

P. Co naszym dobrym uczynkom nadaje t wasno, i nimi moemy, w
obliczu Boga, na nagrod sobie zasuy?

O. aska powicajca.

P. Czy aska powicajca jest czym, co si w nas znajduje, czy te
czym zewntrz nas?

O. aska powicajca jest w nas, a nie zewntrz nas.

P. Czy ona jest darem Boym, czy j te mamy sami od siebie?

O. Ona jest darem Boym, wynikiem Jego askawoci, a nie naszym
dzieem.

P. Co mwi Aposto o asce uwicajcej w licie do Rzymian? (V, 5).

O. "Mio Boa rozlana jest w sercach naszych przez Ducha witego,
ktry nam jest dany".
133


P. Jakie s skutki tej aski w nas?

O. aska ta czyni nas przyjacimi i dziemi Boymi.

P. Komumy t nieocenion ask Bo zawdzicza powinni?

O. Jedynie i wycznie zasugom Jezusa Chrystusa.

P. Co sdzisz o tej wielkiej skutecznoci zasug Chrystusowych?

O. Chrystus nam nie tylko niebo wysuy, ale te i on ask, za pomoc
ktrej jestemy w stanie wyjedna sobie wyszy stopie naszego
bogosawiestwa w niebiesiech.

P. Albo Zbawiciel nie mwi w Ewangelii w. ukasza r. XVII w. 10:
"Gdy uczynicie wszystko co wam rozkazano, mwcie: sudzy nieuyteczni
jestemy, comy winni uczyni, tomy uczynili"? Czy wedug tego orzeczenia
moemy jeszcze mwi, e naszymi sprawami moemy sobie co wysuy?

O. Jestemy rzeczywicie nieuytecznymi sugami wzgldem Boga, ale
nie wzgldem nas.

P. Jak to rozumiesz e jestemy nieuytecznymi sugami wzgldem Boga?

O. Rozumiem to w tym znaczeniu, e gdybymy nawet nic dobrego nie
uczynili, to by pomimo to Boskiej szczliwoci nic nie ubyo (5).

P. Jak rozumiesz, e my nie jestemy nieuyteczni wzgldem nas
samych?

O. Rozumiem, e my, za nasze dobre uczynki, otrzymujemy nagrod,
ktr nam Bg z szczodrobliwoci swojej przyobieca.

P. Nie mge nam Pan Bg dobre uczynki przykaza bez obietnicy
jakiejkolwiek nagrody?

O. I owszem, mg to niewtpliwie przykaza.

P. Jak si o tym wyraa Sobr Trydencki? (Sess. 6, c. 16).

O. "Dobro Boa, mwi, wzgldem czowieka jest tak wielk, e On
nasze zasugi uwzgldnia, lubo one s Jego darem".

134

P. Czy mamy powd, do zbytniego zaufania w naszych dobrych
uczynkach?

O. "Nie godzi si, mwi tene Sobr, aeby chrzecijanin, albo w sobie
samym, albo w dobrych uczynkach zaufanie pokada, a nie raczej w zasugach
Pana Zbawiciela naszego".

P. Czemu wic oskaraj nas nasi przeciwnicy, jakobymy chcieli od
Boga, przez nasze dobre uczynki, niebo natrtnie zdobywa?

O. Oskaraj nas bez adnej podstawy, a katolicy powinniby z ca
susznoci ali si, e ich nauka jest sfaszowan lub le zrozumian.

Nauka V

O zadosyuczynieniu

P. Czy moe czowiek za swoje grzechy zadosyuczyni?

O. aden czowiek na wiecie nie moe Bogu nawet za jeden grzech,
choby najmniejszy zadosyuczyni.

P. Kto uczyni zadosy Boskiej sprawiedliwoci za nasze grzechy?

O. Chrystus sam jeden tylko za przewinienia naszych grzechw
zadosyuczyni.

P. Czy moemy mie udzia w zasugach Jezusa Chrystusa?

O. Taki udzia moemy mie tylko przy asce Boej i przy naszym
wasnym wspdziaaniu.

P. Jakime sposobem bywa to zadosyuczynienie do nas zastosowane?

O. Dwojakim sposobem.

P. Jakim mianowicie?

O. Albo przez odpuszczenie cakowitej kary, albo przez zachowanie
niektrej kary doczesnej.

135

P. Gdzie i kiedy zadosyuczynienie Chrystusowe tak doskonale do nas
zastosowanym bywa, e nam s wszystkie kary darowane?

O. Przy Chrzcie witym.

P. Gdzie i kiedy zadosyuczynienie Chrystusowe stosuje si do nas w taki
sposb, e nam jeszcze niektre karanie do wycierpienia pozostaje?

O. Zazwyczaj, przy Sakramencie Pokuty.

P. A zatem, czy cakowita kara jednoczenie z odpuszczeniem winy czyli
po pojednaniu si z Bogiem nie bywa nam zawsze darowan?

O. Nie, poniewa Bg czsto odpuszcza grzech, czyli przypuszcza nas do
aski swojej, a zamienia kar wieczn, na ktr grzesznik zasuy, na kar
doczesn, ktra albo w tym yciu, albo w przyszym odcierpian by musi.

P. Przytocz nam dowd na to z Pisma witego?

O. Natan mwi do pokutujcego Dawida: "Pan wzi grzech od ciebie,
ale syn, ktry ci si narodzi, mierci umrze" (II Ks. Krl. XII, 13. 14).

P. Przytocz jeszcze inny przykad?

O. Prorok Gad pozostawi Krlowi Dawidowi wybr pomidzy wojn,
morowym powietrzem i godem, lubo ten za grzech swj serdecznie aowa. (II
Ks. Krl. XXIV, 10. 13).

P. Czy pokutujcy grzesznik moe przez uczynki pokutne, pozostae
doczesne karanie od siebie odwrci?

O. I owszem, moe to pozyska przy asce Boej, do czego te i w.
Pawe go zachca.

P. Co o tym mwi Prorok Daniel? (R. IV, w. 24).

O. "Grzechy twoje okup jamun, a nieprawoci twoje miosierdziem
wzgldem ubogich".

P. Co mwi Zbawiciel u witego ukasza? (R. XI, w. 41).

O. "Z tego co macie dajcie jamun, a oto wszystkie rzeczy bd wam
czyste" (6).
136


Nauka VI

O odpustach

P. Co to jest odpust?

O. Odpust jest zwolnienie od kar doczesnych.

P. Czy nam przez odpust bywaj grzechy odpuszczone?

O. Grzechy nam tylko przez Sakrament Pokuty a nie moc odpustw
bywaj odpuszczone.

P. Czy Koci ma prawo zwolnienia od kar doczesnych?

O. Koci ma prawo rozwizania wszelkich wizw, ktre nas od nieba
powstrzymuj; poniewa za kara doczesna nas od nieba, na pewien czas,
powstrzymuje, zaczem ma take wadz z tych wizw zwalnia, czyli kary
doczesne odpuszcza (7).

P. Czy odpusty od dawna w Kociele byy uywane?

O. Odpusty byy w uyciu od samego pocztku Kocioa.

P. Jak to wykaesz?

O. w. Pawe Aposto uwolni kazirodc Koryntczyka od kary, ktr go
oboy, a tym samym odpust mu udzieli.

P. Jak si o tym wyraa Aposto w licie drugim do Koryntian? (Rozdz.
II, w. 10).

O. "Ja com darowa, jelim co darowa, dla was to uczyniem, w osobie
Chrystusa".

P. O czym si dowiadujemy z listu 15-go 3-ciej Ksigi Listw w.
Cypriana i z 12-go kanonu Soboru Nicejskiego?

O. Dowiadujemy si std, e biskupi zwykli byli za wstawieniem si
mczennikw, zwalnia pokutujcych od kar kocielnych.

P. Jaki std wyprowadzasz wniosek?

137

O. e oni im zarazem i kar doczesn, na jak sobie wobec Boga
zasuyli, odpuszczali.

P. Jaki to ma z sob zwizek?

O. Gdyby biskupi tylko byli od kary kocielnej zwalniali, a nie od kary
doczesnej wobec Boga przynalenej, to taki odpust nie byby adnym
dobrodziejstwem.

P. Jeste to artykuem wiary, e moc odpustw co wicej nad kar
kocieln, czyli, e te i kary doczesne wobec Boga przypadajce, bywaj
odpuszczone?

O. Nie, to nie jest jeszcze artykuem wiary, ale powszechnym
mniemaniem wszystkich teologw na Pimie witym bardzo uzasadnianym (8).

P. Co jestemy obowizani wierzy odnonie do odpustw?

O. Tylko dwie prawdy, ktre Sobr Trydencki orzek.

P. Jaka jest pierwsza prawda?

O. Pierwsz prawd jest, e Bg da Kocioowi wadz udzielania
odpustw.

P. Jaka jest druga prawda?

O. Drug prawd jest, e zwyczaj korzystania z odpustw jest
chrzecijaskiemu ludowi poyteczny i zbawienny.

P. Czy mog si protestanci pod tym wzgldem uala?

O. Bynajmniej; rozsdnie mylc, nie mog si o to uala i od Kocioa
katolickiego odcza.



Przypisy:
(1) Sam rdosw wyrazu aciskiego gratia (gratis darmo) wskazuje, e aska jest jakim
dobrodziejstwem, ktre si bez zasugi zyskuje, co wyranie uczy w. Pawe Aposto (Rzym.
III, 24), mwic: "Usprawiedliwieni darmo (gratis) przez ask Jego, przez odkupienie, ktre
jest w Chrystusie Jezusie".

138

(2) Zjedna sobie ask usprawiedliwiajc, znaczy: e Bg baczc na dobre i miosierne
uczynki czowieka grzesznego, udziela mu z samej swojej szczodrobliwoci ask nawrcenia
si, wiar, boja Bo, nadziej, pokut itp., jak tego mamy przykady w Dziejach
Apostolskich na Korneliuszu. Zasuy za ask znaczyoby, e Bg ze sprawiedliwoci
swojej nie moe czego odmwi dobrze czynicemu. Tak zasuy mg tylko Pan Jezus,
ktrego zasugi Bg nie mg nie uwzgldni. Te wanie zasugi nadaj ca warto i
wano naszym dobrym uczynkom nawet w stanie aski Boej spenionym. (Przyp. tum.
polskiego).

(3) w. Pawe pisze ten list do Rzymian nawrconych z pogastwa: ktrych chrzecijanie z
ydostwa nawrceni baamucili, twierdzc e do usprawiedliwienia potrzeba zachowa
obrzdy Starego Zakonu, wic sens jest taki: czowiek bywa usprawiedliwiony przez to, co
wiara chrzecijaska uczy a uczynki Zakonu ydowskiego do usprawiedliwienia nie s
potrzebne. Porwnaj z wierszem 20, gdzie mwi: "Poniewa z uczynkw Zakonu
(Mojeszowego) adne ciao przed Nim nie bdzie usprawiedliwione". (Przyp. tum. pol.).

(4) Teologowie uczynki ludzkie ze wzgldu na zasug dziel: 1) na uczynki czyli grzechy
miertelne, ktre dusz obdzieraj z wszelkiej aski Boej i czyni j godn pieka. 2) Uczynki
czyli grzechy powszednie, ktre nie pozbawiajc czowieka aski Boej, t ask tylko
zmniejszaj i staj si godnymi kary doczesnej. 3) Uczynki martwe czyli uczynki dobre a
nawet cnotliwe, ale speniane w niewierze i w stanie grzechu miertelnego, ktre Bg tylko
uwzgldnia i albo doczenie wynagradza, albo usposabia grzesznika do nawrcenia si, czyli
usposabiaj go do dostpienia do aski pierwszej. 4) Uczynki ywe speniane przez tych co ju
s w posiadaniu aski Boej i jednaj sobie pomnoenie teje aski i nagrody w yciu
przyszym czyli tak zwan ask drug. 5) Uczynki obumare czyli te, ktre byy ywymi, ale
przez grzech miertelny zasug wiecznej nagrody utraciy, a te zasugi tylko przez
nawrcenie i pokut odywaj, czyli utracon ask odzyskuj. (Przyp. tum. pol.).

(5) Tak rwnie i naszymi dobrymi uczynkami, Bogu, ktry jest nieskoczenie doskonaym,
nic do Jego chway i szczcia przyby nie moe, dlatego, e Bg jest nieodmiennie
najdoskonalej szczliwym, wic Jego doskonaociom nic ani dodanym ani ujtym by nie
moe. (Przyp. pol. tum.).

(6) Rnic co do odpuszczenia winy i kary mona dopatrzy w porwnaniu z otrem, ktry
podrnego zely i zrabowa. Gdy si ten upokorzy i zrabowanego podrnego przeprosi,
wwczas pokrzywdzony winien mu przebaczy uraz, ale za tym nie idzie, aby go koniecznie
by obowizany zwolni od zwrotu rzeczy, z ktrych go obra, lubo i to uczyni moe.

Do tego otra podobny jest grzesznik, ktry grzechem nie tylko Boga znieway, ale i
na wieczne karanie zasuy, czyli dug kary wiecznej zacign przy pojednaniu czyli
pokucie Bg odpuszcza win i grzesznika do aski przypuszcza, a wic lubo i kar wieczn
daruje, ale nie zawsze odpuszcza kar doczesn, i owszem, zazwyczaj tylko kar wieczn na
doczesn zamienia, ktr albo w tym yciu, albo w czycu trzeba odcierpie, jeeli
139

odpuszczenia jej za porednictwem odpustw, o ktrych zaraz powiemy, si nie pozyska.
(Przyp. tum. pol.).

(7) Pan Jezus oprcz wadzy udzielonej wszystkim Apostoom i ich nastpcom biskupom i
kapanom odpuszczania i zatrzymania grzechw, da szczeglniejsz wadz w. Piotrowi i
jego nastpcom, bo jemu tylko obieca da klucze Krlestwa niebieskiego i nie mwi do
niego tylko: "Komu odpucisz", ale mwi: "Tobie dam Klucze Krlestwa Niebieskiego. A
cokolwiek zwiesz na ziemi, bdzie zwizane i w niebiesiech, a cokolwiek rozwiesz na
ziemi, bdzie rozwizane i w niebiesiech" (Mt. XVI, 19).

Co Koci zawsze tak rozumia: jeli w. Piotrowi dano klucze Krlestwa
niebieskiego, a karanie chociaby tylko czycowe powstrzymuje do czasu, wnijcia do nieba,
to w. Piotr nie mgby wszystkim nieba otwiera, gdyby nie mg od kar doczesnych
zwalnia. Dlatego zawsze to w Kociele bywao, e nastpcy w. Piotra i biskupi z ich
zlecenia, uywali wadzy udzielania odpustw czyli zwalniania nawet od kar doczesnych.
(Przyp. t. pol.).

(8) Jest to tak zwany pewnik teologiczny, ale jeszcze przez Koci za dogmat wiary nie
uznany. (Przyp. tum. pol.).



















ROZDZIA XI

140

O najwyszej Gowie Kocioa



Nauka I

P. Kto jest prawdziw i waciw najwysz gow Kocioa?

O. Najwysz i prawdziw gow Kocioa jest Pan nasz Jezus Chrystus.

P. Jestli Pan widzialn czy niewidzialn gow Kocioa?

O. Pan Jezus jest gow Kocioa niewidzialn i rzdzi nim z nieba w
sposb niewidzialny.

P. Czy Chrystus ustanowi jakiego Zastpc czyli Namiestnika na ziemi,
ktryby Kocioem jako widzialna, najwysza Kocioa gowa zarzdza?

O. Tak jest, zleci On ten urzd w. Piotrowi i jego Nastpcom.

P. Czy w. Piotr Aposto otrzyma wiksz jak wadz ni inni
Apostoowie?

O. Tak jest, o czym si z wielu jasnych miejsc Pisma w. przekonywamy.

P. Przytocz nam pod tym wzgldem sowa Zbawiciela u witego
Mateusza, rozdz. XVI w. 18?

O. "Ty jeste Piotrem (opok) a na tej opoce zbuduj Koci mj i bramy
piekie przeciw niemu nie przemog".

P. Co si rozumie przez wyraz: opoka?

O. Przez ten wyraz rozumie si sam Piotr w.

P. Dlaczego?

O. Bo Piotr przez Chrystusa zosta opok nazwany.

P. Jake to?

O. Zbawiciel zowie Go Kephas, a wyraz Kephas w jzyku syryjskim
oznacza ska.

P. Co dodaje Zbawiciel do powyszego wyraenia?

141

O. "Tobie dam klucze od Krlestwa niebieskiego, cokolwiek zwiesz na
ziemi, to bdzie zwizane i w niebie, a cokolwiek rozwiesz na ziemi bdzie
rozwizane w niebie" (Mt. rozdz. XVI, w. 19).

P. Czy Pan Jezus w te sowa nie ozwa si te do innych Apostow?

O. Wyrzek On je take do innych w ogle Apostow, ale z pominiciem
wyraenia: tobie dam klucze od Krlestwa Niebieskiego; a mwi je tutaj
wycznie do witego Piotra, co oczywicie znaczy, e mu zamierza udzieli
wadz szczegln.

P. Co mwi Zbawiciel do w. Piotra w Ewangelii witego Jana rozdz.
XXI w. 15-17?

O. "Pa, mwi, baranki moje pa owieczki moje".

P. Co Ojcowie Kocioa rozumiej przez wyraz baranki?

O. Rozumiej wiernych.

P. Co rozumiej przez owieczki?

O. Rozumiej pasterzy dusz.

P. Dlaczego?

O. Poniewa podobnie jako przez owce karmione s jagnita czyli
baranki, tak podobnie pasterze dusz karmi pokarmem duchownym wiernych
Chrystusowych.

P. Co z tego wnosisz?

O. Z tego wnosz, e Zbawiciel Apostoowi Piotrowi zleci zarzd caego
Kocioa, kiedy mu zleci nie tylko lud ale te i pasterzy (1).

Nauka II

P. Czy s jeszcze inne dowody odnoszce si do urzdu najwyszego
pasterstwa i pierwszestwa w. Piotra midzy Apostoami?

O. Apostoowie wszdzie tego Apostoa wymieniaj na pierwszym
miejscu midzy Apostoami, co te za dowd jego pierwszestwa suy.

P. Przytocz sowa w. Mateusza rozdz. X w. 2?
142


O. "Imiona dwunastu Apostow s: Pierwszy Szymon, ktrego te
Piotrem zowi" itd.

P. Azaliby si to nie dao tym wytumaczy, e Piotr Aposto dlatego jest
najprzd mianowanym, e by najstarszym wiekiem albo e by najpierwszym
na Apostolstwo powoanym?

O. Nie, tego nie mona mwi, bo Andrzej by i wiekiem starszym i
pierwej ni Piotr na urzd Apostolski zosta powoanym.

P. Przytocz nam, co w. Ambroy mwi nad rozdz. II do Koryntian?

O. "Nie Andrzej, mwi, ale Piotr otrzyma pierwszestwo".

P. Co mwi w. Hieronim przeciw Jowinianowi? (Libr. I, cap. 17).

O. "Jeden zostaje midzy dwunastu gow aby unikn rozterek,
rozdwojenia".

P. Co mwi w. Augustyn w drugiej Ksidze o Chrzcie?

O. "Obacz Piotra Apostoa, w ktrym zwierzchnictwo midzy Apostoami
w tak wysokim stopniu przed innymi janieje".

P. Co mwi w. Optatus?

O. "Piotr zosta jako gowa midzy Apostoami ustanowiony, aby jedno
Kocioa bya utrzyman".

P. Czy moesz to okaza, e Piotr urzd pasterstwa w Kociele
rzeczywicie wykonywa?

O. Tak jest, on urzd ten spenia zaraz, bezporednio po
Wniebowstpieniu Pana Jezusa.

P. Jak i kiedy?

O. On najprzd zgromadza Apostow i zarzdza wybr nowego Apostoa
w miejsce Judasza, lubo nawet mg, wedug w. Chryzostoma, wybr ten, bez
wtpienia, sam dopeni.

P. Co jeszcze wicej czyni w charakterze swojego najwyszego
pasterstwa?

143

O. On pierwszy ogasza Jezusa ukrzyowanego i pierwszym swoim
kazaniem nawrci trzy tysice ludu, a tak sam pierwszy Koci zaoy.

P. Przytocz jeszcze inne dowody odnoszce si do jego najwyszego
pasterstwa?

O. On orzek, e pogan naley do Chrztu przypuszcza, o czym mia
szczeglniejsze objawienie Boe.

P. Co jeszcze czyni w charakterze gowy Kocioa?

O. On orzek w zgromadzeniu Apostow w Jerozolimie, eby chrzecijan
nawrconych z bawochwalstwa, od obowizku obrzezania, prawem Starego
Zakonu ustanowionego, uwolni.

P. Jaki z tego wszystkiego wniosek wyprowadzasz?

O. e nie ma adnego punktu wiary, ktryby tak w Pimie w. by
uzasadnionym, jak urzd najwyszego pasterstwa w. Piotra.

P. Jak uwag moesz tu doda?

O. e nie ma adnego punktu wiary naszej tak uporczywie przez
przeciwnikw naszych zaprzeczanego, jak najwysze pasterstwo w. Piotra.

P. C w kocu z tego wszystkiego wnosisz?

O. e przeciwnicy nasi Pismo w. wedug swojego upodobania nicuj i w
nim to tylko uznaj, co do ich celw suy.

Nauka III

P. Co wypywa z dowodu, e Piotr w. pozyska najwysz i zwierzchni
wadz w Kociele?

O. Z tego wypywa, e nastpcy w. Piotra to samo stanowisko i tak
wadz mie musz.

P. A to dlaczego?

O. Poniewa forma zarzdu Kocielnego zawsze niezmienn pozosta
powinna i tak, jak Chrystus postanowi.

144

P. Ktrzy s nastpcami w. Piotra?

O. Nastpcami w. Piotra s rzymscy Biskupi.

P. Dlaczego?

O. Dlatego, e w. Piotr w Rzymie swoj stolic zaoy i tame ycie
swoje zakoczy.

P. Jak odpowiedzie naley tym, ktrzy zaprzeczaj, e Piotr
kiedykolwiek w Rzymie by?

O. Naley ich o trzy rzeczy zapyta.

P. O co, najprzd?

O. Jeeli w. Piotr w Rzymie, jako mczennik za Nerona cesarza nie by
umczonym, to zechciejcie nam wskaza inne jakie miejsce, gdzie umar?

P. O co, po wtre?

O. Jeeli w. Piotr w Rzymie nie umar, to powiedzcie nam, kto jego
zwoki do Rzymu przynis, skd i kiedy?

P. A co, po trzecie?

O. O to, kto lepiej wiedzia o tym, kto by pierwszym Biskupem
rzymskim, czy wici Ojcowie Kocioa ktrzy za czasw apostolskich i
pierwszych wiekw Kocioa yli, czy dzisiejsi lutrzy.

P. Co pisze w. Augustyn w licie do Generoza, gdzie wylicza szereg
Biskupw rzymskich od samego pocztku a do swoich czasw?

O. "Po Piotrze, pisze, nastpi Linus, po Linusie Klemens".

P. Co pisze w. Optatus? (Libr. II contra Parm.).

O. "Piotr by pierwszym, ktry na rzymskiej stolicy zasiad. Po Piotrze
nastpi Linus a po Linusie Klemens".

P. Co pisze w. Ireneusz (Libr. III, c. 3) i w. Epifaniusz (Haer. 27) i
wszyscy inni Ojcowie, ktrzy szereg Biskupw rzymskich podali?

O. Wszyscy oznaczaj Piotra, jako pierwszego rzymskiego Biskupa.

145

P. Co mwi w. Leon? (Fer-I Nat. Apost.).

O. Rzym sta si stolic caego chrzecijaskiego wiata przez stolic
Piotrow.

Nauka IV

P. Czy wszyscy Chrzecijanie obowizani s do posuszestwa
rzymskiemu Biskupowi czyli Papieowi?

O. Tak jest, wszyscy winni mu by posuszni, jako nastpcy w. Piotra,
jako Namiestnikowi Chrystusowemu i najwyszej gowie Kocioa.

P. Jeste to wielkim grzechem wyamywa si spod posuszestwa
Papiea?

O. "Kto si zwierzchnoci sprzeciwia, ten si rozporzdzeniu Boemu
sprzeciwia, mwi w. Pawe Aposto, a kto si takiemu rozporzdzeniu
sprzeciwia ten si na wieczne potpienie naraa".

P. Czy wszystkie chrzecijaskie Kocioy powinny zostawa w
spoecznej jednoci z Kocioem rzymskim, czyli ze stolic w. Piotra?

O. Tak jest, bo tego nauczaj jednozgodnie wszyscy wici Ojcowie
Kocioa.

P. Przytocz mi o tym sowa w. Ireneusza? (Libr. III, c. 3).

O. "Koci rzymski jest najznamienitszym, z ktrym wszystkie inne
Kocioy zjednoczonymi by winny".

P. Co mwi w. Cyprian? (Libr. I. Epist. ad plebem universam).

O. "Tylko jeden Bg i tylko jeden Chrystus, tylko jeden Koci i jedna
stolica zaoona na skale przez Sowo Pana samego".

P. Co pisze w. Hieronim w swoim licie do Damazego Papiea?

O. "Trzymam si twojej stolicy, ktra jest stolic Piotra, wiedzc, e
Koci na skale zbudowany jest".

P. Przytocz mi dalszy cig tego listu?

146

O. "Kto Baranka wielkanocnego w tym domu nie poywa, ten jest
bezbonym, kto si do tej arki nie schroni, ten w potopie utonie".

P. Jaki jest koniec tego wywodu?

O. "Nie znam Witalisa, nie znam Melecjusza, Paulinus jest mi nieznany;
kto z Tob nie trzyma jest nieprzyjacielem Chrystusa, kto z Tob nie trzyma ten
rozprasza".

P. Czemu zowiemy Koci katolicki rzymskim Kocioem?

O. Poniewa Koci katolicki po caym wiecie stolic rzymsk ma w
uczczeniu i jemu, z wiernym posuszestwem, podlega.



Przypisy:
(1) Mona te bez nacigania rzeczone miejsce: "pa baranki moje, pa owieczki moje" w
oglnoci i zbiorowo o caym stadzie zrozumie, porwnywajc one z miejscami w. Jana
rozdz. X w. 1-16, a w szczeglnoci od w. 14 do 16, gdzie gwnie mowa jest o owieczkach,
ktrych Pasterzem jest Chrystus, ktre wedug wyej przytoczonego miejsca u w. Jana w
rozdz. XXI w. 15-17 Pan Jezus Piotrowi do pasania zbiorowo przekazuje. Do caej owczarni
Chrystusowej nale zarwno pasterze jako i stado; wedug tego najwyszy urzd pasterski
tego Apostoa nad caym stadem Chrystusowym czyli nad wszystkimi wiernymi bez adnego
nacigania si wykazuje. (Przyp. tum. niemieckiego).










ROZDZIA XII

O Soborach czyli Zebraniach kocielnych

147



Nauka I

P. Ilorakie s Sobory?

O. Dwojakie.

P. Jakie mianowicie?

O. Sobory powszechne i partykularne czyli szczegowe.

P. Co si rozumie przez Sobr powszechny?

O. Jest to zebranie, na ktre wszyscy Biskupi wiata chrzecijaskiego s
zaproszeni i na ktrym przewodniczy albo sam Papie osobicie, albo przez
swoich Legatw lub Penomocnikw.

P. Co si rozumie przez Sobr partykularny, zwany inaczej nacjonalnym
albo prowincjonalnym?

O. Sobr prowincjonalny jest to zebranie Biskupw, na ktre wezwani
zostali wszyscy Biskupi pewnej prowincji, kraju lub pastwa.

P. Czy Sobr moe si omyli w rzeczach wiary?

O. Sobory powszechne w rzeczach wiary s nieomylne; lecz Sobory
partykularne mog pobdzi.

P. Czemu powiedzia, e Sobory powszechne w rzeczach wiary s
nieomylne?

O. Bo w przypadku, gdyby Sobr powszechny w rzeczach wiary by
omylnym, to by cay Koci mg pobdzi, co jest rzecz niemoebn.

P. Czemu powiedzia, e cay Koci w bd by popad w
przypuszczeniu, gdyby powszechny Sobr w rzeczach wiary pobdzi?

O. Poniewa wszyscy zgromadzeni Biskupi, podobnie miejsce caego
Kocioa zastpuj i takowy przedstawiaj, jako zgromadzeni na sejmach
Deputowani przedstawiaj cae pastwo i kraj.

P. Jak si trzeba na decyzj powszechnego Soboru zapatrywa?

148

O. Jako na wyroczni Ducha witego.

P. Przytocz mi sowa, ktre na zebraniu Apostolskim w Jerozolimie,
przytoczono? (Dz. Ap. XV, 28).

O. "Zdao si Duchowi witemu i nam, abymy wicej nie kadli na was
ciaru".

P. Jeste to wielkim grzechem nie chcie si podda wyrokowi
powszechnego Soboru?

O. Tak jest, byoby to wielk pych, zarozumiaoci, niemniej
kacerstwem, ktrym si popada w kltw kocieln i odpada si od jednoci
Kocioa.

P. Czemu mwisz, e byoby to pych, zarozumiaoci i kacerstwem?

O. Bo by to znaczyo, jakoby kto chcia wyej stawia swoje wasne
mniemanie, albo swj szczeglny pogld, nad wyrok caego Kocioa, ktry
przecie przez uczonych mw orzeczony zosta.

P. Nie mona by powiedzie, e si ma obowizek ulega orzeczeniom
Soboru o tyle tylko, o ile orzeczenie takowe jest zgodne z Pismem w.?

O. To byoby niedorzecznoci.

P. A to dlaczego?

O. Dlatego, e tym samym by si uznawao, e Koci (reprezentowany
przez swoich Biskupw) moe czego uczy, co by z Pismem w., czyli ze
Sowem Boym si nie zgadzao, co jest niemoebnym.

P. Czemu mwisz, e takie zachowanie si byoby nierozumnym?

O. Poniewaby tym sposobem chciano okaza, e si kto chce czyni
sdzi tych, ktrych Bg sam, jako Sdziw spraw spornych w rzeczach wiary
ustanowi.

Dodatek tum. polskiego.

P. Czemu mwie, e Sobory partykularne mog pobdzi?

O. Bo one nie przedstawiaj caego Kocioa.
149


Nauka II

P. Wiele byo powszechnych Soborw?

O. Osiemnacie.

P. Gdzie si odprawi pierwszy Sobr?

O. W Nicei, w. r. 325.

P. Gdzie drugi?

O. W Konstantynopolu, w r. 381.

P. Gdzie trzeci?

O. W Efezie, w r. 431.

P. Gdzie czwarty?

O. W Chalcedonie, w r. 451.

P. Wiele si Soborw odprawio w Konstantynopolu?

O. Cztery.

P. Wiele w Rzymie?

O. Pi.

P. Wiele w Nicei?

O. Dwa.

P. Wiele w Lionie?

O. Dwa.

P. Gdzie si odprawiy inne Sobory powszechne?

O. Jeden w Wiennie we Francji, jeden we Florencji we Woszech.

P. Ktry jest ostatni powszechny Sobr?

O. Sobr Trydencki (1).
150


P. Czemu zaliczasz ten Sobr do liczby Soborw powszechnych?

O. Poniewa na ten Sobr wezwani byli wszyscy Biskupi caego
chrzecijastwa; poniewa tene Sobr odbywa si pod prezydencj papieskich
Legatw i poniewa wyroki tego Soboru przez Papiea zatwierdzone zostay.

P. Ilu Kardynaw znajdowao si na tym Soborze?

O. Szeciu.

P. Ilu Patriarchw?

O. Trzech.

P. Ilu Arcybiskupw?

O. Trzydziestu dwch.

P. Ilu Biskupw?

O. Dwustu dwudziestu omiu.

P. Czy take luterscy i kalwiscy predykanci na ten Sobr byli
zaproszonymi?

O. Nalegano na nich, aby si na nim zjawili, porczano im wszelkie
moebne bezpieczestwa, jakie sobie tylko mie yczyli, czego si w aktach
tego Soboru doczyta mona.

P. Czy protestanci maj rozumn podstaw do pogardzenia tym Soborem,
poniewa si na nim nie znajdowali?

O. Nie, gdy to od nich zaleao na nim si znajdowa.

P. Czy protestanci s sumiennie obowizani podda si orzeczeniom tego
Soboru?

O. Tak jest, poniewa na nim ich sprawa przez prawych i waciwych
Sdziw sdzon bya.

P. Ktrzy to s prawowici Sdziowie w rzeczach wiary?

O. Biskupi.

P. Dlaczego?
151


O. Dlatego, e oni od Boga na to s postanowieni.

P. Co mwi w. Pawe do Biskupw w Dziejach Apostolskich? (XX, 28).

O. "Pilnujcie sami siebie i wszystkiej trzody, nad ktr was Duch wity
postanowi Biskupami, abycie rzdzili Koci Boy".

P. Co wnosisz z tego zdania?

O. Wnosz, e Biskupi nie mogliby Kocioem rzdzi, gdyby im wadza
i prawo nie przysugiwao rozsdzania o rzeczach wiary, utwierdzenia nauki
prawdziwej a odrzucania faszywej.

P. Co pisze w. Pawe Aposto do Tymoteusza Biskupa? (I Tym. VI, 20).

O. "Tymoteuszu, strze nauki tobie powierzonej".

P. Jaki std wyprowadzasz wniosek?

O. Ten, e jest obowizkiem Biskupw czuwa nad dobr i faszyw
nauk.



Przypisy:
(1) Autor pisa niniejsze dzieko przed ostatnim powszechnym Soborem Watykaskim.
(Przyp. tum. polskiego).







ROZDZIA XIII

O nalenym Kocioowi posuszestwie

152



Nauka I

P. Czy jestemy obowizani do posuszestwa Kocioowi?

O. Jestemy do tego obowizani, bo Sowo Boe nas do tego wyranie
zobowizuje.

P. Co mwi Zbawiciel u witego Mateusza? (XVIII, 17).

O. "Kto Kocioa nie sucha, mwi, niechaj ci bdzie jako poganin i
jawnogrzesznik".

P. Co mwi Zbawiciel o Pasterzach? (k. X, 16).

O. "Kto was sucha, powiada, ten mnie sucha, a kto wami gardzi ten mn
gardzi, a kto mn gardzi, ten gardzi Tym, ktry mnie posa".

P. Co mwi wity Pawe Aposto? (Hebr. XIII, 17).

O. "Bdcie posuszni przeoonym waszym i bdcie im poddani.
Albowiem oni czuwaj jako ci, ktrzy za dusze wasze liczb odda maj".

P. Czy te wadza duchowna nie mniej jak wiecka ma prawo poddanych
sumiennie zobowizywa?

O. Jedna, rwnie jak i druga wadza ma rwne prawo, poniewa obie od
Boga s ustanowione.

P. Co pisze w. Pawe Aposto do Rzymian? (XIII, 2).

O. "Kto si sprzeciwia zwierzchnoci, sprzeciwia si postanowieniu
Boemu, a ktrzy si sprzeciwiaj, potpienie sobie odnosz".

P. Co dalej dodaje tene Aposto? (tame, w. 5).

O. "Przeto te z potrzeby bdcie poddani nie tylko dla gniewu, ale te dla
sumienia" (1).

P. Jaki wniosek z tych orzecze wyprowadzi naley?

O. Ten, e jestemy sumiennie obowizani do zachowania przykaza
kocielnych.

153

P. Albo przykazania kocielne nie s przykazaniami ludzkimi, do
ktrych przestrzegania nie jestemy obowizani?

O. Jestemy obowizani przestrzega nawet i ludzkie przykazania,
poniewa je Bg przestrzega nakazuje.

P. Podaj do tego odpowiednie porwnanie?

O. Rozkaz Ojca lub zwierzchnoci, jest te tylko ludzkim rozkazem, a
przecie jestemy obowizani obojgu by posusznymi, bo tak Bg rozkazuje.

P. Dopenij to porwnanie?

O. Tak rwnie jestemy obowizani do posuszestwa Kocioowi,
poniewa to Bg rozkazuje.

P. Albo Zbawiciel nie mwi o faryzeuszach (Mt. XV, 9) "Darmo mnie
chwal, ucz nauk i ustaw ludzkich"?

O. Zbawiciel mwi tu tylko o takich przykazaniach, ktre z Boskimi
przykazaniami stoj w sprzecznoci, albo ktre nie s poyteczne i w niczym si
do chway Boej nie przyczyniaj.

Nauka II

P. W jakim celu wydaj si wszystkie, a mianowicie, pi znane,
Kocielne przykazania?

O. Aebymy tym sposobem Boskie przykazania tym lepiej i dokadniej
wykonywali.

P. Jakim to sposobem?

O. Bg nakazuje bymy Mu naleyt cze oddawali, bymy pocili,
bymy si spowiadali, bymy do Komunii przystpowali, Koci za okrela do
tego czas i sposb.

P. Czy Koci katolicki ma prawo wita uroczyste ustanawia?

O. Ma nie mniejsze prawo do tego, jakie mia koci ydowski.

P. Gdzie znajdujemy w Starym Testamencie przykady ustanowienia
wit uroczystych przez ydowsk Synagog?

154

O. W IX rozdziale ksigi Ester i w ostatnim rozdziale ksigi Judyt.

P. Czyme jeszcze dowiedziesz, e Koci ma prawo do ustanowienia
wit uroczystych?

O. Gdyby Koci takiego prawa nie mia, to by te i Niedzieli w miejsce
Soboty nie kaza uroczycie obchodzi.

P. Czy Koci ma prawo ustanowienia staych wit uroczystych?

O. Tak jest, a w. Augustyn nauk Ariusza, ktry to prawo Kocioowi
zaprzecza, w liczb kacerstw zalicza.

P. Czy Koci moe nam uywanie niektrych pokarmw zabrania?

O. Tak jest, jak to ju uczyni za czasw apostolskich.

P. Jakich pokarmw zabrania Koci ju za czasw apostolskich?

O. Koci zabroni uywania krwi i misa zwierzt uduszonych, o czym
czytamy w rozdziale XV Dziejw Apostolskich.

P. Czyby wwczas chrzecijanie byli zgrzeszyli, uywajc tych
zakazanych pokarmw?

O. Byliby bezwtpienia zgrzeszyli, bo by si byli sprzeciwili
przykazaniom duchownej zwierzchnoci.

P. Ale, czy nie mogliby byli wwczas powiedzie: pokarm, ktry do ust
wchodzi, nie kala czowieka?

O. Lecz na to byoby si im odpowiedziao: nie pokarm, ale
nieposuszestwo kala czowieka.

P. A jak powinni katolicy dzisiejsi na taki zarzut lutrom odpowiada?

O. Tak samo. I nie pokarm, ale nieposuszestwo kala czowieka.

P. O jakim pokarmie mwi Zbawiciel u w. Mateusza twierdzc: "nie to,
co wchodzi w usta pokala czowieka"? (Mt. XV, 11).

O. Mwi tu o tych pokarmach, ktre si poywaj z nieumytymi rkami, a
nie o onych, ktre si wbrew zakazowi poywaj.

155

Nauka III

P. Dlaczego Koci zakazuje w pewne dni pokarmw misnych?

O. Aby ciao umartwi i namitnociami zawadn.

P. Czy miso samo z siebie jest pokarmem nieczystym?

O. Nie, miso Bg sam stworzy i mona go z wdzicznoci poywa,
gdy takie poywanie przykazaniu si nie sprzeciwia.

P. Kto naucza, e miso jest samo w sobie nieczyste i przez zego ducha
stworzone?

O. Marcjonici i manichejczykowie.

P. Co o takiej nauce powiedzia Aposto? (1 Tym. IV, 1).

O. Zowie j nauk czartowsk.

P. Od jak dawna chrzecijanie powstrzymuj si w pewne dni od
misnych pokarmw?

O. Od samego pocztku chrzecijastwa.

P. Skde o tym wiesz?

O. Z nauk katechizmowych w. Epifaniusza.

P. Przytocz jego sowa?

O. Apostolskim prawem (mwi) ustanowiono dwa razy w tydzie poci.

P. Czy w caym chrzecijastwie poszczono w pitki i w soboty?

O. Nie, bo w niektrych miejscach poszczono w rody i w pitki, a w
innych w pitki i w soboty.

P. Co pisze w. Hieronim do Liciniusza Betika?

O. e si pod tym wzgldem stosowa naley do zwyczaju krajowego.

P. Czemu Grecy poszcz w rody i pitki?

O. Na pamitk, e Chrystus w rod by sprzedany i zdradzony, a w
pitek ukrzyowany.

156

P. Czemu my pocimy w pitek i w sobot?

O. Bo Chrystus w tych dniach umar i pogrzebiony zosta.

P. Azali w. Pawe nie gani Koloseczykw za to, i mwili: "Nie
dotykajcie si, ani kosztujcie, ani ruszajcie"? (Kol. II, 21).

O. Aposto im przygania, poniewa tak mwili: "wedle ustawy nauk
ludzkich" czyli Starego Testamentu.

P. Albo Aposto w tyme samym rozdziale w w. 16 nie mwi:
"Niechaje was tedy nikt nie sdzi w pokarmie, albo w piciu, albo w czci dnia
witego, albo w nowiu, albo szabatw"?

O. Aposto tu rwnie mwi o prawie ydowskim i chce iby
chrzecijanie wiedzieli, i od niego s zwolnionymi.

P. Wszake ten Aposto mwi: "Gdzie Duch Paski, tam wolno" (II
Kor. III, 17). Czemu si mamy jeszcze przykazaniami Kocielnymi krpowa?

O. Bdcie wolni, mwi w. Piotr Aposto, a nie jakoby majc wolno
zason zoci, ale jako sudzy Boy (I P. II, 16). Czyli jako ci, ktrzy wolno
ku zoci naduywaj (2).

Nauka IV

P. Kto ustanowi post czterdziestodniowy przed Wielkanoc?

O. Sami Apostoowie.

P. Jaki na to dowd?

O. Najprzd prawido oglne w. Augustyna, po wtre wiadectwo
witych Ojcw Kocioa.

P. Jakie to jest prawido w. Augustyna?

O. Jeeli jaki zwyczaj w Kociele si przechowuje, a jeeli pocztku jego
wykaza nie mona ani od jakiego Biskupa, ani od Papiea ani od Soboru, to
taki koniecznie musi pochodzi z ustnego podania Apostolskiego i z ich ustawy
(3).

P. Czeg chcesz dowie tym prawidem?

157

O. e post czterdziestodniowy, ktry przed Lutrem w caym Kociele by
przestrzeganym, a ktrego pocztek ani z ustawy jakiego Biskupa, ani Papiea,
ani Soboru nie pochodzi, ma swj pocztek w Apostolskiej ustawie.

P. Jake wic naley odpowiedzie naszym przeciwnikom twierdzcym,
e dopiero Sobr Nicejski posty zaprowadzi?

O. Trzeba im odpowiedzie, e takie twierdzenie jest mylne, bo o nim
wspominaj ju Tertulian i Origenes, ktrzy dawno przed Soborem Nicejskim
yli.

O. Czyby nie mg nam wyranie wymieni Ojcw Kocioa, ktrzy
uczyli, e Apostoowie post czterdziestodniowy zaprowadzili?

O. Tak nauczaj wyranie wici: Hieronim i Leon Wielki.

P. Co o nim mwi w. Hieronim w swoim pimie do Marcelli?

O. "Obchodzimy, mwi, post czterdziestodniowy wedug Apostolskiej
ustawy".

P. Co mwi w. Leon? (Sermo 9 de jejunio).

O. "Apostoowie, mwi, z natchnienia Ducha witego post
czterdziestodniowy zaprowadzili".

P. Czy w owe czasy byo co do postw jakie przykazanie: czy te to do
woli byo pozostawione?

O. Ju wwczas Chrzecijanie byli sumiennie do postw obowizani.

P. Co mwi w. Hieronim we wspomnianym licie?

O. Montanici (mwi) zachowuj trzy posty a my tylko jeden; nie iby to
byo zakazanym cay rok poci; lecz, s to rne rzeczy, poci z przykazania,
a poci dlatego, e si kto do tego z pobonoci zobowiza.

P. A co o tym mwi w. Augustyn?

O. Wolno jest w innych czasach poci, lecz pogwacenie postu
czterdziestodniowego jest grzechem (4).

Nauka V

158

P. Dlaczego Apostoowie ustanowili post czterdziestodniowy?

O. Najprzd, dla naladowania przykadu Pana Jezusa; po wtre, dla
uczczenia mki Pana Jezusa; po trzecie, dla lepszego przygotowania si do
obchodu uroczystoci wielkanocnej.

P. Na czyme wic zaley post, ktry Chrzecijanie zachowuj w czasie
czterdziestodniowym, w inne dni postne, w wigilie i w Suche dni?

O. Na tym, aby si w dni rzeczone od misnych pokarmw
powstrzymywa i tylko raz dnia a to w poudnie do syta si posila.

P. Czy jednak nie mona w takie dni wieczorem jada wedug
upodobania?

O. Nie, poniewa wwczas naley na lekkiej kolacyjce poprzesta.

P. Jakie wic mog by te potrawy?

O. Zimne i lekkie, jako to owoce, lub co podobnego.

P. Czy take, w dni te, nie wolno osobom sabowitym, wieczorem jak
ciep polewk si zagrza?

O. I owszem, post si w tym razie nie gwaci, jednak to si dozwala tylko
w potrzebie.

P. Czy w takie dni dozwolone s: niadanie i podwieczorek?

O. Nie, od tego trzeba si powstrzyma, jeeli jaka potrzeba czego innego
nie wymaga.

P. Czy wszyscy chrzecijanie s obowizani do takiego rodzaju postu?

O. Nie, wiele osb od tak cisego postu maj zwolnienie, jako to:
modzie przed dwudziestym pierwszym rokiem, starcy, na ciele osabieni,
niewiasty oczekujce potomstwa i mamki, rzemielnicy i wszyscy ciko
pracujcy, ubodzy, ktrzy skdind may maj posiek.

Uwaga tumacza. Autor nie rozrni tu dni cisych postw od dni
wstrzemiliwoci, albowiem w te ostatnie posiek czstszy, z zabronieniem
tylko pokarmw misnych, jest dozwolony. Osoby te w ostatnim pytaniu
wymienione, wyjte s tylko od postu cisego, a nie od wstrzemiliwoci, od
159

ktrej tylko osoby rzeczywicie chore, lub nie majce zupenie czym innym si
posili, wyjte by mog.

Nauka VI

P. Co powinien katolik swoim przeciwnikom odpowiedzie, gdy si ci z
postw i wstrzemiliwoci od niektrych pokarmw, namiewaj?

O. Powinien im odpowiedzie sowy Zbawiciela: "Kto Kocioa nie
sucha, niech ci bdzie jako poganin i jawnogrzesznik".

P. I co jeszcze?

O. Powinien im odpowiedzie sowy witego Augustyna w licie 118.

P. Jak si o tym wity Doktor wyraa?

O. "Jest to wielk niedorzecznoci, chcie gani to, czego cay Koci
naucza".

P. Do kogo si odnosi taka nagana?

O. Do Lutra, poniewa on postom przygania, ktre przecie cay Koci
przestrzega.

P. Nie mgby nam jakim przykadem z Pisma w. wskaza, e katolicy
bardzo dobrze czyni, powstrzymujc si od niektrych pokarmw?

O. Prorok Jeremiasz pochwala Rechabitw, e si od wina
powstrzymywali; poniewa im to ojciec ich Jonadab poleci.

P. Jaki std wniosek?

O. e katolicy bardzo dobrze postpuj, gdy si w oznaczone czasy od
pokarmw misnych powstrzymuj, co im wanie Koci ich matka
przykazuje.

P. Co moesz naszym przeciwnikom odpowiedzie, aby im wicej jeszcze
da uczu niesprawiedliwo, jak nam wyrzdzaj, przyganiajc nam takie
rzeczy?

O. Naleaoby si ich zapyta czemu oni Niedziele wic, kiedy, Pitki i
Soboty, poywajc misne pokarmy, gwac.

160

P. Nie mogliby odpowiedzie e wicenie Niedzieli jest w Pimie w.
nakazane, a o pocie w Pitki i Soboty nie ma tam adnej wzmianki?

O. Ale i o wiceniu Niedzieli Pismo w. nigdzie nie wspomina, tylko o
wiceniu Szabatu; wic te nie ma przykazania w Pimie witym aby
Niedziele wici.

P. Czyme jeszcze nasi przeciwnicy mog by pokonani?

O. Mona im powiedzie: "Wy wicicie Niedziel, poniewa to jest
staroytnym zwyczajem Kocioa, wic powstrzymujcie si te i od poywania
misa w Pitki i w Soboty, poniewa i to jest zwyczajem Kocioa staroytnym.
Albo zachowujcie jedno i drugie, albo adne z nich".



Przypisy:
(1) To jest nie tylko dla uniknicia kary, ale i dlatego, bycie sumienia swego grzechem nie
skalali. (Przyp. tum. pol.).

(2) Dodajemy tu objanienie naszego Wujka. Takci czyni sekciarze z czasw naszych,
ktrzy pod zason ewangelickiej wolnoci nie chcc by przeoonym duchownym i
wieckim posuszni, i owszem, prawa tak duchowne jako i wieckie ami. (Przyp. pol. tum.).

(3) Poniewa Apostoowie rozeszli si po caym wiecie, wic te ustawa taka koniecznie
poprzedzi musiaa ich rozczenie. Zwyczaje bowiem przez pojedynczych Apostow
ustanowione, np. liturgie lubo wielce szanowne, tym si jednak rni od wczeniejszych i,
lubo s co do istoty zgodne, nie s jednak w caym Kociele jednostajne pod wzgldem swej
przypadkowej formy. (Przyp. tum. pol.).

(4) Dlatego te nie wolno jest dowolnie nakazany dzie postu innym dniem zastpi, albo
poci w inny sposb, a nie tak, jak Koci postanowi. (Przyp. tum. pol.).







161

ROZDZIA XIV

O witych Sakramentach w oglnoci



Nauka I

P. Czym dowiedziesz, e jest siedem Sakramentw w.?

O. Dowiod to Pismem w. i orzeczeniami nieomylnego Kocioa.

P. Czy si gdzie w Pimie w. znajduje, e siedem Sakramentw w. by
powinno?

O. W Pimie w. czytamy o siedmiu widzialnych znakach, ktre sprawuj
w nas niewidzialn ask Bo, jak to si o kadym po szczegle Sakramencie
acno dowodzi.

P. Czy wszyscy katolicy wierz, i jest ni mniej ni wicej jak siedem
Sakramentw?

O. Tak jest, bo to publicznie i wyranie Jeremiasz, Patriarcha
Konstantynopolitaski w r. 1576 (1) wyzna.

P. Jaki wniosek wyprowadzasz z takiego orzeczenia?

O. Std si wyprowadza wniosek, e nauk o siedmiu Sakramentach
uwaa naley za pierwotn i nieprzerwan czyli za trwa w chrzecijastwie.

P. Czy mona taki wniosek ze wiadectwa Kocioa Greckiego
wyprowadzi?

O. Z ca pewnoci, bo gdyby nauka o siedmiu w. Sakramentach bya
now (czyli pniejsz od odszczepiestwa), to by nie moga by wspln z
grekami, ktrzy ju od omiu wiekw od nas czyli od Kocioa rzymskiego si
odczyli.

(Dopenienie tumacza). Gdyby te i przed odszczepiestwem w
ktrymkolwiek Kociele, czy to Wschodnim czy w Zachodnim bya nauka o
siedmiu Sakramentach na nowo wprowadzon, to by strony sporne np. arianie,
162

donatyci, nestorianie itp. byy niezawodnie tak nauk jako nowo sobie
nawzajem zarzucali, a zatem wiara o siedmiu Sakramentach przed
odszczepiestwem ju bya w Kociele starodawn i bezsporn.

P. Czy luteranie pod wzgldem liczby Sakramentw s z sob zgodni?

O. Nie, bo w wielu miejscach, np. w Strasburgu licz oni tylko dwa
Sakramenty, to jest chrzest i ostatni wieczerz (2).

P. Co mwi Apologia Augsburgskiego wyznania w art. 7-mym o liczbie
Sakramentw?

O. Mwi, e pokuta jest rzeczywistym Sakramentem.

P. Czemu protestanci strasburscy wyczaj pokut z liczby
Sakramentw, kiedy si przecie do augsburgskiego wyznania przyznaj?

O. Na to niech sami odpowiedz jak im si spodoba i jak im si zdaje, aby
si z tej sprzecznoci wywika.

Nauka II

P. Czy lutrzy mog nowochrzczecw (anabaptystw) przekona, e
Chrzest dzieci jest wany?

O. Nie, oni ich o tym przekona nie mog.

P. A to z jakiego powodu?

O. Dlatego, e wedug nauki luterskiej Chrzest dzieci, ani jest dobry ani
wany.

P. Jako to wypywa z nauki luterskiej?

O. Gwn zasad nauki luterskiej jest, e sama tylko wiara czowieka
usprawiedliwia, lecz niemowlta i dzieci, nie majce rozumu, nie mog aktu
wiary wzbudzi; a wic usprawiedliwionymi by nie mog.

P. Czyby z innej jeszcze luterskiej zasady nie mona wywnioskowa, e
Chrzest dzieci jest niedobrym i e jest niewanym?

163

O. Zasad lutersk jest, e aden zwyczaj Kocioa nie moe by
cierpianym, ktrego przykad by si w Pimie w. nie znajdowa; poniewa za
w Pimie w. adnego nie ma przykadu, eby dzieci byy chrzczone; wic te z
luterskiej zasady wypywa, e nie mona uzna Chrzest dzieci za wany.

P. W czym nowochrzczecy nad lutrw wyej stoj?

O. Oni si szczyc tym, e maj sowo Boe za sob (3).

P. Jake objaniaj nowochrzczecy sowa Pana Jezusa u w. Mateusza
(XXVIII, 19): "Idc nauczajcie wszystkie narody chrzczc je..."?

O. Oni utrzymuj, e nauka powinna chrzest poprzedzi; dzieci za
(mwi) s niezdolne, aby ich uczy mona; wic do przyjcia Chrztu s
niesposobne.

P. Jake to nowochrzczecy na swoj stron tumacz sowa Pana Jezusa
w Ewangelii w. Marka (XVI, 16): "Kto uwierzy i ochrzci si ten bdzie
zbawiony"?

O. Oni to tumacz, e naley wprzd wierzy, zanim si Chrzest
otrzyma; lecz, powiadaj, e dzieci nie s zdolne do wierzenia; a zatem i do
przyjcia Chrztu w.

P. Czy lutrzy mog te zarzuty odeprze?

O. Mog oni wprawdzie te miejsca inaczej tumaczy ni
nowochrzczecy, ale nie mog mie pewnoci, e takie ich tumaczenie jest
pewnym i niewtpliwym (4).

P. Co std wynika?

O. My std wywodzimy wniosek, e lutrzy wedug swojej zasady wiary,
bardzo wielki powd maj do powtpiewania o wanoci swojego Chrztu, bo
byli prawie wszyscy, bdc dziemi, ochrzczonymi.

P. A jake katolicy dowodz wanoci Chrztu niemowlt?

O. Z tradycji czyli nieprzerwanie trwaej nauki i powszechnego zwyczaju
Kocioa.

164

P. Czy mog si nasi przeciwnicy nowochrzczecom, takim dowodem,
czyli odparciem zarzutw, posikowa?

O. Bynajmniej; poniewa oni tradycj we wszystkim innym odrzucaj.

Nauka III

P. Czemu Bierzmowanie zaliczasz do Sakramentw?

O. Poniewa jest znakiem widzialnym sprawiajcym ask niewidzialn.

P. Jaki jest zewntrzny znak przy Bierzmowaniu?

O. Namaszczenie Chryzmem i wkadanie rk biskupich, poczone ze
sowami przez tego wymawianymi, podczas tych obrzdw.

P. Jaka jest niewidzialna aska, ktr Bierzmowanie sprawuje?

O. T ask jest: wzmocnienie wiary.

P. Gdzie w Pimie w. jest wzmianka o Bierzmowaniu?

O. W rozdziale 8 Dziejw Apostolskich.

P. C o tym Pismo w. mwi?

O. Samarytanie, mwi, byli ju wprawdzie ochrzczonymi, ale nie
otrzymali jeszcze Ducha witego, a wici Apostoowie Piotr i Jan wkadali na
nich rce swoje, wskutek czego odbierali Ducha witego (5).

P. Albo to byo Bierzmowaniem?

O. Inaczej nie mona tego rozumie.

P. A to dlaczego?

O. Wkadanie rk odbywa si jedynie przy Kapastwie i przy
Bierzmowaniu. Tu za Apostoowie nie wywicali wszystkich Samarytanw na
Kapanw, a zatem udzielali im tylko, przez to wkadanie, Sakrament
Bierzmowania.

165

P. Lecz azaliby nie mona powiedzie, e Apostoowie za swoich czasw
wkadali rce dla udzielania im Ducha witego, lecz dzisiejsi Biskupi tej
wadzy nie maj?

O. Jeli dzisiejsi Biskupi nie maj ju prawa Ducha witego w sposb
widzialny udziela, to przecie maj prawo udziela Go w sposb niewidzialny
(6).

P. Co by jeszcze w tym przedmiocie mg innowiercom powiedzie?

O. Wy si zawsze (mona by im odpowiedzie) powoujecie na Pismo w.
i wymagacie aby si trzyma literalnego znaczenia; a czemu wy nie wkadacie
rk na ochrzczonych, jak to Apostoowie czynili.

P. Czy znajdujemy jakie lady Bierzmowania w pierwotnych
chrzecijaskich wiekach?

O. Tak jest, dowodem tego s rne wiadectwa Ojcw Kocioa.

P. Przytocz odnony do tego ustp w. Cyryla z trzeciej jego Katechezy?

O. "W chwili, mwi, gdy ciao widzialnym namaszczeniem pocierane
bywa, otrzymuje dusza powicenie przez Ducha witego".

P. Co o tym mwi w. Augustyn w 2-ej Ksidze przeciw Paulicjanom r.
10?

O. Sakrament Chryzmy jest w liczbie widomych oznacze tak
potrzebnym jako i Chrzest wity (7).

Nauka IV

O Najwitszym Sakramencie

P. Czy obok Ciaa i Krwi Pana Jezusa znajduje si te w Najwitszym
Sakramencie chleb i wino?

O. Nie, bo chleb i wino moc Boskiej wszechmocnoci, na skutek sw
kapaskich, zamienia si w Ciao i Krew Pana Jezusa.

P. Czym si to dowodzi?
166


O. Chrystus Pan nie mwi: "w tym albo obok tego", albo "z tym chlebem
jest Ciao moje", ale rzek: "to jest Ciao moje" (8).

P. Jaki std wniosek?

O. Ten, e chleb powicony czyli konsekrowany podczas Mszy w.
przestaje by chlebem.

P. A to dlaczego?

O. Dlatego, e jest rzecz niemoebn, aeby to co jest ciaem byo
zarazem chlebem. A gdy Pan Jezus oznajmi, i to co w rkach swoich trzyma
jest Jego Ciaem, wic ju to samo nie mogo by nadal chlebem.

P. Czy w pierwszych wiekach chrzecijastwa wierzono w takie
przeistoczenie (transsubstantiatio) chleba i wina w Ciao i Krew Pana Jezusa?
(9)

O. Tak rzeczywicie wierzono, czego dowodz liczne wiadectwa Ojcw
Kocioa.

P. C o tym mwi w. Ambroy? (De sacr. l. IV. c. 4).

O. "Chleb ten, przed konsekracj, jest chlebem, skoro za tylko sowo
przemiany si wyrzeknie, zamienia si chleb w Ciao Chrystusowe".

P. Co mwi w. Cyryl? (Catech. 4).

O. "Pod postaci chleba podaje si Ciao".

P. Co mwi w. Grzegorz z Nyssy? (Orat. Catech. 37).

O. "Wierz mocno, mwi, e chleb w Ciao Chrystusowe si przemienia".

P. Azaliby na zbicie nauki katolickiej nie mona te wszystkie miejsca
przytoczy, gdzie Najwitszy Sakrament nazwany jest chlebem, jako w licie I
Kor. X, 16: "Chleb, ktry amiemy, azali nie jest uczestnictwem Ciaa
Paskiego?"; w. r. XI, 27: "A tak ktobykolwiek jad ten chleb niegodnie" itd.?

O. Mowa tu o chlebie, nie jakoby on by rzeczywistym chlebem, ale e
nim by rzeczywicie, lub, e go tak przenonie jeszcze nazwa mona.

167

P. Przytocz nam z Pisma w. jaki przykad podobnego sposobu
mwienia?

O. Podobnie mwi si w Ewangelii w. Mateusza XI, 5: "lepi widz,
chromi chodz", nie jakoby jeszcze byli lepymi i chromymi, ale e takimi byli
poprzednio.

P. Przytocz inn przyczyn, dla ktrej ten Najwitszy Sakrament
nazwany jest w Pimie witym chlebem?

O. Dlatego, e jeszcze zachowuje postacie chleba.

P. Podaj odpowiedni do tego przykad?

O. Ci trzej Anioowie, ktrzy si Abrahamowi objawili, nazwani s
trzema mami poniewa w ludzkiej postaci do niego przybyli, podobnie i
Najwitszy Sakrament chlebem jest nazwany, poniewa ma wszelkie
zewntrzne pozory chleba (10).

Nauka V

P. Czy Pan Jezus w Najwitszym Sakramencie jest obecnym wtenczas
nawet gdy go nie poywamy?

O. Pan Jezus jest rzeczywicie obecnym od chwili, w ktrej sowa
Konsekracji byy wyrzeczone.

P. Czyme to dowodzisz?

O. Tym, e skoro Chrystus te sowa wyrzek: "To jest moje Ciao", to one
natychmiast powinny si byy sprawdzi.

P. Wytumacz to janiej?

O. Chrystus nie powiedzia "to bdzie moje Ciao gdy go poywa
bdziecie", ale: "To jest Ciao moje". Wyraz: jest, oznacza czas teraniejszy a
nie przyszy.

P. Gdyby luterska nauka co do tego artykuu bya prawdziw, cby std
za wniosek wypywa?

168

O. Std by wnosi naleao, e Ciao Chrystusowe stao si obecnym nie
skutkiem sw Jego, ale skutkiem poywania.

P. Przytocz w. Ambroego, co on mwi, objaniajc sowa Konsekracji
w ksidze 4-tej o Sakramentach w rozdz. 4-tym?

O. "Sowa Konsekracji, mwi, s tak skuteczne jak one, ktrymi Bg
niebo i ziemi stwarza".

P. C za tym idzie?

O. Za tym idzie, e Ciao Paskie staje si nim bezporednio, zaraz po
wyrzeczeniu tych sw, rwnie, jak i wiat stworzony zosta bezporednio po
wyrzeczeniu sw stworzenia.

P. Co pisze w. Cyryl do Kolosyriusza?

O. Pisze, e niemdrymi s ci, ktrzy mniemaj, e chleb konsekrowany
w nastpnych dniach adnej wicej mocy nie ma.

P. Czy nie masz jeszcze innych dowodw, e Chrystus w Najwitszym
Sakramencie cigle jest obecnym?

O. To si te dowodzi z wielu staroytnych praktyk Kocioa.

P. Przytocz nam niektre przykady?

O. Zachowywano Najwitszy Sakrament dla chorych w witych
naczyniach, wydzielano te wiernym Najwitszy Sakrament podczas
przeladowa na czas duszy; Biskupi te posyali tene Sakrament jeden
drugiemu na dowd jednoci.

P. Jake dugo pozostaje Chrystus pod widzialnymi postaciami obecnym?

O. Tak dugo dopki trwaj zewntrzne postacie.

P. A gdyby konsekrowane hostie w ogie lub w wod popady, cby si
w tym wypadku stao z Ciaem Chrystusowym?

O. Ciao Chrystusowe nic by na tym nie cierpiao, a tylko postacie by si
zniszczyy.

169

Pytanie dodatkowe. Co si dzieje, gdy kto w jaki bd sposb
Najwitszy Sakrament zniewaa?

O. Osoba Pana Jezusa w chwale bdca, nie moe by adn miar
zniewaon, a tylko zniewaajcy sam sobie sd i potpienie gotuje, co w.
Pawe wyranie naucza.

Nauka VI

P. Czy naley do Pana Jezusa w Najwitszym Sakramencie modli si i
Jemu Bosk cze oddawa?

O. Bezwtpienia, poniewa Chrystus jest prawdziwym Bogiem, a w.
Aposto mwi, e Mu Anioowie cze Bosk oddaj. Tym wicej przeto
ludzie winni to dopenia.

P. Czy katolicy dobrze czyni przyklkajc po ulicach i po drogach, gdy
kapana z Najwitszym Sakramentem do chorego idcego napotykaj?

O. Czyni to bardzo susznie, bo jeeli wedug wyraenia w. Pawa jest
to rzecz suszn aeby si na Imi Jezus wszelkie kolano ugio, zaczem tym
bardziej ugi si powinno przed sam Jego osob.

P. Czyni to dobrze katolicy noszc Najwitszy Sakrament z czci
publiczn i uroczyst do chorych?

O. Tak, a nie inaczej, bo jeli Izraelici Ark przymierza, ktra przecie
tylko figur bya obecnego Boga, z tak uroczyst okazaoci przenosili, to
katolicy maj tym wikszy powd, do takiego postpowania z Najwitszym
Sakramentem, ktry wanie jest tym co przez Ark figurowanym byo.

P. Nie mog jednak przeciwnicy zarzuca, e Pan Jezus nie dlatego si w
Najwitszym Sakramencie znajduje, aby Go czczono, ale dlatego, aby nam za
pokarm duszy suy?

O. Chrystusa te, nie dlatego w bku pooono aby tam by uczczonym;
a przecie pasterze i trzej Krlowie czyli Magowie Mu cze Bosk oddawali,
podobnie Pan Jezus lepo narodzonemu nie dlatego wzrok przywrci, aby od
niego cze odbiera; a przecie ten lepy odzyskawszy wzrok przed Panem
Jezusem na kolana upad. Tak te naley Chrystusowi gdziekolwiek On jest,
170

najwysz i Bogu samemu przynalen cze oddawa, lubo ten Sakrament
gwnie i pierwotnie zosta na pokarm duszy ustanowionym.

P. Nie mgby jakim porwnaniem pokaza, jak wielce wspomniany
zarzut przeciwnikw, jest niedorzecznym?

O. Tu si rzecz ma zupenie tak, jak gdyby powiedziano: Krl przybywa
do prowincji, nie po to, aby cze odbiera, ale aby si uroczystociom
przyjrze, i dlatego nie potrzeba mu adnej czci okazywa.

P. Co mwi w. Augustyn w wykadzie psalmu 98?

O. "Nie grzeszymy, mwi, gdy Chrystusowi w Najwitszym
Sakramencie cze oddajemy ale grzeszymy gdy Mu jej nie oddajemy".

P. Co mwi w. Ambroy? (De Spiritu Sancto lib. III. c. 12).

O. "Oddajemy, powiada, cze Ciau Chrystusowemu przy obchodzie
witych Tajemnic".

P. Czy lutrzy zgadzaj si co do czci przynalenej Chrystusowi w
Najwitszym Sakramencie?

O. Bynajmniej bo Chemnitz i wielu innych obstawaj za czci Pana
Jezusa w Najwitszym Sakramencie, inni za, jako Illiryk to samo zabraniaj.

Uwaga tumacza. Ci ostatni czyni to bardzo waciwie, co do Komunii
luterskiej, bo s przekonani e ich pastorowie nie s prawdziwymi kapanami, a
std konsekracja ich jest rwn konsekracji i kadego wieckiego czowieka a
nawet i niewiasty a nie chcc oddawa czci Eucharystii katolickiej, z ca
susznoci odmawiaj jej Eucharystii luterskiej, czyli tej, co j zowi Ostatni
wieczerz.



Przypisy:
(1) Z tym Jeremiaszem II, a za nim z caym Kocioem wschodnim chcieli si lutrzy
koniecznie zjednoczy, i dlatego liczne z nim prowadzili korespondencje.

Po licie, napisanym w r. 1576, w ktrym Patriarcha wykazywa ca przepa jaka
dzielia protestantw Tybiskich od Grekw prawowiernych, lutrzy jeszcze nie dali za
171

przegran, ale go i nadal swoimi korespondencjami obarczali, dopiero w r. 1581 da on im
ostateczn odpraw i na list lutrw nastpny, zupenie nie odpowiedzia. (Przyp. tum. pol.).

(2) Tak oni nazywaj Sakrament Ciaa i Krwi Paskiej.

(3) Lutrzy nie mog ich z Pisma w. przekona, e ich nauka jest bdn, a nauki wsplnej z
nami wywodzi nie mog z Podania ani z praktyki Kocioa, bo oni stanowczo Podanie za
prawido wiary nie uznaj, a opierajc si na Podaniu staj sami z sob w sprzecznoci.

(4) Lubo nauka nowochrzczecw jest bdn, z zasady jednak luterskiej logicznie si
wywodzi. (Przyp. tum. pol.).

(5) Dosownie: "A usyszawszy Apostoowie, i Samaria przyja sowo Boe, posali do nich
Piotra i Jana, ktrzy gdy przyszli, modlili si za nimi, aby wzili Ducha witego; albowiem
jeszcze nie przyszed by na adnego z nich, ale tylko ochrzczeni byli w Imi Pana Jezusa;
wtedy wkadali na nich rce i brali Ducha witego". (Przyp. tum. pol.).

(6) Mona te odpowiedzie: Pierwotni Biskupi bdc nastpcami Apostow, prawo i
zlecenie mieli wiernych czyni uczestnikami tego wszystkiego co do ich zbawienia byo
potrzebne; a wic midzy innymi te i udziela Ducha witego przez wkadanie rk; wic
te i ich Nastpcy Biskupi musieli od nich to prawo, do udzielania Ducha witego,
odziedziczy. Duch wity nie naley wycznie do Apostow. Od czasu odkupienia przez
Jezusa Chrystusa jest On prawn wasnoci caego rodzaju ludzkiego i nie moe te inaczej
jak prawidowym sposobem by ludziom udzielanym. Nikt sobie Jego posiadania nie moe
dowolnie przywaszcza, inaczej trzeba by cay porzdek w rzeczach Kocielnych zniweczy.
Lecz prawidowe otrzymanie i posiadanie Ducha witego moe by tylko przez tych
sprawowane, ktrzy do prawidowego i wanego szafarstwa zdobytego skarbu zbawienia (do
ktrego si te i Duch wity dolicza musi) zostali ustanowieni i tak postanowionymi byli
Apostoowie i ci, ktrych oni na swoich nastpcw wyznaczyli takimi za s Biskupi.
(Przyp. aut.).

(7) Nie mona tego ustpu tumaczy, e Sakrament Bierzmowania jest kademu
pojedynczemu rwnie jak Chrzest niezbdnie do zbawienia potrzebnym, ale w tym znaczeniu,
e wszystkie w ogle Sakramenty s potrzebne w Kociele Chrystusowym, podobnie jak
Kapastwo i Maestwo nie s kademu czowiekowi do zbawienia potrzebne, ale s
potrzebne caej spoecznoci Kocioa katolickiego. (Przyp. tum. pol.).

(8) Czyli: to, co ja w rku trzymam to nie jest chlebem, jaki widzicie, ale jest prawdziwym
ciaem moim. (Przyp. tum. pol.).

(9) Wyrazem polskim przeistoczenie, lepiej si tumaczy wyraz aciski transsubstantiatio,
ni wyrazem niemieckim Verwandelung, dosownie przemiana, ktra moe by tylko
powierzchown, jako si czowiek mody przemienia na staro, albo zdrowy skutkiem
taczki lub innej choroby; za wyraz przeistoczenie oznacza, e istota jedna znika, a na jej
172

miejsce pod t sam zewntrzn postaci inna istota by rozpoczyna. Kiedy Syn Boy sta si
czowiekiem, to si jeszcze nie przeistoczy, bo w Nim pozostaa po poczciu i porodzeniu
istota czyli natura Boska i ludzka; podobnie Anio gdy zosta diabem jeszcze si nie
przeistoczy, bo w nim pozostaa si istota duchowa, a zatem przeistoczenie jest wyjtkowym
dziaaniem Boskiej wszechmocnoci, odmiennym od stworzenia. Zachodz tu rzeczywicie
trzy dziaania: tj. unicestwienie i stworzenie z pozostawieniem zewntrznych przymiotw
rzeczy ju nieistniejcych, tj. chleba i wina. Trzecim dzieem Boskiej wszechmocnoci jest
tak zwana reduplikacja, albo multiplikacja, i jedna i ta sama istota znajduje si cakowicie
w dwch lub najliczniejszych, miejscach, jako Pan Jezus, ustanawiajc Najwitszy
Sakrament, trzyma w rku siebie samego i siebie samego rozdawa caego kademu ze
swoich Apostow, a dzi kademu przystpujcemu do Komunii witej. Bardzo to piknie
hymn kocielny wyraa: "Sumit unus, sumunt mille, quantum isti, tantum ille, nec sumptus
consumitur". Spoywa jeden, spoywa tysic, ile tamten, tyle kady a wzity si nie
spoywa. (Przyp. pol. tum.).

(10) Tajemniczy sposb mwienia o Najwitszym Sakramencie objania si i tym, e
zarwno Najwitsza Krew nazywana jest kielichem. Tajemnicze take wyraenia znajduj
si i u Ojcw Kocioa, pierwszych wiekw, dla karnoci tajemniczej (disciplina arcani)
przed poganami, ktrzy dowiedziawszy si, e chrzecijanie Ciao poywaj i Krew pij,
pomawiali ich o dzieciobjstwo i z Tajemnic witych szydzili. Tego si mg by obawia i
w. Pawe piszc do nowonawrconych z bawochwalstwa; bo taki list atwo mg by wpa
w rce pogan, lub w rce zdradliwych katechumenw. (Przyp. tum. pol.).
















173

ROZDZIA XV

O Spowiedzi



Nauka I

P. Czyli to Bg, czy Koci spowied w. zaprowadzi?

O. Bg sam spowied ustanowi, a tylko czas do spowiadania si, przez
Koci zosta wskazany i przeznaczony.

P. Czyme dowiedziesz, e spowied z Boskiej ustawy pochodzi?

O. Sowem Chrystusowym u w. Jana r. XX, 23: "ktrych odpucicie
grzechy s im odpuszczone, a ktrych zatrzymacie s zatrzymane".

P. Czyme to jeszcze dowodzisz?

O. Innymi sowy wyrzeczonymi u w. Mateusza XVIII, 18: "Zaprawd
powiadam wam, cokolwiek zwiecie na ziemi, bdzie zwizane i w niebie, a
cokolwiek rozwiecie na ziemi, bdzie rozwizane i w niebie" (1).

P. Jaki z tych ustpw wniosek wyprowadzisz?

O. e trzeba kapanom swoje grzechy wyznawa.

P. Z jakiego powodu?

O. Kapani bdc ludmi nie s w monoci rozrnia nigdy grzechw,
ktre maj odpuszcza, a ktre zatrzymywa, jeeli nie wiedz jakich si kto
grzechw dopuci, a o grzechach wiedzie nie mog, jeli ich o tym nie
powiadomimy (2).

P. Wyra to innymi sowy?

O. Pan Jezus da kapanom wadz sdow lecz sdzia wyrokowa nie
moe bez rozpoznania sprawy.

174

P. Albo nie mona powiedzie e kapani nie s adnymi sdziami, ale
e s tylko na to postanowieni, by owiadczyli e grzesznikowi s grzechy
odpuszczone?

O. Tego adn miar utrzymywa nie mona.

P. A to dlaczego?

O. Nikomu nie oddaj kluczy aby oznajmowa, e drzwi stoj otworem,
ale na to aby je otwiera i zamyka (3).

P. Do czego suy to podobiestwo?

O. Do tego e i Apostoom nie dlatego klucze s dane aby owiadczali, e
ludziom s grzechy odpuszczone, ale na to aby im grzechy rzeczywicie
odpuszcza.

P. Co o tym mwi w. Jan? (I Jan. I, 9).

O. "Jeeli bymy si spowiadali z grzechw naszych, mwi, wierny jest i
sprawiedliwy aby nam odpuci grzechy nasze i oczyci nas od wszelkiej
nieprawoci".

P. Co mwi Mdrzec Paski w Ksidze Przypowieci? (XXVIII, 13).

O. "Kto ukrywa, mwi, zoci swe, powicon nie bdzie, lecz kto si
spowiada i opowie je, miosierdzie otrzyma".

Nauka II

P. Czy si znajduje w Pimie w. przykad eby si pierwsi chrzecijanie z
grzechw swoich spowiadali?

O. W dziewitnastym rozdziale Dziejw Apostolskich czytamy, e wierni
do Apostow przychodzili, wyznawali i mwili co czynili, i wiele si
obwiniao, e si niepotrzebnymi naukami bawili (4) (XIX, 18. 19).

P. Co im za to Apostoowie nakazali?

O. Nakazali im aby te zabobonne ksigi spalili, i spalili je przed
wszystkimi, a obrachowawszy cen ich znaleli pidziesit tysicy srebrnikw.

175

P. Czy spowied do ucha bya zawsze w uyciu w Kociele?

O. Tak jest, co si te licznymi wiadectwami Ojcw Kocioa dowodzi.

P. Co o tym mwi Cyprian w. w swojej mowie o Odpadych? (Sermo de
Lapsis).

O. "Moi kochani bracia, niechaj si kady spowiada ze swoich grzechw
dopki yje i dopki mu jeszcze kapan dopomc moe".

P. Co mwi w. Bazyli w 229 Regule?

O. e "trzeba grzechy wyznawa tym, ktrym szafarstwo witych
tajemnic zostao powierzone".

P. Co mwi w. Ambroy w drugiej ksidze o Pokucie rozdz. 6?

O. "Chceszli ask otrzyma, to wyznaj swoje grzechy, bo spowied
pokorna rozwizuje wizy grzechowe".

P. Co mwi w. Chryzostom w Ksidze III o kapastwie?

O. "Kapani ydowscy nie mogli trdu leczy a tylko oznajmia, e
czowiek jest oczyszczonym; lecz kapani nowego zakonu ju nie oznajmiaj e
dusza jest z trdu oczyszczon, ale j rzeczywicie oczyszczaj".

P. Co mwi w. Hieronim w swoim wykadzie dziesitego rozdziau
proroctwa Ezechiela?

O. "Jeeli poksany od wa rany swojej nie odkryje, to na ni umiera; tak
si te rzecz ma z tym, ktry rany swej duszy przed lekarzem ran nie odkrywa".

P. Jak si wyraa w. Augustyn w 49 Homilii rozdz. 3?

O. "Niechaj nikt nie mwi: zgrzeszyem w skrytoci i Bg sam jeden wie
o tym, Jemu si te samemu przyznam. Inaczej, na prno byyby dane klucze
Kocioowi".

P. Z jakiego powodu lutrzy spowied do ucha odrzucili?

O. "Bo to jest niepodobna, mwi w swoim Augsburskim Wyznaniu
wiary, wszystkie swoje grzechy spamita".

176

P. Jeste to stanowczo przekonywajcy dowd?

O. Bynajmniej, bo si nie wymaga od katolikw aeby wszystkie grzechy
spamitali, gdy do spowiedzi przychodz, ale tylko aby si z tych grzechw
wyspowiadali, ktre sobie po naleytym rachunku sumienia przypominaj.

Uwaga tumacza. Zdaje si, e jeeli nie gwnym, to znakomitym
przecie powodem do zniesienia spowiedzi by musiao i to, e zwolennicy
Lutra, lubo go uwielbiali, nie mieli jednak ani do samego Lutra, ani do
samozwaczych pastorw tyle zaufania, aby im swoje grzechy wyznawa.
Niedowierzali te ich wadzy odpuszczania grzechw, ktr sobie sami, nie
majc posannictwa, przywaszczyli; wypadao im wic spowied za
niepotrzebn poczytywa.

Nauka III

O Ostatnim namaszczeniu

P. Gdzie w Pimie w. jest wzmianka o Ostatnim namaszczeniu?

O. W rozdziale pitym listu w. Jakuba w. 14 i 15.

P. Przytocz je dosownie?

O. "Choruje kto midzy wami, nieche wezwie kapanw kocielnych, a
niech si modl nad nim, pomazujc go Olejem w Imi Paskie".

P. I c jeszcze dalej mwi?

O. "A modlitwa wiary uzdrowi niemocnego i uly mu Pan, a jeliby w
grzechach by, bd mu odpuszczone".

P. Jaki z tych sw wyprowadzisz wniosek?

O. Taki, i niebezpiecznie chorym, naley udziela Sakramentu
namaszczenia.

P. A to dlaczego?

O. Dlatego, e to wyranie Pismo w. przepisuje.

P. Jaki zarzut mona by tu zrobi niekatolikom?

177

O. Powiedzielibymy im: "Wy si zawsze powoujecie na Pismo w.,
twierdzc, e go we wszystkim przestrzegacie, i e si jego literalnego
znaczenia trzymacie; czemu wic chorym tego Sakramentu nie udzielacie".

P. Nie mona by atoli odpowiedzie, e to byo w uyciu tylko za czasw
apostolskich, ale obecnie nie naley tego zachowywa?

O. Pismo w. nie mwi tego odnonie do jakiego ograniczonego czasu, a
list w. Jakuba jest powszechny do wszystkich wiernych, wic zarwno do
dzisiejszych, jako i do tych, co za apostolskich czasw yli.

P. Lecz jeste te Ostatnie namaszczenie Sakramentem?

O. Ostatnie namaszczenie jest Sakramentem, bo w nim jest znak
zewntrzny, ktry ask wewntrzn sprawuje.

P. Jak ask wewntrzn i niewidzialn sprawuje ten Sakrament?

O. Najprzd pomnaa w nas ask powicajc, a nastpnie wzmacnia
dusz, w ostatniej walce z nieprzyjacielem zbawienia.

P. Skde wiesz, e Ostatnie namaszczenie sprawuje w nas niewidzialn
ask?

O. Ze sw w. Jakuba: "Jeliby chory w grzechach by, bd mu
odpuszczone". Lecz odpuszczenie grzechw jest ask niewidzialn.

P. Czy Ostatnie namaszczenie ma jeszcze inny skutek?

O. Tak jest, bo ono czsto choremu przynosi ulg pod wzgldem zdrowia,
jeli mu to do zbawienia jest poytecznym.

P. Skde ta wiadomo?

O. Take ze w. Jakuba, mwicego: "Modlitwa wiary uzdrowi
niemocnego i uly mu Pan".

Nauka IV

O Kapastwie

P. Kto moe kapanw wywica?

178

O. Kapanw nikt oprcz biskupa wywica nie moe.

P. Czyme to dowiedziesz?

O. Pismem w. i podaniem.

P. Jake to dowiedziesz z Pisma w.?

O. wity Pawe pisze do Tytusa (I, 5): "Zostawiem ci w Krecie, aby
jeli czego nie dostawa poprawi i postanowi kapanw najstarszych po
miastach jakom i ja tobie by przekaza".

P. Czyme by Tytus?

O. By biskupem postanowionym przez Apostoa Pawa dla powicenia
kapanw.

P. Jake dowiedziesz z podania, e kapani powinni by powiconymi
przez biskupw?

O. Nie mona od pocztku chrzecijastwa a do Lutra adnego kapana
wskaza, ktryby przez biskupa nie by powiconym.

P. Co mwi w. Epifaniusz przeciwko Ariuszowi?

O. Powiada on, e jest to siedemdziesite pite kacerstwo, ktrym Ariusz
uczy, jakoby biskupi byli rwnymi kapanom i z nimi mieli jednakow wadz.

P. A co dalej jeszcze mwi?

O. Dodaje, i si kapani tym rni od biskupw, e kiedy pierwsi w
duchowny sposb dzieci rodz, to drudzy w tene sposb rodz duchownych
Ojcw.

P. Jak si to rozumie?

O. Kapani chrzczc, rodz duchowne dzieci, a biskupi wiceniem
kapaskim rodz duchownych Ojcw.

P. Co pisze w. Hieronim do Ewagriusza?

O. e kapani wszystko czyni co i biskupi oprcz wice kapaskich.

P. Opowiedz co si przydarzyo na Synodzie w Aleksandrii?
179


O. Wszystkie wicenia kapaskie, ktre Kollutus si poway dopeni,
uznano tame za niewane.

P. A to dlaczego?

O. Poniewa Kollutus nie by biskupem a tylko kapanem.

P. Jaki wypywa wniosek z tego, co si dotd rzeko?

O. Std wypywa e niekatolicy adnych prawdziwych kapanw nie maj
poniewa ich pastorowie od adnego biskupa wice kapaskich nie bior.

P. Co jeszcze wicej std wypywa?

O. e u niekatolikw rozgrzeszenie i odprawianie Mszy w. wraz z
Konsekracj s niewanymi.

Uwaga. Wszystkie kacerskie sekty miayby zupen racj, gdyby
nauczay, e u nich nie ma Sakramentw Bierzmowania, Pokuty, Ciaa i Krwi
Paskiej, Ostatniego namaszczenia, poniewa nie maj adnych kapanw;
gdyby jednak ktry kapan odstpca od katolicyzmu, poway si Msz wit
odprawia, to taka, lubo by bya witokradzk, byaby jednak wan a nawet
rozgrzeszenie jego udzielone umierajcemu, byoby i godziwe i wane.
Podobnie i biskup-odstpca, wanie, lubo niegodziwie udzielaby Sakramentu
Bierzmowania i Kapastwa.

Nauka V

O Maestwie

P. Jak to dowodzisz, e maestwo jest Sakramentem?

O. Dowodz to sowy w. Pawa i nauk Kocioa.

P. Jaki jest tekst odnoszcy si do Maestwa w licie w. Pawa do
Efezw? (V, 32).

O. "Sakrament ten, mwi, jest wielkim, a ja mwi w Chrystusie i w
Kociele".

180

P. Gdzie Koci orzek, e Maestwo jest Sakramentem?

O. Na powszechnych Soborach: Florenckim i Trydenckim.

P. Ktrzy Maestwo wyej oceniaj, czy katolicy, czy te niekatolicy?

O. Katolicy.

P. Czemu tak utrzymujesz?

O. Najprzd dlatego, e katolicy Maestwo do liczby Sakramentw
zaliczaj, a po wtre dlatego, e uwaaj Maestwo za zwizek nierozerwalny.

P. Czy Pan Bg komu bd maestwo nakaza?

O. Bynajmniej, bo gdyby tak byo, to by w. Pawe by co bardzo zego
wiernym zaleca.

P. Jak to rad daje Aposto?

O. "Lecz, mwi, nieonatym i wdowom: Dobrze im jest, jeliby tak
trwali jako i ja" (I Kor. VII, 8).

P. Albo Aposto nie mwi w tyme samym licie: "Wszake dla
porubstwa (czyli: aby porubstwa unikn) niech kady ma swoj on, a kada
niech ma swego ma"? (I Kor. VII, 2).

O. Aposto tylko naucza, i dla uniknicia grzechu nieczystego, kademu
mczynie wolno jest mie jedn on, a nie wicej, podobnie jak i niewiecie
wolno jest mie jednego, a nie wicej mw.

P. Jake to dowodzisz, e taka a nie inna bya myl witego Apostoa?

O. Gdyby Aposto by inaczej myla, to by nie by w tyme rozdziale
powiedzia: "Rozwizany od ony, nie szukaje ony". (Tame wiersz 27).

Przypis tumacza. Dodaje te Aposto poniej (w w. 38): "A tak i ten,
ktry daje za m pann swoj dobrze czyni, i ktry nie daje za m lepiej
czyni".

P. Albo tene sam Aposto w licie pierwszym do Tymoteusza (III, 2)
nie mwi: "Ma tedy biskup by mem jednej ony"?

181

O. Myl w. Apostoa jest, aeby na biskupa nie obiera wdowca, ktry
mia poprzednio wicej on, lubo by jedn po drugiej.

P. Przytocz przykad inny, wyjaniajcy tak, a nie inn myl Apostoa?

O. Tene Aposto mwi w tyme samym licie (V, 9): "Wdowa niech
bdzie obieran (na diakonis), ktra bya on jednego ma".

P. Nie mwie Bg do Adama i do Ewy, a wic i do caego ludzkiego
rodu: "Ronijcie i mncie si"? (Rodz. I, 28).

O. Sowa te nie s bynajmniej przykazaniem, ale bogosawiestwem.

Przypis tumacza. Gdyby sowa te byy przykazaniem, to sam Pan Jezus,
Najwitsza Maryja Panna, w. Jan Ewangelista najukochaszy ucze Pana
Jezusa, a przed nimi w. Jan Chrzciciel byliby gwacicielami Boskiego
przykazania.

P. C po tym wszystkim naley mniema o Maestwie?

O. Z tego wszystkiego naley wnosi, e stan ten od Boga ustanowiony,
pobogosawiony, powicony zosta i e jest Sakramentem.

P. Ktry atoli stan jest doskonalszy, czy maeski, czy stan dziewiczy?

O. Stan dziewiczy, jak o tym w. Pawe Aposto wyranie naucza w licie
I do Koryntian rozdz. VII.

Uzupenienie polskiego tumacza.

P. Dlaczego Pan Jezus paniestwo nie podnis do godnoci Sakramentu,
a tylko maestwo?

O. Lubo by mona odpowiedzie po prostu, e Mu si tak podobao ale
wnosi si godzi, e paniestwo do godnoci Sakramentu nie zostao
wyniesione, poniewa ono samo uatwia drog do zbawienia; maestwo za
wicej pomocy i ask Boych potrzebuje i do staego nierozwizalnego
maeskiego poycia i do wychowania dziatek wedug woli Boej.

P. Czy jest na to jaki dowd w Pimie witym?

182

O. wity Pawe (w licie I do Koryntian rozdz. VII, 32. 33. 34) mwi:
"Kto bez ony jest, stara si o to, co Paskiego jest, jakoby si podoba Bogu. A
ktry z on jest, stara si o to, jakoby si podoba onie i rozdzielon jest. I
biaogowa niemata i panna myli o tym, co Paskiego jest, aby bya wita i
ciaem i duchem; a ktra sza za m, myli, co wiatu naley, jakoby si
podobaa mowi".

Nauka VI

P. Czy Koci katolicki komukolwiek stan maeski zabrania?

O. Bynajmniej, Koci pod tym wzgldem pozostawia zupen swobod
wyboru.

P. Albo to Koci swoim kapanom maestwa nie zakazuje?

O. Koci wprawdzie kapanom rzymskokatolickim eni si nie
dozwala, ale te nikogo do Kapastwa nie przyniewala.

P. Do czego Koci zobowizuje tych, ktrzy si do stanu duchownego
zabieraj?

O. Koci ich zobowizuje, aby lubu, ktry dobrowolnie wykonali,
wiernie dotrzymali.

P. Dlaczego Koci wymaga lubu czystoci od tych, ktrzy do stanu
duchownego wstpuj?

O. Dlatego, aeby swj urzd duchowny z wiksz godnoci sprawowali,
a nastpnie i dlatego, aby tym wolniejszymi byli od starania i trosk doczesnych.

P. Jake si pod tym wzgldem w. Pawe Aposto wyraa? (I Kor. 7, 32).

O. "Nieonaty, mwi, stara si o rzeczach Paskich, jakoby si podoba
Bogu".

P. A co nastpnie dodaje?

O. "A ktry si oeni, mwi, stara si o rzeczach wieckich, jakoby si
podoba onie i rozdzielon jest".

183

P. Czyby mona wskaza w pierwszych wiekach chrzecijastwa
biskupw lub kapanw, ktrzy by po wywiceniu si (5) ony pojli?

O. Przeciwnicy nie mog ani jednego takiego przykadu przytoczy.

P. Co pod tym wzgldem Synod Kartagiski orzek?

O. "Podobao si nam, aby biskupi i kapani oraz wszyscy, ktrym
sprawowanie witych Sakramentw jest powierzone, czystoci przestrzegali".

P. Jaki tego powd Synod przytacza?

O. Aby, dodaje, to co Apostoowie nauczali i co si w Kociele
zachowywao, byo utrzymanym.

P. Co Sobr Nicejski w trzecim kanonie kapanom zabroni?

O. Sobr ten zabrania kapanom utrzymywanie w swoich domach
niewiast, oprcz matki, siostry lub ciotki.

P. Co w tym przedmiocie pisze w. Hieronim w ksidze pierwszej rozdz.
XIX przeciwko Jowinianowi?

O. Gdyby biskup mia dzieci, nie naleaoby go poczytywa za maonka,
ale jako cudzoonika osdzi.



Przypisy:
(1) Tekst w. Jana: "ktrych odpucicie" o tyle jest dokadniejszym, e wyraeniem s im
odpuszczone (w czasie teraniejszym) dokadniej si oznacza skuteczno rozgrzeszania
czyli, e jednoczenie z rozgrzeszeniem kapaskim nastpuje skutek odpuszczenia. To co
Teologowie zowi "dziaanie ex opere operato". (Przyp. tum. polskiego).

(2) Pan Jezus bdc Bogiem a wic znajc tajniki serc, bez spowiedzi rozgrzesza. (Przyp.
tum. pol.).

(3) Nadto Pan Jezus da wadz kapanom nie tylko odpuszczania ale i zatrzymywania zaczem
powinni t wadz rozsdnie i uczciwie wykonywa, aby tam nie rozgrzesza gdzie naley
rozgrzeszenie albo odwlec albo odmwi; ani tam odmawia rozgrzeszenia gdzie je udziela
naley; aeby za ten dwojaki obowizek naleycie speni, potrzeba i spowiedzi i nauki i
roztropnoci. (Przyp. tum. pol.).

184

(4) Dosownie: "Wielu wiernych przychodzio, spowiadajc si i opowiadajc uczynki swoje,
a wielu z tych, ktrzy si dwornoci parali, znosili ksigi i popalili".

Wyraenie: "dwornoci parali", tekst syryjski objania: Wielu z czarnoksinikw.
(Przyp. tum. pol.).

(5) Koci Wschodni, zarwno jak i Zachodni, po wszystkie czasy w tym byli i s z sob
zgodni, e po wywiceniu si nie dozwalaj duchownym ony pojmowa, i maestwo tak
zawarte uwaaj za niewane. Rnica w tym tylko jest, e Koci Wschodni wywica
nawet onatych, lecz tym, ktrzy by on nie mieli, ani tym, ktrym ony umieraj, eni si
nie pozwala. Za Koci Zachodni onatych do wice nie dopuszcza, a tylko bezennych
i wdowcw. A wyjtkowo tylko maonkw, ktrzy by w rozczeniu od on chcieli
pozosta a do mierci. (Przyp. tum. pol.).


























ROZDZIA XVI

185

O witych Obrzdach



Nauka I

P. Czemu Koci tak liczne i rnorodne obrzdy uywa?

O. Aeby te wobec wszystkich, czyli publicznie, zewntrznymi
obrzdami cze wewntrzn, Bogu przynalen objawi.

P. Dlaczego jeszcze?

O. Dla oywienia w wiernych pobonoci, gdy tym sposobem umys si
wznosi i wzrusza.

P. A jeszcze dla czego wicej?

O. Aeby tym sposobem, prostym i nieumiejtnym ludziom, poznanie
Boskich tajemnic uatwi.

P. Czy obrzdy kocielne nie s zabobonem?

O. Jako obrzdy Starego Zakonu nie byy zabobonnymi, tak rwnie i
obrzdy Nowego Testamentu zabobonnymi nazywa si i by nie mog.

P. Czy obrzdy kocielne maj jak podstaw w Pimie w.?

O. Tak jest rzeczywicie, poniewa w. Pawe Aposto w pierwszym licie
do Koryntczykw zaleca, aby w zebraniach kocielnych wszystko byo
porzdnie i uczciwie (XIV, 40). A ten jest wanie cel obrzdw witych (1).

P. Czemu si, na przykad, powica wiece w dniu Najwitszej Maryi
Panny Gromnicznej?

O. Poniewa Zbawiciel, ktry jest wiatem wiata, w dniu tym po raz
pierwszy w kociele si pojawi.

P. Czemu w Wstpn rod popioem si gowy posypuje?

O. Dla przypomnienia i oznaczenia, e czowiek z prochu powsta i w
proch si obrci.

186

P. Czemu powicaj palmy w Kwietni niedziel?

O. Na pamitk tryumfalnego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy.

P. Czemu si chrzci dzwony?

O. Dzwonw si waciwie nie chrzci, ale si je powica, rwnie jako
powica si kocioy kropieniem wod wicon.

P. Czemu si wici: chleb, napoje, jaja i inne pokarmy?

O. Dla uproszenia bogosawiestwa Boego nad naszym pokarmem i
napojem.

P. Jako si o tym wity Pawe Aposto wyraa? (I Tym. IV, 4-5).

O. "Wszelkie stworzenie Boe, mwi, dobre jest, a nie ma by
odrzuconym, co z dzikowaniem bywa przyjmowane, albowiem powicone
bywa przez sowo Boe i modlitw".

P. Skde ma swoj moc woda wicona?

O. Z Modlitwy.

P. A to jakim sposobem?

O. Poniewa uywajcy wody wiconej, objawia, i chce by
uczestnikiem modlitwy, ktr kapan przy powiceniu wody odprawi.

P. Jak to modlitw odmawia kapan przy wiceniu wody?

O. Prosi, aeby wszystkie zasadzki zego ducha, moc i ask Ducha
witego zostay zniweczone.

P. Czy woda wicona od dawna jest w Kociele w uywaniu?

O. Od pierwszych wiekw chrzecijastwa.

P. Skde o tym wiesz?

O. wici: Cyprian, Cyryl, Augustyn i wielu innych, to powiadczaj.

Nauka II

187

O obrzdach Mszy witej (2)

P. Co oznaczaj kapaskie ubiory?

O. Po wikszej czci oznaczaj one pewne okolicznoci mki Pana
Jezusa.

P. Co oznacza humera czyli chustka, ktr kapan szyj pokrywa?

O. Oznacza ona ow szmat, ktr Chrystusowi oczy zawizano.

P. Co oznacza alba, czyli biaa koszula, w ktr si kapan przyodziewa?

O. Oznacza ona ow bia szat, w ktr Chrystusa u Heroda na
pomiewisko przyodziano.

P. Co oznaczaj manipularz, stua i pasek?

O. Te rzeczy oznaczaj rne postronki i wizy, ktrymi Pan Jezus by
skrpowany.

P. Co oznacza ornat?

O. Ornat oznacza on sukni purpurow, ktr Pan Jezus ku urgowisku
zosta przybrany.

P. Co oznacza krzy na ornacie?

O. Oznacza on krzy, ktry Pan Jezus na swych barkach dwiga (3).

P. Co oznaczaj przybory kielicha?

O. Przybory te oznaczaj przecierado, w ktre Ciao Pana Jezusa w
grobie byo uwinite.

P. Co znaczy Otarz?

O. Otarz przedstawia gr Kalwarii, na ktrej Pan Jezus by
ukrzyowany.

P. Czemu si Msza czyli ksig Ewangelii z prawej strony otarza na
lew przenosi?

188

O. Dlatego, e Ewangelia od ydw, ktrzy jej nie przyjli, zostaa
przeniesion do pogan.

P. Czemu lud podczas Ewangelii powstaje?

O. Dla okazania swej gotowoci ku spenieniu przykaza Chrystusa (4).

P. Czemu kapan do wina wod przymieszywa?

O. Dla okazania i natura Boska Chrystusa, z ludzk natur w jednej
osobie si poczya.

P. Czemu kapan czyni podniesienie Hostii w.?

O. Dla okazania, jako Pan Jezus na krzyu zosta podniesionym.

P. Czemu kapan podzieliwszy Hosti na trzy czci jedn z nich do
kielicha wpuszcza?

O. Tym si oznacza oddzielenie Ciaa od Krwi i od duszy w Chrystusie i
jako dusza Jego zstpia do otchani.

P. Czemu si kapan ju to gono, ju to cichaczem modli?

O. Aby naladowa Pana Jezusa modlcego si na krzyu ju to cicho, ju
gono.

P. Czemu kapan w kadej Mszy w. bogosawiestwo udziela?

O. Aby wyrazi ono bogosawiestwo, ktre Pan Jezus przed swoim
Wniebowstpieniem uczniom udzieli (5).

Nauka III

P. Dlaczego odprawia si Msza wita w aciskim, a nie w ludowym
jzyku?

O. To gwnie czyni si dlatego, aby suba Boa wszdzie bya
jednostajn.

P. Jaka jeszcze inna przyczyna e si Msza w ludowych jzykach nie
odprawia?

189

O. Drug przyczyn jest, aeby Modlitwy przy Mszy w. zawsze
nieodmienne trway, i dla uniknicia zmian ktrym jzyki yjce podlegaj (6).

P. Przytocz jeszcze inny powd?

O. Uywa si jednego i tego samego jzyka w caym Kociele, aeby
wszyscy duszpasterze w koniecznych wypadkach mogli si porozumiewa.

P. Albo si ludowi nie wyrzdza niesprawiedliwo, gdy si Msza w. w
jzyku aciskim odprawia?

O. adn miar.

P. A to dlaczego?

O. Najprzd dlatego, e Pan Bg zarwno wszystkie modlitwy w kadym
jzyku rozumie, a po wtre dlatego, e lud w ksikach do naboestwa
wszystkie mszalne modlitwy w tumaczeniu znajduje, a zatem moe swoje
modlitwy z kapaskimi jednoczy.

P. Albo to w. Pawe Aposto w pierwszym licie do Koryntian (XIV,
19) nie powiedzia: "W kociele wol pi sw wedug wyrozumienia mego
powiedzie, abym i drugich naucza, nieli dziesi tysicy sw obcym
jzykiem"?

O. Aposto mwi tu o sowach nauki, co si okazuje z przytoczeniem
sw: "abym i drugich naucza".

P. A przecie Aposto w tym samym miejscu mwi: (XIV, 14) "Bo
jelibym si modli jzykiem, duch ci si mj modli, lecz rozum mj bez
poytku zostanie"?

O. Aposto mwi to o tych, ktrzy odebrali dar mwienia rnymi
jzykami.

P. I czego si od nich domaga Aposto?

O. eby publiczne modlitwy, w ktrych innym przewodnicz, nie
odprawiali w obcym jzyku.

P. A to dlaczego?

190

O. Poniewa lud ich otaczajcy, nie mg rozumie, czy Modlitwa bya
dobr i czy na ni powinni Amen odpowiada.

P. Czy tej samej niewaciwoci nie naley si obawia u katolikw?

O. Bynajmniej: naprzd dlatego, poniewa z nich bardzo wielu aciski
jzyk rozumiej, a po wtre dlatego, e ci ktrzy po acinie nie rozumiej, to
przynajmniej tre modlitwy znaj i nie powtpiewaj, e Koci si dobrze
modli.

P. W jakim jzyku odprawiaj ydzi swoje publiczne mody?

O. W jzyku hebrajskim, ktry nie jest bynajmniej jzykiem ludowym.

P. W jakim jzyku odprawiaj takie modlitwy Grecy?

O. W jzyku starogreckim, ktry te nie jest jzykiem ludowym.

P. W jakim jzyku odprawiaj je Syryjczycy?

O. W jzyku chaldejskim, a nie w ludowym.

P. W jakim jzyku odprawiali publiczn sub Bo Afrykanie za czasw
w. Augustyna, wedug wiadectwa tego Doktora Kocioa?

O. W jzyku aciskim, a nie w jzyku ludowym, jaki istnia za owych
czasw.

P. Jaka std korzy, e si chwaa Boa publicznie nie odprawia w
jzyku ludowym?

O. Std jeszcze i ta korzy spywa, e lud z wiksz czci i
uszanowaniem takie naboestwa odbywa.

Nauka IV

O Obrazach

P. Do czego su obrazy?

O. Obrazy su najprzd do ozdoby kociow.

P. Do czego jeszcze wicej?

191

O. Ku pouczaniu nieumiejtnych.

P. A do czego jeszcze wicej?

O. Do pomnaania pobonoci.

P. Czy katolicy modl si do obrazw?

O. Bynajmniej.

P. Czy ich pomocy wzywaj?

O. O tym aden katolik nawet nie myli.

P. Moe si jakiej pomocy albo aski od obrazw spodziewaj?

O. Niczego od obrazw ani si nie domagaj, ani spodziewaj.

P. Jako si o tym Sobr Trydencki wyraa?

O. "Czcimy obrazy nie jakoby one jak moc w sobie posiaday" (Sess.
XXV, De inv. Sanct.).

P. Czemu i w jakim znaczeniu powiadaj, e w niektrych miejscach
obrazy cudowne aski sprawiaj?

O. Nie godzi si mwi aby takie obrazy moc cudown miay, poniewa
one adnego ycia w sobie nie maj.

P. Jako jednak dziej si cuda za porednictwem obrazw, jeli w
przypuszczeniu e takowe rzeczywicie si dziej?

O. Bg sam wywiadcza szczeglniejsze aski tym, ktrzy przed obrazami
z wznios pobonoci si modl (7).

P. Jak cze oddajemy obrazom?

O. "Cze ta, jak wobec obrazw speniamy, odnosi si do pierwowzoru"
czyli do oryginau, mwi Sobr Trydencki (sess. XXV).

P. Przytocz nam sowa tego Soboru w dalszym cigu?

O. "Tak, e w obrazach, ktre caujemy, przed ktrymi gow
odkrywamy, na kolana upadamy, czcimy Chrystusa a witym, ktrych one
przedstawiaj, cze oddajemy".

192

P. Jeste to nagann rzecz, e obrazy na otarzach stawiamy?

O. Bynajmniej, tak samo jak i Salomon na nagan nie zasugiwa, i
dwch Cherubinw na Skrzyni Przymierza pomieci, co z rozkazu Boego
uczyni.

P. Jeste to nagann rzecz, gdy przed obrazami przyklkamy?

O. Bynajmniej; tak jako i Jozue nie by nagany godnym, gdy przed
Skrzyni Przymierza na twarz si rzuci.

Nauka V

O Relikwiach

P. Jak katolicy czcz Relikwie?

O. Czcz je jako drogocenne resztki, ktre nam znakomit wito
przypominaj.

P. Jak jeszcze wicej?

O. Czcz je, jako drogocenne zabytki, ktre ich ufno w przyczyn
witych oywiaj.

P. Czy te i pierwsi chrzecijanie Relikwiom cze oddawali?

O. Tak zaiste, poniewaemy si od nich tej czci nauczyli.

P. Jak si o tym w. Bazyli nad Ps. 115 wyraa?

O. "ydzi poczytywali si za nieczystych, gdy si ktry z nich zmarego
dotkn, my za poczytujemy sobie za wielk ask, gdy si nam dozwala koci
witych Mczennikw dotyka".

P. Co mwi w. Ambroy w 98 mowie nad witymi Mczennikami
Nazariuszem i Celsem?

O. "Czcz te ciaa, ktre Chrystusa w cikiej mierci uczciy i z Nim w
niebie krluj".

P. Co mwi w. Augustyn w swej 102 mowie do Kwintyniana?

193

O. "Przesyam wam Relikwie w. Mczennika Szczepana, ktre z
naleytym uczczeniem przechowacie".

P. Co powiesz o w. Hieronimie?

O. Ten wity napisa cae dzieo przeciwko Wigilancjuszowi, ktry
pierwszy przeciwko czci Relikwii powstawa.

P. Czy Relikwie same przez si maj jak moc?

O. Bynajmniej; lecz Bg czsto przez nie wielkie aski zwyk udziela.

P. Przytocz tego przykad z Pisma w.?

O. Dotkniciem ciaa zmarego Elizeusza, zmary do ycia powrci (IV
Krl. XIII, 21).

P. Przytocz przykad z Nowego Testamentu?

O. Niewiasta za dotkniciem kraju szaty Chrystusowej, zostaa
uzdrowion.

P. Przytocz jeszcze przykad z Dziejw Apostolskich?

O. Za porednictwem chustki w. Apostoa Pawa, a nawet przez cie w.
Piotra wielu chorych wyzdrowiao.

Nauka VI

O Pielgrzymkach

P. Czy pielgrzymki mog by chrzecijanom poyteczne?

O. Tak jest, one s poyteczne, jeli si takowe z naleyt pobonoci
odprawia.

P. Lecz, po co pielgrzymki odprawia, kiedy Bg jest wszdzie obecnym?

O. Bg wprawdzie wszdzie jest obecnym, ale nie wszdzie s rwne
pobudki do pobonoci.

P. Jak pobudk do pobonoci doznajemy przy pielgrzymkach?
194


O. Pobudzamy si zazwyczaj do gorliwszej modlitwy, gdy po utrudzajcej
podry napotykamy przedmioty waciwe do wzruszenia nas do arliwszej
modlitwy.

P. Czy atoli odbywajcy pielgrzymk nie dopenia czynu bynajmniej od
Boga nie nakazanego, a tylko od swej wasnej woli zalenego, niczym jednak do
pomnoenia chway Boej si nie przyczyniajcego?

O. A przecie my te czcimy Boga przez uczynki od wasnej tylko woli
zalene, lubo nam je Bg nie przykaza.

P. Przytocz przykad z Pisma w. jakiego dobrowolnego, przez Boga nie
nakazanego czynu?

O. Dawid, lubo spragniony, wyla wie sobie przyniesion wod, dla
uczczenia Pana Boga czynem przez Niego bynajmniej nie nakazanym (II Krl.
XXIII, 16).

P. Przytocz inny jaki przykad?

O. Maryja Najwitsza wykonaa lub paniestwa i uczcia tym Boga,
lubo Jej Bg tego nie nakazywa.

P. Czy nie moesz jeszcze innego przykadu przytoczy?

O. wity Pawe biczowa swoje ciao i tym czci Boga, lubo mu to
nakazanym nie byo.

P. Nie mona by w Pimie w. znale jaki przykad, iby kto swj dom
opuci, aby w dalekim miejscu si pomodli?

O. Elkana i Anna chodzili rokrocznie do Silo, aby si tam pomodli; a te
i Pan Jezus z Najwitsz Maryj uczszczali w podobnym celu do wityni w
Jerozolimie.

P. Jakich naduy naley si podczas pielgrzymek wystrzega?

O. Nie naley je odprawia z ciekawoci, ani te w towarzystwie
podejrzanym i niebezpiecznym, ani te dla nich zaniedbywa swoich
prywatnych obowizkw.

195



Przypisy:
(1) Pan Jezus sam wiele obrzdw uywa, np. gdy lin oczy naciera gdy bogosawi
gdy na ostatniej wieczerzy nogi umywa oczy wznosi chleb i wino bogosawi, itp.
(Przyp. tum. polskiego).

(2) W nauce tej tumaczy si tylko obrzdy Mszy witej pod wzgldem mistycznym, czyli
pod wzgldem duchownego znaczenia. Pocztek jednak ich moe by wykazanym z podania i
ze staroytnoci, co atoli nie ley w zakresie niniejszego pisma i naley si o tym poucza z
innych dzie liturgicznych, np. z Liturgii Smidta, Guillois i tym podobnych. (Przypis autora).

(3) Ornaty, na ktrych s tylko z tyu kolumny odmiennego koloru, s odstpieniem od
przepisw Kocioa. (Przyp. tum. pol.).

(4) W niektrych krajach by zwyczaj, e rycerze podczas Ewangelii wydobywali miecze,
jakoby okazujc gotowo do obrony Ewangelii. (Przyp. tum. polskiego).

(5) We Mszach aobnych bogosawiestwo si opuszcza dla oznaczenia, e Koci nad
zmarymi ju wadzy nie ma, a tylko si za nich modli moe. (Przyp. tum. pol.).

(6) Nadto, s wyraenia jzykw ludowych, ktre jednoczenie w rnych okolicach, rne
maj znaczenie. (Przyp. tum. pol.).

(7) Cuda, jakich modlcy si wobec obrazw doznaj, s niezbitym dowodem e cze ta nie
tylko nie jest nagann, ale, e jest Bogu wielce mi. (Przyp. tum. pol.).












ROZDZIA XVII

196

O Augsburskim wyznaniu wiary



Nauka I

P. Kto jest autorem augsburskiego wyznania wiary?

O. Filip Melanchton.

P. Czym by Filip Melanchton?

O. Melanchton by profesorem w Wittenberdze, rodem z miasteczka
Bretten w Niszym Palatynacie.

P. W ktrym roku uoone zostao augsburskie wyznanie wiary?

O. W roku 1530, czyli w lat 12 po odstpstwie Lutra.

P. Czemu to wyznanie zowie si augsburskim?

O. Dlatego e ono w Augsburgu zostao podanym cesarzowi Karolowi V
przez niektrych ksit i niektre miasta.

P. Ilu ksit i ile miast na takowe wyznanie si podpisao?

O. Siedmiu ksit i dwa miasta: Norymberga i Reutlingen.

P. Jestli to prawd, e luterskie wyznanie wiary zostao na sejmie
Augsburskim z uznaniem przyjte, jak to w ciemne luterskie posplstwo
wmawiaj?

O. Nie ma nic nad to pewniejszego, e wyznanie to przez cesarza i przez
sejm zostao odrzuconym, jak si o tym z akt tego sejmu mona przekona.

P. Czy w tym Augsburskim wyznaniu nie poczyniono jakich zmian?

O. Poczyniono co najmniej dwanacie razy.

P. Co si przydarzyo w Naumburgu w roku 1561?

O. Zgromadzeni tam luterscy pastorowie nie mogli si zgodzi, ktremu z
dwunastu przedstawionych egzemplarzy da naley pierwszestwo.

197

P. Czy ktry z protestantw moe na tej, tak zwanej augsburskiej Konfesji
polega?

O. Bynajmniej, poniewa nie moe mie pewnoci czy jej autorowie si
nie pomylili.

P. Czy luteranin nie posiadajcy wyszej nauki, moe rozezna, czy nauka
w augsburskiej Konfesji zawarta jest zgodn, lub niezgodn z Pismem witym?

O. Poniewa takie badanie jest wyszym nad jego pojcie, przeto adn
miar o tym sdzi nie moe.

P. Jakim sposobem moe luteranin by augsburskiego wyznania wiary
zwolennikiem?

O. To tylko jakiej lepej i nierozwanej wzitoci przypisa naley.

Uwaga tumacza. Dzi po najwikszej czci luteranie trwaj w swej
religii dlatego tylko, i si w niej urodzili, e w nich wmwiono, i kada religia
jest dobr; jest to, mwi, rzecz nieprzyzwoit religi zmienia a to gwnie
dlatego, i nie lubi nad prawdziwoci religii si zastanawia. Quia non est
qui recogitet corde.

P. Czy jednak moe czowiek pospolity rozsdnie na Soborze Trydenckim
poprzesta i polega?

O. Zaiste, e moe, bo ustawy Soboru Trydenckiego s wyrokami
Kocioa, ktry jest nieomylnym.

Nauka II

O augsburskich bdach

P. Jakiego bdu uczy augsburska Konfesja o grzechu pierworodnym?

O. Oni nauczaj, e grzech pierworodny jest wrodzon dz, ktra
czowieka do zego nci.

P. Jaki na to dowd, e wrodzona dza czyli podliwo serca nie jest
grzechem pierworodnym?

198

O. Grzech pierworodny gadzi si przez chrzest w., a podliwoci po
chrzcie jeszcze trwaj; wic nie mog by grzechem pierworodnym.

P. Jakiego bdu poucza Apologia nad drugim artykuem Konfesji
augsburskiej o wrodzonych zych dzach i skonnoci do zego?

O. Ona twierdzi, e ta dza sama przez si jest rzeczywistym grzechem.

P. Jako si o tym w. Pawe Aposto wyraa?

O. "Nie masz, mwi, adnego potpienia tym, ktrzy s w Chrystusie
Jezusie" (Rzym. VIII, 1).

P. Co z tego zdania wnosisz?

O. Std wnosz, e dza czyli podliwo, ktra po Chrzcie w. w
ochrzczonym jeszcze pozostaje, sama przez si nie jest rzeczywistym grzechem,
a zatem i sama przez si nie zasuguje na potpienie (1).

P. Czemu jednak wity Pawe Aposto t wrodzon dz czyli
podliwo kilka razy zowie grzechem?

O. Nazywa j tak, bo ona jest przyczyn rzeczywistych grzechw, a
skutkiem grzechu pierworodnego.

P. A wic czy za dza to jest podliwo, nie jest grzechem
rzeczywistym?

O. Tak jest, staje si ona grzechem, skoro tylko zezwolenie dobrowolne
si z ni poczy, poniewa jest przykazanie Boskie: "Nie bdziesz poda".

P. Jakiego bdu mimochodem uczy augsburska Konfesja o wierze i o
dobrych uczynkach?

O. Uczy to, e wiara sama przez si bez dobrych uczynkw grzesznika
usprawiedliwia.

P. Czemu t nauk za bdn poczytujesz?

O. Poniewa w Pimie witym usprawiedliwienie grzesznika nie mniej
dobrym uczynkom, jako i wierze si przypisuje.

P. Jake to dowodzisz z dzie samego Lutra, e nauka jego o
usprawiedliwieniu jest bdn i faszyw?
199


O. Poniewa Luter w wielu miejscach utrzymuje, e w Ojcach Kocioa
wiele si znajduje rzeczy ciemnych i trudnych do zrozumienia w przedmiocie
usprawiedliwienia.

P. C z tego za wniosek?

O. e Luter te miejsca, na ktrych si opiera, zupenie inaczej zrozumia
ni Ojcowie Kocioa.

P. I c jeszcze wicej?

O. e luterska nauka jest now, w Kociele chrzecijaskim nie znan, a
zatem i faszyw.

Nauka III

P. Czego naucza augsburska Konfesja o Mszy w. w artykule 24?

O. Utrzymuje, e przed papieem Grzegorzem Wielkim nie znano Mszy
prywatnej.

P. Jeste to prawd?

O. w. Augustyn yjcy na lat 200 przed w. Grzegorzem Wielkim
zupenie co przeciwnego naucza.

P. C on o tym mwi w XXII ksidze w rozdz. VIII o Miecie Boym?

O. Opowiada jako jeden z jego kapanw w pewnym wiejskim domu,
zaniepokojonym od zych duchw, Msz wit odprawi, po ktrej ju o zych
duchach nic nie syszano.

P. Co ta sama Konfesja i jej Apologia twierdzi o wzywaniu witych?

O. Utrzymuje ona, e si przez wzywanie witych godnoci
porednictwa Chrystusowego ublia.

P. Miaoby to by prawd?

O. Jeli si zacnoci porednictwa Chrystusowego nie ublia wzywaniem
yjcych o porednictwo, to tym bardziej mu si nie ublia wzywaniem
witych o takowe.
200


P. Co mwi augsburska Konfesja o lubach zakonnych?

O. Twierdzi, e za czasw w. Augustyna nic jeszcze o lubach
zakonnych nie wiedziano, a kademu suya wolno wystpienia z zakonu.

P. Ale, c o tym mwi w. Augustyn na Ps. 75?

O. Niechaj, powiada, nikt co w klasztorze jest nie mwi: wystpuj z
klasztoru; albo by to tylko ci, ktrzy w klasztorach yj mieli zosta witymi?
Pomnij raczej, e ty lub uczyni, czego inni nie uczynili.

P. Co mwi Melanchton w swej Apologii nad artykuem 10 augsburskiej
Konfesji, w przedmiocie Najwitszego Sakramentu?

O. Utrzymuje zupenie bdnie, jakoby katolicy nauczali, e w
Najwitszym Sakramencie podaje si razem z Krwi i Ciaem Pana Jezusa
take chleb i wino.

P. Przytocz jeszcze inne bdy znajdujce si w 21 artykule augsburskiej
Konfesji?

O. W tyme artykule twierdzi si, wbrew wszelkiej prawdzie, jakoby
augsburskie wyznanie wiary nie sprzeciwiao si wyznaniu wiary katolickiej.

P. Do czego zmierzaj te wszystkie kamstwa i wykrty, ktrymi
augsburska Konfesja jest przepenion?

O. Do tego, aby niedowiadczony i niewiadomy lud zwodzi,
obaamuci i na manowce sprowadzi.

Nauka IV

P. Jak nauk nam kamliwie zadaj w artykule 12 wzgldem wiary?

O. Obwiniaj nas kamliwie, jakobymy nauczali, e czowiek przez wiar
nie bywa usprawiedliwionym.

P. A jaka pod tym wzgldem jest nauka katolicka?

O. Nauka katolicka uczy, e czowiek przez sam tylko wiar wycznie
nie bywa usprawiedliwionym.

201

P. Jak nauk nam kamliwie zadaj w artykule 20 wzgldem dobrych
uczynkw?

O. Obwiniaj nas znw kamliwie, jakobymy uczyli, e czowiek w
stanie grzechu miertelnego, czyli w stanie nieaski Boej zostajcy, przez swoje
dobre uczynki aski Boej i odpuszczenia grzechw dostpi moe.

P. A czeg katolicy pod tym wzgldem ucz?

O. Nauczaj, e czowiek moe sobie zjedna ask przez dobre uczynki
(poczone ze skruch pokutn za grzechy) ale nie moe jej sobie wysuy (2).

P. Jak bdn nauk przypisuj nam co do Mszy witej?

O. Obwiniaj nas kamliwie jakobymy nauczali e Chrystus mierci
swoj, tylko za grzech pierworodny zadosyuczyni, a e Msza w. ustanowion
zostaa jako ofiara za inne grzechy (uczynkowe).

P. Jaka atoli pod tym wzgldem jest nauka katolikw?

O. Katolicy nauczaj, e Chrystus mierci swoj nie tylko za grzech
pierworodny, ale i za wszystkie uczynkowe grzechy zadosyuczyni, e jednak
zasugi Jego mierci bywaj do nas zastosowane przez wite Sakramenty w
ogle, a przez Msz w. w szczeglnoci.

P. Jak bdn nauk zadaj nam co do witej spowiedzi? (artyku 25).

O. Posdzaj nas kamliwie, jakobymy pokutujcych zobowizywali, aby
sobie przypomnieli wszystkie grzechy.

P. Czeg waciwie wymaga si od pokutujcych?

O. Domaga si waciwie tego, aby si oskarali z tych grzechw, ktre
sobie, po pilnym rachunku sumienia, przypomnieli.

P. Jak bdn nauk przypisuj nam co do postu i wstrzemiliwoci?

O. Obwiniaj nas kamliwie, e wierzymy jakoby przez nie wina naszych
grzechw odpuszczon bywaa.

P. A jaka jest pod tym wzgldem nauka katolicka?

202

O. Katolicy ucz, e aden czowiek za win swych grzechw nie moe
zadosyuczyni, a tylko odpokutowa moe pozosta, po odpuszczeniu winy
grzechowej, kar doczesn (3).

P. Jak bdn nauk zadawano nam i wymylano pod wzgldem lubw
zakonnych?

O. Wymylano, jakobymy nauczali, e luby zakonne maj ten sam
skutek co i chrzest w.

P. W jakim celu autorowie augsburskiego wyznania wiary i jego Apologii
wymylali i zadali nam tyle kamliwych oszczerstw i bdnych nauk?

O. Aeby w swoich zwolennikw wmwi, e maj suszny powd do
odstpstwa od katolickiego Kocioa.

Nauka V

P. Jak niewiadomoci si zdradzi Melanchton twierdzc w 23 artykule
augsburskiej Konfesji, e kapani niemieccy dopiero od 400 lat do wykonywania
lubw czystoci zniewalani byli?

O. Nie wiedzia, e trzy synody w Niemczech, w Moguncji, w Wormacji i
Akwizgranie (Achen) ju dawno przed tym czasem kapanom eni si
zabroniy.

P. Jako si jeszcze wyda ze swoj niewiadomoci, utrzymujc w
Apologii swojej, e za czasw Jowiniana, jeszcze adne prawo nie istniao
zabraniajce maestwa kapanom?

O. Dowid, e nie wiedzia o Synodzie Kartagiskim.

P. Jaki jest tekst drugiego Kanonu tego Synodu odprawionego w r. 390?

O. Stanowimy, (mwi Ojcowie tego Synodu), aby biskupi i kapani i
wszyscy ktrzy przy sprawowaniu Sakramentw obsug czyni w
wstrzemiliwoci (od on czyli w celibacie) yli, bymy przy nauce
apostolskiej i starym zwyczaju trwali.

203

P. O czym zarwno Melanchton nie wiedzia twierdzc w Apologii
swojej, e przed w. Grzegorzem, Papieem, nie mona wskaza adnego Ojca
Kocioa, ktryby o wzywaniu witych by jak wzmiank uczyni?

O. Nie wiedzia, e z czasw przed w. Grzegorzem mona wicej ni 20
Ojcw Kocioa wskaza, ktrzy o wzywaniu witych wyranie wspominaj.

P. Przytocz mi co podobnego, a midzy innymi powiedz, co w.
Ambroy w swym pimie o wdowach mwi?

O. "Zwrmy si, powiada, o przyczyn do witych Mczennikw, bo i
oni uomnoci swego ciaa doznawali, lubo takowe przezwyciyli".

P. A co mwi w. Augustyn w siedemnastej mowie o sowach Apostoa?

O. "Jeli pamitk . Mczennikw przy otarzu obchodzimy, to nie
dzieje si to dlatego, abymy si za nich modlili, bo byoby to
niesprawiedliwoci, czyni to za tych, ktrych modlitwom my sami
powinnimy si poleca".

P. Jakiej niewiadomoci dowid Melanchton, twierdzc, e w adnym z
Ojcw Kocioa nie mona znale wiadectwa, jakoby Msza w. moga by
umarym poyteczna?

O. Nie wiedzia o tym, co w. Cyryl, Biskup Jerozolimski, w pitej swojej
Katechezie uczy.

P. Przytocz wasne jego sowa?

O. "Modlimy si za umarych i wierzymy, z pen nadziej, e oni wielk
pomoc przez wit Ofiar, ktra si przy otarzu odprawia, otrzymuj".

Nauka VI

P. Jak naley Melanchtonowi odpowiedzie, gdy si powaa w 21
artykule Augsburskiej Konfesji utrzymywa, e te spory tylko z powodu
niektrych naduy powstay?

O. Jeeli te spory tylko z powodu niektrych naduy, a nie z powodu
niektrych przedmiotw, do wiary si odnoszcych powstay, to jakime
prawem powaono si odstpi od Kocioa katolickiego?

204

P. Jaki by wniosek std wyprowadzi naleao, e w 13 artykule Apologii
tacy mowie jak Antoni, Bernard, Dominik, Franciszek, Bonawentura witymi
s nazwani?

O. Jeli wzmiankowani mowie w katolickiej, apostolskiej wierze, jak
wyznawali, witymi zostali, to wanie wiara rzymska jest t wiar, w ktrej
mona by witym i bogosawionym.

P. Co te zauway w artykule 7-ym traktujcym o Kociele?

O. Powiedziano tam, e Koci musia istnie po wszystkie czasy, tam,
gdziekolwiek dobrze nauczano i Sakramenty naleycie sprawowano, a wic
naley wymieni Koci, w ktrym tu przed Lutrem nauk czyst opowiadano
i Sakramenty naleycie sprawowano.

P. Jaki dowd zosta uytym w 9-tym artykule przeciw
nowochrzczecom?

O. Powiedziano tam: gdyby chrzest dzieci nie by dobry i prawy, to by
przedtem adnego prawdziwego Kocioa nie byo.

P. Zwre teraz ten sam dowd przeciwko lutrom?

O. Gdyby katolicka nauka przed Lutrem nie bya dobr i praw, to by do
Lutra adnego prawdziwego Kocioa nie byo.

P. Przytocz sowa Konfesji o Mszy witej?

O. "Wyrzdzaj nam niesprawiedliwo, powiada, jakobymy Msz w.
mieli skasowa; ona si u nas powanie i z wiksz pobonoci nili u naszych
przeciwnikw odprawia".

P. Czy si to atoli zgadza z tym, co Luter w 16-tym artykule swojej
wasnej Konfesji przytacza?

O. Bynajmniej, poniewa ten mwi, e Msz w. naley przed wszystkimi
innymi obrzydliwociami skasowa.

P. Jak sprzeczno spostrzegasz w aciskiej Apologii nad 10 artykuem
augsburskiej Konfesji?

205

O. Powiedziano tam, e chleb i wino obok Ciaa i Krwi Pana Jezusa
pozostaje, a na dowd przytacza si Kanon grecki, w ktrym powiedziano, e
chleb i wino si w Ciao i Krew Chrystusa zamienia.

P. C z tego za wniosek si wywodzi?

O. Ja wnosz, e augsburska Konfesja i jej Apologie s pene bdw,
faszw, potwarzy, niewiadomoci, zapomnie si i sprzecznoci, a z tego
powodu jest niegodn rzecz, aby czowiek rozumny i sumienny do nich si
przyznawa.



Przypisy:
(1) Jest tu mowa o podliwoci uwaanej samej przez si, ale nie o jej naduyciu przez z
wol, ktra, gdy si z dobrowolnym zezwoleniem zjednoczy, staje si grzechem i godn
potpienia. Zobacz niej. (Przyp. autora).

(2) W wyraeniach: zjedna sobie ask i wysuy sobie ask zachodzi wielka rnica.
Zjedna sobie ask dobrymi uczynkami znaczy, e Bg wejrzawszy na dobre uczynki
grzesznika, udziela mu ze swojej szczodrobliwoci (de congruo) ask pierwsz, to jest
wzrusza jego serce do pokuty; a zasuy ask znaczy, e nam si ta aska naley jako
wysuona u Boskiej sprawiedliwoci (de condigno). T ostatni zasug mg tylko speni
sam Pan Jezus. (Przyp. tum. polskiego).

(3) Czowiek grzeszc miertelnie popada w dwie klski, jedn jest klska winy, reat us
cul pae, za ktr idzie utrata aski Boej i prawa do nieba, a zasuga wiecznego potpienia; a
druga jest klska kary, reat us poenae, ktra si po odpuszczeniu grzechw i kary wiecznej,
na kar doczesn w tym, albo w przyszym yciu odcierpie si majc, zamienia. (Przyp.
tum. pol.).







206

ROZDZIA XVIII

Objanienia o Kacerstwie



Nauka I

P. Co jest Kacerstwo, po grecku i po acinie herezj nazwane?

O. Jest to uporczywe obstawanie przy swym zdaniu w rzeczach wiary.

P. Kto staje si winnym takiego uporczywego obstawania?

O. Ten, ktry zdanie swoje wyej stawia nad nauk caego Kocioa.

P. Kiedy to si dzieje?

O. Wwczas, gdy kto przy tumaczeniu Pisma w. w przeciwnym
znaczeniu ni to Koci rozumie obstawa.

P. Czy wszyscy kacerze starali si swoje nauki Pismem w. dowodzi?

O. Wszyscy, nie wyjwszy ani jednego kacerza.

P. Na czym opierali arianie swoj nauk: e Syn Boy nie jest
wspistotny z Bogiem Ojcem?

O. Na sowach Pana Jezusa w r. XIV, w. 28 Ewangelii w. Jana: "Ojciec
jest wikszym ni ja".

P. Na czym uzasadniali swj bd macedonianie, zaprzeczajcy Bstwa
Duchowi witemu?

O. Na zdaniu w. Pawa w licie do Rzymian r. VIII, w. 26: "Same Duch
prosi za nami wzdychaniami niewymownymi".

P. Jak manichejczykowie starali si dowie, e Syn Boy nie przyj na
siebie prawdziwego ciaa a tylko pozorne?

O. Tymi sowy w. Pawa do Filipian II, 6: "Ktry bdc w postaci Boej,
nie poczyta tego za drapiestwo, e by rwnym Bogu; ale wyniszczy samego
207

siebie, przyjwszy posta sugi, stawszy si podobnym ludziom i postaw
znaleziony jako czowiek".

P. Na czym opierali swj bd nestorianie twierdzc, e w Chrystusie s
dwie Osoby?

O. Na sowach listu do Kolosan II, 9: "W Nim (w Chrystusie) mieszka
wszystka zupeno Bstwa cielenie".

P. Na co si powoywali eutychianie za swoj nauk, e w Chrystusie jest
tylko jedna natura?

O. Na sowa Ewangelii w. Jana I, w. 14: "Sowo stao si Ciaem".

P. Na co powoywali si pelagianie twierdzc, e czowiek adnego
grzechu po Adamie nie odziedziczy?

O. Na zdanie Ezechiela Proroka r. XVIII, w. 20: "Syn nie poniesie
nieprawoci ojcowej".

P. Jakie byo rdo tych wszystkich bdw?

O. Zarozumiao tych ludzi, e ich wasne samowolne tumaczenie Pisma
w. jest wyszym nad zrozumienie i tumaczenie caego Kocioa.

Nauka II

P. Czy Luter i Kalwin swoje wasne tumaczenie Pisma w. wyej stawiali
nad zrozumienie caego Kocioa?

O. Tak jest, zupenie tak samo jak wszystkie wyej wymienione
kacerstwa.

P. Wska tego przykad co do Kalwina?

O. Koci wyraenie: "To jest ciao moje" rozumie w znaczeniu
literalnym czyli dosownym. Kalwin za, w znaczeniu figuralnym czyli
przenonym.

P. Wska taki przykad co do Lutra?

208

O. Aposto naucza w licie do Rzymian r. III, w. 28, "i czowiek bywa
usprawiedliwiony przez wiar bez uczynkw zakonu". Ow te sowa Luter
zupenie inaczej tumaczy ni Koci.

P. A jake Koci to zdanie po wszystkie czasy zrozumia?

O. Koci to tumaczy, e czowiek nie bywa usprawiedliwiony przez
uczynki Starego Zakonu ani przez uczynki prawa naturalnego, ale przez wiar w
Jezusa Chrystusa i przez uczynki z tej wiary pynce i to przy pomocy aski
Boej.

P. A w jakim znaczeniu Luter te sowa zrozumia?

O. Luter to tumaczy, e czowiek bez uczynkw prawa Chrystusowego
bywa usprawiedliwionym; co z niezliczonymi innymi miejscami Pisma w. stoi
w sprzecznoci.

P. Czy Luter i Kalwin wszdzie w ten sposb Pismo w. tumacz?

O. Prawie przy wszystkich artykuach wiary Luter i Kalwin miejsca
ciemne i sporne wedug swojej myli tumaczyli.

P. Czy zwolennicy Lutra i Kalwina mog mie wobec Boga wymwk i
by usprawiedliwionymi, e swoje wasne tumaczenie wyej stawiaj nad
tumaczenie chrzecijaskiego Kocioa, ktry przed nimi istnia?

O. Bynajmniej, oni ani wymwieni ani usprawiedliwieni by nie mog.

P. Czy lutrzy i kalwinianie mog by uniewinnieni, jeeli kady z nich
wicej wiata i aski sobie przyznaje do zrozumienia Pisma w. we wszystkich
spornych punktach, nili cay Koci?

O. Z tego si nigdy przed Bogiem nie usprawiedliwi.

P. Jak ich, pod tym wzgldem, naley zagadn?

O. Naley ich zapyta: "Powiedzcie jedno z dwojga, w co wierzycie? czy
w to, e przy waszym tumaczeniu moecie si myli; albo te nie wierzycie
temu i sdzicie, e wasze tumaczenie jest nieomylnym".

P. A c odpowiesz jeeli powiedz i przyznaj, e tumaczenie ich moe
by mylne?

209

O. Wwczas bym im powiedzia: "Wic wy nie macie adnej pewnoci,
e dobrze wierzycie; zaczem idzie, e wiara wasza jest niepewna i chwiejna; a
wic nie jest wiar bosk".

P. A jeliby powiedzieli i twierdzili, e w tumaczeniu Pisma w. nie
mog si myli, c na to odpowiedzie?

O. Powiedziabym: "a wic, wedug was Koci moe si w tumaczeniu
Pisma w. myli, a z was kady z osobna jest nieomylnym?".

P. Jaki std wniosek?

O. Za tym idzie, e oni albo pozostaj w cigym niepokoju i chwiejnoci
(bez wiary), albo popadn w zuchway upr (czyli w herezj).

Nauka III

P. Co zauwaono po wszystkie czasy we wszystkich kacerstwach?

O. Zauwaono w nich pi rzeczy.

P. Ktra pierwsza?

O. Wszyscy kacermistrzowie obwiniali Koci e w zgubne bdy
popad.

P. Co po wtre?

O. Wszyscy si ze swoimi zwolennikami od Kocioa odczyli.

P. Co po trzecie?

O. Wszyscy wyznawali, nieznan przed nimi, nauk.

P. Co po czwarte?

O. Wszyscy pozostawiali nastpcom swoje imi albo imi swoich
nauczycieli.

P. Co po pite?

O. aden z nich nie mg swoje powoanie, jako prawne, wykaza.

P. Czy te wszystkie przypadoci znajduj si w Lutrze i Kalwinie?
210


O. Rwnie znajduj si w nich jak we wszystkich innych kacerstwach.

P. Czy Luter i Kalwin obwiniali Koci, e w zgubne popad bdy?

O. Tak jest, oni rwnie jak Ariusz, Macedoniusz, Nestoriusz, Eutyches i
inni, Koci pomawiali, e popad w zgubne bdy.

P. Czy Luter i Kalwin ze swoimi zwolennikami odczyli si od Kocioa?

O. Tak jest, podobnie jak Ariusz i inni, bo lutrzy nazwali si od Lutra
kalwini od Kalwina, tak jak arianie od Ariusza.

P. Czyme dowiedziesz, e Luter now nauk ogosi, ktra przed nim w
chrzecijastwie nie istniaa?

O. Nikt nie moe przed Lutrem wskaza jakiegokolwiek kraju, diecezji,
miasta, ani nawet wioski, gdzie by wierzono, e s tylko dwa Sakramenty, e
Msza jest obrzydliwoci, e Spowied jest udrczeniem sumienia, e
wzywanie witych jest bawochwalstwem, e czyciec jest zabobonem, e
Papie jest Antychrystem i tym podobne rzeczy.

Nauka IV

P. Co si zawsze przydarzyo ilekro jaka nowa nauka w chrzecijastwie
si pojawia?

O. Zawsze mona byo wskaza kto j wszcz, gdzie si wszcza, kto j
zbija.

P. Przytocz do tego jaki przykad?

O. Tak wiadomo, e Ariusz pierwszy uczy, e Syn Boy jest
poledniejszy od Boga Ojca.

P. A wiesze miejsce gdzie to najprzd uczono?

O. To dziao si w Aleksandrii, w stolicy Egiptu.

P. A czy wiadomy jest rok, w ktrym si ta nauka najprzd pojawia?

O. To si dziao w 315 roku.

211

P. Czy wiadomo kto j zbija?

O. Wiadomo, e nim by wczesny Patriarcha Aleksandryjski w.
Atanazy.

P. Czy te znany jest Sobr, ktry t nauk potpi?

O. To si dziao na Soborze Nicejskim w 325 r.

P. Czy mona to samo zauway wzgldem nauki Lutra?

O. To samo si i w nauce Lutra spostrzega.

P. Czy wiadome jest miejsce, gdzie si luterska wiara rozpocza?

O. Tym miejscem jest Wittenberga, w krlestwie Saskim.

P. Czy wiadomy jest rok jej pocztku?

O. To si dziao w 1517.

P. Czy moesz wskaza kto j z pocztku pokonywa?

O. Tak jest, gdy takimi byy wszystkie Uniwersytety, do ktrych si
Luter odwoywa (1).

P. Czy wiadomy te jest i Sobr, ktry jego nauk potpi?

O. Tym Soborem by Sobr Trydencki.

P. Po jakich znakach mona jeszcze wskaza, e nauka Lutra bya
nowatorstwem czyli nowoci w Kociele?

O. Po trzech znakach.

P. Ktry jest pierwszy znak?

O. Pierwszym znakiem jest, e tych, ktrzy pocztkowo nauk Lutra
przyjli bya maa bardzo liczba.

P. Ktry drugi znak?

O. Wszyscy, ktrzy pocztkowo nauk Lutra przyjli, rodzili si i
wychowali w innej religii.

P. Ktry trzeci znak?
212


O. Luterska nauka wszdzie gdzie si tylko pojawia spowodowaa
wielkie zamieszanie i zdziwienie.

P. Nie mona by jednak zarzuci, e Luter nic nowego nie naucza, tylko
e on staroytn apostolsk nauk wznowi?

O. Takie twierdzenie, pospolite wszystkim kacerstwom, musi by bardzo
podejrzane.

Nauka V

P. Czy Luter i Kalwin mog swoje powoanie lepiej dowie ni Ariusz?

O. Tego adn miar nie mog.

P. Jaki zarzut czyniono Ariuszowi, Macedoniuszowi i innym im
podobnym?

O. Zarzucano im, e nie maj ani zwyczajnego, ani nadzwyczajnego
posannictwa.

P. Jake ich przekonywano, e nie maj zwyczajnego posannictwa?

O. Powiadano im: duchowna wasza zwierzchno nie wezwaa was, i nic
wam nie zlecia; zaczem zwyczajnego posannictwa nie macie.

P. Jake ich przekonywano, e nie maj posannictwa nadzwyczajnego?

O. Powiedziano im: gdyby was Bg bezporednio posa, to by powoanie
wasze by cudami stwierdzi.

P. Przytocz nam sowa Lutra skierowane do pierwszych kaznodziei
nowochrzczecw? (Tom 5, edit. germ. Jen. fol. 491. 6).

O. "Gdzie macie piecztk, gdzie list, ecie od ludzi, albo gdzie macie
cudowne znaki, ecie od Boga posani".

P. Nie mona by si pyta tak samo Lutra i Kalwina?

O. Tak samo zaiste, bo i oni podobnie nie potrafiliby na to odpowiedzie.

213

P. Alboby Luter nie mg odpowiedzie, e on jako kapan, nauczyciel
rzymskokatolickiego Kocioa od niego prawowit wadz i pozwolenie
otrzyma, ku opowiadaniu prawdziwej nauki wedug Pisma witego?

O. Na to naleaoby mu odpowiedzie: albo wwczas by prawdziwy
Koci, albo go nie byo; jeli wwczas by prawdziwy Koci, to nie godzio
si Lutrowi takowy porzuca; a jeli Koci ten ju prawdziwym by przesta,
to te nie mg prawowitego posannictwa, ktre sam utraci i prawa nauczania,
udziela.

P. A jeli Luter i Kalwin nie mieli adnego prawowitego posannictwa, to
c o nich sdzi?

O. Trzeba ich uwaa, jako ludzi, ktrzy do owczarni nie weszli
drzwiami, ale ktrdy indziej.

P. Jaki wyrok wyda Chrystus na tego rodzaju intruzw
(samozwacw)?

O. "Zaiste powiadam wam, kto nie wchodzi drzwiami do owczarni, ale
wchodzi indy, ten jest zodziej i zbjca" (Jan. X, 1).

Nauka VI

P. Czyby nie mona znale jak rnic midzy Lutrem i Ariuszem,
ktra by moga ma roztropnego zaspokoi?

O. Nie, takiej rnicy dopatrzy nie mona.

P. Aleby mona powiedzie, e Ariusz zaprzecza Bstwa Chrystusowi,
czego Luter nie uczyni?

O. Wprawdzie Luter nie bdzi co do Bstwa Chrystusa, ale bdzi w
wielu innych punktach.

P. Aleby mona powiedzie, e nauka Lutra zostaa tylko przez Koci
rzymski potpion, a nauka Ariusza przez Koci grecki i aciski?

O. Dzisiejsi grecy potpiaj nauk Lutra, zarwno jak i acinnicy.

P. Czyby nie mona jeszcze w obronie Lutra przytoczy, e jego nauk
cae narody przyjy; wic ona nie jest przez cay Koci potpion?
214


O. Wicej jeszcze byo narodw, ktre si do nauki Ariusza przyczyy,
anieli tych, ktrzy nauk Lutra przyjli.

P. Nie mona by przytoczy, e Luter nic przeciwnego Ewangelii nie
uczy, tak jak to czyni Ariusz?

O. Ariusz nie mniej jak Luter przytacza ku obronie swej nauki ustpy z
Pisma w., ktre si zdaway sprzyja jego bdom.

P. Aleby mona powiedzie, e Ariusz Pisma w. naduywa, aeby ze
swoje bdy dowodzi. Luter za uywa go dobrze i dokadnie ku obronie
prawdy?

O. Ktokolwiek Pismo w. inaczej wykada ni Koci, ten Pismo w.
naduywa, Ariusz za, zarwno jak Luter, odstpili, w swoim wykadzie Pisma
w., od tumaczenia Kocioa, a wic obaj zarwno Pisma w. naduywali.

P. Co o tym mwi w. Hieronim? (Ad Galat.).

O. Nieprawym i bdnym tumaczeniem zamienia si Ewangelia Boska na
ludzk, a nawet na szatask.

P. C wnosisz z tego co si tu powiedziao?

O. e luteranin susznie obawia si powinien, e na sdzie Boym nie
lepiej, ni arianin, obstoi.



Przypisy:
(1) Na gwnego antagonist przeciw Lutrowi Bg wzbudzi w. Ignacego Lojol, z jego
Towarzystwem Jezusowym czyli Jezuitami. Ci, po wielkiej czci mieli moc czynienia
cudw, stali si gwnym motem na zbicie wszystkich wczesnych i tegoczesnych bdw, i
z tego powodu byli i s przeladowani. (Przyp. tum. polskiego).




215

ROZDZIA XIX

Dodat ek

O szeciu powodach, ktre odczonym od Kocioa
Katolickiego tamuj drog do zbawienia



Nauka I

P. Czy yjcy w luterskiej lub kalwiskiej wierze mog mie pewn
nadziej zbawienia?

O. Nie mog, bo sze jest powodw, ktre im drog do zbawienia
tamuj.

P. Ktre to s mianowicie?

O. 1) Ich odstpstwo od wiary katolickiej.

2) Ich wiara, ktra jest tylko wiar ludzk.

3) Ich wyamanie si spod posuszestwa duchownej zwierzchnoci.

4) I w grzechach bez spowiedzi umieraj.

5) I Ciaa i Krwi Paskiej nie przyjmuj, bo ich pastorowie adnej
wadzy nie maj do wanego sprawowania tego Sakramentu.

6) Ich obstawanie przy rnorodnych od Kocioa potpionych
bdach czyli kacerstwach.

P. Objanij po szczegle te sze przeszkd a najprzd o odstpstwie. W
jakim Kociele Luter i Kalwin urodzili si i wychowali?

O. W Kociele rzymskokatolickim, bo ich rodzice i przodkowie wszyscy
byli rzymskokatolickimi.

P. Czy wwczas Koci rzymskokatolicki by prawdziwym Kocioem
Chrystusa?

216

O. Tak zaiste, bo nie mona adnego innego wskaza, ktryby mg by
za Koci prawdziwy uznanym.

P. Czy Luter i Kalwin w wierze katolickiej trwali?

O. Bynajmniej, gdy obaj si od Kocioa odczyli, utworzyli osobne
partie i ustanowili nowe zasady wiary.

P. Czy wolno jest w jakim wypadku odczy si od Kocioa?

O. Nie, bo odszczepiestwo jest grzechem miertelnym.

P. Przytocz tu jakie porwnanie?

O. Tak, jako odcita od drzewa ga, nie moe kiekowa; jako od ciaa
odczony czonek nie moe mie ycia w sobie; tak rwnie chrzecijanin,
odczajcy si od Kocioa, nie moe wzrasta, ani y, a zatem i zbawienia
dostpi.

P. Co o tym mwi w. Augustyn? (List 152 do Donata).

O. "Jakkolwiek by uczciwie y, to dla samego odszczepiestwa od
Kocioa katolickiego niczego si nie moesz od Boga spodziewa a tylko lka
si wiecznego gniewu".

P. Co o tym mwi w. Fulgencjusz? (Lib. ad Petrum Diaconum).

O. "Odszczepieniec, ktryby si z Kocioem katolickim nie pojedna,
lubo by najwiksze jamuny rozdawa, lubo by za Jezusa Chrystusa krew swoj
przela, przecie zbawionym by nie moe" (1).

Nauka II

P. Czemu utrzymujesz e luteranie i kalwinici maj tylko wiar ludzk a
nie bosk, kiedy wedug nich, nauka ich zasadza si na Sowie Boym?

O. Oni wprawdzie wiar swoj opieraj na Sowie Boym, ale tylko
wedug wykadu i zrozumienia Lutra i Kalwina.

P. Czy mona na wykadzie Lutra lub Kalwina poprzestawa?

O. Nie mona bo oni byli ludmi, jak wszyscy inni, omylnymi.

P. Wykad ich jak wiar uzasadnia: czy bosk czy ludzk?

217

O. Tylko ludzk wiar.

P. Nie mog lutrzy powiedzie: "My si na Lutrze nie opieramy, my
Pismo wite rozumiemy wedug swego wasnego brzmienia"?

O. Gdyby by Luter nie by, to by te Pismo w. po lutersku nigdy nie
byo wykadane, lecz rzecz jest oczywist, e luteranie Pismo wite wedug
Lutra i po lutersku tumacz.

P. Lecz c na to odpowiedzie, jeli oni twierdz, e oni sami wedug
swego rozumu Pismo w. tumacz?

O. Wwczas i taki wykad bdzie tylko wykadem czysto ludzkim, ktry
nigdy nie moe wiary boskiej wytworzy.

P. A katolik skd bierze wykad Pisma w.?

O. Katolik wykad Pisma w. bierze z wykadu Kocioa.

P. Czy mona na wykadzie Kocioa poprzesta?

O. Zaiste, mona; bo Koci w wykadzie Pisma w. jest nieomylnym.

P. Z jakiego rda bierze Koci swj wykad Pisma w.?

O. Bierze go z Ducha witego, ktry Koci, wedug obietnicy
Chrystusa, bezustannie wspiera.

P. Czy wykad Kocioa jest wykadem ludzkim czy Boskim?

O. Jest wykadem Boskim, bo od Ducha witego pochodzi.

P. Czy ludzka wiara moe kogo zbawi?

O. Nie, poniewa bez wiary (boskiej) nie mona podoba si Bogu.

P. Co mwi w. Marek, rozdz. XVI, w. 16?

O. "Kto nie wierzy, mwi, bdzie potpion".

P. Czy mona waciwie mwi o luteranach e oni wierz?

O. Tego nie mona powiedzie, bo oni tylko przypuszczaj albo
domylaj si, albo im si co zdaje, ale waciwie nie wierz.

P. Czemu im nie chcesz przyzna wiary, we waciwym tego wyrazu
znaczeniu?
218


O. Poniewa nie maj Boskiego upewnienia: e Pismo w. dobrze
tumacz, e te lub owe Ksigi s biblijne i e te lub owe przekady Pisma w.
nie podlegy sfaszowaniu.

Nauka III

P. Czemu utrzymujesz, e lutrzy i kalwinici s nieposuszni swojej
duchownej zwierzchnoci? Czy jaka zwierzchno duchowna istniaa przed
Lutrem i przed Kalwinem?

O. Przed Lutrem i przed Kalwinem znan bya tylko zwierzchno
Papiea i Biskupw.

P. Dokd si rozcigaa wadza Papieska?

O. Na cay wiat.

P. Dokd si rozcigaa wadza biskupia?

O. Na kade po szczegle Biskupstwo czyli Diecezj.

P. Czy t duchown wadz cigle uznawano?

O. Tak jest, a to od samego pocztku chrzecijastwa.

P. Kto by pierwszym Papieem?

O. Piotr w., ktremu oddane zostay klucze Kocioa i ktremu caa
owczarnia Chrystusowa zostaa powierzon.

P. Jakie znaczenie maj klucze Kocioa?

O. Oznaczaj szczegln najwysz wadz.

P. Co si oznacza przez powierzon mu owczarni?

O. To znaczy, e Piotr w. jest powszechnym Pasterzem.

P. Czy nastpni Papiee powinni byli mie tak wadz i takie powaanie?

O. Tak jest, bo zarzd Kocioa nie moe si zmienia. Jeeli za
wwczas Koci mia widzialn najwysz Gow to j i po dzi dzie mie
powinien.

P. Komu suyo nastpstwo po w. Piotrze?
219


O. Rzymskiemu Biskupowi.

P. Dlaczego tylko Biskupowi Rzymskiemu a nie innemu?

O. Dlatego, e Piotr w. swoj stolic w Rzymie zaoy i tam a nie gdzie
indziej ycie zakoczy.

P. Czy Bg te i Biskupw Rzdcami w swoim Kociele postanowi?

O. Tak jest, bo czytamy w Dziejach Apostolskich rozdz. XX, w. 28:
"Pilnujcie sami siebie i wszystkiej trzody, nad ktr was Duch wity
postanowi Biskupami, abycie rzdzili Kocioem Boym, ktry naby Krwi
swoj".

P. Czy moe by zbawionym ten, ktry si ustanowionej od Boga i po
wszystkie czasy uznanej, duchownej wadzy sprzeciwia?

O. Tak samo nie moe by zbawionym jako i ten, kto si spod
posuszestwa wadzy wieckiej wyamuje.

P. Co o tym mwi Aposto w Licie do Rzymian? (XIII, 2).

O. "Kto si sprzeciwia zwierzchnoci (mwi), sprzeciwia si
postanowieniu Boemu. A ktrzy si sprzeciwiaj potpienie sobie odnosz".

Nauka IV

P. Mwie, e lutrzy i kalwinici w swoich grzechach umieraj, a to
dlaczego?

O. Poniewa si z grzechw nie spowiadaj.

P. Albo to nie ma innego rodka do uwolnienia si z winy grzechowej,
oprcz spowiedzi i rozgrzeszenia?

O. Nie, wyjwszy, gdyby nie mona mie adnego spowiednika.

P. Cby w takim wypadku zrobi naleao?

O. W takim razie naleaoby wzbudzi w sobie serdeczn skruch
pochodzc z mioci Boga i uczyni mocne przedsiwzicie spowiadania si
przy pierwszej danej sposobnoci.

P. Jako dowiedziesz obowizku spowiadania si z grzechw?
220


O. Sowy Chrystusa u w. Jana XX, 23: "Komu odpucicie grzechy, bd
mu odpuszczone, a komu zatrzymacie, zatrzymane s".

P. I nie masz innego sposobu zwolnienia si od grzechw?

O. Nie, innego sposobu nie ma, a kto by chcia inny postanowi,
uczyniby to na przekr woli Pana Jezusa.

P. Jaki std wniosek?

O. Std taki wniosek, e oprcz spowiedzi nie ma innego rodka do
pojednania si z Bogiem.

P. Czy si po wszystkie czasy od zaoenia chrzecijastwa spowiadano?

O. Tak jest, jak to ju dowodzilimy powyej w Nauce o Spowiedzi.

P. Jest-li to prawda, e dopiero Innocenty III na czwartym Soborze
rzymskim by spowied zaprowadzi?

O. Jest to rwnym faszem, jak i to, eby on mia ustanowi wit
Komuni (2).

P. C ten Sobr pod tym wzgldem postanowi?

O. Aeby kady chrzecijanin raz w rok si spowiada i okoo
Wielkiejnocy do Komunii przystpi.

P. Bya wic ju przedtem Spowied i Komunia przykazan?

O. Jedno i drugie ju by Bg przykaza; a Koci tylko czas oznaczy, w
ktrym te dwa przykazania maj by dopenione.

P. Jak si o tym wyraa w. Bernard, ktry y dawno przed tym
Soborem? (De 7 grad. Conf.).

O. "Na co si przyda, mwi, jeliby jedn cz swoich grzechw
wyzna i inn zatai i jake moesz przy tym tak witym Sakramencie, przed
tym, ktry na miejscu Boga zasiada, cokolwiek ukrywa?".

P. Co mwi w. Bazyli, ktry na 850 lat przed tym Soborem y?

O. "Potrzeba, mwi, z grzechw si spowiada przed tymi, ktrym
szafunek Boskich tajemnic jest powierzony".

221

Nauka V

P. Powiedziae te, e luteranie prawdziwego Ciaa Chrystusowego
nigdy nie przyjmuj; a to dlaczego?

O. Bo ich pastorowie adnej wadzy do konsekrowania nie maj.

P. Kt do tego wadz udziela?

O. Jedynie i wycznie, sami biskupi.

P. Czy kiedykolwiek wadza ta bya i w inny sposb, a nie przez
wkadanie rk biskupich udzielan? a moe j te czasem i kapani udzielali?

O. Od pierwszej kolebki chrzecijastwa a do czasw Lutra, nie bya
wadza ta nigdy, nigdzie i nikomu w inny sposb udzielan.

P. Jake Luter zosta na kapana wywiconym?

O. Przez biskupa, a nie przez przeora, a tym bardziej, nie przez gmin.

P. Mge by Luter innych na kapanw powica?

O. Tego nie mg dopenia, bo by tylko pospolitym kapanem a nie
biskupem.

P. Zachodzi jaka rnica midzy wadz kapask, a wadz biskupi?

O. Kapan, powiada w. Hieronim, moe wszystko robi co i biskup,
wyjwszy, i nie moe adnego kapana wywici.

P. Jake przyjto nauk Ariusza, ktry przed 1400 laty kapanom
przypisywa, rwn z biskupami, wadz do wicenia kapanw?

O. Caa staroytno jego nauk uznaa za kacersk.

P. Nie mona by zarzuci, e lutrzy maj swoich superintendentw
posiadajcych biskupi wadz, a zatem i moc do wicenia kapanw?

O. Naleaoby si ich obok tego zapyta od kogo t biskupi wadz
otrzymali; jeli Luter nie mg wywici ani jednego kapana, to tym mniej
mg wywica biskupw lub wadz wywicania, ktrej sam nie mia,
superintendentom udziela.

222

P. Lecz czyby nie mona z Lutrem utrzymywa e kady chrzecijanin
jest kapanem?

O. Jeli kady chrzecijanin jest kapanem to niepotrzebnie w. Pawe
postanowi Tytusa i Tymoteusza biskupami aby wywicali kapanw.

P. Czyby nie mona jeszcze powiedzie, e gmina moe wadz udziela
do szafowania Sakramentami?

O. Gmina wprawdzie mogaby sobie Pasterza wybra, ale wybrany musi
wadz do rozgrzeszenia i do konsekrowania otrzyma od biskupa.

P. A to dlaczego?

O. Bo wiecka gmina nie moe duchownemu wadzy nadprzyrodzonej
udziela, poniewa jej sama nie posiada.

P. Wic jake si rzecz ma z lutersk Komuni?

O. Tak si rzecz ma, e lutrzy nic wicej nie otrzymuj tylko chleb i wino
i bywaj tym sposobem bardzo cennego zadatku zbawienia pozbawionymi.

Nauka VI

P. Mwie e lutrzy i kalwini w rne kacerskie nauki wierz a to
dlaczego?

O. Poniewa ucz to samo, co Ariusz i wielu wanie innych.

P. Na czym polegaa bdna nauka Ariusza?

O. Midzy innymi na trzech punktach: I. naucza on, e za dusze zmarych
ani si modli, ani Mszy w. ofiarowa nie naley. II. e nie ma obowizku
przestrzegania postw od Kocioa nakazanych. III. e nie ma adnej rnicy
midzy biskupami i kapanami.

P. Czy lutrzy i kalwini przy tych bdach obstawaj?

O. Tak jest, jak to caemu wiatu wiadomo.

P. Czy te trzy nauki s kacerskimi?

O. Wszyscy Ojcowie Kocioa, ktrzy kacerstwa wyliczali, licz te
pomidzy nimi i te trzy bdne nauki.
223


P. Przytocz mi niektrych takich Ojcw Kocioa?

O. Takimi s: Epifaniusz, Augustyn, Damascen, Izydor.

P. Czy wymienieni Ojcowie Kocioa wiedzieli co do nauki wiary naley,
a co si jej sprzeciwia?

O. Oni to niezawodnie wiedzieli i przekazali potomnoci wiadectwa
pierwotnej nauki Kocioa.

P. Czy Luter i Kalwin odstpili i co do innych punktw od powszechnej
nauki wiary?

O. Oni w wielu innych rzeczach sprzeciwili si naukom powszechnych
Soborw, a przeto popadli w rnorodne kacerstwa.

P. Kt si staje winnym kacerstwa?

O. Ten kto swoje wasne sumienie wyej stawia nad powszechnego
Kocioa wyroki.

P. Co mwi Zbawiciel u w. Mateusza w rozdziale XVIII, w. 17?

O. "Kto Kocioa nie sucha, niechaj ci bdzie jako poganin lub
jawnogrzesznik".

P. Czy kacerstwo jest przeszkod do zbawienia?

O. Kacerstwo jest zabjcz trucizn duszy i wyniszcza w niej wszelk
bosk wiar.

P. Zaczem: jeeli te sze przeszkd do zbawienia znachodz si u lutrw,
bd oni mogli obsta na Sdzie Boym, lubo by si usprawiedliwiali tym, e
si urodzili i wychowali w luteranizmie?

O. To im za usprawiedliwienie si bynajmniej nie posuy.

P. A to dlaczego?

O. Bo ich Pan Bg obdarzy rozumem ku poznaniu wspomnianych
przeszkd i woln te wol da, aby te przeszkody z drogi zbawienia usun
mogli.

224

DODATEK TUMACZA

Im kto wikszym si rozumem zaszczyca jak to u protestantw bywa, a
mniejszy robi z niego uytek, tym ciszego sdu obawia si powinien.

Wszystko ku wikszej chwale Boej.

Amen.



Przypisy:
(1) Gdyby Luter lub Kalwin byli swoje bdy odwoali i nawrcili si, nie mwiono by, e oni
wiar swoj porzucili lub religi zmienili, ale by powiedziano, e tylko wrcili na ono
Kocioa; podobnie i dzi nawracajcy si luteranie i inni kacerze nie zmieniaj religii, ale na
powrt do Kocioa, ktry przodkowie ich porzucili, wracaj. Inaczej si rzecz ma z ydami
lub muzumanami, poniewa ani oni ani ich ojcowie nigdy w Kociele katolickim nie byli;
przeto nawracajcy si yd lub muzumanin rzeczywicie religi zmienia; nasi te przodkowie
religi zmienili, bo byli poprzednio bawochwalcami. Lubo cile mwic, i Pan Jezus religii
ydowskiej nie zmieni, ale j udoskonali, wedug tego co powiedzia: "Nie mniemajcie, bym
przyszed rozwizywa Zakon; nie przyszedem rozwizywa, ale wypeni" (Mt. V, 17).
Wypeni waciwie znaczy: dopeni czyli uzupeni to czego brakowao albo udoskonali.
(Przyp. tum. polskiego).

(2) Jest to rzecz rozumowo dowiedzion, e adna ludzka powaga nie potrafiaby tak
spowied ustanowi, eby j bez adnego szemrania, bez rozgosu, bez jawnego oporu
powszechnie w caym katolickim wiecie przyjto. A o takim ustanowieniu, o takim oporze
musiaaby przecie historia wspomina i niepodobiestwem jest, iby o tym, tak, jak to
widzimy, wszyscy historycy milczeli. (Przyp. tum. pol.).









225

Katechizm Polemiczny czyli Wykad nauk wiary chrzecijaskiej przez zwolennikw Lutra,
Kalwina i innych z nimi spokrewnionych zaprzeczanych lub przeksztacanych, pierwotnie w
jzyku francuskim uoony przez O. J. J. Szeffmachera Zgrom. Jezusowego, z poprzedzeniem
listw dwch nawrconych pastorw, wykazujcych powody nawracania si licznych
Protestantw na ono Kocioa Katolickiego. Przeoy z francuskiego na jzyk niemiecki J.
M. nauczyciel religii, a z niemieckiego na jzyk polski przeoy i uwagami objani X.
Nestor Higin Soter Bieroski kanonik, proboszcz maogoski, prof. semin. kieleckiego.
Czstochowa 1883, str. 261. (a)

(Pisowni i sownictwo nieznacznie uwspczeniono).

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Pozwolenie Wadzy Duchownej:


---------------------------------------------------------------------------------------------


--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
226



Przypisy:
(a) Por. 1) Ks. A. Kraetzig SI, Janssen i historia reformacji.

2) Ks. Marceli Nowakowski, Heretycy i sektarze. Marcin Luter, twrca pseudoreformacji.

3) Ks. Zygmunt Baranowski, Reformy maeskie Lutra.

4) Ks. Jakub Balmes, Katolicyzm i protestantyzm w stosunku do cywilizacji europejskiej.

5) Ks. Antoni Brzeziski, Rys dziejw witego Soboru Trydenckiego.

6) Bp Wadysaw Krynicki, a) Dzieje Kocioa powszechnego. b) Sobr Watykaski.

7) w. Robert kard. Bellarmin SI, a) Katechizm mniejszy czyli Nauka Chrzecijaska krtko
zebrana. b) Wykad nauki chrzecijaskiej (katechizm wikszy).

8) May katechizm o Syllabusie.

9) May katechizm o Nieomylnoci Najwyszego Pasterza.

10) Ks. Maciej Sieniatycki, Apologetyka czyli dogmatyka fundamentalna. b) Zarys dogmatyki
katolickiej.

11) Ks. Peter Einig, Usprawiedliwienie (justificatio).

12) Kongregacja w. Inkwizycji, Wyznanie Wiary dla heretykw przechodzcych na ono
Kocioa katolickiego.

(Przyp. red. Ultra montes).








( HTM )


Ultra montes (www.ultramontes.pl)
Cracovia MMXIII, Krakw 2013