Dialog naukowy z udziaem

Dalajlamy
spisany przez
Daniela Golemana
autora INTELIGENCJI EMOCJONALNEJ
Dialog naukowy z udziaem
Dalajlamy
spisany przez
Daniela Golemana
autora INTELIGENCJI EMCJN!LNEJ
"rzekad !ndrzej
Jankowski
DM #$D!#NIC%$ &E'I(
"ozna) *++,
Tytu oryginau Destructive Emotions: A
Scientific Dialogue with the Dalai Lama
Copyrig-t . *++/ 0y T-e Mind and Li1e Institute
"u0lis-ed 0y arrangement wit- 'antam 'ooks2
an imprint o1 T-e 'antam Dou0leday Dell "u0lis-ing Group2
a di3ision o1 &andom 4ouse2 In56 !li rig-ts reser3ed
Translation 5opyrig-t . *++/
0y &E'I( "u0lis-ing 4ouse Ltd62
"ozna)
7onsultan5i
Ja5ek 7ryg
!nna Lewandowska
&edaktor Magorzata
C-waek
pra5owanie gra1i5zne i projekt okadki
%0igniew Mielnik
8otogra1ia na I9 str6 okadki .
T-e Mind and Li1e Institute
#ydanie I :dodruk;
I('N </=>/+?=/>>=@
Dom #ydawni5zy &E'I( (p6 z o6o6
ul6 Amigrodzka ,?B,C2 @+=?>? "ozna)
tel6 <@>=,>=+<2 <@>=<?=,+D 1aE <@>=/>=>,
e=mailF re0isGre0is65om6pl
www6re0is65om6pl
Pamici
Francisca Vareli
7 wrzenia !"#$%& ma'a %##
Dzie) do0ry2 drogi przyja5ielu6 HwaIam CiJ za du5-o=
wego 0rata6 'ardzo nam Cie0ie 0rakuje6 C-5J zatem wyraziK
gJ0okL wdziJ5znoMK za TwNj wielki wkad w naukJ2
zwasz5za neuro0iologiJ i naukJ o umyMle2 a takIe w nasz
dialog miJdzy naukL i myMlL 0uddyjskL6 Nigdy o tym nie
zapomnimy6 %awsze 0JdJ CiJ pamiJta6
Dalajlama
?* maja *++?2 pozdrawiajL5 przez prywatne L5ze #e0 T9
z Madison w stanie #is5onsin 8ran5is5a 9arel52 oglLdajL5ego go
z NIka w swoim paryskim mieszkaniu2 gdzie szesnaM5ie dni
pNOniej zmar6
r
("I( T&EPCI
(pis treM5i666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666 >
"rzedmowa666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666 C
#stJp666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666 ?/
#("QR"&!C! N!H7#!66666666666666666666666666666666666666666666666666666 */
&ozdzia ?F Lama w la0oratorium66666666666666666666666666666666666666666666666 *S
&ozdzia *F Naukowie5666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666 @?
D%IET "IE&#(%$F
Jakie sL emo5je destruk5yjneU66666666666666666666666666666666666666666666666666666 </
&ozdzia /F % za5-odniego punktu widzenia6666666666666666666666666666666 <S
&ozdzia ,F "sy5-ologia 0uddyjska6666666666666666666666666666666666666666666?*/
&ozdzia SF !natomia przypadoM5i umysu66666666666666666666666666666666?,,
D%IET D&HGIF
H5zu5ia w Iy5iu 5odziennym66666666666666666666666666666666666666666666666666666?<S
&ozdzia @F HniwersalnoMK emo5ji6666666666666666666666666666666666666666666666?<>
&ozdzia >F "ielJgnowanie rNwnowagi emo5jonalnej6666666666666666*,+
D%IET T&%ECIF
#glLd w mNzg6666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666*@>
&ozdzia <F Neuro0iologia emo5ji6666666666666666666666666666666666666666666666*@C
&ozdzia CF Nasze moIliwoM5i przemiany6666666666666666666666666666666666/+S
D%IET C%#!&T$
panowanie umiejJtnoM5i emo5jonalny5-6666666666666666666666666666666666/,>
&ozdzia ?+F #pyw kultury6666666666666666666666666666666666666666666666666666666/,C
&ozdzia ??F Nau5zanie do0ro5i ser5a66666666666666666 6666666666666666666666/>@
&ozdzia ?*F "o0udzanie wspN5zu5ia6666666666666666666666666666666666666666,+<
Dzie) piLty
"owody do optymizmu666666666666666666666666666666666666666666V66666666666666666666,/C
&ozdzia ?/F Naukowe 0adania MwiadomoM5i666666666666666666666666666666,,?
&ozdzia ?,F "roteuszowy mNzg666666666666666666 66666666666666666666666666666,<?
"osowie66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666S+<
"rzypisy66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666S*,
H5zestni5y66666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666S/>
"odziJkowania6666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666S/C
Indeks666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666SSC
THE DALAI LAMA
Emo5je destruk5yjne sL OrNdem wielu ludzki5- 5ierpie)2 poniewaI
nienawiMK rodzi przemo52 a poILdanie prowadzi do uzaleInienia6
Jednym z podstawowy5- o0owiLzkNw osN0 trosz5zL5y5- siJ o do0ro
inny5- jest zmniejszenie ponoszony5- przez nas kosztNw taki5-
niekontrolowany5- emo5ji6 HwaIam2 Ie zarNwno 0uddyzm2 jak i nauka
majL w tym wzglJdzie duIo do zao1erowania6
'uddyzm i nauka nie reprezentujL prze5iwny5- punktNw widzeniaD
sL one ra5zej rNInymi drogami prowadzL5ymi do tego samego 5eluF
poszukiwania prawdy6 # kszta5eniu 0uddyjskim zasadni5zL rolJ
odgrywa 0adanie rze5zywistoM5i2 a nauka proponuje wasne sposo0y
prowadzenia ty5- 0ada)6 C-o5iaI zadania nauki mogL rNIniK siJ od
zada) 0uddyzmu2 o0ie te drogi poszukiwania prawdy poszerzajL naszL
wiedzJ o Mwie5ie i jego zrozumienie6
Dialog miJdzy naukL i 0uddyzmem jest rozmowL2 w ktNrej kaIda ze
stron uwaInie wysu5-uje drugiej6 My2 0uddyM5i2 moIemy wykorzystaK
odkry5ia nauki dla pogJ0ienia naszego zrozumienia Mwiata2 w ktNrym
Iyjemy6 H5zeni natomiast zdoajL 0yK moIe spoIytkowaK pewne
spostrzeIenia po5zynione przez 0uddystNw6 Jest wiele dziedzin2 w
ktNry5- 0uddyzm przy5zyniK siJ moIe do naukowego zrozumienia
rze5zywistoM5i2 a rozmowy o umyMle i Iy5iu skupiajL siJ na kilku z
ni5-6
'uddyzm rozwija na przykad od wieluset lat naukJ o pra5y umysu2
ktNrL interesujL siJ 0ada5ze z zakresu psy5-ologii poznaw5zej i
neuro0iologii2 a takIe naukow5y zajmujL5y siJ emo5jami6 #z0oga5a
"&%EDM#!
ona w zna5zL5y sposN0 i5- zrozumienie ty5- zjawisk6 Nasze dyskusje
nat5-nJy kilku naukow5Nw nowymi pomysami 0ada) w i5- dzie=
dzina5-6
% drugiej strony2 0uddyzm teI moIe skorzystaK ze zdo0y5zy nauki6
CzJsto mNwiJ2 Ie jeMli nauka stwierdza 1akty2 ktNre kN5L siJ ze
stanowiskiem 0uddyzmu2 to musi on odpowiednio zmieniK swoje
stanowisko6 "owinniMmy zawsze przyjmowaK punkt widzenia zgodny z
1aktami6 JeMli po z0adaniu sprawy stwierdzimy2 Ie istniejL dowody na
przyjJ5ie odmiennego punktu widzenia2 to powinniMmy siJ z tym
pogodziK6 Trze0a jednak przeprowadziK wyraOne rozrNInienie miJdzy
tym2 5zego nauka nie s t w i e r d z a 2 a tym2 5o zgodnie z jej
stwierdzeniami nie i s t n i e j e 6 To2 5o wedle stwierdze) nauki nie
istnieje2 powinniMmy wszys5y uwaIaK za nie istniejL5e2 ale 5oM2 5zego
nauka po prostu nie stwierdza2 jest zupenie innL sprawL6 "rzykadem
5zegoM takiego jest MwiadomoMK6 C-o5iaI o0darzone 5zu5iem istoty2
wL5znie z ludOmi2 doMwiad5zajL MwiadomoM5i2 nadal nie wiemy2 5zym
w rze5zywistoM5i ona jest2 jak 1unk5jonuje ani jaka jest jej natura6
#e wspN5zesnym spoe5ze)stwie nauka staa siJ gNwnym motorem
rozwoju ludzi i 5aego naszego glo0u6 Innowa5je naukowe i
te5-nologi5zne doprowadziy do wielkiego postJpu materialnego6
Nauka2 podo0nie jak w przeszoM5i religia2 nie daje jednak odpowiedzi
na wszystkie pytania6 Im 0ardziej gonimy za udogodnieniami
materialnymi2 ignorujL5 zadowolenie2 ktNre 0ierze siJ z rozwoju
wewnJtrznego2 tym szy05iej w naszy5- spoe5znoM5ia5- zanikajL
wartoM5i ety5zne6 # konsekwen5ji wszys5y kiedyM staniemy siJ
niesz5zJMliwi2 0o kiedy w ludzki5- ser5a5- za0raknie sprawiedliwoM5i i
u5z5iwoM5i2 pierwsi u5ierpiL na tym sa0i2 a urazy 0JdL5e wynikiem
takiej nierNwnoM5i od5zujL wszys5y na wasnej skNrze6
#raz ze stale rosnL5ym wpywem nauki na nasze Iy5ie 5oraz wiJk=
szL rolJ do odegrania majL religia i du5-owoMK2 ktNre przypominajL nam
o naszym 5zowie5ze)stwie6 Musimy zrNwnowaIyK postJp naukowy i
materialny po5zu5iem odpowiedzialnoM5i2 ktNre pynie z rozwoju
wewnJtrznego6 Dlatego waMnie uwaIam2 Ie ten dialog miJdzy religiL i
naukL jest waIny2 Ie moIe doprowadziK do osiLgniJK2 ktNre stanL siJ
do0rodziejstwem dla ludzkoM5i6
JeMli 5-odzi o pro0lemy powodowane przez nasze destruk5yjne
emo5je2 to 0uddyzm ma nau5e duIo do powiedzenia6 GNwnym 5elem
praktyk 0uddyjski5- jest zmniejszenie sity dziaania ty5- emo5ji6 #
tym wzglJdzie 0uddyzm ma do zaproponowania szeroki wa5-larz
spostrzeIe) i uwag teorety5zny5- oraz metod do zastosowania w
prakty5e6 JeMli 0adania naukowe wykaIL2 Ie ktNraM z ty5- metod jest
uIyte5zna2 to istniejL wszelkie podstawy do tego2 a0y postaraK siJ
udostJpniK je wszystkim2 0ez wzglJdu na to2 5zy interesuje i5- 0ud=
dyzm 5zy nie6
Taka waMnie o5ena naukowa 0ya jednym z wynikNw naszego dia=
logu6 Mio mi powiedzieK2 Ie dyskusja o umyMle i Iy5iu zrela5jonowana
w niniejszej ksiLI5e 0ya 5zymM wiJ5ej niI tylko wymianL poglLdNw
miJdzy naukL i 0uddyzmem6 Naukow5y 0iorL5y w niej udzia posunJli
siJ o krok dalej i rozpo5zJli programy 0ada) metod 0uddyjski5-2 ktNre
mogL pomN5 wszystkim radziK so0ie z destruk5yjnymi emo5jami6
%apraszam wszystki5- CzytelnikNw tej ksiLIki do wziJ5ia udziau w
naszy5- 0adania5- przy5zyn emo5ji destruk5yjny5- i MrodkNw
zarad5zy5- oraz do zastanowienia siJ nad wieloma postawionymi tu
pytaniami2 ktNre majL dla nas wszystki5- ogromne zna5zenie6 Mam
nadziejJ2 Ie ta wymiana poglLdNw miJdzy naukL i 0uddyzmem okaIe
siJ dla #as rNwnie stymulujL5a jak dla mnie6
*< sierpnia *++*
#(TW"
#$%#!NIE DL! LHD%7PCI
Marze5 *+++ roku2 kiedy rozegray siJ opisane tu wydarzenia2 i
uko)5zenie tej ksiLIki jesieniL *++? roku dzieli niewiele 5zasu2 ale w
jakIe odmienny5- 0yliMmy wtedy nastroja5-6 Gdy prowadziliMmy dialog2
na ktNrym kon5entruje siJ niniejsza rela5ja2 Mwiat Iegna z ulgL
okropie)stwa dwudziestego wieku i wielu z nas patrzyo z nadziejL w
przyszoMK ludzkoM5i6 "otem doszo do tragedii wrzeMnia *++? roku2
ktNre ukazay nam jaskrawo2 Ie wyra5-owana nieludzkoMK2 i to na duIL
skalJ2 0ynajmniej nie staa siJ zym wspomnieniem z przeszoM5i6
C-o5iaI przeraIajL5e2 te 0ar0arzy)skie 5zyny sL tyko nowym epi=
zodem w pynL5ym przez dzieje strumieniu 0ezlitosnego okru5ie)stwa2
w ktNrym nienawiMK popy5-a ludzi do uMmier5ania rze5zywisty5- i
wyimaginowany5- wrogNw6 %e wszystki5- destruk5yjny5- emo5ji ta
waMnie 0ezwzglJdna nienawiMK wy0ija siJ na plan pierwszy i jest
naj0ardziej niepokojL5ym elementem ludzkiej psy5-iki6 "rzez wiJkszoMK
5zasu ta 0ar0arzy)ska 5e5-a pozostaje w ukry5iu2 5zajL5 siJ gdzieM w
zakamarka5- naszej z0iorowej MwiadomoM5i i 5zekajL5 na sposo0noMK2
a0y ujawniK siJ w 5aej2 0udzL5ej grozJ okazaoM5i6 Ta okropna
nienawiMK 0Jdzie nieu5-ronnie wkra5zaa na s5enJ dziejNw2 dopNki =
podo0nie jak w odniesieniu do 5aej reszty destruk5yjny5- emo5ji = nie
zrozumiemy2 jakie sL jej korzenie i nie znajdziemy sposo0Nw
poskromienia okru5ie)stwa6
To powsze5-ne wyzwanie dla ludzkoM5i jest sednem tej ksiLIki2
dokumentujL5ej wspNpra5J Dalajlamy z grupL naukow5Nw w 5elu
zrozumienia destruk5yjny5- emo5ji i prze5iwdziaania im6 Naszym
zadaniem nie 0yo odkry5ie2 jak destruk5yjne impulsy jednostki
przekadajL siJ na dziaania z0iorowe ani w jaki sposN0 niesprawiedli=
woMK = al0o przekonanie2 Ie jest siJ jej o1iarL = prowadzi do tworzenia
propagujL5y5- nienawiMK ideologii6 %amiast tego zajJliMmy siJ
0ardziej podstawowym poziomem2 0adajL52 jak destruk5yjne emo5je
5zyniL spustoszenie w ludzkim umyMle i ser5u2 i zastanawiajL5 siJ2 5o
moIemy zro0iK2 a0y prze5iwdziaaK tej nie0ezpie5znej 5esze naszej
z0iorowej natury6 5zywiM5ie ro0iliMmy to wspNlnie z DalajlamL2
ktNrego Iy5ie jest lek5jL poglLdowL na temat radzenia so0ie z nie=
sprawiedliwoM5iL -istory5znL6
# 0uddyzmie od dawna wskazuje siJ2 Ie rozpoznawanie i prze=
kszta5anie destruk5yjny5- emo5ji leIy u podstaw Kwi5ze) du5-owy5-D
niektNrzy utrzymujL nawet2 Ie wszystko2 5o osa0ia 5zy zmniejsza te
emo5je2 jest Kwi5zeniem du5-owym6 Dla nauki te stany emo5jonalne
stanowiL trudne wyzwanie2 sL one 0owiem reak5jami mNzgu2 ktNre
uksztatoway po 5zJM5i ludzki umys i przypusz5zalnie odegray de5y=
dujL5L rolJ w przetrwaniu naszego gatunku2 ale o0e5nie stwarzajL
ogromne zagroIenie dla naszej jednostkowej i z0iorowej przyszoM5i6
"od5zas tego spotkania zastanawialiMmy siJ nad palL5ymi kwestiami
zwiLzanymi z owym odwie5znym kopotliwym pooIeniem2 w ktNrym
stawiajL nas negatywne emo5je6 Czy sL one 1undamentalnL2 niezmiennL
i niez0ywalnL 5zJM5iL ludzkiego dziedzi5twaU Co sprawia2 Ie te impulsy
sL tak silne i skaniajL rozsLdny5- skLdinLd ludzi do popeniania
5zynNw2 ktNry5- pNOniej IaujLU Jakie jest miejs5e ty5- emo5ji w
ewolu5ji naszego gatunku = 5zy majL one zasadni5ze zna5zenie dla jego
przetrwaniaU Czy istniejL jakieM punkty2 na ktNre moIna 0yo0y
wywrzeK na5isk2 a0y zmniejszyK zagroIenie2 jakie stwarzajL dla naszego
oso0istego sz5zJM5ia i pomyMlnoM5iU Jak plasty5zny jest mNzg i jak
mogli0yMmy skierowaK w 0ardziej pozytywnL stronJ destruk5yjne
impulsyU I najwaIniejsze = jak moIemy nad nimi zapanowaKU
"!LXCE "$T!NI!
"ierwsze nasiona2 z ktNry5- wykiekowa pomys zorganizowania
spotkania w 5elu zajJ5ia siJ tymi waIkimi kwestiami2 zasiane zostay2
kiedy wspNlnie z IonL zatrzymaem siJ w pensjona5ie w D-aramsali w
India5-2 gdzie inny goMK przygotowywa do wydania dzieo2 ktNre miao
staK siJ ksiLIkL autorstwa Dalajlamy pod tytuem Et()a na
nowe t(si*clecie+ &edaktor Nw poprosi mnie o opiniJ o pierwszej
wersji tej ksiLIki2 w ktNrej Dalajlama przedstawia propozy5jJ Mwie5kiej
etyki moIliwej do przyjJ5ia przez spoe5znoMK MwiatowL2 a nie tylko
ty5-2 ktNrzy wyznajL okreMlonL religiJ2 i wyraIa Iy5zenie poL5zenia
wszystki5- zaso0Nw wiedzy ws5-odniej i za5-odniej2 ktNre mogy0y
zostaK wykorzystane w tym dziele dla do0ra ludzkoM5i6
7iedy 5zytaem ten szki52 zasko5zyo mnie2 jak 0ardzo istotne dla
rozwaIa) Dalajlamy okazaK siJ mogL osiLgniJ5ia nowy5- 0ada) nad
emo5jami6 7ilka dni pNOniej pod5zas krNtkiego spotkania z nim miaem
okazjJ opowiedzieK mu oso0iM5ie o niektNry5- z ty5- odkryK6
%aintrygoway go na przykad dane o tym2 jak we w5zesnym okresie
Iy5ia pojawiajL siJ u zad0any5- dzie5i pierwsze oznaki zdolnoM5i do
empatii2 odgrywajL5ej tak istotnL rolJ we wspN5zu5iu6 (pytaem go2
5zynie 5-5ia0y uzyskaK kiedyM peniejszy5- in1orma5ji o najnowszy5-
0adania5- psy5-ologi5zny5- nad emo5jami6 dpowiedzia2 Ie tak2 ale
doda2 Ie 5-5ia0y2 Ie0y rozmowa ta skon5entrowaa siJ na emo5ja5-
negatywny5-6 C-5ia na przykad wiedzieK2 5zy nauka potra1i wyjaMniK
rNIni5J miJdzy zoM5iL i wM5iekoM5iL na poziomie mNzgu6
# nastJpnym roku wymieniem z DalajlamL parJ zda) w (an
8ran5is5o2 gdzie przyle5ia wygosiK przemowJ6 "oprosi wNw5zas2
Ie0y pod5zas proponowanego przeze mnie spotkania z naukow5ami za=
wJziK jesz5ze 0ardziej temat i skon5entrowaK siJ na emo5ja5- d e=
s t r u k 5 y j n y 5 - 6 7ilka miesiJ5y pNOniej2 pod5zas krNtkiego
spotkania przed wykadem religijnym2 ktNry mia daK w klasztorze
0uddyjskim w New Jersey2 zapytaem go2 5o rozumie pod pojJ5iem
Ydestruk5yjneZ6 #yjaMni mi2 Ie 5-5e poznaK naukowy punkt widzenia
na to2 5o 0uddyM5i nazywajL trzema tru5iznamiF nienawiMK2 pragnienie i
zudzenie6 %godziliMmy siJ2 Ie w tej kwestii poglLdy %a5-odu rNIniL siJ
od ujJ5ia 0uddyjskiego2 ale Ie same te rNIni5e sL pou5zajL5e6
"rzekazaem pNOniej jego proM0J !damowi Engle[owi2 przewod=
ni5zL5emu Mind and Li1e Institute2 pragnL5 siJ zorientowaK2 5zy pro=
ponowany przez DalajlamJ temat pasowa0y do 5yklu prowadzony5-
tam od ?C<> roku spotka)2 pod5zas ktNry5- Dalajlama dyskutowa ze
starannie do0ranymi grupami spe5jalistNw o taki5- sprawa5- jak
kosmologia 5zy wspN5zu5ie2 kon1rontujL5 0uddyjski punkt widzenia z
ustaleniami nauki %a5-odu6 Ja sam wspNorganizowaem i prowadziem
dyskusjJ pod5zas trze5iego z ty5- spotka)2 poMwiJ5onego emo5jom i zdrowiu2
i wydawao mi siJ2 Ie instytut 0y0y idealnym 1orum dla rozmNw na ten nowy
temat6
"o uzyskaniu zgody rady naukowej instytutu musiaem sprostaK wyzwaniu2
jakim 0yo znalezienie naukow5Nw posiadajL5y5- odpowiedniL2 a przy tym
zrNIni5owanL wiedzJ spe5jalisty5znL2 ktNrzy rzu5ili0y nie5o Mwiata na to2 5o
kopotliwe2 niepokojL5e i groOne w ludzkiej naturze2 ukazujL5 to z rNIny5-
punktNw widzenia6 "otrze0owaliMmy przedstawi5ieli odpowiedni5- nauk2
ktNrzy potra1ili0y stawiaK waIne pytania2 u5zestni5zyK w poszukiwaniu i
analizowaniu odpowiedziF nie u5-ylaK siJ od 0adania ukryty5- zaoIe)2 ktNre
0yK moIe ograni5zay i5- myMlenie6
0ie strony tego dialogu wystJpoway0y w podwNjnej roli u5zniNw i
nau5zy5ieli6 Jak zwykle2 Dalajlama wysu5-a0y 5-Jtnie doniesie) o
najnowszy5- odkry5ia5- naukowy5-2 ale i sami naukow5y poznali0y odmienny
od swojego paradygmat wiedzy o mNzgu =osiLgniJ5ia myMli 0uddyjskiej od
tysiL5le5i wnikajL5ej w nasz wewnJtrzny Mwiat i 0adajL5ej go z za5-owaniem
niezwykle M5isy5- rygorNw6 #iedza ta opiera siJ na dokadnie okreMlonym i
surowo przestrzeganym systemie sondowania gJ0i MwiadomoM5i2 ktNrego
nauka doty5-5zas nie 0raa pod uwagJ2 a ktNry kwestionuje zasadni5ze
zaoIenia wyty5zajL5e drogJ wspN5zesnej psy5-ologii6 MNwiL5 krNtko2
spotkanie to nie 0yo0y jedynie zaznajomieniem Dalajlamy z najnowszymi
osiLgniJ5iami nauki2 le5z aktywnym2 wspNlnym do5iekaniem najgJ0szy5-
poziomNw ludzkiego du5-aD pod5zas tego spotkania Dalajlama wystJpowa0y
:w asyM5ie inny5- mistrzNw 0uddyjski5-; jako penoprawny partner rozmNw z
naukow5ami2 przedstawiajL5 interesujL5e o0ie strony kwestie w sposN02 ktNry
mNg0y poszerzyK i5- myMlenie6
%godnie z trady5jL2 o0rady rozpo5zLK mia 1ilozo12 a0y poszerzyK ramy
naszy5- do5ieka)6 %adanie znalezienia waM5iwego prelegenta przypado w
udziale !lanowi #alla5e[owi2 wykadajL5emu podNw5zas na Hniwersyte5ie
7ali1ornijskim w (anta 'ar0ara2 0ada5zowi 0ud=
dyzmu2 ktNry pod5zas owy5- spotka) 0y staym tuma5zem Dalajlamy6 Ja
skupiem siJ na do0raniu odpowiedniego zespou naukow5Nw6
NaszL rozmowJ rozpo5zLK mia wen 8lanagan2 1ilozo1 umysu z
Hniwersytetu Duke[a2 przedstawiajL5 za5-odnie poglLdy na podstawowL
kwestiJF ktNre emo5je = oprN5z naj0ardziej o5zywisty5-2 taki5- jak zoMK i
nienawiMK = naleIy zali5zyK do destruk5yjny5-U 'uddyjski punkt widzenia
przedstawiK mia Matt-ieu &i5ard2 mni5- 0uddyjski szkoy ty0eta)skiej :ktNry
ma takIe doktorat z 0iologii;6 "rzyjJliMmy prostL de1ini5jJ ro0o5zLF emo5jami
destruk5yjnymi sL te2 ktNre mogL wyrzLdziK krzywdJ nam samym lu0 innym6
Jednak w miarJ rozwoju dyskusji za5zJy siJ pojawiaK rNIne opinie o tym2
ktNre emo5je sL rze5zywiM5ie szkodliwe oraz kiedy i dla5zego tak siJ dzieje6 Te
odmienne kryteria Ydestruk5yjnoM5iZ zaleIay od przyjmowanego punktu
widzenia2 przy 5zym 1ilozo1ia moralna2 0uddyzm i psy5-ologia podsuway
wasne odpowiedzi6
"aul Ekman2 psy5-olog z Hniwersytetu 7ali1ornijskiego w (an 8ran5is5o i
Mwiatowej rangi ekspert w zakresie rozpoznawania i interpretowania sposo0Nw
wyraIania u5zuK mimikL2 rozpo5zL tJ 5zJMK spotkania2 ktNra poMwiJ5ona 0ya
naukowemu 0adaniu emo5ji2 od przedstawienia i5- podstawowej dynamiki6 Jej
zrozumienie 0yo niez0Jdne dla podjJ5ia prN0 zgJ0ienia zagadki
destruk5yjny5- 5e5- ludzkiej natury6 Ekman wniNs do naszej rozmowy
darwinowski punkt widzenia2 sugerujL52 Ie emo5je destruk5yjne utrzymujL siJ
w repertuarze porywNw ludzkiego ser5a jako nieunikniona pozostaoMK
ewolu5yjnej walki o przetrwanie6
% proM0L o naMwietlenie spostrzeIe) po5zyniony5- na grun5ie neu=
ro0iologii zwrN5iliMmy siJ do &i5-arda Da3idsona z Hniwersytetu Madison2
twNr5y neuro0iologii a1ektywnej6 "rzedstawi nam odkry5ia2 ktNre dokadnie
okreMlay poL5zenia mNzgowe 0iorL5e udzia w 5aym wa5-larzu
destruk5yjny5- emo5ji2 od pragnienia oso0y uzaleInionej po stra5- oso0y
5ierpiL5ej na za0urzenia lJkowe w posta5i ro0ii i niekontrolowane 0estialstwo
ludo0Nj5y6 !le jego dane wskazyway teI na 5oM2 5o 0udzio nadziejJ = na
oMrodki w mNzgu2 ktNre powM5iLgajL destruk5yjne popJdy2 oraz na oMrodki2
ktNre zastJpujL niepokojL5e u5zu5ia spokojem i radoM5iL6
C-o5iaI 5aa gama u5zuK jest naszym wspNlnym dziedzi5twem2 rNInimy siJ
wyraIaniem al0o wartoM5iowaniem posz5zegNlny5- emo5ji6 "rzeglLd taki5-
postaw przedstawia Jeanne Tsai2 psy5-olog zatrudniona w owym 5zasie na
Hniwersyte5ie Minnesoty :o0e5nie na Hniwersyte5ie (tan1orda;2 ktNrej 0adania
kon5entrujL siJ na rNIni5a5- w przeIywaniu emo5ji miJdzy odmiennymi
kulturami6 Jej odkry5ia przypomniay nam o potrze0ie uwzglJdniania w
naszy5- poszukiwania5- uniwersalny5- MrodkNw zapo0iegania zagroIeniu
powodowanemu przez destruk5yjne emo5je2 a takIe rNIni5 istniejL5y5- w tym
wzglJdzie miJdzy ludOmi naleIL5ymi do rNIny5- krJgNw kulturowy5-6
MieliMmy nadziejJ2 Ie wraz z analizowaniem dynamiki leIL5ej u podoIa
naszy5- destruk5yjny5- skonnoM5i znajdziemy jakieM Mrodki zarad5ze6
#ysu5-aliMmy w tym 5elu Marka Green0erga2 psy5-ologa z Hniwersytetu
"ensylwa)skiego2 pioniera programNw u5zenia siJ za5-owa) spoe5zny5- i
emo5jonalny5-6 powiedzia nam o programa5- szkolny5- dla dzie5i2 ktNre
wpajajL im podstawy samokontroli emo5jonalnej2 pomagajL5 zapanowaK nad
destruk5yjnymi emo5jami i nie dziaaK zgodnie z tymi impulsami6 Jego
sprawozdanie skonio nas wkrNt5e do rozpo5zJ5ia pra5 nad podo0nymi
programami dla dorosy5-6
statniego dnia rozmowa skon5entrowaa siJ na tym2 w jaki sposN0
wspNpra5a miJdzy doMwiad5zonymi praktykami medyta5ji i neuro0iologii
moga0y przy0liIyK naukowe zrozumienie pozytywnego poten5jau
umoIliwiajL5ego trans1orma5jJ emo5jonalnL6 8ran5is5o 9arela2
wspNzaoIy5iel Instytutu Hmysu i Ay5ia i dyrektor do spraw 0ada)
narodowego la0oratorium neuro0iologi5znego w "aryIu2 opowiedzia o
eksperymenta5- w 5elu rozpoznania i wyodrJ0nienia aktywnoM5i ukadu
nerwowego w 5-wili per5ep5ji2 0adania5-2 ktNre zamierza prowadziK dalej z
doMwiad5zonymi YmedytatoramiZ2 a0y wykorzystaK i5- wiedzJ jako
o0serwatorNw umysu6 Natomiast &i5-ard Da3idson przedstawi argumenty
Mwiad5zL5e o neuroplas=ty5znoM5i2 zdolnoM5i mNzgu do rozwijania siJ przez
5ae Iy5ie2 dostar5zajL5 dany5-2 ktNre zdajL siJ Mwiad5zyK o tym2 Ie medyta5ja
ma do0ro5zynny wpyw na oMrodki w mNzgu zawiadujL5e emo5jami2 -amujL5
emo5je destruk5yjne i uma5niajL5 pozytywne6
Mimo Ie temat spotkania = emo5je destruk5yjne = moIe z samej swej natury
nastrajaK pesymisty5znie i ponuro2 zako)5zyo siJ ono optymisty5znie2
poniewaI skupiliMmy siJ na pozytywny5- dziaania5-2 ktNre moIna podjLK2 a0y
siJ prze5iwstawiK tym siom 5iemnoM5i2 5-oK0y tylko w naszy5- wasny5-
umysa5-6 JeMli mamy pokonaK wirusa emo5ji destruk5yjny5-2 to za5zLK trze0a
od zasz5zepienia siJ prze5iw wewnJtrznemu 5-aosowi u5zuK2 taki5- jak panika
5zy Mlepa wM5iekoMK2 ktNre utrudniajL skute5zne dziaanie6 ! naukowe
poszukiwania wglLdu w rNwnowagJ wewnJtrznL i spokNj w o0li5zu
zamieszania doprowadziy do znalezienia pierwszy5- odpowiedzi2 z ktNry5-
pewne dajL podstawy do optymizmu = przynajmniej na duIszL metJ6
7iedy wspNlnie spJdzony tydzie) do0iega ko)5a2 nikt z nas nie 0y w peni
gotNw do odjazdu6 "ytania2 ktNre postawiono2 i wyaniajL5e siJ moIliwoM5i
skoniy nas do zorganizowania w kilka miesiJ5y pNOniej dwudniowego
spotkania na Hniwersyte5ie #is5onsin2 0JdL5ego kontynua5jL owy5-
owo5ny5- o0rad2 rNwnieI dwudniowej kon1eren5ji na Hniwersyte5ie 4ar3arda2
jak teI rozpo5zJ5ia pra5 nad trwajL5ymi dalej projektami naukowymi6
%gJ0ianie emo5ji destruk5yjny5- wydao owo5e w posta5i aktywnego
poszukiwania dalszy5- odpowiedzi i antidotNw6
'G!T(%$ "DTE7(T
'yo to Nsme z 5yklu spotka) zorganizowany5- przez Instytut Hmysu i
Ay5ia6 "odo0nie jak wiJkszoMK pozostay5- tego rodzaju dialogNw miJdzy
DalajlamL i maL grupL naukow5Nw i 1ilozo1Nw2 od0yo siJ ono w D-aramsali i
trwao piJK dni6 7aIdy ranek przezna5zony 0y na prezenta5jJ jakiegoM aspektu
interesujL5ego nas tematu2 natomiast popoudnia spJdzaliMmy na omawianiu
szerokiego wa5-larza implika5ji owego przedstawienia6 DziJki
promieniujL5emu od Dalajlamy 5iepu i jego dow5ipowi spotkanie2 ktNre
mogo0y 0yK sztywnL wymianL zda)2 przeisto5zyo siJ wkrNt5e w
prze0iegajL5L w swo0odnej atmos1erze2 oIywionL dyskusjJ2 a to2 Ie
zwra5aliMmy siJ
do sie0ie po imieniu2 jak ludzie pozostajL5y od dawna w zaIyy5- stosunka5-2
sprzyjao nowatorskiemu myMleniu i spontani5znie nasuwajL5ym siJ
pomysom6
Moim zadaniem 0yo wierne opisanie szerokiej wspNpra5y nauki i du5-a w
posta5i ksiLIki6 rganizator kaIdego spotkania otrzymuje penomo5ni5two do
podzielenia siJ sprawozdaniem z jego prze0iegu z szerszL pu0li5znoM5iL w
1ormie ksiLIkowej6 0e5na pu0lika5ja jest NsmL z 5yklu YHmys i Iy5ieZ6 Jako
jedyny peny zapis ty5- rozmNw ksiLIki te majL dosownie oddaK spontani5zny
i5- 5-arakter6
'y ukazaK 0oga5two naszy5- interak5ji2 przeprowadziem teI wywiady z
u5zestnikami dialogu2 wL5znie z DalajlamL2 pytajL5 i5- o to2 5o 5zuli i
myMleli2 5-o5iaI nie ujJli tego wNw5zas w sowa5-2 w waIny5- momenta5-6
(tworzyo to 0ogaty podtekst dialogu2 pozwalajL5 odtworzyK na
zadrukowany5- strona5- klimat pomiesz5zenia2 w ktNrym prowadziliMmy
rozmowy2 i daK po5zuK 5zytelnikom2 jakie przeIy5ia 0yy udziaem ty5-2
ktNrzy znaleOli siJ poMrNd ra5 intelektu2 do5iekliwy5- pyta) i doniesie) z
pierwszy5- linii kro5zL5ej w5iLI naprzNd nauki6
Nasza rozmowa 0ya u5ztL intelektualnL2 pod5zas ktNrej kosztowaliMmy
nowy5- da) z jadospisu o0ejmujL5ego szeroki wa5-larz potraw = od
pre5yzyjny5- o0razNw mNzgowia w rNIny5- pasz5zyzna5- po o0serwa5je
za5-owa) dzie5i na 0oisku szkolnym2 od dany5- o emo5jonalnej
przenikliwoM5i 5zonkNw plemienia zagu0ionego w dIungla5- Nowej Gwinei
po re1leksje nad 0adaniami ukazujL5ymi spokojny temperament niemowlLt w
C-ina5-6 "oruszyliMmy szeroki zakres tematNw2 od wyso5e teorety5zny5-
rozwaIa) 1ilozo1i5zny5- po pragmatykJ sposo0Nw nau5zania lepszego
radzenia so0ie z impulsami destruk5yjnymi2 od te5-ni5zny5- sz5zegNNw
neuro0io=logi5zny5- metod 0adania poznania po sz5zegNy ksztatowania
wspN5zu5ia6
C-o5iaI nie 0yo prosty5- odpowiedzi2 naj0ardziej 1rapujL5e 0yy 5-y0a
stawiane pod5zas tej de0aty pytania = zarNwno krzyIowy ogie) pyta)2 w jaki
0raa jedna wielka trady5ja myMli drugL2 jak i ty5-2 ktNre stanowiy wyzwanie
dla o0u stron2 poniewaI doty5zyy spraw o wiele
wiJkszej wagiF naszego Iy5ia oso0istego i naszej przyszoM5i jako gatunku6
"ytania te 0yy 5zJsto inspirujL5e2 a niekiedy sprowadzay olMnienie2
wyty5zajL5 nierzadko kierunek dalszy5- 0ada)6
5zywiM5ie wielu 5zytelnikNw zainteresujL 0ardziej pewne 1ragmenty tej
dyskusji niI inne2 a niektNrzy podejmL 0ez wLtpienia pewne jej wLtki i
postanowiL snuK je dalej6 Mimo to u5zta owa przedstawiona tu zostanie w 5aej
peni6
"od5zas 5aego dialogu Dalajlama2 to Mwiato prawdy w naszy5-
niespokojny5- 5zasa5-2 wywiera na nas wszystki5- silny wpyw6 DziJki jego
5i5-emu wpywowi to2 5o za5zJo siJ jako 5zyste do5iekania intelektualne2
stao siJ naszym wspNlnym poszukiwaniem antidotum na emo5je destruk5yjne6
"oszukiwania te przyniosy juI pewne konkretne e1ekty6
"o pierwsze2 zako)5zyliMmy pra5e nad szki5owaniem zasad prakty5znego
stosowania siJ do wskaza) Dalajlamy wedug jego wizji ludzkoM5i
przedstawionej w Et(ce na nowe t(si*clecie+ 7siLIka ta = gdy zapoznaem siJ z
niL w D-aramsali = staa siJ ziarnem2 z ktNrego wykiekowao nasze spotkanie6
%daliMmy so0ie sprawJ2 Ie zamykamy poszukiwania prakty5zny5- metod
zapoIy5zony5- z 0uddyzmu al0o ze Mwiata %a5-odu2 poszukiwania2 ktNry5-
5elem 0yo sporzLdzenie planu lek5ji Iy5ia z peniL uwagi i
samoMwiadomoM5iL2 z samokontrolL i odpowiedzialnoM5iL2 z empatiL i
wspN5zu5iem2 innymi sowy =z umiejJtnoM5iami2 ktNre pozwalajL nam
zapanowaK nad naszymi emo5jami destruk5yjnymi6
InnL korzyMK z tego spotkania odniosa nauka6 'uddyzm 0ada umys i jego
pozytywny poten5ja z za5-owaniem niezwykle M5isy5- rygorNw i
zapusz5zajL5 siJ w jego niezmierzone gJ0ie od tysiL5le5iD nauka dosza do
tego poziomu do5ieka) stosunkowo niedawno6 Teraz te dwie trady5je zespoliy
siJ w tej misji6 Nasze spotkanie stao siJ 0odO5em do rozpo5zJ5ia serii 0ada)
eksperymentalny5-2 w ktNry5- naj5zulsze przyrzLdy naukowe sprawdzajL
staroIytne metody wywoywania pozytywny5- stanNw emo5jonalny5-6
Nasza opowieMK za5zyna siJ od tej waMnie wspNpra5y li5zL5ej setki lat
nauki o umyMle i najnowo5zeMniejszej neuro0iologii6
#("QR"&!C! N!H7#!
Madison w stanie #is5onsin
*?=** maja *++?
(tojL od lewejF "aul Ekman2 T-upten Jinpa2 Jeanne Tsai2 Mark
Green0erg2 5z5igodny 7usala5itto2 Dalajlama2 Dan Goleman2 nieIyjL5y
juI 8ran5is5o 9arela2 &i5-ard Da3idson2 !lan #alla5e2 Matt-ieu &i5ard2
wen 8lanagan6
r
& % D % I ! R ?
L!M! # L!'&!T&IHM
Lama Qser olMniewa prawie kaIdego2 kto siJ z nim spotyka6 Nie
rdzawo5zerwonymi i zotymi szatami ty0eta)skiego mni5-a2 le5z
promiennym uMmie5-em6 ser2 urodzony w Europie i nawrN5ony na
0uddyzm2 Kwi5zy siJ w 5nota5- ty0eta)skiego mni5-a od ponad trzy=
dziestu lat2 z ktNry5- wiele spJdzi u 0oku jednego z najwiJkszy5-
mistrzNw du5-owy5- Ty0etu6
Dzisiaj ser :ktNrego nazwisko zostao tu zmienione w 5elu o5-rony
jego prywatnoM5i; ma u5zyniK rewolu5yjny krok2 zro0iK 5oM
niespotykanego dotLd w dzieja5- linii du5-owego przekazu2 ktNrego
sta siJ 5zJM5iL6 "ogrLIy siJ w medyta5ji2 pod5zas ktNrej pra5J jego
mNzgu 0JdL Mledziy najnowo5zeMniejsze urzLdzenia o0razujL5e6
5zywiM5ie sporady5znie 5zyniono prN0y 0adania aktywnoM5i mNzgu u
osN0 pogrLIony5- w medyta5ji2 a w za5-odni5- la0oratoria5- prowadzi
siJ od dziesiLtkNw lat 0adania mni5-Nw i joginNw2 ktNre ukazujL
zadziwiajL5L zdolnoMK kontrolowania odde5-u2 5zynnoM5i 0ioelekt=
ry5znej mNzgu 5zy temperatury 5iaa2 ale to2 5o ma siJ staK teraz2
pierwszy eksperyment z udziaem oso0y o takim stopniu wyKwi5zenia
jak ser i przy uIy5iu tak wyra1inowany5- narzJdzi pomiaru2 prze=
niesie 0adania na 5akowi5ie nowy poziom2 gJ0iej2 niI udao siJ kie=
dykolwiek dotLd w odkrywaniu spe5y1i5zny5- powiLza) miJdzy M5iMle
przestrzeganymi i kontrolowanymi strategiami umysowymi i i5-
wpywem na 5zynnoM5i mNzgu6 "oza tym temu akurat eksperymentowi
przyMwie5a takIe 5el prakty5zny = o5ena medyta5ji jako metody
treningu umysu2 ktNra moga0y przynieMK rozwiLzanie odwie5znej za=
gadki = jak lepiej zapanowaK nad naszymi emo5jami destruk5yjnymi6
"od5zas gdy wspN5zesna nauka skupia siJ na znalezieniu prze=
myMlny5- zwiLzkNw 5-emi5zny5-2 ktNre pomogy0y nam w przezwy=
5iJIeniu toksy5zny5- emo5ji2 0uddyzm proponuje odmiennL2 5-o5iaI
wymagajL5L zna5znie wiJ5ej wysiku drogJF metody treningu umysu2
w przewaIajL5ej mierze przez medyta5jJ6 # samej rze5zy 0uddyzm
wyraOnie wyjaMnia2 Ie trening2 ktNry przeszed ser2 jest antidotum na
podatnoMK umysu na toksy5zne emo5je6 JeMli emo5je destruk5yjne
wyzna5zajL jeden 0iegun ludzki5- skonnoM5i2 to 0adania te majL na
5elu sporzLdzenie mapy i5- antypodNw2 stopnia2 do jakiego moIna tak
wyKwi5zyK mNzg2 a0y pozostawa w o0rJ0ie emo5ji konstruktywny5-2
zaspokojenia zamiast pragnienia2 spokoju zamiast podnie5enia2
wspN5zu5ia zamiast nienawiM5i6
Na %a5-odzie leki sL gNwnym sposo0em radzenia so0ie z za0u=
rzeniami emo5jonalnymi i 0ez wzglJdu na to2 5zy to siJ nam podo0a
5zy nie2 nie ulega najmniejszej wLtpliwoM5i2 Ie zmieniajL5e nastrNj
piguki przynoszL po5ie5-J milionom ludzi6 Eksperyment z serem
nasuwa intrygujL5e pytanieF 5zy 5zowiek moIe dziJki swoim staraniom
doprowadziK do trway5- pozytywny5- zmian w 1unk5jonowaniu
mNzgu2 ktNre miay0y wiJkszy nawet i silniejszy wpyw na jego emo5je
niI le5zenie 1armakologi5zneU To z kolei pytanie rodzi inne2 na
przykad = jeMli rze5zywiM5ie moIemy tak wyKwi5zyK nasze umysy2 0y
przezwy5iJIyy emo5je destruk5yjne = 5zy prakty5zne2 niereligijne
aspekty takiego treningu mogy0y staK siJ 5zJM5iL eduka5ji kaIdego
dzie5kaU !l0o 5zy moIna takie Kwi5zenie siJ w kontrolowaniu emo5ji
zao1erowaK dorosym2 0ez wzglJdu na to2 5zy sL oni poszukiwa5zami
0oga5tw du5-a 5zy nieU
Te waMnie pytania pady pod5zas owy5- niezwyky5- piJ5io=
dniowy5- rozmNw Dalajlamy z naukow5ami i 1ilozo1em umysu2 ktNre
od0yy siJ przed rokiem w jego prywatnej siedzi0ie w D-a=ramsali6
Eksperyment z serem 0y kulmina5jL jednego z kilku kierunkNw
0ada) wyty5zony5- pod5zas tego dialogu6 GNwnym inspiratorem ty5-
0ada) 0y sam DalajlamaD przy5zyni on siJ walnie do zwrN5enia
so5zewek nauki na praktyki stosowane w rama5- jego trady5ji
du5-owej6
Jednak eksperymenty prowadzone w Madison 0yy zaledwie jed=
nym przejawem gJ0okiego zespoowego wnikania w naturJ emo5ji2
tego2 5o sprawia2 Ie stajL siJ destruk5yjne2 i poszukiwania skute5znego
na to antidotum6 Niniejsza ksiLIka przedstawia mNj opis rozmNw2 ktNre
zainspiroway 0adania w Madison2 rozleglejszy5- kwestii kryjL5y5- siJ
za tymi 0adaniami i powaIny5- implika5ji2 jakie wynikajL dla nas
wszystki5- z ty5- szeroko zakreMlony5- do5ieka)2 oraz sposo0Nw2 za
pomo5L ktNry5- ludzkoMK moga0y prze5iwstawiK siJ wirowi w5iL=
gajL5y5- nas w groOne tonie emo5ji destruk5yjny5-6
"&'IE&%E T&!N(CENDENCJI
ser przy0y do La0oratorium 0razowania CzynnoM5iowego
MNzgu i %a5-owania im6 E6 M6 7e5ka2 znajdujL5ego siJ na Hni =
wersyte5ie #is5onsin w Madison2 na zaproszenie &i5-arda Da3id=sona2
jednego z naukow5Nw2 ktNrzy u5zestni5zyli w rozmowa5-
prowadzony5- z DalajlamL w D-aramsali6 La0oratorium to zaoIy
waMnie Da3idson2 jeden z pionierNw neuro0iologii a1ektywnej2
dziedziny2 ktNra 0ada wzajemne oddziaywania mNzgu i emo5ji6 C-5ia
on2 a0y prze0adano Qsera = sz5zegNlnie intrygujL5y przypadek = za
pomo5L najnowo5zeMniejszej aparatury6
ser spJdza po kilka miesiJ5y w samotnoM5i6 # sumie te okresy
odoso0nienia trway prawie dwa i pN roku6 !le to nie wszystko6
"od5zas wielu lat2 w 5zasie ktNry5- towarzyszy ty0eta)skiemu mist=
rzowi jako jego oso0isty sekretarz i pomo5nik2 o0e5noMK jego mentora
niemal nieustannie przypominaa mu o prakty5e du5-owej2 ktNrej nie
zanied0ywa nawet w nawale rNIny5- spraw6 Teraz w la0oratorium
5-5iano uzyskaK odpowiedO na pytanie2 jak dale5e przyda siJ ten
trening6
#spNpra5a za5zJa siJ2 zanim jesz5ze ser znalaz siJ w po0liIu
urzLdzenia do o0razowania za pomo5L rezonansu magnety5znego2 od
spotkania2 na ktNrym ustalono -armonogram 0ada)6 7iedy oMmio=
oso0owy zespN in1ormowa Qsera o tym2 5o 0JdL ro0ili i 5zego od
niego o5zekujL2 wszys5y o0e5ni w pomiesz5zeniu zdawali so0ie sprawJ2
Ie prowadzL swego rodzaju wyM5ig z 5zasem6 NastJpnego dnia
mia 0owiem odwiedziK la0oratorium sam Dalajlama i 0ada5ze mieli nadziejJ2
Ie zdLIL do tego 5zasu ze0raK wstJpne wyniki2 a0y mN5 mu je przedstawiK6
"o konsulta5ji z Qserem zespN przyjL pro5edurJ2 zgodnie z ktNrL mia on
prze5-odziK od 5odziennego stanu umysu przez 5iLg kilku spe5y1i5zny5-
stadiNw medyta5ji6 7toM2 kto myMli2 Ie medyta5ja jest jednym2 niejasno
okreMlonym Kwi5zeniem umysowym w stylu zen2 otworzy0y szeroko o5zy ze
zdumienia2 przysu5-ujL5 siJ tej rozmowie6 "rzypusz5zenie takie porNwnaK
moIna tylko z myMleniem2 Ie gotowanie jest zawsze i wszJdzie takie samo2
ignorujL5ym ogromne rNIni5e w ku5-nia5- narodowy5- i regionalny5-2
przepisa5- i skadnika5- da)6 "odo0nie jak w Mwie5ie jedzenia2 istniejL
dziesiLtki odmienny5-2 sz5zegNowo okreMlony5- metod treningu umysowego2
wto5zony5- razem w zakres zna5zeniowy angielskiego sowa me,ita$tion \i
polskiego terminu Ymedyta5jaZ]2 z ktNry5- kaIda zawiera wasne instruk5je2
wywiera spe5y1i5zny wpyw na przeIy5ia i = 5o mia nadziejJ pokazaK zespN
0adaw5zy = na aktywnoMK mNzgu6
% pewnoM5iL rNIne rodzaje medyta5ji uprawianej w odmienny5- trady5ja5-
du5-owy5- w zna5znym stopniu siJ pokrywajL6 Trapista odmawiajL5y litaniJ
do NajMwiJtszego (er5a "ana Jezusa2 Y7yrie elei=sonZ2 ma wiele wspNlnego z
ty0eta)skL mniszkL re5ytujL5L Ym mani padme -umZ6 Jednak poza tymi
zna5znymi podo0ie)stwami istnieje ogromna rNInorodnoMK spe5y1i5zny5-
Kwi5ze) medyta5yjny5-2 z ktNry5- kaIde jest jedyne w swoim rodzaju pod
wzglJdem zastosowanej strategii skupiania uwagi2 a takIe strategii poznaw5zej
i a1ektywnejD a 5o za tym idzie2 rNwnieI pod wzglJdem uzyskiwany5-
wynikNw6
'uddyzm ty0eta)ski o1eruje naj0ardziej 0yK moIe urozmai5one spektrum
metod medyta5ji i z tej waMnie 0ogatej o1erty zespN w Madison za5zL
wy0ieraK przedmioty 0adania6 "o5zLtkowo wy0rano trzy stany medyta5yjneF
wizualiza5jJ2 kon5entra5jJ jednopunktowL i wywoywanie u sie0ie
wspN5zu5ia6 Te trzy metody o0ejmoway wystar5zajL5o rNIniL5e siJ miJdzy
so0L pro5esy2 ktNre = zdaniem zespou =prawie na pewno ukazay0y leIL5e u
podoIa ty5- 1orm medyta5ji wzory aktywnoM5i mNzgu6 I rze5zywiM5ie2 ser
da pre5yzyjny opis kaIdej z ty5- 1orm6
Jedna z wy0rany5- metod2 kon5entra5ja jednopunktowL2 polegajL5a na
5akowitym skupieniu uwagi na jednym przedmio5ie2 jest 0yK moIe naj0ardziej
podstawowym i uniwersalnym z wszystki5- Kwi5ze) medyta5yjny5-2
wystJpuje 0owiem w kaIdej trady5ji du5-owej wykorzystujL5ej medyta5jJ6
(kupienie siJ na jednym punk5ie wymaga poz0y5ia siJ dziesiJ5iu tysiJ5y
inny5- myMli i pragnie)2 ktNre przemykajL przez umys jako zakN5enia uwagiD
jak ujL to du)ski 1ilozo1 7ierkegaard2 YCzystoMK ser5a to pragnienie jednej
tylko rze5zyZ6
# trady5ji ty0eta)skiej :podo0nie jak w wielu inny5-; rozwijanie
kon5entra5ji jest metodL dla po5zLtkujL5y5-2 warunkiem wstJpnym2 ktNrego
spenienie jest niez0Jdne2 0y przejMK do 0ardziej zoIony5- metod6
7on5entra5ja jest w pewnym sensie najogNlniejszL 1ormL treningu umysu2
majL5L rNwnieI wiele zastosowa) niedu5-owy5-6 Dla potrze0 tego 0adania
ser wy0ra so0ie po prostu pewien punkt :maL Mru0kJ znajdujL5L siJ ponad
nim na aparaturze do o0razowania pra5y mNzgu2 jak siJ okazao;2 skupi na nim
wzrok2 kon5entrujL5 tam uwagJ za kaIdym razem2 kiedy jego myMli odpyway
w jakimM kierunku6
ser zaproponowa trzy dodatkowe metody2 ktNre = jak sLdzi =mogy
dostar5zyK dodatkowy5- dany5-F medyta5je o poMwiJ5eniu i odwadze oraz 5oM2
5o nazwa Ystanem otwartymZ
?
6 To ostatnie okreMlenie odnosi siJ do stanu
5zuwania2 w ktNrym nie myMli siJ o ni5zym2 a umys2 jak opisa to ser2 Yjest
otwarty2 ogromny i Mwiadomy2 0ez Iadnej zamierzonej aktywnoM5i6 Hmys nie
jest skupiony na ni5zym2 ale 5akowi5ie o0e5ny = 0ez Iadnej kon5entra5ji2 po
prostu 0ardzo otwarty i nieporuszony6 MogL siJ pojawiaK ledwie zarysowane
myMli2 ale nie L5zL siJ w duIsze sekwen5je2 po prostu znikajLZ6
C-y0a rNwnie intrygujL5e 0yo wyjaMnienie2 na 5zym polega medyta5ja o
odwadze2 a waM5iwie o YnieustraszonoM5iZ2 ktNrL jest Ywywoanie w umyMle
nieustraszonej pewnoM5i2 gJ0okiego przekonania2 Ie ni5 nie moIe 5iJ
zaniepokoiK2 zde5ydowanego i stanow5zego2 0ez Iadny5- wa-a)2 kiedy nie
jesteM ni5zemu prze5iwny6 #5-odzisz w stan2 w ktNrym 5zujesz2 0ez wzglJdu
na to2 5o siJ dziejeF ^Nie mam ni5 do zyskania ani do stra5enia_Z6 JedynL
pomo5L wykorzystywanL
w tej 1ormie medyta5ji = doda = jest przywoanie myMli o ty5- samy5-
5e5-a5- u swoi5- nau5zy5ieli6 "odo0ne skupienie siJ na nau5zy5iela5-
odgrywa2 jak powiedzia2 gNwnL rolJ w medyta5ji o poMwiJ5eniu2
pod5zas ktNrej Iywi siJ gJ0okL wdziJ5znoMK i sza5unek dla swoi5-
nau5zy5ieli2 a zwasz5za dla 5e5- du5-owy5-2 ktNry5- sL
u5ieleMnieniem6
TJ samL strategiJ stosuje siJ w medyta5ji o wspN5zu5iu2 gdzie
wzorem jest do0roK nau5zy5ieli6 Qser wyjaMni2 Ie przy wywoywaniu u
sie0ie mioM5i i wspN5zu5ia istotnL 5zJM5iL treningu jest myMlenie o
5ierpieniu Iywy5- istot i o tym2 Ie one wszystkie pragnL sz5zJM5ia i
wyzwolenia od 5ierpienia6 "odo0nL 1unk5jJ spenia zasadaF YpozwNl2
a0y w umyMle pozostay jedynie wspN5zu5ie i mioMK dla wszystki5-
=przyja5iN i osN0 ko5-any5-2 o05y5- i wrogNw6 Jest to wspN5zu5ie 0ez
grani52 ktNre nie wyL5za nikogo6 #ywoujesz w so0ie tJ mioMK i
pozwalasz2 0y przeniknJa 5ay twNj umysZ6
Na konie5 wizualiza5ja wymaga stworzenia w umyMle pre5yzyjnego
o0razu niezwykle roz0udowany5- i zoIony5- sz5zegNNw ty0e=
ta)skiego 0Nstwa6 Qser tak wyjaMni ten pro5esF Y%a5zynasz od
sz5zegNNw i 0udujesz 5ay o0raz od gNry do dou6 Ideaem jest
stworzenie jasnego i kompletnego o0razuZ6 Jak wiadomo wszystkim2
ktNrzy kiedykolwiek widzieli ty0eta)skie thang)a :malowida przed=
stawiajL5e takie 0Nstwa;2 o0razy te sL 0ardzo skomplikowanymi kom=
pozy5jami6
Qser u1nie zakada2 Ie kaIda z ty5- szeM5iu 1orm medyta5ji powinna
ukazaK odmienny wzNr pra5y mNzgu6 Dla u5zony5- istniejL wyraOne
rNIni5e w aktywnoM5i poznaw5zej miJdzy2 powiedzmy2 wizualiza5jL i
kon5entra5jL jednopunktowL2 ale medyta5je o wspN5zu5iu2
poMwiJ5eniu i nieustraszonej pewnoM5i nie wydajL siJ tak 0ardzo
odmienne pod wzglJdem za5-odzL5y5- pod5zas ni5- pro5esNw umy=
sowy5-2 5-o5iaI o5zywiM5ie rNIniL siJ treM5iL6 % naukowego punktu
widzenia 0yo0y 5zymM a0solutnie nowym2 gdy0y Qserowi udao siJ
zademonstrowaK wyraOne i spNjne wzor5e 5zynnoM5i 0ioelektry5znej
mNzgu ktNregokolwiek z ty5- stanNw medyta5ji6
P&DE7 7NT&LI #$"&!#$
# "&%E(T&%ET #E#NWT&%NX
'adanie Qsera za5zJo siJ od 5zynnoM5iowego o0razowania za
pomo5L magnety5znego rezonansu jLdrowego2 uwaIanego o0e5nie za
wzor5owe narzJdzie w 0adania5- nad rolL mNzgu w za5-owania5-6
"rzed wynalezieniem 1unk5jonalnego M&I :w skrN5ie 1M&I; naukow5y
nie mieli moIliwoM5i dokadnego o0serwowania 5iLgu aktywnoM5i
rNIny5- 5zJM5i mNzgu pod5zas okreMlonej 5zynnoM5i umysowej6
(tandardowe M&I2 szeroko wykorzystywane w szpitala5-2 daje
sz5zegNowe zdjJ5ie struktury mNzgu6 Natomiast 1M&I pokazuje to na
wideo2 tworzL5 zapis dynami5zny5- zmian aktywnoM5i posz5zegNlny5-
okoli5 mNzgu2 za5-odzL5y5- 5-wila po 5-wili6 7onwen5jonalne M&I
odsania struktury mNzgu2 natomiast 1M&I ukazuje2 jak struktury te
oddziaujL na sie0ie nawzajem2 gdy 1unk5jonujL6
8unk5jonalne M&I mogo daK Da3idsonowi zestaw krysztaowo
5zysty5- zdjJK mNzgu Qsera2 z ktNry5- kaIde ukazywao0y warstwJ o
gru0oM5i jednego milimetra2 5ie)szL niI paznokieK6 0razy te moIna 0y
nastJpnie analizowaK w dowolnym wymiarze2 dro0iazgowo MledzL52 5o
dzieje siJ pod5zas aktu umysowego2 i podLIajL5 przez mNzg M5ieIkami
wyty5zonymi przez 1ale jego aktywnoM5i6
7iedy Qser i 5zonkowie zespou 0adaw5zego weszli do po=
miesz5ze)2 w ktNry5- miano prowadziK o0serwa5je za pomo5L 1M&I2
ujrzeli widok przypominajL5y oMrodek kontroli lotNw w przestrze)
pozaziemskL6 # jednym pokoju po5-ylaa siJ nad komputerami rzesza
analitykNw dany5-2 w drugim 5-mara te5-nikNw monitorowaa szereg
komputerNw2 za pomo5L ktNry5- prowadziK miaa Qsera przez kolejne
etapy pro5edury 0adaw5zej6
so0a2 ktNra ma siJ poddaK 0adaniu przy uIy5iu 1M&I2 otrzymuje
zaty5zki do uszu2 tumiL5e nieustanny jJk ogromny5-2 o0ra5ajL5y5- siJ
magnesNw tego aparatu2 natar5zywe ,it$,it$,it- przypominajL5e
koszmarne dOwiJki z kultowego 1ilmu Da3ida Lyn5-a Eraserhea,
:YGowa do wy5ieraniaZ;6 JuI sam ten dOwiJk moIe 0yK draIniL5y2 ale
jesz5ze 0ardziej dojmujL5e jest u5zu5ie zamkniJ5ia6 "iankowe poduszki
utrzymujL twojL gowJ w staej pozy5ji i jak0y tego 0yo mao2
zostaje ona zamkniJta w klat5e2 a kiedy wsuwajL 5iJ do tunelu aparatu2
uMwiadamiasz so0ie2 Ie twarz od jego su1itu dzielL zaledwie
5entymetry6
C-o5iaI wiJkszoMK ludzi przystosowuje siJ do warunkNw panujL=
5y5- pod5zas 0adania 1M&I2 niektNry5- ogarnia 5oM w rodzaju klaus=
tro1o0ii2 a nieli5zni od5zuwaK mogL zawroty gowy6 C-o5iaI niektNre
oso0y 0adane zgadzajL siJ poddaK godzinnej mniej wiJ5ej pro5edurze z
pewnym o5iLganiem2 gotowoMK sera do wprowadzenia go w tunel
aparatu rzu5aa siJ w o5zyD 5-5ia siJ tam niezwo5znie znaleOK6
MINI"H(TELNI!
LeIL5 na szpitalnym NIku na kNka5-2 z gowL uwiJzionL w pasz=
5zy 1M&I2 Qser wyglLda jak oNwek wetkniJty w potJInL2 szeM5iennL
0eIowL ostrzakJ6 %amiast samotnego mni5-a w jaskini pod sz5zytem
gNry mamy oto mni5-a w skanerze mNzgu6
MajL5 w usza5-2 zamiast zaty5zek2 su5-awki2 Ie0y mN5 rozmawiaK
z naukow5ami w pokoju z aparaturL kontrolnL2 ser za5-owywa
5akowity spokNj2 kiedy te5-ni5y wykonywali dugotrwaL seriJ prN0
dla upewnienia siJ2 Ie aparatura dziaa prawidowo i o0razy M&I sL
odpowiednio zestrojone6 # jego gosie nie 0yo sy5-aK Mladu
poruszenia6 Na konie52 przed rozpo5zJ5iem waM5iwej pro5edury2
Da3idson spytaF
= ser2 jak siJ 5zujeszU
= Pwietnie = zapewni go 0adany przez may mikro1on umiesz5zony
w tunelu aparatu6
= TwNj mNzg wyglLda piJknie = powiedzia Da3idson6 = %a5znijmy
od piJ5iu powtNrze) stanu otwartego6 = "otem zastLpi go gos z
komputera2 5o gwarantowao dokadne trzymanie siJ -armonogramu
0ada) i pre5yzyjne wyli5zanie 5zasu jego posz5zegNlny5- 1az6
"ole5enie YstartZ 0yo dla sera sygnaem2 Ie0y za5zL medyta5jJ6 "o
szeMKdziesiJ5iu sekunda5- 5iszy2 w ktNrej medytowa2 padao nastJpneF
YluzZ2 po ktNrym znowu nastJpowaa szeMKdziesiJ5iosekundowa 5isza i
5ay 5ykl za5zyna siJ od nowa6
# identy5zny sposN0 kierowano Qserem pod5zas pozostay5- piJ5iu
stanNw medyta5ji2 z przerwami na usuniJ5ie rNIny5- usterek i za0urze)
o0razu6 #resz5ie2 po zako)5zeniu 5aej serii 0ada)2 Da=3idson spyta
sera2 5zy od5zuwa potrze0J powtNrzenia ktNregoM etapu6
= C-5ia0ym powtNrzyK stan otwarty2 wspN5zu5ie2 poMwiJ5enie
i jednopunktowoMK = odpar Qser6
'yy to 1ormy2 ktNry5- z0adanie uwaIa za najwaIniejsze6
Tak wiJ5 5ay pro5es za5zL siJ od nowa6 TuI przed wejM5iem w stan
otwarty Qser powiedzia2 Ie 5-5ia0y duIej pozostawaK w kaIdym
stanie6 (zeMKdziesiLt sekund wystar5zyo mu wprawdzie na wywoanie
takiego stanu2 ale potrze0owa wiJ5ej 5zasu2 a0y go pogJ0iK6 Jednak
po zaprogramowaniu komputerNw dla potrze0 pro5edury 0adaw5zej
rzLdzi juI nie 5zowiek2 ale te5-nika = 5zas trwania posz5zegNlny5- 1az
zosta ustalony6 Mimo to te5-ni5y wy5-odzili ze skNry2 starajL5 siJ tak
przeprogramowaK urzLdzenia2 a0y przeduIyK okres medyta5ji o
poowJ i o tyle samo skrN5iK 1azJ neutralnL6 Hdao siJ6
RL5znie z 5zasem potrze0nym na przeprogramowanie komputerNw i
przerwami na usuwanie pro0lemNw te5-ni5zny5-2 5aa sesja trwaa
ponad trzy godziny6 &zadko siJ zdarza2 a0y ktoM wyoni siJ z tunelu
aparatu M&I z wyrazem 5zegoM innego niI ulga na twarzy2 zwasz5za
jeMli prze0ywa tam tak dugo6 ToteI Da3idson 0y przyjemnie
zasko5zony2 widzL52 Ie po ty5- wy5zerpujL5y5- 0adania5- Qser
uMmie5-a siJ promiennie6 Jesz5ze 0ardziej zdumiao go jego
oMwiad5zenieF
= To minipustelnia6
'!&D%2 '!&D% D'&$ D%IET
"o krNtkiej przerwie Qser uda siJ do innego pomiesz5zenia2 gdzie
mia zostaK poddany nastJpnej serii testNw2 tym razem przy uIy5iu
elektroen5e1alogra1u2 aparatu do rejestra5ji aktywnoM5i elekytry5znej
mNzgu2 lepiej znanego pod skrN5onL nazwL EEG6 # wiJkszoM5i 0ada)
EEG uIywa siJ dla zarejestrowania 5zynnoM5i elektry5znej
mNzgu /* elektrod umiesz5zony5- na powierz5-ni gowy2 a w wielu
tylko szeM5iu6
CzynnoMK 0ioelektry5znL mNzgu sera jednak miano MledziK dwu=
krotnie2 uIywajL5 dwN5- rNIny5- 5zepkNw2 jednego ze ?*< elektro=
dami2 a drugiego z przyprawiajL5L o zawrNt gowy li5z0L *S@6 "ierwszy
5zepek z0ieraK mia 5enne dane pod5zas prze5-odzenia sera w takim
samym jak poprzednio rytmie przez posz5zegNlne stany medyta5ji6
Drugi2 ten z *S@ elektrodami2 dostar5zyK mia dany5-2 ktNre
wykorzystano 0y nastJpnie synergi5znie z w5zeMniej uzyskanymi
metodL M&I6
Tylko w trze5- 5zy 5ztere5- inny5- la0oratoria5- na Mwie5ie uIywa
siJ do pomiarNw EEG *S@ elektrod6 Tyle od5zytNw 1al mNzgowy5-2 po
przeanalizowaniu przez najnowo5zeMniejszy program komputerowy
zwany lokaliza5jL OrNda2 pozwala na dokonywanie triangula5ji
okreMlajL5y5- z maksymalnL dokadnoM5iL miejs5e w mNzgu2 z ktNrego
do5-odzi sygna6 Lokaliza5ja OrNda umoIliwia spenetrowanie gJ0i
mNzgu2 5zego zwyke pomiary EEG2 ktNre od0ierajL tylko to2 5o dzieje
siJ w jego naj0ardziej powierz5-ownej warstwie2 nie sL po prostu w
stanie zapewniK6
%nalazszy siJ w pomiesz5zeniu do 0ada) EEG2 ser dzielnie pod=
da siJ kolejnej rundzie 0ada)6 Tym razem jednak2 zamiast leIeK w
tunelu aparatu M&I2 siedzia na wygodnym krzeMle w przypominajL5ym
gowJ Meduzy -emie6 #yglLda to jak 5zepek pywa5ki2 z ktNrego
ster5zL 5ienkie dru5iki6 (esja EEG trwaa kolejne dwie godziny6
"o zako)5zeniu testNw ktoM zapyta sera2 5zy warunki o0razowania
za pomo5L rezonansu magnety5znego nie wpynJy ujemnie na jego
zdolnoMK medyta5ji6
= DOwiJk 0y nieprzyjemny2 ale monotonny = odpar ser6 =#krNt5e
zapomina siJ o nim i niez0yt przeszkadza on w medyta5ji6 MyMlJ2 Ie
waIniejsze jest to2 w jakim stanie jest siJ w tym dniu6
! stan sera tego dnia2 jak najprawdopodo0niej kaIdego dnia2 0y =
jak miaa wykazaK analiza dany5- = 0ardzo2 0ardzo do0ry6
(M$7!R7! D N!H7I
NastJpnego ranka pada zasnuwajL5y wszystko mgiekL desz5z2
kiedy przed 0udynkiem #aisman Center2 gdzie znajduje siJ la0ora=
torium 7e5ka2 zatrzymaa siJ elegan5ka 5zarna limuzyna2 eskortowana
przez kawalkadJ samo5-odNw madiso)skiej poli5ji i wozNw wiozL5y5-
MwitJ z 'iura 5-rony DyplomatNw Departamentu (tanu6 % limuzyny
wyoni siJ Dalajlama i rozpromieni na widok witajL5ego go
Da3idsona6 "rzed udaniem siJ do po0liskiego oMrodka kon1eren5yjnego
uniwersytetu2 gdzie mia zapoznaK siJ z wynikami 0ada) sera2 5-5ia
zwiedziK la0oratorium6
Da3idson powiNd go do sali odpraw i opowiedzia pokrNt5e o
wyposaIeniu la0oratorium i prowadzony5- tam 0adania5-6 %auwaIy2
Ie w5zeMniejsze spotkania z DalajlamL skoniy go do skupienia siJ na
emo5ja5- pozytywny5-D sz5zegNlnie zdumia siJ2 kiedy Dalajlama
powiedzia2 Ie zwiLzek miJdzy matkL i dzie5kiem jest zarNwno
OrNdem wspN5zu5ia2 jak i jego naturalnym wyrazem6 Teraz
rozpo5zyna program 0adania wspN5zu5ia i zastanawia siJ2 5zy
Dalajlama nie ma jakiegoM pomysu na to2 w jaki sposN0 najlepiej
roz0udzaK i rozwijaK wspN5zu5ie6 Dalajlama2 zawsze skory do IartNw2
odpowiedzia ze Mmie5-emF
= %astrzykami`
%wiedzanie la0oratorium za5zL Dalajlama od pomiesz5zenia2 w
ktNrym magistran5i o0sugiwali rzLd komputerNw2 opra5owujL5
gorL5zkowo morze dany5- ze0rany5- poprzedniego dnia pod5zas
0ada) sera6 Da3idson pokaza Dalajlamie ekran jednego z ni5-2
ukazujL5y mNzg w te5-nikolorze2 peen rNIno0arwny5- plam2 z ktNry5-
kaIda odzwier5iedlaa inny poziom aktywnoM5i jego posz5zegNlny5-
5zJM5i6
"ewne zagadnienia naukowe2 na przykad zwiLzane z naturL Mwia=
domoM5i2 od dawna intrygujL DalajlamJ2 od lat wiJ5 dopytuje siJ2 5zy
istniejL metody2 za pomo5L ktNry5- moIna je rozwiLzaK6 Jedna z ty5-
kwestii = zdolnoMK umysu al0o samej MwiadomoM5i do kierowania
5zynnoM5iami mNzgu = wyniknJa2 kiedy Da3idson demonstrowa mu
M&I6
= "otra1imy z wielkL pre5yzjL okreMliK konkretne OrNda aktywa5ji
w mNzgu w miarJ rozwoju 5zynnoM5i umysowej = wyjaMni Da3idson6
Doda2 Ie zaletL EEG jest szy0koMK pomiaru2 tak jak zaletL M&I jest
pre5yzyjna lokaliza5ja przestrzenna6 "od5zas gdy za pomo5L 1M&I
wykryK moIna zmiany w mNzgu w o0rJ0ie jednego milimetra2 skom
puteryzowany en5e1alogra1 jest w stanie wykryK zmiany za5-odzL5e
pod5zas tysiJ5znej 5zJM5i sekundy6
(konio to DalajlamJ do zadania pytaniaF
= Czy moIe pan pokazaK myMl poprzedzajL5L dziaanieU Jest pan
w stanie stwierdziK2 5zy myMl pojawia siJ najpierw2 przed wystLpie
niem zmian w mNzguU
# dyskusji2 ktNra siJ pNOniej wywiLzaa2 zdumiao Da3idsona
nadnaturalne niemal wy5zu5ie metod naukowy5-2 talent2 ktNry Da=
lajlama stale przejawia w rozmowa5- z u5zonymi6 Da3idson ujL to
takF
= #idziaem2 jak Jego PwiLto0liwoMK wnika w dane2 w ktNry5-
gu0iL siJ wszys5y oprN5z spe5jalistNw6
'&Q'7! C$8&#!
# 5-wili kiedy dane 1M&I :5zynnoM5iowego M&I; Qsera za5zJy
pojawiaK siJ na o0razie komputera w pokoju kontroli2 przystLpiono do
i5- przetwarzania w wielu pra5ujL5y5- rNwnolegle sta5ja5- ro0o5zy5-6
"od5zas pierwszego podejM5ia do ni5- matematy5znie usuniJto z o0razu
5zaszkJ Qsera2 a0y skupiK siJ na 5zynnoM5ia5- samego mNzgu6
NastJpnie inny program przekszta5i jedyne w swoim rodzaju zarysy
mNzgu Qsera w Yprzestrze) standardowLZ2 mity5zny ujednoli5ony
mNzg2 ktNry pozwala porNwnaK mNzg jednej oso0y z mNzgami inny5-6
"rojekt ten realizowano w przyspieszonym tempie2 ro0iL5 w pN dnia
to2 5o normalnie zajmuje siedem dni6 Na ogN -armonogram takiego
opra5owania dany5- rozpisuje siJ na wiele tygodni2 konkurujL5 o 5zas
pra5y przy komputerze z dwudziestoma=trzydziestoma innymi
projektami 0adaw5zymi wykonywanymi w danym 5zasie
w la0oratorium Da3idsona2 ale on sam 5-5ia przedstawiK Dalajlamie
przynajmniej pewne wyniki wstJpne nastJpnego dnia2 na spotkaniu2
ktNre za5zynao siJ o Nsmej rano6 "rowadzono wiJ5 analizJ dany5-
prawie przez 5aL no56 statni zapalenie5 wyszed z la0oratorium za
piJtnaM5ie piLta2 a0y zaIyK nie5o snu2 i wrN5i tam o siNdmej6
Dane z 1M&I2 ktNre mogy dostar5zyK najwaIniejszy5- in1orma5ji2
0yy z0yt o0szerne i zoIone2 a0y po tak krNtkim i po0ieInym
przeglLdzie moIna 0yo wysnuK z ni5- 5oM wiJ5ej niI najogNlniejsze
wzory6 !le tuI przed rozpo5zJ5iem sesji popoudniowej roz5zo5-rany
magistrant w pomiJtym u0raniu2 ktNry spJdzi wiJkszL 5zJMK ostatniej
do0y przy komputerze2 rozgryzajL5 dane2 przyniNs Da3idsonowi
pierwsze wyniki6
Nawet ten pierwszy2 po0ieIny przeglLd dany5- M&I2 ktNre Da3idson
mNg przedstawiK nastJpnego dnia2 pokazywa wyraOnie2 Ie ser potra1i
dowolnie regulowaK aktywnoMK swojego mNzgu za poMredni5twem
5zysto myMlowy5- pro5esNw6 (tanowio to silny kontrast z wynikami
wiJkszoM5i osN0 0adany5-2 ktNre nie przeszy takiego treningu jak ser6
Nie potra1iL one skupiK siJ wyL5znie na zadaniu2 a w konsekwen5ji
sygnaom2 ktNre odzwier5iedlajL stosowane przez ni5- strategie
kierowania pra5L mNzgu wedle swej woli2 towarzyszy duIy szum6
Natomiast w wypadku sera wstJpna analiza dany5- zdawaa siJ
wykazywaK2 Ie jego strategii wpywania siL woli na 5zynnoMK mNzgu
towarzyszL silne2 do0rze zauwaIalne zmiany w sygnaa5- wy5-wy=
5ony5- przez M&I6 (ygnay te Mwiad5zyy2 Ie o0szerne sie5i neuronNw
w mNzgu zmieniay siJ z kaIdym wytwarzanym przez niego stanem
psy5-i5znym6 %azwy5zaj taka wyraOna zmiana aktywnoM5i mNzgu
miJdzy rNInymi stanami umysowymi jest wyjLtkiem2 jeMli nie li5zyK
najwiJkszy5- zmian stanu MwiadomoM5i2 na przykad przy prze5-o=
dzeniu z 5zuwania w sen6 Tym5zasem mNzg Qsera wykazywa wyraOne
rNIni5e aktywnoM5i miJdzy szeM5ioma 1ormami medyta5ji6
NEH&!N!TMI! #("QRC%HCI!
C-o5iaI wyniki analizy dany5- uzyskany5- za pomo5L 1M&J 0yy wstJpne2
analiza elektroen5e1alogramNw zro0iony5- Qserowi pod5zas spo5zynku i w
stanie medyta5ji o wspN5zu5iu okazaa siJ juI na tym pierwszym etapie 0ardzo
owo5na6 Naj0ardziej uderzajL5y 0y zna5zny wzrost aktywnoM5i elektry5znej
zwanej 5zynnoM5iL gamma w zakrJ5ie 5zoowym Mrodkowym2 rejonie mNzgu2
ktNry = jak wykazay w5zeMniejsze 0adania Da3idsona = jest siedliskiem emo5ji
pozytywny5-6 "od5zas ty5- 0ada)2 prowadzony5- na 0lisko dwustu oso0a5-2
stwierdzono2 Ie przy wysokim poziomie aktywnoM5i tego miejs5a kory
przed5zoowej lewej pNkuli mNzgu ludzi ogarniajL takie u5zu5ia jak sz5zJM5ie2
entuzjazm2 radoMK2 a towarzyszy temu przypyw energii i rzeMkoM5i6
% drugiej strony odkryto2 Ie wysoki poziom aktywnoM5i w tym samym
rejonie drugiej pNkuli2 w prawej okoli5y przed5zoowej2 z0iega siJ z
od5zuwaniem przez oso0y 0adane przygnJ0iajL5y5- emo5ji6 Ludzie z
wyIszym poziomem aktywnoM5i w prawej okoli5y przed5zoowej i niIszym
poziomem w odpowiadajL5ej jej okoli5y lewej sL 0ardziej podatni na takie
u5zu5ia2 jak smutek2 niepokNj i zmartwienie6 "rawdJ powiedziawszy2 duIa
przewaga aktywnoM5i w prawej okoli5y przed5zoowej pozwala przewidzieK ze
zna5znym prawdopodo0ie)stwem2 Ie dana oso0a zapadnie w jakimM okresie
Iy5ia na epizod depresyjny al0o za0urzenia lJkowe6 so0y z depresjL2 ktNre
skarIL siJ przy tym na silne u5zu5ie lJku2 majL najwyIszy poziom aktywnoM5i
w tym miejs5u prawej kory przed5zoowej6
Implika5je ty5- odkryK dla naszej rNwnowagi emo5jonalnej sL nieo5enione
= kaIdy z nas ma 5-arakterysty5zny stosunek aktywnoM5i prawej do lewej
okoli5y przed5zoowej2 0JdL5y 5zymM w rodzaju 0arometru nastrojNw2 ktNre
ogarniajL nas z dnia na dzie)6 (tosunek ten wyzna5za pewien punkt2 wokN
ktNrego os5ylujL nasze 5odzienne nastroje6
7aIdy z nas zdolny jest do = 5zJM5iowej przynajmniej = zmiany nastroju2 a
zatem i owego stosunku aktywnoM5i o0u patNw6 Im 0ardziej na lewo prze5-yli
siJ ta szala2 tym lepszy 0Jdziemy mieK
-umor2 a z drugiej strony przeIy5ia2 ktNre poprawiajL nam nastrNj2 wywoujL
takie waMnie prze5-ylenie2 przynajmniej przejM5iowo6 Na przykad u wielu
osN0 wystJpujL takie mae pozytywne zmiany2 kiedy poprosi siJ je2 0y
przywoay mie wspomnienia z przeszoM5i al0o kiedy pokazuje siJ im
za0awne lu0 podnoszL5e na du5-u 1ilmy6
%azwy5zaj takie od5-ylenia od podstawowego punktu sL skromne2 ale
Da3idson opowiedzia Dalajlamie o pewny5- zdumiewajL5y5- dany5-
uzyskany5- poprzedniego dnia pod5zas 0adania Qsera6 7iedy wprowadza siJ
on poprzez medyta5jJ w stan wspN5zu5ia2 wykazywa niezwyke przesuniJ5ie
w lewo tego parametru 5zynnoM5i kory przed5zoowej2 przesuniJ5ie2 ktNrego
przypadkowe wystLpienie 0yo niemal nieprawdopodo0ne6
7rNtko mNwiL52 zmiana2 ktNra zasza w mNzgu Qsera pod5zas medyta5ji o
wspN5zu5iu2 zdawaa siJ odzwier5iedlaK n i e z w y k l e przyjemny nastrNj6
#yglLda na to2 Ie sam akt troski o do0re samopo5zu5ie inny5- zwiJksza nasze
do0re samopo5zu5ie6 dkry5ie to potwierdza w sposN0 naukowy to2 5o 5zJsto
powtarza Dalajlama =Ie oso0a medytujL5a o wspN5zu5iu dla wszystki5- istot
sama na tym korzysta6 :#edug tekstNw 0uddyjski5- innymi poIytkami
pynL5ymi z tego rodzaju medyta5ji sLF mioMK ludzi i zwierzLt2 pogoda du5-a2
spokojny sen i prze0udzenie oraz przyjemne marzenia senne
*
6;
Dane2 ktNry5- dostar5zyy 0adania Qsera2 0yy niezwyke takIe pod innym
wzglJdem2 poniewaI = jak podkreMli Da3idson = 0yy najprawdopodo0niej
pierwszymi doty5zL5ymi aktywnoM5i mNzgu pod5zas systematy5znego
wz0udzania w so0ie przez oso0J 0adanL wspN5zu5ia2 stanu emo5jonalnego
ignorowanego przewaInie przez wspN5zesnL psy5-ologiJ6 'adania
psy5-ologi5zne od dziesiJ5iole5i skupiajL siJ 0ardziej na tym2 5o szwankuje w
naszej psy5-i5e = na depresji2 niepokoju i tym podo0ny5- od5zu5ia5- = niI na
tym2 5o do0rego siJ w niej dzieje6 # 0adania5- ty5- nie poMwiJ5a siJ prawie w
ogNle uwagi pozytywnej stronie naszy5- przeIyK i ludzkiej do0ro5iD w
annaa5- psy5-ologii prNIno 0y szukaK 0ada) nad wspN5zu5iem samym w
so0ie6 %dumiewajL5a zmiana2 ktNra dokonaa siJ w mNzgu sera pod5zas
medytowania o wspN5zu5iu2 zrodzia waIkie pytanieF 5zy 0y to jakiM wy0ryk
natury2 5oM2 5zym 5-arakteryzuje siJ Qser2 5zy
teI2 jak przypusz5za Da3idson2 naleIao to przypisaK intensywnym
Kwi5zeniom2 ktNre od tak dawna uprawiaU JeMli 0y to tylko ewene=
ment2 to odkry5ie go 0yo wprawdzie intrygujL5e2 ale z naukowego
punktu widzenia nieistotne2 jeMli natomiast zmiana ta 0ya wynikiem
owy5- Kwi5ze)2 to miaa niezmiernie waIne implika5je dla poten5jal=
nego rozwoju 5zowieka6 Da3idson wiJ5 zwrN5i siJ od razu do
Dalajlamy po pomo5 w znalezieniu inny5- osN0 rNwnie 0iegy5- w tej
samej 1ormie medyta5ji2 a0y = przetestowawszy je = zyskaK pewnoMK2 Ie
odkryte przeze) zjawisko nie jest wywoane za sprawL wyjLtkowej
5e5-y oso0owoM5i sera2 le5z jest owo5em odpowiedni5- Kwi5ze)6 #
rezulta5ie teraz2 gdy to piszJ2 trwajL dalsze 0adania grupki osN0 wyso5e
zaawansowany5- w sztu5e medyta5ji6
HC%HCI! 'E% "&ECEDEN(H
(potkanie w Madison zorganizowano2 a0y poin1ormowaK DalajlamJ
o kilku powiLzany5- ze so0L kierunka5- 0ada)2 dla ktNry5- inspira5jL
stay siJ rozmowy o emo5ja5- destruk5yjny5- i Mrodka5- prze5iw nim2
przeprowadzone z nim rok w5zeMniej w jego siedzi0ie w D-aramsali6
'adania Da3idsona 0yy jednym z ty5- wLtkNwD w inny5- la0oratoria5-
trway rNwnolege testy pozostay5- wymiarNw psy5-ologi5zny5-
zaawansowanej medyta5ji6
%e0rane przez Da3idsona dane na temat wspN5zu5ia 0yy zadzi=
wiajL5e2 le5z "aul Ekman2 jeden z najwy0itniejszy5- na Mwie5ie spe=
5jalistNw z zakresu psy5-ologii emo5ji2 ktNry kieruje La0oratorium
Ludzki5- Interak5ji na Hniwersyte5ie 7ali1ornijskim w (an 8ran5is5o2
mia wkrNt5e opowiedzieK o jesz5ze 0ardziej niezwyky5- odkry5ia5-6
Ekman 0y jednym z owej garstki naukow5Nw2 ktNrzy 0rali udzia w
spotkaniu d-aramsalskim2 i 0ada sera kilka miesiJ5y w5zeMniej we
wasnym la0oratorium6 "rzedstawiajL5 Dalajlamie wyniki ty5- 0ada)2
rNwnieI on za5zL od podkreMlenia twNr5zego udziau2 jaki wniNs do
ni5- QserF
= 'y on wspNautorem planu 0ada)6 #iele spoMrNd de5yzji o tym2 5o
powinniMmy zro0iK2 jest jego dzieem = oMwiad5zy6
state5znym rezultatem tej wspNpra5y 0yy 5ztery studia2 w kaI=
dym z ni5-2 jak powiedzia Ekman2 YodkryliMmy rze5zy2 ktNry5- nigdy
dotLd nie zao0serwowaliMmyZ6 NiektNre odkry5ia 0yy 0ez=
pre5edensowe2 tak Ie Ekman przyzna2 iI sam nie jest jesz5ze pewien2
5zy 5akowi5ie je rozumie6
# pierwszym teM5ie wykorzystano miarJ2 ktNra jest ukoronowaniem
Iy5iowego dziea Ekmana jako 5zoowego Mwiatowego spe5jalisty w
zakresie wyraIania emo5ji mimikL6 Test ten skada siJ z 5iLgu
nagrany5- na taMmie wideo twarzy2 na ktNry5- pojawia siJ na krNtko
wyraz jakiejM emo5ji6 %adanie polega na okreMleniu tej emo5ji2 to jest na
stwierdzeniu2 Ie widziao siJ na przykad oznaki pogardy2 zoM5i al0o
stra5-u6 Test ma dwie wersje6 # pierwszej kaIda twarz ukazuje siJ na
ekranie na jednL piLtL sekundy2 w drugiej pozostaje na nim przez jednL
trzydziestL sekundy2 5o zna5zy2 Ie znika tak szy0ko2 iI moIna jej nie
zauwaIyK2 jeMli siJ akurat mrugnie6 %a kaIdym razem oso0a 0adana
musi zde5ydowaK2 ktNrL z szeM5iu emo5ji waMnie widziaa6
%dolnoMK rozpoznawania ulotny5- sygnaNw emo5ji Mwiad5zy o
niezwykle silnie rozwiniJtej empatii6 Takie wyrazy emo5ji2 zwane
mikroekspresjami2 pojawiajL siJ poza MwiadomoM5iL zarNwno oso0y je
okazujL5ej2 jak i o0serwujL5ej6 "oniewaI pojawiajL siJ one 0ez udziau
naszej MwiadomoM5i2 sL zupenie niekontrolowane2 a zatem ukazujL =
5-oK tylko przez uamek sekundy = 5o dana oso0a rze5zywiM5ie 5zuje6
Ty5- szeMK mikroemo5ji jest 0iologi5znie utrwalonymi powsze5-=
nikami2 wspNlnymi ludziom na 5aym Mwie5ie6 C-o5iaI istniejL 5zasami
0ardzo duIe rNIni5e kulturowe w Mwiadomym wyraIaniu emo5ji taki5-
jak odraza2 to te ultraszy0kie i5- wyrazy pojawiajL siJ i znikajL tak
0yskawi5znie2 Ie wymykajL siJ kulturowym zakazom6 Mikroekspresje
sL 5zymM w rodzaju okna2 przez ktNre ujrzeK moIna rze5zywiste emo5je
drugiej oso0y6
% 0ada) przeprowadzony5- na tysiL5a5- osN0 Ekman wiedzia2 Ie
ludzie2 ktNrzy lepiej so0ie radzL z rozpoznawaniem ty5- emo5ji2 sL
0ardziej otwar5i na nowe doMwiad5zenia i ogNlnie 5iekawsi Mwiata6 (L
rNwnieI sumienni = spolegliwi i rzetelni6
= Tak wiJ5 spodziewaem siJ2 Ie wieloletnie Kwi5zenia medyta
5yjne2 ktNre wymagajL zarNwno otwartoM5i2 jak i sumiennoM5i2 mogL
pogJ0iK u ni5- tJ zdolnoMK = wyjaMni Ekman6 Interesowao go wiJ52
5zy Qser potra1i rozpoznawaK te ultraszy0kie emo5je lepiej niI inni6
"otem Ekman przedstawi wyniki 0ada)6 %arNwno Qser2 jak i inny
5zowiek %a5-odu 0iegy w sztu5e medyta5ji2 ktNrego udao mu siJ
przetestowaK2 tworzyli od5-ylenia standardowe od normy w
rozpoznawaniu ty5- superszy0ki5- mimi5zny5- sygnaNw emo5ji
:mimo Ie rNInili siJ 5o do emo5ji2 ktNre najlepiej dostrzegali;6 0aj
osiLgnJli wyniki o wiele wyIsze niI jakakolwiek oso0a z owy5- prze=
0adany5- przez Ekmana piJ5iu tysiJ5y6 Y&adzL so0ie lepiej niI poli=
5jan5i2 prawni5y2 psy5-iatrzy2 5elni5y2 sJdziowie2 a nawet tajni agen5iZ2
5zyli grupy2 ktNre poprzednio wyrNIniy siJ jako najdokadniej
rozpoznajL5e te emo5je6
= kazuje siJ2 Ie jednym z poIytkNw wyniesiony5- z podLIania tL
drogL Iy5ia2 ktNrL o0rali 5i dwaj2 jest 5oraz lepsze uMwiadamianie so
0ie oznak wskazujL5y5-2 jak siJ 5zujL inni = zauwaIy Ekman6 = Qser
wy5zulony 0y na ulotne oznaki stra5-u2 pogardy i zoM5i6 Drugi prak
tyk medyta5ji2 5zowiek z %a5-odu2 ktNry podo0nie jak Qser spJdzi2
zgodnie z ty0eta)skL trady5jL2 w sumie dwa do trze5- lat w odoso0
nieniu2 odzna5za siJ takL samL przenikliwoM5iL2 5-o5iaI w zakresie
inny5- emo5ji = sz5zJM5ia2 smutku i odrazy6 Dostrzega teI rNwnie
do0rze jak ser oznaki zoM5i6
Hsyszawszy o ty5- wynika5-2 Dalajlama2 ktNry nie 0ardzo wierzy2
Ie Ekmanowi uda siJ 5okolwiek odkryK pod5zas ty5- 0ada)2
wykrzyknL ze zdziwieniemF
= 5-` # takim razie wydaje siJ2 Ie praktykowanie d-army 5oM
w tym wzglJdzie zmienia6 To 5oM nowego6
"NOniej2 starajL5 siJ znaleOK jakieM wyjaMnienie tego2 Ie medyta5ja
5oM zmienia w zdolnoM5i rozpoznawania emo5ji2 Dalajlama wysunL
przypusz5zenie2 Ie w grJ w5-odziK tu mogL dwa aspekty tej zdolnoM5i6
"ierwszym moIe 0yK zwiJkszona szy0koMK poznawania2 ktNra
uatwiaa0y postrzeganie szy0ko pojawiajL5y5- siJ 0odO5Nw 0ez
wzglJdu na i5- rodzaj6 Drugim 0yo0y lepsze dostrojenie siJ do emo5ji
od5zuwany5- przez inny5-2 uatwiajL5e i5- od5zytywanie6
Ekman przyzna2 Ie trze0a 0y 0yo rozwikaK te dwie zdolnoM5i2 a0y
lepiej zrozumieK sens jego odkry5ia2 ale doda2 Ie nie da siJ tego zro0iK
jedynie na podstawie uzyskany5- dotLd wynikNw6
%arNwno Ekman2 jak i Dalajlama wyznali2 Ie nie majL najmniej=
szego pojJ5ia2 dla5zego Qser jest lepszy w rozpoznawaniu pewny5-
emo5ji2 natomiast drugi medytujL5y ma nad nim przewagJ w rozpo=
znawaniu inny5-6 Dla5zego o0aj nie sL lepsi od prze5iJtny5- ludzi w
od5zytywaniu 5aej i5- gamyU "ozostawiwszy na razie tJ kwestiJ na
0oku2 Ekman przeszed do nastJpnego odkry5ia2 jesz5ze 0ardziej
zaskakujL5ego2 jeMli nie wprawiajL5ego w 5akowitL konsterna5jJ6
("E7T!7HL!&N$ #$C%$N
Na jednL z naj0ardziej pierwotny5- ludzki5- reak5ji2 reak5jJ
wzdrygniJ5ia :zwanL teI odru5-em zasko5zenia;2 skada siJ kaskada
0ardzo szy0ki5- skur5zy miJMni wywoany5- 0odO5em su5-owym =
goMnym2 niespodziewanym dOwiJkiem = al0o wzrokowym =rNwnie
nagym2 denerwujL5ym widokiem6 "od5zas wzdrygniJ5ia siJ u kaIdego
kur5zy siJ naty5-miast piJK ty5- samy5- miJMni twarzowy5-2 zwasz5za
wokN o5zu6 &eak5ja ta za5zyna siJ okoo jednej piLtej sekundy po
usyszeniu takiego dOwiJku i ko)5zy siJ okoo pN sekundy po nim6
Cay skur5z trwa w przy0liIeniu jednL trze5iL sekundy6 Czas
wystLpienia2 trwania i zako)5zenia tej reak5ji jest zawsze taki samD tak
po prostu dziaa nasz ukad nerwowy6
"odo0nie jak wszystkie pozostae odru5-y 0ezwarunkowe2 reak5ja
wzdrygniJ5ia jest odzwier5iedleniem aktywa5ji pnia mNzgu6 "odo0nie
teI jak inne reak5je zapo5zLtkowane przez tJ 5zJMK mNzgu2 za to w
prze5iwie)stwie do reak5ji autonomi5znego ukadu nerwowego2 taki5-
jak 5zJstoMK pra5y ser5a2 jest ona niezaleIna od naszej woli6 # Mwietle
doty5-5zasowej wiedzy o mNzgu2 me5-anizmNw kontrolujL5y5- reak5jJ
wzdrygniJ5ia nie moIna zmieniK Iadnym aktem inten5jonalnym6
Ekman zainteresowa siJ 0adaniem odru5-u zasko5zenia2 poniewaI
jego intensywnoMK wskazuje na siJ od5zuwanej przez nas
emo5ji2 zwasz5za stra5-u2 zoM5i2 smutku i odrazy6 Im gwatowniejsze
jest wzdrygniJ5ie2 tym silniej dana oso0a od5zuwa negatywne emo5je2
5-o5iaI miJdzy wzdrygniJ5iem a u5zu5iami pozytywnymi2 takimi jak
radoMK2 nie ma Iadnego zwiLzku
/
6
# 5elu z0adania intensywnoM5i reak5ji wzdrygniJ5ia Qsera Ekman
za0ra go do znajdujL5ego siJ po drugiej stronie %atoki 7ali1ornijskiej
la0oratorium swojego kolegi2 &o0erta Le3ensona z Hniwersytetu
7ali1ornijskiego w 'erkeley6 "odL5zono go tam do aparatury mierzL5ej
5zJstoMK pra5y ser5a i potliwoMK oraz wL5zono kamerJ utrwalajL5L
wyraz jego twarzy na taMmie wideo2 a0y zarejestrowaK jego reak5je
1izjologi5zne na dOwiJk wywoujL5y wzdrygniJ5ie6 C-5L5
wyeliminowaK jakiekolwiek rNIni5e spowodowane poziomem natJIenia
dOwiJku2 naukow5y wy0rali gNrny prNg -aasu tolerowanego przez
u5-o ludzkie = dOwiJk podo0ny do wystrzau z pistoletu al0o ra5y
wy0u5-ajL5ej 0lisko u5-a6
Hprzedzili Qsera2 Ie 0JdL li5zyK od dziesiJ5iu do jednego2 po 5zym
usyszy -uk6 "oprosili go2 0y stara siJ powstrzymaK nieu5-ronny gry=
mas2 nie pokazujL5 oso0om patrzL5ym na niego2 Ie 5okolwiek od5zu6
NiektNrzy wypadajL w tym teM5ie lepiej niI inni2 ale nikt nie jest w
stanie nawet z0liIyK siJ do zupenego powstrzymania owego
mimowolnego skur5zu miJMni6 7lasy5zne juI 0adania przeprowadzone
w lata5- 5zterdziesty5- u0iegego wieku wykazay2 Ie mimo usilny5-
stara) zapo0ieIenie skur5zowi jest a0solutnie niemoIliwe6 Nie udao siJ
tego zro0iK Iadnej z osN0 prze0adany5- przez Ekmana i Le3ensona6
Inni naukow5y2 prowadzL5y w5zeMniej tego rodzaju 0adania2 stwierdzili2
Ie od reak5ji wzdrygniJ5ia nie potra1iL siJ powstrzymaK nawet poli5yjni
strzel5y wy0orowi2 ktNrzy w rama5- Kwi5ze) oddajL 5o tydzie)
mnNstwo strzaNw6
!le serowi siJ udao6
Ekman tak opisa to DalajlamieF
= 7iedy Qser stara siJ stumiK wzdrygniJ5ie2 znika ono prawie
zupenie6 Nigdy jesz5ze nie znaleOliMmy oso0y2 ktNra potra1ia0y to
zro0iK6 Nie natra1i na takL Iaden inny 0ada5z6 To spektakularny
wy5zyn6 Nie mamy najmniejszego pojJ5ia o anatomii2 ktNra po=
zwalaa0y mu powstrzymaK siJ od wzdrygniJ5ia6
"od5zas 0adania reak5ji wzdrygniJ5ia Qser pogrLIy siJ w dwo=
jakiego rodzaju medyta5jiF kon5entra5ji jednopunktowej i stanie
otwartym2 o0u 0adany5- rNwnieI za pomo5L 1M&I w Madison6 'yK
moIe kiedy wszystkie ze0rane wNw5zas dane zostanL w peni prze=
analizowane2 dostar5zL jaki5-M wskazNwek 5o do 5zJM5i mNzgu 0iorL=
5y5- udzia w stumieniu reak5ji wzdrygniJ5ia6
(am Qser twierdzi2 Ie najlepiej radzi z tym so0ie w stanie
otwartymF
= 7iedy wszedem w stan otwarty2 odgos wy0u5-u wyda mi siJ
5i5-szy2 jak gdy0ym zdystansowa siJ od ty5- dozna)2 syszL5 ten
dOwiJk z oddali6
"rawdJ mNwiL52 ser 0y przekonany2 Ie ze wszystki5- ekspery=
mentNw2 w ktNry5- wziL udzia2 ten waMnie 0Jdzie naj0ardziej udany2
pali siJ wiJ5 do jego przeprowadzenia6 Ekman stwierdzi2 Ie 5-o5iaI
zarejestrowano dro0ne zmiany w 1izjologii Qsera na jego twarzy nie
drgnL Iaden miJsie)2 5o sam mni5- przypisywa temu2 Ie dOwiJk
wy0u5-u nie wstrzLsnL nim6
= JeMli potra1isz pozostaK w tym stanie2 to -uk wydaje siJ o0ojJtny2
jak ptak przelatujL5y po nie0ie = powiedzia6
C-o5iaI na twarzy Qsera2 kiedy 0y w stanie otwartym2 nie za=
o0serwowano najdro0niejszego skur5zu miJMni2 pomiary jego reak5ji
1izjologi5zny5- :w tym rytmu ser5a2 potliwoM5i i 5iMnienia krwi;
wykazay wzrost typowy dla reak5ji wzdrygniJ5ia6 % punktu widzenia
Ekmana najsilniej tumia tJ reak5jJ intensywna kon5entra5ja na jednym
punk5ie6 "od5zas medyta5ji jednopunktowej zamiast nieuniknionego
skoku nastLpio spowolnienie pra5y ser5a Qsera2 o0niIenie jego
5iMnienia krwi i tak dalej6 Natomiast miJMnie jego twarzy niezna5znie
drgnJyD i5- ru5-y Y0yy 0ardzo dro0ne2 ale jednak wystLpiyZ2
zauwaIy Ekman6 YI zro0i 5oM niezwykego6 H wszystki5- inny5-
0adany5-2 0rwi M5iLgajL siJ do dou6 H Qsera podniosy siJZ6
"odsumowujL52 kon5entra5ja jednopunktowa zdawaa siJ od5inaK
sera od 0odO5Nw zewnJtrzny5-2 nawet od alarmujL5ego -uku wy=
strzau6 JeMli wziLK pod uwagJ2 Ie im silniejsza jest 5zyjaM reak5ja
wzdrygniJ5ia2 tym intensywniej dana oso0a od5zuwa przykre emo5je2
osiLgniJ5ie Qsera otwiera przed nami kuszL5e perspektywy2 Mwiad5zL5
o jego zadziwiajL5ej rNwnowadze emo5jonalnej6 TakL waMnie
rNwnowagJ i spokNj du5-a okreMlajL staroIytne teksty jako jeden z
owo5Nw Kwi5ze) medyta5yjny5-6
Ekman powiedzia Dalajlamie2 nie 0ez nuty zdumienia w gosieF =
MyMlaem2 Ie 0Jdzie to niezwykle ryzykowna prN0a2 Ie jest
niemoIliwe2 Ie0y ktoM potra1i zapo0ie5 pojawieniu siJ tej 0ardzo
pierwotnej reak5ji2 tego 0ardzo szy0kiego odru5-u6 ! jednak z tego2 5o
wiemy o Kwi5zenia5- medyta5yjny5-2 wydaje siJ2 Ie warto 0yo
prN0owaK6
% pewnoM5iL warto6
"TWG! (E&DEC%NPCI
Implika5je wynikNw uzyskany5- przez Qsera w kolejnym teM5ie 0yy
rNwnie waIne jak te2 ktNre uzyska w 0adania5- reak5ji wzdrygniJ5ia2
tym razem jednak nie dla 1izjologii2 le5z dla stosunkNw spoe5zny5-6 #
rama5- tego eksperymentu mia on prowadziK dyskusjJ z dwiema
oso0ami reprezentujL5ymi prze5iwny punkt widzenia6 "od5zas ty5-
rozmNw mierzono 0y i5- reak5je 1izjologi5zne2 a0y o5eniK2 jaki wpyw
wywiera na nie spNr6
Jego partnerami w ty5- dyskusja5- mieli 0yK dwaj naukow5y o
ra5jonalisty5znym MwiatopoglLdzie2 a tematy wy0rano tak2 a0y
nieu5-ronnie wywoyway spNrF 5zy powinno siJ porzu5iK naukJ i
zostaK mni5-em :jak zro0i Qser; oraz 5zy istnieje reinkarna5ja6 Dla
5elNw porNwnaw5zy5- wy0rano jako antagonistNw sera dwN5- pro=
1esorNw = jednego zgryOliwego2 drugiego miego6 "aul opisa jednego z
ni5-2 siedemdziesiJ5iokilkuletniego laureata nagrody No0la2 jako
Yjednego z najagodniejszy5- pro1esorNw2 jaki5- znamZ2 mimo iI mia
on na o0a tematy zupenie inne zdanie niI Qser6 Drugim partnerem mia
0yK pro1esor2 ktNry wedle zgodnej opinii kolegNw 0y naj0ardziej
kNtliwL i najtrudniejszL we wspNIy5iu oso0L na uniwersyte5ie6
Niestety2 okazao siJ2 Ie koledzy mieli 5akowitL ra5jJ2 mNwiL5 o jego
trudnym 5-arakterze2 kiedy 0owiem nadszed termin 0ada)2 pro1esor Nw
odmNwi wziJ5ia w ni5- udziau6 % konie5znoM5i Ekman zaprosi
innL oso0J2 odzna5zajL5L siJ agresywnym2 kon1ronta5yjnym stylem
prowadzenia sporNw6
"od5zas rozmNw nie tylko rejestrowano reak5je 1izjologi5zne
dyskutantNw2 ale rNwnieI 1ilmowano i5- twarze6 ! wynikiU
= "ro5esy 1izjologi5zne u sera prze0iegay 5ay 5zas prakty5znie
tak samo2 0ez wzglJdu na to2 z kim rozmawia = poin1ormowa
Ekman6 = !le wyraz jego twarzy 0y 0ardzo odmienny6
ser uMmie5-a siJ 5zJM5iej2 rozmawiajL5 z pro1esorem o agodnym
usposo0ieniu2 przy 5zym wielokrotnie ro0i to rNwno5zeMnie z part=
nerem dyskusji6
7iedy pro1esor Nw rozmawia z serem o rNIni5a5- w poglLda5- na
omawiane kwestie2 o0ydwaj siJ uMmie5-ali2 utrzymywali kontakt
wzrokowy i mNwili pynnie6 "rawdJ mNwiL52 rozmawiao im siJ tak
do0rze o dzielL5y5- i5- rNIni5a5-2 Ie nie 5-5ieli przerwaK6
!le Yz tL trudnL oso0L 0yo juI ina5zejZ2 powiedzia Ekman6
"omiary reak5ji 1izjologi5zny5- tego mJI5zyzny wykazyway od sa=
mego po5zLtku jego duIe po0udzenie emo5jonalne6 Mimo to w trak5ie
piJtnastominutowej dysputy po0udzenie to siJ zmniejszyo2 jak0y
rozmowa z serem uspokajaa go6 Na konie5 rozmowy ten zwykle
swarliwy dyskutant stwierdzi spontani5znieF
= Nie potra1iem za5-owaK postawy kon1ronta5yjnej6 %awsze spo=
tykaem siJ z rozsLdnymi odpowiedziami i uMmie5-amiD nie moIna siJ
temu oprzeK6 Czuem 5oM666 jak0y jakiM 5ie) 5zy aurJ666 i po prostu nie
mogem 0yK agresywny6
= To 0yo waMnie to2 5zego so0ie Iy5zyem i miaem nadziejJ2 Ie
nastLpi = komentowa Ekman = kiedy masz kontakt z kimM2 kto nie
odpa5a 5i agresjL al0o na agresjJ odpowiada serde5znoM5iL2 ma to na
5ie0ie do0ro5zynny wpyw6
Na konie52 w rama5- ostatniego eksperymentu2 Ekman i &o0ert
Le3enson pokazali Qserowi dwa 1ilmy szkoleniowe dla medykNw2 ktNre
sL tak przygnJ0iajL5e2 Ie wykorzystuje siJ je w 0adania5- emo5ji od
ponad trzydziestu lat6 # jednym z ni5- 5-irurg zdaje siJ amputowaK za
pomo5L skalpela i piy ko)5zynJ pa5jenta :w rze5zywistoM5i
przygotowuje kikut rJki do zaoIenia protezy;2 rozlewajL5 morze krwi6
7amera skupia siJ tylko na ko)5zynie2 nie ukazujL5 ani
na 5-wilJ twarzy oso0y poddawanej temu za0iegowi6 # drugim widaK
grymas 0Nlu powaInie poparzonego pa5jenta2 stojL5ego przed
lekarzami2 ktNry zdzierajL z jego 5iaa paty skNry6 GNwnL emo5jL
od5zuwanL przez dziesiLtki osN0 0adany5-2 ktNre oglLday o0a 1ilmy2
jest = 5o atwo zrozumieK = odraza6
7iedy Qser oglLda 1ilm o amputa5ji2 emo5jL2 ktNrL od5zuwa
najsilniej2 0ya waMnie odraza6 "owiedzia2 Ie 1dm ten przypomnia mu
0uddyjskie nauki o nietrwaoM5i i nieprzyjemny5- aspekta5- ludzkiego
5iaa skryty5- za atrak5yjnL powokL zewnJtrznL6 Natomiast jego
reak5ja na 1dm o poparzenia5- 0ya zupenie inna6
= 7iedy Qser widzi 5aego 5zowieka = skomentowa Ekman =5zuje
wspN5zu5ie6
MyMla o ludzkim 5ierpieniu i o tym2 jak mu ulIyKD w jego u5zu5ia5-
dominowao zatroskanie i opieku)5zoMK2 zmieszane z nie 5akiem
nieprzyjemnym2 5-o5iaI dojmujL5ym smutkiem6
# o0jawa5- 1izjologi5zny5- odrazy2 ktNrL Qser zareagowa na 1ilm o
amputa5ji2 nie 0yo ni5zego sz5zegNlnegoD skaday siJ na nie typowe
zmiany wskazujL5e na po0udzenie 1izjologi5zne pod5zas przeIywania
tej emo5ji6 7iedy jednak od5zu spontani5zne wspN5zu5ie pod5zas
oglLdania 1ilmu o oparzenia5-2 1izjologi5zne oznaki wskazay na
rozluOnienie silniejsze nawet niI w stanie spo5zynku6
Ekman zako)5zy swoje sprawozdanie uwagL2 Ie kaIde z 0ada)2
ktNrym podda Qsera2 Ydao wyniki2 jaki5- nie widziaem jesz5ze w
mojej trzydziestopiJ5ioletniej karierzeZ6 7rNtko mNwiL52 dane te sL
niezwyke6
"&JE7T '!D!NI! NIE%#$7R$C4 (Q'
Eksperymenty z Qserem tak poruszyy i zaintrygoway Ekmana2 Ie
oznajmi na tym spotkaniu2 iI planuje rozpo5zJ5ie systematy5zny5-
0ada) inny5- osN0 rNwnie niezwyky5- jak Qser6 Jedynym kryterium
do0oru miaa 0yK waMnie YniezwykoMKZ6
JuI samo to oMwiad5zenie 0yo niezwyke w usta5- psy5-ologa2
nauka ta zajmuje siJ 0owiem prawie wyL5znie tym2 5o zwyke2 nor=
malne al0o nienormalne i pro0lematy5zne w ludzkiej naturze6 'ardzo
rzadko psy5-olodzy2 zwasz5za tak wy0itni jak Ekman2 kierujL swojL
uwagJ na ludzi2 ktNrzy w jakimM sensie :innym niI intelektualny;
wykra5zajL daleko ponad prze5iJtnoMK6 ! prze5ieI Ekman proponowa
waMnie 0adanie osN02 ktNre zna5znie gNrujL nad innymi w 5aym
zakresie wspaniay5- ludzki5- 5e5-6 Jego oMwiad5zenie sprawia2 Ie
5zowiek za5zyna siJ zastanawiaK2 dla5zego psy5-ologia nie zajJa siJ
tym w5zeMniej6
# isto5ie dopiero w ostatni5- lata5- psy5-ologia za5zJa wyraOnie
1ormuowaK program 0adania tego2 5o pozytywne w ludzkiej naturze6
%ainspirowany przez Martina (eligmana2 od dawna synL5ego z 0ada)
nad optymizmem2 ten nieokrzepy jesz5ze ru5- za5zL w ko)5u
rozwijaK tak zwanL psy5-ologiJ pozytywnL = naukowe 0adania do0rego
samopo5zu5ia i pozytywny5- 5e5- 5zowieka6 Jednak w rama5-
psy5-ologii pozytywnej propozy5ja Ekmana 0ya rewolu5yjna2
poszerzaa 0owiem naukowe widzenie ludzkiej do0ro5i2 siJgajL5 aI po
kres naszy5- moIliwoM5i w tej s1erze6
Jako naukowie5 z krwi i koM5i2 ktNry nigdy nie pozwala so0ie na
niejasne stwierdzenia2 Ekman uM5iMli swoje rozumienie YniezwykoM=
5iZ6 "rzede wszystkim zakada on2 Ie ludzie ta5y istniejL w kaIdej kul =
turze i trady5ji religijnej2 poMwiJ5ajL5 siJ prawdopodo0nie naj5zJM5iej
kontempla5ji6 'ez wzglJdu jednak na to2 jakL wyznajL religiJ2 majL
5ztery 5e5-y wspNlne6
"o pierwsze emanuje od ni5- do0roK2 wyraOnie wy5zuwalna waM=
5iwoMK2 ktNrL inni zauwaIajL i 5o do istnienia ktNrej siJ zgadzajL6
Do0roK ta wykra5za poza jakLM niewyraOnL aurJ 5iepa i jest wiernym
odzwier5iedleniem prawdziwej natury takiej oso0y6 #y5-odzL5 z tego
zaoIenia2 Ekman zaproponowa proste kryterium2 pozwalajL5e wy=
eliminowaK szarlatanNwF u ludzi niezwyky5- Yw odrNInieniu od wielu
5-aryzmatykNw2 ktNrzy 0ysz5zL w Iy5iu pu0li5znym2 natomiast Iy5ie
prywatne majL poIaowania godne2 istniejL klarowne powiLzania
miJdzy i5- Iy5iem prywatnym i pu0li5znymZ6
DrugL wyrNIniajL5L i5- 5e5-L jest 0ezinteresownoMK6 Ludzie ta5y sL
porywajL5ymi przykadami dla inny5-2 nie za0iegajL5 o pozy5jJ2 sawJ
5zy wasny wizerunek6 Nie o05-odzi i5- zupenie2 5zy do5enia
siJ i5- rolJ al0o zna5zenie6 Taki 0rak egoizmu2 doda Ekman2 Yjest z
psy5-ologi5znego punktu widzenia 5zymM zupenie nadzwy5zajnymZ6
Trze5iL 5e5-L jest 1rapujL5a oso0owoMK2 do ktNrej lgnL inni6 YLudzie
5-5L 0yK z nimi2 poniewaI w i5- o0e5noM5i do0rze siJ 5zujL2 5-o5iaI
nie potra1iL wyjaMniK2 dla5zego tak jestZ2 powiedzia Ekman6 I
rze5zywiM5ie2 sam Dalajlama jest tego o5zywistym przykadem :5-o5iaI
Ekman nie powiedzia mu tego;D mNwiL5 o nim2 Ty0eta)5zy5y 5zJM5iej
niI YDalajlamaZ uIywajL tytuu Y7undunZ2 ktNry w i5- jJzyku ozna5za
Yoso0owoMKZ6
Na konie52 niezwyke jednostki majL YzadziwiajL5L zdolnoMK uwagi i
kon5entra5jiZ6 %daniem Ekmana rNwnieI i pod tym wzglJdem
Dalajlama moIe suIyK przykadem6 "NOniej Ekman uzasadni to takF =
"od5zas wiJkszoM5i spotka) naukowy5- ja sam i inni2 ktNrzy mNwiL
sz5zerze2 przyznajemy2 Ie nasze umysy dry1ujL w rNIny5- kierunka5-6
7iedy su5-asz kogoM2 myMlisz o tym2 gdzie 0Jdziesz jad kola5jJ2 twoja
uwaga wra5a na kilka minut do rozmowy2 a potem twNj umys znowu
odpywa i za5zynasz myMleK o swojej wasnej pra5y i jakimM
eksperymen5ie2 ktNrego pomys nasunJa 5i ta dyskusja6 7iedy jednak
u5zestni5zyem przez piJK dni w rozmowa5- z DalajlamL2 zauwaIyem2
Ie Jego PwiLto0liwoMK ni5 z ni5- nie uroni6 I udziela siJ to innym2 0o
pod5zas ty5- piJ5iu dni mNj umys2 o dziwo2 rzadko odpywa gdzieM na
sekundJ6
Ekman przyzna2 Ie lista ta jest wstJpna2 i zapyta DalajlamJ2 5zy ma
jakieM sugestie 5o do jej zawartoM5i6 "o krNtkiej wymianie zda)
Dalajlama stwierdzi z na5iskiem2 Ie rozwijanie sama,hi- zdolnoM5i
medyta5ji jednopunktowej2 niekonie5znie musi 0yK Kwi5zeniem
du5-owymF
= 7iedy L5zy siJ ona z Kwi5zeniem du5-owym2 moIe 0yK waInym
do niego przygotowaniem al0o dodatkiem2 ale sama nim nie jest6 Jest
ona narzJdziem2 ktNrego moIna uIywaK przy wykonywaniu rNInoraki5-
zada) poznaw5zy5-6 Jednak 0ardziej du5-owe stany umysu =doda =
takie jak Kwi5zenie serde5znoM5i i wspN5zu5ia2 pojawiajL siJ naprawdJ
tylko wtedy2 kiedy przeIywa siJ stany empaty5zne2 starajL5 siJ w5zuK w
pooIenie inny5- Nie >awJIajL one naszej uwagi2 ale =
prze5iwnie = rozszerzajL jL2 a u i5- podoIa leIy po5zu5ie pewnoM5i
sie0ie al0o odwagi6 Musimy odkryK 5zynnoM5i mNzgu2 ktNre sL
wynikiem tego rodzaju Kwi5ze) du5-owy5-6 # przypadku sera 0yy
one wzajemnie poL5zone6 !le 0yo0y do0rze2 gdy0yMmy w przyszy5-
0adania5- mogli dla jasnoM5i o0razu opra5owaK metody2 ktNre
pozwoliy0y wyodrJ0niK skutki kaIdego z ty5- odmienny5- stanNw
umysu6
7rNtko mNwiL52 za pomo5L medyta5ji jednopunktowej kaIdy moIe
nau5zyK siJ kon5entrowaK uwagJ i wykorzystaK tJ zdolnoMK w
dowolnym 5elu2 od opieki nad niemowlJ5iem po prowadzenie wojny6
Natomiast prawdziwa empatia i wspN5zu5ie dla wszystki5-
znamionujL do0roK2 ktNra jest nie tylko podziwu godna jako 5e5-a
du5-owa2 ale wyrNInia oso0J 5-arakteryzujL5L siJ niL jako naprawdJ
niezwykL6
"L!(T$C%N$ MQ%G
% punktu widzenia neuro0iologii 5el ty5- 0ada) nie ma ni5 wspNl=
nego z wykazaniem2 Ie ser 5zy jakakolwiek inna niezwyka oso0a
moIe 0yK nadzwy5zajna6 C-odzi tu ra5zej o poszerzenie przyj=
mowany5- w tej dziedzinie zaoIe) o ludzki5- moIliwoM5ia5-6
NiektNre z ty5- podstawowy5- zaoIe) za5zJto juI rozszerzaK2 po
5zJM5i dziJki przewrotowi2 ktNry dokona siJ w poglLda5- na plasty=
5znoMK mNzgu6
Jesz5ze dziesiJK lat temu o0owiLzywa w neuro0iologii dogmat2
zgodnie z ktNrym mNzg zawiera wszystkie neurony juI w 5-wili na=
rodzin dzie5ka i doMwiad5zenia Iy5iowe ni5zego w nim nie zmieniajL6
Jedynymi zmianami2 do ktNry5- pNOniej do5-odzi2 sL dro0ne
przekszta5enia w synapsa5- :poL5zenia5- miJdzy neuronami; i o0=
umieranie komNrek w miarJ starzenia siJ 5zowieka6 0e5nie myMlL
przewodniL neuro0iologii jest neuroplasty5znoMK2 pod ktNrym to
pojJ5iem kryje siJ przekonanie2 Ie w wyniku doMwiad5ze) mNzg 5iLgle
siJ zmienia2 5zy to dziJki nowym poL5zeniom miJdzy komNrkami
nerwowymi2 5zy teI dziJki powstawaniu nowy5- neuronNw6
Do0rym wzorem neuroplasty5znoM5i sL Kwi5zenia2 w trak5ie ktNry5-
muzyk latami Kwi5zy 5odziennie grJ na jakimM instrumen5ie6 'adania
prowadzone za pomo5L M&I wykazay2 Ie na przykad u skrzypka
powiJkszajL siJ te okoli5e mNzgu2 ktNre kontrolujL ru5-y rJki
wykonujL5ej pal5Nwki6 H ty5-2 ktNrzy za5zynajL graK we w5zesnym
okresie Iy5ia i Kwi5zL duIej2 zmiany w mNzgu sL wiJksze
,
6
#iLIe siJ z tym inna kwestiaF ile potrze0a Kwi5ze)2 a0y w mNzgu
uwido5znia siJ taka zmiana2 zwasz5za w dziedzinie tak trudno u5-=
wytnej jak medyta5ja6 Dugotrwaa praktyka wywiera niezaprze5zalnie
wpyw na mNzg2 umys i 5iao6 'adania osN0 majL5y5- najlepsze
osiLgniJ5ia w szerokim wa5-larzu umiejJtnoM5i = od mistrzNw sza=
5-owy5- po5zynajL52 przez wirtuozNw gry na skrzyp5a5-2 aI po
mistrzNw igrzysk olimpijski5- = wykazay wyraOne zmiany we wNk=
na5- miJMniowy5- i zdolnoM5ia5- poznaw5zy5-2 zmiany2 ktNre odrNI=
niajL te oso0y od wszystki5- inny5-6
%miany te sL tym wiJksze2 im wiJ5ej godzin przeKwi5zya taka oso0a6
Na przykad kaIdy z najwy0itniejszy5- skrzypkNw poMwiJ5i w sumie
okoo dziesiJ5iu tysiJ5y godzin na Kwi5zenia2 zanim rozpo5zL studia w
akademii muzy5znej6 I5- koleIanki i koledzy plasujL5y siJ o sz5ze0el
niIej przeKwi5zyli w tym samym 5zasie po siedem i pN tysiL5a godzin
S
6
"rawdopodo0nie podo0ny wpyw wywiera praktyka na medyta5jJ2 ktNrL
z punktu widzenia nauki o poznaniu uwaIaK moIna za systematy5zne
dziaania zmierzajL5e do zaostrzenia uwagi i zwiLzany5- z niL
umiejJtnoM5i umysowy5- i emo5jonalny5-6 Jak siJ okazao2 Qser
zna5znie przekro5zy puap dziesiJ5iu tysiJ5y godzin6 #iJkszL 5zJMK tej
praktyki od0y w okresie nowi5jatu2 IyjL5 przez 5ztery lata w pustelni i
intensywnie medytujL5 w odoso0nieniu6 &NwnieI w nastJpny5- lata5-
udawa siJ 5o jakiM 5zas do samotni2 gdzie mNg 0ez przeszkNd oddawaK
siJ medyta5ji6
JednL z 5nNt2 ktNre Mwiad5zL o osiLgniJ5iu wysokiego poziomu
du5-owego2 jest skromnoMK6 C-o5iaI ser prze0ywa przez dziesiJK
miesiJ5y w odoso0nieniu2 Kwi5zL5 miJdzy innymi wizualiza5jJ po
osiem godzin dziennie2 twierdzi2 Ie nadal musi tworzyK w umyMle o0raz
0Nstwa 5zJMK po 5zJM5i6 Nie moIe siJ pod tym wzglJdem nawet
porNwnywaK2 jak powiada2 z tymi spoMrNd IyjL5y5- jesz5ze ty0eta)s=
ki5- mistrzNw starszego pokolenia2 ktNrzy poMwiJ5ili dziesiJK lu0
wiJ5ej lat na Kwi5zenie umysu w samotnoM5i6 JeMli2 na przykad2 5-odzi
o wizualiza5jJ2 to sL ta5y2 ktNrzy potra1iL od razu odtworzyK 5ay o0raz
ze wszystkimi sz5zegNami6 ! jeden znany mu jogin potra1i w taki
sposN0 odtworzyK 5ay panteon >** rNIny5- o0razNw6
= 'ez 1aszywej skromnoM5i = mNwi ser = uwaIam siJ za 0ardzo
prze5iJtnego praktyka medyta5ji6
HwaIa siJ za zwykego 5zowieka2 ktNry doszed do wynikNw za=
rejestrowany5- w la0oratorium dugimi Kwi5zeniami i silnym prag=
nieniem przekszta5enia umysu6
= (am ten pro5es = twierdzi = ma pewne nadzwy5zajne 5e5-y2 ale
niekonie5znie musi je mieK oso0a2 ktNra siJ mu poddaje6 #aIne jest
to2 Ie pro5es ten znajduje siJ w zasiJgu moIliwoM5i kaIdego2 kto
przystLpi do Kwi5ze) z wystar5zajL5ym zde5ydowaniem6
"omijajL5 skromnoMK2 Qser zdaje siJ wskazywaK na kra)5owy punkt
kontinuum zmian w mNzgu spowodowany5- medyta5jL6 C-o5iaI ser
jest = w0rew temu2 5o mNwi = wirtuozem medyta5ji2 niektNre z ty5-
zmian dostrze5 moIna nawet u zupeny5- nowi5juszy6 #ynika to jasno
z dany5-2 ktNre ze0ra Da3idson2 0adajL5 oso0y za5zynajL5e dopiero
praktykowaK pewnL odmianJ medyta5ji zwanL Ywzmo5nieniem
MwiadomoM5iZ2 dany5-2 ktNre przedstawi na spotkaniu w D-aramsali
:zo0a5z rozdzia ?,;6
'adania te dostar5zyy Da3idsonowi przekonujL5y5- dany5- o rym2
Ie medyta5ja moIe wywoaK pozytywne zmiany i w mNzgu2 i w 5iele6
#yniki uzyskane przez Qsera Mwiad5zL do0itnie2 jak wielkie mogL 0yK
te zmiany2 jeMli Kwi5zy siJ wiele lat2 ale i krNtkotrwaa praktyka daje
rezultaty2 poniewaI YprzesuniJ5iaZ 0iologi5zne w tym samym kierunku
wykazujL nawet po5zLtkujL5y6 Tak wiJ5 pojawio siJ nastJpne pytanie2
na ktNre Da3idson postanowi poszukaK odpowiedziF Czy moIna
wykorzystaK konkretne 1ormy medyta5ji dla zmiany ty5- poL5ze)
nerwowy5- w mNzgu2 ktNre majL zwiLzek z rNInymi aspektami emo5jiU
Jest on jednym z nieli5zny5- neuro0iologNw2 ktNrzy mogL pozwoliK
so0ie na stawianie taki5- 5elNw2 poniewaI w jego la0oratorium
wykorzystuje siJ nowL metodJ o0razowania pra5y mNzgu2 ktNra
pomaga je osiLgnLKF o0razowanie tensora rozproszenia6 Hkazuje ono
poL5zenia miJdzy rNInymi o0szarami oMrodkowego ukadu ner=
wowego6 #ykorzystywano je doty5-5zas w 0adaniu pa5jentNw ze
s5-orzeniami neurologi5znymi6 La0oratorium Da3idsona naleIy do
do0orowej grupy ty5-2 w ktNry5- wykorzystuje siJ tJ te5-nikJ w pod=
stawowy5- 0adania5- neuro0iologi5zny5-2 i jest jedynym2 w ktNrym
0adaK siJ 0Jdzie za jej pomo5L2 w jaki sposN0 metody przekszta5ajL5e
emo5je zmieniajL poL5zenia nerwowe6
Naj0ardziej 5-y0a eks5ytujL5e jest to2 Ie dziJki o0razowaniu tensora
rozproszenia moIna przeMledziK su0telne przekszta5enia mNzgu2 ktNre
sL istotL neuroplasty5znoM5i6 %a pomo5L tej metody naukow5y mogL
wresz5ie zidenty1ikowaK zmiany za5-odzL5e w ludzkim mNzgu2 kiedy
powtarzane regularnie doMwiad5zenia przemodelowujL konkretne
poL5zenia al0o stymulujL powstawanie nowy5- neuronNw
@
6 twiera to
przed neuro0iologiL nowe moIliwoM5i2 dopiero 0owiem w ?CC< roku
odkryto2 Ie w mNzgu 5zowieka dorosego tworzL siJ stale nowe
komNrki nerwowe
>
6
Dla Da3idsona2 ktNry 5-Jtnie przyznaje2 Ie wkra5za na dziewi5ze
terytorium2 metoda ta 0Jdzie w naj0liIszej przyszoM5i narzJdziem
poszukiwania nowy5- poL5ze) nerwowy5- odgrywajL5y5- istotnL rolJ
w regulowaniu niepokojL5y5- emo5ji6 Ma on nadziejJ2 Ie dziJki niej
uda mu siJ sprawdziK2 5zy rze5zywiM5ie powstajL w mNzgu nowe
poL5zenia zwiLzane z wiJkszL umiejJtnoM5iL kontrolowania niepokoju2
stra5-u 5zy zoM5i6
HMIEJWTNPa INT&("E7CJI
Na konie5 wystLpi !ntoine Lutz2 wspNpra5ownik 8ran5is5a 9a=reli2
5zoowego neuro0iologa kognitywnego i dyrektora do spraw 0ada) w
CentrJ National de la &e5-er5-e (5ienti1ibue w "aryIu6 9arela2 jeden z
ini5jatorNw spotka) organizowany5- przez Instytut Hmysu i Ay5ia2 w
rama5- ktNry5- od0yo siJ tu opisywane2 rNwnieI u5zestni5zy w
rozmowa5- w D-aramsali6 Niestety2 0y z0yt 5-ory2 a0y przyle5ieK do
Madison2 znajdowa siJ w ostatnim stadium raka
wLtro0y6 "rzykuty do NIka2 o0serwowa spotkanie w Madison z "aryIa
poprzez poL5zenie internetowe6 Dalajlama2 ktNry zna siJ z 9a=relL od
lat2 za5zyna kaIde z dwudniowy5- posiedze) od serde5zny5-
pozdrowie) dla 5-orego przyja5iela6
Celem 0ada) prowadzony5- przez 9arelJ i Lutza 0yo udosko=
nalenie metodologii studiowania trudno u5-wytny5- stanNw Mwiado=
moM5i6 Cel ten starali siJ osiLgnLK2 wspNpra5ujL5 z takimi jak ser
0ystrymi o0serwatorami umysu2 wyKwi5zonymi we wprawianiu siJ w
spe5y1i5zne jego stany
<
6 Pledzili2 5o dziao siJ w mNzgu Qsera przed2
pod5zas i po rozpoznaniu o0razu2 5zyli 5iLg wydarze)2 ktNry trwa
zaledwie pN sekundy
C
6
0razy2 ktNre daje siJ do rozpoznania2 sL dwuwymiarowymi2 wy=
aniajL5ymi siJ z kartek iluzjami przedmiotNw2 w ktNry5- nieokreMlony
wzNr przemienia siJ nagle w trNjwymiarowy o0raz :jakiM 5zas temu
panowaa moda na zamiesz5zanie taki5- ilustra5ji w ksiLIka5-;6
"o5zLtkowo oko nie zauwaIa2 5o o0raz przedstawia2 dopiero skupiwszy
0a5zniej uwagJ2 umys rozpoznaje2 5o kryje siJ w takim ukadzie
gra1i5znym6 %espN kierowany przez 9arelJ przeprowadza te
eksperymenty z dziesiLtkami osN02 jego 5zonkowie wiJ5 wiedzieli2 5o
zazwy5zaj dzieje siJ w mNzgu w 5-wili rozpoznania przedstawionego
na o0razie widoku6 "oddajL5 takiemu 0adaniu Qsera2 5-5ieli siJ
przekonaK2 5zy stany medyta5ji wpywajL jakoM na pra5J mNzgu w tym
momen5ie6 Tak wiJ5 ser prze5-odzi ten test pod5zas stanu otwartego2
kon5entra5ji jednopunktowej i wizualiza5ji6
9arela i Lutz kon5entrowali siJ na wpywie kaIdej z ty5- 1orm
medyta5ji :ktNre okreMlali w 0ardziej naukowej terminologii jako
Ystrategie przygotowania uwagiZ; na nastJpujL5y po ni5- moment
per5ep5ji6 (tarali siJ ustaliK2 na ile moIe zmieniK spostrzeganie spe5y=
1i5zny2 stay stan medyta5ji6 "ragnJli uzyskaK odpowiedO na pytanie2
5zy istniejL wykrywalne rNIni5e w 5zynnoM5ia5- mNzgu miJdzy
zwykym2 Y5odziennymZ stanem umysu i stanem medyta5ji oraz
miJdzy jej rNInymi 1ormami6 ! oto odpowiedOF rze5zywiM5ie istniejL
wyraOne rNIni5e2 o odmiennym wzor5u aktywa5ji mNzgu2 miJdzy
stanem otwartym i kon5entra5jL jednopunktowL oraz miJdzy tymi
stanami i zwykym stanem umysu
?+
6
Jednak 9arela 5-5ia nie tyle ustaliK wyjLtkowy krajo0raz wzorNw
pra5y mNzgu zwiLzany5- ze spostrzeganiem o0razNw po kaIdej z ty5-
1orm medyta5ji2 ile wykazaK2 Ie te odmienne wzory rze5zywiM5ie ist=
niejL6 "rawdziwym 5elem pra5y paryskiego zespou 0yo = jak od dawna
tuma5zy 9arela = zademonstrowanie2 jak 5enna jest pra5a z uwaInym i
wysoko wykwali1ikowanym o0serwatorem umysu2 takim jak lama
ser6
9arela i Lutz argumentowali2 Ie korzyMK2 jakL 5zerpie nauka z wy=
korzystywania w tego rodzaju 0adania5- oso0y2 ktNra opanowaa 0iegle
sztukJ medyta5ji2 0ierze siJ stLd2 iI 5-wilJ spostrzeIenia analizuje siJ w
kontekM5ie stanu umysowego poprzedzajL5ego 0ezpoMrednio Nw
moment6 To waMnie 0yo tematem rozprawy !ntoine[a Lutza2 ktNrL
napisa na podstawie 0ada) prowadzony5- pod kierunkiem 9areli
n
6
Normalnie oso0y 0adane do5-odzL do momentu rozpoznania o0razu
przez jakiM 0ezadny 5iLg stanNw umysowy5-6 Natomiast ktoM taki jak
ser potra1i dokonaK 5zegoM zaiste zdumiewajL5ego =pozostaK w tym
samym stanie2 w ktNrym znajdowa siJ przed per5ep5jL6 9arela twierdzi2
Ie dziJki temu naukow5y mogL kontrolowaK z nieosiLgalnL w5zeMniej
pre5yzjL kontekst 5-wili spostrzeIenia2 to zna5zy stan umysowy2 w
ktNrym znajdowaa siJ oso0a 0adana zaledwie na kilka dziesiLty5-
sekundy przed owym momentem6
Jego argumenta5ja Mwiad5zy wymownie o trudnym dylema5ie2 przed
ktNrym staje kaIdy naukowie5 0adajL5y zwiLzki miJdzy 5zynnoM5iL
mNzgu i stanami psy5-i5znymi6 NarzJdzia pomiaru wykorzystywane w
neuro0iologii2 takie jak 1M&I i EEG2 sL 5zymM w rodzaju mikroskopNw2
przez ktNre naukow5y o0serwowaK mogL mNzg pod5zas rNIny5- stanNw
psy5-i5zny5-6 Jednak metody te dostar5zajL 0ardzo 5zJsto tylko
surowy5-2 nawet niejasny5- dany5-2 poniewaI stany umysu osN0
0adany5- sL doMK 5-aoty5zne6 C-o5iaI narzJdzia pomiaru sL niezwykle
pre5yzyjne2 naukow5y majL MwiadomoMK2 Ie oso0y 0adane :zwykle
studen5i2 ktNrzy 0iorL udzia w eksperymenta5-2 a0y zaro0iK parJ
groszy; mogL w najlepszym razie dostar5zyK dany5- jedynie z gru0sza
opisujL5y5- o0serwowane przez ni5- stany
umysu6
Mimo to wiJkszoMK neuro0iologNw naiwnie zakada2 Ie jeMli po
prostu powie siJ takiej oso0ie2 0y wywoaa u sie0ie dany stan psy=
5-i5zny2 taki jak tworzenie o0razu w wyo0raOni al0o ponowne przeIy=
wanie Iywego wspomnienia emo5jonalnego2 to rze5zywiM5ie 0Jdzie
ona to ro0iK przez 5ay 5zas mierzenia aktywnoM5i jej mNzgu6 #ierzy
siJ w to z konie5znoM5i2 ale dane uzyskane pod5zas taki5- 0ada) sL z
reguy 0ardzo niespNjne z powodu zna5zny5- rNIni5 w zdolnoM5ia5-
ty5- osN0 do dokadnego wykonywania nawet taki5- prosty5- zada)6
7rNtko mNwiL52 neuro0iologia kognitywna 5ierpi na 0rak najwaI=
niejszego elementu potrze0nego przy 0adaniu aktywnoM5i psy5-i5znej =
osN02 ktNre nie tylko potra1iL pre5yzyjnie opisywaK stany swojego
umysu2 ale umiejL wiarygodnie wytwarzaK konkretne stany2
umoIliwiajL5 i5- wielokrotne studiowanie6
# isto5ie naj5enniejsze dla neuro0iologii 0yo w popisa5- sera to2
Ie dane doty5zL5e kaIdego stanu umysu2 w ktNry siJ wprowadza2 0yy
spNjne6 "ro5edura 0adaw5za przyjJta pod5zas eksperymentNw w
Madison wymagaa2 a0y ser wywoywa u sie0ie dany stan na mniej
wiJ5ej minutJ2 nastJpnie prze5-odzi na taki sam 5zas w stan neutralny2
po 5zym powra5a do stanu medyta5ji2 powtarzajL5 ten 5ykl
piJ5iokrotnie6 JeMli 5-odzi o stany2 ktNre Da3idson juI dokadnie
prze0ada2 to powtarza siJ w ni5- ten sam wzNr 5zynnoM5i mNzgu6
"rawdopodo0ie)stwo przypadkowego pojawienia siJ za kaIdym razem
tego samego wzoru aktywnoM5i mNzgu na przykad w stanie
wspN5zu5ia wynosi mniej niI jeden do dziesiJ5iu milionNw6
C-o5iaI nie moIna li5zyK na to2 Ie oso0y mniej 0iege w sztu5e
medyta5ji powtNrzL dokadnie jakLM jej 1ormJ2 z 5aL pewnoM5iL nie
odnosi siJ to do sera6 7omentujL5 wyniki wstJpnej analizy dany5-
ze0rany5- pod5zas jego sesji medyta5yjny5-2 Da3idson tonem kone=
sera delektujL5ego siJ znakomitym przysmakiem powiedziaF
= # kaIdym stanie intensywna aktywnoMK mNzgu2 5zJM5iowo zo=
gniskowana6 "iJkna lateraliza5ja6
7N7LH%J!F a#IC% HM$(R
Jakie to wszystko ma zna5zenie z naukowego punktu widzeniaU
"odsumowa to Da3idson2 nawiLzujL5 do ksiLIki2 ktNrL napisa
Dalajlama wespN z psy5-iatrL2 4owardem Cutlerem2 Sztu)a szczcia.-
gdzie du5-owy przywNd5a Ty0eta)5zykNw powiada2 Ie sz5zJM5ie nie
jest utrwalonL 5e5-L2 0iologi5znie zdeterminowanym wizerunkiem6
"rze5iwnie2 mNzg jest plasty5zny2 moIemy wiJ5 zwiJkszyK poprzez
Kwi5zenia umysu nasz przydzia po5zu5ia sz5zJM5ia6
= Hmys moIna Kwi5zyK2 poniewaI moIna zmieniK samL strukturJ
mNzgu = powiedzia Dalajlamie Da3idson6 = ! wyniki uzyskane przez
wspN5zesnL neuro0iologiJ za5-J5ajL nas do kontynua5ji ty5- pra52
przyjrzenia siJ innym oso0om 0iegym w sztu5e medyta5ji w 5elu
dokadniejszego z0adania ty5- zmian6 Mamy teraz metody2 ktNre
ukazujL2 jak zmienia siJ mNzg dziJki takim praktykom i jak w i5-
rezulta5ie moIe siJ poprawiK nasze zdrowie psy5-i5zne i 1izy5zne6
#eOmy 5-oK0y implika5je2 jakie ma to dla samy5- 0ada) nad
medyta5jL6 'adania te prowadzono na przykad niekiedy z udziaem
wzglJdny5- :w porNwnaniu z Qserem; nowi5juszy2 proszL5 i5- o me=
dytowanie przez duIsze okresy2 5o zna5znie zwiJkszao prawdopo=
do0ie)stwo2 Ie i5- umys za5znie 0LdziK2 a w konsekwen5ji rNwnieI
mNzg przejawiaK 0Jdzie aktywnoMK zwiLzanL z szerokL gamL przeIyK
?*
6
Taki 0rak pre5yzji sprawia2 Ie trudno jednozna5znie interpretowaK dane
uzyskane pod5zas o0razowania pra5y mNzgu6 Co wiJ5ej2 niektNrzy z
ty5- 0ada5zy pozwalali so0ie na nieuprawnione spekula5je2 wy5-odzL5
daleko poza to2 5o ma opar5ie w dany5- i wykadajL5 na przykad
meta1izy5zne implika5je swoi5- odkryK6
Da3idson wyzna5zy so0ie 5ele skromniejsze i miesz5zL5e siJ w
ogNlnie przyjJty5- paradygmata5- naukowy5-6 %amiast spekulowaK o
teologi5zny5- implika5ja5- swoi5- odkryK2 stara siJ2 0adajL5 oso0y
0iege w medyta5ji2 lepiej zrozumieK 5oM2 5o nazywa Yzmienionymi
5e5-amiZ MwiadomoM5i2 5zyli trwae zmiany w mNzgu i oso0owoM5i2
ktNre poprawiajL samopo5zu5ie
?/
6
c Dalajlama2 46 C6 Cutler2 Sztu)a szczcia+ Pora,ni) /(cia- tum6 J6 Gra0iak2 &E'I(2 "ozna) *+++6
%astanawiajL5 siJ nad danymi2 ktNre przedstawiono pod5zas
spotkania w Madison2 Qser ujL to takF
= Takie wyniki Kwi5ze) wskazujL2 Ie istnieje moIliwoMK posuniJ5ia
siJ zna5znie dalej w pro5esie przekszta5ania i uwalniania w ko)5u2
jak wielokrotnie powtarzali wiel5y mistrzowie kontempla5ji2 umysu
od przykry5- emo5ji6 %a5zyna wtedy na0ieraK sensu sama idea prze
0udzenia6
MoIliwoMK ta2 5akowite uwolnienie umysu z wiJzNw emo5ji
destruk5yjny5-2 wykra5za poza wszelkie zaoIenia wspN5zesnej psy=
5-ologii6 Natomiast 0uddyzm2 podo0nie jak wiJkszoMK religii :w ar=
5-etypie MwiJtego;2 uwaIa moIliwoMK zdo0y5ia takiej wewnJtrznej
wolnoM5i za idea2 za 5akowitL i ostate5znL realiza5jJ ludzki5- moIli=
woM5i6
7iedy spytaem DalajlamJ2 5o sLdzi o dany5- uzyskany5- pod5zas
eksperymentNw z Qserem2 takimi jak te2 ktNre Mwiad5zyy o jego
umiejJtnoM5i powstrzymywania reak5ji wzdrygniJ5ia2 odparF
= To 0ardzo do0rze2 Ie udao mu siJ pokazaK pewne oznaki zdol
noM5i jogina6
kreMlenia 'ogin uIy on tutaj nie w odniesieniu do oso0y Kwi5zL5ej
po parJ godzin tygodniowo asany -at-a=jogi2 ale w jego klasy5znym
sensie2 odnoszL5ym siJ do kogoM2 kto poMwiJ5a Iy5ie na rozwijanie
zdolnoM5i du5-owy5-6
=!le jest takie powiedzenie = dodaF = Y"rawdziwL oznakL po=
siadania wiedzy jest skromnoMK i dys5yplina umysowa2 a prawdziwL
oznakL mistrzostwa w medyta5ji jest zdys5yplinowanie umysu
poprzez uwolnienie go od negatywny5- emo5jiZ6 MyMlimy o tym w taki
waMnie sposN02 a nie w kategoria5- niezwyky5- wy5zynNw 5zy
5udNw6
Innymi sowy2 prawdziwL miarL rozwoju du5-owego jest umiejJt=
noMK radzenia so0ie z niepokojL5ymi emo5jami2 takimi jak zoMK 5zy
zazdroMK2 a nie zdolnoMK osiLgania pod5zas medyta5ji stanNw2 w ktN=
ry5- tra5i siJ kontakt z rze5zywistoM5iL2 5zy popisywanie siJ nie=
zwykym panowaniem nad swoim 5iaem2 przejawiajL5ym siJ 5-oK0y
w powstrzymywaniu reak5ji wzdrygniJ5ia6
Jednym z owo5Nw ty5- 0ada) 0Jdzie za5-J5anie ludzi do lepszego
panowania nad emo5jami destruk5yjnymi poprzez stosowanie taki5-
samy5- metod Kwi5zenia umysu6 Gdy zapytaem DalajlamJ2 jaki5-
wiJkszy5- korzyM5i o5zekuje od tego kierunku 0ada)2 powiedziaF
= DziJki Kwi5zeniu umysu ludzie mogL siJ wy5iszyK i zyskaK wiJk=
szy spokNj2 zwasz5za 5i2 ktNrzy 5ierpiL z powodu z0yt 5zJsty5- wa-a)
nastrojNw6 To wniosek2 ktNry wypywa z ty5- 0ada) nad 0uddyjskim
Kwi5zeniem umysu6 ! oto mNj nadrzJdny 5elF nie myMlJ2 jak szerzyK
0uddyzm2 ale jak sprawiK2 a0y trady5ja 0uddyjska przy5zynia siJ do
pomyMlnoM5i spoe5ze)stwa6 5zywiM5ie2 jako 0uddyM5i2 zawsze mod=
limy siJ za wszystkie o0darzone 5zu5iem istoty2 ale jesteMmy tylko
ludOmi i uwaIam2 Ie najwaIniejszL rze5zL2 ktNrL moIna zro0iK2 jest
Kwi5zenie swojego umysu6
(potkanie w Madison2 gdzie to wszystko siJ od0ywao2 zainspi=
rowane zostao rozmowami2 ktNre to5zyy siJ rok w5zeMniej w D-a=
ramsali6 #ielu z naukow5Nw o0e5ny5- w Madison spJdzio tam piJK
dni z DalajlamL2 zastanawiajL5 siJ intensywnie nad wielkL zagadkL
=naturL emo5ji destruk5yjny5- i moIliwy5- sposo0Nw prze5iwstawiania
siJ im6 "rzedstawienie ty5- rozmNw i pyta)2 ktNre siJ pod5zas ni5-
zrodziy2 0Jdzie gNwnL 5zJM5iL mojej opowieM5i6 %anim jednak udamy
siJ do D-aramsali2 5-5J podzieliK siJ z 5zytelnikami innL opowieM5iL =
nieznanL dotLd -istoriL o zainteresowaniu naukL2 jakie przejawia przez
5ae Iy5ie Dalajlama6
& % D % I ! R *
N!H7#IEC
Linia poprzednikNw Dalajlamy siJga piJtnastego wieku2 ale Tenzin
Gyatso2 5zternasty Dalajlama2 jest pierwszym z tej linii2 ktNry znalaz
siJ poza grani5ami Ty0etu i zmuszony zosta do stawienia 5zoa 0ru=
talnej rze5zywistoM5i wspN5zesnego Mwiata6 #ydaje siJ jednak2 Ie
dziwnym zrzLdzeniem losu od dzie5i)stwa przygotowywa siJ na
spotkanie ze MwiatopoglLdem naukowym2 ktNry tak zdominowa ludzkL
wraIliwoMK w naszy5- 5zasa5-6
%arNwno pod5zas spotka) w Madison2 jak i w5zeMniejszy5-2 w
D-aramsali2 Dalajlama wykazywa nieo5zekiwane2 nawet zaskakujL5e u
przywNd5y du5-owego zrozumienie metod i zagadnie) naukowy5-6 d
dawna intrygowao mnie OrNdo owego zrozumienia i o0eznania z
pro0lemami nauki2 u5ieszyem siJ wiJ52 kiedy Dalajlama zgodzi siJ
zaspokoiK tJ 5iekawoMK i opowiedzieK mi o swoim dugotrwaym
zainteresowaniu naukL6 #ywiady2 ktNre przeprowadziem z nim i z jego
0liskimi wspNpra5ownikami2 pozwoliy mi nakreMliK jego naukowL
0iogra1iJ6 #y5ie5zka w te mao znane rejony jego Iy5ia prywatnego
wyjaMnia2 dla5zego przykada on takL wagJ do dialogu i wspNpra5y z
naukow5ami6
powieMK o tym za5zLK trze0a od trady5yjnej eduka5ji Dalajlamy =
niezwykle wnikliwego zgJ0iania zoIonego systemu teologii2
meta1izyki2 epistemologii2 logiki i myMli kilku szkN 1ilozo1ii6 d
szNstego roku Iy5ia Dalajlama spJdza 5odziennie kilka godzin2 5-onL5
tJ wiedzJ2 5o wymagao zapamiJtywania mnNstwa rze5zy draz
medyta5ji i kon5entra5ji = narzJdzi dys5ypliny umysowej6
H5zono go teI intensywnie dialektyki i erystyki2 1orm wiedzy
tworzL5y5- trzon eduka5ji ty0eta)skiego mni5-a6 Hlu0iony sport ty5-
mni5-Nw nie jest w ni5zym podo0ny do piki noInej 5zy sza5-Nw2
dziedzinL 0owiem2 ktNrej z upodo0aniem siJ oddajL2 jest dyskutowanie6
Na pierwszy rzut oka mnisi de0atujL5y na klasztornym dziedzi)5u
wyglLdajL jak intelektualny odpowiednik to5zL5y5- zaIarty me5z
rug0istNw6 Grupa mni5-Nw ota5za 5iasnym krJgiem swego prze5iwnika2
ktNry zasypuje i5- gradem sNw2 przedstawiajL5 twierdzenie 1ilozo1i5zne
i rzu5ajL5 im wyzwanie2 0y udowodnili2 Ie jest ono
0Jdne6
Mnisi wal5zL o zdo0y5ie dogodnego miejs5a dla wygoszenia repliki2
przepy5-ajL5 siJ niekiedy tak energi5znie2 Ie przypomina to myn2
znany za5-odniemu o0serwatorowi z zawodNw rug0y6 "NOniej2
wyma5-ujL5 rNIa)5ami2 jak0y dla podkreMlenia wagi swoi5- argu=
mentNw2 wystJpujL z logi5znL ripostL2 a rozstrzygajL5e i5- zdaniem
dowody ak5entujL energi5znym klaMniJ5iem w donie6 Mimo iI ta
1izy5zna oprawa de0at nadaje im nie5o teatralny 5-arakter2 sam dyskurs
1ilozo1i5zny jest tak zdys5yplinowany i prowadzi siJ go z tak M5isym
za5-owaniem zasad argumenta5ji2 Ie mNg0y w nim 0raK udzia
(okrates 5zy logik pokroju G6 E6 Moo3e[a6
De0aty te majL rNwnieI walor 5zysto rozrywkowy6 'yskotliwa
replika2 dziJki ktNrej o0ra5a siJ argumenty oponenta na jego niekorzyMK2
zapewnia zrJ5znemu polemiM5ie wielkie uznanie ze strony
przysu5-ujL5y5- siJ de0a5ie6 # 5zasie2 gdy Dalajlama dorasta2 ki0i=
5owanie dysputom mni5-Nw 0yo rozrywkL 0ardzo popularnL wMrNd
Mwie5kiej spoe5znoM5i Ty0eta)5zykNw2 ktNrzy spJdzali zna5znL 5zJMK
wolnego 5zasu2 podziwiajL5 intelektualne akro0a5je potykajL5y5- siJ
mni5-Nw6
Dla samy5- mni5-Nw udzia w de0ata5- 0y okazjL do wykazania siJ
wiedzL i zdolnoM5iamiD w ten gNwnie sposN0 poznawano2 a zatem i
o5eniano2 i5- osiLgniJ5ia intelektualne6 d uko)5zenia dwunastu lat
Dalajlama mia wytrawny5- nau5zy5ieli i partnerNw w ty5-
intelektualny5- poty5zka5-6 GNwny temat jego 1ilozo1i5zny5- studiNw
stawa siJ 5odziennie przedmiotem dyskusji6 # de0a5ie pu0li5znej
wziL po raz pierwszy udzia2 majL5 trzynaM5ie lat2 a jego adwersarzami
0yli u5zeni mJIowie2 przeoIeni dwN5- najwiJkszy5-
klasztorNw6 % tego waMnie rodzaju de0at skaday siJ egzaminy ko)=
5owe Dalajlamy2 5ykl wielki5- widowisk2 w ktNry5- wziL udzia2
sko)5zywszy *, lata6
#yo0raO so0ie2 Ie piJKdziesiJ5iu najwyIszej rangi spe5jalistNw z
twojej dziedziny wypytuje 5iJ przez dziesiJK godzin2 a twoje
odpowiedzi o5enia zespN surowy5- sJdziNw i Ie powtarza siJ to 5ztery
razy6 ! wszystko to od0ywa siJ przed ogromnL pu0li5znoM5iL2 li5zL5L
nawet dwadzieM5ia tysiJ5y osN06 # takiej oto kopotliwej sytua5ji
znalaz siJ Dalajlama2 kiedy w wieku szesnastu lat przystLpi do trady=
5yjnego egzaminu ustnego na stopie) gesze- ty0eta)skiego odpowied=
nika doktoratu z doktryny 0uddyjskiej6 # dodatku poddano go temu
egzaminowi po zaledwie dwunastu lata5- nauki2 mimo Ie zwykle studia
przygotowujL5e do uzyskania owego stopnia trwajL od dwudziestu do
trzydziestu lat6
"od5zas jednego z egzaminNw wypytyway go ze znajomoM5i piJ5iu
gNwny5- dziaNw studiNw religijny5- i 1ilozo1i5zny5- na przemian trzy
piJ5iooso0owe zespoy wytrawny5- znaw5Nw ty5- spraw2 a potem on
sam musia rzu5iK wyzwanie dwNm u5zonym przeoIonym klasztorNw6
# rama5- innego egzaminu2 od0ywajL5ego siJ w 5zasie uro5zystoM5i
noworo5zny5- w L-asie2 trzydziestu u5zony5- mJINw 0adao jego
znajomoMK logiki2 inny5- piJtnastu 0yo jego adwersarzami w de0ata5-
nad doktrynL 0uddyjskL2 a trzydziestu piJ5iu spierao siJ z nim na temat
zagadnie) z zakresu meta1izyki i inny5- przedmiotNw6 "o egzamina5-
ty5- nadano mu tytu gesze 0haram1a- przyznawany tylko tym2 ktNrzy
osiLgnJli najwyIszy poziom wtajemni5zenia6
# de0ata5- w stylu ty0eta)skim rNwnie waIne jak waM5iwa
odpowiedO jest waM5iwe pytanie6 "od konie5 kaIdej rundy pyta)
odwra5ay siJ2 zgodnie z trady5jL2 role i przyszy Dalajlama zadawa
pytania egzaminatorom6 Ta sztuka zadawania waM5iwy5- pyta) jest
mo5nL stronL Dalajlamy2 ktNrL wykorzystuje on znakomi5ie2 starajL5 siJ
zaspokoiK swoje zainteresowanie naukL6
(T&HM$7 #IED%$ TEC4NIC%NEJ
"omyMlmy o kopotliwej sytua5ji2 w ktNrej znalaz siJ Dalajlama2
modzienie5 o do5iekliwym i 0ystrym umyMle2 aknL5y wykszta5enia
prawdziwie naukowego2 dorastajL5y w lata5- 5zterdziesty5- minionego
wieku w L-asie6 C-o5iaI trady5yjny program kszta5enia klasztornego
zapewnia mu znakomite zrozumienie niuansNw 1ilozo1ii 0uddyjskiej2
nie napomyka nawet o odkry5ia5- naukowy5- ostatniego tysiL5a lat6 Na
przykad klasy5zne teksty 0uddyjskie sprowadzone do Ty0etu z Indii
przed prawie dwudziestoma wiekami przyjmoway kosmologiJ2 zgodnie
z ktNrL %iemia jest paska2 a 7siJIy5 Mwie5i2 jak (o)5e2 wasnym
Mwiatem6
Dla o5-rony swojej polity5znej i kulturalnej toIsamoM5i Ty0et przez
stule5ia 0roni siJ przed wpywami z zewnLtrz6 # 5zasa5- dzie5i)stwa
Dalajlamy kilka rodzin arystokra5ji ty0eta)skiej i 0ogatego kupie5twa
wysao swoje po5ie5-y do szkN prowadzony5- przez 'rytyj5zykNw w
taki5- indyjski5- miasta5- jak Darjeeling2 a0y nau5zyy siJ tam
angielskiego6 Jednak zgodnie z o0owiLzujL5ym wNw5zas protokoem
may Dalajlama nie mia prawie Iadny5- 0ezpoMredni5- kontaktNw z
tymi dzieKmi6 %resztL w 5aej L-asie nie 0yo ani jednego Ty0eta)5zyka
z wykszta5eniem te5-ni5znym6
Mimo to do gNrujL5ego nad miastem paa5u "otala i do Nor=0ulinki2
letniej rezyden5ji Dalajlamy2 sL5zy siJ z wolna strumyk wspN5zesnej
te5-niki6 NiektNre napynJy w 1ormie darNw dla jego poprzednika2
trzynastego Dalajlamy :ktNry 0ardzo zainteresowa siJ wspN5zesnL
te5-nikL;2 skadany5- przez przy0ywajL5e do Ty0etu misje
dyplomaty5zne2 al0o w 1ormie towarNw sprowadzany5- przez kup5Nw z
Indii2 znajdujL5y5- siJ wNw5zas pod 0rytyjskim panowaniem6 %nalaz
siJ wMrNd ni5- may generator prLdu2 ktNry zasila kilkanaM5ie IarNwek2
projektor 1ilmowy i trzy staroMwie5kie automo0ile6
Inne 0yy prezentami 0ezpoMrednio o1iarowanymi przyszemu
Dalajlamie6 # ?C,* roku ameryka)ska ekspedy5ja do0rej woli przy=
wioza mu zoty zegarek kieszonkowy6 "oselstwo angielskie podarowao
mu w 5iLgu kilku lat parJ ulu0iony5- za0awek2 wMrNd ni5-
5zerwony samo5-odzik na peday2 nakrJ5any po5iLg i duIy zestaw
oowiany5- IonierzykNw6 Do ty5-2 ktNrymi naj5-Jtniej siJ 0awi2
naleIa YMay me5-anikZ2 zestaw metalowy5- listewek z dziurkami na
Mru0ki2 kNek i przekadni6 Godzinami skada z ni5- przerNIne
urzLdzenia6 (komplikowane dOwigi i wagony kolejowe2 ktNre kon=
struowa2 istniay w jego wyo0raOni2 ale prNIno 0y i5- szukaK w Ty=
0e5ie6
Trze5ie OrNdo dopywu za5-odni5- towarNw 0yo poMrednio wy=
nikiem wtargniJ5ia w ?C?+ roku wojsk 5-i)ski5- do Ty0etu6 Trzynasty
Dalajlama znalaz wNw5zas na krNtko s5-ronienie w gNrskim
uzdrowisku Darjeeling w India5-2 gdzie zaprzyjaOni siJ z nim
mNwiL5y po ty0eta)sku przedstawi5iel wadz 0rytyjski5- w prowin5ji
(ikkim2 (ir C-arles 'ell2 o0darowujL5 mnNstwem prezentNw2 ktNre
ostate5znie znalazy siJ w magazynie paa5u "otala6 Trzy z ty5- darNw =
teleskop2 glo0us i sterta ilustrowany5- angielski5- ksiLIek o I wojnie
Mwiatowej = odegray sz5zegNlnL rolJ w najw5zeMniejszy5-
eksplora5ja5- naukowy5- 5zternastego Dalajlamy6
#IEL7IE D7&$CIE
C-o5iaI Dalajlama nie mia ani jednego podrJ5znika o0jaMniajL5ego
podstawy jakiejkolwiek dziedziny nauki2 szy0ko sta siJ naukowym
omni0usem2 po5-aniajL5 ap5zywie wszelkie in1orma5je2 jakie wpady
mu w rJ5e6 Ten pJd do nauki sprawi2 Ie zapragnL nau5zyK siJ
angielskiegoD znalaz ty0eta)skiego urzJdnika2 ktNry pomNg mu
przetranskry0owaK al1a0et angielski na ty0eta)skie znaki 1onety5zne i
za0ra siJ do nauki -ase ze sownika ty0eta)sko=an=gielskiego6
"rzyzwy5zajony do zapamiJtywania dugi5- 1ragmentNw tekstNw
sakralny5-2 wykorzysta tJ umiejJtnoMK do opanowania angielskiego
sownika6 YH5zyem siJ sNw na pamiJKZ2 wspomina pNOniej6
#krNt5e sta siJ namiJtnym 5zytelnikiem angielskojJzy5zny5-
magazynNw ilustrowany5-2 zwasz5za pewnego tygodnika i magazynu
_Li1eZ2 ktNre prenumerowa za poMredni5twem poselstwa 0rytyjskiego
w L-asie6 Czasopisma te stay siJ jego przewodnikami w gLsz5zu spraw
zagrani5zny5-D z i5- stron 5zerpa wiedzJ o tym2 5o dzieje siJ na
Mwie5ie6
# pozostawionym przez swojego poprzednika skar05u za5-odni5-
produktNw odkry Dalajlama wspomniane wyIej ksiLIki o I wojnie
Mwiatowej i 5zyta je z 5-opiJ5ym zapaem6 C-o5iaI2 5o o5zywiste2
wyznawa 0uddyjskL doktrynJ niestosowania przemo5y2 jego uwagJ
przyku zme5-anizowany sprzJt wojennyF kara0iny maszynowe2 5zogi2
dwupatow5e2 niemie5kie sterNw5e i okrJty podwodne oraz angielskie
okrJty wojenne6
Te same ksiLIki zawieray mapy miejs52 w ktNry5- rozegray siJ
wielkie 0itwy tej wojny2 i krajNw tworzL5y5- wal5zL5e z so0L sojusze6
(tudiujL5 je2 pozna geogra1iJ 8ran5ji2 Niemie52 !nglii2 #o5- i &osji2
5o roznie5io jego zainteresowanie geogra1iL jako naukL6
%ainteresowanie to z kolei doprowadzio modego mni5-a do
odkry5ia2 ktNre Mwiad5zy o tym2 Ie juI jako 5-opie5 przejawia zdol =
noM5i naukowe6 # jego prywatny5- apartamenta5- znajdowa siJ zegar
me5-ani5zny2 inny dar dla jego poprzednika2 trzynastego Dalajlamy6
"o5zLtkowo DalajlamJ intrygowa me5-anizm zegara umiesz5zonego
nad kulL2 ktNra stopniowo o0ra5aa siJ przez 5aL do0J6
= Na tej kuli 0yy jakieM wzory = wspomina Dalajlama = ale nie
wiedziaem2 5o przedstawiay6
7iedy jednak MlJ5za nad owymi ksiLIkami z mapami Europy2 do=
zna olMnienia i za5zL rozpoznawaK we wzora5- wyryty5- na tej kuli
kontury krajNw europejski5-2 a potem inny5- krajNw2 o ktNry5- 5zyta =
!meryki2 C-in2 Japonii6 Dalajlama w5iLI doskonale pamiJta 5-wilJ2 w
ktNrej ze zdumieniem zda so0ie sprawJ z tego2 Ie jest to mapa Mwiata6
"otem zrozumia2 Ie o0roty kuli ukazywaK miay stre1y 5zasowe i Ie
kiedy na jednej stronie ziemi 0yo poudnie2 na drugiej 0ya pNno56
#szystkie te spostrzeIenia prowadziy do zna5znie waIniejszego
odkry5ia = Dalajlama wy5iLgnL z ni5- wniosek2 Ie Mwiat jest okrLgy`
7LEJNE 'J!#IENI!
To mae o0jawienie 0yo tylko jednym z serii samodzielny5- odkryK2
ktNry5- dokona 0udzL5y siJ umys naukow5a6 Do nastJpnego doszo
dziJki innemu przyrzLdowi odziedzi5zonemu po trzynastym Dalajlamie
= teleskopowi6 "oniewaI jego wysoka pozy5ja w spoe5ze)stwie
ty0eta)skim nie pozwalaa 5zternastemu Dalajlamie wy5-odziK poza
o0rJ0 paa5u "otala2 jednL z ulu0iony5- rozrywek2 ktNrym oddawa siJ
w wolny5- 5-wila5-2 stao siJ o0serwowanie przez teleskop ludzi
krJ5L5y5- siJ w leIL5ym poniIej mieM5ie6
No5ami jednak Dalajlama kierowa teleskop na nie0o2 studiujL5
gwiazdy oraz wulkani5zne sz5zyty i kratery powstae wskutek uderze)
meteorNw na 7siJIy5u6 "ewnej no5y2 przyglLdajL5 siJ powierz5-ni
7siJIy5a2 zo0a5zy2 Ie owe kratery i sz5zyty rzu5ajL 5ie)6 NasunJo mu
to myMl2 Ie OrNdo Mwiata znajduje siJ poza 7siJIy5em2 nie zaM = jak
u5zono go w klasztorze = w jego wnJtrzu6
!0y sprawdziK2 5zy nie jest w 0Jdzie2 o0ejrza dokadnie zdjJ5ia
7siJIy5a w jednym z 5zasopism6 dkry2 Ie pokazywao to samo =5ie)
wido5zny po tej samej stronie kraterNw i wzniesie)6 Jego o0serwa5je
znalazy potwierdzenie w o0iektywny5- dowoda5-6 DziJki temu mody
Dalajlama upewni siJ2 Ie jego wniosek jest poprawny = 7siJIy5 nie
Mwie5i Mwiatem do0ywajL5ym siJ z jego wnJtrza2 le5z od0ija Mwiato
(o)5a6
#spominajL5 owL 5-wilJ kon1ronta5ji z 0rutalnL prawdL naukowL2
Dalajlama powiedzia2 Ie za5zJa w nim kiekowaK YMwiadomoMK2 iI
trady5yjny opis nie 0y prawdziwyZ6 Jego wasne o0serwa5je zaday
kam temu2 5zego nau5zano od tysiL5a dwustu lat6
"o tym odkry5iu nastLpiy inne2 ktNre rNwnieI kN5iy siJ z trady=
5yjnL kosmologiL 0uddyjskL
?
6 Dalajlama przekona siJ na przykad2 Ie =
w0rew temu2 5zego go u5zono = (o)5e i 7siJIy5 nie znajdujL siJ w tej
samej odlegoM5i od %iemi ani nie majL taki5- samy5- w przy0liIeniu
rozmiarNw6 Te dokonane w dzie5i)stwie odkry5ia legy u podoIa
zasady2 ktNrL od tamtej pory Dalajlama wielokrotnie powtarzaF jeMli
nauka potra1i udowodniK2 Ie jakieM zaoIenie 0uddyzmu nie jest
prawdziwe2 to 0uddyzm musi siJ odpowiednio do tego zmieniK6
MEC4!NI7 (!MH7
%wiedzajL5 wyposaIone w najnowo5zeMniejszy sprzJt la0oratorium
neuro0iologi5zne &i5-arda Da3idsona2 z najwiJkszL 5-y0a przyjem=
noM5iL Dalajlama zatrzyma siJ w warszta5ie2 gdzie ro0i siJ dla potrze0
zakadu 5zJM5i2 ktNry5- nie moIna uzyskaK od dostaw5Nw6 "o=
miesz5zenie to za1as5ynowao go w takim samym al0o nawet wiJkszym
stopniu niI supernowo5zesna aparatura do o5eny 5zynnoM5i mNzgu6
glLda dokadnie tokarki2 wiertarko=1rezarki i narzJdzia rJ5zne2 5zJM5i
warsztatu2 ktNre pragnL mieK2 kiedy 0y dorastajL5ym 5-op5em6
Aartowa pNOniej2 Ie rJ5e same mu siJ wy5iLgay2 Ie0y 5-wy5iK ktNreM z
ty5- narzJdzi6
7iedy 0y 5-op5em2 nowa za0awka za5-wy5aa go przez 5-wilJ2 ale
prawdziwL przyjemnoMK od5zuwa dopiero wtedy2 kiedy za0iera siJ do
jej rozmontowania2 a0y sprawdziK2 jak dziaa6 (z5zegNlnie 1as5ynowa
go me5-anizm zegarNw2 to2 Ie poruszenie dOwigni w jednym miejs5u
zapo5zLtkowywao 5ay a)5u5- ru5-Nw w innym6 C-5L5 z0adaK2 na
jakiej zasadzie dziaa jego zegarek rJ5zny2 roze0ra go na najdro0niejsze
5zJM5i2 po 5zym = 0ez Iadnej pomo5y ani wskazNwek =zoIy go na
powrNt2 tak Ie zegarek dalej dziaa6
&o0i to :5-o5iaI2 jak przyznaje2 nie zawsze mu siJ udawao;
prakty5znie z kaIdL me5-ani5znL za0awkL2 ktNrL dostaF z samo=
5-odzikami2 modelami odzi i samolotNw6 Jednak w miarJ dorastania
za5zL podejmowaK powaIniejsze wyzwania2 0o oprN5z za0awek paa=
5owy magazyn skrywa 0ardziej tajemni5ze przedmioty6 'y wMrNd ni5-
podarowany jego poprzednikowi projektor 1ilmowy na kor0J2 dziJki
ktNremu Dalajlama po raz pierwszy zetknL siJ z elektry5znoM5iL6
!nty5zny2 nakrJ5any kor0L generator owego projektora roz0udzi w nim
1as5yna5jJ2 nie mNg 0owiem pojLK2 jak to siJ dzieje2 Ie o0roty zwoju
drutu wokN magnesu wytwarzajL prLd elektry5zny6 Nie majL5 w swoim
oto5zeniu nikogo2 kto potra1i0y mu wyjaMniK2 jak dziaa ten aparat2
zastanawia siJ nad tym godzinami2 aI w ko)5u udao mu siJ go
uru5-omiK6
Ta umiejJtnoMK o0sugi projektora wprawia w zdumienie 4einri5-a
4arrera2 austria5kiego alpinistJ2 ktNry u5iek z angielskiego
o0ozu jenie5kiego w India5- i przedosta siJ przez 4imalaje do L-asy2
gdzie spJdzi ostatnie lata wojny i pozosta jesz5ze przez kilka lat po jej
zako)5zeniu6 Na proM0J osN0 z oto5zenia Dalajlamy uru5-omi w
Nor0ulin5e kino2 a0y 5-opie5 mNg oglLdaK sprowadzane z Indii 1ilmy
i kroniki 1ilmowe6
"ewnego dnia pilnie wezwano 4arrera do kina6 (potka siJ tam po
raz pierwszy z DalajlamL2 majL5ym wNw5zas zaledwie 5zternaM5ie lat6
4arrer szy0ko siJ zorientowa2 Ie Dalajlama jest lepszym kinoopera=
torem niI on6 kazao siJ2 Ie poprzedniej zimy 5-opie5 roze0ra pro=
jektor na najdro0niejsze elementy2 po 5zym ponownie go zoIy2 i to 0ez
zaglLdania do instruk5ji o0sugi6
"otem 0ya stara prLdni5a olejowa2 ktNra zasilaa kilka lamp elek=
try5zny5- w Nor0ulin5e6 CzJsto siJ psua2 wiJ5 Dalajlama skwapliwie
korzysta z okazji i prN0owa jL naprawiK6 "od5zas ty5- repera5ji
odkry2 jak dziaa silnik spalinowy i w jaki sposN0 prLdni5a wytwarza
pole magnety5zne6
Jego nastJpnym przedsiJwziJ5iem 0yo wykorzystanie MwieIo
zdo0ytej wiedzy o silniku spalinowym do naprawy trze5- wiekowy5-
samo5-odNw = dodge[a z ?C/? i dwN5- 0a0y austinNw z ?C*> roku
=ktNre rozoIono w India5- na 5zJM5i i przetransportowano przez
4imalaje do Ty0etu w darze dla trzynastego Dalajlamy :a teraz stay i
rdzewiay;6 % pomo5L modego Ty0eta)5zyka2 ktNry wykszta5i siJ w
India5- na kierow5J2 udao mu siJ uru5-omiK dodge[a i jednego z
austinNw2 5o 0yo sz5zegNlnie 1as5ynujL5ym osiLgniJ5iem6
! zatem2 nim sko)5zy szesnaM5ie lat2 Dalajlama 5akowi5ie roze0ra
al0o przywrN5i do stanu uIywalnoM5i generator2 projektor 1ilmowy i
dwa samo5-ody6
"&%$'$#! N!HC%$CIEL
Innym OrNdem modzie)5zy5- 1as5yna5ji naukL sta siJ dla
Dalajlamy angielskojJzy5zny atlas anatomii z dokadnymi s5-ematami
przedstawiajL5ymi 0udowJ ludzkiego 5iaa6 7aIdy z wydrukowany5-
na oso0nej2 przezro5zystej kart5e s5-ematNw ukazywa inny
ukad narzLdNw6 Jesz5ze teraz2 po wielu lata5-2 Dalajlama tak o tym
mNwiF
= "amiJtam to 0ardzo wyraOnie6 #idzisz ludzkie 5iao2 a potem
moIesz zdejmowaK warstwJ po warstwie2 najpierw skNrJ2 potem
miJMnie2 potem widzisz M5iJgna2 a pNOniej koM5i6 TakIe narzLdy
wewnJtrzne6 Ta0li5e 0yy doMK sz5zegNowe6
To zainteresowanie anatomiL skadao siJ na ogNlne za1as5ynowanie
0iologiL i 5aL przyrodL6 Jako dzie5ko2 Dalajlama o0serwowa naturalny
5ykl Iy5ia2 przyglLdajL5 siJ uwaInie owadom2 ptakom2 motylom2
roMlinom i kwiatom6 Dzisiaj Dalajlama interesuje siJ prawie wszystkimi
dziedzinami nauki2 oprN5z = jak powiada =su5-y5- teorii in1ormatyki6
Nie mNg jednak w peni zaspokoiK tego pragnienia wiedzy naukowej w
L-asie6 C-o5iaI w 5zasa5- jego dzie5i)stwa mieszkao tam okoo
dziesiJ5iu Europej5zykNw2 wiJkszoMK z ni5- 0ya 5zonkami
zagrani5zny5- poselstw i protokN dyplomaty5zny nie pozwala mu
5zJsto siJ z nimi widywaK2 a z niektNrymi w ogNle siJ nie spotka6
#yjLtkiem 0y 4arrer6 "rzy0ywszy do L-asy samodzielnie2 sta siJ
rze5zoznaw5L2 kartogra1em i dorad5L rzLdu ty0eta)skiego i peni te
1unk5je aI do ?CS+ roku2 kiedy powrN5i do oj5zystej !ustrii6 "rzez
ostatnie pNtora roku swojego po0ytu w Ty0e5ie 4arrer 0y nie1or=
malnym nau5zy5ielem Dalajlamy i spotyka siJ z nim 5o tydzie)6
"od5zas ty5- spotka) Dalajlama zasypywa go gradem pyta) na
przerNIne tematy6
Dalajlama zna na przykad z 5zasopism2 w ktNry5- 5zyta
doniesienia o prze0iegu II wojny Mwiatowej2 nazwiska C-ur5-illa2
Eisen-owera i Mootowa2 ale intrygowao go2 5o dokadnie L5zyo i5- z
wydarzeniami z najnowszej -istorii6 "otem nastJpowaa lawina pyta)
doty5zL5y5- inny5- wydarze) Mwiatowy5-2 matematyki2 geogra1ii i2
naturalnie2 nauk przyrodni5zy5-6 Jak dziaa 0om0a atomowaU Jak
skonstruowany jest odrzutowie5U Jakie sL pierwiastki 5-emi5zne i na
5zym polegajL rNIni5e molekularne miJdzy metalamiU 4arrer
kon5entrowa siJ na nau5zaniu angielskiego2 geogra1ii i arytmetyki2
posikujL5 siJ garM5iL angielski5- podrJ5znikNw szkolny5-2 ktNre
odkryto w z0iorze darNw dla trzynastego Dalajlamy6 Mimo to
w swojej ksiLI5e o siedmiu lata5- spJdzony5- w Ty0e5ie 4arrer z
pewnym zakopotaniem wyznaje2 Ie Dalajlama 5zJsto zadawa mu
pytania2 na ktNre nie potra1i znaleOK odpowiedzi6
= # owym 5zasie Ty0eta)5zy5y uwaIali2 Ie ludzie %a5-odu wiedzL
wszystko o nau5e = powiedzia mi ostatnio Dalajlama2 po 5zym doda ze
Mmie5-emF = "NOniej siJ zorientowaem2 Ie 4arrer 0y przede
wszystkim alpinistL666 Teraz zastanawiam siJ2 5zy on w ogNle zna siJ
jako tako na nau5e6
T#IE&! (IW N#$ P#I!T
7iedy inwazja komunisty5zny5- C-in na Ty0et zmusia w ?CSC
roku DalajlamJ do u5ie5zki2 otworzy siJ przed nim na oM5ieI Mwiat
OrNde naukowy5-2 zarNwno w posta5i ksiLIek sypiL5y5- siJ jak z rogu
o01itoM5i2 jak i rozmNw z ludOmi nauki6 "od5zas po0ytu w India5- w
lata5- szeMKdziesiLty5- i siedemdziesiLty5- wypytywa o intrygujL5e go
sprawy kaIdego naukow5a2 a nawet nau5zy5iela przedmiotNw M5isy5-2
z ktNrym zetknL go los6 %darzao siJ to jednak sporady5znie6
Jego 5zas po5-aniay inne2 o wiele waIniejsze sprawy2 ktNre de5y=
doway o tym2 z kim naleIy siJ spotkaK6 Trze0a 0yo przede wszystkim
utworzyK ty0eta)ski rzLd na u5-odOstwie i zad0aK o potrze0y
u5iekinierNw z Ty0etu2 rozrzu5ony5- po rNIny5- o0oza5- w 5ay5-
India5-6 "oza tym musia wypeniaK religijne o0owiLzki spo5zywajL5e
na nim jako na gowie ty0eta)skiego odgaJzienia 0uddyzmu2 jakL jest
wadOrajana6 Dodajmy do tego konie5znoMK nawiLzywania kontaktNw z
rzLdami inny5- krajNw2 agen5jami i oso0ami prywatnymi2 ktNre mogy
wspNpra5owaK z u5-odO5ami w 5elu przywrN5enia ograni5zonej
5-oK0y wolnoM5i i5- rodakom2 ktNrzy pozostali w Ty0e5ie6
Mimo nawau zajJK po5-ania pisane w jJzyku angielskim ksiLIki z
dziedziny 0iologii2 1izyki2 kosmologii = dziea na prawie kaIdy zwiL=
zany z naukL temat6 (z5zegNlne zainteresowanie wz0udzia w nim
kosmologiaD 5zyta wszystko2 5o siJ dao2 o astronomii i teoria5- po=
wstania wsze5-Mwiata6
= # owym 5zasie = wspomina = pamiJtaem 5akiem sporo dany5-2
taki5- jak odlegoMK 5ia nie0ieski5- od %iemi2 %iemi od (o)5a2 (o)5a
od inny5- galaktyk i tak dalej6
Mia teI w ko)5u moIliwoMK przynajmniej sporady5zny5- kontak=
tNw z oso0ami znajL5ymi siJ na nau5e6 Dalajlama lu0i rozmawiaK z
innymi o tym2 5o i5- interesuje6 JeMli spotyka siJ z 0iznesmenem2
rozmawia z nim o 0iznesie2 z politykami rozmawia o polity5e2 z
teologami o religii6 d 5zasu do 5zasu na jego drodze pojawi siJ ktoM2
kto do0rze orientuje siJ w tym2 5o dzieje siJ aktualnie w nau5e2 al0o =
jesz5ze lepiej = prawdziwy naukowie56 7iedy dojdzie do takiego
spotkania2 Dalajlama wypytuje i5- z Iywym zainteresowaniem o
sprawy z dziedziny2 ktNrL siJ zajmujL6
Na przykad w ?C@C roku przyje5-a do D-aramsali z ekipL 1ilmowL
4uston (mit-2 pro1esor religii w Massa5-usetts Institute o1 Te5-nology2
Ie0y nakrJ5iK 1ilm o ty0eta)skiej odmianie 0uddyzmu6 Dalajlama
doskonale pamiJta2 Ie to waMnie (mit- wyjaMni mu pod5zas rozmowy
o reinkarna5ji2 5zym jest DN!6
# ?C>/ roku Dalajlama pozna pro1esora z ks1ordu2 7arla
"oppera2 5zoowego 1ilozo1a nauki6 C-o5iaI do i5- spotkania doszo na
kon1eren5ji poMwiJ5onej 1ilozo1ii i du5-owoM5i2 Dalajlamie sz5zegNlnie
spodo0aa siJ jego teoria 1alsy1ikowalnoM5i :wedug ktNrej kaIda
-ipoteza naukowa moIe siJ okazaK 0Jdna;2 poniewaI znajomoMK logiki
pozwolia mu w peni do5eniK jej zalety6
"od5zas swojej pierwszej wizyty w &osji2 ktNrL zoIy w ?C>C roku2
Dalajlama spotka siJ na swoje Iy5zenie z naukow5ami6 "ewien rosyjski
psy5-olog wyjaMni mu wNw5zas sz5zegNowo2 na 5zym polega synny
eksperyment "awowa z psami MliniL5ymi siJ na dOwiJk dzwonka2
sygnalizujL5y porJ karmienia6 To klasy5zne studium warunkowania
wprowadzio DalajlamJ w arkana wspN5zesnej psy5-ologii6
# lata5- osiemdziesiLty5- Dalajlama posiada prakty5znL znajo=
moMK osiLgniJK wiJkszoM5i dziedzin wspN5zesnej nauki6 HjL to takF
= (twierdziem2 Ie krok po kroku mogJ zdo0yK pewne in1orma5je6
7#!NT#$ %#IX%E7
(z5zegNlny urok ma dla Dalajlamy 1izyka kwantowa2 kwestionujL5a
nasze zaoIenia na temat natury rze5zywistoM5i6 Jego zainteresowanie tL
dziedzinL zaspokaja Da3id 'o-m2 pro1esor Hniwersytetu
Londy)skiego i wy0itny teoretyk 1izyki2 ktNry studiowa z Einsteinem6
'o-m2 0JdL5y przez wiele lat w zaIyy5- stosunka5- z indyjskim
nau5zy5ielem du5-owoM5i 7ris-namurtim2 przeprowadzi z DalajlamL
szereg prywatny5- rozmNw2 do ktNry5- do5-odzio za kaIdym razem2
gdy jakieM sprawy sprowadziy przywNd5J Ty0eta)=5zykNw do Europy6
"od5zas o0iadNw wiedli o0aj2 5zasami z udziaem Iony 'o-ma2 dugie
dyskusje o 1izy5e kwantowej2 myMli 0uddyjskiej i naturze
rze5zywistoM5i6
7tNregoM razu 'o-m da Dalajlamie dwustroni5owe stresz5zenie
1ilozo1i5zny5- poglLdNw Nielsa 'o-ra na rze5zywistoMK kwantowL6
'o-r przedstawia tam naukowe argumenty na rze5z -ipotezy o nie=
materialnej naturze Mwiata6 "odo0ny poglLd jest podstawowL przesankL
myMli 0uddyjskiej od 5zasNw NagardOuny2 1ilozo1a indyjskiego z
drugiego wieku2 ktNrego Po,staw( Drogi 2ro,)a pozostajL
najwaIniejszym tekstem na liM5ie lektur 1ilozo1i5zny5- studiowany5- w
ty0eta)ski5- klasztora5-6 Dalajlama u5ieszy siJ2 odkrywszy2 Ie
rNwnieI wspN5zesna 1izyka wysunJa -ipotezJ2 iI 0rak wystar5zajL5o
mo5ny5- podstaw dla twierdzenia o materialnej naturze Mwiata6 TJ
z0ieInoMK myMli 0uddyjskiej i wspN5zesnej 1izyki 0ada dokadniej na
spotkaniu poMwiJ5onym analizie zaoIe) 1ilozo1i5zny5- 1izyki
kwantowej2 zorganizowanym przez Instytut Nielsa 'o-ra w
7open-adze6 Jednym z u5zestnikNw tej dyskusji 0y pro1esor 'o-m6
Do tej pory Dalajlama od0y wnikliwe rozmowy z kilkoma 1i=
zykami kwantowymi2 miJdzy innymi z !ntonem %eilingerem z Hni=
wersytetu #iede)skiego i Carlem 8riedri5-em 3on #eizsa5kerem :w
ktNrego zakadzie w prestiIowym Instytu5ie MaEa "lan5ka 0ada siJ
zwiLzki miJdzy naukami M5isymi i 1ilozo1iL;2 oraz astro1izykami2 taki=
mi jak "iet 4ut z "rin5eton Institute 1or !d3an5ed (tudy6 &ozmowy te
sL kontynuowane w 5elu przeMledzenia przystawalnoM5i 0uddyjs=
ki5- kon5ep5ji rze5zywistoM5i do -ipotez tworzony5- na pograni5zu
1izyki i kosmologii6
% 7L!(%T&NEG D%IED%ITC! D
L!'&!T&IHM N!H7#EG
(pytaem kiedyM DalajlamJ2 dla5zego2 0JdL5 0uddyjskim mni5-em2
tak 0ardzo interesuje siJ naukL6 #yjaMni mi wtedy2 Ie 0uddyzm i nauka
nie sL wedle niego prze5iwstawnymi sposo0ami postrzegania Mwiata2
le5z ra5zej odmiennymi podejM5iami do tego samego zadania2 ktNrym
jest poszukiwanie prawdy6
= # 0uddyjskim kszta5eniu = powiedzia = niezwykle istotne jest
0adanie rze5zywistoM5i2 a nauka jest odmiennL drogL poszukiwania
prawdy6 C-o5iaI 5el2 ktNry stawia so0ie nauka2 moIe 0yK inny od tego2
ktNry nam przyMwie5a2 poszukiwania naukowe poszerzajL naszL wiedzJ2
ktNrL my2 0uddyM5i2 moIemy wykorzystaK2 o5zywiM5ie w innym 5elu6
! zatem2 zdaniem Dalajlamy2 0uddyzm i metoda naukowa proponujL
alternatywne strategie prowadzenia ty5- samy5- poszukiwa)6 Na
przykad2 zgodnie z A3hi,harm* = waInym traktatem 0uddyjskim o
umyMle i rze5zywistoM5i = istotnym aspektem analizy jest odrNInienie
5e5- spe5y1i5zny5- danego przedmiotu 5zy zjawiska od 5e5- ogNlny5-6
Dalajlama dostrzega w tym 0liskie podo0ie)stwo do 0ada) naukowy5- =
5zy to waM5iwoM5i 1izy5zny5-2 5zy 1unk5jonowania umysu6 "odo0nie
teI jak nauka2 zwasz5za psy5-ologia i nauka o poznaniu2 ktNra
kon5entruje uwagJ na umyMle2 0uddyzm ma do zao1erowania
zgromadzonL przez swoi5- mistrzNw wiedzJ na ten temat6
&NwnieI to2 w jakim du5-u prowadzone sL de0aty w ty0eta)ski5-
klasztora5-2 odzwier5iedla niezomne dLIenie do prawdy2 5e5-J2 ktNra
sz5zegNlnie po5iLga DalajlamJ w 0adania5- naukowy5-6 "od5zas jed=
nego ze wspNlny5- o0iadNw Da3id 'o-m wyjaMni mu 0ardziej
sz5zegNowo teoriJ 1alsy1ikowalnoM5i 7arla "oppera2 zgodnie z ktNrL
prawdziwoMK twierdze) naukowy5- o5eniaK moIna na podstawie tego2
5zy da siJ je o0aliK6 # ujJ5iu tym nauka polega na stawianiu
i sprawdzaniu -ipotez6 Ta podstawowa zasada metody naukowej spra=
wia2 Ie nasze rozumienie Mwiata jest 5zymM w rodzaju wznoszL5ego siJ
5oraz wyIej rusztowania2 utworzonego z -ipotez2 ktNre zyskujL
potwierdzenie al0o zostajL o0alone przez wyniki eksperymentNw 5zy
nowe odkry5ia6 ! zatem dziJki zasadzie 1alsy1ika5ji nauka jest samo=
naprawiajL5ym siJ me5-anizmem6
Dalajlama stwierdzi2 Ie ma to dalekosiJIne konsekwen5je 1ilo=
zo1i5zne6 %rozumia2 Ie naiwna wiara w YprawdyZ naukowe2 w tym i ta2
ktNrL przejawia jako dzie5ko w L-asie2 jest nieuzasadniona6 Ratwo
przeo5zL siJ spekulatywny 5-arakter naukiD mamy skonnoMK do
traktowania -ipotez naukowy5- jako a0solutnej prawdy2 pod5zas gdy
powinniMmy je przyjmowaK jako wyjaMnienia prowizory5zne2
tym5zasowe6 C-o5iaI nauka stara siJ jak naj0ardziej przy0liIyK do
prawdy2 Iadna jej dziedzina nie moIe siJ po5-waliK2 Ie jL posiada6
(pekulatywny 5-arakter myMli naukowej pojL Dalajlama najlepiej2
gdy dowiedzia siJ o pra5a5- T-omasa 7u-na2 ktNry pisa o tym2 jak
zmieniajL siJ paradygmaty w nau5e6 Na przykad nowy paradygmat
1izyki kwantowej 5akowi5ie odmieni klasy5zne zasady 1izyki
newtonowskiej6 Dalajlama zrozumia2 Ie wypywa stLd wniosek2 iI
musimy traktowaK twierdzenia naukowe nie jako a0solutne i nie=
zmienne prawdy2 le5z jedynie jako teorie2 ktNre stajL siJ przestarzae2
jeMli nie pasujL do nowy5- 1aktNw6
Ta metoda poszukiwania prawdy przez naukJ 5ieszy siJ sz5zegNl=
nym uznaniem Dalajlamy6 "ro5es samonaprawy2 dziJki ktNremu nauka
nie ustaje w poszukiwaniu prawdy2 0liski jest du5-owi 0uddyjskiej
logiki2 ktNrL reprezentuje DalajlamaF
=# pewnym sensie metodologie myMli 0uddyjskiej i nauki sL
zasadni5zo podo0ne6
GENE%! ("T7!T % C$7LH YHM$(R I A$CIEZ
Nie wszystkie spotkania Dalajlamy z naukow5ami okazay siJ
owo5ne6 # ?C>C roku spotka siJ w &osji z grupL u5zony5-2 0y
przedyskutowaK naturJ MwiadomoM5i6 %a5zL przedstawiaK im 0ud=
dyjski poglLd na MwiadomoMK2 wyoIonL w trakta5ie A3hi,harma ?
zoIonL teoriJ umysu2 ktNra dro0iazgowo wyjaMnia zwiLzki miJdzy I
postrzeganiem zmysowym i poznaniem6 I
= Jeden z rosyjski5- u5zony5- naty5-miast wyrazi dezapro0atJ2 ?
odnoszL5 siJ do tego z lek5ewaIeniem = wspomina2 nie5o zdepry
mowany2 Dalajlama6 = MyMla2 Ie mNwiJ o jakiejM religijnej kon5ep5ji
duszy6
Na innym spotkaniu2 pospiesznie zorganizowanym przez jego
gospodarzy w pewnym kraju europejskim2 zgromadzeni tam naukow5y
traktowali DalajlamJ protek5jonalnie2 jak gdy0y wyMwiad5zali mu wielkL
askJ2 godzL5 siJ nie5-Jtnie na rozmowJ z nim6 #yglLdao na to2 Ie z
zaoIenia wyklu5zali moIliwoMK2 iI moIe siJ podzieliK z nimi D
jakimikolwiek interesujL5ymi spostrzeIeniami6
% kolei na pewnej kon1eren5ji poMwiJ5onej religii i nau5e jeden
z naukow5Nw juI na wstJpie podniNs siJ2 przedstawi i oznajmi
wojowni5zym tonemF
4-
= Jestem tu po to2 0y 0roniK nauki przed religiL` Najwido5zniej zaoIy2 Ie
5elem spotkania nie jest poszukiwanie wspNlnej pasz5zyzny2 le5z stworzenie
okazji do napaM5i religii na naukJ6 7iedy jednak Dalajlama poprosi w 5zasie
dyskusji2 a0y ktoM udzieli naukowej odpowiedzi na pytanie YCzym jest
umysUZ2 za= i pado gu5-e mil5zenie6
5zywista staa siJ potrze0a zorganizowania spotkania z naukow=
5ami2 ktNrzy 0yli0y lepiej do niego przygotowani i na tyle otwar5i2 0y
zainteresowaK siJ myMlL 0uddyjskL6 7iedy wiJ5 !dam Engle2 ame=
ryka)ski 0iznesmen2 i 8ran5is5o 9arela2 pra5ujL5y w "aryIu a0solwent
0iologii Hniwersytetu 4ar3arda2 zaproponowali taki waMnie 5ykl
tygodniowy5- sesji z udziaem 5zoowy5- naukow5Nw2 z ktNry5- kaIda
kon5entrowaa0y siJ na pogJ0ionej analizie jednego tylko tematu2
Dalajlama z radoM5iL przyklasnL temu pomysowi6 Jego kontakty z
naukow5ami nie musiay0y juI ograni5zaK siJ do sporady5zny5-
spotka) i nie wynikay0y tylko z jego ini5jatywy6
"ierwsze spotkanie z 5yklu YHmys i Iy5ieZ od0yo siJ w paOdzierniku
?C<> roku i 0y to 0ardzo o0ie5ujL5y po5zLtek6 Jeremy 5 4ayward2 1izyk i
1ilozo1 z uzyskanym w ks1ordzie stopniem j
naukowym2 wygosi wykad 0JdL5y o0szernym wprowadzeniem do
meta1izyki nauki2 w ktNrym przedstawi jej najnowsze dzieje2 od
empiryzmu logi5znego po 7u-nowskL teoriJ zmian paradygmatu6
pisa teI sz5zegNowo zmianJ paradygmatu2 ktNra siJ dokonaa2 kiedy
teoria kwantowa zakwestionowaa twierdzenia klasy5znej 1izyki
newtonowskiej6
#ykad 4aywarda wypeni luki w wiedzy Dalajlamy o 1ilo=
zo1i5zny5- zaoIenia5- leIL5y5- u podoIa metody naukowej6 d
tamtej pory stao siJ trady5jL2 Ie 0ez wzglJdu na temat ze0rania
zaprasza siJ jakiegoM 1ilozo1a2 a0y przedstawi szerszy punkt widzenia
na omawiane sprawy6
"orzLdek tego pierwszego spotkania sta siJ rNwnieI wzorem orga=
niza5yjnym dla wszystki5- nastJpny5-6 &ano 1ilozo1 lu0 naukowie5
przedstawia konkretne zagadnienie2 natomiast popoudniami od0ywajL
siJ otwarte dyskusje6 # 5elu zminimalizowania nieporozumie)2 ktNre
nieu5-ronnie pojawiajL siJ pod5zas dialogu przedstawi5ieli tak 0ardzo
odmienny5- kultur2 sposo0Nw myMlenia i jJzykNw2 Dalajlamie zawsze
towarzyszL dwaj tuma5ze :pod5zas gdy normL w tego rodzaju
kontakta5- jest jeden;2 a0y w razie wLtpliwoM5i od razu je wyjaMniK6
Natomiast dla zapewnienia intymnej atmos1ery2 sprzyjajL5ej otwartoM5i
i spontani5znoM5i w wygaszaniu opinii2 nie wpusz5za siJ na rozmowy
prasy i zaprasza w 5-arakterze audytorium tylko maL grupkJ goM5i6
Tematy ty5- spotka) odzwier5iedlajL wsze5-stronne zainteresowa=
nia naukowe Dalajlamy6 Dyskutowano na ni5- doty5-5zas o metodzie
naukowej i 1ilozo1ii nauki2 o neuro0iologii i nau5e o poznaniu2
psy5-oneuroimmunologii i medy5ynie 0e-awioralnej6 "od5zas jednego
z ni5- zajmowano siJ marzeniami sennymi2 Mmier5iL i umieraniem z
punktu widzenia szerokiego wa5-larza nauk2 od psy5-oanalizy po
neurologiJ6 Na innym omawiano psy5-ologiJ spoe5znL altruizmu i
wspN5zu5ia6 Jesz5ze inne poMwiJ5ono 1izy5e kwantowej i kosmologii6
%'IE&!NIE !MHNICJI
Jakie korzyM5i przyniosy te rozmowy z naukow5amiU = 7iedy
spoglLdam wste5z na moje kontakty z naukow5ami2 ktNre trwajL juI od
wielu lat2 uwaIam2 Ie 0yy i sL 0ardzo owo5ne2 0ardzo poIyte5zne =
mNwi Dalajlama6 = "oznaem2 o5zywiM5ie2 mnNstwo nowy5- poglLdNw i
wz0oga5iem swojL wiedzJ2 ale myMlJ2 Ie waIniejsze 0yo to2 iI wielu
spoMrNd ty5- naukow5Nw mogo po raz pierwszy zapoznaK siJ z myMlL
0uddyjskL i 0uddyjskim spojrzeniem na Mwiat6
Dalajlama stwierdzi pod5zas ty5- rozmNw2 Ie 0uddyjskie spo=
strzeIenia 5zJsto skaniay naukow5Nw do spojrzenia na przyjmowane
przez ni5- zaoIenia MwieIym okiem6 Doty5zyo to zwasz5za niuansNw
ludzkiej MwiadomoM5i2 ktNrej znajomoMK jest mo5nL stronL 0uddyzmu6 H
niektNry5- naukow5Nw to pierwsze zetkniJ5ie siJ z poglLdami
0uddyjskimi zmienio nie tylko sposN0 myMlenia o i5- wasny5-
0adania5-2 ale takIe wyo0raIenie o tym2 5zego majL pod5zas ni5-
szukaK6 #yjeIdIajL52 myMleli juI ina5zej o uprawianej przez sie0ie
dys5yplinie6
Dla Dalajlamy to rozszerzanie siJ wpywu myMli 0uddyjskiej i w kilku
krJga5- naukowy5- jest jednym z owo5Nw jego dziaalnoM5i2 ktNrL z
perspektywy -istorii 0uddyzmu o5eniK trze0a jako pionierskL6 # tym
dialogu z naukL Dalajlama nie jest jedynie pilnie 5-onL5ym wiedzJ
naukowL u5zniem2 ale rNwnieI2 i to w zna5znym stopniu2 nau5zy5ielem2
ktNry ma duIo do zao1erowania nau5e6 Jest on przekonany2 Ie skoro
0uddyzm zgromadzi jedyne w swoim rodzaju =i poten5jalnie pomo5ne =
spostrzeIenia o kondy5ji ludzkiej2 to
`
powinien siJ nimi podzieliK z naukL2
a0y stay siJ 5zJM5iL szerszej wiedzy o 5zowieku6
DalajlamJ sz5zegNlnie 5ieszy to2 Ie naukow5y zyskali nowy punkt
widzenia na sam 0uddyzm6 HjL to takF
= NiektNrzy za5zynajL dostrzegaK2 jak uIyte5zny moIe 0yK 0uddyzm
dla nauki6 #ydaje mi siJ2 Ie w miarJ upywu 5zasu niektNrzy i naukow5y
za5zynajL do5eniaK2 w0rew temu2 5o myMleli w5zeMniej2 D poIytek
pynL5y z ty5- dyskusji z przedstawi5ielem myMli 0uddyjskiej6 e
JakIe rNIni siJ ta postawa od postawy owego naukow5a2 ktNry uwaIa2
Ie musi 0roniK nauki przed religiL6
&ozmowy z 5yklu YHmys i Iy5ieZ przydajL siJ teI Dalajlamie w
inny sposN02 dostar5zajL5 mu Yamuni5jiZ = jak to okreMla = do wystLpie)
pu0li5zny5- na 5aym Mwie5ie6 C-o5iaI pod5zas wielogodzinny5-
dyskusji naukowy5- Dalajlama nie ro0i Iadny5- notatek2 zapamiJtuje
doskonale pewne waIne tezy i 5zJsto je 5ytuje6 Hsysza na przykad juI
doMK dawno temu2 Ie u noworodkNw2 ktNre 5zJM5iej dotyka siJ i trzyma
na rJka5-2 lepiej rozwija siJ ukad nerwowy2 i powtarza to setki razy2
wygaszajL5 wykady o wspN5zu5iu i wrodzonej ludzkiej potrze0ie
mioM5i i 5zuoM5i6 #ielokrotnie przyta5za teI dane2 ktNre dowodzL2 Ie
5-roni5zna wrogoMK zwiJksza ryzyko zapadniJ5ia na powaIne 5-oro0y i
przedw5zesnej Mmier5i6
= Co rusz 5zerpie z nauki dowody empiry5zne i twierdzenia =mNwi
!lan #alla5e2 ktNry 5zJsto wystJpuje na ty5- spotkania5- jako tuma5z
Dalajlamy = i rozpowsze5-nia je w spoe5znoM5ia5- swoi5- mni5-Nw6 !
kiedy podrNIuje po Mwie5ie2 wielokrotnie 5ytuje to2 5o usysza na
taki5- spotkania5- jak te2 ktNre od0ywajL siJ pod -asem YHmys i
Iy5ieZ6
Na konie52 waInym motywem skaniajL5ym go do ty5- wszystki5-
rozmNw z naukow5ami jest pragnienie2 a0y 0uddyzm 0y wspN5zesny i
nowo5zesny2 to zna5zy nie gosi tego2 5o sprze5zne jest z dowodami
naukowymi6 JeMli istniejL niepodwaIalne dowody2 ktNre o0alajL przyjJte
w 0uddyzmie twierdzenia2 to Dalajlama 5-5e je poznaK i odpowiednio
zmieniK wyznawane przez sie0ie teorie6 DziJki temu trady5ja 0uddyjska
jako 5aoMK za5-owa wiarygodnoMK we wspN5zesnym Mwie5ie2 nie
trzymajL5 siJ kur5zowo wierze)2 ktNre kryty5y odrzu5ajL z miejs5a jako
YprzesLdyZ6
Mimo to2 jeMli 5-odzi o gNwne zasady doktryny 0uddyjskiej2
Dalajlama w trak5ie wieloletni5- dyskusji z naukow5ami stwierdzi2 Ie
jest w ni5- wiJ5ej zgodnoM5i niI niezgodnoM5i ze wspN5zesnymi
odkry5iami naukowymi6
A$R7! D N!H7I
Do wszystki5- ty5- spotka) Dalajlama wnosi niezwyke poL5zenie
zaprawy du5-owej i 1ilozo1i5znej2 umys dyskutanta2 otwartoMK na
argumenty inny5- i 5-JK dialogu6 frNda ty5- 5e5- upatruje w swoim
sz5zegNlnym przygotowaniu2 5ytujL5 pewne ogNlne zasady 0uddyj skie2
ktNrymi kieruje siJ w ty5- spotkania5- z naukL6 "o pierwsze2 0uddyzm
ma wasnL teoriJ2 sz5zegNowo wyjaMniajL5L naturJ umysu i zwiLzek
miJdzy umysem i 5iaem6 "o drugie2 0uddyM5i uwaIajL2 Ie
eksperymenty i do5iekania sL waIniejsze niI wierzenie 'uddzie na
sowo2 i Dalajlama2 postJpujL5 waMnie w tym du5-u2 stwierdza2 Ie
wsu5-iwanie siJ w gos nauki i korzystanie z jej odkryK jest pomo5ne6
C-o5iaI oso0y nieo0eznane z 0uddyzmem mogL sLdziK2 Ie przed=
stawia on tylko jeden2 do0rotliwy punkt widzenia2 w rze5zywistoM5i
skada siJ na) ogromna rNInorodnoMK odmienny5- ujJK rze5zywistoM5i6
"odo0nie jak nauka wspN5zesna2 w ktNrej istniejL o0ok sie0ie rozli5zne
szkoy myMli2 0uddyzm ma do zao1erowania mnogoMK poglLdNw na
kondy5jJ 5zowieka6 "od5zas ty5- spotka) z naukL Dalajlama nie
ograni5za siJ do spostrzeIe) zawarty5- w szerokim wa5-larzu tekstNw
wadOrajany2 odgaJzienia 0uddyzmu2 ktNre ma najwiJ5ej wyznaw5Nw w
Ty0e5ie2 ale siJga teI do rNIny5- OrNde pisany5- w inny5- szkoa5-
myMli 0uddyjskiej6
DuIe zna5zenie ma teI jego na0yta w 5iLgu wielu lat u5zestni5zenia
w klasztorny5- de0ata5- umiejJtnoMK prowadzenia sporu6 7iedy
przysu5-uje siJ wykadom naukow5Nw przedstawiajL5y5-
wspNzaleInoM5i rNIny5- zjawisk w 5elu wykazania i5- podo0ie)stwa
lu0 jakiejM zgodnoM5i miJdzy nimi2 za5-owuje dystans umoIliwiajL5y
kryty5zne spojrzenie6 %darzao siJ 5zJsto 5-oK0y w moi5- z nim roz=
mowa5-2 Ie wskazywa2 iI na omawiane 5e5-y spojrzeK moIna z wielu
rNIny5- punktNw widzenia6 #spNzaleInoMK 5zy podo0ie)stwo nie sL
5zymM staym i niezmiennymD mogL istnieK w pewny5- przypadka5-2 ale
w inny5- nie6 ! wiJ5 Dalajlama podaje przykady al0o stawia pytania2
ktNre prze5zL przyjJtej tezie2 a przynajmniej podajL jL w wLtpliwoMK6 #
poL5zeniu z 0iegL znajomoM5iL Ynauk wewnJtrzny5-Z2
jak to okreMla spe5jalista z zakresu 0ada) nad 0uddyzmem &o0ert
T-urman2 5zyni to z niego zdolnego wspNpra5ownika naukow5Nw
zajmujL5y5- siJ 0adaniem umysu6
Ayka do nauki i naturalny po5iLg do metody naukowej uwido5zniajL
siJ w 5aej peni2 kiedy Dalajlama za5zyna dyskutowaK z naukow5ami o
i5- pra5y6 #ielokrotnie widziaem2 jak su5-a z uwagL2 gdy naukowie5
z tej 5zy innej dziedziny opisywa swNj kierunek 0ada)6 Jego
PwiLto0liwoMK zadaje wNw5zas 5ay 5iLg do5iekliwy5- pyta)
metodologi5zny5-2 wysuwa rNIne sugestie al0o ukazuje nowe
wyzwania2 5o ko)5zy siJ tym2 Ie naukowie5 mNwiF YTak naprawdJ2
#asza PwiLto0liwoMK2 to jest waMnie eksperyment2 ktNry 5-5emy teraz
przeprowadziKZ6
7lu5zem do ty5- spotka) jest stworzenie atmos1ery wzajemnej
Iy5zliwoM5i6 'ez wzglJdu na sawJ 5zy osiLgniJ5ia dogmatyk2 pyszaek
5zy samo5-waa odpadajL na samym wstJpie6 H5zestni5y ty5- piJ=
5iodniowy5- spotka) z DalajlamL muszL przy0ywaK na nie z nasta=
wieniem 0ardzo podo0nym do tego2 ktNre majL mnisi 0iorL5y udzia w
owy5- oIywiony5- dyskusja5-2 w ktNry5- dziJki nieustannemu
M5ieraniu siJ argumentNw i kontrargumentNw wyaniajL siJ nowe2 nie
dostrzegane w5zeMniej aspekty zjawiska 0JdL5ego przedmiotem sporu6
= Jest zupenie tak2 jak0yM przyL5zy siJ do de0aty na dziedzi)5u
klasztornym = mNwi T-upten Jinpa2 jeden z gNwny5- tuma5zy
towarzyszL5y5- Dalajlamie w ty5- rozmowa5-6 = (potkanie2 ktNrego
u5zestni5y sL 5akowi5ie otwar5i2 5-Jtnie su5-ajL drugiej strony2
goMno mNwiL2 5o myMlL2 i 0awiL siJ pomysami2 jest udane6
# tym sensie nasze spotkanie2 Nsma kon1eren5ja z 5yklu YHmys i
Iy5ieZ2 poMwiJ5ona emo5jom destruk5yjnym2 0yo nadspodziewanie
udane6 %aowo5owao ono wspNpra5L2 ktNrej kulmina5jL stay siJ
opisane wyIej eksperymenty przeprowadzone w Madison6 !le jest to
tylko jedna z wielu korzyM5i naukowy5-2 jakie z niego wynieMliMmy2 a
wszystkie one 0yy naturalnymi produktami u0o5znymi wyjLtkowo
otwartej wymiany myMli i in1orma5ji o odkry5ia5-6 Dalsze 5zJM5i tej
ksiLIki pozwalajL 5zytelnikowi przysu5-aK siJ temu dialogowi2
przyjrzeK siJ nowatorskim 0adaniom naukowym6
D%IET "IE&#(%$
J!7IE (X
EMCJE
DE(T&H7C$JNEU
D-aramsala2 Indie *+
mar5a *+++
& % D % I ! R /
% %!C4DNIEG
"HN7TH #ID%ENI!
%mJ5zeni dugim lotem i zmianL stre1 5zasowy5- w5-odziliMmy
o5iJIale do Imperial 4otel2 elegan5kiej pozostaoM5i po panowaniu
0rytyjskim2 odlegej o kilka zaledwie prze5zni5 od Connaug-t Cir5le2
pla5u2 ktNry peni w New Del-i tJ samL rolJ 5o Times (buare w Nowym
Jorku6 "rzy0yliMmy z kilku krajNw = (tanNw %jedno5zony5-2 8ran5ji2
Tajlandii i Nepalu6 gNem 0yo nas dziesiJ5iuF dwN5- neuro0iologNw2
trze5- psy5-ologNw2 dwN5- mni5-Nw 0uddyjski5- :jeden trady5ji
ty0eta)skiej2 drugi t-erawady;2 1ilozo1 i dwN5- ty0eta)ski5- tuma5zy2
0iegy5- w 1ilozo1ii i nau5e6
Tematem tygodniowej dyskusji z DalajlamL miay 0yK emo5je
destruk5yjne6 Emo5jami2 ktNre mimo zmJ5zenia2 my od5zuwaliMmy2
0yy eu1oria i podnie5enie6 Nie mogliMmy do5zekaK siJ spotkania6
Miaem po raz drugi poprowadziK tygodniowe dyskusje Dalajlamy z
grupL naukow5Nw6 "o raz pierwszy przydzielono mi to zadanie pod5zas
poprzedniej sesji2 z 5yklu rozmNw o umyMle i Iy5iu2 ktNra od0ya siJ w
roku ?CC+2 a doty5zya wpywu emo5ji na zdrowie6 Naj0ardziej
doMwiad5zonym i5- u5zestnikiem 0y 8ran5is5o 9arela2 neuro0iolog
kognitywny z instytutu 0adaw5zego w "aryIu2 ktNry 0y nie tylko
jednym z i5- pomysodaw5Nw2 ale u5zestni5zy w trze5- poprzedni5- i
pozostawa w 0liski5- stosunka5- z DalajlamL6 (tan jego zdrowia
niepokoi wielu z nas2 0yliMmy 0owiem jego przyja5iNmi6 "rzez ostat=
ni5- kilka lat wal5zy z rakiem wLtro0y2 a zaledwie parJ miesiJ5y przed
spotkaniem w D-aramsali przesz5zepiono mu ten narzLd2 wiedzieliMmy2
Ie jest z nim kiepsko2 5-o5iaI 0y w do0rym nastroju6
Innym starym wygL 0y &i5-ard Da3idson2 sze1 la0oratorium neu=
ro0iologii a1ektywnej na Hniwersyte5ie #is5onsin6 "rowadzi dyskusje o
altruizmie i wspN5zu5iu2 dwa lata w5zeMniej6 Godzi siJ teI powiedzieK
parJ sNw o tuma5za5-6 T-upten Jinpa2 0yy mni5-2 kierujL5y o0e5nie
zespoem tuma5zy klasy5zny5- tekstNw 0uddyjski5- na jJzyk angielski2
jest gNwnym tuma5zem pod5zas jego podrNIy6 !lan #alla5e2 ktNry
rNwnieI 0y w5zeMniej ty0eta)skim mni5-em2 piastowa w owym 5zasie
stanowisko pro1esora na Hniwersyte5ie 7ali1ornijskim w (anta 'ar0araD
jego przygotowanie naukowe i 0iega znajomoMK ty0eta)skiego
predestynoway go do roli tuma5za pod5zas ty5- spotka)6 "eni jL
zresztL wielekroK pod5zas w5zeMniejszy5-6 'y tam teI Matt-ieu &i5ard2
paryIanin2 ktNry zosta mni5-em 0uddyjskim i mieszka o0e5nie w Nepalu
i jest tuma5zem Dalajlamy w kraja5- 1ran5uskojJzy5zny5-6
'yli wMrNd nas rNwnieI nowi5jusze2 ktNrzy mieli siJ spotkaK z Da=
lajlamL po raz pierwszyF wen 8lanagan2 1ilozo1 umysu z Hniwersytetu
Duke2 Jeanne Tsai2 psy5-olog2 ekspert w sprawa5- kulturowy5-
uwarunkowa) emo5ji2 pra5ujL5a wNw5zas na Hniwersyte5ie Minnesoty2
jej promotor2 "aul Ekman2 Mwiatowej sawy spe5jalista z dziedziny
emo5ji z Hniwersytetu 7ali1ornijskiego w (an 8ran5is5o2 Mark
Green0erg2 pionier wprowadzany5- w szkoa5- programNw nau5zania
umiejJtnoM5i spoe5zny5- i panowania nad emo5jami2 ktNry ma 0azJ w
Hniwersyte5ie (tanowym w "ensylwanii6 (kad grupy dopenia
5z5igodny (om5-ai 7usala5itto2 0uddyjski mni5- z Tajlandii2
zaproszony na spe5jalne Iy5zenie Dalajlamy6
Jako prowadzL5y dyskusjJ oraz drugi2 o0ok !lana #alla5e[a2 jej
organizator2 odpowiedzialny 0yem za do0Nr jej u5zestnikNw6 "odo0nie
jak w wypadku uro5zystej kola5ji2 5-odzio o to2 a0y za5-owaK
propor5je miJdzy starymi przyja5iNmi i nowymi znajomymi oraz
upewniK siJ2 5zy zaproszeni goM5ie majL odpowiednie dla oIywionej
dyskusji przygotowanie naukowe6 # tym 5elu od0yliMmy juI w5zeMniej
dwudniowe spotkanie w 4ar3ardzie2 ale teraz mieliMmy tu spJdziK 5ay
tydzie)2 5zas dostate5znie dugi na umo5nienie znajomoM5i i przyjaOni6
NastJpnego ranka znaleOliMmy siJ wszys5y w auto0usie2 za5zynajL5
pielgrzymkJ do D-aramsai2 miasta na z0o5za5- 4imalajNw2 w ktNrym
mieszka Dalajlama6 0rzeIa drogi z del-ijskiego lotniska poddano
opera5ji plasty5znej2 gdyI wkrNt5e mia niL przejeIdIaK prezydent
Clinton2 ktNry wy0iera siJ z o1i5jalnL wizytL do Indii6 GNwne uli5e
miasta o0wieszono kolorowymi 1lagami2 a na i5- po0o5za5- piJtrzyy
siJ kop5e MwieIej2 rdzawej ziemi2 ktNrL miano rozsypaK na nawierz5-ni
tuI przed wizytL6 siedla 0ud skle5ony5- z 0la5-y i kartonu oraz
namiotowiska pokrywajL5e zna5znL przestrze) nie za0udowany5-
5zJM5i miasta zasoniJto kolorowymi transparentami6
#iosnL Indie nie atakoway zmysNw tak silnie jak w pozostay5-
pora5- roku6 Hpa w Del-i 0y znoMny2 rankiem powietrze 0yo nawet
orzeOwiajL5e6 Jednak zanim wystartowa samolot2 ktNrym odlatywa=
liMmy do Jammu2 pooIone niIej szaro0rLzowe Del-i spowia 5-mura
smogu6
7iedy prze5-odziliMmy z lotniska w Jammu na parking2 gdzie
ponownie wsiedliMmy do auto0usu2 widzieliMmy Ionierzy w polowy5-
mundura5- szukajL5y5- o5-rony przed spiekotL w 5ieniu pokryty5-
kurzem drzew6 Mimo duIego ru5-u rozpoM5ierajL5e siJ po 0oka5- drogi
widoki i monotonny dOwiJk silnika wprawiy nas w senne odrJtwienie6
# ko)5u pojawiy siJ w oddali ostre zarysy 4imalajNw2 unao5zniajL5e
nam e1ekt zderzenia su0kontynentu indyjskiego z potJInL masL ziem
!zji6 "ola stay siJ 0ardziej zielone i mniej zapylone2 a rzeki szersze i o
0ardziej wartkim nur5ie6 5-odzio siJ i powoli2 prawie
niezauwaIalnie2 za5zJliMmy piLK siJ w gNrJ6 koli5e stay siJ
pagNrkowate2 z pasmami tarasowy5- pNl i wtulony5- w z0o5za domNw6
Droga za5zJa siJ wiK serpentynami6 'ya to juI prawdziwa
wspina5zka6
garnJa nas kompletna 5iemnoMK2 a mieliMmy jesz5ze 5o najmniej
godzinJ drogi do D-aramsai i parJ adny5- godzin podrNIy za so0L6 I
erspektywa no5nej jazdy po ty5- gNrski5- droga5- wprawia 5zJMK z nas
w stan niejakiej nerwowoM5i6 Y%a parJ minut 0Jdziemy MpiewaK 2
skomentowa ktoM ten wyraOnie wy5zuwalny nastrNj2 ale zamiast
speniK jego proro5twa2 za5zJliMmy snuK mroIL5e krew w Iya5-
opowieM5i o podrNIa5-6 &ywaliza5jJ tJ wygra Matt-ieu rela5jL o trzy=
do0owej wyprawie auto0usowej z 7atmandu do Del-i6 Cay 5zas
auto0us prowadzi jeden kierow5a2 ktNry pod konie5 pada ze
zmJ5zenia6
Doje5-aliMmy w ko)5u do M5Leod Ganj2 maego miaste5zka w
prowin5ji D-aramsala6 sadJ zaoIyy angielskie wadze kolonialne
:stLd nazwa YM5LeodZ;2 0y mN5 tam odet5-nLK latem od upau
panujL5ego na pooIony5- niIej rNwnina5-6 M5Leod Ganj leIy tuI przy
stromym a)5u5-u gNrskimD z jednej strony widaK wyniose2 pokryte
wie5znym Mniegiem sz5zyty2 z drugiej wie5znie zasnute smogiem
rNwniny6 Nawet no5L uli5e zapenia tum turystNw2 za5-odzL5y5- do
sklepikNw i restaura5ji przy gNwnej uli5y6 (tarsi Ty0eta)5zy5y w
swoi5- narodowy5- czu3a operujL wprawnie mynkami modlitewnymi i
szep5zL mantryD modsi2 u0rani w stylu za5-odnim2 dzierIL w rJka5-
nesesery i tele1ony komNrkowe6
statnim dow5ipem stao siJ nasze :nie;przy0y5ie6 !uto0us ugrzLz
w wLskiej uli5z5e2 po ktNrej 0oka5- stay taksNwki2 i nie mNg ruszyK ani
do przodu2 ani do tyu6 "rzez 5o najmniej dwadzieM5ia minut trway
goMne nego5ja5je miJdzy jego kierow5L i gosami niezi=
denty1ikowany5- osN0 z ota5zajL5y5- nas 5iemnoM5i2 zanim siJ zo=
rientowaliMmy2 Ie od 5elu podrNIy2 C-onor 4ouse2 przyjemnego pen=
sjonatu2 ktNry prowadzi rzLd ty0eta)ski na u5-odOstwie2 dzieli nas
dystans2 ktNry moIemy prze0yK w 5iLgu dwN5- minut6 #ypakowaliMmy
wiJ5 0agaIe na 5iemnL2 0otnistL alejkJ i przeszliMmy te parJ metrNw2
a0y odpo5zLK przed spotkaniem2 ktNre miao siJ za5zLK
w poniedziaek6
D-aramsala jest miniaturL L-asyD tutaj ma siedzi0J ty0eta)ski rzLd
na u5-odOstwie6 Na skraju miasta2 na sz5zy5ie maego wzgNrza2 w
ogrodzonym murem i strzeIonym przez Ionierzy indyjski5- kompleksie
0udynkNw mieszka Dalajlama6 Na ty5- paru akra5- ma on 0iuro2 prosty
dom2 w ktNrym mieszka z ulu0ionym kotem2 i ogrNd6 TuI o0ok znajdujL
siJ pawilony2 w ktNry5- miesz5zL siJF rzLd ty0eta)ski2 MwiLtynia
0uddyjska i duIa sala kon1eren5yjna2 gdzie mieliMmy od0ywaK
rozmowy6
"C%XTE7 '&!D
# poniedziakowy ranek w wielkiej sali panowaa atmos1era ner=
wowego o5zekiwania6 Miejs5e2 w ktNrym miaa siJ od0ywaK dyskusja2
ota5zao kilka rzJdNw krzese dla o0serwatorNw6 "oMrodku owalu
utworzonego przez dwie dugie kanapy i dwa 1otele2 na ktNry5- siedzieK
mieli u5zestni5y rozmNw2 sta duIy stN6 (trategi5znie ulokowana ekipa
1ilmowa rozmieM5ia kamery telewizyjne2 a0y sporzLdziK dla ar5-iwum
nagranie naszej dyskusji6 #zduI M5ian sali mieniy siJ tJ5zowo
thang)a- ty0eta)skie malowida w zwoja5-6 CaoM5i dopeniay rzJdy
okryty5- kwie5iem roMlin i dwie duIe wazy z rozwiniJtymi rNIami6
Jeden z posugujL5y5- Dalajlamie mni5-Nw o0szed szy0ko salJ2
dokonujL5 ostatni5- poprawek6 # sali2 zazwy5zaj wykorzystywanej do
odprawiania o0rzJdNw religijny5- i nau5zania2 znajdowao siJ mae
podium z o0razem przedstawiajL5ym 'uddJ Pakjamuniego2 wiszL5ym
za wysokim2 kolorowym tronem2 na ktNrym zasiada Dalajlama pod5zas
przewodni5zenia o0rzJdom6 Tego dnia jednak mia zajLK miejs5e w
1otelu u sz5zytu stou2 stanowiL5ym element przytulnego oto5zenia2 w
ktNrym prowadziK mieliMmy dialog6
!dam Engle2 przewodni5zL5y Instytutu Hmysu i Ay5ia2 wprowadzi
DalajlamJ do sali6 Trzyma dugi2 0iay szal oddania2 trady5yjnL
ty0eta)skL )hata- ktNrL wrJ5zy Jego PwiLto0liwoM5i6 %godnie ze zwy=
5zajem2 zaraz otrzyma go z powrotem6 Dalajlama zszed nastJpnie w
jego towarzystwie po s5-oda5- i podszed do mnie2 mogem wiJ5
przedstawiK mu wszystki5-2 ktNrzy mieli wygosiK wykady6
HM5isnL donie goM5iom z %a5-odu2 kiedy natomiast stanL przed
nim 5z5igodny 7usala5itto2 o0aj skonili siJ2 skadajL5 donie na
wysokoM5i piersi w trady5yjnym powitaniu 0uddyjski5- mni5-Nw6 I5-
ogolone gowy niemal siJ zetknJy6 Dalajlama ujL donie 7usala5itto i
zamieni z nim parJ sNw6 "otem uM5iska 8ran5is5a 9arelJ2 dotknL
5zoem jego 5zoa i uMmie5-ajL5 siJ szeroko2 pogadzi go 5zule po
poli5zku6 Hjrzawszy amNw2 ktNrzy mieli siedzieK za nim2 ponownie
przystanL i pozdrowi i5- po ty0eta)sku6 "NOniej rozejrza siJ wokN2
szukajL5 znajomy5- twarzy i ma5-ajL5 doniL do stary5- przyja5iN6
7iedy Dalajlama zajL swoje miejs5e2 usiedli teI wszys5y pozostali2
a0y rozpo5zLK dyskusjJ6 "o lewej stronie mia dwN5- tuma5zy2 !lana
#alla5e[a i T-uptena JinpJ6 Naty5-miast zdjL 0uty i usiad po ture5ku6
"o prawej sta drugi2 duIy 1otel dla oso0y2 ktNra wygaszaa akurat
wykad6 "ierwszego ranka spo5zLem na nim ja2 0y = jako
wspNprzewodni5zL5y = otworzyK spotkanie6
8&!"HJXC$ TEM!T
Dzie)2 5-o5iaI sone5zny2 0y jak na marze5 0ardzo 5-odny6
Dopiero nazajutrz Dalajlama wyzna2 Ie pod5zas rozpo5zJ5ia o0rad
mia lekkL gorL5zkJ6 GNwnym o0jawem przeziJ0ienia 0y kaszel6
7iedy Dalajlama zasiad w 1otelu2 rozpo5zLem sesjJF
= Mio mi powitaK #aszL PwiLto0liwoMK na Nsmej juI kon1eren5ji
poMwiJ5onej Iy5iu i umysowi6 %godnie z Iy5zeniem #aszej PwiLto=
0liwoM5i jej tematem sL emo5je destruk5yjne6
Jest to temat 1rapujL5y2 zawsze waIny = kontynuowaem6 = 7iedy
wyjeIdIaliMmy ze (tanNw %jedno5zony5-2 jedno z najwiJkszy5- 5za=
sopism zamieM5io na pierwszej stronie artyku o szeM5iolatku2 ktNry
zastrzeli kolegJ6 7iedy przyle5iaem do New Del-i2 zo0a5zyem na
pierwszej stronie YTimes o1 IndiaZ artyku o podo0nej -istoriiF dwN5-
krewny5- posprze5zao siJ o kawaek ziemi i jeden zastrzeli drugiego6
Nie ma wLtpliwoM5i2 Ie emo5je destruk5yjne sL przy5zynL nie tylko
ogromny5- 5ierpie)2 ale rNwnieI dro0niejszy5- przykroM5i2 ktNre
wszys5y od5zuwamy6 Naszym 5elem w tym tygodniu jest z0adanie
natury owy5- emo5ji2 przekonanie siJ2 dla5zego stajL siJ destruk5yjne2 i
zastanowienie siJ2 5o moIemy z nimi po5zLK6
(tojL przed nami trzy zadania6 "ierwszym jest dostar5zenie #aszej
PwiLto0liwoM5i in1orma5ji6 7on1eren5je te sL w pewnym sensie pry=
watnymi lek5jami dla #aszej PwiLto0liwoM5i2 pod5zas ktNry5- staramy
siJ zaspokoiK Jego zainteresowanie naukL6 "rzygotowaliMmy u5ztJ
naukowL i skadamy wszystkie te dania #aszej PwiLto0liwoM5i w o1ie=
rze6 Drugim zadaniem jest dialog6 &ozumiemy2 Ie myMl 0uddyjska
zajmuje siJ tymi sprawami duIej i dogJ0niej niI myMl %a5-odu i Ie
wiele moIemy siJ nau5zyK od 0uddyzmu6 Trze5im zadaniem jest
wspNpra5a = zaangaIowanie intelektualne2 powziJ5ie pewny5-
pomysNw6 "rzezna5zyliMmy ten tydzie)2 jak siJ #asza PwiLto0liwoMK
przekona2 na znalezienie sposo0Nw wprowadzenia ty5- pomysNw w
5zyn6
T$D%IET "&%ED N!MI
= %a5zniemy od ogNlnego zarysu 1ilozo1i5znego = 5iLgnLem6
="ro1esor wen 8lanagan przedstawi za5-odnie spojrzenie na emo5je2
ktNre nazywamy destruk5yjnymi2 Matt-ieu &i5ard naMwietli je z per=
spektywy 0uddyjskiej6 "o poudniu 5z5igodny 7usala5itto odniesie siJ
do tego z punktu widzenia t-erawady2 a dyskusjJ poprowadzi !lan
#alla5e6 Jutro "aul Ekman omNwi naturJ emo5ji ze stanowiska
naukowego i szerzej wyjaMni2 5o nauka za5-odnia wie o emo5ja5-2
zwasz5za emo5ja5- destruk5yjny5-2 i o tym2 w jakim stopniu moIna
zmieniK reak5je emo5jonalne6
NastJpnego dnia &i5-ard Da3idson przedstawi me5-anizmy
za5-odzL5e w mNzgu2 leIL5e u podstaw emo5ji destruk5yjny5-2
zwasz5za = powiedziaem2 uIywajL5 terminu 0uddyjskiego = trze5-
tru5iznF agresji2 przywiLzania siJ :do Mwiata zmysNw; i uudyc6 %ajmie
siJ teI 0ardzo waInym zjawiskiem2 ktNre nazywamy plasty5znoM5iL
neuronalnL2 5zyli stopniem2 w jakim doMwiad5zenie zmieniK moIe
reak5je mNzgu6
Temat ten podejmie teI 5zwartego dnia pro1esor Jeanne Tsai2 ktNra
ukaIe2 jak odmiennie przeIywa siJ i wyraIa emo5je w rNIny5- kul=
tura5-6 Tego samego dnia Mark Green0erg przedstawi 0ardziej
sz5zegNowo2 jak doMwiad5zenia z dzie5i)stwa ksztatujL indywidualne
Tuma5zL5 na angielski nazwy ty5- trze5- tru5izn2 autor uIywa zamiennie rNIny5-
terminNw6 I tak na s6 gIg sL to nienawiMK2 ILdze i uuda6 TutajF agresja2 przywiLzanie siJ
:do Mwiata zmysNw; i uuda6 #edug E6 (uszkiewi5za2 6u,,a i 'ego 1raw,a- 7siLIka i
#iedza2 #arszawa ?C@S2 s6 ?@@2 dwie pierwsze to YILdza zmysowaZ i Y5-wytanie \666]
Mwiata zmysNwZ :przyp6 tum6;6
reak5je emo5jonalne2 i opowie o pewny5- nowy5- programa5-
wy5-owania2 w rama5- ktNry5- od najw5zeMniejszy5- lat szkolny5-
u5zy siJ dzie5i reagowania w sposN0 korzystny dla ni5- samy5- i dla
inny5-6
#resz5ie ostatniego dnia gos za0ierze ponownie &i5-ard Da=3idson2
a0y poin1ormowaK nas pokrNt5e o 0ardzo eks5ytujL5y5- ostatni5-
odkry5ia5- doty5zL5y5- wpywu medyta5ji o MwiadomoM5i na mNzg i
zdrowie6 GNwny wykad tego dnia wygosi wszakIe 8ran5is5o 9arela2
ktNry opowie nam o nowatorski5- metoda5- 0adania MwiadomoM5i i
emo5ji2 L5zL5y5- doMwiad5zenie i wiedzJ 0uddyzmu z za5-odniL
metodologiL naukowL6 C-5e on2 a0yMmy wspNlnie siJ zastanowili2 w jaki
sposN0 wykorzystaK wszystkie te in1orma5je dla stworzenia spNjnego
programu 0ada) naukowy5-6 = %ako)5zyem przedstawianie porzLdku
o0rad w trady5yjny ty0eta)ski sposN02 Iy5zL5 wszystkim ze0ranym2 0y
i5- szla5-etny trud przysuIy siJ do0ru inny5-F = 5zywiM5ie mamy
nadziejJ2 Ie dyskusja nasza o0rN5i siJ na poIytek nie tylko tu o0e5ny5-2
ale 5aego Mwiata6
"otem oddaem gos i ustLpiem miejs5a na 1otelu u 0oku Dalajlamy
!lanowi #alla5e[owi2 ktNry na tym posiedzeniu peni dwie 1unk5jeF
koordynatora dyskusji 1ilozo1i5znej i tuma5za6
NIE%#$7R$ TRHM!C% =MNIC4
N! MTC$7LH
Jak doszo do tego2 Ie !lan #alla5e2 syn protestan5kiego teologa2
sta siJ mni5-em 0uddyjskim2 oso0L wyjLtkowo przygotowanL do
penienia roli tuma5za Dalajlamy pod5zas spotka) Jego PwiLto0liwoM5i
z naukow5amiU
C-o5iaI !lan po5-odzi z "asadeny2 jego dzie5i)stwo a0solutnie nie
pasuje do stereotypu 5zowieka wywodzL5ego siJ z poudniowej
7ali1ornii6 Jego oj5ie52 Da3id 46 #alla5e2 jest teologiem i 0i0listL
spe5jalizujL5ym siJ w gre5kim przekadzie Nowego Testamentu i 5zJsto
za0iera syna w podrNIe do Edyn0urga2 Izraela i (zwaj5arii2 gdzie
studiowa "ismo PwiJte z wielkimi teologami protestan5kimi owy5-
5zasNw6 Mimo 0ogatej rodzinnej trady5ji suI0y religijnej = oprN5z oj5a
teologa mia wMrNd przodkNw po mie5zu i po kLdzieli wielu misjonarzy
i nau5zy5ieli religii = !lan doMK w5zeMnie zainteresowa siJ naukami
M5isymi i mia zamiar im siJ poMwiJ5iK6 %a5zL studia na wydziale
nauki o Mrodowisku Hniwersytetu 7ali1ornijskiego w (an Diego2 a
latem ?C>+ roku ruszy autostopem przez EuropJ do pewnego uni=
wersytetu niemie5kiego2 gdzie mia spJdziK przedostatni rok studiNw6
# s5-ronisku turysty5znym w maym miaste5zku w !lpa5- szwaj=
5arski5- !lan przypadkowo natknL siJ na 7he 7i3etan 6oo) of the
8reat Li3eration :YTy0eta)ska 7siJga #ielkiego #yzwoleniaZ;2
przekad piNra #altera $eelinga E3ans=#entza2 jeden z dwN5- do=
stJpny5- wNw5zas w jJzyku angielskim klasy5zny5- tekstNw ty0eta)=
ski5- :drugim 0ya 7(3eta9s)a :siga ;mar<(ch=+ 'yo to pierwsze
zetkniJ5ie siJ !lana z 0uddyzmem ty0eta)skim2 jeMli nie li5zyK po=
wierz5-ownej wiedzy o 0uddyzmie2 ktNrL zdo0y na uniwersyte5kim
kursie o 5ywiliza5ji indyjskiej6 C-o5iaI wykady uniwersyte5kie nie
poruszyy w jego duszy ani jednej struny2 przekad E3ans=#entza
wydo0y z niej 5ay akord6
7iedy !lan znalaz siJ na Hniwersyte5ie w Getyndze2 stwierdzi z
wielkim zadowoleniem2 Ie jednL z katedr piastuje tam ty0eta)ski lama2
5o 0yo wNw5zas rze5zL niezwykL6 (ko)5zyo siJ na tym2 Ie porzu5i
wszystkie zajJ5ia oprN5z studiNw ty0eta)ski5-6 NastJpnego lata2
doskonalL5 wiedzJ w klasztorze ty0eta)skim w (zwaj5arii2 natknL siJ
na 0iuletyn 'i0lioteki Dzie i !r5-iwNw Ty0eta)ski5- w D-aramsaliD
znalaz tam zawiadomienie o wykada5- z 0uddyzmu ty0eta)skiego dla
ludzi z %a5-odu2 ktNre 0Jdzie miJdzy innymi prowadzi Dalajlama6 Nie
zastanawiajL5 siJ dugo2 !lan sprzeda al0o rozda prawie wszystko2 5o
mia2 i kupi 0ilet w jednL stronJ do Indii6
# paOdzierniku ?C>? roku przy0y do M5Leod Ganj i z miejs5a
zapisa siJ na jednoro5zne zajJ5ia z 0uddyzmu ty0eta)skiego dla stu=
dentNw za5-odni5-2 kurs2 o ktNrym in1ormowa 0iuletyn6 Grupa li5zya
oMmiu su5-a5zy2 z ktNry5- siedmiu prze0ywao juI od doMK dawna w
D-aramsali6 kazao siJ2 Ie !lan 0y jedynL oso0L spoza indu2 ktNra
odpowiedziaa na ogoszenie zamiesz5zone w 0iuletynie6
"o roku studiNw !lan = wraz z mniej wiJ5ej trzydziestkL mni5-Nw
ty0eta)ski5- = zapisa siJ na pierwszy rok zajJK w Instytu5ie Dialektyki
'uddyjskiej2 ktNre za5zynay siJ w ?C>/ roku w D-a=ramsali6 # ko)5u
wstLpi do nowi5jatu i prze0ywa tam prawie 5ztery
lata6
(pJdziwszy w tym klasztorze 5zternaM5ie miesiJ5y2 wziL udzia w
dziesiJ5iodniowym kursie medyta5ji wi1afana w D-aramsali2
prowadzonym przez nau5zy5iela z 'irmy (6 N6 GoenkJ6 To nowe
doMwiad5zenie skonio go do prakty5znego zastosowania tego2 5o
gosia ta teoria = do oddania siJ medyta5ji6 "rzeniNs siJ wiJ5 do maej
5-atki w gNra5- i przez nastJpny rok Kwi5zy siJ w medyta5ji6 # tym
5zasie dokona pewny5- przekadNw z ty0eta)skiego2 gNwnie tekstNw
medy5zny5-6 # ?C>C roku2 pod5zas jednej z pierwszy5- podrNIy
Dalajlamy do Europy2 poproszono !lana2 0y zosta jego tuma5zemD od
tamtej pory wystJpuje od 5zasu do 5zasu w tej roli6
Innym punktem zwrotnym w jego Iy5iu sta siJ rok ?C<,2 kiedy
=dziJki do0rej opinii2 ktNrL zyska jako tuma5z = zaproszono go do
instytutu zaoIonego przez &o0erta T-urmana2 podNw5zas pro1esora
!m-erst College6 %nalazszy siJ tam2 !lan postanowi doko)5zyK swoje
studia li5en5ja5kie i wkrNt5e potem zosta przyjJty do !m-erst6 #
!m-erst napisa2 wspNlnie z !rt-urem %ajon5em2 1izykiem kwan=
towym2 pra5J magisterskL2 w ktNrej porNwnywali podstawy me5-aniki
kwantowej z komentarzem Dalajlamy do rozdziau o mLdroM5i
klasy5znego dziea (antidewy2 Przewo,ni)a 1o ,ro,ze /(cia 3o,hisat$
tw(+ &ozprawJ tJ opu0likowano pNOniej w dwN5- toma5-2 skadajL5y5-
siJ na pierwo5iny jego doty5-5zasowego2 o0ejmujL5ego dwadzieM5ia
ksiLIek doro0ku naukowego
?
6 7iedy !lan uzyska dyplom magistra :z
wyrNInieniem;2 mia trzydzieM5i szeMK lat = i w5iLI 0y
mni5-em6
"rzemierzajL5 (tany %jedno5zone na moto5yklu marki 'M#2 z
szatami mni5-a w przytro5zonej do siodeka tor0ie2 !lan natknL siJ na
odlege od zgieku 5ywiliza5ji ustronie w spalonej przez so)5e wens
9alley2 pooIonej wysoko wMrNd pNpustynny5- wzgNrz2 w5-odzL5y5-
w skad kali1ornijskiego a)5u5-a gNrskiego (ierra Ne3ada6 (pJdzi w
tym miejs5u po uko)5zeniu !m-erst dziewiJK miesiJ5y w samotnoM5i6
'JdL5 tam2 przeszed odwie5znL pro5edurJ
1ormalnego powrotu do Iy5ia Mwie5kiego2 5o nie jest ni5zym
niezwykym w kultura5- azjaty5ki5-2 w ktNry5- wiele osN0 spJdza
5zJMK Iy5ia w klasztorze jako mnisi lu0 mniszki6
"od5zas po0ytu w tym gNrskim ustroniu dosta list od !dama
Engle[a2 ktNry prosi go2 0y zgodzi siJ wystLpiK jako tuma5z na
pierwszej kon1eren5ji z 5yklu YHmys i Iy5ieZ6 !lan 0y jedynL oso0L2
ktNrej przygotowanie naukowe dorNwnywao 0iegej znajomoM5i jJzyka
ty0eta)skiego6 "o5zLtkowo odmNwi2 pragnL5 dalej 5ieszyK siJ
samotnoM5iL6 Jednak Engle nie ustawa w namowa5-D uzyska nawet list
od Dalajlamy2 w ktNrym ten prosi !lana2 0y przy0y na kon1eren5jJ6
d tamtej pory !lan nie wziL udziau tylko w jednym spotkaniu z tego
5yklu6
Tym5zasem !lan zro0i doktorat z religioznawstwa w (tan1ordzie2 w
ktNrym wykorzysta w zna5znym stopniu poglLdy #illiama Jamesa2
ameryka)skiego 1ilozo1a i psy5-ologa z po5zLtkNw dwudziestego
wieku2 wykazujL5 i5- z0ieInoMK z 0uddyjskL 1ilozo1iL i praktykL
*
6
Ieniwszy siJ z 9esnL !5imo3i52 pra5ownikiem naukowym wydziau
studiNw azjaty5ki5-2 przeniNs siJ na Hniwersytet 7ali1ornijski w (anta
'ar0ara2 gdzie opra5owa program zajJK z ty0eta)skiej kultury2 religii i
jJzyka2 5o doprowadzio ostate5znie do utworzenia oso0nej katedry2
zwanej o0e5nie pro1esurL gI9 Dalajlamy (tudiNw nad Ty0eta)skim
'uddyzmem i 7ulturL6 "o 5ztere5- lata5- !lan wrN5i na pNro5zne
samotne rozmyMlania do pustelni w wens 9alley6 Do dzisiaj pisze o
moIliwoM5ia5- wspNpra5y miJdzy wspN5zesnL naukL i 0uddyzmem2
gNwnym tematem jego Iy5ia2 i ma nadziejJ zaoIyK instytut2 w ktNrym
prowadziK siJ 0Jdzie teorety5zne i eksperymentalne 0adania nad
kontempla5jL6
8IL%8IC%N$ "C%XTE7
= Dzie) do0ry = za5zL !lan6 = %a5zynamy dzisiaj w taki sam sposN02
w jaki rozpo5zynaliMmy kaIdL kon1eren5jJ z 5yklu YHmys
?
Iy5ieZ od
pierwszej2 ktNra od0ya siJ w tysiL5 dziewiJKset osiemdziesiLtym
siNdmym roku6 C-o5iaI wspNlnym tematem wszystki5-
ty5- kon1eren5ji jest poL5zenie 0uddyzmu z naukL2 od po5zLtku
uwaIaliMmy2 Ie 0ardzo waIne jest zaproszenie na kaIde z ty5- spotka)
1ilozo1a2 kogoM2 kto podniNs0y sprawy2 ktNre nie zostay0y 0yK moIe
wyraOnie zazna5zone w rama5- M5iMle naukowego wykadu6
&o0imy to z wielu powodNw6 Nauka nie jest autonomi5znL dys5y=
plinL nawet w naszej 5ywiliza5ji2 mimo iI zdaje siJ dzisiaj rozwijaK
samodzielnie2 jak gdy0y 0ya niezaleIna od 1ilozo1ii 5zy religii6 Jednak
w rze5zywistoM5i kaIda kryty5zna analiza -istorii i rozwoju nauki
wykazuje2 Ie tak nie jest6 #yrasta ona z naszej 5ywiliza5ji i jest gJ0oko
osadzona w 1ilozo1ii za5-odniej2 i to od 5zasNw "latona2 !rystotelesa2 a
nawet w5zeMniejszy5-6 Nauka osadzona jest rNwnieI w naszy5-
trady5ja5- teologi5zny5-2 judaizmie i 5-rzeM5ija)stwie6 %awsze tak
0yo2 5-o5iaI w wieku dwudziestym jest to mniej
wyraOne6
Jest teI inne uzasadnienie2 ktNre staje siJ o5zywiste2 kiedy staramy
siJ zrozumieK zwiLzki miJdzy teoriL naukowL2 0adaniami naukowymi i
samL rze5zywistoM5iL6 7iedy my2 ludzie %a5-odu2 nawiLzujemy 1lirt z
0uddyzmem2 niemal nieu5-ronnie wydo0ywamy jeden z naszy5- do0rze
znany5- stereotypNw i przykadamy go do 0uddyzmu2 nazywajL5 go po
prostu YreligiLZ6 #yglLda wtedy na to2 Ie kojarzymy naukJ z religiL2 i
mnNstwo osN0 mogo0y pomyMleK2 Ie jest to zwiLzek niedo0rany6
Tym5zasem 0uddyzm nigdy nie 0y po prostu religiL w takim sensie2
jaki nadajemy temu terminowi na %a5-odzie6 d samego po5zLtku
zawiera on rNwnieI elementy 1ilozo1i5zne oraz empiry5zne i ra5jonalne2
ktNre aI siJ proszL o nazwanie i5- naukL6
Mamy zatem ra5jonalne przesanki zarNwno ze strony za5-odniej2
jak i 0uddyjskiej2 a0y zapraszaK na nasze spotkania 1ilozo1Nw2 a
dzisiejszego ranka mamy tu nie jednego 1ilozo1a2 jak doty5-5zas
0ywao2 ale przedstawi5ieli o0u ty5- trady5ji = pro1esora 8lanagana2
reprezentujL5ego 1ilozo1iJ za5-odniL2 i Matt-ieu &i5arda2 reprezentu=
jL5ego 1ilozo1iJ 0uddyjskL6
C%$M JE(T EMCJ! DE(T&H7C$JN!U
= "oproszono mnie o zde1iniowanie emo5ji destruk5yjny5- = kon=
tynuowa !lan = i zro0iJ to w jednym zdaniuF destruk5yjnymi sL te
emo5je2 ktNre sL szkodliwe dla nas samy5- lu0 dla inny5-6 Do tej
prostej de1ini5ji dosza kilka miesiJ5y temu 5aa nasza grupa pod5zas
dwudniowy5- gorL5y5- dyskusji na naszym wstJpnym spotkaniu na
4ar3ardzie6
=!le 5o dokadnie rozumiemy przez sowo YszkodliweZU Jakie sL
niuanse2 stopnie2 jak 5oM moIe wydawaK siJ szkodliwe2 ale w rze5zy=
wistoM5i nie 0yK szkodliwymU To pytania2 na ktNre postaramy siJ
znaleOK odpowiedzi w naj0liIszy5- dnia5-6 Interesuje nas nie tylko
5-arakter emo5ji destruk5yjny5-2 ale rNwnieI 5zynniki2 ktNre je
wyzwalajLF wydarzenia2 wyposaIenie genety5zne2 1unk5jonowanie
mNzgu i wszelkie inne 5zynniki2 ktNre mogL mieK na to wpyw6 Co jest
OrNdem emo5ji destruk5yjny5-2 skLd naprawdJ siJ 0iorLU
# 0uddyzmie kwestie te uwaIa siJ za 0ardzo interesujL5e6 Jaki jest
wpyw emo5ji destruk5yjny5- na nas samy5-2 na nasze oto5zenie2 na
inne oso0yU 7iedy je juI zidenty1ikujemy2 poznamy i5- przy5zyny i
szkodliwe skutki2 0Jdziemy mogli siJ zastanowiK nad antidotum na te
dolegliwoM5i6 Jakie jest na nie lekarstwoU Jak moIemy im prze=
5iwdziaaKU Czy powinniMmy szukaK ratunku w leka5-2 za0iega5-
5-irurgi5zny5-2 terapii genowej2 psy5-oterapii 5zy moIe w medyta5jiU
Na konie5 sprawa2 ktNra ma a0solutnie de5ydujL5e zna5zenie dla
0uddyzmu od samy5- jego po5zLtkNw2 a mianowi5ie2 5zy moIliwe jest
5akowite i nieodwra5alne uwolnienie siJ od ktNrejM z emo5ji nega=
tywny5- al0o od wszystki5- ty5- emo5ji6 Jest to niezwykle waIna
kwestia6
"ytania te sL rNwnie istotne dla osN0 wy5-owany5- w trady5ji
za5-odniej2 jak i 0uddyjskiej6 Na %a5-odzie stawiamy je od
zamierz5-y5- 5zasNw6 %naleOK je moIna w naszej spuM5iOnie kultu=
rowejF w 'i0lii2 u "latona i !rystotelesa6 # 0uddyzmie zawsze 0yy
gNwnym przedmiotem zainteresowania6 Ta wspNlna pasz5zyzna
Mwiad5zy o wadze tematu2 ale sL teI waIne rNIni5e w sposo0a5- 0adana
ty5- spraw miJdzy owymi dwiema trady5jami kulturowymi6
MyMlJ2 Ie tak samo 1as5ynujL5e okaIL siJ dla nas punkty wspNlne2 jak i
rNIni5e6 Musimy zrozumieK powody i jedny5-2 i drugi5-6
N#$ &D%!J 8IL%8II
!lan przystLpi do prezenta5ji pierwszego prelegenta6 = C-5ia0ym w
paru sowa5- przedstawiK wena 8lanagana2 pro1esora 1ilozo1ii na
Hniwersyte5ie Duke[a6 Nie jest on wszakIe2 jak0y dla potwierdzenia
mojej tezy2 Ie 1ilozo1ia nie jest autonomi5znL dziedzinL2 jedynie
pro1esorem 1ilozo1ii2 ale takIe pro1esorem neuro=0iologii2 psy5-ologii
eksperymentalnej2 neuro0iologii kognitywnej i2 5o 0yK moIe jest
ozdo0nikiem 5aej tej partytury2 literatury6
&ze5zywiM5ie2 wen 8lanagan przedstawia nowy rodzaj 1ilozo1a6
C-o5iaI jest doskonale o0eznany w dzieja5- swojej dys5ypliny2 Mwietnie
orientuje siJ w tym2 5o siJ dzieje w kaIdej dziedzinie naukowej2 ktNra
moIe mieK jakiM wpyw na tJ2 ktNrL on uprawia6 %na5zy to2 Ie
kon5entrujL5 swoje zainteresowania na 1ilozo1ii umysu2 nigdy nie tra5i
z o5zu tego2 5o dzieje siJ w psy5-ologii2 nau5e o poznaniu i neu=
ro0iologii2 dziJki 5zemu ma sz5zegNlne przygotowanie do u5zest=
ni5zenia w rozmowie o emo5ja5-6
"od5zas studiNw w 8ord-am zaleIao tylko od przypadku2 5zy wen
skoni siJ ku psy5-ologii 5zy 1ilozo1ii6 # tym wzglJdzie widzi on
podo0ie)stwo miJdzy so0L i swoim wzor5em #illiamem Jamesem2
ktNry nigdy nie mNg siJ zde5ydowaK2 5zy wy0raK ostate5znie
psy5-ologiJ 5zy 1ilozo1iJ2 i wskutek ty5- wa-a) pooIy w !mery5e
podwaliny pod o0ie te dziedziny6
# wypadku wena 0yo natomiast tak2 Ie krNlujL5y wNw5zas
kierunek w psy5-ologii2 0e-awioryzm2 z jego podkreMlaniem zna5zenia
metody5znego 0adania 0odO5Nw2 reak5ji u sz5zurNw2 odpy5-a go tak
0ardzo2 a swo0oda do5ieka) prowadzony5- prze5ieI zgodnie ze M5isymi
reguami logiki po5iLgaa go tak silnie2 Ie postanowi ostate5znie
napisaK pra5J magisterskL z 1ilozo1ii na Hniwersyte5ie
'osto)skim6
%ainteresowania wena rolL2 jakL odgrywajL emo5je w Iy5iu
umysu2 skrystalizoway siJ w roku tysiL5 dziewiJKset osiemdziesiLtym2
kiedy zde5ydowa siJ poMwiJ5iK im 5zJMK kursu 1ilozo1ii umysu2 ktNry
prowadzi w #ellesley College6 dkry wtedy artyku "aula Ekmana i
jego wspNpra5ownikNw o wyraza5- emo5ji pojawiajL5y5- siJ na
ludzki5- twarza5-2 jedno z pierwszy5- empiry5zny5- studiNw zjawisk2
ktNry5- 0adanie stao siJ teraz waInL gaJziL psy5-ologii6 !rtyku ten
za1as5ynowa go dlatego2 Ie po raz pierwszy podawano w nim niez0ite
dowody na to2 Ie emo5je od5zuwane przez ludzi sL wszJdzie takie same6
To stwierdzenie rodzio pytanie z gruntu 1ilozo1i5zne6 Czy ludzie sL z
natury istotami ko5-ajL5ymi i wspN5zujL5ymi 5zy teI samolu0nymi =
5zy moIe miesz5zL siJ w przedziale miJdzy tymi dwiema
skrajnoM5iamiU
Emo5je wy0ijajL siJ na plan pierwszy w ksiLI5e2 ktNrL wen uwaIa
za swoje najwaIniejsze dzieo6 # wydanej w ?CC? roku Va$rieties
of>ora< Personalit( do5ieka on roli emo5ji w naturze 5zowieka2 0ada
wagJ etyki i relatywizm moralny6 NajwaIniejszy rozdzia poMwiJ5ony
jest zwiLzkom miJdzy 5notL2 sz5zJM5iem i zdrowiem psy5-i5znym6
8lanagan dowodzi tam2 Ie w najlepszym z moIliwy5- MwiatNw 0y5ie
do0rym2 5zyli szla5-etnym2 zna5zyo0y zarNwno sz5zJM5ie2 jak i do0re
samopo5zu5ie psy5-i5zne6 # Mwie5ie najgorszym etyka i emo5je
jednostki kN5L siJ ze so0L6 "ozostaje pytanie2 w jakim stopniu sL
zgodne6
A$CIE # "&%$%#ITPCI
wen2 odziany w siJgajL5L do kolan indyjskL )urta- zajL miejs5e
prelegenta u 0oku Jego PwiLto0liwoM5i6 #yzna mi pNOniej2 Ie 5zu siJ
tro5-J nieswojo2 5-o5iaI0y dlatego2 Ie ma zwy5zaj prze5-adzaK siJ po
sali pod5zas wykadNw i mNwi szy0ko2 w stylu nowojorskim2 gdy
tym5zasem tutaj mia siedzieK i mNwiK wolno i z namysem2 a0y Jego
MwiLto0liwoMK mNg nadLIyK za jego angielsz5zyznL6
= Jest dla mnie zasz5zytem2 Ie mogJ tu 0yK i rozmawiaK z #aszL
MwiLto0liwoM5iL2 pozostaymi o0e5nymi tu mni5-ami i kolegami
z
%a5-odu = za5zL wen6 = MuszJ siJ wiele nau5zyK6 "ostaram siJ
przedstawiK w mojej dzisiejszej przemowie 0ardzo ogNlny o0raz
sposo0u myMlenia nas2 ludzi %a5-odu2 a zwasz5za 1ilozo1Nw2 o roli
emo5ji2 roli 5nNt2 w ukadaniu so0ie Iy5ia w przyzwoitoM5i6
MyMlL5 o tej prelek5ji2 zdaem so0ie sprawJ2 Ie nie ma takiego dziau
1ilozo1ii2 przynajmniej na %a5-odzie2 w rama5- ktNrego mogli0yMmy
rozmawiaK tylko o emo5ja5-2 w oderwaniu od wszystkiego innego6 #
1ilozo1ii mNwimy o emo5ja5- jako 5zynnika5- sprzyjajL5y5-
przyzwoitemu2 do0remu Iy5iu6 # jaki sposN0 emo5je wspomagajL al0o
utrudniajL pro5es stawania siJ i 0y5ia do0rym 5zowiekiemU
"ostaram siJ przedstawiK dzisiaj kilka zagadnie)2 ktNre = jak wiem =
poruszL inni prelegen5iF zwiLzek miJdzy naukL opisowL al0o
wyjaMniajL5L i etykL oraz sposN0 wykorzystywania emo5ji przez etykJ6
Tak jak w rNIny5- odmiana5- 0uddyzmu istnieje wiele odmienny5-
punktNw widzenia ty5- spraw2 tak teI na %a5-odzie mamy rNIniL5e siJ
szkoy myMlenia2 z ktNry5- pewne postrzegajL emo5je jako 5oM
okropnego2 inne zaM traktujL je jako zjawiska pozytywne6 CzJMK mojego
wystLpienia 0Jdzie prN0L przedstawienia niektNry5- z naszy5-
gNwny5- poglLdNw na emo5je i postaw wo0e5 ni5- oraz opisania2 z
pozy5ji 1ilozo1a2 stanNw psy5-i5zny5-2 ktNre na %a5-odzie 0ardzo
5enimy6
% rozmNw z Matt-ieu wywnioskowaem2 Ie w tym wzglJdzie istniejL
rze5zywiste rNIni5e miJdzy za5-odnim i 0uddyjskim punktem
widzenia6 'ardzo wysoko w naszej -ierar5-ii miesz5zL siJ sza5unek dla
samego sie0ie2 po5zu5ie wasnej wartoM5i2 i MwiadomoMK wasny5-
osiLgniJK6 Mamy rNwnieI pewne kon5ep5je zna5zenia mioM5i2 wL5znie
z mioM5iL romanty5znL i przyjaOniL2 ktNre = jak podejrzewam =
odmienne sL od 0uddyjski5-6
ET$7! 'E% &ELIGII
= "omyMlaem so0ie = kontynuowa wen = Ie 0yo0y do0rze2
gdy0ym na po5zLtek powiedzia nie5o o dziele mojego Iy5ia6 HjmujJ to
w taki5- kategoria5- z pewnym wa-aniem2 poniewaI 0rzmi to tak2
jak gdy0y dzieo to zostao uko)5zone2 ale pra5ujJ nad tymi pro0lemami
od 5zasNw2 gdy miaem trzynaM5ie 5zy 5zternaM5ie lat6 MoIe teI
za0rzmieK to gNrnolotnie2 ale pro0lemy te doty5zL natury umysu2 istoty
moralnoM5i i tego2 5o nadaje Iy5iu sens6 Moje zainteresowanie tymi
sprawami 0rao siJ po 5zJM5i stLd2 Ie w pewnym momen5ie stra5iem
wiarJ i za5zLem siJ powaInie zastanawiaK nad takimi pytaniami jakF
dla5zego przestrzegaK zasad moralnoM5i2 skoro nie ma 'ogaU
#y5-owany w trady5yjnej rzymskokatoli5kiej rodzinie w #est=
5-ester County2 nieopodal Nowego Jorku2 wen wspomina oj5a jako
zagorzaego2 straszL5ego ogniem piekielnym patriar5-J6 Mody wen2
ktNry rozpo5zL naukJ w prowadzonej przez zakonni5e szkole
para1ialnej2 gdy mia piJK lat2 nasu5-a siJ mnNstwa przeraIajL5y5-
opowieM5i o grze5-u i piekle2 opowieM5i2 ktNre wywary silny wpyw na
Iy5ie nieMmiaego2 targanego niepokojem 5-op5a6 Jego po5iLg do
1ilozo1ii przy0ra 1ormJ niespotykanego w tym wieku za5iekawienia
teologiL2 wynikajL5ego gNwnie z jego ustawi5zny5- o0aw2 Ie moIe
zro0iK 5oM zego i sko)5zyK w piekle6
"o raz pierwszy z0untowa siJ otwar5ie prze5iwko ograni5zeniom
narzu5anym wiernym przez 7oM5iN2 kiedy 0y modym 5-op5em6
Hlu0iony wuj2 0rat matki2 0y odsz5zepie)5em od religii katoli5kiej6
7iedy mia oIeniK siJ z 5zonkiniL 7oM5ioa episkopalnego2 matka
wena2 Iarliwa katoli5zka2 5-5iaa2 5o 0yo zupenie naturalne2
poje5-aK na jego Mlu06
"ewnego wie5zoru wen przypadkiem usysza2 jak matka Iali siJ
oj5u2 Ie rozmawiaa z pro0osz5zem i5- para1ii o zamiarze wyjazdu na
Mlu0 0rata i on jej tego za0roni2 poniewaI ozna5zao0y to udzia w
-erety5ki5- o0rzJda5-6 Na tJ wieMK wen wrzasnL w sLsiednim
pokojuF Yj5ie5 +[Connor jest dupL woowL`Z
MajL5 trzynaM5ie lat2 wen wymyka siJ z niedzielny5- mszy do
restaura5ji2 gdzie zajada z kolegami pL5zki6 j5ie52 o0awiajL5 siJ2 Ie
wen moIe pNjMK za przykadem ulu0ionego wuja2 da mu wydanL
przez "enguina skrN5onL wersjJ Sum( teologiczne' Mw6 Tomasza
z
!kwinu2 z jego piJ5ioma dowodami na istnienie 'oga6 wen 5zyta
ksiLIkJ z ogromnL 1as5yna5jL2 sprawdzajL5 swoje zdolnoM5i anali=
ty5zne w toku wgryzania siJ w argumenty !kwinaty6 C-o5iaI od razu
dostrzeg luki logi5zne w niektNry5- z ty5- argumentNw2 pozostawa
pod wraIeniem tego popisu inteligen5ji6
0jawienia dozna wen na pierwszym wykadzie z 1ilozo1ii w
8ord-am6 #ykadow5a2 mody 1ilozo1 z $ale2 powiedziaF Y"laton
zakada2 Ie do0ro666Z wen su5-a jak urze5zony6 Mia niejasne pojJ5ie
o tym2 5zym jest zakadanie2 ale nigdy w5zeMniej nie sysza o nikim2 kto
0y to ro0i6 %aparo mu de5- w piersia5-6 Tego roku "laton2 !rystoteles2
Nietzs5-e i 7ant2 ktNrego dziea wen uzna za niezrozumiae2
przypie5zJtowali jego los6 "ostanowi zostaK 1ilozo1em6 !le wenowi
0ardzo podo0ay siJ rNwnieI zajJ5ia z psy5-ologii2 a zwasz5za z -istorii
tej dziedziny2 prowadzone przez wJgierskiego ksiJdza2 ktNry 0ada
zaoIenia 1ilozo1i5zne leIL5e u podstaw rNIny5- teorii6 Ten waMnie splot
naukowy5- i 1ilozo1i5zny5- 0ada) 1undamentalny5- kwestii sta siJ jego
pasjL6 d tamtej pory uwaIa2 Ie 5zJM5iL jego misji intelektualnej jest
poszukiwanie odpowiedzi na waIne pytania ety5zne 0ez odwoywania
siJ do doktryn religijny5-6
7ontynuujL5 swoje uwagi wstJpne2 wen zauwaIy2 Ie niedawno
wydana ksiLIka Dalajlamy2 Et()a na nowe t(si*clecie- napisana zostaa
z tego samego punktu widzeniaF
= #iem2 Ie Jego PwiLto0liwoMK powiada w wielu swoi5- ksiLI
ka5-2 iI 5-5e nam pomN5 znaleOK sposN0 Iy5ia2 ktNry mogL zaak5ep
towaK ludzie rNIny5- wyzna) i 0ezwyznaniow5y2 i myMlJ2 Ie jest to
suszna postawa6
8!7T$ I #!&TPCI
NastJpnie wen zajL siJ kwestiL sposo0u postrzegania emo5ji przez
1ilozo1iJ za5-odniL i 0uddyzm2 sprawL2 ktNra miaa ukierunkowaK
zna5znL 5zJMK dyskusji tego dniaF
= to ostatnie z ty5- wstJpny5- spostrzeIe)6 &ozmawiajL5
z Matt-ieu i 5zytajL5 ksiLIki Jego PwiLto0liwoM5i2 za5zLem dostrze
gaK pewnL rNIni5J w naszym myMleniu o emo5ja5-6 Dla nas2 ludzi
%a5-odu2 istnieje wielka rNIni5a miJdzy zdaniami Y# tym pokoju sL
kwiatyZ i Y# tym pokoju sL piJkne kwiatyZ6 "ierwsze z ni5- uwaIamy
za stwierdzenie 1aktu = jest to opis = natomiast drugie za sLd wartoM=
5iujL5y al0o normJ2 w tym wypadku osLd estety5zny6
Naukow5y powiedzL nam2 jak prze0iega przez mNzg emo5ja2 taka jak
zoMK al0o stra5-6 Natomiast to2 5zy zoMK lu0 stra5- sL do0re 5zy ze2
traktujemy jako zupenie odmiennL kwestiJ2 sprawJ2 ktNra w pewnym
sensie ma 5oM wspNlnego z 1ilozo1iL6 "odo0nie stwierdzenie Y# tym
pokoju jest piJkny kwiatZ zawiera oso0nL o5enJ2 o5enJ estety5znL6
#ypowiedO ta wywoaa dugL dyskusjJ po ty0eta)sku o przyj=
mowanym w 1ilozo1ii rozrNInianiu miJdzy 1aktami i wartoM5iami i o
tym2 Ie na %a5-odzie jedne wiLIe siJ z o0iektywizmem2 a drugie z
su0iektywizmem6 Dalajlama zada wNw5zas pytanie2 ktNre Jinpa
przeoIy na angielskiF
= Czy daje pan przez to do zrozumienia2 Ie rozrNInienie to jest
zasadni5zo inne niI w myMli 0uddyjskiejU
= Tak2 myMlJ2 Ie tak jest = odpar wen6 = "rzekonamy siJ w tym
tygodniu2 jak gJ0oka jest ta rNIni5a6 !le kiedy 5zytam na przykad w
ksiLIka5- #aszej PwiLto0liwoM5iF YNaprawdJ wierzJ2 Ie jesteMmy z
natury wspN5zujL5yZ2 to uwaIam2 Ie #asza PwiLto0liwoMK ma ra5jJ2
myMlL52 iI m o I e m y 0yK ta5y6
Dalajlama rozeMmia siJ z uznaniem6
= !le = doda wen = zdaniem 1ilozo1ii za5-odniej to2 5zy jesteMmy
z natury wspN5zujL5y2 nie jest w5ale tak o5zywiste6 "rzekona5ie siJ
o tym za 5-wilJ2 kiedy powiem2 5o zwykle myMlimy o ludzkiej
naturze6
"IWa "$T!T D 8IL%8II
#yMwietliwszy przezro5ze ukazujL5e wzajemne powiLzania dys5y=
plin naukowy5- za pomo5L L5zL5y5- je strzaek2 wen 5iLgnL dalejF
= C-5J teraz powiedzieK w paru sowa5- o tym2 jak pra5ujJ i w jaki
sposN0 mam nadziejJ wnieMK pewien wkad do nauki6 7iedy pod
5-odzJ do pro0lemu2 5zy to doty5zL5ego natury MwiadomoM5i2 5zy teI
do0rego Iy5ia2 interesuje mnie przede wszystkim to2 5o ludzie mNwiL o
swoi5- przeIy5ia5- na podstawie introspek5ji2 5zyli to2 5o za5-odni
naukow5y i 1ilozo1owie nazywajL 1enomenologiL6 "otem zwykle
zestawiam dane introspek5yjne z tym2 5o zdaniem neuro0iologNw
rze5zywiM5ie dzieje siJ w mNzgu6
'ardzo interesuje mnie teI2 podo0nie jak kilku moi5- o0e5ny5- tu
kolegNw2 0iologia ewolu5yjna6 Jak wiJkszoMK ludzi na %a5-odzie2
za5zynajL5 dyskusjJ o emo5ja5-2 myMlimy o ni5- przede wszystkim w
kategoria5- darwinowski5-6 HwaIamy2 Ie zostay nam one przekazane
przez odlegy5- przodkNw2 prawdopodo0nie przez pierwotne gatunki
5zowiekowaty5-2 ktNre istniay przed pojawieniem siJ homo sa1iens+
"ierwsze pytanie2 ktNrym siJ zajmJ2 0rzmiF 5o myMlimy na %a5-odzie o
tym2 jaki = jeMli w ogNle jakikolwiek = jest 5zowiek z natury2 w gJ0i
duszy2 pod powokL kultury i -istoriiU MNwiJ YjeMli w ogNle
jakikolwiekZ2 poniewaI niektNrzy uwaIajL2 Ie nie moIna opisaK
5zowieka2 a0stra-ujL5 od kultury6 !le 5i z nas2 ktNrzy pozostajL pod
wpywem Darwinowskiej teorii ewolu5ji2 przekonani sL2 Ie muszL
istnieK jakieM spe5y1i5zne i powsze5-ne 5e5-y ludzkie2 ktNre
otrzymaliMmy wraz z 5aym naszym wyposaIeniem genety5znym6
Drugie pytanie zrodzio siJ z moi5- lektur na temat 0uddyzmu
ty0eta)skiego i z lektury dzie Jego PwiLto0liwoM5iF 5zy istnieje jakiM
5el2 do ktNrego dLIL wszys5y ludzieU Jest to jedno z naj0ardziej pod=
stawowy5- pyta) etyki za5-odniej i2 jak siJ przekonamy2 istnieje w tej
kwestii duIa z0ieInoMK z 0uddyzmem6 C-5J rNwnieI porozmawiaK o
zwiLzku miJdzy 5notami i sz5zJM5iem2 poniewaI uwaIam2 Ie interesuje
to kaIdego6
Trze5ie pytanie 0rzmiF 5o sprawia2 Ie ktoM jest do0ryU "oszukujL5
odpowiedzi na nie2 musimy zagJ0iK siJ w ludzkL duszJ i zastanowiK2
jak powinna 0yK uksztatowana6 Jak powinno siJ zmieniK2 powM5iLgnLK
al0o stumiK emo5jeU %a pomo5L medyta5jiU ! moIe
lekNwU
%anim zajmJ siJ 0ezpoMrednio tym tematem2 poMwiJ5J nie5o 5zasu
na omNwienie emo5ji destruk5yjny5- i konstruktywny5-6 "rzedstawiJ
mojL wasnL listJ stanNw umysu2 ktNre uwaIamy na %a5-odzie za
destruk5yjne2 i listJ ty5-2 ktNre sL naszym zdaniem konstruktywne2
5o na pewno doprowadzi do dyskusji2 0o 0ynajmniej nie jestem
przekonany2 Ie mam ra5jJ6
%!C4DNI "HN7T #ID%ENI!
= 7iedy pytam2 ja5y sL ludzie z natury2 to pytam o to2 5o kryje siJ
w nas jako pewnym gatunku zwierzLt2 myMlJ 0owiem o nas jako
o zwierzJta5-6 # 1ilozo1ii za5-odniej daje siJ wyrNIniK trzy gNwne
odpowiedzi na to pytanie2 poglLdy2 ktNre stale siJ przewijajL w jej
dzieja5-6
wen wyMwietli na M5ianie nad naszymi gowamiF
?6 &a5jonalni egoiM5i
*6 (amolu0ni i wspN5zujL5y
/6 #spN5zujL5y i samolu0ni
= #edle pierwszej z ni5- jesteMmy ra5jonalnymi egoistami = pod
jL = poniewaI kaIdy za0iega tylko o wasne do0ro2 ale ro0i to ra5jo
nalnie2 rozumiejL5 doskonale2 Ie moIe uzyskaK to2 5zego 5-5e2 tylko
wtedy2 kiedy 0Jdzie miy dla inny5-6 Jest to 0ardzo rozpowsze5-niony
poglLd6 %arNwno wMrNd ekonomistNw2 jak i 1ilozo1Nw jest wielu
taki5-2 ktNrzy uwaIajL2 Ie wszystko idzie gadko tylko dlatego2 Ie
kaIdy z nas jest wystar5zajL5o inteligentny2 a0y zrozumieK2 Ie jego
wasne do0ro zaleIy od do0rego traktowania inny5-6
Nawiasem mNwiL52 #asza PwiLto0liwoMK przekona siJ2 Ie od=
powiedO2 iI jesteMmy z natury wspN5zujL5y2 nie mieM5i siJ w Iadnej z
ty5- trze5- kon5ep5ji2 ktNre proponuje 1ilozo1ia za5-odnia6 Druga z
ni5- gosi jednak2 Ie ludzie sL zarazem samolu0ni i wspN5zujL5y6 JeMli
pomyMli siJ2 jak kru5-e i 0ezradne sL dzie5i2 to staje siJ o5zywiste2
z
e nie
mogy0y przeIyK2 gdy0y nie wspN5zu5ie 5zy litoMK2 ktNrL okazujL im
i5- opiekunowie6 #ydaje siJ wiJ5 doMK jasne2 Ie 0ez wzglJdu na to2 5zy
umieM5imy wspN5zu5ie przed egoizmem 5zy za
ni
m2 jest ono niez0Jdne
dla przetrwania6
%auwaImy2 Ie druga i trze5ia odpowiedO rNIniL siJ miJdzy so0L
tylko kolejnoM5iL 5zonNw6 8ilozo1owie2 ktNrzy uwaIajL2 Ie ludzie sL
samolu0ni i wspN5zujL5y2 sL zdania2 Ie gdy zaspokoimy wasne pod=
stawowe potrze0y2 mamy 5zas okazaK mioMK i wspN5zu5ie innym
oso0om6
Ci2 ktNrzy zajmujL trze5ie stanowisko2 uwaIajL52 Ie jesteMmy
wspN5zujL5y i samolu0ni2 powiadajL2 Ie zasadni5zo jesteMmy istotami
wspN5zujL5ymi i ko5-ajL5ymi2 ale gdy nie dla wszystki5- star5za
jedzenia2 u0rania al0o s5-ronienia2 wspN5zu5ie ulatnia siJ i przewagJ
uzyskuje samolu0na strona naszej natury6
#("QRC%HCIE T$L7 DL! INN$C4U
&ozrNInienie to wywoao kolejnL oIywionL dyskusjJ po ty05=
ta)sku o tym2 Ie w krJgu jJzyka angielskiego2 i w ogNle w kulturze
za5-odniej2 pojJ5ie wspN5zu5ia zdaje siJ odnosiK jedynie do inny5-2
lego PwiLto0liwoMK zapyta wenaF
=Ty0eta)ski termin ozna5zajL5y wspN5zu5ie2 tsewa- o0ejmuje
zarNwno podmiot2 jak i inny5-6 ! wiJ5 kiedy ktoM mNwi o wspN5zu5iu2
to 5zy moIe ono odnosiK siJ nie tylko do inny5-2 ale takIe do
niegoU
= Nie jestem pewien2 jak na to odpowiedzieK = odpar wen6 =Tekst2
ktNry przy5-odzi mi na myMl2 Et()a ni)omache's)a !rystotelesa2 mNwi2
Ie mioMK wasna nie zawsze jest egoty5zna6 0ejmuje sza5unek dla
drugiej oso0y6
= Nie o to 5-odzi = rzek Dalajlama6 = "ytaem2 5zy sowa
w s p N 5 z u 5 i e uIywa siJ wyL5znie w sensie altruisty5znym6
Na tym wiJ5 polegaa zasadni5za rNIni5a6 MiJdzy Jego PwiLto0li=
woM5iL i tuma5zami wywiLzaa siJ ponownie gorL5a dyskusja na temat
rNIny5- pojJK w 0uddyzmie2 ktNry5- angielskim odpowiednikiem jest
tylko jedno sowoF com1assion.+
c "odo0ne kopoty sprawia tuma5zenie tego sowa na jJzyk polski2 w ktNrym
odpowiadajL mu zarNwno YlitoMKZ2 jak i YwspN5zu5ieZ6 Nawiasem mNwiL52 rwnie
=pols5y tuma5ze tekstNw 0uddyjski5- zdajL siJ mieK pro0lemy z waM5iwym przekadern
nazwy owego pojJ5ia2 niezaleInie od jJzyka2 w ktNrym 1unk5jonuje2 oddajL5 je albo _
przez YlitoMKZ2 al0o przez YwspN5zu5ieZ :przyp6 tum6;6
Dalajlama nie ustawa w do5iekania5-F
= 7onota5jL ty0eta)skiego terminu tsewa jest pragnienie Y0ym 0y
wolny od 5ierpienia i uwolni siJ od OrNde 5ierpieniaZ6 ! poza rym jest
jesz5ze empatia2 dziJki ktNrej rozpoznaje siJ pokrewie)stwo z innymi i
od5zuwa dla ni5- wspN5zu5ie6 !le wszystko to mieM5i siJ w zna5zeniu
jednego terminu2 w s p N 5 z u 5 i e 6 Czy jest miJdzy tym a poglLdem
za5-odnim jakaM zna5zL5a rNIni5aU
= # pierwszym odru5-u = odpar wen = gotNw jestem stwierdziK2
Ie jest miJdzy nimi istotna rNIni5a2 ale jesz5ze o tym pomyMlJ6 % 5aL
pewnoM5iL mogJ natomiast powiedzieK2 Ie na %a5-odzie uwaIamy2 iI
moIesz ko5-aK inny5- tylko wtedy2 kiedy ko5-asz sie0ie2 Ie jeMli masz
niskie po5zu5ie wasnej wartoM5i2 jeMli nienawidzisz sie0ie al0o nie
Iywisz wo0e5 samego sie0ie sza5unku2 to nie potra1isz ko5-aK inny5-6
# tym momen5ie Dalajlama skinL gowL ze zrozumieniem6 7westia
niskiego po5zu5ia wasnej wartoM5i wyniknJa juI w roku ?CC+ na
spotkaniu z 5yklu YHmys i Iy5ieZ poMwiJ5onym zdrowiu i emo5jom2
ktNre rNwnieI prowadziem
/
6 (-aron (alz0erg2 !merykanka i
nau5zy5ielka 0uddyzmu2 opisaa wNw5zas sposN0 nau5zania medyta5ji2
ktNra za5zyna siJ od wz0udzenia u medytujL5ej oso0y serde5znoM5i
wo0e5 samej sie0ie przed o0jJ5iem tym u5zu5iem inny5- osN06 (-aron
wyjaMnia2 Ie do propagowania tej 1ormy medyta5ji skonio jL to2 iI
o0e5nie wiele osN0 na %a5-odzie ma o so0ie 0ardzo niskie mniemanie2
a nawet od5zuwa do sie0ie pogardJ6 Dalajlama nie wierzy wasnym
uszom = nie tylko zetknL siJ z 5zymM takim po raz pierwszy2 ale samo
pojJ5ie gardzenia so0L 0yo mu o05e6
Teraz wygosi po ty0eta)sku duIszy komentarz2 wyjaMniajL52 Ie
jego zdaniem trosz5zenie siJ o sie0ie i o inny5- ma 1undamentalne
zna5zenie dla ludzkiej egzysten5ji i Ie wyL5zenie sie0ie2 podmiotu
u5zu5ia2 z za5-odniego pojJ5ia wspN5zu5ia jest majL5ym dalekosiJIne
skutki przeo5zeniem6 #spN5zu5ie jest 5zymM wiJ5ej niI tylko
u5zu5iem2 ktNre Iywimy dla innej oso0y = empatiLD jest ono sz5zerym
"ragnieniem zro0ienia 5zegoM dla ulIenia 5zyimM 5ierpieniom2 o0ojJt=
ne2 5zy wasnym2 5zy innego 5zowieka lu0 zwierzJ5ia6
NastJpnie Dalajlama zwrN5i siJ do 5z5igodnego 7usala5itto2
proszL5 go2 a0y przedstawi punkt widzenia reprezentowanego przez
sie0ie odgaJzienia 0uddyzmu6
= # trady5ji palijskiej = odpar 7usala5itto = termin ozna5zajL5y
wspN5zu5ie okreMla u5zu5ie2 ktNrym darzymy zarNwno sie0ie2 jak i
inny5-6 dnosi siJ to nie tylko do )aruna- wspN5zu5ia2 ale i do metta-
serde5znoM5i = doda2 przyta5zajL5 wyrazy z pali2 jJzyka2 ktNrym
posugiwa siJ 'udda i ktNry nadal uIywany jest jako jJzyk MwiJty5-
pism w t-erawadzie2 szkole 0uddyzmu praktykowanej miJdzy innymi w
(ri Lan5e2 'irmie i Tajlandii6
= ! zatem panuje w tym wzglJdzie zgodnoMK miJdzy trady5jL pa=
lijskL i sanskry5kL2 ktNrL przejL 0uddyzm ty0eta)ski = podsumowa !lan
#alla5e6 = TerminNw ozna5zajL5y5- serde5znoMK i wspN5zu5ie uIywa
siJ zarNwno w odniesieniu do inny5-2 jak i do sie0ie6 JeMli jednak w
kontekM5ie za5-odnim wspN5zu5ie odnosi siJ tylko do inny5-2 to stan
psy5-i5zny2 w ktNrym kierujemy u5zu5ie ku so0ie2 moIe 0yK
prze5iwie)stwem wspN5zu5ia dla inny5-6 7onota5je ty5- terminNw
mogL mieK waIne konsekwen5je6
(R#2 7TQ&EG 'LE(N$ '&!7
DC%H#! JW%$7 !NGIEL(7I
= 5zywiM5ie mamy na %a5-odzie pojJ5ie uIalania siJ nad so0L =rzek
wen = ale nie uwaIamy tego za 5oM 0ardzo pozytywnego6 Jest to
dojmujL5e u5zu5ie2 Ie sprawy nie ukadajL siJ dla nas do0rze6 no =[ teI
jest przejawem egoizmu6
= 7iedy twierdzJ2 Ie 5zowiek jest z natury istotL wspN5zujL5L = h
podjL na nowo Dalajlama2 wyjaMniajL5 dokadniej2 o 5o mu 5-odzi =to
uIywam terminu2 ktNry o0ejmuje wspN5zu5ie dla samego sie0ie
i dla inny5-2 ale sL teI inne okreMlenia w 0uddyzmie2 ktNre prze5iw=
stawiajL wspN5zu5ie dla sie0ie wspN5zu5iu dla inny5-6 Jest taki termin2
ktNry zwykle tuma5zy siJ na inne jJzyki jako samolu0stwo2 a ktNry
implikuje postawJ Yprzede wszystkim jaZ2 stawianie swojego do0ra na
pierwszym miejs5u2 w prze5iwie)stwie do Iy5zliwoM5i dla inny5-2
sz5zerej troski o i5- do0ro2 pojmowanej jako 5el sam w so0ie2
nie zaM jako 5oM2 z 5zego my sami 0Jdziemy mieli poIytek6 JeMli prze=
5iwstawili0yMmy so0ie te postawy i spytali0yMmyF YCzy 5zowiek z
natury trosz5zy siJ o do0ro inny5-UZ2 to doszli0yMmy do wniosku2 Ie siJ
nie trosz5zy6
Tu Dalajlama zauwaIy2 Ie sprawy2 o ktNry5- dyskutujL2 naleIL do
s1ery jJzykoznawstwa2 jednej z wielu dziedzin2 ktNry5- odkry5ia przy=
5zyniy siJ do uksztatowania poglLdNw 1ilozo1i5zny5- wena6
(emantyka moIe mieK ogromny wpyw na nasze postrzeganie Mwiata6
NiektNrzy antropolodzy twierdzL2 Ie jJzyk danego ludu ksztatuje w
pewnym sensie ota5zajL5L go rze5zywistoMK6 MoIemy nie zauwaIaK
zjawisk ani nie rozumieK pojJK2 ktNre w naszym jJzyku nie majL nazw6
To waMnie mia na myMli Dalajlama2 gdy powiedziaF
= "oniewaI jJzyk angielski ma 0ogate sowni5two2 powinien ist
nieK w nim jakiM termin odpowiadajL5y ty0eta)skiej nazwie wspN
5zu5ia2 ktNra o0ejmuje wspN5zu5ie zarNwno dla nas samy5-2 jak i dla
inny5-6 JeMli nie ma takiego sowa2 powinniM5ie je stworzyK6 = PmiejL5
siJ2 Dalajlama zwrN5i siJ do Matt-ieu &i5arda i zapyta po ty0e=
ta)skuF = Czy 1ran5uski jest w tym wypadku lepszyU
Matt-ieu odpar2 Ie we 1ran5uskim jest podo0nie jak w angielskim6
= !le oni sL lepsi w romanty5znej mioM5i = zaIartowa wen2 na
5o Jego PwiLto0liwoMK ponownie siJ rozeMmia6
4!&MNI! ("REC%N!2 !LE NIE DHC4#!
"owra5ajL5 do wykadu2 wen zajL siJ innL kwestiLF ktNre emo5je
zali5zyK moIna do 5nNt2 to zna5zy2 ktNre z ni5- w 1ilozo1ii za5-odniej
uwaIa siJ za istotne dla moralnego Iy5ia6 %a5zL od ty5-2 ktNre
postrzega siJ jako podstawowe w naturze 5zowiekaF
= ! oto te2 ktNre wedug powsze5-nego mniemania 5-arakterysty
5zne sL dla nasF zoMK2 pogarda2 o0urzenie2 stra5-2 sz5zJM5ie2 smutek2
mioMK2 przyjaO)2 prze0a5zenie2 wdziJ5znoMK2 Ial2 w tym z powodu
jakiegoM nie5nego u5zynku2 wstyd6 Do5-odzi jesz5ze 0yK moIe do
te
go po5zu5ie winy6 #iem2 Ie na podo0nej liM5ie sporzLdzonej
z punktu widzenia 0uddyzmu nie ma po5zu5ia winy6 MoIe to sprawa
semantyki2 a moIe rze5zywiM5ie 0uddyM5i nie 5zujL siJ nigdy z0yt
winni2 5o wedug mnie jest do0re6 !le na %a5-odzie po5zu5ie winy jest
waInL emo5jL i ma zwiLzek ze wstydem6 No i jest tam jesz5ze
wspN5zu5ie6 To lista2 pod ktNrL podpisaa0y siJ wiJkszoMK 1ilozo1Nw
zastanawiajL5y5- siJ nad naturL do0ro5i6 (L to jednak po prostu emo5je2
ktNre przejawiamy6 Nie powiedziaem jesz5ze ani sowa o tym2 ktNre z
ni5- sL do0re2 a ktNre ze2 ktNre warto agodziK al0o poskramiaK 5zy
zmieniaK6
= !le wszystkie okreMli pan jako emo5je YmoralneZ = powiedzia z
uMmie5-em Dalajlama2 5zyniL5 delikatnL aluzjJ do w5zeMniej przed=
stawionego przez wena rozrNInienia miJdzy 1aktami i wartoM5iami6 =
Czy nie jest to sLd wartoM5iujL5yU
= #aMnie dlatego ujLem to w 5udzysNw2 na wypadek gdy0y #asza
PwiLto0liwoMK zapyta mnie o to = odpar ze Mmie5-em wen6 = Niemniej
jednak ma #asza PwiLto0liwoMK ra5jJ6 HwaIamy2 Ie 5zasami zoMK2
pogarda 5zy o0urzenie sL stosowne2 a 5zasami nie6 "odstawowy
argument przemawiajL5y za umiesz5zeniem waMnie taki5- emo5ji na tej
liM5ie wiLIe siJ z naszym poglLdem na ewolu5jJ6 HwaIamy2 Ie ludzie
rozwijali siJ jako zwierzJta spoe5zne2 Ie potrze0ujemy sie0ie
nawzajem6 (tosunki spoe5zne stwarzajL okazjJ do tego2 a0y 0yK
traktowanym do0rze al0o Ole6 7aIda z ty5- emo5ji rodzi siJ w reak5ji na
sytua5je spoe5zne6 %a5zynam na przykad siJ 0aK2 jeMli ktoM grozi2 Ie
zro0i mi krzywdJ6 CzujJ sympatiJ do kogoM2 kto traktuje mnie do0rze2
0yK moIe w reak5ji na to2 Ie ja traktujJ go do0rze6 ! wiJ5 tak zwane
moralne emo5je L5zy to2 Ie wedug powsze5-nej opinii organizujL one
nasze Iy5ie spoe5zne w taki sposN02 a0y to5zyo siJ moIliwie gadko6
To2 w jaki sposN0 organizujL one naszL duszJ2 uwaIa siJ w naszej
1ilozo1ii za mniej waIne6
!0y siJ upewniK2 5zy do0rze rozumie2 na 5zym polega ta rNIni5a
miJdzy za5-odnim i 0uddyjskim punktem widzenia2 T-upten Jinpa
zapytaF
= Czy 5-odzi o to2 Ie 1ilozo1owie za5-odni patrzL na te emo5je
0ardziej pod kLtem tego2 w jakim stopniu uatwiajL one stosunki miJ=
dzyludzkie2 niI pod kLtem tego2 jak doskonalL naszL naturJ du5-owLU
i #aMnie tak = odpar wen6 = Tak 0ardzo kon5entrujemy siJ na
so0ie2 po5zu5iu wasnej wartoM5i i samoo5enie2 ale zna5znie mniej na
doprowadzeniu do wewnJtrznej -armonii6 Emo5je te i kierujL5e nimi
zasady moralne podporzLdkowane sL stosunkom spoe5znym6
NIE%!D#LN$ (7&!TE(
C%$ %!D#LN$ #IE"&%U
NastJpnie wen odniNs siJ do tezy2 ktNrL Dalajlama wielokrotnie
stawia w swoi5- pisma5-2 zwasz5za w Et(ce na nowe t(si*clecie- a
mianowi5ie2 Ie 5elem2 do ktNrego dLIL wszys5y ludzie2 jest sz5zJM5ie6
= Na %a5-odzie panuje ogNlna zgoda 5o do tego = powiedzia = ale
jest pewien kopot6 ! jego OrNdem jest 1ilozo1 Immanuel 7ant2 ktNry
napisa2 Ie 5zym innym jest 0yK sz5zJMliwym2 a 5zym innym do0rym6 =
"o krNtkiej przerwie wen doda 5ierpkoF = #spominam o tym 5elowo2
Ie0yMmy siJ wszys5y zdenerwowaliZ6
= Jak moIna 0y zde1iniowaK do0roK z 7arnowskiego punktu wi=
dzenia2 ktNry wyty5za wyraOnL grani5J miJdzy sz5zJM5iem i do0ro5iLU =
spyta Dalajlama6
# odpowiedzi wen pokaza nastJpne przezro5ze2 z pytaniamiF
YCzym jest sz5zJM5ieU "rzyjemnoMKU "rzyjemnoM5i wyIszego rzJduU
&ozkwitU CnotaUZ
= Na %a5-odzie2 podo0nie jak w 0uddyzmie = za5zL o0jaMniaK te
-asa = wszys5y zgodni sL 5o do tego2 Ie 5elem jest sz5zJM5ie2 ale nie ma
zgody 5o do tego2 jak je zde1iniowaK6 Na przykad 5zy daje je zwyka
przyjemnoMK zmysowa2 5zy teI tylko przyjemnoM5i Yszla5-etniejszeZ2
wyIszego rzJduU
= Czy w 1ilozo1ii za5-odniej odrNInia siJ do0re samopo5zu5ie 1izy=
5zne od psy5-i5znego al0o od sz5zJM5iaU = zapyta Dalajlama6 =w
0uddyzmie jest to 0ardzo waIne rozrNInienie6
= wszem = powiedzia wen6 = "rawie wszys5y 1ilozo1owie2 ktNrzy
zgadzajL siJ 5o do tego2 Ie 5elem Iy5ia jest osiLgniJ5ie sz5zJM5ia2
dostrzegajL od razu2 Ie muszL dokonaK rozrNInienia miJdzy tak
zwanymi przyziemnymi i wyIszymi przyjemnoM5iami al0o2 ina5zej
mNwiL52 rodzajami sz5zJM5ia6 #eOmy 5-oK0y ukuty przez !rystotelesa
termin eu,aimonia- ktNry przez lata tuma5zono jako Ysz5zJM5ieZ2 a
teraz powsze5-nie przekada siJ na YrozkwitZ6 To meta1ora roMlinna =
5-odzi o to2 Ie roMlina nie musi siJ 5zuK sz5zJMliwa2 a0y rozkwitnLK6
= wen2 5zy wyjaMnisz te pojJ5ia przyjemnoM5i niIszego i wyIszego
rzJduU Nazwy te sL 0ardzo nieokreMlone = spyta !lan6
wen odpar zwiJOleF
= "ewien 1ilozo12 Jo-n (tuart Mili2 w ;t(litar(zmie napisaF Y7aI
dy wola0y 0yK niezadowolonym (okratesem niI zadowolonym
wieprzemZ6 # zdolnoM5ia5-2 ktNre przejawia (okrates jest 5oM takiego2
Ie ludzie niejako naturalnie 5-5ieli0y je posiadaK6 MiJdzy innymi tak
waMnie moIna myMleK o przyjemnoM5ia5- wyIszy5- i niIszy5-6
LE"IEJ '$a D'&$M NIA (%C%WPLI#$M
= !0y zrozumieK istotJ 7arnowskiego rozrNInienia miJdzy sz5zJM5iem
i do0ro5iL = kontynuowa wen = najlepiej 0yo0y moIe zapytaK2 5zy na
sz5zJM5ie skada siJ tylko 5 z u 5 i e w pewien sposN02 5zy teI 0 y 5 i e
w pewien sposN06 "laton powiada2 Ie 5zowiek do0ry jest 5zowiekiem
sz5zJMliwym2 a 5zowiek sz5zJMliwy do0rym6 (tany te V z konie5znoM5i
wystJpujL razem6 !le 5i2 ktNrzy 5zytali "latona2 zdajL so0ie sprawJ2 Ie
jego sz5zJMliwy 5zowiek nie jest sz5zJMliwy w tym sensie2 w jakim
sz5zJMliwe jest dzie5ko2 ktNre dostaje prezenty6 (z5zJM5ie to stan
wielkiego spokoju6
(LdzJ2 Ie kiedy 7ant pisa2 iI 5zym innym jest 0y5ie sz5zJMliwym2 a
5zym innym 0y5ie do0rym2 to myMla przede wszystkim o tym2 Ie Dj
wymogi2 ktNre naleIy speniK2 a0y 0yK sz5zJMliwym2 sL tak 5iJIkie2 Ie
zawsze trze0a siJ opieraK pokusom6 !0y prowadziK moralnie do0re Iy5ie2
musia0yM 0yK moIe wyrze5 siJ wszystkiego2 5o 5zyni 5iJ sz5zJMliwym6
'yK moIe musia0yM oddaK za to swoje Iy5ie6 'yK moIe musia0yM
poprosiK wasne dzie5i2 a0y odday Iy5ie za jakLM waInL
sprawJ6
7ant posunL siJ w swoi5- rozwaIania5- tak daleko2 Ie doszed do
wniosku2 iI gdy0yM postLpi moralnie dlatego tylko2 Ie skoniy 5iJ do
tego emo5je2 to 5zyn twNj nie mia0y Iadnej wartoM5i moralnej6 MyMla
na przykad2 Ie 5-o5iaI mioMK wzajemna rodzi5Nw i dzie5i jest
naturalna2 to nie moIna jej przypisaK Iadnej wartoM5i moralnej2
poniewaI w pojJ5iu moralnoM5i zawiera siJ walka z samym so0L6 #
tym momen5ie przerwa mu !lanF
= Czy to prawda2 Ie 7ant doszed do wniosku2 iI lepiej 0yK do0rym
niI sz5zJMliwymU
= Tak = odpar wen6 = HwaIa2 Ie jest taki rodzaj sz5zJM5ia2 ktNrego
musisz siJ wyrze52 kiedy trwasz niezomnie przy waInej sprawie
moralnej6 To 5ena2 ktNrL powinieneM 0yK gotNw zapa5iK6
&%7#IT!a T '$a (%C%WPLI#$M
"otem wen za5zL opowiadaK2 jak na %a5-odzie 5-arakteryzuje siJ
emo5je6
Jeden z ty5- opisNw po5-odzi od "latona6 HIywa on meta1oryF
rozsLdek jest woOni5L rydwanu zaprzJIonego w dwa dzikie konie2
emo5je i temperament2 ktNre 5ay 5zas 5-5L siJ wyrwaK spod kontroli
woOni5y6 Jest to z pewnoM5iL uprosz5zona 5-arakterystyka2 ale wMrNd
gre5ki5- 1ilozo1Nw panowao przekonanie2 Ie rozsLdek musi pokonaK
emo5je2 nastrNj i temperament2 ktNre sL przy5zynami wszystki5-
kopotNw6
Temperament jest pewnym stylem emo5jonalnym2 staL 5e5-L
5zowieka2 takL jak nieMmiaoMK al0o kapryMnoMK6 %oMK jest emo5jLD
oso0a o draIliwym temperamen5ie jest stale skonna do zoM5i6 "laton
dowodzi2 Ie emo5je2 temperament i apetyt na seks al0o jedzenie sL
przy5zynami kopotNw i dlatego rozum musi przejLK nad nimi wadzJ6
H5ze) "latona2 !rystoteles2 przyjL inne podejM5ie6 HwaIa on
sz5zJM5ie za pewien rodzaj rozkwitania i stworzy teoriJ Mrodka2 ktNra
jest 0ardzo z0liIona do doktryny 0uddyjskiej6 (Ldzi on2 Ie jest pewien
z0iNr 5e5-2 w tym odwaga2 przyjaO) i wspN5zu5ie2 miJdzy 7tNrymi
powinna panowaK -armonia6 ModzieI osiLga tJ -armoniJ2
prze0ywajL5 z mJdr5ami2 ktNrzy wykazujL te 5e5-y6 HwaIa on takIe2 Ie
kaIda 5nota zawiera komponent emo5jonalny6 %darzajL siJ2 na przykad2
sytua5je2 w ktNry5- okazanie zoM5i jest waM5iwe2 ale trze0a to zro0iK w
odpowiednim nasileniu2 w odpowiedni sposN02 odpowiedniej oso0ie i w
odpowiednim 5zasie6 Nie jest to atwe6
Jego PwiLto0liwoMK za5-i5-ota6
= !rystoteles uwaIa = 5iLgnL wen = Ie szla5-etnego reagowania
u5zymy siJ2 naMladujL5 mJdr5Nw al0o dziJki 13ronesis- 5o zna5zy
YmLdroMK prakty5znaZ6 Gdy0yM znalaz siJ w zupenie nowej sytua5ji2
musia0yM jL przemyMleK6 %azwy5zaj jednak wiedzJ o tym2 jak po=
wM5iLgaK emo5je2 a0y prowadziy do pozytywnego dziaania i do0rego
samopo5zu5ia2 zdo0ywamy w sposN0 naturalny2 niejako automaty5znie6
Na sz5zJM5ie nie zawsze musimy odwoywaK siJ do naszej zdol noM5i
rozpoznawania sytua5ji6
#ywoao to dyskusjJ miJdzy DalajlamL2 jego tuma5zami i rzJdem
amNw stojL5y5- za nim2 o5zywiM5ie w jJzyku ty0eta)skim6 (tarali siJ
znaleOK ty0eta)skie sowo2 ktNre 0yo0y odpowiednikiem 1hronesis+ #
ko)5u zgodzili siJ2 Ie doMK 0liski zna5zeniowo jest termin so sor tog1a-
ktNry zna5zy Yinteligen5ja rozpoznajL5aZ6
P#IECENIE 'E% &ELIGII
wen powrN5i do jednego z gNwny5- tematNw swego wystLpieniaF
5zy moIliwa jest 1ilozo1ia do0rego Iy5ia 0ez podstaw religijny5-U
5zywiM5ie na %a5-odzie myMlenie o 5no5ie 0yo przez setki lat
nierozL5znie zwiLzane z religiL6
= # osiemnastym i dziewiJtnastym wieku = kontynuowa wen swNj
przeglLd postaw i poglLdNw = mieliMmy wasnL epokJ oMwie5enia
:5-o5iaI zna5zenie2 ktNre my nadajemy temu terminowi2 jest zupenie
inne niI w 0uddyzmie;c6 EpokJ tJ nazywa siJ 5zasami erL rozumu2
c 6o,hi- 5zyli stan zrozumienia i wyzwolenia z samsar(- tuma5zy siJ na ogN na pol=
ski jako Yprze0udzenieZ :5-o5iaI np6 (uszkiewi5z2 o1+ cit+= uIywa teI terminu YoMwie5e=
nieZ2 natomiast na angielski jako Yenlig-tenmentZ2 5o z kolei jest odpowiednikiem pol=
skiego YoMwie5eniaZ :przyp6 tum6;6
poniewaI 1ilozo1owie za5zJli so0ie wtedy uMwiadamiaK2 Ie do0re Iy5ie
nie musi siJ opieraK na Iadnej konkretnej religii6 # naszym oMwie5eniu
1ilozo1ia staraa siJ 0roniK rNIny5- zasad2 ktNre kierujL moralnymi
5zynami6
#iJkszoMK ludzi %a5-odu2 zwasz5za jeMli nie sL oni wyznaw5ami
Iadnej religii2 zali5za siJ al0o do o0ozu utylitarystNw2 al0o do o0ozu
kantystNw6 C-o5iaI my2 1ilozo1owie2 moIemy spieraK siJ tygodniami2
miesiL5ami2 latami2 a nawet wiekami o rNIni5e miJdzy tymi dwoma
o0ozami2 majL one ze so0L 0ardzo wiele wspNlnego6
Dalajlama poprosi JinpJ o wyjaMnienie rNIni5y miJdzy utylita=
rysty5znym i 7aniowskim pojJ5iem 5noty6 Jinpa przedstawi mu to
pokrNt5e2 po 5zym2 5-5L5 siJ upewniK2 5zy zro0i to waM5iwie2 skon=
sultowa siJ z wenemF
= Czy moIna s5-arakteryzowaK gNwne rNIni5e miJdzy tymi
dwoma poglLdami w taki sposN02 Ie utylitaryM5i podejmujL dziaania
moralne dlatego2 Ie prowadzL one do do0ra nadrzJdnego2 natomiast
kantyM5i twierdzL2 Ie naleIy postJpowaK moralnie niezaleInie od
skutkNw takiego postJpowaniaU Czy miJdzy tymi szkoami istnieje
takIe rNIni5a ontologi5zna2 spNr o naturJ do0ra2 polegajL5y na tym2
Ie z utylitarysty5znego punktu widzenia do0ro jest w pewnym sensie
wzglJdne i zaleIne od kontekstu2 natomiast widziane z perspektywy
kantowskiej jest w pewnym stopniu a0solutneU
= %gadza siJ = odpar wen6 = % drugiej strony666
# tym momen5ie wtrL5i siJ DalajlamaF
= ! jak moIna 0roniK do0ra a0solutnego2 nie odwoujL5 siJ do
Iadnej kon5ep5ji teologi5znejU
wen przyzna mu ra5jJF
=No 5NI2 w wypadku 7anta 0yo to odwoanie siJ do teologii6 7ant
0y 0igoteryjnym luteraninem6
Dalajlama uMmie5-nL siJ z zadowoleniem6 DowiNd swego = etyka
7anta 0ya zwiLzana ze MwiatopoglLdem religijnym6
STU PRZECIWO JE!NEMU
= HtylitaryM5i = podjL na nowo wen = utrzymywali2 Ie 0yo0y
moralnie usprawiedliwione2 gdy0y na przykad sto osN0 5zerpao
przyjemnoMK z wyrzLdzenia jakiejM krzywdy jednej oso0ie6 !le prze
5ieI2 dowodzili niektNrzy2 ozna5za to 0rak poszanowania dla tej oso0y2
ktNre jest prze5ieI wartoM5iL nadrzJdnL2 do0rem wyIszym6
!lan2 zorientowawszy siJ2 Ie z0liIa siJ przerwa na porannL -er0atJ2
powiedziaF
= Musimy to zako)5zyK2 ale nie myMl2 Ie 5i z tego tylko powodu
odpuM5imy6 Czeka na to setka osN02 a jedna oso0a stoi tu i zatrzymu
je i5-6 Co zro0i0yM jako utylitarystaU
= Htylitarysta powiedzia0y2 Ie z punktu widzenia logiki powinna
ona dziaaK konsekwentnie dla zapewnienia jak najwiJkszego sz5zJM
5ia jak najwiJkszej li5z0ie ludzi w dugim okresie = odpar wen6 =
Jak dugo trwa ten dugi okresU #ie5znie6 Dlatego trudno tJ zasadJ
wprowadziK w 5zyn6 %arzut2 ktNry zwykle stawia siJ utylitaryzmowi
:5-o5iaI niektNrzy mNwiL2 Ie to waMnie jest w nim do0re;2 0rzmi
takF jeMli musisz poMwiJ5iK Iy5ie jednej oso0y dla uratowania Iy5ia
stu innym2 powinieneM to zro0iK6 7antysta sprze5iwi0y siJ temu
i oMwiad5zy2 Ie nawet gdy0y w wyniku twojej de5yzji miao ponieMK
MmierK stu ludzi2 nigdy nie powinieneM pogwa5iK zasady nieza0ijania6
# Iadnej z ty5- zasad nie uwzglJdnia siJ twojego samopo5zu5ia
emo5jonalnegoD o0ie opierajL siJ na zaoIeniu2 Ie musisz 0yK konsek
wentny6
"otem wen zwrN5i siJ 0ezpoMrednio do Dalajlamy2 odpowiadajL5
na jego w5zeMniejszL uwagJ na temat wierze) religijny5- i 1ilozo1NwF
= C-5J tu przede wszystkim mo5no podkreMliK2 Ie przyjmowana
o0e5nie na %a5-odzie kon5ep5ja moralnoM5i stwierdza2 Ie nie trze0a
5-odziK do koM5ioa2 a0y nau5zyK siJ ty5- zasad6 Musisz studiowaK
etykJ2 a potem wyjMK i zostaK do0rym utylitarysta al0o kantysta6 #
wiJkszoM5i wypadkNw o0ie te szkoy sL so0ie 0liskie2 poniewaI
wymagajL rNwnego traktowania wszystki5-2 5o zna5zy2 Ie nikt nie li5zy
siJ 0ardziej niI ktokolwiek inny6
DE(T&H7C$JNE I 7N(T&H7T$#NE (T!N$
HM$(RH
"amiJtajL5 o napomnieniu !lana2 Ie z0liIa siJ przerwa2 poprosiem
wena2 a0y przeszed do meritum i pokaza nam uoIonL przez sie0ie
listJ konstruktywny5- i destruk5yjny5- stanNw umysu6 Hkazaa siJ
ona na M5ianie nad naszymi gowamiF
!e"tru#$%&ne "tan% u'%"(u
Niskie po5zu5ie wasnej wartoM5i
Nadmierna pewnoMK sie0ie
Aywienie negatywny5- emo5ji
%azdroMK i zawiMK
'rak wspN5zu5ia
NiezdolnoMK do nawiLzywania 0liski5- stosunkNw z innymi
on"tru#t%wne "tan% u'%"(u
(za5unek dla sie0ie
"o5zu5ie wasnej wartoM5i :usprawiedliwione;
"o5zu5ie prawoM5i
#spN5zu5ie
Ay5zliwoMK
#spaniaomyMlnoMK
Dostrzeganie prawdy2 do0ra2 susznoM5i
MioMK
"rzyjaO)
= Nie staram siJ 0roniK tej listy = powiedzia wen = 5-5J tylko
opisaK za5-odnie podejM5ie z punktu widzenia 1ilozo1a6
d5zytujL5 listJ destruk5yjny5- stanNw umysu2 wen poMwiJ5i
nie5o wiJ5ej uwagi ostatniemu z ni5-2 niezdolnoM5i do nawiLzywania
0liski5- stosunkNw z innymi2 poniewaI mogo to ujawniK dalsze
rNIni5e miJdzy za5-odnim i 0uddyjskim punktem widzenia6
= patrzyem gwiazdkami mioMK i przyjaO) dlatego2 Ie sz5zegNlnie
zaleIy mi na dyskusji o ty5- 5e5-a5-6 C-5ia0ym2 Ie0yMmy poro=
zmawiali o ni5- w tym tygodniu6 (koro przyjmujemy2 Ie niezdolnoMK do
utrzymywania 0liski5- stosunkNw z innymi jest destruk5yjna2 to
zdolnoMK ko5-ania i przyjaOnienia siJ uwaIamy siL rze5zy za 5e5-y
konstruktywne6 "rawoMK ozna5za2 Ie stosujesz siJ do swoi5- zasad2 Ie
Iyjesz zgodnie ze swoimi przekonaniami6
#yjaMniajL5 Dalajlamie2 na 5zym polega trudnoMK przetuma5zenia
terminu YprawoMKZ na ty0eta)ski2 !lan stwierdzi2 Ie 5-o5iaI istnieje w
tym jJzyku kilka sNw odpowiadajL5y5- zna5zeniowo angielskim
okreMleniom Yu5z5iwoMKZ i Yniestwarzanie pozorNw 5zy nieudawanie2 Ie
jest siJ kimM innymZ2 Iadne z ni5- 5-y0a nie ma konota5ji pre5yzyjnie
odpowiadajL5ej zna5zeniu terminu YprawoMKZ6
= # kwestii po5zu5ia wasnej wartoM5i = mNwi dalej wen = to
napisaem w nawiasie YusprawiedliwioneZ6 Jest mnNstwo osN02 ktNre
majL nadmiernie wysokie mniemanie o so0ie6 HwaIajL siJ za ludzi
prawy5-2 5-o5iaI nimi nie sL6 %atem po5zu5ie wasnej wartoM5i jest
konstruktywne tylko wtedy2 jeMli ktoM zasuguje na to6 (LdzJ2 Ie takie
5e5-y jak wspaniaomyMlnoMK2 wspN5zu5ie i Iy5zliwoMK pojawiy0y siJ
rNwnieI na liM5ie sporzLdzonej przez 0uddystNw6 ! takIe zdolnoMK
widzenia rze5zy takimi2 jakie sL2 5zyli 0ezpoMrednie postrzeganie
rze5zywistoM5i6
Lista ta moga0y 0yK duIsza2 gdy0yMmy uwzglJdnili inne2 mniej
waIne konstruktywne stany umysu2 takie jak waM5iwe za5-owanie i
pokora2 ale poprzestanJ na tym2 5o powiedziaem2 i 0ardzo dziJkujJ
Jego PwiLto0liwoM5i i pu0li5znoM5i za to2 Ie 5ierpliwie mnie
wysu5-ali6
7iedy wen sko)5zy o0jaMnianie posz5zegNlny5- punktNw swojej
listy2 Dalajlama spytaF
= Czy dokona pan rozrNInienia miJdzy emo5jami negatywnymi
i destruk5yjnymiU
wen odpar2 Ie nie zro0i tego2 5-o5iaI w naj0liIszy5- dnia5-
waMnie to rozrNInienie miao siJ staK gNwnym przedmiotem sporNw
miJdzy przedstawi5ielami 0uddyjskiego i za5-odniego postrzegania
emo5ji6
$ETI I P#I(T!7I
"od5zas przerwy przyszed przywitaK siJ z DalajlamL 8ran5is5o
9arela6 'y wy5-udzony2 ale sz5zJMliwy6 Jego PwiLto0liwoMK odniNs
siJ do niego ze sz5zegNlnym u5zu5iem2 mNwiL5 5iepoF
= Jeden z moi5- najstarszy5- przyja5iN6 #ielki u5zony6
# poprzednim roku 8ran5is5o za namowL Dalajlamy podda siJ
przesz5zepowi wLtro0y powaInie uszkodzonej przez INta5zkJ6 'ya to
dla niego jedyna szansa za5-owania Iy5ia6 To2 Ie znajdowa siJ wraz z
nami w D-aramsali2 wydawao mu siJ 5udem = nie potrze0owa juI
staej opieki lekarskiej2 5-o5iaI w5iLI musia 5odziennie zaIywaK
skomplikowany koktajl medykamentNw6 Czu ogromnL wdziJ5znoMK
dla Dalajlamy2 ktNry interesowa siJ jego stanem zdrowia2 jak gdy0y
8ran5is5o naleIa do naj0liIszej rodziny Jego PwiLto0liwoM5i6
= Czuem siJ tak2 jak0ym po lata5- rozLki spotka siJ z kimM
0liskim = powiedzia pNOniej 8ran5is5o6 = #yjMK w ko)5u z zagraIa
jL5ej Iy5iu sytua5ji666 naprawdJ 5zuem siJ tak2 jak0ym 5oM MwiJtowa6
'yo to ni5zym dar6 Dar Iy5ia666 troski6
"od5zas przerwy na -er0atJ w sali panowaa atmos1era to=
warzyskiego ze0rania6 wen przyprowadzi syna2 a0y zro0iK mu zdjJ=
5ie z DalajlamL2 po kolei podeszo kilka osN0 przysu5-ujL5y5- siJ
od5zytowi2 0y zamieniK parJ sNw z prelegentem6 "otem 0-ikku
7usala5itto wrJ5zy Dalajlamie jakieM pisma w jJzyku pali6
Cz5igodny 7usala5itto urodzi siJ w ?C,> roku w 5-opskiej
rodzinie na pNno5y Tajlandii6 Jego oj5ie5 0y C-i)5zykiem2 matka
TajkL6 #5zeMnie za5zL studiowaK 0uddyzm2 a majL5 dwadzieM5ia lat2
wyMwiJ5ony zosta na mni5-a6 Hzdolniony naukowo2 wyrNInia siJ
znajomoM5iL trady5yjny5- przedmiotNw nau5zany5- w pali6 Hzyska
li5en5jat ze studiNw 0uddyjski5- w Tajlandii2 a potem zro0i doktorat z
1ilozo1ii indyjskiej na Hniwersyte5ie w Madrasie6
7ariera naukowa 5z5igodnego (om5-aia 7usala5itto za5zJa siJ w
5-wili2 gdy mianowano go dziekanem 0uddyjskiego uniwersytetu
Ma-a5-ulalongkornraja3idyalaya w 'angkoku2 gdzie sprawuje o0e5nie
1unk5jJ prorektora do spraw kontaktNw zagrani5zny5- i prowadzi
wykady na tematy 0uddyjskie oraz z religioznawstwa porNwnaw=
5zego6 AyjL5 jako mni5- i zastJp5a przeora klasztoru C-andaram2
wystJpuje jednak 5zJsto w tajlandzkim radiu i telewizji i pisuje do gazet
na tematy 0uddyjskie6 Jest teI wspNzaoIy5ielem miJdzynaro6=dowego
stowarzyszenia 0uddystNw zaangaIowany5- w sprawy spoe5zne2 ktNre
ma siedzi0J w 'angkoku2 organiza5ji wystJpujL5ej na rze5z nowego
systemu oMwiaty w Tajlandii oraz stowarzyszenia tajs=ki5- mni5-Nw2
ktNre stawia so0ie za 5el za5-owanie trady5ji prostego Iy5ia mniszego
w leMny5- pustelnia5-6 Cay 5zas pu0likuje teI pra5e naukowe o
0uddyzmie6
Dla Dalajlamy sprowadzenie na nasze spotkanie owego u5zonego
mni5-a z Tajlandii 0yo sz5zegNlnie waIne2 i to nie tylko ze wzglJdu na
tematykJ naukowL2 ktNrL mieliMmy siJ zajmowaK2 ale rNwnieI ze
wzglJdu na rozpo5zJ5ie dialogu miJdzy wieloma odmianami 0uddyz=
mu6 # pierwszy5- wieka5- istnienia 0uddyzmu w India5-2 kiedy
przedstawi5iele rozli5zny5- szkN regularnie spotykali siJ i dyskutowali
o swoi5- odmienny5- punkta5- widzenia2 dialog ten 0y
odpowiednikiem europejskiego zotego wieku6 Jednak w miarJ roz=
przestrzeniania siJ 0uddyzmu w !zji i powstawania jego przerNIny5-
odmian2 dialog ten zamiera2 a w odizolowanym od inny5- krajNw
Ty0e5ie prakty5znie usta6
7iedy 5zyniliMmy przygotowania do tego spotkania2 Dalajlama
podkreMli2 Ie zaleIy mu na tym2 a0yMmy zaprosili u5zony5- reprezen=
tujL5y5- inne odgaJzienia 0uddyzmu6 Aartowa2 Ie 5zJM5iej dyskutuje z
zakonnikami 5-rzeM5ija)skimi niI z mni5-ami inny5- gaJzi 0uddyzmu6
Jako przedstawi5iel2 i to prominentny2 wadIrajany2 ktNra przeniknJa do
Ty0etu w g=gII wieku z Indii2 Dalajlama 0ardzo 5-5ia nawiLzaK
kontakty z najpowsze5-niejszL w !zji #s5-odniej ma-ajanL i majL5L
najwiJ5ej wyznaw5Nw w kraja5- poudniowo==ws5-odnioazjaty5ki5- =
taki5- jak Tajlandia2 oj5zyzna 5z5igodnego 7usala5itto = t-erawadL6
Tak wiJ5 Dalajlama przyjL od 3hi))u teksty palijskie i powiedzia w
podziJ5eF
= Mni5- o0rzLdku t-erawady666 to 0ardzo do0rze6 Doty5-5zas pro=
wadziliMmy powaIne dyskusje ra5zej z przedstawi5ielami %a5-odu niI z
naszymi 0raKmi w 0uddyzmie2 a zwasz5za mni5-ami praktykujL5y=
mi t-erawadJ6 Jestem sz5zJMliwy2 Ie pole5J do Tajlandii6 Nie mogJ siJ
do5zekaK wizyty w tym kraju666 5-y0a Ie nagle uderzy piorun`
= MNj uniwersytet ma zamiar nadaK 5i tytu -onorowy = powiedzia
0-ikku 7usala5itto6
= ! wiJ5 = zaIartowa !lan = Jego PwiLto0liwoMK dostanie doktorat
-onoris 5ausa i zostanie Jego PwiLto0liwoM5iL Doktorem`
"rzed wznowieniem posiedzenia zapytaem DalajlamJF
= Czy Jego PwiLto0liwoMK 5-5ia0y poruszyK jakieM kwestie al0o
powiedzieK 5oM o jaki5-M sprawa5-U
= Jest taka kwestia = odpar po namyMle6 = C-odzi o to2 jak dziaa
umys w 5-wili powstawania taki5- emo5ji2 to zna5zy w jaki5- znajduje
siJ stana5- kon5eptualny5- i niekon5eptualny5-6
= To poglLd 5-arakterysty5zny dla 0uddyzmu = wyjaMni !lan =5oM2
5o Jego PwiLto0liwoMK 5-5ia0y przedstawiK z wasnego punktu
widzenia6 !le nie ma poMpie5-u2 ta sprawa i tak wyniknie w trak5ie
dyskusji6 Dzisiejsze popoudnie to naj0ardziej odpowiednia na to pora6
Dalajlama 5-5ia ukazaK zoIony 5-arakter 0uddyjskiego rozumienia
natury poznania i wyjaMniK2 Ie w podejM5iu tym nie ma owego ostrego
rozgrani5zenia miJdzy emo5jL i poznaniem :al0o rozumem;2 ktNre
wystJpuje w psy5-ologii za5-odniej6 # zna5zeniu ty0eta)skiego sowa
sze1a- tuma5zonego 5zJsto jako YMwiadomoMKZ al0o YpoznanieZ2
za5ierajL siJ w rze5zywistoM5i treM5i o0u ty5- pojJK2 0liIsze jest ono
5zemuM2 5o nazwali0yMmy Ywydarzeniem psy5-i5znymZ6 #ydarzenia
psy5-i5zne2 ktNre w 0uddyzmie nazywane sL YdolegliwoM5iamiZ2
postrzegane sL jako Ykon5eptualneZ2 5zyli jest to termin o szerokim
zakresie zna5zeniowym2 w ktNrym mieM5i siJ to2 5o w jJzyku
angielskim nazywa siJ myMlami2 wyo0raIeniami i emo5jami6
Dalajlama 5-5ia powiedzieK o paru zwiLzany5- z tym sprawa5- po
o0iedzie2 ale Ynie w 1ormie o1i5jalnej prelek5ji666 po prostu jako kilka
sNw wyjaMnieniaZ2 jak to ujL6
= Jego PwiLto0liwoMK przygotowywa siJ do tego wystLpienia przez
5zterdzieM5i lat = zwrN5i siJ ktoM do Dalajlamy2 na 5o ten odpar2 przy=
ta5zajL5 starL ty0eta)skL przypowieMKF
= "rzy norze MwistakNw stoi yeti2 5zeka2 aI wy5-yli siJ ktNryM2
5-wyta go i wkada pod sie0ie2 0o 5-5e za5zekaK na nastJpnego2 5-5e
naapaK 5ae stadko6 #y5-yla siJ nastJpny Mwistak2 yeti apie go i
pakuje pod sie0ie2 a w tym 5zasie2 korzystajL5 z okazji2 u5ieka pierwszy6
"otem w norze pokazuje siJ nastJpny Mwistak2 yeti 5-wyta go i pakuje
pod sie0ie2 a tym5zasem u5ieka ten2 na ktNrym siedzia6 Ja teI zapaem
mnNstwo MwistakNw przez te 5zterdzieM5i lat2 ale wiele z ni5- mi
u5ieko6 # ko)5u nie zostao mi i5- duIo`
& % D % I ! R ,
"($C4LGI! 'HDD$J(7!
"amiJtam spotkanie z ty0eta)skim nau5zy5ielem C-ogyamem
TrungpL2 do ktNrego doszo w ?C>, roku na 4ar3ardzie2 gdzie pra=
5owaem wNw5zas na wydziale psy5-ologii6
= 'uddyzm = powiedzia Trungpa = pojawi siJ na %a5-odzie jako
pewna 1orma psy5-ologii6
MyMl2 Ie 0uddyzm moIe mieK 5oM wspNlnego z psy5-ologiL2
wydawaa siJ w owy5- 5zasa5- wiJkszoM5i z nas 5akowi5ie a0surdal=
na2 ale stosunek ten odzwier5iedla naszL niewiedzJ6 #iadomoMK2 Ie
0uddyzm2 jak wiele inny5- wielki5- trady5ji du5-owy5- na Mwie5ie2
zawiera teoriJ umysu i jego pra5y2 0ya a0solutnym zasko5zeniem6
"rawdJ mNwiL52 Iaden z przedmiotNw2 ktNry5- u5zyem siJ w ra=
ma5- studiNw psy5-ologi5zny5-2 nie sugerowa nawet2 Ie psy5-ologia
wspN5zesna jest tylko nowL wersjL li5zL5y5- dwa tysiL5e lat do5ieka)
natury ludzkiego umysu6 #spN5zesne teorie psy5-ologi5zne tkwiL
korzeniami w europejskiej i ameryka)skiej kulturze i nau5e2 a 5aL
psy5-ologiJ postrzegaK moIna jako dziedzinJ ograni5zonL przez kul=
turJ2 z ktNrej wyrasta = krNtkowzro5znL2 niemal solipsysty5znL w jej
ignorowaniu systemNw psy5-ologi5zny5- z inny5- 5zJM5i Mwiata i z in=
ny5- 5zasNw6
kazuje siJ2 Ie w rdzeniu wiJkszoM5i religii azjaty5ki5- zawiera siJ
jakaM psy5-ologia2 5-o5iaI wiedza o tym jest zwykle domenL
du5-owny5- i niewiele z niej prze5ieka do MwiadomoM5i szeroki5- rzesz
wierny5-6 (L to psy5-ologie zarNwno teorety5zne2 jak i stosowane2
dostar5zajL5e odpowiednim Yspe5jalistomZ2 joginom 5zy mni=
5-om2 prakty5zny5- metod zdys5yplinowania ser5 i umysNw i pano=
wania nad nimi w 5elu osiLgniJ5ia stanu idealnego6
Naj0ogatszL 5-y0a z ty5- psy5-ologii Yalternatywny5-Z znaleOK
moIna w 0uddyzmie6 d 5zasNw IyjL5ego w piLtym wieku przed naszL
erL Gautamy 'uddy analiza umysu i jego pra5y stanowi zasadni5zL
5zJMK praktyk jego naMladow5Nw6 %asady tej analizy sko=dy1ikowano w
pierwszym tysiL5le5iu po jego Mmier5i w trakta5ie zwanym w jJzyku
pali2 ktNrym posugiwa siJ 'udda2 A3hi,hamma :w sanskry5ie
A3hi,harm,=- 5o zna5zy YnajwyIsza
doktrynaZ6
0e5nie kaIda odmiana 0uddyzmu ma jakLM wersjJ ty5- podsta=
wowy5- nauk psy5-ologi5zny5- o umyMle2 wz0oga5onL wasnymi
przemyMleniami i udoskonaleniami6 Tego dnia mieliMmy wysu5-aK
wersji ty0eta)skiej2 kon5entrujL5ej siJ na emo5ja5-6
HC%N$ I MNIC4
"o przerwie na -er0atJ miejs5e w 1otelu prelegenta u 0oku
Dalajlamy zajL Matt-ieu &i5ard2 odziany w rdzawo5zerwone i sza1ra=
nowe szaty mni5-a6
= % miejs5a tuma5za = powiedzia !lan2 przejmujL5 rolJ przewod=
ni5zL5ego o0rad = przedstawiJ w paru sowa5- Matt-ieu2 ktNry po raz
pierwszy przyje5-a do !zji w tysiL5 dziewiJKset szeMKdziesiLtym siNd=
mym roku2 a od tysiL5 dziewiJKset siedemdziesiLtego drugiego mieszka
tu na stae6
Jako dzie5ko rodziny naleIL5ej do do0rze ustosunkowanego krJgu
1ran5uskiej inteligen5ji2 Matt-ieu styka siJ w modoM5i z wieloma
5iekawymi oso0ami6 Jego matka2 artystka2 0ya 0liskL przyja5iNkL
!ndre 'retona2 jednego z oj5Nw surrealizmu6 #uj dla odmiany jako
jeden z pierwszy5- opynL Mwiat w jednooso0owej odzi Iaglowej 0ez
silnika2 5o zajJo mu trzy lata6 Natomiast jego oj5em 5-rzestnym 0y G6
I6 GurdIijew2 rosyjski mistyk i okultysta2 ktNry wywar zna5zny wpyw
na 1ran5uskL elitJ intelektualnL w poowie dwudziestego stule5ia
:5-o5iaI matka Matt-ieu 0ya w owym 5zasie entuzjastkL kon=
5ep5ji GurdIijewa2 jego samego nie L5zyy Iadne sz5zegNlne zwiLzki
ze zwolennikami i naMladow5ami mistyka;6
= #MrNd goM5i zapraszany5- na kola5je do domu &i5arda znajdowali
siJ wy0itni 1ilozo1owie i artyM5i2 przyja5iele i znajomi jego oj5a2 ktNry =
piszL5 pod pseudonimem litera5kim Jean=8ran5ois &e3el =jest jednym z
naj0ardziej wpywowy5- IyjL5y5- 1ran5uski5- 1ilozo1Nw i politologNw6
&e3el jest autorem dwudziestu piJ5iu ksiLIek :najlepiej znana2 ?ithout
>ar( an, @esus- 0ya miJdzynarodowym 0estsellerem; i jednym z
5zterdziestu zaledwie YnieMmiertelny5-Z2 5zonkNw !kademii
8ran5uskiej = do ktNrej przynaleInoMK jest najwyIszym zasz5zytem dla
intelektualisty = zasiadajL5 na miejs5u2 ktNre niegdyM zajmowa La
8ontaine6 Dialog pomiJdzy Matt-ieu i jego oj5em na temat nauki i
du5-owoM5i2 opu0likowany w ksiLI5e pod tytuem >nich i filozof- sta
siJ miJdzynarodowym 0estsellerem6
Do pierwszej wyprawy w 5elu znalezienia ty0eta)skiego mistrza
skoni Matt-ieu &i5arda2 nie5-5L5y zresztL2 jeden ze znajomy5- matki2
1ilmowie5 dokumentalista !rnaud Desjardins6 NakrJ5i on dla
1ran5uskiej telewizji 5zterogodzinny 1ilm pod tytuem Przes<anie
7(3eta9cz()Aw+ %realizowany w ?C@@ roku2 w kilka lat po masowym
eEodusie wielki5- mistrzNw z zajJtego przez C-iny Ty0etu2 1ilm ten
ko)5zy siJ piJ5iominutowL sekwen5jL twarzy dziesiLtkNw medytujL=
5y5- mistrzNw2 patrzL5y5- w mil5zeniu w kamerJ6 #idok ty5- twarzy
porazi Matt-ieu6
%najL5 zaledwie kilka sNw angielski5- :w szkole u5zy siJ
niemie5kiego2 greki i a5iny; i ani sowa po ty0eta)sku2 Matt-ieu
wyruszy do Indii6 Tam przyja5iel2 ktNry przy0y kilka miesiJ5y
w5zeMniej2 doktor 8rederi5k Le0oyer2 ktNrego metoda rodzenia dzie5i
Y0ez przemo5yZ = w agodnym oMwietleniu i umiesz5zenia i5- potem w
letniej wodzie = staa siJ modna w dziesiJK lat pNOniej2 zaprowadzi go
do lamy6
Jak mNwi Matt-ieu2 jego Iy5ie rozpo5zJo siJ naprawdJ * 5zerw5a
?C@> roku2 w dniu2 w ktNrym pozna jednego z owy5- wielki5- mist=
rzNw ty0eta)ski5- s1ilmowany5- przez Desjardinsa2 7angyura
&inpo5ze2 5zowieka2 ktNry nau5zy go podstaw ty0eta)skiego 0ud=
dyzmu6 %godnie z ty0eta)skL trady5jL wJdrowny5- joginNw2 &in=
po5ze spJdzi wiJkszoMK Iy5ia w pustelnia5-2 ale pNOniej2 jak wielu
amNw IyjL5y5- wedug trady5ji Njingma2 7angyur &inpo5ze oIeni siJ
i zaoIy rodzinJ6 # momen5ie spotkania z Matt-ieu mieszka w
dwuiz0owej 5-a5ie o0ok Darjeeling6
Matt-ieu 0y pod urokiem spokojnego wspN5zu5ia2 mLdroM5i i
twardej jak skaa siy woli swojego mistrza6 MajL5 dopiero dwadzieM5ia
jeden lat2 prze0ywa u &inpo5ze przez trzy tygodnie i 5-o5iaI wNw5zas
nie zdawa so0ie jesz5ze z tego sprawy2 odmienio to na zawsze jego
drogJ Iy5iowL6 "owrN5iwszy do 8ran5ji2 0y kontynuowaK studia2 5o
rusz wra5a myMlami do tego spotkania6 #skutek tego2 ro0iL5 doktorat z
0iologii w Instytu5ie "asteura w "aryIu2 spJdza letnie waka5je z
lamami w India5-6
"ra5J doktorskL pisa Matt-ieu pod kierunkiem laureata nagrody
No0la2 8ran5ois Ja5o0a2 dokonujL5 wasny5- odkryK z dziedziny
genetyki6 'JdL5 jesz5ze na studia5- doktoran5ki5-2 napisa pierwszL
ksiLIkJ2 autorytatywny opis migra5ji wszelki5- rodzajNw zwierzLt2
poniewaI etologia 0ya jednL z jego pasji :oprN5z muzyki2 astronomii i
1otogra1owania przyrody;6 Jednak w ko)5u po5iLg do poszukiwa)
du5-owy5- sta siJ tak silny2 Ie Matt-ieu zrezygnowa z kariery
naukowej i wy0ra Iy5ie praktykujL5ego wyznaw5y ty0eta)skiego
0uddyzmu pod opiekL i kierunkiem 7angyura &inpo5ze6 7iedy 7angyur
zmar2 Matt-ieu zosta mni5-em i oso0istym sekretarzem Dilgo
7-yentse &inpo5ze6 (pJdzi z nim dwanaM5ie lat i po jego Mmier5i
napisa o nim ksiLIkJ
?
6
= d prawie dwudziestu lat jest mni5-em i jednym z najlepszy5-
za5-odni5- znaw5Nw 0uddyzmu2 zwasz5za odmiany Njingma =
ko)5zy przedstawianie prelegenta !lan6 = d dawna peni rolJ tu
ma5za Jego PwiLto0liwoM5i w kontakta5- z oso0ami mNwiL5ymi po
1ran5usku6 ! zatem 0ez z0Jdny5- 5eregieli2 Matt-ieu2 proszJ 0ardzo666
C-o5iaI 0lisko wspNpra5owa z DalajlamL jako tuma5z2 tego ranka
Matt-ieu znalaz siJ w krJpujL5ym dla kaIdego mni5-a ty0eta)skiego
pooIeniu6 d razu wyzna2 jak niewygodna jest rola2 ktNrL
przyszo mu odegraK6
= CzujJ[siJ tro5-J dziwnie2 przystJpujL5 do wyjaMniania 5zegokol
wiek na temat 0uddyzmu w o0e5noM5i Jego PwiLto0liwoM5i = za5zL
Matt-ieu6 = CzujJ siJ jak u5ze) przed egzaminem6 ! jako 0yy
naukowie5 od5zuwam tJ samL tremJ2 wystJpujL5 wo0e5 tylu u5zony5-
osN06 No2 ale od 5zasu do 5zasu musimy zdawaK egzaminy =powiedzia
z pogodnym uMmie5-em6
"ierwszym zadaniem2 ktNre postawi so0ie Matt-ieu2 0yo
o0jaMnienie rNIni5y zna5zeniowej miJdzy angielskL nazwL emo5ji a
odnoszL5ymi siJ do ni5- terminami 0uddyjskimi6 #skaza2 Ie emo5ja
jest okreMleniem 0ardzo ogNlnym6
= !ngielskie sowo emotion wywodzi siJ z a5i)skiego emovere i
ozna5za wprawienie umysu w ru5-2 ku dziaaniu szkodliwemu2
o0ojJtnemu al0o pozytywnemu6 Natomiast w terminologii 0uddyjskiej
emo5jL nazwali0yMmy to2 5o warunkuje umys i sprawia2 Ie przyjmuje
on pewien oglLd al0o punkt widzenia rze5zywistoM5i6 Niekonie5znie
odnosi siJ to do emo5jonalnego wy0u5-u2 do ktNrego do5-odzi
zniena5ka w umyMle2 a 5o jest 0yK moIe naj0liIsze temu2 5o naukow5y
0adajL jako emo5jJ6 # terminologii 0uddyjskiej wydarzenie takie
nazwano 0y raIL5L emo5jL2 a odnosio0y siJ to na przykad do sytua5ji2
w ktNry5- jest o5zywiste2 Ie ktoM jest zy2 smutny al0o ma o0sesjJ na
punk5ie 5zegoM6
&%%IE# "MIWD%$ T$M2 C%$M (IW CP
#$D!JE2 ! C%$M JE(T
# 5elu wyjaMnienia tej podstawowej rNIni5y w postrzeganiu emo5ji
miJdzy myMlL 0uddyjskL i za5-odniL Matt-ieu przedstawi niezwykle
zwiJOle punkt widzenia psy5-ologii 0uddyjskiej6 %a5zL od opisu
0ardzo rNIniL5ego siJ od stosowanego na %a5-odzie kryterium
uznawania emo5ji za destruk5yjneD otNI nie 5-odzi tylko o to2 5zy
powodujL o5zywistL szkodJ2 ale 5zy sL przy5zynL mniej zauwaIalnego
za2 a mianowi5ie zniekszta5enia naszego widzenia rze5zywistoM5i6
= Jak z 0uddyjskiego punktu widzenia = kontynuowa Matt-ieu
=odrNInia siJ emo5je destruk5yjne od konstruktywny5-U "rzede
wszystkim emo5ja destruk5yjna2 ktNrL okreMla siJ rNwnieI jako
YprzesaniajL5yZ al0o YtrapiL5yZ 5zynnik psy5-i5zny2 jest 5zymM2 5o
przeszkadza umysowi w postrzeganiu rze5zywistoM5i takL2 jaka jest6
Emo5ja destruk5yjna zawsze powoduje rozziew miJdzy pozorami
i rze5zywistoM5iL6
Nadmierne przywiLzanie2 na przykad pragnienie posiadania
5zegoM2 nie pozwoli nam dostrze5 rNwnowagi pomiJdzy przyjemnymi i
nieprzyjemnymi2 konstruktywnymi i destruk5yjnymi 5e5-ami kogoM lu0
5zegoM i sprawia2 Ie postrzegamy to 5oM lu0 tego kogoM przez 5-wilJ jako
rze5z lu0 oso0J a0solutnie atrak5yjnL2 a zatem2 Ie pragniemy tego 5zegoM
lu0 kogoM6 draza nie pozwala nam dojrzeK pozytywny5- 5e5- danego
przedmiotu2 sprawiajL52 Ie jawi siJ on nam jako 5akowi5ie negatywny2
wskutek 5zego 5-5emy go odrzu5iK2 znisz5zyK al0o u5ie5 od niego6 Takie
stany emo5jonalne upoMledzajL nasz osLd2 zdolnoMK prawidowej o5eny
natury rze5zy6 #aMnie dlatego mNwimy2 Ie sL przesaniajL5eD
przysaniajL 5zy za5iemniajL to2 5zym rze5zy te sL naprawdJ6 "rzysaniajL
w ko)5u2 5zyli uniemoIliwiajL2 gJ0szL o5enJ trwaego al0o nietrwaego
5-arakteru rze5zy2 dostrzeIenia posiadania przez nie lu0 nieposiadania
nieodL5zny5- od i5- natury waM5iwoM5i6 ! zatem przesaniajL one
postrzeganie na wszystki5- pozioma5-6 Tak oto przesaniajL5e emo5je
ograni5zajL naszL wolnoMK przez to2 Ie krJpujL myMli2 zmuszajL5 nas do
nieo0iektywnego myMlenia2 mNwienia i dziaania6 Natomiast emo5je
konstruktywne idL w parze z 0ardziej prawidowL o5enL tego2 5o
postrzegamyD zasadzajL siJ one na zdrowym rozsLdku6
Dalajlama siedzia nieru5-omo2 uwaInie su5-ajL5 i z rzadka
przerywajL5 Matt-ieu al0o proszL5 o dokadniejsze wyjaMnienie tego
5zy innego punktu jego wywodNw6 Natomiast naukow5y sporzLdzali
przez 5ay 5zas prelek5ji notatki2 poniewaI 0yo to pierwsze wystLpie=
nie strony 0uddyjskiej6
"&'LEM 7&%$#D$
"rzedstawione przez !lana kryterium emo5ji destruk5yjny5-
opierao siJ na i5- szkodliwoM5i2 natomiast Matt-ieu wykaza2 Ie w
0uddyzmie zwra5a siJ 0ardziej uwagJ na pewne niuanseF
= Tak oto do5-odzimy do opisu emo5ji destruk5yjny5- jako 5zegoM2
5o wyrzLdza krzywdJ komuM innemu al0o nam6 Dziaania nie sL do0re
al0o ze dlatego2 Ie ktoM postanowi2 iI takie sL al0o tak powinno siJ je
traktowaK6 Nie ma do0ra ani za w sensie a0solutnym6 Jest jedynie
do0ro i zo rozpatrywane w kategoria5- sz5zJM5ia i 5ierpienia2 ktNre
wynika z naszy5- myMli i dziaa) wo0e5 nas samy5- al0o inny5- osN06
Emo5je destruk5yjne odrNIniK moIna od konstruktywny5- rNwnieI
na podstawie motywa5ji2 ktNra je wyzwalaF ego5entry5znej al0o
altruisty5znej2 Iy5zliwej al0o zoMliwej6 Tak wiJ5 trze0a 0raK pod
uwagJ motywa5jJ i konsekwen5je emo5ji6
MoIna rNwnieI odrNIniK emo5je konstruktywne od destruk5yjny5-2
0adajL5 i5- wzajemne stosunki w kategoria5- antidotum6 #eOmy2 na
przykad2 nienawiMK i altruizm6 NienawiMK zde1iniowaK moIna jako
5-JK szkodzenia innym al0o psu5ia 5zegoM2 5o do ni5- naleIy lu0 jest
im drogie6 Emo5jL prze5iwstawnL temu jest 5oM2 5o dziaa jako
0ezpoMrednie antidotum na wrogoMK2 0o 5-o5iaI moIna od5zuwaK na
przemian nienawiMK i mioMK2 to nie moIna jedno5zeMnie IywiK o0u ty5-
u5zuK wo0e5 tej samej oso0y 5zy przedmiotu6 Dlatego im 0ardziej
pielJgnuje ktoM Iy5zliwoMK2 wspN5zu5ie i altruizm2 im 0ardziej u5zu5ia
te przenikajL jego umys2 tym 0ardziej zmniejsza siJ i5- prze=
5iwie)stwo2 5-JK szkodzenia2 ktNra moIe w ko)5u w ogNle zniknLK6
"oza tym2 kiedy mNwimy2 Ie jakaM emo5ja jest negatywna2 to nie
zna5zy2 Ie odrzu5amy 5oM2 le5z Ie jest to zjawisko negatywne w tym
sensie2 iI zmniejsza nasze sz5zJM5ie2 do0re samopo5zu5ie2 jasnoMK
myMlenia i ograni5za wolnoMK2 nasila natomiast wypa5zone postrze=
ganie rze5zywistoM5i6
"rzerwa mu !lanF
= De1iniujesz nienawiMK jako 5-JK znisz5zenia al0o odtrL5enia innej
oso0y2 5zegoM2 5o do niej naleIy al0o jest jej drogie6 #5zeMniej Jego
PwiLto0liwoMK mNwi o tym2 5zy moIliwe jest od5zuwanie wspN5zu5ia
wo0e5 samego sie0ie6 C-5ia0ym zadaK podo0ne pytanie6 Czy nie jest
moIliwe od5zuwanie nienawiM5i wo0e5 sie0ieU %dajesz siJ de1iniowaK
jL jako emo5jJ od5zuwanL tylko w stosunku do inny5-6
dpowiedO Matt-ieu 0ya nie5o zaskakujL5aF
= 7iedy mNwi siJ2 Ie ktoM sie0ie nienawidzi2 to w rze5zywistoM5i
sednem tego u5zu5ia nie jest w5ale nienawiMK6 MoIesz 0yK z sie0ie
niezadowolony2 ale moIe teI to 0yK pewna 1orma dumy2 u5zu5ie 1rus
tra5ji wynikajL5e z uMwiadomienia so0ie2 Ie nie dorastasz do wasny5-
o5zekiwa)6 Nie moIesz sie0ie naprawdJ nienawidziK6
!lan dalej drLIy tematF
= ! wiJ5 w 0uddyzmie nie ma 5zegoM takiego jak nienawiMK do
wasnej oso0yU
Matt-ieu nie wy5o1a siJ ze swojego twierdzenia6
= "rawdopodo0nie nie ma2 poniewaI 0yo0y to sprze5zne z pod
stawowym pragnieniem kaIdej Iywej istoty2 ktNrym jest unikanie
5ierpienia6 MoIesz uwaIaK2 Ie siJ nienawidzisz2 0o 5-5esz 0yK lepszy2
niI jesteM6 MoIesz 0yK z sie0ie niezadowolony2 dlatego Ie nie jesteM
taki2 jaki 5-5ia0yM 0yK2 al0o nie5ierpliwisz siJ2 Ie nie stajesz siJ taki
dostate5znie szy0ko6 # nienawiM5i 5zy wstrJ5ie do sie0ie kryje siJ
w rze5zywistoM5i silne przywiLzanie do ego6 Nawet ktoM2 kto popenia
samo0Njstwo2 ro0i to nie z nienawiM5i do sie0ie2 le5z dlatego2 Ie myMli2
iI jest to sposN0 unikniJ5ia wiJkszego 5ierpienia6
= Nie unikasz w ten sposN0 ni5zego = doda Matt-ieu2 przedsta
wiajL5 0uddyjski poglLd na samo0Njstwo = poniewaI MmierK jest tylko
przejM5iem do innego stanu egzysten5ji6 Tak wiJ5 zro0i0yM lepiej2
starajL5 siJ uniknLK 5ierpienia dziJki usilnym prN0om rozwiLzania
pro0lemu tu i teraz2 a kiedy nie jest to moIliwe2 poprzez zmianJ swo
jego stosunku do tego pro0lemu6
(IEMD%IE(IXT C%TE&$ T$(IXCE
EMCJI NEG!T$#N$C4
"owra5ajL5 do gNwnego wLtku swojego wystLpienia2 Matt-ieu
5iLgnLF
= (kLd 0iorL siJ wedug nauki 0uddyjskiej owe destruk5yjne emo5jeU
#szys5y wiemy2 Ie zmieniamy siJ 5ay 5zas2 od dzie5i)stwa po staroMK6
Nasze 5iaa nie sL nigdy takie same2 a nasze umysy zdo0ywajL w
kaIdej 5-wili nowe doMwiad5zenia6 (tale podlegamy
przemianom6 ! jednak uwaIamy2 Ie gdzieM w Mrodku tego wszystkiego
jest 5oM2 5o nas okreMla2 5oM2 5o od dzie5i)stwa pozostaje stae2 5o jest
YmnLZ6
To YjaZ2 nazwijmy je YprzywiLzaniem do egoZ2 ktNre tworzy naszL
toIsamoMK2 nie jest po prostu myMlL o YmnieZ2 ktNra przy5-odzi nam do
gowy2 gdy siJ 0udzimy2 gdy mNwimy YJest mi gorL5oZ al0o YJest mi
zimnoZ2 al0o kiedy ktoM nas woa6 "rzywiLzanie do ego odnosi siJ do
gJ0oko zakorzenionego nawyku trzymania siJ niezmiennej istoty2 ktNra
zdaje siJ tworzyK rdze) naszego 0ytu i okreMla kaIdego z nas jako
konkretnL oso0J6
HwaIamy teI2 Ie to YjaZ jest 0ez0ronne i Ie musimy je 5-roniK i
dostar5zaK mu przyjemnoM5i6 (tLd 0iorL siJ awersja i po5iLgD awersja do
wszystkiego2 5o mogo0y zagroziK temu YjaZ2 i po5iLg do wszystkiego2
5o sprawia mu przyjemnoMK al0o je uspokaja2 dziJki 5zemu moIe ono
5zuK siJ 0ezpie5zne i sz5zJMliwe6 % ty5- dwN5- podstawowy5- emo5ji2
po5iLgu i odrazy2 rodzi siJ mnNstwo inny5-6
# pisma5- 0uddyjski5- mNwi siJ o osiemdziesiJ5iu 5ztere5- tysiL=
5a5- emo5ji negatywny5-6 Nie wszystkie sL sz5zegNowo okreMlone2 ale
ta wielka2 meta1ory5zna li5z0a odzwier5iedla zoIonoMK ludzkiego
umysu i daje nam do zrozumienia2 Ie metody jego przekszta5enia
trze0a dostosowywaK do ogromnej rNInorodnoM5i usposo0ie) psy=
5-i5zny5-6 #aMnie dlatego mNwi siJ o osiemdziesiJ5iu 5ztere5- tysiL=
5a5- drzwi2 przez ktNre wkro5zyK moIna na 0uddyjskL drogJ przemiany
wewnJtrznej6 # kaIdym razie te rNInorodne emo5je sprowadzajL siJ do
piJ5iu gNwny5-F nienawiM5i2 poILdania2 zmieszania2 py5-y i zazdroM5i6
NienawiMK to od5zuwane w gJ0i du5-a pragnienie szkodzenia
komuM2 znisz5zenia jego sz5zJM5ia6 Niekonie5znie wyraIa siJ ona
wy0u5-em zoM5i6 Nie przejawia siJ 5ay 5zas2 ale ujawni siJ2 gdy
5zowiek znajdzie siJ w okoli5znoM5ia5-2 ktNre wyzwolL jego nie5-JK6
"owiLzana jest ona z wieloma innymi pokrewnymi emo5jami2 takimi
jak nie5-JK2 uraza2 pogarda2 animozja i tak dalej6
"rze5iwstawne jej jest przywiLzanie2 ktNre teI ma wiele aspektNw2
jest wiJ5 zwyke poILdanie przyjemnoM5i zmysowy5- al0o przed=
miotNw2 ktNre 5-5emy posiadaK2 ale jest teI su0telniejszy aspekt =
przywiLzanie do pojJ5ia YjaZ2 do oso0y i do twardej rze5zywistoM5i
zjawisk6 # zasadzie przywiLzanie L5zy siJ z postrzeganiem rze5zy
takimi2 jakimi nie sL6 (prawia ono2 na przykad2 Ie myMlisz2 iI rze5zy sL
wie5zne2 iI przyjaO)2 ludzie2 mioMK2 majLtek 0JdL stale trwaK2 5-oK jest
jasne2 Ie nie 0JdL6 ! zatem przywiLzanie ozna5za trzymanie siJ swojego
sposo0u postrzegania rze5zy6
"otem mamy niewiedzJ2 niezdolnoMK rozrNInienia miJdzy tym2 5o
trze0a osiLgnLK2 a 5zego unikaK dla osiLgniJ5ia sz5zJM5ia al0o unikniJ=
5ia 5ierpienia6 5zywiM5ie niewiedzy nie uznaje siJ w kulturze za5-od=
niej za emo5jJ2 ale jest ona 0ez wLtpienia 5zynnikiem umysowym2
ktNry uniemoIliwia stworzenie jasnego i zgodnego z prawdL o0razu
rze5zywistoM5i6 Jest ona zatem stanem umysu przeszkadzajL5ym w
osiLgniJ5iu najwyIszej mLdroM5i 5zy wiedzy al0o wiedzJ tJ przesa=
niajL5ym6 Dlatego uwaIa siJ jL za dolegliwy2 przysparzajL5y strapie)
aspekt umysu6
&NwnieI py5-a ma wiele aspektNwF dumJ z wasny5- osiLgniJK2
po5zu5ie wyIszoM5i wo0e5 inny5- al0o pogardJ dla ni5-2 niewaM5iwL
o5enJ swoi5- 5e5- al0o niezauwaIanie do0ry5- 5e5- u inny5-6 CzJsto
idzie ona w parze z niezauwaIaniem wasny5- wad 5zy 0rakNw6
%azdroMK postrzegaK moIna jako niezdolnoMK do 5ieszenia siJ
sz5zJM5iem inny5-6 Nigdy nie zazdroM5imy komuM 5ierpienia2 le5z
sz5zJM5ia i zalet6 % 0uddyjskiego punktu widzenia jest to emo5ja
negatywna6 JeMli naszym 5elem jest zapewnienie innym do0rego sa=
mopo5zu5ia2 to powinniMmy 0yK sz5zJMliwi2 jeMli sami potra1iL znaleOK
sz5zJM5ie6 Dla5zego mieli0yMmy 0yK zazdroMniU CzJMK naszej pra5y
zostaa juI wykonana i mamy o tyle mniej do zro0ienia6
ILH%&$C%NE YJ!Z
= Dla5zego wszystkie te podstawowe emo5je sL tak M5iMle zwiLzane z
pojJ5iem YjaZU #yo0raOmy so0ie2 Ie mNwisz nagle komuMF YCzy 0y0y
pan uprzejmy rozzoM5iK siJ2 0ardzo siJ rozzoM5iK2 w tej 5-wiliUZ Nikt
siJ nie rozzoM5i666 moIe z wyjLtkiem 0ardzo do0rego aktora2 ktNry
potra1i przez wzglJdnie krNtki 5zas udaK zoMK6
JeMli jednak powiesz tej samej oso0ieF YJesteM odraIajL5ym draniemZ2
to nie 0Jdziesz musia dugo 5zekaK na skutek6 so0a ta naty5-miast
wpadnie w zoMK6 (kLd ta rNIni5aU (tLd2 Ie zaatakowaeM jej YjaZ6 (koro
wyo0raIenie o istnieniu YjaZ 5zy YjaOniZ zdaje siJ 0yK OrNdem
wszystki5- emo5ji2 to wynika z tego2 Ie jeMli siJ 5-5e pra5owaK nad
emo5jami2 trze0a dogJ0nie z0adaK to pojJ5ie YjaZ6 Czy rze5zywiM5ie po
takiej analizie YjaZ ostanie siJ2 jako 5oM2 5o naprawdJ istniejeU
! zatem w 0uddyjskiej 1ilozo1ii i prakty5e wyraOnie artykuuje siJ
gJ0okL potrze0J z0adania2 5zy owo YjaZ nie jest tylko zudzeniem2
nazwL2 ktNrL nadajemy temu strumieniowi 5iLgy5- zmian6 Nie moIemy
odnaleOK tego YjaZ w Iadnej 5zJM5i 5iaa2 nie udao teI siJ stwierdziK2 Ie
jest ono 5zymM2 5o przenika 5iao6 Mogli0yMmy pomyMleK2 Ie mieM5i siJ
ono w MwiadomoM5i2 ale prze5ieI takIe MwiadomoMK jest nieustannie
zmieniajL5ym swNj 0ieg strumieniem6 Jak moIe istnieK o0e5ne YjaZ2
zawieszone miJdzy 5zymM2 5o juI przeminJo2 i 5zymM2 5o jesz5ze nie
powstaoU
! jeMli nie moIna znaleOK jaOni ani w umyMle2 ani w 5iele2 ani w
o0ojgu z ni5- zarazem2 ani nie jest ono 5zymM odmiennym od ni5-2 to
jest o5zywiste2 Ie nie ma ni5zego2 na 5o mogli0yMmy wskazaK dla
uzasadnienia tak silnego po5zu5ia YjaZ6 Jest to tylko nazwa2 ktNrL
nadaje siJ kontinuum2 tak jak wskazujL5 na rzekJ2 nazywamy jL
Gangesem 5zy Missisipi6 To wszystko6
! jednak kiedy siJ do tego przywiLIemy2 kiedy myMlimy2 Ie na tej
rze5e jest NdO2 to zna5zy2 kiedy pojawiajL siJ kopoty spowodowane
kur5zowym trzymaniem siJ pojJ5ia YjaZ jako 5zegoM istniejL5ego
naprawdJ2 to 0yt ten musimy 5-roniK i zadowalaK6 "ojawiajL siJ wtedy
awersja2 odraza2 wspomniane piJK dolegliwoM5i2 dwadzieM5ia
dolegliwoM5i drugorzJdny5-2 a na konie5 osiemdziesiLt 5ztery tysiL5e
aspektNw dolegliwy5- emo5ji6
TRZ) POZIOM) *WIA!OMO*CI
= NastJpne pytanie 0rzmiF 5zy te negatywne emo5je wynikajL z
samej natury umysuU !0y na nie odpowiedzieK2 musimy wyrNIniK
kilka poziomNw MwiadomoM5i6 #edug 0uddyzmu istniejL trzy takie
poziomyF powierz5-niowy2 gJ0szy i najgJ0szy6
Na poziomie powierz5-niowym wystJpujL wszelkiego rodzaju
emo5je6 "oziom ten odpowiada 1unk5jonowaniu umysu i interak5jom
5iaa z oto5zeniem6 "oziom gJ0szy odpowiada pojJ5iu YjaZ i zdolnoM5i
introspek5ji2 dziJki ktNrej umys 0ada swL naturJ6 Tu rNwnieI pynie Nw
strumie) umysu2 ktNry niesie skonnoM5i i nawyki6
"oziom najgJ0szy jest naj0ardziej podstawowym aspektem
MwiadomoM5i2 a okreMla go 1akt2 Ie umys ma w ogNle zdolnoMK poz=
nawania
*
6 Jest to 5zysta MwiadomoMK2 nieskupiona na Iadnym przed=
mio5ie6 5zywiM5ie2 generalnie nie postrzegamy MwiadomoM5i w taki
sposN0D potrze0a do tego Kwi5ze) kontempla5yjny5-6
7iedy mNwimy o rNIny5- pozioma5- MwiadomoM5i2 to nie traktu=
jemy i5- jak trze5- rNwno5zeMnie i rNwnolegle pynL5y5- strumieni
=0ardziej przypominajL one rNIne gJ0okoM5i o5eanu6 Emo5je rozgry=
wajL siJ na poziomie powierz5-niowym i gJ0szym2 ale nie wpywajL
na poziom najgJ0szy6 MoIna je porNwnaK do 1al na o5eanie2 pod5zas
gdy podstawowa natura umysu odpowiada gJ0iom o5eani5znym6
"oziom najgJ0szy okreMla siJ 5zasami jako YMwietlistyZ2 ale gdy
mNwimy o Mwietlistym aspek5ie umysu2 nie zna5zy to 0ynajmniej2 Ie
jest gdzieM tam 5oM2 5o siJ Mwie5i6 "rzymiotnik M w i e t l i s t y odnosi
siJ po prostu do podstawowej zdolnoM5i 0y5ia Mwiadomym2 0ez Iadnego
za0arwienia2 ktNre nadaway0y temu stanowi wytwory umysu 5zy
emo5je6 "ene i 0ezpoMrednie urze5zywistnianie siJ tej podstawowej
MwiadomoM5i2 kiedy ni5 jej nie przesania2 uwaIa siJ teI za osiLgniJ5ie
stanu oMwie5enia 5zy prze0udzenia2 stanu 0uddy6
Dalajlama su5-a uwaInie prelek5ji Matt-ieu2 kiwajL5 5zasami
gowL6 'yo to dla niego doskonale znane terytorium2 nie przerywa
wiJ5 proM0ami o 0ardziej sz5zegNowe wyjaMnienia ani ni5zego nie
kwestionowa6
W)ZWOLENIE SI+ SPO! WP,)WU EMOCJI
!ESTRUC)JN)C-
= NastJpnym krokiem jest sprawdzenie2 5zy moIliwe jest 5akowite
uwolnienie siJ od emo5ji destruk5yjny5-6 MoIliwe jest to tylko wtedy2
jeMli emo5je te nie sL przyrodzonymi 5e5-ami umysu2 jeMli nie tkwiL w
jego naturze6 Gdy0y emo5je negatywne2 takie jak nienawiMK2 0yy
nieodL5znymi 5e5-ami najgJ0szej istoty umysu2 to 0yy0y stale
o0e5ne6 "owinniMmy 0yK zdolni zajrzeK w gL0 MwiadomoM5i i znaleOK w
niej nienawiMK2 poILdanie2 zazdroMK2 py5-J i tak dalej6
Jednak juI nasze zwyke2 5odzienne doMwiad5zenie mNwi2 Ie te
negatywne emo5je zdarzajL siJ sporady5znie6 so0y oddajL5e siJ kon=
templa5ji twierdzL zaM2 Ie gdy zanurzajL siJ w gL0 MwiadomoM5i2 a0y
poznaK jej podstawowe aspekty2 nie znajdujL w owym Mwietlistym
kontinuum na najgJ0szym poziomie Iadny5- emo5ji negatywny5-6 Jest
to stan 5akowi5ie wolny od wszelki5- emo5ji destruk5yjny5- i u5zuK
negatywny5-6
Nawet jeMli ogromna wiJkszoMK ludzi doMwiad5za przy rNIny5-
okazja5- emo5ji negatywny5-2 nie zna5zy to2 Ie takie emo5je sL przy=
rodzonymi 5e5-ami umysu6 %ilustrujJ to przykademF kiedy sto sztuk
zota leIy w zakurzonym miejs5u2 to wszystkie mogL 0yK pokryte
kurzem2 ale zoto pozostaje zotem6 Na podstawie doMwiad5ze)
kontempla5yjny5- przekonani jesteMmy2 Ie emo5je destruk5yjne nie sL
podstawowL 5e5-L MwiadomoM5i6 Jest ra5zej tak2 Ie rodzL siJ one w
zaleInoM5i od okoli5znoM5i i rozmaity5- nawykNw i skonnoM5i2 ktNre
majL OrNdo w zewnJtrznej warstwie MwiadomoM5i6 (twarza to moIliwoMK
pra5y nad tymi ulotnymi emo5jami i skonnoM5iami2 z ktNry5- siJ
rodzL6 Gdy0y emo5je destruk5yjne 0yy przyrodzonymi waM5iwoM5iami
umysu2 to prN0y uwolnienia siJ od ni5- nie miay0y sensu6
"rzypominao0y to my5ie kawaka wJgla2 ktNry nigdy nie moIe staK siJ
0iay6 HMwiadomienie so0ie moIliwoM5i uwolnienia siJ od emo5ji
destruk5yjny5- jest po5zLtkiem drogi przemiany wewnJtrznej6 MoIna
odgoniK 5-mury i odkryK2 Ie jest za nimi so)5e i 5zyste nie0o i Ie zawsze
tam 0yy6
!0y siJ przekonaK2 5zy te destruk5yjne emo5je sL 5zJM5iL istoty
naszego umysu2 musimy je 0adaK6 #eOmy na przykad zoMK6 #ydaje
siJ2 Ie silnemu wy0u5-owi zoM5i nie moIna siJ oprzeK6 #o0e5 zoM5i
5zujemy siJ niemal 0ezsilniF kiedy nas ogarnia2 zdaje siJ2 Ie nie mamy
innego wy0oru i musimy siJ jej poddaK6 Jest tak dlatego2 Ie naprawdJ
nie staramy siJ wniknLK w samL naturJ zoM5i6 Czym jest zoMKU
7iedy patrzysz z oddali na potJInL 5-murJ2 to wydaje siJ ona tak
masywna2 Ie moIna 0y na niej siLMK6 Jednak gdy siJ w niL zanurzysz2
nie ma tam ni5zego2 5o mNg0yM 5-wy5iK2 ni5zego oprN5z pary i wiatru6
Mimo to zasania ona so)5e2 a wiJ5 ma pewien wpyw na to2 5o siJ
dzieje6 "odo0nie jest ze zoM5iL6 %godnie z klasy5znym podejM5iem
praktyki 0uddyjskiej2 oso0a oddajL5a siJ medyta5ji przypatruje siJ
zoM5i i pytaF YCzy zoMK jest jak dowNd5a armii2 ponL5y ogie) al0o
5iJIki gazU Czy trzyma w rJku 0ro)U Czy jest jakieM miejs5e2 gdzie
moIna jL znaleOK666 w piersia5-2 w ser5u2 w gowieU Czy ma jakiM ksztat
lu0 kolorUZ 5zywiM5ie zadajL5 takie pytania2 nie spodziewamy siJ2 Ie
odkryjemy kogoM2 kto w0ija nam wN5zniJ w IoLdek` Mimo to waMnie
tak wyo0raIamy so0ie zoMK = jako 5oM 0ardzo silnego i trudnego do
odpar5ia6
JednakIe eksperyment ten wykazuje2 Ie im dokadniej przypatrujesz
siJ zoM5i2 tym 0ardziej niknie 5i w o5za5-2 jak szron topniejL5y w
promienia5- porannego so)5a6 7iedy siJ jej naprawdJ przyglLdasz2
tra5i nagle 5aL swojL mo56 dkrywa siJ wtedy rNwnieI2 Ie nie jest ona
tym2 za 5o siJ jL pierwotnie uwaIao6 Jest z0iorem rNIny5- wydarze)6
Jest w niej na przykad pewna jasnoMK 5zy 0ysk2 ktNra naleIy
wprawdzie do jej istoty2 jest jednym z aspektNw jej sedna2 ale nie jest
sama w so0ie za6 "rawdJ mNwiL52 w samym OrNdle emo5ji
destruk5yjny5- jest 5oM2 5o nie jest jesz5ze szkodliwe6
! zatem = wyjaMnia Matt-ieu = negatywne 5e5-y emo5ji nie sL nawet
i5- przyrodzonymi waM5iwoM5iami6 To przywiLzanie2 zwiLzane ze
skonnoM5iami danej oso0y2 wyzwala reak5jJ a)5u5-owL2 w wyniku
ktNrej pierwsza myMl przekszta5a siJ w zoMK2 nienawiMK i wrogoMK6
JeMli sama zoMK nie jest ni5zym trwaym2 zna5zy to2 Ie nie jest ona
podstawowL waM5iwoM5iL umysu6
UNIWERSALNE ANTI!OTUM
"rowadzi to do pytania = mNwi dalej Matt-ieu = jak radziK so0ie z
emo5jami negatywnymi2 nie ograni5zajL5 siJ do o0serwowania2 ale
dLIL5 do przemiany wewnJtrznej6 #kradajL5 siJ stale do umysu2
przekszta5ajL siJ one w nastroje2 a na konie5 w 5e5-y temperamentu6
Dlatego za5zLK trze0a od pra5y nad samymi emo5jami6 MoIna to ro0iK
na rNIne sposo0y i na rNIny5- pozioma5- = dla po5zLtkujL5y5-2 Mrednio
zaawansowany5- i zaawansowany5-6
"ierwszy sposN02 kiedy staramy siJ uniknLK negatywny5- konsek=
wen5ji emo5ji destruk5yjny5-2 ktNre sprowadzajL niesz5zJM5ie na nas
samy5- i na inny5-2 polega na wykorzystaniu antidotum6 Na kaIdL
emo5jJ jest konkretne antidotum6 Jak w5zeMniej wspomniaem2 nie
moIemy jedno5zeMnie od5zuwaK nienawiM5i i mioM5i do tego samego
o0iektu6 ! zatem najlepszL odtrutkL na nienawiMK jest mioMK6 "odo0nie
moIna rozpatrywaK nieprzyjemne aspekty przedmiotu nieodpartego
poILdania al0o staraK siJ o5eniK go 0ardziej o0iektywnie6 JeMli 5-odzi o
niewiedzJ al0o 0rak wnikliwoM5i2 prN0ujemy lepiej zrozumieK2 5zego
musimy dokonaK2 a 5zego unikaK6 # wypadku zazdroM5i 5zy zawiM5i
moIemy podziwiaK zalety inny5- osN0 i radowaK siJ nimi6 JeMli 5-odzi o
dumJ 5zy py5-J2 staramy siJ do5eniaK osiLgniJ5ia inny5- i dostrzegaK
nasze wasne wady2 a0y pielJgnowaK pokorJ6
#ynika stLd2 Ie jest tyle odtrutek2 ile emo5ji negatywny5-6 ! zatem
nastJpnym krokiem = na poziomie Mredniozaawansowanym = jest
sprawdzenie2 5zy nie istnieje jedno antidotum na nie wszystkie6 %naleOK
je moIna w medyta5ji2 w do5iekaniu najgJ0szej istoty wszystki5-
emo5ji negatywny5-6 kazuje siJ2 Ie 0rak im trwaoM5i2 Ie wykazujL
5oM2 5o w 0uddyzmie nazywa siJ pustkL6 Nie jest 0ynajmniej tak2 Ie
rozpywajL siJ wNw5zas nagle w powietrzu2 ale staje siJ o5zywiste2 Ie
nie sL tak trwae2 jak siJ wydaje6
Metoda ta pozwala nam wyz0yK siJ przekonania o pozornej2 jak
widaK2 trwaoM5i emo5ji negatywny5-6 To antidotum2 uMwiadomienie
so0ie i5- pustki2 dziaa na wszystkie emo5je2 0o 5-o5iaI przejawiajL siJ
one rNInie2 sL identy5zne pod jednym wzglJdem = nie istniejL jako 5oM
trwaego i nama5alnego6
statni sposN02 ktNry jest zarazem naj0ardziej ryzykowny2 polega nie
na neutralizowaniu emo5ji ani dostrzeganiu i5- pustki2 le5z na
przekszta5aniu i5-2 wykorzystywaniu jako katalizatorNw pro5esu
szy0kiego wyzwolenia siJ spod i5- wpywu6 To tak2 jak0y ktoM wpad
do morza i wykorzysta wodJ2 0y dopynLK do 0rzegu6
Metody te porNwnuje siJ 5zasami do trze5- moIliwy5- sposo0Nw
uporania siJ z trujL5L roMlinL6 JednL moIliwoM5iL jest ostroIne jej
wykopanie i 5akowite usuniJ5ie6 dpowiada to wykorzystywaniu
odtrutek6 Druga sprowadza siJ do zalania roMliny wrzLtkiem6 To 5oM
takiego jak medytowanie o pust5e6 Trze5ia moIliwoMK to sposN0
stosowany przez pawia2 ktNry2 zgodnie z trady5yjnymi wierzeniami2
odIywia siJ su0stan5jami trujL5ymi6 %jada on tJ roMlinJ6 Nie tylko nie
ulega zatru5iu2 ktNre spowodowaK 0y mogo MmierK inny5- zwierzLt2 ale
jego piNra stajL siJ jesz5ze piJkniejsze6 dpowiada to prakty5e
wykorzystywania i przekszta5ania negatywny5- emo5ji w 5elu wzmo=
Ienia Kwi5ze) du5-owy5-6 Jednak jest to metoda nie0ezpie5zna6
(prawdza siJ w wypadku pawiaD zwierzJta sa0sze wpady0y w po=
waIne tarapaty`
#e wszystki5- trze5- wypadka5- rezultaty sL takie sameF osiLga siJ
ten sam 5el6 Nie jesteMmy juI zniewoleni przez emo5je negatywne i
podLIamy drogL prowadzL5L do wolnoM5i6 Nie ma naprawdJ zna5zenia2
ktNra metoda jest Yszla5-etniejszaZ od pozostay5-6 7aIda z ni5- jest jak
klu5z6 7lu5z suIy do otwierania drzwi6 DopNki moIna go w tym 5elu
uIywaK2 dopNty nie jest waIne2 5zy zro0iony jest z Ielaza2 sre0ra 5zy ze
zota6 # prakty5e najodpowiedniejsza jest ta metoda2 ktNra najlepiej
suIy wewnJtrznej przemianie danej jednostki i tJ metodJ powinna ona
stosowaK6
"amiJtajmy jednak2 Ie ostatnia z ni5-2 a5zkolwiek moIe siJ wy=
dawaK kuszL5a2 jest 5zymM w rodzaju prN0y zdjJ5ia klejnotu z gowy
jadowitego wJIa6 JeMli2 starajL5 siJ wykorzystaK emo5je jako kataliza=
tory2 ktoM naprawdJ i5- nie przekszta5i2 le5z 0Jdzie przeIywa je w
zwyky sposN02 to zostanie przez nie jesz5ze 0ardziej zniewolony`
PRZE!. PO!CZAS CZ) PO/
NastJpnie Matt-ieu zajL siJ pokrewnym tematem i wy0orem mo=
mentu przystLpienia do prze5iwdziaania emo5ji destruk5yjnej6 Czy
interweniujemy po pojawieniu siJ taki5- emo5ji2 w 5-wili gdy po=
wstajL2 5zy teI zanim siJ jesz5ze pojawiLU
Interwen5ja po pojawieniu siJ emo5ji jest podejM5iem po5zLtkujL=
5y5-2 poniewaI zazwy5zaj uMwiadamiamy so0ie negatywne al0o
destruk5yjne aspekty pewny5- emo5ji dopiero po i5- przeIy5iu6
HIywamy wtedy rozumu w 5elu z0adania i5- konsekwen5ji2 widzL5 na
przykad2 Ie silny wy0u5- nienawiM5i2 ktNry sprawia2 Ie postrzegamy
kogoM jako oso0J 5akowi5ie zL2 moIe przysporzyK innym wiele
5ierpie)2 a nas samy5- teI nie usz5zJMliwia6 # ten sposN0 moIemy
odrNIniK emo5je2 ktNre dajL sz5zJM5ie2 od ty5-2 ktNre powodujL
5ierpienie6 (taje siJ wNw5zas jasne2 Ie gdy nastJpnym razem za5znL
nas ogarniaK podo0ne emo5je2 najlepiej 0Jdzie nie popusz5zaK im 5ugli6
7iedy na0ierzemy juI w tym pewnego doMwiad5zenia2 pora przejMK
do nastJpnego etapu i zajLK siJ emo5jami w 5-wili i5- pojawienia siJ6
De5ydujL5e zna5zenie ma tutaj uwolnienie emo5ji w momen5ie i5-
narastania2 a0y nie wyzwoliy a)5u5-a myMli2 ktNre = mnoIL5 siJ i
rozprzestrzeniajL5 = zawadnJy0y umysem2 zmuszajL5 nas do
dziaania2 na przykad do wyrzLdzenia komuM krzywdy6 # tym 5elu
przyglLdamy siJ MwieIo zrodzonej myMli w opisany w5zeMniej sposN02
pytajL5 o to2 5zy ma jakiM ksztat2 kolor2 pooIenie i tak dalej2 po 5zym
w ko)5u odkrywamy2 Ie jej prawdziwL istotL jest pustka6 JeMli
na0ierzemy w tym wprawy2 to myMli i emo5je pojawiajL siJ i znikajL2
nie rodzL5 5zeredy krJpujL5y5- nasz umys myMli2 ni5zym ptaki2 ktNre
przelatujL po nie0ie2 nie zostawiajL5 Iadny5- MladNw2 al0o rysunki na
wodzie2 ktNre znikajL2 gdy je kreMlisz6
5zywiM5ie jest to 5oM2 5o wymaga dugiej praktyki2 ale dziJki Kwi=
5zeniom moIe siJ z pewnoM5iL staK 5akowi5ie naturalnL reak5jL6 #rze=
5zywistoM5i ty0eta)skie sowo okreMlajL5e medyta5jJ zna5zy Yzapozna=
nie siJZ al0o Yoswojenie siJZ6 DziJki prakty5e oswajasz siJ z postrze=
ganiem tego2 jak myMli pojawiajL siJ i znikajL6 "rzywykasz do tego6
"NOniej2 gdy masz juI doMK duIe doMwiad5zenie2 nad5-odzi 5zas na
zro0ienie ostatniego kroku6 %anim jesz5ze zrodzi siJ w twoim umyMle
emo5ja2 jesteM na niL przygotowany2 dziJki 5zemu nie ogarnie 5iJ ze
zniewalajL5L2 niemoIliwL do prze5iwstawienia siJ siL2 kiedy siJ pojawi6
7rok ten zwiLzany jest ze spenieniem2 stanem umysu po przemianie2
kiedy emo5je destruk5yjne nie pojawiajL siJ juI z takL siL jak
w5zeMniej6
%ilustrujJ to 0ardzo trywialnym przykademF jeMli w twoim IoLdku
ze0rao siJ duIo gazNw2 to jest 5i trudno powstrzymywaK je przez 5ay
5zas2 gdyI moIe to sprawiaK 5i 0Nl6 !le i5- wypusz5zenie jest sprze5zne
z do0rymi manierami6 !ni i5- wypusz5zenie2 ani powstrzymywanie nie
jest do0rym rozwiLzaniem6 ! zatem najlepiej wyle5zyK IoLdek2 a0yM
nie musia ani pusz5zaK 0LkNw2 ani 5ierpieK6
% emo5jami jest tro5-J podo0nie6 # miarJ na0ywania doMwiad5zenia
Kwi5zL5y siJ w opanowywaniu emo5ji do5-odzL do punktu2 w ktNrym
potra1iL przepeniK 5ay swNj umys Iy5zliwoM5iL6 (taje siJ ona i5-
drugL naturL2 dziJki 5zemu nienawiMK zostaje wymie5iona z i5-
umysNw i nie ma mowy2 Ie0y 5elowo i Mwiadomie skrzywdzili kogoM6
NienawiMK juI siJ nie pojawia2 nie ma wiJ5 5zego tumiK 5zy
powstrzymywaK6 to uzasadnienie Kwi5ze) du5-owy5-6
#IEL7IE ("ERNIENIE
= MoIna 0y pomyMleK2 Ie jeMli ktoM poz0Jdzie siJ wszystki5- emo5ji2
to stanie siJ nie5zuy jak gaz6 Ni5 0ardziej 0Jdnego6 #olny od emo5ji
umys jest jasny i ni5zym nie zmL5ony6 MJdrze5 pogodny i wolny od
zakN5ajL5y5- jego spokNj emo5ji przejawia duIo wiJkszL wraIliwoMK
na 5ierpienia inny5- i troskJ o i5- sz5zJM5ie2 pod5zas gdy oso0a targana
emo5jami2 w ktNrej umyMle panuje 5-aos2 jest nieMwiadoma i nie
od5zuwa 5ierpienia inny5-2 tak jak nie 5zujemy wosa w doni6
Natomiast mJdrze52 pogodny i wolny od ty5- zakN5ajL5y5- myMlenie
emo5ji2 doskonale dostrzega 5ierpienia inny5- i zwiLzek przy5zyny i
skutkuD od5zuwa to tak wyraOnie jak wos w oku6 Ma o wiele
doskonalszL zdolnoMK osLdu i gJ0sze wspN5zu5ie6
NiektNrzy utrzymujL2 Ie nieprzejawianie emo5ji prowadziK moIe do
szkodliwy5- dla zdrowia stanNw umysu6 !le prze5ieI emo5je wyraIaK
moIna na wiele rNIny5- sposo0Nw6 Na przykad zoMK wyraziK moIna
nie tylko wy0u5-em wM5iekoM5i2 ale rNwnieI2 prze5iwstawiajL5 jej
naszL inteligen5jJ6 Nie musimy tumiK ani wypieraK naszy5- emo5ji6
MoIemy ukierunkowaK je tak2 a0y podjJy dialog z naszL inteligen5jL2
wykorzystujL5 je dla zrozumienia natury naszego umysu2 o0serwujL52
jak opadajL2 nie posiawszy ziaren2 z ktNry5- mogy0y w przyszoM5i
ponownie siJ zrodziK6 DziJki temu unikamy w danej 5-wili zgu0ny5-
konsekwen5ji nienawiM5i2 a na duIszL metJ zyskujemy pewnoMK2 Ie nie
0Jdzie ona miaa przy5zyny2 a0y pojawiK siJ ponownie w tak gwatowny
sposN06
Na konie5 pozostaje pytanie2 5zy moIna siJ 5akowi5ie poz0yK
negatywny5- emo5ji6 d odpowiedzi na nie zaleIy stopie) naszej
mLdroM5i i wolnoM5i6 JeMli zwaIymy na to2 Ie emo5je destruk5yjne
ograni5zajL naszL wolnoMK wewnJtrznL i upoMledzajL zdolnoMK sLdzenia2
to jest o5zywiste2 Ie w im wiJkszym stopniu uniezaleInimy siJ od ni5-2
tym wiJkszL zyskamy wolnoMK i tym sz5zJMliwsi siJ staniemy6
"owinniMmy odrNIniK sz5zJM5ie od przyjemnoM5i6 (z5zJM5ie rozu=
miane jest tutaj jako silne u5zu5ie spenienia2 ktNremu towarzyszy
po5zu5ie spokoju i mnNstwo 5e5- pozytywny5-2 taki5- jak altruizm6
"rzyjemnoMK zaleIy od miejs5a2 okoli5znoM5i i przedmiotu2 ktNry jej
dostar5za6 "rzyjemnoMK moIna od5zuwaK w pewny5- 5-wila5-2 a w
inny5- nie6 CoM2 5o po5zLtkowo sprawia przyjemnoMK2 moIe pNOniej
staK siJ o0ojJtne2 a potem nawet nieprzyjemne i powodowaK 5ierpienie6
"rzyjemnoMK wy5zerpuje siJ w radowaniu siJ jej OrNdem2 tak jak
Mwie5a2 ktNra spala siJ do ko)5a i znika6
Natomiast gJ0okie u5zu5ie spenienia nie zaleIy od 5zasu2 miejs5a
ani przedmiotNw6 Jest to stan umysu2 ktNry tym 0ardziej siJ nasila2 im
0ardziej go doMwiad5zamy6 &NIni siJ od przyjemnoM5i prawie pod
kaIdym wzglJdem6 To2 5zego szukamy w uwolnieniu siJ od wpywu
emo5ji destruk5yjny5-2 jest pewnego rodzaju sta0ilnoM5iL2 jasnoM5iL i
spenieniem wewnJtrznym2 ktNre nazywamy tu sz5zJM5iem6
NIE G&%EC4 "IE&#&DN$2
LEC% "IE&#&DN! D'&a
= # jednym z artykuNw = ko)5zy swoje wystLpienie Matt-ieu
=wen wspomnia o 1ilozo1ie2 ktNry powiedzia2 Ie w 5ay5- dzieja5-
ludzkoM5i nie 0yo 5-y0a ani jednej oso0y naprawdJ do0rej i sz5zJMli=
wej6 'uddyzm proponuje inny punkt widzenia6 Ty0eta)skie sowo
ozna5zajL5e stan 0uddy skada siJ z dwN5- syla0F sang- ktNra odnosi siJ
do kogoM2 kto usunL wszystkie przesony zamazujL5e 5zy za5iemniajL5e
rze5zywistoMK2 oraz g'e'- ktNra odnosi siJ do kogoM2 ktp doszed we
wszystkim do doskonaoM5i2 takiej jak Mwiato zastJpujL5e 5iemnoMK6
(tan 0uddy pojmuje siJ jako najwyIszL do0roK2 urze5zywistnienie tej
do0ro5i w samym jLdrze MwiadomoM5i6
"oniewaI kaIde o0darzone 5zu5iem stworzenie jest poten5jalnie
zdolne do osiLgniJ5ia stanu 0uddy2 podejM5ie 0uddyjskie 0liIsze jest
kon5ep5ji pierworodnego do0ra niI grze5-u pierworodnego6 To pier=
wotne do0ro2 ta natura 0uddy2 jest podstawowL naturL umysu6 "owiada
siJ2 Ie w owym stanie urze5zywistniania do0ro5i nie ma a0solutnie
Iadny5- negatywny5- emo5ji2 a zatem rNwnieI 5ierpienia6 Czy
osiLgniJ5ie tego stanu jest moIliweU Musimy tu polegaK na Mwiade5twie
'uddy i inny5- istot2 ktNre doznay prze0udzenia6
Jak w5zeMniej wspomniaem2 moIliwoMK prze0udzenia opiera siJ na
przekonaniu2 Ie przesaniajL5e nam wzrok emo5je nie sL przyrodzonymi
5e5-ami natury umysu6 C-o5iaI sztuka zota moIe leIeK zagrze0ana w
0o5ie przez stule5ia2 nigdy siJ nie zmienia6 #ystar5zy tylko usunLK
warstwy 0rudu pokrywajL5e zoto2 0y ukazaK je takim2 jakie jest i
zawsze 0yo6 siLgniJ5ie stanu 0uddy jest zatem pro5esem
o5zysz5zania2 stopniowego gromadzenia 5e5- pozytywny5- i mLdroM5i6
Do5-odzi siJ w ko)5u do stanu penej MwiadomoM5i2 w ktNrym emo5je
przesaniajL5e rze5zywistoMK 5zy destruk5yjne juI siJ nie pojawiajL2
gdyI zniknJy i5- przy5zyny6
MoIna siJ dziwiK2 jak prze0udzona oso0a moIe 1unk5jonowaK 0ez
emo5ji6 #ydaje siJ2 Ie jest to Ole postawione pytanie2 poniewaI emo5je
destruk5yjne przeszkadzajL nam w widzeniu rze5zy takimi2 jakie sL2 a
wiJ5 w normalnym 1unk5jonowaniu6 Emo5je przesaniajL5e rze5zy=
wistoMK utrudniajL nam waM5iwL o5enJ natury rze5zywistoM5i i natury
umysu6 7iedy widzimy rze5zy2 jakie sL2 poz0y5ie siJ emo5ji
negatywny5- i wykszta5enie emo5ji pozytywny5-2 opierajL5y5- siJ na
zdrowym rozsLdku2 wL5znie z duIo spontani5zniejszym i naturalnym
wspN5zu5iem2 staje siJ atwiejsze6
#szystko musi opieraK siJ na 0ezpoMrednim doMwiad5zeniu6 #
prze5iwnym razie przypominao0y to 0udowanie piJknego zamku na
zamarzniJtej powierz5-ni jezioraD musi on zatonLK2 gdy siJ stopi lNd6
'udda powiedziaF Y#skazaem wam drogJ6 d was zaleIy2 5zy niL
pNjdzie5ieZ6 Nie jest to 5oM2 5o atwo przy5-odzi6 DoMwiad5zenie
wymaga wytrwaoM5i2 gorliwoM5i i nieustannego wysiku6 #ielki ty0e=
ta)ski pustelnik Milarepa powiedziaF YNa po5zLtku ni5 nie przy5-odzi2
w Mrodku ni5 nie zostaje2 na konie5 ni5 nie od5-odziZ6 Tak wiJ5 wymaga
to 5zasu6 %a5-J5ajL5e jednak jest to2 Ie jeMli dokadasz wszelki5- stara)2
z pewnoM5iL przekonasz siJ2 Ie daje to rezultaty6
7iedy Matt-ieu sko)5zy2 Dalajlama skoni przed nim z uznaniem
gowJ2 mNwiL5 z uMmie5-emF
= prN5z tytuu gelong \mni5-] Matt-ieu powinien nosiK teraz
rNwnieI tytu gesze+ # ty0eta)ski5- studia5- du5-owy5- jest on
odpowiednikiem naszego doktoratu6
& % D % I ! R S
!N!TMI! "&%$"!DRPCI
HM$(RH
Czy moIemy dziaaK stanow5zo2 ale nie poddawaK siJ zniekszta=
5ajL5emu o0raz rze5zywistoM5i wpywowi wM5iekoM5i2 jeMli jakieM
wydarzenie polity5zne wz0udzi w nas odrazJ moralnL i o0urzenieU ! 5o
istotniejsze2 5zy potra1iL tak dziaaK nasi przywNd5y2 skoro i5-
po5zynania wpywajL na Iy5ie ogromny5- rzesz ludziU
"oniewaI jest rze5zL dowiedzionL2 Ie pod wpywem zoM5i atwo
podejmujemy 0Jdne de5yzje i dziaamy impulsywnie2 nie jest to
pytanie 5zysto akademi5kie6 "amiJtam rozmowJ o zoM5i u przywNd5Nw
Mwiatowy5-2 ktNrL przeprowadziem z &onaldem 4ei1etzem2
zaoIy5ielem i dyrektorem 4arwardzkiego Mrodka do spraw
"rzywNdztwa "u0li5znego w (zkole &zLdzenia imienia Jo-na
7ennedy[ego6 %auwaIy on2 Ie zoMK przywNd5y moIe wy0u5-nLK ze
zwielokrotnionL siL u ty5-2 ktNrym on przewodzi2 dlatego zrJ5zni i
doMwiad5zeni przywNd5y potra1iL umiejJtnie stopniowaK pokaz swojego
niepokoju i zoM5i6 Nade wszystko jednak muszL wiedzieK2 jak o5-onLK
ze zoM5i2 jeMli majL podejmowaK tra1ne de5yzje polity5zne6
7iedy2 na przykad2 w ?C@/ roku Jo-n 86 7ennedy dowiedzia siJ2 Ie
(owie5i przewieOli na 7u0J po5iski jLdrowe2 wpad we wM5iekoMK2
od0ierajL5 to jako oso0istL zniewagJ2 poniewaI zaledwie kilka miesiJ5y
w5zeMniej sowie5ki am0asador zapewni go2 Ie do 5zegoM takiego nigdy
nie dojdzie6 Jednak naj0liIsi dorad5y 7ennedyego dooIyli wszelki5-
stara)2 a0y o5-onL przed podjJ5iem de5yzji2 i 0yK moIe zapo0iegli
wy0u5-owi trze5iej wojny Mwiatowej6
5zywiM5ie o0urzenie moralne na s5enie polity5znej moIe zmo0i=
lizowaK inny5- do dziaa)2 dziJki ktNrym naprawione zostajL krzywdy i
niesprawiedliwoM5iD tak 0yo z ak5jami protesta5yjnymi Gand-ie=go
prze5iwko angielskim kolonialistom i prowadzonL w !mery5e przez
Martina Lut-era 7inga kampaniL na rze5z przestrzegania praw
o0ywatelski5-6 Jednak2 jak podkreMla 4ei1etz2 przywNd5y taki5-
ru5-Nw przekszta5ajL zoMK szeroki5- rzesz w skute5zne dziaania6
MoIna to ro0iK2 wyraIajL5 sowami2 5o ludzie 5zujL2 dziJki 5zemu
wiedzL oni2 Ie przywNd5a i5- rozumie2 ale moIe on teI zro0iK kolejny
krok i stumiK i5- zoMK2 nie pozwalajL52 a0y pop5-nJa i5- do
nieprzemyMlany5-2 destruk5yjny5- 5zynNw6
Jednym z wLtkNw naszej popoudniowej dyskusji staa siJ podo0na
przemiana nieskrywanej zoM5i w konstruktywne dziaanie6 kazao siJ2
Ie w psy5-ologii 0uddyjskiej istnieje rozgrani5zenie miJdzy zoM5iL
wywoanL nieo0iektywnym oglLdem a otwartym2 energi5znym2 nawet
gniewnym prze5iwstawianiem siJ zu6 "sy5-ologia ta proponuje nie
tylko model mo0iliza5ji energii o0urzenia moralnego dla potrze0
wspN5zu5ia2 ale rNwnieI prakty5zne metody realiza5ji tego 5elu6 Jaki
0y0y Mwiat2 gdy0y wiJ5ej przywNd5Nw korzystao z ty5- metodU
'HDD$J(7! (T&H7TH&! "%N!NI!
"o przerwie o0iadowej ze0raliMmy siJ znowu w sali6 "odo0nie jak na
po5zLtku kaIdej sesji2 wypenia jL gwar rozmNw2 ktNre raptownie
u5i5-y2 gdy wszed Dalajlama i zajL swoje miejs5e6 !lan #alla5e
otworzy sesjJ waInym zastrzeIeniemF
= MieliMmy sz5zJM5ie wysu5-aK dziM rano dwN5- znakomity5-
przedstawi5ieli2 odpowiednio2 myMli za5-odniej i 0uddyjskiej6 "o=
przedniego wie5zoru wen i Matt-ieu zasugerowali w rozmowie ze
mnL2 a0ym zwrN5i uwagJ na o5zywisty 0yK moIe dla wszystki5- tu
ze0rany5- 1akt2 Ie nie ma 5zegoM takiego jak YmyMl za5-odniaZ w sensie
jednorodnej 5aoM5i2 ktNra trwa od dwN5- i pN tysiL5a lat2 tak jak nie ma
jednorodnej 5aoM5i2 ktNrL nazwali0yMmy 0uddyzmem6
# rze5zywistoM5i2 gdy tylko przenikniemy pod powierz5-niJ2
odkryjemy wiele prLdNw2 z ktNry5- li5zne nie przystajL do sie0ie pod
wieloma wzglJdami6 % drugiej strony2 jak przekonaliMmy siJ rano2
moIna dokonywaK pewny5- tra1ny5- uogNlnie)2 ktNre w o5zywisty i
wyraOny sposN0 oddajL 5-arakter myMli za5-odniej2 oraz rNwnie pra=
womo5ny5- generaliza5ji2 ktNre wyraOnie odnoszL siJ do myMli 0ud=
dyjskiej6 Tak wiJ5 za5zL siJ ten duet6 Jego PwiLto0liwoMK zwierzy siJ
rano mnie i Jinpie2 Ie doty5-5zasowe wystLpienia nasunJy mu juI kilka
uwag6 C-5ia0ym wiJ5 poprosiK teraz o za0ranie gosu Jego
PwiLto0liwoMK6
Dalajlama pragnL wyjaMniK pewne podstawowe zaoIenia2 na ktN=
ry5- opiera siJ 0uddyjskie pojJ5ie emo5ji destruk5yjny5-6 # wy=
jaMnienia5- ty5- odwoywa siJ do A3hi,harm(- tekstu2 ktNry pooIy
podwaliny pod 0ardzo 1inezyjnL epistemologiJ 0uddyjskL2 zawierajL5L
nie tylko 1enomenologiJ umysu2 ale rNwnieI teoriJ poznania6
#ystLpienie to dao nam pewne pojJ5ie o jego przygotowaniu
naukowym2 o ktNrym rzadko mogL przekonaK siJ nie majL5y okazji
su5-aK jego nauk ludzie z %a5-odu6 Jako gesze najwyIszej rangi2
zwrN5i uwagJ na su0telne aspekty spraw poruszony5- przez nas w
dyskusji6 NiewLtpliwie wiele jego komentarzy 0yo niezrozumiay5- dla
niektNry5- spoMrNd o0e5ny5-2 wskutek 5zego 0ya to prelek5ja na
poziomie uniwersyte5kim2 wygoszona dla osN02 ktNry5- zrozumienie
myMli 0uddyjskiej nie wykra5zao poza poziom szkoy podstawowej6 Jak
zwykle pod5zas przedstawiania uwag teorety5zny5- Dalajlama mNwi
po ty0eta)sku2 a tuma5ze przekadali jego wypowiedzi na angielski6
Dalajlama pozdrowi2 skadajL5 donie2 5z5igodnego 7usala5itto2
ktNry siJ nie5o spNOni2 a potem za5zLF
= "o wysu5-aniu porannej prelek5ji przyszo mi do gowy2 Ie 0ez
wzglJdu na to2 5zy ma to jakiM wpyw na sprawy wNw5zas omawiane2
warto 0yo0y pamiJtaK o 0uddyjskim rozrNInieniu miJdzy dwiema
gNwnymi kategoriami doMwiad5zenia6 % jednej strony sL doznania
zwiLzane z naszymi zmysami i zaleIL5e od ni5-6 % drugiej mamy do=
znania2 ktNre nie sL tak 0ezpoMrednio zaleIne od per5ep5ji zmysowejD w
rama5- 0uddyjskiej struktury poznania opisuje siJ jako YumysoweZ 5zy
Ypsy5-i5zneZ6
'uddyjskie ujJ5ie tego2 5o nazywamy Yu5zu5iemZ2 o0ejmuje o0ie te
s1ery2 zmysowL i umysowL6 To2 5o nazywam tutaj Yu5zu5iemZ2 nie ma
tak szerokiego zakresu zna5zeniowego jak odpowiedni termin w jJzyku
angielskim i odnosi siJ po prostu do u5zuK przyjemnoM5i2 0Nlu i
o0ojJtnoM5i6 % 0uddyjskiego punktu widzenia u5zu5ie w s1erze
umysowej jest waIniejsze niI u5zu5ie 5zy doznanie w s1erze zmysNw6
# odrNInieniu od poziomu zmysNw2 na poziomie umysowym2 po=
jJ5iowym2 tworzy siJ sLdy wartoM5iujL5e2 odrNIniajL5 to2 5o suszne2 od
tego2 5o niesuszne2 do0ro5zynne od szkodliwego2 poILdane od
niepoILdanego6 7iedy mNwimy o odwoaniu siJ do rozsLdku2 o zdol=
noM5i o5eny dugo1alowy5- konsekwen5ji2 o pro5esie analizy2 to
mNwimy o tym2 5o dzieje siJ w s1erze2 ktNrL 0uddyM5i nazywajL
myMleniem dyskursywnym6
MiJdzy poznaniem pojJ5iowym2 kon5eptualnym a niepojJ=5iowym
istnieje wielka rNIni5a6 "oznanie zmysowe uwaIa siJ za
niekon5eptualne2 poniewaI miJdzy nim a jego przedmiotem nie
poMredni5zy jJzyk ani pojJ5ia6 "owiada siJ2 Ie jest ono 0ardziej
0ezpoMrednie i nierNIni5ujL5e6 #eOmy spostrzeIenie kwiatu2 na ktNry
patrzymy6 "oznanie wzrokowe jest 0ezpoMrednie2 pojmujemy Nw kwiat
tylko jako z0iNr kolorNw i ksztatNw widziany w tej 5-wili6 7iedy
jednak myMlimy o kwie5ie2 5o jest poznaniem kon5eptualnym2 to
o0ejmuje ono zarNwno kwiat2 ktNry widzieliMmy dzisiaj2 jak i ten2 ktNry
widzieliMmy w5zoraj6
JednakIe ta umysowa s1era poznania niekonie5znie musi mieK 5ay
5zas 5-arakter pojJ5iowy6 JeMli na przykad myMlisz o kwie5ie2 stale
potwierdzajL5 tJ myMl i skupiajL5 siJ na nim2 to nawiLzujesz
0ezpoMredni kontakt z przedmiotem2 ktNry jest wytworem twojego
umysu666 nie przedmiotem 1izy5znym2 kwiatem znajdujL5ym siJ gdzieM
poza to0L2 ale ra5zej z konstruktem umysowym2 wyo0raIonL 1ormL
kwiatu6 # pierwszej 5-wili twNj kontakt z nim nie jest
zapoMredni5zony2 5o zna5zy2 Ie prze0iega w try0ie niepojJ5iowym6
7rNtko mNwiL52 postrzeganie zmysowe jest jedynie niekon5eptu=
alne2 natomiast poznanie umysowe2 takie jak pamiJK wzrokowa2 moIe
0yK dwojakiego rodzajuF pojJ5iowe i niepojJ5iowe6
8&M$ N!M!C!LNE2 NIEHC4#$TNE I
#$IM!GIN#!NE
Naukow5y znowu ro0ili notatki2 0yo to 0owiem ujJ5ie zupenie
odmienne od tego2 ktNrego i5- nau5zono6 Tym5zasem Dalajlama
kontynuowa wywNd2 mNwiL5 o tym2 jak trudno zrozumieK2 Ie pojJ5ie
przedmiotu moIe poL5zyK siJ z jego wytworzonym w umyMle
od0i5iem6
= #iele przypadoM5i2 taki5- jak przywiLzanie i poILdanie2 moIe
siJ tak nasiliK2 Ie w pewnym momen5ie o0raz ten przestaje
odpowiadaK rze5zywistoM5i pozaumysowej6
to jedna z gNwny5- tez psy5-ologii 0uddyjskiejF poILdanie :lu0
odraza; prowadzi do powstania w umyMle pozornej Y1ormyZ2 wyima=
ginowanego o0razu przedmiotu poILdania
?
6
= HwaIa siJ2 Ie istnieje piJK rodzajNw wyimaginowany5- 1orm
*
6 =
# tym miejs5u2 poniewaI wkra5za w s1erJ zagadnie) jesz5ze 0ardziej
odlegy5- od kon5ep5ji Mwiata za5-odniego2 Dalajlama przerwa
na 5-wilJ2 a0y naradziK siJ nad sposo0em i5- przedstawienia z !la
nem2 JinpL i !m5-okiem &inpo5ze2 dyrektorem 'i0lioteki Dzie
i !r5-iwNw Ty0eta)ski5-2 jednym z owy5- 5ztere5- amNw siedzL
5y5- rzJdem tuI za nim6
"o krNtki5- konsulta5ja5- prowadzony5- w jJzyku ty0eta)skim
Dalajlama wyjaMni2 Ie jeden z ty5- piJ5iu rodzajNw wyimaginowany5-
1orm Ypowstaje pod5zas medyta5ji2 takiej jak wizualiza5jaZ2 a jest on
inten5jonalnie przywoanym2 nieu5-wytnym o0razem2 postrzeganym
przez Yoko umysuZ
/
6 Drugim jest Yten rodzaj istniejL5ego w umyMle
o0razu2 ktNry powstaje wskutek przypadoM5iZ6 0razy te2 zwane
niekiedy wymyMlonymi 1ormami2 o0ejmowaK mogL to2 5o na %a5-odzie
nazwano 0y projek5jami2 1antazjami 5zy w inny sposN0 wymyMlonymi
wyo0raIeniami kogoM lu0 5zegoM6 "rzedstawiajL one wypa5zonL naturJ
doku5zliwy5- emo5ji6
Na przykad powstay w naszym umyMle o0raz oso0y2 do ktNrej
5zujemy po5iLg2 jest wyidealizowanym jej wizerunkiem6 0raz ten2
projek5ja naszego umysu2 jest z natury rze5zy przy5zynL utrapie)2
poniewaI nieodmiennie zniekszta5a nasz oglLd rze5zywistoM5i6
%niekszta5enie to odnosi siJ nie tylko do 1antazji i marze)2 ale rNwnieI
do zwykego2 5odziennego myMlenia6
D#! &D%!JE "&%$"!DRPCI HM$(RH
=Tak wiJ5 = kontynuowa Dalajlama = kiedy mNwimy o przy=
padoM5ia5-2 odnosimy siJ do spe5y1i5zny5- rodzajNw pojJ5iowy5-
sposo0Nw poznania6 NiektNre Mrodki na te dolegliwoM5i mogL po=
5zLtkowo 0yK stanami kon5eptualnymi2 ale pNOniej przekszta5iK siJ
mogL w stany niekon5eptualne6
Innymi sowy2 do MrodkNw neutralizujL5y5- emo5je destruk5yjne
naleIeK mogL praktyki medyta5yjne o0ejmujL5e myMli2 5zyli kon5ep=
tualne2 oraz te2 ktNre wykra5zajL poza myMl2 5zyli niekon5eptualne6
DolegliwoM5i umysowe2 zwane w sanskry5ie )lea- sL z de1ini5ji
zniekszta5onymi o0razami rze5zywistoM5i6 Termin YprzypadoM5i
umysuZ pokrywa siJ z Yemo5jami destruk5yjnymiZ2 5-o5iaI nie
5akowi5ie6 Jako pojJ5ie naj0liIsze w 0uddyzmie pojJ5iu emo5ji
destruk5yjny5- odgrywa on waInL rolJ w naszej dyskusji6
= IstniejL dwa gNwne rodzaje przypadoM5i umysu = 5iLgnL Da=
lajlama6 = Jednym rodzajem jest pokalanyc2 zniekszta5ony o0raz
rze5zywistoM5i2 drugi nie jest jej o0razem6
Jego PwiLto0liwoMK nawiLza tu do rozrNInienia miJdzy pokalanL
inteligen5jL2 ktNra ma 0ardziej poznaw5zL naturJ2 a przypadoM5iami
:dolegliwoM5iami; emo5jonalnymi2 takimi jak przywiLzanie2 zoMK i
zazdroMK6 &NIni5a ta zaleIy od tego2 5zy zniekszta5enie 0ierze siJ
gNwnie z wypa5zenia myMli i pojJK2 5zy ze skonnoM5i lu0 uprzedze)
c # oryginale wystJpuje tu sowo afflicte,- ktNremu najlepiej odpowiada0y polski
przymiotnik Y0olesnyZ2 poniewaI jednak termin affliction- od ktNrego ten imiesNw
po5-odzi2 jest2 jak pisze Goleman2 angielskim odpowiednikiem sanskry5kiego )lea- 5o
z kolei przekada siJ na polski jako YskalanieZ2 YpokalanieZ 5zy YnamiJtnoMKZ2 zde5y=
dowaem siJ uIyK tu2 najlepiej 5-y0a w tym kontekM5ie oddajL5ego wypowiedO
Dalajlamy2 przymiotnika YpokalanyZ6 # dalszej 5zJM5i ksiLIki tuma5zJ jednak affliction
jako YdolegliwoMKZ2 afflicti1e jako YdolegliwyZ2 zgodnie z angielskimi zna5zeniami ty5-
okreMle)2 zaak5eptowany5-2 jak wynika z przedmowy2 przez DalajlamJ :przyp6 tum6;6
emo5jonalny5-6 Musi 0yK rNwnieI uwzglJdniona przy wy0orze sposo0u
usuniJ5ia zniekszta5enia lu0 prze5iwdziaania jego powstaniu6
Inteligen5ja pokalana zniekszta5a o0raz rze5zywistoM5i6 Dalajlama
przyto5zy dwa przykady stanowisk uznawany5- przez 0uddystNw za
pokalane zudzeniamiF su0stan5jalizm i ni-ilizm6 # wielkim
uprosz5zeniu sL to 1ilozo1i5zne prze5iwie)stwaF ni-ilizm zaprze5za ist=
nieniu 5zegoM2 5o n a p r a w d J istnieje2 natomiast su0stan5jalizm
twierdzi2 Ie istnieje 5oM2 5o w rze5zywistoM5i nie i s t n i e j e 6
=#yo0raOmy so0ie2 Ie ktoM reprezentuje poglLd ni-ilisty5zny i twierdzi2
Ie ustao 5oM2 5o w rze5zywistoM5i trwa nadal6 Jest to poglLd spa5zony2
przejaw inteligen5ji pokalanej6 JeMli na takie pokalanie zareaguje siJ2
mNwiL5 po prostuF YTo jest ze2 nie podo0a mi siJ toZ2 wypa5zony o0raz
rze5zywistoM5i nie zniknie od tego6 Nie moIna usunLK wypa5zenia2
udzielajL5 mu nagany6 Trze0a ra5zej przywoaK na pomo5 rozumD a0y
prze5iwdziaaK wypa5zonemu widzeniu rze5zywistoM5i2 trze0a inteligen5ji
pokalanej prze5iwstawiK niepokalanL6 Trze0a prze5iwdziaaK temu 5zymM2
5o wykazuje dowodnie2 jaka jest natura rze5zywistoM5iD nie wystar5zy tu
wraIenie2 pragnienie 5zy modlitwa6 Te wypa5zone o0razy powstajL w
pro5esie myMlenia2 moIna wiJ5 0yK w peni przekonanym2 Ie sL one
prawdziwe6 Dlatego teI trze0a im prze5iwstawiaK prawidowy oglLd
rze5zywistoM5i2 a0y za5-wiaK i z0urzyK tJ pewnoMK2 z ktNrL uwaIaliMmy je
za prawdziwe6 Tak wiJ5 0uddysta powiedzia0y2 Ie wypa5zone o0razy
trze0a usuwaK za pomo5L o0razNw niewypa5zony5-6
"&%ECI#D%I!R!NIE "&%$"!DRPCIM
"otem Dalajlama zajL siJ gNwnym tematemF prze5iwdziaaniem
destruk5yjnym stanom umysu2 w tym emo5jom6
= gNlnie mNwiL52 odtrutki stosowane na posz5zegNlne przypadoM5i
umysu odzwier5iedlajL i5- naturJ6 Na przykad w wypadku
przywiLzania wykorzystuje siJ pewne 1ormy medyta5ji2 ktNry5- 5elem
jest uMwiadomienie so0ie nieprzyjemny5- 5e5- przed=
miotu przywiLzania6 'ez wzglJdu na to2 5zego lu0 kogo poILdasz al0o
5zego siJ kur5zowo trzymasz2 zwra5asz uwagJ na odpy5-ajL5e waM5i=
woM5i tego 5zegoM lu0 kogoM2 Ie0y prze5iwstawiK siJ o0sesyjnemu
poILdaniu tego przedmiotu lu0 oso0y6 Natomiast w wypadku zoM5i lu0
odrazy2 wz0udzasz w so0ie i pielJgnujesz Iy5zliwoMK6
Jak w5zeMniej mNwi Matt-ieu2 Mrodki te 0ezpoMrednio prze5iw=
dziaajL odnoMnym przypadoM5iom6 Nie sL one 5zynnikami inteligen5ji
ani uMwiadomienia so0ie prawdziwej natury rze5zy2 ale kiedy
pielJgnujesz Iy5zliwoMK al0o wspN5zu5ie2 w pro5esie tym inteligen5ja
odgrywa z pewnoM5iL jakLM rolJ6
Tak wiJ5 medyta5yjne pielJgnowanie Iy5zliwoM5i i wspN5zu5ia
polega na zajmowaniu siJ tylko tymi aspektami rze5zywistoM5i2 ktNre
u5zu5ia te wz0udzajL6 Nie 0ierze siJ ono znikLd2 z modlitwy 5zy 5zegoM
podo0nego6 Jest wynikiem zajmowania siJ pewnymi aspektami
rze5zywistoM5i2 ktNre roznie5ajL 5zy wz0udzajL wspN5zu5ie i Iy=
5zliwoMK6
#eOmy termin uIywany na %a5-odzie2 Yemo5jeZ2 i pomyMlmy o jego
a5i)skim OrNdosowie2 o Ytym2 5o poruszaZ6 # rozumieniu
0uddyjskim umys moIna poruszyK al0o po0udziK na dwa sposo0y6
Jednym z ni5- jest poznanieF rozumowanie i 0ranie pod uwagJ
dowodNw6 Ten wnikliwszy2 0ardziej opierajL5y siJ na myMleniu sposN0 =
doda Dalajlama = wz0udza emo5je pozytywne2 takie jak Iy5zliwoMK6
= Drugi sposN0 poruszenia umysu jest duIo 0ardziej sponta
ni5zny6 'yK moIe i w tym pro5esie jest nie5o rozumowania2 gdy na
przykad patrzymy na jakiM przedmiot i mNwimyF YJest po5iLgajL5yZ2
ale rozumowanie to jest 0ardzo powierz5-owne6 # taki spontani5zny
sposN0 rodzi siJ mnNstwo negatywny5- al0o destruk5yjny5- emo5ji6
"od5zas wygaszania ty5- uwag Dalajlama 0ardzo siJ oIywi2 pod=
kreMlajL5 kaIdL gestami przypominajL5ymi za5-owanie mni5-Nw
prowadzL5y5- dysputy na klasztornym dziedzi)5u6 %ako)5zy sowamiF
= Dlatego z 0uddyjskiego punktu widzenia zrozumienie natury
rze5zywistoM5i staje siJ 0ardzo waIne nawet wtedy2 kiedy 5-5emy siJ
uporaK z emo5jami2 poniewaI 0rak zrozumienia prowadzi al0o do
rei1ika5ji2 pewnego rodzaju ni-ilizmu2 al0o do zaprze5zania istnienia
tego2 5o rze5zywiM5ie istnieje6 % tego powodu niezwykL wagJ ma
tra1ne2 wery1ikujL5e nasz oglLd poznanie
,
6
7IL7! "$T!T
JJzyk 5iaa 8ran5is5a $areli wyraOnie wskazywa2 Ie 5-5e on zadaK
pytanie2 skinLem wiJ5 do niego gowL2 dajL5 mu znak2 Ie to widzJ2 i
powiedziaem Y8ran5is5oZ2 a0y zwrN5iK uwagJ Jego PwiLto0liwoM5i6
To2 5o Dalajlama mNwi o rei1ika5ji i ni-ilizmie2 5-o5iaI pozornie
zawie2 jest doMK do0rze znane oso0om praktykujL5ym ty0eta)skL
odmianJ 0uddyzmu2 do ktNry5- naleIa 8ran5is5o6 'uddyzm za5-J5a
nas do patrzenia na dwa poziomy rze5zywistoM5i6 Na poziomie
najwyIszym uMwiadamiamy so0ie pustkJ naszego umysu i przyrody2 na
tym poziomie pozorne 0yty rozpadajL siJ na tworzL5e je pro5esy6
Jednak na konwen5jonalnym poziomie rze5zywistoM5i 5odziennej
wszys5y 1unk5jonujemy tak2 jak gdy0y nasza jaO) i ota5zajL5e nas
przedmioty 0yy tymi trwaymi 0ytami2 ktNrymi siJ wydajL6
'uddyjskie pojJ5ie Ypustego jaZ doskonale pasowao do modeli
Ypozornego jaZ tworzony5- w dziedzina5-2 ktNrymi zajmowa siJ
8ran5is5o2 0iologii i nau5e o poznaniu2 a takIe w 1ilozo1ii6 Modele te
przedstawiajL YjaZ jako waM5iwoMK umysu wyaniajL5L siJ pod5zas
kontaktNw umysu ze Mwiatem6 "odo0nie jak umys2 jaO) nie jest 0ytem
materialnym6 Nie moIna jej nigdzie umiejs5owiK2 poniewaI jest ona
wytworem ukadNw 0iologi5zny5- i poznaw5zy5-6 Jednak wskutek
5zegoM2 5o moIna nazwaK zudzeniem opty5znym umysu2 rei1ikujemy
jL2 przypisujL5 jej niemal materialnL trwaoMK2 ktNra po wnikliwej
analizie okazuje siJ iluzory5zna6
pierajL5 siJ na taki5- waMnie odkry5ia5-2 8ran5is5o poprosi
DalajlamJ2 a0y dokadniej okreMli2 o jakim poziomie rze5zywistoM5i
mNwiF
= 7iedy #asza PwiLto0liwoMK mNwi o rei1ika5ji rze5zywistoM5i2 to
ma na myMli niezrozumienie pustej jej natury 5zy 0ardziej wzglJdnL
naturJU
= 0a poziomy = odpar Dalajlama6 = %arNwno 1enomenolo
gi5znL2 jak i ontologi5znL naturJ rze5zywistoM5i6 &ze5zywistoMK trze0a
zrozumieK na kaIdym poziomie6
Innymi sowy2 w 0uddyjskiej strukturze poznania 5odzienna2
wzglJdna rze5zywistoMK odzwier5iedla 1enomenologiJ naszy5- po=
wszedni5- doMwiad5ze)2 natomiast poziom najwyIszy ukazuje swoje
prawdziwe waM5iwoM5i = swojL ontologiJ6
8ran5is5o zapyta nastJpnie o kryteria prawdyF
= ! jak o5enia5ie sytua5jJ2 w ktNrej mamy do 5zynienia z wieloma
opiniamiU Jak to moIliwe2 0y istniao tylko jedno jedyne prawidowe
postrzeganieU
= JeMli 5-odzi o to2 5o przedstawia siJ zmysom = odrzek Dalajlama =
to niektNre spostrzeIenia sL po prostu 0Jdne6 To sprawa 0ardzo istotna
dla nauki6 JeMli 5oM jest 0iae2 to nie jest 5zarne2 a jeMli jest 5zarne2 to nie
0iae6 To nie jest kwestia opinii 5zy punktu widzenia2 ale prawdy lu0
1aszu6 JeMli jednak weOmiemy poznanie pojJ5iowe2 to powiada siJ2 Ie
jest niesko)5zona li5z0a punktNw widzenia tego2 5o przedstawia siJ
umysowi6 "oznanie umysowe 0owiem wy0iera pewne 5e5-y danego
przedmiotu2 pod5zas gdy w postrzeganiu za pomo5L zmysNw nie
dokonuje siJ podo0nej selek5ji6 To2 5o wy0ierasz 5zy prze1iltrowujesz2
okreMla2 5o jest prawdziwe z tego punktu widzenia6 Jeden wy0iera to2 i
to poznanie jest prawdziwe z jego punktu widzenia2 a drugi tamto i z
jego punktu widzenia teI jest to prawdziwe6 wen przedstawi kwestiJ
piJkna i rNIni5J miJdzy 1aktami i wartoM5iami2 ktNre istniejL w s1erze
kon=5eptualiza5ji6
= # takim razie = powiedzia 8ran5is5o = zrozumienie prawdziwej
natury Mwiata ozna5za uMwiadomienie so0ie2 Ie jest on niedookreMlony2
zrozumienie jego wielorakoM5i 5zy moIliwoM5i6 MNwiJ o tym dlatego2
Ie na %a5-odzie 0ardzo silna jest trady5ja empiryzmu6 EmpiryM5i
naty5-miast przeoIyli0y twierdzenie #aszej PwiLto0liwoM5i o
prawdziwej naturze rze5zywistoM5i na try0 o0iektywny2 wery1ikujL5y2
ktNry nie pozwala na tak su0telne rozrNInienia i niuanse2 o jaki5- tutaj
mNwimy6
(R!'Pa "&%$"!DRPCI
Dalajlama dostrzeg2 Ie wen wier5i siJ niespokojnie2 za5-J5i go
wiJ5 gestem do za0rania gosu6
= Jestem teraz zupenie skoowany = stwierdzi wen6 = "rosi0ym
o dokadniejsze wyjaMnienie tego2 5o mNwili Jego PwiLto0liwoMK
i Matt-ieu6 = %a5zL jednak od tego2 z 5zym siJ zgadzaF = Matt-ieu
stwierdzi2 i sLdzJ2 Ie 1ilozo1owie za5-odni teI to rozumiejL2 iI istnieje
pro0lem rei1ika5ji jaOni6 Mimo to wiara2 Ie musi istnieK jakieM ego2
YjaZ 5zy jaO)2 ma 0ardzo dugL trady5jJ6 !rgumenty2 ktNre przyta5za
#asza PwiLto0liwoMK w swoi5- pisma5-2 argument2 ktNry dziM rano
przedstawi Matt-ieu2 oraz argumenty 1ilozo1i5zne2 ktNre wysuwajL
moi przyja5iele w !mery5e i ja2 sL z0ieIne w tym sensie2 Ie prowadzL
do wniosku2 iI = 0ez wzglJdu na to2 5zy patrzy siJ na ludzkie 5iao2
5zy na sposN02 w jaki pra5uje umys2 w jaki kontaktuje siJ ze Mwia
tem = 0Jdem jest uwaIaK2 Ie istnieje jakieM stae ego lu0 jaO)6 Na
%a5-odzie przywykliMmy w nau5e o poznaniu i 1ilozo1ii umysu do
ty5- argumentNw6
wen zakwestionowa nastJpnie zasadnoMK przesko5zenia przez
Matt-ieu od przesanek o zaawansowany5- te5-nika5- medyta5ji do
twierdze) o ludzkiej naturze6
= !le Matt-ieu2 mNwiL5 o Mwietlistej MwiadomoM5i2 uIy teI dru
giego argumentu2 zgodnie z ktNrym gdy ktoM nau5zy siJ pewny5-
praktyk 5zy te5-nik medyta5ji2 to zdaje so0ie sprawJ2 Ie moIe uwol
niK swNj umys od wszystki5- dolegliwy5- stanNw emo5jonalny5-6
Matt-ieu wy5iLgnL z tego wniosek2 Ie pokazuje to2 iI dolegliwe 5zy
destruk5yjne emo5je nie sL przyrodzonymi wasnoM5iami umysu6
#aMnie logika tego argumentu stanowi dla mnie pro0lem6 %gadzam
siJ2 Ie istniejL metody medyta5ji2 ktNre sL samopotwierdzajL5e w tym
sensie2 Ie jeMli usunJ ze swojego umysu wszelkie treM5i2 to nie myMlJ o
ni5zym6 !le opieranie na tej te5-ni5e jaki5-kolwiek twierdze) o
przyrodzony5- 5e5-a5- umysu to zupenie inna sprawa6 Gdy0ym
potra1i uwolniK swNj umys od emo5ji destruk5yjny5-2 pozytywny5-2
wszelki5- myMli i dozna)2 to zgodnie z tL logikL moIna 0y dojMK do
zasadnego wniosku2 Ie Iadna z ty5- rze5zy nie jest przy=
rodzonL waM5iwoM5iL umysu6 Ciekaw jestem2 5zyjego PwiLto0liwoMK
al0o Matt-ieu gotowi sL to zaak5eptowaK6
Dalajlama su5-a z uMmie5-em2 5zekajL52 aI wen sko)5zy6 to
jego odpowiedOF
= "ro0lem2 wo0e5 ktNrego stoimy2 moIe mieK OrNdo w semanty5e6
7iedy 0uddyM5i mNwiL o przypadoM5ia5- umysu2 Ie nie sL one jego
nieodL5znymi 5e5-ami2 z pewnoM5iL nie twierdzL2 Ie przypadoM5i te
nie sL naturalne6 "odo0nie jak wszelkie inne waM5iwoM5i umysu2
rNwnieI one sL jego przyrodzonymi 5e5-ami6 C-odzi o to2 Ie nie siJgajL
one tego2 5o nazywa siJ MwietlistL naturL umysu2 ktNrL uwaIamy za
jego naj0ardziej podstawowL waM5iwoMK6
Twierdzenie to opiera siJ na kilku przesanka5-6 Jedna z ni5- gosi2
Ie podstawowa natura umysu jest Mwietlista6 Druga2 Ie owe
przypadoM5i2 ktNry5- doMwiad5zamy2 majL OrNdo w wypa5zonym
sposo0ie postrzegania Mwiata6 'rak im w pewnym sensie solidny5-2
stay5- podstaw = nie opierajL siJ na rze5zywistoM5i2 5o sprawia2 Ie sL
kru5-e6
Inna przesanka powiada2 Ie istniejL silne odtrutki2 ktNre pozwalajL
nam prze5iwstawiaK siJ tym przypadoM5iom i i5- podstawie2 pomagajL
nam radziK so0ie z rze5zywistoM5iL we waM5iwy sposN06 Te silne
odtrutki sL waM5iwoM5iami umysu2 z 5zego wynika2 Ie jeMli siJ je
wzma5nia i pielJgnuje2 moIna je jesz5ze 0ardziej rozwinLK6 JeMli zatem
weOmie siJ te przesanki L5znie2 to wypywa z ni5- wniosek2 Ie w
zasadzie przypadoM5i te sL usuwalne6
Teraz wen 0y wresz5ie usatys1ak5jonowany6
= To waMnie 5-5iaem wyjaMniK6 Jest to 0ardzo pomo5ne2 poniewaI
wielu z nas 0Jdzie mNwio o naturalny5- 5e5-a5- umysu6 "ytanie
ogromnej wagi dla o0u naszy5- grup sprowadza siJ do tego2 na ile
zmienne2 plasty5zne sL te 5e5-y2 w jakim stopniu moIna je zmo=
dy1ikowaK6 Jest masa te5-nik2 ktNry5- moIemy siJ wzajemnie nau5zyK6
"X7LE HM$(RH
Dalajlama powrN5i do wywodu6
= Mamy dwie o0szerne klasy przypadoM5i umysu6 NazwJ jednej z
ni5- lepiej przetuma5zyK jako YprzyrodzoneZ niI YwrodzoneZc6 %na5zy
ona YpojawiajL5e siJ zZ al0o YwspNwyaniajL5e siJZ6 #edug poglLdu
0uddyjskiego umys krJpujL przez 5ay2 nie majL5y po5zLtku 5zas te
wspNpowstajL5e przypadoM5i6 !le jest teI inna klasa = przypadoM5i
na0yty5-6 "rzy5zepiajL siJ one do nas przez 5ae Iy5ie2 jak pLkle do
statku pywajL5ego po o5eanie6 MoIemy na0yK i5- kilka al0o 5ae
mnNstwo6
JeMli do0rze zrozumiaem DalajlamJ2 to do ty5- przypadoM5i
na0yty5- naleIy nie tylko to2 5o w psy5-ologii nazywa siJ neuro=
ty5znymi nawykami2 ale rNwnieI wszelkie wyu5zone2 zniekszta5ajL5e
o0raz rze5zywistoM5i przekonania6 MoIe siJ wMrNd ni5- znaleOK na
przykad przekonanie o naturalnej wyIszoM5i grupy2 do ktNrej siJ
naleIy6
= Jednak o0a te rodzaje = kontynuowa Dalajlama = moIna oddzieliK
od natury umysu6 Ta jego Mwietlista natura nie jest jakimM stanem
wyIszej MwiadomoM5i2 5zymM2 5o siJ osiLga2 ale 5zymM pierwotnym2
1undamentalnym i zasadni5zym6 JeMli przyjrzymy siJ samej isto5ie
poznania2 to przekonamy siJ2 Ie ma ona dwie istotne 5e5-y6 "ierwszL
jest 5zyste poznanie2 samo to zdarzenie2 zwane rig1a- 5zyli po prostu
wiedza6 Druga to Nw Mwietlisty 5zy teI jasny aspekt2 5zynnik
MwiadomoM5i2 ktNry pozwala pojawiaK siJ o0razomD jest on YtwNr5L
o0razNwZ6
"odstawowa 5e5-a poznania2 rig1a- to Nw 5zysty akt poznania6
Jednak jego 1undamentalnL MwietlistoMK przesaniajL przypadoM5i
umysowe2 ktNre z samej swojej natury sL 0Jdne i za5iemniajL widze=
nie2 5zyli wiedza zniekszta5ona6 Tak wiJ5 sL one sprze5zne z samL
naturL poznania2 5o Mwiad5zy2 Ie moIna je od niego oddzieliK6
c 5zywiM5ie w jJzyku polskim sL to synonimy2 ale uwaIam2 Ie w tym kontekM5ie
YrNIni5aZ miJdzy nimi w zna5zenia5-2 ktNre nada im Dalajlama2 jest jasna :przyp6
tum6;6
'yK moIe z myMlL o trze5- nau5zy5iela5- medyta5ji dzog5zen
siedzL5y5- tuI za nim = Mingyurze &inpo5ze2 Tsoknyim &inpo5ze i
(ogyalu &inpo5ze = oraz o ty5- kilku z %a5-odu2 ktNrzy studiowali pod
i5- kierunkiem2 Dalajlama doda na konie5F
= Na wypadek gdy0y ktoM z tu o0e5ny5- wprowadzony zosta w
nauki dzog5zen2 wyjaMniam2 Ie nie uIywam sowa rig1a w zna5zeniu2
ktNre nadaje mu siJ w ty5- nauka5-2 5zyli w odniesieniu do pierwotnej2
nieskaIonej MwiadomoM5i6 MNwiJ o psy5-ologii 0uddyjskiej2 gdzie
rig1a zna5zy po prostu YpoznanieZ6
&QANE DT&HT7I N! &QANE "&%$"!DRPCI
Ta analiza pra5y umysu2 wyjaMnia dalej Jego PwiLto0liwoMK2
prowadzi do przyjJ5ia szerokiego wa5-larza strategii radzenia so0ie z
dolegliwymi emo5jami6 Tak wiJ5 istniejL rNIne rodzaje odtrutek na
rNIne przypadoM5i umysu6 NiektNre z ni5- polegajL na uIy5iu
wyo0raOni2 dziJki ktNrej nakadamy na wypa5zony o0raz rze5zywistoM5i
5oM2 5o prze5iwdziaa przypadoM5i umysu6 Ta wyo0raOniowa medyta5ja
nie wymaga zrozumienia rze5zywistoM5i6
Jednak dziJki szerokiej gamie inny5- metod medyta5ji moIna
prze5iwdziaaK przypadoM5iom umysu2 nawiLzujL5 M5isy kontakt z
rze5zywistoM5iL6 HtrzymujL5 z niL prawidowy2 0ezpoMredni kontakt2
5akowi5ie prze5iwstawiamy siJ tym przypadoM5iom2 ktNre z samej
swej natury narzu5ajL nam jej 1aszywe pojmowanie2 i pokonujemy je6
# przypadku dojrzaego 5zy zaawansowanego stanu umysu danej
oso0y2 takiego jak na przykad ogromna zoMK2 Mrodki zarad5ze wyko=
rzystujL5e jakLM 1ormJ wyo0raOni w 5elu przezwy5iJIenia tego stanu sL
niez0yt skute5zne6 To zresztL tylko tym5zasowe remedium2 poniewaI
usuwa jedynie symptomy przypadoM5i6 JeMli naprawdJ 5-5emy
5akowi5ie usunLK tJ przypadoMK2 moIemy jedynie nawiLzaK kontakt z
samL rze5zywistoM5iL2 poniewaI OrNdem pro0lemu jest 0rak tego
kontaktu al0o niezrozumienie rze5zywistoM5i6
# tym momen5ie Matt-ieu wtrL5i tonem wyjaMnieniaF
= 7iedy mNwimy o uwolnieniu siJ od negatywny5- emo5ji2 to 5-odzi
nam nie tyle o to2 Ie0y 5oM usunLK2 ile o sprostowanie 0Jdu2 o rozwianie
oparNw niewiedzy6 !0y uwolniK siJ od 0Jdnego postJpowania z rodzL5L
siJ myMlL2 od 0Jdnego postrzegania rze5zywistoM5i2 nie usuwamy
ni5zego z umysu6 Nie ma tam 5zegoM2 5zego naleIy siJ poz0yK6
"oz0ywamy siJ niewiedzy i 0Jdnego postrzegania6 "rzypomina to nie5o
stadia eduka5ji2 przez ktNre prze5-odzL dzie5i6 # miarJ zdo0ywania
5oraz wiJkszej wiedzy z posz5zegNlny5- przedmiotNw poz0ywajL siJ
niewiedzy o ty5- sprawa5-6 Nie zna5zy to jednak2 Ie istnieje jakiM
materialny 0yt zwany niewiedzL2 z ktNrego odupujL kawaek po
kawaku6 = Matt-ieu przywoa klasy5zny przykad zniekszta5onego
postrzeganiaF = JeMli weOmiesz linJ za wJIa2 a pNOniej siJ zorientujesz2 Ie
to lina2 nie wLI2 to nie 0yo tam Iadnego wJIa2 ktNry gdzieM odpeznL6
"rzysu5-iwa siJ temu uwaInie 0ada5z emo5ji2 "aul Ekman6 Teraz
po raz pierwszy za0ra gos6 (wojL opiniJ opar na poglLdzie2 zgodnie z
ktNrym emo5je suIyy pod5zas ewolu5ji pozytywnemu 5elowi2
pomagajL5 nam przetrwaK6
= #ydaje mi siJ2 Ie ta pomyka moga0y okazaK siJ korzystna6 DziJki
temu moIesz o5aliK Iy5ie2 0o 5zasami to nie jest lina2 le5z wLI6
"oIyte5zny jest sam me5-anizm2 ktNry stawia 5iJ w stan pogotowia6
%na5zna 5zJMK tej dyskusji zdaje siJ opieraK na zaoIeniu2 Ie emo5je
zawsze wprowadzajL nas w 0Ld2 ale gdy0y tak 0yo2 to 0yMmy i5- nie
mieli6 Jednak jeMli 5-odzi o rozrNInienie sytua5ji2 w ktNry5- emo5je
do0rze nam suIL2 i sytua5je2 w ktNry5- nam nie suIL2 to nie widzJ
moIliwoM5i dopasowania mojego paradygmatu psy5-ologi5znego do
paradygmatu 0uddyjskiego6
Jinpa2 wyjaMniajL5 Dalajlamie sedno wypowiedzi "aula2 spyta2 a0y
siJ upewniK2 Ie do0rze go zrozumiaF
= MNwisz2 Ie z ewolu5yjnego punktu widzenia emo5je nie ist
niay0y2 gdy0y nie 0yy dla nas korzystne666 a wiJ5 dla5zego miay0y
istnieKU
"o 5-wili zadumy odezwa siJ sam DalajlamaF
= Jak z tego punktu widzenia o5eni0y pan MmierKU Czy ma ona
jakieM korzystne stronyU
= To 5-y0a za duIy przeskokU = odpar "aul2 zasko5zony takim
o0rotem rozmowy6
= C-odzi o to2 Ie nikt nie dLIy do Mmier5i = powiedzia Dalajlama =
ale to2 Ie siJ urodziliMmy2 ozna5za2 Ie jej nie unikniemy6 Mimo to
narodziny majL teI do0rL stronJ2 musimy je do0rze wykorzystaK6
Emo5je sL jak MmierK2 w tym sensie2 Ie sL 5zJM5iL naszego umysu2
5zJM5iL naszego Iy5ia2 5zJM5iL naszej natury = kontynuowa Dalajlama6 =
Jednak niektNre z ni5- sL destruk5yjne2 a niektNre pozytywne6 #arto
zatem2 a przynajmniej nie ma w tym ni5 zego2 przeanalizowaK2 jakie
i5- rodzaje sL destruk5yjne2 a jakie konstruktywne 5zy korzystne6
"ostarajmy siJ wiJ52 majL5 MwiadomoMK tego2 osa0iK te2 ktNre sL
destruk5yjne2 i spotJgowaK pozytywne2 poniewaI 5-5emy2 Ie0y
spoe5ze)stwo 0yo sz5zJMliwsze6 to prosta odpowiedO6
Ta wymiana zda) miJdzy DalajlamL i "aulem2 skonsternowanym
wykorzystaniem Mmier5i jako kontrprzykadu2 Mwiad5zya wymownie o
zderzeniu siJ rNIny5- kultur6 Dalajlama przywoa MmierK jako
zdarzenie sprze5zne z opartym na ewolu5yjny5- przesanka5-
twierdzeniem2 Ie skoro przeIywamy emo5je2 to muszL one z ko=
nie5znoM5i speniaK korzystnL dla nas rolJ2 pomagajL5 nam przetrwaK6 %
punktu widzenia dialektyki 0uddyjskiej ta linia rozumowania wydaje siJ
a0surdalna i posuIenie siJ przykadem Mmier5i miao tJ a0surdalnoMK
wykazaK6
"rzyta5zajL5 ten kontrargument2 Dalajlama przesko5zy kilka ogniw
a)5u5-a logi5znego rozumowania2 ktNre = gdy0y ta dyskusja od0ywaa
siJ na klasztornym dziedzi)5u = mogy0y przyjLK takL na przykad
postaKF YJeMli uwaIasz2 Ie z przy5zyn ewolu5yjny5- emo5je do0rze nam
suIL2 to 5o powiesz o zoM5iU ! o wM5iekoM5iU ! okru5ie)stwie2
ktNrego sL przy5zynLU maltretowaniu dzie5iUZ CiLg ten mNg0y
zako)5zyK siJ pytaniem o ewolu5yjnL przydatnoMK Mmier5i6 ! wszystko
po to2 0y wykazaK2 Ie z 1aktu2 iI istniejL emo5je2 nie wyni=ka2 Ie sL one
poIyte5zne6 "odo0nej tezy dowodzL myMli5iele ta5y jak (tep-en Jay
Gould2 ktNry twierdzi2 Ie nie wszystkie uksztatowane przez ewolu5jJ
5e5-y sL korzystne dla przetrwania gatunku
S
6
"#&QT D CD%IENNPCI
"otem Jego PwiLto0liwoMK sprowadzi nas z powrotem na ziemiJ2 na
poziom naszy5- 5odzienny5- trosk i zmartwie)2 ktNry 0y dla nas
wspNlnL pasz5zyznL6
= &amy naszej dyskusji o destruk5yjnej naturze emo5ji wyzna5zaK
powinno zrozumienie tego2 jak oddziaujL na nas emo5je pod5zas jed=
nego Iy5ia ludzkiego6 Matt-ieu przedstawi nam klasy5zny poglLd
0uddyjski2 opis emo5ji w kategoria5- aspira5ji du5-owy5-2 moIliwoM5i
osiLgniJ5ia 5akowitego wyzwolenia spod wpywu emo5ji
destruk5yjny5-2 ktNre 0uddyM5i nazywajL prze0udzeniem lu0 nirwanL6
#edle tego poglLdu niektNre rodzaje przypadoM5i2 takie jak
przywiLzywanie siJ do przyrodzonej natury rze5zywistoM5i2 dajL po=
5zLtek emo5jom negatywnym6
!le tak naprawdJ nie to jest kontekstem naszej dyskusji2 poniewaI
ma ona ramy Mwie5kie2 a w ni5- to przywiLzywanie siJ do przyrodzonej
natury rze5zywistoM5i nie musi siJ jawiK jako dolegliwe6 "rawdJ
mNwiL52 moIe mieK pozytywne skutki6 Nie ma zatem potrze0y
rozmawiania o tym2 jak poz0yK siJ wiary w przyrodzonL naturJ
rze5zywistoM5i6
"aul Ekman 0y wyraOnie zadowolony z tego stwierdzenia6
= Cakowi5ie siJ z tym zgadzam = powiedzia6 = Dla mnie zasad
ni5zL kwestiL jest to2 jak siJ zorientowaK2 kiedy emo5je sL destruk
5yjne2 a kiedy nie2 dla5zego 5zasami sL takie2 a 5zasami nie i jak moIe
my to zmieniK6 MoIemy zaplLtaK siJ w samy5- sowa5-2 taki5- jak
YnegatywnyZ2 poniewaI to2 5o generalnie uwaIamy za emo5je nega
tywne2 na przykad stra5-2 moIe w niektNry5- przypadka5- okazaK siJ
0ardzo pozytywne6
= To prawda = przyzna Dalajlama6 = Tak samo uwaIajL 0uddyM5i6
D 7MI7(Q# D C!M'&IDGE
"opoudniowa dyskusja 0ya doty5-5zas eks5ytujL5L2 nie5o oder=
wanL od Iy5ia eksplora5jL niuansNw 0uddyjskiej psy5-ologii i 1ilo=
zo1ii6 "rzez niuanse te przeprowadza nas z wielkL werwL Dalajlama2
5zerpiL5 wido5znL przyjemnoMK z roztrzLsania owy5- su0telnoM5i6
"ozostaL 5zJMK dnia zarezerwowano na 0ardziej sz5zegNowL odpo=
wiedO strony 0uddyjskiej na prelek5jJ wena6
T-upten Jinpa2 5ieszL5y siJ duIym powaIaniem u5zony 0uddyjski2
od5zuwa2 podo0nie jak Dalajlama2 potrze0J dokadniejszego
o0jaMnienia2 ktNre konkretnie emo5je uwaIane sL w 0uddyzmie za
destruk5yjne6 (trona ty0eta)ska powierzya mu jednogoMnie zadanie
wytuma5zenia pojJ5ia dolegliwy5- stanNw umysu2 naj0liIszego 0ud=
dyjskiego odpowiednika pojJ5ia emo5ji destruk5yjny5-6 "od5zas
przerwy o0iadowej wespN z !lanem przygotowa krNtkie omNwienie
tego pojJ5ia2 opierajL5e siJ na klasy5znym tekM5ie A3hi,harm(+ !lan
raz jesz5ze przemieni siJ z tuma5za w prelegenta2 a0y przedstawiK
analizJ Jinpy2 ktNry pozosta u 0oku Dalajlamy na wypadek2 gdy0y
pojawiy siJ jakieM pytania6
Te tysiL5e osN02 ktNre widziay JinpJ :jak nazywajL go przyja5iele;
w roli tuma5za2 nie majL pojJ5ia2 jak niezwyka 0ya droga2 ktNra
doprowadzia go do stanowiska gNwnego tuma5za Dalajlamy z jJzyka
angielskiego6 Hrodzony w za5-odnim Ty0e5ie2 w po0liIu grani5y z
Nepalem2 Jinpa znalaz siJ jako mae dzie5ko w India5-2 kiedy w ?C@+
roku2 tuI po u5ie5z5e Dalajlamy z kraju2 5aa jego rodzina opuM5ia
oj5zyznJ6 Mia zaledwie piJK 5zy szeMK lat2 gdy po raz pierwszy spotka
siJ z DalajlamL2 ktNry wizytowa przedszkole dla dzie5i ty0eta)ski5- w
(imli6 IdL5 u 0oku trzymajL5ego go za rL5zkJ Dalajlamy2 zada mu
tylko jedno pytanieF Y7iedy 0JdJ mNg zostaK mni5-emUZ
#stLpi do klasztoru2 majL5 jedenaM5ie lat6 "oniewaI zawsze szy0ko
siJ u5zy2 za5zL w wolnym 5zasie2 ktNry pozostawa mu po lek5ja5-2
u5zyK siJ angielskiego6 # pierwszy5- lata5- szkolny5- zdo0y
powierz5-ownL znajomoMK tego jJzyka2 0JdL5 wiJ5 juI w klasztorze2
kontynuowa naukJ samodzielnie2 korzystajL5 po5zLtkowo z indyjski5-
komiksNw :drukowany5- po angielsku interpreta5ji Ba$ma(an( i inny5-
wspaniay5- opowieM5i z mitologii -induskiej;2 a po na0y5iu wiJkszej
wprawy z opowiada) kryminalny5-2 taki5- jak 5ykl przygNd "erry[ego
Masona6 (u5-ajL5 namiJtnie ''C w starym
tranzystorowym radiu2 ktNre udao mu siJ kupiK2 na0ra dyk5ji przy=
pominajL5ej wyro0ionL intona5jJ2 5-arakterysty5znL dla a0solwentNw
ks1ordu i Cam0ridge6
"omo5ne 0yy rNwnieI audy5je Gosu !meryki2 ktNrego spikerzy
5elowo uIywali prostego sowni5twa2 mNwili wolno i powtarzali kaIde
zdanie6 "rze0ywajL5 we w5zesny5- lata5- siedemdziesiLty5- w klasz=
torze w D-aramsali2 spJdza wiele 5zasu z napywajL5ymi tam tumnie
-ipisami2 szli1ujL5 dalej swNj angielski6 NiezaleInie od tego kupowa
stare numery YTime[aZ i 5zasami spJdza 5ay dzie) nad jednL stronL2
od5zytujL5 jL sowo po sowie przy uIy5iu sownika kieszonkowego6 #
wieku szesnastu lat po5-ania juI powieM5i wiktoria)skie6
JuI wNw5zas jego zdolnoM5i jJzykowe = 0y jedynym mni5-em w
klasztorze2 ktNry mNwi po angielsku = sprawiy2 Ie wyzna5zono go do
pomo5y w prowadzeniu interesNw2 dziJki ktNrym klasztor mNg siJ
utrzymaK6 Ay w klasztorze w poudniowy5- India5-2 ale na dwa lata
zmieni szaty mnisze na spodnie2 pra5ujL5 w przedsiJ0iorstwie -and=
lujL5ym jedwa0iem i jutL w 'angalore6 Gdy wrN5i do klasztoru =i do
u0ioru mni5-a = powierzono mu kierowni5two 1a0ryki dywanNw6
Jednak tJsknota za studiami skonia go do poszukiwania nau5zy5iela6
%nalaz go niedaleko2 prowadzL5ego pNpustelni5ze Iy5ie6 C-5L5
kontynuowaK naukJ pod jego kierunkiem2 opuM5i swNj klasztor i
przeniNs siJ do klasztoru Ganden2 o0ok miasta2 w ktNrym zamieszka
mistrz6
Tam2 majL5 dwadzieM5ia lat2 Jinpa rozpo5zL studia przygotowujL5e
do uzyskania tytuu gesze- ktNre normalnie trwajL od dwudziestu do
trzydziestu lat6 Jednak jego wyjLtkowe zdolnoM5i do nauki sprawiay2 Ie
0ez wzglJdu na to2 5zy po0iera je w szkole2 5zy w klasztorze2 5aa reszta
zostawaa za nim daleko w tyle6 Hko)5zy studia w 5iLgu zaledwie
jedenastu lat2 a wiJ5 w 5zasie niezwykle krNtkim jak na uzyskanie
godnoM5i gesze+ trzyma tytu gesze 0haram1a- 0JdL5y ty0eta)skim
odpowiednikiem doktoratu z teologii2 ktNry nadano mu w kolegium
(-artse klasztornego uniwersytetu Ganden6 "ozosta tam jesz5ze kilka
lat2 u5zL5 1ilozo1ii 0uddyjskiej6
"NOniej2 zupenie przypadkowo2 nadarzya siJ okazja tuma5zenia
wystLpienia Dalajlamy6 'JdL5 w D-aramsali2 w odwiedzina5- u u5zL=
5y5- siJ tam siostry i 0rata2 Jinpa usysza2 Ie nastJpnego dnia
Dalajlama ma gosiK nauki d-army6 7iedy postanowi zostaK2 a0y i5-
wysu5-aK2 podszed do niego jeden z organizatorNw2 ktNry siJ
dowiedzia2 Ie Jinpa do0rze mNwi po angielsku6 "owiedzia2 Ie wy=
zna5zony tuma5z spNOni siJ o dzie)2 i spyta2 5zy Jinpa nie mNg0y go
zastLpiK6
Jinpa zgodzi siJ2 a5zkolwiek niez0yt 5-Jtnie2 i nieli5-o zdener=
wowany za5zL tuma5zyK tekst2 ktNry = jak siJ okazao = zna na
pamiJK2 dziJki 5zemu atwo poradzi so0ie z przeoIeniem go na an=
gielski6 Co wiJ5ej2 wykad ten transmitowany 0y na 1ala5- radiowy5- o
krNtkim zasiJgu2 do ktNry5- dostrojone 0yy od0iorniki duIej li5z0y
angielskojJzy5zny5- su5-a5zy2 dziJki 5zemu Jinpa mia dodatkowL
przyjemnoMK2 mogL5 po5zuK siJ jak sprawozdaw5a me5zNw2 z ktNry5-
rela5ji tak lu0i su5-aK w ''C6 (ko)5zyo siJ na tym2 Ie tuma5zy
wiJkszL 5zJMK tekstNw pod5zas pozostay5- dni nauk6
Doprowadzio to do spotkania z DalajlamL2 ktNry zapyta go2 5zy nie
ze5-5ia0y towarzyszyK mu jako tuma5z w podrNIa5-6 'y to zasz5zyt2
ktNry Jinpa z radoM5iL przyjL6 I tak2 od ?C<@ roku jest gNwnym
tuma5zem Dalajlamy z angielskiego i na angielski2 zwasz5za pod5zas
jego podrNIy zagrani5zny5-2 przeoIy teI wiele jego ksiLIek6
(potkania Dalajlamy z 1ilozo1ami i naukow5ami z %a5-odu
uMwiadomiy Jinpie2 jak mao wiJkszoMK za5-odni5- intelektualistNw
wie o 0ogaty5- trady5ja5- 1ilozo1i5zny5- 0uddyzmu al0o jak mao je
do5enia6 NiektNrzy naukow5y zajmowali siJ wprawdzie 0uddyzmem2
ale prakty5znie nie 0yo partnerskiego dialogu miJdzy przedsta=
wi5ielami 1ilozo1ii za5-odniej i 0uddyjskiej6 CzJM5iowo z 5-J5i
usuniJ5ia tej nierNwnowagi2 a 5zJM5iowo dla poszerzenia wasny5-
-oryzontNw intelektualny5- Jinpa podjL w ?C<C roku studia z 1ilozo1ii
za5-odniej na Hniwersyte5ie Cam0ridge2 L5zL5 je z podrNIami w
5-arakterze tuma5za Dalajlamy6 Napisa tam rozprawJ o poglLda5-
wielkiego 5zternastowie5znego myMli5iela ty0eta)skiego2 Tsongk-apy
@
6
Hzyskawszy li5en5jat z 1ilozo1ii i doktorat z religioznawstwa
w Cam0ridge2 Jinpa otrzyma stypendium 0adaw5ze i zosta pra=
5ownikiem naukowym katedry religii #s5-odu w Girton College6 'JdL5
w Cam0ridge2 zrzu5i szaty mnisze i zosta oso0L Mwie5kL6 0e5nie
:Ionaty z (op-ie 'oyer2 ktNrL pozna pod5zas podrNIy do 7anady; Jinpa
jest oj5em dwNjki dzie5i i mieszka w Montrealu6 "ra5uje tam nad
tuma5zeniem i wydawaniem tekstNw ty0eta)ski5- i kieruje Instytutem
7lasyki Ty0eta)skiej2 ktNry realizuje program wprowadzenia gNwny5-
dzie klasyki ty0eta)skiej do Mwiatowego dziedzi5twa intelektualnego i
litera5kiego6 Napisa teI2 zgodnie ze swoimi poszukiwaniami
intelektualnymi na %a5-odzie2 -aso o 1ilozo1ii ty0eta)skiej do
Enc(clo1e,ia ofAsian Philoso1h(CC+
"od5zas studiNw w klasztorze Jinpa wyrNInia siJ umiejJtnoM5iL
majL5L istotne zna5zenie w intelektualnym dyskursie mni5-Nw ty0e=
ta)ski5-2 a mianowi5ie umiejJtnoM5iL dyskutowania2 ktNra staa siJ
niemal jego drugL naturL6 Nawet dzisiaj2 kiedy tuma5zy wypowiedzi
Dalajlamy2 apie siJ na tym2 Ie spontani5znie stawia mu pytania2 wy=
stJpujL5 w roli intelektualnego sparingpartnera Jego PwiLto0liwoM5i6
Czasami wykona jakiM niezna5zny ru5- Mwiad5zL5y o jego niezado=
woleniu 5zy niezgodzie2 wypowiedO w jJzyku 5iaa2 ktNra u5-odzi uwagi
su5-a5zy2 ale nie Dalajlamy6 #Nw5zas Jinpa grze5znie wyjaMnia
swoje o0iek5je6
C-o5iaI rzadko daje siJ ponieMK tej pokusie pod5zas zwyky5-
o0owiLzkNw tuma5za2 a nigdy pod5zas nauk religijny5-2 to w trak5ie
naszego spotkania okazywa swoje umiejJtnoM5i dyskutanta 0ardziej
otwar5ie2 jak0y odru5-owo2 5-o5iaI zwykle 5zyni to w dyskretnej
rozmowie po ty0eta)sku2 kwestionujL5 pewne tezy Dalajlamy doty5zL5e
1ilozo1ii 0uddyjskiej6 Te minide0aty wywoyway oIywionL dyskusjJ w
krJgu Ty0eta)5zykNw2 rzutujL5 niejako nasze rozmowy na to dialektyki
klasztornej6
'HDD$J(7! LI(T! EMCJI DE(T&H7C$JN$C4
Tytuem wprowadzenia do re1eratu Jinpy !lan powiedziaF
= wen sporzLdzi 0ardzo uIyte5znL listJ rNIny5- emo5ji2 ktNre
jednak z 0uddyjskiego punktu widzenia tworzL niejednorodnL grupJ6
"omyMleliMmy2 Ie przydao0y siJ poMwiJ5iK kilka minut na sporzLdzenie
listy ty0eta)skiej6 Jak wielu z was zapewne wie2 nie ma 0uddyjskiego
terminu ani w ty0eta)skim2 ani w sanskry5ie2 ktNry odpowiada0y
dokadnie Yemo5jiZ
<
6
Jak wykaza Matt-ieu2 jednym z zasadni5zy5- zaoIe) 0uddyzmu
jest potrze0a przezwy5iJIenia destruk5yjnego na5isku tego2 5o w psy=
5-ologii za5-odniej nazywa siJ emo5jami6 Jednak w analizie 0ud=
dyjskiej grani5J wokN ty5- szkodliwy5- emo5ji nakreMla siJ ina5zej niI
w myMli za5-odniej2 postrzegajL5 je jako dolegliwe stany umysu2 ktNre
przeszkadzajL jasnoM5i widzenia i osiLgniJ5iu rNwnowagi emo5jonalnej6
Jak miao siJ nie0awem okazaK2 analiza ta doprowadzia w 0uddyzmie
do duIo wiJkszej pre5yzyjnoM5i rozumowania o tym2 jakie stany umysu
i dla5zego naleIL do tej kategorii6
=Jakie terminy psy5-ologii 0uddyjskiej = kontynuowa !lan
=pokrywajL siJ zakresowo z za5-odnimi kategoriami emo5ji destruk=
5yjny5- i konstruktywny5-U T-upten Jinpa przedstawia klasy5znL listJ
szeM5iu gNwny5- przypadoM5i umysu2 z ktNry5- pewne z atwoM5iL
zidenty1ikujemy jako emo5je2 ale inne nie6 Jest jesz5ze lista dwudziestu
przypadoM5i po5-odny5-6 I znowu niektNre z ni5- sL emo5jami w
naszym rozumieniu2 a niektNre nie6
Na M5ianie nad naszymi gowami pojawi siJ napis Y(zeMK gNwny5-
przypadoM5i umysuZ2 a pod nim listaF
?6 "rzywiLzanie lu0 poILdanie
*6 %oMK :wL5znie z wrogoM5iL i nienawiM5iL;
/6 "y5-a
,6 Niewiedza i zudzenia
S6 Dolegliwe wLtpienie
@6 Dolegliwe poglLdy
= Dwie z ty5- przypadoM5i2 przywiLzanie al0o poILdanie oraz
wrogoMK al0o zoMK = zauwaIy Dalajlama = sL z0zikowaniem na punk5ie
5zegoM6 "ierwsza jest 5-wytaniem siJ przywiLzania2 a wiJ5 dLIeniem do
jakiegoM przedmiotu2 druga 5-wytaniem siJ odrazy2
5zyli odsuwaniem siJ od przedmiotu6 Dolegliwe wLtpienie jest spe5y=
1i5znym rodzajem przypadoM5i2 ktNra powoduje niezrozumienie
rze5zywistoM5i6 Nie jest to po prostu wa-anie siJ2 ale zwLtpienie2
po5iLgajL5e za so0L odsuwanie siJ od rze5zywistoM5i6
= (L zdrowe 1ormy wLtpienia = wyjaMni !lan6 = "rawdJ mNwiL52
wLtpienie jest 0ardzo waIne dla rozwijania gJ0okiego wglLdu i
zrozumienia6 # 0uddyzmie2 podo0nie jak w nau5e2 musisz 0yK
s5epty5zny2 w prze5iwnym razie nie posuniesz siJ naprzNd6 Tutaj ter=
miny te zde1iniowane zostay jako dolegliwoMK2 ale nie zna5zy to2 Ie
kaIdy termin2 ktNry znajduje siJ na tej liM5ie2 ozna5za 5oM2 5o jest w
kaIdym przypadku przypadoM5iL6
= Tak jak nie wszystkie wLtpliwoM5i sL dolegliweU = spyta "aul
Ekman6 = # swoi5- pisma5- powiada Jego PwiLto0liwoMK2 Ie nie kaIda
zoMK jest dolegliwa6 Dla5zego wiJ5 nie wysz5zegNlni5ie dolegliwej
zoM5i2 a0yMmy nie myMleli2 Ie o0ejmuje to wszystkie jej rodzajeU
C%$ %RPa MAE '$a %!LETXU
= Jest pewne rozrNInienie = odpar Dalajlama6 = Mamy w jJzyku
ty0eta)skim dwa pokrewne terminy2 )hong,ro i sze,ang+ Sze,ang
naj5zJM5iej tuma5zy siJ jako YnienawiMKZ2 )hong,ro jako YzoMKZ6
&ze5zywiM5ie istniejL pewne rodzaje zoM5i wywoanej przez wspN5zu=
5ie2 wNw5zas zoMK jest stanem wz0urzenia umysu2 ale uwaIam2 Ie to
nie jest nienawiMK2 5zyli sze,ang+ 'odO5em jest tu wspN5zu5ie2 5-o5iaI
przejawia siJ jako pewien rodzaj zoM5i6
= ! zatem jest to tra1na zoMK666 postrzeganie rze5zywistoM5i takiej2
jaka jest = skomentowa 8ran5is5o 9arela6
!lan o0rN5i siJ do Dalajlamy i przetuma5zy uwagJ 8ran5is5a na
ty0eta)ski jako Ypewien rodzaj uzasadnionej zoM5i2 wywoanej przez
wspN5zu5ie2 ktNre prawidowo pojmuje rze5zywistoMKZ6 "otem spytaF
= Czy istnieje 5oM takiegoU
Dalajlama popatrzy w zamyMleniu w su1it2 po 5zym odparF
= Nie jestem pewien2 5zy moIemy tak to okreMliK6 Na pewno jed
nak istnieje 5oM2 5o zwie siJ Ydolegliwym wspN5zu5iemZ6
(twierdzenie to wywoao u kogoM z o0e5ny5- stumiony okrzyk
zasko5zenia6
= #spN5zu5ie jest jednL z klasy5zny5- 5nNt2 ale nawet ono moIe 0yK
dolegliwe6
= # jaki5- okoli5znoM5ia5-U = spytaem zdumiony6
= NatknLem siJ na takie twierdzenie w Pramanawartti)a- podsta=
wowym trakta5ie epistemologi5znym uznawanym za klasy5zny w tra=
dy5ji indyjsko=ty0eta)skiej2 ale nie podaje on Iadny5- przykadNw
C
6
MNwi tylko2 Ie 5oM takiego istnieje6 Normalnie wspN5zu5ie uwaIa siJ za
prawy al0o zdrowy stan umysu6 I podo0nie2 moIliwe jest poL5zenie
sympatii z przywiLzaniem6 =Tak wiJ5 prawdopodo0nie taka sama
mieszanina wspN5zu5ia i przywiLzania sprawia2 Ie wspN5zu5ie staje siJ
dolegliwe6
= No ale skoro sL tam wzmianki o dolegliwym wspN5zu5iu2 to 0yK
moIe istnieje rNwnieI szla5-etna zoMK` = dorzu5i Dalajlama i wy=
0u5-nL Mmie5-em2 gdyI Yszla5-etna zoMKZ jest w myMli 0uddyjskiej
oksymoronem6 "otem zasugerowaF
= MoIe2 zamiast zoM5i2 umieM5imy na tej liM5ie nienawiMK2 sze,ang+
= #szystko zaleIy od naszej motywa5ji = zasugerowa Matt-ieu6
=JeMli ktoM idzie w kierunku stromego2 skalistego 0rzegu2 skLd za 5-wilJ
spadnie2 i nie su5-a2 kiedy krzy5zyszF Y%atrzymaj siJ`Z2 to moIesz siJ
rozzoM5iK i zawoaKF Y(tNj2 gup5ze`Z Twoja motywa5ja jest 5akowi5ie
altruisty5zna6 %oM5isz siJ2 poniewaI spokojny sposN0 powstrzymania
tej oso0y przed wyrzLdzeniem so0ie krzywdy okaza siJ nieskute5zny6
Jak to 5zJsto siJ zdarza2 kiedy u5zeni Ty0eta)5zy5y de0atujL na temat
tez 1ilozo1ii 0uddyjskiej2 wywiLzaa siJ miJdzy o0e5nymi na sali lamami
duga2 namiJtna dyskusja6 (ugestia Matt-ieu2 Ie z 0uddyjskiego punktu
widzenia moIna uznaK istnienie szla5-etnej zoM5i2 to zna5zy jej
niedolegliwL 1ormJ2 wyraOnie nie przypada Dalajlamie do gustu6
HwaIa on2 Ie jeMli zoMK jest autenty5zna2 to na mo5y de1ini5ji musi 0yK
dolegliwa2 nawet jeMli przejawia siJ w litoM5iwym dziaaniu6 % drugiej
strony2 moIe siJ wydawaK2 Ie ktoM dziaa w zoM5i2 pod5zas gdy w
isto5ie w5ale jej nie 5zuje6 Taka pozorna zoMK
moga0y2 jak w przykadzie podanym przez Matt-ieu2 zasadzaK siJ na
wspN5zu5iu6 Jednak Dalajlama nie 5-5ia sprawiaK wraIenia2 Ie
ak5eptuje poglLd podwaIajL5y podstawowL 0uddyjskL 5-arakte=
rystykJ zoM5i jako dolegliwego stanu umysu6 # ko)5u !lan powiedziaF
= Matt-ieu zwrN5i uwagJ na to2 Ie niekiedy pewnego rodzaju
gniewne za5-owanie 5zy ostre sowaF Y(tNj2 gup5zeZ mogL 0yK najlep
szym2 a nawet jedynym sposo0em powstrzymania kogoM przed spad
niJ5iem ze skay6 &odzi siJ jednak pytanie2 5zy a0y daK taki pokaz2
trze0a rze5zywiM5ie 5zuK zoMK2 to zna5zy 5ierpieK na tJ przypadoMK
umysu6
= JeMli przeMledzi siJ kontinuum poznania = stwierdzi Dalajlama =
to 0yK moIe w pewnym momen5ie pojawia siJ jako element tego
5iLgu wspN5zu5ie2 ktNre odgrywa rolJ 0odO5a6 # pNOniejszym
momen5ie MwiadomoM5i mogo0y dojMK do zrodzenia siJ zoM5i2
wywoanej wspN5zu5iem6 CoM takiego mogo0y siJ wydarzyK6
NastJpnie Dalajlama zauwaIy2 Ie w wadOrajanie2 dominujL5ym w
Ty0e5ie odgaJzieniu 0uddyzmu2 uprawia siJ Kwi5zenia du5-owe2
ktNry5- jasno wyoIonym 5elem jest nie tyle zwyke prze5iwdziaanie
nienawiM5i i agresji :oraz poILdaniu i przywiLzaniu; al0o wypar5ie i5-2
jak ro0i siJ to w inny5- odmiana5- 0uddyzmu2 ile ra5zej i5-
przekszta5anie6 % samymi tymi przypadoM5iami umysu postJpuje siJ
0ezpoMrednio2 w sposN02 ktNry w ko)5u wyzwala Kwi5zL5ego spod i5-
wpywu6 7omuM2 kto w taki waMnie sposN0 uzyska wyzwolenie od ty5-
przypadoM5i2 YzdarzajL siJ 5-wile2 kiedy najskute5zniejszL metodL2
najlepszym Mrodkiem jest gniewne za5-owanie = gniewna mowa2
gniewne 5zynyZ2 ale oso0a ta wolna jest od jakiegokolwiek u5zu5ia
zoM5i2 ktNra jest tylko zewnJtrznym pokazem
?+
6
CEN! 'H&%ENI! M&!LNEG
wen po5-yli siJ do przodu2 a0y ruszyK do 0oju6 = Jego PwiLto0liwoMK
odniNs siJ z rezerwL do -ipotezy2 Ie moIe istnieK zoMK zrodzona ze
wspN5zu5ia2 zoMK2 ktNra nie jest dolegliwa6
'yK moIe istnieje rNIni5a miJdzy zapatrywaniami 0uddyjskimi i za=
5-odnimi na te sprawy6 MyMlJ2 Ie doty5zy to 5-oK0y poglLdu "aula na
emo5je pozytywne6 HwaIam2 Ie 5enimy odrazJ moralnL 5zy o0urzenie
moralne nie tylko dlatego2 Ie moIe siJ ona okazaK uIyte5zna w
prakty5e6 # rze5zywistoM5i 0ardzo 5enimy jL w odniesieniu do "ol
"ota2 4itlera2 (talina 5zy Miloszewi5ia = kaIdy moIe so0ie wy0raK2
kogo woli6 Czy jest w tym wzglJdzie jakaM rNIni5aU
= % 5aL pewnoM5iL istnieje pojJ5ie moralnego o0urzenia na
niesprawiedliwoMK = odpar Dalajlama = ale jeMli 5-odzi o 0uddyzm2 to
wystJpuje ono tylko w wadOrajanie2 ktNra nie naleIy do gNwnego nurtu
psy5-ologii 0uddyjskiej6 HwaIa siJ na przykad2 Ie sym0oli5znym
zna5zeniem gniewnego 0Nstwa jest okazywanie gniewu 5zy wrogoM5i
wo0e5 jakiejM 1ormy za6 #e wspomnianym przez Matt-ieu przypadku
zoM5i do oso0y2 ktNra za 5-wilJ spadnie ze skay2 jeMli siJ nie zatrzyma2
mamy do 5zynienia z dwiema sprawami6 Jest w tym wspN5zu5ie dla tej
oso0y i zoMK na jej gupie za5-owanie6 Te dwie emo5je sL ze so0L
0ardzo M5iMle zwiLzane6
# medyta5yjnym pielJgnowaniu 5ierpliwoM5i i wyrozumiaoM5i
=5iLgnL = moIna zajLK siJ kimM2 kto za5-owuje siJ -anie0nie6
"ielJgnujL5 5ierpliwoMK wo0e5 tej oso0y2 nie Iywisz do niej ani zoM5i2
ani wrogoM5i2 ani nie 0udzi siJ w to0ie agresjaD ra5zej2 0yK moIe2
wspN5zu5ie6 !le jest teI jasne2 Ie towarzyszy temu 5-JK powstrzyma=
nia2 odrzu5enia i uni5estwienia tego wstrJtnego za5-owania6 To prze=
moIne pragnienie pooIenia kresu temu za5-owaniu jest 5akowi5ie
zgodne z 0rakiem zoM5i do tej oso0y6 Masz wo0e5 niej 5ierpliwoMK2 ale
nie masz 5ierpliwoM5i wo0e5 jej strasznego za5-owania i trze0a pie=
lJgnowaK o0ie te 1ormy2 a0y 5ierpliwoMK nie poL5zya siJ z apatiL6
MyMl2 Ie moIna przekszta5iK zoMK w poL5zenie 5ierpliwoM5i i
wspN5zu5ia2 spodo0aa siJ "aulowi Ekmanowi2 ktNry od dawna
zastanawia siJ2 w jaki sposN0 moIna doprowadziK do takiej zmiany6
= (LdzJ2 Ie jest to niezwykle przydatna kon5ep5ja = powiedzia do
Dalajlamy6 = !kurat kiedy 5zytaem o tym w jednej z ksiLIek #aszej
PwiLto0liwoM5i2 znalazem tJ samL myMl w najnowszej ksiLI5e
&i5-arda Lazarusa2 ameryka)skiego psy5-ologa2 ktNry w ogNle nie
zna dzie #aszej PwiLto0liwoM5i
??
6 Lazarus zauwaIa2 jak sLdzJ
susznie2 Ie trudno to osiLgnLK2 ale Ie jest to moIliwe6 Mam nadziejJ2 Ie
jednL ze spraw2 ktNrymi siJ zajmiemy2 0Jdzie zastanowienie siJ2 w jaki
sposN0 mogL prN0owaK to osiLgnLK oso0y nie praktykujL5e 5aymi
latami medyta5ji6 (LdzJ2 Ie istniejL stadia poMrednie6
= Nawiasem mNwiL52 wydaje mi siJ2 Ie mieszamy dwie rNIne
kwestie = doda "aul6 = "ierwsza sprowadza siJ do tego2 5o 5zowiek
moIe osiLgnLK przy maksymalnym wysiku i kon5entra5ji2 jak na
przykad wyz0y5ie siJ na zawsze skonnoM5i do wpadania w zoMK2
5zego my2 ludzie %a5-odu2 moIemy nau5zyK siJ z teorii i praktyki
0uddyzmu6 Druga kwestia to rozstrzygniJ5ie2 5zy w Iy5iu 5odziennym
mogL zdarzaK siJ sytua5je2 w ktNry5-2 jak sugerowa Matt-ieu2 zoMK nie
jest szkodliwa 5zy destruk5yjna6
= MyMlJ2 Ie w naj0liIszy5- dnia5- 0Jdziemy do tego jesz5ze
wielokrotnie wra5ali = odpar !lan6
Jak siJ pNOniej okazao2 jego przewidywania 0yy nadmiernie
ostroIne6 # rze5zywistoM5i przekszta5enie zoM5i stao siJ jednym z
gNwny5- i najdonioMlejszy5- tematNw 5aego naszego spotkania2 i to
nie tylko w teorii2 ale rNwnieI w Iy5iu 5zJM5i osN0 0iorL5y5- w nim
udzia2 w tym samego "aula6
"&%$"!DRPCI "C4DNE
#idaK 0yo2 Ie !lan 5-5e przedstawiK sz5zegNy listy emo5ji
destruk5yjny5- przygotowanej przez JinpJ6
= MieliMmy tyle za0awy z szeM5ioma gNwnymi przypadoM5iami
umysu2 Ie2 jak sLdzJ2 u0awi5ie siJ setnie przy dwudziestu przy
padoM5ia5- po5-odny5-2 moIe wiJ5 szy0ko przejdziemy do ni5-U
#szystkie wywodzL siJ z przypadoM5i podstawowy5- i poILdania
al0o przywiLzania2 zoM5i i niewiedzy = trze5- tru5izn2 jak okreMla siJ
je w literaturze 0uddyjskiej6
Na ekranie pojawia siJ nowa listaF
!wa01ie2$ia 3o$4o0n%$4 3r1%3a0(o2$i u'%"(u
Zo
?6 Gniew
*6 Hraza
/6 %oMliwoMK
,6 %awiMKBzazdroMK
S6 kru5ie)stwo
Prz(wi*zanie
@6 C-5iwoMK
>6 #yol0rzymione po5zu5ie wasnej wartoM5i
<6 "odnie5enie
C6 Hkrywanie swoi5- przywar
?+6 MJtnoMK
Diewie,za
??6 Plepa wiara
?*6 GnuMnoMK du5-owa
?/6 &oztargnienie
?,6 'rak skupienia introspek5yjnego
Diewie,za k 1rz(wi*zanie
?S6 Hdawanie
?@6 %wodzenie
?>6 'ezwstyd
?<6 Nieli5zenie siJ z innymi
?C6 NiesumiennoMK
*+6 Nieuwaga
= "ierwszy5- piJK z ty5- dwudziestu przypadoM5i po5-odny5-
=za5zL wyjaMniaK !lan = wywodzi siJ ze zoM5i6 Gniew jest po prostu
daniem upustu iryta5ji2 wy0u5-em zoM5i6 Hraza to dugotrwae prze=
5-owywanie zoM5i6 %oMliwoMK jest innL jej po5-odnL6 #szystkie
doty5-5zas przeze mnie omNwione sL w o5zywisty sposN0 u5zu5iami
wynikajL5ymi ze zoM5i6 Nie5o ina5zej wyglLda sprawa z zawiM5iL i za=
zdroM5iL6 "owiada siJ2 Ie rNwnieI one sL jej po5-odnymi6 7iedy za=
stanawialiMmy siJ z T-uptenem JinpL nad tL listL2 starajL5 siJ ustaliK2 5o
jest po5-odnL 5zego2 Jinpa 0y przekonany2 Ie zawiMK i zazdroMK
wywodzL siJ z przywiLzania6 Ja 0yem przekonany2 Ie i5- OrNdem jest
zarNwno przywiLzanie2 jak i zoMK6 %ajrzeliMmy do kanoni5znego tekstu2
a ten stwierdza autorytatywnie2 Ie i5- korzenie tkwiL w zoM5i6 ! zatem
jest to kwestia otwarta i moIliwe sL rNIne interpreta5je6 %upenie jasne
jest natomiast2 Ie ze zoM5i 0ierze siJ okru5ie)stwo6
NastJpnie prze5-odzimy do dolegliwoM5i = mNwi dalej !lan =ktNre
sL po5-odnymi przywiLzania6 C-5iwoMK jest teI nazywana skLpstwem6
#yol0rzymione po5zu5ie wasnej wartoM5i odpowiada temu2 o 5zym
rano mNwi wen = wygNrowanemu mniemaniu o swoi5- zaleta5-6
"odnie5enie jest terminem te5-ni5znym2 ktNry odnosi siJ zwasz5za do
medyta5ji = umys jest podnie5ony2 poniewaI po5iLga go nieodpar5ie
jakiM przedmiot poILdania6 Hkrywanie swoi5- przywar jest pewnym
rodzajem uroje)2 ktNre wynikajL z niewiedzy6 0ejmuje to rNwnieI
samooszukiwanie siJ6 &NwnieI mJtnoMK jest zjawiskiem2 ktNre pojawia
siJ przewaInie w medyta5ji2 5-o5iaI ma 0ardziej rNInorodne przejawyD
jest to 0rak jasnoM5i umysu6 so0y2 ktNre medytujL2 poznajL tJ
przypadoMK 0ardzo do0rze6
7IED$ D(7#IE&! NIE#IED%!
NastJpny zespN przypadoM5i wynika z 5zegoM2 5o 0uddyM5i nazy=
wajL urojeniami al0o niewiedzL6 Lista za5zynaa siJ od Mlepej wiary2
wiJ5 !lan od razu zauwaIy2 Ie 5zowiekowi z %a5-odu moIe siJ to
wydawaK dziwne6
= #iarJ uwaIa siJ za 5notJ2 ale nie odnosi siJ to do Mlepej wiary6
#iara rozumna opiera siJ na waM5iwym postrzeganiu rze5zywistoM5i2 a
jej 0rak uwaIa siJ za przypadoMK umysu6
7olejna przypadoMK zwana jest po ty0eta)sku lelo- 5o 5zJsto tu=
ma5zy siJ jako YlenistwoZ2 ale termin ten ma 0ardziej spe5y1i5zne
zna5zenie6 JeMli ktoM pra5uje po szesnaM5ie godzin dziennie2 myMlL5
tylko o zaro0ieniu mnNstwa pieniJdzy i nie d0ajL5 zupenie o 5notJ2 to z
0uddyjskiego punktu widzenia 5ierpi on na lelo+ "ra5o-olik nie jest z
pewnoM5iL leniwy2 ale postrzegany jest jako lelo- poniewaI jest ospay i
gnuMny2 jeMli 5-odzi o pielJgnowanie 5noty i o5zysz5zanie umysu6
"rzeoIyliMmy ten termin jako YgnuMnoMK du5-owLZ2 w nawiLzaniu do
trady5ji myMli 5-rzeM5ija)skiej2 gdzie ma ona zna5zenie 0ardzo z0liIone
do pojJ5ia 0uddyjskiego6
&oztargnienie2 to kolejny termin z literatury medyta5yjnej2 gdzie
ozna5za 0rak skupionej MwiadomoM5i2 stan2 w ktNrym jesteM oderwany
od rze5zywistoM5i6 7ontrola wewnJtrzna odgrywa w prakty5e medy=
ta5yjnej gNwnL rolJ2 a jej 0rak2 kiedy to nie dostaje 5i MwiadomoM5i
tego2 5o ro0isz2 jest waMnie roztargnieniem6 MyMlJ2 Dan2 Ie odpowiada
to niektNrym spoMrNd 5e5- opisany5- przez 5ie0ie w 0nteligenc'i
emoc'onalne'+ JeMli 5i tego za0raknie2 0Jdziesz mniej inteligentny
emo5jonalnie6
= (amoMwiadomoMKU = spytaem2 poniewaI takiego waMnie terminu
uIywaem w swojej ksiLI5e dla okreMlenia tego rodzaju skupienia
introspek5yjnego6
= 'uddyM5i nie uIyli0y tego terminu = odpar !lan :prawdopodo0nie
dlatego2 Ie = jak wyjaMni w5zeMniej Dalajlama = pojJ5ie YjaZ2 a wiJ5 i
MwiadomoM5i sie0ie2 uwaIane jest za iluzory5znL rei1ika5jJ; =ale sL to
terminy porNwnywalne6 Tak oto do5-odzimy do ostatniego z0ioru
przypadoM5i2 ktNre sL po5-odnymi zarNwno przywiLzania2 jak i
niewiedzy6 % udawaniem2 0ardzo spe5y1i5znym rodzajem oszukiwania2
mamy do 5zynienia wtedy2 kiedy Mwiadomie i 5elowo udajemy2 Ie
mamy do0re 5e5-y2 al0o je przesadnie wyol0rzymiamy6 Hdawanie jest
odwrotnoM5iL ukrywania2 zasaniania al0o pomniejszania 5e5- ujem=
ny5-6
'ezwstyd to jak0y 0rak sumienia = kontynuowa !lan = stan2 w
ktNrym 0ez wzglJdu na to2 5zy 5iJ ktoM zapie2 nie masz nawet odro0iny
po5zu5ia przyzwoitoM5i6 HwaIa siJ to za przypadoMK umysu6 Nie jest
to 0rak wyrzutNw sumienia = jeMli zro0isz 5oM naprawdJ -anie0nego2 to
5zy 5-oK tro5-J siJ tym przejmujeszU Czy 0ierzesz to pod uwagJ2 0ez
wzglJdu na to2 5zy zostaniesz zapanyU dwrotnL tego stronL jest
nieli5zenie siJ z innymi = nie o05-odzi 5iJ2
jak inni o5eniajL twoje za5-owanie6 Nie zna5zy to2 Ie powinieneM ro0iK
wszystko z myMlL o do0rej reputa5ji 5zy 5zymM takim2 ale jeMli nie
li5zysz siJ z innymi2 to ignorujesz 1akt2 Ie jesteM istotL spoe5znL2 siL
rze5zy zwiLzanL z innymi6 JeMli zajmujesz siJ 5zymM niegodnym al0o
nagannym i po prostu nie d0asz o to2 5o ktokolwiek o tym pomyMli2 to
5ierpisz na tJ przypadoMK umysu6
'rak sumiennoM5i = ko)5zy wywNd !lan = to zupenie o0ojJtny
stosunek do 5zynnoM5i swojego 5iaa2 mowy i umysu2 0ez Iadny5-
za-amowa) 5zy skrJpowania2 0ez wzglJdu na to2 5zy sL one zdrowe 5zy
szkodliwe2 godziwe 5zy niegodziwe6 Na konie5 nieuwaga2 ktNra
podo0na jest do roztargnienia6 "o prostu umys pra5uje 5-aoty5znie2
kierujL5 siJ to w tJ2 to w tamtL stronJ2 przy5iLgany stale przez rze5zy2
ktNre siJ 5o rusz pojawiajL6 #szystkie te przypadoM5i sL wynikiem
niewiedzy i przywiLzania6
MIEa NHME& (IEDEMN!(T$
#yjaMnienia te opieray siJ na teksta5- ty0eta)ski5-2 ale = podo0nie
jak we wspN5zesnej psy5-ologii za5-odniej = w 0uddyzmie jest wiele
szkN6 "oproszono zatem 5z5igodnego 7usala5itto2 mni5-a repre=
zentujL5ego dominujL5L w Tajlandii t-erawadJ2 0y przedstawi punkt
widzenia opisany w klasy5zny5- teksta5- palijski5-6 6hante :jak nazy=
wa siJ mni5-Nw w jJzyku tajskim; wygosi taki oto komentarzF
= #rNKmy na moment do punktu siedemnastego2 0ezwstydu6 # pali
okreMla siJ to sowem ahiri)a- Y0rak wstyduZ6 JeMli masz ahiri)a- atwo
popeniasz ze 5zyny2 nie tylko niepokoisz inny5-2 ale nawet za0ijasz6
Nie d0asz o maniery ani o etykietJ al0o kiedy zajmujesz w
spoe5ze)stwie wysokL pozy5jJ2 wykorzystujesz jL dla nie5ny5- 5elNw6
Taki jest sens ahiri)a+ Natomiast pozy5jL osiemnastL 0yo0y w pali
anotto1a- niezwaIanie na inny5-6 Nie 0oisz siJ zej karmy6 "odo0nie jak
w wypadku ahiri)a- moIesz ro0iK ze rze5zy2 ale tym razem dlatego2 Ie
nigdy nie zastanawiasz siJ nad i5- konsekwen5jami6
= Jest to pewien rodzaj najwyIszej nieodpowiedzialnoM5i i nie=
zwaIania na dugo1alowe konsekwen5je = streM5i to !lan6
7omentarz 3hante wywoa dyskusjJ o niuansa5- zna5zenia nazw
o0u ty5- przypadoM5i2 poniewaI !lan z kolei powoa siJ na ksiLIkJ
jednego ze swoi5- mistrzNw2 gesze &a0tena2 zatytuowanL 7he >in,
an, 0ts Functions- ktNrej 1ragmenty rozdano u5zestnikom przed kon=
1eren5jL jako 5zJMK materiaNw wprowadzajL5y5- w jej tematykJ6
"odo0ne dyskusje sL po 5zJM5i odzwier5iedleniem odwie5znej de0aty
nad 1enomenologiL MwiadomoM5i2 prowadzonej przez rNIne odmiany
0uddyzmu6 Jinpa wyrazi nadziejJ2 Ie juI 5-oK0y ta dyskusja da o0e5=
nym w sali naukow5om pewne pojJ5ie o zoIonoM5i 0uddyjskiej lite=
ratury psy5-ologi5znej i o rNInorodnoM5i OrNde
?*
6
dezwa siJ na to wenF
= # jednym z dialogNw "latona z (okratesem rozmawia niejaki
Trazyma5-2 ktNry stara siJ go przekonaK2 Ie o wiele lepiej wydawaK siJ
sprawiedliwym2 niI 0yK sprawiedliwym6 % jego punktu widzenia jest
zupenie jasne2 Ie do0rze jest wydawaK siJ do0rym2 a nie 0yK do0rym6
= n ma numer siedemnasty` = powiedzia !lan6
= Ma numer siedemnasty i 0roni go = zgodzi siJ wen6 =#
rze5zywistoM5i dowodzi on2 Ie w gJ0i duszy kaIdy ku temu dLIy6 I2
przynajmniej dla niego2 jest to przyjemne6
statnie sowo naleIao do !lanaF
= # 0uddyzmie jego wyjaMnienie nazwano 0y pokalanL :dolegli
wL; inteligen5jL6
"&%$"!DRPCI 'H&%X &Q#N#!GW HM$(RH
= To 0ardzo po0ieIny zarys zagadnienia = zako)5zy !lan6 = Ma5ie
teraz naszL listJ6 %auwaIy5ie od razu2 Ie niektNre z ty5- stanNw moIe=
5ie nazwaK emo5jami2 inne nie majL z nimi ni5 wspNlnego6 !le dla
5elNw 0uddyjski5- jest to istotna kategoryza5ja6 7lasy1ika5ji emo5ji
nigdy nie sporzLdzono2 0o nie uwaIano2 0y 0ya potrze0na6
= # zwiLzku z tym rodzi siJ 0ardzo waIne pytanie = powiedzia
8ran5is5o 9arela6 = %gadzamy siJ2 na przykad2 Ie 0ezwstyd jest
dolegliwym stanem umysowym2 ale nie wydaje siJ2 a0y po5iLga za
so0L jakLM wyraOnL emo5jJ6 Czym sL przypadoM5i umysu2 skoro nie
sL emo5jamiU
= (tanami umysu2 pro5esami psy5-i5znymi = odpar !lan2 przy=
ta5zajL5 naj5zJM5iej uIywane2 0ardziej neutralne okreMlenia6
= Tak = zgodzi siJ 8ran5is5o = ale 5zy to nie jest tro5-J Mmieszne2 Ie
niektNrym z ni5- towarzyszL emo5je2 a innym nieU
= Jego PwiLto0liwoMK powiedzia w5zeMniej2 Ie powstawaniu
wszystki5- stanNw umysu towarzyszL emo5je = przypomnia mu !lan6 =
Na jego liM5ie emo5ji znajdujL siJ przyjemnoMK i 0Nl6 (mutek
i radoMK666
= Tak2 to suszna uwaga = przyzna 8ran5is5o6 = !le na przykad
wstyd jest emo5jL6 Jednak 0ezwstyd moIe 0yK doskonale o0ojJtny6 Co
mNwi nam o naturze umysu to2 Ie ktoM moIe 5ierpieK na przypadoMK
umysowL2 ktNra nie opiera siJ na emo5jiU
Z#ypowiedziL tL 8ran5is5o zwra5a uwagJ na 1undamentalnL rNIni5J
w samy5- paradygmata5-2 z ktNry5- wyrastay i za5-odnie2 i 0uddyjskie
pojJ5ia emo5ji destruk5yjny5-6 Na %a5-odzie li5zy siJ nie tylko to2 5zy
jakaM emo5ja moIe skoniK kogoM do wyrzLdzenia krzywdy so0ie lu0
innym2 ale rNwnieI jej pozytywna al0o negatywna wartoMK2 to2 5zy jest
przyjemna 5zy nieprzyjemna6
# 0uddyzmie destruk5yjnoMK zaleIy od su0telniejszej miary krzy=
wdy2 a mianowi5ie od tego2 5zy okreMlony stan umysowy :w tym
emo5ja; 0urzy spokNj umysu i przeszkadza w doskonaleniu du=
5-owym6 !lan streM5i to takF
=# jJzyku ty0eta)skim przypadoMK umysu de1iniuje siJ jako pro5es
umysowy2 ktNry zakN5a rNwnowagJ umysu6 Jest to 5e5-a wspNlna
wszystki5- przypadoM5i2 0ez wzglJdu na to2 5zy majL one silnL
komponentJ emo5jonalnL 5zy nie6
8ran5is5o energi5znie skinL gowL2 pozornie usatys1ak5jonowany6
(%E&(%$ 7NTE7(T "&%$"!DRPCI
"odo0nie jak w5zeMniej2 Dalajlama od5zuwa potrze0J przedsta=
wiania o0e5nym na spotkaniu naukow5om peniejszego kontekstu
teorety5znego 0uddyjskiej listy dolegliwy5- emo5ji6
= #edug mnie nie wszystkie pozy5je na tej liM5ie sL z konie5znoM
5i przypadoM5iami6 Hmiesz5zenie tu roztargnienia nie zna5zy2 Ie
wszystkie jego przypadki sL dolegliwe6 "odo0nie jest z wLtpieniem6
Ma ono rNwnieI zdrowe 1ormy2 na przykad przy rozwijaniu gJ0
szego wglLdu du5-owego i zrozumienia6 Tak jak w pra5y naukowej2
musisz 0yK s5epty5zny2 5o wiLIe siJ z wLtpieniem6 ! wiJ5 o wy
mieniony5- tu dwudziestu stana5- umysu mNwi siJ2 Ie sL dolegliwe
w tym sensie2 Ie i5- posz5zegNlne przypadki sL po5-odnymi ktNrejM
z przypadoM5i podstawowy5-6
NastJpnie wyjaMni2 Ie owy5- dwadzieM5ia dolegliwy5- stanNw
umysu to tylko 5zJMK o0szerniejszej listy6
= #iele 5zynnikNw umysowy5- nie jest w ogNle zwiLzany5- z Iad
nL z gNwny5- przypadoM5i umysu6 Na przykad kiedy ktoM Mpi2 nie
MniL5 o ni5zym2 nie ma po5zu5ia wstydu6 % pewnoM5iL jednak nie jest
0ezwstydny tylko dlatego2 Ie nie od5zuwa akurat wstydu6 !0y staK siJ
przypadoM5iL po5-odnL2 ten 0rak po5zu5ia wstydu musi siJ L5zyK
z ktNrLM z przypadoM5i gNwny5-6
!0y lepiej pojLK2 5zym sL przypadoM5i umysu = kontynuowa
Dalajlama = musi5ie zrozumieK je w szerszym kontekM5ie A3hi$
,harma)o(- zapisanego w sanskry5ie tekstu 0uddyjskiego2 ktNry
wymienia piJKdziesiLt jeden zdolnoM5i umysowy5-2 5-o5iaI nawet ta
lista nie jest kompletna6 %najduje siJ na niej piJK wsze5-o0e5ny5-
5zynnikNw umysowy5- = u5zu5ie2 wnikliwoMK2 inten5ja2 kontakt i
uwagaD piJK 5zynnikNw upewniajL5y5- = aspira5ja2 uznanie2 przy=
pominanie2 kon5entra5ja i inteligen5jaD 5ztery 5zynniki zmienne
=zmienne w tym sensie2 Ie mogL 0yK godziwe al0o niegodziwe =a
mianowi5ie sennoMK2 Ial2 0adanie ogNlne i analiza sz5zegNowa2 oraz
jedenaM5ie 5zynnikNw zdrowy5-2 w tym wiara6 # tym kontekM5ie
=zako)5zy Dalajlama = te listy przypadoM5i umysu sL 0ardziej zrozu=
miae i sensowne6
! zatem2 podo0nie jak w kognitywizmie2 w 0uddyzmie przyjmuje siJ
model umysu2 ktNry o0ejmuje neutralne pro5esy Iy5ia psy5-i5znego
umoIliwiajL5e postrzeganie i myMlenie6 # odrNInieniu wszakIe od
modelu naukowego2 analiza 0uddyjska kon5entruje siJ na sprawa5-
prakty5zny5-2 du5-owy5-6 JedenaM5ie zdrowy5- 5zynnikNw to elementy
umysu o zasadni5zym zna5zeniu dla rozwoju du5-owego6 Natomiast
przypadoM5i umysu sL przeszkodami w tym rozwoju6 "o5-odzL5e od
trze5- tru5izn = poILdania2 awersji i zudzenia = te dolegliwe stany
umysu przeszkadzajL w Kwi5zeniu dys5ypliny ety5znej2 w medyta5ji i
we wglLdzie w naturJ rze5zywistoM5i6 # tym Mwietle widaK wyraOniej2
w jaki sposN02 powiedzmy2 roztargnienie 5zy 0ezwstyd utrudniajL
rozwNj du5-owy6
"&%$"!DRPa 'E% EMCJIU
"o wyjaMnienia5- Dalajlamy po raz pierwszy w 5zasie tego spotka=
nia za0ra gos &i5-ard Da3idson2 ktNry zajmowa siJ pewnymi z ty5-
zagadnie)6
= Czy mogJ wrN5iK do kwestii powstawania przypadoM5i 0ez udziau
negatywnej emo5jiU #ielu 0adajL5y5- emo5je naukow5Nw za5-odni5-
zgodzio0y siJ2 Ie majL one al0o pozytywnL2 al0o negatywnL wartoMK2
Ie jeMli wystJpuje jakaM emo5ja2 to ma ona pozytywne al0o negatywne
za0arwienie u5zu5iowe6 "rzypadoM5i te sL zoIonymi pro5esami
psy5-i5znymi2 ktNre zdajL siJ mieK jakiM skadnik u5zu5iowy6 #ydaje
siJ2 Ie o0ejmujL rNwnieI inne rze5zy2 ale z punktu widzenia2 z ktNrego
ja na to patrzJ2 wydaje siJ2 Ie kaIda z ni5- zawiera element
emo5jonalny6 %astanawiam siJ2 5zy wszystkie przypadoM5i o0ejmujL
jakLM emo5jJ negatywnL2 5zy teI jest moIliwe i5- pojawienie siJ 0ez
Iadny5- emo5ji negatywny5-6
= Jako tuma5z i przewodni5zL5y ze0rania mam o0owiLzek wyjaM=
niaK sprawy 0udzL5e wLtpliwoM5i = odpowiedzia mu !lan6 = Jego
PwiLto0liwoMK kilka minut temu s5-arakteryzowa przywiLzanie jako
swego rodzaju dLIenie 5zy po5iLg do jakiegoM przedmiotu2 nie5-JK zaM
al0o wrogoMK jako odsuwanie siJ od niego6 "atrzL5 na to z punktu
widzenia terminologii uIywanej na %a5-odzie2 atwo odnieMK wraIenie2
Ie YdLIenie doZ jest pozytywne2 a Yodsuwanie siJZ negatywne6 7iedy
mNwisz YpozytywneZ2 masz na myMli to2 5o szla5-etne2 nie=spa5zone i
niedolegliweU = spyta6 = ! moIe YpozytywneZ zna5zy tyle2 5o Y0ardziej
zwiLzane z przywiLzaniemZ2 a YnegatywneZ tyle2 5o Y0ardziej zwiLzane
z awersjLZU
= Na %a5-odzie = odpar &i5-ie :jak prawie wszys5y go nazywajL; =
okreMlenia te odnoszL siJ na ogN do powsze5-nie przyjmowany5- list
emo5ji pozytywny5- i negatywny5-6 Takie emo5je2 jak sz5zJM5ie i
zadowolenie2 uznano 0y za pozy5je listy pozytywnej6 "ojJ5ie
przywiLzania nie 1unk5jonuje w za5-odniej terminologii psy5-ologii
emo5ji6
= !le prawdopodo0nie uznano 0y je za pozytywne2 prawdaU = spyta
!lan6 = Na przykad w powiedzeniu YHwiel0iam grejp1rutyZU
= wszem = odpar &i5-ie6 = #iLIe siJ to z pytaniem2 5zy rNwnieI
emo5je pozytywne mogL prowadziK do zniekszta5e) w pojmowaniu
rze5zywistoM5i2 podo0nie do opisanej przez Matt-ieu roli emo5ji
negatywny5-6 # ujJ5iu 0uddyjskim przypusz5zalnie rNwnieI emo5je
pozytywne2 ktNre wiLIL siJ z przywiLzaniem2 prowadziy0y do osa=
0ienia naszej zdolnoM5i waM5iwego pojmowania rze5zywistoM5i6
!lan i &i5-ie wskazali w ten sposN0 na zasadni5zL rNIni5J w za=
oIenia5-2 na ktNry5- opierajL siJ lista 0uddyjska i lista za5-odnia6
'uddyjskie rozrNInienie miJdzy zdrowymi i niezdrowymi :al0o pozy=
tywnymi i negatywnymi; stanami umysu sprowadza siJ do tego2 Ie
stany zdrowe przy0liIajL nas do prze0udzenia du5-owego2 pod5zas gdy
niezdrowe utrudniajL to prze0udzenie6
Natomiast w podejM5iu za5-odnim prze5iwstawia siJ emo5je przy=
jemne2 pozytywne2 nieprzyjemnym2 5zyli negatywnym6 #ydaje siJ2 Ie
na %a5-odzie zasadL wyrNIniajL5L jest to2 5zy siJ do0rze 5zujemy2
przeIywajL5 okreMlonL emo5jJ2 pod5zas gdy 0uddyM5i o5eniajL emo5je
pod kLtem tego2 5zy wspomagajL rozwNj du5-owy2 5zy go utrudniajL6
7IED$ "&%$#IX%!NIE MAE
'$a "%$T$#NE
= dpowiadajL5 na pytanie2 5zy moIliwe sL pozytywne 1ormy
przywiLzania = powiedzia Dalajlama = trze0a pamiJtaK o 0uddyjskim
kontekM5ie2 w ktNrym najwyIszym dLIeniem du5-owym jest osiLg=
niJ5ie oMwie5enia2 prze0udzenie2 a przywiLzanie postrzega siJ jako
jednL z gNwny5- przeszkNd utrudniajL5y5- osiLgniJ5ie tego stanu6 %
tego punktu widzenia przywiLzanie jawi siJ jako jedna z gNwny5-
przypadoM5i6
Niezna5zny poziom przywiLzania utrwala 5ykl kolejny5- narodzin2
kolejny5- w5iele)6 ! zatem z tego punktu widzenia przywiLzanie
0yo0y o5zywiM5ie postrzegane jako przypadoMK2 zasona uniemoIli=
wiajL5a ujrzenie prawdziwej natury rze5zywistoM5i6 JeMli jednak zmie=
nimy ramy dyskursu i usuniemy z rNwnania to najwyIsze dLIenie
du5-owe2 jeMli 0Jdziemy rozmawiaK o zrozumieniu natury emo5ji w
Mwie5kim kontekM5ie2 to zmienia to o5zywiM5ie 5aL de1ini5jJ6
"ewne 1ormy przywiLzania2 ktNre z 0uddyjskiego2 du5-owego
punktu widzenia mogL 0yK postrzegane jako przypadoMK2 niekonie5znie
muszL 0yK destruk5yjne6 # spoe5ze)stwie niektNre 1ormy
przywiLzania sL w rze5zywistoM5i pozytywne6 !le jeMli 5elem jest osiLg=
niJ5ie nirwany2 to postrzegane 0JdL jako destruk5yjne6
= ! zatem dolegliwoMK 5zy przypadoMK zaleIy od kontekstu =
zauwaIyem6
= d kontekstu moIe zaleIeK destruk5yjnoMK = poprawi mnie
Jinpa6 = "rzywiLzanie2 ktNre z 0uddyjskiego punktu widzenia moIe
0yK ostate5znie destruk5yjne2 moIe 0yK korzystne2 jeMli patrzy siJ na
to z punktu widzenia 5odziennoM5i2 gdzie 5elem dLIe) jest sz5zJM
liwsze Iy5ie i sz5zJMliwsze spoe5ze)stwo6
7T JE(T D"#IED%I!LN$U
NastJpne pytanie zadaa Jeanne Tsai2 0ada5zka emo5ji2 o0e5nie
pra5ujL5a na Hniwersyte5ie (tan1ordaF
= Czy jest jakieM rozrNInienie z 0uddyjskiego punktu widzenia
miJdzy jednostkami2 ktNre sL 0ardziej odpowiedzialne za swNj
dolegliwy stan2 a tymi2 ktNre ponoszL za to mniejszL odpowiedzialnoMKU
# psy5-ologii klini5znej uwaIamy2 Ie niektNre oso0y nie majL Iadnej
kontroli nad swoim destruk5yjnym za5-owaniemD sL to s5-izo1reni5y i
jednostki z za0urzeniami psy5-oty5znymi2 spowodowanymi jakimiM
za0urzeniami genety5znymi 5zy 0iologi5znymi al0o uszkodzeniami
powstaymi pod5zas porodu6 Jakie jest 0uddyjskie spojrzenie na
psy5-opatJ al0o oso0J2 ktNra podejmuje 0ardzo destruk5yjne dziaania
wo0e5 inny5- i nie ma z tego powodu Iadny5- wyrzutNw sumienia al0o
nie panuje nad swoim za5-owaniemU
=# 0uddyjskim rozumieniu wartoM5i moralny5- jest o5zywiM5ie
z0liIone do tego ujJ5ie = odpowiedzia Dalajlama6 = Czyny popeniane
przez ludzi z niewiedzy uwaIa siJ za mniej negatywne niI te2 kiedy
jednostka dziaa z penL MwiadomoM5iL i5- konsekwen5ji i 0rutalnoM5i
swojego postJpowania2 ktNre uwaIane jest za moralnie naganne6 !
zatem niewiedza 0ywa 5zJsto usprawiedliwieniem6 Na przykad2 idL52
ktoM moIe rozdeptaK mrNwki2 0o i5- nawet nie zauwaIy6 # takim
wypadku popeniasz za0Njstwo i gromadzisz karmJ2 ale jest to 5zyn
0a-y6 Nie wiesz nawet2 Ie go popenieM6 #eOmy mae dzie5i2 ktNre dla
za0awy rozgniatajL mu5-y al0o rzu5ajL je pajLkom2 nie wiedzL5 nawet2
Ie mu5-y teI 5zujL6 Ten rodzaj za0ijania motywujL niewiedza i uuda6
"odo0nie jest z ludOmi2 ktNrzy skadajL w o1ierze zwierzJta2 a0y
zadowoliK jakiegoM 0ogaD dziaajL oni tak z powodu zudze)2 nie wiedzL
0owiem2 Ie jest to w rze5zywistoM5i szkodliwe6 "odejrzewam2 Ie
rzadkie 0yy0y wypadki2 Ie0y ro0ili to w zy5- zamiara5- al0o z 5-J5i
zadania 0Nlu o1iarowanemu stworzeniu6 HwaIajL ra5zej2 Ie jest to
do0re2 Ie spodo0a siJ 0ogu6
Ten rodzaj za0ijania motywowany jest zudzeniami6 % drugim
poziomem odpowiedzialnoM5i moralnej mamy do 5zynienia wtedy2
kiedy za0ijamy z powodu przywiLzania6 "rzypuMKmy2 Ie 5-5esz zjeMK
jaka6 Nie 5-5esz go zraniKD 5-5esz po prostu zjeMK jego miJso6 Na
nastJpny poziom prze5-odzimy wtedy2 kiedy 5 - 5 e s z komuM lu0
5zemuM wyrzLdziK krzywdJ6 NaprawdJ 5-5esz wyrzLdziK krzywdJ2
idziesz wiJ5 i za0ijasz z tym zym zamiarem6
&ozpatrujL5 to w kategoria5- odpowiedzialnoM5i = kontynuowa
Dalajlama = uwaIam2 Ie najlIejsza jest 5-y0a karma2 ktNra wynika z
uroje)2 nie5o 5iJIsza ta2 ktNrL 0ierze siJ z przywiLzania2 a naj5iJIsza2 ta2
za ktNrL ponosimy najwiJkszL odpowiedzialnoMK2 0ya0y karma
wynikajL5a ze zej woli6 "sy5-oty5y 5zy s5-izo1reni5y 5ierpiL na silne
urojenia6 ! zatem za0i5ie kogoM spowodowane s5-izo1reniL 0yo0y
ode0raniem mu Iy5ia z powodu koszmarny5- uroje)6 dpowiedzialnoMK
morder5y i reperkusje karmi5zne jego 5zynu 0yy0y jesz5ze mniejsze ze
wzglJdu na intensywnoMK ty5- uroje)6
= ! 5o myMlisz2 #asza PwiLto0liwoMK2 o przypadku2 o ktNrym
wspomniaem2 o tym szeM5iolatku2 ktNry rozzoM5i siJ2 przyniNs do
szkoy rewolwer i za0i maL dziew5zynkJU = spytaem6 = Nawiasem
mNwiL52 nie jest oskarIony o morderstwo6
#ywoao to dugL dyskusjJ wMrNd Ty0eta)5zykNw2 ktNrzy rozwaIali
rNIne niuanse tej sprawy6
= n jest zy = powiedzia w ko)5u Dalajlama6 = Jest to wiJ5
z pewnoM5iL przypadek za0i5ia kogoM w zoM5i6 !le do za0Njstwa przy
5zyniy siJ rNwnieI silne urojenia6 Czy susznie myMlJ2 Ie ten szeM5io
letni 5-opie5 0yK moIe 5-5ia za0iK tJ dziew5zynkJ2 ale nie w peni
zdawa so0ie sprawJ z tego2 Ie kiedy tego dokona2 to dziew5zynki nie
0Jdzie moIna przywrN5iK do Iy5iaU
= Nie jest jasne2 5zy rozumia2 5zym jest MmierK = odparem6
= Jak on mNg sLdziK2 Ie ona nie umrzeU = spyta z pewnL dozL
s5epty5yzmu Matt-ieu6 = Czy on nie rozumie2 5zym jest MmierKU
= To pytanie dla spe5jalistNw z zakresu psy5-ologii rozwoju =
powiedziaem6
"odejmujL5 tJ kwestiJ2 Mark Green0erg2 psy5-olog rozwoju2
wyjaMniF
= HwaIamy2 Ie mniej wiJ5ej do siNdmego roku Iy5ia wiJkszoMK
dzie5i nie rozumie trway5- konsekwen5ji taki5- 5zynNw jak opisany
przez Dana6 "rzypusz5zamy2 Ie ten 5-opie5 5-5ia zraniK jej u5zu5ia2
a moIe zraniK jL 1izy5znie2 ale nie trwale2 le5z na pewien 5zas6
!lan wskaza na jeden z 5zynnikNw2 ktNry mNg przy5zyniK siJ u
takiego maego dzie5ka do YmyMlenia magi5znegoZ2 Ie MmierK nie jest
stanem nieodwra5alnymF
= "amiJtaj5ie2 Ie szeM5iolatki oglLdajL 1ilmy rysunkowe2 w ktNry5-
rNIne stworzenia sL za0ijane2 spadajL ze ska2 podziurawione kulami jak
sito2 a jednak znowu siJ podnoszL6 % tego2 5o oglLdajL2 0ynaj mniej nie
wynika jasno2 Ie MmierK jest nieodwra5alna6
= Tak = zgodzi siJ z nim Matt-ieu6 = Czytaem2 Ie ameryka)skie
nastolatki oglLdajL w telewizji 5zterdzieM5i tysiJ5y taki5- za0Njstw2
zanim sko)5zL dziewiJtnaM5ie lat6 5zywiM5ie ma to na ni5- pewien
wpyw6
!lan wykorzysta tJ uwagJ2 a0y przejMK do podsumowania rozmNw
tego dniaF
= 'yK moIe wynika z tego mora2 Ie wszys5y musimy mieK wiJk
szL jasnoMK tego2 5o ro0imy i 5o siJ wokN nas dzieje2 0yK 0ardziej
odpowiedzialni i zauwaIyK2 Ie jest juI 5zwarta po poudniu6
"owinniMmy daK tro5-J wyt5-nienia Jego PwiLto0liwoM5i2 ogromnie
wdziJ5zni za to2 Ie 0y tu z nami6 'ardzo wam dziJkujJ2 a zwasz5za
o0u naszym prelegentom6
Tak oto zako)5zyliMmy dzie) w tym samym punk5ie2 z ktNrego
wyszliMmy = snujL5 re1leksje nad rolL emo5ji destruk5yjny5- w ko=
potliwym przypadku morder5y6
D%IET D&HGI
HC%HCI! # A$CIH
CD%IENN$M
*? mar5a *+++
& % D % I ! R @
HNI#E&(!LNPa EMCJI
Czy wM5iekoMK2 panika al0o depresja majL jakLM wartoMKU Czy
emo5je destruk5yjne mogL 0yK ewolu5yjnymi Ypa5-amiZ2 produktami
u0o5znymi do0oru naturalnegoU
# inIynierii pa5-y sL ar5-itektoni5znymi produktami u0o5znymi
kopuy i uku2 nie peniL Iadny5- istotny5- 1unk5ji2 a wiJ5 ma siJ je Yza
darmoZ6 (L elementami projektNw2 ktNre mogL mieK pewnL wartoMK
estety5znL al0o ktNre po prostu dodaje siJ do kopuy 5zy uku2 ale nie sL
one potrze0ne dla podtrzymania 5aej struktury6
# ?CC, roku wen 8lanagan wygosi wo0e5 5zonkNw to=
warzystwa 8ilozo1ii i "sy5-ologii2 ktNrego zosta prezesem2 od5zyt pod
tytuem YMarzenia senne = produkty u0o5zne snuZ6 Temat re1eratu
za5zerpnL z teorii (tep-ena Jaya Goulda i Di5ka #illingtona2 wyjaM=
niajL5ej2 w jaki sposN0 powstajL pod5zas ewolu5ji Ypa5-yZ6 "odo0nie
jak w ar5-itekturze2 w ludzkim za5-owaniu pa5-y nie peniL Iadnej
niez0Jdnej dla przetrwania 1unk5ji2 le5z powstajL jako produkty
u0o5zne 5zegoM2 5o takL 1unk5jJ spenia6 pierajL5 siJ na pionierski5-
0adania5- prowadzony5- przez !lana 4o0sona na 4ar3ardzie2 8lanagan
dowodzi2 Ie 5-o5iaI sen jest zjawiskiem Mwiad5zL5ym o
przystosowaniu siJ 5zowieka do warunkNw naturalny5-2 matka natura
nie wy0raa dla ty5- samy5- 5elNw marze) senny5-6 (L one 0ogate i
moIemy je wykorzystywaK do 0adania i poznawania sie0ie2 ale nie sL
one konie5zne dla naszego przetrwania6
&NwnieI emo5je destruk5yjne moIna postrzegaK jako pa5-y2 pro=
dukty u0o5zne 5zegoM poIyte5znego w ludzkim za5-owaniu2 ktNre nie
peniL Iadnej 1unk5ji suIL5ej naszemu przetrwaniu2 5zasami majL
wrJ5z dla przetrwania wartoMK negatywnL6 %asada ta odnosi siJ do
wszystki5- nieprzyjemny5- emo5ji2 a zwasz5za do poILdania2 zoM5i2
stra5-u i smutku :nie mNwiL5 juI o znajdujL5y5- siJ na liM5ie 0ud=
dyjskiej zawiM5i i zazdroM5i;2 kiedy osiLgnL punkt2 w ktNrym stajL siJ
destruk5yjne6 # isto5ie zna5znL 5zJMK podrJ5znika diagnosty5znego
!meryka)skiego Towarzystwa "sy5-iatry5znego traktowaK moIna jako
typologiJ nieprzydatny5- do ni5zego emo5ji destruk5yjny5-2 za0urze)
wynikajL5y5- z poIyte5zny5- skLdinLd emo5ji2 ktNre przesadnie siJ
nasiliy2 sL nie na miejs5u al0o po prostu wyrway siJ spod
kontroli6
Nie wszystko w repertuarze ludzki5- za5-owa) jest wynikiem
przystosowania siJ naszego gatunku6 wen 8lanagan zgadza siJ z
przedstawi5ielami szkoy myMlenia w kategoria5- ewolu5yjny5-2 ktNrzy
zastanawiajL siJ2 jaka jest wartoMK przystosowaw5za okreMlonej ludzkiej
5e5-y6 "aul Ekman 0ada pod tym wzglJdem podstawowe emo5je6
HwaIa2 Ie prawie na pewno wyoniy siJ one jako wynik
przystosowania siJ ludzi do Mrodowiska2 poniewaI 0yy niez0Jdne
naszym przodkom do przeIy5ia6 Jednak prelek5ja2 ktNrL wygosi w
drugim dniu o0rad2 zrodzia pytanie2 5zy = nawet jeMli podstawowe
emo5je 0yy z punktu widzenia ewolu5ji korzystne dla 5zowieka
=emo5je destruk5yjne nie sL 5zymM w rodzaju pa5- w ar5-itekturze
ludzkiego za5-owania2 elementami2 z ktNrymi musimy jakoM IyK2
5-o5iaI nie sL nam one do ni5zego potrze0ne6
"NH&$TN
#5zoraj 0yo wspaniae so)5e2 dzisiaj po nie0ie przesuway siJ
0urzowe 5-mury2 a posiedzenia przeryway grzmoty6 7iedy nadesza
pora o0iadowa2 padaa zimna mIawka6
#iadomoMK o waJsajL5ym siJ po mieM5ie wM5iekym psie znie5-J=
5ia nas do spa5erNwD dowiedzieliMmy siJ2 Ie zaatakowa siedem osN06
Na jednL z o1iar2 mae dzie5ko z pogryzionL twarzL2 natknL siJ Di5k
Gra5e2 jeden z o0serwatorNw naszy5- dyskusji i 5zowiek nie tylko
peen wspN5zu5ia dla inny5-2 ale rNwnieI skory do dziaania2 i za=
pewni mu opiekJ szpitalnL6
Tego dnia DalajlamJ nJka kaszelD tydzie) w5zeMniej Jego PwiLto0liwoMK
na0awi siJ przeziJ0ienia pod5zas piJ5iodniowej podrNIy na poudnie
Indii2 gdzie wyMwiJ5i kilkuset ty0eta)ski5- mni5-Nw6 Ta mIawka2
wM5ieky pies i przeziJ0ienie Dalajlamy wprawiy nas w nie5o
ponury nastrNj2 0yK moIe odpowiedni dla naszego tematu6 twierajL5
sesjJ2 powrN5iem do porNwnania z tka5twemF = Jak wiadomo #aszej
PwiLto0liwoM5i z poprzedni5- spotka)2 dialog ten przypomina tkanie
dywanu o 0ardzo 0ogatym wzorze2 ktNry powstaje w miarJ posuwania
siJ naszej dyskusji6 #5zoraj zro0iliMmy osnowJ2 ktNrL jest 1ilozo1i5zne
ujJ5ie tematu6 wen 8lanagan przedstawi rozmaite kwestie poruszane
przez etykJ z za5-odniego punktu widzenia6 Matt-ieu streM5i nam
poglLdy 0uddyjskie na temat zasadni5zy5- 5e5- emo5ji2 ktNre w tym
ujJ5iu przeszkadzajL nam w wyraOnym postrzeganiu rze5zywistoM5i2 a
takIe kon5ep5jJ2 zgodnie z ktNrL moIemy rNInie interweniowaK przed
pojawieniem siJ dolegliwej emo5ji2 pod5zas jej utrzymywania siJ i
po jej ustLpieniu6 %apoznaliMmy siJ z przedstawionL przez !lana listL
taki5- emo5ji2 0ardzo intrygujL5L w zestawieniu z listL wena nie tylko
ze wzglJdu na wiele z0ieInoM5i2 ale rNwnieI z powodu li5zny5- istotny5-
rNIni56 To tylko niektNre warte podjJ5ia i gJ0szego zastanowienia siJ
aspekty gNwnego zagadnienia6
#asza PwiLto0liwoMK ra5zy u5-yliK nam rL0ka 0ardzo 1inezyjnego
rozumienia przez psy5-ologiJ 0uddyjskL dolegliwy5- emo5ji i pro5esNw
umysowy5-6 "otrze0ujemy taki5- o0serwa5ji2 jeMli 0owiem
zamierzamy skute5znie interweniowaK w te pro5esy2 to musimy je
dokadnie zrozumieK2 a0y Mrodki zarad5ze 0yy odpowiednie do pro0=
lemNw6
Mamy zatem osnowJ6 Teraz za5zniemy na niej snuK rNIne wLtki2 a z
i5- przeplatania siJ z jej niKmi powstanie Nw 0ogaty wzNr6 Jako
pierwszy wystLpi "aul Ekman2 pro1esor psy5-ologii i dyrektor La0o=
ratorium (tosunkNw MiJdzyludzki5- na #ydziale Medy5yny
Hniwersytetu 7ali1ornijskiego w (an 8ran5is5o6 !le nie sL to
najwaIniejsze in1orma5je na temat jego oso0y6 "owinniM5ie wiedzieK2
Ie po mistrzowsku panuje nad mimikL twarzy i od5zytuje emo5je6 d
ponad trzydziestu lat prowadzi 0adania2 ktNry5- wyniki znane sL na
5aym Mwie5ie2 i zdo0y zupenie wyjLtkowL umiejJtnoMK2 niemal si,$
,hi = powiedziaem2 uIywajL5 sanskry5kiego sowa ozna5zajL5ego
doskonaL zdolnoMK6 = Nau5zy siJ dowolnie panowaK nad kaIdym z
ponad osiemdziesiJ5iu miJMni twarzy2 a0y pre5yzyjnie analizowaK i
o5eniaK naukowo2 ktNre z ni5- poruszajL siJ pod wpywem
posz5zegNlny5- emo5ji6 # rezulta5ie wykszta5i u sie0ie nadzwy5zajnL
zdolnoMK wy5zuwania 0ardzo szy0ko przemijajL5y5- wyrazNw emo5ji2
zdradzajL5y5- 5zyjeM prawdziwe u5zu5ia6 H5zy tej umiejJtnoM5i
tajny5- agentNw o5-rony porzLdku pu0li5znego6 = "o krNtkiej pauzie
dodaem lIejszym tonemF = "rzygotowujJ was tylko na to2 a0yM5ie
wiedzieli2 Ie jeMli ukrywa5ie jakieM u5zu5ia2 on je odkryje6
#$7&$#!C% EMCJI
to sytua5ja2 ktNra wy0ornie ukazuje umiejJtnoM5i "aula Ekmana6
'y niezwykle 5iepy jak na tJ porJ roku grudniowy dzie) w Cam=
0ridge6 (zedem z "aulem wy0oistym 5eglanym 5-odnikiem2 5iLgnL=
5ym siJ wzduI uro5zy5- INty5- wiktoria)ski5- domNw2 na spotkanie
w Mrodku &eligioznawstwa #ydziau Teologii na 4ar3ardzie6 Tego
ranka przypado mi w udziale zadanie skoordynowania wysikNw
siedmiu zajmujL5y5- siJ zupenie odrJ0nymi dziedzinami naukow5Nw2
ktNrzy w mar5u nastJpnego roku mieli przedstawiK Dalajlamie swoje
przemyMlenia i odkry5ia doty5zL5e emo5ji destruk5yjny5-6 C-o5iaI
myMlami 0yem juI 5zJM5iowo przy ze0raniu2 ktNre miaem za kilka
minut poprowadziK2 zaintrygowao mnie to2 o 5zym mNwi
"aul6
"aul2 najwy0itniejszy na Mwie5ie spe5jalista w zakresie wyraIania
mimikL emo5ji2 opra5owa jednogodzinnL kasetJ wideo2 z ktNrej = jak
mnie zapewnia = kaIdy moIe siJ nau5zyK rozpoznawania najdro0=
niejszy5- oznak zoM5i2 stra5-u 5zy ktNrejkolwiek z pozostay5- pod=
stawowy5- emo5ji2 przemykajL5y5- szy0ko po 5zyjejM twarzy6 # 5iLgu
zaledwie godziny moIna siJ nau5zyK wykrywania owy5- wskazNwek
mikroemo5ji2 nawet jeMli trway tylko jednL dwudziestL piLtL
sekundy6
(u5-aem tego nie tylko z zainteresowaniem2 ale z 1as5yna5jL2 a
nawet podnie5eniem6 d lat mNwiem su5-a5zom moi5- wykadNw2 Ie
moIna siJ nau5zyK empatii2 zdolnoM5i od5zytywania emo5ji inny5-
osN06 CzJsto pytano mnie2 jak do tego dojMK6 Teraz "aul mia 0ardzo
konkretnL odpowiedO na to pytanie6
Jednak kiedy z0liIaliMmy siJ juI do oMrodka2 w ktNrym miao siJ
od0yK ze0ranie2 "aul przesko5zy na inny temat2 nie majL5y2 jak mi siJ
wydawao2 Iadnego zwiLzku z poprzednim2 mNwiL5 o ksiLI5e2 ktNrL
waMnie pisa6 To takIe mnie interesowao2 ale gowJ miaem na0itL
myMlami o spotkaniu2 ktNremu miaem za parJ minut przewodni5zyK6
"omyMlaem2 Ie w 5iLgu tej mniej wiJ5ej minuty2 ktNra nam pozostaa2
wola0ym usyszeK 5oM wiJ5ej o tej kase5ie wideo6 "o5zuem2 Ie ogarnia
mnie znie5ierpliwienie2 a nawet iryta5ja2 ale 0yem pewien2 Ie nie daem
tego po so0ie poznaK6
I w tej waMnie 5-wili "aul wplNt w to2 5o mNwi2 takL oto uwagJF =
Gdy0y ktoM przeKwi5zy nagrane na tej kase5ie sposo0y wykrywania
emo5ji2 to pozna0y na przykad2 Ie akurat teraz jesteM na mnie tro5-J zy6
%akrawao to niemal na 5ud6 Jak2 zastanawiaem siJ2 pozna2 Ie przez
zaledwie uamek sekundy 0yem zirytowany6 !le "aul ani jednym
sowem nie da mi do zrozumienia2 Ie dokona 5zegoM niezwykego6
"owrN5i do kasety wideo2 opowiadajL5 mi2 jak szkoli poli5jantNw w
lepszym rozpoznawaniu emo5ji inny5- osN06 (ko)5zy akurat w 5-wili2
gdy w5-odziliMmy do pokoju2 w ktNrym miao od0yK siJ ze0ranie6
(ytua5ja ta dostar5za 5-arakterysty5znego przykadu genialny5-
umiejJtnoM5i "aula = nie 5zyta on w 5zyi5-M myMla5-2 ale 0ez wLtpienia
doskonale od5zytuje emo5je Iywy5-6
'!D!NIE NIE%'!D!NEG
7arierJ naukowL "aul Ekman za5zL ro0iK w wieku piJtnastu lat2
kiedy = u5iekszy od dys1unk5jonalnej rodziny w New Jersey = znalaz
s5-ronienie na Hniwersyte5ie C-i5agowskim2 przyjmujL5ym w rama5-
spe5jalnego programu 0ystry5- su5-a5zy2 ktNrzy nie uko)5zyli szkoy
Mredniej6 Hratowao mu to w pewnym sensie Iy5ie2 0o od nuIL5ego i
0eznadziejnego 0untowania siJ prze5iw temu2 5o dziao siJ w
rodzinnym domu2 przeszed do podejmowania wielki5- wyzwa)
intelektualny5-2 z ktNry5- jedno = odkry5ie 8reuda = skonio go do
powziJ5ia de5yzji2 0y zostaK psy5-oterapeutL6
"odjL studia z psy5-ologii klini5znej na Hniwersyte5ie !delp-i2
jednej z kilku zaledwie u5zelni w owym 5zasie kadL5ej na5isk nie na
0adania teorety5zne2 ale na praktykJ klini5znL6 kaza siJ jednak 5zarnL
ow5L2 0o sta siJ nie psy5-oterapeutL2 le5z naukow5em6 "rzeomowy
moment nastLpi2 gdy 0JdL5 juI magistrantem2 w lustrze wene5kim
o0serwowa prze0ieg sesji psy5-oterapeuty5zny5-6 Hderzyo go2 jak
wiele z tego2 5o siJ pod5zas ty5- sesji dziao2 znajdowao wyraz nie w
sowa5-2 ale w Mrodka5- niewer0alny5-2 taki5- jak ton gosu2 mimika i
gestykula5ja6
Tak wiJ5 "aul zajL siJ 5zymM2 5o miao siJ staK zadaniem jego Iy5ia
= 0adaniem niez0adanego6 % !delp-i przeniNs siJ do Instytutu Langleya
"ortera2 szpitala psy5-iatry5znego przy #ydziale Medy5znym
Hniwersytetu 7ali1ornijskiego w (an 8ran5is5o6 %awaIy na tej de5yzji
1akt2 Ie pra5owa tam Jurgen &eus5-2 jeden z kilku 0ada5zy2 ktNrzy w
ogNle opu0likowali 5okolwiek o za5-owania5-
niewer0alny5-6
"owoany 0ezpoMrednio po uko)5zeniu studiNw do wojska2 "aul
zosta na5zelnym psy5-ologiem w duIej 0azie szkoleniowej 8ort DiE w
New Jersey6 C-o5iaI mia siJ tam zajmowaK psy5-oterapiL2 nie
0adaniami2 Iaden z 5zterdziestu tysiJ5y Ionierzy2 ktNrzy 5o osiem
tygodni przewijali siJ przez 0azJ2 nie mia 5zasu al0o o5-oty na wizytJ
u psy5-ologa6 !le waMnie tam "aul odniNs pierwsze suk5esy
0adaw5ze6
# jednym ze studiNw wykaza2 Ie jeMli w 5zasie pierwszy5- trze5-
dni szkolenia pozwoli siJ rekrutom2 0y sami stwierdzili2 Ie sL niezdolni
do suI0y wojskowej2 i odeMle siJ i5- do domu2 to nie spowoduje to
Iadny5- zmian w ogNlnej li5z0ie zwolnie)6 Innymi sowy2 Ionierze
zdolni do suI0y nie wykorzystajL tej 1urtki dla wymkniJ5ia siJ z armii2
natomiast wszystkim osz5zJdzi siJ kopotNw zwiLzany5- z zaamaniem
nerwowym ty5-2 ktNrzy i tak zostali0y wkrNt5e zwolnieni6 DowNd5a
8ort DiE zmieni od tamtej pory politykJ i dawa rekrutom szansJ
opusz5zenia wojska juI na samym po5zLtku szkolenia6
"NOniej "aul zwrN5i uwagJ na areszt2 w ktNrym prze0ywali gNwnie
Ionierze ukarani za samowolne oddalanie siJ z koszar6 Tym razem
wykaza2 Ie wiJkszoMK u5iekinierNw powra5aa z wasnej woli i Ie jeMli
za karJ przydzielano im dodatkowL suI0J2 to rzadko dopusz5zali siJ
re5ydywy6 Natomiast C+ pro5ent z ty5-2 ktNry5- umiesz5zano w
aresz5ie2 ponownie de5ydowao siJ na samowolkJ6 #yniki ty5- 0ada)
doprowadziy do innej zmiany polityki wo0e5 rekrutNw2 ktNry5- z
reguy karano teraz juI nie aresztem2 ale dodatkowymi o0owiLzkami6
DziJki tym pierwszym suk5esom "aul doszed do wniosku2 Ie
sposo0u zmiany Mwiata szukaK trze0a nie w psy5-oterapii2 le5z w
0adania5- naukowy5-6
C%R#IE7 (IEDMIH T$(IXC!C4 T#!&%$
"o powro5ie w lata5- szeMKdziesiLty5- do Instytutu Langleya "ortera
"aul pozna (yl3ana Tomkinsa2 1ilozo1a2 ktNry zosta psy5-ologiem i
ktNrego pra5e o niewer0alnym wyraIaniu emo5ji stay siJ dla niego
inspira5jL6 Hzyskawszy su0wen5jJ na miJdzykulturowe studia nad
gestami i wyraIaniem emo5ji2 "aul wyje5-a na NowL GwineJ 0adaK
plemiJ IyjL5e w warunka5- z epoki kamiennej6 dkry tam2 Ie sposo0y
wyraIania emo5ji przez 5zonkNw tego zagu0ionego w lasa5- plemienia
sL doskonale rozpoznawane na 5aym Mwie5ie6 dkry5ie to stao siJ
punktem przeomowym w zrozumieniu uniwersalnego 5-arakteru
wyraIania emo5ji6 (konio ono "aula do dokadnej lektu=
ry Darwina2 ktNry dawno temu wysunL tezJ o tej waMnie uniwersal=
noM5i ekspresji emo5ji6
"oznaem "aula na po5zLtku ?C<+ roku2 kiedy pisaem artyku o jego
0adania5- nad wyraIaniem emo5ji mimikL6 "aul w5zeMnie so0ie
uMwiadomi2 Ie mimika pozwala 0ezpoMrednio wejrzeK w nasze emo5je2
ale nie 0yo Iadnego naukowego systemu i5- od5zytywania z ru5-Nw
gNwny5- miJMni twarzy6 "aul za5zL wiJ5 tworzyK taki system6 # tym
5elu poMwiJ5i wraz ze swoim wspNpra5ownikiem2 #alla5e[em
8riesenem2 prawie rok nie tylko na studiowanie anatomii twarzy2 ale
takIe na nau5zenie siJ Mwiadomego poruszania posz5zegNlnymi jej
miJMniami2 a0y moIna 0yo z0adaK2 w jaki sposN0 kaIdy z ni5-
przy5zynia siJ do powstania kon1igura5ji 5-arakterysty5znej dla danej
emo5ji6 !natomia twarzy pozwala na mniej wiJ5ej siedem tysiJ5y
wizualnie rNIniL5y5- siJ kom0ina5ji ty5- miJMni6
'ya to pra5a Imudna666 i 0olesna6 "aul zapoIy5zy od Guillaume[a
Du5-enne[a du 'oulogne2 dziewiJtnastowie5znego neurologa2 metodJ
elektry5znego stymulowania miJMni twarzy w 5elu opisania i5- wpywu
na zmianJ jej wyrazu2 tyle tylko2 Ie oso0a2 ktNrej miJMnie poddawa
Du5-enne stymula5ji2 nie miaa 5zu5ia w twarzy2 wiJ5 agodny wstrzLs
nie 0y dla niej 0olesny6 "aul nie 0y takim sz5zJMliw5em6 7iedy nie 0y
pewien2 jak dokadnie porusza siJ jakiM miJsie)2 w0ija w niego przez
skNrJ igJ i stymulowa go elektry5znie6 Nie 0yo to2 jak wspomina
"aul2 z0yt za0awne6
!le poMwiJ5enie to doprowadzio szeMK lat pNOniej do przeomu w
naukowym 0adaniu emo5ji6 'adania "aula wykazay2 Ie kaIdL emo5jJ
moIna odwzorowaK w posta5i ru5-Nw odpowiedni5- miJMni2 i to tak
dokadnie2 Ie wzNr jej ekspresji zapisaK moIna w pre5yzyjnej nota5ji6
"o raz pierwszy naukow5y mogli dokadnie zmierzyK 5zyjeM emo5je2
o0serwujL5 po prostu zmiany w napinaniu i rozluOnianiu miJMni twarzy
danej oso0y6
0e5nie system kodowania aktywnoM5i miJMni twarzy Efacial action
co,ing s(stem= wykorzystuje ponad 5zterystu naukow5Nw na 5aym
Mwie5ie6 Dwa zespoy 0adaw5ze prN0ujL zautomatyzowaK ten system2
tak Ie pewnego dnia2 prawdopodo0nie w naj0liIszy5- piJ5iu lata5-2
moIna 0Jdzie uzyskaK od5zyty najdro0niejszy5- nawet zmian
emo5jonalny5-2 w sposN0 podo0ny do tego2 w jaki EEG zapewnia
5iLge od5zytywanie 1al mNzgowy5-6
MoIliwoMK wziJ5ia udziau w spotkaniu w D-aramsali z0iega siJ
rNwnieI z pra5L "aula nad ksiLIkL2 ktNrL stara siJ mi opisaK pod5zas
naszego spa5eru w Cam0ridge
?
6 'Jdzie siJ w niej zajmowa wieloma z
omawiany5- przez nas kwestii2 w sz5zegNlnoM5i zagadnieniem2 kiedy
emo5je sL 1unk5jonalne2 a kiedy dys1unk5jonalne oraz2 jak moIemy
zmieniK to2 5o wywouje u nas emo5je6 C-o5iaI "aul uwaIa2 Ie w 5iLgu
kilkudziesiJ5iu lat 0adania emo5ji dowiedzia siJ wielu rze5zy2 ktNre
zainteresujL DalajlamJ2 jesz5ze 0ardziej podnie5aa go myMl o tym2
5zego przy okazji sam moIe siJ nau5zyK6 "rzypusz5za2 Ie rozwijana od
setek lat w Ty0e5ie nauka o wnJtrzu 5zowieka dostar5zyK mu moIe
in1orma5ji o metoda5- radzenia so0ie z przeIy5iami emo5jonalnymi2 o
ktNry5- na razie nauka za5-odnia wie niewiele6
Mia rNwnieI 0ardziej oso0iste powody2 a0y przy0yK do D-aramsali6
d 5zasu kiedy otrzyma od wojska zadanie :0yo to w sz5zytowym
okresie zimnej wojny; przeanalizowania poten5jalny5- o1iar wojny
jLdrowej2 dziaa aktywnie w organiza5ja5- wystJpujL5y5- na rze5z
roz0rojenia i likwida5ji 0roni atomowej6 Ten du5- zaangaIowania
udzieli siJ jego 0JdL5ej w wieku studen5kim 5Nr5e2 Ewie2 ktNra od
uko)5zenia piJtnastu lat 0raa udzia w ak5ja5- wspierajL5y5- dLIenia
Ty0eta)5zykNw do odzyskania niepodlegoM5i6 %ainteresowania Ewy
skoniy go do za0rania jej w 5-arakterze o0serwatora naszego
spotkaniaD niewer0alne sygnay wysyane przez "aula ukazyway
0ardzo jasno2 Ie jest dumny i zadowolony z tego2 Ie przez ten tydzie)
ma jL u swojego 0oku6
HNI#E&(!LI!
"aul2 ktNrego zadaniem 0yo przedstawienie naukowego poglLdu na
emo5je2 za5zLF
= #asza PwiLto0liwoMK2 moIliwoMK rozmawiania z To0L jest dla
mnie wielkim zasz5zytem6 MuszJ przeprosiK za to2 Ie 5-o5iaI poMwiJ=
5iem 5zterdzieM5i lat 0adaniu emo5ji2 na to2 0y dowiedzieK siJ 5ze=
# rama5- swoi5- 0ada) "aul Ekman pokazywa te zdjJ5ia twarzy przedstawia=
jL5y5- szeroki zakres emo5ji ludziom naleIL5ym do rNIny5- kultur2 pytajL5 i5-2 jakie
emo5je ukazujL6
gokolwiek o 0uddyzmie2 przezna5zyem tylko 5ztery miesiL5e6 #szystko2 5o
tak naprawdJ wiem o tym2 wy5zytaem w 5ztere5- ksiLIka5- #aszej
PwiLto0liwoM5i2 proszJ mi wiJ5 wy0a5zyK naiwnoMK2 jeMli starajL5 siJ znaleOK
pewne zwiLzki miJdzy naukL za5-odniL a podejM5iem 0uddyjskim2 opa5znie je
zrozumiaem6
# wykadzie tym = 5iLgnL = zamierzam przeprowadziK rozrNInienie miJdzy
1aktami naukowymi2 na ktNre mamy dowody2 a teoriL2 na popar5ie ktNrej nie
mamy wprawdzie dowodNw2 ale ktNra zajmuje siJ zagadnieniami naleIL5ymi do
naj0ardziej interesujL5y5-6 "ostaram siJ poMwiJ5iK wiJ5ej 5zasu teorii niI
1aktom2 ale od ni5- za5zniemy6 Na po5zLtek weOmy kwestiJ uniwersaliNw6
7iedy rozpo5zynaem 0adania w tej dziedzinie2 na %a5-odzie panowao
powsze5-ne przekonanie2 Ie emo5je2 podo0nie jak jJzyk 5zy wartoM5i2 sL rNIne
w rNIny5- kultura5-6 %akadano2 Ie u5zymy siJ i5- i Ie odzwier5iedlajL 5-arak=
terysty5zne dla kaIdej kultury postawy6 (tao to w sprze5znoM5i z poglLdem
przedstawionym w ksiLI5e 7arola Darwina z ?<>* roku2
F w(razie uczuG u cz<owie)a i zwierz*t+ Darwin utrzymywa2 Ie emo5je sL
wytworem ewolu5ji2 Ie niektNre z ni5- sL wspNlne nam i innym zwierzJtom i
Ie sL siL jedno5zL5L 5aL ludzkoMK6
"okazujL5 seriJ zdjJK twarzy z ekspresjami rNIny5- emo5ji2 "aul
kontynuowaF
= # pierwszy5- 0adania5- pokazywaem te twarze i inne podo0ne do ni5-
ludziom naleIL5ym do dwudziestu jeden kultur na 5aym Mwie5ie6 "ytaem i5-2
jakL emo5jJ kaIda z ni5- ukazuje6 Mimo rNIni5 kulturowy5- i jJzykowy5- w
kaIdej kulturze tej samej twarzy przypisywano tJ samL emo5jJ6 #szys5y
mNwili2 Ie pierwsze zdjJ5ie wyraIa sz5zJM5ie2 5-o5iaI na okreMlenie tej emo5ji
uIywano rNIny5- sNw6 Na nastJpnym wszys5y rozpoznawali odrazJ al0o
pogardJ6 Jednak tego rodzaju 0adania miay pewnL lukJ6 "oniewaI wszystkie
0adane przeze mnie oso0y miay dostJp do telewizji i 1dmNw2 moIna 0yo argu=
mentowaK2 Ie nau5zyy siJ one wyrazNw ty5- emo5ji od C-arliego C-aplina2
Jo-na #ayne[a 5zy &i5-arda Gere = 0y to ukon w stronJ tego ostatniego2 ktNry
siedzia tuI za "aulem2 przysu5-ujL5 siJ naszej dyskusji = i Ie nie sL one zatem
wytworem ewolu5ji6 !0y uzupeniK tJ lukJ2 musiaem prze0adaK ludzi2 ktNrzy
nie mieli Iadny5- kontaktNw
Twarz 5-op5a wyraIa radoMK2 ko0iety = stra5-6 Na widok "aula jedzL5ego
puszkowanL IywnoMK mJI5zyzna krzywi siJ ze wstrJtem6
z resztL Mwiata6 # owym 5zasie pewien naukowie5 0ada IyjL5e w
warunka5- epoki kamiennej plemiJ na Nowej Gwinei2 ktNrego
5zonkowie 5ierpieli na sz5zegNlnL 5-oro0J2 i nakrJ5i ponad trzy
kilometry taMmy 1ilmowej z ujJ5iami ty5- ludzi6 HIywali oni w5iLI
narzJdzi kamienny5- i nie mieli w5zeMniej Iadny5- kontaktNw ze
Mwiatem zewnJtrznym6
(tudiowaem te 1ilmy przez pN roku6 #aMnie wtedy naprawdJ
dokonaem odkry5ia2 0o nie zo0a5zyem ni5zego2 5zego 0ym nie widzia
juI w5zeMniej6 Nie 0yo tam ni5zego niespotykanego2 ni5zego nowego2 a
na podstawie w5zeMniejszy5- i pNOniejszy5- wydarze) utrwalony5- na
1ilmie mogem stwierdziK2 Ie moje interpreta5je przeIywany5- przez
ni5- emo5ji 0yy prawidowe6 Nie musiaem siJ u5zyK i5- jJzyka
ekspresji2 jJzyka i5- mimiki6 I5- jJzyk ekspresji 0y moim6
# tysiL5 dziewiJKset szeMKdziesiLtym siNdmym roku poje5-aem na
NowL GwineJ 0adaK ty5- ludzi = doda "aul2 pokazujL5 zro0ione przez
jego zespN przezro5za spontani5zny5- ekspresji emo5ji6 = to 5-opie5
okazujL5y radoMK6 Ta ko0ieta okazuje uniesieniem 0rwi zasko5zenie6 Na
nastJpnym przezro5zu ko0ieta stojL5a z tyu jest wyraOnie za na mnie2
0o zwra5ajL5 na niL uwagJ2 zamaem pewnL zasadJ kulturowL6 Twarz
tego mJI5zyzny2 patrzL5ego2 jak jem puszkowanL IywnoMK2 wyraIa
wstrJt2 a ja2 o5zywiM5ie2 miaem podo0ny wyraz twarzy2 kiedy jadem i5-
potrawy6 "rzezro5za te sL do0re jako przykady2 ale nie jako dowodyD
Ie0y uzyskaK te drugie2 musiaem przeprowadziK systematy5zne
eksperymenty6 # naj0ardziej interesujL5ym z ni5- opowiadaem im
pewnL -istoriJ i prosiem2 a0y pokazali2 jaki wyraz miaa0y i5- twarz2
gdy0y to oni znaleOli siJ w takiej sytua5ji jak opisana przeze mnie6
7ontynuujL5 opowieMK2 "aul pokaza kilka ujJK ze zro0ionego
przez sie0ie 1ilmu6
= Nie wiedzieli2 5o to aparat 1otogra1i5zny2 nie przeszkadzao im wiJ52
Ie 1otogra1owaliMmy i5- pod5zas odgrywania nastJpujL5y5- s5e=
nariuszyF Y"okaI mi2 jak wyglLdaa0y twoja twarz2 gdy0yM za 5-wilJ
mia przystLpiK do walkiZ al0o Ygdy0y ktoM zro0i 5oM2 5o 0y 5i siJ nie
podo0ao2 ale nie 5-5ia0yM wal5zyKZ2 al0o Ygdy0yM siJ dowiedzia2 Ie
zmaro twoje dzie5koZ i na konie5 YjeMli do twojej wioski przy0JdL
znajomi2 z ktNrymi dawno siJ nie widziaeMZ6 Nie powinno 0yK dla was
zasko5zeniem2 Ie kiedy pokazywaem te zdjJ5ia ameryka)skim
studentom2 ktNrzy nigdy w5zeMniej nie widzieli ty5- ludzi2 nie mieli
Iadny5- kopotNw ze zrozumieniem i5- emo5ji6 Dla mnie 0y to dowNd
rozstrzygajL5y o uniwersalnoM5i emo5ji6 Darwin mia ra5jJF jest to 5zJMK
wspNlnego dziedzi5twa ludzkoM5i6
Hniwersalny 5-arakter majL nie tylko ekspresje emo5ji2 ale rNwnieI
niektNre wydarzenia wyzwalajL5e emo5je6 Nie mamy na to niez0ity5-
dowodNw2 ale to2 5zym dysponujemy2 zdaje siJ Mwiad5zyK2 Ie na jakimM
poziomie a0strak5ji sL to dla wszystki5- ludzi te same wydarzenia2
5-o5iaI mogL siJ rNIniK sz5zegNami6 # sytua5ji smutku 5zy 0Nlu
wspNlnym tematem jest powaIna strata6 Czego lu0 kogo moIe doty5zyK
ta strata2 zaleIy od jednostki i od kultury6
Tak jak wMrNd zdarze) wyzwalajL5y5- emo5je znajdujL siJ takie2
ktNre majL uniwersalny 5-arakter2 tak teI uniwersalne sL pewne reak5je
naszego 5iaa wywoywane przez emo5je6 #spNlnie z kolegL2 &o0ertem
Le3ensonem z Hniwersytetu 7ali1ornijskiego w 'erkeley2 przyjrzeliMmy
siJ zmianom za5-odzL5ym w naszy5- narzLda5- pod wpywem kaIdej
emo5ji6 #eOmy na przykad zoMK i stra5-6 # o0u ty5- emo5ja5- ser5e
0ije szy05iej i silnie siJ po5imy2 ale w zoM5i donie stajL siJ gorL5e2 w
stra5-u zimne6 Ta rNIni5a w temperaturze skNry jest zjawiskiem
uniwersalnym6 MNwiJ2 Ie jest to zjawisko uniwersalne2 poniewaI
0adaliMmy je rNwnieI w pewnej kulturze w gNra5- za5-odniej (umatry2
u ludu zwanego Minangka0ao2 i stwierdziliMmy takie same zmiany
1izjologi5zne6
(IEMN!PCIE &D%!JQ# HPMIEC4H
= InnL kwestiL jest rNIni5a miJdzy ekspresjL dowolnL i mimowolnL6
Nie ja to odkryem2 le5z 1ran5uski neurolog z u0iegego wieku2 doktor
Guillaume Du5-enne6
"aul pokaza wizerunek doktora Du5-enne[a z pa5jentem2 ktNry
udawa2 Ie siJ uMmie5-a2 i drugi2 na ktNrym ten sam 5zowiek mia na
twarzy sz5zery uMmie5-6
% lewej = "aul Ekman demonstruje sztu5zny uMmie5-2 z prawej = sz5zery6
= "a5jent ten = o0jaMni = nie 5zu 0Nlu w o0rJ0ie twarzy6 Doktor
Du5-enne uIy elektrod stymulujL5y5- miJMnie 0iorL5e udzia w eks
presji radoM5i6 dkry on2 na przykad2 ktNry miJsie) pod5iLga kL5i
ki ust do gNry 7iedy jednak spojrza na zdjJ5ie2 stwierdziF Yn siJ
uMmie5-a2 ale nie wyglLda na zadowolonegoZ6 powiedzia wiJ5
pa5jentowi dow5ip i zro0i drugie zdjJ5ie6 &NIni5a pomiJdzy uMmie
5-em autenty5znym i udawanym polega na skur5zu miJMni wokN
naszy5- o5zu2 ktNre napinajL5 siJ2 pod5iLgajL poli5zki do gNry
"okazujL5 zdjJ5ia2 ktNre przedstawiay jego samego z uMmie5-em
udawanym i sz5zerym2 "aul wyjaMniaF
= Te miJMnie wokN o5zu nie podlegajL naszej woli2 stwierdzi
Du5-enne6 I5- ru5- wywoujL tylko autenty5zne emo5je6 MNwiL5
sowami Du5-enne[a2 Y'rak tego ru5-u demaskuje 1aszywego przy
ja5ielaZ6 #asza PwiLto0liwoMK pisze w jednej ze swoi5- ksiLIek
o swoim zainteresowaniu uMmie5-em6 Hdao mi siJ wyrNIniK osiem
naM5ie rNIny5- rodzajNw uMmie5-ania siJ6
#ywoao to szeroki uMmie5- Dalajlamy2 w ktNrym 0ra udzia 5-y0a
kaIdy miJsie) jego twarzy6
= siemnaM5ie` = wykrzyknL Dalajlama2 po 5zym doda kpiarskim
tonemF = ! kiedy odkryje pan dziewiJtnastyU
= Mam nadziejJ2 Ie do tego nie dojdzie = odpar "aul6 = Mam
dosyK kopotNw z przekonywaniem ludzi2 Ie jest i5- osiemnaM5ie6
"ozwNl5ie2 Ie opowiem wam teraz o pewny5- 0adania5- prowadzony5-
w ostatniej dekadzie6 dkry5ia Du5-enne[a 5akowi5ie ignorowano2 jak
gdy0y nigdy i5- nie dokona6 %mienio siJ to piJtnaM5ie lat temu6
"ierwszy5- rze5zywisty5- dowodNw dostar5zyy nasze 0adania
ukazujL5e rNIni5e w sposo0ie uMmie5-ania siJ ludzi2 kiedy kamali2
twierdzL52 Ie 5zujL siJ do0rze2 pod5zas gdy 5zuli siJ Ole6 # dwN5-
0adania5-2 ktNre przeprowadziem z &i5-ardem Da3idso=nem2
odkryliMmy odmienne wzory aktywnoM5i mNzgu towarzyszL5ej tym
dwNm rodzajom uMmie5-u6 DuIa 5zJMK aktywnoM5i wystJpujL5ej przy
prawdziwym uMmie5-aniu siJ pojawia siJ tylko wtedy2 kiedy 0iorL w
tym udzia miJMnie ota5zajL5e o5zy
*
6
#$7&$#!NIE 7R!M(T#
I "!7IET EMCJN!LN$
d opisu udawany5- uMmie5-Nw i towarzyszL5y5- im zmian w ak=
tywnoM5i mNzgu "aul przeszed do omNwienia swoi5- 0ada) nad
oszukiwaniem i kamaniem6
= Nad tym pra5owaem tylko w !mery5e6 Nasze 0adania wykaza
y2 Ie wiJkszoMK ludzi2 nawet poli5jantNw2 psy5-iatrNw2 prawnikNw
i 5elnikNw2 daje siJ atwo na0raK na oszustwa6 Nie potra1iL wykryK
kamstw pod5zas samej rozmowy6
= ! jak jest z politykamiU = spyta Dalajlama z uMmie5-em6
C-o5iaI powiedzia to lekkim tonem2 "aul wy5zu w pytaniu
pewnL 5ierpkoMK6 "od5zas lotu do Indii prze5zyta auto0iogra1iJ
Dalajlamy2 ?olnoG na w(gnaniu- i zdumiao go2 jak 5zJsto przywNd5a
Ty0eta)5zykNw dawa siJ zwieMK kamstwom politykNw po przejJ5iu
przez C-i)5zykNw kontroli nad Ty0etem6
= (tudiowaem tylko kamstwa politykNw2 nie 0adajL52 5zy potra1iL
poznaK2 Ie ktoM kamie = odpar "aul6 = !le to2 Ie ludzie nie potra1iL
poznaK kamstwa2 jest w pewnym sensie zaskakujL5e2 poniewaI wiele2
niezna5zny5- wprawdzie2 wskazNwek ujawnia2 5zy ktoM mNwi prawdJ2
5zy Ie6 MoIna siJ o tym przekonaK2 0adajL5 wyglLd twarzy i 5e5-y
gosu6 "omiary te sL w ponad osiemdziesiJ5iu piJ5iu pro5enta5- tra1ne6
#yoniliMmy 0ardzo maL grupJ osN02 ktNry5- o5ena tego2 5zy ktoM
kamie2 5zy mNwi prawdJ2 jest rNwnie tra1na jak nasze o0iektywne
pomiary6 so0om tym wystar5zy su5-aK i patrzeK na rozmNw5J2 a0y
naty5-miast siJ zorientowaK2 5zy kamie6 (taram siJ o0e5nie odkryK2
skLd 0ierze siJ ta zdolnoMK2 poniewaI ma jL niespena jeden pro5ent
ludzi
/
6
"otem "aul przeszed do opisu M5isy5- zwiLzkNw miJdzy wyrazem
emo5ji pojawiajL5ym siJ na twarzy i zmianami za5-odzL5ymi w 5iele6
= "od5zas 0ada) odkryliMmy 5oM2 5o nas zdumiao6 JeMli inten5jo=
nalnie przyjmiesz pewien wyraz twarzy2 zmieni to twoje pro5esy 1izjo=
logi5zne6 "rzy0ierajL5 odpowiedniL minJ2 uru5-amiasz zmiany w
swojej 1izjologii towarzyszL5e emo5ji2 ktNrL mina ta wyraIa6
(twierdziem to zarNwno w 0adania5- nad reak5jami 1izjologi5znymi
organizmu2 jak i w prowadzony5- z &i5-ardem Da3idsonem 0adania5-
zmian pra5y mNzgu6 Twarz nie jest jedynie Mrodkiem wyrazu2 ale
rNwnieI Mrodkiem wz0udzania emo5ji
,
6
= Czy o0ejmuje to ekspresje dowolneU = spyta Dalajlama6
= Tylko dowolne = odpar "aul = ale ekspresje te uru5-amiajL
ukad mimowolny6
Innymi sowy2 juI samo uoIenie ust do uMmie5-u po0udza mNzg do
aktywnoM5i 5-arakterysty5znej dla u5zu5ia sz5zJM5ia 5zy zadowolenia2
podo0nie jak zmarsz5zenie twarzy wywouje aktywnoMK typowL dla
smutku2 5o 0yo innym odkry5iem "aula i &i5-arda Da3idsona6
= C-5ia0ym teI wspomnieK o indywidualny5- rNIni5a5- w prze
Iywaniu emo5ji = kontynuowa "aul6 = %a5zLem od 5e5- uniwersal
ny5-2 ale przez ostatnie dziesiJK lat pra5owaem nad tym2 5zym rNIniL
siJ od sie0ie posz5zegNlne oso0y6 7aIdy ma swNj indywidualny styl
a1ektywny6 H niektNry5- osN0 emo5je pojawiajL siJ szy05iej niI
u inny5-6 NiektNrzy majL silniejsze reak5je emo5jonalne6 H pewny5-
ludzi emo5je utrzymujL siJ duIej6 (ygnay wysyane przez jedny5- sL
0ardzo jasne2 przez inny5- trudne do zauwaIenia6 Nasze odkry5ia
pokazujL takIe2 Ie ukad emo5jonalny u wiJkszoM5i osN0 jest jednoli
ty2 nie podzielony na niepropor5jonalne 5zJM5i6 Nie jest tak2 jak
twierdzili w5zeMniej niektNrzy naukow5y2 Ie moIna mieK silnL
ekspresjJ emo5ji i sa0L reak5jJ 1izjologi5znL6 &NIne 5zJM5i pakietu
emo5jonalnego wspNgrajL ze so0L6 JeMli ekspresja emo5ji jest silna al0o
szy0ka2 to takie same sL zmiany 1izjologi5zne2 ktNrymi kieruje
autonomi5zny ukad nerwowy6 #ykazaliMmy rNwnieI2 Ie ogNlnie rze5z
0iorL5 te rNIni5e miJdzyoso0ni5ze nie ograni5zajL siJ do jednej emo5ji6
JeMli silnie reagujesz zoM5iL2 to tak samo silnie reagujesz stra5-em6
Te rNIni5e tuma5zyK mogL jednL z przy5zyn nieporozumie) emo=
5jonalny5-6 #szys5y = naturalnie2 ale 0Jdnie = zakadamy2 Ie inni
przeIywajL emo5je tak samo jak my6 dkry5ia "aula zdajL siJ teI
Mwiad5zyK2 Ie niektNrzy ludzie = 5i o szy0ki5-2 silny5- i dugotrway5-
reak5ja5- emo5jonalny5- = mogL mieK sz5zegNlne trudnoM5i z kon=
trolowaniem swoi5- emo5ji6 &odzi to pytanie2 w jak w5zesnym okresie
Iy5ia za5zynajL siJ pojawiaK te rNIni5e w przeIywaniu emo5ji6 "aul
uwaIa2 Ie jeMli siJ tego dowiemy2 0Jdziemy mogli interweniowaK w
odpowiednio w5zesnym okresie rozwoju jednostki2 a0y daK ludziom
wiJkszL szansJ panowania nad emo5jami6 #edug niego moIliwoMK ta
jest z punktu widzenia naszej o0e5nej wiedzy o emo5ja5- 0ardzo
odlega6 Jednak dwa dni pNOniej Mark Green0erg przedstawi programy
dla dzie5i2 w rama5- ktNry5- naukow5y starajL siJ im pomN5 w taki
waMnie sposN06
(#'D! E7("&E(JI
"aul powiedzia mi pNOniej2 Ie zdumiao go2 jak swo0odnie i ot=
war5ie Dalajlama wyraIa swoje u5zu5ia6 Jego twarz 0ya2 zdaniem
"aula2 niezwykle ekspresyjna2 wyraIajL5 nastJpujL5e z 5-wili na 5-wilJ
zmiany nie tylko jego emo5ji2 ale rNwnieI myMli6 MoIna 0yo po niej
poznaK2 kiedy siJ skupia2 wLtpi2 rozumie2 zgadza6 ! nade wszystko
ukazywaa jego do0ry nastrNj2 zdziwienie i promiennoMK2 ktNre
wyraIay siJ w zaraOliwym radowaniu siJ kaIdym pojawiajL5ym siJ
niuansem Iy5ia6
Nie zna5zy to jednak2 zauwaIy "aul2 Ie Dalajlama nie doMwiad5za
smutku al0o inny5- podo0ny5- u5zuK6 # isto5ie zdaje siJ on silnie
reagowaK na 5ierpienia inny5-2 0o na jego twarzy2 przynajmniej na
5-wilJ2 pojawia siJ wyraz 0Nlu6 "aula zasko5zyo jednak to2 jak szy0ko
wyzwala siJ on spod wpywu nieprzyjemny5- emo5ji i Ie jego 5-arak=
terysty5zny styl reagowania na u5zu5ia inny5- zasadza siJ na dostrze=
ganiu poten5jalnego zadowolenia 5zy roz0awienia2 5zyli pozytywny5-
aspektNw tego2 5o siJ dzieje6
"aul2 wytrawny znaw5a ludzkiej twarzy2 odkry u Dalajlamy
rNwnieI inne niezwyke 5e5-y6 "rzede wszystkim jego twarz jest
niezwykle duIa2 a jej miJMnie 0ardzo wyraOnie wido5zne6 Jednak
naj0ardziej zdumiewajL5e 0yo to2 jak mody siJ wydawa = napiJ5ie
miJMni jego twarzy 0yo typowe dla 5zowieka majL5ego dwadzieM5ia
parJ2 a nie szeMKdziesiLt 5ztery lata6 'yo to2 jak domniemywa "aul2
skutkiem tego2 Ie Dalajlama nigdy nie powM5iLga swoi5- emo5ji2 ale =
prze5iwnie = pozwala2 a0y jego twarz wyraOnie je ukazywaa2 5o
zna5zy2 Ie Kwi5zy te miJMnie zna5znie 5zJM5iej niI prze5iJtny 5zowiek6
# prze5iwie)stwie do wiJkszoM5i ludzi2 ktNrzy zyskujL samoMwiado=
moMK prowadzL5L do tego2 Ie starajL siJ powM5iLgnLK swo0odnL
ekspresjJ swoi5- emo5ji2 Dalajlama wydawa siJ zupenie nieMwiadom2
Ie je wyraIa6
Ten 0rak za-amowa) Mwiad5zy z kolei o niezwykym po5zu5iu
pewnoM5i sie0ie6 #iJkszoMK dzie5i za5zyna okoo 5zwartego=piLtego
roku Iy5ia wstydziK siJ niektNry5- swoi5- u5zuK2 5o prowadzi do
powM5iLgania emo5ji6 Natomiast Dalajlama2 jak wydawao siJ "aulowi2
nigdy nie nau5zy siJ zakopotania z powodu tego2 5o 5zuje2 a jest to
5oM2 5o staje siJ udziaem tylko najsz5zJMliwszy5- dzie5i6
# HC4#$CIE EMCJI
d opisu ty5- odkryK z zakresu ekspresji emo5ji "aul przeszed do
tego2 5o siJ dzieje w 5-wili2 w ktNrej przeIywamy emo5jJ6
= Na %a5-odzie mNwimy2 Ie jednL z 5e5-2 ktNra odrNInia emo5je od
inny5- zjawisk psy5-i5zny5-2 jest to2 Ie mogL siJ one pojawiK 0ardzo
szy0ko6 Emo5ja moIe 5iJ ogarnLK w uamku sekundy :5-o5iaI u
niektNry5- osN0 trwa to zna5znie duIej;6 DrugL 5e5-L wyrNI=
niajL5L jest automaty5zna o5ena6 5ena2 ktNra wyzwala emo5jJ2
dokonywana jest tak szy0ko2 Ie nie zdajemy so0ie z tego sprawy6 Nie
jesteMmy Mwiadkami pro5esu o5eniania2 ktNry wz0udza emo5jJ6
HMwiadamiamy so0ie2 Ie siJ 0oimy2 jesteMmy Oli al0o smutni2 dopiero
wtedy2 kiedy ogarnie nas okreMlona emo5ja2 nie przed jej pojawieniem
siJ6 Moment2 w ktNrym uMwiadamiamy so0ie2 Ie przeIywamy jakLM
emo5jJ2 nad5-odzi w pN 5zy w KwierK sekundy po jej pojawieniu siJ6
To waMnie nazywamy automaty5znL o5enL6 Innymi sowy2 jesteMmy w
u5-wy5ie emo5ji2 zanim zdLIymy zauwaIyK2 Ie nas ogarnJa6
Dalajlama poprosi o wyjaMnienie6
= #ydaje siJ2 Ie mamy tu do 5zynienia z dwiema sprawami6 JednL
jest pro5es pojawiania siJ emo5ji2 a drugL jej od5zuwanie6 (ugeruje
pan2 Ie z o0u ty5- kwestii zdajemy so0ie sprawJ dopiero po 1ak5ieU
= Nie = odpar "aul6 = Na ogN uMwiadamiamy so0ie emo5jJ2 kiedy
za5zyna nas ogarniaK6 "rzy5iLga uwagJ2 kiedy siJ pojawia2 ale nie pod
5zas pro5esu2 ktNry jL rodzi6 Nasze Iy5ie wyglLdao0y zupenie ina5zej2
gdy0yMmy Mwiadomie o5eniali po5zLtek kaIdej emo5ji i ponosili za to
odpowiedzialnoMK6 Jest jednak tak2 Ie 5zujemy2 jak0y emo5je nam siJ
przydarzay6 Nie wy0ieram emo5ji = tego2 5zy mam siJ przestraszyK
al0o rozzoM5iK6 "o prostu nagle ogarnia mnie zoMK6 %wykle potra1iJ
siJ zorientowaK2 jakie za5-owanie kogoM wyzwolio tJ emo5jJ2 ale nie
jestem Mwiadom pro5esu o5eniania tego2 5o na przykad Dan zro0i
takiego2 Ie mnie rozzoM5io6
To gNwna kwestia w za5-odnim rozumieniu emo5jiF 5-wila2 w
ktNrej siJ za5zyna emo5ja2 pro5es o zasadni5zym zna5zeniu2 jest 5zymM2
o 5zym moIemy snuK przypusz5zenia2 ale 5zego nie znamy6
HMwiadamiamy so0ie2 Ie przeIywamy jakLM emo5jJ2 dopiero wtedy2
kiedy nas ogarnia6 Na po5zLtku nie panujemy nad niL6
= %astanawiam siJ = powiedzia Dalajlama = 5zy nie mamy do
5zynienia z analogi5znL sytua5jL w medyta5ji2 kiedy pielJgnuje siJ
introspek5yjnL zdolnoMK Mledzenia swoi5- stanNw umysowy5-6 % jed=
nej strony nastawiasz siJ na u5-wy5enie podnie5enia2 kiedy umys siJ
oIywia al0o odrywa od 5odziennoM5i2 a z drugiej2 kiedy ulega
rozluOnieniu 5zy lenistwu2 za5zyna siJ rozpraszaK i tra5iK jasnoMK6 #e
w5zesny5- 1aza5- rozwijania tej zdolnoM5i introspek5yjnej2 kiedy nie
jest ona jesz5ze doskonaa2 potra1isz stwierdziK2 Ie umys podnie5i siJ
al0o rozproszy dopiero wtedy2 gdy do tego doszo6 Jednak w miarJ
zdo0ywania 5oraz wiJkszej 0iegoM5i w medyta5ji i pielJgnowania tej
zdolnoM5i zyskuje siJ zdolnoMK rozpoznawania tego2 Ie z0liIa siJ
moment podnie5enia al0o oderwania6 "odo0nie rze5z siJ ma z po=
wstawaniem przywiLzania 5zy wrogoM5i6
= To 0ardzo waIna sprawa = odpar "aul6 = To 5oM2 o 5zym 0ardzo
mao wiemy6 !le mam nadziejJ2 Ie uda mi siJ wpaMK na jakiM pomys
zwiJkszenia naszej zdolnoM5i rozpoznawania pro5esu o5eniania6
= MoIe to zainteresowaK Dana = powiedzia !lan2 tuma5zL5 uwagJ2
ktNrL Dalajlama zro0i parJ minut w5zeMniej6 = #edug psy5-ologii
0uddyjskiej introspek5ja2 Mledzenie swoi5- stanNw psy5-i5zny5-2 jest
po5-odnL inteligen5ji6
%godnie z teoriami inteligen5ji emo5jonalnej2 o ktNry5- pisaem2
samoMwiadomoMK jest jednL z 5ztere5- gNwny5- zdolnoM5i
S
6 Tak wiJ52
a0y mieK jasnoMK2 Ie o to 5-odzi2 spytaemF
= Inteligen5ji emo5jonalnejU
= Inteligen5ja emo5jonalna jest tylko jednym z aspektNw = odpar
!lan6 = Pra,Hnia zna5zy 5zasami YmLdroMKZ2 ale zna5zeniu2 jakie ma ten
termin w psy5-ologii 0uddyjskiej2 lepiej odpowiada Yinteligen=

cja .
# modelu inteligen5ji emo5jonalnej samoMwiadomoMK2 wL5znie ze
zdolnoM5iL Mledzenia naszy5- emo5ji2 jest podstawowL umiejJtnoM5iL
niez0JdnL do orientowania siJ w naszym Iy5iu emo5jonalnym6 #
sytua5ji idealnej o0ejmowao0y to wykrywanie emo5ji destruk5yjny5-
juI w 5-wili2 kiedy za5zynajL siJ rodziK = 5o2 jak powiedzia Dalajlama2
umoIliwia trening medyta5yjny = a nie dopiero wtedy2 kiedy zapanujL
nad naszym umysem2 5o = jak wskaza "aul = zdarza siJ zna5znie
5zJM5iej6 JeMli moIemy uMwiadomiK so0ie emo5je destruk5yjne2 kiedy
dopiero siJ tworzL2 to mamy maksymalnL moIliwoMK wy0oru reak5ji na
nie6
"&$#!TNE M$PLI2 "H'LIC%NE HC%HCI!
= Na tJ o5enJ = kontynuowa "aul = majL wpyw dwie rze5zy6 %
jednej strony -istoria naszego gatunku na tej plane5ie6 "ewien teoretyk
twierdzi2 Ie to2 na 5o reagujemy2 odzwier5iedla mLdroMK 5ay5- epok6 %
drugiej strony rNwnieI nasza -istoria oso0ista6 &eak5jJ o5eniania
okreMlajL zarNwno 1ilogeneza2 jak i ontogeneza2 to2 5o 0yo korzystne
dla przetrwania ludzkiego gatunku2 i to2 5o 0yo korzystne dla naszego
indywidualnego rozwoju6 Emo5je sL pu0li5zne2 nie prywatne6
&ozumiem przez to2 Ie ekspresja2 wido5zna na twarzy i w postawie2
syszalna w gosie2 sygnalizuje innym2 jakL emo5jJ 5zujemy6 Nasze
myMli sL prywatne2 emo5je nie6 Inni wiedzL2 5o 5zujemy2 i jest to 0ardzo
waIne dla naszy5- stosunkNw wzajemny5-6
Teza ta wywoaa dugL dyskusjJ wMrNd Ty0eta)5zykNw6 Dalajlama
stara siJ znaleOK ty0eta)ski odpowiednik YmyMliZ w tym zna5zeniu tego
sowa2 w jakim uIy go "aul6 Jest to pro0lem o podstawowym zna5zeniu
w dialogu Dalajlamy z psy5-ologami2 poniewaI z 0uddyjskiego punktu
widzenia myMli sL zawsze za0arwione emo5jami2 emo5je zaM
nieodmiennie wiLIL siJ z myMlami2 a zatem ty0eta)ski termin na
okreMlenie myMli o0ejmuje rNwnieI jej koloryt a1ektywny6 # systemie
ty0eta)skim nie ma tego ostrego rozrNInienia miJdzy myMlL i emo5jL2
ktNre przeprowadza siJ na %a5-odzieD rozumie siJ2 Ie myMli i emo5je sL
ze so0L nierozerwalnie zwiLzane2 5o jest 0liIsze odkry5iom
wspN5zesnej neuro0iologii
@
6
= MoIna mieK postawJ2 ktNra przeradza siJ w emo5jJ2 powiedzmy
postawJ negatywnL2 gdzie nastJpnL rze5zL2 ktNra siJ pojawia2 jest ele
ment nienawiM5i = zauwaIy Dalajlama6
= #iele myMli L5zy siJ z emo5jami = przyzna "aul = ale nie
wszystkie6 JeMli myMl wiLIe siJ z emo5jL2 to widaK jakLM oznakJ emo5ji6
"ozwolJ so0ie przyto5zyK przykad2 ktNry 5zJsto podkreMlam w pra
5a5- nad oszukiwaniem6 JeMli rozmawia siJ z kimM2 kto jest podejrzany
o popenienie przestJpstwa i sprawia wraIenie przestraszonego2 to nie
wiadomo2 5zy jest to stra5- przed zapaniem 5zy lJk niewinnej oso0y
przed tym2 Ie jej nie uwierzL6 Nie jesteMmy w stanie stwierdziK2 jaki
jest pro5es myMlowy tej oso0y6 #idzimy emo5jJ2 ktNrL wyzwala ta
myMl2 ale nie znamy treM5i tej myMli6 # o0u wypadka5- 0oisz siJ6 #
sztu5e (zekspira tello za0i DesdemonJ6 Nie myli siJ2 widzL52 Ie siJ
0oi2 ale 0Jdnie przypisa jej powNd tego stra5-u6 MyMla2 Ie 0oi siJ2
poniewaI zostaa przyapana na zdradzie6 Tym5zasem 0aa siJ o Iy5ie2
ktNremu zagraIa zazdrosny mLI6
= # kontekM5ie 0uddyjskim = rzek Dalajlama = 5zJsto dokonuje siJ
prN0y zrozumienia zwiLzku przy5zynowego miJdzy emo5jami i
myMlami6 # wielu wypadka5- mamy do 5zynienia z silnL emo5jL2 ktNra
daje po5zLtek pewnemu zamiarowi2 tak Ie 5zJsto emo5ja poprzedza
myMl al0o jest jej katalizatorem6
# 0uddyjskiej 1ilozo1ii moralnej mNwimy o trze5- typa5- nieszla=
5-etny5- stanNw umysu2 z ktNry5- dwa sL M5iMle zwiLzane z emo5jami6
Jednym jest poILdliwoMK2 drugim za wola6 "oILdliwoMK rodzi siJ z
silnego przywiLzania do danego o0iektu6 "rzywiLzanie to wywouje
myMl YC-5J tegoZ6 "oILdliwoMK moIe siJ teI zrodziK ze zoM5i i inny5-
emo5ji6 "odo0nie zoMK i nienawiMK dajL 5zJsto po5zLtek zej woli z
wiLIL5ymi siJ z nimi myMlami6
= Nie prze5zJ = odpowiedzia "aul6
= C-odzi o to = wyjaMni Dalajlama = Ie emo5ja zdaje siJ wy=
przedzaK myMl6
= Czasami wyprzedza = odpowiedzia "aul = 5zasami jest z niL
rNwno5zesna2 a 5zasami pojawia siJ po niej6
D%I!R!NIE 'E% %!(T!N#IENI!
= Dwie dodatkowe kwestieF kiedy za5zyna siJ emo5ja2 powoduje
zmiany w wyglLdzie twarzy2 gosie2 zmiany w sposo0ie myMlenia2
impulsa5- p5-ajL5y5- nas do dziaania6 %a5-odzL one niezaleInie od
naszej woli2 a my nie zgadzamy siJ na nie i przeIywamy je jako walkJ6
(taramy siJ zapanowaK nad nimi2 nie okazywaK i5- ani mowL2 ani
za5-owaniem6 De1iniujL5ym aspektem emo5ji jest to2 Ie opanowuje
nas na 5-wilJ2 a 5zasami na wiele 5-wil = powiedzia "aul6 = Emo5je
0ywajL krNtkotrwae6 Emo5ja moIe trwaK nie duIej niI sekundJ 5zy
dwie6 # jednej 5-wili mogJ 0yK sz5zJMliwy2 w nastJpnej zy2 a za=
raz potem smutny6 !le emo5ja moIe teI utrzymywaK siJ przez dugi
5zas6
To2 5o opisujJ2 to ewolu5yjny poglLd na emo5je = 5iLgnL "aul6 =#
auto0iogra1ii 7arola Darwina znajduje siJ stwierdzenie2 Ie Ywszystkie
istoty o0darzone 5zu5iem rozwinJy siJ poprzez do0Nr naturalny w taki
sposN02 Ie za przewodnika suIL im doznania przyjemne2 a zwasz5za
przyjemnoMK2 ktNrL 5zerpiL z towarzyskoM5i i mioM5i do swoi5- rodzinZ6
MyMlJ2 Ie stwierdzenie to pokrywa siJ z poglLdami #aszej
PwiLto0liwoM5i2 5-o5iaI sL miJdzy nimi pewne 5iekawe rNIni5e6
% tymi sowami "aul wrJ5zy Dalajlamie egzemplarz F w(razie uczuG u
cz<owie)a i zwierz*t- klasy5znego dziea Darwina o emo5ja5-2 ktNre
ostatnio wyda w swoim opra5owaniu2 ze wspN5zesnym komentarzem
naukowym6 JednL z gNwny5- tez Darwina2 ktNra opara siJ prN0ie
5zasu2 jest myMl o 5iLgoM5i gatunkNw6 Innymi sowy2 emo5je nie sL
wyL5znie waM5iwoM5iL ludzi6 # myMli za5-odniej panoway
prze5iwstawne poglLdy2 zgodnie z ktNrymi zwierzJta od5zuwajL emo5je2
natomiast ludzie nie al0o od5zuwajL je ludzie2 ale nie zwierzJta6
Gdy0yMmy przyznali2 Ie zwierzJta przeIywajL emo5je2 moIe
traktowali0yMmy je lepiej6 Tak wiJ5 istnieje w tym wzglJdzie nie tylko
uniwersalizm miJdzykulturowy2 ale takIe 5iLgoMK gatunkowa6
"rawdopodo0nie najwiJksze zna5zenie ma inna myMl Darwina2 Ie nasze
emo5je ksztatoway siJ w trak5ie dziejNw po to2 a0yMmy radzili so0ie z
najwaIniejszymi sprawami Iy5iowymi = wy5-owaniem dzie5i2
zawieraniem przyjaOni2 L5zeniem siJ w pary2 antagonizmami = a i5- rolL
jest zapewnienie nam szy0koM5i dziaania2 0ez potrze0y zastanawiania
siJ nad tym2 5o naleIy zro0iK6
= Mam Iywo w pamiJ5i przykad z podrNIy tutaj = powiedzia "aul2
wspominajL5 nasze okropne przeIy5ia z zato5zony5- szos indyjski5-2
peny5- ogromny5- 5iJIarNwek tatra2 pJkajL5y5- w szwa5- auto0usNw2
taksNwek2 riksz2 pieszy5- i wygrzewajL5y5- siJ w so)5u krNw6 Caa ta
nieo0li5zalna mieszanina poruszaa siJ 5-aoty5znie2 zgodnie z ru5-ami
'rowna6 7iedy jeden pojazd wyprzedza inny2 zdarza siJ 5zJsto2 Ie z
naprze5iwka mknie trze5i6 "rzez kilka szale)5zy5-2 wyzwalajL5y5-
zalew adrenaliny 5-wil o0aj kierow5y trL0iL
jak opJtani2 dopNki siJ o wos nie minL6 = "rowadzisz samo5-Nd2 gdy
nagle pojawia siJ inny2 jadL5 tak2 jak0y mia siJ z to0L zderzyK6 Nie
myMlL5 o tym2 5o ro0isz2 zanim uMwiadomisz so0ie2 5o siJ stao2 skrJ=
5asz kierowni5J i na5iskasz -amule56 Ta emo5ja o5alia 5i Iy5ie6
Gdy0yM musia pomyMleK2 a0y rozpoznaK nie0ezpie5ze)stwo i zasta=
nowiK siJ nad tym2 5o zro0iK2 nie przetrwa0yM6 Niestety2 te same 5e5-y
wpJdzajL nas w kopoty6
= Czy nie powiedzia0y pan2 Ie ta szy0ka reak5ja jest reak5jL
warunkowL2 poniewaI gdy0y ta oso0a nie nau5zya siJ2 jak kierowaK
samo5-odem2 jak w5iskaK -amule52 nie potra1ia0y tego zro0iKU = spyta
Dalajlama6
= !0solutnie tak = odpar "aul6 = To naprawdJ interesujL5e2 Ie jest to
5oM2 5zego siJ u5zymy2 i to nie jako dzie5i2 ale juI jako doroMli2 a jednak
staje siJ to 5zJM5iL naszego me5-anizmu emo5jonalnego6 (taje siJ
5zJM5iL wrodzonego tematu2 jeMli 5oM szy0ko przemiesz5za siJ ku
naszemu polu widzenia2 reagujemy6 NiewaIne2 5o to jest6 Im 0ardziej
reak5ja jest z0liIona do tego tematu2 tym atwiej siJ jej u5zymyc6 !le
najwiJksze emo5je 0udzi w nas to2 5zego nau5zyliMmy siJ w 5zasie
dorastania6 "ytanie2 ktNrym zajmJ siJ pNOniej2 0rzmiF 5zy moIemy
niektNry5- z ni5- siJ odu5zyKU
"D(T!##E &D%IN$ EMCJI
= statnim z poglLdNw Darwina majL5y5- zwiLzek z naszymi roz=
mowami jest przekonanie2 Ie istniejL rNIne emo5je = kontynuowa
wywNd "aul6 = Nie sL one po prostu pozytywne al0o negatywne6 7aIda
emo5ja ma swNj sygna i 5el6 ! zatem pojawia siJ pytanieF ile jest
emo5jiU (porzLdziem listJ ty5-2 na ktNry5- istnienie mamy mo5ne
dowody naukowe6
c !ni Goleman2 ani 5ytowany
tu
przez niego Ekman nie wyjaMniajL2 5o naleIy rozu=
mieK przez YtematZ6 #ydaje siJ2 Ie jest to nawiLzanie do teorii emo5ji &6 (6 Lazarusa2
wedug ktNrej o5enJ waInoM5i zdarzenia determinuje podstawowy temat rela5ji ze
Mrodowiskiem2 okreMlajL5y stopie) dopasowania jednostki do danej sytua5ji :przyp6
tum6;6
7westia2 ktNre emo5je sL podstawowymi2 to zna5zy tymi2 z ktNry5-
wywodzL siJ pozostae2 jest przedmiotem oIywionej dyskusji spe5ja=
listNw z tej dziedziny6 Jest kilka szkN o roz0ieIny5- stanowiska5- i
doMK wynikNw najnowszy5- 0ada)2 a0y rozwiLzaK ten pro0lem2 w tym
0ada) miJdzykulturowy5-2 ktNry5- 5elem 0yo ustalenie2 5zy okreMlona
emo5ja jest uniwersalna2 oraz miJdzygatunkowy5-2 ktNre miay
wykazaK2 5zy wystJpuje ona u na5zelny5-6 I jedne2 i drugie wskazujL =
w wypadku uzyskania odpowiedzi twierdzL5ej2 Ie emo5ja ta moga mieK
istotne zna5zenie dla ewolu5ji6 #edug "aula moIna siJ doli5zyK
dziesiJ5iu taki5- emo5jiF zoMK2 stra5-2 smutek2 wstrJt2 pogarda2
zdziwienie2 radoMK2 zakopotanie2 wina i wstyd6 7aIde z ty5- sNw2
wedug "aula2 ozna5za nie jednL emo5jJ2 ale 5aL i5- rodzinJ6 Jest na
przykad rodzina gniewny5- u5zuK6
Lista2 ktNrL przedstawi "aul2 wykazaa pewne podo0ie)stwa z
0uddyjskL listL stanNw umysu6 "od konie5 tygodnia2 wra5ajL5 myMlL do
jego prelek5ji2 Dalajlama stwierdzi2 Ie kon5ep5ja rodzin emo5ji jest
intrygujL5a2 natomiast tuI po jej przedstawieniu porNwna jL do
typologii do0rze znanej mu z psy5-ologii 0uddyjskiej2 5o doprowadzio
do jego dugiej dyskusji po ty0eta)sku z JinpL2 skorym jak zwykle do
kwestionowania pewny5- interpreta5ji6 Na konie5 Jego PwiLto0liwoMK
spyta "aulaF
= Czy poILdliwoMK nazwa0y pan emo5jLU Mamy na ten temat rNIne
zdania6
= Naj0liIsza jest zawiM5i = odpar "aul6 = HwaIam2 Ie kaIda emo5ja
ma rodzinJ pokrewny5- u5zuK2 a poILdanie jest 5zJM5iL rodziny zawiM5i2
ktNra nie 1igurowaa na liM5ie emo5ji o istotnym zna5zeniu dla ewolu5ji6
%a5zLem 0adaK pogardJ2 uwaIajL52 Ie jest emo5jL M5iMle za5-odniL2
zwasz5za angielskL6 Tym5zasem okazao siJ2 Ie dowody Mwiad5zL5e o
jej uniwersalnym 5-arakterze sL rNwnie mo5ne i Ie sL dowody2 iI
od5zuwajL jL nie tylko ludzie2 ale takIe zwierzJta6 'ada5z (tep-en
(uomi zao0serwowa2 Ie kiedy dominujL5emu sam5owi u na5zelny5-
rzu5a wyzwanie mody samie52 odpowiada mu on takL samL mimikL i
pantomimikL jak ludzie6
= Czy wszystkie emo5je z tej listy666 stra5-2 zoMK2 wstrJt i tak dalej666
sL spontani5zneU = spyta Dalajlama6 = Czy jest 5e5-a wspNlna nam
i zwierzJtomU I 5zy a0solutnie nie zdajemy so0ie sprawy z tego2 jak siJ
za5zynajL2 5zy moIe zdarzajL siJ przypadki2 na przykad stra5-u2 ktNre
sL wynikiem pro5esu myMlowegoU
= Tak = odpowiedzia "aul = stra5- ogarnia nas2 kiedy mamy
negatywne o5zekiwania6 "owiedzmy na przykad2 Ie o5zekujJ na wyniki
0ada) medy5zny5-2 ktNre wykaIL2 5zy mam raka6 MuszJ 5zekaK kilka
dni i666 nie stale2 ale za kaIdym razem2 kiedy przypominam so0ie o tym i
myMlJ o konsekwen5ja5-666 5zujJ stra5-6 # moim przekonaniu2 a nie
kaIdy siJ z tym zgadza2 rNwnieI na5zelne mogL 0yK zdolne do takiego
pro5esu6 NiektNre na5zelne sL 5o najmniej Mwiadome tego2 jak siJ 5zujL2
i mogL 0yK zdolne do anty5ypowania wydarze) emo5jonalny5- i
5ierpienia w o5zekiwaniu 0Nlu6
= "rzywouje to sprawJ dolegliwej inteligen5ji = kontynuowa
Dalajlama6 = NajwyraOniej moIemy wz0udziK w so0ie stra5-2
rozmyMlajL52 przewidujL5 i tak dalej6 %astanawiam siJ2 w jakim stopniu
rNwnieI zwierzJta mogL wywoaK u sie0ie takie emo5je jak stra5- przez
myMlenie6 "rawdopodo0nie jest to moIliwe2 ale ra5zej marginalne w
porNwnaniu z tym2 w jakim stopniu ro0iL to ludzie6
= %godzi0ym siJ z tym = rzek "aul = ale ja sam martwiJ siJ2 jak
dale5e moIemy nie do5eniaK tego2 5o dzieje siJ ze zwierzJtami6
#ygodnie jest to 0agatelizowaK6
Ta ostatnia uwaga wspN0rzmiaa z rozprawami Dalajlamy o
wspN5zu5iu2 w ktNry5- usilnie namawia ludzi2 a0y nie za0ijali nawet
owadNw6
(IEDEM &D%!JQ# (%C%WPCI!
7aIda z rodzin emo5ji2 wedug wyjaMnie) "aula2 skada siJ ze z0ioru
pokrewny5- u5zuK2 taki5- jak te oto siedem odmian naleIL5y5- do
rodziny sz5zJM5iaF
&oz0awienie2 przyjemnoMK
Fiero :zadowolenie ze sprostania wyzwaniu;
Hlga
"odnie5enie2 atrak5ja
%a5-wyt2 podziw
"rzyjemnoM5i zmysowe :w odniesieniu do kaIdego ze zmysNw;
(pokNj wewnJtrzny
= HwaIam2 Ie kaIdy stan wymieniony na tej liM5ie jest emo5jL2 ale w
odniesieniu do niektNry5- z ni5- dowody nie sL z0yt mo5ne6 statniL
poten5jalnL emo5jJ = rzek "aul = stan spokoju 5zy pogody dodaem po
przemyMlenia5- ostatniego tygodnia6 % Iadnego z ty5- okreMle) nie
jestem spe5jalnie zadowolony2 ale odnosi siJ ono do tej s1ery6
=! moIe YspokNj du5-aZU = zasugerowaem2 uIywajL5 terminu
stosowanego w literaturze 0uddyjskiej na okreMlenie nie zmL5onej
ni5zym rNwnowagi6
= To teI nie jest ze okreMlenie = zgodzi siJ "aul6 = 8akt2 Ie nie mamy
sowa na nazwanie 5zegoM2 nie zna5zy2 Ie to nie istnieje2 tak jak 1akt2 Ie
mamy sowo na nazwanie 5zegoM2 nie Mwiad5zy o istnieniu tego2 jak
wskaza Jego PwiLto0liwoMK w jednej ze swy5- ksiLIek6 Jako przykad
wskaza0ym sowo fiero- ktNre odnosi siJ do przyjemnoM5i od5zuwanej
wtedy2 kiedy sprostaeM wiele od 5ie0ie wymagajL5emu wyzwaniu6 Nie
mamy w angielskim sowa na okreMlenie tej emo5ji2 podo0nie2 zdaniem
moi5- in1ormatorNw2 nie ma na to sowa w rosyjskim ani niemie5kim6
!le we woskim jest6
%arNwno Matt-ieu2 jak i 8ran5is5o wyjaMnili2 Ie podo0ne sowo2
fierte- tuma5zone zazwy5zaj jako YdumaZ2 na przykad z do0rze
wykonanego zadania2 ma rNwnieI 1ran5uski6
= !le = doda 8ran5is5o = sz5zJM5ie nie ma z tym ni5 wspNlnego2 jeMli
5-odzi o termin 1ran5uski6
= DziJkujJ za tJ uwagJ = powiedzia "aul6 = 'y to kolejny punkt
mojego wystLpienia2 zarazem ostatni2 ktNry 5-5iaem przedstawiK przed
przerwL6 (amo w so0ie Ysz5zJM5ieZ nie mNwi nam2 o jaki jego rodzaj
5-odzi6 NakreMlam siedem rodzajNw sz5zJM5ia6 Nie zna5zy to2 Ie nie ma
i5- wiJ5ejD li5z0a ta odzwier5iedla ograni5zenia mojej wyo0raOni6 Jest
tu zadowolenie2 ktNre moIe mieK rNIne natJIenie = od 0ardzo maego do
0ardzo duIego6 Jest fiero- ktNre jest 5zymM innym6
Jest wspaniae u5zu5ie ulgiF Y!5-2 nie mam raka`Z Jest u5zu5ie pod=
nie5enia2 ktNre towarzyszy atrak5ji6 Jest u5zu5ie za5-wytu i podziwu2
0ardzo 5iekawa emo5ja2 ktNra ogarnia nas2 gdy jesteMmy do gJ0i
poruszeni6 #iJkszoM5i z nas nie przydarza siJ to z0yt 5zJsto2 ale jest
ono 0ardzo waIne6 No i jest to u5zu5ie wewnJtrznego spokoju6 To
siedem rNIny5- rodzajNw sz5zJM5ia2 ktNre 0ym wyrNIni6
= Czy za5-wyt2 zgodnie z inten5jL tej listy2 0udzi siJ w nas zawsze
tylko wo0e5 5zegoM do0rego2 wzniosego al0o znakomitegoU Czy gdy=
0ym zo0a5zy tragi5zny wypadek2 w wyniku ktNrego na drodze leIao=
0y zmiaIdIone 5iao i zareagowa na to okrzykiem Y5-2 jakieI
straszne wydarzenie`Z2 to mNg0ym to nazwaK za5-wytemUc
= "rawdJ mNwiL52 nie znam odpowiedzi na to pytanie = odpar "aul6
= !le kiedy prosiem 0adany5- o opisanie dozna) towarzyszL5y5- tej
emo5ji2 wszys5y mNwili wyL5znie o podziwie6
= ! wiJ5 o 5zymM do0rym = skonkludowa !lan6
= %atem w sensie2 w jakim go uIywam = wyjaMni "aul = nazwijmy to
pozytywnym podziwem6
0wieM5iem wtedy porannL przerwJ6 "od5zas -er0aty Jego PwiL=
to0liwoMK powiedzia mi2 Ie 0ardzo interesujL go nerwowe korelaty
pro5esNw umysowy5-2 ktNre opisywa "aul6 H5ieszy siJ2 gdy go
poin1ormowaem2 Ie nastJpnego dnia omNwi je &i5-ard Da3idson6
N!(T&JE I IC4 #$%#!L!C%E
"o przerwie "aul podjL na nowoF
= Na tej liM5ie nie ma nastrojNw6 Nastroje sL spokrewnione z emo5=
jami2 ale rNIniL siJ od ni5-6 Naj0ardziej o5zywistL rNIni5L jest 5zas
trwania6 Emo5je mogL siJ pojawiaK i znikaK po paru sekunda5- 5zy
c Dokadny polski przekad tego sowa jest niemoIliwy2 odpowiada ono 0owiem
rNwnieI polskim okreMleniomF trwoga2 o0awa i respekt2 5zJsto waMnie z domieszkL
podziwu2 np6 to loo) in awe+ "o5-odzL5y od niego przymiotnik awful jest juI jedno=
zna5zny :YstrasznyZ;= Ta waMnie nieokreMlonoMK awe skonia !lana do zadania
powyIszego pytania :przyp6 tum6;6
minuta5-2 natomiast nastrNj moIe siJ utrzymywaK przez 5ay
dzie)6
= Jak zde1iniowa0y pan nastrNjU = zapyta Dalajlama6 = Czy jest to
wpyw2 ktNry pozostawia emo5jaU
= dpowiedO na to pytanie wiLIe siJ z drugL rNIni5L miJdzy na
strojami i emo5jami6 %wykle2 kiedy ogarnia nas emo5ja2 potra1imy
powiedzieK2 5o jL wz0udzio6 "otra1imy okreMliK wydarzenie2 ktNre jL
wyzwolio2 ktNre wywoao w nas tJ emo5jJ6 JeMli 5-odzi o nastrNj2
5zJsto nie jesteMmy w stanie tego zro0iK6 'udzimy siJ poirytowani
al0o nastrojeni 0ardzo pozytywnie2 zaniepokojeni al0o smutni 0ez
Iadnego znanego nam powodu6 "rzypusz5zam2 Ie takie nastroje
wywoujL zmiany wewnJtrzne nie majL5e ni5 wspNlnego z tym2 5o siJ
nam przydarza w Mwie5ie zewnJtrznym6 To jeden sposN0 pojawiania
siJ nastroju2 ale jest teI drugi = jeMli mamy 0ardzo duIe zagJsz5zenie2
natok przeIyK emo5jonalny5-6 JeMli w krNtkim 5zasie 5o rusz przeIy
wamy radoMK2 to w konsekwen5ji wpadniemy w eu1ory5zny nastrNj6
JeMli natomiast 5o rusz wpadamy w 1uriJ2 to przez duIszy 5zas
pozostaniemy 6rozdraInieni6 Tak wiJ5 do nastroju prowadzL dwie
odmienne drogi6
= ! 5zy nie moIe 0yK tak2 Ie gdzieM w tle 5zy na dalszym planie
utrzymujL siJ myMli stale wywoujL5e nastrNj2 z ktNrego nie zdajemy
so0ie sprawyU = spytaem6
NawiLzaem do terapii kognitywnej6 #edug jej zaoIe) nieprzy=
jemne emo5je wz0udzane sL przez trudno u5-wytne myMli kJ0iL5e siJ
w zakamarka5- umysu2 a i5- uMwiadomienie so0ie umoIliwia wy=
zwolenie siJ spod i5- wpywu6
= % pewnoM5iL moIe tak 0yK = zgodzi siJ "aul6 = przy5zyna5-
nastrojNw nie wiemy tyle2 ile o przy5zyna5- emo5ji6
Dalajlama zapyta2 5zy do powstania jakiegoM nastroju nie mogL siJ
teI przy5zyniaK medy5zne warunki lu0 oto5zenie2 powiedzmy2 okropna
pogoda2 a "aul przyzna2 Ie jest to moIliwe6 !lan zada dodatkowe
pytanieF
=! gdy0y ktoM pozostawa w staym zwiLzku z agresywnL al0o
o0raOliwie traktujL5L go oso0L2 to 5zy nie mogo0y to prowadziK do
wytworzenia siJ podego nastrojuU
= 'y0y to nastrNj wywoany zagJsz5zeniem przeIyK emo5jonalny5-
= odpar "aul6
= !le wyzwala5z tego nastroju 0y0y atwy do rozpoznania =
zauwaIy Dalajlama6
= wszem = powiedzia "aul6 = 7iedy nastrNj wywoany jest
w drugi sposN02 przez zagJsz5zenie przeIyK emo5jonalny5-2 to znamy
jego przy5zynJ6 7iedy znajdujemy siJ w jakimM nastroju2 nastawia on
nas pozytywnie al0o negatywnie do oto5zenia i ograni5za sposN0
naszego myMlenia6 (prawia2 Ie stajemy siJ podatni na rNIne emo5je
w stopniu zna5znie wiJkszym niI normalnie6 ! zatem negatywny na
strNj przysparza nam mnNstwo pro0lemNw2 poniewaI zmienia sposN0
naszego myMlenia6 JeMli 0udzJ siJ rozdraIniony2 to szukam okazji do
wyadowania zoM5i6 IrytujL mnie rze5zy2 ktNre normalnie traktujJ
po0aIliwie6 Nie0ezpie5ze)stwo2 ktNre stwarza taki nastrNj2 polega nie
tylko na tym2 Ie wypa5za myMlenie2 ale rNwnieI na tym2 Ie nasila
emo5je6 7iedy jestem rozdraIniony2 zoMK ogarnia mnie silniej i szy0
5iej2 trwa duIej i jest trudniejsza do opanowania niI zwykle6 To
straszny stan666 5ieszy0ym siJ2 gdy0ym siJ nigdy w nim nie znalaz6
Ta ostatnia uwaga miaa siJ pod konie5 spotkania okazaK proro5zL6
Na 0oku wywiLzaa siJ dyskusja po ty0eta)sku miJdzy DalajlamL2
pozostaymi lamami i tuma5zami6 !lan wyjaMniF
= (zukajL ty0eta)skiego odpowiednika YnastrojuZ6 Nie jest to
atwe2 0o podo0nie jak w wypadku Yemo5jiZ nie ma na to sowa
w tym jJzyku6
= C-5ia0ym jednak raz jesz5ze przypomnieK2 5o #asza PwiLto0li=
woMK pisze w swoi5- ksiLIka5- = powiedzia "aul6 = To2 Ie nie ma5ie dla
5zegoM nazwy2 nie zna5zy2 Ie to nie istnieje6
= 'orykamy siJ z pro0lemem2 jak wyjaMniK2 Ie nastrNj opanowuje
5zowieka ni z tego2 ni z owego2 w sposN0 niewyjaMniony = przedstawi
sedno sprawy Jinpa6
NawiLzujL5 do tego2 Dalajlama powiedziaF
= MuszL 0yK jakieM warunki nastroju2 nawet jeMli nie sL dla nas
jasne6
= NastrNj z pewnoM5iL tworzy siJ w jaki5-M warunka5- = odpar
"aul6 = %azwy5zaj pozostajL dla nas nieprzeniknione2 istniejL poza
naszL MwiadomoM5iL2 a wiJ5 nie wiemy2 dla5zego akurat tak siJ 5zuje=
my6 MNwi siJ powsze5-nieF YNie wiem2 dla5zego jestem taki roz=
draInionyZ6 Nie zna5zy to2 Ie rozdraInienie powstaje 0ez powoduD sJk
w tym2 Ie nie znamy tego powodu6
= # psy5-ologii 0uddyjskiej = kontynuowa Dalajlama swNj wLtek =
istniejL pojJ5ia przy5zyny i me5-anizmu powstawania zoM5i6 Termin
uIywany na okreMlenie tego2 5o rodzi zoMK2 0rzmi w dosownym
tuma5zeniu Yniesz5zJMliwoMK umysuZ2 ale w rze5zywistoM5i jest to 5oM
innego6 To 5iLge po5zu5ie niezadowolenia6 7iedy masz to po5zu5ie2
atwo wpadasz w rozdraInienie6 JesteM od razu skonny do zoM5i6
Ciekaw jestem2 jak jest to 0liskie waszej kon5ep5ji6
= #edug mnie 0ardzo 0liskie = przyzna "aul6 = 'ardzo 0liskie6
"sy5-ologia 0uddyjska wyjaMnia powstawanie w umyMle okreMlo=
nego stanu psy5-i5znego2 takiego jak zoMK2 w kategoria5- przy5zyn
0ezpoMredni5- i odlegy5- :poMredni5-;6 %ali5zajL siJ do ni5- 0odO5e
zewnJtrzne2 po5-odzL5e ze Mrodowiska2 stan 1izjologi5zny jednostki2 jej
myMli i inne ukryte wpywy :wL5znie z minionymi doMwiad5zeniami
Iy5iowymi2 ktNre prze5-owywane sL w umyMle w posta5i na0yty5-
skonnoM5i;6
8undamentalna rNIni5a polega jednak na tym2 Ie 0uddyM5i starajL
siJ 5akowi5ie uwolniK od zoM5i2 pod5zas gdy wiJkszoMK ludzi %a5-odu
postrzega jL2 jeMli wyraIana jest we waM5iwym natJIeniu i waM5iwej
sytua5ji2 jako 5akowi5ie odpowiedniL do okoli5znoM5i i tylko nieli5zni
zastanawiajL siJ2 5zy nie wykorzeniK jej zupenie6
"otem "aul zagJ0i siJ w opis rodziny zoM5i2 za5zynajL5 od jej
emo5jonalny5- kuzynNw = nienawiM5i i urazy6
= Nie uIywam ty5- sNw w tym samy5- zna5zenia5-2 w jaki5- uIy
wajL i5- wszys5y na %a5-odzie al0o w jaki5- wystJpujL w dziea5-
Jego PwiLto0liwoM5i = powiedzia6 = (ame te sowa nie sL istotne6
Istotne jest okreMlenie2 5zy sL to waIne2 odrJ0ne stany emo5jonalne6
Hraza jest dugo utrzymujL5ym siJ po5zu5iem niesprawiedliwego
i niezasuIonego potraktowania6 Nie 5zujemy jej 5ay 5zasD powra5a2
kiedy przypomni jL jakieM wydarzenie6 Hraza moIe2 ale nie musi2
doskwieraK jak 5zyrak i 5ay 5zas zajmowaK umys6 MoIemy o niej
zupenie nie pamiJtaK i przywoaK jL na powrNt2 kiedy usyszymy jakieM
nowe wieM5i6
= Czy ta uraza2 kiedy siJ nie o0jawia2 nie wz0iera2 mieM5i siJ w tej
o0szernej2 tak 5zJsto przywoywanej w psy5-ologii kategorii2 pod=
MwiadomoM5iU = spyta Dalajlama6
= Nie potra1imy powiedzieK2 gdzie siJ mieM5i = powiedzia "aul6
=%najduje siJ poza MwiadomoM5iL2 gotowa w kaIdej 5-wili siJ o0udziK6
=# psy5-ologii 0uddyjskiej = stwierdzi Dalajlama = panuje poglLd2
Ie wiele z ty5- emo5ji nie musi siJ mani1estowaK6 MoIna je od5zuwaK
5zy i5- doznawaK2 ale sL one rNwnieI o0e5ne w posta5i na0yty5-
skonnoM5i2 ktNre pozostajL nieuMwiadomione al0o uMpione2 dopNki 5oM
i5- nie przywoa6
# tym miejs5u wtrL5iemF
=Termin palijski to anusa'as- Yutajone skonnoM5iZ6
To pojJ5ie psy5-ologii 0uddyjskiej zasadza siJ na poglLdzie2 Ie w
umyMle2 wskutek miniony5- przeIyK2 ktNre przerodziy siJ w nawyki
umysowe2 utrzymujL siJ skonnoM5i do rNIny5- stanNw emo5jonalny5-
>
6
# ty5- ukryty5- skonnoM5ia5- upatruje siJ przy5zyny tego2 Ie silna
zoMK wz0udzona przy jakiejM okazji moIe pojawiK siJ pNOniej2 w innej
sytua5ji2 z jesz5ze wiJkszL siL al0o zna5znie szy05iej2 nawet jeMli w tym
5zasie 5akowi5ie siJ ulotni i zostanie zastLpiona wspN5zu5iem al0o
prze0a5zeniem6 # odpowiedni5- okoli5znoM5ia5- wyzwalajL5y5-
reak5jJ utajonL zoMK powra5a z penL siL6 %godnie z 0uddyjskim
ideaem usuwania emo5ji destruk5yjny5- powinno siJ wykorzeniK nawet
te ukryte skonnoM5i6
= Ratwo wskrzesiK zadawnionL urazJ = podsumowa "aul = ale
klu5zem do tego jest po5zu5ie niesprawiedliwoM5i6 NienawiMK2 podo0nie
jak uraza2 utrzymuje siJ dugo6 (kadajL siJ na niL 5o najmniej trzy
emo5jeF wstrJt2 zoMK i pogarda6
= Czy nie przeprowadzi0y pan rozrNInienia = zapyta Dalajlama
=miJdzy urazL wynikajL5L z rze5zywistego niesprawiedliwego potrak=
towania a urazL wyimaginowanL2 opierajL5L siJ na myMla5- oderwany5-
od rze5zywistoM5iU %ali5za pan o0ie do tej samej kategoriiU
= (L to o5zywiM5ie rNIne rodzaje urazy = odpar "aul6 = NienawiMK2
podo0nie jak uraza2 dugo siJ utrzymuje6 MoIna jL IywiK nieMwia=
domie6 "odo0nie jak uraza2 moIe 0ardzo doskwieraK2 tak Ie nie moIesz
myMleK o ni5zym innym6 Jednak rNIni siJ od urazy pod jednym waInym
wzglJdem = 5-o5iaI kon5entruje siJ na jakiejM oso0ie2 nie skupia siJ na
Iadnej konkretnej niesprawiedliwoM5i 5zy krzywdzie6 Mam nadziejJ2 Ie
0Jdziemy mogli jesz5ze dzisiaj podyskutowaK o tym2 5zy nienawiMK jest
zawsze destruk5yjna6 'JdJ dowodzi2 Ie zaleIy to od tego2 jakiego jest
rodzaju6 NienawiMK2 ktNrL 5zujJ do 4itlera2 moga0y zdopingowaK mnie
do poMwiJ5enia Iy5ia na walkJ z tyraniL i przemo5L6 Moim zdaniem2
nienawiMK nie musi prowadziK do za5-owania autodestruk5yjnego ani do
za5-owa)2 ktNry5- 5elem jest znisz5zenie znienawidzonej oso0y6
(H'TELNPCI MIRPCI I #("QRC%HCI!
#5iLI wyMwietlajL5 listJ rodzin emo5ji na ekranie2 "aul przeszed do
opisu jednej z okoo piJtnastu kuzynek z rodziny przyjemnoM5i2 a
mianowi5ie mioM5i6 MioMK o0ejmuje o5zywiM5ie przyjemnoMK2 ale
wykra5za poza niL6 C-o5iaI 5-wilowe porywy mioM5i sL niewLtpliwie
przyjemne2 mioMK odnosi siJ do dugotrwaego zaangaIowania2
zoIonego stanu przywiLzania2 a nie przelotnej emo5ji6
= (taram siJ odrNIniaK trzy rodzaje mioM5i i 5-5ia0ym2 a0yMmy
mieli w angielskim inne sowo na okreMlenie kaIdego z ni5-6 Jest mioMK
rodzi5ielska6 Jest serde5zna przyjaO)6 I jest mioMK romanty5zna2 5zJsto
najkrNtsza z 5aej trNjki = doda "aul2 wz0udzajL5 Mmie5- ze0rany5-6
= Czy mioMK romanty5zna nie jest podrodzajem sz5zerej przyjaOniU
= spyta Dalajlama6
= Nie wierzJ2 Ie0y taka mioMK przetrwaa2 jeMli nie rozwinie siJ
miJdzy partnerami sz5zera przyjaO)2 0o ona tworzy podpierajL5L jL
strukturJ = odpar "aul6 = Jednak nie zawsze rozwija siJ sz5zera przy=
jaO)2 a wtedy mioMK romanty5zna nie moIe przetrwaK6 MioMK
romanty5zna ma dwa dodatkowe skadniki6 Jednym jest zaIyoMK sek=
sualna2 ktNrej nie ma w przyjaOni2 a drugim2 normatywnym2 jest
spodzenie i wy5-owanie dzie5i w dugotrwaym poIy5iu6
Te rodzaje mioM5i tworzL konteksty2 w ktNry5- od5zuwa siJ wiele
emo5ji6 7o5-am mojL 5NrkJ2 ktNra tam siedzi = wskaza "aul = ale nie
zna5zy to2 Ie 5zasami nie ogarnia mnie zoMK na niL al0o Ie siJ nie
martwiJ tym2 5o ro0i6 &zadko 5zujJ do niej odrazJ2 ale 5zJsto jestem z
niej dumny al0o zasko5zony jej po5zynaniami6 d5zuwam w stosunku
do niej wiele rNIny5- emo5ji2 ale nie sL one najwaIniejsze6 7lu5zem
jest trwae2 0ezwarunkowe oddanie6
Czym jest wspN5zu5ieU = 5iLgnL "aul6 =Tutaj stLpam po kru5-ym
lodzie6 Czy jest to 5e5-a emo5jonalnaU Czy ra5zej postawaU
#spN5zu5ie jest z pewnoM5iL stanem2 w ktNrym Iywo reaguje siJ na
emo5je inny5-6 "otra1isz o5eniK i zorientowaK siJ2 5o 5zujL2 ale jest to
5oM wiJ5ej niI tylko empatia6 Dla5zego nieatwo je posiLMKU Czy
ktokolwiek moIe z o0ojJtnego staK siJ wspN5zujL5ymU Czy niektNrzy
ludzie u5zL siJ wspN5zu5ia atwiej niI inni2 a jeMli tak2 to dla5zegoU
Dalajlama wykazywa Iywe zainteresowanie tym2 5o mNwi "aul2
kiwajL5 gowL na znak zgody6
= Naj0ardziej z0liIonym do wspN5zu5ia wzorem2 jaki przy5-odzi
mi do gowy = zauwaIy "aul = jest zaa0sor0owanie i 0ezwarunkowa
troska matki o dzie5ko6 Jest to tak silna wiJO2 Ie nie znajdujJ waM5i
wego sowa na okreMlenie tego stanu6 Nie pozwala na podjJ5ie wielu
negatywny5- dziaa)6 Nie zna5zy to2 Ie matka nie zoM5i siJ 5zasami
na dzie5ko2 ale2 w ujJ5iu idealnym2 nigdy nie 5zyni mu krzywdy6
#iem2 Ie na %a5-odzie pytano 0y mnie2 dla5zego nie mNwiJ
o Yopiekun5eZ i dzie5ku2 ale nie jestem pewien2 5zy pod wzglJdem
0iologi5znym jest to model rNwnie do0ry jak zwiLzek miJdzy matkL
i dzie5kiem6 'yK moIe2 ale za5zynamy poznawaK rolJ pewny5- -or
monNw odpowiedzialny5- za podoIe 0iologi5zne tego zwiLzku6
#yjaMnienie tego pozostawiam mojemu przyja5ielowi2 &i5-iemu6
&i5-ard Da3idson nastJpnego dnia mia mNwiK o 0iologii emo5ji6
= "aul2 nawet w teksta5- 0uddyjski5- przyta5za siJ ten wzNr =
zwiLzek miJdzy matkL i dzie5kiem = powiedzia Dalajlama6
!lan wyoIy to dokadniejF
= # powsze5-nej ty0eta)skiej medyta5ji o wspN5zu5iu postrze
gasz wszystkie o0darzone 5zu5iem istoty tak2 jak0y 0yy twojL matkL2
pamiJtajL5 o tym2 Ie w jakimM przeszym Iy5iu kaIda z ni5- musiaa
rze5zywiM5ie 0yK twojL matkL6 &o0isz to2 a0y wz0udziK w so0ie
po5zu5ie wdziJ5znoM5i i 5zuoMK2 skupiajL5 siJ na oso0ie2 ktNra okazaa
5i najwiJkszL mioMK i wspN5zu5ie
<
6
= #edug 1ormalnej de1ini5ji wspN5zu5ia = wyjaMni 0uddyjski
punkt widzenia Matt-ieu = jest ono pragnieniem2 a0y wszys5y mogli
0yK wolni od 5ierpienia i przy5zyn 5ierpienia2 natomiast mioMK
de1iniuje siJ jako pragnienie2 0y inni 0yli sz5zJMliwi i znaleOli powody
do sz5zJM5ia6
= Nie ma wLtpliwoM5i2 Ie rodzi5e poMwiJ5ili0y 0ez zastanowienia
swoje Iy5ie dla dzie5ka2 z powodu natury tego zwiLzku = konty
nuowa "aul6 = "rzed prze5zytaniem ksiLIek #aszej PwiLto0liwoM5i
uwaIaem2 Ie jest to jedyne w swoim rodzaju u5zu5ie2 ktNrego nikt
nigdy nie 5zu do nikogo oprN5z wasnego dzie5ka6 #asza PwiLto0li
woMK podnosi kwestiJ2 5zy moIna 5zuK 5oM takiego do duIo wiJkszej
grupy ludzi6 Mam nadziejJ2 Ie 0Jdziemy mogli powrN5iK do tej
kwestii2 poniewaI nie mogJ w tej sprawie powiedzieK ni5 wiJ5ej2 niI
wyraziK swoje zdziwienie6
= %astanawiam siJ2 5zy rozrNInia pan miJdzy wspN5zu5iem do=
legliwym i niedolegliwym = skomentowa to Dalajlama6 = "rzypadkiem
wspN5zu5ia dolegliwego jest sytua5ja2 w ktNrej o0iekt wspN5zu5ia jest
takIe o0iektem przywiLzania6 "ostrzega siJ ten o0iekt jako poILdany6
"ostrzegasz swoje dzie5ko jako tak 0ystre i podziwu godne2 Ie jeMli 5oM
mu zagraIa2 dziaasz jedno5zeMnie pod wpywem przywiLzania i
wspN5zu5ia6 Natomiast w inny5- wypadka5- przedmiot wspN5zu5ia
nie jest w ogNle przedmiotem przywiLzania2 mNg0y nawet 0yK twoim
wrogiem6 To dopiero jest wspN5zu5ie niedolegliwe6
= Jest to 0ardzo waIne rozrNInienie = odpar "aul6 = MyMlJ2 Ie jednym
z aspektNw pierwszego typu wspN5zu5ia jest za0or5zoMK6 HwaIam2 Ie
dla mnie2 jako oj5a2 najtrudniejsze 0yo przyznanie dzie5iom autonomii6
!kurat wtedy2 kiedy podrosy na tyle2 0y wyrzLdziK so0ie prawdziwL
krzywdJ2 nie 0yem w stanie i5- kontrolowaK6 Musiaem im daK
swo0odJ2 5o dla rodzi5a jest 0ardzo trudne2 0o nie 5-5e2 a0y
przydarzyo im siJ 5oM zego6 !le jeMli nie dasz im swo0ody2 prawa
Iy5ia wasnym Iy5iem2 to waMnie wtedy dzieje siJ
5oM zego6 'y5ie rodzi5em ozna5za2 Ie skazany jesteM na martwienie siJ
i niepokNj6
= Jest pan 0ardzo do0rym oj5em` = powiedzia Dalajlama2 najpierw
ze Mmie5-em2 a potem2 kiedy u5i5- w sali Mmie5-2 kiwajL5 gowL z
powaInL minL i podkreMlajL5 sz5zeroMK swojej uwagi6
Jego PwiLto0liwoMK powiedzia mi pNOniej2 Ie autenty5znie
poruszyy go wyznania "aula6 'ya to 5-wila2 ktNrL "aul zapamiJta
jako emo5jonalne apogeum owego tygodnia6
"MIWD%$ IM"HL(EM ! D%I!R!NIEM6
DEC$DHJXCE C4#ILE
NastJpnie "aul zajL siJ zagadnieniem gNwnymF w jaki sposN0
mogli0yMmy lepiej zapanowaK nad naszymi emo5jami destruk5yjnymi6
Na po5zLtku przyzna2 Ie nauka mao wie o tym2 w jaki sposN0
wz0udzane sL emo5je2 ale Ie wydaje siJ2 iI pojawiajL siJ automaty5znie2
a do i5- wz0udzenia do5-odzi poza naszL MwiadomoM5iL6 Dlatego
waMnie emo5je mogL nami zawadnLK przez zasko5zenie2 przedostajL5
siJ nieproszone do naszej MwiadomoM5i6 "ytanie sprowadza siJ do tego2
5zy moIemy 5oM zro0iK2 a0y zmieniK pierwotne o5eny2 ktNre je
wyzwalajL2 i sprawiK w ten sposN02 a0y 0yy mniej automaty5zne6
Mogo0y to wyduIyK 5zas miJdzy impulsem p5-ajL5ym nas do
dziaania zgodnie z nimi a samym dziaaniem2 a przez to zwiJkszyK
szansJ na 0ardziej wywaIonL reak5jJ6
= "onad 5zterdzieM5i lat temu2 kiedy 0yem psy5-oterapeutL = rzek "aul
= mNj nau5zy5iel powiedzia miF YTwoim 5elem jest przeduIenie 5zasu
miJdzy impulsem a dziaaniem pa5jenta6 JeMli uda mu siJ wyduIyK ten
5zas2 0Jdzie to zyskiem2 ktNry wyniesie z psy5-oterapiiZ6 Natomiast
Jego PwiLto0liwoMK mNwi o wyduIeniu 5zasu o5eny przed impulsem6
Nie jest to 5zas2 ktNry za0iera przejM5ie od impulsu do dziaania2 le5z od
o5eny do impulsu6 To niezwyka i 0ardzo waIna rNIni5a6 #edug rela5ji
"aula2 sL dwa momenty2 w ktNry5- MwiadomoMK moga0y zmieniK
zdolnoMK kontrolowania emo5ji destruk5yjny5-6 "owiedzmy na
przykad2 Ie ktoM 0ez5zelnie w5iMnie siJ do kolejki
przed to0L6 7iedy dojdzie do takiej sytua5ji2 nastJpuje jej o5enaF on jest
0ez5zelny6 Gdy0yMmy 0yli Mwiadkami dokonywania tej o5eny2
gdy0yMmy 0yli Mwiadomi2 Ie waMnie jest przeprowadzana2 to 0yK moIe
udao0y siJ nam na niL wpynLK przez kwestionowanie zaoIe)2 na
jaki5- siJ opiera2 zauwaIajL5 5-o5iaI0y2 Ie ta oso0a nas nie wi dziaa
al0o Ie jest to sprawa z0yt 0a-a2 a0y wpadaK w zoMK6 Nazwijmy to
YMwiadomoM5iL o5enyZ6 "aul ma jednak niewielkL nadziejJ2 Ie moIna tJ
MwiadomoMK osiLgnLK2 poniewaI o5ena nastJpuje zwykle z0yt szy0ko i
w rejona5- mNzgu2 do ktNry5- nasza MwiadomoMK nie ma dostJpu6
C-wilJ pNOniej2 kontynuowa "aul2 o5ena jest juI gotowa :oso0a ta
za5-owaa siJ 0ez5zelnie i potraktowaa nas po 5-amsku; i pojawia siJ
impuls popy5-ajL5y nas do dziaania2 powiedzmy szorstkiego
sprze5iwienia siJ temu2 5o oso0a ta zro0ia6 # tym momen5ie pojawia
siJ2 zdaniem "aula2 druga okazja do interwen5ji MwiadomoM5i
pozwalajL5ej na dokonanie wy0oru strategii dziaania6 Mogli0yMmy
nau5zyK siJ uMwiadamiaK so0ie takie impulsy2 powoli i rozwaInie je
o5eniaK w tym momen5ie i podejmowaK de5yzjJ2 5zy mamy :5-5emy;
dziaaK zgodnie z nimi6 "aul uwaIa2 Ie niektNrzy mogL niekiedy
osiLgnLK tJ YMwiadomoMK impulsuZ2 ale Ie nie jest to atwe i wymaga
dugi5- Kwi5ze)6
"o nastJpnej 5-wili2 kiedy za5zJliMmy juI mNwiK2 syszymy swNj
gos2 od5zuwamy napiJ5ie miJMni i zanim wypowiemy parJ sNw2
uzyskujemy MwiadomoMK tego2 5o siJ dzieje6 # tym momen5ie zdolnoMK
samoo0serwa5ji daje nam trze5iL szansJ wy0oru6 "aul nazywa to
YMwiadomoM5iL dziaaniaZ2 zdolnoM5iL Mledzenia naszy5- dziaa) i
przerwania al0o zmiany tematNw = nawykNw emo5jonalny5- =w 5-wili
gdy siJ ujawniajL6
"ytanie sprowadza siJ do tego2 jak wykszta5iK MwiadomoMK2 a0y
wzmo5niK zdolnoMK Mledzenia o5eny i wyduIyK 5zas miJdzy impulsem
i dziaaniem6 Tutaj za1as5ynowao "aula to2 5o 5zyta o medyta5ji
MwiadomoM5i2 0uddyjskiej prakty5e Kwi5zenia zdolnoM5i Mledzenia tego2
5o dzieje siJ w umyMle6 # jego rozumieniu medyta5ja ta moIe 0yK
sposo0em na zyskanie MwiadomoM5i dziaania i MwiadomoM5i impulsu
:5-o5iaI zastanawia siJ on2 5zy moIna dziJki niej
osiLgnLK MwiadomoMK o5eny;6 Do inny5- te5-nik2 ktNre jego zdaniem
mogL 0yK pomo5ne w osiLgniJ5iu MwiadomoM5i dziaania2 naleIy
u5zenie siJ wiJkszej wraIliwoM5i na reak5je naszego 5iaa na to2 5o 5zu=
jemy i ro0imy6 HwaIa jednak2 Ie nie pomogL nam one zyskaK Mwiado=
moM5i impulsu2 nie mNwiL5 juI o MwiadomoM5i o5eny6
"ro0lem polega na moIliwoM5i wy0oru6 "aul dowodzi2 Ie emo5je
nie wykszta5iy siJ w pro5esie ewolu5ji2 0yMmy mieli moIliwoMK
wy0oru o5eny sytua5ji i sposo0u dziaania6 Jednak 5-o5iaI emo5je
5zJsto do0rze nam suIL2 wszys5y mieli0yMmy siJ lepiej2 gdy0yMmy
mogli Mwiadomie de5ydowaK o sposo0ie postJpowania2 kiedy emo5je
popy5-ajL nas do 5zynNw nie0ezpie5zny5- dla nas samy5- al0o dla
inny5-2 kiedy 0Jdnie postrzegamy to2 5o siJ dzieje6 7rNtko mNwiL52
"aul wskaza trzy rNIne momenty2 w ktNry5- korzystna i poILdana
0ya0y moIliwoMK wy0oruF pod5zas pro5esu o5eny2 pod5zas trwania
impulsu i pod5zas podejmowania dziaania6
= "ozwNl5ie teraz2 Ie wrN5J do 0ardziej ogNlnej kwestii automa=
ty5znego powstawania o5eny6 Nie wyzwala ona u nas reak5ji na
dowolnL rze5zD pewne sprawy wz0udzajL nasze emo5je2 inne nie6 Co
wiJ5ej2 emo5je 0udzL w nas pewne kwestie2 do ktNry5- inni teI majL
stosunek emo5jonalny2 ale rNwnieI takie2 ktNre u inny5- nie wywoujL
a0solutnie Iadny5- emo5ji6
= Czy mam ra5jJ = spyta Dalajlama = myMlL52 Ie ogNlne stanowisko
za5-odniej psy5-ologii i psy5-oanalizy jest takie2 Ie niepoILdane sL
1izy5zne i wer0alne oznaki emo5ji negatywny5- i Ie wo0e5 tego
powinniMmy siJ staraK nie okazywaK i5-U Natomiast jeMli 5-odzi o same
emo5je2 to uwaIa siJ2 Ie sL one naturalnymi elementami ludzkiej
psy5-iki i nie ma w ni5- ni5zego zego6 (L 5zymM2 5zego w rze5zy=
wistoM5i nie moIna zmieniK ani naprawiK6
# wypowiedzi tej Jego PwiLto0liwoMK prze5iwstawia przyMwie5a=
jL5y 0uddystom 5el = wyeliminowanie emo5ji destruk5yjny5- = 5elowi
psy5-oterapii2 ktNrym jest zmiana nie samy5- emo5ji2 le5z sposo0u
reagowania pod i5- wpywem6
"aul udzieli wymijajL5ej odpowiedzi i przeszed do innej kwestiiF
5zy istniejL jakieM podstawowe2 ustalone raz na zawsze reak5je
emo5jonalne2 ktNry5- z tej przy5zyny nie moIna wyeliminowaK6
= 'ardzo mao prawdopodo0ne2 0yMmy kiedykolwiek nau5zyli siJ nie
emo5jonowaK pewnymi wydarzeniami6 JeMli nagle po5zujemy2 Ie
spadamy2 5o siJ zdarza pod5zas podrNIy samolotem2 kiedy wpadnie on w
dziurJ powietrznL2 reagujemy stra5-em6 &ozmawiaem z pilotami2 ktNrzy
w5iLI reagujL w ten sposN02 mimo iI 5odziennie doMwiad5zajL tego
u5zu5ia spadania6 Jest to2 przynajmniej moim zdaniem2 wrodzony temat
emo5jonalny i nigdy nie przezwy5iJIamy tej reak5ji6
= Czy naprawdJ pilo5i2 mimo wielokrotnego wystawiania siJ na tJ
sytua5jJ2 nadal przeIywajL tJ samL emo5jJU (twierdziem2 Ie im 0ardziej
przyzwy5zajam siJ do latania2 tym 0ardziej zmniejsza siJ u mnie reak5ja
lJkowa666 im wiJ5ej latam2 tym mniej siJ po5J =powiedzia Dalajlama6
= To dwie rNIne sprawy = wyjaMni "aul6 = # pierwszej 5-odzi o to2
5zy zmniejsza siJ reak5ja lJkowa6 Druga sprawa to pytanie2 5zy zostali0y
pilotami2 gdy0y wydarzenie to nie 0yo dla ni5- mniej przeraIajL5e niI
dla inny5-6 No i o5zywiM5ie pilo5i nie doMwiad5zali tego2 5o #asza
PwiLto0liwoMK2 a wiJ5 nie moIemy generalizowaK na podstawie przeIyK
#aszej PwiLto0liwoM5i6
= JeMli moje przeIy5ia siJ li5zL = stwierdzi Dalajlama = to powinien
pan wziLK pod uwagJ rNwnieI to2 Ie kiedy za5zLem lataK2 0yem
naprawdJ przeraIony` = #yznanie to wywoao Mmie5-6 = &ze5z w tym2
Ie powinny siJ li5zyK przeIy5ia pilotNw i nie powinno siJ od5zuwaK
stra5-u od samego po5zLtku6
H#LNIENIE (IW D (T&!C4H
= Do5-odzimy do 0ardzo waInej kwestii = rzek "aul6 = Czy moIemy
prosiK ludzi2 0y nau5zyli siJ nie 0aK pewny5- rze5zyU "owiem2 Ie
odu5zenie siJ reak5ji2 ktNre sL wytworem ewolu5ji2 przekra5za
moIliwoM5i wiJkszoM5i z ni5-6 !le ty5- reak5ji jest niewiele6 #iJkszoM5i
z tego2 5o napawa nas stra5-em 5zy 0udzi w nas zoMK2 nau5zyliMmy siJ2
a zatem odu5zenie siJ i5- powinno 0yK moIliwe6
= # 0uddyzmie = zauwaIy Dalajlama = przyjmuje siJ pynL5y
z tego wniosek2 Ie przypadoM5i umysu powstajL w dwojaki sposN06
Jedne powodowane sL przez samorzutnie wystJpujL5e2 krNtkotrwae
wydarzenia666 5oM siJ wydarza i powstaje przypadoMK umysu6 Inne
przypadoM5i umysu majL gJ0sze przy5zyny niI tylko przypadkowe
zdarzenia6 'iorL siJ z naszy5- predylek5ji i skonnoM5i6 Te drugie trudno
usunLK6
"rzypomniao mi to o kwestii2 ktNrL 5-5iaem poruszyK juI
w5zeMniej2 a mianowi5ie o tym2 5o siJ zmienia2 a 5o nie2 dziJki psy=
5-oterapii6
= #asza PwiLto0liwoMK = powiedziaem = 5-5ia0ym wspomnieK
o 0adania5- przeprowadzony5- przez Lestera Lu0orsky[ego z Hni
wersytetu "ensylwanii6 (twierdzi on2 Ie udana psy5-oterapia zmienia
dziaania podejmowane przez pa5jentNw2 a nie i5- u5zu5ia2 Ie po psy
5-oterapii nadal 5zujL ten sam stra5- 5zy zoMK2 5-o5iaI emo5je te sL
juI sa0sze6 Niemniej jednak oso0om tym udao siJ zmieniK sposN0
reagowania2 mimo Ie od5zuway ten sam impuls emo5jonalny 5o
poprzednio6
= MoIe to wynikaK z ograni5ze) tego podejM5ia terapeuty5zne
goD 0yK moIe jesteM zdolny do wiJkszy5- osiLgniJK = skomentowa
"aul6 = JeMli mogJ uIyK tu porNwnania z komputerem666 mamy system
pamiJ5i2 a w nim prze5-owywane sL wydarzenia2 ktNry5- nau5zy
liMmy siJ 0aK2 zoM5iK siJ 5zy smu5iK nimi6 Dane te gromadzone sL
przez 5ae Iy5ie6 MogL 0yK okresy de5ydujL5e2 pod5zas ktNry5-
w5-odzL5e do pamiJ5i dane stajL siJ trudniejsze do usuniJ5ia w in
ny5- okresa5-6 &NwnieI sia 5zy natJIenie2 ktNre ma zdarzenie
o adunku emo5jonalnym2 kiedy w5-odzi do pamiJ5i2 moIe mieK
wpyw na to2 jak 5iJIko je pNOniej stamtLd usunLK6
C-5ia0ym teraz powrN5iK do sprawy podniesionej przez Jego
PwiLto0liwoMK = mNwi dalej = a mianowi5ie2 Ie jest waIna rNIni5a
miJdzy regula5jL naszej reak5ji przed pojawieniem siJ emo5ji i pod5zas
jej trwania6 Mamy tu do 5zynienia z trzema rNInymi pro5esami
psy5-i5znymi2 5zy teI2 jeMli woli5ie2 mamy trzy rNIne okazje6 Celem2
jak uwaIam2 jest to2 0y powiodo siJ nam lepiej niI pa5jentom pod=
danym psy5-oterapii6 Celem jest nie emo5jonowaK siJ zdarzeniami i
mN5 pNOniej spytaK sie0ieF YDla5zego mnie to rozzoM5ioU Dla5zego
mnie to przestraszyoUZ Celem jest2 a0y 5oM takiego juI nigdy wiJ5ej siJ
nie zdarzyo6 !le jeMli nie uda siJ nam osiLgnLK tego 5elu2 to mamy
drugi2 nie dziaaK pod wpywem emo5ji2 nie pozwalaK2 0y wpyway
niekorzystnie na inny5-6 ! jeMli i tego 5elu nie uda siJ osiLgnLK2 to
pozostaje ostatni2 ktNrym jest u5zenie siJ w nadziei2 Ie nastJpnym
razem pNjdzie lepiej6 (LdzJ2 Ie pierwszym krokiem jest postawienie
so0ie realnego 5elu6
= Czy te trzy 5ele odpowiadajL trzem stadiomF przed2 pod5zas i po
emo5jiU = spyta Dalajlama6
= #ydawao0y siJ2 Ie tak = odpar "aul = ale 5-5ia0ym zilustrowaK
to przykadem6 %anim go przedstawiJ2 jesz5ze jedna uwaga teorety5z
naF jednym z powodNw2 Ie tak trudno jest nam zapanowaK nad so0L2
gdy ogarnia nas emo5ja2 jest to2 Ie ona nas zniewala6 NastJpuje wNw
5zas 5oM2 5o nazywam okresem opornoM5i2 w ktNrym nie do5ierajL do
nas nowe in1orma5je al0o2 jeMli do5ierajL2 interpretujemy je i po
strzegamy Mwiat zgodnie z emo5jL2 ktNrL od5zuwamy6 kres opornoM
5i moIe trwaK zaledwie kilka sekund2 ale moIe teI 0yK zna5znie
duIszy6 DopNki trwa2 nie moIemy siJ wyswo0odziK z u5-wytu
emo5ji6 Nie zna5zy to2 Ie musimy dziaaK pod jej dyktando2 ale nadal
nas trzyma6 7iedy ko)5zy siJ okres opornoM5i2 moIe teI zniknLK
emo5ja2 ktNra go spowodowaa6 "ytanie2 na ktNre nie mam
odpowiedzi2 0rzmiF jakie Kwi5zenia mogL nam pomN5 skrN5iK ten
okres opornoM5i = powiedzia "aul2 zauwaIajL52 Ie istniejL trzy sposo
0y interwen5jiF w ogNle nie ulegaK emo5ji2 skrN5iK okres opornoM5i
al0o lepiej kontrolowaK swoje za5-owanie nawet w okresie opor
noM5i6
"&%$"!DE7 D&!ALI#EG TIM!
NastJpnie "aul przeszed do przykadu2 ktNry o0ie5a przedstawiK6
%a5zerpnL go z ksiLIki2 ktNrL waMnie pisa2 8ri11e, 3( Emotion :Y#
u5-wy5ie emo5jiZ;6
= %aNImy2 Ie z 5-op5a2 ktNrego 0JdJ nazywa Timem2 wyMmiewa
siJ okrutny oj5ie52 nadajL5 swoim do5inkom dla niepoznaki 1ormJ
Iartu2 ale w rze5zywistoM5i szydzL5 z niego i poniIajL5 go6 7iedy te
szyderstwa przygnJ0iay Tima2 oj5ie5 0y wnie0owziJty i wyMmiewa
siJ z niego jesz5ze 0ardziej6 'ardzo w5zeMnie2 moIe nawet przed
uko)5zeniem piJ5iu lat2 w systemie pamiJ5i emo5jonalnej Tima
zapisana zostaa trwale in1orma5ja2 Ie potJIna2 wad5za oso0a moIe go
upokorzyK drwinami6 0e5nie2 dwadzieM5ia lat pNOniej2 Tim jest
dojrzaym mJI5zyznL6 Do0rze mu siJ powodzi6 Nikt nie prN0uje go
upokorzyK2 ale jeMli ktoM za5zyna pokpiwaK z niego2 Tim naty5-miast
reaguje zoM5iL6 Nie potra1i znieMK do0rodusznego Iartu 5zy dow5ipu6
Jak ma wiJ5 so0ie z tym poradziKU Jest jasne2 Ie nie 5-5e siJ zawsze
wM5iekaK6 Czasami myMli pNOniejF YNie powinienem 0y tego ro0iK6
Moja reak5ja 0ya niewspNmierna do sytua5ji6 Nie 5-5ieli mnie zraniKZ2
ale nie panuje nad so0L6
! zatem pierwszym krokiem = mNwi "aul = jest rozpoznanie
wyzwala5za tej zoM5i2 a0y jego Mwiadome YjaZ wiedziao2 Ie dla niego
wyzwala5z ten jest 0ardzo waIny2 i poznanie jego genezy6 Nie zawsze
jest to atwe6 Tim moIe potrze0owaK Iy5zliwej pomo5y przyja5iN2 a0y
uMwiadomiK so0ie2 5o tak silnie wz0udza jego zoMK6 7iedy zdo0Jdzie
juI tJ wiedzJ2 nastJpnym krokiem jest przemyMlenie tego2
uwzglJdnienie 1aktu2 Ie kpiny mogL wynikaK nie tylko ze zy5-2 ale i z
do0ry5- zamiarNw2 i Kwi5zenie siJ w przewartoM5iowywaniu
wyMmiewania i kpin6 "NOniej moIe za5zLK Kwi5zyK zmianJ swojej
reak5ji6 MoIe nawet wy5zuwaK2 kiedy z0liIa siJ moment kpin i przy=
gotowaK siJ na to6 Tak wiJ52 po pewnym 5zasie2 kpiny mogL staK siJ
sa0szym wyzwala5zem zoM5i6
HwaIam2 Ie o tym2 5zy moIna usunLK ten wyzwala5z2 de5yduje
siedem 5zynnikNw = kontynuowa "aul6 = "ierwszym jest 0liskoMK tego
wydarzenia tematowi ewolu5yjnemu6 Nikt naprawdJ nie wie2 jaki jest
ewolu5yjny temat zoM5i2 ale zaNImy2 Ie jest nim udaremnianie twoi5-
zamiarNw6 %darzenie wyzwalajL5e zoMK jest im 0ardziej z0liIone do
tego tematu2 tym trudniej 0Jdzie je ignorowaK6 Gdy0y oj5ie5 Tima2
zamiast kpiK z niego2 przy5isnL jego rJ5e do 0okNw i trzyma go tak2 aI
5-opie5 za5znie krzy5zeK2 Timowi 0yo0y zna5znie trudniej odu5zyK siJ
zoM5i2 poniewaI wyzwala5z ten jest duIo 0liIszy przeIy5iu zwiLzanemu
z udaremnieniem zamiaru6 #y=
Mmiewanie siJ 5zy kpiny sL od niego doMK oddalone6 MoIemy nau5zyK
siJ zoM5iK z dowolnego powodu2 ale im dalszy jest on od ewolu5yjnego
tematu tej emo5ji2 tym atwiej siJ jej odu5zyK6
"ozwolJ so0ie podaK jesz5ze jeden przykad = 5iLgnL "aul6 = 7iedy
dziekan mojego wydziau dowiedzia siJ2 o 5zym piszJ2 powiedziaF
Y#yjaMnij mi 5oM6 Dla5zego ogarnia mnie wM5iekoMK2 kiedy jadL5 do
pra5y i skrJ5ajL5 na drogJ jednopasmowL2 widzJ2 jak ktoM amie
niepisane prawo i nagle jego samo5-Nd wskakuje przed mNjU Co to za
rNIni5aU "rzyjadJ do pra5y trzy 5zy 5ztery sekundy pNOniej6 Nie
zosz5zJ siJ2 kiedy w pra5y ktoM przeszkadza mi w realiza5ji planu dla
wydziau2 nad ktNrym pra5owaem parJ miesiJ5y6 Jest to niezwykle
waIne2 a prze5ieI nie doprowadza mnie do wM5iekoM5i6 ! tamto tak6
Dla5zegoUZ "owiedziaem muF Y"rzypusz5zam2 Ie przeIy5ie spowo=
dowane widokiem tego samo5-odu wpy5-ajL5ego siJ przed 5ie0ie jest
0ardzo z0liIone do tematu udaremnienia zamiarNw2 a samo to zdarzenie
ma 5-arakter 1izy5zny6 Dlatego2 5-o5iaI o0iektywnie jest to zdarzenie
0a-e2 nie jest 0a-e w kategoria5- tego2 5o prze5-owuje twNj mNzg6
DuIo trudniej so0ie z tym poradziKZ6
= To 0ardzo do0ry przykad = stwierdzi Dalajlama6
= Drugim 5zynnikiem = kontynuowa "aul = jest 5zas2 w ktNrym dana
oso0a nau5zya siJ reagowaK emo5jonalnie na zdarzenie odgrywajL5e
rolJ wyzwala5za6 MogL 0yK okresy o de5ydujL5ym zna5zeniu dla
u5zenia siJ2 5o sprawia2 Ie to2 5zego siJ wtedy nau5zyliMmy2 trudniej
pNOniej usunLK6 Na %a5-odzie panuje powsze5-ne przekonanie2 Ie w im
w5zeMniejszym okresie Iy5ia nau5zyliMmy siJ 5zegoM2 tym trudniej siJ
tego poz0yK6 Timowi 0Jdzie 5iJIko usunLK ten wyzwala5z2 0o
stworzony zosta we w5zesnym dzie5i)stwie6 Trze5im 5zynnikiem jest
wielkoMK adunku emo5jonalnego wydarzenia wyzwalajL5ego w 5zasie2
kiedy nau5zyliMmy siJ traktowaK je jako takie waMnie6 # tym wypadku
mamy do 5zynienia z 0ardzo silnL emo5jL6 j5ie5 Tima kpi z niego
0ezlitoMnie6 'Jdzie to 5iJIko usunLK6 Czwartym 5zynnikiem2 ktNry
rNwnieI ma udzia w natJIeniu emo5ji2 moIe 0yK powtarzalnoMK6 "iLty
5zynnik jest 0ardziej zoIony6 NiektNrym oso0om 0Jdzie trudniej niI
innym6 JeMli u Tima generalnie emo5je pojawiajL siJ 0ardzo szy0ko al0o
jeMli jego emo5je sL silne2 0Jdzie siJ musia 0ardziej
natrudziK niI ktoM2 kto reaguje powoli al0o przeIywa umiarkowane
emo5je6 H innej oso0y te same przeIy5ia mogy0y mieK inne
nastJpstwa6 (zNstym 5zynnikiem jest nastrNj6 Nawet jeMli Tim rze5zy=
wiM5ie doszed do punktu2 w ktNrym prawie nigdy nie reaguje zoM5iL na
kpiny2 to moIe tak zareagowaK2 gdy 0Jdzie rozdraIniony2 poniewaI
nastrNj sprawia2 Ie jesteMmy 0ardziej 0ezradni wo0e5 wydarzenia
wyzwalajL5ego emo5jJ6 statnim 5zynnikiem jest temperament6
= Jak pan odrNInia nastrNj od temperamentuU = spyta Dalajlama6
"NOniej powiedzia mi2 Ie rozrNInienie2 ktNre przeprowadzi "aul
miJdzy nastrojem i temperamentem2 uwaIa za 0ardzo uIyte5zne2 0o jest
to 5oM2 5zemu psy5-ologia 0uddyjska poMwiJ5ia mao uwagi6
= Najatwiejszym kryterium jest 5zas = odpar "aul6 = NastrNj
utrzymuje siJ kilka godzin2 zwykle nie duIej niI dzie)6 Natomiast
temperament widaK przez dugi okres2 5-o5iaI niekonie5znie przez
5ae Iy5ie6 Nie wiemy dokadnie6 #ydaje siJ2 Ie niektNre rodzaje tem
peramentu sL dziedzi5zne2 inne zaM ksztatujL siJ w wyniku doMwiad
5ze)6 DoMwiad5zenie ma o5zywiM5ie wpyw nawet na te dziedzi5zne6
!le przez wiele lat jest on doMK stay6 JeMli Tim ma temperament
5-olery5zny2 jeMli atwo i 5zJsto wpada w zoMK2 to 0Jdzie mu trudniej
przezwy5iJIyK swoje reak5je2 niI gdy0y mia temperament towarzyski
i Iy5zliwy6
TELE8N2 7TQ&$ NIE %!D%#NIR
= C-5ia0ym przedstawiK jesz5ze jeden przykad2 tym razem z
mojego wasnego Iy5ia6 %darzyo siJ to zaledwie przed miesiL5em2
kiedy pisaem od5zyt na to spotkanie i myMlaem o tym6 Nie jest to
zdarzenie2 z ktNrego jestem sz5zegNlnie dumny2 ale to do0ry przykad2
poniewaI znam je 0ardzo do0rze6 Moja Iona2 Mary !nn2 ktNra u5zy na
innym uniwersyte5ie2 0ya na kon1eren5ji w #aszyngtonie6 Ja mieszkam
w (an 8ran5is5o6 7iedy jedno z nas jest w innej miejs5owoM5i2
dzwonimy do sie0ie 5o wie5zNr6 Gdy zadzwonia do mnie w piLtek2
powiedziaem2 Ie w so0otJ jestem umNwiony z innym naukow5em na
kola5jJ2 na ktNrej mamy przedyskutowaK pewne
sprawy zawodowe6 %anim wrN5J do domu2 0Jdzie jedenasta2 a druga w
no5y wedug 5zasu waszyngto)skiego2 5zyli za pNOno dla niej na tele1on6
"owiedziaa2 Ie zadzwoni do mnie rano6 Mary !nn zna mnie 0ardzo
do0rze i wie2 Ie w so0oty2 jeMli nie ma jej w domu2 o wpN do Nsmej
siedzJ juI przy komputerze6 "N do Nsmej rano to pN do jedenastej
wedug 5zasu waszyngto)skiego6 Tele1on nie dzwoni6 "N do dziewiLtej2
a tele1on nadal mil5zy6 dziewiLtej jest juI dwunasta w #aszyngtonie i
za5zynam siJ lekko zoM5iK6 Dla5zego nie dzwoniU Mao tego2 za5zynam
myMleK2 Ie nie dzwoni z powodu 5zegoM2 co zdarzyo siJ poprzedniego
wie5zoru2 wiJ5 za5zynam od5zuwaK zazdroMK6 #tedy za5zynam ro0iK siJ
zy na sie0ie2 Ie daem siJ ponieMK zazdroM5i2 a takIe na niL2 0o gdy0y
zadzwonia2 nie 0y0ym zazdrosny6 #idzi5ie2 Ie jestem teraz w okresie
opornoM5i6 # tym okresie nie potra1iJ o5eniK in1orma5ji2 ktNre mam2 a
ktNre powstrzymay0y tJ emo5jJ6 NastJpnie przy5-odzi mi do gowy2 Ie
moIe miaa wypadek samo5-odowy6 %a5zynam siJ 0aK6 Czy powinienem
zadzwoniK na poli5jJ w #aszyngtonieU #resz5ie2 w poudnie2 Iona
dzwoni6 Jestem juI 5akiem zy2 ale ro0iJ 5o mogJ2 Ie0y tego nie okazaK6
Nie mNwiJF YDla5zego nie zadzwoniaMUZ Nie mNwiJF Y"rzez 5ie0ie
miotay mnL te wszystkie okropne emo5jeZ6 C-5J to powiedzieK2 ale nie
mNwiJ6 Nie potra1iJ jednak usunLK iryta5ji z mojego gosu6 Nie 5-5J2
Ie0y tam 0ya2 ale nie potra1iJ temu zapo0ie52 wiJ5 ona wie2 Ie jestem
zy6 Nie pytaF YDla5zego jesteM zyUZ Ta rozmowa jest zupenie nieudana i
nie zadowala ani jej2 ani mnie6 % pewnoM5iL nie zareaguje pozytywnie2
syszL5 w moim tonie zoMK2 a nie moIemy o tym rozmawiaK6 CzujJ2 Ie
jeMli powiem 5okolwiek o tym2 jeMli za to przeproszJ2 to sprawa ta
wypynie6 ! wiJ5 muszJ tego unikaK6 "o dwN5- 5zy trze5- minuta5-
ko)5zymy2 wiedzL52 Ie nazajutrz wie5zorem wra5a do domu2 i mNwimyF
YDo zo0a5zeniaZ6 #tedy ko)5zy siJ okres opornoM5i i myMlJF Y#iem
prze5ieI2 Ie Mary !nn nie 5ierpi korzystaK z tele1onuZ6 8akty5znie nie
5ierpi tego tak 0ardzo2 Ie kiedy jest w domu i musi do kogoM zadzwoniK2
prosi2 Ie0ym zro0i to za niL6 # taki5- sytua5ja5- 5zJsto mNwiJF
YDo0rze2 ale pod warunkiem Ie pozmywasz na5zyniaZ6 Tak wiJ5
gdy0ym pomyMla w5zeMniej o tym2 to uMwiadomi0ym so0ie2 Ie nie
dzwoni nie dlatego2 Ie jest mi niewier=
na al0o ma mnie w nosie2 ale dlatego2 Ie nie 5ierpi korzystaK z tele1onu6
#iem teI = 5iLgnL "aul = Ie poniewaI zostaem porzu5ony przez
matkJ2 kiedy miaem 5zternaM5ie lat2 zoMK z powodu porzu5enia przez
ko0ietJ jest w moim Iy5iu skryptem emo5jonalnym6 Nigdy nie miaem
moIliwoM5i okazania tej zoM5i mat5e2 siedzi wiJ5 ona we mnie i 5zeka6
Jestem na to u5zulony6 #iem o tym2 ale nie skorzystaem z tej wiedzy6
Nie miaem do niej dostJpu w okresie opornoM5i6 "o dwudziestu lata5-
maIe)stwa wiem teI2 Ie mogJ 5akowi5ie u1aK Mary !nn6 Nie mam
powodNw do zazdroM5i6 Miaem w gowie wszystkie te in1orma5je2 ale
nie mogem siJ do ni5- dostaK w okresie opornoM5i2 poniewaI potra1iem
jedynie interpretowaK to2 5o podsy5ao tJ emo5jJ6 Na sz5zJM5ie moIe
dwie minuty po tym tele1onie dokonaem ponownej o5eny tego
wszystkiego6 %adzwoniem do Iony6 Nie powiedziaem jej ani sowa o
tym2 Ie 0yem zy2 i tym razem rozmowa 0ya 0ardzo mia6 7ilka dni
pNOniej zagadnLem jL o ten epizod6 "owiedziaaF Y#iedziaam2 Ie jesteM
zy2 ale nie 5-5iaam ni5 o tym mNwiKZ6 Teraz jestem przekonany2 Ie
gdy0ym siJ znalaz ponownie w tej sytua5ji2 nie rozzoM5i0ym siJ2 0o
wy5iLgnLem z tego naukJ6 Nie mNg0ym wprawdzie skrN5iK okresu
opornoM5i2 ale powstrzyma0ym siJ od zro0ienia 5zy powiedzenia
5zegoM2 5zego pNOniej 0ym Iaowa6 "o 1ak5ie przeanalizowaem
wszystko gruntownie i sLdzJ2 Ie do0rze siJ przygotowaem2 a0y tego
rodzaju sytua5je nie wywoyway we mnie zoM5i6 Nie muszJ powtarzaK
stary5- 0JdNw6 'yK moIe wymagali0yMmy od sie0ie za duIo2
gdy0yMmy 5-5ieli zawsze przewidywaK pojawienie siJ jakiejM emo5ji2
ale wy5iLgajL5 nauki z epizodNw emo5jonalny5-2 stajemy siJ
inteligentniejsi emo5jonalnie i lepiej radzimy so0ie z takimi sytua5jami
w przyszoM5i6
powieMK ta 0ya jednym z kilku momentNw pod5zas prelek5ji
"aula2 ktNre wywary sz5zegNlnie silne wraIenie na Jego PwiLto0li=
woM5i6 "otraktowa podejM5ie "aula jako pewnego rodzaju kontempla5jJ
o rozpoznawaniu destruk5yjnej natury zoM5i2 z0liIonL do 0uddyjskiego
sposo0u radzenia so0ie z takimi emo5jami poprzez logi5znL analizJ
kosztNw dziaania pod i5- wpywem6 "aul nie jest 0uddystL2 ale w
o5za5- Dalajlamy jego naukowe podejM5ie wspN0rzmi z jego
przekonaniem2 Ie w grun5ie rze5zy wszystkie gNwne religie Mwiata
majL wspNlny 5el2 ktNrym jest uma5nianie do0ry5- 5e5- ludzkiej natury6
5zywiM5ie istniejL spe5y1i5zne dla 0uddyzmu metody radzenia
so0ie z emo5jami destruk5yjnymi2 ale Dalajlama uwaIa2 Ie kaIdy
5zowiek2 zdolny jest do takiego wyKwi5zenia swojego umysu2 a0y
mNg lepiej rozumieK to2 5o jest w emo5ja5- destruk5yjne2 jak
wymownie Mwiad5zy o tym przykad "aula
C
6
%RPa = H(H#!NIE TEG2
C "(HJE N!M (%$7I
"aul pragnL kontynuowaK swojL analizJ zoM5iF
=Jest ona 0ardzo doku5zliwL emo5jL2 emo5jL2 pod wpywem ktNrej
najatwiej moIemy kogoM zraniK6 "rzede wszystkim uwaIam2 Ie
przemo5 nie jest nieodL5znym elementem zoM5i2 nie jest jej
konie5znym nastJpstwem ani 0iologi5znym wymogiem6 TwierdzJ2
5-o5iaI nie mam na to dowodNw2 Ie integralnym elementem gniewnej
reak5ji jest impuls usuniJ5ia przeszkody2 ktNra niwe5zy nasze plany6 To
natomiast niekonie5znie wymaga uIy5ia przemo5y6
= MNwi pan = spyta Dalajlama = Ie tak naprawdJ z punktu widzenia
ewolu5ji przemo5 5zy krzywdzenie inny5- nie jest 5elem zoM5i2 Ie
ra5zej 5elem jest usuniJ5ie tego2 5o nam przeszkadzaU
= Taki jest mNj poglLd = powiedzia "aul6 = Nie ma na to dowodNw
ani zgody wMrNd wszystki5- za5-odni5- u5zony5-6 (porzLdziem tutaj
listJ wydarze)2 ktNre naj5zJM5iej poprzedzajL wy0u5- zoM5iF ingeren5ja
1izy5zna2 zawNd2 prN0a zranienia nas2 skierowana prze5iw nam zoMK
innej oso0y6 JednL z najnie0ezpie5zniejszy5- 5e5- zoM5i jest to2 Ie rodzi
ona zoMK6 Trze0a ogromnego wysiku2 0y nie odpowiedzieK na zoMK
zoM5iL6
Dalajlama energi5znie skinL gowL na znak2 Ie siJ z tym zgadza6
= %oMK moIe wywoaK rNwnieI roz5zarowanie o0raIajL5ymi nas
przekonaniami innej oso0y6 Ce5-L wspNlnL wszystki5- ty5- sytua5ji
jest to2 Ie sL ingeren5jami w nasze sprawy = doda "aul6
= # 0uddyzmie uwaIa siJ2 Ie toleran5ja i zoMK sL prze5iwie)stwami
= powiedzia Dalajlama6 = Toleran5ja 5zy 5ierpliwoMK w o0li5zu
krzywdy2 ktNrL wyrzLdzajL nam inni2 jest prze5iwie)stwem przemo5y6
(taram siJ zorientowaK2 5zy pasuje to do tezy2 Ie z ewolu5yjnego
punktu widzenia 5elem zoM5i nie jest przemo56
= "osunL0ym siJ jesz5ze o krok dalej = odpar "aul = i powiedzia2 Ie
0ardzo 5zJsto najskute5zniejszym sposo0em usuniJ5ia przeszkody jest
spojrzenie na sytua5jJ z punktu widzenia drugiej strony6 %amiast
zareagowaK sownie 5zy 1izy5znie2 starasz siJ zrozumieK2 dla5zego ta
oso0a zdaje siJ stwarzaK przeszkodJ6 # swoi5- pisma5- Jego
PwiLto0liwoMK dokonuje rozrNInienia miJdzy 5zynem a jego spraw5L2
5o = jak sLdzJ = zgodne jest z za5-odnim punktem widzenia6
DMI!N$ "&%EMC$
= C-5J raz jesz5ze podkreMliK2 Ie YzoMKZ jest nazwL rodziny u5zuK6
&NIniL siJ one natJIeniem2 na przykad od iryta5ji do wM5iekoM5i 5zy
gniewu6 Innymi 5zonkami tej rodziny sL o0urzenie2 suszna zoMK2
dLsanie siJ2 0ierna zoMK i zemsta6 #5zeMniej mNwiem o sz5zegNlny5-
przypadka5- urazy i nienawiM5i2 ktNre sL spokrewnione z tL rodzinL6
Dopiero za5zLem 5zytaK literaturJ naukowL o przemo5y = mNwi
"aul6 = Nie jest to dziedzina2 ktNrL sam siJ zajmowaem2 wiJ5 mNj opis
0Jdzie z konie5znoM5i krNtki i po0ieIny6 NajwaIniejszym 5-y0a z pyta)2
na ktNre nadal nie znamy odpowiedzi2 jest to2 5zy wszys5y mamy jakLM
grani5J wytrzymaoM5i2 jakiM punkt kryty5zny6 Czy kaIdego moIna
doprowadziK do punktu2 w ktNrym zastosuje przemo5U Nie potra1iJ daK
na to odpowiedzi6 MogJ tylko wyraziK moje oso0iste przekonanie2 Ie
tak nie jest6 NiektNrzy ludzie mogL posunLK siJ do przemo5y2 a
niektNrzy nie6 Nie wiemy jednak tego2 a musimy siJ dowiedzieK6
"aul uwaIa2 Ie sz5zegNlnie waInym aspektem tego zagadnienia sL
akty okru5ie)stwa6
= Niestety2 okrutne postJpowanie nie jest przy odpowiedniej
za5-J5ie od5-yleniem od normy6 Najtrudniejszy jest pierwszy razD
podo0nie jak w przypadku zdrady maIe)skiej 5zy kamstwa2 jeMli raz
przekro5zy siJ tJ grani5J2 to za kaIdym nastJpnym przy5-odzi to 5oraz
atwiej6 ! zatem klu5zem do zapo0iegania okru5ie)stwu jest znalezienie
sposo0Nw zapo0ieIenia temu pierwszemu aktowi6
#iedzL52 Ie Ty0eta)5zy5y ogromnie 5ierpiL z powodu okru5ie)stwa2
z jakim traktujL i5- 5iemiJz5y2 "aul mia nadziejJ2 Ie przy udziale
Dalajlamy przeanalizuje ten temat 0ardziej sz5zegNowo6 HwaIa2 Ie
odtrutkL na okru5ie)stwo moIe 0yK jego prze5iwie)stwo = wspN5zu5ie6
Gdy0y oso0y dopusz5zajL5e siJ okru5ie)stw zdoay dostrze52 Ie raniL
kogoM takiego jak oni sami2 gdy0y potra1iy w5zuK siJ w jego pooIenie2
to 0yo0y im trudniej tak postJpowaK2 jeMli w ogNle 0yy0y jesz5ze
zdolne do taki5- 5zynNw6 Na ogN jednak o1iarJ deperso=nalizuje siJ na
dugo przed przystLpieniem do popeniania aktNw okru5ie)stwa2
wskutek 5zego i5- spraw5y nie postrzegajL o1iar jako istot ludzki5-6
= % 0ada) Ionierzy ameryka)ski5-2 ktNrzy 0yli na 1ron5ie = kon=
tynuowa "aul = wiemy2 Ie prawie poowa z ni5- nie wystrzelia pod5zas
walk ani razu6 Dane te2 uzyskane pod5zas wojny korea)skiej2 niepokojL
armiJ6 #edug mnie Mwiad5zy to o tym2 Ie nawet w sytua5ji2 w ktNrej
przygotowuje siJ nas2 0yMmy nienawidzili wroga2 i nasze wasne Iy5ie
jest zagroIone2 nie kaIdy potra1i za0ijaK6 NiektNrzy nie mogL tego
zro0iK2 ale nie wiemy wystar5zajL5o duIo o 5e5-a5- oso0owoM5i ty5-2
ktNrzy mogL2 i ty5-2 ktNrzy nie mogL6
= 'yK moIe waMnie dlatego = powiedzia Dalajlama = poddaje siJ
Ionierzy tak silnej indoktryna5ji6
= !le to nie zawsze przynosi skutki = rzek "aul6 = MoIliwe2 Ie nie
kaIdy potra1i za0ijaK6 C-5ia0ym przynajmniej myMleK2 Ie to prawda6
= ! 5o z wojnL zme5-anizowanLU = pyta Dalajlama6
= Jest 0ardziej nie0ezpie5zna2 0o jesteM dalej od nieprzyja5iela
=powiedzia "aul6
= To prawda2 to prawda2 0ardziej nie0ezpie5zna = zgodzi siJ Da=
lajlama6
"ewien ameryka)ski -istoryk wojskowoM5i dowodzi2 Ie w dzieja5-
wojen li5z0a za0ity5- wzrasta propor5jonalnie do odlegoM5i2 z ktNrej
moIna za0ijaK6 # 5zasa5-2 kiedy uIywano strzel0 skakowy5-2 ma=
wianoF YNie strzelaj2 dopNki nie widzisz 0iaek o5zu prze5iwnikaZ6 !le
wielu Ionierzy nie strzelao waMnie dlatego2 Ie widzieli o5zy nieprzy=
ja5iN i zdawali so0ie sprawJ z tego2 5o majL zro0iK6
= 'yo0y lepiej2 gdy0yMmy nadal uIywali mie5zy zamiast kara
0inNw = zgodzi siJ "aul6 = Musia0yM wtedy 0ardziej z0liIyK siJ do
tego 5zowieka6 'ada5ze przemo5y odrNIniajL odmienne jej rodzaje6
"rzemo5 instrumentalnL stosuje siJ2 a0y osiLgnLK jakiM 5el6 "rzestJp5a
kaIe 5i oddaK pieniLdze2 groIL5 przemo5LD jeMli nie dasz mu port1ela2
to uIyje siy2 a0y go zdo0yK6 "rzemo5 instrumentalnL odrNInia siJ od
przestJpstw w a1ek5ie2 ktNry5- typowym przykadem jest sytua5ja2
kiedy zastajesz IonJ w ramiona5- innego mJI5zyzny i pod wpywem
5-wilowego impulsu dopusz5zasz siJ aktu przemo5y6 #iemy2 Ie
oso0y2 ktNre popeniajL z0rodnie w a1ek5ie2 rzadko sL spraw5ami
innego aktu przemo5y6
NastJpnie "aul pokaza wy5iJte z gazety zdjJ5ie rozwM5ie5zonej
ko0iety2 szarpiL5ej siJ2 a0y dopaMK mJI5zyznJ6
= MJI5zyzna2 ktNrego prN0owaa zaatakowaK2 za0i jej 5NrkJ6
#aMnie zosta skazany przez sLd6 "od5zas ogaszania wyroku nie
okazywa Iadny5- emo5ji i to waMnie stao siJ dla tej ko0iety punk
tem kryty5znym6 !I do tej 5-wili nie prN0owaa uIyK prze5iwko
niemu przemo5y6 InteresujL5e jest to2 Ie mLI powstrzymuje jL6
%djJ5ie to pokazuje2 Ie nawet w o0li5zu tego najstraszniejszego
przestJpstwa nie kaIdy reaguje przemo5L6 Mimo iI potra1imy zrozu
mieK agresjJ tej ko0iety2 po5ieszajL5y jest 1akt2 Ie jej mLI nie jest
agresywny6 Nie kaIdy skonny jest do przemo5y6 Nie jestem psy5-ia
trL2 ale w psy5-iatrii wyrNInia siJ o0e5nie tak zwane okresowe
za0urzenia wy0u5-oweF nadmiernL2 niepropor5jonalnL do jakiejkol
wiek prowoka5ji2 5-roni5znL i impulsywnL agresjJ6 Najnowsze 0ada
nia Mwiad5zL2 Ie do tego strasznego stanu moIe dojMK z dwN5- rNIny5-
przy5zyn6 JednL sL urazy gowy upoMledzajL5e 1unk5jonowanie o0
szaru mNzgu kontrolujL5ego emo5je2 drugL uwarunkowana w zna5z
nym stopniu genety5znie naz0yt silna reaktywnoMK6
C%$ #("QRC%HCIE JE(T "D(T!##X
CEC4X LHD%7IEJ N!TH&$U
= %anim zako)5zJ2 5-5ia0ym na krNtko zajLK siJ smutkiem i 5ier
pieniem i dokonaK waInego porNwnania = powiedzia "aul2 pokazu
jL5 zdjJ5ie ko0iety o twarzy wykrzywionej 0Nlem6
7iedy Dalajlama ujrza to2 na jego twarzy pojawi siJ na moment
wyraz odzwier5iedlajL5y jej udrJ5zonL minJ6
"aul zestawi zdjJ5ie ko0iety z 1otogra1iL prasowL przedstawiajL5L
grupJ rozzosz5zony5- mJI5zyzn pod5zas demonstra5ji polity5znej6
= "roszJ najpierw = powiedzia = 0yM5ie uMwiadomili so0ie rNIni5J w
waszy5- reak5ja5- na te dwa zdjJ5ia6 Nie wierzJ2 Ie kiedy widzimy
uwie5znionL na zdjJ5iu zoMK2 to dosiJga nas ona tak2 jak 0y dopada2
gdy0yMmy 0rali udzia w takim wydarzeniu6 !le to zdjJ5ie nieznanej
ko0iety porusza wiJkszoMK osN02 5zujemy jej 5ierpienie6 na 5ierpi2 a
5ierpienie ma to do sie0ie2 Ie jego wyraz jest woaniem o pomo52 i my to
5zujemy6
= Dlatego dowodzJ2 Ie 5zowiek jest z natury istotL wspN5zujL5L
=powiedzia Dalajlama6
= Nie prze5zJ = odpar "aul6
= To moIe 0yK sa0y argument = stwierdzi Dalajlama ze Mmie5-em6
= Nie = sprze5iwi siJ "aul6 = MyMlJ2 Ie to waIna sprawa6 Jest to
jedna z nauk2 ktNre 5zerpiemy z 5ierpienia2 i ma to de5ydujL5y wpyw
na powstawanie wspN5zu5ia6 #spN5zu5ie ogarnia nas o wiele atwiej
w reak5ji na 5ierpienie niI w reak5ji na zoMK6
= %astanawiam siJ = rzu5i Dalajlama = 5zy naprawdJ uzasadnione
jest prze5iwstawienie zdjJ5ia rozzosz5zonej oso0y2 ktNre nie wyzwala
u widza Iadnej reak5ji emo5jonalnej2 zasmu5ajL5emu widokowi2 ktNry
0udzi takL reak5jJ6
= Czy jest uzasadnioneU = powiedzia "aul6 = "owiedzia0ym2 Ie jest6
"otJga 5ierpienia jest tak ogromna2 Ie moIe dosiJgnLK nas nawet
wtedy2 kiedy widzimy je na zdjJ5iu6 %oMK jest zaraOliwa2 kiedy ktoM
nam jL okazuje2 a my odpa5amy mu tym samym2 podo0nie jak
Mmie5-6 (tra5- nie jest tak zaraOliwy6 MoIe wprawdzie nam siJ
udzielaK2 ale nie w takim stopniu jak zoMK2 wesooMK 5zy 5ierpienie6 Dla
mnie jest to Mwiade5two2 dowNd2 Ie 5ierpienie ma ogromnL mo5
wz0udzania wspN5zu5ia6 MoIe to mieK implika5je dla wspN5zu5ia6
Nie jestem przygotowany na wyjaMnienie ty5- implika5ji2 wspominam
tylko2 Ie istnieje taka moIliwoMK6 Na konie5 5-5J powiedzieK2 Ie
poMwiJ5iwszy ponad trzydzieM5i piJK lat na 0adanie emo5ji2 nie mogJ
siJ nadziwiK2 jak mao nadal o ni5- wiemy6 Dopiero za5zynamy6 Nauka
za5zJa zwra5aK na nie powaInie uwagJ dopiero w ostatni5- dziesiJ5iu2
moIe piJtnastu lata5-6 C-5ia0ym zako)5zyK mojL 1ormalnL prezenta5jJ
5ytatem z 7arola Darwina2 ktNrego w pewnym sensie 5zujJ siJ
potomkiem6 "o5-odzi on z ostatniej strony jego dziea F w(razie
emoc'i u cz<owie)a i zwierz*t: Y(wo0odne wyraIanie emo5ji
zewnJtrznymi oznakami nasila jLZ6
&odzi to pytanie o kontrolowanie ekspresji emo5ji = mNwi dalej
"aul6 = JeMli ekspresja nasila emo5jJ2 a nie 5-5emy dziaaK pod jej
wpywem2 pomN5 nam moIe prosta metodaF kiedy od5zuwasz emo5jJ2
nie wyraIaj jej otwar5ie6 Darwin pisze dalejF YNatomiast powM5iLganie
wyrazu emo5ji w takim stopniu2 w jakim moIliwe jest to w odniesieniu
do wszystki5- zewnJtrzny5- oznak2 osa0ia je6 7to pozwala so0ie na
gwatowne gesty2 zwiJkszy swojL wM5iekoMK6 7to nie panuje nad
oznakami stra5-u2 0Jdzie silniej go przeIywa2 a kto pozostaje 0ierny2
gdy przyta5za go zmartwienie2 tra5i najlepszL okazjJ odzyskania
elasty5znoM5i umysuZ6 Jestem gJ0oko przekonany2 Ie Darwin dotyka
pewny5- spraw2 o ktNry5-2 mam nadziejJ2 0Jdziemy dalej dyskutowaK6
Czytaem dziea 7arola Darwina wielokrotnie2 ale za kaIdym razem
odkrywam tam rze5zy2 ktNry5- w5zeMniej nie zauwaIyem6 (z5zegNlnie
silne wraIenie w 5ytowanym ustJpie wywaro na mnie pojJ5ie
elasty5znoM5i umysu6 'ardzo dziJkujJ wam wszystkim2 Ie miaem
moIliwoMK wygosiK dla was prelek5jJ6
7iedy "aul sko)5zy2 zastanawia siJ2 5zy to2 5o powiedzia2 0yo
uIyte5zne al0o interesujL5e dla Dalajlamy2 ktNrego uwaIa w pewnym
sensie za sumienie Mwiata6 Jego PwiLto0liwoMK ze swej strony sz5zegNl=
nie wysoko o5eni powaIne dane naukowe Mwiad5zL5e o uniwersa=
nym 5-arakterze emo5ji2 dane2 ktNre potwierdzay susznoMK goszo
nego przeze) przesania o wspNlnym nam wszystkim 5zowie5ze)st
wa %oIy "aulowi gJ0oki ukon z do)mi zoIonymF w geZ e
uznania6
7
glue
& % D % I ! R >
"IELWGN#!NIE &Q#N#!GI
EMCJN!LNEJ
YJak de1iniuje5ie zdrowie psy5-i5zneUZ "ytanie to zada !lan
#alla5e doktorowi Lewisowi Juddowi2 dyrektorowi 1ederalnego
oMrodka 0ada) psy5-iatry5zny5-2 Narodowego Instytutu %drowia
"sy5-i5znego2 pod5zas zorganizowanej w ?C<C roku drugiej kon1eren5ji
z 5yklu YHmys i Iy5ieZ6
!lan 0y zdumiony2 gdy dowiedzia siJ2 Ie medy5yna za5-odnia nie
ma na to pytanie jasnej odpowiedzi6 "sy5-iatria nie 0adaa zdrowia
psy5-i5znego w 5zystej posta5i6 'adania kon5entroway siJ na
5-oro0a5- psy5-i5zny5-2 a zdrowie psy5-i5zne de1iniowano =w duIej
5zJM5i z 0raku lepszej alternatywy = jako stan2 w ktNrym nie wystJpuje
Iadna 5-oro0a psy5-i5zna6 NarzJdzia2 ktNrymi dysponuje psy5-iatria2
majL usuwaK o0jawy 5ierpienia emo5jonalnego2 a nie sprzyjaK
rozkwitowi emo5jonalnemu6 (am 8reud oMwiad5zy2 Ie 5elem
psy5-oanalizy jest powrNt do Ynormalnego stanu nerwi5yZ6
Natomiast w 0uddyzmie jest wiele jasny5- kryteriNw do0rego
samopo5zu5ia psy5-i5znego i spoe5znego oraz z0iNr metod umoIli=
wiajL5y5- osiLgniJ5ie tego stanu6 'uddyzm ma wiele do zao1erowania
%a5-odowi nie tylko w zakresie zrozumienia przypadoM5i umysu i
radzenia so0ie z nimi2 ale rNwnieI jeMli 5-odzi o sposo0y osiLgania
wyjLtkowy5- stanNw zdrowia psy5-i5znego6 Miao to siJ staK jasne po
poudniu6
7iedy ze0raliMmy siJ ponownie po przerwie o0iadowej2 Dalajlama
powrN5i do wymownej rNIni5y miJdzy poglLdami 0uddyjskim i na=
ukowym2 doty5zL5ej kryteriNw2 wedug ktNry5- okreMlonL emo5jJ
o5enia siJ jako Ydestruk5yjnLZ6 "od5zas gdy sprawdzianem naukowym
jest szkodliwoMK emo5ji dla nas samy5- lu0 dla inny5-2 0uddyM5i
stosujL su0telniejszL prakty5znL zasadJF emo5je stajL siJ destruk5yjne w
5-wili2 kiedy 0urzL rNwnowagJ umysu6
= 7ryterium2 ktNrego uIywam dla odrNIniania emo5ji konstruk=
tywny5- od destruk5yjny5- = wyjaMni Dalajlama = jest takie2 Ie w
momen5ie gdy pojawia siJ emo5ja destruk5yjna2 naty5-miast zostaje
z0urzony spokNj umysu2 jego rNwnowaga6 Inne emo5je nie nisz5zL
rNwnowagi2 5zy do0rego samopo5zu5ia2 le5z jL uma5niajL2 i waMnie
dlatego powinno siJ je nazywaK konstruktywnymi6 (L teI emo5je2
ktNry5- OrNdem jest inteligen5ja6 Na przykad wspN5zu5ie moIna
wywoaK u sie0ie2 rozmyMlajL5 o ludzia5-2 ktNrzy 5ierpiL6 "rawdL jest2 Ie
kiedy naprawdJ od5zuwa siJ wspN5zu5ie2 umys jest nie5o poruszony2
ale 0ardziej na powierz5-ni niI w gJ0i6 # gJ0i umysu panuje
po5zu5ie pewnoM5i sie0ie2 a zatem nie wystJpujL tam Iadne
zakN5enia6 # nastJpstwie takiego2 wz0udzonego inteligentnL re1leksjL2
wspN5zu5ia umys ogarnia spokNj6 Natomiast w nastJpstwie zoM5i2
zwasz5za jej dugo1alowy5- skutkNw2 spokNj umysu zostaje zakN5ony6
7iedy wspN5zu5ie przeradza siJ ze stanu umysu w dziaanie2 na ogN
przejawia siJ w 1orma5-2 ktNre suIL innym2 kiedy natomiast zoMK
osiLgnie punkt2 w ktNrym przejawia siJ 5zynami2 to o5zywiM5ie staje siJ
destruk5yjna6 Nawet jeMli nie przy0iera posta5i przemo5y2 to nie
pomoIesz nikomu2 5-oK0yM mNg pomN56 &NwnieI to 0yo0y pewnego
rodzaju emo5jL destruk5yjnL6
J!7 "#IED%IEaF YEMCJ!Z " T$'ET!T(7HU
"relek5ja "aula stworzya pewien pro0lem6 tNI w jJzyku ty0e=
ta)skim nie ma dokadnego odpowiednika angielskiego terminu emo$
tion = ludzie ty5- dwN5- kultur zdajL siJ myMleK o tej sprawie w
zupenie odmienny sposN06 Dalajlama zaproponowa2 Ie0yMmy
wyjaMnili tJ podstawowL kwestiJ6 #yzwaniem2 ktNremu musieliMmy
sprostaK2 0yo znalezienie anality5znej pre5yzji w ty0eta)ski5- termi=
na5- odpowiadajL5y5- zna5zeniu2 w jakim uIywa siJ sowa emotion
w jJzyku angielskim6
"o pewny5- wa-ania5- ustaliliMmy de1ini5jJ ro0o5zLF emo5ja jest
stanem psy5-i5znym z silnym komponentem u5zu5iowym6 #yL5zy=
liMmy jednak z jej zakresu u5zu5ia 5zysto zmysowe2 takie jak u5zu5ie
0Nlu przy skale5zeniu pal5a 5zy u5zu5ie wy5zerpaniaD u5zu5ia o0jJte
de1ini5jL musiay L5zyK siJ z o5enL2 to jest z myMlami6
8ran5is5o 9arela wrN5i jednak do punktu wyjM5ia2 0raku w jJzyku
ty0eta)skim sowa na okreMlenie Yemo5jiZF
= 'ardzo mnie to dziwi2 poniewaI wydaje siJ2 Ie myMl2 0ez wzglJdu
na to2 5zy irra5jonalna 5zy mLdra2 wyraOnie rNIni siJ od emo5ji6 To 1akt2
Ie na %a5-odzie mamy lekkL o0sesjJ na tym punk5ie2 uwaIajL52 Ie
emo5je pozostajL poza naszL kontrolL i sL niezaleIne od naszej woli2
natomiast myMli sL w jakimM sensie ra5jonalne6 Jak to jednak moIliwe2
0y w jJzyku ty0eta)skim2 zwaIywszy na jego ogromnL zdolnoMK do
rozrNIniania wydarze) psy5-i5zny5-2 nie 0yo tego prostego podziauU
# odpowiedzi Dalajlama zakwestionowa ukryte zaoIenie 1ilo=
zo1i5zne2 na ktNrym opierao siJ pytanie 8ran5is5a2 Ie za5-odnie prze=
5iwstawienie emo5ji i myMli jest = w prze5iwie)stwie do ujJ5ia ty0e=
ta)skiego2 w ktNrym sL one wzajemnie poL5zone = od0i5iem kategorii
naturalny5-6
Dalajlama za5zL od roz0rajajL5ego spostrzeIenia6
= 'yK moIe jest to temat dla przyszy5- 0ada) = powiedzia2
dopusz5zajL5 moIliwoMK znalezienia sanskry5kiego odpowiednika
sowa Yemo5jaZ w OrNda5- nie0uddyjski5- al0o w OrNda5-2 ktNre nie
dotary do Ty0etu
?
6 "rywatnie przyto5zy powiedzenie wielkiego
u5zonego2 Tsongk-apy2 ktNre gosi2 Ie 1akt2 iI nie moIna znaleOK
jakiejM myMli w teksta5- przeoIony5- na ty0eta)ski2 nie zna5zy2 Ie nie
moIna jej znaleOK w jaki5-M inny5- pisma5- 0uddyjski5-6
"otem jednak zaproponowa2 Ie0y spojrzeK na to z innej stronyF I
= "amiJtajmy o tym2 Ie podstawowym 5elem praktyk 0uddyjski5-
jest osiLgniJ5ie nirwany6 ! zatem2 kiedy 0adasz umys2 interesuje 5iJ
naprawdJ to2 jakie konkretnie stany umysu przeszkadzajL w osiLg
niJ5iu tego 5elu6 To waMnie to2 5o majL ze so0L wspNlnego szeMK
stanNw gNwny5- i dwadzieM5ia stanNw po5-odny5- \owe niezdrowe
5zynniki psy5-i5zne2 ktNre poprzedniego dnia opisa pokrNt5e Jinpa
=dop6 aut6]6 NiektNre z ni5- sL emo5jami2 inne nie2 ale to jest naprawdJ
0ez zna5zenia6 #aIne jest to2 Ie wszystkie majL tJ 5e5-J wspNlnL2 iI sL
przeszkodami6 Natomiast psy5-ologii wspN5zesnej nie przyMwie5a 5el
osiLgniJ5ia nirwany6
Ta ostatnia uwaga skonia &i5-iego do sa0ego protestuF
= (taramy siJ to zmieniK6
= (tarajL5 siJ zrozumieK2 dla5zego %a5-Nd przykada tak wielkL
wagJ do poznania emo5ji = 5iLgnL Dalajlama = do5-odzJ do wniosku2
5-oK jest to tylko moje przypusz5zenie2 Ie od 5zasNw oMwie5enia2 a
nawet !kwinaty2 daje siJ pierwsze)stwo rozumowi i inteligen5ji6 ! 5o
przeszkadza rozumowiU Emo5je6 Ma5ie dwie prze5iwstawne kategorie6
% tego2 Ie w myMli za5-odniej istnieje spe5jalny termin na okreMlenie
emo5ji2 niekonie5znie wynika2 iI przykadano wielkL wagJ do
zrozumienia natury emo5ji6 'yK moIe po5zLtkowo nazywano 5oM
emo5jL po to2 0y uwydatniK rozum przez znalezienie 5zegoM2 5o jest
nierozumne2 5zegoM2 5o jest irra5jonalne6
%akwestionowanie przez DalajlamJ zasadnoM5i za5-odniego od=
dzielenia emo5ji od poznania znajduje opar5ie w najnowszy5- od=
kry5ia5- neuro0iologii6 #ydaje siJ2 Ie mNzg nie 5zyni jasnego roz=
rNInienia miJdzy myMlL i emo5jL2 poniewaI kaIdy jego rejon2 ktNry
=jak stwierdzono = odgrywa jakLM rolJ w od5zuwaniu emo5ji2 ma
rNwnieI zwiLzek z pewnymi aspektami poznania6 0wody nerwowe
0iorL5e udzia w powstawaniu emo5ji i o0wody odpowiedzialne za
poznanie sL ze so0L nierozerwalnie powiLzane2 5zyli = jak przyjmuje siJ
w 0uddyzmie = te dwa elementy sL nierozdzielne
*
6
MED$T!CJ! J!7 #GLXD #
T&HDN HC4#$TNE EMCJE
"aul zgodzi siJ z przedstawionL przez DalajlamJ -istory5znL ana=
lizL przy5zyn wyodrJ0nienia emo5ji jako mo5no utrwalonej kategorii w
myMli za5-odniej6 HwaIa jednak2 Ie pro0lem ten ma teI gJ0sze
przy5zyny niI tylko sposN0 de1iniowania emo5ji w rNIny5- jJzyka5-
i Ie jego korzeni szukaK naleIy w rNIni5a5- kulturowy5-6 "odejrzewa2
Ie Dalajlamie jest rNwnie trudno zgJ0iK zaoIenia naukowej analizy
emo5ji2 jak jemu su0telnoM5i wyIszy5- 1orm medyta5ji2 skoro Iaden z
ni5- nie mia doMwiad5zenia w dziedzinie uprawianej przez drugiego
ani nie zna leIL5ej u podstaw tego teorii6 "oza tym kierunek2 w ktNrym
poto5zya siJ rozmowa2 rozmija siJ z jego o5zekiwaniami i nie5o go
roz5zarowa2 gdyI "aul mia nadziejJ2 Ie zajmiemy siJ dokadniej
sprawami2 ktNre poruszy rano6 Mimo to2 w5iLI skory do dyskusji2
zwrN5i siJ do Dalajlamy z pytaniemF
= Jaka jest rNIni5a miJdzy emo5jami destruk5yjnymi i konstruk
tywnymi i jakie zakN5enia wystJpujL na poziomie powierz5-niowym
i na poziomie gJ0szymU %rozumiaem sowa #aszej PwiLto0liwoM5i2
a ra5zej i5- przekad2 ale tak naprawdJ nie rozumiem i5- treM5i6
%astanawiam siJ2 5zy sL jakieM aspekty przeIy5ia emo5jonalnego2
ktNry5- nie moIna pojLK 0ez pewnego przygotowania6 Czy mogL 0yK
sposo0y doMwiad5zania emo5ji przez oso0y praktykujL5e 0uddyzm
ty0eta)ski2 ktNre sL nieosiLgalne2 a wiJ5 w tym sensie rNwnieI
niezrozumiae2 dla osN02 ktNre go nie praktykujLU
Dalajlama przyznaF
= # zasadzie mogL 0yK pewne aspekty emo5ji2 ktNre sL niezrozu
miae2 jeMli nie doMwiad5zyo siJ i5- samemu6 Na przykad waInym
aspektem 0uddyjskiej praktyki medyta5yjnej jest snu5ie re1leksji
o przemijalnoM5i Iy5ia2 o Mmier5i2 o nietrwaoM5i6 "owiada siJ2 Ie im
0ardziej przeduIasz medyta5jJ2 tym lepiej to rozumiesz i tym 0ardziej
zdajesz so0ie z tego sprawJ6 "o5zLtkowo jesteM w stanie pojLK intelek
tualnie2 Ie wszystko siJ zmienia2 ale nie 5zujesz tego6 "otem oswajasz
siJ z tym poprzez medyta5jJ i w ko)5u rodzi siJ silne u5zu5ie6 Do tego
rodzaju trudno u5-wytny5- emo5ji do5-odzi siJ przez medyta5jJ6
"odo0nie sL pewne stopnie pojmowania przyrodzonej natury jaOni2
ktNre z 0uddyjskiego punktu widzenia sL 1aszywe6 !le sL rNIne stop
nie tego pojmowania2 a niektNre jego poziomy sL tak trudno u5-
wytne2 Ie jeMli nie doznasz 0ezpoMrednio i5- pustki2 to moIesz nawet
nie 0yK w stanie okreMliK i5- jako 1aszywy5- stanNw umysu6
Hderzyo mnie2 z jak radykalnie odmiennym punktem widzenia
przystLpia kaIda ze stron do tej rozmowy2 i powiedziaemF
= 7iedy przygotowywaliMmy siJ do tego dialogu2 opra5owaliMmy
ro0o5zL de1ini5jJ emo5ji destruk5yjny5- jako ty5-2 ktNre szkodzL nam
samym lu0 innym6 # porNwnaniu z niL de1ini5ja #aszej PwiLto0liwoM5i2
wedug ktNrej emo5je destruk5yjne sL tym2 5o 0urzy spokNj umysu2 jest
0ardzo ogNlnikowa6
= wszem = przyzna Dalajlama6
= To zupenie odmienny sposN0 widzenia tego2 ogromna rNIni5a
=kontynuowaem6 = To jeden z powodNw2 Ie tak interesuje nas2 jak
stosuje siJ tJ zasadJ przewodniL2 5o pielJgnuje5ie i podtrzymuje5ie w
waszy5- Kwi5zenia5-6 Jakie stany emo5jonalne ksztatowane przez te
Kwi5zenia mogy0y pokierowaK psy5-ologiL za5-odniL w prN0a5-
okieznania emo5ji destruk5yjny5-U
C!R7#ITE &%C%!&#!NIE
H("7!J! HM$(R
Temat ten podjL &i5-ard Da3idsonF
= Czy sL jesz5ze jakieM emo5je oprN5z wspN5zu5ia2 ktNre pomaga
jL za5-owaK al0o wzma5niajL spokNj umysuU
dpowiedO Dalajlamy 0ya zdumiewajL5aF
= InnL jest wyrze5zenie6
!lan naty5-miast pospieszy z wyjaMnieniemF
= %wykle tuma5zJ to jako Ywyrze5zenieZ2 ale dosownie zna5zy to
Ydu5- wyz0y5ia siJZ6
= To pierwszy krok do rze5zywistego2 dokadnego okreMlenia2 jak
podatni jesteMmy na 5ierpienie = powiedzia Dalajlama6 = JeMli zrozu=
miemy2 jak 0ardzo jesteMmy na nie podatni2 i pojmiemy2 Ie podatnoMK ta
jest skutkiem przypadoM5i umysu2 dostrzeIemy moIliwoMK uwolnienia
od ni5- umysu6
&ozpoznajesz naturJ 5ierpienia2 ale jedno5zeMnie wy5zuwasz
moIliwoMK wyz0y5ia siJ tej wsze5-o0e5nej podatnoM5i na 5ierpienie
=oto dla5zego zwie siJ to du5-em wyz0y5ia siJ6 &NwnieI ten du5-
wyz0y5ia siJ moIna nazwaK emo5jL2 poniewaI zawiera siJ w nim
niezwykle 0ogata treMK emo5jonalna6 "o5iLga to za so0L 5akowite
roz5zarowanie 5aL samsar*- ziemskL s1erL 5ierpienia i naszL podat=
noM5iL na nie6 ! zatem 0ez wzglJdu na to2 5zy nazwiemy to roz=
5zarowaniem 5zy odrazL2 jest to gJ0oki smutek z powodu marnoM5i
Mwiata6 Teorety5znie2 wszystko to ro0isz w o5zekiwaniu na upewnienie
siJ2 Ie istnieje moIliwoMK osiLgniJ5ia nirwany2 5akowitego i
nieodwra5alnego uwolnienia siJ od przypadoM5i umysu6
= Jest to gJ0okie po5zu5ie znuIenia = wyoIy to dokadniej
Matt-ieu = zmJ5zenia 5iLgym zaa0sor0owaniem sprawami Mwiata666
przyjemnoM5iL i 0Nlem2 sawL i anonimowoM5iL2 po5-waami i oskar=
Ieniami6 To emo5ja2 ktNra sprawia2 Ie 5-5esz siJ z tego wszystkiego
wydo0yK2 poz0y5ie siJ zudze) i uMwiadomienie so0ie 0ez5elowoM5i
li5zenia na samsar+
= To roz5zarowanie kon5entruje siJ gNwnie na przypadoM5ia5-
umysu2 a towarzyszy mu myMlF Yto OrNdo moi5- pro0lemNwZ6 Daje
to po5zLtek postawie wyz0ywania siJ2 dLIeniu do uwolnienia siJ od
ni5-6 to przykad emo5ji2 ktNra uspokaja umys = zako)5zy Dalajlama6
%D&#E EMCJE
Matt-ieu wrN5i do pytania &i5-iego o emo5je2 ktNre sprowadzajL
na umys spokNj2 pielJgnowany za pomo5L medyta5jiF
= CzJsto mNwimy o pogodzie du5-a2 na ktNrL skada siJ nie tylko
spokNj2 ale rNwnieI pewnego rodzaju niewzruszonoMK666 nie radoMK w
sensie jej ekspresji2 ale spokNj2 ktNrego2 tak jak gNry2 nie moIe poruszyK
wiatr okoli5znoM5i6 Nie jest to 0iernoMK ani o0ojJtnoMK6 JeMli na przykad
widzisz 5ierpienie inny5-2 spokNj ten nie przeszkadza 5i w od5zuwaniu
peni wspN5zu5ia6 %wiJksza on twojL odwagJ zro0ienia 5zegoMD nie
przygnJ0ia 5iJ2 jak0y 0y 5zymM smutnym2 5o rani twoje ego6 (pokNj2
ktNrego nie sL w stanie z0urzyK Iadne okoli5znoM5i zewnJtrzne2 nie jest
rNwnozna5zny z 0iernoM5iLD to inna spe5y1i5zna waM5iwoMK2 ktNra
towarzyszy rNwnowadze wewnJtrznej6
= (pokNj ten = doda Dalajlama = prze5iwdziaa silnym u5zu5iom
po5iLgu i przywiLzania2 ktNre powodujL 0rak rNwnowagi umysu6
"amiJta5ie zapewne2 Ie wspomniaem o dolegliwym wspN5zu5iu2 ktNre
zmieszane jest z przywiLzaniem[6 Jest ono 5zymM2 5zego 5-5emy siJ
poz0yK6 Jak usunLK owo przywiLzanie2 ktNre sprawia2 Ie wspN5zu5ie
jest dolegliweU to dla5zego w 0uddyjskim rozwijaniu wspN5zu5ia
za5zyna siJ od spokoju umysu6 #ykszta5asz w so0ie spokNj2 ktNry
prze5iwdziaa przywiLzaniu 5zy poILdaniu6 % tego spokoju rodzi siJ
wspN5zu5ie6 Jest to wspN5zu5ie niedolegliwe2 takie2 jakie naprawdJ
5-5e siJ pielJgnowaK6
"rzypomniao mi to o 0ardzo sz5zegNowy5- lista5- zdrowy5- i
niezdrowy5- 5zynnikNw psy5-i5zny5- wyrNIniony5- w staroIytnym
systemie psy5-ologii 0uddyjskiej6 %wrN5iem siJ wiJ5 do 5z5igodnego
7usala5itto i spytaemF
= Czy przedstawionej w5zoraj przez JinpJ na podstawie A3hi,har$
m( liM5ie destruk5yjny5- emo5ji odpowiada jakaM lista zdrowy5-
emo5ji prze5iwstawny5- kaIdej z emo5ji dolegliwy5-U JeMli tak2 to
jakie znajdujL siJ na niej nastroje 5zy emo5jeU
# odpowiedzi 3hi))u powrN5i do przedstawionego przez "aula
Ekmana rozrNInienia miJdzy myMlL i emo5jL6 %a5zL od wskazania2 Ie
w systemie 0uddyjskim to nie myMl2 le5z towarzyszL5a jej emo5ja
wywouje niezdrowy stan umysu6
=# kanonie palijskim2 kiedy mNwimy o myMli2 nie jest ona ni5zym
innym jak umysem2 citta- ktNry jest Mwietlisty i 5zysty2 a takIe
neutralny666 ani zy2 ani do0ry6 7iedy jednak mNwimy o emo5ji2 to
sowem odpowiadajL5ym temu terminowi moIe 0yK )iatase)ra-
ozna5zajL5a stan umysowy2 ktNry moIna podzieliK na grupy2 niektNre
o0ojJtne2 niektNre zdrowe2 a inne niezdrowe6
= InteresujL mnie te zdrowe = przypomniaem mu6
dpar na to2 Ie w teksta5- palijski5- znajduje siJ lista dwudziestu
piJ5iu zdrowy5-2 konstruktywny5- emo5ji2 o0ejmujL5a wiarJ2 wiarJ w
sie0ie2 prJInoMK al0o elasty5znoMK umysu2 MwiadomoMK i mLdroMK6
Temat ten podjL Jinpa2 5ytujL5 A3hi,harm Samucca'- rNw=
norzJdne OrNdo wykorzystywane przez Ty0eta)5zykNw6 #MrNd
wymieniony5- w A3hi,harmie piJKdziesiJ5iu jeden stanNw umyso=
wy5- znajdujL siJ przypadoM5i2 ktNry5- listJ przedstawi poprzed=
niego dnia6 Teraz przetuma5zy z gru0sza listJ jedenastu zdrowy5-
stanNwF
= (L toF wiara2 zdolnoMK od5zuwania wstydu2 MwiadomoMK2 0rak
przywiLzania2 nie=nienawiMK i 0rak zudze)6 prN5z tego jest tam
wymieniony 5zynnik umysowy nazwany niestosowaniem przemo5y2
podo0ny do nie=nienawiM5i6
#yjaMni to szerzej DalajlamaF
= 7iedy pismo mNwi nie=nienawiMK 5zy nie=zudzenia2 nie ozna5za
to po prostu i5- 0raku2 ale ra5zej 5oM2 5o jest im diametralnie prze
5iwstawne6 7omentatorzy A3hi,harm( spierajL siJ na przykad2 5zy
wspN5zu5ie lepiej pojLK moIna jako 0liskie nie=nienawiM5i 5zy nie
stosowaniu przemo5y6
Dalej mamy werwJ lu0 zapa2 prJInoMK2 spokNj6 Jest tam teI
sumiennoMK2 5zyli d0aoMK o to2 5zy 5iaem2 mowL lu0 umysem nie
popadasz w nie=5notJ6 To waMnie ta jedenastka = kontynuowa
Jinpa6
= 'ez wzglJdu na to2 5zy ten system o0ejmuje piJKdziesiLt jeden
5zynnikNw umysowy5-2 5zy teI wiJ5ej al0o mniej = skomentowa to
Dalajlama = Iadnego z ty5- z0iorNw nie moIna traktowaK jako
penego2 jak gdy0y ni5zego nie pominiJto6 ne tylko sugerujL pewne
waIne rze5zy2 wskazujL na nie
/
6
Jak wskazywa 5z5igodny 3hi))u- uwaIa siJ2 Ie umys jest o0ojJtny
i za0arwiajL go w ten 5zy inny sposN0 waMnie 5zynniki umysowe6
7iedy tworzy siJ niezdrowy stan umysu2 automaty5znie za0arwia to
umys2 ale nie tylko sam umys2 le5z rNwnieI wszystkie inne
towarzyszL5e mu 5zynniki2 wL5znie z u5zu5iami6 ! wiJ5 5zynniki te
moIna teI okreMliK jako niezdrowe al0o dolegliwe6 Nie wszystkie z
pozostay5- 5zynnikNw2 ktNre pojawiajL siJ razem z tym stanem2 sL
dolegliwe2 ale gdy tylko pojawi siJ przypadoMK umysu2 dolegliwe staje
siJ wszystko2 5o pojawia siJ razem z niL6
Jak powiedzia mi pod5zas sesji ko)5owej drugiego dnia kon1eren5ji
Dalajlama2 waMnie tego przeglLdu podstawowy5- tez psy5-ologii
0uddyjskiej za0rako w przedstawionym poprzedniego dnia jej
ogNlnym omNwieniu6 Cieszy siJ2 Ie dao mu to okazjJ dokadniejszego
wyjaMnienia naukow5om 0uddyjskiego modelu umysu
i lepszego uzmysowienia im kontekstu2 w ktNrym osadzi pytanie o to2
5o sprawia2 Ie jakaM emo5ja staje siJ destruk5yjna6
TE&I! I "&!7T$7!
Matt-ieu zwrN5i uwagJ na 1akt2 Ie nie jest to analiza 5zysto teo=
rety5zna6 #iedzJ o 5zynnika5- umysowy5- moIna wykorzystywaK w
prakty5e2 starajL5 siJ2 Ie0y pod5zas przekszta5ania umysu i5- wpywy
siJ rNwnowaIyy6
= MNwimy o 5ztere5- emo5ja5-2 ktNre naleIy rozwijaK i pielJg=
nowaKF mioM5i2 spokoju2 wspN5zu5iu i radowaniu siJ6 C-o5iaI
po5zLtkowo moIe5ie nie dostrze5 istniejL5ego miJdzy nimi sym0io=
ty5znego zwiLzku2 stanie siJ on jasny2 gdy 0Jdzie5ie kontynuowaK
Kwi5zenia du5-owe6 JeMli na przykad Kwi5zysz Iy5zliwoMK2 moIe
wzrosnLK twoje przywiLzanie2 przestawiasz siJ wiJ5 wtedy na spokNj6
"ielJgnujL5 spokNj2 ryzykujesz2 Ie w pewnym momen5ie przerodziK siJ
on moIe w o0ojJtnoMK2 wz0udzasz wiJ5 w so0ie wtedy wspN5zu5ie dla
5ierpiL5y5-6 JeMli2 jako po5zLtkujL5y2 za duIo myMlisz o 5ierpieniu2
moIesz popaMK w depresjJ6 ! wiJ52 Ie0y tego uniknLK2 za5zynasz siJ
radowaK jakimM aspektem sz5zJM5ia inny5-6 "okazuje to nam2 jak w
prakty5e 5zynniki te L5zL siJ ze so0L6
gNlnL zasadJ leIL5L u podoIa opisany5- przez Matt-ieu Kwi5ze)
skomentowa DalajlamaF
= 7iedy mNwimy o dwN5- gNwny5- aspekta5- tej praktyki2 a
mianowi5ie o mLdroM5i i zrJ5zny5- sposo0a5- radzenia so0ie z
emo5jami2 podkreMlamy2 Ie zawsze muszL one iMK w parze6 Nie
rozwiLIe siJ Iadnego pro0lemu ani nie usunie emo5ji destruk5yjnej
jednym po5iLgniJ5iem2 za pomo5L jednego Mrodka6 Trze0a zawsze
pod5-odziK do tego z rNIny5- punktNw widzenia2 uwzglJdniaK 5aL
mnogoMK 5zynnikNw umysowy5- i rNIne ujJ5ia6 Nie postJpujemy
wedug zasadyF Yto mamy pro0lem2 a oto antidotumZ6 To jest 0ardziej
zoIone6
I owszem = 5iLgnL = kiedy osiLgniesz takL gJ0iJ zrozumienia2 Ie
0ezpoMrednio uMwiadamiasz so0ie pustkJ2 staje siJ to antidotum na
wszelkie dolegliwoM5i umysowe6 Nie zna5zy to2 Ie znikajL naraz
wszystkie twoje pro0lemy2 ale MwiadomoMK pustki prze5iwdziaa
ostate5znie wszystkim przypadoM5iom umysu6 %anim jednak osiLg=
niesz ten poziom2 musisz zdawaK so0ie sprawJ2 Ie prze5iwdziaanie
przypadoM5iom umysu i innym niezdrowym skonnoM5iom wymaga
zawsze tego wzajemnego oddziaywania mLdroM5i i zrJ5zny5- spo=
so0Nw radzenia so0ie z nimi6
%ilustrujJ to przez analogiJ = zako)5zy Dalajlama6 = #yo0raO5ie
so0ie2 Ie 5-5e5ie 5oM z0udowaK2 powiedzmy samolot6 % jednego
skadnika nie da siJ ni5 zro0iKD nie moIna wziLK kawaka metalu i
wykuK z tego samolotu6 %awsze trze0a poL5zyK ze so0L mnNstwo
5zynnikNw2 Ie0y wytworzyK jakiM produkt6 To samo doty5zy prze=
kszta5enia umysu6 Nawet w 0ezpoMrednim uMwiadomieniu so0ie pustki
wystJpuje wiele 5zynnikNw6 Mamy tam do 5zynienia z pamiJtaniem2 z
sama,hi- 5zyli z gJ0okL kon5entra5jL2 z zapaem 5zy werwL2 ktNra nas
do tego doprowadza6 ! zatem nawet uMwiadamianie so0ie pustki jest
pro5esem wieloaspektowym2 a nie 5zymM jednostronnym6
"%$T$#N$ &D%!J (T&!C4H
"rze5iwko takiemu postawieniu sprawy zgosi zastrzeIenia2 z
punktu widzenia 1ilozo1a2 wen 8lanaganF
= #ydaje siJ2 Ie Dan i Jego PwiLto0liwoMK siJ zgadzajL2 iI wedle
0uddyjskiej de1ini5ji emo5ji destruk5yjny5- 5-arakter taki ma kaIda
emo5ja2 ktNra 0urzy nasz spokNj al0o wz0udza w nas niepokNj6 tNI
wolJ ujJ5ie2 ktNre przedstawi "aul6 "ewne emo5je z listy "aula2 takie
jak zoMK2 stra5- i smutek2 majL z pewnoM5iL negatywne za0arwienie i
zakN5ajL spokNj6 # najlepszym z moIliwy5- MwiatNw nikt nie 5-5ia0y
doznawaK taki5- emo5ji6 Jednak ten Mwiat nie jest najlepszym z
moIliwy5-6 "oza tym te stany umysu prawie na pewno speniay
1unk5jJ przystosowaw5zL w pro5esie ewolu5ji6 #iJkszoMK ludzi na
%a5-odzie zaoIya0y siJ2 Ie emo5je podstawowe sL 5zJM5iL ewo=
lu5yjnego wyposaIenia2 ktNre pomogo naszemu rodzajowi przetrwaK2
rozmnoIyK siJ i dojMK do tego2 do 5zego doszliMmy6
Czy zgadzamy siJ odrNIniaK emo5je o negatywnym za0arwieniu
jakoM5iowym od ty5-2 ktNre sL destruk5yjneU = "ytanie wena za=
0rzmiao jak stwierdzenie6 = (LdzJ2 Ie wiJkszoMK z nas 0Jdzie 5-5iaa
powiedzieK pod konie5 dnia2 Ie zdarzajL siJ 5-wile2 kiedy od5zuwanie
smutku z powodu pewnej sytua5ji jest najzupeniej waM5iwe2 i Ie
nieod5zuwanie go w takiej sytua5ji 0yo0y nieludzkie6 'yo0y dziwne2
gdy0yMmy nie 5zuli zoM5i 5zy o0urzenia2 widzL52 jak ktoM maltretuje
dzie5ko6 'yo0y dziwne2 gdy0y pewne rze5zy nie wywoyway w nas
stra5-u6 Te negatywne stany psy5-i5zne 5zy emo5je mogL siJ staK
destruk5yjne6 To stany2 z ktNry5- 5-5emy wyjMK jak najszy05iej6 !le
jednL z 1unk5ji2 ktNrL spenia na przykad wpadanie w zoMK2 jest
skonienie kogoM innego do zaprzestania 5zegoM2 a0yMmy o0aj mogli
dalej wieMK spokojne Iy5ie6 Moja teza zgodna jest z arystotelesowskL
zasadL umiaru2 o ktNrej mNwiem w5zoraj6 HwaIa0ym2 Ie to2 5o
sprawia2 iI jakiM stan emo5jonalny jest destruk5yjny2 ma zwiLzek z
nadmiernym al0o niedostate5znym natJIeniem emo5ji6 H oso0y2 ktNra
nie reaguje jakimM rodzajem empatii na widok 5ierpie) innej oso0y2
wystJpuje niedo0Nr emo5jonalny6 so0a2 ktNra przez miesiL5 pa5ze z
powodu straty poniesionej przez kogoM na giedzie2 wykazuje nadmiar
al0o z0ytnie nasilenie tej emo5ji6
= NiektNrzy psy5-olodzy = wtrL5i &i5-ard Da3idson = uwaIajL2
podo0nie jak wen2 Ie emo5je stajL siJ destruk5yjne2 kiedy przeIywa
siJ je w nieodpowiednim al0o nienormatywnym kontekM5ie6 7iedy na
przykad ktoM od5zuwa stra5- w do0rze so0ie znanej sytua5ji2 w ktNrej
nie ma siJ 5zego 0aK2 to jest to stra5- destruk5yjny6 7iedy jednak
od5zuwamy stra5- w 5-wili2 gdy ma siJ na nas rzu5iK tygrys2 to emo5ja
ta jest waM5iwa i pomaga nam przeIyK6
= Nawet z 0uddyjskiego punktu widzenia = powiedzia Dalajlama =
dostrzega siJ sytua5je2 w ktNry5- stra5- jest konstruktywny i
pozytywny6 Jest tak na przykad z po5zu5iem roz5zarowania2 o ktNrym
mNwiem w5zeMniej2 owym ogNlnym pragnieniem wydo0y5ia siJ z
okowNw tej nieoMwie5onej egzysten5ji6 To dLIenie do wyswo0odzenia
siJ wynika ze stra5-u przed nieokieznanL potJgL przypadoM5i6 Jest to
stra5- pozytywny2 ktNry wyzwala du5-owe dLIenie do wolnoM5i6 JeMli
przyjrzy5ie siJ liM5ie piJKdziesiJ5iu jeden 5zynnikNw
umysowy5-2 znajdzie5ie tam takie2 ktNre zwane sL zmiennymi2
poniewaI w zaleInoM5i od inny5- stanNw mogL one 0yK pozytywne al0o
negatywne2 konstruktywne al0o destruk5yjne6 %ali5zyK do ni5- moIna
stra5-2 smutek i wiele inny5- emo5ji2 o ktNry5- nie moIna
kategory5znie powiedzieK2 Ie sL konstruktywne al0o destruk5yjne6
#yjaMnienie to nie zadowolio "aula Ekmana6
= Nie mam pewnoM5i2 5zy istnieje miJdzy nami zgoda 5zy zasadni5za
roz0ieInoMK2 poniewaI moim zdaniem wszystkie emo5je zakN5ajL
rNwnowagJ du5-a6 Tak waMnie dziaajL6 "atrzL5 na nie z za5-odniego
punktu widzenia2 dokonaliMmy trze5- prN0 zde1iniowania tego2 5o
sprawia2 Ie stajL siJ destruk5yjne6 (L al0o naz0yt intensywne2 al0o
nieodpowiednie do sytua5ji2 al0o szkodzL nam 5zy innym6 De1ini5je te
5zJM5iowo siJ pokrywajL2 ale 0ez wzglJdu na rNIni5e w i5- ujJ5iu2
emo5je te zawsze zakN5ajL spokNj du5-a2 przeszkadzajL w opanowaniu6
! skoro tak2 skoro emo5ja 0urzy spokNj2 to 5zy musi 0yK destruk5yjnaU
! moIe jest konstruktywna2 mimo iI 0urzy spokNjU
!"EL &E!LI%M
"ytania "aula pozostay 0ez odpowiedzi2 poniewaI Dalajlama
skierowa naszL rozmowJ na inne tory6
= "amiJtaK trze0a = za5zL = Ie gNwnym 5elem naszej dyskusji2
naszego seminarium2 jest znalezienie sposo0Nw przy5zynienia siJ do
do0ra spoe5ze)stwa2 a nie metod prowadzL5y5- do osiLgniJ5ia nir=
wany6 Jestem 0uddystL2 wiJ5 moim 5elem nadrzJdnym jest osiLgniJ5ie
stanu 0uddy6 Tym siJ zajmujJ6 (twarza mi to moIliwoMK zdo0y5ia
oMwie5enia6 = (kinLwszy rJkL w stronJ Matt-ieu2 powiedzia 1iglarnieF =
&ywalizujemy w tym wzglJdzie ze so0L2 ktNry z nas dotrze tam
pierwszy6 = "rzy0rawszy na powrNt powaInL minJ2 zreasumowaF
=%e0raliMmy siJ tutaj w 5elu polepszenia spoe5ze)stwa6 JeMli o mnie
5-odzi2 interesujL mnie w tym momen5ie sprawy z zakresu2 ktNry
nazywam Mwie5kL etykL6 Dlatego waIne jest2 Ie0yMmy wszys5y przy=
wdziali szaty naukow5a6 MoIe siJ zdarzyK2 Ie 0Jdziemy musieli
odwoaK siJ do spe5y1i5znie 0uddyjski5- idei666 w taki5- sytua5ja5-
zdejmiemy szaty naukow5a i woIymy szaty 0uddysty6
'ya to dla Dalajlamy najwaIniejsza kwestia i gNwny temat jego
najnowszej ksiLIki o ety5e na nowe tysiL5le5ie6 pra5owana dla na=
szy5- potrze0 ro0o5za de1ini5ja emo5ji destruk5yjny5- wyklu5zaK
powinna 0uddyjskie dLIenie do prze0udzenia i odnosiK siJ do Iy5ia
5odziennego2 a przyMwie5aK nam mia tylko jeden 5el = stworzenie
lepszego spoe5ze)stwa6
!I do tej 5-wili zna5zna 5zJMK dyskusji prowadzona 0ya na
poziomie naz0yt a0strak5yjnym i nie5o akademi5kim i doty5zya su0=
telny5- sz5zegNNw 1ilozo1ii i epistemologii 0uddyjskiej6 Dalajlama
powiedzia mi pNOniej2 Ie uwaIa2 iI takie ujJ5ie jest potrze0ne2 a0y
naukow5y uMwiadomili so0ie2 Ie 0uddyjskie twierdzenia o umyMle i
emo5ja5- opierajL siJ na 0ogatej -istorii praktyk medyta5yjny5- i na
pewnym systemie 1ilozo1i5znym6 HwaIa teI2 Ie zwasz5za w kwestii
umysu i emo5ji wiedza 0uddyjska ma duIo do zao1erowania nau5e6
Na poprzedni5- spotkania5- z 5yklu rozmNw o umyMle i Iy5iu
przekona siJ2 Ie naukow5y po5zLtkowo odnoszL siJ do przemyMle)
0uddyjski5- nie5o nieu1nie i dopiero w miarJ rozwoju dyskusji
za5zynajL traktowaK je powaIniej6 Mimo to nie 5-5ia stwarzaK wraIe=
nia2 Ie wykorzystuje to spotkanie dla krzewienia 0uddyzmu6 0awia
siJ teI2 Ie jeMli dyskusja poto5zy siJ za daleko w tym kierunku2 stanie
siJ dla niektNry5- naukow5Nw nuIL5a6 ! zatem tuI przed przerwL na
-er0atJ zaapelowa do nas2 0yMmy myMleli realisty5znie i skupili siJ na
prakty5e zamiast na teorii6
EDH7!CJ! D&(R$C4 # %!7&E(IE EMCJI
"o przerwie zapytaem DalajlamJ2 5zy uwaIa2 Ie powinniMmy siJ
sz5zegNlnie skon5entrowaK na jaki5-M konkretny5- sprawa5- prak=
ty5zny5-6 "ytanie to miao zaini5jowaK dyskusjJ2 ktNra w nastJpny5-
kilku dnia5- na0ieraa 5oraz wiJkszego rozma5-u i miaa w ko)5u
doprowadziK do opra5owania jednego z najwaIniejszy5- projektNw
0JdL5y5- pokosiem ty5- spotka)6
Dalajlama myMla przez 5-wilJ2 po 5zym powiedziaF
= # moim najgJ0szym przekonaniu zrozumienie natury naszego
umysu2 stanNw psy5-i5zny5- i emo5ji prowadziK musi do powstania
pewnego rodzaju 1ilozo1ii eduka5ji6 Nie potra1iJ ni5 powiedzieK o jej
sz5zegNa5- i nie mam 5zasu2 Ie0y siJ nad tym zastanawiaK6
dparem2 Ie to waMnie 0Jdzie tematem 5zwartkowego wystLpienia
Marka Green0erga2 ktNry 0Jdzie mNwiK o programa5- szkolny5- z
myMlL o tym2 a0y pomN5 dzie5iom panowaK nad destruk5yjnymi
emo5jami6
= 'ardzo do0rze = rzek Dalajlama2 po 5zym odpowiedzia na moje
pytanie w inny sposN02 wra5ajL5 do pewnego momentu pod5zas
porannej prelek5jiF = "aul Ekman opowiedzia nam o pewnym
wydarzeniu ze swojego Iy5ia2 o tym2 jak po ustLpieniu zoM5i roz
myMla o powoda5-2 ktNre powinny 0yy nie dopuM5iK do powstania
tego u5zu5ia6 &e1leksje te pomogy mu siJ przygotowaK na podo0ne
sytua5je w przyszoM5i6 Pwiad5zy to o tym2 Ie gdy0y2 zamiast snuK
re1leksje2 nie poMwiJ5i temu u5zu5iu Iadnej uwagi2 nie stara siJ go
zrozumieK2 a prze5iwnie2 delektowa siJ nim2 to stao0y siJ 0ardziej
destruk5yjne2 poniewaI przy0rao0y na sile6
=#asza PwiLto0liwoMK mNwi o kszta5eniu w zakresie emo5ji
=powiedzia "aul6 = Ma ono dwa rNIne poziomy6 "ierwszy za5zyna siJ
we w5zesnym okresie rozwoju6 To eduka5ja dzie5i6 !le pozostajemy
my2 5aa reszta6 Nie jesteMmy juI dzieKmi2 le5z dorosymi6 Jak mamy
ksztatowaK nasze emo5jeU # jaki sposN0U %ostajL5 0uddystamiU
= To prawda2 oto pytanie = zgodzi siJ z nim Dalajlama6
= To 0ardzo waIne2 jeMli 5-5emy IyK w lepszym Mwie5ie = podkreMli
"aul2 nie przypusz5zajL5 nawet2 Ie niedugo sam zaini5juje taki waMnie
program eduka5ji emo5jonalnej6
= #asza PwiLto0liwoMK = powiedziaem2 podejmujL5 wLtek
wprowadzony przez "aula = jednym z powodNw2 ktNre skoniy nas do
dialogu z wami2 jest przekonanie2 Ie w pewny5- sprawa5- moIemy siJ
5zegoM nau5zyK z o0serwa5ji po5zyniony5- przez 0uddystNw i Ie
moIna zastosowaK Kwi5zenia 0uddyjskie 0ez spe5y1i5znej dla 0uddyz=
mu oto5zki meta1izy5znej2 do radzenia so0ie z tL samL w ko)5u ludzkL
rze5zywistoM5iL6
= Tak2 tak2 to prawda = odpar Dalajlama2 kiwajL5 gowL6
Jak mi pNOniej powiedzia2 jego samego skonia do podjJ5ia tego
dialogu 5-JK przy5zynienia siJ 0uddyzmu ty0eta)skiego2 tkwiL5ego
korzeniami w staroIytnej 1ilozo1ii -induskiej2 do rozwiLzania pro0=
lemNw wspN5zesnego Mwiata6 "od5zas ty5- dysput wykazywa nie
mniejszy entuzjazm niI pod5zas wystLpie) pu0li5zny5- na 5aym
Mwie5ie2 kiedy podkreMla zna5zenie naszej przemiany w ludzi o do0ry5-
ser5a5-2 zastJpujL5y5- na przykad zoMK wspN5zu5iem i troskliwoM5iL6
HwaIa jednak2 Ie przekszta5enia spoe5ze)stwa nie da siJ dokonaK
drogL nauk religijny5-2 le5z za pomo5L eduka5ji2 eduka5ji opartej na
podstawa5- naukowy5-6 Jego zdaniem moga w tym pomN5 grupa
naukow5Nw w rodzaju ty5-2 ktNrzy ze0rali siJ w jego siedzi0ie w
D-aramsali6
H7R!D D"&NPCI ! EMCJE
"odejmujL5 wyzwanie Dalajlamy2 powrN5iem do przedstawionej
przez "aula kon5ep5ji interweniowania przed2 w 5zasie i po wystLpieniu
emo5ji destruk5yjnej6
=Jedna z kon5ep5ji2 ktNre omawialiMmy pod5zas przerwy o0iadowej2
doty5zy sytua5ji2 kiedy ktoM znajdzie siJ w u5-wy5ie emo5ji2 rozzoM5i
siJ2 jak "aul6 Co moIna zro0iK2 a0y skrN5iK ten 5zas al0o pomN5
ludziom uwolniK siJ od niej2 5zy to po jej pojawieniu siJ2 5zy pod5zas
jej trwania2 5zy nawet przed jej wystLpieniemU
= Moje stanowisko wo0e5 5aego pro0lemu radzenia so0ie z silnymi
emo5jami destruk5yjnymi = za0ra gos Dalajlama = jest nastJpujL5e6
JeMli ktoM ma zdrowy i sprawny ukad odpornoM5iowy2 to nawet gdy
zapadnie na jakLM 5-oro0J2 takL jak przeziJ0ienie2 ma wiJksze szanse jej
pokonania6 JeMli natomiast ktoM ma osa0ionL odpornoMK2 to nie tylko
jest 0ardziej podatny na za5-orowanie2 ale ma teI mniejsze szanse na
wyzdrowienie6 "odo0nie jest z prze5iwstawianiem siJ emo5jom
destruk5yjnym i agodzeniem i5- wpywu6 Trudno prze5iJtnemu
5zowiekowi zastosowaK antidotum w 5-wili2 gdy ogarnJa go juI silna
emo5ja6
"rzykro mi to mNwiK2 ale jest to trudne nawet dla wiJkszoM5i osN0
uprawiajL5y5- od lat medyta5jJ6 = 5iLgnL Dalajlama6 = C-o5iaI ktoM
moIe doskonale wiedzieK2 Ie zoMK jest destruk5yjna2 Ie nie powinien
daK siJ jej ponieMK2 Ie musi pielJgnowaK mioMK do inny5- i tak dalej2 to
gdy juI znajdzie siJ w szpona5- tej emo5ji2 szanse na to2 Ie przypomni
so0ie wszystkie te sz5zytne zasady2 sL 0ardzo ograni5zone6 "rawdJ
mNwiL52 w takiej 5-wili myMlenie o mioM5i wydaje siJ zupenie
nierealne2 mioMK i wspN5zu5ie znikajL z pola widzenia6 "otrze0ne jest
pewne ogNlne przygotowanie2 a0y nasz zasadni5zy stan umysowy
podo0ny 0y do sprawnego ukadu odpornoM5iowego6 %aznajom siJ z
Kwi5zeniami2 ktNre pomagajL zdo0yK mLdroMK2 jak i ze zrJ5znymi
sposo0ami poz0ywania siJ przypadoM5i umysu6 DziJki temu
na0ierzesz si i doMwiad5zenia6 7iedy siJ pNOniej zorientujesz2 Ie z0liIa
siJ moment2 w ktNrym ogarnie 5iJ zoMK2 poILdanie 5zy zazdroMK2
0Jdzie 5i atwiej uporaK siJ z nimi6 JeMli masz to podstawowe
przygotowanie2 w sytua5ji idealnej moIe uda 5i siJ wykryK oznaki
nad5iLgajL5ej emo5ji6 #ypra5owaeM so0ie temperament2 ktNry pozwala
5i wykrywaK w5zesne oznaki emo5ji i zapo0iegaK i5- powstawaniu6
! kiedy nie jest to moIliwe = kontynuowa wywNd Dalajlama =kiedy
pojawi siJ silna emo5ja2 taka jak zoMK2 moIe nie pozwolisz na to2 0y
to0L zawadnJa6 (tany emo5jonalne nie trway0y dugo2 nie
poddawa0yM siJ 0ez reszty emo5jom6 ! gdy0y i to nie 0yo moIliwe2 to
przynajmniej potra1i0yM siJ powstrzymaK przed przekszta5eniem
takiej silnej emo5ji w 5zyn2 destruk5yjny dla inny5- i dla 5ie0ie6 #
rze5zywistoM5i zdarza siJ2 Ie nawet gdy ogarniajL 5iJ silne emo5je
destruk5yjne2 ale zdajesz so0ie pNOniej sprawJ2 Ie 0yy one nie=
stosowne i szkodliwe2 i 5zujesz Ial2 Ie daeM siJ im ponieMK2 potra1isz
powziLK niezomne postanowienie zmienienia siJ6 # taki sposN0
u5zymy siJ na 0Jda5-6
C-o5iaI 5elem 0uddystNw jest 5akowite wyzwolenie siJ od zoM5i2
to jest to tylko idea2 do ktNrego dLIL6 % pewnoM5iL przewyIsza on
ideay tworzone od 5zasNw !rystotelesa przez za5-odni5- 1ilozo1Nw i
ideay 0JdL5e dzieem wspN5zesnej psy5-ologii6 Mimo to Dalajlama
5-5ia rozmawiaK o tym2 5o jest realisty5zne2 uznajL52 Ie w Mwie5kim
kontekM5ie 5akowite wyeliminowanie emo5ji negatywny5- jest
niemoIliwe6
"atrzL5 z tego punktu widzenia2 0uddyM5i utrzymujL2 Ie nie 5-odzi o
to2 0yMmy w ogNle nie od5zuwali zoM5i2 ale 0yMmy potra1ili = mimo iI
jL 5zujemy = rozwaIyK inne moIliwoM5i skute5znego poradzenia so0ie z
okreMlonL sytua5jL6 Dalajlama uwaIa2 Ie ze0raliMmy siJ miJdzy innymi
po to2 0y znaleOK sposo0y dopomoIenia ludziom w prN0a5- poluOnienia
uM5isku2 w jakim trzyma i5- zoMK6
(7H"IN! P#I!DMPa = 8&TEC!
(T&%EGXC! N!( "&%ED N!"&EM
EMCJI DE(T&H7C$JN$C4
# tym momen5ie Dalajlama powtNrnie w5iLgnL do rozmowy
wiele0nego 7usala5itto6 %apraszajL5 go wymownym gestem do za0ra=
nia gosu2 powiedziaF
= #arto 0yo0y teraz pomNwiK o prakty5znej stronie pielJgnowania
skupionej MwiadomoM5i i o tym2 jaki zwiLzek ma to z emo5jami6
Dodaem do tego2 Ie skupiona MwiadomoMK doskonale nadaje siJ do
tego2 0y staK siJ 5zJM5iL Mwie5kiego podejM5ia do emo5ji destruk=
5yjny5-2 0o Ie0y siJ tego nau5zyK2 nie trze0a 0yK 0uddystL6
6hi))u ze swej strony uwaIa2 Ie mimo 5aego wyposaIenia
0adaw5zego i MrodkNw materialny5- naukow5y nadal nie znajL
skute5znego sposo0u zagodzenia dziaania doku5zliwy5- emo5ji i Ie
0uddyzm moIe w tym wzglJdzie 0yK 0ardzo pomo5ny2 zwasz5za jeMli
5-odzi o metody radzenia so0ie z niezdrowymi stanami umysu2 takimi
jak zoMK6 ! wiJ52 nie dajL5 siJ dugo prosiK2 3hi))u przedstawi krNtkie
stresz5zenie klasy5znego poglLdu 0uddyjskiego6
=Jak powiedzia Jego PwiLto0liwoMK2 powinniMmy teraz poroz=
mawiaK w kategoria5- Mwie5kiej etyki666 ale myMlJ2 Ie 0yK moIe po tym
wszystkim naukow5y 5-5ieli0y zmierzaK do nirwany = doda ze
Mmie5-em6 = C-5L siJ dowiedzieK2 jak praktykowaK tJ medyta5jJ2
poniewaI to waMnie dziJki tej metodzie przekonujemy siJ2 Ie emo5ja
nie jest 5zymM nieodL5znym od naszej natury6 Emo5ja jest wzglJdna6
Codziennie rodzL siJ nowe u5zu5ia2 ale nie pozostajL w nas na zawsze2
utrzymujL siJ przez pewien 5zas2 a potem znikajL6 'ez wzglJdu na to2
5zy jakaM emo5ja jest konstruktywna 5zy destruk5yjna2 pozostaje prze=
jM5iowo z nami2 a nastJpnie przemija6 'udda nau5za o niestaoM5i
rze5zy2 dziJki 5zemu emo5je negatywne nie szkodzL nam6 'ardzo
waIny jest moment2 w ktNrym po raz pierwszy kontaktujemy siJ ze
Mwiatem zewnJtrznym2 kiedy za5zynamy postrzegaK kolory2 dOwiJki i
wszystko inne6 #edug Sati1atthana$Sutta 'udda radzi2 a0y 0yK
uwaInym i Mwiadomym w 5-wili2 gdy widzi siJ o0raz2 syszy dOwiJk
al0o dotyka siJ przedmiotu materialnego6 JeMli wyostrzymy naszL
MwiadomoMK2 0Jdziemy postrzegaK kolor 5zy dOwiJk takimi2 jakie sL
naprawdJ666 nie 0Jdziemy myMleli o tym2 5zy to 5oM jest do0re 5zy ze2
5zy jest to piJkny 5zy 0ardzo 0rzydki o0raz2 miy 5zy teI nieprzyjemny
dOwiJk6 7iedy 0Jdziemy postJpowaK w taki sposN02 nasz umys
pozostanie 0ardzo spokojny6 Nie najdzie nas Iadna negatywna emo5ja2
ktNra moga0y nam zaszkodziK6
NastJpnie 5z5igodny 7usala5itto przeszed do sz5zegNowego
wyjaMnienia innego aspektu Mwiadomej uwagi2 kon5entra5ji2 pod5zas
ktNrej umys skupia siJ na neutralnym przedmio5ie MwiadomoM5i2 na
ogN na naturalnym rytmie oddy5-ania2 dziJki 5zemu powstrzymuje
negatywne emo5je6
= MoIna powiedzieK2 Ie wy0raliMmy w umyMle inny przedmiot niI
zoMK2 zawiMK 5zy agresja6 %amiast na ni5-2 nasz umys skupia siJ teraz
na neutralnym przedmio5ie MwiadomoM5i6 "odtrzymujemy na przy
kad MwiadomoMK wdy5-ania i wydy5-ania powietrza tak dugo2 jak
moIemy6
Tak wiJ5 w sati1atthanie najpierw pielJgnuje siJ uwagJ i Mwiado=
moMK2 skupiajL5 siJ na 5iele2 na wdy5-aniu i wydy5-aniu2 i kon5en=
trujL5 MwiadomoMK na swoi5- doznania5-6 DopNki za5-owujemy tJ
uwagJ i MwiadomoMK2 dopNty Iyjemy w 1orte5y2 do ktNrej nie majL
dostJpu emo5je negatywne2 dopNty emo5je te nie mogL nam zaszkodziK
= podsumowa6
"otem 3hi))u opisa2 5o siJ dzieje2 kiedy przedmiotem tej skon5en=
trowanej uwagi staje siJ umys2 gdy o0serwuje wasne u5zu5ia i myMliF
= 7iedy juI skupisz swNj umys2 to on sam moIe siJ staK przed=
miotem oglLdu Mwiadomej uwagi6 # takiej 5-wili wiesz2 5zy znajduje
siJ on w zdrowym 5zy niezdrowym stanie2 5zy karmi siJ zoM5iL2 za=
zdroM5iL2 5-5iwoM5iL2 nienawiM5iL lu0 zudzeniami 5zy nie6 # tym
waMnie momen5ie zdajesz so0ie sprawJ ze wszystkiego2 5o rodzi siJ w
umyMle6 7iedy pielJgnuje siJ tJ 0ardzo a0solutnie skupionL
MwiadomoMK2 osiLga siJ w ko)5u spokNj i opornoMK na emo5je
destruk5yjne6 # tym momen5ie umys nie jest radosny ani smutny6
7iedy znasz prawdziwL naturJ umysu2 nie ma Iadny5- negatywny5-
emo5ji2 ktNre mogy0y 5i zaszkodziK6 "rzy zastosowaniu tej metody
przedmiotem skupionej MwiadomoM5i moIe siJ staK nawet przeszkoda2
niezdrowy stan umysu2 przymus6
# takiej 5-wili = powiedzia 3hi))u = wszystko2 5o pojawia siJ w
MwiadomoM5i2 postrzegane jest jako tylko 1orma i nazwa2 a umys
pozostaje 0ezstronny 0ez wzglJdu na to2 5o siJ w nim rodzi6 Cokolwiek
pojawia siJ w umyMle2 rozpoznajesz w tym po prostu naturalny pro5es2
powstawanie i przemijanie2 5oM2 5o pozostaje z to0L przez pewien 5zas i
od5-odzi2 nie zostaje na zawsze6 I wtedy moIesz 5ieszyK siJ pogodL
du5-a i spokojem6 = Na tym wiele0ny 7usala5itto zako)5zy krNtkie
omNwienie drogi skupionej MwiadomoM5i2 5zyli sati$1atthan(- mNwiL5F =
to ta metoda2 tak jak opisa jL 'udda6
EL!(T$C%N! C4#IL! 'ECN!
statni poziom skupionej MwiadomoM5i2 zgodnie z opisem przed=
stawionym przez 3hi))u- znamionuje punkt2 w ktNrym postrzeganie
staje siJ tak ostre2 Ie oso0a2 ktNra osiLgnJa ten stan2 moIe przerwaK
zwiLzek miJdzy po5zLtkowym doznaniem zmysowym i dLIeniem
umysu do nazwania go i zareagowania na)6 %amiast postrzegaK Mwiat
przez pryzmat utarty5- kategorii i automaty5znie pojawiajL5y5- siJ
emo5ji2 umys moIe pozostaK w stanie 0ezstronnoM5i2 wolny od
automaty5zny5- nawykNw6
#iedziaem2 Ie te waMnie pro5esy per5ep5ji 0ada 8ran5is5o 9arela2
powiedziaem wiJ5 wiele0nemu 7usala5ittoF
= C-5ia0ym zapytaK 8ran5is5a2 5o sLdzi o dwN5- po5zyniony5-
przez 5ie0ie2 3hi))u- uwaga5-2 poniewaI majL one zwiLzek z naszym
rozumieniem umysu i emo5ji6 "owiedziaeM2 Ie jeMli Mwiadomie sku=
piamy uwagJ w 5-wili pierwszego kontaktu zmysowego2 to nie
musimy prze5-odziK przez 5ykl nazywania2 poszukiwania sowa na
okreMlenie tego doznania6 MNwiL5 innymi sowy2 o05-odzimy po=
wstajL5L emo5jJ6 Cakowi5ie unikamy nie0ezpie5ze)stwa wejM5ia na
drogJ emo5ji destruk5yjny5-6 "owiedziaeM teI2 Ie jeMli mimo wszystko
za5zniemy reagowaK emo5jonalnie2 to moIemy siJ uspokoiK2 skupiajL5
siJ na oddy5-aniu i 5zekajL52 aI emo5ja ustLpi6 To dwie rNIne strategie6
8ran5is5o2 5zy pierwsza strategia ma sens z punktu widzenia tego2 5o
wiemy o przetwarzaniu in1orma5jiU
= "owiedzmy2 Ie mieli0yMmy zastosowaK strategiJ u5zenia siJ =
odpar 8ran5is5o = przez skupienie MwiadomoM5i tego2 o 5zym rano
mNwi "aul2 u5-wy5enia impulsu2 zanim wyrazi siJ w naszym
za5-owaniu6 Mamy na to tylko 0ardzo krNtkL 5-wilJ6 Nie ma takiej
kon5ep5ji naukowej2 ktNra mNwia0y nam2 5zy rze5zywiM5ie moIemy
wyduIyK tJ 5-wilJ2 u5-wy5iK ten impuls2 zanim dojdzie do jego
ekspresji6 Ta myMl nigdy siJ nie pojawia w literaturze naukowej6
Czy w sytua5ji2 kiedy ktoM tak do0rze siJ wyKwi5zy2 Ie potra1i
u5-wy5iK tJ ulotnL 5-wilJ2 uzasadnione 0yo0y twierdzenie2 iI pro5es
ten zosta 1akty5znie spowolniony al0o Ie Kwi5zL5y wyostrzy swojL
inteligen5jJ 5zy teI Ie przystJpuje ona szy05iej do dziaaniaU I 5zy z
naukowego punktu widzenia mogli0yMmy to w jakiM sposN0 odrNIniKU
Czego mieli0yMmy szukaKU
Dalajlama odpowiedzia od razuF
= # pewny5- 0uddyjski5- teksta5- sL wzmianki o jogina5- o tak
wysokim poziomie samoMwiadomoM5i2 Ie potra1iL roz5iLgnLK 5-wilJ
na 5ae wieki2 a wieki M5ieMniK do jednej 5-wili2 ale zawsze opatruje siJ
je zastrzeIeniem6 #yglLda to tak z punktu widzenia jogina6 ! wiJ5
jeMli2 na przykad2 gdzieM o0ok nas znajduje siJ jogin2 ktNry roz5iLga
5-wilJ na wieki2 to nie ma to Iadnego wpywu na nasz 5zas2 jest to
zatem doznanie su0iektywne6 # rze5zywistoM5i jest to sprawa jed
nostki wyostrzajL5ej zdolnoMK rozpoznawania6 MoIna jednak spowol
niK pro5es powstawania emo5ji6 Daje to nam moIliwoMK radzenia
so0ie z przypadoM5iami umysu6
7&%ENIE "&%$#IX%$#!NI! (IW
= C-5ia0ym teraz uprzytomniK so0ie i wam2 Ie wkadam szaty
0uddysty = powiedzia Dalajlama6 = # >a,h'ama)a$)ari)a
\Y#iersze o Mrodkowej drodzeZ] NagardOuna przedstawia me5-anizm
przy5zynowy powstawania przypadoM5i umysu2 ktNrego OrNdem jest
przywiLzywanie siJ do jakiegoM rodzaju pozornej rze5zywistoM5i
przedmiotNw2 sie0ie i inny5- oraz wasnego YjaZ w Mwie5ie6 JeMli przyj=
mujesz takL postawJ2 to w stosunka5- z innymi al0o ze Mwiatem w
rela5ji do okreMlonego o0iektu za5zynasz rzutowaK na ten o0iekt swoje
pragnienia2 nie5-J5i i lJki6 "ro5es projek5ji prowadzi do uznania tego
o0iektu za poILdany al0o niepoILdany2 wywoujL5 po5iLg lu0 odrazJ6
Jest to me5-anizm przy5zynowy2 a wiJ5 z 0uddyjskiego punktu widzenia
nie moIna wyklu5zyK2 Ie nawet jeMli pro5es ten prze0iega 0ardzo
szy0ko2 do0rze wyKwi5zony jogin 5zy oso0a medytujL5a mogli0y
dostrze5 i rozpoznaK przy5zynJ oraz pro5es projek5ji6 # rze5zywistoM5i
medytujL5y nie musi 0yK doskonale wyKwi5zony w ty5- praktyka5-6
JeMli powaInie wejrzysz w naturJ YjaZ2 w naturJ ego 5zy jaOni2 to moIesz
dostrze5 tam pewnL zmianJ2 pewien skutek6 MoIna ingerowaK w ten
pro5es2 zwasz5za w drugim stadium2 w stadium projek5ji2 i regulowaK
go2 Ie0y nie doprowadzi do powstania przypadoM5i6 Nawet jeMli juI
doszo do przywiLzania siJ do pozornej rze5zywistoM5i jaOni 5zy o0iektu2
to moIna przeduIyK okres miJdzy momentem u5-wy5enia a
pojawieniem siJ przypadoM5i6 # zaangaIowaniu umysowym2 w
projek5ji2 istnieje pewna przerwa2 ktNrL moIna wyduIyK6 I podo0nie to2
Ie ktoM postrzega o0iekt2 niekonie5znie zna5zy2 Ie go rei1ikuje2 Ie
5-wyta pozornL realnoMK tego o0iektu6
8ran5is5o rzek na toF
=! zatem2 logi5znie rze5z 0iorL52 powinno to znaleOK odzwier=
5iedlenie w prze0iegu tego pro5esu w organizmie i w mNzgu6 "owin=
niMmy dostrze5 rNIne zmiany6
= Nie wiemy = odpar Dalajlama = 5zy uda wam siJ znaleOK mNz=
gowy odpowiednik rei1ika5ji2 odmienny od korelatu postrzegania2
poniewaI 5-odzi tu o spostrzeIenie o0iektu6 Niekonie5znie zna5zy to2
Ie go rei1ikujesz6 Dopiero okaIe siJ2 5zy tak naprawdJ potra1i5ie
odrNIniK te pro5esy na poziomie 5zynnoM5i mNzgu6 "oddajmy to
dokadnej analizie6 Co dzieje siJ w momen5ie spostrzeIenia kwiatuU #
pierwszej 5-wili po prostu spostrzegasz ten kwiat2 0ez rei1ikowania go6
To tra1ne poznanie6 !le2 mNwiL5 normalnie2 w nastJpnej 5-wili
do5-odzi do rei1ika5ji kwiatu i gdy tylko to siJ stanie2 twoje poznanie
przeradza siJ w 1aszywe
,
6
! zatem2 8ran5is5o = zako)5zy Dalajlama = okaIe siJ2 5zy uda wam
siJ znaleOK pre5yzyjny korekt nerwowy samego spostrzeIenia kwiatu2
odmienny od nastJpujL5ej zaraz potem jego rei1ika5ji6
= InteresujL5y eksperyment2 prawdaU = skomentowa to 8ran5is5o6
7IL7! (7&MN$C4 "&"%$CJI
%awsze skory do szukania moIliwoM5i eksperymentowania Da=
lajlama zaproponowa inny2 jesz5ze 0ardziej wedug niego 5iekawy
eksperymentF
= MoIe uda siJ sprawdziK2 5zy samo 0adanie mNzgu pozwoli
wykryK rNIni5J miJdzy poznaniem tra1nym i nietra1nym6 'yo0y na
przykad interesujL5e daK oso0ie 0adanej zdjJ5ie kogoM2 kogo zna
z nazwiska2 ale nigdy nie widziaa6 MNwisz2 Ie jest to ten ktoM2 i od tej
5-wili oso0a ta jest przekonana2 Ie to zdjJ5ie go przedstawia6
# rze5zywistoM5i jednak jest to zdjJ5ie kogoM innego6 ! wiJ5 z punk
tu widzenia epistemologii 0uddyjskiej mamy tu do 5zynienia z przy
padkiem 0Jdnego poznania6 "NOniej mNwisz tej oso0ie2 Ie Iar
towaeM2 Ie nie jest to zdjJ5ie tego 5zowieka2 ale kogoM innego6 ! wiJ5
w tej 5-wili oso0a 0adana porzu5a poprzedniL myMl i tworzy nowL2
ktNra jest waM5iwym2 poprawnym poznaniem6 #idzimy tutaj 5iLge
poznawanie w odniesieniu do jednego i tego samego o0iektu2 to
zna5zy przedstawienia na zdjJ5iu6 # jednym wypadku jest to po
znanie 0Jdne2 w drugim prawdziwe6 Ciekaw jestem2 5zy moIliwe jest
odrNInienie ty5- dwN5- rodzajNw tylko na podstawie aktywnoM5i
mNzgu6
= "rowadzi siJ eksperymenty2 ktNre majL z tym 0ezpoMredni
zwiLzek = odpowiedzia &i5-ard Da3idson6 = "odam 0ardzo prosty
przykad6 Mamy dwa Mwiata o odmiennym natJIeniu2 jasne i przy=
5iemnione6 %apalanie siJ Mwiata jasnego poprzedzasz dOwiJkiem o
pewnej 5zJstotliwoM5i2 a przy5iemnionego dOwiJkiem o innej 5zJs=
totliwoM5i2 dziJki 5zemu kiedy rozlegnie siJ ktNryM z ty5- dOwiJkNw2
oso0a 0adana wie2 ktNre Mwiato zaraz siJ zapali6 "otem prezentujesz
Mwiato o poMrednim natJIeniu2 ktNre 5zasami poprzedzasz pierwszym2 a
5zasami drugim dOwiJkiem6 kazuje siJ2 Ie jest w mNzgu miejs5e2 ktNre
0ezpoMrednio Mledzi intensywnoMK Mwiata2 0ez wzglJdu na to2 jakim jest
ono poprzedzone dOwiJkiem6 (L jednak inne 5zJM5i mNzgu2 ktNre
odpowiadajL na o5zekiwania wywoane przez dOwiJk6
Dalajlama2 wysu5-awszy tego wyjaMnienia ze wzmoIonym za=
5iekawieniem2 zaproponowa innL seriJ eksperymentNwF
= 'yK moIe 0yo0y interesujL5e z neuro0iologi5znego punktu
widzenia sprawdzenie2 5zy uda siJ wykryK jakieM rNIni5e w aktywnoM
5i mNzgu miJdzy stanem2 w ktNrym umys postrzega o0iekt2 i stanem2
w ktNrym go nie postrzega2 to zna5zy kiedy 5oM pojawia siJ w umyMle2
ale nie zdajemy so0ie sprawy z tego2 5o to jest6 = ! potem posypay
siJ2 jak z rogu o01itoM5i2 inne pomysyF = ! takIe2 5zy uda siJ odkryK
rNIni5J miJdzy 0ezpoMredniL per5ep5jL 1izy5znego o0iektu a jego
ogNlnym wyo0raIeniemU To 0yo0y 1as5ynujL5e6
dpowiadajL5 na tJ ostatniL propozy5jJ2 8ran5is5o rzekF
= To zostao juI dowiedzione2 jest na ten temat mnNstwo dany5-6
Dosiadszy ulu0ionego konika2 Dalajlama 5iLgnLF
= "ojawia siJ rNwnieI pytanie2 5zy 0adajL5 mNzg2 dostrze5 moIna
rNIni5J miJdzy po0udzeniem inteligen5ji a po0udzeniem emo5ji2
ktNra nie L5zy siJ z inteligen5jL6 = "otem zmieni temat6 = JeMli moIe
my przywdziaK na powrNt szaty 0uddystNw2 tylko na 5-wilJ2 to
wspomnieK trze0a2 Ie sL dwa podstawowe sposo0y medyta5ji6 Jednym
jest wyL5znie skupiona medyta5ja2 na przykad amatha al0o sama,$
hi- ktNra jest po prostu sta0iliza5jL2 skupieniem2 kon5entra5jL umysu2
w prze5iwie)stwie do wi1a'an(- 5zyli medyta5yjnego wglLdu2 kiedy
naprawdJ wnikasz w naturJ rze5zywistoM5i6 'yo0y 1as5ynujL5e2 gdy
0yM5ie odkryli mNzgowe korelaty ty5- dwN5- odmienny5- sposo0Nw
medyta5ji 0uddyjskiej6
Jak wiemy z rozdziau ?62 zro0i to nastJpnego roku &i5-ie Da3idson
w swoim la0oratorium w Madison6
= InnL majL5L z tym zwiLzek kwestiL = wtrL5i siJ &i5-ie = jest to2 Ie
naukow5y za5-odni mogli0y uwaIaK niewiedzJ al0o zudzenia za
emo5je wpywajL5e na naszL per5ep5jJ2 zniekszta5ajL5e nasze
postrzeganie natury takL2 jaka jest6 %akadajL52 Ie jest to waM5iwy
model2 moIemy poszukiwaK w mNzgu o0szarNw2 gdzie o0wody ner=
wowe majL5e udzia w powstawaniu emo5ji wpywajL na o0wody
0iorL5e udzia w postrzeganiu i upoMledzajL naszL zdolnoMK do
pojmowania Mwiata takiego2 jaki jest6 "rzeprowadzono pewne eks=
perymenty majL5e 0ezpoMredni z tym zwiLzek6 powiem o ni5- jutro6
"#&QT D "D(T!##EJ &QANIC$
!lan #alla5e zmieni temat2 powra5ajL5 do 0ardzo waInej kwestii2
podniesionej przez "aula2 wena i &i5-iegoF
= Czy jest jakaM podstawowa rNIni5a miJdzy myMlL za5-odniL a
0uddyzmem w podejM5iu do niektNry5- emo5ji destruk5yjny5-U
!rystoteles mNwi2 Ie powinno siJ znaleOK odpowiedni do sytua5ji
stopie) zoM5i i inny5- emo5ji6 &i5-ie zasugerowa2 Ie trze0a znaleOK
odpowiedni kontekst dla wyraIenia emo5ji6 Czy 0uddyzm zgadza siJ z
tym2 5zy teI ma do ty5- spraw zupenie inne podejM5ieU
JeMli zastosujemy siJ do wskazania Jego PwiLto0liwoM5i = 5iLgnL =i
0Jdziemy siJ trzymaK Mwie5kiego kontekstu2 rezygnujL5 z wielki5-
aspira5ji osiLgniJ5ia nirwany2 to wydaje siJ2 Ie i tak pozostanL miJdzy
tymi postawami zna5zne rNIni5e6 #eOmy 5oM takiego jak mioMK
romanty5zna6 JeMli myMlisz o osiLgniJ5iu nirwany2 to tak naprawdJ
5-5esz wyrze5 siJ tej mioM5i2 0o L5zy siJ ona z przywiLzaniem i
przeszkadza 5i w osiLgniJ5iu nirwany6 !le w kontekM5ie tego Iy5ia2
pozostawiwszy na 0oku nirwanJ2 jest tak2 Ie jeMli miJdzy ludOmi2 ktNrzy
mogL siJ poL5zyK i spodziK potomstwo2 nie ma romanty5znej mioM5i
5zy 5-oK0y sympatii2 to dojdzie w ko)5u do zagady rodzaju ludzkiego6
! zatem 0uddyM5i zgodzili0y siJ zapewne z tym2 Ie istniejL
odpowiednie okoli5znoM5i2 w ktNry5- moIe narodziK siJ mioMK
romanty5zna2 i odpowiednie stopnie nasilenia tej mioM5i6
!le potem prze5-odzimy do zoM5i = kontynuowa !lan6 = Idea
0uddyjski zdaje siJ rNIniK zarNwno od ideau przedstawionego przez
!rystotelesa2 jak i od ideau stworzonego przez wspN5zesnL psy=
5-ologiJ6 C-o5iaI z prakty5znego punktu widzenia 0ardzo trudno nie
od5zuwaK zoM5i2 to zgodnie z 0uddyjskim ideaem trze0a siJ od niej
powstrzymywaK nawet w sytua5ja5-2 w ktNry5-2 wydawaK 0y siJ mogo2
jest ona usprawiedliwiona i stosowna6 'uddysta powiedzia0y2 Ie nie
5-odzi o to2 a0y nie od5zuwaK Iadny5- emo5ji2 le5z 0y wyprN0owaK
inne moIliwoM5i waM5iwego i skute5znego poradzenia so0ie w danej
sytua5ji6 (LdzJ2 Ie jest to wielka rNIni5a6
Dalajlama doda stanow5zo2 mNwiL5 po angielskuF
= !le w kontekM5ie Mwie5kim zwykli ludzie nie mogL wyelimi
nowaK zwykymi metodami wszystki5- emo5ji negatywny5-6 To
niemoIliwe6
"odsumowujL5 tJ wymianJ poglLdNw2 powiedziaemF
= ! zatem2 #asza PwiLto0liwoMK2 doszliMmy na konie5 do wniosku2
Ie nie moIemy siJ 5akowi5ie uwolniK od negatywny5- emo5ji2 ale sL
metody zmniejszania i5- natJIenia i wpywu2 ktNre moIemy z0adaK6
Dlatego tu jesteMmy6
= %gadza siJ = odpar Dalajlama po angielsku6 = # kaIdym razie
warto wyprN0owaK tJ strategiJ2 warto podjLK tJ prN0J6
Na tym sko)5zyliMmy dyskusjJ6
Dla "aula rozmowy te 0yy nie5o 1rustrujL5e2 gNwnie z powodu
5-aoty5znej2 z0a5zajL5ej 5o rusz w innym kierunku dyskusji2 ktNra
zdawaa siJ nie mieK Iadnego zwiLzku z jego prelek5jL6 C-o5iaI przed
przerwL na -er0atJ Dalajlama powiedziaF Y%ostawmy te rozmowy o
nirwanie i zajmijmy siJ rze5zywistoM5iL dnia powszedniegoZ2 jego apel
pozosta2 zdaniem "aula2 woaniem na pusz5zyD z0ytnio siJ zagJ0iliMmy
w teoriJ2 tra5L5 z pola widzenia to2 5o mogo0y mieK zastosowanie
prakty5zne6 Jak powiedzia Dalajlama2 zastanNwmy siJ2 5o mogo0y
przydaK siJ ludziom2 ktNry5- nie interesuje praktykowanie 0uddyzmu2
ktNrzy po prostu szukajL sposo0Nw skute5zniejszego radzenia so0ie z
negatywnymi emo5jami6
# pewnym stopniu podzielaem roz5zarowanie "aula6 #iem teI
jednak2 Ie tego rodzaju dyskusje rozwijajL siJ w miarJ trwania spotka=
nia6 Do wielu tematNw i kon5ep5ji rzu5ony5- tego dnia mieliMmy
powrN5iK w nastJpny5- dnia5-6
D%IET T&%ECI
#GLXD # MQ%G
** mar5a *+++
& % D % I ! R <
NEH&'ILGI! EMCJI
"sy5-ologia jako dziedzina nauki z wolna przesuwa siJ ze s1ery
1ilozo1ii i nauk -umanisty5zny5- do s1ery nauk M5isy5-2 zajmujL5y5-
siJ 0adaniem mNzgu6 To nieuniknione przesuniJ5ie dokonuje siJ w
miarJ tego2 jak nowe metody 0ada) mNzgu ukazujL 5oraz jaMniej
neuro0iologi5zne podstawy naszego Iy5ia umysowego i emo=
5jonalnego6
8reud i 5i2 ktNrzy szli w jego Mlady przez trzy 5zwarte wieku2 nie
mieli Iadnej moIliwoM5i 0ezpoMredniego 0adania2 w jaki sposN0 mNzg
ksztatuje za5-owanieD w 5zasa5- 8reuda zwiLzki miJdzy zjawiskami
za5-odzL5ymi w mNzgu i naszym za5-owaniem 0yy terra incognita-
nieznanym kontynentem6 % pewnoM5iL niektNre pionierskie teorie2 jak
kon5ep5ja 8reuda o przemoInym wpywie prze0iegajL5y5- poza naszL
MwiadomoM5iL pro5esNw2 ktNre okreMlajL to2 5o ro0imy2 zostay
potwierdzone przez neuro0iologiJ6 Jednak 5akowity 0rak sposo0Nw
o0serwowania pra5y mNzgu dawa teoretykom w po5zLtka5- psy=
5-ologii swo0odJ tworzenia dziwa5zny5- wyjaMnie) ludzkiego
za5-owania2 wyjaMnie)2 ktNre nie miay Iadnego zwiLzku z tym2 5o
rze5zywiM5ie dzieje siJ w mNzgu6
%mienio siJ to radykalnie6 (to lat pNOniej nowe teorie w 5oraz
wiJkszym stopniu opierajL siJ na odkry5ia5- dokonywany5- pod5zas
0ada) mNzgu6 Jest o0e5nie nie do pomyMlenia2 a0y wzorem psy5-ologii
uprawianej przez wiJkszL 5zJMK dwudziestego wieku2 wyjaMniaK
wszystko2 od s5-izo1renii do rozwoju dzie5ka2 0ez uwzglJdniania pra5y
mNzgu6
Neuro0iologi5zne podstawy wspN5zesnej myMli psy5-ologi5znej
z 5aL jaskrawoM5iL ujawniy siJ w prelek5ji &i5-arda Da3idsona na
temat mNzgu i emo5ji6 Da3idson prze5iera drogJ w poszukiwaniu
neuro0iologi5znego podoIa emo5ji2 a w swojej pra5y wykorzystuje
imponujL5y arsena najnowo5zeMniejszy5- naukowy5- metod 0adania
mNzgu6
"o pierwsze2 w la0oratorium Da3idsona w Madison wykorzystuje siJ
EEG o spotJgowanej mo5y6 EEG2 elektroen5e1alogra12 urzLdzenie
suIL5e do rejestrowania 5zynnoM5i 0ioelektry5znej mNzgu2 naleIy do
standardowego wyposaIenia szpitalny5- oddziaNw neurologi5zny5-6
%wyke EEG od5zytuje jednak tylko aktywnoMK elektry5znL mNzgu
powstajL5L tuI pod 5zaszkL6 MoIna to porNwnaK do nakreMlenia mapy
pogody w (tana5- %jedno5zony5- na podstawie od5zytNw temperatury
wzduI grani5y z 7anadL6 Natomiast elektroen5e1alogra1 Da=3idsona ma
najnowo5zeMniejsze oprogramowanie2 ktNre w poL5zeniu ze spe5jalnym
wa5-larzem elektrod2 z najwiJkszL dokadnoM5iL Mledzi miejs5a w gJ0i
mNzgu2 a nie tylko na jego powierz5-ni2 5o przypomina sporzLdzanie
mapy pogody na podstawie od5zytNw temperatury w 5aym kraju6
"o drugie2 ma on do dyspozy5ji 5zynnoM5iowy magnety5zny rezo=
nans jLdrowy :1M&I;2 dziJki ktNremu Mledzi dro0ne zmiany w prze=
pywie krwi przez mNzg6 Hzyskuje w ten sposN0 inne pomiary pra5y
mNzgu pod5zas aktywnoM5i umysowej6 # odrNInieniu od aparatNw
M&I2 wykorzystywany5- w wiJkszoM5i szpitali2 ktNre dajL tylko zdjJ5ia
mNzgu2 o0razowanie 5zynnoM5iowe daje 5oM w rodzaju 1ilmu wideo2
dziJki 5zemu 0ada5ze mogL MledziK zmiany w mNzgu pod5zas
wykonywania okreMlonej 5zynnoM5i6 5zywiM5ie w eksperymenta5-
przeprowadzony5- w Madison z udziaem lamy sera wykorzystano
zarNwno 5zynnoM5iowe M&I2 jak i EEG z lokaliza5jL OrNda6
Na konie52 w la0oratorium Da3idsona korzysta siJ z pozytono=wej
tomogra1ii emisyjnej2 zwanej w skrN5ie "ET2 w ktNrej uIywa siJ
radioaktywnego zna5znika w 5elu Mledzenia aktywnoM5i neuroprze=
kaOnikNw w mNzgu6 "ozwala to o5eniK2 ktNry z kilkuset neuro=
przekaOnikNw 0ierze udzia w okreMlonej 5zynnoM5i umysowej6
Gdy0y 8reud mia dostJp do metod stale wykorzystywany5- przez
Da3idsona2 jego teorie 0yy0y 0ez wLtpienia zupenie inne6 # pre=
lek5ji przewidzianej na nastJpnL sesjJ Da3idson mNwiK mia o od=
kry5ia5- dokonany5- dziJki wszystkim tym metodom6
Tego dnia = trze5iego dnia dyskusji = omNwienie przez Da3idsona
roli mNzgu w emo5ja5- destruk5yjny5- po0udzio nas do zajJ5ia siJ
nimi od strony prakty5znej2 poniewaI 5aa nasza grupa pragnJa
stworzyK program2 ktNry nie tylko pomaga0y ludziom przezwy5iJIyK
emo5je destruk5yjne2 ale rNwnieI pielJgnowaK pozytywne6 'y to
de5ydujL5y punkt zwrotny naszego spotkania6
%ro0io siJ nagle zimniej2 nie0o zasnuy 5-mury2 a po poudniu
przysza 0urza6 Tego dnia rNwnieI przeziJ0ienie Dalajlamy wydawao
siJ silniejsze6 "omimo ponurej atmos1ery Dalajlama zasko5zy
wszystki5-2 przy5-odzL5 w5zeMnie na porannL sesjJ6 Nie mNg siJ
do5zekaK wykadu Da3idsona o mNzgowy5- odpowiednika5- emo5ji
destruk5yjny5-D jego do5iekliwe pytania i li5zne uwagi rzu5ane pod5zas
prelek5ji Mwiad5zyy o Iywym zainteresowaniu6
7iedy napynJli powoli pozostali u5zestni5y dyskusji i jej o0ser=
watorzy2 za5zLem posiedzenie od przedstawienia gNwny5- spraw2
ktNre doprowadziy do tematu tej sesjiF
=#eOmy model2 ktNry przedstawi nam 5z5igodny 7usala5itto6 %godnie
z nim2 istnieje pewien zespN zdrowy5- emo5ji2 ktNre pojawiajL siJ tym
wyraOniej2 im 0ardziej sa0nL emo5je dolegliwe6 Model ten ukazuje nam
sposN0 ozna5zania postJpu i daje wyo0raIenie o tym2 5o jest moIliwe do
osiLgniJ5ia w rozwoju 5zowieka2 nawet jeMli pominiemy najwyIszy
stopie) urze5zywistnienia ty5- moIliwoM5i6 Jego PwiLto0liwoMK
zaapelowa do nas o 0ardziej pragmaty5zne podejM5ie2 o skupienie siJ na
tym2 5o moIna rze5zywiM5ie zro0iK w suI0ie etyki Mwie5kiej i
ludzkoM5i6 "NOniej poruszyliMmy rolJ zudze) jako podstawy dolegliwy5-
emo5ji6 Temat ten 0Jdzie dzisiaj kontynuowa &i5-ard Da3idson2
omawiajL5 mNzgowL podstawJ dolegliwy5- emo5ji2 owy5- trze5- tru5iznF
poILdania2 agresji i zudzenia6 %na5ie &i5-arda Da3idsonaD prowadzi
poprzednie spotkanie z 5yklu rozmNw o umyMle i Iy5iu6 Jest on jednym z
najwy0itniejszy5- naukow5Nw w wyaniajL5ej siJ dopiero dziedzinie
zwanej neuro0iolo=giL a1ektywnL2 ktNra zajmuje siJ powstawaniem
emo5ji w mNzgu6
EDH7!CJ! !LTE&N!T$#N!
Da3idson wkro5zy na drogJ prowadzL5L do wy0itny5- osiLgniJK i
sawy2 kiedy po raz pierwszy wziL do rJki elektrodJ6 'y wtedy
u5zniem Midwood 4ig- (5-ool2 0rookli)skiego li5eum dla utalen=
towanej modzieIy z IykL do nauk M5isy5-6 #ziL tJ elektrodJ do rJki
z przy5zyn zupenie prozai5zny5- = zgosi siJ jako o5-otnik do pomo5y
w la0oratorium 0adania snu w Mrodku Medy5znym Majmonidesa2
gdzie przydzielono mu zadanie 5zysz5zenia elektrod przyklejany5- do
gNw osN02 u ktNry5- 0adano pra5J mNzgu pod5zas
snu6
d tamtej pory takie waMnie elektrody sL podstawowym narzJdziem
w jego pra5y6 0e5nie2 jako dyrektor La0oratorium Neuro0iologii
!1ektywnej na Hniwersyte5ie #is5onsin w Madison2 Da3idson = zwany
&i5-iem prakty5znie przez wszystki5-2 ktNry5- znajomoMK z nim nie
ograni5za siJ do skiniJ5ia gowL2 kiedy siJ mijajL = toruje drogJ dla
przekszta5enia psy5-ologii w naukJ o mNzgu6
%namy siJ z &i5-iem kawa 5zasu2 od 5-wili gdy w ?C>* roku
przyszed w poniedziakowy wie5zNr na seminarium Gary[ego (5-wartza
z psy5-o1izjologii2 pierwsze zajJ5ia2 w ktNry5- wziL udzia jako
magistrant na 4ar3ardzie2 i przypadkiem usiad o0ok mnie6 "owrN5iem
wtedy waMnie z piJtnastomiesiJ5znego po0ytu w India5-2 na ktNry
uzyskaem stypendium doktoran5kie z 4ar3ardu6 %ajmowaem siJ tam
studiowaniem medyta5ji i trady5yjny5- psy5-ologii azjaty5ki5-6 Na
seminarium (5-wartza zapisaem siJ2 a0y nau5zyK siJ metod uIywany5-
w psy5-o1izjologii2 ktNre 5-5iaem wykorzystaK w 0adania5- do mojej
pra5y doktorskiej poMwiJ5onej medyta5ji jako sposo0owi radzenia so0ie
z 1izy5znymi reak5jami na stres6 kazao siJ2 Ie = o0ok moIliwoM5i
studiowania pod kierunkiem (5-wartza = jednym z powodNw wy0oru
przez &i5-iego 4ar3ardu
0yem ja6
"rze0ywajL5 jesz5ze w India5-2 napisaem 5ykl artykuNw do mao
znanego i adresowanego do wLskiej grupy spe5jalistNw YJournal o1
Transpersonal "sy5-ologyZ6 %ajmowaem siJ w ni5- medyta5jL i jej
wpywem na 5iao i umys6 &i5-iemu2 studiujL5emu wNw5zas
na Hniwersyte5ie Nowojorskim i interesujL5emu siJ juI trady5yjnymi
religiami #s5-odu i 0adaniem mNzgu2 udao siJ jakoM dotrzeK do ty5-
artykuNw6 %na mnie wiJ5 z moi5- pra5 i 5-o5iaI nigdy nie widzia
mojego zdjJ5ia2 intui5yjnie wy0ra miejs5e o0ok mnie6
"o wykadzie zaproponowaem mu2 Ie podwiozJ go do domu moim
5zerwonym jak wNz straIa5ki 3olkswagenem 0usemD deska rozdziel5za
0ya galeriL zdjJK -induski5- joginNw2 ty0eta)ski5- amNw i inny5-
guru2 ktNry5- 0adaem al0o z ktNrymi zetknLem siJ tylko pod5zas
mojej indyjskiej pielgrzymki6 Dla &i5-iego2 ktNrego Mwiat ograni5za
siJ do tej pory waM5iwie do 'rooklynu i miaste5zka uniwersyte5kiego
na Hni3ersity 4eig-ts w 'ronksie2 wejM5ie do tego samo5-odu stao siJ
swego rodzaju o0jawieniem6 Y"o prostu porazio mnie toZ2 powiedzia
mi wiele lat pNOniej6
"od5zas jazdy dugo rozmawialiMmy o moim zainteresowaniu
medyta5jL i jej skutkami i o tym2 jak przystaje to do jego wasny5-
1as5yna5ji6 'ya to jedna z ty5- 5-wil2 w ktNry5- &i5-ie wiedzia2 Ie
znalaz siJ we waM5iwym miejs5u6 Czu2 Ie rodzi siJ miJdzy nami niK
porozumienia2 i wiedzia2 Ie to jest YtoZ6 "rzejaIdIka ta staa siJ dla
niego sym0olem po5zLtku alternatywnej eduka5ji2 wejM5ia na drogJ2
ktNra w ko)5u doprowadzia go do Indii = gdzie studiowa pod
kierunkiem ty5- samy5- nau5zy5ieli medyta5ji2 o ktNry5- opowie=
dziaem mu tamtego wie5zoru = i do tego spotkania z DalajlamL w
D-aramsali6
N#!T&(T#
7iedy jesz5ze 0yliMmy o0aj na 4ar3ardzie2 napisaliMmy wspNlnie
artyku2 w ktNrym dowodziliMmy2 Ie Kwi5zenie uwagi za pomo5L
medyta5ji prowadzi do wytworzenia siJ Ye1ektNw waM5iwoM5iZ2
trway5- i do0ro5zynny5- zmian psy5-o0iologi5zny5-6 'y to zwiastun
kon5ep5ji plasty5znoM5i mNzgu i emo5ji2 ktNrymi Da3idson mia siJ
zajLK pNOniej
?
6 Trze0a jednak 0yo na to jesz5ze doMK dugo 5zekaK2
kon5ep5je te 0owiem zna5znie wyprzedzay 0adania naukowe2 ktNre
mogy je potwierdziK6
Jako naukowie52 &i5-ie zawsze jest nowatorem2 znajdujL5 powody i
sposo0y 0adania umysu2 ktNrym inni najpierw siJ sprze5iwiajL2 a
pNOniej je przejmujL6 'JdL5 jesz5ze studentem Hniwersytetu No=
wojorskiego2 Da3idson prowadzi pionierskie pra5e2 0adajL5 wspNlnie z
Judit- &odin :o0e5nie rektor Hniwersytetu "ensylwa)skiego; wy=
o0raIenia umysowe6 &o0i to w 5zasa5-2 kiedy ton w psy5-ologii
narzu5ali 0e-awioryM5i2 ktNrzy gardzili 0adaniem jaki5-kolwiek dozna)
wewnJtrzny5- i utrzymywali2 Ie przedmiotem 0ada) naukowy5-
powinny 0yK tylko za5-owania2 ktNre sL o0serwowalne6 8as5yna5ja
&i5-iego pro5esami umysowymi2 takimi jak o0razy rodzL5e siJ w
umyMle2 0ya zde5ydowanie sprze5zna z tym ortodoksyjnym
stanowiskiem6
!le &i5-ie nie zraIa siJ tym2 posuwajL5 siJ upar5ie w kierunku2
ktNry doprowadziK wkrNt5e mia do powstania nowej dziedziny 0ada)2
zwany5- psy5-ologiL poznaw5zL :kognitywnL;6 # 5iLgu nastJpnej
dekady kognitywiM5i mieli2 dziJki swoim pomysowym metodom
0adania me5-anizmu dziaa) umysu2 uwolniK psy5-ologiJ spod
kontroli 0e-awiorystNw wyzna5zajL5y5- jej YwaM5iwyZ przedmiot
0ada)6 Jednak oni z kolei ustalili innL ortodoksjJ2 zgodnie z ktNrL moIna
0yo 0adaK takie 5zynnoM5i umysu jak tworzenie o0razNw i pamiJK2
natomiast emo5je nie w5-odziy w ra5-u0J6 &i5-ard Da3idson
przewodzi tym2 ktNrzy mieli o0aliK Nw nowy dogmat naukowy6
&i5-ie do dziM pamiJta waInL rozmowJ2 ktNrL przeprowadzi tuI
przed uko)5zeniem studiNw magisterski5- ze swoim promotorem na
4ar3ardzie2 nieIyjL5ym juI psy5-ologiem Dawidem M5Cellan=dem6
"owiedzia on &i5-iemu2 Ie jeMli 5zuje2 iI warto siJ 5zymM zajLK2
powinien zau1aK swojej intui5ji naukowej2 wierzyK w sie0ie i nie prze=
jmowaK siJ tym2 5o myMli reszta = w ko)5u do niego doL5zL6
&ada ta pomoga &i5-iemu przetrwaK kolejny5- dziesiJK samotny5-
lat2 kiedy kro5zy drogL nie tylko niez0adanL i niedo5enianL2 ale w
ogNle nie 1igurujL5L na Nw5zesny5- mapa5- nauki6 # poowie lat
siedemdziesiLty5- postanowi 0adaK nie po prostu emo5je2 le5z zwiLzki
miJdzy mNzgiem i emo5jami6 Co gorsza2 skon5entrowa siJ na roli2 jakL
w emo5ja5- odgrywajL paty 5zoowe2 i to w 5zasie2 kiedy
przyjmowano w neuro0iologii za pewnik2 Ie emo5je rodzL siJ w gJ0i
mNzgu2 w ukadzie lim0i5znym i pniu mNzgu2 naleIL5y5- do ewo=
lu5yjnie najstarszy5- jego 5zJM5i6 koli5e 5zoowe2 ktNre powstay jako
ostatnie w ewolu5ji naszego mNzgu2 uwaIano za przezna5zone do
YwyIszy5- 1unk5jiZ2 zwasz5za do myMlenia i planowania6
!le &i5-ie studiowa pod kierunkiem Normana Ges5-winda2
wielkiego neurologa 0e-awiorysty z #ydziau Medy5znego 4ar3ardu2
ktNry 0ada2 w jaki sposN0 urazy mNzgu zniekszta5ajL emo5je pa=
5jentNw6 Dodatkowej inspira5ji dostar5zyy mu studia z zakresu neu=
roanatomii w zakadzie #alyego Nauty w Instytu5ie Te5-nologii
Massa5-usetts6 Nauta 0y jednym z najwy0itniejszy5- neuroanato=mNw
dwudziestego wieku2 a spe5jalizowa siJ w okoli5a5- 5zoowy5- mNzgu6
d niego &i5-ie dowiedzia siJ2 Ie istniejL pewne oznaki Mwiad5zL5e o
poL5zenia5- okoli5y przed5zoowej z oMrodkami emo5ji znajdujL5ymi
siJ w gJ0i mNzgu6 Mao o ni5- wiedziano2 a wielu wLtpio w i5-
istnienieD Nauta prze5iwstawia siJ panujL5ym podNw5zas poglLdom i
zainspirowa &i5-iego do 0adania ty5- poL5ze)2 twierdzL52 Ie szukanie
zwiLzkNw miJdzy patami 5zoowymi i emo5jami jest strategiL
0adaw5zL2 ktNra na pewno okaIe siJ owo5na6
T#&%ENIE N#EJ D%IED%IN$ '!D!T
# tamty5- lata5- wielokrotnie odrzu5ano podania &i5-iego2 pod=
Nw5zas pro1esora Nowojorskiego Hniwersytetu (tanowego w "ur=5-ase2
o su0wen5je na projekty 0adaw5ze6 Taki sam los spotka 5zJMK
artykuNw2 ktNre wysya do 5zasopism naukowy5-6 "owoli jednak w
jego Mlady za5zJli iMK inni 0ada5ze6 %ainteresowanie nauki emo5jami
roz0udziy 5zJM5iowo takie 1undamentalne pytania jak to2 dla5zego pod
wpywem takiego samego stresu jedna oso0a zaamuje siJ i marnieje
1izy5znie2 natomiast inna pozostaje odporna2 nie poddaje siJ i wiedzie
dugie Iy5ie w zdrowiu i spokoju6 dpowiedO na to moIna 0yo znaleOK2
0adajL5 rNIni5e w o0woda5- nerwowy5- mNzgu6
%mieniaa siJ teI so5jologia nauki = w 5zasa5- rozkwitu 1reu=
dowskiej psy5-oanalizy rozwijay siJ teI 0ujnie 0adania emo5ji2
w ko)5u jednak zwiJdy pod zmasowanym atakiem 0e-awiorystNw6 #
lata5- szeMKdziesiLty5- dzierIyli oni w psy5-ologii uniwersyte5kiej
niemal niepodzielnL wadzJ2 z wolna tylko ustJpujL5 miejs5a psy=
5-ologom kognitywnym6 # ko)5u 5i drudzy zdo0yli przemoIny wpyw2
ale i5- podejM5ie do psy5-iki 0yo rNwnie 5-odne jak podejM5ie
0e-awiorystNwD ogNlnie przyjJtym modelem pra5y mNzgu 0ya
pra5a komputera6
7iedy jednak neuro0iolodzy za5zJli 0adaK2 jak z pra5y mNzgu rodzi
siJ Iy5ie umysowe2 wyonia siJ nowa dziedzina nauki = neuro=0iologia
poznaw5za6 Miao to w ko)5u otworzyK drzwi naukowemu 0adaniu
emo5ji2 okazao siJ 0owiem2 Ie istnieje sieK poL5ze) nerwowy5-
wiLIL5a ze so0L myMli i u5zu5ia2 poznanie i emo5je6 # owym 5zasie
za5zJto postrzegaK &i5-arda Da3idsona jako jednego z twNr5Nw
dziedziny zwanej o0e5nie neuro0iologiL a1ektywnL2 zajmujL5ej siJ
0adaniem mNzgu i emo5ji6 'adania2 ktNre wydaway siJ niegdyM
5zystymi spekula5jami2 stay siJ zalLIkiem dys5ypliny naukowej6
kazao siJ2 Ie intui5ja nie zawioda &i5-iego2 a jego upNr siJ opa5i6
# ?C<S roku &i5-ie przeniNs siJ na Hniwersytet #is5onsin2 gdzie
panowaa Iy5zliwa atmos1era dla jego zainteresowa) 0adaw5zy5-6 %
pomo5L u5zelni uz0iera ?+ milionNw dolarNw na 0udowJ la0oratorium2
w ktNrym mNg prowadziK 0adania z udziaem naukow5Nw rNIny5-
spe5jalnoM5i2 od neuro0iologNw po5zynajL52 na 1izyka5- ko)5zL56
0e5nie jest dyrektorem La0oratorium Neuro0iologii !1ek=tywnej i
La0oratorium 0razowania CzynnoM5iowego MNzgu i %a5-owania im6
#6 M6 7e5ka2 jednego z kilku na Mwie5ie kon5entrujL5y5- siJ na
0adaniu emo5ji i mNzgu6 # #is5onsin jest pro1esorem na wydziaa5-
medy5yny i psy5-ologiiD jedna z ty5- pla5Nwek nosi imiJ #illiama
Jamesa2 ktNry jest dla &i5-iego 0o-aterem w tej dziedzinie6
Niemal od po5zLtku kariery naukowej 1as5ynowaa &i5-iego rola2
jakL odgrywa mNzg w naszy5- doznania5-6 HwaIa teI2 Ie walutL
wspN5zesnej kultury jest nauka2 a wiJ5 jeMli zajmiemy siJ naukowo
rNInymi aspektami ludzkiej MwiadomoM5i2 wysuniemy je na plan pier=
wszy w sposN0 nie tylko ak5eptowany2 ale silnie oddziaujL5y na
wszystki5-6
MiarL dokona) &i5-iego jest to2 Ie kiedy 7ongres H(! zaILda
od Narodowy5- InstytutNw %drowia2 0y utworzyy piJK oMrodkNw
0adaw5zy5- zajmujL5y5- siJ wzajemnym oddziaywaniem organizmu i
umysu2 jedno z ty5- prestiIowy5- su0sydiNw = na sumJ ?? milionNw
dolarNw = uzyska waMnie on6 Mia 0adaK2 miJdzy innymi2 wpyw
medyta5ji na umys i na 1unk5je ukadu wewnLtrzwydziel=ni5zego2 a
zatem na zdrowie6 #tedy to po raz pierwszy &i5-ie uIy sowa
Ymedyta5jaZ w podaniu o przyznanie 1unduszy 1ederalny5-6 "rzyznany
mu w ?CCC roku grant 0y Mwiade5twem 5akowitej zmiany postaw w
nau5eD jesz5ze piJK lat w5zeMniej 0yo0y to nie do pomyMlenia6
! teraz2 po raz pierwszy w swojej karierze2 &i5-ie uwaIa2 Ie moIna
zastosowaK2 z za5-owaniem wszelki5- wymogNw2 metody naukowe do
wyjaMnienia rNIny5- zagadnie) doty5zL5y5- zwiLzkNw miJdzy
mNzgiem i ludzkL MwiadomoM5iL6 HIywajL5 w swoim la0oratorium
najnowo5zeMniejszy5- narzJdzi neuro0iologi5zny5-2 Da3idson wykaza
0ezspornie2 Ie paty 5zoowe i ukad lim0i5zny pozwalajL nam mieszaK
myMli z u5zu5iami2 poznanie i emo5je6 DowiNd susznoM5i nie tylko
myMli #alle[a Nauty2 ale rNwnieI swoi5-6
NEH&'ILGIX DLEGLI#$C4 EMCJI
%ajmujL5 miejs5e prelegenta2 &i5-ie wydawa siJ zupenie
rozluOniony6 "rzewodni5zy piLtemu spotkaniu z 5yklu rozmNw o
umyMle i Iy5iu2 ktNrego tematem 0yy altruizm i wspN5zu5ie2 a teraz
wrJ5zy Dalajlamie maszynopis zapisu ty5- dyskusji2 pod tytuem
Visions of Jom1assion- ktNry wyda razem z !nnJ 4arrington z
Hniwersytetu 4ar3arda
*
6
= Naukow5y2 ktNrzy u5zestni5zL w ty5- spotkania5- = zauwaIy przy
tej okazji = pozostajL pod i5- nieusuwalnym wpywem6 7iedy wrN5imy
do naszy5- spoe5znoM5i naukowy5-2 0Jdziemy innymi ludOmi6 %
naszego punktu widzenia spotkania te wywoujL 0ardzo waIne zmiany6
Jesz5ze tego samego dnia miao siJ okazaK2 Ie jest to twierdzenie
prawdziwe6
= C-5ia0ym dzisiaj = 5iLgnL2 za5zynajL5 1ormalnL prezenta5jJ =przedstawiK
trzy gNwne sprawy6 "ierwsza doty5zy pewny5- pro5esNw za5-odzL5y5- w
mNzgu2 ktNre leIL u podoIa emo5ji i i5- regula5ji2 i wiLIe siJ z i5- ewolu5yjnL
genezL6 NastJpnie 5-5ia0ym zajLK siJ kilkoma zagadnieniami majL5ymi
istotne zna5zenie dla naukowego zrozumienia doku5zliwy5- stanNw
emo5jonalny5-6 "o trze5ie2 przedstawiJ nie5o 1aktNw i pewne teorie
wyjaMniajL5e trzy z gNwny5- dolegliwy5- stanNw emo5jonalny5-F zoMK2
agresjJ i stra5- jako jednL grupJ emo5ji2 poILdanie jako drugL i zudzenia 5zy
niewiedzJ jako trze5iL6
JednL z najwaIniejszy5- rze5zy = wyjaMni &i5-ie na wstJpie =ktNry5-
dowiedzieliMmy siJ w neuro0iologii2 jest to2 Ie Iadnego za5-owania zoIonego2
takiego jak emo5ja2 nie zapo5zLtkowuje jeden tylko o0szar mNzgu6 # 5elu
wytworzenia takiego za5-owania wspNpra5uje ze so0L wiele 5zJM5i mNzgu6
Nie ma jednego oMrodka emo5ji2 tak jak nie ma oMrodka zawiadujL5ego grL w
tenisa 5zy jakiegokolwiek innego zoIonego za5-owania6 (kadajL siJ na to od=
dziaywania wzajemne rNIny5- o0szarNw mNzgu6
Do waIny5- o0szarNw korowy5-2 o ktNry5- wspomnia &i5-ie2 naleIy pat
5zoowy2 o0szar odgrywajL5y de5ydujL5L rolJ w regula5ji emo5ji2 ktNry pNOniej
omNwi 0ardziej sz5zegNowo6 Innym jest pat 5iemieniowy2 o0szar2 w ktNrym
L5zL siJ reprezenta5je przedmiotNw postrzegany5- przez nasze zmysy2 takie
jak wzrok2 su5- i dotyk6 "at 5iemieniowy odgrywa rNwnieI waInL rolJ w
tworzeniu reprezenta5ji umysowy5-2 to zna5zy taki5-2 ktNre powstajL wtedy2
kiedy 5oM so0ie wyo0raIamy6
7iedy &i5-ie za5zL pokazywaK przezro5ze2 Dalajlama2 0JdL5y 5ay 5zas
troskliwym gospodarzem2 da znak posugujL5emu mu mni5-owi2 a0y zgasi
Mwiato2 a potem upewni siJ2 5zy kamerzysta nagrywajL5y dla potrze0
ar5-iwum prze0ieg dyskusji na wideo poradzi so0ie przy sa0ym oMwietleniu6
&i5-ie skupi siJ na o0szara5- mNzgu majL5y5- zwiLzek z powstawaniem
emo5ji destruk5yjny5- i i5- regula5jL6 "okaza przezro5ze przedstawiajL5e
mNzg jak0y prze5iJty na pN od przodu do tyu2 5o pozwalao nam ujrzeK jego
powierz5-niJ przyMrodkowL6
Najpierw wskaza na paty 5zoowe2 ktNre sL oMrodkiem wykonaw5zym i
odgrywajL pewnL rolJ w regula5ji emo5ji6 NastJpnie zwrN5i naszL uwagJ na
inny rejon niezwykle waIny w powstawaniu emo5ji2 5iao migdaowate2
znajdujL5e siJ w Mrodku mNzgu2 w rejonie zwanym ukadem lim0i5znym6 H
oso0y dorosej 5iao migdaowate ma okoo ?2S 5entymetra szeM5iennego2 5zyli
jest wielkoM5i orze5-a woskiego6 # isto5ie sL dwa 5iaa migdaowate2 po
jednym w kaIdej pNkuli mNzgowej6
Na emo5je skada siJ zgranie aktywnoM5i rNIny5- poL5ze) nerwowy5- mNzgu2
zwasz5za znajdujL5y5- siJ w pa5ie 5zoowym2 odpowiedzialnym za wykonaw5ze
1unk5je mNzgu :takie jak planowanie;2 5iele migdaowatym2 ktNre jest sz5zegNlnie
aktywne pod5zas doznawania emo5ji negatywny5-2 taki5- jak stra5-2 i w -ipo=kampie2
ktNry dostosowuje dziaania do kontekstu sytua5yjnego6 0szary2 ktNry5- nazwy tutaj
podano2 sL aktywne pod5zas doznawania emo5ji6
= Ciao migdaowate = powiedzia &i5-ie = odgrywa de5ydujL5L rolJ w
pewny5- rodzaja5- emo5ji negatywny5-2 taki5- jak stra5-6
# nad5-odzL5y5- dnia5- mieliMmy usyszeK duIo wiJ5ej o 5iele
migdaowatym2 gNwnym oMrodku w mNzgu odpowiedzialnym za powstawanie
emo5ji destruk5yjny5-6
Dalajlama zapyta2 5o 5zJsto ro0i2 o to2 jakie implika5je ma to dla
zwierzLt6 Jego wspN5zu5ie dla wszystki5- istot o0ejmuje teI zwierzJta i
pod5zas tego2 jak i inny5- dialogNw2 rozszerza dyskusjJ tak2 a0y i je w
niej uwzglJdniono6 Teraz wskaza2 Ie zwierzJta przejawiajL emo5je
podo0ne do ludzkiego stra5-u2 i spyta2 5zy i5- mNzgi majL podo0nL
0udowJ6 &i5-ie odpar2 Ie mNzgi wszystki5- ssakNw majL podo0nL
strukturJ2 ale Ie sL ogromne rNIni5e w rozmiara5- patNw 5zoowy5-2
ktNre najwiJksze sL u ludzi6
EMCJE NIE N! MIEJ(CH
Da3idson kontynuowa ogNlne przedstawienie neuroanatomii2
prze5-odzL5 do -ipokampa2 poduInej struktury znajdujL5ej siJ tuI za
5iaem migdaowatym2 ktNra ma zwiLzek z pamiJ5iL6 %auwaIy2 Ie
-ipokamp odgrywa waInL rolJ w przeIywaniu emo5ji2 poniewaI 0ierze
udzia w o5enie k o n t e k s t u wydarze)6
= MogJ znaleOK siJ w sytua5ji2 w ktNrej przydarzajL mi siJ same
do0re rze5zy2 na przykad w moim domu2 gdzie 5zujJ siJ 0ezpie5zny i
ko5-any przez rodzinJ2 a wiJ5 juI sam akt wejM5ia w to oto5zenie
1izy5zne poprawia mi nastrNj6 4ipokamp dokonuje o5eny tego
Mrodowiska 1izy5znego jako kontekstu mojego dziaania6 NiektNre
za0urzenia emo5jonalne2 zwasz5za depresja i zespN stresu poura=
zowego2 prowadzL do nieprawidowoM5i lu0 uszkodze) -ipokampa6
= (yszaem = wtrL5i Dalajlama = Ie kiedy jakaM 5zJMK mNzgu ulegnie
uszkodzeniu2 to 5-o5iaI przez pewien 5zas 0Jdzie upoMledzony jej
umysowy korekt2 w ko)5u w niektNry5- przypadka5- jej zadania
przejmL inne 5zJM5i6 # jakim stopniu odnosi siJ to do ty5- przypadkNwU
7iedy2 po jakim 5zasie2 do5-odzi do tego przejJ5ia 1unk5ji 5zJM5i
uszkodzonej2 a kiedy upoMledzenie 1unk5ji umysowy5- jest nieod=
wra5alneU
=To 0ardzo waIne pytanie = odpar &i5-ie6 = (twierdzono2 Ie zarNwno
w depresji2 jak i w zespole stresu pourazowego -ipokamp siJ kur5zy6
MoIna to o0iektywnie zmierzyK6 Jednak nowe odkry5ia2 dokonane w
u0iegym roku2 pokazujL2 Ie jeMli depresjJ le5zy siJ Mrodkami
prze5iwdepresyjnymi2 zapo0iega siJ zmniejszeniu o0jJtoM5i -ipo=
kampa2 do ktNrej na ogN do5-odzi w depresji nie le5zonej
/
6 ! zatem
struktura ta odzna5za siJ duIL plasty5znoM5iL6 8unk5je -ipokampa i
inny5- struktur mogL w pewnym stopniu przejLK inne 5zJM5i mNzgu2
5-o5iaI na podstawie naszej o0e5nej wiedzy jest to stopie)
ograni5zony6 Trze0a jednak dodaK2 Ie nie z0adano dogJ0nie tego
zagadnienia6
= C-5J siJ upewniK2 5zy do0rze to zrozumiaem = powiedzia
Dalajlama6 = 7iedy nie mamy depresji2 podstawowymi 1unk5jami
-ipokampa sL zapamiJtywanie i rozpoznawanie kontekstu2 takU
#ynikao0y z tego2 Ie kiedy jesteMmy pogrLIeni w depresji2 upoMle=
dzone jest teI 1unk5jonowanie -ipokampa6
= Tak jest6
= "okonujemy depresjJ i -ipokamp powra5a do normalnego dzia=
ania6
= Tak jest6
= ! zatem = zaIartowa Dalajlama = gdy0y wyL5znL 1unk5jL -ipo=
kampa 0yo wpJdzanie nas w depresjJ2 to lepiej 0yo0y siJ go poz0yK6
= !le nie jest to jego jedyna 1unk5ja = powiedzia Da3idson2
MmiejL5 siJ6 = Jest on nam potrze0ny6 Niemniej jednak wskazuje to na
pewien waIny aspekt za5-odniego podejM5ia do emo5ji destruk5yj
ny5-F wyraIanie emo5ji niewaM5iwej w jakiejM sytua5ji6 Naturalne jest
na przykad od5zuwanie smutku2 kiedy umrze oso0a2 ktNrL ko5-amy6
!le oso0a pogrLIona w depresji od5zuwa smutek w niestosowny5-
konteksta5-6 Istnieje -ipoteza2 Ie -ipokamp tej oso0y nie 1unk5jonu
je prawidowo6 4ipokamp dostar5za nam in1orma5ji o kontekM5ie
i pomaga kontrolowaK reak5je emo5jonalne2 a0y 0yy one odpowied
nie do kontekstu6 Jednym z pro0lemNw pojawiajL5y5- siJ w za0urze
nia5- emo5jonalny5- jest zatem wyraIanie emo5ji w nieodpowied
ni5- konteksta5-6 "odo0nie jest ze stra5-em i za0urzeniami lJkowy
mi2 patologi5znL2 skrajnL 1ormL stra5-u6 CzJsto od5zuwamy stra5-2
reagujL5 na zagroIenie dla naszego 1izy5znego przetrwania2 ale oso
0a 5ierpiL5a na 1o0iJ od5zuwa go w inny5- konteksta5-2 w ktNry5-
w ogNle nie ma Iadnego zagroIenia2 nie mNwiL5 juI o zagroIeniu dla
Iy5ia6 &NwnieI w tym wypadku istnieje -ipoteza2 Ie pro0lem kryje siJ
w -ipokampie6 Innymi sowy2 jednym ze sprawdzianNw za0urze)
emo5jonalny5- jest nieodpowiednioMK emo5ji do kontekstu2 ktNrej
przy5zynL moIe 0yK dys1unk5ja -ipokampa6 'adano dotLd stra5- i
smutek2 ale odnosiK siJ teI moIe to do inny5- emo5ji2 taki5- jak zoMK i
niepokNj6
J!7 DP#I!DC%ENIE %MIENI! MQ%G
NastJpnie &i5-ie opowiedzia o zmiana5- rozmiarNw mNzgu pod=
5zas ewolu5ji rNIny5- gatunkNw2 od na5zelny5- po 5zowieka6
= tNI2 #asza PwiLto0liwoMK2 jeMli przyjrzymy siJ patom 5zo
owym i porNwnamy je z resztL mNzgu2 przekonamy siJ2 Ie u ludzi
stosunek ten jest wyIszy niI u jakiegokolwiek innego gatunku6 MNwi
to nam2 Ie w pata5- 5zoowy5- jest 5oM waInego dla 5e5- spe5y
1i5znie ludzki5-6 JednL z najwaIniejszy5- ludzki5- 5e5- jest 0yK moIe
zdolnoMK regulowania emo5ji2 tutaj paty 5zoowe zdajL siJ odgrywaK
klu5zowL rolJ6 MajL teI one udzia w rozregulowaniu emo5jonalnym2
w powstawaniu emo5ji destruk5yjny5-6
Dalajlama ponownie odniNs uwagi Da3idsona do zwierzLtF
= Czy nie sugeruje pan2 Ie zwierzJta nie majL ukadu regula5ji
emo5jiU
= # pewnym stopniu majL2 ale nie jest on tak rozwiniJty jak u ludzi6
Hsatys1ak5jonowany tL odpowiedziL Dalajlama pokiwa gowL6
= Jednym z naj0ardziej eks5ytujL5y5- odkryK neuro0iologii = pod
jL &i5-ie = w ostatni5- piJ5iu lata5- 0yo stwierdzenie2 Ie opisywane
przeze mnie o0szary mNzgu2 paty 5zoowe2 5iao migdaowate i -i=
pokamp2 zmieniajL siJ pod wpywem doMwiad5zenia6 gromny
wpyw wywiera na nie Mrodowisko emo5jonalne2 w ktNrym siJ wy
5-owujemy2 i powtarzajL5e siJ doMwiad5zenia6
Temat zmian w mNzgu powodowany5- przez doMwiad5zenie2
Yplasty5znoMK nerwowaZ2 mia siJ staK gNwnym wLtkiem pNOniejszy5-
dyskusji6
= (z5zegNlnie 1as5ynujL5e w ty5- odkry5ia5- jest to2 Ie wpyw
Mrodowiska na rozwNj mNzgu przeMledzony zosta aI do poziomu
ekspresji genNw6 'adania te prowadzono doty5-5zas na zwierzJta5-2 ale
mamy zasadne powody przypusz5zaK2 Ie odnosi siJ to rNwnieI do ludzi6
JeMli wy5-owujesz siJ w przyjaznym Mrodowisku2 w ekspresji genNw
za5-odzL wyraOne2 o0iektywne zmiany6 (L na przykad geny kodujL5e
pewne 5zLste5zki2 ktNre odgrywajL waInL rolJ w regula5ji naszy5-
emo5ji2 a reagujL na troskliwL opiekJ6
= CzyI0y sugerowa pan = 5-5ia siJ upewniK Dalajlama = Ie oso0y
wy5-owane w przyjaznym Mrodowisku majL wiJkszL zdolnoMK regu
lowania emo5jiU
= #aMnie tak = odpar &i5-ie6 = (L na to dowody u zwierzLt2
a o ludzki5- 0Jdzie jutro mNwi Mark Green0erg przy okazji prelek5ji
o emo5jonalnym u5zeniu siJ dzie5i6 #iLIe siJ z tym inne zagadnienie6
Do niedawna2 jesz5ze rok2 dwa lata temu2 neuro0iolodzy 0yli przeko
nani2 Ie rodzimy siJ z pewnL li5z0L neuronNw2 ktNra musi wystar5zyK
nam na 5aL resztJ Iy5ia6 HwaIano2 Ie zmiany za5-odzL5e w ukadzie
nerwowym pod5zas rozwoju 5zowieka ograni5zajL siJ tylko do two
rzenia nowy5- poL5ze) miJdzy tymi komNrkami i do umierania ko
mNrek i Ie0y nie wiadomo 5o siJ dziao2 nie powstajL Iadne nowe
komNrki nerwowe6 # ostatni5- dwN5- lata5- odkryliMmy2 Ie jest to
przekonanie 0Jdne6 #ykazano2 Ie nowe neurony powstajL u 5zo
wieka przez 5ae Iy5ie
,
6 To 1antasty5zne odkry5ie6
Dalajlama2 ktNry wyglLda na 0ardzo tym zaintrygowanego2 zapytaF
= 7iedy mNwi pan o tworzeniu siJ nowy5- neuronNw2 to daje pan do
zrozumienia2 Ie pod5zas gdy ustaje trwanie pewny5- neuronNw2 ktNre
prawdopodo0nie usuwane sL z organizmu jako odpadki2 inne powstajL
od zera2 nie jako kontynua5ja Iy5ia w5zeMniej powstay5- neuronNwU
= "owstajL od zera z komNrek zwany5- ma5ierzystymi2 ktNre mogL
przekszta5iK siJ w dowolnego rodzaju komNrkJ w kaIdym miejs5u
5iaa6 7omNrka ma5ierzysta moIe staK siJ komNrkL nerki2 komNrkL
ser5a2 a takIe nerwowL6
= Czyli jest to w pewnym sensie komNrka ogNlna = zauwaIy
Dalajlama6 = ! inne neurony po prostu umierajL2 po prostu przestajL
istnieK jako neurony666 Co siJ z nimi dziejeU
= %nikajL2 zostajL w5-oniJte przez inne komNrki = odpar &i5-ie6
= (koro niektNre komNrki nerwowe mNzgu umierajL2 niektNre IyjL
dalej2 a niektNre tworzL siJ od nowa2 to 5o sprawia2 Ie pewne z ni5-
istniejL dalejU Czy sL jakieM2 ktNre pozostajL przez 5ae Iy5ieU = spyta
Dalajlama6
= Nie znamy dokadnej odpowiedzi na to pytanie = powiedzia &i5-ie
= ale uwaIa siJ2 Ie nowo powstae neurony wiLIL siJ z u5zeniem siJ i
pamiJ5iL6 Neurony te tworzL siJ nawet u ludzi po szeMKdziesiLt5e6
= !5-` = rzek Dalajlama2 ktNry jest po szeMKdziesiLt5e2 prostujL5 siJ
na krzeMle6
MQ%G EIN(TEIN!
"otem Dalajlama zmieni temat6 %astanawiay go doniesienia o
nowy5- 0adania5- mNzgu Einsteina6 %apyta &i5-iegoF
= "odo0no mNzg Einsteina mia jakieM niezwyke 5e5-y6 Co to
dokadnie 0yoU
= # pa5ie 5iemieniowym znajduje siJ o0szar zwany zakrJtem
kLtowym2 ktNry wedug ty5- doniesie) 0y wiJkszy2 niI normalnie
0ywa6 Jak w5zeMniej mNwiem2 jest to o0szar2 w ktNrym s5alajL siJ
doznania 5zu5iowe6
= Czy to tylko nadal Iywa legenda2 5zy teI 0yo tak naprawdJU
= Nie z0adano tego wystar5zajL5o dokadnie2 ale to 5iekawe6 Einstein
twierdzi2 Ie kiedy pogrLIa siJ w myMla5-2 przesuwao mu siJ przed
o5zami mnNstwo o0razNw6 Nazywa siJ to synestezjL6 (ynestezja to
zlewanie siJ dozna) od0ierany5- przez rNIne zmysy w jednL treMK
umysowL6 "rzypusz5za siJ2 Ie ten powiJkszony o0szar jego mNzgu
mNg 0yK OrNdem jego zdolnoM5i myMlenia w ten sposN06
= "rawdopodo0nie nie jest pan w stanie tego okreMliK = odpar
Dalajlama = ale 5zy uwaIa pan2 Ie Einstein urodzi siJ z tym powiJk=
szonym patem 5iemieniowymU Czy to moIe tuma5zyK jego wyjLtkowy
geniusz2 5zy teI myMli pan2 Ie o0szar ten tak siJ rozwinL z powodu
sposo0u2 w jaki wykorzystywa on przez 5ae Iy5ie swNj umysU Co 0yo
jajkiem2 a 5o kurLU
= "rawdopodo0nie i jedno2 i drugie = powiedzia &i5-ie6
= 'ardzo ostroIna odpowiedO = skwitowa to Dalajlama ze
Mmie5-em6 "otem podjL na nowoF = (taram siJ odnieMK to do rozmowy2
pod5zas ktNrej powiedziano2 Ie kaIdy pro5es myMlowy poprzedzaK musi
aktywnoMK mNzgu6 #kadam na 5-wilJ juI nie tylko szaty 0uddysty2 ale
kaIdego2 kto twierdzi2 Ie istniejL poprzednie i pNOniejsze w5ielenia6
%godnie z tL teoriL istnieje pewna 1orma MwiadomoM5i niezaleIna od
aktywnoM5i mNzgu2 ktNrL moIna przekazywaK z jednego Iy5ia
drugiemu6
&ozmowa2 o ktNrej wspomnia2 to5zya siJ pod5zas drugiej kon1e=
ren5ji poMwiJ5onej umysowi i Iy5iu6 "ytanie 0rzmiaoF YCzy Mwiado=
moMK moIe w jakiejM 1ormie trwaK po Mmier5i2 kiedy mNzg juI jej nie
podtrzymujeUZ
&i5-ie odpowiedzia2 5ytujL5 pioniera ameryka)skiej psy5-ologii i
1ilozo1iiF
= # pierwszym rozdziale Princi1les ofPs(cholog(- dziea napisanego
w ?<C+ roku2 #illiam James stwierdzi2 Ie mNzg jest jedynym narzL
dem 0ezpoMrednio odpowiedzialnym za pro5esy umysowe i 5aa resz
ta zasad psy5-ologii jest jedynie przypisem do tego twierdzenia6
8ran5is5o 9arela rzek na to2 Ie w Dowia,czeniu religi'n(m James
zaprze5zy temu w5zeMniejszemu twierdzeniu6
= ! zatem = powiedzia &i5-ie = sam James nie trzyma siJ kon
sekwentnie tego poglLdu2 a my na pewno nie mamy niez0Jdny5-
dowodNw2 0y dojMK w tej sprawie do niez0itego wniosku6
T-upten Jinpa skomentowa to 5ierpkoF
= "atrzL5 z punktu widzenia ty0eta)skiej trady5ji litera5kiej2
uwaIam2 Ie 0ardziej autorytatywne sL dziea pNOniejsze6
= # nau5e jest odwrotnie = zareplikowa &i5-ie6
C D!JE LHD%IM C4!&!7TE&$(T$C%NX
DL! NIC4 INTELIGENCJWU
#rN5iwszy do prelek5ji2 &i5-ie wyMwietli przezro5ze ukazujL5e
korJ przed5zoowL2 z napisami ozna5zajL5ymi jej gNwne o0szaryF
grz0ietowo0o5zny2 o5zodoowy i 0rzusznopoMrodkowy2 w ktNry5-
zwasz5za ten ostatni odgrywa waInL rolJ w emo5ja5-6 "rzezro5ze
pokazywao widok mNzgu z dwN5- stronF z 0oku i z dou6 = "at 5zoowy
dzieli siJ na wiele rNIny5- o0szarNw6 0szar zwany korL
0rzusznopoMrodkowL ma de5ydujL5e zna5zenie dla emo5ji6 "a5jen5i z
uszkodzeniami tego o0szaru mNzgu przejawiajL nieuregulowane2
5-aoty5zne za5-owania2 takie jak wy0u5-y zoM5i6 HwaIa siJ2 Ie
przednia 5zJMK pata 5zoowego odgrywa waInL rolJ w pewny5-
rodzaja5- poznania2 zwasz5za w planowaniu przyszoM5i6 "oniewaI
pewne aspekty emo5ji rNwnieI L5zL siJ z anty5ypowaniem przyszoM5i2
na przykad o5zekiwaniem na spotkanie z uko5-anL2 dawno nie widzianL
oso0L2 ta 5zJMK mNzgu 0ierze udzia w przedstawianiu tego 5elu w
naszym umyMle6 MNwiL5 ogNlniej2 motywa5ja zaleIy od aktywnoM5i tego
rejonu pata 5zoowegoD dziJki niemu pamiJtamy o tym2 5o 0Jdziemy
5zuli2 gdy osiLgniemy swNj 5el
S
6
= C-5J poMwiJ5iK tro5-J wiJ5ej 5zasu na omNwienie kory 5zoo
wej = oznajmi &i5-ie = poniewaI ma ona tak duIe zna5zenie dla
naszej zdolnoM5i regulowania emo5ji2 zwasz5za emo5ji destruk
5yjny5-6 # ini5jowaniu emo5ji 0iorL udzia inne o0szary mNzgu niI
w jej regula5ji6 # ukadzie2 ktNry zapo5zLtkowuje emo5je2 gNwnL
rolJ peni 5iao migdaowate2 natomiast regula5jL emo5ji zajmuje siJ
w zna5znej mierze kora przed5zoowa6 # normalny5- warunka5-
o0szary mNzgu2 ktNre ini5jujL emo5jJ2 i te2 ktNre jL regulujL2 po0u
dzane sL w wiJkszoM5i wypadkNw rNwno5zeMnie2 a wiJ5 kiedy zostanie
wyzwolona emo5ja2 uru5-omione rNwnieI zostajL me5-anizmy jej
regulowania6 Daje nam to klu5z do zrozumienia emo5ji destruk
5yjny5-2 poniewaI moIemy 0adaK o0szary mNzgu 0iorL5e udzia
w regula5ji emo5ji2 ktNre mogL dziaaK niewaM5iwie6
= JednL z niepowtarzalny5- 5e5- rodzaju ludzkiego jest inteligen
5ja = powiedzia Dalajlama6 = Czy potra1i pan zidenty1ikowaK 5zJMK
lu0 5zJM5i mNzgu2 ktNre korelujL z naszL wyjLtkowL inteligen5jL2 ktNre
sL 5-arakterysty5znie ludzkieU
# odpowiedzi &i5-ie wrN5i do patNw 5zoowy5-F
= #spomniaem w5zeMniej2 Ie kaIde za5-owanie zoIone wymaga
interak5ji miJdzy rNInymi o0szarami mNzgu6 Inteligen5ja jest z pew=
noM5iL pro5esem zoIonym i przypusz5zalnie wiLIe siJ z interak5jami
rNIny5- o0szarNw mNzgu6 To odpowiedO ostroIna6 "ozwNl5ie jednak2 Ie
dam teI na to odpowiedO w wiJkszym stopniu opierajL5L siJ na
domysa5-6 "aty 5zoowe sL z 5aL pewnoM5iL waIne dla pojawienia siJ
wyjLtkowy5- aspektNw ludzkiej inteligen5ji2 i to nie tylko tego2 5o
uwaIamy na %a5-odzie za inteligen5jJ poznaw5zL2 ale rNwnieI tego2 5o
zwiemy inteligen5jL emo5jonalnL6 (L one niez0Jdne dla o0u6
8akt2 Ie pewne z ty5- samy5- o0szarNw mNzgu2 ktNre majL zwiLzek
z powstawaniem emo5ji pozytywny5-2 wiLIL siJ ze zdolnoM5iL
rozumowania2 wzmNg zainteresowanie Dalajlamy6 HwaIa on2 Ie jest to
naukowym potwierdzeniem tego2 w 5o zawsze wierzyF Ie kon=
struktywne2 pozytywne emo5je mogL opieraK siJ na rozumie i Ie rozum
moIe je nasilaK6 Do zadania nastJpnego pytania skoni go najwyraOniej
typowy dla rasowego dyskutanta nawyk przyta5zania pozornie
niewygodny5- dowodNw6
= "owiedzia pan w5zeMniej2 Ie ten rodzaj o0razNw umysowy5-2
ktNre tworzy so0ie Einstein2 wydaje siJ zwiLzany z tylnL 5zJM5iL mNzgu6
0szary umysowe2 ktNre siJ pojawiajL2 kiedy myMlimy2 zdajL siJ mieK
poL5zenia w pa5ie 5iemieniowym2 takU JeMli moIemy nazwaK to
wyo0raOniL2 to potJga naszej wyo0raOni wydawaa0y siJ M5iMle zwiLzana
z zakresem naszej inteligen5ji6 ! zatem 5zy nie uwaIa pan2 Ie pat
5iemieniowy2 nie 0JdL5y 5zJM5iL pata 5zoowego2 jest jednym z
gNwny5- rozgrywajL5y5- w zjawisku spe5y1i5znie ludzkiej inteligen5jiU
= Dalajlama koysa siJ lekko w przNd i w ty2 5o Mwiad5zyo o jego
przejJ5iu siJ tematem6
= Tak6 5zywiM5ie = odpar &i5-ie6 = !le w mNzgu 5zowieka jest
ogromna2 wiJksza niI u inny5- gatunkNw li5z0a poL5ze) miJdzy
patami 5zoowym i 5iemieniowym6 %dolnoMK snu5ia wyo0raIe) w
sensie twNr5zego myMlenia Einsteina na pewno opieraa siJ na
zwiLzka5- pata 5zoowego2 w ktNrym rodziy siJ 0ardziej a0strak5yjne
kon5ep5je2 z o0razami pojawiajL5ymi siJ w umyMle6
= Einstein mNwi2 Ie jego kon5ep5je pojawiay siJ najpierw w
posta5i o0razNw i dopiero pNOniej ujmowa je w sowa5-6 "o5zLtkowo
rNwnania 5zy prawa 1izyki jawiy siJ mu jako o0razy =powiedziaem6
# korze przed5zoowej znajdujL siJ oMrodki wykonaw5ze taki5- zdolnoM5i jak
planowanie6 0szar 0rzusznopoMrodkowy odgrywa de5ydujL5L rolJ w regula5ji emo5ji6
MQ%G # 7!D%I
=#asza PwiLto0liwoMK = kontynuowa &i5-ie = 5-5J jesz5ze
wspomnieK o dwN5- inny5- ogNlny5- zagadnienia5-6 "o pierwsze2
paty 5zoowe2 5iao migdaowate i -ipokamp majL li5zne poL5zenia z
5iaem2 zwasz5za z ukadem odpornoM5iowym2 ukadem wewnLtrz=
wydzielni5zym2 ktNry reguluje poziom -ormonNw2 i autonomi5znym
ukadem nerwowym2 ktNry reguluje 5zJstoMK pra5y ser5a2 5iMnienie krwi
i tak dalej6 %a5zyna to dostar5zaK nam pewny5- wskazNwek 5o do tego2
w jaki sposN0 umys moIe wpywaK na 5iao2 dziJki 5zemu moIemy
zrozumieK wpyw emo5ji nie tylko na nasze zdrowie psy5-i5zne2 ale
rNwnieI na zdrowie 1izy5zne6
(konio to DalajlamJ do zadania pozornie dziwa5znego pytaniaF
= Czy jest teorety5znie moIliwe2 nawet jeMli o0e5nie te5-ni5znie
niewykonalne2 od5iJ5ie gowy Iywemu 5zowiekowi2 zapewnienie jej
dopywu krwi2 tlenu i 5zego tam jesz5ze potrze0uje i podtrzymanie
1unk5jonowania mNzguU Czy w zasadzie jest to moIliweU
# rze5zywistoM5i ten waMnie pro0lem rozwaIali zupenie powaInie
1ilozo1owie umysu6
= Jest taki 1ilozo1 nazwiskiem Daniel Dennett = odpar &i5-ie =ktNry
napisa rozprawJ waMnie o tym2 o mNzgu w kadzi2 jak to meta1ory5znie
okreMli
@
6 Tylko gowa2 waMnie to2 o 5o #asza PwiLto0liwoMK pyta6
MyMlJ2 Ie w zasadzie jest to moIliwe6 Jedno z 5iekawy5- pyta)2 ktNre
nasuwajL siJ przy tym2 doty5zy tego2 5zy podtrzymywany w ten sposN0
przy Iy5iu mNzg mNg0y od5zuwaK emo5je6
= Innymi sowy2 mNg0y siJ nie przejmowaKU = zaIartowa !lan6
= ! wiJ5 w zasadzie = rzek Dalajlama = odpowiedO jest twierdzL5a2
ale pozostaje pytanie o emo5jeU
= #aMnie6
= ! 5o z inteligen5jLU Czy taki mNzg mNg0y 0yK inteligentnyU = "o
5zym doda ze Mmie5-emF = To 0yo0y najlepsze2 mieli0yMmy
inteligen5jJ 0ez emo5ji`
= MyMlJ2 Ie nadal od5zuwali0yMmy emo5je = odpar &i5-ie6
MNwiL5 juI powaIniej2 Dalajlama zgodzi siJ z nimF
= DopNki istnieK 0Jdzie po5zu5ie YjestemZ2 dopNty muszL mu
towarzyszyK emo5je6
"D%IELN$ MQ%G
&i5-ie przeszed do innej kwestii zwiLzanej z patami 5zoowymiF
= H wszystki5- gatunkNw krJgow5Nw kresomNzgowie dzieli siJ na
dwie pNkule2 a wyniki szeroko zakrojony5- 0ada) rNIni5 1unk5jo
nalny5- miJdzy o0u poowami Mwiad5zL o tym2 Ie u ludzi i inny5-
wysoko rozwiniJty5- na5zelny5- lewy i prawy pat 5zoowy peniL
rNIne 1unk5je w doMwiad5zaniu emo5ji6 (L dowody na to2 Ie rejony
kory 5zoowej lewej pNkuli odgrywajL waInL rolJ w doznawaniu
emo5ji pozytywny5-2 natomiast prawy pat 5zoowy peni takL rolJ
w pewny5- emo5ja5- negatywny5-6
# jednym eksperymen5ie = kontynuowa = prezentowaliMmy oso0om
0adanym zdjJ5ia2 ktNre miay wz0udzaK emo5je pozytywne lu0
negatywne6 #MrNd ty5- pierwszy5- 0ya na przykad 1otogra1ia matki
5zule tulL5ej dzie5ko do piersi6 #MrNd zdjJK 0udzL5y5- emo5je nega=
tywne znajdoway siJ zdjJ5ia osN0 ranny5- lu0 okale5zony5-2 miJdzy
innymi o1iar wypadkNw lu0 osN0 z rozlegymi oparzeniami skNry6
= Dla jasnoM5i = wtrL5i Jinpa = prze5iwstawiasz emo5je negatywne
pozytywnym w sensie jakoM5i i5- doznawania2 a nie destruk5yjnego i
konstruktywnego oddziaywaniaU
= Tak6 7iedy pokazujemy zdjJ5ia negatywne2 ktNre majL wywoywaK
takie emo5je jak stra5-2 to widzimy o0szar silnej aktywa5ji w prawym
pa5ie 5zoowym2 odzwier5iedlajL5ej wzrost meta0olizmu w tym
rejonie6 7iedy natomiast prezentujemy zdjJ5ia pozytywne2 takie jak to2
na ktNrym matka przytula dzie5ko2 o0serwujemy zupenie odmienny
s5-emat2 aktywa5jJ lewej pNkuli2 w o0szara5- kory o5zodoowej oraz
gNrnej 5zJM5i pata 5zoowego2 jak rNwnieI pewny5- oMrodkNw
ru5-owy5-6 #szystkie te o0szary znajdujL siJ po lewej stronie mNzgu2
Iaden po prawej2 a wiJ5 jest to zupenie inny s5-emat niI przy emo5ja5-
negatywny5-6
Na marginesie &i5-ie doda2 Ie taki wzNr aktywa5ji wystJpuje u
wszystki5- osN0 praworJ5zny5- i u wiJkszoM5i2 ale nie wszystki5-2
osN0 leworJ5zny5-6
# tym momen5ie ponownie doszed do gosu naukowy instynkt
Dalajlamy6
= Czy postawi0y pan -ipotezJ2 Ie jeMli eksperyment ten roz5iLgnie
siJ na pewien 5zas2 moIe powtarzajL5 go po kilku tygodnia5- al0o po
poddajL5 mu oso0J2 ktNra 5ieszy siJ do0rym zdrowiem2 a potem kiedy
5ierpi na jakieM dolegliwoM5i2 5zy kiedy jest godna i syta2 to zmienio0y
to 5oMU Czy zawsze dostrzeIono 0y aktywa5jJ tego samego o0szaruU
= 'ardzo do0re pytanie = odpar &i5-ie6 = Trzykrotnie w 5iLgu dwN5-
miesiJ5y poddajemy temu eksperymentowi te same oso0y6 'adamy je o
tej samej porze dnia2 w kilkutygodniowy5- odstJpa5- 5zasu6 MogL 0yK
mniej lu0 0ardziej godne2 mniej 5zy 0ardziej zmJ5zone2 ale ogNlnie
0iorL52 za kaIdym razem widzimy ten sam wzNr aktywa5ji6 Htrzymuje
siJ przez 5ay 5zas6
= Czy utrzymuje siJ rNwnieI wtedy2 kiedy tuI przedtem oso0a
0adana przeIya innL silnL emo5jJU = spyta Dalajlama6
= 7olejne 0ardzo do0re pytanie = odpowiedzia &i5-ie6 = Tak
naprawdJ nie znamy odpowiedzi na nie6 #iemy jednak2 Ie u wiJkszoM5i
osN0 0ardzo silna emo5ja wpywa na stan emo5jonalny w nastJpnej
5-wili6 #iJkszoMK ludzi nie otrzLsa siJ szy0ko z silny5- emo5jiD
potrze0ujL tro5-J 5zasu2 Ie0y dojMK do sie0ie6 "rzy tym niektNrzy
do5-odzL do sie0ie szy05iej2 5o innym za0iera wiJ5ej 5zasu6 HwaIamy2
Ie jest to istotna rNIni5a = doda2 podkreMlajL5 to2 5o zasugerowa
poprzedniego dnia "aul2 kiedy mNwi o okresie2 pod5zas ktNrego
znajdujemy siJ w klesz5za5- emo5ji6
7'IET!2 7TQ&! NIE %N!R! (T&!C4H
Dalajlama wyzna mi pewnego razu2 Ie kiedy przysu5-uje siJ
spe5jalisty5znym opisom 1unk5jonowania mNzgu2 na5-odzL go 5zasami
Ymapie myMliZF
= Jakie to ma naprawdJ dla mnie zna5zenie2 Ie dowiem siJ2 ktNre
5zJM5i mNzgu ulegajL po0udzeniu przy powstawaniu emo5ji pozy
tywny5-2 a ktNre przy od5zuwaniu emo5ji negatywny5-U #ystar5zy
mi2 Ie dziJki moim 0uddyjskim praktykom uzyskujJ pewnL poprawJ6
DziM jednak su5-a uwaInie6
NastJpnym tematem prelek5ji &i5-iego 0yo 5iao migdaowate i
rola2 jakL ono odgrywa w doznawaniu stra5-u6 %a5zL od opisu
eksperymentu opra5owanego przez "aula Ekmana2 w rama5- ktNrego
pokazywano oso0om 0adanym zdjJ5ia twarzy wyraIajL5y5- rNIne
emo5je2 od wielkiego zadowolenia po wielki smutek6 "od5zas oglLda=
nia ty5- zdjJK mierzono jego u5zestnikom napyw krwi do mNzgu6
= Do po0udzenia 5iaa migdaowatego do5-odzio tylko wtedy2
kiedy oso0a 0adana oglLdaa twarz wykrzywionL stra5-em = po
wiedzia &i5-ie6 = 7iedy pokazywano twarz zadowolonL2 nie
wywoao to jego aktywa5ji6 Do po0udzenia 5iaa migdaowatego
wystar5zy samo wykry5ie przestraszonej twarzy6 Ciao to odgrywa
waInL rolJ zarNwno w wykrywaniu sygnaNw stra5-u2 jak i w jego
wytwarzaniu6
Jest taka 5-oro0a skNry2 zwana 5-oro0L Hr0a5-a=#eit-e[a =
rela5jonowa dalej = w ktNrej tworzL siJ zogi mineraNw wido5zne w
posta5i prze0arwie) skNry6 # pewny5- przypadka5- atakuje ona
rNwnieI ukad nerwowy2 ograni5zajL5 siJ wszakIe do 5iaa migdaowa=
tego6 &NwnieI tam tworzL siJ zogi mineralne2 ktNre powodujL o0u=
mieranie komNrek6 Jest pa5jentka 5ierpiL5a na tJ 5-oro0J2 ktNra
dostar5zya wspaniay5- dowodNw potwierdzajL5y5- rolJ 5iaa
migdaowatego6 "oproszono jL2 a0y narysowaa o0razki przedstawiajL5e
wyraz twarzy przy przeIywaniu rNIny5- emo5ji6 &ysunki te we
waM5iwy sposN0 ukazujL twarze sz5zJMliwe2 smutne2 zasko5zone2
wykrzywione odrazL i zoM5iL6 Natomiast na o0razku2 ktNry przed=
stawiaK mia przestraszonL minJ2 widaK ra5zkujL5e dzie5ko6
= Czy to zna5zy2 Ie nie przemawia do niej ekspresja stra5-uU Czy
moIe nie od5zuwa ona stra5-uU ! gdy0y zagroziK jej ostrL igLU Nie
0aa0y siJU = spyta Dalajlama6
= Nie = odpar &i5-ie6 = Gdy0y ukuto jL igL2 to jej reak5ja 0ya0y
normalna2 typowa dla oso0y od5zuwajL5ej 0Nl6 JeMli jednak grozi siJ jej
5zymM2 5o wz0udza awersjJ2 a ro0iono to2 straszL5 jL wstrzLsem
elektry5znym2 to jej skNra nie pokrywa siJ potem2 jak to dzieje siJ u
wiJkszoM5i ludzi6
= Czy powiedzia0y pan2 Ie jest odwaIniejsza od inny5-U = spyta
Dalajlama6
= Niekonie5znie6 (tawiano jL w sytua5ja5- wymagajL5y5- podjJ5ia
ryzyka i wy0ieraa 0ardziej ryzykowne rozwiLzania2 ale wLtpiJ2 5zy
moIna to nazwaK odwagL6 Nazwa0ym to ra5zej nieodpowiedzialnoM5iL6
= Czy to zna5zy2 Ie nie 0aa0y siJ rNwnieI Mmier5iU
= %upenie moIliwe6 Nie wiem6
= To nie moIe 0yK prawda = rzek Dalajlama6 = DopNki istnieje
naturalne po5zu5ie Yja jestemZ2 dopNty wystJpowaK 0JdL emo5je
wiLIL5e siJ z perspektywL Mmier5i2 a wiJ5 rNwnieI stra5-2 5-o5iaI moIe
siJ pojawiaK z rNInym natJIeniem6
= Inne 0adania zgodne sL z intui5jL #aszej PwiLto0liwoM5i2 Ie wiLIe
siJ z tym jakiM rodzaj stra5-u2 ale nie ze stra5-em penoo0ja=wowym =
przyzna &i5-ie6
= #ydaje siJ2 Ie tak jest6
= Hszkodzenie 5iaa migdaowatego upoMledza na ogN od5zuwanie
stra5-u przed konkretnymi nie0ezpie5znymi przedmiotami = wyjaMni
&i5-ie6
= Czy ko0ieta ta nie od5zuwaa0y stra5-u przed spadniJ5iem ze
skayU = spyta Matt-ieu6
= Nie = odpowiedzia &i5-ie = i za0ranie jej na tJ skaJ 0yo0y
0ardzo nie0ezpie5zne6
!lan2 pod5-wytujL5 uwagJ po5zynionL przez jednego z o0serwa=
torNw dyskusji2 (ogyala &inpo5ze2 powiedziaF
= %astanawiam siJ2 5zy ma jakieM zna5zenie 1akt2 Ie narysowaa
mae dzie5ko2 ktNre jest niemal ar5-etypowym przedstawieniem 0ez=
0ronnoM5i6
= 'yK moIe = zgodzi siJ &i5-ie6 = 7iedy rysowaa ten o0razek2
powiedziaa tylko tyle2 Ie pierwszL rze5zL2 ktNra przysza jej do gowy2
kiedy pomyMlaa o stra5-u2 0yo dzie5ko2 ktNre ra5zkujL52 mogo siJ
naraziK na nie0ezpie5ze)stwo6
"#&QT D ("7JH
"oprzestaliMmy na tym i &i5-ie przeszed do opisu tego2 jak 0ardzo
rNInimy siJ miJdzy so0L reak5jami emo5jonalnymi6
= (L ogromne rNIni5e miJdzy ludOmi w sposo0ie reagowania na to
samo wydarzenie6 HwaIamy2 Ie jest to klu5z do zrozumienia2 dla5zego
jedni sL 0ardziej podatni na emo5je destruk5yjne2 a inni mniej6 Mam
na myMli rNIni5e w pro5esa5- za5-odzL5y5- w mNzgu2 ale nie zna5zy
to2 Ie sL to rNIni5e genety5zne6 Mamy mnNstwo powodNw2 0y przy
pusz5zaK2 Ie wiele z ty5- rNIni5 jest skutkiem rNIny5- doMwiad5ze)6
JednL z najwaIniejszy5- 0adany5- przez nas rNIni5 jest 5oM2 5o nazy
wam Y1unk5jL do5-odzenia do sie0ieZ6 zna5za ona 5zas potrze0ny
danej oso0ie na powrN5enie do normalnego stanu rNwnowagi po
poruszeniu wywoanym przez emo5jJ6
'yo to inne ujJ5ie tego2 5o "aul Ekman nazwa poprzedniego dnia
okresem opornoM5iF 5zasem potrze0nym dla wyzwolenia umysu z jej
uM5isku6
= MiJdzy ludOmi wystJpujL duIe rNIni5e2 ktNre moIemy o0iektywnie
mierzyK2 nie opierajL5 siJ tylko na tym2 5o sami mNwiL = kontynuowa
&i5-ie6 = Na podstawie 1unk5jonowania mNzgu moIemy wykazaK2 Ie
pewne oso0y majL 0ardzo wyduIonL reak5jJ2 a inne powra5ajL 0ardzo
szy0ko do rNwnowagi6 H osN02 ktNre po o0ejrzeniu 0udzL5y5- stra5-
zdjJK szy05iej wra5ay do sie0ie2 stwierdza siJ sa0sze i krNtsze
po0udzenie 5iaa migdaowatego6 #idaK teI u ni5- silniejszL aktywa5jJ
kory przed5zoowej po lewej stronie2 o0szaru odgrywajL5ego waInL rolJ
w doznawaniu emo5ji pozytywny5-6 so0y te twierdzL teI2 Ie sL na 5o
dzie) pene werwy2 optymizmu i entuzjazmu6 &NIni5e te
zao0serwowano juI u dziesiJ5iomiesiJ5zny5- niemowlLt6 Nie sL one
jednak stae2 tak Ie dzie5ko2 ktNre w wieku2 powiedzmy2 trze5- lat
wykazuje 0ardzo dugL reak5jJ na stresujL5e2 negatywne wydarzenie2
niekonie5znie 0Jdzie reagowao w ten sam sposN02 majL5 trzynaM5ie lat6
Ce5-y te sL w dzie5i)stwie o wiele mniej sta0ilne niI w dorosoM5i6
zna5za to2 Ie Mrodowisko stwarza mnNstwo moIliwoM5i ksztatowania
naszego mNzgu w tym w5zesnym okresie Iy5ia6
C-5J wspomnieK o trze5- inny5- waM5iwoM5ia5-2 ktNre zajmujL
waInL pozy5jJ w tym zespole 5e5- = 5iLgnL &i5-ie6 = JeMli oso0y2 ktNre
szy0ko do5-odzL do sie0ie po przykrym wydarzeniu2 prosi siJ2 0y
staray siJ kontrolowaK swoje emo5je2 stumiK zoMK 5zy stra5-2 to udaje
im siJ to lepiej niI innym6 MoIemy zademonstrowaK to
eksperymentalnie2 z za5-owaniem M5isy5- rygorNw6 Nie tylko wykazujL
siJ spontani5znie krNtszym 5zasem reak5ji i szy05iej powra5ajL do
rNwnowagi2 ale potra1iL rNwnieI lepiej panowaK nad swoimi emo5jami2
jeMli siJ je o to poprosi6
so0a2 ktNra szy05iej do5-odzi do sie0ie = wyjaMni dalej = ma teI
niIszy poziom kortyzolu2 odgrywajL5ego waInL rolJ w stresie6 7ortyzol
jest -ormonem wytwarzanym przez nadner5za2 ale jego poziom
kontroluje mNzg6 7iedy w oto5zeniu wydarzy siJ 5oM stresujL5ego2 u
wiJkszoM5i ludzi wyzwala siJ duIa iloMK kortyzolu2 ale oso0y szy05iej
powra5ajL5e do rNwnowagi majL na ogN niIszy poziom tego -ormonu
w warunka5- normalny5-6 #iemy2 Ie utrzymujL5y siJ przez dugi 5zas
wysoki poziom kortyzolu powodowaK moIe o0umieranie komNrek w
-ipokampie6 Dowiedziono2 Ie dzieje siJ tak
w wypadku zespou stresu pourazowego i duIej depresji6 Na konie5
5-5J zwrN5iK uwagJ2 Ie oso0y2 ktNre szy05iej do5-odzL do sie0ie2
wypadajL lepiej w pewny5- pomiara5- odpornoM5i na 5-oro0y2 5o
ozna5za2 Ie 5ieszL siJ teI lepszym zdrowiem 1izy5znym6 MajL wyIszy
poziom aktywnoM5i komNrek N72 gNwnego Mrodka o0rony wyko=
rzystywanego przez ukad odpornoM5iowy do zwal5zania wielu rodza=
jNw o05y5- antygenNw dostajL5y5- siJ do naszego organizmu2 od
komNrek guzNw rakowy5- po5zynajL52 a na zwykym przeziJ0ieniu
ko)5zL56
mNwione przez Da3idsona odkry5ia doty5zL5e zakresu rNIni5 w
zdolnoM5i do5-odzenia do sie0ie po doznaniu przykrej emo5ji majL
ogromne zna5zenie dla prN0 dopomoIenia ludziom nau5zenia siJ
sposo0Nw modulowania stresu emo5jonalnego6 gNlnie 0iorL52 zakres
rNIni5 wykryty5- w ukadzie 0iologi5znym Mwiad5zy o poten5jalnym
stopniu jego plasty5znoM5i2 to zna5zy o moIliwoM5i zmian w tym
wymiarze6 Na przykad 0adania porNwnujL5e2 5o ludzie jedzL2 z i5-
poziomem 5-olesterolu wykazay jasno2 Ie poziom ten moIna o0niIyK2
spoIywajL5 pewne pokarmy2 a inny5- unikajL56
JeMli 5-odzi o radzenie so0ie z doku5zliwymi emo5jami2 to powstaje
pytanie2 5zy moIna siJ nau5zyK lepszy5- tego sposo0Nw2 na przykad
szy0szego uspokajania siJ6 "rakty5zne odpowiedzi na to pytanie miay
pojawiK siJ pod konie5 dnia6
%RPa = "IE&#(%! % T&%EC4 T&HCI%N
Dalajlama spe5jalnie poprosi przed ze0raniem2 a0y jego tematem
u5zyniK neuro0iologi5zne podstawy trze5- destruk5yjny5- stanNw
zwany5- przez 0uddystNw trzema tru5iznamiF zoM5i2 poILdania i zu=
dze)6 Naszki5owawszy neuro0iologi5zne to2 &i5-ie zajL siJ teraz
pierwszL Ytru5iznLZ2 zoM5iL6
= # literaturze psy5-ologi5znej opisano wiele rNIny5- rodzajNw
zoM5i6 Jednym z ni5- jest zoMK skierowana do wewnLtrz2 5o na ogN
ozna5za2 Ie nie jest ona wyraIana otwar5ie6 Innym rodzajem jest zoMK
skierowana na zewnLtrz2 ktNra moIe siJ przerodziK we wM5iekoMK6 Jest
teI zoMK zwiLzana z pewnymi rodzajami smutku6 Na konie52 pewien
rodzaj zoM5i przekszta5iK moIna w konstruktywny impuls usuniJ5ia
przeszkody6
Lista ta zaintrygowaa DalajlamJ6 %astanawiajL5 siJ nad logikL
przedstawionego przez &i5-iego podziau zoM5i na kilka kategorii2
zapytaF
= Na jakiej podstawie dokonuje siJ rozrNInie) miJdzy tymi typami
zoM5iU Czy rNIni5e doty5zL tylko za5-owania al0o ekspresjiU Czy moIe
opierajL siJ na jakiejM innej podstawieU
= pierajL siJ na kilku rodzaja5- dowodNw = odpar &i5-ie6
=Dowody pierwszego rodzaju uzyskuje siJ2 analizujL5 odpowiedzi na
kwestionariusze wypenione przez oso0y 0adane6 Drugi rodzaj
dowodNw to dane doty5zL5e za5-owania2 a trze5i o0ejmuje wyniki
0ada) 1izjologi5zny5-6 Teraz opiszJ niektNre z odkryK 1izjologi5zny5-6
7iedy ktoM mNwi2 Ie 5zuje zoMK2 ale jej nie wyraIa2 0adania
wykazujL aktywa5jJ prawego pata 5zoowego2 ktNra wiLIe siJ rNwnieI
z innymi rodzajami emo5ji negatywny5-6 0serwuje siJ teI aktywa5jJ
5iaa migdaowatego6 H dzie5i2 ktNre pa5zL w stanie 1rustra5ji2 zoMK
wystJpuje 5zJsto w poL5zeniu ze smutkiemD rNwnieI ten rodzaj zoM5i
L5zy siJ z takim samym wzorem aktywa5ji prawego pata 5zoowego6
Jest teI pewien rodzaj zoM5i zwiLzanej z tak zwanym Yza5-owaniem
podejM5iowymZ2 z ktNrym mamy do 5zynienia wtedy2 kiedy ktoM 5zyni
konstruktywne prN0y usuniJ5ia przeszkody stojL5ej na drodze do 5elu6
Ten rodzaj zoM5i moIna 0adaK na kilka sposo0Nw6 JeMli pokazuje siJ
malu5-owi interesujL5L za0awkJ2 trzymajL5 go jedno5zeMnie za rL5zki2
przez 5o nie moIe po niL siJgnLK2 to w reak5ji na tJ sytua5jJ na jego
twarzy pojawia siJ wyraz zoM5i6 H dzie5i z tak ograni5zonL swo0odL
ru5-Nw wystJpuje aktywa5ja lewego pata 5zoowego6 Interpretuje siJ to
jako prN0J usuniJ5ia przeszkody uniemoIliwiajL5ej osiLgniJ5ie 5elu2
5zyli siJgniJ5ie po interesujL5L za0awkJ6
H osN0 dorosy5- 0adano ten pro0lem pod5zas prN0 rozwiLzania
0ardzo trudnego zadania matematy5znego6 C-o5iaI zadanie to jest
0ardzo 1rustrujL5e2 oso0y 0adane podejmujL aktywne prN0y roz=
wiLzania go i osiLgniJ5ia 5elu6 &NwnieI tym razem o0serwujemy
po0udzenie kory 5zoowej lewej pNkuli6 Ten typ zoM5i mogli0yMmy na
%a5-odzie nazywaK konstruktywnym2 L5zy siJ 0owiem ona z prN0ami
usuniJ5ia przeszkody6
C%$ JE(T T &%EC%$#IPCIE %RPa2
(7& JE(T EMCJX 7N(T&H7T$#NXU
To pojJ5ie konstruktywnej zoM5i przywiodo nas na powrNt do
tematu omawianego pierwszego dnia = rNIni5 miJdzy psy5-ologiL
za5-odniL i 0uddyjskL w okreMlaniu tego2 5o w okreMlonej emo5ji2 w
tym wypadku w zoM5i2 jest destruk5yjne6
!lan wyrazi 0uddyjski punkt widzeniaF
= 7iedy ktoM prN0uje pokonaK przeszkodJ2 takL jak trudne zadanie
matematy5zne2 dzieje siJ 5oM konstruktywnego2 rozwiLzuje pro0lem6
Czy jednak zoMK pomaga nam go rozwiLzaKU Nawet jeMli towarzyszy
tym wysikom2 to 5zy sL o5zywiste dowody na to2 Ie 1rustra5ja2 zoMK2
iryta5ja i zdenerwowanie rze5zywiM5ie pomagajL osiLgnLK ten 5elU
= To 0ardzo waIne pytanie = przyzna &i5-ie6 = %oMK2 podo0nie jak
kaIdL innL emo5jJ2 rozoIyK moIna na 0ardziej elementarne skadniki6
MoIe jest jakaM waM5iwoMK2 ktNra 5zJsto o0e5na jest w zoM5i2 ale
wystJpuje teI w inny5- stana5-2 nie majL5y5- poza tym ze zoM5iL ni5
wspNlnego6 'y0y to element konstruktywny6
= To upNr = zasugerowa "aul Ekman6 = %oMK moIe dostar5zyK
konstruktywnej motywa5ji do wytrwania w prN0a5- rozwiLzania za=
dania zamiast i5- porzu5enia6
= No to dla5zego nazywa siJ to zoM5iLU = spyta Dalajlama2 nie5o
skonsternowany tym2 Ie taki konstruktywny upNr2 nawet jeMli jest
reak5jL na 1rustra5jJ2 postrzega siJ jako zoMK6
MyMlenie takie stao w sprze5znoM5i z 0uddyjskim pojmowaniem
zoM5i2 ktNra na mo5y de1ini5ji po5iLga za so0L zniekszta5enie o0razu
rze5zywistoM5i2 skrzywienie per5ep5ji2 polegajL5e na przesadnym uwy=
puklaniu negatywny5- 5e5- przedmiotNw6
= Nazywa siJ to zoM5iL = odpar &i5-ie = 0o ludzie mNwiL2 Ie sL
w taki5- sytua5ja5- poirytowani2 a ta emo5ja naleIy do rodzi ny
zoM5i6
Ta nie5o pokrJtna odpowiedO wydawaa siJ niez0yt przekonujL5a dla
Dalajlamy2 poprosiem wiJ5 &i5-iego2 a0y wytuma5zy2 na 5zym
polegao intelektualne zadanie wywoujL5e iryta5jJ osN0 0adany5-6
= #yo0raO so0ie2 #asza PwiLto0liwoMK = wyjaMni &i5-ie = Ie
proszJ 5iJ2 0yM odjL dziewiJtnaM5ie od 5ztere5- tysiJ5y siedmiuset
osiemdziesiJ5iu szeM5iu i powtarza te dziaania2 odejmujL5 za kaIdym
razem tJ samL li5z0J od reszty2 mNwiL5 5i2 Ie szy0koMK2 z jakL to zro
0isz2 jest miarL twojej inteligen5ji6 so0y 0adane 0ardzo siJ irytujL
w 1erworze ty5- o0li5ze)2 poniewaI 0ardzo trudno wykonaK je
szy0ko6 NiektNre siJ poddajL6 Natomiast pewne oso0y nie ustajL
w uporze rozwiLzania zadania6
!lan spojrza na to pod innym kLtemF
= # medyta5ji 0uddyjskiej stajemy wo0e5 0ardzo trudnego wy
zwania zwanego ina'- 5o ozna5za medyta5yjny spokNj
>
6 "ytanie pole
ga na tym2 jak wyro0iK w so0ie upNr2 a0y to osiLgnLK6 tNI moIna to
osiLgnLK2 wz0udzajL5 w so0ie radoMK2 wiarJ i entuzjazm6 Ten2 kto
prN0uje osiLgnLK stan medyta5yjnego spokoju przez wM5iekoMK2 zoMK2
iryta5jJ 5zy zdenerwowanie2 nie zajdzie daleko6
Dalajlama rzek na toF
= Niezupenie zgadzam siJ z tym2 5o powiedzia !lan6 Nawet
w kontekM5ie 0uddyjskim po5zu5ie roz5zarowania i dLIenie do wy
zwolenia2 o ktNrym mNwi w5zoraj !lan2 ten du5- wyzwalania siJ2
zaleIy od stopnia nietoleran5ji al0o odrazy do znajdowania siJ pod
panowaniem przypadoM5i umysu6 Nie moIesz juI znieMK 5ierpienia
samsar(- jesteM niL roz5zarowany2 a nawet 5zujesz do niej wstrJt2 i jest
to u5zu5ie zdrowe i konstruktywne6
!lan sprze5iwi siJ takiemu ujJ5iu6
= Czuje siJ rze5zywiM5ie odrazJ do samsar(- ale u5zu5ie to musi
ustLpiK miejs5a wierze i zadowoleniu z Kwi5ze) du5-owy5-6 Nadal
utrzymujJ2 Ie 5zujL5 jedynie odrazJ2 nie zajdzie siJ daleko na drodze
do wyzwolenia6
Dalajlama skierowa na powrNt naszL rozmowJ na waM5iwe toryF
= Dla wyjaMnienia2 w tego rodzaju konstruktywnej zoM5i wystJpuje
wyraOna aktywa5ja lewej strony mNzgu6
= Tak = odpar &i5-ie = a najwaIniejszL 5e5-L jest upNr w pokony=
waniu przeszkody6
"&P'! (N!J"E&! "MC
=%RPa "!TLGIC%N!
=#asza PwiLto0liwoMK2 5-5ia0ym teraz powiedzieK parJ sNw o
patologi5znej posta5i zoM5i2 ktNra prowadziK moIe do wM5iekoM5i i
przemo5y2 i o tym2 5o wiemy o ni5- z punktu widzenia pro5esu
za5-odzL5ego w mNzgu6 so0a skonna do patologi5znej wM5iekoM5i
moIe nie 0yK w stanie przewidzieK negatywny5- konsekwen5ji jej
ekspresji6 Ta niezdolnoMK przewidywania negatywny5- konsekwen5ji
zdaje siJ wynikaK z upoMledzonego 1unk5jonowania nie tylko pata
5zoowego2 ale rNwnieI 5iaa migdaowatego6 Najnowsze 0adania wy=
kazay zanik al0o powaIne skur5zenie siJ 5iaa migdaowatego u osN0 z
0ogatL -istoriL agresywny5- za5-owa)
<
6
#ynika z tego = mNwi dalej &i5-ie = Ie 5iao migdaowate jest
niez0Jdne dla przewidywania negatywny5- konsekwen5ji podej=
mowany5- dziaa)2 a oso0y skonne do kra)5owy5- wy0u5-Nw pato=
logi5znej zoM5i nie sL zdolne wyo0raziK so0ie skutkNw ty5- wy0u5-Nw6
Ay w (tana5- %jedno5zony5- 1a5et nazwiskiem C-arles #-itman2
ktNry strzelajL5 z wieIow5a na kampusie Hniwersytetu Teksa)skiego w
!ustin2 za0i kilka osN02 a na konie5 sie0ie6 %ostawi list2 w ktNrym
0aga spoe5ze)stwo2 0y z0adano jego mNzg i odkryto przy5zyny jego
patologi5znego stanu6 (ek5ja mNzgu wykazaa2 Ie mia tam guz
u5iskajL5y 5iao migdaowate6 C-o5iaI jest to doniesienie o jednym
tylko przypadku2 Mwiad5zy ono2 Ie patologi5zna ekspresja przemo5y
moIe mieK zwiLzek z 5zynnoM5iL 5iaa migdaowatego6
"AXD!NIE = D&HG! T&HCI%N!
# tym momen5ie &i5-ie zmieni temat i przeszed do o0jaMniania
neuro5-emii poILdania6
= Jest w mNzgu su0stan5ja 5-emi5zna o nazwie dopamina6 "rak
ty5znie wszystkie z0adane doty5-5zas 1ormy poILdania 5zy pragnienia
wiLIL siJ z za0urzeniami w ukadzie dopaminergi5znym6 #iJkszoMK
0ada) kon5entrowaa siJ na godzie narkoty5znym2 ale za0urzenia te
wystJpujL rNwnieI w patologi5znym zamiowaniu do -azardu2 u ludzi2
ktNrzy stale pragnL 0raK udzia w gra5- losowy5-2 popadajL5 5zJsto
w ogromne dugi6 kazuje siJ2 Ie za0urzenia w wydzielaniu do=
paminy 5-arakterysty5zne sL dla wszelkiego rodzaju poILdania6 "rze
prowadzone niedawno 0adania wykazay2 Ie w ukadzie dopaminer
gi5znym za5-odzL zmiany molekularne w okresie2 kiedy od5zuwa siJ
ten gNd 5zy poILdanie2 i Ie silnie oddziaywujL one na pra5J tego
ukadu
C
6
Dopamina odgrywa waInL rolJ w powstawaniu przyjemny5- u5zuK
pojawiajL5y5- siJ w reak5ji na nagrodJ6 &i5-ie zwrN5i jednak uwagJ na
to2 Ie uzaleInienia nie wynikajL jedynie z 0iologii2 ale rNwnieI z
wyu5zony5- nawykNwF
= "oILdanie jest silnie uwarunkowane2 wskutek 5zego 0odO5e 5zy
przedmioty2 ktNre 0yy w5zeMniej o0ojJtne2 na0ierajL w wyniku
u5zenia siJ ogromnego zna5zenia6 "ozwolJ so0ie przyto5zyK jeden
przykad6 JeMli narkoman 0ierze zazwy5zaj narkotyk w jakimM kon
kretnym pomiesz5zeniu al0o oto5zeniu2 to samo to pomiesz5zenie 5zy
sprzJty mogL wywoaK w mNzgu zmiany podo0ne do ty5-2 ktNre
powstajL pod wpywem tego narkotyku6 "od5zas jednego z 0ada)
pokazywano uzaleInionym od kokainy utrwalone na taMmie wideo
zdjJ5ia przy0orNw2 ktNry5- uIywali do zaIywania narkotyku6
(twierdzono2 Ie widok tego sprzJtu wywouje w i5- mNzga5- zmiany
podo0ne do powodowany5- przez kokainJ6 'adania te wykazay teI2
Ie poILdanie2 w tym wypadku gNd narkotyku2 wywouje sz5zegNlnie
silne po0udzenie o0szaru zwanego jLdrem pNleIL5ym6 Jest to o0szar
sz5zegNlnie 0ogaty w dopaminJ i wydaje siJ2 Ie ma on zwiLzek
z wszystkimi 1ormami poILdania i uzaleInienia
?+
6 &o0imy rozrNInie=
nie miJdzy poL5zeniami nerwowymi mNzgu zwiLzanymi z lu0ieniem
5zy upodo0aniem i o0wodami zwiLzanymi z 5-5eniem 5zy o5-otL6
CzJsto dziaajL one wspNlnie2 dziJki 5zemu 5-5emy tego2 5o lu0imy6
!le przy poILdaniu poL5zenia zwiLzane z 5-5eniem wydajL siJ
wzmo5nione2 a zwiLzane z lu0ieniem osa0ione6 "oniewaI nasze upo=
do0anie sa0nie2 a o5-ota 5zy pragnienie roMnie2 5-5emy tego 5zegoM
5oraz 0ardziej2 a lu0imy 5oraz mniej6 Cay 5zas tylko 5-5emy2 ale
potrze0ujemy tego 5oraz wiJ5ej2 Ie0y sprawiao to nam takL samL
przyjemnoMK6 MoIna przyto5zyK wiele przykadNw2 w ktNry5- ukad
upodo0ania zosta za0urzony i przerodzi siJ w jakLM postaK uzaleInie=
nia2 jak 5-oK0y w przypadku upodo0ania do papierosNw i uzaleInienia
od nikotyny6
%RHD%ENI! = T&%ECI! T&HCI%N!
7iedy &i5-ie przeszed do zudze)2 ostatniego tematu2 ktNry
poruszyK mia tego ranka2 rozleg siJ trzask pioruna2 ktNry uderzy
gdzieM w po0liIu6 Nad5iLgaa 0urza6
= C-5ia0ym teraz zajLK siJ zudzeniami2 tym2 jak rozumiemy je
jako neuro0iolodzy2 i podo0ie)stwami oraz rNIni5ami miJdzy naszym
podejM5iem a podejM5iem 0uddyjskim do tej sprawy6
(konio to DalajlamJ do zadania pytaniaF
= # 0uddyzmie dokadnie wiemy2 5o rozumiemy przez zudzenia6
Jakie zna5zenie ma termin YzudzeniaZ w tym kontekM5ieU
= MNwiL5 YzudzeniaZ2 mam na myMli doku5zliwe emo5je upo=
MledzajL5e naszL zdolnoMK wyraOnego postrzegania Mwiata = odpar
&i5-ie6
Dalajlama 5-5ia usyszeK dokadniejszL de1ini5jJ6
= # 0uddyzmie moIna mNwiK o zudny5- zjawiska5- oraz o zud=
nym pojmowaniu rze5zywistoM5i6 Czy mNwi pan o jednym i o drugimU
= &a5zej o postrzeganiu rze5zywistoM5i = wyjaMni &i5-ie6 = Hwa=
Iamy2 Ie zudzenia zniekszta5ajL poprzez emo5je nasze postrzeganie i
poznanie6 %udzenia sL skutkiem wpywu o0wodNw emo5jonalny5-
mNzgu na poL5zenia odpowiedzialne za postrzeganie rze5zy 5zy Mwia=
ta2 a takIe te zwiLzane z pro5esami myMlowymi6
=! zatem = powiedzia Dalajlama = jest to pewne nastawienie
pojawiajL5e siJ w postrzeganiu6
= Tak = przyzna &i5-ie6 = Doty5zy to w duIym stopniu w5zo
rajszy5- uwag Matt-ieu o postrzeganiu rze5zywistoM5i takL2 jaka jest6
%udzenia to oddziaywania2 ktNre upoMledzajL naszL zdolnoMK
postrzegania rze5zywistoM5i6 dzwier5iedlajL one zakN5enia2 ktNre
wywoujL emo5je w naszym postrzeganiu rze5zywistoM5i i w naszym
myMleniu6 Na przykad oso0y generalnie pene niepokoju i trwoIliwe
kon5entrujL uwagJ na oznaka5- majL5y5- jakiM zwiLzek z zagroIe
niem6 so0y 5ierpiL5e na zespN lJku spoe5znego o0awiajL siJ wielu
sytua5ji towarzyski5-2 taki5- jak prze0ywanie w towarzystwie inny5-
osN02 o5enianie i5- przez inny5-2 pu0li5zne przemawianie i inny5-
tego rodzaju sytua5ji6 7iedy pokazuje siJ im zdjJ5ie przedstawiajL5e
o0ojJtnL minJ2 w i5- 5iele migdaowatym zauwaIa siJ aktywa5jJ2
ktNrL oso0y normalne reagujL na twarz 0udzL5L stra5-6
NastJpnie &i5-ie opisa poL5zenia 5iaa migdaowatego z 5zJM5iami
ukadu opra5owujL5ymi in1orma5je wzrokoweF
= Ciao migdaowate ma wypustki siJgajL5e do pierwotny5-
o0szarNw mNzgu od0ierajL5y5- w pierwszej kolejnoM5i in1orma5je
wzrokowe6 Tworzy to me5-anizm2 za poMredni5twem ktNrego nega
tywne emo5je mogL od pierwszej 5-wili wpywaK na nasze postrze
ganie wzrokowe6
=# 0uddyzmie istnieje wyraOny rozdzia miJdzy postrzeganiem
wzrokowym a MwiadomoM5iL tego postrzegania6 Czy sugeruje pan2 Ie
poL5zenia w korze wzrokowej wpywajL nawet na samo postrzeganie
wzrokoweU
=Tak6
= # 0uddyjski5- teksta5- epistemologi5zny5- mNwi siJ o rNIny5-
warunka5- powstawania zudze)2 w ktNry5- na przykad moIe ule5
zniekszta5eniu nawet postrzeganie wzrokowe6 (L to warunki 0ez=
poMrednio poprzedzajL5e jakiM stan umysowy6 Na postrzeganie
wzrokowe moIe w sz5zegNlnoM5i wpynLK stan poznaw5zy umysu6
= ! zatem dane te sL zgodne z 0uddyjskim poglLdem = powie=
dzia &i5-ie2 prze5-odzL5 do opisu eksperymentu2 ktNry prowadzi do
taki5- samy5- wnioskNw6 = "owiedzmy2 Ie pokazuje 5i siJ dwa sowa2
YnNIZ i YoNwekZ2 jedno nad drugim2 a zaraz potem ukazuje siJ kropka i
masz na5isnLK guzik2 gdy tylko jL zo0a5zysz6 Czasami kropka ta ukazuje
siJ o0ok sowa YoNwekZ2 a 5zasami o0ok sowa YnNIZ6 so0y
niespokojne reagujL o wiele szy05iej2 kiedy pojawia siJ ona koo sowa
ozna5zajL5ego zagroIenie2 takiego jak YnNIZ6 Jest to 0ardzo jed=
nozna5zne i moIna to atwo zademonstrowaK6
"otem &i5-ie siJgnL po mo5niejsze argumenty6 "okaza przezro5ze2
na ktNrym widniao kilka sNw2 z ktNry5- kaIde wydrukowane 0yo
innym kolorem2 na przykad Yja0koZ purpurowym2 a YdomZ INtym6
NiektNre2 jak YkrwawyZ i YtorturyZ2 na5e5-owane 0yy emo5jonalnie6
#szystkie zapisane 0yy po ty0eta)sku2 5o wz0udzio szmer uznania
wMrNd Ty0eta)5zykNw6
'ya to pewna odmiana zadania (troopa2 testu psy5-ologi5znego
pokazujL5ego2 jak emo5je zniekszta5ajL postrzeganie6 so0y 0adane
prosi siJ o nazwanie koloru 1ar0y2 ktNrL zostay wydrukowane po=
sz5zegNlne sowa6
= JeMli jesteM zaniepokojony = wyjaMnia &i5-ie = nazwanie koloru2
jakim zapisane zostao sowo wywoujL5e niepokNj2 zajmie 5i wiJ5ej
5zasu2 0o niepokNj upoMledza zdolnoMK znalezienia waM5iwej nazwy6 To
kolejny przykad wpywu emo5ji na per5ep5jJ6 JeMli jesteM za=
niepokojony2 emo5ja ta zmniejsza szy0koMK2 z jakL wypowiadasz nazwJ
koloru6 #asza PwiLto0liwoMK2 5-5ia0ym zako)5zyK 5ytatem2 ktNry jest
moim zdaniem inspirujL5y6 "o5-odzi on ze Sztu)i szczcia- ksiLIki2
ktNrL napisaeM wspNlnie z 4owardem CutleremF YDziJki samej 0udowie
i 1unk5jonowaniu mNzgu moIliwe jest systematy5zne Kwi5zenie umysu2
pielJgnowanie sz5zJM5ia2 autenty5zna przemiana wewnJtrzna poprzez
Mwiadome i 5elowe wy0ieranie pozytywny5- stanNw umysowy5-2
skupianie siJ na ni5- i prze5iwstawianie siJ stanom negatywnym6 !le
ukady nerwowe w naszym mNzgu nie sL staty5zne2 utrwalone raz na
zawsze6 &NwnieI nasz mNzg potra1i siJ przystosowaK do nowy5-
sytua5jiZ6
Ten sam ustJp za5ytowa &i5-ie w zako)5zeniu artykuu o neuro=
plasty5znoM5i2 ktNry napisa dla milenijnego wydania Y"sy5-ologi5al
'ulletinZ6 %awiera on oryginalnL wizjJ tego2 5zym wedug &i5-iego
moga0y 0yK psy5-ologia2 tego2 5o przy5iLgnJo go do tej akurat
dziedziny nauki6 Jego zdaniem Dalajlama jest uoso0ieniem poILdany5-
5e5- emo5jonalny5-2 taki5- jak spokNj i wspN5zu5ie2 i wymownym
przykadem2 Ie wszys5y moIemy wykszta5iK u sie0ie te 5e5-y2 Ie
zdolni jesteMmy do przemiany6
Ta optymisty5zna nuta spotkaa siJ z ogNlnym aplauzem6 &i5-ie
zoIy donie2 pozdrawiajL5 DalajlamJ2 ktNry ujL je w swoje donie i
dotknL i5- 5zoem2 wyraIajL5 w ten sposN0 uznanie i podziJkowanie6
& % D % I ! R C
N!(%E MALI#PCI "&%EMI!N$
# 0estsellerze >nich i filozof >at9iieu &i5ard i jego oj5ie52 1ran=
5uski 1ilozo1 Jean=8ran5oise &e3el2 prowadzL o0ejmujL5y szeroki
zakres zagadnie) dialog o nau5e2 0uddyzmie i sensie Iy5ia6 Matt-ieu
dowodzi tam2 Ie od dwN5- tysiJ5y lat2 al0o i duIej2 0uddyM5i wyko=
rzystujL 5oM2 5o jest rNwnozna5zne z YnaukL o wnJtrzu 5zowiekaZ
=systematy5znL metodJ przekszta5ania naszego Mwiata wewnJtrznego2
0yMmy stali siJ lepsi = 0ardziej 0ezinteresowni i wspN5zujL5y2 majL5y
wiJkszy spokNj i rNwnowagJ du5-a6 Jednym ze skutkNw ty5- praktyk
jest uwolnienie siJ spod tyranii emo5ji destruk5yjny5-6
0e5nie tym samym za5zyna siJ zajmowaK psy5-ologia2 opierajL5
siJ wszakIe nie na podstawa5- religijny5-2 le5z naukowy5-6 "oszukuje
ona taki5- sposo0Nw wpywania na 5zynnoMK mNzgu2 ktNre poprawiajL
rNwnowagJ emo5jonalnL6 7iedy 5-odzi o wy5iszanie emo5ji
destruk5yjny5-2 poszukiwania te wydajL siJ sz5zegNlnie waIne6
&ano &i5-ard Da3idson wykaza2 Ie mNzg splata intelekt z emo5=
jami2 5o stwarza moIliwoMK wniesienia nie5o wiJ5ej inteligen5ji w na=
sze Iy5ie emo5jonalne6 % kolei nie przedyskutowane pod5zas sesji
porannej twierdzenie2 Ie powtarzajL5e siJ przeIy5ia zmieniajL mNzg2
rodzi pytanie o to2 jaki 0y0y najlepszy sposN0 kszta5enia emo5ji6 Te
doty5zL5e prakty5znego podejM5ia tematy miay siJ przewijaK w po=
poudniowej dyskusji2 ale dopiero po zaskakujL5ym jej po5zLtku2 kiedy
rozmowa skupia siJ na najgJ0szy5- pozioma5- naszego Iy5ia
psy5-i5znego6
"o o0iedzie Dalajlama znowu pojawi siJ w5zeMnie2 kiedy u5zest=
ni5y i o0serwatorzy dyskusji dopiero siJ s5-odzili6 Pwiad5zyo to
o jego zapale6 #da siJ w pogawJdkJ z kilkoma o0e5nymi juI w sali
oso0ami o lekkim gradzie2 ktNry spad w porze o0iadu6 7iedy ekipa
te5-ni5zna sprawdzaa mikro1ony2 !lan #alla5e skorzysta z okazji2 Ie
sesja jesz5ze siJ nie rozpo5zJa2 i zada Dalajlamie nurtujL5e go pytanie6
Doty5zyo ono w5zeMniej omawianego tematu2 a mianowi5ie zwiLzkNw
miJdzy aktywnoM5iL umysowL i pra5L mNzgu6
= (koro nie za5zJliMmy jesz5ze 1ormalnie dyskusji = powiedzia
=5-5ia0ym o 5oM spytaK6 Czy uwaIa #asza PwiLto0liwoMK2 Ie przy=
najmniej na poziomie prosty5- 5zynnoM5i umysowy5-2 mogL istnieK
neurologi5zne odpowiedniki wszystki5- stanNw umysuU
= Nie ma Iadnego powodu2 0y uwaIaK2 Ie najsu0telniejszy stan
umysu2 zwany Yumysem wrodzonymZ2 sama zasadni5za natura Mwia=
domoM5i2 ktNra jest naturL MwietlistL2 mia0y podoIe nerwowe2 po=
niewaI nie jest on zjawiskiem 1izy5znym2 zaleInym od mNzgu6 !le z
pewnoM5iL jest to moIliwe2 jeMli 5-odzi o wszystkie inne pro5esy
umysowe2 ktNre przejawiajL siJ pod5zas Iy5ia 5zowieka6
#zmiankL o Ywrodzonym umyMleZ Dalajlama poruszy jeden z
naj0ardziej interesujL5y5- go tematNw zwiLzany5- z naukL o mNzgu6 %
jego2 0uddyjskiego punktu widzenia2 na 0ardzo su0telnym poziomie
istnieje 5iLgoMK umysu2 to zna5zy2 zgadzajL5 siJ z tezami
neuro0iologii2 Ie proste 5zynnoM5i umysowe skorelowane sL z pra5L
mNzgu2 uwaIa jednak2 iI na gJ0szym poziomie MwiadomoM5i mNzg i
umys sL oddzielnymi 0ytami6
Dostrzeg on w neuro0iologii poznaw5zej automaty5zne zaoIenie2
zgodnie z ktNrym mNzg i umys sL niezmiennie dwiema stronami tej
samej aktywnoM5i2 zaoIenie2 ktNre ograni5zao jego zdaniem zakres
poszukiwa) naukowy5-6 zna5zao ono2 Ie nauka szuka odpowiedzi na
pytania doty5zL5e umysu w ar0itralnie wyzna5zony5- rama5-6 Mia
wszakIe nadziejJ2 Ie przy tak szy0kim postJpie i tylu odkry5ia5- nauki
o mNzgu 0ada5ze wyzwolL siJ 0yK moIe z krJpujL5ego i5- po5zynania
paradygmatu i przesunL grani5e2 ktNre sami so0ie wyzna5zyli6
C-5ia na przykad2 a0y naukow5y zajJli siJ 0adaniem zjawiska2
ktNre Ty0eta)5zy5y nazywajL Yprze0ywaniem w stanie jasnego MwiataZ
po Mmier5i6 "owiada siJ2 Ie niektNrzy wy0itni prakty5y potra1iL
trwaK w stanie medyta5ji przez kilka dni po zatrzymaniu siJ odde5-u i
przez ten 5zas i5- 5iao nie wykazuje Iadny5- oznak rozkadu6 C-o5iaI2
5o zrozumiae2 zdarza siJ to rzadko2 Dalajlama sysza ostatnio o
zwykym mni5-u2 ktNry = jak powiedzieli mu nao5zni Mwiadkowie =
pozostawa w stanie MwiatoM5i przez 5ztery dni po zgonie6
Dalajlama zastanawia siJ takIe2 5zy nauka potra1i odpowiedzieK2 5o
dzieje siJ na prze5iwnym 0iegunie Iy5ia = ustaliK dokadnie moment2 w
ktNrym rozwijajL5y siJ pNd zyskuje MwiadomoMK2 staje siJ istotL
5zujL5L6 #edug poglLdNw 0uddyjski5- jest to 5-wila2 w ktNrej 0udzi
siJ w umyMle owa su0telna2 gJ0oka MwiadomoMK6
(H'TELNE #"R$#$
&ozwaIania te doprowadziy DalajlamJ do inny5- pyta)2 ktNre
pozwoliy0y 0yK moIe naukow5om uwzglJdniK moIliwoMK istnienia
su0telnej MwiadomoM5i kierujL5ej mNzgiem i organizmemF
= Jest 5oM2 5o 0ardzo mnie interesujeF ledwie zauwaIalne myMlenie2
niemal pod progiem MwiadomoM5i6 7iedy ktoM siedzi so0ie spokojnie i
rozmyMla o 5zymM2 i nagle ni z tego2 ni z owego2 0ez Iadny5- 0odO5Nw
zewnJtrzny5- ogarnia go zoMK2 to w ktNrL stronJ zwrN5ona jest strzaka
zwiLzku przy5zynowegoU Czy sL jakieM niepodwaIalne podstawy
empiry5zne dla twierdzenia2 Ie te prowadzL5e do zoM5i 5zy inny5-
emo5ji2 trudno u5-wytne myMli zrodziy siJ w mNzguU ! moIe jest tak2
Ie to niemal podprogowe 5zy buasi=Mwiadome myMlenie wywiera wpyw
na mNzg2 ktNry2 o5zywiM5ie2 wywiera0y wtedy wpyw odwrotny2 0udzL5
inne emo5jeU Nie ulega wLtpliwoM5i2 Ie rNIne stany rNwnowagi lu0
nierNwnowagi666 zy lu0 do0ry stan zdrowia666 majL wpyw na stan
umysu6 %ostao to dowiedzione6 Interesuje mnie jednak2 w jakim
stopniu sam umys i spe5y1i5zne2 trudno u5-wytne myMli mogL wpywaK
na mNzg6 # takim wypadku mieli0yMmy do 5zynienia nie z
jednokierunkowL korela5jL mNzgu i 5zynnoM5i umysowy5-2 ale z
korela5jL miJdzy aktywnoM5iL umysowL i pra5L mNzgu6 &ozmowie tej
za5zJli siJ przysu5-iwaK napywajL5y z wolna
pozostali u5zestni5y spotkania6 "o 5-wili wLtek ten podjL 8ran5is5o
9arela2 pod5-odzL5 do tego ze stanowiska neuro0iologii poznaw5zejF
= MyMlJ2 Ie Jego PwiLto0liwoMK poruszy 0ardzo waInL kwestiJ2
ktNrL w nau5e wspN5zesnej nazywa siJ kon5ep5jL emergen5ji2 wya
niania siJ2 przy 5zym termin ten ma o5zywiM5ie inne zna5zenie niI to2
w ktNrym uIywa siJ go w 0uddyzmie6 # kategoria5- matematy
5zny5- moIna 0y powiedzieK2 Ie stan wyaniajL5y siJ jest nastJpstwem
stanu glo0alnego6 (tan psy5-i5zny musi mieK wpyw na dro0ny2
lokalny element ukadu nerwowego6 ! zatem nie tylko mNzg daje
po5zLtek stanom psy5-i5znym 5zy umysowym2 ale rNwnieI stan
umysowy musi jakoM oddziaywaK na stan mNzgu6 Jest to z ko
nie5znoM5i prawdziwe6 Nie jest to jednak do0rze z0adana kon5ep5ja2
poniewaI w Mwietle zaoIe) nauki za5-odniej wydaje siJ ona sprze5z
na z intui5jL6 !le wynika logi5znie z tego2 5o mNwi wspN5zesna
nauka6
#tedy Dalajlama skierowa rozmowJ na niespodziewane toryF
= %astanawiam siJ nie tylko nad wpywem 1ilozo1ii2 ale nawet
teologii na wspN5zesnL naukJ o mNzgu6 wen2 wspomnia pan
o kaniowskim kontekM5ie nauki wspN5zesnej6 JeMli jednak przyjrzeK
siJ teologi5znym podstawom nauki za5-odniej2 ktNre otrzymaa ona
razem z niekwestionowanymi zaoIeniami2 to widaK wyraOnie2 Ie nie
ma tam miejs5a na poglLd o 5iLgoM5i MwiadomoM5i2 o jej trwaniu
w rNIny5- w5ielenia5-6 JuI na wstJpie zakada siJ2 Ie to niemoIliwe6
"oniewaI w 0uddyzmie uwaIamy wszystkie inne pro5esy umysowe
za po5-odne umysu wrodzonego2 owej MwietlistoM5i2 ktNra jest pod
stawowL naturL MwiadomoM5i2 moIna 0y powiedzieK2 Ie wszystkie pro
5esy umysowe 0adane przez neuro0iologiJ sL waM5iwoM5iami po
wstajL5ymi 5zy wyaniajL5ymi siJ z tej zasadni5zej natury MwiadomoM
5i6 HwaIam2 Ie wspN5zesna neuro0iologia patrzy na to z zupenie
innego punktu widzenia2 z ktNrego pro5esy te jawiL siJ jako waM5i
woM5i wyaniajL5e siJ nie z zasadni5zej MwietlistoM5i MwiadomoM5i2 le5z
z mNzgu6 To ogromna rNIni5a6
C%$ HM$(R JE(T M!&INET7X MQ%GHU
!lan przedstawi implika5je tego poglLduF
=Jak zauwaIy 8ran5is5o2 wiJkszoMK literatury neuro0iologi5znej
zakada2 Ie istnieje wpyw jednokierunkowy2 Yz dou do gNryZF mNzg
5oM ro0i2 a umys2 jak marionetka2 ro0i dokadnie to2 5o mNzg kaIe6
&i5-ie wykaza2 Ie doMwiad5zenie i Mrodowisko zmieniajL mNzg w
0ardzo konkretny2 dajL5y siJ zao0serwowaK sposN02 i to nie tylko na
poziomie makroskopowym2 ale rNwnieI molekularnym6 Nie usyszaem
jednak dotLd2 jak zmieniajL go nasze postawy wo0e5 Mwiata6 Jego
PwiLto0liwoMK postawi pytanie2 5zy same nasze myMli mogL wywieraK
wpyw na mNzg2 kiedy siedzimy so0ie spokojnie i rozmyMlamy6 Czy jest
to dwu0iegunowy zwiLzek przy5zynowyU Czy nie 0yo0y lepiej2
gdy0yM5ie2 majL5 za so0L 5ay prestiI i autorytet neuro0iologii2 za5zJli
uIywaK innego jJzykaU
7iedy mNwi5ie YdoMwiad5zenie i MrodowiskoZ = 5iLgnL !lan = to
wyznam sz5zerze2 Ie jako jednostka2 5zujJ siJ u0ezwasnowolniony6
HjmujL5 to nie ra5jonalnie2 le5z emo5jonalnie2 5zujJ siJ wtedy tak2
jak0ym musia poszukaK waM5iwego Mrodowiska2 ktNre 0Jdzie miao
korzystny wpyw na mNj mNzg6 MuszJ szukaK przeIyK2 doMwiad5ze)2
ktNre spynL na mnie6 CzujJ siJ jak pionek2 tak samo jak wtedy2 kiedy
mNwi5ie2 Ie mNzg ro0i mi to wszystko6 Gdy0y jednak psy5-ologia
dzisiejsza za5zJa uIywaK innej terminologii2 mNwiK2 Ie nasze postawy2
myMli i wartoM5i rNwnieI zmieniajL nasz mNzg2 daa0y nam poznaw5ze
podstawy do myMlenia2 Ie moIemy 5oM zro0iK w dziedzinie -igieny
psy5-i5znej i eduka5ji emo5jonalnej2 o 5o 5-odzi Jego PwiLto0liwoM5i6
Trze0a 5zuK2 Ie wysiki opierajL siJ na 5zymM realnym6
Temat ten podjL DalajlamaF
= 7iedy tak podkreMla5ie rolJ Mrodowiska2 mNzgu i tak dalej2 to
wydaje siJ2 Ie 5-5L5 siJ zmieniK2 oglLda5ie siJ na inny5-6 ni majL to
zro0iK za was2 wy sami ni5 nie moIe5ie6 Nawet wiele osN0 praktyku=
jL5y5- religiJ uwaIa2 Ie wszelka zmiana na lepsze w i5- Iy5iu przy=
5-odzi z zewnLtrz2 0ez wielkiego wysiku z i5- strony2 0JdL5 na
przykad dzieem 'oga6 MyMlJ2 Ie to najwiJkszy 0Ld6
=! ja myMlJ2 Ie zaszo tu dro0ne nieporozumienie = odpar
&i5-ard Da3idson6 = %a kaIdym razem2 kiedy ma5ie jakieM myMli 5zy
emo5je2 ktNre sami tworzy5ie2 na przykad kiedy siedzi5ie tam i
tworzy5ie so0ie o0raz jakiejM s5eny2 kieruje5ie swoim mNzgiem6 Tym
samym zmienia5ie go6 MoIemy to dokadnie zademonstrowaK w la=
0oratorium6 #iemy2 Ie 5ay 5zas ludzie Mwiadomie zmieniajL swoje
mNzgi6 JeMli mNwi5ie o YwyaniajL5ej siJ waM5iwoM5iZ w takim zna5ze=
niu2 w jakim uIywa tego terminu 8ran5is5o2 to myMli 5zy emo5je2 o
ktNry5- mowa2 sL wyaniajL5ymi siJ waM5iwoM5iami mNzgu2 ktNre z
kolei wywierajL wpyw na inne ukady mNzgowe6 #ewnJtrzne
wz0udzanie u5zuK Iy5zliwoM5i 5zy wspN5zu5ia al0o tworzenie pewnego
rodzaju o0razNw L5zy siJ niezmiennie ze zmianami w mNzgu6 Istnieje
0ardzo 0ogata literatura2 ktNra dowodzi2 Ie tak siJ dzieje6 7iedy
poruszam rJkL2 zmieniam2 wedug o0e5ny5- poglLdNw neuro=0iologii2
mNj mNzg6 (LdzJ2 Ie powinniMmy przekazywaK te odkry5ia w sposN0
0ardziej komunikatywny6
= &i5-iemu 5-odzi o to = wyjaMni 8ran5is5o = Ie nawet w tak
0a-y5- sprawa5- jak ru5- rJkL juI samo zudzenie dowolnego
dziaania2 ktNremu wszys5y ulegamy2 jest przejawem tej odgNrnej
przy5zynowoM5i6 CaoMK 1unk5jonuje zawsze jak jej odpowiednik
w mNzgu2 zwiLzek przy5zynowo=skutkowy jest o0ustronny6
"rowoka5yjne s1ormuowanie 8ran5is5a Yzudzenie dowolnego
dziaaniaZ przeszo 0ez e5-a2 natomiast wen 8lanagan powiedzia2 Ie z
tymi samymi pytaniami o zwiLzki miJdzy umysem i mNzgiem zmaga
siJ 1ilozo1ia6
= Jeden z gNwny5- kierunkNw myMli za5-odniej2 zwany niekiedy
dualizmem kartezja)skim2 gosi 5oM2 5o pewien 1ilozo1 nazwa Ymitem
o du5-u w maszynieZ6 #edle tego poglLdu istnieje 0ez5ielesna dusza2
ktNra2 jak uwaIa 7artezjusz2 oddziauje na mNzg2 a on na niL2 za
poMredni5twem szyszynki6 0e5nie 1ilozo1owie zgodnie uwaIajL2 Ie
umys to mNzg6 Nie zna5zy to2 Ie tak jest naprawdJ2 ale tak waMnie
sLdzi wiJkszoMK z nas2 osN0 zajmujL5y5- siJ tL dziedzinL6
Natomiast jest z pewnoM5iL prawdL = mNwi dalej wen = Ie mamy tu
do 5zynienia z dziaajL5ym w o0ie strony2 w dN i w gNrJ2 zwiLzkiem
przy5zynowym6 Nasze myMli wyIszego rzJdu mogL wywoywaK zmiany
w naszym organizmie2 ale te wyIszego rzJdu roz=
myMlania2 mimo Ie sL waM5iwoM5iami wyaniajL5ymi siJ2 sL teI same
pro5esami mNzgowymi6 # sposo0ie2 w jaki Jego PwiLto0liwoMK s1or=
muowa swoje pytanie2 wykryem moIliwoMK poglLdu dualisty5znego2
zgodnie z ktNrym w pewnym momen5ie mamy do 5zynienia z 5zymM
wiJ5ej niI tylko z aktywnoM5iL mNzgu666 z myMlami2 ktNre nie sL
pro5esami mNzgowymi2 ale na nie wpywajL6 Jednak wMrNd 1ilozo1Nw
na %a5-odzie i2 jak sLdzJ2 wiJkszoM5i neuro0iologNw panuje o0e5nie
poglLd2 Ie kaIdy pro5es umysowy2 0ez wzglJdu na to2 jak egzoty5zny2
nawet jeMli jest to stan MwietlistoM5i2 jest takim 5zy innym stanem
mNzgu6
7IED$ HM$(R 7IE&HJE MQ%GIEM
Dalajlama2 niezraIony i 0ardzo zaa0sor0owany2 podLIa dalej swoim
tropem2 zastanawiajL5 siJ goMno nad pro5esami umysowymi2 dziJki
ktNrym umys moIe kierowaK mNzgiem6
= 7iedy poruszajL siJ o5zy2 to jest o5zywiste2 dla5zego zmienia siJ
postrzeganie wzrokowe2 ale kiedy przenosisz uwagJ z jednego przed
miotu na inny w polu twojego widzenia2 majL5 o5zy nieru5-ome2 to
wydaje siJ2 jak0y 0yo to wydarzenie 5zysto umysowe6 Nie zna5zy to2
Ie nie ma korelatNw nerwowy5- tego przeniesienia uwagi2 ale wydaje
siJ2 Ie jest to o5zywisty przypadek tego2 5o 8ran5is5o nazwa przy=
5zynowoM5iL odgNrnL2 umysu wpywajL5ego na 1izjologiJ6
"otem Dalajlama zapyta2 jak moIna opisaK tJ zmianJ MwiadomoM5i
w kategoria5- naukowy5-6
dpowiedzia mu &i5-ard Da3idson2 ktNry pra5uje nad zagad=
nieniami zwiLzanymi 0ezpoMrednio z tL kwestiL6
= # neuro0iologii poznaw5zej na okreMlenie stanu2 w ktNrym wzrok
skupiony jest na 5zymM2 ale nadal do5ierajL do naszej MwiadomoM5i
in1orma5je z pery1eryjny5- o0szarNw pola widzenia2 uIywa siJ terminu
Yuwaga przestrzennaZ6
= Co siJ 1akty5znie zmienia 5zy przemiesz5za pod5zas dziaania
tego me5-anizmu selek5jiU = spyta Dalajlama6 = #ydaje siJ o5zywiste2
Ie mamy tu do 5zynienia z dwoma odrJ0nymi pro5esami6
Jednym jest zwyke postrzeganie wzrokowe2 drugim zaM 5oM wyraOnie
odmiennegoF wy0Nr i identy1ika5ja2 rozpoznawanie i o5enianie przed=
miotNw znajdujL5y5- siJ w polu widzenia2 ale nie skorelowany5-
0ezpoMrednio z miejs5em2 w ktNrym utkwiony jest wzrok6 ! zatem
nasuwa siJ pytanie2 5zy to poznanie ma jakiM odpowiednik w innej
5zJM5i mNzgu niI koraU
NastJpnie Dalajlama zaproponowa przeprowadzenie pewny5-
eksperymentNw myMlowy5-2 pytajL52 5o dziao0y siJ w mNzgu pod5zas
0iernego przyglLdania siJ 5zemukolwiek znajdujL5emu siJ w polu
widzenia2 a 5o pod5zas patrzenia przy jedno5zesnej kon5entra5ji uwagi
na jakimM dOwiJku6
=#asza PwiLto0liwoMK = odpar &i5-ie = to znakomite pytanie666
uprzedzasz realizowany o0e5nie program 0ada) me5-anizmNw mNz=
gowy5- leIL5y5- u podoIa uwagi6 %dolnoMK wy0oru spe5y1i5zny5-
5e5- pola widzenia2 selektywnego zwra5ania na nie uwagi2 wiLIe siJ z
aktywa5jL 5zJM5i pata 5zoowego i kory 5iemieniowej6 Natomiast
kon5entra5ja uwagi na dOwiJku po0udza pat 5zoowy i jego poL5zenia
z korL su5-owL6 % kolei w sytua5ji2 gdy o5zy sL otwarte2 ale uwaga
pozostaje 0ierna2 do5-odzi do deaktywa5ji znajdujL5y5- siJ w pa5ie
5zoowym me5-anizmNw kontrolny5-2 ktNre kierujL wy0orem OrNda
stymula5ji2 ale ukad wzrokowy pozostaje w stanie aktywa5ji6
dpowiadajL5 na pytania Dalajlamy2 &i5-ie Iywo gestykulowa2
ilustrujL5 = ni5zym znakomity dyrygent = elegan5kimi i pre5yzyjnymi
ru5-ami rLk kaIdL 1razJ6 'y o wiele 0ardziej rozluOniony niI pod5zas
prezenta5ji przygotowany5- zaw5zasu materiaNw6
&ankiem przyniNs pomo5 naukowL2 plastykowy model ludzkiego
mNzgu2 ktNry 5ay dzie) leIa przed nim na stole nie wykorzystany6
Teraz jednak siJgnL po niego T-upten Jinpa2 5-5L5 wyjaMniK2 o 5zym
mNwi &i5-ie2 ale podda siJ i przekaza model 8ran5is5owi2 a0y pokaza
wszystkim odpowiednie struktury6
Tym5zasem Dalajlama kontynuowa swojL liniJ rozumowania6
=#eOmy dwie rNIne sytua5je2 w ktNry5- poznanie moIe 0yK uMpione2
w ktNry5- nie skupiasz uwagi na ni5zym2 ni5zego nie identy1ikujesz6 #
pierwszej sytua5ji jest to mimowolne2 0o jesteM zmJ=
5zony2 a umys twNj jest pusty2 nieo0e5ny6 Ta 5zJMK mNzgu jest przy=
pusz5zalnie nieaktywna2 ale istnieje teI inna moIliwoMK6 # tej drugiej
sytua5ji twNj umys jest jasny2 0ardzo jasny2 ale Mwiadomie postanawiasz
nie kon5entrowaK siJ na ni5zym i ni5zego nie identy1ikowaK2 a wiJ5
-amujesz aktywa5jJ mNzgu6 Gzy kaIda z ty5- sytua5ji2 mimowolnego i
dowolnego 0raku kon5entra5ji2 nie miaa0y jaki5-M odpowiednikNw
nerwowy5-U I 5zy 0yy0y one odmienne2 moIliwe do odrNInieniaU
# tym momen5ie 8ran5is5o zdjL z modelu mNzgu plastykowe
opakowanie i pooIy go przed &i5-iem6 Model naty5-miast rozpad siJ
na 5zJM5i skadowe2 5o wszys5y powitali goMnym Mmie5-em6
= Hszkodzony mNzg` = krzyknL &i5-ie2 po 5zym kontynuowaF =
#ra5ajL5 do pytania #aszej PwiLto0liwoM5i2 naukow5y jesz5ze tego
0ezpoMrednio nie z0adali2 ale mamy pewne2 0ardzo konkretne przy
pusz5zenia6 # nau5e mNwi siJ o wzroM5ie stosunku intensywnoM5i
sygnau do szumu w stanie 5zujnoM5i6 # stanie 5zujnoM5i pewne in
1orma5je sensory5zne2 per5ep5yjne i umysowe sL silniejszymi 0odO
5ami niI inne2 skadajL5e siJ na stay szum2 dlatego wywoujL wyIszy
poziom aktywa5ji6 7iedy jednak jesteMmy zmJ5zeni2 kora wzrokowa
jest mniej po0udzona2 za to do inny5- 5zJM5i mNzgu do5ierajL in1or
ma5je nieistotne6 "owinniMmy zatem zao0serwowaK w stanie 5zujnoM
5i odmienny wzNr aktywa5ji2 zwiLzanej z wydarzeniami 5zu5iowymi
i umysowymi6
(konio to DalajlamJ do poszukiwania dokadniejszy5- wyjaMnie)6
= %ostawmy przypadek zwykego wy5zerpania6 Czy udao wam siJ
ustaliK nerwowe korelaty stanu2 w ktNrym 5zujesz siJ rzeMko2 a twoje
zmysy reagujL 5zujnie2 ale Mwiadomie postanawiasz nie angaIowaK siJ
umysowo2 nie o5eniaK2 nie rozpoznawaK i tak dalej tego2 5o pojawia
siJ w zasiJgu twoi5- zmysNwU
Dalajlama zdawa siJ mNwiK o stanie medyta5ji z0liIonym do tego2
ktNry pod5zas eksperymentNw w la0oratorium &i5-iego w Madison
lama ser nazwa YotwartL MwiadomoM5iLZ2 stanie2 w ktNrym wprawdzie
zdajemy so0ie doskonale sprawJ z wszelki5- pro5esNw umysowy5-2
ale nie angaIujemy siJ w nie6 PwiadomoMK pozostaje staa i
niezmienna6 C-o5iaI aktywnoMK umysowa zdawaa0y siJ
wskazywaK na jakLM aktywnoMK neuronalnL2 Dalajlama zastanawia siJ2 m
5zy z0adano jakiekolwiek pro5esy nerwowe2 ktNre mogy0y odpowiadaK
temu YnieaktywnemuZ stanowi MwiadomoM5i6
= Tak naprawdJ doty5-5zas tego nie 0adano = odpar &i5-ie6
Jednak za niespena rok sam mia siJ tym zajLK w Madison6
EMCJE IM"HL($#NE I "&%EM$PL!NE
# tym momen5ie Dalajlama spojrza na mnie i skinL gowL2 dajL5
znak2 Ie powinniMmy rozpo5zLK 1ormalnL sesjJ popoudniowL6 Na
po5zLtku zapytaem goF
= Czy sL jesz5ze jakieM pytania2 ktNre #asza PwiLto0liwoMK 5-5ia
0y zadaK2 al0o jakieM sprawy2 ktNre 5-5ia0y wyjaMniKU
"o naszy5- sesja5- Dalajlama powiedzia mi2 Ie zaintrygowa go
zwiLzek miJdzy stanami emo5jonalnymi i aktywnoM5iL lewego i pra=
wego pata 5zoowego oraz 5iaa migdaowatego6 Doda teI2 Ie jest pod
wraIeniem stosowany5- o0e5nie zna5znie 0ardziej wyra1inowany5-
metod 0adania korela5ji miJdzy stanami umysowymi i mNzgiem6 Czu2
Ie istniejL poten5jalnie silne zwiLzki miJdzy ustaleniami ty5- 0ada) a
psy5-ologiL 0uddyjskL2 5-o5iaI nie 0yo jesz5ze jasne2 w jaki sposN0
nauka o mNzgu wpynie na tJ teoriJ umysu6 %astanawia siJ na
przykad2 5o 0y to zna5zyo dla 0uddyjski5- przekona) o roli2 jakL
odgrywa rozum2 5zy2 ogNlniej 0iorL52 myMlenie w zdrowy5- i
destruk5yjny5- emo5ja5-2 poniewaI myMlenie rNwnieI jest 1unk5jL
patNw 5zoowy5-6
"o dugim namyMle Dalajlama powiedziaF
= Mamy mnNstwo dany5- naukowy5- o emo5ja5- negatywny5-2
taki5- jak stra5-2 zoMK i tak dalej6 7aIdy je przeIywa2 sL naturalne6
Interesuje mnie2 5zy zdaniem neuro0iologNw moIna wykryK jakoM
5iowL rNIni5J2 ktNrL dostrzegajL 0uddyM5i miJdzy dwoma typami
emo5ji6 % jednej strony mamy emo5je impulsywne2 takie jak zoMK6
MogL siJ one rNIniK stopniem intensywnoM5i u rNIny5- jednostek2 ale
ni5 nie wskazuje na to2 0y moIna je 0yo 5elowo 5zy Mwiadomie
pielJgnowaK al0o wzma5niaK6 % drugiej strony mamy takie emo5je
jak wspN5zu5ie i po5zu5ie roz5zarowania stanem nieoMwie5enia2 o
ktNrym mNwiL 0uddyM5i6 MoIemy wzma5niaK te stany emo5jonalne2
jeMli 5elowo2 poprzez dugotrwae Kwi5zenia i do0rL i5- znajomoMK
pielJgnujemy je6 #eOmy2 na przykad2 wiarJ6 Istnieje Mlepa wiara2 ktNra
jest spontani5zna2 ale sL rNwnieI inne rodzaje wiary2 oparte na podziwie
i uznaniu dla pewny5- 5e5-2 5o 0uddyM5i okreMlili0y jako wiarJ opartL
na zrozumieniu6 Czy potra1i5ie wyo0raziK so0ie 0adania
neuro0iologi5zne2 ktNre pozwoliy0y stwierdziK2 5zy miJdzy tymi
dwoma typami emo5ji2 emo5jami impulsywnymi i przemyMlanymi2
istniejL jakieM dostrzegalne2 mierzalne rNIni5eU
= #asza PwiLto0liwoMK = odpar &i5-ie = w5zoraj wspomnia2 Ie
pewne rodzaje emo5ji pozytywny5- rodzL siJ ra5zej z przemyMle)2
natomiast pewne emo5je negatywne rodzL siJ ra5zej spontani5znie6
% punktu widzenia neuro0iologii jest to 0ardzo intrygujL5e spo
strzeIenie6 &ano przedstawiem pewne dowody Mwiad5zL5e o tym2 Ie
niektNre rodzaje emo5ji pozytywny5- L5zL siJ z aktywa5jL lewego
pata 5zoowego mNzgu6 Jest to rNwnieI o0szar2 w ktNrym za5-odzL
pro5esy pewny5- rodzajNw rozumowania6
Dalajlama wykazywa Iywe zainteresowanie wyjaMnieniami &i5-ie=
go2 ktNry 5iLgnLF = #iele teI wskazuje na to2 Ie moIemy wyko=
rzystywaK nasze umiejJtnoM5i rozumowania dla zwiJkszenia aktywa5ji
tego rejonu2 5o z kolei po0udzaK moIe pewne emo5je pozytywne6 #
kilku przeprowadzony5- dotLd 0adania5- stwierdzono2 Ie im silniejsza
jest aktywa5ja kory 5zoowej lewej pNkuli mNzgowej2 tym silniej
pojawiajL siJ takie emo5je pozytywne jak wigor2 zapa i wytrwaoMK6
HwaIaem2 Ie DalajlamJ zainteresuje takIe rola patNw 5zoowy5-
w powstawaniu emo5ji impulsywny5-2 ktNrym prze5iwstawia emo5je
przemyMlane2 zapytaem wiJ5 &i5-iego2 5zy prowadzono jakieM
0adania2 ktNre 5oM o tym mNwiy6
= Nie miaem okazji powiedzieK o tym w5zeMniej = rzek &i5-ie =
ale sL dowody na to2 Ie w pewny5- rodzaja5- spontani5znie pojawia
jL5y5- siJ emo5ji negatywny5-2 na przykad w sytua5ji2 kiedy pod
wpywem impulsu u5iekamy siJ do przemo5y al0o dopusz5zamy siJ
inny5- 5zynNw antyspoe5zny5-2 w pata5- 5zoowy5- stwierdza siJ
z0yt sa0L aktywa5jJ6 #aMnie ukaza siJ artyku2 ktNrego autorzy
wykazujL2 Ie u oso0nikNw majL5y5- skonnoMK do tego rodzaju
Iywioowy5- za5-owa) antyspoe5zny5-2 do dziaania2 zanim pomyMlL
o tym2 5o ro0iL2 wystJpuje atro1ia patNw 5zoowy5-
?
6 #asza
PwiLto0liwoMK2 0adania te zdajL siJ Mwiad5zyK o tym2 Ie sL pewnego
rodzaju myMli2 ktNre moIemy pielJgnowaK dla wzmo5nienia naszy5-
emo5ji pozytywny5- i Ie myMli te powinny powodowaK zmiany w tym
o0szarze mNzgu6 Jest to 5oM2 5o konie5znie musimy z0adaK6
NIE#IX%!NIE M$PLI # R!TCHC46
GRW'IE=#J#NIC$
dezwa siJ na to Matt-ieu &i5ardF
= DuIo mNwimy o moIliwoM5i zmiany6 Jak do niej do5-odzi w
kontekM5ie Kwi5zenia kontempla5jiU #iemy2 Ie emo5je trwajL parJ
sekund2 nastrNj utrzymuje siJ2 powiedzmy2 przez jeden dzie)2 a tem=
perament jest stay przez lata6 ! zatem2 jeMli 5-5emy zmiany2 to o5zy=
wiste jest2 Ie musimy najpierw wpywaK na emo5je2 5o pomoIe nam
zmieniK nasz nastrNj2 a to w ko)5u doprowadzi do trwaego2 umiar=
kowanego temperamentu6 Innymi sowy2 musimy za5zLK od 5-wi=
lowy5-2 naty5-miastowy5- zdarze)2 do ktNry5- do5-odzi w naszym
umyMle6 JeMli2 jak mNwimy2 zatrosz5zysz siJ o minuty2 to godziny same
zatrosz5zL siJ o sie0ie6 Jak mamy postJpowaK2 doznawszy emo5jiU
kres opornoM5i i temu podo0ne rze5zy to sprawy z0yt a0strak5yjne dla
kogoM2 kto od razu zajL siJ swoimi emo5jami6 Tak wiJ5 jedno z
waIny5- zagadnie) doty5zy sposo0u L5zenia siJ myMli w 5iLg 5zy
a)5u5-2 w ktNrym jedna myMl prowadzi do nastJpnej6
MNj nau5zy5iel opowiedzia mi = kontynuowa = przypowieMK o
0yym dowNd5y we ws5-odnim Ty0e5ie2 ktNry wyrzek siJ wszystki5-
dN0r materialny5-2 wy5o1a siJ ze spraw tego Mwiata i uda siJ do
jaskini2 a0y oddaK siJ medyta5ji6 "rze0ywa tam przez parJ lat6 "ewnego
dnia przed wejM5iem do jaskini wylLdowao stado goJ0i6 &zu5i im
garMK z0oIa6 7iedy siJ im przyglLda2 5-mara ptakNw przypomniaa mu
o zastJpa5- wojownikNw2 ktNrymi dowodzi2 a ta myMl
z kolei przywoaa wspomnienia dawny5- wypraw666 i znowu ogarnJa
go zoMK2 gdy myMla o swoi5- dawny5- wroga5-6 #spomnienia te
wkrNt5e zawojoway jego umys2 zszed w dolinJ2 odnalaz swoi5-
0yy5- towarzyszy i znowu uda siJ na wojnJ6 "okazuje to2 jak jedna
myMl moIe siJ przerodziK w kompletnL o0sesjJ2 podo0nie jak 0iay
o0o5zek2 rozrastajL5y siJ i przemieniajL5y w potJInL 5zarnL 5-murJ2
poIykowanL ognistymi liniami 0yskawi56 Jak moIna temu zaradziKU
7iedy mNwimy o medyta5ji = 5iLgnL Matt-ieu = to warto zazna5zyK2
Ie uIywane na jej okreMlenie ty0eta)skie sowo zna5zy dosownie
Yzaznajomienie siJZ6 Musimy siJ zaznajomiK z nowym sposo0em
postJpowania z pojawiajL5ymi siJ myMlami6 7iedy pojawia siJ myMl o
zoM5i2 pragnieniu al0o zazdroM5i2 po5zLtkowo nie jesteMmy na niL
przygotowani6 ! zatem w 5iLgu kilku sekund ta myMl daje po5zLtek
drugiej i trze5iej i nim siJ o0ejrzymy2 5ay nasz krajo0raz umysowy
zostaje zawojowany przez myMli utrwalajL5e zoMK 5zy zazdroMK2 a wtedy
jest juI za pNOno6 7iedy iskra wywoa poIar w 5aym lesie2 jesteMmy w
opaa5-6
"odstawowy sposN0 interweniowania = wyjaMnia = nazywa siJ
YprzyglLdaniem siJZ myMli6 7iedy pojawia siJ myMl2 musimy jL MledziK i
przyjrzeK siJ jej OrNdu6 Musimy z0adaK naturJ myMli2 ktNra wydaje siJ
taka trwaa6 7iedy siJ jej przyglLdamy2 jej pozorna trwaoMK topnieje w
o5za5- i w ko)5u zniknie ona zupenie2 nie dajL5 po5zLtku a)5u5-owi
myMli6 &ze5z w tym2 a0y nie staraK siJ powstrzymywaK tego pojawiania
siJ myMli2 5o2 nawiasem mNwiL52 jest niemoIliwe2 ale nie pozwoliK im
opanowaK umysu6 Musimy to ro0iK stale2 poniewaI nie jesteMmy
przyzwy5zajeni do traktowania myMli w ten sposN06 JesteMmy jak arkusz
papieru2 ktNry przez dugi 5zas 0y zwiniJty6 JeMli staramy siJ
rozprostowaK go na stole2 to zwija siJ z powrotem w 5-wili2 gdy go
puM5imy6 I tu powinniMmy za5zLK Kwi5zenia6
MoIe siJ ktoM zastanawiaK = wywodzi Matt-ieu = 5o ludzie ro0iL w
pustelnia5-2 siedzL5 0ez ru5-u po osiem godzin dziennie6 &o0iL waMnie
toF zaznajamiajL siJ z nowym sposo0em radzenia so0ie ze swoimi
myMlami6 7iedy za5zynasz siJ przyzwy5zajaK do rozpoznawania myMli
w 5-wili2 gdy powstajL2 to jest to jak szy0kie dostrzeIenie w tumie
znanej 5i oso0y6 7iedy teraz pojawia siJ myMl 0udzL5a silny
po5iLg al0o zoMK2 ktNra musi2 jak wiesz2 doprowadziK do szy0kiego
rozmnoIenia siJ inny5- myMli2 rozpoznajesz jLF Y-o2 nad5-odziZ6 To
pierwszy krok6 DziJki temu nie pozwalasz2 0y ta myMl to0L zawadnJa6
7iedy juI siJ do tego przyzwy5zaisz2 radzenie so0ie z myMlami staje siJ
o wiele 0ardziej naturalne6 Nie musisz siJ zmagaK z kaIdL negatywnL
myMlL i stosowaK konkretnego antidotum na niL2 0o wiesz2 jak sprawiK2
a0y znika 0ez Mladu6 MyMli te same siJ rozwiLzujL6 Jako przykad
podaje siJ tu wJIa6 JeMli wLI sple5ie swoje 5iao w wJze2 to moIe go
0ez trudu rozplataK6 Nie potrze0na mu Iadna pomo5 z zewnLtrz6 #
ko)5u przyjdzie 5zas2 kiedy myMli 0JdL siJ pojawiaK i znikaK jak ptak
przelatujL5y po nie0ie2 nie zostawiajL5 Iadnego Mladu6 Innym 5zJsto
podawanym przykadem jest zakradniJ5ie siJ zodzieja do pustego
domu6 #aM5i5iel nie ma ni5 do stra5enia2 a zodziej ni5 do zyskania6
Jest to doznanie wolnoM5i = kontynuowa Matt-ieu6 = Nie stajesz siJ
apaty5zny2 jak warzywo2 ale zyskujesz wadzJ nad swoimi myMlami6 Nie
mogL 5iJ juI wodziK za nos6 MoIna to jednak osiLgnLK tyl ko dziJki
dugim Kwi5zeniom i autenty5znemu doMwiad5zeniu6 # ten sposN0
moIna teI wykszta5iK stopniowo pewne 5e5-y2 ktNre stanL siJ drugL
naturL2 nowym temperamentem6 #eOmy przykad mNwiL5y o
wspN5zu5iu6 # dziewiJtnastym wieku Iy wielki pustelnik nazwiskiem
"atrul &inpo5ze6 "owiedzia on pewnego razu jednemu ze swoi5-
u5zniNw2 Ie0y uda siJ do jaskini i medytowa przez pN roku2 nie
myMlL5 o ni5zym innym oprN5z wspN5zu5ia dla wszystki5- istot6
"o5zLtkowo u5zu5ie takie musi 0yK nienaturalne2 sztu5zne6 "otem2
stopniowo2 wspN5zu5ie przenika umys2 pozostaje w nim 0ez Iadnego
wysiku z naszej strony6 "o pN roku u5ze) Nw siedzia u wejM5ia do
jaskini i zo0a5zy w dolinie MpiewajL5ego jeOdO5a6 Dozna wtedy
prze5zu5ia2 Ie 5zowiek ten umrze2 nim minie tydzie)6 7ontrast miJdzy
widokiem tego radoMnie MpiewajL5ego 5zowieka i nagym prze5zu5iem
napeni jogina 0ez0rzeInym smutkiem z powodu uzaleInionej
egzysten5ji2 ktNrL 0uddyM5i nazywajL Csamsar*+ # tym momen5ie jego
umys przeniknJo sz5zere2 przemoIne wspN5zu5ie2 ktNre juI nigdy go
nie opuM5io6 #yzwoli je widok tego 5zowieka2 ale zasadni5ze
zna5zenie miao w5zeMniejsze oswojenie siJ
z rozpoznawaniem myMli2 medyta5jL6 #ydarzenie to nie wywaro0y na
jogina takiego wpywu2 gdy0y nie napenia przez pN roku swojego
umysu wspN5zu5iem6
&ozmawiamy o tym2 jak pomN5 spoe5ze)stwu6 JeMli dLIymy do
tego2 0y przy5zyniK siJ do do0ra naszego spoe5ze)stwa2 do uzyskania
nowego o0razu rze5zy2 to musimy za5zLK od sie0ie6 Musimy postanowiK
siJ zmieniK2 a do tego moIna dojMK tylko przez Kwi5zenia2 a nie ulotne
idee6 to wkad2 ktNry moIe wnieMK praktyka 0uddyjska = zako)5zy6
Dalajlama wysu5-a 5aej przemowy Matt-ieu w gJ0okim sku=
pieniu6 "otem2 zdjLwszy okulary2 powiedziaF
= 'ardzo do0rze2 wspaniale6
&NwnieI "aul Ekman su5-a jej z wytJIonL uwagL6
# NIE#LI EMCJI
% miejs5a2 ktNre zajmowa tuI za DalajlamL2 0ardzo 5i5-o odezwa
siJ 5z5igodny !m5-ok &inpo5zeF
= # jakim stopniu rozumowanie moIe wzmo5niK emo5je destruk=
5yjneU C-odzi mi o ten sam sposN0 oddziaywania2 w jaki wzma5nia ono
emo5je pozytywne 5zy konstruktywne6
= MyMlJ2 Ie istnieje pewna klasa emo5ji destruk5yjny5-2 ktNre2 jak
okreMli to Jego PwiLto0liwoMK2 powstajL samorzutnie = odpar &i5-ard
Da3idson6 = Emo5ja taka wywouje dugi okres opornoM5iD kiedy siJ
rodzi2 zawadnie nami6 (L pewne dowody Mwiad5zL5e o tym2 Ie emo5je
te wiLIL siJ z niepo-amowanL al0o niedostate5znie -amowanL
aktywa5jL taki5- struktur jak 5iao migdaowate2 majL5y5- o0ustronne
poL5zenia z korL 5zoowL6
Dalej &i5-ie dowodzi2 Ie rozumowanie nie tylko nie wzma5nia tego
rodzaju impulsywny5- emo5ji2 ale je osa0iaF
= 'ardzo intensywne rozumowanie aktywuje korJ 5zoowL i -a
muje po0udzenie 5iaa migdaowatego6 ! zatem2 zgodnie z tL neuro=
0iologi5znL interpreta5jL2 sam akt rozumowania powinien osa0iaK
ten sz5zegNlny rodzaj emo5ji destruk5yjny5-6 Nie zna5zy to2 Ie nie ma
Iadny5- emo5ji destruk5yjny5-2 ktNry5- rozumowanie nie moIe
wzmo5niK6 "rawdopodo0nie sL takie6 Jednak tej klasie emo5ji
destruk5yjny5-2 ktNre pojawiajL siJ samorzutnie i sL 0ardzo intensywne2
rozumowanie prawdopodo0nie prze5iwdziaa6
"aul Ekman wier5i siJ na krzeMle2 5zekajL5 na dogodny moment2
Ie0y siJ wtrL5iK6
= C-5J zapytaK2 5o ozna5za termin YrozumowanieZ6 # podanym
w5zoraj przeze mnie przykadzie2 wziJtym z mojego wasnego
doMwiad5zenia2 prze0iegao mi przez gowJ mnNstwo myMliF YCzy ona
gdzieM wysza z innym mJI5zyznLU Czy zostaa potrL5ona przez
samo5-NdUZ MoIesz powiedzieK2 Ie 0yy to nierozsLdne myMli2 ale nie
sLdzJ2 Ie0ym w tamtym 5zasie nie wykorzystywa zupenie zdolnoM5i
poznaw5zy5-2 5o2 jak przypusz5zam2 ozna5za aktywa5jJ patNw
5zoowy5-6
&i5-ie nie zgodzi siJ z nim6
= HwaIam2 "aul2 Ie w tym wypadku to nie twoje myMli kieroway tL
emo5jL 5zy jL reguloway2 ale prze5iwnie2 kierowaa nimi emo5ja6
= 'yem zniewolony przez emo5jJ = powiedzia "aul6
= MNwimy o wykorzystywaniu myMli do regulowania emo5ji w
0ardziej woli5jonalny sposN0 = rzek &i5-ie6 = # tym wypadku twoje
myMli nie 0yy inten5jonalne6 "ojawiay siJ samorzutnie jako nastJpstwo
tej emo5ji6 %a5zLeM snuK 0ardziej inten5jonalne myMli2 ktNre stumiy
zoMK2 dopiero wtedy2 gdy staraeM siJ pokonaK tJ emo5jJ2 gdy
zdystansowaeM siJ nie5o od tego wydarzenia6
= MyMlJ2 Ie jest to 0ardziej zoIona sprawa = odpar "aul =poniewaI
L5zya siJ z tym wszystkim MwiadomoMK2 Ie nie powinienem dziaaK
pod wpywem ty5- myMli i u5zuK2 oraz 5elowe wysiki
powstrzymywania siJ od taki5- dziaa)6 To jest inny rodzaj myMli6
NiepokojJ siJ o poziom pre5yzji2 kiedy mNwimy2 Ie pozytywne rozu=
mowanie2 rozumowanie2 ktNrym nie zawadnJy emo5je2 wiLIe siJ z
aktywnoM5iL pata 5zoowego2 natomiast innego rodzaju Mwiadome
rozumowanie2 ktNrym kierujL emo5je2 nie angaIuje w ogNle tej 5zJM5i
mNzgu6
= so0y z uszkodzeniami pata 5zoowego = zauwaIy &i5-ie = nie
potra1iL dowolnie kierowaK swoimi myMlami6 To istotna rNIni5a
*
6
= &NwnieI z 0uddyjskiego punktu widzenia = wtrL5i Dalajlama
=dostrzega siJ rNIne rodzaje rozumowania6 NiektNre sL tra1ne2 inne nie6
Na przykad rozumowanie L5zL5e siJ ze wzmoIeniem wspN5zu5ia
opiera siJ na waM5iwym doMwiad5zeniu i tra1ny5- o0serwa5ja5-6 (L
jednak inne 1ormy rozumowania2 ktNre mogL spotJgowaK zoMK6 MoIesz
pomyMleK2 Ie ktoM wyrzLdzi 5i jakLM niesprawiedliwoMK2 do 5zego w
rze5zywistoM5i nie doszo2 i za5zLK o tym rozmyMlaK6 To pewien rodzaj
rozumowania2 ale nie opiera siJ on na zdrowy5- podstawa5- i w
niewielkim stopniu podtrzymuje tJ emo5jJ6 Czy susznie domyMlam siJ2
"aul2 Ie sugeruje pan2 iI L5zenie tra1nego rozumowania z aktywnoM5iL
pata 5zoowego2 a inny5- jego rodzajNw z aktywa5jL inny5- 5zJM5i
mNzgu moIe 0yK z0ytnim uprosz5zeniemU
= Tak = odpar "aul6
= Tak = powtNrzy jak e5-o &i5-ie6 = Nie 5-5J sugerowaK 5zegoM
takiego6 MoIna prze5ieI planowaK popenienie nieety5znego 5zynu 5zy
akt przemo5y2 o0myMlajL5 wszystko z premedyta5jL w najdro0niejszy5-
sz5zegNa5-6 &NwnieI w takim szkodliwym rozumowaniu 0iorL udzia
paty 5zoowe6 Nie mam wiJ5 zamiaru sugerowaK2 Ie kaIda aktywa5ja
patNw 5zoowy5- musi 0yK z konie5znoM5i zwiLzana ze zdrowym
rozumowaniem6 # ogNle nie o to 5-odzi6
C-o5iaI nie 0ya to 0ezpoMrednia odpowiedO na pytanie !m5-oka
&inpo5ze o 5elowe ideologi5zne krzewienie i podtrzymywanie taki5-
destruk5yjny5- emo5ji jak nienawiMK2 nie zagJ0ialiMmy siJ w dalsze
rozwaIania na ten temat6 Jak Mwiad5zL 5odzienne wiadomoM5i2 paty
5zoowe wykorzystywane sL do szkodliwego rozumowania nader 5zJs=
to2 poniewaI rozmaite nie0ezpie5zne ideologie u5zL 5zonkNw jedny5-
grup nienawiM5i do 5zonkNw inny5-6 Jednak w tym momen5ie
skupiliMmy siJ na remedia5-6
7(%T!RCENIE (E&C!
"owrN5iem do w5zeMniejszej uwagi DalajlamyF = Doprowadza to nas na
powrNt do postawionej przez Jego PwiLto0liwoMK tezy2 Ie jeMli 5-5emy
znaleOK lekarstwa na emo5je destruk=
5yjne2 a zwasz5za nau5zyK ludzi2 jak majL je pokonywaK2 to musimy
doskonale zrozumieK 5aL i5- zoIonoMK6 Matt-ieu przedstawi
przyMwie5ajL5y 0uddystom w i5- Kwi5zenia5- wzNr2 zgodnie z ktNrym
musimy najpierw podjLK wysiek doprowadzenia umysu do jakiegoM
stanu pozytywnego2 takiego jak wspN5zu5ie2 a pNOniej powtarzaK tJ
praktykJ2 aI stanie siJ 5zymM swojskim2 do0rze znanym = nawykiem2 a
wiJ5 stanem staym6 #ydaje siJ2 Ie podsunL nam pewien ogNlny wzNr
postJpowania2 dziJki ktNremu mogli0yMmy za5zLK zmieniaK te pro5esy i
pomN5 ludziom uzyskaK wiJkszL kontrolJ nad emo5jami
destruk5yjnymi6 #iem2 Ie jest to 5oM2 5zym jesteMmy 0ardzo zaintere=
sowani2 #asza PwiLto0liwoMK = dodaem2 majL5 nadziejJ2 Ie skon5en=
trujemy siJ na prakty5zny5- metoda5- pomagania ludziom w prze=
zwy5iJIeniu emo5ji destruk5yjny5-6 #tedy przemNwi Mark
Green0erg6
= C-5iaem podzieliK siJ pewnL uwagL2 a potem zadaK &i5-iemu
pytanie6 &ze5z w tym2 Ie nie 5-odzi nam tylko o rozwijanie rozu
mowania2 ale rNwnieI o kszta5enie ser5a6 Mamy tu do 5zynienia
z dwoma podstawowymi pro5esami6 0a trze0a rozwijaK6 ! zatem
nasuwa siJ pytanie2 5zy sLdzisz2 Ie gdy0yMmy my2 ludzie doroMli2
rozwijali w so0ie Iy5zliwoMK za pomo5L odpowiedni5- Kwi5ze)2 to
wpynJo0y to rNwnieI na okres otrzLsania siJ z negatywny5- emo5jiU
= !l0o na to2 jak silnie 5zy jak 5zJsto je od5zuwamyU = dodaem6
#iedziaem2 Ie &i5-ie odpowiedzia0y na te pytania twierdzL5o2
ale wtrL5i siJ Matt-ieu i skierowa nasze myMli w innL stronJ6
= # 0adania5- dzie5i poz0ywajL5y5- siJ spowodowanego kata
klizmem urazu stwierdzono2 Ie istnieje wyraOna rNIni5a w 5zasie
do5-odzenia do sie0ie miJdzy dzieKmi w 'angladeszu po5-odzL5ymi
ze spoe5znoM5i 0uddyjski5- i dzieKmi naleIL5ymi do inny5-
spoe5znoM5i6 Dzie5i2 ktNre wy5-owywano w poszanowaniu wartoM5i
0uddyjski5-2 do5-odziy do rNwnowagi zna5znie szy05iej niI dzie5i ze
Mrodowisk o innym podoIu kulturowym6 %daje siJ2 Ie to ma zwiLzek
ze sposo0em i5- kszta5enia2 z ideL kultywowania agodnoM5i6
# spoe5ze)stwie ty0eta)skim na przykad niezwykle rzadko zdarza
siJ zo0a5zyK dzie5i z rozmysem rozdeptujL5e owady6 "amiJtam2 jak
podrNIowaem po 8ran5ji auto0usem z grupL ty0eta)ski5- mni5-Nw6
# pewnej 5-wili kierow5a za0i psz5zoJ6 Ty0eta)5zy5y 0yli naprawdJ
zszokowani6 #e wspomniany5- 0adania5- dzie5i w 'angladeszu
stwierdzono2 Ie wspN5zujL5a postawa wiLIe siJ z wiJkszL zdolnoM5iL
wy5-odzenia ze stresu i pokonywania urazu6
Dalajlama 5-5ia opatrzyK komentarzem opowiadanie Matt-ieu o
mni5-u2 ktNry przez pN roku medytowa o wspN5zu5iu6
= % 0uddyjskiego punktu widzenia = powiedzia = powodzenie
jego medyta5ji o wspN5zu5iu zaleIao od o5zysz5zenia siJ z 5e5-
negatywny5- i wzmo5nienia 5e5- pozytywny5-2 5nNt6 Jogin ten nie
powtarza so0ie 5o godzina2 5o sekunda YwspN5zu5ie2 wspN5zu5ie2
wspN5zu5ieZ jak jakiejM mantry6 Nie na tym polega pro5es zazna
jomienia siJ2 oswajania6 #ymaga on ra5zej skierowania kaIdej
Mwiadomej myMli ku temu 5elowi2 jakim jest ksztatowanie wspN5zu
5ia2 w zwiLzku z 5zym kaIda 5zynnoMK2 ktNrL podejmuje ta oso0a2
wykonywana jest z takim waMnie nastawieniem6 Jest to zaanga
Iowanie z myMlL o jednym 5elu6 To waMnie doprowadzio do tego
doznania6
Matt-ieu wyjaMni to sz5zegNowoF
= awi5zenia te sL niekiedy 0ardzo trudne6 (utry instruujL2 jak ro0iK
to kaIdym gestem6 #stajL5 z posania2 myMlimyF Y0ym wsta2 a0y
uwolniK wszystkie istoty o0darzone 5zu5iem od 5ierpieniaZ6 %apinajL5
pas2 myMlimyF Y0ym pielJgnowa strumie) MwiadomoM5iZ6 (5-odzL5 po
s5-oda5-F Y0ym zszed na dN2 0y wyzwoliK istoty 5zujL5e od
5ierpieniaZ6 twierajL5 drzwiF Y0y drzwi wyzwolenia otwarte 0yy dla
wszystki5- istot o0darzony5- 5zu5iemZ6 %amykajL5 jeF Y0y drzwi
5ierpienia zamknJy siJ przed wszystkimi istotami o0darzonymi
5zu5iemZ6 # ten sposN0 kaIdL 5-wilJ wypenia myMlenie o wspN5zu5iu6
#spN5zu5ie musi staK siJ 5zJM5iL strumienia twoi5- myMli6
= (LdzJ2 Ie z punktu widzenia neuro0iologii opis Kwi5ze) podany
przez Matt-ieu jest sensowny = powiedzia &i5-ard Da3idson6 = Mo=
Iemy za5zLK myMleK o tym2 jak tego rodzaju trening2 w ktNrym kaIda
5zynnoMK zwiLzana jest z myMlL o rozwijaniu wspN5zu5ia2 zmienia
mNzg6 (L wszelkie powody ku temu2 0y wierzyK2 Ie tak gruntowne i
systematy5zne Kwi5zenia mogL wpywaK na mNzg6 MoIemy postaraK
siJ okreMliK2 ktNre o0szary mNzgu i ktNre poL5zenia nerwowe trze0a
wzmo5niK2 0y umoIliwiK szy0kie poz0ywanie siJ urazu tego rodzaju2 o
jakim mNwi Matt-ieuD pewne 0adania mogL suIyK jako wzNr 0ada)
umoIliwiajL5y5- nam zrozumienie korzyM5i pynL5y5- z tego rodzaju
treningu6 !le nigdy nie pod5-odzono do 5zegoM takiego naukowo2 z tego
prostego powodu2 Ie interwen5je2 ktNrymi zajmujemy siJ na %a5-odzie2
sL w porNwnaniu z tym2 5o opisa Matt-ieu2 na poziomie przedszkola6
C%TE&D%IEPCI GD%IN N! #("QRC%HCIE
"od5zas 5aej tej dyskusji "aul kiwa gowL na znak zgody6 # ko)5u
zapytaF
= ! gdy0y tak gu0ernator 7ali1ornii powiedzia to0ie2 &i5-ie2 al0o
#aszej PwiLto0liwoM5iF YDajJ wam 5zterdzieM5i godzin na wyKwi5ze
nie straInikNw wiJzienny5-Z2 to 5zy myMli5ie2 Ie stali0y siJ 0ardziej
ludz5y2 0ardziej wspN5zujL5yU Hzyskanie 5zterdziestu godzin 0yo0y
niewiarygodnym osiLgniJ5iem2 ale jest to moIliwe6 #iem o miejs
5a5-2 w ktNry5- urzJdni5y rzLdowi 5-Jtnie dajL waMnie tyle 5zasu6
5zywiM5ie to 0ardzo mao w porNwnaniu z tymi tysiL5ami godzin2
o ktNry5- mNwi5ie6 JeMli mamy 5okolwiek zmieniK w ludzkim za
5-owaniu2 to 5zy moIna 5oM osiLgnLK w 5zasie ty5- 5zterdziestu
godzinU
= MogJ przyto5zyK pewnL -istoriJ = powiedzia Matt-ieu6 = Jest to
opowieMK o kimM2 kto u5zy medyta5ji w wiJzieniu6 Nie 0ya to medy
ta5ja 0uddyjska2 ale po prostu relaksa5ja umysu6 Czowiek ten mia
do 5zynienia z zatwardziaymi przestJp5ami2 ktNrzy siedzieli tam za
morderstwa i dalej za0ijali siJ wzajemnie6 Jeden z ni5-2 przywNd5a
gangu2 rozpo5zL ten trening tylko dlatego2 Ie 0yo to 5oM nowego6
# pewnym momen5ie powiedzia2 a miao to 0ardzo dramaty5zny
prze0ieg2 Ie 5zuje siJ tak2 jak0y nagle runL jakiM ota5zajL5y go mur6
HMwiadomi so0ie2 Ie do tej pory Iy tylko nienawiM5iL6 "oprzednio
wszystkie jego stosunki z innymi wyzna5zaa tylko nienawiMK i 5-JK
domina5ji2 i nagle to zniknJo6 MNwi to duIo o plasty5znoM5i umysu2
o tym2 Ie na wyprN0owanie pewny5- nowy5- idei niekonie5znie
potrze0a tysiJ5y godzin6 Ten przywNd5a gangu ro0i2 5o mNg2 a0y
postJpowaK zgodnie z tym nowym u5zu5iem2 stara siJ nim dzieliK z
kilkoma innymi wiJOniami2 ktNrzy wspNlnie z nim Kwi5zyli6 Niestety2
po roku on sam zosta za0ity w wiJzieniu2 ale przez ten ostatni rok Iy5ia
1unk5jonowa w zupenie inny sposN06
= Czy to 5iJ zadowalaU = spytaem "aula6
= Nie = odpar6 = Nadal 5zekam na odpowiedO &i5-iego i Jego
PwiLto0liwoM5i6
Dalajlama udzieli mu wiJ5 odpowiedziF
= # 0uddyzmie ty0eta)skim istnieje klasy5zna pro5edura medyta5ji2
ktNrej 5elem jest pielJgnowanie wspN5zu5ia2 zwana YzamianL oso0yZ6
"olega ona na tym2 Ie stawiasz siJ w pooIeniu o1iary6 #ymieniasz siJ z
niL miejs5ami6
= #asza PwiLto0liwoMK myMli2 Ie mogo0y to przynieMK taki sam
korzystny skutek w wypadku straInikNw wiJzienny5-U = spyta "aul6
= Na pewno 0yo0y to dla ni5- do0rL lek5jL = odpar Dalajlama6
#("QRC%HCIE NIE JE(T "(T!#X &ELIGIJNX
Mark Green0erg zaproponowa2 Ie0y rozszerzyK kwestiJ poruszonL
przez "aula tak2 0y nie ograni5zaa siJ tylko do wiJzie)F
=! gdy0yMmy tak o0jJli treningiem Iy5zliwoM5i al0o jakiegoM
rodzaju Kwi5zeniami medyta5yjnymi nau5zy5ieli2 a0y odnosili siJ do
u5zniNw z nie5o wiJkszL troskliwoM5iLU 5zywiM5ie nie wszys5y zaak=
5eptowali0y takie Kwi5zenia6 ! zatem pojawia siJ pytanie2 5zy moIemy
znaleOK jakieM sposo0y nadania temu na tyle Mwie5kiej 1ormy2 0y 0yo to
do przyjJ5ia dla ty5-2 ktNrzy sprze5iwiali0y siJ religijnej oto5z5e tego
treningu al0o uwaIali2 Ie jest ona krJpujL5a6 To waIne pytanie dla nas2
osN0 kszta5L5y5- nau5zy5ieli2 poniewaI wielu z ni5- nie ma z0ytniego
wspN5zu5ia dla u5zniNw6
Dalajlama zro0i wymowny gest2 ma5-nLwszy pal5em2 jak0y w0ija
gwNOdO6
= To podstawowa sprawa = powiedzia6 = "ielJgnowanie Iy5zliwoM=
5i i wspN5zu5ia nie jest postawL religijnL6 Ma o wiele szersze zna5zenie
i ogNlniejsze zastosowanie6 Nie musisz 0yK religijny ani przyj mowaK
Iadnej doktryny religijnej2 a0y to ro0iK6 #aMnie dlatego uwaIam za tak
waIne opra5owanie te5-nik o orienta5ji niereligijnej6
= Czy na tego rodzaju trening wystar5zy 5zterdzieM5i godzinU = spy=
ta ponownie "aul6
= (LdzJ2 Ie tak = zapewni go Matt-ieu6 = &zadko myMlimy o tym2 5o
tak naprawdJ 5zujL inni6 Trening ten 0y0y po5zLtkiem 5zegoM2 5o na
pewno trwao0y dalej6 Gdy0y ludzie poMwiJ5ali wiJ5ej 5zasu na prN0y
takiego postrzegania rze5zywistoM5i2 wiele 0y to zmienio6
C-5iaem w5iLgnLK DalajlamJ do rozmowy o tym2 5o mNg0y
zawieraK taki program6 %wrN5iem siJ wiJ5 do niegoF
= &i5-ie zasugerowa2 Ie gdy0y ludzie2 nawet straIni5y wiJzienni2
rze5zywiM5ie rozwijali w so0ie Iy5zliwoMK dla inny5-2 zmienio0y to
i5- sposN0 przeIywania emo5ji destruk5yjny5-6 (zy05iej do5-odzili
0y do sie0ie i 0yli0y 0ardziej skonni do doznawania emo5ji pozy
tywny5-6 Jest teI kwestia Mwie5kiego zastosowania wielu zmyMlny5-
metod rozwijania sposo0Nw 0y5ia2 ktNre znajdujemy w 0uddyzmie
ty0eta)skim6 "omijajL5 0uddyzm2 5zy #asza PwiLto0liwoMK moIe
wskazaK inne metody2 ktNre moIna 0yo0y zmody1ikowaK dla potrze0
ogNu i ktNre mogy0y mieK prakty5zne zastosowanieU
Dalajlama odpowiedzia z oIywieniemF
= DosyK dugo zajmowaem siJ kwestiL Mwie5kiej etyki i moralnoM
5i6 "ro0lem polega na tym2 Ie w MwiadomoM5i spoe5znej termin
YetykaZ wydaje siJ niemal luksusem6 JeMli siJ do tego za0ierzemy2
0Jdzie znakomi5ie2 ale pNki 5o zajmowania siJ sprawami takimi jak
eduka5ja i zdrowie nie uwaIa siJ za luksus2 le5z za konie5znoMK6 Na
przykad w 0adania5- medy5zny5- poMwiJ5a siJ mnNstwo 5zasu na
ustalenie2 jakiego rodzaju odIywianie niez0Jdne jest dla prawido
wego rozwoju mNzgu u dzie5i2 jakie powinny uprawiaK Kwi5zenia
w okresie wzrostu i tak dalej6 5-rony zdrowia nigdy nie uwaIa siJ za
luksus6 &NwnieI eduka5ji nie traktuje siJ w naszym spoe5ze)stwie
jako luksusu2 ona takIe jest niez0Jdna6 7iedy jednak przyjrzymy siJ
uwaIniej samemu systemowi eduka5ji2 widzimy2 Ie dzie5i zdo0ywajL
jedynie in1orma5je2 ktNre w przyszoM5i pomogL im dostaK pra5J6 !le
jak daleko posuwajL siJ eduka5ja i 0adania naukowe w rze5zywistym
rozwijaniu umysuU Y2 0yo0y znakomi5ie2 ale jest to tak konie5zna i
pilna sprawa jak eduka5ja i zdrowieZ6 "otrze0ny jest wiJ5 nam inny
termin2 nie YmoralnoMKZ2 nie Yetyka Mwie5kaZ2 ale 5oM w rodzaju
Ypokojowego spoe5ze)stwaZ2 Yrozkwitu spoe5znegoZ 5zy Yrozkwitu
5zowiekaZ2 5oM2 5o nie ma ety5zny5- ani religijny5- konota5ji6 MoIe
zamiast do studiNw religijny5- 5zy ety5zny5- lepiej 0yo0y to wL5zyK
do nauk spoe5zny5- 5zy 5zegoM w tym rodzaju2 dziJki 5zemu miao0y
to rze5zywiM5ie Mwie5ki 5-arakter6
Trze0a odpowiedzieK = 5iLgnL Dalajlama = na pytanie2 w jakim
sensie 0adania naukowe mogL przy5zyniK siJ do lepszego samopo5zu=
5ia spoe5ze)stwa2 do rozkwitu pokoju2 -armonii6 "owinno siJ to staK
takL samL konie5znoM5iL jak d0aoMK o zdrowie i krzewienie oMwiaty6
"od tym -asem mogli0yMmy poszukiwaK odpowiedzi na pytanie2 jak
waM5iwie kszta5iK dzie5i2 Ie0y nie tylko nau5zyy siJ matematyki i
inny5- przedmiotNw2 ale potra1iy prze5iwdziaaK emo5jom destruk=
5yjnym i rozwijaK emo5je zdrowe2 pozytywne6
=! wiJ5 mam dla #aszej PwiLto0liwoM5i do0rL wiadomoMK
=powiedziaem6 = Jutro Mark Green0erg opisze taki waMnie program6
= 7tNry nazywamy eduka5jL spoe5znL i emo5jonalnL = doda
Mark6
Dalajlama u5ieszy siJ2 usyszawszy tJ nazwJF
= 2 to 0ardzo do0re okreMlenie2 prawdaU = "otem dodaF ="owinno
to 0yK powsze5-ne2 jak u5zenie siJ na przykad matematyki6 NiewaIne2
5zy zdo0ywasz wykszta5enie w "ekinie 5zy jakimkolwiek innym
miejs5u na Mwie5ie2 wszJdzie u5zysz siJ matematyki6 Nie uwaIa siJ2 Ie
jest to wykszta5enie 5-i)skie al0o za5-odnie2 jest ono uniwersalne6 Tak
samo powinno 0yK z eduka5jL spoe5znL i emo5jonalnL6 "owinno siJ
wszJdzie uwaIaK2 Ie jest ona tak samo niez0Jdna jak u5zenie siJ
5zytania i pisania2 nauk przyrodni5zy5- i matematyki6
= #asza PwiLto0liwoMK = powiedziaem = to juI staje siJ ru5-em
miJdzynarodowym6 &o0i siJ to nie tylko w (tana5- %jedno5zony5-2 ale
i w inny5- kraja5-2 na przykad w Izraelu2 7orei2 4olandii2 Ie0y
wymieniK tylko kilka z ni5-6
= I z tego waMnie powodu 0JdJ mia jutro prelek5jJ razem z Jenne
Tsai = doda Mark6 = JeMli myMlimy o tym jako o przedsiJwziJ5iu glo=
0alnym 5zy uniwersalnym2 powinniMmy zastanowiK siJ nad tym2 jak
oddziaujL na sie0ie wzajemnie taka eduka5ja i miejs5owa kultura6
"&G&!M EDH7!CJI D&(R$C4
"aul2 peen dzisiaj energii2 nie ustawa w prN0a5- skierowania roz=
mowy na sz5zegNlnie interesujL5y go temat6
= Mark da nam do0re podstawy do kszta5enia emo5jonalnego
dzie5i2 ale Mwiat ma o0e5nie powaIne pro0lemy z powodu dorosy5-6
Mam nadziejJ2 Ie poMwiJ5imy nie5o 5zasu na opra5owanie takiego
programu waMnie dla ni5-6 Gdy0yMmy mieli taki program2 to jestem
przekonany2 Ie udao0y siJ nam go wyprN0owaK2 a moIe nawet
uzyskaK jakLM pomo52 Ie0y wykazaK jego skute5znoMK6 # 5elu stwo
rzenia takiego programu trudno 0yo0y ze0raK 0ardziej kompetentny
zespN niI siedzL5y w tej sali6
#skazawszy na DalajlamJ2 zapytaemF
= Czy moIemy od razu poprosiK jednego konsultanta o opiniJU
= DoroMli sL juI tro5-J skrzywieni = odpar Dalajlama6 = (L jak stare2
sJkate drzewa2 w prze5iwie)stwie do mody5-2 wiotki5- i elasty5zny5-
sadzonek6 7iedy jesteM starym dziadem2 trudno 5iJ poprawiK =
powiedzia ze Mmie5-em6 = 5zywiM5ie = 5iLgnL = nie mam
najmniejszego zamiaru znie5-J5aK nikogo do podjJ5ia tego wyzwania2
0o trze0a to zro0iK6 Musimy to zro0iK jak najlepiej2 ale 0Jdzie to
wiJksze wyzwanie6 JeMli jednak skorzysta z tego dziesiJK osN02 5zy
nawet jedna2 to warto zdo0yK siJ na ten wysiek666 na pewno nie
zaszkodzi sprN0owaK6
= ! wiJ5 = spytaem = 5o 0y #asza PwiLto0liwoMK sugerowaU
= Nie wiem = powiedzia z zadumL = naprawdJ nie wiem6 !le
za5zL rozmyMlaK o tym pytaniu6
P#IEC7! 8&M! "&!7T$7 'HDD$J(7IC4
"ropozy5ja "aula zainspirowaa Marka Green0erga6
= C-5J pNjMK tropem wskazanym przez "aula = powiedzia6 =#
Mwie5kim treningu osN0 dorosy5- mogli0yMmy wykorzystaK omNwionL
tu juI metodJ stawiania siJ w sytua5ji innej oso0y6 %astanawiam siJ2 5zy
istnieje moIliwoMK Mwie5kiego ujJ5ia tego2 5o mNwieM o a)5u5-u
emo5ji = rzek2 zwra5ajL5 siJ do Matt-ieu2 ktNry opowiedzia nam
-istoriJ o wojowniku i goJ0ia5-6
= #ydaje mi siJ2 Ie jest to metoda jak naj0ardziej Mwie5ka = odpar
Matt-ieu6 = Nie zakada ona Iadny5- przekona) religijny5-6 wszem2
istnieje pewna2 rozwijana przez tysiL5e lat trady5ja kontempla5ji2 ale
moIna to wyjaMniK w prostszy sposN06 (ama w so0ie metoda ta nie
wymaga przyjJ5ia Iadnej konkretnej religijnej2 a nawet 1ilozo1i5znej
postawy6 Jest po prostu 0ardzo pragmaty5zna6
"rzywiodo mi to na myMl dokonania Jona 7a0at=%inna z Mrodka
Medy5znego Hniwersytetu Massa5-usetts w #or5ester
/
6 #ykorzystujL5
odpowiednio przystosowanL do swoi5- potrze0 wersjJ medyta5ji o
MwiadomoM5i2 ktNra u5zy uwaInego o0serwowania zmieniajL5y5- siJ 5o
5-wila wasny5- myMli i u5zuK 0ez reagowania na nie2 pomaga on
pa5jentom z rNInymi s5-orzeniami znaleOK spokNj umysu2 agodzL5y
0Nl 1izy5zny2 5ierpienia i o0jawy 5-oro0y6
= # szpitala5- wykorzystuje siJ za5zerpniJtL z 0uddyzmu i od
powiednio zmody1ikowanL medyta5jJ o MwiadomoM5i = powiedzia
em6 = 0uddyzmie nie wspomina siJ przy tym ani sowem6 (tosuje
siJ jL po prostu w 5elu poprawienia samopo5zu5ia pa5jentNw2 ktNrzy
wyraIajL siJ o niej z entuzjazmem6 "odo0nie jest z empatiL6 # le5ze
niu przestJp5Nw2 ktNrzy molestowali dzie5i2 pierwszym krokiem jest
skanianie i5- do odegrania przestJpstwa z punktu widzenia skrzyw
dzonego przez ni5- dzie5ka2 poniewaI tym2 5o w pierwszym rzJdzie
pozwolio im je popeniK2 jest 0rak empatii6 Jest to metoda z0liIona
do praktyki medyta5yjnej polegajL5ej na postawieniu siJ w roli
drugiej oso0y6
Matt-ieu wskaza na jednego z amNw o0serwujL5y5- prze0ieg
spotkania2 mNwiL5F
= (ogyal &inpo5ze prowadzi z wielkim powodzeniem programy
pomo5y oso0om umierajL5ym2 wykorzystujL5 w ni5- praktykJ 0ud=
dyjskL2 0ez powoywania siJ na 0uddyjskie idee6 = # popularnej pra5y
7(3eta9s)a )siga /(cia i umierania zapozna on %a5-Nd z trady5yjnym
ty0eta)skim podejM5iem do oso0y umierajL5ej2 ktNre pomaga jej i jej
0liskim pogodziK siJ z du5-owymi i emo5jonalnymi aspektami zgonu
,
6
= #edug mojej ograni5zonej wiedzy = zauwaIy &i5-ie = w prakty5e
0uddyjskiej przed rozpo5zJ5iem inny5- Kwi5ze) 5zJsto Kwi5zy siJ
kon5entra5jJ6 H5zenie siJ L5zenia kaIdego dziaania z myMlami o
wspN5zu5iu i Iy5zliwoM5i2 jak w przykadzie podanym przez Matt-ieu2
jest niezwykle trudne dla wiJkszoM5i ludzi2 poniewaI i5- zdolnoMK
skupienia uwagi jest na poziomie przedszkola6 Co #asza PwiLto0liwoMK
radzi0y umieM5iK w programie dla dorosy5-2 ktNrzy nie majL wysoko
rozwiniJtej zdolnoM5i kon5entra5jiU
= "rN0y Kwi5zenia tego na po5zLtku przez wiele godzin nie majL
sensu = zauwaIy Matt-ieu6 = Lepiej od0ywaK krNtkie2 ale powtarzajL5e
siJ serie taki5- Kwi5ze)6 MoIna 0y 5-odziK wokN domu przez trzy
minuty i myMleK w ten sposN06 DziJki temu pozna siJ smak tego6 !l0o
moIna 0y na to poMwiJ5iK na po5zLtku tylko dziesiJK minut6
J!7 N!(%E EMCJE (T#!&%!JX "&'LEM$
"otem przemNwi DalajlamaF
= C-5ia0ym przedstawiK 5oM2 5zego inspira5jL staa siJ trady5yjna
0uddyjska kon5ep5ja Cztere5- #zniosy5- "rawd2 ale 5o zostao prze=
niesione na Mwie5kL pasz5zyznJ6 Nie jest to po prostu te5-nika podo0na
do kon5entrowania siJ na jednej i tej samej myMli za kaIdym razem2
kiedy otwieramy drzwi i tak dalej6 Jest to metoda 0ardziej anality5zna i
wymagajL5a wiJkszego zastanowienia6 Najpierw trze0a spojrzeK na
wszystkie ogromne pro0lemy trapiL5e o0e5nie nasze spoe5ze)stwo6 Jak
pan zauwaIy2 "aul2 jest mnNstwo 5ierpienia6 Jednak zamiast szukaK
przy5zyn wszystki5- ty5- pro0lemNw poza nami2 w gospodar5e i tak
dalej2 zgNdOmy siJ2 Ie wszys5y doznajemy
destruk5yjny5- emo5ji2 a potem zapytajmy samy5- sie0ie2 jaka jest i5-
natura6 %0adajmy je2 przeanalizujmy i przyjrzyjmy siJ wynikom tej
analizy6 Jaki wpyw majL nasze emo5je destruk5yjne666 nienawiMK2
uprzedzenia i tak dalej666 na 5ae spoe5ze)stwoU JakL odgrywajL rolJ w
ogromny5- pro0lema5- i w ogromie 5ierpienia2 ktNry jest udziaem
spoe5ze)stwaU
DziJki dokadnej analizie = mNwi Dalajlama = moIna dostrze5
zwiLzek miJdzy pro0lemami wewnJtrznymi i zewnJtrznymi2 ktNre teraz
przeIywamy6 (kania nas to do zadania nastJpnego pytaniaF 5o z
plasty5znoM5iL umysuU Czy te emo5je destruk5yjne2 ktNry5- wszys5y
doznajemy2 sL w ogNle plasty5zneU Czy moIemy je osa0iKU ! jeMli tak2
to jaki miao0y to wpyw na spoe5ze)stwo jako 5aoMK i te niezli5zone
pro0lemy2 z ktNrymi spoe5ze)stwo to siJ 0orykaU JeMli w odpowiedzi na
to pytanie przyjmiemy -ipotezJ2 Ie emo5je te nie sL 5zJM5iL naszego
niezmiennego wyposaIenia2 Ie nasze mNzgi i umysy sL plasty5zne i Ie
w zwiLzku z tym istnieje moIliwoMK rozwoju wewnJtrznego2 przemiany
i osa0ienia ty5- emo5ji2 moIemy siJ zastanowiK2 jak siJ do tego za0raK6
JednL z moIliwy5- wiLzek metod mogo0y 0yK to2 5o opisa tu Matt-ieu2
ale mieli0yMmy zna5znie szerszy kontekst 0ada) i prN0 zrozumienia
tego6 To jest waMnie ten rodzaj 0ada) i eduka5ji2 ktNry powinno siJ
wprowadziK do systemu szkolnego6 Mae dzie5i widzL wokN sie0ie te
wszystkie pro0lemy2 ale 5zy gdziekolwiek u5zy siJ je wiLzaK pro0lemy
trapiL5e spoe5ze)stwo z i5- wasnymi emo5jamiU Gdzie zapewnia siJ
im wykszta5enie2 ktNre pomogo0y im w osa0ieniu negatywny5- i
ksztatowaniu pozytywny5- emo5jiU "rzeprowadzono juI tyle 0ada)
naukowy5- doty5zL5y5- zdrowia 1izy5znego6 7aIdy w tym pokoju
sysza o zna5zeniu Kwi5ze) 1izy5zny5-2 odIywiania i tak dalej6 !le nie
istnieje jedna tylko te5-nika Kwi5ze)6 MoIna iMK do sali gimnasty5znej2
moIna uprawiaK rNIne sporty6 #iedza2 ktNrL uzyskujemy z ty5- 0ada)2
wskazuje2 Ie moIemy ro0iK rNIne rze5zy w 5elu poprawy stanu zdrowia
1izy5znego6
= Dla5zego ludzie nie traktujL na przykad te5-niki Matt-ieu
powaInieU = rzek na to !lan6 = Mogli0y jL wyprN0owaK2 a gdy0y im nie
odpowiadaa2 powiedzieKF YTo nie dziaaZ i sprN0owaK 5zegoM innego6
Dla5zegoU 'o w wiJkszoM5i wypadkNw za praktykL takL nie
stoi wiedza2 ktNra uzmysowia0y im2 Ie nie jest to Iaden luksus2 ale
konie5znoMK6
Cz5igodny 7usala5itto opowiedzia nam o programa5- eduka5ji
emo5jonalnej realizowany5- w jego oj5zystej Tajlandii6 "rzez 5ae wieki
eduka5jL zajmoway siJ tam MwiLtynie2 gdzie o5zywiM5ie rozwijano
5e5-y pozytywne6 Jednak w ostatnim stule5iu rozdzielono oMwiatJ
religijnL i Mwie5kL i wielu tajski5- mni5-Nw martwio siJ2 Ie dzie5i nie
po0ierajL juI nauk ksztatujL5y5- 5-arakter6 ! wiJ5 mniej wiJ5ej przed
trzydziestu laty za5zJli organizowaK letnie o0ozy2 na ktNry5- dzie5i
u5zyy siJ2 na przykad2 jak medytowaK i jak myMleK o ety5znym Iy5iu
spoe5znym6 Jedna z za0aw polegaa na tym2 Ie kaIde dzie5ko
spisywao na kawaku papieru wady2 ktNry5- 5-5iao siJ poz0yK2 takie
jak zoMK2 urojenia i zawiMK2 i wkadao go do misy2 zostawiajL5 je
sym0oli5znie w MwiLtyni2 zamiast za0ieraK je z powrotem do domu6
#idzL52 Ie dzie5i wra5ajL po miesiL5u spJdzonym na o0ozie z 0ar=
dziej pozytywnymi emo5jami2 rodzi5e wielu z ni5- wyraIali 5-JK
wziJ5ia udziau w taki5- samy5- lek5ja5-6 Mnisi przystLpili wiJ5 do
organizowania krNtki5- szkole)2 ktNre za5zynay siJ w piLtkowy
wie5zNr2 a ko)5zyy w niedzielJ po poudniu2 ogNem trway okoo
5zterdziestu godzin6 DoroMli u5zyli siJ tego samego 5o dzie5i i wielu z
ni5- 0yo 0ardzo zadowolony5- z ty5- kursNw6
= 'yK moIe in1orma5je te przydadzL siJ przy opra5owywaniu pro=
gramu krNtkiego kursu = zako)5zy 3hi))u+
"otem poszliMmy na -er0atJ6 "od5zas przerwy wMrNd u5zestnikNw
spotkania panowa wyraOnie wy5zuwalny entuzjazm dla idei eduka5ji
emo5jonalnej dorosy5-6 %apalili siJ do tego zwasz5za &i5-ie2 Mark i
"aul6 "rowadzili oIywionL rozmowJ o opra5owaniu programu urze=
5zywistniajL5ego te pomysy i o zademonstrowaniu jego skute5znoM5i
za pomo5L pomiarNw za5-owa) i pro5esNw 0iologi5zny5-6
(!L! GIMN!(T$C%N! D a#IC%ENI!
HMIEJWTNPCI EMCJN!LN$C4
"o -er0a5ie rozpo5zLem kolejnL sesjJ od stwierdzeniaF
= %rodzio siJ tu dzisiaj 5oM waInego2 powaIne zainteresowanie
stworzeniem i w5ieleniem w Iy5ie programu takiego rodzaju2 o jakim
mNwi Jego PwiLto0liwoMK6 #idzJ w nas determina5jJ do tego6 ! za
tem kontynuujmy6
Temat podjL "aul2 mNwiL52 Ie istniejL pewne znakomite te5-niki
psy5-ologi5zne zwiJkszania umiejJtnoM5i interpersonalny5- i taki5-
zdolnoM5i jak empatia2 a dodatkowe przejLK moIna od 0uddystNw6
= "owinniMmy wziLK to2 5o najlepsze z o0u ty5- podejMK6 HwaIam
teI2 Ie trening musi 0yK Iywy2 interaktywny6 Musi 0yK 0ardziej prak
ty5zny niI dydakty5zny6 #ydaje mi siJ2 Ie w 5iLgu ostatni5- kilku
godzin zaraziem siJ optymizmem &i5-iego = doda6
Entuzjazm "aula rzu5a siJ w o5zyD kiedy mNwi2 Dalajlama su5-a
z uwagL2 kiwajL5 twierdzL5o gowL6
= #ierzJ teraz2 Ie jeMli podejmiemy powaIny wysiek2 to uda siJ
nam doprowadziK do zmiany w ludzki5- postawa5- = kontynuowa "aul6
= "otem moIemy nie sprostaK zapotrze0owaniu2 0o jest gNd6 Ten sam
gNd2 ktNry po0udza zainteresowanie Mwiata to0L2 #asza PwiLto0liwoMK6
GNd wiedzy o tym2 jak moIna zmieniK swoje Iy5ie wewnJtrzne i jak
postJpowaK z innymi6 1eruje siJ mnNstwo szalony5- rze5zy2 ale nie
ma2 jak sLdzJ2 wMrNd ty5- propozy5ji ni5zego2 5o 0yo0y do0rze
zaplanowane i L5zyo w so0ie najlepsze trady5je %a5-odu i #s5-odu6
"ragnJ2 0yMmy przezna5zyli sporL 5zJMK naszego spotkania na
opra5owanie konkretnego2 sz5zegNowego planu lek5ji6 Cay 5zas
powtarzam2 Ie powinien to 0yK plan zajJK dla dorosy5-2 5zJM5iowo
dlatego2 Ie sam jestem dorosy2 a 5zJM5iowo dlatego2 Ie to waMnie
doroMli posiadajL5y wadzJ podejmujL 5zJsto ze de5yzje i dopusz5zajL
siJ okru5ie)stw6
= "od5zas przerwy2 #asza PwiLto0liwoMK2 rozmawialiMmy teI o po=
L5zeniu tego rodzaju programu z o5enL zmian w za5-owaniu i w mNz=
gu = doda &i5-ie6 = "owinniMmy potra1iK wykazaK2 Ie taki program2
jeMli okaIe siJ skute5zny2 rze5zywiM5ie powoduje zmiany na lepsze
w mNzgu i w za5-owaniu6 Tego rodzaju dowody mogy0y 0yK rNwnie
przekonujL5e jak dowody na to2 Ie Kwi5zenia 1izy5zne sL korzystne dla
ser5a6
= #szJdzie sale treningowe umiejJtnoM5i emo5jonalny5-` = wy=
krzyknL "aul6 7iedy u5i5- Mmie5-2 dodaF = "owaInie` Ludzie szu=
kali0y i5-2 gdy0y wiedzieli2 Ie sL takie6
= # Ty0e5ie nazywa siJ to klasztorem = rzek z udawanL powagL
!lan6
= MoIna 0y przy5iLgnLK ty5-2 ktNrzy kupujL Sztu) szczcia
i 0nteligenc' emoc'onaln* $ kontynuowa "aul6 = Jest wiele osN02 ktNre
tJskniL do 5zegoM wiJ5ej niI tylko lektury6 Czytanie jest pierwszym
krokiemD teraz musimy dostar5zyK im 5zegoM2 5o mogL ro0iK6
wenowi zaMwita pewien pomys6
= dpowiadajL5 na skierowane do nas wezwanie Jego PwiLto0li=
woM5i2 a0yMmy wymyMlili na to jakLM nazwJ2 proponujJ starogre5ki ter=
min eu,aimonia.5 ktNrego uIywa rNwnieI MwiJty !ugustyn6 Jest on
stary jak te wzgArza+- ale odnosi siJ do tego2 o 5zym mNwimy2 do roz=
kwitu 5zowieka6 #szys5y tego 5-5emy i zawsze 5-5ieliMmy2 5-o5iaI
nasza eduka5ja niez0yt nam pomaga w osiLgniJ5iu tego 5elu6
= Czy jest jakieM miejs5e zwane eudajmoniLU = zaIartowa Da=
lajlama6 = Takie jak sala gimnasty5znaUcc
= #ra5ajL5 do tezy &i5-iego = powiedzia "aul = kiedy za5zynasz
graK w tenisa2 niewiele piek posyasz nad siatkL6 Jednak w miarJ
Kwi5ze)2 u5zenia siJ od0iK2 w twoim mNzgu za5-odzL zmiany2 ktNre sL
podstawL umiejJtnoM5i pozwalajL5y5- 5i posyaK piki nad siatkL6 Nie5-
0Jdzie to dla nas wzoremD musimy staK siJ emo5jonalnymi tenisistami6
Musimy posiLMK wiJksze umiejJtnoM5i emo5jonalne6 Nie wiem2 5zy jest
to odpowiedni 5zas2 a0y za5zLK mNwiK o konkreta5- tego programu666
= Pmiao = za5-J5iem go6
= MyMlJ o trze5- kwestia5- = zaryzykowa "aul6 = "o pierwsze2
c Eu,aimonia zna5zy dosownie Ysz5zJM5ieZ6 &NIni 1ilozo1owie gre55y utoIsamiali je z
rNInymi rze5zami2 z 5notL = stoi5y :przyp6 tum6;6
cc "o ang6 g(mnasium- rNwnieI okreMlenie po5-odzenia gre5kiego :przyp6 tum6;6
musimy u5zyK ludzi wiJkszej wraIliwoM5i na ledwie zauwaIalne oznaki
emo5ji u inny5- osN02 pojawiajL5e siJ na i5- twarza5-2 w i5- gosie2 w
ukadzie 5iaa6 Dysponujemy teraz te5-nikami2 ktNre to umoIliwiajL2 i
wiemy2 Ie dosyK atwo moIna siJ tego nau5zyK6 #iele osN0 niez0yt
do0rze od5zytuje te oznaki2 ale kaIdy moIe w parJ godzin zna5znie
poprawiK tJ umiejJtnoMK6 "o drugie2 musimy nau5zyK ludzi
rozpoznawania wewnJtrzny5- dozna) emo5ji2 0y lepiej uMwiadamiali
so0ie2 kiedy i jakie ogarniajL i5- emo5je6 0jawy 1izjologi5zne emo5ji
rNIniL siJ miJdzy so0L2 moIna wiJ5 u5zyK waM5iwej interpreta5ji doz=
na) 5ielesny5-6 Jest to tro5-J trudniejsze2 ale to pewien rodzaj
samoMwiadomoM5i6 IstniejL do0rze sprawdzone te5-niki2 ktNre moIemy
wykorzystaK w u5zeniu ludzi zwra5ania uwagi na te o0jawy6
= PwiadomoMK dozna) 5ielesny5- spenia ten sam 5el = za=
uwaIyem6
=Trze5ia sprawa = 5iLgnL "aul = jest zapoIy5zeniem od nieIyjL5ego
juI pro1esora Normana 7agana2 ktNry stworzy program o nazwie
przywoywanie pro5esu interpersonalnego
S
6 'iorL w tym udzia dwie
oso0y2 5zJsto mLI i Iona2 ale mogL to 0yK dowolne oso0y2 ktNre sL ze
so0L w 0liski5- stosunka5-2 ktNrym wzajemnie zaleIy na so0ie6
Nagrywasz na wideo i5- rozmowJ pod5zas prN0y rozwiLzania kon1liktu6
7iedy juI go rozwiLIL i dojdL do zgody2 5o jest 5elem tej rozmowy2
kaIda z ni5- siada z rozmNw5L2 kimM2 kto oglLda to nagranie i prosi je2
a0y otworzyy siJ i opowiedziay o u5zu5ia5-2 ktNre ogarniay je
pod5zas tej rozmowy2 ale ktNrym nie day wyrazu2 o reak5ja5- na sowa
drugiej strony2 o tym2 5o siJ z nimi dziao2 kiedy 5zuy2 Ie tra5L
panowanie nad so0L6 "rzeprowadza siJ to z kaIdL stronL oso0no6
NastJpnie prosi siJ je2 a0y ponownie od0yy tJ rozmowJ6 Nie mNwiJ2
Ie0y ro0iK to dokadnie w taki sposN06 (edno w tym2 Ie0y umoIliwiK
ludziom wielokrotne Kwi5zenia w radzeniu so0ie z emo5jami2 pod
okiem trenerNw2 ktNrzy pomogli0y im lepiej zrozumieK ten pro5es i
wyprN0owaK nowy sposN0 trzymania emo5ji na wodzy6 Nawiasem
mNwiL52 program ten szeroko wykorzystywano w szkoleniu straInikNw
wiJzienny5- w kilku stana5-6
"rzysu5-iwaa siJ temu uwaInie Jeanne Tsai2 ktNra miaa wygosiK
prelek5jJ nazajutrz6 7iedy "aul sko)5zy2 powiedziaaF
= MnNstwo z ty5- rze5zy2 ktNre tutaj proponujemy2 to te5-niki
wykorzystywane o0e5nie w za5-odniej psy5-oterapii6 Na przykad metody
7agana stosuje siJ w le5zeniu maIe)stw2 w ktNry5- zwiLzku pojawiy siJ
pro0lemy6 MoIemy rNwnieI zapoIy5zyK te5-niki uIywane w poznaw5zej
terapii za5-owa)6 #iele osN0 nie zdaje so0ie sprawy z tego2 jak 0ardzo i5-
myMli powiLzane sL z emo5jami prowadzL5ymi do posz5zegNlny5-
za5-owa)6 C-odzi o to2 0yMmy siJ zastanowili nad wykorzystaniem ty5-
te5-nik psy5-oterapeuty5zny5- 5 w pra5y z ludOmi nie 5ierpiL5ymi na Iadne
za0urzenia psy5-i5zne2 ktNrzy uwaIajL2 Ie nie majL Iadny5- pro0lemNw
emo5jonalny5-2 ale ktNrzy rNwnieI mogli0y mieK z ni5- poIytek6
= # Ty0e5ie przyjmuje siJ poglLd nie5o rNIniL5y siJ od za5-odniego
postrzegania samego sie0ie = zauwaIy !lan6 = % 0uddyjskiego punktu
widzenia wszys5y jesteMmy Y5-orzyZ6 #aMnie dlatego 5ierpimy6
"&%$7R!D EDH7!CJI EMCJN!LNEJ # 'I%NE(IE
= #idzJ pro0lem z zaadresowaniem tego do dorosy5-2 poniewaI
0ardzo trudno do ni5- dotrzeK = powiedzia Matt-ieu6 = Nie zna5zy
to2 Ie powinno siJ spisaK na straty 5ae pokolenie2 ale jest o5zywiste2
Ie gdy0yMmy za5zJli od szkN2 to inni mogli0y dostrze5 uIyte5znoMK
ty5- programNw6 Mogli0yMmy wtedy stworzyK szkoy dla dorosy5-2
wywodzL5e siJ z programNw dla dzie5i6 Jak w innym wypadku mie
li0yMmy dotrzeK do dorosy5-2 jeMli nie przez Mrodki masowego prze
kazuU
= Matt-ieu poruszy waInL kwestiJ = powiedzia Mark6 = 'yK
moIe2 Dan2 potra1isz rozwiaK jego wLtpliwoM5i6 Jaki5- korzyM5i mNg
0y upatrywaK przemys w tym2 Ie 0Jdzie mia 0ardziej inteligentny5-
emo5jonalnie ro0otnikNwU JednL z rze5zy2 ktNry5- u5zymy siJ w pra
5y z dzieKmi666 odnosi siJ to rNwnieI do mnie666 jest nieza5-wiana
pewnoMK2 Ie konie5znie musimy powtarzaK Kwi5zenia2 Ie niez0Jdna
jest 5iLgoMKD na sporady5zny5-2 krNtki5- lek5ja5- nikt siJ ni5zego nie
nau5zy6 Trze0a to ro0iK 5odziennie2 a przynajmniej regularnie2 trze0a
teI stale za5-J5aK do zaangaIowania siJ w zajJ5ia6 "oniewaI 0ardzo
trudno siJ zmieniK2 weekendowe warsztaty mogL przynieMK 0ardzo
ograni5zony poIytek6 CzJsto na tym waMnie polega pro0lem z jednL
godzinL psy5-oterapii tygodniowo6 I tu waMnie moIemy siJ wiele
nau5zyK z 0uddyjskiego wykorzystywania regularnie powtarzany5-
Kwi5ze) prakty5zny5-6 #iedzL5 o tym2 jak skonstruujemy model
o0ejmujL5y takie regularne Kwi5zeniaU %a5zLem mNwiK o przemyMle2
poniewaI ludzie przy5-odzL do pra5y kaIdego ranka6
= Tak siJ skada = odparem = Ie mogJ przyto5zyK 0ardzo do0ry
przykad ze s1ery 0iznesu6 Takie umiejJtnoM5i majL duIy wpyw na
ogNlne wyniki 1irmy6 MoIe siJ to staK dOwigniL 1inansowL = konty=
nuowaem2 opierajL5 siJ na dany5- z moi5- ksiLIek2 0nteligenc'i
emoc'onalne' w 1ra)t(ce i Primal Lea,ershi1- w ktNry5- przeanali=
zowaem wyniki szeroko zakrojony5- 0ada)2 pokazujL5e2 Ie produk=
tywnoMK pra5ownikNw i skute5znoMK kadry kierowni5zej ma zwiLzek z
inteligen5jL emo5jonalnL
@
6 = JeMli na przykad weOmiemy sprzedaw5Nw2
to niektNrzy z ni5- mogL sprzedaK produkty 5zy usugi za milion
dolarNw ro5znie2 a niektNrzy za kilkaset tysiJ5y6 7iedy porNwnuje siJ
YgwiazdyZ z oso0ami osiLgajL5ymi prze5iJtne wyniki2 okazuje siJ2 Ie
tym2 5o odrNInia ty5- pierwszy5- od drugi5-2 nie sL umiejJtnoM5i
1a5-owe ani inteligen5ja6 &NIni5a polega na panowaniu nad swoimi
emo5jami2 na wytrwaoM5i i na umiejJtnym postJpowaniu z innymi
oso0ami6 #aMnie na tym2 o 5zym mNwieM2 "aul666 na wraIliwoM5i na
u5zu5ia inny5- ludzi2 na umiejJtnoM5i gadkiego nawiLzywania kontaktu
i tak dalej6 Na tym waMnie polega rNIni5a2 a to jest akurat s1era2 o ktNrej
mNwimy6
To samo moIna dostrze5 u odnoszL5y5- wielkie suk5esy sze1Nw
=mNwiem6 = Na przykad 1irma o ogNlnoMwiatowym zasiJgu ma
prezesNw rNIny5- oddziaNw2 z ktNry5- jedni odnoszL nadspodziewane
suk5esy2 a inni przysparzajL mniej zyskNw2 niI o5zekiwano6 JeMli
przyjrzysz siJ sze1om posz5zegNlny5- oddziaNw2 zauwaIysz tJ samL
rNIni5J2 a mianowi5ie to2 jak do0rze radzL oni so0ie ze swoimi emo5=
jami i jak ukadajL siJ i5- suI0owe stosunki6
= !le 5zy nie zgodzi0y siJ pan z twierdzeniem2 Ie 5i2 ktNrzy sL
0ardziej agresywni w pra5y2 zdajL siJ odnosiK wiJksze suk5esyU = spyta
Dalajlama6
= !gresywni w jakim sensieU
= !rogan55y2 pewni sie0ie6
= kazuje siJ2 Ie to nieprawda6
= Na duIszL metJ = odpar Dalajlama = 5akowi5ie siJ z tym
zgadzam6 (z5zerze mNwiL52 taka oso0a moIe odnosiK suk5esy i na
duIszL metJ2 ale inni tylko 5-wilowo666
"owiedziaem na toF
= 'adania wykazujL2 Ie emo5jonalny styl sze1a oddziauje na
atmos1erJ emo5jonalnL panujL5L wMrNd jego podwadny5-6 JeMli ta
atmos1era emo5jonalna jest korzystna2 pozytywna2 to zyski rosnL2
poniewaI ludzie starajL siJ daK z sie0ie jak najwiJ5ej6 JeMli podwadni
nie lu0iL sze1a2 jeMli 5zujL siJ Ole w pra5y2 to szkodzi to 1irmie2 0o ro0iL
to2 5o do ni5- naleIy2 nie wysilajL5 siJ2 nie dokadajL5 wszelki5-
stara)2 a0y 0yo jak najlepiej6 (ze1owie2 ktNrzy majL 0ardzo pozy
tywny styl2 inspirujL podwadny5-6 "otra1iL przedstawiK wspNlne
wartoM5i przyMwie5ajL5e i5- pra5y w taki sposN02 Ie podwadni widzL
w niej sens2 a nawet 5zujL siJ do niej zmo0ilizowani2 a pNOniej przy
pominajL im o tym wspNlnym 5elu6 (ze1owie 5i tworzL klimat sprzy
jajL5y wytJIonej pra5y i widzL pozytywne tego wyniki6 &NwnieI sze
1owie2 ktNrzy poMwiJ5ajL duIo 5zasu na tworzenie -armonijny5- sto
sunkNw miJdzy pra5ownikami2 na poznawanie i5-2 majL 0ardzo
do0re wyniki6 To samo odnosi siJ do sze1Nw2 ktNrzy 0iorL kogoM na
0ok i pytajLF YCo 5-5e pan:i; osiLgnLK w Iy5iu2 w swoim zawodzieU
Jak mogJ w tym panu :5zy pani; pomN5UZ (ze1owie2 ktNrzy sL 5-Jtni
do wspNpra5y z podwadnymi2 ktNrzy podejmujL de5yzje po
wysu5-aniu tego2 5o myMlL wszys5y2 majL 0ardzo korzystny wpyw na
zaogJ6 Natomiast sze1 apodykty5zny2 ktNry mNwiF Y%rN0 to2 0o tak 5i
kaIJZ2 ma 0ardzo zy wpyw na atmos1erJ w przedsiJ0iorstwie6
!rogan5ki sze1 jest moIe skute5zny w sytua5ja5-2 w ktNry5- nie ma
wy0oruF trze0a 5oM naty5-miast zro0iK al0o doszo do jakiegoM
wypadku i podwadni muszL su5-aK pole5e)6 !le jeMli kieruje siJ
ludOmi tylko w ten sposN02 ma to 0ardzo negatywny wpyw na ni5-6
! zatem2 tak jak sugerowaeM2 Mark2 w 0iznesie wprowadzenie te=
go rodzaju programu ma 0ardzo mo5ne uzasadnienie = konkludowaem6
= 'adano rNwnieI2 w jaki sposN0 moIna pomN5 ludziom zmieniK siJ w
s1erze emo5jonalnej w Mrodowisku pra5y2 a wyniki sL 0ardzo podo0ne
do tego2 5o przedstawi Matt-ieu6 Nie moIna tego zro0iK na jednym
seminarium6 Nie da siJ tego zro0iK pod5zas weekendu2 poniewaI trze0a
pomN5 ludziom zmieniK pewne nawyki w miejs5u pra5y2 a to wymaga
wykorzystywania powstajL5y5- tam sytua5ji jako stale ponawiajL5y5-
siJ okazji do u5zenia siJ6 JeMli sze1 ma ze usposo0ienie2 ale 5-5e siJ
poprawiK2 musi Kwi5zyK 5odziennie2 w kaIdej sytua5ji2 dopiero wtedy
siJ zmieni6
N#E "&'LEM$2 N#E LE7!&(T#!
Dalajlama2 jak mi pNOniej powiedzia2 0y zadowolony z tego2 Ie
wiJkszoMK u5zestnikNw naszego spotkania zdawaa siJ zgadzaK z po=
trze0L opra5owania prakty5znego programu radzenia so0ie z emo5jami
destruk5yjnymi2 ale za5-owa teI ostroInoMK6 %0yt 5zJsto widywa
grupy 5-Jtnie ak5eptujL5e plany2 ktNry5- nigdy nie zrealizowano6 "oza
tym zastanawia siJ2 5zy to2 5o ta nasza grupka uwaIa za tak waIne2
uznane zostanie za rNwnie interesujL5e2 5zy nawet majL5e jakiM zwiLzek
z trapiL5ymi jL pro0lemami2 przez resztJ Mwiata6
#aMnie dlatego Dalajlama podzieli siJ z nami swoimi o0awami6
%auwaIy2 Ie ludzie 5-Jtnie siJ zgadzajL2 iI istnieje palL5a potrze0a
rozwiLzania taki5- ogNlnoMwiatowy5- pro0lemNw jak u0Nstwo i 5-o=
ro0y6 7iedy jednak jakieM spoe5ze)stwo osiLgnie w miarJ duIy
do0ro0yt i upora siJ z 5-oro0ami2 wyaniajL siJ zupenie innego rzJdu
pro0lemy2 ktNry5- przy5zynL jest zy wpyw emo5ji destruk5yjny5-6 #
tym momen5ie trze0a pomN5 ludziom w radzeniu so0ie z takimi
stanami umysu6 Dalajlama powiedziaF
= MoIemy z0udowaK lepszy Mwiat2 stworzyK dla kaIdego lepszL
rodzinJ6 !le nie kaIdego moIe po5iLgaK taka perspektywa6 %gro=
madziliMmy tu garstkJ osN0 z uniwersytetNw2 o rNInym zaple5zu
spoe5znym i 1ilozo1i5znym2 ale jesteM5ie tutaj dlatego2 Ie z takiej 5zy
innej przy5zyny to was interesuje6 C-5J jednak wiedzieK2 5zy wasze
zdanie o potrze0ie przemiany wewnJtrznej ludzi2 a takIe o moIliwoM5i
stworzenia pomo5nego w tym programu2 podziela ogN spoe5ze)stwa2
a zwasz5za wasi koledzy z u5zelni2 5zy teI jesteMmy przedstawi5ielami
0ardzo maej mniejszoM5i6 # prze5iwnym razie nasze nawoywania
odezwL siJ e5-em w tej jednej sali6
= Moim zdaniem = odpowiedzia mu &i5-ie = interesuje siJ tym
szerszy krLg osN0 niI tylko zgromadzeni tutaj6 Na przykad ame
ryka)skie Towarzystwo "sy5-ologi5zne2 ktNre jest najwiJkszL organi
za5jL psy5-ologNw na Mwie5ie2 skupiajL5L okoo 5zterdziestu piJ5iu
tysiJ5y osN02 wystLpio z ini5jatywL2 nazwanL psy5-ologiL pozytywnL2
podjJ5ia dziaa) zapewniajL5y5- ludziom rozkwit6 HIyto waMnie
sowa YrozkwitZ6 %daniem tego towarzystwa2 poMwiJ5amy z0yt wiele
5zasu 5e5-om negatywnym2 zanadto skupiamy siJ na ni5- i musimy
teraz zwrN5iK uwagJ na 5e5-y pozytywne6 MyMlJ2 Ie w spoe5znoM5i
akademi5kiej 5oraz powsze5-niejsze staje siJ przekonanie2 Ie nadszed
5zas2 a0y skierowaK uwagJ na te sprawy6
Dalajlama kiwa z zadowoleniem gowL6
= HwaIam2 Ie nie ograni5za siJ to tylko do spoe5znoM5i aka
demi5kiej = doda "aul6 = HMwiadamia to so0ie spoe5znoMK przed
siJ0ior5Nw2 spoe5znoMK lekarzy6 Nie jest to przekonanie2 Ie moIemy
siJ 5zegoM nau5zyK z praktyk 0uddyjski5-2 le5z Ie nie rozwiLzujemy
tego pro0lemu6 "rzekonanie to jest szeroko rozpowsze5-nione6
= to 5-odzi = powiedzia Dalajlama z em1azL6
%GD! # ("&!#IE TEG2 C JE(T %RE
= (pojrza0ym na to z szerszej perspektywy = powiedzia Mark
Green0erg6 = Hpadek praktyk religijny5- i rozpad lokalny5- spo
e5znoM5i w wielu kultura5-2 nie tylko w !mery5e2 spowodowa
roz5zonkowanie spoe5ze)stwa2 ktNre prowadzi do wieloaspektowej
przemo5y6 CzJsto muszJ odpowiadaK na pytania pu0likatorNw doty
5zL5e przemo5y6 "ierwszym jest zawszeF YCo zro0iK z tymi agresy
wnymi dzieKmiUZ NastJpne odnosi siJ zawsze do sprawy o szerszym
zna5zeniuF YCo siJ dzieje z naszym spoe5ze)stwemUZ Dla5zego nie
mamy waM5iwy5- MrodkNw kontroli spoe5znej ani waM5iwy5- metod
rozwoju wewnJtrznegoU
= Co masz na myMli2 mNwiL5 o Ykontroli spoe5znejZU = spytaem6 #
ujJ5iu totalitarnym zwrot ten 0rzmia zowiesz5zo6
= "rzykadem 0raku kontroli spoe5znej w !mery5e jest iloMK 5zasu i
miejs5a poMwiJ5anego przemo5y w Mrodka5- masowego przekazu
=odpar Mark6 = Innym jest o5zywiM5ie ustawodawstwo regulujL5e dostJp
do 0roni palnej6 #iemy2 Ie jest to przy5zynL o wiele wyIszego niI w
inny5- spoe5ze)stwa5- wskaOnika przemo5y6
Dalajlama zauwaIy2 Ie jeMli nasza dyskusja odzwier5iedla poglLdy
panujL5e w spoe5ze)stwie i wielu dziedzina5- nauk2 to 5zy nie 0yo0y
lepiej2 gdy0yMmy = zamiast staraK siJ naszki5owaK program 5zy ramy
eduka5ji emo5jonalnej = przenieMli to na szersze 1orum i przy5iLgnJli
wiJ5ej ludzi6
= Gdy0yMmy wL5zyli i5- do dialogu jako jego penoprawny5-
u5zestnikNw2 a dopiero potem sprN0owali opra5owaK sz5zegNy ta
kiego programuU = spyta6 = "NOniej mogli0yMmy przedstawiK 0ardzo
przejrzysty plan 5zy propozy5jJ prakty5zny5- dziaa) i przesaK to do
odpowiedniego ministerstwa jakiegoM rzLdu2 a moIe nawet do rga
niza5ji NarodNw %jedno5zony5-6
Do dyskusji wL5zy siJ 8ran5is5o 9arela2 patrzL5 na jej przedmiot z
innego punktu widzenia6
= #asza PwiLto0liwoMK = powiedzia = wysu5-a opinii 5zJM5i
o0e5ny5- tu moi5- przyja5iN2 ktNrzy po5-odzL ze (tanNw %jed
no5zony5-6 %jawiska2 o ktNry5- mNwiL2 mogL nie mieK tak uniwer
salnego zasiJgu2 jak im siJ wydaje6 (tany %jedno5zone sL spe5y
1i5znym krajem6 (ytua5ja w moim kraju2 we 8ran5ji2 jest zupenie
inna6 #e 8ran5ji od setek lat przykada siJ ogromnL wagJ do eduka5ji
nastawionej na nau5zanie ra5jonalny5- za5-owa)2 w prawdziwie
za5-odnim du5-u trium1u rozumu nad emo5jami6 Dzie5i otrzymujL
1antasty5zne wykszta5enie2 ale jest ono ukierunkowane na dokonania
intelektualne6 "rzesuniJ5ie tego ogromnego gmaszyska musi zajLK
duIo 5zasu2 a w MwiadomoM5i spoe5znej nie widzi siJ potrze0y
stworzenia jakiejkolwiek rNwnolegej 1ormy eduka5ji2 w rama5-
ktNrej u5zono 0y radzenia so0ie z emo5jami i waM5iwego traktowania
inny5-6 Z#e 8ran5ji 0ya0y to a0solutnie pionierska idea6 C-o5iaI
wszys5y przyznajL2 Ie przemo5 w spoe5ze)stwie jest pro0lemem i trwa
o0e5nie z tego powodu re1orma systemu oMwiaty2 to przeprowadza siJ jL
w trady5yjny5- rama5-6 &o0i siJ tro5-J tu i Nwdzie2 ale wolJ
pod5-odziK do tego z nie5o mniejszym optymizmem6
Dalajlama zgodzi siJ z tezL2 Ie kraje europejskie2 takie jak 8ran5ja2
mogL przejawiaK wiJkszL nie5-JK do takiego nowatorskiego podejM5ia2
ale uwaIa2 Ie !meryka2 kraj tak rNInorodny i o wiele modszy2 moIe
okazaK siJ 0ardziej otwarta i poz0awiona uprzedze)2 stajL5 siJ niejako
poletkiem doMwiad5zalnym2 a gdy0y prN0y eduka5ji emo5jonalnej
zako)5zyy siJ suk5esem2 0yK moIe w jej Mlady poszy0y rNwnieI kraje
europejskie6
'ardzo waIne jest2 jego zdaniem2 przystLpienie do dziaania6 'ra
udzia w z0yt wielu dyskusja5- wz0udzajL5y5- entuzjazm dla do0ry5-
spraw2 ktNre jednak nie przyniosy Iadny5- konkretny5- rezultatNw2
poniewaI determina5ja i5- u5zestnikNw pNOniej siJ ulatniaa6 Hdzieli
wiJ5 nam przestrogiF
= Musimy dooIyK wszelki5- stara)2 0y rozmowy2 ktNre tutaj
prowadzimy2 nie pozostay jedynie wyrazem opinii 5zy dLIe)2 ale 0y
sprN0owano zastosowaK nasze przemyMlenia i wnioski w prakty5e6
7toM musi zmieniK sposN0 wdraIania suszny5- idei2 a wiJ5 jak siJ do
tego za0raK = jak mNwimy = z gorL5ym ser5emU &ozmowy te sL do0rL
karmL2 ale musimy wyjMK poza gromadzenie do0rej karmy i wdroIyK
nasze pomysy w Iy5ie6
"aul2 odpowiadajL5 na apel Jego PwiLto0liwoM5i2 zaproponowa2
a0yMmy spotkali siJ jesz5ze raz w 5elu opra5owania programu2 o ktNrym
mNwiliMmy6 I rze5zywiM5ie przystLpi do dziaania2 w nastJpnym roku
ze0raliMmy siJ 0owiem w rozszerzonym skadzie2 w 'ostonie2 a0y
przygotowaK program doty5zL5y eduka5ji emo5jonalnej i zasady jego
o5eny naukowej6
#ra5ajL5 do treM5i takiego programu2 Matt-ieu zaproponowaF
= Do ty5- trze5- punktNw2 ktNre 5-5ia0y uwzglJdniK "aul2
z pewnoM5iL mogli0yMmy dodaK krNtkL sesjJ introspek5ji6 # ko)5u
najlepsze2 5o moIemy zro0iK2 to przejrzeK siJ w lustrze wasnego
umysu6 Nawet kilka minut poMwiJ5ony5- na to daje nam moIliwoMK
spojrzenia z innej perspektywy6
= Mogli0yMmy to ro0iK w may5-2 ale stale powtarzany5- dawka5- =
zgodzi siJ "aul6
= 4e osN0 poMwiJ5a spokojnej introspek5ji trzy minuty dziennieU
=zapyta Matt-ieu6
wen2 ktNry 5oraz 0ardziej w5iela siJ w rolJ dyIurnego s5eptyka2
odniNs siJ do ty5- propozy5ji z pewnL rezerwLF
= Ae0y upewniK siJ na wszelki wypadek2 Ie nie prN0ujemy na
nowo wynaleOK koa2 powinniMmy przyjrzeK siJ temu2 5o juI siJ ro0i2
przynajmniej w dziedzinie eduka5ji moralnej w szkoa5- pu0li5zny5-
w (tana5- %jedno5zony5-6 NieIyjL5y juI pro1esor 4ar3ardu Law=
ren5e 7o-l0erg prowadzi waIne 0adania doty5zL5e tej s1ery i wiele
znany5- mi szkN wykorzystuje opra5owane przez niego te5-niki6 Na
przykad mae dzie5i w ty5- szkoa5- 0awiL siJ w Y1otele muzyki
moralnejZ2 grJ2 w ktNrej trze0a przyjmowaK punkt widzenia inny5-
osN06 (zkoy te starajL siJ dziaaK jak spoe5znoM5i6 d0ywa siJ to
w podo0ny sposN0 jak w modelu DanaF dyrektor i nau5zy5iele d0ajL
o to2 0y u5zniowie odnosili siJ do ni5- z naleIytym sza5unkiem2 ale
siadajL razem z nimi i rozmawiajL o i5- sprawa5-2 Ie0y mieK
pewnoMK2 iI wszystko idzie do0rze6 C-5ia0ym siJ przekonaK2 ile
z tego2 o 5zym tu mNwimy2 juI siJ tam realizuje6
"owodem do pesymizmu = mNwi dalej = nawet w (tana5-
%jedno5zony5- jest to2 o 5zym mNwi MarkF 0rak kontroli spoe5znej6
7iedy !merykanie syszL o taki5- rze5za5- jak Ynauka etykiZ 5zy
Ynauka inteligen5ji emo5jonalnejZ2 myMlL2 Ie narzu5a siJ im jakiM sy=
stem wartoM5i6 #iemy2 Ie z ty5- samy5- powodNw2 z ktNry5- nie udaje
siJ przeprowadziK ustawy o kontroli 0roni2 pewne 1ormy re1orm
programNw szkolny5-2 mimo Ie sL ewidentnie do0re2 mogL spotkaK siJ
z ogromnym oporem spoe5ze)stwa2 jeMli nie wymyMlimy dla ni5-
waM5iwej nazwy6 Dlatego podo0ajL mi siJ niektNre przedstawione tu
pomysy6
= (koro juI o tym mowa = powiedzia !lan #alla5e = okoo stu lat
temu #illiam James opu0likowa znakomitL ksiLIe5zkJ2 ktNrL Mwietnie
siJ 5zyta2 pod tytuem 7al)s to 7eachersC[6 %astosowa w niej swoje
zasady psy5-ologii do eduka5ji6 Jednym z gNwny5- jej tematNw jest
5oM2 5o nazywa Y5elowym podtrzymywaniem uwagiZ6 #ykazuje2 Ie
niektNrzy ludzie wydajL siJ z natury roztrzepani2 natomiast inni 0ardziej
skonni do skupienia2 do kon5entra5ji uwagi6 mNwi w tej ksiLI5e
sz5zegNowo2 w 1as5ynujL5y sposN02 rolJ podtrzymywania uwagi w
moralnoM5i2 eduka5ji i w niezli5zony5- inny5- aspekta5- ludzkiego
Iy5ia6 (twierdzi2 Ie system eduka5ji2 ktNry pomaga0y u5zniom
rozwijaK zdolnoMK 5elowego podtrzymywania uwagi2 0y0y systemem
eduka5ji 1ar eKcellence+ # 0uddyzmie nazywa siJ to MwiadomoM5iL al0o
introspek5jL2 a takIe Kwi5zeniem amata- medyta5yjnego spokoju6
Trze0a rozwijaK i jedno2 i drugie6
# rozmowie ze mnL = kontynuowa !lan = pro1esor pedagogiki ze
(tan1ordu2 ktNry przeprowadzi mnNstwo 0ada) w gimnazja5-2 po=
wiedzia2 Ie duIL 5zJMK lek5ji poMwiJ5a siJ na skonienie u5zniNw do
skupienia uwagi6 #zglJdnie maL 5zJMK przezna5za siJ na rze5zywiste
nau5zenie i5- 5zegoM6 James pisa wprawdzie2 Ie nau5zenie pod=
trzymywania uwagi jest moIliwe2 ale kiedy przyszo do przedstawienia
konkretny5- metod2 stwierdzi krNtkoF YNie wiem2 jak to zro0iKZ6
'uddyzm ma w tym wzglJdzie potJIny atut2 ale taki program Kwi5ze)
nie musi 0yK 0uddyjski6 Nie musimy mNwiK o karmie 5zy o Cztere5-
#zniosy5- "rawda5- ani ograni5zaK ty5- praktyk do Mwiadomego
oddy5-ania2 5zego nie zro0iy0y dziesiJ5ioletnie dzie5i6 MoIe siJ to staK
innym polem 0ada)2 na ktNrym moIna wykazaK siJ pomysowoM5iL6
Trze0a pomyMleK o sposo0a5- rozwijania zdolnoM5i podtrzymywania
uwagi2 przy 5zym i te Kwi5zenia powinny od0ywaK siJ w krNtki5-
sesja5-6 MoIe udao0y siJ skoniK u5zniNw do skupienia uwagi na 5iele2
na rNIny5- 5zynnoM5ia5-6 (LdzJ2 Ie w sto lat po #illiamie Jamesie
podjJli0yMmy w ko)5u rzu5one przez niego wyzwanie2 ktNremu
doty5-5zas nikt w za5-odnim systemie eduka5ji nie stara siJ sprostaK6
To jeden element wiJ5ej w tym programie6
Dzie) 5-yli siJ ku ko)5owi2 wiJ5 0y podsumowaK dyskusjJ2 zwrN=
5iem siJ do DalajlamyF
=#asza PwiLto0liwoMK2 rzu5ieM nam wyzwanie2 ktNre mamy wielkL
o5-otJ podjLK6 MyMlJ2 Ie naprawdJ 5oM z tego wyjdzie6 "oproszono
mnie2 a0ym 5iJ zapyta2 5zy przyje5-a0yM2 gdy0yMmy 1akty=
5znie zajJli siJ opra5owaniem tego programu i zorganizowali semi=
narium z udziaem szerszej pu0li5znoM5i6
= "oniewaI to ja podsunLem tJ propozy5jJ2 na pewno 0ym przy=
je5-a6 = "otem dodaF = 5zywiM5ie moja o0e5noMK nie jest tam
konie5zna6 !le jeMli mNg0ym jakoM siJ przy5zyniK do powodzenia tej
sprawy2 zawsze gotNw jestem wziLK udzia w takim spotkaniu6
= 'Jdziemy o tym pamiJtali2 przygotowujL5 to seminarium
=zapewniem go6 = 'ya to 0ardzo owo5na sesja6
#tedy Dalajlama wsta i Iy5zy wszystkim do0rej no5y6 #y5-odzi
zadowolony z entuzjazmu2 z jakim przyjJto jego propozy5jJ opra=
5owania prakty5znego programu pomagania ludziom w przezwy=
5iJIaniu emo5ji destruk5yjny5-6 "omyMla o ty0eta)skim zwro5ie Yjego
sowa poniNs wiatrZ2 ktNry zna5zy2 Ie przedstawi jasno swoje
pragnienia 0ez wzglJdu na to2 5o miao siJ wydarzyK6
JeMli 5-odzi o &i5-iego2 to powiedzia mi2 Ie zasko5zyo go2 iI
dyskusja prowadzona tego dnia zako)5zya siJ opra5owaniem planu
dziaania2 ale Ie perspektywy 0yy za5-J5ajL5e6 I 5-o5iaI Dalajlama nie
wiedzia o tym2 u5ieszy0y siJ2 Ie po kola5ji grupa u5zestnikNw
kon1eren5ji spotkaa siJ ponownie2 a0y kontynuowaK dyskusjJ6 %asiali
ziarna2 z ktNry5- wykiekowaK mia program pomo5y dorosym
nazwany pielJgnowaniem rNwnowagi emo5jonalnej6
D%IET C%#!&T$
"!N#!NIE
HMIEJWTNPCI
EMCJN!LN$C4
*/ mar5a *+++
& % D % I ! ?+
#"R$# 7HLTH&$
# poowie lat szeMKdziesiLty5- mody "aul Ekman przy0y z wizytL
do Margaret Mead2 jednej z wielki5- antropologNw u0iegego wieku2
a0y porozmawiaK z niL o 0adania5-2 ktNre mia wkrNt5e podjLK6
#y0iera siJ na NowL GwineJ w 5elu z0adania mimi5zny5- ekspresji
emo5ji u 5zonkNw IyjL5ego w gNra5- tej wyspy plemienia2 ludu2
ktNrego toIsamoM5i kulturowej nie skaziy jesz5ze rozlege kontakty z
ludOmi z zewnLtrz2 nie mNwiL5 juI o Mrodka5- przekazu6 Ekman 5-5ia
pokazaK im zdjJ5ia Europej5zykNw wyraIajL5y5- podstawowe emo5je =
stra5-2 wstrJt2 zoMK2 smutek2 zasko5zenie i radoMK = Ie0y siJ przekonaK2
5zy mieszka)5y Nowej Gwinei potra1iL je rozpoznaK6
Mead uwaIaa2 Ie = podo0nie jak zwy5zaje i wartoM5i = ekspresja
emo5ji na twarzy jest w kaIdej kulturze inna2 i odniosa siJ 5-odno do
projektu Ekmana6 %a tym 5-odnym przyjJ5iem krya siJ2 jak wyjawia
pNOniej w auto0iogra1ii2 pewna ideologia6 tNI2 jak wielu inny5-
luminarzy nauk spoe5zny5- w owym 5zasie2 propagowaa poglLd o
nadrzJdnej roli kultury jako ripostJ na twierdzenia Nw5zesny5-
rasistNw2 kolonialistNw i 1aszystNw o rzekomy5- wrodzony5- rNIni5a5-
miJdzy narodami2 0JdL5y5- jako0y YdowodemZ i5- 0iologi5znej
niIszoM5i6 "odkreMlajL5 plasty5znoMK ludzkiej natury2 Mead i inni
0ada5ze dowodzili2 Ie rNIni5e te nie sL zdeterminowane 0iologi5znie2
le5z wynikajL z warunkNw Iy5ia2 ktNre moIna zmieniK i poprawiK6
Jednak2 jak przekonuje Dalajlama w Et(ce na nowe t(si*clecie- na=
sza wspNlna ludzka kondy5ja2 po5zynajL5 od tej samej 0iologii2 spra=
wia2 iI mimo rNIni5 kulturowy5- jesteMmy wszys5y 0raKmi i siostrami6
'adania Ekmana dostar5zyy na to mo5ny5- dowodNw = 5zonkowie
odlegego plemienia nowogwinejskiego potra1ili 0ez0Jdnie rozpoznaK
emo5je wyraIane przez !merykanNw2 ktNry5- kultura i system
spoe5zny sL 5akowi5ie odmienne od i5- wzor5Nw6
"okazujL52 Ie uniwersalnoMK ekspresji emo5ji wskazuje na wspNlne
dziedzi5two 0iologi5zne ludzkoM5i2 Ekman przyL5zy siJ do kierunku
0ada) zapo5zLtkowanego przez Darwina2 ktNrego dziea za5zL po=
waInie studiowaK6 # najnowszym komentarzu do jego dziea F w(razie
emoc'i u lu,zi i u zwierz*t Ekman piszeF YDoMwiad5zenie spoe5zne
wpywa na postawy wo0e5 emo5ji2 tworzy reguy i5- okazywania i
od5zuwania2 ksztatuje i dopasowuje posz5zegNlne okazje2 ktNre
najszy05iej wyzwalajL jakLM emo5jJZ6 Innymi sowy2 kultura okreMla2
jakie i kiedy wyraIamy emo5je6 !le2 dodaje EkmanF YEkspresja naszy5-
emo5ji2 sz5zegNlna kon1igura5ja ru5-Nw miJMni2 okazuje siJ ustalona raz
na zawsze2 5o pozwala nam na porozumienie siJ w rNIny5- pokolenia5-2
w rNIny5- kultura5- i w tej samej kulturze zarNwno miJdzy oso0ami
0liskimi2 do0rze znajL5ymi siJ2 jak i miJdzy
o05ymiZ6
# nauka5- spoe5zny5- wyznaje siJ maksymJF Y"od pewnymi
wzglJdami kaIdy jest taki sam jak wszys5y inni2 pod pewnymi jak
niektNrzy inni2 a jesz5ze pod innymi jak nikt innyZ6 "od5zas gdy 0adania
mimi5zny5- ekspresji emo5ji prowadzone przez "aula Ekmana skupiay
siJ gNwnie na pierwszym poziomie :uniwersaliNw; i 5zJM5iowo na trze5im
:rNIni5 indywidualny5-;2 0adania kulturowe kon5entrujL siJ na poziomie
drugim2 5e5- wspNlny5- dla ludzi IyjL5y5- w tej samej kulturze2 ale
rNIniL5y5- siJ od 5e5- przejawiany5- przez oso0y naleIL5e do inny5-
kultur6 HjJ5ie z tego punktu widzenia przedstawia Jeanne Tsai2 dzielL5 siJ
z nami wynikami swoi5- i inny5- L 0ada) nad zwiLzkami emo5ji z
kulturL6
#pywem kultury na emo5je interesowaa siJ zawszeD na tym
gNwnie kon5entrowaa siJ pod5zas studiNw li5en5ja5ki5- i magister=
ski5-2 tym siJ zajmowaa2 zostawszy pro1esorem Hniwersytetu
Minnesoty :pra5owaa tam w 5zasie naszego spotkania2 ale pNOniej
przeniosa siJ na wydzia psy5-ologii Hniwersytetu (tan1orda;6
#niosa do ty5- 0ada) wraIliwoMK oso0y z zewnLtrzD jej rodzi5e2 o0oje
pro1esorowie uniwersyte55y2 0yli emigrantami z Tajwanu6
&odzi5e przyje5-ali do (tanNw %jedno5zony5- studiowaK 1izykJ6 Jej
pierwszym jJzykiem 0y 5-i)ski2 5-oK przedszkolanka powiedziaa
rodzi5om2 Ie0y nie mNwili do niej po tajwa)sku2 0o na0Jdzie tego
ak5entu6 :5zywiM5ie lepiej 0yo0y2 gdy0y poradzia im2 a0y mNwili do
niej tylko po 5-i)sku2 0o wtedy nau5zya0y siJ angielskiego od ty5-2
dla ktNry5- jest on jJzykiem oj5zystym6;
Jeanne wy5-owywaa siJ w "itts0urgu2 gdzie Iyo niewiele rodzin
azjaty5ki5-6 "NOniej jej rodzina przeniosa siJ do 7ali1ornii6 Tam Jeanne
uko)5zya studia li5en5ja5kie na (tan1ordzie i magisterskie w 'erkeley6
Dopiero po przeprowadz5e do 7ali1ornii2 gdzie popula5ja !merykanNw
po5-odzenia azjaty5kiego 0ya li5zniejsza2 Jeanne za5zJa so0ie
uMwiadamiaK2 Ie wiele z jej przekona) i sposo0Nw za5-owania jej i
rodzi5Nw wynikao z azjaty5kiego wy5-owania6
MNwiL5 konkretniej2 za5zJa zauwaIaK2 Ie w wielu sytua5ja5-
reaguje 0ardzo po tajwa)sku6 MiJdzy innymi od5zuwaa pokorJ2 staraa
siJ od5zytaK u5zu5ia inny5- i dopasowaK siJ do ni5-6 'ya teI lojalna6
%daa so0ie sprawJ2 Ie wynikajL5a z takiej postawy skromnoMK 0ywa
5zJsto opa5znie interpretowana przez !merykanNw po5-odzenia
europejskiego jako niskie po5zu5ie wasnej wartoM5i al0o 0rak wiary w
sie0ie6 #z0udzio to jej zainteresowanie wpywem kultury na
psy5-ologiJ2 5o za5zJa 0adaK na Hniwersyte5ie (tan1orda6 dkrya
wtedy2 Ie moIe poL5zyK swoje oso0iste zainteresowania z naukowymi6
7iedy pisaa pra5J li5en5ja5kL o rNIni5a5- w stosunka5- miJdzy
modzieIL i oso0ami dorosymi wMrNd !merykanNw po5-odzenia
5-i)skiego i europejskiego2 psy5-ologia kulturowa2 ktNra rozkwitaa w
lata5- szeMKdziesiLty5-2 a potem podupada2 przeIywaa renesans6 #
tym samym 5zasie2 a 0y to konie5 lat osiemdziesiLty5-2 zarNwno jL2 jak
i jej koleIanki i kolegNw z roku w5iLgnJa to5zL5a siJ podNw5zas
de0ata na temat toIsamoM5i kulturowej2 pod5zas ktNrej starali siJ
znaleOK odpowiedzi na pytanieF Co to zna5zy 0yK !merykaninem
po5-odzenia azjaty5kiego itp6 (konio to Jeanne do zajJ5ia siJ
0adaniem2 w jakim stopniu kultura wpywa na to2 kim jesteMmy i jak
siJ 5zujemy2 myMlimy i za5-owujemy2 innymi sowy do wprowadzenia
kultury do tematyki naukowego dialogu o ludzki5- za5-owania5-6
#y0raa studia magisterskie w 'erkeley2 a0y realizowaK swoje zain=
teresowania pod kierunkiem &o0erta Le3ensona2 wy0itnego naukow5a2
ktNry za5zyna 0adaK miJdzykulturowe2 miJdzyp5iowe i miJdzy=
pokoleniowe rNIni5e emo5jonalne6 'adania2 ktNre wNw5zas rozpo5zJa i
nadal kontynuuje2 miay 0yK tematem jej prelek5ji tego ranka6
"C%XTE7 DNI!
"rzed rozpo5zJ5iem sesji2 kiedy jej u5zestni5y i o0serwatorzy zaj=
mowali miejs5a w sali2 zapytaem DalajlamJ na 0oku2 jak siJ 5zuje6
dpowiedzia mi2 Ie2 podo0nie jak z pogodL = nie0o waMnie siJ
prze5ierao = z nim teI Yjest lepiejZ2 ale w5iLI utrzymujL5y siJ kaszel
nJka go 5ay dzie)6
C-o5iaI mni5- zajmujL5y siJ utrzymaniem porzLdku w sali zad0a o
to2 a0y 0ya nienagannie wysprzLtana2 z troskL2 ktNra Mwiad5zya o
gJ0okim sza5unku dla Dalajlamy2 nie tknL nawet materiaNw
pozostawiony5- przez naukow5Nw na stole6 "okrywajL5e go zielone
sukno zasane 0yo papierami2 kamerami i rNIowymi 5zJM5iami modelu
mNzgu oraz sprzJtem rejestrujL5ym prze0ieg de0aty6 CaoMK sprawiaa
wraIenie rumowiska pozostaego po ogromnym wy0u5-u energii tak
0ardzo rozsadzajL5ej poprzedniego dnia 5aL grupJ2 Ie po 1ormalnym
zako)5zeniu dyskusji kontynuowali jL w swoi5- pokoja5-2 o0myMlajL5
dalsze projekty programu ksztatowania rNwnowagi emo5jonalnej6
%a5zLem od analogii z tkaniem dywanuF
= #5zoraj dalej snuliMmy nasz wLtek i teraz 0ardzo wyraOnie za5zyna
siJ wyaniaK pewien wzNr6 &i5-ie mNwi o neuro0iologi5zny5-
podstawa5- dolegliwy5- emo5jiF o tym2 5o dzieje siJ w mNzgu2 gdy do
gosu do5-odzL Trzy Tru5izny2 i o tym2 jak moIemy dla wasnego i
inny5- do0ra ingerowaK w ten pro5es6 Jasne jest2 Ie nauka o mNzgu nie
jest w stanie wyjaMniK pewny5- Iywo interesujL5y5- 0uddystNw kwestii2
taki5- 5-oK0y jak ta2 5zy MwiadomoMK zawiera siJ w peni
w mNzgu2 5zy teI jakaM jej 5zJMK egzystuje poza nim6 Ma ona jednak
wiele do powiedzenia o tym2 5o moIemy wszys5y zro0iK2 0y poprawiK
nasze Iy5ie emo5jonalne6 pisano kilka istotny5- zasad2 z ktNry5-
jedna mNwi2 Ie doMwiad5zenie i u5zenie siJ ksztatuje mNzg2 tak Ie
moIemy opra5owaK Kwi5zenia2 ktNre pozwolL ludziom lepiej panowaK
nad emo5jami destruk5yjnymi6
0rN5iwszy siJ ku Dalajlamie2 dodaemF
= (LdzJ2 Ie nasza popoudniowa dyskusja 0ya 0ardzo oIywiona6
&ozmawialiMmy z ogromnym zapaem o pomyMle stworzenia planu
dziaania w 5elu dostar5zenia ludziom prakty5zny5- metod urze5zy=
wistniania zasad etyki Mwie5kiej2 ktNre #asza PwiLto0liwoMK sam
opisa6 To 0ardzo wartoM5iowy program2 powinniMmy wiJ5 pra5owaK
nad nim z0iorowo2 i to nie ograni5zajL5 siJ tylko do idei2 ale w5ielajL5
je w Iy5ie6 "o przerwie Mark Green0erg opisze kilka programNw dla
dzie5i w wieku szkolnym2 ktNre juI przynoszL o0ie5ujL5e rezultaty6
Najpierw jednak przyjrzymy siJ pewnej sprawie o 1undamentalnym
zna5zeniu = mNwiem dalej6 = JeMli mamy stworzyK taki program2 to
powinien on 0yK moIliwy do przyjJ5ia dla kaIdego6 Musimy zwrN5iK
uwagJ nie tylko na pewne 5e5-y wspNlne wszystkim ludziom2 5zym
zajmowaliMmy siJ do tej pory2 ale rNwnieI na pewne istotne rNIni5e2
zwasz5za w odniesieniu do kultury6 Jaki jest wpyw kultury na emo5jeU
Czy oddziauje ona zasadni5zo na nasze podejM5ie do tego projektuU
5zym powinniMmy pamiJtaK2 pra5ujL5 nad nimU Na sz5zJM5ie jest wMrNd
nas Jeanne Tsai2 ktNrej rodzi5e wyemigrowali z Tajwanu do (tanNw
%jedno5zony5-6 Dorastaa w 5-i)skiej2 dwujJzy5znej rodzinie2 zajmujL5
siJ wiJ5 jako psy5-olog sprawami kultury2 ma do ni5- nie tylko
o0iektywne2 naukowe podejM5ie2 ale wykorzystuje oso0iste
doMwiad5zenia6 'adania prowadzi siJ najlepiej wtedy2 kiedy ma siJ2 tak
jak Jeanne2 intui5yjne zrozumienie tematu6 "oruszy ona kwestiJ
zwiLzku kultury i emo5ji2 ktNry jest2 jak sLdzJ2 jednL z zasadni5zy5-
5zJM5i naszej dyskusji6
"od5zas tego wprowadzenia Jeanne uMmie5-aa siJ powM5iLgliwie6
#ydawaa siJ nie5o przyto5zona o0e5noM5iL tylu znakomity5- osN02
ktNre miay przysu5-iwaK siJ jej prelek5ji2 ale kiedy za=
5zJa mNwiK2 0ya opanowana i pewna sie0ie2 a jej wywody 0yy jasne i
przejrzyste6 I 5-o5iaI po5zLtkowo wydawaa siJ lekko zdenerwowana2
kiedy zwra5aa siJ wprost do Dalajlamy2 napiJ5ie to szy0ko
jL opuM5io6
Dalajlama poprosi nas spe5jalnie w trak5ie przygotowa) do tego
spotkania2 0yMmy zaprosili naukow5a reprezentujL5ego jakLM kulturJ
azjaty5kL2 tego ranka wiJ5 zdawa siJ przysu5-iwaK prelek5ji z jesz5ze
wiJkszL uwagL niI zwykle2 i to mimo trapiL5ego go upor5zywego
kaszlu6 "rzez wiJkszL 5zJMK wystLpienia Jeanne siedzia po5-ylony do
przodu2 su5-ajL5 jej w skupieniu6 MNwiL52 Jeanne podkreMlaa po=
wM5iLgliwymi2 le5z penymi wdziJku gestami swNj agodny ton6
DMIENNE "JWCI! YJ!Z
Jeanne za5zJa od podziJkowania Dalajlamie za wielki zasz5zyt2 ja= i
kim 0ya dla niej moIliwoMK porozmawiania z nim o kulturze i emo5ja5-6
"otem od razu przesza do rze5zyF
= # psy5-ologii ameryka)skiej roMnie zainteresowanie wpywem
kultury na ludzkie za5-owania i zrozumieniem tego2 jak zasady psy=
5-ologi5zne stosujL siJ do osN0 z rNIny5- Mrodowisk kulturowy5-2
zwasz5za ze Mrodowisk nieza5-odni5-6 Jest tak z powodu stale zwiJk=
szajL5ego siJ zrNIni5owania kulturowego (tanNw %jedno5zony5-2
postJpujL5ej glo0aliza5ji Mwiata2 a takIe dlatego2 Ie jest 5oraz wiJ5ej osN0
taki5- jak ja2 ktNre poddane oddziaywaniu rNIny5- kultur2 wL5zajL siJ
do dialogu psy5-ologii za5-odniej6 C-5iaa0ym dzisiaj powiedzieK wam2
jak kultura wpywa na nasze emo5jeF na to2 5o 5zujemy6 "arJ dni temu
"aul Ekman mNwi o ty5- aspekta5- emo5ji2 ktNre wspNlne sL jednostkom
naleIL5ym do rNIny5- kultur2 ja natomiast wykaIJ2 jak kultura
doprowadziK moIe do rNIni5 w emo5ja5-6 &NIni5e te stajL siJ sz5zegNlnie
waIne2 gdy zastanawiamy siJ2 jak wspieraK konstruktywne stany
emo5jonalne i za5-owania oraz jak minimalizowaK stany destruk5yjne6 %
pra5 prowadzony5- w (tana5- M %jedno5zony5- wiemy na przykad2 Ie
wiele metod terapeuty5zny5-2 ktNre wydajL siJ skute5zne w wypadku
!merykanNw po5-odzenia
europejskiego2 nie dziaa tak skute5znie na !merykanNw po5-odzenia
azjaty5kiego6 C-oK0y psy5-oterapia2 pNjM5ie do kogoM2 kto pomoIe nam
siJ uporaK z pro0lemami emo5jonalnymi2 jest 5zymM2 5zego wielu
5zonkNw kultur azjaty5ki5- nie lu0i ro0iK
?
6 Jak kultura wpywa na
emo5jeU "od wieloma wzglJdami kultury sL podo0ne2 a pod wieloma
odmienne6 (pe5jaliM5i z dziedziny nauk spoe5zny5- ustalili2 Ie jednym
z aspektNw2 ktNrymi rNIniL siJ kultury za5-odnie od nieza5-odni5-2 jest
pojJ5ie YjaZ2 ktNre wpywa na nasze emo5je2 5zyli na to2 5o 5zujemy6
Jeanne wyjaMnia2 Ie kultura zdaje siJ mniej wpywaK na rdze) po=
jJ5ia YjaZ2 natomiast silnie oddziaywaK na jego zewnJtrznL oto5zkJ2 i ta
waMnie warstwa zewnJtrzna 0Jdzie tematem jej prelek5ji6
C-o5iaI kaIda rozlega orienta5ja kulturowa2 taka jak pojJ5ia YjaZ2
tworzy pewne kontinuum2 Jeanne w 5elu klarownego przedstawienia
swojej tezy pooIya na5isk na kra)5owe tego typy6
= Jednym typem tej warstwy zewnJtrznej jest 5oM2 5o psy5-olodzy
4azel Markus i (-ino0u 7itayama nazywajL YjaZ niezaleInym2
5-arakterysty5znym dla jednostek IyjL5y5- w kultura5- za5-odni5-2
ktNre postrzegajL YjaZ jako 0yt oso0ny2 zasadni5zo rNIny od inny5-
0ytNw2 wL5znie z rodzi5ami2 rodze)stwem2 wspNpra5ownikami2
przyja5iNmi6 so0y takie postrzegajL YjaZ jako zespN wartoM5i2
przekona)F atry0utNw wewnJtrzny5-
*
6 "rze5iwie)stwem tego jest YjaZ
wspNzaleIne2 duIo 0ardziej typowe dla jednostek IyjL5y5- w kultu
ra5- azjaty5ki5-6 so0y te postrzegajL YjaZ jako 0yt powiLzany z in
nymi2 5zJMK kontekstu spoe5znego6 YJaZ wspNzaleIne de1iniuje siJ
w kategoria5- wiJzi spoe5zny5-6 Grupami kulturowymi kultury
ty0eta)skiej ra5zej dotLd siJ nie zajmowano6
Dalajlama2 mieszkajL5y o0e5nie w India5-2 spytaF
= ! 5o z 4indusamiU
= NiektNre z ty5- 0ada) doty5zyy 4indusNw
/
6 Czonkowie rNIny5-
azjaty5ki5- grup kulturowy5- skupiajL siJ na rNIny5- rodzaja5-
zwiLzkNw interpersonalny5-6 #ydaje siJ2 Ie C-i)5zy5y skupiajL siJ
silniej na wiJzia5- rodzinny5-2 Japo)5zy5y natomiast zdajL siJ kon=
5entrowaK zarNwno na 5zonka5- rodziny2 jak i na wspNpra5ownika5-6
kazuje siJ2 Ie li5z0a waIny5- wiJzi miJdzyludzki5- utrzymy=
wany5- przez ty5- ostatni5- jest wiJksza
,
6 (podziewam siJ2 Ie Ty0e=
ta)5zy5y majL jesz5ze wiJkszy krLg spoe5zny6
Jeanne myMlaa :5-o5iaI znowu nie powiedziaa tego;2 Ie pod tak
silnym wpywem 0uddyzmu Ty0eta)5zy5y traktujL wszystkie oso0y
jako waIne6
= Nie jestem tego taki pewien = powiedzia Dalajlama ze Mmie5-em6
= (L2 na przykad2 rodziny ko5zownikNw IyjL5e -en2 na stepa5-2 w
prawie 5akowitej izola5ji6
= (kLd wiemy2 Ie naprawdJ istniejL te rNIne pojJ5ia YjaZU = kon=
tynuowaa Jeanne6 = C-o5iaI mamy przykady w literaturze i sztu5e2
lu0imy2 jako psy5-olodzy2 wypytywaK jednostki2 5o myMlL o so0ie6
"ytamy wiJ5 oso0y naleIL5e do rNIny5- kulturF Y7im jesteMUZ !me=
rykanie2 -odujL5y pojJ5iu o niezaleInym YjaZ2 odpowiadajLF YJestem
otwarty2 towarzyski2 Iy5zliwy2 0ystry2 jestem do0rym 5zowiekiemZ2
natomiast 5zonkowie kultur azjaty5ki5- mNwiLF YJestem 5NrkL 5zy
synem2 pra5ujJ w tej 1irmie2 gram na pianinieZ6 kreMlajL siJ 0ardziej
pod wzglJdem rNl spoe5zny5- niI atry0utNw wewnJtrzny5-
S
6
Dalajlama2 jak zawsze skory do wynajdywania 1aktNw2 ktNre
pozornie podwaIajL teoriJ2 spytaF
= No to jak wytuma5zya0y pani za5-odniL trady5jJ kulturowL
przy0ierania nazwy rodziny jako nazwiskaU Pwiad5zy to2 Ie nadal ist
nieje tam silne utoIsamienie siJ z rodzinL6 Ty0eta)5zy5y nie ro0iL
tego6
=To prawda = powiedziaa Jeanne2 dodajL5F = Nie 0adaliMmy
jesz5ze Ty0eta)5zykNw6
"rzywyka do podo0ny5- kontrargumentNw6 #edug niej istnienie
kontrprzykadNw Mwiad5zy po prostu o zoIonoM5i kultury i o tym2 Ie w
kaIdej kulturze znaleOK moIna zjawiska sprze5zne z dominujL5ymi
wzorami kulturowymi6
"otwierdzajL5 niejako ten punkt widzenia2 T-upten Jinpa po=
wiedziaF
= Ty0eta)5zy5y mNwiL juI o konie5znoM5i uIywania nazwisk ro
dowy5-2 poniewaI 0ez ni5- panuje zamJt6 Jest tak wielu TenzinNw2 Ie
jeMli w tumie krzykniesz YTenzinZ2 odezwie siJ szeMK osN06
Hwaga ta wywoaa gromki Mmie5-6
Y%&Q' T " (#JEMHZ C%$ YINNI
"&%EDE MNXZU
Jeanne skierowaa z powrotem naszL uwagJ na waM5iwy torF
=Te odmienne pojJ5ia YjaZ wpywajL na to2 jakie 5ele Iy5iowe stawia
so0ie jednostka6 Jednym z Iy5iowy5- 5elNw kogoM2 kto uwaIa siJ za
niezaleIne YjaZ2 jest oddzielenie 5zy teI odrNInienie siJ od inny5-6 Do
tego 5elu dLIy siJ przede wszystkim przez wyraIanie swoi5- oso0isty5-
przekona)2 mNwienie o swoi5- u5zu5ia5- i od5zu5ia5- oraz
podkreMlanie swojego zna5zenia2 zwasz5za w stosunku do inny5- osN06
# (tana5- %jedno5zony5- spotykamy siJ z takimi komunikatami i
przekazami na kaIdym kroku6 MNwi siJ nam2 0yMmy YwyraIali sie0ieZD
to tytu synnej piosenki Madonny6 &eklamy mNwiL namF Y%rN0 to po
swojemuZD to najwaIniejszy sposN06 ! znane przysowie powiadaF
Y(krzypiL5e koo dostaje smarZ2 5zyli Ie tylko ro0iL5 duIo -aasu wokN
sie0ie2 zyskujesz uwagJ inny5-6
Cele te sL jednak odmienne = kontynuowaa Jeanne = od ty5-2 ktNre
stawia so0ie oso0a o wspNzaleInym YjaZ6 Taki ktoM pragnie wiLzaK siJ z
innymi i podtrzymywaK te zwiLzki6 &o0imy to2 miarkujL5 swoje
przekonania i pomniejszajL5 swoje zna5zenie w porNwnaniu z innymi
ludOmi6 Do przekazNw propagujL5y5- pojJ5ie wspNzaleInego YjaZ
zali5za siJ japo)skie przysowieF Y#ystajL5y gwNOdO dostaje
motkiemZ6 Tutaj2 w ty0eta)skiej wios5e dzie5iJ5ej2 zo0a5zyam zdjJ5ie
ze szkolnej uro5zystoM5i2 na ktNrym rzu5a siJ w o5zy -aso YInni przede
mnLZ2 ktNre rNwnieI jest przesaniem wspNzaleInego YjaZ6 Te rNIniL5e
siJ pojJ5ia YjaZ oddziaujL na rNIne aspekty emo5ji6 powiem tutaj o
trze5- z ni5-6 "o pierwsze2 ksztatujL one w odmienny sposN0 opinie o
tym2 jakie emo5je sL poILdane6 "odam wam dwa przykady6 "ierwszy
opiera siJ na stwierdzeniu2 Ie ludzie %a5-odu wysoko 5eniL
autoreklamJ2 natomiast !zja5i skromnoMK6
# tym momen5ie znowu przerwa jej Dalajlama2 wLtpiL5y w za=
sadnoMK przeprowadzania tak ostry5- rozgrani5ze) miJdzy ludOmi
ws5-odu i %a5-odu2 5o kN5io siJ z jego przekonaniem2 Ie miJdzy
ludOmi istnieje zna5znie wiJ5ej podo0ie)stw niI rNIni56
= Czy jest to oparte na dowoda5- statysty5zny5-U = spyta6 = Czy
moIe pani dokonywaK taki5- uogNlnie)U
= Tak = zapewnia go Jeanne6 = # zasadzie tak6
#5iLI s5epty5zny Dalajlama przyto5zy prze5iwstawny przykadF
= MogL o5zywiM5ie istnieK wyjLtki2 na przykad synne powiedzenie
Mao Tse=tunga2 Ie wiatr ze #s5-odu przemoIe wiatr z %a5-odu6 =
"owiedzia to z kpiarskim uMmie5-em6
= IstniejL wyjLtki = potwierdzia Jeanne6
"rzekonaa siJ juI dawno temu2 Ie a0y pozyskaK kogoM do swoi5-
argumentNw2 psy5-olodzy kulturowi zmuszeni sL przedstawiaK rNIni5e
w skrajny5- 1orma5-2 dostrzegajL5 o5zywiM5ie przy tym doMK zna5zne
zrNIni5owanie poglLdNw i postaw w rama5- posz5zegNlny5- kultur6
"rzekonaa siJ rNwnieI2 Ie po5zLtkowL reak5jL osN02 ktNre po raz
pierwszy usyszay o psy5-ologii kulturowej2 jest sprze5iw2 sz5zegNlnie
silny u ty5-2 ktNrzy uwaIajL2 Ie kon5entrowanie siJ na rNIni5a5-
kulturowy5- moIe 0ardziej dzieliK2 niI L5zyK ludzi6 Mimo to zarNwno
ona2 jak i ja2 0yliMmy nie5o zasko5zeni pozornym sprze5iwem
Dalajlamy wo0e5 pojJ5ia rNIni5 kulturowy5-D spodziewaliMmy siJ2 Ie
wpyw kultury na emo5je 0ardzo go zainteresuje6
D'&E (!M"C%HCIE
=!zja5i 5eniL skromnoMK = kontynuowaa Jeanne = jesteMmy 0ardziej
kryty5zni wo0e5 sie0ie2 0o 5-5emy rozwijaK wiJzi z innymi6 Najlepiej
5-y0a ilustruje to pojJ5ie po5zu5ia wasnej wartoM5i2 tego2 w jaki sposN0
siJ o5eniamy6 Mierzymy je2 dajL5 do wypenienia oso0om 0adanym
kwestionariusze zawierajL5e takie stwierdzenia jakF YgNlnie 0iorL52
jestem z sie0ie zadowolonyD HwaIam2 Ie mam duIo do0ry5- 5e5-D Mam
do sie0ie pozytywny stosunekZ6 so0y o wysokim po5zu5iu wasnej
wartoM5i zgadzajL siJ z tymi stwierdzeniami2 oso0y o niskim po5zu5iu
nie6 # kulturze ameryka)skiej uwaIamy2 Ie wysokie po5zu5ie wasnej
wartoM5i jest 0ardzo2 0ardzo waIne6 # 7ali1ornii wydano miliony
dolarNw na poprawienie po5zu5ia wasnej wartoM5i u u5zniNw6
HwaIamy2 Ie wysokie po5zu5ie wasnej
wartoM5i jest do0re2 niskie = zeD to drugie L5zy siJ na przykad z
depresjL i u5zu5iem niepokoju6 Ciekawe2 Ie kiedy mierzy siJ po5zu5ie
wasnej wartoM5i w duIy5- grupa5- !merykanNw i 5zonkNw kultur
azjaty5ki5-2 zauwaIa siJ rNIni5e w normalnym jego poziomie
@
6
(amopo5zu5ie stao siJ tematem gorL5y5- polemik na w5zeM=
niejszym spotkaniu Dalajlamy z psy5-ologami2 ktNre prowadziem w
?C<C roku6 Dalajlama 0y zaszokowany2 kiedy po raz pierwszy usysza2
Ie powsze5-nym pro0lemem w pewny5- grupa5- ludzi %a5-odu jest to2
Ie nie myMlL o so0ie do0rze2 to zna5zy majL niskie po5zu5ie wasnej
wartoM5i6 Tym2 5o zdumiao go naj0ardziej2 0ya wiadomoMK2 Ie ludzie
mogL mieK tak mao wspN5zu5ia dla samy5- sie0ie = Ie tak atwo
ogarniajL swojL do0ro5iL inny5-2 ale skLpiL jej so0ie6 !le sam 1akt2 Ie
niskie po5zu5ie wasnej wartoM5i 0ywa pro0lemem2 jest
odzwier5iedleniem odwrotnej strony ameryka)skiego pojJ5ia YjaZ =
wiJkszoMK ludzi ma wysokie mniemanie o so0ie2 a wiJ5 ogarnia i5-
zmartwienie2 kiedy okazuje siJ2 Ie nie dorNwnujL przesadnemu
wizerunkowi wasnej oso0y6
%nakomitL ilustra5jL jej tezy 0yo0y dla Jeanne to2 Ie poniewaI w
kulturze ameryka)skiej 5eni siJ wysokie mniemanie o so0ie2
!merykanie uwaIajL2 iI kaIdy2 kto nie ma takiego mniemania2 ma
pro0lem6 Jednak w wielu kultura5- waMnie takie wysokie mniemanie o
so0ie uznano 0y za od5-ylenie od normy6
"otem Jeanne wyMwietlia przezro5ze2 na ktNrym uszeregowano
kilka grup studentNw wedug i5- po5zu5ia wasnej wartoM5i2 po5zynajL5
od poziomu najniIszego6
?6 Japo)5zy5y2 ktNrzy nigdy nie 0yli za grani5L
*6 Japo)5zy5y2 ktNrzy 0yli za grani5L
/6 Niedawno przy0yli emigran5i z !zji
,6 %asiedziali emigran5i z !zji
S6 Drugie pokolenie !zjatokanadyj5zykNw
@6 Trze5ie pokolenie !zjatokanadyj5zykNw
>6 Eurokanadyj5zy5y
GrupL o relatywnie najwyIszym po5zu5iu wasnej wartoM5i 0yli
Eurokanadyj 5zy5y6
= Im 0ardziej wystawiona na wpyw kultury ameryka)skiej jest jakaM
grupa2 tym 0ardziej wzrasta jej po5zu5ie wasnej wartoM5i =zauwaIya
Jeanne6 = H !merykanNw normalna Mrednia jest wyIsza niI Mrednia
normalna u Japo)5zykNw
>
6
= Czy prowadzono jakieM spe5jalne 0adania2 ktNre pokazujL2 5zy
0oga5two podwyIsza2 5zy o0niIa po5zu5ie wasnej wartoM5iU = spyta
Dalajlama6 = Moim zdaniem oso0y majJtniejsze majL2 Mrednio 0iorL52
wyIsze po5zu5ie wasnej wartoM5i2 a oso0y 0iedniejsze niIsze6 %a=
stanawiaem siJ2 5zy 0adania potwierdziy0y moje domysy6
= To zupenie moIliwe = odpara Jeanne2 myMlL5 o wielu zoIony5-
5zynnika5-2 ktNre utrudniajL 0ezpoMrednie z0adanie zwiLzku miJdzy
pozy5jL so5joekonomi5znL i po5zu5iem wasnej wartoM5i6 "NOniej2
podsumowujL5 doty5-5zasowe wywody2 powiedziaaF = C-odzi o to2 Ie
w gNwnym nur5ie kultury ameryka)skiej !zja5i z powodu Mredniego
niIszego po5zu5ia wasnej wartoM5i powinni odzna5zaK siJ gorszym
zdrowiem psy5-i5znym6 Tym5zasem okazuje siJ2 Ie tak nie jest6
&NIni5a polega po prostu na tym2 Ie normalnie2 zgodnie ze swoimi
trady5yjnymi poglLdami2 nie podkreMlajL swoi5- zalet tak mo5no jak
!ngloamerykanie6
C JE(T "AXD!NEF 7N8LI7T
I MIRPa &M!NT$C%N!
Drugi podany przez Jeanne przykad rNIni5 kulturowy5- w kwestii
poILdany5- stanNw emo5jonalny5- odnosi siJ2 paradoksalnie2 do
kon1liktNw interpersonalny5-6 "rzedstawia nam wyniki porNwnania
dany5- na temat Y5-odzL5y5-Z ze so0L par euroameryka)ski5- i
5-i)skoameryka)ski5-2 ze0rane przez niL i &o0erta Le3ensona na
Hniwersyte5ie 'erkeley
<
6
= % powodu i5- pojJ5ia YjaZ2 ludzie %a5-odu 5eniL odrNInianie siJ
od inny5-2 natomiast !zja5i upodo0nianie siJ do ni5- = przypom
niaa6 = Ludzie %a5-odu 5eniL kon1likty 5zy nieporozumienia 0ardziej
niI !zja5i2 0o dajL im one okazjJ do wyraIania stanNw wewnJtrzny5-2
a zatem 5-oK w sytua5ji kon1liktowej o0ie grupy 5zujL siJ Ole2 ludzie
%a5-odu 5zujL siJ w niej lepiej niI !zja5i6
Dane Jeanne pokazyway teI2 Ie istnieje kontinuum tego dyskom=
1ortu2 opierajL5e siJ gNwnie na stopniu akultura5ji !merykanNw
5-i)skiego po5-odzenia6 Im 0ardziej Y5-i)s5yZ 0yli (inoamerykanie2
tym mniej pozytywne emo5je przejawiali pod5zas kon1liktowy5-
rozmNw
C
6
= Czy te pary L5zy autenty5zna mioMKU = spyta Dalajlama6
= Tak = powiedziaa Jeanne6 = MNwiL2 Ie siJ ko5-ajL i spotykajL siJ
5o najmniej od roku2 5o w wypadku par studen5ki5- zna5zy2 Ie sL ze
so0L 0ardzo dugo6
(yszL5 to2 5z5igodny !m5-ok &inpo5ze z trudem powstrzyma
Mmie5-6
Jeanne spytaa DalajlamJF
= Czy #asza PwiLto0liwoMK zgadnie2 5o 0yo naj5zJstszL przy5zynL
nieporozumie)U 'ya ona ta sama u EuroamerykanNw i (inoamery=
kanNw6
Dalajlama dugo myMla2 zanim odpowiedzia6
= (prawa maIe)stwaU = spyta w ko)5u6 #yjaMniajL5 powody2
ktNre skoniy go do tego przypusz5zenia2 rzekF = 'ez zawar5ia
maIe)stwa wy0rali0y wolnoMK2 rozstali0y siJ6 To 0ardzo za5-odnia
postawa6 "ary azjaty5kie mogL siJ od ni5- 0ardzo rNIniK6 "ro0lemem
moIe 0yK otrzymanie zgody rodzi5Nw6
%apytaem Jeanne2 5zy te azjatoameryka)skie pary potrze0oway
0y pozwolenia rodzi5Nw na wziJ5ie Mlu0u6 i
= Tak2 niektNre z ni5- mogy0y potrze0owaK = ale dodaa2 Ie nie
sLdzi2 0y 0adane pary dojrzay do tej de5yzji6
= H !zjatNw apro0ata rodzi5Nw 0ardzo siJ li5zy = skomentowa to
Dalajl arna = 0ez wzglJdu na to2 5zy rze5zywiM5ie wywierajL na dzie5i
na5isk6 Nawet na %a5-odzie jest tak2 Ie jeMli miJdzy oj5em i 5NrkL
panujL 0ardzo do0re stosunki2 to 5Nrka 0ierze pod uwagJ u5zu5ia oj5a6
&ozeMmia siJ radoMnie2 5zyniL5 tJ ostatniL uwagJ2 i spojrza na
"aula6 "oprzedniego dnia "aul i jego 5Nrka Ewa od0yli z DalajlamL
prywatnL rozmowJ2 pod5zas ktNrej Ewa zapytaa go2 jak uniknLK
destruk5yjny5- emo5ji w mioM5i romanty5znej6 Dalajlama da jej
zdumiewajL5L radJ = Ie0y wyo0raziK so0ie negatywne 5e5-y oso0y2 z
ktNrL jest siJ zwiLzanL2 zdjLK jL z piedestau i przestaK idealizowaK2
dziJki 5zemu stanie siJ 0ardziej ludzka6 # ten sposN02 powiedzia2
twoje o5zekiwania wo0e5 drugiej oso0y stanL siJ 0ardziej realisty5zne i
0Jdzie mniej prawdopodo0ne2 Ie przygnJ0i 5iJ jej postJpowanie6
"owiedzia teI2 Ie mioMK powinna wykra5zaK poza 5zysty po5iLg 1i =
zy5zny i o0ejmowaK rNwnieI wzajemny sza5unek i Iy5zliwoMK6
&ada ta miaa 5-y0a zwiLzek z odkry5iami Jeanne6 "odejmujL5
ponownie swNj wLtek2 powiedziaaF
= Ciekawe2 #asza PwiLto0liwoMK2 Ie gNwnym powodem sprze5zek
zarNwno par euroameryka)ski5-2 jak i azjatoameryka)ski5- 0yo to
samoF zazdroMK6 C-odzio o to2 Ie jeden z partnerNw spJdza za duIo
5zasu z innL oso0L6
Dalajlama spojrza na s1erJ namiJtnoM5i 5-odnym okiem logikaF =JeMli
istoty ludzkie sL naprawdJ ra5jonalne i potra1iL do0rze wykorzystaK
swojL inteligen5jJ2 to we wspN5zesnym spoe5ze)stwie Mwie5kim2 w
ktNrym panuje duIa swo0oda seksualna2 powinny znajdowaK mniej
powodNw do zazdroM5i2 p o n i e w a I istnieje duIa swo0oda6
= wszem = odpara Jeanne = ale nie zawsze myMlimy i postJpujemy
ra5jonalnie6
= Czy nie wynika z tego2 Ie u5zelniane romanse nie sL z0yt ra5jo=
nalneU = zauwaIy !lan2 wz0udzajL5 Mmie5- Dalajlamy6
= #szystkie romanse = poprawi go "aul6
(konio mnie to do zadania Dalajlamie powaIniejszego pytania o
poglLd 0uddyjski w tej kwestiiF
= %azdroMK jest ewidentnie dolegliwL emo5jL2 prawdaU ! mioMK
romanty5znaU
"o dugiej dyskusji po ty0eta)sku !lan wyjaMni2 Ie trudno dokadnie
przetuma5zyK wyraIenie YmioMK romanty5znaZ na ten jJzyk6 Jego
zna5zenie wyoIono ostate5znie Dalajlamie2 wyjaMniajL52 YIe w wielu
wypadka5- nie jest to tylko przywiLzanie w dolegliwym sensie2 ale
0ardziej zoIona mieszanina przywiLzania2 troski i 5zuoM5i 6
!utorem tej de1ini5ji 0y T-upten Jinpa2 ktNry = mimo iI niegdyM 0y
mni5-em = jest o0e5nie Ionaty i ma dwNjkJ dzie5i6
!lan zauwaIy2 Ie pod5zas ty5- spotka) z naukow5ami o0aj 0yli
mnisi2 on i Jinpa2 przedstawiali niekiedy wasne poglLdy w podo0ny5-
kwestia5- w 1ormie prze5iwwagi dla poglLdNw Dalajlamy2 ktNry od
dzie5ka jest mni5-em6 Dalajlama po5zLtkowo przypusz5za2 Ie YmioMK
romanty5znaZ jest tym samym 5o poILdanie seksualne2 a zatem2 zgodnie
z 0uddyjskim punktem widzenia2 zali5za siJ do kategorii przypadoM5i
umysu6 Jednak !lan sprze5iwi siJ temu2 wskazujL52 Ie jest ona
analogiL dolegliwego wspN5zu5ia2 i stwierdzi2 Ie majL do 5zynienia z
-y0rydami2 w ktNry5- jeden element postrzegaK moIna jako dolegliwy2
natomiast drugi z pewnoM5iL taki nie jest6 Jinpa doda2 Ie do
niedolegliwy5- aspektNw mioM5i romanty5znej naleIL u5zu5ia
0liskoM5i2 empatii i zaIyoM5i oraz inne 5e5-y trwaej mioM5i6
Dalajlama skonkludowaF
= MioMK romanty5zna jest stanem zoIonym2 poniewaI skada siJ na
niL nie tylko poILdanie seksualne2 ale rNwnieI element ludzki6 Nie
darzymy na przykad mioM5iL romanty5znL przedmiotNw nieoIy=
wiony5-2 5-o5iaI 5zujemy do ni5- przywiLzanie6 ! zatem na mioMK
romanty5znL skada siJ zwykle zarNwno po5iLg seksualny2 jak i takie
ludzkie u5zu5ia jak Iy5zliwoMK i wspN5zu5ie6 ! skoro tak2 to mioMK
romanty5zna nie jest po prostu przypadoM5iL umysu2 poniewaI jest
zjawiskiem wieloaspektowym2 ktNrego pewne elementy sL dolegliwe2
inne zaM zdrowe6 Mimo to2 nawet jeMli nie jest jednL z dolegliwy5-
emo5ji2 z 0uddyjskiego punktu widzenia trze0a jL uznaK za stan
dolegliwy2 poniewaI jej podstawL jest silne przywiLzanie6 "rzywiLzanie
to za0arwia mioMK2 ktNrL od5zuwa5ie2 po5zu5ie zaIyoM5i i 0liskoM5i
przedmiotu przywiLzania6 &odzi siJ pytanie2 5zy mogL istnieK stosowne
1ormy tego przywiLzania2 i nawet patrzL5 na to z 0uddyjskiego punktu
widzenia2 odpowiedzieK trze0a twierdzL5o6 Nawet przywiLzanie moIe
0yK poIyte5zne2 jeMli towarzyszL mu Iy5zliwoMK i wspN5zu5ie2 0o sL to
u5zu5ia do0re6
7iedy sko)5zy2 Jeanne podsumowaa reak5je romanty5zny5- par
pod5zas rozmNw2 ktNre prowadziy na temat jakiegoM przedmiotu
nieporozumie) w i5- zwiLzku6 5enia reak5je negatywne2 takie jak
zoMK2 agresywnoMK i napastliwoMK2 oraz pozytywne2 takie jak 5zuoMK2
radoMK i do5enianie partnera6
= (twierdziliMmy2 Ie nie ma Iadny5- rNIni5 kulturowy5- w li5z0ie
negatywny5- reak5ji emo5jonalny5-2 ale Ie sL pewne rNIni5e w li5z
0ie reak5ji pozytywny5- = powiedziaa6 = !merykanie po5-odzenia
europejskiego doznawali pod5zas kon1liktu wiJ5ej pozytywny5-
emo5ji niI !merykanie 5-i)skiego po5-odzenia2 5o potwierdza te
zJ2 Ie w kultura5- za5-odni5- kon1likt jest 0ardziej poILdany niI
w azjaty5ki5-
?+
6
("7JNE !%J!T$C7IE NIEM#LWT!
Jeanne kontynuowaaF
= Innym aspektem emo5ji2 na ktNry majL wpyw kulturowe pojJ
5ia YjaZ2 jest i5- skadnik 1izjologi5zny = reak5je naszy5- organizmNw6
Jako jednostki :YjaZ; niezaleIne2 Euroamerykanie 0ardzo so0ie 5eniL
stany duIego po0udzenia2 0o znajdowanie siJ w przyjemnym stanie
jest dla ni5- 0ardzo waIne6 #ykazujL wiJ5 pod5zas przeIywania
emo5ji wyIsze po0udzenie 1izjologi5zne i wolniej powra5ajL do
niskiego stanu po0udzenia6 Natomiast jednostki wspNzaleIne 0ar
dziej so0ie 5eniL stany niskiego po0udzenia6 NiezaleIne YjaZ skupia siJ
na so0ie i 5-5e 5zuK siJ do0rze2 ale nasze wysokie po0udzenie moIe
sprawiK2 Ie inni 0JdL siJ 5zuK Ole6 %atem oso0y o wspNzaleInym YjaZ
5-5L wykazywaK siJ niskim po0udzeniem pod5zas przeIywania
emo5ji i 0yK moIe szy05iej powra5ajL do stanu maego po0udzenia2
a0y nie dopuM5iK do tego zego samopo5zu5ia inny5-6 Innymi sowy2
jednostki o wspNzaleInym YjaZ starajL siJ2 a0y i5- stan emo5jonalny
mia jak najmniejszy wpyw na stan emo5jonalny inny5- osN06
NastJpnie Jeanne przedstawia potwierdzajL5e jej tezJ dane ze0rane
przez Jerome[a 7agana2 psy5-ologa rozwoju z 4ar3ardu2 ktNry porNwna
reak5je 1izjologi5zne 5zteromiesiJ5zny5- niemowlLt z "ekinu z
reak5jami niemowlLt euroameryka)ski5- w tym samym wieku
??
6
= "odawano tym niemowlJtom wiele rNIny5- 0odO5Nw u5zu=
5iowy5-2 pokazywano im poruszajL5e siJ przedmioty i o0serwowano
i5- za5-owanie6 (twierdzono2 Ie niemowlJta z rodzin euroamery=
ka)ski5- pakay wiJ5ej2 wiJ5ej wokalizo way i wiJ5ej marudziy2 Ie
wyglLday na 0ardziej zaniepokojone6
#yraOnie zaintrygowao to DalajlamJ6 "o5-yli siJ i Iywo gestyku=
lowa2 rozmawiajL5 z tuma5zami o ty5- dany5-6 (zuka wyjaMnienia6
= To 0ardzo interesujL5e = powiedzia6 = Czy sL jakieM zna5zL5e
rNIni5e w doMwiad5zenia5-2 ktNre 0yy i5- udziaem w 5iLgu ty5-
5ztere5- miesiJ5yU
= to pytanie = rzeka Jeanne6 = Tego waMnie nie wiemy6
= To ma de5ydujL5e zna5zenie = powiedzia Dalajlama6 Gdy0y siJ
okazao2 Ie i5- doMwiad5zenia rNIniy siJ2 to moIna 0y 0yo wyklu5zyK
uwarunkowania genety5zne6 &NIni5e zao0serwowane w tak krNtkim
5zasie po urodzeniu mogy0y 0yK skutkiem oddziaywania Mrodowiska
na dzie5ko w okresie podowym = wpywu reak5ji emo5jonalny5- matki
= al0o sposo0u zajmowania siJ dzie5kiem i reagowania na jego
za5-owania od 5-wili2 gdy przyszo na Mwiat6
= Tak jest = powiedziaa Jeanne2 pojLwszy w lot2 o 5o 5-odzi
Dalajlamie6 = Nie wiemy2 5zy te rNIni5e sL zdeterminowane gene=
ty5znie6
= Czy psy5-ologia rozwoju = spyta Dalajlama = moIe jakoM okreMliK2
w ktNrym stadium rozwoju dzie5ko potra1i rozpoznaK matkJ ze
MwiadomoM5iL2 Ie to onaU
Jeanne zdaa siJ w tej materii na Marka Green0erga2 jako eksperta w
tej dziedzinie6
= To zaleIy od modalnoM5i 5zu5iowej = wyjaMni Mark6 = # pierw=
szy5- dnia5- Iy5ia noworodki potra1iL rozpoznaK po zapa5-u wkadkJ
do stanika matki i odrNIniK jL od wkadek do stanikNw matek inny5-
dzie5i6
= d razuU = spyta Dalajlama6 = Mamy wiJ5 do 5zynienia z
samorzutnie pojawiajL5ym siJ u5zu5iem zaleInoM5i6
=JeMli 5-odzi o kana su5-owy2 rozpoznajL gos matki juI od
urodzenia = powiedzia Mark6 = &ozpoznawanie wzrokowe pojawia siJ
pNOniej2 poniewaI ukad widzenia nie jest jesz5ze w peni wy=
kszta5ony6
# tym momen5ie ponownie doszo do gosu zamiowanie Dalajlamy
do eksperymentNwF
= Mam do pana pytanie2 Mark6 Gdy0y jednego dnia daK
noworodkowi do ssania pierM jego matki2 a nastJpnego dnia pierM innej
ko0iety2 to 5zy opiera0y siJ przed ssaniem2 5zy zareagowa0y ina5zejU
= Tak = odpar Mark6
&i5-ard Da3idson uzupeni tJ wypowiedO in1orma5jL o innym
odkry5iuF
=JeMli w trze5im trymestrze 5iLIy umieM5i siJ na 0rzu5-u matki
goMnik2 przez ktNry puM5i siJ gos innej ko0iety2 to pNd reaguje 1izjo=
logi5znie ina5zej na jej gos niI na gos matki2 a wiJ5 rozpoznaje jL
jesz5ze przed urodzeniem6
= Mimo to = zauwaIya Jeanne = nie jest jasne2 5zy sL to rNIni5e
genety5zne2 5zy teI spowodowane wpywem odmienny5- 5zynnikNw
Mrodowiskowy5-6
= ! jeMli te dzie5i sL z TajwanuU = spyta Dalajlama6
= C-5iaa0ym to z0adaK = odpowiedziaa Jeanne z uMmie5-em6
Dalajlama dalej drLIy kwestiJ wpywNw MrodowiskaF
= To2 5zy dzie5ko wy5-owywao siJ od po5zLtku w siero5i)5u al0o
Io0ku2 moIe rNwnieI mieK zna5zenie6
= Tak = zgodzia siJ z nim Jeanne6
= JeMli rodzi5e sL w pra5y2 dzie5i mogL 0yK w Io0ku = powiedzia
Dalajlama2 zastanawiajL5 siJ w5iLI nad danymi ze0ranymi przez 7a=
gana w "ekinie6 = To siJ 5zJsto zdarza w systemie komunisty5znym6
= Tak2 to prawda6
= ! wiJ5 nie moIna powiedzieK2 Ie jest to 5e5-a C-i)5zykNw 5zy
!zjatNw6
Jeanne ponownie przyznaa mu ra5jJ2 dodajL5F
= Nie udao siJ nam rozgryOK przy5zyn ty5- rNIni5 kulturowy5-6
!le jednL z moIliwy5- jest pojJ5ie YjaZ6
"ytania Dalajlamy sprawiy2 Ie Jeanne za5zJa IaowaK2 iI psy=
5-ologia kulturowa nie jest 0ardziej rozwiniJtL naukL6 #szystko2 o
5zym wspomnia = metody wy5-owania dzie5i2 jakoMK opieki rodzi=
5ielskiej = mogo 0yK OrNdem odkryty5- przez 7agana i inny5-
rNIni5 kulturowy5-6 # tym momen5ie 0yo po prostu za mao dany5-2
0y rozpoznaK 5zynniki kulturowe6 Dalajlama podniNs innL kwestiJF
= "oniewaI komunisty5zne C-iny sL wyjLtkowym spoe5ze)stwem
azjaty5kim2 w ktNrym 5elowo wykorzystuje siJ inIynieriJ spoe5znL2
jeMli 5-5e5ie uIyK tego sowa2 mogL nie 0yK reprezentatywnym
przykadem wszystki5- spoe5znoM5i azjaty5ki5-6
= To prawda = przyznaa Jeanne6 = !le podo0ne rNIni5e w porNw=
naniu z %a5-odem 5zy kulturL euroameryka)skL wykazujL inne grupy
!zjatNw2 na ktNre komunizm nie wywar Iadnego wpywu6
Na popar5ie swoi5- sNw za5zJa przedstawiaK dane doty5zL5e
niemowlLt sinoameryka)ski5- = urodzony5- w (tana5- %jedno5zony5-
dzie5i 5-i)ski5- rodzi5Nw = i niemowlLt euroameryka)ski5-
?*
6 #yania
siJ z ni5- ten sam o0razF
= NiemowlJta sinoameryka)skie potra1iL szy05iej uspokoiK siJ po
po0udzeniu niI euroameryka)skie6 To podstawowe odkry5ie6
Dalajlama zada pytanie doty5zL5e metodologii ty5- 0ada)F
= %astanawiam siJ2 5zy Mrodowiska rodzinne2 w ktNry5- wy5-o=
wyway siJ te dzie5i2 rNIniy siJ 5zy 0yy podo0ne6
= Niestety = powiedziaa Jeanne = autorzy ty5- 0ada) pogrupowali
dzie5i tylko pod wzglJdem i5- dziedzi5twa kulturowego2 nie 0iorL5 pod
uwagJ inny5- 5zynnikNw2 ktNre mogy mieK wpyw na te rNIni5e6
Jeanne stwierdzia2 Ie Dalajlama 0ardzo wnikliwie zauwaIa 0raki
psy5-ologii kulturowej2 wskazujL5 jedno5zeMnie na moIliwe me5-a=
nizmy oddziaywania kultury na jednostki6 "owiedziaa teI2 Ie 0ez
wzglJdu na to2 jakie sL tego przy5zynyF
= NiemowlJta azjaty5kie sL mniej po0udliwe i szy05iej uspokajajL
siJ niI i5- za5-odni rNwieMni5y6 "ewne dowody Mwiad5zL o tym2 Ie
rNIni5a ta utrzymuje siJ rNwnieI u dorosy5-6 Na przykad omawiane
juI 0adania par studen5ki5- wykazay2 Ie pod5zas kon1liktu zmien
noMK rytmu ser5a u !merykanNw po5-odzenia 5-i)skiego jest
mniejsza niI o EuroamerykanNw6
Na popar5ie tej tezy przyto5zya wyniki 0ada) rytmu ser5a pod5zas
odru5-u wzdrygniJ5ia2 podo0ny5- do ty5-2 ktNrym "aul Ekman i
&o0ert Le3enson poddali lamJ Qsera6 # 0adania5- ty5-2 po usy=
szeniu goMnego2 wywoujL5ego wzdrygniJ5ie dOwiJku2 !merykanie
po5-odzenia 5-i)skiego do5-odzili do rNwnowagi szy05iej niI !me=
rykanie po5-odzenia meksyka)skiego
?/
6 gNlnie 0iorL52 im silniejsza
jest u danej oso0y reak5ja wzdrygniJ5ia2 tym silniejsza jest jej reak5ja
emo5jonalna6 Dane te2 powiedziaa Jeanne2 zdajL siJ Mwiad5zyK2 Ie
moIe 0yK 5oM w oto5zeniu kulturowym2 5o wpywa na to2 jak reagujemy
1izjologi5znie2 ale na razie z0yt mao o tym wiadomo2 0y moIna 0yo
wysuwaK jakieM -ipotezy6
7NCENT&!CJ! N! ('IE C%$ N! INN$C4U
Inna jesz5ze rNIni5a kulturowa polega na tym2 Ie pod5zas wydarze)
o adunku emo5jonalnym !zja5i z reguy kon5entrujL siJ na inny5-2
natomiast ludzie z %a5-odu na so0ie6
= 5zywiM5ie wystJpujL w tym wzglJdzie rNIni5e wMrNd !zjatNw i
wMrNd ludzi z %a5-odu = wyjaMnia Jeanne = ale ogNlnie 0iorL52 pod5zas
interak5ji spoe5zny5- ludzie z %a5-odu myMlL o so0ie2 pod5zas gdy
oso0y o wspNzaleInym YjaZ myMlL w tym 5zasie o drugiej oso0ie6
"ytajL5 oso0y 0adane o to2 kiedy od5zuwajL najintensywniejsze emo5je2
stwierdzamy2 Ie !zja5i 5zJM5iej mNwiL o wydarzenia5-2 ktNre doty5zL
inny5-2 niI o tym2 5o siJ przytra1ia im samym6 % ludOmi %a5-odu jest
odwrotnieF najsilniejsze emo5je pojawiajL siJ u ni5- w zwiLzku z tym2
5o siJ im przydarza6
"ytano o wstyd2 emo5jJ majL5L sz5zegNlnie istotne zna5zenie w
kultura5- azjaty5ki5-2 gdzie 5zJsto wywouje jL negatywna o5ena
wystawiona przez inny5- al0o Yutrata twarzyZ6 Jeanne przedstawia
dane z przeprowadzony5- przez sie0ie studiNw porNwnaw5zy5-
4mongNw2 5zonkNw jednego z plemion laota)ski5-2 i Euroamery=
kanNw6 "rze5zytaa goMno opis sytua5ji2 ktNra wz0udzia po5zu5ie
wstydu u !merykanina europejskiego po5-odzeniaF Y"rzyjLem sta=
nowisko zastJp5y kierownika i myMlaem2 Ie 0JdJ w tym do0ry6 "o
okoo piJ5iu miesiL5a5- pojLem2 Ie jestem kiepski2 i naprawdJ zro0io
mi siJ wstyd2 Ie jestem tak marnym kierownikiem6 Czuem wstyd i
zaIenowanie z powodu mojej marnej pra5yZ6
= Natomiast !merykanka -mo)skiego po5-odzenia = kontynu
owaa Jeanne = napisaa o drJ5zL5ym jL u5zu5iu wstydu2 5o nastJpu
jeF YNazywam siJ g6 To -mo)skie nazwisko6 MieliMmy pastora o tym
samym nazwisku6 "rzyapano go na romansowaniu z jednL z para1ia
nek6 n nie jest naszym krewnym2 ale sam 1akt2 Ie nosi to samo
nazwisko2 okry je wstydem6 Mieli trzyletni romans i jest mi 0ardzo
wstyd z tego powoduZ6 #styd wywoay u niej u5zynki innej oso0y6
Nawet siJ z niL nie znaa2 ale naleIeli do tego samego klanu2 pod
stawowej jednostki spoe5znej u 4mongNw2 a wiJ5 nosili to samo
nazwisko
?,
6
Inny przyto5zony przykad po5-odzi z 0ada) studentNw2 ktNry5-
proszono o prze5zytanie -ipotety5znego s5enariuszaF mieli so0ie wy=
o0raziK2 Ie al0o oso0a 0adana2 al0o jej 0rat zro0i 5oM zego6
= C-i)5zy5y 5zuli wiJkszy wstyd i mieli wiJksze po5zu5ie winy niI
!merykanie2 kiedy za jakieM niestosowne za5-owanie odpowiedzialny
0y i5- 0rat = powiedziaa Jeanne
?S
6 NastJpnie podsumowaa swoje
wywodyF = # porNwnaniu z ludOmi z %a5-odu !zja5i od5zuwajL
wiJkszy wstyd i drJ5zy i5- wiJksze po5zu5ie winy2 ale teI 5zujL wiJk
szL dumJ z powodu postJpkNw inny5- osN02 poniewaI i5- pojJ5ie
YjaZ opiera siJ w wiJkszym stopniu na stosunka5- z innymi6 ! zatem
okazuje siJ2 Ie kulturowe pojJ5ia YjaZ wpywajL na nasze przeIywanie
emo5ji2 okreMlajL52 jaka emo5ja jest poILdana oraz na kogo zwra5amy
uwagJ = na sie0ie 5zy na inny5-6 7ultura zdaje siJ przenikaK do
naszy5- organizmNw2 wpywajL5 na naszL 1izjologiJ6 MyMlJ2 Ie te kul
turowe rNIni5e powinny zostaK uwzglJdnione przy opra5owywaniu
taki5- programNw2 o jaki5- mNwiliMmy w5zoraj6 JeMli na przykad
stworzymy program rozwoju zdolnoM5i emo5jonalny5-2 to jest praw
dopodo0ne2 Ie !merykanie 0JdL uwaIaK2 iI program ten jest potrze0
ny wszystkim innym2 ale nie im2 natomiast w kultura5- azjaty5ki5-
moIe 0yK ina5zej6
Dalajlama da na to 5ierpkL ripostJF
=Nie wiem2 w jakim stopniu jest to 5-arakterysty5zne dla !me=
rykanNw2 poniewaI nawet Ty0eta)5zy5y2 su5-ajL5 nauk 'uddy2 myMlL
so0ie na ogNF YTo dla inny5-Z2 jak gdy0y 5-5ieli powiedzieKF Yni tego
potrze0ujL2 ale ja nieZ6
Jeanne goMno zastanawiaa siJ2 5zy w jesz5ze wiJkszym stopniu nie
odnosio0y siJ to do !merykanNw2 zwasz5za gdy0y przyszo do2
powiedzmy2 rozwijania wspN5zu5ia6 "rzyto5zya dane z 0ada) poka=
zujL5y5-2 Ie !merykanie2 0ardziej niI ludzie inny5- kultur2 przekonani
sL o swojej ponadprze5iJtnoM5i2 o tym2 Ie sL lepsi od inny5-6
= Niestety2 jest to postawa 0ardzo ameryka)ska6 Musimy opra
5owaK programy2 ktNre zostay0y uznane za waM5iwe i zaak5eptowane
przez 5zonkNw rNIny5- kultur6 MyMlJ2 Ie ak5eptujL5 rNIni5e kultu
rowe i wL5zajL5 je do naszy5- programNw2 moIemy naprawdJ zapo
5zLtkowaK powsze5-ne nau5zanie wspN5zu5ia6
7iedy Jeanne sko)5zya2 Dalajlama ujL jej donie i skoni przed niL
gowJ6
&%"%N!#!NIE "D'IET(T#
C-o5iaI Dalajlama wysu5-a prelek5ji Jeanne z Iywym zaintere=
sowaniem2 s5epty5znie odnosi siJ do tezy o wadze rNIni5 kulturowy5-
w porNwnaniu ze wspNlnym dziedzi5twem ludzkoM5i i uniwersalnoM5iL
ludzkiego losu6 "od5zas pNOniejszej dyskusji poruszy intrygujL5L
kwestiJF
= Jestem zdumiony2 Ie tak 0ardzo upiera5ie siJ przy twierdzeniu
o tej 1undamentalnej rNIni5y w panowaniu nad emo5jami miJdzy
ludOmi #s5-odu i %a5-odu6 To2 o 5zym mNwimy2 moIe rNwnie
do0rze 0yK zwiLzane z du5-owoM5iL6 "rzy5zyny ty5- rNIni5 mogL
leIeK nie w odmiennoM5ia5- kultur 5zy w rNIni5a5- etni5zny5-2 ale
ra5zej w dziedzi5twie trady5ji religijny5-6 Na przykad w trady5ji
judeo5-rzeM5ija)skiej2 ktNra skupia siJ na 'ogu2 a na5zelnym 5elem
du5-owym jest osiLgniJ5ie trans5endentnego z nim zjedno5zenia2
kadzie siJ mniejszy na5isk na poprawJ wewnJtrznego Iy5ia emo5jo
nalnego 5zy wytworzenie wewnJtrznej rNwnowagi6 (z5zera wiara
w (twNr5J i postJpowanie wynikajL5e ze sz5zerej mioM5i do 'oga
prowadzL do sz5zerej mioM5i 0liOniego6 Takie rze5zy jak za0Njstwo2
kradzieI 5zy gwat sprze5zne sL z tL wiarL6 Jest to silna motywa5ja do
stania siJ do0rym 5zowiekiem6
Natomiast najwyIszym dLIeniem praktykujL5ego 0uddysty =5iLgnL =
jest osiLgniJ5ie nirwany6 Na5isk kadzie siJ na to2 5o siJ dzieje we
wnJtrzu 5zowieka2 a wiJ5 waIne stajL siJ te negatywne emo5je i
wynikajL5e z ni5- dziaaniaF musimy wiedzieK2 5o siJ dzieje w naszym
umyMle6 ! zatem w 0uddyzmie 5el jest inny6 % kulturowego punktu
widzenia nawet sa0e 5-wytanie siJ rze5zywistoM5i YjaZ i Mwiata staje siJ
przeszkodL2 zjawiskiem negatywnym6 'yK moIe wiJ5 ta rNIni5a 0ierze
siJ naprawdJ z tego podstawowego nastawieniaF na trans5enden5jJ w
pierwszym2 a na rozwNj wewnJtrzny w drugim wypadku6 !le zostawmy
przekonania religijne na 0oku2 nie rozmawiamy tu o ty5- su0telny5-
rNIni5a5-6 &ozmawiamy teraz o ety5e Mwie5kiej6 ! jeMli o to 5-odzi2 nie
wierzJ2 Ie wystJpujL jakieM 1undamentalne rNIni5e miJdzy ludOmi
%a5-odu i #s5-odu6 Takie jest moje podstawowe przekonanie6 =
Iywiwszy siJ2 dodaF = Czasami sLdzJ2 Ie naukow5y przesadnie
podkreMlajL rNIni5e w dziedzinie2 ktNrL uprawiajL6 Nie starajL siJ
patrzeK 5aoM5iowo i nie widzL2 Ie wszystko jest w isto5ie rze5zy
jednolite6 7on5entrujL siJ na dro0ny5- rNIni5a5-6 Nawet w jednej
oso0ie wystJpuje wiele rNIni56 Ja sam jestem porannym dalajlamL2
popoudniowym dalajlamL i wie5zornym dalajlamL6 MiJdzy nimi jest
mnNstwo rNIni5F w stanie umysu2 a nawet IoLdka2 0o raz jest pusty2 a
raz peny6
Tak oto wrN5iliMmy do gNwny5- zagadnie) poruszony5- dawno
temu w rozmowie "aula Ekmana z Margaret Mead2 do programu
spoe5znego2 ktNry implikujL 0adania kulturowe6 Jeanne zgodzia siJ z
tezL Dalajlamy2 Ie istniejL zarNwno rNIni5e2 jak i podo0ie)stwa kul=
turowe i Ie kaIda jednostka przejawia zrNIni5owane za5-owania6
"owiedziaa2 Ie 1akty5znie na pewnym poziomie wszys5y sL ta5y sami6
#5iLI jednak uwaIaa2 Ie wielkoMK rNIni5 kulturowy5- pozostaje
sprawL otwartL2 a ona sama i inni starajL siJ jL okreMliK6 "rzyznaa
rNwnieI2 Ie de5yzja o skupieniu siJ na podo0ie)stwa5- lu0 rNIni5a5-
kulturowy5- zaleIy w pewnym stopniu od programu spoe5znego
0ada5za6 Jej oso0iste zainteresowanie rNIni5ami kulturowymi 0yo w
duIym stopniu spowodowane i5- kompletnym ignorowaniem w
wiJkszoM5i ameryka)ski5- kontekstNw naukowy5-2 stwarzajL5y5-
potrze0J zwrN5enia na nie uwagi za5-odniej psy5-ologii6 %dawaa
so0ie doskonale sprawJ z tego2 Ie gdy psy5-olodzy ameryka)s5y
mNwiL o Yuniwersalia5-Z w s1erze emo5jonalnej2 nader 5zJsto majL na
myMli Y0iay5- !ngloamerykanNwZ6 &Nwnie do0rze rozumiaa2 Ie
Dalajlama2 ktNrego 5elem jest zjedno5zenie ludzi naleIL5y5- do
rNIny5- trady5ji religijny5-2 5-5e siJ skon5entrowaK gNwnie na
podo0ie)stwa5-2 5zyli na uniwersalnym 5-arakterze ludzki5- przeIyK i
doMwiad5ze)6
"otem Jeanne odniosa siJ do -ipotezy DalajlamyF = "o pierwsze2
gNwne trady5je religijne naleIL5e do kultury azjaty5kiej i kultury
za5-odniej z 5aL pewnoM5iL rNIniL siJ2 5o moIe wyjaMniaK kulturowe
rNIni5e w od5zuwaniu i wyraIaniu emo5ji2 ktNre dzisiaj opisaam6
Ciekawe2 Ie ameryka)s5y C-i)5zy5y poddani 0adaniom2 ktNry5-
wyniki przedstawiam dziM rano2 nie 0yli 0uddystami6 ni teI 0yli
5-rzeM5ijanami2 a mimo to wykazywali te rNIni5e6
!le = dodaa = zgadzam siJ z #aszL PwiLto0liwoM5iL2 Ie w o0rJ0ie
kaIdej grupy kulturowej wystJpuje mnNstwo rNIni5 indywidualny5-2 a
kulturowe pojJ5ia YjaZ sL tylko ogNlnymi sposo0ami ujJ5ia istnienia2 na
ktNre reagujL jednostki6 5zywiM5ie sL i na %a5-odzie oso0y2 ktNre
0ardzo interesujL siJ 0uddyzmem i prawdopodo0nie sL 0ardziej
wspNzaleIne6 Jednak mimo to kaIda jednostka w danym kontekM5ie
kulturowym musi w jakiM sposN0 reagowaK na przekazy2 ktNre w tym
kontekM5ie dominujL6 Na przykad w (tana5- %jedno5zony5- na
kaIdym kroku stykamy siJ z przekazem2 zgodnie z ktNrym jako jed=
nostka jesteM kimM sz5zegNlnym i powinieneM propagowaK tJ swojL
wyjLtkowoMK6 Nie zna5zy to2 Ie tak uwaIa kaIdy !merykanin o0e5ny w
tej sali2 ale Ie wszys5y reagujL na ten ogNlniejszy przekaz kulturowy6
MyMlJ2 Ie tak naprawdJ to waMnie jest OrNdem rNIni5 kulturowy5-6
JEDN(T7! ! #("QLNT!
#iedziaem z moi5- podrNIy2 Ie wiele kultur za5-odni5- nie jest aI
tak indywidualisty5zny5- jak ameryka)skaD niektNre sL 0ardziej
kolektywisty5zne2 podo0nie jak w !zji6
=# kultura5- skandynawski5- = wtrL5iem w nawiLzaniu do ostatniej
wypowiedzi Jeanne = o0owiLzuje 0ardzo podo0na do azjaty5ki5-
zasada2 Ie nie powinno siJ wystJpowaK przed szereg2 wyrNIniaK
spoMrNd inny5-6
I 1akty5znie2 dane Jeanne pokazyway2 Ie !merykanie po5-odzenia
skandynawskiego sL mniej ekspresyjni emo5jonalnie niI i5- wspN=
o0ywatele2 ktNry5- przodkowie po5-odzili z Europy Mrodkowej i po=
udniowej6 dnosi siJ to zwasz5za do okazywania radoM5i
?@
6
Jeanne przyznaa2 Ie inni przeprowadzili wiele 0ada) porNwnaw=
5zy5-2 jeMli 5-odzi o rNIni5e w stopniu indywidualizmu i kolektywizmu
w kultura5- za5-odni5-
?>
6
= !le = dodaa = trze0a dopiero z0adaK2 5zy kolektywisty5zna kultura
za5-odnia nie jest 0ardziej indywidualisty5zna niI azjaty5ka6
= Jest w tym 5oM dziwnego = zauwaIy Dalajlama6 = # klasy5znej
religii %a5-odu2 w 5-rzeM5ija)stwie2 mamy jednego (twNr5J6 Tak samo
jest o5zywiM5ie w judaizmie i w islamie2 skoro juI o tym mowa6 #e
wszystki5- ty5- trze5- religia5- MrNdziemnomorski5-2 ty5- tak zwany5-
religia5- za5-odni5-2 panuje ta sama wiara w zewnJtrznego stwNr5J2
ktNry stworzy Mwiat2 wL5znie ze wszystkimi IyjL5ymi na nim istotami6
JesteMmy wszys5y podo0ni w tym sensie2 Ie jesteMmy dzieem tego
jednego stwNr5y2 dziJki 5zemu mamy wspNlne po5-odzenie2 5o
o5zywiM5ie ozna5za2 Ie wszys5y jesteMmy 0raKmi i siostrami2 5zonkami
tej samej rodziny2 majL5ymi jednego oj5a6 % teologii tej logi5znie
wynika po5zu5ie YnieindywidualnoM5iZ2 jednakowoM5i i jednorodnoM5i6
# klasy5znej ws5-odniej 5zy azjaty5kiej religii = kontynuowa =nie
ma takiego pojJ5ia zewnJtrznego twNr5y stwarzajL5ego wszystko6 Jest
ra5zej tak2 Ie sytua5ja kaIdej o0darzonej 5zu5iem istoty jest wynikiem
dziaania indywidualnej karmy2 ktNra sprowadza nas na ten Mwiat6 Nawet
Mwiat2 ktNrego doMwiad5zamy2 powstaje z naszej karmy6 Jedna z 5ztere5-
zasad karmy mNwi2 Ie jeMli nie stworzysz przy5zyny2 nie doMwiad5zysz
skutku6 JeMli stworzyeM przy5zynJ2 0ez wLtpienia doMwiad5zysz jej
skutku6 #szystko to jest jednostkowe2 a wiJ5 twoje doznania i przeIy5ia
wple5ione sL w twojL indywidualnoMK6 Pwiat2 w ktNrym istniejesz2
stworzyeM ty sam2 jednostka6 Nie ma Iadnego2
wspNlnego wszystkim2 zewnJtrznego OrNda6 #ynikao0y z tego2 Ie w
0uddyzmie element indywidualizmu jest 0ardzo silny2 a tym5zasem
wydaje siJ2 Ie jest na odwrNt6 MyMlJ wiJ52 Ie jeMli nie ma Iadny5- teo=
logi5zny5- podstaw tego wspNzaleInego YjaZ w !zji i silnego indy=
widualizmu na %a5-odzie2 to musi 0yK za to odpowiedzialny jakiM inny
5zynnik6 Jakie mogL to 0yK 5zynnikiU
= 'yK moIe pewien wpyw wywierajL 5zynniki ekonomi5zne i ro=
dzinne = wysunJa przypusz5zenie Jeanne6 = (LdzJ2 Ie na po5zu5ie YjaZ
wpywa mnNstwo 5zynnikNw6 #asza PwiLto0liwoMK mNwi waMnie o tej
zoIonoM5i6 To nie jest takie proste6 Nie jest tak2 Ie wszystkie kultury
za5-odnie majL takie nastawienie2 a wszystkie azjaty5kie takie6 Na
przykad w posz5zegNlny5- kultura5- jest 5oraz wiJ5ej jednostek
dwukulturowy5-2 taki5- jak ja2 na ktNre wpyw wywierajL dwie kultury6
# pewny5- konteksta5- jestem 0ardzo niezaleIna2 a w inny5- 0ardzo
wspNzaleIna6 (posN0 przejawiania siJ ty5- rNIny5- wpywNw u
jednostki jest 0ardzo zoIony6
= 7iedy przyglLdamy siJ religii2 na przykad 5-rzeM5ija)stwu =doda
!lan = to jest 0ardzo waIne2 0yMmy dostrzegali jej rozwNj -istory5zny6
"od5zas re1orma5ji kadziono 0ardzo silny na5isk na indywidualnL wiJO
z 'ogiem2 0ez poMredni5twa kapana2 a duIo mniejszy na spoe5znoMK6
# okresie oMwie5enia z kolei podkreMlano indywidualny rozum6 (LdzJ2
Ie to podkreMlanie roli jednostki jest wydarzeniem wzglJdnie MwieIej
daty6 "odejrzewam2 Ie w 5-rzeM5ija)stwie Mredniowie5znym2 przed
re1orma5jL protestan5kL2 moIna 0y znaleOK duIo wiJ5ej podo0ie)stw do
modelu azjaty5kiego6
= % 5zego wynika = skonkludowaa Jeanne = Ie kultura 5ay 5zas siJ
zmienia6
%daniem Dalajlamy 0ya to istotna kwestia6 Jak mi pNOniej
powiedzia2 w5iLI mia metodologi5zne wLtpliwoM5i 5o do zasadnoM5i
generalizowania rNIni5 kulturowy5-2 z tego juI 5-oK0y powodu2 Ie
posz5zegNlne kultury stale siJ rozwijajL6 %ao0serwowa we wasnej
kulturze2 Ie juI samo kontaktowanie siJ z kulturami oM5iennymi
prowadzi do zmian6 #iedza o taki5- rNIni5a5-2 jak stopie) ekspresji
dany5- emo5ji w jakiejM grupie2 moga0y 0yK uIyte5zna2 ale i tak kaIdy
od5zuwa w gJ0i duszy te same emo5je6 Jako postaK znana na
s5enie Mwiatowej2 Dalajlama wola kon5entrowaK siJ na 5e5-a5-
wspNlny5- wszystkim i dopiero w dalszej kolejnoM5i2 i tylko w razie
potrze0y2 zwra5aK uwagJ na rNIni5e6 Jego gJ0okie przekonanie2 Ie
wszys5y ludzie sL na poziomie 1undamentalnym ta5y sami2 sprawiao2
Ie nie zwaIa na to2 5zy ktoM jest C-i)5zykiem2 4indusem 5zy !me=
rykaninem2 le5z stara siJ znaleOK rozwiLzania ludzki5- dylematNw2
przed ktNrymi staje kaIdy z nas6
"od5zas przerwy na -er0atJ Jeanne od0ya z DalajlamL 0ardziej
oso0istL rozmowJ6 HwaIaa2 Ie musi mu wyjaMniK2 iI solidaryzuje siJ z
Ty0eta)5zykami w i5- wal5e z komunisty5znymi C-inami6 "owiedzia
jej na to2 Ie nie Iywi Iadnej wrogoM5i do C-i)5zykNw i ma gJ0oki
sza5unek dla 5-i)skiej kultury6 (korzystaa z tej okazji2 0y oznajmiK
mu2 Ie rNwnieI wielu inny5- !merykanNw 5-i)skiego po5-odzenia
sympatyzuje z walkL Ty0eta)5zykNw2 5-o5iaI sz5zy5i siJ swoim
dziedzi5twem kulturowym6 7iedy powiedzia jej2 jak 0ardzo go to
poruszyo2 o5zy Jeanne zaszy zami2 podo0nie jak jego6
& % D % I ! R H
N!HC%!NIE D'&CI (E&C!
"iszL5 0nteligenc' emoc'onaln* :wydanL w ?CCS roku;2 szukaem
przykadNw2 ktNre pokazay0y2 Ie dzie5i mogL wiele skorzystaK z
kszta5enia emo5jonalnego w szkole6 Jednak w tamtym 5zasie 0y to dla
systemu eduka5ji z0yt Mmiay pomys i niewiele szkN ro0io to2 do
5zego przekonywaem wadze oMwiatowe6 Jesz5ze mniej 0yo pro=
gramNw kszta5enia emo5jonalnego2 ktNry5- autorzy dysponowali
danymi potwierdzajL5ymi i5- skute5znoMK6
Jednym z wyjLtkNw 0y program opra5owany przez naszego na=
stJpnego prelegenta2 Marka Green0erga6 "!T4( :"romoting !lter=
nati3e T-inking (trategies = Y"ropagowanie alternatywny5- strategii
myMleniaZ;c u5zy niesyszL5e dzie5i2 jak majL wykorzystywaK jJzyk2
a0y lepiej rozumieK swoje emo5je i panowaK nad nimi = uMwiadamiaK
so0ie i rozpoznawaK u5zu5ia wasne i inny5- oraz regulowaK je
?
6 Tak siJ
skada2 Ie umiejJtnoM5i te sL gNwnymi elementami inteligen5ji
emo5jonalnej2 przedstawiem wiJ5 w swojej ksiLI5e program Marka
jako wzNr nau5zania a0e5ada emo5jonalnego2 zwany o0e5nie2 jak
wspomnia Mark2 przez pedagogNw Ynau5zaniem spoe5znym i
emo5jonalnymZ6
"o -er0a5ie skon5entrowaliMmy siJ na tym waMnie nau5zaniu6
#skazaem2 Ie wiele szkN wprowadzio juI programy u5zenia dzie5i w
rodzaju tego2 ktNrego zaoIenia 1ormuowaliMmy z myMlL o do=
c #e wspomnianej 0nteligenc'i emoc'onalne' Goleman wyjaMnia2 Ie "!T4( jest
skrNtem od "arents and Tea5-ers 4elping (tudents :Y&odzi5e i nau5zy5iele pomagajL
u5zniomZ; :przyp6 tum6;6
rosy5- poprzedniego dnia6 "owiedziaem Dalajlamie2 Ie Mark2 pionier
w dziedzinie tworzenia taki5- waMnie2 szeroko wykorzystywany5-
programNw2 opowie teraz o ni5-6 Dodaem2 Ie jego program2 5o jest
5zymM rzadkim w systemie eduka5ji2 poddany zosta rygorysty5znej
o5enie2 ktNra wykazaa jego skute5znoMK2 uzasadniajL5 w sposN0
naukowy zasadnoMK u5zenia dzie5i inteligentnego podejM5ia do emo5ji6
"odkreMliem2 Ie Mark traktuje swojL pra5J jako dziaalnoMK wy=
kra5zajL5L poza eduka5jJ2 o0ejmuje 0owiem ona rNwnieI prewen5jJ2
strategiJ zmniejszania zagroIe)2 wo0e5 ktNry5- stajL modzi ludzie6 Na
"ensylwa)skim Hniwersyte5ie (tanowym piastuje on zajmowane
niegdyM przez EdnJ "eterson 'ennet stanowisko kierownika 7atedry
'ada) "rewen5yjny5- i jest dyrektorem Mrodka #spierania &ozwoju
Czowieka6 Nadzoruje teI dwa granty 1ederalne :na sumJ okoo @+
milionNw dolarNw przezna5zony5- na trzynastoletnie su0sydia;2
przyznane na wspNlny z 5zterema innymi uniwersytetami projekt
przetestowania programu2 ktNry ma zmniejszyK ryzyko w5-odzenia
dzie5i na drogJ przestJpstw i przemo5y i porzu5enia nauki6
= "ra5a ta opiera siJ na zaoIeniu = kontynuowaem = Ie jeMli teraz
nau5zymy tego dzie5i2 zapo0ieIemy pNOniejszym pro0lemom2
zwasz5za tym2 ktNre rodzL siJ z dolegliwy5- emo5jiF przemo5y2
samo0Njstwom2 narkomanii i tak dalej6
Mark Green0erg naleIy do pokolenia wyIu demogra1i5znego z lat
po drugiej wojnie Mwiatowej6 #y5-owa siJ w 4arris0urgu w "en=
sylwanii2 a wykszta5i na Hniwersyte5ie Jo-na 4opkinsa6 Tam waMnie
zetknL siJ po raz pierwszy z psy5-ologiL2 zapisawszy siJ na kurs
prowadzony przez Mary !inswort-2 5zoowego psy5-ologa rozwoju6
!inswort- 0ya wspNpra5owni5L angielskiegp psy5-ologa Jo-na
'owl0yego2 a o0oje Mwiatowej rangi ekspertami w zakresie w5zeMnie
tworzL5y5- siJ wiJzi miJdzy rodzi5ami i dzieKmi2 ktNre sL podstawL
utrzymujL5ego siJ przez 5ae Iy5ie przywiLzania6 Marka za1as5ynowao
to2 Ie oso0owoMK ksztatuje siJ jako 1unk5ja zwiLzkNw
interpersonalny5- we w5zesnym dzie5i)stwie6
"rzeniNsszy siJ na Hniwersytet #irginijski2 gdzie przygotowywa
siJ do napisania pra5y dyplomowej z psy5-ologii rozwojowej i kii=
ni5znej2 Mark przypadkowo za5zL pra5owaK z niesyszL5ymi dzieKmi6
"ewnego dnia pole5ono mu poddaK testowi inteligen5ji piJ5ioletnie
dzie5ko z upoMledzonym su5-em6 Mark zorientowa siJ2 Ie dzie5ko
za5zJo siJ 0aK2 gdy jego matka zostawia je z nim sam na sam w poko=
ju6 %aintrygowany tym2 za5zL 0adaK przywiLzanie niesyszL5y5- dzie5i
do rodzi5Nw6 To z kolei wz0udzio jego zainteresowanie kopotliwymi
za5-owaniami dzie5i niesyszL5y5- oraz sposo0ami zapo0iegania im i
doprowadzio go w rezulta5ie do opra5owania wspNlnie z Carol 7us5-e
programu "!T4(6
"rogram ten zosta wnikliwie o5eniony6 kazao siJ2 Ie jest tak
do0ry2 iI kierowni5two szkN2 w ktNry5- go testowano2 zwrN5io siJ do
jego twNr5Nw z pytaniem2 5zy moIe nim o0jLK rNwnieI u5zniNw
syszL5y5-6 0e5nie jest szeroko wykorzystywany w ponad stu ame=
ryka)ski5- rejona5- szkolny5- oraz w kilku inny5- kraja5-2 miJdzy
innymi w 4olandii2 !ustralii i !nglii6
"rogramem "!T4( zapo5zLtkowa Mark rozwNj nowej dziedziny
psy5-ologii = prewen5ji podstawowej2 ktNrej 5elem jest 5-ronienie
dzie5i przed pNOniejszymi pro0lemami poprzez u5zenie i5- waIny5-
umiejJtnoM5i niez0Jdny5- w Iy5iu spoe5znym6 (tale rosnL5y w siJ
ru5- na rze5z eduka5ji spoe5znej i emo5jonalnej domaga siJ
umiesz5zenia w programie oMwiatowym kaIdej szkoy lek5ji ty5-
umiejJtnoM5i6 Mark jest jednym z dyrektorNw do spraw 0ada) znaj=
dujL5ego siJ na Hniwersyte5ie Illinois w C-i5ago i kierowanego przez
&ogera #eiss0erga #spNlnego Mrodka Nau5zania HmiejJtnoM5i
(zkolny5-2 (poe5zny5- i Emo5jonalny5-
*
6
Mark 5-5ia siJ podzieliK swL wiedzL z DalajlamL i powiLzaK jL z
rozwojem leIL5y5- u podoIa rozwoju spoe5znego i emo5jonalnego
zdolnoM5i patNw 5zoowy5-6 !le spotkanie to miao dla Marka
sz5zegNlne zna5zenie rNwnieI z innego powodu6 tNI od 5zasNw stu=
den5ki5- zajmowa siJ on medyta5jL6 HwaIa2 Ie takie psy5-ologie
ws5-odnie jak 0uddyjska dostar5zajL %a5-odowi 0rakujL5ej mu wiedzy6
Metody psy5-oterapii i psy5-ologii majL w zaoIeniu dopomagaK
nam w rozwijaniu zdrowego ego = w osiLganiu dojrzaoM5i
emo5jonalnej2 po5zu5ia skute5znoM5i naszego dziaania i tak dalej6
Jednak na tym waM5iwie ko)5zL siJ 5ele2 ktNre stawia so0ie psy5-olo=
gia za5-odnia6 Jak dowodzL teorety5y psy5-ologii transpersonalnej2
Daniel 'rown i 7en #il0er2 psy5-ologia ws5-odnia2 uznajL52 Ie
musimy wykszta5iK w so0ie zdrowe ego2 zanim moIemy siJ go
poz0yK2 kon5entruje siJ takIe na nastJpnym kroku i rozwoju jaOni
stojL5ej za ego6 &NIni5a ta zarysowaa siJ juI w naszej w5zeMniejszej
dyskusji2 pod5zas omawiania 0uddyjski5- i za5-odni5- metod radzenia
so0ie z emo5jami destruk5yjnymi6
Najistotniejsze 0yo dla Marka to2 Ie sam Dalajlama jest wzorem
rNwnowaIenia zainteresowa) du5-owy5- z dziaalnoM5iL spoe5znL6
8as5ynowao go rNwnieI nadawanie przez DalajlamJ tak duIego
zna5zenia u5zeniu siJ powM5iLgania emo5ji destruk5yjny5- = przed=
miotowi jego wasny5- 0ada)6 Na konie5 Mark uwaIa2 Ie zarNwno z
perspektywy naukowej2 jak i du5-owej 5aa sprawa sprowadza siJ do
zrNwnowaIenia gosu ser5a i gosu umysu i dopomoIenia dzie5iom w
znalezieniu tej rNwnowagi6
EDH7!CJ! (E&C!
Na prelek5jJ Mark przywdzia rdzawo5zerwonL kamizelkL ty0e=
ta)skL6 "oprzedniego wie5zoru Iartowa2 Ie wszys5y prelegen5i upo=
da0niajL siJ z kaIdym dniem 5oraz 0ardziej do Ty0eta)5zykNw i Ie pod
konie5 tygodnia 0Jdzie pewnie paradowa w mniszy5- szata5-6 C-o5iaI
Mark mNwi agodnym gosem2 naturalne tempo jego mowy jest doMK
szy0kie2 wiJ5 = podo0nie jak wen = musia 5o rusz podejmowaK
starania2 a0y je nie5o zwolniK6
%a5zL od podziJkowania Dalajlamie i Instytutowi Hmysu i Ay5ia
za zainteresowanie siJ pro0lemem emo5ji destruk5yjny5-2 mNwiL52 Ie
moIliwoMK poznania przez inny5- jego przemyMle) jest dla) 0o=
gosawie)stwem i radoM5iL6 "rzedstawi teI swojL IonJ2 C-ristJ2 jako
pro1esjonalnL wspNpra5owni5zkJ6 (twierdzi2 Ie wiele rze5zy2 o ktN=
ry5- powie2 0yo wynikiem dwudziestoletniej wspNlnej pra5y z niL i
innymi kolegami6
= "omyMlaem2 Ie rozpo5znJ 5ytatem z dziea #aszej PwiLto0li=
woM5iF YMimo iI spoe5ze)stwo nie podkreMla tego2 najwaIniejszym
sposo0em wykorzystywania wiedzy i eduka5ji jest dopomoIenie w
zrozumieniu wagi zaangaIowania siJ w zdrowe dziaania i zdys5y=
plinowania naszy5- umysNw6 #aM5iwe wykorzystanie naszej wiedzy i
inteligen5ji polega na wywoaniu wewnJtrzny5- przemian2 ktNry5-
skutkiem jest do0roK ser5aZ6 (kon5entrujJ siJ w tej prelek5ji na
za5-odniej wiedzy psy5-ologi5znej o pewny5- 5zynnika5-2 ktNre mogL
wyedukowaK ser5e = nau5zyK je do0ro5i6 !nalogia2 ktNrL #asza
PwiLto0liwoMK przeprowadzi miJdzy emo5jami a ukadem odpornoM=
5iowym2 jest 1as5ynujL5a i 0ardzo uIyte5zna6 Naszym Mwie5kim 5elem
powinno 0yK wspieranie zdrowego ukadu odpornoM5i emo5jonalnej6
DziJki niemu2 kiedy pojawiL siJ emo5je destruk5yjne2 a pojawiL siJ na
pewno2 0Jdziemy mogli wykorzystaK naszL inteligen5jJ2 nasze wye=
dukowane ser5e2 do skute5zniejszego poradzenia so0ie z nimi6 C-5J
podkreMliK2 Ie 5-odzi tu o emo5je w 5-wili2 gdy siJ pojawiajL2 poniewaI
moIemy nau5zyK siJ wielu poIyte5zny5- rze5zy2 ktNre moIemy zro0iK2
kiedy jesteMmy pod wpywem emo5ji6 # 0adania5- nad rozwojem
dzie5ka nazywamy tJ odpornoMK Y5zynnikami o5-ronnymiZ6 C-5J
dzisiaj powiedzieK zarNwno o 5zynnika5- o5-ronny5-2 jak i 5zynnika5-
ryzyka2 ktNre wpywajL na samopo5zu5ie emo5jonalne dzie5i6 mNwiJ
krNtko okres w5zesnego dzie5i)stwa2 a pNOniej2 zgodnie z tym2 5o
powiedzia Dan2 skupiJ siJ na prakty5zny5- kwestia5- nau5zania dzie5i
umiejJtnoM5i spoe5zny5- i emo5jonalny5-6
(u5-aem w5zoraj = 5iLgnL Mark = z zainteresowaniem2 jak Jego
PwiLto0liwoMK mNwi2 Ie wzorem wspN5zu5ia i empatii podawanym
5zJsto przez teksty 0uddyjskie jest wiJO miJdzy matkL i dzie5kiem6 %
takim samym zainteresowaniem su5-aem dzisiaj waszy5- uwag o
mioM5i romanty5znej2 w ktNry5- stwierdzaliM5ie2 Ie w pewny5- sta=
dia5- rozwoju przywiLzanie moIe 0yK konie5zne i pomo5ne6 'iorL5 pod
uwagJ podstawowL rolJ wiJzi miJdzy dzie5kiem i matkL2 5-5ia0ym
powiedzieK o trze5- waIny5- sprawa5-6 "o pierwsze2 0adania wskazujL2
Ie jeMli rodzi5e zauwaIajL negatywne emo5jeF zoMK i smutek2 u dzie5i i
pomagajL im siJ z nimi uporaK2 to dzie5i wykszta5ajL u sie0ie z 5zasem
zdolnoMK lepszej regula5ji 1izjologi5znej emo5ji i przejawiajL 0ardziej
pozytywne za5-owania6
JeMli natomiast rodzi5e ignorujL te emo5je al0o karzL dzie5i za i5-
ekspresjJ 5zy teI zosz5zL siJ2 gdy dzie5i je okazujL = mNwi dalej =a
wielokrotnie widujJ rodzi5Nw2 ktNrzy wpadajL w zoMK2 kiedy
niemowlJta 5zy malu5-y siJ zosz5zL666 to z 5zasem2 wiedzL52 Ie
pewnymi emo5jami nie mogL siJ podzieliK2 dzie5i duszL je w so0ie6
Dzie5ko staje siJ wNw5zas zestresowane2 5o ma wpyw na jego
1izjologiJ i psy5-ikJ2 poniewaI nadal tkwi w nim ta emo5ja i prze=
szkadza w z0udowaniu zau1ania miJdzy nim i oso0ami dorosymi6 "o
uko)5zeniu pierwszego roku Iy5ia niektNre dzie5i2 zamiast pNjMK do
matki2 kiedy sL zmartwione al0o przygnJ0ione2 unikajL z niL kontaktu6
"rzeIywajL wewnJtrzny kon1likt2 poniewaI z jednej strony od5zuwajL
potrze0J kontaktu 1izy5znego i emo5jonalnego2 z drugiej go unikajL6
#iemy2 Ie dzie5i2 ktNre majL takie pro0lemy2 nie u5zL siJ zdrowego
sposo0u radzenia so0ie ze swoimi emo5jami6
"o drugie = wyjaMnia Mark = jednym z najwaIniejszy5- z mnNstwa
5zynnikNw2 ktNre stanowiL zagroIenie dla waM5iwego rozwoju
psy5-i5znego dzie5ka2 jest depresja matki6 Matki 5zJsto pogrLIone w
smutku2 apaty5zne i przygnJ0ione majL dzie5i2 ktNre pNOniej sL 0ardziej
agresywne2 niespokojne i przygnJ0ione niI inne6 &i5-ie Da3idson
wykaza2 Ie u pogrLIony5- w depresji osN0 dorosy5- niIsza jest
aktywa5ja lewego pata 5zoowego6 To samo stwierdzia Geraldine
Dawson u przeIywajL5y5- depresjJ matek
/
6 # dodatku Dawson
wykazaa teraz2 Ie u dzie5i skonny5- do depresji matek wystJpuje
okoo pierwszego roku Iy5ia ten sam wzNr aktywa5ji mNzgu = sa0szej
w lewym pa5ie 5zoowym6 ! zatem dzie5i depresyjny5- matek juI w
niemowlJ5twie okazujL mniej pozytywny5- emo5ji i 5-arakteryzujL siJ
niezwykym wzorem aktywa5ji mNzgu6 NajwaIniejsze jest to2 Ie
stosunki z innymi oso0ami2 ktNre nawiLzuje dzie5ko w tym okresie
Iy5ia2 wyty5zajL kierunek jego pNOniejszego rozwoju spoe5zno=emo=
5jonalnego6 De5ydujL5e zna5zenie dla utworzenia prawidowy5-
poL5ze) nerwowy5- w mNzgu ma iloMK pozytywny5- emo5ji2 taki5- jak
radoMK2 przeIywany5- przez dzie5ko w ty5- kontakta5- z innymi2
wiemy2 Ie kaIde stadium rozwojowe wiele zna5zy w rozwoju emo=
5jonalnym2 musimy wiJ5 za5zLK od po5zLtku6 7rNtko mNwiL52 d0anie o
to2 0y dzie5ko 0yo sz5zJMliwe2 przy5zynia siJ do rozwoju po=
L5ze) nerwowy5-2 dziJkic ktNrym w pNOniejszym Iy5iu 0Jdzie ono
doMwiad5zao u5zuK pozytywny5-2 taki5- jak radoMK6
Dalajlama powiedzia mi pNOniej2 Ie z przyjemnoM5iL su5-a in1or=
ma5ji o tym odkry5iu6 CzJsto wspomina o tym 0iologi5znym prag=
nieniu 5zuoM5i2 ktNre zajmowao po5zesne miejs5e w jego -umani=
tarnym ujJ5iu etyki6 HwaIa2 Ie ludziom potrze0a 5zuoM5i w takim
samym stopniu jak 5iau poIywienia2 a prelek5ja ta dostar5zya mu
amuni5ji naukowej6
Trze5iL sprawL2 na ktNrej skupi siJ Mark2 0yo oddziaywanie
spoe5znej i emo5jonalnej deprywa5ji na mNzg maego dzie5kaF
=#iemy2 Ie deprywa5ja wpywa na poziom neuroprzekaOnika
dopaminy i w rezulta5ie moIe upoMledziK rozwNj mNzgu i jego plasty=
5znoMK6 "owinno nas zatem martwiK to2 Ie stale roMnie li5z0a dzie5i w
siero5i)5a5-2 gdzie poz0awione sL 5zuoM5i i nie majL M5isego kontaktu
emo5jonalnego z opiekunami6 # nastJpnej dekadzie li5z0a sierot
jesz5ze 0ardziej wzroMnie2 zwasz5za w kraja5- azjaty5ki5- i
a1ryka)ski5-2 z powodu epidemii !ID(6 Na przykad w !1ry5e
"oudniowej dwadzieM5ia osiem pro5ent 5iJIarny5- ko0iet jest
seropozytywny5-2 sza5uje siJ wiJ52 Ie tylko w tym kraju przy0Jdzie w
nastJpnej dekadzie milion sierot6 %ajJ5ie siJ tym pro0lemem jest sprawL
najwyIszej wagi6
(yszL5 o ty5- ponury5- widoka5-2 Dalajlama2 u ktNrego emo5je
zawsze rysujL siJ otwar5ie na twarzy2 ogromnie posmutnia2 jak0y za
moment mia siJ rozpakaK6 Doszedszy po 5-wili do sie0ie2 potrzLsnL
gowL i zamknL o5zy2 jak gdy0y pogrLIy siJ w modlitwie6
"R!T$ C%R#E (%!N(X N! &%#QJ
HMIEJWTNPCI EMCJN!LN$C4
= C-5ia0ym teraz przejMK do lat przedszkolny5- = kontynuowa
Mark6 = Jest to okres2 w ktNrym dzie5ko wiele siJ u5zy i ksztatuje siJ
jego mNzg6 MiJdzy trze5im i siNdmym rokiem za5zynajL siJ rozwijaK
0ardzo waIne umiejJtnoM5i spoe5zne6 (L one podo0ne do ty5-2 o
ktNry5- 5zJsto mNwi Jego PwiLto0liwoMK6 NaleIL do ni5- zdolnoM5i
samokontroli2 uspokojenia siJ2 gdy siJ jest zdenerwowanym2 i zdolnoMK
utrzymania uwagi2 o ktNrej mNwi w5zoraj !lan6 # tym okresie rozwija
siJ u dzie5i rNwnieI MwiadomoMK emo5jonalna6 # pierwszy5- 1aza5-
opanowywania jJzyka majL one niewiele sNw na okreMlenie emo5ji6
Jednak w lata5- przedszkolny5- radykalnie zwiJksza siJ zdolnoMK
rozpoznawania emo5ji i mNwienia o ni5-6 Na konie5 dzie5i za5zynajL
planowaK i wy0iegaK myMlami w przyszoMK6 MoIemy na przykad
spytaK 5ztero= 5zy piJ5iolatka2 5o zro0i0y2 gdy0y draInio siJ z nim
inne dzie5ko6 # tym wieku dzie5i mogL za5zLK wykorzystywaK nowe
umiejJtnoM5i poznaw5ze do myMlenia o przyszoM5i i tworzenia
alternatywny5- kon5ep5ji 5zy planNw6 Na te umiejJtnoM5i skadajL siJ
in1orma5je dostar5zane przez nasze emo5je i umiejJtnoM5i myMlenia6
0e5nie uwaIa siJ2 Ie one wszystkie sL pro5esami majL5ymi waIne
korekty anatomi5zne w pata5- 5zoowy5-2 a wiJ5 to2 o 5zym mNwiJ2
L5zy siJ z w5zorajszL prelek5jL &i5-iego6 Na przykad stay agresywny
styl za0aw u dzie5i piJ5io= i szeM5ioletni5- nie zaniknie z wiekiem2
prze5iwnie2 dzie5i te prawdopodo0nie nadal 0JdL agresywne6 Co
najmniej poowa dzie5i przejawiajL5y5- we w5zesnym dzie5i)stwie
skonnoMK do agresji za5-owa jL w okresie dojrzewania6 Co gorsza2
skonnoMK ta 0Jdzie siJ nasilaK2 popy5-ajL5 je do aktNw przemo5y i
okru5ie)stwa
,
6
"ra5e naukowe Marka wykazujL jasno2 Ie dzie5i2 ktNre atakujL
impulsywnie2 nie potra1iL zintegrowaK emo5ji z rozumowaniem6
!gresja impulsywna wynika po 5zJM5i z niezdolnoM5i planowania2
L5zL5ej siJ ze sa0ym panowaniem nad impulsami emo5jonalnymi6
%arNwno planowanie2 jak i panowanie nad impulsami sL 1unk5jami
patNw 5zoowy5-6
Trze0a podkreMliK2 Ie uszkodzenie pata 5zoowego u dzie5i2
spowodowane wypadkiem lu0 5-oro0L2 rzadko daje siJ wyle5zyK6 Jest
to tym 0ardziej niepokojL5e2 Ie paty 5zoowe odgrywajL de5ydujL5L
rolJ w s5alaniu myMlenia i emo5ji6 # odrNInieniu od2 powiedzmy2
oMrodkNw mowy2 znajdujL5y5- siJ w pata5- skroniowy5-2 paty
5zoowe w o wiele mniejszym stopniu odzyskujL utra5onL sprawnoMK
S
6
JeMli mae dzie5ko dozna urazu patNw skroniowy5-2 to i5- 1unk5je
przejmL inne o0szary mNzgu i dzie5ko opanuje mowJ
w miarJ normalnie6 Natomiast w wypadku uszkodzenia o0szarNw
5zoowy5- nie do5-odzi na ogN do zastLpienia i5- roli przez inne
o0szary i dzie5ko rozwija siJ z upoMledzonymi umiejJtnoM5iami spo=
e5znymi i emo5jonalnymi6
"aty 5zoowe2 jak powiedzia &i5-ie2 wykszta5iy siJ i rozrosy u
ludzi w stopniu nieporNwnywalnym nawet z innymi na5zelnymi6
"oniewaI jest to ewolu5yjnie najmodsza 5zJMK mNzgu2 zdaje siJ nie
mieK 5-oK0y 5zJM5iowy5- su0stytutNw w inny5- struktura5-6
Mimo to o0szar 5zoowy jest doMK plasty5zny2 znajdujL5e siJ tam
poL5zenia nerwowe ksztatujL siJ w wyniku naszy5- doMwiad5ze) i
u5zenia siJ2 zwasz5za przez zadziwiajL5o dugi okres2 w ktNrym ten
o0szar siJ rozrasta6 MNzg jest narzLdem2 ktNry osiLga anatomi5znL
dojrzaoMK jako ostatniD jego 5iLgy wzrost odzwier5iedlajL pojawiajL5e
siJ stopniowo kamienie milowe umysowego i emo5jonalnego rozwoju
dzie5ka6 statnimi 5zJM5iami mNzgu osiLgajL5ymi peniJ dojrzaoM5i sL
waMnie paty 5zooweD rosnL one aI do mniej wiJ5ej dwudziestego
piLtego lu0 szNstego roku2 5o stwarza szansJ na nau5zenie mody5-
ludzi tego2 5o naj0ardziej im siJ przyda w Iy5iu6 To wyni kao z tego2 5o
Mark nastJpnie powiedzia6
= Natomiast dzie5i2 ktNre w wieku przedszkolnym2 5zyli w piLtym2
szNstym roku Iy5ia majL do0rze rozwiniJtL umiejJtnoMK planowania i
Mwiadome sL swoi5- emo5ji2 sL zna5znie mniej naraIone na powstanie
za0urze) lJkowy5- i wykszta5enie siJ za5-owa) agresywny5-6 #iemy2
Ie kiedy dzie5i idL do szkoy2 i5- przysza droga Iy5iowa rysuje siJ
0ardzo wyraOnie2 5-o5iaI wzory te nie sL 5akowi5ie utrwalone6 Jest to
5zJM5iowo zwiLzane z per5ep5jL selektywnL2 o ktNrej juI mNwiliMmy6
Dzie5i agresywne al0o przewraIliwione sL 0ardzo 5zujneD rozglLdajL siJ
wokN2 wypatrujL5 kogoM2 kto 5-5e je skrzywdziK2 poniewaI zostay juI
w5zeMniej skrzywdzone6 (L 0ardzo reaktywneD szy0ko prze5-odzL do
ataku6 7lasy5znL sytua5jL w szkole jest ustawianie siJ w pary6 Dzie5i
muszL to ro0iK wielokrotnie kaIdego dniaD Ie0y iMK na o0iad2 na 0oisko2
wrN5iK z niego i tak dalej2 a pod5zas tego ustawiania siJ w pary 5zy
tworzenia kolejki moIe siJ zdarzyK wiele rze5zy6 #aMnie te dro0ne
5odzienne wydarzenia sL tak wymowne6 Na dzie5ko stojL5e w kolej5e
moIe wpaMK inne dzie5ko2
a wtedy2 zamiast najpierw siJ zorientowaK2 5o siJ dzieje i dla5zego2
agresywne dzie5ko 5zJsto reaguje impulsywnie i za5zyna siJ 0Njka6
InteresujL nas waMnie te szy0kie reak5je emo5jonalne6 Dzie5i z pewnL
-istoriL agresji majL w pewnym sensie utorowanL drogJ do kolejny5-
za5-owa) agresywny5- = przygotowane sL na to2 a0y widzieK2 Ie dzieje
siJ im krzywda2 nawet jeMli to nieprawda al0o ktoM wyrzLdzi im jL
nieumyMlnie2 przypadkowo
@
6
Jak wspomnia w5zoraj Matt-ieu = mNwi Mark = szkoy sL 0yK moIe
jedynL trwaL instytu5jL2 ktNra moIe zapewniK powsze5-nL eduka5jJ dla
zdrowia emo5jonalnego6 # miniony5- dwudziestu lata5- ja i moi
koledzy w !mery5e i inny5- kraja5- za5zJliMmy 0adaK naukowo
moIliwoMK skute5znego dziaania szkN w s1erze zdrowia
emo5jonalnego6 Mio mi oznajmiK2 Ie dysponujemy o0e5nie dowodami
naukowymi na to2 Ie realiza5ja programu "!T4( dwa do piJ5iu dni
tygodniowo poprawia samopo5zu5ie dzie5i
>
6 #ierne trzymanie siJ tego
programu pozwala na nau5zenie dzie5i umiejJtnoM5i spoe5zny5- i
emo5jonalny5- i poprawJ niektNry5- z i5- umiejJtnoM5i myMlenia6 Nie
powinniMmy pod5-odziK do umiejJtnoM5i spoe5zny5- i emo5jonalny5-
w oderwaniu od umiejJtnoM5i myMlenia6 # modelu 0uddyjskim i jedne2 i
drugie skadajL siJ na inteligen5jJ6 # !mery5e 5zJsto je oddzielamy6
MyMlimy oso0no o rozwoju spoe5znym i poznaw5zym dzie5i2 a
prze5ieI wiemy2 Ie sL to sprawy M5iMle ze so0L zwiLzane6
"DEJPCIE "&!7T$C%NE = NIE MAE(%
M$PLEa2 D"Q7I (IW NIE H("7I(%
= "ozostaL 5zJMK mojego wystLpienia = powiedzia Mark = poMwiJ5J
na sprawy prakty5zne6 C-5ia0ym przedstawiK naszL pra5J w rama5-
realizowanego przez ostatni5- dziewiJtnaM5ie lat programu "!T4( jako
przykad dziaania w Mwie5kiej i doMK konserwatywnej strukturze
systemu eduka5ji2 w strukturze 0ardzo opornej na zmiany6 DziaaliMmy
w szkoa5- pu0li5zny5- w !mery5e2 5-o5iaI nasze pra5e
wykorzystywano takIe w !nglii2 4olandii2 7anadzie2 'elgii2 !ustralii
i #alii666 w rNIny5- miejs5a5- na Mwie5ie6 !le na razie jesz5ze nie we
8ran5ji2 5-o5iaI przetuma5zono je na 1ran5uski = doda2 wywoujL5 Mmie5-
pu0li5znoM5i2 0o aluzje te stay siJ juI pod5zas naszy5- [Vc dyskusji
rutynL6
Mark kontynuowaF
= C-5J za5zLK od stwierdzenia2 Ie nasze dziaania sL w5iLI w po=
wijaka5-6 Nie sugerujJ2 Ie powinno siJ je traktowaK jako 5aoM5iowy
model2 prze5iwnie2 sL one zaledwie za5zLtkiem6 "oza tym powinienem
zazna5zyK2 Ie wiele skorzystaliMmy z pra5 inny5- zajmujL5y5- siJ
pro1ilaktykL 0ada5zy2 gNwnie Mauri5e[a Eliasa2 &ogera #eiss0erga i
Myrny (-ure6 #iemy2 Ie skute5zny program powinien mieK 5o D najmniej
piJK 5e5-6 "o pierwsze2 skupia siJ na dopomoIeniu dzie5iom w wy5iszeniu
siJ2 uspokojeniu6 C-odzi o to2 jak skrN5iK okres do5-odzenia do
rNwnowagi po po0udzeniu emo5jonalnym2 o ktNrym mNwi we wtorek
"aul2 0ez wzglJdu na to2 5zy emo5jL tL jest zoMK2 zazdroMK 5zy
podnie5enie6 "o drugie2 pogJ0ia on MwiadomoMK stanNw emo5jonalny5-
przeIywany5- przez inne oso0y6 Trze5ia 5e5-a jest 0yK moIe 0ardziej
za5-odniaD jest to otwarte omNwienie u5zuK w 5elu usuniJ5ia trudnoM5i w
stosunka5- interpersonalny5-6 CzwartL jest 0ardzo waIna umiejJtnoMKF
planowanie i wy0ieganie myMlami w przyszoMK w 5elu unikniJ5ia
trudny5- sytua5ji6 ! ostatniL jest zastanawianie siJ nad tym2 jak nasze
za5-owanie wpywa na inny5-D tego waMnie doty5zy empatia i troska o
inny5-6
Dla zilustrowania tego przedstawiJ kilka wskazNwek = mNwi Mark =
zasad2 ktNre powinny przyMwie5aK nam w Iy5iu2 ktNry5- u5zymy i
nau5zy5ieli2 i cdzie5i6 "otem opowiem o konkretny5- meto= i da5-
rozwijania kaIdej z ty5- umiejJtnoM5i6 Dla dzie5i i nau5zy5ieli tworzymy
pewien zespN reguD moIna go nazwaK ideologiL oddziaywania emo5ji6
H5zymy 5ztere5- gNwny5- prawd6 "ierwszL jest to2 Ie u5zu5ia sL
waInymi sygnaami6 MogL one do5-odziK z naszego organizmu al0o z
zewnLtrz2 jako sygnay wysyane przez innL oso0J2 a dostar5zajL nam
0ardzo waIny5- in1orma5ji6 MogL to 0yK in1orma5je o nas samy5-2 o
5zymM2 5zego potrze0ujemy al0o pragniemy2 al0o o potrze0a5- inny5-
osN06 H5zymy dzie5i2 Ie nie powinny ignorowaK ty5- in1orma5ji2 ale
0adaK je6 HMwiadamianie so0ie emo5ji wymaga
zrozumienia2 skLd wiemy2 5o 5zujemy w danej sytua5ji2 jak prze=
kadamy te u5zu5ia na sowa i jak rozpoznajemy je u inny5-6 MyMlJ2 Ie
odpowiada to w pewien sposN0 idei wprowadzania inteligen5ji i
0uddyjskiego pojJ5ia rozkwitu do tego o0razuD 5-odzi o to2 0yMmy
potra1ili wykorzystywaK rozum nie dla tumienia emo5ji2 ale do i5-
rozwiLzania2 zastanawiania siJ nad nimi i podejmowania de5yzji2 5o
mamy z nimi po5zLK6
To pierwsza wskazNwkaF Ie emo5je sL waInymi sygnaami = wyjaM=
nia Mark6 = Nie ograni5zamy siJ do mNwienia dzie5iom o tymD dajemy
im narzJdzia do praktykowania tego6 piszJ je pNOniej6 Jest to 0ardzo
waIne2 poniewaI wiele dzie5i 0oi siJ swoi5- u5zuKD 5zJsto nie potra1iL
oddzieliK i5- od swojego za5-owania6 "rawdJ mNwiL52 ma z tym kopot
wielu dorosy5-6 To sprawa 0ardzo zoIona i poMwiJ5a siJ jej wiele
5zasu w wiJkszoM5i 1orm psy5-oterapii dorosy5-6 ! zatem jest sprawL
wielkiej wagi uMwiadomienie dzie5iom2 Ie i5- u5zu5ia rNIniL siJ od i5-
za5-owa)6 MNwimy o tym 0ardzo prosto6 #ywieszamy w klasa5-
napisy2 ktNre goszLF Y#szystkie u5zu5ia sL w porzLdku6 %a5-owania
mogL 0yK w porzLdku al0o nieZ6 #aIne jest2 a0y dzie5i uMwiadomiy
so0ie2 Ie od 5zasu do 5zasu kaIdy od5zuwa 5-5iwoMK2 zazdroMK2
roz5zarowanie2 5aL gamJ u5zuK6 !le u5zu5ia to 5o innego niI
za5-owania i dlatego mNwimy2 Ie za5-owania mogL 0yK naganne al0o
nienaganne6
Jak moIna tego nau5zyK na lek5jiU = 5iLgnL Mark6 = #eOmy jako
przykad lek5jJ o zazdroM5i2 0ardzo w5zesnej emo5ji u dzie5i6 "rosimy
dzie5i2 Ie0y pokazay mimikL2 jak wyglLda oso0a zazdrosna6 "otem
opowiadamy2 5zym jest zazdroMK2 i pokazujemy o0razki przedstawiajL5e
rNIne wyrazy zazdroM5i6 MoIemy opowiedzieK o dzie5ku2 ktNre po5zuo
zazdroMK2 i o tym2 jak so0ie poradzio z tym u5zu5iem6 MoIemy
poprosiK dzie5i2 Ie0y opowiaday po kolei o sytua5ja5-2 w ktNry5-
ogarnJa je zazdroMK2 al0o narysoway o0razki przedstawiajL5e tJ
sytua5jJ 5zy opisay jL w pamiJtniku6 MNwimy o za5-owaniuF o tym2 5o
moIesz zro0iK2 kiedy 5zujesz zazdroMK6 7iedy pojawia siJ u5zu5ie
zazdroM5i2 moIe 0yK trudno nad nim zapanowaK2 ale jesteMmy w stanie
zde5ydowaK2 jak mamy siJ za5-owaK6
Druga wskazNwka mNwi o tym2 Ie0y oddzielaK u5zu5ia od za=
5-owa) = kontynuowa Mark6 = "ytanie polega na tym2 ktNre za5-owania
sL w porzLdku2 a ktNre nie6 #ielu dzie5iom odrNInienie ty5- dwN5-
spraw za0iera duIo 5zasu6 CzJsto zdarza siJ2 Ie kiedy od5zuwajL pewne
emo5je2 powiedzmy zoMK2 a zostay za 5oM ukarane2 L5zL emo5je2 ktNre
od5zuway2 z za5-owaniami2 za ktNre je ukarano6 HwaIajL teI2 Ie ze jest
juI nawet od5zuwanie pewny5- emo5ji6 Trze0a pomN5 dzie5iom
dostrze52 Ie u5zu5ia sL 5zJM5iL nas6 "owstajL w nas i musimy siJ im
przyjrzeK6 # u5zu5ia5- nie ma ni5zego zego2 sL naturalne6 Trze5ia
wskazNwka polega na tym2 Ie nie moIemy pomyMleK2 jeMli siJ nie
uspokoimy6 MNwimy o tym dzie5iom6 To 5oM w rodzaju mantry w
naszy5- klasa5-6 Ma to zwiLzek z tym2 5o mNwi Matt-ieu o
warunkowaniu umysu przez emo5je2 skutkiem 5zego postrzegamy
rze5zywistoMK w pewien sposN02 oraz z opowieM5iL "aula o rozmowie
tele1oni5znej z IonL6 MNwimy dzie5iom2 Ie muszL siJ najpierw
uspokoiK2 a0y zo0a5zyK jasno2 5o siJ dzieje2 a potem zastanowiK siJ2 jak
postLpiK6 Co mamy po5zLK z jakLM emo5jLU (tale to powtarzamy6
H5zymy je teI uspokajania siJ2 kiedy ogarnL i5- te emo5je6
= 7iedy mNwi5ie dzie5iom2 Ie przede wszystkim powinny siJ
uspokoiK2 a0y mogy o5eniK emo5jJ i zastanowiK siJ2 5o majL z niL
po5zLK2 to 5zy nie jest to rNwnozna5zne z mNwieniem im2 0y zmieniy C-+
tJ emo5jJU = 5-5ia siJ dowiedzieK Dalajlama6
= Nie = odpar Mark = mNwimy im2 Ie0y zapanoway nad po=
0udzeniem6 Nie 5-5emy2 Ie0y poz0yy siJ emo5ji6 C-5emy2 Ie0y siJ na
tyle uspokoiy2 Ie0y powiedzieK so0ieF YJestem zy6 Co mam z tym
zro0iKU Dla5zego jestem zyUZ MNwimy im2 Ie0y zmieniy stopie)
po0udzenia emo5jonalnego6 Nie 5-odzi o to2 Ie nie powinny zajLK siJ tL
emo5jL2 ale Ie0y najpierw siJ uspokoiy i wykorzystay swojL
inteligen5jJ6
"aul Ekman wyjaMni2 Ie 5-odzi tu o zmniejszenie natJIenia c
emo5ji6
# programie tym kaIdL emo5jJ traktuje siJ jako moIliwL do
przyjJ5ia2 ale dziaania2 do ktNry5- prowadzi2 mogL 0yK nie do przyjJ5ia6
(toi to w jaskrawym kontraM5ie z 0uddyjskim poglLdem2 zgodnie 5 z
ktNrym pewne emo5je sL nie do przyjJ5ia6 Dalajlama myMla o tym
duIszL 5-wilJ2 zanim da Markowi znak2 a0y kontynuowa6
= Czwarta zasada jest zotL zasadL = podjL na nowo Mark6 =
HwaIamy2 Ie jest ona 0ardzo waIna2 a przemawia przez niL odwie5z
na mLdroMK6 'rzmi onaF YTraktuj inny5- tak2 jak sam 5-5esz 0yK trak
towanyZ6 C-odzi tu o5zywiM5ie o przyjJ5ie punktu widzenia inny5-6
To 5ztery podstawowe zasady2 ktNre staramy siJ stale wpajaK dzie
5iom2 zresztL nie tylko dzie5iom2 ale rNwnieI nau5zy5ielom2 dyrek
torom i pozostaym 5zonkom personelu szkN6
Dalajlama wrN5i do swego poprzedniego pytania6
= Czy nie ma pewnej sprze5znoM5i w tym2 Ie z jednej strony
mNwi5ie dzie5iom2 Ie wszystkie emo5je sL w porzLdku2 5-o5iaI nie
wszystkie za5-owania2 ale gdy tylko dzie5ko za5zyna przejawiaK takL
emo5jJ jak zoMK2 mNwi5ieF YHspokNj siJZ6 Czy nie 0yo0y waM5iwiej
powiedzieKF Y#idzJ2 Ie jesteM 0ardzo zy6 Ja teI siJ zosz5zJ2 ale 5zy nie
lepiej 0yo0y nie 0yK takim zymUZ "omNI5ie dzie5ku zmniejszyK zoMK6
= MyMlJ2 Ie to waMnie ro0imy = odpar Mark6 = Nie widzJ tu Iadnej
sprze5znoM5i6 7iedy przedstawiJ prakty5zne sposo0y ro0ienia tego2 to
sLdzJ2 Ie przekona5ie siJ2 Ie to waMnie ro0imy6
&'IENIE AQR#I!
"rze5-odzL5 do kwestii prakty5zny5-2 Mark opowiedzia stworzonL
dla potrze0 "!T4( -istoryjkJ2 przezna5zonL dla dzie5i w wieku od
trze5- do siedmiu lat2 ktNrej towarzyszL o0razki6
= Jest to opowieMK o maym INwiu = za5zL6 = ANwik ten lu0i siJ
0awiK sam i z kolegami6 Lu0i oglLdaK telewizjJ i za0awy na dworze2
ale nie 0ardzo lu0i 5-odziK do szkoy6
Dalajlama wydawa siJ nie5o zasko5zony tym2 Ie jest to opowiastka
dla dzie5i2 a nie prawdziwa -istoria6 (zy0ko jednak o5-onL2 klepnL
siJ w gowJ i2 wyraOnie o5zarowany opowieM5iL2 kiwa gowL i
uMmie5-a siJ przy kaIdym zwro5ie opisywanej przez Marka sytua5ji6
= Nie lu0i siedzieK w klasie i su5-aK przez dugi 5zas nau5zy5ie
la = kontynuowa opowieMK Mark6 = 'yo to dla niego 0ardzo trudne6
CzJsto zoM5i siJ na kolegNw6 %darzao siJ2 Ie ktNryM z ni5- wziL jego
oNwek2 pop5-nL go al0o w inny sposN0 mu doku5zy2 a wtedy INwik
wpada w wielkL zoMK6 dpowiada 5iosem al0o mNwi temu dzie5ku
przykre rze5zy6 "o pewnym 5zasie dzie5i nie 5-5iay siJ z nim
0awiK6
# tym momen5ie2 wyjaMni Mark2 pokazuje siJ o0razki przed=
stawiajL5e samotnego INwika na pla5u za0aw6
= ! wiJ5 INwik 0y przygnJ0iony = pynJa dalej opowieMK6 = 'y zy2
speszony i smutny2 poniewaI nie potra1i zapanowaK nad so0L i nie
wiedzia2 jak rozwiLzaK ten pro0lem6 "ewnego dnia spotka 0ardzo
mLdrego2 starego INwia2 ktNry mia trzysta lat i Iy na skraju miasta6
(pyta goF YCo mam ro0iKU Mam kopoty w szkole6 Nie umiem siJ
do0rze za5-owywaK6 "rN0ujJ2 ale nigdy mi siJ nie udajeZ6 (tary INw
powiedzia muF YMasz juI rozwiLzanie swoi5- kopotNw6 Jest ono w
to0ie6 To twoja skorupa6 7iedy 5zujesz siJ 0ardzo przygnJ0iony al0o
0ardzo zy i nie potra1isz nad so0L zapanowaK2 moIesz siJ w niej
ukryKZ6
Tu Mark2 ktNry 5zJsto pra5uje z dzieKmi niesyszL5ymi2 zademon=
strowa przedstawiajL5y to znak2 o0ejmujL5 doniL za5iMniJtL w piJMK
drugL do) i 5-owajL5 jej k5iuk2 ktNry ster5za jak gowa INwia6
= Y7iedy jesteM w skorupie2 moIesz siJ uspokoiK6 7iedy ja 5-owam
siJ w swojej = powiedzia stary INw = ro0iJ trzy rze5zy6 MNwiJ so0ie2
Ie0y siJ powstrzymaKD 0iorJ jeden gJ0oki odde5- al0o wiJ5ej2 jeMli
potrze0ujJ2 a potem zastanawiam siJ2 na 5zym polega pro0lemZ6 MLdry
stary INw przeKwi5zy to z INwikiem6 I INwik powiedzia2 Ie 5-5e to
wyprN0owaK2 kiedy wrN5i do szkoy6
NastJpnego dnia INwik siedzi w klasie i wykonuje swoje zadanie2 kiedy
za5zyna mu przeszkadzaK inne dzie5ko6 ANwik 5zuje2 Ie wz0iera w nim
zoMK = jego donie stajL siJ gorL5e2 a ser5e 0ije szy05iej6 !le pamiJta o
tym2 5o powiedzia mu stary INw = w5iLga rJ5e i nogi do skorupy2 gdzie
jest spokojnie i nikt nie moIe mu przeszkadzaK2 i myMli o tym2 5o
powinien zro0iK6 'ierze gJ0oki odde5-2 a kiedy wy5-yla siJ ze skorupy2
widzi2 Ie nau5zy5ielka siJ uMmie5-a6 "otem stale to wyprN0owuje6
Czasami mu siJ udaje2 a 5zasami nie2 ale powoli za5zyna siJ u5zyK
panowaK nad so0L dziJki 5-owaniu siJ
w skorupie6 %aprzyjaOnia siJ z innymi dzieKmi i za5zyna lu0iK szkoJ2
0o wie2 jak panowaK nad so0L6
"o opowiedzeniu tej -istoryjki = mNwi Mark = prosimy dzie5i2 Ie0y
jL odegray6 Jednego dnia dzie5ko moIe 0yK starym2 mLdrym INwiem2
drugiego INwikiem2 a trze5iego nau5zy5ielem6 dgrywajL jL2 patrzL5
na to z rNIny5- punktNw widzenia6 # tej opowieM5i2 5o #asza
PwiLto0liwoMK z pewnoM5iL zauwaIy2 jest kilka waIny5- punktNw6
"rzede wszystkim INwik u5zy siJ uMwiadamiaK swoje u5zu5ia2 zanim
doprowadzL one do destruk5yjny5- za5-owa)6 "o drugie2 u5zy siJ on
przyjmowaK za sie0ie odpowiedzialnoMK6 To2 Ie potra1i panowaK nad
so0L2 moIe wywoywaK u niego u5zu5ie zadowolenia6 To element
dorastania i dojrzewania6
#ykorzystujemy tJ opowieMK w 5elu nau5zenia dzie5i pewnej
umiejJtnoM5i = kontynuowa Mark6 = H5zymy je Yro0ienia INwiaZ6
H5zymy tego w rNIny sposN02 w zaleInoM5i od kontekstu2 ale zawsze z
wykorzystaniem 5iaa6 #iJkszoMK dzie5i u5zymy ro0ienia tego6 Mark
skrzyIowa rJ5e na piersi i wziL gJ0oki odde5-6 = C-5ia0ym2 Ie0y
wszys5y ro0ili to przez minutJ6 #eO5ie gJ0oki odde5-6 To 0ardzo
uspokaja2 i nie tylko o to 5-odzi2 0o trzymajL5 tak rJ5e2 nie moIna
nikogo uderzyK = powiedzia Mark Iarto0liwie6
= !le moIna rzu5aK wrogie spojrzenia` = zaripostowa Dalajlama
z 1iglarnym uMmie5-em6
#szys5y o0e5ni w sali spenili proM0J Marka i Yzro0ili INwiaZ6 n
zaM mNwi dalejF
= H5zL5 tego dzie5i2 od samego po5zLtku nagradzamy je2 stemplu
jL5 im rJ5e atramentowL pie5zLtkL przedstawiajL5L INwia2 jeMli uspo
kajajL siJ w ten sposN02 gdy sL zdenerwowane al0o przygnJ0ione6 To
dla nau5zy5ieli wido5zny znak2 Ie dzie5i siJ uspokajajL6 NajwaIniej
sze jednak jest to2 Ie wedug rosyjski5- psy5-ologNw #ygotskiego
i Rurii w u5zeniu siJ waInL rolJ odgrywa planowanie motory5zne6
HwaIamy2 Ie dzie5i u5zL siJ przez 5zynnoM5i ru5-owe2 a dopiero
pNOniej przy0iera to postaK pojJ5iowL6 C-5emy2 0y z uspokajaniem
L5zyy siJ jakieM dziaania 1izy5zne6 # dodatku w tym stanie 0ardzo
trudno dokonaK agresji 1izy5znej6 "ra5J tJ za5zJliMmy w tysiL5 dzie
wiJKset osiemdziesiLtym pierwszym roku2 z dzieKmi niesyszL5ymi2
uIywajL5ymi jJzyka migowego6 "oniewaI dzie5i o upoMledzonym su=
5-u 5zJsto nie majL dostate5zny5- umiejJtnoM5i jJzykowy5-2 prosiliMmy
je o Yro0ienie INwiaZ w taki sposN06 = Mark ponownie uoIy donie w
znak INwia 5-owajL5ego siJ w skorupie6 = "o pewnym 5zasie doszliMmy
do wniosku2 Ie lepsze jest skrzyIowanie rLk na piersi2 0o L5zy siJ to z
gJ0okim wde5-em2 5o je uspokaja6 CzJsto trudno jest siJ uspokoiKD pod
pewnymi wzglJdami przypomina to niemal powstrzymywanie siJ6
Dlatego dzie5i potrze0ujL duIej pomo5y ze strony dorosy5-6 Czasami
dzie5ko jest tak 0ardzo zdenerwowane i rozgniewane2 Ie nie potra1i siJ
samo uspokoiK6 &adzimy2 Ie0y nau5zy5iel wziL je wtedy za rJkJ i
powiedziaF Y#idzJ2 Ie jesteM 0ardzo zdenerwowany6 Hspokoimy siJ
razem6 %ro0iJ to z to0L6 #eOmy wspNlnie gJ0oki odde5-Z2 a potem
spytaF YCzujesz siJ teraz spokojniejszyUZ "odo0ne to jest do zwiLzku
matki z maym dzie5kiem2 w ktNrym matka zapewnia interak5ji
YrusztowanieZ 5zy strukturJ6 Nau5zy5iele muszL to ro0iK z dzieKmi
wielokrotnie2 a0y zinternalizoway one tJ niez0JdnL umiejJtnoMK6
InnL rze5zL2 ktNrej u5zymy dzie5i rNwno5zeMnie z ro0ieniem INwia =
mNwi Mark = jest rozmowa z samym so0L2 0JdL5a jednym ze sposo0Nw
kontrolowania swojego za5-owania6 Czasami nazywamy to
samokontrolL wer0alnL6 C-odzi o to2 0y mNwiK do sie0ie2 wykorzystujL5
jJzyk jako su0stytut uzewnJtrzniania emo5ji 5zy dziaania pod i5-
wpywem6
Tutaj Mark podkreMli2 Ie zdolnoMK samoregula5ji emo5jonalnej jest
warunkiem niez0Jdnym odpowiedzialnego postJpowania6 (ame nauki
moralne2 0ez umiejJtnoM5i umoIliwiajL5y5- stosowanie siJ do ni5-2 nie
wystar5zL6
= HwaIamy2 Ie jeMli dzie5i nie nau5zL siJ2 jak siJ uspokajaK2 kiedy sL
naprawdJ zdenerwowane2 nie na wiele zda siJ u5zenie i5- o rozwoju
moralnym 5zy o u5zu5ia5-6 To sprawa o pierwszorzJdnym2
de5ydujL5ym zna5zeniu6 5zywiM5ie jest to 0ardzo trudne2 wymaga
5iLgy5- Kwi5ze)6 Jestem dorosy2 a nadal nad tym pra5ujJ6 Te5-nikJ
INwia wykorzystujemy tylko w zajJ5ia5- z modszymi dzieKmi6 Dla
starszy5- jest ona z0yt in1antylnaD 0yy0y tym zakopotane2 a poza tym
mniej jej potrze0ujL6 Natomiast dzie5i modsze2 w tym przedziale
wiekowym od trze5- do siedmiu lat2 sL duIo 0ardziej niestae
emo5jonalnie i majL wiJksze kopoty z panowaniem nad swoim
za5-owaniem niI dzie5i starsze6
"7!A2 C C%HJE(%
NastJpnie Mark pokaza przezro5ze z rysunkowymi wyo0raIeniami
ludzki5- twarzy2 z ktNry5- kaIda wyraIaa innL emo5jJF uMmie5-niJta
radoMK2 skrzywiona zoMK i tak dalej6
= Drugim 5elem = powiedzia = jest nau5zenie dzie5i rozpoznawania
u5zuK6 %a5zynajL52 zgodnie ze stadiami rozwoju emo5jonalnego
dzie5ka2 od prosty5- u5zuK2 prze5-odzimy stopniowo w szkole pod=
stawowej do 5oraz 0ardziej zoIony5-6 "rzede wszystkim ozna5zamy
rNIne rodzaje u5zuK rNInymi kolorami6 MNwimy2 na przykad2 o
u5zu5ia5- INty5-2 5zyli przyjemny5-6 Nigdy nie okreMlamy u5zuK
mianem do0ry5- 5zy zy5-D wszystkie sL w porzLdku6 HIywamy sowa
p r z y j e m n e 2 0o modsze dzie5i do0rze je rozumiejL6 "otem
mNwimy o u5zu5ia5- nie0ieski5-2 5zyli ty5-2 ktNre sL nieprzyjemne6
kreMlamy te u5zu5ia jako przyjemne i nieprzyjemne2 poniewaI tak
waMnie od0ierajL je dzie5i :5-o5iaI 5zasami jest to 0ardziej skom=
plikowane;6 7iedy na przykad mNwimy o u5zu5iu stra5-u2 to zwykle
u5zymy jedno5zeMnie o jego prze5iwie)stwie2 w tym wypadku po5zu5iu
0ezpie5ze)stwa6 Na lek5ja5- wykorzystuje siJ rNIne Mrodki
dydakty5zneF nau5zy5ielka pokazuje zdjJ5ia i o0razki ukazujL5e ludzkie
twarze i 5iaa2 moIe opowiedzieK o tym2 jak sama od5zuwaa te emo5je2
kiedy 0ya dziew5zynkL2 przyto5zyK jakLM -istoryjkJ i skoniK dzie5i do
mNwienia o sytua5ja5-2 w ktNry5- same doznay ty5- u5zuK6 # dodatku
pod konie5 lek5ji wrJ5za kaIdemu dzie5ku Yod5zuwajL5L twarzZ2
karte5zkJ z wyo0raIeniem ekspresji danej emo5ji2 a dzie5i zakadajL je
na kNka i trzymajL na awka5-6 &NwnieI nau5zy5ielka ma na stole
zestaw taki5- o0razkNw2 a gdy0yMmy zajrzeli do ga0inetu dyrektora2
przekonali0yMmy siJ2 Ie on teI ma podo0ny6 "o5zLtkowo dzie5ko ma
parJ taki5- karte5zek na kNku2 ale powoli i5- przy0ywa6 0razki te
wykorzystuje siJ pod5zas zajJK w 5elu wyraIania swoi5-
wewnJtrzny5- stanNw i rozwijania i5- MwiadomoM5i6 Dzie5ko moIe
uIywaK ty5- Yod5zuwajL5y5- twarzyZ w rze5zywisty5- sytua5ja5-2
podo0nie jak ro0iK INwia2 poniewaI jest to za5-owanie2 do ktNrego
moIe siJ u5ie5 w kaIdej 5-wili2 zwasz5za gdy jest pod wpywem
emo5ji6 Na przykad w pewny5- pora5-666 moIe to 0yK na samym
po5zLtku zajJK al0o gdy dzie5i wrN5L po o0iedzie ze stoNwki i sL
podnie5one666 nau5zy5ielka mNwiF YC-5iaa0ym2 Ie0yM5ie wszystkie
przejrzay swoje twarze i pokazay tJ2 ktNra wyraIa to2 5o 5zuje5ieZ6
"rzez kilka lat u5zymy rozmaity5- u5zuK2 po5zynajL5 od podsta=
wowy5-2 taki5- jak radoMK2 smutek2 stra5- i po5zu5ie 0ezpie5ze)stwa2
prze5-odzL5 potem do tro5-J 0ardziej zoIony5-2 jak roz5zarowanie 5zy
duma2 i wresz5ie do jesz5ze 0ardziej zoIony5-2 jak zaIenowanie i
upokorzenie6 7iedy dzie5i sko)5zL jedenaM5ie lat2 omawiamy juI tak
zoIone doznania2 jak po5zu5ie odrzu5enia i prze0a5zenie6
Nawiasem mNwiL5 = 5iLgnL Mark = na pierwszy5- kilku lek5ja5-
mNwimy teI o YprywatnoM5iZ2 ktNrL wyo0raIa 0iaa kartka2 Ie0y dzie5i
zday so0ie sprawJ2 Ie nie muszL okazywaK2 5o 5zujL6 MogL siJ 5zuK
0ardzo przyjemnie al0o 0ardzo nieprzyjemnie2 ale nie muszL tego
pokazywaK6 "rawdJ mNwiL52 nau5zyliMmy siJ tego od pewnego
niesyszL5ego dzie5ka6 # pierwszy5- lata5- realizowania programu
postanowiliMmy2 Ie damy dzie5iom po parJ kartek z twarzami nie
wyraIajL5ymi Iadny5- emo5ji i zo0a5zymy2 5o z nimi zro0iL6 Jedno
dzie5ko napisao na takiej kart5e Yto moja sprawaZ6 C-opie5 ten nie
mia o5-oty mNwiK nikomu2 jak siJ 5zuje tego dnia6
Nasze pierwsze doMwiad5zenia z realiza5ji "!T4( = wyjaMnia Mark
= doprowadziy do dwN5- wnioskNw6 "o pierwsze2 nie do5eniamy
zdolnoM5i dzie5i2 po drugie2 mogL nam one doMK duIo powiedzieK o tym2
jakie emo5je powinniMmy omawiaK6 "rzykadem jest tu inne niesyszL5e
dzie5ko2 ktNre miao wtedy okoo dziewiJ5iu lat6 C-opie5 ten
powiedzia pewnego dnia nau5zy5iel5eF Y"otrze0ujJ nowej twarzy6
CzujJ 5oM2 na 5o nie mam twarzyZ6 Y! 5o to jestUZ = spytaa6 dpar
jJzykiem migowymF Y"odyBsz5zJMliwyZ6 YCo to jest podyBsz5zJMliwyUZ
= spytaa ponownie6 YTo jest wtedy2 kiedy podstawiJ komuM nogJ2 on siJ
przewrN5i2 a ja siJ MmiejJZ = odpar 5-opie56 "rzez rok zastanawialiMmy
siJ w la0oratorium2 5o to 0yo za
u5zu5ie i w ko)5u zde5ydowaliMmy siJ na sowo YzoMliwyZ6 To 0ardzo
mo5ne sowo6 Nau5zanie dzie5i o u5zu5ia5- nie tylko pomaga im
rozpoznawaK2 5o siJ dzieje w i5- wnJtrzu al0o we wnJtrzu innej oso0y2
ale ukazuje im takIe2 Ie 5zJsto sama rozmowa o u5zu5ia5- moIe staK
siJ rozwiLzaniem pro0lemu6 "ozwNl5ie2 Ie przedstawiJ wam przykad
zwiLzany waMnie ze sowem YzoMliwyZ6
Trudnym pro0lemem dla dzie5i jest draInienie = kontynuowa Mark6
= #iele z ni5- nie potra1i skute5znie zareagowaK na to2 Ie ktoM im
doku5za6 DoroMli 5zJsto mNwiL im2 Ie0y ignoroway tego2 kto je draIni2
a wtedy da im spokNj6 # niektNry5- wypadka5- jest tak naprawdJ2 ale
ignorowaK draInienie jest 0ardzo trudno6 Dzie5iom wydaje siJ 5zJsto2 Ie
to ro0iL2 ale swoim za5-owaniem dostar5zajL drJ5zy5ielowi dosyK
wskazNwek2 Ie0y siJ nie od5zepi2 0o jedno dzie5ko draIni prze5ieI
drugie po to2 a0y skoniK je do reak5ji6 %atem kiedy u5zymy dzie5i
zna5zenia sowa YzoMliwyZ2 radzimy im2 0y powiedziay koleIan5e 5zy
koledze2 ktNry siJ z nimi draIniF YJesteM zoMliwyZ6 # ten sposN02
zamiast reagowaK na jej 5zy jego za5-owanie2 komentujL jego u5zu5ia6
"ewnego dnia wizytowaem klasJ i zo0a5zyem2 Ie jedno dzie5ko draIni
siJ z drugim6 To drugie powiedziaoF YJesteM zoMliwy6 MiaeM dzisiaj
jakieM pro0lemyUZ To zupenie odmienna reak5ja niI doznanie i
okazanie u5zu5ia zranienia6 Dzie5ko2 ktNre siJ z nim draInio2
naty5-miast przestao to ro0iK6
7(%T!RT#!NIE #R!PCI#$C4
"RXC%ET # MQ%GH
DraInienie jest do0rym przykadem 0ardzo zoIonego zjawiska6
"rzede wszystkim draInione dzie5i 5zujL siJ 5zasami 0ardzo zranione i
upokorzone2 5zasami po prostu zmieszane2 a 5zasami uwaIajL2 Ie dziJki
temu stajL siJ 5zonkami grupy6 ! zatem jest to 0ardzo zoIone2 ale
generalnie2 kiedy rozmawiamy z dzieKmi w klasie2 mNwiL2 Ie kaIde
draInienie jest ze i negatywne6 7iedy podrastajL2 zauwaIamy innL
1ormJ tego za5-owania = plotkJ6 koo dziesiLtego roku Iy5ia dzie5i
L5zL siJ w pa5zki i za5zynajL opowiadaK o so0ie nawzajem plotki
i niestworzone -istorie2 5o dla o0gadywanego jest 0ardzo 0olesne6
Niezwykle trudno jest dzie5iom zapanowaK nad emo5jami2 kiedy
rNwieMni5y rozpowsze5-niajL o ni5- nieprawdziwe -istorie6 ! wiJ5 w
starszy5- grupa5- poMwiJ5amy duIo 5zasu na mNwienie o plotka5-6
= % tej opowieM5i o radzeniu so0ie z pro0lemem draInienia siJ wMrNd
dzie5i = powiedzia Dalajlama = wyania siJ sugestia2 Ie nie rozumiejL
one kontekstu draInienia2 0o nie rozwinJa siJ jesz5ze w peni i5-
inteligen5ja6 Jednak moim zdaniem dla zrozumienia draInienia nie jest
w5ale potrze0na duIa zdolnoMK poznaw5za6 DraInienie siJ jest 5zJsto po
prostu za0awL2 ktNrL moIna zao0serwowaK rNwnieI u zwierzLt6 "sy
5zJsto podgryzajL inne dla za0awy6 %dajL siJ rozumieK2 Ie to nie jest
zoMliwe6
=? dlatego 0ardzo waIna jest umiejJtnoMK uspokojenia siJ2 kiedy ktoM
siJ z nami draIni2 0y przekonaK siJ2 5zy ro0i to w Iarta5-2 5zy naprawdJ
stara siJ nas zraniK6 Dzie5i agresywne al0o takie2 ktNre atwo zraniK2
reagujL naty5-miast2 niemal automaty5znie6 Nie wiemy2 5o siJ dzieje w
i5- mNzga5-D 0yK moIe pewne o0wody zostay u ni5- przygotowane2
a0y reagowaK na to sz5zegNlnie wraIliwie6 Nau5zy5iele2 podo0nie jak
rodzi5e2 stajL nieraz wo0e5 nierozwiLzywalny5- pro0lemNw6 #0iega
dwoje dzie5i z 0oiska i jedno z ni5- mNwiF Yn za0ra mi pikJZ6 YNie2 to
on mi jL za0ra2 ja jL miaem pierwszyZ6 "ro0lem polega na tym2 Ie
nau5zy5iel tego nie widzia6 !l0o dwa dni w5zeMniej zdarzyo siJ 5oM2 5o
zapo5zLtkowao tJ kNtniJ6 &zadko wiadomo2 kto za5zLD moIesz
podejrzewaK jedno z dzie5i2 ale nie wiesz tego6 CzJsto 0ywa tak2 Ie
poniewaI nau5zy5iel nie 5-5e tego roztrzLsaK2 mNwiF Y(iadaj5ie o0aj6
Nie wyjdzie5ie na 0oiskoZ6 0aj zostajL ukarani6 MNwimy
nau5zy5ielom2 Ie kiedy w0iegnL do ni5- tak rozemo5jonowane dzie5i2 to
oni sami 5zJsto za5zynajL siJ denerwowaK6 &adzimy2 a0y w takiej
sytua5ji mNwiliF Y#yglLda5ie na 0ardzo zdenerwowane i ja teI
za5zynam siJ tak 5zuK6 Musimy wszys5y siJ uspokoiKZ6 Jednym ze
sposo0Nw uspokojenia dzie5i jest poproszenie i5-2 0y odnalazy swoje
Yod5zuwajL5e twarzeZ i pokazay2 5o 5zujL6 Teorety5znie 5-odzi o
aktywa5jJ lewego pata 5zoowego2 5zyli o0szaru2 ktNry2 jak powiedzia
&i5-ie2 pomaga powstrzymaK niepokojL5e emo5je6
Trze0a wykorzystaK te oMrodki mowy w rozumujL5ej 5zJM5i mNzgu2
a0y za5zLK rozumieK tJ emo5jJ i w ten sposN0 zapanowaK nad niL6
5zywiM5ie 5zasami siJ to udaje2 a 5zasami nie = zako)5zy Mark6
= To prawda = przyzna Dalajlama6 = % 0uddyjskiego punktu
widzenia 5-odzi tu o zrJ5zne odwrN5enie uwagi od silnej emo5ji2 a0y
najpierw doprowadziK umys do stanu neutralnego6
(kinLwszy potakujL5o gowL2 Mark dodaF
= HwaIamy teI2 Ie patrzL5 na to z punktu widzenia rozwoju dzie5
ka2 moIemy w tym okresie miJdzy trze5im a Nsmym2 dziewiLtym ro
kiem2 kiedy dzie5i za5zynajL siJ u5zyK nazywaK emo5je2 uksztatowaK
te poL5zenia w mNzgu6 Niewiele wiemy o droga5- L5zL5y5- 5iao
migdaowate 5zy -ipokamp z patem 5zoowym2 a poza tym jest wiele
struktur w mNzgu leIL5y5- miJdzy nimi2 ale sLdzimy2 Ie utrwalenie
ty5- zdolnoM5i jako nawykNw w tym de5ydujL5ym okresie Iy5ia jest
0ardzo waIne6 JeMli ty5- samy5- umiejJtnoM5i trze0a u5zyK pNOniej2
wymaga to najpierw odu5zenia siJ stary5- nawykNw6 ! odu5zenie siJ
5zegoM jest zawsze trudniejsze niI nau5zenie siJ6
I tak oto znowu Mark przedstawi powaIne uzasadnienie kon5ep5ji
eduka5ji emo5jonalnej dzie5iF pomaganie im w na0ywaniu uIyte5zny5-
umiejJtnoM5i emo5jonalny5- w okresie ksztatowania siJ waIny5-
poL5ze) nerwowy5- w mNzgu jest duIo atwiejsze niI prN0y
zmienienia i5- 1unk5jonowania u oso0y dorosej6 Hn5ja prewen5ji jest2
jak zawsze2 warta tyle2 5o 1unt kura5ji al0o lata psy5-oterapii2 le5zenia
odwykowego 5zy wiJzienia2 skoro juI o tym mowa6
(T&E8$ ("7JH # 7L!(IE
= # dodatku = powiedzia Mark = u5zymy dzie5i rozwiLzywania
pro0lemNw i zaIegnywania kon1liktNw w szerszym kontekM5ie6
&NwnieI i przy tym posikujemy siJ o0razkami i -istoryjkami6 #y
korzystujemy na przykad plakat z sygnaami kontroliD przedstawia on
uli5zny sygnalizator Mwietlny2 wiJ5 dzie5i 5-wytajL w lot2 o 5o 5-odzi6
Mark pokaza plakat2 na ktNrym kaIde Mwiato odnosio siJ do kol
ejnego kroku samokontroliF
C%E&#NE P#I!TRF #eO dugi2 gJ0oki wde5-6 "owiedz2 5o jest
pro0lemem i jak siJ 5zujesz6
NOP7E P#I!TRF Co mNg0ym zro0iKU Czy przynioso0y to skutekU
%IELNE P#I!TRF (prN0uj zrealizowaK najlepszy pomys6 Jaki
przynioso to skutekU
"lakat ten2 opra5owany przez &ogera #eiss0erga i jego wspNpra=
5ownikNw z Hniwersytetu $ale2 widziaem na M5iana5- kaIdej klasy w
szkoa5- pu0li5zny5- w New 4a3en2 kiedy poje5-aem tam na po5zLtku
lat dziewiJKdziesiLty5-2 0y napisaK o pionierski5- programa5- eduka5ji
emo5jonalnej6 d tamtej pory program z New 4a3en2 0JdL5y2 podo0nie
jak "!T4(2 wzorem dla 5aego kraju2 sta siJ szeroko znany2 gdyI
przyjeIdIajL tam pedagodzy z 5aego Mwiata2 a0y nau5zyK siJ tworzyK
wasne programy Yrozwoju spoe5znegoZ2 jak siJ to okreMla w New
4a3en6
Mark wyjaMni2 jaka jest rola Mwiata stopuF
= C-odzi o to2 Ie kiedy od5zuwasz waInL emo5jJ2 jest to sygnaem
przekazujL5ym 5i o niej in1orma5je2 wiJ5 pierwszL rze5zL2 ktNrL musisz
zro0iK2 jest zatrzymanie siJ i uspokojenie6 5zywiM5ie jest to dokadnie
to2 o 5zym mNwi stary2 mLdry INw maemu INwiowiF masz wziLK
dugi2 gJ0oki odde5- i porozmawiaK o pro0lemie i o tym2 5o w zwiLzku
z tym 5zujesz2 z samym so0L al0o z kimM innym6 "otem za5zynamy
u5zyK dzie5i zna5zenia INtego Mwiata6 C-odzi o to2 a0y o0myMliK rNIne
rozwiLzania pro0lemu6 %a5-J5amy dzie5i2 a0y wyprN0oway wiele
rNIny5- sposo0Nw rozwiLzywania pro0lemNw2 odgrywajL5 role rNIny5-
stron6 'ardzo waIne jest stworzenie waM5iwego kontekstu6 C-5emy2 0y
nau5zy5iel stworzy w klasie takL atmos1erJ2 jaka panuje w rodzinie = w
rodzinie prze0ywajL5ej poza domem6 "owinna ona 0yK 0ezpie5znym
miejs5em2 dlatego teI rozwiLzania2 ktNre o0myMlamy2 nie mogL
krzywdziK inny5-6 Nie musisz zaraz traktowaK kaIdego jak najlepszego
przyja5iela2 ale musisz 0yK ze wszystkimi w do0ry5- stosunka5-6 To
pozostawanie w do0ry5- stosunka5- polega po 5zJM5i na zrozumieniu2
Ie wiJkszL 5zJMK dnia spJdzasz w klasie2 gdzie nie 5-5emy krzywdziK
inny5-6
Z#skutek taki5- zaoIe) = 5iLgnL Mark = nie pozwalamy dzie5iom
na tworzenie agresywny5-2 negatywny5- rozwiLza)2 ale nie poMwiJ=
5amy z0yt duIo 5zasu na tuma5zenie im tego2 0o nie jest to produk=
tywne6 %amiast tego mNwimyF Y(koro waszym 5elem jest pozostawanie
przynajmniej w do0ry5- stosunka5- z innymi i niewyrzLdzanie nikomu
krzywdy2 to 5o mogli0yM5ie teraz zro0iK2 gdy0y ktoM za5zL siJ z wami
draIniKU Co zro0ili0yM5ie2 gdy0y ktoM o0gadywa was za waszymi
ple5amiU Co 0yM5ie zro0ili2 gdy0y ktoM pop5-nL was w kolej5e i to 0y
was rozzoM5ioUZ "otem prosimy je2 Ie0y wyprN0oway swoje
rozwiLzania i zastanowiy siJ2 jak siJ one sprawdziy6
"lakaty te umiesz5zamy wszJdzie6 #ieszamy je w klasa5-2 na
drzwia5- prowadzL5y5- na 0oisko2 w stoNw5e2 w ga0ine5ie dyrektora6
# niektNry5- szkoa5- ustawiamy na 0oisku 5zerwone pa5-oki2 takie
same2 jaki5- uIywa siJ w drogowni5twie2 a dzie5i u5zL siJ2 Ie gdy sL
zdenerwowane2 mogL stanLK przy pa5-oku i nikt nie 0Jdzie i5-
niepokoi = mNwi Mark6 = Czasami w tylnej 5zJM5i klasy umiesz5zamy
tak zwany Ystolik spokojuZ al0o Ykrzeso spokojuZ6 Dawniej nazywano
je 5zJsto Ykrzesami wy5iszeniaZ6 Hstawiano je tam po to2 a0y uspokoiK
nadmiernie po0udzone dzie5i2 ale u5zniowie w5iLI traktowali
posadzenie i5- tam jako karJ6 &ysujemy wiJ5 5zerwone kNko na tym
krzeMle i mNwimy2 Ie kiedy dzie5i przeIywajL silne emo5je2 mogL tam
siadaK2 a0y siJ uspokoiK i pomyMleK o tym2 5o mogL zro0iK6
= ! wiJ5 w kaIdej klasie jest stre1a pokojuU = zapytaem2 myMlL5 o
zgoszonej przez DalajlamJ propozy5ji nazywania Ty0etu takL wolnL od
wszelkiej 0roni stre1Lc6
= Nie we wszystki5- klasa5- to ro0iliMmy = odpar Mark = ale
prN0owaliMmy tego i to siJ sprawdza6 # wielu ameryka)ski5- szkoa5-
wprowadziliMmy program rozwiLzywania kon1liktNw2 w rama5- ktNrego
u5zy siJ starsze dzie5i interweniowania w spory miJdzy modszymi6 #
szkoa5- ty5- jedenastolatki 5-odzL po 0oisku i interweniujL2 kiedy
widzL2 Ie w stosunka5- miJdzy modszymi powstaje jakiM pro0lem6 #
szkoa5- "!T4( noszL one koszulki z wydrukowanym plakatem ze
Mwiatami sygnaliza5yjnymi6 #szJdzie umiesz5za=
# jJz6 ang6 1eace zna5zy zarNwno pokNj2 jak i spokNj :przyp6 tum6;6
my sym0ole ty5- umiejJtnoM5i2 kiedy wiJ5 starsze dzie5ko interweniuje2
mNwiF Y"odejdOmy do 5zerwonego Mwiata2 0o mamy pro0lem6
Hspokoimy siJ tamZ6 "otem mNwiF Y"odejdOmy teraz do INtego
Mwiata6 Najpierw ty 0Jdziesz mNwi:a;2 a inni 0JdL su5-ali2 a pNOniej
inni 0JdL mNwiK2 a ty su5-aKZ6
"rzeprowadziliMmy staranne eksperymentalne 0adania programu
"!T4( = kontynuowa Mark = i wiemy z losowy5-2 M5iMle kon=
trolowany5- prN02 Ie dzie5i2 ktNre u5zJsz5zay na lek5je prowadzone
zgodnie z nim2 potra1iL dokadniej mNwiK o swoi5- u5zu5ia5- i lepiej
rozumiejL u5zu5ia inny5- dzie5i
<
6
# tym momen5ie dosza do gosu naukowa Iyka Dalajlamy2 spyta
0owiem o metody2 dziJki ktNrym Mark doszed do wniosku2 Ie program
siJ sprawdziF
=# jednej szkole 0yy klasy2 w ktNry5- prowadzono te lek5je2 i klasy2
w ktNry5- i5- nie prowadzonoU
= Nie = odpar Mark6 = %azwy5zaj porNwnujemy szkoJ2 w ktNrej
nasz program jest realizowany2 ze szkoL2 ktNra go nie realizuje6
# prze5iwnym razie wyniki 0yy0y zniekszta5one2 gdyI nau5zy5iele2
5o jest naturalne2 5-5ieli0y o0jLK tym programem 5aL szkoJ6
Mark zapewni nas jednak2 Ie porNwnywane szkoy znajdujL siJ w
podo0nym oto5zeniu spoe5znym2 a wy0oru ty5-2 ktNre przystJpujL do
realiza5ji programu2 dokonuje siJ losowo6
"otem przeszed do wyjaMnienia niektNry5- sposo0Nw o5eniania2
5zego nau5zyy siJ dzie5i6
= %adajemy im pytania w rodzajuF YJak siJ orientujesz2 Ie jesteM zy
al0o smutnyUZ dpowiadajL na nie lepiej2 to zna5zy lepiej rozpozna
jL swoje u5zu5ia i atwiej o ni5- mNwiL niI dzie5i2 ktNre nie zostay
w ten sposN0 przeszkolone6 "rawie naty5-miast spada li5z0a
doniesie) o zao0serwowany5- przez nie u sie0ie o0jawa5- przygnJ
0ienia i smutku6 "rawdJ mNwiL52 te akurat o0jawy jest wzglJdnie
atwo usunLK6 7iedy dzie5i poznajL mo5 rozmawiania o swoi5- u5zu
5ia5- i dzielenia siJ nimi z innymi2 staje siJ to 5zJsto antidotum na
depresjJ6 "o pewnym 5zasie dostrzegamy teI spadek za5-owa) agre
sywny5-6 Nie jest on wielki2 ale zna5zL5y2 i odnotowaliMmy go
wielokrotnie2 w li5zny5- 0adania5-6 MoIna pod5-odziK do tego jak
do 5-oro0y wie)5owej6 #iemy2 Ie na jej wystLpienie majL wpyw
pewne 5zynniki2 takie jak niewaM5iwa dieta2 0rak Kwi5ze) 1izy5zny5- i
geny6 #iemy teI2 Ie jeMli wyeliminujemy te 5zynniki ryzyka z popu=
la5ji2 powoli spadnie li5z0a za5-orowa)6 # taki sam sposN0 nasze
dziaania usuwajL te 5zynniki ryzyka2 ktNrymi sL niezdolnoMK do
uspokojenia siJ2 niezdolnoMK do przyjJ5ia punktu widzenia drugiej
oso0y2 niezdolnoMK do przemyMlenia pro0lemu6 # rezulta5ie zmniej=
szamy powoli li5z0J za5-owa) agresywny5-F dziaa) podejmowany5-
pod wpywem emo5ji destruk5yjny5-6
"(%H7I#!NI MXD&%$ D&PLI
"otem Mark podkreMli siJ oddziaywania dorosy5- wykazujL5y5-
siJ tymi umiejJtnoM5iami emo5jonalnymiF
= Jest niezmiernie waIne2 0y nau5zy5iele nau5zyli siJ ksztatowaK te
5e5-y u sie0ie i suIyK dzie5iom wzorem6 #ielu nau5zy5ielom sprawia
to ogromnL trudnoMK6 #ymaga to duIego wysiku i rNIni nau5zy5iele
rNInie so0ie z tym radzL6 JeMli jednak regularnie2 5o tydzie)2 ktoM z
naszego personelu pomaga im w tym2 to mogL oni wywrzeK gJ0oki
wpyw na sposN0 wykorzystywania przez dzie5i zdolnoM5i
emo5jonalny5-6 Nawet kiedy mam wLtpliwoM5i2 5zy uda mi siJ skoniK
nau5zy5ieli do Kwi5zenia uspokajania siJ2 rozmawiania z samym so0L i
suIenia dzie5iom wzorem wykorzystywania inteligen5ji2 to
wielokrotnie okazuje siJ2 Ie potra1iL to zro0iK6 %gadza siJ to ze
wspomnianym przez wena poglLdem !rystotelesa2 Ie kontakt z
mLdrymi oso0ami starszymi sprzyja ksztatowaniu 5nNt6 To suIenie
wzorem ma de5ydujL5e zna5zenie6 (twierdzamy2 Ie jeMli nau5zy5iele
nie sL przykadem tego2 5zego u5zL2 dzie5i nie korzystajL z ty5- nauk6
5zywiM5ie nie mamy najmniejszego zamiaru wyL5zaK z tego
rodzi5Nw = 5iLgnL Mark6 = Jo-n Gottman i inni 0ada5ze dostar5zyli
przekonujL5y5- dowodNw2 Ie wielu rodzi5Nw zapewnia dzie5iom to2 5o
nazywamy treningiem emo5jonalnym
C
6 Nie odwra5ajL siJ od dzie5ka2
kiedy zoM5i siJ al0o jest smutne6 Nie karzL go za to6 ? omagajL
dzie5iom zrozumieK2 Ie i5- u5zu5ia nie przyta5zajL i5-2 Ie
sL w porzLdku i Ie moIna siJ z nimi uporaK2 Ie sL naturalnym
zjawiskiem6 Dzie5i te wykazujL te same pozytywne zdolnoM5i = lepiej
siJ za5-owujL i potra1iL lepiej panowaK nad swoim po0udzeniem
1izjologi5znym6
"ierwszL rze5zL2 o ktNrej dzisiaj mNwiem = kontynuowa = 0yo to2
jak rodzi5e may5- dzie5i pomagajL im panowaK nad emo5jami6 # taki
sam sposN02 ale na innym poziomie rozwoju2 rodzi5e i nau5zy5iele
pomagajL dziesiJ5iolatkom6 "aul moIe powiedzieK2 Ie rodzi5 oso0y
dwudziestoletniej nadal jej pomaga2 poniewaI mLdrzy starsi waIni sL w
kaIdym wieku6 Nadal szukamy nau5zy5ieli6 Nie powinniMmy jednak
myMleK2 Ie konie5 dzie5i)stwa wyzna5za konie5 okresu2 w ktNrym
moIliwa jest interwen5ja6 Nie wiemy2 jak jest z tym w dorosoM5i2 ale
uwaIamy2 Ie w okresie dojrzewania i pNOniej 5zowiek jest w5iLI
plasty5zny6 #ykazano2 Ie inne programy nau5zania umiejJtnoM5i
spoe5zny5- i emo5jonalny5-2 ktNrymi o0jJto nastolatki2 powodujL
zmniejszenie narkomanii i nikotynizmu oraz za5-owa) agresywny5-6
#iemy2 Ie starannie przeprowadzone 0adania eksperymentalne
wykazay skute5znoMK tego rodzaju programNw nawet w okresie
dojrzewania6
C-o5iaI doroMli odgrywajL waInL rolJ w Iy5iu dzie5i = mNwi Mark =
silne emo5je wystJpujL prawie zawsze w stosunka5- dzie5i z
rNwieMnikami6 #iemy2 Ie najlepszym prognostykiem zdrowia psy= ?
5-i5znego w okresie dorosoM5i jest to2 5o o dzie5ku mNwiL inne dzie5i w
lata5- szkolny5-
?+
6 Dzie5i 5zJsto dostrzegajL rze5zy2 ktNre u5-odzL uwagi
dorosy5-6
% tego powodu uwaIam2 Ie tego rodzaju pra5a z dzieKmi powinna D[
0yK powsze5-na2 Ie nie moIe siJ ograni5zaK do psy5-oterapii
przeprowadzanej przez oso0J dorosL z jednym dzie5kiem6 Nie mogL tego
ro0iK rNwnieI sami rodzi5e2 poniewaI 0ardzo waIny jest kontekst
spoe5zny grupy rNwieMni5zej6 Musimy tworzyK w szkoa5- sytua5je2 w
ktNry5- dzie5i 0JdL widziay2 Ie umiejJtnoM5i te 5enione sL w kontakta5-
z rNwieMnikami nie tylko przez dorosy5-2 ale teI przez inne dzie5i6 Dzie5i
muszL teI uMwiadamiaK so0ie od male)koM5i2 Ie na tym waMnie polega
dorastanie6 # !mery5e2 z powodu radykalny5- zmian2 ktNre zaszy w
ostatnim dwudziestole5iu2 jeMli 5-o=
dzi o 5zas poMwiJ5any dzie5iom przez dorosy5-2 jest to powaInym
pro0lemem6
Dalajlama o0rN5i siJ w stronJ Jinpy i powiedzia mu 5i5-o2 jak
wielkL radoMK sprawi mu re1erat Marka6 d dawna mNwi2 Ie istnieje
potrze0a wprowadzenia 5zegoM takiego do szkN2 i teraz okazao siJ2 Ie
jest realizowany konkretny2 prakty5zny program nauki umiejJtnoM5i
spoe5zny5- i emo5jonalny5-6 Dalajlama powiedzia mi teI pNOniej2 Ie
z prawdziwL przyjemnoM5iL su5-a o systematy5zny5- starania5-
dopomagania dzie5iom w powM5iLganiu emo5ji destruk5yjny5-6 'y pod
wraIeniem zarNwno sz5zegNNw programu2 jak i tego2 Ie metody te
rze5zywiM5ie stay siJ 5zJM5iL kszta5enia dzie5i6
7(%T!RT#!NIE #("QRC%HCI!
=JednL ze spraw2 ktNrym poMwiJ5iliMmy mniej 5zasu2 0yK moIe z
powodu naszego za5-odniego MwiatopoglLdu i kon5entra5ji na za=
po0ieganiu patologiom Iy5ia psy5-i5znego2 jest ksztatowanie emo5ji
pozytywny5- = mNwi dalej Mark6 = %a5zJliMmy to jednak nadra0iaK w
ostatni5- siedmiu2 oMmiu lata5-2 opowiadajL5 dzie5iom prawdziwe
-istorie o waIny5- oso0a5- z 5aego Mwiata6 NiektNre z ty5- osN0 sL
dzieKmi2 podo0nie jak one2 ale dokonay waIny5- rze5zy2 a niektNre
dorosymi2 jak Jego PwiLto0liwoMK6
"omyMlaem2 Ie mogJ daK wam przykad2 w jaki sposN0 wykorzy=
stujemy takL opowieMK dla wple5enia zasad "!T4( w normalne zajJ5ia
z przedmiotNw -umanisty5zny5-2 a0y tworzyy z nimi spNjnL 5aoMK6
powiadamy im o synnym 0ejs0oliM5ie ameryka)skim2 Jimie !00ot5ie
ktNry ma tylko jednL rJkJ6 C-odzi nam o wpojenie zasady nieustawania
w wysika5- osiLgniJ5ia 5zegoM mimo li5zny5- przeszkNd2 a on mia
o5zywiM5ie ogromnL przeszkodJ do pokonania6 powiada on2 Ie kiedy
0y dzie5kiem2 wszys5y mNwili2 Ie nigdy nie 0Jdzie mNg graK w
0ejs0ol6 "rzedstawiamy -istoriJ jego Iy5ia2 opowiadajL52 jak doszed do
suk5esNw2 a potem prosimy dzie5i2 0y kaIde pomyMlao o 5elu2 ktNrego
nie moIe osiLgnLK6 %apisujL ten 5el2 a potem zastanawiajL siJ2 jakie
muszL po5zyniK kroki2 a0y do niego dojMK6
Innym przykadem jest !ung (an (un 7yi z 'irmy2 zwanej o0e5nie
Myanmarem = powiedzia Mark2 wywoujL5 tym pene uznania skiniJ5ie
gowL u Dalajlamy2 ktNry zna jL jako laureatkJ pokojowej Nagrody
No0la i razem z innymi laureatami tej nagrody 0ra udzia w urzLdzonej
na grani5y 0irma)skiej demonstra5ji popar5ia dla niej6 = "rzedstawiamy
jej Iy5ie jako przykad przyjmowania o0owiLzkNw spoe5zny5-2
pokazujL52 Ie niekiedy trze0a poMwiJ5iK Iy5ie dla waInej sprawy6
powiadamy o wielu lata5- spJdzony5- przez niL w aresz5ie
domowym2 mNwimy o ru5-u demokraty5znym w Myanmarze i
wyjaMniamy2 dla5zego niektNrzy ludzie niezomnie uwaIajL2 Ie powinni
wytrwaK w wysika5- na rze5z 5zegoM2 nawet jeMli ozna5za to dla ni5-
wielkie poMwiJ5enie6 "o przedstawieniu jej 0iogra1ii prosimy dzie5i2 0y
opra5oway krNtki projekt ulepszenia swojej szkoy al0o dzielni5y6
C-odzi nam o zrozumienie pewny5- emo5ji i 5elNw !ung (an (un 7yi6
MogL dziJki temu dostrze52 Ie powinny mieK pewne 5ele zwiLzane ze
swojL spoe5znoM5iL i dLIyK do i5- osiLgniJ5ia6
Innym podawanym przez nas wzorem = wyjaMnia Mark = jest
!merykanka po5-odzenia azjaty5kiego nazwiskiem Maya Lin6
%aprojektowaa ona pomnik #eteranNw #ojny #ietnamskiej w #a=
szyngtonie i pomnik "raw 0ywatelski5- w Montgomery w !la0amie6
"rzedstawiamy -istoriJ jej Iy5ia2 0y zo0razowaK2 jak moIna
wykorzystywaK sztukJ dla upamiJtnienia waIny5- wydarze)6 7o=
rzystamy przy tym z ksiLIe5zki dla dzie5i o oj5u2 ktNry za0iera syna pod
wspomniany pomnik weteranNw2 a0y zo0a5zy wypisane tam nazwisko
swojego dziadka6 7he ?all \YMurZ] autorstwa E3e 'unting to silnie
oddziaujL5a lektura2 poniewaI porusza temat Mmier5i i wojny6 NastJpnie
mNwimy o tym2 jak mury mogL upamiJtniaK waIne wydarzenia
-istory5zne al0o przypominaK o ni5-6 "NOniej 5aa klasa ro0i projekt
5zegoM2 5o ma upamiJtniaK jakieM waIne wydarzenie z Iy5ia i5-
spoe5znoM5i6 Nie wiemy2 5o to 0Jdzie6 MoIe to 0yK 5oM2 5o wydarzyo
siJ w szkole w danym roku al0o jakieM wydarzenie -istory5zne2 ale
5-odzi nam o przy0liIenie im ideau przyjmowania o0owiLzkNw
spoe5zny5- i 0yK moIe zapo5zLtkowanie postawy wspN5zujL5ej6
MNwiJ o ty5- przykada5- z pokorL2 poniewaI dopiero za5zy=
namy siJ u5zyK krzewienia emo5ji pozytywny5-6 wiele 0ardziej
kon5entrowaliMmy siJ dotLd na powM5iLganiu emo5ji destruk5yjny5-6
'ardzo jestem 5iekaw2 5o myMli5ie o rNIny5- sposo0a5- rozwijania
wspN5zu5ia6 #iem2 Ie rozwijanie wspN5zu5ia u mody5- mni5-Nw ma
li5zL5L kilka tysiJ5y lat -istoriJ2 i myMlJ2 Ie moIemy siJ wiele z ty5-
metod nau5zyK i stosowaK je wespN z naszymi za5-odnimi te5-nikami6
'yK moIe powinienem s1ormuowaK to jako pytanie do #aszej
PwiLto0liwoM5i6 Czy nasuwajL siJ jakieM pomysy 5o do sposo0Nw
rozwijania wspN5zu5ia w umysa5- modzieIyU
Dalajlama spyta po ty0eta)sku2 5o myMlL o tym pozostali o0e5ni6
Matt-ieu rzek na toF
= Jest taki dro0iazg2 ktNry zauwaIam w rodzina5- ty0eta)ski5-2
i sLdzJ2 Ie jest to wspaniae6 tNI w dniu swoi5- urodzin dzie5ko
o0darowuje prezentami wszystki5- 0liski5- i sprawia mu to wielkL
radoMK6 To sL dro0iazgi2 a nie Iadne wielkie rze5zy2 ale mNwiL one
o 5zymM6
Mark zgodzi siJ z nim6
= #iemy2 Ie dla dzie5i waIne sL nie wielkie idee2 ale dro0ne rze5zy2
ktNre zdarzajL siJ 5odziennie6
&E"E&TH!& #("QRC%HCI!
"NOniej Dalajlama podzieli siJ z nami swoimi myMlami6
= HwaIam2 Ie panowanie nad negatywnymi emo5jami jest 0ardzo
waIne2 ale nie rozwiLIe ono pro0lemu6 NajwyraOniej zdaje5ie so0ie
z tego sprawJ i uwzglJdniliM5ie to2 potrze0J rozwijania i pielJgnowa
nia emo5ji pozytywny5-2 w swoim programie6 C-o5iaI emo5je pozy
tywne nie sL 0ezpoMrednim antidotum na negatywne w 5-wili2 gdy te
drugie kogoM ogarnL2 pomagajL jednak przygotowaK dzie5ko 5zy
kogokolwiek innego do zna5znie zrJ5zniejszego radzenia so0ie z nimi6
JeMli 5-odzi o konkretne te5-niki2 ktNre moIna 0y tu wykorzystaK2 to
nie przy5-odzi mi na myMl Iadna prN5z tego2 Ie dzie5i powinny 0yK
stale oto5zone atmos1erL sz5zerej mioM5i i wspN5zu5ia = w do
mu przez rodzi5Nw2 w szkole przez nau5zy5ieli2 ktNrzy powinni siJ
sz5zerze trosz5zyK i d0aK o do0re samopo5zu5ie dzie5i2 0o to jest
niezwykle waIne6 'ardzo trudno u5zyK dzie5i wartoM5i i wagi wspN=
5zu5ia i mioM5i samymi sowami6 Czyny przemawiajL goMniej niI
sowa6
Mark wiedzia2 Ie Dalajlama prakty5znie nigdy nie wypowiada siJ
na takie tematy jak rozwNj dzie5ka w sposN02 ktNry Mwiad5zy0y2 Ie
duIo o tym wie2 ale te sugestie zasko5zyy go6 "rzyznajL5 Jego PwiL=
to0liwoM5i ra5jJ2 powiedziaF
=#aMnie dlatego wykorzystujemy przykady i opowieM5i6 "rzyto5zJ
jesz5ze jednL opowieMK2 ktNrL wykorzystujemy w trze5iej klasie6 To
prawdziwa -istoria6 MNwi ona o trzynastoletnim 5-op5u2 ktNry mieszka
na 0ogatym przedmieM5iu 8iladel1ii6 Nazywa siJ Tre3or 8errell6 "ewnego
wie5zoru oglLda wiadomoM5i w telewizji i zo0a5zy 0ezdomny5- na
uli5a5- MrNdmieM5ia6 "oszed do oj5a i powiedziaF YMamy w garaIu kilka
ko5Nw6 C-5J zanieMK je do MrNdmieM5ia i daK ludziom6 PpiL nad wylotami
kanaliza5yjnymi2 z ktNry5- wydo0ywa siJ paraZ6 Jego oj5ie5 uwaIa2 Ie
to dziwny pomys2 ale za0ra go do MrNdmieM5ia i dao to im o0u wielkL
satys1ak5jJ6 NastJpnego dnia Tre3or za5zL umiesz5zaK w sklepie
spoIyw5zym i inny5- miejs5a5- wywieszki z pytaniamiF YCzy ktoM ma
ko5e2 ktNry5- nie uIywaU Czy ktoM ma niepotrze0nL IywnoMKUZ "o
tygodniu i5- garaI 0y peen IywnoM5i2 a o0e5nie jest w 8iladel1ii wiele
magazynNw zwany5- Miejs5ami Tre3ora2 ktNre IywiL 0ezdomny5-6
(u5-ajL5 tej opowieM5i2 Dalajlama uMmie5-a siJ i z uznaniem
kiwa gowL6
= powiadamy tJ -istoriJ i wykorzystujemy jL L5znie z plakatami
przedstawiajL5ymi Mwiata sygnaliza5yjne6 MNwimy2 Ie kiedy Tre3or
uwaIa2 iI dzieje siJ 5oM zego2 musia siJ uspokoiK i pomyMleKF YCo
mogJ zro0iKUZ C-odzi o to2 Ie wzorem mogL 0yK nie tylko doroMli2
ta5y jak #asza PwiLto0liwoMK2 ale rNwnieI dzie5i2 Ie one same mogL
teI 5oM zro0iK6 (taramy siJ to im przekazaK poprzez takie -istorie2 ale
szukamy nowy5- pomysNw6
"ewnL sugestiJ doty5zL5L rozwijania emo5ji pozytywny5- wysunL
!lan #alla5eF
= %a5zLeM od tego2 Ie wszystkie emo5je sL naturalne i w porzLdku2
a mojL pierwszL reak5jL 0y sprze5iw6 "omyMlaem2 Ie nie wszystkie sL
w porzLdku6 "otem doszedem do wniosku2 Ie 0yK moIe do0rze
radzi5ie2 Ie0y po prostu dzie5i rozpoznaway emo5je i nie osLdzay i5-2
zanim je rozpoznajL6 !le moIna rNwnieI powiedzieK2 Ie tak jak w
komunizmie wszys5y ludzie 0yli rNwni2 ale niektNrzy rNwniejsi2
wszystkie u5zu5ia sL w porzLdku2 ale niektNre 0ardziej w porzLdku6
#illiam James mia zasadJ2 ktNrL uwaIam za naprawdJ znakomitL i
stosujJ prawie 5odziennieF to2 5zym siJ zajmujemy2 staje siJ naszL
rze5zywistoM5iL2 a to2 5zym siJ nie zajmujemy2 znika z naszej rze5zy=
wistoM5i6 %na5zna li5z0a Yod5zuwajL5y5- twarzyZ przedstawiaa u5zu5ia
negatywne6 Dzie5i2 zwasz5za gdy w5-odzL w wiek dojrzewania2 mogL
tworzyK szerszy wa5-larz kart z twarzami wyraIajL5ymi wspN5zu5ie2
5ierpliwoMK2 Iy5zliwoMK6 7lasy5zny 0uddyjski tekst 6o,hi$car'awatara-
5zyli Przewo,ni) 1o ,ro,ze /(cia 3o,hisattw(- powiadaF kiedy powstajL
w to0ie u5zu5ia2 o0serwuj2 jak na 5ie0ie wpywajL6 Co 5zuje dzie5ko2
kiedy przejawia -ojnoMKU 0serwuj nie tylko2 jak druga oso0a przeIywa
to2 Ie jesteM -ojny2 ale jak sam siJ 5zujesz2 kiedy przejawiasz -ojnoMK6
Dzie5i mogL za5zLK rozwijaK 5oraz wiJkszL wraIliwoMK i MwiadomoMK
5nNt 0ez potrze0y mNwienia imF Y"owinieneM zro0iK to a toZ6 Jego
PwiLto0liwoMK 5zJsto powtarza2 Ie 5noty te sL naturalne6 JeMli dzie5i
za5znL zajmowaK siJ nimi i pokazywaK wyo0raIajL5e je karty2 same siJ
zdziwiL6
= To Mwietny pomys = rzek Mark6 = MyMlJ2 Ie na %a5-odzie sku=
piamy siJ 0ardziej na emo5ja5- destruk5yjny5- po 5zJM5i dlatego2 Ie
pra5ujemy w Mrodowisku szkolnym2 gdzie wszystkie 1undusze na te
programy przezna5zane sL z myMlL o wal5e z przemo5L6 !le nawet w
pra5y z maymi dzieKmi nie poMwiJ5amy dostate5znie duIo 5zasu
u5zu5iom pozytywnym6 "rosty przykadF przysu5-ujL5 siJ przez
ostatnie dwa dni dyskusji2 za5zLem zapisywaK tematy lek5ji2 ktNre
powinniMmy opra5owaK6 Nie mamy 5-oK0y lek5ji o podziwie 5zy
za5-wy5ie6 Dowiedziaem siJ juI duIo o tym2 w jakim kierunku
powinna zmierzaK moja pra5a2 i jestem wam za to wdziJ5zny6
Dalajlama2 ktNrego prelek5ja Marka sz5zegNlnie poruszya2 podniNs
zL5zone donie do 5zoa w geM5ie wielkiego sza5unku6
& % D % I ! R ?*
"'HD%!NIE #("QRC%HCI!
Dla5zego nauka za5-odnia ignoruje wspN5zu5ieU
'yo to zasadni5ze pytanie pod5zas wymownej wymiany zda) na
piLtym spotkaniu z 5yklu YHmys i Iy5ieZ2 poMwiJ5onym altruizmowi i
ludzkiej naturze6 "ostawia je !nnJ 4arrington2 -istoryk nauki z
Hniwersytetu 4aryarda
?
6 HjJa to takF Y4istory5znie rze5z 0iorL52 im
gJ0iej nasza nauka wnika w rze5zywistoMK2 tym mniej istotne stajL siJ
pojJ5ia takie jak wspN5zu5ie6 %a altruizmem kryje siJ strategia
dopasowania genety5znegoZ2 jak wyjaMnia takL 0ezinteresownoMK teo= i ria
ewolu5ji6
Natomiast Ykiedy przyjmuje siJ 0uddyjskie metody 0adania
rze5zywistoM5i = zauwaIya = do5-odzi siJ2 jak widaK2 do zupenie
odmiennej rze5zywistoM5iZ2 w ktNrej YwspN5zu5ie jest podstawL n i
tworzy dominujL5e ramy dramatNw Iy5iowy5-2 w ktNry5- wszystkie
istoty sL ze so0L powiLzane i nie wal5zL ze so0LZ6
Dalajlama odpar2 Ie nauka jest wzglJdnie modL dziedzinL i jej CE
o0e5ne pojmowanie natury ludzkiej jako w isto5ie agresywnej2 samo=
lu0nej i 0ezdusznej wydaje siJ ar0itralnym punktem widzenia w ewo=
lu5yjnym jej zrozumieniu6
&i5-ard Da3idson2 ktNry zorganizowa to spotkanie2 zauwaIy2 Ie 0yK
moIe to negatywne ujJ5ie zawdziJ5zamy psy5-ologii2 idL5ej za
przykadem medy5yny2 ktNra kon5entruje siJ 0ardziej na 5-oro0a5- niI na
zdrowiu6 (konnoMK psy5-ologii do 0adania emo5ji negatyw= j ny5-2 snu
dalej swoje domysy2 odzwier5iedlaK moIe tJ waMnie skonnoMK
medy5yny do 0adania 5-orN06
Er3in (tau02 psy5-olog z Hniwersytetu Massa5-usetts2 odpar
to2 Ie w ostatni5- trzydziestu lata5- niektNrzy psy5-olodzy rozpo5zJli
0adania altruizmu i empatii2 5-o5iaI nie poL5zyli jesz5ze ty5- postaw
ze wspN5zu5iem6 (twierdzi2 Ie uwaIa2 iI nadszed 5zas2 0y zwrN5iK
uwagJ na wspN5zu5ie i w ogNle na emo5je pozytywne6
Tym waMnie zajJliMmy siJ na sesji popoudniowej6 &ozpo5zynajL5
jL2 powiedziaem Dalajlamie2 Ie 5-5ia0ym2 0yMmy poMwiJ5ili tro5-J
5zasu istotnej sprawie2 o ktNrej waMnie dyskutowaliMmy przy o0iedzie
w 0udynku C-onor2 a mianowi5ie2 Ie programy szkolne opisane przez
Marka kon5entrujL siJ przewaInie na powM5iLganiu emo5ji
destruk5yjny5-2 nie na rozwijaniu pozytywny5-2 ktNre sL na nie
odtrutkami6
= %astanawiamy siJ2 5zy skoro 0uddyzm jest 0ogatym skar05em
metod pielJgnowania ty5- pozytywny5- emo5ji2 nie ma w nim
jaki5-M te5-nik2 ktNre moIna 0y zaadaptowaK w Mwie5kim kontekM5ie
na potrze0y taki5- programNw6
Dalajlama2 5o 5zJsto mu siJ zdarza2 kiedy poprosi siJ go wprost o
znalezienie rozwiLzania jakiegoM pro0lemu2 5-5ia siJ najpierw tro5-J
zastanowiK6
= Jak powiedzia Matt-ieu w swojej prelek5ji2 w 0uddyjskim rozu
mieniu istniejL osiemdziesiLt 5ztery tysiL5e rNIny5- rodzajNw dolegli
woM5i umysowy5- i sL na nie osiemdziesiLt 5ztery tysiL5e rNIny5-
rodzajNw antidotNw6 C-5ia0ym za5zLK od tego stwierdzenia2 a potem
zo0a5zymy2 5o 0Jdzie5ie mieli do powiedzenia6 MoIe ja teI 0JdJ mNg
5oM dodaK6
(postrzegem2 Ie !lan 5-5e za0raK gos2 wiJ5 odwrN5iem siJ w jego
stronJ6 %a5zL od odwoania siJ do Przewo,ni)a 1o ,ro,ze /(cia
3o,hisattw( mJdr5a (antidewy2 o ktNrym wspomina pod5zas sesji
porannejF
= Jest tam 5ay rozdzia poMwiJ5ony rozwijaniu 5ierpliwoM5i al0o
toleran5ji jako antidotum na zoMK i nienawiMK6 Inne podejM5ie siJga
do nauk o Cztere5- &ze5za5- Niezmierzony5-F wspN5zu5iu2 spoko
ju2 empaty5znej radoM5i i Iy5zliwoM5i6
!lan odwoywa siJ do klasy5znego z0ioru 0uddyjski5- praktyk
medyta5yjny5-2 ktNry5- 5elem jest rozwijanie i doskonalenie ty5-
stanNw6
= Ay5zliwoMK jest tam diametralnym prze5iwie)stwem nienawiM
5i = kontynuowa6 = JeMli nienawiMK jest postawL 5zy emo5jL polega
jL5L na tym2 Ie nie moIna znieMK do0rego samopo5zu5ia innej oso0yF
YNie 5-5J2 Ie0yM 0y sz5zJMliwy2 0o jesteM moim wrogiemZ2 to jej prze
5iwie)stwem jest Iy5zliwoMK2 Iy5zenie drugiej oso0ie wszelkiego
sz5zJM5ia6 I tak2 im 0ardziej uma5niasz Iy5zliwoMK2 tym mniej dozna
jesz zoM5i i nienawiM5i6 To tak2 jak0yM mia silny ukad odpornoM5iF
moIesz udaK siJ w rejon dotkniJty zarazL i nie musisz siJ trosz5zyK
o sz5zepionki2 0o jesteM na niL uodporniony6 "odo0nie jest z pozosta
ymi &ze5zami Niezmierzonymi6 #spN5zu5ie jest diametralnym
prze5iwie)stwem okru5ie)stwa6 kru5ie)stwo to przyjemnoMK2 ktNrL
sprawia przyglLdanie siJ 5ierpieniu inny5-2 a nawet pragnienie za
dawania 5ierpie)6 #spN5zu5ie jest jego prze5iwie)stwemF Y0yM 0y
wolny od wszelki5- 5ierpie) i OrNde 5ierpieniaZ = powiedzia !lan2
5ytujL5 zdanie powtarzane pod5zas medyta5ji o wspN5zu5iu6 = "o
do0ne zdania powtarza siJ w myMla5-2 wytwarzajL5 jedno5zeMnie
w so0ie u5zu5ie wspN5zujL5ego Iy5zenia2 dopNki i ta myMl2 i to u5zu
5ie nie zakorzeniL siJ gJ0oko i nie za5znie siJ go sz5zerze od5zuwaK2
nawet jeMli na po5zLtku nie moIna tego osiLgnLK6
"otem !lan przeszed do spe5y1i5znie 0uddyjskiego pojJ5ia2 mu,i$
ta- ktNre odnosi siJ do radowania siJ radoM5iL 5zy do0rym
samopo5zu5iem drugiej oso0y6 Jak to 5zJsto 0ywa z 0uddyjskimi
pojJ5iami odnoszL5ymi siJ do emo5ji2 nie ma ono w jJzyku angielskim
dokadnego odpowiednika2 5o Mwiad5zy2 Ie pojJ5ie to jest sa0o
wyraIone w naszej kulturze
*
6
= Im 0ardziej pielJgnujesz i rozwijasz w so0ie empaty5znL radoMK =
wyjaMni !lan = tym 0ardziej prze5iwstawiasz siJ2 w naturalny sposN02
jej prze5iwie)stwu2 ktNrym jest zawiMKF YNie mogJ znieMK2 Ie jesteM
sz5zJMliwy6 Nie mogJ znieMK2 Ie jesteM sawny al0o 0ogatyZ6 # stanie
empaty5znej radoM5i 5ieszysz siJ z tego2 Ie innym los sprzyja2 a wiJ5
podwaIasz podstawy zawiM5i2 zanim zdLIL siJ pojawiK6 Na konie5
mamy spokNj2 ktNry jest diametralnym prze5iwie)stwem przywiLza
nia i awersji6 I znowu2 jeMli pielJgnujesz w so0ie spokNj2 rNwnowagJ
du5-a2 to jak0yM mia ukad odpornoM5i2 ktNry pozwala 5i ota5zaK siJ
stre1L spokoju2 dokLdkolwiek siJ udasz6
= (L rNwnieI dwa uzupeniajL5e siJ sposo0y po0udzania emo5ji
pozytywny5- = doda Matt-ieu6 = (tosujL5 pierwszy2 za5zyna siJ od
rozumu2 stosujL5 drugi2 od wz0udzania pewny5- podstawowy5- emo5ji2
pod ktNry5- wpywem pNOniej siJ dziaa6 "ierwszy polega na
zamienieniu siJ miejs5ami z innymi6 Jest 5aa seria stopniowany5-
Kwi5ze)2 dziJki ktNrym najpierw zrNwnujesz siJ z innymi2 pNOniej
zamieniasz siJ z nimi miejs5ami2 a nastJpnie uwaIasz i5- za waIniej =
szy5- od sie0ie2 a 5zasami po prostu przyjmujesz punkt widzenia inny5-
i postrzegasz swoje ego jako samolu0ne i arogan5kie6 %a5zynasz siJ
zoM5iK na to ego widziane o5zami inny5-2 tak jak normalnie mNg0yM
siJ zoM5iK na kogoM innego2 kogo postrzegasz jako egoistJ6
Matt-ieu doda2 Ie 5ay rozdzia dziea Pantidewy2 o ktNrym
wspomnia !lan2 traktuje o 5oraz su0telniej szy5- sposo0a5- dokony=
wania tej zamiany miejs56
Innym sposo0em = wyjaMnia Matt-ieu = jest wz0udzanie podsta=
wowego u5zu5ia intensywnej Iy5zliwoM5i i serde5znoM5i2 dziJki na
przykad przywoaniu o0razu oso0y2 ktNrL 0ardzo ko5-asz6 7lasy5znym
przykadem jest tu oso0a matki6 ! potem wyo0raIasz so0ie matkJ w
rozpa5zliwej sytua5ji6 #yo0raOnia silnie pra5uje2 0o mamy do 5zynienia
z emo5jL6 "owiedzmy2 Ie wyo0raIasz jL so0ie jako aniJ M5iganL przez
myMliwego6 H5iekajL5 przed nim2 ska5ze ze skay i amie so0ie koM5i6
"od5-odzi do niej myMliwy i ma juI zadaK jej ostatni 5ios2 a wtedy ona
spoglLda na 5ie0ie i mNwiF Y"omNI mi2 synuZ2 a ty 5zujesz siJ 0ezsilny6
!l0o wyo0raIasz so0ie2 Ie ktoM 0ardzo 5i drogi od miesiJ5y nie ma 5o
woIyK do ust i prosi 5iJ 5-oK o kJs jedzenia6 &o0isz to wszystko2 0y
wz0udziK w so0ie 0ardzo silne u5zu5ie Iy5zliwoM5i i 5zuoM5i dla kogoM2
kogo naprawdJ ko5-asz6
7iedy u5zu5ie Iy5zliwoM5i staje siJ silne2 oso0a medytujL5a roz5iLga
je2 jak wyjaMni Matt-ieu2 na inny5- ludzi2 a w ko)5u na wszystkie
istotyF
= "otem starasz siJ ogarnLK tym u5zu5iem inne istoty2 uMwiado=
miwszy so0ie2 Ie nie ma naprawdJ Iadnego powodu2 a0y nie rozszerzyK
go na wszystkie istoty o0darzone 5zu5iem6 MoIesz poL5zyK o0ie te
dopeniajL5e siJ metody w 5oM2 5o naturalnie 5zujesz i moIesz
ra5jonalnie rozszerzaK6
= Mam skromniejszL wersjJ metody2 o ktNrej mNwisz = rzek "aul
Ekman6 = To te5-nika2 ktNrL stosujJ2 przygotowujL5 siJ na sytua5jJ2
o ktNrej wiem2 Ie 0Jdzie trudna6 Mam kilka o0razNw2 ktNre stale przy
woujJ2 0o wiem2 Ie sL one dla mnie 0ogatym OrNdem pozytywny5-
emo5ji6 (kupiam na ni5- swNj umys2 za5zynam od5zuwaK te pozy
tywne emo5je i wtedy pod5-odzJ do tej sytua5ji z pozytywnym
nastawieniem6 MyMlJ2 Ie jest to te5-nika podo0na do ty5-2 o ktNry5-
mNwi5ie2 ale zna5znie mniej doskonaa6 Inny sposN0 opiera siJ na
wynika5- moi5- wasny5- 0ada) i rNwnieI ma zwiLzek z tym2 o 5zym
mNwi Mark6 Hkadam twarz do uMmie5-u2 poruszajL5 odpowiedni
mi miJMniami2 Ie0y 5elowo wywoaK pozytywny stan emo5jonalny6
Gwoli wyjaMnienia2 0adania "aula wykazay2 Ie inten5jonalne
wywoanie uMmie5-u na twarzy uru5-amia odpowiednie do uMmie5-ania
siJ zmiany w pra5y mNzgu6
=#ykorzystujJ takIe pewnL odmianJ reak5ji INwia = 5iLgnL "aul6 =
7iedy prowadziem 0adania na Nowej Gwinei2 stwierdzaem 5o rusz2 Ie
gdy 5zonkowie plemienia 5zuli siJ nieswojo2 skadali rJ5e w ten sposN0
= skrzyIowa ramiona na piersi2 kadL5 donie na 0arka5-6 = Mam zdjJ5ia
setek ludzi w tej postawie6 Ja sam jL przyjmujJ2 poniewaI o0ejmujJ
sie0ie2 ogrzewam2 i pomaga mi to6 Nie wiem2 5zy znalazszy siJ w
u5-wy5ie emo5ji2 mNg0ym w ten sam sposN0 sie0ie o0jLK6 Nie
prN0owaem tego jesz5ze6 Na razie metody te sL przygotowaw5ze2 to
zna5zy stosujJ je2 kiedy spodziewam siJ trudnej rozmowy6
#("QRC%HCIE = #("!NI!R$ P&DE7
H("7!J!JXC$
Teraz za0ra gos Dalajlama6 kazao siJ2 Ie ma duIo do
powiedzenia6
= gNlnie mNwiL52 przed przystLpieniem do jakiejkolwiek 0ud
dyjskiej praktyki zastanawiasz siJ2 jaki ma 0yK jej 5el i jakie ma ona
przynieMK korzyM5i6 JeMli pominiesz to stadium i powiesz so0ie tylko
tyle2 Ie masz rozwijaK w so0ie wspN5zu5ie2 to najprawdopodo0niej2
gdy0yM w ogNle to zro0i2 0yo0y to 5oM sztu5znego2 w 5zym nie 0yo0y
wiele treM5i6 Na przykad klasy5znL 0uddyjskL metodL rozwijania
wspN5zu5ia jest wypra5owanie so0ie sposo0u postrzegania inny5- tak2
jak gdy0y kaIda o0darzona 5zu5iem istota 0ya twojL matkL6
%wery1ikowanie za pomo5L przekonujL5ego rozumowania twierdzenia2
Ie kaIda 5zujL5a istota rze5zywiM5ie 0ya w ktNrymM momen5ie 5iLgego
koa narodzin i Mmier5i twojL matkL2 jest trudnym zadaniem6 !le nie jest
to gNwnym powodem postrzegania kaIdej istoty jako twojej matki6 "o
5o to ro0iKU 'o traktowanie kaIdej jednostki jako twojej matki wz0udza
u5zu5ia 5zuoM5i2 umiowania2 agodnoM5i i wdziJ5znoM5i6 JeMli
zrozumiesz2 dla5zego powinieneM to ro0iK2 to nawet jeMli nie jesteM
a0solutnie pewny2 Ie kaIda istota 5zujL5a 0ya twojL matkL2 widzL5 5el i
przewidujL5 pynL5e z jego osiLgniJ5ia korzyM5i2 moIesz podjLK tJ
prN0J6
"odo0nie2 jeMli ktoM ma 0ardzo silnL skonnoMK do przywiLzania
=5iLgnL Dalajlama = prawdJ mNwiL5 nawet do poILdania2 to jedna z
klasy5zny5-2 od 0ardza dawna stosowany5- odtrutek wymaga wy=
korzystania 5aej siy wyo0raOni6 #yo0raIasz so0ie 5ay Mwiat zasany
szkieletami i koMKmi6 5zywiM5ie jest to 0ardzo nieprzyjemny o0raz6
Dla5zego ktoM mia0y so0ie wyo0raziK rze5zywistoMK w tak odpy5-a=
jL5y sposN0U #ola0ym wyo0raziK so0ie 5ay Mwiat pokryty kwiatami6
Dostrzegasz jednak2 Ie pomaga to uspokoiK umys2 ktNremu dolega
poILdanie6 MoIe to 0yK uIyte5znym tym5zasowym Mrodkiem prze5iw=
dziaania temu2 5o 5iJ niepokoi6 "owra5asz wtedy do pytania2 5o
naprawdJ przeszkadza 5i w do0rym samopo5zu5iu6 JeMli siJ zorientu=
jesz2 Ie pro0lemem sL twoje dolegliwoM5i umysowe2 to sam siJ prze=
konasz2 dla5zego potrze0na jest 5i ta odtrutka2 i konsekwentnie 0Jdziesz
jej uIywa6
"owra5ajL5 do sprawy wspN5zu5ia = mNwi Dalajlama = moIe5ie
5zJsto odnieMK wraIenie2 Ie pielJgnowanie wspN5zu5ia i Iy5zliwoM5i
jest o1iarL2 ktNrL skadamy Mwiatu6 !le to 0ardzo powierz5-owna o5ena6
#iem z wasnego doMwiad5zenia2 Ie kiedy Kwi5zJ wspN5zu5ie2 die
inni2 le5z ja sam 0ezpoMrednio z tego korzystam6 "raktykujL5
wspN5zu5ie2 mam z tego 5akowity zysk2 pod5zas gdy inni moIe
poowi5zny6 ! wiJ5 gNwnym motywem praktykowania wspN5zu5ia
jest wasny interes6 Na podstawie mojego niewielkiego doMwiad5zenia
stwierdzam2 Ie kiedy tylko wz0iera w moim ser5u jakiegoM rodzaju
troska2 daje mi to wiJkszL siJ wewnJtrznL6 # rezulta5ie od5zuwam
mniejszy stra5- i wiJksze zadowolenie6 Tutaj 5zy tam pojawiajL siJ
jakieM pro0lemyU To ni52 to niewaIne6 JeMli syszJ jakieM wstrzLsajL5e
5zy smutne wiadomoM5i2 przez parJ sekund moIe 0yK mi przykro2 ale
0ardzo szy0ko do5-odzJ do sie0ie i znowu ogarnia mnie spokNj6
Dalajlama potwierdzi tym samym spostrzeIenie2 ktNrego dokona
"aul Ekman2 o0serwujL5 jego reak5je emo5jonalne6
= MyMlJ2 Ie praktykowanie wspN5zu5ia jest jak lek2 ktNry przy
wra5a spokNj2 kiedy jesteMmy 0ardzo po0udzeni = zako)5zy Da
lajlama6 = #spN5zu5ie jest wspaniaym Mrodkiem uspokajajL5ym6
"od5zas tej przemowy o wspN5zu5iu Dalajlama 0y wyjLtkowo
oIywiony2 niemal tryska energiL i Iywo gestykulowa = widaK 0yo2 Ie
jest gJ0oko przekonany o prawdziwoM5i swoi5- sNw6
Matt-ieu osadzi to omNwienie w szerszym kontekM5ie6
= JeMli przejrzy5ie YDeklara5jJ praw 5zowiekaZ2 znajdzie5ie tam
okoo piJKdziesiJ5iu oMmiu artykuNw6 #ydaje siJ jednak2 Ie w na
szy5- stosunka5- z innymi powinniMmy stosowaK siJ do jednego pod
stawowego artykuu2 ktNry de1iniowa0y ludzkie prawa tak2 Ie inni
5-5L 0yK tak samo sz5zJMliwi jak my i musimy to uznaK6 Inni2 ta#
samo jak my2 nie 5-5L 5ierpieK6 Dlatego majL takie same prawa6 Ay5zL
so0ie tego samego 5o my6 # tym stresz5za siJ 5aa YDeklara5ja praw
5zowiekaZ6
J!7 #("QRC%HCIE %MIENI! MQ%G
Nasza dyskusja powrN5ia do tematNw prelek5ji &i5-iego Da3id=
sona z poprzedniego dnia2 poniewaI 8ran5is5o 9arela dostrzeg i$4
zwiLzek ze wspN5zu5iem6
= dkryem 0ardzo interesujL5y zwiLzek miJdzy per5ep5jL a pie
lJgnowaniem wspN5zu5ia poprzez zamianJ miejs5 z innymi2 kiedy to
na po5zLtku wykorzystujemy naszL wyo0raOniJ dla wz0udzenia
emo5ji2 ktNra jest nie5o wystudiowana2 ale pNOniej przyzwy5zajamy
siJ do niej i podtrzymujemy jL6 Jest 5oraz wiJ5ej dowodNw na to2 Ie
postrzeganie i wyo0raIanie to 0ardzo 0lisko powiLzane ze so0L 5zyn=
noM5i umysowe6 MoIna o5zywiM5ie przeprowadziK rozrNInienie miJdzy
jednym i drugim2 ale spostrzeIenie rze5zywistej sytua5ji i jej umysowy
o0raz w duIym stopniu nakadajL siJ na sie0ie 5zy pokrywajL ze so0L6
Dlatego moIna u5zyK siJ i zmieniaK w sensie 1izjologi5znym z
wykorzystaniem wyo0raOni6 Na tym polega neuropla=sty5znoMK6 %
neuro0iologi5znego punktu widzenia nie ma w tym ni5zego
zdumiewajL5ego2 to powinno dziaaK6 ! oto do0ry przykadF statnio
trenerzy sportowi opra5owali te5-niki2 za pomo5L ktNry5- moIna
trenowaK2 powiedzmy2 nar5iarzy w le5ie2 kaIL5 im leIeK na NIka5- i
wyo0raIaK so0ie2 jak szusujL po gNrski5- stoka5-6 kazuje siJ2 Ie kiedy
zaoIL narty2 sL zna5znie lepsi6 Dziaa to w taki sam sposN0 w wypadku
tego Kwi5zenia wspN5zu5ia6
"odkreMliem implika5jJ tego odkry5iaF
= JeMli Kwi5zenia te sL rze5zywiM5ie skute5zne2 to 5zy nie Mwiad5zy to
o tym2 Ie muszL one wywoaK jakLM zmianJ w leIL5y5- u podstaw ty5-
umiejJtnoM5i poL5zenia5- nerwowy5-U % neuro0iologi5znego punktu
widzenia Kwi5zenia te polegajL na powtarzaniu pewnego nawyku na tyle
5zJsto2 Ie zmienia to poL5zenia mNzgowe w taki sposN02 iI 5el2 ktNry
5-5emy osiLgnLK = na przykad spokNj i wspN5zu5ie = staje siJ na
poziomie mNzgu rze5zywistoM5iL6 = #iedzL52 Ie &i5-ie zajmuje siJ
0adaniem ty5- zjawisk2 zwrN5iem siJ do niegoF =Czy waMnie z 5zymM
takim mieli0yMmy do 5zynieniaU
=Tak = odpar &i5-ie6 = Hwagi2 ktNre po5zyni parJ dni temu
Matt-ieu2 ukazyway to 0ardzo jasno6 7iedy za5zynamy tego rodzaju
Kwi5zenia2 wz0udzamy przejM5iowy stan wspN5zu5ia 5zy innej pozy=
tywnej emo5ji2 ktNra moIe pojawiaK siJ i znikaK6 !le sL dowody2 Ie
kiedy Kwi5zy siJ to 0ardziej systematy5znie2 zmienia siJ rNwnieI
wzglJdnie trwale pewna 5zJMK naszego mNzgu6
8ran5is5o przyto5zy dane wskazujL5e2 Ie u intensywnie Kwi5zL5y5-
muzykNw powiJkszajL siJ odpowiednie 5zJM5i mNzgu6 Innymi sowy2
niezli5zone godziny Kwi5ze) na skrzyp5a5- zmieniajL li5z0J komNrek
0iorL5y5- udzia w wykonywaniu muzyki i zwiJkszajL przekaOni5two
miJdzykomNrkowe
/
6 (konio to &i5-iego do opo=
wiedzenia Dalajlamie o dopiero 5o opu0likowanym w YNaturJZ2
prestiIowym 5zasopiMmie naukowym2 artykuu o londy)ski5- tak=
sNwkarza5-
,
6
= kazuje siJ2 Ie o0szary mNzgu2 ktNre pozwalajL kierow5om
odnajdywaK drogJ2 ulegajL wzmo5nieniu po pierwszym pNro5zu
jeIdIenia po uli5a5- Londynu = zako)5zy to omNwienie6
Dalajlama przypomnia so0ie o jaki5-M klasy5zny5- teksta5- 0ud=
dyjski5-2 ktNre opisujL kolejne stadia 5oraz lepszego opanowywania
sztuki medyta5ji i zdaway siJ mieK zwiLzek z neuro0iologi5znymi
zjawiskami2 ktNry5- wyjaMnienie przedstawili waMnie 8ran5is5o i &i=
5-ie6
= panowywanie tej sztuki za5zyna siJ od powierz5-ownego2
intelektualnego zrozumienia zna5ze) odpowiedni5- sNw2 taki5- jak
na przykad wspN5zu5ie6 "o duIszej re1leksji rozumienie to staje siJ
wyraOne i pewne2 oso0a medytujL5a opanowuje intelektualnie to
pojJ5ie i moIe w5ieliK je do swoi5- Kwi5ze) medyta5yjny5-6
"o5zLtkowo wz0udzanie w so0ie wspN5zu5ia wymagaK moIe
5elowego wysiku i sprawiaK wraIenie symula5ji2 jednak w miarJ
Kwi5ze) wspN5zu5ie za5zyna siJ pojawiaK zupenie naturalnie i spon
tani5znie6 # ko)5u nie wymaga to Iadnego wysiku6 (tadia te nazy
wa siJ zrozumieniem al0o mLdroM5iL wynikajL5L ze syszenia2 myMle
nia i medyta5ji = zako)5zy Dalajlama6
8ran5is5o odpar DalajlamieF
= InteresujL5e w ty5- dowoda5- neuro0iologi5zny5- jest to2 Ie
po5zu5ie znajomoM5i i 0raku wysiku 5zy swo0ody 0ierze siJ stLd2 Ie
zmienio siJ nasze 5iao6 MNzg siJ zreorganizowa i dziJki tym
zmianom jesteMmy innL istotL6 %najomoMK ty5- 5zynnoM5i2 oswojenie siJ
z nimi2 doprowadzia do trway5- zmian w mNzgu6
= # 0uddyjskiej trady5ji uIywa siJ na okreMlenie tego meta1ory o
materiale nasiLkajL5ym oliwL6 Nie moIna oddzieliK jej od tej tkaniny =
doda Jinpa6
&%#IJ!NIE 7HLTH&$ R!GDNPCI
= Mark powiedzia 5oM2 5o uwaIam za 0ardzo waIne = rzekem6 =
#edug niego najatwiejsze jest u5zenie siJ po5zLtkowe6 "NOniej u5ze
nie siJ wymaga wiJkszego wysiku2 poniewaI w isto5ie rze5zy jest ono
odu5zaniem siJ pewny5- nawykNw6 Czy moIemy pomN5 dzie5iom
nau5zyK siJ ty5- rze5zy waMnie w okresie po5zLtkowym2 Ie0y w mNz
gu powstay waM5iwe poL5zenia leIL5e u podstaw poILdany5-
nawykNwU Mark2 moIe powiedzia0yM 5oM o tym2 jak te lek5je dawane
we waM5iwym wieku wspNgrajL z rozwojem okoli5 mNzgu2 o ktNry5-
mNwi &i5-ieF okoli5 5zoowy5-2 5iaa migdaowatego i -ipokampa2
to zna5zy rejonNw2 ktNre 0iorL udzia w regula5ji emo5ji6 (L to
o0szary2 jak mNwieM2 najsilniej reagujL5e na nowe in1orma5je2 ktN
ry5- dostar5za nam u5zenie siJ i doMwiad5zenie6
= #e w5zesnym i pNOniejszym dzie5i)stwie do5-odzi do 0ujnego
rozwoju patNw 5zoowy5- = odpar Mark6 = Na razie w ogNle tego nie
rozumiemy2 ale z0iega siJ to w 5zasie z po5zLtkiem rozwoju samokon
troli i zdolnoM5i mNwienia do sie0ie6 #tedy za5zynajL dziaaK te
me5-anizmy mNzgowe6 Dam wam przykad6 #5zoraj wie5zorem
otrzymaem list elektroni5zny od pewnej nau5zy5ielki6 %a5zJliMmy
pra5owaK z dzieKmi2 ktNre majL od trze5- i pN roku do 5ztere5- lat2
mody1ikujemy wiJ5 nasze metody2 a0y sprawdziK2 jak skute5zne sL
one w nau5zaniu dzie5i w tym wieku6 Nau5zy5ielka ta2 ktNra pra5u
je z dzieKmi z u0ogi5- rodzin2 o0jJtymi programem 4ead (tart2
w ostatni5- kilku tygodnia5- nau5zya i5- opowieM5i o INwiu6 # mi
nionym tygodniu odwiedzia rodzi5Nw trojga z ty5- dzie5i6 # kaI
dym domu rodzi5e mNwili jej2 Ie dzie5i ro0iL INwia spontani5znie2
jak gdy0y 0yo to 5oM zupenie naturalnego6 Jedna z matek poin1or
mowaa jL2 Ie kiedy za5zJa ogarniaK jL zoMK2 5Nre5zka2 ktNra ma trzy
i pN roku2 powiedziaa jej2 Ie powinna zro0iK INwia6 = Mark zwrN5i
siJ do mnieF = MyMlJ2 Dan2 Ie masz ra5jJ6 #iLIe siJ to z tym2 5o
Matt-ieu powiedzia o kulturze agodnoM5i6 "oda przykad z mu5-L6
Gdy0yM za0i mu5-J w o0e5noM5i dzie5i ty0eta)ski5-2 przygnJ0i0yM
je6 To kultura agodnoM5i2 ktNrej2 mNwiL5 sz5zerze2 nie widzimy z0yt
wiele w !mery5e6
= #aMnie widzieliMmy przejaw tej agodnoM5i = powiedziaem =kiedy
Jego PwiLto0liwoMK znalaz komara6
%aledwie parJ minut w5zeMniej zasko5zy mnie spontani5zny przejaw
tego rodzaju wspN5zu5ia6 7iedy Dalajlama mNwi2 zauwaIy maego
owada peznL5ego po porJ5zy jego 1otela6 "rzerwa2 po5-yli siJ2 a0y
lepiej mu siJ przyjrzeK2 i delikatnie2 a0y nie zro0iK mu krzywdy2
strzepnL go zoIonL 5-uste5zkL -igieni5znL2 po 5zym sprawdzi2 5zy
0ezpie5znie wylLdowa na pododze6 kazao siJ2 Ie nadal siedzi na
porJ5zy6 7iedy T-upten Jinpa tuma5zy jego uwagi2 Dalajlama zdjL
komara podoIonL umiejJtnie 5-uste5zkL2 po 5zym da jL stojL5emu za
nim modemu mni5-owi2 ktNry wyniNs go do ogrodu i tam wypuM5i6
Dalajlama wyjaMni ze swoim 5-arakterysty5znym Mmie5-emF
= 'aem siJ2 Ie mogJ nie5-5L5y pooIyK na nim rJkJ2 zgnieMK go i
zgromadziK ten rodzaj karmy2 ktNry jest wprawdzie wynikiem dziaa)
niezamierzony5-2 ale pozostaje jej odro0inL6 #ydawao mi siJ2 Ie ten
komar ma zamanL nogJ i nie jest w do0rym stanie2 przenieMliMmy go
wiJ5 w miejs5e2 gdzie ni5 mu nie zagraIa6 "rawdopodo0nie zro0iem to
dlatego2 Ie jestem w do0rym nastroju6 Gdy0ym 0y w zym666 = Tu zro0i
gest2 jak gdy0y rozgniata komara2 wywoujL5 tym Mmie5- ze0rany5-6
= C-y0a wen powiedzia2 Ie ludzie sL nastawieni 0ardziej altru=
isty5znie2 kiedy sL w do0rym nastroju6 #aMnie dowiodeM tego2 #asza
PwiLto0liwoMK = skomentowaem jego wypowiedO6 "rzyjL to
ze Mmie5-em6
= 7iedy taki nastrNj staje siJ temperamentem2 zawsze jesteM
w do0rym nastroju = doda &i5-ie6
= ! zatem pojawia siJ pytanie = powiedziaem = jak mamy
wy5-owywaK dzie5i2 a0y zawsze 0yy w odpowiednim nastroju do
ro0ienia tego2 5o zro0i Jego PwiLto0liwoMK6
Mark poda przykadF
= Czasami opowiadam nau5zy5ielom o dwN5- 0ra5ia5-2 z ktNry5-
jeden nigdy nie 0y zadowolony2 a drugi wydawa siJ zawsze za
dowolony6 # 'oIe Narodzenie dostali o0aj prezenty2 a pNOniej poszli
do swojego pokoju2 0y siJ nimi po0awiK6 C-opie52 ktNry nigdy nie
0y zadowolony2 dosta nowy komputer2 gry i maego ro0ota2 ale kiedy
oj5ie5 zapyta go2 5zy siJ z tego 5ieszy2 powiedziaF YNie6 Teraz inne
dzie5i 0JdL mi zazdroM5iK2 a potem wysiLdL 0aterie i 0JdJ musia kupiK
noweZ2 i tak dalej2 i dalej6 Drugi 5-opie5 dosta ta5zkJ ko)skiego
nawozu6 7iedy oj5ie5 wszed do jego pokoju2 stwierdzi2 Ie syn z
radoM5iL 0awi siJ w nawozie6 Y% 5zego siJ tak 5ieszyszUZ = spyta oj5ie56
Y% tego2 Ie gdzieM tutaj musi 0yK ko)Z = odpar 5-opie56 (taramy siJ
wpoiK nau5zy5ielom2 Ie 5-5emy2 a0y dzie5i miay taki waMnie2 0ardziej
optymisty5zny stosunek do rze5zywistoM5i6 'ardzo 5iekawe2 Ie taka
pogoda du5-a jest waInL 5e5-L w modelu 0uddyjskim6
"&%ECI#D%I!R!NIE 7&HCIET(T#H
NastJpnie "aul Ekman skierowa rozmowJ na to2 w jaki sposN0
mNzg u5zy siJ za5-owa) negatywny5-6
= "openienie pierwszego naprawdJ okrutnego 5zynu moIe 0yK
najtrudniejsze6 JeMli jednak nadal postJpujesz okrutnie2 to wedle
wszelkiego prawdopodo0ie)stwa zmieniasz swNj mNzg w taki sposN02
Ie okru5ie)stwo staje siJ twoim temperamentem6 ! wtedy za5zynasz
za5-owywaK siJ okrutnie 0ez Iadny5- zastrzeIe)2 nie myMlL5 w ogNle o
tym ani siJ nad tym nie zastanawiajL56 #idzimy wiele taki5- za5-owa)6
Co moIemy zro0iK2 kiedy staniemy twarzL w twarz z kimM2 kto nau5zy
siJ juI postJpowaK okrutnie2 a nie ze wspN5zu5iem2 i ma za 5-wilJ
dopuM5iK siJ okru5ie)stwa wo0e5 nas al0o innej oso0yU Jak moIemy
zareagowaK2 Ie0y odwieMK go od okrutnego zamiaruU
= To zaleIy od kontekstu = wskaza Dalajlama6 = # kaIdej
konkretnej sytua5ji musisz zadaK so0ie pytanie2 5zy naprawdJ jesteM w
stanie 5oM zro0iK 5zy nie6 JeMli uwaIasz2 Ie jest taka moIliwoMK2 to2
teorety5znie 0iorL52 pierwszL op5jL wartL rozwaIenia jest zastosowanie
MrodkNw pokojowy5-6 #ykorzystujesz swNj rozum al0o prN0ujesz
inny5- agodny5- MrodkNw przekonania tej oso0y2 Ie0y nie popeniaa
okrutnego 5zynu6 5zywiM5ie w tym momen5ie znowu wkadam szaty
0uddysty6 (L 5ztery sposo0y oMwie5onego dziaania
zale5ane w pewnej kolejnoM5i 0od-isattwie6 "ierwszym jest zaagodze=
nie sytua5jiF starasz siJ uspokoiK tJ oso0J sowami2 przemawianiem do
jej rozsLdku2 po5ieszaniem jej al0o 5zymM innym2 5zego moIesz uIyK w
danej 5-wili6 JeMli to nie dziaa2 u5iekasz siJ do drugiego2 nie5o sil=
niejszego sposo0u2 wz0oga5ajL5 tJ oso0J w jakiM sposN06 1iarowujesz
jej jakiM dar6 Dajesz 5oM2 5o uspokoi wz0urzone wody6 MoIe to 0yK
nawet wiedza al0o 5oM materialnego2 5o uzdrowi sytua5jJ2 rozwiLIe
pro0lem6 JeMli nie jest to moIliwe2 stosujesz trze5i sposN02 ktNrym jest
sia2 domina5ja6 HIywasz wiJkszej siy2 a0y podporzLdkowaK so0ie tJ
oso0J2 kraj 5zy 5o tam jesz5ze6 %darzajL siJ sytua5je2 kiedy nawet to nie
skutkuje2 a wtedy pozostaje juI tylko op5ja ostatniaF wM5iekoMK lu0
gniew6 MoIliwe jest nawet zastosowanie przemo5y6 #MrNd 5zterdziestu
szeM5iu o0owiLzujL5y5- 0od-isattwJ zasad 5zy przykaza) jest teI
zo0owiLzanie do gwatownej reak5ji w sytua5ji2 ktNra wymaga uIy5ia
siy z przy5zyn altruisty5zny5-6 ! zatem gniewnemu wspN5zu5iu
towarzyszyK moIe przemo56 Teorety5znie2 przemo5 jest dopusz5zalna2
jeMli wypywa ze wspN5zu5ia6
Jednak w prakty5e = 5iLgnL Dalajlama = jest to 0ardzo trudne i
stosuje siJ przemo5 tylko wtedy2 kiedy nie moIna w Iaden inny sposN0
zmieniK okrutnej postawy szkodliwej oso0y6 'o kiedy juI uIyjemy
przemo5y2 sytua5ja staje siJ nieprzewidywalna2 a przemo5 rodzi
przemo52 moIe wiJ5 zdarzyK siJ wiele niespodziewany5- rze5zy6
wiele 0ezpie5zniej jest po prostu przyglLdaK siJ i 5zekaK6 # taki5-
okoli5znoM5ia5- moIna sprN0owaK modlitw 5zy przekle)stw2 a jeMli ni5
siJ nie da zro0iK2 to moIe po prostu trze0a 5oM wykrzy5zeK` =doda ze
Mmie5-em6 = To sposo0y postJpowania do0re dla 0od-isat=twy2 ktNry
w5iLI jesz5ze znajduje siJ na drodze do oMwie5enia i musi stosowaK
metodJ prN0 i 0JdNw2 nie wiedzL5 dokadnie2 5o jest waM5iwe w danej
sytua5ji2 pod5zas gdy jednL z 5e5- 0uddy jest naty5-miastowa i
0ez0Jdna de5yzja2 opierajL5a siJ na dokadnej wiedzy o tym2 5o jest
waM5iwe6
Dalajlama zauwaIy jednak2 Ie nie znajdujemy siJ na tym
wysokim poziomie2 ale gdzieM daleko Yw tyle na drodze 0od-isattwy 6
=#asza PwiLto0liwoMK2 5zy trudniej jest 0yK okrutnym wo0e5 kogoM2
kto promieniuje Iy5zliwoM5iLU = spyta "aul6
= gNlnie 0iorL52 tak = odpar Dalajlama6 = 'ardzo 5zJsto 5ytujJ
zdanie z Przewo,ni)a na ,ro,ze 3o,hisattw(- ktNre mNwi2 Ie o wiele
atwiej pielJgnowaK sz5zodroMK niI toleran5jJ 5zy wyrozumiaoMK6
"owNd tego jest prostyF wszys5y mamy okazjJ wykazaK siJ sz5zodroM
5iL6 Gdziekolwiek jesteM2 ludzie zawsze przyjmL z radoM5iL twNj dar2
twojL sz5zodroMK6 Natomiast toleran5jJ 5zy wyrozumiaoMK moIna
kultywowaK tylko wtedy2 kiedy spotykamy siJ z prze5iwnoM5iami =
z wrogiem2 z okru5ie)stwem = i dlatego sL one rzadsze6
!utor Przewo,ni)a+++ (antidewa za5-J5a sam sie0ie i 5zytelnika2
piszL52 Ie kiedy widzisz prze5iwnoM5i al0o okru5ie)stwo2 powinieneM
zareagowaK z fiero- zadowoleniem z wyzwania2 0o wtedy masz okazjJ
pielJgnowania 5ierpliwoM5i6 Nie tak atwo jest napotkaK takie okazje6
%wasz5za jeMli nie wyrzLdzasz krzywdy innym2 sL oni mniej skonni
zro0iK krzywdJ to0ie6 Im dalej posuniesz siJ na tej drodze2 tym mniej
antagonisty5znie 0JdL do 5ie0ie nastawieni inni6
Cz5igodny 7usala5itto doda do tego opowieMK ku przestrodze2
za5zerpniJtL z sutr palijski5-6
= %darzyo siJ pewnego razu2 Ie 'udda spotka tresera koni6
%apyta goF YJaki5- uIywasz sposo0Nw2 0y nau5zyK konia szy0ko
galopowaKUZ Treser powiedziaF YDzielJ konie na trzy typy6 "ierwszy
to te2 ktNre 0ardzo szy0ko siJ u5zL6 7iedy tylko pokaIJ szpi5rutJ2 rzu
5ajL siJ w szy0ki galop = to najlepszy rodzaj6 7onie drugiego rodzaju
muszJ 5iLgle smagaK2 0o ina5zej nie 5-5L galopowaK6 !le najtrudniej
jest z ko)mi trze5iego rodzaju6 Nawet jeMli 0ez przerwy je smagam2
leIL2 nie 5-5L wstaK i 0ie5Z6 YCo ro0isz z tymi ko)miUZ = spyta
'udda6 YNie zawra5am so0ie nimi gowyZ = odpar treser6 Na to
'udda powiedzia2 Ie z ludOmi jest tak samo6 Tylko niektNry5- moIna
nau5zyKD niektNrzy sL niere1ormowalni6 "oprowadzi i5- tak daleko2
jak pozwoli na to i5- poprzednia karma2 ale dalej nie 0Jdzie mNg im
pomN56
&i5-ie Da3idson za5ytowa dane sugerujL5e2 Ie moIna mieK przy=
najmniej nikL nadziejJ dopomoIenia pozornie 0eznadziejnym przy=
padkom2 takim jak psy5-opaty5zni przestJp5yF = # (tana5- %jed=
no5zony5- kilku naukow5Nw 0adao grupJ przestJp5Nw uwiJziony5- za
okrutne 5zyny6 JednL z 5e5- oso0y ze skonnoM5iL do za5-owa)
agresywny5- jest to2 Ie kiedy staje ona wo0e5 szansy uzyskania na=
grody2 5zyli zdo0y5ia jakiejM 5ennej dla niej rze5zy2 tak intensywnie
skupia na przedmio5ie poILdania uwagJ2 Ie nie dostrzega moIliwy5-
negatywny5- konsekwen5ji tego2 5o musi zro0iK2 a0y tJ rze5z zdo0yK6
(twierdzono jednak2 Ie jeMli nau5zy siJ i5- powstrzymania siJ na
5-wilJ2 5ierpliwoM5i2 to za5zynajL zwra5aK wiJkszL uwagJ na sygnay o
moIliwy5- konsekwen5ja5- negatywny5- swojego postJpowania i
wykazujL poprawJ6 H przestJp5Nw osadzony5- w wiJzieniu do tej
poprawy moIe dojMK w stosunkowo krNtkim 5zasie6 Pwiad5zy to2 Ie
mogL istnieK pewne te5-niki2 ktNry5- jesz5ze nie wyprN0owaliMmy
systematy5znie2 a ktNre sL tego warte2 i Ie moIna to ro0iK nawet w
popula5ja5- oso0nikNw zatwardziay5- i trudny5- do nau5zenia
5zegokolwiek6
EM"!TI! I A$C%LI#$ ("7QJ
Matt-ieu powrN5i do pytania "aula o to2 jak najlepiej odnieMK siJ do
okrutnej oso0y6
= Do klaskania potrze0ne sL dwie rJ5e6 JeMli ktoM nie ma a0solut
nie Iadnej 5-J5i do wsz5zynania kon1liktu2 to 0ardzo trudno roz
po5zLK z nim walkJ6 Trudno jest wypowiadaK siJ tylko na podstawie
tekstNw i 0iogra1ii2 ale znajdujemy tam wiele opowieM5i o ty0eta)s
ki5- joga5- i pustelnika5-2 ktNrzy mieli spotkania z 0andytami2 a 5za
sami nawet z dzikimi zwierzJtami6 7iedy 0andy5i stajL nagle wo0e5
kogoM2 kto jest 0ardzo spokojny i promieniuje Iy5zliwoM5iL2 to i5-
wroga postawa i po5zLtkowe zamiary 5akowi5ie ustJpujL2 jak wrzL5a
woda2 ktNra stygnie2 kiedy leje siJ na niL zimnL6 Jest mnNstwo taki5-
opowieM5i i niektNre z ni5- muszL 0yK prawdziwe6
Jeanne Tsai skierowaa to pytanie z powrotem do "aulaF
= Czy zdo0yeM w swojej pra5y jakiekolwiek dowody Mwiad5zL5e
o tym2 Ie pewne wyrazy twarzy al0o postawy dziaajL roz0rajajL5o na
oso0y za5-owujL5e siJ agresywnieU
%astanowiwszy siJ 5-wilJ2 "aul stwierdzi2 Ie nie ma na to Iadny5-
wyraOny5- dowodNw6
= kazuje siJ2 Ie ludzi2 ktNrzy postJpujL okrutnie2 nie poruszajL
Iadne oznaki 5ierpienia ani stra5-u6 ni depersonalizujL swoje o1iary6
"ro0lem polega 5zJM5iowo na tym2 jak i5- przekonaK2 Ie majL do
5zynienia z takim samym 5zowiekiem jak oni6 Ludzie2 od ktNry5- i5-
zawNd wymaga okru5ie)stwa2 in1ormujL2 Ie nie reagujL na 0Nl drugiej
oso0y6 %askakujL5e jest to2 Ie sL oni ponoK mili dla swoi5- rodzin6
Trudno w to uwierzyK2 ale tak twierdzL6 ! zatem plasty5znoMK mNzgu
ma rNwnieI negatywnL stronJF moIna siJ nau5zyK nie uwaIaK inny5-
ludzi za ludzi6
"rzypomniao mi to dane o ludzia5-2 ktNrzy 0yli opraw5ami6
= 'adania osN02 ktNre 0yy na usuga5- dyktatur w !mery5e
"oudniowej i Gre5ji2 pokazujL2 Ie pro5es2 w wyniku ktNrego stali siJ
opraw5ami2 polega na metody5znej indoktryna5ji = powiedziaem6 =
%a5zyna siJ od przedstawiania o1iar jako w5ielonego za2 jako nie
ludzi6 "ierwszym krokiem jest znie5zulenie2 zo0ojJtnienie na od5zu
5ia drugiej oso0y2 5zyli od5zowie5zenie al0o2 jak powiedzia "aul2
depersonaliza5ja o1iary6 "NOniej2 powoli2 nakania siJ i5- do ro0ienia
5zegoM2 5o po5zLtkowo jest 0ardzo nieprzyjemne2 ale do 5zego2 w wy
niku 5iLgy5- powtNrze)2 siJ przyzwy5zajajL6 MuszL temu towa
rzyszyK jakieM poIaowania godne zmiany w mNzgu6
Temat ten podjL Matt-ieu6
= 5zywiM5ie = powiedzia = wszys5y syszeliM5ie o dzie5ia5-=
=Ionierza5- w !1ry5e2 ktNre zmusza siJ do za0i5ia kogoM2 a0y przea
maK 0arierJ i5- wraIliwoM5i na za0ijanie6 (yszaem rNwnieI o zwyk
y5- ludzia5-2 ktNry5- zmuszano do pra5y w 5-arakterze personelu
o0ozNw kon5entra5yjny5-6 #ielu z ni5- mNwio2 Ie przez pierwszy
tydzie) 5-odzili zapakani2 ale po kilku tygodnia5- stawali siJ nie
wraIliwi na to2 5o widzieli wokN sie0ie6
Dodaem do tego wasnL opowieMK2 ukazujL5L2 jak 0rak empatii
otwiera drogJ do okru5ie)stwaF
= "ewien mJI5zyzna odsiaduje w 7ali1ornii wyrok za za0i5ie
swoi5- dziadkNw2 matki i piJ5iu studentek Hniwersytetu 7ali1or
nijskiego6 MNj szwagier przeprowadza z nim wywiad dla potrze0 pro
jektu 0adaw5zego6 (pyta goF YJak mogeM to zro0iKU Nie 5zueM Iadnej
litoM5i dla swoi5- o1iarUZ Morder5a odpowiedzia 0ardzo rze5zowoF
Y nie2 gdy0ym 5zu2 Ie 5ierpiL2 to nie mNg0ym tego zro0iKZ6 7lu5zem
do jego okru5ie)stwa stao siJ to2 Ie nie mia dla ni5- ani odro0iny
wspN5zu5ia6
J!7 &%#IJ!a EM"!TIW
= HwaIam = zako)5zyem = Ie nau5zenie empatii we w5zesnym
dzie5i)stwie jest niezwykle waInym elementem tego ogNlnego pro
gramu2 o ktNrym mNwimy2 5-oK0y jako sz5zepionka uodparniajL5a
przed zaraIeniem siJ okru5ie)stwem w pNOniejszy5- okresa5- Iy5ia6
7westiJ sposo0u rozwijania empatii podjL Dalajlama6 Jego wywNd
pozwala zrozumieK2 dla5zego tak 5zJsto poszukiwa implika5ji naszej
dyskusji w odniesieniu do zwierzLt2 i wyjaMnia2 dla5zego tak
zatrosz5zy siJ o malutkiego owada spa5erujL5ego po porJ5zy jego
1otela6
= Jeden ze sposo0Nw rozwijania empatii = powiedzia Dalajlama =
polega na zwrN5eniu na po5zLtek uwagi na malutkie istoty 5zujL5e2
jak mrNwki i owady6 NaprawdJ zwrNK na nie uwagJ i dostrzeI2 Ie one
teI pragnL znaleOK sz5zJM5ie2 od5zuwaK przyjemnoMK i nie doznawaK
0Nlu6 %a5znij od ni5-2 od owadNw2 i naprawdJ wspNod5zuwaj
z nimi2 a potem przejdO do gadNw i tak dalej6 "o ni5- przyjdzie kolej
na inny5- ludzi i na 5ie0ie6
JeMli natomiast 0Jdziesz mordowa mae owady2 wyklu5zajL5
moIliwoMK2 Ie 5-5L od5zuwaK przyjemnoMK i unikaK 0Nlu2 to kiedy
przyjdzie do zwierzLt2 ktNre sL 5oraz 0ardziej podo0ne do nas2 atwo
0Jdzie je zlek5ewaIyK i pominLK6 Nie doMwiad5zysz 0Nlu nawet wtedy2
kiedy zo0a5zysz zranionego2 wyjL5ego psa6 "oniewaI wszedeM juI w
try0 lek5ewaIenia przyjemnoM5i i 0Nlu od5zuwany5- przez owada2
atwiej 5i nie zwra5aK uwagi na 5ierpienie ptaka2 psa2 a nawet innego
5zowieka2 ktNry krzy5zy z 0Nlu6 "rzyjmujL5 postawJ YJa tego nie
5zujJZ2 ignorujesz ten 0Nl6 Nigdy nie po5zu0yM empatii2 dopNki sam nie
zazna0yM 0Nlu6
JeMli jesteM wraIliwy na 0Nl i 5ierpienie zwierzLt = kontynuowa
Dalajlama = to tym 0ardziej jesteM wraIliwy na 5ierpienie inny5- ludzi
i wspNod5zuwasz z nimi6 MNwienie o inny5- istota5- o0darzony5-
5zu5iem jako Ymat5zyny5- istota5- 5zujL5y5-Z jest postawL spe5y=
1i5znie 0uddyjskL6 &ze5z w tym2 Ie to2 jak postrzegasz istoty o0darzone
5zu5iem2 wszystko zmienia6
= (tawia to nas wo0e5 wielu pro0lemNw na %a5-odzie = zauwaIy
Mark6 = # mieM5ie2 w ktNrym mieszkam2 pierwszego dnia sezonu
polowa) szkoa jest zamkniJta2 Ie0y kaIdy mNg siJ udaK na owy6
Gdy0ym sprN0owa przekazaK niektNre z ty5- idei dzie5iom2
spotka0ym siJ z prawdziwym2 wynikajL5ym z innej 1ilozo1ii2 oporem
prawie 5zterdziestu pro5ent mJI5zyzn tego wiejskiego o0szaru6
= Jest teI owienie ry0 = doda Dalajlama6
= %astanawiam siJ2 5o po5zLK z tym zderzeniem rNIny5- wartoM5i =
podkreMli Mark6
= MoIna so0ie wyo0raziK = zasugerowa Dalajlama = wprowadzenie
kiedyM na 5aym Mwie5ie zakazu polowa)2 ale jest prawie niemoIliwe
wyo0raziK so0ie podo0ny zakaz doty5zL5y poowu ry0 5zy u0oju
dro0iu w skali glo0alnej6
J!7 #IEPa GD%I#E A$CIE
wen zareagowa ina5zej = wrN5i do mojego po5zLtkowego pytania
o to2 jak rozwijaK i pielJgnowaK emo5je pozytywne6
=Teraz jestem przekonany nawet 0ardziej niI przed rozmowL z Jego
PwiLto0liwoM5iL2 ktNrL przeprowadziem pierwszego dnia2 Ie stale
mNwimy o ety5e6 Emo5je sL maym elementem zagadnienia2 jak 0yK
do0rym 5zowiekiem2 jak wieMK godziwe Iy5ie2 jak sprawiK2 a0y ludzie
0yli agodni2 odnosili siJ do inny5- ze wspN5zu5iem i nie stosowali
przemo5y6 "ra5a Marka jest niezmiernie waIna6 MNwiliMmy o
plasty5znoM5i i o tym2 Ie nawet stary5- ludzi moIna nau5zyK2 jak majL
siJ zmieniaK2 ale Ie jest to trudniejsze niI zmienianie dzie5i6 Mamy w
jJzyku angielskim powiedzenie2 Ie nie moIna nau5zyK starego psa
nowy5- sztu5zek6 "rawdopodo0nie nie jest to prawdL2 ale uwaIam2 Ie
ingeren5je Marka w rozwNj mody5- ludzi sL 0ardzo2 0ardzo waIne6
(porzLdziem waMnie listJ gNwny5- 5nNt i zdrowy5-
stanNw umysuF sprawiedliwoMK2 mioMK al0o miosierdzie2 5ierpliwoMK2
wspN5zu5ie2 sz5zodroMK2 wdziJ5znoMK2 toleran5ja2 odwaga2 u5z5iwoMK2
samowiedza6 MoIna to teI ujLK w 1ormie zasad2 taki5- jak traktowanie kaIdego
tak2 jak0y nie 0y wart wiJ5ej niI ktokolwiek inny2 i uznawanie2 Ie sami nie
jesteMmy war5i wiJ5ej niI ktokolwiek inny6 Mark dzisiejszego ranka mNwi o
sposo0a5- uksztatowania mody5- ludzi tak2 0y 0yli zdolni IyK zgodnie z tymi
zasadami6 # pewnym sensie to2 5zym siJ tutaj rze5zywiM5ie zajmujemy2 jest
uprawianiem 1ilozo1ii moralnoM5i i prN0L stworzenia Mwie5kiej etyki6 Nie ma
innej drogi6
Dalajlama skinL gowL2 Ie siJ z nim zgadza6 Mimo to powiedzia mi
pNOniej2 Ie odnosi siJ nie5o nieu1nie do rozmawiania o naszym tema5ie w
kategoria5- moralny5-2 0o uwaIa2 Ie kiedy opisze siJ do0ro5zynne te5-niki
5zy metody w kategoria5- rozwoju moralnego2 dla wielu osN0 stra5L one
atrak5yjnoMK6 5zywiM5ie niektNry5- to po5iLga2 ale stanowiL oni garstkJ
wy0ra)5Nw6 #y5zuwa2 Ie ludzie 5zJsto przyjmujL postawJ2 ktNrL moIna
wyraziK sowami Y'yo0y wspaniale 0yK oso0L moralnL2 ale nie muszJ so0ie
zawra5aK tym gowyZ6 Dokadanie stara)2 a0y 0yK moralnym2 nie ma takiej po=
wsze5-nej siy przy5iLgania jak staranie siJ2 0y 0yK zdrowym6 Lepiej zatem
przedstawiaK to jako konie5znoMK = nikt nie powie2 Ie nie 5-5e siJ 5ieszyK
do0rym zdrowiem al0o 0yK sz5zJMliwym6 %auwaIy2 Ie wiele osN0 uprawia
jogJ nie dla korzyM5i du5-owy5-2 le5z dla lepszego zdrowia6 "odo0nie2
zna5znie skute5zniejszym sposo0em przedstawiania programu rozwijania i
pielJgnowania emo5ji pozytywny5- 0yo0y reklamowanie go jako metody
osiLgniJ5ia do0rego stanu zdrowia lu0 sz5zJM5ia6
Dalajlama uwaIa2 Ie najlepszym sposo0em dotar5ia do szeroki5- rzesz nie
jest rozmawianie o jakimM konkretnym z0iorze zasad ety5zny5-2 moralny5-
5zy religijny5-2 ale przedstawianie dowodNw naukowy5- lu0 analizowanie
tego2 jak moIna pielJgnowaK emo5je pozytywne i 5o jest destruk5yjne w Iy5iu
emo5jonalnym6 Niepokoi siJ2 Ie nawet pod5zas prowadzonego przez nas
dialogu eksponowanie 0uddyjskiego punktu widzenia jest 0yK moIe
nadmierne2 a zatem moIliwoMK stosowania proponowany5- te5-nik i rozwiLza)
wydawaK
siJ moIe ograni5zona6 Jego 5elem 0yo dotar5ie do 5aej ludzkoM5i =w ko)5u
wszys5y od5zuwamy emo5je destruk5yjne2 gdyI jesteMmy ludOmi2 a wiJ5
powinniMmy je lepiej so0ie uMwiadamiaK6
(%C%WPCIE2 "&!#Pa I
"%$T$#NE %RHD%ENI!
wen ponownie zmieni temat2 kierujL5 naszL uwagJ na odkry5ie majL5e
zwiLzek z prelek5jL Jeanne Tsai2 zwasz5za z danymi doty5zL5ymi typowego
dla kultur indywidualisty5zny5- wygNrowanego mniemania o wasnej
wartoM5i6 "owiedziaF
= %a5ytujJ dane2 ktNre sprawiL 0yK moIe2 Ie za5znie5ie siJ niepokoiK
za5-odnim pojJ5iem niezaleInego YjaZ6 8ilozo1owie od dawna zastanawiajL siJ
nad zwiLzkiem miJdzy 5notL i sz5zJM5iem i stwierdziem juI pierwszego dnia2
Ie panuje ogNlna zgoda2 iI 5zowiek szla5-etny jest 5zowiekiem sz5zJMliwym2
Ie prawdziwe sz5zJM5ie zapewniK moIe tylko prawoMK6 Dodanie zdrowia
psy5-i5znego do tego o0razu jest 5zymM nowym6 #eOmy opra5owane przez
psy5-ologNw 5zy psy5-iatrNw kryteria tego2 5o skada siJ na oso0J psy5-i5znie
zdrowL6 Listy te rNIniL siJ miJdzy so0L2 ale 5iekawe2 Ie na Iadnej z ty5-2 ktNre
przejrzaem2 prowadzL5 swoje 0adania2 nie 1iguruje do0roK6 Ce5-L2 ktNra dla
odmiany pojawia siJ na kaIdej liM5ie2 jest tra1ne zrozumienie sie0ie i Mwiata6 !
wiJ52 innymi sowy2 psy5-i5znie zdrowy wedug de1ini5ji za5-odni5- jest ktoM2
kto nie ulega zudzeniom2 kto tra1nie postrzega rze5zywistoMK6
kazuje siJ jednak2 Ie oso0y = kontynuowa wen = doty5zy to w kaIdym
razie mieszka)5Nw !meryki "Nno5nej2 ktNry5- poddano takim 0adaniom2
uzyskujL5e 0ardzo wysokie wyniki w pomiara5- sz5zJM5ia i troski o inny5-
ulegajL powaInym2 tworzonym przez samy5- sie0ie zudzeniom6 "ozwNl5ie2 Ie
wyjaMniJ2 5o nazywamy takim samooszukiwaniem siJ6 Niekiedy nazywa siJ to
Yzudzeniami pozytywnymiZ2 ale nie jest w5ale takie pewne2 5zy naprawdJ sL
one pozytywne6 #iJkszoMK !merykanNw uwaIa2 Ie oni sami i oso0y przez ni5-
ko5-ane sL o wiele przystojniejsi niI 5aa reszta6 "rzekonani sL2
Ie oni i 5i2 ktNry5- ko5-ajL2 sL inteligentniejsi6 7iedy ktoM wygasza przemowJ
al0o daje wystJp muzy5zny2 o5enia siJ zna5znie wyIej2 niI o5eniajL go inni6
Dalajlama2 ktNry 5i5-o 5-i5-ota2 su5-ajL5 tego2 wtrL5iF
= MoIe nie zgodzili0y siJ z tym Europej5zy5y6
= % wyjLtkiem 8ran5uzNw = powiedzia z przekLsem &i5-ie6
= CNI2 wielu Europej5zykNw ma takie zdanie o !merykana5- =odparowa
8ran5is5o6
wen powrN5i do powaIniejszego tonu2 ale i tym razem przyto5zone
przez niego dane wywoay Mmie5-F
= &ozumiem6 !le powiem wam o dwN5- jesz5ze odkry5ia5-
ameryka)ski5- pro1esorNw6 %aNImy2 Ie &i5-ie2 mNj o0e5ny tu przy
ja5iel2 "aul2 8ran5is5o i ja piszemy wspNlnie artyku6 Hkazuje siJ on
drukiem2 idziemy do restaura5ji2 przepijamy nawzajem do sie0ie
i wszys5y zgadzamy siJ2 Ie kaIdy wykona dwadzieM5ia piJK pro5ent
pra5y6 Mija pN roku6 7toM pyta &i5-iego2 jaki 0y jego pro5entowy
udzia w tym artykule6 &i5-ie mNwi2 Ie wykona trzydzieM5i trzy pro
5ent ro0oty6 "ytajL "aula2 a on mNwi2 Ie zro0i trzydzieM5i trzy pro
5ent6 &NwnieI 8ran5is5o i ja wykonaliMmy po trzydzieM5i trzy pro5ent
pra5y6 ! wiJ5 nagle okazuje siJ2 Ie pra5a wykonana zostaa w stu
dwudziestu szeM5iu pro5enta5-6 Im wiJ5ej 5zasu mija od napisania
tego artykuu2 tym 0ardziej usuIna dla nas staje siJ nasza per5ep5ja6
"o dwudziestu lata5- kaIdy z nas doskonale pamiJta2 Ie odwali trzy
5zwarte ro0oty`
!le !merykanie2 ktNrzy zali5zajL siJ do tej grupy ogNlnie zadowolony5- i
do0rze przystosowany5-2 popeniajL 0Jdy jesz5ze innego rodzaju =
kontynuowa wen6 = "rzypuMKmy2 Ie mNwi siJ2 iI prawdopodo0ie)stwo
za5-orowania przez !merykankJ na raka piersi wynosi jeden do dziewiJ5iu6
JeMli spytamy jednL z ty5- sz5zJMliwy5- 5zy zadowolony5- ko0iet2 jakie jest
prawdopodo0ie)stwo2 Ie za5-oruje na raka piersi2 odpowieF Y# moim
wypadku 0ardzo maeZ6 To samo doty5zy wypadkNw samo5-odowy5- i
rNInego rodzaju inny5- 5-orN06 Nawet kiedy mNwi siJ ludziom2 jakie sL
normalne wskaOniki2 to i tak radykalnie zaniIajL prawdopodo0ie)stwo tego2 Ie
przytra1i siJ to waMnie im6 #aIne jest to dlatego2 Ie stwierdzono2 iI
przynajmniej
w !mery5e "Nno5nej oso0y2 ktNre o5eniajL siJ naj0ardziej realisty5znie2
5ierpiL na agodnL depresjJ`
= Jak stwierdzia rano Jeanne = konstatowa wen = mNwiL5
o ksztatowaniu pojJ5ia YjaZ przez kulturJ2 w kulturze ameryka)skiej
0ardzo duIy na5isk kadzie siJ na wysokL samoo5enJ6 !le uzyskujL5
wysokL samoo5enJ2 nie postrzegamy rze5zywistoM5i tra1nie6 7iedy po
raz pierwszy spotkaem siJ z Jeanne2 a 0yo to w grudniu u0iegego
roku2 pole5ia mi lekturJ opu0likowany5- niedawno 0ada) Japo)
5zykNw6 # Japonii nie popeniajL taki5- na5e5-owany5- przesadnym
optymizmem 0JdNw2 ale trze0a 0y sprawdziK2 5zy sL dziJki temu
sz5zJMliwsi al0o 0ardziej szla5-etni6
Temat samoo5eny podjL Dalajlama6
= My2 0uddyM5i2 nie uwaIamy samoo5eny za 5notJ 5zy jakieM a0so
lutne do0ro6 JeMli ktoM ma przesadne po5zu5ie wasnej wartoM5i2 grozi
mu popadnie5ie w arogan5jJ2 ktNra jest przypadoM5iL umysu6 so0J
takL za5-J5a siJ do zastosowania antidotum2 ktNre nie5o o0niIy jej
mniemanie o so0ie6 % drugiej strony2 jeMli tak je o0niIysz2 Ie twoja
samoo5ena stanie siJ 0ardzo niska2 powinieneM oddaK siJ medyta5jom
o wartoM5i i drogo5ennoM5i ludzkiego Iy5ia2 i wasnej naturze 0uddy2
Mwietlistej naturze swojej MwiadomoM5i6 Medytowanie o taki5- spra
wa5- podwyIsza samoo5enJ6 Tak naprawdJ nie 5-odzi po prostu
o samoo5enJ jako a0solutne do0ro2 le5z o znalezienie realisty5zne
go i zrNwnowaIonego jej poziomu6 JeMli mam zawyIonL samoo5enJ2
rodzi to przesadne o5zekiwania2 ktNre z kolei prowadzL do wiJkszy5-
roz5zarowa)6 To a)5u5-6
&i5-ie wprowadzi istotne rozrNInienie6
= "rawdL jest2 Ie 0adania2 ktNre opisywa wen2 wykazay2 Ie im
wiJ5ej ludzie mNwiL o swoi5- pozytywny5- emo5ja5-2 tym wiJ5ej
majL ty5- zudze)2 ale korela5ja ta nie jest idealna6 Jest may pro5ent
ludzi2 ktNrzy wykazujL wysoki poziom emo5ji pozytywny5- i nie
IywiL Iadny5- zudze)6 'adania ty5- ludzi mogL 0yK dla nas intere
sujL5e6 'yK moIe majL oni umiarkowanL2 a nie przesadnL samoo5enJ
i tra1niej postrzegajL rze5zywistoMK6
Matt-ieu powrN5i do sprawy ty0eta)ski5- Kwi5ze) du5-owy5-2 w ktNry5-
= jak powiedzia = 0ardzo waIne jest rozwijanie pokory6
= JeMli zapytasz wielkiego u5zonego2 5o wie2 odpowieF YNie wiem
ni5Z6 Czasami prowadzi to do 0ardzo za0awny5- sytua5ji6 "amiJtam2
jak kiedyM przy0yo do nepalskiego klasztoru2 do 7-yentse &inpo5ze2
jednego z wielki5- nau5zy5ieli minionego wieku2 dwN5- rNwnie wiel=
ki5- u5zony5- z Ty0etu6 "oproszono jednego z ni5- o wygoszenie
jaki5-M nauk2 ale on powiedziaF YNi5 nie wiemZ6 "otem doda2
wskazujL5 na przyja5ielaF Yn teI ni5 nie wieZ6 "rzyjL za pewnik2 Ie
tamten jest tak samo skromny i peen pokory`
Na tym zako)5zyliMmy sesjJ6 "rzy -er0a5ie Mark rozmawia z
DalajlamL o zaznajamianiu nau5zy5ieli szkN ty0eta)ski5- z metodami
kszta5enia spoe5znego i emo5jonalnego6 Dalajlama zaprosi Marka
al0o ktNregoM z jego wspNpra5ownikNw do D-aramsali2 0y pod5zas
5oro5zny5- spotka) instruktaIowy5- nau5zy5ieli podzieli siJ z nimi
tymi metodami6
C I GD%IE H#!A! (IW %! %D&#E
"o przerwie klimat rozmNw siJ zmieni6 #szystkie w5zeMniejsze
wystLpienia 0yy 1ormalnie kierowane do Dalajlamy2 natomiast w os=
tatniej godzinie dyskusji do5-odzio do 0ardziej spontani5znej2
0ezpoMredniej wymiany zda) miJdzy jej u5zestnikami6
%a5zLem od sprawy2 ktNrL poruszono pod5zas przerwyF
= Jak moIna 0y zrJ5znie poL5zyK to2 o 5zym rano mNwia Jeanne2
z tym2 5o powiedzia MarkU Jak wprowadziK te lek5je w szkoa5- 5zy
gdzie indziej2 respektujL5 i wykorzystujL5 rNIni5e kulturoweU Mark
mNwi2 Ie dzie5i o0jJte tymi programami u5zy siJ2 iI wszystkie emo5
je sL w porzLdku6 Jednak z 0uddyjskiego punktu widzenia nie wszyst
kie sL w porzLdku6 To tylko jeden przykad rNIni5 miJdzy sposo0ami
wartoM5iowania emo5ji w rNIny5- kultura5-6 Jak wziLK te rNIni5e pod
uwagJU
= Nie wiemy = odpar Mark6 = Nasze2 pNno5noameryka)skie
i europejskie przekonanie2 Ie rozmawianie o u5zu5ia5- to do0ry
pomys2 moIe 0yK 0ardzo suszne w naszej kulturze2 ale niekonie5znie
w inny5- kultura5-6 "owinniMmy uznaK2 Ie te programy sL w pewnym
sensie sztu5znym su0stytutem 0raku -armonii6 HwaIam2 Ie wszystko2 o
5zym rano mNwiemF idea samokontroli2 uMwiadamianie so0ie stanNw
umysu2 planowanie2 wykorzystywanie swojej inteligen5ji2 to kwestie
1undamentalnie uniwersalne6 MyMlJ2 Ie te rNIni5e kulturowe to
dro0iazg6 Na przykad kaIdego dnia w "!T4( wy0iera siJ inne dzie5ko
na pomo5nika nau5zy5iela6 (toi ono przed 5aL klasL i pomaga
nau5zy5ielowi prowadziK lek5jJ6 "okazuje o0razki al0o 0ierze udzia w
odgrywaniu rNl6 "od konie5 lek5ji dzie5ko to z0iera po5-way6 Najpierw
nau5zy5ielka mNwi 5oM w rodzajuF Y(pisaeM siJ dzisiaj jako pomo5nikZ2
YJesteM 5iepL i Iy5zliwL oso0LZ al0oF Y"odo0ajL mi siJ twoje 0utyZ6
"NOniej wy0iera ono dwoje dzie5i2 ktNre 5-5e po5-waliK6 Na konie5
przed 5aL klasL samo wyraIa siJ o so0ie z uznaniem6 "o5-way te
zapisuje siJ i wysya rodzi5om2 proszL5 i5- o dodanie jesz5ze jednej6 To
0ardzo ameryka)ski pomys i nie sLdzJ2 Ie0y sprawdzi siJ w kultura5-
azjaty5ki5-6 MoIna powiedzieK2 Ie w ten sposN0 wytwarzamy u dzie5ka
wysokie mniemanie o so0ie2 moIe nawet pewne zarozumialstwo6
&o0imy to w 4olandii2 !nglii i !mery5e i rodzi5e odnoszL siJ do tego z
entuzjazmem6 #ieszajL taki list w domu na M5ianie6 MNwiLF Y# ko)5u
syszJ 5oM naprawdJ pozytywnego o swoim dzie5ku6 #prawia je to w
do0re samopo5zu5ie2 a dziJki temu my teI siJ do0rze 5zujemyZ6 !le ten
sam pomys mNg0y siJ wydaK dziwa5zny 5zy krJpujL5y w innej
kulturze jako sprze5zny z przyjmowanymi w niej wartoM5iami6
Jeanne Tsai opowiedziaa wtedy -istoriJ ze swojego Iy5ia6
= 7iedy ko)5zyam szkoJ MredniL2 urzLdzono 5eremoniJ2 pod5zas
ktNrej dyrektor wy5zytywa jedno po drugim nazwiska a0solwentNw6
7ierowano wtedy na kaIdego re1lektor2 a dyrektor wymienia jego
osiLgniJ5ia6 #szys5y moi euroameryka)s5y koledzy promienieli2
w5-odzL5 na s5enJ2 uMmie5-ajL5 siJ do widowni2 gdy dyrektor mNwi2
Ie taki a taki u5ze) wyrNInia siJ w matematy5e al0o idzie do takiej a
takiej u5zelni6 7iedy przysza moja kolej2 patrzyam na swoje stopy
pod5zas wymieniania moi5- osiLgniJK6 HwaIaam2 Ie tak powinnam siJ
za5-owaK6 'yam skromna2 jak nau5zyli mnie rodzi5e6 "otem zdaam
so0ie sprawJ2 Ie moi euroameryka)s5y koledzy myMlL2 Ie patrzJ na
stopy2 0o zamiast 5zuK dumJ2 jestem smutna6 7iedy so0ie
to uMwiadomiam2 podniosam gowJ i za5zJam siJ uMmie5-aK2 ale
koleIanki powiedziay mi pNOniej2 Ie nie rozumiay mojego za5-owa=
nia6 to przykad rNIni5y kulturowej6
Dalajlama potar gowJ i zaMmia siJ 5i5-o6
!le Mark podszed do kwestii rNIni5 kulturowy5- z dystansem2
mNwiL5F
= &az jesz5ze powtarzam2 Ie sL to sprawy dro0ne2 nie 1undamen=
talne2 niemniej jednak musimy 0yK na nie wy5zuleni2 gdy przedsta=
wiamy jakiM wzNr w rNIny5- kultura5-6
Jako pedagog pra5ujL5y w !mery5e2 Mark jest wy5zulony na sprawy
odmiennoM5i kulturowy5-6 7iedy jednak prze0ywa w kraja5- o innej
kulturze2 na przykad w 4olandii 5zy #ielkiej 'rytanii2 stwierdza
5zJsto2 Ie po5zLtkowo tamtejsi ludzie sprze5iwiali siJ jego programom
szkolnym jako Yz0yt ameryka)skimZ2 utrzymujL52 Ie nie sprawdzL siJ w
i5- kulturze6 %a5-J5a i5- wtedy do zmody1ikowania ty5- programNw w
taki sposN02 0y lepiej pasoway do i5- kultury2 ale kiedy wra5a po kilku
miesiL5a5-2 przekonywa siJ na ogN2 Ie realizowano je w takiej posta5i2
w jakiej je przedstawi2 i zapewniano2 Ie przynoszL 5akiem do0re
wyniki6 To przyjemne zasko5zenie sprawio2 Ie uwaIa2 iI skupienie siJ
Dalajlamy na podstawowej wspNlno5ie ludzkiego doMwiad5zenia ma nie
tylko gJ0oki sens ety5zny2 ale rNwnieI prakty5zny6
"C4#!R!2 A$C%LI#Pa
I (7HTEC%NE HC%ENIE (IW
7toM z naszej grupy zauwaIy 5i5-o na 0oku2 Ie w rama5- programu
"!T4( powinno siJ 5-waliK dzie5i nie za to2 jak wyglLdajL i podo0ne
sprawy2 ale ra5zej za za5-owania altruisty5zne2 za to2 5o ro0iL2 a0y
pomN5 innym6 Mark pod5-wy5i tJ sugestiJ6
= To 0ardzo 5iekawy pomys = powiedzia6 = 7iedy wrN5J do
(tanNw2 postaramy siJ skupiK na ty5- po5-waa5- w kilku klasa5-6
= C-walenie dzie5i jest jednym z najskute5zniejszy5- sposo0Nw
poprawy pewny5- za5-owa) = powiedzia Dalajlama6 = JeMli na
przykad przed wytkniJ5iem dzie5ku 0JdNw po5-wali siJ je2 mNwiL5F
YJesteM taki 0ystry2 na pewno uda 5i siJ to poprawiKZ2 to nat5-nie siJ je
wiarL we wasne siy6
Mark wysu5-a tego z wielkim zasko5zeniem2 gdyI spodziewa siJ2
Ie Dalajlama sprze5iwi siJ kon5ep5ji 5-walenia dzie5ka jako metodzie
wywoujL5ej u niego nadmiernie wysokie mniemanie o so0ie al0o
rozdymajL5ej jego ego2 a w kaIdym razie skaniajL5ej je do przesadnej
kon5entra5ji na so0ie6 Teraz jednak zda so0ie sprawJ2 Ie Dalajlama
dostrzega konie5znoMK rozwijania u dzie5i zdrowej wiary w sie0ie i
po5zu5ia2 Ie i5- starania sL do5eniane6
Jego PwiLto0liwoMK mNwi dalej2 podkreMlajL5 zna5zenie wzmo5=
nienia pozytywnegoF
= 7iedy treser 5yrkowy u5zy zwierzJta sztu5zek2 nie ro0i tego za
pomo5L 0i5ia6 %awsze stosuje wzmo5nienie pozytywne2 dajL5 na
przykad or5e ry0J6 8izy5znie ludzie nie sL z0yt silni2 ale nasz umys
jest 0ardzo silny2 tak wiJ5 waM5iwa droga do zmiany ludzi prowadzi
przez sz5zerL Iy5zliwoMK6 "o5-way napeniajL dzie5ko radoM5iL i en
tuzjazmem6 MNwiJ to2 a prze5ieI nie spJdziem nigdy z Iadnym
dzie5kiem nawet jednego 5aego dnia` Gdy0ym musia przesiedzieK
z nimi 5ay dzie) w szkole2 to pewnie wali0ym i5- po usza5-` =
zako)5zy ze Mmie5-em2 wykonujL5 ru5- naMladujL5y 5ios w u5-o6
= #asza PwiLto0liwoMK = powiedziaem = przypomnij so0ie INwia6
%nowu siJ rozeMmia2 zoIy rJ5e na piersi jak przy ro0ieniu INwia
i powiedziaF
= Mamy takL ty0eta)skL rymowankJ2 ktNrL moIna przeoIyK jakoF
YJeMli jesteM zy2 gryO pal5eZ6
= (L2 #asza PwiLto0liwoMK2 rzetelne dane naukowe Mwiad5zL5e o
tym2 Ie wiele rNInego rodzaju materiau przyswaja siJ duIo lepiej przy
wzmo5nieniu pozytywnym niI w o0awie przed karL6 Nagradzanie
prowadzi do lepszego zapamiJtywania niI karanie = doda &i5-ie6
"opar go "aulF
= Inne 0adania2 przeprowadzone okoo trzydziestu lat temu2
wykazay2 Ie jeMli nau5zy5ielka uMmie5-a siJ2 przedstawiajL5 plan
lek5ji2 u5zniowie zapamiJtujL wiJ5ej z tego2 5o powiedziaa2 niI kiedy
siJ nie uMmie5-a6 To jest waMnie to2 o 5zym mNwieM2 nau5zanie
poprzez Iy5zliwoMK i w Iy5zliwym kontekM5ie6 HwaIam2 Ie to jesz5ze
jeden powsze5-nik6
#spomniaem o innym odkry5iuF
= Dolegliwe emo5je upoMledzajL zdolnoMK od0ierania i rozumienia
in1orma5ji6 JeMli dzie5i sL zdenerwowane2 nie mogL siJ u5zyK6
#prowadzenie ty5- programNw do szkN pomaga w pewnym sensie
nau5zy5ielom wypeniaK i5- podstawowe zadanie6 'adania programNw
w rodzaju ty5-2 o ktNry5- mNwi Mark2 wykazay2 Ie po roku 5zy dwN5-
lata5- i5- realiza5ji poprawiajL siJ osiLgniJ5ia szkolne
dzie5i6
dkry5ie to2 jak mi pNOniej powiedzia Dalajlama2 potwierdzio jego
poglLdy6 NajwaIniejszym 5elem zdo0ywania wiedzy jest dla niego
zmniejszenie rozziewu miJdzy zniekszta5eniami naszej per5ep5ji i
rze5zywistoM5iL6 #edle tej 1ilozo1ii w realiza5ji naszy5- aspira5ji
przeszkadza nam waMnie niewiedza i niezdolnoMK postrzegania
rze5zywistoM5i takL2 jaka jest6 "er5ep5jJ rze5zywistoM5i utrudniajL nam2
o 5zym dyskutowaliMmy juI od kilku dni2 emo5je destruk5yjne6 #
zwiLzku z tym Dalajlama uwaIa2 Ie waIne jest wL5zenie do samej
kon5ep5ji eduka5ji przekonania2 Ie niez0Jdnym warunkiem u5zenia siJ
jest o5zysz5zenie umysu6
%MI!N! TEM!T$7I
"aul ponownie nawiLza do tego2 5o mNwi Mark o niedo0ora5-2
ktNre mogL siJ pojawiK2 jeMli zwiLzek miJdzy dzie5kiem i rodzi5ami jest
osa0iony6
= Jak wasze te5-niki sprawdzajL siJ w pra5y z emo5jonalnie upo=
Mledzonymi dzieKmi2 ktNre po5-odzL z rodzin nie zapewniajL5y5- im
prawidowego rozwoju w tym wzglJdzie2 majL2 powiedzmy2 matkJ
5ierpiL5L na depresjJ al0o nie lu0iL5L kontaktu 1izy5znegoU = spyta6
= To pro0lem z zakresu zdrowia pu0li5znego = odpar Mark6
=NiektNre dzie5i tra1iajL do nas z 0ogatL -istoriL zanied0a) i trudnoM5i2 a
inne majL opieku)5zy5- rodzi5Nw6 # wypadku dzie5i normalny5-
programy te2 moIna powiedzieK2 po prostu wzma5niajL i5-
odpornoMK6 "omagajL im jaMniej widzieK i przemyMliwaK pro0lemy i
dokadniej mNwiK o swoi5- u5zu5ia5-6 Nie usuwajL pro0lemNw z
za5-owaniem2 0o te dzie5i nie majL taki5- pro0lemNw6 NajwiJkszy
wpyw wywieramy na dzie5i2 ktNre majL umiarkowane pro0lemy
emo5jonalne6
Dalej Mark wyjaMni2 Ie programy u5zenia siJ umiejJtnoM5i
spoe5zny5- i emo5jonalny5- naj0ardziej6 pomagajL na przykad
dzie5iom znajdujL5ym siJ w depresji lu0 skonnym do niej2 natomiast
dzie5i2 ktNry5- za5-owanie w ogNle wymyka siJ spod kontroli al0o
ktNre 5ierpiL na powaIne za0urzenia psy5-i5zne2 potrze0ujL duIo
wiJ5ej6 "rogramy te niewiele pomagajL teI dzie5iom z zespoem
za0urzenia z de1i5ytem uwagi i nadru5-liwoM5iL :!D4D;2 w pewny5-
sytua5ja5- dlatego2 Ie przy5zynL tego de1i5ytu sL uszkodzenia
organi5zne6 To samo doty5zy dzie5i z podowym zespoem alko=
-olowym6 "odsumowa to takF
= Dzie5iom tym 0ardzo trudno u5zyK siJ na podstawie doMwiad=
5zenia6 Tak wiJ5 moIliwoM5i systemu pu0li5znej o5-rony zdrowia sL w
ty5- wypadka5- wyraOnie ograni5zone6 = NastJpnie Mark przeszed do
zwiLzanej z tym kwestii polityki spoe5znej2 do kszta5enia nau5zy5ieliF
= Nau5zy5iele muszL od0yK 5zteroletnie studia pedagogi5zne2 ale w
Iadnej u5zelni na Mwie5ie nie wymaga siJ od ni5- zali5zenia kursu
o0ejmujL5ego omawianL dzisiaj tematykJ6 H5zL siJ o programa5-
eduka5yjny5- i poznajL -istoriJ eduka5ji6 H5zL siJ przedmiotNw2
ktNry5- pNOniej 0JdJ u5zyK w szkole2 na przykad matematyki 5zy
1izyki6 MogL siJ u5zyK metod wzma5niania 5zy karania2 ale nie u5zL siJ
o rozwoju emo5jonalnym dzie5i6 Nie u5zL siJ2 jak podnosiK MwiadomoMK
dzie5i w Iadnym zna5zeniu tego sowa ani jak zapewniK im -armonijny
rozwNj6 JeMli jest jakaM jedna tylko sprawa2 na ktNrL moIemy mieK duIy
wpyw2 to sprawL tL jest rozpo5zJ5ie nau5zania tego wszystkiego
nau5zy5ieli2 zanim podejmL pra5J w szkole6
= # pewnym sensie = rzek Dalajlama = jest to atwiejsze do
wprowadzenia2 poniewaI naprawdJ do5iera5ie do OrNda6
= wszem = odpar Mark = atwiej to wdroIyK2 ale trudno skoniK
szkoy pedagogi5zne2 a0y potraktoway to jako jeden z gNwny5- te=
matNw6 Nie znam Iadnego uniwersytetu w !mery5e2 ktNry wyma=
ga od przyszy5- nau5zy5ieli zali5zenia kursu rozwoju spoe5znego i
emo5jonalnego2 zanim rozpo5znL pra5J w szkole6 To jeden z waI=
niejszy5- pro0lemNw polityki eduka5yjnej6 "rzedstawiem inne
spojrzenie na tJ kwestiJF
= # !mery5e i inny5- kraja5- rozwiniJty5- 5oraz silniejsze staje siJ
po5zu5ie2 Ie 5oM szwankuje2 zwasz5za w metoda5- wy5-owania dzie5i6
&odzi to motywa5jJ do dokonania radykalny5- zmian w systemie
eduka5ji6 MiesiL5 temu nau5zy5iel z miasta Littleton w 7olorado
zaprosi mnie2 a0ym wygosi wykad dla stanowego stowarzyszenia
dyrektorNw6 powiedziaem Dalajlamie o tragi5zny5- wydarzenia5- w
Colum0ine 4ig- (5-ool w Littleton2 w 5zasie ktNry5- dwN5- u5zniNw
za0io nau5zy5iela i dwanaM5ioro kolegNw i koleIanek2 po 5zym
popenio samo0Njstwo6 = Niestety2 takie wydarzenia stajL siJ 5oraz
powsze5-niejsze6 (kania to pedagogNw do wiJkszej otwartoM5i na
zmiany6 #iele spoMrNd programNw u5zenia siJ umiejJtnoM5i
spoe5zny5- i emo5jonalny5- wprowadza siJ w 5elu zapo0ieIenia
przemo5y6 !le2 jak wskaza Jego PwiLto0liwoMK2 jeMli mamy u5zyK tego
dzie5i2 potrze0na jest nam atmos1era Iy5zliwoM5i2 a wiJ5 potrze0ne sL
takie programy dla samy5- nau5zy5ieli6
= 'JdL5 w akademii = powiedzia !lan = spotykam siJ z oporem
wo0e5 zmian wMrNd samy5- akademikNw6 C-odzi o to2 Ie stajemy
wNw5zas wo0e5 wyzwania2 Ie powinniMmy staraK siJ staK lepsi2 wnosiK
do klasy altruizm i tak dalej2 Ie my2 nau5zy5iele2 musimy siJ zmieniK6
Istnieje silny opNr nie przed ideL zmiany spoe5ze)stwa2 przed przy=
znaniem2 Ie ktoM inny powinien siJ zmieniK2 ale Ie powinniMmy zmieniK
siJ my2 nau5zy5iele6 "anuje iner5ja i stra5-F YTo 0yo0y za trudne666 Nie
sLdzJ2 Ie0ym mNg to zro0iK666 MogJ pisaK ksiLIki2 ale 5zy w tym
0y0ym do0ryU MoIe nieZ6 %arNwno 5-rzeM5ija)stwo i judaizm2 jak i
nauka = doda = nie dajL nam duIy5- nadziei na to2 Ie moIemy siJ sami
zmieniK6 HwaIamy2 Ie zmiana przy5-odzi z zewnLtrz6 #
judeo5-rzeM5ija)stwie jest ona skutkiem 0oIego 0ogosawie)stwa al0o
aski 0oIej6 # nau5e jest skutkiem zaIywania lekNw al0o jakiegoM
rodzaju terapii genowej6
#iJkszym optymistL 0y &i5-ie6
= HwaIam = powiedzia = Ie to jest waMnie przypadek2 w ktNrym
ogromne zna5zenie odgrywa wzorowanie siJ na kimM6 Mark mNwi o
tym jako o elemen5ie swojego programu6 "omyMlmy2 jak 5enne jest
mieK w szkole 5-oK0y jednego nau5zy5iela2 ktNry promieniuje Iy5zli=
woM5iL i wspN5zu5iem6
7iedy su5-aem &i5-iego2 pomyMlaem2 Ie 5-o5iaI z pewnoM5iL
moIna znaleOK taki5- oddany5- sprawie nau5zy5ieli2 to nie stawia siJ
i5- w szkoa5- za wzNr6 "otrze0ujemy zarNwno wiedzy 1a5-owej dla
rozwijania taki5- postaw u nau5zy5ieli2 ktNrzy nie przy5-odzL z nimi do
tego zawodu2 jak i instytu5jonalnego popar5ia dla taki5- dziaa)6
&i5-ie przedstawi propozy5jJ2 a0y stawiaK taki5- nau5zy5ieli za
wzNr i za5-J5aK inny5-2 0y 0yli tak samo wspN5zujL5yF
= (tworzyo0y to w szkolni5twie pewnL nadziejJ6 Musimy
po5zLtkowo po5zyniK dro0ne kroki2 ale dziJki wzorowaniu siJ moIe
dojMK do tej zmiany6
=%ako)5zmy dzisiejszL sesjJ tym pozytywnym ak5entem = po=
wiedziaem6
"od konie5 dnia Dalajlama powiedzia mi2 Ie podo0ao mu siJ to2 5o
usysza o kszta5eniu emo5jonalnym6 %gadzao siJ to z jego rozu=
mieniem gJ0okiego zna5zenia samego Ykszta5eniaZ2 z przekonaniem2
Ie nauka o umyMle i emo5ja5- powinna 0yK 5zJM5iL kaIdej kon5ep5ji
kszta5enia6
D%IET "IXT$
"#D$ D
"T$MI%MH
*, mar5a *+++ roku
& % D % I ! R ?/
N!H7#E '!D!NI! P#I!DMPCI
"iLty dzie) naszego spotkania przewidziany 0y na wystLpienia2
ktNre miay nam przypomnieK2 Ie nasza kon5entra5ja na emo5ja5-
destruk5yjny5- jest 5zJM5iL szerszej tematyki = z0adania2 w jaki sposN0
0uddyjski punkt widzenia i wspN5zesna nauka wz0oga5iK mogL nasze
zrozumienie umysu6 Dla Dalajlamy nauka o mNzgu dostar5za psy=
5-ologii 0uddyjskiej in1orma5ji o tym2 w jakim stopniu YoprzyrzL=
dowanieZ pasuje do oprogramowania2 0uddyjski5- teorii umysu6 Jak mi
powiedzia2 poznanie neuro0iologi5zny5- podstaw stanNw umysu jest
najwiJkszL korzyM5iL2 jakL myMli5iele 0uddyjs5y mogL wynieMK ze
spotka) z naukL6 MoIe teI ona potwierdziK = al0o zanegowaK =susznoMK
0uddyjski5- teorii umysu6
# epistemologii 0uddyjskiej rozrNInia siJ miJdzy tym2 5zego siJ nie
stwierdza2 a tym2 5o = jak siJ stwierdza = nie istnieje al0o nie ma
Iadnego zwiLzku z danym przypadkiem6 Dalajlama uwaIa2 Ie do=
ty5-5zasowe odkry5ia neuro0iologii nie prze5zL myMli 0uddyjskiej6 !
kiedy przedstawiono takie odkry5ia2 jak miao 0yK tego dnia2
za5iekawienie Dalajlamy zauwaIalnie roso6
wego ostatniego dnia naszy5- dyskusji2 kiedy wszys5y stali2 5zeka=
jL52 aI Dalajlama zajmie swoje miejs5e2 o0szed on krLg prelegentNw2
M5iskajL5 po kolei rJ5e kaIdego z ni5-6 # sali panowaa mia atmos1era2
kiedy w ko)5u zasiedliMmy na swoi5- krzesa5-6 # no5y spad agodny2
orzeOwiajL5y desz5z2 nie0o 0yo 5zyste2 a powietrze MwieIe6
MieliMmy powrN5iK tego dnia z o0szaru zastosowa) prakty5zny5- do
szerszej i 0ardziej teorety5znej tematyki6 "ierwszym prelegentem mia
0yK 8ran5is5o $arela2 drugim &i5-ie Da3idson6 "oniewaI Dalaj=
lama 0ardzo do0rze zna 8ran5is5a2 powiedziaem po prostu z uMmie=
5-emF = Jak wie5ie2 8ran5is5o 9arela piastuje stanowiska w wielu pre=
stiIowy5- instytuta5- 0adaw5zy5- we 8ran5ji2 ale poniewaI Ole mNwiJ
po 1ran5usku2 osz5zJdzJ wam zakopotania2 w jakie wprawi0ym was
0JdnL wymowL i5- nazw2 i po prostu przedstawiJ 8ran5is5a6
&!D$7!LN! TE&I!
% wszystki5- naukow5Nw2 ktNrzy przy0ywali do D-aramsali2 0y
wziLK udzia w tym spotkaniu2 8ran5is5o 9arela od0y podrNI
najduIszL = jeMli nie w 5zasie2 to z 5aL pewnoM5iL w przestrzeni6
Hrodzi siJ w Tul5a-uano na poudniu C-ile2 gdzie jego oj5ie52 inIynier2
kierowa pra5L w por5ie6 #aka5je spJdza w Monte GrandJ2 odlegej2
li5zL5ej zaledwie okoo piJKdziesiJ5iu mieszka)5Nw wios5e2 pooIonej
wysoko w !nda5- 5-ilijski5-2 gdzie mieszka jego dziadek2 a Iy5ie
to5zyo siJ prawie tak jak w dziewiJtnastym wieku = nie 0yo drNg2
telewizji ani radia6 8ran5is5o uwaIa Monte GrandJ za swojL du5-owL
oj5zyznJ6
8ran5is5o po5-ania ksiLIki i mia smykakJ do nauki2 ale szkoa go
nudzia2 wiJ5 0y prze5iJtnym u5zniem6 %mienio siJ to pod5zas
studiNw6 %a pra5J z 0iologii2 ktNrL napisa pod kierunkiem 4um0erta
Maturany2 uzyska stypendium doktoran5kie na 4ar3ardzie6 'y rok
?C@<2 moment kulmina5yjny 1ali 0untNw prze5iw starym 1ormom
instytu5ji spoe5zny5-2 ktNra przeta5zaa siJ wtedy przez Mwiat6
"od5zas studiNw doktoran5ki5- za1as5ynowao go 1ilozo1i5zne
pytanieF jak z mNzgu wyania siJ umysU %godnie z du5-em 5zasu2
odnosi siJ kryty5znie do panujL5ego wNw5zas paradygmatu ujmowania
pra5y ludzkiego mNzgu na wzNr przetwarzajL5ego in1orma5je
komputera6 !le2 jak przystoi naukow5owi2 za5zL od 0ada) podsta=
wowy5-2 kon5entrujL5 siJ na 0adaniu oka psz5zoy2 zoIonego ukadu
opty5znego 5akowi5ie odmiennego od ukadu opty5znego krJgow5Nw2
o 5zowieku juI nie wspominajL56 Jego opiekun naukowy2 T-orsten
#iesel2 otrzyma pNOniej NagrodJ No0la za 0adanie nad ukadem
wzrokowym6
# ?C>+ roku 8ran5is5o odrzu5i o1ertJ pra5y na 4ar3ardzie2 a0y
przyjLK posadJ na Hniwersyte5ie (antiago6 (koni go do tego po 5zJM5i
wy0Nr na prezydenta C-ile (al3adora !llende2 ktNrego 8ran5is5o2 sam
skaniajL5y siJ ku lewi5y2 Iarliwie popiera6 'y to w C-ile 5zas nadziei2
gdyI egalitarny so5jalizm o0ie5ywa nowy porzLdek spoe5zny i
ekonomi5zny6
ptymizm tamty5- 5-wil odzwier5iedlaa rNwnieI otwartoMK
umysowa2 ktNra zapanowaa na uniwersyte5ie6 #raz ze swoim dawnym
promotorem :a podNw5zas kolegL;2 4um0ertem MaturanL2 8ran5is5o
podjL 0adania na pograni5zu 0iologii6 pra5owali wspNlnie radykalnL
teoriJ YautopoiesisZ :to zna5zy samorNdztwa;2 ktNra wyjaMnia2 w jaki
sposN0 wyania siJ Iywy organizm i utrzymuje staL toIsamoMK2 mimo
iI wszystkie jego skadniki 5iLgle siJ zmieniajL
?
6 7omNrka2 jak to ujL2
Ywydo0ywa siJ sama z zupy 5-emii i 1izykiZ2 jako samoorganizujL5a siJ
sieK reak5ji 0io5-emi5zny5- wytwarza molekuy2 ktNre tworzL pNOniej
grani5J zamykajL5L tJ sieK
*
6 7omNrka2 innymi sowy2 stwarza siJ sama6
%amiast sprowadzaK Iy5ie do 5zLste5zek2 autopoiesis ujmuje orga=
nizm jako 5oM wiJ5ej niI tylko sumJ jego 5zJM5i6 Ce5-y 5aoM5i po=
wstajL z dynamiki oddziaywa) jej 5zJM5i2 ale nie moIna i5- wyjaMniK
jako po prostu sumy jej elementNw6 Teoria ta odnosi siJ do wszystki5-
poziomNw Iy5ia2 od pojedyn5zej komNrki po5zynajL52 przez ukad
odpornoM5iowy2 umys aI po spoe5ze)stwo2 jak 9arela i MaturanL
twierdzili pNOniej w wydanej w ?C<> roku ksiLI5e 7he 7ree of Life
\YDrzewo Iy5iaZ]
/
6 Na po5zLtku lat siedemdziesiLty5- teoriJ autopoiesis
uwaIano za -erezjJ2 tym5zasem o0e5nie wywiera ona wpyw na
myMli5ieli z rNIny5- dziedzin2 od 1ilozo1ii umysu i nauki o poznaniu po
teoriJ zoIonoM5i6
"otem jednak nastay ponure dni roku ?C>/2 po zama5-u stanu
dokonanym przez wojsko pod wodzL "ino5-eta6 Hniwersytet znalaz siJ
pod poli5yjnym nadzorem2 a 8ran5is5o stanL wo0e5 groO0y zamkniJ5ia
jego la0oratorium2 gdy0y nie wyda przyja5iN powiLzany5- z !llende6
Jego pra5a z MaturanL do0iega ko)5a6 Co gorsza2 poli5ja zatrzymywaa
jego przyja5iN i wspNpra5ownikNw6 "oniewaI sam dziaa aktywnie w
krJga5- lewi5owy5-2 5zu2 Ie jego areszto=
wanie jest tylko sprawL 5zasu6 H5iek z pierwszL IonL i trojgiem dzie5i
do 7ostaryki2 najdalszego kraju przyjmujL5ego u5-odO5Nw z C-ile2 do
ktNrego udao mu siJ dotrzeK6 %nalazszy siJ tam z zaledwie ?++
dolarami w kieszeni2 pra5owa przez pewien 5zas jako przewodnik
wy5ie5zek2 aI w ko)5u udao mu siJ otrzymaK posadJ wykadow5y
0iologii na tamtejszym uniwersyte5ie6
%!"IE&!JXCE DEC4 ("T7!NIE
"rzeom nastLpi kilka miesiJ5y pNOniej2 kiedy zaproponowano mu
pra5J na Hniwersyte5ie 7olorado w Den3er6 "rzyje5-awszy tam w ?C>,
roku2 8ran5is5o natknL siJ wkrNt5e na Jeremy[ego 4aywarda2 1izyka po
studia5- w Cam0ridge2 ktNrego pozna na 4ar3ardzie2 a ktNry porzu5i
waMnie karierJ naukowL i zajL siJ studiowaniem 0uddyzmu pod
kierunkiem C-ogyama Trungpy2 ty0eta)skiego lamy6 Trungpa 0y
wNw5zas kimM niezwykym2 0ardzo szanowanym lamL2 ktNry u5iek z
Ty0etu w tym samym 5zasie 5o Dalajlama2 5zyli w ?CSC roku2 i
sko)5zy studia w ks1ordzie6 (ta siJ jednym z pierwszy5- wy0itny5-
nau5zy5ieli ty0eta)skiego 0uddyzmu na %a5-odzie w 5zasa5-2 kiedy
spotkanie ty0eta)skiego lamy w !mery5e 0yo 5zymM niezwykym6
8ran5is5o 5zu siJ wtedy tak2 jak gdy0y jego Iy5ie stao siJ wytartL
do 5zysta2 nie zapisanL ta0li5zkL6 kropnoM5i krwawego zama5-u stanu
w C-ile i nagy rozpad Mwiata majL5ego dla niego sens i zna5zenie
sprawiy2 Ie 5zu siJ zagu0iony6 Nie 0yo Iadny5- zadowalajL5y5-
wyjaMnie) ludzkiego okru5ie)stwa2 ktNrego 0y Mwiadkiem6 #szystkie
te lata2 ktNre poMwiJ5i na studiowanie 1ilozo1ii i nauk M5isy5-2 ra5jo=
nalizm i marksizm2 nie podsuway mu Iadny5- odpowiedziD stra5i
wiarJ w sens wszystki5- po5zyna)6 7iedy wiJ5 4ayward zaproponowa
mu2 Ie0y pozna TrungpJ2 8ran5is5o pomyMlaF Y! 5zemu nie2 do
dia0aUZ2 i poszed z nim na to spotkanie6
Mimo iI 0y ra5jonalistL i a0solutnie nie interesowa siJ 1ilozo1iL ani
religiami #s5-odu2 Trungpa = jego przenikliwy umys2 -umor2
eks5entry5znoMK = zaintrygowa go6 # pewnym momen5ie rozmowy
8ran5is5o powiedzia mu2 Ie jest zdezorientowany i nie wie2 5o ma
ro0iK6 Trungpa spojrza na) przenikliwie i spytaF YDla5zego 5-5esz 5oM
ro0iKU MoIe lepiej ni5 nie ro0iKUZ
9areli z wraIenia aI de5- zaparo6 Ni5niero0ienie 0yo radykalnL
propozy5jL dla kogoM2 kto przywyk do staej aktywnoM5i umysowej2 do
5iLgego analizowania6 Jednak2 jak pokazao Iy5ie2 5zasami 5ay ten
trud prowadzi do jesz5ze wiJkszego 5-aosu i dezorienta5ji6 Teraz zy
5zar prys = nagle pojawia siJ alternatywa2 osiLgniJ5ie spokoju umysu2
i 0rzmiao to sensownie6 Y!le jak do tego dojMKUZ = spyta6 Y"okaIJ 5i
jakZ = odpar Trungpa i naty5-miast pokaza mu2 jak medytowaK6
Medyta5ja staa siJ dla 8ran5is5a 5zymM w rodzaju romansu2 na=
miJtnoM5iL6 #krNt5e za5zL jeOdziK do oMrodka w GNra5- (kalisty5- na
miesiJ5zne medyta5je w samotnoM5i6 Medyta5ja zaspokajaa gNd2 ktNry
od dawna od5zuwa6 HMwiadomi so0ie2 Ie pod powokL ra5jo=
nalisty5znego2 naukowego2 wszystkowiedzL5ego YjaZ znajduje siJ pod=
stawa jego istnienia2 ktNra dotLd 0ya mu o05a6 # medyta5ji odnalaz
u5zu5ie samego trwania w tej podstawie swojego 0ytu 0ez potrze0y
artykuowania jej 5zy wyraIania w jakikolwiek sposN06 'ya to 5zysta
radoMK2 przyjemnoMK2 ktNrL dawao po prostu 0y5ie = u5zu5ie naturalne i
do0re2 a nawet 1as5ynujL5e6
"o5zLtkowo z pewnym o5iLganiem2 za5zL 8ran5is5o 5zytaK klasy=
5zne teksty 0uddyzmu i komentarze do ni5-2 5o pozwolio mu odkryK
piJkno teorii 0uddyjskiej2 nie tylko jako pewnej 1ormy Kwi5ze)
du5-owy5-2 ale rNwnieI jako 1ilozo1ii2 a nawet nauki o umyMle6
%apoznawszy siJ 0liIej z kon5ep5jami 0uddyjskimi2 za5zL siJ za=
stanawiaK nad i5- stosunkiem do poglLdu naukowego6
Trungpa zaoIy waMnie Instytut Naropa2 u5zelniJ kon5entrujL5L siJ
na temata5- 0uddyjski5-2 w 'oulder6 #espN z 4aywardem i innymi
8ran5is5o opra5owa program letniego kursu wiedzy o nau5e i
0uddyzmie6 Contrasting "erspe5ti3es in Cogniti3e (5ien5e \"rze=
5iwstawne punkty widzenia w nau5e o poznaniu]2 jak nazwano kurs2
zgromadziy zrNIni5owanL grupJ dwudziestu piJ5iu wy0itny5- spe=
5jalistNw z zakresu 0uddyzmu i nauk o umyMle6 Jednak to pierwsze
spotkanie 0uddyzmu z naukL okazao siJ klJskL6 %amiast staK siJ
okazjL do dialogu2 przekszta5ao siJ ono w kon1ronta5jJ miJdzy dwiema
stronami2 z ktNry5- Iadna nie 5-5iaa su5-aK tego2 5o mNwi druga6 'yy
gorL5e spory2 straszne nieporozumienia2 nie 0yo natomiast ani odro0iny
otwartoM5i2 ktNrej wymaga dialog2 nie mNwiL5 juI o niez0Jdnej Iy5zliwoM5i6
"aradoksalnie2 klJska ta okazaa siJ przydatna pod5zas przygotowywania
pNOniejszy5- spotka) z 5yklu dialogNw o umyMle i Iy5iu2 staa siJ 0owiem dla
8ran5is5a nau5zkL2 Ie samo zgromadzenie razem wy0itny5- naukow5Nw i
0uddystNw nie wystar5zy2 Ie muszL to 0yK naukow5y otwar5i i skonni do
dialogu :5o zresztL w takiej samej mierze odnosio siJ do strony 0uddyjskiej;6
"NOniej doszo do spotkania z 0uddystL2 ktNry idealnie nadawa siJ do
prowadzenia takiego dialogu = z DalajlamL6 # ?C</ roku 8ran5is5o otrzyma z
!ustrii zaproszenie na kon1eren5jJ poMwiJ5onL du5-owoM5i i nau5e2 na ktNrej
jednym z mNw5Nw 0y Dalajlama6 "od5zas przyjJ5ia na po5zLtku kon1eren5ji
posadzono go o0ok Dalajlamy6
= Czy zajmuje siJ pan 0adaniem mNzguU = spyta Dalajlama2 a otrzymawszy
odpowiedO twierdzL5L2 zasypa go gradem pyta)6 "rzez resztJ kon1eren5ji
kontynuowali na 0oku tJ nie1ormalnL rozmowJ i rozstali siJ z u5zu5iem
niedosytu i pragnieniem2 0y wrN5iK do tej dyskusji6
C-o5iaI w ?C<+ roku 8ran5is5o wrN5i do C-ile2 juI w ?C<C pra5owa w
Instytu5ie MaEa "lan5ka w Niem5ze5-2 a rok pNOniej przeniNs siJ do 8ran5ji2
gdzie zosta 5zonkiem Mrodka 'ada) Epistemologii (tosowanej2 zespou
dorad5Nw w E5ole "olyte5-nibue6 # roku ?C<< mianowano go dyrektorem do
spraw 0ada) Narodowego Mrodka 'ada) Naukowy5-6 # lata5-2 w ktNry5-
o0ejmowa we 8ran5ji nowe o0owiLzki2 nie mia 5zasu kontynuowaK spotka) z
DalajlamL6
"NOniej2 wiosnL ?C<S roku2 dowiedzia siJ z rozmowy ze swojL do0rL
znajomL2 Joan 4ali1aE2 Ie grupa kierowana przez !dama Engle[a2 ktNry
rNwnieI sysza o zainteresowaniu Dalajlamy spotkaniami z naukow5ami2
planuje takie spotkanie poMwiJ5one 0uddyzmowi i nau5e6 8ran5is5o
naty5-miast zadzwoni do !dama2 ktNry
powiedzia mu2 Ie dyskusja na tym spotkaniu kon5entrowaK siJ ma na
punkta5- wspNlny5- 0uddyzmu i 1izyki6 8ran5is5o przekonujL5o dowodzi2 Ie
spotkanie 0yo0y 0ardziej owo5ne2 gdy0y jego u5zestni5y skupili siJ na
0uddyzmie i nau5e o poznaniu6 %apyta teI2 5zy moIe doL5zyK do zespou
przygotowujL5ego to spotkanie
,
6 "oL5zyli o0aj siy2 planujL5 spotkanie2 ktNre
stao siJ pierwszym z 5yklu YHmys i Iy5ieZ6 8ran5is5o zajL siJ sprawami
naukowymi2 !dam administra5yjnymi6
0e5ne spotkanie miao 0yK 5zwartym z udziaem 8ran5is5a6 &ezydujL5 w
"aryIu2 0y on teraz uznawanym na 5aym Mwie5ie 0ada5zem zagadnie) z
pograni5za neuro0iologii2 psy5-oneuroim=munologii2 1enomenologii i nauki o
poznaniu6 pu0likowa w 5zasopisma5- naukowy5- ponad dwieM5ie
artykuNw2 gNwnie o me5-anizma5- 0iologi5zny5- poznania i MwiadomoM5i2 i
napisa lu0 zredagowa piJtnaM5ie ksiLIek2 z ktNry5- wiele przetuma5zono na
kilka jJzykNw6 Jako naukow5a trudno 0yo zali5zyK go do jakiejM kategorii6
"rze5-odzi pynnie od neuro0iologii do immunologii2 od nauki o poznaniu do
1ilozo1ii umysu2 a od niej do 0iologii teorety5znej6 Mia ogromnL erudy5jJ2
L5zL5 pre5yzjJ w 0adania5- z twNr5zL podnoM5iL w teorii
S
6
Niestety2 od dawna wal5zy z wirusowym zapaleniem wLtro0y typu CD
zaledwie kilka miesiJ5y w5zeMniej2 po nerwowym wy5zekiwaniu na daw5J2
przesz5zepiono mu dla ratowania Iy5ia wLtro0J6 Do ostatniej 5-wili nie
0yliMmy pewni2 5zy stan zdrowia pozwoli mu na przyjazd do D-aramsali6
Towarzyszya mu Iona2 !my Co-en2 urodzona w !mery5e psy5-oanalityk2
ktNra 5-5iaa wziLK udzia w spotkaniu z 5yklu YHmys i Iy5ieZ juI w ?CC?
roku2 ale 0ya wtedy w 5iLIy z i5- synem Ga0rielem2 pozostaa wiJ5 w domu6
"od5zas spotkania 8ran5is5o przyjmowa koktajl skadajL5y siJ z przerNIny5-
lekNw2 a !my troskliwie kontrolowaa jego stan6 Teraz2 ostatniego dnia
spotkania2 8ran5is5o za5zL prelek5jJ2 ktNra miaa 0yK ostatniL2 jakL wygosi w
o0e5noM5i Dalajlamy6
D!& A$CI!
= #asza PwiLto0liwoMK = powiedzia 8ran5is5o = jak moi koledzy
przede mnL2 zanim za5zniemy2 podzielJ siJ z ro0L i reszrL u5zesrnikNw
pewnL myMlL6 #ydaje mi siJ 5udem2 Ie jestem tu znowu z to0L6 Jest
naprawdJ zdumiewajL5e2 Ie przez tyle lat udao siJ nam podtrzymaK
kontakt6 Tym razem jest to dla mnie jesz5ze 0ardziej niewiarygodne6
#ydaje mi siJ2 jak0ym otrzyma dar Iy5ia2 mogL5 znaleOK siJ tu znowu2
majL5 okazjJ porozmawiania z to0L6 = 7iedy dodaF = Twoje popar5ie i
Iy5zliwoMK w trudny5- 5zasa5- 0yy dla mnie 0ardzo2 0ardzo waIne =
mia zy w o5za5-6
MoIna uznaK2 Ie Dalajlama przy5zyni siJ w pewnym sensie do
tego2 Ie 8ran5is5o jesz5ze Iy6 #iosnL ?CC> roku stwierdzono u niego
spowodowanego #%# typu C raka wLtro0y6 "o opera5ji powiedziano
mu2 Ie trze0a 0Jdzie umieM5iK go na liM5ie o5zekujL5y5- na przesz5zep6
!le 8ran5is5o zastanawia siJ2 jak daleko moIe siJ posunLK w
ratowaniu swojego Iy5ia2 i powaInie myMla o tym2 Ie0y zrezygnowaK z
umiesz5zenia go na tej liM5ie2 5o ozna5zao szy0szy zgon6
7iedy rozwaIa tJ de5yzjJ2 otrzyma ni z tego2 ni z owego 1aks od
Dalajlamy2 w ktNrym ten powiadamia go2 Ie sysza o jego 5-oro0ie i
ma nadziejJ2 Ie 8ran5is5o zro0i wszystko2 5o w jego mo5y2 a0y
pozostaK przy Iy5iu6 8ran5is5o przyjL to jako znak i 0ardzo potrze0ne
mu w owej 5-wili wspar5ie emo5jonalne6 %a5-J5ony przez DalajlamJ2
postanowi umieM5iK swoje nazwisko na liM5ie o5zekujL5y5- na
przesz5zep2 ktNry otrzyma na rok przed naszym spotkaniem6 "o
opera5ji tej2 zawsze ryzykownej2 8ran5is5o spJdzi wy5zerpujL5e trzy
miesiL5e na oddziale intensywnej opieki medy5znej2 0o jego organizm
zdawa siJ odrzu5aK przesz5zep6 7iedy jednak przy0y do D-aramsali2
wydawa siJ zadziwiajL5o radosny6
8ran5is5o2 naj0ardziej doMwiad5zony z prelegentNw2 wielokrotnie w
przeszoM5i zasiada juI na 1otelu prezentera6 Tego dnia 0yo jednak
ina5zejD jak wyzna mi pNOniej2 5zu siJ nie5o przyto5zony2 kiedy
rozpo5zyna prelek5jJ2 zdawa so0ie 0owiem sprawJ2 Ie gdy0y sprawy
poto5zyy siJ ina5zej2 nigdy 0y do tego wystLpienia nie doszo6
%ajLwszy miejs5e prelegenta2 po5zu przypyw wdziJ5znoM5i dla
Dalajlamy za to2 Ie w trudny5- 5-wila5- suIy mu takim opar5iem6
#itajL5 8ran5is5a pierwszego dnia pod5zas -er0aty = widzL5 go po raz
pierwszy po opera5ji = Dalajlama o0jL po prostu go za gowJ2 ujL za
rJkJ i trzyma tak przez kilka 5-wil w modlitewnej 5iszy6 (iedzL5 o0ok
niego2 8ran5is5o 0y pod wraIeniem jego 5iepa i troskliwoM5i i 5zu
intymnL 0liskoMK6 #yglLdao to 0ardziej na spotkanie ze starym przy=
ja5ielem po lata5- niI na o0iady naukowe6
Ten ponury nastrNj zelIa2 gdy 8ran5is5o wL5zy swNj laptop2 0y
przedstawiK na jego ekranie to2 o 5zym mia mNwiK6 'ya to pierwsza
przygotowana w programie "ower"oint prezenta5ja pod5zas tego
spotkania i najwyraOniej pierwsza2 jakL widzia Dalajlama6 7iedy na
ekranie pojawi siJ pierwszy o0raz 5iekokrystali5zny2 Dalajlama
wykrzyknLF
= ImponujL5e`
"otem pokazaa siJ pierwsza gra1ika = po ekranie przemknJa ani=
ma5ja tytuu prelek5ji6 "rzyjJto to powsze5-nym aplauzem2 a Jego
PwiLto0liwoMK wyda z sie0ie dOwiJk 0JdL5y ty0eta)skim odpowied=
nikiem ameryka)skiego Y#ow`Z
= #iedziaem2 Ie 5i siJ to spodo0a2 #asza PwiLto0liwoMK = po
wiedzia 8ran5is5o ze Mmie5-em2 po 5zym 5iLgnLF = C-5emy przed
stawiK pomys rozszerzenia tego projektu2 a0y sprawdziK2 jak moIemy
posunLK siJ dalej we wspNlny5- pra5a5- 0adaw5zy5- wyrosy5- z idei
Instytutu Hmysu i Ay5ia6 Najpierw ja2 a pNOniej &i5-ie2 opowiemy
pokrNt5e o tym2 5o ro0i siJ w tym kierunku6 Jest to okazja do
przedyskutowania podstawowej kwestiiF jak mogL wspNpra5owaK ze
so0L w zakresie 0adania MwiadomoM5i neuro0iologia i medy5ynaU
%R!M!NIE T!'H (H'IE7T$#I%MH
= #iem2 Ie Jego PwiLto0liwoMK zawsze wykazywa wielkie zain
teresowanie zwiLzkiem pomiJdzy MwiadomoM5iL i mNzgiem6 &NwnieI
dla mnie2 jak i dla wielu moi5- o0e5ny5- tu kolegNw2 jest to 1as
5ynujL5y o0szar 0ada)6 "od tym wzglJdem nauka 0ardzo siJ
rozwinJaF jesz5ze dziesiJK 5zy piJtnaM5ie lat temu YMwiadomoMKZ 0ya
0rzydkim sowem2 dzisiaj organizuje siJ kon1eren5je na ten temat2 a
wiele osN0 stara siJ pra5owaK nad tym
@
6 MyMlJ2 Ie jest tak z dwN5-
waIny5- powodNw6 "ierwszym jest to2 Ie powstay nowe2 nieinwazyjne
metody 0adania ludzi2 drugim otwartoMK w naukowy5- 0adania5-
MwiadomoM5i6 Te dwa 5zynniki L5znie umoIliwiajL nam dalszL wspNlnL
pra5J nad tym zagadnieniem6
#edug 8ran5is5a punktem zwrotnym staa siJ zorganizowana w
?CC, roku kon1eren5ja w Tu5son2 na ktNrej mody 1ilozo1 z 7ali1ornii2
Da3id C-almers2 wygosi re1erat o = jak to nazwa = Ytrudnym
pro0lemie MwiadomoM5iZ6 C-almers dowodzi2 Ie nie moIna 0adaK
MwiadomoM5i 0ez pytania ludzi o to2 5o przeIywajL6 To ra5zej
zdroworozsLdkowe twierdzenie 0yo dla neuro0iologNw2 polegajL5y5-
na nowo5zesnej aparaturze do 0adania mNzgu2 doMK radykalne6
8ran5is5o zmaga siJ w owym 5zasie z trudnym pro0lemem
MwiadomoM5i juI od dziesiLtkNw lat6 "amiJtajmy2 Ie 0e-awioryM5i
wyL5zyli w poowie u0iegego wieku takie Mwiade5twa o przeIy5ia5-
ludzi z 0ada) naukowy5-2 zarzu5ajL5 tego rodzaju danym2 Ie sL 0ez=
nadziejnie stronni5ze6 8ran5is5o odpiera te zarzuty w zakresie pu0=
lika5ji6 # ksiLI5e Em3o,ie,>in, \YH5ieleMniony umysZ]2 wydanej w
?CC? roku2 ale rozpo5zJtej dziesiJK lat w5zeMniej2 dowodzi2 Ie 0uddyjski
trening medyta5ji o MwiadomoM5i jest metodL2 dziJki ktNrej moIemy siJ
staK wspNpra5ownikami w Ypierwszej oso0ieZ 0ada5zy MwiadomoM5i2
in1ormujL5 i5- o swoi5- przeIy5ia5-
>
6 # ?CC@ roku stwierdzi2 Ie
podejM5ie to2 nazwane przeze) neuro1enomenologiL2 podsuwa nam
odpowiedniL metodJ na trudnL kwestiJ MwiadomoM5i6 MetodJ tJ
przedstawi sz5zegNowo w wydanej w ?CCC roku antologii 7he View
from ?ithin \Y#idok od wewnLtrzZ]
<
6 ! w ostatniej swojej ksiLI5e2 z
*++* roku2 Fn 6ecoming Aware: 7he Pragmatics of EK1eriencing \Y
stawaniu siJ Mwiadomym6 "ragmatyka przeIywaniaZ]2 wykaza naukowL
uIyte5znoMK tego podejM5ia
C
6
= drodzone zainteresowanie 0adaniem MwiadomoM5i = kontynuowa
8ran5is5o = nie jest o5zywiste dla ludzi spoza tej dziwa5znej s1ery2 ktNrL
zwiemy kulturL naukowL2 ale widaK 5oraz wyraOniej2 Ie dane uzyskane
metodL Ypierwszej oso0yZ2 metodL introspek5ji2 sL niezwykle
wartoM5iowe6 zna5za to2 Ie 0ierze siJ pod uwagJ swoje
su0iektywne doznania6 NiektNrzy mogli0y nazwaK to doznawaniem
przeIywanym al0o 1enomenologiL na poziomie oso0istym6 My uIy=
wamy wymiennie okreMle) Y1enomenologiaZ2 YprzeIy5ieZ2 YdoznanieZ i
Ypierwsza oso0aZ6 C-o5iaI terminologia jest rNIna2 5oraz waIniejsze
staje siJ to2 od 5zego w przeszoM5i nauka stronia2 to2 5o su0iektywne6
IstniejL o0e5nie rNInorodne2 mniej lu0 0ardziej wyra1inowane metody
pierwszooso0owe6 CzJMK dzisiejszej dyskusji doty5zy tego2 jaki5-
metod uIywaK stosownie do warunkNw6 "odstawL jest trady5ja
medyta5ji2 ale sL teI inne i 5-5ieli0yMmy je z0adaK w szerszym kon=
tekM5ie6
D&HG! "R#! 4I(T&II
'y zilustrowaK tezJ o potrze0ie uzyskiwania w neuro0iologii dany5-
pierwszooso0owy5- 5zy teI dany5- z pierwszej rJki2 8ran5is5o
poruszy kwestiJ tego2 5o siJ dzieje w mNzgu pod5zas tworzenia
umysowego o0razu jakiegoM przedmiotu6
= %aNImy2 Ie pokaIJ wam ten kawaek papieru = powiedzia2
unoszL5 w gNrJ 5zystL kartkJ = a potem poproszJ2 0yM5ie zamknJli o5zy
i wyo0razili jL so0ie6 "ytanie polega na tym2 5zy o0raz ten jest tej samej
natury 5o o0raz2 ktNry widzi5ie6 (Ldzono2 Ie moIna znaleOK na nie
odpowiedO2 sprawdzajL52 5zy pod5zas tworzenia o0razu w umyMle
aktywna jest kora wzrokowa6 dpowiedO2 ktNra nadesza z
la0oratorium2 jest 0ardzo 5iekawa2 poniewaI nie jest ani twierdzL5a2 ani
prze5zL5a6 # niektNry5- rodzaja5- wyo0raIe) wzrokowy5- kora
wzrokowa jest rze5zywiM5ie 0ardzo aktywna2 jak gdy0yMmy naprawdJ
widzieli dany o0iekt6 !le w inny5- rodzaja5- aktywna nie jest6
MNg0ym na przykad powiedzieK komuMF Y%amknij o5zy i wyo0raO
so0ie2 Ie rysujesz mapJ terenu wzduI drogi stLd do naszego -otelu2
C-onor 4ouse2 i dalej2 do D-aramsali6 "rzy wykonywaniu taki5- zada)
kora wzrokowa nie jest z0yt aktywna2 5-o5iaI o5zywiM5ie 0ya0y
aktywna2 gdy0yM5ie rze5zywiM5ie rysowali mapJ2 ktNrL so0ie
wyo0raziliM5ie6 "oza tym sL indywidualne rNIni5e w pra5y mNzguF przy
ty5- samy5- zadania5- u okoo poowy popula5ji kora
wzrokowa jest aktywna2 a u drugiej poowy nie6 to dowody2 ktNre sL
odpowiedziL na postawione dzisiejszego ranka pytanie2 5zy wzory
pra5y mNzgu sL takie same u wszystki5- ludzi6 "rawdJ mNwiL52 wydaje
siJ2 Ie indywidualny styl wizualiza5ji mNg0y prowadziK do 0ardzo
rNIniL5y5- siJ wzorNw aktywa5ji6
dkry5ie to dowodzio2 zdaniem 8ran5is5a2 potrze0y gromadzenia w
neuro0iologii pierwszooso0owy5- dany5-6 C-oK0y neuro0iolo=gi5zna
metoda 0adania umysu 0ya naj solidniej sza2 0ez in1orma5ji o
doznania5- 0adanej oso0y interpreta5ja dany5- moIe 0yK nietra1na6
Gdy0y na przykad w 0adania5- wyo0raIe) korzystano jedynie z
te5-nik o0razowania mNzgu2 rezultaty wywoyway0y 5akowitL
dezorienta5jJ = prawie w poowie prN0 kora wzrokowa rozjaMniaa0y siJ2
a w poowie nie2 w zaleInoM5i od zastosowanego paradygmatu
eksperymentu6
Gdy0y dane uzyskane metodL o0razowania analizowano tylko w
kategoria5- Mredni5- grupowy5-2 wyniki naukowe wszystki5- ty5-
0ada) nie doprowadziy0y do Iadny5- wnioskNw6 8ran5is5o wykaza2
Ie za0rako0y odmiennego wpywu na korJ wzrokowL rNIny5- wyko=
rzystywany5- przez ludzi strategii wizualiza5ji6 Jedynym sposo0em2 0y
naprawdJ zrozumieK2 5o siJ dzieje w i5- umysa5-2 jest proszenie osN0
0adany5-2 0y dokadnie in1ormoway o tym2 5zym zajJty jest i5- umys
w 5zasie2 kiedy mierzy siJ aktywnoMK i5- mNzgNw6 'ez dany5- z
pierwszej rJki w tego rodzaju 0adania5- neuro0iologia jest na wpN
Mlepa6
#IED%! #E#NWT&%N!
= InnL istotnL sprawL = 5iLgnL 8ran5is5o = jest to2 Ie rozwijajL5e sie
dopiero 0adania pokazujL wyraOnie2 Ie nie moIna przyjmowaK
o0serwa5ji z pierwszej rJki2 nie zmierzywszy umiejJtnoM5i osN0 0a=
dany5- w zakresie introspek5ji6 To2 Ie ktoM 5-odzi po ogrodzie i widzi
roMliny2 nie 5zyni z niego 0otanikaD do tego potrze0na jest nauka6 Teza2
Ie ludzie rNIniL siJ zdolnoM5iami o0serwowania swoi5- dozna)2 moIe
wydawaK siJ #aszej PwiLto0liwoM5i a0solutnie o5zywista2 ale
dla naukow5Nw na %a5-odzie jest niemal rewolu5yjna6 7aIdy wie2 Ie
a0y zostaK sportow5em2 muzykiem 5zy matematykiem2 trze0a u5zyK siJ
i Kwi5zyK6 !le jeMli 5-odzi o o0serwowanie wasny5- dozna)2 wydaje
siJ2 jak0y nie 0yo siJ 5zego u5zyK666 kaIdy wie2 jak to ro0iK6 #asza
PwiLto0liwoMK nie ma pojJ5ia2 jaka panuje w tym wzglJdzie Mlepota6
8ran5is5o zaproponowa rozwiLzanie tego pro0lemuF zastosowanie
o0iektywny5- metod = ktNre nazwa metodami drugiej i trze5iej rJki = w
5elu potwierdzenia in1orma5ji z pierwszej rJki6 Y"ierwszL rJkLZ jest
oso0a doznajL5a 5zegoM2 YdrugL rJkLZ wysoko wykwali1ikowana oso0a
przeprowadzajL5a wywiad z oso0L 0adanL2 Ytrze5ia rJkaZ odnosi siJ do
o0iektywny5-2 uIywany5- w nau5e metod pomiaru6
= C-odzi o to = wyjaMnia = 0y poL5zyK metodJ pierwszooso0o=wL2
ktNrej stosowanie wymaga treningu2 z empiry5znym podejM5iem z
trze5iej rJki2 5zyli neuro0iologia w znanej nam posta5i6 #eOmy 0adania
EEG2 dziJki ktNrym moIemy MledziK rNIne rodzaje aktywnoM5i
elektry5znej mNzgu6 Ta -istoria ma dwie stronyF sygna2 ktNry wy5-odzi
z aparatury jako wynik podejM5ia z trze5iej rJki2 oraz opis
przedstawiony przez oso0J 0adanL2 5zyli z pierwszej rJki2 ktNra moIe
na przykad powiedzieK2 Ie doznawaa u5zu5ia zasko5zenia6 ! zatem
L5zL5 dane z ty5- dwN5- OrNde2 moIemy siJ 0ardzo z0liIyK nie tylko
do zrozumienia ty5- dozna)2 ale rNwnieI do zrozumienia i5-
0iologi5znej i organi5znej podstawy6 Tak wiJ52 stresz5zajL5 to2 o 5zym
mNwiem2 punktem wyjM5ia jest ponowne odkry5ie zna5zenia oglLdu
pierwszej oso0y2 a -ipoteza ro0o5za zakada2 Ie opis z pierwszej rJki i
dane empiry5zne mogL siJ wzajemnie uzupeniaK6 Niez0JdnL podstawL
jest o5zywiM5ie rozwijanie i podtrzymywanie staej dys5ypliny
samoo0serwa5ji2 5o dla %a5-odu jest zupenie nowL kon5ep5jL6
"omys ten zaintrygowa Jego PwiLto0liwoMK2 ktNry doszed do
wniosku2 Ie potrze0ni do tego rodzaju 0ada) sL prakty5y medyta5ji6
%R$ "C%XTE7
= Co1nijmy siJ na 5-wilJ w 5zasie6 Czy #asza PwiLto0liwoMK
pamiJta2 Ie w tysiL5 dziewiJKset dziewiJKdziesiLtym pierwszym roku
kilku naukow5Nw2 w tym &i5-ie2 przyje5-ao tu przeprowadziK 0adania
joginNw i mni5-NwU
8ran5is5o mNwi o w5zeMniejszej prN0ie przeprowadzenia wspNlny5-
0ada)2 do ktNry5- asumpt day spotkania z 5yklu YHmys i Iy5ieZ6
Dalajlama zaprosi go wtedy2 0y z0ada aktywnoMK mNzgu
doMwiad5zony5- praktykNw medyta5ji2 ktNrzy mieszkali w may5-
5-atka5- w gNra5- powyIej D-aramsali6 &azem z nim przyje5-ali
&i5-ie Da3idson2 jego wspNpra5ownik Cli11 (aron i jesz5ze jeden
0ada5z2 Greg (impson6 I5- tuma5zem 0y !lan #alla5e6
Codziennie przez kilka tygodni zespN 0ada5zy2 uz0rojony w list
pole5ajL5y od Dalajlamy2 5iLgnL aparaty do mierzenia EEG i innL
podo0nL maszyneriJ w gNry2 spotykajL5 siJ z jakimM joginem6
Codziennie teI napotykali przeszkody6 JednL z ni5- 0y s5epty5yzm
wiJkszoM5i joginNw i nie5-JK do poddania siJ 0adaniu 5zynnoM5i mNzgu6
Jak to sprytnie wyjaMni jeden z ni5-F YTo2 5o mierzL te maszyny2 moIe
nie mieK ni5 wspNlnego z tym2 5o dzieje siJ pod5zas mojej medyta5ji6
MoIe wiJ5 wyglLdaK na to2 Ie ni5 siJ nie dzieje2 a to mogo0y zasiaK
zwLtpienie w umysa5- praktykujL5y5- 0uddyzmZ6 I tak zarNwno on2 jak
i inni odmNwili poddania siJ 0adaniom6 To niepowodzenie nau5zyo
8ran5is5a paru rze5zy6 "o pierwsze2 zrozumia2 Ie jest naiwnoM5iL prosiK
jogina2 ktNry od dwudziestu at oddaje siJ medyta5ji i zupenie nie
interesuje siJ naukL2 o udzia w eksperymen5ie naukowym6 %amiast tego
trze0a znaleOK majL5y5- sty5znoMK z %a5-odem Ty0eta)5zykNw al0o
doMwiad5zony5- praktykNw medyta5ji na %a5-odzie2 z ktNrymi
wspNpra5a 0Jdzie moIliwa6 "o drugie2 zda so0ie sprawJ2 Ie
prowadzenie 0ada) w tak trudny5- warunka5- ozna5za2 iI trze0a siJ
ograni5zyK do pomiarNw moIliwy5- do wykonania w terenie2 ktNre w
porNwnaniu z pre5yzyjnymi i speniajL5ymi wszelkie wymogi naukowe
metodami stosowanymi w la0oratorium 0yy po0ieIne6 Lepiej
sprowadziK jogina do la0oratorium niI la0oratorium do jogina6
= 'yo to niezmiernie 5iekawe doMwiad5zenie = kontynuowa
8ran5is5o = ale uMwiadomiliMmy so0ie2 Ie a0y naprawdJ z0adaK zdol
noM5i2 ktNre nas interesujL2 potrze0ujemy te5-nik umoIliwiajL5y5-
nam ujrzenie stanu mNzgu6 Metody psy5-ologi5zne2 z ktNry5-
korzystaliMmy wtedy2 takie jak mierzenie 5zasu reak5ji2 nie wystar5za
y6 ! wiJ5 teraz stosujemy 0ardziej skomplikowane metody pomiaru
5zynnoM5i elektry5zny5-6 Dla5zego elektry5zny5-U Dlatego2 Ie do
znanie pojawia siJ 0ardzo szy0ko6 Takie te5-niki jak 0adania przepy
wu krwi sL 0ardzo uIyte5zne2 ale powolne6 Hzyskanie o0razu zwiJk
szonego dopywu krwi do okreMlonego miejs5a mNzgu trwa parJ
minut6 Tym5zasem moment doznania to 5oM takiego = powiedzia2
pstrykajL5 pal5ami6 = %jawiska2 ktNre musimy 0adaK2 pojawiajL siJ
tysiL5 razy szy05iej2 sL one rzJdu nie sekund2 ale milisekund6 Tak wiJ5
nasza te5-nika musi siJ opieraK na 0adania5- 5zynnoM5i 0ioelek
try5znej mNzgu lu0 0adania5- w polu magnety5znym6 7on5entruje
my siJ na 0ardzo prostym stanie umysu i dokonujemy pomiarNw
powierz5-niowy5- za pomo5L elektroen5e1alogra1u6 !l0o mierzymy
pole magnety5zne 0ardzo skomplikowanL aparaturL2 pewnego rodza
ju urzLdzeniem kwantowym2 ktNrego nie mogliMmy przywieOK do
D-aramsali6 %resztL nie sL to tylko pomiary2 0o aparatura ta dokonu
je teI analizy dany5-6 Tu waMnie dokona siJ postJp2 w dziedzinie
nowy5- te5-nik uzyskiwania in1orma5ji z prosty5- pomiarNw6
MELDI! MQ%GH
NastJpnie 8ran5is5o przedstawi dwa uzupeniajL5e siJ 5ele
przyszy5- 0ada) prowadzony5- w rama5- dziaalnoM5i Instytutu
Hmysu i Ay5ia6 n sam mia siJ skupiK na dynami5e 5zynnoM5i
umysowy5- w danym momen5ie2 a &i5-ie Da3idson 0ada0y trwae
zmiany w mNzgu w duIszy5- okresa5- 5zasu = miesiL5a5-2 a nawet
lata5-6
= Na przykad = powiedzia = kiedy pojawia siJ zoMK2 za5zyna siJ
okres opornoM5i2 w ktNrym masz 5zas u5-wy5iK to u5zu5ie i sprN
0owaK stumiK 5-JK podjJ5ia powodowanego przez to u5zu5ie dziaa=
nia6 #ynika stLd2 Ie musisz 0ardzo dokadnie zrozumieK dynamikJ tego
stanu6 Jak do5-odzi do uMwiadomienia so0ie tego2 do poznania2
per5ep5ji 5zy rze5zywistego pojawienia siJ emo5jiU JeMli lepiej to zro=
zumiemy2 0Jdziemy mogli zastosowaK tJ wiedzJ w prakty5e6 Niestety2
na razie niewiele wiadomo o sz5zegNa5-6
(yszL5 to2 Dalajlama 0ardzo siJ oIywi2 0o ta akurat sprawa 0ardzo
go interesowaa6 C-o5iaI dla wielu o0e5ny5- w sali osN0 dalszy 5iLg
prelek5ji wydawa siJ doMK ezotery5zny2 dla Dalajlamy 0y to jeden z
naj5iekawszy5- punktNw dyskusji tego wie5zoru6
= 7iedy dokonujemy aktu poznaw5zego2 na przykad postrzegamy
5oM wzrokowo2 nie jest to tylko o0raz na siatkNw5e6 Haktywnia siJ
wiele miejs5 w mNzgu6 "ro0lem2 #asza PwiLto0liwoMK2 polega na tym2
jak ty5- wiele aktywny5- 5zJM5i zgrywa swoje dziaanie2 0y stworzyK
spNjnL 5aoMK6 7iedy 5iJ widzJ2 5aa reszta mojego doznaniaF moja
postawa2 nastawienie emo5jonalne2 jest jednoM5iL6 Nie jest tak2 Ie
spostrzeIenie to jedno2 a ru5- drugie6 Jak to siJ dziejeU #yo0raO so0ie2
#asza PwiLto0liwoMK2 Ie kaIde z miejs5 w mNzgu jest jak nuta6 Ta nuta
wyraIa pewien dOwiJk6 Dla5zego dOwiJkU % empiry5znego punktu
widzenia mamy do 5zynienia z pewnL os5yla5jL6 7omNrki nerwowe w
mNzgu os5ylujL wokN miejs5 swojego pooIenia6 7aIda z ni5- ro0i
uuuuuuu = rozoIy rJ5e2 w5iLgajL5 powietrze = a potem fff'f-
rozszerzajL5 siJ i nastJpnie kur5zL56 Do tego uuuuu do5-odzi wtedy2
kiedy rNIne miejs5a w mNzgu os5ylujL i za5zynajL ze so0L -ar=
monizowaK6 (poMrNd 1al powstajL5y5- w rNIny5- miejs5a5- mNzgu
niektNre syn5-ronizujL siJ i za5zynajL os5ylowaK wspNlnie6 7iedy mNzg
w5-odzi w pewien rytm2 a0y 5oM spostrze5 al0o wywoaK jakiM ru5-
5iaa2 1azy ty5- os5yla5ji -armonizujL siJ2 s5alajL mNzg2 jak to
okreMlamy6 s5ylujL syn5-roni5znie6
= JeMli do0rze zrozumiaem tJ meta1orJ = powiedzia Dalajlama =to
kaIda z ty5- os5yla5ji jest jak odmienny dOwiJk2 a kiedy siJ je poL5zy2
tworzy siJ muzykJU
= #aMnie tak2 tworzy siJ muzykJ = zgodzi siJ z nim 8ran5is5o6
=#iele z ty5- wzorNw os5yla5ji komNrek nerwowy5- do0iera siJ spon=
tani5znie2 a0y stworzyK tJ melodiJ2 to zna5zy moment doznania6 To jest
to uuumf+ !le tworzy siJ tJ muzykJ 0ez udziau dyrygenta6 To
podstawowa zasada6 = 8ran5is5o za5zL naMladowaK dyrygenta2 ma5-a=
jL5 rJkami6 = Nie ma tam nikogo2 kto mNwi0yF YTeraz ty2 ty i tyZ6 Nie
od0ywa siJ to w ten sposN06 "owtNrzJ jesz5ze razF podstawowym
me5-anizmem integra5ji pra5y 5aego mNzgu jest przejM5iowa syn=
5-roniza5ja pra5y rozmiesz5zony5- w jego rNIny5- 5zJM5ia5- grup
neuronNw6 'yo to wspaniae odkry5ie2 ktNre wyjaMnia2 w jaki sposN0
do5-odzi do momentu doznania 5zegoM
?+
6
&D%IN$ # MQ%GH
#ysu5-awszy tego2 Dalajlama przywdzia znowu do0rze nam
znane szaty u5zestnika de0aty naukowej i spytaF
= Czy pro5es ten prze0iega rNInie u rNIny5- jednostekU Czy w
pewny5- wypadka5- jest szy0szyU Czy zaleIy od wiekuU Czy jest
stayU
= To do0re pytania2 #asza PwiLto0liwoMK = odpar 8ran5is5o6
="rawdopodo0nie jest stay6 #ydaje siJ2 Ie 1unk5jonowaniem mNzgu
rzLdzi powsze5-ne prawo2 0o to samo o0serwujemy u zwierzLt6 Jednak
konkretne wzory jego pra5y sL z pewnoM5iL odmienne u rNIny5- osN0 i
zaleIL od -istorii i5- Iy5ia i i5- wiedzy6 MNwiL5 zupenie sz5zerze2 nie
mamy nadal jasnej odpowiedzi na to pytanie6 JeMli umieM5i siJ elektrody
na rNIny5- 5zJM5ia5- mNzgu2 moIna mierzyK os5ylujL5e sygnay6 "otem
umiesz5za siJ innL elektrodJ na innej 5zJM5i mNzgu i widzi innL
os5yla5jJ = uuumf+ CzJM5i te syn5-ronizujL swojL pra5JF za5zynajL i
przestajL razem6 To podstawowy me5-anizm6
= Czy w konkretnym miejs5u w mNzgu odkryje siJ rNIne wzory
pra5y neuronNw w zaleInoM5i od tego2 jak daleko od sie0ie umieM5i siJ
dwie elektrodyU = spyta Dalajlama6
= !0solutnie tak = odpar 8ran5is5o6 = HIywamy 5zepka z elektro=
dami2 ktNry o0ejmuje 5aL powierz5-niJ mNzgu6 Tutaj interesujL nas
miejs5a2 ktNre sL naprawdJ odlege od sie0ie2 poniewaI 0adamy in=
tegra5jJ dziaania rNIny5- 5zJM5i mNzgu w duIej skali6 Integra5ja w
maej skali2 w miejs5a5-2 gdzie neurony sL tak 5iasno upakowane i tak
0lisko sie0ie2 Ie i5- syn5-roni5zne dziaanie jest z powodu i5-
wzajemny5- poL5ze) niemal nieu5-ronne2 to zupenie inna -istoria6 (L
tak 0lisko sie0ie2 Ie tworzL jak0y rodzinJ6 "ytanie tylko2 5zy rodzina
mieszkajL5a tutaj2 w D-aramsali2 dziaa
syn5-roni5znie z jakLM rodzinL w Del-i6 Taka to
analogia6 ! jest to inna -istoria2 0o wymaga
istnienia me5-anizmu2 ktNry syn5-ronizowa0y i5-
dziaania6
"otem 8ran5is5o pokaza 5zarno=0iay
o0raz2 ktNry na pierwszy rzut oka wydawa siJ
z0iorem silnie kontrastujL5y5- plam2 ale po
dokadnym przyjrzeniu siJ okaza siJ
przedstawieniem ko0ie5ej twarzy6
= #idzi5ie jL terazU = spyta6 = 7iedy juI siJ jL dostrzeIe2 nie moIna
przestaK jej widzieK2 prawdaU (L to tak zwane
twarze ksiJIy5owe2 poniewaI wyglLdajL jak
zudzenie o0razu 5zowieka na 7siJIy5u2 innymi
sowy2 twarze silnie kontrastujL5e z tem6
Nieatwo je zauwaIyK2 ale wiJkszoMK ludzi
potra1i je naty5-miast dostrze52 jeMli skupi
uwagJ6 Twarze te atwo rozpoznaK2 kiedy
przedstawia siJ je waM5iwL stronL do gNry6 =
"okazujL5 o0raz do gNry nogami2 spytaF = ! teraz
widzi5ie tu twarzU 'ardzo mao osN0 potra1i jL
dostrze5 w takim pooIeniu6 HoIone odwrotnie
0odO5e o wiele trudniej od5zytaK6 Dla 5elNw tego 0adania pierwszy
o0razek nazywamy sytua5jL per5ep5jiF oso0y 0adane w ko)5u
dostrzegajL tJ twarz2 a ten drugi sytua5jL 0raku per5ep5ji2 poniewaI
zwykle zupenie jej nie zauwaIajL6
!N!TMI! MMENTH &%"%N!NI!
8ran5is5o przedstawi wykres ukazujL5y kolejnoMK i 5zas trwania
posz5zegNlny5- 1az rozpoznania
??
6 5-otnikNw 0iorL5y5- udzia w
eksperymenta5- prowadzony5- przez 8ran5is5a w jego paryskim
(ytua5ja
per5ep5ji
(ytua5ja
0raku per5ep5ji
la0oratorium proszono2 0y pod5zas 0adania EEG na5isnJli po prostu
guzik w 5-wili2 gdy rozpoznajL o0raz6 d0ywa siJ to 0ardzo szy0ko2
tak szy0ko2 Ie posz5zegNlne stadia tego 5iLgu wydarze) trze0a mierzyK
w milisekunda5-2 tysiJ5zny5- 5zJM5ia5- sekundy6
Jak pokazywa wykres2 w pierwszy5- ?<+ milisekunda5- po po=
kazaniu tego 5zarno=0iaego wzoru umys oso0y 0adanej przystJpuje do
dziaania6 !kt rozpoznania nastJpuje miJdzy ?<+ a /@+ milisekundL po
prezenta5ji2 to zna5zy pod konie5 pierwszej jednej trze5iej sekundy6 #
nastJpnej jednej szNstej sekundy umys prze5-odzi ze stanu
rozpoznania w stan spo5zynku6 Caa sekwen5ja ko)5zy siJ2 nim upynL
trzy 5zwarte sekundy6
= 7iedy za5zyna siJ ten pro5es2 przez mniej wiJ5ej jednL dziesiLtL
sekundy ni5 siJ nie dzieje6 Lu0iJ wyo0raIaK to so0ie jako uru5-a
mianie me5-anizmu2 rrr$rrr$rrr = naMladowa dOwiJk zwiJkszajL5ego
o0roty silnika6 = 7aIdy stara siJ pozyskaK sojusznikNw2 0y utworzyK
zsyn5-ronizowane grupy = powiedzia2 wskazujL5 na szki5 pierwszej
gowy na wykresie2 gdzie nie widaK 0yo Iadny5- linii L5zL5y5- rNIne
miejs5a mNzgu2 a o0raz nie zosta jesz5ze rozpoznany6
Na drugim s5-ema5ie pojawiao siJ nagle wiele poL5ze)2 zazna=
5zony5- 5zarnymi liniami2 gdy komNrki nerwowe w rNIny5- rejona5-
mNzgu za5zynay tworzyK sojusze6
= "otem za5zynajL siJ tworzyK grupy = wyjaMnia 8ran5is5o = wya
nia siJ pewien wzNr6 Jest to najprawdziwszy przypadek wyaniania siJ2
poniewaI nikt nie kaIe im syn5-ronizowaK dziaania6 (ame siJ ze so0L
syn5-ronizujL6 &NInego rodzaju dowody Mwiad5zL o tym2 Ie nastJpu
je to okoo jednej trze5iej sekundy po podaniu 0odO5a i odpowiada
5-wili2 w ktNrej oso0a 0adana rozpoznaje na o0razie twarz6 d 5-wili
rozpoznania za5zyna siJ pojawiaK wiele zielony5- linii2 ktNre ozna5za
jL pro5es prze5iwstawny syn5-roniza5ji6 #szystkie miejs5a w mNzgu
wy5-odzL z syn5-ronii6 7aIda 5zJMK os5yluje wasnym rytmem6 Cae
to uuumf[staje siJ teraz 1uuuf$ powiedzia2 ma5-ajL5 0ezadnie rJka
mi wokN swojej gowy6 = Innymi sowy2 mNzg mNwiF Y#ymaI5ie ten
wzNr os5yla5jiZ6
PLED%ENIE D#LN$C4 &HC4Q# HM$(RH
Dalajlama su5-a sz5zegNlnie uwaInie2 lekko koyszL5 siJ w przNd
i w ty na 1otelu6 7iedy 8ran5is5o sko)5zy2 zapytaF
= Czy moIe5ie o0myMliK 0adania2 w ktNry5- zamiast 0odO5a
wzrokowego podawali0yM5ie su5-owy2 dOwiJkU Czy w takiej sytua5ji
teI wystLpiy0y te pro5esyF w drugim stadium syn5-roniza5ja2 a w
trze5im desyn5-roniza5jaU "otem moIna 0y porNwnaK tJ dynamikJ do
pro5esNw wywoany5- 0odO5em wzrokowym2 a0y siJ przekonaK2 5zy w
trze5im stadium pojawi siJ ten sam wzNr6
= "rzeprowadziliMmy ten eksperyment = odpar 8ran5is5o = i za=
o0serwowaliMmy te same wzory6 EksperymentowaliMmy ze su5-em2 z
pamiJ5iL2 z kon1liktem miJdzy 0odO5ami wzrokowymi i su5-owymi6
dpowiedO jest zawsze ta samaF w momen5ie per5ep5ji pojawia siJ
pewien sz5zegNlny wzNr2 potem mamy 5-wilJ rozpoznania2 a po niej
tworzy siJ w momen5ie dziaania2 5zyli na5iMniJ5ia guzika2 nowy wzNr6
7iedy oso0a 0adana przypomina so0ie2 Ie ma na5isnLK guzik2 w nowej
grupie neuronNw nastJpuje inna syn5-roniza5ja6 "ojawia siJ
rozpoznanie2 a potem 1uf- desyn5-roniza5ja6 "otem 0adany przypomina
so0ie o na5iMniJ5iu guzika2 5o wymaga innego wzoru syn5-roniza5ji w
innej grupie neuronNw6
= MoIna 0y powiedzieK2 Ie kiedy do5-odzi do syn5-roniza5ji2 rola
ty5- neuronNw siJ ko)5zy = zauwaIy Dalajlama6
=%gadza siJ2 sL to stany przejM5iowe6 I to mi siJ podo0a6 "rzypomina
to przejM5iowe pojawianie siJ 5zynnikNw umysowy5- =powiedzia
8ran5is5o2 majL5 na myMli podstawowe elementy kaIdego momentu
MwiadomoM5i w przedstawionym w A3hi,harmie 0uddyjskim modelu
umysu6 = "ojawiajL siJ i znikajL2 5o odpowiada przejM5iowo
powstajL5ym wzorom aktywnoM5i neuronNw6 'yo to dla mnie wielkie
odkry5ie6 MNzg aktywnie siJ wyL5za2 ro0i przerwJ2 pod5zas ktNrej
zazna5za przejM5ie od jednego stadium do drugiego6 Jest rozpoznanie2 a
potem dziaanie2 ale sL one od sie0ie oddzielone jak0y znakami
przestankowymi6 %amiast 5iLgego przepywu mamy 5oM w rodzaju
sekwen5ji Yper5ep5ja2 prze5inek2 ak5jaZ6 Jest to zjawisko pojawiajL5e siJ
systematy5znie2 zao0serwowaliMmy je w rNIny5- stana5-6
MIE&%ENIE C%!(H T&#!NI!
C%$NNPCI HM$(R#$C4
#yniki uzyskane przez 8ran5is5a zgadzajL siJ z wynikami ekspery=
mentNw przeprowadzony5- przez inny5- 0ada5zy2 ktNrzy mierzyli 5zas
dro0ny5- zmian umysu6 'enjamin Li0et2 neuro5-irurg z #ydziau
Medy5znego Hniwersytetu 7ali1ornijskiego w (an 8ran5is5o2 stwierdzi
na przykad2 Ie aktywnoMK elektry5zna kory ru5-owej za5zyna siJ okoo
jednej 5zwartej sekundy przed uMwiadomieniem so0ie przez oso0J
0adanL zamiaru poruszenia pal5em6 MiJdzy uMwiadomieniem so0ie tego
zamiaru a rozpo5zJ5iem ru5-u mija kolejna 5zwarta sekundy6 "odo0nie
jak pra5a 8ran5is5a2 eksperymenty Li0eta ukazujL niewidzialne w
inny5- warunka5- dro0ne skadniki dziaa) umysu2 ktNre na podstawie
naszy5- dozna) wydajL siJ jednorodnymi wydarzeniamiF rozpoznaniem
twarzy2 poruszeniem pal5em6
NastJpne pytanie Dalajlamy doty5zyo takiego waMnie roz0ioru
5zynnoM5i umysowej na 5zJM5i skadoweF
= HrzLdzenie2 ktNrego uIywa5ie do ty5- pomiarNw2 wydaje siJ
0ardzo 5zue2 mierzy 5zas w milisekunda5-6 ! zatem 5zy istnieje
przerwa miJdzy ekspozy5jL o0razu a jego rozpoznaniem2 jeMli pokazu=
je5ie oso0ie 0adanej zdjJ5ie kogoM2 kogo zna tak do0rze2 Ie nie musi siJ
zastanawiaK ani przywoywaK widoku jego twarzy z pamiJ5iU
= (prawdzaliMmy to6 "rzerwa wprawdzie siJ skra5a2 ale nadal wy=
stJpuje = odpar 8ran5is5o6
# tym momen5ie wMrNd 0uddystNw rozgorzaa oIywiona dyskusja
po ty0eta)sku o tym2 5zy zanim pamiJK i inne aspekty poznania
doprowadzajL do = jak to okreMli 8ran5is5o = uuumf- pojawia siJ
wstJpna 1aza MwiadomoM5i niekon5eptualnej6 Dalajlama2 zadowolony2
Ie nadarzya siJ okazja z0adania zagadnienia2 ktNre oso0iM5ie 0ardzo go
interesowao2 5iLgnLF
= Czy zgodzili0yM5ie siJ z tezL2 Ie wskazuje to2 iI w pierwszej 5-wili
ma to 5-arakter niekon5eptualny jest 5zysto wzrokowym spostrzeIe=
niem danej 1ormy2 a w drugiej 5-wili 5-arakter kon5eptualny2 kiedy
rozpoznajemy tJ 1ormJF Y!5-2 to jest toUZ %daje siJ to potwierdzaK
ujJ5ie psy5-ologii 0uddyjskiej6
= &ozpoznanie zaM prowadzi do tego2 Ie de5ydujesz siJ na5isnLK
guzik = powiedzia 8ran5is5o6 = Dopiero kiedy mNwiJ so0ieF Y5-2
rozpoznajJ toZ2 podejmujJ de5yzjJ i na5iskam guzik6 Jest wiJ5 to
5zynnoMK kon5eptualna6 "ierwsza jest po prostu spostrzeIeniem wzoru2
0ez towarzyszL5ego jej pro5esu pojJ5iowego6
%aintrygowany rysujL5ymi siJ implika5jami tego wyjaMnienia
Dalajlama na5iska dalejF
= Czy zgodzi0y siJ pan2 Ie potwierdza to tezJ psy5-ologii 0ud
dyjskiej o tym2 iI w pierwszym momen5ie mamy do 5zynienia z 5zys
to wzrokowym niepojJ5iowym spostrzeIeniem2 a w drugim2 0ez
wzglJdu na to2 jak dugo trwa ten moment2 z pojmowaniem pojJ
5iowymF YTo jest toZ
*
6 Na przykad kiedy patrzJ na !lana #alla5e[a2
naty5-miast2 0ez potrze0y zastanawiania siJ2 kto to jest2 rozpoznajJ
jego twarz6 #ydaje siJ2 Ie dzieje siJ to naty5-miast2 ale w rze5zywis
toM5i666
= # rze5zywistoM5i = wtrL5i 8ran5is5o = trwa to 5o najmniej
dwieM5ie milisekund6
= To waMnie 0uddyjski punkt widzenia = kontynuowa Dalajlama6 =
Nawet jeMli z gru0sza 0iorL52 wydaje siJ2 Ie dzieje siJ to momentalnie2
w rze5zywistoM5i nie jest to momentalne6 Najpierw jest wraIenie2 a
potem jego nazwanie2 rozpoznanie pojJ5iowe2 i jest to pewien 5iLg6
= !0solutnie siJ z tym zgadzam = powiedzia 8ran5is5o6 = %a=
zwy5zaj2 w normalny5- warunka5-2 nie potra1imy skrN5iK momentu
rozpoznania umysowego poniIej stu piJKdziesiJ5iu milisekund6 Nawet
w sytua5ji2 kiedy prakty5znie do5-odzi do tego naty5-miast6
Jest to w isto5ie jedna z gNwny5- tez 0uddyjskiej epistemologii6
"ierwszy moment2 powiedzmy2 poznania wzrokowego jest 5zystym
spostrzeIeniem2 surowL per5ep5jL 0ez nazwy2 ale krNtko potem pojawia
siJ poznanie umysowe2 szmer myMli2 siJganie do pamiJ5i2 ktNre
umoIliwia nam rozpoznanie spostrzeganego wizualnie przedmiotu i
okreMlenie2 5zym jest6 HMwiadomienie so0ie2 Ie pierwszy moment
poznania jest spostrzeIeniem niepojJ5iowym2 otwiera 1urtkJ do
wewnJtrznego wyzwolenia6 # modelu 0uddyjskim ten wglLd w
trwajL5y pro5es naszego konstruowania rze5zywistoM5i jest niez0Jdnym
:5-oK niewystar5zajL5ym; krokiem ku uwolnieniu umysu z 0ezwadu
nawyku umysowego6
7iedy wkro5zyliMmy w dyskusji na ten o0szar2 zostawiliMmy za so0L
wiJkszoMK o0e5ny5- w sali2 w tym wielu naukow5Nw2 ale Dalajlama
0ardzo 5-5ia usyszeK2 5o mNwi nauka o tym2 5o siJ dzieje w umyMle w
momen5ie doznania zmysowego2 i jak dale5e jej odkry5ia przystajL do
modeli 0uddyjski5- opisany5- w do0rze mu znany5- teksta5-6 'ya to
dla niego wyjLtkowa okazja wysu5-ania sz5zegNowego opisu
naukowego tego pro5esu6 % zadowoleniem odkry uderzajL5e
podo0ie)stwa miJdzy poglLdem naukowym i 0uddyjskim2 przy 5zym
o0a te ujJ5ia w zna5znym stopniu potwierdzay siJ wzajemnie6
#("QRC%E(NE D#D$
# D#IEC%NEJ DE'!CIE
=# epistemologii 0uddyjskiej = wyjaMni Dalajlama = duIo siJ
dyskutuje na temat natury postrzegania i tego2 w jaki sposN0 5oM staje
siJ jego przedmiotem6 Jedna szkoa utrzymuje2 Ie w doznaniu wzro=
kowym spostrzegamy o0iekt goym okiem2 0ez poMredni5twa jego
umysowej reprezenta5ji6 ko w5-odzi w 0ezpoMredni kontakt z po=
strzeganym przedmiotem6 (tanowisko to krytykujL inni epistemolo=dzy2
ktNrzy dowodzL2 Ie istnieje 5oM2 5o zwie siJ nam3a- a 5o moIna z
gru0sza przetuma5zyK jako Ypunkt widzeniaZ6 "rzypomina to re=
prezenta5jJ umysowL al0o teI2 w tym wypadku2 jest wyo0raIeniem
wzrokowym stworzonym 5zJM5iowo przez umys2 i waMnie to skada z
przypadkowy5- dany5- sensory5zny5- spNjny o0raz na poziomie
5zu5iowym6 ! pNOniej pojawia siJ doznanie 5zu5iowe6 Nie jest to prosty
rodzaj przedstawiania2 o0raz odzwier5iedlajL5y przedmiot6
#edug ty0eta)skiej wiedzy 1ilozo1i5znej istniejL 5ztery gNwne
szkoy indyjskiej myMli 0uddyjskiej o tym zjawisku6 "ierwsza z ni5-2
wai0-aMika2 przyjmuje2 Ie per5ep5ja jest prostym przypadkiem przed=
stawienia odzwier5iedlajL5ego6 "ozostae trzy szkoy dowodzL2 Ie jest
to aktywniejszy pro5es2 w ktNrym pewnL rolJ odgrywa oglLd su0iek=
tywny2 porzLdkujL5y spostrzeIenie przez nam0J6
Na konie5 Dalajlama doda2 Ie wszystkie te szkoy zgodne sL 5o do
tego2 iI sL dwa zasadni5zo odmienne try0y poznania = niekon5eptu=alny
i kon5eptualny2 a rNIni5a zda) wystJpuje w kwestii tego2 5zy nawet
postrzeganie sensory5zne jest z konie5znoM5i zniekszta5one
?*
6
De0ata ta trwa juI ponad tysiL5 lat6 MNwiL5 w skrN5ie2 5-odzi o to2
5zy spostrzegamy wzrokowo przedmioty same w so0ie :0ez
poMredni5twa i5- YwewnJtrznegoZ o0razu;2 5zy teI spostrzegamy
przedmioty istniejL5e w Mwie5ie zewnJtrznym poprzez i5- YwewnJtrz=
neZ2 umysowe przedstawienia6 Ten drugi poglLd wyraIajL 0ardziej
wysu0limowane szkoy indyjsko=ty0eta)skiej 1ilozo1ii 0uddyjskiej
?/
6
Dalajlama 5ieszy siJ2 Ie nauka za5zJa znajdowaK metody wyo=
drJ0niania rNIny5- stadiNw pojedyn5zego doznania2 dziJki 5zemu
moIna L5zyK te odkry5ia z niewery1ikowalnymi dotLd i doty5zL5ymi
sz5zegNNw pro5esu poznania tezami myMli 0uddyjskiej6 &ozgorzaa
dyskusja po ty0eta)sku2 5zy = jak dowodzi Jinpa = jest sens twierdziK2
Ie po5zLtkowy moment doznania zmysowego ksztatowany jest przez
myMl 5zy o0raz umysowy6 Jednak gos Jinpy 0y w tej sprawie
odoso0niony i Dalajlama nie przyjL jego argumentNw6 8ran5is5o
przedstawi punkt widzenia naukiF
= Neuro0iologia twierdzi2 Ie aktywne organizowanie komponen
tNw wystJpuje nie tylko w s1erze postrzegania2 ale rNwnieI w szerszym
kontekM5ie 5aej reszty stanNw umysowy5-2 taki5- jak pamiJK2 o5ze
kiwanie2 przyjJ5ie jakiejM postawy i wykonanie ru5-u oraz zamiar6
#idzenie na przykad opiera siJ na tym2 5o postrzegamy za poMred
ni5twem zmysNw2 ale ksztatuje to w zaleInoM5i od inny5- stanNw6
dmienne stanowiska w 1ilozo1ii 0uddyjskiej przypominay
8ran5is5owi podo0ne dyskusje w nau5eF
= Na przykad twierdzenie2 Ie emo5je za0arwiajL per5ep5jJ2 jest
interpreta5jL2 ktNra dla mnie oso0iM5ie nie jest z0yt przekonujL5a2
poniewaI sugeruje2 Ie najpierw jest spostrzeIenie2 a potem nakada siJ
na nie emo5ja6 %godnie z innym punktem widzenia emo5ja = to
zna5zy skonnoMK do ru5-u = przypomina predyspozy5jJ2 z jakL orga
nizm wyrusza na spotkanie ze Mwiatem6 Nie jest tak2 Ie najpierw 5oM
spostrzegasz2 a potem za0arwiasz to emo5jL2 ale tak2 Ie sam akt
spotkania siJ ze Mwiatem2 5zyli spostrzeIenie2 jest juI ze swej istoty
za0arwiony emo5jonalnie6 Nie moIe 0yK spostrzeIenia 0ez kompo
nenty emo5jonalnej6 #yrNIni0ym jako zniekszta5enie o0razu rze
5zywistoM5i 0ardzo zudne spostrzeIenie dokonane pod wpywem
emo5ji2 ktNra na przykad utrzymuje siJ tak dugo2 Ie staje siJ dys
1unk5jonalna al0o patologi5zna6 !le nawet normalnie nie istnieje 5oM
takiego jak spostrzeIenie 0ez udziau emo5ji6
(H'TELNE %J!#I(7
&i5-ard Da3idson poda przykad ilustrujL5y twierdzenie 8ran=5is5aF
= #asza PwiLto0liwoMK2 w spostrzeganiu wzrokowym pewny5- ro=
dzajNw 0ardziej zoIony5- przedmiotNw2 na przykad o0ojJtnej2 nie
wyraIajL5ej Iadnej emo5ji twarzy2 po5zLtkowa reak5ja dziesiJ5iu osN0
niekonie5znie 0Jdzie taka sama2 a to z powodu temperamentu emo5jonalnego
kaIdej z ni5-6 # pierwszy5- dwustu milisekunda5- wystJpuje rNIni5a w
reak5ja5- na tJ twarz miJdzy oso0L niespokojnL a oso0L o spokojnym
temperamen5ie6 TJ rNIni5J we wzora5- aktywnoM5i neuronalnej odkryto w
o0szarze wrze5ionowatym2 5zJM5i mNzgu2 ktNra rejestruje twarzeD aktywnoMK ta
pojawia siJ w reak5ji na o0ojJtne twarze2 ktNre2 odpowiednio2 lu0i siJ i ktNry5-
siJ nie lu0i6
Dalajlamie przyszo do gowy2 Ie rNIni5a ta moIe wynikaK z pewnego
pro5esu pojJ5iowego6
= Interesuje mnie2 5zy nie mamy tu do 5zynienia z 0ardzo su0
telnym zjawiskiem = wyjaMni6 = Czy nie jest tak2 Ie juI w ty5-
pierwszy5- dwustu milisekunda5-2 kiedy dostrzega siJ rNIni5e miJ
dzy oso0ami 0adanymi2 jest taki moment2 moIe w pierwszy5- stu
milisekunda5-2 kiedy jest to tylko spostrzeIenie wzrokowe2 sam
wyglLd twarzy2 a potem2 w nastJpny5- stu milisekunda5-2 wL5za siJ
poznanie pojJ5ioweU Czy sL na to jakieM dowodyU Moja -ipoteza jest
taka2 Ie ty5- pierwszy5- sto milisekund 0yo0y takie same dla dziesiJ
5iorga osN02 a rNIni5e spowodowane temperamentem pojawiay0y siJ
wraz z wL5zeniem siJ tego aparatu pojJ5iowego6
&i5-ie za5zL mNwiKF
= Dowody sugeroway0y666 = ale przerwa mu T-upten Jinpa2 ktNry
zgodnie ze swojL naturL urodzonego polemisty2 rzu5i Dalajlamie
wyzwanieF = #ysunL0ym kontrargument2 Ie juI w pierwszym mo
men5ie na spostrzeIenie wzrokowe wpywa poprzedzajL5y je stan
umysowy6
Dalajlama podjL spokojnie to wyzwanie6
= Tak = odpar = w zasadzie na spostrzeIenie wzrokowe wpywa
w pierwszej 5-wili poprzedzajL5y je stan umysu2 ale tylko w tym sen
sie2 Ie ten poprzedzajL5y moment staje siJ podstawL jasnoM5i dozna
niaD nie zmienia on samego wyglLdu postrzeganego przedmiotu6
# nastJpnym momen5ie2 kiedy dokonujesz o5eny2 to zna5zy za5zy
nasz IywiK wo0e5 niego do0re 5zy ze u5zu5ia2 staje siJ to juI nowym
wydarzeniem6 Nadal jednak podejrzewam2 Ie przez 0ardzo krNtkL
5-wilJ2 0yK moIe jednL dziesiLtL sekundy2 ani twNj temperament2 ani stan
zdrowia2 ani wiek i tak dalej2 nie wpywajL na samo spostrzeIenie wzrokowe6
= Nie sLdzJ2 Ie0y udao siJ to nam ustaliK na takim poziomie dokadnoM5i2
#asza PwiLto0liwoMK = odpar 8ran5is5o = ale pewne dowody zdajL siJ
Mwiad5zyK2 Ie kiedy widzJ jakiM o0raz2 to sposN02 w jaki siJ on pojawia2 jest
traktowany i ksztatowany2 jest rNwnieI kontynua5jL tego2 5o 0yo w5zeMniej2
przed jego spostrzeIeniem6 Na ksztatowanie tego o0razu przez mNzg
wpywajL o5zekiwania2 wspomnienia i skojarzenia2 ale nie determinujL tego
pro5esu6 'ardziej zgodzi0ym siJ z JinpL2 z tym2 Ie 5oM zostaje przeniesione z
5-wili poprzedniej6 Nie sLdzJ2 0y istniay jakieM dowody na to2 Ie moIna
dokonaK 5zysto wizualnego spostrzeIenia2 Ie widzimy tylko sam wyglLd
przedmiotu w 5zystej posta5i6 %awsze od0ywa siJ to w kontekM5ie tego2 5o siJ
waMnie zdarzyo al0o inny5- wydarze) z przeszoM5i w pamiJ5i opera5yjnej6
Nie sLdzJ2 0yMmy naprawdJ potra1ili ustaliK jakiM konkretny moment2 w ktNrym
mamy do 5zynienia z 5zystL per5ep5jL6
= Jak moIna 0y to sprawdziK neuro0iologi5znieU = spyta !lan6
= 'a2 oto pytanie6 Mogli0yMmy to zro0iK2 gdy0yMmy zwiJkszyli per5ep5jJ
tego rodzaju analizy = odpar 8ran5is5o6 = Ta konkretna metoda analizy nie
nadaje siJ do tego2 0o moIemy rozoIyK akt spostrzegania na 1azy trwajL5e nie
krN5ej niI okoo siedemdziesiJ5iu milisekund6
P#IETN! (HGE(TI!
Natomiast &i5-ie 5-5ia wykazaK2 Ie odnoszL5e siJ do tego dane sL jasne i
potwierdzajL -ipotezJ Dalajlamy6 Hzyskiwane na samym po5zLtku skadniki
pomiaru pra5y mNzgu2 ktNre odzwier5iedlajL te niezwykle szy0ko
prze0iegajL5e 1azy 5zynnoM5i umysowy5-2 pokazujL2 Ie przez pierwszy5-
siedemdziesiLt do okoo stu milisekund ludzie reagujL 0ardzo podo0nie6
&NIni5e indywidualne za5zynajL siJ pojawiaK po mniej wiJ5ej stu
milisekunda5-6 To2 Ie wyniki 0ada) sL
waMnie takie2 jak sugerowa Dalajlama2 zro0io na &i5-iem ogromne
wraIenie6
= Jest pewna metoda = powiedzia &i5-ie = wykorzystujL5a tego
samego rodzaju pomiary aktywnoM5i elektry5znej2 za pomo5L ktNrej
moIemy wykryK aktywnoMK w pniu mNzgu2 zanim ogarnie ona jego
najwyIszL 5zJMK2 korJ6 Jest 0ardzo mao prawdopodo0ne2 a0y w pniu
mNzgu dao siJ zao0serwowaK jakieM rNIni5e miJdzy ludOmi6 'ardziej
prawdopodo0ne jest dostrzeIenie tu 5e5- wspNlny5-6 MoIe to 0yK
moment2 ktNry #asza PwiLto0liwoMK opisuje2 0o rze5zywiM5ie jest u
wszystki5- osN0 podo0ny i nie odzwier5iedla ani upodo0a) lu0
nie5-J5i2 ani o5zekiwa)6 Jest to po prostu dopyw 5zysty5- in1orma5ji
sensory5zny5-6
= To jest to2 to jest to = mruknL Dalajlama2 5o Mwiad5zyo2 Ie 0ya to
odpowiedO na interesujL5e go pytanie6
!lan kontynuowa swoje do5iekaniaF
= #edug 0uddyjskiej epistemologii2 jak rozumiem2 moment ten jest
tak krNtki2 Ie zwyky 5zowiek nie jest w stanie tego potwierdziK6
= Tak2 dzieje siJ to w pierwszy5- trzydziestu piJ5iu2 5zterdziestu
milisekunda5- = powiedzia &i5-ie6
= JeMli nie moIna tego potwierdziK na podstawie Mwiade5twa z
pierwszej rJki2 to trudno so0ie wyo0raziK2 jak moIna to ustaliK tylko
dziJki 0adaniom neuro0iologi5znym = skonkludowa !lan6
= Dla5zegoU = spyta 8ran5is5o6 = Nie jest to niemoIliwe2 jeMli uda siJ
nam wypra5owaK 0ardziej pre5yzyjne metody rozpoznawania dynamiki
powstawania spostrzeIenia6 !le przy dzisiejszy5- poMredni5- te5-nika5-
mierzenia 5zynnoM5i pnia mNzgu jest to 0ardzo trudne2 potrze0ne sL wiJ5
0ardziej pre5yzyjne metody6 %resztL juI teraz radzimy so0ie tro5-J
lepiej2 analizujL5 te 1unk5je w przedziaa5- rzJdu kilkudziesiJ5iu
milisekund2 a to juI 5oM6 Niemniej jednak krNtsze przedziay 5zasu2 to2
5o siJ dzieje na su0telniejszy5- pozioma5-2 sL dla nas niedostJpne6 To
element wspNpra5y z oso0L 0adanL2 jeMli istnieje moIliwoMK
stwierdzenia tego przez pierwszL oso0J6 # zasadzie moIe istnieK6
Dalajlama zaproponowa eksperymentalne sprawdzenie konkretnej
teoriiF
= (tawiam -ipotezJ2 Ie w pierwszym momen5ie wszelkie postrze=
ganie zmysowe ma 5-arakter niekon5eptualny2 po prostu od0ierasz
pewne wraIenie6 # nastJpnym momen5ie pojawia siJ jakiegoM rodzaju
rozpoznanie6 MoIna 0y siJ spodziewaK2 Ie jest tak ze wszystkimi
1ormami postrzegania6 "odejrzewam jednak2 Ie kiedy zamkniesz o5zy i
stworzysz so0ie 5akowi5ie umysowy o0raz jakiegoM przedmiotu2 to nie
wystJpuje wtedy ta sekwen5ja samego o0razu i nastJpujL5ej potem jego
identy1ika5ji6 "rawdopodo0nie rozpoznanie pojawia siJ rNwno5zeMnie z
o0razem6
= # rze5zywistoM5i = powiedzia &i5-ie = nie angaIuje to pnia
mNzgu2 a wiJ5 #asza PwiLto0liwoMK ma 5akowitL ra5jJ` To Mwietna
sugestia` # wypadku 5zysty5- wyo0raIe)2 o0razNw 5zysto umyso=
wy5-2 ten skadnik pomiaru2 ktNry odzwier5iedla aktywa5jJ pnia mNzgu2
5zyli to2 5o siJ dzieje w ty5- pierwszy5- 5zterdziestu milisekunda5-2 w
ogNle siJ nie pojawia6 #szystko to od0ywa siJ w korze2 a wiJ5
odpowiada dokadnie temu2 o 5zym mNwisz6 !le kiedy patrzysz na 5oM2
opra5owywanie in1orma5ji sensory5zny5- aktywizuje pie) mNzgu6
= %astanawiaem siJ = doda Dalajlama = 5zy dao0y siJ zauwaIyK
rNIni5J miJdzy sytua5jL2 w ktNrej tylko spostrzegasz 5oM wzrokowo2 a
innL2 w ktNrej w tym samym 5zasie prze5-odzisz przez pewien pro5es
myMlowy2 0JdL5 Mwiadomym tego2 5o widzisz2 na przykad myMlL52 Ie 5i
siJ to podo0a al0o nie podo0a6 Innym przypadkiem 0ya0y sytua5ja2
gdy0yM najpierw zo0a5zy 5oM2 a potem zamknL o5zy2 nie patrzy0yM juI
wiJ5 na to2 ale prze5-odzi przez zwiLzany z tym pro5es myMlowy6
%ao0serwowa0y pan rNIni5e w aktywnoM5i mNzgu w tym wypadkuU
= # jednym przypadku = odpar &i5-ie = 0odzie5 wzrokowy jest
o0e5ny2 w drugim nieo0e5ny6 # jednym przypadku wystLpia0y
aktywa5ja pnia mNzgu2 w drugim nie6 %godnie z o0e5nL wiedzL neu=
ro0iologi5znL uMwiadomiK so0ie aktywa5jJ pnia mNzgu moIemy
dopiero wtedy2 gdy dotrze ona do kory2 a wiJ5 mamy tu paradoks2 to
zna5zy nie moIemy tego wiedzieK2 poniewaI Ie0y tego doznaK2 musimy
5zekaK2 aI in1orma5ja o tym dotrze do kory6 = "o namyMle &i5-ie dodaF
= MoIe istnieje jakiM pro5es2 dziJki ktNremu znakomi5i
jogini mogL uMwiadomiK so0ie aktywa5jJ pnia mNzgu2 zanim dotrze ona do
kory2 ale na %a5-odzie ni5 o tym nie wiemy6
Nim minL rok2 &i5-ie 0ada taki5- znakomity5- joginNw w swoim
la0oratorium w Madison6
N!H7! % "IE&#(%EJ &W7I
8ran5is5o2 ktNrego nagli 5zas2 wrN5i do po5zLtkowego tematu2 zna5zenia
opisNw z pierwszej rJkiF
= 7o)5zL52 #asza PwiLto0liwoMK2 5-5J poL5zyK to2 5o waMnie
przedstawiem2 5zyli eksperymenty z rozpoznawaniem twarzy2 z rela5jami z
pierwszej rJki jako narzJdziem analizy6 %a5zJliMmy teraz przeprowadzaK tego
samego rodzaju eksperymenty2 ale zamiast jedynie pokazywaK przezro5za i
prosiK oso0J 0adanL o na5iMniJ5ie guzika2 po kaIdej ekspozy5ji 0odO5a prosimy
jL2 0y opowiedziaa o swoi5- przeIy5ia5- i stanie umysu poprzedzajL5ym
stymula5jJ6 MNwiLF Y'yam zdekon5entrowana666 MyMlaem o swojej
dziew5zynie666 'yem naprawdJ przygotowanyZ6 trzymujemy 0ardzo surowe2
po0ieIne2 ale mimo wszystko 1enomenologi5zne sprawozdania z pierwszej
rJki
?,
6
so0y 0adane sL inteligentne2 ale niez0yt wyKwi5zoneD mimo to od razu
odkrywamy rNIni5e w stopniu i5- przygotowania6
Do jednej grupy zali5zano oso0y2 ktNre = jak okreMli 8ran5is5o =miay YstaL
gotowoMKZ2 to zna5zy 0yy odprJIone i spokojnie 5zekay6 so0y z drugiej
grupy 5-arakteryzowa pewien stopie) o5zekiwania6 Trze5ia grupa 0ya nie5o
zdekon5entrowana6 Na konie5 0yy teI oso0y 5akowi5ie nieprzygotowane2
ktNre pod5zas eksperymentu zajmoway siJ 5zymM innym2 na przykad marzyy6
= JeMli porNwnamy dane ty5- 5ztere5- kategorii2 wyraOnie zo0a5zymy2 jak
rNIniy siJ one ze wzglJdu na te odmienne stany umysu = powiedzia
8ran5is5o6
H osN02 ktNre 0yy w stanie staej gotowoM5i2 0ez wzglJdu na to2 5zy
wiLzay jakieM o5zekiwania z eksperymentem 5zy nie2 stwierdzono duIL
aktywa5jJ i os5yla5jJ neuronNw6 Natomiast u osN02 ktNre nie
0yy przygotowane2 to zna5zy oddaway siJ marzeniom al0o miay
rozproszonL uwagJ2 wzory aktywnoM5i elektry5znej mNzgu 0yy zna5znie
mniej spNjne i zsyn5-ronizowane6
= MuszL wykazywaK aktywa5jJ mNzgu2 skoro majL rozproszonL uwagJ =
zauwaIy Dalajlama6 = Innymi sowy2 myMli2 ktNre odrywajL naszL uwagJ od
tego2 5o ro0imy2 sL wynikiem po0udzenia mNzgu6
= %gadza siJ = rzek 8ran5is5o6
= ! zatem mieli0yMmy do 5zynienia z dwiema 1ormami nieprzygo=towania
= 5iLgnL Dalajlama6 = # pierwszym wypadku umys jest aktywny2 ale skupiony
na 5zymM innym niI zadanie2 ktNre wykonujemy2 w drugim mamy do 5zynienia
po prostu z 0rakiem kon5entra5ji2 sytua5jL2 w ktNrej dana oso0a nie d0a o to2
5zy zro0i to2 5zego siJ od niej o5zekuje6 HIywajL5 0uddyjskiego terminu2
popada w nied0aoMK2 5zyli po prostu otJpienie6
MNwiL5 to2 Dalajlama odwoywa siJ do klasy5znej typologii 0uddyjskiej2
opisanej sz5zegNowo w literaturze poMwiJ5onej spokojowi medyta5yjnemu2
zgodnie z ktNrL w pierwszym wypadku umys jest oIywiony 5zy teI oderwany
od tego2 5o siJ wokN dzieje2 w drugim zaM odrJtwiay2 pogrLIony w stanie
nied0aoM5i2 w ktNrym uwaga Yimplo=dujeZ i tra5i przenikliwoMK6
8ran5is5o rzek na toF
= C-odzi tutaj po prostu o dostrzeIenie rNIni5 u osN0 popro
szony5- o wykonanie jakiegoM zadania6 Mamy 5aL grupJ przypad
kNw2 w ktNry5- uwaga ty5- osN0 jest po prostu rozproszona 5zy oder
wana od zadania2 a wzory aktywnoM5i elektry5znej i5- mNzgNw sL tak
rNIne2 Ie nie ukadajL siJ w IadnL spNjnL 5aoMK6 7iedy natomiast ktoM
wykonuje zadanie 0ardzo dokadnie2 zawsze widaK pewien sta0ilny
wzNr6 = NastJpnie 8ran5is5o przeszed do innej sprawyF = &o0iliMmy
te eksperymenty z udziaem osN0 niez0yt wyKwi5zony5- w Mledzeniu
stanNw swojego umysu6 Teraz zamierzamy prze0adaK oso0y 0iege
w medyta5ji2 ktNre mogL opisaK moment doznania 0ardziej sz5ze
gNowo6 C-5emy na przykad zaprosiK do wspNpra5y mni5-Nw
z klasztoru nad Dordogne2 rzekL na poudniu 8ran5ji6 Mamy na
dziejJ2 Ie 5i wyKwi5zeni w Mledzeniu tego2 5o dzieje siJ w i5- umysa5-2
wyznaw5y 0uddyzmu zgodzL siJ poddaK w la0oratorium temu ekspe=
rymentowi6 Jest o5zywiste2 Ie jeMli potra1imy znaleOK rNIni5e w aktywnoM5i
mNzgu nawet u prze5iJtny5- osN02 to 0adajL5 oso0y lepiej znajL5e siJ na
rze5zy2 powinniMmy 0yK w stanie odkryK duIo dro0niejsze sz5zegNy6 Tu
waMnie pojawia siJ moIliwoMK prawdziwej wspNpra5y2 nie w teorii2 ale w
0ardzo konkretnym sensie6
"#&QT D &%EC%$ (!M$C4 # ('IE
C-5iaem kontynuowaK dyskusjJ o naukowy5- prN0a5- zrozumienia tego2
5o siJ dzieje w 5-wili per5ep5ji 5zy doznania2 i 0ardzo sz5zegNowej
0uddyjskiej analizie tego zjawiska6 #ydawao siJ2 Ie w tej waMnie sprawie
o0serwa5je 0uddyjskie mogL staK siJ OrNdem -ipotez naukowy5-6 %apytaem
wiJ52 jakL dodatkowL wartoMK mogli0y wnieMK ta5y wysoko wykwali1ikowani
o0serwatorzyF
= JeMli mamy korzystaK z metodologii doniesie) z pierwszej rJki2 to
5o oso0y 0adane2 zarNwno zwykli ludzie2 jak i wyKwi5zeni prakty5y
medyta5ji2 mogL rze5zywiM5ie zauwaIyKU
# odpowiedzi 8ran5is5o wskaza2 Ie metody pierwszej2 drugiej i trze5iej
rJki2 to zna5zy rela5je oso0y doznajL5ej i 0iegego o0serwatora postronnego2
ktNry przeprowadza z niL wywiad2 oraz metody o0iektywne2 sL w
rze5zywistoM5i rNInymi sposo0ami uprawomo5nienia ty5- samy5- dany5-6
= (L rNIne style potwierdzenia susznoM5i in1orma5ji2 ktNre mogL staK siJ
wiedzL intersu0iektywnL2 to zna5zy wiedzL powsze5-nL2 a nie tylko takL2 ktNrL
ja posiadam6 Na przykad oso0a medytujL5a przeIywa 5oM w pewnym sensie
0ezpoMrednio6 MoIna za5-owaK mil5zenie2 w Iaden sposN0 nie wyraIajL5 tego
przeIy5ia6 #tedy nie dostar5za nam ona Iadny5- dany5-6 Musi przynajmniej
jakoM to wyraziK2 zrela5jonowaK2 0o w prze5iwnym razie inni nie majL dostJpu
do tej wiedzy2 nie mogL z niej skorzystaK6
= JeMli w 0adania5- u5zestni5zy druga oso0a = kontynuowa 8ran5is5o = to
mamy dwie skrajnie odmienne moIliwoM5i6 MoIliwoMK pierwsza to
rze5zywiM5ie znajL5a siJ na rze5zy oso0a2 na przykad nau5zy5iel medyta5ji2
ktNry mNg0y naprowadziK oso0J medytujL5L
na waM5iwL drogJ2 zadajL5 jej odpowiednie pytania w rodzajuF YCzy
zauwaIyeM to a toUZ Na %a5-odzie uIywa siJ rNwnieI inny5- te5-nik2 taki5-
jak metody przeprowadzania wywiadu z oso0L 0adanL2 dziJki ktNrym
nakierowuje siJ jL po eksperymen5ie tak2 0y ponownie przeIya pewne
doznanie2 odtwarzajL5 je 5akowi5ie z pamiJ5i6 Jest teI inna te5-nika
przeprowadzania wywiadu2 nie polegajL5a na sterowaniu oso0L 0adanL2 ale
pozwalajL5a na wydo0y5ie in1orma5ji2 ktNre ina5zej nieatwo 0yo0y zdo0yK6
#szystkie z ni5- majL wady i zalety6 Jest teI 0analniejsza metodaD to druga
moIliwoMK polegajL5a na poproszeniu oso0y 0adanej o wypenienie
kwestionariusza6 Jest to dugo stosowana w psy5-ologii i nau5e o poznaniu
te5-nika uzyskiwania in1orma5ji z pierwszej rJki6 C-o5iaI od dawna przyjJta w
nau5e o poznaniu2 pozostaje metodL 0ardzo ograni5zonL2 poniewaI druga
oso0a nie jest ekspertem2 ktNry potra1i0y tak poprowadziK pierwszL2 a0y
uzyskaK od niej w peni rzetelnL i pre5yzyjnL rela5jJ6 No i sL jesz5ze
o5zywiM5ie te5-niki uzyskiwania dany5- z trze5iej rJki2 5zyli metody
o0iektywnego pomiaru6
#yjaMniwszy to2 8ran5is5o powiedziaF
= "rzedstawiJ teraz 5oM2 5o nazywam rNInymi YrodowodamiZ pierwszej
oso0y6 5zywiM5ie 0ardzo waInym rodowodem jest trady5ja 0uddyjska2
poniewaI o0ejmuje zarNwno rela5je z pierwszej rJki2 jak i o0serwa5je 0JdL5ej
wytrawnym znaw5L 0adany5- zjawisk drugiej oso0y6 %wiLzek miJdzy
mistrzem i u5zniem staje siJ 0ardzo 1inezyjnyD nie sprowadza siJ do 0analnegoF
Y"roszJ wypeniK ten kwestionariuszZ6 Jest takIe na %a5-odzie naprawdJ
wyjLtkowa trady5ja 1enomenologi5zna6 %godnie z niL2 uwaIa siJ2 Ie opis z
pierwszej rJki jest podstawL myMlenia o umyMle i o Mwie5ie6 # 1enomenologii
opra5owano kilka metod2 ktNre odpowiadajL zarNwno opisowi z pierwszej rJki2
jak i z drugiej rJki6 %a 1enomenologa uznaK moIna #illiama JamesaD
1enomenologiem 0y 1ilozo1 niemie5ki Edmund 4usserl2 ktNry stworzy 5ay
ten styl pra5y6 Jest to szkoa zupenie odmienna od inny5- szkN 1ilozo1ii
za5-odniej2 zwasz5za empiryzmu 5zy ameryka)skiej 1ilozo1ii umysu6
= Czy jest jakaM prosta de1ini5ja 1enomenologiiU = zainteresowa siJ
Dalajlama6 = Czy to tylko opisU
= Moi koledzy siedzL5y po drugiej stronie stou pewnie poprawiL mnie2 ale
zasadni5zo 4usserl uwaIa2 Ie nie moIna myMleK o so0ie i o Mmier5i 0ez2 jak to
okreMla2 Ypowrotu do rze5zy samy5- w so0ieZ2 to zna5zy taki5-2 jakie siJ
ukazujL w 0ezpoMredniej nao5znoM5i6 Nie moIna teI przyjmowaK Iadny5-
apriory5zny5- zaoIe) o tym2 jaki powinien 0yK MwiatF Ie powinien istnieK 'Ng2
powinna istnieK materia 5zy 5okolwiek innego2 le5z po prostu patrzeK i
przyjmowaK Mwiat takim2 jaki jest w 0ezpoMrednim doMwiad5zeniu6 Nazywa to
reduk5jL 1enomenologi5znL6 ! zatem = zako)5zy 8ran5is5o = jest to 0ardzo
medyta5yjne podejM5ie6 7iedy 5-5esz 5oM z0adaK2 przeanalizowaK2 musisz
zawiesiK wszystkie swoje przekonania o tym2 wszystkie z gNry przyjJte osLdy2
wszystkie nawyki pojJ5iowe i po prostu oglLdaK to2 5o widzisz2 0iorL5 to za
podstawJ do5ieka)6 Na tym polega wielki wkad 4usserla6 (tworzy on na tej
podstawie 5ay system 1ilozo1i5zny2 ktNry ma juI stuletniL trady5jJ i jest nadal
rozwijany6
= JeMli do0rze to zrozumiaem = powiedzia Dalajlama = to 5-odzi o to2 a0y
zapomnieK o wszelki5- moIliwy5- meta1izy5zny5- 5zy religijny5-
przekonania5- al0o wziLK je w nawias i za5zLK po prostu od swoi5- przeIyK2
takU Czy nie ozna5za to wielkiej arogan5ji2 przekonania2 Ie posiadam zdolnoMK
poznania wszystkiegoU
= Nie wszystkiego = odpar 8ran5is5o = ale podstawy6 MoIna siJ w tym
doszukaK pewnej arogan5ji2 ale jest ona tego samego rodzaju jak arogan5ja2
ktNrL przejawia oso0a praktykujL5a medyta5jJ2 kiedy mNwiF Y%amierzam
zajrzeK w swNj umys i zo0a5zyK2 jaki jestZ6
= C-odzi o to = rzek Dalajlama = 5zy w ostate5znej analizie wiedza ta nie
musi 0yK zwery1ikowana przez przeIy5ia tej oso0yU I podo0nie2 0ez wzglJdu
na to2 jak wyra1inowany i zoIony jest jakiM system 1ilozo1i5zny2 jego
uwiarygodnienie musi siJ w ko)5u sprowadzaK do powiLzania go i porNwnania
z doMwiad5zeniami danej oso0y6
= To waMnie twierdzi 4usserl2 Ie podstawL walida5ji jest przeIy5ie =
odpar 8ran5is5o6
= To 0ardzo 0uddyjskie stanowisko = zauwaIy Dalajlama6 =# podo0nym
du5-u utrzymany jest pewien tekst 0uddyjski2 w ktNrym 'udda odpowiada na
wiele pyta)2 a w ko)5u mNwi2 Ie wszystko naleIy odnieMK do swoi5- przeIyK6
8ran5is5o powiedzia teIF
= (zkoa 4usserla stworzya 0ardzo dro0iazgowe opisy 5zasu
i przestrzeni6 Dokonano teI wielu odkryK2 ale sama metoda2 5zyli jak
przekazaK modemu u5zniowi zasady 1enomenologi5znego podejM5ia
do 5zegokolwiek2 pozostaje doMK nieokreMlona i niejasna6 Metoda ta
nie zostaa sz5zegNowo opra5owana6 I tu waMnie2 uwaIam2 0uddyzm
moIe wnieMK wielki wkad do tej trady5ji 1ilozo1i5znej niezaleInie od
jej wykorzystania w nau5e6
JGINI J!7 'IEGLI 8ENMENLD%$
8ran5is5o powiedzia2 Ie pra5ujL5 z &i5-iem2 znalaz sposN0 takiego
poL5zenia wszystki5- ty5- rNIny5- rodowodNw pierwszej oso0y i metod2
ktNry jaMniej ukazuje moIliwoM5i tego podejM5ia6 so0y o rNInym rodowodzie
dostar5zajL5e in1orma5ji z pierwszej rJki uszeregowaK moIna na wymiarze
0iegoM5i w rozpoznawaniu swoi5- wraIe)2 od oso0y po5zLtkujL5ej
po5zynajL52 przez rNIne stopnie tej umiejJtnoM5i aI do mistrza6 so0y
dostar5zajL5e in1orma5ji z drugiej rJki tworzL drugi wymiar2 ktNrego punkty
skrajne zajmujL2 odpowiednio2 oso0a naiwna i 0iegy przewodnik 5zy
nau5zy5iel6 Trze5im wymiarem 0adanym wedug przedstawionej przez
8ran5is5a metody jest 5zas6 #yjaMni to takF
= MoIna al0o rela5jonowaK sytua5jJ 0ezpoMrednio2 al0o 5o1nLK siJ
w 5zasie i przypomnieK so0ie na przykad2 5zego doznao siJ dwa dni
5zy miesiL5 temu6 # nau5e o poznaniu i psy5-ologii eksperymental
nej stosuje siJ wiele nowy5- te5-nik rela5jonowania 0ezpoMredniego
al0o z pamiJ5i i o0a te rodzaje stwarzajL pewne pro0lemy6 0e5nie
staramy siJ okreMliK rNIne przypadki i nie traktowaK metody uzyski
wania dany5- z pierwszej rJki jako jednej te5-niki6 Na przykad
klasy5zne 0adania -ipnozy wymagajL udziau dwN5- osN0 = -ipno
tyzera i oso0y poddawanej -ipnozie2 ktNra prawdopodo0nie nie ma
wprawy w rela5jonowaniu swoi5- dozna)2 a mNwi o ni5- w 5zasie
rze5zywistym6 # psy5-ologii eksperymentalnej w wiJkszoM5i wypad
kNw oso0y 0adane dopiero u5zL siJ mNwiK o swoi5- wraIenia5- i 5za=
sie rze5zywistym al0o przywoujL je z pamiJ5i2 natomiast oso0a druga2 5zyli
o0serwator i przewodnik2 jest doMK naiwna6
= #aMnie dlatego 0ardzo 5enny 0y0y udzia w eksperymenta5- oso0y
doskonale wyKwi5zonej w medytowaniu = zauwaIyem6
=# dziedzinie 0ada) emo5ji = wtrL5i &i5-ie = jest to 0ardzo waIna kwestia6
#iJkszoMK ty5- 0ada) opiera siJ na rela5ja5- osN02 uzyskany5- dziJki
wypenieniu przez nie 0ardzo prostego kwestionariusza2 z pytaniami w rodzajuF
YJak 0ardzo jesteM zadowolony ze swojego Iy5iaUZ "od pytaniem podane sL
odpowiedziF Y'ardzo zadowolony2 niezwykle zadowolony2 Mrednio
zadowolony2 niezadowolonyZ6 Trze0a tylko zakreMliK jednL z ni5-6 Jest to
podstawL 0ardzo 0ogatej literatury naukowej o tak zwanym su0iektywnym
samopo5zu5iu2 ale podstawJ tJ tworzy tak po0ieIne i nierygorysty5zne 0adanie
introspek5yjne ludzki5- od5zuK2 Ie trudno siJ dziwiK2 iI jego interpreta5ja
napotyka rozli5zne pro0lemy6 ! zatem pomys sprowadzenia do la0oratorium
o0serwatorNw2 ktNrzy przeszli jakiM systematy5zny trening2 w 5elu uzyskania
0ogatszego opisu i5- dozna) wewnJtrzny5- 0Jdzie niezwykle waIny2
zwasz5za kiedy za5zniemy dokonywaK su0telniejszy5- rozrNInie) miJdzy
5e5-ami tej samej emo5ji6
"omys ten 8ran5is5o propagowa od lat6 (z5zegNlnie wyraOnie przedstawi
go w ksiLI5e 7he Em3o,ie, >in,- ale powra5a do niego rNwnieI w swoi5-
nowszy5- pu0lika5ja5-6 "odo0nL propozy5jJ wysunL !lan #alla5e w swoi5-
pra5a5-
?S
6 %0ieIne z tym argumenty przedstawia rNwnieI wen w rozprawa5-
z zakresu 1ilozo1ii umysuD ta 5zJMK spotkania staa siJ dla niego swego rodzaju
o0jawieniem2 gdy siJ zorientowa2 jak 0ardzo 0ogata 0uddyjska taksonomia
stanNw umysowy5- i doMwiad5zeni o0serwatorzy umysu mogL posunLK
naprzNd 0adania mNzgu6
Gdzie jednak moIna znaleOK praktykNw medyta5ji posiadajL5y5-
umiejJtnoMK niezwykle pre5yzyjnego rozrNIniania owy5- stanNw umysu2 ktNra
moga0y zostaK wykorzystana na przykad w 0adania5- 8ran5is5aU Dalajlama
uwaIa2 Ie sL 0yK moIe oso0y doskonale znajL5e takie praktyki jak ma-amudra
i dzog5zen = zaawansowane te5-niki medyta5ji = ktNre opanoway zdolnoMK
uMwiadamiania so0ie taki5-
momentNw dozna) :zwasz5za ty5-2 ktNre Matt-ieu nazwa pierwszego dnia
YjasnymZ aspektem MwiadomoM5i;2 ale wLtpi2 5zy potra1iy0y one wyraziK
sownie te doznania2 przynajmniej 5zJM5iowo 0owiem zaleIao to od
znajomoM5i te5-ni5zny5- terminNw uIywany5- dla opisania taki5- stanNw
umysu6
Dalajlama zwrN5i naszL uwagJ na to2 Ie mnisi2 a nawet w pewnym stopniu
dzie5i w szkoa5- zaoIony5- w India5- dla u5-odO5Nw z Ty0etu2 u5zL siJ
podstaw 0uddyjskiej psy5-ologii6 5zywiM5ie niektNrzy mnisi studiujL tJ
psy5-ologiJ i epistemologiJ dogJ0nie6 (Ldzi jednak2 Ie gdy0y ty5-
przedmiotNw u5zono Ynie w oderwaniu od prakty5znego stosowania2 le5z
L5znie ze wspN5zesnL neuro0iologiL poznaw5zL2 to 0yo0y duIo wiJksze
zainteresowanie nimiZ6 Mnisi u5zyli0y siJ odnosiK swoje przeIy5ia zwiLzane z
kontempla5jL do o0u teorii6 8ran5is5o uzna2 Ie jest to 1as5ynujL5y pomys6
#("QR"&!C#NI7 N#EG &D%!JH
'adania te sL dla nauki lek5jL poglLdowL na temat tego2 jak L5zyK
przeIy5ie = 1enomenologiJ stanu umysu = z 0JdL5L jego podstawL aktywnoM5iL
mNzgu6
&i5-ie powiedziaF
= #ykorzystanie 0ardzo doMwiad5zony5- praktykNw medyta5ji jako
partnerNw w 0adania5- naukowy5- pozwolio0y nam traktowaK z wiJkszL
wiarL zwiLzki miJdzy rela5jami osN0 0adany5- o i5- wraIenia5- a
konkretnymi zmianami w mNzgu2 poniewaI mogli0yMmy je dokadniej
dostrze56 # przyszoM5i 0Jdzie to dla nas waIna strategia 0ada)6
Ta5y wytrawni prakty5y tworzL nowL klasJ wspNpra5ownikNw naukow5Nw
zajmujL5y5- siJ 0adaniami mNzgu6 "otra1iL oni wytwarzaK u sie0ie stany
wewnJtrzne i mNwiK o ni5- z niezrNwnanL pre5yzjL6 Ta przenikliwa
MwiadomoMK swoi5- stanNw umysowy5- u osN0 0adany5- 0ya dla grupy
psy5-ologNw ameryka)ski5- na po5zLtku dwudziestego wieku swego rodzaju
MwiJtym Graalem6 "sy5-olodzy 5i2 zwani introspek5jonistami2 mieli nadziejJ2
Ie uda im siJ z0adaK umys
dziJki samoo0serwa5ji osN0 0adany5-6 Jedna z metod polegaa na tym2 Ie
o5-otni5y :juI wtedy 0yli to na ogN studen5i; zapisywali dosownie tak
szy0ko2 jak mogli2 strumie) swoi5- myMli2 podLIajL5 w ten sposN0 rzekomo
Mladem swoi5- wijL5y5- siJ ni5zym rzeki stanNw umysowy5-6
"oniewaI jednak podo0ne metody nie przyniosy prakty5znie ni5zego2 5o
dao0y siJ wykorzystaK naukowo = juI 5-oK0y dlatego2 Ie oso0y 0adane nie
posiaday ani odpowiedniej dla wykonywania taki5- zada) wiedzy2 ani nie
miay odpowiedniej samodys5ypliny =5ay ten ru5- uwiLd2 za0rnLwszy w
naukowL MlepL uli5zkJ6 :Intro=spek5jonizm przyniNs niespodziewanie poIytek
nie psy5-ologii2 le5z literaturze2 gdyI pNOniejsza pisarka2 a wNw5zas studentka
#illiama Jamesa w &ad5li11e2 GertrudJ (tein2 nau5zya siJ pisania metodL
swo0odny5- skojarze)2 5o stao siJ jej znakiem 1irmowym6;
Teraz2 niemal sto lat pNOniej2 moIna 0yo na nowo pokusiK siJ o osiLgniJ5ie
5elu2 ktNry postawili so0ie introspek5joniM5i6 %a pomo5L taki5- narzJdzi jak
1M&I i skomputeryzowane EEG moIna z niezrNwnanL pre5yzjL o0serwowaK
mNzg pod5zas pra5y2 a doMwiad5zeni prakty5y medyta5ji tworzL grupJ
o0ie5ujL5y5- wspNpra5ownikNw2 z ktNrymi naukow5y mogL pra5owaK jak
rNwni z rNwnymi6 #izjJ takiej wspNpra5y rozto5zy ponad dziesiJK lat temu
8ran5is5o2 dowodzL52 Ie a0y uzyskaK kompletny o0raz2 trze0a jedno5zeMnie
0adaK 0iologi5znL sygnaturJ stanu umysu i wewnJtrzne wy5zu5ie jego kon=
turNw6
&NwnieI Dalajlama L5zy wielkie nadzieje z tym wspNlnym podejM5iem do
naukowego 0adania ludzkiej MwiadomoM5i6 Jak mi pNOniej powiedzia2 jednym
z powodNw tego2 Ie tak nalega na wprowadzenie nauki przedmiotNw M5isy5-
do programu zajJK szkN klasztorny5-2 jest nie tylko zaznajomienie mni5-Nw z
teoriami naukowymi2 ale rNwnieI skupienie siJ na wy0ranej grupie2 z ktNrej
mogL wyoniK siJ mnisi na tyle zdolni2 0y wspiLK siJ na najwyIsze sz5ze0le
wykszta5enia naukowego6
#yjaMni2 Ie ma nadziejJ2 YiI ktNregoM dnia uda siJ nam moIe stworzyK
naukow5a2 ktNry 0Jdzie jedno5zeMnie praktykujL5ym wyznaw5L 0uddyzmuZ6
Jego wizja mni5-Nw2 ktNrzy L5zyli0y znakomitL
wiedzJ naukowL z trady5yjnL 0uddyjskL umiejJtnoM5iL wglLdu w gL0 swojego
umysu2 ozna5za2 Ie w przyszoM5i to waMnie 5i mnisi prowadzili0y 0adania
umysu = na so0ie6
JednakIe jako oso0a2 ktNra wy0iega myMlL w przyszoMK odlegL2 nie o lata2
ale o stule5ia2 Dalajlama zdawa so0ie sprawJ2 Ie minie wiele 5zasu2 zanim
stanie siJ to moIliwe6 Doda wiJ5 z szelmowskim uMmie5-emF
= Nie moIna wyklu5zyK2 Ie my sami nie do5zekamy wynikNw tej
wspNpra5y6
"C%XT7I #("QR"&!C$
# tym momen5ie oznajmiem przerwJ na -er0atJ6 Jednak DalajlamJ i
8ran5is5a tak Iywo interesoway omawiane kwestie2 Ie kontynuowali
rozmowJ rNwnieI przy -er0a5ie6
= (L dwie rNIne 1ormy nieprzygotowania = powiedzia Dalajlama2 wra5ajL5
do poprzedniego tematu6 = JednL jest2 uIywajL5 terminologii szina' :to zna5zy
medyta5ji uspokajajL5ej;2 sytua5ja2 w ktNrej popadasz w nied0aoMKF umys jest
nieaktywny2 jak gdy0y pusty6 Druga 1orma 0ardzo rNIni siJ od pierwszej2 0o
jesteM po0udzony2 oIywiony6 TwNj umys zajJty jest myMleniem o przeszoM5i
al0o przewidywaniem przyszoM5iD jesteM 0ardzo skupiony2 ale na 5zymM innym
niI to2 5o masz akurat wykonaK6 Mimo Ie o0ie te 1ormy miesz5zL siJ w tej
samej kategorii nieprzygotowania2 spodziewa0ym siJ ujrzeK w kaIdej z ni5-
odmienny rodzaj aktywnoM5i mNzgu6
= To znakomita sugestia = przyzna 8ran5is5o6 = "otrze0ujemy osN0 z takimi
umiejJtnoM5iami6 #iJkszoMK ludzi uwaIa2 Ie o5zekujL 5zegoM al0o odwra5ajL
uwagJ od zadania2 ale gdy0y oso0y 0adane miay wiJkszL wprawJ w Mledzeniu
tego2 5o dzieje siJ w i5- umyMle2 mogli0yMmy je pytaK2 5o oderwao i5- uwagJ6
# tym momen5ie zako)5zya siJ przerwa i i5- rozmowa2 5-o5iaI
wspNpra5a miaa trwaK dalej6 Dla 8ran5is5a miarL suk5esu2 jakim zako)5zya
siJ jego prelek5ja2 0yo ogromne zaa0sor0owanie Dalajlamy sprawami2 o
ktNry5- mNwi6 JeMli mierzyK to wedug tego
kryterium2 0y zadowolony2 mimo Ie nie powiedzia o wszystkim2 o
5zym powiedzieK zamierza6
C-o5iaI pytania i propozy5je Dalajlamy sprawiy 8ran5is5owi
radoMK2 to 0y nie5o zawiedziony2 Ie nie udao mu siJ 0ardziej sz5ze=
gNowo przedyskutowaK pomysNw zwiLzany5- z wykorzystaniem
wytrawny5- praktykNw medyta5ji jako wspNpra5ownikNw w 0ada=
nia5-2 5o 0yo jednym z jego gNwny5- pragnie)6 Jednak juI kilka
miesiJ5y pNOniej przystLpi do taki5- 0ada) w swoim paryskim la0o=
ratorium6 % lamL Qserem jako wspNpra5ownikiem prowadzi kilka
de5ydujL5y5- eksperymentNw2 ktNre wykazay2 Ie medyta5ja wpywa na
prze0ieg pro5esNw neuro0iologi5zny5-6 kazaK siJ miao2 Ie
eksperymenty te stanL siJ 5zLstkL jego spuM5iznyD naleIeK 0JdL do jego
ostatni5- wystLpie) na s5enie naukowej6
& % D % I ! R ?,
"&TEH(%#$ MQ%G
(z5zegNlnie po5iLgajL5L 5e5-L wspN5zesnej nauki jest dla Da=
lajlamy to2 Ie w poszukiwaniu prawdy 1akty majL pierwsze)stwo przed
teoriL6 % dnia na dzie) moIna o0aliK kaIdL teoriJ2 kaIde prawo2 kaIdy
przyjJty przez naukJ dogmat2 jeMli nowe dane pokaIL2 Ie jest
nieprawdziwy6 'adania naukowe sL samonaprawiajL5ym siJ me5-a=
nizmem2 pilotem2 ktNry wskazuje drogJ prowadzL5L do prawdy6
Temat wystLpienia &i5-arda Da3idsona w ostatnim dniu naszego
spotkania doty5zy sprawy2 ktNra 0ya tego pierwszorzJdnym przyka=
dem6 "rzez dziesiLtki lat przyjmowano za pewnik2 Ie w oMrodkowym
ukadzie nerwowym nie powstajL po jego 5akowitym wykszta5eniu
siJ nowe neurony6 "rawdy tej u5zono kaIdego studenta neuro0iologiiD
traktowano jL nie jako teoriJ2 le5z niez0ity 1akt6 I oto ten niepodwaIal=
ny dogmat o0alono pod konie5 lat dziewiJKdziesiLty5- u0iegego wie=
ku
?
6 #ykazano ponad wszelkL wLtpliwoMK2 Ie to2 5o jesz5ze niedawno
traktowano jako 5akowi5ie dowiedzione2 jest z gruntu 1aszywe6
dkry5ie2 Ie mNzg i ukad nerwowy wytwarzajL nowe komNrki w
miarJ u5zenia siJ i zdo0ywania doMwiad5ze)2 postawio temat plas=
ty5znoM5i w 5entrum zainteresowania neuro0iologii
*
6 &i5-ie jest
przekonany2 Ie plasty5znoMK ukadu nerwowego = zdolnoMK mNzgu do
przekszta5ania siJ2 w miarJ jak wpywajL na) nowe doMwiad5zenia
=przekszta5i w nad5-odzL5y5- lata5- samL psy5-ologiJ6 Jego wasne
0adania toroway drogJ o0serwa5jom przenikajL5ym z neuro0iologii do
psy5-ologii6
7iedy &i5-ie zastLpi 8ran5is5a na miejs5u dla prelegenta2 po=
wiedziaem2 Ie uzupeni on to2 o 5zym rozprawialiMmy rano6 8ra)=
5is5o skon5entrowa siJ na tym2 5o siJ dzieje w 5-wili okreMlonego przeIy5ia2 a
&i5-ie opowie nam o trway5- skutka5- Kwi5zenia umysu i o tym2 jak wpywa
to na mNzg6
= #asza PwiLto0liwoMK = za5zL &i5-ie = 5-5ia0ym powrN5iK do
tematu emo5ji destruk5yjny5- i opowiedzieK o pewny5- odtrutka5-
na te emo5je oraz o tym2 jak moIemy je traktowaK z punktu widzenia
neuro0iologii2 a w sz5zegNlnoM5i2 jak wykorzystywanie przez duIszy
5zas pewny5- Kwi5ze) medyta5yjny5- dla zmiany 1unk5ji mNzgu
i inny5- 5zynnoM5i organizmu moIe wywoaK utrzymujL5e siJ skutki6
%ajmiemy siJ rze5zywistym zmienianiem temperamentu przez prze
kszta5anie mNzgu w sposN0 trway6
tNI jednym ze sposo0Nw dostar5zenia odtrutek na emo5je destruk5yjne =
kontynuowa &i5-ie = jest uatwianie aktywa5ji ty5- o0szarNw pata 5zoowego2
ktNre powstrzymujL al0o modulujL aktywnoMK 5iaa migdaowatego6
Hdowodniono2 Ie 5iao migdaowate odgrywa 0ardzo waInL rolJ w pewny5-
rodzaja5- emo5ji negatywny5-2 i wiadomo2 Ie tJ aktywnoMK zmniejszajL
spe5y1i5zne o0szary patNw 5zoowy5-6 %a pomo5L tego me5-anizmu moIemy
tak zmieniK mNzg2 Ie dana oso0a 0Jdzie siJ wykazywaa mniejszL negatywnL i
wiJkszL pozytywnL reaktywnoM5iL emo5jonalnL6
= Czy sugeruje pan = spyta Dalajlama = Ie istnieje moIliwoMK opra5owania
lekNw2 ktNre pomagay0y osa0iaK emo5je negatywne2 zmieniaK emo5je poprzez
wywoywanie zmian w mNzguU
= To do0re pytanie = odpar &i5-ie6 = "ro0lem z lekami polega na tym2 Ie
kiedy podaje siJ komuM ta0letkJ2 wpywa ona na zwiLzki 5-emi5zne w 5aym
mNzgu6 Innymi sowy2 poniewaI leki oddziaujL na ukady 5-emi5zne2 ktNre
peniL rNIne 1unk5je w mNzgu i w resz5ie 5iaa2 wywoujL nieu5-ronnie
niepoILdane skutki u0o5zne6 5zywiM5ie medy5yna godzi siJ z tym2 traktujL5 te
skutki jako nieuniknione koszty le5zenia6
= ! moIe moga0y to 0yK interwen5ja w prze0ieg pro5esNw 0io=
elektry5zny5- al0o jakaM innaU = spyta Dalajlama6 = Czy takL waMnie
moIliwoMK pan 0adaU
= # rze5zywistoM5i zamierzam z0adaK przydatnoMK medyta5ji do
wywoania korzystny5- zmian w mNzgu = odpowiedzia &i5-ie6
Najpierw jednak zajL siJ sprawL nowy5- metod interwen5ji6 pisa jednL z
ni5-2 polegajL5L na stymula5ji mNzgu magnesem o duIej mo5y2 ktNry po
umiesz5zeniu o0ok gowy pa5jenta2 wz0udza prLd w mNzgu6 7ilka zespoNw
0adaw5zy5- stwierdzio2 Ie wykorzystanie tego urzLdzenia do stymula5ji
lewego pata 5zoowego u osN0 pogrLIony5- w depresji zmniejszao o0jawy
5-oro0y
/
6 Jednak metoda ta miaa pewne sa0e strony2 a jej najwiJkszL wadL
0yo to2 Ie wywoywaa silne 0Nle gowy2 utrzymujL5e siJ od godziny do
dwN5- po kaIdej sesji2 a po to2 0y przyniosa rezultaty2 trze0a 0yo poddawaK
pa5jenta temu za0iegowi dwa2 trzy razy tygodniowo przez dwa miesiL5e6
= Czy powoduje to jakieM o0niIenie inteligen5ji2 zdolnoM5i rozumowania
5zy jakiejkolwiek innej zdolnoM5i umysowejU = zapyta Dalajlama6
= Na razie nie wiadomo = odpar &i5-ie6 = Trze0a przeprowadziK 0adania
dugookresowe6 so0iM5ie pre1erujJ korzystanie z inny5- metod2 0ardziej
wewnJtrzny5-2 to zna5zy pozostajL5y5- pod kontrolL danej oso0y2 taki5- jak
medyta5ja6
= Tak666 no i sL one 0ezpie5zniejsze = zgodzi siJ z nim Dalajlama6
%MIENI!NIE TEM"E&!MENTH
= "rzez ten tydzie) = kontynuowa &i5-ie = rozmawialiMmy2 #asza
PwiLto0liwoMK2 o tym2 Ie kiedy zdarzy siJ 5oM negatywnego2 niektNrzy
ludzie z ra5ji swojego temperamentu reagujL silniej2 naty5-miast6 Jest
to reak5ja automaty5zna6 "aul Ekman na okreMlenie tego2 5o siJ
z nami dzieje2 kiedy po wz0udzeniu emo5ji 0ardzo trudno jest jL po
wstrzymaK2 uIy okreMlenia Yokres opornoM5iZ6 %najdujL5 siJ w klesz
5za5- emo5ji2 5zowiek nie reaguje na nowe in1orma5je6 MoIliwe jest
rozwijanie pewny5- umiejJtnoM5i2 ktNre uatwiajL przerwanie auto
maty5znego pro5esu narastania negatywnej emo5ji6 Daje to ogarniJtej
niL oso0ie szansJ skrN5enia okresu opornoM5i i lepszego uMwiadomie
nia so0ie momentu rodzenia siJ emo5ji2 dziJki 5zemu moIe jL po
wstrzymaK2 zanim pojawiL siJ jej negatywne skutki6 "od5zas rozmNw
o poznaw5zym prze0udowywaniu umysu #asza PwiLto0liwoMK do=
star5zy paru in1orma5ji2 ktNre sL 0ardzo 5enne dla nas2 za5-odni5-
naukow5Nw6 (u5-aem na przykad z niezwykym zainteresowaniem2
kiedy #asza PwiLto0liwoMK napomknL2 Ie emo5je pozytywne powstajL
ra5zej w wyniku Mwiadomego pro5esu myMlowego2 natomiast
negatywne 5zJsto pojawiajL siJ spontani5znie6
Jest na %a5-odzie = mNwi dalej &i5-ie = podejM5ie zwane terapiL
kognitywnL2 w rama5- ktNrego u5zy siJ ludzi myMleK o denerwujL5y5- i
przygnJ0iajL5y5- wydarzenia5- w i5- Iy5iu ina5zej2 niI przywykli6
%amiast2 zgodnie z utrwalonym nawykiem2 reagowaK negatywnL
emo5jL2 zastanawiajL siJ2 5o i5- zoM5i2 i w rezulta5ie zdo0ywajL siJ na
0ardziej pozytywnL reak5jJ6 Na konie5 pielJgnujL to pozytywne
u5zu5ie2 ktNre2 jak uwaIamy2 moIe 0yK 0ezpoMrednim antidotum na
przeIywanie pewny5- rodzajNw emo5ji negatywny5-6 C-5ia0ym
zwrN5iK uwagJ na me5-anizmy mNzgowe2 ktNre pozwalajL takim
odtrutkom dziaaK2 i pokazaK2 w jaki sposN0 takie praktyki jak
medyta5ja mogL wpywaK na te me5-anizmy6
0szar Mrodkowy kory 5zoowej = za5ieniowany na rysunku = jest 5zJM5iL pata
5zoowego2 ktNra ma najgJstszL sieK poL5ze) z 5iaem migdaowatym6
#yMwietlajL5 pierwsze przezro5ze2 &i5-ie kontynuowa wywNdF
= Ten diagram ukazuje waIne o0szary w pa5ie 5zoowym6 CzJMK
Mrodkowa2 w gJ0i pata2 ma najgJstszL sieK poL5ze) z 5iaem migda=
owatym6
= Czy 5iao migdaowate jest o0szarem 0ardzo M5iMle zwiLzanym z
negatywnymi 5e5-ami przeIyK2 takimi jak depresjaU = spyta Dalajlama6
= Tak = odpar &i5-ie6 = Jest ono 0ardziej po0udzone u osN0
znajdujL5y5- siJ w depresji6 Jest 0ardziej po0udzone u osN0 ze
wstrzLsem pourazowym6 Jest 0ardziej po0udzone u osN0 ogarniJty5-
lJkiem6 Natomiast Mrodkowy o0szar kory 5zoowej odgrywa rolJ -a=
mujL5L6 Gdy jest 0ardziej po0udzony2 5iao migdaowate wykazuje
spadek aktywnoM5i6 &NInimy siJ temperamentem w takim stopniu2 w
jakim te o0szary kory 5zoowej sL po0udliwe2 a 5iao migdaowate
odpowiednio niepo0udliwe6
Ta rNIni5a temperamentNw w zaleInoM5i od stopnia aktywa5ji kory
5zoowej rzu5a nowe Mwiato na pewne zaskakujL5e odkry5ia6 # jednym
z 0ada) samopo5zu5ia stwierdzono nieistotne rNIni5e w poziomie
zadowolenia z Iy5ia miJdzy oso0ami 5ierpiL5ymi na poraIenie ko)5zyn
dolny5-2 zwykymi2 zdrowymi ludOmi i oso0ami2 ktNre wygray na
loterii6 (z5zegNlnie zdumiewajL5e 0yy dane ze0rane od ty5-
pierwszy5-6 C-o5iaI utrata ko)5zyn jest2 5o zupenie o5zywiste2
strasznym 5iosem2 zaskakujL5o duIa li5z0a ludzi za5zyna zaledwie parJ
tygodni po wypadku2 ktNry u5zyni z ni5- inwalidNw2 od5zuwaK nastroje
pozytywne6 "o roku wiJkszoMK wra5a do samopo5zu5ia sprzed wypadku
i ma tak samo optymisty5zne :al0o pesymisty5zne; nastawienie do Iy5ia
jak wtedy "odo0nie jest z ludOmi2 ktNrzy utra5ili uko5-anL oso0J =
mniej wiJ5ej po roku wra5a im normalny nastrNj6 Nie ma teI
prakty5znie Iadnej rNIni5y miJdzy ludOmi niezwykle 0ogatymi i ludOmi
o 0ardzo skromny5- do5-oda5-6
7rNtko mNwiL52 miJdzy naszym dominujL5ym nastrojem i warun=
kami naszego Iy5ia istnieje zdumiewajL5o niewielki zwiLzek6 % drugiej
strony 0adania wy5-owywany5- oddzielnie 0liOniLt jednoja=jowy5-
pokazujL2 Ie poziom i5- pozytywny5- lu0 negatywny5- nastrojNw jest
0ardzo podo0ny = jeMli jedno z ni5- jest nastawione do
Iy5ia optymisty5znie i entuzjasty5znie2 to i drugie jest takie2 jeMli jedno
jest posJpne i melan5-olijne2 to moIemy 0yK pewni2 Ie drugie okaIe siJ
takie samo6 Na podstawie ty5- odkryK wysuniJto twierdzenie2 Ie kaIdy
z nas ma ustalony punkt sz5zJM5ia2 0iologi5znie zdeterminowany
stosunek nastrojNw do0ry5- do zy5-6 ! poniewaI punkt ten
zdeterminowany jest 0iologi5znie2 poraIki 5zy zwy5iJstwa mogL na
pewien 5zas prze5-yliK nastrNj w jednL lu0 w drugL stronJ2 ale na ogN
powra5a on do zwykego poziomu
,
6 (ugeruje to2 Ie niewiele moIemy
zro0iK2 0y to zmieniKD w ko)5u 0iologia jest przezna5zeniem2
prawdaU
tNI nie6 Taki przynajmniej wypywa wniosek z odkryK &i5-ie=go =
odkry on sposN0 na przesuniJ5ie tego punktu w lepszL stronJ6
Drugie przezro5ze ukazao o0raz mNzgu usianego jasnymi plamkami
= wskazujL5ymi miejs5a zwiJkszonej aktywa5ji = pod5zas od5zuwania
emo5ji pozytywny5-6
= # ty5- 0adania5- = kontynuowa &i5-ie = przeszukiwaliMmy 5ay
mNzg2 5-5L5 sprawdziK2 ktNry o0szar jest najsilniej zwiLzany z
pozytywnymi emo5jami2 takimi jak zapa2 wigor2 entuzjazm2 pogoda
du5-a2 od5zuwanymi przez oso0y 0adane2 wedug i5- rela5ji2 w Iy5iu
5odziennym6 Jest to lewy pat 5zoowy6 Jest to ten sam o0szar2 ktNry jest
najsilniej zwiLzany ze zmniejszaniem siJ aktywa5ji 5iaa
migdaowatego6 ! zatem pojawia siJ pytanie2 jak moIemy tak wzmo5niK
ten tumiL5y po0udzenie 5iaa migdaowatego o0szar kory2 0y nasilao
to emo5je pozytywne i osa0iao negatywne6 %ainspirowani twoimi
naukami2 #asza PwiLto0liwoMK2 0adamy2 5zy medyta5ja wywiera
dugotrway wpyw na ten o0szar mNzgu i 5zy moIe to pomN5 w
tumieniu emo5ji negatywny5- i wzma5nianiu pozytywny5-6
= Czy wspN5zu5ie = zainteresowa siJ !lan = wynikajL5e z empatii
dla drugiej oso0y2 a wiJ5 wspNod5zuwanie jej 5ierpie)2 moIe nawet w
1ormie pa5zu2 przejawia siJ zwiJkszonL aktywa5jL lewego pata
5zoowegoU
= Nie wiemy = odpar &i5-ie = i waMnie poszukiwanie odpowiedzi na
to pytanie jest elementem planowanej przez nas wspNpra5y6 #iemy
natomiast2 Ie oso0y2 ktNre plasujL siJ wysoko w pomiara5-
natJIenia emo5ji pozytywny5-2 0ardziej angaIujL siJ w dziaania
altruisty5zne6 !le mNwiJ o tym na podstawie i5- wasny5- rela5jiD nie
wiemy2 5zy i5- 5zyny odpowiadajL sowom6
#spN5zu5ie 0yo jednym ze stanNw umysu2 ktNre &i5-ie 0ada
pNOniej w swoim la0oratorium w Madison6
"&%$"!DE7 (%C%WPLI#EG 8ESQE
= C-5ia0ym teraz zwrN5iK waszL uwagJ = mNwi &i5-ie = na dwa
przeprowadzone przez nas eksperymenty6 "ierwszemu z ni5- podda
liMmy tylko jednL oso0J2 ale okaza siJ on odkryw5zy2 a rezultaty sL
intrygujL5e6 Drugi eksperyment2 ktNry zako)5zyliMmy niedawno z Jo
nem 7a0at=%innem2 znanym #aszej PwiLto0liwoM5i z prelek5ji wy
goszonej pod5zas poprzedniego spotkania z 5yklu YHmys i Iy5ieZ2
jest 0ardziej 1ormalny
S
6 Jon 7a0at=%inn rozwija metody wykorzy
stywania medyta5ji o MwiadomoM5i w rNInorodny5- Mrodowiska5-2
w rym wMrNd pa5jentNw szpitali2 pra5ownikNw rNIny5- zakadNw2
wiJOniNw oraz mieszka)5Nw MrNdmiejski5- dzielni5 0iedoty w rNI
ny5- miejs5a5- (tanNw %jedno5zony5-6 # rama5- projektu2 ktNry
realizowaem wspNlnie z 8ran5iskiem i wieloma innymi naukow5ami2
mieliMmy moIliwoMK 0adania w naszym la0oratorium w Madison
pewnego mni5-a6 HmieM5iliMmy na jego gowie elektrody i mierzy
liMmy aktywnoMK elektry5znL mNzgu2 5-5L5 sprawdziK2 5zy w jego
zwykym2 5odziennym stanie umysu wystJpuje zwiJkszona aktyw
noMK w tym rejonie2 ktNry L5zy siJ z silnymi emo5jami pozytywnymi2
i zmniejszona aktywnoMK 5iaa migdaowatego6
7iedy Da3idson pokaza na przezro5zu mni5-a podL5zonego do
elektrokardiogra1u2 Dalajlama rozpozna go i powiedzia z radoM5iLF
= Ten gesze jest o0e5nie przeorem jednego z najwiJkszy5- klasz=
torNw w India5-`
= % pomiarNw ty5- wyonio siJ 5oM 0ardzo interesujL5ego i pod=
nie5ajL5ego = kontynuowa Da3idson6 = %ro0iliMmy zapis aktywnoM5i
jego mNzgu i porNwnaliMmy go z zapisami aktywnoM5i mNzgu inny5-
osN02 ktNre w ostatni5- paru lata5- u5zestni5zyy w eksperymenta5-
w moim la0oratorium6 MieliMmy zapisy EEG stu siedemdziesiJ5iu
piJ5iu osN0 prze0adany5- w identy5zny sposN06
"okazujL5 przezro5ze2 na ktNrym porNwnano stosunek aktywa5ji
kory prawego i lewego pata 5zoowego gesze- Da3idson wyjaMni2 na
5zym polegao odkry5ieF
= 8esze mia najwyIszL pozytywnL wartoMK z ty5- stu siedem=
dziesiJ5iu piJ5iu osN06
= Nawet w Iy5iu 5odziennym jest on 0ardzo do0rym 5zowiekiem =
zauwaIy Dalajlama6 = Ma znakomite po5zu5ie -umoru i jest 0ardzo
nie1raso0liwy6 "oza tym jest Mwietnym u5zonym6
Dalajlama zna tego gesze jako mni5-a i u5zonego w pisma5- 0ud=
dyjski5-2 ale nie jako jogina w sensie2 w jakim Ty0eta)5zy5y uIywajL
zwykle tego sowa2 to zna5zy kogoM2 kto spJdza duIo 5zasu2 medytujL5
w pustelni6 !nnay 0uddyzmu ty0eta)skiego pene sL opowieM5i o
niezwyky5- osiLgniJ5ia5- dawny5- wielki5- joginNwD Dalajlama
wiedzia teI2 Ie i dzisiaj jest wielu zagorzay5- joginNw2 spJdzajL5y5-
5ae lata w odoso0nieniu6 "oprosi kiedyM swoje 'iuro (praw &e=
ligijny5-2 0y popytao o znakomity5- praktykNw medyta5ji2 ktNrzy
zgodzili0y siJ wspNpra5owaK z naukow5ami6 "oszukiwaniami tymi
o0jJto nie tylko ty0eta)ski5-2 ale rNwnieI -induski5- joginNw oraz
wyznaw5Nw t-erawady2 wipaMjany i inny5- odmian i trady5ji medy=
ta5yjny5- 0uddyzmu6
Dalajlama uwaIa jednak2 Ie naukow5y muszL zdawaK so0ie sprawJ
z tego2 iI to2 Ie jest siJ joginem2 5zy to w ty0eta)skiej 5zy innej
odmianie 0uddyzmu2 nie gwarantuje jesz5ze2 Ie dana oso0a wyzwolia
siJ z negatywny5- emo5ji6 %aleIy to w duIym stopniu od praktyk2 jakim
siJ ta oso0a oddajeD w #eda5- znaleOK moIna mnNstwo opowieM5i o
0ardzo zy5- 5zy zazdrosny5- jogina5-6
Natomiast Nw gesze- zwyky wyznaw5a 0uddyzmu prowadzL5y Iy5ie
mnisze2 0y2 zdaniem Dalajlamy2 5zowiekiem 0ardzo rozwiniJtym
du5-owo6 Jako oddany sprawie 0ada5z 0uddyzmu2 nawet ten
Ynie1raso0liwyZ mni5- nieustannie sprawdza swNj umys2 0y mieK
pewnoMK2 Ie jego Iy5ie jest jego wiarL2 i to 0yo najprawdopodo0niej
powodem tego2 Ie wykaza siJ w 0adania5- Da3idsona tak silnymi
emo5jami pozytywnymi6
&ozkad stosunku aktywnoM5i lewego i prawego pata 5zoowego u ?>S osN0
0adany5-6 Emo5je negatywne aktywujL o0szar prawego pata 5zoowego2
pozytywne lewegoD i5- wzajemny stosunek jest prognostykiem zakresu
nastrojNw2 ktNre dana oso0a od5zuwa prawdopodo0nie dzie) w dzie)6 8esze
:G6D6; wykazywa wartoMK wyIszL2 to zna5zy 0ardziej pozytywnL2 niI
ktNrakolwiek z pozostay5- prze0adany5- ?>S osN06
SZCZ+*LIW) W)J5TE
&adosny gesze jest wyjLtkiem w ujJ5iu statysty5znym2 poniewaI
stosunek aktywnoM5i jego lewego pata 5zoowego do aktywnoM5i pata
prawego znajduje siJ na wykresie w punk5ie nie o0jJtym krzywL
dzwonowL emo5ji pozytywny5-6 "ozostaje sprawL otwartL2 5zym
wyjaMniK niezwykle pozytywnL wartoMK tej asymetrii6 Jako zwyky
mni5- ty0eta)ski wykonywa zapewne rutynowo wiele Kwi5ze)
medyta5yjny5-2 ktNre mogy siJ przy5zyniK do takiego uksztatowania
reak5ji jego mNzgu6 I 1akty5znie2 &i5-ie wspomnia2 Ie przez ponad
trzydzieM5i lat oddawa siJ 5odziennie takim medyta5jom jak te2 ktNry5-
5elem 0yo rozwijanie i pielJgnowanie wspN5zu5ia6
Dla mnie dane uzyskane pod5zas pomiarNw aktywnoM5i elektry5znej
mNzgu gesze 0yy pewnego rodzaju o0jawieniem2 poniewaI nie ulega
wLtpliwoM5i2 Ie przy5zynL takiego i5- wzoru 0yy uprawiane przez
niego Kwi5zenia6 d 5zasu pierwszej podrNIy do Indii2 ktNrL od0yem
na po5zLtku lat siedemdziesiLty5- w 5elu z0adania systemNw medyta5ji2
intrygowaa mnie wyraOna 5e5-a = pewna jasnoMK =wyrNIniajL5a
napotkany5- przeze mnie ludzi2 ktNrzy 5aymi latami uprawiali
medyta5jJ2 5zy to jako 5zJMK 5odzienny5- zajJK mni5-a2 jak 0yo w
wypadku owego gesze- cz( to jako gNwne zajJ5ie odoso0nionego w
pustelni jogina6
Teraz uMwiadomiem so0ie2 5o tak przy5iLgao mojL uwagJ6 Ta
zmiana w mNzgu = wy5-ylenie w lewo i5- 0iologi5znie zdetermi=
nowanego staego punktu emo5ji = 0ya najwido5zniej jednym z owo=
5Nw Kwi5ze) du5-owy5-6 Dwa tysiL5e lat temu autorzy A3hi,harm(-
klasy5znego tekstu psy5-ologii 0uddyjskiej2 twierdzili2 Ie na postJp w
Kwi5zeniu doskonaoM5i du5-owej wskazuje stosunek ogarniajL5y5- nas
emo5ji zdrowy5- do destruk5yjny5-6 #spN5zesna nauka zdaje siJ to
potwierdzaK6
%wykle ogarniajL nas emo5je2 gdy warunki naszego Iy5ia zmieniajL
siJ al0o na lepsze2 al0o na gorsze6 !le prakty5y medyta5ji wykszta 5ajL
stopniowo wewnJtrzny punkt odniesienia dla swoi5- emo5ji2 spokNj
du5-a2 dziJki ktNremu sL mniej wraIliwi na zmienne koleje losu6
A3hi,harma mNwi2 Ie stopniowo nastrojami 5zowieka regularnie
oddajL5ego siJ medyta5ji za5zyna 5oraz 0ardziej kierowaK
rze5zywistoMK wewnJtrzna2 a 5oraz mniej wydarzenia zewnJtrzne6 #
sanskry5ie owo po5zu5ie peni2 wewnJtrznego zadowolenia i spokojnej
radoM5i2 ktNre stale siJ utrzymuje 0ez wzglJdu na okoli5znoM5i
wewnJtrzne2 nazywano su)ha+ # tym sensie su)ha rNIni siJ od zwykej
radoM5i 5zy przyjemnoM5i2 ktNra na ogN wynika z tego2 5o siJ nam
przydarza6 Su)ha zdaje siJ odzwier5iedlaK to wy5-ylenie w lewo
aktywnoM5i kory 5zoowej = w isto5ie rze5zy 0ardzo pozytywny punkt
stay6
% punktu widzenia A3hi,harm( Ywszystkie istoty ziemskie sL
o0LkaneZ2 jak prowoka5yjnie powiedzia 'udda2 poniewaI pod wpy=
wem destruk5yjny5- emo5ji tworzL so0ie wypa5zony o0raz Mwiata
i ulegajL zudzeniom6 Natomiast w stanie najwyIszym2 w stanie
do0rego samopo5zu5ia2 ani na moment nie pojawia siJ Iadna de=
struk5yjna emo5ja2 a w umyMle panujL wspN5zu5ie2 Iy5zliwoMK i
spokNj6
7iedy po raz pierwszy2 0JdL5 jesz5ze magistrantem psy5-ologii
klini5znej na 4ar3ardzie2 studiowaem przedstawiony w A3hi,harmie
model zdrowia psy5-i5znego2 kon5ep5ja ta 0ardzo mnie po5iLgaa6
"roponowaa psy5-ologiJ pozytywnL2 wzNr rozwoju 5zowieka2 ktNry
wykra5za poza grani5e teorii panujL5y5- na %a5-odzie6 !le 5-o5iaI
podo0a mi siJ jako podziwu godny idea2 wydawa siJ nierealny2
niemoIliwy do urze5zywistnienia6 Teraz2 kiedy wyniki 0adania gesze
pokazyway niez0i5ie niezwykle pozytywne przesuniJ5ie aktywnoM5i
patNw 5zoowy5- w lewo2 osiLgniJ5ie takiego poziomu rozwbju
wydao mi siJ realnL moIliwoM5iL6
NiewLtpliwie wielu znany5- mi ludzi ma pozytywne2 optymisty5zne
nastawienie2 ktNre Mwiad5zy o tym przesuniJ5iu w lewo6 "rawdJ
mNwiL52 sam &i5-ie jest jednym z najwiJkszy5- optymistNw2 jaki5-
znam6 7iedy zapytaem go2 w ktNrym miejs5u skali asymetrii
aktywnoM5i kory 5zoowej umieM5i0y sie0ie2 powiedziaF Y%de5ydo=
wanie na lewo = ale na pewno nie trzy od5-ylenia standardoweZ jak
gesze+
&odzi to pewne waIne pytania doty5zL5e niezwykle pozytywny5-
od5zytNw aktywnoM5i kory 5zoowej gesze+ Czy jest to jakaM jego
oso0liwoMK2 wyjLtkowy przypadek genety5zny2 powiedzmy2 do ktNrego
kaIdy z nas mNg0y dLIyKU
NastJpna 5zJMK prelek5ji &i5-iego doty5zya tej waMnie kwestii6
("T7!NIE 'ITEC4NLGII
%E (T!&A$TNX METDX
C-o5iaI wyniki 0ada) gesze 0yy 0ardzo intrygujL5e2 dane
po5-odziy od jednej tylko oso0y2 do tego niezwykej6 Czy podo0ne
zmiany w aktywnoM5i mNzgu moIna zao0serwowaK u zwyky5- ludziU
!0y znaleOK odpowiedO na to pytanie2 &i5-ie i jego wspNpra5owni=
5y postanowili prze0adaK pra5ownikNw pewnej 1irmy 0iote5-nolo=
gi5znej
@
6
Da3idson powiedziaF
= % powodu ostrej rywaliza5ji w 0ranIy 0iote5-nologi5znej2 wy
muszajL5ej jak najszy0sze opra5owywanie i dostar5zenie na rynek no
wy5- produktNw2 pra5owni5y ty5- przedsiJ0iorstw majL 5zJsto 0ar
dzo napiJte terminy uko)5zenia pra56 # zwiLzku z tym nawet w naj=
przyjaOniejszym oto5zeniu skarIL siJ na ogromny stres6 HwaIaliMmy
wiJ52 Ie moIemy przeprowadziK eksperyment2 a jedno5zeMnie po
mN5 im6
&i5-ie zaprosi do wspNpra5y Jona 7a0at=%inna z Hniwersytetu
Mi5-igan6 #yjaMni to takF
= Na %a5-odzie Jon ma 5-y0a najwiJksze doMwiad5zenie w wy
korzystywaniu poz0awiony5- oto5zki religijnej te5-nik medyta5ji
o MwiadomoM5i i u5zeniu i5- w rNInorodny5- Mrodowiska5-6 Jon 0ar
dzo siJ zapali do wspNpra5yD zgodzi siJ przylatywaK z Massa5-usetts
do Madison w #is5onsin 5o tydzie) przez dziesiJK tygodni2 a0y
prowadziK trening6 H5zestnikNw eksperymentu poznaliMmy w lip5u2
kiedy zaproponowaliMmy pra5ownikom tej 1irmy2 ktNrzy 0yli tym
zainteresowani2 zapisanie siJ na kurs medyta5ji6 "rzed rozpo5zJ5iem
zajJK zmierzyliMmy na uniwersyte5ie wszystkim i5- u5zestnikom
EEG6 %mierzyliMmy teI 1unk5jonowanie kilku inny5- ukadNw 0io
logi5zny5-6 "o zako)5zeniu ty5- 0ada)2 5o nastLpio w sierpniu2 5-Jt
ny5- przydzielono losowo al0o do grupy medyta5yjnej2 al0o do innej2
ktNrL nazwaliMmy YgrupL kontrolnL z listy o5zekujL5y5-Z6 Tym
drugim powiedzieliMmy po prostu2 Ie nie jesteMmy w stanie przyjLK
wszystki5-6 "rzeszli ten sam trening pNOniej6
Dalajlama poprosi o wyjaMnienie6
= %ro0iliM5ie to dlatego2 Ie nie 0yo doMK miejs5a2 5zy 5elowoU
= Celowo = odpar Da3idson = Ie0y mieK grupJ porNwnaw5zL2
skadajL5L siJ z osN02 ktNre pra5oway w tej samej 1irmie2 skarIyy siJ
na taki sam stres i 0yy tak samo zainteresowane medyta5jL6 #szystko
w o0u grupa5- 0yo takie samo6 7iedy przeprowadziliMmy pomiary
wstJpne2 sami jesz5ze nie wiedzieliMmy2 kto znajdzie siJ w grupie
medytujL5y5-2 a kto w kontrolnej6
"otem = opowiada dalej &i5-ie = grupa medyta5yjna za5zJa stan=
dardowe szkolenie2 ktNre o1eruje Jon 7a0at=%inn6 (kada siJ ono z
trwajL5y5- od dwN5- do trze5- godzin zajJK2 prowadzony5- raz w
tygodniu6 7urs trwa osiem tygodni2 o0ejmuje teI jednodniowL
medyta5jJ pra5y6
Hsyszawszy to2 Dalajlama uMmie5-nL siJ szeroko = najwyraOniej
podpisa0y siJ pod takL politykL przedsiJ0iorstwa6
= HrzLdziliMmy na terenie 1irmy 0ardzo przyjemny pokNj do medy=
ta5ji = kontynuowa &i5-ie6 = "o szNstym tygodniu u5zestni5y spJdzili
5ay dzie) w samotni6 Dodatkowo kaIdego z ni5- poproszono2 0y sam
Kwi5zy przez 5zterdzieM5i piJK minut dziennie6 "od konie5 kaIdego
dnia kaIdy z u5zestnikNw wypenia nieduIy kwestionariusz2 in1ormujL5
sz5zerze2 ile 5zasu w rze5zywistoM5i poMwiJ5i na Kwi5zenia6
7westionariuszy ty5- aI do zako)5zenia treningu nie pokazywaliMmy
Jonowi 7a0at=%innowiD trzymaliMmy je w 5elu pNOniejszej analizy6 7urs
zako)5zy siJ w poowie listopada6 Celowo tak zaplanowaliMmy trening2
0y od0y siJ jesieniL2 poniewaI pod sam jego konie5 kaIda oso0a z
grupy Kwi5zL5ej i z grupy kontrolnej miaa zasz5zepiK siJ prze5iwko
grypie6 (z5zepionki 0yy takie same jak proponowane pa5jentom przez
lekarzy przed kaIdym sezonem grypowym6
= ! jakie to miao zna5zenieU = zapyta Dalajlama6
= "o0ierajL5 prN0ki krwi w rNIny5- okresa5- po sz5zepieniu
=wyjaMni Da3idson = moIemy uzyskaK iloM5iowy wskaOnik 1unk5jo=
nowania ukadu odpornoM5iowego6 DziJki temu udao siJ nam ustaliK2
5zy medyta5ja miaa jakikolwiek wpyw na ten ukad6
#iLIe siJ z tym 5iekawa -istoria2 o ktNrej nie poin1ormowano ogNu6
tNI kiedy (tany %jedno5zone przygotowyway siJ do opera5ji
"ustynna 'urza w %ato5e2 wszys5y Ionierze otrzymali przed
wyruszeniem na 1ront sz5zepionkJ prze5iwko wirusowemu zapaleniu
wLtro0y typu !6 kazao siJ2 Ie u duIego odsetka Ionierzy nie wy=
stLpi od5zyn serologi5zny w reak5ji na tJ sz5zepionkJ2 to zna5zy
dostali jL2 ale nie zadziaaa6 "rzypusz5zano2 Ie stao siJ tak dlatego2 iI
stres spowodowany 0liskL perspektywL pNjM5ia na wojnJ zakN5i
1unk5jonowanie i5- ukadu odpornoM5iowego6 statnio opu0likowano
teI wyniki 0ada)2 ktNre wykazay2 Ie 5zonkowie rodzin osN0
z zaawansowanL 5-oro0L !lz-eimera2 ktNrzy siJ nimi opiekujL2 wykazujL
0ardzo sa0L reak5jJ na sz5zepionkJ prze5iwko grypie
<
6 #iemy wiJ52 Ie stres
moIe mieK duIy wpyw na ukad odpornoM5i i Ie wykazujL to odpowiednie
pomiary6
Da3idson wiedzia rNwnieI z wasny5- 0ada)2 Ie wysoka aktywnoMK
lewego pata 5zoowego pozwala przewidzieK2 iI ukad odpornoM5iowy 0Jdzie
lepiej reagowa na sz5zepionkJ2 wytwarzajL5 wiJ5ej prze5iw5ia prze5iw
antygenom grypy6 Jednak w 0adania5-2 o ktNry5- nam opowiada2 5-5ia
posunLK siJ o krok dalej i osza5owaK wpyw treningu medyta5yjnego6
= Eksperyment ten mia wykazaK = mNwi dalej &i5-ie = 5zy medyta5ja2 jako
antidotum na stres2 moIe mieK teI do0ro5zynny wpyw na ukad odpornoM5i6
Nigdy przedtem nie pytano o to w tym kontekM5ie6 "od konie5 kursu jego
u5zestnikom podano sz5zepionkJ6 (prowadziliMmy i5- ponownie do
la0oratorium i zmierzyliMmy aktywnoMK i5- mNzgNw6 "owtNrzyliMmy to 5ztery
miesiL5e pNOniej6 Identy5zne 0adania przeszli 5zonkowie grupy kontrolnej2
jedyna rNIni5a polegaa na tym2 Ie nie u5zestni5zyli jesz5ze w treningu medy=
ta5ji6 %a5zJli ten kurs dopiero po wykonaniu przez nas wszystki5- pomiarNw6
C-5ia0ym podzieliK siJ z wami 5zterema odkry5iami2 ktNre 0yy wynikiem
ty5- 0ada) i pewnL o0serwa5jL6 "ierwszym odkry5iem2 jak siJ zapewne
domyMla5ie2 0yo to2 Ie u5zestni5y grupy medyta5yjnej poin1ormowali2 Ie
od5zuwajL mniejszy stres6 # porNwnaniu z grupL kontrolnL osa0y teI i5-
emo5je negatywne2 a nasiliy siJ pozytywne6 (podziewaliMmy siJ tego2 a poza
tym wykazay to juI w5zeMniej inne 0adania2 nie 0yo to wiJ5 dla nas
zasko5zeniem6 (z5zegNlnie jednak interesowao nas to2 5zy aktywnoMK mNzgu
zmienia siJ tak2 jak przewidywaliMmy6
"od5zas pierwszego 0adania = mNwi dalej = w okresie od lip5a do wrzeMnia2
przed przydzieleniem u5zestnikNw do odpowiedni5- grup2 nie 0yo Iadny5-
statysty5zny5- rNIni5 w pomiara5- L5zL5ej siJ z pozytywnymi emo5jami
aktywnoM5i lewego pata 5zoowego2 jednak pod5zas trze5iej sesji 0ada)2
przeprowadzonej 5ztery miesiL5e po zako)5zeniu treningu medyta5ji2 w grupie2
ktNra u5zestni5zya w nim2 stwierdziliMmy zna5zL5y wzrost tej aktywa5ji w
porNwnaniu
z poziomem wyjM5iowym2 przed rozpo5zJ5iem kursu6 Im silniejsze 0yo
wy5-ylenie aktywa5ji kory 5zoowej w lewo2 tym wiJ5ej pozytywny5- emo5ji
od5zuwali2 wedug i5- wasny5- rela5ji2 u5zestni5y kursu medyta5ji6 Natomiast
w grupie kontrolnej nastLpio od5-ylenie w prze5iwnL stronJ6 'yo z nimi
5oraz gorzej6 #edug jednej z moIliwy5- do przyjJ5ia interpreta5ji dziao siJ
tak dlatego2 Ie o0ie5aliMmy im u5zestni5two w treningu2 ale go nie
zapewniliMmy2 za to poddaliMmy i5- 0ardzo sz5zegNowym 0adaniom2 wiJ5 0yli
na nas Oli :i nie 0ez powodu;6 # ko)5u jednak i oni przeszli ten trening6
! teraz opowiem o odkry5iu = kontynuowa &i5-ie = ktNre naj0ardziej nas
podeks5ytowao2 0o 0yo niezwyke6 Nigdy w5zeMniej nie wykazano 5zegoM
takiego6 tNI stwierdziliMmy2 Ie grupa medyta5yjna2 w porNwnaniu z grupL
kontrolnL2 wykazywaa silniejszL reak5jJ immunologi5znL na sz5zepionkJ
prze5iwko grypie2 5zyli zwiJkszonL odpornoMK6 Jest to dokadne
prze5iwie)stwo wpywu stresu na tJ reak5jJ i pokazuje2 Ie medyta5ja moIe
zna5zL5o zwiJkszyK skute5znoMK sz5zepionki6 Inne 0adania wykazay2 Ie
koreluje to z mniejszym prawdopodo0ie)stwem zapania grypy po kontak5ie z
jej wirusami6
#e w5zeMniejszy5- 0adania5- &i5-ie stwierdzi2 Ie u osN02 u ktNry5- widaK
wyraOne wy5-ylenie w lewo zwiLzanej z pozytywnymi 5e5-ami
emo5jonalnymi aktywnoM5i kory 5zoowej2 o0serwuje siJ rNwnieI w kilku
parametra5- silniejszL aktywnoMK ukadu odpornoM5iowego6 Te w5zeMniejsze
odkry5ia skoniy go do postawienia -ipotezy2 Ie im 0ardziej pozytywne jest
nastawienie danej oso0y2 tym wiJkszL zdolnoMK tworzenia prze5iw5ia na
sz5zepionkJ prze5iw grypie ma jej ukad odpornoM5i6 Grupa medyta5yjna
wykazywaa silniejszL reak5jJ na sz5zepionkJ i = 5o naj0ardziej interesujL5e =
im wiJksze 0yo wy5-ylenie aktywnoM5i patNw 5zoowy5- w lewo2 tym
korzystniejsze dziaanie sz5zepionki6
Doniesienie &i5-iego o wynika5- pomiarNw odpornoM5i zainteresowao
sz5zegNlnie DalajlamJ6 HwaIa on2 Ie dane te potwierdzajL jego poglLd2
zgodnie z ktNrym takie emo5je jak zoMK 5zy stres sL nie0ezpie5zne i zagraIajL
ludzkiemu Iy5iu6 Natomiast spokNj umysu i postawa wspN5zujL5a sL
pozytywnL2 rNwnowaIL5L je siL6 ! in1orma5je przekazane przez &i5-iego
0yy wynikami odkryK nauko=
wy5- = 0ez mNwienia o religii2 'ogu 5zy nirwanie dostar5zay solidnej
podstawy do twierdzenia2 Ie jeden rodzaj emo5ji jest szkodliwy2 drugi
do0ro5zynny6 'adania te2 jak powiedzia w5zeMniej2 dostar5zay
amuni5ji dla o0rony jego etyki Mwie5kiej6
D7&$CIE NIEC %!G!D7#E
&i5-ie zako)5zy rela5jonowanie ty5- odkryK2 mNwiL52 Ie 5-o5iaI
podeks5ytoway go2 to za5-owa ostroInoMK2 traktujL5 je jako wyniki
wstJpne2 poniewaI po5-odziy z 0ada) z0yt maej li5z0y osN0
C
6
"owiedzia2 Ie ma nadziejJ powtNrzyK te 0adania z wykorzystaniem
M&I zamiast elektrokardiogra1uD M&I pozwala na gJ0sze sondowanie
mNzgu2 dziJki 5zemu 0Jdzie moIna przyjrzeK siJ 0ezpoMrednio 5iau
migdaowatemu6 "oniewaI dane EEG odzwier5iedlay aktywnoMK
lewego pata 5zoowego2 mNg tylko dedukowaK na i5- podstawie2 Ie
medyta5ja powoduje sa0szL aktywa5jJ 5iaa migdaowatego2 natomiast
0adania M&I mogy to potwierdziK6
NastJpnie &i5-ie przeszed do dany5-2 ktNre go zasko5zyy6
= Jak juI wspomniaem2 pod konie5 kaIdego dnia dawaliMmy Kwi=
5zL5ym do wypenienia kwestionariusz2 dziJki ktNremu mogliMmy siJ
zorientowaK2 ile 5zasu poMwiJ5ali na medyta5jJ6 #ierzymy2 Ie i5- od=
powiedzi 0yy sz5zere2 poniewaI niektNrzy napisali2 Ie nigdy nie Kwi=
5zyli poza zajJ5iami w grupie6 %0adaliMmy2 w jakim stopniu zmiany w
odpornoM5i i aktywnoM5i mNzgu skorelowane 0yy z iloM5iL 5zasu po=
MwiJ5onego na trening6 kazao siJ2 Ie nie ma tu Iadnej korela5ji6 %ero6
= MoIe skoro 5zuli siJ lepiej2 nie 0ardzo siJ wysilali = skomentowa
to Dalajlama6
= #asza PwiLto0liwoMK = kontynuowa &i5-ie = jedna z rozwaIany5-
przez nas moIliwoM5i jest taka2 Ie oso0y2 ktNre 0yy w grupie
medytujL5ej2 Kwi5zyy spontani5znie pod5zas wykorzystywania
zwyky5-2 5odzienny5- 5zynnoM5i6 7iedy z0liIa siJ stres2 za5zynay
wra5aK do Kwi5ze) odde5-owy5- al0o skupiay siJ na doznania5-
5ielesny5-2 jak u5zono je na zajJ5ia5- medyta5ji6
Dalajlama popar tJ teoriJF
= JeMli u5zono i5- medyta5ji o MwiadomoM5i2 moIe siJ to przejawiK
nawet w 5zynnoM5ia5- 5odzienny5-6
Jest jesz5ze inne wyjaMnienie tego odkry5ia6 tNI Da3idson
stwierdzi2 Ie tym po5zLtkujL5ym w sztu5e medyta5ji u5zestni5zenie w
oMmiu zajJ5ia5- = ktNre o0ejmoway pN godziny do trze5- kwadransNw
medyta5ji2 oraz oMmiogodzinna medyta5ja pod5zas 5aodziennego
odoso0nienia2 w sumie minimum 5zternaM5ie godzin Kwi5ze)
=przynioso korzyMK w posta5i zmian nastroju2 pozytywny5- zmian w
umyMle oraz w 1unk5jonowaniu ukadu odpornoM5iowego6 %agadkowe
0yo to2 Ie dodatkowy 5zas poMwiJ5ony przez niektNre z ty5- osN0 na
medyta5jJ zdawa siJ nie zwiJkszaK ty5- korzyM5i6 Innymi sowy2 nie
0yo liniowego zwiLzku miJdzy dawkL a reak5jL2 pod5zas gdy na
przykad leki dziaajL tak2 Ie im wiJ5ej i5- pa5jent 0ierze2 tym wiJkszL
zauwaIa siJ poprawJ jego stanu zdrowia6
Jednak wyniki uzyskane przez &i5-iego sL analogi5zne do wyni kNw
0ada) nad zwiLzkiem miJdzy Kwi5zeniami 1izy5znymi i 5-oro0ami
ser5a wMrNd ludzi prowadzL5y5- siedzL5y try0 Iy5ia6 Ci2 ktNrzy nigdy
nie Kwi5zyli2 po5zLtkowo najwiJksze korzyM5i zdrowotne odnoszL
wtedy2 kiedy po raz pierwszy zmieniL 5akowi5ie siedzL5y try0 Iy5ia = z
zerowym wysikiem 1izy5znym2 i za5znL Kwi5zyK po dwie2 trzy godziny
tygodniowoD jest to punkt przeomowy6 % dodatkowy5- trze5- godzin
Kwi5ze) tygodniowo majL relatywnie mniejszy poIytek6 ! wiJ5 inne
moIliwe wyjaMnienie jest takie2 Ie ty5- 5zternaM5ie godzin medyta5ji2
minimalna iloMK 5zasu dla u5zestnikNw kursNw prowadzony5- przez
7a0at=%inna2 0yo dla osN0 prze0adany5- przez Da=3idsona takim
punktem przeomowym6
'ez wzglJdu na to2 ktNre wyjaMnienie jest prawdziwe2 &i5-ie skon=
kludowaF
= "odsumowujL52 0ardzo nas to za5-J5io do w5zeMniejszej dyskusji
o zdrowy5- emo5ja5- w ujJ5iu psy5-ologii 0uddyjskiej6 I mamy
nadziejJ kontynuowaK w przyszoM5i ten rodzaj wspNpra5y2 dziJki
ktNrej moIemy wykorzystaK pewne waIne o0serwa5je 0uddystNw i
za5zLK 0adaK dugotrwae skutki Kwi5ze) przekszta5ajL5y5- mNzg i
5iao2 0yMmy 0yli sz5zJMliwi2 a moIe nawet zdrowsi6
= Cudownie` = krzyknL Dalajlama6
"&Q'$ %&%HMIENI! (T!NQ# HM$(RH
# ostatniej godzinie spotkania stN stojL5y przed miejs5em dla
prelegenta zawalony 0y pozostaoM5iami po 5aotygodniowej pra5yF
ksiLIkami i notatnikami2 5zJM5iami plastykowego modelu mNzgu2
pilotami i kamerami2 sprzJtem audiowizualnym2 0utelkami wody666
%a5zLem ostatniL dyskusjJ od pytania skierowanego do DalajlamyF
= Czy2 0iorL5 pod uwagJ wszystko2 5o tutaj przedstawiono2 #asza
PwiLto0liwoMK uwaIa jakiM rodzaj 0ada) za sz5zegNlnie poIyte5znyU
"o dugim zastanowieniu Dalajlama poL5zy pierwszL prelek5jJ
&i5-iego o neuro0iologii emo5ji destruk5yjny5- z dopiero 5o przed=
stawionymi danymiF
= 7iedy &i5-ie wygasza prelek5jJ2 mNwi o 0adania5- nad tym2
jakiego rodzaju antidotNw moIna 0y uIywaK na negatywne emo5je6
# moim od5zu5iu juI samo sowo YantidotumZ zawiera osLd 5zy
o5enJ6 C-y0a moIliwe jest ujJ5ie tego2 5o nas interesuje2 w taki
sposN02 0yMmy po prostu 0adali2 jakie stany umysowe prze5iwstawia
jL siJ innym2 poprzez uIywanie terminologii podo0nej do tej2 za
pomo5L ktNrej opisuje siJ zwiLzek miJdzy lewym patem 5zoowym
i 5iaem migdaowatym6
#eOmy tylko jeden przykad = 5iLgnL Dalajlama = stan o0niIenia 5zy
osa0ienia emo5ji6 Nie moIna jednozna5znie powiedzieK2 Ie taki stan
jest negatywny al0o pozytywny2 poniewaI wszystko zaleIy od
okoli5znoM5i6 JeMli ktoM wpada w za5-wyt nad so0L2 traktuje inny5-
wynioMle i ma przesadne po5zu5ie wasnej wartoM5i2 to do0rze 0yo0y w
takiej 5-wili o0niIyK to samopo5zu5ie6 JeMli natomiast ktoM 5zuje2 Ie jest
niewiele wart2 al0o wpada w depresjJ2 to jesz5ze wiJksze o0niIenie
nastroju 0yo0y szkodliwe6 ! zatem nie moIna jednozna5znie
powiedzieK2 Ie jest to stan do0ry al0o zy2 trze0a ra5zej patrzeK2 w jakim
kontekM5ie jest on poIyte5zny6 "odo0nie moIna patrzeK na rNIne rodzaje
stanNw emo5jonalny5- i staraK siJ je o5eniaK wedug kontekstu oraz w
kategoria5- tego2 jakie stany sL im prze5iwstawne6 "orNwnujL5 to z
materiL2 0yo0y to ni5zym okreMlenie kwasu lu0 zasady6 Aadne z ni5-
nie jest ani pozytywne2 ani negatywne2 ale
sL ze so0L niezgodne i neutralizujL siJ wzajemnie6 = "otem Dalajlama
przeszed do zupenie innego tematuF = ! oto inna interesujL5a sprawa6
7iedy Mpimy2 uMpione sL teI normalnie nasze zmysy2 nie syszymy wiJ5
ni5 ani nie widzimy6 % drugiej strony2 jeMli ktoM Mpi i krzykniesz do
niego2 usyszy 5iJ6 0udzi siJ6 #ynika z tego2 Ie uMpiona jest
MwiadomoMK na poziomie zmysowym2 ale musi istnieK teI jakiM
su0telniejszy poziom MwiadomoM5i2 ktNry pozwala 5i siJ roz0udziK2
kiedy ktoM do 5ie0ie krzy5zy6 'y0y to interesujL5y o0szar 0ada)6 =
"NOniej spytaF = 7tNra 5zJMK mNzgu jest po0udzona2 kiedy Mnisz2 i jak
siJ to ma do w5zeMniejszej dyskusji o tym2 ktNra 5zJMK mNzgu jest
po0udzona w stanie MwiadomoM5i per5ep5yjnej2 a ktNra pod5zas
poznawania pojJ5iowegoU dpowiedzia na to &i5-ieF
= 0szary mNzgu2 ktNre odpowiedzialne sL za spostrzeganie
wzrokowe2 sL rNwnieI po0udzane pod5zas marze) senny5-6 # do
datku !lan 4o0son i jego wspNpra5owni5y z #ydziau Medy5znego
Hniwersytetu 4ar3arda po dokadnym prze0adaniu treM5i snNw
stwierdzili2 Ie w okoo dwN5- trze5i5- dominujL5ym tematem
emo5jonalnym jest niepokNj6 Najnowsze 0adania wykazay2 Ie pod
5zas marze) senny5- sz5zegNlnie po0udzone jest 5iao migdaowate2
L5zone z pewnymi rodzajami emo5ji negatywny5-2 natomiast
wyjLtkowo mao aktywny jest pat 5zoowy6 ! zatem2 w ty5- natural
ny5- stana5- istnieje dynami5zna rNwnowaga miJdzy tymi rejonamiF
kiedy wzrasta aktywnoMK 5iaa migdaowatego2 spada aktywnoMK
okoli5 przed5zoowy5-6
Innymi sowy2 szalejL5e 5iao migdaowate2 nie powM5iLgane przez
o0szary przed5zoowe2 odgrywa pewnL rolJ w rozprzestrzenianiu siJ
emo5jonalnej rze5zywistoM5i podMwiadomoM5i2 5o ukazujL nasze sny6
= JeMli MniL52 od5zuwa ktoM Iy5zliwoMK al0o wspN5zu5ie2 to od=
powiada to aktywa5ji kory 5zoowejU = spyta Dalajlama6
= To 0ardzo 5iekawe = odpar &i5-ie6 = statnio opu0likowaliMmy
wyniki 0ada) dowodzL5e2 Ie u ludzi2 ktNrzy przeIywajL duIo pozy=
tywny5- emo5ji na jawie2 ten sam wzNr wy5-ylenia w lewo aktywnoM5i
kory 5zoowej wystJpuje rNwnieI pod5zas snu6 Ten wzNr pozytywny5-
emo5ji wystJpuje u ni5- pod5zas marze) senny5- i to oni
waMnie tworzL tJ jednL trze5iL2 ktNra nie miewa snNw podszyty5-
niepokojem
?+
6
= ! zatem = skomentowa to Dalajlama = z posiadania zdrowego
umysu pynL korzyM5i nie tylko w dzie)2 ale rNwnieI pod5zas snu6
NawiLzywa do 0uddyjski5- przypowieM5i o 5no5ie2 wedug ktNry5-
zdrowy stan umysu tuI przed zaMniJ5iem utrzymuje siJ rNwnieI w
5zasie snu6 Teksty 0uddyjskie wMrNd korzyM5i pynL5y5- z pielJgno=
wania pozytywny5- emo5ji2 taki5- jak Iy5zliwoMK i wspN5zu5ie2 wy=
mieniajL niezakN5ony sen6
= !0solutna ra5ja = przyzna &i5-ie6 = MiJdzy emo5jami na jawie i
we Mnie istnieje 0ardzo silna zaleInoMK6
= 'yo0y Ole zako)5zyK na tym tJ rozmowJ2 pozostawiajL5 wraIenie2
Ie tylko jedna trze5ia osN0 ma przyjemne sny = powiedzia wen6 =
C-odzi o to2 Ie dwie trze5ie snNw ma za0arwienie negatywne6 NiektNre
oso0y majL wiJ5ej snNw przyjemny5-2 ale rzadko moIna znaleOK kogoM2
kto ma takie sny stale6 InnL interesujL5L waM5iwoM5iL snNw jest to2 Ie
emo5je2 ktNre od5zuwamy pod5zas marze) senny5-2 stajL siJ w miarJ
i5- snu5ia 5oraz 0ardziej nieprzyjemne6 %a5zynasz MniK o rze5za5-
o0ojJtny5-2 a potem zwykle sen staje siJ 5oraz przykrzejszy2 prawie
nigdy przyjemniejszy6 "amiJtam2 Ie miaem kiedyM sen o poten5jalnie
0ardzo przyjemnym zdarzeniu z Ma=rilyn Monroe6 :# tym momen5ie
Dalajlama zapyta tuma5zyF Y7to to jestUZ; 0udziem siJ2 ale 5-5iaem
zasnLK i kontynuowaK ten sen6 Ni5 z tego nie wyszo6
"rze5iwstawny poglLd przedstawi Matt-ieuF
= % opowieM5i dawny5- mistrzNw i pustelnikNw wynika2 Ie jest
wiele przykadNw praktykNw medyta5ji2 ktNrzy tak rozwinJli swoje
zdolnoM5i2 Ie sL Mwiadomi tego2 iI MniL2 i potra1iL dowolnie zmieniaK
naturJ swoi5- snNw6 (en za5zyna siJ dramaty5znie2 5o wskazuje na
wpyw negatywny5- emo5ji2 i nagle ten 5ykl zostaje przerwany i sen
rozwija siJ w 0ardzo pozytywnym kierunku6
Takie waMnie pozytywne wpywanie na treMK snNw jest 5elem jogi
snu al0o jasnego Mnienia
??
6
%RPa 'E% %RHD%ET
!lan #alla5e2 wystJpujL5 w swojej drugiej roli = koordynatora
dyskusji pod5-odzL5ego do niej z punktu widzenia 1ilozo1ii =skierowa
z powrotem rozmowJ na gNwny temat naszego spotkania2 emo5je
destruk5yjne2 przedstawiajL5 skrajne prze5iwie)stwo stanowiska
0uddyjskiego i stanowiska nauki6
= %a5zJliMmy od dostrzeIenia waInej2 1undamentalnej wrJ5z rNIni
5y miJdzy 0uddyjskim punktem widzenia a punktem widzenia nauki2
z ktNrego wszystkie nasze emo5je odgrywajL jakLM rolJ6 Dla nauki
wszystkie emo5je sL w porzLdkuF tak naprawdJ nie 5-5emy wyz0yK siJ
ani zoM5i2 ani Iadnej z tak zwany5- emo5ji destruk5yjny5-2 ale
znaleOK okoli5znoM5i2 w ktNry5- sL one stosowane2 i okreMliK2 jakie jest
i5- stosowne natJIenie6 # 0uddyzmie pod5-odzi siJ do tego zupenie
ina5zejF trze0a wyrwaK z korzeniami wszystkie dolegliwoM5i umyso
we2 0y nigdy nie powrN5iy6 "odejM5ie to opiera siJ na zaoIeniu2 Ie
w zasadzie Iadna emo5ja nigdy nie jest stosowna i nawet w nie
wielkim natJIeniu jest 5-oro0L al0o tru5iznL6
NastJpnie !lan nakreMli rNIni5e miJdzy za5-odnim i 0uddyjskim
podejM5iem do normalnoM5iD wedug niego na %a5-odzie normalnoMK
jest 5elem2 natomiast w 0uddyzmie punktem wyjM5ia6
= % za5-odniego punktu widzenia do0rze jest 0yK oso0L normal
nL6 To wystar5za6 % 0uddyjskiego punktu widzenia to2 Ie jesteM nor
malny2 ozna5za2 Ie jesteM gotNw do praktykowania d-army2 jesteM
w stanie poznaK2 Ie znajdujemy siJ tutaj w morzu 5ierpienia2
poniewaI nasze umysy nie pra5ujL tak2 jak powinny2 poniewaI nor
malni ludzie 5ierpiL na przypadoM5i umysu6 #ydaje siJ zatem2 Ie
miJdzy tymi poglLdami sL ogromne rNIni5e2 dopNki nie przyjrzymy
siJ im dokadniej6 % prelek5ji "aula Ekmana wynika kilka wnioskNw6
"o pierwsze2 zoMK wypa5za nasze spostrzeganie i myMlenie6 "o drugie2
po jej pojawieniu siJ nastJpuje okres opornoM5i2 w ktNrym nie mamy
dostJpu nawet do naszej inteligen5ji6 "odo0nie uwaIajL 0uddyM5iF
zoMK jest na mo5y de1ini5ji dolegliwym stanem umysowym2 ktNry
wynika ze zudze) i zawsze zniekszta5a o0raz rze5zywistoM5i6 JeMli
pojawia siJ u5zu5ie podo0ne do zoM5i2 ktNre nie 0ierze siJ ze zudze)
i nie zniekszta5a naszego oglLdu rze5zywistoM5i2 to nie powinniMmy
nazywaK go zoM5iL6 &odzi to 0ardzo 5iekawe pytanie2 o ktNrym mNwi i
&i5-ie2 i ja2 a mianowi5ie2 5zy moIliwe jest2 0y powstaa emo5ja2 ktNra
0ardzo przypomina zoMK2 ale nie zapo5zLtkowuje Iadnego okresu
opornoM5i ani nie prowadzi do zniekszta5enia spostrzegania i myMlenia6
= NastJpnie2 mNwiL5 o wysokim poziomie rozwoju du5-owego2 !lan
rzekF = MoIna 5zuK przypyw pewnego rodzaju silnej energii2 kiedy
widzi siJ niesprawiedliwoMK2 ale 0ya0y to 5oraz sa0sza dolegliwoMK
umysowa6 "owstaje wiJ5 pytanieF skoro zoMK moIe 0yK
konstruktywna2 to 5zy nie 0ya0y jesz5ze 0ardziej konstruktywna2 gdy0y
wynikaa z 5oraz mniejszy5- zudze)U InnL waInL rNIni5J zauwaIy
DalajlamaF
= "ragnienie i nie5-JK nie sL same w so0ie dolegliwoM5iami
umysowymi6 To2 Ie ktoM nie lu0i 0rukselki2 nie jest dolegliwoM5iL
umysowL2 dopNki nie L5zy siJ z przywiLzaniem6 "odo0nie jest ze
zoM5iLF to2 Ie umys w5-odzi w pewien stan surowoM5i2 niekonie5znie
zna5zy2 Ie powstaje dolegliwoMK umysowa 5zy zoMK2 ktNra na mo5y
de1ini5ji 0ierze siJ z uroje) i je wywouje6
%RPa 7N(T&H7T$#N!
JuI od pewnego 5zasu stara siJ dojMK do gosu "aul6 # ko)5u mu siJ
udao6 %wrN5i siJ do !lanaF
= "odnosisz dwie rNIne kwestie2 o0ie zoIone i 5iekawe6 "o pierw
sze2 5-odzi o to2 5zy w porywie konstruktywnej zoM5i lu0 jakiejkol
wiek innej emo5ji rze5zywiM5ie mamy w okresie opornoM5i wypa5zony
oglLd rze5zywistoM5i6 C-5ia0ym zaproponowaK dwie rze5zy6 JeMli jest
to zoMK konstruktywna2 okres opornoM5i jest krNtki i potra1imy lepiej
reagowaK na zmiany okoli5znoM5i2 ktNre zoMK tJ spowodoway6 "o
drugie2 Ywypa5zonyZ jest niewaM5iwym sowem6 "owinniMmy trak
towaK tJ emo5jJ jako YskupionLZ na 5zymM6 Jest to zawJIenie2 ale jed
no5zeMnie skupienie uwagi6 7on5entruje siJ ona na wydarzeniu2 ktNre
wywoao zoMK2 i na reak5ji na nie6 7iedy okres opornoM5i jest duI
szy2 mamy do 5zynienia nie tylko ze skupieniem uwagi2 ale takIe
z wypa5zeniem o0razu rze5zywistoM5i6 Moim zdaniem do5-odzi do
tego wtedy2 gdy wprowadza siJ do oglLdu sytua5ji rze5zy2 ktNre nie sL
jej elementami6 #eOmy przykad2 ktNry w5zeMniej przedstawiem2 mojL
rozmowJ tele1oni5znL z IonL2 ktNra zresztL = nie 0Jdzie zadowolona2 Ie
tyle o niej mNwiJ pod5zas jej nieo0e5noM5i6 To2 Ie wprowadziem do tej
sytua5ji moje stosunki z matkL2 gniewne stosunki2 w ktNry5- nigdy nie
0yem jednak w stanie okazaK jej mojej zoM5i2 zna5zyo2 Ie nie
reagowaem tylko na za5-owanie Iony6 &eagowaem z uprzedzeniem2 a
okres opornoM5i 0y odpowiednio duIszy6 # emo5ja5- 5udowne jest to2
Ie skupiajL naszL uwagJ2 Ie mo0ilizujL nas do dziaania6 !le mamy
wolny wy0Nr2 jeMli 5-odzi o reak5jJ na to2 5o dzieje siJ potem6 #aMnie
dlatego peniL one 1unk5jJ przystosowaw5zL6 JeMli majL 5-arakter
nieprzystosowaw5zy2 wystJpuje dugi okres opornoM5i i 5zowiek
reaguje na 5oM2 5zego nie ma6 Jestem przekonany2 Ie moIna w tym
wzglJdzie 5oM zro0iK6 JeMli przyta5zajL 5iJ zmartwienia wzglJdem
danego pro0lemu zewnJtrzne2 ktNre wprowadzasz do tej sytua5ji2
moIesz poznaK2 na 5zym polegajL2 i poz0yK siJ i5-2 a0y reagowaK na
ten pro0lem 0ez uprzedze)6
= C-5J odnieMK siJ do dwN5- spraw zwiLzany5- ze zniekszta5eniem
o0razu rze5zywistoM5i i uprzedzeniami = odezwa siJ &i5-ie6 =Jak
widzieliM5ie na przezro5za5-2 ktNre pokazaem w MrodJ2 5iao
migdaowate i -ipokamp przylegajL do sie0ie6 Ciao migdaowate
odgrywa waInL rolJ w powstawaniu emo5ji negatywny5-2 -ipokamp w
pewny5- aspekta5- pamiJ5i6 Nie jest przypadkiem2 Ie nasz mNzg zosta
tak skonstruowany2 iI o0ie te struktury leIL o0ok sie0ie i jest miJdzy
nimi wiele poL5ze)6 7Jdy widzimy przedmiot2 ktNry wywouje w nas
jakieM emo5je2 to niemal zawsze widok ten wyzwala zwiLzane z danym
przedmiotem wspomnienia6 7Jdy "aul za5zL myMleK o swoi5-
stosunka5- z matkL2 5iao migdaowate i -ipokamp rozmawiay ze so0L6
! wiJ5 prawdL jest2 Ie w wiJkszoM5i wypadkNw mamy do 5zynienia z
pewnym wpywem 5zy za0arwieniem = nie musimy uIywaK sowa
Ywypa5zenieZ = ktNre emo5je nadajL naszym spostrzeIeniom2 z
za0arwieniem 0JdL5ym dzieem inny5- 5zJM5i mNzgu6
= Co rusz w tym tygodniu mam wraIenie2 ktNre zawsze towarzyszy
mi2 gdy 5zytam Darwina2 Ie za kaIdym razem2 kiedy o 5zymM pomyMlJ2
on juI o tym pomyMla = zauwaIy z nutL zadowolenia w gosie "aul6 =
%najdujJ u niego potwierdzenie moi5- wasny5- myMli6 (prawia mi to
wielkL radoMK6
GNIE# %&D%N$ %E #("QRC%HCI!
= HwaIam2 Ie !lan stawia nam2 za5-odnim 0ada5zom emo5ji2 nie
zwykle waIne wyzwanie = powiedzia &i5-ie6 = % tego2 5o wiem2
nauka w ogNle nie zajmowaa siJ kon5ep5jL2 zgodnie z ktNrL w emo5
ja5- negatywny5- mogL tkwiK jakieM zdrowe elementy2 ktNre warto
za5-owaK6 'iorL5 jako przykad zoMK2 wskazaK moIna na pewnego
rodzaju gniew zrodzony ze wspN5zu5ia 5zy teI silne2 energi5zne
wspN5zu5ie2 ktNre za5-owuje pewne 5e5-y zoM5i2 ale nie ma tego
wypa5zajL5ego o0raz rze5zywistoM5i 5zy stwarzajL5ego zudzenia
skadnika6
Dalajlama skinL gowL na znak zgody2 kiedy &i5-ie dodaF
= Naukow5y 0adajL5y poznanie za5zJli rozdzielaK niektNre pro5esy
poznaw5ze na elementy skadowe6 Nie traktujemy juI uwagi2 pamiJ
5i 5zy u5zenia siJ jako jednostkowy5-2 jednorodny5- konstruktNw6
7aIdy z ty5- pro5esNw ma wiele 1orm i wiele rNIny5- podtypNw6
"odo0nie jest z emo5jami takimi jak zoMK i wieloM5iL i5- 1orm6 "ewne
1ormy mogL 0yK poz0awione 5e5-2 ktNre majL skadnik zniekszta
5ajL5y 5zy wywoujL5y urojenia6 Nie 0adano tego dotLd2 ale jednL
z konsekwen5ji tego spotkania jest dla mnie wyzwanie2 0yMmy siJ
przekonali2 5zy uda siJ nam okreMliK2 jak tego rodzaju pro5es prze0ie
ga w mNzgu6
Matt-ieu przedstawi analogiJF
= To tak2 jak0yMmy patrzyli z daleka na M5ianJ6 #ydaje siJ 0ardzo
gadka2 ale kiedy przyjrzymy siJ jej z 0liska2 zauwaIymy wypukoM5i
i wgJ0ienia6 "odo0nie2 przy 0liIszym spojrzeniu2 ukazujL siJ rNIni5e
w przywiLzaniu6 5zywiM5ie przywiLzanie = al0o poILdanie2 o0sesja =
jest jednym z naj0ardziej destruk5yjny5-2 za5iemniajL5y5- o0raz
Mwiata 5zynnikNw umysowy5-6 !le moIna teI w nim znaleOK 5zuoMK
i altruizm2 5zyli2 jak w zoM5i2 rNwnieI pozytywne elementy6 Co do
zoM5i2 to myMlJ2 Ie kiedy mNwimy2 iI trze0a siJ jej zupenie poz0yK2
powinniMmy odrNIniaK zoMK jako rodzL5L siJ emo5jJ2 od tego2 5o
pNOniej nastJpuje w posta5i a)5u5-a myMli6 To 0ardzo waIne2 poniewaI
na tym polega rNIni5a miJdzy oso0L wyKwi5zonL i niewyKwi=5zonL6
Tym2 5zego 5-5emy siJ 5akowi5ie poz0yK2 jest zwyka ekspresja zoM5i2
ktNrL w wiJkszoM5i przypadkNw postrzega siJ jako wrogoMK6 Nie jest to
jednak wrogoMK w sytua5ji2 kiedy reagujemy 0ardzo energi5znie2 0y
powstrzymaK kogoM przed skokiem ze skay6 To2 5o nazywamy zoM5iL2
jest zwykle przejawem wrogoM5i wo0e5 jakiejM oso0y6
MNwimy = 5iLgnL Matt-ieu = Ie w pierwszym stadium Kwi5zenia siJ
w sztu5e medyta5ji zoMK rodzi siJ w taki sam sposN02 ale to2 5o
nastJpuje potem2 wszystko zmienia = rze5z w tym2 5zy zoMK nas
zniewoli2 5zy teI w drugiej al0o trze5iej 5-wili pozwolimy jej ulotniK siJ
0ez Iadny5- nastJpstw6 5zywiM5ie w ko)5u2 w stanie 0uddy2 zoMK nie
ma powodu siJ pojawiK6 To jest trze5ie stadium6 I2 jak wspomnieliMmy
w5zeMniej2 w momen5ie2 w ktNrym pojawia siJ zoMK2 nie zawsze jest
ona z samej natury negatywna6 #spomnieliMmy o aspek5ie jasnoM5i6 Tak
samo jest z pragnieniem6 JeMli nie damy mu siJ porwaK2 le5z przyjrzymy
siJ jego naturze2 zauwaIymy tam rNwnieI pewien aspekt rozkoszy6 %
kolei w zmieszaniu jest pewien aspekt wyswo0odzenia siJ z pojJK6
Aadne z ty5- u5zuK nie jest ze swojej natury pozytywne ani negatywne6
#szystko sprowadza siJ do tego2 5zy damy siJ emo5ji zniewoliK6
= Gdy0yMmy nie pamiJtali o 5-wila5-2 w ktNry5- ogarnJa nas zoMK =
rzek na to "aul = to nigdy nie dowiedzieli0yMmy siJ ni5zego o
przeIywaniu zoM5i6 % drugiej strony2 pewne rze5zy2 ktNry5- siJ
dowiadujemy2 ktNry5- siJ u5zymy i ktNre stosujemy2 nie pasujL do
sytua5ji i waMnie wtedy wystJpujL dugie okresy opornoM5i6 !le
u5zymy siJ rNwnieI sposo0Nw za5-owania w zoM5i6 Jestem przeko=
nany2 Ie tym2 5o daje nam natura2 niekonie5znie jest impuls po0udza=
jL5y nas do zaatakowania drugiej oso0y2 Ie jest to ra5zej impuls popy=
5-ajL5y nas do pokonania przeszkody6 Jednak dorastajL5 i o0serwujL5
inny5-2 moIemy nau5zyK siJ 5zegoM zgoa prze5iwnego6 %amiast radziK
so0ie pod wpywem zoM5i z przeszkodL2 ktNra tJ zoMK wywoaa2
moIemy nau5zyK siJ atakowaK oso0J2 ktNra tJ przeszkodJ spowo=
dowaa6
%ademonstrowa to2 5-wytajL5 wena za ramiona i potrzLsajL5 nim6
= To wyu5zony element zoM5i = kontynuowa "aul = ktNry staje siJ
automaty5zny i ktNrego trze0a siJ odu5zyK6 MoIemy wykorzystaK
pewne pro5esy dla uMwiadomienia so0ie ty5- automaty5zny5- reak5ji
5zy automaty5znie pojawiajL5y5- siJ wspomnie) i spostrzeIe)6 MogL
0yK one dla nas zarNwno do0re2 jak i ze2 ale zgodnie z poglLdem
Darwinowskim2 ktNrego staram siJ 5ay 5zas trzymaK2 nie naleIL one
do natury emo5ji6 Na0ieramy taki5- nawykNw w wyniku nie1ortun
ny5- doMwiad5ze)6 Czy wszys5y sL ta5yU NiektNrzy z nas majL tem
perament2 dziJki ktNremu szy05iej u5zL siJ tego2 5o jest szkodliwe2
a zatem muszL woIyK wiele wysiku w poz0y5ie siJ ty5- nawykNw6
Mimo to pod5-odzJ teraz z wiJkszym optymizmem niI tydzie) temu
do poglLdu2 Ie nawet temperament nie jest utrwalony raz na zawsze
i Ie moIna go zmieniK6
# tym momen5ie sko)5zy siJ 5zas przewidziany na dyskusjJ2
przystLpiem wiJ5 do podsumowaniaF
= (LdzJ2 #asza PwiLto0liwoMK2 Ie rozmowy te 0yy 0ardzo owo5
ne2 na pewno dla ze0rany5- tu naukow5Nw2 i mam sz5zerL nadziejJ2
Ie rNwnieI dla 5ie0ie6
Dalajlama zoIy na to donie w geM5ie uznania6
= Jest to nasz dar dla 5ie0ie = kontynuowaem = a dla nas 0ardzo
wz0oga5ajL5e doMwiad5zenie6 #iem2 Ie zmienio to wszystki5-
u5zestnikNw spotkania i kiedy wrN5imy do naszy5- 5odzienny5- zajJK2
0Jdziemy je wykorzystywali ina5zej i w lepszy sposN02 poniewaI
mieliMmy moIliwoMK przedyskutowania ty5- spraw z to0L6 DziJkujJ 5i
wiJ5 z 5aego ser5a2 #asza PwiLto0liwoMK6
= C-5ia0ym podziJkowaK wam wszystkim = odpar Dalajlama6
=%adanie2 ktNrego siJ podjJliMmy2 jest prawdziwe i szla5-etne6
Doda2 Ie w 5iLgu trzynastu lat2 w 5zasie ktNry5- od0yway siJ
spotkania z 5yklu YHmys i Iy5ieZ2 towarzyszyo mu stale przekonanie2
Ie prowadzL one do poszerzenia wiedzy i rozwoju2 5o 5-arakterysty5zne
jest dla sz5zery5- poszukiwa)6
"otem rzek tonem przestrogiF
= Musimy 0yK Mwiadomi tego2 Ie kiedy wszystko do0rze idzie2 a
nasze starania przynoszL suk5esy2 pojawia siJ 5zasem nie0ezpie=
5ze)stwo utraty motywa5ji i odsuniJ5ia sz5zytny5- 5elNw na 0ok6
Dlatego uwaIam2 Ie jest 0ardzo waIne2 0yMmy trwali niezomnie przy
naszy5- zasada5-2 oddani idei2 ktNra nam wszystkim przyMwie5a6 JeMli
0Jdziemy w ten sposN0 pod5-odzili do naszego zadania2 to odniesiemy
w przyszoM5i wiJkszy suk5es6 "relek5je wszystki5- ze0rany5- tu
naukow5Nw ukazujL2 z jakL dys5yplinL i pre5yzjL pod5-odzi5ie do
waszej pra5y6 To ro0i wraIenie6 Czuem teI2 kiedy kaIdy z was przed=
stawia swNj temat2 Ie nie tylko przekazuje5ie in1orma5je2 ale pod=
5-odzi5ie do tego z autenty5znym u5zu5iem6 'ardzo to 5eniJD atmo=
s1era2 ktNrL stworzyliM5ie2 jest naprawdJ wyjLtkowa6 To najwaIniejsze6
Nie wiem2 5zy podtrzymamy tJ atmos1erJ w naszym dalszym Iy5iu2 ale
przynajmniej oddy5-aliMmy niL tutaj6 'ardzo wam dziJkujJ6
I tak oto zako)5zyo siJ tkanie naszego intelektualnego ko0ier5a2 Nw
zawiy2 5iekawy i 5zasami wrJ5z porywajL5y dialog6 &Nwnie 5iekawy
mia siJ okazaK wpyw2 jaki wywar on na Iy5ie i pra5J wielu jego
u5zestnikNw6
"(R#IE
"D&QA T&#!
Nasza podrNI do D-aramsali miaa w so0ie 5oM z klimatu piel=
grzymki6 Nie 0ya to wy5ie5zka2 ktNrej wspomnienia 0lednL2 aI w
ko)5u przypomina o niej jedynie al0um ze zdjJ5iami2 le5z wyprawa2
ktNra w jakiM sposN0 odmienia kaIdego2 kto jL podejmuje6 Nikt z
u5zestnikNw spotkania z DalajlamL nie mia Iadny5- wLtpliwoM5i2 Ie
0yo ono swego rodzaju upojeniem2 ale wy5isnJo ono rNwnieI
niezatarte piJtno na naszym Iy5iu i pra5y "odo0nie jak wszys5y
pielgrzymi2 kaIdy z nas wrN5i do domu z wasnymi przeIy5iami i
naukami2 ktNre wyniNs z tej podrNIy6
"odrNI powrotna za5zJa siJ od majL5ej trwaK 5ztery godziny jazdy
auto0usem do Jammu2 skLd mieliMmy odle5ieK do New Del-i6 "rawie na
5aej dugoM5i droga prowadzia w dN2 spodziewaliMmy siJ wiJ52 Ie
0Jdziemy je5-ali duIo krN5ej niI do D-aramsali2 ale nasz auto0us2
ospale wlokL5y siJ po wLski5- i wijL5y5- siJ gNrski5- droga5-2 zdaway
siJ wyprzedzaK wszystkie samo5-ody2 5iJIarNwki2 a nawet motorowe
riksze6 MyMleliMmy2 Ie ta jazda nigdy siJ nie sko)5zy =trwaa osiem2
moIe dziesiJK godzin6
7iedy dotarliMmy do lotniska w Jammu2 to2 5o tam napotkaliMmy2
przywrN5io nas od podniosej dyskusji intelektualnej o emo5ja5-
destruk5yjny5- do ponurej rze5zywistoM5i = w mieM5ie panowa stan
wyjLtkowy2 wszJdzie peno 0yo wojska6 7ilka dni w5zeMniej w okrJgu
leIL5ym tuI o0ok Prinagaru2 nieodlegej stoli5y 7aszmiru2 prowin5ji2 w
ktNrej od dawna wrzao2 terroryM5i zamordowali ponad trzydziestu
sik-Nw6 # powietrzu unosiy siJ miazmaty terroryzmu = mo0iliza5ja
destruk5yjny5- emo5ji w suI0ie wojny psy5-ologi5znej6 Na lotnisku
przeIyliMmy zasko5zenie2 gdy indyjs5y Ionierze przeszukali wszystkie
nasze 0agaIe2 kon1iskujL5 ostre przedmioty2 a nawet 0aterie6 :Nie
mieliMmy najmniejszego pojJ5ia2 Ie jest to zapowiedO MrodkNw 0ez=
pie5ze)stwa2 ktNre w niez0yt odlegej przyszoM5i stanL siJ 5-le0em
powszednim w naszy5- miasta5-6;
Mimo to 5zuliMmy siJ tak2 jak0y ota5zaa nas powoka o5-ronna6
Nasze u5zu5ia doskonale podsumowa "aul Ekman2 mNwiL52 Ie pod
wpywem tego2 5zego doMwiad5zy w D-aramsali2 0Jdzie musia zre=
widowaK swoje poglLdy wyraIone w naukowy5- pra5a5- o uMmie5-u6
# przeszoM5i pisa2 Ie nikt nie potra1i przez duIszy 5zas utrzymaK na
twarzy sz5zerego uMmie5-u2 uMmie5-u YDu5-enne[aZ2 ktNry jest oznakL
prawdziwej radoM5i2 wyraIajL5L siJ zmarsz5zkami wokN o5zu6
Tym5zasem w minionym tygodniu zao0serwowa ten uMmie5- utrzy=
mujL5y siJ 5akiem dugo na wasnej twarzy i Mwiadom 0y towa=
rzyszL5ego mu stale u5zu5ia przyjemnoM5i6
"rawdJ mNwiL52 "aul2 ktNry generalnie nie 5ierpi kon1eren5ji i unika
i5- jak tylko moIe :al0o2 jeMli juI weOmie w ktNrejM udzia2 wyjeIdIa
jak najszy05iej;2 siedzia na wszystki5- sesja5- w D-aramsali jak
urze5zony6 "owiedzia2 Ie piJK dni wydao mu siJ jednym6 Mia tak
skon5entrowanL uwagJ2 Ie zmienio siJ jego po5zu5ie 5zasu2 5o jest
typowym o0jawem uskrzydlenia2 stanu 5akowitego po5-oniJ5ia
przedmiotem dziaania6 "aul wyrazi to2 5o wszys5y 5zuliMmy6
% pewnoM5iL wszys5y 0yliMmy poruszeni2 ale 0ardziej nama5alny
wpyw tego spotkania przejawi siJ rozmaitoM5iL projektNw2 ktNre
powstay w nastJpny5- tygodnia5- i miesiL5a5-2 projektNw2 z ktNry5-
kaIdy odzwier5iedla nowy sposN0 myMlenia i przeorientowanie kie=
runku pra5y naukowej6
&E#I%J! 8IL%8II
Jedna z pierwszy5- oznak tego wpywu pojawia siJ juI w dwa
tygodnie po naszym spotkaniu2 kiedy wen 8lanagan wygosi na
Hniwersyte5ie 'osto)skim wykad2 ktNrego tematem 0yy Emoc'e ,e$
stru)c('ne+ C-o5iaI przez wiJkszL 5zJMK tygodnia spJdzonego w D-a=
ramsali wystJpowa w roli dyIurnego s5eptyka2 w wykadzie :i w pNO=
niejszym artykule pod tym samym tytuem2 zamiesz5zonym w YCon=
s5iousness and EmotionZ; wprowadzi do za5-odniego dyskursu 1ilo=
zo1i5znego ty0eta)ski poglLd na emo5je destruk5yjne2 przedstawiony
przez DalajlamJ i inny5-6
"rze5iwstawi tam na przykad powsze5-nie przyjmowanemu na
%a5-odzie zaoIeniu2 Ie nasze emo5je sL 0iologi5znie zaprogramowane2
w zwiLzku z 5zym niewiele moIemy zro0iK2 0y zmieniK nawet
naj0ardziej szkodliwe reak5je emo5jonalne2 0uddyjskie twierdzenie2 Ie
emo5je destruk5yjne moIna w duIym stopniu zmniejszyK6 YNiektNrzy
0uddyM5i ty0eta)s5y = jak to ujL = uwaIajL za moIliwe i wskazane
opanowanie2 a nawet wyeliminowanieZ taki5- emo5ji jak zoMK 5zy
wrogoMK2 ktNre 1ilozo1owie za5-odni postrzegajL jako naturalne i
niezmienne6
%akwestionowa tezJ2 zgodnie z ktNrL emo5je destruk5yjne z ko=
nie5znoM5i suIL pewnym Iywotnym potrze0om2 peniL5 w ewolu5ji
1unk5jJ przystosowaw5zL6 %auwaIy2 Ie do panowania nad nimi za=
5-J5ajL nas wszystkie z0iory trady5yjny5- mLdroM5i2 od 'i0lii2 7on=
1u5jusza i 7oranu po teksty 0uddyjskie2 oraz 1ilozo1owie2 ktNrzy wiele
miejs5a w swoi5- pra5a5- poMwiJ5ili ety5e2 po5zynajL5 od !rystotelesa2
przez Milla i 7anta2 aI do 5zasNw wspN5zesny5-6 "rzedstawi teI
argument &i5-arda Da3idsona2 Ie = w0rew doMK s5epty5znemu
stanowisku neuro0iologNw = istnieje YaI nadto dowodNw2 Ie mNzg
ludzki jest plasty5znyZ i Ie zatem jesteMmy poten5jalnie zdolni do
samokontroli emo5jonalnej2 do ktNrej tak za5-J5ajL nas wielkie religie6
Na konie5 wen doda2 Ie podo0a mu siJ 0uddyzm ty0eta)ski z
powodu przesania2 ktNre przekaza nam wszystkim2 gdy Yzaan=
gaIowaliMmy siJ w projekt poszukiwania metod ^przezwy5iJIenia
genotypu_6 5zywiM5ie jesteMmy zwierzJtami2 ale niezwykymi2 zdol=
nymi wyzwoliK siJ z ram2 w ktNre stara siJ wto5zyK nas matka natura2
zmieniK je i przystosowaK do naszy5- potrze0Z6
wen sz5zegNowo rozwinL te tematy w ksiLI5e2 ktNrL pisa2 kiedy
przyje5-a do D-aramsali2 7he Pro3lem ofthe Soul+ %astanawia siJ tam2
jak pogodziK prawdy nauk -umanisty5zny5- i nauk M5isy5-
i odnaleOK sens w sytua5ji2 gdy postJpy w neuro0iologii poznaw5zej
podwaIajL nasz o0raz jako istot o0darzony5- wolnL wolL lu0 majL5y5-
5oM podo0nego do duszy6 Twierdzi2 Ie poniewaI 0uddyzm stworzy tak
staranne 1enomenologi5zne podejM5ie do rze5zywistoM5i2 Yjako niemal
jedyna z wielki5- trady5ji ety5zny5- i meta1izy5zny5- trzyma siJ
wizerunku 5zowieka2 ktNry wyjLtkowo przystaje do sposo0u2 w jaki =
zdaniem nauki = powinniMmy postrzegaK sie0ie i nasze miejs5e w
Mwie5ieZ6
V wen 8lanagan2 Destructive Emotions- YCons5iousness and
EmotionsZ ?2 * :*+++;2 s6 *SC=*<?6
V wen 8lanagan2 7he Pro3lem ofthe Soul: 7wo Visions of>in, an,
Row to Beconcile 7hem- 'asi5 'ooks2 Nowy Jork *++*6
#$%#!NIE DL! "($C4LGII
Tam2 gdzie prze5inajL siJ dwa systemy myMli2 powstaje najwiJksza
moIliwoMK zapadniajL5ej wymiany poglLdNw6 dnosi siJ to z pew=
noM5iL do systemNw psy5-ologii 0uddyjskiej i za5-odniej2 do ktNry5-
zetkniJ5ia doszo pod5zas naszego spotkania2 a owo5noMK wymiany
poglLdNw miJdzy przedstawi5ielami ty5- dwN5- paradygmatNw in=
telektualny5- staa siJ inspira5jL do napisania innego artykuu2
zaadresowanego nie do 1ilozo1Nw2 le5z do psy5-ologNw6
# artykule tym = ktNry wykazaK mia uIyte5znoMK takiego dialogu
dla tworzenia -ipotez 0adaw5zy5- w psy5-ologii = !lan #alla5e i
Matt-ieu &i5ard przedstawili 0uddyjski punkt widzenia2 natomiast "aul
Ekman i &i5-ard Da3idson stanowisko za5-odniej psy5-ologii6
6u,,hist an, ?estern Pers1ectives on ?ell$6eing podkreMla wyzwania2
ktNre model 0uddyjski stawia przed psy5-ologiL2 kwestionujL5 jej
podstawowe zaoIenia o naturze do0rego samopo5zu5ia6
'uddyzm zakada na przykad moIliwoMK osiLgniJ5ia su)ha- YgJ=
0okiego po5zu5ia spokoju i spenienia2 ktNre rodzi siJ w wyjLtkowo
zdrowym umyMleZ6 Jest to kon5ep5ja2 na nazwanie ktNrej nie ma
odpowiedniego sowa w jJzyku angielskim ani 0ezpoMredniego
odpowiednika w psy5-ologii :5-o5iaI niektNrzy psy5-olodzy za5zJli
ostatnio dowodziK potrze0y stworzenia Ypsy5-ologii pozytywnejZ2
ktNra moga0y o0jLK takie kon5ep5je;6 Co wiJ5ej2 w 0uddyzmie zakada
siJ2 Ie 5i2 ktNrzy siJ starajL2 mogL wykszta5iK zdolnoMK przeIywania
su)ha- i proponuje zestaw metod umoIliwiajL5y5- osiLgniJ5ie tego
stanu6 Trening ten za5zyna siJ od pozytywny5- zmian w przeIywaniu
ulotny5- emo5ji2 ktNre prowadzL do trwalszy5- zmian w nastroju2 a w
ko)5u do zmiany temperamentu6
"oglLd ten jest wyzwaniem dla wspN5zesnej psy5-ologii2 0owiem
0uddyjski model optymalnego 1unk5jonowania 5zowieka przewyIsza
model stworzony przez psy5-ologiJ6 !utorzy artykuu proponujL2 0y
psy5-olodzy zajJli siJ 0adaniem wytrawny5- praktykNw 0uddyjskiej
medyta5ji w 5elu o5enienia wszelki5- zwiLzany5- z tL praktykL zmian
w pra5y mNzgu2 aktywnoM5i 0iologi5znej2 przeIy5ia5- emo5jonalny5-2
zdolnoM5ia5- poznaw5zy5- i interak5ja5- spoe5zny5-6 5zywiM5ie2 jak
opisaem to w rozdziale ?62 rela5jonujL5 prze0ieg spotkania w Madison2
rozpo5zJto juI realiza5jJ tego programu6
"oL5zeniu w owym artykule kon5ep5ji psy5-ologii 0uddyjskiej i
za5-odniej wtNrujL zmiany wprowadzone pod wpywem spotkania w
D-aramsali przez "aula Ekmana w ksiLI5e2 ktNrL wNw5zas pisa2
8ri11e, 3( Emotion+ "od5zas rozmNw z "aulem Dalajlama wykrysta=
lizowa idee2 ktNre 0yy analogi5zne do jego wasny5- przemyMle) al0o
potwierdzay jego prze5zu5ia6 #MrNd pomysNw2 do ktNry5- doszed
sam2 a ktNre miay odpowiedniki w myMli 0uddyjskiej2 znalazy siJ na
przykad odmienne strategie radzenia so0ie z emo5jami de=
struk5yjnymi2 w zaleInoM5i od tego2 5zy stosuje siJ je przed pojawie=
niem siJ ty5- emo5ji2 pod5zas i5- trwania 5zy po i5- ustLpieniu6 #iele
z ty5- kon5ep5ji zawar "aul w ostate5znej wersji swojej ksiLIki6
V &i5-ard Da3idson2 "aul Ekman2 !lan #alla5e i Matt-ieu &i=5ard2
6u,,hist an, ?estern Pers1ectives on ?ell$6eing- maszynopis
przekazany do druku6
V "aul Ekman2 8ri11e, 3( Emotion- Times 'ooksB4enry 4olt2
Nowy Jork *++/6
'!D!NIE HM$(RH
#zajemna wymiana myMli miJdzy psy5-ologiL 0uddyjskL a naukami
o umyMle przy0raa jesz5ze innL 1ormJ2 przesuwajL5 grani5e dialogu na
tyle daleko2 0y mNg w nim u5zestni5zyK szerszy krLg naukow5Nw6 #
dniu2 w ktNrym zako)5zyo siJ nasze spotkanie w D-aramsali2
Dalajlama zgodzi siJ przyje5-aK na Hniwersytet 4ar3arda2 a0y wziLK
udzia w spotkaniu z 5yklu YHmys i Iy5ieZ2 na ktNrym naukow5y z
zakresu etologii 0JdL wspNlnie z u5zonymi 0uddyjskimi zastanawiaK
siJ2 w jaki sposN0 i5- odmienne punkty widzenia mogL wz0oga5iK
naukowe 0adanie umysu6 IdeL przewodniL tego spotkania 0Jdzie
pytanieF YCzy nauka wspN5zesna moIe skorzystaK z *S++ lat
0uddyjski5- 0ada) umysuUZ
To jedenaste juI spotkanie z 5yklu YHmys i Iy5ieZ2 pod -asem
Y'adanie umysuZ2 organizowane jest przez &i5-arda Da3idsona we
wspNpra5y z !nnJ 4arrington2 dyrektorkL 4ar3ards MindB'rainB
B'e-a3ior Initiati3e :jednym ze sponsorNw tego wydarzenia;2 ktNra
u5zestni5zya w piLtym spotkaniu z tego 5yklu2 poMwiJ5onym altru=
izmowi i wspN5zu5iu6 Da3idson i 4arrington zaplanowali pod5zas
dwN5- dni spotkania sesje poMwiJ5one trzem tematomF uwadze i poz=
naw5zej kontroli aktywnoM5i umysowej2 emo5jom i wyo0raIeniom
umysowym6 Y'adanie umysuZ2 ktNre od0Jdzie siJ w dnia5- ?/=?,
sierpnia *++/ roku2 0Jdzie pierwszym spotkaniem z 5yklu YHmys i
Iy5ieZ otwartym 5zJM5iowo dla szerokiej pu0li5znoM5i2 5-o5iaI
posz5zegNlne sesje tematy5zne przygotowane zostay przede wszystkim
z myMlL o 0ada5za5- z dziedziny psy5-ologii2 nauki o poznaniu2
neuro0iologii i medy5yny2 a zwasz5za o a0solwenta5- odpowiedni5-
kierunkNw studiNw2 ktNrzy szukajL tematNw do pra5 doktorski5-6
%a5-odni 0ada5ze uwagi niez0yt interesujL siJ ws5-odnimi meto=
dami jej Kwi5zenia2 mimo Ie zrozumienie me5-anizmNw jej zwiJksza=
nia jest wspNlnym 5elem 0ada) naukowy5-6 Jednak w 0uddyzmie
Kwi5zenia2 ktNre zwiJkszajL zdolnoMK umysu do podtrzymywania
uwagi2 traktuje siJ jako sposN0 umoIliwiajL5y nam pogJ0ienie kontroli
nad Iy5iem wewnJtrznym i podstawJ Kwi5ze) du5-owy5-6 (esja
poMwiJ5ona uwadze ma w zamierzeniu organizatorNw dostar5zyK
naukow5om okazji do z0adania implika5ji 0uddyjskiej wiedzy o uwadze6
"odo0nL okazjJ stwarza sesja poMwiJ5ona emo5jom6 "sy5-ologia
za5-odnia wyraOnie zakada2 Ie emo5je mogL zaguszyK rozsLdek i osa0iK
zdolnoMK panowania nad umysem i za5-owaniemD 0uddyzm ma do
zao1erowania strategie powM5iLgania emo5ji i odpowiednie metody Kwi5zenia
tej umiejJtnoM5i6 Jednym z 5elNw sesji poMwiJ5onej emo5jom 0Jdzie z0adanie
naukowy5- zaoIe) o ograni5zony5- moIliwoM5ia5- dowolnego kontrolowania
emo5ji6 Innym jest z0adanie siy wspN5zu5ia2 emo5ji w duIej mierze
ignorowanej przez naukJ za5-odniL6
#resz5ie pod5zas sesji2 ktNrej tematem 0JdL wyo0raIenia2 naukow5y
dowiedzL siJ o 0uddyjski5- metoda5- systematy5znego tworzenia o0razNw w
umyMle i i5- kontrolowania2 5zyli o systemie nie majL5ym odpowiednika w
nau5e za5-odniej2 ktNry moIe zwiJkszyK zdolnoMK studiowania wyo0raIe)
zaludniajL5y5- nasz Mwiat wewnJtrzny6
prN5z Dalajlamy poglLdy 0uddyjskie przedstawiaK 0JdL !lan #alla5e2
T-upten Jinpa i Matt-ieu &i5ard2 jak rNwnieI Georges Drey1us2 pro1esor
religioznawstwa z #illiams College2 ktNry 0y mni5-em 0uddyjskim i uzyska
tytu gesze- oraz !ja-n !maro2 'rytyj5zyk2 ktNry jest przeorem tajskiego
klasztoru 0uddyjskiego w 7ali1ornii6
"o stronie naukowej Y'adaniem umysuZ zainteresowao siJ okoo
dziesiJ5iu wy0itny5- u5zony5-6 Na sesji poMwiJ5onej uwadze gNwnym
prelegentem 0Jdzie Jonat-an Co-en2 psy5-iatra2 ktNry kieruje Mrodkiem
'ada) MNzgu2 Hmysu i %a5-owania na Hniwersyte5ie "rin5eton6 # takiej
samej roli na sesji o wyo0raIenia5- wystLpi (tep-en 7osslyn2 dziekan
#ydziau "sy5-ologii Hniwersytetu 4ar3arda i psy5-olog na oddziale
neurologii szpitala ogNlnego Massa5-usetts6 #MrNd u5zestnikNw sesji
poMwiJ5onej emo5jom znajdL siJ starzy 0ywal5y ty5- spotka)2 &i5-ard
Da3idson i "aul Ekman6 "od5zas sesji ko)5owej wy0itny psy5-olog rozwoju z
Hniwersytetu 4ar3arda2 Jerome 7agan2 podzieli siJ re1leksjami o zna5zeniu
tego dialogu6
%godnie z trady5jL spotka) z 5yklu YHmys i Iy5ieZ2 na ktNry5- zawsze
jakiM 1ilozo1 ujmuje tematykJ dyskusji w szerszym kontekM5ie2 swoje re1leksje
przedstawi teI2 o0ok 7agana2 E3an T-ompson2 1ilozo1 z Hniwersytetu $ork w
Toronto6 T-ompson2 ktNry od dawna u5zestni5zy w dialogu miJdzy
0uddyzmem i za5-odniL naukL i 1ilozo1iL2 0y 0liskim wspNpra5ownikiem
8ran5is5a 9areli i wspNautorem ksiLIki 7he Em3o,ie, >in,: Jognitive
Science an, Ruma9 EK1erience- ktNra opisuje wkad myMli 0uddyjskiej w
naukowe 0adania umysu6
NiektNrzy u5zestni5y majL5ego siJ dopiero od0yK spotkania juI teraz
wykazujL Iywe zainteresowanie moIliwoM5iL poszerzenia zakresu swoi5-
0ada)6 #ymieniK tu trze0a zwasz5za (tep-ena 7osslyna z Hniwersytetu
4ar3arda2 zajmujL5ego siJ 0adaniem wyo0raIe) wzrokowy5-6 #stJpne
rozmowy z Matt-ieu &i5ardem o rozwijaniu zdolnoM5i tworzenia o0razNw
umysowy5- poprzez medyta5jJ wizualiza5yjnL zaintrygoway go tak 0ardzo2
Ie rozpo5zL 0adania zaawansowany5- praktykNw medyta5ji2 taki5- jak lama
ser6
V Mind and Li1e gI2 YIn3estigating t-e MindF EE5-anges 'etween
'udd-ism and t-e 'io0e-a3ioral (5ien5es on 4ow t-e Mind #orksZ6 'oston2
M!2 ?/=?, sierpnia *++/6 #iJ5ej in1orma5ji o tym spotkaniu znaleOK moIna
na stronie internetowej www6In3estiga= tingT-eMind6org6
IN("I&!CJ! DL! N!HC%$CIELI
Jako dziedzinJ2 ktNra skorzystaa z naszy5- spotka) z 5yklu YHmys i
Iy5ieZ2 trze0a wymieniK2 o0ok 1ilozo1ii i naukowy5- 0ada) umysu2
pedagogikJ6 #yjeIdIajL5 z D-aramsali2 Mark Green0erg powiedzia2 Ie
Dalajlama zainspirowa go do o0myMlenia sposo0Nw rozwijania pozytywny5-
emo5ji u dzie5i2 5zyli do przeniesienia punktu 5iJIkoM5i jego doty5-5zasowej
dziaalnoM5i w tej s1erze6 "rogramy takie jak "!T4( pomagajL skute5znie
dzie5iom zapanowaK nad negatywnymi2 reaktywnymi aspektami emo5ji =
uspokajaK siJ2 kontrolowaK swoje za5-owania i uMmierzaK zoMK6 Teraz jednak
Green0erg zorientowa
siJ2 Ie innym i rNwnie waInym 5elem 0yo0y dopomaganie dzie5iom w
ksztatowaniu Ypozytywnego umysuZ2 to znacz( postaw taki5- jak
optymizm2 toleran5ja i troska o inny5-6 HwaIa2 Ie mogo0y to pomN5
w osiLgniJ5iu pierwszego 5elu2 radzenia so0ie z dolegliwymi emo5jami6
Mark postanowi napisaK plany zajJK za5-J5ajL5y5- juI szeM5iolet=
nie dzie5i do rozwijania taki5- emo5ji jak wspN5zu5ie oraz 0adajL5y5-
wpyw lek5ji troskliwoM5i2 prze0a5zania i odpowiedzialnoM5i spoe5znej
na dwunasto= i trzynastolatki6 # niektNry5- spoMrNd opra5owany5-
przez niego programNw szkolny5- znalaza juI prakty5zne
zastosowanie 0ardziej konkretna sugestia2 ktNrL podsunJo mu nasze
spotkanie2 a mianowi5ie2 Ie trze0a za5-J5aK dzie5i2 0y 5-waliy siJ
nawzajem za pomaganie so0ie6 &eak5je na to nowum2 jak donosi Mark2
sL do0re = nau5zy5iele mNwiL2 Ie ta prosta metoda ma pozytywny
wpyw na atmos1erJ w klasie6
InnL inspira5jL staa siJ dla Marka rozmowa o kszta5eniu nau5zy=
5ieli6 %aintrygowa go pomys2 0y kaIdego ranka2 przed rozpo5zJ5iem
lek5ji2 nau5zy5iele dyskutowali przez piJK minut w may5- grupa5-2
a0y lepiej uMwiadomiK so0ie2 5o 5-5L w danym dniu ro0iK6 Mogli0y
snuK re1leksje na temat tego2 5o skonio i5- do zostania nau5zy5ielami2
dla5zego u5zL2 5o majL nadziejJ osiLgnLK2 rozmyMlaK o od5zuwanej
przez dzie5i potrze0ie mioM5i i troskliwoM5i2 o tym2 jak mogL im
pomN52 kiedy Ole siJ za5-owujL2 i o sposo0a5- nau5zenia i5- wiJkszej
empatii i troskliwoM5i6 C-5ia z0adaK2 jaki wpyw na nau5zy5ieli = i
u5zniNw = miao0y takie pozytywne skupienie siJ na po5zLtku dnia6
Innym OrNdem inspira5ji stay siJ dla Marka doniesienia &i5-arda
Da3idsona o zmiana5- w mNzga5- osN0 uprawiajL5y5- medyta5jJ6
%a5zL zastanawiaK siJ nad neuro0iologi5znymi skutkami swoi5- pro=
gramNw u5zu5ia spoe5znego i emo5jonalnego i postanowi poszukaK
neuro0iologNw2 ktNrzy mogli0y to z0adaK6 pra5owa program tej
wspNpra5y i teraz2 gdy to piszJ2 wystLpi do wadz 1ederalny5- z po=
daniem o przydzia 1unduszy na te 0adania6
NajwaIniejsza 5-y0a ze wzglJdNw oso0isty5- 0ya dla Marka
5-wila2 kiedy po prelek5ji2 pod5zas rozmowy z DalajlamL przy -er0a=
5ie2 otrzyma od niego zaproszenie do ponownej wizyty w D-a=ramsali2
Ie0y podzieliK siJ swL wiedzL z ty0eta)skimi nau5zy5ielami6 Dalajlama
poprosi go2 0y zapozna i5- ze swojL kon5ep5jL pod5zas doro5znego
szkolenia2 w ktNrym 0iorL udzia nau5zy5iele z Ty0eta)skiej #ioski
Dzie5iJ5ej w D-aramsali i inny5- szkN dla dzie5i u5-odO5Nw z Ty0etu2
rozsiany5- po 5ay5- India5-6 "omimo po5zLtkowy5- trudnoM5i z
ustaleniem dogodnej dla o0u stron daty2 Mark ma juI zaplanowany
wyjazd do D-aramsali6
V In1orma5je o "!T4(2 zo0a5zF www65olorado6eduB5sp3B0lue=
printsBmodelBten=pat-s6-tm6
"&JE7T M!DI(T(7I
JeMli 5-odzi o &i5-arda Da3idsona2 ty5- piJK dni spJdzony5- w
D-aramsali wywaro duIy wpyw na jego program 0adaw5zy6 #
poprzedni5- lata5- 0ardzo interesowaa go neuroplasty5znoMK2 ludzka
zdolnoMK zmieniania emo5ji2 za5-owa) i 1unk5ji mNzgu6 (potkanie to
umo5nio go w postanowieniu zajmowania siJ tL tematykL i poszerzenia
jej o 0adanie roli medyta5ji w rozwijaniu emo5ji pozytywny5-6 C-o5iaI
w przeszoM5i skupia siJ gNwnie na sposo0a5- zmniejszania emo5ji
negatywny5-2 teraz ogromnie zainteresowao go 0adanie sposo0Nw
rozwijania zdolnoM5i wspN5zu5ia i radoM5i6
&i5-iego zdumiao2 Ie o0e5nie w psy5-ologi5znym leksykonie
emo5ji na %a5-odzie 0rakuje wielu waIny5- 5e5- pozytywny5-2 w tym
wspN5zu5ia i Iy5zliwoM5i6 HwaIa2 Ie z powodu i5- wielkiego
zna5zenia dla psy5-ologii2 nie wspominajL5 juI o jednostka5- i spo=
e5ze)stwie2 powinny one znaleOK siJ w 5entrum zainteresowania nauki6
Nowa genera5ja narzJdzi 0adaw5zy5-2 zwasz5za aparatura do
o0razowania pra5y mNzgu2 umoIliwia dokonanie o5eny trwaego
wpywu odwie5zny5- metod na pielJgnowanie ty5- emo5ji2 a zatem
wL5zenie 0ada) emo5ji pozytywny5- do programu nauki6
# tym 5elu &i5-ie zaprasza do swojego madiso)skieego la0orato=
rium 0ardzo doMwiad5zony5- praktykNw medyta5ji2 taki5- jak lama
Qser2 z ktNry5- kaIdy intensywnie Kwi5zy przez parJ lat w samotni6 Jesz5ze w
D-aramsali Dalajlama o0ie5a odwiedziK nastJpnej wiosny la0oratorium
&i5-iego :i2 jak wiemy z rozdziau ?62 dotrzyma sowa;2 5o dodao mu 0odO5a2
0y za5zLK 0adania przed tym terminem6 "ierwsze wyniki sL 0ardzo o0ie5ujL5e6
&i5-ie spodziewa siJ2 Ie program ten potrwa kilka lat6 # tym 5zasie 0Jdzie
M5iLga do Madison 0iegy5- praktykNw medyta5ji i analizowa uzyskane
pod5zas i5- 0adania dane6 %amierza ze0raK wystar5zajL5o duIo dany5-2 a0y
opu0likowaK swoje odkry5ia w jakimM prestiIowym piMmie naukowymD 0iorL5
pod uwagJ pre5yzjJ od5zytNw M&I2 odpowiedniL iloMK in1orma5ji dostar5zyK
mogL 0adania szeM5iu mistrzNw medyta5ji6
Te pro1esjonalne zainteresowania sprawiy2 Ie kariera naukowa &i5-iego
zato5zya w pewnym sensie koo6 "od5zas studiNw podyplomowy5- na
4ar3ardzie 0ardzo interesowa siJ medyta5jLD tematem jego rozprawy
doktorskiej 0ya rola uwagi w medyta5ji6 "NOniej jednak odszed od tej
tematyki2 5zJM5iowo dlatego2 Ie wyniki opieray siJ gNwnie na rela5ja5- osN0
0adany5- i skLpy5- :wedug dzisiejszy5- kryteriNw; dany5- uzyskiwany5-
pod5zas pomiarNw przejM5iowy5- oddziaywa) medyta5ji na pro5esy
1izjologi5zne6 #iedzia2 Ie te 5-wilowe zmiany nie sL 5elem Kwi5ze)
medyta5yjny5-D naj5iekawsza jest przemiana Iy5ia 5odziennego6 Teraz2 majL5
do dyspozy5ji te5-niki o0razowania mNzgu2 moIe 0adaK te utrzymujL5e siJ
zmiany6
V #iJ5ej in1orma5ji2 zo0a5zF -ttpFBBke5k0rainimaging6org i -ttpF
BBpsyp-z6psy5-6wis56edu
HT&%$M$#!NIE &Q#N#!GI
EMCJN!LNEJ
%e wszystki5- u5zestnikNw tego spotkania tym2 na ktNrego wywaro ono
najwiJkszy wpyw2 0y 5-y0a "aul Ekman6 "od5zas dugiej jazdy wy0oistL2
zakurzonL drogL z D-aramsali na lotnisko w Jammu "aul zastanawia siJ2 jakie
zna5zenie moIe mieK ten tydzie) dla jego pra5y naukowej6 "rzed przyjazdem
do D-aramsali su5-a2 ze
zwykym s5epty5yzmem2 opowieM5i o tym2 jak spotkania te zmieniy
naukow5Nw2 ktNrzy 0rali w ni5- udzia6 Teraz sam tego doMwiad5zy6
Naj0ardziej znamienne 0yo to2 Ie znowu po5zu2 iI jest 0lisko spraw2 ktNre
skoniy go do zajJ5ia siJ psy5-ologiL6 Y"oMwiJ5iem ponad 5zterdzieM5i lat
psy5-ologii emo5ji2 a moim pierwotnym 5elem 0yo ro0ienie 5o w mojej mo5y
dla ulIenia ludzkim 5ierpieniom i wyeliminowania okru5ie)stwa = powiedzia6 =
"owrN5iem do moi5- korzeni i dawnej motywa5ji2 a to pozwala mi
wykorzystaK wszystko2 5zego nau5zyem siJ przez te 5zterdzieM5i lat2 dla
osiLgniJ5ia moi5- pierwotny5- 5elNwZ6
Tak wiJ52 doda2 tydzie) ten da mu na nowo Ypo5zu5ie tego2 5o mogJ
zro0iK w nastJpnej2 ostatniej epo5e mojego Iy5iaZ6 C-o5iaI juI od pewnego
5zasu stopniowo wyz0ywa siJ rNIny5- o0owiLzkNw2 po raz pierwszy od
niemal dziesiJ5iu lat po5zu siJ tak2 jak0y podejmowa siJ nowy5- =
opra5owania i w5ielenia w Iy5ie programu Kwi5zenia umysu dla dorosy5-2
ktNrego pomys przyszed mu do gowy pod5zas naszej dyskusji6 "rogram ten
juI istnieje i nosi nazwJ YHtrzymywanie rNwnowagi emo5jonalnejZ6
# Madison przedstawi pokrNt5e Dalajlamie doty5-5zasowe dziaaniaF
= (yszaem w D-aramsali2 jak #asza PwiLto0liwoMK prosi o podjJ5ie
0ada)2 ktNre wykazay0y poIytki pynL5e ze Mwie5kiej wersji medyta5ji6 7ilku
z nas zastosowao siJ do tej proM0y2 a opra5owane przez nas podejM5ie L5zy
Kwi5zenia medyta5yjne z za5-odnimi te5-nikami psy5-ologi5znymi6 #
0adania5- wykorzystujemy grupJ kontrolnL i psy5-ologi5zne oraz 0iologi5zne
pomiary stanu przed treningiem medyta5yjnym2 tuI po nim i rok po jego
zako)5zeniu2 Ie0y siJ przekonaK2 jakie moIe to mieK poIyte5zne skutki6
"aula zdumiao i poruszyo to2 Ie = usyszawszy o plana5- 0adaw5zy5- w
rama5- tego programu i potrze0ie ze0rania pieniJdzy na i5- realiza5jJ =
Dalajlama zo0owiLza siJ przekazaK na ten 5el S+ tysiJ5y dolarNw z
-onorariNw za swojL ksiLIkJ6 'y to wido5zny znak tego2 jak wielkL wagJ
przykada Dalajlama do 0ada) naukowy5-6
(ednem programu utrzymywania rNwnowagi emo5jonalnej jest Mwie5ka
1orma medyta5ji o MwiadomoM5i2 nad ktNrL &i5-ie = jak poin=
1ormowa w D-aramsali :zo06 rozdzia ?,6; = prowadzi 0adania
wspNlnie z Jonem 7a0at=%innem6 prN5z u5zenia siJ MwiadomoM5i2
u5zestni5y kursNw prowadzony5- w rama5- programu skorzystajL teI z
metod za5-odniej psy5-ologii2 taki5- jak przejJte z 0ada) nad sto=
sunkami miJdzy maIonkami pozytywne rozwiLzywanie kon1liktNw
5zy 0JdL5e wynikiem wasny5- 0ada) "aula sposo0y rozpoznawania
ledwie zauwaIalny5- mimi5zny5- wyrazNw emo5ji6 Cay program
moIe wzmo5niK wszystkie aspekty inteligen5ji emo5jonalnej2 uMwia=
domienie so0ie wasny5- emo5ji i emo5ji inny5- osN0 oraz umiejJtne
radzenie so0ie z nimi6
Do stworzenia programu utrzymywania rNwnowagi emo5jonalnej
przy5zynio siJ w jakiM sposN0 wielu z u5zestnikNw rozmNw w D-a=
ramsali6 I tak2 !lan #alla5e i Matt-ieu &i5ard :jak rNwnieI Jon 7a0aat=
%inn2 ktNry wspNpra5owa z &i5-ardem Da3idsonem przy naukowej
o5enie medyta5ji o MwiadomoM5i; wziJli aktywny udzia w opra5owaniu
treningu MwiadomoM5i6 Mark Green0erg2 jeden z ty5- u5zestnikNw
spotkania2 ktNrzy naj0ardziej entuzjasty5znie odnieMli siJ do pomysu
stworzenia programu eduka5ji emo5jonalnej dla dorosy5-2 zgosi swNj
ak5es jako koordynator naukowy2 pomagajL5 w opra5owaniu metod
o5eny jego skute5znoM5i6 Natomiast Jeanne Tsai wykorzysta wiedzJ
na0ytL pod5zas studiNw nad emo5jami do opra5owania i prowadzenia
pomiarNw MwiadomoM5i interpersonalnej2 ktNre 0JdL jednym z
elementNw o5eny skute5znoM5i programu6 7iedy piszJ te sowa2
opra5owano juI 1azJ pilotaIowL6
V Najnowsze dane o postJpie pra5 nad programem2 zo0a5zF
www6MindandLi1e6org
"&JE7T '!D!NI! #$JXT7#$C4 (Q'
Do pokrewnego projektu asumpt daa niezwykle poruszajL5a roz=
mowa prywatna2 ktNrL "aul Ekman od0y z DalajlamL pod5zas
Mrodowej przerwy na -er0atJ6 7iedy 5Nrka "aula2 Ewa2 zadaa Da=
lajlamie oso0iste pytanie2 5-5L5 poznaK jego opiniJ o zwiLzka5-
miJdzy dwojgiem ludzi2 Jego PwiLto0liwoMK ujL jej2 a potem "aula2
donie i 5zule je po5iera6 'yo to2 jak wspomnia pNOniej "aul2 5oM2 5o
niektNrzy nazwali0y Ymisty5znym2 odmieniajL5ym 5zowieka przeIy=
5iem6 "rzez ty5- piJK 5zy dziesiJK minut przenikao mnie niewytu=
ma5zalne 5iepo666 to 5udowne 5iepo ogarnJo 5ae moje 5iao2 twarz6
'yo nama5alne6 "rzez 5ay 5zas2 kiedy przy nim siedziaem2 5zuem
takL do0roK2 jak nigdy w5zeMniej w 5aym moim Iy5iuZ6
'y to dla niego moment sz5zegNlny = 5zu2 Ie ota5za go wielko=
dusznoMK2 troska i wspN5zu5ie6 ! przy tym naoIyo siJ to na
w5zeMniejsze stwierdzenie Dalajlamy2 Ie jest on do0rym oj5em6
#szystko to do gJ0i poruszyo "aula6
Mniej wiJ5ej rok pNOniej2 opowiadajL5 o tym przeIy5iu2 "aul
okreMli je2 a takIe zmiany2 ktNre spowodowao2 jako jedno z naj0ardziej
traumaty5zny5- wydarze) w swoim Iy5iu6
= MNj oj5ie5 0y 5zowiekiem gwatownym = powiedzia6 = 7iedy
miaem osiemnaM5ie lat2 oznajmiem mu2 Ie postanowiem studiowaK
psy5-ologiJ2 a nie medy5ynJ jak on666 0y pediatrL6 &zek na to2 Ie nie
0Jdzie mnie 1inansowa6 %apytaem go2 5zy 5-5e2 Ie0ym 5zu do niego
to2 5o on 5zu do swojego oj5a2 ktNry teI odmNwi s1inansowania jego
studiNw6 #alnL mnie tak2 Ie upadem na podogJ6 7iedy siJ
podniosem2 powiedziaem mu2 Ie uderzy mnie ostatni raz2 0o jestem
wiJkszy od niego i oddam mu2 jeMli jesz5ze raz sprN0uje6 #yniosem siJ
z domu i spotkaem siJ z nim ponownie dopiero po dziesiJ5iu lata5-6 =
d tamtej pory = doda = a minJo piJKdziesiLt lat2 mniej wiJ5ej raz w
tygodniu miewaem napady zoM5i2 ktNry5- pNOniej Iaowaem6 !le w
dniu2 w ktNrym przeprowadziem tJ prywatnL rozmowJ z Jego
PwiLto0liwoM5iL2 wszystko siJ zmienio6 "rzez nastJpne 5ztery miesiL5e
nie po5zuem nawet lekkiego przypywu zoM5i2 a przez 5ay ostatni rok
nie zdarzyo mi siJ ani razu wy0u5-nLK zoM5iL6 "rzez 5ae Iy5ie
wal5zyem z porywami zoM5i2 a teraz2 prawie rok po tej rozmowie2 sL
one nadal 0ardzo rzadkie6 #ierzJ2 Ie kontakt z takL do0ro5iL moIe
zmieniK 5zowieka6
# psy5-ologii2 jak 5-y0a w Iadnej innej z nauk2 auto0iogra1ia
przenika do teorii = doMwiad5zenia Iy5iowe psy5-ologa sL jednym ze
OrNde dostar5zajL5y5- materiaNw do o0rN0ki teorety5znej6 "aul2
naukowie5 z prawdziwego zdarzenia2 zainspirowany owym przeIy5iem2
5-5e zajLK siJ 0adaniem zmieniajL5ego oso0owoMK wpywu interak5ji z
tak niezwykymi jednostkami jak Dalajlama6 Z#5ielajL5 w Iy5ie to
postanowienie2 opra5owa Y"rojekt niezwyky5- osN0Z2 ktNry opisa
pod5zas ponownego spotkania z DalajlamL w Madison6 "ierwszL oso0L2
ktNra wziJa udzia w eksperymenta5- prowadzony5- w rama5- tego
projektu2 0y lama ser :5o opisaem w rozdziale ?6;6 "oniewaI taki5-
wyjLtkowy5- osN0 jest niewiele i rozsiane sL po 5aym Mwie5ie2 rNIne
la0oratoria dzielL siJ nimi z innymi2 0adajL5 je na rNIne sposo0y6 #
Madison &i5-ard Da3idson wykorzystuje metody o0razowania mNzgu
w 0adania5- dugotrway5- skutkNw neu=ro0iologi5zny5- Kwi5ze)
medyta5yjny5-2 natomiast na Hniwersyte5ie 7ali1ornijskim "aul stosuje
takie metody jak o5enianie pre5yzji od5zytywania emo5ji z i5-
mimi5zny5- ekspresji w 5elu ustalenia wpywu medyta5ji na empatiJ i
inne umiejJtnoM5i emo5jonalne6
V Najnowsze dane o postJpie pra5 nad programem2 zo0a5zF www6
paulekman6 5om
#$MI!N! D#H(T&NN!
Cz5igodny !ja-n Ma-a (om5-ai 7usala5itto :jak 0rzmi jego peny
tytu; spojrza na te projekty 0adaw5ze z 5iekawego punktu widzenia2
zauwaIajL52 Ie dialog miJdzy 0uddyzmem a naukami o umyMle jest
wymianL dwustronnL6 7ilka miesiJ5y po spotkaniu w D-aramsali
powiedzia w rozmowie z goM5iem z !meryki2 Ie 0adanie naukowymi
metodami wy0itny5- mistrzNw medyta5ji i mierzenie w ten sposN0
wpywu osiLgniJK du5-owy5- na mNzg jest 0ardzo waIne6
Jeden z powodNw uznania dla taki5- 0ada) wiLza siJ z narastajL=
5ym pro0lemem2 ktNry dostrzega w Tajlandii = spoe5znymi kosztami
niepokojL5y5- emo5ji2 przejawiajL5y5- siJ na przykad 5oraz wiJkszym
wskaOnikiem maltretowany5- i wykorzystywany5- seksualnie dzie5i6
HwaIa2 Ie 0adania naukowe dokumentujL5e korzyM5i pynL5e
z praktyk 0uddyjski5- wywary0y duIy wpyw na spoe5ze)stwa kra=
jNw azjaty5ki5-2 gdzie jego zdaniem za5zyna panowaK 5oraz wiJkszy
0rak zrozumienia wartoM5i nauk i Kwi5ze) 0uddyjski5-6 HjL to takF =
#pyw %a5-odu 0Jdzie waInym 5zynnikiem stymulujL5ym za=
interesowanie wartoM5iami 0uddyjskimi i i5- ak5epta5jJ6 JeMli my2 Ta=
jowie2 sami 5oM ro0imy2 to mamy skonnoMK do lek5ewaIenia tego2 ale
eks5ytujemy siJ 5zymM2 5o przy5-odzi z %a5-odu6
%!"!D! 7H&T$N!
JeMli 5-odzi o 8ran5is5a 9arelJ2 na kilka dni przed spotkaniem w
Madison nadesza smutna wieMK6 # przesz5zepionej wLtro0ie odkryto
nawrNt zoMliwego nowotworu2 ktNry mimo intensywnej 5-emioterapii
rozprzestrzenia siJ6 Lekarze poddali siJ = medy5yna nie 0ya juI w
stanie ni5 zro0iK6 "rze0ywa z rodzinL w domu i nie 0yo nawet mowy o
tym2 0y przy0y do Madison6 # tej sytua5ji !dam Engle2 ktNry wespN z
8ran5iskiem zaoIy Instytut Hmysu i Ay5ia2 zorganizowa dwustronne
poL5zenie audiowizualne przez Internet6 8ran5is5o 0y z nami pozornie
o0e5ny2 o0serwujL5 prze0ieg spotkania na ekranie monitora w swojej
sypialni w "aryIu6
"o spotkaniu wszys5y napisaliMmy2 5o nam dyktowao ser5e na
kart5e2 ktNrL nastJpnego dnia przekaza mu jego wspNpra5ownik2
!nton Lutz2 wystJpujL5y w Madison w jego imieniu6
%aledwie kilka dni pNOniej 8ran5is5o zmar6 "rzyglLdajL5 siJ z
daleka prelek5jom wygaszanym w Madison przed DalajlamL2 wiedzia2
Ie nad jego Iy5iem zapada kurtyna6
"&%$"I($
Ro101ia( 66 La'a w laboratoriu'
?6 Ty5- szeMK 0adany5- stanNw medyta5ji nosi w jJzyku ty0eta)skim nastJpujL5e
:podane tu w translitera5ji; nazwyF wizualiza5ja = )(erim (i,am 0ha yi mig pa2
kon5entra5ja jednopunktowa = tse chi) ting nge( ,/in- wspN5zu5ie = migme( n(ing$'e(S
poMwiJ5enie = lama la moguS odwaga = gang la (ang fig pa med pey mig paD stan otwarty
= rig1aCi cho) s-ag6
*6 (-aron (alz0erg :?CSS;2 Loving)in,ness- (-am0-ala2 'oston6
/6 % reak5jL wzdrygniJ5ia zwiLzana jest pewna miJdzykulturowa oso0liwoMK6
tNI 5o najmniej w piJ5iu jJzyka5- istnieje spe5jalne sowo na okreMlenie osN02 ktNre
reagujL przesadnie na pojawiajL5y siJ nagle i niespodziewanie dOwiJk lu0 widok6 I5-
reak5ja jest tak przesadna2 Ie sprawia niemal komi5zne wraIenie =w kaIdym razie tak to
wyglLda w o5za5- osN0 postronny5-6 Dla uzyskania tego e1ektu takim nadwraIliw5om
pata siJ w owy5- piJ5iu kultura5- nieustannie 1igle6 %o06F &onald C6 (imons2 6ooT
Julture- EK1erience- an, the Stanie BefleK- E1ord Hni3ersity "ress2 Nowy Jork ?CC@6
,6 Mimo to neuro0iolodzy nadal nie sL pewni2 5o wywouje te zmiany = 5zy sL one
wynikiem zwiJkszenia wagi synapty5znej wskutek Yty5iaZ neuronNw w nowy5-
poL5zenia5-2 5zy teI odgrywa w tym pewnL rolJ zwiJkszenie siJ li5z0y komNrek
nerwowy5-6 %o06F T6 El0ert2 C6 "antery2 C6 #ien0ru5-2 '6 &o5kstro-2 E6 Tau02 0ncrease,
Jortical Be1resentation of the Fingers of the Left Ran, in String Pla(ers- Y(5ien5eZ *>+
:S*/,;F ?CCS2 s6 /+S=/+>6
S6 76 !6 Eri5sson2 &6 T6 7rampe2 C6 Tes5-=&omer2 7he Bole of Deli3erate Practice
in the Ac*uisition of EK1ert Performance- Y"sy5-ologi5al &e3iewZ ?++ :?CC/;2 s6 /@/=
,+@6
@6 Na przykad "aul #-alen2 neuro0iolog i kolega Da3idsona z Hniwersytetu
#is5onsin2 odkry2 Ie mikroekspresje sL rozpoznawane przez 5iao migdaowate i
powiLzane z nim o0wody nerwowe6 'adania pokazujL2 Ie rozpoznaje ono pewne miny
nawet wtedy2 kiedy pojawiajL siJ one na uamek sekundy i nastJpuje po ni5- tak zwany
0odzie5 maskujL5y :na przykad o0ojJtna mina;2 ktNry nie pozwala nam Mwiadomie
spostrze5 tego wyrazu emo5ji6 # opisany5- tu eksperymenta5- pokazuje siJ na ogN
zdjJ5ie twarzy przez trzydzieM5i trzy tysiJ5zne sekundy6 #yniki2 ktNre uzyska ser i
Nw drugi mistrz medyta5ji w 0adania5- zdolnoM5i od5zytywania mikroekspresji2
Mwiad5zL2 Ie odpowiednie pomiary 1unk5ji mNzgu wykazaK mogL zmiany w tym
o0wodzie nerwowym majL5ym gNwny oMrodek w 5iele migdaowatym2 ktNre sL
wynikiem dugotrway5- Kwi5ze) :5-o5iaI nie wiadomo jesz5ze dokadnie2 jakiej
konkretnie i5- odmiany;6
>6 "6 (6 Eriksson2 E6 "er1ilie3a2 T6 'jork=Eriksson2 !6 M6 !l0orn2 C6 Nord0org2 D6
!6 "eterson2 Y86 46 Gage2 Deurogenesis in the A,ult Ruma9 Ri11ocam1us- YNaturJ
Medi5ineZ ,2 ?? :?CC<;2 s6 ?/?/=?/?>6
<6 8ran5is5o 9arela2 Deuro1henomenolog(: A >etho,ologicalBeme,( to the Rar,
Pro3lem- YJournal o1 Cons5iousness (tudiesZ / :?CC@;2 s6 //+=//S6
C6 # tej serii eksperymentNw poddano EEG sera zoIonej analizie komputerowej
w 5elu odkry5ia momentu2 w ktNrym za5zynajL siJ i ko)5zL poL5zenia 1unk5jonalne
miJdzy rNInymi rejonami mNzgu6 9arela opra5owa te5-nikJ pomiaru2 ktNra ukazywaa2
5zy wz0udzenie w pewnej grupie neuronNw za5zyna od0ywaK siJ w spe5y1i5znym
rytmie2 ktNry przejmujL grupy neuronNw w inny5- 5zJM5ia5- mNzgu2 5zyli dynamikJ
5-arakterysty5znL dla wzmoIonej2 osiLgajL5ej YmasJ kryty5znLZ2 aktywnoM5i mNzgu2
niez0Jdnej dla podtrzymania myMli6 Metoda ta polega na wyodrJ0nieniu z 5-aoty5znej
masy 5zynnoM5i mNzgu jednego krNtkiego postrzeIenia6 # tym 5elu 9arela wykorzysta
Nw moment rozpoznania2 w ktNrym nagle dostrzegamy w 0ezksztatnej po5zLtkowo
masie znany ksztat6
?+6 NajwyraOniej 5-y0a widaK to 0yo pod5zas stanu otwartego2 kiedy ser ani nie
powstrzymywa siJ od myMlenia i postrzegania2 ani nie podLIa torem ty5- myMli i
spostrzeIe)2 le5z pozwala swo0odnie przepywaK wszystkiemu2 5o zrodzio siJ w jego
umyMle2 nie skupiajL5 siJ na ni5zym6 %dawao siJ to mieK odzwier5iedlenie na poziomie
mNzgu w posta5i niewielkiej syn5-ronii aktywnoM5i rNIny5- o0szarNw6 7iedy natomiast
ser kon5entrowa uwagJ2 w momen5ie rozpoznania syn5-ronizowao pra5J wiele
rejonNw mNzgu6
??6 !ntoine Lutz2 J6="6 La5-auE2 J6 Martinerie2 86 J6 9arela2 8ui,ing the Stu,( of
6rain D(namics 3( ;sing First$Person Data: S(nchron( Patterns Jorrelate with
Fngoing Jonscious States During a Sim1le Visual 7as)- Y"ro5eedings o1 t-e National
!5ademy o1 (5ien5es o1 t-e Hnited (tates o1 !meri5a CCZ :*++*;2 s6 ?S<@=?SC?6
?*6 Na przykad w 0ardzo nagoMniony5- 0adania5- medyta5ji wykorzystano
("ECT2 ktNre ro0i o0razy w tempie2 w ktNrym rejony mNzgu prze5-wytujL dany typ
molekuy2 w tym przypadku ozna5zajL5y przepyw krwi6 "orNwnano jeden okres
medyta5ji z okresem rozluOnienia u osN02 ktNre zna5znie rNIniy siJ doMwiad5zeniem
medyta5yjnym6 Dane te ukazay wiJksze rejony mNzgu po0udzane pod5zas medyta5ji2
tak jak kora 5zoowa2 ale metody uIyte przy analizie o0razNw 0yy doMK toporne6
HIyte5znoMK tego stadium ograni5za teI 1akt2 Ie porNwnano tylko jeden okres medyta5ji
z jednym okresem spo5zynku2 wskutek 5zego nie wiadomo2 5zy odkryte wzor5e
po0udzenia sL powtarzalne2 a wiJ5 5zy moIna je uwaIaK za wiarygodne odpowiedniki
medyta5ji6 "oza tym 0ada5ze wyszli daleko poza to2 5o ukazyway dane2 stawiajL5
wLtpliwe twierdzenia o roli2 jakL zao0serwowane przez ni5- wzory aktywnoM5i mNzgu
odgrywajL w wytwarzaniu pod5zas medyta5ji Yzmienionego po5zu5ia przestrzeniZ2 ktNre
moIe wywoywaK u5zu5ie przekra5zania grani5 swego 5iaa6 !6 New0erg i in62 7he
>easurement of Jere3ral 6loo, Flow During the Jom1leK Jognitive 7as) of
>e,itation: A Preliminar( SPEJ7 Stu,(- Y"sy5-iatry &esear5-Z *++?2 ?+@2* :*++?;2 s6
??/=?**6
?/6 "ojJ5ie zmieniony5- 5e5- MwiadomoM5i zaproponowaem wraz z Da3id=sonem
w artykule2 ktNry napisaliMmy2 0JdL5 jesz5ze na 4ar3ardzie w lata5- siedemdziesiLty5-6
n 0y wNw5zas magistrantem2 a ja wizytujL5ym pra5ownikiem wydziau6 %o06F
&i5-ard J6 Da3idson2 Daniel J6 Goleman2 7he Bole of Attention in >e,itation an,
R(1nosis: A Ps(cho3iological Pers1ectwe on 7ransformations ofJons$ciousness- YT-e
International Journal o1 Clini5al and EEperimental 4ypnosisZ *S2 , :?C>>;2 s6 *C?=/+<6
Ro101ia( %+ Nau#owie$
?6 #ykad trady5yjnej kosmologii zawiera o0szerne kompendium teorii 0uddyjskiej
zwane A3hi,harm*+
Ro101ia( 78 Z 1a$4o0nie& 3er"3e#t%w%
?6 "ra5J magisterskL !lana #alla5e[a wydano w dwN5- toma5-F Jhoosing Bealit(:
A 6u,,hist View ofPh(s)s an, the >in, :It-a5a2 Nowy Jork ?C<C; oraz 7ranscen,ent
?is,om :It-a5a2 Nowy Jork ?C<<;2 z ktNry5- drugi zawiera angielski przekad dziea
Pantidewy wraz z komentarzem Dalajlamy6
*6 Nie5o zmienionL wersjJ tej rozprawy opu0likowano pNOniej pod tytuem 7he
6ri,ge of Uuiescence: EK1eriencing 7i3etan 6u,,hist >e,itation :pen Court2 C-i5ago
?CC<;6
/6 %o06F Daniel Goleman :red6;2 RealingEmotiom: Jonversations luith theDalai
Lama on >in,fulness- Emotions- an, Realth :(-am0-ala2 'oston ?CC@;6 Ten sam temat
niskiego po5zu5ia wasnej wartoM5i pojawi siJ we w5zeMniejszy5- rozmowa5-2 zo06F
Daniel Goleman :red6;2 ?orl,s in Rarmon(: Dialogues on Jom1assionate Action
:"arallaE2 'erkeley ?CC*;6
Ro101ia( ,6 P"%$4olo9ia bu00%&"#a
?6 Matt-ieu &i5ard2 fourne( to Enlightenment: 7he Life an, ?orl, of :(entse
Bin1ocze- S1iritual 7eacher from 7i3et- !perture2 Nowy Jork ?CC@6 7iedy Matt-ieu
&i5ard zosta mni5-em2 Kwi5zy po5zLtkowo pod kierunkiem najstarszego syna
7angyura2 Tulku "emy #angyala2 ktNry pNOniej zaoIy oMrodki medyta5ji w doli nie
Dordogne we 8ran5ji6
*6 # teksta5- 0uddyjski5- opisuje siJ ten 0ardzo su0telny poziom jako Ypod=
stawowe kontinuum MwiadomoM5i2 ktNre roz5iLga siJ poza pojJ5iami podmiotu i
przedmiotuZ6
Ro101ia( :8 Anato'ia 3r1%3a0(o2$i u'%"(u
+ 0raz powstajL5y w umyMle w wyniku dugotrwaej kon5entra5ji myMli uwaIa
siJ za pewnego rodzaju 1ormJD w epistemologii 0uddyjskiej 1orma niekonie5znie
ograni5za siJ do przedmiotNw materialny5-6 (L trzy rodzaje 1orm6 Do jednego z ni5-
naleIL przedmioty materialne2 nama5alne2 ktNre postrzegamy wraz z i5- widzialnymi
waM5iwoM5iamiF ksztatem2 kolorem i tak dalej6 !le sowo Y1ormaZ nie odnosi siJ w tym
kontekM5ie jedynie do 1orm wizualny5-6 HIyte jest tu w zna5zeniu szerokim2 ktNre
o0ejmuje przedmioty YpostrzeganeZ wszystkimi piJ5ioma zmysami2 w tym na przykad
Y1ormyZ dOwiJkNw6 Do drugiego rodzaju naleIL 1ormy2 ktNre sL wprawdzie widzialne2
ale niematerialne2 takie jak od0i5ie w lustrze6 8ormy trze5iego rodzaju sL wyL5znie
przedmiotem poznania umysowego6
%+ Jest to piJK rodzajNw 1orm naleIL5y5- do kategorii Y1orm MwiadomoM5i
umysowejZF :?; 1ormy powstajL5e ze skupienia elementNw = przedmioty poznania
zmysowego2 :*; 1ormy przestrzenne2 w sensie pola 1izy5znego2 w ktNrym do5-odzi do
postrzegania2 :/; 1ormy powstajL5e z o0ietni5 :jest to termin sz5zegNlnie te5-ni5zny =
odnosi siJ na przykad do 1orm powstajL5y5- wtedy2 kiedy ktoM stosuje siJ do regu
klasztorny5-;2 :,; 1ormy wyimaginowane2 :S; 1ormy powstajL5e w wyniku medyta5ji6
%o06F Je11rey 4opkins2 >e,itation on Em1tiness- #isdom2 'oston ?CC@2 s6 */*=*/S6
V+ 0razy2 ktNre powstajL wskutek wizualiza5ji pod5zas medyta5ji2 nie sL
dolegliwe6
W+ Ty0eta)ski termin ,roto) odnosi siJ nie tylko do rei1ika5ji2 ale takIe do przy=
pisywania rze5zywistoM5i 5e5-2 ktNry5- nie posiada2 al0o do postrzegania 0ytNw2 ktNre w
rze5zywistoM5i nie istniejL6 % ni-ilizmem al0o zaprze5zeniem mamy do 5zynienia za
kaIdym razem2 kiedy ktoM zaprze5za istnieniu 5zegokolwiek2 5o 1akty5znie istnieje6
"+ (tep-en Jay Gould2 7he Pan,as 7hum3- ## Norton2 Nowy Jork ?C<+6
X+ &ozprawJ T-uptena Jinpy przygotowuje do wydania Curzon6 Ma ona nosiK
tytuF 7song)ha1as Philoso1h( of Em1tiness: Self Bealit( an, Beason in 7i3etan
7hought+
7+ +?i3er Leaman :red6;2 Enc(clo1e,ia ofAsian Philoso1h(- &outledge2 Nowy Jork
*++?6
&+ # 1ilozo1ii 0uddyjskiej nigdy nie 0yo sowa odpowiadajL5ego dokadnie
Yemo5jiZ6 Jak pisze Georges Drey1us :podo0nie jak T-upten Jinpa2 tuma5z Dalajlamy2
ale w zakresie jJzyka 1ran5uskiegoD teI ma tytu gesze i u5zy o0e5nie 1ilozo1ii w
#illiams College;2 niektNrzy nau5zy5iele ty0eta)s5y2 0orykajL5y siJ z pro0lemem
przekadu uIywanego przez ludzi %a5-odu terminu Yemo5jaZ2 ukuli ostatnio nowe sowo
Ytshor m(ong= dla wyraIenia tego pojJ5ia6 Termin ten2 ktNry zna5zy dosownie
YprzeIy5ie u5zu5iaZ2 nie jest jesz5ze powsze5-nie uIywany w ty0eta)skim2 a w
kontekM5ie 0uddyjskim ma niewielkie zastosowanie6 %o06F Georges Drey1us2 YIs
Compassion an EmotionU ! Cross=Cultural EEploration o1 Menral
TypologiesZ2 wF &i5-ard J6 Da3idson i !nnJ 4arrington :red6;2 Visions of
Jom1assion: ?estern Scientists an, 7i3etan 6u,,hists EKamine Ruma9 Datur- E1ord
Hni3ersity "ress2 Nowy Jork *++*6
C6 D-armakirti2 Jommentar( on Vali,Perce1tion :ze OrNde ty0eta)ski5-;6
?+6 Jeden tekst 0uddyjski2 8ui,e to the 6o,hisatwa ?a( ofLife Pantidewy2 za5-J5a
wyznaw5Nw do wz0udzenia u sie0ie wiary we wasne przypadoM5i umysu i ego=
5entryzmu2 do prakty5znego wykorzystania energii zoM5i dla 5elNw du5-owy5-2 5zyli
5zegoM2 5o moIna 0y nazwaK szla5-etnym gniewem6 (antidewa za5-J5a teI do
rozwijania mJstwa i wiary w zdolnoMK osiLgniJ5ia prze0udzenia2 5o nie ma ni5
wspNlnego z dolegliwL dumL2 to jest z arogan5kim przekonaniem o swej rzekomej
wyIszoM5i6 &NwnieI wadOrajana u5zy2 jak przemieniaK przywiLzanie w sz5zJM5ie2 zoMK
w jasnoMK2 a urojenia w niepojJ5iowL mLdroMK w pro5esie 0JdL5ym 5zymM w rodzaju
al5-emii umysowej6 %o06F Lama T-u0ten $es-e2 0ntro,uction to 7antra: A Vision
of7otalit(- #isdom2 'oston ?C<>6
??6 &i5-ard Lazarus2 Emotion an, A,a1tation- E1ord Hni3ersiry "ress2 Nowy
Jork ?CC?6
?*6 # trady5ji indoty0eta)skiej dwie gNwne wersje A3hi,3arm( oraz wersja pa
lijska i sanskry5ka rNIniL siJ w wielu sz5zegNa5-6 #iJkszoMK ty5- rNIni5 jest mao
istotna6 Na przykad w literaturze palijskiej istniejL dwie rNIne wersje listy 5zyn
nikNw umysowy5-2 jedna z ni5- wymienia i5- piJKdziesiLt dwa2 druga tylko 5zter
dzieM5i osiem6 Dwiema gNwnymi wersjami A3hi,3arm(- OrNda list przypadoM5i
umysu2 sL w trady5ji ty0eta)skiej A3hi,harma Samu))a'a i A3hi,harma)oaS wer
sja palijska zwie siJ A33i,hamma+
Ro101ia( ;8 Uniwer"alno2< e'o$&i
?6 "aul Ekman2 8ri11e, 3( Emotion- Times 'ooksB4enry 4olt2 Nowy Jork2 w
druku6
*6 "6 Ekman2 #6 8riesen i M6 +[(ulli3an2 Smiles ?hen L(ing- YJournal o1 "ersonality
and (o5ial "sy5-ologyZ S, :?C<<;2 s6 ,?,=,*+ oraz "6 Ekman2 &6 J6 Da3idson i #6
8riesen2 Emotional EK1ression an, 6rain Ph(siolog( 00: 7he Duchenne Smile- YJournal
o1 "ersonality and (o5ial "sy5-ologyZ S< :?CC+;2 s6 /,*=/S/6 # nie pu0likowanej pra5y
Jo-n Gottman z Hniwersytetu #aszyngto)skiego opisa 0adania porNwnaw5ze min
sz5zJMliwy5- i niesz5zJMliwy5- par maIe)ski5-2 ktNrymi witajL siJ2 spotykajL5 siJ pod
konie5 dnia6 "rzy uMmie5-aniu siJ par sz5zJMliwy5- kur5zyy siJ miJMnie wokN o5zu6
"ary niesz5zJMliwe uMmie5-ajL siJ tylko ustami6
/6 & Ekman2 M6 +[(ulli3an2 M6 G6 8rank2 A Few Jan Jatch a Liar- Y"sy=5-ologi5al
(5ien5eZ ?+ :?CCC;2 s6 *@/=*@@6
,6 &6 J6 Da3idson2 "6 Ekman2 (6 (enulius i #6 8riesen2 EmotionalEK1ression an,
6rain Ps(cholog( 0: A11roachf?ith,rawal an, Jere3ral As(mmetr(- YJournal o1
"ersonality and (o5ial "sy5-ologyZ S< :?CC+;2 s6 //+=/,?6
S6 %o06F "eter (alo3ey i Jo-n D6 Mayer2 Emotional 0ntelligence- YImagination2
Cognition and "ersonalityZ C2 / :?CC+;2 s6 ?<S=*?? oraz Daniel Goleman2 0nteligenc'a
emoc'onalna- Media &odzina2 "ozna) ?CC>6
@6 NajogNlniejsze ty0eta)skie terminy na okreMlenie myMli2 to)1a i namto)-
o0ejmujL rNwnieI emo5je6
>6 %o06 na przykadF Daniel Goleman2 Y'udd-ist "sy5-ologyZ2 wF Cal3in 4all i
Gardner Lindzey2 7heories of Personalit(- #iley2 Nowy Jork ?C><6
<6 mNwienie zna5zenia zwiLzku miJdzy matkL i dzie5kiem2 zwasz5za w od=
niesieniu do medyta5yjnego rozwijania wspN5zu5ia w 0uddyzmie2 zo06F Tsong=k-apa2
7he Princi1al 7eachings of 6u,,hism- przekadF Ges-e Lo0sang T-ar5-in2 Classi5s o1
Middle !sia2 4owell2 N6 J62 ?C<<2 s6 CS=?+>6
C6 Dalajlama przyto5zy dwa przykadyF kontempla5jJ un'a- 5zyli pustki2 i analizJ
wspNzaleInoM5i wszystki5- rze5zy6
Ro101ia( =8 Piel>9nowanie rwnowa9i e'o$&onalne&
?6 Dalajlama zauwaIy2 Ie pojJ5ie ,h'ana $ poziomNw po5-oniJ5ia 5zy zanurzenia
siJ w medyta5ji = oraz su0telnoM5i rNIny5- stanNw kontempla5yjny5- wspNlne sL
0uddyzmowi i wielu innym trady5yjnym szkoom myMli -induskiej6 &NIni5e miJdzy
tymi poziomami opisuje siJ w kategoria5- stopnia rozkoszy2 za5-wytu2 radoM5i lu0
spokoju2 5-arakterysty5zny5- dla kaIdego z ni5-6 'yK moIe inne szkoy2 w ktNry5-
kadzie siJ duIy na5isk na takie medyta5je i zrozumienie poziomNw kon5entra5ji
umysu oraz na medyta5je nad destruk5yjnL naturL tego2 5o zwiemy przypadoM5iami
s1ery poILdania2 majL terminy odpowiadajL5e z gru0sza Yemo5jiZ6
*6 %o06 na przykadF &6 J6 Da3idson i #6 Irwin2 7he Functional Deuroanatom( of
Emotion an, Affective St(le- YTrends in Cogniti3e (5ien5eZ / :?CCC;2 s6 ??=*?6
/6 # rNIny5- szkoa5- i odmiana5- 0uddyzmu istnieje kilka wersji list 5zynnikNw
umysowy5-6 Inne OrNdo ty0eta)skie wymienia osiemdziesiLt 5zynnikNw2 natomiast
gNwny tekst przyjmowany w trady5ja5- tajskiej i 0irma)skiej opisuje piJKdziesiLt dwa
5zynniki umysowe2 ale napomyka2 Ie w rze5zywistoM5i jest i5- niesko)5zenie wiele6
7rNtko mNwiL52 listy te zdajL siJ przedstawiaK nie tyle wy5zerpujL5y i5- katalog2 ile
ra5zej uIyte5znL konwen5jJ6 &Nwno5zeMnie z kaIdym zdrowym i niezdrowym stanem
umysu pojawia siJ zawsze piJK inny5-2 o0ojJtny5- 5zynnikNwF u5zu5ie2 rozpoznanie2
wola :etymologi5znie termin ten zna5zy w oryginale Yto2 5o porusza umysZ;2 uwaga i
kontakt :0ezpoMredni2 5zysty kontakt umysu z danym przedmiotem al0o jego
0ezpoMrednie wykry5ie;6
,6 !lan wyjaMni2 5o rozumie siJ tutaj przez rei1ika5jJ2 jak nastJpujeF YJeMli po
prostu postrzegasz kwiat2 to po prostu wiesz2 Ie to kwiat6 &ei1ika5ja jest pojmowaniem
kwiatu jako 5zegoM istniejL5ego waMnie w taki sposN02 w jaki to 5oM siJ ukazuje6 7wiat
ukazuje siJ tak2 jak gdy0y istnia sam z sie0ie2 z samej swojej natu=
ry2 o0iektywnie2 niezaleInie = tak siJ ukazuje i taki siJ wydaje6 # pierwszej 5-wili
mamy do 5zynienia po prostu z tra1nym poznaniem kwiatu6 Natomiast pojmowanie
kwiatu w taki sposN02 jak0y istnia tak2 jak siJ ukazuje2 jest 1aszywym poznaniem2
niezrozumieniemZ6
Ro101ia( ?8 Neurobiolo9ia e'o$&i
+ %o06F &i5-ard J6 Da3idson i Daniel J6 Goleman2 7he Bole of Attention in
>e,itation an, R(1nosis- YInternational Journal o1 Clini5al and EEperimental
4ypnosisZ *S2 , :?C>>;2 s6 *C?=/+<6 # tym samym 5zasie Da3idson zosta
wspNautorem artykuu dowodzL5ego2 Ie zdolnoMK skupiania uwagi = ignorowania
wszystkiego2 5o jL rozprasza = L5zy siJ z wyraOnymi wzorami EEG oraz Ie istnieje
kontinuum tej zdolnoM5iF &6 J6 Da3idson2 G6 E6 (5-wartz i L6 "6 &ot-man2 Attentional
St(le an, the Self$Begulation of >o,e$S1ecific Attention: An EE8 Stu,( YJournal o1
!0normal "sy5-ologyZ <S :?C>@;2 s6 @??=@*?6 JeMli jest to kontinuum2 to zna5zy2 Ie
pod5zas odpowiedniego Kwi5zenia moIna poprawiK uwagJ6 Trze5i artyku :&6 J6
Da3idson2 D6 J6 Goleman i G6 E6 (5-wartz2 Attention an, Affecthe Joncomitants of
>e,itation: A Jross$Sectional Stu,(- YJournal o1 !0normal "sy5-ologyZ <S \?C>@]2 s6
*/S=*/<; wykazywa2 Ie im wiJksze doMwiad5zenie medyta5yjne miaa dana oso0a2 tym
lepiej so0ie radzia z zadaniami wymagajL5ymi skupienia uwagi2 5o Mwiad5zyo2 Ie
trening medyta5yjny poprawia uwagJ6 Jednak dopiero wiele lat pNOniej Da3idson mNg
zajLK siJ 0adaniami mNzgu2 ktNre potwierdziy nasze w5zeMniejsze prze5zu5ia6
%+ &i5-ard J6 Da3idson i !nnJ 4arrington :red6;2 Visions of Jom1assion: ?estern
Scientists an, 7i3etan 6u,,hists EKamine Ruma9 Datur- E1ord Hni3ersity "ress2
Nowy Jork *++?6
V+ '6 Cze-2 T6 Mi5-aelis2 T6 #atana0e2 J6 8ra-m2 G6 de 'iurrun2 M6 3an 7ampen2
!6 'artolomu55i i E6 8u5-s2 Stress$ln,uce, Jhanges in Jere3ral >eta3olites-
Ri11ocam1al Volume- an, Jeli Proliferation Are Prevente, 3( Anti,e1ressant
7reatment with 7iane1tine- Y"ro5eedings o1 t-e National !5ademy o1 (5ien5es o1 t-e
Hnited (tates o1 !meri5aZ C<2 ** :*++?;2 s6 ?*>C@=?*<+?6
W+ & (6 Eriksson2 E6 "er1ilie3a2 T6 'jork=Eriksson2 !6 M6 !l0orn2 C6 Nord0org2 D6
!6 "eterson i 86 46 Gage2 Deurogenesis in the A,ult Ruma9 Ri11ocam1us- YNaturJ
Medi5ineZ ,2 ?? :?CC<;2 s6 ?/?/=?/?>6
"+ J6 Da3idson2 D6 C6 Ja5kson2 N6 46 7alin2 Emotion- Plasticit(- JonteKt an,
Begulation: Pers1ectives from Affective Deuroscience- Y"sy5-ologi5al 'ulletinZ ?*@2 @
:*+++;2 s6 <C+=C+@6
X+ Daniel Dennett2 6rainstorms: Philoso1hical Essa(s on >in, an, Ps(cholog(-
MIT "ress2 Cam0ridge ?C<?6
7+ Medyta5yjny spokNj nazywa siJ teI sanskry5kim sowem amatha+
&+ &6 J6 Da3idson2 76 M6 "utnam i C6 L6 Larson2 D(sfunction in the Deural
Jircuitr( of Emotion Begulation = A Possi3le Prelu,e to Violence- Y(5ien5eZ *<C
:*+++;2 s6 SC?=SC,6
C6 E6 J6 Nestler i G6 76 !g-ajanian2 >olecular an, Jellular 6asis of A,,iction-
Y(5ien5eZ *><2 S//S :?CC>;2 s6 S<=@/6
?+6 46 C6 'reier i '6 &6 &osen2 Functional>agnetic Besonance 0maging of 6rain
Bewar, Jircuitr( in the Ruma9- Y !nnals o1 t-e New $ork !5ademy o1 (5ien5esZ *C2
<>> :?CCC;2 s6 S*/=S,>6
Ro101ia( @8 Na"1e 'oliwo2$i 3r1e'ian%
?6 !6 &aine2 T6 Len5z2 (6 'i-rle2 L6 L6 LaCasse2 & Colletti2 Be,uce, Prefrontal
8ra( >atter Volume an, Be,uce, Autonomie Activit( in Antisocial Personalit( Disor$
,er- Y!r5-i3es o1 General "sy5-iatryZ S>2 * :*+++;2 s6 ??C=?*>D omNwienieF ?*<=?*C6
*6 E6 76 Miller i J6 D6 Co-en2 An 0ntegrative 7heor( of Prefrontal JorteK Function-
Y!nnual &e3iew o1 Neuros5ien5eZ *, :*++?;2 s6 ?@>=*+*6
/6 Jon 7a0at=%inn2 ?herever Zou 8o- 7here Zou Are: >in,fulness >e,itation in
Ever(,a( Life- 4yperion2 Nowy Jork ?CC,6
,6 (ogyal &inpo5ze2 7he 7i3etan 6oo) of Lhing an, D(ing- "atri5k Ga11neyF
!ndrew 4ar3ey :red6;2 4arper (an 8ran5is5o2 (an 8ran5is5o ?CC*6
S6 Norman 7agan2 YIn1luen5ing 4uma) Intera5tion = Eig-teen $ears wit-
Interpersonal "ro5ess &e5allZ2 wF !6 76 4ess :red6;2 Ps(chothera1( Su1enision: 7heor(-
Besearch an, Practice- Jo-n #iley and (ons2 Nowy Jork ?CC?6
@6 Daniel Goleman2 0nteligenc'a emoc'onalna w 1ra)t(ce- Media &odzina2 "ozna)
?CCCD Daniel Goleman2 &i5-ard 'oyatzis i !nnie M57ee2 Primal Lea,ershi1- 4ar3ard
'usiness (5-ool "ress2 'oston *++*6
>6 #illiam James2 7al)s to 7eachers on Ps(cholog( an, to Stu,ents on Some ofLifes
0,eals- 4ar3ard Hni3ersity "ress2 Cam0ridge2 Mass6 ?C</6
Ro101ia( 6A8 W3(%w #ultur%
?6 (6 (ue2 Y!sian !meri5an Mental 4ealt-F #-at #e 7now and #-at #e Dont
7nowZ2 wF #6 Lonner i in6 :red6;2 >erging Past- Present- an, Futur in Jross$$
JulturalPs(cholog(: Selecte,Pa1ers from the Fourteenth 0nternational Jongress ofthe
0nternational Association for Jross$Jultural Ps(cholog(- (wets and %eitlinger2 Lisse
andEEton ?CCC2 s6 <*=<C6
*6 46 &6 Markus i (6 7itayama2 Julture an, the Self 0m1lications for Jognition-
Emotion- an,>otivation- Y"sy5-ologi5al &e3iewZ C< :?CC?;2 s6 **/=*S/6
/6 %o06 na przykadF J6 G6 Miller i D6 M6 'erso112 Julture an, >ora< fu,gement:
Row Are Jonflicts 6etween fustice an, 0nter1ersonal Bes1onsi3ilities Besolve,M-
YJournal o1 "ersonality and (o5ial "sy5-ologyZ @* :?CC*;2 s6 S,?=SS,6
?6 &6 4su2 YT-e (el1 in Cross=Cultural "erspe5ti3eZ2 wF !6 ]6 Marsella2 C6 De=3os i
86 L6 76 4su :red6;2 Julture an, Self: Asian an, ?estern Pers1ectwes- Ta3isto5k
"u0li5ations2 Nowy Jork ?C<S2 s6 *,=SS6
*6 (6 Cousins2 Julture an, Self$Perce1tion in fa1an an, the ;nite, States-
YJournal o1 "ersonality and (o5ial "sy5-ologyZ S@ :?C<C;2 s6 ?*,=?/?6
/6 (6 4eine2 D6 Le-man2 46 Markus i (6 7itayama2 0s 73ere a ;niversal Dee, for
Positwe Self$Begar,[- Y"sy5-ologi5al &e3iewZ ?+@ :?CCC;2 s6 >@@=>C,6
+ 03i,+
,6 J6 L6 Tsai i &6 #6 Le3enson2 Jultural 0nfluences on Emotional Bes1on,ing:
Jhinese American an, Euro1ean American Dating Jou1les During 0nter1ersonal
Jonflict- YJournal o1 Cross=Cultural "sy5-ologyZ *< :?CC>;2 s6 @++=@*S6
S6 J6 L6 Tsai2 &6 #6 Le3enson i 76 M5Coy2 Y'i5ultural EmotionsF C-inese
!meri5an and European !meri5an Couples During Con1li5tZ2 maszynopis w re5enzji6
#+ 03i,+
??6 J6 7agan2 D6 !r5us2 N6 (nidman2 $6 E6 #ant2 J6 4endler i (6 Greene2 Beactivit(
in lnfants: A Jross$Dational Jom1arison- YDe3elopmental "sy5-ologyZ /+2 / :?CC,;2 s6
/,*=/,SD J6 7agan2 &6 7earsley i "6 Aelazo2 0nfanc(: 0ts Place in Ruma9 Develo1ment-
4ar3ard Hni3ersity "ress2 Cam0ridge2 Mass62 ?C><6
?*6 D6 G6 8reedman2 Ruma9 0nfanc(: An Eoolutionar( Pers1ective- Lawren5e
Erl0aum2 4illsdale2 N6J62 ?C>,6
?/6 J6 !6 (oto2 &6 #6 Le3enson i &6 E0ling2 EmotionalEK1ression an,EK1erience in
Jhinese Americans an, >eKican Americans: A Startling Jom1arison- maszynopis w
re5enzji6
?,6 J6 L6 Tsai i T6 (5aramuzzo2 Descri1tions of Past Emotional E1iso,es: A Jom$
1arison of Rmong an, Euro1ean American Jollege Stu,ents- maszynopis przygo=
towany6
?S6 D6 (tipek2 Differences 6etween Americans an, Jhinese in the Jircumstances
Evo)ing Pri,e- Shame- an, 8uilt- YJournal o1 Cross=Cultural "sy5-ologyZ *C2 S :?CC<;2
s6 @?@=@?C6
?@6 J6 L6 Tsai2 $6 C-entso3a=Dutton2 Variation Among Euro1ean Americans[ Zou
6etcha- maszynopis w re5enzji6
?>6 (6 4arkness2 C6 (uper i N6 3an Tijen2 YIndi3idualism and t-e ^#estern Mind_
&e5onsideredF !meri5an and Dut5- "arents2 Et-not-eories o1 t-e C-ildZ2 wF (6
4arkness2 C6 &ae11 i C6 (uper :red6;2 Varia3ilit( in the Social Jonstruction of the Jhil,-
Jossey='ass2 (an 8ran5is5o *+++6
Ro101ia( 668 Nau$1anie 0obro$i "er$a
?6 M6 T6 Green0erg i C6 !6 7us5-e2 Promoting Social an, Emotional Deve$
lo1ment in Deaf Jhil,ren: 7he PA7RS Pro'ect- Hni3ersity o1 #as-ington "ress2
(eattle ?CC/D C6 !6 7us5-e i M6 T Green0erg2 7he PA7RS Jurriculum- De$(elo1mental
Besearch an, Programs- (eattle ?CC,6
*6 Czonkami Colla0orati3e 1or !5ademi52 (o5ial2 and Emotional Learning sL
oso0y prowadzL5e podstawowe 0adania emo5ji i rozwoju dzie5ka2 kszta5enia
nau5zy5ieli i interwen5ji pro1ilakty5zny5-D naleIL do niego rNwnieI polity5y6
"odstawowym 5elem stowarzyszenia jest dostar5zanie szkoom i szerokiej pu0li5znoM5i
naukowy5- in1orma5ji o u5zeniu siJ umiejJtnoM5i spoe5zny5- i emo5jonalny5- oraz
propagowanie skute5zny5-2 oparty5- na 0adania5- naukowy5- programNw nau5zania6
JednL z o1erowany5- usug jest strona www65asel6org2 na ktNrej znajduje siJ lista ponad
dwustu programNw szkolny5-2 opra5owany5- wedug najlepiej sprawdzajL5y5- siJ w
prakty5e zasad2 ktNre nie tylko pomagajL dzie5iom opanowaK potrze0ne im podstawowe
umiejJtnoM5i spoe5zne i emo5jonalne2 ale rNwnieI poprawiajL i5- osiLgniJ5ia szkolne6
/6 G6 Dawson2 76 8rey2 46 "anagiotides2 E6 $amada2 D6 4essl i J6 sterling2 lnfants
of De1resse, >others EKhi3it At(1ical Electrical 6rain Activit( During 0nteractions
with >other an, with a Familiar- Don,e1resse, A,ult- YC-ild De3elopmentZ ,+ :?CCC;2
s6 ?+S<=?+@@6
,6 Condu5t "ro0lems "re3ention &esear5- Group2 A Develo1mental an, Jlinical
>o,el for the Prevention of Jon,uct Disor,ers: 7he FAS7 7rac) Program-
YDe3elopment and "sy5-opat-ologyZ , :?CC*;2 s6 S+C=S*>6
S6 (6 #6 !nderson2 !6 'e5-ara2 46 Damasio2 D6 Tranel i !6 &6 Damasio2 0m1airmet
of Social an, >ora< 6ehavior Belate, to Earl( Damage in Ruma9 Prefrontal JorteK-
YNaturJ Neuros5ien5eZ * :?CCC;2 s6 ?+/*=?+/>6
@6 76 !6 Dodge2 Y! (o5ial In1ormation "ro5essing Model o1 (o5ial Compe=ten5e
in C-ildrenZ2 wF M6 "erlmutter :red6;2 Jognitive Pers1ectwes on Jhil,rens Social an,
6ehavioral Develo1ment- T-e Minnesota (ymposia on C-ild "sy5-ology2 t6 ?<2
Lawren5e Erl0aum2 4illsdale2 N6J62 ?C<@6
>6 M6 T Green0erg i C6 !6 7us5-e2 Promoting Alternative 7hin)ing Strategies:
PA7RS- 'lueprint 1or 9iolen5e "re3ention2 t6 ?+2 Institute o1 'e-a3ioral (5ien5es2
Hni3ersity o1 Colorado2 'oulder ?CC<6
<6 M6 T Green0erg2 C6 !6 7us5-e2 E6 T6 Cook i J6 "6 ouamma2 Promoting
Emotional Jom1etence in School$Age, Jhil,ren: 7he Effects of the PA7RS Jurriculum-
YDe3elopment and "sy5-opat-ologyZ > :?CCS;2 s6 ??>=?/@6
C6 J6 M6 Gottman2 L6 86 7atz i C6 4oo3en2 >eta$Emotion: Row Families
Jommunicate Emotionall(- Lawren5e Erl0aum2 4illsdale2 N6J62 ?CC>6
?+6 J6 Coie2 &6 Terry2 76 LenoE2 J6 Lo5-man i C6 4yman2 Jhil,hoo, Peer Be'ection
an, Aggression as Sta3le Pre,ictors of Patterns of A,olescent Disor,er- YDe3elopment and
"sy5-opat-ologyZ ?+ :?CC<;2 s6 S<>=SC<6
Ro101ia( 6B8 Pobu01anie w"3($1u$ia
?6 %o06F &i5-ard J6 Da3idson i !nnJ 4arrington :red6;2 Visions of Jom1assion:
?estern Scientists an, 7i3etan 6u,,hist EKamine Ruma9 Datur- E1ord Hni3ersiry
"ress2 Nowy Jork *++?6 &ozmowa 5a przyto5zona jest na strona5- <*=<,6
*6 C-o5iaI w jJzyku angielskim nie ma jednego sowa2 ktNre odpowiadao0y
zna5zeniowo sowu mu,ita Yradowanie siJ sz5zJM5iem inny5-Z2 w niemie5kim istnieje
sowo dokadnie mu prze5iwstawne2 Scha,enfreu,e- Y5ieszenie siJ 5ierpieniem inny5-Z6
/6 T6 El0ert2 C6 "ante32 C6 #ien0ru5-2 '6 &o5kstro- i E6 Tau02 0ncrease, Jortical
Be1resentation ofthe Fingers ofthe Left Ran, in String Pla(ers- Y(5ien5eZ *>+ :S*/,;2
?CCS2s6/+S=/+>6
,6 E6 !6 Maguire i in62 Davigation$relate, Structural Jhange in the Ri11ocam1i
of7aKi Drivers- Y"ro5eedings o1 t-e National !5ademy o1 (eren5e o1 t-e Hnited (tates
o1 !meri5aZ C>2 C :*+++;2 s6 ,,?,=,,?@6
Ro101ia( 678 Nau#owe ba0ania 2wia0o'o2$i
?6 %o06F 4um0erto Maturana i 8ran5is5o 9arela2 Auto1oiesis an, Jognition: 7he
Bealization ofthe Living- &eidel2 Dordre5-t i 'oston ?C<+6
*6 %o06F wywiad z 8ran5iskiem 9arelL wF Jo-n 'ro5kman2 7he 7hir, Julture-
(imon and (5-uster2 Nowy Jork ?CCS6
/6 4um0erto Maturana i 8ran5is5o 9arela2 7he 7ree of :notule,ge: 7he 6io$logical
Boots of Ruma9 ;ner,stan,ing- New (5ien5e Li0rary2 'oston ?C<>6
,6 JesieniL ?C<, roku !dam Engle i Mi5-ael (autman skontaktowali siJ z
prze0ywajL5ym wNw5zas w 7ali1ornii DalajlamL2 ktNry zgodzi siJ wziLK udzia w
spotkaniu poMwiJ5onym 0uddyzmowi i nau5e6 Czterej organizatorzy tego spotkania =
!dam Engle2 Mi5-ael (autman2 8ran5is5o 9arela i Joan 4ali1aE = spotkali siJ pNOniej w
8unda5ji jai w 7ali1ornii i postanowili pra5owaK wspNlnie2 tworzL5 zalLIek Instytutu
Hmysu i Ay5ia6
S6 to niektNre z jego ksiLIekF 8ran5is5o 9arela2 Princi1les of 6iological
Autonom(- Nort- 4olland2 !msterdam ?C>CD 8ran5is5o 9arela i 4um0erto Maturana2
Auto1oiesis an, Jognition: 7he Bealization ofthe Living- &eidel2 Dordre5-t i 'oston
?C<+D 8ran5is5o 9arela2 E3an T-ompson i Eleanor &os5-2 7he Em3o,ie, >in,:
Jognitive Science an, Ruma9 EK1erience- MIT "ress2 Cam0ridge2 Mass6 ?CC*6
@6 otwar5iu siJ nauki na 0adania Mwiad5zy na przykad zaoIenie w ?CC, roku
YJournal o1 Cons5iousness (tudiesZ oraz 5ykl kon1eren5ji w Tu5son YToward a (5ien5e
o1 Cons5iousnessZ2 na ktNry5- wygasza prelek5je 8ran5is5o 9arela6
>6 9arela2 T-ompson i &os5-2 Em3o,ie, >in,+ Dalsze argumenty na rze5z
stosowania w neuro0iologii poznaw5zej metody z0ierania dany5- z pierwszej rJki
przedstawione sL w dwN5- ksiLIka5-F 8ran5is5o J6 9arela i Jonat-an (-ear :red6j2 7he
View from ?ithin: First$Person A11roaches in the Stu,( of Jonsciousness- Imprint
!5ademi52 Londyn ?CCC i Jean "etitot2 8ran5is5o J6 9arela2 'ernard "a5-oud i Jean==
Mi5-el &oy :red6;2 Daturalizing Phenomenolog(- (tan1ord Hni3ersity "ress2 (tan1ord
*+++6
<6 8ran5is5o 9arela2 Deuro1henomenolog(: A >etho,ological Beme,( for the Rar,
Pro3lem- YJournal o1 Cons5iousness (tudiesZ / :?CC@;2 s6 //+=/S+D 9arela i (-ear :red6;2
7he View from ?ithin- op6 5it6
C6 N6 Depraz2 86 9arela i & 9ermers5-2 Fn 6ecoming Aware: 7he Pragmatics of
EK1eriencing- Jo-n 'enjamins "ress2 !msterdam *++*6
?+6 86 9arela2 J6="6 La5-auE2 E6 &odriguez i J6 Martinerie2 7he 6raimue3: Phase
S(nchronization an, Large$Scale 0ntegration- YNaturJ &e3ewsF Neuros5ien5eZ *
:*++?;2 s6 **C=*/C6
??6 E6 &odriguez2 N6 George2 J6="6 La5-auE2 J6 Martinerie2 '6 &enault i 86 J6 9a=rela2
Perce1tions Sha,ow: Long$Distance S(nchronization of Ruma9 6rain Activit(-
YNaturJZ /C> :?CCC;2 s6 ,/+=,//6
?*6 Trzy z ty5- szkN przyznajL2 Ie zdarzajL siJ przypadki spostrzegania
zmysowego2 ktNre nie jest zniekszta5one6 Jednak szkoa prasangika mad-jamaka
utrzymuje2 Ie kaIde spostrzeIenie zmysowe jest ze swej natury zniekszta5one2
poniewaI postrzegamy przedmioty jako istniejL5e zgodnie z i5- przyrodzonL naturL2
pod5zas gdy w rze5zywistoM5i nie istniejL one w taki sposN06
?/6 Do ty5- 0ardziej wysu0limowany5- szkN naleIL sautrantika2 jogaKara i
mad-jamaka2 ktNry5- gNwne poglLdy przyjL 0uddyzm ty0eta)ski6
?,6 !6 Lutz2 J6="6 La5-auE2 J6 Martinerie i 86 J6 9arela2 8ui,ing the Stu,( of 6rain
D(namics 3( ;sing First$Person Data: S(nchron( Patterns Jorrelate ?ith Fngoing
Jonscious States Duringa Sim1le Visual 7as)- Y"ro5eedings o1t-e National !5ademy o1
(5ien5es o1t-e Hnited (tates o1 !meri5aZ CC :*++*;2 s6 ?S<@=?SC?6
?S6 9arela2 T-ompson i &os5-2 7he Em3o,ie, >in,+ "odo0nL propozy5jJ
przedstawia '6 !lan #alla5e w ksiLI5e 7he 7a3oo of Su3'ectivit(: 7owar, a Dew
Science of Jonsciousness- E1ord Hni3ersity "ress2 Nowy Jork *+++2 zwasz5za w
rozdziale Y0ser3ing t-e MindZ6
Ro101ia( 6C8 Proteu"1ow% '19
?6 "6 (6 Eriksson2 E6 "er1ilie3a2 T6 'jork=Eriksson2 !6 M6 !l0orn2 C6 Nord0org2 D6
!6 "eterson i 86 46 Gage2 Deurogenesis in the A,ult Ruma9 Ri11ocam1us- YNaturJ
MedianJZ ,2 ?? :?CC<;2 s6 ?/?/=?/?>6
*6 %o06 na przykadF 46 3an "raag2 G6 7empermann i "6 46 Gage2 Bunning
0ncreases Jeli Proliferation an, Deurogenesis in the A,ult >ouse Dentate 8(rus-
YNaturJ Neuros5ien5eZ *2 / :?CCC;2 s6 *@@=*>+6
/6 M6 (6 George2 %6 Na-as2 M6 Molloy2 !6 M6 (peer2 N6 C6 -3er2 g6 '6 Li2
G6 #6 !rana2 (6 C6 &is5- i J6 C6 'allenger2 A Jontrol), 7rial of Dail( Left Prefron$tal
JorteK 7>S for 7reating De1ression- Y'iologi5al "sy5-iatryZ ,<2 ?+ :*+++;2 s6 C@*=C>+6
,6 %o06F (6 8rederi5k i G6 Loewenstein2 Y4edoni5 !daptationZ2 wF D6 7a-=neman2
E6 Diener i N6 (5-warz :red6;2 ?ell$3eing: 7he Foun,ations of Re,onic Ps(cholog(-
&ussell (agJ2 Nowy Jork ?CCCD "6 'ri5kman2 D6 Coates i &6 Jano11=='ullman2 Lotter(
?inners an, Acci,ent Victims: 0s Ra11iness Belative[- YJournal o1 "ersonality and
(o5ial "sy5-ologyZ /@ :?C><;2 s6 C?>=C*>6
S6 &e1erat ten przedstawi Jon 7a0at=%inn na trze5iej kon1eren5ji z 5yklu YHmys i
Iy5ieZD zo06F Daniel Goleman :red6;2 RealingEmotions: Jonversations wit3 the Dalai
Lama on >in,fulness- Emotions- an, Realth- (-am0-ala2 'oston ?CC@6
@6 &6 J6 Da3idson i in62 Alterations in 6rain an,lmmune Functions Pro,uce, 3(
>in,fulness >e,itation- Y"sy5-osomati5 Medi5ineZ2 w druku6
>6 7urs ten o0ejmuje uspokajajL5L medyta5jJ o oddy5-aniu oraz medyta5yjny
przeglLd dozna) 5iaa6 #iJ5ej sz5zegNNw zo06F Jon 7a0at=%inn2 Fuli Jatastro1he
Living- Dell2 Nowy Jork ?CC+6
<6 J6 7ie5olt=Glaser i in62 JhroniG Stress Alters the 0mmune Bes1onse to 0nfluenza
Virus Vaccine in Fl,er A,ults- Y"ro5eedings o1 t-e National !5ademy o1 (5ien5e o1 t-e
Hnited (tates o1 !meri5aZ C/2 > :?CC<;2 s6 /+,/=/+,>6
C= Grupa medytujL5a li5zya dwadzieM5ia trzy oso0y2 a grupa kontrolna szesnaM5ie2
w zwiLzku z 5zym trze0a 0yo0y powtNrzyK te 0adania z udziaem wiJkszy5- grup6
?+6 &6 M6 'en5a2 #6 46 0ermeyer2 C6 &6 Larson2 '6 $un2 I6 Dolski2 (6 M6 Z#e0er i
&6 J6 Da3idson2 EE8 Al1ha Power an, Al1ha As(mmetr( in Slee1 an, ?a)efulness-
Y"sy5-op-ysiologyZ /@ :?CCC;2 s6 ,/+=,/@6
??6 %o06 na przykad tekst i komentarz o jodze snu wF Gyatrul &inpo5ze2 Ancient
?is,om: D(ingma 7eachings ofDream Zoga- >e,itation an, 7ransformation- przekadF
'6 !lan #alla5e i (angye 7-andro2 Nowy Jork ?CC/6 'yo to rNwnieI jednym z
gNwny5- tematNw spotkania z 5yklu YHmys i Iy5ieZ2 zrela5jonowanego wF 8ran5is5o
9arela :red6;2 Slee1ing- Dreaming- an, D(ing- #isdom2 It-a5a2 N6J6 ?CC>6
HC%E(TNIC$
Q(MEJ 7N8E&ENCJI % C$7LH
YHM$(R I A$CIEZ
Tenzin Gyatso2 Jego PwiLto0liwoMK Czternasty Dalajlama
&i5-ard J6 Da3idson2 pro1esor psy5-ologii i psy5-iatrii2 La0oratory
1or !11e5ti3e Neuros5ien5e2 Hni3ersity o1 #is5onsin2 Madison
"aul Ekman2 pro1esor psy5-ologii i dyrektor 4uma) Intera5tion
La0oratory2 Hni3ersity o1 Cali1ornia2 (an 8ran5is5o Medi5al (5-ool
wen 8lanagan2 pro1esor 1ilozo1ii2 wykadow5a neuro0iologii po=
znaw5zej2 Duke Hni3ersity
Daniel Goleman2 wspNprzewodni5zL5y Consortium 1or &esear5- on
Emotional Intelligen5e w Graduate (5-ool o1 !pplied and "ro1essional
"sy5-ology w &utgers Hni3ersity
Mark Green0erg2 pro1esor rozwoju 5zowieka i 0ada) nad rodzinLD
dyrektor "re3ention &esear5- Center 1or t-e "romotion o1 4uma)
De3elopment2 "ennsyl3ania (tate Hni3ersity
gesze T-upten Jinpa2 prezes i redaktor na5zelny Classi5s o1 Ti0et
(eries2 wydawany5- przez Institute o1 Ti0etan Classi5s w Montrealu w
7anadzie
5z5igodny !ja-n Ma-a (om5-ai 7usala5itto2 mni5- 0uddyjski2
zastJp5a przeora 0uddyjskiego klasztoru C-andaram2 wykadow5a i
prorektor do spraw kontaktNw zagrani5zny5- Hniwersytetu Ma=
-a5-ulalongkornraja3idyalaya :MCH; w 'angkoku
Matt-ieu &i5ard2 pisarz2 mni5- 0uddyjski w klasztorze (-e5-en w
7atmandu i tuma5z na jJzyk 1ran5uski Jego PwiLto0liwoM5i Dalajlamy
Jeanne L6 Tsai2 pro1esor psy5-ologii na Hni3ersity o1 Minnesota w
Minneapolis i (t6 "aul
8ran5is5o J6 $arela2 pro1esor psy5-ologii poznaw5zej i episte=
mologii w E5ole "olyte5-nibueD dyrektor do spraw 0ada) w CN&( w
"aryIu2 kierownik "ra5owni Neurodynamiki w (alpetriese 4os=pital w
"aryIu
'6 !lan #alla5e2 wizytujL5y wykadow5a w Department o1 &eligiom
(tudies2 Hni3ersity o1 Cali1ornia w (anta 'ar0ara
"D%IW7#!NI!
"rzez wiele lat kon1eren5je organizowane przez Instytut Hmysu i
Ay5ia wspierao -ojnie wiele osN0 i organiza5ji6
%!RA$CIELE
'ez po5zLtkowego zainteresowania i staego udziau oraz popar5ia
naszego -onorowego przewodni5zL5ego2 Jego PwiLto0liwoM5i Dalaj=
lamy2 Instytut Hmysu i Ay5ia nigdy 0y nie powsta2 a przynajmniej nie
rozwija0y siJ stale6 To naprawdJ nie0ywae2 0y jeden ze Mwiatowy5-
przywNd5Nw religijny5- i mLI stanu 0y tak otwarty na odkry5ia
naukowe i tak 5-Jtnie poMwiJ5a swNj 5zas na przygotowywanie i
prowadzenie dialogu miJdzy naukL i 0uddyzmem6 # miniony5-
piJtnastu lata5- Jego PwiLto0liwoMK spJdzi wiJ5ej 5zasu na spotkania5-
z 5yklu YHmys i Iy5ieZ niI z jakLkolwiek innL niety0eta)skL grupL na
Mwie5ie6 JesteMmy mu za to dozgonnie wdziJ5zni i dedykujemy naszL
pra5J jego wizji nauki i 0uddyzmu poL5zony5- w dialogu i wspNpra5y
naukowej dla do0ra wszystki5- istot6
8ran5is5o J6 9arela 0y zaoIy5ielem instytutu i ogromnie nam go
0rakuje6 'JdL5 zarNwno neuro0iologiem o Mwiatowej sawie2 jak i
praktykujL5ym powaInie 0uddystL2 8ran5is5o dziaa 5ay 5zas na styku
nauki o poznaniu i 0uddyzmu2 przekonany2 Ie szeroka i powaIna
wspNpra5a nauki i 0uddyzmu jest 0ardzo korzystna dla o0u systemNw i
dla 5aej ludzkoM5i6 Pmiao i z wyo0raOniL wyty5zy kierunek
dziaalnoM5i Instytutu Hmysu i Ay5ia2 przestrzegajL5 zarazem
wymogNw dys5ypliny naukowej i 0uddyjskiej wraIliwoM5i6 # Mwie5ie2
gdzie wszys5y dokLdM pJdzL i gdzie wszystkim siJ spieszy2 znalaz 5zas
na rozwijanie pra5y instytutu w spokojny2 logi5zny i suIL5y nau5e
sposN06 "odLIamy nadal drogL2 ktNrL wyzna5zy6
&6 !dam Engle jest 0iznesmenem2 ktNry usyszawszy2 Ie Jego PwiL=
to0liwoMK zainteresowany jest nawiLzaniem przez naukJ dialogu
z 0uddyzmem2 skorzysta skwapliwie z tej sposo0noM5i i wytrwale i
pomysowo skada rNIne kawaki tej ukadanki2 0y instytut rozkwita2 a
pra5e stale siJ posuway6
MECENASI
'arry i Connie 4ers-ey z 4ers-ey 8amily 8oundation sL naszymi
naj0ardziej lojalnymi i oddanymi me5enasami od ?CC+ roku6 I5-
sz5zodre wspar5ie nie tylko gwarantuje 5iLgoMK kon1eren5ji2 ale takIe
t5-nJo du5-a w sam Instytut Hmysu i Ay5ia6
&NwnieI Daniel Goleman nie Iaowa od ?CC+ roku swojego 5zasu2
du5-a i energii6 "rzygotowa do druku niniejszL ksiLIkJ oraz Realing
Emotions 0ez wynagrodzenia2 jako dar dla Jego PwiLto0liwoM5i
Dalajlamy i Instytutu Hmysu i Ay5ia2 ktNry otrzymuje 5aoMK
-onorariNw za i5- wydanie6
"rzez te lata instytut wspierali -ojnieF 8etzer Institute2 T-e Nat-an
Cummings 8oundation2 'ran5o #eiss2 !dam Engle2 Mi5-ael (autman2
pa)stwo Nort-5ote2 C-ristine !ustin2 nieIyjL5y juI Dennis "erlman2
Marilyn Gerirtz i jej nieIyjL5y juI mLI Don2 Mi5-ele Grennon2 7laus
4e00en2 Joe i Mary Ellyn (ensen0renner2 Edwin i !drienne Josep-2
4oward Cutler2 'ennett i 8rederi5k 8oster (5-apiro6 # imieniu Jego
PwiLto0liwoM5i Dalajlamy i wszystki5- inny5- u5zestnikNw spotka)2
ktNre od0yy siJ w 5iLgu ty5- lat2 pokornie dziJkujemy wszystkim
oso0om prywatnym i organiza5jom6 I5- sz5zodroMK wywara gJ0oki
wpyw na Iy5ie wielu ludzi6
NAUOWC). DILOZODOWIE I EA!ACZE ORAZ W)F
ZNAWC) EU!!)ZMU
C-5ieli0yMmy rNwnieI podziJkowaK wielu ludziom za pomo52 dziJki
ktNrej dziaalnoMK instytutu prowadzona jest z duIym powodzeniem6
#ielu z ni5- pomagao i pomaga instytutowi od 5-wili jego zaoIenia6
"rzede wszystkim dziJkujemy Jego PwiLto0liwoM5i Dalajlamie oraz
naukow5om2 1ilozo1om i 0ada5zom 0uddyzmu2 ktNrzy u5zestni5zyli w
poprzedni5- al0o u5zestni5zL w o0e5ny5- naszy5-
spotkania5-2 0yli lu0 sL 5zonkami naszego komitetu dorad5zego6 (L toF
nieIyjL5y juI 8ran5is5o J6 9arela2 &i5-ard Da3idson2 "aul Ekman2 !nnJ
4arrington2 !rt-ur %ajon52 &o0ert Li3ingston2 "ier Luigi Luisi2
New5om0 Greenlea12 Jeremy 4ayward2 Eleanor &os5-2 "atri5ia
C-ur5-land2 !ntonio Damasio2 !llan 4o0son2 Lewis Judd2 Larry (buire2
Daniel 'rown2 Daniel Goleman2 Jon 7a0at=%inn2 Cli11ord (aron2 Lee
$earley2 Jerome Engel2 Jayne Ga5ken0a5-2 Joy5e M5Dougall2 C-arles
Taylor2 Joan 4ali1aE2 Nan5y Eisen0erg2 &o0ert 8rank2 Elliott (o0er
Er3in (tau02 Da3id 8inkelstein2 George Greenstein2 "iet 4ut2 Tu
#eiming2 !nton %eilinger2 wen 8lanagan2 Mark Green0erg2 Matt-ieu
&i5ard2 Jeanne Tsai2 Mi5-ael Merzeni5-2 (-aron (alz0erg2 (te3en C-u2
Hrsula Goodenoug-2 Erie Lander2 Mi5-el 'it0ol2 Jonat-an Co-en2 Jo-n
Dun5an2 Da3id Meyer2 !nnJ Treisman2 !ja-n !maro2 Daniel Gil0ert2
Daniel 7a-neman2 Georges Drey1us2 (tep-en 7osslyn2 MarlenJ
'e-rmann2 Daniel &eis0erg2 Elaine (5arry2 Jerome 7agan2 E3an
T-ompson2 !ntoine Lutz2 Gregory (impson2 !lan #alla5e2 Margaret
7emeny2 Erika &osen0erg2 T-upten Jinpa2 !ja-n Ma-a (om5zai
7usala5itto2 (ogyal &inpo5ze2 Tsoknyi &inpo5ze2 Mingyur &inpo5ze i
&a0yam &inpo5ze6
PR)WATNE EIURO !ALAJLAM) I SOJUSZNIC) T)EEF
TAGSC)
DziJkujemy i wyraIamy wdziJ5znoMK Tenzinowi Gej5-e Tetkon=
gowi2 Tenzinowi N6 Tak-li i innym wspaniaym ludziom z "rywatnego
'iura Jego PwiLto0liwoM5i6 #dziJ5zni jesteMmy &in5zenowi D-arlo2
Dawie Tseringowi i Nawangowi &apgyalowi z 'iura Ty0eta)skiego w
Nowym Jorku oraz Lodiemu Gyariemu &inpo5ze z MiJdzynarodowej
7ampanii na rze5z Ty0etu za pomo52 ktNrej udzielajL nam od lat6
(pe5jalne podziJkowania kierujemy do Tenzina C-oegyala2 Ngariego
&inpo5ze2 ktNry jest wspaniaym przewodnikiem i prawdziwym
przyja5ielem6
INNI SOJUSZNIC)
to oso0y2 zakady i organiza5je2 ktNrym skadamy podziJkowaniaF
7as-mir Cottage2 C-onor 4ouse2 "ema T-ang Guest-ouse i Glenmoore
Cottage w D-aramsaliD Maazda Tra3el w (an 8ran5is5o i Middle "at- Tra3el w
New Del-iD Elaine Ja5kson2 %ara 4ous-mand2 &i5-ard Gere2 Jo-n Cleese2 !lan
7elly2 "eter Jepson2 "at &o5kland2 T-upten C-odron2 Laurel C-iten2 'illie Jo
Joy2 Nan5y Mayer2 "atri5ia &o5kwell2 George &osen1eld2 !ndy Neddermeyer2
7risten Glo3er2 Ma5len Mar3it2 Da3id Mar3it2 #endy Miller2 (andra 'erman2
#ill (-attu5k2 8ranz &ei5-le2 Mar5el 4oe-n2 gesze (opa oraz mnisi i mniszki z
Deer "ark 'udd-ist Center2 Dwig-t 7iyono2 Erie Janis-2 'renden CiarkJ2
Ja5lyn #ensink2 Jos- Do0son2 Mart M5Neil2 "enny i %or0a "aster oraz Je11rey
Da3is2 Magneti5 Image2 In56 w (an &ap-ael w 7ali1ornii2 Disappearing2 In562 w
(an 8ran5is5o2 (in5erely $ours z 'oulder Creek w 7ali1ornii2 4ealt- Emotions
&esear5- Institute = Hni3ersity o1 #is5onsin2 MindB'rainB'e-a3ior Inter1a5ulty
Initiati3e na 4ar3ard Hni3ersity2 7aren 'arkNw2 Jo-n Dowling2 Cat-erine
#-alen2 (ara &os5oe2 Jenni1er (-ep-ard2 (ydney "rin5e2 Metta M5Gar3ey2
7en 7aiser2 TpC 8ilm2 (-am0-ala "u0li5ations2 #isdom "u0li5ations2 E1ord
Hni3ersity "ress2 'antam 'ooks2 (nNw Lion "u0li5ations2 Meridian Trust2
Geo11 Jukes2 Gillian 8arrer=4alls2 Tony "itts2 Edwin Maynard2 Daniel Drasin2
Da3id Mayer2 Gere 8oundation2 Jenni1er Green1ield2 &o0yn 'rentano2 Dina-
'arlow2 Ni5k &i0us- i (ara- 8orney6
T,UMACZE
Na konie5 sz5zegNlne podziJkowania naleIL siJ naszym tuma5zomF gesze
T-uptenowi Jinpie2 ktNry tuma5zy na kaIdym spotkaniuD '6 !lanowi
#alla5e[owi2 ktNry 0y z nami na wszystki5- spotkania5- oprN5z jednego2 i
Jose Ca0ezonowi2 ktNry zastJpowa !lana w ?CCS roku2 gdy ten prze0ywa w
pustelni6 Dialog i wspNpra5a miJdzy ty0eta)skimi 0uddystami i za5-odnimi
naukow5ami wymagajL znakomity5- przekadNw i tuma5ze)6 "rzyja5iele 5i sL
dosownie najlepsi na Mwie5ie6
&6 !dam Engle
Do podziJkowa) !dama doL5zam moje6 Jak zawsze2 5eniJ do0re rady i
Iy5zliwe wspar5ie mojej Iony2 Tary 'ennett=Goleman6 #inien jestem
sz5zegNlne podziJkowania Aarze 4ous-mand za uwagi o spotkania5- i
wydarzenia5- rozgrywajL5y5- siJ poza nimi :z ktNry5- 5zJMK wL5zona zostaa
do tego tekstu;2 za prowadzenie spotka) wstJpny5- i wywiadNw z i5-
u5zestnikami oraz za 5aL2 penL poMwiJ5enia pra5J2 ktNrL woIya w
nadzorowanie produk5ji znakomi5ie zredagowany5- zapisNw re1eratNw6
#dziJ5zny jestem !lanowi #alla5e[owi za dodatkowe komentarze na temat
sz5zegNowy5- zagadnie) poruszany5- w trak5ie rozmNw oraz T-uptenowi
Jinpie za konsulta5je w sprawie tekstNw 0uddyjski5- i wystLpie) Dalajlamy na
spotkania5- z naukow5ami pod5zas 5aego roku6 Ngari &inpo5ze suIy mi
5ennymi in1orma5jami o zainteresowaniu naukL2 ktNrL jego 0rat2 Dalajlama2
przejawia od dzie5i)stwa6 DziJkujJ &a5-el 'rNd za poszukiwania materiaNw
uzupeniajL5y5-2 !5-aanowi "asannowi za wywiad2 ktNry przeprowadzi z
3hi))u 7usala5itto w 'angkoku2 oraz !rt-urowi %ajon5owi2 (-aron (alz0erg i
Josep-owi Goldsteinowi za wyjaMnienie zagadnie) te5-ni5zny5-2 odpowiednio2
z dziedziny 1izyki kwantowej i 0uddyzmu2 a takIe Erikowi 4einowi
(5-midtowi za konsulta5je w sprawie sz5zegNNw poglLdNw 0uddyjski5-6
DziJkujJ zwasz5za !damowi Engle[owi za utrzymywanie tego po5iLgu na
waM5iwym kursie6 'ez jego wizji2 pewnej rJki i do0rej energii nie doprowa=
dzili0yMmy tego przedsiJwziJ5ia tak daleko6
Daniel Goleman
O UCZESTNIAC-
Ten1in G%at"o. Je9o *wiHtobliwo2< C1terna"t% !ala&la'a. jest gowL
ty0eta)skiego 0uddyzmu2 sze1em rzLdu ty0eta)skiego na wygnaniu i
szanowanym na 5aym Mwie5ie przywNd5L du5-owym6 Hrodzi siJ @ lip5a ?C/S
roku w 5-opskiej rodzinie mieszkajL5ej w maej wios5e o nazwie Taktser w
pNno5no=ws5-odnim Ty0e5ie6 7iedy mia dwa lata2 zosta2 zgodnie z
wierzeniami ty0eta)skimi2 rozpoznany jako nowe w5ielenie swojego
poprzednika2 Trzynastego Dalajlamy6 Dalajlamowie uwaIani sL za reinkarna5je
!walokiteMwary2
uoso0ienia wspN5zu5ia2 0od-isattwy2 ktNry o0iera kolejne w5ielenia2 0y suIyK
ludziom6 Laureat pokojowej Nagrody No0la w ?C<C roku2 powsze5-nie
powaIany jako rze5znik pokojowego rozwiLzywania kon1liktNw w du5-u
miosierdzia6 CzJsto podrNIuje po 5aym Mwie5ie2 goszL5 potrze0J
powsze5-nej odpowiedzialnoM5i2 mioM5i2 wspN5zu5ia i do0ro5i6 Mniej znane
sL jego rozlege zainteresowania naukoweD powiedzia kiedyM2 Ie gdy0y nie 0y
mni5-em2 5-5ia0y zostaK inIynierem6 # modoM5i2 za kaIdym razem kiedy
zepsuo siJ jakieM urzLdzenie me5-ani5zne w paa5u "otala w L-asie = 5zy to
samo5-Nd2 5zy zegar = jego waMnie proszono2 0y je naprawi6 'ardzo interesuje
siJ doniesieniami o najnowszy5- osiLgniJ5ia5- nauki i nawouje do
wykorzystania ty5- odkryK dla do0ra ludzkoM5i2 wykazujL5 siJ duIym
intui5yjnym wy5zu5iem zagadnie) metodologi5zny5-6
Ri$4ar0 J8 !aIi0"on jest dyrektorem La0oratory 1or !11e5ti3e
Neuros5ien5e i #6 M6 7e5k La0oratory 1or 8un5tional 'rain Imaging and
'e-a3ior na Hni3ersity o1 #is5onsin w Madison6 (tudiowa na New $ork
Hni3ersity i 4ar3ard Hni3ersity2 gdzie uzyska stopie) doktora w zakresie
psy5-ologii6 # swojej dziaalnoM5i naukowej skupi siJ na zwiLzka5- miJdzy
mNzgiem i emo5jami6 0e5nie piastuje stanowisko #illiam James "ro1essor i
9ilas &esear5- "ro1essor o1 "sy5-ology and "sy5-iatry na Hni3ersity o1
Z#is5onsin6 Jest wspNautorem i redaktorem naukowym dziewiJ5iu ksiLIek2 z
ktNry5- najnowszymi sL AnKiet(- De1ression an, Emotion :E1ord Hni3ersity
"ress2 *+++; i Visions of Jom1assion: ?estern Scientists an, 7i3etan 6u,,hists
EKamine Ruma9 Datur :E1ord Hni3ersity "ress2 *++*;6 "ro1esor Da3idson
napisa teI ponad ?S+ artykuNw i rozdziaNw w pu0lika5ja5- z0iorowy5-6 %a
swojL pra5J uzyska li5zne nagrody2 w tym &esear5- (5ientist !ward2
przyznanL przez National Institute o1 Mental 4ealt-2 i Distinguis-ed (5ienti1i5
Contri0ution !ward o1 !meri5an "sy5-ologi5al !sso5iation6 Jest 5zonkiem
rady naukowej National Institute o1 Mental 4ealt-6 # ?CC* roku 0y 5zonkiem
zespou naukowego prowadzL5ego = w rama5- kontynua5ji poprzedniego
spotkania z 5yklu YHmys i Iy5ieZ = 0adania neuro0iologi5zne wyjLtkowy5-
zdolnoM5i umysowy5- zaawansowany5- w sztu5e medyta5ji mni5-Nw
ty0eta)ski5-6
Paul E#'an jest pro1esorem psy5-ologii i dyrektorem 4uma) Intera5tion
La0oratory na #ydziale Medy5yny Hni3ersity o1 Cali1ornia w (an 8ran5is5o6
(tudiowa na Hni3ersity o1 C-i5ago2 New $ork Hni3ersity i !delp-i Hni3ersity2
gdzie uzyska doktorat6 Jego 0adania kon5entrujL siJ na ekspresji emo5ji :i i5-
zwiLzku ze zmianami 1izjologi5znymi; oraz i5- udawaniuD jest najwiJkszym
autorytetem w zakresie mimi5zny5- wyrazNw emo5ji6 %ainteresowanie
ekspresjL emo5ji w rNIny5- kultura5- zawiodo go do "apui=Nowej Gwinei2
gdzie w lata5- ?C@>=?C@< 0ada wyraIanie emo5ji przez lud IyjL5y tak jak w
epo5e kamiennej2 do Japonii oraz do inny5- kultur6 #MrNd przyznany5- mu
odzna5ze) i wyrNInie) jest :siedmiokrotna; &esear5- (5ientist !ward nadana
przez National Institute o1 Mental 4ealt- i doktorat -onoris 5ausa z zakresu
-umanistyki Hni3ersity o1 C-i5ago6 pu0likowa ponad setkJ artykuNw
naukowy5- i jest redaktorem naukowym al0o autorem 5zternastu ksiLIek2
miJdzy innymi wydanej pod jego :i &i5-arda Da3idsona; redak5jL 7he Datur
ofEmotion :E1ord Hni3ersity "ress2 ?CC>;6 NajnowszL pozy5jL w jego
doro0ku jest wydanie kryty5zne dziea 7arola Darwina z ?<>* roku2 F w(razie
uczuG u cz<owie)a i zwierz*t- w ktNrym wskazuje na istotne zna5zenie2 jakie
majL dla wspN5zesny5- 0ada) o0serwa5je Darwina doty5zL5e ewolu5ji emo5ji6
Owen Dlana9an piastuje stanowisko James '6 Duke "ro1essor o1
"-ilosop-y i dziekana na Duke Hni3ersity2 gdzie jest pro1esorem psy5-ologii
:eksperymentalnej; i neuro0iologii6 # lata5- ?CCC=*+++ doktor 8lanagan
sprawowa &omanell "-i 'eta 7appa "ro1essors-ip2 przyznawanL przez
narodowe 0iuro "-i 'eta 7appa ameryka)skim pro1esorom za wy0itny wkad
do 1ilozo1ii i zasugi w jej upowsze5-nianiu6 "ro1esor 8lanagan zajmuje siJ
gNwnie zagadnieniem zwiLzkNw miJdzy 5iaem i umysem2 etykL i kon1liktem
miJdzy wizerunkami 5zowieka tworzonymi przez nauki przyrodni5ze i -uma=
nisty5zne6 Jest autorem 7he Science ofthe >in, :MIT "ress2 ?CC?;D Varietes of
>ora< Personaln( :4ar3ard Hni3ersity "ress2 ?CC?;D Jonsciousness
Beconsi,ere, :MIT "ress2 ?CC*;D Self EK1ressions: >in,- >orals an, the
>eaning of Life :E1ord Hni3ersity "ress2 ?CC@; oraz Dreaming Souls: Slee1-
Dreams an, the Evolution ofthe Jonscious >in,
:E1ord Hni3ersity "ress2 *+++;6 Napisa rNwnieI wiele artykuNw2
ostatnie kilka o naturze 5nNt2 emo5ja5- moralny5-2 kon1u5janizmie i
naukowym statusie psy5-oanalizy6
!aniel Gole'an jest wspNprzewodni5zL5ym Consortium 1or
&esear5- on Emotional Intelligen5e w Graduate (5-ool o1 !pplied and
"ro1essional "sy5-ology na &utgers Hni3ersity6 Hzyska doktorat z
psy5-ologii klini5znej i rozwoju na 4ar3ard Hni3ersity2 gdzie pra5owa
pNOniej na wydziale psy5-ologii6 Jest wspNzaoIy5ielem Col=la0orati3e
1or !5ademi52 (o5ial and Emotional Learning na Hni=3ersity o1 Illinois
w C-i5ago2 zespou 0adaw5zego o5eniajL5ego i upowsze5-niajL5ego
szkolne programy samokontroli a1ektywnej6 (kon5entrowa siJ na
0adaniu zagadnie) z pograni5za psy5-o0iologii i za5-owania2 ze
sz5zegNlnym uwzglJdnieniem emo5ji i zdrowia6 'y dwukrotnie
nominowany do Nagrody "ulitzera za pra5J dziennikarskL w YNew $ork
TimesZ2 gdzie pisywa o osiLgniJ5ia5- nauk o mNzgu i za5-owaniu6
Napisa lu0 zredagowa dwanaM5ie ksiLIek2 w tym miJdzynarodowy
0estseller 0nteligenc'a emoc'onalna :'antam ?CCSD wyd6 pol6 Media
&odzina2 ?CC>; i Realing Emotions :(-am0-ala2 ?CC>;2 zapis dyskusji
trze5iej kon1eren5ji zorganizowanej przez Mind and Li1e Institute6
Mar# Greenber9 piastuje 'ennett C-air o1 "re3ention &esear5- na
wydziale 4uma) De3elopment and 8amily (tudies na "ennsyl=3ania
(tate Hni3ersity2 gdzie jest teI dyrektorem "re3ention &esear5- Center
1or t-e "romotion o1 4uma) De3elopment6 Li5en5jat uzyska na Jo-n
4opkins Hni3ersity2 a magisterium i doktorat z psy5-ologii rozwoju i
dzie5iJ5ej na Hni3ersity o1 9irginia6 Jego 0adania naukowe kon5entrujL
siJ na neuroplasty5znoM5i w emo5jonalnym rozwoju dzie5i2
przywiLzaniu miJdzy matkL i dzie5kiem oraz strategia5- pe=
dagogi5zny5- zmniejszajL5y5- ryzyko pojawienia siJ pro0lemNw w
za5-owaniu i sprzyjajL5y5- rozwojowi zdolnoM5i spoe5zny5- i emo=
5jonalny5-6 "ro1esor Green0erg jest konsultantem H6(6 Centers 1or
Disease Control Task 8or5e on 9iolen5e "re3ention i wspNprzewod=
ni5zL5ym komitetu 0adaw5zego C!(EL :Colla0orati3e 1or !5ademi52
(o5ial and Emotional Learning;6 pu0likowa ponad sto artykuNw i jest
autorem rozdziau o neuro0iologi5zny5- podstawa5- roz=
woju emo5jonalnego w Emotional Develo1ment an, Emotional 0ntelli$
gence :'asi5 'ooks2 ?CC>;6
Ge"1e T4u3ten Jin3a urodzi siJ w Ty0e5ie w ?CS< roku6 #y=
kszta5ony w poudniowy5- India5- na mni5-a2 otrzyma stopie) gesze
0haram :odpowiednik doktoratu z teologii; w klasztornym uni=
wersyte5ie (-artse College o1 Ganden2 gdzie u5zy pNOniej przez piJK
lat 1ilozo1ii 0uddyjskiej6 Hzyska rNwnieI :z wyrNInieniem; li5en5jat z
1ilozo1ii za5-odniej i doktorat z religioznawstwa na Cam0ridge
Hni3ersity6 d ?C<S roku jest gNwnym tuma5zem Jego PwiLto0liwoM5i
Dalajlamy na angielski6 "rzeoIy i zredagowa kilka jego ksiLIek2
miJdzy innymi 7he 8oo, Reart: 7he Dalai Lama EK1lores the Reart of
Jhristianit( :&ider ?CC@; i Ethics for the Dew >illennium :&i3er-ead
?CCC;6 Do jego najnowszy5- ksiLIek naleIL napisana wspNlnie z Jas
Elsnerem Songs of S1iritual EK1erience :(-am0-ala2 *+++;2
7song)ha1,s Philoso1h( ofEm1tiness :Curzon "ress2 w druku; oraz
-asa o 1ilozo1ii ty0eta)skiej w Enc(clo1e,ia ofAsian Philoso1h(
:&outledge2 *++?;6 d roku ?CC@ do ?CCC pra5owa jako Margaret
(mit- &esear5- 8ellow in Eastern &eligion w Girton College na
Cam0ridge Hni3ersity6 0e5nie jest prezesem Institute o1 Ti0etan
Classi5s2 ktNry zajmuje siJ tuma5zeniem klasyki ty0eta)skiej na jJzyki
wspN5zesne6 Mieszka z IonL i dwNjkL may5- dzie5i w Montrealu w
7anadzie6
C1$i9o0n% A&a4n Ma4a So'$4ai u"ala$itto urodzi siJ w 5-op=
skiej rodzinie na dalekiej pNno5y Tajlandii6 # wieku dwudziestu lat
zosta wyMwiJ5ony na mni5-a6 "o uzyskaniu li5en5jatu ze studiNw
0uddyjski5- w Tajlandii i doktoratu z 1ilozo1ii indyjskiej na Hni=
wersyte5ie Madraskim zosta dziekanem uniwersytetu Ma-a5-ula=
longkornraja3idyalaya w 'angkoku2 gdzie jest o0e5nie prorektorem do
spraw wspNpra5y zagrani5znej i prowadzi wykady z tematyki
0uddyjskiej i religioznawstwa porNwnaw5zego6 "u0likuje naukowe
pra5e o 0uddyzmie i peni 1unk5jJ zastJp5y przeora w 0uddyjskim
klasztorze C-andaram2 wystJpujL5 takIe w tajskim radiu i telewizji i
piszL5 do gazet i 5zasopism artykuy na tematy 0uddyjskie6 Jest
wspNzaoIy5ielem miJdzynarodowego stowarzyszenia 0uddystNw
zajmujL5ego siJ sprawami spoe5znymi2 grupy wystJpujL5ej na rze5z
alternatywnego systemu oMwiaty w Tajlandii oraz stowarzyszenia tajs=
ki5- mni5-Nw2 ktNrego 5elem jest pielJgnowanie trady5ji klasztorNw
leMny5-6
Matt4ieu Ri$ar0 jest mni5-em 0uddyjskim w klasztorze (-e5-en w
7atmandu i od ?C<C roku tuma5zem na 1ran5uski Jego PwiLto0liwoM5i
Dalajlamy6 Hrodzony w ?C,@ roku we 8ran5ji2 zro0i doktorat z
genetyki molekularnej pod kierunkiem laureata Nagrody No0la
8ran5ois Ja5o0a w Instytu5ie "asteura6 (wemu -o00y2 migra5jom
zwierzLt2 da wyraz w ksiLI5e Animal >igrations :4ill and #ang2
?C@C;6 "o raz pierwszy wyruszy w 4imalaje w ?C@> roku2 a od roku
?C>* mieszka tam na staeD w ?C>C roku zosta mni5-em6 "rzez piJt=
naM5ie lat studiowa pod kierunkiem Dilgo 7-yentse &inpo5ze2 jednego
z najwy0itniejszy5- ty0eta)ski5- nau5zy5ieli 0uddyzmu naszy5-
5zasNw6 &azem z oj5em2 1ran5uskim myMli5ielem Jean=8ran5ois
&e3elem2 napisa ksiLIkJ 7he >on) an, the Philoso1her :(5-o5ken2
?CCC;2 a z astro1izykiem Trin-em guanem T-uanem 7he Uuantum an,
the Lotus :Crown2 *++?;6 #yda teI kilka al0umNw zdjJK2 miJdzy
innymi 7he S1iri;of7i3et :!perture2 *+++; i :z +?i3ierem i Danielle
8Nmi; 6u,,hist Rimala(as :!0rams2 *++*;6
Jeanne L6 T"ai jest pra5owni5zkL wydziau psy5-ologii (tan1ord
Hni3ersity6 Tam uzyskaa li5en5jat2 natomiast magisterium i doktorat z
psy5-ologii klini5znej zro0ia na Hni3ersity o1 Cali1ornia w 'erkeley6
Jej 0adania kon5entrujL siJ na wzajemny5- zaleInoM5ia5- miJdzy
kulturL i emo5jami i wpywie so5jaliza5ji na przeIywanie2 wyraIanie i
1izjologiJ emo5ji6 (tosuje rNInorodne metody2 na przykad przy
porNwnywaniu rNIni5 w 1izjologii i przeIywaniu emo5ji miJdzy
C-i)5zykami i innymi grupami etni5znymi w !mery5e6 Jej artykuy
ukazay siJ w li5zny5- 5zasopisma5- i ksiLIka5- naukowy5-2 miJdzy
innymi w 7he Enc(clo1e,ia of Ruma9 Emotions :Gale2 ?CCC; i 7he
Jom1rehensive Ran,3oo) ofC Ps(cho1atholog( :"lenum2 ?CC/;6
Dran$i"$o J8 Jarela uzyska doktorat z 0iologii na 4ar3ardzie w
?C>+ roku6 Jego zainteresowania skupiay siJ na 0iologi5zny5-
me5-anizma5- poznania i MwiadomoM5i6 pu0likowa w 5zasopisma5-
naukowy5- ponad dwieM5ie artykuNw na ten temat6 Napisa rNwnieI lu0
zredagowa piJtnaM5ie ksiLIek2 z ktNry5- wiele2 miJdzy
innymi 7he Em3o,ie, >in, :MIT "ress2 ?CC*;2 Daturalizing Phe$
nomenolog(S Jontem1orar( 0ssues in Phenomenolog( an, Jognitive
Science :(tan1ord Hni3ersity "ress2 ?CCC;D 7he View from ?ithin: First$
Person >etho,s in the Stu,( of Jonsciousness :Imprint !5ademi52 ?CCC;2
przeoIono na kilka jJzykNw6 trzyma kilka nagrNd za swoje
osiLgniJ5ia i 0y opa5anym przez 8ondation de 8ran5e pro1esorem
nauki o poznaniu i epistemologii w E5ole "olyte5-nibue2 dyrektorem do
spraw 0ada) w CentrJ National de la &e5-er5-e (5ienti1iLue w "aryIu i
sze1em "ra5owni Neurodynamiki w (alpetriere 4ospital w "aryIu6 'y
twNr5L 5yklu YHmys i Iy5ieZ2 opu0likowa teI kilka artykuNw i
ksiLIek o dialogu miJdzy naukL i religiL2 miJdzy innymi 8entle
6ri,ges :(-am0-ala2 ?CC?; i Slee1ing- Dreaming an, D(ing :#isdom2
?CC>;2 w ktNry5- pisze o pierwszej i 5zwartej kon1eren5ji
zorganizowanej przez Instytut Hmysu i Ay5ia6 %mar *< maja *++?
roku6
E8 Alan Walla$e kszta5i siJ przez wiele lat w 0uddyjski5- klasz=
tora5- w India5- i (zwaj5arii2 a od roku ?C>@ u5zy 0uddyjskiej teorii i
praktyki w Europie i !mery5e6 #ystJpowa jako tuma5z wielu
ty0eta)ski5- 0ada5zy 0uddyzmu2 w tym Jego PwiLto0liwoM5i Dalaj=
lamy6 "o uko)5zeniu z wyrNInieniem !m-erst College2 gdzie studiowa
1izykJ i 1ilozo1iJ nauki2 uzyska doktorat z religioznawstwa na (tan1ord
Hni3ersity6 Jest redaktorem2 tuma5zem2 autorem lu0 wspNautorem
ponad trzydziestu ksiLIek o ty0eta)skim 0uddyzmie2 medy5ynie2 jJzyku
i kulturze6 "isze rNwnieI na tematy z pograni5za nauki i religii6 Do jego
opu0likowany5- pra5 naleILF 7i3etan 6u,,hism from the 8roun, ;1
:#isdom "u0li5ations2 ?CC/;2 Jhoosing Bealit(: A 6u,,hist View of
Ph(sics an, the >in, :(nNw Lion "u0li5ations2 ?CC@;2 7he 6ri,ge of
Uuiescence: EK1eriencing 6u,,hist >e,itation :pen Court "u0lis-ing2
?CC<;D 7he 7a3oo of Su3'ectivit(: 7owar, a Dew Science of
Jonsciousness :E1ord Hni3ersity "ress2 *+++;6 Jest rNwnieI autorem
antologii esejNw pod tytuem 6u,,hism an, Science: 6rea)ing Dew
8roun,- ktNra ma siJ wkrNt5e ukazaK nakadem Colum0ia Hni3ersity
"ress6
O INST)TUCIE UM)S,U I K)CIA
Do dialogNw o umyMle i Iy5iu miJdzy Jego PwiLto0liwoM5iL DalajlamL i
naukow5ami za5-odnimi doszo dziJki wspNpra5y &6 !dama Engle[a2
pNno5noameryka)skiego prawnika i 0iznesmena2 z 8ran5is=kiem J6 9arelL2
neuro0iologiem po5-odzenia 5-ilijskiego2 mieszkajL5ym i pra5ujL5ym w
"aryIu6 # ?C</ roku Engle i 9arela2 ktNrzy nie znali siJ jesz5ze w owym
5zasie2 wystLpili niezaleInie od sie0ie z ini5jatywL zorganizowania 5yklu
miJdzynarodowy5- spotka)2 na ktNry5- Jego PwiLto0liwoMK mNg0y przez
kilka dni z rzJdu dyskutowaK z naukow5ami z %a5-odu6
"o uko)5zeniu studiNw prawni5zy5- na 4ar3ardzie Engle po5zLtkowo
pra5owa w Mwiad5zL5ej usugi dla przemysu rozrywkowego 1irmie prawni5zej
w 'e3erly 4ills2 a potem przez rok 0y dorad5L generalnym GTE w Te-eranie6
'JdL5 niespokojnym du5-em2 wziL po kilku lata5- urlop naukowy i przez rok
prze0ywa w !zji2 gdzie odkry w so0ie 1as5yna5jJ klasztorami ty0eta)skimi2
ktNre zwiedzi w 4imalaja5-6 # ?C>, roku pozna lamJ T-u0tena $es-e2
jednego z pierwszy5- 0uddystNw ty0eta)ski5- nau5zajL5y5- po angielsku2 i
spJdzi 5ztery miesiL5e w klasztorze 7opa) w 7atmandu6 "owrN5iwszy do
(tanNw %jedno5zony5-2 osiad w (anta Cruz w 7ali1ornii2 gdzie lama $es-e
prowadzi z lamL %opL &inpo5ze oMrodek medyta5ji6
#aMnie dziJki lamie $es-e Engle dowiedzia siJ o wielkim zain=
teresowaniu Dalajlamy naukL i o jego pragnieniu pogJ0ienia wiedzy o nau5e
za5-odniej2 a jedno5zeMnie podzielenia siJ wiedzL o ws5-odniej sztu5e
kontempla5ji z przedstawi5ielami tej nauki6 Naty5-miast na0ra
przeMwiad5zenia2 Ie jest to wymarzone dla niego zadanie6
JesieniL ?C<, roku Engle2 do ktNrego doL5zy2 5-5L5 wziLK udzia w tej
przygodzie2 jego przyja5iel Mi5-ael (autman2 spotka siJ w Los !ngeles z
najmodszym 0ratem Dalajlamy2 Tenzinem C-oegyalem :Ngarim &inpo5ze;2
ktNremu przedstawi plan zorganizowania tygodniowego miJdzykulturowego
spotkania naukowego2 pod warunkiem Ie w 5aym tym spotkaniu 0Jdzie
u5zestni5zy Jego PwiLto0liwoMK6 &inpo5ze uprzejmie zao1iarowa siJ
porozmawiaK o tym z Jego PwiLto0liwoM5iL6 "o kilku dnia5- poin1ormowa
Engle[a2 Ie Dalajlama
0ardzo 5-5ia0y nawiLzaK dyskusjJ z naukow5ami i upowaInia Engle[a i
(autmana do zorganizowania spotkania6 d tego za5zJa siJ rola Tenzina
C-oegyala jako staego dorad5y grupy2 ktNra w kilka lat pNOniej utworzya
Instytut Hmysu i Ay5ia6
Tym5zasem 8ran5is5o 9arela2 od ?C>, roku rNwnieI wyznaw5a 0uddyzmu2
w ?C</ roku spotka siJ z Jego PwiLto0liwoM5iL na miJdzynarodowym
(ympozjum PwiadomoM5i w !lp0a5-2 gdzie 0y jednym z prelegentNw6
Naty5-miast znalaz wspNlny jJzyk z DalajlamL6 Jego PwiLto0liwoMK 0y
wyraOnie uradowany2 Ie ma moIliwoMK porozmawiaK z naukow5em
zajmujL5ym siJ 0adaniem mNzgu2 ktNry posiada pewnL wiedzJ o 0uddyzmie
ty0eta)skim2 a 9arela postanowi poszukaK sposo0u kontynuowania tego
naukowego dialogu6 #iosnL ?C<S roku Joan 4ali1aE2 do0ra znajoma 9areli2
podNw5zas dyrektorka jai 8oundation2 ktNra syszaa o starania5- Engle[a i
(autmana2 zasugerowaa2 0y Engle2 (autman i 9arela poL5zyli swoje
uzupeniajL5e siJ umiejJtnoM5i i przystLpili do wspNlny5- dziaa)6 Caa
5zwNrka spotkaa siJ w paOdzierniku ?C<S roku w siedzi0ie jai 8oundation i
postanowia dziaaK dalej 1azem6 %de5ydowali2 Ie skupiL siJ na dys5yplina5-
naukowy5- zajmujL5y5- siJ umysem i Iy5iem2 poniewaI 0ya to pasz5zyzna2
na ktNrej wspNpra5a nauki i 0uddyzmu moga 0yK naj0ardziej owo5na6 d tego
wziJo nazwJ spotkanie i wresz5ie Instytut Hmysu i Ay5ia6
Trze0a 0yo jesz5ze dwN5- lat wspNpra5y Engle[a2 (autmana2 9areli i
"rywatnego 'iura Jego PwiLto0liwoM5i2 0y doszo do pierwszego spotkania6
d0yo siJ ono w paOdzierniku ?C<> roku w D-a=ramsali6 "rzez 5ay ten 5zas
Engle i 9arela M5iMle wspNpra5owali2 0y znaleOK waM5iwL 1ormuJ tego
spotkania6 !dam podjL siJ zadania generalnego koordynatora2 do ktNrego
gNwny5- o0owiLzkNw naleIao ze0ranie 1unduszy i utrzymywanie kontaktNw
z DalajlamL i jego 0iurem2 natomiast 8ran5is5o2 jako koordynator naukowy2
odpowiada za tematykJ spotkania2 zaproszenie odpowiedni5- naukow5Nw i
wydanie rela5ji ze spotkania6
Ten podzia o0owiLzkNw miJdzy koordynatorami generalnym i naukowym
okaza siJ tak do0rym rozwiLzaniem2 Ie trzymano siJ go pod5zas
organizowania wszystki5- nastJpny5- spotka)6 7iedy w roku
?CC+ otwarto 1ormalnie Instytut Hmysu i Ay5ia2 !dam zosta jego prezesem i
od tamtej pory jest generalnym koordynatorem wszystki5- spotka)2 natomiast
8ran5is5o2 5-o5iaI nie 0y koordynatorem naukowym wszystki5-2 do swojej
Mmier5i w *++? roku pozostawa i5- spiritus mo3ens i 0y naj0liIszym
wspNpra5ownikiem Engle[a w 0ieIL5ej dziaalnoM5i instytutu i w 5yklu
spotka)6
NaleIy powiedzieK parJ sNw o wyjLtkowoM5i tego 5yklu kon1eren5ji6
Trudno 0udowaK mosty2 ktNre mogL wz0oga5iK wspN5zesne Iy5ie naukowe2 a
zwasz5za neuro0iolgiJ6 8ran5is5o mia przedsmak tego2 kiedy pomaga
stworzyK program naukowy Instytutu Naropy :o0e5nie Hniwersytetu Naropy;2
powoanej przez ty0eta)skiego mistrza medyta5ji2 C-ogyama TrungpJ
&inpo5ze u5zelni -umanisty5znej w 'oulder w 7olorado6 # ?C>C roku Naropa
uzyskaa ze (loan 8oundation su0sydium na zorganizowanie Y"orNwnaw5zy5-
podejMK = za5-odniego i 0uddyjskiego = do poznaniaZ2 prawdopodo0nie
pierwszej kon1eren5ji na ten temat6 7on1eren5ja zgromadzia dwudziestu piJ5iu
akademikNw z prestiIowy5- ameryka)ski5- instytu5ji naukowy5-2
reprezentujL5y5- rNIne dziedzinyF 1ilozo1iJ2 nauki o poznaniu :neuro0iologiJ2
psy5-ologiJ eksperymentalnL2 jJzykoznawstwo2 studia nad sztu5znL
inteligen5jL; i o5zywiM5ie studia 0uddyjskie6 (potkanie to 0yo dla 8ran5is5a
trudnL lek5jLD pokazao2 jakiej 1inezji i d0aoM5i wymaga zorganizowanie
miJdzykulturowego dialogu6
! zatem w ?C<> roku2 wy5iLgajL5 wnioski ze spotkania na Hniwersyte5ie
Naropy i pragnL5 uniknLK przynajmniej niektNry5- puapek2 8ran5is5o usilnie
nalega na przyjJ5ie kilku zasad ro0o5zy5-2 dziJki ktNrym spotkania z 5yklu
YHmys i Iy5ieZ miay niezwykle udany prze0ieg6 NajwaIniejszL 5-y0a z ty5-
zasad 0yo postanowienie2 0y do0ieraK naukow5Nw nie tylko ze wzglJdu na i5-
renomJ2 ale rNwnieI rozlegL wiedzJ z danej dziedziny oraz otwartoMK na
prze5iwstawne poglLdy i 0rak uprzedze)6 "ewna znajomoMK 0uddyzmu jest
przydatna2 ale nie niez0Jdna2 jeMli tylko dana oso0a odnosi siJ ze zdrowym
sza5unkiem do ws5-odni5- dys5yplin kontempla5yjny5-6
NastJpna zasada odnosi siJ do programu spotkania6 # miarJ jak dalsze
rozmowy z DalajlamL wyjaMniajL2 w jakim stopniu trze0a przedstawiK
podstawy danej dys5ypliny 5zy tematyki2 a0y Jego PwiL=
to0liwoMK mNg w peni u5zestni5zyK w dialogu2 program dostosowuje siJ do
ty5- potrze06 !0y mieK pewnoMK2 Ie w dyskusji wezmL peny udzia o0ie
strony2 spotkania planuje siJ tak2 0y za5-odni naukow5y przedstawiali swoje
re1eraty na sesja5- poranny5-6 "relek5je te opierajL siJ na szerokim2
0ezstronnym przedstawieniu ogNlnie przyjJty5- w danej dziedzinie kon5ep5ji6
(esje popoudniowe sL w 5aoM5i przezna5zone na dyskusjJ2 ktNra naturalnie
wynika z porannej prelek5ji6 "od5zas tej sesji prelegent moIe przedstawiK
wasny punkt widzenia2 jeMli rNIni siJ on od ogNlnie przyjJty5- poglLdNw6
DuIym wyzwaniem 0yo tuma5zenie wystLpie) naukowy5- z angielskiego
na ty0eta)ski2 poniewaI nie moIna 0yo znaleOK Ty0e=ta)5zyka2 ktNry mNwi0y
pynnie po angielsku2 a do tego mia do0rL znajomoMK zagadnie) naukowy5-6
TrudnoMK tJ pokonano2 wy0ierajL5 dwN5- wspaniay5- tuma5zy2 Ty0eta)5zyka
i !merykanina z przygotowaniem naukowym2 i sadzajL5 i5- o0ok sie0ie
pod5zas spotka)6 HmoIliwiao to szy0kie wyjaMnianie na miejs5u wLtpliwoM5i
terminologi5zny5-2 5o jest a0solutnie niez0Jdne dla wyjM5ia z po5zLtkowy5-
nieporozumie) miJdzy przedstawi5ielami tak 0ardzo odmienny5- trady5ji
kulturowy5-6 Na pierwszej kon1eren5ji z 5yklu YHmys i Iy5ieZ tuma5zyli
T-upten Jinpa2 ty0eta)ski mni5- studiujL5y wNw5zas w klasztorze Ganden
(-artse2 a0y uzyskaK stopie) gesze- a o0e5nie doktor 1ilozo1ii na Cam0ridge
Hni3ersity2 i '6 !lan #alla5e2 0yy mni5- 0uddyjski reguy ty0eta)skiej z
dyplomem a0solwenta 1izyki !m-erst College i doktoratem z religioznawstwa
uzyskanym na (tan1ord Hni3ersity6 kazali siJ tak do0rzy2 Ie tuma5zyli
rNwnieI pod5zas nastJpny5- spotka)6 "od5zas piLtej 7on1eren5ji dra #alla5e[a2
zajJtego wNw5zas innymi sprawami2 zastLpi dr Jose Ca0ezon6
statniL zasadL2 dziJki ktNrej spotkania z 5yklu YHmys i Iy5ieZ ko)5zyy
siJ suk5esem2 0yo utrzymanie i5- M5iMle prywatnego 5-arakteru = 0ez prasy i
goM5i2 z wyjLtkiem paru zaproszony5-6 7ontrastuje to ostro ze spotkaniami na
%a5-odzie2 gdzie pu0li5zny wizerunek Dalajlamy prakty5znie uniemoIliwia
swo0odnL2 spontani5znL dyskusjJ6 T-e Mind and Li1e Institute nagrywa dla
5elNw ar5-iwalny5- i potrze0 pu0lika5ji prze0ieg spotka)2 ale one same
od0ywajL siJ w 5-ronionym2 umoIliwiajL5ym tJ eksplora5jJ oto5zeniu6
Do pierwszego dialogu z 5yklu YHmys i Iy5ieZ doszo w paO=
dzierniku ?C<> roku w prywatny5- pomiesz5zenia5- Dalajlamy w
D-aramsali6 9arela 0y koordynatorem naukowym i przewodni5zy
kon1eren5ji2 na ktNrej poruszano rNIne tematy z zakresu nauk o po=
znaniu2 sztu5znej inteligen5ji2 psy5-ologii poznaw5zej2 rozwoju mNzgu
i ewolu5ji6 prN5z 9areli o0e5ni 0yli Jeremy 4ayward :1izyka i 1i=
lozo1ia nauki;2 &o0ert Li3ingston :neuro0iologia i medy5yna;2 Eleonor
&os5- :nauka o poznaniu; i New5om0 Greenlea1 :in1ormatyka;6
#ydarzenie to 0yo niezwykym suk5esem i sprawio organizatorom
ogromnL satys1ak5jJ2 poniewaI zarNwno Jego PwiLto0liwoMK2 jak i
pozostali u5zestni5y uznali2 Ie 0yo ono prawdziwym spotkaniem
umysNw i po5zLtkiem 0udowania pomostu nad dzielL5L o0ie strony
przepaM5iL6 "rze0ieg pierwszej kon1eren5ji z 5yklu YHmys i Iy5ieZ
zosta zarejestrowany na kaseta5-2 przeniesiony na papier i
opu0likowany jako 8entle 6ri,ges: Jonversations with the Dalai Lama
on the Sciences of >in,- pod redak5jL J6 4aywarda i 86 J6 9areli
:(-am0-ala2 'oston ?CC*;6 7siLIkJ tJ przetuma5zono na 1ran5uski2
-iszpa)ski2 niemie5ki2 japo)ski i 5-i)ski6
Druga kon1eren5ja z tego 5yklu od0ya siJ w paOdzierniku ?C<C roku
w Newport 'ea5- w 7ali1ornii6 (kon5entrowano siJ na neuro=0iologii2 a
koordyna5jJ naukowL powierzono &o0ertowi Li3ingsto=nowi6 Do
udziau zaproszono "atri5iJ (6 C-ur5-land :1ilozo1ia nauki;2 J6 !llana
4o0sona :sen i marzenia senne;2 Larry[ego (buire[a :pamiJK;2 !ntonia
Damasia :neuro0iologia; i Lewisa Judda :zdrowie psy5-i5zne;6 "od5zas
tego spotkania o trze5iej nad ranem o0udzi Engle[a tele1onD kiedy
podniNs su5-awkJ2 dowiedzia siJ2 Ie waMnie przyznano Dalajlamie
pokojowL NagrodJ No0la i Ie o Nsmej przyjedzie am0asador Norwegii2
a0y 1ormalnie poin1ormowaK go o tym6 "o otrzymaniu tej wiadomoM5i
Dalajlama pojawi siJ na spotkaniu zgodnie z -armonogramem i 0ra w
nim 5ay 5zas udzia2 z krNtkL przerwL na kon1eren5jJ prasowL6 pis
tego spotkania dostJpny jest pod tytuem Jonsciousness at the
Jrossroa,s: Jonversations with the Dalai Lama on 6rain Science an,
6u,,hism- pod redak5jL %6 4ous-=mand2 &6 '6 Li3ingstona i '6 !6
#alla5e[a :(nNw Lion "u0li5ations2 It-a5a2 Nowy Jork ?CCC;6
#raz z trze5iL kon1eren5jL 5ykl dyskusji o umyMle i Iy5iu powrN5i
w ?CC+ roku do D-aramsali6 "o doMwiad5zenia5- z przygotowaniem
pierwszej i drugiej kon1eren5ji i u5zestni5twem w ni5- !dam Engle i
Tenzin Gej5-e Tet-ong doszli do zgodnego wniosku2 Ie spotkania w
India5- przynosiy o wiele lepsze rezultaty niI na %a5-odzie6 Jako
koordynator naukowy Mind and Li1e III2 ktNra kon5entrowaa siJ na
pro0lemie zwiLzku miJdzy emo5jami i zdrowiem2 wystLpi Daniel
Goleman :psy5-ologia;6 #MrNd u5zestnikNw znaleOli siJ Daniel 'rown
:psy5-ologia klini5zna;2 Jon 7a0at=%inn2 Cli11ord (aron :neu=
ro0iologia;2 Lee $early :1ilozo1ia;2 (-aron (alz0erg :0uddyzm; i 8ran=
5is5o 9arela :immunologia i neuro0iologia;6 7siLIkJ z zapisem prze=
0iegu kon1eren5ji2 zatytuowanL RealingEmotions: Jonversations with
the Dalai Lama on >in,fulness- Emotions- an, Realth :(-am0-ala2
'oston ?CC>; przygotowa do druku Daniel Goleman6
"od5zas tego spotkania wyoni siJ2 jako naturalne uzupenienie
dialogNw2 ale jedno5zeMnie 5oM2 5o wykra5zao poza ramy kon1eren5ji2
projekt poszerzenia 0ada)6 Cli11ord (aron2 &i5-ard Da3idson2 8ran5is5o
9arela2 Gregory (impson i !lan #alla5e zaini5jowali program 0adania
skutkNw medyta5ji u jej wieloletni5- praktykNw6 C-odzio o to2 0y
wykorzystaK do0rL wolJ i zau1anie2 ktNrego na0raa do naukow5Nw
spoe5znoMK ty0eta)ska w D-aramsali2 oraz Iy5zliwoMK Dalajlamy dla
tego rodzaju 0ada)6 DziJki pieniLdzom przyznanym przez 4ers-ey
8amily 8oundation na rozpo5zJ5ie dziaalnoM5i utworzono Mind and
Li1e Institute2 ktNrego prezesem jest od po5zLtku Engle6 "ierwsze stadia
tego projektu s1inansowa 8etzer Institute6 (prawozdanie o postJpa5-
pra5 przedoIono instytutowi w ?CC, roku6
Czwarta kon1eren5ja z 5yklu YHmys i Iy5ieZ2 zorganizowana pod
-asem Y(en2 marzenia senne i umieranieZ2 od0ya siJ w paOdzierniku
?CC* roku2 a jej koordynatorem naukowym 0y 8ran5is5o 9arela6
prN5z niego i Jego PwiLto0liwoM5i wMrNd zaproszony5- u5zestnikNw
znaleOli siJF C-arles Taylor :1ilozo1ia;2 Jerome Engel :neuro0iologia i
medy5yna;2 Joan 4ali1aE :antropologia2 MmierK i umieranie;2 Jayne
Ga5ken0a5- :psy5-ologia jasnego Mnienia; i Joy5e M5Dougal :psy=
5-oanaliza;6 &ela5ja z prze0iegu kon1eren5ji dostJpna jest pod ty=
tuem Stee1ing- Dreaming- an, D(ing: An EK1loration of Jonsciousness
with the Dalai Lama- pod redak5jL 86 J6 9areli :#isdom "u0li5ations2
'oston ?CC>;6
7on1eren5ja piLta od0ya siJ rNwnieI w D-aramsali w kwietniu ?CCS
roku2 pod -asem Y!ltruism2 Et-i5s2 and CompassionZ2 a jej
koordynatorem naukowym 0y &i5-ard Da3idson6 prN5z niego
u5zestnikami 0yli Nan5y Eisen0erg :rozwNj dzie5ka;2 &o0ert 8rank
:altruizm w ekonomii;2 !nnJ 4arrington :-istoria nauki;2 Elliott (o0er
:1ilozo1ia; i Er3in (tau0 :psy5-ologia spoe5zna i za5-owania grupowe;6
Tom z zapisem wystLpie) i dyskusji nosi tytu Visions of Jom1assion:
?estern Scientists an, 7i3etan 6u,,hists EKamine Ruma9 Datur- pod
redak5jL &6 J6 Da3idsona i !6 4arrington :E1ord Hni3ersity "ress2
Nowy Jork *++?;6
(zNsta kon1eren5ja otworzya nowy rozdzia2 wy5-odzL5 poza
doty5-5zasowL2 zwiLzanL z Iy5iem tematykJ6 d0ya siJ w paOdzier=
niku ?CC> roku2 a jej koordynatorem naukowym 0y !rt-ur %ajon5
:1izyka;6 prN5z dra %ajon5a i Jego PwiLto0liwoM5i udzia wziJli w niejF
Da3id 8inkelstein :1izyka;2 George Greenstein :astronomia;2 "iet 4ut
:astro1izyka;2 Tu #eming :1ilozo1ia; i !nton %eilinger :1izyka
kwantowa;6 Tom z zapisem jej prze0iegu2 pod redak5jL !6 %ajon5a2 nosi
tytu 7he Dew Ph(sics an, Josmolog( :E1ord Hni3ersity "ress2 Nowy
Jork *++/;6
Dialog o 1izy5e kwantowej kontynuowano na siNdmej kon1eren5ji2
zorganizowanej w 5zerw5u ?CC< roku w la0oratorium dra !ntona
%eilingera w Institut 1ur EEperimentalp-ysi5 w Inns0ru5ku6 0e5ni 0yli
Jego PwiLto0liwoMK2 doktorzy %eilinger i %ajon5 oraz tuma5ze2
doktorzy Jinpa i #alla5e6 (potkanie to stao siJ tematem pierw=
szostroni5owego artykuu w niemie5kim 5zasopiMmie YGeoZ6
(potkanie opisane w niniejszym tomie2 Nsme z kolei2 od0yo siJ w
mar5u *+++ roku w D-aramsali2 z udziaem Daniela Golemana jako
koordynatora naukowego i '6 !lana #alla5e[a jako koordynatora z
punktu widzenia 1ilozo1ii6 Jego -asem 0yy YEmo5je destruk5yjneZ2 a
u5zestnikamiF 5z5igodny Matt-ieu &i5ard :0uddyzm;2 &i5-ard Da3idson
:neuro0iologia i psy5-ologia;2 8ran5is5o 9arela :neuro0iologia;2 "aul
Ekman :psy5-ologia;2 Mark Green0erg :psy=
5-ologia;2 Jeanne Tsai :psy5-ologia;2 5z5igodny (om5-ai 7usala5itto
:0uddyzm; i wen 8lanagan :1ilozo1ia;6
DziewiLta kon1eren5ja od0ya siJ na Hni3ersity o1 #is5onsin w
Madison we wspNpra5y z 4ealt- Emotions &esear5- Institute i Center
1or &esear5- on Mind='ody Intera5tions6 H5zestnikami 0yliF Jego
PwiLto0liwoMK2 &i5-ard Da3idson2 !ntoine Lutz :zastJpujL5y 5-orego
8ran5is5a 9arelJ;2 Matt-ieu &i5ard2 "aul Ekman i Mi5-ael Merzeni5-
:neuro0iologia;6 To dwudniowe spotkanie kon5entrowao siJ na dyskusji
o tym2 jak naje1ektywniej wykorzystywaK te5-niki 1M&I i EEGBMEG w
0adania5- nad medyta5jL2 postrzeganiem2 emo5jami i zwiLzkami
miJdzy ludzkL plasty5znoM5iL nerwowL i Kwi5zeniami medyta5yjnymi6
DziesiLta kon1eren5ja z 5yklu YHmys i Iy5ieZ zaplanowana zostaa
na paOdziernik *++* roku i od0ya siJ w D-aramsali6 Jej temat toF
YCzym jest materiaU Czym jest Iy5ieUZ 7oordynatorem naukowym 0y
!rt-ur %ajon52 ktNry rNwnieI prowadzi dyskusjJ2 a udzia w niej
wziJliF Jego PwiLto0liwoMK2 (te3en C-u :1izyka;2 Luigi Luisi :0iologia
komNrki i 5-emia;2 Hrsula Goodenoug- :0iologia ewolu5yjna;2 Erie
Lander :0adania genomu;2 Mi5-el 'it0ol :1ilozo1ia; i Matt-ieu &i5ard
:1ilozo1ia 0uddyjska;6
7on1eren5ja jedenasta 0Jdzie pierwszym z tego 5yklu spotkaniem
pu0li5znym6 d0Jdzie siJ w dnia5- ?/=?, sierpnia *++/ roku w
'ostonie pod -asem Y'adanie umysu6 #ymiana poglLdNw miJdzy
0uddyzmem i naukami 0iologi5znymi na temat pra5y umysuZ6
Dwudziestu dwN5- naukow5Nw o Mwiatowej sawie 0Jdzie siJ za=
stanawiaK wspNlnie z Jego PwiLto0liwoM5iL2 jak najlepiej zorganizowaK
wspNpra5J miJdzy 0uddyzmem i wspN5zesnL naukL w 0adania5- nad
uwagL i kontrolL poznaw5zL2 emo5jami i wyo0raIeniami6
d roku *+++2 powra5ajL5 do zaini5jowanego w roku ?CC+ projektu
rozszerzenia 0ada)2 5zonkowie Instytutu Hmysu i Ay5ia za5zJli
ponownie 0adaK w la0oratoria5- neuro0iologi5zny5- i psy=
5-ologi5zny5- medyta5jJ2 przy penej wspNpra5y adeptNw tej sztuki6
'adania te prowadzi siJ w C&E! w "aryIu2 na Hni3ersity o1 #is5onsin
w Madison i 4ar3ard Hni3ersity2 wykorzystujL5 1M&I2 EEG i MEG6
"omiarNw ekspresji emo5ji i psy5-o1izjologi5zny5-
reak5ji autonomi5znego ukadu nerwowego dokonuje siJ na Hni3er=sity
o1 Cali1ornia w (an 8ran5is5o i w 'erkeley6
Dr "aul Ekman z Hni3ersity o1 Cali1ornia w (an 8ran5is5o2 u5zest =
nik spotkania opisanego w niniejszym tomie2 opra5owa projekt 0a=
daw5zy o nazwie Y"ielJgnowanie rNwnowagi emo5jonalnejZ6 Jest to
pierwszy wielo1azowy i realizowany na szerokL skalJ projekt 0adaw5zy
YHmysu i Iy5iaZ2 ktNrego 5elem jest u5zenie medyta5ji i o5enianie jej
wpywu na Iy5ie po5zLtkujL5y5- medytujL5y5-6 "rojekt ten ma dwa
gNwne 5ele 0adaw5zeF opra5owanie = na podstawie 0uddyjski5- Kwi=
5ze) kontempla5yjny5- i wynikNw 0ada) psy5-ologii za5-odniej =i
przetestowanie programu zajJK u5zL5y5- ludzi sposo0Nw radzenia so0ie
z emo5jami destruk5yjnymi oraz o5enJ wpywu ty5- zajJK na Iy5ie
emo5jonalne i interak5je i5- u5zestnikNw6 '6 !lan #alla5e2 inny
u5zestnik tego spotkania2 suIy radL przy opra5owywaniu tego projektu
i 0Jdzie nau5zy5ielem medyta5ji6 Ekman zatrudni do realiza5ji tego
projektu Margaret 7emeny2 a sam ograni5zy siJ do sterowania pra5ami
i udzielania wskazNwek6 8unduszy na rozpo5zJ5ie realiza5ji projektu
dostar5zy 8etzer Institute2 -ojnL darowiznJ przekaza teI Jego
PwiLto0liwoMK Dalajlama6
Mind and Li1e Institute
*<+S La1ayette Dri3e
'oulder2 Colorado <+/+S
www6mindandli1e6org
www6In3estigatingT-e Mind6org
in1oGmindandli1e6org
7siLIka Emoc'e ,estru)c('ne+++ jest zapisem dyskusji wy0itny5- naukow5Nw
za5-odni5- z przedstawi5ielami 0uddyzmu6 (potkania te = prowadzone pod egidL
gI9 Dalajlamy = podejmujL wyzwania stojL5e dziM przed 5aL ludzkoM5iL6 # do0ie
glo0aliza5ji2 potworny5- aktNw terroryzmu i wojen prowadzony5- na o5za5- 5aego
Mwiata niezmiernej wagi na0iera pytanie o OrNda destruk5yjny5- emo5ji oraz sposo0y
i5- okieznania6 kazuje siJ2 Ie nauka za5-odnia w poL5zeniu z myMlL 0uddyjskL
moIe siJ wydatnie przy5zyniK do znalezienia konstruktywnej odpowiedzi6
7siLIka powinna zainteresowaK pedagogNw2 rodzi5Nw2 przywNd5Nw religijny5- i
polity5zny5- oraz ty5-2 ktNrzy pragnL spokoju wewnJtrznego i pokoju na Mwie5ie = i
5-5L tJ ideJ w5ielaK w Iy5ie nie tylko sowem2 ale i 5zynem6
!aniel Gole'an jest autorem Mwiatowy5- 0estsellerNwF 0nteligenc'i emoc'onalne'
i 0nteligenc'i emoc'onalne' w 1ra)t(ce oraz wspNautorem Primal Lea,ershi1+
Dwukrotnie nominowany do Nagrody "ulitzera za artykuy z dziedziny 0ada) nad
mNzgiem i za5-owaniem pu0likowane w YNew $ork TimesieZ6 0e5nie jest
wspNprzewodni5zL5ym Consortium 1or &esear5- on Emotional Intelligen5e na
&utgers Hni3ersity6
!ala&la'a przywNd5a du5-owy Ty0eta)5zykNw2 niekwestionowany autorytet
moralny2 laureat "okojowej Nagrody No0la = jest inspiratorem i siL spraw5zL spotka)
%a5-odu ze #s5-odem2 ktNre owo5ujL nowatorskimi 0adaniami i projektami6