Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3

www.medycyna-metaboliczna.pl
40
MAGORZATA KOSTECKA
RODOWISKOWE CZYNNIKI ZWIKSZAJCE RYZYKO
NADWAGI I OTYOCI U DZIECI
ENVIRONMENTAL FACTORS INCREASING THE RISK OF OVERWEIGHT AND
OBESITY IN CHILDREN
Katedra Chemii, Wydzia Nauk o ywnoci i Biotechnologii, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie.
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Izabella Jackowska
STRESZCZENIE. W grupie dzieci w wieku 7-13 lat z regionu lubelskiego oceniono za pomoc specjalnych ankiet ich sposb odywiania si
i jego relacje do wielkoci masy ciaa. Osobne badanie ankietowe objo take rodzicw.
Stwierdzono, e nadwaga i otyo dotyczya dzieci w wieku 7-8 lat w 39,8%, w wieku 9-10 lat - 24,0% i w wieku 11-13 lat - 33,1%.
Sposb ywienia dzieci w wieku szkolnym jest silnie zindywidualizowany, zwizany w modszych latach gwnie z domem rodzinnym, a w star-
szych - z grup rwienicz (szkoa). W badanej populacji zaobserwowano rne czynniki, ktre mogy wpywa na rozwj nadwagi i otyoci,
przede wszystkim nadmierne spoycie sodyczy, sokw i sodkich napojw gazowanych, tuszczw nasyconych, oraz niskie spoycie warzyw,
mleka i wysoko bonnikowych produktw zboowych.
Sowa kluczowe nadwaga, otyo, dzieci, rodzice, nawyki ywieniowe.
SUMMARY. In the group of children aged between 7 and 13 years, recruited from the Lublin region, the morbidity due to overweight and obesity
was assessed. The data were collected with special questionnaires used by children and their parents.
The morbidity due to overweight and obesity found in children aged 7-8 years was 39,8%, 9-10 years - 24,0% and 11-13 years - 33,1%.
In the population under study the frequency of several environmental risk factors for obesity was also assessed.
The excessive irregularity of daily meals schedule, very frequent consumption of additional food products, abuse of fatty and sweet products
especially sweetened drinks with addition of stimulants, deficiency of vegetables and fiber were significantly correlated to the risk of overweight.
The knowledge and educational efforts of parents and of the school personel was insufficient.
Key words overweight, obesity, children, parents, nutritive behavior.
WPROWADZENIE PRZESANKI BADA
Chorobowo z powodu nadwagi i otyoci u dzieci
narasta szczeglnie od kilkunastu lat. Wielu rodzicw nie
uznaje otyoci za chorob.
Niepokojce s oglnowiatowe wskaniki epide-
miologiczne dotyczce maych dzieci szacuje si, e
ponad 22 miliony dzieci poniej 5 roku ycia wykazuje
otyo (1,2). W Europie okoo 20% dzieci (do 14 roku
ycia) ma nadmiar masy ciaa, u okoo 5% stwierdza si
otyo (3).
Okazuje si, e najistotniejszy wpyw na rozwj
otyoci wywieraj czynniki rodowiskowe, takie jak:
nieprawidowe zwyczaje ywieniowe i brak aktywnoci
fzycznej (4,5,6). Rola dziedziczenia i genetycznie uwa-
runkowanych skonnoci do wystpowania nadmiernej
masy ciaa jest na drugim miejscu za wpywami rodowi-
skowymi. Wykazano, e otyo wystpuje u ok. 2/3 po-
tomstwa, jeeli otyli s oboje rodzice, u 50% jeeli otye
jest jedno z rodzicw i u 9% dzieci osb szczupych (7,8).
Wpyw rodzinny moe jednak take zalee od warunkw
rodowiskowych.
W populacji dzieci i modziey w ponad 90% przy-
padkw rozpoznaje si otyo prost ( jednoobjawow,
pierwotn), czyli tak, ktrej pierwotnie nie towarzysz
inne zespoy chorobowe; powstaje ona wskutek bra-
ku rwnowagi midzy iloci energii dostarczanej wraz
z poywieniem, a energi wydatkowan przez organizm.
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
41
Istotn rol w rozwoju otyoci prostej odgrywaj mo-
dyfkowalne behawioralne czynniki. Jedzenie bywa np.
form ucieczki od stresu (rozwd rodzicw, nieszczcia
w rodzinie, niepowodzenia szkolne). Aktywno fzycz-
na dzieci w miastach jest bardzo ograniczona. Czsto
w rodzinie panuje tradycyjnie nieprawidowy sposb
odywiania.
Wyniki wielu bada dowodz, e znaczna cz oty-
ych dzieci i modziey utrzymuje nadwag w wieku
dorosym; tego rodzaju ryzyko wzrasta, gdy otyo roz-
poczyna si we wczesnym dziecistwie. Okoo 1015%
otyych szeciolatkw ma nadwag rwnie w wieku 26
lat i pniej. Ryzyko otyoci w wieku dorosym wzrasta
ok. 3-krotnie u otyej modziey ( 9).
Wedug raportu IOTF (10) w Europie corocznie przy-
bywa okoo 400 000 dzieci z nadwag oraz okoo 90 000
otyych.
W przeprowadzonym w 2005 roku przez Instytut Mat-
ki i Dziecka (Warszawa) badaniu 400 czterolatkw, nad-
wag stwierdzono u 12% dzieci, a otyo u 7% (11).
Powysze epidemiologiczne i patogenetyczne oceny
stay si inspiracj wasnych bada majcych na celu okre-
lenie warunkw ryzyka u dzieci z regionu lubelskiego.
Materia i metody
Badania przeprowadzono w I kwartale 2013 roku
wrd uczniw w wieku 7-13 lat, uczszczajcych do
szk podstawowych w Lublinie oraz ich rodzicw.
W wymienionym okresie zbadano losowo wybran grup
350 uczniw - 145 dziewczt i 205 chopcw.
Zastosowano autorski kwestionariusz badawczy wy-
peniany przez rodzicw. Zawiera on pytania dotycz-
ce stanu zdrowia dzieci, pomiarw antropometrycznych
oraz zwyczajw ywieniowych w rodzinach.
Dzieci otrzymay drugi kwestionariusz preferencji y-
wieniowych w formie kolorowych zdj produktw.
Oceny stanu odywienia dokonano w oparciu o obli-
czony na podstawie masy ciaa i wzrostu badanych ucz-
niw wskanik masy ciaa (Body Mass Index BMI).
Jego kwalifkacj ustalono za pomoc siatek centylowych
BMI dla dziewczt i chopcw opracowanych przez In-
stytut Matki i Dziecka w Warszawie. Wedug tej metody
wartoci BMI wskazujce na norm masy ciaa znajduj
si midzy 25 a 75 centylem. Wartoci poniej 25 centyla
wskazuj na niedoborow mas ciaa, a powyej 75 cen-
tyla na tendencj do nadwagi i otyoci (12,13,14).
Uzyskane dane zostay poddane analizie statystycznej
za pomoc programu MS Excel 2003, w oparciu o test
Studenta zakadajcy nierwne wariancje.
Charakterystyka badanej grupy
Wszystkie badane dzieci mieszkay w miecie,
uczszczay do szk podstawowych (98% do szk pa-
stwowych, 2% do prywatnych). Rodzice w 63% uwaali,
e ich sytuacja rodzinna i materialna jest ustabilizowana
i raczej dobra, 19% stwierdzio, e jest ustabilizowana
Ryc. 1. Struktura wiekowa badanej grupy.
liczba
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
42
i bardzo dobra, 11% e jest nieustabilizowana i raczej za,
a 9%, e jest ustabilizowana i za (ryc. 1).
Masa ciaa badanych dzieci miecia si w zakresie 18
65 kg, rednia warto wynosia 32,01 8,76 kg, media-
na 30 kg. Wzrost waha si zakresie 117 166 cm; rednia
warto to 133 8 cm, mediana 133 cm.
Wartoci BMI mieciy si w zakresie 11,69 26,73, red-
nia warto BMI wyniosa 17,71 3,48, mediana 17,06.
Analizujc wyniki i odnoszc je do siatek centylowych
stwierdzono, e 16,5% badanej populacji miao nadwag,
a u 15,9% dzieci stwierdzono ju otyo (tab. 1).
Najwikszy odsetek dzieci z nadwag i otyoci stwier-
dzono w grupie wiekowej 7-8 lat, a najmniejszy w grupie
9-10 latkw. Z kolei w najstarszej grupie wiekowej stwier-
dzono najwikszy odsetek otyych wrd chopcw.
U prawie wszystkich badanych dzieci nie stwierdzono
chorb o istotnym znaczeniu. 4% dzieci cierpiao na alergi
pokarmow, gwnymi alergenami deklarowanymi przez
rodzicw byy: jaja, biako mleka krowiego, ryby, owoce cy-
trusowe i kakao. Tylko 54% rodzicw dzieci z deklarowan
alergi lub nietolerancj pokarmow wprowadzio u dzieci
diet eliminacyjn. Dziewczynka w wieku 7 lat cierpiaa na
celiaki, zdiagnozowan 2 lata temu, bya niskiego wzrostu
- 119 cm, a BMI wynosio 11,69. wiadczyo to o niedoy-
wieniu wynikajcym ze zdiagnozowanej choroby.
Omwienie wynikw
Do czynnikw wpywajcych na rozwj nadmiernej
masy ciaa naleao zaliczy przede wszystkim niezbi-
lansowan diet i nisk aktywno fzyczn. Obydwa
te aspekty mona zmodyfkowa i zapewni dziecku
prawidowe wzorce stylu ycia i ywienia jeli rodzice
i szkoa maj to na wzgldzie.
Sposb ywienia dzieci w wieku szkolnym okaza si
silnie zindywidualizowany. By zwizany w modszych
latach gwnie z domem rodzinnym, a w starszych z gru-
p rwienicz.
W badanej populacji zaobserwowano take rne inne
czynniki, ktre mogy wpywa na rozwj nadwagi i oty-
oci. Naleay do nich:
Regularno spoywania posikw. Podstaw jest re-
gularno spoywania 4-5 posikw w cigu dnia. Wrd
badanych dzieci 16% nie zjadao rano przed wyjciem do
szkoy I niadania, a 12% nie jado nic podczas pobytu
w szkole (tab. 2).
Najwiksz popularnoci cieszyy si kanapki
i owoce, ale ponad 1/3 dzieci regularnie jada sodycze,
a 2/3 drodwki jako podstaw II niadania. Szcze-
glnie niepokojce byo wysokie spoycie sodzonych
sokw i napojw gazowanych. Posiek ktry powinien
dostarcza 15% energii pochodzcej z biaka, tuszczw
i wglowodanw w wikszoci by zdominowany przez
cukry atwo przyswajalne w napojach, w tym take tzw.
energetyzujcych.
40% dzieci jado obiad w szkole i jednoczenie po-
nad 2/3 z nich rwnie obiad w domu. Powodowao to
szczeglnie zwikszon poda kalorii w godzinach 12.30-
15.00. Kolacja bya posikiem najczciej spoywanym,
tylko w przypadku 8% dzieci zdarzao si, e kolacja bya
zjadana sporadycznie. Jednak godziny i skad jakociowy
Pe/wiek 7-8 lat 9-10 lat 11-13 lat
nadwaga dziewczynki 11 6 13
chopcy 14 8 7
otyo dziewczynki 9 5 8
chopcy 11 6 16
razem dziewczynki
i chopcy
45 25 44
populacja dziewczynek i chopcw ktrzy wzili
udzia w badaniu
113 104 133
% dzieci z nadmierna mas ciaa 39,8 24,0 33,1
II niadanie % uczniw II niadanie % uczniw
kanapki 70 sok owocowy 70
owoce 38,8 woda mineralna 40,3
warzywa 8 napoje gazowane 32
sodycze 34,6 herbata 20,8
pczki/drodwki 70 kompot 8
chipsy/chrupki 4 napoje energetyzujce 2
Tabela 1. Liczby dzieci z nadwag i otyoci w zalenoci od pci i wieku.
Tabela 2. Produkty spoywcze spoywane na II niadanie (moliwo wyboru kilku odpowiedzi).
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
43
ostatniego posiku w tak modej wiekowo grupie byy
bardzo zrnicowane (ryc. 2).
Przekski. Kolejnym wanym rodowiskowym czyn-
nikiem ktry wpywajc na funkcjonowania orodka go-
du i sytoci i gromadzenie nadmiernej iloci tkanki tusz-
czowej jest tzw. podjadanie, czyli spoywanie licznych,
dodatkowych produktw ywnociowych midzy posi-
kami. Jeeli wystpuje one sporadycznie (22% badanych
dzieci) nie jest zjawiskiem zbyt niepokojcym, natomiast
gdy zdarza si regularnie i codziennie (78% dzieci) wpy-
wa znaczco na bilans energetyczny oraz ilo spoywa-
nego poywienia. Nie stwierdzono rnic statystycznych
w czstoci podjadania w zalenoci od pci i wieku
natomiast istotnie czciej po przekski sigay dzieci
z nadmiern mas ciaa anieli normaln (p < 0,005).
Sodycze. Spord produktw stosowanych w podja-
daniu na jakie w drodze ankiety wielokrotnego wyboru
wskazywali ankietowani najczciej wymieniano: sodycze
(94%), ciastka i wyroby piekarnicze (80%), owoce (54%),
chrupki i paluszki (76%), warzywa (8%), wdliny (16%),
mid i dem (14%). Podobnie jak w badaniach Suligi (15)
zauwaalna bya znaczca rnica w spoyciu owocw i wa-
rzyw, na niekorzy tych drugich. Dzieci najchtniej wybie-
ray jabka, pomaracze, banany, mandarynki i winogrona
czyli owoce dostarczajce duych iloci cukrw prostych.
Najczciej podjadanym produktem byy te so-
dycze w formie szeroko popularyzowanych w mediach
i hipermarketach czekoladowych przeksek, co zdecy-
dowanie mogo zwiksza ryzyko wystpienia nadwagi
i otyoci oraz rozwoju prchnicy.
Ryc. 2. Godziny spoywania kolacji (%).
Ryc. 3. Spoycie produktw sprzyjajcych powstawaniu nadmiernej masy ciaa (% respondentw).
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
44
Tuszcze. Analiza uzyskanych wywiadw ywienio-
wych pozwolia na wytypowanie produktw obecnych
w diecie dzieci, ktre s wysokokaloryczne lub s rd-
em tuszczw nasyconych oraz wglowodanw atwo
przyswajalnych (ryc. 3).
Sery te codziennie, przynajmniej do jednego posi-
ku spoywao 60% dzieci. Smaone, panierowane kotlety
wieprzowe lub drobiowe byy najchtniej wybierane na
obiad, natomiast parwki i pasztety, gwnie puszkowane
byy chtnie zjadane na kolacj.
Wglowodany. Zdecydowana wikszo dzieci
w swoich jadospisach nie miaa brzowego ryy, kaszy
gryczanej i razowego pieczywa, natomiast chtnie zjadaa
pieczywo pszenne, w tym tosty (56% dzieci) oraz maka-
rony i biay ry. Taki dobr produktw powoduje obni-
enie poday bonnika, ktry ma wpyw na normalizacj
masy ciaa.
Produkty biakowe. Spoycie mleka i jego produktw
byo na niezadawalajcym poziomie. Tylko 50% dzieci
pio codziennie mleko, przy czym zalecane 2 szklanki
dziennie wystpoway w diecie co czwartego dziecka.
Jogurty naturalne spoywao tylko 11% dzieci, bardziej
popularne byy sodzone jogurty smakowe i serki homo-
genizowane. Nie zaobserwowano statystycznie istotnej
rnicy ze wzgldu na pe, wiek i mas ciaa. 42% dzieci
nie jado ryb w ogle, a z pozostaej grupy 75% zjadao
ryby raz w tygodniu, gwnie w postaci paluszkw ryb-
nych lub ryby wdzonej. Stwierdzono, e dzieci z nad-
mierna mas ciaa jady ryby statystycznie rzadziej ni te
z normaln i obnion mas ciaa (ryc. 4).
Warzywa. Warzywa naleay do mniej chtnie wybie-
ranych produktw. Dzieci preferoway surwki do obia-
du, ogrka kiszonego i marchewk, natomiast niepokoj-
ce byo, e 38% rodzicw deklarowao, e dzieci nie jedz
nawet jednej porcji warzyw w tygodniu.
KOMENTARZ
Nadmierna masa ciaa jest problemem wspczesne-
go wiata. W przypadku dzieci i modziey jest jednym
z gwnych czynnikw ryzyka sprzyjajcym rozwojowi
wielu chorb w wieku dorosym choroby sercowo-
-naczyniowe, cukrzyca typu 2, dna moczanowa, choroby
zwyrodnieniowe ukadu ruchu, depresja i inne.
Analiza sposobu ywienia dzieci w realnych warun-
kach yciowych regionu Lublina pokazuje, jak bardzo
konieczne jest wprowadzenie zdrowotnie pozytywnych
jadospisw w yciu codziennym, tak aby byy one pe-
nowartociowe to znaczy dostarczay wszystkich nie-
zbdnych do prawidowego rozwoju dziecka skadnikw
odywczych i jednoczenie nie zawieray energetycznie
zbdnych kalorii. Taka zmiana nawykw ywieniowych
w wieku szkolnym wymaga aktywniejszej edukacji diete-
tycznej i zdrowotnej rodowiska (rodzice, szkoa).
Na podstawie opisanych bada i analizy ankiet, mo-
na wskaza jakie nawyki ywieniowe obecne w dietach
dzieci wymagaj zmiany.
Bardzo istotne jest ograniczenie sodyczy i produk-
tw wysoko sodzonych rnego rodzaju pynw, so-
kw. Mrdjenovic i wsp. (16) stwierdzili, e zwikszenie
Ryc. 4. Spoycie rnych produktw szczeglnie wpywajcych na mas ciaa (% respondentw).
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
45
spoycia sodkich napojw jest szczegln przyczyn
wzrostu dziennej konsumpcji energii. U dzieci znacz-
co prowadzi do zwikszania masy ciaa. Ludwig i wsp.
(17) badali prospektywnie przez 19 miesicy spoycie
sodkich napojw i ich wpyw na mas ciaa u 548 dzie-
ci w wieku 11 i 12 lat. W trakcie badania tylko u 7%
dzieci nie zmienia si ilo konsumowanych napojw,
natomiast a u 57% dzieci nastpi wzrost ich spoycia.
Wizao si to istotnie ze wzrostem BMI i zwikszeniem
liczby otyych dzieci o 9,3%.
Jak pokazay powysze badania sodkie napoje dostar-
czaj dodatkowo do diety a 40% spoywanych cukrw
prostych. S to cakowicie zbdne kalorie. Jest to cako-
wicie zbdna energia. Cige spoywanie rnych napo-
jw sodzonych, zawierajcych niekiedy rodki pobudza-
jce daje efekt kumulacji i prowadzi do nadwagi (18, 19).
Wpyw nadmiernego spoycia sokw owocowych
(czsto z dodatkiem sacharozy) na mas ciaa u dzieci
badali Johnson i wsp. (20). Stwierdzili, e wystpowanie
nadwagi byo wiksze wrd dzieci spoywajcych po-
wyej 350 ml soku dziennie. W innych badaniach rw-
nie autorzy zauwayli znaczcy wzrost spoycia sod-
kich napojw kosztem zmniejszenia spoycia mleka.(21)
WNIOSKI
1. Chorobowo z powodu nadwagi i otyoci w popula-
cji dzieci w wieku 1-13 lat z regionu lubelskiego bya
znaczco wysoka wynosia w kolejnych grupach wie-
ku 7-8 lat - 39,8%; 9-10 lat - 24,0%; 11-13 lat - 33,1%.
2. W grupie dzieci z nadwag lub otyoci znaczco cz-
ciej wystpoway nieprawidowe nawyki ywieniowe
nieregularno posikw, spoywanie wielu dodat-
kowych maych posikw midzy posikami gwnymi
(podjadanie).
3. W grupie dzieci z nadwag lub otyoci stwierdzono
nadmierne spoywanie pokarmw tustych oraz cu-
krw prostych.
4. Cukry proste w iloci ok. 40% dziennego ich spoycia
dzieci spoyway w postaci napojw zwierajcych do-
datkowo rodki pobudzajce.
5. Nawyki spoywania przemysowo produkowanych
sodyczy, specjalnie reklamowanych napojw i sokw
byy szczeglnie rozpowszechnione.
6. W rodzinach otyych dzieci czciej wystpowaa oty-
o zalena od rodzinnych (rodowiskowych), nie-
higienicznych nawykw ywieniowych.
7. Edukacja dietetyczna dzieci w domu i w szkole jest
niedostateczna.
PIMIENNICTWO
1. International Obesity Task Force. European Union
Platform Briefng Paper. Brussels, 15 March 2005.
2. Knerr I,: Obesity and the metabolic syndrome in chil-
dren and adolescents, MMW Fortschr Med, 2004,
146, 41-43.
3. Kosti RI, Panagiotakos DB,: The epidemic of obesity
in children and adolescents in the world, Cent Eur J
Public Health, 2006, 14, 151-159.
4. Narodowy program zapobiegania nadwadze i oty-
oci oraz przewlekym chorobom niezakanym po-
przez popraw ywienia i aktywnoci fzycznej na lata
2007-2011. Ministerstwo Zdrowia, Departament Poli-
tyki Zdrowotnej 2007.
5. Weker H,: Simple obesity in children. A study on the
role of nutritional factors, Med Wieku Rozwoj, 2006,
10(1), 3-191.
6. Janssen I, Katzmarzyk PT, Boyce WF, i wsp.: Health
Behaviour in School-Aged Children Obesity Working
Group. Comparison of overweight and obesity preva-
lence in school-aged youth from 34 countries and
their relationships with physical activity and dietary
patterns, Obes Rev, 2005, 6(2), 123-132.
7. Obuchowicz A,: Epidemiologia nadwagi i otyoci
narastajcego problemu zdrowotnego w populacji
dzieci i modziey, Endokrynologia, Otyo Zaburze-
nia Przemiany Materii, 2005, 1, 3, 9-12.
8. Bryl W, Hoffman K, Miczke A, Pupek-Musialik D,:
Otyo w modym wieku epidemiologia, konse-
kwencje zdrowotne, konieczno prewencji, Przew
Lek, 2006, 9, 91-95.
9. Mazur A, Rogoziska E, Mrz K, i wsp.: Wystpowa-
nie nadwagi i otyoci u dzieci przedszkolnych z re-
gionu rzeszowskiego, Endokrynologia, Otyo i Za-
burzenia Przemiany Materii, 2008, 4(4), 159-162.
10. International Obesity Task Force. Childhood Report,
IASO Newsletter, 2004, 6, 1011.
11. Weker H, Rudzka-Katoch Z, Struciska M,: Nutrition
of preschool age children. General considerations and
assessment of child nutrition, Rocz Pastw Zak Hig,
2000, 51, 385392.
12. Rychlik E,: Stan odywienia wybranych grup dzie-
ci i modziey w Polsce badanych w latach 1996/97
i 2000, yw Czow Metab, 2003, 30, 200-204.
13. Palczewska J, Niedwiecka Z,: Siatki centylowe do
rozwoju somatycznego dzieci i modziey, Instytut
Matki i Dziecka, Warszawa 1999.
14. Palczewska J, Niedwiecka Z,: Wskaniki rozwoju
somatycznego dzieci i modziey Warszawskiej, Med
Wieku Rozw, 2001, 5, supl, I do nr. 2.
15. Suliga E,: Parental education and living environmental
infuence on physical development, nutritional habits
as well as level of physical activity in Polish children
and adolescents, Anthropol Anz, 2010, 68(1), 53-66.
16. Mrdjenovic G, Levitsky DA,: Nutritional and enregetic
consequences of sweetended drink consumption in 6-
to 13-year-ole children, J Pediatr, 2003, 142, 604610.
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 3
www.medycyna-metaboliczna.pl
46
17. Ludwig DS, Peterson KE, Gortmaker SL,: Relation
between consumption of sugar-sweetened drinks and
childchood obesity: a prospective, observational ana-
lysis, Lancet, 2001, 357, 505508.
18. Guthrie JF, Morton JF,: Food sources of added swee-
teners in the diets of Americans, J Am Diet Assoc,
2000, 100, 4351.
19. Ng SW, Ni Mhurchu C, Jebb SA, Popkin BM,: Patterns
and trends of beverage consumption among children
and adults in Great Britain, 1986-2009, Br J Nutr,
2012, 108(3), 536-51.
20. Johnson L, Mander AP, Jones LR,: Is sugar-sweetened
beverage consumption associated with increased fat-
ness in children? Nutrition, 2007, 23, 557563.
21. Lytle LA, Seifert S, Linardakis M, i wsp.: Sugar-added
beverages consumption among kindergarten children
of Crete: effects on nutritional status and risk of obesi-
ty. BMC Public Health, 2008, 6, 8, 279.
Adres do korespondencji:
M. Kostecka
Katedra Chemii, Wydzia Nauk o ywieniu
Uniwersytet Przyrodniczy
20-950 Lublin, ul. Akademicka 15
tel. 81/445-65-46
julka-portal@wp.pl
Wrd typowo spoecznych czynnikw wpywajcych na powstawanie otyoci mona wymieni nastpujce:
- charakter klasy spoecznej, do ktrej naley pacjent, poziom edukacji;
- materialne, organizacyjne i intelektualne warunki wyboru rodzaju spoywanego pokarmu;
- czynniki ekologiczne miejsce zamieszkania;
- aktywno przemysow i marketingow producentw ywnoci wpywy rynkowe;
- kultur, obyczaje, tradycje;
- narzucon przez urbanizacj bezczynno lub bardzo ma aktywno ruchow.
Czynniki te dziaaj na mechanizmy biologiczne, w tym szczeglnie na regulacje uwarunkowane genetycznie. Spo-
eczne czynniki rodowiskowe otyoci, takie jak zwikszona dostpno poywienia, marketingowa agresja przemy-
su i handlu dostarczajcego przetworzone, wysokokaloryczne produkty ywnociowe o duych walorach smakowych,
napotykaj nieprzystosowane do takich obcie mechanizmy biologiczne, w tym szczeglnie genetyczne, ktre bardzo
powoli przestawiaj si na now ofert ywnociow. S one atawistycznie bezwadne, nastawione na konieczne w
przedcywilizacyjnym okresie rozwoju czowieka gromadzenie duych zapasw energii i zwikszenie masy tuszczu,
mimo, e jest to w warunkach cywilizacji ju niepotrzebne. Konfikt ten stanowi niewidoczne, ewolucyjne podoe
otyoci.
Niesprawno adaptacji do obesogennych wpyww rodowiska spoecznego moe mie take szczeglny, osobni-
czy charakter. Ryzyko powstania otyoci jest u tych osb indywidualnie zwikszone. Otyo czsto jest u nich poczo-
na z zaburzeniami psychoemocjonalnymi i nieracjonalnym, nerwicowym zachowaniem ywieniowym.
W postpowaniu diagnostycznym prewencyjnym i leczniczym konieczne jest wic zawsze indywidualne bilansowa-
nie rnych wpyww patogenetycznych oraz okrelenie ich wzajemnych powiza.
CZYNNIKI SPOECZNE W POWSTAWANIU OTYOCI
Cheeseburger
z boczkiem -
1020 Kcal
71 g tuszczu
Dziesiciolatki spdzaj
codziennie przecitnie
2-3 godz. przy telewizorze
i 1-2 godz. przy komputerze