ELEKTRYCZNE RDA WIATA

Publikacja wspfinansowana
ze rodkw Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego
Wielkoci charakteryzujce elektryczne rdo wiata:
moc P [W]
napicie zasilajce U [V]
strumie wietlny [lm] okrela cakowit moc wypromieniowan przez rdo
wiata w zakresie widzialnym
natenie owietlenia E [lx] stosunek strumienia wietlnego padajcego na
jak powierzchni do pola tej powierzchni (1 lx = 1 lm/m
2
)
skuteczno wietlna [lm/W] charakteryzuje efektywno, czyli ilo wiata
wytwarzan z jednego wata mocy
trwao T [h] suma godzin wiecenia, w czasie ktrego rdo spenia normy
luminancja L [cd/m
2
] wiato w danym kierunku przypadajca na jednostk
pozornej powierzchni rda wiata
barwa wiata (inaczej temperatura barwowa)
waciwoci oddawania barw owietlanych przedmiotw
2
RDA
WIATA
LAMPY
WYADOWCZE
wysokoprne
rtciowe
z luminoforem
z halogenkami
rtciowo-arowe
ksenonowe sodowe
niskoprne
rtciowe z
luminoforem
(wietlwki)
rtciowe bez
luminoforu
(bakteriobjcze)
sodowe
indukcyjne
ARWKI
prniowe
gazowe
halogenowe
Podzia elektrycznych
rde wiata:
3
Budowa arwki
wieci arnik, rozgrzany przez przepywajcy prd do temp. ok. 2500
o
C.
Wolfram podgrzany do wysokiej temperatury zaczyna parowa, osadza si na
ciance baki i zmniejsza jej przezroczysto - strumie wietlny maleje.
W arwkach o maych mocach - prnia.
W arwkach o wikszych mocach - azot, argon lub krypton.
4
Zalety arwki:
duy zakres napi znamionowych i mocy znamionowej
wieci natychmiast po wczeniu
nie wymaga dodatkowych przyrzdw zaponowych i statecznikw
bardzo dobrze oddaje barwy owietlanych przedmiotw
Wady:
wraliwa na warto napicia zasilajcego
niedua trwao (ok. 1000 h)
maa skuteczno wietlna (5 10 %)
5
arwki halogenowe
Zastosowano w nich tzw. regeneracyjny cykl halogenowy:
do gazu w bace dodaje si halogenek (np. jod, fluor), ktry czy si z
odparowywanym wolframem w jodek wolframu. Ten, dyfundujc w poblie
arnika rozpada si - i wolfram na powrt osadza si na arniku.
Pozwala to podnie temperatur arnika do ok. 3000
o
C (temperatura baki
ok. 800
o
C), dziki czemu zwiksza si strumie wietlny.
Cykl regeneracyjny zwiksza trwao arwki do ok. 2000 h, a skuteczno
wietlna [lm/W] zwiksza si 2-krotnie.
6
Zalety arwki halogenowej:
wiksza skuteczno wietlna
wiksza trwao
barwy owietlanych przedmiotw bardziej nasycone
prawie stay strumie wietlny w caym czasie ycia arwki
(bo wolfram nie osadza si na bace)
mae wymiary zewntrzne
Wady:
wraliwa na wahania napicia zasilajcego (trwao, barwa wiata)
arwki na obnione napicie musz wsppracowa z odpowiednimi
urzdzeniami zasilajcymi (12 V, 24 V)
w widmie promieniowania wystpuje promieniowanie UV, ktre moe
by szkodliwe dla owietlanych przedmiotw
(produkowane s wic specjalne baki UV-STOP)
7
Lampy fluorescencyjne
Nazwa potoczna: wietlwki.
S to lampy wyadowcze niskoprne.
8
Zasada dziaania
Wykorzystywane zjawisko przewodzenia prdu przez gaz o maym cinieniu.
Zachodzce kolejno zjawiska:
natenie pola midzy elektrodami nadaje przyspieszenie elektronom swobodnym
zderzaj si one z czsteczk gazu wzbudzajc j (elektron na wysz orbit),
czyli zachodzi jonizacja zderzeniowa gazu
przy powrocie elektronu na nisz orbit emitowany jest foton (w parach rtci:
promieniowanie UV)
promieniowanie UV (niewidzialne) zamieniane jest w luminoforze o waciwociach
fluorescencyjnych na promieniowanie widzialne
Gdy gazem w rurze jest neon - foton o barwie czerwonej, gdy argon - foton niebieski.
W lampach wyadowczych neonowych i argonowych zazwyczaj nie ma luminoforu.
9
Do zaponu wietlwki niezbdne s:
zaponnik
statecznik (dawik)
10
11
Zalety wietlwki:
wysoka skuteczno wietlna (20 % doprowadzonej mocy zamieniane na wiato)
wysoka trwao (8000 h, nowoczesne nawet do 15000 h)
dobre wskaniki oddawania barw owietlanych przedmiotw
szeroki zakres temperatur barwowych (np. barwa dzienna, biaa, ciepobiaa)
Wady:
zaleno strumienia wietlnego od temperatury otoczenia
konieczny statecznik i zaponnik
znaczne ttnienie wiata
12
zawieraj zaponnik i statecznik w bace wsppracuj z zewntrznym
statecznikiem konwencjonalnym
lub elektronicznym
i z zewntrznym zaponnikiem 13
Zalety wietlwek kompaktowych:
dua trwao (do 6000 h)
4-6 razy wiksza skuteczno wietlna w porwnaniu z lampami arowymi
mae wymiary, maa waga
zastosowanie elementw elektronicznych umoliwia natychmiastowe
zawiecenie lampy
brak efektu stroboskopowego (bo czstotliwo pracy rzdu kHz)
bardzo dobre oddawanie barw przedmiotw
mog by stosowane w wikszoci zwykych opraw owietleniowych
Wady:
ich trwao zaley od czstoci zacze, temperatury otoczenia, waha napicia
zaleno strumienia wietlnego od temperatury otoczenia
nie mona ich stosowa w obwodach ze ciemniaczami wiata, z wycznikami
elektronicznymi, z fotokomrk
14
Dziaanie opiera si na dwch zjawiskach:
indukcja elektromagnetyczna w bace lampy
promieniowanie w parach rtci o niskim cinieniu
Promieniowanie UV wytwarzane jest przez pole
magnetyczne uzyskiwane dziki odpowiedniemu
skonstruowaniu cewek zasilanych elektronicznym
ukadem zasilajcym pracujcym w wysokiej
czstotliwoci.
Gwne elementy lampy:
naczynie wyadowcze, w ktrym nastpuje generacja promieniowania wietlnego,
wzbudnik, wytwarzajcy pole elektromagnetyczne pobudzajce promieniowanie
w bace wyadowczej
generator wysokiej czstotliwoci zasilajcy wzbudnik.
Lampy indukcyjne (bezelektrodowe)
15
16
Zastosowania lamp indukcyjnych:
do owietlenia wewntrznego i zewntrznego tam, gdzie jest szczeglnie utrudniona
i kosztowna wymiana lamp, a owietlenie powinno by niezawodne (np. kominy)
Zalety:
bardzo dua trwao (60000 - 100000 h)
wysoka skuteczno wietlna
maa wraliwo na zmiany napicia zasilania
natychmiastowy zapon
brak efektu stroboskopowego
bardzo dobre oddawanie barw przedmiotw
stabilny strumie wietlny w szerokim zakresie temperatur
niewielkie wymiary
Wady:
konieczno stosowania generatora wysokiej czstotliwoci
wysoki koszt
nie mona ich stosowa w obwodach ze ciemniaczami wiata
17
Lampy wyadowcze wysokoprne
Zasada dziaania:
- po wczeniu napicia nastpuje
wyadowanie w rozrzedzonym argonie
midzy elektrod zaponow i elektrod
robocz,
- powoduje to nagrzewanie si jarznika ,
- rt w jarzniku, pocztkowo w stanie
skroplonym, nagrzewa si i paruje,
cinienie ronie do kilku atmosfer,
- zmniejsza si rezystancja midzy
elektrodami roboczymi,
- wyadowanie przenosi si midzy
elektrody robocze, gdy rezystancja
midzy nimi bdzie mniejsza ni
rezystora zaponowego,
- na skutek jonizacji zderzeniowej par rtci
generowane jest promieniowanie UV oraz
widzialne o barwie niebieskawo-zielonej,
- promieniowanie UV jest zamieniane na
widzialne w luminoforze na ciance baki
(pene natenie owietlenia - po kilku
minutach).
Lampa rtciowa
18
Zastosowania lamp rtciowych:
w owietleniu ulicznym i przemysowym
Zalety lampy:
dua trwao (ok. 20000 h)
dua skuteczno wietlna
niewielki spadek strumienia wietlnego w czasie wiecenia
Wady:
dugi proces zaponu (do 5 minut)
niemoliwy natychmiastowy ponowny zapon
wpyw temperatury otoczenia na czas zaponu
may wspczynnik oddawania barw
wystpuje zjawisko stroboskopowe
19
Zalety lampy:
lepiej oddaje barwy ni lampa
rtciowa
nie wymaga statecznika
(jego rol peni arnik)
Wady:
maa skuteczno wietlna
nisza trwao (ok. 60 % lampy
rtciowej)
wraliwo na zmiany napicia
zasilajcego
Lampa rtciowo-arowa
20
Inne lampy wysokoprne:
lampy rtciowe z halogenkami
W jarzniku zwizki halogenkw, ktre zwikszaj cinienie i wpywaj na zmian
koloru wiata. Wiksza skuteczno wietlna i oddawanie barw. Wymagaj napicia
zaponu 1 kV (niezbdny specjalny zaponnik). Niska trwao (2000 h).
lampy metalohalogenkowe
rdem promieniowania jest wyadowanie w mieszaninie par rtci i jodkw sodu,
skandu, talu, indu i innych. Wysoka skuteczno wietlna i oddawanie barw, mae
wymiary, dua luminancja. Moliwo doboru barwy wiata w szerokim zakresie.
Zastosowanie - reflektory na stadionach, ulice, centra handlowe, obiekty przemys.
lampy sodowe
W jarzniku neon i sd. Dziaaj podobnie jak rtciowe. Najpierw wieci neon (wiato
czerwone), potem ze wzrostem temperatury jarznika sd (wiato te). Wysoka
skuteczno wietlna i trwao (do 30000 h). Dua kontrastowo widzenia. Maa
wraliwo na temperatur otocznia. Zastosowanie - owietlenie ulic, skrzyowa,
przej, mostw, peronw, parkingw.
lampy ksenonowe
Musi by wyposaona w dawik i zaponnik. Bardzo intensywne wiecenie, barwa
zbliona do barwy wiata dziennego.
21
Typowe oprawy owietleniowe:
a) oprawa o odbyniku talerzowym emaliowanym nieprzezroczystym; b) oprawa o osonie
nieprzezroczystej emaliowanej i kloszu mlecznym, cylindrycznym otwartym od dou; c) oprawa
o kloszu nieprzezroczystym skonym, wewntrz lustrzanym lub emaliowanym; d) oprawa
sufitowa o kloszu mlecznym lub pmatowym; e) oprawa zwieszakowa o odbyniku
pprzezroczystym otwartym od dou; f) oprawa zwieszakowa o kloszu kulistym; g) oprawa
zwieszakowa o odbyniku pprzezroczystym otwartym od gry; h) oprawa zwieszakowa o
odbyniku nieprzezroczystym otwartym od gry; i) oprawa wiszca korytkowa do dwch
wietlwek o odbyniku nieprzezroczystym otwartym od dou
Owietlenie
22
Klasy owietlenia:
a) owietlenie bezporednie - klasa I b) owietlenie przewanie bezporednie - klasa II
c) owietlenie mieszane - klasa III d) owietlenie przewanie porednie - klasa IV
e) owietlenie porednie - klasa V
23
Zasady racjonalnego owietlenia:
wybr poziomu jaskrawoci, inaczej luminancji (dobr opraw, oson itp.)
zapewnienie rwnomiernoci owietlenia
unikanie olnienia (gdy rdo wiata ma du luminancj i znajduje si w polu
widzenia)
Systemy owietlenia w zalenoci od sposobu
rozmieszczenia rde wiata:
owietlenie oglne rda wiata rozmieszcza si rwnomiernie
nad ca powierzchni owietlanego pomieszczenia
owietlenie miejscowe rda wiata umieszcza si bezporednio na lub
nad miejscem pracy
owietlenie zlokalizowane miejsce wykonywania pracy owietla si silniej
ni pozostae
Nie powinno si stosowa owietlenia samych miejsc pracy bez owietlenia
oglnego, bo powstaj zbyt due kontrasty.
24