GOTYK W POLSCE

• Początek gotyku w Polsce – XII-XIII w.

• Pojawił się w wyniku przyjazdów zakonów:
o Franciszkanie – w kodzie budowy brak wieży (symbol pychy) – kościół maksymalnie skromny i prosty
o Dominikanie i cystersi – zakony żebracze (reguła ubóstwa – kościoły proste
• W XII-XIII w powstają pierwsze kościoły
• Zakonnicy przywozili ze sobą budowniczych, którzy zaczynali budować, a później uczyli lokalnych, którzy kontynuowali
robotę (dlatego czasami widać fragmentaryczność – jedna strona dopieszczona, a druga chwiejna)

KOŚCIÓŁ ŚW. JAKUBA w SANDOMIERZU /1227/ - dominikanie

• Bazylika pułapowa – belki drewniane
• Kościół klasztorny
• Długie prezbiterium płasko zakończone, jednonawowe
• Trójnawowy korpus
• Sygnaturka późniejsza
• Przypory
• Pierwsze łuki ostre w ścianie międzynawowej
• Z warsztatu włoskiego – portal ceglany z boku (! A nie od Zach)  gdyż zbudowany PRZY a nie W mieście. Wchodzi się od
południa, bo stamtąd wiedzie droga
• Portal ceglany:
o Uskoki
o Kolumienki wszystko osobno profilowane (każdy ma swój wzorek)
o Wałki
• Cegły znakowane  gmerki na cegłach – służyły do rozliczeń finansowych
• Pod gzymsem fryz z plecionek – motyw występujący parokrotnie
• Wątek: 2 wozówki, główka, 2 wozówki, główka… itd.
• Wirydarz – nie istnieje dzisiaj
• Wieża dzwonnicza później
• Wątek późniejszy: wozówka, główka, wozówka, główka  kombinacja z 2 gatunków cegieł
• Cegła, która wiąże jest mocniej wypalona, a więc lepiej wiąże mury – znaczenie konstrukcyjne, a skutek „uboczny” to
kolorowość – znaczenie estetyczne
• Późniejsza kaplica
• Widać którą część budował mistrz, a która jego „świezi” kontynuatorzy z Polszy.

1
2
2 TYPOWO POLSKI SYSTEMY KONSTRUKCYJNE
- SYSTEM PODWIERSZONA/WISZĄCA PODPORA (Gniezno, Wlkp) – system gnieźnieński
Ze względu na klimat polski (zamrażanie, rozmrażanie), łęki konstrukcyjne znajdują się pod konstrukcją dachu
Najdalej na schód ODKRYTY łęk podparty w Toruniu (generalnie linia Wisły)
-SYSTEM FILAROWO SKARPOWY
-SYSTEM KRAKOWSKI – małopolska
przypora wchodzi do środka, odsunięta nawa boczna
tzw. „konstrukcja krakowska z piórem”

Kościoły nie mogły być zbyt smukłe, wysokie.

Mała różnica między nawą główną, a nawą boczną

Ze względu na budowanie w cegle:

-Rozpiętości łuków nieduże
-Ściana boczna  nie było decyzji na całym przęśle???
Rytm filarów nawowych: AA
Rytm filarów ściennych: BB
Dodatkowy filar w ścianie zewnętrznej – w efekcie sklepienie trójdzielne lub dziewięciotarczowe

dodatkowy filar w ścianie zewnętrznej!

Sklepienie
-trójdzielne
-przeskokowe (gdy nie ma naprzeciwko siebie miejsc podparcia)  RYSUNEK!!!!

KLASZTORY
Dzielimy na 2 grupy
• Wspólnotowe – praca dla ludzi wśród ludzi – franciszkanie, dominikanie, cystersi
• Eremickie – pustelnicze – modlitwa – utrzymywanie się z tego, co się wyhoduje:
o Pustelnia
o Bracia, którzy wykonywali pracę (rodzaj obsługi)
Struktura /np. Bielany krakowskie – kameduli - eremickie/:
• Kościół z wirydarzem – świątynia, pomieszczenia do spotkań
• Pustelnia
• Budynki gospodarcze

Np. Cystersi w Mogile pod Krakowem wprowadzili trójpolówkę, warzywa, stawy rybne (hodowlę ryb) – postęp! Zasługi
EDUKACYJNE
Zakony wspólnotowe – inny układ
• Kościół ogólnodostępny
• Wirydarz
• Wokół wirydarza kapitularz, refektarz, dormitoria, kuchnie, skrzydło nowicjatu, gospody - miejsca w których można było
zatrzymać się na nocleg, szpitale…
• pola otoczone drzewami – stabilizacja wilgotności ziemi itd. – również zasługa edukacyjna
• stawy rybne itd.
Wszystko to tworzy jakoby oddzielną jednostkę gospodarczą.

3
WĄCHOCK
SULEJÓW
KOPRZYWNICA
Dominikanie z Bolonii w Krakowie w 1222r. ale teraz obecne tylko ślady tamtego klasztoru.
1226r. we Wrocławiu wybudowano klasztor dominikański – teraz Muzeum Architektury
Elementy charakterystyczne dla POLSKI: zamknięcie krużganków – ze względów klimatycznych najczęściej je szklono (pęcherze
zwierzęce)

WIRYDARZ Z KATEDRY W OLIWIE

• zwykle symetrycznie, tu nie (kapliczka)
• ścieżki krzyżujące się przekątniowo lub 90st
• na środku studnia lub krzyż lub posąg świętego

NAJWAŻNIEJSZE BUDOWLE
KATEDRA – miejsce buskupów – KRAKÓW, WROCŁAW, POZNAŃ, GNIEZNO
Najstarsza: KATEDRA WROCŁAWSKA – na początku romańska
/1244-1272/
• pogranicze stylów
• system wiązany 1 nawa główna – 2 nawy boczne
• prezbiterium
• bez transeptu
• 2 sklepienia 3 dzielne
• Rozbudowane filary przy sklepieniu trójdzielnym (?) czyli najprawdopodobniej miał być transept
• Długość korpusu proporcjonalna do długości prezbiterium
• Nie było kaplic owalnych i elips  renesans i barok
• Wbudowane kaplice pomiędzy przypory
• Wieże zachodnie dzwonnicze
• Korpus budowany w XIV w.  przęsła nie mają już systemu wiązanego (?)
• Bazylika trójnawowa
• Prezbiterium z pełnym obejściem
• Kaplica Mariacka  późny gotyk, sklepienie gwiaździste, krzyżowe, krzyżowe na trapezie
• Łuki schodzą po ścianach
• Przewiązki (?)
• Kapitele gotyckie
• Cegła!

4
WAWEL – KRAKÓW
• Fasada zachodnia z wieżąmi
• Korpus :)
• Prezbiterium :)
• Transept
• Charakterystyczne zestawienie kolorystyczne – cegła i piaskowiec (lub wapień)
• Z piaskowca: maswerki, gzyms, obramowania okien
• Charakterystyczne blendy
• Lekkie skręcenie w rzucie – nie-osiowo
• Transept widoczny w bryle, a nie w rzucie
• Pełne obejście prezbiterium
• Korpus krótki  bo dla kleru a nie dla świeckich
• Koaplice między przyporami
• Sklepienie trójdzielne
• Krypta
• Arkady międzynawowe
• Doświetlenie
• Więźba dachowa drewniana
• Niektóre kaplice barokowe
• Zygmuntowska – wczesnobarokowa
• Kruchta pomiędzy wieżami
• 2 wieże
• Wyposażenie prezbiterium: barok